ni

I. DOI.,
UVAL. S. J
7.

. '

H.
tut

Jl .1

ILLYRICI

TOMUS

quarto fculo

SALONITANA

JEr<e

excidium
Acceflere Vita

SECUNDUS.

ECCLESIA

Chriiana

u/que

ad

Salons.

Diocletiani Imperatoris ,

Afta

San&orum

ex

ejus genere, & Marmora Salonitana.

ACTORE

DANIELE
PRESBYTERO

SOCIETATIS

VENETIIS,
Apud

FARLATO
JESU.

MDCCLII.

Sebastiamum

SUPER10RUM PERMISSU,

Coleti.

AC

PRIVILEGIO.

 *
111

SANCTISSIMO

DOMINO

PATRI

NOSTRO

BENEDICTO

PONTIFICI

XIV.

MAXIMO

E Holocaufto,. quod veterum Sacrificiorum erat lon

ge auguftilimum, totumquc incendi in honorem fummi ac praepotentis Dei abfumiquc debuerat ,

mini

mum quidpiam detrahere lex divina poenis graviimis interpofitis vetabat. Tibi ergo, BEATISSIME PATER, qui Dei Optimi Maximi
locum tenes, Tomum primum Illyrici Sacri cum dedicaiTem ,

religio

erat, & cujufdam Saerilegii loco putabam vel exiguam particulam ex

illo decerpere ,

alioque

diftrahere .

Sed

cum rerum feges ac

praeter opinionem eo creviflet, ut jufti voluminis modum

deret multumque ,

longe exce-

quamvis invita repugnante confcientia ,

fum tarnen totam hiftoriam Diocletiani Imperatoris ,

materia

coaftus

itemque illuftria

gefta Divorum ac Martyrum ftirpe Diocletianea, quae pars eft mul*

to no-

to nobiiiffima H^toriae EcW#G| , dalmtica?;, prore dive!*

ere, atque in altejrum, qbi pr&xime fequkur, omum transferre . Ne
qua

gitur de oblato .Tibi

dicatoque

cra* interverii reum {aciat,

tur ;

patere ,

muere ,diminutio

fuit , iterum Tibj oflferam,

ut quod Tuum

reddamque ,

quod primus Illyrici Saeri Tomus debeba .

Sa

accepta fert ,

jampridem

& fecundus periolvat ,

Hue accedit, quod Ec-

qua fuos ortus & progreTus ,

prnamnta 5e<ji Apo#olita>

rei

1 uneifs ha reljgione libere-

SANCTISS1ME PATER,

lefia Salnitana ,

roe

decora omnia atque

doler

quodammodo

que-

rique videbatur; propterea quod, cum Tomum priorm Tibi offerret,

non totam fe ipfa, non omnia fu tmpora, non quidquid laudabilium
rerum auctore atque aufpice fupremo Chrifti Vicario geffit , ante So1

lium Majeftatis

Pontificiae

fiftere

ac

dferre

poflet :

partem maximam illius libri occupaient Prolegomena ,

liclum eft ,
it ,

vix

primis

tribus faeculis expliandis

ut annos amplius

perduclos

in

alterum

trecentos
Tomum

lementia & benignitate ,

fecundum

etiarn

cum

emm

loci quod rer

enarrandique

fufFe-

ufque

ad Salonam

funditus excifam

rejicere

pportuerit .

Quare

ii

eadem

qua primum in Tuam clientelam recepifti,

Illyrici

Eclefiaftici

volumen

patrocinio tegi ,

prnarique patiaris, totam atque integram Ecclefiam Salonitanam Tuis

Pedibus

advolutam ,

addiclam ,

quo nihil ill L & mihi

deditam ,

optatius ,

nihil

ad

que majus & praeclarius accidere poteft .

nerem ,

confecratam Tibi habebis :

decus & praefidium utriufNe pluribus Te nunc detii

& longiori irmone morarer tua tmpora ,

dem & abfterrerent plurimae ills & gravilimae

nunquam es vacuus ,
mifione diftineris ;

tum

ho

anno

vetarent me qui-

pecupationes ,

prsfertim

fine

quibus

ulla inter-!

fed facer non poTum , quin diutius ,

quam Vel

lern, Te alloquar, Tibique gratuler profperos optatofque fucceiTus hu-r

jus anni celeberrimi atque fanftiflimi ,
maximum ,

qui gloria divinae incrementuro

ingentes populo Chriftianp

afferre quotidie

pergit .

Hoc

feilicer.

utilitates
votis

attulit ,

omnibus

& majores

cxptcbas ,

hue

orones ogitationes, hue fuperioris anni cura ac vigiliae, hue denique tot tantaeque praroarationes folertiflime adhibitae

ipetabant ,

ut

hic annus Deo acceptus & placabilis , cum per fe ipfe Sanus effet ,
frequentia , religione ,
ret .

fanftitate civium & peregrinorum fanclior fie-

Ulud enim in primis Tibi maxima: cura fuit, ut mortales oro

nes vel longe gentium abfentes per Literas Pontificias

plenas

ardoris

& Spiritus Apoftolici , vel Romas praentes per Evanglicos Pracones

. c. in pracipuis Urbis

regionibus

Templis

Annum

Santlum

&

placa-

cior.'? bilem J^om'mo predicare jufos, faluberrimi hujus Jubilai cupiditate in,cenderes ;

eorumque nimos inftrueres , ac preparares,

gratiam Dei reciperent .

mentifimus Deus ,

Annuit enim

vero. Tuis votis

ne
ac

in

vacuum

ftudiis

fupra quam optari aut perari potuifet ;

cle-

nam in

ter orones convenit eque noftra, eque patrum noftrorum memoria,

tantos tamque incrcdibiles concurfus cceleftis hujus Thefauri adipifeendi caufa ex omnium terrarum partibus faclos fuii :
quod quamvis ongefta effet fepofita

ad

Peregrinos

argumento eft ,
alendos

nue tradandos annon rerumque casterarum vis maxima ;

laute-

tarnen

ere-

cente in dies advenarum roultitudine, dimidio anno nee dum elapfo,

peojtus exhaufta fuerit, quae fatis toti anno fuperque

futura

credeban
tur;

tur;

ut propterea ,

quod ad reliqu anni fumptus tolerandos deerat ,

id partim ex aere alieno ,

buerit .

Hic

tare bet ,

partim Pontificia liberalitate fappleri de-

vero mihi non fine jucundifimo animi

quanta in Domino laetitia perfrueris ,

mei

fenu cogi

quibus

gaudiis

ex-

fultes, cum ex omni natione, quas fub clo-eft, confrtiffima fwpplicantium

agmina

in Urbem

confluunt ,

vias

& plateas inundant ,

vultu totiufque corporis habitu ad fummain

&

modeftiam & religionem

compofito Bafilicas primarias pie admodum religioeque invifunt. Leva

in circuitu omlos Tuos & vide; omnes it congregad funt, venerum Ti
bi ; Filii Ttti de longe veniunt per immenfos maris terrarum traclus,
inde ufque ab Afia & Armenia ;

quos cum

ante Thronum Apoftoli-

cum in genua provolutos cerneres, ad ofeula facrorum Pedum admit

ieres, paterne alloquio & complexu , fauftaque precatione impertires ,
prae dulcedine

fpiritus

exuberante ,

lacrymas Tibi

ex

oculis

manaiTe

iiaviflimas ferunt: tantaque fuit vis & copia fuperfundentis f ltitiae

cceleftis, ut ex ore, totoque corpore eminens in circumftantes

redun-

daret. Quis vero aut concipere animo, aut verbis exfequ i poffit, quan
tum voluptatis percipias , cum diverfarum gentium peregrinos confertim affluentes excipis ,
patriam aut

cum

cenfurarum

iis

bene precaris ,

vinculis

gitionibus locupletatos dimfitis ?

exfolutos ,
Quis

cum eofdem in fuam

aut

deinde

indulgentiarum

non

hazfit

lar-

admiratione

defixus, cum Majeftatem Pontificiam vidit ad humillima minifteria demiTam ,

Teque

ipfum ad pedes eorum ,

proftrati Pedes Tuos venerabantur ,

tern , ofculantem :

qui paullo ante fupplices &

abjeclum, eos abluentem, tergen-.

mox vero iifdem menfae juflis accumbere

apponen-

tem fercula, pocula adminiftrantem, omniaque fumma cum diligentia,

& mira
Dei ?

alacritate officia exiquentem ,

quae decent Servum Servorum

Hoc ane tam excelib & conipicuo exemplo

quadam armulatione incitati

Principes

accenfi ^

& fan&a

Proceres Ecclefia? ,

Optima-

recjue primarii Romana nobilitate in gloriofi operis beietatem certatim venerunt ,

nemine

non pulchrum

fibi & gloriofum exiftimante

Summum Chrifti Vicarium prseuntem fequi atque imitari . Inde etiam

factum y t

cum

ipfe

Pontificium

commoda propemodum exhauferis ,

aerarium

in externorum pauperum

alii praterea

multi pro fuis quif-

que facultatibus in eorumdem vi&um & veftitum pecunias, alimenta,

cteraque hujuimodi fubfidia ultro ac libentiffime confrant, omnifque
civitas, Te Aucbre ac Magiftro, converfa efl videatur in quamdam
Chriftianae humilitatis, & charitatis officinam .
emplis illuftrioribus declaratum eft ,

Nuiquam proftlo ex-

cjuemadmodum Chriftianos opor-

teat in Peregrinis infimsque conditions hominibus, e Chrifti ,

agnofeer & colre ipimmet Regem Regum , tSc Dominum Dominan^
tium .

Sed

nihilo

magis

Hopitalitas tSc Charitas ,

quam

Religio &

Sanftitas in Urbe totius Imperii Ghriftiani arce domina , hoc an

no

potiflimum

effiorefcere

vifa

eft ,

Tuis

enim

faniffimis edi&is ,

cohortationibus, exemplis ad expiandas confeientias labes , virtutem

impenfius colendam Populus Romanus fic exarfit , ut advenae & peregrini nihil tota Urbe videant ,
& fancYiflima difciplina ,

nihil

nifi pudicum ,
cernant ,

nifi ex Optimo

quod intuentium

pietatem ac religionem non excitet, atque alliciat ,

more ,

nimos ad

Summam quippe

religionem inpirant ornamenta Templorum magnifica, fanclitas & ce*

lebri-

vi
lebritas februm dierum ,
' mnefque ceremonia ,

Majeftas

auguHTima Sacrorum ,

tatas fole-

qua; omnia hoc anno fieri folent quanta maxima

poteft pompa, & fumptu, & apparatu; itemque fupplicationes celebr

rima per frequentifimas Urbis vias circumduct ,
& ornatu, quam ordine ,
vifendae ; & compita,

gravitate,

& fora,

haud numero m agis

piaque compofitione incedentium

& Templa

divinis Taudibus perfonan-

tia : ut Roma, ii ufquam alias, certe hoc anno fuperna illius cceleftifque Hieroblyma fpeciem atque imaginem omnium oculis objiciat; nec
fine caufa Urbem iftam SanSiam omnium ore & confenfu vocari intelligunt peregrina?, nationes; ex eaque non leges folum & prcepta ,

fed

exempla etiam fancle vivendi, riteque Deum colendi pulcherrima

peti

oportere

affirmant . Id

quod tarn multis & perpicuis argumentis hoc

prxfertim anno patefaftum eft, ut fi qui forte adiint, ut cerre piurimi

derunt, ex illorum hominum genere ,
cum ifti urbi jam om
eamdem oppugnare ,

qui pravis imbuti opinionibus,

facrilegum bellum

indixerint ,

pergunt

adhuc

nec ceflant de illa maledice calumniofeque detra-

here, ii lon^t a).ia prsfentes videre cogantur ,

atque abfntes ab erro-

rum Magiite didicerunt; & nifi fua illos obduraifet malitia , cognitae
perfpe&gque veritati manus darent opinor ;

ego

vero

h abe rem ,

unde

magis magifque hunc tibi Annum gratularer, Civitas fancla, & ilium
pfum efe dicerem ,

qui Tibi praenunciatus fuit orculo

illo propheti-

fa. : Et Tentent ad te curvi filii eorum , qui bumiliaverunt te , & adora

it- *** faini >ueigia pedum tuorum , qui detrabebant tibi ; & vocabunt te Civitatem
Domini , Sien Santti Ifrael . Verum ut nolint ifti, quod compertum habertt, apud gregales, & populares fuos fate ri ,

innumerabiles erunt ex

omnibus gentibus, & tr;biHS> & populis, & Unguis, qui domum reverfi
in omnibus terrai partibus exaltent voces fuas, illorumque invidum ac
tnalitiofum filentium ampliifimis tcftimoniis coarguant, non quod fama
& auditione

acceperint, fed qued fuifmet ocuis viderunt , & manibus

contreftaverunt ,

ubique teftantes & annunciantes .

Cum autem multa

& gloriofa non folum de opibus ac magniticentia urbis, id potiimum

de illius hofpitlitate

& fanclimonia

prdicant ,

tum

vero

in

primis

Nomen Tuum, BEAT1SSIME PATER, maximis & veriflimis laudibus

in

ccelum efFerunt ;

Tuas virtutes nominatim

commemorandi finem nullum inveniunt ,

percenfent ,

& eas

intaminatam feilicet vltz in-

nocentiam, humanitatem animique demifionem tarn excelfo faftigio parem , effiifam in egentes ac miieros

benignitatem ,

flagrans ad omnia

religiortis opera ftudium, providentiam rebus omnibus maximis, mini

mis intentam ,

doclrinam

fingularem atque

mmenfam ,

affiduam

rei

Chriftianae curam omniumque Eccleiiarum follicitudinem non dies nocbfve intermiflam, totam denique Tuae vit rationem omnium virtutm ac laudum genere cumulatam ;
effigiem, Te jutitia cultorem ,

Te antiqui Sac>rdotii germanam

fcelerum vindicem ,

veteris difeiplina

reftitutorem, Te Chriftiani gregis, & Paftorum omnium exemplar abfolutiifimum appellant .

Tu vero interca , PATER SANCT1SS1ME ,

exfulta, & tatare in Domino, qui non folum Pontificatus Tui memoriam hujus Jubilai celebritate infignem
led illud Tuis laboribus, defideriis ,
Anni hujus ubrrimos & Letiffimos

propagari

ad

porteros

precibus largiflme
frutus

percipias .

voluir,

conceifit ,

ut

Hic enim quid

lliemorem, quam multis hic annus aut plane perditis fit faluti , au t tor
pe n-

Vil
pentibus acriores ad pietatem

ftimulos

fubjiciat ?; quot

. flagitiorum

emcrgant cno ? quot inveterata odia deponant , & male parta reftituant ? quot graviimorum anathematum vincul animum
quam multi denique mortalium defperata* alutis y qui

exblvant ?

feds

pepige-

rant cum inferno, ex inferorum faucibus erepti revivicant ? ac nemo

plane eft tanta hominum multitudine, quae quotidie in Urbem con
duit, quin longe alius,

atque acceflrat ,

reconciliatus

fcilicet Deo ,

infolito fuperni Spiritus fervore fuccenfus, divinis praefidiis inftru&us ,

muneribufque audlus difcedat .
fecrationum Tuarum .

Hic eft fruftus lacrymarum

crae & vigilia? ,

Tua prcepta & exem-

pla pepererunt ccelo atque Angelis hoc gaudium ;

Tua crebra Sacri-

ficia tam multas atque infignes ad Chriftum converfiones

petrarunt .

atque ob-

Deo im-

Cum autem maximam capias laetitiam ex hujufce anni pro-

gredientis jucundiffimis fructibus, tum vero hu jus ejufdem anni exitus

multo laetiimus cumulum Tibi

gaudiorum

afferet :

claufurus

quippe

folemni rit ac csremonia Januam San&am , itemque coeleftium divitiarum aerarium, Ecclefiam illam omnem , qua Tuis Uteris & cohortationibus longinquis, maximeque inter i disjun&is provinciis congregata ,

Romam hoc

anno vertente convenit ,

gaudns

exfultanfque

cxbibebis Chrifto gloriofam , non babentem maculam^ aut rugam , aut ali-^-S'
quid e)ufmodi ; fed fanftam & immaculatam ,
iibi fantlicavit mundans earn lavacro aqua
mum atque obicro ,
Sanftam adeuntibus ac Tibi
que largiris ,

ut

qualem

in

Thefauris

praeintibus

partem aliquam velis in

ipfemet

verbo .

lllud

Ecclefia ,

filiis Tuis

Chriftus
ad extre-

quos Urbem

liberaliter

abfntem & infimum

Tuorum derivare ; utque me fupplicem & proftratum

effufe-

filiorum

ad Pedes Tuos

Benediclione Apoftolica impertiaris.

Anno Jubiki CIDIXCL.

CON-

viii

CONSPECTUS
HUJUS

VOLUMINI

Marirtus !. Martinus I. Maxirnus III. Theodoras

- IL Petrus IL Leo I. Joannes IV. Epifcopi
Salonitani.
CAput l. Di Marino , & Martin Epp. Salon, p.i.
. h Marinas I. Epifcopus Salon. XXIII. ib.
6. t. Martinus L Epifcopus Salon. XXIV.
6
Caput IL Maximus UL Epifc. Salonit. XXV*
i
6 h Mximi orthodoxa Fides.
ibid.
. s K<f Maximus in Epifeopatu geerit , quave
ttlius temporibus digna memoratu inciderint . it
OptJt III. Theodoras II. Ep. Salonit. XXVI.
if
$ I Res Chritana fub Theodora Ep. Salon, ab
an. 350. ad 360.
ibid.
. 2 Di -f Chriftianis ab an. 360. / 36;. &
txitum Theodori Sahn. Ep.
22
Ciput IV. De Perro IL Leone I. Joanne IV. Epp.
Salonit.
27
$. Petrus II. Ep. Salon. XXVlI. De Concilio
Illjrico .
ibid.
. 2. Qua in Dalmatia , alilfque regionibus Petra
Bp. Salon, memoratu digna contigtrunt ab
an. 35. ad 380.
3)
. 3. ic I. Ep. Salon. XXVtll. ab an. 380. ad
39f;
4*
. 4. Joannes IV. p. Salonit. XXIX. ab an. 39;.
ad 40;.
$. j Di Monaicd ifiiiuto in Dalmatiam invetlo
Gr propgate.
49
. 6. Di multiplici irruptione Barbarorum in Uly*
ricum Gr Dalmatiam.
-$
Hefychius III. . Salonit. XXX.
64
Caput I* Hefychius Ecclefia Salonit. cm fubfeptus
fuerat , reituitur.
66
. U De commentai Epifeopatu Teletdno tieft*
h.
.
ibid.
$. 1. Hefychius a Tottiana repetitur fuaque ted*
diiur Slonitana Ecclefia,
6$
Caput iL Aa Hefychii Ep. Salonit.
70
. i. De vita Hefychii ante Pontificatum .
ibid.
. l Hefychius pro Joanne Chryfoomo labtrat ,
ujfinum admenet de corruptclis in lemenii*
nos libros per herticos inveSis . Dalmtds
officios recrt.
t
71
4 3 Aera Pontificalia Hefychii ab an. 4I0. ad'410 74
5. 4. De reliquis Hefychii ais ab an. 420. ad 418* 79
Caput III De operibus five lucubrationibus Hefychii
p. Salon,

fi. i. VitaSS.Clmentis , Domnii, Gr Aiiafiafii. ib<

1 ii Commeniaria in Leviiicum tribuenda fint
Hefyhio Ep. Salon,
87
6. 3. Epiola dut* Auguini ad Hefychium , &
HefyciindAupifiJtlum.
88

S/

Glycerius ex Imperatore Epifcopus

Salonitanus XXXIII.
t (4
Caput I. De Vita Glycerii ante Pontificatum. ibid.
$. i. Genus, patria, resgea, ante Imperium .. n|
%. . Glycerius rerum Occidentalium potitur , ejufque res in imperio gea.
116
Caput. II. De Salonitano Pontificatu Glycerii. 117
$. r. Glycerius fit Epifcopus Salon,*.
ibid.
. *.
Glycerii Ep. Salon, refque memorabiles
' fub i/lius Pontificatu .
118
3. Di z//<* "
Glycerii auBore tonteo Mar*
navitio .
121
Caput III. Di Interregno Pontificio Salonit.
tij
$. i. Odoacrisgenas , res bellica, expeditio Itlica ,
regnum tn Italia.
ibid.
. 2. Odoacer- , interfecto Odiva tyranno , Nepotis
uleifeitur, Gr Dalmatia potitur.
12J
3. Dr Ecclefiaicis fede Salonitana va
cante.
128
$. 4. Theodoricus Rex Orogothorum Odoacrem interfteit , Italia Gr Dalmatia potitus Pontificio
interregno finem attulit.
36
Hofiorius II. Epifcopus Salonitanus XXXIV.
Caput L Epiola Gelafii Papa ad Honorium Epb
fcopum Slonitanum.
133
. r. Epiola prima.
. ibid.
J$. a. Altera Gelafii ad Honorium Epiola.
134
Caput II. ASa Honorii Ep. Salonit.
Iii
. i. Honorius Ecclefiam Salonitanam , f provtn*
ciam Dalmaticam ab Eutyehianaheerefi,if

cem fundat .
1 39
Caput III. Di regno Gothico & Slavonic* in Dal
matia Superiori.
141
i< AuSor , Interpretes , exemplaria Codicis Slavonicl .
ibid.
. 2. D> inferiptitne , argumento , auSoritate hioria Diocletana,
143
. 3. Oroyllus Dalmatiam iHVadit , Heridos adit,
novum in provincia Pravalitana tegnum con*
dit.
14
De Januario I. Hefvchio IV. & Stephano
I. Epp. Salonitanis.
Caput I. Januarius I. Ep. Salon. XXXV.
149
$ i. De rebus Ecclefia Gr Imperii ab an.^o*. ad
an, J 10.
ibid.
1 Epiola Theodorici regis ad Januarium Ep.
Salon. Gr ad Pt fefttos Dalmatia.
150
$ 3. tmperium Theodorici regis latijfime propagatum. Status Ecclefia Illyrica ac Dalmtica .
Mors Januarii Ep. Salon.
153
Capt II. Hefychius IV. Ep. Salon. .
ijj
1. De rebus Ecclefia Orientalis , Gr Illyrica ufque ad obitum Anaafti Imp.
ibid.
2. De Magiratibus Dalmatia prapotis fub
Theodorico.
i*$
3* tllyricum Gr Ecclefia Orientalis cum Illyrico
Gr Ecclefia Occidentali in concordiam redit .
Theodoricus obit itemque Hefychius Ep. Sa
lon,
if 6
Caput III. Stephanas I. Ep. Salonit. XXXVII. 158
I Quid vel dignum laude Stephanas gefferit ,
tel memorabile fub ejus Pontificatu accide
nt .
%
ibid.
5. 2. De Dionyfio Exiguo , hujufque ad Stephanum
Salonitanum Epiola.
159

fr/kr Neftorivm bAbito, itemque fecundo iii*

ttrfuit.
ibid.
j. a. Joannes Ecdeam Dalmaticdm <t <fff/
iefioriana&PtlgUna intacJam fefvbit. 93
g.
Pannoniam igrcjfi excindunt Sirmium
ttide trevit jurifdiSio metropol itica ptftopi
Slonit.
94
4. Dtf ^JJ reliquis Jonis Metropolit<e Salo
nit. ab an, 442. d 450.
98
Caput IL Petras III. Ep. Salonit, XXXI. % i
$. t J*i/rj Epifiblam Leonis PP. d Elavianum
recipient fuam in Eutychetem fetentiam di
xit .
x
ibid*
. 2. ihrem pars aliqu calmitatis Atiilana petHonorius III. Epifcopus Salonit. XXXVIII. 161
bid
vaferit in Dalmlim,
103 Caput I. Concilium I. Provinciale Salonit.
$ l. Vnde fit defumptum, ejufq'ue Veritas vindica> 3. Qua fub Petro Ep. Saloniii ttiemorata digna
tur, & illutatur^
ibid.
contigerunt ad an. 468.
106
$* 2. Ada CondIii provincialis Salonitani .
16*
fik 4 Marcellinus in Dalmti it(x.
\Vt
8. 3. Kota in Ada Concilii Salonitani.
16*.
p* 5 De rebus othorum Gr utriufque Imperii ad
txkum Petri UL Salonit. Ep,
113 Caput II. De Concilio II. provinciali Salonit. 17
. i.

CONSPECTUS HUJUS VOLUMINIS.

. If Hujus Concilii tcmpus , cauffa , aHorum depravatio .
172
Ada Concilii II. Salonitani.
17}
Nota i afta Concilii II. Salonitani.
174
put III. De bello Gothics.
177
. if Annus primus belli Gotbici. Romani Salonam
capatnt, amittunt, recipiunt.
178
$t Z. Oproyllusin acie cafus regnum Pravalitanum
reliquit Senulato , qui pactm cum Romanis
fecit.
180
s. 3. Belli Gotbici annus II. Romani Neapolim ,
& Romain captant , Gothi Dalmatiam invadunt , & S alonam oppugnant .
182
5. 4. Epitome annontm VII. belli Gotjiici ufque ad
obiturn Honorii Ep. Salonit.
185
Caput IV. Defcriptio nova Ulmet ex Conflit,
Novella X. Juftiniani .
185
1. Juftin ianus totum IlIyr Occidentale ,
Norico excepto Imperio teftituft .
ibid.
2. Be privilegiis Arcbiepifcopi Juftiniana prim<e , if Jede PP. Illy rico in Pannoniam fecundam , ideft Jufiinianam primam transferenda Novel, Conflit. XI.
187
3. Animadverfiones in Novel. Conflit, XI.
188
Catput V. Ada Honorii III. Salon. Ep. ummatim
colleSat & ( V* Pontifieatu memoria
digna contigerunt .
191
Anni priores tredecim Honorii Epifopi . ibid,
Ami quatuor reliqui Pontificatus Honorii .
De Patrimonio S. Petri in Dalmatia . Sebafiianus Diaconus Curator Patrimonii Apoftolici ,
& Honorius Ep.Salon.reprebenft a Vigilio P. 192
De Frontiniano XXXIX. Petro XL.
Probino XLI. Epp. Salonitanis.
194
Caput I. Frontinianus II. Ep. Sahna XXIX. ibid.
. i. tJnde originem duxerit controverfta de tribus
Capitulis . De Ulis quid Juftinianus , quid
Vigilius decreverint ; quid Orientales , quid
Occidentales fenferint .
195
. . Frontinianus trium Capitulorum caujfam tuetur . Confiantinopolim evocatus in exfilium
pellitur.
200
. 3. Anni pofleriores novem belli Gotbici.
203
Caput II. Petrus IV. Epifc. Salonitanus XL. 207
*
1. la damnationem trium Capitulorum confenfit
cum Ecclefia Catbolica.
i bld.
. 2. De rebus pracipuis Ecclefia & imperii , v
vente Pctro Ep. Salon.
208
Caput IJI. Probinus Ep. Salonitanus XLI.
209
. i. Sufpicio eft Probinum fchifmatica contagione
infeclum fuiffe. .
ibid.
2. De rebus pracipuis illius quadriennii , quod
Probino Ep. Salon, tribuitur .
z.iq
Honorius IV. & Damianus Epp,
Salonitani XLII. XLIII.
Caput unicum.
211
. i. Honorio Ep. Salonitano Langobardi regnum
in Italia condunt .
212
. 2. De rebus Eclefiafticis ab an. $66. ad $2,0. 213
. 3. De adventu Bulgarorum & juncia cum Ulis
ab Regibus Dalmatia Superioris amicitia .
Ex Presbtero Diodeate .
214
Natalis Epifc. Salonitanus XLIV.
216
Caput I. &
. i. De vita & moribus Natalis Ep. Salonit, ex
cap. 5. Hift. Salon.
218
2. Nota.
218
put II. Animadverfiones in cap. $, Hift. Salonitana .
218
I. Natalis Ep, ab Honorato Archidicono jure
mrito reprebenfits ,
ibid.
. Natalis Ep. Honoratum Arcbidiac, gradu mover fine injuria non poterat.
219
Honoratus de vita pravifque a&ibus Natalis, & injuria fibi facia ad Pelagium P. R.
refer . Natalis eque Pelagii minis paruit ,
eque Honoratum xare deftitit.
221
Caput III. Epiftola S. Gregorii M. ad controverfiam , qua inter Natalem Ep.
Honoratum
Arcbidiac. erat, dirimendam.
223
. i. Epiftola prima Gregorii M. ad Honoratum Arcbidiac.itsmqiit facunda if tertia adiatalem .
f 2. Natalis Honoratum ad ordinemPresbyteriievebit, ut Arcbidiaconatu depellat,
225

IX
$. 3. Epiftola IV. Gregorii M. ad Natalem Bp,
Salonit.
226
. 4. Epiftola V. Gregorii M. ad Epifcopos Dal
matia .
a8
j. Epiftola VI. S. Gregorii M. ad Antonium Subdiaconum
229
. 6. Natalis Pontifcis mandatis ft obtemperaturum ollicetur.
231
. 7. Epiftola VU. S. Gregorii Ai. ad Natalem Ep.
Salon,
232
$. 8. Natalis Pontificia mandata exfequitur ; Gregorius Honorato caujfam adjudicat.
234
Caput IV, ASa reliqua Natalis Ep. Salon, refque
Imperii if Ecclefia prafertim Dalmtica ilr
lorum temporum.
235
. I. Sexprimi anni Pontificatus Natalis digni laude
memoria.
ibid.
-< 2. Anni pofleriores Pontificatus Natalis. Florentium Ep. Epidauri indicia cauffa infeiis <f
inconfuhis Epifcopis provincialibus ab Epifcopatu amovit. Apoftolica delegatio ad luflrandas Ecclefias Dalmatia . Obitus Natalis . z^6
Caput V. Honoratus Atchidiaconus Cleri & populi
fuffragiis Epifcopus eleflus , ftudio pacis Pontificatu fponte ceit.
239
. i. Gregorius Antonino Subdiacono , if Apocrifario fuo per Utreras imperat , ut Epifcopum
rite eligendum , & Natali fubftituendum curet.
ibid.
2. Gregorius fententiam confirmt , quam ipfe &
Pelagius fecundum Honoratum dixerant : (3
Pontificiis litteris teflatam ad eum mittit , ne?'uis obex aditum eidem ad Pontificatum Saonit^ intercludat .
242
Honoratus ad Epifcopatum Salonit. eligitur:
Gregorius P. elefftonem confirmt.
244
Honoratus
fchifmatis tollendi auffa <& ftudio
ts fc
pacis Epifcopatu fe abdicat.
ibid.
Maximus IV. Epifc. Salonitanus XLV. 246
Caput I. Summaria AcJorum in cauffa Maximi Pravaricatoris .
247
. i. Summarium I. ex Cap, VI. Hiftoria Salnitana ,
ibid.
. 2. Summarium II. ex lib. 4. . . vita S. Gre
gorii M., deferipta a Joanne Dicono, ibid.
. 3. Summarium III. ex lib. 7. Epiftol. S. Gre
gorii M. Extat in Colleflione Labbeana Vne
ta fub boc titulo; De CauiTa Maximi Pravancatoris, ejufque fatisfaftione , & pnitentia.
249
4. Appendix ex Cbronico Pontificali Salonitano ,
ibid.
Caput II, Commentarius pravius in Epiflolas Gre
gorianas pertinentes ad caujfam Maximi Ep.
Salonitani .
249
. i. Maximi genus , indoles , perverf mores ,
cooptatio in Clerum Salonitanum .
2jo
. 2. Maximus in Epifcopum eligitur .
ibid.
. 3. Cur Maximus appellatus fit Prafumptor ,
Pravaricator , Simoniacus , Scbifmaticus . 25 t
Caput III. Epiftola S. Gregorii P. vel ad Maxi
mum , vel ad alios Maximi cauffa feripta . 252
. i. Epiftola I. ad Epifcopos provinciales Dal
matia .
ibid.
, 2. Epiftola II. S. Gregorii ad Maximum Prafumptorem.
254
. 3. Epiftola III. S. Gregorii ad Marcellum Scbe
lateum.
2j6
4. Epiftola IV. S. Gregorii ad Confiantinam
Auguflam.
zj
i, 5. Epiftola V. S. Gregorii ad Maximum Prafumptorem .
259
. 6. Epiftola VI. S. Gregorii ad Maximum . 260
. 7. EpiftolaVlI. S. Gregorii ad Salonitanos. 23
. 8. Epiflola VIII. S. Gregorii ad Jadertinos . 264
. 9. Epiflola IX. S. Gregorii ad Sabinianum Ep.
Jadertinum.
z6$
10. Epiflola X. S. Gregorii ad Sabinianum Diaconum .
Z67
. 11. Epiflola XL S. Gregorii ad Sabinianum Ep.
Jadertinum .
268
. 12. Epijiola XII. S. Gregorii ad Sabinianum
Ep. Jadertinum .
z6$
. 13.

CONSPECTUS HJUS VOLUMINS.

?o/<r . 5. Gregorii ad Marcellinum

oconfulem Dalmatia .
271
,.' Maximus fautorum numero imminuto ,
Principum virorum patrocinio amijfo refipuit ,
&Pontificisimperatafe futurum promifu . 272
15.
Epiftola XIV. S. Gregorii ad Cohftantium
9Ep. Mediolanenfem .
. ' . '
475
1 6. Epiftola XV. S. Gregorii ad Marinianum
Bp. Ravermna . ".
27 j
.
it.
Epiftola
XVI.
S.
Gregorii
ad
Caftotium
No, Jarium.

.
*
. *76'

. 5. De uxoribus Diocletiani.
. 6. De filUs nepotibus adopt ivis Diocletiar
/.
f. 7. De fecunda linea gentis Valeria Salonitana ,
five de familia SS. Caii & Gabinii.
ibid.
. 8. De tertia linea gentis Valeria Salonitana ,
five de familia SS. Claudii & Maximi. 353
S. 9. De quarta linea' gentis Valeria Salonitana ,
five de familia Probt Imp.
34
" AHa
": Diocletiani

'
3J
Caput "ll.
Im'pYratoris
.
& initio Diocletiani , atque *ra <
tque ara Martyrum.

. 10. Maximal jurejurando de Stmoma , inficiai. 4. De rebus Diocletiani ab initio imperii ufque
tione de aters criminibus fe
.purgat
_ :
impofita pnitentia rite pcrfunflus ecclefia &
'ad dn. 293. Carinum debellat . Maximianum
fedi Apoftolica reconciliatur .
277
Herculium Cfarem , deinde Auguftum ereat.
. 19. Epiftola XVIII. Gregorii ad Maximum Ep.
Palatium prope Sahnas adificare eeepit ; bufas
Salonitanum. Pallium eimitit.
281
itrbis & provincia Dalmtica admintftratioCaput IV. Ada Maximi Ep.Salonitani , refque in- .
nem Dioclea matri commifit . Roma Cbriftia' ' figniores illorum temporum , prafertim Dal- ,
nos exagitare viftituit . Cum Perfis fliciter
matica.
282
pugnavit.
'""
361
De annis fex prioribus Maximi Ep. non le%. 3. Dioctetianus an. 293. Confiantium & Galegitimi, fed' intrufi '
ibid.
rium Cafares crai ; Imperium Romanum
Ami decern intermedii Pontificates Maximi
quadripartite dividit ; Roma dcennal'1 a cl
Ep. legitimi Salonitani .
285
brt. '
369
De annis decern poftremis Maximi Ep. Salo. 4. De rebus Diocletiani ab anno 294. ad an.
nitani.
1 " '
494
297. Profpere pugnatum eft cum uingentiaFrontinianus III. Epifcopus XLVI.
29$
nis , & Alcmanms in Occidente, cum AlexanCaput Unicum . De Pontific.atuEroKtiniani III. Ep.
'drinis'fy Perfis in Oriente.
376
Salonitani .
' 29 6
j. Res Diocitiar.i ab an. 297. ad 300. Defefio
. i. Res Ecclefia <f Imperii ab. an. 20. ad ^o.'
Dalmatarum , Oppugnati Salona , everfio.
feptimi faculi .
"
ibid.
rbis Ariminenfis ,' '
379
. 2. De reliquis ocio annis Frontiniani Ep. Sahn,
383
i. 6. Res Diocletiani ab anno 300. ad 303.
ejufque obitu . "
29?
7. Diocletianus univerfa Ecclefia perfecutionem
Theodoius HI. Epifcopus Salonar . XLVIL
indicit , Roma vicennalia clbrt , ager N.i& pftremus.
300
comediam r'epetit . Ab an. 303. ad an.' 30?.
aput I. De ftat civitatis cif e'cclfia Salonitana . ib.
. i. De crruptis mpribus .
' ibjd.
8* Diocletianus cum Maximian. abdicat fe Im
. 2. De paucitate copiarum , qua tum erahnt Salo,:
perio. Caua, if annus abdications .
389
n<e , 6" in aliis Dalmatia civitatibus .
301 : 6. 9. Diocletianus novos Auguos f novos Cafares
Caput IL Dgfcriptid urbjs exife if. everfa .' 302
creat , orbe Romano quadrifariam divifo. 394
. i.'Ex Canftantino Psrphyrogenito. Cap. 19. de Caput III. De vita privat Diocletiani poft impeAdminiftr. Imperii.
ibid.
rium depofitum, rebufque publicis vivo ac
(uperiie geftis.
'
'.
' 35,7
. 2. Ex eodem PorphyTogenito Cap. jq. djc. Admi
niftr. Imperii.
3<">3
Diocletianus infignibus Auguflalibus dimijfts ,
.
r
- *
. 3. E* J Archidicono cap. 7. frj?. Saloni
fumma
aucloritatis
& publici regimims par
tana'. '
304
tem aliquam retinuit .
398
Caput HL Animadverones in Excerpta ex Con
. 2. Conftantio Cbloro Augufto extirjlo Conftantihus
ftantino Porphyrogeno , $f Tboma Archidi
filius , Severus, Maxentius Aiigufti creantur.
cono.
306
Maximianus Herculius purpuram refumpfit ,
. i. Anjmadverfio I. Quo tempore Salona capta
Severo interfeclo Licinius fubftituitur. A,b an.
fuerit , if everfa.
ibid.
306. Cbrii ad 308.
432
. 2. Animadverfio . Cuius generis fuerint Barba
. 3. De interituHtrculii , Maxentii , Gafcrii . Dio
ri everfores Salons .
.
308
cletianus. deeimum ConfUatum gerit . Nuptiis
. 3. 4nimadverfto . Sahna, oppugnata &, ca
Licinianis , quamvis invitatus interejfe abpta, infenfa 6r dirUta.'
'
13
nuit ; . e fuis imaginibus difeerptis , 6f minaciaput IV. jQutt poft excidium Salonte confeuta ftnt
bus Conftantini ac Licinii litteris ingenti agri ante urbem Spalatenfem, conditam..
15
tdine. ac mstu affteitur . Valerian} filiam in. i. Fuga & difperfio Salonttanorum_.
ibid.
dignis modis habitam fruftra repetit a Ma . ximino .
406
. 2. Avares & Slavi Dalmatiam , Mxeam fuperiprem, iftriamque dtvaftant .
316
. 4. Diocletianus Salona moritur . Tempus " cauf\. 3. Martinus Abbas de captivis, redimendis , '&
fa mortis '. De fepulcro ejufdem atque Apo-,
martfrum reliquiis in urbem transferendis. ,
tbeofi.
411
ab. Joanne IV. in Dalmatiam & Iftriam mif- Caput IV. De Perfecutione Diocletiani.
js eft .
,
317
Perfecutwnts Dwcletianea periodusprima . 421
f. 4. Chrobati & Serbli Avaribus bellum inferunt ,
De Martyribus A-quilejenfibus . ' Utrum Agape ,
iiique expuljts , Dalmatiam Mediterranfam
Chionia , Irene Srores Aqui/ejenfes' diftinguenobtinent .
ibid.
da fint ab aliis tribus ejufdem hominis foroSalonitani ex Infulis ad contittentcm revfrfi,
tibus Tbeffalonicenfibus .
425
alii cum Epidauriis Ragufium , alii Jadram
De fecunda Periodo Pcrfecutionis Diocletia-_
.
3.
cpndunt.. '

320
nea. '
432
f. 6m Qu<e in interregno Metropolitico Dalmatia ab
. 4. D tertia periodo pcrfecutionis Dioclctiane.a .
.'
, 4 ' ' ' ' :
"' 43?'
Salona everfa ad Spalatumconditum, in eccle
fia^ imperio memoria diga coptigerunt . 32a
. y. Diocletianus auclor perfeetttionis dcima uniHiftoria Diocletiani Im^utoris ortu,
verfalis Galerio inftigarite .
435
Salonitani.
338
. 6. De anno , menfe , aC die indicia univerfais
Caput I> De gentf Aurelia Valeria, Salonitana., five,
pcrfecutionis.
437'
de familia & cognatione Diocletiani Imp. Di
. 7. De immanitate X. pcrfecutionis.
440
varum ac Martyfum facunda Differtatio Ge
.
8.
De
Martyribus
Illyricis
fub
Diocletiano,
Vale
nealgica. "
'
339
rio, t. Licinio .
445
f. r. be ftirpe gentis Valeria Salonitani .
ibid.
. 9. De initio, progreffu, ac fine pcrfecutionis Dio cletianea .
' 446
f. 3,. De prima,, linea gentis Valeria Salonitafl/e ,
' five, de familia Diocletiani.
3^2 De Perfecutione Liciniana . Appendix .
4 7
&. 3. De papia% Diocletiani.
344 Synopfis hronologica biftoria & perfecutionis Dio-,
f 4. be ominibs Diocletiani'346
cletianea,.
46$

CONSPECTUS HUJUS

VOLUMINIS.

XI
mint intelligi poffe , nifi Maximianum SeveDc Sancta Serena Impratrice , Dioeletiani
tum .
y 22Augufti conjuge .
47 1
Caput I. De 5. Serena Augufta , ejufque imperatorio Caput IV. De Cult S. Anemia V. if M.
y 7
6. i. Dies Natalis, fea martyrii; locus fepulchri. ib.
connubio , religiones Janditte , obit, ir cuit
. 2. De reiiqitiis S* Artemia , it corporis transa'
Teflimonia Veterum it jmiorum Scriptorum . 47 2
tione, <& Romano eultu.
. i. Teflimonia ex Martyrologs .
ibid.
5*8
6. 3. Teflimonia ex Hagiologis .
47} De S. Cajo Dalmata & cive Sajoni uno, patrueli
Caput II. Acia S. Serena uxoris Dioeletiani excerDioeletiani Imp. Pontfice Romano, y 30
pta ex aliis Sanclorum afis.
474 Caput I. Elogia & Vita S. Caii Pontificis Romani
. . i. x AHs S Sufanna apud Lippmanum it
ex variis Scripteribus .
jjl
1. Ex Martyrologiis .
ibid.
Suriuni D. xi. Augufti.
ibid.
2. Aa 5. Caii Papa M. ex Aclis S. Sebaftia$. *. Ex Actis S. Marcelli P. Ai. Jtpitd Bollandum
ni apud Henfcbenium torn. 3. die 22. Apritorn. 2. die xvj. Janudrii*
475
Caput III Ex Vita S. Artemi<e V. M. if S. Serena
lis .
y ja
ejus matris apiid Joannem Tomum 3. Ex tribus Catalogis Pontificum Romanorum,,
if ex Eufebio Cafarienft.
33
V,iitum .
476
. . i. S. Serena .
ibid.
Ex breviario Romano , Anaafio Bibliotheeario, if Hiftoria Salonitana .
y 34
j)* 2. Nota in Ada S. Serena.
477
y. ExPetroEquilino , if Philippe Ferrario.
Caput IV. De origine ir patria 5i Serena. 477
. i. Ex Hifpania oriundam non efe.
ibid.
6. Ex Ciacconio , it Oldoino .
y t
. 2. Verifimiliut eft ex Illyrico, quam ex Hifnania Caput II. Dg nomine , patria , Pontifie atu 5. Caii .
Serenam ortam fuijfe.
479
Caput V. Con'tugium Dioeletiani if Serena , item$. I. D pranemine Caii, 'bartaque ejus fcribendi
que Hiftoria S. Sufanna ab argumentis obje multiplici ralione*
ibid.
lis vindicatur .
480 . . 3. De patria S. Caii.
5 39
$. r. Argumenta ex Laclantio deprompta , quibus
6. 3. De Pontificatu S. Caii.
541
utrumque impugnatur.
ibid. Caput III. De Martyrio S. Caii.
z. Argumentum Baluzianum diffolvitur i if La'
ibid.
. i. De gener martjrii.
clantius cum nuptiis Auguftalibus Si Serena,
%. 2. De caujfa mortis , Jive martjrii.
54*
it cum aclis S. Sufanna conciliatur .
482 . %. 3. De loco martyrii.
Noftra interpretatio cum Lflantianis loquen- Caput IV. De invention corporis S. Caii, ejufque
548
di modis opprim congruit .
485
reliquiis.
De prima inventione dubia it incerta ibid.
adem explicatio exemple if auclofitate InDe fecunda inventione S. Caii, caque certa,
terpretum LaHantii nititur *
ibid.
5.
5JO
it mullorum teftimonio comprobata .
5- Noftra interpretatio exempl veterum Auclorum Laclantio aqualium ufioritate confir
3* Nota in . 2.
55*
. 4. De civitatibus 4c bafilicis , qua de corpore
matur .
485
S. Caii aptid fe condito gloriantur.
6. Interpretatio Latlantii ab adverfariis adbi55?
bita facra vetuflatis aucloritatem imminuit
y. Ubi nunc affervetur corpus S. Caii*
55
dbilitt .
486 Caput V* hi cultu 5. Caii P. M*
.557
ibid.
i. De feftis diebus S. Caii .
7, lnjurium eft aucloritatem Codicil Laclantiani
. 2. De reliquis tribus diebus Caii nomine confeMartyrologiis it Aclis S. Sufanna anteferre .
48$
cratis .
6?
3. De cultu 5. Caii P. Ml in urbe.
y 6i
. 8. Altera propofiti argumenti diluendi rtio. 491
$. 4. De cultu S. Caii Pp. in Dalmatia*
563
. 9. Alii quidam bices amoventur , qui Seren
nuptiis oppeni poffent .
494 De Si Gabi nioPresb. & M. ctveSalonitano&c. j6$
Caput VI. De obitu, fepultur , & reliquiis S. Se- Caput I. Elogia -, <& Vita S. Gabinii Presbyteri it
M>
$66
rena
499
De S. rtemia filia Dioeletiani Imp
. i. Ex MartyroJogiis , it iUgiograpbis .
ibid.
501
. 2. Vit* S. Gabinii ex ABis 5. Sufanna in Epi'
Serens Augufia: V. M.
Caput I. De S. Artemia filia Dioeletiani V. it M.
tomem contralla ex Ptro de Natalibus ,
teflimonia Veterum if Recentiorum:
Pbilippi Ferrario , ir Tomco Marnavitio. jj
. i. Ex Martjrologiis .
Caput II. De Mrtyrio S. Gabinii*
568
$. 2. Ex antiquis it recentioribus Scriptoribus . 504
$. i. Dr genere martyrii*
ibid*
Caput II Acia S: Marcelli P. it M. in quibus con. 2. De anno martyrii.
ibid.
verfio if martyriumS. Artemia dferibitur . joi
. 3. Dr Natali die 5. Gabinii, feit de die marty
. i. 55. Cyriacus it Sifinnius in careerem dtritfi.
. rii.
_
569
S. Aproniani martyrium :
ibid. Caput HL De corpore , it fepulchro 5. Gabinii . J76
. a. 55. Sifinnii, Saturnini , Papia-, Mauri mar
. i. Corpus 5. Gabinii Roma adhuc effe in add
tyrium .
5 97
5. Sufanna , if de illius poffejfione alias
. 3. Artemia if Jobia Regia Virgines a Damone
urbes falfo glriari .
ibid.
5. Gabinim M. cujus corpus in Bafilica Va
per S. Cyriacum librala.
508
.
i 4. 55. Cyriaci, Crefcentiani , Artemia -, it alioticana eft conditum , longe alium effe a Gabinio Presb. it M-. pdtr S. Sufann~b
jjz
rwn cads . Marcelli conftaMia.
510
. y. 5. Lucina pietas . Marcelli labores, if mar De Si Suanna V-. Sc M. oriunda ex Dalmatia,
filia S. Gabinii Presb & M.
74
tyrium .
.
su
. 6. Syn'opfis Cbronologica Ailorum 5. Marcelli P. Caput . De S. Sufanna V. ac M. ejufque nuptiis
Mximiano dcretis -,
y 76
i
513
. 7. Appendix . Vita S. Artemia V. if M. a Joan
%. . Teflimonia ex Martyrologiis.
1 ibidne Tomco Marnavitio BofntnJ: conferipta j it 'Caput Iii Acia S. Sufanna V. if M. ex antiquis
Romanis typis edita an. 163 t.
J 14
codicibus:
578
Caput III. Ada 5. Marcelli vind'kntur a cenfuris
. 1 5. Sufanna genits , indoles , educatio , if
propontum tuenda Virgimtatis . Claudii ejus
Baronin nij .
515
confanguinei ad Cbriftwn converfo.
ibid.
. i. Marcelli nomn ubique retinendum effe . ibid
2. Nihil cffa effe, cur Baronio jufpecla vide5. 2. Claudius Clariffirrius , Prapedigna ejus uxor ,
Alexander if Cuthia bptizantur .
y 81
ri debt narratio five de Cyriaco in Perfi
Max'imus Comes rei privata frater Claudii
dem , five d Jobia Sporis Regis filia per
ad Chrifti cultum traduclus . Uterqus cum
. ,
eum a damone liberat .
516
Prapedigna , Alexandre, it Cuthia ob Chri. 3. Sppofititia non eff , qua de S. Artemia
ftum ntcati . Gbinius if Sufanna in carcecommemorantur in Aclis S. Marcelli.
519
. 4. Nomen Maximiani , unde Barontus expungi
rem detrufi .
.
.
8
Sufanna in repudiandis Maximiani nuptiis
voluit , amovthdum indidem non eff.
520
.
. j. In quarto itemque poftremo Aclorum 5. Mar
conftantia , if Martyrium ex <odict Euldenft
celli paragraphe non alium Maximiani noMufei Bollandiani:
8
. S*

ti

CONSPECTUS

hujus

voluminis-

f, 5* piionii AHorum S. Sufanmr ex Tetro .

. 6. De Stione ad S. Sufannam.
tfoj
Equilino /.7. . .
5X6
. 7. Pontificum Ronumorm-: & Cardinaium erga
Ciput IH. patria , r e*tt< 5. Sufanna*, nuptiijtcdem S. Sufanna religio &munificentia. 604
que auvuftalibus eidem oblatis .
587
. 8. De antiqua Icanogtaphia terhpli S. Sufann*
. I 17I, f quo anno in lucem dita fit.
ibid.
^07
. . Nuptias Sufam< decretas non effe MaximiaDe Sanflis Martyribs Salonitanis e ftirpe ac
w Galeno .

genere Diocletiani , Claudio, Prsepedignar,

. . S. Sufannam difiinatam fuiffe MaxiAlexandro, Cuthia , & Maximo.
60$
miao Herculi .
S9 Caput I. Elogia ex Vita SS. Claudii & fociorum
5. 4, $ obiici pountner<e fententia, argumenMartyrum.
ibid.
ta refelluntur .
5$Z
$ . Ex Martyrologis & Hagiograpbis .
ibid.
Caput IV. Dr martyrU S. Sufann.* .
_ S94
*
quinqu Martyrum in Epitbmem
ft. i. De amo martyrii.
ibidcontralla ex Vbilippo Ferrario.
610
J. z. De menfe ac die martyrii.
595 Caput II. Quaiuticula qu<edam, five Animadw
Caput V. De facris locis , quis B. Sufanna fuis repones in Ada SS. Martyrum.
in
liquiis nobilitavit.
597
$. r. De patria, nominibus , muneribus , feu Magi'
. U De Ccttneterio Alexandri.
ibid.
, ratibus.
ibid.
. 2. Pi facello in edibus S. Seren*.
$99
. 2. De anno converjionis & Martyrii SS. Claudii
ft. 3. De domo S. Gabinii.
ibid.
<r Sociorum.
tj
ft. 4. De confejftcne S. Sufanna .
# 602
$. 3. Df re f loco martyrii , numero atque
. 5. Df / S. Sufanna.
ibid. riBif Martyrum.
. . 614

NOI

REFFORM
Dcllo Studio

di

ATORI

Padoa

Hvendo vedto per la Fede di Revifione , & Approbazione del P. Fr Franeco

Antonio Mantova Inquifuor General del Santo Officio di Padoa nel Libro intitolato Uljrici Sacri Totnus Secudus , Eccle/ia Salonitana , fxculo quarto ^
Cbriiant J ufque ad Salon*. AuHore Daniele Farlato Tresbjtero Socittatis Jefu;
nort v'efler cos'alcitna contro la Santa Fede Cattolica , 5c parimente per Atteftato
del Segretario floftr , niertte contro Principi, & buoni coftumi , concedemo Licenza Sfcbaftan Coleti Stampator di Venezia , che poffi efier tampato , oTerVarido gl'ordinl iri materia di Stampe, & prefentando le folite Copie alie Pubbliche Libraric di Venezia & di Padoa.
Dat. Ii i. Settcmbre
;
Gii mo PrC. Ref.
Barbon Mofbfni Cav. Proc. Ref.
Alvif Mocenigo 4. Cav Proc. Ref.
Regiftrato in Libro a Carte 34. al Num. 320.
Gio: Glrolamo Zuccato Seg.

adi 23 Setternbre 1752

Regiftrato 1 Magillrato ccel. contro la Beftemmia.
Alvife Legrenzi Sg.

JOSEPH

M.

BIANCH

SOC.

JESU

n Provincia Vneta Prpofuus Provincial is

Urft iibfUni ei tituius4 llyrci Sacri Toms SeCundus, a Patre Daniele Farlato
noftra Socitatis Sacerdote eonfripturft aliquot ejufdem Societatis Theologi re
cognoverint, & in lueefh edi pofl probaverintj poteftate nobis a R. P Ignatio Vicecomite Praepoflt Generali ad id tradita^ facultatcni eoncedimus, ut pis mandetur, fi ita iis, ad qiios pertinit ^ Videbitur : cujus ri gratia has literas rnanit nolra
fubferiptas, & Sigillo noftro munitas dedimus .
Venetiis i-, Aprilis 1732;
ofcph Maria Bianchi S. J.
E C-

SALONITANA.
& <SH*

<

4&4"

Marinus I. Martinus I. Maximus III. Theodorus II. Petrus II.

Leo I. Joannes IV. Epifcopi Salonitani.

Septem
tpifcopi
Salunita-

quorum
Pontifie.
tul annoi
fere cen
turn occu
pai,

fed A3
pen er un

Etro Salonitano Antiftiti hujus

nominis I. , qui anno decimo
fexto quarti faeculi e vivisdeceiTit , feptcm Epifcopos eodem
prorfus , quo a nobis percenIcntur, ordine Catalogi Pon. tificales fubnectuntj nifi quod
Salonitanus, Acuthcanus , Ponzonianus illos infra
fcxtum feculum , prsepoiterts aetatibus, perturbatoque ordine rejiciunt ; Romanus vero Catalogus ad
id, quod rerum, ac temporum ratio poftulat , apte,
congruenterque , inter annos decimum fextum
quarti, & decimum quinti faeculi eofdem interjeeit . Hos ut fimul conjungerem, unumque in
traatum conjiccrcm, monumentorum rerumque
inopia coegit . Nam qua*abillisgeftafunt, quaeve feu proipera, five adverfa, per annos fere cen
tum Ecclefiae Salonitanae acciderint , nemo litteris tradidit ; vel il quae in publicis tabulis privatilquc commcntariis erant , ea pofteritati nimia
vetuftas , majorum incuria , incenfio cladefquc
urbium praripuit; &, Maximum fiexcipias, cu
jus mcntionem aliquam apud vcteres invenies , reliquorum ne nomina quidem cognita ciTent, nifi
ca oblivioni erepta Catalogi nobis confervaflent .
Caeterum anas ilia ferax in primis fuit rerum ma
xime illuftrium, & memorabilium . SiquidemEcclefix univerfali , ut quics fere perpetua , otiumque ab externis hoftibus , magnam Chriftiana; religionis propagandi facultatem attulit j ficdomcftica bella, quibus affidue confiictata eft, ingentem rerum praeclare ger?ndarum fegetem, acmateriam fuppeditarunt . Nec vero dubitari poteft
quin hujufmodi operum, laborum , gloriaequein
partem venerit ac focietatem Ecclefia Salonitana,
quae ferme iifdem atque univerfalis Ectlefia , cu
tis & periculis perfunra eft, eofdem progreflus
habuit , eundem curfum tenuit , eafdem temporum
varictatcs, rerumque vicillkudincs fuftinuit: ut
qui habeat bene cognitam hiftoriam Ecclefiafticam illorum temporum. & in animo memo
ria diftributam, atque comprehenfam, huic faci
le fit conjefturam facer de ftatu.ac rebus Eccle{\x Salonitanae. His igitur Epifcopis paucaquazdam annedam , ex niftoria univerfali brevitcr
atque ordine defcripta , quae res Ecclefiaj Dalma
tics propius attingant, vel ad eas quoquomodo
refcrri poTc videantur .

Marinui ,
& Martn! alter
f^

Jii , cum Imperio Conftantini magni , ejufque not. 34.

filiorum copulavit . Neutrum ab altero inter- *"le,in
poiita tempons nota iecrevit . Ut autem res qua- nam gutuor & viginti annorum, quibus utriufque Epi- ..
fcopatus definitur, diftin&e, ac diftribute perfequamur, vifum nobis eft hoc intervallum nul
la quidem certa ratone , fed arbitratu noftro,
divideie aequaliter in duas partes, & duodeeim
Marino , totidemque annos Martino affingere:
ita fieret,^ annus duodetrigefimus quarti faecu
li vita; quidem Marini finem , Pontificatui vero
Martini initium attulerit .
S. .
Marinus 1. Epifcopus Salonitams XX1I1.

Ahr Cardinalis Baronius, in fuis ad diem

4. Scptembris Martyrologicis notis, animadvertit Marinum Diaconum Ecclcfia?
nenfis genere Dalmatam , patria Arbenfem , in
aliquibus codieibus Maurum appellari : Sed ali
eubi , inquit , Maurus pro Marino ponitur . FortaTe ex Mauro Maurinus , quemadmodum cx
Conftantio Conftantinus t ex Maximo Maximi
nus j ac deinde , unica littera exempta , faftus
eft Marinus; unde accidifle potuit , ut haec no
mina Maurus , Maurinus , Marinus pro Synonimis
haberentur. Hinc mihi oborta fufpicio Marinum
Antiftitem Salonitanum alias Maurinum , alias
Maurum appellatum fuiiTe, nam hujufmodi variationes ejufdem nominis , litterarum additionc,
vel detra&ione alias auti , alias diminuti, plu
res in antiquis tabulis invenies . Id fi verum ef
fet, quod videri poteft verifimile , haudequidem
dubitarem ad Marinum noftrum referre effigiem
illam in Ridicula Venantiana Lateranenfi , mufi' vo opere pictam , cui nomen Santli Mauri appofitum eft . Joannes Ciampinus Parte 1. Monument,
vet. fine ulla dubitatione affirmt Maurum, cu
jus eft imago illa, in aliquo Hirarchise Ecclefiafticx gradu conftitutum fuiflej fed anCafula, Effigie*
inquit , vel Dalmtica indutus fit , dubium reddi~ EpiSp ,
tur. Verum fi Maurum Lateranenfem cum Do- Sareiio
mnio , Venantio Epifcopis Salonitanis , itemque ^"-,f
cum Joanne IV. , & Theodoro Pontificibus Ro- iJhc
manis ibidem pariter depidtis confras , clare per- "/^"j
fpicias eodem omnes Epifcopali habitu , atque Marinum
viftitu indutos, & pallio infuper, quod infigne fpifcop
eft potcltatis Metropoliticae, ornatos eTe; utpro-Dum
CAPUT PRIMUM.
inde dubitare non liceat , quin Maurus eundem ,
De Marino y & Martirio Epifcopis Salonitanis .
ac caneri ordinem munufque Pontificiumadeptus
fuerit. Quorum autem ibidem vifuntur imagines ,
quas cum Petro , & Paullo Principibus ApoftoloCAtalogus Romanus utrumquc fimul con
rum, itemque cum Joanne utroquo, Baptifta ,
junxit, eorumque Ecclefiafticam procura
&
Evangclifta, Joannes IV. appingi juflerat , eos
ti- >nem ab anno 316. ad annum 340. produ
orancs
y pritcr Joanncm Sc Theodorum Pontifiam, cum PontificatuSylveftii , Marri, it JuA
ces
Illyrici Sacri Tom, U,

C CL SI A

SALNITANA.

onflari V folcbant , fie prorfus , lit pauciffmi

ex Occidentalibus Epifcopis ad ea cortvencrint;
vtluti in hac Synodo Nica?na , prater Oium
tx Hifpania, quem cum Viftore j feu Vitone ,
& Vinccntio presbyteris Romrtis , impofita ab
Sylveftro fuhmo Poiitifice legationefunftum ee
pleriquc eXiftimnt , pfanerque Nicafium Dinienfem, Vc ivionctifem exGllia, Domnum Stridotlenfem ePannoriia 3 Cfccilanum Carthaginienfem ex Africa , nulus Occidentalium Antiftiturn adfuifie legitur. Cum enim harefes omnes,
qui hjufmodi Cohciliis cauffam , occaonemque
praebuerunt, eXorta; fuerint inOricttte, & rtondm ad labefaftandam Ecclefiam Occidcntalem
progress fuiflent ; id circo viftim eft Majoribus
oftris ibidem , ubi nata eflettt hujufmodi monra , coaftis in Oriehte Conciliis , configi, de*
bell arique oportere . Atque ex Oriente potiffi-*
Slum ad ea Coflcilia cetebfanda eonfluebant >
pifcopi, quofum maxime intererat prava illas 3
i nefarias opiniones ab Alis Ecclcfiis, vel jam
graflantes depelli , vel afeeri , ne illuc e finitimis regionibus prdferpercrtf . Qua; quidem con
tagia, quo lofigius aberant ab Otcideftte, hoc
minorem follicitudinem , curamqUe conventus illos adeuhdi fferebant Epifcopis occidentalibus ',
prifertim cutt lohgitudo itineris , & locrurrt
tliftantia fatis idoneam , qUominus adeflent, excfationem dabat j ne feilicet Ecclefia; ob diuturttam prsdum abfentiam liquid detriment!
taprent . Porro Ut Epifcop Daciae 3 & Mace
donia;, Provinciis Orientis vulgo adfcribi, lie
EpiPcdpi Dalmatian inter Occidentales nUmerari
folebantj tun faftUm eft , ut hos quidem feu
tonfuetudo, feu jufta caufla Synodos cecumenicas
Drientis adeundi lege ac neceflitate eximeret 3
illos vero notl tem . Altera caufla, cur e Salonitaha, feu Dalmtica Ecclefia ad Synodurri NiCaenam nullus acceilcrit i hsC eft i quod Epifcp ll ad Gbrtcilim i ut vocant, Nationale Priatsj feu Patriarch Romani pertihebant . Pontificum Rortlatidrrn cottfuetudo hc fuit , ut
"iunqarti per fe ipfi j fed per legtus fuos Cdnciliis Orientalibus cecurtienicis praeeffeht . Qyapropter Vigilius ad quinftam SyHodum frte perquam bonorifice invitatns Ctim effet , negavit
moris eile Roirtrtorum Pontificum , ut Conciliis
Orientalibus prfentiam fuam impertirent Qu
autem in Conciliis cecumcnicis Orientalibus adVerfus haerefes, praefidentibus & aentientibus Sedis ApoftdllCa; legatis decreta Fuerant , vel de*
cern oportebt, ea Pontifices Romani , ut contirmarent , vel praefcriberent quae decernenda effent 4 Concilium in Urbem ex univerfo Occi
dente, ut certe eX univerfa Italia, & finitimis
rcgionibs convocare i Urbem folcbant . Nam
Pontifex Maximus , cum fupremus fit Ecclefia;
totius Hierarcha , tum idem Patrircha OcciXointMl dentis cft , 3c Primas totius Italia; $ ut nihil
Pairitr%hi Ocei- dicam de i II i Us metropolita in Provinciam, &
Heatii & Epifcdpali in Urbem , & Pareciarrt Romanam
Primai
poteftate, qui hue pertine't Quarecjufdem
Mal i
Romani Pontificis eft , Ut Concilia Generaba to*
ti Ecclefia* indiccre , iifdemqu prasfidere j fi
Concilium nationale coger > Vel ex omnibus
fui Ptrirchatus Occidentalism Vel ex omnibus
fui Primatus Itali'ci itcefibus 3 prbviqciis .
Jam vero cum duo faltem fucrint in Illyric
Primates conftitutij Theffalenitctttfis 3 SirmienCs> netfieorm fubrat Ectflefia Dalmtica > ut
ldiximi ifl prima , itemque tei Parte Prole*
gomertori j ncqUe alium nmatem agnofecbat

nifi Pontificem Romanum; eratque propterca ve- npiYcop

hiti qudam appendix Primatus Italici ; ejufque Uimete
pifcopi Romana; Synodi nationalis ndcundsju- Rr0'"o
fe gaudebant . Qyaproptcr qua; caufta fuit > ut <ubi.i,
pleriqUe Italici, Occidentales pifcopi a Conciliii orientalibus cecumenicis abeiTcnt , crndem nauonale
fuifle arbitror, quomirtus iifdcm interefleiit Epi- ^""^'^
feopi DilmatiaiJ nihil efiim hi vel illi tanti elle ban'ur .
putabant id incomodi atque itineris fufcpcre ,
& tarn ldnge diuque abefle ab fuis Ecclefiis, ut
in Orierttem ufque ad eas controVerfias dirimendas fe conferrent ; de quibus difceptahdum erat
in Synodo .Romana , ad quam conveniendi ea
lege tehbantur , qua bftricti trant Patriarchs,
feu Primati Romano. Habes igitur alteram cauf
fam, quamobrem nullus ex Dalmatia Epifcopus
Synodo Nicasnae , vel aliis 3 quae deineeps in Orien
te habita funt 3 Conciliis cecumenicis interfucrit . Domnus quidem Stridonenfis Epifcopus in- Epifcopui
tel' Patres Nicnosannumcratur, & Oomen fuum g "J^U'
Aftis Synodicis fubferipfit 5 fed is nort Saloni^ ,Vrtao 4 fed Sirmienfi metropolitas fuberat , ejuf- < Sif*
que Partcia non Dalmtica: Provincia; Ecclefia- m,en'
fticae, fed Pannonici EXarchatus finibus continebatur Quamvis enim Dalmatia ex antiqua.
Oaviani Augufti deferiptione jus fuum, nomenqe ultra montes ufque ad Savum protuliffet i
non propterea tarnen regio illa tranalpina v
tus vocabiilm omniho amiftrat 3 defieratqucPanfionia vulgo ppellari . Ac Petrus quidem Prin
ceps Apoftolorum, cum ex Urbe in Dalmatian!
Domnium mifit, & Salonx Epifcopum creavit.
hujus poteftati Metropoliticae fubjecerat quidquid
gentium terrarum in Dalmatia, eis ultraqu
montes Chrilo fubdidifiet , & quafeumque Ecdefis ipfe fundafet j verum liquet, utrum
Domnius vel qui proximis a Domnio aetatibus
Ecclefiam Slonitanam adminiftrarunt , in Dal
matia tranalpina Epifcopatum aliquem inftitucrint , jufque Metropolticum adSaVum ufque pro
tendeint . Satis vero conftat quarto fseculo Primatis feu Metropolita; Sirmienfis jurifditionem
longe lteque per omnes Pannonias diffufam , (5c
ufque ad Dalmatiam Cifalpinam fuifle prolatam ,
ejufque finibus Stridonenfem Ecclefiam comprehenfam . Argumento eft , quod Anemius Sir
mienfis Epifcopus in Concilio Aquilejnfi, quod Primtit
habitum eft artno }8t. Sirmium vocat Caput ^*
Illyrici 3 ideft Occidcntalis , ac prasfertim Pan- ,Re ,
nonici : Caput Illyrici y inquit , nonnifi Civitas 4*,mt: .
eft Simmfis ; Ego igitur Epifcopus illius Civi* p'nTm!
tatis Jum . Quae verba ad Civilem folum,
fed etim ad cclcfiafticam urbis Sirmienfis jurifdiftionem referenda effe dclart Jftinianus
Novella xi. affirmans Sirm Trxfetluram fuie
tonftitutam ibique omtf fuie lllyrici ( Occiden
tal ) faftigiur y tarn in Civilibus , quam in Et*
tleafticis cauis . Quamvis Dalmatia 4 quae pars
trat Illyrici Occidcntalis, fubjea quidem fuerit
Praffedo , feu Vicario Sirmienfi , non item Ve
to Primati, feu Metropolita ejufdem urbis, Ut
alibi oftendimus . Itaque Domnus Epifcopus Stri
donenfis , qui Synodo Nicamae interfuit , non
Salonitho , fed Sirmienfi Metropolita; fuberat .
Stridon enim erat civitas Montana , in contihio pofita Dalmatiae ulterioris feu Pannoniae 3
& Dalmatia; citcrioris } ac propterea qui de pa- . .
tria Divi Hierottymi in contrarias partes difputant 3 alii Panttooia: , alii Dalmatiae pro fua
quifque ferttentia , Strjidonem attribuunt . Poft
Sirmium excifum alLero, & quadragefimoquinti
faeculi anno 3 turn demum Metropolis Salonitai

MARINUS L EPISCOPUS SALONIT. XXIIL

montes tranfgrefla , aliquot Ecclefias Pannonicas Sirmii Metropolita; fubjehs ad fuamditioncm adjunxit , ut alias diximus , & fuis deindc
locis, ac temporibus explicandum erit.
Igitur neque Marinus, neque ullus ex Epifcopis Dalmatian ad Concilium Nica:num adieruntj
Witinus nullus tarnen dubito, quin Marinus Salonitanus
quoi *Dii- Antiftes, cum aliquot Epifcopis Provincia Dilmaii Ep. rnatica: , Romam convcncritadSynodum NatioCooc'iio nalm> quam codem anno pod Nicnum Concikonuno lium Sylvcikr Pontifex Maximus indixit , ut
ero'oub Arianam ha;refim fuprema, & Pontificia autoribu.
tatc configeret , itemque Acta , & decreta Nicaena confirmaret . Huic Synodo adfuiiTe ajunt Epifeopos fupra ducentos , quinqu & feptuaginta,
quorum tamen ne unus quidem nominatur ; quippe cum Epifcopales fubfcriptiones interciderint .
Titulus Synodo Romana; prepofitus Conflantini
prefentam falfo dclart , quem Severinus Binius hac nota cenioria perftrinxit . ir, qui titulum
huic Concilio prxfixit , in , quod illud in
pr&fentia Confiantini Imperatoris edebratum fuiffe
apeno proficetur , plurimum a vtitate aberra
vit . T>{am dum jinguli Epifcopi clariffimis congiariis , " donativis ab Imperatore remunerati Jexa difeefliffent ; Imperatorem ifthinc Byzantium
profeclum , aliquandiu in Oriente permanfi'e ex 7-(j~
cephoro aliifque afferit Baronas . 195. an. 32 4.
Hc verba Canois primi , fub pr&fcntia piiffimi
ventrandi principis Conflantini Augufti > cauffam
errandi prabuerunt : tetulit mim illa imprudens ad
verbum anathemati?amiis , qux ad Verba antece*
dentia, apud 7{icam congregatum, veriffime re
ferenda ex prditlis liquido confit . Tolenda efl
igitur ea interpunio , qu allegata verba a fe invicemdisjungit . Exilant dus Epiftola* , altera Pa
trum Nicanorum ad Sylveftrum, a quo qua; apud Nicasam fancita fuerant , uc approbentur,
uppliciter petntj altera Sylveftri ad Nicinos ,
qua eorundem decreta firma, & rata eTe jubentur. Sed neutra viris eruditis probatur , qui baud
obfeura falfitatis indicia in utraque deprehendunt .
Cxterum Synodum Nicaenam Romana; & Apoftolicae Sedis auftoritate confirmatam , & approbatam fuilTe nemo inficiabitur; idque non folum
fuadet Canon Eccleilafticus longe antiquiimus
apud Socratem lib. 2. cap. 5. qui pleniffime vetat decreta abfque fententia Epifcopi Ec~
eleft fanciri ; fed etiam diferte affirmt Felix Pa
pa III. Epiftola quarta his verbis : Domino ad Bea*
tum Tetrum poflolum dicente : Tu es Petrus , &
fuper banc petram dificabo Ecclefiam meam : earn
vocem fequentes trecenti decern , & ocio Patres ,
apud congregati , confirmationem rerum
atque aucloritatem Santlx Romanx Ecclefi detule*
runt .
Rebus publicis interitu Licinii pacatis , rebufque Chriftianis in Concilio Nicaeno , quoad ejus
fieri potuit, compofitis, Conftantinus totius Im
perii Romani Dominus , atque arbiter , cogitationem, animumque ad Provinciarum , & magiftratuum deferiptionem convertit . Quatuor Pre
fectos Pretorio inftituit, quorum autoritati, Sc
regimini Romanus Orbis fubeffet univerfus, qua
dripartite divids* Ex his uni, quem Prefeftum
tc decru Pf*tr* IUyrici nominavit, integrum folidumt>tto.
que Ulyricum commifit . Novam quamdamlllyrici formam ac deferiptionem invexit > Provin
cias quidem aliquas Illyrico detraxit, fed multo
plures , Sc nobiliores adjecit * Thraciam , Ma>
iiam inferiorem , cum Scythia Pontica Illyrico
ademptas Prefectura; Pretorianae Orientis attriiUyrici Sacri Tom IL

buit . Harum Provinciarum detractionem cofripenfavit , adjuntis ad jus nomenque Ulyricum j"*-^**
Macedonia, Thcflalia, Achaia, cum omni - ,|,-
fer Conloponnefo , Epiro utraque , & Creta cum infulis ,'
fere omnibus ALgxi maris Joniique; atque ut II- "3,
lyricarum Provinciarum numerum augeret, particulam quamdam Dalmatia; exemit, paludiLabeatum , & Driloni fluvi fere interjeam , ex qua
novam Provinciam fecit , earoque Prevalim appellavit . Ita Provincia; Illyrici fuerunt omnino
fcptemdccim, quas Sextus Rufus in Breviar.nominatim percenfet. "Provincias habet lltyricus fe- Provine!*
ptem , & decern , 'Horicorum duas , Tannoniarum ",^^je.
duas y Valeriam , Saviam , Dalmatiam , Mttftam , cim .
Daciarum duas; & in Ditcefi Macedonia feptem
(quas Conftantinus adjecit ) Macedonia, Theffalia, ^cbaia , Epiri dux , Trvalis , & Creta i
Dalmatia eofdem fines retinuit, quibus illam
Oftavianus Auguft'us circumfcripferat , a mari A-',
dritico ufque ad Savum in Septentrionem prola- 4.
tarn j nifi quod Urbium & agrorum quod fatis
effet ad exiguam Provinciam conficiendam, Prevali conceffit .
Rcliqua Marini Acia perfequamur. Annus
cum Illyrico, tum Italia; ex adventu , prefentiaque Conftantini perquam falutaris fuit ; eo quip- Coofbiulpe anno leges multas Reipublica; , Ecclefiaeque
" ltt Salubrrimas fancivit , Heraclia; in Thracia 11 1 . ii'nv
Non. Februarii, Sirmii in Pannonia Idibus Mar- f/iy^m ^
tiis, Aquilejae pridie Nonas Aprilis, Medila- obiit
ni incunte Julio, Roma; demum vni. Id. Quinliles ubi etiam vicennalia Imperii Auguftalis,
ingenti, & magnifico apparatucelebravit, ut doect Idatius J qua; quidem , quamvis invito , &
reclamante Scnatu populoque Romano , nulla prifc32 fuperftitionis labe inquinan voluit . Inde in
Ulyricum regrediens , cum in Iftriam veniffet,
& Polas in urbe perantiqua nobili reipublica
cauTa verfaretur, nimia credulitas inignem ejus
nomini maculam inuflt . Namque Crifpum Ca;- iII?r,r?u1r2
,
.
...
! 1, '
filium fila
farem ex prion conjuge Minervina nimm t egre- crimiaii
gia juvenem indole & bcllicis laudibus clarum > iCU,"n
S. n
1
..
.
r
% internen
Fauitse noverca: calumniis circumventum fupphcio affecit . Quod Ammianus & plerique apud
Polam , id Zofimus Roma; faum aflerit . Nec
diu innocentis ultionem diftulit Deusj quippe
confequens annus Faufbe , qua; prvignum falfi ,
& nefarii flagitii aecufaverat , attulit. Siquidem Conftantinus Auguftas libidine, ac frau
de comperta, juilas ex ca expetiit pcenas . Ex In -.
Iftria in Ulyricum revertitur, & intra hnem verten- " re
ts anni Pannoniamadiit; Decembri menfe exeun- Te",,ur
te eum Sirmii fuifse lex ibidem data confirmt .
Ratio itinerum vulgo Antoniniana viam deferibit ,
qua; Aquileja per Iftriam Salonas, &SalonisSirmium deducit An Conftantinus ex Iftria in Pannoniam revertens hanc viam Dalmticam injerit, mihi compertum non eft 5 illudfineulladubitatione videor mihi affirmare pofle Marinuffl jitjAlIg
Epifcopum Salonitanum ccephTe plurimum corn- Conftanmodi , & adjumenti ad rem Chriftianam ampli- je'Bt^c*
ficandam, ex beneficencia, propitiaque volnta
te Conftantini , vel per Dalmatiam tranfeuntiSj
vel certc in finitimis regionibus Illyrici commorantis 5 qui annum proximum magna ex parte in
Macedonia, & Dacia tranfegit, ut leges Thelalonicenfes, & Sardiccnfes anno 527. condita; de
clarant ; quippe^per eos annos haud fegnius ad
comprimendam hxreticam pravitatem > quam ad
profligandam F.thnicorum fuperftitionem ineu & tempo,
buit. Itaque Marinus pacatis illis, propitiifque r,,rt*^
temporibus egregie ufus, Conftantino aufpice & Stne'u'fui
A s
id4-

CCLSI

SALOItANA.

adjuiore, divinum cultiim mirifice auxit, Clcri

ppulique mores ad normam veteris difeiplina: ,
camque regulm, quam Nicaena? Romanxque Synodi caones prarferipferant , diligentcr compofuit ; Ecclefiam denique fuam faniflmc adminifti avjt , quam ab omni haerefeos labe intacbm,
nam flikitet fan- optimis iegibas , atque inilitutis fiorentem ex ri
cque ad vita dteedens xeliquit
mioitlUVik .
i i.
.
.
:
Martinus I. Epifcopus Salnitanus XXIV.
MArino rebus humahis exempto fffectuseft
Martinus, cujus initia referenda cenfuiinus ad annum circiter duodetrigefmum faculi
quarti. Hujus Pontificatus in ea tmpora difficillima , & Ecclefia? graviilma incidit , cum lues
Ariana Ariana ex Oriente in Occidentem graffari ccepit,
Lues Paa- & Pannpniam potiimum pervafitj quo propius
fiboUm
lOUlU. autem id contagii aberat latiufque ferpebat , hoc
irtentiori cura, & vigilia opus fuit Martillo Salonitano Epifcopo, ne qua in Dalmatiatn irreperet, & gregem fibi corhmiflum inficeret. Philoftorgius apud Tillemontium Tom. vi. not. xi
Ariui in Concilium Nicdenum tradit Arium juffuConfexul puj
ftantihi exfulaffe apud Illyrios, quo longius nimirum Alexandria abeflet, qua in Urbe nefarias
fua? opinionis vulgaridas initium fecerat , Sc plu4rimas maximafque turbas excitaverat . Id fi ve
rum t ft, dubitari non poteft, quin Arius Uly-'
ricurh peftifera ilia contagioucinfecerit j &errotifjus diffeminandis quamplurimos in Deum
Tide bduxerit; pixertim quidem ih Panno"nia, ubi duos nactus eft difeipulos fibi ad omnia
Vaeniit obfequentes , quos fua imptate imbueret Hi
Jrfieiu fuere Urfacius $ Sc Valens impii & imperiti adolefcehtes y ut eos appellant Patres Sardicerifes in
Epiftola ad Julium Pontificcm xtate acmoHbus
juniores , ut efdem vo'cat Syrtodus Alexandrina
apud Athanafium j qui fe non modo in Arii difciplinam tradiderunt , fed penitus in ejufdem confuetudinem, & familiaritatcm infinuarunt . Presbyterorum ordine ob commiTa flagitia depul
cum eftent, ob egregiam Ariana? perfidia? operam
navatam , & fcilicet Principum Arianorum opibus, & potentia freti, viattl fibi adEpifcopatum
munierunt . Id tradit Athanasius in epiftla ad
Epifcopos iCgypti, & Libye: Urfavms 3 & Va*
lens y quos ab ipfo etiam initio , utpote juniotes ,
tseligionis rudimentis imbuit ipfe jtrius y cum de
gradu Tresbyteri'i fuient antea dejeeli 3 pofimfa
dum ob impietatet kpifcopi funt defignati . Ita-*
que Valens quidem Muras in Pannonia inferiori , Urfacius vero Singiduni in Ma?fia fuperiori
Epifcopatura obtinuit. Et anno quidem j^y. E*
pifcopalem Ordinem jam adep'ti erant , cum in*
terfuerunt Concilibulo Tyrio , adverfus Athehafiurn ab Eufebianis habito, in Urbe Phamicie
celebrrima ) a quo decreta eft legatio Marcotica
Urfacio y & Valenti , datumque negotium , ut
cum aliis quatuor Epifcopis Eufebianae fatiortis
de quibufdam criminibus quasftionem haberent y
qus in Urbe, & Parscia Mareotide ab AthanaCp patrata Ariani confinxcrant . Hi ergo Ariana?
ha?refeos vahjanda? mire cupidi , hac illac circumcurfando, S Qrientis, Occidcntifque provincias
dua peragratione j alias ex aliis obeundo, hanc
eitern longe lateqe difeminabant : bos non cef_are ajunt Sardiccnfes in eadem Synodica ad JuJ5
iium Epiftola , adulterina dorintt letalia femin*
ifpatgere . Atque ut Urfacius Mfiac,, fie Va-

lens Pannonic^ Eccltfia? depravando partes pr^eipuas fibi aflumpferant ; ifquc etiam eo jmpudentia? atque audacia; progrcTys fuerat, ut contra
quam vetabant Caones Nicseni , relida Murfenfi
in icdem Aquilejenlem invadere , eanckmqgc Aria
na perfidia pollucre conaretyr , ut iidem Sardicenes irt iiidem litteris ttftantyr . Hioc pjciftima. ..
-ii
...
licet , quanta ex propinquo labes pernjcies
Ecclefia Dalmtica? immincret . eque ad earn
calamitatem avertendam multum prae-fidii a Conantino cxpectaripotcrat , qui ca?teroquin per es
annos frequens verfabatur inlllyrico, ut leges ab
eo Sirmii, Naiffi, Sardica?, Singiduni tonftituix declarant 5 quippe egregiusijle ardor, quo Arianos perfequi cperat, aliquantulum deferbuerat . Nam nimia credulitas , qua? in optimi cujufquc mentem facillime irrepit , Conltantinum
impulit , ut aures accommodartt , fidemque ha*
betet non folum Eufebio Nicomedicnfi Epifcope
Arianorum partium principi , aliilque ejufdem
faftionis Epifcopis, fed ctjamipfi Ario; &hunc
quidem , ca?teroque cortfeflone fia , fubdol , & perjurio infuper jnterpofito Fidem Nica?nam profitentes, ab exilio revocaverat . Arii re.

....
i i , .
i
lhiijtionem a hi jn annum duodctngelimum , alii
in t'rigefimum , alii in alios quarti faeculi annos
conjiciuht . Sed Arii fraus & malitia minime fefellit Athanafium, qui nullis precibus , aut mi-
nis adveffariorum adduci potuit y ut fraudulentum , ac perjurum ha?refiarcham in Ecclefiam >
fuamque communioqem reciperet: Id quod Arianorum odium ac rabierh in Athanafium vehementius exacuit , cidemque exilium a Cohftantino

,-,1!
hirefim
'"e J!^"
pa"4
viem
M**1. A"
quilcjen,- 1Qva_
tcciefi,
D>im aiici
ab UN
""0,

Ampi alt
re*
ocatui .

A,i,jnj.
Cuiinexn
pl"

concivit . Hinc vero cum Arianorum audacia animique creviiTent, variis conventiculis habitis, &
Athanafium falls criminatjonibus, & fidem Nica?nam, cum aperte nonliceret, cuniculis oppugnare inftitcrunt, ambiguis in id formulis malitiofifque compofitis , quibus fe jurare in veAa
Patrum Nica?norum firrlulabant . Cum itaque frau9
& perfidia Ariana impune dominaretur , Confian-1
tino nefaria; , fubdola?que cpitiohi$ ignaro ,
propterea connivente, aut ccrfe r)on iis , quibus
oportuorat , pcenis in homines i mpios animadver-*
tente, facile iilfliigi poteft, quantopere laborari-*
dum effet Martino Epiicop Salonitano , utcort*
tagionem illam quaquaverius graffantem fCeret , Cura,*
omnemque illi ad Dalmacicam Ecclefiam aditum fuiiicituirttercluderct ; pra;fertim cum Valens , & Ur- E JJjJ^
facius Vel pef fe ipfos vel per fuos emiffa- bi.ui
Arianaa
fios fusque impietats aminiftros , in omnem luem
fintima? Dalmatia? depravanda? occafioncm immi- Diimanerent . Quando igitur ceffabat Imperator, eo- ^* *"e'
que non urgente, cum Pra?fe<fH , Sc Magiftratus
de priftina vigilantia 3 ac feveritate remififfent-,
omnis graviifimi hujus periculi prepulfandi avertendique cura , & follicitudo in Epifcopos Dal
matia? , ac prscipue in metropolitam incubuit .
Is in omnem Provincia? fibi commifla? partem in
ternus, urbes, & vicos aflidue obeundo, populos
erudiendo, admonendo, hortandoque, utabhreticorum congreiTu colloquioque fibi caverent,
impiis illorum conatibus egregie obftitit , viafqe omnes Ariana? perfidix obftruxit . Atque id
etiam caufa? fuiffe arbitror , quamobremConftanfct
tinus mirtori, quam neccfe fuerat , diligentia in- Confl
tentum fe pra?buerit ad inveftigandas ac detegen- tinopoiii
das Arianorum technas , & fallacies ; quod per*0" IU"
ea tmpora cogitationem omnem curamque ad
Byzantium inftaurandum , augendum , ornandum
convertcrat ; quam Urbcm , translata illuc Im
perii fede, nunquam deinde , quoad vixit, aliis
atque

MARTINUS I. EPISCOPUS SAL0N1T. XXV.

atqtle aliis Kificiis publicis ac privatis amplifi
antiquius, quam ut ex Ep:fcopis Occidentalibus Utini it
care, pene totius Oibis fpoliis locupletarede- Synodum Romanam cogtrct , qui & Fidem Niilitit; fic ut Romam amplitudinc, ac magnifi
caenam confirmarent , & Arianum dogma novo Romanni
CenciliC
cencia cxa?quaret . Earn v. Id. Majas, anno 330, anathematc configerent . Epifcopos ad centum , & Romanam
ut docct Idatius in Faftis, ingenti Epifcoporum fexdi'cim convenifle ajunt , inter quos annume- eegii i cui
Maninil
frcqucntia, & populorum concurfu , apparatu- randnm cenfeo Martinum Salonitarium pifco- Epifcoput
que quam ampliUmo dedicavit. Lege autem la
pum, qui Primatis fui, & Patriarchat Romani Salonicaa.
Btufaii.
ta , & in lapideam columnam incifa , novam litteris invitatus , cum aliquot Dalmatian EpiRomam , ut refert Socrates , nominari juflt j feopis eidem Concilio , opinor , interfuerit . Scd
cum caeteroquin conditoris nomine vulgo ap- praeter quatuor aut quinqu Epifcopos, cum irt
Arii
pellata
fit Conftantinopoh's . Anno 336. Arius ais nulli alii nominentur , ut exterorum , fic
toons
turpifTima morte pcenam fuis dignam feeleribus Martini nomen & fubfcriptio abeft ; vcl quod
tulit ; nam ut communioncm ab Alexandro Oon- neutrum in Tabulas Synodicas rejatum fuerit,
ilantinopolitano Epifcopo per vim extorqueret , vcl quod utrumque in apographis prxtermifum
frequenti ftipatus ateldo, ad^Cdcm Cathedra- fit Librariorum incuria. Haud fane ignoro hanc
lem dum properat , infamem vita? exiturn ha- Synodum Romanam ab hominibus criticis fpubuit . Nec vero Arii interitu extinfta cil ha> riara, & commentitiam haberi , cum in ea fai
a- refis Ariana; fed potentifimos Patronos, pro
fa Conlulum , & quorundam Epiicoporum no-*
ie'"/e kx" pagatorcs nafta , Eufebium Nicomedicnfem , Ur- mina, & vitiatas Chronologicas notas inveniant.
tmeueft, facium , & Valentem, aliofque Orientis Epifco- Sed Baronius , Binius, aliique, correftione alipos, cundem tenuit curfum ; & alias ex aliis in qua adhibitaj camdcm ab omni fufpicione falOriente regiones appefendo , latius profcrpfit ; fitatis vendicare conantur.
njqoe^_ ac proinde nihil vigilarttiae induftrique interPorro Conftantinus fratrum maxiiris y Ni- '
vigun- mittendum fuit Martino Salonitano , cxterifque cxnx Fidei egregium fe vindicem prxbuit , & iinai fabel
ii.,rfoi- Dalmaticis, VOccidentalibus Epifcopis, ut earn Athanafium, quem vivente adhuc Ptre Treve- Bier
lum cura
imanot, * progreiu arcerent, fuafque Ecclefias ab hujuf- ris humaniter, & perhonorifice acceperat, cum Fritre ge>
reel in
modi labe intaftas fervarent.
litteris commendatitiis ad Alexandrinos remifit; acie in'
Conftantinus anno Chrifti 337., tatis fus & Conftantio atque Arianis invitis , in fedem teriii ,
quarto, & fexagefimp, Imperii altero & trige- Pontificalem reftituit an. 338; fed praeclaris ilConfln- fimo , ipf Pentecoftes die xi. Kal. junias, a- lius cceptis ingentem labem inuilit infana impe
auiobiit pUj Nicomediam, in Villa fuburbaha, cui no- rii amplificandi cupido; qua ftimulante bellum
men erat Achironae , pie fanfteque ex hac vita intulit fratri fuo Conftanti . Dum apud AquipeAiba deceit ; cum antea Athtiafium , qui Treviris Icjam cupidius quam cautius in hoftes invehi- aainm rc- exfulabat , in Scdcm Alexandrinam reftitui juf- tur, excuiTus cquo, & vulneribus confeftus in-*
flitui jui- fi^t , Imperator fane optimus , ac dignus, ex terfit anno 340, vcl intra finem Martii menfis,
" '
quo ImperatreSj Reges Chriftiani virtutum vel Aprili incunte, nondum Imperii triennio cxomnium , qui in cam celi/Imam dignitatem ca
pleto. Sunt qui hujus belli cauflam in Conftandete poiTuri > Sc prefertim rcligionis tuend , tem conjiciunt, a quo Fratrem per infidias inc propagandas excmpl fumant 5 quippe Chri- tcrfeftum tradunt . Poft interitum Conftantini Juftianam religionem non minus impenfe fovit , nioris , Orbis Romanus bipartito dividitur . Conquam Ethnicam fupei'ftitioncm afflixit 5 ac du- ftantius, qui per ea tmpora cum Perfis bellum
bium rcliquit, pluranc templa arfque inanium gerebat , Orientem omnem in fu poteftate re*
Deorum evertcrit , an Chrifto fanftifquemarty- tinuit ; Confta-ns Occidentem adeptus > quas Fra
ribus excitarit . Si quid interdum dtliquit, id tri ademerat Provincias, ad fuarri ditionem adaliorum fraudi , ac malitia attribuendum eft ; junxit . Illyricum integrum cum Dalmatia fub
qui ab ptimo Principe per dolos , ic falladas Imperio Conftantis permanfit , qui nihilo fe
gnius, quam Frater, Catholicae Rcligionis paillud aliquando extorkrunt , quod ab ejus de
mentia , pietate , finceraque religione longiime trocinium fufeepit .
abhorrebaf . Ecclefia Dalmtica , & OccidentaMartinus Epifcopus Salonitanus anno 340, uf Martial
lis egregium fane Patronum , & Orthodoxe fi- docet Catalogus Romanus , dicm fuum obiit, Ep. SaloBit, obi.
dei dtfenforem amifit j fed hanc jafturam farfit qui cum vitam duxerit omnibus fanftimonix no- tut.
CoeAanti- tum Conftafttinus, tum praefertim Conftans, qui tis infignem , tum vero fu perfecit vigilantia ,
ans, * fidem Nicxnam impenfius etiam , quam Pater, cura, & fedulitatej ut ne qua labes finitimis
donfbat ac ftudiofius coluit, perpetuoque dfendit; qua- provinciis Ariana pefte infeftis , Ecclefix Dal
reVigiafli rc quoad Conftans vixit 4 Haercfis Ariana in par- matics adhaerefecret .
*&r*t"
tibus Orientis fe continuit, & nufquam aditum
,m,,ator" invenit, qua in Dalmatiam , Italiam, exterafCAPUT SECUNDUM.
que Occidentales Ecclefias irrumperet . Conftantinus igitiir ex Faufta Maximiani Herculii fi
Maximus 111. Epifcopus Salonitanus XX
lia Jiberos tres Imperii heredes rcliquit , qui a
Imperium Ptre acceperunt Orbem Romanum trifariam ditripenito vifum . Conftantinus natu maximus Hipaniam>
tivwam. (3aiijam g Britanniam obtinit 3 ConftantiuJ a
Maximi orthodoxa , & ftneera in Deltm fides .
freto Propontidis quidquid Romanorum erat in
Ortum peftans , feilicet Afiam minorem , O- H Une caeteri quidem Catalogi Marinum II.
vocant , Romanus alterutro nomine aprientem proprie diftum , cum >gypto fortitus
pciiari pofle tradit; Se ne putes, qux nominum
eft j Conftans natu minimus inter utramque m
dius imperavit, Africam, Italiam, &Illyricum eft , perfonarum variationem eiTe , non defunt Ve
tera exemplaria , in quibus unus omnino idemomne cum Thracia adeptus .
Marco extinfto, Pontfice paucorum menfium que alias Maximus, alias Marinus dicitur; nam
poft Sylveftrum , in Cathedram Romanam fuc- S. Maximus Patruelis Diocletiani Imperatoris ,
ceffit Julius anno eodem 337-, qui nihil habuit qui cum Claudio fratrc prsclaram pro Chrifto
mor-

ECCLSI A
Vxmus
Epifcepuj
Salontab al i quibus d ictus
Marions
.
Epi'frjl*
Scmiara
riorum ad
Maximum
Salonarurft tpiiVopum .

SALNITAMA.

mort'em.oppetiit , in plcrifquc codieibus , &tyrologiis Maximi nomcn retinct, at Maurolycus codices ncfcio quos rurfhis cum eilet , in his
ilium appellatum c(Tc Marir.um invenit .
Maximi Epifcopi Salonitani Fidcm orthodoxam in dubinm ac fufpicioncm vocat Epiftola Scmiariafiorum Antiftitum, qui cum a Patribus Sardicehibus fccciUoncm fecifient , Philippopolim in
Tllracia convcncrunt , Sc Concilio Sardicenft
ecumnico legitimo, Cottciliabiilum falo ab
illis dictum Sardicenfe cum oppofuiient , cx eo
litteias encyclicas cum ad alios Epifcopos, tum
ed Maximum Salonarum Dalmatia Ipifcopum do
derunt, fubjectas huic titulo; Gregorio *
r'iA Jipi/copo , jmphioni l^jcomeditc Epifcopo ,
Donato Cartbaginis Epifcopo , Defiderio Campan
ni Epifcopo i Fortunato "b{eapolis Campanil Epi*
[copo , Eutyckio Ariminiadeno Campanil Epifco*
po 3 Maximo Salonarum Dalmati Epifcopo 3 Sym*
pheronti , & omnibus per Orbcm terramm *
fecerdotibus noflris 3 Tresbyteris 3 & Diaconibus 3
<r omnibus , qui fub calo funt in Ecclefia Catbo*
liea 3 Epifcopi 3 qui a diverfis Orientalium pro
pinis , ideft provincia Tbebaida 3 & provincia
TaUflina, jrabia 3 Thanice , Syria < Mesopota
mia 3 Cilicia 3 Ifauria 3 Cappadocia 3 Calatia 3 "to , Bithynia 3 Vampbilia 3 Tapblagonia 3 Caria 3
Tbrygia 3 Tifidia 3 &" ex Infulis Cycladum 3 Ly*
dia 3 Afta 3 Europa , Hellefponto 3 Tbracia 3 Ho
mimonto 3 ad Civitatem Sardicam congregad Co/i*
cilittm celebravimus 3 in Domino esterna falus .
Caput autem Littcrarumj fibi judas cauflas fuiffe , cur Sardica fecederent , eorumque congreffum vitarent, qui fe Mareclli Ancyrani, & Athanafii Alcxandrini hominum impiorum , &
facinoroforum communionc pollucrantj utrumque ealmniis 3 Se coftviciis oncrant, eonventui
Sardiccrifi turpi/me malcdicunt 3 OfiumCordubcnftm , Paulkim Conftantinopolitanum 3 Protogenem Sardiccrifem 3 aliofque Nicaenas fidei propugnatores egregios contumeliis omnibus infectantur. Ncc Julio Pontifici Romano parcunt ,
quem damnant, fegregantque fe ab ejus focietatc, horum vero omnium aditu, colloquio congreuque , per fummam temeritatem , Chriftianis omnibus interdicunt j ncqtie aliam , nifi quam
ipfi huic Epiftola: fubjiciunt , formulam fidei
prfitaidam eTc denunciant , quoc quidem a Catholica veritate longc propius , quam hxrefis
Ariana, abefle videbatur . Hinc factum eft, ut
qui blafphemiarh Arianam exofi , Sc exfecrati i
Scmiara- minus impie de Filio Dei fentiebant, hi, quai
ni ande medii interjectique inter Catholicos Sc Arianos >
pftllati
' dii fucrint Scmiariani . Nunc vero, an futu
rum fiilc Ccnleas, ut Epifcopi illi , qui Philippopolim convenerant, haice litteras nominatim ad Maximum Salonarum Epifcopum mittcjent, nifi Maximus in eorum focietatem nomert
dediflet, & in eodem, atque illi, errorc veffaretur ? Fatcor cquidem hanc Epiftolam ex decre
to illius Cortciliabuli juflam clTe perferri ad Ma
ximum , id quod dclart ipfamet inferiptioj
fed ncgo fatis argumertti hoc effe, cur eum Scmiariana: communionc ac labe infedum fuifle
crcdamusj nifi forte cxiftinies Fortunatum Neapolis, Defiderium, & Eutychium Campanix Epifcopos, in eadem culpa , & J eodem Semiai ianorum numero ponendos efle . Ac Fortunato
quidem cum Schifmaticis illis nullius rei com
mercium fuife, ne tenuiffimam quidem hsrefeos fufpicionem adhaefiffe fatis fuperque dcclawt morum integritas, vitecque ianc'timonia adeo

perfpea , & teftata , ut eidem Majores npf

ccfelitum honores decreverint j Ecclcfia vero Neapolitarta , inde ufque ab ejus obitu , ilium in
numero Divorum habut , ac diem decimamquartam Junii ejus nomine confecravit , eique iii
Falis , & Catalogis Epifcoporum titulum Sandi adfcripfit . Huic incor.taminata; fidei, ac virtutis eximia? teilimonium tribuit Joannes DiaCOIUIS : FotHUatHS EpifcopUS nonUS faltftiimUS Fortunata1
extitit vita i fantliimk orationibus diu notluque nfo.
indefimntet agens , rgna Clorum , ftcut defide- |" ,Bravit i adeptus eft , qui fepultus foris urbem quaft
'
ad fiadia quatuor . Deinde pofi longo tempore po^
puli patrocinia ejus petentes ab Ecclefia fuinomi*
nis confecrata transferentes , per manum Pontifi*
eis collocarunt in Ecclefia Stephanie partis dex
ter , introducesbus furjum ; ubi & oratorium
in Caput Catacumb* . Idem opinari licet de fide
incorrupta j Sc fanctitate baud vulgar! , tum
Dcfidcrii , & Eutychii Epifcoporum Campa
nia? , quamvis quarum civitatum Epifcopi fucrint compertum non fit 5 turn ctiam Maximi
Epifcopi Salonitani , in quern ex inferiptiont
illius Epiftol nulla cadere potcfc fufpicio; nifi
in eamdem fufpicionem crimenque vocaveris >
non modo Fortunatum & duos illos Campania!
Epifcopos, fed omnes etiam per Orbem terrarum confacerdotcs , ideft Epifcopos , ad quos
itidem directa fuit cadem Epiftola . Non conti
nuo igitur , fi hujufmodi Epiftola inferipta eft
Maximo, is compcllendus eft in eorum gregem,
ac focietatem , qui fe ab orthodoxls Epilcop9
fegregaverant , At vero quid caufsa: fuifle dicemus , quamobrcm Semiariani illi has litteras non
folum ad Epifcopos fuarum partium, fed etiam
ad eos , qui ab Ariana haercfi longifime abhorrebaflt , & fpeciatim ad Maximum Salons , itemque ad Fortunatum Neapolis Epifcopos mittendas efle cenfuerint ? Qyi Sardica Philippopolim
difceflerant , feque ab Epifcopis Catholicis iejunxerant , id in primis fibi agendum , in coque
maxime laborandum putabant , ut Concilibulo
Philippopolitano, fchifmaticxqaccoitioni fidcm , ^'PP*

i
ln politano
& auaontatem quoquo modo adjungcrent 5 & Conciiiaquamplurimos portent e Catholicis Epifcopis , 1|>
five blanda fuafione pellcctos, five dolo frau
de circumventos ad las partes aggrcgarent . ltaque utignaris imperitifque fucum facerent, conventum ilium in Thracia apud Philippopolim habitum per fummam impudentiam , ac temeritatem
appellarunt Sardicenfem j hunc titulum fane fpeciofum fuffurati e Concilio Sardicenfi, quod & Cmmii
legitimum efle, & Julii Pontificis Maximi au- sirdicenctoritatc convocatum , & Imperatoris utriufque l'JJf""^
Conftantis , & Conftantii juflu coaftum inter main'iam
omnes conftabat . Deinde ut huic conventculo ,nfcr,PtM,
Concilii generalis, & occumenici etiam, fi fuperis placet, vim nomenque adfeifcerent , in ti
tulo Epiftolae Synodicx praepofito , Provincias
Orientis fere omnes recenfent , e quibus Epifco
pos ad earn fynodum convenirle innuere rolebant ? perinde quafi totus Oriens in unum con
tra Nicaenae Fidei propugnatores conipiraflet . Id
Baronius ante nos animadverterat an. 347. num.
lxviu. Vides ex bis plane orianant cum dolo jaffantiam ; qui enim femel mentiendo unius civi
tatis fujfurati funt nomen , ut diceretur ab eis
fcripta fides & profelio Sardicenfis , non funt
veriti provinciarum quoque fibi tot nomina vin
dicare , & piares nominari provincias , quam ef- PaixHin*,
fent Epifcopi . Hue accedit , quod Epifcopi O- f*^'**
riencalesPaliftina:, Arabia;, Thracis, quosSchif- Epifcopi
ma-

MAXIMUS III. EPISCOPUS SALONIT. XXV.

SirJiteni matici il Ii fuo Concilibulo interfuiTe impudenconeiiie tli me mentiuntur, ad verum legitimumqc Conront.item- cilmm Sardicenie convenerunt, ut lmcriptio Lri" piftol* Sytlodica ad Ecclefiam Alexandrinam te
il*, &*ftatur . His adde Epifcopos Ifauria; , Galatiae ,
Pimphy. pamphyliae , teftc Athanaiio in Apologia fecun'*'
da, quos itidem fuarum partium fuiffe Philippopolitani illi mendaciloqui gloriantur ; quare
nuic Conventculo fex ipias Orientis Provincias
falfo adfcriptas detrahi oportet 5 quin immo, fi
fides habenda fit libello fynodico, nulla fereOrientis Provincia fuit, ex qua non convenerint
Epifcopi ad Synodum Sardicenfem , quorum om
nium fuffragiis, ut in eodem libro fcriptum eft ,
Athanafius caeteriquc abfoluti funt , & in cum
gradum reftituti, ex quo illos Eufcbiani per frau
dem, & calumniam dq'ecerantj fimulque in calumniatorcs poena converfa , quam Sanctis, &
innoxiis Viris irrogaverant . Iidem porro Eufebiani quemadmodum fuo Concilibulo nomen
oecumenici Concilii, ita fibi jus pleniffimum ar
rogant jubendi , ac vetandi , legclque prasferibendi omnibus per orbem terratum confacerdotibus ,
horm'ir itft Epijcopis, Vresbyteris , Diaconibus , & omni'
fogmut . ytS^ qui fub calo funt in teckfta Santla Catholica ; & perinde ac fi univerfalis Ecclefix unum
in locum congregatae partes agerent, nomenque
fuftinerent, verba illa ufurpant fupremx auetoitatis, feu potiustemerittis, &arrogantiae pic
ha . 'bips, qui Eccleftis Sanis prafidcnms , popuiique retlores fumus , hue yobis ex aperto man
damus &c. Itaque fub ementito Concilii Sardicenfis , & cumenici titulo fperabant fe incautis
obrepere polte > eifdemque pro vera , legiti
ma Synodo , fpuriam illam , & Schifmaticam
coitioncm obtrudere , quo plures nimirum Epi
fcopos ab Ariano dogmate longillme abhorran
tes ad fuas partes fllente mendaciopertraherent .
Incrcdibile dit cft , qtianto Euebiani ftudio
flagrarent fecta fuae propagandas , & numero il*
luftrium Epiicoporum -, & Ecclefifrn augendae ;
atque ob hanc cauffarn , quemadmodum antea cum
Meletianis dverfus Catholicos focietatem coierant , fie in hac pfedofynodo Sardicenfi Epiitolam fa?pius laudatam etifn Donato Carthagihis Epifcopo inferibi , ad eumque atterri voluc*
runt, ut Donatiftas Schifmaticos hujufmodi lit*
teris ad fe fe pcllicerent , fuamque ad fa&ionem
aggrcgarent . Donatiftas autem nulla Ariani dogmatis contagioneinfedtos fuife , illud argumento
cft, quod , cutn Frtunius , & Crefconius Do*
natiftarum Epifcopi datis ad fuos e Sardicenfi
Concilio litteris gloriarentur, idque indicio eTe
dicerent Majores fos cum Orientalibus Epifcopis Ecclefiaftica communione junftos rifle; il*
lis ut hanc gloriolam eriperet, Atguftinus rcfpondit ^ Concilium illud ex Arianis conflatum
fuifle; ac prohdc tahtum abefc , ut inde gloriandi caufiam arriptre pofint, ut potius, lifa*
perertt , eos pudere incredibiliter debeet Arianae
illius confociationis, quam totus Orbis Catholicus refpuendam , & cxecrttdam elfe ducebat .
Sardicenfe Concilium Jrianorum fuit, jebat Auguftinus lib. 3. contra Crefconum cap. 54. , quod
notum jamdiu eft , ut habemus in matbus > contratlum maxime contra sAthanafium Epiftopum k/fIcxandrinum CatholicUm , qui torum errorem eX
ipfa Civiate ortum c<ttris acriter arguebai,
& refellebtt . 7{on igitur mirum, fi Uli hastetiti
Donatum fibi adfcifcere tentarerunt , quosper fo
tum Orbem Catholica damnabat Eccefia . ,Si au
tem Donatiftas eadem > atquc Ariarti opiniohum

infania labOrabant , Auguftini refponfio nihil apud

cos valuifTet, qui Arianos non in hreticorum
loco numero ducerent, fed refte illos & fentire, & docere cxitirharent . Arianos igitur haercticos fuiiTe , & damnatos ab Ecclefia Catholica convenerit oportet inter Auguftinum Donitiftasj inde confequens erat nihil argumenti,
feu praefidii ad fui Schilmatis defenfionem elicere poiTe Donatiftas ex litteris illorum , quos
Auguftinus Arianos efTe fcjunctofque ab Eccle
fia oftenditj & quod fibi gloria? ducebant , id
probro illis, & crimini efle deber contsndcbat.
Donatus vero Epifcopus Carthaginienfis , ad quem
miia eft Epiftola Concilii fallo dicti Sardiceflfis , tantum aberat ab Arianis, ut Auguftirto tcfte , fine ulla ambiguitate profiteretur Dei fiHum Patri eTe confubftantiakm , qua? vox femper habita fuit, veluti quaedam reliera , profef
vtj
cj
j
r r
lioque apertillima >4ica:na: ndei adverius Arianam perfidiam j quamvis idem vifus fit Hieronymo quidem , minus reite de Spiritu Santo

Domtu*
fjliu.m
Ptn eonfubnn.
j'*^e(Ie
oem '

fcripfiiTe , Augufiino autem de Filio etiam fe- quim,s

cus , docet Fides Catholica aliquid fenle : je Spiritu
caeterum neminem fuiTe Donatiftarum Augufti- |"0a,'*
nus teftatur, qui hunc Ducis fui ac Magiftri er- nu$ teae
rorem fecutus fuerit . Exflant feupta ejus, in- ,'' "
quit Auguftinus de haerefibus cap. 69. ubi apparet eumy etiam non Catholicam de Trinitate habuiffe fententiam , fed quamvis ejufdem fubjlanti,
minorem tarnen Vatre filium , cir minorem filio
putaffe Spiritum Santlum. Verum in hunc , quem
de Trinitate habuit , ejus errorem Donatiftarum
multitudo intenta non fuit , facile ex eis quifquam , qui hoc ilium fenfijfe noverit , invenitur ,
Qeterum cum Vandali Ariani Africain occupt*
fent, Auguftinus tradit Donatiftas profiteri folitos fe quoque in eadem eile opinione , feftamque Arianam fequi > fed aliud reipfa , atque ani*
mo fentiebant; aliud palam, & fpecie fimulationis oftentabant , ut tempori fervirent > ejufquc
gentis rerum domina: favorem , ac patrocinium
Ubi conciliarent : id quod illis Auguftinus jure
mcritoquc exprobrabat . Eamdem fidtam, fimulatamque impix harefcos profelonem , tum etiam
a Donatiftls temporis Caufla ufurpatam fuiTe tbitror j cum poft Conftantis interitum > Con*
ftantis rerum omnium potitus Ariana: impictatis defenfione fufcepta , palam apcrtcque Catholicis bellum indixit ; ac proptere Epiphanius
fchifmaticae illius turpilmaepraevaricationisignarus, ratufque Donatiftas ver, & ex animo dicere , quod fite , & fimulte profitcbantur , eos Arianorum erroribus imbutos fuiTe fcripfit . Quam
vis igitur Donatiitie ab Arianis & verbis > &
fententiis longe difldcrent , hi tarnen illos , ut
in fuum erroremperduccrent , &Schifmaticarum
Ecclefiarum accemone feftam fuam agerent , fus Se'"*
e Concilibulo Philippopolitano fententias , & Suin'?
litteras cum illis per fpeciem honoris, & ami- fibidjue.
citiae communicantes , inferipro nomine Dona- f',""'
ti erum Epifcopi j qui etfi videretur ad dog- JDonma Ariartum prope acceder , longe tarnen ab ""'j."
Arianis fua eum feripta disjungebant , inquibUS bulo mifcdiferte ffirmabat filium Patri confubftantialem , tuai'
five ejufdem effe bftantia , quas quidem Voces
Arianorum nato univerfa conftantifimc refpuebat; & cum multas deineeps formulas fidei , par
tim aliquo modo Varias , partim omhino con
trarias Eufebiahi condiderint j in eas tarnen Ut
haec Vocabia admitterent, nunquam adduci potuerunt . Eamdem ob cauTam litteras illas encyclrcis nominatim ad Fortunatum Keapolis , item
que

CCLSlA SALONITA NA;

que ad Maximum Salons Antiftitem dederunt j &

qiiamquam his nulla fodetas cfTct cumArianis,
nulla confenfio, fed potius fumma fentcntiarumy
voluntaturr diftractio; horum tarnen nimos ti i s litteris untiifque tentabant, uteos, & fallacis tituii fpecie deceptos , & communicationc
Actomm Synodalium conciliatos adfuam ha:.fim fuaicu'e pdrtcs adjungercnt : hoc autem fi-
dentius chros illos Epifcopos dolo malo, fal
lada tircamvenire aggreli flint, quod neucr
fortafs in urbe, & Cndilo legitimo Sardieenfi
nfFucrit ; 8c facile utrunque rcrum- omnium Sardicenfium rudem ignarumque, 8c ob earn caulfam fraudi irtfidiique opportunum in erroreminduci poffe fperabairt. Et Fortunatus certequi-dem aberat , nondum cnim Epifcopalem ordincm
adeptus- erat , pripofituque Ecclcfia? Neapolita
ns, cirm habita eft Synodus Sardicertfi, cui intcrflt y & "fubfcripfit Calepodius proximirs an
te Fortunatum Epifcopus Nca-politanus^ qui palil
lo poft ex hac vita deecfit . De Maximo dubitari poteft , abfuerit ne , an- iritcffuerit Sardieenfi
Concilio ; fed cum eque ejus nomen A&is Ii
terifque Synodicis fubferiptum inveniam, 8c Ecelcfia Dalmatia: tum vel maxime indigeret mcrropolita prsefcntia, ac vigilantia , propter vidnitatem Pannonia: , & Mss ,. qas Valens,
& Urfacitis Ariana lue infecerantj propjus vero
eft Maximum ita fiatuiffe fuos quidem Epifco
pos Sardicam ad Concilium mittendos cfTe, fibi
vero rnanendum in urbis , ac provincia? vigi
lia y & cuftdia; ne peftis illa , Paftoribus ablrttibus, per aditus ineuftodttos fubreperet , &
fc ith Chriftianis gregibus perniciem afFerrct .
He illit de ita fe habeant , x litteris Cnciiiabuli illius Eufiv Mxii nulla febiani Maxim inferiptis, nulla in eum Aria
fu fpiei na: haerefeos fufpicio* vel tenuiffima commovebrfi' .
ri debet j ac ne levi quidem labceula ejus nomen afpergi poteftj.quin immo ex ill i s- litteris
intelligi. velim , quam prasclara turn effet apud
omnes, & honorfica opinio tum de Maximo,
tum de Salonitana Ecclcfia y quippe Orientales
all Epifcopi ex utriufque ad fnas partes acceffione vel plurimum ad commendationem , aucloritatem, pra?iuiumquc i>ominis Ariani additum
ri exiftimabant ; qua? caufla ctiam eos impu.lit > ut Maximum prxcipue, ac nominatim per
cas litteras ad defedionem ab Ecclefia Catholiea follicitarent ; cumque iiidero , quibus ipfi crant
toHigati, erroris ac perfidix- vinculis ibi aflrin
grent i \ j
Maximi
Verum enimvero fides Maximi finecra atquc or
lides bis thodoxe Eufcbianis litteris, ac fallaciis tentari qui
listeria
tentari
dem potuit',- labcfadlari autem , polliiique impotnit , pinrum focietatc nullo modo potuit j &c quenon labelaClari . nisdmodum Fortunatus Neapolitnus Antilles ab
inidiis , machjnifque Arianis invitum fc praetitit ; fie ctiam Maximus nofter nullis fc Arianorum dolis, ac praftigiis vinci^ aut decipi
paflus eft. Nullo enim eum peftifere illius harefeos halitu 3 afflatuve contadum fuifl teis
c, tacitus i lie quidem , fed fatis idoneus , &
locuples Hilarius 3 qui cum Maximi Epifcopi
Salonarum meminerit , nullam iili Arianae impictatis , aut confortionis hotam inu/Iit . Nec
vero futurum fuiTc arbitror , ut Maximus , Ii
ci culpx Si turpitudini affinem fc prabuiflet ,
notitiara ac cenluram Hilarii lubterfugere potuiffet, qui res utriufque partis Catholics & Arianx j diffidia, contentionefque litteris ac pofteritati mandare cumdccrevilTet , accuratilma inveIb'gitione adhibita perferutatus eft omnia, odomiariahi.'Jfpei jbant For.
tunitum
Neapolis ,
Maxi
mum S lo
llX pifc>
pos in
luum efTorm inlue i poffr, fuii ad
j I los ritteri>tlj*W,-

ratufqitc quam fagaciffime potuit quid poriffntim fentirent Epifcqpi principes Ecclefiarum T
& quam quifque partem fequeretur, diligentiflroeque a Catholicis hsreticos fecrevit . Cum igitur Maximum neque inter Arianes , eque in
ter Semiarianos annumerat , plane ilium omni
Arianar pravitatis fufpicione librt . Hilarii ver
ba refert Holftenius in annotationibiis ad Geo*
graphiam Caroli de Sando Paullo. Maximus $aumarum Dalmat:* Epifcopus yixit tempore Con
clt Sardicenfis . S. Hilarius in fragfnentis . Sed
magnum pondus addit ad tollendam
dubkationem dc innoccntia Maximi, & fide integerrima atque ortliodoxa , teftjmonium longc
graviifimum Sancli Athanafii Epifcopi Alexan
drini. Is quidem Maximum nidquam nominat,
fed cum omnes provincias Ecclcfiafquc percenfei, quas contra calumnias Arianorum, turbulentafque coitiones ad fui & Nicarnse fidei dcfenfioncm confpiralTe gloriatur , in tsorum numerum refert Dalmatiam , primum quidem in
Epiltola ad Solitarios, deinde-tn Epiftola adjovinum Imperatoren! ; Cum vidrent tantum cum
Athanafio animorum onfenfum , <& pacem agitari,' erant enim plures , quam quadringenti tum e
magna. , atque univerfa Italia , Calabria ,
.Apulia .... item & Terico, Sifcia} Dalmatia, Sardinia, Dacia , Myfta , Macedonia, Tbcffalia &c. Iterum vero in fuis ad Jovianum Auguftum litteris: Cognofce igiturr religioftfme gufie , banc ejfe fidem , qua a condito avo pradicatafuit y & quam iqjc Tatres congregati agnoverunt , cjufque fuffragatrices efle omnes omnibus
in locis eccleftas , five fint in Britannia , five in
Hifpania 3 Gallia , Italia univerfa , Dalmatia, Da
da j Myfia 3. Macedonia j five univerfa Gracia &c.
Extat etiam hare Epiftola apud Theodoretum lib.
yib cap. j. hiftotias tripartita infera, ubi eadem in eandem fententiam fcripta invenies . In
bac quoque fide concordant omnes Ecclefia in Hif
pania 3 & Britannia , nec non in Galiiis , Itaiiis
& in Dalmatiis conflitut : in Cappadocia , Myfia , & Macedonia &c. Si autem , Athanafio te- U( Ec,e<
fte, Ecclefia Dalmtica contra fceleratiffimam A- a Dal.
rianorum cosfpirationem ab Athanafio, & Con- J^jj^J
cilio Nicrto conftantiliime ftetit, dubitari non mnsAih*poteft, quin Maximus Ecclcfia; Dalmticas. prin- "nrtde~
ceps Epifcopus , fe utriufque defenforem egre- en e
gium praebucritj immo vero , ut apud Theodo- .
return legitur , omnes omnino Ecclcfia; in Dal
matiis conllituta, omnefquc Epifcopi Dalmatiarum ad defendendam Nicsnam fidem , cauflamque Athanafii tuendam , una voce ac volntate,
confenferant . Illud animadverti velim in Epifto
la ad jovianum, ab e Ecclefiarum Ortliodoxa- ;,
rum numero Pannoniam abefl , quod regio illa magna ex
Vakntc autore, atquc impulfore , maenaexpar- P.,r,e *"
te a Catnolico act Ananum dogma delciverat , & hxiii.
prsfertim , quia primariam , & Mctropoliticam
Ecclefiae Pannonice fedem oceupaverat Photinus
impUrilmus hxrefiarcha ; cui fufteftus fuit e grege
Scmiariano Germinius , qui Sirmicnfem Ecclefiam a Catholicis partibusfejunam , &fibifchimatica communionc devinam tenuit ufque ad
annum ,S 3 quoAflenius vir integerrima: fidei ,
& fanitatis eximia?, opera potiffimum & autoritatc Ambrofi Mdiolanenfis metropolita; , clcctus cft Epifcopus Sirmienfis , qui urbem illam
ab omni ha?retica contagioe expiatam ad veram
. in Deum fidem , communionemque Catholicam
revocavit. Quod autem in prioread Solitarios epi
ftola nominetur Pannonia, id mcndofum efle lo
cus

MAXIMUS III. EPISCOPUS SALON1T. XXV.

cus ipfe dclart haud dubie vitiatus , & corruptusj ita enim fe habet: tum ex univerfa Ulri
ca , Galliis , Britannia , Hifpaniis , una magno
illo Confeffore Hofio e Tannoniis ; item ex Tron
co, Sifcia , Dalmatia &c. Hofium autem non
Pannoncm , fed Hifpanum fuiffe nemo ignort.
Semd ibidem, atque itcrum nominatur Sardinia ,
ut fatis appareat, non audori, fed Librarioduo
hace vocabula adlcribenda effe , quorum alterum ,
vel cum abeiTet, perperam intrufit , vel pro alio
fubftituit, commutationeex Hifpaniis in Pannonias fadaj alterum vero, quod paullo anteipfcmet exferipferat, vitiofa iteratione imprudens repetiit . Quare cum etiam a pofterioribus ad Tovianum litteris Pannoniae abfint , hinc quoque
omnino expungtndas cenfeo, & vel tollendam interpundionem ante ilia verba : una cum magno
illo Confeffore Hofio ; vel falva illa disjundionis
nota , his verbis addendum ex Hifpaniis . Con
tra vero eque Sifciam, eque Myfiamloco movendas cenfeo . Sikia cvicas erat Pannonia: citra Savum ; cum autem Athanafius innocentix fux
Kceltfa teftcm citaverit Ecclefiam Sifcienfem , hxc cum
Sifcienfii
cluamvii Pannonia citeriori, quam Auguftus Dalmatix vorannoni- cabulo fubjecerat, intada fuerit oportet ab Ana
na lue, ac fidemNicxnam,&communioncmCaCuheii.
tholicam retinucrit.
ca.
Myfiam quidem fuperiorem Urfacius Arianis
erroribus, atque inftitutis imbuerat 5 fed Atha
nafius cum Myfiam nominavit, eo vocabulo intelligi voluit Myfiam inferiorem , aut fortaffe
Myfiam Afiaticam, quam Theodorctus ineadem
ad Jovianum Athanafiana Epiftola cum Cappadocia Afix minoris provincia conjunxit . Habes
igitur cauiTam, cur Athanafius Pannoniam filentio
pratteriens , earn numero Ecclcfiarum fibi faventium feclufitj hanc videlicet, quod regio illa
propemodum univerfa , ac prxfertim Sirmienfis
Epikopus Metropolita totius Pannonia; a fide,
& vcritate Catholica defecerat . Contra vero Ecclefiis illis, quarum mirifica quxdam, & fingularis confenfio in dicenda pro Athanafio fententia extiterat , idcireo Dalmatiam diferte , & nominatim adjecit , quod turn omnes Alius Provin
cia; Epifcopi, tum prxcipue Maximuseorum me
tropolita fedulo , ac gnaviter Athanafii ac fidei
Nicxnx defenfionem fukepiffent . Quamvis autem
Dalmatia, neque nominct Maximum , & utraque ilia Epi
* Maxiun Salo- ftola, poftquam Maximus ex hac vita deceflerat ,
nitanus fcripta fuerit j in priori tarnen ad Solitarios Epi
Athanafii ftola prxclaiam illam tot illuftrium Ecclcfiarum
defenfoconfpirationem , k concordiam ad defendendum
Athanafium, refert potiffimum ad illa tmpora,
cum Urfacius , & Valens fuis ad Julium Romanum Pontificem , & Athanafium litteris , Arianam perfidiam execrati , faifa crimina objeda,
calumniafque illatas Athanafio voluntaria retradatione revocarunt, petieruntque fuppliciter , ac
iemiffe , ut in gratiam utriufque, &communionem reeiperenrur . Hanc autem palinodiam,. feu
veram, feu fimulatam illigandam cenfent virieruditi anno 349, cum Conilantius vel fponte, vel
Conftantis fratris impulfu Athanafium litteris perhonorificis revoeavit ab exilio , atque in federn
Alexandrinam reftituitj quo tempore magna extitit ftudiorum, &voluntatumconverfiopropcnfioque in Athanafium, cum multiepartibusEuiebianis Athanafii amicitiam , & focietatem expeterent; ab coque veniam & communianemEcclcfiafticam flagitarent : id quod impulit Valentem, & Urfacium veritos, ne ab omnibus deferti in omnium odium ffnfionemque ineurrerent ,
Lmdi
fpiflols
IQ Sollt
ros cor.
ruptui
eisend*tur .

ti

ut pacem veniamque ab Athanafio peterent , cum

coque in gratiam redire feftinarent . Athana
fius in eadem ad Solitarios Epiftola , iuum Alexandriam reditum deferibens: Biblis , inquit, ad
hunemodum actis , & conitutis , Athanafium cum
fuis iter carpentem , amici tjuidem amicum intuentes gratulari , alii yero ad confpeum ejus pudefeere, alii y quibus nulla erat fiducia , fe fe abdere , alii pnitentiam de its , qu<t contra Epifcopum feripferunt , agcre .... Eratque in Ecclefta
profunda & admirabilis pax , invicem undecunque
^Athanafio feribentibus , iifdemque ab sAthanafio
confuetas pacts , & tranejuillitatis litteras aeeipientibus . Quin Urfacius y & Valens, qua.fi a fna ipfo
rum conjeientia flagellati , pnitentiam profeffi
funt , litterafque , & pacatas ad Epifcopum , quas
nullas ab eo aeeeperant , mifere
cum vi'
derent tantum cum ^Athanafio avimorum cnfenfum ; & caetera, qua: fupra deferipta funt .
Ex ipfo autem totius narrationis contextu quivis intelligere poteft , hxc referenda effe ad an
num 349 , quo Athanafius Alexandriam rediit,
& Urfacius, & Valens, datis ad Julium, & Athanafium litteris , vifi funt refipifeere , atque
Arianum errorem deponere . Hoc autem anno
nondum vivis excefferat Maximus Salonitanus
Epilcopus . Cum igitur Dalmatia fuam erga Athanafium voluntatem haud dubia fignificationc
declarabat , tum ci provineix prxerat Maximus ,
fuumque in primis Athanafio ftudium operamque
navabat; & cum Athanafius feribit fecum Eccle
fiam Dalmaticam confentire , prxelarx hujus confenfionis auetorem, ac prineipem effe Maximum Mix; mo
totius provineix mtropolitain fatis indicat , & Saionitatalem ac tantum virum propugnatorem fuum , "*{\
defenforem effe gloriatur . Maximi quidem no- riamr amen retieuit; fed prxtcr Hofium, ne unum qui- lh,nafi.u>
dem eo loco nominavit Epifcopum earumEccle-
fiarum , quas & fidei , & rerum omnium facra- nouin.
rum communione fibi conjuntas effe teftatur. Si
Maximus igitur femper ftudiofus ac fautor Atha
nafii fuit , de Ariana hxreli fufpedus effe nemini poteft . Siquidem temporibus illis Profeffio Nicxna cum caufTa Athanafii adeo conjundta effe
cenfebatur, ut qui alterutram aut defenderet, aut
Eroderet , utriufque aut defenfor , aut proditor
aberetur; & nemo per eos anuos Athanafio bel
lum intulit , qui fidei Nicxnx hoftis judicatus
non fuerit , vel certe in ejufdem fidei violatx fufpicionem non venerit. Quas cum ita fint , adeo
nullam maculam ex Ariana perfidia , autcSemiariana pravitate , & pertinacia Maximus contraxit, ut potius fe perpetuo , & conftanter tum
Athanafii, tum fidei Nicxnx vindicem , ac pro
pugnatorem prxbuerit .
. II.
> Maximus in Epifcopatu geffetit , qti&ve illius
temporibus digna commemorate acciderint .
ERgo Maximus Sedem Salonitanam adeptus
anno 540. in id potiffimum omni ope , raque ineubuit, ut Ecclefiam fibi commifTam ab
omni Arianx hxrefeos contagionc intadam prxftaret, Sc Chriftiani populi , Cleriquc mores ad
normam difciplinx ecelefiaftiex , & juxta majorum inftituta componcret . Nec vero prxelaris
ejus coeptis , & conatibus audoritate fu , & pa
trocinio defuit Conftans Imperator , qui cum ni
hil antiquius habuerit , quam ut Nicxnam fidem
farta m tecum ab omni labe confer va ret, haud
im>

Maximi
Radian in
EccUfit
Saloaiitna rea
atlroiniftraacU.
Confiant
Chrifti.
nx Sc Catholicx
fidei fludioCimm.

.CCLSIA

SALO MITA NA.

mpenfius Cahoikis in Oecidentr favebat, quam que tcfiibus comprobata, cum Julius de Concitoidetn irt partibus Orientis Cortltantius ejufdem lii fententia tion folum omni culpa , fed etiam De comniuni Con
frater mpiis Arianorum opiniombiis imbusdi- culpa fufpicione liberavit. Itidcm Marcellus An- cilii Ro
vexabac. Poft vihim , rzkimqtic Conantinum cyranus Epifcopus , quem harefeos Sabellians mani fen
abAquilejam Conftar.s fcontulita qua in Urbe rum reum Eufebiani fecerant , & Pontificatu amove- tentia
(olritur .
effet menfs Aprili kges aliquot tulit , qua; ad pro
rant, cum fus fidei rarionem reddidiffet , feque
vincias fumptibus, & jaturis ethauftas fublevan- omtiibus pro vero, finceroque Cathoico probafr!as praeipue pertinebant . Illud etiam Tibi dili-- fet 5 Sc alii pia?tcrea Epifcopi , qui Arianorum
guniilimc curandum eenfuit- ut civitatibus atqtc infidiis circumventi, & injuriis opprcfil Romam
provitcris Viros finecra fidei, perlpcclacuc vir- ad fide m , opemque Pontificis Maximi confugetutis praficcret f quibus baud minus cordi effet rant , omnium fententiis abfoluti fnnt , & fuus
tutela , & incohtmitas religionis , quam fains cuique honos, & gradus refiitutus . Hujus Ro
utilitafquc reipublica . Per id ttmporis Prates mani Concilii meminit Athanallus tum in Apo
ftiifinui cra Dalmatian Julius Ruh-nus Sarmentitius , ut logia fecunda: Jiidicatum e , inquit, uon femel
doectinlcriptioSibenicenfis , prope Urbis jamiam fecundmn vos , Jed fpius 5 primum quidem in noici DU mari obvcrlam, paricti palatii Epifcopalis intixa, flra Trovincia , cum ad id cojiffent prope centum
ini*.
^n takuia marmrea grandibus tteris incifa :
Epifcopi . Secundo nobis , cterifque adver- Atbina> ter
fariis Eufebii ad ejus criminofas Utteras in judicio abfolutu.
IIRTUTE , Et FELICITATE
comparentibus . Tertio rurfus in magno Sardico
GM^ESPPJWITES SITTER
Concilio; tum etiam in Epiftola ad Solitarios: ^pC\ESSO D. . H. JUL.
yero y inquit, congregati Epifcopi prope quin.'! VICTOquaginta , Eujebianos ut fttfpetlos , r timentcs fe
! , TRJUMTHATO^I
jiftere , non receperunt , & qua ab ipfis feripta
SEMVEF^ AUG.
effent j pro vanis babuerunt ; nos autem recepeEL. JUL. FL'EIT^US S*AB
j unt , noflramque communionem amplexifmt . Duas Dax Sy
i Rea
MEkjlTWS V. . Roma; Synodos habitas fuiffc aufores funtBaro- nod
ma: ;
SES PBfiV. DJLMJLTI
nius, Labbcus, & alii 5 alteram anno 341 , in
D. 7{. M. EJUS.
qua judicium redditumefi Athanafio , Marcello,
cateris, quos Eufebiani, faifa religionis, &
I4aud faric dubiterft , quin Rufnus Prafcs Da- probri flagitiiquc per calumniam damnatos , fcmatia, &fi quialii, Conlhntc Imperante , hanc dibus Epifcopalibus expulcrant , Sc pcrfpecbe ipprovinciam adminiftrarunt , diligentcm operam forum iidci, atque innocentia debitum cum lau
adverfus Ethnicos & Alanos Maximo F-pifcopo de teftimonium tributum cfij alteram anno 542 ,
praPiiterint , autorkatc publica intcrpofita ir.c- in qua recitata funt littcra Orientalium Epifco
tuque pecnarum, qua in utrofquc Imptratoriis le
porum e Concilibulo Antiochtno allataperElgibus fue rant conftituta , fvc ut religioi/Tmi pidium , & Philoxcnum legatos Apoftolica Sedis,
Impcratoris vohintati morem grrent, live ut ejus quos Julius in Orientem anno
miferat, ut
gratiam aucuparentur . Ita Imperii, & Sacerdo- Romam ad cauffamdicendamEufcbianoscitarcnt .
tii concordia vcl plurimum valuit ad rom Chri- At pleriquc juniores nihil cauffa effe puta nt j cur
taitftianam in Dalmatia tuendam , & propagartdam .
duas Synodos comminifci oportcat , cum in una tum
hall
Ad Sedem Apoftolicam Legati ab Eufebianis cadtrnquc Romana Synodo, qua habita eft an lam railla
tiornm Lejuniores
tatio ad jampridem vnrant expoftulatum de reftitutionc no 541 , utrumque priftari potucrit . Ad rem cenfenl a
Juliain
Athanafii in federn Alexandrinam , quem Syno- noftram, quod attinet, illud inveftigandum eft,
xvniet . dus Tyria Pontjficatu dejecerat, Iittcrafque >an Romano Concilio interfuerit Maximus Sacerbiratisy & qucrclarum plenas detulcrant . Jit- lonitanus , aliive ex Dalmatia Epifcopi ; quod ex cui Maxi
lius Pontife* R-omanus eomm pofhibtis ut fatis- Epifcoporum nominibus , & fubfefiptionibus, qua mus Saleaitanna
facertt, Athailcfiana cauffa cognitionem ad fe re- cum Aclis Synodicis intercidcrunt , cognofci non
Vocavit, & tum Athanafio , tum Eufebianis diem potcft . Ecclefia Salonitana, & Dalmtica ad jus
ad conveniendum in Ufbem cdixit . Et Athana- ditionemquc pertinebat Primatis Romani , utfaius quidim Romam venit; Eufebiani non item; pe diximus; cratquc vtluti quadam appendix Priful & qui cum fu? cauffa diffiderent , Julii Romana- matus Italicij ob camquc cauffam j qua lex EpiRcmiin," que Synodi judicium declinare ltatucrunt ; & an
fcopos Salona , & Dalmatia cum Pontfice Ro
SynoJi ju no 541, cum Antiochiam ad iblemrrcm Bafilica mano totius Italia Primate peculiari quodam
dicium de*
clinani . Ccnlbntiniana dedicationem convcniflent , no- nexu colligabat , eadem & adcundi Romani Con
paginta Epifcoporum Concilio in eadem urbe cilii ex univerfa Italia convocati, & fententia in
Athina- coado, Athanafium abfentem , antiqiiis in cum dicendx jus illis tribuebat .
UI in An.
Haud vero dubitari potcft , quin Julius ad hoc
i lochen falfifquc criminationibus eongeftis , iterum da
Concilio mnant, privantque omni- jure , & officio Epifco- Concilium, in quo judicium ferri oportcbat non
nerum dainnatut ab pali ; tum in ejus locum ftibcittiunt Gregormm de vulgari aliquo Epifcopo , fed de Alexndriho ,
Arianli i c'uendam Cappadoccm , ex impuriffimo Ariano
qui Patriarchs Romano dignitatc proximuserat ,
rum grege , qui per vim tiimultum multa - ex univerfa Italia finitimifquc regionibus Epifcoblitus cade Catholicorum Alexandrlnam Ecclc- pos convenire juffcrit , ut ex Epifcoporum nu
fiam invafit . In eadem Synodo Caones quinqu, mero , Si frequentia major Synodica fententia
& viginti ; Sc quatuor fidei formulas cum inter auftoritas & firmitas accedcrct ; prafcrtim cum
tira Re fc, tum a Nicana di veras condiderunt . Alad- Martyrius , & Hcfychius legati Eufebianorum
lu r abef- ventu Athanafii in Urbem duodeviginti menfes Concilium generale poflulaverint ; ut in fuis ad eos
frt.qua in intercefferant , & praftttiitum Concilio Romano litteri* Julius tcftatur ; Sc Eufebiani ipfi fane fr
t/rb
tempus jamdudum cxier'at ; cum Julius Eufebia- quentes interfuturi putarcntur j ac proinde magnopere providendum erat , ne paucitas Occidennos baud diutiusexperandosratus , Synodum an
te biennium indictam congregar! jufit ^ in qua talium numero Oricutalium Epifcoporum obrueretur, neve innocentia, ac Veritas adverfariorum
deteebe cum effent Arianorum fraudes, & calu
mnia;, perfpefta Athanafii innocsntia } idoneif- multitudini , & malignitati fuccumbcret . Cum
ita-

MAXIMUS III. EPISCOPUS SALONIT. XXV.

inventus eft, quin oblatam formulam conftantiimc refpucret 5 & cum vel eodem , vel anno pro
ximo Occidentalium Epifcoporum conventus fre- Occident
iilei Epi
quentiimus Mediolani habcretur, in eo fraus& fcopi reambiguitas Antiochena; profeffionis dctcfta eft 5 fpuunt i
i> lSci '
Antiocheni Legti , cum j u Arianam harrefim
iceittii
exfecrari
abnuiflcnt , non fine indignations re
cum fcppul!
;
&
fumma omnium confenfione decretum
Utimttia
eft,
nullam
aliam fidei rcgulam recipiendam efiotttfiiiu
fc, nifi quam Patres Nicami conftituerant . Socius, & confors gloriofae huj us confenfionis fine
dubio fuit Maximus Salonitanus Metropolita , qui
itemque
cum fuis Epifcopis Dalmaticis, aut in ipfo Mc- Maximoi
diolanenfi Concilio, fi forte interfuit, autibi, S'alouiiafeorfum ab aliis, Antiochenam fraudem ma- nui .
rCUlCl Ulli , uv
litiam fpeciatim obtrufam fimul odoratus , atque
matix ad fuum gregem tuendurn fe retut . Aaverfatus ci; neque acutius pcrfpcxit , quam vethanafius vero reverfus cum effet Altxandriam ,
e Gregorii Cappadocis , qui ingenti patrata cade hementius exhorruitj & cum fibi, tum fuisomnc cum pefimis illis veteratoribus commercium
fedem illam oceupavit, & Arianorum manibus ,
interdixit. Porro cum Maximus nihil vigilantix
ac ferro xgre ehplus, ad Tulium Romain rurus
curxque prxtermitterct , ut concreditum fibi greWnM conftigit anno 34. Per. idem fere tcmpus morgem ab omni Ariana contagionc incolumem ac
raedienfii." tcm obiit Eufebius Nicomedienfis princeps Aril
lalvum fervaret j ecce tibi novum e propinquo
in: perfidia; , qui gratia , & favore Conftantii nipericulum, longequeexitialior peftis , ac pernicies
xus ante triennium in Conftantinopolitanam Ec Pannonia Ecclcfiae Dalmaticx impendens . PhoFhoticuj
clefiam invaferat, Paullo ejufdem Epifcopo incxitinus genere Galata, antea difcipulus, & Diaco- Sirmienfil
lium pulfo . Eufebii morte baud reftinfta eft fanus Mircclli Ancyrani Epifcopi , deinde Sirmicn- Epifcopui
ftro Eubiana, qux& (tomen ab fumptumrehasrefiarfis Epiicopus, idemque Paull^Samofncni , S. Sa- ch*
tinuit , & uno amTo quinqu ipfos nafta eft
bellii ieftator occu'.tus , Catholici Epifcopi perDuces , & dogmais Nica?ni hoftcs acrrimos,
fona, brvaquc depofita, quam ad tcmpus fukeTheognidem Nicaa^, Marim Chalcedonis , Theoperat , & fatis belle fuftinuerat , ut tradit Vindorum Hcrackx, Vakntcm Murfx , &Urfacium
centius Lirinenhs in Commonitorio cap. 26 , ne
Singiduni Epifcopos j quorum opera Maccdonius
faria dogmata in vulgus diTeminarc cpit. De
homo perditiflmus e fxca Ariana in locum Eu
Marcello Ancyrano Photini Magiftro eft inter ferifebii fubftitutus magnam in Urbe feditioncm extitavit, invitis ac rcpugnantibus Catholicis , qui ptorcs controverfia ; plerique veterum affirmant
Marcellum imps Samofateni , & Sab.ellii opinioPaullum ab exilio revocatum in Epifcopalcm fcnibus imbutum fuiffc , eafquc fuis feriptis divul
Micedo- dem reftitucrunt . Macedonii patrocinium fufcega
fle . Sunt tarnen qui Marcello cjufmodi errores Marcelle*
dm 'col' P'1 Conftanttus > immiflfquc armatis kgionibus ,
fallo
affiftos cTc cenkant . Ccrtc i 1 1 quidem & Ancyranui Photi
ft.nt.no- & ingenti Catholicorum cxde fafta , Paullum cxMagifntrn*Hi*m P'^ 'U^C 3
^omam a^ commune religionis Julio Pontifici Maximo in Synodo Romana, & ni
CaPatribus Sardiccnlbus egregie fepurgavit, & feu ftcr
(holicUl
Catholicae
^fimiire perfugium
.|11 fe feeepie
feceit .
fiele , & lmulate, five cx animo 01 thodoxam fi- ne, an he
Qmiuor
Formulas fidei profitendx omnino quatuor pro
dem
profdfijs , qux in ejus libris vel obfeure , rticas
fit for- euderant Eufcbiani in fuo Concilibulo Afitiofuerii i
Colsil.o chcno4 quinftam nefcio qui cx eademfexta com- vcl ambigu difta in pravam alicnamque a veri- contre.
vert eft .
Aoiiothc. poucrant , quam ad Conftantem in Gallias dc- tate Catholica fententiam trahi poterant , ad nor
3?t?e" **rri juiTcrunt ; decretis ad eum Legatis Narciflo , mana fincerx fidci fic intcrpretatus eft , ut om
Mari, Theodoro, & Marco Arcthufio , qui II- nium fententiis abfolutus ex utroquc illo judicio
mul Imperatori Jatx in Athanafium fententix ra* difceffclit . Quod vero Hilarius, & Sulpitius Se
tionem redderent > horum tarnen calliditas , & verus tradunt Marcellum , qui cascroquin proArriero malitia non fefellit Conftantcm , qui formulam pugnator Athanafii idemque Arianorum hoftis
coflVn Juxta > kgarofque rejecit. Sed cum omnium ha- acerrimus fuit , port Concilium Sardicenfe auc
Auguflo ftenus editarum formuimim cos pcen'tcrct, an- dubivc , aut parum fanae fidei compcrtum fuiile,
rejedi, no
vcl fuperiori , ut Baronius cenfet t itc- & qua: Iii cum Athanafio intcjeefferat , amici*um
qnin- i"um Antiochiam
i r convenerunt ; quo in
conventu tiam & communionem diremptam effe 5 id fane
s fidei
formula, novam fidei formulam condunt , quae /itax/sos-ix non vidctur congruere cum libris Athanafii , in
difta eft j quod & verbis , & fententiis longe, quibus nufquam de Marcello mentionem , nifi hoquam iuperiorcs , uberior effet, atque prolixior . norificam invenies . At nemo eft feu veterum ,
In ea prxelarc quidem ac magnihee de Filio Dei feu reccntiorum, quin Photinum Marcelli difcifentire, & loqui videntur; fed fententiis in fpc- pulum inter hsereticos annumcrct 5 & cum eo ,
ici7ormnl c'em Catholicis, vcl ambiguis, dogma Arianum quod a luce impofitum illi fucrat, nomine indilam c*tc- involvunt : atque ut de AugtiftifJimo Trinitatis gnum fe prxbucrit , ab antiquis non psiniw ,
rimait My^criti > ac dc multiplici hypoftali id , quod ideft luce pcrfufus, fed awruvs idell tcncbricolus Vhotiaui
rijnii " fides orthodoxa pnfcribk, fe credere oftendant , paim appellatur . Is ergo aut e fcriptis Marcelli errores
und;
compofi- Marccllum Ancyranum, quem Sabelliani erroris perpcram intelkftis , aut ccrte aliunde Samofa- uot
rrtxeric .
tcnlis
,
&
Sabelliana:
hxrefcos
venenum
penitus
' '
infimulant, & Photinum Sirmienfem Epifcopum
cadem labe confperfum , anathemate feriunt . Tum hauferat . Hxc autem crant Paulli , &Sabelliifladelcfti funtEudoxius , Martyrius, Maccdonius, gitia : Deum Solitarium tffe , ac tribus quidem
nominibus appcllari , fed omni hypoftafeon diilinDcmophilus , qui hujufmodi formulam ad Epi
ftione
fublata , unam effe Patris, &fil:i , & Spi
fcopos Occidentales perfrrent; eofque ad fubferixndam Arianam perfidiam verborum 3mbagi- ritus Sancti operationem , unamque perfonam j
bus obvolutam induccrent. Verum cnimveroua hxc ilk dogmata cum fibi adoptaffct , adjecic
los & fpes , & opinio decepit j nemo quique Chrifttim merum homincm effe , neque aliunde

inilllyrici Sacri Tom. IL

taquc vocati ad hoc Concilium cx omni Italia,
& pioximis Italia; regionibus conflurent , eftadmodum verifimik Maximum etiam aliofque Dal
matian Epifcopos littcris nuneiifque Pontificiis
acc,tos *n coc>ern Concilio adfuiTe, fuamquedixifle fecundum Athanafium fententiam cum aliis
Italiae Epifcopisj quos plures quam quinqitaginta ,
ut doeet Athanafius in Apol. 2. Tresbyicr Vior
in Concilium adduxit , ubi, inquic , & norade"
fenfio recepta fuit y nofquc digni babitifumus com*
muniom & agaps ; magnaquz indignatio exorta cfi
contra Eufebianos , quibus Julium , cum abeislit-

CCLSlA SALNTANA.

iriitium ^ nifi ex Maria fu mpfifll- . Qua riefarie, referrefit ; ac perfidia quidem, mcndacium> ci-r
atqe impie fentiebat, principio quidem animo lumni triumphret j fides autem, Veritas, inindu fa continuity nihil verbis , &excmp!is prs- riocentia dverfariorum multitudine , & iriiquisfeferens , nifi pitim , nifi Catrioliciirti , rii ex fenteritiis dppfimeretur . Id porro ne aedderet ,
optimi fa'nctiflmique Epilcopi difeiplina j ut do- magfiopere cvendum cerlfuit Julius Pontifex Maect Viricentius Liririenusj fed pofquamca, qu xlmtiSj 8 Occidentales Epifeopos , quampluriphirimum vdkbat doctrina , & cloqucritia -> i1ios potuit > litteris & nurieiis quaquaverfufh dignam fibi vifus eft exiflimatioricrri apud vulgiis miTis collcgit & Sardicam profieifei ju/Iif , quos
bericvoletitiriique coriciltalTe tum derrium viru fcilieet tutbiariz fadtioni opporicret . De nu
lenta dogmata identicicm per ambages fpargre , mero Epifcoporum inter fe diferepant feriptorcs
& populorum animis ihtillre ccepit . ce ve
iii Actis vlgatls Concilii Sardicehfis haud amro Catholicorum Antilb'furh & p'rctfcrtim - plius uftdecxagint numerantur , citefos auti
Miximi ximi Saloriitani ad cilltodiam fui gregis perpe- vetuftas abrafit , dut libfarirum incuria prater*
plo'ir'" tuo excubaritis foliicitudiriem , curam'que iriom- fiiifii . At ThedoretS longe plures mninJ
ccmU ab rus paites intentant j Diabolic! rriiriiftri fefellit ad ducehtos 3 Sc quinquaginta Sardicam confluctiaRgr.oS-e a^u 3 & btens U:pi fub ovis pelle rpcitas . ta- xifle teftatur; SozomcriuS ex Occidente fretro
e Photw que fatib jam comperta y & explrala re , dili- cetifos , ex Oriente autem fex 8c fexagints , qui
geritiam omnerri falertimque adhibuit , nc pe- buS Socrates decern adjecit . Athanafius iri Apo
ftilens illa doctrina in Dalmtiam- permnafet logia fecunda mnes nmirtatim percenfet i ex
Cxterum Photini fcelus
atque impietas bfevi Italia , Hifpania , & lllyrico 78. ; ex Canali
patuit mnibus , in ejufquc damnationem Ctho- Italia: 14
ex Galliis 34 ; ex Africa 56 ex
Jici pariter, atque Ariarfi confpirartmt . De A-1 jgypt )i i ex Cypfo 2j ex Palaftina ij;
thariafi, Marcello, V aliis Catholicarm par
fed Ecclctam 3 cui qifqe praeet'at, Mefriin ap-tium EpHcopis cum multa jam efetit facts) juj pofuit . Cxterum rte Athanafius quidem omnes
dicia , inur fe dilcrepantia , ncqtic deiftcrcnt nomina vif Epifeopos 3 qui Syriod Satdicenfi inEufebiani veteres io eos calumnias refricare , ia- ttrfuernt ; eque enifri plus dceiitOs & utiunt
tifque appareret 3 banc conrovcrfi.im , nifi Con- fupra oogita rceelfuif ; cum ipfemct fub
tilii generalis auctoritate , & ffrchtia irterpo- fiitium ejufdem apologise fecund* affirmet
fta ; dirim omnihdqe fecari rion poTc , Jfu- plius trecentos in Goncilio fuffe 3 quorum
i lis Poritifex Max-imts , de conferifu uriufque (entendis abfluts eft : nofiram rtquit ^ innopartis i Ccriflante 3 c Confiando Imperatoribus ccntiam plures , quarrt tretenti Epifcopi, [ttiscalnon anucntibus' modo, fed crijm prolixe ope* tulis comprobarmit y qui ex miiltis provinciis
ram fuam auximque prxbentibus, cdixit Epi- JEgypti , Libyr. , Tentapoleos\ VdUfttna } ifait^
rix, Cypri, , Lycix $ Cabtix , Da*
feopis Orientis atque Occidentis converttum Sar
dicam , ih Urbem Illyrici daram i prithis ac cite , Myft<e , tin atice , branix , Mactiohia , - Previne!*
hobileirl , & totius Daclcx Dixcefs Me trop o- phi, thc'ali<e , *Achai& , Cr et , DALMATIJE, *$
Sifcix , Vannonidfum , Klorici , Italia , Piceni j dieeefium*
Hm, ut jada in Athnafiurri crimina in Cogni
tionen! judiciumque revoearent , in ejus vitam tufcia , Campania Calabria , Jpiia , rutioxnorefqe riqtiirrent 5 & prout reipfa comperifa rum , Sicilia , Africa univerf , Sardinia H Hif*
icnt, Ui ferrent pro veritate ententiam. Anuo paniarttrn ,Galliarum f Britar.niarum , eo fe ad Con*
igitur Chrifti 547. habitum eft, Concilium Sar-* ciliutri contulerunt la his provinciis Dalrtiatiam
dicerlfe ceciimenicum , in quo aim riu de Add ci1m riumeret, nemini dublum eflc poteft, quin
quxftio habita fuerit 3 ricque regula fidei prx- nliqui ex Dalmatia pifcopi Sardicam fe ad Coiv aim>ti
icripta , fed ea fol util recepta , He confirmara , cilium contulcrintj an vero in eorurrt numerum j '^JJd
qam Nicxni Patres faneiverant > ideirco hxc ieferendi fiiit, quorum nomina Epiltlae Syiio- authf
Syritcus femper habita fut quxdam quaii ap- dicx ad omnes Catholix Eccleix- Epifeopos feri-1 tMat
Conciliam pendix, & particuh Concilii Nicxni . Prrtfuit ptx fttbtexuit , id nequit dignofci , cum eorum
Sardieenfe, Julii locum teiiehs } Hofius Cdrdubcnfis - lierai iii fuam Ecclefili adfcripferit . Si quis ta
pus is i quem majrcs noftri Conclirum Prin- rnen locus iri Sardicenfium Patrufti Ctalo-
iperh, Duccm ppellrunt, una cui Aichi- go attribuendus fit Epifcopis DalmatiX , hos ad
damo , & Pniloxeno Prcsbytcris , itidem Lega- piiorem illam claflerri pertincre arbitrar ; inquarn
. tis Sedis Apltolicae . Athanafms, & ceteri ab Athanafius, poft legatos Sedis A poftolicx , Epi
ihantfiui' Aririis damnati Epifcdrpi
omnium fuffragiis feopos Italix, FLIpanix, & Illyrici commnibioluiu, abfolti ; contra vero Arianae impietatis antcli- tcr, & promifene conjecit. Ex his inultos qui
ejiiqueca- na4lj . jntej.
Valens, & fciUS , ill - dem repcries, qus itidem itomiriant vulifi uonde dinem coaflij & a piorum ca;tu icrcgati 5 Ci- gt Coricilii Sardlcenfis, & fua cuiqlie appofibaaati. nones ciicitcr vigihti d difeipliham Ecclclia- ta Ecclefia diUingulmt; fed haud pauc'iores hint ,
icrri fanciehdam ; reftitendamqe conllitti . qui ab iifdem Actis abfunt 5 8c cujufnam Ecclcfix fuerinf Epifcopi, cum aliunde fciri nequcat ,
Ac icxno quidem Concilio paticiflli ex Oc
cidente Epifcopi interfitert j contra vero ex inconapertiim elb. In horum numerum referas li
Occidentalibus provincii ere omibs ad Sy- cet Epifcopos Ecclefix Dalmaticx , qiios Athanodtl'n Srdicsnfcm fifequentidmi Verierut; cu riafiti5 intcrfuilfe Coricilio Sardiccnfi , cjufque de
jus quidem rei cum caiifTarft inveftigarem , ha?c creta iio hirograpllo cofirmare teftatur ; quammihi yidetur iifc prareipua ; quod cum plcri- quani corufn rtominibus nulla fit appofita nota,
que rientis Epifcopi , quos Sardicam ciive- unde ab aliis dighofci polint . Maximum vero
nirc jflerat Conftaritiiis , Aria labe infefli Saloitarium Epifcopum , quem eque Athana
eTent, nifi quamplurimi ex Occidente Catholi- fius j rieque Codices Sardicetafes nomiilant , abcarurh partium Epifcopi adeffent , qui fidem Ni- fuifie opinor ; neqc criim futurum fuiifj arbica?nam & bonortim cullam defenderent , fine tror , ut tarn antiqux , ac nobilis Ecckfix Epiverendum erat , nc in eo Concilio dminaren- icopurri) cujus nomen ac prxfcntia ad hujus Con
'tur Eufebiani , omniaque ad fnum rbitrium & cilii famam , auftoritaemque aliquid fane ad*
irbidinems ad vountacem v.itiimque Gotiftnti didifiu j Athanafius fileutio prateriret > fi cum
in

MAXIMUS III. EP1SC0PUS SALONIT. XXV.

rt auguftiifimo illo fanftiflimorum , Sc doiffimorum Antiftitum cstu confidentem vidiffet .
_
. ....
.
T
_
Epifcopis lus , quos proximo a Legatis Pontijt^c is commcmoratos dixj, Maximum quidcm Athanafius interjecitj fed hic nomen fuum Aftis
Synodicis fubfcribens, fe ipfe > non Sa lona:, fed
Lucs in Tufcia Epifcopum vocat . Maximum
noftrum ad numcrum illorum Epifcoporum facilius adjunxerim , qui extra Concilium fuam
pro Athanalo fententiam fuis litteris confignatam , fuoque chirographo fubfcriptam declararuntj de quibus Athanafius in eadcm Apologia
fecunda : plurimique item alii funt , qui ante Sy
nodum pro nobis fcripfcrurit , tum ex ^ifta , tum
ex Vbrygia , quorttm fingulorum nomina , cum
fuis Epi/iolis circwmf'runtur , prope fexaginta .
rri*b' Maximo autem , quo minus Synodo Sardicenfi
intereffet, ca fatis jufta exeufatio videri potuit,
quod Ecclelam Dalmaticam, caeteris Epifcopis
Concilii cauffa abfentibus > ineuftoditam , & ha:*
reticorum infidiis expofitarfi rclinqui non oporteret. Nam etiam ex aliarum Provinciarum Epifcopis ad earn Synodum convocatis plures dcfuiffe Auftor eft Socrates lib. 4. cap. 23, cum
alii valetudinis > alii temporis excufatione utercntur: xAlii y qui defuerunt , corporis infirmitatem cauffantur ; alii de temporis prxflituti queYtmtur anguflia . Liceat autcrn cauffm eamdem
afferre, cur Maximus Salonitanus Epifcopus mi
nime fibi ad Sardicenfem Synodum adeundum
putavit, quam Patres Sardicenfes commmorant,
cuique abfentiam Julii Pontifias Maximi adferibunt in fuis ad cumdem litteris
Et tu itaque
dulciffme frater , corpore feparatus , mente concordi ac yoltmtate adfuifli ; & honefla fuit , &
necesaria exeufatio abfettia ; auf lupi Schif*
matici furtum facerent , & rprent per infidias ;
auf Canes hxretici , rbido furore exciti , infant
vblatrarent ; aut certe fetpens Diabolus blafpbcmiarum venenum effunderet .
Sardicam ex partibus On'entis ad Concilium
Epifcopi Efebianae faftionis , five Semiariani
oftoginta, jubente Conftantio convenerant; fed
*.Eulebuni
. . . . cum iterum ac fiepius
citati ,"I ut in conven
re
ad Conei. tu ederent j atque exportrent rationcm lux nliura ci- e{3 g qUas in Athanafium, aliofque Orthodo*
xosEpfcopos intenderant, calumnias probarentj
ipfi autem Concilii confpeftum , ac judicium fu*
bire non auderent ; Sardica per fugam elapfi ,
Philippe. Philippopolim in Thraciam fe feeipiunt ; & poft
din/0" quatuor fidei regulas fn primo', & quinftam in
' fecundo Antiocheno conventu jampridem editas,
in hujufmodi Concilibulo fextam perfidia: foribieju
mulam condunt 5 in qua cum qualdam Arii blfifuum Con- phemias reprobaffent , ut ab ejus irtipictate fe
libala r,.
n j
r
sclcbrm. alenos oltenderertt , omoujton tarnen , qua una
tantum vocula Catholici ab hxreticis internofei
folebant , malitiofo filentio prxtermittunt . Athanafii damnationcm confirmant ; injulium, Hofium, cxtefofque Athami fautores , anathema*
ta inania contorquent. Huic fententis, formu
la: , conventieulo , quo facilius in vulgus haec
afta, & decreta probari, incautifque hominibus
obtrudi poffent, Concilii Sardicenfis nomen, &
auftoritatem prxtenduiit . Ergo litteras encycli*
cas nomine Concilii Sardicenfis , cum ad Epifeopos omnium Ecclefiarum > tum vero nomitiatim ad quofdam dederunt, ut eos fibi cunciliarcnt, fuafque in partes traducerent 5 quibus quidem litteris nihil arrogantius , nihil fraudolentius , nihil procacius .
Hujus Synodicx Epiftolae exemplar , curnforllyrici Sacri Tom, IL
kn tem
Mixmui
eotumMc
iropoiut

mua dogmatis Semiariani Salonam miferc ad

Maximum, ejus urbis Epifcopum . Sed Maxi
mus caeterique Epifcopi Dalmata: fidei Nici-na:
tenacius adhzferant, quam ut indidem abduci,
divelliquepoTcnt . Hue revoca, qua: in hanc fen
tentiam feripfimus, paragrapho fuperiori .
Eufcbianorum Sardica abeuntium feceffio fpem
omnem conftituendiE pacis ademerat , eorumque
in Athanafium nimos vehementius exafperaverat . Qupcirca Athanafius cum fatis intelligent AthiBifuum ad federn Alexandrinam reditum neque tu* *^
tum fore, neque pacatum , poft Synodum Sar- ;m pro.
dicenfem Naiflum in urbem Daeia: fe reeepit , ^"J,""
ubi aliquandiu commoratus cum eflet, Aquile- per D*ijam ad Fortunatianum ejufdem urbis Epifco- *"*'
pum fe contulit , ut in Apolog. ad Conftantium ipfe feripfit . Via autem, qua NaiiTo itur
direfto, & celerius Aquileiam, eft Dalmtica,
ut ex Tabulis Geographicis cognofei licet . Si
ergo Athanafius itineribus non deviis, & obliquis , fed maxime tritis , reftaque ferentibus,
profeftus eft Aquileiam, id quod vero propius
videtur ; iter Aquileienfe per Dalmatiam con*
feecrit necefle eft . Nec vero dubium eft , quin
Maximus Epifcopus Salonitanus, & Dalmata: univerfi Athanafium illac tranfeuntem omnibus offieiis honoris , ac benevolentix profecuti fuerint , quibus feilicet dignus efiet Vir talis,
tantiiSj qui pro Chrifti Divinitatc tot certamina cum Arianis inicrat, tarn multa , & gravia
pcrtulerat , tarn egregias viftorias reportaverat .
Photirtus Epifcopus Sirmienfis , de quo fupra
diftum eft , apertius jam , licentius opinionum fuarum virus difleminabat , quam ut hxrefis tarn execrabilis, ac perniciofa vel diilimu
lari, vel impunita prxtcrmitti poflet . Huicm*
lo , nc latius ad plurimorum perniciem manaret> occurrendum eTe cenfuerunt Catholici Antiftites; aeprifertim Maximus , qui fuarum prx*
eipue partium elTe ducebat omni ope operaque
eniti , ut ad extinguendum illud incendium >
quo flagrabat Pannonia prxima Dalmatfas, Epifcopi omnes undique accurrerent . Itaque coa*
ftum eft Mediolani nationale Concilium , idque
ecleberrimum , & frequentifimum fuiTe opor- Concilia
tuit, ad cujus difquiltioncm , & judicium vo- nenfe]j.
canda effet cauffa Epifcopi Metropolitani , at- verfui
que Primatis , turpillma: haerefeos aceufatij ca- ""
que effe deberet Synodica: fententis auftoritas>
& dignitas, quoe rei gravitati, & magnitudini
refponderet, ut prxelare animadvertit Antonius
Pagius ad an. Chrifti 34.7. num. 8. >
rem effe Synodum vportebat , cum de flatu Me- ,
tropolitani Epifcopi & de cauffa fidei ageretur .
Itaque j & Italic* Dixcefis , cujus caput erat
Mediolanum , & lllyrican* , e.x qua erat Tbotinusy & UrbicarU y feu 1\ Dixcefeos aff'uiffe Epifcopos non eft dubium ; cum Eccleftx Legatos huic Synodo Mcdiolanenft aflitiffe
teetur Hilarius , & celebratam fuiffe prxfentibus l\pmana Eccleftx Presbyteris , docet Epifldh
Eccleft ^Ariminenfts . Q^apropter dubitre
licet , quin Epifcopi Dalmatian cum Maximo
Metropolita fe ad Concilium Mediolanene con*
tulcrintj quorum permagni intererat peftem illam depelli , atque climinari , qua- in Dalma*
tiam e fintima Pannonia pervadere faeillime poterat . Sed cum hujus Concilii Afta interciderint, neque Epifcoporum, eque Ecclefiarum,
quibus prjeerant , nomina proferri deferibique
poffunt. Photinum igitur , multis manifeftx hxicfeos capitibus teftimoniifque conviftum , Pa
tres

EGCLES

SLNN.

bes Mediolanenfcs graviffimo anathemate fcriunt i

& Epifeopali gracia dejeum ab Ecclefi* fotietatc fejungunt . Atcjiie hase , pphariio tcij
fuit prima Cannica fenteritia } cjua Syriodus Cathlicorum ncirtitm rite , c legitime con
gregar Photinurn ejufquc errores confixit . Caeterurn Photinus p'iebis favore 3 & berievolentia
hixus 3 q'um tibi mas artibus tontiliavcrat , tk
Sedern & Epifcopatum rtinuit : Thotiillts bxrcticus y irquit Hilarius Fragm. 1 1. c'oihprebenfus
olim j (idft in Concilio Medilantnfi.) reus prohunciatu's , & a communibne jumpridem mitatis
abfciffus , tut qiiiderU per faionem popitlipotuit c'overi . Il lud vero vcl inprimis memorarjjle,, quod in coriventu accidit ; Urfaciiis &
Valens principes rinx faftiohis, five lagitiorum confeientia ftimulati, five metuConftaiitis
in cujus crant ditiohe, qiqc ex prferipto , &
decreto ohtilii Sardicehfis e fuis jilos fedibus
atque Ecclefiis dcpelli jiiflerat ; fpplices in mcdiiirri
confeflurri prodeunt , rium ejuque blfphc( mias exfecraiuur, cirant, obteftanturque; utcuni
brf'cioj.
ft Valent Eccleia rcconcilicntur . Pax illis & communie*
f' nitcn- cckiiaftita impertt fdit , hat tolictitione ini
et a Con
cilio ierpofita , ut Juliurh Ponrificcni Maximum adioiolionfi rent , & qfc il le atisfaftionis ac pcenitchtia
rt&fcViT' norrun- pnrftribcret , rite ac diligenter exfecuti yab eci j quam a Synodo impetraverarit ? abfoluionem corifirmandam current . Haric Synodum
Barqnius in annum quarriftuliquiriquagcfirnutri
triFcit ; fed Antonius Pagius aliique doiimi
yiri illam quidem poft Concilium Sardicerife
led eodem arino 347. celebratm fuifle conten'dunt ; & fuse fehtentia?patronura adfifcht Hilarium ; qui Bichnio nte habitm fuifle docit j
quam altera Synodus cogcretu'r j in qua ite'ruh
damnatus ct Photinus; & Valens, atque Uriacius ab Julio Pontfice veniam pacemque impetrarunt . Hic autem dimoveri nequit ab anno
34$ i cum adhuc Conftaris viveret, qui fubihitim anni proximi extinftus eft xv. Klcr.das
Fcbruarn; idqueex Athanafiocolligitur, qui dotet Valeritcrri i t& Urfaeium ante obitum Conftantis ; fporitc Romam ad Julium fpplicc ad^iifie, ab eoque in gratiam receptos eue.
Anno igtur ^49. Concilium Romanum babitum eft, quod Julius Pontifcx ex piurimis Provincis convocavit^ t Photir.um , qui Mediolanenfis Syddi fcntentilri eltifcrat , & populari gra
tia, ac potencia nixus, dbuc infuaSedei atque
, impie'tate perftabat, Apoftoli'cx1 uorita'tis "mutem a Ju- crone coiitoderet . Hujus Corcili opportnitace ^on,i" tern nati Urfacius, & Valens Komam proficiiynodo fcuntur, fupplicum t pecnitcntium Htu , abjuornan.
pactm^ a'c Veniam petunt , roghtque , ut
quam Mediolai obtinerrit , eccltiaftfcam communioncm ratam ipfe habet, & Apltolica fententi contirmet . Julius eorum poftlati's itainduigendum cenluit^ calumnias in Athanafium
ingertas i quando probare non portent , folemn
palinodia recelrent ^ cum eoque in concordiam
redirent ; & Arium fimul, tjuiqc impa dogma
ta ejurarent . XJtrumqucpririterunt , tuTn pecnitcnticE libello oblato, cujus 'caput erat fe iniquoVum hominum frairdibus deceptos multa falfo,
maledicc, co'ntmeocquc in Athanafium dixiffc, qua; nullis argumetis 4, null tee lats ido* . i> -'1co probari portent; & quidquid Arius in Filium
ilevocint jjej fcc|cratL. atque impie feripferat v d totum fe
Vtifo illa- abjudicarc, rqiccrc^ exlccran ; tum etiam htteris
^*'-v,ha" ad Athanafium humanilime fciptis , initz cum
" '
'eo tmmunion'is j & mickiai tettibus ; quas qui-

cvem litteras quileiae datas Alexandriam mifere

ctim port interitum Grcgorii ab Arianis in Ecclefiam Alexandrinam iritrufi jam Athanasius in
eaih urberh rcdiirtet, fuamque' fedem, invifante ,
ac jbente Conftartio minacibus Cohftaritis Frali litteris perterrifd , recuperaTet . De hoc Ro
mano Concilio hsc Hilarius Frgrri.i. Jgitur ad
tollenduih ex pifcofiaru Pbtiriuni , qui ante bientiiutn jm in Msdiolanenfi Synod erat breticus da
mnatus ; fi' plurimis Trovinciis cngregantur Sa*
eerddts , hoc magis Jolliciti tque nxii iurbari
rurfum, mifcerique omnia; quod ampndem plures
Epifcopos reos vcl falforum in ^itbanafto judiciorurii , vel communionis ^ridnx ab cclefia fuerat
refecare . Quam bpporturiitatem naeli Urfa
cius & Valens , ]\ plebis EpiJ" adeunt j
reeipi fe in Ecckfiam deprecantur , & in commuhione'm per veniam dmitti rgant Julius ex Contilib veniam y quam orabant impertit y ui cum lu
cr Catbolc Ecckfiec ; vires quoqe detraheret rianis ; um eos y qtii uhitatem ante turbaverant
confilii bftjus y & audacia penitentes in cmmunionem atbolicam per veniam rc'onciliat: patis adminent : Et quit non efl y nifi de veritate confeffio y nifi de vitio peenitentia nifi de admib venia ,
Valens ; & rfntius admittendi y ut ofabant , in
'communionem , tie .Atbaafii inncentid 3 de judicii
falfitatj de Jirin bx'refis pidculo talibus litteris
ante profitentur . Diride fubjicit exemplum oblati julio fupplicis libclli , itemque Epiftlae Athahafio fcHptae . Cum autem ex plurimis Trovinciis,
ui tractit Hilarius, Epifcopi Romam ad Synodum
conveherint ; admodum credibilc eft, Maximum
Silonitanum, itemqtie alios pifcopos Dalmatian
ad id Chdlim hvitatos erte ; ncqe illos fuam
in e rferi'tiani defiderari partos fuii . Haric
quidem Syriodurb, in qua & Photiniis iterum dainnats eft , & Urfcius , ac Valens in Ecclefiam
receptij hem'd in dubiurh revott; locus, in quo
habita fuerit } turn diferte, & horhihatirri dditus
non fit ab Hilario, eft apud Striptores intontroVerfia 5 fu rit qui camdem Medioiano , fuftt qui Sirhaip adjudieent ;, fed Roina tekbratarri tontenduht Petrs de Marta > StephanUs aluzius ,
Antonius Pagis ; idquc tori fiti puta'nt turn ex
c loco Hilari > qucmdefripfirrius j t'rh ex ver
bis ofii pud thriafium iri epiftol ad Solita
rios: lili (Urlaci's, & Valcris) nitro ve
nc tinty & corayn Epifcopo , 'resbytcrifquc ibi prxfetibus profe/jionem Jcripto -ediderunt ; tumdcnique ex ipfis Urfacii , & Valents ad Juliurn litte
ris : Proftcmr apud fantlitatcm tuaUn &c.
Annus 550, ob interitum Cohftaritis mpera\\'\, & Maximi Epifcopi Slonitani-, tum univerfas, tum Dalmatitx Ettlcfix mcrorem luctumque ingeritem attulit . MagnehVius humli locori
Galli riatus , quem Conftns Legati muere , at
nomine Lcgiohibus JoViariis, V Hertulians prfecerat, pud Augurtdunum in Glli tyrannidem 'ccupavft . Conftaris;, qui turn in Gallia verfabatu'r , laluti fuga onfulcrdu'm ra'tus 3 a Magnen^ii Dee Gaifone, prOpc Pyi en?s iri Caftro, eui
Helcnx noirien fuit, ntcrfittur xv. Kl. )Fcbruarias . Quo cktino, iigensCatholita?, Nic?n
fidei columen prjefid'iiim ademptum eft . Ubi
fama de interim Cohftaritis alpes trrifgreffa in
Italiim , tque IHyricum pervehit , Slepotianus
EutropiaConlbntirii Magu forore geriitus, RoVne m^eitoris ri o ni eh , atque infignia fiimpfit;
fed octavo ac vigefimdie -, quam Imperium inierat, Ariitetus Prsfctus Magnentii eundem tum
tntre Entropia } & Tpofaguneis omnibus interect ^

8c Epifco
pi Qalmtii,"ut videjur iet
tet-fueruifp
oncilio,
Romano i
in quo
IterunKilamnaiuiel

Ma'gntu iyrann'ui rt
Gallia

a eu;ui
(iti
intctfici
tur.

THEODORUS II. EPISCOPUS SALONIT. XXVI.

7
Vctranio
in Fanno'
nil Augu.
flu appelUtui ,
Imperito
rii inti
gota Cod
Hanno
iput- e
traditlit

Mori Ma.
Jtimi SaloBiiani Epicopi .

fecit . Per idem ferc tempus Vetranio Magiftcr

militum in Pannonia apudMurfamappellatur Auguftus , quem oftavo poft menfe , Conftantius cum
exercitu in Pannoniam profeftus, benignitate ac
promilis , quam vi , atque armis vincere mahnt .
Itaqe ultro purpuram , ac diadema depofuit ;eumque Conftantius peramanter complexus, regali con
vivio inftrufto, menfee adhibuit ; & perhonorifice ab fe dimiiTum in Bithyniam fecedere juffit , imperavitque Magiftratibus , ut eidem ad viftum cultumque necelaria liberaliter, ac laute de publico
fuppeditarcnt . Deinde Conftantius vires , copiaque omnes in Magnentium convertit , quo cum
diutius , & periculoius certatum eft .
Ad eundem quarti foeculi annum quinquagefimum affixit Catalogue Romanus mortem Maximi
Epifcopi Salonitani ; qui ne finceram incorruptamque Dalmatarum fidem aut lues Ariana , aut Photiniana contagio, qaamvis in prximas regiones
graflarentur , vel levi afflatu percellerent , fu vir'
' fingulari
' ' perfecit
' r ' . Itaque
T
tute ac vigilantia
afll
duis curis, & laboribus perfunftus , dereCatholica egregie meritus , fanftifime ex hac vitadeceffit , die menfe nobis incomperto propter jafturam Epifcopalium tabularum, in quibus uterque feu memoria:, feu rciigionis aufiadiligenter
annotari folebat.
CAPUT
I IT.
Theodoras . feu Tbeodofius Epifcopus
Sdorntantis XXVL

poft Majtimum
tjoituor
pifeopi
flnitil con.
}uai in
Catalogo
KoHwoo .

Une Catalogi omnes Maximo feil Marino II.

H proximefubjiciunt,qucmp!eriqueTlieodorumvocdnt j unuscft Acuthcanus, quieumTheodofii nomiiie appellet, qua re utrovis vocabulo donari ! cenfuit Auftor Catalogi Romani? qui
cum Thcodoro conjunxit Pctrum II. , Leonem I. ,
& Joanncm IV. , eorumque omnium Pontificatum,
quem nulla chronologica nota diftinxit , ab anrto
quirtquagefimo quarti ficuli ufque ad dccimiim
faeculi infeq'uehtis produxit . Hoc intervallum fexaginta ipfos annos compleftitur , quos fi pro nu
mero Epifcoporum in quatuor partes arqualitcr diftribuere vclis , anni quindeni ingulis aignave*
ris: id) quod quam is inccrtum fit, & arbitrario
diftum , hoc tamert commodi affert , quod fi E*
pifcopi illi vagi, & nulla temporum lege coerciti ,
quibufdam arbitrariis quidem , fed dermitis fpatiis
circumfcribantur , corttinuatio , fcriefquc rermn
per eos annos geftarum diftinftior fiat & dilucicior: quippe temporibus Ulis , quibus quatuor ho
rum Antititum Pontificalis adminiftratio alligata eft, & quafi devinfta , qua irifarium divifis ,
res eorundem temporum itidem quadripartite diftributae, & fuis quaeque annis , &ejus, cuiquaf
que fubjicimus , Epifcopi nomine diftinguuntur .
Attamcn Joanni IV. , annos itidem quindecim ,
ut tribus Epifcopis fuperioribus , tribuendos clTc
diximus, annos circiter quinqu adimi oportet; neque enim ejus Pontificatus cum Catalogo Romanoperduci poteft ufque ad annum decimum quinfti
faculi; nam initium Hcfychii III. , qui proxime
fuffeftus eft Joanni, ad annum quinftumcjufdcm
faeculi retrahendum efle oftendemus. Cum multa
acciderint intra eos aimos fere fexaginta , quibus
Catalogue Romanus quatuor hos Pontificatus circumfcripfit ; turn duo piaecipue, quae ad rem no.
tram pertinent ; videlicet Inftitutum Monafticum in Dalmatian! inveftum; & multplices,
varie barbarorum in Ulyrkum Da-lmatiamquc cuptiones.
Jllyrici Sacri Tom, if.

%. i.
Hs Cbriflian, & Ecclefuflica Jub Theodora
Epifcopo Salon!tao , ab an. .
Chrifti ad an. 6o.
THcodorus igitur anno . Maximo fubftitutus , cum Ecclefis Salonitanas regi
men fufeepit , res Catholicorum in Occidente,
quamvis patrocinio , & praefidio Conftantis deftituta; , otium tarnen induciafque ab harreticis
nafta; , profperum fine offenfione curfum tenebant . Urfacius , & Valens , qui ut luem Arianam toto Occidente propagarent , omni ope operaque enitebantur, cum anno fuperiori refipuiffent, nondum ad ingenium redierant , in Arianam perfidiam relapfi . Conftantius fidei Nica>x hoftis acerrimus duplici bello Civili diftentus cum eTet, curas omnes , cogitationefque a
perfequendis Catholicis prasfertim Occidentali-

Trtnquilliiai rci
Caiholitx vigel
ubiqu.

bus , qui fub Magnentii tyrannidem ditionemque ceciderant, ad recuperandum Imperium converterat. Ac Vctranionem quidem hoc ipfo anno 35:0. exeunte , viu. Kai. Januarias in ordinem coegit. Rcftabat Magnentius hoc formidolofior, quo potentior, qui omnes fere Occidentis Provincias in uam potefhtcm redegerat .
Is alpes tranfgrcTus anno proximo in Italiam
venit, deinde per Noricos excrcitum in Pan
noniam traduxit . Apud Murfam pugnatum eft
IV. Kai. Oobris auftore Idatio . Primo mpe
Maguen
tu rcpulfi funt Conftantiani, altero viftores ex- ttm
vi.
ftiterunt , fufis fugatifquc Magnentianis . Caefo
igitur amifoque exercitu , Magnentius jn Ita1 cum ex fuga fe recepifet, ex deleftu Gallico altcrum exeixitum confecit , urbes praefidiis firmifimis communivit , itinera tranfitumque alpium interclufit . Interea dum res publi
cas in ea bellorum Civilium perturbatione ,
ac temporum motu verfantur , Theodorus rem
TheodoChriftianam Salona; ullis agitatam turbinibus > rus
Salo& fumma pace florentcm , tranquille diligcfiter- nitanuf
que adminiftrabat j & quidquid temporis habuit Epifcoput
rei Chrivacuum ab infids turbifque Arianorum, ad cul- flians ditum Divinum augendum, plebcmquc fanftilmis ligcntcm
operant
difciplinis excolendam , facrifque Myfteriis im- nvt.
pertiendam contulit . Vel in lue tarnen pace>
& traequillitate aliquid fHicitudinis periculique afferebat propinquitas contagii Photiniani ,
quod ne irreperet in Provinciam Ecclcfiamquc
Salonitanam j afldua cura, intcntaque vigilantia
fibi opus eTe Theodorus intelligebat . Photinum
fiquidem quamvis & Mediolsncnfi , & Roma
ne Synodi decreto damnatum , in fuo tarnen
gradu , olficioque Epifcopali , favor , & gratia
populi Sirmienfis rctincbat . Verum quidquid
mal i periculique id fuit, breri cum eTet difeuffum , hanc follicitudincm metumque Thcodoro
exemit . De damnationc Photini Occidentalium
littera? in Oricntem cum eflent allatas -, ut eft
apud Hilariumj Conftantius Eprfcopos ex univerfo Oriente , ut de cauffa Photiniaha cognofecrent, ftatuerent , judicarent , Sirmium conveniri juit quse civitas cum Pannonia univenfa poft obitum Conftantis, Vetranione depulfo,
in jus ditionemque Conftantii migraverat . Hoc
Sirmienfc Concilium habitum fuiife poft Ccnfulatum Sergii , TSJgriniani auftor eft Socrates
lib. 2. cap. 2p ; idel anno 551 ; qui annus ob
civiles, & bellicos tumultus Confulibus caruit;
tura anno fuperiori Sergius Sc Nigrinianus con j
fula-

CCLSIA

SL0N1T AN A;

fulatum obji(ent : habitum autcm fuit Sirmii Con

cilium, vcl antcquam MagHentius cum exercitu
in Panrioniam invaderet , vel poil Magncntiuril
IV. Kai. Ocbbris Murferifi pra;lio victtim, totaquc Pannonia expulfum . Ad harte Synodum }
qui convencrant Epifcopi > crant ferc omriesSeCoHciii miriani ; qui mente call'tdi , ut ait Hilarius
cnfl7tu?n in Fragm. H. , ingenio fubtiles , malitia petting
Sem,*, ces y oecaftonern rcv'olvendi ejus 3 qud Atbanafn
*'""**
abfolutione efi diolUtum, qutefterunt judicii ; &
referibentes de Tbotino , Marcelli rationem velut
inftitutiotium taliv.m magiri gddiderunt 3 ut mertitam de ^tbanafio ipfo jam tempore quteionem,
& veritatis judicio confepultam in publicam re(ordatiomm caujfce novitas excitciCt ; & fubrepens per "Pbotini damnationcm , Marcelli nomen
inveberst . Lata? igitiir in Photirium fettentia
callide inferuerurit nomen Marcelli, quo Magiftro fus fuerat Photinus* ut hinc videlicet viam
fibi pracftrucrcnt Athanafii damnandi, & SardicenfisSynodi auctoritatis labefaebndas, quaeMar* lib I ce"um iuxra3 &Athanafium abfolvcfat . In hoc
jnuU*Sir-' Sirmisfifi conventu fcpicm & viginti hathcfnamiiiii
tifmis in Fhotinum pralatis , prim Sirmienfis
emun' formttJa compofita eft, quarrrScmiarianorum farturn efle Vel cx e dignofeas , qidd alas vocem
prxtcrmittat, itemque fimiJitudinis-, atque irhaginis; quamquam filium afferat Dcum de Dco,
damnetque affirmantes ex non exiflentibus , aut
ex altera bypoa effe Verbum ,- vel futffe tem->
pus aliquand , cum non e'et . Acne tum qui
dem , ut Hilarius docet , Photinus ftatim Epcopali ede arhoveri potuit quippe cum populus , apd quem auetonfato, & gratia plurimum
PhotiB> vakbat , per feditioneiti Concilii fententia in Coo. tercefferit , & ipfemet Photinus a Concilio ad
Iffttrr Conftantium appcllavcn't . Is aurem Photihianx
icauffx cognofeendx dijudicandxeme deledos ex
bi'dire enatorio judices, virofq primarios prxfecit, ut Epiphariius, & Socrates tradunt , juffitquc Bafilium Ancyranum Epifcopum , quem
in locum Marcelli fubrogverant Ariapi, difpu^
tationem inftituerc cum Photih; qui poftquam
pro defenfione impiorumdogmatumeffudit, qua:
voluit omnia , evidentibus ratioriibus 3 & feriptorum teiiimoniis ccdcrc coaclus , conviftus f
tnviaii fraclufque difediit ; & omnium judicio damnaiSref'** tus cum e^c^ pulfbfijue in cxilium, mritas de
in exiiium rnum peenas hircleos impilridmar fuftinnit . Ca?Jicllitnr. tefum Photin dcjeilo, hjEiefis Photiniana fuppreifa quidem cil 3 fd non omriino exfinda ;
quippe quam velti fpitam excitarunt qui ex
ilus hairefircha; fchola prodicruht , atque in
alias Provincias poftcrafquc tates propagarunt .
Photiniana pck depulfa, qux Dalmatia?, & Sa
jona; propter vieiflitatem imminebat , hand palil
lo plus negotii faceffit , metumque majorem incuft Theodoro Salonitano Epifcopo ha?rcfis Ariana 3 quae exinde magis invalcfcere , & impunius i latiufqtlc in Pannonia dominari eeepit .
Nam qui Photirium e fede Sirmienfi dejeceranr*
ejus in lcum iubHtuerunt Germinium e parti-'
Irt'ocum' ^us Scmiaiiariorum , qui quamvis ab Ariha inPhotini fania, & impietate abhorrrent, ilistmen erat
iir!oU Cl,m Catholicii non de verbis modo , fed ctiam
Ci. ' de ipfo dogmate dilTcnloj & licet ad Catholi-1
cam veritatem prope viderentur acceder, ckPaa
tri filium per omnia imilem eTe 3 interdum dixerint j ejfdem tarnen clTe fv.bflantix ^ t confiterentur, nuriquam adduci potilerunt . Ex illis
aliquos ignoratione potius , quam malitia pecvaife facile dixerim , & videri quidem poiTe in

ter hs , & Catholicos majorem fuiTc verbo-

rm , quam rerum diferepantiam , ut Hilarius
conatur oftendete libro de Synodis , five de fide
iicntaum . Caitcrum longe gravior , & perniciofior^ quam a Gcrminio, labes fincerae incorruptaeque fidei Dalmatarum metuenda erat a
Valcrite, & Urfacioj qui mutato propoftt, inquit Athanafius in Epiftola ad Solitarios, quafi
canes ad proprium romitum reverft fuerunt , &

rfcuj
inh'x'"'m
priftm
eI*ffi*

Ut fues in priino impietatis luto denuo fe yol*

vebant y cauicantes pnitentiam , quam mulaverant , ex metti Conantis rcligicffimi Irnperatoris extortam e'e . Hi ergo metu omni dcpofifo , & Conftantii Impcratoris gratia fieri i
ipfiffimam Arianam impietatem , quam animo penitus imbiberant , liberius, qam antea j & hdentius per univerfam Pannoriiam propagare inftiterunt . Et Valens quidem anhoj^i. ad exitum vergehte, verfabatur in Prinoilia cum Imperatote Conftaritio, & fimulationc quadamfan-
ftitatis in ejus animum^ & familiaritatem ita fe
infinuavetat , ut apud ilium omnia pofset ; pra>
fertim poll viftoriam Murfenfem 3 cujus optatiffimum nuncium Valens omnium primus attulit Cohfbntio, iifque verbis expofuit, ut nod
aliunde illuili , riifi a Deo revelalite accepifsc
vidcretur . Conftaritius porro Vicloria elatus ,
cum nihil jam cie putaret, cur fibi timendum
foret a Magncntio, quern, exfo ad interncciohern ejus exercitu , univcrfa Pannonia , Italiaquc expulcrat , perinde quafi cum jam debellatum eflct , bellum internecirium Catholicis
indixit . Quod reliquum erat illius anni
to-*
tamque hyemcm in Pannonia tranfegit , undique
obfeHus, ftipatufque Arianis Epifcopis 3 ad quo
rum arbitrium , & hutum fe totum ccommodaverat , refque omncs gercbat . Tunc iilud agi
cptum , quod Severus refert , ut omnes fere
duarum Tannoniarum Epifcopi in perdiam jrianorum conjurarent . Nec fucceflu, quern optabat ,
confilia , & conats impiorum caruere . Nam .
quinquennio poft Sariftus Martittus 3 cum per- "*
milTu Hilarii , a quo inter Diconos PiftaVien- refert j
fis Ecclcfia? cooptatus fuerat , in patriam rediiffct , Ecclefias omnes Panhonicas referas Arianorum invenit , ut Severus Slpitius tiadit in
ejus vita , & adverfus perdiam Sacerdotum fo
ins pene accrrime pugnavit . Hinc cohjici vclim
quantoperc & vigilandum , & conniteridum effet
Theodoro , cterifquc Dalmatian Epifcopis > ut
adieus omnes Arianis obftrucrcrit , ne qua peftilcnsillud, & exfecrandum dogma e prxima Pannoni in Salonitanam Provinciam fubrepefet . Et
vero Ecclcfia Dalmtica Theodoro cjufque Succefforum viglantie flertia; debet , quod nullo uf.quarfl Arians contagionis circumquaquc
graffantis, ne levi quidem halitu afflaretur. Ju
lio rebus humanis exempto fufFcctus eft Liberius
anno
; ad quem ab Arianis contra Athanafium, ab yEgyptiis Catholicis pro Athanafio Httcra? curfl veriiffent , Concilium in Urbem convocavit, in quo una omnes voce, & confenfiorie fecurtdum Athanafium fententiam dixerunt j Libcrlal
& fimul decreta eft in Galliam ad Conftantium '$ce"
Eegatio Apftolica , qam tarnen ob bellum Ma- cilium gnentianUm j quo tum ea regio ardebat , in an- |,***num proximum difiei rloportuit . Liberius in fuis nfim de
ad Hofium littetis meminit htijus Concilii, cui ^t 1,
Tliedofus, alvc Dalmatici Epifcopi interfuerint neciic , nobis incompertum eft .
Anno 3 5
Cohftantius , qui fuperiori ano t poft hibyrna Pannonica , Italiam Magneii'

THEDORUS II. EPISCOPUS SALONIT, XX VI,

gnentianis militibus , ac praefidiis vacuam adicrat , in Galliam copias traduxit . Magncntius
diffidens , & defperails rebus fuis apd Lugdunum voluntariam fibi concivit . Tyrannis fublatis rurfus Imperium Romanum ad unum
revolvitur ; & Conftantius folus in Oriente atque Occidente rerum omnium potits , Arianos
impenfius fovere i Catholicos acetbis vexare
inftituit . Ea deinde confecuta funt tmpora ,
cum disjeclis , everfifque prsecipuis Catholics
Fidei propugnaculis > totus Orbis propemodum
vilus eft fieri Arianus Siquidcm anno 373. irt
i Conci- Conciiiabulo Arelatenfi , ubi Conftantio prafrntcArtU* te * Valente & Urfacio Arianx perfidia; figni1
feris inftigantibus , omnia ex arbitrio, & Tententia Arianorum gefta funtj Vinccntius Capuanus Epifcopus j, idemque Apoftolicx Lcgationis princeps , & alii Orthodoxi Antifiites par
tim adverfariorum fraude 3 partim Conftantii
metuimpulfi, in Athahalum fubferipfere . Paullinus Trevircnfis Epicopus & fi qui alii ab
Athanafio , & Catholicorum caufla Conftantius
fteterint,
exilii pecnam fubicrunt . Nihilo levius
itemque
Medioli- damnum aut dedecus nomini catholico intulit
renfi da- damnatio Athahafii , quam Conftantius vi
,1]
moaiio
Aihjoafii minis extorfit ab Herennio TheTaloniccnfi , &
&Vth-4 Fortunatiano Aquilcjenfi Epifcopis fortiflimis
c'Epifco-ad earn diem fidei Nicxnx propugn3toribus ,
J extor- jn freAientiimo illo ac generali Concilio , quod
nnot^. Mcdiolani habitumeftj convencrantque cum Lcgatis fedis Apoftolicx amplius trccenti ex Occidente Epifcopi Catholici , pauciffimi veroex Oriente Ariani ; fed duo inftar om
nium crant Urfacius , & Valens , qui cum in
aperto libcroquc Conventu nihil proficerent ,
Epifcopis intcrcedentibus , & niverfo populo
reclamante, auftorcs fuerunt Conftantio , ut
Concilium templo in Palatium transferri, obfiderique armato fatellitio juberet . Tum (clu
la multitudinc , voce ac librtate, fefcndique fuffragii jure Catholicis adempto , omnia ex Aria
norum fententia , ad arbitrium ac hutum Imperatoris hxrtici , per vim tumultum pera
da funt. Damnatus igitur eft Atlianafius , pote*
ftas Arianis permifla quidlibet in cumaudendi,
ftatuendique . Ex Orthdoxis nonnlli pacis concordixque ftudio illecti funt , ut cum Herennio , &
Fortunatiano latas in Athahafium fehtenris \hicriberent , & communionem cum Arianis inirtnt; caeteri vero plerique cum Lcgatis Apoftolicis iniquiimae Impcratoris voluntati conftantiffme rcpugnarurit 5 & altqui ex bis ob earn
cauflam nominatim proferipti funt , & exfulare
juin . Cxfar Baronius nomina corufn , qui irt
damnationem Athanafii confenferunt, deferipfit
ex cdice Vercellenfs Ecclefix , a qliibus cum
abfit numen Theodori Epifcopi Salonitani , is
ce rte, i luiic Concilio interfuit , ut vcrifimile eft
jntcrfuiire, egregium fe tum Athanafii, tum fi
AbI MS, qt dei Nicxnx defenforcm , ac vindicem prxbuit ;
lublcriplc
l'uni , in an vero in proferiptorum , & cxfulum numerum
Aihina- relatus iucrit , nec litteris, nec memoria: prodiftuta no*
meoTlico tumeft. Ad hxc : Conftantius Romam mifit, qui
dori SaJoniciai Libcrium clara ab Urbe vel invitum abftrahe*
rent, & Mediolanum perducerent ; ut eum vel
bell ,
pecnarum metu, vel prxmiorum fpe in fuam fentcntiam pertraherct. Scdnullis eque minis, neque pollicitationibus is potuit addci , ut vel
Athanafii damnationem ratam haberet , vel Aria
nos ingratiam, & communionem reeiperet . Itaque Conftantii juflu in Thraciam exfulatum abiit.
Anno 356. Syrianus Dux in ecelefia Alexan-

ip

drina, expulfo Athanafio , Gcorgium hominem

impuriffimum ex Arianorum fxce , truculentum ,
& crudelem per cxdem , ac tumultum intrufit .
Ita Ecclefia Catholica firmillimis prxfidiis nudata, & primariis Epifcopis vel in exilium cjcftis, vel in partes Arianorm , metu engente,
abduflis deftituta , magno in diferimine verfabatur; cum ad cas calamitates velut cumlus acLjpfut
cellit Laolus Hofii, & imbccillitas Libcrii , qui
Hofii, &
falva fidei orthodoxae veritate ac profeione, luud imbcil]
paullo plus , quam opoituerat Nicxnx Synodi ho- ti, Libc
ftibus indulfitj qua? quidem fumma , & maxima rii.
Ecclefia columina rucre vel nutarc nonpoterantj
Ut minora non eodem labefaftata motu conciderent , & tarn infignis exempli visatque auetoritas
non multos perccllcret . Hofii fxdurh , ac miferabiIem cafum , & himiam Libcrii indulgentiam ,
propinquo vidit , ac doluit Ecclefia Dalmtica,
ejufque Metropolita Thecdorlis . Intra finem anni
357. ex Italia in Pannoniam Conftantius redicrat;
& cum Sirmii efset , ad eumque veniflent Urfacis ,
& Valens , pauciqlie alit ex Arianis Epifcopis ,
ibidem fecunda Sirmicnfis formula compofita fuit,
in qua putns plitus Arianimus fine tilla verboSecunda
ruin ambiguitate continetur 5 quippe ablegatis formula
Sirmitofil
vetitifque voeibus fubanti* , ac fimilitudinis ,
omnioo
quod earum in facris litteris nulla" effet mentio, Ariana ,
diferte ac perfpicue fncitum eft Pattern majorem
Filio habendum (fe , & hune illi fubjeum
Haje eft illa Aiiana impietatis Profeflio , Sirmii
concepta, & cvulgata, quam majores noftri Verfidiam Sirm'unfem vocitai'e confueverunt , & Hi
larius nuncupivit bLifpbemiatn Hofii , &Totamii. cut Hofius
Hofius fiquidem egregius ille Fidei Catholicz vin- fubicripfit ,
dex , ille Conciliorum fere omnium dverfus A
Hartos habitorum Dux, & Princeps , ille totPoritincitm Romanorum Legationibus, iifdemquc honorificentiiimis praedare furtus , cum Sirmii cxfularet , fenio , exfilio , verberibus , incufioque
graviorum malorum metu frafus , ac debilitatus , una cum Potarnio perfidiam , & blafphemiam Sirmicnfem recepit , fuoquc Chirographe)
obfignavit : quo quidem fao cum nomini fuo
empiternam ignominix notam impofuit , tum perniciofiimm incohftntia exemplum csteris prxbuit ; nifi quod ad fuam CordubenfemEcclcfiam Ted deiode
reverfus , haud poft multo refipuit ; Deum fupe- rcfipuii .
rofque teftatus ejufmodi fubferiptiottem per vim ,
metum fibi extortam fuiTe j & cum Ecclefia in
gratiam reftitutus, pie faneque obiit . Cxtcrum
Hofana blafphemia adeo vel ipfis Semiarianisdifplicuit , ut anrto proximo , in Synodo Ancyrana, Bafilio Ancyra Epifcopo auftore, earn exccrati , duodecim cx adverfo anathematifmis configcrcnt . Hofio itaqc magno illo Catholicorum
prxfidio, & propugnculo cverfo, altcrum idem
que primarium rci Cathblicx firmamehtum impetcre , ac demoliri Conftantius cum fuis Aria
nis aggredituf . Duos jam annos ih exilio apud
Berccam in Thracia Liberius excgera>tj cumprimam formulam in priori Synodo Sirmiehfi compofitam , & fibi a Dcmophilo oblatam , exilii
diuturnitatem xrumnafquc pertxfus k Conftantii
minis, ac pollicitationibus impulfus rccepit ; juffufquc Sirmium deduci^ in Ca urbe coram Con
ftantio, cseterifque Epifcopis eamdem confirmaVit, Athanafii damnationem ratam habuit, Ni fidei hoftes fu communionc impertiitj ac
citra quidem ha;refis noxam, at non une ingenti bonorum ocnfione earn formulara approbavir,
in qua, concordia: gratia, Confi'.bftantialis vocabulum defiderari paflus eft . Nullo autcm prorfus
modo

C-C L S I A
S A L 0 M I T A N A.
0
nodo aifdnd funt , qui cchfcnt illam ipfam, ret. Cum
Afiani , ac Scmiam^i fiibib rhtXf*
mam
vocabat
Hilarius
Blafphemiam
He
,
&
magis
inter
f
quam
a Catholicis diiiidcrent , not i st.
. '
..
i /

o_ 1
T
I - _ r
otamii , fubferiptam eiTe , & obfignatarh Li*- in hoc Sirmienli congrcfiu pax inter utroique
bcrio; funt cnim miilti fctiptorcs graves id pri- ita convenit > ut hi quidem fubflantix vocabu- h'i" .C
mis , nc nobiks , qui auctoriratibns , &: argu-*
mentis fane idoncis, & peripicuisadhibitis , Libcrium ab hac infamia vmdicant . Hoc duplex
humana? imbccilHtatis , Si incondantire cxem
plum, led Hoiiar.um Libcriano longo detcrius,
quamvis a duobus illis fane4ii?mis & chriiTlmis
viris , quorum aitdoritatc 4 doctrina , fanclimonia, potiffimitm nittbatur res Catholica, ill
ipfis propemodum oculis , confpectuque Ecclefix Dalmtica: cditum, acpropofitum fucrit, &
longe, latcque ad multorum pcrniciem manave*
rit; vim tarnen habr.it tantam , ut Theo
dori } aliorumque Dalmatian Antilitum nimos
labefacbrtt , aut commoveret ; quippe cum de
utriuquc cafu ircrcdibilitcr doltierint, on-.nino
tarnen Nicxnx Fidei ProfeiToni ic adhxfc^
runt ut fibi ne tranfverfum quidem urtguem ab
ea di'Cedercnt j nufquara cnim proditum tftj h
vc Salonitano, five extiris Dalmati Epifcopis
quidquam Jab s ex pravitatc 5 vel communions
riana flfperfum eue ; nili forte ad breve tem-
pus in Concilibulo Arimincnfi , de quo infra
dicetur ,
Porro Liborius reftitutus a Conitantio fcrr.am regreditur anno $v8. fed non eundem in
fe Citri populiquc anirrim ofFendit , quem
in exiliurr reiigionis cauiia profieifecns , rcliqu.rat. Nemo illum aditu, nemo congrcfone)
nemo '.ermont digm:m putabat; quippc ob nimiani in hxreticos indulgcntiam piorum ccttl
ftv* ppft facriique indignum fe iple feccrt. Exinde Fcv.fu. Li- jjx j jjjjj abfente Libsrio Romanara federn intn< r It vaicrat, legitimus Pontifex haberi ccepitj utplcriqt:c exiftimant , praefertim Nicxnx Fin
det raroeiiiio fufeepto , Conftantium dnmnalt ; a quo baud multo poft capite damnatrs prxebram pro rcligiortc mortem oppetiit . Interca
Libcrius , quem fui errati pnitucrat , initam
cum hireticis focietatem communionemqueexfet ratus , cum Catholicis in gratiam redicrat ;
itaque Feiice extino, iterum federn Rornonard
reetpit , hibitufque eft verus , & legitimus
Pontifex .
Conftantius cum ex Italie in IHyricum rcdiilTet
anno 347. totum quod proximo confecuyini in
r^nnonia tum eil bienniura ^ apud Par,nonios tranfegit ,
s* ut leges Sirnlicnfcs, & Murfenfcs, itemque hi
cnm Q"s11
s^rm'iti ftoria illoriim temporum dclart . Nam per eos
Vellum
annos bellum gcflt cum Quadis , & Safmatis ,
Ht .
quos vtl Daiiubium tranfgrtffos y & Pannoniam
vafia'ntcs repuiit ; vel ripa Danubiana prxidiis
comrriunita tranfitu prohibuit . Hinc inrclligi
licet, quam altas in Pannonia radices egcrit im
pidas Ariana, aufpice ac Lu-.Tore Conibntioj
&. quam late propagata fucrit ; nc vero in finirimam Dalmstiam proferpcret, afTdua Thcodori vigilantia ; Curaque in omncs partes inten
ta, pe'rfecrum eft: Sirmii cum effet Conftantius
fub initiirm anni, 55p. Epifcopi femiarianarum
partium adeum adierc, expofitifque Anathemarjfmis, quos ip'fi anno fnperiori adverfus Arianos in Synodo Aftcyrana feneiverant^ auflorcs
fucrunt Confta-ntio 9 ut ad comprirnendam audaciam, impietatcmqtie Anomxorm ( quip
pe vocabulo appcllari cperant Ariani , quod
Dei Filio cum Ptre fimilitudincm adiiuerent) Sirmienfem perfidiam, ac blafphemiam
Wiinc duobus ann5 editam abrogandam cura-

lum omnino rcjicercntj illi perfc<5hm Fi*

Iii cum Patrc fimiliti'dinem profiterentur ; quamvisea concordia palillo poft dirempta , Synodis
'nviccrn oppofitis inter fc digladiari nunquam
defierint^ Conflantio modo unis , modo altcris
faventc cum apud illum alias Ariana: , alias
femiarian factionis Principes gratia, & aucloritate pnvaluerint . Igitr in eo cohvcfltu , & Tcrt* fof>
collcquio tertia Sirmienfis formula ex fenten- '^',*
tia , & Volntate Semiarihorlim , compofit?. eft
'
a fVlirco Arttliufio xi. Calendas Jimias, Eufe-1
bii & Hypatii Confulum nomine inferipta .
qua; vetuit quidem in poftcrurn ufurpari vocabulum fubftantie , quod turn a bivinis litterrs
abcrnt t turn plcrifque offenfionis ac difcordiaj
cauiTnm prbebat ; fed Filium per omnia Ttri
fimikm habendum , ac dicendum tile decrevit
Valens j 5c Urfacius , qui Anomiorum dogma
arcuiTmc complex!, vcldiffimilem Petri Filium
p.ilim , fi audcrent3 affirmare cupiebant , voces
illas per omnia , ab fc callide praetermifTas ut
ndiicerent, Conftantius pro poteftate impcravit,
ut docet Epiphanius hcercfi 7^. In codem apud
Sirmium conventu de lmpcratoris fentcntia dccretum fuit 3 lit ad componenda Ecclcfia^, difi.\ Orientales Seleuciam , Occidentales Epifcopi
Ariminum cogcrentur, & tertia Sirmienis for
mula utrifc^uc oblata , in utraque Synodo approbarctuf .
Ergo Concilium Arimincnfe anno 359. cele- CoBC;i4lTrt
bratum eft. Cum ex Illyric , Italia , Africa, AriminenHifpania, & Gallia arrplius quadrineenti Epi- fe. cni
icopi convenennt, ut Severus tradithb. 2. in- ru,s,|on.
tel- hos fine ulla dubitationc annumerandus eft nn inTheodorus Salonitanus Metropolita cum ceteris ,trfu,t*
Dalmatix Epifcopis . Ex Occidentalibus , qui
intcrluerunt ^ Athanafius lib. de Synndis quinquaginta, Severus ocloginta Arianos fuiTc tradunt, in quern numerum adferibcre licet Epifcopos ' . Tertice Sirmicnfi formula',
quam Urfacius , & Valens , coetcrique Ariani
attulcrant , vehementer ab omnibus reclamatum
tft ; cum id , quod erat , fufpieati de fraude
Arianorum , animadvtrtiTcnt indidem abcficHow.oufii vocabulum , quod Ariana; blafphemia? aditum pr-xcluderct . Quarc communi
Catholicorum Antilitum confehfii fancitura eft ,
Primo li.
nullam alium Fidei profeflionem recipiendam ^|,'*
e(Te , tiifi quam Nicxni Patres pra?fcripferant ; cnmeniHrefim Arianam novjs, gravilmifquc anathc- CUi0f
matifmis i'ubiiciunt, Urfacium Singiduni , Valcntcm Murfxi, Germinium Sirmii, aliofquc ex
cadem hxreticorum colluvione Epifcopos da
mnant, ac rcjiciunt , iisdemque Catholicorum
commerci , & Sacris omnibus interdicunt. Ad
hare : Decern Oratorcscum SynoJicis littcris ad
Conftantium adirejubene, qui rerum in Con
cilio geftarum fummam ac rationcm cxponerent , fimulqc ab petcrent , ut Cohcilio
jam perado , licerct Epifcopis difecdere , &c ad
fuam oiiquc Ecclcfiam reverti ; id quod Con
ftantius , Arianorum legatione , ac fraude prxoccupatus prarcife negavit, vetujtque omnino illos
injuifu iuo illinc difccc.re . Inrcrca juTu Conilantii cum apud Nicseam in Thracia Ariani ,
& Semiariani conveniflent , edita eft ibidem no
va Profcffio Fidei ab tertia Sirmienli hand diffimilis , quae & ufix vocabulum profcribit , &
Filium

THEODRUS II. PISCOPUS SALONIT. XX V.

FiliumPatrifimilem dici , haberique jubet . Huic
Profcfoni ad fallendos incautos nomeri Conciii Nieaeni pistexunt , & legatos Arirriirienfes
Hadrianpoli detetos, ut in eatnjurarcnt, exilii 3 c penrum metcompellurit . Hancformularft , menfe Otobri irieunte ex Oriente allatam 3
Urfarusi & Valens obfrudunt pifcopis Catholicis Arirhirienfibus t quorum plerique ac fere omnesj five dolo ae fraude , five pars , & contordiae ftudio compulfi earn reclpiunt , & fubferibunt . Valens qu longis ab Afiana blafphemia
abefle crederetur , & facilius Catholicos in fuarri
Voluntatem pertraheret , ailatherlainflixitci, qui
diceret Filium Dei Creaturant ejj'e 3 ut funt cxte->
rx creturxj fub qua fentcntia ipfiimi Arianifmi virus latebat, qiiod boni illi Epifcopi minime animadverteuht < Tum vero Vifus eil Orbis
niverfus Arianus fie J id quod vtpoxtx.ss dixit Hieronymus : Ingemuit totus Ofbis ,& fe effi
Arianum riratus efl 5 hon quod Patres Ariminenfes in hasrefim Ariartarn cortfehferirtt , unde Ion
gilfime beraht j fed quia Vifi fllt acceder ad
Arianos j dmiffa iil forml , quae ob unum illud /iouetii vocablm prtermiffum, aeque in Arianam , atque in Catholicam ferttetiam accipi
poterat . It Concilium Arimincrtfe, quod bonis
ortum initiis, triftes habuit exits , bifariam dil Conc vi^i pot eft ; & primo quidem legitimum fuit %
liabulurt Se cecmcriieum } deinde a fe pfo cum degencravee'fil1,
rit, in Conciliabulum defiit j dum pe idem tem
pos ideft V. Kalehdas Olobris ab Orientalibus
Synds Seleucienfis habebatr > in qua cum riani, & Scmiariani acerrime inter fe diTidcrcnt ,
eque ulla concordias ineundae ratio inveniri poffet, Ariani fecedione facta Conftantinopolim ad
Imperatorem confgiunt -, in caque Urbe Syndum convocaht j quam Seieucenfi opponcrent.
SynoiWi Ita4uC lt'eri Seeurae 3 alteri Conftantinopoli ,
Seieucico- nde regulam fuis quique opiriionibus congruentem fanciut -3 & trique fe mutuis anathematifmis confodiunt . Ga:tcrum in fiminchfi po
fteriri Concilibulo non defuerc > qui perfpetisj pleqe cognitis hoftiu'm fraudibus y at
que infidiis , 5c dverfus Imperators commiationes, metumquefuppliciorum imperterriti , formulm illam Nicaenam commentitim , & Arahorum communnem cohftantilne refpuerunt ;
de qtiibus Cfar Cardialjs Baronius hase fubjecit anno ^59. num. 45. Efl locus inter dirim & Tifaurum y idem que Vicu's y cai Catholica nomsn efl , ad littus maris poj'itus 3 cujus nominis ratio illa redditur ex traditione a majoribus ad
pofleros propagt ; quod pofl naufragium , quod
paff'a efl fides Cktholica in Jirimihenfi conventu >
perpauci orthodoxi Epifcopi fimul convenientes -, illic feor/um ab Arinnis facra facerent , & Catbolico, communione Catholicos impertirent . Quod igitur illuc pergenies fe ire ad Catholkam , ufitato
more veteri loquendi -, dicerent , irtde facJum efl-3
ut femper idem nomen retinusrit locus Ule -, ut Catholica diceretur . Kequc Ift'tetis , ncque memorix quidquam proditum eft> unde coghofci pofThcoJ- fit, utriim Theodorus nofter cum ceteris Dalrui Epifc'
put Silo mati: Epifcopis ad prclra'm illorum focietanis. G tor--tcm re adjunxerjtj q"u contra fraudem, ac perte Arinii
ifleiut fidiam Ariaiiorum ab Ecclefia Catholrca , & ti
dei Nrcaen cauffa cohftantiflimc fteterunt ; an
quod propius vero tft-, alirufh longe plurium
auofitatem -, & exempium fecu'tus fuerit , quos
injeftus a Conbntio metus, paeifque Ecdefiaticae cupiditas impulit , ut tempori cdrent,
tormulamquc apud Nica;nam urbem Thracia:

it

conditam , & Ariminum allatam fubfcribercnt .

Scd dubitari non poteft , quin quemadmodum
fere onirics illi Epifcopi, poft abitum ex Urbe,
& cuftodia Ariminenfij fic ctiam Theodorusnofter Aririam illam fraudem , a fallaran! fimul
detexerit , & exhorruerit ; fofmulamque ilhm
mbiguam detelatus, quidquid vel timore, vel
ignorationc peccaverat, cum aliis Dalmatian pifeopis aperta coriftantique Fidei Nicanise con
fefone elucrit . Ac primum quidem Epifcopos
Italia: qos calHditas , & malitia Arianorurtt
in errorcm induxerat , deinde lorum excmplo
Theodorum & Epifcopos Dalmatic , & Illyrici refipuiffc exiftimo . Quare ad hxc tmpora,
himirum ad annum vel fecundum Velproximum
a Concilio Arimincnfi referefidam cenfeo Epiftolam ltalorum Antiftitum ad Epifcopos Jlyr
ricos, quibus gratulantur ., quod Fidem Nicx-
nam receperint ; Ada & decreta Conciliabuli
Ariminenls rrita faciunt, ac refeindunt; Photinum , Valentcm , Urfacium , cxterofque vel
Sabellii, Vel Arii Contagione irtfcftos damnant,
& exfecrantur. Hanc Epiftolam Baronius in an
num 36?. , Pagius in annum $67. conjiciunt .
Cur ergo illam ad ha?c tmpora , atque ad Pontificatum Salonitanum Theodori pertinereexiftimem , v' huic loco intexetidam effe duXrim ,
rationes haud fane improbabiles cap. 4. . . fubjiciam . Extat apud Hilariwn ill Fragmento xil.
Opcris Hiorici ;

poftet e
ceteris
Occidcnttlibus
BpifcoP'i
rf.lpoit.

Dilcfliffimis (a ) Fratribus per Ulyricum fidem paternam retinentibus Epifcopi Italia? in

Domino xtcrnam falutem .
DIvini muneris gratia , b ut fecundum opoflolum omnes unum fapere , omnes unum
conteri caperimus
Et quantum id Italiam
quidem pertinet, cum d Fidei paterna 3 hoc efl y
apud T^icxim feriptd fe reddidit , fraude
audei y quam
p'aa eft apud Ariminum , recognafiens , Jllyricum et iam Dum dementi nutu refpexie gaiidemus , & confortio infidelitatis , quo gravabdtury abjetloy ea3 qu funt fententix , pro
bare cpiffe gratulamur . 7<(pflram igitur ydilcijfimi Frtres , unam eamdemque acpite jirmam
fubfcriptione fententiam . " traatUs adverfus Ariums Sabelliumque , cujus Tbbtiius partiaria hxredtate damnatur , decreui fervamus .
(riminenfts Concilii flatuta quorndam tergiverfaone corrupta , confenfu omnium provinciarunt
jure refeindimus ; quorum etiam exemplaria tranfmittenda cenfuimus , ut in fide retinend ,
nee in confutando Arimincnfi Concilio , aliqua videretur effe f condicnfro . Quicumque igitur noflr& unanimitatis opt-at habere confrtium 3 qui
cumque individual paeem nobifckm habere def;derat , qua funt noflra fententia comprobare feflinct ; & fidei nobis fubferiptionem 3
e> refciffwnem Ariminenfis 'Concilii fine ambigu
tote mittendo . Id certe petimus g, quod complu*
rium harum provinciarum porrigimus ipft com
.fenfu . Auores autem hxrefis ArUnx Vel Aetian h, Valentem3 & Urfacium, cxterofque eorundem confortes non nunc effe , quod manifeflari apud Illyricum cperunt -3 fed oliva i condetnna'e manifeflum tfl
NOT

JB.:

a Haec Epiftola mifia eft ad Theodorum Sa

ionitaiium omnefque Catholicos metropolitas II-

fa
Fpifloii
Epifcopo
rum Itaiii
ad Epifco
pos Uly
rici.
d

lg

CCLS A

S AL0ITNA.

iyriti, quoruih rfiuncris, & officii erat , cjufdcm exempla ad fuifragarieos Epifcopos mitterc.
b Vidctur dceffcj aut ititelligi deber tcrbum
tft.
Italia primum , dcindc Illyricufn , cognita,
damnataque Ariminenfi fraude perfidia, ad
profcffoncm Fidei Nicxrlx fe rctlerunt .
d Hic partcula cum vidctur redundare .
Photinusj t impietatis 3 fie damnationis
Sabellianx hxres fuit . Sabellii enim flagitia , &
blafphemias j cum fibi adoptaffet , eamdem j
atqe ille _j pham fibi confeivit.
f Irl Cdice Pithxano condefctnfio 3 hic cbn*dienfio . Utrumque barbarurrt ; fed utrique apta
huic loco ferttentia- fubeft . Significat enim, ubi
agitur de Fide icxna retinehda , & rejicicrido
Concilibulo Ariminenfi , vel nihil indulgcnter , ac remiTc agendum eTe , vel nullafn intef
Italos y Se Illyricos diferepantiam efTe deberc.
g Scilicet petunt ab Illyricis , ut quod verbis
profitebntur, id fcriptis confignatum ad fcmit-i
terent. Verum Rcfponfio Illyrieorum vetuftate
interiit .
h Actlus cum doflrina nefaria Arii , quam
ienitus imbibcrat , alia dogmata turpi a, & ex-
ecranda coniunxcrat.
i Lege condemnatost
I.

II.

rebus Chrifiianis tb anno 360. ufque ad

annum 36 j & xitum Tbeodori Sahnitani Epifcopi
THeodorus ex Italia in Dalmatiam rcgreifiiSj
Aclis Coriciliabuli Ariminehfis 3 qibs
jple interfuerat 3 & fortafic fubferipferat , refcifiis ac damnatis 3 hoc diligeritius impofterum
acriu'fquc animum iritendit ad cavendum fibi ,
fuoquc gregi ab ihfidiis Arianorum , quo pro
plus, & clarius illorum dolos , & multplices
fallcndi artes Arimini perfpexerat . Miferanda pia^
ne tum efat facis riehtalis Ecclefix , quam
Vc^.5g cum Uriana impictas , tum ejus propago Semiair.ulii riaria hxrefis prorfus deformaverat j hac quidem iri Nicxno Thracico , itcmque in Sclcucienfi, Illa vero in Conlaritiriopolitano Con
cilibulo 3 novis decrctis ac formulis coriftabilita fuerat, Se firmata ; & quamvis utriufquc fa
ctionis Epifcopi acerrime intet fe depugnarent ,
uno tamen omnes confenfu bellum veluti focia1c, idemque acerbiffimum contra Ctholitos gerebant , impiis eorurri conatibus favente Cortftantio, apud quern auctoritte , & gratia maxime
tum valebant Ariani, quibus ut morcm gercrctj
Macedonio Semiariano dcje&o, Eudoxium hominem impurilfimumex ipfa free Arianorum ad
Sedem Conlantnopolitariam evexerat , qui Divi*
nitatis Filii Dei palam aperteque oppugnaridx ncfariam focictatcm cum Acacio , & Actio coierat .
Hinc Ariani alias Eudoxiani, alias Actiani , alias
Acaciani ab ejus fex Principibus denominan
Alios ctiamSemiarianos Epifcopos, eorumqucaritciignanum ac ducem BaTHium Ancyranum, per
ca tmpora in cxfilium pulfo's invenio . S-dCon^itantii furor, & crudelitas pixcipue iri Catholicorum nomen incubuit, quod penis gravilfimis
fciliriui pfopofitis tollere ufqucquaque 3 ac delerc cohftitiavien- tucrat. Peropporhme teniporibus i 1 1 is in rien3bbP^'d te exu^abat Hilarius-Picbvicnfis Epifcopus miCathoiic gnum il lud Ecclefix, columeri 3 praefidim ,
reliquia* qUem anno 356. e Synodo BjttcTcnfi , per vim,
Vrtrftrt. cfaftibnem Saturnini Arelatenlis Epifcopi Aria-

na: impietatis figniferi cxpulfum Confijntius ir

Phr}'giam rclcgavcrat . Is ergo faluti fuit Ecclefix Orictitali propemodum depofita? ac defpcrat ; nam & Catholicdrum reliquias 3 quamdiu
iti illis locis fiit , foVere c tueri nunquam dcftitit; & Synodo Scleucienfi ntcreTc j'ufius, fe
Nicxna; fidei vihdicem^ ac defenforern cgrcgiimi
prxbuit 5 tum Contantiiiopolim evocatus , apud
Conftantium tam libere fidenter Catholicorum cauflam egft 3 idemque hoftes ad difputatiohem de religlone coram Impctatote intituendjm provocavit , ut Valens > & Urfacius , queitidmoduni feripfit Fortunatus in tita Hilarii i
cum fibi & Seda? Ariafta; ab ejus doclriria , &
eloquentia metuereftt , Hilario ih Occidentem
redeundi 3 remigrandique ad fuam Ecclcfiam facultatem, ut darct 3 Conraritio dutores fuerint .
Porro Hilarii reverfio cjufmodi fuit 3 quacumque iter fecit j ut triumphus quidem Catholica
religionis circumfcrri videretur , Illyricum peragravit j Dalmatiam adiit , Itdliam luftraVit i
ubiqtic Ariariam impietatem contrivit t qamplurirnos ad recbm in Dem fidem 3 c veritatem Catholicam revoeavitj quidquid vero labis
ex Ariminenfi Concilibulo Ecclefi Occidenta
les contraxerarit, omnino abftcrfit . Et quefnadmodum Hilarium , e prxlio breticorum , utin^
quit Sanctus Hieronymus 3 Galliarum Eeclefia
tomplexa eft; ( eundem tot, tamque illufiri-1
bus vicloriis de Ariana perfidia relatis , veluti
ovauttm, ac triumphantem cclefia Dalmtica ^ Hiuriu
cum iliac tranfiiet, Thcodorus cjufdem Me- in Diimtropolita omrii honore, fummaque gratulatione '*"
profecuti funt i Hxc e Soctatc 3 SoKomeno 3 Ruffino Joannes Dollahds Tom. 1. die dcima ter- exccptu'*
tia Jauarii, paucis explicat : Quarto exftlii ejus
anno 3 Cbrijli 35-9 . habita efl Synodi'.s Seleucicnfit
in ifauria 3 ad quam evoeatus item Venit Hila
rius . Inde Confiantinoplim pwfeftus 3 audientiani
Conflantii pbpofcit 3 ut de Fide coram adverfariis
difeeptaret . Sed juffus redire in Gulliam per illy*
& Italiam, fplendbre dotlrin fu 1ticomni tenebras dipavit , adeoqae circa finan
ami 560. ad fus inGalliam pervenit . Ouo anno
dicitar ab Hieronymo in Ckronico 3 Gallia per Hi
larium urimienjis perfidia dolos damnajfc ; quod
tarnen potimum fatlum in Concilio Tarifienfi I.
habito anno Liberii ) II. Juliani ^Augufli
Chrifli 162. Hanc Hilarii inter redcundum vcrbi
Divini pradicationcm extollunt Socrates lib. 5.
Cap. 8. Sozomcnus lib. 5. Cap. 12. & Rufftnus
lib. 10. Cap. 3
Conflaritius ergo Catholics in Oriente acer- .'^*^
biimc divexabat, nequc ab ejus crudehtatis me- mat> *,
tu, periculove , tum omnibus Occidc-ntalibus 3 \^fl^
tum Dalmatis prslcrtim finitimis Pannonix ,
ubi impictas , ac furor Arianorum dominabatur , licebat vncuis cc , & quictis ; cum prope
abeile jam lenfit Divinam ukioncm , violcrxrcHgionis pxnas expetentem . Dei prxpotentis , ac
Vindicis miniftrum V quafiquc latcllitcm espertes
eft Julianum Coulbntio Conftantini Magni fratre gtnitum , patruclcm fuum 3 S cognatum ,
quern anno 355. Cxfarea dignitate auclum , &;
traditi in marrimonium Helena (ororc , Gaiarum rcsimini prxpofucrat } qua in provincia
contra Germanos , Francos , aliofque barbaros
multa egregie, Sc profnerc geflt . Hujus fecundis rebus invidciw Conilantius, cum legiones ab
eo dimitti, Sc in Orcntem contra Pcrfas traduci juffilTet, eum in fuam perniciem iifdcm ,
quam ei detrahere volebat, copiis viribufquc armavit . Milites quippe , qui ab Juliano xgr
divclli

THEODORUS II. EPISCOPUS SALONIT. XXVI.

/uiiin
Angifln*
1 miiititui*IU"

Beaeficui
ie Du* '

divelli fe patiebantur , ilium Lutetia? Parifiorum

Auguftum falutarunt ; quod cum nunciatum ef
fet Conftantio, mirum quantum exarferit dolo
re, & iracundia. Litteris nunciis ultro citroquc miffis , & acceptis , cum pax inter cos convenire non poffet , Conftantius ut Illyricum, atque Italiam in fua fide , & obfequio contineret ,
ex omnibus , quibus maxime fidebat , Florentium delegit Gallica prefectura fidcliterfundum ,
cui duas uni Prefecturas Pretorianas mandavit,
Ulyricam, atque Italicam ; hanc Taurus, illam
Anatolius , annis fuperioribus gefferant j eundem
preterea Flavio Tauro Confuli collcgam dedit
hoc endem anno 361. Julianus compreis barbaris , pacataque Gallia in Italiam cum excrcitu
tranigrcditur, inde in Pannoniam difceffit. Cum
fe Chriftianum effe, & Catholicis favere fimularet, ubique cum in Italia, quam hoftis adventu
perterriti Taurus , & Florentius deferuerant , turn
jn Pannonia miro populorum fe fuafque civitatcs
dedentinm favore plaufuque exceptus eft . Cum
Pannonia, Dacia quoque & Macedonia, & Gra
cia, itemque Dalmatia , totumque Illyricum in
Juliani fidem ac potcftatem conceflit . Ac Julianus quidem Dalmatiam , Epirumquc , ut auctor
tu Mamertinus in panegyrico , caeterafque pro
vincias, atque Urbes oneribus & vectigalibus relevavit, plurimifque commodis beneficiis au-

Stit. Interea Conftantius, qui cum Perfis bellum

gerebat, pacem , five inducas ab hoftibus , vel
iniquis conditionibus redemit ; verfifque ad bel
lum civile armis, contra Julianum profieiiei maturavit . Sed in ipfo itinere lcthalem morbum
Confian- contrax'c 4uo paucis poft diebus , in Cilicia
tiui mo- Mopfucrcnis extinguitur in. Nonas Novembris,
rauf.
anno j qUam imperare eeeperat poft obitum pa
rentis, vigefimo quarto, qui fuit aere Chriflia 6i ; cum in poftremo vita: articulo baptizatus effet ab Euzoiu Epifcopo Ariano, ut ait So
crates .
Ergo Julianus , ubi de morte Conftantii co
gnovit, in Illyricum ire feftinavit , Sc in. Idus
Decembris Conftantinopolim folemni pompa , ma
xima populi frequentia , & acclamatione ingreHrem*p" ditur . Simul ac rerum potitus eft , quos Conticui,
ftantius extulerat , eos gradu dejedos , qua ncce, qua exilio multavit . Prefecturam Illyricam
Florentio Confuli ademptam Mamcrtino contufim my." lit ; quem cum Nevitta homine Gothici generietmeon. ris Confulem in proximum annum defignavit.
mertiae*. Florentium alteium Magiftrum Olficiorum ininfulam Dalmatian qux Buadicitur, cratque fontium exilio fupplicio deftinata , relegavit .
Quos Conftantius in exilium depulerat, cos cum
Julianus edicto revocafet , tum alii Epifcopi dd
fuam quifque Ecclefiam redierunt j tum Athanafius Alexandiiam reverfus , poftquam Georgium
in ejus locum intrufum Alcxandriui laniaflent,
hujus obitu vacuam federn recuperavit ; itemque
Enfeblui Eufebius Verccllenfis Italiam repetiit , qui poftVercciien- qUam in Oriente . ac prafertim in Synodo Alefis in lia- 1 . .
*
r
.. .' .
re- xandrina anno 36z. egregiam religiom operam
gredicof navaffet , regrediens ex Oriente , Illyricum ac
& )ima Dalmatiam luftravit, & Hilarii veftigiarelegens ,
tiara p- ac exempla renovans , ubique hserefeon tenebras
ragrant. jjfcugjt } veritatis Catholica; clarifmum lumen
quaquaverfum circumtulit ; & dum per Dalma
tiam iter faceret , ex urbibus oppidifve Clerus,
& populus effufus, venienti obviam fumtna cum
hetitia, plaufuque proceflt; prafc-rtim Theodorus nulla in cum pietatis, bcnevolentia , gratulationis officia ab fc dcliderari paffus eft . Ita

23

Eufebius omnium gentium , quacumque tranfivit, Ixtis acclamationibus exceptus adEcclefiam

fuam Arianorum victor, de impietate triumphans fe retulit , ad cujus reditum , inquic Hie
ronymus, lugubres vefles Italia mutavit.
Intcftinam illam difcordiam , qua per aliquot
annos res Chriftiana fublraperatore , Chriftiano
illo quidcm , fed hertico vehementer laborayit ,
bellum grave, & periculofum excepit, quod palam aperteque Julianus e Chriftiano Ethnicus, Ulhnu
Ethnicaeque fuperftitionis reftituenda; cupidiili- D{/jj.*io.
mus , univerfae Ecclefia: indixit . ls imperio po- n defertitus , Chriftianam religionem a puero fufeeptam, \m^"a
nefariis ldolorem myfteriis initiatus , ritu fole- chnflia.
mni, impiaquecasremonjaabdicavitjexquo Apo- oil iodi.
it.
ftatae ei cognomen fuit . Haud crudelius , quam '
callidius Chriftianum nomen afflixit , quod occultis quidem , fed multiplieibus nocendi artibus oppugnavit ; conatufque eft omnino , & ubi
que abolcre . Magiftratus , ac prefecturas, nifi
cultoribus Idolorum , nemini commifit . Studia
bonarum artium, Ethnicis libris, Chriftianifquc
Magiftris ademptis , Chriftianae juventuti interdixit . Ut Catnolicos Epifeopos , fic variarum
haerefcos Antiftites in fuum quemque locum ,
Sc gradum reftituit, ac fuo quemque arbitrio vivere , & docere juffit j eo confilio , ut ne inter
fe concordes effent , corumque difeordia res
Chriftiana bberetur , penitufque interiret . Ad
eamdem profligandam Judaeos fibi fubfidio vocavit , quibus & fautorem fc prabuit , & Chriftianorum ftrages in Palaeftina impune faciendi
poteftatcm permifit. Julianea perfecutio, quamvis in Ecclefiam Oriemis, ubi verfatus eftjulianus, quamdiu imperavit , potiffimum incubuit,
Occidentis tarnen regiones pervafit , ut teftimonio effe poffunt Romani, & Gallicani Martyres
apud Baronium Tomo iv. ad an. 36a , qui fub
Juliano preclaram pro Chrifto mortem oppeticrunt . Cum igitur hujus perfecutionis turbine re
giones circumjectequaterentur , dubitari nonpoteft, quin eadem tempeftas Illyricum , & Dalma
tiam perculerit ; quamvis enim Julianus longe terrarum abeffet , provinciis tamen omnibus prefecerat Magiftratus Ethnicos fua; impietatis adminiftros ac fatellitesj qui five ut gratiarnlmperatoris aucuparentur , five ut fuum in Chriftianos
odium expirent , nullum in eos injuriarum , Sc
maleficiorum genus pratermittere folcbant . Et
Dalmatiae quidem , atque Illyrico praeerat Ma- M
j
mertinus , Pra?fectus Pratorio , antique fuperfti- na Prefe"
tionis ftudiofiilimus j ncc minus ob beneficia - n? ^*cepta Juliano addictus , quem prolixa oratione eV,chn.
laudavit , quam ob cultum unius ac veri Dei #>aaj IIChriftianis infenfus ; quos ut peflme haberet , {jii*c
omnibufque , & indignis modis vexaret , illud iofeftui .
fatis erat cauflae , quod Imperatori odio effent ,
& Diis invifi haberentur . Nullum quidem edictum capitale adverfus Chriftianos Julianus fecerat , quo illis aut religionem , aut vitam adimi
juberet . Si quae tamen casdes Chriftianorum , fi
ve a populo , five a Prssfectis firent , tantum
aberat , ut cas ulcifeendas, aut improbandas pu
tarer , ut potius gratas fibi effe, & laude, pre
mio dignas judicare oftenderet . An vero ea tempeftate Ecclefia Dalmtica piorum fanguine imbuta fuerit , quos vd juffu , vcl permiffu Julia
ni, Prefides , Rectorcfque uxbium extremo fup
plicio. afficerent , eque feitur , & ut feiri non
poffet, Juliani calliditas , &malitia tffecit, nam
cum Chriftianis Martyrii gloriam inviderct , i\
quos ob religionem multabat , alias fuppliciicauffas

CCLSi
S L 1 1 A N A.
14
fas prxfercbat . Hinc factum eft, ut multi qt- die quam Julianus obicrat, Jovianus Sihgidone *el*M
detn fub Juliano mortem pro Chrifto fubicrint; in Pannonia natus, qui ab intuntc itatc Chri- ciirift*^*
fed cum in eds anirnadvcrtcrldi cauffx aliunde ftianis prxccptis, ac myfteriis inlbrus cun1 ef- u <
quafitx, & exCgitatx ftfennt , lllim plcri- fet, nuls Juliani ncque polUcitatioriibus allicij
que Martyrum nomine cultuque apud pollero? neque comminationibus terreri potuitj quo mi
tareant, Et fahe Artcmiiis Hlc Auguftdlis JEgy- nus libere, ac palam fc Chrifttanum ( profipti Prxfeftus, & Chrifti cultor tgregius , l'ub tcretur , militari fuiffagio acclamatus eft Impe
aliorum fpeeie criminum pcrduuS Antichiamj rator; fed oblatum a mrlitibs imperium fucicum ad ldei cohftaltiam fibertatem ctiam in- pcrcnoluit, prifquam duces , militclque omncs
crepahdi Impcratoris adjurigerct , gladio cffirS Chriinos fe fore profelfi funt; nihil vero anj
til . C^terum cum Julianus majora quotidie tiquis habuit , quam ut delubra Idolorum
daref , Sc illuftridri documenta , quam odiifet cljdi 3 & abolcri (acrificia edicto fuo juberet,
Chriftiarios , & quantopere cuperet Chrifti rc- dictitans fibi religioni effe iis imperare , qui
ligionem ubique , Sc funditus evertere , vix fie
neque Deo , neque diviriis legibus obtemperarent. Prafcos ac milites, quos Julianus rcliri poterat, ut Pfxtores, Praefeftiquc tum Ha
rum provinciarum > tum lllyrici & Dalmatix, gionis caufla magiftratu , ac mitia amoverat 3
Principis voluntati, Sc fuo in Chriftiahos odia in eum , quem amiferant i honorem, & gradum
bbfcquehtcs hon in cofurrt fortunas , & vitam reftituit; omnia demum , qux Confiantinus Ma
mpetus repentinos identidem faecrent , om- gnus, ejfque Filii ad Chriftiana rtligirth dcnemqtle iri cos fviendi occafionem avidiffi- cus , & praefidiura deereverant , quaeque faci is
rrie non rriperent . Verum ut nihil Chriftiani jtdibus donaverant , & reddi unde ablata fucrant , Sc firma rataque in perpetuum efle ju/fit 1
ariguinis in Dalmatia effufttrh fit , ncquit ta
rnen dubitari , quin Julianus iifdem Dalmatas Paceincum Saporc Perfarum Rege conditionibus^
Chrilrianos, quibs ctcros Chrifti cultores , nein i I Iis quidem honeltisj fed necefariis fecit,
gravillimls orieribusj & vcigalibus , acerbiffi- magna Mciopotamia* parte hoftibus corteeffa <
miiqneexactlonibus fnultaverk , cofdemque omni Pacis ineundx nectitatem attulit clades a Per
bonorum , & rrtilitarium , & civilium grddti de- ils accepta , & dificultas alendi exercitus in cas
jeceritj ut acerbitas , & perpeilio tot malorurt anguftias Juliani temeritate addufli . Ita & iidfiCi
atque injuriarum Chrifto nuncium remittcre vcl Reipublic incolumitati , & rei Chriftianx ,irt- ,llol'c* ie"
Snvicos coger . eque artem illarh fubdolam, crenientis confuluit . Sed in primis tenax fuit
& bhndam praetcrmififTe putandus eft, quamfx- Catholicx fidei , cujus regulam ab Athanalo fi
13 Fidem Chriftianonim Iabcfactandam adhi- bi prifcribi jufit i Sc Arianos callide fibi obfrefc Coniuevit; ut fdlicct promifonious, atque repentes rcfpait ; quorum plcriquc in Ahtioiecebris Dal matas a Chriti cultii ad vete- ch:no Concilio, per id tempus habito i feu ve-
reiti fuperftitionem abduecret. In diferimine re 3 Sc animo, leu potius fiele, fimulatej
c pcriculo cum verfaretur Ecclefia Dalmaticj ut tempori fervirent, Nicxnam forHiulam , ae
Thedoru's Epifcopus muneri fiio haud defuerit profclfionem receperunt . In ea porro reftc fenfcpinor; nec dubito ,quin foilicitudinem omnem , tiendij credendique regula, quam AthanafiuS
tiligchtiam , c'urahiqe impendent ad fuos in Jdviano Augufto prxfcripfit > finecr incorrufidc confirmandos; quos tamdiu quoad illatem- pta?que Dalmatarum fidei prxerum teftimopeftas tenuit, ailidue hortari , rrtoriere, orare in* nium extat; quippc Dalmaticam Athanafius irt
ftitit , ut anim magno , elatoquc humanafque eaum Ecclefiarum catalogum reert , quae fi*
res defpiciehte hofterii xque contemnerenr blan- dem Nicaenarn farta m tedam , intcgramqe ab
dientem, ac fxvienfcm, dverfa omnia patien
omni labc'confervarunt . Gognofce igitur, religio- Littet
ter ferrent j fpem mitioris fortunas oblatam rek {ffme JHgufte , banv te fidem, qua a condito ^1,,
avo prtedicatv fuit , & (uatn T^icxie Vatrcscon- numke
purent. Ac Theodori opera, & prxfidio cicdibib eft rem Chriftianam in Dalmatia incoiu- gvegati gnoverurtt y ejujque furagatrices omncs
mem, & Bulla exparte diminutam ftetiTe; cjuf- omnibus in iocis Ecclefias , five in Hifpunia , fi
que verbis , & exemps tantum ardoris ani^ ve in Britannia, Gallia 3 It.ilia univerfa , Dal
miquc Dalmatis injecturh eTe 3 ut neque malis matia 3 Dach. &c. Ex quo fatis perfpicitur , ut
fracii, rteqc blanditiis illeti , adverfus exfilia, fpc dixmhs 3 Ecclefiam Salonitanam ac Dz\bonorum jars, minas omncs , terroremque maticam nullo unquam pravitatis, aut commuhionis Arianse contagio atuve aflflatam fuiffc;
tnviftos fe pra'ftiterint .
%\thi
Sed rei Chriftianae hoftem , & vexatorcm nort id quod attribui poti/fimum debet Vigilantix ,
utttu*
^eus tult j Se citius , quam putabat, irrr- foltrtique , tum Antiftitum fnperiorum , tum
vero Theodori > qui hanc Ecclefiam per ea tm
pictatisj ac farviti? pcens dedit . Altero impe
rii anno bellum Ptrfis cum ntiiliffct a barbaris pora gubernabat.
Hifce prxelaris rebus > a quibus regnandiiniinterceptus, omnique ihterclufus comrieatu } rc-^
rum omnim inopia laborans, ih medio cotifli- tium iecit Jovianus, ita bonorum nimos creu petiit j jaculo, incertum cujus manu, errtif- xit , ut quidquid erat fpei de repblica , Ecfo confoTus VI. Kilertdas Jlii anno j6j. ta- ckfiaquej id totum ejus Principatus annis
tis altero, & tricefimo , imperii poft Conftaii- Vulgo delpondercnt . Sed brevieam fpem, - bitti* Je*
titiam immaruru Principis ptimi intcritus viaDI'
tii obitumanno uno, & mcnfibu's rere oclotranactis . Moriehs except 11 m cava manu manantem cunftis cripuitj nam Conftantinopolim petens,
e vulnere mort m cum hac voce in C^'lum Dadaftanx inter Btthyniam , & Galatiam5 feu
jcciiTe fertur: Vicifli GaliUe ficenim Chriftum cruditate , feu recenti tettorio , gravique pruper ludibrium appcllabat. lia impius impie c- narum vapore exanimatus, ingenti omnium lu<5tu intcriit xi l. Kai. Martias anno 964. octa
cubuit.
vo poft initum Imperium menfe nondum exaInteritu Julian! religio Chriiliart mm ubi
que, tum in Dalmatia rclpiravit , maximis an- flo . Poft obitum Joviani milites novum Irrtguftiis, & periculis defuneta; pofteaquc profpe- peratorem non aliunde petendum cenfuerunt ,
i^E res deineeps multoe confccutx fuat . Poftn- nifi ex natiene Illyrica ; quae temporibus illis
Viro*

THEODRUS II. EPISCOPUS SALONIT. XXVI.

Virofum infignium tantam copiant effudit , ut
nemo fere Imperio dignus cenicretur , quin ex
Illy rico originem duceret . Duo erant , in quos
initio propendebant cuncti exercitus fuffragia,
Januarius Pixfeftus copiarum in Illyrico , idemque Joviani confanguineus , & Equitius genere
Pannonius , Tribunus primi ordinis Armigerorum . Sed quominus alteruter eligcrctur , alteri
abfentia a caftris, alteri nimia in cuftodia difciplinx feveritas obfuit . His itaquc prxteritis , omnium ftudia, & fuffragia converfa funt in Va
laient;. Ientinianum , itidem genere Illyricum exPannoBianui u- nja }
ur\je Cybali oriundum ; cui priftinum
Impera' honorem , gradumque religionis caufla ab Ju
(Or ,
liano ademptum > Jovianus reddiderac . Valentinianus igitur apud Nicxam in Bithvnia ab univerfo exercitu appellatus Auguftus v. Kal. Martias, an. 364 , princeps fuit vel pace, vel bello
clarus, & reipublicx pariter Chriftianxque perutilis. Sed in eo cum Imperio, tumEcclefix, imprudens prxterque voluntatcm , pelimeconfuluit ,
Valentem quod Valentem fratrem in focietatcm Imperii adfratrem
Imperii icivit IV. Kal. Aprilis ; eumque apud Hebdoadcw?'"' mon ptimo ab urbe Contantinopolitana miltio cum liario, Augufti nomine , S infignibus donavit;
mil Im qui paullo pol per fummum fcelus , ac dedecus
pcrium
a Catholicis ad Arianos defecit . Cum fratre Im
perium ita divifit, ut huic Thraciam , Afiam ,
yEgyptum tradiderit 5 fibi vero integrum Illyri
cum, cum Italia, Africa, Hifpania, Britanniaque rctinuerit . Sirmium tarnen urbem univerfx
Pannonix principem , ac tum toas lUyrki ca
put , ut earn appcllavit Anemiusin Synodo Aquilejenfi , utrique Imperio atque Impcratori communem eTe voluit ; Curia ibrdem , kPalatiobifariam divifis, fie ut in ea , qux cuque obtigerat, parte proprios Magiftratus haberct , qui juri dicundo , fui quifquc Principis nomine prxeffent, remque publicam adminiftrarent . Iddocet
Ammianus lib. 26. F.t pofi bac ambo Frattcs
Sirmium tonvenifl'cnt , divifo Palatio , pit potori
decuerat , Valentinianus Mcdiolanum , Valens ftantinopolim difeeffit . Sed cave putes Sirmii conftitutos fiiiffe utriufquc Imperii limites , cumValentiniani jurifdi&io ultra Sirmium in OYientcm
longe lateque ufque ad Thraciam progrederctuf .
Hxc igitur civitas erat veluti communis arx Im
perii utriufque , & ferc media cum eilet inter
Mcdiolanum, & Conlhntinopolim , neque hinc
multo longius > quam illinc diihret ; opportunam
fe ad conveniendum , ut de rebus publicis inter
fe confultarent , utrique Impcratori prxbebat ,
Qaorum 4uorum aJter Conftantinopoli , alter Mcdiolani
ilterCon- Regiam ac fedem fuam conftituerunt . Nec vero
pb'mnii. fi ^omanus orbis, turn bipartite divifus fuit , &
erMed,o- qux pars in
: Occafum vergit , Valentiniani doAum c1:m minatum
atum mbiit , quae vero in folem Orientcm
ftiWOTUDt" fpedat
tat,, Valcntiobtigit
Valcntiobtigit;5 ideinco
ideirtoexiRimes
exiimes velim ,
tum factam effe divifioncm Imperii Orientalis >
& Occidentalis, & communi fermone
fi * m , - litrerif-~ que omnium ufurpari cceptam, quam parte pri
ma Prolegomenon referendam effe diximtis ad
finem qurti fseculi, aetatemque Arcadii, c\' Honoriij fed ea fuit rudimentum quoddam , velutique adumbratio illiirs divifiortis, quam dmum
abfolvit perfecitquc fub Arcadio , & Honorio-,
tum diftributio Lcgiortum , tum deferiptio Magiftratuum civilium, militarium, qux in '
libello continetur , cui titulus eft T^othia Dignitatum utriufqus Imperii. Tantum vero abe ft ,
ut eo tempore, quo Valentinianus Imperium cum
ratre partitus eft , Illyrrcum in Orientale, Si
J//jr/ Sacri . >

Occidentale divifum fuerit, ut integrum omninonullaque fui parte diminutum , in ditione manferit ac poteftate Valentiniani , fub uno eodemque Prxtoriano Prxfccto Julio Mamertino, cui
traditam ab Juliano Illyricam , Italicam quoque, Sc
Africanam Prxfeduram, idem Valentinianus iterum decrevit , & confirmavit. Ita unus tum erat
Prxfectus Prxtorio Illyrici pariter Italixque , cum
port divifioncm Illyrici Occidentalis , & Orientalis alterum ab altero diftinio Magiftratuum
disjunxit , cV egregavit j nam Orientali quidem
Illyrico iuus propriufque prxpofitus eft , qui
Prxfcus Prxtorio Illyrici dicebatur; Occiden
tale vero in jus ditionemque Prxfcclurx Prxtorianx Itlicas conceflt . Porro Imperatorcs , di
vifis inter fc Province's, rebufque omnibus compofitis, xftate jam inita , Sirmio digreffi , Va
lens Conftantinopolim revertitur , Valentinia
nus , peragrata Pannonia fuperiorc , Amonara
adiit , & per Alpes Noricas in Italiam venit .
Aquileix uno fere menfe commoratus eft 5 indc
Altinum progreditur, Altino Veronam , Vero
na Mediolanum proficifcitur 5 id quod leges in
illis Urbibus conditio declarant .
Jam vero ad Dalmatiam, ac Theodorum Epifcopum ut revcrramur ; Ecclefia Salonitana , &
Dalmatia cum univerfo Illyrico imperium fubierat Valentiniani admodum pii , tk Catholici Prin
cipis , fub cujus tutela patrocinio , tum ab Ecclei*
hoftibiis Chriftiani nominis , tum ab hxretkis n*'ft""uV
otium, & quic'tem nafta , religione , pietate,
virtutum omnium exemplis mirifice floruit , -|""^.
Theodora Antiftite Clerum , populumque ad thoheo
omnia fanitatis officia erudiente j quiParochiam l>rinc,P.e'
fuim, provinciamque univerfam afliduc obeundo
ac luftrando , omnes Chriftianis myfteriis , ac
praeeeptis excolere , & fi quid dcliquiifent, a re-'
taque vivendi rationc declinaflent , ad veterem
fanetimoniam , & diieiplinam revocare non defiftebat . Aliquid tarnen negotii Theodora facefleret neceffe fuit , & non nihil follicitudinis metuiquc ineuteret vieina Pannonia , itemque fia ; cum in hac Ariani , in illa Semiariani potifimum dominarentur , & Germinius Semiarianus federn Sirmienfem obtineret 5 id quod Theodori vigilantiam exaeucrit oportet , atque in
omnem pKteH* intenderit , ne quis in Dalmatiam
aditus hxreticx pravitati pateret . Sed ad confir- , _ . .
J
1
iij
Hilarin*
mandam
Dalmatarum
fadem,
eorumque inDeum advemua
ac iuperos pietatem excitandam , augendamque '
t>im
magno prxiidio, & incitamento fuit magnus il^u,m*
le Hilarin Monacliorum fui temporis facile prin
ceps , qui cum Palxftinam admirabili fanctitate,
Se plurimis maximifquc miraculis illuftraflet , ad
littus Dalmaticum appulit , divino, ut licet cre
dere, impulfu & confilio, ut nimirum Dalmatia
quoque admirndorum illius operum fpeftatrix
effet, teftis, ejulque praeeeptis , atque exemplis ad religionem , virtutemque omnem impenfius colcndam excitaretur . Neque ab hoc lco
alienum duxerim annum ilium inveftigare , quo
cum adventus Hilarionis in Dalmatiam , cjfqnc
difceffus colligari debeat : qui quidem annus inveniri nequit, nifi antea duos illos annos conltitueris , quorum alter initium , alter finem vi
vendi cidem atrulit . Hilarin annum xtatis tertium , & fexagefimum agebat , cum deferendx
Palxftinx conlilium ceprt , fed antequam difcederet, biennium ibidem fubftitit ; quo tranfafto
cum adhuc in Coenobio Palxftino ab fe condito
cum fuis Monachis degerct , divinitus cognovit
magni illiirs Antonii jigyptiorum Mohach->fuift
pa-

CClESA

S At ONI TAN A;

parentis , magiftri ex hac vita migrationem >

& biduo ante, illum obiifle palam aperteque dcnunciavit Ariftsnctz leiffimas famix , & Elpidii Prsfecti Pratorio uxori ; qua cum Hilarioinera ofScii , ac religionis caufa adiiTet , in yfigyptum ufque d vifendum Antonium proficifd decreverat . Hsec tradit Hieronymus in vita S. Hi
larious Antonias autem, Chronico Hieronymiano , mortuus eft anno 19. Conrtantii m*
eratoris , qui congruit cum anno Chrifti 356.
uic anno fi detraxcris annos quinqu , & icxginta, quos habebat Hilarin, cum Antonius
e vivis deceflt , retrogridiens pervenies ad annum
Chrifti 291 j cui ortum Hilarionis affigi oportet .
Vitam autem perduxit ad oogefimum annum ,
cdem Hieronymo tefte j quem annorum numeIfum anno 91. fi addideris , Hilarionis obitus irt
annum 371. inciderit necefle eft . jam vero poft
fuum e Dalmatia difeeflum > extremos vita; an-1
nos fere feptem, ut autlor eft Hieronymus , in
Cypro ietla elegit, ibidemque d fuperos mi"
gravit altera, & vicefima die O&obris , anno,
ut diximus,
; hc anno fi adimas annos
feptcm , non expletos illos quidem , fed aliqua
primi komquc poftremi anni parte diminutos }
anno 36%. e Dalmatia difceflefit necefle eft . um
autem Hieronymus Dalmaticam Hilarionis commorationeta haud multorum dierum numero d
fi nierit > annus quarti fseculi 64. Hilarionem Dalmatis attulit, feu potius oftendit , idemqux abftulit , longcque a Dalmatia in Cyprum infulam
%\'xit . Ergo Hilarin , ut fe hominum frequentiae , & laudi gloriaeque fubduceret, qujc, quia
,
rede faciorum pleruroque comes eft, ubique il
lum fequebatur, e Palstina in yEgyptum, inde in Africain , tum in Siciliam , demum irt
Dalmatiam ufugit 1 Epidauriorum oram prope
ab Epidauro civitatc Cuoi tenuiflet > confpicatus
paullulum agelli , quod rat fub Urbe incultura ,
ac defertum j illuc feceffit , ut reliquam vitam
ab omni cura vacuam, ftrepituque hominum re
matara uni Deo vireret , totamque celeftium
rerum contomplationi tribueret . Verum Hila. rionis Virtus ac fan&itas , quae ad falutero mor
tem,
*alium magna ubique & mira patraverat , inDalxime *<! matia cohiberi non potuk j quin ad fublevandas
HSjjfj^ ineolarum cajamitates vim illam mira.cidorum
^im-' ffe&ricem divinitus aceeptam expromeret . Nam
Draconem pqrtenofai cujufdam magnifudipis >
immnem* ac terrificum , qui hominum pecudumque ftrages immenfas edebat , imperio fuo
obicquentcm pracftitit , & in aridam lignorum
ft rue m juurn confeendere , fubjedis ignibus concremavit . Pef idem empus ob maximum ilium,
horribilem terrsrpptum , quototu* propemodum,
orbjs contremuit > multajque pafim urbes cprruerunt, quemque poll interitum Juliani accidifle ferqnt, & Idacius ad annum 6j. hujus faeculi refert i itemqiie Hieronymus cum anno fe
cundo Valentiniani cortjurixit i Mar exajftuans -
xundanfque ingenti undarum mole ad littus con
tra Epidaurum inferri, dcvolviquc cccperat , &
prope jam erat, ut aquis fuperfufis, tota civi*
tas obrueretur * Ilia undarum incurfionc cives,
incolaeque conterriti , rchtiis trepide vicis ,. ac
urbe i fupplices Hilarionem adeunt, qui triplex
acrofanca; crucis fignum, in arena defcriptum,
Huftibus infanientibus objecit ; ncc mare ultra
progredi aufum eft-, fed fremehs & injeftum fibi frxnum veluti indignans > tumentes fludus
urbique excidium minitantes compret y eofque
intra priftinos > quos Deus illi ac hatura prx-

fcripfit, limites revocavit, cunis, qgi adcrant

admiratione, ac ftuporc defixis. Utrumquc miraculum feftive , eleganterque defcriplk Hierony- Dferip*ie
mus : & ne longum faciam , Sanftut vir He/y- ""n)r"
chins ad Maaiflri ( Hilarionis ) genua provolu- utriufque
tut , plantafque ejus lacbrymis rigans , tandem **''
ab eo fublevatus , po bidui triduique fermonem j
audit a Galano , non pofl'e fenem in Ulis habi
tare regionibus ( ideft in Sicilia ) fed velle ad
barbaras quafdam pefgere nationes , ui , & notnen , & fermo fttus incognitas foret . Duxit itaque ad Epidattrim Dalmatia oppidum , ubi
paucis diebus in vicino agello manfitans ,
potuit abfeondi , Squidem Draco mira magnitudinis , quos gentili fermone Boas vocant ab ,
quod tarn grandes fint , ut boves glutire foleant ,
late vaflabat provinciam , <& non folum
armenia y & pecudes , fed agrcolas quoque , &
paflores traftos ad Je vi fpiritus abforbebt . Cui
cum pyram juffiffet prxparari , & oraone ad
Chriflum miffa > evocato pracepi'et ftruem lignerum feandere , ignemque fuppofuit . Tum itaque ,
cunta fpelante plebe , immanent befliam coete*
mavit . Unde auans quid faceret , quo Je verl
ieret , aliam parabat fugam , & foiitarias ter*
ras mente petlurdns , marebat , quod tcente de
fe lingua , miracuia loquermtur . Ea tempefltte
terramotu totius orbis , qui po Juliani mortemaccidit , maria egrejfa funt trminos fuos : &"
quafi rurfum Deus diluvium minafetur , vel in
antiquum chaos redirent omnia > naves adprarupta delata montium ptpenderunt . Quod cum vi
drent Epidauritani , frementes flutlus , & unda
rum moles , " montes gurgitum littoribus infer
ri , verentes quod jam eveni'e cemebant , ne oppi
dum funditits fubverteretur , ingreffi funt ad Se*
; & quaji ad prlium projicifcentes , pofue
rant eum in littore . Qui curt tria Crucis ftgna
pinxiffet in fabulo , manufque contra tenderet , in+
credibile ditlu e in quantam altitudinem intumtfeens mare ante eum fleterit ; ac diu fremens , &
quafi ad obieem indignans , puullatim in femetipfum relapfum e . Hoc Epidaurus , & omnis re
gio UU) ufque bodie prxdicat , matrefque docent
iiberos fuos , ad memoriam in pfieros tranfmittendam . Vere illud , quod ad >Apofiolos dictum eft : ft
credideritis , dicetis huic monti , tranfi in marc ,
& fiet ; etiam juxta litteram impleri pote , fi
tarnen quis habuerit ^ipoflolorum {idem , & talem
qualem Ulis habendam Dominus imperavit . Quid
enim intere , utrum mons defeendat in mare , an
immenfi , undarum montes repente obriguerint , &
ante Senis tantum pedes faxei ex alia parte molliter fluxerint ? Mirabatur omnis civitas , & ma
gnitude figni Salonis qiwque percrebuerat . Quod
intelligens Scnex , in brevi Umbo clamnotle fugit ,
inventa po biduum oneraria navi , perrexit Cy
prum . Cum igitur utriufque miraculi fama totarn Dalmatiam peragraflet , undiquc ad eum inredibiles hominum concurfus fieri cperunt, vel
opem rebus affliftis poftulantium , vel divinara
in eo virtutem , potentiamque collaudantium .
Sed amor folitudinis , latendi cupiditas , bono
rum , & glorias fuga , qux Hilarionem Palaeftina , jgypto, Siciliaqucabftulerat , eumdem Dalmtix iurreptum in Cyprum ufque tranfvexit .
Si Theodorus Epifcopus Salonitanus ad hic uf
que tmpora vitam perduxit, baud dubium cft,
quin ex Hilarionis adventu magnam animo cceperit voluptatem , & mira illum hominis vifendi,
i uendique in ejus amplexum , cupido inceferit >
mm de dracone extindo, & maritima illa inun
da-

PETRUS II. EPISCOPUS SALNIT. XXVII.

*7
tatiche ab excidio Epidauri divinitus averfa , libsllo (ait Socrates lib. 4. cap. ir. ) Liberius
Legatos tamquam fponftone obflringens in com
famam Salonis percrebuifle auetor eil Hierony
mus . Caeterum ncque confit, viveret nc adhuc munionem recepit , datifque Ulis (ad Epifcopos
Theodorus, an poft hujus obirum in Dalma- Orientales ) litteris dimiftt . Auftor eft Bafilius
tiam Hilarin venerit ; neque fi conftaret eum in Epiftola 74. ad Occidentales, id quoque dee vivis nondum excelfifle, feire poiTemus , utrum crctum fuifle a Liberio, ut cum cteri EpifcoTheodor! Theodorus vel per fe ipfe, velper nuncios, lit- pi, qui ab hasrefi Semiariana refipucrant , tum
Silonittni terafque Hilarionem adierit , ut pro benefieiis Euftathius in primis in fuas quique fedes ,
Epifcopt
in Dalmacas collatis gratias ageret, ejufqueapud undc per Acacianos dejecti fuerant , reditu*
obiim.
Deum precibus > fe fuamque Ecclefiam commen- rentur ; ac proindc m Concilio Thyaneo Cadaret . Sed quocumque tempore mortem obie- tholicorum Antiftitum poft reverfionem Legarit , dubitari non poteft , quin pro laboribus torum habito, Euftathium commendatitiis Liplurimis , graviifimifque religionis cauffa fulce- bcrii litteris fretum ademptam fibi Ecclefiam
ptis , & fideli , affiduaque opera ad fui gregis Sebaftenam de communitotius Concilii lentencuftodiam, atque utilitatem impenfa, immorta- tia recuperafle; quod fortafc, ut ait Bafilius :
lem in ccelo beatamque vitam , rerum pie & hac omnia ftmulate tantum aftitaverit J^icmam- ^Aiiha
laudabiliter geftarum mercedem, adeptus fuerit . que confejjionem ad decipiendum larva dumtaxat fubdoii, &
loco ufurpaverit . Idem Bafilius in eadem Epipro"
ftola poftquam Euftathii totam vitam ab ipfa
CAPUT
IV.
pene infamia , ingenium verfatile , morefquc
De Tetro II. Leone I. Joanne IV. Epifcopis
i'raudolentos fummatim expofuit, haec fubjecit .
Ou* vero funt Uli Beatiffmo Epifcopo Liberio
Salonitanis .
propojita , & ad qua confenferit , nobis clam efl ,
nifi quod Epiftolam attulit , per quam reflituei>. I.
retur . Earn ubi Thyanea Synodo exhibait, in fuum
Tetrus II. Epifcopus Salonitanus XXVU.
locum re/litutus eft . ifte itaque jam fidem earn , in
quam receptus eft , depopulatur 3 cum illis facit,
De Concilio Illyrico .
qui Homoufion anathemate pcrcellunt ; deinde &
Concilium COncilii Ulyricani ad Fidem Nicxnam ad- barefi patrocinatnr eorum , qui Spiritum Santlum
Illrricom
verfus Arianos fanciendam hibiti , aeque fpoliant divinitate .
habitum
poft Lni- annus ac locus incertus eil . Hanc Synodum
Lcgati Macedoniani Roma profedi , in Sipficenum
ciliam
cum veniflent, in frequenti EpifcopoAntonius
Pagius
in
annum
72.
vel
7$.
quarti
scmtiria*
Sa:culi conjiciendam cenfet , Natalis Alexander rum conventu, & Nicaena: fidei profeffione, &
ad annum 67. ejufdcm faeculi retulit j fed revo- litterarum Apoftolicarum commendatione , gracandara arbitror cum Baronio ad annum j6j. tiam fibi, communionenique Antiftitum Siculovel certc in annum proximum rejiciendam : rum aucupantur, & conciliant. Inde in Illyricum trajiciunt . Forte evenit, ut per id tempohabita enim fuerit oportet vel eodem, Vel pro
ximo anno poft Legatos Macedonianos Romam ris Epilcopi Illyrici Conventum agerent , fa Concilio Lamp face no mifos , receptofquc a 8a fuis pelitionibus , ut docuit Thcophanes in CoBei|um
Liberio in Concilio Romano, quod Pagius qui- Chronico, aValentinianopoteftate . Haerefis turn niyrtam
Ariana, tum Semiariana, 8c Mac'edonianacauf- ]^t9*m,
dem cum anno 364. Baronius autem cum an
no
colligavit , idque rerum inter fc nexa- fam prsbuit Illyricianae Synodi- cogendae , in seaiaria.
rum continuado feriefque dclart . Anno igi- qua Epilcopi , una omnes voce , unoque con- JJ^"iMe"
tur 555. vel fuperiore cum Macedoniani five fenfu , Fidcm Nicasnam confirmarunt , Trinita- no"1"*"
Semiariani Lampfacum in urbem Hcllefponti tem confubftantialem cflc , ac fpeciatim Spiri
conveniiTent , qua; contra Divinitatem Chrifti tum Sanlum a Patre Filioquc divellcndum non
impie, nefarie Eudoxius , & Acacius Aria
efe ftatucrunt; nam ex Ariana, & Semiariana
na: faftionis Antefignani ante fexennium Con- haerefi jam quidam extiterant , qui Macedonio
llantinopoli fancienda curaveraftr , fidciquc for- Epifcopo Conftantinoplitano au&orc , a quo
mulam ab illis editam abrogarunt , & formulam poftea difti funt Macedoniani , Spiritum San
illam Antiochisc , & Scleucra; conditam , qua: ctum a communione divinitatis exdudcrcnt .
Filium Patri fubftantia fimilcm aifercbat , ab Demum qui contra , atque ipfi de auguftilfiomnibus recipiendam ciTe decrevcrunt . Ex hac mo Trinitatis confubftantialis myfterio fancivcSynodo Legatos ad Liberium de^recatorefque rant , fentirent , aut docerent , eos vitandos at
miferunt , qui pacem ab eo peterent , & cum que in haereticorum numero habendos efle deRomana, & Catholica Ecclefia in gratiahi ut nunciant 5 inter quos nominatim anathemate
rccipcrentur , poftularent . Hujus Legationis perccllutrt Polichronium , Telemachum , Fauprinceps
fuit Euftathius Epicopus Scbaftenus , ftum, Afclepiadem , Amantium , Cleopatrum.
Suatbiui
e Lampfa ciii duos alios itidem Epifcopos adjunxcrunt, Quae hie fummatim pcrftrinximus , concinentur
cent Syno
de I Li. Silvanum ac Theophilurn . Liberius convcalo in litteris Epifcoporum Illyrici datis ad Epi
lerium Lc in Urbe Concilio, Legatos quidem perbtnigne fcopos Dicefeos Afian , Tbrygia , Carophrya<US>
accepit j negavit tamen eos in ecelefiaftieam gUy & Vacatiana, miilfqueper Elpidium Ec
communionem admitti pofle, n'ifi Arianamim- clefia; Romana; Prcsbyterum, qui, ut Baronius
pictatem exfecrati, in verba Nicaeni concilii ju- exiftimat, a Lrberio ad Illyricos legatus vene
raflent. Euftathius cum fociis, ut quod volebat rat, ob earn cauflam fortalTis , ut nomine fca Liberio extorqueret, feu fiele & Amlate, feu dis Apoltolica; Concilio Illyrico prsfideret .
ver & ex animo fe & Epifcopos , a quibus Synodicis Imperatorias ad eofdem Epifcopos
miflus fuerat, Catholicos cffc profeflus, fuo & litteras Valentinianus , ac Valens Augufti addicorum nomine libellum Pontifici obtulit Ni- derunt, quo gravius illis pondus , & autori
cma doctrina: , ac profeffionis teftem , itemque trem adjungcrent .
Jam vero haud multis poft Romanum inter- TempMs
Fidei Formulam , in qua diferte additum erat
Filium Patri conllibfhntialcm efle . Atque /ito jeis mcnfibus celebratum fuiffe Concilium f^.
2
Illy- quiritur.
i'.lyrici Sacri Tom. IL

ii

CCLSI

SAL0NTA,

llyricum , de quo agimus , illd argumento

eft; quod idem Euftthius Maceddniana ad Liberium lqatioriis princeps 3 huic Syriodo iriterfuiffe legiturj qiirri ijlyrici Dominum , &
collegam lve Corrimihiftrum appellanf . Negat
eunderri efle Pagius ad afl. Chrifti ^6y idqe ex
Epiftola Syftodka probari poffe pefnegtj riati
inquit : quo ex ou&ore Baronas ali'ique didcere Euflathium , a q Arianorum fidem atte*
perunt lilyricaxi y eundem eff ac Fuftathittm
Sebajienuni Epifcopum unum ex legatis Concilii
Lampfaceni? Cene Uyriciani f tum tantum bominwn y & comminijflrm vacant ^ non vero Sebafti* Epifcbpum . ; . ; Euftthius itaqtie 3 cujus
mentlti in Synodicd Illyricind j aiit Epifcopus on
fuit i aut faliem lterius urbis 3 quam Sebaftice ;
ncque inter Lampfacenani & illyfitiariam Synodum aliquid commune, fcgo vero ex eb 3 quod
lllyriciaiii eim tantum Dominum & Comniiniftrum vocant 3 non vero Sebaftix Epifcopum y
ne ut ruin ffiti pofle arbitrbr } ideft hcque eurri
fuie, neqe non fuifle Sebaftetiurh Epiedpfri
Id genus drgumetitii quod hcgativuirl votant j
cjfhodi eftj ut per le ipfum nihil iri aherutrarri
partern ad concldendm valea . tqtii funt notai
qusdam i 'unt indiei hon bfcra , ex quiblis
unum gnofcas j cunderoejue Euftthiuhj qui
Romano i quique Ulyricia rio Concilio intefuit ;
Nihil eft enim unum uni non firnile , quam
iiint inter fe r.ftathius Legatus Macedoiiiariorum i
i-ufliiiiiul
idrai *
L UoSiino-.
ru",?..ce;
rcS iK''

& Euftthius i de quo mentio Facia eft in Epiftoa Illyricorum ntiftit^im . Idem Faliax inger>um j ac decipiehdi confiliurri, videasj imprimifque vcrfutufti hi uiraque Syriodo Rmana , atque Illyrica j & callidmn faturn Euftthii y qui ut a Rornnis , & lliyricis ccclcfiafticam cbmmunionem extorqueret , ibi fitifque
ad terripus Catholici pifcbpi perfoharri induit >
& fe fuofque Fidei Nicaen; prorfus adhxrerc fimulavitj riec quidquam penfi habuit in rc graviflima mentirl , dum quod volebat cofifequeretur. Atqe ili qidcrh fcil i us fuit Libcrid ,
caeterifque Italie Ejyfcbpis irripohere; at Illyriciani ritiftites dimeiles fe ad crederidm catit
tiorefqiic prxbernt j qui cum fama, & auditionc accepifleiit Orientales de Myftcrid Trinitatis j ac prsefertim divinitate Sahi Spiritus
fetire 5 & credere 3 Elpidirri in Oiientern iriittcridum efl cerifuerurit> ut rem irttentius inveftigarct -t ac de fideillorum faria , &fiHcera, qua; recrcbat Euftthis, fridcqe aiKrmabat , ri vera efleht i ftudiofe dilgenterque
explorare!, prbp"terca qbdhiinirumEuftathii verbis riori fatis fideridurn efenfercrit . "troptere
ergo y iriquiurit iri Epiftoia Synodka , hoc nvluimus plrfbus verbis Jcribere 3 eo quod miferimus
umm ex omnibus damniim noflrum 3 & cvmmir^neiHe * nirum 1-3 ftudofe prxdicationcm veftrani
li"yr?oJ cogniturum y un ita fe habeat 3 ficut -audivimus
ploran- a Domino noro y & cbnfacerdvte Euftathio .
i.Tum's" Euftathii iridok5, agendiqfc ratib femper edem
; jn tro'que Coricilio Roirianb 3 & IHyHco (ibi
coriftrisi & ex omni faa'rfce Tecum ipf. cohfen*
tiens fatis dcclrat Eathim non elfe alium,
qui Romanos, -jjiuh^ qui IUyricbs Patres fub-

batur in utrbque Concilio , ut Orientales ad

Catholicarn> reftamque in Deum fidem^ ac reguiara Nicatnarri tevocarentur , & do^ma Tfihitatis cbhfbftantijlis fariciretur , adverfus eos
tirsefertim, qui faebaDtur quiderh perfecbm efle Fili cum Ptre fi militudiriem < ufrique tafliei Spifitui , MacdoiO aucore j divinitatem
adimebant . Jam ehjrh apud Orientales, qi ab
riaria irrlpietate receTerant , hsrefis Mcedo*
riian irlvaierat ; & Lampfaceharii Synodum e>i
Epikpis Macedonians conflatam fuifle , acbr
eft Socrates lib. 4. cap; 4. QUapropter lcufius
Cy^ici Epifcopus ua cum fuis tum fuperiotes par->
tes adeptus y ad dliq~od tmpris fpatium dogma
illttd 3 quod a Macedriio ejus attSore nomen invenit 3 qUodqtk tunc pattlio ante in Concilio Lampfacert rult e^identius omnibus pdtefaclum
fuit j propugnavit . lflud Cdncilium caujfam quidem fuie arbitrar 3 cur Hellefpontus ( eft enim
Lampfacus in arigiifto Hellefponti y jinu pofita )
tanta Macedonia'ibrum Jrequentia aburtdart . Hateritls Stcrtes, cjus qidem verbis hanc pfclafm arilmadverfioricm fubjecit Baroflius adtlhurri 565; ex quo fane, & illudreditut explora*
tum < prater confeffionem ^intioebenani ibi profeffam additani ibidem faiffe ab iifdim Semiariatlis
Spiritus Sani Divinitatis ex fetitentia Matedonii
negatianem . Qod autem in Cohcilld Romattoj
& iri piftoia Liberii nihil diferte dditrh fit
de Spiritus Sancli divinitate , id caulfe iuic

Hereii*
^m,*"

'Rotnihii
S,"^'* r,J
^[4 *

arbitror 3 qui de hac hirefi rientalium Vix

tenuis quidam ad Liberii & Epifcoporum talo*
rum ares ruriiorj Sx. fufpicio perverierat . on-1
tra verb apd llyricoSi qlii ab Oricntis partibus propius aberant, fama illius pravas opinioriis , quamvis incertis auctoribus > clarior ta*
men , & credibillof percreberat y qrri t tacita diimulationc prxteriri pofletj qtdppe y
inquiunt vefira priedicatione , qtta Spiritum
Sanilum Ptre y & Filio feparatis , tantus tervor omnibus provinciis y qitaVobis adminiftrart*tur , injeus fit . Cartcrum utrique Concilio id
propofitm fuit , ut Orientales cum Occidanta^
llbus, ejufdcm fidei Nicisna; vinculo s conjungerehrurj Sc quemadmodum hi, fie etiam illi ad
Cnfcionem confubftanrialis Trinitatis confen-'
tirent ; qu qidem univerfarri Arianam impietatern bmnerhque ejus pfopagincm pertitus elidi
riccee erat . eque efiim cm Nicaena profeionc poterai yel riarta perfidia , qua;
filiunij vel hirefis Mcedortin -, quae Spiritum
Sanftutn in ferum creati um ordinem cogebat :
'Que fides (junt Romani in Epiftoia Liberii)
dum in fubjijkhtia , in nomine confubftantialitatis ( ideft (iav<ri* ) tontinetur > velut quoddam mwnitifmum caftrum omnia javiiUy & molitienes Jiriank incredulitatis decentet vitt .
Neqiicabhis difreritiuhtlllyricij fedCatholicum
dogrria diftintius explicant: ^itque ipfe frater y
'7* collega lioftir Elpidius docebit vos retlts fidei prtdicatioem y nimirum quod Sanila Trini-
tas confubflantialis tfl , & Dens Tatet cum Fi- tnhSiica
lio , & Spiriiu Sa/nilo fntlificatur , & glorifica- *,^0.
tur y & quod Tater in Filio exiftit
Filius / p xpofi*
Tatre urta cum Spiritu Manila in omftcin ateWi- ,um*

dola Fidei corifeffionc decipere cohatus eft . Ex 'tatern. Qua re perfficue declarata potzrimus vequo id qbd voliimus effici'tur ; & co'gitur Sy* re confiteri fantlm Trinitatem confubftantialem
.. .. .. hodum Illyricnm 3 ut eoderii3 quo Romana effe , uti .formula fidei olim in Concilio "
* celebrat eft aut terte nnb proximo habitam edita vult 3 quam etiam Taties mjtr confirma
nt,
fuifle, cum utriqu'c idem E'ftathius Legatus - runt . Jtaque hac fide pritdic-ata poterimus fcelepifeppo'rum Orientlium , atque deq eandem ob [ti dmonis retia evitare : quo reprtffo copia erit
a'aflam interfuerih Praeteiea id ^otiffirriutt age- cum nos p:r litteras pacem concUiandammw.
tvo

PETRUS II. EPISCOPUS SALONIT. XXVII.

tuo falutandi , tum vitam quietam tranquillamque agendi&c. Hoc vero inter Concilium utrumque ferme intereft , quod de fincera fide profefione Orientaliurrt Illyriciquidem fubdubitent ,
apud Romanos vero nulla fuiffe dubitatio videtur 3 quippe qui teftimoniis Euftathii j ejufque
fociorum fidem haud temer haberi poTe cenfuerunt . Cum igitur Romana & Illyrica Synodus
eamdem ob cauffam coafta; fuerint , idem habucrint
argumentum , quod traftarent , & in quo verfaren*
tur, ad eofdem Orientales Epifcopos littcras dederint , altera ab altera duorum vel plurium annorum intervallo disjungi nequit . Eodem pertinet , quod cum litteris Illyricorum ad Epi
fcopos Orientis non folum Valcntinianus , fed
etiam Valens Epitolam communiter feriptam
ad eofdem miferint, in qua egregium utriufque
pro fide Catholica> & Nicaena ftudium clucet .
ftquidem , ut ait Thcodorctus lib. 4. . 6. ,
& pietatem perfpicue oftendit Valentiniani , &
fanam itidem Ralentis de religione dotlrinam , quam
to tempore ampleebatur , manifefle dclart . Atque Valens neque feribere hanc Epiftolam, e
. Vl*n que fuum illi nomen prxfigere potuit poft an
C*tholt- num 366. Hoc enim eodem anno Valens , poft
cim id vifturn extinftumque Procopium , qui in Orien
Orientalei te nomen , & infignia Imperatoris fumpferat, noMola
feribere luit antea bello Gotthico implican , quam Chrinon po- ftianis facris initiaretur; fed cum baptifmo paluit poll riter Arianam impietatem fufeepit . Siquidem ab

Eudoxio Arianorum antefignano, & Conftanti3 Se".

nopolitano Epifcopo baptizatus cum effet , in
jus verba juravit , & prfido facramento fe ipfe
obftrinxit, Deum fuperofquc teftatus , rteque untjuam fc abAriano dogmate defeiturum ; & quicunque contra fentirent, atque Arius doeuit, fi
ve Catholici, five Semiariani effent , eos quibufeumque poiTet opibus oppugnaturum effc .
trumquc ex fide cumulate prsftitit ; eque an*
tea hoftes Arianorum, ac prsfertim Nicnae fideiprofefforesperfequi, quam viverc defiit . Cum
igitur Valens ab anno 66. Arianis favere , Catholicos vcxare cceperit, non eft credibile > Epiftolatn illam Catholico Principe dignilfimam,
poft ilium annum a Valcnte fcriptam , datamque fuiTe illius ctiam nomine ad Epifcopos
Orientales > in qua eos una cum Valentiniano
fratre graviffimis verbis monet, hortaturque, ut
fidem Nicnam in Concilio Illyrico confirmatarn , omnes una mente , volntate colant &
fequantur. Si ergo ante Synodum Ulyricam Epiftola Auguftalis, a Valentiniano , & Valentc
communiter compofita effe non potuit , cum hasc
anno 366. nequeat effe pofterior , ilia quoque
vel ad eundem vel ad fuperiorem annum refcrri
debet } ncquc infra hoc tempus in alios annos
rcjid poteft . Huic Epiftolx , apud Theodoreturn , itemque apud Nicephorum , non Valcntis modo, & Valentiniani , fed etiam Gratiani
Augufti noraen praefixum legitur: id quod Natalcm Alcxandrum, aliofque impulit, ut eandem
Epiftolam una cum Synodo Illyrica in annum
quarti fseculi fexagefimum feptimum conjicerent;
quo quidem anno Valcntinianus apud Ambianum in Galliis Gratiano filio natu mximo no
men , & Imperium Auguftale impertiit. Sed irt
Spiftola titulo hujus Epiftolae aliquam labem faftam eiTe
Iutscrato*
rix Tifia- indicat ipfemet Valen* in aliquibus codicibus
tai .
Valentiniano praepofitus, cum more majorum illi
debuiffet poftponi , a quo in focietatem Impe
rii adfeitus fuerat j & praetcrca apud Nicepholum typis Bafileenfibus editum anno
dcU lyric i Sacri Tom. 1U

29

eft Valens , in ejufque locum Gratianus fubftituitur. Qu.are fufpicio eft aliunde additum fuif
fe Gratianum; certc isaberat ab aliis codicibus,
ex quibus Baronius hanc Epiftolam defcripfit .
Itaque ex inferiptione illa vitiata , & corrupta
nihil argumenti elici poteft ad noftram fententiam labefaftandam . Antonius Pagius ad annum
364. negat conftitui poife Illyricanam Synodum
ante annum 371, quo Concilium fecundumfub
Damafo celebratum fuit . Ex eo Epiftola data
eft ad Epifcopos Ulyrici , qua;, ut Pagius exiftimat , Illyrica: Synodi cogendae caufam buit. Synodus (UlyricaJ habita non fuit , Semen;
nifi poft aeeeptam Epiftolam Synodi Hpman . . . J* \*
qua data fuit ad Epifcopos lllyrici e Concilio - nodi .
mano Damaft . . . nam in fine hujus Epiftola Epifcopi Synodi B^pmana lllyricianos invitant , ut fi
dem a Je expofitam ampletli velint : Veftra igitur
reverentia judicium cum omnium Sacerdotum judicio confentiat , in qua fide vos ftabiles ee &"
firmes manere confidimus . At mihi videtur , id
quod concludere vcllet Pagius, non etfici ex propofitis verbis illius Epiftolae Synodicas, nec eiTe
confequens . Nam Epifcopi Romantab Illyricis
id unum poftulant , ut fidem a fe expofitam am
pletli velint , & eorum judicium cum omnium Sa
cerdotum judicio confentiat. Hifce litteris ut ll
lyrici obtempcrarcnt , fuumque praebercnt aiTenfum , needle quidem fuerat illas primumdefcrri
ad Metropolitas , deindc ab his ad Provinciales
Epifcopos earundem excmpla tranfmitti . Sed ni
hil opus erat, ut Concilium feu nationale, feu
provinciale cogerctur. At, inquies, cum verbis
a Pagio laudatis haec in Epiftola extrema fubdantur : Veftra Charitas quajo ad nos refcribat , ut
inde Utitiam capiamus ; non id credo, inquies,
vohbant Romani, ut finguli Ecclefiarum Ulyricarum Epifcopi , & fuas quifque privatim lif
teras Nicaenx fidei , & profeflonis teftes ad Damafum, & Ecclefiam Romanam mittcrentj fed
communem rcquirebant Epiftolam omnium no
mine conferiptam , & fingulorum chirogrpho
fubfignatam ; id quod fieri non poterat, nifi omnes unum in locum conveniflent , & communicatis inter fe confiliis, & fententiis, quidRo*
manis refcribendum effet deliberarent , ac dcer
nrent . Verum enimvero fi Epiftola illa, quam
e Concilio Romano Damafus cterique Epifco
pi ad Illyricos dederunt , cauffam attulit occalionemque IllyricianaB Synodi , de qua nunc agi*
mus, celebrando; quid eft, quod lllyrici Epi
fcopi nihil rcfponderint , nihil litterarum Ro
manis reddiderint ? Jubefttur Romam referibere 5 ipfi fuas litteras in Orientera mittun: .
Romani dubitant de fincera Illyricorum fide >
ejufque rationem ab Ulis expofctint; lllyrici ab
omni erroris fufpicione tarn longc abfunt , ut
reftam credendi regulam Orientalibus tradant .
Non haec inter fc cohaerent; alio igitur Roma
na Damafi > alio Illyriciana Synodus fpeftat .
Nihil huic eft cum illa commune , & confentiens . Quare alteram ab altera , & rerum gene
re , & temporum intervallo disjungi oportet ;
atque Hl.yricam in eum, quem dixi, annum rcferamus licet $ Romanam vero ad Pontificatum
Damafi , & annum quarti fjeculi > vel undefeptuagefimum cum Baronio , vel feptuagefimum
fecundum cum Pagio revocemus. At enim, qui
contra fentiunt, refportdebunt, opinor, littcras
illas , quas lllyrici Romanis feripferunt , vetuftatc intcriiiTc ; & ego djiciam non littcras fo
lum , fed etiam Afta intercidiffe, non illius qui
dem

CdLSi

SAL6IAMA-

dem Concilii , de cujus anno controverfia eft,

led alterius porterions , quod llyrici Epifcopi,
tit Damafo & Epifcpis Italia? morern grrent ,
fortalis convocandum eTe cenfutrurit . Verum de
fcynodo Romana ub Damafo fecunda & Epiftola Syriodica ad Ulyricos miTa , iterum irifrd
'dicendum eft . Hardinus Syndum Illyricam
fubjecit anno Chrifti 3743 propterea quod Theodoletus camdem locavit poft confecrationem Ambrofii Mediolnenfis Epifcdpi , qx quidem
plcnfque peritioribus Chroriologis affigi folet ad
menfem Deccmbrem anni 373. Id Baroriius an
te Harduinum ariimadverterdt ; eque propterea
hunc Illyricum conventum ab anno 365:. di, Synodal movehdum ccrifuitj qui Theodorctus , inqit,
llljrnci
'oft con- con/ufo plane rerum geflarum ordine , litterasSytcritio- inodales ab iifdein ( lllyriis j conscriptas tum r
"em ni. citt , ct poft Ordinationem Santli ^mbrofti Me
broii
Theodo- diolnenfis Epifcopi* perperam collcat . Theodoreto per. retum qui attendus legat , clare prfpiciet , baud
per? m
colJoc. raro ilium pervertefe ordinem rcrurn j eoqeSchemate delectar! , quod Grxci Cnpor vo
tant. Ex his lats confiare arbitror nihil eauffar fuiffe, cur Pagis; & alii Concilium lily ri
cum ab anno 5 quem i Iii adferipferat Baronius, vei ab anno proximo 366: divulfurn, iri
pofterioies annos rtjecerim .
, Locu
Sed ejufdcm Concilii nihilo incertior eft an
'osili nus, quam locus ; prxfertim cum neminem inllyrifi
veniam , qui ad provinciam 3 & Civittem , iri
qua habitum fuit 3 inveftigandam aliquid fludii 3
bpcrxque contulerit . llyricurh ea tempeftate
cohftabt provibeiis ornnino feptemdeeim ,
quas Sextus Rufus xqualis temporum illorum
nominatim percenfet : Trovincias habet illyricum
feptem & decern : duas , Tannoniarum
ditas ; Valerixm 3 Saviam 3 Dalmatiam 3 Mttfiam ,
Daciarum duas ; & in Dicefi Macedonia fue
feptem : Macedonia 3 Theffalia , jchaja3 Epiri
du, Prvalis 3 Creta . eque in Pannonia, neque in Msfia , neque in Dada hiiic Concilio
Orthodox locus effe potuit . Eas qtiippe Pro
vincias lues Ariaria infecerat } in eifque dominabantur quinqu Arianx vel Semiadanx faftionis
Epifcopi, Germinius Sirmii, Valens Muffs in
Pannonia, Urfacius Singiduni in Mxfia, Pallatius ,.& Secundians in civitatibus riefcio quibus Mxfia; & Dada;, qorum in ditione nihil
tutum , nihil pacatum , nihil non infeftum fuiffet Epifcbpis Catholicis ; nec dubium effe potei
rat , quin fi forte in aliquam earum regionum
civitatem ad Nicx'nam fidem ftabiliendam con;regarentur, multx illis 3 & magna; contentiones
uturae effent ctimPrincipibus, & fautoribus triufque fe&x, qui au't obltitifftnt , nequidOrthodoxi fanliqe dcernrent j aut certe illontmdetretis acriter vehementerque recamaTeht . Ne
que in Norico locum iaoneum huic Concilio
'cogendo fuifle cenfco; ha;c quippc regio , cum
in extremis ad Occafuni 3 Sc Septthtrioriem Illy
rici partibus polta effet , minus 'pportuna Epifcopis ad conveniendum ex u'mvcrf Illyrico fe
praebebat . Aptior fuiffe't ; Sc commodior Dalmada, qua? Noricum a Scptentrioe , Pannoniani
'& Matfiam ab regione Orientis , Macedonicam
Diascefim a Mendie contingebat ; qa quidem
in provincia hoc Concilium Ii habitum fuit 3
d.ubitari non pqteftj quin Salona totius Ecclejx Dalrhaticx Metropolis eidem Concilio lo'cum, ac federn przbuerit ; quo qiiidem in conVentu, fi tarnen in hac urbe eclebratus eft , An^iftitis Salonitani primas j aut praecipua partes .3

operamque ejus magni fuiffc oportet . Cterum

vero probius effe rbitror in Dixcefi Macedoni- i<Jetutc'
ca urbem aliquam, Synodi convocan- {aiie in
dae opporturiam aptarrique, deleflam fulffe: huic Mccdofiquidem interfuit uftathius cum Sociis lega-n,i*
tionis Maccddniana;, ut dixirous: hoc nimirum
poftulat ratio itirieris reditufque in Oriehtemab
iliis init, & fufeepta . Roma enim digreili adicruht Siciliam j & perhonorifice aeeepti fuht 3
admiiqic ad conventum Siculorurh ntiftitum 3
quibus fuam orthodoxiam cum probaflent 3 paciHcis Libeni Pohtificis Romani litteris iri
medium confefsum prolatis ab Siculis quoque
Epil'cpis litteras ad fuos itidem pacificas , &
Juncia: cum illis commufiionis Ecclcfiaftica? te
tes aeeeperunt . Iri Orientem profeftud cum a
Sicilia folventibus rea iter effet in Achaiam ,
quas una erat e feptem Provinciis Dia?cefeos Ma
cednicas 3 illuc neque difficili , neque ita lon
ga navigations advefti flint, ut Epifcopos Illyricos convenircnt , quorum in illis partibus frequendilimurri haberi Concilium inaudierant j tbfque rerum & Litterarum Ecclefiafticarurn commercio fibi 3 ac fuis adjungerent . Inter omnes
autcm illarum regionum civitates , roagnitudihe, ac digriitate una emihebat Thcffalonica , ad
finuiri Thermaicum pofita , uride prompt erat
Lecatis deritalium , & expedita in Orienten! rJ"urbe
trajiciendi facultas 3 civium numero , divjtiarum Dc* .
copia 3 & celebcrnm emporio rnaxime indyta ; cujus Epifcopus jam tum totius Diacefis
Macedoriicxi Se univerfi Illyrici Odentals Prirnas fuiffe videtur, idemque Vicaris Scdis Apoftolicae . Hxc civits idnea iinprirnis , ac di
gna vifa fuit, aut certe videri debucrat, quam
Epifcopi Illyrici, pofthabitis exteds rnnibus ,
ad convenicridurii ddigerent j id quod ad Synodi illius , in qua de mximo auguftiffiinoquc
Chdftianx religionis myfterio agendum erat 3
dignitatem, & auorittem pertinebt. Sed cum
nem veterum hujus Concilii locum proprio vocabulo fignavedt, de ill aliquid cohjicere, &
fufpicari polurnus , nihil tarnen pro certo ha
bed , aut affirrriari licet . Subfcriptiories Epifcoporuro litteris Synodics adjetas cum veteres
xferibere otaiferint, aliunde nihil tabularurn fupereft, unde illorum nopina, riuhierum, Ecclelias addifeere pollirnus. Quare incomperturri no
bis eft , an huic Concilio interfuerit Salonitahus Metropolita cum Epifcopis Provincialibus
Dalmatiae . Si hc Synodus extra Dalrnatiam
congregat fuit , nulla ille quideih ejus adeundx lege obftringebatlir j quipipe hlillum . alurn j
ut fxpc dikmus , Pdmatem libi prxpofitum agnofcebat , eolebatque nifi Pontificem Romariumj cui prfto effe debuerat, fiquando adSyriodum Urbnam ex Italia firiitiriiifqe regioriibus corivocatam invitaretur. Cxterum fxpc fiebat , ut ad Concilia feu provinciala , leu naunliai e longinquis , ac remotillimis provin
ciis Epifcopi nulla quidem lege , feu praecepto
coadi, fed fu fponte, ac voluntate, & chn
tate, ftudioque rei catholics adverfus hxreticos
tuenda;, adjuvandxque impulfi conflurent ; velut in Concilio Aquilejen anno 581, non foluni ex Italia, fed ctiam ex Illyrico, & Gallia >
atque adeo ex frica, frquentes adfuiffe leguntur . An vero eadern lex omnium maxima , Sc
fuprema charitatis , ac Fidei Nicxnx magis magifque ftabiliendx , muniendxque contra impe
tus , fraudefque hxreticorum incenfa cupiditas
Salonitanum , itemque alios Epifcopos Dalmatix
com-

PETRUS II. EPISCOPUS SALONIT. XXVI .

fompulerit , ut fc ad Concilium Illyricum conferrent , dubitari quidem poteft ; fed nulla; conje
turas nulla in^alterutram partem argumenta fuppetuht^ quibus idprobari, vel improbri pofllt .
Cum de loco tempore Synodi Illyricianai
fatis multa dixerim , me leftoribus gratum ciTe
Facturum opinor ^ litteras Synodicas cum
Epiftola rnperatorum hicfubjidam , nequeenim
alius in hc hiftoria locus opportunior ad cas
decribendas fe nobis fortaTe praebebit ; nam
cum nobis ignota lit Ecclefia , & Civitas , in
qua hoc Concilium habitum fuen't , nullum in
univerfa Ecckfiaftica Hiftori locum invenks ,
qui fibi tamquam proprium illd virtdicet , &
in quo potiffimum collocari debeat . UtraqUe
Epiftola extat apud Baronium ad art. 365. ex
lib. 4. & capite 8. Theodoreti defumpta .
Epifcopi lllyrici Ecclefiis Dei , & Epifcopis
abed
aDixcefeos Jftanx b,Thrygix CyCarophrygix d &
Tacatian in Domino falutem*
EpidoU
Cum in unum effemus coatli , & diumultumque
AotiOlto 4e falutari verbo difceptatum effet ; tandem coninm'ad firmavimus Trinitatem confubflantialent effe > Tapneoti- trem , Filium 3 & Spiritum e SanBum ; de qua
**'
re confentaneum videbatur litteras ad vos perfcribere , non ciptiofe , &vafre ta , qu ad cultum
Trinitatis pertinent , tradendo ; fed cum humilitate animi de Ulis decernendo . Has nofiras Litte
ras mifimus per dihftum Fratrem , & Collegam
noftrum Elpidium f Vresbyterum . Eft quidem litteris proditum , in Epiftola noftra manu [tri*
pta fed i libris Salvatoris noftri 'jefu Chrifti t
Ego fum Tauli > ego vero ^Apollo , ego Cephx ,
<go Cbrifli . TJumquid Taulus pro vobis crucifixus eft aut in nomine Tauli bapti^ati eftts ? iAt+
qui g noftra modeftia his potuiffet effe contenta ,
S ut nullas omnino litteras ad vos fcriberet ; quippe cum veftra prxdicatione h, qua Spiritum San" Hum a Tatre, & Filio feparatis , tantus terror
omnibus provinciis, qu a vobis admifiiflrantur ,
injetlus fit . Itaque coatli fumus dominum i &
1 Collegam noftrum Elpidium cum litteris ,
qu eft Caput Imperii, d vos mittere , ut difeat-,
utrum prxdicatio veftra ita fe habeat , an non .
1 qui opinantur Trinitatem non effe confub1 ftantilem > anathema Junto . Et ft quis cum hujufmodi communicate deprebenfus fit, anathema efto.
His autem y qui predicant Trinitatem confubftan
tilem effe y regnum clorum paratum eft . Quare
obfecramus vos Frittes, ne aliud doceatis , neve
aliud opinemini; fed prxdicetis perpetuo Trinita'tem confubftantialem effe y quo poffitis hxredes rtgni Dei effici . Dum bac de re feriberemus ad
vos , commonefi fumus, ut in bis noftris litte
ris feriberemus etiam de Epifcoporum Collegarum
feilicet noftrorum inflitutione , ut fi quomotio fie
ri queat , e m Magiftratibus 3 qui probata fpe'm ilataque fide fuerunt , Epifcopatu fntluri cooptentur ; fin autem taies non reperiantur , e facerdotum Collegio . M eundem modum tum Prefbyteri y tum diaconi deidine Sacerdotali fuman*
tur y ut omni ex parte inculpati fin 3 minime
vero de Curia , aut militum dutloribus . Jttque
propterca on erat animus ad vor pluribus feribere y quod unum omnium nomine ad vos mifi
mus Dominum , & Collegam noftrum Elpidium ,
Kt accurate difeat , utrum veftra prmdkatio n
n 'ita fe habeat , uti a Domino , & Collega ftoflro
Eufiathio aeeepimus . Decetero, Fratres , tarnetfi
dudum in errore o verfati eftis , tarnen vetev
o bomine depofito , novum induite . ^Atque ipfe
frater , & Collega nofter Elpidius docebit vos

3*
verx fidei pradicationem , nimirum quod jantla.
Trinitas confubftantialis eft ; & Deus Pater cum
Filio , & Spiritu SanQo fanttificatur , & glorificatur : & quod Tater in Filio exiftit 3 & Fi
lius in Tatre una cum Spiritu Santlo in
at ernitatem .
Qua re perfpicue declarata , poterimus vere cotl*
fiteri Santlam Trinitatem confubftantialem effe, uti
formula fidei olim in Concilio T^Jcano edita viilt ,
quam etiam Tatres noflri confirmarunt . Itaque
hac fide prxdicata poterimus fcelefti D&monis
retia evitare ; quo repreff'o copia erit cum nos
per litteras ad pacem conciliandam mutuo falu*
tandi , tum vitam quietam tranquillamque degendi . Proinde feripfimus ad vos , ut canos , qui
flint Concilii fententia abdicati , poffitis cognofeete: qui quidem neque Filium Dei exTatris effentia confiare , neque Spiritum Santbtm confiteri
volunt , quorum nomina fubjunximus y Tolychronius , Telemachus , Fauftus, ^ifclepiades, tius y Cleopater . ^itque hxc quidem ad hunc *
dum aa funt ad gloriam Tatris , & Filii , &
Spiritus Sanfti in fxcula feculorum . . Vos
ad multorum annorum curricula optamus in Do
mino Tatre & Filio Salvatore noftro Chrifto , cum
Santlo Spiritu, valere plurimum.
Imperatores maximi femper lAugufti , ViRores , EpiBol*
Valens , p & Valentinianus Epifcopis Diacefis *A- imperttofiana , Pbrygix , Caropbrygi , Tacatian in Do- [1"^^
mino falutem .
bi frequenti in Concilio Illyrico coatlo muU
tum in utramque partem de falutari Dei Verbo
difceptatum efat, beatiffimi Epifcopi Trinitatem
etifubftantialem effe , hoc eft Patrem , Filium , <&
Spiritum Santlum certis rationibus oftenderunt .
qua fide ne digitum quidem, ut ajunt , defletlentes , debito culm religionem prapotentis regis
profequuntur 5 quam etiam noftra celfitudo pajjim
prxdicari mandavit 1
vttamen non eft h&c cauffa , cur quidam dicant , fe religionem fequi Imperatoris y qui hunc
mundum gubernat y negleo feilicet illius manda
to 3 qui nobis de falute noftra prxcepta dat . Eftenim prxceptum Evangelii Dei noflri , qui banc
habet velutratam , dfinitamquefententiam : I{eddite quA fmtCxfarisCxfari,& qua funt DeiDeo.
Quid ergo vos dicitis Epifcopi -, & verbi falutaris
Jintiftites ? Quod fi vos eadem dscernatis , tum
certe mutuo vos ipfi compleimini , & imperato
ria celfitudine nolite abuti . T^olite perfequi ve
ros Dei miniftros , quorum preeibus & bella fedntur in terra y & ineurfiones Angelorum s qui
a Deo defeiverunt y rcentur ; qui etiam orando
peftifsros dxmones repeliere niiuntur ; qui veVtigalia , uti leges poftulant > penfitare non reeufant ;
qui poteftati imperatoria non refragantur j fed
fancle, & fincere tum mandatum prxpotentis Dei
regis obfervant y tum noftris legibus obfequuntur .
lAt confit q vos obftinate his rebus obftitiffe .
.
^os patientia femper a principio ufque ad finem ufi fumus ; vos contra animi veflri impotenti obfecuti eftis . Sed nos a vzftra culpa volumus effe vacui , & puri , non aliter r atque
Tilatus , qui cum de Chrifto jam tum inter nos
vitam agente haberetur qumftio , noluit tum interficere ; & rogatus a Judxis , ut Cfuci ajfigcretur , fe convertere ad Orientem, petere aquam
manibus , efque lavare cpit 3 fimul hxc locutus : Innocens fum a fanguine jufti hujus . Ob
quam caufam nora celfitudo femper iftud imperavit , ne quis quem fubmergat , vocetque in in
vidiam Cbrifti agrcolas 5 neve procuratores fum
mi

 ; L E S I A SAL ON I .
8*
mi regis exagitet ; ne regnantibus nunc nobis i ni
Euftatbio mi Liberio dederunt 3 ita fe habet &ft
hil bine emolumenti confecuti , poflea una cum /ce
Quare Liberis non folum ad eos, qui Lampfateris exhortatore 3 in ea , qua tefiamenti ipfius eum eonvenerant, fed ad omnesin Oriente opfunt 3 damna incurratis : id quod in lachara fan thodo^os Epifcopos referipfitj quorum non om
guie eveniebat T^am funefti Uli , perirtde ac nium quidem , fed aliquorum nomiiia fere ad
peflifer damon , qui cadis illius focius erat , mor- fexaginta fuis littetis prsefxit . Ad eundem fc>tis fupplicio traditi , adveniente calitus rege n- re modum Epifcopi Illyricf, nullos quidem Epi*
ro Jefu Chriflo ifrupti perierunt i
fcopos, fed aliquas Orientis Provincias nominaIflud mandatum dedimus prafentibut tidientibun tim in titulo Epiftols percenfent , quorum le* que ea , qua facia junt^ %Jtmegetio3 eronio 3Da- gationem Euftathius cum foeiis duobus fufeemafo 3 Lampone 3 & Brintefio Torro ipja facia perat .
Ad ros mijimus 3 ut intclligatis s qua hoc praclab fiaha Diaecefis, cujus caput erat Ephcfus
rum Concilium decrement . T^am his litteris atte- fedes Exarchij fire Primatis Afiani, plures Pro
xuimus decreta Concilii 3 qua fummatim comple- vincias ccclefiaftieas compleftebatur , quarum
tluntur ifla.
aliqua! tantum hic riominantur . Ex his autem
, Weffid
Sententiam magni 3 & orlhodoxi Concilii 7* una eft Hellefpontus 3 in qua habitumfuit Con-1
iik?1' can' fee!uentes contemur filium Tatri confub-*- cilium Lampfacenum <
' flantialem efje . T^eque certe ita intelliginius con
Phrygia duplex j altera Pacatiaria* alter! Sa-
fubfiantiakm 3 ut quidam olim exponebant j qui lutaris 5 utriufque frequens eft mentio in Con->
non ftneere 3 & ex animo Concilio j^icatto fub- eiliis , in NovelUs, in Hb; otiti Dignit. utri
fcripferunt i Usque ut alii 3 qui hoc tempore iU ufque Imp. 5 fed apd antiquos Gographes al
los appellant "Patres }- & vim hujus verbi confub- tera major} altera minor dici folebat. Strabomb- i
flantialis tollunt 3 fequuHturque opinionem eorttm s norem alias piclctum 3 alias Hellefpontiacam
qui tradiderunt per banc vocem confubfiantiakm , appellate Livius etiam cum alteram majorem no*nihil aliud fignificari 3 quam fimilem : per quam minet, alteram ad Hellefpontum vocat } itemque
vocem Filius nulli Creatura per ipjum condita Xcnophon 3 cum duas partes Phrygia feeiflet ,
fed joli Tatri fimilis oflenditur . Qgi ifiatradunt 3 nam majorem, alteram Hellefpontiacam dixit:
Filium. Dei nihil aliud 3 quant creaturam eximiam ex quo fit, ut Phrygia minor eadem fit 3 atque
effe impie plane definiunt 7{os autem non aliter Hellefpontiis , quas una eft ex Provihciis DizI fentimus atque duo Concilia , quorum alterum t cefeos Afianae . Verifimile eft hic more inftitu^jam /* , alterum habetur in Gallia f J^imirum toque antiquorum feriptorum 3 vocabulo Phry eamdemque e'entiam efje Patris 3 & Filii f gi fubjici Hellefpontum 3 cujus civitas eat
& Spiritus Sancli i in tribus psrfonis 3 hoc ejl in Lampfacus, ubi habita fuit Synodus Lampfacena *
tribus perfeclis , ut Graci loquuntur .
d Carophrygiam hufquam alibi fortafle, neContemur item , ut efi in fidei formula T^icaa que in Conciliis 3 eque in Novcllis inveniesi
edita 3 confubfiantiakm Dei Tatris fiiiunt fumpfie Hanc regioncm ait Ortelius in finibus Caria pu ix Santla Virgie 3 inter homines habitf taverim . Eg vero exiftimo ex duobus unuiri
fe , implevijfcque pro nobis ceconomiam 3 conflatum efle Vocabulum , idque Librariorum
nafcendo, patiendo 3refurgendo3 & in Calos afcen- infeitia factum cehfeoj ac proinde vocem illanl
dendo : venturum quoque demo , ut in die Judicii , compofitam in duasdiviferim, &duasitidem pro*
prout quifque fe geffit in vit , reddat cuiqus 1 vincias diftinxerim, quae ad Diaecefim Afianam
ami univerfa vtfum fore; divinam fuam demon* pertinebant , altera eft Caria , altera Phrygia ^
., fixaturum potentiam : Deum came indutum , non ho- illa videlicet, quae difta eft Salutaris , cui adminem u indutum divinitate
lilis autem 3 qui jacet proxime, 5c hic adjungiturPacatiana . Sufcontra fentiunt, anathema denunciamus s Tari ra- picio eft in titulo utriufque Epiftolae tum Sytione his , qui non ingenue dicunt anathema ei 3 nodicBE, tum Imperatorix alias Diascefeos Afia^
qui afferit Filium non ante fuiffe^ quam nafcere- ns provincias adjeftas fuifle 3 fed Librariorum
tur ; fed tradit eum vi t & facltate prius in incuria prastermifas .
fuiffe^ quam re ipfa genitus effet 3 anathe
e Ante Illyricianam hulla fortals Synodus
ma denunciamus . ^ iflud dici potefi de omni
habita fuit, in qua magis perfpicue difcrtecfue de*
bus Creaturis , qua non femper cum Deo funt , fi
clarata fuerit , atque fancita Divinitas Spiritus
ent Filius femper cum Ttre eft aterna rations Sandi contra Maccdonianos
genitus .
f Valefius in notis apud Theodoretum exifti T ,
mat Elpidium Epifeopum fuifle, propterea quod
eum Epifcopi Illyriciahi Fratrem fuum & Cola Euftathio, Silvano 3 &Thcophilo, hon fo- legam , feu Comminiftrum rr ap
lom a Synodo Lampfacena -, fed etiam ab aliis pellant. Verum antiquitus non Epifcopi folum,
aliarura Provinciarum & Ecclefiarum Cohciliis, fed Presbyteri etiam, atque adeo Diaconi , Colea Lcgatio ad Liberium, & occidentales impo
legae & Fraties appcllari folebant 5 fiquidem , ut
rta fuerat; nam per idem tempus plerique Pro ioect lex Theodofiana : Ecclefia efi in Epifcopis,
vinciales Oricntis Epifcopi 3 qui ab Ariana im* & Tresbyteris , & Diaconis > Sc Bafilius in fuis
pictatc ad Semiarianum vtl Macedonianum dog
Epiftolis fpe Diconos Fratrum vocabulo imma defciverant 3 cum fuis quique Metropolitas pertiit . Cum igicur Patres Illyrici Elpidium voplura Concilia adverfus Eudoxium 3 & Arianos ceut Prcsbyterum 3 additio utriufque tituli ni
celebrarunt . Horum autem omnium , & lega- hil cauflae affett, cur illud ex inferiori Presby'tione funfti funt, & litteras ad Liberium attu- terorum ordine eximi , Sc in humerum Epifcolerunt Euftathius, Silvanus 3 & Theophilus-. Id porum referri oporteat.
fatis perfpicue docet Socrates lib. 4. Epifioias ,
g Is locus grace ita fe habet in Colleftionc
quas pais onventis ab Urbe Smyrna 3 qua efi Vcneta Conciliorum :
(i<J >' <y vutreetc
in Afia 3 a Tifidia 3 Ifauria, Pamphilia , & Lycia mirto/ova , (tv'n 40 x'5o\8 1%%
fcripferunt , hoc loco citare , ne fim longus , non <spo y.i
f <rhixyroy , y vmSt xn*/ tonfilium i Libellas autm 3 quem Lcgati cum fJo3iTt vra'ci < y'' vj(tl( tTrup^i'ac Krro%bioyifs 40

PETRUS II. EPISCOPUS SALONIT. XXVII.

myut 4rv%v{itt $3( , x) <n? Ci . ty%tu> y
kaiupyi Emilio? &c. Qus, fi qus verbum pro
verbo reddere vefir , fie interpretetur Jicet : Et
bac quidem fuffidebant humilitati noflra , eque
Univerfales Utteras mittere ( intellige opus erat )
ad vos , propter timorem tantum , quem ibi dettunciatis omni , qua vobis fubefl ditiorti , feparantes Spirhum Sartfium a Tatre, & Filio . Vjcee
itaque habuimus mittere ad vos Dominum noflrum
& Collegam Elpidium &c. Satis apparet hunc lo
cum aliqua labe vitiatum eiTe , vel Amanuenfium,
vel typographorum culpa . Ut fententiam hujus
Epiftolas argumento confentaneam indidem eli
das , unum verbum A fed interjicias oportet,
Variefque aliquantulum inferpretationem ad hunc
modum : Et bac quidem fueiebant humilitati no
flra , neque univerfales Utteras ad vos mittere opus
erat ; S D propter timotem tantum , quem ibi
denunciatis , ( idefl ineutitis ) omni , qua v^obis
fubejl , ditioni , feparantesSpiritum Sanctum a Ta
tre , & Filio ; neceffe fane habuimus mittere ad
vos Dominum noflrum , & Collegam Elpidium &c.
h Grace <po& . Huic verbo , & loco Harduinus Tom* i Concil. hanc notionem , & interpretatioflem fubjecit . Gtace , propter talem reiigtonem q>i& timer , religio eft in Epifl. Xyfli
ad Cyril, item Cyprianus : Quanto Uli , & fide
majores y & timor meliores ? Hic vero pro faifa
religione pofita vox videtur .
i Elpidium idcirco vocant Dow/nww, quia quamvis ordinehierarchico inferior eflfet, tarnen, cum
Scdis Romana* legatione fungeretur , & fortafle
Pontificis Romani nomine huic Concilio prafideret , auctoritatis , & honoris gradu fuperior
fefati Ob eandem fere cauTam Euftathium OrientaHum Legatum eodem titulo perhonorifico afficiunt.
lt Hinc intelligc Elpidium ab Romano Pontifice cum Litteris Legatum veniiTe . Apud Harduinum Tom. I. Conci). huic loco haec adhibetur
interpretatio : Ouamobrem nece'arium habuimus ad
vos deflinare Dominum noflrum , & comminiflrum
Elpidium a regio principatu l\omanorum has litteras deferentern.
1 Quamvis Euftathius pravum dogma Orientalium fimulatione profellionis Catholics texefit , tamen propter rumores , qui de illorum fi
de prum fincera percrebuerant , fine auftore illos quidem fatis idneo, fed fatis confiantes, &
rnultorum Termone vulgtos , Patres Illyrici teftimonio Euftathii haud fibi fidendum effe renfuerunt . Itaque mittere decreverunt , qui Epifcoporum Afiaticorum fenfa exploraret , videretquc ,
um vera efTent, quae rctulerat Euftathius , &:ree ne illi , an fecus de Trinitate fentirent .
m Hujus loci eft apud Hafduinum interpretatio : De Epifcopis autem tonflituendis , vel
comminiftris jam conflitutis , fi permanfrint ufque
ad finem fani y bene ; alioquin , ex ipfo presbyterio repellantur . Similiter presbyteros , atque Di
conos in facerdotali ordine , dejinivimus ut ftnt irreprehenfibiles undique , ZT a Curia & ab officio
militari. Idem Harduinus buk loco hanc notam
appofuit : Sententia hujus loci eft y Epifcopos non
ej]e conflituendos , nifi qui in fide femper perfeVeraverint: conflitutos jam fi a fide defeiverint ad
brlanos y ex ipfo presbyterio' repellendos e'e ! ne
presbyttfotum quidem toco fiat Praeterea vetat
Concilium Presbyteros > five Diconos e Curia
five ex militia defumi .
n Iterumde fide, ac teftificatione Euftathii dubitare videntur*

o Hos vel Epifcopos vel Presbyteros haerefeos

Arianae convictos manifefto fuiiTe oportet.
p Valens Valentiniano per errorem anteponitur j nam hic praponi debuerat ; tum quia pri
mus erat Imperatorum, tum quia Illyricum in
tegrum ejus poteftati , ac dominationi fuberat ,
tum quia permiTu juuque illius , ut audor eil
Theophanes , Epifcopi Illyrici ad hancSynodum
convenerant.
q Hinc cognofei licet Epifcopos il los, adquos
lue, & fuperiores Littera fcriptafunt, vel Arianos, vel Semiarianos fuiiTe , nec vanam de illorum fide fufpicionem fuiiTe Antiftitum Illyricorum .
caute legas , inquit Baronius ; infeitia
enim ejus y qui Imper atori erat ab Epifiolis , Tilato Chriflum condemnanti adferibitur innocentia,
perinde ac fi Judai abfque Tilati fententia Chri
fium crueifixient .
f Qui hic nominantur , ut cenfet Baronius,
fui'e putantur Romani presbyteri apud Jmperatorem Valentem legatione fungentes .
t Jam Grace j quod quidem adverbium
conjungi folet apud Gracos cum omnibus temporibus , excepto plufquam perfecto , ut docent autores lexici Graecolatini Baileenfibus typis editi anno 1567. Itaque hac Imperatortim verba re
feras velim ad Synodum Romanam fub Liberio
paullo ante habitam, in qua excepti funt admiGfique ad cornmunionem Sedis Apoitolicae Lamplaceni Legati . Quodnam vero Concilium per
ea tmpora apud Gallos celebratum fuerit , incom,pcrtum eft; niii forte Parifienfe fuerit , quodhabitum eft poft rcditum Hilarii anno 362 , vel
biennio ante, ut Pagius exiftimat, in eoque Ariminenfis fraus ac perfidia damnata , & Satur.
ninus Arelatenfis ab Epifcopatu dejectus eft, fe
grega
gregatulque
a coetu, & focietate Chriftianorum .
Habitum quidem fuit in Gallia fub Damafo Con
cilium Valentinum anno 374. Sed in eo nihil dc
fide actum eft , nihil contra Arianos decretum .
Quatuor tantum Caones fanciti funt , qui ad
difciplinam Ecciefiafticam pertinent . Nihil igitur e Valentino Concilio argument i fuppetic, cur
Concilium Illyricum cum Valentino temporum
nexu conjungi debeat, retrahique ad annum 574.
Quare hunc locum Epiftolx Auguftalis, qui Gra
ce ita fe habet; <ppoycv ti *& ai cuyoot , ft Tt , igi < rec&ew &.
fie interpretandum cenfeo : nos autem non aliter
fentiraus , atque duo concilia , jam alteram ,
alteram in Gallia habitum .
u "He quis fcilicet exiflimaret Divinitatem menfura hominis circumfcriptam . Baronius .
s.

Qua in Dalmatia , lllyrico , aliifque regionibus ,

Tetro Epifcopo Saonitano memoratu digna
contigerunt ab anno 365. ad 380.
DUM Valentinianus Imperator longe gen- Herfff
tium aberat , bell is , curifqUe Gallicanis AhDi in
implicitus, haerefis Ariana, quae ob mctum Ju* {"^,'*
liani aequc Arianorum , c Catholicorum holt is gyt* e"
acerbiifimi, itetnqUe Joviani Catholici Principis , comprefia deiituerat , caput rurfurn attollere inPannonia, Ma?fia , Oacuque , & latiffime
dominari ccepit ; prafertim cum Valens poft cxtinftum Procopium anno j66. ab Eudoxio Ariano Epifcopo baptizats, um Ariafta impictate
Arianorum patrociniumfufcepifet . Ad Helarium
dog-

1- I. S t A
SALOKiTANA.
34
dogma tueridum, propagandumque omnemadhi- ptum eil in Libello Synodico ; all Vdta Petri
bebant opcram Valens, Cajusj Germinius F.pi>- Salons, aliive Dalmdtia? Epifcopi, quibus Ro*
fcopi Pahnonii , Urfcius in Mxfia , Paullns, mani nationales Concilil adendi jus erat in-^
Palladius, & 5ccundiarius in Dacia Epifcopi . His terfuerint , nequit cognofei ex Aftis Synodieis
videfltiir addi pofTe Rufinus, Severinus , Nicha, in quibus nomina , & fubfcHptioncs Epifcopos
Heliodorus, Romulus i Mucinus & Stcrcorius5 rum defiderantur. Antonius PagiuSi
alii pilla
ad quos exbr Epiftola Geiminii Scmiariani , & res exiftimant, ex hoc Romano Concilio Epibifi eos rrcdiis Arianorum partibus fuiTe cxi- itolam illam Epifcporurti Italia; Ulyricis de Fi-*
ftimcs, in gregem Semiarianorum compellendos de Nicsena recepta gratulantium , datam effe ,
tc facile credidcrirn * Plorum omnium fraudes, quam Baronius ad fuperiores annos , atque ad
infidias, irhpiofcjuc conatus a fihicima Dalma* Concilium Liberianum anni 36$. reyoeavit ; nos
vero cap. y.
1. conjiciendam effe duximus in
tia , Si Ecclefia ibi concreditaj ut averteret Pe
trus Epifcops Salonitanus j curam omnem vigi annum a Concilio Arimineni vel proximum ,
lantiamque impendent oportet. Incredibilediti vel lecundum t qui numeratur aras vulgaris j6o.
eft > quantum Arianos vel perculerit , vel eaf- vel 361.
peraverit Cathdliclis ille Convenais Illyricorum
Poft Synodum cumenicam ArimiHenfem rite ,
Antiftituiti , de quo uperiori paragrapho di.xi- legitime abfolutam , Arianorum fraude , Sc
huis, eorunique orrinium ad defendendam fta impiobitate miferandum naufragiumapud ArimiihgMu. biliendamquc fidem Nicxnam egregia conlpira- num fecerat fides, & cortftantia multorum An-'
tiftitum; qui cum ad eam dieril pro Chrifti ditfnm^A no Huicigitur Singiduncnfe Conciliabulum op
timum, ' pbfbcriiht3 qod Singduniin Maria habitum eft vinitatc fortiiime pugnaffent, oblatam ab Ariaanno 366. XV. Kai. Januarias , auftoribus potif- nis juffu Conftantii, vel potius obtrufam Fidei
(imura Valente, V Urfacio; cuiGajus, & Paul- formulam , feu pacis ftudio , feu diuturn ab
lus, aliqc e Pahrlonia, Mfiaquc Epifcopi Aria1- fuis Ecclellis ablenti taedio affefti approbarunt;
ha tabe infecti intufuerunt . Ncc lolum Cathc- in qua quidem nihil erat aperte alienum, aut
abhorrens a fide Nicna; fed cum una illa volicam fidem -, fed ctiatn dogma Semiarianum im
pugnare, tque fbvertere aggre/fi , purum putum cula confubftantialis abeffet , in ea verbis ambiArianirhum farteiverunt , & cohfirmarunt . De- guis pbvolutum Virus Arianum delitefcebat .
cretum igitur eft, ut fimilis quidem fecundum Scri~ Vix dubium effe poteft t quin vel omnes , vel
pturas Filius Patri diceretur , non vero fecundutH aliqui certe ex Ulyrico , & Dalmatia Epifcopi
fubflantiam , aut fer omnia ; proinde hujufmo- hanc formulam receperint 3 eodern quo ejeteri >
di voces climiriarentur > quibus Semiariani ad errorc ac fraude captif iidemque culs impulperfeftam um Patre firhilitudinem declarandam fi . Non eft utem verifimile quinquennium in-*
utebantr . Ih hnrtc fehtehtiam litteras Synodicas tegrum , aut feptem ipfos anrtos efflxiffe , an-1
bermi- ad Germiriium Semiriahm Epfcopum Sirmieh- tequam IHyrici > & Dalmatic Epifcopi rsfipi'
'"
feripferunt quibus , cum ad profefonem fcerent , & fuum errorem agnofeerent . Erat il- . ,,
Ep.abhor- Ariani iceleris increpando hortandoque impellc- its in conlpectu , ac pene ante oculos poiitum fcm erro1* rtht . Sed nihil ab eo impetraturn eft quippe exemplum illuftre Italorum , aliorumque Anti*. tum rclcripleht j tibi certurn > ac dehberatum ftitunij quos errantes fecuti fuerant > contradi
tffe, ne tranfverfum quidem unguem ab ca cre- piaculi peenitentium , & quae Arimini imprudendi regula formuiaquc difeedere , quam Mar clentia potius, quam malitia pcccavcrant , Iuith
cus Arethuus , de corrimuni iententia ad idde- mo confenfu execrantium . Nam feie omnes , aut
lcdus j Sirmii compofuerat coram Conftantio eerte plerofque ftatim, atque Arimino difeeffe*
Impcratorc , ipfifque Valente, & Urfacio prxfen- rant, metu , ac poteftate Conftantii exemptos
tibus^ atque approbarttibus In hacautem difer Arianam fraudem , fuumque errorem agnoviffc,
te additura ftierat Filmt effe fimilem Tatri per & factum Ariminenfe improbaffe fatis dclarai
omnia , ut fartte dicunt , & decent feripttirx, Epiftola Liberii, quiEpiicopos Italix, ad quos
cujus Jfitegrte profeffioni >, ait Gcrminius, - data eft, Catholicos vocat , decrevitque lapfos
fenjimtis otmrs , & nofiramanufubfcripfmus . E- apud Ariminum , fi qui nondum refipucrant ,
piftolium Arfanorum , itemque referiptum Gcr- reeipiendos effe , modo cos errati pniteret , &
ttiinii, cum ad Sirmienem y Sc Singiduntnlem quidquid Arimini deliqueraht, fincera fidei NiEcclelam pertineat , hiftorix utriufque Ecclefie conftdonc cluertnt : id confirmt exemplo , & auetoritate JEgyptiorum Sc ^ichivorum,
Tefervandum effe cenfemus.
bimifui
Anno 5671 Damofus Romanus Pntifcx Libe* qui fuis in Conciiiis Alexandrino , & Achaico
Concilio ia faf&us cum cffctJ nihil piius fibi facien- id ipfum ftatuerant . Utrmque autem Conci
omaco dum putavit, quam ut cortvocatis Italix Epifco- lium habitum fuit anno 362. ac proinde in hunc,
1 P^s ac"ver^ls Arianam illa'm Singiduncnfem coi- vel certe in annum proximum Epiftola Liberia
tiriem Goncilium Romanum cogeret > in quo na conjici debet . Itaque intra unum vel altccum Valenterhj Sc Urfacium nominatim, mm rum annum poft prxvaricationcm Ariminenfcm ,
ceteros eorum foeios impietatilque adminiftros jam refipucrant Italia, gyptus , & Achaja,
Epifcopatu movit , gravillimifque ccnluris con- qua: pars Illyrici erat . Et Gallia quidem jam
fixit . Hujus Concilii merhinit perquam hono- inde ab anno 360. per Hilarium ^Ariminenfis per-rifice Athanaiius in fuis ad Epifcopos Africjrtbs fidi* dolos damnavert , ut tradit Hieronymus
HtceHs: fufficiunt) inquit -, cripta Damafi com- in Chronico . Quidcauffcc igitur excogitan po
miniri ttojiri , & magna: l\om Epifcopi ; cte- teft, quare Illyrici, & Dalmatx in flagitio,
rorumque tot numero ibi cmgregtorum &x. & feu dedecove, quod inviti vel imprudentes adin extrema Epiftola '. Gratiam h.xbtmus & - miferunt , cum facile aboleri poffet , tarnen obiius ("Damafi) pietati^ <? ceteris, qui ftinatione quadam fententix feptem ipfos , vel
convenerunt <, qued Urfacio > & Valente cum fo- quinqu annos perftiterint ? Qyid eft , quod qui
ciis fuis ejujdem fefitentke e/etlis >, corrcordum Ec~ bus culpx ejufdcm focios fe prxbuerant , eofdem
vlefiis confervarint In hac Syndo Epifcopos penitentes imitari ftatim noluerint ? Quid eft
forte freqaentes fuii^ oinninoad nonaginta , feri- qodcommunem errorem , cum exteri fere omnes
jam-

PETRUS II. EPISCOPUS SALON1T. XXVII.

jamdudum & confeifi fuifTent, & reprobaiTcnt ,
Illyrici tarn fcro vel agnorerint , vel depofuerint ?
Anno 360. Hilarius Pictavienfis Epifcopus , &
biennio poft Eufebius Epifcopus Vercellenfis ,
cum ex partibus Orientis alter in Galliam , al
ter in Italiam redirent , ut alias regiones, fie etjam Illyricum, & Dalmatian, peragrarunt , fingulas Provincias more fapientium Medicorum
luftrantes, in id maxime intenti , ut vulnera fanarent, qu Ariana haerefis & clades Ariminenfis Epifcopis, & Ecclefiis inflixerat . An vero
credibile eft lllyricorum mentes, animofque adeo
a ua i lure , & a falutaribus illorum monitis
averfos fuiffe, ut curam omnem ab lis adhiblnuiU- bitam refpuerent . Id credere de Illyricis ac Dal,?,*_" matis Athanafius vetat , qui anno 162. in fuis ad
Jvnci te
,

.
...
ci-fi* ruf- J ovianum Imperatoren. Intens, Fidei Nicasnx
^fU'i te^es &fuffiragatrices Ecclefias DalmaNie*n--ei tia & illyrici ; quod minime fahirum fuiTe AAihD. thanafium cenfeo, nifi plerique Illyrici. & Dal
matian Epifcopi poft Ariminenfe naufragium For
mula Nicaena iterum, ceu quadam Tabula arrcpta , in finum portumque Ecclefiae Catholics
rcdiilTent. Egoigitur fie exiftimo, primum Epi
cos ltaliat partim hortationibus Liberii , paradmiffa; culpa; confeientia admonitos fere
es, fi Auxentium Mediolanenfem , cjufque
:las excipias > fraudem perfidiamque Arianam,
quam Arimini fubferipferant , alios quidemftatim, afios vero intra finem anaij5o. abjudicafie, & rejecie : deinde Illyricos & Dalmatas
Italorum exemplo, & auoritate , Ariminenfi
formula repudata, ad profeffionem Nicsenam fe
retuliffej id quod ingenti aftecit Iztitia Epifcopos Italic, qui cumin urbem nefcio quam con
venient, ut Ariminenfis Conciliabuli Aftarefcinderent, ex eo conventu Itlico litteras gravilfimis verbis, & fentcntiis plenas ad Epifcopos Illyricos laeti gratulantefque miferunt . Et
litter* pifeoporfl quantum, inquiunt, ad Italiam quidem pertinet ,
Jttlix ad cum Fidei paterna , hoc efi apudi^icaam fcripta,
Illyricos
CTIptS fe reddidit, fraudem quam pa'a e apud dirim
agnofeens ; Illyricum etiam Deum dementi
: itlico Mtu refpexie gaudemus &c. Hujus Italici Con
Cencil, ' eilii , unde has litteras feriptas effc dieimus, in
quo reprobatum fuit flagitium Ariminenfe ab
i J Iis ipfis, a quibus admilTum fuerat, indicium
quoddam fatis perfpieuum intueri licet in Epiftola Liberii, e Romano Concilio reddita Lecatis Lampfacenis, perferendaque ad Epifcopos
Orientis: Jlgnoveritis , inquit , omnes jriminenfts Concil blafphemias , ab Ulis ipfis , qui
tunc per fraudem videntur deeepti fuiffe , anathemate damnatas ee , & univerfos in T^icanam
Hdem confpirantibus animis confenfiffe . Qyi vel
Italorum vel Illyricorum converfionem in pofterioresa'nnosrejiciunt, eosegregierefellitScholiaftes S. Hilarii in fuis animadverfionibus appofitis Fragmento xii. operum ejufdem Hilarii,
in quo haec Epifcoporum Italiae ad Illyricos Epiftola continetur. Jllam ( ideft Epiftolam de qua
nunc agimus ) nonnulli feriptam putant proxime
poft Illyricam Synodum anni 365. at convenire
nter omnes debet Italos cum Hilarii nori , tum
Eufebii Vercellenfis , aliorumque opera , Arimi
nenfis Concilii decreta, ante annum 361, refeidie. T^eque vero ab iis abrogandis, quibus inyii , deceptique confenferant, diu multumque abhorruere . Ex his fatis liquido conftare arbitror
Epiftolam Epifcoporum Italia; ad Illyricos eque
ad annum 365. & Concilium Romanum , fub
&
i-iberio poftremum, eque ad

35
Synodum Romanam priraam fub Damafo rejici
oporterc ; fed revocar.dam effe ad fupc-riorcs an- Qao<1 0
nos vel fexagefimum , vel alterum & fexagefi- "nf-Tr!*'
mum quarti faeculi . Scio equidem in libello Sy- <-ebc .
nodico mentionem fieri cujufdam Epiftolae, fcriptae ad Illyricos ex Romana illa Synodo, qua
fub Damafo habita fuit 367. fed hac lon
ge diverfa eft ab illa fuperiore, quam uno aut
altero poft Concilium Ariminenfe anno datam
fuiffe diximus , pertinetque non ad primum ,
fed ad fecundum fub Damafo Concilium Romanum, de quo infra. Audor autem libelli Synodici , qua; afta & decreta funt in Synodo pofteriori , ad Synodum priorem revocavit , veluti damnationem Auxentii , itemque alteram il-
lam ad Illyricos fynodicam Epiftolam , ut praeclare animadverrit Antonius Pagius ad an. Chri- ^"\ X\'
fti 369. Certe Damafum, ubi Tontificatum ode- nodiii
ptus e , confeflim Synodum congregaffe tefiatur cerrigi.
Libelli Synodici , qui tamtn in eo errat , *ur '
quod dicat earn fuiffe contra Auxentium . Tan
tum vero abeft, ut prima ilia fub Damafo Synodus, in qua Valens, & Urfacius damnati funt,
aliquid decreverit contra Auxentium , ut Athanafius in fuis ad Africanos litteris mirari fe
fcribat , quod Auxentius , de cujus nefaria cum
Arianis focietate , flagitiis , ac fceleribus ad Da
mafum plura feripferat , nondum Pontificis , &
Apoftolici mucronis cenfuram fubierit . Certe,
inquit, cum hoc animo effemus , & contigi'et
nos in unum convenire , feripfimus dilefto Da
mafo Epifcopo magna 1{ contra Auxentium
invaforem Mediolanenfis Ecclefia ; eumque nonfo
liirn in communione e'e Uriana fetla; fed prater
hoc multorum feelerum reum e'e , qua defignavit cum Georgio focio fua impietatis : miramur
que , cur nondum depofttus ejetlufque fit ex Ecclefta .Gratiam babemus &illius pietati, & ce
teris, qui convenerunt, quod Urfacio , &
Valent cum foeiis fuis ejufdem fententia ejetlist
concordiam catbolica Ecclefia confervarint . Qua:
cum ita fint , fatis opinor demonftratum eft ,
piftolam Synodicam Epifcoporum Italia? Illy
ricis gratulantium, quod -fallaciam , ac perfidiam Ariminenfem execrati, Nicaena; fidei formulam reeeperint, ab anno vel fexagefimo, vel
huic proximo dimoveri non poffe; quam qui
dem cap. 3. . l. anno x illisduobus alterutri affigendam eile diximus fub Pontificatu Thcodori Salonitani Epifcopi, eamdemquc ibidem
efcripfimus .
Nunc ad Concilium Romanum , quod Datnafus convoeavit , fimulatque umverfahs Ec<lefia; regimen fufeepit, redeamus neceffe eft . Hujus judicio gravifmo, & mximo, adeo perculfi
funt obtritique Valens, &Urfacius, ut velpaul- v<hMei
lo poftobierint , vel exfijium fibionfcivennt, ft Ur.cio
iifque latebris fe occultaverint , unde nunquam
Conc.poftea emerger, lucemque refpicere fuftinue- no jimiu.
runt. Horum fiquidem nullam deinde mentio-
nem in Concliis, Aifque publicis faftaminvenies ; quod argumento eft eos tandem ab im
po conatu fincera fidei , ac religionis depravanda; , perturbandque Ecclefiarum pacis abftinuilTe; cumper annosircitertriginta , quamvis iterum ac faepius damnati , & plurium Con- Germi...
, *. *'.connxi
-y. . , nunquam
_
ciliorum
cenluris
tarnen 1 aio
enfi SirmiEpi.
illac circumcurfare , Arianam peftem quaqua- ftopo verfum circumferre, turbas ubique, ac tumul-^", Ci*
tus excitare deftiterint . Valente , & Urfacio , tholiei in
ac IVtefii rn"?ia'
cum eorum fociis expulfis,
3c MrfU
paullatim refipifeere vifi funt, pracfertim poft rci,uu
Ger-

CCLSlA

ALON IT A A.

Ge. minium cxtinftum s in fque rcgiombus refiovcfcere Cathoiiea religio caepit j fic prorfus,
tit paucis poft annis haerefis. Ariana tuto Occi
dente exterminatu , in anguftum quemdam D.veis Ripcnfis nguium reeeperit; cujus ibidem
infelices reliquias fovebant Palladius , & Sccundiartus i rtnno 381. damnati in Concilio Aquilejcnfi : Duo htrti tentum , ajunt Patres Aquilcjenfes, in partipus Occidcntis reperti , qui auderent profanis ,
impiis voeibus obviare ConciaLio ^ i jtxt.i unguium ripenfii Daria . Nec
icgnrjn peram impendifie putandus eft pro a:
orchodoxa in Pannoniain ac Maiam reftitucnda
Probus vir eximia virtutis , cui Prafet.uram Pr?-1
toriaram Italicain j & Illyricam Valentinianus
mandaverat 5 ifque confulatum get an. 371 , cum
Gratiano II. Confute $ quem Valentinianus pater
anno 367* Cifarc pariter , & Auguftali titu*
lo , tque Imperio donavit 1
Damnatis , & logc b Occidente fummotis
Urfacioj & Valcnte adhuc ha:rebat in vifecribus
Occidentalis Ecclefia; , ltalique pe ft i s Ariana ;
cura Auxentius retincret fedem Mediolancnfem >
Axtritini qum abhinc aliquos annos > poft exactum DioMed loit- nyfium Gatholieum Antiftitem , gratia frtas >
aendi Pifcopus te potcntia Conftantii invaferat . Is Arian fa*
Myrico ionis tuendae in Occidente augendaeque Iludi
Epifcopos incenfus, Illyriei, ac pra.ftrtm Dalmatia popu^
ai! luis
parte) per. los fuis litteris -atque cmifTariis illue clam fubtrbete
frurtra cb mifis i lab?fac:arc aggrcTus , a Niesen fide fenim abdtitorc , ad fuafque partes adjungere cemfaltar t
batur i Id imeigi poteft ex altera ad Illyricos
Epiftola Epilcoporum Italia;, quos Damalusiterum in Urbtm ad Synodum eongregaverat , ut
de cainTa haerdique Auxentii cognofecrent , ftatuerent* j'udicarent ; ajunt enim fibi nunciatum
efle nounullos ad htertfm amplexandam omni fludio inturnbtre: qaod quidem '. ne exiflat , omni
cura 3 & contentione Epifcopis prtecavtndum efif
ac deinde, paucis in eandem fententiam interje
lter H- cts, fubjiciuntdarnnationtm Auxentii , ut fignijpifcopolfl
Itaiii ad fic'atent^ quo potiffimum impalfore Illyridad ha>
Jllyricoi reirh ampltxandam incumbererft $ fimulquc cos
fcpiftola. admonerent, ne cujus infanis opinionibus ftude*
rc videbantur , ejuldcm dumnationcm , pecha rh^
que fibi confeitecrent . In tota vero illa Epiftola
ne verbum quidem invenies , ex quotoiligcre poffjs Epilcopos Illy ricos per id ttmpons ad partes
Arianorum vel Auxentii defeciffe, aut aliqua fee*
Ptfcs labe contaminatos fuifc ; quin immo de
illorum fincera , rcctaque in fide Romani
Patres fe preclara atque egregia fentire profitentur . Et i nolis i inquiunt , .pro ctrto perfuafum
efli Sacerdotes Dei Santiiffini >, vos facrofanftam
fidem noflram } quc doilrina ^rpcjidomm fundata efl } firme retiere y eamqite populo prxdkare
&c. Et in altero exemploejufdcm Epiftola:, quad
Lucas HoUtcnius ex antiquis monumentiserutum
vulgavit , Eos non folum ab , fed ctiam
ab omni haerefeos fufpicionc abefe declarant : neque enim hoc tantum mail , ajunt , cadere in Dei
\Antijiites potefl . Et vero, qui ante aliquot. an*
nos fufecptam in Concilibulo Arimincnfi m;.culam adeo illuftri apertaque Nicsnac fidci profef(ione delcverantj ut dignos fe prabuerint> quos
Epifcopi Italia: Jaudarent , quibufquc cam obcaufr
km , luis ad eos litteris datis , gramlarentur $
qui de Trinitate cpnfubjiantiali idem omnirro &
ientiendum, & credendum eiTe in Concilio Uly*
rico decrevtrant quod Putres Nica?ni prxferijfftrant i eos vel Auxentii , vcl aliornm inftigationc impelli potuiiTe., ut a Nicama fide , acDo^

clrina vel paullulum defleftcrcnt > nuo prorlui

modo eft verifimile, Qnarc tota hare Epiftola ,
qua refpicit Epifcopos , to tantum fpedat , ut
cos hortctur ad populos fibi ccrmmiilos in fufcepta fide, ac religionc majorum retinendos; eorumqtie vigilantiam excitet, Sc folcrtiam acuat, ^
ne finant quorumdam infeitia , vcl fimplicitatc
abuti hofttfs Ecclcfia: Catholicx , ad cos pravis
opinionibus imbuendos ; quamquam in extrema
Epitola ipfos ctiam Epifcopos hortentur adhdefh
Catholicam conlbnter retinchdam , A qua illi fi
forte abcrrcnt , ncgant fieri poffe , ut populi vcl
ab crrorc revueentur , vcl non codem , quo Sa
cerdotes , errore implicentur ; ac propterca ilkw
moncnt , ac rogant , ad hic ut repondeant ,
fuis litteris magis magifquc dclarent le tum in
retinenda , tum in prdicanda fide orthodoxa ,
Epifcopis Italiasj & Occidentis una & mor
te , & voce confentire Hace enim eft claufula
illius Epiftola : Quocirca fache , ut veftrx revcrentix judicium cum omnium Dei Sacerdotum judicio , cui Vos firme , & conjianter adbecrere credimus , omninb confentiat . Quod fi fiet , cemdem
vcbifcum retlam credendi viam nos debemus infifiere . Veflra caritas quafo ad nos referibat , ut inde Itetitikm capiamits . Vlete fratres kcnoratiffimi 1 Quare de tide , & doctrina orthodo
xa lllyricorum Antiftitum nulla quidem erat apud 0e rtJn0J
Dair.afum , & Epifcopos Italia; fufpicioj quam- doxa vis t exiftimes paucos ex I lis de fe aliquid fuf- -"|
picandi cauflam n:)n improbabilem : dedife, baud fide nuil*
equidem repuenaverim ; omnes tarnen autplciof- Pud Eipi"
que in cadem culpa , & iulpieione ponendos elle lix fu(pi.
nemo Credidtrit i id quippe credere vetat ha.'c >>
Epiftola, uc oiendimus, quam qui accurate perlegerit 3 facile intclligct, quam longe ab ejufmodi fufpicionc illi Epifcopi abeftent . Hoc Damafus, hc Epifcopi Italia? Vcrebantur, ne dolo
fraude Auxentii aliorumque praVorum hominum
lues Ariana in Ecclefias Illyricas irreperct, populifquc ill i s infcicntiblis , Se incautis pernieiem
afferret: cam proinde ut depellcrcnt vcl arcerent ,
Epifcopos etiam , arque ctiam adhioriebant . Certis liquidem audoribus fe comperifle feribunt ,
ncnnullos de populo, & fortafis ctiam de Clero,
ad hxefim amplexandam omni fludio incumbere ;
quibus verbis fignificant nondum illos quidem
harrefim amplcxos fuiflc > fed in hserefim partim
alitno impulfu , partim quadam inclinations vo
luntatis propender 5 & quidquid ab ill is peccatum fit , non tarn malitia , quam ignorationt
peccatum cTs .' qns paullo aliter , magique ad
illorum culpam clevandam accommodte func
expofita in cxemplari Holftehiano ) cemperimus
honmlles non bxefis (ludio , fed infeitia vel fim
plicitatc quadam fcvis (ideft finiftris , five vcrfis ) interpretarionibus fiuantes , non fatis difpicerc J que magis Tatrum tioflrorum tuenda fit
fentcntia, cum diverfa confilie eorum auribus (per
Auxcntium cjufquc aTeclas ) ingerantur . Porro
pravx illius in rianum dogma prop'enfionis lufpicio potiffimum cadebat in Dalmatas -, qui quo
propius aberant Mediolairo, quam Ulyrici c^teri longius in Orientem , vci Meridiem disjundi ,
eo magis expofiti malis artibus } & conatibus Au
xentii , opportuniquc videbantur . Prieterea qui
ed Scdem Apoftolicam , ac Synodum Romanam
dctulerant Illyricos nrarc in fide , atque ad Arianifmumfpeftare, Gallierant, acVeneti, quos
fane non arbitrer de longinquis Illyrici partibus retulifTe , quorum fama ad ipfos , nifi te
nnis Se incerta y pervenire non poterat 5 fed cd

PETRUS . EPISCOPUS SALONIT. XXVII.

ptius, quae ipfimet de propinquo cognoverant;
non qua: ab aliis acceperant , aliorumque teilt' effnt , fed
' ' qua: ipfi
' r audieJ:
monio confirmanda
rant , auc viderant , & de quibus teftes effe ipfi
pofTent . Ex Illyricis autem , quorum nomen ea
tempcftate latilfime patebat , Dalmata proxime
omnium aberant a confiniis Venetorum , neque
ab illis longe diftabant Galli tranfpadani , unius
Veneria; interjeftu dirempti; nifi forte Gallorum
vocabulo fubjicere oporteat Noricos , & veteres
i.d^m'i JaPy^es> * quamvis & ipfi pertinerent ad IIKoriei feu lyricum , eos tarnen Epifcopi Italia; pro more
Japydei. iUorum tcmporum Gallos appellare malueruntj
id quod Socratis, & Sozomeni teftimonio comprobari poteft: Theodofmsy inquit Socrates, relittis ambobus filiis Conftarttinopoli , cum proficifceretur contra Eugenium Tyrannum bellaturus ,
parvo tempore , mam maxima venit ad Callias :
illic enim parabat bellum , ubi jam multa millia
habebat exercitus . Fit ergo congreffxo circa fluvium vocabulo Frigidum &c. Hunc Socratis lo
cum hac pracclara animadverfione illuftravit Mar
cus Hanfizius Tom. 1. cap. 2. Germania; Sacra; :
Fluvius Frigidus eft Vipacus ad pedem sAlpium
Juliarum , feu Japydie veteris . Gallie , in quibus
multa millia congregata T beodofius babebat , baud
effe poterant alie , quam K[oricum , & Japydia ,
denique regio circa .Alpes Julias fita : nam eafdem Apipes Eugenius , tefte So^omeno , preoccupatas
tenebat . Atque
- - prefidio
g J
2 - ifte
* fane
m
-funt Gallie,
quo Theodoras parvo tempore perveniffe dicitur .
ddc Procopium de dif. lib. 4. , qui Vindeli
cos Noricis prximos , quorum e montibus Danubius oritur, olim Celtas, nunc Gallos appelkri ait : Ex montibus Celtarum , qui Galli nunc
appellantur , natus fluvius ifter . Itaquc Illyricos ,
quorum fides, auftoribus Gallis Si Venetis , Damafo & Epifcopis Italia; in fufpicionem veneTat, potiffimum Dalmatas fuiffe cenfco 5 ad quos
Com:?'* * Pro*nck *n primis pertinet Epiftola illa SynodiRotn*'o Ci) qua; ad PetrumSalonitanum Epifcopum , ac
"dic-ruin ^etroPlitam totius Dalmatia; nominatim miffa
Salooiia* fuerit neeeiTe eft , ex more inftitutoque ecclenam miffa.
fiafttco , ut earn ipfc , vcl Synodo Provincial!
coacta cum fuis Epifcopis communicaret , vel
ejus cxemplaria per univerfam Provinciam vul
ganda, Sc ad ilngulos Epifcopos perferenda curaret,
Ergo Damafus partim impulfu Athanafii , qui
cum per litteras de impietate , ac flagitiis Auxentii Mediolarrenfis Epifcopi admonuerat , par
tim Ariana: peftis ab ecclefiis Illyricis , & DalConcilie maticis avertenda; caufla , Italia; Epifcopos in
H. Rom. urDem accivit 5 & fecundum contra Arianos ConDamafo. cilium convocavit anno vel 36p. , ut Baronius
cenfet, vel 371. , ut alii opinantuf, vel denique 372 , ut Pagius oftendere conatur . Nihil
cauffa; eft, cur putemus huic Concilio interfuiffe
rcl Petrum Salonitanum cum Epifcopis Dalma
tian , vel alios ex Illyrico Antiftites , cum ad
eos per litteras Afta & ftatuta hujus Concilii
miffa fuerint ; quod indicio eft illos non
fences, fed ablentes fuiffe i, De communi omnium
fententia Auxentius Epifcopatu amotus eft , ejuf
que focietati, & communioni Catholicis omni
bus interdiftum; quamvis i le patrocinio nixus ,
& favore Imperatoris , apud quem fe Catholicum effe fimulabat , fedem Mediolanenfem ufquc
ad obitum rctinuerit . Inde fcriptufti eft ad Epi
Kpiftol* fcopos Illyrici 5 caput autcm litterarum erat :
Synodioat
Antiftitum nui
gumta* De fide orthodoxa Ilivricorum
4
t ilM .
lam quidem dubitationem effc , fed nonnullosrellljrici Sacri Tom. IU

57
periri in illis regionibus, qui quorumdam fraude ac malitia decepti , hsereticis opinionibus faveant , ut fibi nunciatum fuerat a Venetis, &
Gallicani Epifcopis; hujus mali fuaforem , mpulforemque Auxentium Mediolanenfcm Epifcopum fidei Catholica; hoftem judicatura effe, Sc
Pontificatu dejeftum $ Ariminenfis Conciliabuli
nullam effe auftoritatem , ejufqiie Afta irrita ,
Sc jarnpridem refciffa : monct, ut fibi ab haereticorum fraude, & confociatione caveant ; fidcm
vero Nicamam & ipfi conftanter retineant , &
ad eamdem revocent , fi quos ab ea defeciffe
cognoverintj qui contra fccerint , eos ab Ecclefia fcgregandos effe , atque ab Epifcopali mue
re, dignitate amovendos. Sed Epiftolam ipfam huic loco attexere libet, qu apud Theodoretum extat lib. i. cap. 22.
Epifcopi ad Sanctum Concilium in urbem norum convocati , Damafus , a Valcriavus ~ a
b ceteri , dilettis Fratribus Epifcopis , qui b
funt in d Illyrico in Domino falutem.
d
ETft nobis e pro certo perfuafum eft , Sacer
dotes Dei fanctiftimi , vos facrofanttam fidem nofram , que doctrina ^poftolorum fundata
eft 3 firme retiere , eamque populo predicare ,
we certe a decretis patrum , a quibus par eft reiquos erudiri , nulla ex parte difcrepat : tarnen
eft
in (Gallia,
jfignificatum
j
- nobis a *fratribus
.
m, qui
i
& in agro Venetorum habitant , nomullos ad herefim g amplexandam omni ftudio incumbere . Quod
quidem malum ne exiftat , non modo precaver g
debent Epifcopi ; verum etiam , quicumque errores
vel quorundam infcitia , vel fimplicitate eorum ,
qui perverfas interpretationes fecuti funt , in Eecleftam invetli videntur , his fe cpponcre , confi*
lioque providere , ne deinceps in varias difcrepan*
tcfque doctrinas denuo prolabantur impsriti ; fed.
quoties disentientes opiniones ipforum h auribus
inculcate fuerint , firme patrum fententiis adhe-*
rsfcant . de cauffa nobis decifum eft , ut i
Auxentius nominatim condemnetur 1 Ouare omnes
kgis divine doctores , qui dithni fubjieiuntur y ea y que legis funt , fapere , & fidem
variis dottrinis neququam contaminare debent .
T.tenim ubi primum vitiofa ianorum doctrina &
blafphmia vigere incipcret , que etiam hoc tempore latiffime ferpit , trecenti decern & otto Epij'vopi y patres noftri , habito concilio , bb
muro ad arma diaboli arceiida fidem noftram cinxere y & hoc antidoto venena depuleft mortfera ,
fie ut crederetur unam effe Patris , & Filii fubflantiam , unam deilatem 3 virtutem unam , unam
potentiam , unam figuram ; quin etiam Spiritum
Sanctum unam camdemque cum illis fubftantiam
habere & fubftftentiam . Eum autem , qui aliter
fentiret , a noftra tommunione judicarunt alienum .
Quam falutarem decifionem , & decretum plane venerandum , nonnulli poftea aliis novis decretis
violare labefattareque ftuduertmt . Jlt vero initio,
quod peccatutn erat ab Ulis , qui otrimini formulam fidei concilii Ts{iceni novare retrattareve coali funt, aliqua ex parte propterea farciebatur , 1
quod fe difputatione alio tempore habita fatebantur a veritate abduttos , quodqite- fi*am fidei for
mulara neququam fententie. Concilii T^jcni adverfari cogitabant ; fi qu'ftfzm numerus Epifcoporum y qui erant ^rimini in congregati , prejudicii vim habere non debet y pnefe. im cum for
mula illa compoftta fit , eque Epifcopo ,
cujus fententia pr-e ceteris omnibus expettanda eratt
E>
neque

38

CCLSiAS ALNITANA.

eque Vincentib 3 qui tot aunts F.pifcopatum inte

gre gejferat , ^ nliis eidein cnjehtientibus :
ckmque tihm ( quod eft omnium maximum ) Uli
rfftj ti ante diximus 3 qui in fraudem illei ,
veritate deflexifie yf funt 3 gr pofi ad meorem
inentem denuo tradut plan iefientur 3 banc forniulm ftbi magnoperc difpliecre : ltaqe reftfa integritas manifefto videt banc fid(ni folam > quk
autloritaie Jipoftblica ftabilita eft -, firm
perpetuo ientneUm efj'e . Atqe de bac ipfa fide tum
Epifcopos Orientis -3 qui fe de Ecclefia Catholica effe
piofitentur , turn Occidentis etiam Epifcopos 3 ho~
bifeum una gloriari confit. Porro atuem pro cf*
to credimus eos 3 qui alia bpinione tenetur irretiti 3 propter fuum conatum brevi fore & noflra
fegregatos communione ; " nomine pifcopofuni
pr ratos ut tandem populo rrore ipforum libe
rato y detr refpirandi locus ; mtitudinis
error iamdiu hullo modo torrigi potent 4 quamdiu
m Epifcopi odem teheniur iniplicati . Qucirc.facite 3 ut veftrx reverential judicium cum bmnium
Dei Sacerdotum judicib y iui ros firme & confian*
ter adbarere credimus ,omninb tonfentiai . Quod fi
fiat 5 anem vobifeum reftam tredehdi viam nos
quoqUe dehemus ififlere ; Veftra Charitas, quafo3
ud nos referibat > at hide Utitiam capiamus Va*
leu fratres honoratiffimi
N

A,

i Valerianus erat Epifcpus quilejenfium ;

Vir eximias d&ri & fanctitatis.
b Audor eft Theodretus huic Concilio interfhiffe Epifcopos omnino ad nonaginta . In
ex'empb huj's Epiftolx , qubd Holftenius vulgavit 3 prxter DamafumcV Valerianum , octo alii
hminatim percenfentur 3 Vitalianus , jlufidius 3
Tacianus y FitJor , Trifcus , innocentius 3 Abundius y Theuduius & tkteri .
Iii codem cxcmplari Holfteniano hxc huic
titulo inferuntur , qux a Theodorcto abfunt : &
cteteri y qui ad audiehdam caufam 3 exponendamqe fidem in rbe {0ma co'nvenerunt .
d Hxc Epiftola in eo Codice uride illamdefcripic Hoiftenius, ihfcrip'ta erat hon Ilyricis>
fed Epifcopis Catholicis per Orientent confiitutis :
fed i ut prxcIaT ahimadvertit Herma'ritius invi
ta S. rabrofii b. i; tp. i y. exemplar hujuS
Epiftolx ad IlJyricos fcrip'ta miffurn eft 'etiam
ad CatholicosrientisEpilcpos j id qd con
firmt claufula cidern appofita in Collciohc Roma'n : Explicit bac Epiftola , vel expofttio Synodi 1{ habitat fub Damafo Papa 3 " tranfmia ad Ohentem , in qua omnis Orientalis Ec
clefta 3 facta Syn'odo apud \Antiochiam -3 confona
fide credentes 3 '& ornnes ita conferitientes tidtm
. fuper expojitx fidei 3 finguli fua fubferip'troni con
firmant . Citerum haec Epiftola fpecitim ad IIlyricos rhia eft, quorum gratia potiilimum fcri^
pta fuerat j ac propterea apud Theodoreturh, &
Sozomenum Illyris folis inferiptam invehies .
e Viden' quam hoho'rificc de Illyricorum Aiitiftitum , :fincefa ride (ritiant Patres Ro
mani i proide fi qiii apud Illyricos in fidc
nutabant, au't in Ararim dogma propehdebanti
ii non eraht Epifcp^ fed quidam ex populo ,
vel ex inferioribs Clericorum ordinibus .
f Hie intellige Dainits po'tiiJunm dubise
fidei -, ac prum incc'r ac^cuf'tos fuifi'e a Gallis,
& Vehetis 3 qui propius aberaht a Dalmatia,
ireinque totahi ex propinq'uorognofec're pote'rant .
g Nondum igtur iHi a fide ad haerciim p-lane

defecerantj fed qiiorlihdam impulfu d cam anV

pletendam incitari 3 & prpehfo ftudio inclina
ii yidebantuf i
h Hic notatr uxntiuSj qui fuafor erat au*
orqe Illyricis impietatis Ariahae fufeipienda: .
Cum idem Jluxentius 3 inqit Barohius ad an.
369. h. 28. lllyrici Epifcopos magna ex parte feduxi'et 3 propoftta Ulis fidei formula Tiicaa Thraci ditla 3 eademqtie \Ariminenft Sed Baronius ,
( bona ejils Venia dixerim ) longe opinione fua
fallitur: In toca illa Epiftola ne litterani quidem riveriies 3 Unde fatis certo colligcre pois,
Vel um ex Epifcopis illyricis ab uxentio ad
partes Arian as bductum fui (Te . Contra vero ubi*
que fe prdit elucetque Romahorum Patruin de
fide atque integritte Illyicorum Antiftitum ho
norfica opinio & prdeclarum judicium
i De damnatioiie Axenti edoceri oportebat
Epifcopos Illy rici > ut populos ab il lins nefariis
opinionibusj metu ejufdem pnas injecto, aver*
tercht .
Hic indicantur multipiices illa- formulai 3
cum inter fe diverfa? , tum a fide Nicjena difcrepantes, quas Ariani> & Scfniariani condiderant 1
1 fta 3 & ftatut fconciliabuii riminenfis
hihili facienda eie graViflmis ratiombus, &: ar
gument is oftenduhr .
m Cave pistes hifce verbis notam aliquam fi
dei Epifcoporum Illyricorum inuri j nam fere
idem icriptum eft in Holfteniano excmplo hujus
EpHtole tranfmiiTo> non ad omhes 3 fed fol um
ad Epifcopos Catholicos per Orientem tbtiftitutos .
Huic Epiftolas turn in Colleftione Romana >
tum in cxempiari, quod vulgavit Holftchius >
fubjiciuhtur iragmchta quaedam decrctalia adverfus Arium, & Apollinarcrn , qux Harduinus
pertinere exiftimat ad aliam Romaham Synodunij fub Damafo habitam anno 579. Vel prbxime fupcriori . Ibidem Sab'mus Diaconus , idemquc Metliolanenfis Legatus Epiftolam ad Orienta
les pertuliflc dicitur . FortaiTe idem Sabinus prirnum has littcras ad Illyricos, deinde ad Orien
tales ttult, & cum five officii pccliaris, fiVfe publics utilitatis cauffa Bafilium Epifcopum
Cxfarienlem adiiflct , ab littcras accepit ad Ep&JJL^
IllyricbSj Italos > & Gallos Epifcopos perferen- JlVyrico
das-, qarlim memihit ipfernet Bafilis Epiftola ^"4,"^
273- E vum inciderim in Sabxwm 3 quo nuncio itqach ad nos Uli uft Junt , ad illyricos fcripfi , ad le'
Italos praterea
Callos Epifcopos . Sed fi quas
littcras leparatim ad Illyricos dederit , ex cum
hon invehiantur, Vctuitte interciderint heceiTe
eft . Arque Orientales qide'm coao fta'tim apud
Antiochiam concilio , cui fex, & quadraginta
upra centum , Epifcopi intcVfucrunt , Darnafi
italixque Eplcoprum fyntjdicam Epiftolam ,
qua dignum erat, fubmiliohe , rcvercntiafiifcipiunt> & fuis ad cos littttis redditis , quidquid in Concilio Romano adverfus Auxcntkim ,
& Ariinos decrerurh fuerat , fummo confenfu
approbnt , S confirmant . Nec Vero diibitari poteft, quin Illyricos, ac prxfertirh Dalmatix Epi
fcopi , ut Damafo & Epifcopis Italix morem
grrent 3 idem prxftiterint, vel convocato ex
omnibus Proviciis Concilio , Vel ccrte littcris
'co'mmuhi Omnium nomine ad illos refcriptis >
quibus prhtebantur fibi Nicaena fide nihil fan- Aa'Con.
ius, nihil ahtiquius !, & fe omni ope atque Jjj'&re'r.
opera enixuros , ut lucm Arianam a ^regibus Ponf ad
fibi commilis vel depellcrent , vel arcerent . Sed gSfJ^
heque Ada illius Copcilii , ncque Illyrrcorum th.
iefpon-

Petrus . episcopus salonit. xxvii.

Damafo Italiaequc Epifcopis reddica fuperfunt . Iilud vero , quod Antonius Pagius
exiftimat , poft acceptas a Damafo cterifque
Epifcopis Italiae litteras, habitum fuiiTe Conci
lium illud Illyricum, de quo fupra diximus ,
cujufque extat Epiftola ad Maeedonianos Orierttis Epifcopos feripta , nullo modo prorfus ap5prbo . Nam fatis demonftratum eft paiagrapho fuperiori conventum illum Illyricum aefan
num j6y. cum Baronio , & aliis revocndum
efle. Multo autem longius a veritatc abeft , cx
refponfione Illyrieorum ad Damafurh , & Epifco
pos Italiae 3 hosoccafiorterri , &confilium cepiife
referibendi ad Ulyricos litteras illas, quibus incredibili gaudio , maximaque lxtitia fe affectos
fuiiTe teftantur, earn ob cauflam, quod Epifcopi Illyrici, fraude & perfidia Ariminenfi dete
cta le ad profeffionem fidei Nicaena; retulerint .
Siquidem, ut illa pra;teimittam , quae a nobis
fupra expofita huic opinioni repugnant , Litter
ras Epifcoporum Italiae gratulantium de convcrfionc Illyrieorum & vidit , & probavit , & in
fuos codices retulit Hilarius Pictavienfis Epiicopus, extantque etiamnum inter ejus fragmenta.
Atqui Hilarius ex hac vita difceffit , fi Pagium
quidem audis, anno 367. fi vero Baronium fequi libeat, anno 369. Idibus Jariuarii , certe antequam Synodus Romana fub Damafo adverfus
Auxentium cogeretur hoc eodem anno , fi qui
dem hoc anno 560. habita fuit . Ergo Littera;
like ante hane Synodum> obitumque Hilarii, &
multo magis ante refponfa Illyrieorum ad Epiftolam Damafi , & Epifcoporum Italia; > feriptae
fuerint oportet, imo etiam ante annum 06j. fi
mors Hilarii in hunc annum incident. Nos il
las rejiciendas eTc diximus in annum hujus
quarti feculi, vel fexagefimum, vel altcrum &
icxagefimum, cum Thcodorus Ecckfiam Salonitanam adrnjniftrabat-.
Sed jamad Petrum> a quo digref fumus > rcVcrtamur . Is Concilii Romani litteris admonict'rui
tus -3 conjuncta cum Provincialibus opera , nihil
loouinuj curse diligentiaequc prsetermiiit > ut ex animis
bb'<A-d Dalmatarum , fi quas injeccrant Arii fecbtorcs
ninreoo- occulti > pravas opiniones evcHeret , eolque ad
jrixerao nfiftjnm rettamque in Deum fidem revocaret.
Dalmaue
.
_

.,
....
Jii'gtnier Atqui a Pannonia quidem nihil erat , cur maitfurgai. gnopere Ecclefiae Dalmatien nnetucret j quippe
Pannonii poft Valentem cum Urfacio> horumque impietatis fatellites, atqtie adminiftros exa
ctos, ab Ario defeifeere , redire in finum
Ecclefiae Catholics; jam cperantj haerefifque Al iana ex urbibus oppidifque fere omnibus Pan
nonia; depulfa, in angulum quemdam Dacia;ripenis fe receperat . Unus ad hc in ea regione
.fupererat Germinius Epifcopus Sirmienlis ex
fecta Semiarianorum , quibus acerbiores erant
cum Arianis, quam cum Catholicis contention
nes j & abillis vehementius , quam ab his, tum
opinionum diflenfione, tum aniraorum alienation
ne abhorrebant. Multo gravius & certius peri*
culum Dalmatiae imminebat ab Italia, & Auxentio Mediolancnfi Antiftitc , qui clandeftinis
lrtteris > ac nuntiis Daimatas ad dogma Arianum amplectcndum follicitare, fuafquc ad para
tes abducere jampridem inftituerat . Hominis dementiam atque audaciam adeonoh infregit, fie*
que debilitavit .graviffima in eum fententia Con
cilii Romani, ut potius auxerit, magifquecorroboraverit : quippe limulatione quadam pietatis
ac religionis ka ibi animum , ac bcncvolenfciam Valentiniani conciliaverat ., ut ejus aueto*Hiyrki Secri torn. IU

3P
rtate ac patrocinio fuffultus & federn Mcdiolanenfem retinucrit , & nihilo fegnius , quam
antea, tum Catholicis infeftus efle, tum perniciofa dogmata quacumque poflet fpargere^ ac
difleminare inftiterit. Quare Petrus fibi , & Epifcopis fuis provincialibus in peipctua quadam
vigilia manendum ftatuit , ne quis in Dalma
tian! aditus Auxentianis erroribus , & emiflariis
pateret: nec vero prius de vigilantia, & cufto
dia quidquam remidt, quam Auxentius Ponti*
ficatu pariter vitaque decedens , omnem illi ex
hac parte follicitudinem , ac metum exemit . Interitus Auxentii in annum incidir 374. cujus
in locum fucccllk Ambrofius , intra paueosdies
e Catechumeno Chriftianus , t vivo Confulari
Epifcopus faus , quem quadriennio ante Pro
bus Prfeftus Prastorio ad regendam Infubriarr
& Liguriam dimilit admonitum illis verbis .*>
Vade y & age y non ut Judex , fed ut Epifcopus ;
quae poftea vifa funt vim habuifle Vaticinii. Pofi
^iuxcntii feram mortem , ait Hieronymus in Chro*
nico , Mediolani ^imbrojio conflituto Epifcopo ,
omnis ad fidem Italia convertitur .
quidem
verba ita accipienda funt , Baronio interprete,'
quod morte ^uxentii fa&um fuerit , ut unico illo *Ariano Epifcopo extinio , nihil fupereffet amplius in Italia contagionit . Ante Con"
cilium fecundum Oecumcnicum, alias duas Sy- DuoConnodos ex Italia fnitimifque regionibus in Ur- ciIii Ro.
bem convocavit Damafus , alteram anno 575. ut
a"
Baroniuscenfet,autbiennio poft, ut Pagiusexi* polii0rc.
ftimat ; ut jufta meritaque cenfura configeret Apollinarem ejufque difeipulum Timotheum , qui
cum alia multa flagitiofa 8 impia docerent ,
tum Chrifto mentem V voluntatem humana m
detrahebant , in utriufque locum divinitatc fubftituta , quas illarum facultatum officia prstarct . Alteram vero anno 578. adverfus Arianos,
Pncumatomachos, &nomenomnc genufque hsrcticum, ut omnium, &fingulorum nefaria do
gmata per id tcmporis in Ecclefiam graflatitia diftin&e ac nominatim unaunius Concilii
auiloritate , ac fententia profligaret . Interfuerit ne unique , an neutri Romano Concilio
Petrus Salonitanus metropolita cum cceteris E^
pifcopis
nonj eft.
r
Dalmatian,
j, .
compcrtum
r
^
Cum QoSboian
Petru Saenim in Actis utriufque Concilii dehderentur jonitanm
nomina & fubferiptiones Epifcoporum , neque interfucillorum numerus , eque provincia; , aut Eccky .
i > quibus p race rant , refciri poflurit .
Verum res Catholica cum in Italia, Dalmatia, Ulyrico,totoque Occidente damnatis, e.vpulfifque hxrefcon magiftris ac ducibus , audior qiiotidie fieret > ac rhirifice floreret , eadem
in partibus riehtis fub Ariano Principe vehe*
hementer laborabat . Atrox ilia perfecutio a Va^
lente jampridem commota vel maxime fervebat>
& quamplurimis exitiofuit . Epifcopi partim exfilio, partim fupplicio afFei , omniumque ordinum Catholici variis modisvexati oppreifique;
qui cum oftoginta Ecclefiafticos viros queftum
ad Imperatorem mififlcnt , hos Valens comprehen-
di jufitj atque in navem inipofitos, medio mati
aquis> & incendio confumprk . Monachis prxcipue infeftum fe pra;buit , quos a folitudine ,
^
piifque meditationibus abduos , militia; dare
nomen coegit . Sed quamvis Valens omne , 8
ubique Catholicum nomen perditum ire cuperet ,
impios tarnen conatus intra fu* ditionis fine coer
cer necefle habuit , neque infanum impetum furoremque effundere potuit in Illyricum, Dalma
tian! , Italiam
ceterafque Occidemis provin*

ciasj

ECCLSIA

SALONITANA,

tas ) quds Vakntihianus Princeps pprirhe Catholicus ab omiii Fratris injuria turns prafbbat.
riterea dum in Otcidcritc religio Catholica padein otiumquc b ha?reticis naca t profpcrum fiBrbato ne offenfione crlurri teriebat , rclpublica ingen"'\ rcm a barbaris calamitarcm acccpit, prbfertirri a
a bh- SarmatiSjMarcmannis^QnadiSjCiui M*fimac
riyTib'b foiwoniam late vabrunt; parum abfuit , quin
Creufa filia pnrnuma Conltantii mperatoris ,
tum i G.i ilias ad Gratianum ? cui dtfporifata
fueratj iter per Pannoriiam haberct, apud Sirmium in Vla Piftrerifi ab hotibus caperetr .
Et Marcomdhhi qidem cum Qviadis Julias alpes
Vranfgrcfll , teile Ammiano >, Opittrgium cum
xcidiffent , ab Aquilej j quam acti obfidione
premebant , argre adrhodum depdli potucrurlt
Cum his Vakritiniarius, ut Valens in Oriente
cum Goths j fed ferme per fuos Duces vario
evemu pugnvjt. Anno 375. Gradarlo Treverls
ad prifidium Gallin relicto, Valentiniatlus Vere
ineunte in Pannoriiam extreitum traduxit Carbunti tres fere men'cs Junium , Juliurtl, Auguftm iri mdittionem , apparatumque barbarci
belli ihfttfhpfit Autumno apperente Acincun 3
labente Sbrm fe contulit > inde Brigitonem
fe recepit -3 ubi cum effet , d cum Lcgati de pa
ve a Qtidis mil , deprecatoreque venerunt }
quorum prfentia, reecMfque memoria illatarunt
ab Mis cladium ufqte adeo Vakntiniani animum concita vit, ut vehement! iracundia in-
gei'tem e vim crtfofs profunderer . Itaque Taflato gsHitli ibo, ideft Pannonia f ait
Hieronymus , & inultam patrian derelinqnens
feriiiinui cxtinguifUt XV, Kat. Decembris . Gratiarftrs haud
te'ffi" magis Imperii quam paternas rcligionis hseres,
Cthoiic* inulto etiam , quam Pater , impenfius rei Ca
ludiofnii tj10jjCJg tutcam, tfcttfioncm fuicepitj qua*
rc VakntiS irpietati , ac fasvitice omnem ad
l'yricurr!, & Dalmatfiam ctcrafque provincias*
qe id fuif cHiocm pertrtebant , adirum obruxit . Valcntininuro fratrtm , Juftina: alterius Valenririiafi fenioris conjt:gis flium , admodum impe-feerem , tatim pblt Patris obitum
militaribuS ftifrragiis Auguflum appellatum in focietateri volens , c libcr.s adnilt; fed cum is
regimihi maturris non cTu, totius Imperii ad*
mimftfandi cun in urium Gratianum ineubuit >
Bichhio poft Valens non expeftato exercitU
Grtiahi j qui poil itifigilem de Alemannis vitoHam irr Gallia reltam e inlllyricum venerat,
patfo Gothici belli molemegre fuilinenti operh
latufiiSj pud Hadrianopolim inito cum barba
rie prsblio cafus tft, & faghta confoffus in tu
gurio j taub fe fcc'eperat , vivtrs- txuftus v. Idus
Gothitcf- Au"gi:ui ah. ^78.- It^que totius Imperii fttmma ;
, ftfpreuftio ad hum Gratianum pervenit. Va*
-.a - jjjjjjj natram atqttt iridolem noftftllis virtuti*
IUI
bus, fed pitibus vitiis infignem Ammianusexpreffit , ira prifertim , crudelitate , t itividia >
quibus impidas in Dcum , & Ariaria: perfidia
faces fubjecit : it ejus mon hiftre ultionis
irique divina In impium Principetn documtnrum fuit .
feri"nn^
Ergo Gratiarls Valvntis patrtli deptus m^JJJ 'perim nihil habut atltiquius , quam ut Catholicis Epifcopis ab exilio revocatis , fedataqe
Arianoruni perfecutiohe , pacem ecclelia* OrientaIi ac trahquillitatem "refiitueret k Qucmadmodum
Valentis int*titus Ecclefia'm univerfam, fie mors
Germ'inii Sirmienfis Epifcopi Scmiariani , qux
'non ita multo poft accidit> Pannonia;, cV finiDalmatis ecelefias rntu omni , ac folli*

citudirle lvavft. Sed parum abfuit, qurt orlge

majus & fefavius , quam quod morte Germinii
fubldtum tuerai , periculum c damnum rei ca
tholica* crearetur .
Juftina Vakntinin fenioris fecunda uxor, eademquc Valehtiniani juttiors mater , famina'im
periofa & infanis Arii opinionibS imbuta,
Sifmi cum effet, omnerri operam adhbuit , ut
ccclefia Sirmicnfis EpifcopO Ariano mandare "
"
tur. Verum
in tempore adfit,
& JufHfia; coniiliis cotiatibulqufe obftitit Ambrofius Mediolanefis Antilles } qui hotl juris in aliena dirionc
ufurpandi cauffa , fed religionis , & charitatis
olicio adduus in tanto rei catholic* difermine Sirmium adir ftlir;rl5 , Anemium vifum
orthodoxum, & pum EcckfidE Sirmicnfi prifleiendum curavit. Crterm in fumma profperitte, la?titia univerfalis Ecckfia?, miferahda
erat e tempcihte Imperii facis , k defortnata
fupra quam cuique credibile videri poffit . "Nam i
Hieronymo telle in cpiftola ad Hcliodorum,
Cothi , Samat , Qudi , lAhni , Uunni , 'dali , , eX omnium gentium
tolluvione barbaries , quidquid Contantinopolim inter, & Alpes Julias interjacct, Scythiarn ,
Thraciam , Macedonian* -, Dardaniafn , Daciam ,
Thealiafn , Achajam , apiros , Daltnatiam , cunafqne Pannonias , cttdibus atque incendiis opplevcrant .
Gratianus igitur cum intelligeret majorem fibi
re rum & curarum mokm impofitam effe, quam
tit ipfc unus fuftinere poder , Valenriniano fratre auhuc puero, & rebus gerendis nondum idoneo , Theodofium genere Hifpanum , eximium ^"""0
belli Ducem apud Sirmium coopravit Orienris |.
Augultum anno 579, mira fane opportunirate . jjjjj*"
Erat omnino Theodofius ranto oneri ferendo
'
par , atque immortali Dei beneficio natu ad
ha?c tmpora, vir civilibus juxta & bellicislaudibus abundans, cui deinde ob rerum gelarum
magnitudinem magni cognomentum obveit . Neque minor illij qua Gratiaflo, CathoHte rcli
gionis tuetld; cura fuit : nihil unquam diffenlionis alteri cum altero inrercelit ; fed utriuft[\ic fumma txtitit femper concordia , Sc prasclara quxdam confpiratio fid rcmpublicam > & religionem defettdendam . Gratianus ergo cum Oricnti Theodofium Augullum pra;pofuiffet , Im
perium Occidcntis cum Vakritiniano fratre ita &0(.1
divifit , ut fibi quidem Galiiam , Hifpaniam , impcBritanniam retineret , Fratri vero Italiam , - "1^,".
fricam, Illyricum affgnarct, Fraterna; ditionis , mo hurt
ac prarfcrtim illyrici tutelam Thcodofio com- d,w,fi*
mific . E Sirmio , & e Pannonia digreffus Mediolanum veftit j qua in Urbe abrogato edifto
anni fupcrioris, quo quam quifque vellct feftam ,
txceptis Manicliaea , Photiniana , & Eunomiana ,
feqticndi poteftas ficbat , omnibus , & fingulis
hiTeticis fine ulla exceptionc interdixit , ne
ufpiam conventus i grent ; cV qua; Valentinianus
parens ad prasfidium fidd Catholic graviter
pieque fanciverat , fuo nomine atqlie auoritatc interpofita confirmavir .
Neque ad bene merendum de rc catholica fegniorem fe pribuit Theodofius, qui anno 380,
cum Theffalonica: in rnorbum gravem , ac periculofum icidiflt, abAcholio fanilfimo ejus
urbis Epifcopo baptizad voluit , ut Socrates
lib. 5. cap. 6. Icriptum reliquit : Theodofius , pofl
erefia tropbaa , Conflantinopolim ire mamans >
Tbeatonicam pervenit ; ibi in rnorbum incidens
(Mfkbat haptijim donxri : quippe ex majoribut

PETRUS H. EPISCOPUS SALONIT. XXVII.

rcligionem jifn olim didicerat Cbriftianam , fidcique confubjiantialis fe totum addixcrat ; " cum
propter morbi gravitatem bapti^ari properaret ,
& Epi/ Theffalonicenfem ad hoc munus re
quirent i primum feifeitabatur ab Epifcopo, quam
/fidem amplcxaretur . Et cum Epi/copus refpondtjfet opinionem *Arii minime per Illyricum perveniffe y eque noyam Ulitis doclrinam ejus regionis
Eccleam potuiffe occc.pare , fed omnes , qui in
Ulis verfabantur , antiquum ilium > & vetuflam
fidem ab ^poflolis traditam, inque Concilio Tu
cano confirmatam femper obfervae ; Imperator ab
( ita enim vocabatur Epi/copus ) libentiimo animo baptifmum reeepit . Vaucis igitur
po diebus morbo recreatus Conflantinopolim
contenait otlavo Kai. Decembris . Quod Acholius
dixit Illyricum nulla unquam Arianorum haercfcos labe pollutum fuiffe, id referri oportet ad
titytcom Iilyricum Macedonicum , cujus provincias jure
\lcedooi- atqUe imperio Metropolitas , & Primatis Thcfomet be falonicenfis continebantur ; nam fatis confit in
Anana
Dacia ripenfi , Masfiaque fuperiori , atque in
unm !** Pannoni praefertim, quae partes erant Illyrici,
Arianum dogma late vulgatum fuifte. Nihil autem cauflae fuit , cur Baronius ad annum 380
huic Socratis loco adhibendam cTe correftionem
cenferet j & pro Illyrico Macedonians fubftituendam efle, quod The'alonica , cujus Acholius erat
Epifcopus , non in lyrico , fed in Macedonia fi~
ta effet . Macedonia quippe inde ufque ab Im
perio Conftantini magni ad jus nomenque Il
lyricum acccfierat, uhdc illampoilannosamplius
ducentos Juftinianus divulfit , Porro Theodofiui
antequam Theifalonica decederct, legem tulit Gratiano Aug. Vi , & Theodofio Aug. I. Conif ;
qua jubebantur omnes Damafi Romani Pontificis , & Petri Alexandrini Epifcopi fidem > &dotrinam fequi 5 ab ea qui diffentirent , eos in
haereticorum numero habendos effe j divina pri
mum vindicla, inquit, poft etiam motus nojlri y
quern ex clefli arbitrio jumpferimus , ultime endos* Maximum Cynicum > qui ob hzrefim
pulfus fede Conftantinopolitana , quam invaferat, Theffalonieam fupplex adTheodofium confugerat > graviter increpitum admonitumque , ut
a nefariis cceptis defilieret, repulir, ac rejecit .
Conftantinopolim cum veniffet, Bafilicam illius
urbis principem , expulfis Arianis, Gregorio Nazianzeno Epifcopo Gonftantinopolitano reftitui
juffic .
Cum itaque fub imperio catholicorurn Prin
cipem y Religio Fides catholica de impiette hzreticorum ubique triumpharet j Petrus Sa
lon itanus Epifcopus , quamvit illi multum ne
gotii faceflerent, operofamque follicitudinem injicerent barbarorum irruptiones , dcquibus paullo ante diximus j ex profpetis tarnen > ac fecundis Ecclefiz rebus , fi ad haec ufque tmpora vi
ta m perduxit, volupttem maxima m cepit ; quip
pe cum decedens , hsrefibus tk hasreticis, qui
tus fere omni ex parte circumfeffus fuerat, vel
xtinis > vel depulfis ac diipatis , Ecclefiam
Salonitanafo rion folum ab omni haerctica labe
ntadtam , fed etiam ejus contrahendi periculo
tetri$o--*xe'mPtiB1 rclinqueret 1. Hujus Pontiricatus , cum
BiiipiEpj. a nobis quindecim annorum fpatio definitus fit ,
Uu* *e* *n annum quarti fsculi ocbgefimum defierit oportet . Petro Lconem hujus nominis primum
iuffedum fuifle Catalogi omnet teftantur.

llyrici Sacri torn. &

4*

$.11.
Leo primus Epifcopus Salonitanus XXVUU
ab an. 380. ad jpj.
LEonis primi Pontificatum Salonitanum annis itidem quindecim circumfcribimus j eumque ab anno oftogefimo ad nonagefimum quintum quarti fa:culi perducimus , cujus quidem intervalli altero 3 & tertio anno tria funt habita
Concilia in primis illuftria , & memorabilia ,
Conftantinopolitanum , Aquilejenfe, Romanum.
Anno igitur 381. Theodofius Imperator ex confenfu, & autoritate Damafi Romani Pontificis,
ut credibile eft, Epifcopos Orientis Conftanti
nopolim congregan juffit ad profligandam evertendamquc infaniam atque blafphemiam Macedonii , & eorum , qui ex illius fchola prodicrant . Hi quippe ab Arianifmo in
faniorem opinionem defcivcrant , ut Spiritum
Sanum a Patre Filioque fejungerent, ejufdemque divinitatis confortem eile haud flagitiofius ,
quam ftolidius negarent . Itaque Eucnario , &
Evagrio, five Syagrio CoT. Synodus inchoata
ell Kalendis Maii, Sc ad finem ufque Julii menfis protrada ; in qua cum arum feftarum Hae
retici , turn vero Pneumatomachi , feu Macedo
nian^ qui nefarium , atque impium bellum con
tra Spiritum Sanctum fufceperant, graviflimis cenfuris confixi funt; editumque adverfusillos Symbolum fidei , quo Symbolum Nicnum additioftc aliqua magis expofitum, & confirmatm fuit;
prterea caones aliquot conftituti , qui ad
difeiplinam , atque adminiurstionem ecclefiafticam pertinent . Ad hzc duo prieipuarum m-<
ximeque illuftrium civitatum Epifcopi- creati f
Fla\ ianus in locum Meletii Amiocheniy qui ad
Synodum Conftantinopolim cum veniflet _y ibi
dem per eos dies mortuus eft ; & Nearius vit
exims nobilitatis virtutis 3 ex ordirle Sena*
torio fubftitutus Gregorio Nazianzeno y qui Pon
tificatum Conftantinopolitanum s quem paucis
ante menfibus Maximo Cynicodejefto, adeptus
fuerat , pacis , 8c concordiae iludi fponte dimi
fit . Quidquid ad fidem catholicam contra he
rticos fanciendam & declarandam in hoc Con
cilio decretum fuit> Damafirs Pontifex tum an
tea drereverat in Synodo Romana anno 578. ha
bita, tum poftea approbavit anno 382, in al
tera itidem Romana Synodo ; qua quidtm ap
probations falum eft , ut Concilium Conftan
tinopolitanum Oecumenici nomen, & auloritatem obtineret . Huic Concilio Epifcopi ex O
riente centum ipfi , & quinquaginta interfuerunt j
nullus ex" Occidente. nullus x Illyrico prater
Acholium TheTaloniccnfem , ut mirum videri
non debeat , fi eque Leo Metropolita Salonitnus , eque ullus e Dalmatia Epifcops adfucrit > A Conciliis Orientalibus cur abefle confueverint Epifcopi Salonac, & Dalmatias , fi Oc
cidentales fere omnes > alio loco rationes <auffafque expofui > cum de prima cecumrnica Nicaena Synodo quaedam attigi , qux ad rem noftram pertinere videbantur . Casterura illa etiam
cauffa fuit , cr nemo ex Occidentalibus Con
cilium illud Conftantinopolitanum adierint, quia
Theodofius fuum <x provinciis Orientis , quse
Imperii fui tinibus continebantur Epifcopos convocaverat . Illyricum autem, & Dalmatia Valentiniani junioris imperio , ac poteftati fubemt . Subfcripfit quidem huic Concilio Agrias

Leo Bpl
fcopui Stloaiunni.

Concilie
CP. adretint
Macedontaaoi i

ipproba*
tum a Dimtfo.

 CCLES1 A SALONTANA.
4*
mmohtinenfts provincia Spania ; fed huic Spa- Ecclefiae praeficere , & ipfemet Theodofius rt
vocabulo nolim intelligas Hifpaniam , quae Neftarium inclinatione voluntatis propenderet j
ad ditioncm Gratiatii pertnebat , ioletque inter- aliquem primoribus Occidentalium EpicopoSpini* dum apud veterei Spania nominari 5 fed malim rum accerfendum putarunt , cujus fuffragio firidem t- eidem vocabulo fubjicias iberia m Provincia rri A- mior effet, rataqe haberetur utriufque eleftio .
Iberi
Provint* fix , ex qua Hifpani indidem oriundi norften Qyaproptcr ne in re illa ervffima omnia ad
Afisc.
frtiti font, ut preciare docet Ortelius . Hatte fuum arbtrum revocaffe Orientales, & quae ftaJberiartty inquit, quondam Tatiam vvu a Tano tuta fucrant abrogandi autoritatem fibiunistrihuic regioni a Diotiyfto prafeBo vocatetn , pofle buiffe viderentur $ unius e primafiis Epifcopis
a junioribus fpahiam diBam feribit eX Occidentis interventu affenfilque, abfentiam Oc
Softhene auBor de fluminibus i & tnontibus Tlu- cidentalium Epifcoporum fuppleri poffe exiftitarchus ; ft fides huic auori adhibend fit , ego mabant , Ad eatti rem opportunus vifs eft idodixerim Hifpanos , quoi ex bac Iberia origineni neufque Acholius , quem alii Afcholitim vocant ,
habere clafficorum ferc mnium Scriptorum tefii- Epifcopus Theffalonicenfis j quppe qui propius
tnonio confit , ab hic Spania potius s quant ab quam eseteri Occidentales , Conftantinopoli diftaHifpalo , ut quafnplurimi affirmant , nomen forti- bat, & intra paucos dies adeffe poterat ac prstos . Csterum libentius utrumque illud vocabu* terea fumma prditus erat tum dignitate , tum
lurri Geograpbicum mendis Librariorum adfcri- auotitate, cum totius diascefis Macednica; pri
pferim , & pro Spania braciatn fubftituerem, mas effet, idemque a Damafo fedis Apoftolicae
ti^grium non Immontinenfem, cujus urbis, five Vicarius conftitutus : Hoc autem eft , de quo
loci , nulla eft apud Geographos niento , fed ttueruntur Epifcopi Italia; in fuis d TheodoYmmontis, ut in margine colletionis Vneta} ium litterisj Uttum fcilicet Theffalonicenfem ad
adjefhim eft, feu potius Hamimorttis Epifcopurrt t comitia, & vocatum , & expeitatum fuiffe}
appeliarem . E Myfia inferiori Uttum s tres e fe Vero ne dum expeftatos, fed ne vocatos qui
Scythia Europa Epifcopos invertio j qui hujus dem effe ; 4{eque enim iAdignum videittr , jtuguConcilii Aclis fuum nomert fubfcripferint } fed fle j ut Ecctejia jtntiflith > finitimorumutramqlie illam provinciarn Conftatttitius Ma y & Italorum pifcoporum debeant fubire tragnus ab lllyrico divulfefat . Cum igitur iieque Bat um y qui unius licholii Epifcopi ita expeftanIllyricm y fleque Occidens fuos Epifcopos ad dum effe putxverunt judicium , ut e Occidetali
fecuttdum Concilium ceCumenicum miferint, quid- bus partibus Confiantinopolim evocandtim putarent .
ham Cauffse ptemus fuiffe > cur ex lllyrico , cum Si quid uni huic refervatum eft , quanto magis
reliqui omtks abeffeht , unus interfuerit Acho- pluribus refentandum eflf Habes igitur cauffam,
euf unus ex omnibus Occidetalibus Epifcopis
liiis Epifcopus Theffalonicenfis^ id quod Socra
tes dierte affirmt . Atque hujus quideto Jrei Acholius Theffalonicenfis Concilio fecundo cecucauffam mihi compcriffe videor itt epiftola E- menico interfuerit . Caeterum ne ipfe quidem
pifeoporum Italiae ad Theodfita Imperatorem . huic Concilio videtur interfuiffe i fed iis jam
In Concilio Conftantinopbiitano , de quo ag- decrets, & coniitutls, quae d fidem , difcus y prstf cWcreta , & Caones , duo creati fciplinam fpeftabant , tum demum vocatus eft
funt Epifcopi, Flavianus Meletio Antiocheno, AcholiUS ad comitia Epifcopalia , quae habita
fuiffe , pft decreta & Cartones Conditos
Ne&arius Maximo Cynico exu&orto , & Gre
gorio Nazianzeno fede Conftantinopolitana fpn- Meletii eifdem fivbferiptum dclart : Ex quo fit,
te cedsttti fubftittus . palillo gravioris m- t eque Meletius mortuus , neque Flavianus ele*
ftus fuerit ante abfolutum Concilium . Quod
mehti , ac bonderis videbsmtur effe , quant ut ri
te fieri pofient , & rata efle firma fine ton autem Aftis Concilii primo loco fubfcriptus fit
ienfu Occidentalium . Ad Flaviani eleHbnerrt "HeBarius Conftantinopolitanus , & Cregortus 7{aquod pertiriet , cum duo eodem tempre elefti 4^ian^enus rejetus inter Epifcopos Cappadociae ,
cum nondum aut hic dimififfet, aut ille iufceContro effent , confecratique Epifcopi Antiocneni , Me
vert Ao- ttais, & Paullinus, plurimorum vero fuffragiis piffet Porttificatum Conftantinopolitanum , id
tioeheaa
ob duos c ptrciriiis trque fie hiteretuf , t tteute* Severirtus Binius in notis librario vel erranti
*iufdera fine magna partium diffenfione, ingentique pe Vel fallere volenti attribuit . Animadverfionem
\irbij Epi;
copoi . titulo dirimendas pacis , & charitatis Ecclefiafti Binianam huic loco intexere oper; pretium ducae loco moveri poflet > ita convenerat inter O- xi . Ex nomin Meletii jfntiocheni Epifcopi inter
rientales, & Occidentales , atque inter utriufque Epifcopos Syfi* relati evidenter colligere licetfubfadionis Epifcopos j ut alterutr rnOrto nullUS feriptiones Vatrunt contigiffe ante mortem Meiefubrogaretut , fed qi fuperftes effet j s uttus > tii y abdicationem Crcgorii 7{a^ian^eni , adventum Timothei Mexandrini , & t{turii eleioquoad viveret , Antiocheam fedem retineret
Quare Orientales Epifcopi } mortuo Meletio > nem, ut confit ex Cam ,. Gregofii T^a^iani^pii
Paullirio fuperftite 5 nullum Epifcopum Antio- tie vita fu . SuperVenientium igiiUr JEgypti Epi
chia? conftitere poterant 3 qui a pis , Si con' fcoporum nomina y & t{eiarii pofi eletti , hifee
ventis Antiochenis defeifeerent . Maximusautem fuperaddita fuiffe neceffum efi conceder . Ttrpecognomento Cynicus , mlis ille quidem artibus ram faBum efi in eo , quod cregoriut ^fedem Conftantinopolitnam itivaferat j fed fal nus y qui ante fubfcripferat ut Conftantinopolita
fis ratioriibus , fiifiulatine fanitatis > & inani nus , inveniatur inter Epifcopos Cappadoci* Itlti*
mo loco pofi ru s ; quafi non Conftantinopttiit , fed
oftentatitie xcelfi ejufdem animi humana om
nia defpicientis i cauffam fa m ita probaverat Pe- Tsfa^an^i tntum Epifcopus fuerit . Tuto id errof ,
tro Alexahdrino y & atgyptiis Epiftopis , ho^ re y vel fortaffe dolo imprudentis Librarii , qui
rumqe teftimonio ipfis Occidetalibus > ut le-1 exfcripftt y accidiffe; quia abfurdum arbitrates fue- t,rr "
^itimus hberetr Epifcopus , qui Pontificali rit y ejufdem urbis duos Epifcopos fimul fuiffe Tse- ^"j*"*
throno nifi per inj'uriam depelli nequiret . Ita- Barium y & Gregrium . Cum ergo feiret fedem rJript oque cum plerifq Oriehtlium certum jam ef Gregorii " collatam effe , titulum Confian- nbei.
fet, deliberatum dos illos Epifcopos > altc- fedis TsfeBario attribuit , atque Gre
-um Antiochcnj alterum Conlhn'tinopolitanas grium 7{\any exigua urbis in CappadociaEpifeo-

LEO I. EPISCOPUS SALONIT. XXVIII.

43

fcopum'y non fine graviori errore collocavit &c.

Ergo non ante finem Concili , & fubfcriptiones
Epifcoporum, habita fuot comitia , in quibus
creati funt Epifcopi Flavianus , &Ne&arius. Ad
Comitia vocatum fuiffe Acholium affirmant Epifcopi Italiae in litteris fupra laudatis , idque fi-

matia civitas , & Epifcopatus Tinienfis , led.

longe recentior , quam ut cum fzculo quarto
congruere poifit . Leo Metropolita Salonitanus
interfuiffe non legitur; cur abfuerit, id cauffae
eTe potui , vel quod Ecclefix Dalmtica: & Leo SaioSalonitanz procuratio multis illum officiis, ne- "0"nj-

gnificare voluit Socrates, cum eum inter Patres

Concilii Conftarttinopolitani annumerat ; ad Concilium vero neque accerfitum effe, eque ejufdem Adis interfuiffe , ill ud argumento eft, quod
inter fubfcriptiones Epifcoporum Acholii nomen
defideretur. Ita fit, ut nullus ex Dalmatia, five
ex Illyrico, five demum etoto Occidente, Concilio fecundo (Ecumnico interfuerit.
ceeiam
Concilium Aquilejenfe , quod propius rem
Aquiic Dalmaticam , atque Ulyricam attingit , habitum
,,oe'
eft iifdem confs. &anno eodem , iu. nonas Se-

gotiifque implicatum , ac devinhim tenebat j fuit, Ted

vel quod cum neque nominatim vocatus tfTct , f/J";
neque ulla lege aftridus, pro fuo jure, & ar- nummiCt.
bitratu Concilium Aquilejenfe adeundum ibi
non effcputavit; mittendum tamen cenfuit faltem unum de Provincialibus Epifcopis Felicem
Jadertinum, quema fu Parochia difceliffe iniufill Metropolitan! Epifcopi non eft credibile . Palladius, & Secundianus quamvis Ariani flagitii
virus animo incluum , & compreffum verbis ambiguis tegere conantcs, & hue atque illue tergi-

ptembris . Hujus Synodi cogendx cauffam buerunt Palladius, & Secundianus Epifcopi Dacia , qui, cum jam Pannonia, Mfia, &Dacia
fere omnis Nicaenam fidem reeepiflet, in angulum Dacix- ripenfis rejci Arianz impietatis
rcliquias fovebant j & peftem illam ferme jam
extinebm rurfus excitare, lateque vulgare mirum in modum ftudebant : id quo impunius facere poffent ac liberius , fidei & religionis Cat holies perfonam fibi ad teropus induere ftatuerunt. Itaque Gratianum Imperatorem adeunt;
queruntur fe falfo in fufpicionem haerefeos vocari } rogant, ut Concilium univerfale convocan
jubeat, in quo fuam ipfi cauffam agere, fuzque
fidei rationem reddere poffint . Eorum poftulatis
annuendum cenfuerat Gratianus, fed eum abeiufmodi confilio revoeavit Ambrofius , nihil tanti
effc diditans, ut propter duos tantum in perfidia
cariofos Sacerdotes y toto orbe effent Eccleji* fumJuffG m's facerdotibus deftitut . Jufit igitur Gratiat1, ni ni nus vicinarum urbium Epifcopis diem edici ad
*oum . conveniendum Aquilejam, nam , inquit in fuo
referipto, quod cimbroftus , & rit* mrito, &
Dei dignatione confpicuus Epifcopus Medflanenfi
civitatis , ibi multitudine non opus effe fuggets, ubi Veritas non laboraret in pluribus, fi tote effet in paucis; feque eorum y qui contra adftarent y adfertionibus , & Sacerdotes vicinarum
ex Italia civitatum fatis abundeque fuffuere poffe
fugg&it i abjtinendum venerabilium virorum fatigatione cenfuimusy ne quis vel maturo vo gravis y vel corporali debilitate confetlus , vel laudabili paupertate mediocris infuetas repetat terras .
Casterum fi qui etiam ex longinquis Provinciis
ad Synodum Aquilejedfem accdrent , noluit illis aditum intercludi
Convenerunt igitur Aquilejam duo, &triginta Epifcopi haud dodrina , quam fanditate illuftriores , plerique ex Itlica Dicecefi , aliqui ex
Gallia, ex Illyrico quatuor , itemque Legati
Gallorum, & Afrorum. Iliyrici noftri fuerunt
duo ex Pannonia, Anemius Metropolita idemque
Primas Sirmienfis j & Conftantius Sifcianenfis 3
five Sifcieniis, qui dicitur etiam fuiffe Legatus
Gallorum, quamvis Gallicam legationem Conftantio Araulicano , qui itidem interfuit, libentius adferipferim ; unus e Norico Maximus Emoienfis ; lunt tamen , qui ut yEmonarfi inter Urbes Iftriz, fic Maximus inter Epifcopos Iftrienles annumerant ; unus denique e Dalmatia Felix
Jadertinus . De Eventio propter difcrepantes leciones aliqua eft controverfia . Apud Binium,
& Labbeum in contextu legitur Citinienfis , in
margine Tinienfis j in editione Romana Cinetenfis dicitur, aliis placet Ticinienfis . Eft in Dal-

verfantes, convifti tamen hserefeos haud dubia;,

damnatique difcriTerunt . Tres e Synodo epiftolas ad Impcratorcs feripferunt Patres Aquilejen- TreiSy.
fes. In prima epiftola ajunt ex Imperatorum juf- JJfn^fj
fu , & praecripto fe Aquilejam ad Synodum con- laptrawveniffe; Palladium, & Secundianum Ariani fla- rei
gitii compertos , pariter cum Attalo ejufdem impietatis focio & participe, damnatos,& Epifcopali dignitate exutos; curandum effe, ut in eorum locum probata! fidei, & fanditatis Epifcopi fubftituantur } Phorinianos quorum adhuc aliquae fupererant reliquia; , omnino coerceri , iifdemque interdici oportere , ne impofterum Sirmii, uti folebant , clandeftinos conventus agcrent . In altera epiftola eos admonent , ne Urficinoaures prsebeant , qui adverfusDamafum fchifma feditionemque conflaverat , atque iterum fedem Romanam invadere conabatur; eumque ab
nefario illo conatu repellant . In tertia denique
ingentes gratias agunt Imperatoribus, quod co
rum fingulari virtute, vigilantia compreffis h$reticis, pax & tranquillitasEcclefiarum fit ftituta . Hortantur,utTimo^jeum Aexandrinum,
i Pauinum Antiochenum Epifcopos quorundam diffenfionibus agitatos in fuam fidem & clien
telara recipiantj & quam primum ad componen
da Orientalium Catholicorum diifidia Concilium
Alexandriamconvocari jubeant . Ita fublatis longeque ab Dacia fummotis Palladio, &Secundiano , eorumque fociis , nihil unquam hoftium fuperfuit, undepericulum aliquod timeri poffetllly riese , vel Dalmaticae Ecclefiz j quam cum univerfa Occidentali Ecclefia pet id temporis ab omni
Arianae hzrefeos labe incontaminatam fuiffe le
ftatur Audor Libelli Synodici , ubi agit de Concilio Aquilejenfi : Bfimani enim , & qui Calliam,
Hifpaniam3 itemque Spanogalliam , ltaliam , Campaniam , Calabriam^Sardiniam ,^cbajam , Scquicumque Occidentales Gratiani Imperio fuberant t
ab hertica illa lue erant immunes .
De Flaviano in locum Meletii Antiocheni Epifeopi fubftituto non fine injuria Paullini, qui
alter erat Antiochenfium Epifcopus , cum Damafo nunciatum effet, is Roma m ad Concilium
Generale Orientales pariter, atque Occidentales cnc.
Epifcopos convocavit , qui de Flaviani cauffa , & ,in" *
eledione cognofcerent , ac fententiam ferrent 5 ctt^e
idemque per litteras Thcodofium monuit , ut J* DmtRomam convenire Epifcopos Orientis juberet . cwm" o
In eamdem fententiam ad Theodofium litteras coniro.
dederant Epifcopi Italia; : fcripferamus dudum , ,
inquiunt, ut quoniam JLntiocbem civitas duos nam.
haberet Epifcopos Panllinum , atque Meletium ,
quos fidei concinere putabamus , aut inter ipfos
pax, & concordia , falvo ordine Eccleftaflico conveni-

leCLSi AiSALKlTAM A;
44
yeniret ; a'ut certc y ft quis corum } altero fuper- Epifcopi e Dalmatifl cum fuo Mctrpoiitd ,: at
:te j deccfffct 3 nulla fubrogatio in defnncli lo
probabilis caufTa excogitan' poteft ; fedcumAdis
cum, fuperflit: altero, ^igneretur . oit nunc Mele<- Concii fubfcriptioncsEpifeporum vetuftas abotio dsfuntlo , Vaullino fuperflitc j quem in comnu- Icvit .
nione neflra manfi'e confortia qua a majoribut
Ab anno $8i. fere fque ad nonagefimum hil'inoffhtfe duela teflantur , contra fas atque ordirtent jus farculi , dum Leo Salonitanam Ecclefiam re-F.cclcftaflicum in locum Mcletii , non tamfubroga- gebat , nihil peculiari memdlia dignum invenio,
tus ( Flavianus^) quam fuperpojitus afferitur Sub- quod ad Ecclefias Dalmatia; 3 vel Iilyrici pertijiciurit deinde Maximi quoque dcpulfioncm , & neat . Interca Maximus tyrannidem in BritanNttar i i elconem , cum neutra videatr j'ufla tfle hia occilpavit , ac Treveris federn Imperii cbft legitima j in dilquifitiontm 3 ac judicium vo- ftituit j quem Gratianus traduclo in Ga'liam exerrari oportere . At Theodofius quidem, ut Dj- citu bello petens , defertus a fuis , Andragafii
mafo Italixque Epifcopis obftquerctur } Oricrl- Ducis dolo apd Lugdunum intcriit an. 38$.
talibus Romanam profectionem imperaverat Hi vin. Kai. Scptembris, cum Theodofius fnb ini"
Vero ut Goricilium judiciumque Occidcnralium tjum ejufdem anni Arcadium Placilla conjuge
dccHnarent , anno 583. convencrunt Conftanti- filium fumma fpej &animij V ingenii prxdituth
nopolim y datifque ad Occidentales litteris duas titulo atque infignibus Augufti xvib Kai. Te*
potiflimum alfercbant excufationes , cur Romano bruarii impertrttt . Valcntinianus junior Gra1Concilio adefle non poflent , videlicet tempors tiani frater nmiffa Britannia , Hifpania & Gallia ,
ad convcriiendum prlh'tuti anguflias ; & metiirh qux ob inteiittim Gratiani fub imperium ditio periculum j nc quid derrimenti rprent Ec- nemque Maximi cccidcrant, Italiam, A fricara,
clefi* rientis longinqua illa , diuturhn E- Illyricum retirant. TsMediolani cum imperii fui
pifcoporum abfentia . Hujus Cohfhhrlnopolita- federn colloeaTet , Juftinx matris Ariana: fxmi-ni conventus meminit Theodorctus lib-. 5. cap. 8. nx impulfu , Ambrollo 3 exterifque Catbolieis
Sequcnli aflate ( anni 381. ) quamplurimi eorurn Epifcopis inftnfum fc prabuit, & edido fanxit ,
ad eandem urbem denuo regre.jp ( ncceffaria enim ut Ariartis Bafilics acfirCj & conventus agere lillcclefia negotia eos rcvocaverant ) Epi/hlath Fpi- ceret . Gontra Thcodofius iri Oriente ad rem Cafcoporum in Occidente coaftorum accepere ; quail- tholicam tuendam, omandamque fedulo ineubuit,
los hortabatur , ut , ubi jam Epifcoporum & omnem Arianis, ac exteris hxreticis coeundi
ttus congregatus erat y accdrent oit tarn lon- facultatem ademit; Anno 3841 ad exitum vergengum iter fufcipere omhino recufarunt ; fed tarnen tc Dnmafus fingularis doftrini ac virtutis Ponobitu
Epijhlam fcripferunt &c. Itaque Concilio Roma
tiftx lancliflimc obiit ; eique anno proximo ineun- Djmaii
te in Pontificatum fucceilt Siricius , qui bien
no omnium Occidentalium nemo ex Oriente in
terfuit, prxter Paullinum Atiochix , &Epipha- nio poft ad collapfam Ecdefix Africahx difcipli- Siricilll
nam reftituendam novem Caones condidit in Coh- Pap,
rtium SalaminaE Epifcopos , quibtis cum Hiero
nymus ex Oriente profeus , Reman lortgo in- eilio Romano Epifcoporum oftoginta , inter quos
tervallo rcvifit In hoc igitur Concilio Roma
an aliqui e Dalmatia vel Ulyrieo fuerint , inno Damafus, ut plerique cenfent -, quae fuperiori compertum cft. Anno 387. Maximus Italiam inanno Patres Conftantinopolitani de divinitatc Spi
fefto agminc ingredituri & nobiliffimis urbibus,
ritus Sancjtt docuerar.: ; riteque fanciverant, ea re- ac regionibus vaftatis , Aquilcj.im ufque cladts
a j ac firma tile juffit.} ex CUJUS approbtiione atCUS incendie circumtulit . Vakntinienum ex
Concilio Conftantipopoiitarioccciimenici nbmen , Italia cum matre fugicnteni , dirdenttmque re
& auftoritas acceflit ; ai tarnen ejufdem appro- bus fuis Theodofius peramaitcr excepit Theflabationem Leoni Magno , & Synodo Chalccdo- lonicx, omnia in cum officia pollicitus , qux ab
nenfi adfcriburit . Prxterca in quxftionem vocata ptimo parente , fidelique tutore prxftari poflent ;
eft clectio Flaviafli ad i;ontificatum Ancioche- & fuam illi fidem afiiriitatcoblbinxit , Galla Planum cvei ; & omnium kntentiis cauiTa adjudi- eidia Juftinx filia Valentiniarri forore in matriin que cata eft Paullino ejufdem urbis Epifcopo , cui monium dua . Narti Placilla prima Theodofii
fcjnff An- p^O. aliquos annos vita functo fufcclus eft Eva- conjux mater Arcadii , & Honorii ante biennium
'!"* gnus; nulla tarnen cenfura ififlifta eft Flaviano, decefleratj cujus eximiam religionem , ac pietjradjudic- eque i llx Pontificale nomen , murtufque abroga- tem Gregorius Nyflcnus funebri orationc comtum; ne plcrifque Orientalium , qui a Fhviano mendavit. Interca Maximus ex Italia in Noricum
ftabant , ecclefiaftica: concordia; perturbando aut copias traduxit, Aemonam obfedit , Petavionem
Schifmatis conflandi occafio praeberetur . - intra paueos diesexpugnavit 5 tum inPannoniam
tus vero habitus eft judicatufejue legitimus Epi- progreflus, Sifciam nobilem olim , atque opuilentanvurbem in fuam poteftatem redegit . Itaqu^
fcopus Conftantinopolitanas 5 poftquam de frau
de 6 neqiiitia Maximi 3 itemque de voluntaria Theodofius ingenti conflato exereim in Panno<Jregori Naiiaareni abdicat.ione eognitum fuit niam mag'iis itineribas contendit , quo feilicet
fcx teftimonio PanHinij Epiphanii, Hieronymi, oranem tyrannici belli rtiolem incubuilTc cognoqui \xi comitiis iilis interfucrant , vcl ab i fs , qui verat. Primum ad Sifciam collatis cum hofle fifuffragia tulerantj rem orjinem aeeeperant . Hu- gnis profperedimieavit ; altero deinde prxlio apud
tjus Corrcilii Romani cauflas, & Acta bievitcrcx- Petavionem co'mmiflo Maximi copias magna cla>ponerc oportuitj pr'optevea quoddubitavi non po- de aifeeit; demum fugientis exercitus veftigia perj.. 1 1, teft , quin tidem intc-rfuerit Leo Metropolita Sa- fequens in Italiam defeenditj & Aquilejam obfe
biuQu lonitanus cum Epifcopis Dahv.atiae . Nam fi ex dit, quo fe Maximus e fuga recepciat ; ibi pu
cum pro. longinquis Hlyrici partibuS Romain ad id Corr- gna inita cum Tyranno debellatum eil, qui pro*C Kpi- ciHuxn convencrarit Acholtis Thefialonicenljs <k ditus a fuis > atque in Theodofii poteftatem traicopii in- Anemius Sirmic'ilfis , ut doeet tielus llpiftolae dhus , ab exereim trucidatus eft anno 388. v. Kah
vttfuit. orientalium inkriptx t)amafo , Amhrofio , Brit
Augufti , vel ut Socrates tradit , vi. Kai. Septemtoni , Valeriano , AcMio , ofnemio > BaftUo ^ & bris . Hxc Zofimus, & alii . Ita Theodofius Vaxxteris Sanctis Epifcopis in magna urbe l\pma con- hntinianum in Imperium reftituit, eumdemque,
nwatis ; nulla atis jufta 5 quo minus adeflent cum Ambrofio, j8c ecclefia Catholka reconcilia*
vit,

LEO I. EPISCOPUS SALONIT. XXVIII.

vt, qui fpreta matre Arianaque perfidia haud
impenfius deinceps alterum , quam alteram coJuit , maximifque beneficiis cumulavit . Quod
hujus anni fupererat, & huic proximum, itemque alterum Theodofius in Italia tranfegit , ut
declarafit leges rei Chriflianx, & Catholicx perutiles, quas Aquilejx , Mcdiolani, Romxcondidit; cuminterea Arcadius Auguftus res OrienPr*fti tis adminiftraret . Per ea tmpora Prxfeduram
Pretoria- Prxtoriam Italix, atque Illyrici gerebat Polei Ulyricia
mius, huic Flavianus , Flaviano Neotherius fuo
ceflt, ut docet Gothofredus in Chronico Codicis Theodofiani . Anno 390. Theodofius Mediolani cum effet, de audaci Theffalonicenfium faCedes cinore admonitus , ( Boterichum quippe IllyriBicenl. corum militum Prxfedum per feditionem interfecerant) adeo exarfit ira, ut acerbiffime in eos
animadvert] jufferit ; porro ufque adeo fxvitum
eft in noxiosjuxta atque innoxios , ut milliahominum circiter feptem in theatrum coada contrucidarentur immiifis legionibus ; fed mox ob
cam cxdem ab Ambrofio Epifcopo graviter increpatus, templique aditu prohibitus, publicam
peenam ab illo impofitam rite perfolvit ; ac le
ge infuper cavit , ne capitales fentcntiae ante
trigefimum diem rate haberentur ; nimirum ut
fpatio ira? dato, eas revueandi facultas iracun
do Principi daretur .
Cum in partibiis Illyrici turbatum effet , auUonofui
Tp. fardi- dore Bonofo Sardicenfi Epifcopo, qui Ebionis,
ccnfii ha- & Photini flagitia inftaurare, ac diffeminare ccercliarcha.
perat , aiferens prxterea Deiparam Virginem a
partu Chrifti alios genuifle liberos ; id malum
ne latius fcrperet , omnem operam adhibendam
cenfuerunt Epifcopi lnitimi , prxfertim Any
fius Theffalonicenfis Epifcopus , qui cum Primatis , & Vicarii Sedis Apoftolicx nomen gereret, ac muere fungerctur, fuarum partium effe
duxit ea dc re Siricium Pontificem admonere .
Verum hxrefis Bonofiana jam delata fuerat ad
Synodum Capuanam anno 38p. qua decrevifde
Bonofi cauflia cognofcendum , ac judicandumeffe
Anyfio Theffalonicenfi & Macedonia; Epifcopis e prxferipto vcterum Canonum , qui jubent metropolitam, fi de crimine aliquo poltuletur, a proximo metropolita & finitimis Epifcopis judicari . Dacia vero, cujus metropolis erat
Sardica, confinis erat Macedonia? unius Hfmimontis intcrjedu dirempta . Adde, quod Anyfius,
non folum Macednica; , fed ctiam Dacicx Dixcefi prxerat jure atquc audoritate Primatis &
Vicarii fedis Apoftolicx. QuareSiricius Anyfio
refpondet fibi jam non effe integrum de Bonofi
cauffa cognofcere , ac decernere , quando fe approbante Concilium Capuenfe hujufmodi cauffx
cognitionem Theffalonicenfi , cxteriique Mace
donia; Epifcopis demandaverat . Ipfi ergo coada
Synodo in eum inquirerent, & pro delictorum
gravitate juftis , meritifque pnis animadverterent. Ad hxc, impas quafdam Bonofi opinio
nes acriter perftrineit , & divinarum fcripturarum teftimoniis refellit . Itaque Anyfius anno
In Conci. 390. coadis Epifcopis Dixcefeos Maccdonicx ,
lie Bonofum quidem, cum manifeftis hxreticarum
dnico
damai* opinionum criminibus tcneretur, Epifcopali of
tui ;
ficio ac titulo privatum ab Ecclefia fegregavit }
eos vero, qui a Bonofo facris ordinibus initiati fuerant, modo ab ejus nefario dogmate ab
horrrent, in eum , quern quifque obtinebat ,
gradum recipiendos effe cenfuit.
Eodem anno Ambrofius admonitu , juffuque
Siticii Synodum Mediolanenfem coegit , utquam

45
Siricius contra Jovinianum , ejufque collegas
pertulerat Romx , fententiam vulgaret 5 Ecclefixque etiam Mediolanenfis judicio configeret in
famem ilium hxrefiarcham, qui intra Mediola
nenfis cxnobii clauftra habitu cultuque monachali per fraudem aliquandiu verfatus Romam fe Hijovtcontulerat , ut male prcllum ad earn diem vi- concilie
rus hxrefeon fuarum clam, &di(mulanter ani- M<dioi.
mis Romanorum inftillaretj ipfamque, fi lice- nen<l"

ret, Catholicx veritatis fontem inficeret. Mul

ta il le impudenter , impieque effutiebat , qux
cum fide Orthodoxa , & fandifimis Ecclefix
inftitutis pugnabant; illud capitale, quod nihi10 majoris apud Deum meriti Virginitatem ,
quam matrimonium effe afferebat. Concilio Mcdiolanenfi plures Epifcopi ex remotis etiam
provinciis interfuerunt 5 duo ex Illyrico Maximus yEmonenfis ex Norico , Felix Jadertinus ex
Dalmatia. Hunc a Leone Metropolita Salonitano miffum fuiffe credibile eft 5 qui pro fuo ilu
di fidei Catholicx tuendx , vindicandxque ab
hsreticorum corruptelis, aliquid fubfidii ad pe(1cm illam profligandam e Dalmatia etiam conferendum putavit . Cxterum Jovinianus licet
Romanse , & Mediolanenfis ecclefix judicio
damnatus , hand tarnen deftitit prava dogmata
tueri, atque in vulgus fpargere j prxfertim vero
monachos fane multos ad fuam fedam abduxit,
quoi Theodofius , & Arcadius legibus peenis infeftati funt; & tandem Jovinianum fervi11 fupplicio affedum Arcadius in Boam Dalmatix infulam rclcgavit ."
Anno 391. Theodofius in Orienten. , anno
quam inde difcefferat tertio, reverfus cum ef
fet j ejus profedio pravis hominibus rerum no*
vandarum , exitiique Valentiniano moliendi occafionem prxbuit . Itaque anno infequenti Valentinianus Auguftus fraude , & dolo Arbogaftis Comitis Viennx in Gallia ftrangulatus eft
idibus maii , atque ut voluntaria mors videretur, laqueo fufpenfus. Obiit altero Sc vigefimo
xtatis anno , Princeps fuopte ingenio probus , ac
pius, fed optimam indolem corruperat Juftina
mater , cujus inftigatione multa in religionem
}>eccavit, quxdeinde, Ambrofii monitis &coniliis ad meliorem frugem revocatus , eximia
pietate correxit . Eum fummis extulit laudibus
Ambrofius in funebri oratione Mediolani habi
ta, a quo ante obitum baptizari fummoperecupiebat . Is fcriem claufit Imperatorum Illyrici
generis , qux a Probo duda , & per annos cen
tum ac fere viginti continuata in Valentinianum fecundum dfinit . Poft hujus internum Eugenius quidam obfeuro loco natus nulla re re
lia memorabilis , fautorque Ethnicx fuperftitionis, Arbogaftis potentia fretus tyrannidem
occupavit . Theodofius anno 393. Honorium
alterum filium Auguftum appellavit, quem alii
ante triennium Auguftali titulo ornatum affir
mant . Anno autem infequenti Eugenius in Ita
lian! cum veniffet, Alpium anguftias munitionibus, ac prxfidiis obfedit , ut Theodofio iter
difceniumquc in Italiam intercluderet . Theodo
fius quippe, Orientis cuftodia una cum duobus
filiis Auguftis Ruffino prxftdo Prxtorio tradita , vere ineunte Conftantinopoli difceffit , &
ingentem ex Romanis, Illyricis& barbaris colledum exercitum per Daciam , Mxfiam , Pannoniam, & Noricum provincias Illyricas traduxit. Alpibus Juliisfupcratis prima die apudFrigidum amnem haud fane profpere pugnavit ; al
tera vero die poft effufas ad Deum preces divinitus

fe t S I A

SLsif M'Ai

his adrhoits' ft , tit copias in aciem deducerct, ccelo rempeftat favchte tel in ho
lies urtd emita ftierarit , retorquentc . memora*bilcrh victoriam rcportavit . Extinis dbus *
rannis Eugenio, qem milites bbtruncarurit , &
Arbogafte qui fibi vbluntariam eohfeivit j cxteros viftoris clemehtia fervavit : Hxe
victoria1 Theodofio poftrema fuit 5 qippe anno
$95:. Arcadio y S: Hohofi 3 quorum alterum
Contantihopoli in Italiarri ,evocaverat$ imperii
hxredibus relictis > cV StilichortiS fideij. ac tute5 flroJo- ^ cbmmendatis^ Mediolani obiit xvi.Kal. FelltibltflJ; brurii , Imperatbrum riulli fe.endusj acerrirfius
hxreticorum hoftis , religiohis Chriftianx pro
pagator eximius . Porfo hoc codem nno 39 j 3
qui Theodofio imperndi priterj ac Vivendi
finem attulit , concludimus Pontificatum Salonibnurtt Leonis, cui Joannes IV. fucceflltj
l i:
joannes W. pifcbps Salonitanus XXlk.
nb an. 395; ad an. 40 j.
1*
DUm Joannes V: Ecciefix Salohitahx i &
JV. Ep.
Dalmtica prfuit, nulla quies in Roma
alopit.
no
Imperio
; five a domefticis feditionibus i aN
m Leoni
que tumultibus , five barbarias bellis , atque
incurfionibus , nullum otium fuit . Nihilo tranquillior erat per eadem tempor Eccjefix flatus,
queiri in frica Dohatiftx , in Orihte vero ,
atque in Occidente tum acrrimas de Origenisdoiftrina controverfix., tum Ecclefiafticx diffenfiohes ob Joanhem. Chr^fotomum fanftiffimum virum per yim, & faftionem ittiqbrumhominum
fede Coriftntinopolitana depulfufh , acriter vehrbenterque pcrturbrunt . In eo motu temporura j in tartta comium return yarietate > &
converfi'ohc j quemadmodum fe geTcrit Joannes }
qualefn 1 in officio fuo fungehdo prxliterit ,
'quidve dignum litterii ac memoria egerit, ne
mo lcriptis mandavit j ut fi qux feripta ) &
monumenta ol;m exftabant, omnia Vetulias abfumpft , & obliyio dejtvit ; Qyamvis autem Dalrmtia eque fedeS bellorum fuerit j heqe prxli, aciefque conferas viderit j tmen cum bello
ardrent fittitjmx regiortcs^ bellorum incommo'i 'j te clamittcs iri ,eam redundafle necefle cj
pra?fertim cum & barbarorum iiruption.ibus cxipofita effet i {k Romanis , , brbricis copis
tranfitum prberct. qportuerit . In illis vero contrbvcrfiis) ac di/diisj qua? rein Chriftianam diftraxerant 3 non eft cur dubitemus 3 quin Joan
nes cancrjque Dalmatian Epifcopi fe'euti fuerint
Ecclefi? Romanic judicium , & auftoritatem >
atque ab eorum partibus fttteriht , quOs Pontifcx Romanus fuo patrocinio , fuque cmmuniorte dignos effe cenfebat . Ac Pelagiahis quir
dem ; five OrigenSahis c'rroribus nullus ditus ad
cccIcHatn Dalmaticam labcfa<5tandam per id tcmpoiis patuit ; ed i liquam Dalmatra partem
toeicio qomdo lcs Photinia'na irrepfit ^ qap
'rietefta mul & depulfa eft ,
Ad initia rcadi , & Hoh'ori referenda eft
ccebcrrim
illa divifio.Illyrici Oricntlis i &Ocimperii, .
& H.lyriet ridenralis . Mrlens Thcodohis anno , ut dixi 3
Prichtilif S95 betdA Imperii .duos filios. reliqait Arca'So?-1"
cciv&\\\iri diurft', & Horiorium; huic Occidcntem, illiOrientem a'ttribuit . Turn ccrtis fixifque inter Im
perium utruique limitibfts chftiTuts 3 qus a
fuperioribus Impcratoribus inchoata 3. Velutiquc
idmnbrata facrat > perfea taftdtfm eft & -

luta 3 cbpitque xinde omhium lktefisj & fermonibs clbrari bipartita illa Imperii Roma
ni in Orientale, & Occidentale divifipj tenuiN
que ahnos circiter ocloginta ufque d interiturri
Imperii Occidentalis ria cum Aguftulo poftremo Occidentalium mpelatorum extini . De
hac divifionc , & finiblts utrique Imperio interj'cdis j plura diximus parte prima Prolegome
non ; cap. . .4. Porr di vionem Imperii , ut
ibidem declravimus , confecuta eft divido Illy
rjei Orjentalis, & Ocidentalis . x qiio Impe
rium Romanum in dos plurefvc Impeiatores
diltrahi eeepit 3 alterutri , five uiil eoium ferc
lehiper totum integrumque Ulyrichi traditum
eft. At poil Theodofium Arcadio, & Honorio
rerm potiris, pars Illyrici ad folcm Oricnterri
Vergens ad Orientale Arcadii 3 pars altera in Occafum ipeftns ad Occidentale Honorii Impe
rium acceffit ; atque hoc quidem Occidentale
illud Orientale Illyricum diclum eft . Illyricurd
Occidcntlc cuiri Africa Prarfefturie Practorianas
Italics HonoriUs fub Uriius. Disccfeos nomine
annexuit . Ita chim in Notitia Dignit. utriulque.Imperi fcriptum eft : Sub dijpofuione Viri
llluflris Traf'ei, Pratorio Italia Dixcefes infra*
{cripta Italia , illyricum 5 Africa . Porro diaecefis Illyrici Ocidentalis provincia fex y Tanmnia fecunda , Savia , Dalmatia , Vannonia pri
ma j l^oricutn Meditenaneuni , & Tipricum Hi1penfe . Has per Magiftratus inferiores fuos cuique provincia prxpofitos regebat Vicarius Prae1
fefti Prsetqrio Italia; , Sirmii in Urbe totius Il
lyrici Ocidentalis primaria coriftitutus ; qui qui
dem abeft a Notitia, proptcrea quod hxc corifefta fit fub Theodofio juniore 3 cumlllyricurri
Occidentale magna ex parte fub barbarorum ditioncm i tyraniiidcm tec iderat j proinde
Vicarius i qui huic p'rieffet, creati mittiqueSirmium defierat
Illyricum Orientale cqhftabat eic duobusDiaccelibus Macednica , & Dacica ; hc quinqu
illa fex provincias complcftebatur 5 utramque fiius
rctjebat Vicarius j alter Sardica in urbe totius
Dacia? principe, alter Thcffalonicae , qu* civi
r,as Macedonia; cput , Metropolis fuit 3 jus
dic'cbnt . Utrique & Dserefi &. Vicario unus
prxcrat prprius pceuliaris Prxfe^us Pretorio
Illyrici j quen . Magiftratum Auctor Notitia? plu^
rali numero fubjecit 3 hon quod pluies effent
uno i & eodem tempore Prxfe'fti Pratorio Illy
rici 5 fed quia uni Prsfedura funelo} alius dcinceps atque alius brogari folcbat . Nec aubiu'm qliin una cum Vicario Dixccfeos Ma
cednica: fedm habcrct Theffalonicx in urbe to
tius Illyrici Orientalis longe maxima, & opulcntillima , ex qua in Dixcefim utramque jus
fuu'm procura tionemqc latiime protendebat ;
& duobus V'cai"iiSj itemque reoribus Provinciarum ac civitatum imperabat. Rem totam ex
notitia filpra iau.data addifcere juvat : Sub difpofttione Virorum Jlluflrium Prxfetlorum Tratorio per
illyricum Diaicefes infrafcriptx ; Macedonia , & Da
da . "Provincia Macedonia fex chaia , Macedo
nia 3 Creta , Theffalia , Epifus yetus , Epirus no
ta , & fars Macedonia Salutaris . Trovincia Daia 3 Dada Mediterrnea > Dada Fjpenfis , Mafia
prima y Dardania , Travalitana , & pars Macedo
nia Salutaris . Sed hxc omnia fatis , fuperque
dcclarata fufrt parte prima Prolegomenon , ubi
provincianam fines, & Magiftratus deferiptos inVcnics .
Illud Wc animadvert! velim ex hac nova Illy
rici

JOANNES IV. EPISCOPUS SALONIT. XXIX.

rici civiliqne divifione, nihil immutatum fuifle
de antique ccclefiaftica Illyrici forma, cVdefcriptione: alia quippe, ut prxelare ajebat Leo Ma
gnus in epiftola ^4. ratio eft rerum fttcularium ,
alia divinarum . Totum eniin folidumque Illyricum , quod partim in Occidentalis , partim
vero in Orientalis Imperatoris jus ditionemque
conceflt, in fua fidc retinuit, ac poteftate Ro
Unier. manus totius Occidcntis Patriarcha j quamvis
fnm Uly huic multx deineeps pro tuendis, retinendifque
ricum Oc
cidentale, provineiis Illyrici Orientalis j &gravi(Iimx con
& Orien tentions fuerint cum Epifcopo Conftantinopotale fob litano, qui potetitia fretus , ac favore Imperapoten >ie
Patriar rorum, in omticm fuae ditionis amplificando occh* R* cafionem ineubuit . Itaque Romanus Pontifcx uti
niaoJ.
ante., fic pnft bipartitam illam imperii , atque
lly^rici divifionem, duos apud Ulyricos conftituit Vicarios , alterum Sirmii , qui Occidenta
lis, alterum Theffalomcte , qui Orientalin Illy
rici prorir.ciis jure fibi delcgato , & nomine,
atque auftoritate fedis Apoftolicx prxfideret .
Sed Sirmienfis Primatis Vicariique Apoftolici
poteftate exemptam fuifle Dalmatiam , faepe di
ctum & alibi demonftratum eft ; qua? quidem cum
Italix prxima effet, eundem , quem Italia Pri
matem coluit femper, agnovitque, antequam Me
tropolita Salonitans jus , nomenque Primatis
obtirteret . Quare cum divifo inter Arcadium,
& Honorium xque Imperio , atque Illyrico ,
nullam varietatem , aut divifionem fubierit Ecclefia, & Hierarchie Illyrica, Joannes Salonarum Epifcopus adverfus Primatem Romanumeadem, tiux ab Italicis Epifcopis , ac Metropolitis prxftari folcbant, obedientix ac fubmiflionis
officia diligenter lanfteqe fervavit .
Ad calamitates cladefque illorum temporum
quod attinet, immatura duorum fratrum Auguftorufn arts > Deque fatis ad cavendum idnea
( alter quippe duodevigefimum , alter undecimum artatis annum vix attigerat ) ouportunum
utrumque hominam improborum perndix fecit,
non fine gravi diferimine imperii . Summa tum
erat duorum prineipum virorum auetoritas & potentia , Ruffini Prxfefti Prxtorio in Oriente,
Roffinui ,
tc tilicho Stilichonis Magiftri Utriufqlie militia? in Occi
auoret dente. Alter alteri cum invideret, utrique irau*
turbirum latio, & ambitio exitio fuit. Ruffinus cum ini
in utroqat
imperio. cuo animo ferret Stilichonem fibi prxlatum , cui
Thcodofius Honorii , & Imperii Occidentalis
tutelamcommiferat , ac doleret hliam fuam , quam
Arcadii nuptiis deftinaverat , Eudoxiae Promoti
viri Confularis nepti pofthabitam > Gothos ,
tit creditum cft> atque Huftnos excivit, ut quas
fibi putabat illatas injurias lcifccretur , & per
cardes, ruins viam fibi ad Imperium muniret . Hunni quidem in Afiam effufi diripiunt
Syriam > agris oppidifque incenfis > Gothi ve
ro, ducc Alarico, Thraciam, Mxfiam, Mace
donian! , Pannoniam > & Illyricum fere omne ,
ufque ad mare Adriaticum populati omnia fer
ro, & igni Vaftarunt . Stilicho Ruffinianx proditionis nud ignarus , fimul ut Arcadio opem
ferret , & Ruftnum opprimeret , exercitum a
Theodofio relium, & cum Occidentalibus copiis conjunfturn e Gallia deduxit in Theflaliam ,
quo Vis omnis illa barbrica confluxerat . In
manibus erat victoria ^ intentique milites nihil
avidius, quam pugna; fignum expeftabant; cum
Arcadius, Ruffini impulfu, Stilichoni per nun
cios imperavit , ut exercitum Theodofianum ,
nulla mora interpofita, Cohftantinopoim remit
ieret. Paruit Ule, dimiffo Orientali, cumOc-

47

cidentali exercitu in Italiam revertitur. Gainas

Dux Gothici generis , qui jampridem ad Ro
manos tranfiverat , juflu Stilichonis Orientales
copias Conftantinopolim revexit, frementes indignantefque prxreptam fibi fraude Ruffini tarn
certam exploratamque viftoriam . Nec vero id Raffinai
Ruffino impune fuit . Nam exerciuii redeunti bmmilitidicum Arcadio obviam progreflus ab ipfis mili- ccrptui.
tibus, quorum in fe odia concitaverat , fdum
in modum difeerptus , codem , quo Theodofius
obierat anno, crudeli juxta ignominiofaquemorteoceubuit. Eutropius Eunuchus, quo cum Sti
licho Ruffini perdendi confilia inierat , & ipfe StrlicJi
ab Areapaullo poll Stilichonem veritus, cum ab Arca dio hofti
dio , & Senatu hoftem judicandum , ac proferi- imperii
bendum curavitj id quod ab Arcadio abaliena- jadicaioit
vit Honorium , qui Stilichonem in prime Ca
rum habuit , & Mariam ejus filiam in matrimonium duxit anno 598. Gildo Comes Africa:
ab Theodofio prxpofitus Africam regnique faftigium occuparc conatur 5 fed per MafcezeJem
fratrem fuum , quem Romanis copiis inftruum adverfus ilium miferat Stilicho , oppreffus debitas perfidiae pcenas luit , Deo pro legi
timo Principe , fratrem in fratrem armante .
Africana victoria in annum 398. iticidrt , Ho
norio Augufto IV. & Eutychiano Cofs. , qui
fuit annus duodequadringentefimusaersE Chriftianx. Gainas Tribigildo conlanguineo fuo, &barbaricarum legionum Prxfedo in iceleris focictatem aflumpto, ftatum Orientis perturbt . Ita
inter utrumque convenerat , ut Tribigildus qui
dem aperte deficeret, Gainas vero Dux belli ad
verfus Tribigildum ab Arcadio delecTros rein
ex utriufque opportunitate gereret . Eutropins,
codem agente Gaina , qui nimiam hujus Eumichi potentiam , & arrogantiam pcriniquo animo ferebat, omnibus fpoliatus ornamentis, intcremptus eft anno ipfo 399 , quo Confulat um
geffit ejufque de faftis monumentis publicis
abrafa eft memoria . Gainas nihilo plati or clb Eutropio, tumultus ckre inftitit , & aperte
rempubh'cam oppugnare . Eum tandem hoftem
imperii ab Arcadio judicatum , Fravittas genere item Gothus , fed in Romanos , quam in
gentiles fuos propenfior , navali prxlio vicit,
capmmque interfecit fub finem anni 400 , vel
fub initium fequentis, ut fcriptum eft inChronico Alexandrino> Sunt tarnen , qui eum fuga
clapfum ad fuos Gothos ultra Danubium rc
vertific tradunt, ubi haud multo poft ab Hunnis ce fus eft .
In Occidente ingens barbarorum multitude Alaricus
ineubuit . Alaricus Rex Gothorum , poft deva- TlJrricam,
& Dalftatum Illyricum, ac Dalmatiam, in Italiam pe- liara
netravit. In Liguiibus apud Pollentiam a Stili- flat.
chone vus , caftrifquc exutus cum reliquiis
barbarici exercitus fugam capefivit . Sufpicio fuit
Stilichonis perfidia Alaricum evafife, qui barbarum Regem liberum intacbimque abire fiverit> ut cum fibi ad nefarios conatus perficiendos conciliaret. Hanc vidoriam alii ad fecundum, alii ad tcrtium cjuindi fxculi annum referunt. Honorius Alaricum fibi fuifque agros,
quos incolerent , ac fedes pctentem ut averteret
ab Italia , Gallias , & Hifpanias eidem habitancas tradidit , cum eas ipfe provincias retiere
non po'flet . Quo cum Alaricus pergeret , Saulus homo Ethnicus , atque impms , cui Stilicho
exercitum commiferat , ipfo Pafchatis die Go
thos nihil talc metucntes, divinifque rebus opcram dantcs temerc aggreflus ab illis vincitur .
Sunt

'4ti

ECCLESIA

SALONITANA.

Sunt qui cenfcant id faum impulfu Stilichonis,

ut barbarorum regem irritaret , & aliquid hinc
quoque turbarum orirctur , fuis confiliis ac eccptrs perficiendis opportunum . Poftea Alaricus
cxercitum gravibus, & peftilentibus morbis diminutum in Pannoniam , & Noricum revexit ;
quo cum Stilichonc fdus junxifle tradunt , ut
ejus auxilio, & copiis, five ad bellum cum Arcadio gerendum, five ad Imperium Honorio ademptum occupandum uteretur , Interea dum
Alaricus in Illyrico ad vires copiafque reficicnSadagi'das, atque inftaurandas incubuit, Radagaifus alAej ter Qothorum Princeps cum" quadringentis mil*Am*. libus , uti Zozimus fcripfit , vel ducentis, ut
Orofius, & Marcellinus , totam inundavit Italiam, hoftis longe omnium teterrimus , &Chriftia-nis infenfus . Quam omnem multitudinem StiIicho mira felicitate Fefulanis inclufam montibus
ac fame domitam , fere fine armis internecione
cfclevttj duce ipfo capto, & occifo 5 quod anno
405 Profper, infequtnti Marcellinus accidifle fefunt . Hace erat utriufque imperii facis pa-

fcient'm fua divinum habere arbitram Majeftatcnff

apud quam fe integro devotionis offici$ ipfe riderit } qualiter debeat approbare 5 integrum de Ruf
fino judicium ipfius confeientia: , Deoque humariarum mcntium infpectori relinquens. Sed Origenis dogmata gravi centra confixit, ejufquelibros a Ruffino latine redditos vetuit legi, retineri . Origcniana flagitia itidem damnarunt ,
ut Hieronymus teftatur libro fecundo contra
Ruffinum , Bcati Epifcopi . . . Theopbilus Alexandrinus, & Vencrius Mediolanenfis , & Cbromatius Aquilejcnfis , Scomnis tamOrientis 3 quam
Occidentis Catholicorum Synodus pari ftntentia ;
quia & pari fpiritu ( Origenem ) hxreticum demnciant populis . In eamdem Origenis damnationem hand dubie confenfit Joannes Salonitanus cum omnibus Epifcopis Dalmatixj oronia Ruffinian Intcrpretationis excmplaria , fi
qua Ruffinus Aquileja, quo fe poft fuum e Pal- Orm|,
ftina reditum contulcrat, in Dalmatum fubmi- ~r '1
fit, ab oculis , manibufque Dalmatarum remo- \ '
venda curavit . Nam per varias Dalmatiae urbes di,Pfrrt

fie miferanda , dum Joannes IV. ecclefiam Salonitanam guberjiabat; atque inde conjici velim
e communibus illis calamitatibus , quantum illi
a-d Paftorale officium operofae follicitudinis curique acceiTerit, & quam fedulo vigilandum efJoinftf fit , ne qua labes e gentium exterarum corru*,?i"'it"n' Pte''s & Ariana Gothorum contagione, moritu,'* foi. bus ac fidei Dalmatarum adhaerefeeret ; quantofcjtDl ^ue Pcre bborandum, ut populis illis tempoeiiiit *im* >um acerbitatc affliftis, hoftium incurfione confwfiti
territis , fumptibuique bellorum exhauftis folatium, & auxilium afferret ; ut captivos fervitute barbarorum eximeretj ut quos clades barbariea e finitimis regionibus depulerat , prfugos
Xciperet, rebufque omnibus ad viftum, & cultum neceflariis , vel e piorum eleemofynis, vel
e redditibus Ecclefiarum inftrueret.
Jam de rebus Ecclefiafticis illorum temporum
pauca utfubiiciamj Arcadius , & Honoriustum
jElthnicis atque ha;reticis comprimendis , tum legibus adverfus utrofque, reique Chriftiana? utiJiifimis promulgandis , nihil ab fe ftudii opera:que defiderari paffi funt , quod ccclefia Catholica incolumitas ac dignitas requireret. Anno
398. diem obiit SiriciusPontifex Romanus, cum
anno fuperiori Ambrofius Epifcopus Mediolanenfis, ingens illud ecclefiat decus ac praefidium,
ad fuperos migrafletj & triennio vel quadriennio
poft alterum Occidcntlis ecelefiae lumen , extinus eft Martinus genere Illyricus , Sabaris
natus in Pannonia , & Turonum Antilles , vir
ob excellentiortm quolibet fanftitatem
facculis omnibus admirandus ,. Anaftafium Siricio
fufTcclum mircexercuit , ac follicitum habuit Origenis fautorum infania , quorum e numero eTe
dicebantur Joannes Epifcopus Hierofolymitanus,
Ruffinus presbyter Aquilejenfis , Palladius GalaveHU**6 '
^uos ^an^-us Hieronymus, itemque Sanclus
Do^i" Epiphanius 'Salamina; Epifcopus fuis fcriptisexar.genii gitarurt. Ecclefiafticae huic controverta? , quae
toto Oriente atque Occidente fervebat, ob pravam Origenis dodrinam cauTam occafionemque prabuit Ruffinus j qui Origenis libros
wioji pxr una cum erroribus , quibus referti
erant, e Grico in Latinum converterat, in urbemque invcxerat . Interpretatufne tantum fuerit
Ruffinus ) an ctiam fecutus errores Origenis, non
liquet 5 & Anaftafius quidem ab omni contra Ruffinum fententia , cenluraque abftinuitj cum quipjx; ajebat in fuis ad Simplicianura litteris , con-

ea difperfa , ac difftminata fuifle intelligi poteft

ex Hieronymo, qui libros Ruffini Roma:, in Italia , atque in Dalmatia divulgatos efic affirmt
Apologia 5. adverfus Ruffinum : Et unde oro te
librorum tuorum ad me fama pervenit ! Quis eos
J{pm<e ? quis in Italia ? quis in Dalmatiadiffeminavit ? Cum ceteris autem Ruffinianis etiam
libros Origenianos a Ruffino in Latinum fermoncm translatos , fuiffe permiftos illatofquc in Dalmatiam admodum verifimile eft.
Sub Anaftafii Pontificatu apud vallem Anauniam Tridentinam Sicinius Diacottus, Martyrius
Lector, Alexander Oftiarius ab Idolorum cultoribus ca>fi , egregiam pro Chrifto mortem oppetiere , quorum reliquias cum Sanftus Vigilius
Tridcntinus Epifcopus, paulio poft & ipfe proeclaro martyrioperfunftus , Mediolanum adSimpHcianum mififlt, Dalmata quidam utroque lurninc orbatus, oeuios ad facrum feretrum fimul
applieuit, & facultatem videndi acetpit. Rem
p3rrat Paullinus in vita Sandi Ambrofii : Cum
reliquias Mediolanenfes fumma cum devotione fufeeperunt , adveniente quodam caco, & referente cognovimus , qui codem tatlo leffulo > in quo
Sanorum reliquia; portabantur , lumen reeepit :
eo quod pervifum noisvidiet navem appropin~
quare littori 3 in quo erat multitudo albatorum .
Quibus defeendentibus ad terram, cum unum de
turba precaretur , ut feiret qui e'ent ii yiri , audierit Jmbroum ejufrue confortes . Ouo audita
nomine, cum precaretur 3 ut lumen eccip et , audivit ab eo : Verge Mediolanum , & occurre fratribus meis , qui illo venturi funt ( defrgnans
diem) & recipies lumen . Erat enim vir (utipfe
differebat) de littore Dalmateno : fe ante venijfe in civitatem a'erebat , priufquam r?6to hi.
nere reliquiis Sanctorum oecurriet nondum videns , fed tatlo lculo videre capie .
Anaftafio e vivis exempto , fubleclus eft Innocentius anno 402. vel fupcriore , ut aliqui voJunt, cujus Pontificatus initia nobiiitavit Joannis Chryfoftomi iniquorum hominum calumniis
oppreffi patrocinium fufceptum . Per ca tempora variis in locis Hsrcfiarcha; , five hirctici Ecclefiam Catholicam oppugnabant ; Jovinianusin Je'B{
Jtalia , qui quamvis femel atque iterum Romx , '. '
Mediolani damnatus fuiffet , clandeftinos tamen conventus, & virulenta dogmata incautorum mentibus, atque animis inftillarc pergeb^t; item VigiVigilantiys in Gallia , qui cum alia multa ita- Hdim*
pie

JOANNES IV. EPISCOPUS SALON1T. XXIX.

pie doceret, tum martyrum reliquiis nullum ho
norem adhibcndum efle aTerebat; acdemumHcividius, quidefumma, & fingulari Deipara Virginitate aufus ore polluto detrahere , earn nefarius ille antepartum quidem integram illibatamqe fuiTe fatebatur , a partu vero neququam ,
fed plures e Jofepho liberos fufcepifle per fummam impietatem contendcbat . Horum omnium
blafphemias haud inultas paffus Hieronymus loculentifmis argumcntis, & facrarum litterarum
apertiffimis teftimoniis confodit . Ex hac haercfeon faece nihil prorfus ad Ecclefiam Dalmatix
labefadandam demanaflc conftat. Verum in ea
Dalmatian regione , quam prope ab Iftria finus
Mafeui Flanaticus alluit , Marcum quemdam ex impuflidiinia- ro photinianorum grege impas Photini opiniones difleminaTe , intelligi poteft ex epiftola Innocentii Papae ad Laurentium Senienfem Epifcopum ; neque enim audiendos cenfeo , qui hanc
cpiftolam ad Senenfem five ad Senarum in Etruria Epifcopum fcriptam putant j id quod neque
, .
Holftenius , neque Tlemontius probant . Porro
cum Innocentius has litteras, non ad Joannem
Metropolitan!, fed ad unum ex illius Epifcopis
provincialibus dederit, argumento eft , peftem
lllam intra unius Parochiae Senienfis fines graffatam eTe , non vero in alias Dalmatiae partes
emanaffe, ut ad earn depellendam Metropolitan!
audoritatem requiri , ac diligentiam excitari
oporteret . Casterum lues illa Photiniana, quamvis clam , & occulte ferperet , haud tarnen Laurentii vigilantiam, acfolertiam fubterfugere potuit , qui de hac re per litteras admonuit fummum Ecclefiae Hierarcham, ut ipfe quid fado
opus effet, pro iua fapientia , & audoritate prxferiberet . Refcfibens igitur Innocentius LaurenPliBi.'!- l'J m'ra" ^ *it > qud tam multi e difeipulis
ble faro- Photini ex als locis expulfi , Marco ducc in
hu Sc- parochiam Epifcopatus Senienfis confluxerintj auiin( tt i
'
.*
i

t>uifi.
derentcjue m agns quorundam , & praedus castus
cogre, quos & canortes , & leges plenillme vetabant; omni cura atque opera perfequendos ,
atque expellendos effe , ne conventiculis habendis, & nefariis opinionibus diffeminandis , agreflium & fimplicium hominum fidem corrumpant. Nec vero dubitari poteft, quin Laurentius Pontificia mandata fedulo naviter exfecutus fueritj aceita etiam ope , & audoritate Joanis fui Metropolitas ; qui nihilo fegnius , quam
rei gravitas pofcebat , ad earn peftem exterminandara omni ftudio operaque incubuit . Hanc
epiftolam Hiftoria ecclefiae Senienfis fibi vindi*
cat, ubi defcribenda erit Inter epiftolas In*
nocentii tres praeterea invento ad Epifcopos Illyrici miffas, duas adRufum Primatem Thcflalonicenfem, & Vicarium Sedis Apoftolicae , caetcrofque Macedonia; Epifcopos $ unam adMarcianum Epifcopum Naiifitanum, quae cum hue non
pertineant , in aliud tempus , locumque Hiftoris Ulyricae rejicimus.
Anno Ghrifti 40?. quo Radagayfus cum immenfa ilia barbarorum multitudine in Italiam
Ulori penetravit, Joannes iv. Epif.-opus Salonx deo"s*Jo ce^c e v'ta' 'n ^ ^6 nnum ejus Epiiuni*.0" fcopatumdefinere oportet , cum, ut diximus, ab

49
fteriores Epifcopi , de quibus proximo fcripfi,
Ecclefiam Salonitanam regebant.
.

IV.

De Monajlico Inflituto in Dalmatian inveo ,

& propagato .

INftituti Monaftici adumbratam quamdam effigicm in Paullo Eremitarum principe , ittmque inaliisfane multis, velut in SirenoMonacho
ac martyre Sirmienfi intueri licet ; qui tribus
prioribus Ecclefiae fzculis , fiveut tyrannorum in
Chriftianos odium crudelitatemque declinarent ,
five ut procul negotiis tumultibufque cleftcm
in terris vitam tranfigerent , & abjedis multiplicibus curis uni Deo vacarent , fe in folitudinem ex urbibus oppidifque contulerunt . Sed
praeclarae hujus inftitHtionis perfedio abfolutioque Antonio & Hilarioni potiimum attribuenda eflevidetur. Uli liquidem, qui ante hosEremum incoluerunt , nullos habuere difcipulos
quafique alumnos difciplinae monafticae , fecum
& domiciliorum & legum communione jundos,
per quos formam illam & regulam vitae folitaria; , fejundaequc ab hominum commercio , aliis
traderent , atque in pofteriores aetates propagarent : fibi unis virebant , una illis erat Deo
placendi , fuique perficiendi cura, &quamquam
fuis apud Deum preeibus hominum generi vel
plurimum prodefieni , neque fu confilia ad vitarn recle inftituendam, & documenta petentibus denegarent; nullos tarnen, quibufeum viverent , virtutem colcrent , Deo pfallerent , rebufque divinis operam darent, in fuam fcholam
ac difeiplinam reeipiebant . Atque in hos quidem potiifimum convenir vis aenotio, quaehuic
verbo, cum Monachum dieimus, fubje&a eft,
nec quidquam aliud cdMonacbus. fi rite inter- ....
. V
/ i

Nomen
pretari veas, nm Jolus vitam agens ; ums tarnen
loquendi apud Sacros Scriptorcs jampridem re- '2{fJ^
ceptus vocabuli hujus fignificationem latius extendit ; & quicumque mortalibus rebus nuncio
remido , fe totos in obfequium uni Deo mancipant , fegregatique ab reliquorum hominum
focietate , in iifdem aedibus fimul habitant ,.
ejufdem vita; vidufque communis rationem fequuntur, iifdem legibus Magiftratibus obtemprant , ii Monachi vulgo habentur , & nominantur 5 atque illi prasfertim , qui longe ab
oppidis & civitatibus, inagris locifque defertis
contemplation! magis, quam adioni fe dedunti
quos quidem, aptius congruentiufque ad eorum
inftitutum, caenobitas appellaveris . Sunt igitur
Monafteria Familias qusdam, caetufque hominum
peculiari quodam jure fociati, & certis piecafleque vivendi legibus inter fe conjundi, Deoque in perpetuum obftridi . Horum autem parentes praecipui & conditores fuerunt Antonius
in Aegypto , Hilarin in Palasftina ; qui haec 1
religionis & fanditatis domicilia, apt* folerti- *
que legum & magiftratuum defcriptione , utro- Tion *bique fundarunt ; & quampkmmos ad hanc vi- '
vendi rationem difciplinamque aggrcgarumt. Id '*. Mo.
cognofci poteft ex Hieronymo Hilarionis vitam fcj*'6* '

intcrjiciam de monachatu in Dalmatiam inve- ditor hujus converfationis & fiudii in hac Vrodoi ac de irruptionibus barbarorum in Illyri- "inciafuit . Habebat Dominus Jeftts in ALgypt
<um , atque Dalmatiam i utrumque enim con- fenem ^intonium , in VaUflina Hikrionem juniotigit poft dimidium quarti faeculi , cum tres po. rem. Qiiare qui folitarije vita primordia ad PaulJ//jr/ Sam Tom. Ik

km

$d

ICcLSiA

SALNTANA,

ufe refefnti qui jjrirhs trefeitrm vulgo haJT i ^Altiui ej'm>Pleh\ceetir it

c dicitur
ene ab Joanne Baptifta ; aut ab Elia >roj>heta
nihil liud iritelligl vloti hifi ad iilorumcxemblar diFcipliriam remqe mohafticam inititutahi
'Tej & Fanftiffimos ills Ariacjiritas Moriachis
mnibus ad imitafidum propoitos eTe deber 5
qibus virtutum orrihiurri^ qu i bu tic fea*
" UI siini ._*__,_ . |_______. __.ai_.j
tum cadere pofturit i illftriffirh exemp furharit
bjportetj idq Hieronymi tettihini & aiictontate comprobari boteft 3 qui, quamvis inVic
fc. Plii afferat ihititutiohis mohalke ab eojta eTe Fundamenta ; juFdem tmeh inftitutiohis
ad Fummurh Faftigiumperduftae propagat^tielalem Antohio tribuitj Inter multosfpe dubitaum. ft 3 quo potijfimum Monacborum Eremtis
habitari cpt fit . 'Oiiidam enim altius re'pentes
Bi Elia '& "Joaniiefumpfcre priheipium , quorum
Elias plus nobis videtur fuijfe -t quam Monacbs 3
Joannes ante prophetare cbepie 3 quam n'tus
bfi : Ulii autem 3 in qua opmione vulgus omne conftntit 3 ajferunt lAntonium biijus propoftti 'caput
fui'e ; quod ek parte verum eft : cnim tarn
ipfi ante bmncs fuit 3 quam ab eb omnium incitar
a Cunt ludia : UmathUs vero & Macarius difcipuli Untonii 3 qU'orum Juperior Ma'giftri corpus fepelivit 3 e'tiam nunc affirmant Taullum quemdam
Thebaum pri'ncipem ifiius rei fui'e 3 quod non tarn
nomine y quam opinione nos quoque comprobamus .
Idem confirmt in epiftola ad Euftochium decuftodi Virginitatis : Hujus vit auor Taullus ,
illuftiator Untbmus . t
bb VloItque quarto ficulo refert jam erant Monbctu|it 'choruni cnobiis iolitudines >gypti & Palzililk 0!'* n* i 4uae funda'vernt Antonius & Hilarin^ quamMenu pro- plurimis aa Tuum inftitutum ggre^atis 3 qibus
pie fanetcque vivendi nortm 3 & qm acco'muore
napdati/fimas
ad Vitje Tolitari yocationem ac
A chant*
.
fpiritum leges canonefque prxfcripFeraht : cum
hujufmodi Monachalis difciplina atqe inftitutio
t)ccidentalibus innotefcere3 acprimum in Italia 3
tum in Dlrhatia3 liifqe/regionibus vulgari&
propagari ccrpit . Anno quadrageimo liculi quarti Athanafius Romam venerat , accitus b Julio
Pontfice Maximo , ut caufiam pro fe adverfus
Eiifcbiinos' in Synodo Romana diceret, impfitafqe fibi b ils calumnias dlueret . Hic Ro
inanis narrare cum folitus eTct mira quaedam &
przclara de vita 3 quam poftea conferipfit , &
virtutibus A'ntonii Abbts _ itemque de dmirabili continenta 8 difeiplin Monchorum >Egyptio'rum1, d hujfmodi genus vivendi confefta 11dum plrimo'rum ftudia excitavit . difciplince Monafticae pud Occidentales recepta rigo
. ejufque ex jf.gypt in Italirh atque rbem invefta gloria Athanafio adferibitur . Nec
folum homines de 'plebe tenuis t medioeris Fr\n i Fed e'tiam principes virosj & lediflms
Virgincs matronaFque hujus Fanftiffimx Vitse coletid cupiits ince'it _ qui divitis 3 hohoribos, Vlptatibs pofthabitis > tnobi condidetunt3 in qubus Fe pfi abderent , 8c alios 'ejbFidem inftituti ftudioFos & Focs fibi aggregareht .
!. Fere omnia tradit Hieronymus n Epitaphio
S. Marceila: "Nulla 'tempore nobilium fornix
Turn noverat Kpm'a propoftmm Monacborum 3
audebat propter rei novitatem , Hgriomihiofum 3 ut
tunc p'utabatur -y vile 'in pputis nomen affmnere . bias ( viarceUa ) ab UlexaMrinis 'Sacertib'Us
X Ifidor nimirum , Ammohio & \% 3 quos
thaftafis Romain Fecm ^uxetat ) "Tapaque
'cbanafto y tr poftea VCtro *, qui fy&fecHtiokm

Uriana bxrcjeos declinantes , quaft ad tutiffimuM

^nimunichis/Hi pomm ' cnfuZer
,
tarn . Antonii adhuc tunc vivent is
~
monafteriorHinque in Tbebaide Tachomii 3 & virginum &
viduarum ddicit difciplinam; crubuit profiteri y quod Chriflo placer cognoverat . Ex urbe Romari i alis atque alias provincias Monachalis
iiiftitutio ptrvallt. Ambrofis apud Mcdiolanum
'i T
1 1 _ 3* Marcinus
1 *
r\: n. _
iriFuburbio, Eufebius
Vercellis
Pitavis j iteniqc Turoriis altero ab urbe lapide M
nafteria excttrht j idemque vita: ac difciplthx
Mohaftic genus ex Italia in Africam Auguftifilis ihvexit . Sed hulquarn Frequentiores ex urbe
Mnachoruhi clonix mille , quam in littoraihfiilafquc maris intefi , live Tyrrheni . Hjus rei
auftor efl locupletiifirhlis Hieronymus in Epitaphio Fabiola; : Quod Monafteriumnon illius opibus
fujlentatum efl f JLrigufta miferkordia ejus fuit lio
rna : Peragrabat ergo nfulas 3 & totum trufcum Preferli
mare 3 Volfeorumque provhuiam ,
recnditos i"ori*
curvorum littorum finus 3 in qui bus Monacborum busnmii
confifluni ebori y vel proprio corpore , vel tranf- Ti"*hehi
miffa per fantlos
fidles vitos munijiecntia , cirxuibat :
Dalmatia iifdem fere temporibus Monachos
excepit3 illifque fedes ac domicilia praebuit j nam
_.
,
. .. .... ... e , , ,
., i
. 1) ,1 < tum ctiim
quarto vergente izclo 3 mlulas mans Adriana Dahn*,
a Monachis icoli Sc habitri ccepjfle had ob-1"*1
Tciire ghificyit Hiei'riyrhus in Epitaphio Nepotiani , five in Epiftol 3 quam ail Heliodorum
Ncpotiani avuculuni, & Epifcopum Altihaterri
feripfit : Cumque arderet ( Nepotianus) quotidit
aut ad JEgypti monafteria pergere y aut Mejopotamia vifere choros , vel cer'te infularum Dalmatie 3
qua lAltino iantum ficto diftant 3 foUtudint's occupare i avuneulm Tonifitem diferre non audebat .
Hanc epilolam Martihasus tonfcVt in annum quar
ti fxcli j y Tillemohtius in annuhi proximuhi
rejecit, cum Nepotianus vel eodem 3 vel fuperiore anno obiiflet . Is vero ante biennum vfel trie'nnium ab Heliodoro avnculo 8 Epfcopo Alt=
nati in collegium Prcsbytcrorum cooptatus fuerat , ut licet ntelligi ex litteris ejufdcm Hierohymi de Vita ac difciplina C/fr/Vrwad Nepotiahum , quas e Palxfiin datas efle anno 394. idem
Martinaus docet , cum Nepotianus palillo ante
Presbyterio initiatus fuiflet . Vorib idem Hierohyms in Epitaphi' fupra laudato affirmt Ncpotiaum3 priuFquam in clericalem rnlitiam h
rnen daret , Eremum cogitafle3 & nihil illi optatius FuiiTe, qiirn Vel in >Egypro 3 vel in MeFoi.
po'tamia -, vel in inFulis Dalmati Folitarim vi1tarn tum Monachis agere; quod vivendi inftltu^
tum fine ulla dubtatioiic amplexus FuTe't , nifi
eum caritas avuneuli retinuiflet , ab eoque confilio revocaiTet -. Ex quo Fatis perFpicue intelligitur
non Fold m MeFopotami: & jtgypti , Fed etiarn
Da|matiB Folitudiiies Monachis "tum habitatas
FulTc, quibus Fe adjugere Nepotianus cupiebat .
Nam pud Hieronymum infularum Dalmatia Jo- 5^'^
iitudines idem Funt , ac domicilia Monchorum , '-)*.-"
Feu lca deFerta , & ab urbibus atque oppidis rc- ?}"'*._
mota , in quibus Monachi vitam abinanibusho- '"
rrtinum curis , & occuptionibs vacuam , divi- flcrU.
niFque i-ebus Uniceddidafn degebaht . Gum cnim
T7!

'
J '
r J
Hierohymus
or'tionis
on elegantia
Folum
, Fed
copia etim& varie'tate delctarctur j quz primum
Monafteria , deinde Choros vocarit 3 cadem cum
tertio nominanda eiTcht , ap'pellavit folitudines ,
quas Fretum interfluum ab ora Altinatm disjungebat . Altinum erat civitas pervetus ac nobilis
^rope oftia Silis fluviij qua in civitate Nepotia3hs

JOANNES IV. EPISCOPUS SALON1T. XXIX.

Bus ex avuneuli Epifcopi, hominis gravifimi &
fantiffimi difciplina pueritiam & adolefcentiam
exegerat . Altini oppidi in paludibus conditi meminit Strabo Geograph, lib. , cuiflmilem, ac
Ravennae, pofitioncm, paluftiem fcilicet ac maritimam attribuit . Sinum autem intimum maris
Adriatici, qui ab Occafu Ravennam , ab Orien
te in Iftriamufqueprotenditur, Hieronymus Altinum fretum nuncupavit, ex urbe illa nobiliima, qua; hujus finus five receflus veluti caput initiumque infidebat. Hoc fretum emenfis occurrcbant deinceps infulae Dalmtica; , alia ex alris
quodammodo nexas y ac propter oram Dalmatix
bt mlia ufque Epidaurum , ferie quafi perpetua continua
tlonathil is; quarum qua; longius aberant a littore, quo
te Mont- magis erant deferta a plebe atque a cultura hofleriii re
minum , hoc vifae funt aptiores ad vitam atque
fit.
inftitutum Monafticum . Marianus Viftorius ad
eum locum Epiftolae Hieronymianae hanc notam appofuit . oib lAltino y feu utlto potius oppido y mari , ut ait Strabo, adjacenti , ltinum fretum diSum eft . Pratterea Monachis ac
Monafteriis frequentatas fuifie nfulas Dalmatiae
fatis perfpicue intelligitur ex epiftola Hieronymi
ad Julianura, virum nobilitate atque opibus > reHgione ac pietate infignem, cujus eximiam profufamque in Monachos Dalmatas liberalitatem fummopere commendat : Exftruis Monafteria , & multus a te per nfulas Dalmatix Sanorum numerus
fuftentatur . Idem confirmt epiftola Zofimi PaEas ad Hefychium Salonitanum Epifcopum , juentis Monachos haud aliter , quam gradatim ab
inftmis ordinibus ad Sacerdotium promoveri ;
nam quid fuiflet neceTe id de Monachis praecipere Hefychio , nifi in hujus parochia & pro
vincia quamplurimi vitam monafticam agtrent,
quorum aliquos Sacerdotii adipifeendi cupiditas
ineeiferat .
Monachorum ^Egyptiorum triplex genus diftinxit Hieronymus in epiftola ad Euftochium de cuftodia Virginitatis ; Tria funt in JEgypto genera
Monachorum . Trimum CenobitA y quod HU Saufts
gentili lingua vocant , nos in commuai vvenles
pof'umus appellare Secundum .Anachorita , qui
Joli habitant per deferta , & ab eo > quod proeul
ab hominibus rece'erint , nuneupantur . Tettium
genus eft i quod {emobotb dictait detertimum at? negleUum, & quod in noftra provincia autfourn , aut primum eft . Hi bini , vel terni ,
multo plures ftmul habitant y fuo arbitrate y at
ditione vivtntes ; & de eo y quod laboraverint y
in medium pattes conferunt y ut habeant alimenta
communia . Habitant autem quamplurimi in urbibus, &caftellis; & quafi ars fitfan&a , non vita y
juidquid vendidernt y majoris eft pretii Inter bos
f. jurgia funt. Hoc tertio Monachorum genere prxtermiflo , quod Hieronymus fere unius
jgypti finibus circumfcripfit , longeque ab ea
anitate defciverat y qua; Hominis , & inftituti
Monaftici propria eft & Angularis 5 ego fane exiftimo nee primi ncc alterius generis Monachis
earuilTe nfulas maris Adriatici , in quas ex hominum frequentiafecederc Nepotianus, fequepenitus abdere cupiebat. Non defuifle qui fcorfum
ab aliis , fejundiquc ab omni Monachorum cetu
aliquas illarum infularum incoherent y fecumque
& fibi folum ac Deo viverent , duorum exempla
onofui clara in primis & illuftria confirmant ; ex quibus
cqualii>&
Oodici- dc aliis conjeihira fieri poteft . Bonofus adolepulai Hi*, lcens lumma fpe afiimi & ingenii praeditus , qui
rokyari pariter cum Hieronymo a pueritia educatus fue*
rat , & litteris operam dederat , Galliaroque lu
.
lilyrici Sacri Tom, &

51

ftraverat, hujus potifmum hortatu atque impulfu , parcntibus ac divitiis nuncium remifit, nudumque Chriftum nudus fequens , in defertam
quamdam infulam Dalmatiae, &undiquefrementibus circumfeflam fluftibus fecellit , antequam
Hieronymus ex Italia profeus in Syriacam folitudinem fe conjiceret j & cujus confilium fecutus fuerat, eidem exemplo prrivit . Hieronymus
in Syriam navigavit anno quarti fxculi circiter
feptuagefimo; cum Bonofus haud multo ante vi
tam monafticam agcre coepitTet in ea fortaffis n
fula , quam Apollonius in Argonautis Dyfceladon y idtft Malefonam vocat , propter undarum fre
mitus, quibus undique circumfonat ; eamquelila:
proximam conftituit j nifi forte apud Apollonium
una fit eademque infula, cui cum IiTae nomen ef
fet , ipfe epitheton adiccit , & Dyfceladon cognominavit, ut Voflus exiftimat . Carterum fi quis
infulam illam Bonofi feceffu nobilitatam in finu
Flanatico inveftigarc malit , plures ibidem inveniet nfulas, in quas infula; Bonofiana; defcriptio
apte conveniat : illarum enim plerafque incultas
defertas , in eo freto crebris turbinibus ac tempeftatibus agitato , immanes procellas fluufque
horrifoni fragore ingenti affidue verberant . Seceffum Bonofi , vitamque anachoriticam defcripfit
Hieronymus in epiftola ad Ruffinam : Bonofus
tms , immo meus , & ut verius dicam y nofter t
fcalam prajagiatam Jacob fomniante jam fcaniit:
portt cTuctm fuam ... Ecce puer honefits feculi
nobifcum artibus inflitutus , cui opes affatim y dt~
gnitas apprime inter equalcs erat , contemptamatre y fororibus y & carimo fibi germano y infu*
lam pelago circumfonante naufragam y cui afpera\
cautes y & nuda faxa y & folitudo terrori eft,
quafi quidam novus Paradifi colonus infedit . "Jul
ius ibi agricolarum y nullus Monachorum , ne par
vus quidemy quem nofti y Onefimus y quo velut
fratre in ofculo fruebatnr y in tanta vafttate co
mes lateri adbtret . Solus ibi y immo jam Chrifto _ , . ,
comitante non folus vttietgloriam Dei , quametiam \3poftoliy nifi in deferto, nonviderunt . . . Totarti * ,
circa infulam frmit infanum mare y & fimofis
mmtium illifum feopulis xquor rclamt . Trullo
terra gramine viret y nullis vernans campus dtnfatur umbraculis . Abrupt* rupes y quafi quemdam
honore carcerem claudunt . Et poft paullo , fer*
monc ad Chriftum converfo. Grati-a tibi Domine
Jefuy quod in die tua babeo, qui pro me te poffit
rogare . Seis ipfe y tibi enim patent pora fingu*
iorum , qui cordis arcana rimaris , qui tanta be*
jtut alvo inclufum Trophetam in profundo vides ;
ut ego & Ule pariter a teera infamia ad floren*
tern adolevimusatatem, ut iidem nos nutricum finus ,
iidem amplexus foverint bajulorum . Et cum poft
ftudia ad Rjjcni femibarbaras ripas y eodem cibo, pari ftueremur ho/pitio , ut ego primus
tperim te velle colre . Ac Dalmatiam quidem
Hieronymus nufquam in hac Epiftola nominat >
aliquam tamen ex infulis Dal mat ici 5 fuiTc , in
quam fe Bonofus vita; folitaria; ftudio incenfus
teceperat, illud argumento eft , quod Chroma
tid & Eufebius fratres Aquilejenfes in fuis ad
Hieronymum litteris fie Bonofum commmorant,
lummifquc laudibus erfcrunt , tamquam incolam
& habitatorem aquatilem haud longo intervalle
ab urbe Aquilejenfi disjunflum j cujus proinde
egregia cpta de propinquo fibi cognita & ex
plorara ad Hieronymum perferibunt j Bonofumque jocofe fatis appellant filium pifis , quodquemadmodum pifees, fie ipfe in medio mari y aquis
undique circumfufus Yitam degeret . Hieronymus
E
enim

CCLSI A
S A I. X I T A N A .
i*
ninij triqiic rcfcribensi hic de Bohofointer- curritur^ Vfalmi refonant , feriptur* recitatitur1 X
jteit : Bonofus y ut feribitis 3 quaft filins
3 more 3 & completis otationibus cuntlifque refiden*
-ft pifcis aqmfa petit : Qare Mrinus Victo- tibus j mdius 3 quem "Patrcm Vocant, incipit dis
rius invita Hieronymi itemque Tillemohtius in-1 putare ; quo loquenie tantum Jilentium fit i utalium
futam illam, quam Boriofus inoluit , Dalmatii nemo refpicere nemo audeat exercare . Dicentis
Mircel- dftribere non dubitarunt ; adein tempeftate in- laus in fietu efi audientium <&c. Toft h&c conci
ic'/n'-1 '* a1"1"3*" "d ita longe b urbe c Jittore lium fohitur 3 & unaquaque decuria cum fu
chorit lcinatum fitiri coebat Solitariiis quidam Mar* parente permit ad men/as 3 quibus per fingulas
hebdmadas vieim miniflrant . T^ullus i cib
toj'"1"^ tellianus nomine 3 vir dodririaitim expers & idio
ta illc quidrn , verumiarori feverus & gravis , 8 firepitus efi 3 nemo comedens loquitur 3 virtur pa
jpfo totius corporis atque oris habitu venerabi- ne i leguminibus , & oleribus , qua folo Jale conh'si c proinde apud fintimas gentes magna vir- diunttir : i>inum tantum [enes accipiunt 3 quibus 4
tutis & fan&itatis piniorte . Hujus vifeidi cauf- & parlrulis fpe fit prandium , ut aliorum jifia
h Helibdorus pifcopus Altirii d earn hfulam fuflentetur atas 3 aliorum non frangatur incipient
fe contulit ; S tcmplum y qod bortus ille Ana- Dtbihc confurguht pjrittr t & bymno dio , ai
chorita exftruxerat 3 iolemrii ritu & cremohia /epid redeunt . Er quia node extra orationes
confecravit . Id frdturrt eft in vita Heliodori 3 publicas in fu cubtli Umtfquifque vigilat , cirquam Joannes Bdptifta SoleriuS ex ctdice manti- cumeunt Taftes cellulas ftngulorum ; & appojita y quid faciant diligenter explorant . Quem
feript Eremi Camalduierifis defcripfit , & to
mo primo iherifls Julir ad diem tertium innexuit j tardiorem deprebenderintt non inertpant y fed dijjiquamvis aliqua ibidem mveriiahtu , qua eor- inulato j quod no runt , ettm fapius vifitant ; &
reftiorie indigfednt 3 hec fatis cum hiftoria illo* prius incipientes provocant magis orare 3 quam
rum temporiim cohserearit i Hoc audiens Sahclus (ogunt . Opus diei fi atum efi 3 quod decano redTrafu perveuit ad beatum virum Marcellianum j ditum fertur ad ceconomttm 3 qui Cr ipfe per finqui abat in infla peftta in toari , qua non gulos mtnfes Tatri , omnium cum magno tremort
longe erat prdiS civitate 3 cujus nomine reddit rationcm ; a quo etiam cibi 3 cum faifueetiam nunc vocatur Maircelliana ; ibi confecravit rintj prgujihtur ; & quia Hou licet dicere cuiEccleftani , in qua Marcellianus , & ipfe conditi quam Tunicam 3 & Sagum 3 textaque juncis fira/uni . Ex dubus hifee fandiflmis Eremi culto-1 ta nn babeo ; ita ille univerfa moderatur ; Ut
ribus, qui nobis eogniti funt 3 conjicere licet de nemo quid p oftulet y nemo non habeat . Si quis ve
liis , qui per cadehl tmpora 3 vel horum exem- ro coeperit agrotare 3 transfertut' ad exedram latios
feio y rel nia fponte ex urbium celebritate , ac rem , & tanto fenum minifierio confovetur 3 ut
deluias urbium 3 matris quarat a'eilum .
frequeriti migraverint , k driatici maris ini Li
bs 5 quas ab ora continenti longius aberantj Iii Dominic is diebus oratiohi tantum 3 & kionibus
alias petierint \ in quibs b rbaft ftrepitu re- vacant : quod anidan 3 & omni tempore completis
moti, fejunftlqiie b omni bu ma ho cohimrcio, fatiitnt opufeulis . Quotidie aliquid de feripturis
liberis, &cbmmodiusujii Deovacarcnt; & quod difeitur . Jejunium totius anni quale eft 3 except
ex neceflaria corpufeuli ciiratione fupereflet tem
Quadragefima , in qua fola conctditur diftritlius vi*
porisa totum id ceeleftium rerum contemplationi vere. Tafcha ad Tentecoflen cerna mutantur
prantiia &t:
tribuerclt ;
Verum enimvero Hieronymus audroroptimus 4
Hic erat difeiplina cinobiorum ^figyptio8: rhagifter vite Monaftica Anachoritis longe pte- quibus vita; monaftica; foi ma, leges, in
Ferendos cenftbat Monachos prions generis y qui ftitta, mutatione quadam per additionem, fiv
comhuriis viftus ac domicilii focietate ebnjunfti , dttrationem adhibita 3 in carnobia Occidehtaifub regiminc unius Prafidis currieiTent, adhujus lium Moriaehorum maharunt . Ego vero nullus
voluntatem 3 & pixfcriptionem vitam fum mo> dubito> quin per eadem tmpora Dlmatia qlio*
refque componertnt . Nam folitriam illam ,
quej five in infulis, five in abditis littorum reanachoriticam vivendi rationem pltirimis Satan cellibus hujufmodi Mohachorum priter commufraudibus atqe ndis cxpolitam clTe ajebat , & hiterque viventium Cftus exceperit . Autor eft
mjgilro , ac duce carere cujus admonitu ho
Hieronymus in Epitaphio Fabiola? fupra laudato
mines folitarii illas dighofeeient , repellerent ; nfulas, littoraque infer maris reFerta fuifleMo'fneSmoja praetereique sis mulcarum Virtutum exercendarum 3 hachis, & cfcnobiis; n quibus , inquit , Mona
kh" tu*. ve^ut* obediehtiae, charittis , cliritiaaeque humi- chrum confifiunt chori . Chori autem Monach
or"
jitatis facltatem ademptam eTe ; ac proinde hu
rum, quid aliud fuht , nifi concilia , & ctus
jus vitE genus nemii confeftndum eCTe cehfet , hominumDeo afldue pfallentes , Vvitae difciplinifi illis 3 qui baud minus virtute quam aetatc naquc communis jure fociati ? huic verbo banc
provcifli eflent j & Cpiditatibus framandis pro- plane interpretatiohem adhibuit Hieronymi fchopriaqe volntate infrngend feipfs in ccenobiis iiafteSi qui ad eum locum Epitaphii Nepotiani ,
apud Magiftros ac Prxfides Monachrum diu mul- libi dicitur Nepotianus cupiditate incenius luifle
Vilendi Mefopotamia Choros , hhc not .un apiumque 'xercuiTent . & alia id genus incom
moda nominatim perfeqitur in cpiltol d Ru* pofuit : ndicat Cnobitas gregatim viventes j fi
iiieum Monachum, quas quidem in alteram illam autem Infulas , & totum Etrufcum mare , & re
focialem ac cnobiticam vitam cdcrc ncqueunt; cnditos curvorum littorum fmus , quaedam quafi
cujus difciplinam 3 quai vigebat apud cnobitas Examina Monachrum, Se cxnobitarum referfe/Rgyptios , & inftitta Fufe, eleganterque defer rant ; hon eft veriiimilc aulla ejufmodi monapfit in epiftob ad Euftchim de euftodi virgi- fteria tum condita fuiie ia ora infiilifque Dal-,
nittis . Prima apud eos confaderatio ejt obedire maticis , quae cum Iongins ab urbis Romans 0*.
majoribus y & quidquidjufftrintfacer . Divififuni Ficquemia abeffent, tum propter deferas eorum rum m
per decurias atque centwrus 3 ita ut novm homi- locoium, deviafque folitudines, ad vitae Mona- jSjJjgJ.
nibus decimus prxftt ; & rurfus decern Trpoftios ftic; , esnobiticat inftitutum multo aptiores mm -,
,'fubfe centefimus habeat . Mancntfeparati 3 Jedjun- videbantur . Et cum ca tempeftate hujus fea; "";
tdielis -, To horam nonam in "commune can- profcIFonifque fufeipienda: iiicredibilis qudam i ,
cu-

JOANNES IV. EPISCOPUS SALONIT. XXIX.

eupiditas vulgo ferveret , dubitari vix poteft ,
quin Dalmatiae littorum , & infularum ad vitam
mona fti cam colendam mira opport uniras quamplurimos invitaverit , quos fcilicet jam caperc
nun poterant littora infula?que maris Etrufci,
quas alii feu publicis csnobiis , feu privatis tuguriolis occupaverant . Hatte cupiditatcm rum
in Urbe Italia? , tum inaliis part ibus Occident is
excitaverat , ut diximus, vita . Antonii, 8c
difciplina Monachorum ^Cgyptiorum , ab At ha
nafio Romanis expofita j fed multo vehementius
incenderat , auxeratque Hieronymus , qui poft
quadriennium vel quinquennium Syriacae folitudinis cum Epiphanio Salamins , & Paullino Ahtiochis Epifcopis, Romam venit anno fsculi
quarti circiter fexto, & feptuagefimo ; qua in
urbe aliquot annos commoratus Damaf Pontifici Maximo turn in fcribendis epiftolis , turn
in explicandisdirimendifque graviflimis ecclefiafticis controverfiis , aiduam atque utilem operam navavit. Is monachalis inftituti , quod ipfe
capeffiverat colebatquediligentiiTme , amplifican
di mire cupidus, &fuo exemplo & fuis cohortationibus perfecit , ut quamplurimi omnium ordinum Se fexus utriufque , ac praefertim e prima
ria nobilitate viri Principes, matronaeque , ac Virgineshoc vivendi genus confeftarentur . Hincpotillmum extitit tanta monachorum multitudo,
ex omni genere hominum congregata , qui ma
ris Etrufci nfulas , & recnditos eurvorum lit
torum fmus y exftruftis ubique cznobiis , incolebant. An vero, qui tarn ftudiofe in id operam
dederat, ut Monachorum familias in Italia inftituerct, ac propagara, is patria; fus adeo ncgligens , atque immemor fuifie putandus eft , ut
tantu m illi bonum inviderit, & nihil curat operaquead infulares littoreafque Dalmatis folitudins monachis, &monafteriis frequentandas contulerit ? Ac Romanos quidem monere atque hortari non antea deftitit, quam frequentiilimas ex
Urbc Monachorum colonias in oram infulafque
prximas emitteret ; nec vero credibile eft , qus
alienis dabat faluberrima , & fanftifima confi
lia , Dalmatis civibus , ac popularibus fuis ea
denegafle , quorum impulfu haud pauci urbibus
atque oppidis reliis in loca deferta infulafque
confluxere, ut ibidem haue feftam, rationemque
vits monaftics, ac focialis fequerentur . Haud
equidem ignoro Hieronymum id in primis fuis
litteris ,& cohortationibus contendifle , ut quamplurimos poflet ex Urbe, Italia, atque Dalmatia ad incolenda Nitris, Thebaidos, Palsftins
csnobia exciret , prsfertim poftquam quorundam ejus virtuti, doftrinaeque invidentium, atqueobtreftantium calumniis, injuriifque Roma
exceder coaftus , poft obitum Damafi Syriam
repetierat. Sed quibus longinqus ac tranimarins
profeftionis fufeipiendz aut facultas , aut voluntas deerat, his auftor erat, ut vel in folitudines
infularum Dalmatia fe abderent , vel fecreta littorum infularumque Tyrrheni maris peterent , &
illic conftflentibus monachorum Choris fe Adjungerent . Cum autem impulfore & auftore Hieronymo matrons qusdam ex primariis Romanorum
familiis , veluti Paulla , Fabiola ,alixque facultaces divitias, quibus affluebant, ad condenda,
vel fuftentanda monachorum cnobia , five in
Palsftina, five in Italia large effufeque contulerint i haud videtur dubitandum efle , quin idem
Hieronymus aliquid ex earum liberalitate in Monachos, Si Monafteria patrias lus derivari voluerit . Prsterea Hieronymus annis aliquot poft
Jllyrki Sacri Tm, II.

regreffum mifit Stridoncm

in Dalmatiam Paullinianura fratrem , qui pater
na? hasreditatis , quod reliquum fecerat barbri
ca clades & vaftatio , divenderet, ac pecuniam
inde conflatam ad fe deferret ; quam ipfe turn ad
monafterium in Palsftina exsdificatum , turnad
hofpitium peregrinorum itidem exftruftum domeftica fupelleftili rebufque omnibus inftruendum
impender conftituerat . Non eft autem vero abfimile ab Hieronymo id mandatum fuiTe Paulliniano, ut e diftrafto patrimonio partem aliquam
ad fublevandam Monachorum Dalmatis inopiam
erogaret j quod ut faceret , fua ilium erga patriam , & populares fuos Charitas monebat . Ruf- fi nus in Apologia I. quam conferiptam ferunt JJ|*
anno 400 , meminit cujufdam Monafterii , in
quo ipfe vita; monachalis rudimenta pofuerat :
Egoy inquit, ficut ipfe ("Hieronymus^ & omnts
norunt , anteamos fere triginta in Monaflerio jam
pofitus y pergratiam baptifmi rgnrts , fignaculum fidei confecutus Jumper fancies viros Chromaticum , Jovinum , Eufebium &c. Ojiare Hiero
nymus in Chronico ad annum 376. inter illuftres illius statis Monachos Ruffinum annumerat : Florentius y inquit, Bonofus , Bjtffinus infignes Monachi babentur ; fed ejus Monafterii, in
quo Ruffinus priores vita; monaftics annos exegit , locus y & pofitio mihi fane ignota eft ; nec jD Dalmi*
liquet, fitumne fuerit in oris , infulifve DalmaaB
tis , an prope ab urbe Aquilejenfi ; fed quam- " a^uVi".
vis Ruffinianum csnobium ab Dalmatia fum- iDfi po<movendum cenfeas , fua tamen ecclefia; Dalma- "^[^'1
tics monafteria, feu multa, feu pauca non de- eft.
fuifle, ex iis, qus diximus , fatis probabilit!*
effici pofle exiftimo . Praeterquam quod ad primum illud genus Monachorum in commuai viventium , ut ait Hieronymus in epiftola ad Eu-
ftochium, fine ulla controverfia pertinent monxfteria illa , qus Julianus exftruxerat , & estus
illi monachorum, quos idem Julianas , per infulas Dalm.iti fuis opibus , & facultatibus alebat
ut itidem Hieronymus teftatur in epiftola ad
Julianum haud multo ante laudata; itemque ex
eodem genero monachorum fuifle illos cenfeo ,
quorum nimiam feftinationem , cupiditatemque
adipifeendi facerdotii coercendam putavit Zozimus Papa in fuis ad Hefychium Epifcopum Salonitanum litteris, quas iupra commemoravimus.
Antiqui monachatus Dalmatici nulla fuperfunt
monumenta , ex quibus elici queat, conficique
Hiftoria monaftica illorum temporum. Ex vetuftiflmis illis monachis Dalmatis , unum fuit
fe illum arbitror, qui Afta S. Donati Presbyteri Aquilejenfis, & Confefloris Salonitani lit
teris manda vit ; itemque illum, ad quem illi
mifit , cui nomen erat Saloniano , ut bene , acuteque conjecit Daniel Cardonus, qui cadem Afta
prxclaris animadvcrilonibus iliuftravit , & To
V. fub die . Maii inieruit ; Quifquis
ad pofieritatem ja tradidit , vite monaftic* featorem fuiffe , non vana videri potefl conjctlura ex
eo , quod Salonianum , ad quem feriptionem fuam
dirigit , Fratrem vocat Deo acceptifmum ; qua
compellatio religiofam potius , quam carnalem firaternitatem inter eos fuiffe ftgnijicat . Hanc vero M*or*f.
hiftoriam compofitam fuifle in Dalmatia , & qui- D"""ri
dem a Monacho Dalmata , illud indicio eft JioDiim*quod Auftor omnia quidem , qus Donatus *?'^'
Dalmatia pro Chriftiana rcligionc & prsckre D*imai.
geflt , & fort i ter fuftinuit, fingillatim copioieque perfequitur ; de illius vero Epifcopatu Tnmuitano apud ugyptios , qus pars eft illius vits
E 3
mul-

CLSIA SALONTAMA,
54
ttlulto illuftrior, & ad explicandum ornandurri- ftavos, itemque Honoratus Areltcfcfs Epifce*
qtfe uberior, itemque de ilius martyrio, quo pus in infiila Lerinenfi condiderant , officinas
fub Licinio perfunftus eft, pauciflma fubjecit. quafdam fuiTe omnigena: fanftitatis & doctrina,
Quid ita? quia nempe illius in Dalmatia gefto- tx quibus lorge plurimi ianftiifimique Epifcopi
rurri clara & dftiflfta notitia feu litteris confi- ad regendas ecclefias prodierunt , monumenta
griata , feu pofterorum memoria rradita apud illorum temporum declarant. E centum illis &
Dalmatas vigebat ; eorurn vero , qusB ad illiuS quinquaginta moriachis , qui fuberant Ifaaco AbEpifcopatum i & martyrium >gyptiacUm purti^ bati 3 & Presbytero , fepterrt vel ofto ad Epi*ebant , exloriginqhis j I lis 4 taritoque maritim ac fcopatum eveftos efTe tradit Palladium in Vita
Sanfti Joannis Chryfoftomi . Athanafius Epiterrarum intervallo disjunftis regionibus vrx te
nuis quiderfl , & obfeura fama irt Dalmatiam fcopus Alexandiinus litteras dedit ad Draconiervenerat, t fhirtim cuipiam effe non debeat, tiurri monachum, quarum caput eratj ut delata
i hc quidem ftriftim, breviterque attigerit , fibi ecclefia; gubernacula munufque Pontificiurrt
illa Vero fufiui, diftlhius expofuerit . jia fine ulla tergiverfatione reciperet, quieti labo*
illa , irtquit Cardonus , compofitafunt in Dalma- rem, fuis commodis utilitatem publicam prjefer*
tia , cum res geftis in Dalmatia fuftus traclentur . ret , eorumque veftigiis infiitcret , qui e cnobiis ad regimen ecclefiarum evocati fanftitatem
Illud vero, quod Cardonus opinatur , Afta Do
nati, poft deelinationem Imperii conferipta eTe, mohailicam virtutibus , & funftionibus epifcojdeft quin&o fsculo vergente } Vereor fanej ut ei palibus cumulaient . Ad rem noftram quod proalTcntiri poim} nam ratio illa , quam fu; opi- pius attinet , Heliodorum e mortacho Altinatem
hioni fubjecit , mihi neutiquam probatur j ait Epifcopum faftum e(Te conftat ex epiftolis Hie
quippe ideirco irt iifdem ftis Liburniam non ronymi, qui eumMonachi vocabulo impertiit .
diftingui a Dalmatia , quod poft deelinationem Nec vero dubitarem , quin vitam monachalem
coluerit vel in proximis Dalmatian infulis , vel
Imperii Dalmatia , & Liburnia uno Dalmatia no
mine appellari leret ; ex quo fit, ut afta illa non in eo crtobio , in quo Ruffinus lui monachaante cotiferibi potuerint , quam Imperium Ro- tus tyrocinia pofuit, nifi forte domi fua? eellas fibi conftruxerit , ubi feorfum a domefticisi
mahum de antiquo , & ampliflimo ftatu declina
re eeepiflet Atqui tres ills regiones Japydia , ad leges ac difciplinam monachorum fus vita:
Liburnia, & Dalmatia, qui antea diftinftis, & rationes exigeret .
Qyamvis autem plerique neque in clericalerrt
fuis queque vocabulis fuberant, uno Dalmatian
homine comprehendi cperant Inde ufque ab a?ta- militiam nomen dare , neque onus epifcopale
t Augufti y qui e tribus illis unam provinciam fubire cogerentur; fi quando tarnen aut Charitas,
tttnflavit , & Dalmatiam appellari juilit , ut a aut neceilitas poftulabat, fuam Ecclcliis, & Epi
fcopis operam dceiTe non patiebantur j neque a
hobis demonftratum parte fecunda Prolego
menon . Ex quo intelligas Velim nihil caufla ef monaftico inftituto alienum putabant e iolitufe, cur hujufmodi Atorum defcriptio revocari dine in folem , ac pulverem prodire , ad eamhequeat ad quartm ftculum j eorumque Aufto- que potiflmum reipublicse Chiiftiana; partem
xjufc rem, fi Monachus fuit, utfuiTeeum Cardonus fublevandam occurrere, quam five ab Ethrticis,
ett'j/i"conjectura fane probabili exiftimat, itemque il- five ab hreticis opprimi , laborare cognoxcuJoni. lum , ad quem fcriptionem fuam dirigit , inter fcerentj praefertim cum eos identidem Epiicopl
veteres illos monachos anriumerari poiTe > qui in civitates evocarent, utquas fanftitatis &dofxculo quarto folitudtnes infularum Dalmatian ftrinae csleftis opes in casnobiis ibi ipls com*
ifc tEttobia ibidem Hieronymianis temporibus paraverant , eas ad Chriftianum populum erudiendum inpublicam utilitatem conferrent . Ha
conftrufta incolebant .
Quae de antiquo monachatu Dalmatico fcrp bebant fiquidem unde fumrent cxcellentiflm
ad Hiftoriam Pontificalem ecclefia; Salonitana: , hujus charitatis exemplutn, magnum ilium An& Dalmatics maxime pertinent, propterea quod tonium monachorum patrem ac magiftrum i qui
e carnobiis cum alia multa Epifcopis adjumen- Conftantio imperante & Catholicos crudelem
ra fuppeterent ad ecclefias regendas, plebemque in modum perlequente, relifta folitudine , ut
Chriftianam rite inftituettdam; turn vero exor- ait Theodoretus , totam illam circumibat urbem
tiine monachorum probati/lmi Viri deligi , & vel ( ideft Alexandrian* ) quo omnes doteret , tum
in Clericorum collegium cooptri , aut ad gra- Athanafium veritatis , tarn ^Arlanos vetam Epifcopalem promoveri folebant . Nam ut ritatis bojies e'c Idem Theodoretus expofuit
tornirtm, quod Ambrofius ferrnorte 69. fcripfit, illuilria certamina Aphraatis , & aliorum mo
in ecelea Vercellenfi ex inftitutione Ufebii nachorum complurium , qui furefibbus Arianis,
\ Meat- Epifcopi, eofdetnfuifle Clericos, & monachos; Sc Valentis potentia fretis conltantia inviftilfiOrtiti * vttcretn illam confuetudinem monachos e foli* ma reftitcrunt . Joannes Chryioltomus homil.
piicep'i tudine in urbium frequentiam , e camobiis irt 17. ad populum Antiochenum luculente oftenoi/oIe*^-'Ierum adcifeendi intueamur licet in epiftola dit , quantum Antiochia dtberet monachis >
Hieronymi ad Rufticum monachum : Cum ad quos impendens urbi cladc-s e montibus , ac fo*
perfeam atatem veneris > & te vel popu- htudinibus exciverat , ut pkbem & admilfi flalus , vel fontifex civitatis in Clerum elegerit , gitii confeientia, & pccnaium metu confternaagito qux Cleri funt , & inter ipfos fetlan melio- tam kvarent , meritilque iupplieiis eximerent..
res . Siricius Pontifex, qui a Dmafo proximus Ita illi excepti fmu , tamquam fi e clo Ange
Ecclelis praefuit, ut quifque optimus effet irt^ liad opem, falutem, tranquillitatcm miferis af
ter monachos, ita hune potiflmum ad Clrica ferendam advolaflent : Undique covuxerant ve*
le m ordinem adferibi & cupicbat , & jubebat . lut Angel quidam de Calo profttli j erat cerner
Monachos, inqut, quos morum gravitas , & vi tunc a vit,item , fimilem redditam ctelo . Judices
ta fidei injiitutio fancla, commendat , Clerico c rtiagftratus univerfos intrpida , & blanda
rum officii* aggregari & optamus , & volumus . orationc aggredi, permulctre non antea dcEpiftola I. cap. i j. Monafteria , qua; Bafilius ftiterunt , quam jutara ex animis indignatioin Oriente , & Martinus in Occidente apud Pi- nem, vindicem e manibus gladium extorqu
rent

JOANNES IV: PISCOPUS SALONIT, XXIX.

rent . Ubi ecclefia* fides & falus agebatur j
qtris motus aut feditio in populo exifteret , inMonacM credibile diu eft , quanti ad Catholicam veridemi o
prxldium tatem tuendam effet momenti confeifio Monatcclefc borum , & quanta eorum apud plebem eflet auDilmati- oritas vel gratia . Hinc facile exiftimari poteft, quantum utilitatis ex Monachatu in Dal
matians invecb res Chriftiana ceperit , quippe
cum Monachi ecclefia* Salonitanae & Dalmtica
non folum decori , fed etiam praefidio effent ,
magriumque adjumentum Epifcopis ad rem Chri
ftianam bene gerendam afferrent.
Saeculo fexto collapfam in Occidente rem
D. Benedioi refli- Monafticam reftituit fantilCmus ille Patriarcha
tutor i 10- Benedicbs , qui ad normam, exemplarque vetedorqoe
Moaaeluh ris Monaxhatus , cujus quaedam adhuc reliquiae
lis inftim fupererant, novum Monachorum ordinem funda in Ucci
vit i ejufque primam prineipem federn in mon
lentete Cafino conftituit . Cumque praeftantiffimi hujus inftituti fama bonufque odor manaret quotidie latius , Monachi Benedidini variis Occidentalium partium locisexpeti, acceferique ettperunt ; qui quaquaverfum profefti , Chriftianis
ad veterem fbbrietatem ac fanimoniam revocandis , Ethnicifque ad Chrifti cultum traduendis, egregiam ubique ecclefiae , ac religioni
operam navarunt . Itaque ab Cafinenfi Monafterio , tamquam a Metrpoli disjunfti flmas in
regiote vel civitatum , & populorum invitatu ,
vel Romanorum Pontificum auoritate , vel fuperiorum Ordinis Praefidum juffu , multae dein
ceps colonise Monachorum , alias aliis temporibus , alio atque alio miTae 5 & plura pluribus
in locis ccenobia ingenti omnium probatione
conftituta : Sed cum alia? pleraeque nationes avi
de Alumnos ex familia & difciplina Sani Be
nedict amplexae funt ; tum vero Dalmatia & accepit perhonorifice , & acceptos antiquifque Monachis in opus Evangelicum & in culturam agri
ecelefiaftici fubftitutos copiofe munificeque traArdo Be tavit. Ordiis Benedidini apud Dlmatas ini
nediinui
m Dalm- tia, progresiones , ccenobia > five , ut vocant,
tum rece- Abbatiae, fumptu, & munificentia Regum, ac
ptui .
principum Vrorum conditas > atque opulcntiffirais ve&igalibus inftruftas j & viros vel doctri
na , vel fantitate nfignes , qui ex illis prodietunt , horumque eximias virtutes , egregiaque
in ecelefiam Dalmaticam mrita fuis deinde loeis temporibus accurate perfequemur . Nomen
genufque Benediftinum , quam celebre olim in
Dalmatia fuerit , quam late fufum , quam utile
huic nationi ac falutare > quafitaque erga illud
extiterint Dalmatamm ftdia, & Angularis cujufdam
benevolentiae documenta, argumento eft
Congregaiio Be- pervetus illa & nobilis Congregatio Melitenfis ,
nrdiina quae adhuc viget ac floret ; atque tum a CafiWeliten*
nenfi omnium parente , tum reliquis ejufdem
til.
Ordinis congregationibus fejunta, fuis ipfa vi
ribus , & legibus & Magiftratibus nititur , e
que alium fupremum, nifi quem ipfa delegerit,
Praefidem agnofeit t Caeterum plerafque Benedi
ctinas Abbatias , quae quondam in Dalmatia haud
magis copiis ac divitiis , quam viris aeque dorifimis , &fancrifimis abundabant, cum depriftino , & florentifmo ftatu declinafllnt , feu
Principum feu Pontificum Romanorum autoritas fuppreflk, atque fuftulit 5 & annuos copiofofque proventus , quibus erant prseditae , vel ad
Epifcopatus fundandos , aut locupletandos , vel
ad alia quaedam opima Sacerdotia inftituenda
transferri juffit .
Seeculo dcimo tertio ineunte , auetoribus San

55

is Dominico, & Francifco, duae religioforum

hominum familias inftitutas funt ; quae cum ad
rem Chriftianam illuftrandam , & propagandam
fingulis aetatibus ingentem illuftrium virorum
copiam effuderint , tum inde ufque ab initie
ftrenuos ac gnavos vineae dominica; operarios
in Dalmatian! fubmittere eceperunt . Hi variis
in hac provincia domiciliis conftitutis , cum hrrefibus ac vitiis bellum gerere, Chriftianam ple
bem fantiffimis exemplis , & praeeeptis excolere, Epifcopis , & Parochis ad greges illis concrditos regendos , 6c evangelicam dotrinam ubi
que diffeminandam , utilem , & affiduam operam
navare numquam deftiterunt j atque etiamnum
magno eifdem funt adjumento, pro earum gen
tium falute nullis laboribus parcentes, nulla in
commoda & pericula vitantes . His deinde acceflerunt, alii ex aliis religiofis ordinibusEvangelici operarii ad eandem ecclefiafticam vineam
colendam, qui more rifuque Apoftolico regionibus peragrandis in opus Evangelicum fedulo
naviterque ineumbunt . Horum omnium res fortiter, & utiliter geftae ad incrementum, & defenfionem Catholicae fidei Sc Chriftianae pietalcimam uberemque materiam hiftoriae
tis
Dalmticas ecclefiafticae pofteriorum aetatum fuppeditabunt .
. V.
De multiplici adventu , & irruptione Barbatofum
in Jllyricum , atque Dalmatiam.
IMperium & ecclefia, res politicae & ecclefia
fticae cum inter fe colligatae fint atque im
plicite, & alias cum aliis coharreant, ruereill*
non poflunt , ut hse non eodem labefacbtse ffio*
tu concidant , aut certe vacillent . Ex quo fequitur, ut quidquid malorum , & calamitatum
Imperio Romano barbaras gentes intulerunt , id
omne in ecclefia? detrimentum, reique Chriftia*
perturbationem redundaverit . Quare non pu
tavi effe alienum ab hiftoria Illy rica ecclefiaftica , motus illos , progreiTufquc barbricos breviter exponere ; praefertim cum Illyricom , 5t
Dalmatia plerifque barbarorum aut fedes , aut
tranfitum in Italiam aliafque Occidentales provincias praebuerint , aut certe primos eorum im1
.
*
, .
.
petus exceperint . Cum autem deinceps iterum
ac faepius mentionem fieri oporteat de variis geheribus barbarorum, qui poft dimidium quarti
faeculi in provincias Illyricas , alii ex aliis incurfare fere nunquam defiernntj haud parvi intereft feire , cujus effent generis , nominis ,
unde profedi , quo & quatenus progreffi fuerint quas regiones aut vaftaverrnt , aut fub*
jugaverint . Ac nunc quidem de Barbaris quar
to labente & quincho ineunte faeculo in pro
vincias Imperii Romani effufis j de reliquis ve
ro fuis deinceps loch , ac temporibus . Barbaro
rum illius aetatis genera varia percenfet Hiero
nymus, fimulque indicat, quo tempore irruere
eeeperint, Sc quam longe , lateque vaftationes,
cladefque protulerint . Viginti & amplias ami
funt ( inquit epift.
ad Heliodorum) quod in
ter Conflantinopolim , & alpes Julias qitotidie mams fangms effunditur Scythiam , Tbraciam ,
Macedonian, Dardaniam , Daciam , Theffalonicam
( aliter rtetius Theffaliam ) lAcbajam , Epiros,
Dalmatiam, cuntlaf^ue provincias , Gotbus , Sarmata, Quad\ts , planus, Hunni , Vandali , Marcomanni vafl*nt , trabunt , rapiunt . Hanc epiftolam,

ri ^
Dalmaa
*">
irrnplIOibut expofiti.

ECCLSIA

SALNITANA;

jam, qud Epitaphium Nepotiani dicituf, fcfipfic Hieronymus anno 396, ut cenfet Martianauis ; nifi mavis illam in annum infequentem
cum Tillcntontio conjicere . Itaque anno quan
ti faeculi circitef fcptuagcfimo fexto fub Valente Barbrica? in Imperium irruptioncs fieri cperunt Nunc de fingulis barbarorum generibus
breviter dicendum eft j ac primum de Qothis.
Gothicum omne nomen e Scanzia y five Scandinavia profcdum die auctor eft Jornandes , qui
GrttWe cum 8c Gothus origine fuit , & de rebus Go*
b-a, * thorum 3 ab ultimis fere temporibus fcribendi
protiio. exorcjj0 fumpto , accuratiflime omnium fcripferit , dignus omnino eft , quern potiflimum in
hiftoria Gothica fequamur 1 Scandinavia extre
me Septemtrionis regio longe amplifima Sve*
ciam, & Norvegiam compleitur. Infula falfo
crdita eft ab antiquis , mari quidem fere undique circumluitur , fed a Sptemtrionc , qua
vergit in Orientem s angufto ifthmo annexa eft
continenti E Scandinavia igitur , multis ante
Chriftum fatculis, multitudo ingens Gothorum
novas latiorefque fedes quaerendi ftudio impulfa, finum Codanum trajecit, qui Scandinaviam
oramque adverfam, Albi & Viftuhe fiuminibus
intcrjectam , difcriminat. In alias deinde atque
alias terrasdelati, tandem in Scythiamtranfgreffi >
ad Euxini Ponti littora confederunt . Horum
qui ad Orierttem longis feceflerant Oftrogothi,
ideft Orientales Gothi nominati funt 5 qui vero
ad Occidentem habitabant Vifegothi, ideft Occidentales Gothi . Hinc bipartita hujus gentis
divifio extitit ; & duae apud eos floruerunt rcgiae
familia: Amalorum fcilicet , quibus Oftrogothi
parebant , & Balthoium , qui Vifegothis impirabant i Priores ab Amala perantiquo Gotho
rum Rege nominati funt } pofteriores vero ck
audacia, qua ceteris praeftabant, cognomeri mu
tuales ferunt ; Balth enim eorum lingua fignificat
audace m . Placet nonnullis Oftrogothos abOftrogotha Rege ex Amalorum ftirpe oriundo no
men adeptos efle 1 H*c jornandes , & Ablavius
hiftoricus , quem citt Jornandes. Jornandes poft
Gothorum ex Scandinavia difceflum > tribus in
-locis ante bipartitam illam gentis divifionem 3
aGothis regnatum elTe tradit ; primum apud Motidetn paludem ; tum in Daria , Thracia , & Mafix fob ; demumfupramareTonticum, ubi, inquit,
bumaniores , & prudentiores ejfetli y diviji per fa
milias populi, Vifegothi Balthorum familia , Oftro
gothi praciaris Jinialis ferviebant . Deinde mul
tis interje&is fubjecit : ablavius enim hifloricus
tefert quia ibi fuper limbum . Tonti , ubi eos diximus in Scythia commanere , pars eorum , qui
Orientalen plagam tenebant , eifque praerat Oflrogotba y vel ab ipftus nomine > vel a loco Orientali y ditli funt Oftrogothi i refidui vero Vifegothi
in parte occidua. Qui patria avitaque lingua appellati funt Gothi > eos Graeci & Romani Getas
GetW M- ''m nuncuPaDant j nam Gothos > & Getas eamliqai i dem efle gentem docet Jornandes ; etfi video non
>
deefie qui contra fentiant . Sunt etiam , qui pu"* tant Dacos a Gothis, feu Getis non efle diftinguendos . Ante faeculum tertium sers Chriftiana;
vix nomen Gothorum invenies five apud Grs
cos , five apud Latinos fcriptores . An vero illi ,
quos Strabo Cothones , Tacitus Gothinos , Ptolemaeus Gythones vocant, ut vocabnfc, fie ge
nere diffrant a Gothis > decernere non aufim .
Poft Conftantinum Magnum exfolefcentibus Getarum, & Dacorum Yocabulis , crebrius audiri
yfurpaxique ccepit nomen Gothorum ; & Lati

rs paritf, GraWifque litteris celebran . Rrtirtt

Gotnicarum Hiftoriam ab ultimis temporibus
repetitam, 8c ufque ad Imperium Valentis perdudamfi addifcere velis, Jornandem adeas opor
tet, qui Gothorum origines , progreflus , migrationes , bella , 8c federa init cum aliis barbaris 3 cum Grecis 3 cum Romanis , & clades
illatas , & acceptas diligenter perfecutus eft in
eo libio , quem de rebus Geticis inferipfit .
Relidis nunc Oftrogothis in plaga Orientaii 5 dum Valens rerum potiebatur , Vifegothi
ultra Danubium in veteri Daci confidebant Ro
manis infefti ; hifque duo Reguli praeerant Athanaricus, & Fridigernus j quamvis Jornandes
ilium huic in regimen ejus gentis fufFcctum tradat . Scd Athanaricum cum Fridigerno imperafle > illius per ea tmpora in Chriftianos acerbiifima perfecutio dclart , idemque confirmt
Ammianus Marcellinus lib. 27. Anno 36*}. Va
lens poft deviftum Procopium in Vifegothos
Vitetll
arma convertit , qui Procopio auxilia mierant . Imp.cxpe.
Danubium tranfgreflus adeo Barbaros perterruit , dmonct
ut hoftes ) quibufeum pugnaret 3 millos inve- (afctptm
(dvcrfut
nerit j quippe fe irt przruptos inacceflofqUe fer- Vifegorarum montes fuga receperant . Alteram contra ihot.
Vifegothos expeditionem anno proximo fufeepit Valens i fed Iftro reftagnante ufque ad autumnum haerere coaftus eft in ftativis juxta vi*
cum Carporum . Itaque appetente jam hyeme
Martianopolim in hyberna concefit . Anno 569.
Valens Danubium ponte junxit prope Noviodunum , traduoque exercitu y profpere cum Bar
baris pugnavit i & Athanaricum , quem Marcel
linus Judicem Gothorum appellat , cfum vidumque in fugam conjecit . Qyare Athanaricus , &
Vifegothi , quos belli diuturnitas , & abrupta
commercia ad extremam inopiam redegerant ,
pacem veniamque datis obfidibus a Valente
imptrant . Haec Marcellinus lib. 27. Intcrea Athanaricus Idolorum cultor ftudiofifmus popu
lares fuos, quorum plerique jam inde ab Impe
rio Conftarttini Chriftiana facra fufeeperant , crudelem in modum exagitabat, aliis exilio , aliis
morte multatis.
Dum haC apud Vifegothos geruntur Hunni
gens Scythica 3 ac fera , quae ultra Paludem Maeoticam ufque in glacialem Oceanum longe lateque porrigebatur , Alanis viftiscaefifque, Oftro
gothos ejufdem paludis accolas invadunt j quos
repentino adventu , & clade oppreflbs Balamirus Rex Hunnorum in fuam poteftatem redegit . Vifegothi confanguincorum cxde, & calamitate perterriti Legatos ad Valentem mittere
conftituunt , qui fedes agrofque , quos incolerent, citra Danubium poftularent , polliciti fe
in ejus fide poteftate fore j folum a Ro
manis jura, & leges , fed etiam Chriftiana fa
cra fufcepturos . Eorum poftulatis haud grvate
indulfit Valens , qui eorum opera ac praefidio
ad tuendos ab Hunnorum irruptionibus Imperii
fines uti decrevit . Itaque patria prfugos in fiam inferiorem , & Thraciam Valens recepit
anno 3763 & baptifmo expiatos, Arianis Epifcopis , ac Sacerdotibus erudiendos tradidit . Pri
mus Gothorum Epiicopus Ulphila fuit , qui
Ulpbfl
Gothicas litteras invenit , & lacros codices in primaiGoGothicum fermonem tranftulit. His Vifegothis , thorum
qui Danubium tranfgrefli in (idem , & clientc- Epifcoput .
lam Valentis fe contulerunt , tres Duces rant , ut docet Jornandes , Fridigernus , Alatheus , & Safrach ; nam Athanaricus , cum al
tera Vifigothorum parte , quamvis ab Hunnis
pul-

JOANNES IV. EPISGOPUS SALONIT. XXIX.

pulfus & fugats, ut tradit Marcellinus , tarnen
in Dacia Veten alpinis locisarduis, & angulis
jus fuum regnumque dfendit,
Anno 377. Viiegothos , cum annonae quod
fatis effet aa tanta,m multitudinem alendam regio illa non fuppeditaret, atrox fames invafit;
VifeRothi qui praterea Maximini , & Lupicini Romanofame * rum Prafidum inj^iriis acerbifque exadionibus
injuria ir
ritan ab irritati tumultUari cperunt audore ac duce Friimperio dieerno. Is cum a Lupicino per fpeciem honojs atque amicitia: ad convivium invitatus infidias libi paratas effe cognoviffet, colledo exercitu Lupicinum& Maximinum in fugam avertit ;
& fufis Imperatoriis copiis Maefiam ac Thraciam
ferro, & igtie populatur . Romani , novis Legionibus ex Illyrico , atque Occidente a Gratiano fubmiffis , Gothos invadunt ; magna ultro
citroque dude illata & accepta , Romani Marcianopolim fe reeipiunt ; Gothi vero cxcuffo
Romanorum Imperio inlibertatem fevindicant,
& ex advens precariis repente domini rerum
que arbitri, indgenas fibi fuifque legibus fubjieiuttt. Atque is eft annus ille vigefimus ante
tertiam illam Hieronymi ad Heliodorum epitolam, quam feriptam fuiffe diximus anno vcl
96 vel 97 quarti iaeculi , cum Gothi , eodem
Hieronymo teile, Romanas provincias variandi
initium a Thracia Maefiaque fecerunt .
Valens Gothicas cladis nuncio aeeepto , AnVjlhj tiochia digrediehs Conilantinopolim profieifei
Goihi,,fc Feilinavit, ingentem exercitum conferibi juft ,
ocifu* ^ rciec^a Fridigerni legato, qui pacem oratura
venerat, cumhoftibus acie decernit. MemorabiIi dade proilernitur , & fagitta faucius , in defertam cum refgiffet cafam, a barbaris deprehenfus > fubjedo igni , cum tugurio exuritur anho 378. Vidores Gothi cum Hadrianopolim ,
atque Perinthum frulra terttaffent, direptis vicis & pervaftatis agris, Conilantinopolim ufque
cladem terroremque intultrunt , Sed a Saracenis,
qui Romanis fubfidio vnrant y repulfi in Daciam ufque progrelli omnia vaftarunt . Haec Marcellittus . Jordanes Vero fubjecit : Quo tempore
yifegotbifbradas Daciamque Bjpenfem) poft tanti gloriam iropbxi , tamquam Jolo genitali potitiy
caperant titlete . Verum haud diu quietis ibidtm > & pacatis effe licyit ; nam Theodofius anno proximo a Gratino in Imperii focietatem
adlcitus, & Orientis Auguftus appellatus , Vilegothos multiplii prafiio vidos ex univerfa
Thracia ejecit ; fed in gravem morbum cum incidii'.-t j Viiegothi ejus metu levt 1 , intent ique
in omneui occafionem rapiendi , atque prasdandi,
arma corripint; & divilo bifariam exercituFridigernus Theffaliam, Epirum, Achajam, Alatheus, & Safrach fannonias depopulantur anno
Gotlit^"5 copiis exltalia in Illyricum tra*
rum vt- ductis fatius fie duxit barbaros przmiis ad amiftiot Ro- eitern allicerei quam ie Romanolque in aleam
inc> , dilcnmenque pugnas committere . Itaque Theoquoi mu. qo approbantc, promilfis conciliates fibi faerrdere
dere atque amicitia devinxit ; cifqe Romana
" militiE dferiptis , & ftipendium ex aerario deii i coud- crev^t s ^ agros allgnavit . Nec multo poil Fri*
liai.

.
digeriium extindum fuiffe tradit Jornandes . Quo
lublato totius Vilegothici regm lumma , adminiitratioqhe in Athanaricum ineubuit , quem
icilicet Viiegothi Dacia* veteri evoeaverant .
Sed civili bello inter Gothos exorto, quod fortaffe iilud eft, cujus meminit Audor Milcellae,
Athanaricum Regno explum Theodotius Con
ilantinopolim invitavit , & regio apparatu exet-

57

pit. Sed dcimo quarto, quam venerat die, cx

morbo interiit anno 581 ; quem Theedofius lunere magnificentiflmo efferri juffit , nec vivo,
quam mortuo , plus honoris impendit . Thcodofii in Athanaricum eximia pietas & magnificentia facile Gothos pellexit , ut fe in ejus fidem ac poteftatem univerfi tradercnt ; quos in
Romanam militiam adferiptos in Thracia , & Geil
Maefia inferiore collocavit . Exinde quics a Vifeeothis annos fere quindeeim tenuit; quo in- adferipti.
tervallo benigne hbcraliterque habm cum client,
Romanis ftipendia fecerunt j & anno 394. Theodofius viginti millia Vifegothorum in aciem eduxit contra Eugenium 3 & Arbogaftem Tyrannos , quos vidor oppre/It .
Arcadio , & Honorio imperantibus , anno
, cum Theodofius initio hujus anni diem
obiiffet, Vifegothos Romani fderis pnitere pit ; praefertim cum a Romanis fe neglig , padifque lipendiis fraudari animadverterent . Ergo
Ruffino mitigante , qui clandelino feedere, ut Vifcgeil
ferunt, cum barbaris inito, per cdes ac ruinas ee do<*
viam ibi ad Imperium muir decreverat , Du- rurfui a
ce Alarico e prasftantilima Balthorum familia , efi?un! .
cui pot interregnum quindeeim annorum jus
nomenque regium Vifegothi detulerant , Ma>
fiam , Pannoniam Macedoniam , Theflaliarn , ProviaAchajam , Peloponnefum , & Ulyricum fere uni- H"tu'
verfum, itemque Dalmatiam ufque ad Mare Adria- o.imai
ticum, ut Claudianus cecinit b. 2. in Ruffi- PPul*nnum , impune depopulati funt . Atque haeC videtur fuiffe prima Gothorum in Dalmatiam ifruptio , cujus meminit Hieronymus in epiftola
ad Heliodorum. Nam quod Marianus Vidorius
feripfit in vita S. Hieronymi, Valentis tempore , primum Thraciam , exinde Tannoniam &c
Dalmatiam a Gotbis vaftatam , id mihi non fatis liquet . Vifegothos cum primum fub Valcnte
rebellarunt, in Pannoniam, & Noricum ufque
progreffos fuiffe exiftimo; nam tum Petovionciri
urbem Pannoni fuperioris ad Dravum , proditione Juliani Valentis Ariani Epifcopi captara
fuiffe a Gothis verifimile eft; idque confirmar!
poteft teftimonio Synodi Aquilejenfis habits
anno 581 : Patres quippe Aquilejenfes in epi-.
ftola Synodica , urbis illius captas everfaequc
cauffam conferunt in Julianum , qui SanBo Vi
to Marco admrabilis methe>ri& Sacerdoti fuperpofitus fuerat s fed ejeftus a plebe prodidie utlem
crditas eft i auf s enim torquem , ut affetitur ,
& brachiales impietate Cotbica profanaros more
indutus gmtilium , inconfpetlum exercitus prodire Romani, eamque vb rem lAquilcjam evocatus
ad Suca dotale concilium, ut everf patria perditorumque civium cauflas Sacerdotibus praftaret . Poll Illyricam vaftationem barbari regreifi
Conilantinopolim ufque populabundi excurrunt;
fed Ruffini praefehti, & amicilTma hortatione
placati > iterum in Theffaliam iftfefto agmine
confluunt, ibique fe communiunt adverfus Stilichoncm ; qui fraude dolo RufHni coadus
Orientales copias Conilantinopolim remitters >
I!
IUI. !. __
./*. _ .
/
pr$lio-abftinit , reque infedain Peloponnefum
difcelfit . Nec multo poil Ruflnus perfidiae nas dedit, obtruncatus ab ipfis militibus , quos
ab exercitu Stilichohis diftrados Conilantino
polim ab Arcadio revocandos curavetat . Anno
396 Alarkus poil captas direptas Athefws , ,!"{*%
Coi inthum. expughat , quem Stilicho exercitu fagitu a
Occidcniali audo militibus e Peloponnefo col- s,,l,holedis, multiplii pislio fregit ; compulfumquc
intra montes, & ab omni commeatu interclu um
in

 CCLSI A SALKTANA,
S8
ih fur poreftcerri fedigfe facile potert j nifl rum dulot* fuffil StiHchonis> Abricum nihilti
ermagni ejus interfuiit Alricfh ad perni- le expeclantem ipfo Pafche facratilmo die ador
fciem utriiifque Imperii ferVare. Porro Arcadius tus vel invitum e caltris ad pugnam elicuit
Aladeiiftij ut fibi onclliret > Ducern Ulyricis Alaricus cafo Sallllo ac profligato y haud majo-
cepiis , 8c Orientali Illyrito praefecit , ut ex rem , quarrt anno fuperiori acccpcrat , ebderri
Romanis intulitt Qyo fuccefiu elatus , Gallicae
GlaudbnD intelligi poteih
profeidhis confilio abjefto- > injitriam uleifei ,
Gentis j & Epirum nuper popiiUts inultati
Sc Romanis taliam eripere decrevit . Honorius
"Prfidet lllyrieo ; jam quos obfedit 3 amictts
tum fibi t tum Italiae metuens > cum brbaro
:
Ingreitur tnuroi . i t . 1
Rege non folum pacem faciendam cenfuit fed
nrios fere quatudf Alarics irl lllynt quie-* etiam clandeftinum fdus adveilus Arcadium frarus & inrioxius exegerat j cum eum Prfcftun trem iniit t Stilichone auetore > atque impulfore ;
Illyrics j de Regrii Gothici itl aliena ditione qui cum ante aliquot artnos Eutropii Eunuchi & fxjerg
cjuafi rkecrii tttdere ccepitj udtorque fuit Vi- fibi perirtfenfi inftigatione ab Arcadio hoftis mm Hoegothis, ut nova fibi regn armis quaererent , in deebratu effet } & Illyrico ubi bellum gerebat "r" i8U
cjuibus liberi nulliufque Imperio fubjefti fuo ju- cum Abrico, totoque Orientis Imperio excedel^ri r 3 ^'^ue legibus literentUP ; Itaqilt ingenti re coadus , ultionis cupidus j prirnum quidem
la'rid i barbarorum" multitudinecolleftj irt taliam per* Illyricum Oritrttale abArcadii dominatu adHo^
Itulum rp4t3 Stilichone 3 & Aureliane Gofs. utProfper, norium transferrc > deinde arma copiafque Vifcrifiib{ g Caddorus irt Chroncoj iternque Jornarides
gothorum ad Honorium opprimendum convertc-
dotent . Hriirn alitem Cotlfubtus cohaeret cum re conftituerat In fordere ad cateras condi
ahrio rse Vulgaris quadringentefimo 1 ExEpir tions illud pneipue , ac difertc additurn fuit ,
profeftum per Pannoniam, & Noricm iter ha-1 ut Alaricus quidem in Noricum buiffe Zofimus tidit lib. 51 a. pud Schonlcbium niam reverfus quam maximum poTct e fuis ali-
An X Epio in Dalmatian} cifalpinanl progref- ilqiie barbaris , qui eas regiones incolbant , ej
ftis fuerit i incetbrh eft 5 certe illi poft relictam xcrcitum conficeret > atqrte irt Epirurn trartfgrcfEpirum prope ab Dalmati circumeundum fuit. fusj ibidem Romanas Occidentales copias expe*
Ceterum iter Alarici^ quod ex Epiro perPan* ftarct, quibufeum Arcadio bellum inferret ; Ho
fioniam & NbricUrh Zofimusdcieripfiti videtur norius vero ad copias Gothorum alendas comhon d prirnum , fed ad fecundum Alarici ad- meatus , & lipendia fuppeditaret i Ita quietus
Venturh in Itliam referendum eile . Alaricus ita- pacatufque ex Italia difcefit Alaricus , & ingen*
que Ulyricij 8c Dalmatian provincias depopub- ti conlbto exercitu in Epirum fe fetulit i ubi a fepfco
eum Stilicho j alias ex aliis moras interponens , feefli, '
tus$ Italiam ingreflus > cum Carniam , Vene
tian! j & alias regiones impune vaftaflet } apud diutius detinuit . Regredicns in Epirum , fi DalPollcntiartl in Liguria cum Romanis acie con- matiam ex itinere attigit , nemini , ut in reflixit. De rebus Alarici, praefertim Italicis, au- gione amica , 8c fxdetat , infeftus fuit , & fe
ercs Brevius j quam oportuerat, atque confu- fuofque ab omni maleficio continuit;
fius fcribunt ; & fere inter fe diflenciunt j velu-
Interea cum Alaricus in Epiro diutius mora
ti de prselio apud Pollentiam commib, alii tul'3 Radagayfus alter Gothorum princeps quem
Romanis , alii a Gothis vicbriam ftetiiTe tra- cum Abrico ante c]uadrienhiurn itt Italiam ve-*
duntj funt qui Stilichonem , funt qui Saullum nife aliqui cenfent , a Iii verifimilius ptarit in
Rorharlis eppiis i eo cofliftu pr#fuuTe cen- Pannortia , & Norico relifturtt fuiLV , ut Vifcferie : lii haue pug nam in annutfi etundurn j gothis praeefTet , qui regiones lilis incolebaht >
alii in annum tertiumia?tliquinc~ticonferunt; 8c anno 405. ducenta, five ut alii fcribunt , quacum plerique locum & diem ceicami'riis adji- drrtgertta barbai-ruHi mllia ad vaftationem Ita
'cant J liqui utruniqc vel alteram praetermit- liae deduxit . Jamquc Rohiae ex propihquo imtunt . t alios aliis conciern \ femel arque itc- minebat, cum Stilicho Hurtrlorurn , & Alano*um in Ital cum Gothis jufto praeli pugna* runl copiis y quibus praeerant Htildinus & Sarus, auxilio accits s profperc cum barbaris in
T^m efle dixerim t pritnum quidem ad Pollen
tiam rmo 402 , ubi Alaricus a Stilichone c- Etruria conflixit, eofque in fugam averos , Sc Rlj<P,y.
fuSi caftrifque exutus dcbellar potuifiet , nifi fo Fefubnis inclufos montibs ac fame domitos , o*e***
.Cordi ut perfidia Stilichonis viam f Iii. ad fu- finc ferro fubegit . Ingens barbrorum multitugam reliquiTet ; deinde artno 403 > & ipfo Paf* do cum in poteftatem Romanorum veniTet ,
chatis die > fed loco nobis ncomperto^ cum A- partim cfa eft , partim vili admodum pretio
lricu's Sllfti duderri exercitus Romani magna veniit . Exinde per annos fere tres in utroque
clade affecit . Kam poft rem mle geftam in Li* Imperio a Gothicis irruptionibus , & ebdibus
guria Alat cus Cum exercitum j copiis quies atque otium fuit . Verum anno 40S. poft
obitum Arcad, Alaricus longioris , quam puc militibus -} quiLus Stjlicho pepercert > e fu
cabat , Epiroticae mora pertsefus , cum Vifego- 500
ga colklis , terum provincias depopulari , Ho
norio fbrttiidini efle cpit . Quarc Honorus j this iterum in Italiam rranfire conftituit . Erant Alarici
ot Alaricu'rn ab Italia averteret > Gallias ^ & omnlno itinera terreftria d;;o, quibus itincribus i",ie,",--1
Hipartias eidem conceflt > quod cas provincias tx Epiro m Italiam traduecre eXercitum poliet ,
fcarbarjs jam iHuc mminentibus expofitas tueri nnum per Dalmatas cifalpinos , altcrum inter
fe pofle diifideret 5 id qod feriptum rcliquit jor- Savum montefque almaticos per Dalmatiam tranftandes, 8c Paullus Diaconus . Tum Stilicho utri falpinam , five antiquam Pannoniam , &: Nori
fque mlitiiE Magifter irt omnem rei Romana? cum. Utrum arripuerit > non confit; fecundum
turbandae occafioncm ntents> ut ex rarbisEu* Zolimo placet , Panfionicum nempe & Noricum >
cherl filio imperium quxreret^ Abricum con- cui libenter aflentior". Dalmaticam vero fecus
ceflas ab Hortoro fedes petentem irritare con* mare viam iniifie arbitror cum ante ofto an
ftituiti ut aliquid hinc quoque tufbaram orire* nos prirnum in italiam venk ; quamquam nul*
VuT . Curn enim Vifegothi Galli Hifpaniaque lus dubito y quin tum etiam 3 cum Alaricus fe
tortceffionc lsti Galliam petrent > Saullus copia- cundo in Italiam venk , decurfionibus per equit
ies 4

JOANNES iy. EPISCOPUS SALON1T. XXIX.

5p

poft devailatam Campaniam Rhegium abiit, ut

inde in Siciliam , atque Africam trajiceret . Sed
paullo poft morbo periit ; cujus in locum Ataulphus iubftitutus , Romam denuo expilavit ;
& anno 412. pace facta cum Honorio in Galliam migravit ; &ejus fucceffores Gallia, & Hifpania fubafta Vifegothorum regnum ibi ftatuerunt .
Jam vero fatis confit ex teftimonio Divi
Hieronymi, Dalmatiam inter annos 77. & 97.
J .
quarti fasculi, cum ceteris Illyrici utriufque pro- , GoThii*
Vinciis a Brbaris vaftatam fuiffe ; atqe inter .
canteros barbaros depopiilatores imp'em
atque
Illyrici , quos Hieronymus in epiftola ad Heliodorum fupra laudata nominatimpercenfet , primi funt Gothi , quibus potiilimum vaftatio cladefque Dalmatiae attribui debet . Nam Hierony
mus in Catalogo Scriptor. Ecdefiaftic. Gothos
hominavit, a quibus ait Stridonem patriam fuam ,
urbem Dalmatian, vel certe in confinio Dalma
tian pofitam , excifam effe ; eofdem autem fimul ptfr\"d
Stridonis everfores , fimul Dalmatiae vaiiatores Bicro-7fuiTe, non eft cur dubitemus . Tempus autem , mi e*if
quo Gothi, & Stridonem diruerunt , & Dalma
tiam vaftarunt, intelligi poteft ex epiftola 26.
Hieronymiana ad Pammachium , quamiliquot annis poft fuum in Palaeftinam regreifum fcripfit :
rcdierat autem in 'Oricntcm poft obitumDamafi
Pontificis, qi ex hac vita decefTit exeunte an
no 584. In hac epiftola extrema meminit Paulliniani fratris, quem ab fc julTumaitin patriam
proticifci , ut aviti patrimonii a barbaris dire*
pti reliquias colligeret . T^or , inquit , in i/U
provincia adificato monafterio , & diver/brio pro*
pe exftrutlo , ne forte & modo Jofeph & M.tria
in Bethlem veniens non inveniat bofpitium , *
tis de toto orbe confluentibus turbis obruimur Mo*
nachorum ; ut cptam opus riefercre , fu
pra vires ferre valeartius . nde quia pene nobis
itlud de Evangelio contigit , ut futur* turris non
ante computaremus expenfas , compulfi fumus fra*
trem Taullinianum ad patriam mittere , ut femirutas villulas , barbarorum effugerunt minus ,
& parentum tommunium cenfas venderet , ne cceptum Saniiorum miniflerium deferentes , rifum maledicis , & ttmulis prtebeamus . taque Paulliniahus ex Oriente profeilus eft in Dalmatiam , vel
eodem anno , quo Hieronymus has itteras ad
Pammachium ddit , Vel -certe anno fuperiore .
Jam inquirendus eft annus datas ad Pammachium
pillla^ quem ipfe Hieronymus fatis perfpicue
defighat in Epitapnio Fabiolas ad : Quar
ta ftatis (irculus volvitUf , ex quo ad Heliodorum Epifcopum Tfepotiani feribens Epitaphium >
quidquid habere potui virium in illo tunc dolore
tonfmnpfi . Ante hoc ferme biennium Pammachib
meo pro fubita peregrinatione Taullinx brevem epi*
jtolam dedi ! Quare poft feriptum Nepotiani Epi
taphium anni fere duo interceiTcrant > cum Hie
ronymus ad Pammachium de obit Paullina: uxo
ris itteras confolatoris ddit . Fac autem, nftO
396. feriptum fuerit Epitaphium Nepotiani, quod
Tillemohtius cohjecit in annum fequentem> piftolam ad Pammchium referas oportet ad annum
398, feilicet biennio poft '5 cX quo fit > utPaullinianUs Vel hoc eodem nno > Ve fuperiori e
Palftina difceTerit . Sed cum Hieronymus in
Apologia adverfus Ruffifim fctip'ferit anno pro
ptionem-, & vim tmnem a civibus, qui adBa- ximo poft profectionem Rortianam Ruffini , tum
lilics confugerent, abftincre. Sexto poft die ur fecutos fuiffe Paullinianum, Sc Eufcbium; Rufbe digrelTus Alaricus -, Placidiaque forore Im- finus autem Romam advenerit anno 597 , cum
petatoris Atauipho iti ma'trimonium tradita , Siricius adhuc ecelefix prjecrat j Paulliniani ex
Orien-

tes, feu pcdites, quorum ingentes copias habe

bat , Dalmatiam noftram vaftaverit . Ergo Ala
ricus prope jam aberat ab Italia , cum per le
gatos ab Honorio petere inftitit, ut pata ftipehdia fuis militibus perfolveret , quos ipfe Orientalis expeditionis cauiTa in Epiro per plures
annos aluerat , jTus ibidem pratftolari Roraahum exercitum , qucum fuas copias adverfus
Arcadium cottjungeret . Alarico morem gerendum cenfebat Honorius pacis ftudio, & inftig-*
tione Stilichonis, SenatU non repugnante quidem
ob metum Stilichonis , fed invito tarnen , cunl
earn non pacem fed paftionem fervitutis cTe
judicaret . Poftqum Hortorius Stichonem pro
ditionis compertum interfci juflt, Alaricus vel
ftipendiis miltaribus nodum acceptis , vel iis
non contenais, iterum legatos ad Honorium mifit j nihil cum impetrafet , juft Ataulphuirt
uxoris fratretn copias quam mximas poffet ex
Hunnis, & Gothis , qui Pannohiam incolebant ,
ad fe perducere , quas tarnen expecbndas non
cenfuit j fed Alpes Julias trahfgreiTus in Italiam
nfeo agmine contendit; & Romam cogitans,
quacumque iter fecit, incenfis paffim acdreptis
agris, ppidifque -t ut quaedam calamitas pervadere videbatur , Romam ex improvifo ador*
tus acri obfidione cinxit , Romanofque fame ,
& peftileta veXatos ad extremum compulit ,
ut irtghti pecunia urbem ex obfidione redi meu
rent . Tum per Romanos legatos actum eft de
jpace labl conftituenda nter Honorium , Sc
Alaricum. Sed cum Alaricus negaret aliter pa
cem fieri pofle, nifi certa fumma pecuniae quo
tannis > Dalm'ti cum Norico , & Veneria >
itemque Romana; militias Prsefeftufa fibi traderetur j Honorius vero haud tanti pcem fibi
emendatn eie cenferet j Alaricus copiis , quas
Ataulphus dcduxerat, afTumptis ad obfidionem urbis revertiturj qum dum vehementer oppugnat ,
Romanos vi, ac minis degit, ut Prifcum Attalum urbis Praefechim Imperatorem digrent^
qui Alaricum cum Ataulpho Duce Romanas militis conftituit; itemque Tertullum gentilem fuurn
Confulem in proximumdefignavit . Ala
ricus cum Ataulpho exercitum dverfus Hono
rium duxit, cm antea Prifcs > auctore Alari
co , Gonftantem cum exercitu had ita magno
ad fubgedam Africam mififlet , quern Heraclianiis acie viftufn interfccit . De pace iterum
per Legatos, re infeda, actum eft . Interea ex
Oriente Legiones fex Honorio fubfidio mifl
Ravennae obfidendae confilio Alaricmavocarunt
Hic cum rei Africanas male gefta culpam cauffamque in Attalum cohjiceret, cum apud Ariminum mperatoriis infignibus exutum in ordihem coegit . Tum Alaricus pacis componendas
caufia propius Ravennam acceffit ; fed dum conditionibus ultro citroque propofitis de paceagitur, Sarus Hunnorum Dux, qui pro Romanis
contra Radagayfum decerta'verat, cum tercentis
fuorum miiitum forriffimis fupervenit , & Ala
ricum nihil tale metuentem adortus, omnia pa
cis confilia disjecit. Quamobrcm Alaricus ira ,
& furore inflammatus Romam cum exercitu regreditur j urbem fame > & rmis domitam ex' pughvit anno 410, vel anno fuperiori , ut Ahxpagnt, tonitis Pagius , & alii cenfent, & militibus diSxliripii. fipiendam ddit j juflit tarnen a templis dire*

CCLSI

SAtOKTAMA;

Orirife ciifceflfurfi incident nccefle eft in annum

598. Vincentius i ait Hieronymus , Vaullinianus ,
Eufebius j Ejdjfinus presbyteri , quorum Vincentius
multo tempore ante cos I[pmm vtnit , Vaullinia
nus i tr Eufebius poft annum veftrx navigations
profetli funt i P&ffinus ( alius a Ruffirio Aquile*
jenfi ) itf cauffa Claudii jiofi biemiium mijj'us ,
omnes vel pro r familiari , vel pro periculo cat
pitiii alieni i Si ergo Paullinianus in Dalmatiam
profeftus eft anno 398 , multo anteacciderit opor*
tet Gothorum in Dalmatiam irruptio , qui Stridorlehi urbem funditus everterunt am Pauli*
hiaeus earn ob cauflam ab Hieronymo miflus eft
in patriam 3 ut hxreditatis paterna? , quod fuperfuerat pol Gothicam caamitatein , eolligeret,
Fundofque3 ac villas divenderet, & pecuniam in*
de confetam ad MomfteriumBcthlcemiticum ex*
fedificandum , fumptufque ih alimenta peregrinorum faeiehdos referret : Ante atinum 398 Pro*
fir liijfi vincias Illyricas a Vifegothis ter vahtas , ac di
ficm ri- reptas fuife reperio ; primum ri. 377 cum con
ftatum a
YicattUi tra Valentem rebcllarunt 3 quo tempore in No*
ricum ufque progrcflos efle 3 Petovionis ahtiquiffimi qppidi cxitium dclart; iterum anno 380,
cum Theodolio graviter periculofeqe xgrotantc , Copiis bipartito divifs alii Orientale , alii
Occidentale Illyricum devaftarunt ; dein^e anno
393 , cum Duce Alarico ufque ad mare Adriaticum dircptiones, cjadefque barbricas lohgela^keque protulcrurit . tquc huic anno potiffimum
illigandum cenfeo cum Dalmtica vaftatiohc Stridonenfis eppidi per Vifegothos everfi excidiumj
quas caufla fuit , Ut Hieronymus Paullinianum
jfratrerh quinquenriio poft in Dalmatiam e Palaeftina proncifci juberct , utfemirutas villulas , qua
barbarorum ejfugerant ntanus , & cmmuniumparentum cenfus enderet . Csterum verifimile eft,
ante hunc annum Vifegothos, cum prximas IIlyrici provincias popularentur, aliquas in Dal
matian* decurfioncsfecifle; hee.dubium eft) quin
iterum pbftea , & ifxpius Fortafle eorum excurfio
nibus , incendiis , rapinis , ac cxdibus infeftatd
fuerit Dalrr.etia; five cum Aarics prirnurh in
Itaiiam ihVait nnd 460, five cum Radagayfus
izpii a immenfam illam Barbarorum multitdinem potothii
d opel -pulabunds trans Alpes deduxit anno 405;; hec
yero abfimiie eit Dalmatiam Alarici in Itaiiam
iterum irruentis anno 408 deeurfioriibus cxpofitam fuifle 5 & paullo poft Ataulphd Huhnorum>
Sc Gothorum copias ad exercitum Alarici gendumducehti tranftfum prsbuifle . Ac Dalmatiam
quidem ei tempeftate, five a Vifegothis, five ab
al i is barbaris popul.it am, veXatam -3 plurimis > maotimjfque cladibus affeftam fuiffe , fatis dilucide
confirmt Hieronymus, quicumiuos in Sophoniam commentarios fceculo quinto incuntc icriberct , barbaricarum calamitatum -y & eladium
teftem appellt patriam fuam five Dalmatiam :
}ram quipfe Domini etiam bruta fentknt animalia , & vafcatis nrbibus , hominibufque interfc(iisy folitudinein & taritatem befliarum queque
fieri '& volatilitim pifchmque 3 teflis Illyricum
eft , tejtis Thracia i ttfiis , in quo ortus fum >
folum ; ttbi prater Clwm? & terrain 3 & crefeentes vpres j & cpndenfa S.ylvarum , cunta perierunt . Haftenus de Vifegothis vahtoribus IIlyricij tque Dalmatian qui cum in Galliasj
atque Hifpanias tranfgreffi fua ibi rgna funtlaflent j nullum ills in pofterum ullius reicum
Illyrfcis, & Dalmatis commercium fuit . Pars
altera Gothorum > quos appellatos eife diximus
^>ftrogothos , fub Hunnocum dominatu 9 fuos

pecliars habtit Reges, priftnas apud p

ludern Maeoticarfl fedes retinuit > &cum per an*
hos piurcs in caftris Hunnorum ftipefldia feeif*
fet, poft ihterituffl Attila; , Hunbica fervitute
depulfa 3 provincias Illyricas incolere , fuoqu
fubigere dominid ctepit ; ac demm in Illyri*
, & Dalmatia; Italiaque latiflme imperavit.
Scd ha?c alias 3 quippe cum ad pofteriores aetates pettineaht .
Poft Gothos 4 Vifegothos Hieronymus
{armatas ftbminat 3 per quos itidem multum ca- Siritut*
lamittis Imperio, & Illyrico fuis temporibus
importatum fuifle flrmat Sarmatia omnis in l,lyrifl '
partes oibnino duas vulgo dividitur 5 altera eft
Sannatia Afiatica 3 quae ab Tatiai flumine ufque ad Scythiam itidem laticam produciturj
altera Eu ropara 3 quz inter Viilulam, ac Tanaim
fluvios ab Occafu in rtum porrigitur , hujufque vdcabulo fubeft quidquid ampliffimis Polo
nia, & Mofchovix finibus cohtinetur. Hincad
provincias Illyricas dcpoplahdas gentes
prodierunt quas Romani Sarmatas, Grxci Saurornatas vocant Ante quartum fxculum Sarma*
ix alias Nlxiiam, alias Thraciam, alias Pannoh am Vaftantcs, fape a Romanis repulfi funt ;
eofque Diocletianus ingenti clade afrecit , unde
& Sarmatici titulum promeruit 1 Conftantinus
Magnus iterum ac fspius cum Sarmatis profpc-=
re pugnavit ; & in Pannoniam ac Mxfiam ef*
fufos, interfefto eorum RegeRaufimundo , ultra
Danubiutn compulit . Hinc numms Conftantinianus Sirmii proeufus 3 ift cujus parte averfa
ineifa eft Vioria Sarmatica , cum Epigraphe:
Sarmatia devia . Hinc etiam fortaflis Ludi Sar
matici 3 in veteri quodam Calendario apud Tillcmontium ad pftremos dies Novembris adscri
pt i . Anno circiter 354 Sarmrje, cum a Gerberied Vifegothorum Rege magnam cladem accepifleht , viribus & copiis diminuti fervos fuos
fi maneipia, utfibi auxilio eflent, armare coacti
funt; qui devitis hoftibus in Dominos arma
convcrtiint . Eo fervilibello tercentum mille Sar^
mats, patria expulfi , ad Gonftantinum confu
giunt, qui eds benigne acceptes, k Chriftianis
iacris initiatos partim Romans militia: adcript 3 partim varias in provincias diftribuit .
Ammianus, & Hieronymus fervos illos dominorum expulfores Limigantes Vocant . Anho^jS
Cotiftantius cum exercitu Danubium tranfivit ,
& Sarmatas, qui Mxiiam ae Pannoniam cum
Quadis cxpilaverant3 qua vi 3 qua timor impulit , ut pacera peterent 3 captivos redderent ,
obfides darent j o Limigantibus Mxfix ac Daciar
Romans infeflis itidem csfis ac domitis , Sar
matas exemptos dominatu Qyadorum , in quo
rum fidem ditiotiemque fervili bello opprefi fe
contulerant , in patrias fedes reftituit ; ac Zizaifm genere Sarmatam Regem illis atcrib'uit . Cum
Tlveodofius is, qui poftea Imperator fuit > fub
Valcntiniano feniore Msfis fuperioris prsfe&uram gereret , egregiam viftoriam reportavit de
Sarmatis, qui anno 574 provinciam illam invaferant, eofque ad pacem petenda m compulit . Csterum paullo poft in Pannoniam cum aliis tranlgrelfi , tantas ftrages ediderunt , ut annus proximus ?7< propter calamitatem Pannonicam novis .
,b
confulibuscaruent 5 proptercaque nommibus Con' ;ngetlt
fluna fuperioris anni fignari folet . To confua- tum Graani i n & Equitii . Quia 3 inquit Hie- eWDt'
tonymus in Chronico , fuperiore anno Sarmata
Tannoniam vaflarunt , iidem Confules permanfere.
Pacatus in Panegyrico autor eft Theodofium
pal-

JOANNES IV. EPISCOPUS SALONIT. XXIX.

.pull ante, quam a Gratiano Augufti nomen,
& infignia acciperet, trans Danubium in Sarmatia inligncm de barbaris victoriam adeptumfuiffe . Demum Sarmatse anno 406 cum aliis barba
ris, quos Stilicho in'perniciem Imperii exciverat, Gallias ingreffi omnia late vaftarunt . Quamvis autem Sarmatae limite Danubiano perrupto,
quem adverfus barbaros oppidis, & praefidiis firmillimis citeriori ejus fluminis rip impofitis ,
Romani ut munirent , curam omnem operamque
adhibere confueverunt , identidem in provincias
Illyricas praedabundi excurrerent ; nunquam eos
tarnen in Dalmatiam penetrafe comperio . Cf terum e natione Sarmatica piodierunt , qui communi Slavorum nomine aiTumpto , cum Msfiam, Pannoniam j ipfaraque Dalmatiam depopulati eflent 5 tandem feptimo fivculo , (labile
domicilium perpetuafque fedes in Dalmatia & finitimis regionibus permiiTu Imperatorum collocarunt .
Qud5 ft
Qiiados, & Marcomannos , quos Hieronymus,
toirto'. interjedisaliarum gentium vocabulis , disjunxit,
hinn
fimul jungendos cenfeo . Erant enim ejufdem
Macr? Ungue & nationis germanica; , erant locis fini. timi , erant militarium expeditionum fere om
nium focictate conjuni . Ad genus quod attinet , nemo illos non inter Germania; populos annumerat . Marcomanni , cum antea terras ad
Rhenum & fontes Danubii incolerent , in Ortum progrefli , Boiisexpulfis, regionem illamoccuparunt, qua olim Boiohcmumdida eft, nunc
Bohemia dicitur > urbemque condiderunt Marobodui Regis nomine appellatam ; quam Strabo
Hegiam Marobodui vocat . Qiiadi Marcomannis
proximi ab regione Orientis & a Meridie , ad
ripam Danubii fedes habebant ufque ad Marum
fluvium producas, ubi nunc eft Moravia. Juxta
Hermunduros Tjarifci , ait Tacitus Germ, capite 42 , ac deinde Marcomanni , & Quadi agunt .
Utrofque bello pctiit Domitianus, & ingentem
ab utrifque cladem accepit . Marco Aurelio &
L. Vero Imperatoribus , cum omnis properr.odum
barbaries in exitium Imperii Romani confpirafiet, hujus confpirationis principes fuere Marco
manni cum Qudis , unde id bellum dictum eft
Marcomannicum ; quod in magnum difcrimen Romanam rem adduxit, & cumbellis Punicis com
paran folet. Barbari quippe in Pannoniam &Noricum efFufi omnia vaftarunt . Cum his triennio
conflixit M. Aureliusj ut ait Eutropius , eofque
periculofiffimo bello pcrdomuit . In eo Chriftia*
na legio , cum Romanus exercitus fiti laborarct ,
fufis ad Deum precibus, e nubibus repente coa
tis , pluviam fuis elicuit , fulmina in hoftcs excuilitj quod Eufebius ad annum 174 refert Mar
comannis , & Quadis pax data eft fub ea con
dicione, ut fedes fuas a Danubio duodequadraginta ftadia fummoverent . Idem M. Aurelius al
teram de Marcomannis & Quadis vitoriam re*
tulit anno 179; utrifque veniam acpacem dedit
Commodus Aurelio in Imperium fufteftus anno
180. Cumiifdem Aurelianus&Diocletianusprofpere pugnarunt . Quarto autem faeculo poft mor
tem Conftantini, ut caeteri barbari, iic Marcor>*nno minn*> & Quadi Pannoniam, Valeriam, aliaf B * -Hyrici provincias praedando , vaftandoque

6t

tus contra jus fafque inrerfecit . Ea res mirum,

quantum barbaros exacerbavit ; qui Marcoman
nis fociis aflumptis, &Sarmatis auxilio adfeitis
Danubium trajiciunt , effufique in Pannoniam,
omnia incendiis ac ftragibus complent, acparum
abfuit, quinFlaviamMaximam, Conftantii Imfieratoris flliam, Creufam ab aliis appellatam , qua:
n Galliam Gratiano nuptum deducebatur, prope Sirmium interciperent . Sed MeTala Redor
inferioris Pannoniae in tempore adfuit, & hoftium prope manibus ereptam Sirmium adduxit,
idem Probo Prefecto Praetorio ad fugam abitumque ex urbe fpeftantiperfuafit, utnovis operibus, propugnaculis , ac praefidiis adverfus bar
baros urbemillam communiret. At Quadi Equitium Ducem militia; Illyricae, quern necis Gabinioillata; auctorem praecipuum fuiiTe credebant,
perfecuti aggreque , duas legiones , quas ipfe
duccbat, acie vias conciderunt . Id accidit an
no Chrifti 574. Nec vero deinceps defierunt.
Quadi , & Marcomanni excurfionibus , & latrociniis infeftas habere provincias Illyricas , praefertim fibi fintimas Pannoniam, & Noricum , Ht Non.
ante alias eorum dircptionibus expofitas , maxi- 5ora *
meque opportunas : an vero m Dalmatiam ahquando pervaferint, mihi non liquet. Et Mar
comannos quidem anno 396. Fritigil Regina ,
poftquam litteris ab Ambrofio Mediolancnfi Epifcopo, uti poftulaverat , acceptis , quibusChriftianae inftitutionis capita continebantur, Chrifto nomen dediet , iuo exemplo , hortatuquc
ad Chrifti cultum traduxit; & eodem Ambro
fio auctore , Regi conjugi pcrfualit , ut ipfc
quoque Chriftiana facra fufciperct , feque ac rcgnum in Romanorum fidem , ac potcftatem traderet . Exindc Marcomanni fidles fe obfequentefquc Imperatoribus praebucrunt } nequc cos in
pofterum aut Imperio Romano infefios > aut
cum aliis barbaris ad provincias vaftandas , fo
cictate conjunos invenies . Quadi vero cum
Vandalis aliifque Aquilonaribus populi , excun
te anno 407. Rhenum tranfgrefli Gallias barbarica colluvione inundarunt, & Provincias Illy
rici magno terrore ac periculo exemerunt.
Alani , quos Ptolcmaeus Alaunos vocat , alii aUb
funt Europaei , alii Afiatici 5 utrique ad Sarmatiam E-^j*1 ,
pertinent , hi quidem Afiaticae , i Hi vero Eun> ^niaji.
Sarmatiae finibus continentur . Afiatici ad**,ieiradices Caucafi a Scptentrione habitabant , ejus
montis interjeu ab Iberis difiuftli alias Ro
manis adverfus Parthos , Berfas operam navarunt , alias infefti Romanis Provincias Afiaticas
excurrerunt populabundi magis, quam jufti mo
re belli . Anaticis praetermiiis , qtios longinqui
tas locorum ab infeftandis provineiis Illyrich
arcebat , pauca funt, quae de Alants Earopseis
fubjiciam . Hi fupra Maeotidem paludem Tanain ab Occidente aecolebant , erantque finitimi Rhoxolanis magis in Occafum vergentibus j
nam utrofque conjunxit Plinius lib. iv. mox
bAlaniy & Bjjoxolani . jofephus Hb. iv. de bel
lo Judaico , eafdem Alanis in extrema Europa
ad Tanain ledes adferibit ; JCUntOtim natio Scy*
thx funt , juxt flumen T-anain , & Meotim lacum
habitantes . Ad bellum Marcomannicum , quod
gentes multitudine innumerabiles , immanitate
deformarunt. Marcellinus Dux Valerie muni- barbarae, conflaverant , fuas & ipfi copias Alani
tionibus ultra citraque Danubium adverfus Qya- contulenint 5 & anno 24^ Gordianum ad Perdorum irruptiones conftruendis praeefle juflus, ficum bellum profieifeentem , in Thracia tumul
Gabinium Quadorum Regem , qui fide publica tuario prarlio adorti, non finecaede repulerunt .
accepta pacis conftituendae caufla in ejus con- Inter gentes barbaras , quas Ruffinus ad Impe
grefium , colloquiumque venerat , ex infidiis ador- rium Orientis invadendum fpe, & pretio folliitiyrici Sacri Tom. 7.
F
cita-

6i

CCLSIA

S ALK TAN A

fcitavit, Claudians Alanos arinumertt Sedeofdem fibi conciliates rcadius militiae Romana;
adfcripfit . Iidcfh Theodofio ad ripam Dafiubia'ham tucridm, & Honorio advcrfus Aiaricum in
bello Gthic ftipendiis toilitaribus impertiti ,
operm fahe tilem prasbucrunt . Demum ahno
i GiU - cuni
karbaris Rherium trarifgreffi iri
im, ie- Odilias irrticrunt 5 inde oum Vandalis primum
^,'* . nno 41. Hifpariiam occuparunt $ deinte anno
aemum ti 428. relita Vifcgothis & Svevis Hifpania, cum
mt'tt^ "fdem Vandalis tajecerunt iri Africain, &cum
iuni.
in popxili iinius corpus de norrleh coaluiflerit }
ibidem Vdrtdalicrrl Regnum corididerut 1
K'nfoS
Vandalis edem eft atqu Gothis origo fi
ii'tl .
fides hbenda fit Prtopo , qui eos in Hilmerum rfert ntiohm Gothicartitn iib. primobeli Vandal. Gotbiae nationH piares & olim , &
nunc ; fed inter illas Gotbi , Vandali , Vfegotbi ,
& Gepides ij cum multitudine y tum dignitate fu
tile praftanf ; Inter quos autem communio ge
neris fuit , iifdtm & patriarri commuricm ftiifTc
oportet . Hanc fcilicct populorum multitudinerri
effudit Scandinavia , qiiam Jornatides officinam
.gentium & velttt vaginam nationum> eleganter
appeljat . Poft Scandinavians relicbm, antiquiffirns Varidalbrum fedes Fume tradunt d orrri
maris althiei, inter Albim & Viftulam ; ncc
dfunt 3 qui eos hjs regiohis cultores non advenas, fea indgenas fuifie affirmant . Suntetiam,
qui Vandalorum originem non ad Gothos, e
que ad Germanos j fed ad Sarmatas refereridam
cenfent y illofque Vencdis Sarmatica gente non
tTe diftiriguehds xiftimanf . Ali i vero tos a
Vhedis & Sarmatis ut lingua & moribus , fie
etiam genere diverfos eiTe contendunt . Regio
illa, quam Vandali iricolcbant, dicta eft Vanda
lia 5 cui tarnen illftrius noraen fuit a Svevis $
natione itidem Germanica iatilime prrefta , a
iquibus etim marc' Balthicrh , feu Codarius fi
lms , Svevici cognomen accepit . Iidem diiti
font Vandali, Vindili , Vinili ; quod praemoneo y
ne quis gentium eiTe putct , qua: hominis eft
diverfitas . Vndalos appellator ferunt vel Vanda Regina j vel a Vindulo eorurh Rege ; vel
pbtius id vocabuli ortum habuit ex inftituto
'entis erratic* , qua? poftquam avitas fedes rcliqit i nulli cerro loco ffixa, flum fifcpe Ver*
tebat , & ex aliis ih alia loca migrbat 5 nam
Lazius hanc hujus vcabuli vim elfe doect , t
vagos erraritefque populs fignificet . Marco Audo imperante , nomina dim dediTent iri exptdi'tionem Marcomannicam , quam contra Ro
manos corijuhxerant ptentiimi RcgeS > & conflaverant agitata: nationes immanes & barbara; >
CmM*'r- ac ^oc's propemdii'm infinitas, Pannohiam cum
omannii Marcomnnis oceuparunt . Qua ternpcltatc pril'lle "i' mumi ait Schohlebiusi in Pannoni riomen VarterfusRo- dilorum audiri ccepit 5 inde Aquilc)im ufque
Vnanos
urend btiularidoque prgrclfi cum eent -, vix
fien potuifle arbitror 3 quin turor ine barbar
ais in Dalmtiam perViferit . Cum illis poft
trienniurh dcbellatum eil anno 174 ; & brbaris ad interhecionem cfi's, Imperio , &: Illyrico quies , tk tranquilinas refituta : Ingenti abore y ait Eutvpiusj & moderatine cum apud Carmmtum jugi trienio .perfeverafj-et ( M. Aurelius )
bellum Marconw.nnicum cvnjicit > qitod cum bis
Quadi , Vandali , Sarmat* , Svevi , atque omnis
'barbaria commoi>erat '; multa bomhmm millia in'terfteit Tannomis fcri>iti liberatis *
rurfus cum CoMmodo ntonino filiofuO y quem jam
'xfarcm .fecerat -y trinmpbavit . Aurelianus poil

i
i

barbaros ter tribus bra:liis in Italia profiigati-j

ttahs Alpes bellum barbaricum profecutus , duos
Vindaloium Reges, Panboniam vaftarites vidt'j
juiiil'qtie ultra Dalitlbium Vndalos redcete pa*
cm ddit. Poft ihteritum Aurcliahi anno 275.
Vahdali cum Francis & Burgundionibus propugnacula d Rhenum adverfus Barbaros oppofit
pertupefant ; & Galliam ingreil oppida urbefque
ad feptiiaginta diripuenmt . Biennio poit M. Au
relius Probus Imperator ca;fis prope quadraginta millibus barbarorum Galliam pacavit, novem
torum Reguos vetigales fecit j qui fupplices ad
Probi fidem, & clementiam confugerant . Anno
titeiter 8. Probus Vndalos cum aliis ntionibus in Romanas provincias reeepit^ qui pra>
feriptis htiibus egreffi multas Ulyrici , &: impe
rii reglones populabundi peragrarunt . tos Pro
bus variis prxliisi & cladibus attritos delcVit .
Imperante autem Diocktiano Iiiruin tranigrei
Tbraci fines invaferant , Duce Vifomaro; ftd
c$fi fugatique regionem illam BrSbs Danubium
colohiis j ac prfidiis obfederunt , quae nunc
Moldavia dcitr . Antio autem jj. e Dacia
pulfi cum efient a Vifcgothis, fupplices ad Con*
fthtium vehere , ut ab fcdeS agrofque ih Paithonia impetrarent . Panhohiam exinde nnosamplius fexagint pacati , quietiqe ilicoluerht ;
R manifque fidclcm in bellis operam navarunt .
Sed ahno fexto quinti faeculi Stilicho Vahdaloj unde ipfe oriundus erat, tum e Pahnonia }
tum ex aliis trahs Dariubium regionibus , qus
adhuc retinebant cum SveVis y Alani , liifque
barbaris eVocatos in Galliam immifit y lit lxpe
diximus. Inde cumSvevis, AlariifquePyicrtasum
tr.ihfgreffi, tranficrurit iti Hifpanim anno 410.
Eodem Bonifacius Dux bcllicis laudibus clarus y
idemque Africa.' Prarftftus , ciim apud Valeftrihiariuhi III. iri fufpiciohcm regni appetendi dductus ab defeivit 3 ex Hifpania in Africain
excivit ahno 428. Itaque Duce Gcnfcrico cum
Alanis in Africam dclati 5 capta Carthagine >
univeifam regionem Imperio Vandlico fubjece*
runt . Rcgnatum eft a Vandalis in Africa art- yf^*
nos fere centum . Juftinianus Imperator an 554, cum in
recepta de Vandalis Africa , Vandalicum Re- Afric*
gnum penitus cxtinxiti
Hurtni gens Scythica immanis ac fera , vete-
ribus ante Amrmanum Marccllinum hutoncis neie scy
fere igaota , anno 776. veluti e latebris -*
gcrc , avitilque fedibus rclictis , qss ad earn
diem prope Caucafum trans Paldcm MaBOticam
incolerat, trajetoque Bofphoro Cimmerio crumperc in rbis Romani Chritiariiqe exitium cceperunt. Cm Alanos fintimos fub po^
teftatcm redegiifent , eodem impctu , Balamiro
Duce -, in Oitrogothos incumbunt ; quos multiplici clade attritos fibi fitoque imperio fubjiciun't . Horum calamitte pcitetriti Vifcgothi
ad Valentcm corifu'giunt , qui patria prfugos
benigne accepit, eifdemque in Thracia , ac Maf
fia inferior! fedes, & agios affignavit . Himnos
fub Theodofio Iftrtim tranfgrcfios. vaftafl Pan- .
oonim, ac dcinde cum Gothis , & Alanis in v^4flnjlnn0|h>!l
bello adVerfus Maximum , Theodofio itipendia
fecifle invenio; fed poitea, vel e Romano cxercitu .fuga dilapfos, vel ad partes Maximi tranfgrcTos reperio . Sub Arcadio ingeDs Hunrrorum
multirudo , utore & iitiplfore Ruffino , in
Syram c Palasftinam eftufa regiones illas incurfahdo, dTruendo oppida , abigendoquc armcntorum 4tque hominum praedam t omnia vaftando, urendo^ cxdendoi itrages immenfas ediderurtt >

JOANNES IV. EP1SCOPUS SALONIT. XXIX.

runt , quas dcplorat Hieronymus in Epkaphio
c-potiani . Lcci tibi anno prxterito (ideft 39$ ,
Vc-1 595. ) ex ultimis Caucafi rupibus immii in
nos non jam Arabia , fed Septentrionis Lupi, tan
tas brevi provincias percurrerunt . Quot monafteria capta ? quant* flttviorum aqua humano ctuOz
mutata funt t Obfefja , & urbes reli
quat y quasHalys, Cydnus , Orontes , uphratefque
praterftuunt: traiii greges captivorum : Arabia,
Vhxnicia , Palaflina , gyptus timor captiva .
T^pn mihi ft lingua centum fitit , oraque centum ,
fcrrea vox , omni paularan percurrere nomina
poffurn . t^eque enim hifloriam pfopofui fcribere ,
fed noflras brevitef fleremiferias . Idem Hierony
mus in Epitaphio Fabiola: id Oceanum de Hunnorum in Orientem irrptione: Ecce fubilo difcurrentibus nunciis Oriens totus intrcmuit , ab ul
tima Maotide inter glacialem TAtiain , <5" Maff'agetarum immenfos populos , ubi Caucafi rupibus
feras gentes ^lexandri clauflra cohibent erupiffe
Hunnorum examina , qua pernicibus equis hue illueque volitantia , cadis pariter terroris cun
ta compltent . librt tune Romanus exercitus ,
tf bellis civilibus in Italia tenebatur . Anno liqui
dem $94. Theodofius copias Orientales adverfus Eugenium in Italiam deduxerat j quas Stili
cho, biennio poil cum in Macedoniam contra
Gothos tranfvexilTet , jufTus eft ab Arcadio Conilantinopolim remittere. Anno 404. Honorius Auguftus in fuis ad Arcadium litterls pro reftituendo in fedem Conftantinopolitanam Joanne
Chryfoftomo, vehementer fe doler ait cladem
exitiumque Illyrici $ idque fummo ac prspotenti Deo injurias faniffimo viro iliacas & graviflma flagitia , ac faCfilegia in illa urbe perpetrata ulcifeenti attribuendum efle fine ulladubitatione affirmt . Tillmontius Hunnos fuiffe
flfrHww ex^imat > a quibus per id temporis Illyricum
Orientale Orientale devaftatum fuerit ; nam Philoftorgius
tfmitni. auiftor eft lib. xi. , Scythiam Europaeam ac
Thriciam Arcadio imperante ab Hunnis depopulatam efle. Nihil autem verifimilius cft , quam
eThracia in Ms(am> Macedoniam, &Grceciam
effufos, his quoque provinciis cladem ac vaftitatem intuliflc. De Hunnis deinceps fpius fuis
locis, ac tetnporibus ; qui quidem in hanc hiiloriam, fie tamquam in fceflam , identidem ad
pernicicm Illyrici prfcrtira Occidentales pro
dibunt .
Barbaricis illis populis Imperii , atque Illyrr-

illyrici $4cri Tom* iX

63

ci vaftator;bus, quos nominatim enumerat Hie

ronymus
I in Epitaphio
' / Nepotiaqi

-11-, adde -alias Aliibtib*nftlO

gentes hic pretermitas, & cum ill is permitas, re, i\)yt.
velutiGepids, Herulos, Burgundones , & alios >
a quibus Gallias occuptes eTe dolentcr queritur in pillla xi. de Monogamia ad Gerontiam, five Agerochiam Viduam : Quidquid in
ter otlpes y & Vyrenaum eft , quod Ocano y &
t\heno includitur y Quadus , Vandalus , Sarmata,
slani y Gepides y Heruli y Saxones } Burgundones,
olemanni ( o lugenda {efpublica ) hoftes Tannonii ( quos barban feilicet vi adhibita ad defelionem compulerant , ) vaftarunt ; quibus Svevos adjicias velim . Horum autem in Galliam
irruptionem Profpcr in Chronico adfcripfit ad
diem extremum anni 406. Qua poft Hicronymum confecuta funt tmpora , aliam atque aliam
barbarorum copiam in exitium imperii atque Il
lyrici effundere nunquam defierunt , de quibus
deinceps dicturi fumus . Sed Hieronymus barbaris illis nationibus , quas nominavit , acceptent
refert quidquid, dum ipfe vivcbat, calamitatum
ac malorum Romanusorbis pertulerat j qua? qui
dem, quam multa , & gravia , quam luftuofa ,
& exitialia fuerint, praelertim Illyrico , Se Dal
matian , Hieronymiana feripta , plena identidem
querelarum , & lamtntationum declarant . In
epiftola fupra laudata ad Gcrontiam , que feri
pta eft anno circiter 408 , cum Koma? jam ab
Alarico obfidio, & exitium immincbat: Olim
mari TonticOy inquit , ufque ad Alpet Julias non
erant noflra , qu* noftra funt ; & per amos trigintay /ratio Danubii limite in m cdit s Romani Im
perii regionibus pugnabatur . Aruerunt vetuftate
lacrynte . Trater paucos fetus , omnes in captivitate & obfidione generati non depderabant , quant
non noverant , libertatem . Scholiaftes & interpres
Hieronymianus hunc locum depravatum exiftimat , eique correionem adhibendam cenfet :
Olim &c. non funt noftra , q noftra funt ,- Sc
illa : pugnabatur , deftderabant , noverant , ad
tempus praefens revocanda effc docet . Item in,
Commentariis ad Ofeam cap. 4. Hoc qui non cre->
dit accidiffe populo ifraeli , cernat Illyricum , cer^
nat Thraciam , Macedoniam , atque Vannonias ,
omnemque terram , qua a Propontide , & Bofpbo
ro y ufque ad *Alpes Julias tenditur ; &" probable
cum hominibus & animantia cunta deficere , qua
in ufus hominum a Creatore prius alebantur.

HE-

CCLSIA

SALONITAN A.

HESYCHIUS

EPISCOPUS

SALON1TANUS

He(yeh tut JOann IV. rebui exempte fuffeftuseft in re

I 1 1. Salogimen ecclefise Saloriitnz Hefychius, tertius
tilim
hoc nomine, vir frrima doctrina irtclytus y
Epifcopi
cximiaque fanftitate . Hunc praetermitturi Catalogi Acutheanus j Ponzonianus, iteique Chrohicoh Ponrificaie j fed Joanni proxime fbjiciunt Romans, & SalonitanusJ in eo mxime
erravic Salonitahus , quod Hefychium efideth
femel atqe iterum feriei Pontificias intexuif i
Hujs iniium rcfert Ctlogs Romanus d
priores annos faeculi quihcti; & fane cum his
iempribus optinie cohaerct Epifcopatus Hefyfchii i quippe cum Synchrhos five asqualis fueik Zofimo Romano Pontifie i , &Auguftino ut
litteras utriftjo ad Hefychium perfpice demonftrant . deh Catlogus Pohtificatum Salonitanum Hcfychii triginta annorum fpio definivin &Tqe ad annum qdrgefimum quinfti arcii perduxit j fed intra pauciores annos
vitrri & Epifcopatum Hefychii contrahere, at
que
ratiouibs Chrologicis hujus Catalogi
Catalog!
Romani htt loco diTeritire cogit me auftoritas Aguncndura tihi , qui lib. ix. cap. j. de Civitate bei Be-1
Chronologicum fychium j'm vita funftum efle figifictj ideft
sorrigitUr; anm's minimum duodecim ante annum quadrageirum quincti faeculi , quippe ilium beata me
moria virum appellat j qu quidem loquehdi for
mula uti folemus , curt ih orum mentionem
incidimus , qui ex hc d viram immortalem
translari , gratafh fui nobis jucundamque mmoriam reliqrt : Quodfame , inquit , ulrumque turavi in quadam epiftola , quam refctipji ad
beata memoria virum Hefychium Salohitana urbis
Tpifcopum , cujus epiftola titlus e : de fine faMi : Auguftihus poft urbem captam ab Rege
Gbthorum laric aggreTus eft ad feribendos
libros de CiVitate Dei, ideft port annum riohum
vcl decimum qinfti Ixculi ; ham Romas expu
gnis dircptxque a Gothis epochm ltcrutri
anno feriptores affigunt . Sed cum multse & gra
ves identidem oceupationes alias ex aliis incide*
rint , quas alio i atque alio^, Auguftini cogitationcm operamque avocabant , grande illud &
prxdarum opus fa?pe interrnittere ecefle habuit ,
eque bflVere antea potiiit , quam ad extre
mos vitas ahos perveniflet . id ex ipfomct Auguftino cognofei licet lib. . Retraft, cap. 43;
Interea , Coiborum irrupiione , agentium
fub l{ege ^Alarico > vtque mpetu magna elu
ds xverfa eft ; cujus everftonem Deorum faforum
multorumque cultores, quos uftti nomine Vaganos vocamus , in Cbrijlianam religionem referre
conantes > folito ctrbius & amarius Deum verum
blafphemare caperunt . Unde ego exardefeens %elo
domus bei , adverjus eorum blafphemis vel er
rores > libros 'de Civitate Deiferibere n/iitui . Quod
opus per aliquot annos me enuit ; eo quod alia
multa intercur rebant i qua dierre non oporteret;
'& me pirius ad folvendm oCcupabant . Hoc autem
'de Civitate Bei grande opus tandem viginti duobus libris eft trmintm . A Coriultu vlanlii
Theodori , qui no .39p. cum Eutropio Con
fu fuit, annus erat fere tricefimusj ideft qui nfti fa?culi crciter 28 -, tum uguftinus duodcVigcfitno libr finem impofu'it 5 id fenim tapite

1L

XXX.

liujus libri poftremo ipfe teftatum rcliquit. Ita

que duos , qui proxime fequntur, libros de
cimum horium & vigefirhum, vel excunte anno
28 i Vel ineunte 2p. hujus faeculi abfolvit j an
no enim 430. ex hac vita migraVit v. Kal. Septcmbris aetatis j , Epifcopatus 363 pft cohverfiotlem 43 ; quo tempore Vandali Hipponerri
tcrtiurh jam menfm obfidebht j tit fcripfit in
ejus vita Poldius Fac igitur librm vigefimum y in quo mehtionem intexuit Hcfychii bea
ta memoria viri confecerit intra finem anni
428, vcl fub initium fequehtis 5 vita & Pontificatus Hefychii d hoc ufque tempus pcrduci
poteftj ultra non potcft . Itaque ex annis illis
/yclii
triginta^ quos Catalogus Romarius Hefychio t- olwini
tribuiti hos circiter duodecim detrahi opor coojici
It
tet j cjufqe ex hac vita difceflus copulari po- afiotcA
nam
teft cum anno 4281
Porro Catalogus Romanus quemadmodum fi
AUcrum
nem, fic etiam Initium Pontificatus Hefychiani Chronoferiusi qam oprtebat , conftitit . Nam ille logicum
me nd m
quidem initium affixit anno dcimo quinfti fa> Catalpa;!
culi , fed retrahendum efie ad quinftum ejufdem Romini
fxculi annum perfpice declrat epiftola 1831 CorrigitUb
Joannis Chryfoftomi d Hefychium Zpifcopuni
Salonenfem feript , quae ab anno fexto hujus
faeculi dirnoVeri iiequit. Hefychius quidquidpotuit ftiidii , operaeque ad fublevandam Orientis
ecclcfiam intcftinis difeordiis laborantem^ atque
ad Joanncm in fedem Cohftahtihoplitham reftituendum pro fu prte contulerat j id qlibd
in fuis ad eum ltters ipfemet Joannes teftatur .
Is femel 3 atqe itcrum ejeftus eft in exilium,
primm atino 403 , fed tunc ad fedem Pohtificaleni rccperandam heque Hefychii > hcque aiiorm opera indiguit ; nam fub ejus difceltum
ingenti populi exorta feditione , ac terras motii
horribili fafto 3 territus Arcdius paucis poft
diebus illum reVcari iflt . Deidc nlio infequenti > quod conftantius , ac iberius , quam
improbi homines ferre poflent , in vitia , & cor
ruptelas illorum temporum pro concione inveheretu'r , damnatus iterum, in exilium depottatur mehfc Junio j unde hunqam poftea Conftantinopolim fediit . Sed trichnio poft laboribus j acrumnifquc confefts e Vita deceilt nn
407 y poftridie Idus Scptcmbris . Cum igitur ,
fecundo in exilium pufs cet Chryfoftomus ,
tum vero botiimum totus ferc Occidens , auftore ac duce nnocentio Romano Pontfice ,
ad ejs innoecntiam dcfehdciidam confpiravit .
Ut plurium aliorum , fic Hcfychii Salonitani
Epifcopi crga joahncm Chryfoftomum eximia
voluntas -, & fihgulare ftudium extitit ; qui ni
hil officii peraeqe, quod ei prasftare pofict , ab
fe defiderari paTus eft . Quafe Joannes anno 40^.
dum Cucufi in Armenia exfulret, quemadmodum ad Venerium Mcdiolanenfem, Chromatium
Aquilejchfem aliofque Epifcopos, fic etiam ad
Hefychium litteras dedit plenas officii & humanitatis; quibus eum rogat* ut he ceit ccdefiis Orientis ingenti tcmpeftate jaftatis opitulari 5 & ejus prasclaram operam fibi atque illis
navatam ftudiumque infigne commendat . Hinc
autcm cfltcitur regimen ecclcfiae Salonitanae ab
He*

HESYCHIUS fit. E>ISCOPUS SALNT; XXX.

Hefychio fufceptum fuiTe ante annum fextum impetrxverant s amboque ut quarercntm toto orbe
quini fcli , quo'quiden ano Joannes d fcriptm erat . Anno igltur 562. cum Julianus
eum fcripfit grato animo cqmmemqrans , qua; ecclefiam perfequebatur, Hefychius annos habuead lvmen duxiliumque eedefiarum Orient jam rit oportet amplius triginta ; tmquippe caeros
ille ultro praeftiterat' . Ne verb longius abeam difcipulos, ut familiaritate & gratia apud Ma giftrum , fic ctiam antiquitate aritecedebat ; & quod
a calculis Chronologicis Catalog! Romani ,ini
tium Pontircatus Hefychiani revcandurr cen- Hilarin in oppugnandis Ec.hnicorum fupcrftitio
feo ad annum fuperiorem , ideft quinftum hu- nibus Hefychio djutore atque adminiftro potifjus fculi 5 ultra enim differri non poteft; nifi fimum uteretur, ideirco Gzenfium odium , atforte exiftimes Joannis ad Hefychium epiftolam que indignatio ad que difcipulo ,
rjiciendam efe in annum 407 ; quam tarnen magiftro conlciicendam confpiraverat . Si autem
anno fuperiorc Cucufi fcriptam , cum aliis d Palaftinus idem fuit Salonit.anus Hefychius ,
alios Occidents Epifcopos litteris, ibidem &eo- qui "anno , ut diximus 40 j. Epifcopatum iniit ;
dem anno datis , fcriptores fere omnes affirmant . annum setatis fere oclogefimum
Ita fit ut Hefychius Pontificatum Salonitanum fa&us eftEpifcopus, vitamque ultra centefimum
nierit anno -405 , geflerit annos tres viginti, perduxefit nectfle eft ; quod fane non eft credibile. Praeterea Hefychius Palsftinus poft obitum
& mriehs depafiie'rit anno 428. Ca;terum in Ca
taloeo Romano cum fcriptum fit Hefychium r*- Hilarionis, vitarmonaftica?, qwod fuperfuit, in
monalbrio Majoma? traduxit , ' ut Sozomenus trafui'e inter annos 41p , &' 440 , hujufmodi lb
quendi ratio cum noftris Chronologicis rationi- dit ; ibique'extremum diem obiiiTc colligitur ex
Martyrologip Romano , in quo dies natalis , ac
bus componi poteft . Quamvis enim ejus Ponti
ficatum inter duos illos annos intrjiciat, ut cej> feftus Hefychii Palaiftina; adferibftur : ncutrum
te interjeus fit, neutri tarnen vel ejus initium , autem congruit cum Hefychio Salonitano Epiyel ejus finem fic illigavit, ut ab altero quidem fcopo , qui apud Salonas 8c vixit , & morexordium cceperit; in alterum vero defierit . Qua- tus eft ,
^qualis fuit Hefychio Epifcopo Salonae He HefyaiMiis
propter fava ejufdem Catalogi auftoritate , in
fychius Presbyter ecclefi Hierofolymitance j cui Prebyier
tegrum nobis eft HefychiniPontificatus tum ini
Eccleia
tium ab anno dcimo ad quinftum,' turn exitum fumma neceffitudo fuit, & familiaritas cum Eu- Hierooab annoquadragefimo ad duodetrigefimum quin- thymio landiffimo Archimandrita , ut teftatur lym.
Cyrillus mqnachus in ejufdem Euthymii vit,
i fxculi annum rctrahere'.
"
lluBre
Plures olim , praefertim quineto faeculo , qui- cujufque honorificam mentionem fecit Theopha"^ynonymi bus nomen Hefychii fuit , vel fanditate vel do- nes Chronographus j iubiicitque anno fexto Theoifhnftr &" florulfle accepimus, qui a noftro interno- ;dofii junioris, ideft anno Chrifti 412. Hoc eoenJi. 'fei diftingui facile poTunt . Hefychium no- dem anno Hefychius Hierofolymitanus Presbyter
Mefychiui ftrum paullo anteceffit aetate Hefychius B. Hild- litteramm dottrina florebat . Is plura ingenii ftn,
^ifcipuim j-ionis difcipulus , ejufdemque itinerum ac pere- & eruditionis facrx monumenta pofteris reliquit .
n.iirie- grjnatjonurn comes 5 quern Hilarin cum inpri- Tres orationes , unamde S. Thoma, five ut alii
mis carum habuerit , teftamento ha?redem fecit, cenfent, de S. Andrea , alteram de S. Jacobp
omncs
fuas ei derelinquns
3 ut'fcribit fratre Domini , trtiam de Refurreione Chru""'" divitias
-
.
Hieronymus, Evangelium feilicet, & tunicamfac- Iii , quam Combefitus iner.uit Tomo I. Auaceam , cucullum, & pallidum . Is Magiftri cor- rii Bibliotheca? Patrum Qraca: ac Latina:; cam
pus ex infula Cypro , in qua haud miraculis , que non Gregorio Nyfleno
v rrj- - , cui olim attribui
-.t~
quam fanclitate illuftrior ad fuperos migravit au- iblebat , fed huic Hefychio adferibendam efle
ino 371 3 in Pataftinam tranftulit , & apud Ma- contendit. Idem Hefychius Hiftoriam ecclefiajomam in ccenobio , quod ipfe cbndiderat , pie llicam conferipfifl'e dicitur , cujus fragmcntum
Jionorificeque condidit, atque ibidem in eo fre- de Theodoro Mopfuefteno recitatum eftcollatione V. Concili V. Oecumenici . His addas licet
quentiffimo Monachorum citu , e pra?ceptis at
Epitomen Evanglica confonantia , quam Hefy
aque infttutis Hilarionis , reliquam vitam omni
bus fanclimonioE notis infignem exegit . Hujus chii HierofolymorUm Tresbytcri opus eTe cenfuit
^Hefychii nomen in Martyrologio Romano ad Cotelcrius; eamque edidit Tomo III. monuidicm tertium Oitobris Baronius adferipfit . Hunc mentorum Ecclefise Graecas. Dc commentariis in
Sozomenus lib. vi. cap. 32. inter illuitres Mbna- Leviticum, quibus inferiptum eft nomen Hefy
4:hos Palieftim cum Epiphanio annumcrat ; Ex chii, aliqua videtur eTepoTe controverfia, cum
forum numero fuere Hejycbius Hilarionis fodalis , non defuerint, qui eos Hefychio noftro adjudiEpiphanias , qui poflea Satemin* , qua eft caverint .
vrbs Cypri j fuit Epifcopus . At Hefychius eo ipfo
Sub initium ejufdem quincli feculifuit quidam Hefychiui
loco , quo Magifter ejus , -vitam egit Monaflicsm . Hefychius, clarusinprimis acnobilis , ad quern III. d
Epi.
Ac mihi vencm in mcntem fufpkari Hefychium extant quatuor Joannis Chryfoftomi cpiftola; quem
ftola
undem fuiTe Salonitanum Epiicopum , qui an- Cucul (cripta; anno primo poltremi exilii, ideft chryfoft,
Tea fuerat difcipulus Hilarionis, &Monachus in Chrifti 404, ex quibus intelligi poteft, quanti
Paliftina . Sufpicandi cauam prxbucrant Hifpa- eum faceret Joannes, quantoque opere eum conienfes Chronologi, qui cum Hefychium nobis lerct ac diligcret; & qiiam miro dtfiderio eum
fubripuiffent , eum e Mjnjcho , di
vifendi, aut ejus litteris fruendi teneraur . Hunc
fcipulo Hilarionis , primum AichiJiaconum , de- nullo quidem ordinis ecclcliaftici charackre inindc Archiepifcopum Tolctanum fecerunt . Sed lignitum fuiTe, fed generis nobiHuu- , opibus
i animum attendees , ' facile vi Jeas alterum ab & honoribus in repblica floruile indicare- vi
altero longe diverlum eTe . Hclychius Palsftinus di n tur verba b epiola: i<?8 ; propt'.r>n r.amhaiid paucis annis ante imperium Juliani in di- que priores ad mbilitatem fuatn. litt -ras mimus ,
feiplinam Hilarionis fc tradiderat . Cum enim ut tie hoc quidem perfu^ium relinqu itur . Quod
Jlianus Verum potiretur, Gazmfcs , ut feriplit quidem Tslobitatis vocabulum vetcres adhibere
Hieronymus in vita Hilarionis, preeibus ad Im- non folcbjiit in compcllandis , ornandif^ue ccper.itorcm datis , Hilarionis , <& Hefychii mortetq clclafticis, viris; fed aliis honci ilicis tituas utc* * Jilyrki Sacri Tom. II.
F 3
ban-

66

ECCLESIA

S ALON I TAN .

bantur , quos illis ad declarandam fanclitatem

Hierarchici ordinis atque muneris , antiquitis
U
I.
& confuetudo ecclefiaftica decreverat j quamquam
eundem idem'Chryloftomus' in eadem extrema
Hefychius Eccleft Salonitan 3 cui fubreptus
epiftol non modo appellat nobilifmum "3 fedetiam
fuerat 3 reftituitur .
reverndum 3 quae pofterior' appellati faeris'
religiofis hominibus tribu foleta Si hiuncHefyE actis primi, & alterius Hefychii Salochium mni ecclefiaftica dignitate , &func]tione J
nenfium Antiftitum dolo .malo translatis iB}icfy.
a J.. >h * &
fir inn /\i>i4nm
/* *i fo.- r- 1-
privndum,'
ordinem cogendum cenfea^laiad'Hefychium Carters inHifpania Epifcopum, cIlio pri*
coram illuftrim yiro.rum , qui ' civilibus magi- unum e feptem ' illis , quos Petrus , Paullufque 3"
ftr'atibus gerendis, muneribufque obeundis , fuam Principes Apoftolorum ad Hj/panos Chriftianis JpB$pe
cano
rcipublica: bperam navarunt baud male conje- praeceptis , ac myfteriis imbuendos ex urbe mi- dubia if
cens eum fuiffe ilium ipfum , qui anno 45j Pro- jerunt, yehemens nobis opinio fuit, quam nee*/
confu chajae fuit , ut lex Codicis Theodofia- leves conjftura;, & mala fides quorundam fcriptor
ni data vi. Kai. Februarii Thepdofio IV. Va- rum Hifpanienfiurn aliunde cognita planeque perlentiniano IV. Agg. ColT. pe'rferrique jufla ad fpefta injecerant . Sed quod tum fufpicari nos
Hefychium Proconfulem chajae , dclart.
' cogebant indicia quaedam,non prorfus levia, aut

Eadem setas,' ut'caeteros praetermittam, alium refpiicnda; id penitus inveftigare, certaque ratioEpifcopu Hefychium protlt Epifcopum Oparienfem in ne aflequi non lieuit , propterea quod nulla no
Opinen- ,j__rJ i~
.--I-..!l-i:-- LHellefponto , quem cum Syncletio metropolita bis monumenta, nulla veterum auftoritas fupefil.
i
Trajanopolis in Thracia', & Palladio Heiehopo- teret, quae aut lumen ad veritatem inquirendam
Jitano pifcopo inBithynia , Joannes Chryfofto7 praeferret , aut non obfeuris yeftigiis ad ipfa cumus anno 400' in Afim mifit , ut de' jatftis in bilia fraudis perduceret . Quare riim quidem non
Antoninum Epifcopum Ephefi criminibus quae- rationibus 3 cVargumentiSi fedfufpicionibustanilionem haberent, ac teftibus diligenter interro- tummodo , & conjefuris cum illis plagiariis
gatis , caufl'aque' rjte cognita , ferrent pro yerir rem agi oportuit ; nunc autem cum agitur de
tte fententiam : fed Helychius quod impenfius Hefycnio Epifcopo Salonitano quinefti farculi.
faveret ntonino ' > quam t in um inquirendi res eft non
dubia, fed adeo certa,? perfpicoe
2fW**
; in, opinione
i.
partes' alTumere vellet , ufus excufatione valetu- explorata, & penpicua , ut manibus propemo- appiret
dinisj id munus fibi moleftum , odiofum amico 'dum fures manifeftarios tenere videamur . Prir *'* 6ittfubterfugit. narrt Palladius in dialogo de mum igitur ea tranferibam, quae de furreptitio bi'enrrm
vita Sanii Joannis Chryfoftmi , quem aliqui illo' Hefychio Toletano Archiepifcopo Hifpa- chr>noa Palladio Helenopolitanq Epifcopo, qui feri- nienfes Chronolbgi falfo tradiderunt ; deindeil- .ogoremr
pfit Hiftoriam Laufiacam, diftinguendum effe exi- lum non Toletanum , fed Salonitanum Epifco
ftimant '. itate pofterior fuit Hefychis ppifeo- pum fuiTe argumentis , ac teftibus convincam
fou"^ Pus Hierqfolymorum ,' ad quem Sancus Grego- neceflariis .
i, * He- rius Magnus feripfit epiftolam quadragefimam
$. I.
Prby.er.
fe'ptimi. Itemque Hefychius ille Presbyter
Conftantinopolitanus , cujus meptiinit Photius in
De commentitio Epifcopatu Toletano
Bibliotheca, umque' libros quatuor in ferpen^
Hefychii .
tem aeneum fcripfilTe teftatur . In martyrologiq
Hieronymiano, in quo plures martyres , qub Sjculo dcimo fexto ad exitum yergente?'
bus Eficii , vel ificii nomen eft , reperies , Hefyhomines nefcio qui male feriati , otio ingenio-;
chium noftrum fruftra qiiaefieris; fi enim Hiero
que abutentes , inde ufque ab antiquiilmis temnymus utor fuit hujus martyrolqgii 3 is ali
poribus accerfierunt , five ab inferis excitarunt Cj,r-Bea
quot annis ante obitum Hefychii alonitani e Audores quofdam praeclaros inprimis 07 H'?p- '
les, ut pro fua quique parte ad conficiendos 3 nienfia.m
vita deceit ; priterquamquod Hefychium no
ftrum inter martyres numerare non aufim ; cum & lluftrandos Annales Hifpamae operam itu- & uiuftrinihil veterum Tabularum extet, unde aliqua de diumque conferrent , feu potius nomen fuum \>u* f"'"
illius marryrio conjeftura fieri poftit . Martyro- hifce annalibus praefigendum commodarent j de fifo p.
logium Romanm oo ipfos exhibet Hefychios quibus larvatis ' fcriptoribus fatis multa dida po**
yariis diebus adferiptos ,: martyres fere omnes, funt in Aftis utriuique Hefychii , qui fculo
excepto uno monacho Palsftino 3 ac difeipulo fecundo Ecclefiam Salonitnam adminiftrarunt .
Hilarionis V quibus praeter nomen nihil eft cum Ex illis duos proferam, qui Hefychiiim e Sa
noftro comunej cdique'cum martyris titulus t lonitano ad Toletanum Epifcopatum tranftuletum diverfitas locofum ac temporum ab Hefy- runt, Flayium Lucium Dextrum , cui perinfichio Salonitanq fatis perfpicue diftinguit.
gne teftimonium nobilitatis , doftrinae , yirtuQyidquid de Helychio diuri Turnus in ca
tis tribuit Hieronymus in Catalogo Script. Ecpita omnino tria diftribuimusj primutqde repe- cl. 8c Julianum Archipresbyterum Ecclefia; To^
tundis inftitunda nobis lis eft cum Hifpanienfi- letanae , quern fseculo duodecimo floruiTe dibus Hiftricis V five Chronologis , qui Hefy
unt . His fubjiciam explicationes , & animadchium ecclefiae. Salonitan fubrptum in Faftos yerfiones recentium fcriptorum Hifpanienfium ,
Epifcopales ecclefiae Toletana: intulerunt j dein- qui vel illos fuis notis illuftrarunt , vel ab illis
dc qiiae geit in Epifcopatii deferibenda ; demum acceperunt fere omnia, e quibus faftos Ecclefias
ejus' opera percenfenda eriint, & quae illius ger
Hifpanicnfis contexerent .
mana funt j a dubiis vel adferiptitiis fecernenda .
Flavius Dexter in Chronico ad An. Chrifti 428.'
: v.
Editadlo P.ontifici Toletano fueeet iftcius Monacbus PaUflinus : qui Sedulium amicum fuum y
'& Oreianm Epifcopum , prtedicationis gratia
Tolcti detinet : qui donolDei in Toeft 3 oratoriaque.
prxclarus , multos libros compofuit.
Ani-

HEsyeSps ni. EPISCP.US SALONIT. XXX;

Animadverfio Francifci Bivarii .
Extat Ificii T.ontificis memoria in Catalogo Toletanorum Vrafulum . Hinc habemus Sedulimretanum in Hifpania fuiffe Epifcopumx quod tarnen
non tollit fu.ijfe in Hibtynia , ut rnulti credunt ; cum & "ifft ificius Toletanus Epifcopus T?aUftinus fuerit Monachps . Sed utrum duo Sedulii
olim inToefifloruerint, non unus 3 non eft bujus lo
ci difputare.
Idem exter ad an. Chrifti 429.
Ificius fuccebrem habet Majori anumi3 qui quidem interfuit Concilio Africano feleptenft . "'
' Animadverfio Francifci Bivarii ,'
Id quoque habetur in Catalogo Joletanorum fulum , ubi tarnen Majorianus cum Martino confunditur , qui quidem diverft omnjno funt , cum
Martinus antecejferit in fede eadem Olympium II.
FAtadium3 & Ificium ; Majorianus yero Ificiofuccefferit . In eodem errore yerfatur Codex Dextri
Cafaraugufianus , fimilf correione dignus .' '"
Julianus Archipresbyter Toletanus in Chronico
V-'
ad annum 414. .num. 204.
Iftchius Arcbidiaconits Toletanus regit ecclefiam
Toletanam , inventis orporibus Sanorum Mar'tyrum Jufti , '& Vaftoris . ? \4flurius poft reintegrationem Epifcopi jam intermiffi , Complutenfis I. y nunquam deferv.it corpora ft divinitus
inventa.
...'} '<.! '
Idem paullo poft . 207.
^fturio Serrano defuno in fede Toletana Ift
cbius fucccdit , qui prius fuerat Archidiaconus ejufdem ecclefiA . N
.'. . , >
Ex his, & caeteris in eadem falforum codicum
ofEcina procufis Annalibus , Joannes Tamayus
de Salazar Martyrologium Hifpanienfe onfecit,
in quo ad diem tertium Qtobris Hefychii Epi
fcopi Toletani nomen adfcripfit ornatum hoc elo
gio : Toleti S. Efichii difipuli S. Hilarionis , qui
cum apud magnum aliquot annos infumpfift'et , in
Hifpaniam yenit 3 Toletique confedit , ubi a San
clo \Afturio Serrano Archidiaconus eclefiafalius ,
in inventionem facrorum pignorum Jufli 3 & Va
ftoris Martyrum Complutenftum murium appofuit ,
tandem Toletanus Epifcopus ordinatus , clarus virtufibus obdormivit in Domino .
Animadverfioncs ejufdem Joannis Tamay.
Santlus Eftchius Confeor Toletanus : Eum ipfum fuiffe ac difipulum magni Hilarionis , de quo
bac die Martyrologium Bgmanum Baronii lit. e fol.
61 y. bis verbis : In PaUftina S. Hefychii Confefr
foris Difipuli S. HHarionis , & in peregrinatione
focii . Satis liquido confit ex verbis Flayii Dex
tri in Chronico an. 428. num. 1 . dicentis : Ftetadio
Tontifici Toletano fuccedit Hefichius Monachus VaUflinus . En.Heficbium MonachurnTaUflinum^rchiepi/copum Toletanum . En etiam Heftchium in
Talaflina agentem , difcipulum magni Hilarionis .
Ergo idem ipfe eft Hefichius TaUftinus Monachus
Dextri ' Hefycbius M^rtyrolpgii P^pmani , cujus
memoriam apud TaUftinam conftituit ejus periodus . Hanc fententiam valide tuetur Francifcus Bivarius in notis ad Maxim. Chronic. &c. Cirat
deinde hujus fententia: patronos quamplurimos,
fere omnes Hifpanos , qui Chroniis illis fabulofis nimium crdulos fe praebuerunt. Tum fubjecit Acb ejufdem Hefychii ? qua Francifcus Bir
yarius contexuit : Omnia , inquit 3 ejus 8 in
tegra coagulavit Biyarius in notis ad Maximum
d. an. 455. . 17. a quo fequentia fubjicimus .
S. Hefyhii difipuli focii . Hilario
nis poft ^rchidiaconi , & Tontificis Toletani,
X Hieronymo , Dextro 3 & aliis .

Pars prima compleitur vitam MonafticamHe>fychii fere tota defumpta eft ex vita ,S. Hi
larionis a B. Hieronymo cjnfcripta , quam hic
defcribi fupervacaneum cenfeo . ,Pars altera longe
brcvior , ejus profeftiqnem Hifpaninfm , & Ponjificatum Toletanum paucis , & .ftridim attingit, quam huic loco intcxere .vifum .eft .
Toft Aliquot annos ex Palaftina in Hifpanias Vu
yenit fpiritum natlus duplicem 3 latibulum in or- ^J^J^'
bis extremo anguftum qu^rens 3 five Monafticum Epifoopi
inflitutum propagare feftinans , five aliud quodvis ,To!ewai
agens 3 tarnen a fpiritu Sanfto alius , qui Toleta
nam ei fedem prapardbat . ibi a Sano Afturio ecclefta ejufmodi Epifcopo cognitus 3 ejufque fantHtatem experto Archidiaconus creatus eft. Tandem
FAtadlo "Pontfice ejufdem fedis e yivis fublato 3
Hefychium infulam illius mirabili acclamt ione fidelium induit . Ad fantum fublimatus faftigium 3
protinus Seduliurn Oretanum Tontificem amium , . ,T
fuum pradicationis gratia Toleti detinuit . Deinde
ad Beatum Auguftinum Hipponenfem Antiflitem per
epiftolas , fuper qumft'ione 3 an fupremus inquirendus fit dies 3 fcripftt . Tandem annorum plenus 3
& bonorum operum abundans banc arumnofam vitA periodum cum terna indeficientium dierum claufula commutavit v. nonas Pecembris , anno Domi
ni 430, vel fit citer . Cujusfacrum orpus inTatriarchali Baftlicd conditum requiefcit . '
Nunc jedeamus ad Joannem *
Aftis Hefychianis a Bivario compofitis fuas animadverfiones fubjunxit . flaftcnus SantliTrafulis
Atla , in quibus nihil venit probandum , nift Archidiaconatus Toletani minifterium , quod ex Ju
liano patefeit ; & Toletani Archidiaconatus teftem citat locum utrumque ex Juliani Chronico
a nobis fupra defcriptum.. Itidem amicitia;, quae
interceifit Hefychio cum Sedulio , teftem appellat Flavium Dextrum referens hujus yerba, quae
nos ex Chronico Dextriano protulimus : Denique3 inquit, de epiftolfs mijjis adD.bAuguftinum,
ejufque refponftyas litteras , adftt Julianus in Cbron.
an. 428. num. 213. dicens: SanQus Auguftinus ad
Epifcopum Toletanum Iftchium fcribit , Ule refpondit . Totam epiftolarum ftruem fubjunxit Bivarius
ad Max. d. an. 43 j. . 2. 3. & feqq.
.

IIf

Hefychius a Toletana rtpetitur , fuAque redditur

EccleftA SalonitanA.
DE Chronicis illis atque Annalibus Hifpanis,
eorumque approbatoribus , ac Interpretibus , qui varios in adem commentaries ediderunt? quam gravia lvera judcia fecennt vin
doftiflimi, ac praeferfim Hiipani, fatis fuperque
declaratum eft in adis utriuique Hefychii ; quorum una omnium ha;c eft fententia ; quos codi
ces Dextri , Juliani , aliorumque vetemm fcriptorum nomine inferiptos illi protulerunt , fuifque commentationibus illuftrarunt , eos Dex
tri eile, Juliani , eque aliorum , quorum
nomina praefeferunt : fpurioseTe, commentitios ,
plenos fabularum , in quos ongeftum eft quidquid infignium rerum ac yirorum ex aliis populis ac regionibus corradi potuitad hiftoriam Hifpanienfis eclefix locuplctandam , feu potius infarciendam. Facer tamen nonpoflum, quin hoc
loco adjiciam, quid Ienerit, quidve cenfuerit de
Martyrologio Joannis Tamay Nicolaus Anto
nius Hilpaenfis Chronicorum illorum cenorcaftigatorque gravillmus , Tomo 1. Bibothecae
Hif-

CfBi-ure
illuRrium
fcriP,ora
jogos , tc
io"J|"
n'infe'i*'

E CL ESI A

S A L 0 N 1 T A N A:

Hifpan. pag. ffoi. Dominus Joannes Tamajo de cum Veritas una fit, & fcmpcr cderri , & nun S'ala%ar
ior rtatus in Oppido Extremadura , Zalamea qim a fe ipfa diflertiens , de Pontificatu Tode la Serena nuncupato, nomen ftiuni variis feri- lecatio Hefychii contrarias funt inter fe iftorum
ptis operbus-, piis quidem omnibus , & multi- Chronlogorum difcrepantefqe fentenria? . Nam
.pliciletlione ornatis pofleritati commendavit ; de Flavius Dexter Hefychium Estadio , Julianiis
.Hifpanica veYo Hifloria non- optime meritus , ut- Afturio Serrano proxime fubjicint . Qyinimpote Pfeitdo Dextri 3 & fpuriorum ftmiiium Hio- mo,' fi Bivarium Dextri Interpretern , & cxplaricorum ajfecla 3 &propugnator , ex quorum fere natorem confuas, nullus in Catalogo Epifcopaferiniis parum fliciter compofuit MartyrologiuM li Tolctano locus rclinqui videtur Alturio; quip. Hifpanicum , five commemorationem omnium San- pe Hefychium Fatadius , Ftdium Olympius Ii.
tlorum Hifpanicorum per dies anni difpofitam.
hunc vero Martinus antccefit . Idem Bivarius in
Ad rem quod attinet 3 de qua nunc agimus, Aclis Hefychii ait hunc e Palaeftna in Hilptduo potiifimum in difquifitioncm , & crilm re
niam veniTc i Spiritit Snelo aum , qui Toleta
vocan oportet 3 qua: affingunt Hefychio , fiden- nam ei fedem pruparabat , ibi a Santo *Afturioecter fne , ut folent ifti , nihil tarn vcrentes , clefix ejufmodi Epifcopo cogtiitum, ejufque fancliquam ne dubitare aliqua dc re videaritur ; fci- tatem experto 3 rebidiatotiumercatum ee . Hxc
licet Monachatum Paleftinum , & Pontificatum apparent defumpta eTc a Juliano , qui tradere
Toletanum . Ajo igitur nec verum efTc, nec v- videtur Hefychium interfuiffeinvetioni Sanfto,
.
.
Fastadio .i
in rum Jufti , 8c Paftoris martyrum ComplutenHtfychiui ro . fimile Hefychium
. Jr . ilium /, . quem
.
aie Tole- regimen 1 Oktana? lubjiciunt , eUm ip- fium, qua? Afturio divinitus patefafta fuerunt :
'iinui Epi (um efle, qui difcipulus Hilarionis fuit, idem- Ificbius , inquit , Arcbidiaconus Toletanus regit
oput lili
elle non -que Monachus Palftinus . Anno quarti faeculi ecclepam Toletanam , inventis corporibus Snelopoieft > altero circiter, & ieptiiagefimo , cum Hilarin rum martyrum Jujti , & Taftoris ; nam ^flurius
evivis excefit , Hefychius, qui muks jaman- poft reintegrtionem Epifcopi jam intermii Comnos cum eo-, five in Monafterio , five in pere- plutenfts 1. nunquam dijeruit corpora a fe divinitus
grinatione confumpfcrat , annum setatis ferequa- inventa. Oedipum efle oporteat, quiha?c inter
eragefimum agebat , ut fupra diximus . Porro Eretan vlit; itafunt obfeura &verbrumamAtone Heineeri tu Hilarionis, anni propemodum fexaagibus implicata . Fx eodem Juliano Tamayus
lycliius

ir
TT r i ..mi
difcipuiuj Jinta lnterccJlerant , cum Helycluus ille com- fumpfit, unde partem conficeret elogii HcfychiaHilario- mentitius ad fedem Epifcopalem Toletanam' eve- ni, quod fuo Martyrologio intexuit : HifpaBit
ftus eftj nam hujus Pontificale initium in an- niam venit Heficbius 3 Toletique confedit, ubi a
num quincti ficuli duodevigefimum ' plerique S. xAfiurio Serrano 3 jtrchidiaconus ecclefta fatlus 3 in inventionem facrorumpignotum Jufli 3 &
^onferunt .
- ' Ttaque Heiychius Toletanus Antiftes, fi cum Taftoris martyrum Complutetifium manum appofuit &c. Juftus & Paftor fratres , cum ferveret
efle velis, qui antea monachus fuit difeipu
lus Sanfti Hilarionis 3 prope abcrat ab anno perfecutio Diocletiani apud Complutum , jufiu
ccntefimoj cum Epifcopatum ccclefix Tolctartas Daciani Prfidis, interftu" illuftrem pro Chrifufcepit j quod etiam a veriiimilitudine , non fo- fto mortem oppetiertint ; & eodem loco a Chrilum a ' veritate maxime abhrret . Prartcrea, fi ftianis fcpulti funt, eorumque fepulchro altare,
Sozomenum audias , diicipulus ille Hilarionis, templum memoria;, atque honoris cauffaimSoft corpus Magrftri ex infula Cypri ad caeno- pofitum . Itaque ibidem prope ab urbe Compluium Majoma transJatem, e Paheftina nunquam terifi illorum corpora inventa fuerint oportet,
difceilit , eodemquc in caenobio reliquam vitam audore Afturio Epifcopo , qui eadem illic la
cxegitj 8c cum ibidem mortuus fuerit , idcirCo tere divinitus cognoverat. Pervclim feire, cujus ne Foert
.
in Martyrologio Romano ejufdem nomen , dicf- urbis Epifcopus effet Afturius, Toletine, an Com- rim Toie.
Ain1 fortaffis Complutenfem fuifle ? id ^^s *
que emortualis, non Hifpaniae, quam nunquam pluti
iane
colligi
videtur e Verbis Juliani , a quo A- niuEpividit , fed PaWiina: adferibitur j qua in regiofturius
vocatur,/>7r
reintcgrationem Epifcopi (id- fcopm.
ne hand annis , quam virtutibus maturior, ad
eft Epilcopatus ) jam intermiffi , Complutenfts I.
beatam immortalemque vitam migiavit .
Nihilo propius abeft a veritate Pontificatus Clciiicet primus , ) qui dcinde nunquam deferuit
corpora a fe divinitus inventa , ideft , fi reToletanus , quam monachatus Palarflinus Hefy
chii. At enim ejus teftcm Francilcus Bivarius te interpretor fententiam Juliani , nunquam
citat Gatalogum Toletanorum Antiftitum j gra- Compluto difceifit . At cave enimvero 3 n
vem fane auclorem, nifi conftaret, unde omnem Afturium Complutenfem Epifcopum juris in
Inter Epi fuam commendationem , & auctoritatem duxc- aliena diecefi ufurpati reum facias, qui Toleleopo
Toleu. rit; huic tantumdem fidei habeas per me licet, tana: ecclefiae Archidiaconatum Hefychio man>oi nuiiui quantum Chronica ilia , e quibus defumptus davit . Nam Juliamis Hefychium vocat ArchiHciycbi* eft , piudentum viroram judicio merentur. In- diaconum Toletanum , cumque ab Afturio id
'' ' ter autiquos ecclciiae Toletaria Epifcopos an ali- muncris, ac dignitatis accepilfe tradunt Tamaquis fucrit , eui numen eflet Hefychio , ncque jus , & Bivarius . An vero dixris Afturium
fciri, ncque inveftigari poteft , propter vitiatam fuifle Antiftitem Toletanum, fortaffis e Comrerum facrarum Hifpanienfnim memoriam , poft- plutcnfi ad fedem Toletanam translatum ? At
quam illi Chronologi male aufpicato alite in lcriem Pontificum Tolctanorum ex illis Chroluccm prodierunt ; ex quibus quanta labes & nids five Catdlogis contexuit Bivarius , ut in eo
corruptela originibus, & traditionibus ecclefia- nihil roci vidcatur reliquifTc Afturio; quippequi
rum Hilpanix adhaefcrit, nemo ignort. Multa ante Hefychium tres iplos Epifcopos recenfuit,
enim feripta funt in eis, qu facb non funt j Martinum , Qlympium , Fsetadium. His forfi-<
tan antepones Atcunum ? Sed huic Julianus cum
falfi Epifcopats } plures divi martyrefque aliun
de furrepti ; nomina etiam faifa ; cum illi res proximc fubftituit Hefychium, tres illos exclumemorabilcs, virofque illuitres aliarum gentium , dit , quos intcrjicere volles inter Afturium, 8c
propter quamdam vocabulorum fimilittidincm , Hefychium. Sed fac Afturius in regimine Tdn genus , nomenquc Hilpanum inferuerinr . Scd ktanae ecckllas antecefferit Martinum , cui dein -
ceps ;

HESYCH1US III. EPISCOPUS

ceps fucceflcrint Olympius , Faetadius , Hefychius . Afturius vitam, & Pontificatum perduxit ufque ad annum 414 ; huic enim anno
Julianus obitum Afturii fubjecit . Igitur non
folum Martinus, fed etiam Olympius poft annum
414. praefuit ecclefia? Toletanae . Atqui Pontificatus Olympii dimoveri non poteft ab anno
400; quippe interfuit & fubfcripfit Adis Concilii Toletani, quod eodem anno habitum eft.
Verum, inquies , Olympius a Martino proximus, fuit hoc nomine fecund us Antiftes Tolctanus; ille vero, qui Concilio Toletano inter
fuit , didus eft Olympius primus . Duos vel
plures etiam Olympios per me licet confingas
conhngas ;
huiufmodi commenta , quibus teftibus, quifed hujufmodi
bufve audoribus fatis idoneis probare poffis ,
nullos invenies ; nifi ad eos confugias , quos
jampridem univerfa litteratorum hominum na
to reprobavit . Itaque Afturius nequc Complutenfis Epifcopus efle potuit , qui Archidiaconum ecclefiae Toletanae creavit Hefychium ; e
que inter Pontfices Toletanos fatis commode ,
apteque collocari poteft , ac de proximo ante
Hefychium Toletano Epifcopo Dexter , & Julianus ita inter fe difcrepant, ut alterum alteri
conciliare nequeas; praefertim cum Epifcopatus
Hefychiani exordium Dexter quidem annoChrifti 428 affixerit, Julianus vero ad annum 414
revocaverit; idque magno argumento eft Pontificatum Toletahum Hefychi fidum efle , &
cominentitium.
Hace eo pertinent , ut oftendant Afturio n
ter Epifcopos Toletanos nihil loci relidum efle ,
fiquidem audiendus fit Julianus, & conferendus
cum Dextro, csterifque hujufmodi Chronolgis,
eorumqlie explanatoribus , atque necefc eft alterutrum fall > aut fallerc voluifle: adeomehdacia
cohaerere inter fe & confifterc nequcunt . Ca;teAH*rni rum e catalogo Toletanorum Antiftitum expun!* gj Afturium vetat audoritas S. Ildelfonfi , qui
inter
c'opoj roi fasculo vu. floruit, &in libro de Scriptoribus te1cubxv clefiafticis cap. 2. Afturium , quem Afteriumvocat , inter Epifcopos Toletanos annumerat , eid'emque martyrum Complutenfium inventionem
attribuk. Sed commentitius Julianus duo potiffimum peccavit ab Ildefonfo diflentiens 5 unurn
quod epifcopatum Complutenfem , cum jmpridem antiqatus fuiflet , ab Afturio reftitutum efle
affirmat j at vero Ildefonfus tradit Afterium in
Complutetifi municipio, quod numquam ad earn
diem jure titulo Epifcpali praeditum fuerat ,
fedem Pontficiam fundafle, & primum fuifle illius urbis Epifcopum , retento Pontificatu Toletano, quem nemo , quoad Afttrius vixit , *
cupavit: Quibus repertis , ( Martyrum corporibus ) redire in fedem ( Toletanam ) renuerat ,
fervitute ftmul r affiduitate Sanorum innexus ,
diem claujit extremum . Cujus tarnen fedem , donee
yixit , nemo adiit . Inde , ut antiquitas fert , in
Toleto Sacerdos noms , in Compluto agnofcitur pri
mus . Alterum Juliani peccatum eft , quod Aftu
rium inter Toletanos Epifcopos eque loco , e
que tempore fuo collocavit . Paullinus is , qui
poftea fuit Epifcopus Nolanus, in Hifpaniacum
tflet, filium fufeeperat e Therafia con juge, quem
odavo poft die mortuum apud Sandos Martyres
Complutenfes ab fe conditum fuifle tradit inPafiegyrico de obitu Celfi pueri. Id accidifle ante
annum 39j. colligitur e Synopfi Chronologica
vits adorumque S. Paullini , quam. Daniel Papebrochius accuratiflime confecit, & Tomo iv.
Junii ad diem Ii. imexuit. Itaque jam illi mar-

5ALON1T. XXX.

tyres Alurio Toletano Epifcopo divinitus oftenfi fuerant , ab eoque & inventi , & Complutum
e fuburbio translati , fummo in honore veneratione apud Complutenfes habebantur . Id nimi- Inventio
rum effici cogique ex Adis S. Pauliini ccnfuit Pe- Comp'u*1
trus Bofchius Tomo 2. die 5. Augufti , ubi de enfle,
SS. Jufto & Paftore martyribus Complutenfibus: *uaore,
Jam ergo , inquit, revelatus fucrat martyrum - coatigii
mulus jam inventa corpora , atque adeo jam fcdem aliquandiu Toletanam Aflurius occupaverat > vei 191.'
attando prope fepulchrum eorum parvulum fuum
humabat Taullinus ante annum Cbrifli 393, ut li
quet ex Uis ipftus ad diem 22. Juni i , imo ante
391 , ut flatuit Tillemontius tomo 14. pag. ij.
Hinc Ferreras inventionem ab lldelfonfo narrtam
referre maluit ad annum 388
quam ad /
confequens . Tantum igitur abeft , ut Afturius,
cui Julianus in fedcm Toletanam, nullo alio in
termedio Epifcopo , fubftituit Hefychium anno
414 ; hunc in regimine illus ecclefia; proxime
pneeflerit , ut ejuldcm Epifcopatum revocari oporteat adfaeculumquartum, cjufque initia conftitui ante annum 90. ejufdem fculi 5 cum Paullinus a Complutenfibus , locum fepulturae ut darent fililo extindo prope tumulum Jufti &
Paftoris , impetravit . At enim , inquies , Afturius Pontificatum fuperiori fjeculo fufecptum
ufque ad annum 414. perduxit,quo quidem anno vita fundus fedem Epifcopalem Hefychio rer
liquit. Quid ergo flet Fatadio , qucmproximum
ante Hefychium, quid Martino, quidOlympio,
qus Bivarius ante Fitadium collocavit ? Miror
autem quid in mentem venerit Flavto Dcxtr
non germano illi quidem ac priftantiflmo feri, Pontifiptori , fed fpurio & commentitio , qui
catum Afturii, & inventionem martyrum Complutenfium anno 423. fubjecit , cum h;vc quidem
ad fuperius faeculum pertineant , utdiximus; ille
Vero ad eum ufque annum perduc nequcat, nifi
Martinum & Olympium e Catalogo Antiftitum
ecclefiae Toletanae eximere velis, aut certe inanguftias unius quinquennii tres ipfos Epifcopos
conjicias Martinum, Olympium , & Faetadium .
Sed nimirum ab hujufmodi Chronicis & Chrohologis , quos tolos e fabulis , aut mendaciis conflatos efle conftat , rerum ac temporum inter fc
cohzrentium ordinem fruftra requiras . Ad He
fychium. , unde parumper difeeifimus , revertarnur .
Ne Vero putes Hefychium aliunde fubreptufn
fuifle, translatumque in Catlogos Toletanorum
Antiftitum , quam e Faftis Epifcopalibus ecele- Heyebiei
fise Saloriitanae, Vetat ac prohibet Julianus , qui ToIcumi
Toletanis Epfcopis ilium ipfum Hefycbium an- ^P|^CPU*
numerat, cui commercium litterarium cum Au- stionIguftino interceflit . In Chronico enim ad an. nil f"b"428. num. 213. ait : S. ^iuguflinus ad Epifco-**"'
pum Toletanum H jichium ferilit ; ille refpondet.
Verum ipfemet Auguftinus ad quem miferit,
& a quo aeeeperit epiftolas illas de fine mundi
vel inquirendo , vel non inquirendo , dclart
lib. 22. cap. t. de Civitate Dei : Quod facer,
inqit , curavi in quadam epifloa^ quam refer. 1 beata
I _ 4. - imemorix
.
... virum

* . \

pftf ad
Hefychium
Salonita
urbis Lpifcopum , cujus epijtolx titttlus eft de
fine fttculi . Has Hefychii & Auguftini Heteras ultro citroque datas , & acceptas alii ad annum 18 >
alii ad annum 19. quindi faeculi referendas cenfentj nos in annum vigefimum conjicimus ; neque ferius feribi potuifTe capite proximo demoftrandum crit. Atqui fi Flavium Dextrum audias
anno 420. Heiychius nondum erat Epifcop:sus ,

 L S i A

SaLNITANA.

hequt rit rih'm 428 ecclefi: Toletri* *tifictum hift ; ebttr quam poftulat titiilus
Hefychiaril , tk Auguftihianis Htteris prxpofi*
tus : hdrUm liquidem pdftrema Domino beatiffi $ & veriernbiliter ffclpicndb Fratri & pifcopd Hefycbib ; llldrm vero fecunda Domino
beatiffimo, & chntate fincetiima venerando fra*
tri & coepi/copo Auguflino , infcriptaefunti Adde, qtid dubitari poteft^ trutn Hefychiu$3 ad
quem feripfit , & i qud litteras aeeepit Augufti-
rtas j Vitam pefdxerlt ufque darimim 4*8. Certe quidetri jam obierat Hefychius , cum Agu*
inus feribebat librurn vjgefimum de Civitate
^'
Dei i In qud iilum appcllat bcatx memeri* virum
Hunc autem librum Auguftins cmpofit vel
eoderh antlo 418. ad exitm Vergehte , vtl fub
initium antti proxinii 3 t fupr diximus; Caeterum Vitam 3 ik Porttlficaturf) Hefychii, feupro-
iogarc libb'at uf^ue ad dnhum48, five contrat
Meie, & anguftioribusfpatiis circumfcribercj hoe
fatis Conftdt epilolas illas baud pacis anriis an*
tt huric anrium duodevigefimum fsculi qulnfti^
ieiii ftripts fuifl . ErraVit igitLir Flavius Dexter ,
Pontifie- qui Epiftopatus Hefychiani primordia in annum
b'"eJl ^l8- eiftuliti efrVit Jliarts, qui litteras He-

habeo , ldcpltiflmos quidcm , in qus ftiil*

la fufpicio cadere pdlfit , Jodnttem Chryfofto*
muta, & Zofimm Portrificem Maximum ; utri*
ufque chim extt eplftola ad Hefychikm Epifco*
pum Salonitanum 3 five Salorienfem , quam capite
proximd teebrum oculis lubjlciam * His adde
Auguftlhi tcftirnohium , cujus quae fit vis , quae
audritsj quod pondus 4 nemo ignorar .-hicenim
libro 3 & capite fupra laudatd de Civitate Dei,
teftatur fe referipfifle ad beat<e memorix virum He
fychium Salbnitanat urbis Epifcopum vj'Horum fu
tem teftimoniis , quibus refragari nemo aufit , ad*
o evidetis fitj atque perpicuuin ccclefis Salohitana Epifcopm fuifle Heychium , ut fiquisaliis
etiam rationibus , & argumentis id probare vel*
let , rem minime dubiam argumentando dubiard
facer videretur 1
CAPUT

SCUNDUM,

&a Hefycbii Epifcopi Saloniuni

. t,
be vita Hefycbii ante Tohtificatuhi .

Ijutrii fcr.
lt M
enuit
Jfcrif*fi
. . .
glaviui

fyehii 3 & Auguftrhi ift euttdeffi annum rejecit .

mhi Ut in patca conferam 3 Hifpaniehfes ill!
Chroriologi ex dudbus Hefychiis altero Palaeftlno Conacho y altero Salohitrio Epifeopd unum
teitiurb Hcfythiurfl} qui rtunquam fuit , Epifco
pum Tdletanum confiariit . yiftgni cnim interefle d decus} & ad laudem pifcopi hujus commettitii ptabht eidem ffingere cauam celcbritatis , 8c nominis non folum ex amicitia cum
Auguftin mutuiS litterarum officiis junfta , fed
etiam ex inftituto MoBachali & difciplina magni
Hilatidriis acceptam Quod autem Dexter de Scdulld adjecic Heychii amico, & Oretano Epi
feopo,
Antonius
Hifpalenfis
[ri Nicolaus
f
r in fuaBi
n
bliotheea Hifpahicnfi, hac nota cehforia pertrinxit : Scdulius eque Epifcopus, eque Mifpanus . Seo
tum fuifft ajunt . Presbyter fuit 3 vir venerabiUt
vocatus a Gelafto . Quam cenfuram ut effugeret Bivaris , acijtis , quam felicius exeogi^
tavit, quemadmodum fibi ab illa praeeaveretj 3c
rion efle ejus loci ait difputare, utrum duoSednlii
'ttlim in poefi ftvruerint 3 alter feilicet Epifcopus
Orctantts, quocum Hefychio fuitfamiliaris ulus
&
<x cnfuetudoj
Luuiuciuuu, alter
unci Presbyter
ncauyu-t ntioneHibernus
iiunuiicniuLiiJu>3
Vive Stotus 3 quern Gelafius Papa titulo venera;bilis impmiit . Ait prsterea Flavius Desttr Ma
jorianum 3 quern anno Chrifii 419 in fcdcmToktanam Hefychio fubftitutum ducet , ihterfuie
Concit ^Africano Teieptenft , five Zllenfi , ut
alii volunt t Atqtte harc Synodus habita fuit poft
Gonjfuiatum gvrioftffimi Honorii XI. , & Conflantii i i. vi. Kal. Februarius 3 ut in Aclis Synod cis feriptum eft 5 ideft anno 428 3 qui Cnfules
habuit Horrorum XII. c Theodofium VIII. nortdum evulgatos, tum ea Synodus coaita tft; Ita|uc Majorianus Tktanus Epifcopus huic Cn^cilio intcrfm't Tino anno i antequam ecelefia TO"ktanae Epifcopatum fufciprret . Vel hinc intellige nullm tfle nihilrq^e faesendam faifi hujus
Dextri a'utSoritatem .
Jam Vercj ut Hefychium hlrumrepetami rclefisqae Salonita na- rcftuuam 3 haud fane cum
illis piagiariis agendurt cenfeo tabulis domefticis ;
eque Catlogos Epifcoporuai Salonenfium proferam, de quorum tarnen auctoritte, fide ne>mo prudens dubitaverit . Sed his praetermifls de
tonttficattt Saionitaao HeCychii cxtiancos teftes

DE gehete & patri 3 birtu & pteritibus fychii 3 ejufque vel pUeritia , Vel adole^
leentia , S rebus ahte Epifcopatum geftis , ecclefiafticis mneribus , Magiftratibus & hohorurtt
gradibus , quibus ad Pontificale Sacerdtium
pervenit, hihil memoria? aut ltteris proditum eft.
Illd faric eonftat eum brclara indole , excellen- \*oit*,
i
-0.
i. . 1 r .ir

t.i
i- ingeniumi
tlqtc ingenio prditum fifie ; & cum liberan- & nuj
bus artibs 3 at difeiplihis, quibus ingehui io- *
lefcenteS ad dmnem eruditbnem humanamque ,r,lu *
doctrinam informari folent t faf is inftrudus fibi
vifus effet , totum fe rerurh divharuth ftdiis
tradidij
ih uuiuuj
qbus vjudlliuill
qaritum proftecritj
| in
UIurCLCI U3 &qam
Ct U Llalli
exmis fapiehtia? farriain exiftimtohtmqueapud
omnes fibi coriclliaveHt j farniliaritas & cOhfue
tudo declrat 3 qua: lili Curn vil is doftilimis
intercept: nihil eilim hbmlHes ardiils ihter fe
conjungit , quam ingeniorum ftudiorumquc fi<
militudo. Ruffinum virum ea tempelbt dodum
ih prirriis tum Graecis litterisj tumLatinis3 ma
gna fecum neeefftudine cohjnium habuit 5 ad
quem epiftolas mitteri vicifirtiqe b eo ecci-1
pere
pere cum
cum lolcret
folcret ,, haud
haud Veritus
veritus etc
eft eurri
eurri atnio
amice
ac familiariter admonere3 ut, quahdo CircUitio
"
nes , feu
Periodos S. Petri Clemente deferptas
e Graeco in Latinum cnVerterc decreVerat, ca
veret fibi ab errorbus , quibus illas Ebiortitae 3
& Eunomani afperferarit ; id quppe a fefatum
tefiatut Hefychius in vita S. CIcmcntis : QUd
ipfum , inqit , nuper T^uffino Vresbytero in Latitmm eofdcm (libros Ckmehtnos) t^ansferre medtanti epiftola nofira fignificavimus . Sed hanc
pitlam feripfit, cum jam Epifcopus effet 3 ut
para'grapho proximo dicetur. Hinc conjici veUta Hefychiumj ut Ruffirt, fie tsterorum ejus
tatis in omni humana, divrtaque feientia fa*
tile principum, vckrti Hieronymi, Auguftini 3
Chromati Aquilejenfis , Gaudentii Brixienfis E*
pifeopi & pluriuro alioriim amcitiis florufie .
Ac Hieronymum quidcm in eadem vita Ce*
mentina appcllat fnurn : Hieronymus >iojler , in*
quit; quod argumento eft Hefychium magn
ufu familiartatis um fahdiflimo illo & dotiffimo viro conjunctum foifl . Epiftolare autem
commercium , quod Hefychio cum Augulino
i rrcercelit, indicio eft alteri um altero amicitiara

HESYCHIUS III. EPISCOPUS SALON1T. XXX.

tiam fuiiTe . Nifi autera Hefychius a?tarem omncm in optimis artibus , ac difciplinis pra?fertim facris contriviffet , & magnos in iis progrcffus fcciffct, futurum fuiffe non arbitrer, ut
illorum, quos dixi, fummorum virorum benevclentiam & amicitiam fibi conciliaret : morum
eninr, ut fupra dicebam , & ftudiorum fimilitudo illicit homines, & attrahit ad amicitiam.
Vinra s. Ante Epifcopatum , cum junior effet , vitam
ciementii ciementis Pontificis Romani fcripfit fermonis
knee Ept
i-ro

r
jfcopnum genere fulo, & proHuenti, ornato, eruditoque;
Uripfit, quam deinde cum effet Epifcopus, aetate atquc
ingenio maturior, rebus fententiis , quibus
redundabat, amputatis atquc rejedis , ftylo con
cifo nitidoque adhibito limavit , correxit , Si
in quandam veluti epitomen redegit . Scd de
vita ) & hiftoria Clementina capitc tertio ubcrius, atquc accuratius.
Cum ergo Hefychius in rebus divinis cognofeendis , atque tradandis ftudium fuum omne ,
ac tempus pofuiffet , & cum illarum cognitione
ac feientia eximiam vitae morumque innoeen*
tiam, & fanditatem perpetuo conjunxerit ; duobus hifee prefidiis dodrinae > ac virtutis inftru*
dus , ad ecclefiam Salonitanam regendam acceffit. Sed quo ex ordine, aut gradu ecclefiaftico
ad fedem Pontificalem afeenderit , compertum
non habeo j tantummodo conjedura ducor ad
fufpicandum e noftro Hefychio defumptum effe , quod Hifpanienfes Hiftorici commentitio ilJi Toletano Hefychio affingunt ; quem & Monachum, & Archidiaconum fuiffe tradunt, antequam ad Pontificatum ccdefiae Toletanae proVeheretur. Cum enim Hefychium noftrum, ut
perfpicue confit, e Salonitano Toletanum Epikopum fecerint 5 admodum verifimile eft om
nia , quae de illo feripta invenerunt , ad hune
tranftuliffc, feu potius unum eumdemquc Hc->
fychium Salonitanum , Se quidquid ad hune
pertinebat > invexiffe in Faftos Epifcopalcs ecclefia? Toletanae , unius , tipographici vocabuii
commutatione fada; ut qui fuerat & Archidiaconus & Archiepifcopus Salonitanus, Toletanus evaderet tum Archidiaconus , tum Archie
pifcopus. Monachatum vero , quem Toletano
accommodarunt , none noftrofolum, fed etiam
aliunde fumpferunt. Cum enim ex duobus Hefychiis ingenti locorum inter vallo disjundis
Tolettnu altero Palftino , altero Salonitano, unm He"c|dycv"/ fychium Toletanum confiare conftituiffent ; nes.iooin cede fuerat , ut huic attriburent Archidico
no c*uT natum quidem, & Archiepifcopatum Hefychio
4'ofituj. noftro detradum, monachatum vero ademptur
Hefychio alteri Palasftino, qui cornes fuit, aC
difeipulus Sandi Hilarionis. Quamvis enim &
noftrum Hefychium Monachum fuiffe fortafls
comperiffent , antequam in clerum Salonitanum
cooptareturj maluerunt tarnen fuum illum Ar*
chiepilcopum , Palaeftinum> quam Salonitanum
Monachum appellare j ne fi omnia e noftro furripuiffent y facilius mali doli , malaeque fi de
convinci poffentj & prasterea. opere pretium fe
faduros cenfebant, fi e difeiplina magni Hila
rionis aliquid ad commendationem fui Toletani Archiepifcopi derivarent . Qui plagiarios illos, illorumque fraudes ac falladas probe no
verit, huic facile conjeduram noftram probatum iri confido ; prefertim cum nobis & hifto
ria, & confuetudo illorum temporum adftipuletr . Primum omnium fatis confit oras infulafque Dalmatiae monachis &monafteriis eatempeftate iatis refertas fuiffe , ut in fuperioribus

71

Epifcopis Salonitanis cap. 4. . 4. oftendimus;

deinde monaftico inftituto quam confentancum
fuerit ftudia divinarum litterarum cum pfalmodia , & rerum clcftium contemplatione , laborioifque corporis exercitationibus conjungere ,
teftimonio effe poffunt Hieronymus , Ruffinus,
Heliodorus, & alii plurcs, perfedilfcmi Monachi , iidemcjue dodiffimi ; ut mirum effe non
debeat, fi Hefychius e fchola ac difeiplina Monachali talis, qualem fuic diximus , in omni
feiliect facrarum dodrinarum genere perfedus
evaferit . Demum illorum temporum more , 8c
confuetudine receptum fuiffe , ut e caenobiis
fiepe Clerici ac Presbyteri , interdum etiam Epifeopi deftimerentur, veterum exempla, qua: lo
co fupra laudato protulimus , perfpicue decla
rant . tria certa cum fint , illud quoque
vero fimile eft Hefychium noftrum antea in ali,.
quo Dalmatian monalterio virtutis & doctrina? e jon,.
rudimenta pofuiffe , quam in Clericorum col- cho prIcgium ad fe i fee ret , indeque per omncs ccclc- """^ e'
fiaftici Hirarchise gradus , folium Pontificale
confeenderet j nee male opinor conjecerit , qui
txiftimet ideirco ab Hifpanienfibus Chronologis
Hefychium e Salonitanis ad Toletanos Epifcopos translatum , e Monacho fadum tffe Epifcopum; quod re vera comperiffent eumin Dalma
tia hanc fedam rationemque vitae monaftica: fecutum fuiffe ; quamvis ob cas , quas modo di
cebam, caufias Palaeftinum quam Dalmaticum ,
aut Salonitanum Monachum appcllare maluerint .
Nihilo ltvior , & fortaffis multo gravior fufpicio eft, cofdem Chronicorum Hilpanienfium ar
tifices, ut Archiepifcopatum , fie Archidiaconatum Salonitanum Hefychii noftri cum Tole
tano commutaffe . Antiquorum temporum con- De;nde
fuetudo hoec fuit , ut fa?pius e Diaconorum , Archiji.
quam e Presbyttrorum collegio Epifcopi dc- C0Dl" '
iigerentur ; & qui primus erat Diaconorum , fi
ve Archidiaconus > is plerumque in Epifcopi
<kmortui locum fubftitui folebat . Id quod in
Cajano, 8c Symphoriano Epifcopis Salonitanis,
exemplis haud paucis tum aliarum , turn ecclcfia?
Romanae omnium principis demoftratm eft
Kon eft igitur vero abfimile, Hefychium antea
fundum effe officio ac muere Archidikconi >
quam dignitatem Potttificiam , fuffragante Cleto, populoquc approbante , adipifceretur . Id
cum in tabulis Salonitanis ttotaturn reperiffent
Hifpanienfes Hiftorici , minime prartermittendum cenfuerunt; & cum Epifcopatu Archidiaconatum etiam Salonitanum Hefychii ad ec
clefiam Toletanam referre non dubitarunt .
a me fufpicionibus , & conjeduris coarguuntur,
quibus falfitas quidem fubefle poteft , temeritas
certe ineffe non poteft . Nimis grave praejudi1cium in Chronica ilia, eorumque Audores fa
dum effe vidimus in Adis primi & alterius
Hefychii Salonae Antiftitum > a dodiffimis \iris, qui cum eos in plurimis , & gravidimis
rebus mendacii impdcntiaeque convidos cenforia fevcritate confaxerint , exemplo jiobis fuc
runt, ut inaliis ejulmodi rebus de illorum mla fide judicare, aut certe iufpicari fine temeritate poiimus j prefertim , cum ita j'udkandivei
fufpicandi cauffae nobis etiam aliunde fuppetant.
Et fane quos non puduit patenti^ manifeftoque
mcndci , quod nullo Ucgotio convinci poterat , Hefychium Salonitanum inter Epifcopos
Toletanos annumerare, hiscerte nullus pudor,
nulla religio effe poterat de Arehidiaconatu
jufdem Hefychii naftii* & monachatu men*
tiri j

^enrtm
pro more
|"
Arc>ep.
J^Je**""
01 *uu''

72

CCLSl

salomtana,

fiil, quod floh ia facile coargui poTe videbaKur; & hnequidem cum Palxilirio alterius Hcfvchii Mohachatu in iihum confundere j iilum
vero ad ctclcfiam Toletaham transfrre . Sed
cum faifa convincerc , quam vera invertir facilius lits ajo quidem falfurri eTe Archiepifcopnrh , fjfutn Archidiaconatum Toletanum ,
falfum itidem Monachatum Palaeftinum Hefychii, queiri nobis ereptum ad fe Hifpanienics
Chrndlogi faUertte mendacio trahunt. At, ut
verurh non fit, certe vero propiui videtur efie
Hefychium noftrum, de cujus Salonitaiio Pohti.ficatu dtibitari nort poteft j Sc Monachum fuifle
in Daltnatia , & Archidiaconum ecclefisB Salonitanse s antequam hujus ecelefiz rgimen cura
T
- ': nomine

;
*
Epifcopali
ac- dignitate fufeiperet.

bjefycbius pro Joanne Gbryfootho fefiituendo labornt . hjiffinum attmonet de corruptelis in Clementinos libros per h&reticos inveclis ; Dalmatas afflitJos Yecreat .
% rio 405 j cum Hefychius ad rgendam
ioiioino iJL ecclefiam Salonitanam accefflt , magna ie
incxiiiiim turbulenta tempeftas in ecclefiam Orientalen!
jtni JncuDuerat^ quam iniqui ac fcclcrati homines,
Joflrie Chryfoftomo fede Conftantinopolitana
deplf, ejeoque in exilium , eoncitaverant ,
its ex Antioehefio Presbytero Conftantinopoli
tanus Epifeopus fatos poil mortem Nectarii
nno 35*7 y dum in corruptos hominum mores,
brsfertim Clericorum , ac principum acrius in*
VeHilur multorum in fe indignatiortetn odia^
que commoverat 3 & potiffmum Eudoxiae Imperatricis; cujus ihftigatione primum damna*
tus eilj juiTufque exfulare anno 403 tumultaria in eum Synodo colleft apd fuburbium
Chalcedonehfe , loco adQuercum dicto . Sed ob
ingentem populi feditionem , tcrrzque motum
iiorrificum ftatim revocatus enm eTet , iterum
nno irlfequenti , quod eadem librtate cum
alios , tum Eudoxiam increpare! , convocata itctum Gohantinopolim Syhodo j per vim & faliohem Epilcoprm in ejus perniciem conjuIratorum , fede atque urbe expufus , Junio men
fe in exilium prfeftus eil 1 Dcinde ex aliis in
alias terras exportan juffus 3 cum trienrtio exfu*
laiTetj affiduis morbis , maximis laboribus , gra^
viflimis aerumrtis confelus fanilme obiit anno
407. Porro Innocentius Pontifex maximus , cujus
fidem appellra Chryfoilomus , ut infuam cum
fedem relliteret j nihil operque pratermifit 3 & cum Occidentalium Epifcoporum Synodum congregaifet, ut doeet Palladius in vita
Chryfoilomi , Joannes omnium fenterttiis abfolutus eft ; Prterea caufam Joannis Honorio
Imperatdri impenfe commendavit 3 qui Legatis
Romanas ecclefiae litteras fuas ad Arcadium fra*
trem dedit, atque adjuhxit ad litteras Innocentii , primariorum Antiftitum Occidentis .
Caput autem Legationfs & litterarum, poftiila*
rc, ac petere ab Arcadio3 ut exilium ianlid*
viro corttra jus, fafque irrogatum , abroga*
ret . Cum igitur ad defenfionem Joannis Chryfctlomi una cum Irtnoccntio Pontfice mximo
totus Occidens confpiraflct , in hac prclara foietate & confpirationc noraen atque operam
fuam profiteri tum gloria; fibi duxit Hefychius,
*tum fui muneris atque ohrcii eTe cenfuit . Qua*
Ve fufeepto Epifcopatu, nihil prius iibi facien-

dum putavit 3 quam ut Joanni inquorlim Ci*

lmniis opprciTo > Sc ecelefiae Orientall inteilihis tumultibns laboranti , pro fua parte quidquid poltet opis auxiliique afferret . Itaque pro ttetyctifoi
Joanne reftituendo & cum fuis Epifcopis Proviheialibus in Syodo Romana fuffragium CU* do Uber
Jiffe , & prirhoribus Epifcoporum Occi- **
dentalium litters fupplices ad Arcadium dediffe credenelis eft . Nullum ab Hefychio erga
Joannem officium defuifle , nihil ftudii opera:*
que, quantum in ipfo fuit, & ipfe pra-fhre de*
buit, ab eo praetermiflum eiTc, uteeckfiis Orientalibs difh'cillimo illo tempore fubveniret ,
Jpfemct Joannes in fuis ad Hefychium litteris
telaturj obfecrans ilium obtcftanfque , ut quod
fponte ceeperat , pergerct porro ecekfiarum fa-

luti, & tranquillitati confulcre . Exemplum hu

jus epiftohe , qua: inter Joannis epiflolas numeratur 1 8^ , hoc loco vifum eil intexfre, ex qua
licet intelligi, quanti Joannes Hefychium face*
ret, quantoque opere ejus fidei , virtuti , prudentiae confideret.
Joannes Hefychio Epifcopo Salonenfi .
Etft magno itineris intervalle a reverentia tita f0,**,
disjungimur , & ad extremos ufque orbis terrarum Chry/ofines relegati fumus ; tarnen levi charitatis penna
utentes , qua faciles rtddit hujufmodi peregrina- *
tiones , & propinqui fumus tibi , & tecum verfa>- ~
mur , ac debitam per lifteras falutationem perfolvimus ; teque bortamur , ut ad juvandas Orientit
eccleftas conveniens fludium adhibeas . Scis enimy
quanta fit parata merces ei 3 qui divexatis ecclcfis porreXerit , & tantam procellam in
tranquillitatem convtrterit 3 ac bellum adeo grave
reftinxerit . tAtque ad vos bortamur , non quafi
admonitione nojira indigeatis fiquidem antequam
hoflas litteras accepiffetis , qua) vefiri muneris
erant , ipfi pra:fiitijiis ; fed quia nondum Jublata
funt mala , Jed adhuc vigent , Or urgent ; oramus
ves , ut animo concidatis , eque malis cedatis t
fed quamdiu marient ulcera t quibus ecclefi* corpus
aigitur , veflra medicamento adbibeatis . Quanta
enm piuribus cum laboribus res gemntur , tanto
vobis amplior etiam merces conflituetur , Data eft
Cucul, ubi Joannes exfulabat anno 406. Hslit*
teraeartimum Hefychii > iludi rei Chriftian ubi
cumque , & quibufcumque rebus poiTet juvandae
fatisper feincenfum multo vehementius inflam ma*
runt i Sed de Joanne , Sc ecclefia Orichtali bene
merendi ampliorem materiam facultatemque illi
pra;ripuit mors Joannis , qui anno 407. poflridie idus Septembris apud Gomanam in Ponto exi
lium cum cecleli patria , vitam 1 dt
fcrumnofam cum beata perpetuaque immortalirate commutavit . Hefychius vero fuse in eum egft>
giae voluntatis > quod viventi non potuit, mor*
tuo certe tcilimonium dedit ; nam quemadmo*
dum Innocentius Papa, cum eoque Occidensuni*
verfus 3 ita etiam Hefychius Salonitanus , non
prius cum Attico Epifcopo Conilantinopolitano^
caEterifque Orientalibus, qui in exitium Joannis
conjuraverant , amicitiam jngere & commune
habere quidquam voluit j quam Arfacium ante
Atticum in locum ejufdem Joannis fubrogatum ,
e Diptychis tabulifqueecclefiafticis craderent , in
eafque Joannis Chryfoftomi nomen referrent .
Anno circiter octavo quinfti fculi Hefychius
eas litteras, quarum fupra memini, adRuffinum
Presbyterum Aquilejenfem dedit, cum is Reco*
gnitiones Sani dmentis ab hcercticis deprvalas
in latinum fermonem transferre conlituiflet . Harum litterarum mentionem feeit Hefychius in eo
libro ,

HESYCHIUS III EP1SC0PUS SALON1T. XXX.

libro i quem de vita , & Geftis Santi Clementis
confcripit : Sed pcfmum genus bxrecicorum , inquit, Eunomiani y ut mendacia fua , & errores de
origine , & creatione animarum Clementis falli
contegerent 3 gcftorum ferie perturbata , ita libros
illos pofi Lbionitas depravarunt , ut nift aliunde
qui* dotlus fuerit , facile a veritate deviaverit ,
iJefycbiui quod ipjum nuper Bjtffino quoejue presbytero in laSer "tue- timm eajdem transjerre meditanti epifiola nofira
m admo- ftgnificavimus . Magnam enim vero auftoritatem
eorrUde Hefychii fuifTe, & celebre nomen e eointelligi
1- poteft, quod tantum fibi , quafi fuojure, fumegoi(ioo6 re potucrit , ut Ruffinum id etatis ac fapientiae
tu.
virum admoneret , eique dihgentiam , & cautionem in libris Ckmentinis latine reddendis prseferiberet; ut ea feilicet, quae Clemens verc feripferat , ab iis , qua fraus & malitia haereticorum
interferuerat , accurate fecerneret , ne fub Clemen
tis nomine impia dogmata in vulgus ederentur.
Et vero valuit apud Ruffinum, aut certe videtur
valuifle audoritas & admonitio Hefychii; nam
vel Hefychii admonitu , vel fua fponte fuoque
judicio multa refecuit, ac de induftriaproetermifit, ut ipfemet fatetur in praefatione, &dc cor
ruptela librorum illorum ab haereticis faa , ut
ipfe prsmonitus fuerat ab Hefychio , fie Lecto
res putavit efle admonendos . Et fane Circuitiones , five Recognitions Clementinas a Ruffino
latine redditas qui attendus legat , multa qui*
dem reperiet , quae aut faifa , aut parum verifiRecegni- milia videantur ; nihil vero, quod a veritate Catiooe tholica plane aperteque abhorreat i id quod BaUimum'0 fonius , & alii piares animadverterunt . Cum auconverf* tcm Ruffinus in Sicilia anno 410. diem obierit ,
ttI*4?2V & Recognitiones Clementis veleodem, vel fupekihii h*- riore anno latinitate donaverit , impulfu rogatu Gaudcntii Epifcopi Brixicnfis , poft Commentarios Origenis in epiftolam ad Romanos e
Graeco in Latinum converfos anno circiter 408 5
necefle eft Hefychius ad Riiffinum litteras illas
dederit vel ocbvo , vel nono quindi faeculi anno j poftquam feilicet eum Hbros Clementinos la
tine vertendi confilium ccepifle intellexitcx ipfis
Ruffini verbis , quas Commentariis Origenianis
in epiftolam Paullinam modo laudatam fubjecit ;
*Pofi h*c , inquit, fane nos rteat opus y quodolim
qu'idem injuntlum eft y fed nunc a Beato Gaudentio
vehementim perurgetur , Clementis feilicet Rjrniani
pifeopi , poftolorum cemitit, de B^ccgnitionibus
tibri, ut in latinum vertantur*
Nec vero potius dedecori , quam laudi tribuen*
dum putes Hefychio > quod Ruffini amkitiam
coluerk, ut in Prooemio diximus, quem Hiero
nymus, aliique hzrefeos infimulabant ; perinde
quafi libris Origenianis
*f>xt latioe vertendis pravarum opinionum, quibus illi referti
erant , patrocinium fufcepiTet 1 Mrito fane plelique culpabant Ruffinum, quod libros illos cum
latine reddidit > eorum errores vulgo fere igno
tos , latinis auribus ingefferit , unde in nimos
ctiam illabi potuiffent j proptereaque Hierony
mus in Epitaphio Marcellae ad Principiam ajebat
Ruffinum navem plenam blafphemiarum Bpmam
intulifje portui . Caeterum adhuc controverfia eft
inter vires eruditos , interprefne tantum Ruffi
nus fuerit, an etiam fe&ator defenforque dodrifix Origenians . Et Anaftafius quidem Romanus
Pontifex libros Origenis damnavit , legi , retineri vetuit 5 fed ab illorum interprete Ruffino
cenfuram omnem abftinuit , ut alio loco diximus .
Tantum vero abeft, ut Ruffinus ob cam caula m
in fufpicionem haerefeos venerit Chromatio AquiJlljrici Sacri Tom. IU

73

J-ejenfi , Gaudentio Brixienfi , Paullino Nolarto

Epifcopis, &aliis pluribus 3 qui tunc infignifan*
ftitate, & fapientia florebant, ut eum hi omnes
& plurimi facerent , &fummopere diligerent , &
maximts laudibus extolJerentj neque irnqua il
ium ab fua vel amicitia , vel ecclefiaftica comraunione fegrcgandum putarunt. His autemfi li
cuit omnibus benevolentiae , fummaeque neceffitudinis officiis Ruffinum colere , fi juna cum eo
amicitia perpetuoque retenta nullaiti eorum fanimonia; labem afperfitj nemoerit, opinor, qui
Hefychio culpa; , aut vitio dare aufit , quod ci
cum Ruffino familiaritas & confuetudo intcrcefferit . Caeterum ut maxime amicus fuerit, & In
timus, & familiarilfimus Ruffino tarnen, cum
ei magis arnica eflet catholica Veritas, & illibatae hdei integritas longe antiquior , adeononprobavit latinam Ruffinianam Origenis editionem ,
ut, quemadmodum, tefte Hierortymo Hb. 2. con
tra Ruffin. ^fnaflafiitSy & Tbeophilus ,
Venerius , & Chromatius , & omnis tarn Orientis ,
quam Occidentis Catbolicorum Synodus pari fententia , quin pari & fpiritu Origenem bareticum denunciarunt populis ; fic Hefychius quoque fuam
cum illorum fententia conjunxit ; & omnia , fi
qua fupercrant in Dalmatia , Orlgenianai transla
tions exemplaria diligenter conquifita e manibus
oculifque Dalmatarum fubduxit , ut paragraphe
proximo dicemus .
De rebus imperii & IllyriciOccidentalis , quod
per ea tmpora tum aliis barbaricis , tum Vifcgothicis ineurfionibus expofitum fuit , pauca ut
delibem 5 Alaricus Rex Vifegothorum expafto
& conventu, quo fidem fuam operamqueStilichoni, & Honorio obftrinxerat , prope a Dalmatia
in Epiro morabatur , expedans Romanas copia
Occidentales, quibufeum fuas conjungeret, dcIlumque inferret Arcadio , cui Stilicho Illyricum
Orientale adimere transferreque ad Honorium cu
pitbat . Interea Stilicho opibus & fais ingtns ,
cum jampridem turbare omnia conftituiTet ,
quidem confilio, ut turbata re Romana, X tuf
bis, & tumultibus Eucheriofilio imperfrn dUireret , Vndalos , undc ipfe oriundus crt , Svcvos , Alanos , Burgundiones , omnemque barbariem e Germania excivit, immiffitqtreinGallias,
& Hifpanias anno 406, ut auebfeft Profper in
Chronico. Nec multo poft Conthntinus quidam
gregarius miles in Britannia Imperatoris nomert
atque infignia fumpfit > & Romnis legionibus,
qua? inibi erant , fibi crtnciliatis in Galliam trajecit, ut barbaros regionem illam vaftantes repelleret > Anno quirtdi fecli oftavo Kalendis Mail
Arcadius e vivis exceffit , quatuor ex Eudoxil
conjuge, qua ante quadriennium obierat , liberis relitis , Theodofio admodmptrero imperiique haerede , cujus tutelam Isdegirdi Perfarum R
gi commendavit > Pulcheria, Arcadia, & Mari
na . Mors Arcad corrilia expeditioftis Orienta
lis difcuiTerat , cum Alaricus Epifoticae commorationis diuturniotis > quam fbre putaverat , per
taefu^ barbricas copias ex Epiro per Pannoniam ,
eu Dalmatiam tranfalpinam , inter Savum & Al
pes Dalmticas in NoricuTO traduxit ; qua cum
iter haberet , aiiquas ex ejus cxercitH peditum
equitumve decurfiones ad vaftandam Dalmatian)
Cifalpinam faftas effe ornfeo . Ludovicus Schon lebius iter Alarki ex Zofimo ita defcribendum cenft : ut ei tranfeunda effet Macedonia , Dalmatia ,
Liburnia , Jjhia , eique contrmina ^lpes & Carfumy tircuitu faoy quafi per tottim fmum fdriaticum. Apud yfimonam Alarkus cum fubftitiflet,
G
Le-

CCLSA
SALKITANA.
74
Legtos Rvennam ad Hnorium mit pftula- pit, quos clades barbrica , & mets , & fuga
tum Hp^ndia militibus Gothis , qus ipfe per difplerat. Id Vero mirum, quantum Hefychii
aliquot annos fufnptibus fuis alefat in Epiro , ergs populos fua fidci commifos charitatem inibidem preftolH juTus Romartuffi^rcitum, quo ccrtdit , iridftriam curamque eXcivit ad ferencum in Oriehtlem expeditioriem adverfus. AfC- dum quidqid poTct folatii, & auxilii j & cum
dium decretamj fed in airad ex alio tempts- di- eos tanta malorum mole oppreflos cerneret , nullatam, proficifei ex padb cum Stilichrie initis lurh optimi Paftoris officium pretermifit . lile
debuerat Stipendium 3 quamvis invito Senatu jacentes crexit , afflidos tum oratione , tum
Roman 3 qui de e re confultus ferat> Stili-* omni ope recreavt , prfugos, inopes, fortunis
thone tmen fuadente , HonoriusdanduinCenuirw omnibus fpoliatos , corrogata ex locupletioribus
ec multo poft , Olympio audofe , fides Stili- lipe , fublevavit . Sed illud in primis maxime
ththis in fufpcionem venire Hotorio cpit, ac cavendum , ac providendum cenfuit, ne quid lademum occults illius artibus detedis , cognitw bis ac detriment! five exdepravatis exterarumgerique perfidia & proditionc, Ravenna; ImpetaEo- tium moribus , five ex Ariana Gothorum contis juTu iriterficitur. Pft fublaturrt Stilichonem tagionc , fides , religio, integritas Dalmatarum
Alarais* cm ei vel promiTa ftipertdia foluta contraheret.
hon eflent , vel ingenti pecunia 3 quam ad pacern
tabilieridam poftulabat, ttegt, in Italiam pro. .
rumpers feftinavit, Ataulpii cognatofuo, cunJ
aliis barbarorum copiis fubfequi juTo , quas ille
tAA Pontificalia Hefychii ab atin 410.
nno irifeqUeii e Pahiloriia per Dalmatiam, aut
ad 420.
prope Dalmatia , itinere habito , trattfportavit .
Alaricus pervaftta Italia , Romam arda obfi- ANno 410. res crarit in Dalmatia & IHyridirie cihxit . Romani ab omni commeatu interco ffis quiets, tranquillaeque . Nam imclfi , fame peftilentia laborantes , urbem ex media illa barbarorum cujufque generis multiruobfidione ingenti pecunia rdemerunt
. Senatus ope
'
do , qua; fuperiribus annis plurimas maximaftarn dedit, t pe Legatos inter Honorium, & que clades Ulyricis Provinciis intulit , vcl in
Alaflchi pacem cofriponeret. Sed Alaricus cum Italiam, vel in Qalliam Hifpaniamque ineubucAriminum fe cbrituIifTet ad pacem fanciendam , rat. Vaftabant Italiam Vifegothi , Galliam , &
tonditiones iniquiores obtulic , quam ut aeeipi Hifpaniam Varidali, Alani, Svevi , Burgundiobofierit filie infigni damno, c dcdeCore Hominis nes j ca?teraque ornnis illa barbaries , quam S<iR'matti . Conditionum Capita erant : Alarico licho clandeftinis nuHciis , ac promiffis ad remcertain auri fummam annonxque menfuram fin- publicam turbandam , ac dilaecrandam follicitagulis annis penfitartdam, Dalmatiam cum Vene
verat . Ad haec ; fuperioribus temporibus varii vatia , & Norico tfdendam , exereifus Romani rils in locis exorti funtTyranni, Conftantinus,
Praefedurffl fupremam demandaridam' efle . ta- & deinde Jovinus in Gallia , Maximus in Hilque cum Legati femcl atque iterum depacefniifi pania, Heradianus in Africa. Ca pax, &tranIre infed rediilTent, iterurri ad Romam obfiden- quillitas Illyrici , ac Dalmatia; plures annos tedam Alalics cum exercitu profieifeitur , quam huit 5 dum interea caetera; Occidentales provin
tandem cepit ac diripuit , cffi antea fex Dal- cia; barbaricis > civilibus bellis ardrent . Ermatarum millia, qua; ad prsfidium miferat Ho- go Hefychius pacatis illis trartquillifque temponotls, dintcrnecionemcecidiflct . Valuere apud ribus egregie uKis , ad reformandos populi Chriftiani mores delehdafque ex illis fi quascontrabarbarum & Arianum Regem humanitaS, & re
ligio; civibus temperatum, in teebfaevitum eft; Xcrant labes e barbrica illa colluvione , quae
templis , & facris vafis intais . Urbis expu- paucis ante annis totam regionem inundaverat ,
gfltionem , direptioriem alii id nonurrl, alii ad feftituendam , fieubi collapfa ei-at, difcipliad declmum faeculi quiridi annum revocandam cen- nam ecclefiafticam , ad omnia denique optimi ,
ferit : At Gothi Romana non Contenti preda , & fapientifmi Epifcopi officia, & muera cxfe- He(
Cmpaniam, Lucaniam, rutios depopiilantur . quenda omni fedulitate ftudioque itlcubuit . Cum r4oii
Iii
Vero , c Catholicorum doematum , & hrrefeon il* in ,?P
Apila Rhegium in Calabria Alaricum Regem arm
iere ; cujus iri locum Ataulphus , frater uxoris hus aetatis pcritifiimus eilet 3 ncque ignoraret ner- f
Alirici , fubftitutus Rfnatti cum rerriigralTet, fubdolas artes, c ambigua verba , quibus Ha> g'n<1>
torrafit quod prior clades reliquum fecerat; & retici peftilcntiale opinionum fuarum virus oc-i
culere folebant, iftcautifque fimplicium hominum
Gallam Plaeidiatn, Honorii fororem Roma ab
ducbm ab Alarico, fibi poftea matrimonio jun- animis inftillar ; ut ecclefiam fibi commiiTam
xit . Durh ha;c iri Italia geruhtur , Galliam, & ab omni hujufmodi contagionc intaclam illibaHifpaniam haud difpar calamitas oppreffit . Ala- tamque fervaret, nihil vigilantiae cura;que ni, Vandali , & Svevi Gallias depopulati 5 ac de
tetmittendum putavit . Et ab Arianis quidem
inde Pyrenaum tranfgreifi Hifpaniasoccuparunt; nihil erat , quod metueret ; Dam haerefis ilia,
Gallaeciam Varidali $t Svevi ; Alafti Lufitniam, quce fupetiori faeculo latiffime dominabatur, ecifc Carthagiriicnfem proViriciarri ; Silihgi , quod clefiafticis & Imperatoriis edidis protrita , om*
Vandalorum genus alterum fuit , Banicati obti- nium exfecratiohibus rejeda, locis omnibus ex
hucrunt . In eo motu ternprurn , tantaque irt clua, apud Gothos potilfimum , & Vndalos fe
ConVerfione rerum , c perturbatiorie fieri non reccperat; & cum eorum eX IHyrico Dalrnatiafiotuit , quin uriiverfalis ilia imperii Occidefit- que difccltu longe ab his regionibus abfcefTc-
is calamitas in Dalmatiam reduridarct > quippe rat . Verum adhuc habebat fuos amatles Or
graViofibus tributis 3 atque exaftionibus ex- genes, quos i Hi conciliaverat Ruffinus libris Oa- baufta fuit i Ob riccefllttem conficierida: pec- gehianis 9rii %6 latine vertendis 5 horum aunix ad communes hoftes propulfartdos ; & bat tem excmplaria difperfa fuiiTe per Dalmatiam,
I . I . .
T.**
1...
barorum excurfionibus ac depopulationibus pa- & divulgata ex Hieronymo fupra didicimus ; qua;
tuit ; & complurcs mortalium patriis bonis ever- quidem cum damnaTet , legique vetuifiet Anatos* nudos, cgentes finitimis regionibus exce- Italius Papa, Joannes deceflor Hefychii , ut ea
Chri-

HESYCHIUS III. EPISCOPUS SALON1T. XXX.

Chriftianorum oculis fubtraherct , manibufque
cripcret, & iuadetido , & com minando omncm
fei trro- induftriam adhibuerat . Sed non omnia fortaffis
rrhui Ori.
geniinu eliminare potuerant , cxtorqueriquc ab illis, qui
abigcndi. codicum cjufmdH leclione mirificc deleclabantur,
quorumque in animis dogmata Origenis altius
radices egerant , quam ut ftatim , & pcnitus
cvelli poflent. Hanc vero cogitationcm curamquc in primis fufcepit Hefychius , ut prava: illius dodrinae reliquias aboleret , ftirpelque omnes ac libras > qua? adhuc in quorundam mcntibus animifquc fupererant, prorfus elideret . Nec
vero errores Origenis, quamvis & formulis, Sc
verbis in fpeciem catholicis fubeflent, illius invcftigationem ac perfpicientiam eludere poterantj
ut enim erat ingenio peracuto folerti , & in
humanis divinifque litteris , ac ftudiis apprirne
verfatus, dodrinse Origenianae latebras omnes &
flagitia noverat, & in ea quidpravum , quid re
ctum elTet , jampridem accurata inquifitione difcreveratj pracfertim cum non ignoraret, quan
ta m Ruffino amico , & familiari fuo invidiam
conflaflet Origencs , ejus opera latino fermone vulgatus, fciretquc optime in illis libris quid ei
let , quod Auftorem quidem haerefeos coarguebat, interpretem vero in fufpicionem adduxerat .
Atque ob hanc , credo , cauflam Ruffinum amice
admonuit, ut Clementinas Recognitioncs , ante
quam in latinum transferret , erroribus cxemptis, quibus illas refcrferant haeretici, diligenter
expurgarct; neiterum in hominum ofFenfionem,
ac reprehenfionem incurreret , & fermonum ac
fufpicionum materiam prsberet; neve quas libri
Origenis in ecclefiam invexerant , eafdem opera
Clementis difcordias , & perturbationes concitarcnt .
j
PUirimum e propinquo vel periculi attulit ec-
clefiae Dalmatian, vel follicitudinis , & negotii faceflt Hcfychio Jovinianiis Hirefiarcha perditiffimus 5 quem cum eque Romani , eque Mediolanenfs Concilii audoritas , & anathematis in
cum lata fententia ab impuris nefariifque opinio*nibus in Italia diflcminandis deterruiflet , Honorius anno 412 Boam in infulam Dalmatian reit-gaverat , quae ferme in oftium portus Salonitani
projeda millia pafluum circiter decern ab urbe ditabat , eratque, ut alibi diximus, exilii ac pnse locus facinorofis hominibus conftitutus . x*
tat in Codice Theodofiano I. $3 de Hsereticis
decretum
Honorii in haec verba : Jovinianum
Joitiia
ftui here* Sacrilegos gre coKventus extra muros urbis fafiircha in
iafuliol cratiffim* Epifcofovum quxreU dplort . Quare
Qoim re & fupra memoratum corripi prxcipimus , &
legara*. contufum plumbo cum ceteris fuis participibus ,
& mini/Iris exilio coeneri; ipfum autem machinatorem in infulam Buam feftina celeritate dedwci: otteris pre ut libuerit ( dummodo fuperflitiofa
conjurado exftlii ipfius difcretione fohatur ) foli*
Honorii . tariis , e> longo fpatie inter ft pofitis infulis in
perpetmm deportatis . Si qui autem pertinaci im*
probitate , vtit* > & damnta repetiverit -, fciat
fe aufleriorem fententiam Jubiturum . Datum pridie * Martii Mediolani Honorio , &
Tbeodofio quintum <. . Confulibus i Hic utriufquc Confulatus congruit euro anno duodeci
mo i upra quadringentclimum aeras vulgaris . Tan
tum vero abfuit , ut exfilii poena , Sc graviorum
pnarum , nifi relipifecret > infligendarum metus
hominis impurilfimi audaciam coerceret , utperniciofa dogmata tueri ac docere , & quacunque
poflet per litteras clandeftinas Ipargere , quoad
vixitj nunquam deftiteritj idquod PaullusPrcIlyrki Sacri Tom. U.

7$

sbyter teftatum reliquit apudGennadium de viris

llluf.cap. 7J : Meminit ("Paullus) ait Gennadius,
Joviniani haretici , &voluptatum> & libidinum
prdicatoris , cui in tant um continentis fita , &
cafl initutio contraria fuit 3 ut inter luxuriofas
epifilas animam eruclaret . Quarc adverfus hofpitem ilium lane gravem, ac perniciofum , &
rdei , ac morum integritati aiduc occulteque
infidiantem , acrrima perpetua vigilantia opus
fuit Heychio i qui in earn infulam trajicerc
identidem necefle habuit , ut infularium nimos
contra illeCebras, corruptelafque fpurcilmi ho
minis faluberrimis monitis , & praeceptis com-'
muniret > nunquam vero ilium oportuic oculos
ab ea nfula, cogitationefque defleftere, ne quid
peftiferx illius contagionis illinc in prximas
nfulas, oramquc Dalmaticam per aditus incuftoditos irrumperet . eque antea de fu vigilia,
& cuftodia in hanc curam intenta quidpiam remifit, quaminfamis Hasrefiarcha efflavit putrem
animam , tantoque metu , ac periculo provin-*
ciam univerfam levaret . Sed ejus mortis neque
genus, neque tempus proditumefl.
huerca Vifegothi, Duce ac Rege Atauipho,
in Gallias ingrcfTi funt ; eorum aifceu Italia
demum a direptionibus & cladibus refpiravit ;
& cum omnis tempetas barbrica in Galliam fc
atque Hifpaniam effudiflet , pax ab armis quiefque in Italia, Si lllyrico ufque ad obitum Ho
norii fere perpetua fuit . Itaque Honorius ut
erat ingenio miti , & placido , Sc pacis quam
belli artibus inftructior , ad populos diuturnis
calamitatibus opprcflbs iublevandos, rem publica m
& Chritianam faluberrimis legibus (labiliendam
ornandamquc, cogitationes curafqueomftescon"
vertit. Erant quidam niagiftratus cum in aliis
Curiofeprovince's, tum in Dalmatia, quos Curiofos ap- forum <
pellabant, cam ob cauflam conftituti , ut cur giflratu
Mitialii
ium publicum regerent , tutumque five fraudi- reipublicf
bus curforum , five a graflatorum latrociniis priva
te > abo.
praeftarent , fimulque exigeftdorum veftigalium litui in curam fufcipercntj quibus praetcrea id munetis Oalmau'
datum erat, ut fi quid in Provincia accideret,
quod a Principe feiri magnopere ntcreflet , ad
ejus notitiam deferendum curarentj diftique etiam funt Curagendarii , & Exploratores . Hi
porro cum auctoritate , quapraediti erant, abuti
cf piflent , plus incommodi , ac detrimenti ,
quam adjumenti utilitatifque rebus publicis ac
privatis aferebant; praefeitim vero in Dalmacia , nimia illorum potentia & injuftitia mi*
nime ferenda dominabatur > quippequi populos
acerbilfimis cxadlionibus opprimrent , Sc quo
rum bonis inhiabant , cos fortunis omnibus
cverfos patria expellerent ; fi qui vero ob in->
curfiones barbarorum , ut faluti -confulerent ,
folum verter, atdue ad nfulas confugere vo-
luiflent , eis difcefium & fugam pro poteftatc ,
vique etiam adhibita , interdicebant . Hunc ergo
magiftratum cum a priilina inftitutiortead frau
des , injurias , rapias defeiviflet y Honorius
primum in Africa 1. n , deinde in Dalmatia
tit. de Cur. penitus abolevit .
Dum Italia, cVIllyricumab hoftibus, &bcllis vacabant, in Gallia quoque profperae resdeinceps multae confecuta; funt . Jam Conftantinus
tyrannus a Conftantio Comit apud Arektem tlainfe
Tyranni
viitus miflfque in Italiam juflu Honorii in- fublati.
terfedus fuerat ante ingreflum Vifegothorum in
Galliam. Poft hunc Jovinus & Sebaftianus fratres , cum tyrannidem arripuiffent , ab Ataul-pho Gothrum Rege capti , & oeeifi funt anno
G a
414,
/

GCLS

SALNTNA.

414 i t tradunt Idacis j & Marceliiritis : idefti

Coriftantius Ataulpiiuih , qui NrBorie Gallara"
Pacidiam xorciri duxit, tota Gallia expulfurii
ifa Hilpaftiam compulitj hifi forte ipfe taulphus Placidi opera 3 & cohfilio paceni bello
praferens , ltr e Galli deccilt . ttalus is 3
ci Alarics Imperium femel tque iterum abrogaverati poft refumptim iri Galliis tyrahhidem 3
deftitutus Gothis in Cohftahtii ppteftatem vchit, cui Horiorius i ad quem perduftus eft, manum amputan 3 vitam rclinqui juffit . Ataulphus
vero poll tranfitum iri Hifpariiam 3 dum Placi-1
dise uxoris impulfu de pace cum Romanis firmanda Cogitt > pd Barciridrieni fuis interfititur anno 41 j ; Sigericus iride Rex creatus , cu
jus quia idem propenfus in Romanos animus 3
idem etiam exitus Fuit : Hi fubrogatus Val*
lia Rex & fibi 3 & Romanis felicior j qui
cum Romanis faft PIacidiam Honorio reftituit & contra Vndalos ; lanos 3 Syevos aliafjue gentes , quae Hiipaniam infedefant 3, arm
convertit. Honoris rei Gallicans fucceu 1tus Placidiam ororem Conftanti egregio Duci, egregieque incritd xoiem dedit anno 417)
ex qua bicnriio poft riatus eft Valentinianus ju
nior; codemqe anno folemni pompa 5 triumphanfque Romam ingrffus cft
Attalo arit
currtiiri triumphalem deducid . Hifce tempori-i
lmpe til
Oriental ii bus Imperium Oriehtis prfpcris tranqttillifque
re pffi rebus florebat ; quqd non tara ifdegcf-dis Refrit;
gis Perarum 3 cui rcadius moricris ild cum1
Theddoiio pero commendaverat 3 quam Pulche
ria: praftaritiilima; Virgiis tutela inclume fic
tif ; Hc quippe Thtodofium fratrem fanftiTimis> ac prudetitiflmis pra?ceptis ad drhhi im
peratoria muera iriftituic , & tantifper dum ipfe
adolcceret 3 Orientein cum fumma laude rexit ;
Earn deinde Theodofius jam matus Imperio
Auguftm appellavit annd 4(4. Sedad res Ecclefiaftics & Illyricas revertamur . hnocehtius
. piftel 'duas epiftolas feripfit ad Rufum Prirhatem Theflodoetnii Pape falonicenfem , cterofque Illyrici Orieritalis Ep
ad Rufum fcopos: prioris hsec fententia eft: Nihil effej cur
Primaten}
Theffalo- tantopere querntur 3 quod fedes Apoftolica reWicciTc'm tractandum 3 & cognofcendum fufceperit judi
cium 3 qudd ab ipfis contra Bubulium, & Taurianum in Synodo Illytica faftm fuerat. Frus
perfidia in difquifitiohem judicium revocata & digriofcitur evidentiusj & graviori damnatidni fubjicitur. Suas in tos prolatae fententiae exemplar mili lie j ut nihil priterea in eorum
caufia inquirendum y aut diiceptandum exiftiment, & in Romane fedis judicio omnino acquiefcant . Alterius epiftolas capita haec fuht :
Gradu , & officio movends eile tleWco's, qui
viduam uxorem duxeriiit : qui poft baptilmum
fecundis riuptiis fc illigvcriht j eos iri Glcricorum ordinem cooptari non poTc : Goniccratos
ab hireticis recipi on oportere : errare illos \
qui putant contractas ex nxretie confecrtionc
maculas j nifi eas pcenitentia ablucrit , per folam
Ibgitimi acerdotis bccditioem elui poifc :
quos Bohofus herttics facis rdinibus initiavetat , poftquam Deo & Eccicle irite fatisfecerint, ad kandalum evithdum, in Clero retine1
ii pofle.' le illorum rationibus } ac deprecationibus adduftum efle , ut afta cotr Photihum
Epifcopum , Sirmienfi hierefirch longe diverfum rccinderet . Hset epiftola d't eft , Hi*
bus Deccmbris onjiattti Viro Cl*ri/fimo Confide;
Hdcft anno 4'4 > non folum ad Epifcpos i\latedonita;* led etiam Dacicx- diceleds^ ideftto'-

tids Illyrici rientalis . Nam inter Epfcopos 3

quibus nominatim ihferipta eft , annumerati lunc
Mrtiaiius aifenfis 3 Sc Nicct Romacian in
Dacia Epifeopi .
Anno 4J7 inndeeritius fanftimus Pontifex
ex hac Vit migravit , eique fuffeftus cft Zofimus y qui anno proximo litteras dedit ad Hefychiufn plfcopum Salonitanum V 1 1 1 . Kai. Martii , Honorio XII & Theodofi VIII. Auguftis CohfulibuSj i dt ft anno Chrifti 418 . Cum
Mohachis paritcr 3 Laicifque quamplurimi ad
lacros brdihes, ipfumqu facerdotium praspropera feftihatiohe afpirafent 3 cfqe gradus importunius, quam ftudiofis expolcerent 3 de hac re
Hcfychius Zofiinum per litteras admonuit ^ ab eoque petiit 3 ut fibi praefetibeiet 3 quid & quatenus
illorum poftulatis indulgendum 3 vel obfiftendum
effet; certolque cationes conftitucirci: Pontificia
uftoritte atmatos 3 quibus hjufmodi arrogantiam 3 & importuriittem coercer poffet . Epi
ftola Hfychii yetuftte interiit ; extat tameri
Zofimi Pohtificle referiptum in hanc leiitentiam :
eque MohachoSj eque Laicos aliter , quam
gradatim ab infimis ceckfia; ordinibus ad luperiorcs 3 Sc facerdotium provehehdos eff : cnumerat gradus inferiores 3 per quos ad Presbyteratuni afeendi Oportet : fihgulis ecclefifticsE hie
rarchic gradibus certum temporis fpatium, &
fuum cique praffixit 3 itemque quamdiu quilque in eo 3 quem adeptus eft ordine , probari 3
exerceri & perfici debeat; nemihi veio ad pifcopatuhi alpirrc liceat 3 cujus virtus diu 3 multumque experta , atque perfpefta non fuetit ;
hanceTe normam 3 hanc praeferiptionem Patruni3
& eedelxj ad quam illorum etiam in Clerum
cooptati exigi debet 3 qui Dtfenforum tcclefib
dtficio , c mutiere ftingebantur : Bigamos autem 3 & vidtiarum maritos ab omni muere gruque ecekfiaftico arcendos effe;
In hac Zolmi epiftola quatuor potiffimumni*
madvertamus velim cx quibus aliquid cognofei
poteft y quod ad nutitiam ecclefi Salonitana? illius a:tacis pertineat . Ae primum quidem in
hifce litteris eluett clariflima dignitas 3 & poteftas metropitic Hefychii ; jubetur ehm Pon
tificias litteras ad iuos Provinciales Epfcopos
tranfmittere ; idque non eo dico 3 quod tum pri
mum ecelefia Salonitana jus noiiienque metropoliticuni adepta fueritj illud quippe indeufque
atemporibus Apoftolicis repeKhdum effe, fi non
ad Veritatcm plane perfuaderc potuiriius 3 cerce
conjecturas 3 & rationes 3 quibus id probabile,
ac vetfimile fieret, fatis multas neqc leves attulirhus tettia paite Prolegomenon ; fed quia an
te hoc temps juris metropolitict ab Epifcopis
Salonitanis ufipiti exemplum illuftrius nullum
invenio . Ctcrum potcltatem ab ufu fejuhgi >
& line hoc llam confiftere pffc nemo ignort:
quamVishullusdubito, quin utriufque pluia no
bis & exemplai & teitimoni fuppeterent , nifi
hace , veterum tbularUm jaftura , & majurum
traditio vatiis cafibus intereifa 3 nimiaque vetftas pofteritati ptxripUiflet . Hue revocaj quae
tap. 2. $. y. ejuldcm tertia partis Prolegome
non fcriplims . Cum Epifcopatniim t)almatia
fere incerta lint initia , hon eft hic nobis tantum o'tii 3 t inveftigemus, quasnam & quo't Fue^
ririt Epilcopales ecclefiae, e quibiis tum conftabat provincia ecclefiaftica Dalmatian , quibufve
Pontificiae fanftionis excmpla mittere ad Hefychium pertinebat . Ex his unam fuiiTe Jadrcnfem dubitari non poteft ; quippe anno altero &
ofto--

Zofml
Papa ab
riefychio
Salboitano de fi
eri* Ordinibut ebnfcrendu
per litt
ral ebnfuitut, au
dem rfpndet .

Heychii
Salonitanl
poteflai
1it ie.

Epifeopi
aliquot
anliqni
fuffriganei eaelc
fix Salonl

HESYCHIUS III. EPISCOPUS SALONIT. XXX.

otogefimo fi:perioris fsculi Felix [adrenfis Hpifcopus Concilio Aquilejcnfi interfuit . Siculo
proximo cum duo Salonae habita fine Concilia,
primo quidem octo Epifcopi fuftVaganei, alteri
vero omnino ad decern interfuerunt . Horum Ce
des Epifcopales non omnes quidem, aliqux ta
rnen praeter Jadrenfcm , jam vidcntur iniiitut
fuiffe , cum Hcfycliius Saloliitanam provincial!
adminiftrabat . Id pratcrea muncris extraordina*
rii Zofimus Hefychio dedit, ut decreta Ponti
ficia divulganda curaret in provinciis finitimis ,
veluti Pannoniae , aut etiam Dacicx , & Mace
dnica; diaxefeos , qua; ad ejus ditionem , poteftatemque metropoliticam non fpeftabant . Id
quod Hefychii & dignitati , & meritis Pontillefychio fex tribuendum clfc cenfuit . Troinde , inquit,
ptrhoDO. tie quid meritis dileionis tuce derogaretnus , ad
rifica .
te potiffimum [cripta direximus , qux in omnium
fratrum , & coepifcoporum no/trorum fades ire
notitiam; non tantum eorum , qui in ea provin
cia funt , fed etiam qui vicinis dileionis tue
provinciis adjunguntur .
Of.Io MoAltcrum itemque tertium animadverfione diDi (lieus in
Dalmatia gnum in epiftola Zofimi illud eft , quod inftilongcque,
* Utc fu- tutum Monafticum adco propagatum fuerat in
Au .
Dalmatia, atque creverat , ut folitudihes antea
deferta:, multitudine Monachorum , urbes ipfas
vel frequentilfimas fuperare viderentur . Quorum
folitudo , inquit , quavis frequentia major efl ;
itemque illud , quod jam ufu & confuetudine
receptum erat, ut aliqui ex Monachis, qui &
do&rina, & fanftitate excellrent , facris ordinibus initiarentur , vel etiam e ccenobiis cduti in clericorum collegium cooptarentur . Nam
initio quidem Monachi ab omni gradu, & fun
cione ecclefiaftica abftinebant 5 id quod magis
conientaneum videbatur eorum inftituto, qui in
folitudtnem fe abdiderant , ut vacui ab omni
cura & muere , fe ipfos omni genere virtutum
excolerent , & fibi ac Deo unice vivererit ; ac
proinde ex rbibus adfcifcere folebant Presby
tres, qui ftatrs , feftis diebus rem divinam
Monachis facerent , & facra myfteria impertirent. Quare veteres i 1 Ii fanetiffimique Monacho
rum parentes Antonius , Hilarin, Pachomius
nullam Hierarchie: ecclefiaftica; partem attigifle,
ac nullum tenuiTe ne infimum quidem ejufdem
gradum legunturj ajebatque Hieronymus in Apologia adverf. Vigilant. Monachorum eTe lugere, non docefe . Mofiacbum fe tffe non loquendo , & difeurfando , fed tacendo , & fedendo noverit . Monachus non dotbris3 fed plangentis ha
bet officium ; qui vel fe > vcl mundum luget . Sed
deinde vifum eft unum , altcrumvc > vd plures
etiam ex ipfomet estu Monachorum deligerc,
qui per omnes ordinum gradus ad ipfum Sacerdotii apicem provecti omnia Presbyterorum mu
era atque olficia in Monafteriis exfequerentur >
Demum eo res proceffit , ut , fi quando rei Chriftiana; neceflitas, vel utilitas polblaret , e cce
nobiis Clerici, & Presbyteri Recbrcs ecclefiarum , atque etiam Epifcopi cligerentur, ut ali
bi diximus $ qui ad Clerum aggregati cum ef*
lent , Monachorum legibus atque inftitutis non
omnino eximebantur > fed cum clericalis vitae
ratione Monafticam difeiplinam, quoad liceret,
ac praefertim continentiam conjungere debebant 5
id quod aperte monuerat , difertcque prxfcripferat Innocentius epiftola 2. ad Viftriciutn Epifcopum Rot ho ma gen fe m ; De Monachis , qui diu
morantes in Monafleriis , Ji poflea ad Clericatus
vrdinem pervenerint , non deber eos a prion projllyrici Sacri , JA

77

pofito deviare &c. Quod diu fervavit , in meliori

gradu pofitus amittere non debet . Verum enimvero cum latior in dies faciliorque aditus Mona
chis ad Clericalem ordinem pateret , adnitentibus Epicopis, qui ex optimis Monachis Clericos futuros ptimos cenlebant , in Monafteria
paullatim irrepfit ambitio , & cupiditas Saccrdotii adipifeendi; nam ut funt hominum ingenia,
complures Monachalis difciplina afperitate dcfatigati ad vitam Clericalem, qua; commodior ,
quam Monaftica, atque honoratior effet, afptrare eeeperunt s id quod longe abhorrebat ab
cxcmplis, & inftitutis veterum Patrum, & Mo
nachorum; qui ufque adeo alieni erant a commodis, atque honoribus admittendis, & in ftudio religiofie humilitatis vita;que fevirioris ita
defixi , ut , nifi pro poteftate cogerentur , nullis aut fuafi.onibus aut precibus induci poflent
ad gradum munufve ullum ecclefiaftica; Hicrarchias recipiendum . Hic erat illius magni Pachomii fententia , non P^c monachum fine
gravi piaculo facros ordines expeterc , vd am
bire , & cogitationew , feralis ambitus , fi
in mentes irrepferit Monachorum , ut vel primi
efle cupiant, vel Clerici } ouam quidem cogitationem, ait Cailianus de Ccenob. Inftit. lib. 11.
non aliunde Monachis , nfi a malo Daemone
injici folere : Vonnunquam vero Clericatus graduum , & defiderum presbyterii , vel Diaconatus
mmittit. Porro cum in Dalmatia M'onjchorum
numerus mirum in modum excrevifft , & /corum fit optimi perfeftio atque abfolutio , nCmini mirum debet videri, ex tanta multitudine
aliquos extitifle, qui a pra;ceptis , exemplifque
majorum degenerantes, gradus & honores ccclefiafticos concupifccrcnt 5 eorumque ut citius ,
quam per leges licebat , feftinius compote
firent , atduis molcftis poftulationibus baud
leve negotium Epifcopis facefferent. Horum arrogantiam, ambitiofamqe cupiditatem utcompefecret Hefychiii , a Zofimo poftulavit , reeepitque Caones ecclefiafticos , quorum autoritre .
interpofita, petitiones importunas Sacerdotii rcpellcrct , nimiaque properatione fefiinantes ad
lacros ordines fufeipiendos retardaret .
Quartum denique , quod notari volebam in Deft(lf
epiftola Zofimi , pertinet ad Defenjores ecclefie , rei'c""
quorum ercandorum morem ecclefia Salonitana tie nujampridem reeeperat . Huttc titulum , ac Magi- enfimi
ftratum in ecclefiam primus invexit Cajus Ponti- inDaim*iex> qui Scbaftianum Imperatoria cohortis Pia;- ,1!feclum virum eximia; fidei , ac perfpetfta; virtutiscreavit, appellavitquee/i*/ormc<rc/e/;e. HujHS magiftratus ea vis erat , idque muneris , ut
apud judices Laicos ecelefiarum negotia, &caaf- DefeDfo
las agerent, ac pauperum , viduarum , pupillo- mm eccierum defenfionem fufeiperent. Principio is magi- fi*ffic.
ftratus laicis hominibus mandarifolebat , illis vi
delicet, qui diu multumque in foro, ac judieiis
verfati c\im effent > rite ac feienter officio fibi
commiflo fungi pofleiw 5 nolebant enim majores
noftri Clericos terrenh negotiis , quamvis cum
ecclefia; cauiTa , piaqw patiperum cura conjundis implicari ; eofque a litibus , tribunalibus ,
otnnique forenfi ftrepitu abefle quam longiffimc
cupiebant , ut uni Deo rebufque divinis vacarent . Qijamvis autem peries Lpifcopos jus eflet
eligendi creandique defenfores ecclefia:, ablmperatoribus tarnen illud accerfendum petendumque
ceifuerant Patres Coflcilii Milevitani , quo ma
jor eflet hujus Magiftratus auftoritas tum apud
judices Prarfeciofque juridicundo , tum contra
G 3
frau-

78

CCLSiA

SALON I TA NA,

frauddiriturri homirium ojies , poteritim, fi

ve i obtilihdas cauflas cclefiafticas j five ad
bH egenoum repetenda j com m que iridpise ad
_ fcnon biitudini uxilium ferendurri ; -xtat Carton xvi
foMilii Cbncilii iadaci ti haec verba. Tlacuit) t pet
Millthi d i pe- fur a glbtifijfimis Imperatotibus , ut jubiant jn*
tendit Jb' tiieibut i dari peritos fibi defenfores Scholfticos -,
Imperito-"
re defen qui in atl fint , vel in officio defenfioiium cu/fforlMti ri'.n ecelefiafticaruni j trite facerdotuni provincia ;
ut iidefi ipfi 3 qui defenfionem ecclefiaruiHfufeeperint j babeant facultaterA pro negotiii ecelefiarum ,
quories nece/ts ftagitaverit , vel kd obfifiendum
callide decipieniibus } vel adnecejfariafuggerend j
ngredt judicm fectettia . Idem fancitum Fuit
in Sytiodo quinera Carthaginiehfi Cari, p. ^iblinpewitoribs vifum eft poftulandum propter ffiitlionem pUper'Kih \ quorum moleftiis fine intermiione
fatigatut ecelefia , Ut Defenfores eis dVerfus potehtias divitum dim Tpiftbpdfum provifione delegcntr j At primum apd Grecos a Laicis i
Clericos hic Vlagillrtus transferri ccepir > miitiarique interdum fdlebat etiam Presbyteris j deinde vero idem rii'5 ih ecelefia Occidentali paullah'rh iriVlit J t deligercntui" e Clero 3 qui ad
hoc huh s gcrnduhi habcithtur idonci ; quin
imrrb Gelafis , ipter minores ClricoS hhumerat Defenfores } mcdifqc cohftkuit inter Lccto
res , & Acolythos : Continuo Lctlor vel T^otarius ; uut terte bejfefr effeius } pofi tres menfes
tiuJUi Jfcolyibus : Pott Gelafium Gfgdrius Ma
gnus eumdem mgiitratum fubdiaconis ipfis comhiifit J vei terte defenfores iri collegium Subditonor''m cooptavit . Qmnfto fsculo ineuntej cum
Htfychius regebat ccdefiarnSalon:tatttiit,i dhc
Vetus illa cofetudd Vigebat , t defenfores tiefix e Ciericis , fed e Laicis funurentur .
Sed tum primum Defenfores, utvidetur, rdiZoffraus nis lericalis potiundi cupiditas incefit ; quos
non vetui't
cicccnlo- quiderri Zfirrius dd Gfcrurfi ag^regari fioii vetuit ,
rc> in col fe. fes iilatrft lcgibiis ftringi vomit , quas aiiis
legium
fclericor Ciericis praeferipicrat ; ut nimirum nullis cano
eopri '. nici^ impediments irretiti teneantur , neque aliter illis, nifi gradatim, 8c annorum intcrvallis ,
'cjua: ceteris pr^finierat, interjedis, ex iferiori
d fuperidrem ordirierH acceifus pateat . Sane > inquit , ut defenfores eleji: $ qui ex Lnitis
fiunt , fupradiB obfervatione teneantur y fimeueritit efle in ordine Clericatus . His nimadveifis&
'e'x'piictis , qua: ad iUtum, ac difcipnarh ecclela.' ^lonitahsE illoiiim temporum cognofeendarri
pertinent ; ipiarn Potificaleiii epiiVolarii huic loco vifum eft intexere; quam eruditi homines tanti faciunt, ut inter illuftria faca: antiqutatis
'difciplinae monumenta , hoc haud poftremum ha
bendum elfe xiftiment\
4

Zofimus ipifco'pus 'rlis ){pm# Hefychio

Epijctipo Salmitano .

EXigit dilefi tua prxceptumJipoflolick jdis,

in quo fiatuih decreta confehtiunt > & fignipeas , nonnuios ex inortkcborutd cat -, quorumfob litado quavis b frequerrtia major eft , fed & lai
cos , ad facerdotium .fcjiinare . Hoc autem fpecialitcr , '& fttb prdecejforil/us noftris , & nuper a
t both terditlum confit y liftetis ad Calliasc Hifpanifquc tranfmijs -, in quibus regionibus .familiaris efl ifla prxfampti) quatnvis Jjrica fw~
,pcr bac ddmonitione noftra %abeatur aliena , ne
ytris penitns contra pa.trum pracepta y quiecclefia.fCicis difeiplinis imbutus per ordinem non fui'et ,
tewporis apprvbtttont divins ftipendiis ernd-

tus y neququabt ad fummum ecclefue facetdotium

adfpirar prtefutotret ! & non Jolum in eo ambit ia
inticx baberetur } verum etiam in ordinatores
ejus j ut carererit eo ordine , qetn fine ordine contta pracept[a patrunl credidetant priefumendv.rn . Un
tie miramur i d dilcionem tuam flatuta ^ipoftolictc fedis no fuifle perlata . Laudamus igitur confiantiam propofiti tui y /'rater cbarijfime y aliud
de pniificii tui veteri cenfura autloritatis genus
expeandum fuit y quam ut talibus ambitionibus }
pro prceptis patrum , in procinitu jidei coriflitutus y occurreres . Igitur fi quid autloritati tux
(quod nos nbn opinatnur ) aflimas defuiffe 3 fupplemus . Vos obfiflite talibus ordinatienibns , obfiftite fupcrbi ~ arrogantite venienti t Tecum fatturit prxccpta patrum , tecum.Apoftolica: fecis autloritas . Si enim officia fcularia primipem lo y non i>eflibulum ailionis ingreffls , fed pet
plurimos graus examinatis , temporibus deferunt ;
quis Ule tarn arrogms } tarn impudms invenitur t
Ut in clefti militia , qux prepenfus ponderanda
ft y & ficut aurum repetitis ignibus e.xploranda y
ftatim duX cfje defideret , turn tyro ante non fuerit ? & prius velit doccre , quam difeere ? *AffueJtat in domitti cefiris , in d iitlorum primitus gradu divirii rudimento, fervitii Uli vile fit, exorciftam y acolythv.m , fubdiaconum, diaconum per
brdincm fieri : hoc e falt , fed flatutis majo ordinatione temporibus . Jam vero ad presbyterii fafiigium talis accdt , ut & nomen tas
impleat & tricritum probitatis flipendia antcatla
teftbiitur . jure inde fv.mmi Tontificis locum fperare dcbcit . Tacit hoc nimia remijjio conjacerdotum
noftrorum, qui pompam multitudinis quxrunt y &
puia'nt ex bac trba liquid ftbi dignitatis acquiri . Hinc pajfxm numerofa popularitas etiam bis lo
tis y ubi folitado eft , talium rrperitur ; dum paroibias extendi cupiunt y aut quibus aliud prftare non po'unt y divinos ordines largitintur . Quod
Oportet diftritli fempet fffit judicii . \ eft enint
y quod magnum eft ;
3; Proindc ns rie quid merilis dilctlionis tkA
deroganmus y ad te poiiftimum Jcripta direximus y
qx in omnium frairum , 0" coepifeoporum noftro
rum facis ire notitiam y non tantum eoturn , qui in
ea provincia funt -, fed etiam qui vicinis diieclionis tux provinciis adjunguntur . Seiet ( quifquis
hoc poftpoftta patrum & apoftolica fedis autlori*tte y neglexerit\) a nobis diftriftiusvndicandum ,
ut loti fui minime dubitet fibi non confiare ratio*
fi hoc putat poft tot prohibitiones impune
poc tentari . Contumelia cnim ftudio fit y quidquid
iiiterditlum toties ufurpatur .
autem in fingulis gradibUs obfervand
funt mnpora . Si ab infanti ecchfiafticis minifleriis no'm.n dederit , nter leores ufque ad vicefifnum -ietatis annvm , continuata objerVatione perdutt . Si major jam & grandavus aeejjerit , ita
tarnen y quod poft aptijmum /tatim fe divina mi
litia de/ideret mancipari y five inter letlores , five
inter exorciftas y quinquennfo ieneatur y exinde acolytbbs y vl fubdiaconus > quatuor amis , & fie
ad benediftioncm diaconatits ( fi meretUr ) accdt ';
in quo ordine quinqu annis fi inculpate fe gerrity barere debebit -. Exinde fuf/ragantibus /tipetrdiis per tot ygradus datis propria ftdei documentisy
presby terii /ac&rdotium poterit promereri . De quo
loco (fi cum exatlior ad bonos inores vita perduxerit) fummutn ponfificatum fperare debebit .
tarnen lege ferVata -, Ut ncqut bigamus , eque ponnitens y neque vidua maritus ad bos gradus poffit
iimitti . Sam y ut etiam defenfores eccleftit y qui
tx

HESYCHIUS III. EP1SC0PUS SALONIT. XXX.

i)c laicis fiunt , fupraditla obfervatione teneantur ,
ft meruerint effe in ordine clericatus . Datum otlai >o Kalendas Manias , Honorio f XII. t & Tbeodofto VllL <Auguis Confulibus

7p

caufla utriufque cognita , fuam auftoritatem interpofuit ; & Eulalius quidem caufla eccidit ; Bonifacius vero jus fuum obtinuit.
S- .

A.

a In Mfs. alias Hefitio, alias Heficio , alias

Eficio.
b Hinc intellige quantum excrcverit in Dalmatia numerus Monachorum ,
Litterae Zofimi in hanc eandem fentetitiam
fcriptse ad Gallos, Hifpanos, Africanos interierunt . Tillemontius exiftimat cpiftolam Zofimi
ad Gallos illam eTe , quam Honorio XI. Contantio 1 1. Cofs. anno fuperiori dedcrat ad Patroclum Epifcopum Arelatenfem de damnatione
Proculi , qui jus fibi autoritatemque metrpoliticam arrogaverat, in qua itidem vetat ad Sacerdotium quemque nifi per ordinum gradus pro
moved .
d Primus ad Sacerdotium gradus hie videtur
Konftitui Leforatus 3 praetermiflo Oftiariatu. Or
dinum inferiorum numerus ncque idem , ncque
certus fuit apud antiquos; alii plures , alii pauciores perceftfertt > alii alios pfaeter'mittunt .
e Huic loco attexere bet prclaram notam
Jacobi Sirmondi in epiftolam Zofimi ad Patroclum Arelatenfem . In facris ordinationibtts duo
.femper fpeavit ecclefia ; umm , ut gradatim fi
rent per fingulos gradus ordifmm , ita ut non ante
quifquam ad fuperiorem afcenteret 3 quam inferio
res fufeepiffet . Quod qui non]err abat , vetbigra
tia, qui ex fubdiacono , pratermiffo Dia*
, presbyter fiebt 3 per faltum promoveri
dicebatur . jketum , ut jufia qui/que ac legitima
in fingulis gtadibus flipendia expleret , ptafiXaque
.fingulis tmpora obfervaret . De quibus Zofimus
idem feribit in epi/lola adHiJychiumSalonitanum .
guod fi quando contrahi bac temporum fpatia neceffitas cogeret) prius tarnen illud , ut ordines gra
datim mirent , religiofe femper tenuerunt ; ut de
Santlo Ambrofio , qui ctecbumenus ad Epifcopa*
tum fuerat adfcitus , innuit in ejus yita *Paullinus : Bapti^atus itaque fertur omnia eccltfiaflica
officia implejfc , atque oftav-a die Epifcopas ordimatus eft., cum fumma gratia , & latitia mntlorum .
f Confulats dodecim's Honorii > & Okta
vus Theodofii junioris coh&ret cum anno duodevigefimo faeculi qtiindi .
Ergo Hefychius Monachorum , & Laicorum
ad facros ordnes, & Sacerdotium nimia avditate feftinantium ftudia , litterarum Pontificia ru m
auctoritate obieta repreit, c deinceps aggiegandis utrifque ad Cleum , provehendifque atlpresbyteratum , omnia , qua Pontifcx cmajoiumdecretis fapienter pra?fcripferat , diligentiffime obfervavit; erat enim teax antiquae difeiplin* } &
facrorum Canormm relrgio'liTimus euftos -, quem
|t. *k propofit refreque fufeepto confilio null vis,
lefafticz nullum Hominibus vel diiplicendi periculum , vcl
WHcipii- piacert(jj ftudium pot depeilere: id quodtZomus fumma? laudi tribit: Laudamus igiturconJtantiam propoftti tuit frater carime 3 aliud
de Pontificii tui veteri cenfura autloritatis genus
expetlandum fuit , quam ut t-alibus ambkionius ,
pro prceptis Tatrum , in pracintlu fidei confiitutus occurreres. Intra finem ejufdem an'nifnortuo
Zofimo, crea'ts eft Bonifatius , cui Schimaticorum fadio Eulalium oppofuit , eique Praefetim urbis Syrmachus favebat i fed Honorius

De reliquis Hefycbii sAtlis si

ad 458.

420.

ANnus Cratcirciter vigefimus fupfa quadrin- Epinlgentefimum vulgaris, cum Hefychius p"inUJ
duas ad Auguftinum, dus itidem Auguftinus ad
Hefychium litteras ddit , quibus materiam , quam
tracbrent, & in qua verfentur, fane ubcrtm fuppeditat extremum tempus divini univerfalifque ju-

Hefychifi,
fj,"^'
Augufli^,*^"

dicii , qtiod Hefychius ait , Auguftinus negat in- &oceGo.

quiri poTe, aut deber. Eft praterea infer jilo*
controverfia de feptuaginta hebdomadibus Daniclis , quas Hefychius ad fecundum , Auguftinus
ad primum Chrifti adventum referencias cfie exiftimant . Hanc quflionem Auguftino primus propofuit Hefychius , eumque per Htteras rogavit , ut
rem utramque diligenter examinaret , accurateque perpenderet , ac demum quid fuse fententia
effet referiberet . Prima haec epiftol Hefychii aut
omnino intercidit , aut veterutn tabularum abdita forulis adhuc latet . De hac re Auguftini feifeitanda; fententia: occafioncm cauflfamque prarbuerant Hefychio multa & infolita qua:dam prodigia , ac porcnta , qux per eos annos in cclo
pariter terraq\re acciderant 3 qusque interitam
mundi denunciare hominibus videbantur J quippe cum illis eiTcfft fimilia , qux Chriftus adventus fui , extrcmque judicii prxnuncia futura in
Evangelio prsedixerat . Anno dtiodcvigcimo hu*
jus fxculi , Hohorio XII. , Theodofio VIII.
Coff. , infignem folis defedionem adfcribunt
Auilor Chronici Alexandrini, IdatiSj MafCellinus i reVera defecit fol , inquit Pctaviirs lib. I
de Dot. Temp. , jugufli xtx.fea , bor. 12,
1? , J. a media dgitos xi. Ecljv
plm folis confecLita eft tanta ficcitas, utquav
plurimis ubique hominibus cxtcrifque animalibs exitio fuerit. Hc trdit Philoftorgius lrb.
12. i i prEtefa terrores calamitatcfque anni
proximi deferibit : Infcqticnti anno terra motus
espere > qui cum fuperioribus baud facile conferri
pojfint : Simul autem cum terra motibus ignis
quoque e cixto demiffus , falutis fpem clufit ; ntlllam tarnen hominibus tladem intulit ;
alia P'llra ejufdem genetis adjecit , qua; non eft
necefie hic a medelcribi . Eadem confirmt Mar*
cellihus Comes in Chrortico, fubjicitque Confu
libus Monaxio , & Plifttae -, quorum Confulatus
congruit cum anno 419. Multa TaUfiina civitates , villaque terra motu collapfa. Dominus nofter Jefus Cbrifius femper ubique mus 3 fuper
mvntem Oliveti Hierofolyma "vicinUm ft fi -de nu
be rnanifeflavit . Multa & tunc utriufquefxs vi-,
eiftarum gentium natrones tarn vifu , quam auditu
perterrita , atque ctedula , facto Chrii fonte ablu
a funt , omniumque bapti^atorum inimeis in tanicis Crux Cbrifli Salvatoris , divinitatis wu
extemplo prea refulfit . Si quis autem miftur
Hefychium hujufmodi oftentis atqwe fignis horrifkis in earn opinionem adduci potuifTe , ut
die'm extremum prope jam adefle cenfuerit, is,
fi animadvertat Gregorim M.ignum , aliofque
fapientimos viros prodigiis fere iifdem , ut
idem , quod Hefychius , crederent , permotos
fuiffe, profefto mirari definet ; neque Hefychium
nimi credulitatis arguercauferit , nifi hos quo
que

85

lecLSA

SAL'NIT'N A.

qiicJioflriorurTi atatm Squc fantififos 3 et doc~Hlfimos homines in eadem culpa ponendos effe
arbitrctur
Has Hefychii 3 & Auguftini piftolas Patres
iiript. Bencdictini ineditione bperum S. Auguftirti cortflo7rum" feront in annum 418, Baronius , & Pagius ad
ieinpu annufrl proximum revocandas ccrtfen; mihi veSj
rofimilis vid. tur nullam carum ante annum vigefimum quindi faeculi feriptdm fuiflej ncqc
chirii ftatinij aut no altefVe prodigio Jmpuiius eil Hefychius5 ut totius orbis oceafum jam
appropihqarc credefet 5 quod fupcrftitiofx cujuldam credulitatis fuiflet , qua? ab Hefychil
prudehtia , & doftrina longe aberat 5 fed poftquam multa ejus generis oftertta variis in locisj
alia ex aliis decidiflent. qux partim ipfc vidcrat, fehfuque pereeperat , partim famd , & au
ditiohe Cognovtrat j tumdemum ex illis omni
bus de ftipremo die, judicioque divino impn
deme , non irtconfultc, temer, fed prudentef retcque fOfijici pofle exiflimavit. Addequod
pleraque cjtfmodi viu audituque terribilia , qua:
praeter morem , praeterque naturam facia tum
i fie dicritur i in regionibus longinqwis , ingcntiqe terrarum tra&u a Dalmatia disjunftis
accidefant; ut nifi poft decurfum longi temporis d aures hotitiamque Hefychii pervertir non
p'btuefint . Auguftinus ad feeundam epiftolam
Hefychii rtfpondens ait : nativiute Domini
ittr.c computari amos fire quadringentos vigintit
tt refufrctlione autem, vel afcenfione ejus annos
plus , minus trecentos nonaginta. Sed nulla hine
tiota Chronoldgica fats certa elici poteft , qua
ignarl opbrteat Epiftolas Hefychii 3 & Augufti
ni ultr citroque redditas 3 c acceptas j nam
Auguftinus, prasterquarnquod adverbia ilia appoiuit ferme plus minus 3 quorum figniheatio
incert eft , & alias contrahi 3 lis dilatar! foJct j feriem annorum ab ipfomet Chrifti ortvt
petit, utiturque non adferiptitia , fed vera
Chrifti nati Epocha , qua; aliquot annis prsCurrit asram vulgarerh . Gum autem de numero
irmorum, quibushanc ill pricedit j inter" fcript'drcs controvcrfia fit , & alii pluriBus 3 alii
pau'eioribus annis natalem Chrifti annum initio
aera: vulgaris antevcrtendum cenfeant ; ex eo fit ,
ut quicunque numerctur 3 poriaturquc annus ab
ortu Chrifti y is cum anno certo definitoque
rae Vulgaris componi nequrat , nifi pris numcrum annorum prasfinieris, qui poft Chriftum
utum clapfi funtj antequam annus primus xrx
communis inicrit ; Csterurn Auguftinus cum
420. annorum fummam collegit a nativitate
Domini , illam quidem ad feverioris perfexque Chronologic clculos cxigi voluit , fed eorum morem fecutus eft, qui ad tmpora notanda in*
tegris potius ac folidis, five, ut ajunt , rbtundis, quam fractis numcris, & imminutis utuntur . Argumento eft , quod eamdem rationcm
adhibuit annorum numerandorum a refurreion; , & afcenfione Chrifti y quos computari ait
trecentos & nonaginta. Si enim a Ghrifto nato
viginti fupra quadringentos arini effluxerant ;
ab ejufdem ex ioferis reditu afcenfuque ad Clum anni non amplius feptem, & oetoginta iupra trecentos intercurrerint oportet , cum alte
ras ad Hefychium litteras deditj nifi verO exiftimemus anni omnino triginta vitam mortlerri
Chrifti ab Augultino cincumfcriptam fuiflc ,
quam fere omnes ad annum ufque trigefimum
tertium fi non abfolutum , filtern initum , fum
ino confenfu perducunt v

Ergo Auguftirlui priori Epiftola? , cjuahi ad i

Hefychlus miferat per'Cornutum Presbyterum
ecclufia? Salonitana?- fic refpondet^ ut ncget aut ftrfponffa
inveftigari oportere } at fclri pofle diem ac tem<- ^^!
pus, quod Dominus atquc arbiter fuprcmusom- hinm
nium temporum^ ex omrii seternitatc hujufmodi termino, iuoquc judicio extremo pnfinivit ;
habendum vero efTc in numero illorum temporum , qua; Chriftus diferte affirmavit cogrt'ofci
non pofle ab Apoftolis , qua Piter pcfuit in fua
poteftate , quorumqiic fcientiamdenegavit homi-1
nibus , & fibi uni refervavit . Dc fcptuaginta
hebdomadis qua; in utramque partem fcripfitHieforty fnu$, ad Hefychium mittit t ut ex eorum
letionc ftatut ad primum ne, an ad fecundum
Chrifti advcntumilla? refpiciant. Totam Epifto
lam praeclara fententia conclufit i rogans He
fychium, ut qua: dedit refcripta , fic accipiat ,
tamquam hominis 3 qui mallem , inquit y eorum <
qua a me itiquiftfli habere fcicntiam , quam
ignorantiam: fed quia id nondum potui , magis
eligo cautam ignorantiam confiteri i qusm faljam
fcicntiam profteri 4 Letis Auguftini littefis mi
nime acquicvit Hefychius , ncquc dc fufecpta
fententia depelli patuit . Alteram igitur ad eundein fcripfit Epiftolam, in qua Jrefellit Augu
ftini argumentum 3 diem ac tempus Judkii ex- Hefyclwa
tremi acute diftinguit , ac diem a neminc pofle Augum*
cognofci fatctur , atquc adeo ne menfem quidem ni non
eque annum 5 & hue pertinere, ait , illud : De ^.Ve-'
die illa y & hora nemo feit ; at vero tempils in- djm ad
quiri poffe ac deber ab omnibus 3 qui e feripto Apoftoli diligunt adventum ejus . Hoc
autem non longe abeife ut probet, ex Evangelio t'urdem
divinifque littcris multa teftimonia profert , - "*
naturque oftendere jarti fere omnia completa effe,
qua; facra feriptura dc gentium convcrfione , de-que fienis horrificis , & de calamitatibus nunciis fupremi tetnporis , iatcritufque mundi
ante pramonuit . Commentaries Hieronynai in
hebdmadas Daniclis 3 a fe quidem Icos efle
diligentcrj fedquod dubium erat controverfum-1
que3 ab eo diremptum non effe 5 fefnquc totam
in medio , tqe injudicatam relinqi : fibi au
tem videri cas hebdmadas nondum completas
effe j fed fpectarc ad fecundum Chrifti adventurtj qui ut mundo finem , fic fuum illis comj
plementuth afferet. Epiftol Auguftirtianae , 8c
Hefychianai exemplum in proximum caput reiieimus . Porro Hefychius in extrema Epiftola
ogat AugLiftinum , ut ne gravetur iterum ad le
rekribere, ac litteras dare , quibus ipfe copioiius erudiri polfit , & uberiorem inde Letitiam
pereipere : Tlenius autem dignare nos verbo gra
tia tua referibendo , inruere , laticare . Fe
cit Auguftinus quod rogabatur hand invite , &
Epiftolam longifimam fcripfit 3 quam librum
veriusfcudifputationemdixeris: ita omnia, qua!
in illam quxftioncm cadere poterant, fule acurateque perfequitur , nihil ut diifimulet , nihil
ut praetermittat 5 fua m vero fentcntiam argumentis Hefychianis diluendis & plurimis rationibus
facrilque autftoritatibus in medium affcrendis >
loculentiifimc confirmt . Ha?c inter Epiftolas Au
guftini eft octogefimaj quam cum omnes Auguitinianxeditiones habeant 3 nonneccfle habui hoc
loco defcribeie . In utriufque Epiftolis mira elucet alterius erga altcrum oblervantia , & Charitas j
ut ilia opinionumdifcrepantiade mutua benevolentia & voluntatum conjunftione nihil omnino
diminueiit . Incredibile didu eft quanti faciat
Iter alterius frntentiam, acdoftrinam, & alter
alte*-

HESYCHIUS III. EPISCOPUS SALONIT. XXX.

alteris auftoritati quantum tribuat ; in caque
difcrepantium opinionum contentione major inter ilos videtur fifle ccrtameft , ut chriftiana;
demifionis, &charitatis officiis , honotificifque
fignifiratioftibus , quam rgumentis j & rationibus , alter alterum fuperaret .
Ac de rebus qtiidcm , quae adiaphora dicun
tur, minimeque pertinent ad Catholicum dog
ma Hefychius, & Auguftinus falva charitatej
& amiciti levioHbus hice prxliis inter fe deeertabant; fed fumma erat triufqe confenfio,
& preclara confpiratio ad rem Catholicam defendehdam , profligandofque ha?reticos , prefer-*
tim Pelgianos ^ quorum errores ea tempehte
longe lateque graffabahtur . Ac Pelagiana: quidem haereleos debellatae gloria uni potiimum
Auguftiho debetur; Ted in ejs certaminis glorique focietatem, cum aliis bene mltis He
fychius quqe fe obtulit , ejufiiemqe partem
non exiguafti fibi vindicavit . Nam preterquam
quod, prolatam a Pontfice mximo in Pelagium
^
.
ac Cleftium fehtentiam fubfcripfit , haud illi
** *1'.^'^** occafio Pelagiani erroris vel eliminandi
Bim au- vel arcendi ab Ecclefia Salofiitaha . Pebgius na*
refco's IV tione Scotusi e Britanhia oriundus> profeufagiMet que in Palaeftinam , cum ibidem vitam inter
Monachos degeret, dverfus gratiam Chrifti pe*
ftilentifima dogmata meditan & procudere eperat . Ex hujus fchola c difciplina prodiit
CleftiuSj qui palam in Africa tnagiftri lui er
rores cum diffcmihafet, anno 411. in Concilio
Carthagriiehfi damhatus eft . Verum eXcerpt de
Pelagi ^ & Cfleftii libris capitula cum delata
effent ad Synodum Dioipolitanam in Palaeftina >
Pelagius adeffe juffus > & in judicium vocatus,
Epilcopos illos Grecos , qui omnino ad qua*
tordecim cohVenerant linguae latinas , Pe
lagiana: Frudis ignaros > captiofis refponfionibus
clufit . Abfolu'tus itaqe majores fumpfit fpiritus ; fed Hieronymi primum libris , tum Africanorum Antiftitum fententiis Vexari ccepit . An
no quippe 41 6. Provinciales duae Synodi habi
ta; funt; una Carthgine j cui prefuit Aurelias;
altera Milevi inNumidia^ prefide Sylvano, cui
Auguftinus interfuit ; trinque Synodicae ad In
nocentai m PapamEpiftolajmiffa; quibus illc refpondtns anno proximo, Honorio xi. , & Con*
itantio il. Cois. , menfe Januario > Pelagium
pariter , ac Cseleftium ab Ecclefiaftica eo'mmu*
nione fegre'gavit. lili autem Innocentiano referipto perculfi , adfraudes atque falladas > quorum
erant artfices peritiffimi > confugiunt . Ac Pe
lagius quidem Epiftolam ad Innocentium verbis
ambiguis contexuit ; Clcftis vero prgndi
fui caufia Romam adiit 5 fed Innocentius mor=tus cum effet illo pfo ao 417. j.Kal. Augufti , Pelagianse cauflae coghitio ad Zofimum
devoluta eft . Is primum Ceftii ficta > de malitiofa profefione, tum fubdola Pelgii Epiftol
deceprus , in Africanos Patres vifus eft quidem
aliquantulum commoveri 5 nequetamcn Pelagiumj
ac Cleftium communioni Ecclefiafticae reftituit ..
Sed bimeftre fpatiumhic prasfinivit , intra quod
ejus accufatoies ex Africa adeffe poffent . Interea
fraus & calliditas haereticorum Zofimo paiuit
litteris Africanorum Epifcoporum diligentia
edodo, prifertim cum Cleftius fibi confcius>
ac metuehs clam ex urbe judicioque Pontificio
fc fubduxiffet . Itaque Zofimus utrumque for*
mula rituque folemni damnavit : id dcet Ma
rius Mercator in coinmonitorio : Beat* memoria
Epifcopi Zofimi Epifiola, qu<e Tra&atoria dicitur >

81

qua Cdejlius Velagiufque damnati punt ; qux

& Conflantinopolim , & per totum orbem mijja ,
fubferiptionibus Sanorum Tatrum efi roborata .
Hanc Epiitolam > qua dignum erat , & revcrcntia , & vencratione fufcepit Hefychius; & cum
fua illam approbatione roboraffct , tum ab hibus Epicopis Dalmatian vel in Concilio pro
vincial!, vel a fingulis feparatim fubferibendam
curavit. Africani vero Epifcopi accepto Zofimi
decreto > Calendis ipfis Maii anni ejufdem 41 8.
in plcnaria Synodo, ad quam fane frcquentitfimi confluxerant omnitio ad duccntos , & quatuordecim vel feptemdeeim, adverfus Pelagium, ConeiliS
& Caeleftium, qua: decreverat fedes Apoilolica , Nation*,
le Car.
unanimi confenfu confirmarunt : Concilio apud ihlginiECartbaginem habito dutentorum decern & feptem ft adcfPela
Epifcoporum (ait Profper in Chronico) adVon-
gium .
tificem Zofimum Synodalia decreta prolata funt ,
Jiuibus probatis , per totum tnundum h/trefts Pcagiana damnata eft . Pontificiis ac Synodicis decretis accelt editlim Honorii, quo ambo illi
hserctici perculfi funt, Pelagiana; naerefeos pene
profligata patrodnium fufcepit Julianus Memorii Capuani Epifcopi filius > & fucceflor ,
homo lingua promptus> ac difertus> fed prucax,
& temtrarius , qui ob hasrefim fede fua pulfus,
duas Epiftolas plenas errorm & calumniarum
fcripfit , alteram ad Zofimum , alteram ad Rufum Theflalorticenfem . Has Auguftinus juffit
Bonifacii , itemque Juliani flagitia & malcdia refutavit . De Juliano Marius Mercator
haec fubjecit. Cui ("Epiftolae Zofimi) Julianus ,
& reliqui complices ejus > fubferibere detrettan*
tes y canfentaneofque fe nolentes iifdem Vatribus
facer y non folum Impetiaiibus legibus , fed &
Sacerdotalibus ftalutis depofiti & exautorati cx
omni Italia deturbati fmt . Juliani partes fcquebantur duodeviginti Epifcopi , ut tradit Au
guftinus; ad eofdemque fe adjuiixerant qidm
cx Aquilejenfis Provincias Tresbyteris , Diaco->
nis , ac diverfi ordinis Clericis y quos Telagian
Jive C*leftiana h&refis babuit implicates y quemadmodum fcripfit Leo Magnus in Epiftola adjanuarim Epifcopum Aqilejenfrtn anno circitcr 440. , graviter iqueftus cos ita -ad commumonem Catholicam perveniffe > ut nulla ab eis da*
mnatio proprii exigcretur erroris : &paftoralibus
excubiis nimium dormit antibus , lupos ovium pellibus teclvs , in ovile dominicum3 non depofitisbeftialibus animis 3 introi'e . Horum autem , qui
jampridem cum Juliano Pelagiana: doctrina; de
fenlioncm fufceperant , videtur fuifle libellus
annocirciter vigelimoquindi fceuli oblatus Au:guftino Aquikje\ifi Epifcopo , cum is pro fuo
muere , fuaque Metropolitica potcftate -, inftaret atque urgcret , tit cum Epifcopis > Presbyteri Clericique omnium ordinum Epiftolam Zo
fimi Tecipcrerit > atque in Pelagium pariter Caeleftiumquc fublcriberent . In eo libello Pelagianas
hx-refeos virus latet fub ambigitate vcrborum ;
qulenegant illi, fe poffe fenxefitiam in cos ferre-, jenlum
ideft Pelagium, & Caeleftium, qui fjo ftbiob-- Pclagio
fivcntium
jefta teflantes , Ubellis propriis ( Inncenti^ & Libcllii
Zofimo obiatis) damnaverunt 3 & bfentum da- ad Auguflinuiu
mnationem ob Dei timorem fubferibere non ande metropore. Si quis porro pergal negotium illis faceffe- lilam
e, idque ab his exigere , quod falvo officio ,
falvis legibus Ecdefiafticis preftre nequent ;
huic denunciant fe a udiefttiam plenaria; Syno
di provocaffc . Hunc libellurn neque ab Aquile.jenfibus editum , ieque Auguino Epifcopo
Aquilcjenfi miffum fuiffe aliqui exiftimant . Scd
ieu-

tCCLSlA

SALN1TANA.

heutrurri videtur in dubium poTe revocan qlppe cum Mtropolitain feu Primaten^ ad quem
criburit^ Auguinum appellant j- eque alius pra>
ter Aquilejenlcm , ca tcmpcltatc Metropolit! fuifrfe lcgitur j cui nornen Auguftini effet : Praeclara eil animadverfio Henrici Norifii in Noras
Garnerii hufc libcllo appofitas . 'Nam id tem<poris , inquit, Celebris erat Augustinus oicjuilcjens , Primas Venetiarum , Iria ira Cam vero
Zomus anno 418. Telagianos damtiaffet , epijlo*.
las ad tAquilejenfcm , & Mediolanenfem Trimates
mit , Ht eafdem in fuis Diacebus publicarent , .
. ; . Hint .Auguimts Trimas ^Aquilejens *Apo=olicx fsdis contra Telagianos decretum cum littris ad fuarum provinciarum Epifcopos mit 5
Quorum nonnulli , cum Pelagianis erroribus tc
nerentur , memoratum f.dei Ubellum ad *Augufii Trimatem dederunt . Hinc ex-iftimarl reliai)
quanto in diferimine ecelefia Dalmtica verfaretur propter vicinitatem Provincia; Aquilcjemfis j iri qua cum lues Pclagiaria occulte illa qui*
dem i fed latins in dies . fcrpertt , jam prope
erat j ut ir) Dalmatiarn irrept rct . AnvcroAqui*Peiagtinl lejenfes illi non modo hujulmodi tabc infefti ,
vcl rcuit
1 Dabii- verum etiam mire cupidi ejufdem longe lateque
14, Vei vu.lganda , aliquid peftilentialis halitus proximis
lubiaptnJcm repn- Dalmatis afflavcrint, mihi non eft eompcrtum ,
II
At certe Hefychium ncquc jgnamm Pelagiana
frudis ae malitiai , & pro cultodia fui gregis
perpetuo excubantem fallere non poterat ejufmodi lisCrcticorum calliditas , &latens luporum
fub oVina pelle rapacitas. Itaque peftem illam
vel jam occulte in Dalmatia graffantem extinxit, vcl intenta in omnes partes cura vigilantia ingreifu adituque omni prohibuit. Nee
vero ante finem hujus farculi aditum ullum ad
Iabefacbndam Dalmatarum fidem invenire Pelagiani potuemntj quos tum primum obrepfiffe
in Dalmatiarn fufpicio eft, propter rumores Romam per id tetnperis perlatos, fatis illos quidem confiantes, fed fine ceito auflore ; quibus
permotus Gelafius Papa adrnonuit Honorium
Epifcopurh Salonitanum , ut caveret , nc Pelagianam ha>refim , Romnorum Pontificum dccretis fpc damrlatam , ipfe per incuriam in fua
Provincia invalefcere firicret Caeterum Honorius Gclafio refcriplit, quod de Pelagii erroribus
in Dalmatiarn inveclis fama pertulcrat , id pla
ne falfum $ omnemque illam fufpicionem ex
purgare, atque ab animo Pontikis dimovere
Conatus eft.
Qua: dcinceps per anhos fere fcptem ab Hefychio laudabiliter geftafunt, delcvit oblivio, &
vetulias ihtercepit ; Hoc annorum intervallo >
qua? in ut roque imperio acciderint memoria
litteris digna , pacis complefar . Anno 410.
pridie Kai. Octobris Hieronymus infigne decus
DalmatiK, & clariffimum ecclefis lumen extinctum eft. Theodofius Bararanem Regem Pcrfahim Chriftianos acerbe divexantem divina majgis, quam humana ope proftravit ; uxorem duxit Eudociam Atti'cam Leontii nobilis Philofo*phi filiam, quae ex difciplina pntris habuit, tuvde omnes ingenuas > & liberales artes addifecrct. dem Theodofius armo proximo > Huhtlno ,
& Agrcola CoT. , intindtu Attici Conftanti^
\Vec4- iopolitani iipifcopi , lege lata ftatuit Antiftitis
fiui tecleConftantinopoltani efie de rebus, & controver
ricam ts ecelefia; Illyrica. Orientalis cognofeere , ac
Patrian judicare : id quod vetabat & fiiperiofum aetahan Ro
mano - tum confuctudo, & Romanorum Pontificum auVellere
Mnita , ftoiitas a qu'bus vehementer hujufmodi legi

bus diu rcelamatum eft . odem tirid

411 Hoiiorius Gonftantfum Gomitem , cui Pla->
cidia Ataulphi vidua nupferat > ob rempubli-
cam bene geftam iH focietatcm imperii adfeivit,
qui feptimo poft rnenfc Ravcnnae diem obiit fupremum . Is natus in Illyrico , oppido Pansfo ,
mtiltis fub Theodofio fetiore Praefeuris , &
^agiftratibus damit. Anno 423. Honorius Im
perator nulla relicta ftirpe Ravenn deceit j
cum ante aliquot menfes Placidia foror Ravenria Italiaque ab eo pulla, cui in filfpicioncrn initi cum Gothis clandcltini ffderis vencrat , cum
Valentinino filio Conflantinopolim ad Theo-dofium confugiflet . Do interim Honorii cum
Theodofio nunciatum eflet , is clata Patrui mor-
te f Duces ac milites in Dalmatiarn fubmlfit ,
juos apud Salonam confiftere > quemadmodum
narrt Socrates lib. 7. , ut fi qui in Occidente
motus ex interregno orirctur, prxfto efleht , qill
eos comprimerctit . Interea tarnen Joannes qui
dam Primicerius Notariorum vacuum Occiden
ts Imperium ceupaverat . Is Aetium in Pannoniaffl mifit juflum exHunnis, qui full per agros,
difperfi regionem illam incolebant , excrcttum fibi conhcere . Eodem anno Bonifacius Pa
pa moritur, eique Cceleftinus fubrogatur ) fed
alii hujus Pontificalia initia j & illius obitum
irt annum fuperiorem conjiciunt . Anno 424.
Theodofius Gallam Placidiam Amitam fuam Oc- Valent!
eidehtis Auguftam , ejufque filium Valentinia- J""pJt.
nutn Cifarem crcat . jubet Ardabrium ingen- ti colleo exereim, cum Valentinino, & Pia- ,r s*,oal
cidia in Italiam profieifei , qui Salonam cum
venifient, ut Socrates docet, ab Hefychio urbis
Epifcopo , Clero , populoque fumma gratulatlone ac lxtitia reeepti fllt . Sed Ardaburius, rc-
lia 5alona> cum Aquilcjam navigaret , vi tempeftatis abreptus , & Ravennatn delatus in hoq
ues incidit , a quibus perdudus eil ad Joanncm.
Placidia & Valehtinianus terreftri itinete Aqui
lcjam fe reeipiunt ; fed anno ihfcquenti Afpar
Ardburii filius divino admonim fretus, cum
exercitu Ravennam fe contulit ; apertis portis',
nulloque repugnante in urbem adiriifTus Patrcm
vinculis exemit j & Joanncm captum vinhimque Aquilejam perduci jult , ubi pullo poft
intcrfeftus eft . Cum Aetio , qui fexaginra Hunnorum millia in Italiam deduxerat, profpere pugnamm eft j ac demum pax ita convenit , ut
Aetius quidem Comitis digitate , titulo auus in Placidiaj & Valentniani gratiam reci*
perctur } Hunn vero ingertt pecunia donati ,
innoxii pacatiquc illuc 3 unde vehefant, revertercntur. Valentihianus cum PlacidiA matreRavennam fc conmlit , qua in urbe Augulti no*
men , & miTa Conftantinopoli infignia Auguftalia fumpfit x. Kal. Novembris . Gothi e Pannonia , quam cum Hunnis incolebant , magna
cx parte fecedunt , commigrantqne inThrnciam ,
ut ait Audor MifcelJae anno Theodofii 18,
sere vulgaris 42J. Biennio poft ex Gothis, qui
remanferant in Pannonia , cum Romanis con
juni Huimos ingenti edita firage ex univerfa
Pannohia exceder coegerunt . Secundum ha?c ,
Vandali cum Alanis, quos ab Africas littoribus
Bonifacius Gomes hatenus repulerat , Genfcrico Duce ac Rcge> in earn regionem ex Hifpania penctrarunt . Nam idem Bonifacius proditionis ab Aetio aecufatus cum fuilet , miToquc
contra fe Sigifvulto parem fc non effe Roma*,
is copiis viribus animadverteret, ad Vandalorum , quibufeum atfinitatem antea junxerat ,
uxi

HESYCHIUS III. EPISCOPUS SALNIT. XXX.

S3

auxilia confugit . Anno itaque 427 , utexChro- donenfem 3 Murforumque in Tannonia Epifcopaiitr
nico Profperi colligitur , Gefericus cum ofto. infijtuiffe . Sanclum Cornelium Centurionem y quo
ginta millibus Vandalorum, &Alanorura trans- mediante ofiium apertum eft Gentibus ingrediendi
fretavit in Africam, qua: paullatim univerfa fub ad vit am , Sifcienfem patria : Sanclam Helenam
imperiumcecidit ditionemque Vandalorum . Sunt Conflantini Magni Kgmanorum Imperatoris matrem ,
VinJilt tamcn, quiGenferici adventum in Africain vel in e Bretanide Dalmatia in mari illyrico nfula , quant
tSunt"irPi0| annum proximum , vel etiam in annum unde- nunc Brettiamy & Brattiamvocamus , ortamee,
Afric. trigefimum hujus fsculi rejiciunt. Hifce tempo- quod tabularum Salonitana ecclefia docummtis 0ribus Hefychius Epifcopus Salonitanus, cum an- fiendit . Unde nobis baud difficili argumento patienos circiter tres viginti ecclefiam illam fum- tnur perfuaderi , nominis potius Bretanidis infula
ma cum laude gubernaflet , de re chriftiana Dal
Dalmtica fimilitudine deceptos , quam Gallicani
mtica egregie meritus , nec dorina , quam l^a^arii panegyrifta loco inducios effe , qui fananftitate illuftrior ad fuperos migravit . Nam clam ipfam Britannam fuiffe } primi feriptis in luejus vita ultra duodetrigefirnum quinti faeculi cem editis evincere conati funt . Sed & illud 3 de
annum prorogari non poteft j quippe Augufti- quo contraria nofiro ovo de S. Jacobi ^ipofioli
nus, cum vel intra finem hujus anni , vcl fub tn Hifpaniis pradicatione proferunturfententia , da
initium fequentis librum vigefimum de Civitate rum redditur ex eodem auclore in hune modum re
Dci conferiberet , Hefychium Salonitana urbis ferente . In tabulis ( inquitj Sirmienfis ecclefia no^Io"Ie*. Epifcopum y capite quindo ejufdem libri, beata tatum vidimus 3 ipfo anno 3 quo Clemens Cafaream venit 3 Taulo Fabio 3 & Vitcilio Trepte CoJ/l
copi's-' memoria virum appellat .
looicanft
Beatum Jacobum Zcbedai filium , Joannis ^pofioli
germanum fratrem , ab ^poflolorum Trincipe PeCAPUT TERTIM.
tro miffum 3 in Hifpaniam perveniffe 3 atque in illis partibus primum ex ^Apefiolis Chrifii fidem an~
mneiaffe , ecclefias fundajje 3 Epifcopos ordinaffe 3
De Operibus , five Lucubrationibus Hefychii
peragratifque quafi univerfis Hifpanianim urbibus ,
Epifcopi Salonitani .
& maxima ad Chrifii fidem populorum multitudine
converfa , Hierofolymamrzdiifle,*Aquilio 3 &"s. i.
nio Confulibus . Et hxc quidem Uli ecclefia dedit
xAndronicus , antiquus Chrifii difeipulus 3 qui fuit
Vita Sanftorum dementis , Domnii, &
primus Sirmii in Tannonia Epifcopus; & inproAnafiafii .
gre'u voluminis nott alia 3 qux earn veritatem
VItam Clementis Romani Pontificis ab He- evincunt, & luculenter ofiendunt . Bira funt hu
fychio Epifcopo ecclefia? Salonitan con- jus voluminis exemplaria . 1>{ps e duobas , qua in
fcnptam, ab fe inventam illuftri praconio com- iacefi nofira naclifumus 3 T{everendiffmo T. D. Ber
mendat, & quaedam feitu digna indidem excer- nardo Spalatenfi Archiepifcopo alterum dedimus ,
pta luis colledaneis inferuit Simon Bengnfus ea conditions, ut typis excufum publici juris facelicn**" Epifcopus Modrufiae in Dalmatia , vir fingula- ret . Scripfit etiam vitam S. ^inaflafii Martyris ,
viri^do* ris ingenii, eximia; doftrina?, prudentis finecri- & epiflolas nonnullas familiares 3 fed eruditione ,
u 'cl* tlue judie i qui aDno
* Concilio Late- & monitionibus referas ; quo tempore curfum vi
raentin*" ranenli , fub Leone X. Pontfice Max. , feffio* ta confumaverit , reperire non potuimus .
"hi Hefy> ne VI" orat*onem habuit graviflmis verbis fen duo Bcngniana, aut alia vita: Clementi
feripu
tentiifque plenamj & de communibus calamita- na: dxemplaria , ut invenire poTems } nihil a
tibus y de reftituenda Chriftiana , & ecclefiafti- nobis diligentia:, & invetigationisprrtermilfum
ca difeiplina , de conjungendis animis armifque eft ; fed fruftra fuit omnis inquifitio . Duo ta
Principum Chriftianorum contra Turcas , qui rnen nati fumus fragmenta, feu potius initia huOrientis imperium adepti > cumaliisregionibus, jus hiftorix, quibus deeft pars maxima, & prattum potillmum Illyrico , & Dalmatix ingentes eipua j alterum fiquidem non ultra Clementis in
Palaeftinam adventum progreditur, alterum vero
clades intulerant , copiofilme , & faniflme di
xit 5 eamque orationem Bernardino dcFrangipa- dfinit in ejufdem e Pabeftina difceilum Roma*
nibus Comiti Modrufia: inferiptam vulgavit . narnque profetionem cum Petro fufeeptam . Prio
Hujus igitur fapientiflimi , & prudentiffimi An- ns fragmenti Hefychius fuiTe auftor , quamvis
tiftitis de vita Clementina ab Hefychio compo- nomen abfit, ex fO tarnen procemio dignofeitur
JuJicam fita judicium ex ejus colleaneis MT. hoc loco Nam principio hiftoria? ftatim > addiftum fe obsr.v.fi. lubjiciami
ftritumque, vel regimini, vel minifterio eccle*
*
_
Tempore Tontificatus fanimi viri Zo^imi fia: Salonitana! > quam fuam vocat , his verbis
Tapa prafuit ecclefia Salonitana Hefychius Ptaful perfpicue dclart ; Fafturum me opera pretium pu
Apojiolicarum ctmftitutionum 3 & Synodalium
to , remque Cathlico viro dignatn 3 fi Clementis
xelantiffimus . Scripfit vitam S. Clementis Tapa F^omani ^Apofiolorum difeifuli 3 & cooperaTapa 3 & Martyris , qui tertius pofl Jtpofiolos toris geftorum memoriam , ad majorem Dtigloriam 3
catbedram tenuit , & Chrifii ecclefiam & ecclefia utilitatem , ea fide atque ingenuitate
gubernavit . In qua plurima feitu digniffima 3 qua perfcripfeto 3 qua ab Us 3 qui eidem familiariffime
Jiatum y & primordia naftentis ecclefia 3 & ea 3 convixerunt , confignata fui'e aeeepi 3 certi/que
qua toto quafi primo Cbrifliano faculo in illa ge- cum noftra Salonitana 3 tum aliarum ecclefiarum
fia funt y fatis illufrant 3 perfpicuo fiylo narrt, vetufiis monumentis comprobata inveni . Hefychio
fervata, notataque temporum, pro illius ufu 3 fi- Clementina? vitae fcriptori Modrufienfis Epifco
deli ratione . Teftatur inter catera Salonitanam ec
pus laudi tribuit, quodexplicatis accommodtifclefiam fundatamfuiffe a S.Domnio, S.Tetri - que ad veterum confuetudinem temporum ordie "aiV
difcipulo : Sirmienfis primum Epifcopum - nibus, resgeftasdiftinguitj & perfcquitur . ^ta
' ronicum y antiquum Chrifii difcipulum : Sardicen- lis autem Apoftolics , in qua hic auftor verfafem ecclefiam in Thracia S. dementem erexie , batur, & fuperiorum temporum confuetudo ha:c
eidemque aliquamdiu prafuijfe : non & Singi- fuit j ut res antiquaeConfularibuscpochisfeunO"
tis

D" &^"cic-1
rocotn
*PudDes'

"

g4

CetS-

SAL 0 N TAN A,

fcis diftigUeretiir . Hanc autcnl temporum di*

gcrtndorum rationcm fcriptor hujuS fragmehti
perpetuo tenet j camque fe hdeliter aecurteque
fervaturum extremo probemio pollicctur . Adquotum tandem dettgendam falfttatem 3 os paullo attius geflorum dementis initia , & ejufdem fiudia
repetemus y fervata in omnibus fideli temporis ra.
tione : id quod b Hefychio fatum efle iifdem
fere verbis teftatur Modrufienfis : in qua
.ycitti dignifma . : . perfpicuo flylo narrt s fer*
rata notataque temporum pro illius ttatis ufu
fideli ratione : ex quo fatis apparet hoc noftrum
effc fragmehtum illorumcXemplarium j qua:Mo*
drufienfii in fua Dia?eefi a fc reperta fuifle affirmat.
ftblit
torro Hefychlus in hoc fragmento , ut au*
tOD un'd" &" hiftorias Clementina: fidem adjun*
tyt*clt* gat j unde hauferit 3 qu feribit , fontes indicat y
tnetinim nimirum tabulas ecclefiarum Sardicenfis y t&ma1^^f!.',!', *j Sirmienfis i c pra:fertim Salotiitante y item*
.
ijue illa, qua; ab iis y qui eidem familiariter con-vixerunt , consignt f'uie y acceperat < Prarterea
tefles rerum, quas narrt , citt epiftolam ne*
fcio quam S. Hermagor jiquilej Carnorum Epi*jcopi , & libros ipfius Clementis, qui alias Clcmentis B^cognitioms , vel Itinerariumy alias vero
Vttri Circuitus 3 tel Teriodi } vel sAus , alias
alit'cr infeributttur j ex quibus fane multadefum*
fifit . Fuit reterum 3 eftque recentiorum querela >
ibros illos Clementittos ab Eunomianis s EbiohitiSi aliifque ha?retcis deprvalos fuifle , idque
teftatur ipfemet Clemens in quibufdam fuisepiftlisi quas laudat Epiphanius haeref. 30. , quae*
que jamdudum interlcrunt Quoin libro (Reco*
enitionum^ inquit Epiphanius, paucis veris re*litlis multa fuppofucrunt , quemadmodum Clemens
ipfe omnibus ilios modis redarguit iis epiflolis cir>cularibus, qua ab eo feripia in facrofanis eccleftis leguntur . Nec vero ignorabat Hcfychius, quan*
ta labes in ejufmodi libris facia effet ; projjterea, ut diximus, Kuffinura , qui Clementis
Recognitioncs e Gra?co in Latinum convertcrc
eercrerat , amice , ac fidclitcr admonuit y ut
quae Cicmens fcripfit 3 ab illis erroribus , qui'bus haeretici Clementina fcriptacontaminaverant ,
diligenter acUtequc fecerneret * Quin immo idem
Helychius ait 3 iccirco fe id operis laborifque
fufcepifle, ut vitam Clementis ab omni harcties pravitatis admiftione fecretam &liberam , pu*
ram & fincefam ederet ; quod fautores hsreticorum, fub Clementis ac Petri nomine , nefa*
rias Magiftrorum fuorum opiniones ltino fer*
rnone vulgatas impritis hominibus, &hasrctica6
fraudis igrtaris obtruferint : Similiter obviam ire
neceflc ejt impiis fautoribus y qui *
bionitatum , Qrigtnis , Eunomiique 3 ftcpe jam ab
eccltfia damnatos m-ores , tie videlicet folis Grxtis noti tjfent 3 ex ilhrum idivmate in noflrim
translates ftrihmem 3 mm/ecus , atque urea *
tri ^ipooli oracula , fub noftri Clementis nomine >
ma^no auri pondere divendere fatagant ad feducendum fabulofis mendaciis pufilium Cbrii gre*
gem . Non ergo verendum eft y ne forte Helychius, cum corruptis depravatifque Recognitionum libris multa fumpferit> aliquid etiam indidem fabulofum, commentitium 3 a finccra in
Dcum fide , Chriftianis legibus praeccptis abborrens in vitam Clementis derivaverit . Ut a
faliis vera j a pravis refta> a fpuriis germana di3I'cernereti valcbat ingenio, valebat dorina , &
ipTiidentii , & exquifita fcilicet Catholicorum, &
trterctkoruin dogmatum fcicntia in pfimis vale-

bat; nec Vtdfimilc eft , Hefychmrft Irt cam lp

fam reprchenfionem Jneurriffe 3 quam ut prsecavcr'Cfttj tam fcietlter alios provldeque admonue*
tat. Ac certe qidem in , quod apudnosextat fragmento s nihil eft > quod falfitatis , aut
doftrina! parum fan coarguerc pois . Si defty- ty}**
lo quasris, &ratione feribendi, quam is Auftor {y"gm'nt!
adamavit , Afiaticis illud , quam Atticis fcripto* Afitic
ribus fimiliorem efle maluiffe dixerim. Genus eft ^"jC"
didionis vagum , fufum,voIubile, verbis fen- ioniigt*
tcfltiis rcdundans } ornamenta undique adfeifcit Smil!o"f*
ex antiquitate tum hiftorica, tum fabulofa j omni
ex genere eruditionis copiam aucupatur; elibris
Poctarum , & Geographorum flofclos carpit ac
delibat) nihil denique prsetermittit , quod velad
ledores obledandos , velad amplifkandam ornandamque orationem quoquo modo pertineat ;
quin iplemet fatetur aliqua fe latius cxplicaffe>
& copiofius, quae Clemens in fuis cormerttariis
breviter ac fummatim expofucrat . Ipfe quque Cle*
mens , inquit , in Us , qua de Circuitionibus Te*
tri ad Jacobum fratrem Domini Hierofolymorum
Fpifcopum fcripfn revi compendio , fere
banc bifloriam ( de fratrim fuorum ac parentunt
amiione , ac infortuniis) complexus efl , 7{ps iH
ta eXponenda longiori fermone uft fumus , quia
ibi nonnulla omia , nonnulla etiam ab Ebionitis
adulterata , ut fuo low docebimus , fuerunt ; qua
ad cognofeendum Clementis gems 3 ejufque paren*
tum comniendationem pertinere nemo bominum in*
ficiabitur . Caeterum quamVis multa & longe accerfita five dictionis ornands , five eruditionis
oftentandx caufla inferciat, haud pauca tarnen ex
hiftoria Augfta y & Ais Tiberii feite apteque
fuis locis, temporibus interferit.
Hoc fragmentum quinqu priora capita com* syaopiu
pleitur vitas Clementina; perduai ufque ad pri- quinqu
mum Clementis in Palftinam dventum y ejuf- ^'tr
que congreflum colloquiumque cumProcula uxo- fngmcoti
re Plati, a qua de ChriftiortU3 admirtldifque Ptie*4
operibus diligenter edcetur Sed bene habet,
quod hujus hiftorix epitomam quandam Procefmlo
intexuit , quam hoc loco defcribendara cenfeo}
ut vel hinc aliquod totiuS opefis fpecimen cape*
re y 8c ftylum atqe indolem auoris dighofcere
liceat : yy Quamobrem ctiam fincre rccenfendum
3) eft, ut Clemens hie Komanus, Caefareo fan*
33 guie procreatus 3 & omnium pro tunc Philo*
33 fophorum eruditus difciplinis &fefs, fuprc*
y, rax defiderio veritatis in Tudaeam navigaveritj
ut ihde in patriam regreflus rurfus eandemrc*
33 petierit j utque cognita ab ApoftolorumPrin*
33 cipe Pctro fidei vcritate, tumipfc, turn ipfius
iy parentes baptizati fuere . Deinde quomodo a
Pctro itineris comes deleftus , Judaam cum
i3 illo , & Syriam , Ciliciam , & Bithyniam,
33 Pontum , & Cappadociam , Phrygiam & Pamt
33 philiam , Joniam , & ea , qua; Troia; ruinas
33 tcftantur in Afia, peragraverit . Adhasc , quan*
iy to ftudio ejufdem Apoftoli juffu , rerum omiy nium geftarum gcrendarumque commentaries
3y fcribere aggreffus, fumma fide fingula quxque
in illos retulerit 3 & quas ipfemet facta fuiffc
33 vidiffct, & quae ab iis, qui ipfi viderunt , ac cepiffct, & ad extremum , qua; ex prfcripto
33 Petri tam Apoftoli, quam ca;teri difcipuli ad
33 Hierofolymorum Epifcopum perfcripfiffent .
33 Memorandum quoque quantis laboribus fe fre*
33 gerit , ut Petrum de manibus Agrippa; arripe*
3, ret, atque a morte eximeret j & quomodo eun dem per Angelum folutum ad urbem comita*
w tus, paterna; domus hofpitio acceperit . Re-

HESYCHUS . EP1SC0PUS SALONIT. XXX.

j,

is
>,
>,
35

petendum infuper utriufquc iter five in Europa* , five in Africas provincias confedum .
Nam & vEgyptum adiit, & Libyam luftravit; & ad Occafum ufque Hifpanias, Gallias, Germanias , Italiam , nfulas multas ,
Gra:ciam , & Illyricum univerfum , Ven
tias, & Iftriam , & Dalmatiam, & Pannoniam , & Macedonian! , & Epirum , & Ma>
fias, & Thraciam, &Scythiam, Getiamque
eis & ultra Danubium obambulavit ; ac denique ad extremum poft Sarmatas Chrifto per
Evangelium genitos, in Cherfonefo exiulans
curfum confumavit . Et vero id totum quo
Chrifti amore ? quo fidei , & religionis zelo? quo lucro? qua laborumtolerantia? qua
j, animi follicitudine Pquantis incommodis ? quot
periculis ? quanta conftantia confecerit ? ut
humanas vires, ita & cloquii facultatem ex ceder videntur. Laudemus igitur dementem
in generatione fua &c.
Alterius fragmenti auftorem fuifTe Hefychium
pcrfpicuc dcmonftrat quidam locus , quem Epifeopus Modrufienfis ex apographo vita* Clementina* dcfcripfit . Locus auter eft hujusmodi : In
Aaor fe Tabulis Sirmienfis Ecclefue notatum vidimus , to
cund i
Frag - ipfo anno , quo Clemens Cfaream venit , Taullo.
Ii.
Fabio & Vittllio Trepte Cofs. Beatum facobum
Zebedi fiIium , Joannis *Apofioli germanum fratrem , ab jlpofiolorum Trincipe Petro mijfum , in
Hifpaniam pervenie , atque in Ulis partibus priwim ex ^ipoolis Chrii fidem annunciate , Ecclefias fundae , Epifcopos ordinaffe , peragratifque qua omnibus Hifpaniarum urbibus , <r ma'
xima ad Cbrii fidem populorum multitudine converfa , Hierofolymam rediiffe Aquilio , & 'Honnio Cofs. Et b&c quidem Uli Ecclefia dedit ^indro~
nicus , antiquus Chrii difeipulus , qui fuit pri
mus Sirmii in Tannonia Epifcopus . Hase autem
omnia his eifdem verbis expreTa, ne jota qui
dem vel exempto , vel addito , leguntur in hoc
fecundo , quod apud nos extat, fragmento . Ex
quibus id quod volumus efficitur, & cogitur ,
fcilicet fragmcntum noftrum decerptum eTe ex
alterutro exemplari Bengniano vita Clementina;;
banc airtem fi fcripfit Hefychius Epifcoplis Saionitanus , ut fine ulla dubitatione affirmt Mo
drufienfis , illies quoque fragmcntis eundem He
fychium fuiflc aucHorem neceTe eft ; illudque
priorera efle partem Hiftoriae Clementinas ab
Hefychio defcripta*.
Hujus autem, & fiiperioris fragment! num
Te cumdemque criptorem illud argumento eft,
quod eadem in utroqueobfervandorum, ac notandorum temporum ratio accuratiflme ferva->
tur, notis Chronoogicis , eFaftis feriequeConfulum Romanomm defumptis; eaedem utrobique
ad fidem faciendam Tabula* ecclefiaftica citan
tur; cade m praterca in utroquc apparet for
ma , & ratio feribendi , in qua Latini fermonis
fatis accurata , ut temporibus illis , & varietas
verborum ineft , & perfpicacitas orations ni
tet , nifi quod primi quam fecundi ftylus mulHefyctint to copiofior eft , atque ornatior Fateor cquiduai de
vita Ce- dem de vita , & rebus fanfti Clemcntis duas
mentit i inter fe diverfas hiftorias compofitas efle, alte
hirtorUi
fcripfili ra ex qua primum > altera ex qua fecundum
fragmentum defcriptum eft ; fed utramque diverfis quidem temporibus idem tamen Hefychius
Priorem conferipfit. Priorem compofuit cum junior cf*
Jonier fi fct, aliquot annisante fufceptum Epiicopatum,
effet m
rondum duas quippe Chronologicas notas procemio inteEpifco- xuit, ex quibus elicere qucas epocham hujus
puj,
Jllyrici Sacri Tom. IU

8$

hiftoria confeftae ; fiquickm & Presbyterum fe

appellat , & tunc ait fe id confilii cepifle , ut
vitam S. Clementis defcriberet , cum Gothi
omnia diripiebant , & vaftabant . Trofeo , inquit , longe majori uio Chriiano homini , in
pYimis yero , yel maxime Tresbytero ,
cteris feire conce~um , enitendum efi , ut illorum
memoria , qui in memoria terna funt , juftorum ,
in bominum quoque memoria cum benediioneperfeveret , vivatq^e nomen eorum in generatione , &
generationem &c. Deinde vero ante quam procemio
finem importeret , ha?c interjecit : Torro autem
prafens hoc tempus poulat , maxime, cum Gothi
vaflant 3 atque exurunt omnia, ne fanilifmi hu
jus Tontificis amijs penitus Aorum monumen
tos , intereant infimul plurima , qua ab jipoolis
fane vel gea , vel tradita , fed Lut* in Jlffis*
& ceteris feriptoribus hiorica licentia prtermijfiy iHs tatis Chrii fidelium vivendi inflitutum, atque ecclefia fiatum eendunt , & ante
Widos proponunt . Jam inde ab imperio Valentis Gothi feu Vifegothi Danubium trajicere ,
& Romanas Provincias devaftare eeeperant; fed
Gothicam totius lllyrici vaftationem reftrri opor
tet ad pofteriores annos feculi quarti, cum poft
obitum Theodofii, Ruffino inftigantc, Vifego
thi, DuceAlarico, Maefiam, Pannoniam, Macedortiam, Thcffaliam , Achajam , Peloponnefum , & Illyricum fere omne , Dalmatiamque
ipfam depopulati , cladem terroremque , uf
que ad mare Adriaticum , ut Claudianus cecinit lib. . in RufKnum, longe Uteque circumtulerunt ; id quod accidifle diximus . y.
de Barbaris Illyricum Vaantibus , an. $93. Quare intra finem quineti farculi priorem , de qua
nunc agimus , vita: Clementinas hiftoriam fcri
pfit Hefychius , cum neque longo aetate proveus eflet, neque di;w ex oidine Presbyterorum
nd Epifcopalem cathedram afeendifset . Ergo
ex vita rebufque geil , & feriptis fandi Clc*
mentis argumentum nahrs cum effet varium
cV' multiplex , eventis mrabilibus locuples ,
cruditionis & doctrinas copia refertum , dignum denique quibus pollcbat , facltate &
ingenio, in eo tradtarldo eXplicaftdoque setati
adnuC juvenili fervidarque indulget , nullum lo
cupletanda ornandasque fcriptihis locum -'
termittit, verborum & fententiarum copiam fc
tflatur , omnes peregrina; eruditinis flofculos
undique decerpit; Clementinis Recognitionibus nihil quidem erforis , fed alia multa libe*
rius, qam cautius defunipfit, quibus hiftoriam
fuam augeret atque amplincaret ;
Cum vero poll Epifcopale munus, ac regi-1
Seetfnditk
men jampridem fufceptum ad vitam alteram S. ClemenClement feribertdam acceffit , & annis gravior, tit rium
& ingenio maturl or erat : nam fi alteram cum feripft aitaie a*:
altera cofififra's , faeik intelligas, quae in priore genio i et
inetat pubertas , & qua:dam quafi luxurres ver ylo m,
i
borum , & ornamentorum , earn magts elinvato tarier
cum jan
ttylo veluti depftam in poftetiore , & graviter effet Epipreffeque feribendi genere longo ufu & exercita- firopn
tione parto ita coercitaffi efle, t HefychH ora
tio jam caficfcere Sc habere fuam quamdammaturitatem, & quafi fenecbitem videatur . In hac
fiquidem naturalis ineft , non fcatus diftionis
nitor, pcrfpicua & diftinfte concifa brevitas i
rota ianatio fimpiex eft , verimilis , aporta ,
dilucida, non digreffioiiibu , non oollocutionibuS) non ornmeiitis fupervacaneis interrupta ;
fiull ut fententia , nullum ut verbum redundtt , nihil ut nimis longe repetitum appareat ,
H
Cujus

85

ECCLS1A

SALN1TANA

Cujus tton inconcirtrta brevitatis fpecimeri vel

ex capias Veliel 3 quod qua; de geliere &
arentibus, hofumqe adverts cafibus, de ortu
: puericia dementis , ejufque optimis ftudiis,
V profedione Palaeftina Hefychius in prima vita fufe copiofeclue perfequitUr , atqe ir) quin
qu capita diftribuc , eadem in fecunda vel
omrtirto prxterrtiifit , vel breviflme attigit j &
omnia paucflimis verbis complexus ad hurte
rtlodtifrl tlarratiortem inftituit .' Clemens RomaStnde a nus de reglne Caelii Montis, FaufHno ptre 3
iir prof Si viro generis nobilitate , c litterarum peritia
B"u *
a clariffiiflo editus 3 cum rum artium , qua*
,j
i,

,
it
3,
3,
3,
j,
3,

i,
,

i,

33
,3
j,
fi
,3
3,

qua? fuit opinio veterum fatis communis , deinde vero mutata fententia > Tiberio Ncronc Ca:farc Augufto V. Si \' Sejano Confulibus fubjicere videtur, aut attribuere C. Domitio Aehobarbo , & Ai Vitcllio, qui proxime Cortfulatum geflefunt . Utriufque Clementina; vita; fragmentum noftris animadverfiottibus illuftrari 3 edique oportebit in hiftoria ecclefiae Sardicenls } cu
jus Clemens conditor, idemque primus Epifcpus
fuifle dicituf. Utinam intcrea vitx utriufque in
tegra cxemplaria invenire liccat .
Simon Bcrtgnius fxpe laudatus tradit ab eodem Hcfychio conferiptam fuifle vitam, & mar- Seripfii
tyriufh fani Artaftafii Fullonisj patria Aqtii- J-"r"
lejcnfis, qui pteclarum pro Chrifto certamen *
obiit Salona, & illuftrem ibidem pro Chriftia- '"';',
na Religione mortem oppetiit , Thcodoricus mar,yr" '

libefales vocant , prsecipue vero cloqUehtis ,

& diffcrendi difciplinis 3 Graeco rion minus ,
quam Latino fermone inftrudus abftrufiores
Philofophorum quaeftiottes attingere neqi-
ret j udiffetqUe ea, qu* de Jefu Chrifti do- Ruinartius ih prafatione generali in *Afta mar->
trina i atqe operibus Celebris ferebat fa- tyrum $. i. affirmt Taonem S> ^inajiafii Ful->
tnii ut ejufdem fpedatof audiforque fieret t lonis penes fe babkiffe ex cod. MS. Monafterii S.
Judsam petere, &Chriftum adir dlibrt, Michaelis in Periculo maris . Hanc vitam > &
Itaque paratis rtcccflariis iter aggreditur an- Paffionem Artaftafianam inter M SS. ejufdem Rui i qo Tiberius Cllegarn fuum in Cottfu- ilartii repertam irt camobio Montis S. Michaelis,
latu Sejanum necari fectrat , & prim um in & ind,e ufque ad rtos tranfmiflam edendam curaMacedoniam tendit 3 ut litteras a Poppaeo vimus in Adis S. Anallafii fub Pontificatu Petri
Sabinp ad Phtiufii Pilatum acciperet . Erat I. qui ab anrto quarto nique ad deeimum fexertittt Pilatus devindus Popparo , titpote cu- tum quarti fxcli ecclefiaffl Salonitanam admijus fjvore Judaeam adminiftrartdam obtiriuc- jiiftravit . Hujus vite meffiinit Tillemontius
rat ; Eo tempore PoppaeUs Nieopolim Ro- Tomo V. rrionum. Hiftoriae Ecdefiafticxartic.
martorurrl in Epiro coloniam fe fe contule- 58. de Pcrfec, Diocletian! f eamque ab anttquo
rat i ubi Clementem humaniffime exceptm 3 aliquo Salon* Epifcopo , vetuti quamdam epiftopoft dies aliquot, aegre abfeedere partus eft . l&m ad fuum populum feriptam fuiffe exiflimatsA\Perveniens Clemens Hierofolymam 3 Chri- xerim pot ins, ceu qttamdam Honiiliam in axk
ftum ab Judans oeeifurrt , poft tres dies re- Cathedrali habitam eo die, quo anniverfaria refurrexifle a mortui? 3 atque in C*lum poft ligiofi cultus officia . Anaftafio perfolvi folcquadragiftta dies alios afeendifle cognovit Sec. bant . Sed t iflgenue fatef quod fentio, hasc
&c. " Edcm ftylo , dicendique charaderc^ Vita Artaftafiana a Clementina tum prima s tum
Sc uno tetife , ut ajunt , caetera peffquitur , fecunda fty varietate, totoque didionis genere
continuata nfrtione , tiullifqile capitibus , magis diferepat, qUam ut Idem Hefychius ufeu paragraphia diftinda i Clifh primam Cle- dor utriufque videri poilti Vereor igituf t ne
imefitis Vitam defcflbeiet , fane multa ex Cle- in Adis Anaftafiams Htfychio adori hanc vi
ftehtinis kecognitionibus defumpit ; Sc cum ad tam falfo adfcrlpferim ; nectehere fufpicorhanc
vifrri alteram feribendam fc contulit , uf erat liarirt efle ac diverfam ab illa, quam Epifcopus
magis acri limatoque judicio 3 fere omnia fe* Modrfienfis Hcfychio attribuit . Ad vitarri fcfeeuit qua; imprudehs e egrtfis illis fontibus cundarn ClemerttiHam & fcHptioniS s & re m m
hauftrat j Narrt artte quidem anittiadveftcraf fcriptrum fimilitudine propiuj videtur accede
libros Glemerttinos vafiis errofibs refeftos j r vita i. Dotrtrii t quam in ejus Adis fecundo
quibus illos Eunomiani 3 & Ebionits afper- loco exhibuimus . t qamvis non extet hujus
ferant , J eifque fibi , fsque hiftoria; fc- vita; Latinum primigenium exemplar , ex quo irt
dulo cavefdf 5 fed poftea peracute vidit , alit Slavonieum, ac deinde iterum in Latinum ferlufpicatus eft ib ifdem hseretics rcrum nf* monem coftverfa eft 5 hanc tarnen fi cum illa
rationes inerfextas filifle, qu* autriftas omni- Sandi dmentis confras , facile in utfaque
no erant, & commerititia; , a ut cette irt dubium perfpicis indolem > Ingenium , dodf irtartt uflius
evocari poffent . Cjiiafe ab his penitus abfti- cjufdcmque feriptris ; eden^Utrobique pparct
fiit 5 Se pauca qiderri indidem fmpfit , q* rerum deferibendrum ratio 3 ordo, perfpicuitas3
cum Vcritate hiftoric cohgruere Videbantur. S ut ego quidem hanc ibentius, quamillam Ana*x prrh parte hujs viti de reliquis parti- ftafianam Hefychio SalonitaHo Epifeopo attribus , tot^ue narrationls corpore judicare li- buerim . Sc.ripftt etiam , ait Simon Bcngniiis ,
ceat, videor hiihi pofle ffirmare , nihil in e Vitam Si ^najflafii ntdftyris 3 & Epiftolas nonreperiri , qud apertae falfittis convirtei poilit , nullas familiares , fed eruditione , & monitinibus
& fcra profanaqe hiftoria illorum tempo- referas. De quatuor Hefychianis epiftolis carum abhorreat. Serles quidem Confulm, quo pite fuperiori fatis didum eft , quarum unam
rum nomiriibus anns confignavit > fie apte dif- ad Ruffinum presbyterurti Aquilejenfem 3 alte
pofita.eft , t cum faftis confularibs optime ram ad Zofimum Romanum Pontificem , tertiam, & quartam adAuguftinum Hipponcnfem
cohBreat . Qua; iri fuperiore vit frifti de
mentis feripferat, in pbfteHoe ad iricudem re* Epifcopurti feripfit -, Ex his 3 & aliis fortafle
Vocavit , ceriforia;que nimadverfioni fubjecit pluribus) quorum neque metfioria , neque cxem
& cum multa detraxerit, Ut diximus 3 tum et* plaria extant, unaomnino fupcrclt, qua? fecun
jam nonnulla crrexit j vel certe iter , atque da eft ad Aguitinum, quamquein tertflim hu
antea fenferatj vifus cft opinari, veluti deantto jus capitis paragtaphum conjccimtis .
Paffionis , ac mortis Dominica; , quem primo
quidem duobus Gemihis Confulibus affixcfat t
* .

HESYCHIUS 111 EPISCOPUS SALONIT. XXX.

$.

i r.

iAn Commentaria in Leviticum tribuenda fint

Hefychio Epifcopo Salonitano .
Xtaiit libri feptem Commentariorum in
Leviticum ab antiquo Auctorc dofto fane
Commen atque intelligente conferipti , quibus nomen Hetaries in fychii praefixum eft. Sub initium fasculi quini
Ltfiticum
duo inprimis eximiae do<5trinae& eruditionis lau
de floruerunt Hefychii; alter Epifcopus Salons,
alter Presbyter Hierofolymitanus : convenit fere
inter omnes Opus illud horum alterutri attribuendum efle 5 utri horum adjudican oporteat ,
id in controverta eft. Referendum efle ad Hefychium Salonitanum audorem fine ulla dubitatione affirmt doftiffimus Cardinalis Perronius
lib. 3. de Euchariftia j nam primum quidem
ccnict commentarios illos latine fcriptos fuifle,
id quod dclart nativa quasdam proprietas fermonis latini, ftruura verborum , vis & ratio
loquendi latino, quamGraeco idiomati fimilior;
fane in iifdem libris , quamvis Gra:ce redHfychio itis, elucet atque apparet j nam commentarios
Salonita illos e latino in Graecum converfos fuifle exiftino attri
buead01 mat > quorum exemplar latinum primigenium
affirmai cum lateret, vel periiflet, ante nonum faeculum
tard ma latinitate iterum eos donatos efle conftat > hofin Perro*
aiui .
que Latio jam reftitutos Amalarius , Rabanus
Maurus, Sttabus Monachus laudarunt . Deinde
idem Perronius veterum MSS. codicum auetoritatem ab Hefychio noftro ftare animadvertit >
in quibus non Hicrofolymitani , fed Salonitani
Hcfychii nomen his commentariis prxpofitum,
& iubjcum invenit . Verum Simonius in fuis
Epiftolis criticis unum omnino fuifle ait codiccm manufcriptum Bibliothecat Regiae , numero
Nts Si* 380J. ignatum a ante annos fere odingentos
Moniuf .
feriptum, cujus audoritate haud fatis firma ni.titur Perronius j nam in eo vitiatum efle titulum, qui erat ejufmodi: Incipit liber Jfichii Hierofolymitani in Levittco ; fed ab Interpolator
nefcio quo abrafum fuifle verbum illud Hierofolymitani, in ejufque locum Salonitani fubftitutum
efle , fctvata quidem forma charaderis antiqui ,
haud tarnen adeo felici imitatione expreTa , ut
recentioris manus divcrfitas non appareat . In
claufula etiam , quae hifce commentariis ex an
tiquo moreadjeda eft, depravationem labemquc
idem Simonius deprehendit ; nunc enim ita fe ha
bet : Explicit liber Ificii Tresbyteri Salonitani .
Viden modicum illud fpatium, quo poftremum
a proximo verbo difiungitur, contra quam rede fcribendi ratio poftuht ? Porro , inquit Simonius , fpatii vacui quod nunc eft , antea im
plcbant litterae Hiero, quas vel malitia, vel inicitia interpolatoris delevit, ereliquis veroejufdem vocabuli litteris , fcilicet Solymitani duas
intermedias y Se m immutavit , & in earum lo
cum 0 & (ubjedis Salonitani verbum expreffit .
Ego vero eque codicem ilium meifmet oculis
vidi , eque aufim dicere Perronium hoc uno
cdice fretum adjudicafle commentarios illos He
fychio Salonitano , nullofque alios habuifle co
dices , in quibus nomen ejufdem Hefychii Sa
Argnmen*
Iura Per- lonitani inferiptum , &fubfcriptum eflet. Quod
rooii at vero in ea claufula Hefychius , five lficiusPrefCommen- byteri nomine afficiatur , id hujufmodi librorum
tirios i|
loi Hefy poflciione Hefychium noftrum non dcpellit; pochio Salo* tuit enim eos Commentarios fcripllfe antequam
tutaoo
viodicet. Epifcopus fieret . Demum Perronius hanc etiam
lllyrici Sacri . 1U

87

rationem fubjecit , cur Hefychio Salonitano

Commentarios illos tribuendos cenfeat j quod
eorum auor telimonia Divinarum litterarum
defumpferit ex Hieronymiana latina facrorura
codicum translatione , quam identidem vocat
Translationem nofiram , Editionem noftram j id
quod alienum quidem videtur efle ab homine
Grsco, qualis fuit Hefychius Presbyter Hiero*
folymitanus; ecclcfia enim G raeca , & Orientalis translatione fcptuaginta Interpretum fere fern
per uti confuevit j at vero mirifice congruit cum
Hefychio noftro, qui & genere & fcrmone latinus fuit, fiJius .atque alumnus ecclefise occidentalis , quae translationem Hieronymianam
paullatim ufurpare fuamque facer cpit, acfuo
dem urn perpetuo communique ufu confecravit .
Atque haec quidem temporibus illis nondumapprobata, & ubique accepta fuerat ; verum quid
obftabat , cur non ftatim Hefychius ejufmodi
translatione uteretur , quam juflu , & autoritte Damafi fummi Pontificrs Hieronymus perfecerat? idque ut faceret, Hefychium impulittum
excellens illa opinio, quam de dorina Hieronymi habebat, ejufque perfecta Hebraicarum litterarum intelligentia 5 tum pervetus amicitia,
qua: il Ii cum Hieronymo fuit, quem fane perquam familiariter in fecunda vita Clementina
Hieronymum/wwOTappellat , eamdemque obeauffam ejufdcm translationem fuam dixit , quod ut
in Graecorum proverbio eft , amicorum omnia
funt communia . Ut igitur Hefychius oftenderet, quanti Hieronymum faceret , quantumquc
coleret, ac diligeret, atque ut ejus memoriam
hoc qualicumque grati animi officio profequeretur; id fuas erga ilium obfervantise , veterifque amicitias teftimonium pofteritati traderevoluit, fimulque exemplo aliis fuit , ut in tradandis citandifque locis divin feriptura tranflatione Hieronymi uterentur , quam deinde univcrfalis ecclefia approbavit ac rccepit. Hxc fcre funt argumenta, feu conjecturas , quibus addudus eft Perronius, ut inhac controverfia fecundum Hefychium Salonitanum fententiam diceret .
Sed juniores fere omes contra fentiuht , &
commentarios illos Hefychio Hierofolymitaho
adjudicandos cenfent $ fuamque fententiam ut
probent ac defendant , duo ex ipfis commentariis tcftimonia profrunt , alterum ex Prasfatione ad Eutychianum , ubi hoc feriptum eft: De
precare, at fiat oblatio verbimei *cctptabilis , non
folum in Hierufalem , fed & in omni terra ; alterum ex libro fexto, ubi ait Hierofolymam ruinis illis, & calamitatibus omnibus obrutam efle :
quas illi Ofeas , & Ifaias divino fpiritu afflati
tanto ante denunciaveram : quod manifefiat templum^ * civitas hac Hierufalem Antiqua , adhuc
aflendens incendii reliquias . Ex his omnino perfpicue intelligt pofc ajunt, commentarios illos
HicrofolymJe confeftos efle , ac proinde eorum
Auctorcm non alium habendum efle nili Hefy
chium Presbyterum Hicrofolymitanum . t vis
utriufque teftimonii explanatione aliqua non improbabili adhibita elud facile, & in aliud, at*
que ifti accipiunt, poflc duci videtur. Ad prio*
rem locum quod attinet ; huic vocabulo cum
Hierufalem diciraus, alias propria, alias myft.1 quaedam notio fubjela eft; nam proprie quidem gnicat civitatetn illam, quam David con-*
didit, Titus Vefpafiani filins evertit j fed apud
fcriptores facros ejus fignificatio vel ad patriam
ccclcftem , vel ad ecelefiam, ideft congregatioH a
nem.

. .
JJ"
fcntieotie
^".
w.

83

CCLESIA

S ALNiTANA,

hem Chriftiariortirri rcferrur : hic vero Hierttfa- rio i-jo $ ri tertiam & poftremam epiftoiaruni
Augultiliianarum claffcm rjefta? , humeros ha
lent e propria noticme in aliam quandam trans
fer! facrarrt , ac niyfticam , remotamque vul- b rit , fuos cuiqeinferiptos ^ clxxxxvi i -1
gi profani intclligehtia j illud indicio eftj quod vli clxxxxix. Cum edito Maiirina nobis in
fimiii qnadam five metaphora > fiveallegoria uta- promptu non fit, ex antiqa editione Balilcenfi
tuv 4 cum oblationcm vcrbi fui ppcllet, qui ad tum primam Augiiftirii , qua? rcfponfio cft ad
primam Hefychir , tum fecuhdam Hcfyehi id
Dei gloriam fcriplerat^ & in proximorum mili
tt m conrulerat . Hujus itaque feritentia? vis & Auguftirium dcfcripfimus i ham poftrenrr five1
interpretado haec eft ; optare fcj pctercj ot fecUndam Auguftini , cum eptftol* modum ex
icripta fu profint non ecckfia? folum j fedetiarri cdt j & voluminis inftar eflc videatur } hue
orb umverlo i c i Ghriftianis pariter Ethni- trahsferre omifi , quod ad fem hifroficm noil
cifque cam frudu & jucunditate excipiantur . ptrtihet; 8 ex duabus illis epiftolis faitis irAlterius fententia? facilior eft j & expeditior iiH tc.'Iigi queat j quid controverfi? fuerit inter Hcterpretatio : Quod manifeftat iemphuri , iriquit, fychiuhij & Auguftirium, & quas uterque > fi& civitas hac Hieruf antiqua . proiio- Vc ratioes, five cloritates pro fu quifqC fe*
riien eft demohftrativrh j ut vocant Grmmati- ttntia attulcrit 1 Qelod cpiftola Hefychina a vi
fci j quod rem feu iocum praefentem indicat; at ta Clementina > cujus auctorefh Hefychium eunv
fa?pilime illud pronomen accommodari folct ad derri fuiic dixirhs ftylo diferepet , rnirm vifes, locos, & perfonasj de quibus ferma , five deri non debet,- nam aliud hiftori , aliad epioratio irtftituitur j quamvis longiime abfint j ftol dictridi gerius defideraht 5 & magispreftam
ham qua? feribendo , vel dicend traamus y miriufque orriatam ditionem difputatio epiftoquorumque in commerriofatiohe verfmur j ca laris } quam riarratio hiftorica , rtquirit ^
nobis qoctamraodo praefenria ftatuimus, de iifque perihde iit fi defient, it qimur & difTempus extfenium Mundi nequ inteigari
deber i eque Jciri poJ]e .
putamus; Autor Gommetariorurii in Leviticum*
ingentem ilam mlofm iliadem y quam Hieroidlyma impendentem olini Propheta? pra?dixeDomino beatimo Hcfycbio Auguftinus .
rantj cum exjJorieret , illamquc in harte urberri
jam incubifle fterideret , eo proofninc adhi- AD fantitatem tuam filio tuo compsesbytefo
bito, veluti prarfentcm, Hierofblymam everfam
noftro remeante Cornuto , per quem litteras
arque vaftatam tum fibi , tum lectorum oculis tua -pcneratiotiis accept , quibus exiguitatem mearn
fubjecit : Qua? utiifqe fententia? explicado, fi pifttare dignatUs es y & tatder referipta perfolyera eft germana,- piarle oftendit, ex duobus yo , & debitum refalutationis objequium, rriultum
illii Hefychiani . Commentait locis propofitis ine commendahs aeeeptiffimis Domino pretibi',s tuis y
hon effid i hcc tfle concquens idj quod Coriclde- Domin beatifftme frater . be prophticis .ait em
rc volunt , qui libros illos Noftro adimunt, & ditlis y five prdiblis y de quibus yoluifli ut aliHcfychio Hkrofoiymitanattribuunt . Mihi non quid feriberemy melius mihi vifum eft Sani Hielunio tantum j eque arrogo ut me hujus con- ronytni hominis dtliffimi expofitiones eorumdem
. .. troverfia? arbitrurh interponerc aufim . HosCom- verberum (ne illas forte non habeas) de opuftulis
"juij mentar ios ab Hfychio Hierofolymitan nc ab- ejus excerptas dirigere beatitudini tux . Si aut jdm
qoimr . judicem y obltat auctontas rccentiorum Scnpto- eas habebas , net iriquifttioni tua fatisfaciebant ,
rum fere omnium ; ut Salonitan adfcribam , quid de his fentias , pet mihi referibere hon gramoroiment ceitiora, & argumenta majoris pon- reris y & queniamodum ipfe eaihm prophetica
deris, quam ca qua? Pcrrni aliar funt, oracula inteltigas ; ego ttiam maxitte illud de hebrequiro . Satis nobis eft rem eo loci relinqure, domadibns Danielis fecunduni tempus , qitod jm
ut nondurri Hefychius nolter CauT omnirio ce* iranfaium efi , intelligendum puto: nam de Salvaioris adventuy qui expelatr in fine } tempera di*
eidifle videatur.
numerare non aude : aliquem prophetam de
ni.
hac re numerum annorum exiflimo prfiniffe , fed
illud potius prevalere , qud ipfe Dominus ait :
Epiftola dua Juguftini ad Hefycbttm ; &
Is^emo pote/i cognofecre tmpora , pater po*
Htfychii ad Auguflimim .
fuit in fua poejlate . Qub tnim in lio loco ait :
De die autem illa -, & bora nemo feit , funt qui
H A rum cpiftolarum argumentum , tempus fie aeeipiunt , qui putant fe tmpora computare ,
cauflas expouimus . 2. .4. Hcfychio diem ver tantummodo ipfum , & boram neminem
cur; Auguftio controverfi erat, an extremuin feire ; ubi emiti dicere quemadmodum joleahtfcridivini judicii tempus inquiri oporterety &:qui- ptura dient } vel horam ctiani pro tempore poner
bufdm ex indiciis dignoici potTet, nec ne ; am'r- Sed czrte illud de ignorantia temporum apertiffime
rgume- mabat Hefychius , negabat Auguftinus; quatuor xiiftum cft ; t^attl cum hie Dominus interroga!*
'"",^"; in utramque partem leriptx (tint epiftolae ; Duas 'effet a difeipulis fuis : l^mo , inquit potejt coimer He-' Hcfychius j duas itidem Auguftinus fci ipfit , uter- gnofeere tmpora , qua pater pofuit in fua petejiaAife.* que fententiini tuttur > contrariam rcfcllil . te . Tfon enim dixit } diem } vel horam , fed tern*
Hanc Hefychius quxftionem pofuit Auguftirio) pora y quic in brevi fpatio no /blent dici fuut
quem per litteras rogvit , lit fibi referiberet de dies y vcl hora ; maxime ft Grxcum intiicamur ele*
hac re quid fentiret ipfe , quidvc cenferet . Scd quiitm y ex qua lingua in noftrum asmdern iibrum^
e quatiior illis epiftolisy cilni prima Hcfychia- ubi hoc feriptum eft , fcimus trauslatum y quamvis
na infercideriti tres tn'tUm extant infeita? To^- atine fatis exprim non potaerit . lbi enim grace
. pcrum D. Augiiftinii qua quidtm in legtur x^i4t i xatp< : "Sipftri autem utrumque hoc
editione Bafileenfi ah. 1446. fubfunt his notis verbuni tmpora appellant y five -pvKi, fivexupis 3
arithmiticis lxxvni., lxxn.i lxxx. -y in edi- cum habeant hac duo inter fe non negligendam difti'onc vero Antuerpienfi Mo'nachorum Ordinis ferentiam ; xmpii quippe appellant Craci tmpora
Wtti Btnedicti e Congregar i one S; Mauri an- quesdam y non tarnen qua in fpaticrv.m volimini*

HESYCHIUS III. EPISCOPUS SALONIT. XXX.

bus tranfeunt 3 fed qua in rebus ad aliquid opportunis 3 vel importunis fentiuntur i ficut meffis 3
tpindemia 3 calor 3 frigus , bellum , G? fiquafimilia ; autem ipfa fpatia temporum vocant.
Et hoc certe ipfi ^poftoli non ita quafierunt > quafi
unum noviffimum diem 3 vel boram exiguam diet
partem fcire voluient ; fed utrum jam effet opportunum tempus 3 quo regnum reprafentaretur Jfrael .
Tunc audierunt: Tierno poteft cognofcere tmpora 3
qua pater pofait in fua poteflate , idefl x^'** $
K<upis ; quod fi latine diceretur 3 tmpora , aut opportunitates fie quod ditium eft > effet expreffum y quia five opportuna , five importuna ftnt
tmpora dicuntur . Tempora ergo computare , hoc eft y ptv*s 3 ut feiamus quando fit finis hujus
faculi , vel advene us Domini , nihil mihi aliud videtur y quam fcire velle y quod ipfe ait fcire nemi
nem pofj'c . Opportunits vero illius temporis profetlo non erit, antequam pradicetur Evangelium in
univerfo Orbe in teftimonium omnibus gentibus .
tpertiffima enim de bac re legitur fententia Salvatoris dicentis : Et pradicabitur hoc Evangelium
rcgni in univerfo Orbe in teftimonium omnibus gentibus ; & tunc veniet finis . Tunc veniet , quid
efi3 nifi ante non veniet f" Quanto poft ergo venit , incertum nobis eft 3 ante tarnen non effe ventur um 3 (abitare utique non debemus . Si ergo fufciperent bunc laborem fervi Dei 3 ut peragrato
Orbe terrarum 3 quantum poffent colligerent , quod
remanet gentium 3 ubi nondum eft Evangelium pradicatum 3 hinc advertere utrumque poffemus quantum hoc tempus longe fit a fine faculi . Quod ft
propter quadamlocainacceffibilia , & inlwfpitafieri poe non creditur 3 ut a fervis Dei peragretuv
Orbis, & qwt, quantaque fint adhuc gentes fine
Cbrifli Evangelio y fideliter renuntietur : multo mi
nus exiflimo fcripturis poe comprebendi 3 quanta
ufque ad finem futura fint tmpora 3 quandoquidem
in eis legimus : Tierno poteft cgnofeere tmpora 3
qua p^ter pofuit in fua poteflate . Unde ft jam no
lis certiffime nuntiatum fuitt in omnibus genti
bus Evangelium pradicari 3 fie poemus dicere , quantum temporis . emaneret ufque ad finem ,
fed mqgis , magifque jam propinquare mrito di'ceremus . Tljfi quis forte refpondeat , tanta celeritate pradicato Evangelio , Romanas gentes , &
plerafque barbaras oecupatas y atque ita nonnullas
non paulatim , fed fubito ad fidem Chrifti fuie
converfas 3 tu non fit incredibile paucit annis , &
.ft non vita noftra 3 qui jam fenuimus 3 certe juvenum3 qui venturi funt ad feneilam 3 univerfas
omnino rcfiduas gentes Evangelio poe compleri .
Sed fi ita erit 3 facilius cum faum fuerit , pro*
bari experiendo 3 quam legende 3 antequam fiat >
inveniri poteft . Hoc me compulit dicere cujufdam
opinio , quern "Presbyter qmque Hieronymus temeritatis nott y quod aufs fuerit Danielis hebdomadas de adventu Cbrifli futuro 3 non de praterito
txponeve . Si quid autem pro meritis pot'mibus
Jancla humilitati cordis tui Dominus melius revelavit 3 five revelaverit 3 peto nobifeum communia
care digneris y & bac noftra referipta fu aecipere ,
tanquam hominis , qui mallem quidem eorum , qua
a me inquififli y fcicntianiy quam ignoran
iiam : fed quia id nondum potui , magis eligocautam igmrantiam confiteri y quam falfam fcientiam
profiteri*

illyrici Sacri Tom* &

8p

Tempus extremum mundi & inveftigari deber y

& feiri poe .
Domino beatiffimo , & charitate fmceriffma
venerando fratri 3 &" coepifcopo ^iuguftmo
Hefychius in Dotnino falutefn .
Dtfideranti y & expeanti mihi fantlus com
presbyter nofler Cornutus litteras pertulit
tuus , qua me latifieaverunt , quia memoriam noftri bonam habere dignatus s s qui & mihi paueis fermone proprio fanfta mentis tua de Ins 3 qua
petieram, in tranfitu fignificafti . cliquanta autem
de opufeulis fantli compresbyteri Hieronymi adjunxifii y ut meam quaftionem leione ejus operis de
Santlis fcripturis explere poffem . Et quia digna
tus es id petere a nobis y ut quid fentiremus de
ipfts quaftionibus 3 per litteras tua fmceriffma charitati inftnuaremus , ad ea, de quibus fcripta legi ,
prout intelletlus exiguus mea mediocritatis fenfire
potuit , aut intelligere, infra fcripft . Cum Dei omnipotentis conditoris totius creatura arbitrio 3 & poteftate cunta gerantur 3 vel qua faa funt, vel
qua etiam futura funt 3 fantlorum prophetarum
vocibus cognofcuntur , qui priufquam firent eay
qua futura erant 3 volntate divina hominibus
funt loquuti . Unde fatis admiratione plenum eft,
fi ea Deus 3 qua pradici voluit , ad hominumfenfus penitus non poe perverire conftituit 3 fecundum hoc capitulum 3 quod Dominus beatis lApoftolis loquutus eft , dicens : Tierno poteft cognofcere
tmpora , qua Pater pofuit in fua poteflate . Tri
mum quia in antiquiffimis libris Ecclefiarum non
ita. ftriptum eft : Vcmo poteft , fed fcriptutn eft :
( eft veftrum nofie tmpora -3 vel momenta
qua Vater pofuit in fua poteflate . Qua ratio fermonis fequenti verbo reUe completur , cum dicit:
Sed <eritis mihi teftes in Hierufalem > &in Judaa ,
& in Samaria y & ufque ad ultimum terra . XoW
ergo yApoftolos tefles confummationis Mundi , fed
nominis y & refrretlionis fua Voluit intdligi .
T^am de tempbribus cognofcendis ipfe Dominus mo
net \ Quifnam eft fidelis fervus 3 & prudens :
quern conftituit Dominus fuper familiam fuam , ut
det Ulis cibum in tempore . Beatus Ule fervus 3
quem veniens Dominus ejus invenerit fie facientern Familia Cbrifli verbo pradicationis pafeitur^
& fidelis famulus invenitur , qui in tempore expetlantibus Dominum , neceffariam efcam creden*
tibus praftat . Malus enim fervus fie reprehenditun Quod ft dixerit malus fervus 3 moram facit
Dominus meus venire : veniet Dominus ejus in die >
qua nefcit 3 & hora , qua ignort : & reliqua
Item arguit 3 quare tempus non agnofcatur 3 dicen*
de: Hypocrita faciem Cli noflis probate 3 tempus
hoc quare non agnofcitis ? Item ^poftolus : In no*
viffimis diebus inftabunt tmpora petic-ulofa3 &
reliqua . Item *Apoftolus : De tcmporibus autem 3
& momentis habemus vobis feribere
vos enim ipfi diligenter fcitis , quia dies Domini,
ficut fur in noe it* veniet . Cum enim dixerint >
Tax , & fecuritas 3 time fitbitaneus Ulis appte
bit interitas y quomodo dolores parturientis > &
non ejfugient* Item ^ipoflolus : TJon retinetis me
moria , quia cum e'em apud vos 3 bac dicebam
vobis : & nunc quid detineat , fcitis 3 ut reveletur
in fuo tempore . Qam myfterium Iniquittis jam
operatur 3 tantum ut qui tenet 3 modo teneat 3 do
nee de medio fiat , & tunc revelabitur Hie iniquus,
quem Dominus Jefus interficiet fpiritu oris fui .
H j
Item

LNiT A;
Item Diminu in Evangelio hierat fudaos : Et
tu fi cognovijjes tempu vifttationii tua , f'orfita
permanjiff's , nunc autan abfcbndit Junt ab oculis
tuis . El Dominus fu prtedicat ad 'Judaos l pniientiniti agite ; completa funt tmpora , crdite Eyangelio . Et ad "fudabs quidem relie Complta ditekat y fjUia eorum tmpora poft ejus prdicatioiiem ) i&trigirtiy & quinqu , vel qadragint
imn6s finita Junt . Et in Daniele : Quoadufq'u inierfctla tjl befiia , partit 3 & corpus ejus datum
efi ut comburatur 3 & reliqarum befliarum gnttni iranslatum fl t & magnitude vita data efi
eis u/que ad tempus 3 & tempus ; qubd Grace di
citur: 4>f o**
& ihjquitur : Et ecc
tum hubibus Cli quaji filius hominis veniehs ; My
fiaium beflia reliqarum befliarum translations
intelligentiius feripturam manifejum efi. ^idventus Domini dili'gendus efi ; & expetlandus Efi
etiatn magna Lvtitud diligentibus ejus dventum3
peut ieflinionium perhibet beattis \Apoflolus Taulus : be tten, inquit , iepbfitd efi mihi torona
juflitia i, quam redetet Mihi Dominus juflus judex
n ill die: hon anient mihi folum 3 fed & iis ,
qui diligunt adventurn Domini Et Dominus in
Evangelio : Tunc jufii fulgebuhi ficui fol iti Hegn
patris fui : Item Tropheta : Ecce enim tehebra 3 &
caligb aperient terrain fpcr gentes 3 in te vero apparebit Dominus 3 & majefias js in tevidebitur ;
Item Trcphta : Qui vero expectant Dominum 3
ixultabuni cum virtuie , producent penhas , ftcut
vquila current, & hin nmbulbuhi t & non efurieni : Et plurima tali'a , qu d beatitudinem eo
rum pertinent , qki diligni advent urn Domini ,
inveniuntur . Quod nemo poffxt menfuras tem
perum colliga e , maiiififim efi . Evangelium q'uippe dicit: De die illa, & hora nenio Jcit: ego au
tan pr pojfiblitate intelldis mei dico y neque
'dian j heqc renfe ; neque annum adventus ipftus feiri pojfc y fed Jigna y qua Juni adventus videhdo y & credendo y & expitlare me convenit 3
& credentibus efeam banc rtribuere , ut expectan
tes diligan: advehtum e;u's 3 qki dixit : Hxc omnia
cum videritis y feitote quoniain props efi in jamiis ;
Signa ergo evanglica & prophetic , qua in
nobis completa funt y adventum Domini manije-,
fiant: hani fruflra alii qui quarunt y aut qui caluihnin'tur y dies , r anhos in computo comprehendere quarunt y c um fcriptum fit : Quia niji ab'breviati fultnt dies Uli y non ficrct falva omnis
c'k'o : fed propter electos breviahuntur dies illii
Ccrtum efi tanpus carere computo j quod breviandum ift a Domino y qui teihpor /tituit: Jfppropmquaffe autem udvehtin ejus , cujus figna aiinua videmus ex iisy qua facta fm't 3 f/Je com
pleta 3 '& Herum dicit : His auten fieri incipientibus , Yefp'irabitis , W levabitis capita veftra 3
quonit -appropinruabit redaupti'o ve/ira . Qix au
tem jigii dixit vidatda y manifeflum efi in Evan
gelio fanti Luck: Et Hierufahm calcabitur gentibus , donee impleantur tempoa gentium : box faHum efi , & fieri nutii dubiurn efi . Et infequitur :
it erunt figna in Soley & Lima 3 & in Stellis ,
St in terra freffura gentium: cau/fa, cuxpatlmur

cohfiteri 3 & pah conipellit y ft forte non curet

voluntas T^am in U tempore 3 & figna in a*
lo 3 & pfeuram gentium in terris ab bominibus
vidcri 3 & fuflirieri mahifefium efi 1 Et infequitur :
lArefcehtibus homitiibus pr timore , & cxpettaiione 3 qua fupervenierit univerfo orbi : hulLm patriam 3 nullum locum noflris temporibus non affligi , aut humilia'ri certum efl , ficut dictum efi 3 pra
timore i " expectations i qua fuperVchient univer
fo orbi : & omnia ftgnd , qua fuperius Evange
lium legentibus miiifefiat 3 ex maxima parte com
pleta funt . Quod autem ditlum efi : Et pradicabitur Evangelium in univerfo Muhdo 3 Vj- tunc vchiet finis ': primuni quod ipfms Domini repromiio
talis juit 3 v.t ipft iApoftoli ejus nominis , & refurreitiohis tefles firent in Hierufalem 3 & in fudaa y & in Samaria ufque ad extremum terra : &
ApoflolUs hac autloritte ocei : Sed dico , -quid hon audierunt ? In mhcm ierram exivit fonus eorum 3 & in fines orbis terra verba eori.m .
Item : Tropter fpem 3 qua repofita fl Vobis 3 quam
ntc udifiis in verbo veritatis Evangelii , quod
advenit in vos , ficut & in omni Mundo efi frutlificans 3 & crejeen . Sed ab Apofiolis nuntiata fi
des in gehtibus , nbuit thults perfequutorcs , ut
retenta tardius invalefeeret 3 ut illiid impleretur :
.Ante hac omnia primum in vos manus immittent
fuas 3 '& peffeque'ntur 3 &tradeni vos in Synagogas 3 & in Cuflotias 3 duecnies ad {eges , & ad
Trafides propter nomen meum, ut Uud implere
tur 3 qubd fcriptum erat : Et velociter redificabcris a r.uibus defirtda es . T^am ex 'quo cementiffmt Imperatores 3 Cbrifliani Dei vbluntate efje caperunt ; quamquth pulatim fides caufsa perfecutionis crefcebt in faculis 3 fais legibus Cbrifliahis ubiqe in parvo tempere Chrijii Evangelium
penetravit . Expfitio fane bcti Danielis de hebdomadibus 3 quam vir SanSfus compres tar r.oflcr
Hieronymus expofuit , qualiter doctores ecclefiarum
tradidifi'ent , lettbrcm fufpehdit ; ' ft ipfs doilijfinius vir comptes byter nofier ait , periculofum
e'e de nugirorum ecclefiarum indicare fententiis ,
Zr alteruhi praferre alteri : qiiahto magis hoc letlor facer hon potefl , qtibd magifier facer dubitavit . ^os autem credimns 3 qubd Dominus ait :
Quia caelum, & terra travfient , jota autem unum ,
vel unus apex non tranfiei a lege 3 donee omnia
fiant . Qu'omodo ergo myfterium bebdomtdarum fit
implctum ufque ad hativittem 3 '& paffionem Chrifti 3 admiror ; cum illud , quod in dimidio hebd
mada propheta loquutus efi , dicendo : In dimidio
hebdmada tolletur facrificium meum , " defblationv.m fupplicatio interims, & ad facrificium bbominatio . ergo abhominatio , ft jam comple
ta fuerat 3 quomodo Dominus menet 3 & dicit :
Cum videritis abhominaiionem ticfolatiohis 3 quod
ditlum efi per Danielem Trophct.r/ri fiantern in lo
ro Santto 3 qui legit inlelliga't . Ego autem ne petitinis beatitudinis tua contemptor effem -, hac qiicrzdmaduni fenft , fcripji ad tuam cbaritatem . Tlenius autem dignare nos verbo gratia tua rejri*
bendo infiruere, & letificare :

JOANNES

DE

V, EPISCOPS SALONIT. XXXL

JOANNE

EPISCOPIS

JoitMi ;
& Peirui
bpifcopi
Stlonii
iji'd *
<74

V.

ET

PETRO

pt

IIL

SALONITANIS*

OS duos Epifcopos Catalogi omnes cort

jungunt, & alterum alteri proxime fubH jiciunt . Sed hoc intereft inter Romanum, & canteros Catlogos , quod hi quidem,
ut fiepe dixihiusi e quineto faculo dpofteriores states utrurhqe detrahuht , ille vero ad
feriem Chrnologicam Antiftitum Salohienfium
apte congrentcrqe cum ficculo quiritto utrumque colligavit 3 & ftatuit proximum ab Hefychio IIL > qui y ut fupra monuimus , a Ponzon,ano y & chuteno Catalogis , itemque a
Chronico Pontificali Salonitano abeft , fed infertus eft Catalogis Epifcopalibs tum Romano
tum Salonitano. Ac Rmanus quidem utriufque
Pontificatum inter annos quadrgefimum , & fe-
ptuagefimum quartum quinfti fiecli intirjecit :
Sed cum Hefychitis Iii. anno duodetrigefimo
ejufdem fseculi e vita deceTcrit > ut in ejus Atil
demonftratum eft, ad hhc euhdem annum Toan*
nis V. initia revocare cogimur > nifi forte con
tinuationem feriemque Epifcoporum hoc loco
interruptam putems -, aut Pontifcium liquod
interregnum duodecim ipfos annos tenuerit 5 neutrum autehi dicere aut commihifei heceTe eft i
At vero Petri III. e vita y & Phtificatu deceffio dimoveri nequit ab ano 474 quocum illam copulavit Catalgus Romaus ; nam huic
anno amgi oportet initim Glycerii i qui Petro
proxime ih Epfcopatum Salonitanum fucceflt >
quqe codem anno, ut conftat inter omnes , Im*
pertoris nomen & infignia vel fpontc vcl invitus depofuit . Ita fit , ut his duobus Epifcopis
anni circiter quinqu & qudraginta tribuantur ;
quos liceat mihi arbitrtu meo 3 fie dividere >
& fuos cuique fubjcefCj t Pontifictum Joan-
nis quidem d quinquagefimu'm , Petri vero ad
fcptuagefimum quartum quincti ficculi annum
ptrducam . His enim quravis arbitrariis , ratis
tarnen dermitis temporum fpatiis, &fuis cui
que conftitutis, diftindior erit , ac dilucidior
fiet ordo feriefque rerum, qua; fub tujufque no
mine & Pontifi'ctu, fervatis notatifque annorum
ordinibus, diftribuentur . Caeterum horum duorum AntifH'tum, prxter nomcm, nihil reliquum
fecit vetuftas, & oblivi. In hasc tmpora > quibus iexus eft Pontificatiis Petri , & Joannis tria
potiifimun memorat digiiainciderunt, undealiquid materias ad differendum hiftoria; Illyrica;
& Salonitanse fuppeditatur j himirum duo conci
lia cccu'meriic , Ephcnum & Chalcedonenfc
itemque Attiiana clades & calamitas , quae plcrafque iHyrici & imperii praefertim Occidental^
provincias pervafit-.

CAPUT

PRIMUM.

Joannes V. JEpifcopus Salonitanns XXXL

.

I.

Joannes Concilio "b^dtionali primo adverfui

"floriura habito , itemque fecundo interfuit ,
non autem Epkefino Oecumenico .

NEftorius Presbyter Antiochcnus in locum beftori

Sifinnii Epifcopi Conftantinoplitani fu
fedus anno 418. novam & exfecrandam hirefim
primum clandeftinis colloqus 3 & per ambages
rudium, ac fimplicium animis inftillare , turn palam aperteqe divulgare ccepit . AiTcrebat Chriftum perfona corlftare duplici , & fublata vera
piopriaque divina; cum natura humana conjuntione, eidem per fummam blafphcmiam divinitatem adimebat ; negabatqlle propterea Beatam Virginem elTe Dei matrcm j & Chrtftiparam qui
dem rite appcllari ajebat , non item vere Deiparam. Hie erant flagitia Neftorii . Ad hoc rcItinguendiini incciidiUTti primus omnium accurrit
Cyrillus Antilles ecclefia Alejandrina; , qui de
Ncftorianis blafphemiis tum Moachos >gypti j
ut ab illis fibi eaverentj turn Ccclcftinum fupicmum ecclefa; Hierarcham , ut illas atoritat
Pontificia damaret -, per litteras admonut 5 quem
debita: adve'rfus ilium reve'rentia; cauffa Vatrem
appellat, afleres ex antiqua ecclefiarum confue"tudine ad fedem Apoftolicam refcrri oportere , fi
qua de fide controverta oriaturj fe veto hon aufum efle injufiu Cceleftihi Neftrim bTua communione rcpellerei acfegfegare. fetus 3 inquitj
tedearum 'confuetudo fnadet , utejufmodi res fanClitati tu tommunicentur
'Hon prius au
tem Ulitis Kommunionem palam aprteque deferimus y quam bac ipfa pietati tute indicaremus . Digncris proinde quid hie fentias pmfcribere ; quo
liquido nobis cbnei communicarene nos cum illo
oporteat ; an vero libere denunciare neminem cum
eo communicare , qui ejufmodi erroncam dotlrinam
fovet pradicat . Eodem tempore eftorius ,
ut fibi favorem, & gratiam Cceleftini cohciliaret, ad eum litteras dedit-, iis verbis fententiis contextas , quibus nefata dogmatis impietas
obvoluta hon ita facile difeerni, & corgui poffet. Cceleftihus Cyrilli , ac NeftHi litteris acreptis, cm hon uhus deminoribus, fedEpifcopus urbis regia; , ac fecunda; Roma; > hxrefeos jjjjjf"
nomine ffpeftus in judicium adducendus tfiet > in qut b.
quamplurimos ptui't ex Italia &finitimis reto- if'*' Nenibus Epifcopos ad- Synodum cohvocavit j quo damnau .
plus pnderis, & torit'tis e humero Epifco
porum fehtentia; Pontificia; > c Synodica; acce
de ret . Quare vix dubitadum enTeo-, quin leftinus Joanfii Metropolita; ecelefia; Dalmticas,
qua; d Primatum Italicum Romani Pontificis
pertifteba"t, diem adcohvehiendum ih hrbem cum
Epifcopis provincilibus per litters encyclrcas
cdixeiit. Haec Syhods habita eft anno 450. fub
initium Auguftij & perfidia Neftoriana orhnium
entcntiis damnata eft, &Cceleftinus fuis ad Nefto-

 LS I A

SALONITANA.

brium littcfis denos illi ad refipifeendlim dies lit , de fraude malitia Neftorianorum ccrtior
prjfcfirliv.t , inter qtios nifi prava dogmata trr- fait us , anni tentibs Moftachis , tqilc allabgat , & ambigu dita ad norhirri finccr fdti, rante Pulcheria, Cyrillum Mcmnoncm vin-1
& Patrum dec ta hterpreretur , dcnucia illi culis eximi , Synodi Ephcfinx Aa , & decreta
d i V i n i s myfteriis, facrifque trnnibus , Se ca?t rata elle juflt j ejedoque Nellorio , MaximiaCongreTuque Chriftiahorrrt intcrdium fore . nits ei fubrogatus cft . Porro tres Legati Apoftolici , cum Ephcum pcrvehint , Aftione fe
idcmCceleftinus 3 litteris ad Cyrillum datis , ei
dero poteftatem in Neloriurtl inquiretidi , & la* cunda perhonorificc excepti funt , & Cileflini
rx ih cum feftteotix , nifi rfipifccret , exfcquch* litterae recitat cum eflent , ipil a Patribus acdx, munufquc Vicarii Apoftolici delcgavit. Is clamatum eft: " Tullo Cleflino , Clejiino
Vero i t Pontificiis hndatis obtemperarc , con* euodi fidei , C(le/Uuo cum Synodo concordi , Cfgregata Synodo Alcxandrina m. Nonas No* kflino unvcr/'u Synodus gratias agit . Concilio
Vcmbris duodecim anatlicmatifrnos doctrina; Ne- Ephefioo interfucruht Epifcopi amplius ducenti*
ftorianx oppofuit , quos cum cpiftola Synodica ex Ulyrico Oritntali Flavianus Pnilippcnfium ^
per Legatos quatuor ad Neftorium mifit . At qui Kufi Primatis TheiTalonicenfis perfonam, &
Neftorius eque Legatos Alexandrinos- rcccpit, partes fuftinebat , Eucharius Dyrrhachii , Fc*
eque Cxleftini litteris paruit , atque ut ju- lix Apolloni y Pcrtbius Saltuum ThelTaloni*
dicio Pontificis , & Concilii Romani fubduce- cenfium, Dinatus vcl Donatus Nicopolis in Epi*
ret , Thcodoium Imperatorern interpella'vit , ejuf- ro veteri , Perigencs Corinthi , Theodorus Do*
que indignationem cohcitavit adverus Cyrillum , donx in Epiro veteri , & alii plures . Neque
Vcluti homincm inquietum , feditiofum > oforem- Joannes Salonitanus e Dalmatia, neque ullusex
que publicae pacis , & traRquillitatis , quem Illy rico Occideiitali Epifcopus adfuit, quod, ut
Ncftorii fautores Apollinariflicx hxrefeos infi*- faepe diximus, moris non cflet E.piicporum Ocmulabant > Ad banc difcordiam fedandam , di* cidtr-talium , ut ad Concilia Orichtalium con-*
rimendamque controverfiam , Concilio univer^ vcr.ircnt. Nec vero necefle erat Joannem notali opusefle Thcodofius eenfuit, idque per lit*, ftrum ad Synodum Ephefinam fc conferre , qui
teras Cleftino fignificavit 5 quamvis non expe- jam femel atque iterum in utroque Romano Con*
ahs s fed minime dubitans de aiTcniu Cxlefti'- cilio, una cum Pontifice Maximo, cxterifquc
ni } ipfemet fuis litteris > exeunte anno 450. Epifcopis occidcntalibus , fuam contra Ntftorium Nullui
Dalmaiia
kin. Kah Dcambris fcriptis , .edixit in an
fententiam dixerat ; nihil autetn Ephefi decre- tc
lllyrico
num proximum EpifCtpis, prxfertim Oricntali- tum fuit, nifi quod antea Cleftinus de commu oceidcniabus , conventum in urbem Ephcfi totius Afite ni Occidentalium fententia Roma: decreverat . Ii concibo
ioicrfuili
primariam. Nec vero fua ilium fefellit interpre
Quare Patres Ephcfini profitcntur fe vel invitos
tado voluntatis , t\ confenfiorlis Pontificia;} li
ad condemnandum Neftorium adducitum auclo-*
quidem Cxleftinus ftfltiin atque littcras Impe ritate facrorum Canonum , turn maxime litteris
ratorias accepit . Epifccpos Occidentales iterum Cleftini, quibus de Neftorio prxjudicium
nodut Ko sd Syiiodum Romanam convocavit ; interquos
modo , fed plane judicium idcrnque graviffimurrt
hi Ina , in
qui hero annumerandum cenfeo Joannem Mtropolitain Rom factum elTe fignificabatur , in ejus dadam-iatu
ert Nellf* Salonitanum , qui cum Epifcopis Dalmatic in- mnationcm cum Pontifice Romano univerfa
lerfult ; De communi Concilii fententia iterato Occidentalium Syr.odo confentiente : Coatti , in
hrt .
anathemate perculfa eft hxrefis Nt-ftoHana ; fi- quiunt , per facros Ccnones & epiflolam SanCtif*
mulquc tres Lcgati ad Synodum Eplufinam de- fimi Tatris nofiri , - comminifiri Cleflini, la*
crtti Aicadius , & Projeflus Epiicopi , itcm- trymis fubinde perfufi , ad hgubrem banc contra
que Philippus Presbyter i qui cum CyrilloAle^ tum fententiam necesario venimus . Et fane Ccc-<
taudrino Romahi Pontificis locum tenernt
leftinus illud in primis fosad Concilium Lega
S nomine Epifcoporum Occidentalium Conci
tos admonucrat , ut qua: Roms acia , decrctalio ijiterefiint .
que fucrant contra Neftorium , ea iri Synodo
Sed cum jam Epiicopi Orientales ad diem dicbtn Ephefina ftabilienda j & exfequenda curarcnt ,
tynodus EpheiurH conveniient , non cxpecbtis Romanis ncque in quxftioncm vocari pntcrcnttir 5 id quod
legis ailo thrifti 431. x. KaJ. Julias , Sy- intclligi poteft ex comrnnnitorio Cccleltini le*nica liphc.
insNefto. nudus inclioflta eft, prxfidentc Gyrillo Stdis gatis tradito: .Autloritatem , inquit, Jedis r um da- Apoftolicae Viciirio, ad quam ter citatus Ntl'to- ftnUc cuflodirc deberc mandamus , jiquidem &
mnat ;ruir
Toncilu"- *ius , cum adcTe holuiflet , omnium fentcntiis infiraioncs , qua "pobis tradita nt , hoc loquunliulitm a AniKic prima damtiatus etl , ae depofitus e fo tur , Ht iuterejje convcv.tui debeatis ; ad difceptafautoribut
is'eiio. lio PcHifica!i . Quincio poll die, Joannes An- tioncm fi ventum fitettt , vos de corunt [menta
typo i cum tioclnflHS Epifcopus , qui de indutria alias cx judicare debeatis , non fubhe certam:n . Qwd ft
aliis moras iMtrpotuerat , nc in Ncftorium ami- tranfatt&m Synodum-, & rediijj'e omnes Tptfccpos
cum> & 1<.1 fuam fententiam dictre co- videritis ; reqtiirendum eft, ejualiter fucrint res jige retur j cum fuis E'pifcopis advenit , qui ftatim nitx&C: Idem confirmt Celeftini ad fynodum tumultuario coao Cotrciliabulo 3 Afta legiti
piftola: Direximus pro noftra follicitudine Sxnfos
mas Synodi relcidertint , c Cyrillum , &: Mc- fraTcs j & confactrdotes noftros , unanimes no
ninonem Epbefi Epifcopum - -.mnarunt . Horum bis , & probatiffimos yiros Jlrcadium , " Tropartes tuendas lufctperant Comits a Theodoio jetlum C oepifcopos , & Tbilippum Tresbytenm
*d pravfidium ac tutclam Concilii appofiti -- noram, qui bis , qn.c agcrtur, interfine i & qua
didianus , Si iremeus Neltoriana tabc contacli > a nobis antea flatuta funt 3 exfequcitcs : quibus
qui interccptis Patrum Epbtfinoium litteris onr- raftandum per veflram fantlilatem non r!ubitaitiu:
ftibus ^ Imperatorem contra ipfos 3 cpifto4is ca- afjenfum , quavdo id} quod legitur, videatur pro
Kimniarum plenis adeo incitarunt , ut Cyril
ur.ivrfilis Ecclejia auoritate decretum . Cum Joanne*
lum ac Mtmnonem in carcerem dttrudi jufleriti igitur Joannes Salonitanus de Neftorio idem ju Salonita
nus in u.
Red tandem per fidum homincm , qui mendici ha- dicium pronunciada , quod Coclcftinus Ponti- que
Ro.
fcitu Conftantinopolim prof.-ctus litteras Catho- fex , quod Romana Occidentalium Epifcoporum mina Sy
nodo Ja.
iicoau4>i defas arundine ad Thcodoliuf detu- Synodus^ qucd denique pro ca , qnx Pontificis m
avera
Ne t or i um
Ro

JOANNES

V. EPISCOPUS SALON1T. XXXI.

Romani decretis , & judiciis debetur, obcdienx'u , ratum habendum erat a Patribus Ephefinis,
hrhil profedo cauflxfuit, cur Ephefum ad Con
cilium (Ecumcnicum adiret i inquodeadis, &
decretis Romanis j quibus jam ipfe fubferipferat , nihil immutari oportebat . Cxterum quamVis Joannes nofter Synodo Ephefinx per fc ipfe
non interfuerit, per Legatos tarnen fedis Apoftolicx interfuit i quippe qui non folum Cleftini, fed ctiam Occidentalinm Antiftitum legatione fungebantur.
in.
Rearmes Eccleftam Dalmaticam ab hxreft Heftoriana & Telagiana imMam fervavit.
N Ephcfino Concilio non modo Ncftoriiim ,
I fed etiam Pelagium , & ptrniciofum atque
impium utriufque dogma damnatum efic audor
eft Profpcr in Chronico: Congregata <pud Ephe
fum plufquam ducentorum Symao Sacerdotum , ^ftorius cum omni barefi nominis fui , & am multis Telagianis , qui cognatum fibi dogma iWPabant,
inSyoodo damnatur . Ac Neftorio quidem inMonafterium
Eph n detrufo , ac poftea in cxilium cjedo , qui poft quinfloHe^Ve- quennium miferabilem vitas fortitus eftexitum,
lagiai da- vermibus exefa , ac putrefeente lingua, qua; nemuatui. fara aC facrilegas in Chriftum De um , ac Dei*
param voces jadaverat , fautorum Neftorii ar
dor, ftudiumque deferbuerat 5 & quamvis inter
Joanncm Antiochenum , & Cyrillum Alexan
drinern > ac partis utriufque Epifcopos fimultates Neftorii califla fufeeptz aliquandiu manferint y
ha* tarnen audoritate atque opera Theodofii inlerpofita , itemque magni illius Simconis Stylitx interventu , demum fublatx fuot ; & Joan
nes ejurata Neftorio cum Cyrillo in gratiam
atque amicitiam rediit . Interea Theodofetus
Epifcopus C'yri , qui nihilo fegnius , quam
Joannes, Neftorii patrocinium fufeeperat, Ncftorianx dodrinx propaganda: ftudio incredibili
Theod ^a8ra^at* Hanc ut in ecclefiis Occidentalibus
trim fa. difleminaret, ad primarios Italix Epifcopos Metor .Nefl. diolanefem , Ravcnnatem, Aquilejenfem Epi*
ftolas feripfie > in quibus acriter vehementerque
oppugnalis Capitula , five Anathema'tifmos riliianos> quos x Apollinaris perditiflmi hstrefiarchx officina depromptos efle imprudentiflime ajebat, legentium nimos a Catholica veritatc fenfim pedfctcntimque ad dogma Neftorianum
abducebat . Hujufmodi litteras ad eos > quos
dixi, Epifcopos ab e datas fuifte teftatur Theo-
doretus inepiftola, quam poftea fcripfit ad Do
mnum Antiochenum Epifcopum . Hinc conjici
poteft Thcodorctum , litteris incamdcm fenten-tiam feriptis , aggreflum eTe ad follicitandos
joinnefti alios quoque Epifcopos, acprxfertim Joannem
Siiooiti Salonicanum, qui inter illuftriorcs eceleix Oed
num hete- tienta 1 i s Antiftites haud infimum locum obtinc
jj^rcJi- -bat; nam eadem via olim ad labefadandamec
lue.
clefiam SalonitaUam graflatos fuifle accepimus
Eufebianos , litteris e concilibulo falfe dido
Saidiccnfi datis ad Maximum Salonx Epifco
pum, quern ad fuas partes fllente mendacio
pertrahcre conabafuur , rati ex illius Ecclefix
& Epifcopi acceffione vel plurimum additumiri
ad dccus> & prxfidium fadionis Arianx. Hoc
vero credibilius eft Theodoretum per fuas lit
teras tentafle nimos Epifcoporum non Italix
modo , fed ctiam Dalmatian , aliarumqe provinciarum; quod fufpicio eft iiidem Theodore

ti litteris in Hifpania etiam difperfa fuifle femina ilia hxrefeos Neftorianx , qux jam pullulafcere, & latius in dies ferpere conqueruntur Vi
talis & Conftantius Hifpanorum Epifcopi in fuis
adCapreolum Carthaginienfem litteris : Sunt hie
quidam i inquiunt , qui dicutit non deber dici
Deum natum ; nam & hac eft fides eotum , hominem purum natum fniffe de Maria Virgine , &
poft bxc Deum habitaffe in Ce. Verum enimvero , ut aliquos in Hifpania impii dogmatis
fcttatores , five Thcodoreti , five lterius e gregalibus Ncftorianis opera atque inftigatione nadus fiierit Ncftorius, nullos ccrte invenire po*
tuit, qui fc ad impurifTmam illam feftam aggrcgarcnt, ncquein Italia, neque in Dalmatia,
neque in tota Occidentali ecchfia . Nam tres. illi principes Italix Epifcopi , ad quos nominatim
fcripferat Theodorettis , adco illius litt^ras arcrfatifunt, ut ne refponfione qmidem dianas cfTe
putaverint . Siquidcrn Theodoretus, qui 4 uis
litteris ad illos Epifcopos miilis commmort in
epiftola ad Domnum Antiochenum , quid refponl ab ills acceperit nufquam commmort
vel certc fi qua refponfio ab illis reddita eft ,
ejufmodi fuit, ut fux ilium audacia, uarumque
litrerarum pniteret , proptcrea non putavit
in rem fuam efle illorum ad fuas litteras refcripti mcminifle 5 id quod animadvertit Baron i us
Annal. Tom. V. ad an. 431. 2. 17p. Sed quid
Uli refcripferint , ipfe filet : oftentajfet utique &
ptotlamafj'et , ft quid in Cyrillum iidem Epifcopi
refcripftent . Sed ab illis epercv.jftts ( ut par eft
tredere , ) ne fux effet proditor temeritatis , qua
refcripferint conticcrc fatius judicavit . Nihilo
fecundiorcs aures nacla eft in Dalmatia impie tas
Ncftoriana, feu litteris Theodoreti , feu feriptis
fautorum Neftorii perlata; adverfus quam Joanhes Epifcopus , cum egregie pugnalet ipfe in
Concilio Romano, tum meHtcs animofque Dal- , , ,
matatu m accurata Catholici dogmatis cxphiatio- OcciJen, & falubcrrimis prseceptis prxmunierat . Ira Jj'|* * c
hsrefi Neftorii e Dalmatia totoque 'Occidente , Deg- *
undique exclua > in iis regonibus, in quibus exor- lte
ta ac propagara fuerat} Vel interiit , Vel confc- remptr"
nuit; Se quamvis non ufque aboleri , & ex* !
tirpari poti|erit, quin plurcs identidem furculos
emitteretj, & in alia ex aliis loca proferpens adnoftram ulquc xtatem permaneret , etiamnumque
apud quofdam OricntaliUm vigeat 5 nulls tarnen
ex ca ne tenuis quidem afflatus ad labefadandam ecclclam occidentalem permanavit^ quam
vis Hifpania ab ea contagione omnirto intacta
non fuerit. Cujus quidem peftilentix a Dalma
tia , cxterifque Occidentalibus provinciis averfx propulfatx laus prxcipua tribuenda eft potiliimum Epifcopis Illyrici Orientalis , ac prxfcrtim Macedonici , quod veluti quoddam propugnaculum Fit Ncftorianis oppoltum atque
objedum , ilferum , quos dixi , Antiftitum ,
prxfidiis , cuftodiis , vigiliifque munitum ; ne
qua illuc nefaria illa hxreis irrumpcret , inde
vero in Dalmatian) ItaliamqUe pervaderet . Nam
Flavianus Philippenfium Epifcopus > idemque Rufi Theifalonicenfis Metropolitx Legatus in frequentiflimo Patrum Ephelinorum conventu teftatus eft omnes omnino Epifcopos dicefis Macedoniex ab infanis Neftorii opinionibus longif"fime abhorrerc j eormque ifincera incorruptxque fidei prxclarum teftimonium tribuir Cyril
lus in fuis ad Cxleftinum litteris: Scit nilnlontinus hoc quoque fantlitas tua , nempe commen
ta lius Orientales Epifcopos non probare * fed

?4

cei SiA

s al nit an a; ;

bffendl os, diqhe doler , &" prHeipke Macedonia fiantiriopolim ob fufeipiendam in matrimhitm *
doxiam Tbeodofti prineipis filiam venit ; dataque
Epifcopos
Harrcfi Pelagians mulforum Pontificum , & pro muere foeiis fuis tota lllyria <, celebratis nu
Cbhciliorum cenfuris cohfixa, & recenfifTimi Sy- ptiis ad fua regna 'xum uxore receft . Nuptias
nodi Ephefina decrctis damnata adhuc vigebat, Eudoxia? tanto pretio ftetifle Valentiniano quetr harcbatque in vifceribus provincia; Aqtiikjenfis ritur CafTiodorus b. n. Ep. 1. , & turpem ilu'cor prope a finibus Dalmatia: 3 ut ex epiftob Leo- lam danti pariter atque aeeipiehti provinciarum
joinni Kris Magni ad Ja'nuarium Aquilcjcnfem poft an- paftionem Placidias adferibit } qus , ut Eudou proito num quadrefmum *^ aeculi data > fa-tis xiam fibi nurum adfeifeeret, tarn multas, tambit*.
pcrfpkue colligi potefti Quaproptcr cum utrirt- que illuftrcs proviheias ab imperio Occidental!
que periculum ecclefia: Dalmtica imminerct , diftraxerit . ^ denique fibi amifone illy
ab Oriente quidem a Neftoriariis ab Occau rici comparavit y fafiaque eft conjurado regnanvero a Pelagianis, Joannes Metropolita utroquc tls , divifio dolenda provirteiis . Ita Illyricum ,
oculas convertere^ & curarti c vigilantiam in- quod poft Thcodofium bipartito divifum par
tendcre neceffe habuit , alterutris ad fidem tim un ins i partim alterius Impertoris dominaDalmatarufn depravandam aditus pateret . Inte- tum fubkrat , rurfus in unum coaluit , & fub
diem obiit Cccleftinus an. 431, vin. Idus jus ditionemque unius Prineipis rediit . Hinc
Aprilis , qui ut primus omnium Neftorianam intclligi velim notitiam dignitatum utriufque im- njot|b
damnavit, lie hihilo fegniusjquam Dcccflores, perii } quam fub Theodofio juniore imperante DSnit.
ad Pelagianam haerefim f ejulque reliquias pro- vulgatam ee omnes confentiunt, ante hunc an- "iJiri"r'i.ue
fiigandas omni ftudio operaqoe incubuic . Nec num nuptiafque Valcntiniani & Eudoxise con- "oniVript
Vtro in utrifquc haerctieis vcl pcrfequendis 3 vel fetam fuiffej quippe qua Illyricum Occidenta- ,n,e 1Ib
Je ab Orientali diftinttim exhibet , atque hoc Dum4>7'
ad faniorem mcntem revoeandis, Sixtus in lo
cum Ccckftini ftibrogatus , a majora m fuortim quidem Orientis } illud autem Occidentis im
exemplis v'eftigiis difeeffit, egregieque perfe- perio attribuit . Cterum Illyrici Occidentalis
lit , quod Profper Aquitanus in fuis adverfus poffelo Imperatoribus Orientis nec pacata fuit ,
CafHanum Collatorem commenlariis optabat : nec diuturnaj nam barbari in eas provincias efi'onfidimtts Domini proteiiiom prajlandum , ut quod fufi omnia vaftarunt , & paucis poft annis in
vpcratHi eft in Innocencia 3 Zofttno Bonifacio , eorum ditionem ac potefiatem non modo Illyri
taleftio , perctur & in Sixto , & in /odia cum, fed etiam imperium Occidentale concefltj
Dominici gregis hac fit pars gloria huic refcrva- ut mihi quidem eque facultas, eque fpatium
ta ptftori ; ut faut Uli lupos abegere trtanifeftos , Theodofio fuiffe videatur provincias illas ordiita hic depellat occultes &e. Dum Ccckftinus nahdi ad normam imperii Orientalis , aut deRemnam ecckfiam regtbat , vir quidam illu- feribendi , mittendique ex Oriente novos magiftris natione qiiidem IHyricus , fed Dalmatians s ftrats , qui earundem regimen fufeiperent j adeo
an aliunde ex Illyrieo oriundus- iricertunr > cfli brevi confecuta eft irruptio Hunnorum , & cla
Pctro nomen fuit j infigne rcligionis ac munifi- cks Attilana, de qua pro hujus loci , temccntix ( monumcntum in urbe poftcris rcli- poris ratione pauca dicenda funt.
quit. Is ab incunrc atate Romamfe cortulera,
& in Cieiicalcm militiam cum nomen dediflet 3
J. .
per omnes ordinum gradus ad Presbytcratum
fcehderaf j ex ampio , Ce copiofo patrimonio, tlunni Tannoniam ingreffi excindunt Sirmium cU
flu e- cjod fibi jure hasreditario obtigerat 3 tcmplum
vitatem primariam illyrici Occidentalis . xc/nertf iiy- opere orrituque vifendum in monte Aventino
dio urbis y & ecclefia Sirmienfis crevit jurifdiclio metropolitica Epifcopi Salonitani.
maoift'ti. extruxit , & Sabina; martyris titulo conebytcri
crari voluit , ut fhtur vetus inferiptio his
g"gu.n verbis;
DE Hunnorurii origine t & antiqufs fedibus ,
ib urbe
1;
1
progreflonibus Se victoriis , irruptionibus init,0f
monumen.
Culmen vfpoftolicum cum Cleftintis haberet
ium.
in Syriam > & Illyricum Orientale alio loco di- progrefTrimus i & in tota fulgeret TLpifcopus urbe ,
ximus . Primo n Europam adventu viclis Ala- k00"*
, tule mirarf ; fundavit presbyter urbis
Illyrica de gente Tetrus j vir nomine tanto
fiis 3 fubais Oftrogothis , Daciam veterem ul
tra Danubium oceupaverant , & Vifcgothos ,
Dignus y U* ab ortu Cbrifti nutrient in aula,
Tav.pcrtas locupies , fibi pauper j qui bom vita qui earn irtcokbant , exceder cocgciant . Cum
in hac regionc fub Regum Principum fuo*Trafentis fugiens meruit fperarc futura .
rum imperio confedifllnt , iderttidem Danubium
Dum Joannes ecclefi* Sjlonitanae prserat i Dal
matia Sc. Illyricum Occidentale in jusditiohem- tranfgreH Romanas provincias excurfionibus &
uc imperii Oricntalis conceffit . Anno fiqui- Introciniis infeftas habebant, fa^pe etiam mcrce*em 457. Vakntinianus HI. Auguftbis Occiden- de condudi in Romanorum exeicitu militarunt.
uwi-- tis Cotiftarttinopolim profeclus, cumEudoxiarh Ita fe Romanis , alias infenfos , alias amicos (lyricum
BccIdeT
"cciden- Theodofi filia m jam pridem fibi defponfam in bucrunt -. Ex hac gente i qua trans Danubium
t.le V- matrimonium duxiflet > provincias Illyrici Oc- longe latcque dominabatur > pars aliqua in Pan
lentini*hui II!. cidentalis Dalmatiam 3 Saviam , Noricum utrum- nonia inferiori fedes agrofquc adhuc retinebat$
irnRulii que & duas itiderri Pannonias primam V ieb quam regioncm initio quidem fere totaminfedead imctmdam ad SoCeri imperium adjunxit , five ut rant 5 fed indidem ab Gothis , & Romanis cx<;n'urn
tieniii. Theodofio, per quern in Occidentale imperium pulfi fucrunt anno 427, ut tradit Marccllinus in
reftitutus fuerat> pro ejus in fe mentis id gra1- Chronico, itemque Jornandes Hb. de rebus Gotiae refer ret ; five quod eas regiones crebris bar thicis . Anno 441 principatum in Hunnis obtibarorum excurfionibus expoGtas tueri fe pofle nebant Bleda, & Attila fratres , qui cum ante
diffidcret j five.demum> Ht hoc veluti paclum feinem annos Rugila, quam aiRuam, &Roipro nuptiis Eudoxi* pretium Theodofio folve- lam vocant , ejuidem gentis Regi fuccelfllTent ,
ret . tradit Jornandes lib. de regn. ac temp, pacem cum Romanis, & amicitiamad hanediem
iutcvlfionc: Valentiniams Imperator - coluerant . Hi feu prsdandi > fiye imperii ampli
fican*

JOANNES V. EPISCOPUS SALONIT. XXXI.

ficandl cupiditate incenfi , ingenti ex Hunnis
Sirmiitm exercitu conflato, Romanis bellum inferunt, Daifm,rpPe- nubium trajiciunt, & pofl: Thraciani ac Macliam

gnitas , & jurifdi&io urbis Sirmienfis iifdem,

quibus definiebatur Illyricum Occidentale, regionibus circumfcripta eft} & Praefctura Pranoria-

d- depopulates, in Illyricum Occidentale effufi Panmum an. nonjam vaflant, & cum alias civitates, tum ve 44'" ro Sirmium urbem Pannonia inferioris baud Ionge a confluentibus Savi & Danubii fitam , actotius Illyrici Occidentalis principem,funditus evertunt . Excidium Sirmienfe Scriptores omnes referunt ad hatte Hunnicam irruptionem , de qua
Marcellinus Comes in Chronico apud Sirmondum: Tndiione vor* j &Cyrofolo Confule (quibus duabus notis Chronologicis infignitus eft annus Chrifti 441. ) Hunnorum Reges ( Bledam Si
Attilam) numerofis fuorum mititibus in Illyricum
irruie ait ; , Singidunum , aliafque civitates , oppidaque illyrici plurirtta eXcidijfe . Sed
quia hie Illyrici depopulatio duos annos tenuit,
idcirco Profper in Chronico illam in Confuaturn Diofcori, &Eudoxii conjecit, quicongruit
turn anno 442. Hunnis , inquit , Tbraciam , &
Illyricum fava depopulation vaftantibus , exercittis , qui in Sicilia morabatur , ad defenfionem
Orientailum partium revertitur . Theodolus quippe , qui adverfus Genfericum Sicilia; potiunda;
cupidum in earn infulam mximas copias trartfportari juflerat, illas revocavit , ut Orientiprep,e lb lidio eflent , Hunnorumque impetum fifterent,Hunmi repellerent. Deinde ad Bledam Attilamque Ledtupi** atos mifit , qui auri pondo fex millia illis perfolverent, & mille in fingulos annos tributi no-

na Ulyrica Sirmio adempta Theflalonicam in Macedoniam translata fuit , eique julTum eft fubefle
Illyricum Orientale . Nam Occidentale Illy/icum, amifla propria Prasfeftura , in jus poteftatemqtie concept Prefecto Pretorio Italia: , qui
per Vicarium Sirmii conflitutum , fex illas modo nominatas' provincias Illyrici Occidentalis
qua; in unius dii-ccfis corpus coaluerant, adminiftrabat. Exinde Sirmium , amplima illa lateque fufa per omnes provincias Illyricas jurifdictione contraer , id tarnen juris ac dignitatis
retinuit , ut caput eflet, feu civitas primaria totins Illyrici Occidentalis. Porro que propernodum patuit ecclefiae atque urbis Sirmienfis jurifdictio j nam quemadmodum Sirmienfi Prefecto
Pretoriarto Illyrico, ac deinde Vicario Prefcfti
Pretoriani Italici in iis, qua: ad politicum re
gimen pertinent 5 fic etiam Epifcopo Sirmienfi in
iis, qua: ad ecclefiailicam adminiftrationem referuntur , primum quidem tocum atque integrum
Illyricum, portea vero pars il litis Occidentalis
fuberat . Hoc tantum interfuit inter Prefeclum
feu Vicarium , & Epifcopum ac Primatem Sirmienfem, quod hujus jurifdiftioni exempta erat
Dalmatia, quam ad Primatum Italicum Pontifieis Romani pertinuife diximus; nulla autem fuit
Illyrici five univerfalis , five Occidentalis provincia, qua; Prefecti, feu Vicarii Sirmienfis im*

mine pollicerentur, ut pecunia deliniti , pacatique

exercitum barbaricum e Romanis provineiis deducercnt : Cogitur ergo Theodofius , ait Paullus
Diaconus lib. 14. , legationem Attila mittere , &
fex millia librarum Jiuri pro receffu pr&bens , mille librarum annuum tributumperfolvere pollicctur .
In has aliafque conditiones cum pax conveniffet, Attila cum Bleda fratre per aliquot annos
nihil moleftiae > negotiique Romanis exhibuit,
& ad gentes Septentrionales fubjugandas arma convertit . Porro Sirmienfis urbis everfionem vel in
annum 441. vel in proximum confras licet : utroque enim Hunnica tempeftas modo hue modo illue efFufa Illyricum devaftavit; nee atis conftat,
utri horum annorum Sirmienfe excidium adferi*
bi oporteat .
sirmii
Sirmium civits Pannoni* inferioris feuSaviai
ktbfi fre- nter Dravum & Savum, clara olim & nobilis ,
JJeUtf. incolarum numero , aedificiorum magnificentia ,
divitiarum copia longe preftantiTima , quam Amrftianus Marcellinus Civitatum matrem , Herodianus in Maximino inter civitates iflius regionis
omnium maximum vacant , ante divifionem Ulyrici Orientalis > & Occidentalis , arx fuerat ofnnium Illyricarum gentium , & domina totius IIlyrici , quippe cum fedes eflet Praefecti Prastorio
Illyrici; quem Magiftratum inflituerat Conftantinus Magnus, eique omnes provincias Illyricas
lubjecerat . Quare Anemius Epifcopus Sirmienfis
in Concilio Aquilejcnfi anno 581. ajebat: Caput
Illyrici nonnift civitas Sirmienfis : 8c J uftinianus
Novella xi. ^intiquis , ait , temporibus Sirmii
"Vrxfeuram fuiffe conftitutam > ibique omne fuiffe
Illyrici fafligium , tarn in civilibus , quam in Epi*
fcopalibus cauffis . Sed Arcadio , & Honorio imperantibus, cum bipartito divifum effet Illyricum , & pars Occidentalis feilicet Dalmatia , Savia, utrumque Noricum> utraque Pannonia imperio Occidentis contributa , pars vero Orientalis ex duplici diaecefi Dacica , Macednica conftans ad imperium Orientis adjunda fueritj di*

perio non continerctur . Itaque civitas eadem erat Daimfafligium Illyrici, ut loquitur Juftinianus , ,U
in civilibus , quam in Epifcopalibits caufjis ; nam
Magiftratus Ecclefiaftici ad normam civilium ,
pro dignitate ac preftantia urbium plerumque
defcribi & inftitui folcbant , fie prorfus , ut ci**
vitates primaria; quemadmodum imperio , fic Scerdotio caeteris minoribusantecellerent , acpra>
eflent. Quare unus idemque Epifccpus erat urbis
parcia; Sirmienfis, & Metropolita provincia:
Pannonicae , & primas totius Illyrici , quem Magiftratum Greci Exarchum vocabant . Caeterum
mukis annis , antequam civitas Sirmienfis cum
Prefectura Prtorianalllyrica Theflalonicam translata dominatum Illyrici amitteret , ecclefia Sirmienfis jus potefhtemque primatialem intra fines
Norici, Pannonia;, Daciae, Matfiaequecontraxerat ;
quippe cum omnes provincias Illyrici Macedonici ante Concilium Sardiccnfe fubeflent Mctropolitx ac Primati Thcflalonicenfi , cui deinde etiam
titutum munufque Vicarii Apoftolici Pontfices
impertierunt . Hujus rei teftem habeo fane idoneum Aetium Epifcopum , qui alloquens Patres
Synodi Sardiceniis haec dixit Can. 6. K(on ignottfis, qualis & quanta fit Thealonicenfiut Me~
tropolis . Sape igitur ad earn confluunt ex aliis provinviis ( feilicet Macedonia;) Vresbyteri & Dia
coni . Provincias atem poft divifiortem Illyrici
Orientalis & Occidentalis Theflalorticenfi Prima
ti fubjeftas enumerat Nicolaus Papa epift* 2. ad
Michaelem Impcratorem . Oportet veflrum imperiale decus , quod in omnibus eccleftaflicis Militatibus vigere audivimus , ut antiquum mor em , quem
noflra ecclefia habuh , vcflris temporibus reflaurare dignemini : quatenus vicem , quam noflra fedes
per Epifcopos veflris partibus tonflitutos habuit ,
videlicet Tbe'alonicenfem , qui ^ fedis vi~
cetn per Epirum veterem , Epirumque novam , at'
que Illyricum , Macedonians > Thejjaliam , jtebajam , Daciam ripenfem , Daciamque Mediterra , Myfiam > Dardaniam^ & Tr&valim , bea
to

pr;mati
srmeofl
> d*
indefoium
"'iMyncumdib.
,cr^"

CCLSIASALNITANA,

to Tetro idpofloiorum Prineipi contradicen nulltts interceflcrant , cum Hunni Pannonlam vaftaruflf t
pr/efumat t
& Sirmium funditus cverterunt ; quo temporis
Ergo Sirmium , antequafn ab Huntlis diruerc- Intervalle Thcodofius gfavioribus negotiis di*
tur, civitas erat princeps domina totius l- fterttus vix llbulffe fpatium videtur cogitandi
lyrici Oceidentalis , & fedes Vicarii Praefedu"- de Illyficis illis provinciis ad imperium Orienra Itlica; , ac Primatis ccclefiaftici y ad qos tale adjundis y V decribendi creandique Magi
e provinciis y & ceclefiis Oceidentalis Illyrici ftratus, quibus lllarum procurationem commitappellari, referrique graviores cauflx 3 & fum- teret. Quare verifimilius eft per eosahnos nihil
rn rcrum eiviliur , atque eceltiafticarum - immutatum fuiffe de regmine earundem prolebat . Sirmio autem exeifo y u traque dignitas vinciarum , & interea per eofdem live Confu jurifdidio, fi Juftifliahutn audimus , devoluta lares , fire Corredores, ac Praridcs admniftra*
eft ad Primatem Theffaloniccnfem: Cum enim , tasfuiffe, quos antea Valentiniarus conftituerat .
ait Juftinianus Novella coriftit. xi. , in anti>- Addc, quod temporibus illis Illyrictim Occidcntuis temporibus Firmi (Sirmii) Trxfetlura fue* talc crebris barbarorum irruptonibus expofitum
rit confiituta y ibique fuerit Illyrici faftU erat , & Pannorriam magna ex parte Gothi atgium y tarn in civilibus y quam in epifcopalibus que Huni Imperatorum permiffu ihcoleban
tauffis ; poftea autem Attilanis temporibus ejufi- jus cauffa fuir , ut ante annum 437. ideft antlem locis devaftatis y Apennins Trtefeclus * te Illyricum Occidentale ab imperio Occidentorio de Firmitana ( Sirmitana ) ciyitate in Tbef- tali divulfum , & conjundum cum Orientali ,
falonicant profugus venerat 4 tunc ipfam Trfe- quando Notitia digniratum utriufque Imperii
fttram 3 & Sacerdotalis bonos fecutus eft : & confeda eft, Vicarius ex Italia Sirmium mitti
Tbealvnicenfis Epifcopus non fua autloritile , defierit ; id quod Guido Pancirolus animadfed fub umbra Irafefinr* meruit aliquam prero*- vertit, atque hanc rationem reddit , cur in eaSirfeinC gativam . Quodait Juftinianus: in antiquis tem* dem Notitia Vicarii lllyricis occidentalibus Proftropo- perfbus Sirmii Prtjctluram fuie conitutam , vineiis prapofiti neque nomen , neque officium
*$ ibique omne fuie illyrici fafligium , id refervi reperiatur. Hadem cauffa effe potuit , curTheofe' tiportet ad aetatem atque imperium Conftantini dofius nullum Magiftratum inltituendum pHtavcobi pot- Magni, qui cum quatuor Praefedos Pritorianos rit, qui fu m ma audoritatc praseffet univerfo II"''fr*? inftituiflitj Horum uni , qui Prafediis Prtorio lyrico Occidentali , cujus maximam partem barWiccnfm Illyrici dicebatnr, totum atquc integrum Illy* bari aut devaftaverant , aut occupabant . Qua- ApenilBt
tnoiiaii ricum fubjecit, cjufque fedem Si curiam apud propter tantum abeft, ut Apenrtius ille, quem eSirmiend
Sirmium collocari itifft , qua ex urbe bujus Pr- Juftinianus poft Sirmium excifum Theflaloni- iUe Pfdfui.
fdi p'oteftas, atque juiifdidio m omnes Illy- cam protugiflc ait, Prseledus Pratorio fuerit , erat *tici provincias lohge lateque diftendebatur . Nam ut ne Vicarium quidem Praefedi Italici fuifle p*"*rJ
}>oft divifionem Illyrici Oceidentalis, & rien- exiftimem, cum jampridem is Magiftratus apud iu*HCr,ae
talis , Illyrica Prasfeduia cum ThelflUonicam Sirmium conftitui defiifTct . Non igitur e Sir- f Vic*frnjala effet , Sirmium cum provinciis Illyrici mienfi excidio Praefeftura Prartoriana Illyrica ur- "^
Oceidentalis in jus, ditionemque conceffit Prte'- bi Tbcffalonkenff obvenitj ut judicare, & in- " Frfedi Pmorio Italia? qui fuum Sirmii Vicarium nuere videtur Juftinirtus ; earn quippe jamdu- *' *'
cor.ftituit , atque Illyrica; hujus dicefeos re- dum Theffalonica obtinebatj attamen hujus ur*
gimini prafeeit. Sed fallitur Juftinianus, cum bis dignitas auda eft acceffione Illyrici Occipoft eladem Attilartam y ait Prafeduram Pra> dentalis atque nova dicefis ad das priores
torianam Sirmienfem , qua tum nulla erat > Macedonicam, & Dacicam adjunda , Pra;fedi
Jf^**.J*" -Theffalonica m migrtffe, &cum *Apennium y qui Pranoriani Thcflalonicenfis jurifdidionem ameofrigtur. Strmioprofgus Thcffalonicam fe reeeperat, Pra?- plifieavit . In hanc eandem fenteritiam aedpias
fed um Pretorio vocat . Si quls enim tum Sir^- oportet, qua; Juftinianus fubjunxit de Sacerdotal
mit Magiftratus fuit univerfo Ulyrieo Occiden- /*' honore fecuto ipfam Prafecluram . Ante Sirtali pTepofitus, is certe non Prxfedus, fed Vi- mienfis urbis everfionem Epifcopus Theflalonicarids Przfedi Prxtorio Italix fuit . Idem ante cettfis titlum gerebat , officioque fungebatuf
nos anirriadverterat Carolus a S. Paulo lib, 5. Primatis, &. Vicarii Apoftolicij non ergo tum
Geograph. Sacra; . At fotfan obfervas Jufiinia* primum haec dignitas, &poteftas longe amplifmm Sirmio non tantum fedem Vicarii y fed Tr<t* lima illi aceeffit, cum ecclefia; Sirmienfis Mefcfti Illyrici thronum tribucre ante Attila tempo* tropolitica , & Primatialis dignitas urbis inra; ejufqttc verba ita perfpicua effe fateer , ut bis teritu extinda cftj fed quae Primati Sirmienft
nulla alia tribui pojfit fignificatio ; fed quomodo luberant ecclefise , in jus ditionemque migraiftud flare po$t cumveritate hiftori , qute paim runt Primatis Theffalonicenfis . Cartcrum ea condoett Tbealonicam ante Attilanam depopulation fecuta funt tmpora seque Illyrico atque Impencm primariam fuiffe Illyrici , fedemque Prafei, rio occidentali exitialia , ut Praefedo pariter
ittfuo foco dicemHs y equidem non video; unde Primatique Theffalonicenfi facultas defuerit ju
ra hoc andiendum ejfe Juftinianum arbitrer. Scio ris ufurpandi, fuaquepotcftatis, procuratioequiderh Valcntinianum quinquennio ahte cala- nis extendendae in cas provincias , atque ecclemitatem Sirmienfem ceffiffe poffeone Illyrici fias, quas fublato Vicario, & Primate SirmienOccidentalis, lludque thididiffe Theodoilo O- fi, adepti fuerunt, quippe cum relidae properientis Auguftoj fed nufquam memorias prodi- modum effent excurfionibus & direptionibus
ditum invenio Theodoium aut Prafeduram II- barbaricis , tandem fub barbarorum impelyricam Theffalonica; dtmptam ih antiquam rium , tyratinidemque cecidtrint . Juftinianus
ledem urbemque Sirmienfem reftituiffej aut rto- cum patrim fuam , qua; Juftiniana prima diVum Prarfedum Pretorio creaff, qui Sitmii jus da cit, quibufcumquc poflet rebus augere, atdiceret, & proximum ab Impcratore dignitatis que ornare vellet, Principatum civilem , & ecgradum. adeptus toti Occidentali Illyrico * clefiafticum totius Illyrici in cam transferre ftatffct. Ab Illyrico Occidentali in jus potefta- tueratj id vero efficere non poterat , nifi quantemque Theodoi transluto vix quinqu annj tum patriae ucc adderet dignitatis atque ornamenti ,

JOANNES

V. EPISCOPUS SALONIT. XXXI.

menti, tantundem Theffalonica detraheret. Nc

igitur huic amplifllma civitati parum aquus
fuiffe argueretur, videri voluit non illi, quod
fuum effet ac proprium, fed quod adfcriptitium
erat & aliunde accerfitum adimerc; perinde qua
il Theffalonica aceVeviffet e ruina Sirmii quidquid habebat dignitatis atque amplitudinis ; hujus vero civitatis Epifcopus hoc folum praftant ior effet cxteris , quod fub umbra /eftu Sirmienfis meruerit aliquant prarogativam .
Verum enimvero Juftinianus Prafefto, & Epifeopo Theffaloniccnfi non folum dicefim II
lyrici Occidentalis , quam adepti fuerant poft
Sirmium cverfum , fed pratcrea integrem dice
fim Dacicam fubtraxit , quam jure antiquo obtinebant , & utramquc cum Prefectura Pratoriana Illyrica , itemque cum Primatu ecclefiaftico Illyrico Juftiniana primae attribuit . Ita
ille dum Prafcfti, 8c Epifcop Theffalonicenfis
antiquam propriamque auctoi itatcm , &praftantiam verbis extnut, ne quid de illa videretur,
feparatione Prafeftura & primatus Illyrici , diminutum effe , hiftorici parum finceri officio
fungitur. Sed hac alias; ad rem noftram propius acccdamus.
Cum ergo Epifcopus Sirmienfis effet dem
Metropolita Pannonia , & Exarchus five Pri
mas Illyrici Occidentalis, poft urbis excidium
ejus quidem Exarchalis jurifdiftio translata eft*
ut diximus , ad Primatem Theffalonicenfcm ;
poteftas vero Mctropolitica tripartito divifa ,
partim Laureacenfi , partim Aquilejenfi , partim
Salonitano Metropolita obtigiffe dicitur . Iddocet Carolus a S. Paulo lib. j. Geograph. Sacra :
Fatebor tarnen Sirmio ^ttilx temporibus delete ,
auftoritatem Metropolitanam alio translatam fuif
fe , partimque Laureaco , partim *Achrid<z , par
tim Salonx datam mihi yideri . Emanuel Schelftrate e Sirmienfi feu Pannonica provincia acceifioncm aliquam faftam effe ad jus provin
ciale Aquilejcnfis Metropolita: cxiftimat ; idem
Petrus Cantelius , & plures alii confirmant . Ajo
cquidem poteftatem Exarchalem Epifcopi Sir
mienfis ademptam Epifcopo Theffalonicenfi , ad
quern fuerat translata , poft annos fere centum
ab excidio Sirmienfi , attributam fuiffe Achrida, five Juftiniana; primae; at nego partem
ullam juris Metropolitici , quo gaudebat Epi
fcopus Sirmienfis, derivatam fuiffe in Achridanum Archiepifcopum , five Primatem . Ea quippc civitas primum a Juftiniano donata fuit ti
tulo jure tum Metropolitico , tum Exarcha
li , cum antea utroque careret . Itaque ecclefias
umnes provincia; Sirmienfis tres illos
Metropolitas Salonitanum , Laureacenfem, Aquilejenfem , inter fe partitos fuifle arbitror ; fed
qua; cuique obtigerint , conjeftura magis inveitigare, quam reipfa , & ratione affequi poffumus. Ecclefias totius Pannonia primx , & fe
cundx fubjeftas fuiffe uni Metropolita Sirmien
fi cenfeo; ncque enim alium temporibus ill is
in ea regione Metropolitam fuiffe invenio, quocum Sirmienfis Epifcopus regimen curamqueprovineix Pannonicx partiretur . Quemadmodum autem jus Metropoliticum Epifcopi Sirmiciiils ex
tra fines Pannonia; proferre non aufim, fic neLmk* que affentior illis , qui Metropolita Laureacenccniit Me. i aliquas in utraque Pannonia ecclefias ante clajrfw'ao dem Sirmienfem attribuunt; prxfertim cum non
ntiqgiiDi defint Auftores clari in primis ac nobilcs , qui
! .
. ecclefiam Laureacenfem jure ac titulo metropo
litico non ante auftam effe doceant, quam cicre.
Ulyrici Sacri . II,

p7

vitas , & ecclefia Sirmienfis excifa & everfa eft .'

Sed fuerit illa quidem Metropolis vel inde ufque ab xtate Apoftolica, ejustamen jurifdiftionem intra fines Norici Ripenfis, vel etiam Mediterranei coercendam cenfeo; rum veroinPannonias prolatam fuiffe arbitror , cum urbs il
la & ecclefia corruit, qux caput erat prin
ceps totius Illyrici Occidentalis . Qyare Symmachi, qui fxculo quinfto exeunte Pontificatum
iniit, & aliorum deinceps Romanorum Pontificum litterx ad Laureacenfes Epifcopos ,
in quibus corum jurifdiftio per utramque Pan
nonia m protend it ur, ad ea tmpora refpiciunt,
qua cladem Hunnicam Sirmiique everfionem
confecuta funtj fed nulla in illis ecclefia Pan
nonica nominatim defignatur , qux Metrpoli
Laureacenfi fubeffet. Exantiquilmis PannoniaEccIeCe
rum ecelefiis Sirmienfi Metropolita fubjeftis , Sirroieoli
quas ante quinftum faculum exftitiffe vetuftis provincic t qua.
probatifqwe monumentis proditumeft, tres om- rum lis
nino proferre poffumus , Cibalenfcm , Sifcien- Epifeopo
fem, Murfenfem , qua quidem omnes ad Pan- Laurea
sen li obti*
noniam Saviampertinebant . Non dubito, quin gcruDI i
plures fuerint, quarum ad nos nulla fatis cer
ta explorataque notitia pervenit . Juniores hiftorici inter antiquas urbes Epifcopales annumerant Vindobonam, Scarabantiam , Sabariam in
Pannonia fuperiori , Curtam, & Carpim in Pan
nonia inferiori, Noviodunum in Savia; ex his
prater Sifciairr & Scarabantiam , quas velis , at
tribuas per me licet Metropolita Laureacenfi
Cum Pontfices fupra laudati nullas nominent ,
inter extera vetuftate incomperti hoc quoque
in incerto pofitum eft. Ad ditionem Metropo Scarabinilcafii ec
litx Aquilejcnfis nifi Scarabantia accefferit , quid clefia ob*
eidem ad juris Metropolitici amplificationemad- eoii Aqm'lejeofi.
ditum fuerit e provincia Pannonica Sirmienfi ,
non invenio. Synodo Gradtnfi habita intra fi
nem anni 57P , in qua omnium fententiis de
creta eft, & litteris Pclagii fecundi confirman
translatio fedis Aquilcjends ad infulam Gradum,
interfuit cum cateris cjufdem provincia Epifcopis Vigilius Epifcopus S. Ecclefm Scaravenfts ,
five Scaravanftenfis , quo vocabulo intclligi oportere Scarabantiam Pannonia urbem fere omnes
confentiunt . Ad hanc Synodum Epifcopos ex
Italia , Iftria , Rhxtia , Norico , Pannonia >
fuffraganeos Elia Metropolita Aquilejenfi omnino ad undeviginti vel per fe , vel per Le
gatos conveniffe Afta , & fubferiptiones teftantur. In his autem Pannonia neminem reperies , nifi quem dixi , Vigilium Scarabantienfem ; id quod argumento eft Metropolitam Aqu
lejenfem e diffoluta propter excidium urbis pri
maria , difciffaque provincia Pannonica nihil
adeptum effe prater unam ecclefia m Scarabanticnlcm; nifi forte in numero Epilcoporum Pan
nonia adferibere vclis Patritium Epifcopum S. Echem
clefiA Amonenfts . quippe , cumincon- Amonenfinio Norici , & Pannonia pofita fit, alii Nori lit fortal
co, alii Pannonia attribuunt. Sunt tarnen, qui le .
exiftimant falla effe AftaSynodiGradcnfis, fai
fas littcras Pelagii , falfam denique Synodicam
illam translationem fedis Aquilejcnfis.
Nunc videndum eft, quid, quantum acere
verit Metropolita Salonitano ex interitu civita*
tis, & diffolutione provincia Sirmienfis. Siquando unquam verum fuit , quod Micha Madius
tradit, ecclefia ac provincia Salonitana quatuor
& viginti Epifcopos fubjeftos fuiffe , id ccrte
referendum eft ad tmpora illa , qua Hunni
cam Pannoniarum vaftationem , & Sirmii evcrI
fio-

CCLSIA
salmitana.
?8
fioncrri confecutii funtj inde cnim ut Laurcaceri- pagavcrint, paucos tarnen Epifcopos naci fuHf
fis, Si Aquilejcnfis , fic Salonitani Metropolit* in quos jus metropoliticum cxercere > V ufurpa-1
autoritas , & jufifdicb'o crevit , fufque fines re poflent . Nam pauci admodum ex i 1 lis ledibus Epifcopalibs qtix cum fede Mctropolilatius propgavit . Quod autem is Auctor oni
rics Illas 24. ecclcfias pifcopales in Dalmatia tica codem labcfactatx motu impetuqtie corruccoriftituat , id mihi qtiidem nort fit verifimile; rant , rcflitui potucrunt propter barbricas incureque inveftigariti mihi , & luperiores xtatcs fiones c adua bella , quibus regio illa diccrmemoria repetcnti invenire licuit irttr Dalma- pta deinceps dilacerata fuit; demum fxcutiam tot fedes Pontificias ^ qux iiitiul & iifderri lo odavo ab Hurinis occupatacft. Hosquidem
temporibus ccclefiai Saloriitanx , five Spalatcnfi Carcilus Magnus in deditionem imperii rcdegit,
paruerint : ^tntiquo tempore Salonitanorum , ait V plerofquc ad Chriiii cultum tradnxit ; fed PanMich i Libello de Geftis mper. , & fumi nonia principatum cedefifticum , & fedes EpiPontif. cap. XV. Salona babebatfujjraganeos xxiv; fcopales quas amiferat , antea recuperare non
Epifcopos omnes de Dalmatia fuperioii , & itife- potuit, quam Stephanus primus Rex HungarOriori ire. Sed cum Dalmatia fenlo fexto 1I0- rum j quod Gcifa pater inchoavcrat, gentem il
mcn fun m ufcje ad Danubium protulcrit, tefte lam univerfam ad Chrifii fidem adjungerct . Is
tonfthtind Porphyrogenito j fi Micha Madias quippe Strigonkhfem ecclefiam Metropolim, aPannoriiam qque vocabiilo Dalmtix lubjccit^ lialque fedes Epifcopales fundavit & opulentiffinihil effc quod ab dllentiarh . lllud vero fa* mis inftinixit veftigalibus ; illam vcroaucloritatc
tis conlbt fxciild nono Salonitans }- feu Spala- Silveftri 1 1. Romini Pontiticis principcm totenfis Metropolis jrildiclionc partem aliquam tius Regni confiituit , & jure Meti'opolitico doPannonix Compre henfarh ftiifle : id appdrct ex natam crtcris omnibus Hungaricis ecclefiisprxdiplomate "'irpimirlj qui codem fjenlo princi- Fecit . Ad rem noftram ciuod attinct, illudanipatum in Chrobitis obtincbat 5 in eo fiquiderri ftiadvcrti velim, poft captan! ab Attila everfamfines illius ccckfix ufque ad Danubium prolati quc Metiopolim Sirmienfcm , divifioflem illim
tffe dituntur : ut primuni qttidqhid proprio emit ac difpofitionem ecclefiafiicam provincix Panrtopretio , vel quod donatnrri tjl , in immobilibus , nicx j ncque fieri 3 nequc ratanl ( } aut legi& mobilib\s ...... per paginuLim privilegia- timam haberi potuini" injuflu Pontificis Mxilem fanflx Salonitani etcle/ia ditlte mancipata in mi . Quarc dubitandum non eft, quin Leo
internum pcrmanear.t , c deinde 3 ut in fatam ma- fcopus Romarius, qui anno 440. in locum Sixtrcm tctleftam , Metropolis ufqUe i ripam ti itibrogatus fucrat , vcl ipfemct ecclefias PanDamii ,
per totum rcgnum Cbroat. &c. nonicas y ne metrpoli & metropolita carerent ,
Hanc finium amplificationem rcpct;ndam exifli- tripartito divifas tribus illis metropolitis diftrirrto inde ufque a tjiiittfro fit -rulo, cum provincia buit ; vcl certc quam partitionem inter fe ipil
Pannohica, poft dirilta m Metropolim, in varias mctropoiitx llcerunt, Pontificio decreto cohfirpartes diftrad eft i : cjtifdem portio non exi
mavit ...
gua Metropolita: Salonitano obvenit . Tune ecckfia Sifcienfis ad Salonitanam provinciafri ae<^. IV.
ceflit; nam proximo fxculo, cum fub Honorio
De 4is fcijuis joannis Metropolita Salonitani
III. Archicpifcopo , 'dux provinciales Synodi ha
ab anno 44a. ad 450^ .
bita; ferint Salonat , priori quidem , Joannes
Epifcopus ebtlefi* Sifciana , altcri vero Conftaritinus Epifcopus. 1 Sifiian* fubfcripftr . ri ERgo Joannes uci cum potefhte Mctropolitica follicitudinc Paflorali in earn Pan
hac fecunda Synod dicitur Honorius fecundus,
qui intra fincm fxculi quirtifti rgimen ccckfix nonix partem j qx fibi obtigcrat , cogitationem
tem Bits Salonitanx fufeepit , in ecckfia Barccnfi federn curamquc luam extendere cccpit > cortogata ex
cenfii ni- Epiicopalcrri taftituifle , ob cam cautfam , quia locuplctioribus pecunia 3 qua populos los forHonorio in tanta dijtenjibn; Iscorum rarius tonjignationcni tunis omnibus everfos ac fpoliatos fublevaret
ji. bp. >. Cbrijmatis populas renttis adfequitur . Iraoue ci- S mifis illuc Saccrdotibus irt eorum fupplemtnI03I.
vit.is & ecflefia Raicenfis ldn<;c abfilcrit onortct tum , qtios clades barbrica vel perculcrat 3 vel
ab llpifcoph proVincix Dalrriatia; ; qui propter alio atquc alio diilipavcnt , ut dilpevfas oVes colligcrent, Saciamcrttoruhi vcrbiquc divini pbulo
longinqui'tatcm , ddc etiam propter itinera bar
barorum excurfioibus , V latrociiiiis irifefta -, leficcrent t ac rem Chriitiartam in Ulis locis,
minus fepe, quam nccitas -y & utilitas chri- quo ad ejus fieri poflct, in priftinum ftatlim rcftiarix illius piebis potulabtj illue fe coiiferre fiitucrent ; id enim ut faceret, & juris officiiquc
poterant . Prxtcrca urbis five oppidi Barcenfis Metropotici latis prop.igati ration & fua ilium
pofitionem in Dalmatia nufquam invenio. Ego Charitas adinoiitbat j prxicrtim cum jam tempevero cxiftimo hanc urbcm ! illam ipfam , quarri ftas ilia l^data tfi'ct Hunuolum eiifceilu , a qui
'. ~ Juftinians in fu novella xi. , uriica litterula bus Tbeodofius , ut diximus , pactione pexunix
fexempta, vcat civittcmBiiceufem , eamquccl- pact m rcdemerat ; nterea Romx cura vigilan- Mmic^^j
Jocavic in Pannoaia fecunda five inferior)*: cx (ia Lco;:is detefti funt fiagitioliirmi quidam ho- Rom* d*^
quo fit, ut Metropolita S.\!onitarius irt aliquam mines e nefaria leta Mailichxorumj qui quosPannonix inftrioris partem jus fuurti ditioilEm- cnquc poterant a refta in Deum fide abducerc,
que pj-otenderct 1 Ex ntiejua Sirmienfi^ provin- doiti iniiquc pcib'kntibus ihficcrc coHabantur ; &
cia etiamnum aliquid retine: Archicpilcopus Spa- clandeltinos cohvents habebant j & abdita loca
iWnenfil" btenfis ; quippe cum Diacovi in lube Slavoniae > 4 tencbras nai impurilmis myleriis DiacoViin olim Savia? nuncupate, coiitut fit fedes Pon- fcmoniis operam dabnt . Itaquc colieo Epifco*rbe- ti^cia Epifcopi Boiiiefis, qi irttcrfuiftagaricos porum, & P/esbyterorum Concilio , irt judicium
provieix Spalatcnfis lociim obtinet . Scdquam- adduti cum effent aliqui fceieratx hujus lactiovis Salonitanus ; &: alii duo fupra ldati Me;- nis principes, coatiquc de nefariis fiagitiis con
tropolitx univerfam Pannoniam inter it partid j fiten, in eos quibus dignum erat poenis ccnurm in ea provincia ditionem longe teqU; pro- <^ue ccckiafticis an'raadverfum eft: idquodPoatifex

JOANNES V. EPISCOPUS SALONIT. XXXI.

'ttfx pro cncione Romanis fignificavit fermo
ns
de jejuni' decimi menu's , fimulque omnes
t in Con. -admonu't ') ut ejufmodi hominum CongreiTus &
cilio Ko colloquia vitarent i fi quos vero ea contagione
nuno dainfedos deprehenderent , ne aliis nocerent y eomnui i
rum nornen dferre ne omitterent : quia parum y
inquit, prodejl unkuique > quod y protegente Spirhu Sano s ab iftis ipfe noncapitur , fi cum alios
cap intelligit , movetur . Contra communes
hofles pro jalute communi una communis debet ce
vigilantia y ne de alicujus membri vulnere 3 etiam
alia pont membra corrumpi . f,t qui tiles non
prodendos putant , in judicio Chrifli invenientur
rei de ftlentio , etiam fi non contaminantur ajfenfu &c. Sed quia plerique , ut Romani judicii feveritatem dcclinarent , fuga fibi confuluerant , &
periculum erat , ne difperfi per varias regiones
nefaria dogmata latius propagarent ad Chriftianam plebem corrumpendam , idcirco fanctiflmus
Pontifex per lifteras encyclicas Epifcopos edocuit de impictate Manichseorum in urbe detecta
damnataque; & cum aliqui ex illis veiner pbli
cos udices perpetuo fuerint exilio relegati , vel
mem pnarum fibi exilium confciverint , bortatur eos y obteflatur 3 mottet , ut qua debent &pojfunt follicitudine vigilent ad invefligandos eos > necubi occultandi fe Je reperiant facultatem . Extat
exemplar hujufmodi literarum ad Epifcopos Ita
lia;, quae data; funt ni. Id. Februarii Theodofio
XVIII. , & Albino clariflmb Cofs. ideft anno
Chrifti 444. Atqui magnopere vercndum erat ,
ne ultra Italiam fuga delati > praefertim cum in
Italia propter vigilantiam Antifiitum litteris Pon
tifiais excitatam , in eofque acriter intentam ,
nufquam locum confiftcndi prirent , in DalLeo Joan, matiam & alias provincias irreperent . Quare crencm sio. dibile eft eafdem litteras ad Joannem Metrpoli
nitanura,
tit vigila* tarn Salonitanum , & quaquaverfum ad remotioret per res etiam Epifcopos perfcrri jTas , tomnes ubi
littral
nil. que ad peftem illam profligandam & extinguendam omni iludi diligerttiaque incumbered ; ,
ut preciare docet Bronius ad an. 444. num. j.y
non Italia tantum Epifcopos , fed alios remotiores
in diverfis provinces collacatos voluit de rebus *
me adverfus Manicbaos gefiis reddicertiores , pluraque pubcorumZUotum exempl aria jcribi y atque ad e*smittiy quo omnes tantamluem di
fcerent prxcavtre > & Unge Imgius propulfare .
Joannes igitur litteris Pontificiis admonitus in
ornees fus provincia- partes vigilantiam curamque intendit , ne qua Manichaus aditus patcret $
vel ut eofdcn, fi forte fubrepferant , expelleret,
ac populos fose fide i concreditos ab ea contagiore intactos fervaret, fimulque Epfcoptis provin
ciales quibufcum Leonis epiftolam communicavit , fedulo graviterque admonuit , ut ecclefias
/tas ad peftem illam arcendamdiligentioribuscuftodiis, ac praefidiis munirent.
Duo praeterea func memoria ittJeris dign >
quae, dum Joannes Salonitanum Pontificatum gcrebat , in Oriente contigerunt 3 Attilaa in IIlyricum Orientale irruptio , & exortus haerefis
Eutychianae , qux initio plerofque Illyrici Orien
talis Epifcopos infecit . Attila igitur, cum anno
hujus larculi quadragefimo quarto vel quineto, ut
Marcellino , ac Beda; placet , Bledam fratrem ,
quem alii Budam vocant, Rcgni confortem interfecTec , rerumque omnium apud fuos potitus ef
Attila fet, trienniopoft, iterum Romanis bellum inprovincial tulit, ingentemque ex Hunnis aliifque barbaris
Utienta- colletum xercitum citra Danubium traduxit>
1 vite
& Thraciam , Daciam utramque , Msfiam , ac
tal.
Illyrici Sacri Tom, II,

&

Macedonian! depopulatus ufque ad Thcrmopylas , qua; funt Oetse Montis angufti tranfitus in
TheiTalia, terrorem clademque circumtulit. Regrediens prxda, ac fpoliis onuftus apud Marcianopolim irt Msefia inferiori cum Arnegifto Magiftro Militum acie conflixit , qui fortiterdimicans , magna utrinque edita cede , in ' oceubuit . Attila y ait Jemandes Hb. de regn. &
Imp. fucc. junclis fecum Gepidis cum ^frdarico ,
Gothifque s & Vualanis y diverpfque aliis nationibus y omne Illyricum , Tbraciamqut, & utramque
Daciam , Mafiam , & Scytbiam populatus e i
contra quem egreus jtrnegiflus Magifler militum
Mtcfi y apud Marcinopoum fortiter dimieavit ;
tquoque fub fe decidente pr*ventus efi , & nee fit
quie/cens bellare oeeifus . Hanc Attila; irruptionem Marcellinus in Chronico refeit ad Confua*
tum Ardaburis , Sc Calepii , quo cum cohaeret
annus Chrifti 447. $ fed de loco pugnas ab Jor
nande difientit . Attila ufque ad Tbermopolim
infeflus advenif . ^frnegifus Magifier Militum in
Bjpenfi Dada juxta Utum amnem cum Attila *
ge viriliter pugnans , plurimis boftium interemptis y oeeifus e . Quare Tfieodofius , ut barba
ros ab Illyrico imperioque Orientis arceret , pacem iterum ab Attila ftipendio annuo pafto, certifque conditionibus imperio nomine Romano
indignis , redimere coaus eft .
Per cadem tmpora in Oriente novam haerefim
proeudit Eutyches Monachorum ConftantinopoIi degentium Cnobiarcha, quem Archimandritam vocabant . Is Audio Neftorii impugnandi , ffercflt
ultra quam patitur Veritas catholica , progreffus, Eutyhianon modo unam in Chrifto perfonam , quod ne*
gabat Neftorius , fed unam etiam ineite naturam
aflerebat. Eutycbes Tresbyter, feripfit Liberatus
Diaconus cap. . & Ctrcbimandrita praftdens
Conantinopoli celebrrimo Monafttrio , urgente Sa'
tana y prtdicabat Dominum norum Jefum Chrt
um confubantialem nobis non ejfe fecundunt car'.
fed de calo corpus habuiffe ; rurfum varians
dicebat ante adunationem duos in Cbrio fuie na
turas y po adunationem mam faftam ee . Hoc
haerefeos monftrum , fimul atque in lucem prodiit, Antiftitum cathoHcorum nimos contra fe
exfecrationemque excitavit k Ergo Eutyches anno
448. cum ab infana opinione revoca ri nollet , daranatus eft in Synodo Conftantinopolitana a Flaviano ejus urbis Epifcopo, qui ante triennium
in locum Procli futedus fueratj quique de re
bus omnibus contra Eutychetem geftis Leonem
Romanum Pontificem per litreras edocuit. Por
ro Eutyches fibi fuoque dogmati fautores , &
patronos conciliare omni ope operaque ftuduitj
inter quos princeps fuit Chryfaphius Eunuchus
florens ac potens Theodofii gratia , idemque Flaviano infenfusj cujus inftieatione Thcodofius haerefiarcha; patrocinium fuicepit . Nec folum ad
titter*
Leonem Pontificem Maximum , fed etiam ad ce
Eotychelebriom Occidentis Epifcopos litteras fcripfit, til ad Ledut eos ad fuas partes adjungeret . Ejufmodi lit nem, 1
ad
teras milTis Ile ad Petrum Chryfologum Epi- que
Epifcopos
fcopum Ravennatem, hujus ad Eutychetem re- Occideo
fponfio dclart . Credibile eft in eamdem in- talca i
tcntiarn fcripfiile ad Joannem Salonitanum , qui
cum primariis Metropolitis ecdefix OccidentaHs vel antiquitate , vel dignitate ledis Epifco*
palis haud immerito conferri poterat . Sed cum
Joannis , tum aliorum Occidentalium Antifti
tum nimos a prava illa opinione avcrfos Ion*
geque abhorrentes offendit , ac prafertim Leonis
Pontificis Maximi, qui litteris Flaviani diligen*
l
ttr

roo

ECOLES I A

SALONtTAN A.

tcr edofts de perverfa doftrina Eutychetis, ac

de Actis SyHodi Conftantinopolitana; , riteque
iri eum lata fcnttntia , litteris , ac poftulatis
Theodofii agre adduci potuit , ut cauflTam Eu
tychetis retractan , revocarique ad examen &
judicium in Concilio Generali pateretur . Ve
rum Theodofio ut morem gercret, tres decrevit
Legatos ad Synodum Orientalium, quam idem
Theodofius apud Ephefum congregan juflerat;
iifque epiftolam ad Flavianum priferendam dedit fcriptam Idibus junii Afterio & Protogene
Coif. , 'ideft anno 440
qua rejecn's damnatifque erroribus turn Neftorii, turn Eutychetis , de
bna Per a ChriH duplici natura quid fen
tiendum & crcdendum ciTet , plane ac dilucide
expofuit .
Atino igitur 440. Ephefum convenerunt Epi
fcopi Orientales quamplurimi, cum Legatis fedis Apoftolica; haberiqut ccepit conventus vi.
Idus Augufti , in quo jus prxfidendi fibi arro
ga vit Diofcorus Epifcopus Alexandrinus, Cyril ante quinquennium iiibftitutus, patronus fautorque Eutychetis. In eo nihil rite actum eft j
nihil more mjorumj nihil e fynodici juris for
mula I omnia indigna , & nefaria per vim ac
fraudem ab Epifcopis repugnantibus extorta, ut
jure, meritoque hoc Concilium Majores noftri
Ephefinum latrocinium , feu praedatoriam Syno' orus, ut dixi , auftodum appellaverint . Diofcorus
ritatis ac loci, primatum fibi vindicavit , Pontificiis Legatis fecundo loco federe juffis neqtiidquam rcdmantibus i Eutyches ahfolutus eft ,
latqne in integrum reftitutus ; Flavianusdum Romanum Ppntificcm appellat, in exilium pulfus,
Epiftopi & pugnis, & calcibus male multatus pallo poft
iiiyricf interiit. Epifcopi Ulyrici Orientalis v.i ac mi
- n's coac^' phefno latrocinio fubferibere , fei
At impui Jicet Quintilius Epifcopus Heracles pro AnaftabuoEphe' ^ Pnmate TheiTalonicenfi , cujus legatione funino ful gebatur , Erafiftratus Epifcopus Corinthi, EufcnbuBit tychiu* Epifcopus Hadrianopolis in Epiro veter i Claudius Epifcopus Anchiaxi itidem. -in
Epiro veteri , Lucas Epifcopus Dyrrhachii , An
tonius Epifcopus Lychnidi, Hermogenes Epifco
pus LaiTandrise in Macedonia , Diogenianus Epi
fcopus Rcmctfianenfis in Dacia Mediterrnea ,
Lucas Epifcopus Bcrrhaeae in Macedonia prima,
Martyrius Epifcopus Cortyna: in Creta , & alii .
Neque Joannes Salonitanus , neque ullus ex Il
lyrico Occidentali Epifcopus interfuit . Prater
Legato Ecclcfia? Romans nemo unus inventus
eft , qui Violentis Diofcori conatibus obfifter
eudei;ef
. .
Thebd
Anno 4 jo. Theodofius, detefl fraude, ma ooii* jifque artibus Chryfaphii Eunuchi , cujus impuliu Eutychetis patrocinium fafceperat , eum
omni honore j & gradu de jetum, fortunifque omnibus exutum in infulam quamdam relegavit.
Amoto Chryfaphio > itemque Eudocia conjuge
abfentCj qu* ante biennium propter offenfioncs
qualdam.intcrppfitas ex aula in voluntarium exi, .
liUm profefta , per fpeciem religionis Hicrofolymam adierat, unde nuhquam Conftancinppo
lim reverfa eft , Theodofius Pulcheriam fororcm
in priftimim poteftatis atquc honoris locum re
ftituit, eX quo Chryfaphii , & Eudocia; inftigatione dejefta. fuerat . Haud diu tarnen Theodofio licuit fantifime & prudentiima; fororis
confortio frui j ejufquepulcherrimis coniliis uti 5
ilam dum animi cauifa equitando venandoquc
difcurrit , extquo cecidiflcdicitur, &vertebram
ttftVndTe vehementer . Paucis igitur poft ditbus ,

IV. Kal. Augufti, fine ulla virili ftiipe moritfns

Orieptis imperium hrede vacuum reliquit , Antequam e vita exCederet , evocatam ad Pulcheriam monet, obteftaturque , ut ilbi in im
perium fubrogandum curet Flavium Vakrium Marciam
Marcianum , humili quidem loco in Illyrico , torP"*"
five in Thracia natum , fed eximia virtute ac
religione prx-ditum, & majoris, quam pro fortuna, in qua erarnatus, animi &ingenii. Eodem anno Placidia Augufta mater Valeutiniani
. diem obiit, v. Kal. Deccmbris . Hoc iti- Joannii
V. S'aloni.
dem anno 450. Pontificatum Salonitanum Joan- M'ei *E!"'
nis V. definiendum cenfemus, & quatuor vi- copi 5*
ginti, qui proxime confecuti funt , annos Pe- vetn, m,
tro III. cjuidem fuccefori attribuendos .
ucceflu.
CAPUT

SECUNDUM.

Tetrus . Epifcopus Salonitanus .

.

I.

Tenus Epiflolam Leonis ad Flavianum ,

cum Epifcopis Dalmatix reeipiens approbanjque ,
[nam in Eutycbctem fententiam dixit , qua confirmata efi in Concilio Chalcedonenfi .
/"^ Urn Romam de latrocinio Ephefino eTct r
aatum , Leo Pontifex Maximus in fre- 5|.
qutntiffimo
conventu -, qui
ex va- Phffil1
. Epifcoporum
...
nni I(
*
i*.
. * T.
.
Ada
re.
nis provinciis ad hi. Kal. Odobris in urbem fc<r im
*onyenire fingulis annis folebant , an. 449. J...
re- Concilio
-kidit ac reprobavit omnia , quae paucis ante Romano .
menfibus Ephefi praetorium in morem abEutychlam| jr"|clTs_Sefta Ocrant , & conftituta }
idque Theodofio Imperatori, Pulcheria?, & Cle
ro Conftantinopolitano per litteras fignificavit.
Hujus Romani Concilii fidem facit titulus pracfixus epiftolis Leonis apas ad Clerum Conftantinopolitanum , ad Theodofium Imperatorem,
ad Pulcheriam Auguftam: Leo Epifcopus , &fanSynodusy qua in urbe convenu 3 Clero, ho
nortis , & plebi apud Conantinopolim &c. Leo
Epifcopus & fanfta Synodus , qu<e in urbe
convenit , Theodofio Jemper ]1 . Leo Epifco
pus , & fantla Synodus , qua urbe con
venit , Pulcheria Auguflat, . Ejufdtm Concilii meminerunt Valentinianus Auguftih, & Galla Pla
cidia in fuis litteris ad Theodofium; Auguftum ,
quibus ilium moncnt hortanturque , at Ata Conciliabuli Ephtfini , in quo cum fides catholica > tum innocentia catholicorum Antiftitum
infignem injuriam acceperat , ad judicium Ro
mani Pontifacis , & Concilii Oecumenici intra
Italiam habendi rcvocari juberet . Hoc ContiHum, quanavis Epifcopi e multis provinciis co^
fluxcrim , Provinciale dixerim , Nationale ne
ququam; ex illis enim Epifcopis conftabat, ut
Baronius", & Labbasus docent , qui ad Synodum
cckbrandam fingulis annis Autumno jam inito
Romam adire jubebantur ex antiqua confuctudine, prafcriptoque Pojatificis Romani, ad cu
jus Metropoliticam poteftatem ditionemque pertincbant 5 qua quidem lege obftrii erant Epi
fcopi Sicilia: , qui ante kptimum fxculum , ut
viri eruditi cenk-nt , prater Romanum Pontificem> alium neminem Mctropolitamagnoverum .
Id dare perfpicitur ex epiftola Leonis , ad univerfos Epifcopos per Sicilian conftitutos : Quart
illud primitus pro cufiodia concordiffim* unitatis
exigimus , ut quia faluberrime a fanQis Tatribut
conjiimum e binos in amis Jingulis Epifcopo
rum

PETRUS III. EPISCOPUS SALONIT. XXXII.

IO

rum deber effe convenas, terni femp er ex vobis fcerent% qua de Verbi Incarmtione teneret haenus,
ad diem tertiam Kalendarum Qtlobrium atque tenuiet femppr ecclefia Catbolica . Sed idem
fraterno Concilio fociandi occurrant , & indiffi- multo evidentius fit e rei'ponfione Epifcoporum
mutanter a vobis hac confuetudo fervetur . Qua- Gallis ad Leonem , cujus aliquas partculas huic
propter Leo hujus anniverfaria provinciales Sy- loco intexerc pretium operas vifum eft . Terlanodi opportunitatem nadus, Ada Ephefini la- ta, inquiunt , ad nos epiftola beatitudinis vefira,
trocinii abrogavit cum fuis Epifcopis Provincia- quam ad Orientent pro Catholicx fidei aertionc
libus, five fuftraganeis, qui tum rnultis Italias mifiis y optffemu s ftatim ^ipoolatui vefiro pro
civitatibus , tum e Sicilia per id ttmpus cx ve tarn immenfo muere gratiarum aioncni referre ,
tcri inftituto Romam convenerant; tum enim , nift nobis difficultatem , quia in unum celeriter
cum pauciorcs c.nt Metropolita;, latius in Ira- non potuimus convenire , vel fpatia , quibus a
lia Siciliaque jus Mttropoliticum Romani Epi- nobis difparati fumus , longa terrarum , vel aufcopi proicndcbatur . Cum igitur lue Synodus rarum , quA in regionibus noris prater confueProvincialis fuerjt , & Dalmatia haberet fuum tudinem fuit , intemperies attuliffet
Qua
Mctropolitam , eque Petrus , five Joannes ejus Upoolatus veflri /cripta ita ut Symbolum fidei ,
deceor , eque ullus ex ea provincia Epifco- quifquis redemptions Sacramentum non negligit ,
pus interfuit J nec vero nulla iidem lege Romam tabuiis cordis adferipfit , & tenaci quo ad confmdendos hareticorum errores paratior fit , me
fingulis annis adeundi tenebantur.
Qu od in Synodo Romana decretum fuerat, moria commendavit .... Quis autan Apoolatui vefiro pro hoc tanto muere, quo non folum
id in Concilio Oecumenico Leo Pontifex Ma
ximus conrirmandum , ac totius ecclefia: judicio Galli.is , fed totum htundutn , velut quibufttam
haerefim Eutvchianam profe ribendam cenfuit . pretiofmis gemmis aarit , dignas aflimet gra
ttas pojfe perfolvi . . . \< autem , & ft im
Itaque de Concilio ex omnibus Chrifiiani Or
bis provineiis intra Italiam convocando alteras pares meritis , pari tarnen fide , ft quid , quod ablitteras feripfit , Valentiniano Aug. VIL , & fit , contra ecclefiam Catholicam profana infeaGennadio Avienoz-CofT. , ideft anno 450. xvxi. tione tentetur , parat i fumus , confortante Domi
Kai. Augufti y ad Theodofium Imperatorem , no, cum beatitudine vera pro veritatis fide ani
itemque ad Pulcheriam Auguftam , ut juberent mas noflras poner &c. epiftolam Leoni
Epifcopos Oricnris ad Concilium in Italiam pro- reicriptam fuifle ex aliquo Conci.io National!
ficifci . Littcris Pontificiis fuas in camdem fen- Gallicano fatis deciarant turn priora ejufde m ver
teiltiam addiderunt Valentinianus Imperator, & , tum numerus Epifcopoium , qui ampiius
Galla Placidia Augufta , qui per id tempus in quadraginta eidem epiltola: fita nomina fubferiurbem advenerant . Sed Theodofius morte pra- pferunt . Qyare Jacobus Sirmondus hsnc notam
reptus poftulatis fandiimi Pontificis obtempc- nuic epiftola: appofuit: E Synodo aliqua mijfam
rare non potuit . Id propenfilfima volntate - Epifcopi ipft docent , qui refponfi tarditatem exftitit Marcianus Theodofio in impcrium Orien- enfant , quod in unum cuius convenire non potuctis fuffedus , cui baud major erat rsi publica: runt ; & ft autem quo loco Synodum babuerint
cura, quam religionis : quippc imperio potitus non indicant, veriftmile tarnen e a Havcnnio A'
nihil prius fibi faciendum exiftimavit, quam ut relatenfi , qui Synodo prafuit , freate potifftmum
ha;rcticoriim audaciam compefceret, Catholicos fui'e convocatos . Idem Sirmondus ex epiftola
AntifHtes ab exilio revocaret , ecclefia: paci at- Leonis fupra laudata ad Ravcnnium, & cxtcros
que incolumitati profpiccret ; confilia plena pru- Galiia* Epifcopos , quos Ada & decreta Cha
nenti a pietatis fuggerente Pulcheria Augufta , ccdonenfia adverfum Eutychem , & Diolcorum ,
qua: ilium ea conditione Cecum matrimonio jun- cum Hifpanis communicare jubet: confirmari vixit, ut falvo fibi intadoque Vircinitatis flore, detur , inquit , quod diximus Leonis juu tranf- Sc ab Itif.
nomen i 1 1 i jufque maritale tttderet . Is ergo, miam ad Hifpanei fuiffe ipus epiolam adFla- pkaii i
litreik- tum fu fponte , tum Leonis Pontificis Maximi viamm . Nec folum ad Gallos , & Hifpanos ,
hm Imp.
fed etiam ad Epifcopos provincia: MediolancnChilce- hortatu , i jufque audoritatc intcrpofita, Conci
dinem ad lium IV. Oecumcnicum , convocatis cx omni fis, qui propius aberant, eadem Flaviani epifto
Concilie
la peilata eil. Id confirmt Synodus Provincia IlCttqut
Epifcopoi Oriente Epifcopis, apudChalccdonem congrega
otDitei
ra julfit . E Daimatia totaque Occidentali eccle
lis, quam Eufcbius Epifcopus Mediolanenfiscon- ab Epifco
coavenifia nullus interfuit Epifcopus 5 Occidentales quip- voeavic , & Synodica ad Leonem epiftok, quam pi i Meaiolaoc*
pe , cum cpiitolam Leonis ad Flavianum idibus undeviginti Epifcopi, una cumEufebio, vel per fis proJunii anno 449. fenptam, in qua fidei Catho- fe> vel per Legatos fuo Chirographe , fuiique TIDix ,
licx- dilucida expofitio, damnatioque Eutychc- nominibus fublcriptis compraba runt . tinc coltis Neftorii continebatur , reeepiffent , fuif- ligi licet eamdem Pontificiahi & Catholicam ad
que futtragiis comprobaffent , quid fui judicii Flavianum cpiftolam perferri juflam ad exteros
eiTct, qu.evc adverlus iilos hsreticos , & Ephc
fere omncs Metropolitas ecclefia; Occidentalis ,
finiHU Conciiiabulum lenteiHia , jam declara* atque adeo ad Pctrum Epifcopmn Salonitamnn ,
Ycrant. Nam Leo cpiftolam illam pcromncsOc- qui earn Piovincialibus Epifcopis , vel Synodo Ptro Si.
cidentis provincias vulgari , perferrique ad Me
toada, vol fingulis feorlum communicavit , cu- lonitaito
tropolitas juKrat, ut ineam, quam ipfe prfcri- ravitqu ib omnibus qua dignum erat , venera- carterifque
Epifcopit
pferatj fidei foimulam omttes una & mente, & tione lecipiendam, unanimique conftnu appro- Dalmtvoce confenticiKcs juraient Ac mi ( m quidem bandnin- laudandam . Ita, antuquam uty- ti*.
fui (Te ad Epcopos Gallicanos intclligi poffe ait thes in Concilio Chalcedonenfi damntretur ,
aronius ex littais Leonis daris poft Concilium jam in ejus damnationem , atquc cxecrationcm
Chaiccdonb ad Ravtnnium Epucopum Arela- Latiocinii Ephefini univtrfa Occidcntalis eccle
tpiftoli
Itooii ad tenfem : Ex ha! epiflola , inquit , intelligis San- fia con(enfeiat. Atquc hoc illud eft , quod .Hi*
i-l<vian ilum Leonem Vapam mififfe ad Gallicanos Epifco
laius Diaconus, qui cum itdis Apoftolicse Icgarecepta St
pos
infigHi.ni
atque
jamofam
illam
epifiolam
de
tione
.fungcrctur , Diolcori audacia?, nefariiique
approbita ab bpi- fide Catbolica ad Flavianum feriptam , ut non conatibus rcftitcrat , icripfit ad Pulcheriam Auicoptt
Oaijic , Orientalibus folum, fed - Occident alibus innote- gufbta in extrema lua epiftola : Vera itaque velllyrict Suiri , 7/,

loi

CCLSIA

fieranda clerfietd dgnofcat , a prefato Tapa , cum

emni Occidetttali ecclefu reprobari omnia , qu
in Ephefo contra Caones per tumultum^ & fxtularia odia a Diofcoro gefia funt; & nulla ratione in bis partibus fufcipi poffe , qui per potentiam praditli , non ftrie lajione fidei y ac pre
judicio fanffmi viri innoxiique commiffa funt .
Nullum pet" ea tmpora Concilium univerfalc
in partibus Occidentis habitum invenioA ad quod
Vel otnnes j vel primarli ecclefix Occidcntalis
Epifcopi conveHerin j nam quarhvis aliquot Syhodos Romx eclebratas fuiiTe temporibus illis
tomperiam , ad eas tamen prater Epifcopos Ita
lia:, Siciliaeque i nulli e provinciis longinquioribus Epifcopi videntur eTe accerfiti . Hilarus
ergo , cum Tcripfit Occidentalem eccleftam
pariter cum hxrefi atque infania Eutychiana
rcprobaflit Ada omnia Conciliabuli Ephefini,
ad peculiares ilks Synodos fpeftabat certfeo , quas
in univerfo Occidente Prioiates , feu Metropoli
ta in luis quifque dixcefbjs atqe provinciis
percgeruntj qui locis quiderh disjurtfti , fed men*te volntate concordes , idem fenferant , &
fanciverant k Hujufmodi autem Occidcntalim
conjunftio confpratioque ad eondemnandam im*
pktatem Eutychtis, fcelufque Ephefinum repudiandum > noftris appellari folet Concilium
tjeid Ci quoddam virtuale, proptere quod vim auftoriViVulc. ttcmquc Concilil urtiverfalis obtiucat . Nihil
igitur cauTx ftrifj cur Petrus Salonitnus, cxtevique Occidentales Epifcopi ad Concilium Orrcntali'um fe tnferrent ? quippe cum recepta appr^>ataqe epiftola Leonis ad Flavlanum, fuam
in Eutychcm , cjifque errores fententiam tulif*
fent, fumque judicium jam pronunciaflent . Nec
vero dubitri pbteft, quin Leo Pontife* , quemadmodum id, quod ipfe in fuis ad Flavianum
litteris decreverat > itd qud Petrus Salonitanus,
tm Epifcopis Dalmatix, itemque alii Occiden
tales Epifcopi cenfuiiTcnt , per fus Legatos ad
Patres Chalcedonenfes deferri jufTerit 5 ut graviffima illa Occidcntalim prxjiidicia documen
to eflent Orientalibus, quid pli quoque de im
pl dogmate Eutychtis , & latrocinio Ephciho ftatuere, ac judicare deberent . Id quod facis perfpicue colligituf ex epiftola ejufdcm Leo
n's ad Ravennium & exteros Epifcopos Gallixj
qui prxclaram illorum de fide Gaiholica adverus Entychetern Ncftoriumque fententiam , fi
telerius atque in tempore ad fe perveniflet , fuis
legatis traditurum fuifTe ait, ut cam ad Epifco
pos Orientales perferrent i Optaffemus quidem fraternitatis vefir litteras eo tempore, quo promi.feratis, accipere , ut profetluris ad Orientem fra~
tribus noftris y qaos ad fantlam Synoditm rice noflra pro atholkxe fidei defenftbne direximus , etiam
vefir fententm profeio dirigeretut. Hune vero
morem, & hanc confetudinc'm fiTe, ut Epi
fcopi Occidentis a Conciliis Orierltalibus pierumque abeTent , Cafar Baronius , ad id quod
in harte fententiam fxpe diximus, apte congruenterque confirmt ad an. 451. num. 19. Ex
bis prifiinum ufittn intellige . Cum Qecumenicum
in Oriente Concilium indiceretur , cui cum baud
vmnes Epifcopi Occidentales intereffe poffent : qu6
tarnen Cr ipft aliquo modo fuum ferrent fuffra.gium > foliti erant iidem y (ft pateritur vpportumitas ) Bornum ad Synodum convocari , vel faltem iifdem prxcipere Upmanus Pontifex3 *t Provinciales Metropolitani Epifcopi Cenventus <ogetent , ex eifque litteras darent ad ipfum Tontificw, qui egatos e latere dirigeret i non fuo ip-

SALN1TANA.
ftus tant fed totius Occidentales ecciefi* tto
mine . Sic igitur cum fub Theodofto poftremum
Concilium Epbeftnum indicium effet opus fuit
pra/lari ab Epifcopis Occidentis : rurfum yero cum
hoc tempore aliud effet indicium Concilium Oecu*
mznicim y eadem requiri ab iifdem .
Cbuce
Anno igitur Chrifti 4? Concilium iv. Oc- Chiice.
cumenicum Chalccdonenle habitum eft , cujus
convocandi duas prstcipue cauffas compefid; al
teram, ut pradatorix Synodi Ephefinx Afta refcinderentur j alteram, utrejcctadamnataqucr.iltychctis male fana doctrina, fides Catholica faneirctur . Convencre Chalcedonem Epifcopi omnino ad fexcentos, & triginta . Prxfuere Lcgati
fedis Apoftolicx , & ccclefiai Occidentalis Paf*
challnus Lilybxtanus 3 & Lucentius Afculanus
Epifcopi, itemque Boifacius Presbyter* Theo
dora, & Eulogio magnificentifmis y * glorioftfmis Exprxfeclis lllyrici prxfidium ac tutelam
Concilii Marcianus commendavit . Totum Con
cilium tredecim ipfis aftionibus expletum eft ,
inirique ecepit vi 11. Idi Oftobris . Ex Illyrico Ep feepi
Oricntali , una cum Quinetiliano Hefacleenfi Le- olenVigato Anaibfii Primatis TheTalonicenfis , Epi- J d vifeopi circiter riginti irtterfuerunt . Aftione fe- f^e--"
cunda Patres jullerunt recitari epi Rola m Leonis nut.
Papx ad Flavianum de Incarnation* Domini *
De quibufdam hujus cpiftolx locis addubitatum
eft ab Illyricis, & Palxftinis Epifcopis , quod
,
cum Ephefina Occumehica Synodo non fatis congruere viderentur . Sed allatis ineamrem S. *
rilli teftimoniis , cum omnis omnino fcrupulue
illis exemptus effet , nemo fuit, quinacclamarec
cum univerfo Concilio: Tatrum fides,
Apoflolorum fides . . . Tetrus per Leonem locu*
tus eft. Abrogata eft Syrtodus Latrocinalis Ephe
fina j damnatus Diofcorus , & Eutyches j Flaviani memoria cum honore reftituta ; Epifcopi
Illyrici , ac exteri y qui confenferant Eutycheti
ac Diofcoro , cum fui eos erroris nefariique
cortfenfus per vim extorti pcenituifict , vetiadonati , atque in ecekfix communionem gradumquc priftinum recepti ; ac demum idei Catho-
Hex formula , ex Leonis prxferipto compofita ,
qux contra Eutychiana deliramenta ftatuit ac
dclart : mum & eundem Cbriflum in duabns
naturis inconfufe , incommutabilitet , indivife,
feparabiliter agnofcendam , nufqaem fublata dif-*
ferentia naturarum . Leo Pontifex, rogatu Pa-1
trum Chalcedonenfium , qux Afta fuerant deeretaque Chalccdone, rite omnia fupremaque auftoritate apprbavit i prxter illud , quod poft
difceifum Lcgatorum fedis Apoftolicx dc Primatu Epifcopi Conftantinopolitani dectevcrant , cui
proxirrtum a Romano Pontifice dignitatis , ac
poteftatis locum , Alejandrino } & Antiocheno
Epifcdpis pofthbitis, tribuendum effe cenfuerunt .
Exempla Concilii Chalcedonenfis idem Leo per
omnes ecclefias Occidentales divulgari juifit j 9t
qucmadmodum ad Epifcopos Gallix Narbonenfis cxtetofque Occidentis Metropolitas eadem per*
ferenda euravit 5 fic etlam ad Petrum Salonitarium, & Dalmatix Epifcopos cum litteris Apoftolicis mififlc credendum eile exiftirhoi

$, H.

PETRUS III. EPISCPUS SALONIT. XXXII.

103

ftium rcliquiis copias abduceret , rediretque in

Galliam Narbonenfem, ac regni paterni prseoccupandi fpatium , & facultatem Theodorico, &
Uttum pars aliqua calamitatis *A.ttilan& perVafe* Fridtrico fratribus natu minoribus prsrriperet
Attila ob tantatffl ladem acceptant ira do* Italian
rit in Dalmatian.
iavarfit.
lore aniens in Pannoniam revertitur , ubi tamAkt! in ATtilam Hunnorum Regem hominem fuo- diu fc tenuit, dumcx illo pavore ingentique pcdicia i &
pte ingenio ferocem ac fuperbtim res an- riculo nimos militum recrearet^ & novum exerfcrocia
nis lupcrioribus fliciter geftse adeo cfferaverartt , citum , barbaris undique ad iigna fpemque Ita*
tantos eidem fpiritus, tantam arrogantiam attu* lica? preda confluentibus, conficeret. Anno 4^2.
lerant, ut nihil nifi bella , & clades meditare- fub initium veris, nihilo pauciores, quam anno
tur , jamque fpe atque animo totius orbis do- fuperiori , copias ad exitium Itlix traduxit
minatum devoraret . Comiter ille quidem acce- Flavius Blondus, Antonius Bonfinius , & Scrlperat, magnificeque ac fplendide trataverat Le- ptores Hungarici fere omnes tradurit Attilarti,
gtos utriufque Imperatoris an. 449. Sed mi- itirtere per Dalmatiam fecus mare habito, antcfum, quantum ex hujufmodi legatione fane ho- quam in Italiam invaderet , depopulatum effe
norifica ejus audacia > ferocia crcVit. Regfla- orrtnem illam regionem , & cum eseteras urbes,
bat tum Attila trans Danubium in Dacia an- turn prsefertim Salonam funditus cvertiTe ; id
tiqua, ejufque regiam defcribit apud Jornandem quod non probatur Hiftorico Dalmatae; cum fa
de rebus Gothicis Prifcus hiftoricus , qui, cum tis conftct proximo fatculo Salonam adhuc fteMaximino Legato Theodofii comes additus ef- tiffe , quam juftinianus Imperator Gothis crifet , in excerptis de legationibus fcripfit fe iti- puit ; nec vero ampliima illa civitas ante fi
liere habito per Masfiam , tranfitoque Danubio culum feptimum diruta eft , omninoque deleta ,
ad Regem perveniTe . Attila igitur ut belli Ro* ut illuftres gravifllmique Audores prodiderunt .
manis inferendi cauffam quarreret, miilt ad Mar- De hac re quid meas fententia; fit priufquam excianum, qui pafta fibi a Theodofio tributa exi- pono, Attilanam Dalmatian vaftationem feu vetuj I. geret , itemque ad Valentinianum , qui Hono- ram, feu fiam, quam Dominieirs Zavoreusdebferbt ad riam fororem illius fibi uxorem pofceret ; hsec fcripUt in hiftoria nondum edita de rebus DalValeoiinianum , fiquidem, ut perhibent, per litteras ac nuntios maticis , huic loco interferendam putavi . Ejus
ft Wircii- Attila; fignificaverat miro fe ejus conjugii de- autcm defcriptio hujufcemodi eft.
oum It- fidcrio teneri . Utraque poftulatio rejecb eft}
Imperante Martiano , Attila Hunnorum I{ex Ha
iiio .
id quod ille optabat, & fore profpeXerat . Ita* Ham adofiturus , quam diu anbelaverat, & eo vel
que, quafi juftam belli cauiTam naftus effet, vi maxime , quia dirutis viribus, fe fa
res omnes copiafque in Occidentales provincias eile totius Orbis imperio potiturum effe fperabat ,
convertere decrevit j ac primum quidem ingenti atque admodum verebalur , ne Uftrogotha > qui
exercitu colleo ex omni barbararum gentium paullo ante Illyricum vafiarunt ,
colluvione Gallias invafit, quas per idem tera- imperium occv.parent , communem Orbis pacsm ,
pus obtincbant Vifegothi , Franci , Burgundio- ac otium intercepit . Maritimem ^driatici finus
nes, Alani, & partem earum Romani xgretuc- oram expugnare decrevit , ne ingre'us in Italiam ,
bantur, Aetio Duce, qui Occidentis imperium a tergo ab hofle graviter adurgctetut , f
ne funditus interiret, unus ilia tempeftate fufti- a fronte haberet infeftum ; & ft quid
nuit . Regnabat apud Gothos Theodoricus , cu- adverfi contingcret , ut pedem referre coger'et ,
jus fiiiam Genfericus Rex Vandalorum in Afri- reditus inbiberetur >. Quate coatlum undique exerca Hunerico filio nuptam , ob veneni fufpicio- citnm e Vannonia per Illyricum ad driaticum
hem truncis naribus , & auribus dehofielhtam mare perduxit In primis Tragurium aggreditur
ad patrem remiferat; ab eo cum fibi metucret , ab I&is conditttm , Scardonamque pariter infeAttilam magnis muneribus , & promifs cortei- flat, quam Tlinius finem Liburnix, " initium
taverat, ut eodem tempore, seque in Vifegothos Dalmatix appellans feribit juris petendi cauffa ad
ac Romanos vim omntm furoremque effunderet . Scardonitsnum conventum Rapides, ^14. Libur*
In earn expeditionem Attila cum innumerabili- norum civitates ventitaffc . Hie quamquam Oppi*
bus Hunnorum copiis eduxerat Marcomannos , dani acrius inftarcnt , quia nulla deditione ferum
Qijados , Svevos , Kcrulos , Rugos , ac praefer- boflcm fedare poe confiderent , acrrima tarnen
tim Gcpidas cum Aldtrico illorum Rege> item oppiignatione vincuntur . KQtlla maritime or&prttque Oftrogothos cum Regulo Valamiro , quos fidia Martianus impofuerat , nullaque munitione
Hunni jamdudum fibi veftigales fecerant . Qua- firmarat : viri ad unum ccefi , omnes fortuna dicumque iter habuit per Pannoniam, Noricum, reptx , mulleres cum pueris in fcrvitutcm afferVindeliciam, omnia ferro ignique vaftavit . In , planiu y <& vociferatione completa omnia .
campis Catalaunicis pugnatum eft anno 451. , Ke id quidem Scytbx fatis vifum cfl , conftruquo in praelio, ut ait Jornandes , Romanis ad- Hiima oppida diruit , domos incendio delevit v
fuere Vilegothi, Franci, Samata? , Burgundio- Diruitur itaque Tragurium civium R^manorum marHes , Saxones, aliaeque nationes . Vicerunt Ro
more notum ; Scardona ad Dalmatia: initium bo*
mani,
Gothique;
fed
vitoribus
haud
incruenta
jtili
manu fubvertitur . Mox ad a Bclgradum , & a
ifloi in
Galli ft viloria fuit . Centum & octoginra millia mili b Sicum , quod Sebevicum nunc appellant , a Sa*
b
cafuiv
tum utrinque exfa eo die tradufttur ; Idatius > lonitanis anno Mundi 4649 , quod eft ante l^a*
& Ifidoras ajunt trecenta millia ; Theodoricus tiritatem Domini noftri jefa Cbrifti 5^0. conVifegothorum Rex occubuit . Satis confit de- ditum , caftra movit , in quod haud ignobile op
bcllari cum Hunnis potuifle , nifi veritus effet pidum divus Claudius veteranos mit , & obActius, ne his ad internecionem deletis, Gothi feffum paucis diebus expv.gnat , in Oppidanos pa
Hunnorum metu levati in Galliis fuftineri non ri crudelitate fxvitum , vicos latins incendit ; unipoffent , virefquc omnes in Romanos converte- verfamque Dalmatiam ad Scardonicum ufque mon
tent. Itaque Thorifmundo Thcodorici filio au- fem igne, ferroque devaftat , cadibr.s omnia comdor fuit, ut a perfequendis profligandifque ho- pltt* Coronam deinde Coloniam obfidet ad Tromon.

II.

104

CCLSiA

SALN1TANA,

montoriurH iomedis coUocatam , quam falia dedit ione 3 bominibus 3 -pita , fortunis fpoliavit
TSlondum bine pedem moverat , cum Salonam no IiJim.im populi Rfimani Coloniam gravi obfidione imperat obduci , cujus veftigia ea fuperfunt ,
ut quanti momenti urbs illa fuerit 3 baud difficulter oendant .
Urbs ad littus maris pofita 3 in planicie fita 3
interfluente fliimine dividebatur 3 opulenta nimis 3
0- fecunda ; quando Dalmatarutn celeberrimum
femper bac fuit emporium. Munitam urbem forti animo Hunni aggrediuntur 3 "varia mnibus tor
menta admovent 3 turres 3 vincas pars adbibent ; multis alltis fcalis circumveniunt 3 arieti*
bus plerique mania quatcre, portis alii admovere tefludir.es 3 cateri muros diverfts artibus oppugnare Contra Qppidani inflare $ fortius urgere;
tiullam deditionsm fperari oportere ajunt ; fe a
Upmanis oriundos , advsrfus barbaros , romana
virtute certaturos ; ai bac fatis commeatuum ha
bere y eque inedia, eque fid dcfeuros . Contra
his verbis tAttila 'ta irritan', ut aut ibi totum
exercitum perder , aut urbe potiri flatuerit . re tertio die herum pugna fignum dat 3 fojam
tompleri jubet y aggeres queque fubverti, ut fine
impedimento manta cuique adirc liceat . Mox tur
res y arietes 3 catera/que machinas propius admoveri ad urbis portas ftgillatim 3 caflella erigi ,
quibus Oppidanos a manibus repellat , qua ad
otlavam ufque eontignationem extulerat . ua ubi
falla funt y urbem undique invadunt , pars mania
tonfeendunt y rejiciuntur inflantius ab Oppidanis ,
pars adaa tefludine muros fujfodiunt ; admotis
multis machinis 3 mania quaffa diruunt , editton
que urbi patefaciunt ; alii fe fe ingerere fludent ,
in manibus caduntur . Contra Qppidani refiflere
.fortius y & obflinatius in ruinis urbis cadere ,
alii inclinto hofle fimo 3 & egerta terra obfl me
re aditus . Ubique clades miferrima oritur 3 utrin
que cadunt homines 3 hinc multi a manibus deturbatiy aut faxorum ruina collifi ; illine fupra
mania fagittis , jaculifquc cbnfoi , qui & multi
urbem ingreffi 3 continuo obtruncati funt . 7{am
in media urbe praftdium collocarunt 3 unde laborantibus 3 dato ftgno $ e Vefligio fuecurrebatur
Item mulieres faxa > conflatam picem 3 acfulphur
cum aqua ferventsima circumferre 3 adjuvare viros y pratcrea hortari, ut pro patria 3 ac liber is ,
pro aris 3 & fuis obnixius dimicent ; nil pluris
exifliment 3 quam pro patria mod. Tratena illa
plerumquc virorum fupplementum efl'e , <& in demortuorum loco fe ultra fuicere f pars earum
fecuri , nonnulla faxis deturbare fubeuntes . Ha
rum opera 3 fubftdioque Qppidani ita confirmad
funt 3 ut bojlem undique dejecerint ; Attila mili
tes ab oppugnatione revocat 3 ne fuorum flragem
augeat ; in quo pralio Hunnorum duo cireiter millia defiderata , ex urbanis vix cecidere centum :
multi utrinque faucii . Cives 3 curatis aliquantifper corporibus 3 vigilias ubique difponunt 3 jlationcm fuam quifque repetit ; diruta mania aggere
alto refarciunt alii 3 alii ut tutius urbem protegant , inferiorem foam, Valloque urbem circumfepiunt y cra'oque intus aggere muniunt '; ut ft
forte mania deferuerint , intro fe rfrant . Quibus certum trat y aut obfiinatijfime patriam tueri , aut ft qua fati iniquitate tagantur 3 cruentif.fimam hofli viCtoriam relinquere. .Attila reficien'di ac recrcattdi fpatium Oppidanis conce'urn , fibi calamitofiffimum fore ratus 3 quandoquidem hinc
villoriam differri 3 ac fuorum cadem augeri intelligebut ; jam confilium mit affidua urbem oppugna

tione follicitare 3 & modo eludere , modo acrirti

infeflare decrevit 3 ut tiegata quiete laboribus pa*
riter y & vigiliis conficiantur . Quin etiam pro
virili parte fumendi cibi fpatium abnegare fludet
quod pra nimia gentium multitudine facile poterat. Quare infequenti die perpctuum urbi pralium
indicit , clam Trajelos cohortum admonct 3 ut
datis vicibus pralium ineant : fie Oppidanos lu
dant, ne refpirent y noelu vero gravius adurgeant .
compofito pugnam ineunt , a principio quacumque pount arte vehementer infeflant ; pofl quin-'
tarn horam alii fuccedunt , pugnam redintegrant )
pari arte ad vefperum ufque dimicant 3 ingruente
notle alii continuant , acerrime qidem oppugnant 4
Ter tenebras eludebantur itlus 3 & quandoque ex
. infperato in/erebantur . Sub media notle pralium
rejtauratur s ingenti utrinque clamare pugna conferitur * Oppidani faxa tfabefque devolvunt , cum
pinnis murorum hofles appropir.quare cpijfent y
alios fecuribus muro deturbant 3 flrages inflaurantur . Oppidani continuta pugna inedia defeffi 3
alicubi ceder caperant 4 Contra ifli mania con-'
fcendere , quod ubi in tribus s quatuorve locis fa*
efl , eeere fenfim Uli , & intra fecundam
munit ionem je reeipiunt . Contra Uli a tergo in*
fiare, & dum eos perfequi fludent, in cacam foffam cadere y unde fe redimere non facile poterant.
Innumerabilis multitude interiorem foam fane
ccmplevcrat 4 quam oppidani faxis , telifque con
federe aggrediuntur , quod ubi a fuccedentibus in'
telktlum e , ad lucsm ufque e muris pugnatum ,
quando ifii potiundtt urbis cupiditate perciti acritts
inflare y contra Uli defperata falutt , obflinatius
refiere t lllucefcente die .Attila mania tonfeen-
dit f quod ubi ab univerfo fpefiatum efl exercitu ,
innmera undique multitude confluxit 3 cujus agmine non modo completa foffa , fed aquatus ager ,
alius fuper alium urbem ingredi contendit , His
igitur agminibus obruta civitas utriufque fexus
cade completur , paffm diripitur , & nobilia ci-*
vium \\omanerum adificia dituuntur ; neque tem->
plis quidquam tonckum & aris 3 civium fortu-'
na y aut prada abata 3 aut igne funt abfumpta.
Decuriones quafi onines ex edieo ante confpeum
Attila in foro cafi . Tali vioria ita jittila intumuit animus 3 ut hinc occupandi Upmaiii impe
rii auguria captaret . Tofl hac non modo medi
tenaneam regionem ad ^idrium ufque montem po*
pulatur : verum etiam d^bfyrtium , Thariamque
quibujdam Salonienfium navibus aggred:tur , alterum ab ^ibfyrto Medea fratre , dum a fuis petitur 3 ibi difeerpto nominatum : altero a pharo
lumin , unde Tharium Demstrium oriun*
dum e'e diximus . Item Triamonem , ( Tsdniam ,
& Sinotium vetuflum oppidum ferro igneque vaflant . Ouin Melanam} quam Corcyram appellant ,
cum oppido y quod a Gnidiis adificatum effe di
ximus y populatur . Mox ut Italia appropinquaret ,
ad Titium amnem , qui a Gebiis montibus demiffus , Libarnos a Dalmatis dirimens 3 inter Salonam , Jaderamqitc in Mriaticum mare devolvi y caftra revocat y Jadram oppugnaturus colo*
niam ab Auguflo deduttam, ut ex infraferipta inferiptione , qua adhuc extat jadra 3
confit i
IMP. CAESAR- Dm g I. F. AG. PARENS
COLONISE. MURUM. ET. TURRIS. DEDIT
T. JULIUS. OPTATUS. TURRES. VETUSTATE
CONSMPAS. IMPENSA. SUA. RESTltUIT.
Cateros in eo traen minime cedentes obfidet . De
curiones finitimorum exemple deterriti confdium
deditionis ineunt*
Vrbt

PETRUS III. EPISCOPUS SALNIT. XXXJI.

IQ5

Urbs eft in Tenmfula fpeciem redada , a tergo , rabitm expiere potutrit . Vopulata incenfaque Dal& utrimque mari circumdata , ponte adjmtla con- matin ; miverfoque Liburnico trau , Hunni Iftriavt,
tinenti. Ante civitatem ad montes ufque planities Teninfulx more in longitudinem excurrentem , ate
ejfufa ; loci amanitate 3 ac feracibus infulis cir- que ne inferiore quidem urbium bominumquc prxcumventa . I^ihil abnuit titila 3 partim quia loci fiantia pollentem invadunt , late in agrs excurbenignitate deletlabatur 3 partim quia munitiffima runt , yicos populantur y Caella multa diripiunt,
quaque loca, non fine maxima fuorunt cade cape- ingenttm prxdam abigunt , innutnerabilem agreflium multitudinem captivam abducunt .
h i re poterat . Interea h Milcos , i Tindaros-3 &
- i-
Driopes, cateraque mediterrnea regionis oppida ,
N O T .
pagofque diruit , Enonam 3 Corinium 3 ^irgiruntum,
& 1 Vegliam martimas urbeculas in deditionem ac1
Hasc civitas teraporibus Attanis ant noncepit .
Quinto die Legati ab urbe redeunt 3 deditionem dum condita fuerat, aut certc nondum id vocaultro deferunt 3 grataque obfequia pollicentur ; ft buli fubierat; Blandonam veteres appellarunt .
b Sicum non folura nomine , fed etiam re ac
homines cum fortunis inclumes fore permiferit ,
quod y ut facilius affequantur , bis decies mille pofitione dilinguendam eTe a Scbinico oftendinummorum offerunt. ^iccepit conditionem Attila , mus in Prolegomcnis .
Hujus urbis & colonias ad Promontorium
compofitis utrinque rebus adeundi fibi copiam fieri
mandat . Cum paucis contra Uli fupplicant s urbem Diomedis conditas nullam apud veteres five juingredi non oportere y nt quid militum intempe
mores mentionem mvemo.. .
d Abfyrtium & Pharia inter fc ingenti maris
rantia detrimenti committatur . J{es in diem po. > :
flremum prorogatur 3 deditionem urbis ftbi fieri tractu disjunguntur .
e Pharia appellata eft a Paro j&gsi maris n
mandat . Decuriones 3 & metu , & promiffis confufi, quamvis non deeent qui earn fieri probibe- fula , ex qua Pariorum coloniam accepit .
f Urbes pervetuftae Dalmatiasapud Strabonem ,
bant y tandem portas anno patefaciunt . Is ubi
urbem ingreffus traditam fponte arcem aecepit 3 quarum foi tais faeculo quindo ne veftigia qui
omnes civilius fe gerere mox edicit . At ubi Scy- dem extabant .
g Hasc inferiptio extat apud Hitoricum Daltbica multitude opulentam civitatem circumfpexit y
ne facile quidem contineri potuit 3 quin brbaro matam 5 hie vitiata eft ; nam illud I. abundat ,
more licentius viveret ; clam nonnulli fubripere , defunt aliquot liters in extremo lecundo verfu:
plerique rapias agere y primo furtim 3 mox paf- circumdcdit .
h Fortafle hi funrpopuli, quos Ptolcmasus voftm malo exemplo fic alienam audaciam augere;
dicere plerique invitum banc conditionem *Attilam cat Mazeos .
i Ptolemaeus Dindarios.
acccpiffe ; exercitum in fierili 3 difficilique regione
Ptolemasus Deriopes.
vcrfatum licentius vivere oportere . Contra Oppidani im y & rapias a principio inique ferre 3
1 Ptolemaeus Vegiam 3 Plinius Vegium appetrogari y & obtejlari fecum mitius agerent , jura lat . Urbs eft Japydias veteris martimas,, diltinpacis non fine mximo feelere Udi pojj'e . Intempe- guenda ab nfula Sinus Flanatici , quam nunc Verantem3 " petulantem hoem cum plerique in xdi- gliam vocant .
bus tolerare non po'et , primo clam mutuo fe fe
m Quid oppidi fit Derium nter Flanonam &
interficere 3 deinde ubi palam id fieri captum e 3 Alvonam necio. Plinius Deremias y Se Dtretitfumma in media node feditio fufeitatur 3 tumulta* nos nter populos Liburnias & Dalmatiae annu*
ria in urbe pugna conferitur , utrinque multi ca- merat .
dunt y multi quoque exft ielibusr; fuos intsrimunt .
Ex antiquis feriptoribus, qui res Attilas litteExpertus Attila cum tumultum fedare non poffet , ris mandarunt , nc unum quidem inventes 3 qui
cunta mifeeri , ac diripi permifit . E Decurioni- ante Dalmatian-), quam Italiam , ab Co vaftatam
bus magna mams , cum in parvam claffem fortu- ac direptam fcripferit . Idem ante nos animad ne Atti
nas y Iweros y uxores redegijfent 3 multis c<efis , ab -verterat Hiftoricus Dalmatalib. y. cap. 8. de Re- las* VIurbis tergo folvere y in Italiam trajicere . Qui cum gn. Dalmatian, & Croatia: Quigea jtttiUferi- fltiione
Dalmatic
inconfideratius fe grrent 3 partim in eo tumultu pferunt , inquit , ipfum ne quidem in Dalmatia ret
cafi funt3 partim lethali vulnere fauc'3 nonnulli fuiffe dicunt ; numquid vero tot civitates ab eo nihil littcrit proin latebris delituere. Illuce/cente die civitas Hunno everfas feribere prtermififfent ? Confule Prifcum (lideruni.
militi in prxdam conceffa rapinis 3 incendioque va- Rhetorem & Sophiftam Attilanis temporibus asfiatur . ubi e fententia cvenerey in Japygiam qualem , aut fupparcm , cujus hiftoriae breviflsAttiA cara mota , faxofam quidem regionem , mum fragmentum ad nos pervenit ; confule Jorgregibus tantum , vinoque pollentem . Ubi Senia nandem, qui multa fumpfit e Prifco, tranftulit4n primis obfidetur , a Senonibus Gallis ditla , & que in eum librum, quem de rebus Gothicis concondita ; e cujus confpeu in Italia quoque Seno- fcripfit ; de adventu Attilas in Dalhiatiam ne
gallia3 ac Sena in Hetruria eodem nomine pradi- littera quidem reperitur . JLttilas 3 inquit Priita . In funefia namque illa peregrinatione multa cus , vafiata Italia , ad fu fe retulit . Jornandes
oppida condidere .
vero, qui habebat in manibus integram abfolu*
Seniam nulla munitione , pra-fidioque pr&ditam tamque hiftoriam Prifci , poftquam ex e irru
fiatim occupant y &diripiunt; pari calamitate Or- ptionem Attilas in Galliam , pugnam casdemque
toplam, Vegiamy Lopftcam , & Tarfaticam affi- Catalaunicam fufe & accurate defcripfit, haecfub*
ciunt . Vicos inter arduos montes olim conditos uf- jecit ; 1 vero y nata occafione de receffu Vi
quequaque diripiunt ; incendio omnia abfumunt. fegothorum , & quod fxpe optaverat , cernens hoViri agrefies , aut ca>ft , aut in fervitutem affer- flium folutionem per partes mox jam fecurus ad
ti nulla fenum cum inutiles forent 3 habita mi
opprejfionem movit procintlum , prita feratio y ad Flanonam3 m Derium, & ^Alvonam maque aggreione ^AquUejenfem obfedit civitatem ,
_
- Metropolis
_ . _ _ 1 Veneiiarum
*

muerons ve\*.
perventum e 3 qua Iria funt fintima 3 & ia qua
e
, in
quoque direpta., <" incenfa. Trulla fuit tarn fx- lingua Adriatici pofita fittus &c. Itaque fi Jorva ab Hunnis exercitata crudelitas 3 qua illorum nandem audias, Attilanas expeditionis in Italiam
con-

CCLS1A

SALNIANA;

tonvcrfa? priores mpetus nofi Damatia j fed Aqu* fiiftos i bonis omtlibs expoliatos , qacftlque
leja eicepit . Pfofper itt Chronieo docet <Atti- poflet ope eperaque fublcvaret,
lam tedintegratis viribus 3 quas In Gallia amife*
litcrea dum pars barbarki exercis in Daltit s Italian* igredi per Tannoniam intendifse
tnatia difeurfiottibus , incefldiis, cstdibos , dire
Reta i^itur Pannonia, quo poft cladem Gal- ptionibus vaftat ea loca3 quae incurrit } Attila
beam fe reeeptrat , nufqiiam five fnDalmatiam, Aquilcjam rta vehementique obfidione premit,
five in ftriam itincre defiexo, in ltaliam. infe* ac trimeftri oppugnatione circumfcflam vi de
agrrirte contendit . Contra tero Bfifinius mum cepit, dirait, incendie. Deinde Ptavium ,
inirus apte refteque itintris Attilani rationcm Vicetiam , Verortam , Brixiam , Ticinum exdefcripfit } quippc Attilam f e Dalmta in firiam pugnavit f ac diripuir, magnamque partem Gai
progreflum , inde vero Italia rclicb rcgrcTum lie Cifaipitl vaftavit impufie . Fcrunt Veneria"
efTc ait in Noricum j & poft eaptam everfam- rum civitatem ex: illa barbarorum gentium inque vtmonam y tOm demum reflejo ititlere n curlone originem accepifc , tlis plerifque t
taliam j quo primum , & potiiim'um irtteidc- maximeque Patavini ex rbium fuarum incen
batf fnpcratis alpibus defcendiffc^ copiafqiic id dii, & cladibus adaeftuaria , tamquam ad cornobfidioncm Aqilejae duxiffe , cum nihil m i 1 f- muncm fortune mifera; arque jacta tic portum
tum, munitionum objc&Um effet , quibusiik: confugiefttibus * ut divino plane nutu, inquit Baretardari arcetique pofet , ne clufuris quidem rortius ad an. 45.. num. $, , ne Italia relin*uilpiutttj quibus hojtcs ptobicri poterant , ut ait queretur fine ^publica y qua olim fiotcKtifma ,
Profper , diligenti eufiodia , idoneoque prxfidio dominantium vi oppreffa , jam cum imperio col
munitis Porro fi Attila in Italiam cogitans labente prorfus videretur extintla . Carterum
Dalmtica circuitione ufus eflt , primus ejus in exordia urbis reicrae publica; Venctorum pautlo
Italiam irtgreTus impetufque adeo inopinatus non altius repetenda e(fe dixrmus parte fecunda' Pro
accidifTet > ut neque ad eum fuftiiicndum ac re- legomenon, atque ad priores barbarorum impe*
prllendum exercitus comparari poflet, ntquetem- tus , & fere initium hujus fasculi revocanda <
poris fuppeteret t quod fatis effet ad obftruendos Porro Attila vioriis ferox jam infefto exerci
Itaiis aditus , firmandofque . Paullus Diaconus tu Romam petebat religionis & imperii caput 3
lib. XV. Attilria: expeditions initium duxit ab cum Leo Pontifex Maximus rogatu Valentinia*
Aquikjenfi obfidione , nulla vaftationis Dalmsf- ni Icgationc ad barbarum Regem fufeepta, cique
PtflBO tica: mentionc facta ; At vero vttila ( re male ad Mfrtcium amnem occarrens divina eloquentia
Aitii i gefta in cartipk Catalaurricis ) cernens fe relitlum > perfirafit , urbi Italiaeque ut parieret & con*
Piti* & hoflef ad propria remeaffe y eretlis animis , ac verfis fignis abirct . Itaque pacato quietoque
fcrutfipentit iflipc- fpe fdlutis eleVtis $ Tannonias repedavit ; multo- agminc in Pannonum rediit, qaa regio Illyriibl ejtce- que potiorem exerclUim cacerrans ltaliam furi- ci Occidentalis pars olim florentiffima ab utro*
}>'i oui
bundus introiit: ac primum ^quilejam civitatem que imperio divulfa in Hunnorum poteftatcm
li)i
in ipfo Italia fttam principio expugnare aggref- fere omnis concefferat , Anno proximo rurfusin
fus efi . Idem confirmt uor lifeclla, "querh Gallias contra Alanos , qui tr^ns Ligerim con*
Tiri eruditi non alium fuifle cenfent, nifi cun- fdrant , profchis a Thorifmnndo itidem in
dem modo laudatum Paullum Diaconum: Atti eampis Catalaunicis fugatus eft, tu tradit Jorla contimo refumpta fidkeia s Italiam nandes . Anno autem 45:4. ltaliam iterum invapetit i udquilejam captam funditus etadit } Tici dere contituerat, cum mifere periit vcl mulie*
num atque Mcdiolanum regias urbes excidit . Qya- ris manu interfefts , Vel nimia crpula opprcf
re incurfio j vailatioque Dalmtica Attana , fus f Vel fanguinis profluvio fffbcatus j neque
cum ab aritiquis tacita fit & pranermiffa , vc- enim de genere mortis inter Aliebres convenir .
rebr equidem ne faifa fit j & commentitia . Ita demum Attila ultoris Dci permiTu ad exi*
tium orbis natus , interitu fuo orbem ingen
Ne tarnen nihil omhirio receritioribus Auftori
bus dferre y omhcmqe illis fidem abrogare vi- terroro ac periculo levavit.
dcrj cum Attila ih expeditiortem Italicam ',' -onia barbarorum cujuiquc generis multitudinem
S. II.
innumefabilem eduxerit^ t veteres tradunt , cc^pias aliquot indidem diitradas immifiafquc fuif- Qua fub Tetro Epifcopo Salonitano n Dalmatia &
Illyrico , in ecckfia & utroque imperio memoe in Dalmatiam facile coriceiTerim , quae rcgioratu digna contigerunt ujque ad an. 468.
nem illam de improvifo adofta/urendoj csedendo , prdifque abigendis } agros atque oppida
multa vaftaiunt. At vero Urbes Dalmati pra> DUM Petrus ccclcflarn Slonitanm regebat,
cipuas jufto more belli obftflas, captas , everfas ,
in partibus Occidcntis , & Illvrici multi.
Salonam prfeitim funditus excifath { , picx rcrum publicarum perturbatio, c converfio
nullo prorfus modo aflctitior; nam de aliis up- extitit , qua; illum denique habuit exitum^ ut
bibus Dalmatian Ut nihil dicam i Salona ce rte Imperium Occidentale intelitlis motibus impellenfarculo proximo , flagrnte Gothico bello adhuc tibus , & populis extrais barbarifque incumben- y-tjeBt(.
ftabati & incolirum frequerttia, copiis , opibuf tibus, funditus cornicrit . Imperii jamdiu ad oc- bi*a lit.
que florebat ; Cum ergd Hunnica illa truculen- cafum vergentis inttiitum acceleravit mors Aetii * ^**lmi
tiilim tempeftas fe fe orhnis eftudcrit in Ita>- fortilfimi Ducis, quo uno Gallia; & Occidentalis c*dt.
=s Kiih Ihm i aliquis tamed turbo indidem erurtipens in falus Uitebatur . Hunc dolo fraude Maximi
bnojxer. Dalmatiam pervafit, centefoue illas partim rtia>- Senatoris in fufpicionem regni appctendi addui-ItU Dir
. . _ .. '
,4.' . .
baric** gno terrorc pcrcuhtj partim graviimis ncorti- ftum Valcntinianus interfccit anno 454., proxi
al'4Uid mo(^'s> plarimifquc damnis afrecit . Qfcqiridem mo autem anno ejufdcm Maximi inftigatione ipOiYm'lM calamitas Petro Salonitano lpifcopo ut accibif- femet Valentinianus p;r Aetii milites Romas in
- mum dolorem nuffit > fie ingentet de fuis be>- Campo Martio confoditur xvi. Kai. Aprilis .
dg?eff nemtrendimateriam pnbuit j ejufque paftoralem Annos crciter triginta principatum geffit , mu.
*u;le e- blcitudinem & charitatcm excivit , ut populos tiplici clade infignem , quo cum fere concidit
illos fubita hoftium ineurfione conterritos t af- imperium Occidcntis ; nam qui deineeps Impera
ttftv
tores

PETRUS III. EPISCOPUS SALONIT. XXXII.

tores fucrunt , vix eo nomine pleno majeftatis
& gloria digni videntur ; five quod tyrannico
more imperium invaferint, five quod adnutum
alienum , quafiquc precario regnaveririt .
Itaque Petronius Maximus auc~tor necis Valentiniano illatae tyrannidem occupavit, & Eu. i
doxiae vidua; ejufdem Valcntfniani nuptiis potitus eil 5 cui faTus cum eilet , fe illius amore
impulfm cidem ejus conjugi molitum fuiife,
illa doloris impatiens , & amens ira, Genericum Vandalorum Regem acccrfiit ex frica, ty' rannum oppreflura patria; ruiria * Sed undc ma
l remedium petebat, indc Romaeexitium , fibi
exfilium aeeivit . Genfericus ingenti clafle ornata cum multis barbarorum millibus ad Romanum littus appullic . Repentinus barbari Regis
adventus tanto terrore Romanos perculit , utex
urbe tota fuga fieret , atqe in prximas fylvas moncefque fece/o . Maximus inter earn fu
ga m & tumultum ab irato populo dilcerptus in
Tiberim projicitur pridie idus Jurtias .' ita ma
ie partum imperium , fere duobus poft menfibus, vitamque pariter amifit . Genfericus urbem
nudam pradidio , refertam divitiis ingreflus
templa, & palatia diripuit , aerarium exhaufit ,
publica ornamenta abftulit; ne ipls quidem
tribus primariis Bafilicis pepercifler , nifi Leo
Pontifex vitoris leniiflet iram . Ad hxc : ipfam Eudoxiam cum duabus filiis Eudocia , &
Placidia , multifque captivorum millibus Carthaginem abduxit . Atque Eudociam quidem Hannerico filio in matrimonium dedit , Placidiam
vero , quam Parens Olybrio Patricio Romano
defponderat , poft aliquot annos una cum nu
tre honorifkc dimifit , & Conftantinopolini dcduci jufflt ad Olybrium , qui capta urbe illuc
ad Marcianum fe contulerat . Interim Avitus nobili apud Arvernos genere orts, domi militiaevtdi 4ue c'tus, quem Valentiniartus Prcefcum Prcclmperjier torio in Gallia , Maximus Magiftrum triufqe
Occiden- militia; creaverant , eodem anno 455. vi. idus
Julias, ut ait Anonymus Cufpihiani y b exercitu Gallicano Tolofs reniinciatus Imperator ,
pacem cum Theodorico II. Vifegothorum Re
ge fecit, qui hujus hortatu Hifpanias ingreftiis
Svevos , occil Rege Rechiario, perdomuit an.
456. Ergo Avitus Romam cum veniiTet , vilus
' eft excipi fane ingenti populi favore plaufuque
Sed aura populari nihil levius, nihil inconltantius ; per feditionem ac tumultum aliquot poft
menfibus expulfus urbe, Plcentiam fe reeepit .
Ibi imperium depofuit . Plerique auftores funt
cum ex imperatore Epifcopum Placentiae ("actum
tfle ; fed cum veritus Romanorum infidias in
Galliam ad Gothos confugeret, in ipfo itinere
ex letali morbo obihTc tradit Gregorius Turohcnls . Caeterum de illius morte multa variant
auetoresj alii peftilentia , alii fame interiTe feribunt. PoftAvitum, qui xvi.Kal. Junii an. 456.
purpuram exuit , menfes decern , & dies fere
quindecim interregnum tenuit .
*
Jam vero ac* rcs Ulyricas ut ftylum vertamusj
tale fere totum Occidentale Illyricum excepta Dalmatian
mper*r"b Borkum fcilicet magna ex parte, cnftamque
barbara. Pannoniam immenfa barbararum Gentium coliu-
rum.
vjes obfidebat, Oftrogothi, Gepidas, Heruli, Rugi,
Alani, aliique . Hunni non numero folum atque
opibus praeftabartt, fed etiam imperio domihatu praeerant cxteris omnibus , qui rum fuis
Regulis Rgi Hunnorum in pace vccligalia folVebant , in bello ftipendi faciebant . Poft intcrituro Attila; i hujus filii in regnum paternum

107

fucceflerant . Atque Oftrogothi quidem , quorum

deinceps frequens eric mentio , inde ulque ab
imperio Valentis, & anno fuperioris faeculi fe
re 76. fub imperium ditionemque Hunnorum Ce*
ciderant , & fyb eorum dominatu priftinas ad
Orientem fedes retinebant cum fuis veluti precariis ex antiquiflma gente Amalorum Regulis >
quorum feriem Jornandes lib. dc reb. Gcticis ad
hurte modum contexuit . Hermanaricus, quo r
gnante Balamir Rex Hunnorum Oftrogothos fubegerat , ut Jornandes narrt , filium habuif
Hunnimundum, qui poft Vinitharium filium Valverani y & nepotem Vadulphi fratris Hermana
ra, principatum in Oftrogothis obtirtuit . Ex
Hunnimundo genitus eft Thorifmundus , cujus
filius Berimud feu Bermundus Hunnicae pertarfus fervitutis ad Vifegothos in Galliam transtugit , cum Thcodoricus ejus nominis primus
occifo jam Vallia regnaret . Bcrimudis in Gal
liam digreffi , ex filio ejus Vidcrico, neposfuit
Eutharicus, qui y ut ait Jornandes, junttus
fnalafuntbie fili Tbeodcrici (Regis Italia; ) Ama
lorum flirpem jam divifam conjunxit . Berimude
cum Viderico filio in Gallias abeuntc, poft Thoriimundum Vandalarius Hcvmanarici fratrc ge
nitus velut caducum principatum tenuit . Hujus
filii tres armis } & rcrum geftarum gloria nobiles exftitcre Valamir , Thcodomir , Yidemir.
Valamir natu maximus regnum in Oftrogothis
adtptus fratres fuos in focietatem regiminis adfcivit . Mira inter cos concordia erat , & in
adminiftranda repblica volutatum acfententiarum fumma confenfio; fed jure veluti fiduciario
regnabant imperio Hunnorum obnoxii ; quibus
fidc-m fuam operamquc militarem fic addixcrant,
ut juifii & arbitrt Regis Hunnorum , vel in
Vifegothos confanguincos fuos arma ferre llipendia facer cogercntur . Itaquc cum Attila in
campis Catalaunicb adverfus Aetium, & Thcodoricum Regem Vifegothorum decertarunt ; ncc
dubium ell, quin copias fuas in Itlica expedi
tions y jubente Attila , contra Romanos duxcrint .
Cum Attila; filii trifariam divifum a patrc
Hunnorum lrtipenum accepiflcnt , latius regnandi cupido fratres in mutuam perniciem armavit .
Horum intelina difcordia llrogothos, ceterofque barbaros Hunnorum tyrannidc oppreflos ad
fpem libertatis erexit . Ardaricus Rex Gepidai_
j i
/-.
rum hujus cxpcditioms auctor ac princeps, cum
exercitum contra Hunnos moviifet , in Panne*
niam uno tempore quafi figno dato barbaries
tota convenit anno 476. Pugna commifla eft apud
quendam Pannonia; fluvium ^ quern Jornandes
Kctadum vocat . Victoria inclinavit ad Gepidas; Hunnorum ad triginta milla ca;fa j Ellac
filius Attila; major natu interfeus ; fratres hu
jus ad littus maris Poritici in Scythiam rcpulfi .
Viorcs populi Hunnica fervitutecxempti , At
tila; rgna inter fe partiuntur. Gcpidx Hunno
rum in Dacia fedes fibi vindicarunt , annucnte
-Marciano Imperatore , a quo & p,iccm, & an
nua ftipendia impetrarunt . Oftrogothi vero -,
cum nequc in Scythiam fub imperium ditiortcmque Hunnorum redire vellcnt, nequc fedes alie
nas fuo peficulo irtvadere , agros fedefque a Ro
manis petere, cifque pacla mcrcedc fuam in bcllis operam addiccre dccreVerunt. Neque abnuit
Marcianus y qui Oftrogothis Parmoniam inter
Dravum, & Dartubium Hunnorum diiccfTu vacuam fere totam attribuit j quae tripartito divifa cum fuiflet, tribus fratribus Rcgulis Oftrogotho

thorum ,
&
eo^"
ao
bararum
la'Y"0
contra nlieiAtti-

CCLSA

(Ui a Mar*
tUno drt
Irt/ticnA

feetftrcu Oraift
Dalrfatiteam popuiautt.
Obitut
barcia!
tmf

SALN ITA A.

ihorurfl ful cuique pars afignat eft , Valerriirs

nter Scarhiungam , &Aqam nigrm fluviosab
Oriente j Thcodcmirus juxta lacum Pclfodis ab
Occafu , Videmirus inter utrumque interjectus ,
regnarunt . Pato ita convenit j# ut illi quidem
provincias, qua; cuique obtigeranf, fuo fumptu
ac periculo ab Hunnis csEterifque imperii hoftbbus tuerehtur 5 Marcianus vero annua illis
pendia perfolveret . Ejufdem Martiani confenf
permifluque Sanronutis & Cemandris pars lllyri^
ci ad Caflrun Martcnam 5 ut tradit Jorriandes,
idcfl i ut ego interpreter, pars Mxfia? fuperioris ad Caftrum Martis regione Pontis Traja*
Mi ; Scyris Vero, Satagariis , & alatlis in Mafia
inferiori ac Scythia Pontica fedes obligeront .
iNam hx gentes quoque cum Gcpidis, ocOtrogothis contra filios Attila; in aeie pugnarunt.
Partem Mxfia: inferioris, ac Thracix eis ultra*
que Himum cum urbe Nicopoli obtinebant re*
liquiE Vifegothorum , qui exteris in Italiam ,
deinde in Galliam & Hipaniam abeuntibus , in
ea regione permanferant cum (no Pontificc,
Primate Ulphila , a quo fub Vleme Iittcris, &
chriftianis prxceptis infituti fliiiTc tradtintur .
-Sed Paulius Diaconus hos appellat Oftrogothos ,
hifquc prxerat Theodoricus Triarii filius , qui
apud Marcianum gratia vel plurimum vakbat .
Ita UlyrkUm Occidentale fere totum , & pai's
Orientalis IlJy rici > ineorum, quosdixi, &alirum gentium, di cjuibus poftea dicam , poteftatem trnnfierat i
Haud multo pol AttilsB filii rcditegratis vi*
ribus, eopiifque in Oftrogothos veluti rebelles,,
fcc transfugas irruant j fed a Valemiro , ingenti
edita Hunnorum ftrage , in extremam Scvthis
partem ad Danaprum fiuvium repelluntur . De
inde Reges Oftrogothorum legatos Conftantinopolim mittunt, qui pro deferta Pannoniapactarh
mercedem petercrit. Hi cum ad faos retulilTent
Tbeodoricum Triarii filium , Gothum quidem
genere , fed cura ftirpe Amala millo cognationis vinculo eonjunftum, cerjus glorias fortu
ne invidebant , omnia pofle apud Marcianum ,
& amplillmis ab eo muneribus > atque honoribus cumulatum eTe , fe \'tro pra irlo defpic,
S contemni 5 Oftrogotbi ira & furore incenfi
arma corripiunt , cftufique ir provincias lllyrici Orientalis omnia cxdibus atque irreendiis pervafrant . Marcbnus haud rgnarus quanti ad rcipublicsB quietem ac falutem intereffct cum Oilrogothis pacer habere, legatione mifa ftipendia pertoivitT pacem iifdtm, in quas ante* convenerat, conditionibus confirmt . Ne quid ve
jo turbas ae tumultus a barbaris impofterum oriretur, Thtodoricum filium Theodemi ri ,- qui an
num aetatis oefavuna inierat T fibi obfidem dari
voluit . Hxc Jornandes lib. de reb. Got.
Dum provincia; Mediterrnea: Illyrici Occtdcntalis barbaricarum gefitiurh dominatu prcrrterentur , Dalmatis five Illy ricis maritimis quietis cue , vaeuifque ab omni metu ae detrimen
to non licebat ; Cum enim Genferics Ilex Vandalorum piraricam facer inftitmflet , predatorias
clalfes per ea tmpora in utrumque mare hiperum atque inferum immitterc confuevit j qua;
Sardiniam , Siciliam , taliam depopulate idenidem oram Dalmaticam vnliabant , & prxdam
miltam homines pcora inde abigebant Id tradit Victor Vktenfis lib. 1. cap. 17. de Perfcc.
Vandal. Interea Marcianus Augultus deceffit vu.
Kal. Fcbruarii anno 457. ; qui fex annos , &
totidem fere menfes Oricncis imperium umnu

Vel prudenti* , vel probitatis laude admiliftra vit i cum ante quadrienrtium Pulcheria Augufta
ejufdem conjux, de imperio pariter ac religionc
egregie mrita ^ diem fuuffl fanftilfime obiifset .
Mircianum exetpit Flavius Leo , quem alii e . t<o
fhracia., alii e Dacia Illyricaoriundum cenfent . ft fifij
Eodem anno Majorianus primum Conftantino* nnuoi.
poli a Leone degnatur, tum prope Ravenaam JjJJJ^.
ab exercitu appellatur Imperator Occidentis. U- .
terquc Augultus mira concordia adrempublicam
& Chriftianam tuendam & amplificandam pro
virili incubuit; & anno proximo fimul Confivlatum geffcrunt. Ac Majorianus quidem Africse
recupcrandx cupidus clafiem egregie ornatam ,
ut refert Procopius lib. 1. de bel. Vand. cap. 7. ,
in Africam tranfmifit, bellum Genferico illaturus fed cum in graven) ac pcriculofum morbum incidiTet , re infecta in Italiam reverfus eft .
Hanc expeditionem Africanam Gaffiodorus in
Chroraco refert ad Confulatum Leonis, & joriani, annumque ? vulgaris 4^8. His Confu~
libus Majsrianus in Jfricam movet exercitum .
Anno infequertte, in Galliis cum effet, profperc pugnavit cum Theodorico II. Vifegothorum
Rege, quem ea , qua; Romanis ademerat, reftituerc , V pacem petere coegit ,
At Leo Imperator Oricntis a bellis atque haftibus otium naclus, ad ecclefiafticas turbas com
ponendas , & gravillma qua;dam difldia , quas
fafio Eutychianorum concitaverat s tollenda cogitationem omnem , curamque convertit . Cum
jaspe antea, tum vehementius poft obitum Marciani Synodus Ghalcedonenfis magnis harctico- .
rum conatibus oppugnari , & in invidiam, ar
que in diferimen adduci cpta eft . Hujus infani conatus ac flagitii /Egyptios quofdam Monachos, e iatione Eusychctis, Diofcori, eiphe auftofes fuife accepimus, qui matimosexcitaverunt tumultus, cum hoc ubique difleminarent , Cyrillum in ea Synodo damnatum , &
Neftorium pro Catholico receptum fuiifc . Ad
haec : Timotheus Alurus , interfecto Proterio
fanctiflmo Alexandrino Patriarcha , in eam fe
dern invaferat . Clerus , populufque Alcxandrinus Dfcordi
in contrarias partes diftraus, cum Patriarcham tccieia
intrufum alii reeipercnt, alii refpucrent , ragis jrn"aac magis irr dies incalcfccntibus animis , ac dif- t.
fenfiombus , ad feditiemem atque arma fpecla- "'fco%
bant. Id cum L^oni nuriciatum eifet , allatarquc intrufo.
utriufquc partis littera; , tum ab iis , qui de Timothei immanitate , Protcrii nece conquertbantur, tum ab Timothco, ejufque aeclh, qui
factum purgabaint, poftulabantque , uti Chalcedunenfem Synodum abrogandam curaret j Impe- J^ree,Jj *"
rator fatius elfe duxit per littera* encyclicas ea omnci mde re confiriere fingulos Metropolitas , quam rur- p*br
fus Concilium generale convocare . Caput erat
litterarum, ut fuae quifque provincias Synodum
co^eret j & quid de Concilio Chalcedonenfi ,
Timothco ftatuendum vidcretur , cum Epifcopis
Provincialibus dcernrent , atque ad fe pcrfcriberent . Ex omnibus fere Romarti orbis provinciis uno confenfu refponfum eft, datseque adLeonem litterae Synodica; , quarum omnium ha?C
una erat ententia : Chalcedoncnfem Synodum
fartam team confervandam eTe/& Timotheum
Chriftianojum numero ctiam , non folum ex
Epifcopali gradu rcjiciendum . Per id temporis
eamque ob cauTam varias in Illyrico Synodos
coaftas filiffe confit, quarum, cum Actaintcrciderint , nihil fupereft praeter cpiftolas Synodicas in cam, quam dixi, fententiam, ad Leo
ne m

PETRUS III. EPISCOPUS SALONlT. XXXII.

top

ncm fcrifttas > & Epifcoporum chirographis live

fubferiptionibus firmatas. Anno 458. , Leone &
Majoriano CoT. Conftantinopolim miflas fifle
docet Marcellinus Comes: Leone *Augx> & Ma*
joviano Gonfulibus , Leo Imperator pro Tomo Chai"
Epifcopo- cedonen per univerfum Orbem fingulis Orthodonem r" xorum Epifcopis fmgulas ccnfonantefque mifit epirponfi ad filas , quo ftbi , quod de eodem Tomo Jentirent ,
Leouern fus refponfiouibus indicarent . Horum *
5oci- nium Epifcoporum ita con/pirantes fufeepit epiflocedoncofl. \as t ut eas putaret uno tempore , uniits viri ele*quio fuiffe diclatas . Extant cpiftolae Synodicae ad
Leonem quorundamMetropoltarum Illyricorutn,
rfilii , five Urficeni Scupenfis Metropol. Dardaniae, Petri Corinthii Metrop. Achajai , Vale*
riani Phaeniciae Metrop. Epiri vereris, LucsDyr*
rhacheni Metrop. Epiri novae , Martyrii Gortynenfis Metrop. Creta; ; reliquat aliorum defiderantur , veluti Eufebii ThclTalonicenfis Metrop.
Macedonia;, & 2ofimi Sardiccnfis Metrop. Daciae ; cum tarnen ad utrumque , itemque ad alios,
quorum refponfa perierunt , nominating fcripta
eft epiftola Leonis Augufti.
'
Dubitari non poteft , quin exemplar epiftola;
Auguftalis , fi non ad omncs Chriftiani orbis Metropolitas, ad eos certe perltum fuerit , qui Leonis imperio fuberant . Atquc Dalmatia, ut diximus, Valentiniani III. conceifu , jampridem in
ditioncm poteftatemque Theodofii Junioris , &
Pe'tri4" Imperatorum Oricntis migraverat . Qiiare Petrus
s"<m.P,' Metropolita Salonitanus litteris Impcratoriis achiiWin cePtis Syrtodum Provincialem convoca vit , & de
lUD- communi omnium fententia refcripfit Afta demua, cretaque Chalcedonenla retinenda eff, &pro illorum defenfionc ad mortem ufque decertandum j
Timotheum vero > qui Proterii caede , multifque flagitiis oblitus federn Alcxandrinam invaferat, none Sacerdotio folum, fed etiam Chriftianorum cartu dcpelli oportere . Scd ut aliorum
plurium Metropolitarum refponfa , fic quas Petrus & caneri Dalmatiae Antiftitcs Leoni reddb
derunt , litteras nimia vetuftas intereepit , ac po*
ftcritati prxripuit . In Codice Encyclio , qui >
ut ait Baluzius , efi colleio illarum epiflolarum
Synodalium , qua adverfus Timotheum JElurumA*
lexandrinx fedis invaforem feripu funt ad Leonem
Imperatorem , Sc juffu Caiodori Senatoris in h=tinum cortverfae funt ab Epiphanio Scholaftico,
percenfentur nomina Mctropolitarum , quos Leo
per litteras fingillatim de Concilio Chalccdoncn*Ii, itcmque de Timotheo Lluro fententiam gavit . Qu.od autem ab illis abfit nomen Petri
Salonitani Metropolita?) id non eft fatis argumenti , cur putemus hunc de illa controvcria

ad fe in urbem, vel Conftantinopolim adlmperatorem mitterent . Ita fit> ut Petrus Salonita

nus fi non Imperatoris, certe Pontificiis litteris
admonitus , fuam pro Concilio Chalcedonenl
adverfus Timotheum fententiam cum fuis Epi
fcopisprovincialibusprotulerit. Epiphanius Sch
lafticus interpres Codicis Encydii fupra lauda
tus affirmt totius orbis Metropolitanos Epifcopos litteris a Leone Imperatore , aut certe, ut
dixi, a Leone Pontifice acceptis , una voce, &
fentcntia ad confirmandam Synodura Chalcedonenfem damnandumque Timotheum confpiraflc:
Cr fie utique directa funt Aetropolitis totius orbis Epifcopis . Quorum etiam omnium epiftola,
five relationes per ordinemfmt confeript* , conde"
mnantium Timotheum JElurum tamquam adulterum, Cr homicidam pariter , & hxreticum; approbantium vero ^ & concordiamconfitentiumChaU
cedonenfts Concilii cum trecentorum xvili. , Cr
centum quinquaginta Sanctorum judicio Patrum.
Haeretici quippe Patribus Chalcedonenfibus crimini dabant , quod non Ephefina; folum, fed
etiam Nicenae, itemqlieConftantinopoIitanaeOecumenicaSynodiauftoritatcmlabefaftaffent . Neque ab Epiphanio diffentit MarCellinus Comes,
qui ait pro Tomo Chalcedonenft per univerfum orhem fingulis Orthodoxorum Epifcoporum fingulas
confonantefque miffas fuiffe epifiohs .... boruttt
dutem omnium Epifcoporum ita confpitantcs fuiffe
epifiblas > M eas putares mo tempore, unius viri
eloquio fuiffe diiiatas . Quare cum in approbate iogen, ntt,
do Concilio Chalcedoncnfi , condemnandoqueTi m"EPr
motheo mirifica Metropolitarum , & Epifcopo- syaoT'
fufti totius Orbis catholici concordia & conten- chales.
fio extiterit nihil cauff; eft , cur Petrus Salot
nitanus , & Epifcopi Dalmatce cxddi debeant a inter quo'i
preclara ifta confenfione, & focietate exterorum ""]'
Epifcoporum , quos amplius mille Nicephorus Petrus c*Calliftus , ad mille & fexcentos fuiflt Eulogius g"!4"*.
Alexahdrinus tradunt : quamvis, ut ait Baluzius Epp. * '
in Praefationc ad Codicem Encyclium , difficile
efi definir numerum Epifcoporum , qui cpiftolas illas jeripfernnt , quia eque omnes habemus , neque annotata fant nomina feribentium .
Epifcoporum fere omnium cohfpirans &
tonfehtiens auftoritas Leoncm Imperatorem faeile perpulit , ut Timotheum Alurum Alexandra expelli, & urgente Papa Leone, longiusdo
portari juberet , primumGangram, deindeChcrfonam . Anno 461. Leo Pontifex , cum Roma*
Cathedram tcmtifllt annos ferc unum & vi*
ginti, hj. Id. Apiilis ad fuperos migravit, Vir
cum feientia & dicendi facltate praiftns, tum Leoeit
virtute fanftitate inelytus ) quibus praefidiis ^,*

confultum nan fuiffe ab Imperatore 5 nam ibidem cum praeter duos Archimandritas > Metropo'-

cedefiam univerfam ab hareticorum labe, Ita- que u'ffeliam ab ingrucntium barbarorum immatiitate de- "ut Hil**

lita; tres, & fexaginta rtominentur , horum nominibus hxc claulula fubtexitur: & ceteris Epi*
fcapis Mctropolkis } quo quidem generali voca*
bulo, ut alios multo plures , fic etiam Petrum
Salonitanum includi neceffe eft v Pr3terea cum
Leo Imperator in eandem ferttentiam littcras de*
derit ad Leonem Pontificem Maximum > verifimile eft hujus litteris admonitos fuiffe carteros
Metropolitas Occidentis , ad quos Imperator fortaffe non feripferat , ut nguli Provinciali Synodo coafta, Chalcedonenfe Concilium , qua di=gnum erat, commendatione approbarent & laudarentj Timotheum Vero > caetefofque omnes,
qui ab eo diffentiebant , quibus aequum effet, cen-

fendit; dignumquc fe praebuit , cu xtatum omnium conlenluMgni cognomen trbueretur . An-

tonius Pagius Leonis mortem ad dicm 4. N0vembris adfcribendam cenfet . Huic infedemRo*
manam fufteftus eft Hilarus Diaconns , qi cum
lcgatione Apoftolica apud Orientales fungeretur,
in Concilibulo Ephelino infanis Diofcori conatibus fortilmc reftitit . Eodcm anno Majorianus Maionani
optimis utique Imperattibusannumerartdus , quo c*d"
uno imperii Occidentalis reftituendi fpes rtitebatur, a Rccimere patricio, & utrifque militia:
magiftro homine Gotho &Ariano, apud Dertonam in Liguria per ihfidias capts menie Augu
fto, juffufque imperium deponere , paucis poft imp"aer

furis configerentj epiftolas autem Synodicas , vcl

illyrici Sacri Tom. //.

dieoH interficitur. Sublato Majoriano, Severus occiden

gene-

Ditnilfi
i mni
fu?

Dlfflitii
G**ii

ECCLESIA SALONITANA,
lio
geftere LticaHu*. ejufdem Recimerisfuperbi pr- autem non Svevos , fed Svavos 3 non Sveviam t
borentis hominis faVore & auxilio fretus tyran- fed SVai>iam legi oportere exiftimat. Saviam ve
ro turn a Procopio lib. 1. de bel. Gof. , tum ab
hidcrtl occupavit*
nterea Oftrogoth pro Parmortia retinencia fe- ipfomct Jornattdc b. de fucc. Rcgn. & Imp.
rhel tqtie iterum fliciter cum Hunnis pugria- Svavium appellari conftat ; porro Jorrtandcm ialrurtt } primum cum Hernac , ut docet Sigeber- fum tTe , cum regionem illam Svavorum illis >
quos dixi, finibus circumfcripit Sed rte Schonlttus i anno 45S. i deirlde cum Dincfcice filiis At
tila 3 ut idem Sigebertus & Jornandes tradunt-j bio prorus & omnino aTintiar s prohibet Huflquorum vire , copittqtic utroque praelio adeo attri- nimundus Rex Svcvorum , quem Eugippius bo
tae a dimiriuta; furit , ut deinde Hunni omnem nus auftor in primis , idemque ab illa a?tate ad6b Ortrogothorum finibus vim irtjuriamque ab- modum recens , i ti vita Sancti Scverini Chuniftinuerint. Jornandes auftor cft per hxc tempo- fnundum vocat , eque ilium in Pannonia Sa*
r Dalmatias a SveVis depopulatas ee , Duce vi3 fed in Svevia ab Jornande fupra deferipta,
Hurtnimuhdo j fed cum Sveviam propiilquamDal- regnum obtirtifle fatis perfpcuc indkat . Pro
inatis 3 hec longe a Pnnonia remotam conli- hibet etiam ratio Svevica curfionis e Savia in
tuat, & SveVos iter habuifle hon fine maleficio Dalmatiam fufeepta? ut enim Svevi feu Svavi
per ea loca Pannortiae 3 quas incolebaht Olrogo-' agmine infefto contenderent in Dalmatiam, ni
thi i temque per eorum fines pr&eda oHuftos re* hil cauTae erat, cur per fines ftrogothorum ,
diife tradatj riaud facile eft irttelligere, quidnam quos a tergo relinquebant } populatum irefit 3
regiortm feil Svevi; , feu Dalmatiarurn vocabu- aut illaC in Satiam cum praeda Dalmtica rever*
lo fubjdat , Svevi gens olim amplifim , inte terentur. Ego igitur fie exiftimo, Svevos utrirtAibim & Viftlam longe lateqe fufa 3 Immen- que3 inita iocietatc., tum t Svevia illa lofiginfum Germanise traum obtinebant , aliis atque qua , tum e Savia prxima prxdatum iviftc i rt
gentes ill* innuais miofum gerttium vocbulis inter fe difcr'e- Dalmatiam . Cum anno
ti "tyic de Svevis dicendum eft 3 ait Tacitus merabiles 3 quas Attila libi vtdigales fecerat >
cap. 381 i quorum non una , ut Cattruvt TeuQo- contra ejus filios bello fociali Conjura T.nt , in
r unique gens i majorem enim Germanice partem ob* hanc expeditionem & focictatem Svevos nomert
tirient , propriis ddhuc natimibus , nominibits dif- dcdiTe tradit Jornandes. Viftoria parta, Huncreti i qudmquam in commune Svevi vocentur . rtifque in extremum Europa; rceeum ad mare
Hie fi prodiiTe Vellet Jofiahdes Svevos Dal- Ponticum compulis, populi vitores provincias ,
tnatiarurtl Vaftatorcs 3 prxima his erat egioilla quas Hunni ubegerant , inter fe partiti cm cf*
d fluvium Salar, quam nunc Mifrtam vocant, ent, Pannoni Savia Svevis obtigit . regio
& olim appellatam fuifle Dalmatiam diximus par- Svevorum, ut ait Jornandes , Dalmatiis vicim erat ,
te fecunda Prolegomenon , ubi de propagatiorlc d Tannonia , qua; Oftrogothis obvenerat ,
Dalmatic! Voeabuii ir) Qcrmaniam invedi . Sed multv.m difiabat , Hos autem Svevos cum Daimsntiqua illa Svevia longijrhe diftabat in Septcn- tia; fintima; pradartdx cupido ccpifftt, quo &
trioncm a Parlnoniaj veteres illi Svevi , quos viribus, & numero ad rem perficiendam validion Dalmats fintimos fpes fapiendi ac praedandi res ciTent, e Svevia ultra Noricum fita, confan*
guineos luos in hujus expeditionis praedarque fcv
fcvocabat , circuitiohe feu digreffiotie adeo longin
cua ufi fifTerit , ut eUndo reieundoque pef fines eietatem aeeiverant . Horum copias HunnimunGothorum Pannoniam incoletium tranfirclt . dus Rex cum per Pannoniam dedticeret, ftroPreterea Jornandes Svcvorum finibus deferiptis 4 gothos pervaftatis agris abaiifque gregibns Sc
fatis perfpicue dclart, earn ab fe regiorlem de- armentis vehementer irritavit . Tum fuas ctsm
igtiari , qui efiamnum Svevia; nomel retinet . Svevorum, a quitas accitus fuerat , copiis con" regio illa Svcvorum , inquit 3 ab Oriente junxit ; fimulqc omnes in Dalmatiam de improBajobaros habet , ab Occidente Francos 3 a Meri- vifo irruentes palm populabutidi difeurrunt j vi
die Burgtndiones y a Stptentrione Thauringos . In cos atque oppida diripiunt , ingeutique omnis
fnaxmis illis , imperio Romano declinante , md- generis prada potiuntur. Hunnimundus fuetibus muttonibulque rerum, temporum, popu- ceTu partoque non parvo pecorum homintiriique
lorum , Svevi antiqu Svevia hue translati > humero lattis ad fuos dum rediret , Theodemibaud longe a Dafiubii fontibus , eis ltraqu: rus injuriam paullo ante acceptam baud inultam
amfiem, terras occupa verant & magnam Vin- relinquendam ratus , Svevos ad lcum Peifonem
tlicidcj feu R liaetia; RCiinda: partem adepti , quam hocte Intempefta adoritur , fomno cilxxjue ophune etiam ittincnt, ab oceufu Francis 3 ab or- prefloj ad fatietatem cadit 3 Rtgem iplum catu Bajobaris , ideft hodiernis Bavaris, finitimi pit , quem lionorifice & clementer habitum li
trnt i cum a Septcntrione lire attingerentThu- brtate donaviti Rem narrt Jornandes ; QuieringiiW3 a meridit Rhatiam pli mam 5 in qua fcente vero tandem Hunnorum gente a Gowis ,
Biirgundionibus illls , qui cum cteris barba ri s Hunnimundus Svevorttm Dux 3 dum ad pradandas
ub initium quihti faeculi tranlerant in Gallias 3 Dalmatias tranfit , armenia Gothorum in campis
partem aliqliam confediiTe oportet. Verum enim errantia dprcdavit ; quia Dalmatiis Svevia /Vero hare SVtvia rerentior nihilo propis abc- cia erat ; a Tannoniis mu!tum diftabat , prxrat ab Illylca , quam a Germanica Dalrnatia, fertim ubi tune Gothi refidebant . Quid plurimum ?
Utrinquc longilTmo terrarum tratu disjuttcaj a Hunnimundo cum Svevis } Vaftatis Dalmatiis , ad
Parinortia vero horici interject u diftabat . Ludo- fu revertcnte , Theodcmir germanus VaUmiri re
Vicus Schonlebius t egionem iilarh , ex qua Jornan- vis Gothorum non tcntum jauram atmentorim
tes ftripfit SveVos prrdabundos in prximas Dal dolens , quantum metuens , ne Svevi , fi impune Smt t
matias irru fc )
alam vfle exiftimat 3 nili. lucrarentur y ad majorem litentiam proftlirent , Dlmtii
PaaUoniam SaVim , quae Dravo & Savo RittbitH- fie vivilavit in eorum tranfitu , ut intmoefia - c* *"
bus 3 Oftrogothis Pannoniam inter Dravum , & fie dormientcs tnvaderet ad lacum Telfodts , con- jeuntei
Danubium nclentibus 4 & Dalmatis mediterra- fertoque inopinato pralio ta eos oppreft , ut etiam lbo^0'
ieis maritimifquc interjacebat . Apud Jornandcm iff* %eg* Hunnimundo capto , omnem exercitum fJ,'
ti** >

PETRUS III. EPISCPUS SALONIT. XXXII.

ijtii , qui gladium evaftff'ent , Gothorum fubderet
fervituti ; & dum multum effet amatar mifericortf/<e, facla ultibne , veniam condonavit , reconcilia*
tuftjue cum Svevis , eundcm , quem at , ado
ptan: fibi filium, remifit cum fuis in Sveviam.
Itaque duplicem Sveviam diftinguas oportet >
alteram in Vindclicia inter Rhenum Aenumijue fluvios , quem adhuc Svevia diciturj alte
ram in Pannonia inter Dravum & Savum , quae
olim Savia , nunc Slavonia nominatur, & a Sve
vis advenis interdum dicta eft Svevia. Hanjor*
nandes itatuit finitimam Dalmatiae , non item
jllam, cujus fines pofteadeferibit, eamquc Fran
cos inter Bajobaros contituit . Ex utraque
Svevi vaftatores i Iii Dalmatian prodicrunt j at*
que in priore illa quidem ad Danubium Hunnimundus regnum obtincbat , in altera autem
Dravo & Savo interjefta , & Dalmati proxi*
ma videtur regnafe Alaricus gente Svevorum ,
de quo port paullo mentionem fecit Jornandcs .
Iterum ac tertio Obogothos cum Svevis rem
profperc gefliTe idem Jornandcs docet . Nam Hun*
nimundum non tam beneficii , quam cladis a
Thcodemiro accepta: memor , Scyros Danubii
ad Scptemtrionem accolas , & Oftrogothorum
faderatos invitavit ) ut dircmpta Gothica focietate vires , & copias cum Svevis conjungerent .
Erant Scyri , five Scirri ex i His populis , qui
poll Hunnicam cladem, debcllatofque Attila: filios, Attilana regna inter fediviferant . Horum
pars ad ripam fini (tram Danubii confederat con
tra Pannoniam; aliis Marcianus in Mxfia infe*
riori fedes attribucrat. Ergo Svevi, & Scyri ac
cola; Danubii fsdere inito in Pannoniam in
feriorem irruunt , & Oftrogothos ex opinato adoriuntur j qui licet repentina irruptione
exterriti, coeunt tarnen inter fe, & mifo , hoftilem impetum fortiffime excipiunt >
Valamirus Rex dum fuos ad pugnam hortatur>
& ante aciem procUrrit > cquo exculus Scyro*
rum telis confoditur . Regis cafus & internus
dco non infregit Oftrogotnorum nimos > ut
ira, cupiditafquc ulcifcenda? regis necis exacue*
rit ; nam conglbalo confeoquc agminc impe
tum in hoftes faciunt, Sc Scyris ad internecio*
nem csfis > Svevos in fugam conjiciunt . Yale-*
miro , regni fummam Oftrogotbi defcrunt ad Theodomirum , qui fratrcm Vidimi*itim colkgam fibi adjunxit > quo cum regimi*
nis, ac belli curas potiretur. Tertiam vero pu
gnam Jornandcs ad hunc fere modum expoluit .
Hunnimundus, 0 Alaricus Svevorum Reges >
quorum alter in Svevia hodjerna , alter> ut no*
bis videtur, in Savia, qua: nunc Slavonia > Sve
vis imperitabam , infelici fuperioris prselii eventu , & Scyrormn clade pcrterriti , ad externa
auxilia contrahenda animum adjkiunt j & Scyrorum reliquiis colleclis > Sarmatav, Gepidas>
Rugos in belli focietatem adfeifcunt. Tum Pan
noniam ingreffi cum ingenti multitudine adollium amnem caflra ponunt . Ibi acie inftru*
a utrimquc concarritur. Acritcr diupugnatum
fr, ancipkiquc fortuna ; tandem victoria ad Oftrogothos baud dubie inclinata, Hunnimundus,
& Alaricus caftfis amifCs > caefifque fuorum decem millibus, ajgrc ex hoftium ferro man1,
bus elapfi , ad fua regna reverterunt ; & fracti
diminutique viribus nihil inpofterum moliri adverfus Olb ogothos <iufi funt . Hanc & fperio-
rem pugnam Sigebertus in annum alterum, &
fecundum fupra fexagefimum faeuli quini conllljrici 4w' Tom. 11%

tulit . Exinde per aliquot annos apud Oftrogothoi pax & otium fuit.
. IV.
Marcellinus in Dalmatia rtgnum obtinct*
ERgo Illyricum Occidentale > ut diximus >
magna ex parte ab utroque imperio divulium fubditionem poteftatemque barbarorum ccciderat . Pannoniam fere totam trans Dravum
Oflrogothi , citra Svevi occupa vcrant . Noricum
fi non omne barbaricam fervitutem fubierat >
certc affiduis barbarorum incuriunibus patebat;
quxdam oppida limitnea ad Danubium adhuc
Romani fuis prxfidiis obtinebant . Reftabat Dal
matia , quam Valentiiiianus lit. cum czteris IIlyricis provinciis Theodofio juniori concderai >
fed hc regio quoque per ta tmpora ab impe
rio Orientali ditrata in alienam dominatinnem
nfc
migravit . Erat quidam Marcellinus , five Mar- nu, , <
cellianus , fummo loco natus , rcligione ille qui- dem Ethnicus, fed infigni prudenti, fide, ju- ^.ViinUn
ftitia > bonitate prsditus ; idemque non olum tkciv .
bellicis laudibus clarus , fed etiam ftudiis dodrinifque deditus , & ab hiftoria , & jure v
Ii ^ latnifque litteris egregie inflructus, ut docet Svidas. Is cum acerbiore artimo , quam ut
placari poflet , tuliiTct illatam Actio, quo*
cum i lie officiis, ufu, confuetudine conjuncYiffimusfuerat, incredibili iracundia exarferat , odio-*
que inexorabili adverfus Valcntinianum necis Aetianx auctoremj neque unquam adduci potuit ,
ut cum. eo in concordiam rcdiret , illique fc fubmittens officia Impcratori debita perfolveret .
Port interitum Valentiniani, cum imperiumOccidentale quai poflefo quadam caduca , atque
vacua, iis potilfimum ad occupandum propofitutti eifet , qui copiis atque opibus numoroqut
fautotum magis valerent, prope fuit, ut MarccHinus, tum aliorum , turn vero Pxonis viri
priepotentis, qui poftea fuit Prxfedus Prxtorio
Galliarum> gratia & praefidio fretus imperio po
tiretur: id quod tradit Sidonius Apollinaris b. i.
. il. apiid Tillemontium . fpe dejeebs
ad Majorianum Impcratorem fe contulit, eique
fidem fuam, obfequium, operamque militarem
jurejurando obftrinxit Hunc Majorianus beni*
gne aeeeptum , & Patricium Occidcntis creavit ,
& tra'ditis Scytharum auxiiiaribus copiis Si
cilia: adverfus Geafericum tuendee' prxfecit j fed
importunitas , & malitia Recimeris, qui pecu*
niarum largitione Scythas follicitare , atqe . *meMarcellirro abducete ftudebat , hominem impu- "'*
lit, ut ab imperro iterum defteeret , & Sicilia terem ab
xcedciTS) nfula m Vandalorum direptioni exP- iefcithi
fitam rclinqueret -. Hoc Ferc feriptum invenio
apud Prifcum in excerpris de Legationibus . Genfeiitus cum nen amplius federibus cum Majoriano ,
fiare covfiituijfet , Vandalorum , & Marufiorum
multitudintm -ad yaflathnem Itali* , tr Sicilix /*
mijit . Marcellinus enim jam ante inftUa cefj'erat ,
fyrofterca quod majorem exercitos fui partem ei
pjebimerus abduxer-at , <r militibus ejus pecunias
largiri , (erant autem fere omxes Scytba) quo Ulis
perfuaderet a Marcellino deficcrc , in animo babe*
bat % Itaque Marcellinus Sicilia excefferat , verits tum infidias , turn ne ft certan*
dum ilti font , falvis fibi inful* opibus , minime
fe recipere poff'ct . Ergo Marcellinus cumimmenfis, quas e Sicula adminiftrationecongeflerat, divitirs atque opibus in Dalmatiam confugit , ex
*
qua

tu

ECCL$?S ALN1 T AN A,

t}a fortaffe proviricia oriundus erat . bi Verd

incolarurh animis paulatim fibf conciliandis , af*
hdueque ad dcfectiohem impeJendls, eo dcmum
potential, & aucbritatis pervertit , ut poil ittteritum Mjoriarii > cum Severus inlperaret . principatum ill Dalmatia , nerhine repugnante , oe
luiit Id tupaverit : Erat in Dalmatian ait Procopius lib. i *
Datrotti*
bcoj!a*lt tap. 6i de bello Vand. Marcellianus yirnobilis &
blim familiaris ^etii quo, uti fupfa nartavimus
interfecto , obfequium abnuerat Imperatori ; quin
tam noyatis rebus , Cr provincialibus ad dcfeClionem pertiaftis 3 Dalmatia Dominatum invafe*Vat , nemint fe offerente , qui conferfe manum awderet . Ita Dalmatia Chriftiano imperio atque
imperatori fubducb ill hominis Pagahi , culcorifque Idolorum poteftaterh tantifper coneeffit .
Is tainen, cum effet mira quadarh bonitat na
tura, & leriiffimis moribus, nihil five moleftise
Chriftianis exhibuit, five negotii Epifcop fa=
telit, pnefertim cum ad partum reccnfque imperium firmaftdutri cogitationem omnem curamque intchderct ; prsetereaque Leoni Irripertori
rcconCiiatus , cum contra Vndalos egregiam
utrique imperio operarh riavaverit, plerumque a
Dalmatia longe abfuit 3 ejufque regimen fuis
Praeftis mandatt . Dalmatia tum ad Leonis
impeHum ditionemque pertinebat , qui Vanda*lico 3 aliifque barbaricis bellis implicitus cum
effet j ejus provincia; recuperando ut facultas
lH , fie voluntas defuit ; & fatius ehe duxit
Marcellinum habere micum , quam hoftem ; eumque jfibi muncribus concillare , & iUtus bellica
viftute > qu pTurimum vlebat , operaque uti
adverfus Vndalos decrevit ; Utrifqe jrjei perifi rienda; occafio paullo poft oblata . Romahi ftiftiias opes veriti nimiamque potentiam Martellini Regs Dalmatiae, fimulque vexati direptique a Genlerico , qui claffe infefta orarh, Sici*
lia;, Italiasque depopulabatur , Legatos ad LcoiKtn miferc pofl!tum auxilia , quibus fe ab
'triUfque hottis irijuriis dfendirent . At Leo cum
barbara gentes undique in exitium Orientis imininerehtj rkntales copias diminuendas , alioque dilhahertdas non cenfuit ; fed Philarchum
Lea- mifit , qui Marcelino quidem faciJe perfaGt,
fee Imper, ut vim omnem, ihjuriaiuque a Romanis abfHcoticiiineretj verum a Ge oft rico nihil a;qui pacatiknl.
que irhpetravit . UpmtHis .Otcidentalibus in fufpitioncm venit MarctUinus , inquit Prifcus r nc.fi
copiis augeretMj it: eos bellum transferyet ; trart
tnim tunc tempvris res variis med's
affl.i8e, & perturbt*, bine Vanidis , illinc'Hjfcbnua gidio imminente . -. . . Hi in caii'a fuerunt , ut
Vndalo* Upmani Hefperii Legatos ai Orientales mitteventy
fcro i m pe.
rio egr'e. ta fe Marcellino 3 & Vatdis liberareut . tt
fc'e dim. ad Marcellinum quidem Tbilarchtts mi'us ei jad
i perfuaftt i Ke in Humanos moyerct arma .?
ad Vndalos dce&ens nihil qaidquam profecit , &
rediit . Nec folum Leo honorfica illa legatione Marcellinum : fibi & Romanis inaoxium
reddidit j fed pra:tcrea 3 ut Pocopius audor eft
lib. i. de bell. Vand. 3 multis muncribus , &
magnis infuper prjemiis ptopofitis pcrpuJic , ut
fuas contra Vndalos cum. navalibus copiis Rornanorwm conjungeret, bclloquc fociali Getiferiwrft aggredtrctur . Quare Marcellinus valida claf\c inftrua , & Daimaticis Romanifque militi-.
bus refetta , eX Adritico egreffus proVtduiqae
in Meducrraneum , Sardiniam infulam Vandlis
txpulfis tripuit , in fuamque poteftatem redegit .
MarcelUmim hune Leo blanditiis conciliatum per*
fwlkg Sariniam , tamfubditam Vanalist inva*

deret i Is baud agre exatlis Vandalls nfula pbti*

tus eft. Procopius. Deinde anno 46?., ut
ce apud Jdacium in Chronic, Vndalos fufos
coque ab Sicilia repullt . Intcrea Rccimerus
rerum eovarum cupidus SeVcrum veneno fuftu*
lit . Lo quippe potcntifimi hominis temeritas,
ac liecntij procefferat , ut quos fibi vel prodef*
fe vel obee credertt, Imperatores arbltratu fuo
attoJlerct , pariterque deponerct . Extinfto Seve
ro utlius anni , & aliquot mcnium interregnum
fuit , dim Recimerus neminem inveniret ,
fatis fideret; quippe omnibus metuendus omnes
Sereru
metuebat . Severus obiit anno 465. xvijl. Kai. Imperator
veneno
Septemb. . Res Romana Occidcntalis ob diutur- fubUtut .
tium interregnum , terafque calamitates cum
detenor quotidie atque ad intcritum procllvior
fieret , Senatus Romanus a Leone Oricntis Augufto Imperatortm Graecum poftulavit . Anthcmium illis dedit , mifitque in Italiam cum ingenti exercitu , virum genere, virtute Johge
clariilimum. Is tertio, ut Catiodorus, velofla- AntTtemini 1
vo, ut Idacius , ab urbe lapide Imperator ap- Leone Aupellatus eft antto 468. pridie Id. Aprilis . Ita gufto Im
perator
inter Lconem , & Rccimerum convettc- Occidcn.
rat, ut Anthemius Recimerum, filia in Mtri- ti< crea*
monium tradita, genefum fibi, atque ad geren- tut .
dam Rempublicam adjutorem , ac prope fociUm
adfeifeeret .
Leo Auguftus nimiam Genfcrici potefttiam ,
& audaciam ultra feretadam ratu. , claffcni
navium mille centum xdificari jufit , fimulque auor fuit nthemio &Oc:identalibus , ut
ipfi quoque alteram claffem , quam maximam
poffent, in expeditionenr AfricaOam adiM U.irtrJt .
Orientalium 1 a f prapofitus fuit Bifiiifcus frater Verrinr Auguftae conjogis Leonis. Clafl ve
ro Occidcntalum Antht-mius pixfecit Marcelli
num Regem Dalmatia; , ut Idacius tradit . Utraque in Africam trajecit anno 468. Sed Orichtalis inertia, aut potius proditione BallifciDcis amiffa fuit , injeftoque a Vandalis igne cortflagravit . Rem omnem narrt Procopius lib* i.
de bello Vand. cap. 6. Hujus proditionis auftores fuiffe confit Afparem ejufque filium AN
daburium Arianos homines, qui periniqno afiimo isrebant Zeftonem Duccm Oricntis, cui po^ftea liuplit Ariadna foror Leonis , auftoritatc ,
& gratia apud Imperatorem fibi prarlatum effe .
Verrina Bafilifci foior , & Auguiti conjux fratrem rcum incenfa; claflis , fuo prarfidio teelum
plebis iratx furori eripuit , cundctrtque Perifithi in urbe Thracias diligehti euftodia afiervari
julfit , quo ilium Leo ob rem male geftam reIcgavcrat . Per idem tempus nihilo felicius rem
geiTt claffis Occidentalium , non fane culpa Mar
cellini , fed dolo, & perfidia Komahorum . Is
cum claffe rientalibus graJl'antc incendio laborantibus aaxilio venerat ; inter earn cladem ,
tumurtum cujufdam cxPrafcclis navalibus, Marccllini gloria; fortunde ihvidentis, fraude
Marcellidolo interfcus eft: fcrailius domwm rediit, in- nui
Koroquit Procopius, jamextinfh Marcelliano , fraude nornm do*
inter*;
cujufdam ex ipfius collegis . Marcellinus Comes lo
feut .
eundem apud Carthaginem , dum Romanis oprm
ferret , ab ipfis Romanis intcremptum tradit .
Cafiodorus, & Chronologus Cufpkiiani, Mar*
ccllinum in Sicilia ex inlidiis Romanorum pcriiffe affirmant. Ita Dalmatia regio illo paueo* Dalrflatie
rum annorum dominatu perfunta , fub impe- fub Impe
rium Leorium ditionemque Leonis Augufti rediit anno nit rediit.
Chrifo 46
|. V,

PTRUS III. EPISCOPUS SALONIT. XXXII.

S

v.

)c rebus Cotborum, & utriufque Imperii , /^*

d exitum "Petri 111. Salonitani Epifcopi .

TKiodofciruiioe.
pro.fo ado'cuim.
iiftcit.

THeodomirus longa armorum defuetudine

Oftrogothorum vires debilitan" , & confenekere ratus, bellies virtutis exercendae materiam qu3Ef.bat. Forte evenit , ut Danubtus induratus, & alta concretus glacie peditibus , &
equkibus tranfitum praeberct. Iliac igitur copias
traduxit , & circumdud > exercitu Svevis trans
Danubium a tergo nihil indc quidquam opinantibus appaiuit, quibus ffdus erat & focietas cura
Aicrnanr,is , TJtrofque adortus magna clade afFeat , & pcrvaltatis agns , vicis oppidilque direptjs cum ingenti prsda in Pannoniam rediit .
Laetum luccciui expeditioms Svevicae Theoai*
mirum majori ltitia p.rfudit adventu* Theodorici filii , qui annos fere decern Conibntinopoli obles fuerat, quemque anno 468. Leo Im
perator ampliflmis muneribus cumulatutrt ad
parentem remifit . Haec Jornandes , qui tradit
Theodoricum obfidem Conftantinopolim dudum
uiffe , cum annum odavum aetatis ageret ; cui
jam annorum feptem incrementa confeendens , offavam intraverat annum Quem dum Tater cun{latus daret, patruus Valemir extitit fupplicator,
tantum ut pax firma tnter Romanos Gothefqtte
maueret . Datus igitnr Theodorkus obfes a Gvtbis
ducitur ad urbem Conftantinopolim Leoni Trincipi , & quia pue m!ts erat , meruit gratiam impe
rialem habere. Inter Marcianum Imperatorcm ,
&Thcodomirum anno 456". exeuntcpax itaconvenerat , <qucmadmodum docet Jornandes , ut
ft tlim fuum Theodoricum , qui annum a:ta*
tis oftavum jam inierat, obfidem Marciano tra
deret i fed dum Patcv cufid'atur gfe ferens ab
fe filium divelli , interea Marcianus obiit fub
initium anni 457. vu. Kai. Februarii; deflde Thcodomirus , Vakmiro fratre urgente ,
vel invkus filium dimifit , qui annum agen?
oda vu m dudus ft Conftantinopolim , obfelqu
traditus Leoni , qui paullo ante Marciano in
Imperiun fucceflerat . Ita fit, ut Theodorkiortum revocari oportcat ad initium anni 450. quem
Theodimirus, ut jornandes docet , ex Erclicva concubina fufeepk i quamvis idem Jcnrnandcs
oitum Theodorki vidori , quam Oftrogothi
ae filris Attila reportarunt intra tinem anni 456
pra:poftcra nerratione fubjkiat . Jam vero cum
Theodorkus , poft expedkionem vidoriamque
Svevicam , <le qua modo diximus, ad Parentem
everfus efts annum xtatis duodevigefimum attigerat . Inde quoque vior (Theodimirus Svevica, Se Alema nnica expeditione perfundus) ai
proprias fedes , ideft Pannonias revertens , Theodoricum filium fuum , quem Coiiflantinopolim ob=ftdem dederat, a Leone Imperators remium cum
magnis muneribus gruranter aeeepit . Qui Theodoricus /um adolefeentia amos contingens , expieta pucritia , oavum deeimum .pewgens annam>
adfeitis fatellitibus Patris ex populo , amatares
fibi cliente/que confoc'uvit , pene fex millia viros &c. Diindc Jornandes primam Sarmaticam
vidoriam Theodorki deferibk , quae fuk hujufmodi. Nam Theodorkus annos natus fere duo,
deviginti, adolefcens fumma fpe Sc animi , &
ingenii praeditus, commendationem ineuntis adoIllyrki Sacri Tom, U,

*4
lciccntic a bellicis operibus aufpkandam ratus,
e prxtoriana cohorte , & ex univcrfo populo
fex mille fortiflmos viros delegit , peculiar!
quadam benevolentia fibi obftVidos , quibus dudu fuo atque imperio exercendis rei milttaris
tyrocinia ponerct . Tum infcio parente, Danu
bium tranfgre-fTus Bubajam Sarmatarum Regem
invafit, qui ob relatara de Camundo Romanoftim Ducc vidoriam , fpe atque animo inflatus
magnos fibs' fpirku , magnamque arrogantiam
fumpferati fraelio vidura interemit
ejus famiiiam opelque <liripuit , & hoftilibus fpoliis
audus , nobilique vidoria inclytus ad Patrem
revcrtit . Ad haec Singidunum Maffias fuperioris
urbe m , quam citr Dauubium Sarmatae obtinebant, recepit 5 eamque non Romano impe
rio, unde avulfa fucrat , feftituit , fed in fu
potehte retinuit . Hanc vidoriam Sarmaticam
rede contukris in annum 469. Hadenus de
Oftrogothis, de quibus. ufque ad annum 475.
Imperiumque Glycerii , nihil apud Jornandera
fcriptum invenio
fparis in Oriente , Recimeris in Occidente *, ft
intolerabilis potentia &arrogantia domiftabatur j ^ijj^
eoque creverat , ut vel ipfis Imperatoribus fol- toni inlicitudinem ac metum ineuteret . At Leo qui- fe*,
dem de Afpare, ejufque filio Ardaburio, quos
cla'fis Orientalis Vandalis proditae , incenfseque
audores fuiffe compererat , pnas fumere jam
decreverat , ftd rei perfickndae tempus idoneum
operiebatur j interea utrumque omni bonorum
atque olficiorum genere profequi inftituit , ne
qua decreta: in eos animadveffioriis fufpicio illis uboleret. Patricio altcri Afpai'is filio Leontiam filiam fuam defpondet, licet in
vito, reclamante populo, Csefaris nomine ,
atque infignibus ornavit j Cedebat enim tempori
jjfparis , & ^rdaburii , ut fcriptum eft in vita
S. Marcellini ArchimandritaE . Anno igitur 470.
vel infequelui, ut iliieenfent, de ut-roque fumptiim eft fupplicium. Itaque currt ad cam dkm
Impcratofis gratia freti in omni adion , &
adminftriitione reipublicas floruifertt convidos
pioditionis , & clandcftinae cum Genferico focktatis ir|itx> nniverfa civitas , fada feditio
ne, ad nece-m poftulat Afpat h*kur, & Ardaburius partium Arianorum principes Leonis
juffu interfedi mritas impietatis , ac perfidia;
pnas per fol vu nt Patrick Afparis filio Caefaris
aignrtas abrogatur> &Leentiae nuptiis ffenunciare juffus in exilium peHitur Stint qui Patri
cium quoqae cum parente fratre interemptum
tradunt. Ita maximum illud, quod Leoni, quod
imperio, quod religioni imminebat , malum >
& periculum depulfum .
Verum longe diverfus i Occidente rerurn
e-xkus fuit, & Anthemius Recimero, focerge- Amlftero, Imperator pcrduelli fuecubuit. Inter Rein*
cimerum > & Antlicmium difeordiac jam pridem 9'. *
xarferant , quas interpofita Epiphanii Tkinenfis Epifcopi iegatio , & audoritas compofuir.
At Recimerus tun*, veteris affinkatis cum Anthemio initae , tum amicki nuper reconeiiiata; imme mor focero fuo bellum palam indixk
anno 47. Romam obtdet, obfetam vi ctpit,
captam magna diruit ex parte , Anthemio vitara -cum Imperio ademk ; ejufque in locum
x^iravit fabftkuendum Olybrium Senatorem ftantiffimum^ ex antiquillima Ankiorum ftirpe iybe01 tum 5 cui Valcntinianus III. Placidiam filiam occid^
defponderat, quam Genfericus poft Urbis dire- t.
*

. ptio*

114

ECCLESA

SALONITANA.

ptionern cufn Eudoxi matre , & Eudocia forore Iri Afriem abduxic.
Jacobus Goar irt fuis anmadverfonibus ad
Chorogi'phiam Theophanis tradit Olybrium
Epifcopum Salonae antea fuifle , quam Imperio
potiretur. Quod fi verum effet 3 Petrus III. Salonitanus Eprfcopus aliquot ante annos Pontificatu, Se vita decefferit Oportcret. Hujus fententi* teeffl Jorrtandem appellat j nullumque
praneea live ex ntiquis , five ex juniofibus ;
Recifltef, ait Theophanes , po tAnthem cedem,
cun fetos tres ntenfes fupervix'tffet , morbo extinUs efi , palillo po etiam Qfybrius in infirmitatem incidens yta deeei . Ad quem locum Ja
cobus Goar banc rtotam appofuit : Epifcopum
Sahna in Dalmatia eum prius eveitum fcrtbit
jornandes de lfg Temp, fucceffione t <r lib.
de P^ebus Geticis . Sed deOIybrio ante fufecpr urn
Imperium Epifcopo- Salonitafio littera in bis,
quos laudt f Jornandis nulla infenitur .
Qa're nulkis dubito , quin ille eaeteroquin doti/Iimus infefpres , & explicator Thcophanis,
quod Jornandes fc ript de Glyccrio ex Impe
rio d Epifcopatum Salonif3num transkro , id
per effofem ad Olybrium tranihilerif . Adde,
quod fie temp qbidem facile reperies , quod
Olybrio Pontifici Salonitano attribuas ante Im
perium ab e fufeeptum . Anno 464. Flavius
Anicis lybrius Confulatum geffit cum Rufti, ut dotent faftt Confutares-. Placdiam Valentiniahi III. filiam jampridem fibi defponfatafn^ veJ anno 457. ut aliqui cenfent > vel quin-

GLYCERIUS

EPISCOPUS

EX

quennio poft, ut alii exiftimant , a G.nfcrico

dimiflam , & Conbntinopolim honoritce perduci julTam habuit uxorcm , ex qua nihil quidem mafcula; prolis , fed Julianam unicam filiam fufeepit, qua: Ariobindo viro perillulri
riupfit ; eque confit aut Placidiam Viro mor
te praereptam , aut thalami jurifque maritalis focietatcm mutuo confenfu diremptam efe , ut Oly
brio ad Hjerarchiam ecclefiatticam aditus j>ateret. Porro Placidia conjux Olybrii alia ruerit necefie cfta Placidia illa ob virginiratis , &
fantimonia: laudem inlgni, cujus nomen Marty rologium Komanum ad diem undecimum Oftobris
adferipfit. PraetereaOlybrius jam inde ab anno
45 j. cum Gcnfcricus Romani cepit , ac diripuit , inter earn ftragem , tumultu , fuga
elapfus , Conbntinopolim fe contulerat ; e
que in partes Occidentis rediiTc legitur ante il
ium iplum annum, qui Anthemio finem, Oly
brio initium regnandi attulit . Tum enim ex
Oriente eum venifle tradunt Auctor Mifcellaj ,
itcmque Theophanes. cumita fe habeant,
Olybrio nullus in ferie Antiftitum Salonenfittm
locus, tempufque relinquitur. Qyare Petri III.
Epifcopatum Salonitanum perducamus licet
cum Catalogo Romano ufque ad imperium
Glycerii , qui Olybrio feptimo t quam creatus
fuerat, menfe vita funto fuecc/fit anno 475.
Huic autem poft annuum imperium ih ordi- ^**'
nem coacto Petrus actate & laborious confectus, hp>icopi
& egregiis in iuam ecclefiam mentis clarus , irte****
fedem Pontificalem reliquif.

IMPERATORE

SALONITANUS

ttlycenum
\ D (pjdoem ac dignitatem ecclcfic Dab
ante lux- / \ maticaei-Slonirarta: magnam ttulit ac5c*de'*fe
X ccfonemGlycerius-,
qcm ex AuguftaSSrV JIX
cefone,
Ii folio decedentem fdes Pontificia Salonitana
J^'Sjjk excepit . Huc in feriem numerumque Afitifti^uinam
tum Saloriienfium' refciunt omfies Catalgi, fed
traJioVr pleriqu ab irtfrioribus ad fuperiores states retrahurtr & a S. Domnio primo Salorarum
Ep:fcopo fere duodecimum etumeranf i cum ab
alio ad Gijceriiim anni amplius quirqaginta
fupra frcccntos interfluxeririt Ac fericm quidem , & fucceilioftcin Epifcopalem ttatt atque
ordine pcrdticunt UfqUe ad Glyceriiifn; hi nc ve
ro Epilcopofum ac temporum ordirtes perturba
re incipiuht . Urtus eft Catalogus Romahus ,
qui Glycerium inter annos leptagcfiimim qtiartUrrij & oftogefiir.um quinti fcli iilterjeftum,
luis locis c temporibils ieftittierit. De Pontificat Salonitano Glycerii, qdod docent Ctalogi , idem telltr Thomas Arehidiaconus cap<
5. Hift. Salohit. nifi quod kpfus eft per erroremj Cuhipfo Ncpotej qui Glycerio Imperium
adcmit> Leoriem juniorem fubrogavit : Idcfrt Leo
Leonem juniorem ( corrige Julium Nepotem )
filium " > coptilatu fibi quadam nepte
fua. in matrimonio s 1 .ntbemii apiid Ralfen*
nain Gafarem orditiaVit . Hic ergo Led ( NcposJ
regno potittis legitimo , Glytetium quendam (iremum virum , qui fibi ante i Unci tenlpus , tyrannico more regnim impofuetat , caute ab Imperio
xpelhre voluit . Unde volent tuai extra regni

XXXIII

negotia, quaft privatum manere , afv.d Satotteot

Dalmatia Epifcopum fieri fecit . Pontificat us Salonitanus Glycerii non modi) Tabularum domefticarum teftimonio , f: ctiam veteriim extraneorum ferptorum auftnritate nftitur. Glvccrium imperatoria cum Pontificiis infignia commtitaflc j & Salonte Epifcopum faum eflc auftores fuflt Jornandes ab illiuS aerate non lon
ge difjunftus , Evagrius cognomento Scholaticus, Paullus Diaconus, Niccphorus Calliftus ,
quorum teftimonia hic fubjicimus
Teftimonium I. Jornandis de Impcr. ac temp:
fucc. Qgi l^epos regno potitus legitimo , Glyce
rium, qui fibi tyrannico more regnum impofuiffet, ab Imperio expellerts , in Sahna Dalmatix
Epifcopum fecit . Idem lib. dereb. Geticis: C/yceritts apud P^afennam prxfumptionemagis , quam
ckioie eeltus efl . Quem anno rix expleto T^fpos Marceliini quondam patricii fororis filins
regno ejiciens in porta Promano Epifcopum ordinavit . i , . compzrto T^epos fi'git in Dalmatias i ubi jam Glycerius dudum Imperator Ipifco'
patuin Salonitanuut babebat ; ibique defecit privatus regno .
1 Evagrti lib. i. cap. \6. Po quem (fe. Olybrium ) Imperator fafus c Glycerius . Ouoexpulfo j Tjepos quinqu amis Imperium obtinuit
p^manorum : & Glycerium apud Sahnas Dalmati<e Epifcopum ordinayit .
ij Paulli Diaconi lib. Xvi. deind? feqiienti inopinate Trepes Vatricius cum exeuitu
veniens ,

GLYCERIUS EX IMP. EP. SALONIT. XXXIII.

feniens y Clycerium regia txuit potefiate , eumqtte
apud Sahnas Dalmatiarum urbem Epifcopum ordinavit .
4. Nicephori Callifti lib. xv. cap. XI. T^epos ( Glycerio ) fucceffit , qui Glycerium apud
Salonas Dalmatia urbem Epifcopum fecit.
Quod de Pontificatu Salonitano Glycerii vctcres rradiderunt , idem juniores fcriptores omnes confirman:. Quare minime audiendus eft Ferdinandus Ughellus, qui Tomo i. Ital. Sacr. in
Epifc. Portuenfibus, Glycerium e Salonitano ad
Portuenfem Epifcopatum tranftulit . Gulcerius
UpMiui in margine al. Glycerius ) Cafar imperio expul1> fus *n Tortu urbe ex Cafare Epifcopus ordinatus
frmhito e amo Chrifli 474. , ubi & obiit , tefle Marcelcnpfii. Uno in Chronico. Errandi cauffam Ughello praebuit Marcellinus, Jornandcs , itemque Anonymus Valefianus , cum ii fcripferint Glycerium
in Portu Romano ex imperio dejectum, &Epifeopum fadum effe . Sed ii quidem locum , five urbem Portuenfem
defienant , ubi Glycerius
1


Imperium depoiuit , & nomen atque mlignia
Epifcopi fumpfitj non vero locum ilium, five
civitatem, cujus Epifcopus decretus, & ercatus
fuit. Qua; de Glycerio lcribcnda funt, bipartito
dividimus; alia ad ejus vitam privatam , & impcrium pertinent; alia ad cjufdem Pontificatum
rcferuntur; qua; cum a nobis expofita fucrint ,
vitam ejufdem Glyccrii fubjiciemus , quam Joannes Tomcus Marnavitius defcripfit ex eruditis
colKctaneis Marci Maruli Patricii Spaktenfis ,
& Vincentii de Francifcis Archipresbyteri ccclcfia: Spalatenfis; uterque enim , cum effet ftudiofiflimus facrae antiquitatis invtftigator , ut alia
multa digna litteris memoria , fie nonnulla
etiam de Glycerio ex antiquis monumentis collegit , & manuferiptis codicibus confignata poftcritati reliquit .
G A P U-T

PRIMUM.

De "tita Glycerii ante Totitificatim exatla .

I.

Genus , patrii , res gefl* , obitique Magiflratus

ante Imperium .

Giyeerioi
Siioonore'oaVu","

Sub Aetio
'*
cciiino
miiitarit .

DE genere rcbufque Glycerii , antequam imperio potirciur, nihil fere ab antiquis proditum eft, quorum fcripta extent, atque ad nos
pervenerint . Marcus Marulus Patritius Spalatenis, qui fummam dorinam & eruditionem cum
eximia virtute & fanftitatc conjunxit, idemque
vcterum , & lediffimarum rerum copiam ex andoiibus, cvtabulis collcftam in fuis adverfariis
memoria: cauffa defcripfit , apud Marnavitium
tradit Glycerium SaloDae in urbe totius Dalmatiae primaria nobili genere Datum , rebus fortitcr gerendis , & prxfefturis militaribus egregie obeundis, viam fibi ad impcrium muniiffc .
Nam admodutnadolefcens adbellum_profeus elt ,
multifque egregie fadis , & facittoribus inclaruit . Tribunatum adeptus cum effet, ordines du
*'c ^ Aetio fortiffimo Duce, qui Occidentis
imperium, ne funditus periret , unus ilia ternpeltate fuftinuit; & in campis Catalaunicis pugnavit , ubi magno commiffo Attila vilus eft, celo fugatoque Hunnorum exercitu, in Pannoniam repulfus afino 45; 1. Sed triennio poft cum Valentinianus , Aetii fortunam
fufpedam habens , egregium virum, in quo to-

115

tius reipublica falus confiftebat , interficiendum ;

curaffet; indigna mors Aetii, ut Marcellinum cum,
qui poftea principatum in Dalmatia obtinuit , fie
Glycerium a Valentiniano abalienavit . ItaqueGlyccrius Marcllini exemplum, ac fortunam fecutus Romana caftra defcruit , feque in patriam
rctulit . Deindc cum Marcellinus Rex Dalnutias , Leonis Auguti legationc, muncribus, pr
mififque delinitus, pro utroque imperio adverfus Vndalos di mica ret , atque in Sardinia, &
Sicilia rem fliciter gcreret, huic focium fc, &
Vandlica; expeditionis comitcm adjunxit Glycerius, opcramque fane egrcgiam navavit. Marcellino autcm Romanorum fraude intcrempto,
haud deftitit Glycerius de repblica bene mereri; id quod illi magno adjumento fut ad imperium Occidentale adipifeendum . Harc ferme
Marnavitius colledaneisMarci Maruli, & Vin- Ante mcentii de Francifcis Archipresbyteri Spalatenfis . P""1,
Flavius Blondus Hift. Rom. Dec. 1. lib. . , tV o'rdio
tradit Glycerium
exi ordine Senatorio,
in quem & lime
f 'JTcooptatus iuerat , ad Imperium ruilk:provectum : dicidgniGlycerius , inquit , Senator , J^aVennx primum
conflituitur Imperator , & folio brevi dejeftus ,
apud Sahnas Epifcopus conflitui curatur . Idem
& iifdem verbis confirmt M. Antonius Sabcllicus lib. 1. , quod inferibitur Forum Julium, ideft
Carnia. Audor Mifcell Glycerium , ante quam
imperio potiretur , in ordinem Domefticorum
refert . Domefiici , ait Pitifcus in Lxico, dicuntur omncs adjutores , five miniflri legitime con*
ituti tum in Valatio , tum in foro . In Talatio
Domeflicus menfa, comes Domeflu orum } tnagnus
Domeflicus , Scbolarum Domeflicus , ,
ycl regionum Domeflicus . In foro Domefiici judi*
cum miniflri . Sed longe pluies varii & muid- Damenjplicis generis Domeflicos ncrccnfct Gcorgius Co- ria genedimis Curopalata de Officiis , & Offlcialibus ci;- "ci'>* of'
ria y & ecclefia Conftantinopolitana . Surit utern
hi : DotneJlicUs Magnus a Cafare fecundas, ideft
primum in aula Imperatoria dignitatis locum
obtinens . Domeflicus fupremus exercituum Dux ]
Domeflicus Menfa , Domeflicus Murorum , 2><flicus Ofliorum, Domeflicus Schblarum, bomefliflus Secreti ; Domeflicus Tbtmatum , feu regionura , Domeflici utriufque Cleri ; Domeflicus Ch
ro ImperatYicis prapofitus ; Domeflicus Cleri Pa
latini ; Domeflicus jimbonis , cui \4mbonis cu"
ftodia commiffa . Idem Codinus & officia , quibus finguli Domefiici prarerant , & infigia ,
quibus utebantur, defcribit . Ut in ricntali,
fie in Occidcntai imperio dignitas munufque
Domefticorum in ufu erat, & domi militiarquc
honori habebatr. Nam apud Codinum Domeflicos TbematumOccidentalium , itemque in Notifia
Dignitatum imperii Occid. Domeflicos equitHmy&
peditum, comitejque domefticorum utriufque militie
equeftris , aC pedeftris invenies ; & ab imperio
Occidcntali mos ifte creandi Domefticos transa-*
tus eft rcceptufque a Gothis Regibus Italise, ut
audor eft Calfiodorus , qui Vatiar. lib. x. cap.xt.
Domeflicatum & Vrimiceriatum vocabulo quidem,
non autem re aut officio inter fe diftingui ffirmat ; & lib. 8. cap. xiu ait Aratorem virum
illuftrem in numerum , five in comitivam Domcfticorum ab Rege Atalarico fuiffe cooptatuhii
Cum igitur in utroque imperio plures effent ac
varii ordines Domefticorum > quemnam ex illis
adeptus fuerit Glycerius, ignotum cft . Ludo
vicus Muratorius in Annal. Italix -, inter illos
Domefticos anniimcrndum cehfet > qui ad cohoitcm Pritoriam pcrtinebantj fed dobitat Im
pera-

CCLSi

SALONITANA;

eratoris fle orrlefticus effet, an Gundibaldi Pi*

tricii i cujus opera imperium adeptus fuit . Ne*
que enirrt folum Imperatores 3 fed ctiam ii 3 qui
primarios Magitratus grrent , fummoejue effent cum imperio , fuos habebant Domfticos ,
juos variis (cu Palatii t feu militiae muneribus
praeficere folebant . Nam Theoplnnes in Chorographia tradit Marcianum Domcftici officio funtum effe apud Afparem Patricium , antequam
imperio potiretur ; Ad indolem morefque Glyj
ccrii quod attiriet , Theophanes modo laudatus
non vulgaris probitatis illufrre teftimonim ei
dem tribuit 3 cum exteros i 1 Ii lis artatis Impera
tores , quos nominat 3 nulla prorfus laude affi*
ciat. Olybrio Vero, Hfcimere & Majorino more
te fublatis 3 Glycerius vir non contemnend pro*
hitatis Italia declaratur Imperator i

pifcopum Ticinenfem, rirum ea terhpftace cUfH

vitce fanftitnonia , turn legationibus vcl pro com- Ejeljie*
muni falute , Vel pro calamiratibus privatorum |j( te'

hominum fublevandis ad Imperatores > & Reges

fufeeptis i & fliciter obitis maxime inclytum j
omni oblequlo furhmaque obfervaritia coluit i
tantum vero ejus virtuti , & fanftitati tribuebat , ut nihil illi denegandum putarct ; eique
gratifieandi cauffa quamplurimos capitalium cri
minum reos vita , librtate donavit . Illud
fingulaii commemorationc dignum eft , quod
cum mater Glycerii a quibufebm feeleratis ho-
minibus injuriofe tratata fuiffet , auftoritate,
6c fuppicatione Epiphanii interpofita , veniam
i 1 lis & irnpunitatcm clementiime impei tiit .
tradit Ennodius in vita S. Epiphanii : Tofl hune
Glycerius ad reguum accitus eft , apud quern quan
ta pro falute multorum gefferit Epipbanius ludio
bret>itatis incido . Tsfam fupplicante faritlo viro
$. IL
illatam matri a ditionis [ hominibus conceffis
blycertHs fefum ccidetttalium potitur , tjufqne injuriam ; cm apud rever entia prtfati Sa-cerdotis effet etiam deceffore fublimior . Ita Gly
res in imperio gejtxt
cerius i Epiphanio auftore , cum iumma rerum
OLybrius fiptifhoj quam inicrat imperiling omiiium poteftate fingulaiem clcmentiam 3 Si
n'uni
menfe , x. KaL Novembris dictti obiit ; exirniarri in egenos ac miferos benignitatem per
lycirinj
cum Retimcr, a quo poil rteeem Anthemii crea* petuo conjunxitj
tocciden- tus ftterat Imperator, iriteriifTct xv. Kai. Septem*
Ad reipublicx adminiftrationcm quod attinct,
t'> obti. bris . Interregnum tenut fnenfes amplios qua
plurimum
Glyccrio debet Italia , quod ab ea inuit,
tuor. Erat Rccimeri nepos ex filio Gundeuco gruentem Gothicam vaftationem , Gothorumque
Rege Burgundiohum 3 u Pagius cenfet, Gun* dominatum averterit . Oftrogothi, numerofiore
tUbaldui genere itidemGothus , quem Olybrius , in dies fuecrefeente* fobole y quam ut Pafinonis
ut Recirneri extincto , cui acceptum ferebat im- regionibus eontirieri, Si pereeptis indidem fruperim, gratiam referret, Patricium, & Magl- gibus fuftentari poffent, rerum penuria, viufltrum militum creaverat , translatis innepotem, que iRopia laborare cEperunt , Itaque ad Re
quos AVus obtiherat > hortoribus , aeWagiftra* gem Thcodimirum frquentes adeunt , orantj
tibus . Guridibaldus i h bcurfi A vi fuffeus jus obfecrantque 3 ut prgravante turba regnum exo*
Imperatores creandi , quod ille tterum acfipius nefet ) edutis ex ca gente , alioque ad fedes,
ibi arrogaverat , poft interitum Olybrii iple & agros querendos coloniis dimiffisi Ue Vidi*
juoque ufurpare it 5 ejufcfue ufurpardi in'i- mirum fratrem evocat, hortaturque, ut in Ita
tium facer eonftituit a Glyccrio } quo cum for- lians fecederet, & quantum ipfe vellet numerum
tefls vetus illi rieeeflitudo erat , mutuis officiis exciret 3 ne qua gens rcefe advenientes poffet |
jampridem firmara . Cum igitur apud fuos vel fe vero daturum operam 3 ut regni Gothici, &
auftoritatc ici gratia plurimum Taleret, Gotho* Panonici fihes in Meridiem atque Orientcrti ej*
rum nimos ac ftudia facile Glycerio concilia^ tenderet . Ergo Vidimirus , qUod Pannonia? eX
vit. Quare Glycerius non tarn fponte fu cVv>- incolis abundabat 3 excivit , & ingentibus pediluntate , quam fafiohe & impulfu Gundibaldi , tim equitumque copiis , itiuere per alpes No
itemque favorc atque acclamatione Gothiciexer- ricas vel Julias multarum gentium veftigiisjarrt
citus imperium apud Ravennam ffeepit 111. no^- trito , tradudis in Italiam venit . Verum in ipas MartiaS j Lertc V; Cohfule, ideft afino 73;, fo aditu veftibulifque Italia; , repentina morte
ut docct Caffiodortis : Leone duguflo V\ Confu- prsreptus j Vidimiro filio regnum atque e*erdc . Hoc ConJ. Gundibald borrante , Glycerius - tum reliquit . De adventu barbarorum, Qlyccyennx fufccpit imperium . dem coiifintlat Paul1- rio ih Italia? falutem 5c cuftodiam acriter exculus Diaconus: Toft bujus ( Olybrii ) funus , Ir- banti unciatum cum effet, fatis eidem *
xerius Domcflicus a Gundibaldo Tatricio totius er- piarum in prfentia fuppeteret , quibus barbri
iam exercitus voluntare apud Ravennam Impera
ca illa irruptio fuftineri arcerique poffet > fatius
tor etficitur . Qudd autem Glycerius fine coacn- effe cenfuit eos muneribus quam armis ab Ita*
ju Leonis Augulli flohicn , & inlignia Impera- lia? excidio prohibere Itaque Glycerius Vidi*
oris fufeepiflet, ideirco Jornandes fcripfit Gly- mirum ingentibus donis ac promilis illcctum fa*
terium fibi tyrranico more regnum impofuie . In
eile perpulit , ut rclifta Italia in Galliam ad
ter Vetera monumenta , qua: aflervantur in p- Vifcgothos Vetercs conlanguireos cum exercitu
ucbthcca Regina; Svcciae unum aut alterm tranfirtt 5 ubi Oftrogothi cum Vifegothis con*
cmmemoratum iVcnio, in quo infeulpta cftefi- jundi & utrique in unius populi corpus velut
tiges Glyccrii s & iheifa pigraphe hujufmodi covalcfctntes , Galli partem , Hiipaniamqueoc*
D. N. GLYCLRI^ . . AUG.
cuparent . Jornand. lib. de rcb. Get. Et
Imperii bre'vitas, quod unius anni j & men*- i ox 3 inquit, Vidimir Italix terras intravit , &
fium vix quatuor angufiiis circumfcriptum ftjitj extremum fait mums reddens excet rebus huma*
de repblica multis } & illuftribus facris fecne- nis , fueeeiforem relinqucns regni vidimir ftHum ,
mcrcridi fpatiu'm illi > & facultabem ademit 5 hinc fuumque Synomium . Quem Glycerius Imperator
factum eft, ut fuae virtutis, rerumque pra;clare muneribus datis de Italia ad Gallus tranulit ,
geftarum monumenta admodum pauca pofterita- a diverfis circa circum gentibns premebatur ,
ti rcliqait . Glycerii pietas ac religio ex eo iifferens vicinos fibi Vifegotbos eorum parentes re|>ra;cipue dignofci potefts quod Epiphanium E- nare . Quid multa ? Vidimir aueptis muneribus
fmul-

' '

lulim i
,r*'VVon*
pre
'

GLYCERIUS EX IMP. EP. SALONIT. XXXIII.

fmulque mandatis a Glycerio Impcratore , Gallias tendit y feque cum parentibus jungens Vifegotbis mura corpus efficiunt , ut dudum fucrant;
& fie Gallias Hifpaniafque tenentes , fuo jure defendunt y ut nullus fibi alius /evaleret . Interea
Theodomirus , ut narrt Jornandes , Savum
tianlgreTus, Sarmatas una cum Svevis , qui Savi
ripas ad Meridiem incolebant, inopinato adventu adeo perterruit, ut illi vel fponte fe fubjicere nt , vel certe non auderent per fuos fines
trancunti obfiftere. Tum convens inOrientcm
copiis , Naifum urbem Dardaniae opulentilimam cepit, Ulpianam, aliafque Dardaniae, &
Mifiae civitates munitifmas ad deditionem compulic Deitlde in Thcflaliam progreffus , Heracliam , & Lariflam fubegit , ingentique prda
hominum pecorumque undique abaa lrogothorum regnum e Pannonia inferiori ad Meridiem, & Orientem latifTimc propagavit . Cum
TheiTalonicam vehementillmc oppugnaret , Hihrianus Prasfedus ab urbis obfidione Theodomirum midis legatis, & magnis muneribus avertit s initoque cum Oftrogothis fdere , multas
illis, qua-s incolerent, civitates in Mxlia infeiiori attribuit .
Sed redeamus ad GJyceriul , qui Gothis ab
Italia
depulfis , imperium Occidentale utcuri*
Imperium
Occiden que fuftinuit, ne tum, quod paucis poil annis
tale id in accidit, fundituscorrueret , migraretque fubpoternum ,
proclive teftatem barbarorum . Pacati deinde temporis
uAinuil vacuiqire bellis externis , aut inteftinis , quod
illi fuperfuit , totum ad rempublicam ordinandam , redeque adminilrandam , & communem
falutem, utilitatemque contulit . Sed haud diu
licuit vel Glycerio rebus publicis prodefle, vel
populis Glycerii cleraentilimis moribus , optimifque intitutis tranquillo animo , & quieto
frui. Nam ab ejus Augulali creatione menfis
fextus decimus nondum exicrat, cum diademate ac purpura alteri tradita, re relida , ad
quictiorem fandioremque vitamfe tranftulit; &
rerum humanarum curam cum divinorum myltcriorum adminilratione , imperium cum
cerdotio commutavit .
CAPUT

SECUNDUM.

De Tontificatu Saionitatio Glycerii.

S.

Glyccrius ex Imperatore fit Epifcoput

Sahna .

Jlui Ne'
poi Dalmata Im
perator
Decidentu appel "
latnr.

IMperium Occidentale a Gundcbaldb , 8c Go.

thoruro exercitu colhtum Glycerio gerrime tulerat Leo Auguftus Orientis , quod le infdo atquc inconfulto, e fua dignitate & republica id fadum efle non putarct . Quare Julium Nepotem defignavit Imperatorem Occidentis , eumdemquc egregia clafe inftrudum in
Italiam mifit . Etat is oriundus e Dalmatia, ut
tndit Theophanes in Geographia , filiusNepo-

tte ornaverat , eidemque neptem fuam, codem

teile Jornande, in matrimonium tradiderat . Jornandes kidem lib. de rebus Geticis tradit Nepoum g nitum e forore Marcellini ejus, qui ante paueos annos prineipatum in Dalmatia obtiauit . Hsc igitur Nepotiano nupferit neceffeeft.

117

Anno igitur 474. ineunte Julius Nepos cum

deleda manu, claTe in Italiam profedus poft
duos trefve menfes Ravcnnam appulit ; qua in
urbe Domitianus jufiu Leonis Augufti , cujus
kgatione , ut verifimile eft, apud Occidentales
fungebatur , illum traditis Augulalibus infignibus
Imperatorem Occidentis appellavit , cundemque
ut milites Imperatorem falutarcnt, auor fuit:
J^epotem filium "Njpotiani (ait Jornandes ) copulata nepte fu in matrimonio , apud I{avennam per Domitianumclientem fuumCafarem (Leo
Augutus) ordinavit . Inter haec Leo eodem anno 474. intra finem menfis Januarii ex hae
vita deceffit , poil exados imperii annos feptemdecim , S: fex pnterca menfes, cum Leonem
nepotem fuum ex Ariadna filia & Zenone natum anno quidem luperiori Caefarcm Orientis ,
hoc vero anno Conlulcm declaraTct, hiredemque Imperii deignafct , pisetci iro Zenone gc, quod animum regium , fpeciem
imperio dignam habere videretur . Hune tarnen
filii pariter atquc imperii tutorcm inftituit ,
quem rempublicam tamdiu adminiftrare voluit,
quoad filio setas rebus gerendis idnea accedcret . At Leo junior Ariadna: matris impulfu
Zenonem patrem in focietatem Imperii aflumpfit , Augullumque conitituit 5 fed cum ille
dcimo imperii anno e vita ccTerit , ad Zenonem totius imperii fumma pervenit.
Nec vero Leonis interitus Julio Ncpoti obfuit , aut eum a fufeepto Imperio retinendo ,
quibus necefle erat, prifidiis opibufque firman-*
do ac muniendo retardavit . Nam arlhte jam apptente exercitum contra Glycerium Romafn
deduxit, qui urbe excedens in Portum Rorr.anum fe recepit . Ibi a Nepote comprehenfus
imperio ceder, & Auguftalia infignia deponcre Glycerim
in ordin6
jubetur . Forte evenit,ut ecelefia Salonitana , cogitar
i
Pctro Lpifcopo per eos dies vita fundo, vacaret. Itaque Nepos, five ut imperium Glycerio fil litEpicreptum Epifcopali dignitate atque adminilra- copui S'lottiunuj
t one compenfaret , five ut omnem illi fpem ,
ac voluntatem imperii recuperandi adimeret, cum
ecelefia: huic Epifcopum preficiendum curavit.
Id docent Jornandes , Evagrius, & alii , quorum
telimonia fupra defcripfimus . Hinc conjici ve*
lim , quanta tum effet nobilitas , opulentia , St
praeftantia ccclefiae Salonitanx , ejulque cathedr
Pontificia quanti fieret , quave apud omnes di
gnitate, atque exiltimatione fuert ; quippecum
digna haberctur, quaevirum ejus celebritatis , ac
nominis , e fummo rerum humanarum faftigio
decedentem exciperet; iis vero dvitiis abunda
ret , ut cidem ad vitam honorifice degendam
affatim opum, & copiarum fuppeteret . Dignus
itidem erat Glycerins, qui tail tanta: ecclefi* pfeifet . Non civ.m futurum fuiffe cenfeo,
ut id honoris , atque oneris Glycerio imponcretur, vcl fibi delatum ipfe fuiaperet , ni 1 ea
virtutc:& fameom promis fuiffet ut Epffcopi & fandiljmam perfonam pro d)gnnate fuflinere, & officio graviffimo rite feienterque fungi poffetj prfertim cum Epifcopatus eidem col-

faeculi ecclefiam Romanamgubernabat . Nam cum

Glycerius in civitate Portuenfi non longe ab urbe ,
& delignatus , & confecratus fucrit Epifcopus Sa
lonitanus , neutrum fadum elfe cenfeofine con
fcnfu Simplicii ; quin fimile vero eft ab ipfomet Simplicio, per impofitionem manuum , epifco-

fcCGLSiA

SALN IT AN A.

pifebpili chraere infigtiltum , & Pontificia

tonfecratione inititum fuiTe } eonfuctudine illa
jam tum fortalts ufurpari csepta J cujus etempa plurima nobis fuppcditabit retas poltcrior ,
tit pfeopj Salonitani non aliunde , quam a
Romano Pontfice 3 infigriia pontificalia fufeipe1rent-. Porro Simplicius j ut erat eximia famlitate fu m maque fapieritia , rtunquam adduci po
tuifllt, ut Glycerio fhanus imponeret, ttifieum
titc noviTet aut fore fperafTet , cui mu*
hus Pftorale longe maximum c gravifimum
rclc committi poltet. Nec fane Julium Nepoterh voluifle oplnor , Glycerium fieri Epi icopum infeioattt irivito Simplicio 5 cum ad recens
Imperium trmandum ibbiliendum permagni
all* us intereffet , Pontiflctm , & populum Ro->
inanum Tibi non irtfehfum t fed amicum habere ;
De Glycerio ita veteres loquuhtur , ut videa*kur coatus ciTe imperium deponere , & Augufiait diadema cum Pontificia tliiara commuta
it \ Verum Francifcus Turrigia olim Canonic
rus Diconia Si Nicolai de Carecre, vir fumttla truditiorlCi & facta: antiquitatis diligenci
rtins inveftigatot 3 in cdice manuferipto ve-
tuftiffimo hoc de Glycerio feripturri irivenit 3
oftrriditque Jdanni Tomco Marnavttio : Glyce
rin* vero faus fuit Auguflus a Gundibaldo Vatritio 3 voluntare rotins extreitus , fed poftea nolens
mundo .militare reliquit imperium 3 & fuit fatlus
pifcopue in Salotia Dalmati* . Et Vero qui non
fu, fed aliena volntate, ut diximus , Impera^
*or fatus et 5 huic haud difficile fuerit opinor,
cum falus communis reique publica: tranquilla
tas pofecret j imperium deponere . eque expetftandum cenfuit 3 dum Nepos cum exercitu fuperveniens vim adhiberct , fed pads , & quietis
Iludi maluit regrlo carere, quodifie edc, &
ahguihe multorum retiere non poterat 3 quam
cum perrticie reipublicx pralio contendere 3
difficil & periculofo bello implican Erat
mnino Glyctrius anirho magno , tc elato refr
que humanas defpicknte ; qui neque honores
ultro delatos reipueret , neque f auferrentur ,
aut rpofcerentr 3 valde repugnaren Igitur ex
magna illa jadatiofte curarum, & negotiorum ,
quibus perpetuo agitar! rie ce eft s qui rebus
publiais prxfunt 3 in vitam privatam, quietamt]ue 3 tic tamquam in portura ex alto 3 volens
ac liber ft reccpit . Qude quidem tum in fu-Icipicndd turn in deponendo imperio cxcellens
mode-ratio ac modtftia ilium fatis dignum eff"e oltendiij qui in tditiffimo Hirarchise ecclc*
iwtka faftigio col loca ret

in iilis memori pfodendis incuria pofters iri

vidict . lHud irt primis illuftre , t prxcipua
cOinmcndatiohc dignum, quodeum, a quo fuerat imperio dejectus 3 illuftri beneficio affecit 3
& aeeeptam injUriam Hngularibus officiis cora'
penfavit i Julius Nepos prster annuum vix bimeflrc imperium geflerat ; cum Orefles genere
Pannotos, ideft Pannois 3 ut doeet Anonym
.mus Valefianus, vel Roma nus, utalii volunta
idcrhquc olim Attilx feriba feu Notarius t cui
Nepos Romanum excrcitum tradiderat , Gab
licanx adverfus Evaricum Regem Vifegothorum
expeditioni prxfecerat , per fummm perfidiam
in eum , a quo acceperat , milites & arma con
vertit . Nam exercitu Ravcnnam dedufto, miHtibus ad defeccionen: follicitatis perfuafit 3 ut
imperium Nepoti ademptum in Romulum filium fuum transferrent , cui vel actas immatu
ra , vel rci romanas diminutiOi^^/// cogno
men peperit apud vulgus , quique principatum
gefit, nulla re magis } quam Occiacntalis im
perii interitu memorabilem . Nepos inopinata pro- xcpot m
ditiorle perterritus j cum refiftendo nori eflet 3
v. Kal. fepteitibris anno 475. fuga fe fe prori- bim4li
piens , in Dalmatid m ad confanguineos mos fe confugii
contulit . Orefles Trepte in Dalmatias fugato , fcr*0^j.
fcrfpfit Caiiodorus in Chronico, filio fuo Au- neeacipi'
gufiulo ddit imperium . Idem confirmt Jor-,ur*
nandes de Rcb. Get. T^epos fugit in Dalmatias)
ibique defecit privatus rigno 3 ubi jam Glycerius
dttdum Imperator epifeopatum Salonitanum babe*
bat . Jam vero Glycerius Epifcopus erga ilium i
qui tarn maie de fe meritus fuiflet , eximias charitatis documenta dedit j nam fugientem excepit ,
diffidentem rebus fuis confirmavit 3 affliclum erexit 5 eique ex EpifcOpali mehfa qu ad lautum
victum> cultumquc nccefljrla eifcnt, large, ef*
fufeque cohtribuitj traditis iilfuper >EdibtisDiocletiarfi, in quibus laxe , Sc magnifie habita
nt . Ita ifignem Injuriam infigni beneficio rcpendit. Hoc ex fchedis Marti Maruli, & Vinecntii de Francifcis defumptum Marnavitius in
eum , quem de vita Glyccrii fummatim breviterque compofuit , Commcntarium tranftulit .
Idem confirmt ingenium Glycerii mitiflmum
atqu-e icnilTimum , & prcefertim faritftitas tum
charteren) , quo inlgnitus erat , tum officii
Epifcoplis3 qo fugebtur. Nec fne udiendum cenfeo Malchum Sophiftam hifloricum Byzantintim , qui apud Pliotium in Bibliotheca
tradit ; Nepotcm ex infidiis Glyccrii interiifle J
nam prStcrqiiarnqod 3 cum Glycerius, & Ne
pos codem anno mortem obierint , incertum eil
utcr utri fupcrlles fucrit , fatis confit Nepo. H:
tcril b fuis domelicis Viatore , & Ovida interfcclum fuifle ) ut docet Marcellinus in Chro^
vicia Clyccrii Epifcopi Salonitani 3 refq
nico; quos prineipatus Dalmatici potiundi cumemorabiks fub illiusTontificatu .
piditas ad icelus tarn immanc execrandumque
impulerat . Tantum vero : ut Glycerius in
. feryeen XT* Rgo Glycerius in Poriu Romano pifco* ejus hecem corilnferit j ut potius i Iii Sc Dal*
vYfcchS! M Pus Mwtus cumefletj nullam morm in^ mataruri nimos conciliaverit , & adjutor fue
'*,
ttrpoluit, quin, quarhpoflet celerrime , in Dal
rit ad rcgnurti in Dalmatis obtinendum . Nepos
matian: trajiceret, atque ad cccleiam iibi con liquidem poll depofitum imperium 3 regnavit
creditan: re;*endtfti accederet . Initio Pontifica* apud Dal matas , ut au dor eft idem Malchus
tus latitri apparuit eum nihilo aptiorem fuife modo laudatus5 & Zeno Augulus Orientis ,
i-i rem poiieieam , quam ecclcfiafticam admi- cui turn lube-rat Dalmatia> & quidquid relia
nHlrandarnj in idque omni cogtatione iludi'' ba Illyrici Occidentalis vacuum int ach mque
que incubuit 3 ut Clerurri a'c populurh fibi tra* a dominatu barbarorum, cum imperium Occi- ^'jf'* ***
ditiim praeceptis exemplifque fancliiJimis inform dentis a Leone deceflbre ec Genero luo colla- nw, ternarct . Muita hujus fuerint , cxiliimo, prxcla tum Nt-poti , iniquo animo ferret eidemadem- ^"m^V
ra fafla , quae hic deferibi polcnt , hifi ea ptum efie, ei Dalmatiam regendam tradidit 5 & poiTurl*
Ve-1 airtiqu-aium tabularum jaclura, vd inajorum quando imperium Nepoti relituere non poterat >
jut

GLYCERIUS EX IMP. EP. SALONIT. XXXIII.

jus nomenque Imperatoris ab eo retincri voluit,
quod ex iis, qua mox diduri fumus, perfpicerc licet. Dalmatx vero , uti antea Marcellioo
Nepotis avnculo, fie poftea ipfimctNepoti hoc
libentius fe fuaque omnia fubjecei une , quod non
folum is indidem e Dalmatia oriundus efTct , fed
etiam quod Glycerio civi fuo itemque Epifcopo gratifican cuperent, qui Nepotis honori ac
dignitati impenfe favebat .
De regno Dalmatico Julii Nepotis fatis idoneum & gravem teftem habeo Malchum hiftoricum, qui in libris de rebus Byzantinis fcripfit Theodoricum Amalum Zenoni copias atque
operant fiiam detulifle ad Nepotcm Dalmatia
cxpellendum; five quod putaret Nepotcm , in
vito Zenone., regnum in Dalmatia occupafle 5
five quod fortafls offenfiones nefcio qu interpofitx animum Zenonis a Nepote abalienaverint .
Immo ajebat Theodoricus } ut refcrt Malchus , fi
Imperator jujj'ertt , fe paratum ejfe & in Dalm.itiam ire , ut inde T^epotem expellat , & ejiciat .
Si Nepos omnis otnnino imperii expers privatam in Dalmatia. vitam degebat , Theodorici copiis opus non erat ad eum expellendum , Dal
in* , & matiamque recuperandam. Cxterum idem Mal
komaoi chus docet Ncpoti Zenonem & amicum fuifie,
bgnio *d & ftudiofillmum e prxbuifTe illius dignitatis
* fautorem . id quod fatis perfpicue declarant refponfa > qui ab Zenone retulerunt Legati turn
Senatus Romani > tum Nepotis Conftanttnopolim mil , pofteaquam Zeno imperium rccuperaverat . Utriufque legationis tempus intclligi
nequit, nifi prius inveftigetur annus, quo Ze
no expulfus, quove rtftitutus fucrit . Expulfio*
nem quidem Petavius lib. Sil), de Dorinatem
porum, Tillemonthis in annum 475., reftitutionem vero alter in annum proximum , alter
in annum 477. conferuntj funt autem qui utramque in eundem annum conjiciant. Me haud pn i ret eorum fentcntix efle , qui Zenonem folio
dejedum anno 476. , reftitutum anno infequen*
ti affirmant , veluti Pagius, & Bafonius. Siquidem anno 476. ufque ad finem Februarii Zeno
nem impcrafle, antequatn expellerctur, dux le
ges ab eo conditx Bafilifco II. & Armato Cofs.
idcfl anno 475. fatis perfpicue declarant j altera
Kalcndis J inuarii , altera x. Kalendas Martias.
Extat quidem ejufdem Zenonis tertia quxdam
lex data eodem vYmatio , five Armato Confu*
le , XVI ib Kalendas Januarii, ideft intra finem
anni 476. , die decima quinifta Decembrisj fed
Pagius cenfet mendi ali^uid in eum titulum
irrcpfifle , & correctiohe adhibita legendum efle
P. C. > ideft poft confulatum Armatii ; ac propterea legem illam ad menlm Detembrem anni
477. referendam, cum Zeno jam recuperaflet im*
peri um . Idem Pagius inferiptionem epifiolae quar
ts Simplicii Papa; ad Bafilifcum Augufturii, qui
Zenonem ejecerat, eundemque Confulem fcriptx
IV. Idus Januarii , vitiatam cxiftimat } & pro
IV. Idus Januarii fubftitui deber ait , iv. Idus
Juntas ; cum enim fcriptum effet iv. Idus Jan,
unius litterulx Variatio labcm huic titulo intulit }
& inconudcrantia Librarii fatum eft > ut vocalis
a in locum vocalis fubreperet . Neque enim
Bafilifcus ante finem menfis Februarii an. 476".
tyrannidem occupa vit , ut docent dus legrs Zenonianx fupra laudatx . Porto Zeno, cujus exfilium unius anni , & oto circiter menfium in*
tervallo Procopius de bello Vandal, lib. 1. , &
Victor Turonenfis in Chronic definiunt , Bafi
lifco cxpulio, imperium recepit ante Oftobrem

up

anni 477. , ut docet cpiftola otava Simplicii

Papx data v 1 1 . Idus Oobris . . Bafilifct , <&
ormuti , qua Zenoni de imperio recuperato gratulatus eft. Rem omnem, quemadmodum acci*
derit , paucis expono.
Zeno duos fere annos rempublicam fatis com
mode adminiftraverat, cum nxreticis Eutychianis favere, aut plus nimio indulgerc , urbes
provincias vedigalium intolerabilium onere opprimere cpit . Hinc exorta populari feditione ,
ut vitx confuleret in Ifauriam cum Ariadna conjuge profugit anno, ut diximu<;, 476. Februario cxeunte . Bafilifcus fratcr Verrinx Leonis vidux, quo inftigante feditio ilia conflata fuerat,
in folium vacuum invatit, & ab exercitii , puloque falutatus Imperator, Marcum filium Caefarem , Zenonidcm uxorcm Auguftam appellat.
Scd Zenone Bafilifcus nihilo commodior prin
ceps, acerbioribus etiam exactionibus populos,
& urbes exhaufit . Ad hxc: Eutychiana; impie*
tatis patrocinium palam fufcepit , Gatholicis bel
lum indixit, Synodi Chalcedonenfis decreta refcidit, atque irrita fecit, Timothcum ifilurum
in Alexandrinam, &Petrum Fullonem in Antiochenam federn, unde fucrant ejei , reftituit .
Sed dum male parto imperio per tyrannidem
butitur, exctcitus , populique indignationem
atque invidiam , quam Zenoni confiaverat , in
fe ipfe concitavit . Intcrca Zeno ex Ifauria cum
ingentibus copiis venerat j Armatus a Bafilifco
contra hoftem cum excrcitu immiflus ad Zeno
nem defcivit. Itaque Zeno fumma omnium lxtitia , & gratulatione amiflum rccuperavit im
perium , quo menfes fere viginti caruerat , ut
placet Procopio} quamvis Evagrius duos, Theophanes tres ipfos annos Bafilifcum fegnaTe tradant. Scd cum Zeno intra finem Februarii an.
47<5. amifcrit, & Augufto menfc , vel Septembri ineunte anni proximi receperit imperium, vix
undeviginti menfes in exfilio tranfegit . Bafili
fcus cum uxore , ac liberis in quodam Capadocix Caftello includi jufius fame per iit. DumimSerium rientis in hoc motu ternporum, ck in
ujufmodi converfione tetum , ac perturbatione verfatur, imperium Occidentale funditusconcidit. Nam Odoacer Turcilingorum Rex cum
Scyris & Herulorum copiis auxiliaribus Italiam
occupavit anno 475. ; & Orefte exfo v. Kal.
Septembris , itemque ejus fratre Paullo pridie
nonas Septembris, Auguftulum in Campaniam
relcgavit . Ita Romanum imperium ab Augufto
ortum cum Auguftulo extinftum eft , cum ftctiflet annos circiter quingentos . De Auguftulo
Anonymus Valefianus hoc fcriptum reliquit :
viuguftulus} qui ante regnum a paren-*
tibus vocabatut , a patre Ofefle Tatricio fatlus
efl Imperator ; fuperveni'ns Odoacer cum gente Scy*
forum , occidit Orefiem Patricium in Vlacentia , &
fratrem ejus Taullum ad Vieta [oris tla'em
. Ingrediens autem depofuit JLuguflulum de {egno , cujus infantia mifertus con
cept ei fanguinem; & quia pulcher etat , tarnen
donaVit ei reditum fex millia [olidos , & mifit
eum intra Campaniam cum Tatentibus fui libere
VVerCi Jam vero de duplici illa legatione tum
Senatus Romani , tum Julii Nepotis ad Zeno
nem , cujus explicandx cautTa a Glycerio
Metropolita , & a Nepote Rege Dalmatix digredi parumper oportuit.
Legationis utriufque tenips , 8c cauflam expofuit Malchus Sophifta in hiftoria de rebus By
zantinis . Odoacer Italia potitus tum Imperato
ris,

2f{"
occupai ,
rel'5lto
mitm Au-

120

CCLSA

S L.Nlf AMA.:

Hi) tutti Regis titulo abftinuit 5 Veritus fie tiu

jus titult Ufulpatione Imperaroiem Orientis of*
cnderct) quem ad regum Italia; fi bi firmar) du ni
habere ornicum permagni fu intcrefle ptabat ;
tMia|Sc Quaic cum de ZenoHc in Imperium rcitituto
/! hunciatum effet 3 ad cum Ubi conciliandum ad*
.. hibendam cenfuit dperam Auguftuli j quem du*
linfteim guftalibus infigriibus cxututii , non vita falum
lgiibi dnnaveratj fed praucren tarn amplis $ & tdpiois
mittust t Vcctigalibus iilih uxcrat , ut cidetri advitameum
fplcndorc ac magnificeritia degcndahi abunde di*
vitiarum fuppeteret 3 neqe lum fuae privat*
fortuna: ptenitcret Huic ergo actor fuitj ut
Ltgatos ad Zcnohem ab Scfiatu Romano mit*
tendos curaretj qui fuo j ftScnatus nomine nun*
ciarent duos Impcratorcs reipblic* opus hon
tue ) rerum omnium fummatn qui teiieat fatis
fife fuperque Urium Imperatorcm rientis } -*
tioacrcrh j quem fibi Auguftalus fuifque rebus
Vcluti cutorxm prefeecrat virurn efle eximia*
fidei , ic prudenti* belli gerendi > gcrendaeque
rei publica; peritirhutti 5 cui Italia! rcrumqueOctidentalitim adminiftratio reftc commendar a
tuto pofict quotirca fe drarc, obtetarique Ze
onchi j et huic Patricii titulum honoris caufla
toflferat } & regimen Italhe committat Pef
dem tethpus ab Julio Nepote Rege Dalmatian
Lcgt Cohftantihopolirn nd Zemrnem vuicrunt
gratulatum de illiuS ad imperiurri reditu, irnulqtie bbfecrantcSi ut > quando ipfe eodem cafu 3
quo fHius Nepos propemodum acebat 3 eademque iniqua fortuna conficbcus & percuffus fuiTetj rhifereat illum aliena: vicis & calamitatis ; fuppci pem ferat 5 pecunias , mili
tes > auxlllid fuppeditet , quibus in eum , unde
per injuriam dejedus ferat, locum reftitui pof'
fit. Utrique legationi aures non arqu- benignas
Zeno praebuit 3 eque refportfa fi militer Romanis 5 tic Dalmatis propitia reddidit 1 Prioribus
liquidem exprobravit Romanorum contumaciam
& pefrldiam adverius Auguos Orientis, a quiV>ub clih duos Imperatores accepifent Anthcmiutn , 8c Npotem alterum quidem occiderint, altefum veto ejeccrint; hic cum adhuc ef
fet iuperrtH , altertim Oceidenti Italiapque Reftoiem fine hujiis injuria prxfici non pofle j
hune igitur , Ci fapiunt t recipient , hujus im
perio fe atqUe rbem dedallt s huic omnia, quat
decent legtimum Dominum 3 obfequia dfrant;
ab hoc derique Odocer , fi Patricii dignitatc
c titulo cohoneftari velit y id muneris atqu?
honoris fuppliritcr petat . Grterum Zeno litrtras regia* , quaS au doacrem ddit 3 Odoacri
Tatrkh ifcripjit i Contra vero Legatos Julii
Jeputi's dementer ce perhumaniter accepit, ii-.
demque rt^>ondit ie illius vkerrt quam ipfe
>quoque euperti fuerat , eit animo doler ; & cum
tua ipontj tum impulfa Venina; conjugis fuae>
cui confangitiitas erat cum uxore Nepotis ,
Woliictus tit daturum fe opera m fiatim atqu*:
tempus rcfq fuas liceat , ut cidem irnpe>
itun ademptum r:uderctur Eaderh fre Malchin
^'4Bt alis verbis expofuit : juguftus Qrejiis filius >
Mackl ut attdivit ienonm iterttm Orkntis Imperium 3
Mrtonci ixpulfo Bufilifct y recuper-tffc 3 SeaatHto -feteris
I ftk *" Rpm legationr/ nd Zsnomm mittere cocgit , qu<e
' Hit fignificare't urbem proprio Jmperatore nor, ma
digere .-fei vommttftker Uli tttriuftjuc imperii fi*
nes tutandas e'e : Odombum ftbi prxpojimm affitntpfifc idonenm 3 qui fdvas res faceret \ Ille
enim , & fckntia - admir.ijlrandx , &
fei ntUiwis feritia frxjlat; lt.tqne at il-

iuni itttb patriciatui dignitate oinet , & Ita'catil

dixceftn regendant committat . Trojcfti funt igi*
tur ex fe.itu Vitcris I\pm viri , qui hos fer*
moiies Byzantium dferrent 1 lifdem diebus venerunt & a "^epote hutteii , qui Zenoni reftitutuni
imperium .gratularentur , & ipfum obtefiarentur
cum eafdm calamitates s quas Htpos 3 expertus
effet y ut omni opera & ludio illum in recipient
do imperio prbmpto er // animo adjuvant f
& pecnias , e3* c'xercitus , & alia 3 qua opus
forent Juppttlitaret ; quo Uli rcditum ad fortunam
pri(linani claboraret conficeret . Hc qui dice*
rent > T^epos miJit . At Zend bis 3 qui vnrant 3
htic refponfa dedit : Et Senator ibus. illos ex duo* "lP"<*
bus 3 qui ab Oriente Imperium Jujant y mum
expulijfe ) & iAnthtmium occidiffe . T^une quid
ftbi faflo opus effet , illos dixit pcrfpkeYe Impera-*
tore enim fupsrflite non aliam deber valerefenten*
tiam ) quam ilium ampletli , & Uli adhttrere Ai
ea vero 3 qua barbarut nunciabat : rctJe & jufte
faSuruni i ft a Trepte Imperatore 0 do hu s pat
trkiatus dignitatem fufeiperet t Earn Uli mi'utum 3
ni 'Hpos prxvenerit . Hortari , Jimul atqueeam
adeptas fuerit 3 ut cultum l\pmanis convenientem
affumat 3 & ufurpet . Se quoque confidere fore i
ut imperatorem 3 qui illum hoc honore ajfecerit j
ft quidem juxta facer voluerit 3 obfervet , & *
lat ; Sed tarnen in litteris regiis , quibus Odoa*
cb earn dignitatem mittere renuit , eum Vatricittm tiomnavk Qua Zeno , cum T^epoti fluderet 3 ex fuis "tyepotis malorum commiferatione du*
tlus , e> proprio cafu 3 Vommuni bominum forti
ingemifcere edotlus fackbat . 0 qubqut ilium im*
pulit Venina i qua l^epotis uxori 3 cujus erat con*
fanguinea 3 favvbat Ex his duo potiflimum colligi velim , prinuim utramque illam legationem
referendam ciTc ad annm quihfli fa?culi feptuagefimum feptimiirrij vel ccrtc in annum proximuifi cortjiciendarh elTe , poftquain fcilicet Zeno
imperium Oricritis 3 Bafilifci fyrannidc cxemptum, rccupcraverat ; Alterum illud eft, quod
Zeno Julii Nepotis patrocihium fufcepcrat , cjttfquc commodis) ac dignitati favcbat> non fo*
lum lux prxtcrjtx calamitatis recenti memoria >
& allcniprzfeiltis itlfoctufiii commiferatione com*
motus j itemque Verrinae conjugis hortatu impulliis; fed ob earn maxime cauilam, quodNc-1
pos conccflu Leonis fui deceoris 4 gelieri .
imperium Occidcntis adeptus eflet 3 a quo rtill
per injuriam dcpclli poterat; Qnocirca fuas
partes efle duccbat omni ope operaquc eniti 4 ut
Ncpotcm in eum 3 quern antea obtinuerat 3 jRum ac legitimum dominatuh* teftitucret ; Sed pt"0ui.
ne tUtim qua; cupiebat exfcqul, & quae promi- 1mm
ferat , prxltaie poflet , turn ncceflltas obitirit ft- "^'"biliendi piilldiifquc muniendi contra intcilinos rinmpoiextrahtolquc holies imperii nuper recepti 3 quae I,cetur '
Orientales copias dimihilere 3 atquc alio diftraherc vetabt, tum bellum Gothicum , quod non
multo port exortum clK Hilce igitur curis, &
cogitationibus difterttus> dum rem dirfcrt, ejufdem perficiunda: acultatem mors Nepotis illi
praeripuit 1 Sed cum Nepotis reftituend facul
tas , Sc Zenoni defucrt ; certe fuse crga
ilium voluntatis non obfeura indicia jampridem
tenderat 3 & quod proximum fuit , libenter
przlitcrat 3 ut pro irtiperio Occidcntis principatum Dalmatix illi traderet . Qyamvis autcm
pofica Nepos apud Zenoncm rtefcio quam ob
caulTam fuboRndert) idque videtur ex conjici poiTe, quod Theodoricus Amalus , ut Zenonis gratiam fibi conciliarct> promptum fe illi,
ac

GLYCERIUS EX IMP. EP. SALONIT. XXXIII.

Nepotit
tlumininui" g"'
neScuiC"
C *

iti

paratum cxhibucric ad bellum Nepoti infercndum, eidemque Dalmatiam adimendam, nulla tamen five injuria , five ofFenlione accepta
Zeno perpelli potuit, ut quod femel Nepoti dediffet, invito & ingratiis repeteret. Tantum ve-

runt, fed ad Mediolancnfem Epifcopum referenda effe exiftimant. Verum Joannes Tomcus Mar- JeJ.l 5lnavitius Ennodianos illos verficulos de laudibus Glycerin"
Glycerii fcriptos multo aptius innoftrum, quam *
in Mediolanenfem Glycerium convenircconjedu- '^'

ro abfuit , ut Theodorici copiis operaque adverfus Nepotem uti vellet , utpotiusipfumThcodoricum bello perfcqui decreverit , quemadmodum Malchus faspe laudatus fcriptum reliquit .
Itaque Ncpos quoad vixit , fuum apnd Dalmatas Regnum quiete pacateque retinuit .
Porro Nepos fingularibus Glycerii officiis ,
Prter fuam expedationem, fuaque in eum promrita, ut diximus, eximiaque beneficentia "provocatus nullam gratis eidem referenda occafionem deinde prstermifit; id quod Glycerio ad

rise& rationibus minime improbandis contendit. Jomnei

Qiod fi verum eft, inter esteras Glycerii Epi- Mtraafi
nui .
fcopi Salonitani laudes illa effet peculiari commemoratione digna, quod virginalisintegritatis
florem intadum illibatumque fervavcrir . Epigramma illud Ennodii neceffc non cft hic adfcribere , cum illud Marnavitius fuis animadverfionibus illultratum infcrucrit vitse Glyceriana: ,
quam huic loco Itatim fubjicio.
j.

III.

munus Epifcopale obeundum, ecclefiamque fuam

regendam magno adjumento fuit . Cum enim Nepos rerum in Dalmatia potiretur, huic, utvoluntas inerat obfequendi Glycerio , fie poteftas
non deerat exfequendi prsftandique quidquid Glycerius poftulaffet , five ad pravas confuetudines
extirpandas, five ad Cferum populumque in of
ficio continendum. Quare fumma inter illos amicitia & perpetua concordia fuit 5 atque ubi neditas pofecret, vel communis utilitas, ad rem
publjcam, & ecdefialicambene gerendaro, alter
alterius confilia exquirebat, & fuumquifque ftudium mutuamque operam alter alteri deferebat .
Id de utroque ut credamus , perfuadet fumma
illa chriftiana Charitas, qua Glycerius Nepotem
ex hofte fibi amicum fecerat , cujufque natura
Sc vis ea eft , ut homines vel alienifllmos mira
fludiorum , & voluntatum conjundione inter fe
devinciat . Utriufque adminiftratio quieta fuit,
ve tranquilla ; cum nulli boles per ea tmpora ,
nulli tumultus five intus domique extiterint , five aliunde foris iagruerint , qui reipublicae
Sc ecclcfiae Dalmaticae pacem turbarent: nam ingentem illam barbaricarum gentium multitudinem, qua; in Italiam effufa eft, perPannoniam
ic Noricum , Dalmatarum finibus intadis, O2Jm. doacer traduxit . Cum annos fere fex ecelefiam
Salonitanam fanilfime gubernaffet , haud Auguftali , quam Pontificia dignitateilluftrior , anno
Ntpotii 480. ad fuperos migravit . Neque ill i diu fuinternus. perftcs fuit Julius Nepos, aut diutius Dalmatia;

f^lrcum varietatibus fxcunditatem II\^ lyricana Plegie fanfiitatis , iifque plane miris ad verum Catholic* ecclefia parentis exemplar,
defcribentibus nobis pofi tot regias propagines omni
varietate virtutum ingnes , poflque ipfumFggum
miraculum a Marcianum , occurrit nobis Flavius
b Valerius Glycerius Virgo, & ^ugufius , pofi ^
jugufium virginali gloria inter /"afees , & arma
principem; idemque prater virginitatis prerogati
ram , & imperii majefiatem , Epi/copalis eminenti* fublimitatc , ad banc in orbe diem,
unicus; quern, ficuti & Marcianum , neququam
publicis ecclejia tabulis fantlitatis d titulo clarum , at inter ecclcfite Salonitant per Dwmtm
Mrtyrern Principis ^ipofiolorum difcipulum fun
data, aliorumque plurium ChrifiiConfeorumfanguie purprate Trtfules , fanftitatis opinione morandum , ejufdem ecclefia jirebipresbyter Vincentius de Francifcis, morum candore , ingeniique
amxnitate inter Dalmatas facile princeps , cum ex
antiquijjimis diS eccleft* notis , dignum quem fa-

praefuit 5 quippe qui eodem anno ab infidiis domefticorum interiit vu. Idus Majas , ut Marccllinus Comes , & Chronologus Cufpiniani litteris tradiderunt.
Qu ie
^e Gly""0 multa &praeclara feripfit EnnoGiyccrio dius Epifcopus Ticinenfis , vir eximia; dodri"**2' nae, & fanditatis j laudefque Glycerii non inBBiiunb venuftis verficulis celebravit, eique titulum veim cum nerabilis adferipfit . Lupicinus dodus homo, &
pfcrueiV'" *n P"m,s eruditus , apud eundem Ennodium in
oratione ad Epiphaniuro itidem Epifcopum Ticinenfem habita , Glycerium noftrum , & Firminum Epifcopum Metenfem appellat duo illius
aetatis Sydera fulgent i .lima , eofque Epiphanium
non ti alloquentes inducit . Sed cum eodem fzeulo alMeJtoi. ter Glycerius Epifcopus Mediolanenfis, qui nooeafem, ftrum tate antccefit , floruerit in omni gene-

era fcunditati lllyrican* adncelerem , preclaris

probaverit memors ; quo tempore tanquam apud
illius fatri fori Vicarium , capitulariumque negotiorum fummum curatorem refidebat magno meo
commodo , fuprema authoritas , abfque magno gentis prejudicio omitiere bic neququam potui .
Glycerius itaque nobiliffima e totius Dalmati* e
urbe genitut , ut ex dits memors a Marco Ma
rulo Dalmatarum ante centum annos , pietate eruditioneque nebiliimo colleis , confit ; ex primario cive militaribus muneribus addius , breviper
omnes gradus ad tribunatum afeendit , Valentiniano lmperatore , Aetii f popularis fui Duct's for-
tunam fecutus . Sed infortunio ejufdem Ducis per
abfentiam ab urbe evitato , infeiieimorum temporum fluttus perofus , in otium fe fe reeepit; at
pofi Maximum tyrannum , Avito quoque fublato ,

De vita, & rebus Glycerii ex Imperatore Epifcopi

Salonitani.
AuUore Joanne Torneo Marnavitio Epifcopo
Bofnen .
x Libro edito Piorna an. 163 t., qui efi inferiptus :
Regia fanditatis Illyricanas fiecunditas .

re virtutis & fanditatis, ejufque noraen in di- Maprano itidem , pofi quadriennale imperium , Sevorum fallos relatum adhuc celebretur, vigeat- v ei i fraude necato in Hifpania, fed & Severo quin'
que memoria pofterorum } notier vero in vulgus to regni anno F^ecimeris Gothi F^pmani patricii dofere ignotus fit , ejufque egregia fada vetcrum lo intereunte, fub uintbemio principe , quem Lee
litterarum luce careant ; plerique omnes inferi- Orientis Imperator Occidentalibus principem rum aetatum Scriptores , quae de Glycerio ma- fecerat , cum g Marcellino patricio inter Dalma- g
gnifice przdieavit Ennodius , itemque Lupici- tas ditifmo , in Italiam virtute militari pridem
aus , ea non ad Salonitanum , quem vis no- confpieuus rediit . Ubi Marcellino contra Vndalos
. lllyrici Sacri Tm, II.
L
fingti-

122

ECCLESIA

SALONITANA.

fmgulis antiis in Italiant invadentes y eoque tem ptari poffmt ; Glycerium vero Dalmatam ex Im
pore Sicilia incubantes , egregiam navavit ope- peratore Epifcopum egregie exprimant . Et ut
ratn rei publice. Verum Marcellino interfcflo do fex prima carmina, quibus fades ejus deferibilo Romanorum pro quibus pugnabat > ut alter tur, omittamus ; certum eft feptimum Cr otlaMarcellinus fuo Chronico teatur } fexagefimo vum y quibus de fceptro y & purpura agitur y
otlavo quarti faculi anno ; xAnthemio etiajm a Mediolanenfi Epifcopo convenire minime poe ;
genero Recimere occifo } olybrio itidem poft En
cum vel ipfo S. xAmbroo tefte ad Theodofium
cimis mortem vix feptimeftri guftato imperio , "Principem y Vurpura Imperatorem non Epifcopum
a Cothis extinilo ; feptuagefirno tertio illius fa faciat; Glycerio autem Dalmata Imperatori y &
culi anno Glyceriusy qui tunc temporis forte Ra Epifcopo quadrare appofite.
venna agebat 3 authore Gundebaldo inter Gothos
* dicendum facrum pedum potico more per
principe viro y fumpfit Imperium; quod & inna feeptrum intelligi y cum per ea tmpora Chriiata manfuetudine y & Sar.tli Epipbanii Ticinenfis na modeflia , cujus Ennodius tenaeimus extitit,,
h h Epifcopi conftliis , itagefftt y utreipublicain pri- fobrietate magis forte , quam fequens atas
in
fiinum Jlatum reituenda bonis omnibus [pes af- verbis uteretur ; purpura porro praterquam pro
i fulftjfe videretur . Scribit i Ennodius in vita S. pria eft Imperatoris ex jfmbrofio ; hic eo magPs
Epipbanii : Glycerium 3 poflquam accitus cfi ad Im norum degnat Glycerium , quod mentis Impe
perium y Epipbanium tanta venerationc coluie , ut rio fertur illam prodidijfey illo nimirum imperio,
non folum plurimis extremo fupplicio deinatis y illo quo y tee Ennodio , injuriam matri fua illatam
volente , ignoVerit , fed illatam matri a itionis ab ipfifmet fubditis Epipbanio Epifcopo condonavit; & quo Julium T^epotem y cujus opera fuefust hominibus injuriamy quoque concefferit .
Sedatis imperii turbis , GothoSy qui paffim ober- rat ab imperio deturbatus 3 Regno pulfum regio
V ab ant per Italiatrt , magnis muneribus Vidimiro more excepit , penes fe fovit & aluit ; ut ejufeorum duce ejfetlo , tefte Jornande , tranulit in modi fplendore purpura po primum ejufce paGallias . Sed qui pacem Italia pepererat , boibus ludamenti textorem Cbrifium , & primum in ea
magna dexteritate longe remotis 3 populares ho- fubtexenda alumnum Stephanum y rutilantem3 vix
ftes expertus y facri otii fctlandi brevi occafwnem aliim Glycerio comparandum , nofcat ecckfia . Toarripuit Mortuo namque Confiantinopoli Leone remi vero dyfiicbi primum carmen 3 vel ipfo
Imperatore , qui Glycerium ob virtutem in ad- Joanne de Deis 3 & Cattaneo teftibus afferentibus y
miratione habebat y Julius Marcellini quondam Ta- Glycerium fuum n otlo annis fdijfe in Epifcopa1 ttcii > ex ferore 1 l^epos in principem fuum ar
tu 3 tanto fpatio temporis manifefte tepugnat ,
ma capiens , mica regnandi tupiditate , folio de- cum dicat juxta correclionem Sirmundi:
turbatum , in Vortu Romano Salonitanum fieri cu
Hunc habuit populus parvo vix tempore
fclix,
rant Epifcopum tee Evagrio . Fatlum Glycerius tanta animi aquitate tulit , ut adSalonitaGlycerium noflrum omnibus apicibus exprimit ;
nam Accedens ecclefiam miris cffulfertt virtutum quern optimum principem 3 vix annuum Rpmaincrementis , facer Taor, quam profanus Impe
nus populus habuit y ut apud omnes illius avi
rator T longe felicior : quibus eoufque progreus authores efi in confejfo . Denique poflremum car
e y ut Lupicinus vir per ea tmpora eruditii- men, quo poft parvum tempus dicitur :
mus apud Ennodium fermone ad Epipbanium
Sed rurfus magni miflus ad obfequium .
m Epifcopum habito m Glycerium cum Firmino ma
quomodo alium y quam norum Glycerium , qui
gna fantlitatis in Gallia Metenfi Epifcopo , illius poft exiguum imperii tempus rurfus ad ma
at.-ais fyiera nominet, dum per profopopejam , ut gni ideji Dei obfequium mi'us traditur , dettjunt Pretores , ambos Epipbanium alloquentes in- tiotet , prafatos Joznnem 3 & Cattaneum judices
ducit. Ipfe quoque Ennodius , egregio inter fu expoftulo ; cum Glycerius Mediolanenfts Epifcopapemata carmine Glycerium , quem injeriptione tu fimul cum vita funclus 3 ad nullum Dei obfe
carminis venerabilem appellat Epifcopum t excel- quium rurfus mitti potuerit 3 ut e mius poft
lentia virginitatis , inter alias virtutes , prdi Imperium Dalmata Glycerius .
cat eximam : cujus ipfa verba libenter , tanquam
Hifce itaque virtutibus eximius , anno vix in
maximi ex Imperatore Tafloris , tere perennius Epijcopatu exacio , cum Orees , quem ad dignita
tem Magiflri militia Julius K^epos Imperator exelogium damns .
De Venerabili Glycerio Epifcopo.
tulerat , emdem fuum principem prxcipitaet im
SuffufuS minio , perqu optima fada rubefeens , perio y ^ugufiulo filio fubrogato 3 Julius in Dulmatiam fugiens ad Glycerium , ab illo omnibuVirginei vultus Glycerius fequitur.
Puram fanguirteo macult dum rore figuram , tnanitatis officio excipitur y cui ' & ampliimas
des y quas Diocletianus olim Imperator augufiaPi&a genas facis impiicter placuit .
Caridentem crocca geftans afperginc frontcm, li maje/iate extruas prope Salonas , per p de- ;
Laet vereCundis tinxerat ora notis .
annos otii fui incoiuerat fruendas concejfit ,
IndeptuS fceptrum, tribuc quodtcftis imager, reliquumque atatis ingenti cbaritate cum eodem
tranjegit ; ac demum magno fui deftderio apud
Purpura quam mentis prodidit Imperio Hune habuit popu Jus y parvo vix tempore felix. Salonitanm relitlo e vivis exceit . Obitus tem
pus q uti Cr annorum 3 quibus ecclefia Salonita-
Sed rurfus rnagni milus ad obfequium .
na prfuit y omniiio incerta habentur .
Ennodius morum optimi Prafulis , & fa
ciei contemplator : quern autborem , ut aliqua EpiVir eruditiffimus y & de facratiori antiquitate
grammata de *Ambrofw fanimo Mediolanenfi optimemeritus y Diaconia S. Kljcolai in carcere
Epifcopo y aliquotque ejufdem ecclea prafulibus Canonicus Francifcus Turrigia , nuper nobis vefcripftffe non iverim infidas , ita carmen hoc tujtiimum manuferiptum Horum exhibuit , in quo
Glycerio , quem Mediolanenfes ex fuo cive Epi" bac de Glycerio leguntur : Glycerius vero facus
f celebrant y convertir pojfe neququam af- fuit Auguftus a Gundibaldo Patritio , voluntate totius exercitus ; fed portea nolens mundo
fentiof ; utpote quod nullatenus iis , qua de Gly
cerio a Joanne de Deis , & Cattaneo in opufeu- militare rcliquit Imperium, & fuit fafus Epit$ de fucce'oribus S. Batnaba feribuntur , ada- fcopus in Salona Dalmati . Ita ibi . Unde apparet

GLYCERIUS EX IMP. EP. SALONIT. XXXIII.

paret Glycerium non vi y fed fponte, abjeBo im
perio y Dei fe devoviffe minifierio .
N

i.

a Theodorus Lcdor hift. Eccl. lib. Marcianum Imperatorcm genere Illyricum fuifle feripfit ; fed Evagrius oriundum feribit e Thracia,
qus regio jam inde a Conftantino Magno jus
nomenque Jllyrici amiferat .
b Pleriquc Imperatorum haec duo prxnomina
honoris ergo aflumere folebant ; alterum a Con
ftantino Magno > alterum a Diocletiano acce
pt um .
Id laudis Glycerio Ennodius attribuit.
d Catalogus Romanus Glycerio titulum SanBi adferibit .
e Cum Salona turn effet totius Dalmatian nobiliflma civitas, hinc Glycerius , auore Marulo, originem traxerit oportet.
f Frigeridus apud Gregorium Turonenfem lib.2.
cap. 8. Hiftor. Franc, tradit Aetium patreGaudentio genere Scytha , matre Itala genitum fuifle.
g Marccllinus, quern Procopius Marcellianum
vocat , principatum in Dalmatis obtinuit , de
quo fatis multa diximus in Petro III. Ep. Sal.
S.4h Epiphanius anno 467. , vel fuperiori Epifcopatum Ticinenfem fufcepit j e vita migravic
anno 497.
i Epiphanio in regimen Ticineniis ecclcfiae
fucceflit Maximus, buic fubrogatus eft Ennodius
anno 5x0., vel 511. , idem vita &: Pontificatu
funclus eft an. 521. 3 ut probat Joannes Baptifta Solcrius Tom. iv. die 17. Julii.
Hace non cohxrent cum hiftoria illorum
temporum . Satis enim conftat Glvcerium injuflu Leonis Imperatorem fatumefle; &Julium
Nepotem ab eodem Leone milTum in Italiam ,
ut Glycerio imperiura adimeret . Vid. Cap. 11.
%. i.
1 Id docet Jornandes lib. de rebus Geticis.
Quern (Glycerium) anno rix expleto , ( imrao
fexdecim fere menfibus expletis ut alii tradunt)
Hepot Marcellini quondam patricii fororis filius ,
regno dejiciens , in port Epifcopum
rdinavit .
m Glycerio Salonitano Epifcopo propemodum
xqualis fuit Firminus j is quippe jam praeerat
ecdefia: Metenfi anno $06. , cum habitum eft
Concilium Agathenfe in Galliis, cui etiam ipfe
interfuit . A Glycerio Mediolanenfi amplius quinquaginta annorum intervallo diftabat j nam nunc
anno circiter 438. objiiTe cenfet Papebrochius
Traft. Praeliminari de Epifcop. Mediolancnf. Tomo vi. Maii. Jam vero cum Lupicinus Glyce
rium & Firminum vocat illius atatis Syder y
lats indicat iifdem temporibus utrumque floruiflc i id quod in Glycerium noftrum optimc
congruit y cui fere coatvus fuit Firminus ; non
item vero in Glycerium Mediolanenfcm , qui
state Firminum longe anteceflit > ut hunc vix
natum putem, aut certe admodum adolefcentulus fueric oportet , cum i 1 le ccclellam Mediolanenfem gubemabat : nifi forte Lupicinus huic
yerbo, cum atatem dixit, eamdem notionem at
tribuit, quae huic vocabulo , cum facultan dicimus , fubjea eft . Caeterum aetas a fxculo
diftingui folet > hoc liquidem multo latius patet, ac centum ipfos annos compleitur 5 iilam
vero antiqui Scriptores aut viginti quinqu , aut
certe non amplius triginta annorum fpatio dc. Illyrici Sacri Tom. U,

123

finiunt. Ad hsc, cum Lupicinus Glycerium &

Firminum alloqaentes Epipnanium induxit, verifimilius eft voluifle id genus alloquii duobus
Epifcopie ferme cotaneis fingere , quam duo
bus illis tanto an norum intervallo disjunis,
quanto inter fe diftant Glyceriu* Mcdiolanentre
c Firmnus Metenfis Epifcopus.
n Catalog! Mediolanenfes Glycerio fuoannos
ipfos viginti quatuor attribuunt j fed Papcbrochius Pontificatum ejufdem Glyceriiquadfiennio
circumferibendum putat
o Ita ctiam fcripfit Jornandes , fed fatis con
ftat Glycerium regnafle annum unum, & menfes fere quatuor.
p Diocletianus poft depofttum imperium annos circiter novem vixit ab an. joj. ad 3 13. j
fed alii ufquc ad annum 316. ejus vitam pri
vatum perducunt.
q Catalogus Romanus Glycerio Epifcopo fcx
anno* attribuit, ejufquc Pontificatum anno 480.
definivit .
CAPUT

TERTIUM.

De interregno Tontificio Salonitano .

V^fcat fedes Salonitana ab anno 480. ad an
num 493. fedentibus Siraplicio I. Felice III.
Gelafto I. Impcratoribus in Oriente Zenone , *Anaftafto y rgnante in Italia & Dalmatia Odoacre
Herulo Idololatra . Ita fcriptum eft in Catalogo inie^
Romano , in quo diligenter notata funt inter- gaum Pvalla temporum Pontificatu vacantia ; id quod '^jec"!n
ferme abeft ab aliis Catalogis . Hoc igitur in- ,
terregnum tenuit annos ipfos tredecirn ab ofto- **
gefimo ad nonagefimum tertium annum quinfti
' "
faeculi perduebmj cujus cauflam, cum Auclof
ejufdem Catalog! tacitam praeterierit , conferendam cenfeo in eas communium temporum calamitates, rcrumquepublicarumconvcrfiones , quibus nihilo magis Italia, quam Dalmatia obno
xia fuit . Nam per eos annos Dalmatia triplicem dominatum Odivae tyranni , Odoacris Hcrulorum, & Theodorici Oftrogothorum Regis,
alium ex alio fubivit . Hinc nobis varia , &
multiplex materia fuppetit, adferibendum deOdoacre , ac Theodorico j de utriufque adventu
ac Regno Itlico & Dalmatien ; de rebus ab
utroque geftis , quibus hanc Pontificiam lacunam cxplerc nobis licebit.
L
Odoacris genus > Vfj bellica , expeditio Itlica >
Rfgnum in Italia .
ODoacer, quem alii Odobagarum, aliiOtacharum , alii Odovacrium 3 alii aliter - fel'cf"
ptllant, genus ducebat ex Rugis, ut docet Joe- hic*>
nandes . Rugi erant populi originis Gotbica ,
qui jam inde a prifeis temporibus e Scandina^via egrel, cum alias ex aliis regiones occupa ffent , demum poft Hunnos exaftos , quorum
erant, uti caeterae gentes barbara?, ftipendiarii,
earn regioncm ultra Danubiumconfcderanti qu
fita eft contra Noricum , & Pannoniam fuperiorcm . His prxcrat Flaccitheus , qui Regni fi
nes citra Danubium , in Noricum Ripenfcj
itenique in Pannoniam fupcriorem propagavit ,
& Favianam urbem , five Vindebonam , qux
nunc Vienna , in fuam poteftatem redegit . Per
ea tmpora Scverinus vir eximi fanctitatis in*
La
de

1*4

ECCLESIA

SALONITANA.

de ufque ab Oriente profe&us in h*c loca ve

nerat J & tuguriolo fibi exftrufto, Anachoritarum more parce duricer viftitans , ftudium
omne alie tum in fe ipfo excolendo,
tum in ali juvattdis, atque ad vivendi rationm
Chriftiano nomine dignam traducendis , collocabat. Quare diftuseft, habirufque Noricorum
Apoftolus . Hunc ob miraculorum famam, vitaxjue fanimooiam fingultri vencratione proiequebatur Flaccitheus , quamvis Arianus eifet,
oc tanti fadebat, ut ejus gratia captivos dimitteret; & nihil ei denegandum putaret , quod ad
falutem Noricorum, miferofque fublevandos pertincret In periculis vero, & anguftis rebus ad
eum coniilii , & auxilii caufla confugere confueverat; ejufque mnita eceleftis prudenti , &
prophetici fpiritus plena, haud ftudiofius , quam
reverentius excipiebat . Eugippitis in vita
Sanfti Sevcrint de Flaccithco Rege Rugorumj
ex quibus oriundus erat Odoacer , qui majo
rem 3 quam pro privara fortuna , indolem naflus, alieni dominatus impatiens , regnum fibi
deptus eft apud TurdljBgos . Nam Jortiandes
ti'un of cum aPPe"at K-egem Turcilingorum Turcilin^'
cum Herulis, & Scyris, generis itidem Goram,
thici, crant finitimi Rugis ab Oriente, terrafque incolebant trans Danubium e regionc Pannonia? inferiors . Herulos quoque , & Scyros
paruiffe Odoacri verifimile eft > nam hos etiam
cum Turcilingis in Italicam expeditionem deduacit 5 & funt qui Odoacrcm Regem Hcrulorum
"""a
appellant . Porro Heruli Danubium tranfgreTi
fonaonu Pannoni inferioris partem occupavcrant, quam
sbthf/*nno 472' Oftrogothi vacuam rcliquerant ; quip'i tt - pe ut Cap* t . i. diximus ir Glycerio, plericuPnt. que Qothorurl Vidimiro Ducc in Italhm, in
fle Glycerii Impertors muncribus ac promifis
delniti in Galliam tranfierant i partem vero
Thcdmim i Mfiam , ac Macedonian! deduXerat . Id Severinas numinc divino afflatus
Flccitheo pidixerat j brevi nimirum fore, ut
Otrogotht Pnnotia abetintes eidem inftfti cfe
dfi neferit Cothorum cepU , adverjitate
turbaeris , quid cito fetitrits , eis difeedentibus ,
tu dciderai pYofpefitate tegnabis. Tugip. in vi
ta S. Severini . Illud vefo argumento et ex Heruli? ceterifque ultra Danubium populis coloftos imrfiSos fuiffc in Pafi'noniam irifcriorem ,
Oftrogothofum difctffu .vacuam i quod Audor
Mifcella ffipfi Odoacrem ex ultimis P.innoniar
finibus ingefiferti illam barbarorum multitudinero exciviifej ijuam irl Italiam traduxit . Thco phanes in fui Chronogfaphia tradit Odoacrem
tu Italia
Huciiuf cducatum cfle in Italia , ideft in Caftris Ron txrci. manorum militi* tyMcifiia pofuiif*; cum fuis
tu Rom...
Tii_
/
norumwi popularibus caetcntque barbans , qui turn 1
iiUtl irtqueotiffimi in exercitu Romatlo ftipendia faticbant . Ira vero fuam Romanis tidem , & adeo
prarclaris faflis probavit, ut digrtum cum judicavcrint, qm in cohortem prect ianam adlcribertnt; & Proteclris jariani nomine, mu cohjnttarent , ut docct Procnpius ; qui
pr*terea in Anccdotis deciarat , quid olricii hoc
effet honorifve . Sunt & atii in palatio longe
prftantiores , quoniam mams ipfis jtipendium fol?i tnfuevit > digniofe milit'm nomine bone*
JiantHT . Hi dem:flici , & Ffotetlores vocantitr ,
& a tufa rerum bellteatum longe bfunt . In
Talatio enim cvnfcribi folent , ut Jit ordo , qtti
tantum peffona cperam praftet . Id quod diftinotitis explicat Honorius Aug. 1. devotilfimos
TIkoJ, de DoiUifi, \ Vutfl. Devotsimos

iroteores , qui armtam mUitiam fubcuntes ,

folum defendendi corporis fui , fed etiam protegendi Uteris noflri joliicitudinem patiuntur 3 unde
etiam proteclorum nomcn fbrtiti funt , inglorios
efi'e non patimur ; fed ut devotiffimis nuper protcoribus domefticis, in bis quoque honorem congruum condonamus , ut prater Trimiccrium , de
cent eorum clarijfmatus dignitate fruantur . Hoc
illuftri muere Odoacer fungebatur apud Romulum Au guftum , fi Procopio credere Hbcatj cum
illi occaio Italici regni potiundi oblata eft .
Nam barbari , quos in Italia & exercitu Ro~
mano militaffe diximus, non contenti ftipendiis,
& provineiis , quas extra Italiam Romanorum
permiflu obtinebant , tertiam agrorum Iralicorum partem poftulaverant ; fuamque poftulationem elufam rejccbmque ab Ortitc , quem Auguftulus filius fibi atque imperio tutorem , re.
rumque omnium arbitrum prxfecerat , iniquo
animo ferebant . Vott compoes futuros fpondet
Odoacer, modo fbi auxilio efle velint ad Italiam occupandam. NequcOdoacri opera "barba
rorum , neque barbaris fides Odoacris dfait
^Aliquanto ante , ut fcripfit Procopius
lib. I. cap. I. de bel. Got. Scyros, flanos, &
alias quafdam gentes Cotbicas in focictatem afci- ,n"",,fi"yerant , ex quo illas ab Alarico , ^ttilaque cla- *
des acceperant quas in fuperioribus libris deferi- *
pft . Scd quantum & fortuna, & dignitatis ad- |'*^"
dibant militia barbara > tantunt Promana detrahe- tum.
bant , fubque bonefto faders nomine ak extrais
tyrannice opprimebantur . Horum certe impudentix
crevit , ut pofi alia multa ab myitis expreffa ,
detfium agros omncs dividen inter fe voluerint ;
& cum tertiam eorum partem ab Grefte exigrent,
abnuentcm illico vita fpoliaritnt. Inter ipfos
quidam erat , Odoacer nomine , VroteBor Cafarlanus , qui tunc fi illorum opera Trincipatum nn+
fequeretur r /* voti compotes fatlurum recepit .
Qiia via arrepta tyramide , Imperatori nihil praterea mali inttilit , vivere privatum fmens , tertiaque agrorum parte conceffa barbaris , eos fibi
dtvinxtt penitus , ac tyrannidem per anno s decent
fimavit . Hare Procopiuj r quae fi vera fint,
Odoaccr ex Italia in Pannoniam redierit opor
tet, ut luis popularibus milites quam plurimos
poTct , conferiberet , quibus barbarorum , qui
erant in Italia, numeramvireique augeret , Nam
omnes fere tradunt Odoacrem e Pannonia, vcl
certc aliunde , cum ingenti barbarorum exerci
tu in Italiam veniiTe. Pra?terea fi Pnxopio cre
dere libeat, necefie cil Odoacrem turn primum
a Turcilingis Regem appellatum t(Te, cum Ita
licam expeditionem fufcepit . Scd Procopius hoc
loso res illorum temporum, cum Itrictim attigerit , confuiiua quam oportuit , obfeuriufque
defcripfit , cV multa turbavit a cxteris difteOtiens; nam fan's confit neque Oreftem , ftatim
a repula barbarorum petit ione, interftctum fuiffe, & Odoacrem annos fere quatuordecim tran
quille pacateque rcgnaflc in Italia , cum Proco
pius i Hi us regnum Italicum decern annorumfpatio definierit . De Itlica education; Odoacris
Theophani aflentior, eumquc a prima adolefccntia in Caftris Romanorum ftipendia meruiiTc cxiilimoj itidem ad Pra:torianam militiamcvcclum
fuiifc , quod Procopius tradit , & "Protecloris
ajariuni officio funflum efic affirmo, nonquidtin apud Auguftulum , fed apud Imperatorcs
fuptritxrum temporum, qui polt Valentinianum
III. in Occidente rcgnarunt . Poftquam in Italia plures annos ruilitaiT , ubi fatis inftruflus
belli-

INTERREGNUM

PONTIF.

bellicis artibus ac prasceptis fibi vifus eft , i a

patriam ad Rugos, Turcilingos, Scyros , Herulos populares fuos fe retulit } quos przdara
hominis indoles, animus magnus & cxcclfus,
feientia & virtus militaris facile perpulit , ut
odotcer eidem uno omnes confenfu Regnum dferrent .
- Eum fiquidem Jornandes Regem Turcilingorum
gerum, vocat , antequam Regni in Italia potiretur .
g/tXu, Poft aliquot annos a barbaris illis , quos in Ita
lia reliquerat , quofque ob rejecbrfl poftulationem agraria m Oreftes exaeerbaverat , Odoacrem,
ad occupandam Italiam invitatum fuilTe exiftimo. Ad hacj defuiTe non arbitror , qui cum
fe Nepotis fautores vindices profiterentur , ad
ulcifeendam illatam eidem injuriam Odoacrem
e Pannonia evocaverint . Is ergo oblatam regni
Italici adipifeendi occafionemhaud negligendam
cenfuitj ingentique ex Herulis, Rugis, Turcilingis, & Scyris, caeterifque ejufdem generis Gothici populis exercitu conflato ; & infuper S.
Severini, quem ex itinerc adjerat , vaticinatione
eveftus, per Alpes Noricas in Italiam tranfcendit. Ticinum obfedit, urbem captam diripuit, atque incendit , Oreftem & Paullum ejus
fratrem interfecit . Inde Ravennam progreflus
Auguftulum Imperio exutum in Campaniam relegavit . multurn poft , ait Jornandes lib. de
reb. Get. Odoacer Turcilingorum , hAbens
fecum Scyros , Memlos , diverfarumque gentium
auxiliaries Italiam occupavit , & Orefle interfe80 , ^uguflulum filium ejus de Regno pulfum in
Lucullano Campania Caflello exilii pama damnarit . Idem de fuccef. Regn. ac Imper. fere eadem feripfit . 'Sed mox Odoacer , genere B&gus ,
Turcilingorum , Herulorumque turbis munitus Ita
liam invaftt ; oiuguflulumque Imper atorem de mo evulfum in Lucullano Campania Caflello exiii pena damnjrvit . Qua; omnia fufe aecurateque
defcripft Pdullus Diaconus lib. xvi. dum
apud Bernanos geruntur , Odoacer cum fortiffima
Herulorum multitudine , fretus infuper Turcilin
gorum & Scyrorum auxiliis , Italiam de extre
mis Tannbni* finibus properare contendit ; qui
dum adhuc per T^oricorum rura exercitum duceret , cognita Severini fama Chrifti Domini fervi ,
qui Ulis tum degebat in locis , ut fibi benedi&ionem petiturus acceffit.
Itaque Odoacer Italiam fubjugavit anno 47^
ut partum Regnum fibi firmaret , amicitia confenfuque Zenonis Augufti opus efle cenfuit . Ita
que a Senatu Romano , & Auguftulo Legatos
ad eum mittendos curavit anno 477. vel proxi
mo > poftquam Zeno expulfo caefoque Bafilifco
tyranno imperium Orientis recuperaverat . Ca
put autem Legationis , Odoacrem Virum efle
eximiae virtutis ac prudentiae , belli paeifque
artibus egregie inltruftum , ac prinde & dignum efle, cui Zeno titulum Patricii conferret,
& idoneum , cui totius Italia; adminiftrationem
committeret . De hac Legatione , qua; diximus
capite fuperiori . 2. hue revocari poffunt .
Cum Legati ab Zenone refponfa minus , quam
Zenonit optabant , aequa , & propitia retuliffent , quod
itlhc'dv
videbatuE nolle conceder , id fibi Odoacer
minan re. fuapte auftoritate ufurpavit , & regium quidem
Sum no- nomen affumpfit , fed tum Imperatoris titulo ,
oca leal'
.

0
..* .y. ..
.
pni ,
cum etum purpura & regahbus iniignibus abftinuit , ut docuit Caodorus in Chronico .
Exinde fe geflit pro Rege fupremoque totius
Italia; Domino , nullaque Augufti Orientalis
ratione habita, plenam fummamque rerum om
nium poteftatem fibi vindica vit j & cum occiJllyrici Sacri , II,

SALONIT.

125

dentalis Romanique Confulis creandi confuetudinem ab fuo in Italiam adventu intermiflam

renovaTet , Bafilium Confulem ccidentis renunciavit anno 480. Placidum vero in annum
proximum Confulem defignavit.
. .

Odoacer, interfeo Odiva Tyranno , Tsfepotis

ulcifeitur y & Dalmatia potitur. Hinc extiterunt cauffa Interregni Tontificii Salonitani . .
JUlius Nepos imperio expulfus , cum annos
quinqu regnaflet in Dalmatia , vitam &
egnum amilt, per infidias interfehis in Vil
la fu prope Salonas a duobus domefticis ,
quos ipe in Palatium adfcitos Comitum titulo,
ac dignitate ornaverat , Viatore , te Ovida ,
quern alii Odiva m , alii Ogyciam appellant. IdJa!ieNe
tradit Marcellinus in Chronico , qui cdem {^'nwit
Nepotis refert ad Confulatum Bafilii Junioris , per ofiideft ad annum 480. His Coff. ?{epos , quern
Orefles imperio aodicaverat , Viatoris, & Ovida
comitum fuorum infidiis non longe a Salonis fua
in Villa occifus efl . Anonymus Valefianus :
Metuens T^epos adventum Oreflis , adfeendens
navim fugam petit ad Salonam , & ibi manftt
per annos quinqu , poflea vero a fuis occiditur.
Chronologus Cufpiniani ad diem leptimum an
te Idus Majas Nepoti affixit . Villa ilia
prope Salonam, in qua Nepos occifus fuifle dicitur, erat Palatium Diocletiani , quod Glycerius Epifcopus Nepoti Italia prfugo a Salonitanis tradendum curaverat , ut haberet ubi laxe ,
& magnifie habitaret , quodque ipfemet Nepos
fuum fecerat , cum rerum in Dalmatia potitus eft.
Sublato Nepote, Odiva in Daimati ijri* 0id* Nenidem occupavit, quem Jornandes apud Tille- potis nmontium , Hrmanus Contractus , & Marianus J"r^r
Scotus apudSchonlebium Regem vocant . Sed re^ dipDjieno male parto haud diu frui lieuit . Nam Odoa- "'* '
' -
/-i

.
Clip.
cer , live utZenoncm fibi conciliaret> cut mors
Nepotis difplicuerat , five ut per fpeciem Nepotiana; cdis ulcifcenda; proviheiam illam in
fuam poteftatem redigcret, anno 48t in Dal
matian! exercitum traduxit , & vicb interemptoque Odiva , Dalmatiam tyrannico dominatu exemptam ad fuum Regnum Italicum adjun
xit. Hoc Conf. ( fcilicet Placidoj qui anno 48 t.
folus Confulatum geflt ) Odoacer in Dalmatiis odorce*
Odivam vincit , & perimit . Caffiodorus in odiv*m
Chronico ; ex quo idem fumpferunt , narrant- fnft""",*
que in fuis Chronicis Hermanus Contractus , Dimtu
& Marianus Scotus . Tum perluftrata provin* Pctiror'
cia , idoneis prasfidiis ubique , ad oppida , &
loca munita tuenda > impofitis , ac Prffeftis e
fua natione conftitutis > qui regendis Civitatibus, jurique dicundo precflent, in Italiam Ravennamque fe retulit 5 qua in urbe fuperiorum
imperarorum exemplo Regiam fuam collocaverat.
1
Nunc veto Interregni Salonitani Pontificii
cauflas evolvi , explanarique oportet . Synodus
Chalcedonenfis Can. 2j. menfes omnino ties ab
interim Epifcopi prfinierat , intra quos fucceflbrem eligi, crearique juflerat, ne quid de*
trimcnti ecclefia; vidiiat Paftoribus ex interre
gno longiore caperent : Ouoniam qudam Metro*
politanorum commiffos fibi greges negligunt , &
crdinationes Epifcoporum facer dijferunt ; placuit
Jancla Synodo intra tres menfes ordinationes EpiL 5
fcopo-

SAL0N1TANA.
fcoporum eekbrdrii nift forte inexcufabUis necef- & uniufcujufque aum de ejuseonverfatione perfbtrt tr*i fitas coegerit tempus dilationis extendi . Quod fi pexit . Quod & apud vos faSum videmus in Saeiftepefo Epifcoporum'j multo magis Metropolitarum crea- bini Collegx noftri ordimtione , ut de univerj&fra(ueitlTe. tionem ultra tres menfes differri Canon Chalcc- ternitatis fuffragio > & de Epifcoporum , qui in
leeB8' donenfis vetabat ; cum longe pluris inrerfit Pro- pnefentia convenerant y quique de eo ad vos litcjktlttOo. vinciam integram , quam unam fingularem ec- teras fecerunt , judicio Epifcopatus ei deferretur .
J"nip,rt" clefiam fuo Redore, ac Praefidc non diutius ca- In ckctioncm Cornelii Romani Pontificis Epi' rere . Hunc Canonem receptum eTc , fandeq ue feopos, Ctricos , plebemque Romanam unanifcrvatum fuilTe in ecclefia Occidentali teftis eft mi confenfu confpiraiie idem Cyprianus tradit in
Oegorius Magnus in Epift. 14. lib. 6. Sacri Ca- epift. y-. adAntonianum de Conidio , & 7{pvatiannes ultra tres menfes ecclcfiam prtcipiunt non no : & faus eft epifcopus a plurimis Coliegis wVacare; eundemque Canonem ufu & confuetudi- ftris y qui tunc in urbe \ptna aderant ; & paullo
ne viguiiTe ufque ad duodecimum fsculum in* poft : /alius eft autem Cornelius Epifcopus de Dei ,
telligi poteft ex decreto concilii Lateranenfis , & Chrifti ejus judicio y de Clericorum pene omnium
quod fub Innocentio babitum fuit , in quo di- teftimonio , de plebisy quit tunc affuit , fuffragio
rte additum eft : ultra tres menfes vacare ec- & de Sacerdotum antiquorum , & bonorum colle
elefias prohibent Tatrum fantliones . Hinc fadum gia . In Concilio Chalcedonenfi Aft. II. Steeft , ut majores noftri , cum ordinationes Prcs- pbanus Epifcopus Ephefinus , ut fuum Epifcobyterorum facrorumque miniftrorum quatuor an- patum y quem aliqui in controvcrfiam vocabant,
ni remporibus, folemnique horum jejunio affi- verum cfle ac legitimum probaret , ajebat : Aie
erint, Pontificias coofecrationes in hafee an- quadraginta Epijcopi liftant , fuffragio & 7{pbilium , & Trimatum populi , &totius reverenguftias concludi noluerint , & quolibet die Do
minico fieri , rite peragi poll decreverint . diffxmi Cleri y r omnis Civitatis ordinaverunt .
Cum enim plures fint in qualibet ecclefia Pref- Contra vero Lucium quemdam Arianum eque
bytcri , plures Diaconi , plures inferioris gra
rite fadum, eque habcii pofle dicique Epifco
das miniftri , non eft necefi , in eorum , qui pum affirmt Theodorctus lib. 4. Cap. 20. banc
rationem fubjiciens , quod eidem Epilcoporum ,
deceflerint , locum fundionefque ftatim , aut in
tra paucos menfes alios fubrogare ; contra vero Cleri , populique confenfus defuerit : [ Epi
cum unus fingulis provinciis Metropolita , unus fcoporum Ortbodoxorum Synodo , non Clericorum
it idem fingulis ecclefiis Epifcopus praefit , quam- verorum fuffragio, non petitione populorum , ut
vis ftatim conltitui debeat , qui ad tempus de- ecclefia leges pracipiunt . I taque in Epifcopisde
ligendis, creandifque, primas tenebant Epifcotnortui partes fufcipiat , ofBcioque fungatur , fie
ri tarnen vix poteft . quin aliquid detriment! pi, qui erant moderatores fuffragiorum totiufaut periculi fubeat provincia , & ecclefia , fi que ret arbitri , ac judices ; fecundas Clerus ,
proprio cuftode , ac paftore perdiu deftituta tertias populus fibi vindicabat ; id quod multo
permancat . Verum ea fapc incidunt tmpora aecuratius diligentiufque fervandum erat in ele
idifficilia, & turbulenta, qua* no m i rund eligen- dione Metropolitani, cui omncs omnino Pro
dique in demortui locum Epifcopi facultatem vinciales Epifcopt, nifi ft qua gravi (Tima cauQa
omncm praeripiant, remque non folum in plu
obftaret, intereft , prseife debebant ; queres menies , fed etiam in annos multos difrerrc madmodum prsferibit Eeo Pontifex in Epiftola
cogant; quam ob cauTam in canone Chalcedo- 84. ad Anaftafium TheiTaloniccnfem : Metropoli
nenfi lapientcr adjeda eft ilia exceptio : nifi tano vero- defunOy cum in locum ejus alius fueinexcufalilis neeeitas coegerit tempus dilationis: rit fubrogandus , "Provinciales Epifcopt ad Civitatem metropolitanam convenue debebunt, ut om
extendi
Cum dgntas & fundi Epifcopalis divnam nium Clericorum y atque omnium civium volnta
pene virtutem , & omnibus numeris ablblutam te difcuffa y ex presbyteris ejufdem ecclefm , vet
poftukt fapientiam , majores noftri ir Epifco- ex Diaconibus optimus eligatur . Nunc ad rem
Mo>
pis conftituendis diligentem inquifitioncm, ma- veniamus .
quo* - gnumque deledum adhrberi voluerunt } fic prorPoft interitum Glyceri* Metropolitas Saloni- (1 mo|L
gendtere>fus y ut nemo dignu eo nomine & faftigio , tant, ejufmodi tmpora confecuta funt , ut Co- Um GiySplSe! aptufque tanto moneri cenferetur,. quin ejus in- mitia Epifcopalia , non folum ultra tres men- "*
poi,
noccntiam, dodrinamque exquifitam Epifcopo- fes, quod Patres Chalcedonenfes vetabant , led Reictur
rum judicia, & Cleri popuiique fuffragia com- in annos plures alios ex aliis differri oportue- '"'^0'*
probaftent . Qiiare Epifcopi aut omncs , aut cer
rit . Nam primum quidem neque cedes Nepo- ?,'".
r aliqui ad earn civitatem, cur prxficiendus ef tis leeitimi Dalmatix regis fieri, neque Odivae "uiiuf
fet Epifcopus, convenerintoportcbat, qui, Cle
interfedoris dommatio tyrannica conttitut ac
ro & populo in erriefiam coavocato , comitiis ftabiliri potuit fine fadionibus & tumultibus ;
Eptfcopalibus prxeent ; eumque Epifcopum con- cum alii tyranno fautores fe przberent , alii
ftituerenr, quem Presbyteri, & Clerk cum ple
Regis interfedi vindices fe atque ultorcs profibe fuis teftimoniis & fuffragiis dignum Epil'eo- terentur: ex quo turbata eft divifaque duas in
patu, idoneumque ad ecclcfiam regendam prx- partes Salona , & Dalmatia . Nec vero hujufdicarent . H docet Cyprianus in epiftola ex modi dilTenfio , ac feditio nobilitatem folum ac
editionc Parifienfi an. 1574. fexagcllma odava plebem , fed etiarn fortaffe Clerum , & Eptfcoad Clerum & plebes in Hifpania confiftentes : pos in duas fadioncs diftraxerat . In bac au
"Propter quod diligtnter de traditione divina , & tem rcrum pcrturbatione , tantaque ftudiorura >
.Apoflolica obfervatione ferv.\ndum eft t & teen- ac voluntatum inter fe dididentium contention
ne , nemo non videt nihil loci rclidum fuifie
dum y quod apud nos quoque r " fere per .pro
vincias univerfas tenetur ; ut ad ordinationes ri
Comitiis Pontificalibus quiete , pacateque ha
te celebrandas , ad earn plebem , cut Trapofitus bt ndi s ; prcterquamquod itinera , &oppida atria
trdinatur y Epifcopt ejufdem "Provincia proximi ufque fadionis militibus ac prxfidiis obfepta inquique convenante & Epifcopus deligatur plebe feftaque viam Epifcopic ad conveniendum Salofrtente y qu&fmgulorum vitam plenijjime novit, nam neque factlem , neque tutam prxbebant .
Quod

ECCLESIA

INTERREGNUM

PONTIF.

SALONIT.

127

Quod fi etiara tum Epifcopis Salonam adire ,

tum Clerum ac multitudinem convocare licuiflet, nihil proclivius fore videbatur , quam ut
civilia diffidia in facrum ilium conventum redundarenrj & fuffragia, partium ftudiis alio atque alio diftraa , mximas turbas cierent, faccfque acriores feditioni fubjicerent , nihil ut
tranquille , nihil rite , nihil legitime confici
poflet . Hinc vero fummum erat periculum nc,
t quis Epifcopus eligeretur non omnibus confentientibus , exiileret aliquod Schifma , quod
civilem diflenfionem rei Chriftianas diftraclione
augeret. Ex quo fatis pparet, quid cauflae efle
poterit, cur Glycerio fucceflbr dari nequiverit,
quamdiu feditio ilia & difcordia tenuit , qua:
ob cxdem Nepotis , Odivxque tyrannidem inter Dalmatas cxarferat.
ojoacer
Anno 48 1. Odoacer, victo peremptoque OdiDaimuia va f tyrannum ac tyrannidem fuhitit-j-iUaque
ab""'* provincia potitus, Dalmatas vi armorum ac meeiuiprxfe-tu in obfequio & officio continuit ; & materia
diTcnionum civilium fublata, in priftinam coninjiSom , cordiam reduxit . Principatum in Dalmatis obpol s t,nuit annos fere duodecim 5 neque tamcn ante
loan.
fedes Salonitana Epifcopo vacare, quam ille rec^'tari por- gnare ac vivere, defiit. Interregni Pontifiai uf-

eadem via in ecdefias Catholicas grafjbantur ,

quibus aut Epifcopos in exilium pulios adime*
bant , aut novos , qui dcmortuis fucccderent ,
crca.ri vetabant. Satis confit ecckfiam Carthaginenfem port obitum Epifcopi Deogratias annos
ipfos viginti quatuor Paftore deilitutam fuifle;
& vix tandem Hunnericus legatione Zenonis,
& precibus Placidiae Olybrii vidua? adduci potuit , ut Cathoiicis ejus urbis poteftatem face
ret eligendi Epifcopi, qui cjufdem ecclefias regimen fufcipercr. Horum exemplum Arianos in
Dalmatia fecutos fuifle cenfco , ut ccclefiae Salonitanx viduitatc & folitudinc ad fuam haereiim propaganda abuterentur; & quamvisOdoacer in Italia Cathoiicis propitius, quam infenfus videri mallet , tarnen mokb'as injuriafque
Cathoiicis in Dalmatia per Arianos Praefectos
illatas aut ignorabat , cum indidem abefltt, aut
diffimulndas minimeque cohibendascenfuit ;pra>
fertim cum in earn maxime cogitationem curamque incumberct , ut regnum Italicum fibi
firmaret, atque idoneis pratfidiis communirct.
Prasterquamquod variis per ea tmpora bel-e oiotcet
lis imphcitus res Dalmticas gravionbus nego- pronra.
tiis poft habuit , earumque totam plenamque ^"^^*"
miniftrationem Pisefe&is permific . Nam excrci- ^i(r''|0"."

que ad annum hujus faeculi nonageflmum tertium produti culpara vel in ipfum Odoacrcm,
vel in Maglftratus ab eo Dalmatia; regimini praepofitos conferendam efle exiftimo . Auftor Catalogi Romani Odoacrcm Idololatram vocat , fed
falfo ; nam eum unius ac veri Dei eultorem ,
Chriflianifque facris initiatum fuifle fcriptores
omnes affirmant, fed iifdem Arianorum erroribus imbutum fuifle ajunt , quibus gens Gothica univerfa laborabat } cseterum quamvis Ariarais faveret, nullam tamen rooleftiam Cathoiicis
ab illo cxhibitam ferunt. Id fi ita eft , Prafeos Arianos Dalmatiae obftitiflc dixerim , ne
per eos annos Epifcopus crcari prxficique Salonitanis pofTcc. Hi quippe, ut quofcumque poffent ex illis, quos imperio fubdiderant , ad feclam Arianam perducerent , przfidio ac tutela
Epifcoporum Catholicos paullatim privandos cenfebant, quorum doctrina, virtute, & vigilantia
religio Catholica nitebatur . Cum autem Epifcopi, quos habebant , iifdem adimi non pofl
vidercntur, quin periculum immineret, ne quis
j)opuli niotus aut feditio exiileret certe quod
proximum erat, ca qua valebant au&oritate prxilabant, ut in eorum , qui ex hac vita decederent, federn nemo fubftituerctur . Hoc artificio
conatuquc ad catholicam religionem extirpandam
in Gallia ufos fuifle Vifegothos fub Evarico
Rege narrt Sidonius in fuis ad Bafilium litteris lib. 7. epift. 6. Tropter quod difcite cito Catholici flatus vaUtudinem occultant , ut apertam
feftinctis adbibcre medicinam . Burdegala , Tetrogorii , Rjtteni , Lemovkes , Gabalitani , Helufaui /ates > Convena ,^ufcenfes , multoque jam
tnajor numerus civitatum ( fummis Sacerdotibus
ipforum morte trmcatis , ullis deinceps Epicapis in defmftorw* efficia fuffeffis , per quos
utijue minorum ordinum minifteria fubrogabantur)
latum fpiritualis ruina limitem traxit , quem fere
confit fie per fmgulos dits morientium Patrum
proficere defect" , ut non folum quoslibet haretiqs prafentiumt verum etiam barefiarchas prio-

tum in Galliam traduxit, ut doccnt Gregorius wmTbaJU

Turonenfis lib. 2. cap. 18. , Aimoinus, Sigebertus, & alii; Andegavos obfedit, urbe capta gicxii ,
direpta obfides inde abduxit. Tum armorum f.Vtdifniocictate inita cum Childerico Francorum Re- mi,
ge , Alemannos Italia; infelos invafit , Sc multiplici praelio caefos perdomuit . Hanc Gallicanam expeditionem Bucellinus in Rhxt. ad annum 482. refcrendam putat . Anno autem 487.
Rugis , qui Danubii ulteriorem ripam accole
bant, partemque Norici Ripenfls occupaverant
bellum intulit; & Phclctheum Flaccithei filiurn
eorum Regem, quern Eugippius in vita S. Severini Favam , alii Pharbam , Chronologus Cufpiniani Phebanum vocant , viftum Regnoque exu-t
tum cum Gifa conjuge in Italiam captivum ab*
duxit; id quod S. Severinus utrique ante quinquennium, cum morti eflet jam proximus, dixerat . Odoacris victoriam Cafliodorus conjunxit cum Confulatu Boetii, quicongruit cum
anno 487. Hoc Conf. Odoacer TbabaBgge r\kg&
rum vicio captoque potitus eft . Fridericus fiHui
Phelcthei fuga elapfus, poft difceffum Odoacris
ad fuos Rugos fe retulit, & Regnum paternum
adivit . Hunc ut expelleret Odoacer, mifit cum
exercitu Aonulphum fratrem fuum , qui primo
adventu impctuque eumdem in fugm conjecit ,
& Romanos Noricum Ripenfc incolentes ,a(Iiduis
Barbarorum incurfionibus expofitos, in Italiam
tranftulit. Hi vero corpus S. Severini, ut ille
antequam ex hac vita deccderet anno 482. fuis
difcipulis prxceperat fecum avexerunt ; quod
primum apud montem Feletum conditum fuit,
deinde ad Lucullanum inter Neapolim &Puteolos translatum . Exinde Odoacri bellum accrrimum ac diuturnum cum Theodorico fuit t quo
cum tres ipfos annos de rerum fumma decertavit j ad extremum vitam pariter cum Regno amifit . Cum igitur Odoacer hujufmodi bellis,
aliifque*gravioribus curis, & negotiis diftentus
eflet , eo vel infcio , vel connivente , Magiftratus Ariani in Dalmatia cum alia gravia&acer-

 CC L ESI A

2-S

Cactefufr qumvis Odoacer initio vlfus fuerit

fi minus favere , at rte inferifus non effe Catholicis 5 quos ad regnnm Italia* ftabiliendum ,
& firmndum obee fibi, vel prodeffe plurimurn
pofle intelligebat tarnen ubi fe iis opibus atMrie etn que praefidiis inftru&um eFe , munitum fen*lcf pr- fit, ut rteqe illorum opera & favore indigeret ,
eque ab illis fibi metuertdum cenferet, fuae vo
luntatis animiqtie a Catholicis alieni haud obfeura indicia ddit . Nam poft obitum Simplicii eleionem Pontificis Romani , quohiam vetare atque impedir non poterat , adfuum
arbirrium revocare conatus cftj & Bafilium Praefetum Pretorio Comitiis Pontificiis intereife
juffit, >egemque promulgare, ut rte impofterum
fine auttoritate afenfuque Regis Italiae Romahus Pontifex cligi, & creari poifet; quod quidem , nifi mea me fallit fufpicio, eo ipeftabat,
tat fibi liceret Epifcopum aliquerft Arianum in
fedem Romanam intrudere. Ad hec au&oritaterri eeeleftaftieam homo laicus fibi arrogavit ,
anathematis pcena in eos conftituta , qui bona
ccclefiarum alienarent. Quas leges, libertati poteftatique ecckfiafticae iniquas , paacis poft an*
nis Symmachus Papa in Romana fynodo abro*
gavit > Praeterea Gelafius Papa apud Tillemontium teftatur fe libere vehementerque reftitiffe
Odoacri quaedam imperanti , qua; divinis, & ecclefiafticis legibus repugnabant. Ex quo itelligi poteft animo ilium abhorruifTe femper a Ca
tholicism difficile creditu eft Prasfeftos Dalmatia non injuflu , fed permilu ipfius Odoa
cris, vi ctiam adhibita , non folum metu inje
rto obftitifle, ne Salonifarius Metropolita eligeretur praefertim cum Odoacer plus fibi in
Dalmatia, quam jure belli acquifierat , adverfus Catholicos licere arbitrarctur , quam in Ita
lia , in qua verius tyranni , quam jufti legitimi Regis nomen gerebat , poteftatemque uiurpabat. Sed utcunque , five Odoacris , live ejus
jpraefeftorum culpa , five alias ob cauiTas Saloni
tanum interregnum in alios cx aliis annos pro
rogatum fuerit, fatis confit, eque Comitia Pon
tificalia haberi, eque creari Metropolitam potuiffe, antcquam Odoacris , & Herulorum dominatu excuifo, Theodoricus rcrum in Dalmatia potiretur j qui quamvis Arianus eiTet multo
tarnen a?quiorcm fe Catholicis prsbuit; & quam
initio erga illos bonitatem ac beneficentiam plurimis rebus dcclaravit , eamdem ferc ufque ad
poltremos Italici Regni annos retinuit.
Cdftt
ttfui eft
Jnwrdutli
tuhli
Cil Ullft

$.

Iii.

te rebut ecclcfiafticis fede Salonitana vacante .

Po Epie EPifcopo defunfto , caones praecipiunt conftitui Viearium , qui dum fuceeflbris elifeopi obi
tum rerfl t gendi opportunitas & facultas adfit , rei Chri& YCfllgljfinm ec- ilianae ccclefiafticaeque adminiftrationem fufeipiat .
rlefic co Et vectigalium quidem , ac bonorum ecclefiae
li pent*
CMcm procuratio penes illos confiftebat , qui eamdem
lnsncbit , Epifcopo fuperftite gerebant . Cum cnim res hutjutbui an
te conunif- jufeemodi non adminiftrarent Epifcopi , nifi per
Oieonomos, Presbyteros, aliofve cxordineClericorum , & in ecelefia Occidcntali prumque
per Archidiaeonum ; illo cxnncto vel exautora
do, ad eofdcm , quibus ante commifla fuerat ,
rerum temporalium curandarum poteftas pertincbat . Poft Neftorium damnatum dejetumque
throno Conftantinopolitano , Patres Ephefini
liucras dederunt ad Trcsbyteros Oeconomos , <&

SALNITANA,
dios Clericos ecelefia Con*ntinopolitan& , ad qtioS
ea procuratio fpeftabat , ot fedulo graviterque
advigilarent , ne quid de rebus bonifque ecclefiaftieis deperiret? qujppe cum rerum fibi creditarum , geftxque adminiftrationis rationem ei reddituri etent , qui Ncftorio in ejus ecelefia regimen fubftitueretur . Concilium Chalcedonenfe, exturbato Diofcoro 3 idem prsferipfit Presbytero Oecorwmo, Archidicono ,&Clericis olexan"
dri* . Agapetus Pontifex epift. 7. patrimonium
ecclefiae Rnegienfis , quae tum Epifcopo carebat 3
Archidicono cjufdem ita commendatum voluit ,
ut nihil ex , aut alio diftrahi, aut derivare
fineret ad Contumeliofum ejufdem Epifcopum ,
quem Synodus Provincialis Pontificatu moverat ,
nifi quae ad hujus viftum , cultumque pertinerent : Matrimonio ecelefia in gubernatione *
diaconi ejufdem ecelefia conftituto 3 ita ut alimonia fufficienter Epifcopo non negetur . Joannes ve
ro II deceflor. Agapeti Ep. 4. , cum eamdem
Rhegienfem ecelefiam Caefario Arelatenfi commendaret , ut Contumeliofi exautorati partes fufeiperet , vetuit ilium attingere partem ullam
adminiftrationis facultafum ecelefiaftiearum jquippe cum haec omnis in unum Archidiaeonum incumberet : T^ibU de ecclefiafiica facltate prafu*
maty fed ea y qua ad facrofana myfleria perti'
nent y exfequatur . Glycerio igitur Epifcopo Salonitano e vivis exempto , aerarii ac patrimonii
ecclcfiaftici tuendi , & adminiftrandi poteftatem
vel Archidiaconus 3 quod propius vero eft, re
tinuit , vel aliquis alius e collegio Presbyterorum , aut Diaconorum , cui ab Epifcopo id
negotii curaeque demandari folebat . At vero
Viearium fubftitui oportuit , qui ad tempus curam animarum gereret , atque Epifcopi officia,
& muera exfequeretur . Atque in Oriente qui
dem , ecclefiae Epifcopo viduataE adminiftratio
ferc ad Metropolitanum devolv folebat 3 qui vel
per fe ipfe, vel per aliquem e fuis Provincialibus Epifcopis, demortui Antiftitis vice fungebatur . In Occidente id muneris atque oneri
fubibat Epifcopus a Metropolita ipfo , vel ab
ejufdem provincia: Epifcopis deletus . Cum primum defuntio Epifcopo vac abat ecelefia , ait Thomafinus p. 2. lib. 2. cap. 3. de Benef. , ftatim
vel a Metropolitano , vel ab Epifcopis provincia
deftgnabatur , qui & exfequias curaret Collega
mortui y & ejus ecelefia adminiftrationem fufeiperet y qui denique canonicam eleionem maturaret .
Hunc Africani Intercefforem , five Int'erventorem ,
Hifpani Commendatorem , cseteri Occidentales Vifitatorem appcllabant . Ambrofius ecelefiam Epi
fcopi morte vacuam uni ex Provincialibus Epi
fcopis , qui propius abeflet , commendabat, ut
intelligi poteft ex ejus epiftola 44. Commendo
tibi y pli , ecelefiam , qua ad Forum Cornelii ; quo
earn de proximo intervifas frequenter , donee ei
ordinetur Epifcopus . Cum Metropolita Neapoli
tans diem obiTet , Gregorius Magnus ejufdem
ecclefiae regimen Viearium mandavit Paullo Nepefino ; alium vero Epifcopum delegavit , qui ,
dum il le abeTet, ecclefiae Nepefinae procuratio
nem aiTumeret. Quoniam , inquit Hb. 2. epift. 20.
Taullo Fratri , & Coepifcopo noftro l^eapolitana
ecelefia vifitationis operam injunximus , ideirco
fraternitas tua vifitationem ecelefia Hpefina non
defiftat a'umere . Idem Gregorius ecclelas Paftoribus deftitutas, veluti Populonenfem Rofcllano ,
Canufinam Sipontino , Cumanam Mifenati , &
alias aliis Epifcopis interea commendavit , dum
fuus cuique , & proprius Epifcopus praficeretur .
Cum

INTERREGNUM

P ONTIF.

a
Cum ieitur Glycerii morte res ccclefiaftica
tem Giy Salonitana ad interregnum venillet , vcl a Ponp*?; eifice Roman , ad quem pertinebat confecratio
Metropolita; Salonitani, vel de confenfu Epifcotionii v. porum Provincialium , quamvisabfentium , connfta- ftitutus eft Vifitator , leu Vicarius adminiftratui eft . tionis Pontificia; , qui ejus Epifcopi partes agcret, funionefque omnes fuppleret : nifi forte lege
aut confuetudine ftatutum , vel reeeptum effet,
ut Epifcopiis Salons propinquior pro fuo jure
in locum demortui Antiftitis Salonitani fubiret j
cum enim omnium proxime Salonis abeffet , fa
cile poterat utrique civitati , & ecelefia; fuam
curam operamque impender . Hujus Proepifcopi follicitudo , & vigilantia in id potilfimum
ineumberet neceffe fuit , ut ne qua labes fidei
atque animis Dalmatarum e corruptis Hcrulorum moribus, & Ariana contageme adhserefeeret . An , quemadmodum Vandali in Africa ,
Vifegothi in Gallia Catholicos vineulis, verberibus , exiliis , atque omni fupplicio exeruciabanc; fic etiam Heruli in Dalmatia palam aperteque internecinum bellum iifdem indixerint ,
neque litteris, neque memoria; prodituraeftj fed
vix dubitari poteft, quin graves illis effent, ac
molefti , eofquc devexandi cauffam undique , Sc
oecafionem arriperent . Caeterum ut barbarorum
dominatus magno odio Dalmatis erat , fic credibile eft hos ab illorum pravis opinionibus ac
moribus abhorruiffe ; cum Heruli polt aliquot
annos expulfi nullum, de quo quidem conftet,
five Ariana; impietatis , five barbaricx corruptelx veftigium in Dalmatia reliquerint.
Eecie*
Per ca tmpora fub Zenone res Chriftiana in
ltmfml' Oriente > Eutychianorum non folum a Catholiferandiis. eis, fed etiam inter fe difldentium factionibus
agitata eo loci erat , deteriore ftatu ut efle
vix poffet . Tres primarias fedes oceupabant totidem vel Principes, vel fautores haereticorum ,
Petrus Fullo Antiochenam , Petrus Moggus Alexandrinam, Acacius Conftantinopolitanam. Tan
tum aberat, ut Zeno Auguftus nefarios hsreticorum conatus comprimerct , ut fe iifdem PaFuio'a" tronum PraSDeret' Petrus cognomento Gnapheus ,
ttocheaui & Fullo dictus , non folum Eutychiana iiifania
Trifi0'"' laDOr*batj fed cum aliorum haereticorum, tum
tprfb* Theopafcitarum errores inftauraverat , addideratvi.
que ad Trifagium impas illas voces : Qui paffus
eft pro nobis i qua una blafphemia multa; & ca
pitales haercfes continebantur . Is concitata po
pulan feditione Martyrium Pontificatu ceder cum
coegiffet, fedem Antiochenam invafitan. 471,8c
hunc ab Leone Augufto expulfum, aliquot poll
annis, Bafilifcus Tyrannus reftituit . Sed auctore Acacio ab Zenone Imperatore iterum dcjcus
cum effet , ejufdem Acacii & Zenonis favore nixus , fedem Antiochenam tertio recuperavit an
no 485. j & triennio poft extinfeus multos nefandi dogmatis haeredes , Sc propagatores reliquit, Anaftafiumin primis, qui proximus a Ze
none imperium tenuit, & Fulloni fubftituendum
curavit Palladium Eutychianum , cujus multa
fuerunt tyrannica, impia, facrilega faa, quibus fedem illam per annos fere decern inquinaWeP',n" v' ' ^etrum Mggum Timotheo vEluro in feAicxin! dem Alexandrinam Eutychiani fuffecerant . Hunc
d.ioeiEo- Zeno, qui poft recuperatum imperium vifus erat
lnqt. rt.fjpUjffe f tum aiiis Eutychianis Epifcopis in
exilium cjecerat ; fed quadriennio poft cum ad
ingenium rediiffet , hortatu Acacii , Joanne T
bida Catholico Epifcopo expulfo, Petrumcundem in Alcxandrinura Pontihcatum reftituit , qui

SALONIT.

12p

vitam atque impietatcm perduxit ufque ad an

num 490. j eique fubrogarus eft Athanafius ici
dem ha?reticus grege Eutychianorum . Iifdem
temporibus ecelefiam Conftantinopolitanam rege
bat Acacius homo verfipellis, Eutychetis feftator occultus , & mirus fimoriandi artifex j qui
cum omnia poffet apud Zenoncm, hujus proelive in deteriorem partem ingenium ad quxcum-

'
JjJty0*.
n iofe* *

que fibi libuiffent, quamvis impia, Sc nefaria,

impellebat . Zeno igitur cum fe totum Acacio
regendum tradidifiec , eo confiliario atque inipul*
fore, tum Fullonem, & Moggum ab exilio re
vocaros in priftinum gradum, & locura revexit}
tum vero an. 48. facrilegam illam fanetionem
Eromulgavit, ita callide coneeptam, ut in earn
aeretici pariter atque Catholici confentire poffe, falva utriufque partis fententia, viderentur:
eidem tarnen inerat tacita concilii Chalcedonenfis abrogatio. Hanc novam fidei formulam appellavit : Henoticon , ideft Concilittorium . Hoc
eo valcbat , ut opinionum diflidiis in unam fetvtentiam coeuntibus, impietatem cum religione,
hsreticos cum Catholicis conjungeret. Sed dum
Eatychianos conciliare Catholicis ftudet, utrofqe ab fe & fui Henotici approbatoribus disjunxit . Hinc Alexandriae originem duxit phalorum fea conflata ex illis Eutychianis , *'
qui a Petro Moggo proptereadefeiverant , quod untie orti .
is Hcnotico recepto , dum Catholicos pe rinde
atque haereticos cmereri'volebat , Chalcedoncnfem Synodum nunc rejicere, nunc approbare videbatur . Qui vero ob hanc cauffam ab illo dcfeecrant , quod neque cum Catholicis , neque
cum Epifcopo fuo, exterifque Eutychianis He
notici approbatoribus confentirent , Accphali ,
?[uafi fine capitc, funt vocati : e quibus poftea
unt varia feftarum facta divortia.
Henotico Zcnoniano reftitcrunt Epifcopi Ca- Le/*!'
thohci , atque m primis Felix Romanus Ponti1- conftmfex, qui anno 483. in locum Simplicii fubro- tinopniim
gatus fuerat . Is ex Romano Concilio Legatos vJri'cantres Conftantinopolim mifit Vitalem Trucnti- wr.
num, Mifenum Comanum Epifcopos , & Fclicem ecelefia; defenforem , cum littcris Pontificiis, tum ad Zenonem , quibus illum graviter
admonebat , ut Petrum Moggum fedc Alcxan.
drina ftatim dcpelli juberet; tum ad Acacium ,
quibus illum vehementer arguebat , quodcpifhilis Simplicii iterum ac fipius provocatus obftinaverat animo nullum eidem de rebus Alexandrinis refponfum reddere i fimulque tradito libello illum Romam ad cauffam dicendam , fo
que purgandum evocabat . Sed ea legatio trifte
exitus habuit . Nam M-ifenus & Vitalis in cuftodiam traditi , & muneribus ac promiflls illefti fidem turpiilime prodiderunt, & junda cum
hxreticis communione , & Petri Moggi nomi*
ne in facras tabulas reeipi ac retineri juilo,
ejulque Pontificatu Alexandrino approbato . Qnare Felix anno proximo 484. , convocara Synodo Mifenum & Vitalem Catholica; cauice pra>
varicatores in ordinem coegit 5 Acacio anathe Eo'
matis fententiam inflixit, Epifcopatum abroga- f"tp*rtee"
vit. Is Apoftolici miicronis iclu perculfus , ra*tcmbie & iracundia exarfit ; Felicis nomen ex di- c,UumAc&
ptychis fuftulit , Catholicos Oricntis Epifcopos , Tetrum
& Monachos indignum in modum vexare non Fullonem'
antea deftitit , quam vivere defiit ; de cujus no
mine in tabulis eedefiafticis retinendo per an
nos fere quadraginta cum Romanis Pontifitibii
lnclati funt Epifcopi Conftantinopolitani Flavitas haereticus , Euphemius ac Macedonius Catha-

13

ECCLESIA

SALONITANA.

tholid quidem , & Synodi Chalcedonenfis pra>dari vindices , ltd quibus Acacii honos ac me
moria , quam Romani Ponrificis auftoritas ,
potior fuit; at fua illis obftinatio tanti ftetit,
ut ntquc uP.quam, quamdiu vixcrunt , fedis Apoflolica? communionc digni habiti fuerint ; &
poft tDOftem , cum Acacii nomine corum ctiam
commcrnorationem Diptychis polterior aetas
delevcvit. Idem Felix anno 48?. rurfus Epifcopis in Urbem ad Synodum evocatis , Petrum
GiVapheum, feu FulJoncm anathemate conhxit,
& fede Antiochena Pontificia fententia depuli'jna , ab univerfo Chriftianorum cattu fegre'gavit .
Interea dum ccclefiam in Oriente tres illi ,
tjuos dixi, Antiftites primarii , idemque ticorum Antefignani opprimebant, ac prope in
extremum difcrimen adduxerant ; ecclcfia Occi
dental, quamvis fere tota Arianorum Principum imperio fubefet , pace ubique tran
quilzate fruebatur , prazertim poft qua m Evarici in Gallia j Hunnerici in Africa tyrannidc
perfuna eft; utrique enim annus hujus fa>culi
84. vivendi pariter , Catholicofque divexandi
fincm attulit : nifi forte in Dalmalia aliquid
perpefla fuerit incommodi moleftiaeque ab Ariano Odoacris, & Herulorum domina tu . Quod
autem illiufmodi turbanim , & nirefcon , quibus confliebbatur ecclefia Orientalis, nihil omnino in Occidentem dimanaret, id potiffimum
attribuendum cenfeo fidei , virtuti , conftantia>
que Epifcoporum Illyrici Oricntalis , qui finitimi cum tflent Occidentalibus , aditus omncs
diflenfionibus illis atque erroribus intercluferunt,
Quamvis enim fubjefti eTcnt imperio Zenonis ,
nunquam tarnen adduci potuerunt neque fpe ,
eque metu , eque aliorum exemplo , ut vej
Henoticum Zenonianum approbarent , vel Acacium, & duos illos Patriarchas Alexandrinum,
& Antiochenum in communionem & focietatem
1*. rcciperent . Id intelligi poteftcumex aliis Epifum niy- ftolis Gelafii ad Epifcopos Dardanisc , turn vcuViiNC ro e5t 1 xi. ad Epifcopos Dardanije & li
ft eoniij. lyrici , in qua& illorum confiantia m in antiqua
2n Celt- f,ncera4ue religione retinenda, atque haereticofm . rum communione vitanda mirifice commendat;
& ob banc cauflam magna fe in Domino voluptate affectum wife , ingenti exultare lititia , &
triumphare gaudio profitetur . Epiftolar proctmium huic loco intexere libet : ludientes orthodoxam vejlr* diletlionis conantiam , atque
ita vos antiqua fidei communionifque ftncer traditionibus inhrentes , ut mentent ebrifliana deditam veritati mllatems infecerint prevaricato'
rum vicina contagia , magnifie avimus Dominum^
cbaritatemque vejtram miis litteris alloqui per
religiofos viros noflros Cyprianum atque Maca-,
rium Diacones tota cordis aviditate curavimus ;
quoniam pro Jedis principatu ,. cujus
Joliicitudo delegata divinitus cuntlis debetur ecclejiis , nos vivimus , fi vos flatis in Domino ,
magnifque gaudiis triumphamus . Id vero fingulari animadvtifionc digntim eft , quod per ca
tmpora Epifcopus Thcffaloniccnfis , idemque
Primas totius Illyrici , & Vitalins fedis Apoftolics, per fummum dedecusab eccleia Catho
lics defeccrat ; neque ullts Gelafii admonitis at
que rationibus pa litis erat fibi perfuadcri , ut vel
Acacii nomen damnaret, vel initam cum Eutychianis focietatem refcindcret , ut docet Gelafius in eadem cpiflola . Verum Epifcopis 111 y
ricis antiquior fuit integritas tidei, &auftoritas
i

Pontificis Romani, quam exempli; m , & defelio Primatis Illyrici , a cujus communione fe
ipfos, fuafque ecclefias fegrcgarunt . Ita Illyricum Orientale tempeftate ilia fuit quoddam quafi propugnaculum crroribus orientalibus oppofitum & objedum , nc qua in Occidentem perrumperent . Nec vero ignorabat Gelalius, quan
ti ad fidem Occidentalium fartam tedamquc
confervandam interdict Epifcopos Orientalis Il
lyrici , in eo confinio utriufque cedefi, & im
perii conftitutos , in Orthodoxa fide confiantes
efle ac fortes , & perpetuas quafdam veluti excubias agcre ad peftem illam avertendam , &
propulfandam ; qus hoc propugnculo difjedo
fiiperatoque vix potuifTet fuftincri arcerique a
progrefu, ne in provincias Occidentis invaderet . Quare in fuis ad eos litteris etiam atque
etiam admonet, ut fedulo advigilent, ne illis
ofeitantibus, aut quidquam de vigilia diligent ique cuftodia remittcntibus , hertica illa con
tagio in Ulyricum irrepcret , unde ad alias ec
clefias labefaebndas latius diffundcretur . Quapropter Ulyricum Orientale utiunivcrfo Occi
dent!' ,--lTCpra;ferti m Illyrico Occidentali ac Dal
matian faluti & praefidio fuit . Eccleia igitur
Dalmtica , & Salonitana , dum fedes metropolitica vacavit, ab omni Orientalium hatreticorum labe , & communione intaftam fc integramque fervavit . Sed neque Vicarii feu Vifitatoris Epifcopi , neque caeterorum Antiftitum
vigilantia, quamvis alldua & in omncs partes
intenta, cavere omnia potuit , atque efficere ,
ne diuturnum illud interregnum rei Catholics
aliquid detrimenti, aut pcriculi afterret. Nam
Pelagianos vel e tnitima Provincia Aquilejcn- peif4n
fi, vel aliunde per hc tmpora in Dalmatiarn jrrepun
fubrepifle aibitror ; ad quos expellendos Hono- i"am*j
rius Epifcopus ftatim atque eccleia; Salonitanx ct feregimen fukepit , Gclali Papae litteris femel at- ,"aT
que iterum admonitus , curam omnem diligentiamque impendit . ab obitu Glycerii ad
Pontificatum Honorii per annos fere tiedeeim
fub imperio Odoacris in ea rerum, ac.temporum perturbatione , motuque acciderunt , vel
nemo litteris confignavit 3 vel fi qua; in commentariis Antiftitum Salonenlum , aliifque publicis privatifque erant monumentis , urbe diru
ta, atque inet na inferiere .

S-

IV.

Theodoricus _ Oflrogotborum Odoacrem interfedt t Italia & Dalmatia potitus Vontificio

interregno finem attulit .
THcodoricus ex gente Amala , in primis Theodoinrer Gothos antiqua & nobili , oriun- "* fi,i
dus , Theodomiro patre vita funfto , regnum mir' "
in Oftrogothis adeptus eft anno circitcr feptimo, & leptuageiimo quindi fxculi , vir excellenti , magnoque animo, impiger, laboriofus,
rei militaris peritus , neque minus reipublicas
adminiftrandae, ad omnes res aptus , confiliique plenus . Theophanes , Malchus , Anony
mus Valelianus Balamcris , leu Valemiris hlium apptllant ; fed mihi pluris eft audoritas
Jornandis, qui cum effet genere Gothus , &
de rebus Gothorum feripferit , Theodorici patrem ignorare non potuit , nec debuit . 1s au
tem tiadit a Theodimiro fratre Valcmiri , &
Vidimiri ex Erdieva concubina genitum fuifle.
Eiroris cauflam feriptoribus fupra laudatis prxbuit,

INTERREGNUM

PONTIF.

buit , quod Balameres , feu Valemirus Thcodoricum fratris filiutn Leoni Auguftoobfidem tradiderat , cum Parens filium ab fe divelli xgre
patcretur; utdocent Jornandes, & Paullus Diaconus . Ex quo fadum eft , ut Theodoricus
apud Grxcos didus, & habitus fuerit filius Balameris; prxfertim cum Theodoricus e Patruo
cognomen Balameris fumpfifTe videatur ; id cnim
cognomenti eidem attribuit Marcellinus Comes:
Theodoricus cognomento Valanter . Theodomirus
regnum Oftrogothorum e Pannonia in Daciam Ripenfem ac Mxfia m inferiorem tranftulerat ; ibique poft patris interitum Orientalium
Imperatorum confenfu regnabat Theodoricus ,
cum Heruli, & Gepidae fedes a Gothis rclidas
in Pannonia occuparent . Iifdem temporibus al
ter Theodoricus Triarii filius , cui Strabo co
gnomen fuit, non ille quidem ex Amalorum
ftirpe, fedaliunde progenitus, in Thraciaprineipatum obtinebat inter illosGothos, qui haud
paucis ante annis Imperatorum permiffu in earn
regionem migraverant 5 nec fatis conftat propter
dilcrepantes Audorum fententias , utrum e Vifegothis , an Oftrogothis originem ducerent j
certc quidem ab alterutris oriundi erant , & feceflionem fecerant. Is pono acceptifimus fuit
Marciano, Sc Leoni Auguftis , a quibu non
folum plurimis benefieiis, & honoribus cumu
latif, fed etiam Dux militia; appcllatus fuerat.
Theodoricus Amalus , & Theodoricus Strabo
cum inter fe inimico animo eTent , tum Zenoni haud levem metum ac follicitudinem injiciebant . Cum alter alterius opibus , ac fortuna?
invideret , & cum Zeno ab utroque fibi , & im
perio metucret, fuamoperam uterque ad opprimsndum alterum Zenoni deferebat . Is vero du
bius animi hxrebat , incertufque, utrum utri
prxferretj illos inter fe confligere, & fuis armis
collidi , mutuifque atteri cladibus maluiffet ,
quam fe alterutrius amicitia & focictate implicari . Dum neutri fidit , & modo huic , modo
illi dat verba, utrumque infeftum , & inimicum
habuit. Nam Theodoricus Amalus Grzciam&
Macedonians populatus , Dyrrhachium cepit ,
quem Sabinianus Dux Illyrici partim meti) ,
Sartim promiffs gre perpulit , ut eeeptis abineret , copiafque in Mxfiam reduceret . Alter
vero Theodoricus pervaftata Thracia ufque
ad Anaplum, qui locus quarto fere lapide aberat Conftantinopoli , cladem terroremque intulit. Nihil propius fadum eft, quam ut ipfam
urbem repentina aggreffione primoque mpetu
caperet . Sed veritus fuorum infidias , fignis re
tro converfis Thraciam reliquit; ac fpe IllyririIi"frT- ci potiundi illuc exercitum ducere feftinabat 5
booii obi. verum ex equo delapfus , cum latus offendiflet
vehementer, paucis poft diebus interiit, fuoque
interim Zenonem atqire Imperium ingenti cu
ra , periculo liberavit . Hujus mortem Mar
cellinus Comes refert ad 481 .
Sublato uno reftabat alter Theodoricus gravis
infeftufque Imperio , quem Zeno amicum fibi ,
Thsodo- 4uam hoftem habere latius duxit ; prxfertim cum
ricum A- Macedonian! , & Theflaliam iterum incurfaiTet
482. ut
eft in . Chronico
Marcellini;
Si
Zeno bt anno
.
,7
...
...
,
.
coaciiiai. incentis agris, direptis oppidis , magnam nominum , & pecorum abada prxda , plurima da
mna intuliTet . Anno igitur 483. ut Marcelli
nus docet, Theodoricum Conftantinopolim Ze.
no eroeavit , advenientem regio excepit appaatu , Patricium urbis appellavit , Mag'iftrum
militix conftituit, in fuam familiam per ado-

SALONIT.

13t

ptionem adfeivit, Regnum in Dada Ripenfi ,

& Mxfia inferiori a patre Vidimiro aeeeptum ,
& Orientis Imperio fiduciario nexu obftridum,
eidem conccfllt , feu ratum habuit ; prxtcreaque Confulem in annum proximum defignavit :
Theodoricus HfX Cothorum , inquit Marcellinus,
Zenonis xAuguiii munificentiis pene pacatas , gifier militia f'aclus , Confu quoque defrgnatus y
creditam fibi Rjpenfts Daria partem Mafiaque
inferioris cum fuis fatellitibus pro tempore tenuit .
Nec fux in eu m beneficentix Zenonem pnituit; nam Leontius Patricius, IJlo orientalium
copiarum Prxfedo adiutore & focio , adverfus Zenonem conjuraverat , titulumquc Imperatoris a Verrina Augufta Leonis Augufti vidua Tbtodo
collatum apud Tarfum in Cilicia aflumpferat . Jjj"
Ad cum profligandum Theodoricus cum exer- rtm mv
citu proficifci juifus, rem fliciter geflit , e*4ue x.eo*iom.
ob hanc cauflam & triumphus , & ftatua equeftris in foro decernitur . Porro Theodoricus ,
quamvis apud Zenonem Conftantinopoli fummo
in honore habitus , plerumque commorari foleret, tarnen identidem ad fuos Oftrogothos juris
dicundi, refque publicas adminiftrandi cauffa fe
referre confueverat 5 & regni fedem apud Novas
urbem Msefiae inferioris conftituerat . Hie enim
Cum eflet, Fridericum filium Phelethei Rugorum Regis, cui vido captoque regnum Odoacer
ademerat , patria profugum excepit , & colledis
ex Mxfia, & Thracia copiis in Pannoniam fupcriorem contendit , ac Fridericum in regnum
paternum reftituit .
Annos fere quinqu apud Zenonem Theodo
ricus exegerat, cum ilium five prxfentis , quam
vis florentiifimx fortuna; fatictas, ut fit, ac faftidium cepit , five majorum rerum ampliorif"
que domirutus cupiditas incelfit . Itaque fuum
de invadenda, eripiendaque Odoacri Italia confilium Zenoni aperuit . Nec vero abnuit Zeno >
quamvis ejus diiceium sgrefe ferre fimulavert>
quin currenti , ut ajunt, ft i mulos admovit $ vel
quod Italiam Herulorum fcrvituti eximere cupe*
ret 5 vel quod/-!_
fua intereTe
,
i . putafet Theodor!
1
--, mum
**
cum, a quo iibi metucbat > quam longiime no jonabefle . Qyapropter cum ei Italiam fiduciaria:
pofelonis nomine tradidiflet, Sc Senatum populumque Romanum in primis commendafiet ,
ampliimis muneribus donatum , fauftacum precatione dimifit Ergo Theodoricus ad fuos Oftro
gothos in Mxfiam reverfus , quod fui confilii
fit, oftendit, & convocata concione edixit, t
qui fecum in Italiam proficifci vellent , nomina
profiterentur . Ingens hominum multitude in
expeditionem Italicam certatim nomen dedit 5
quam Theodoricus redo per Saviam , Panno
niam ,Japydiam , alpefque Julias in Italiam traduxit anno 489. Igitur egreus ufque urbe regi
Theodoricus , ut fcriptum eft apud J ornandem dc
rcb. Get. & ad fuos revertens , gciitcm
Cothorum y qui ei confenfum prabuerat , aumens Hefperiam tendit ,
Theodorico in Italiam proficifcenti tranfitum
interdudere conati funtGepidx, itemque Bulgari , qui tum partem Mffix iuperioris , & Pannonia
inferioris incolebant j utrofque Theodoricus commiflo prxlio profligavit , Traill Gepidarum
Rege interfefto, & Bufa Rege Bulgarorur ad
internecionem exfo. Id tradit Paullus Diaconus
lib. 16. Attamen priufqum ad Italiam adventatet , TtaftlUm Gepidarum Regem infidias ftbi miientem bello fupetans extinxit , Bufamque Butgarorum Fgem magna cum fuis agminibus cade pro
Jira'

ECCLESIA

SALONITANA.

fkavit . Venctorum fines ingrcflus, ad Sontium

MmOrt** anincrn idoneT) loco caftra communivit, ubi rcgothii e! ficiendis curaridifque hominum jumentorumque
corporibus dies aliquot infumpfit. Odoacer ubi
de Theodorici adventu cognovit , raptim con
trais in re fubita ac trepida Herulorum , ac
cseterarum gentium, quas in Italiam invexcrat,
fimulque Italorum. copiis ad Sontii ripam occurrit . Primo congreflu pugnatum eft ingenti
utriufque excrcitus clade , vario mirte , ncipitique fortuna; fed demura ad Oftrogothos ver
a vioria Odo^crcm, & Herulos in fugam conjecit . Fugientem Tbeodoricus infecutus apud
Veronam it'erum magna clade proftravit ; Veronam , Ticinum, Mediolanum in poteftatem redegit Anno 490. ad fluvium Abdam tertio
cum Herulis profperc conflixit j pars in fuga m
aver, pars in medio cacfi , qui evaferant, diOeicrcm Tfrfis itineribus fe cum Odoacre Ravennam re"o"Ulm. cePerunt '> queni Theodoricus urbe inclufum ,
KavcDn.r aofeffumque tres fere annos tenuit . Anno auinterfic*C lem 49' ^Woacer nofturna eruptione fafta , &
* Theodorici caftra de improvifo adortus , quartum cum Oftrogothis praslium conferuit j vius
denuo csefufque in urbem repellitur. Dum haec
apud Ravennam geruntur , univerfa propemodum
Italia per legatos in Theodorici fidem ac pote
ftatem ultro conceffit . Anno denique 493. Odoacer triennii obfidione feffus , & rerum ino
pia coaus ad Theodoricum Legatos de pace
mifit . Pax ita convenit , ut pari uterque jute
Ravennx imperitarct > id quod Procopius fcriptum reliquit . Sed mox Theodoricum Collcga;
taftidium cepit : ergo cum eum per fpeciem ho
noris, atque amicitix ad folemne convivium inTitaiTct , incautum & inermcm occidit , atque ut
ab fe injuftz necis fufpicionem invidiamque aTerteret, in eum infidiarum ac proditionis cri
men feu verum, feu falfum conjecit . Ita Regnum Ita lis ab Herulis ad Oftrogothos , ab
Odoacre ad Theodoricum pervenit. Hxc ex JorJiande, Paullo Dicono, Marcellino, Anonymo
Valefiano, & aliis pluribus .
Cum Italia Dalmatiam quoque Theodoricus
feu deditione, feu vi atque armis ad fuum imperium adjunxit . Nam Dalmatiam Oftrogothoxum Regibus paruifle illud argumento eft , quod
liaec regio belli ab Juftiniano Gothis illati pri
mos impetus excepit, ut docet Procopius lib. 1.
Bell. Got. , fed quo anno Dalmatia Gothorum
dominatum fubierit, non fatis conftat . Idem
Procopius Jib. i. ci. Bel. Got. Italicam Theo
dorici profectiooem defcribens, eum in Epirum
novam ad mare Adriaticum , quern iinum Jonium vocat, progreiTum efle affirmt; indevero
cum naves i lli non uppctercnt, quibus exercitum tranfveheret , fecus mare iter fibi faciundum per Taulantios , & Dalmatiam putavit :
Ubi ventum efl ad finum fonium , quoniam trajicere nequibant, navibus deftituti , circumeundo per Taulantiorum aliorumque ejus accolarum
oras progre funt . Si Theodoricus hanc itineris Italici rationem injifet , haud dubium eflet,
Suin ante Dalmatiam, quam Italiam fub poteatcm redegifllt . Sed Procopio przfcrendos cenfeo Jornandcmj & Paullum Diaconum, quitradunt Theodoricum iter habuifle per agrum Sirmienfem , & Pannoniam 5 inde vero per Japydiam , & Alpes Julias in Italiam tranfcendft :
recloque itinere , ait Jornandes , per Sirmium
efeendit , vicinafque Tannonias : indeque Venetiarum fines ingreus ad pontem Sontium caflrame-

tatus efl . eque ab Jornande Paullus diflentit:

Egreflus taque a Myfia cum omni Orogotborum
multitudine , univerfaque fupcllettili , per Sirmium
Tannoniafque iter faciens , ad Italiam venit . Ac
primurn juxta Sontium flumen, quod non longe ab
lAquileja labitur , caflra componens y dum uberrimisy qua eo loco habentur , pafeuis fatigata aliquantulum ex itineris longitudine jumenta ref.eeret . Hinc autem cogitur , & efficitur , quod
propius vero eft, Theodoricum non prius Dal
matia potitum fuifle , quam Italiam invaderet.
Ludovicus Schonlebius Annal. Carniola? part. j. Ti,toder#
exiftimat Theodoricum, relita parte excrcitus, Cu prmi
qui Odoacrem Ravenna: inclufum , & circum- "Jjj"'
feffurn teneret , parte altera copiarum per Ve- Dt'lmitH
netiam Iftriamque in Dalmatiain tradufta , ex- a^ept"
pulfis Herulis univerfam illam regionem fubju- doicren
gafle . Ego vero fie exiftimo , Dalmatiam non Hebel!*
antea Oftrogothorum imperium ubjiTe , cjuam1"m'
debcllatum effet cum Odoacre, totaque Italia in
fidem poteftatem Theodorici veniffet . Citcrum five alteri , five tertio poftadventum Oftro
gothorum in Italiam anno Dalmaticam expeditionem illigandam cenfeas , fatis conitat Dalmatas vios a Theodorico , S fubactos efle ;
nifi forte fe ipfi ultro per Legatos , quemadmodum plerxque civitates Italia; , dederint Theo
dorico ; cui abeunti Zeno ipfemet non folum
Italiam, fed etiam Dalmatiam cterafque regio
nes , quas Odoacri ercptas fibi armis vindicaffct , fub ea conditione poifidendas tradidit , ut
has quidem imperio Orientis fiduciario nexu
obftriftas effc intelligeret
fe vero Auguftis
Orientalibus fubditum , & obfequcntcm pra?beret .
Cum igitur Daimatia Herulorum dominatu,
feu tyrannide perfuna effet , fub jufto moderatoque imperio Theodorici fieri qusedam ad
meliorem fpem rerum communium indinatio vifa eft ; 8c praefertim adeffe opportunitas tcmpufque propitium cligendi aliquandocreandique Me
tropolita? Salonitani . Nam Rex ilje , quamvis
barbarus & Arianus , vix cuiquam Romanorum Diimttix
Csfarum moderntionc, prudentia, libcralitate , "',' /*
n
ir
T

t
i
Iieior fub
julhtia cedit . Itaque iumma populorum benevo- Theodorilentia ac fidepacatam rexit Italiam, Dalmatiam '^"J?que . Tantum vero abfuit, ut Orthodoxis ne- ^on'iitiii*"
gotium facefferet , ut potius. 3 J lis impenfius fa- eiigend.
veret . Sic gubernavit , utferipfit Anonymus Va- ""^"
lefianus , duas gentes in uno B^pmanorum & Go- julu
tborum, dum ipje quidem . fefta effet , ta
rnen militia Wpmanis ficut fub principe effe prpit .... nihil contra religionem Catbolicam tentans . Hoc autem liberius ac tutius Catholicis
in Italia , & Dalmatia res fuas agcre licebat ,
quod Theodoricus fub initia principatus in earn
curam cogitationemque totus incubuit , ut im
perium recens partum validiflitnis pracfidiis firmaret, ac Regum potentiffimorum amicitia communiret , quos fibi , Iegatis quaquaverfum dimifls, aifinitate conj'unxit . A Clodoveo Francorum Rege petite , impetravitquc Audeflcdam
ejus filiam, quam uxorem duxit, ex eaque genuit Amalafuntham matrem Atalarici fecundi
Oftrogothorum in Italia Regis . Duarum filiarum, quas e concubina fufceperat, alteram Alarico Vifegothorum , alterm Sigifmundo Burgundionum in Gallia Regibus collocavit . Amalafridam fororem nuptum dedit Trafimundo R
gi Vandalorum in Africa , cui duos liberos pcpe'rit Theodatum tertium Oftrogothorum Regem, Si Amalbergam , quat Hermnefrido Thurin-

HONORIUS

II. EPISCOP. SALONIT. XXXIV.

ringorum Rgi nupfit . Ita Occidentales fere

omnes affinitatc pariter atque amicitia fibi conjunxit . Cum autem anno 491. Zeno cvitaexcefTet , quem vivum adhuc fepulchro illatum fcrunt, Theodoricus, neOrientem fibi fuoquc re
gno infeftum atque inimicum habcret, Conftantinopolim mifit ad A nafta fi urn Imperatorem ,
tot hduciariam Italici , ac Dalmatici regni poffeffionem fibi a Zenone traditam confirmaret .
Hifce affinitatibusj & amicitiis contrahendis dum

Theodoricus diftineretur, & fupriorum temporum acerbitate remota , cum pacata jam eflent
omnia, & tranquilla , Epifcopi Dalmatix nullam moram interponendam putarunt , quinquamprimum ad creandum Metropolitam Salonam con
vertirent. Habita funt comitia anno 49$., vocatus Clerus, & populos , lata fuffragia, delectus K' li
ed , renunciatus Epifcopus Salonitanus Ho- p"ifiu*
norius hujus nominis fecundus , de quo feribe- i-iooiud
re mox aggredimur.

HONORIUS

EPISCOPUS

SALONITANUS

Cclefia Salonitana tredecim annorum in

terregno cum perfuna effet , ejus regi
E men Cleri populique confenfu delatum luHonoriui fcepit Honorius hoc nomine fecundus , cujus
proximui Pontificatum Catalogus Romanus ab anno 495.
taectfor . ufque ad quinftum infequcntis fzculi annum
perduxit . Honorium Glycerio proxime fubjiciunt cxteri omnes Catalogi , itemque Chronicon
Pontificale Salonitanum . Extant tres epiftolx
Gelafii Papx , dux ad Honorium Salonitanum ,
tertia ad eundem, & Epifcopos Dalmatic , quas
primum affercmus j deinde defcribenda erunt aht
Honorii , partim e domefticis tabulis , partim
ex hiftoria ecclefiaftica illorum temporum defumpta; demum in crifim & difquifitionem vocari oportet feriem illam hiftoriamque Regum
Dalmatic fuperioris , quam e Slavonico in La
tinum convertit Presbyter Diocleas, & Marcus
Marulus Patricius Spalatcnfis ; quippe auftor Catalogi Romani primordia hujus regni cumPontificatu Honorii conjunxit; primumque ex illis
regibus Oftroyllum in Dalmatia regnafle codem
tempore traditj quo ecclefiam Salonitanam Ho
norius regebat.
CAPUT

PRIMUM.

Epi/loU Gelafii Tape ad Honorium Epifcopum

Salonitanum .
S

I.

Epifiola prima .
FtligUii T"^^m ^OTaB v*bat fedes Metropolitica >
lucDiei I 3 Pelagiani orbitatem illius ecclefixfua m oc
ie^ D*im- cafl0nem rati , in Dalmatiam fubrepferant > idque malum occulte cum ferperet, tacitifque in
crements manaret in dies latius , Honorii vigilantiam folertiamque fubterfugitj qui Tub initia
Pontificatus cogitationem omnem operamque in
earn curam impendebat , ut rem Chriftianam ,
fi quid detrimenti cepiflet e diuturno illo inter
regno , in priftinuni ftatum reftitueret , & cleri
populique mores ad veterem difciplinam , fi for
te defciverant , & fanftimoniam revocare! . Unde invefta fuerit lues ilia Pelagiana , non fatis
liquet . Semipelagianorum reliquias in Gallia
nondum hifce temporibus omnino deletas fuiiTc
cenfeo, prxfertim cum proximo faeculo magna:
controverfiz exftiterint de libris Faufti Regienfn, qui Pracdeftinatianos impugnandi ferventiori
ftudio ultra proveus , quam patitur catholica
lllyriti Sacri Tern. U.

IL

XXXIV.

Veritas , ab horum infania , & impietate cum

longiffime recedere volebat , in errores Semipclagianos inciderat . Sed mihi non fit verifimile
contagium illud inde ufque a Gallia in Dalma
tian! prolatum fuiflej przterquamquod Gelafius
non Semipelagianam , quae fuitquxdam Pelagia
ni dogmatis appendix , fed Pelagiana m ipfamhxrefim in Dalmatia occulte graari in fuis epiftolis querebatur . Ante annos circiter quadraginta provinciam Aquilejenfem Pclagianorum rcfertam fuilTe cum alia illorum temporum mo
numental tum Leonis Magni ad JanuariumAquilejenfem epiftola dclart , ut alio loco di
ctum eft. Et quamvis Januarius ad earn peftem
extinguendam ftudium omne operamque adhibucrit, fieri tamen non potuit , ut non aliquid rtfliquiarum ex ea fuperciTet : cum aliqui pravis
illis opinionibus obftillatione quadam animi tcnacius adhxrefcerent , quam ut divelli fe ab iifdem , revocarique ad veritatem paterentur . Ex
his autem arbitror eos fuie , qui lucm Pelagianam in Dalmatian! finitimam invexcrint , cum
errores fuos in hac regione difleminandi occafionem fane idoneam ex interregno Pontificio
Salonitano fibi oblatam putarent . Sed parvi in
tereft fcire, unde, & quemadmodum hujufmodi
contagio in Dalmatiam illata fuerit 5 quippe cum
per ea tmpora hxrefis Pelagiana veluti redivi
va non folum in Dalmatia latenter , quafique
per cuniculos proferperet , fed etiam in ipfa me
dia Italia palam aperteque graftaretur; ut intelligi poteft ex epiftola Gelafii ad Epifcopos Piceni , inter quos unus inventus fuit Pelagiana
tabe infeftus , qui virulenta illa dogmata libere
atque impune fpargebat , multofquc a vera in
Deum fide abduxerat . In ea epiftola Pontifex
tria praecipu Pelagii deliramenta > ac flagitia
refellit, quorum primum eft prvulos ab origi
naria labe intactos nafci 3 alterum eofdem quam
vis baptifmi expertes , non pofle damnari 5 tertium denique gratiam Chrifti ad falutem adipifcendam non ee neceiariam, illamque hominibus j pro fuis cujufque merit is , conferri ; quz
quidera hxrefis , cum quotidic magis invalefcerct , latiufque propagaretur , Gelafium impulit,
ut librum bene longum conferiberet , omni ge
nere exemplorum , rationum , auctoritatum refcllens 3 penitufque confodiens capitale illud dog
ma Pelagianorum , qui afierebant homines fuis
viribus nixos eo pervenire poile , ut vitam nullis pravis cupiditatibusobnoxiam, omnifque pec*
cati prorfus immunem trducerent. Dum igitur
Honorius plurimis ac graviifimis occupationiM
but,

ECCLESIA
SALONITA NA.
44
bus , quas ecclefia; rccens fufccpta adminiftratio ta diolverey & ab Ulis excifa nefaria dogmata
atf rebat , aliis atque aliis diftinetur , ignarus retraclare} Quid eft ergo quod mavnopere pracaquantum tnali in ipfis provincix vifceribus vemus y ne cujuslibet harefis feme! dcjetla pernihsereret; Pclagiani occulte iili quidem, & calli- cies ad examen denuo venire contendat} Si qua andc , fed gnaviter ac fedulo rem fuam agebant; tiquitus a noflris majoribus cognitay difcuJJ'a 3 re& cum ex occafione fe fe in hominum caerus in futata funt , reflauranda nitamur ; nonne ipfi nos
frrent, eorundem animis prava dogmata fpe- ( quod abfit ) & quod nunquam Catbolica patietur
ciofis, & ambiguis vocabulis involuta fenfim in- ecclefia , adverfariis veritatis univerfis contra not

ftillare pergebant . Verum hasreticorum fraus, refurgendi proponimus exemplum ? Ubi eft quoi
Calaitui & calliditas haud effugere potuit Gelafii Roma- fcriptum eft} trminos patrum tuorum nonrranfgUeii'u ni Pontificis vigilantiam , & follicitudinem in gredieris > &: interroga patres tuos & annuntiaD*ltU omnes ecclefiae partes intentam j qui Honorium bunt tibi j & feniores tuos, &dicent tibi? quid
Et Hoto Per littcras admonendum cenfuit , ut fibi fusque ergo tendimus ultra definita majorum3 aut cur no
d- ecclefia: ab haereticorum malitia caveret , neve bis non fufficit i 'Si quid ignorantes difcere cupiaper incuriam fineret Pelagianam haerefim, &con- musy qualiter ab orthodoxis patribus & fenioribus
ciliorum, & Pontificum Romanorum aufloritatc fingula, quaque vel vitanda prxcepta funt , vel
toties obtritam in Salonitana provincia repullu- aptanda Catbolica veritati , cur non his probantur
lafcere . epiftola inter Gelafianas eft v. ad ee decreta ? Tfunquid aut fapientiores Ulis fuHonorium Dalmatian Epifcopum ; dataque eft mus 3 aut poterimus firma ftabilitate confiare y fi
Faufto viro clariflmo Confule . Sed banc coniu- eay qua ab Ulis conftituta funtyfubruamus i A* forlarem notam mendofam ciTe & fubreptitiam prse- tajfe nefcitis banc barefim y de qua loquimur , &
clare animadvertit Severinus Binius , cum nullus ab bApoftolica dudum fede per beata memorise InFaufti Confulatus fub Pontificatu Gelafii repcria- nocentium , ac deinde Zofimum , Bonijaciutn, Caletur . Quare eruditi viri legendum cenfent albino fiinumy Sixtum , Leonem continuis & ineeabilibus . .
viro clariimo Confule . Hujus autem Confulatus fententiis Juie projtratam ; tantum ecclefia 1**
in annum incidit 493. qui fuit primus Honorii Catbolica legibus , Jed principurn quoque Exorna- fimqu'
norum eo tenon damnatam , ut ufquxm terra- Ji"ll**,e*
Epifcopi Salonitani . Exemplum epiftolas Pontifi
rum vivendi locum feclatores ejus habere finerencias eft hujufmodi .
tur ? Qua omnia tarn geftis ecclefia per-, fingulas
quafque regiones de eorum pravitate confettis >
bikfiiffmo Fratri Honorio Gelafius .
quam cenfura publica fanionibus edocentur . EcIcet inter varias ttmporum dijpcultates contt- ce quorumlibet aures Catholicas audire dotlrinam ,
nuis occupadonibus implicad 3 rix refpirare quaftiones aeeipere y frailare tendietdas , & blafvalcamus ; pro fedis tarnen ^fpoftolica moderami- pbemias patienter admitiere . 0 ft ftuderent advermt totius ovilis Dominici curam fine ceffatione fus eos majorum noftrorum libros , refpor.faque cotratlantes qua , Tetro Salvatoris ipfius noftri gnofeere y illic modis omnibus cerneretur , nihil
voce delgala eft : & tu converfus confirma fra- ee prorfus , quod non & ab iflis fuerit ventilttres tuos: Et item : Petre amas me , pafce oves tum y & ab Ulis magnifica veritate contrit um .
meas i disimulare po'umus 3 debemus , qua Sicque de cuntlis eorum nequitiis refutandis fidles
noftram follicitudinem forma perftringat , cum B. quique redderentur inftrutli , ut nihil amplius qua.Cor. ti.; -paui0 ^jpoftolo fentientes atque dicentes : quis in- reretur . Sed fi forfitan ineruditos nimos quadam
firmatur, & ego non infirmor ? Quis fcandali- de eorum fenfibus propofita commoverunt ; ita ve
zatur, & ego non uror ? Ita quippe nos repente nerabilium patrum dotlrinis 3 & omnia eorum putriflis , horrenda^ & vix credibilis confecit opinio , blicatur infania , & quibus remediis curetur 3 oftenditur 3 ut ex bis Deo praftante pravifis 3 cunta ,
ut mentem noftram confunderet , fauciaret , affli
geret . "Nuntiatum nobis eft enim in regionibus qua de eorum ferie texuerunt 3 & periculofa feDalmadarum quofdam recediva TelagianA peftis tlantibus , & ftulta deprehendentibus ee videan^i^ania femina'e : tantunique illic eorum preva
tur; ita ut fi quis exiftimet relut!andum , nan ta
lere blafphemiam y ut ftmplices quoique mortiferi men veterum fententiis contraditlor exiftat , fed furoris infmuatione decipiant . Eft quidem error mana faluti catbolicaque dotlrina palam fe aper
ipfe nefarius tanto perniciofior ad fubripiendum , teque projiteatur inimicum ; quo magis attendus
quanto ad fatievum verifimilitudinis colore verfu- pervigil cura paflorum a facris gregibus luporum
tior : praftante Domino ade fidei Catholic* pura debet arcere favidam . J^um quidquid ovibusfanVeritas concordibus miverforum patrum deprom- Qis acciderit detrimend , prafulum ( quod abfit)
pta fententiis > qua & fubtile virus funefta pra- damnet incuriam ; ficut a regenerads agminibus
vitatis exponat 3 & humano generi falvando con
nocendum depulfio beftiarum cuftodum pramiis
frt de fcripturarum confetlione tnedicinam . T^ul- perpetuum procuravit augmentum ? Certe fi 3 ut
latenus igitur difcretionem rerum nondum abundan- magis optamus 3 falfis bac rumoribus fint relata,
tia corda contrbete donee & occultum vulnus ap- quantocius defideramus agnofeere 3 ut qui mempareat , " falvado fingularis eluceat: quoniam brorum Cbrifti vexadone trepidamus 3 multo ma- Mtgn,ine
quantalibet arte fallada fpiritus perditionis arme- gis de eorum ftabilitate latemur . Data v. Calend. chrift"*
tur y Snelo gladio Spiritus principalis & detegi- Uuguft. Faufto . . Confule .
i.
tur y & necatur . Quapropter per dileclionem
tuam y cnelos ibidem Domini Sacerdotes fraterno
. II.
commonemus aff'etlu , ut 3 qui cum erudiente vos
Domino contra novitios pugnetis errores , olimperverfitatem toto orbe dammtam ipfos recipere
altera Gelafii ad Honorium epiflola.
debeatis y aut quod temer putatur3 ee faciendum;
qua non harefis majoribus noflris convenienter ex- POntificis litterisacceptisleifque, Honprius """"^
tintla rurfus provocare nos audeat , & palam novehementer obftupuit ; neque adduci potuit,
*
vis refumptis viribus y aperteque confligat . {- ut crederet tantum malum , fe infcio penitufque
quidnam licet nobis a Venarandis patribus damna- ignaro , ferpere in Dalmatia , Sc propagan po.
;. tuifle.

. HONORIUS IL EPISCOP. SALONIT. XXXIV.

13$

tuic . Si quis vero miretur dc iis, qux in Dal- fimulatque increpuerit vel tenuffima aliqua fufimtia raolicbantur Pelagiani, quorumque notitia picio hxrefis, commoveri illico excitarique dcRomam ufquc ad Gelalii aures pcrvcnerat , igno- berc; ubi cnim agitur de Rdigionis integritaraffe Honoriom, is profedo mirari definet , fi te, fatius cflc nimio plus vidcri olJicitum , quam
multplices illas fubtilefquc fallendi artes cogno- minus cautum . Si quid Pelagiani in Dalmatia
verit , quibus Pelagiani ad rudes , & incautos five ex occulto & fraudolenter ., five libere ac
homines decipiendos , feque ipfos oceultandos palam conentur ad religionem labefadandam ,
abutebantur. quippe hired nihil fubtilius , eorum infidiofos vel apertos conatus tatim coPltgU- nihil verfutius, nihil malitiofius. Quo facilius hibeat; fin minus, fibi quidem gaudeodum effe ,
"*n*m* *n nimos hominum irreperent , pravifquc opi- i vero, ne quid hujumodi vaferritni illi fincerar
caldiMf. nionibus fidem conciliarent , fpeciem quamdam
vits auftcrioris , fidasque faudimonis prsferebant i errores fuos verbis obrolvebant partim
obfeuris , partim ambiguis , vix ut a dodilmis hominibus dignofei , fecernique a veritate
Catholica poTent ; de gratia Chrifti magnifice
prxdicabant, fed huic vocabulo notionem Ionge aliam diverfamque a dogmate catholico fubjiciebant. Adae peccatum pofteris omnibus nocuilTe fatebantur , fed exemple feilicet , ut ipfi
intelligebant , non vero ipfiufmet originaria: labis in lingulos dervate propagatione , quodCatholici omnes profitentur . Si quid illis parum
eaute prolatum excideret , unde coargui deprehendique in errore manifefto poffent , parata
erant verborum fallentium perfugia, quo fe reciperent , & fuis fe involventes tcnebris atque
ambagibus, dodorum & intelligentium rirorum
fagacitatem atque argumenta ludrent . Quod
quidem fimulandi, ac didmulandi callidum artificium , cum fit commune hsreticis omnibus ,
tum vero proprium fuit veluti gentile Pelagianorum; & quod magna admiratione dignum
eft, ab illis potiflimum ufurpatur hodie, adhibeturqu folertiflme , qui fe profitentur effe hoftes Pclagianorum capitales , & acrrimos 5 nec
tarnen, quorum peftilentialia dogmata mximopere averfantur , eorum artes veteratorias ad fuos
errores nihilo minus exitiales oceulendos, fallaciafque imitari verentur j quin plcrique eorum
longius fimulando feu mentiendo progrefi , ad
celandum animi fenfa uti etiam perjurio licere
fibi putarunt . Nemini ergo mirum debet videri, fi hxrefis Pelagiana occulre ferpens in Dalmatia , Sc captious illis , quas dixi , artibus,
ac dolis obteda initio latuerit Honorium graviimis provincia: fufceptx negotiis implicitum,
Sc rebus aliis agendis curandifquc turn opera tum
Refponfio at"mo diftentum ; quin immo ne iplas quidem
nono Pontificis litters Honorio fufpicionem ejus marridtaingerere potuerunt , cujus nullum apparere
itemque veigium homines callidi , & veteratores fineicju.0. bant. Itaquc ad Gelafium refcripfit incertis, &
finc idneo audore rumoribus fidem adhibendam non effe; & mirari feajebat, quod Romanus Pontifex ignotorum quorundam hominum
mendaciis tarn faciles perviaque aures prsbuerit. Ad hxc: certos homines ad Gelafium legavit, per quos opinionsm illa'm falfo, ut putabat , Pontificis animo injedam penitus evellcret ;
feque illi purgaret , cum fe nomine incuria: negligentisquc fufpeum eidem effe arbitrarctur .
Hujufmodi epiftola , quam Honorius ad Gelafium mifit, nifi alicubi lateat , vetuftate interiit . At Gelafius neque litteris, ncque legatis
Honorii perpelli potuit , ut prorfus deponeret
ex animo id , quod a multis audierat , nec va effe , aut fide indignum certis audoribus
itvun'ad compererat . Alteras igitur ad Honorium litteHoBormm ras dedit , quarum fumma hsc eft : Pontificis
irbcdem R-omai" follicitudinem , ac vigilantiam , qux
ft .

fidei corruptores moliantur, etiam atque etiam

providendum . Prsterea legatos Honorii diligenter de fraudibus ,' Sc erroribus Pclagianorum
edodos remifit ; fimulque illas fumma quxdam
dotrinae Catholics capita litteris confignatatradidit , quae ex adverfo Pelagianae dementia; , atque impietati repugnabant . Eminet Pontificis
vigilantia & follicitudo omnes ecelefis partes
complexa, ac Dominici gregis ab omni hsretica libe intadi fervandi ftudium lngulare in hac
icunda epiftola , quam hoc loco bet attexere.
Diletlifimo Fratri Honorio Gelafius.
" Irxmur dileclionem tuant fuiffe miratam euJ_VA r^w fedis ^poflolica, qua: more majorant
:: is per mundum debetur ectlefiis , pro veflra
queque regionis fide fuiffe follicitam . Cumque ad
perlatum effet , quod quidam per Dalmatias
integritatcm Catboiicam vitiare niterentur , & divinis humanifque legibus ante damnatum Pelagia* pefiilenti* demo yirus inferre , putaverimus ullatenus differendum , quo minus h&c diligentius inquirentts , aut ft forta'c irrepferant , de
proximo fanarentur , aut anxictatem noflram , ft
falfo probarentur jatlaU t relevarent ; Rimantes
melius Hos videri impatientius taita invefiigare
voluiffe > quam crefeere diffmulando perniciem .
*Ncque enim vel filentio premer e cauffamhujufmodi , vel differendo fovere deberemus . Cum dicente
Magifiro gentium , follicitudinem non pigii , atque herum , qui prxeft in follicitudinc , reos proculdubio nos , nifi continuo qutreremus , etiam ft
inaniter eent vulgata , convincerent . * intereft per quos ad aures noftras eadem perveniffent ;
dum quomodolibet ifta referentibus , poftquam noftram confeientiam penetrarcnt , in bis veraciter
indagandis paorales excubias ee non vportucrit
negligentes ; quatems vel vefligio poffet lupis
inniantibtts obviari , vel nullis exifientibus feris ,
ovium cuftodia fecura perfifteret . Ab his , qui effent Chloes , Corinthiorum Je diffenftones agr.ovic
teftatur ^ipoftolus , confeftimquefcriberenonomittit t ut vel nafcentibus jurgiis pius meditator occurreret, vel de eorum comperta mox incolumitategauderet : quod nos queque litteris , qua fupsr
hue parte ditlx funt , indicdffc reminifcimttr ; ut
feilicet aut irrepentibus obfifteremur infaniis , aut
ft nihil horum penitus accidijfet, de catholkx veritatis integritate Utaremur . Quapropter non folum dileclio tua noflra non debet vigilantia ptfrtnoveri ; fed pr*fentis colloquii falutationc pateefta nobifcum potius indufiriam propria fociare folertU; quatenus vel five tentata fint talia , protinus corrigantur , vel ne quolibet obrcptione tententur , attentius prtcavendo fubintrare non valeant . De quibus autem ii , quos tua caritas defiinavit } ft plenius inflrui voluerint , fequcntes titali cum fuis refponftouibus intimabmt . Et quoniam fe his acquiefcere pr&fati eatcnus funt profeffij ut eadem fe Cr primitus tenui'c firtnarent ,

per omnes ecclefias longe lateque dififunditur , fed ante ullius in quxflionem Vocata vellent mar.iUlyriti Sucri . .
Mi
fcflius

ECCLESIA SAL0N1TANA.
4
feflius eXpediri , uduimns quar.tum inter occupa
tions fieri potuit , qua nos minime refpirare paCAPUT SECUNDUM
tiuHtttr y largieute Domino , fequentes paterna veflfgia , de talibus , qua cpimus , / : quam
Aa Honorii Epifcopi Salonitani .
regulam fobrie fentiendi quifqtie fideli corde Jetla j inter QYtbodoXos mrito debeat aflimari . Quif I.
'.i'
quis yero ptttaverit abnuenda , ab apoflolicis Je Je
non ambigat zxui&re dotlrinis . Certe fi quid efl , Honorius ecckfiam Salonitanam , <&. provinciam
Dalmaticam ab Eutycbiana hrefi, & . ',
quod valeat animum permovcre , jraternitas tua
fchifmatica labe intaam fervat . .
1
confulere fiduciatiter non omitid ; ut dornini gra
'4 .
. ji;,tia miniflrante , todas difcutiat obfcuritatis ambiECclefiam Oricntalem magna ex parte ha?rc- Ecele
guum fraterna collario .
. .
fis Butyehiana , veJ Schima Conlhntino- wfi"*
Refponfum Honorii rcddirum prioribus Gclafii litteris, itemque fecunda Gclafii ad Honorium politanum ab ecelefia Cccidcntali , ik Roman shifmit
cpiftola vidtur cauflm aliquam afFcrrc dubitan- disjunxcrat. Hxreticis fautorem ac patronum fe ubot,D* '
dl j verene, an falfo Romany allatu m cTetdcPe- pra?bebat Anaftalius Imperator 3 Is Dyrrhachil
iegiana haeref ;graflante in ecclcfiis Dalmatia? . natils eft in Illyricix, eique ab difcoloribus ocuSed mihi quidem dubitationem omnem eximit lorum pupillis Dicori cognomen obvenit ; ex orGelafius , a cujus prudencia longe alienum fuifTe dine Sile-ntiarioi um anno 491. ad imperiu.n proveus eil opera ac favore Ariadna: Zenonis' vi
arbitror famx cuilibct vagas atque incertae cr
dulas aurcs pfatberej nec vero tam graves, an- dua;, quam in matrimonium duxit . Eutvcliia- . ,
nam impietatem, quam animo penuus imbibe- i,p. fiu.
xijeque follicitudinis plenas fuper ea re ad Hono
rium litteras, opinor dedifTet, ni antea dib'gen- rat , diilimulavit ad tempus ; nam Euphemio l?r here"
ti inquifitione adhibita rem ipfam intentius in- Confhntinopolitano Epiicopo pofeenti , ut fidei l,corue*
veftigafTet , eorum nimos, qui haec dctulcrant, fua; rationem reddtret , eam proftffionis formulam ihirographo fua refiatam exhibuit , in quo
& confilia diligenter exploraos , atque ut fie, Ma
riis quaslHonibus pertentans , nc aliquid aut falfi aliud verbis expreflferat , atque animo fentiebat ,
pro vero, autdubii pro comperto aiferrcnt : ne- tempori ac ncccllitati ferviendum ratus , ne in
que prius hifye nunciis fidem adhibendam ccn- certis adhuc Sc nutantibus populorum animis,
fuit, quam iibrum fidem , fcientiam , integri- imperium amitteret . Sed ubi fenfit fe in poTelratem probater . Adde , quod cum Pebgiani ea fione imperii certa fuma ftetifll' , adeo diitempefhts uos errores in ipfa Italia fidenter ac milem fui fe ipfc pra;b;iit , ut ad rei catholics
libere dKmirtarcnt , nihil fafu faci: us fuir, exitium natus ce videretur . Siquidcm ab Euquam ut iidem , pro , qua flagrabant , fcclje phemio repetiit quam eidem obtulerat carholicas
augendas, & propaganda cupiditatc , in Saloni- tdci formulam j & Haifitantium do<^ma complcxirs
tanam provinciam, in'terregni Pontificit occaf:)- bellum ecdelia: palam indixit . Erant Hafitantes
fiem nari, fubiepereht . Quare credibilins eft , veluti mtdii interjefti inter Carblicos , Se Euquam Ut dubitari pofc , Heteras priores Gtlafii tychianos , qui quarrvis Se ipfi Eutychiana peHon fufpicionibus, non incertis rumoribus, fed ftc irtfci cfllnt, neutrius tarnen partis eil vifeientia , Sc veritate nixas fuiffe . Huic noftra; deriqiie voiebant j & Henotico Zenonis recepto ,
fententia? fuffragatur aronius ad annum 497. C- fynodum Chalcedoncnfcm eque rejiciendam ne-i
terum quod pertinet ad Telagianos in Dalmatia de- que approbandam cenebant . Ita ecelefia Orien- Schifm*
gere nunciatos , veram earn f'uie d.uionem , cr:- talis tre-s in faftiones divifa erat , nam a Catholi- Conit.uti.
di abfque piaculo potuit , cum in proximis pro- eis cque didcbant Eutychiani , Sc Zenoniani noPollivineiis tranfmarinis eadem erroris amina fparfa five Harfitantes . Ad ha:c mala veluti cumulus
acccTerat Schilma ConbntinopoHtanum j quipee comparta fint . Etmim brevis interflitio ma
ris ex adverjb pofitam Ticen; provinciam iifdem pe neque Euphcmius ejus uibis Epiicopus, quanitemporibus liquet Telagii fuie contagion: labeja- vis egregius effet Synodi Chalcedonenlis propuftatam. Ad fecundam Gclai epilroain quid re- gnator V index , ub eamquc caufTam in exifponfi dederit Honorius , incompertum eft ; fed lium cjchis fuerit , neque Macedonius in Eunullus diibito, quin a Geaio de periculo rcique phe-mii locum fubrogatus aut Gelafii , aut gravitate itcrum admonitus Sc excitatus cam ef ftafii Romanorum Pontificum auetoritate adduci
fet, acriorem curam ad inquirendum ad!i ibucrit ; potuerunt , ut nomen Acacii harretici , atque
cumque non obfeuris veftigiis ad iola Peiagiame Schifmatici memoria mque e iacris tabus eradefrandis eubilia perveniflet, auxilio dbi adfcilctns rent j quarc ob utriufque pervicaciam ecelefia Conconfilium operamque Provincia bum Epifcopo- ihntinopoiitana ab iedis Apoftolki', Sc occlefia;
rum, qubufeum litteras Pontificias coramunica- Occidental's communiont , ac foeictate decef-
V ir , ad hanc hxreim undique penitufqoe extir- ferat .
pandam omnem folertiam , indultriam, conatuniCum ergo plcraeque ecclefiae Oricntis aut hae.
eue
intendit
j
eque
antea
ab
opere
(ucepto

refi,
aut Schifmatc laborarent , Gelafius in id po! '.
.
1
_
, 1 '
c . r
I*eU((i- gurattonem curamque amovendam ccnluit, quam tillimum omni cogitatione cuiaque ineubuit, uc
01 Oil- nmnes peflifera; lius propaginis radices - Iilyricum prx'fertim Orientale adverlus peitem
JlV*. ** !"as cvelicret : nullum entra hxMcfcos Pelagiana utramque iuis aeimonitionibus , ac litteris coravefligium in Dalmatia reliium anciqua monu- nunirtt. iliac e-nim, n i Ii aditus omnes intcrclu
roenta deiride commmorant: ex quo apparct om
diret, facile irrepere potuiflent Schitaiatiei Sc hxites prorfus reliquias Honorii diligentia fedu- retici ad eceleias Oicidentis iabefactandas . Hoc
Itucc extintas fuif'e .
autem irapeniius id fibi sgendum , in eoque laborandura cenfebat Gelafius , quod . Epifcopus
Theililoniceniis, idemque Primas totius Illyriei
jam ad Schilmaticos defoecrat. Extant plui es Ge-
lafii littcra; ad Epifcopos Dardanix , tum una ,.. . : .. 1.
prxfcrtim ad univtrfcs Tpifcopos per lyricum
con-

HONORIUS H. EPISCOP. SALONIT. XXXIV.

conflitutos , qus data eft . "Nonas <Augufti ,
vfterio , & Trxfidio Cojf. ideft , anno 494. GcGeTaii . lafius hifce littcris Epifcoporum Illyrici in antiad Epifco* qua finceraque religione retinencia conftantiam
poi Illyri
ci cpiftola- fummopere commendat , cofquc hortatur > 'ut te
ipi fuafquc ecdefias ab omni Eutychiana 3 &
fchifmatica labe puras atque integras conferven .
Jubet hanc epiftolam tranfmitti ad alios pos y & eos prxfertim , qui Acacii famam, &
memoriam ab omni harrefeos nota cV fufpicione
vindicare contendunt . Theflalonicenfem Epifcopum ab Romans ecclefiae communione fegregatum efie, proptcrea quod herticos damnare, &
quam cum Eutychianis focietatem inicrat y refcindere noluerat . Acacium Conftantiuopolitanum Epifcopum abfolvi , ejufquc nomcn in Diptychis retineri ideirco non poffe , quod ante
quam diem obiret fupremum , neque ab hxrefi ,
& fchifmate refipuerit, neque cum ecclcfia Romana , undc fejunctus fuerat , in gratiam redierit . Antea Gclafius in hanc eamdem fentcntiam
faipferat nominatim ad Honorium, & Epifcopos Dalmati , ut ipfemet teftatur in epiftola
ad Illyrieos modo Jaudata : ^iuiloritatem quoque noftram y qua ad Dalmatiarum eft direela Ton*
tifices etuim ad ros credimus dirigendam , quatenus in veritate Catholica , fecundum formant
traditionis antiqux tenere nos confonam novetitis
ubique fententiam . His littcris & cohortationibus experre&us vehementerque incitatus Honorius nihilo fegniorem curam vigHantiamque adhibuit ad contagionem Eutychianam y & fchifmaticam ab fuo grege arcendam, quam in bar
red Pelagiana exterminanda abolcndaque impen
dern & tum ipfe, tum caeteri omnes EpifcoHonoriui pi Dalmatis & Illyrici, collatis inter fe conb eeclefia
Dalmatic* Ii Iiis , conjunetifque animis, cV exeubiis , aditus
hzrefim omnes adverfus peftes illas Orientales diligenEutyclitatiffime obftruxerunt. Ita Honoriusecclefiam fuam
Ham Sc
Schilma ac provinciam in fide Catholica, & communio
ne fedis Apoftolics perpetuo retinuit .
trcct.
Dum Honorius ecclefiam Salonitanam rege
Or.cnule. bat , e difcordiis , quae plcrofquc Orientales a
fede Apoftolica diftraxerant, fchifmatis cauffa in
ccciefiam Romanam dimanavit . Gelafius, itemque poftea Anaftafius , qui anno 406. Gelafio
fucccifit , Pontfices Romani litteris & legationibus Conitantinopolim miffis, nihil officii curaque praetermifere , ut ecclefias Oricntis ab h*
reft act finceram reebmque in Dcum fide , a
Schifmate ad concordiam revocarent . Sed Ana
ftafius Imperator adeo a pace , & veritate ab
horrebat, ut in ipiam Romanam ecclcfiam diffidii fui peftem refunderet . Anno 497. Anafta
fius Legatos fedis Apoftolica* Germanum Capuanum, 8c Crefconium Tudertinum Epifcopos
honorifice quidem excepit; led quod attinct ad
numen Acacii delendum , & Henoticon abrogandum, tantum abfuit, ut litteris &poftulatis
JtontUkiis morem gercret, ut quoniam a Leg.>
tis Apoftolicis concordias Zcnoniante approbationem extorquen: non potcr.it, Feftum Senatorem Romanum , qui ab Theodorico Italia; &
Dalmatian Rege Legatus Conftantinopolim ve
nerat , qua muncribus , qua promiflis in fuam
fentcntiam ac voluntatem pertraxit . Is ergo
clam Anaftafio pollicitus eft, effecurum fe , ut
Henotico Zenonis Anaftafius Papa fubferiberet .
Scbifmati Sed Roraam cum rediiflet anno 498. Anaftafium
Romtao vita fun&um repcrit . Symmacho in htijus lo
anflaiB
prbuit. cum legitimis iuffragiis fufFedo , alterum PonCificcm y cui nomcn Laurentio , a faiufis ho>
illyrici Sacri Tom, 11%

137

minibus pecunia corruptisopponendum curavjt ,

efufque patrocinium fufcepit , ut fibi obfequentc, quod Impcratori promifcrat, cxfolveretj
at fuam fidem libcraret . Hinc turbata divifaquc duas in panes ecclefia , & cadcs plurim*
graifationefque in urbe faae. His malis ut ob
viam ixetur, totius controverfi difceptatio ad
Theodoricum delata eft , qui fecundum Symmachum fentcntiam dixit j & Synodo in urbem
convocata Symmachus jus fuum obtinuit , habitufque eft verus, & legitimus Pontifex . Sed
compreflum ad tempus incendium paullo poft
vchemcntius exarfit . Nam cum iteium ac faepius Rom , auoribus Schifmaticis , Fefto
prxfertim & Probino viris Senatoriisj & poten- Romint
tiffimis, turbatum eet, plures fuper ea re Sy- symnodi Romae funt habitae, in quibus femper Sym- JJ^J), ,
macho adjudicata eft fedes Pontificia ; idemque
iniquorum hominum calumniis appetitus cum
effet, omnium fententiis abfolutus eft. Lauren
tius vero, cui Nucerinus Epifcopatus, ut quiefceret , collatus fuerat , eo minime contentus
cum iterum turbas cicret, rejeitus eftckdaninatus , una cum Petro Altinate Epifcopo , qui
juffu Regis Theodorici id muneris fufecperat,
contra quam per leges , 8c majorum inftituta
licebat , ut dc caufla Symmachi cognofcerct ,
ftatueret, judicaret. Abrogata eft lex Odoacris ,
iuae vetabat Pontificem Romanum fine confen Regis creari j decretum eft denique , ut qui
res ecclefiafticas ufurpacnt , nifi ecclefiis , unde averterant, cas ftatim reftitucrent , anathemati pcenifque omnibus, quae infligi folent harcticis, fubjicercritur . In hac Schifmatica controverfia , quae annos circitcf quinqu tcnuit ,
magni fuit opera Ennodii Ticinenfis Epifcopi t
qui contra Schifmaticos Symmachi cauffam egre-'
gie peroravit, & fcripfit libellum apologeticum
pro defenfione iv. Synodi Romanas, quae dicb
eft PaJmaris , quamquc Schifmatici atrociffimis
calumniis > & malediis profcidci'ant . Pro fchif
mate Lturcntiano abolendo concilia omnino quin
qu celebrata e(Te comperio ; & cum quatuor
priora fere coaluerint ex Epifcpis Italia? , quin
to & poftremo , in quo leftus eft approbatuique libellus Apologeticus Ennodii, & fuperio*
rum conrentuum aa decretaque confirmata ,
Honorium Salonae Metropolitam cum Epifcopis Qujnt
Dalmatia; interfuiflc fufpicio eft . In hoc quip- poiirem*
pe Epifcopi fane frquentes adfuerunt omnino Concilio
ad ducentos, 8c duodeviginti, ut inferiptio e- ^.
dem Concilio prspofita dclart , fed non onr- foWc .
nium prorfus nomina aclis Synodicis fubferipta nor,uminveniuntur . Cum autem ad hujufmodi Conci
lium indc ufquc ab Oriente & Afia , itemque
ab Illyrico Oricntali qnamplurimi convenerint >
ut docent fubferiptiones fynodics, non eft vcrifimile Honorium abfuifle , castcrofque Dalrnatiae Epifcopos, qui propius aberantj q urque mo
re inftitutoque majorum ad concilia Ntionalia.
Pontiticis feu Primatis Romani convoca ri folcbant, caque adeundi antiqua lege, & cotifuetu
dine tenebantur. Quare ( eorum , qui dfunt,
nomina fupplenda fint, Honorium , & Epifco
pos Dalmatis fubjiciendos cenfeo Sed Baronius
fubferiptiones illas Synodicas Vitiofas effe , &
aliunde furreptas , appofitalquc huic Concilio
fufpicatur , proptcrea quod inter Epifcopos Otintales huic Concilio adfcfipts , plurirnos ex
illis deprehendit , qwi ante annos amplius quinquaginta Synodo Chalcedonenfi intcrfuerant ;
nec vero rcdibHc vidctur eos ad hxc ufque
M 3
tem-

*38

ECCLESIA

SALONITANA.

tmpora viiam propagafie . In fubfcriptionibus re cventus utiles fumpferat , & confiliorum mo

plurimi Orientales nominantut , ait Baronius ad menta librabat y non adquifttam eff'e terram credian. 503. n. 9. , qui Concilio Chalccdoncnfi ante dit y fed refufam : rapinis , ut lucrativa , pcamos qninquaginta duos interfuerunt , & quorum pulatus efi , fed difpcnfationibus fervavit , nt pro
pofl decern annos a tempore dit Concilii nulla pria .
mentio reperitur . Uttde ptobabile effe apparet ,
Victoria: Pannonicae alteram, quam de Grsquod h*c fubferiptio non fit , fed alterius cis, & Bulgaris Pitzia Dux Theodorici reportavit , Jornandes, & Ennodius fubjiciunt 5 camcujufdam Synodi , longe ante hxc tmpora cele
AhcM
que Sabiniano & Theodoro Confulibus , anno
brate. Csterum five interfuerit Honorius Ro
Theodori
manis fub Symmacho Pontfice Conciliis , five feiliect 5oy. , Marcellinus Comes adferipfit . ci
de Grabfuerit , fuam certe fidem erga Symmachum , Mundo quidam , quem Gothum vocat Marcel eis ft Bab
tobedtentiamque defidcrari paflus non eft; & ab linus , fed genere Hunnum , atque adeo ex ip- girii
Ctorit .
utroque Schiimate Oriental! pariter ac Romano fius Attila? ftirpe prognatum affirmt Jornandes,
ntaftam Dalmatiam fervavit.
Danubium tranfgreffus Hertam rurrim a fe captam operibus, munitionibufque fepferat. Hinc
agminc infefto in Maefiam , aliafque Illyrici Gv
. II.
rientalis provincias identidem excurrere ; & po
pulations late cum feeiflet , hominum , pecoThcodoricus Tamoniam fubgt.
rumque pndis undecunque abaftas referebat .
Onorio ecclefiae Salonitana? ac Dalmatics Hujus ferociam ut comprimeret, ac Turrim illam excinderet , qua; latrociniis reeeptum , JaH prxfidente, Theodoricus ad regnum Dal
matian fuamque ditioncm Illyricum Occidcnta- tronibus perfugium prabebat, Sabinianus Con
Thoilo- le adjunxit. Anno ?o2. Bulgari pervaftataThra- fu, idemque Magifter militia:, Bulgaris merBoa'im *d c'a Pannon'am Saviam five Sirmienfem invafc- cede condudis, qui Mafam incolebant, adjunrepnuin rant , quam tum obtinebant Gepidx fub Rege cb'fque ad exercitum Romanum , Mundoncm
Dalum!* Tranfarico Trafila? filio , qui Sirmium urbem apud Margum Mifi fluvium praedas agentem
JUB 1 ' ab Hunnis excifam opere tumultuario refecerat,
adoritur. Huic Pitzia fubfidio vocatus in tem
& ibidem regiam federn collocaverat . Hinc pore adfuit, & Grx'cos pariter Bulgarofque proTranfaricus crebris incuiiionibus fines Dalma- pe ad internecionem dclevit . Mundoni vero ,
quem libertatis vitacque amittendae certiffimo pctias vaftabat, ac Theodorici legatos, qui de in
juria ac damnis expoftulatum vnrant , vanis riculo eripuerat , facile perfuafit , ut grati anipromiffis fxpius eluierat . Itaque Thcodoricus mi cauiTa Theodorico tributum penderet , fePitziam &. Harduicum egregios belli Duces cum que in ejus fidem ac poteftatem traderet .
Theodoricus Pannoniam Sirmienfem, fea Saexercitu in Pannoniam proncifci juffit. Horum
egregia vrtute atque opera Bulgari vifti & fu- viam adeptus huic provincias Re&orcm prxfegati, Tranfaricus cum Gepidis ultra Danubium cit ColoUcum Comitem, ut docet cpiftola ejufcompulfus Pannonia Savia, five Interamnia , cum dem Theodorici inferipta, Coloffeo V. I. Comi~
urbe Sirmienfi , in Theodorici poteftatem vc- ti y quae eft 23. apud Caflodorum lib. 3. varianit . Hanc expeditionem Pannonicam Caffiodo- rum : Proinde pro/peris initiatus aufpiciis ad Sir
rus in Chronico refere ad Confulatum Cethaei mienfem Pannoniam , quondam Jedem Gotborum ,
five Cethegi , ideft ad annum quartum fexti fx- proficifcerc illuflris cinguli dignitatc pracir.ffus ,
commijfamque tibi provinciam armis protege , ju
culi fed Blgaros quidem victos ait, de Gepi
dis vero expulfis nullam mentionem fecit : Hoc re compone &C. Cum Savia in potelhtem Theo
of. ( Ccthxo ) virtute D. Regis Theodori dorici conceffit reliqua fere omnis Pannonia ,
ci , yiis Bulgaribus , Sirmium recepit Italia . quam per id temporis incolebant partim Roma
At victoria m de Tranfarico & Gepidis rclatam ni, partim Barbari , videlicet Rugi , Gepidx ,
breviter attigit Jornandes Hb. de reb. Get. Suum Heruli , &c. id quod dclart titulus pratpoficomitem ( Petzam , feu Pitziam ) inter primos tus altcri cpiftola? , quas prxima eft a fuperioeletlum ad cbtinendam Sirmienfem dirigt civita- re; Univerfis barbaris & Bornants per Tannoniam
confiitutis ; ubi nulla pars Pannonia? excipitur ,
tcm ', quam Ule, expulfo Rege ejus Tranfarico fi
lio Traftila j retenta ejus nutre , obtinuit . Fu- quae Theodorici imperio exempta eTct ; aut cu
fius eamdem Pannonicam expeditionem deferiplt jus adminiftratio commiffa non clftt Coloffeo
Ennodius in Panegyrico Theodorici : Sirmien- Comiti , qui federn fuam in Pannonia Sirmienfi
conftituerat, .unde in univerfam provinciam jus
fium civitas olim limes Italia fuit , in qua fao
res Domini excubabant , ne coacervata illic finiti- fuum , 8i cogitationem curamque extendere: .
tnarum vulnera gentium in corpus excur- Noricum ctiam Theodorici dominationem fu- Nericnm
rerent . puflea per regentium ntgletlum in bierat, idque confirmt cpiftola 50. Hb. j. apud Theodo
rico fub.
Caffiodorum ad Trovincialcs "bforicos , quibus ditur.
Gcpidarum jura conceffit ; bine cotidiana invita
tio & incotnpofita legationiim frcquentia mitte- Theodoricus poteftatem fecit Noricos boves cum
batur ; urebant animum Trincipis dolofi bland- bobus Alemannorum commutandi ; quod hi , ut
menta commenti , & circa alios Gepidas , quorum corporum magnitudinc prxftabant , fic ad coduclor eft Gundericus , intempefiiva Tranfarici fa- lendos agros , terramque fubigendam aptiores
miliaritas . Credebas in tuam injuriam redire , quia videbantur . Procopius apud Hanfizium Germ.
Sac. Tom. 1. cap. 16. Theodorico Carnios ,
diu licebat Italia po'effionem , te dominante , re
traeri .... Tofiquam tarnen liquido Tranfarici Noricos , & Pannonesattribuit . Noricum utrum-1
patuere commenta, Gotborum nobiliffimos Tit^iam, que port obitum Theodorici Gothis ereptum in
Harduicum , & pubem nullis adbuc dedicatam - Fiancorum poteftatem conceffit ; neque illud Juliis defiinai , ut ft oblatis paionibus aequiefee- llinianus , cum novam Illyrici deferiptionem
ret y fentel invafo locorum potiretur arbitrio. Sed conftitueret , juri ac nomini Illyrico reflituit;
ufus inconjiantia felicitad tus obfecutus efi ; fu- cam ob cauffam Norici ab Illyrico fejuneti degit fpnte aliena , & fine itnpulfu exercitus tui traionem cum initio fexti farculi colligandam
ieferuit 3 quod debebat , Continuo Titya > qui de efle duximus , vel ad finem fuperioris faeculi revocan-

HONORIUS II. EPISCOP. SALONIT. XXXIV.

lllyrici
tuireflo.
reiecni
tab Theo
dorico

vocandam j quamvis & Pannonia Aquilonaris

Danubio, & Dravo interjeebe , fic ctiam Norici utriufque ab Illyrico disjuncb'o non inepte
referri pofiet ad annum trigefimum quintum
fexti fzeuli , cum Juftinianus Illyricum contraxit, & iifdem , quosetiamnum retinet, finibus circumferipfit 5 neutram enim regionem in
ter provincias Illyrici annumeravit.
Provincia: Occidcntalis Illyrici, quas ad cam
^iem ^1"" difeerpferant, & plerifque urbibus
vieifque everfis, aut incenfis , vallas atque defertas effeecrant , frequentari oppidis Sc caftelli , reflorefcere cceperunt fub imperio Theodorici , ut feripfit Cafliodorus in Chronico :
Sub cujus felici imperio plurim renovantur ur
bes , munitiffima caella conduntur , confurgunt
admiranda palatia, magnijque ejus operibus antiqua miracula fuperantur . Nihilo majorem curam in reftituendis urbibus Sc adificiis excitandis, quam in animts barbarorum , qui regiones
illas incolebant , a fera & agrefti vita ad civilem cultum & humanitatem revocandis , delcndaque ex eorum moribus barbarie impendit .
Idque ut aflequeretur , ptimas leges eifdemdefcripfit. Extant ejus prccpta aequitatis prudentiae plena ColTeo ad Praefeduram Pannonicam abeunti tradita : Commi'am tibi provinciam armis protege , jure compone, ut antiques
defenfores pere Uta poffit , qua fe noflris parentibus fliciter paruiffecognofeit . "Hofii, qua te
nobis converfationis ftneeritate commendes . Sola
tibi placendi via eft , fi qua gerimus imiteris .
JEqmtati fare , innocentiam anitni virtute dfen
de . . . . Remove confuetudines abominanter ino-

tur . . . 7{pn plus intentio civilis rapUt , quam

bella fumant; Scuta in boftes erigant , non in parentes Et ne quem forte ad mortem videatur eipitare paupertas i redde pro talibus gloriofum
plane damnum : leurus a nobis gratia uberr'mum
frutlum , fi civile potueris plantare propofttum :
K & noftris ver judiis dignum , ft difpendittm Judex fubeat , ut vitam periturus acquirat . Quapropter confuetudo noftra feris menttbus inferatur ,
donee truculentus animus velle con/uefcat . Idem
J* Mono* Theodoricus Monomachiam fuftulit , qua: apud
/ Pannones in ufu erat fane frequenti , vetuitque
faitulit. cos fingulari certamine inter fe depratliari: Bs
ara, inquit in fuis ad eos litteris , non vos
ducat ad extrema difcrimina . cquiefcite juftiti*, qua mundus Ixtatur. Cur ad Monomachiam
recurritis , qui venalcm Judicemnon habetis ? Deponite ferrum , qui *, habetis inimicum . Teime contra parentes erigitis brachium , proquibus
conftat gloriofe moriendum . Quid opus eft homini lingua , ft cauffam mantis agat armatam ? aut
unde pax effe creditur , ft fub civilitate pugnetur?
Theodorici xquitas & humanitas non folum rci
publicas, fed etiam chtiftianae faluti ac praifidio
fuitj & quod vix credibile videatur, dum Anaftafius in Oriente Catholicos vexabat , iifdem
Cnholi.
cii iTC. in Occidente Theodoricus quamvis Arianus im
penfe favebat; &: Symmachum Pontificcm Romanum fummo ftudio atque obfervantia profequi, ejufque cauiTam baud fecus, quam Catholicus effet , tueri nunquam deftitit . Itaque
rgnante Theodorico, ut in aliis provinciis, fic
etiam in Pannonia religio, pietas refloruit.
Poll Sirmium excifum aliqua; ex ecclefiis Pannonicis , ut diximus , ad jus acceflerant ditionemque Metropolitas Salonitani ; fed quo minus
is puffet in ea Pannonias parte , quas fibi ob-

139

tigcrat , vcl per fe , vel per fuos adminiftros

rem Chriftianam , prout necelltas pottulabat ,
rcftituerc, curare, cmponere , gcntefquc illas,
qua oportuerat , fcdulitatc ac diligentia Chriftianis praxeptis atque inftitutis inftruere , im
pedimento fuerunt incuriones cladefque barbarica: 5 nam port Attilanam calamitatem barbari
cujufque generis ingruere in Pannoniam , vaftarc omnia , ac diripere nunquam defierant . Ubi
vero Theodoriciis Pannoniam adeptus provinciam illam contra hoftium irruptiones idoneis
prsefidiis communivit , & legum ac magiftratuum
deferiptione populos illos ex feritate quadam vel
innata vel aliunde contracta ad juftitiam manfuetudinemque traduxit , pax Si tranquillitas huic
provincias reddita aditum Honorio ad gentes
illas fuas fidei commiffas excolendas erudiendafque patefecit . Huic igitur partem aliquam cu
ras & follicitudinis fuse Paftoralis derivare conftituit; Sc quoniam folitudo ac vaftitas urbium
Epifcopalium, quas barbari funditusexciderant,
fedes Pontificias in illis reftituendi facultatem
adimebat, novam ecclefiam condere, novumque
Epifcopum creare decrevit , cujus fidei ac tute
la: gentium illarum falutem, chriftianamque inftitutionem commendaret : id quod nunc declarandum eft.
S.

III.

Hov.orius ecclefiam , & Epifcopatum Barcenfem

in Tannonia fundavit.
ECclefia & Epifcopatus Bnrc.nfis ab Hono- hooo-m
rio conditi fidem faciunt aa Concilii fr- fuodor
cundi Provincialis Salonitani, quod habitum tft Jj^JET
fub Honorio III. Metropolita Salonitano . Incenfii.
hoc Concilio, cum de tribus Epifcopatibus in
provincia Salonitana inftituendis ageretur, Andreas Epifcopus Jadcrtinus eos inftitui pofle ac
deber oftendit , auftorirate & excmplo Honorii fecundi, qui ante aliquot annos urbem , Si
ecclefiam Barcenfem Epifcopali fedc ac dignitate decoraverat: Sicut etiam , inquit, in Barcenfi
ecclefia pradece'ore veftro beat* recordations Honorio eft provide ordinatum ; quia in tanta diftenftone locorum rarius conftgnationem Chrifmatis
populus renatus adfequitur . Primis ecclefise tem
poribus ufque ad initia fexti faxuli novas fedes Epifcopales, ficubineceftaspoftularet, con
ftituendi jus & poteftas fere omnis refidebat apud
Metropolitas, & Concilia provincialia . Quam*
vis non defint exempla ejufmodi juris ufurpati
ab Epifcopis, qui cum parochia, quam obtincbant , latius pateret , & incolarum numero auior foret frequentior , quam lit unus tant*
multitudini regendse, tantoque oncri fcrendo effet, Metropolita totius provincia; aut confentiente , aut certe non invito altertfm fibi creabant Epifcopum, quo cum ecclefia; fibi credit
regimen , & Paftoralis officii curas laborcfquc
partirentur. Id licere fibi de confenfu Primatis
Epifcopi Numidiae & fui Metropolita: cenfuit
Auguftinus, qui oppido FuiTalenfi, quod ad cccleliam Hipponenem pertinebat , Antonium fui
Monafterii luasque difeiplin alumnum pra?fccit
Epilcopum , ut in epiftola 261. ad Ca?leftinum
Papain Icripfit: Fuali dicitttr Hipponetift territorio confine caellum ; antea ibi nunquam Epifeopus fuit , fed fmul cum contigua regione ad
Tareeciam Hipponenfis ecclefia pertinebat . . . fed
quod ab Mippone mcmoratum eaftellum millibus
qua-

4o

ECCLESIA

S A LO NI TAN A..

quadrcginta fejvvgitur , cum in eis regendis , . . pti^anci funts & bapti^andos legendum putcnt .
tote viderem latins t quam oportebat , extendi , camdem tarnen ex ut raque leftionc difpenfatio*
adbibenda fufficerem diligentia , quant ccrtijjima nein cvinccrc contendunt . Si vero, ne quid dif
tatiove adbiberi dibsre cernebam y Epiftopum ibi fimulcm , cum aliis mavis Gregorium Magnum
ordinandum conftitutndumque curavi . . . propter . ix. lib. 4. alias 5. ad Januarium non chrifquem ordinandum y fanclum J'eHem, qui tune Tri- ftiationcrn generatim prohibuiic Prcsbytcris Cainatum *Humidia gerebat dt longinquo ut veni- laritanis , fed Chrifmationis locum , frontem
ret , per litteras impetravt . Ca terum, ereChri- enira chrifmatc fignarc Epifcopis Temper preuftiana efle cum vHeretur Provincialium Epifco- liare fuit 5 tune fatis probabili rationc tucri
porum numerum augeri , id fere nuiiqliam fieri poten's cpift. . nuper laudata Pontificcm non
lokbat , nifi jubeotc Metropolita, & Concilio extraordinaiiam delegalTe Presbyteris Calaritanis
Provincial! approbante . Hoc ftatuerat Concilium autoritatcm conferendi Sacramcntum ConfirmaSafdicenfe Can. 6. Trovincia Epifcopi dibent in tionis , fed iifdcm tantummodo indullfe , ut vaiU urbibus Epifcopos conflituere , ubi etiam priut riato aliquantum ritu , ac niera ceremonia baEpifcopi fuerunt . Si autem ihveniatur urbs ali- ptifmatis propria, adminiftrarent in fronte, fiqua tant populofa , ut ipfa Epifcopatu digna judi- cubi dceflent Epifcopi , Chrifmationcm illam ,
ttur > accipiat ; nimirum ab Epifcopis provin* qua ccreroquin jure fuo Presbytcri baptizatos
ciai, quorum erat judicarc de urbis praitantia , ungerc folent , uti confit ex cpift. Innocentii I.
ac frequenti , que digna haberetur honore ac ad Deccntium ; Tresbyteris , feu extra Epifcopum>
(yde tpifcopali . Idem pknius explicat , & con* feu prajente Epifcopo baptisent , chrifmatc bafirmar Canon 6j. Concilii Africani ; Vlacuit pti^atos ungere licet , fed quod ab Epifcopo fueut plebes y qua nunquam habuerunt proprios Epi- rit confecratum ; non tamen frontem ex codem
fcopos , nifr ex Concilio plenario uniu/cujtifque pro- oleo ftgnare , quod folis debetur Epifcopis , cum
vincia y & Primatis , atque confenfu ejus , ai tradutit Spiritum SanSlum . Itaque nifi proprius
cujus diacefm eadtm ecclejia pertinebat decretum Epifcopus Chriftianis longe a Dalmatia disjunfuerity minime ipiant .
ftis prficcretur , aut his carendum erat Sacub*retb*
Honorius igitur > cum novum in provincia ment Confirmationis , aut communi & antit>roTtu. Slohitha Epifcopatum inftitui oportcre cenfuif- quiima legi identidem derogandum , & pote*
^et > ^ ut f'tc * ut legitime , ut more inftitu- ftas Chriftianos facra illa undione confirmandi
fOfiitu toque majorum perficeret , provinciales Epifco- paflmi Prcsbytcris permittenda . Utrumquc intMbV a P05 ^'' i corumque fententias rn>avit ; commodum ut averterent Epifcopi Dalmatis ,
ptTiftil quibus aTentietltibus V applobantibus , tie fede ad vetcres unum adjungi oportere cenfucrunt ,
Saiooiu- j]|a Epiic pali erigenda decretum factum eil j ercarique Epifcopum, cui facrarum rcrum proC;s cam fuiTc cauTam prxcipuam afl'crebat curationem , & gentium illarum falutem demanAndrcas in Concilio Salonitano fecundo , ut ne darent , que provincia* Salonitana partes extredcelfet 3 qui Chfifiianam pkbcm in locis !oh- mas incolebant .
ginquiSi femotifquc a Dalmatia fncro ChrifmaHie nobis inveiligandum eft, ubinam locorum utt.i Birte obfignaret Nam apud Latinos multo dirlici- fuerit civita illa Barcenfis, qya; novam epifeo- censqu*.
lius & rai-ius, quam apud GrxCos> Presbytcris paleta fedem excepit , cujus vocabulum, ac po-fi',*uW
committi fokbat poteilas hujus Sacrament! im- itionem apud Gographes feu vetcres , feu repertiendij cum ex Apoftolicis inilitutis nemini ccntiores fruftra quficris . Ubiubi ciTctj certc
liecat jure fuo & proprio id Sacramenti con- quidem longe abetat a Dalmatia, in illis rtgio-v
ferre j nlii Eplleopo ut docet Inttoccntius I. nibus pofita, quas propter longinquitatem itincin tpiftdl.i ad Decentiufti e confignandis Yero ris niillus ex Epifcopis Dalmatia adirc potuilinfantibus mar.ifefium efl hon ab alio quam Epi* leCj C luftrare, quin periculum cTct , ne Dalfeope fieri Heere; namTresbyteri licet fint facer- fnatica ecclefia illi commifTi aliquem incommodotes 4 pontificAtus tarnen apicem non Ment , di vel detrimenti caperet e diuturna Paftoris ab autem folis Tontificibus deberi , ut vel con- lentia j nam in tanta die>ftone locorum , inquit
ftgnent vel Paracletum Spiritum tradant > non Andreas Epifcopus Jadertinus, rarius configna*
jlum confuetude ecclejiaflica demonflrat > verum tionem Chrifmatis populas renatus ai'fequitur .
& illa letlio .Acluum <ApoJtvforum , qua afferit Itaque cum nifnia longiriquitas , ac diftantia JoPetrum & Joannem eJJ'e direftos . qui bapti^atis corum impulerit Honorium, & Epifcopos Dal*
traderent Spiritum Sannum . Quapropter cum in matis, ut novum Epil'ccpatum fuueinreut in ciSardinia Presbyteri baptiEatorum frontes Chrif- vitatc Barccnfi , ha:c a Dalmatia longo tci rarum
mate inungelii jus paim uiui parent , cos id intervallo fcjunfta fuerit neceffe tft . Nihil aufacerc iti pofterum vetuerat Gregoiius Magnus t tem longius diftabat a Dalmatia , quem pars
Sed cum ejufmodi interdidum populis illis cauf* illa Pannonix, qua? poft excidium Sirmii in jus
fam orTendonis ) & (juerimonia; pr.EbuiTet j idem ditionemque migravciat Metropolita; Salonitani J
tjiegorius extraordinaiiam Chriftianos chrilma* ex quo factum ift, ut ecelefia ac provincia Dalte imbuendi poteftatem Presb.yteris Sardinia; de* matica fines luos latillrtie explieaverit , atque
Jegandam cenfuit, ficubi dteifent Epifcopi, qui ad anubitim ufque protulcrit 5 quam quidem
ex officio ac muere fu id praftarent finium amplicudiaem rctintbat fculo nono, ut
enim fcripfit ed Januarium Caralitanum Epi- docet privilegium 'firpimiri Ducis Chrobatia
feopum: Vervett quoque ad nos , quofdam fcan*- Qya re urbs illa Bnrcenls non alibi, quam in
Jalifatos fuiffe , quott Tresbytcros Cbrifntate tan* Pannonia mihi videtur tTc quxrenda Erat olim
gere in fronte eos y qm b+pti%ati funt , probibui*- in Pannonia fecunda, five inferiori civitas Ba
n/us; r ms quidem fecundum ufum vaerem ce- cenfis^ quam juftinjanus Novella Conflit, xi. IIcltjia mfli\e jetimus . Sed fi vmnino bac tk re l.yrico Primiti , live Archiepilcopo Juftinian
aliqui contrijiantur y ubi Epifcopt deJant , utpres* prima; fubjecit : <& pars etiam , inquit , fecunbyteri etiam in Jrontibus baptizaros ungere de*- da , qu-a in Bacenfi eji civitate . Baieant y oncedimus* Patres Miurini licet non qui cenfi cum Barcenfi , i vocabulum Ipeftes, tanbabti%iti funt t ne<jue bapti-^atos 9 fed qui - ta eft afnitas,, ut alt;um ab altero vix dignoceic

HONORIUS U. EPSCOP.
feere queas 5 nam unius litterulac intermedia; additio , vel detraftio , qua; librariis adferibi fa
cile poteft, tanti non eil , ut indidem utriuique diftinftio ac diverfitas colligi poffit . Quare Bacenfis civitas, cujus meminit Juftinianus,
cadem mihi videtur efle , Barcenfis , quam
Honorius fede, ac dignitatc epifcopali decora vit.
Sed nihilo ignotior eft Barcenfis , quam Ba
cenfis urbis pofitio . Haue quidem in Pannonia
fecunda collocavit Juftinianus ; fed hac provin
cia cum latillime pateat , neque in novella ilia
Juftinianca , neque apud Geographos ullum vcftigium apparet , unde conjici aut intelligi pof
fit, quaenam effet regio illa Pannonia inferioris,
in qua fita erat civitas Bacenfis . Marcus Hanizius Tomo i. cap. xii. Germania facrae ad
verba illa Juftiniani modo laudata hanc nota m
appofuit: Si confiant , quanam fit civitas illa Ba
cenfis y tum facile ftatueretur de parte Uta Vannoniee , de qua Juftinianus loquitur forte Baffianenfis eft , aut alia Tannoni* Savia civitas . Terfeverat bodie nomen Epifcopatus Batbienfts prope
confluentem Dravi , " Danubii , nec longe inde
ad ripant Orientaient Danubii oppidum ^. Bathiam feu Bathienfcm fuifle cenfeo , quam Ju
ftinianus Bacenfem , Acb Concilii Salonitani
Barcenfem vocant . Hare impofita eft ripa* Orientali Danubiana: ad confluentes Dravi , & Danu
bii ; & quamvis ultra Danubium fit , quo ab
Oriente Pannonia fecunda terminatur , tamen
cum apud ejuidem fluvii ripamallideat, ad Pannoniam pertinet ; quemadmodum Sifcia Panno
nia; Saviae finibus continebatur , licet ripam Sakitnil ad vi citeriorem, ac meridianam infideret . Nihil
confluen fadu facilius fuit , quam ut progrcfTu tempotes Dravi
& D nu rum , & antiqui fermonis , aut vettrum exembil , eque plarium corruptela , ex Bacia, & Bacenii , feu
a Bi reca Barcenfi in Bathiam , & Bathienfcm commutall , eque
tio ficret . Prterca Bathix hodierna pofitio pnurbe de- mum congruit cum novella Juftinianea, in qua
tur difTerleriptum eft: nihil magni difiare a Dacia Medi
re.
terrnea Tannoniam fecundam , quay ut paullo an
te dixit, in Bacenfi efi civitate . Bathiaautcm fe
re folius Mafia; fuperioris intcrjeftu disjungitur
a Dacia Mediterrnea . Deinde congruit etiam
cum diplomate Tirpimiri , qui Metropolis &
provincia; Salonitans fines ufque ad Danubium
produxit . Eft quidem Bac^ oppidulum apud
eandem ripam Orientalem Danubii fitum , fed
hoc a Dacia Mediterrnea longius diftat in Septentrionem. Extat etiam aliud in Pannonia fe
cunda oppidum cjufdem fere nominis, aut cont milis , quod vocant a Septentrionc Dravo adjacensj fed turn a Danubio, tum a Dacia
Mediterrnea longifimc abeft . Utriufque autem
hujus Oppidi ne tenue quidem veftigium apud
veters Geographos cxtat , ut temporibus illis,
in quibus verfamur, aut nullum fuiflc, aut certe obfeurum, ignobile, ac mcmoratu indignum
habitum elfe ;vidcatur . Porro antiqui Gaones
plenifTime vetabant in ejufmodi locis exiguis ,
& infrcquentibus Epifcopos conftitui , ne digniCivitit tas Epifcopalis vilejeeret . Dijbium autem non
Bareenfi eft , quin civitas Barcenfisy cui Epifcopum pra>
olim fre ficiendum Honorius cenfuit, incolarum frequenquent,
tia, & numero aedificiorum Epifcopali fede di
gna effet; cujufmodi certe fuit civitas Bacenfis,
de qua Juftinianus in fua Conftitutione bonorificam mentioncm fecit ; ab eaque , quod ejus
regionis princeps effet, partem Pannonia; fecun
da; cognominandam eflc duxit . Barcenfis , five
Bathienfis Epifcopatus poft conditam Mctropo-

SALONIT.

XXXIV.

141

lim Coloccnfcm, unde non longe abeft, Spalatenfis Archiepifcopi ditione cxemptus fub pote*
ftatem Archiepifcopi Colocia; migravit . Ita
Honorius provinciam Salonitanam una Para:cia
five ccckfia Epifcopali auxit j & gentium illarum faluti chriftiaiueque inftitutioni confuluit,
quas poft exciiam Metropolim Sirmienfem in
fuam fidem ac tutclam rcccpcrat; quibulque ob
locorum diftantiam , nequc per fe , ncque per
alios Epifcopos Dalmariae, Sacramentum Contar*
matronis impertir, estera prseftarc poteiat,
qua? prafentiam , & auctoritatcm Epifcopakm
requirunt .
CAPUT

TERTIUM.

D Rggno Cotbico , & Slavonico in Dalmatia Superiori .

G U M Honorius 1 1. Ecclefiam Salonitanam Noum
adminiftrabat ,fa;culumquinumadexitum "50"1.
vergens Dalmatiae novum regnum , novos Re- tia condiges' atculit , quorum aut nulla, aut vix aliquatum
vefligia in antiquis vulgatifque fcriptoribus rcpcries. Hujufmodi Regum feries, & continuatio, bella refque geftae extant in quodam cdi
ce fane pervctufto Slavonice fcripto , quern Anonymus Presbyter cognomento Dioclcates , fa;culo duodecimo , & Marcus Marulus patricius "j" l\'it
Spalatenfis faeculo decimofcxto latinitate dona- ert $urunt . Primum igitur Lectorcm edoceri oportet ^fign.
de autore , jnterputibus , & exemplaribus - u eft .
dicis Slavonicij tum ejufdem titulus, argumen
tum , autoritas in dilceptationtm veniet ; de
inde pauca dicenda funt de Oftroyllo , qui Anaftafio Imperatore, & Honorio Pontificc Salonitano, in Dalmatia hoc regnum fundayit.
^. I.
Aufter j Interpretes, exemplaria .dicis
Slavonici .
H Une codicem five commentarium non pro- Commen.
pterea folum voco Slavonicum, quia pri- tarim Ke.
conferiptus fuit Slavonico fermonc , fed * 0el"
1
'
etiam quodi pars
maxima rerum , quas tractat
, man*
sunBi.rur
& in quibus verfatur, ad gentes Reeefque SU- "*
II
i
-i * Pres
*
dut fu,
vorum pertincat . Illum
plcnquc
attribuunt
trat
au- *
bytero Diocleati , & fub hujus nomine vulgo >
citari folet . Sed is , uetorne an folum interpl-esfucrit, dubitari poteft i nam inoperis proccmio fatetur quidem hunc librum ex Slavonico
in Latinum ab fe converfum efle j at compoitum ab fe clare aperteque nufquam alfirmat ,
Verum enimvero cum in extremo procemio profiteatur nihil aliud fe fcripiTe , nil qua joribus acceperat , fatis indicat fe hujus libelli
autorem eTe : quo fit, ut primum quidem hanc
hiftoriam Slavonicis litteris manda vcrit , do inde
vero latine reddidcrit in corum gratiam , qui
rudes etTent, ignarique fcrmonis Siavonici . Proccmium ipium cum breve fit , huic loco intexere
non piget : Bpgatus a vobis dileis in Cbriflo
fratribus , ac venerabilibus Sacerdotibus fanfta
jedis bArclnepifcopatr.s Diocletatut eccleft ,
non & a pluribus fenioribus , maxime a juvenibus nofirx civitatis, qui non folum in audiendo ,
feu Ugendo , fed etiam exercendo bella , ut juvemm mods efi , dehclantur , ut 'libellant Gothorum y quod latine Slavorum regnum dicitur , qua
omnia gefia ac bella corum [cripta funt y ex SLivoni-

42

ECCLESIA

SALONITANA.

tnica littera werterem in latinam , viminferens

ipfe fenelluti , veflra pojiulationi fraterna
coaftus charitate parre ftudui: veruntamen nul'
lus legentium credat alia me fcripfi'e prater eay
qua a Vatribus neflris , & antiquis fenioribus veridica narratione referre audivi . Presbyter Diodeates floruit fxculo duodecimo , idquc colligi
poteft ex hac hiftoria , quam non ultra alterum
& fexagefimum illius fasculi annum perduxit ;.
Pfeibyier ncque fuum proprium > ncque familia? , in qua
ui0CrrY. ortus fuerat> avitum nomen huic libro inferibe-

Alterum illud eft, quod Domincus Papalis ~y

cum in Craina reperiflet, Marco Marulo Latine vertendum tradidit . Huic fimile omnino tertium extitit apud Joanncm Lucium , quod ex
eodem Marulano apographo apud Crainam invento Hieronymus Kialctich deferipfit anno 15:46.
Craina apud Slavos idem valet, quod apud Latinos ora maritima, feu regio limitnea ; cum
autem hujufmodi vocabulum commune fit , plurefque in Dalmatia fint loci, quibus Crains
nomen eft, inter fe diftingui , dignoci

? f*eu re voluit , humanx fcilicet laudis glorixque queunt , nifi appofito cognomine , quod pra?cini1?4'* cv'tan<ta? caufia Commune fibi cognomen mu- termiflum a Dominico Papali Hieronymus Kiatuatus eft ab ecclefia, cui ferviebat , in colle- letich adjecit , teftatus exemplum illud, ab fe
gium presbyterorum adfcriptus , voluitque - repertum fuifle in Craina Marcovichiorum , qua:
gnominari Diocleates , non quidem ab urbe illa regio eft exiguis finibus circumfcripta in agro
perantiqua , inprimifque nobili olim , ac cele- five dia?cefi Antibarenfi. De hoc exemplari Joan-*
bri, qua? di&a cl Dioclea 5 hanc cnim incunte nes Lucius in Pracfatione , quam fuis ndMalitculo undcimo a Bulgaris funditus everfam fe- rulttm notis praerxit, hsc feribit . Extat tamen
runt; td ab er' civitate, ad quam translata fuit apud me Tresbyteri Hitronymi Kialetich exemplar
Jedes , digntas Mctropolitica , itemque titu- Slavo idiomate , fed charatiere Latino conferilus ecclefia? Diocletan ; ab Aetibari fcilicet , ptum , quod ex ipjius Tapalis exemplari in Craiqua? in locum Dioclea: cum fucceflerit , lnijus Marcovichiorum reperto , e> Slavo charaert
urbis ecclefia , & Archicpifcopus titulum Dio- exarate-, fe verbatim tranfcripfte teftaur . D.
cletani retinuit, Sc cum titulo Antibarenfi con- 1 54*?. die 6. Oobris , firni. Marcovicbiorum
junxit , ut apparet ex antiquis diplomatibus , ac autein Craina in diaceft ^Antibarenfi efl . Unum
Htteris Pontinciis . Itaquc Presbyter Diocleates igitur idemque eft exemplar, & ibidem loci inaulor fuit idemque interpres Hiftoria? hujus , ventjim , quod Dominicus Papalis ad Marulum
quam de Rcgibus Dalmatix Gothis , & Slavis mifit , & quod Hieronymus Kialetich tranferirite inferipferis.
pfit. Hoc autem, fi fummam hiftorix fpees, QUdj;n-e.
Mren
Hune codiccm Slavonicc fcriptitm naclus Cm fere congruit cum autographo five exemplari
Mruioi effet Marcus Marulus Patricius Spalatenfis , vir Diocleatis j fed turn notis Chronologicis , & ^'m''*
tcpre"'
^ c'oc^r,na & cruditione , quam virtute & Regum nominibus ab illo fxpe derepat ; tum MruU.
Laiisat fan&itate clariof> eumdem in latinum fermonem hoc etiam differunt inter fe, quod primum uf- n"tx* 1 ul Dominico Papali amico, & per- que ad Rodoslaum, & nomine tertium , pofte-P""
"

' ' neceflario fuo obfequeretur , a quo ilium aeceperat , & ad quem latine redditum anno deciroo faeculi decimi fexti remifit, cum epiftola ad
eumdem feripta , qux eft hujufmodi.
Dnfdein
Marcus Marulus Dominico Vapali falutem .
tpJHolaad Contmntariolum a te in Craina nuper repertum
tm vlpt. inter vetufiijfimas gentil illius feripturas , DaU
le m, cujui mati idiomate compofitum , tuo rogatu latinum
. fcci i Croatia Dalmatitcjue ge/ta confinenunum u". tern . t(S cette digna relatu , CT quem non /0ujjidi"?' lftm nfira vernacul* lingua gnari , fed etiam latini intelligant . tx bac etiam hijioria & boni
exemplum petere poterunt quod imitentur , e> maper quod fe corrigaM : atque hoc illud fuit,
<uod & te implUit > ut me ad hifloriam transfertndam urgtfet , & me ut tibi obtemperxrem ;
magis tameti tuus erga me amer laborem hune
coegit me fubire quid enim eft > quod illi non
debeo. Vale, jnno Chrifliana falutis M.D>X.
Hinc facile intelligi pottft Marco Marulo ignorum fuifle tum autorem hujus hiftoria , tum
Latinam ejufdem interprctationetti , quam Joannes Lucius vulgavit i & iis , quos de Regno
Dalmatia? , & Croatia fcripfit , libris adjecit;
ticutrius enim meminit in luis ad Papalem Ht
teris . Quod fi cgnitum habuiflet, id filentio
praitcrmittendum minime putaflet, ac de re utraque amicum admonuiflct 5 prjeterquam quod tanti efle non cxiftimaflet , id oneris ac laboris
fubire, quod praroccupatum ab alio fciretj ncque aum agere voluifleti
btaott*
Hujus hiftoria? duo cxcmplaria Slavonica fuifBiri Ki- fc comperio inter (c baud parum diverfa . Pri*
fto mum ell illud ipfum autographum, quod Pres
sitvoic* byter Diocleates Slavonice compofuit , ac de"rft. 'nc*c Latinum fecit { hoc an etiamnum extet,
ut ubi nunc latest > mihi non eft comp;rtum ,

rius vero non ultra Ciaslavum five Seislavum

feriem Rcgum perduxit : nam tres illos, quos
Scislavo fubjunxit , Clomanum, Chrifmerium ,
Zuonimerum , e Catlogo Regum Pannonias &
Chrobatix accepit . Quae inter utrumque diferepant, fuis quxque locis annotabimus : quidquid
autem diferepantias eft, id fere totum illi attribuendum puto, qui Slavonicum Diocleatis autographum excripfit cum enim had pauca
ibidem invencrit , qua a veritatc hiftorica feu
Chronologica abhorrere vidcban:r , iis correftioncm adhibendam cenfuit ; quamvis nonnulla,
qua? corrigere volebat , magis magifque depravavit . Nam Marcus Marulus , cum hoc exempiar Slavonicum vetteret, de lumma rerum nihil detraxit , aut immutavit , & fidelis interpretis officio fe fundhim efle teftatur : Hucufque , inquit , hifloriam vernculo fermone compofttam vidi , & quod potui diligenter fideliterque in latinum tranfpo/ui , nihil de fententia dimittens; licet aliqua de verbis, qua fuperfluavidebantur , mutilans, ne letlori oneri e'em . Ac primum quidem exemplar, five Autographum Dioclctmum^ a Presbytero Dioclate, qui hanc hiftoriam Slavonicis ac latinis littcris mandavit;
alterum vero Marulantim , a Marco Marulo, qui
hoc ex Slavonico in Latinum convertit; ipfam
vero hifloriam ab ejqs Auclorc , qui fc Dioeleatem cognominari voluit , Dioclctanam rite
appellari pofle cxiftimo.
;

...

- 1
S. II.

HONORIUS 11 EPISCOP. SALONIT. XXXIV.

.

il

D injcriptione , argumento , auSoritate hiftoria

Diocletana .
Car DioSlaVu't?
tniom impouii.

TT MC hiftoria infcripta eft ab Auftore fuo

JL X Presbytero Diocleate : B^egnum S'davorum .
Huuc titulum idcirco Diocleates eidcm impofuit, quod eodem captus errore , quo alii non
pauci, putabat Gothos, & Slavos nter fe non
itidem genere , ut vocabulo , differre : rogatus ,
inquit
ut libellum Gothorum , quod Latine
Sclavorum dicitur Hegnum , in quo omnia gefta ,
bella eorum [cripta funt, e Slavonica littera
verterem in Latinam "c. Sed Slavos a Gothis
genere, lingua, moribus , inftitutis longe diveros eiTe , eruditi fere omnes fummo confenfu
affirmant . De primordiis avitifque fedibus nationis Gothics jam diximus; de Slavorum originibus alio loco diuri fumus . Hiftoricus Dalmata ad eum locum, quem modo defcripfmus,
ex Procemio Diocletans hiftoris banc notam
Sla *
appofuit : Gothos bic jtuBot latine Slavos ditlos
Gothis
Wifttfttal. aerit ; Trocopius autem , qui primus auftorum
Slavos nominavit , eos diverfos a Cotbis ponit .
Ideo nift quis Gothos pro Getis fumere relit , Sla~
vi diverji a Gotbis fuere ; ut in Opere Vgni
Daim. <r Croat, relatum eft . Si autem Slavos a
Gothis diftingui oportet , titulus e Slavis dciumptus non fatis rede videtur congruere cum
hac hiftoria , in quam, fe tamquam infecnam,
primi prodeunt Reges Gothorum , eorumque
feries , & fucceflo in pofteriores states perducitur . Oftroyllus enim, qui hoc regnum in Dal
matia fundavit, & ex quo alii deineeps Reges
propagati funt , e ftirpe Gothorum originem
ducebat ; nam dicitur fuiffe fratcr Totils , qui
regnum Gothicum in Italia obtinuit, aut certe parens fuit Totils Regis Gothorum in Ita
lia. Sed caufls non dfunt fane probabiles, cur
Diocleates hiftoriam fuam Slavorum , quam Go
thorum Regnum inferibere maluerit . Nam co
pia: , quas Oftroyllus in Dalmatia duxit , e
Titoltim Gothis pariter Slavifque conftabant . Slavi jamDiocitata pridem ex avitis fedibus egrei, & full per va'JKeri rias, eis ultraque Danubium regiones , difperfipoiTtoftf. que aut fub proprio nomine, aut fub commuiinr.
ni aliis ejufdem nationis populis vocabulo vagari cceperunt . Ex his autem plures in Dalmaticam expeditionem, Oftroyllo Duce, nomi
na dederant , nec pauciores eidem per ea loca ,
quai Slavi infederant, iter habenti focios fe adjunxerant: nam ferc omnes barbarorum exercitus, qui olim provincias imperii Romani aut
vaftarunt, aut occuparunt , e conjunftione variarum gentium coaluerant; quamvis ab ea gen
te potiflimum, qua esteris numero prsftabat,
ducefque prsbuerat barbaricis illis expeditionibus, denominan folebant . Thomas Archidiaconus cap. vu. Hift. Salonit. auctor eft Totilam, quoeum e partibus Septentrionis profedum
Oftroyllum Diocleates tradit , e Polonia ,
Thcutonia feu Boemia ingente m exciviffe hominum multitudinem, quam in Italiam traduxit j Poloniam autem , & Boemiam populi originis & lingus Slavonics incolebant; nec vero
abfimile eft indidem copiarum numero audum
fuifle exercitum Oftroylli.
Poftea vero quam Oftroyllus Regni potitus
eft
in Dalmatia, plures in Illyricum, & Dal
es Slavo
rom mui matian! incurfiones Slavorum fadas efle memo-

143

rt Procopius 5 ex his non pauci aut invitatu

popularium fuorum , qui cum Oftroyllo in ea 1*1
dvenmr
loca vnrant, aut foli ubertate, & amsnitate
illedi ibidem, confentientibus Gothis , cum fuis in Dalmtifaat ft.
confanguineis mauere, quam in patriam revert ,
vel melioris agri fort unique fpcm incertam fequi, maluerunt. Ssculo autem feptimo poft excidium Salons frquentes Slavorum colonias Dal
matia excepit ; quibus Heraclius Imperator fedes
in ea regione agrofquc conctiTerat . Interea Go
thorum res diminu declinare cceperunt , quos
Juftinianus bello perfequi non antea deftitit ,
quam iifdcm Italjm omnem , Dalmatiamquc ma
gna ex parte adimeret . Cum igitur Gothorum
quidem decrefccrct , Slavorum autem numerus
magis magifque augeretur in Dalmatia , prsfcrtim poft bellum Gothicum , & poft Chrobatos ,
& Serbios generis Slavonici populos in Dalma
tian! Heraclii perroilTu profedos , Gothorum
quod reliquum fuit, ad mores, linguam , inftituta , nomenque Slavorum paullatim defeivit ;
ut nihil ex antiquo , prster primigenium fang^iinem, nec cum incorruptum , fed cum Slavo.
nico miftum retineret. Ac Reges ipfi , quamvis
a Gothorum ftirpe primam originem ducertnt,
tarnen propter crebras affinitates cum Dynaltis
Slavorum jundas , materno genere fanguine
prsvalefcente, Slavi efle & haberi , Slavonicifque vocabulis apcllari cceperunt . Quae breviter Hoc rta me ftridimque dicuntur, fuis deinceps tempo- gnum DdJ<

ribus, ac locis fufius &diftindius explican* opor- mtiicuia

Gothis
tebit . Hoc igitur regnum , quamquam ad Go originem t
V il
thos initia rfrt , quia tarnen luos progreflus , incremen
& finium amplificationem , & rerum f'ortiter rc- taa icceftarum gloriam , nominifque celebritatem a Sla pila
vis accepit, idcirco Diocleates l\egnum Slavorum
appcllandum efle cenfuit ; cum ad id , de quo
agitur, aptius fortafle , congruentiufque a Go
this fimul Slavifque denominan potuiflet . Mar
cus Marulus gentis utriufque vocabuiis practerTitulus
miis , huic hiftoris titulum a Dalmatia , & MarolaChrobatia mutuatum adoptavit, eumque inferibi ous hifto
ria Dio.
voluit {egum Dalmatia r Chrovati gefla . Sed cletaa* 1
pace tanti viri dixerim , nihil loci eft in hac De Rcg>
Dal*
hiftoria Regibus Chrobatis , qui regnarunt in bui
natist &
Dalmatia inferiori , cui a Slavis Chrobatis no- Chrobamen Chrobatia: obvenit ; cum Reges, quorum tix, quomoclo po<gefta hie narrantur, Dalmatiam fuperirvrem ob- il con.
tinuerint , in eaque fuum regnum condiderint ; grucre .
quod dcinde in Septcntrioncm, Orientem ac Me
ridiem extra Dalmatiam longe latcque propagarunt . In extremo quidem cdice Marulano duo
e Catalogo Rcgum Chrobatiae Reges adjefti funt $
fed um ab Autographo & exemplari Dioclctano abfint , expungantur necefle eft, loeumque
relinquant Paulimiro, Ticfcimiro, quibus alios
deinceps atque alios Presbyter Diocleates fubjc
cit , qui defiderantur in cdice Marulano . Caterum titulus a Marulo impofitus retineri poffct ,
fi vera fuit bipartita illa divifio totius Dalmatiat
a Diocleate tradita 5 cujus quidem partem ad fe
lis Occafum vergentem Chroatiam Ulbam , partem
vero , quae in folem Orientem fpecbt Chroatiam
Vyubeam appellatam efle fcripiir. Ita enim fit , ut
pro Synonymis haberi debeant Dalmatia atque
Chrobatia ; & iidem Reges seque Dalmatiz dici
atque Chrobatiae poffint . Adde, quod Dioclea
tes , perinde ac fi nulli Chrobatis Reges fuerint , Dalmatiam omnem turn Occidentalem ,
qus difta eft Chrobatia, tum Orientalen!, qus
Serblic nomen adepta eft , fuis Regibus attribucre videtur ; quod fi verum effet , eos Mar
rulus

144

ECCLESIASALONITANA.

rulus Reges Dalmatix & Chroatix rite appellaTet .

Dioclctanae , quafi materia , quam
tim Dio. traftat j & in qua verfatur , fubjefta eft ieries
(Ituoa, fucceflioque Rcgum, qui ab exeunte fxculo quinfto ufque ad annum circiter fexagefimum fxculi duodecimi , rerum in Dalmatia potiti , jus
impcriumque in fintimas regiones late, lon
ge protulcrunt . Hujus Regni in Dalmatia fi
nes , ut dignofci poffint , memoria rptas velim bipartitam illam divifionem Dalmatix fri
perions , & inferioris . Dalmatia fuperior ea
eft, quae in Orientem converfa Narone , acDrilone numinibus continetur : Inferior vergit ad
Occidentem, eamque Naro, & Ar fi a amnes definiunt . Poft adventum Chrobaturum , & Serblorum , prior fere ufque ad Tilurum feu Cetinum fluvium porrefta dia eft Serblia , pofterior Chrobatia appellari coepit . Ac regnum
quidem , quod Diocleatcs deferibit , non ultra
Tilurum fines Dalmatix fuperioris prxtergreffum cTe arbitrer . Nam cum Oftroyleus hujus
regni fundamenta jecit, Dalmatia inferior Thcodorici Imperium fubiit , manfitquc in potcflate
Gothorum Regum Italia? ufque ad Juftinianum;
qui Gothis vitis , debellatifque Dalmatiam in
feriorem , cum civitatibus maritimis Dalmatix
inferioris imperio Orientis reftituit . Sxculo
feptimo poft Salonam everfam Heradii confenfu Duces ac Reges Chrobatorum,. quidquid terrarum eft inter Arfiam & Cetinum five Tilu, exeptis plerifque urbibus maritimis obtinuerunt , ibique regnarunt alias Impcratoribus
Orientis , alias Francorum Regibus veftigales,
alias liberi nec dominationi cujufque obnoxii,
ufque ad exitum fxculi undecimi . Itaque ad
Reges illos , quorum feries Diocleatcs contKuit, nihil Dalmatix inferioris pertinebat , niii
pars extrema Tiluro 8c Drilone fluviis inter
jeta . Hoc Regnum deinde a Serblis, quos fxculo feptimo Hcraclius Imperator in fuam fidem, & clientelam recepit, illuftrius nomen eft
fortitum, & tum hxc pars Dalmatix, tum Mxa fuperior Serblia appellata eft, cidemque Bona five tranfalpina Dalmatia Orientalis , & Ra
da five Dardania adjunda eft . Ex hoc regno
hifque Regibus funt plurium Toparchiarum, &
Regnorum & principum familiarum fafta divortia j Hinc Impcratores Servix , hinc Reges
Rafcix, hinc Reges Bofinx, hinc dnique Defpotx , Zuppani , Duces , Comits , feu Toparchx, & Dcfpotx quamplurimi extiterunt j qui
regni five imperii Serviani provincias adminiftrabant , vel jure fiduciario obtinebant .
Ib liifloIn hiftoria Diocletana multa paffm reperies ,
cltn" 4uae cum ne4l,e mporibus , eque locis , nemuit* u qup veterum monumentis confentanea fint , iltqe"1* ^us oritatem in magnum diferimen conjirmi, " ciunt.; anachronifmis fcatet fere ubique j & Imperatores, Pontfices, Reges fimul jungit , quos
intervalla xtatum ac temporum longe inter fe
disjungunt j loca commmort , qux vetus , recenfque Geographia penitus ignoravit , Reges
Domint vel antiquis fxculis ignotos , vel longinquis terris gentibufque adfcitos , atque in
Dalmatiam invictos : qux cum animadverterec
Joannes Lucius , fabulofum & commentitium
magna ex parte habendum efle cenfuit hajufmodi regnum delcriptum a Dioclcate 5 qui , ut
ipfe ait lib. a. cap. 14. de Reg. Daim. & Croat.
in Bgno fiatuendo , Rgumque recenftone , regio
nes , ftirpes , tempota adeo confondit , ut pot ius
fabuiam quam bifloriam fcripjie deprebendatur ;

idemque aliis locis nihilo mitiorem huic hiftorico , & hiftorix cenfuram inflixit . Quod qui
dem judicium gravidimi & fapientillimi viri mc
propemodum impulerat, ut hanc hiftoriam pe
nitus abjudicarematque rejicerem j fed cum Mar
cus Marulus earn dignam cenfuerit , in qua
Latine vertenda operx haud parumftudiique confumeret ; ac cerfe, ut ipfe ait , dignam- rclatu ,
& quam non folum noflra verncula lingua gnari , fed etiam Latini intelligant ; cum eandem
Scriptores fere onincs Dalmatici , veluti Jaco
bus Luccarius in Annalibus Ragufinis , Mau
rus Oibinus in Opere , quod inferibitur Re
gnum Slavorum , & alii plurcs tanti fecerint ,
ut pleraque, aut fere omnia indtdem accepta in
fuos libros derivarent j hxc mihi non omnino
contemnenda vifa eft ; faurufque operx pretium mihi videor , fi eamdem fublatis mendis
Chronologicis , & hiftoricis, quibus referta eft,
quantum animo conniti poffum ftudioque con
tendere , cum hiftoria conciliaverim eorum tem
porum, in quibus illa verfatur; prxfertim cum
vix adduci poilim, ut credam omnia aut pleraque confidta efle , & plus mali , quam boni in
ea reperiri . Prxterea cum res illas Dalmticas Non vMefexti fxculi nemo litteris confignaverit , quid |JI(J2
eft, quamobrem ea rejicere debcamus , qux de no rcillis regibus, ac temporibus Diocleatcs feripfit, ,
quxque ipfe vel vetuftis monumentis , qux
nunc non extant , vel a majorum traditione ,
quam longinquitas temporum intercidit , accipere potuit; quamvis multa hiftorix univerfalis
ignoratione, & perturbatione temporum peccaverit? De hujufmodi rebus, quarum notitia nul
la ad nortram xtatem aliunde pervenit , vel ipfemet Lucius cenfuit credi pofle Presbytero Diocleati, qui utpote cateris antiquior omnino fpernendus non eft , quamvis cidem id accidere po
tuit, ut Lucius ibidem fubjicit lib. 2. cap. 14,
quod evenit Us , qui ex aliqua vera traditione
argumentum capientes , re non examinata , probabilitates incertas pro veris fumentes in errorcs
mximos incidunt ; ac demum de Presbytero Dio
clcate , ac de Thoma Archidicono 1 lud con
clude : Cum vero bis duobus jeriptoribus anti?<uiores non reperiantur , & memoria prater re
atas y nulla exiftant , qualiacumque hi rfrant
conciliare necesitas cogit. Quod Joannes Lucius
cenfuit de iis, qux narrant Diocleatcs, Sc Archidiaconus de inftituta Metrpoli Diocletana
five Antibarenfi ejufque fufFraganeis , idem re
feras velim ad ea loca omnia hiftorix Diocletanx , in quibus perfpicua falfitas non apparet ,
Cxterum hanc hiftoriam non ita contempfic
Joannes Lucius , ut in explicando & fuis animadverfionibus illuftrando utroque illius exemplari Diocletano , & Marulano , tempus atque
operam male fe ac fruftra confumere exiftimaverint . Carolus du Frefne , qui in Opere llo
de Familiis Dalmaticis , Sclavonicis , Turcicis
Tomo XXV. Bibliothecx Byzantinx Colleft. Venct. inferto, Triorum Dalmatia, & Servia gum Trincipum feriem , refque geftas ex Diocleate defcripfit, de hoc fcriptore idem, quod
nos, judicium fecit: Verum y inquit , cum nullus alius rerum Dalmaticarum fcriptor babeatur ,
qui primos iflos Servanos Principes recenfuerit ,
horumqut feriem & gefta , donee apud Byzanti
nes fcriptores borum mentio primum occurrat y
exaraverit ; baud abs re erit , ft qua Hie quacumque ratione commmort , adbibita interdum
legitima cenfura, mutuemur .
Idem,

HONORIUS II. EPISCOP. SALONIT. XXXIV.

Idem, quod Dioclcas, rcgnum defcripfit , nifi
mc fallic , Conftantinus Porphyrogenitus lib. de
adminiftr. Imp.; fed ejus initium annis centum
& fere quinquaginta pufterius facie , illudquc
ConRan- cum state atque imperio Htraclii conjunxit .
tinui Por- Itaque Reges illos, quos ab Oftroyllo auctorc,
phyrogcrritui idem ac principe hujus regis familis dedu&os DioReg num
clcriplic; clcates ui'que ad imperium Heraclianum enume
rar , nemo veterum feriptorum commmort ;
quos deinccps percenfet , ii vocabulis quick m
differunt ab illis, quorum feriem Conftantinus
Porphyrogenitus contexuit , fed re ipfa diverfos efTe non arbitror ; nifi vero duplex regnum,
eoNcn
Rege . duplicemque Regum feriem confingcre & comquoi Dio
minifci placear. Prxclara eft in hanc fententiam
cieatcs
comm
animadverfio Caroli du Frefne: 7$on magnopere
morai, fed mirandum, ft in rerum Dalmaticarum , & Scrdirerfi
vocabulis vianarum recitandis primordiis non omnino conappclla- fentiunt Byicantini cum Dalmaticis ipfts , ac in
digents fcriptoribus , & ft in Vrincipum nomen
clatura perftpe inter fe diideant : prueterquam
enim quod in peregrinis illis nominibus exarandis
peccare folent By^antini ; accidie interdum, utdupiici nomine donarentur Principes , patrio altero ,
& cum terminatione genti familiari , altero vero
Secundum Cbriflianorum ufum . tque id /
fuiffe fere exiflimaverim , cur hifiorU Dalmtica
fcriptor Tresbyter Diocleates , qua in annum 1161.
dfinit , cum Porphyrogenito non prorfus convenit ; cum fieri poft , ut ut erque de iifdem Trincipibus , fub diverfts appellatiouibus fermonem inituerit ; tarnetft, ne quid diffmilem , nullam fcri
ptor Ule videtur feciffe mentionem rerum ac bellorum , qu<e a Torpbyrogenito narrantur . Jam ve
ro id nobis agendum eft in eoque laborandum ,
ut qua? in hiftoria Diocletana funt perfpicue
faifa, corrigamus ; cztera vero cum fcriptori
bus antiquis componamus , & quoad ejus fieri
poteft ad normam veritatis hiftoricx , & chrono
logies exigentes, nomina nominibus, fafta factis , tmpora temporibus conciliemus . Cum
autem in Catalogo Romano Epifcoporum Sa
lons continuatio , feriefque horum Regum ita
diftributa fit , & compofita ferie fuccefTionc Antiftitum Salonienfium, ut doceat fub
quibus Rcgibus unufquifque Epifcopus ccclefix
Salonitanz Pontificatum geiferit ; non hic univcrfa hiftoria Diocletana cenfuram crifimque
fubeat neceffc eft ; fed fingillatim & unamquamque ejus partem fuis deinccps locis , ac
temporibus , & fub illis , quibus quxque refpondet , Epifcopis in difquifitionem vocari oportebit ; ut quid falfi aut veri fit dijudicare poffimus. Itaque au&or Catalog! Romani Oftroylli tranfitum in Dalmatiam, &Regni hujus Dalmatici initium cum Pontificatu Salonitano Honorii fecundi colligavit ; de utroque nunc agen
dum eft ; estera deinceps dicturi fumus , qux ad
ilium pertinent , quandoquidem hujus vitam ac
rcgnum fere ultra annum trigefimum fexti fxculi idem Catalogus perducit.
s- in
Oftroyllus Dalmatiam invadit , Hemlos c*dit , no
vum in provincia Travalitana regnum condit.
ANonymus Diocleates tradit Oftroyllum a
Septentrionali plaga profeftum fuifle cum
Tutiia fratrc , & ingenti Gothorum multitudine . Ea tempeftate in ilia regionc rerum poticbatur Scnuladus parens Oftroylli ; eique mortuo
lllyrici Sacri . II.

145

Brus, feu Brifius natu maximus in regnum paternum fucceflrat . Ill ud primum inquir opor
tet, ubinam terrarum effet plaga illa Septentrionalis , in qua poft multplices varias gentis
Gothics diftractiones , migrationefque in alias
atque alias imperii Romani provincias , adhuc
manebant Gothi , eorumque Rex Scnuladus dominabatur . Haud paucis ante Chriftianam sram
fsculis Gothi Daciam veterem univerfam fubpoteftatem redegerant , qus a Scptentrionc Carpathiis montibus , a Meridic Danubio definitur.
Hinc poft Chriftum natum multx identidem Go
thorum colonis emifls cum eflent in Msfiam ,
Thraciam, Pannoniam, Italiam , Galliam , Hifpaniam , & nomen genufque Gothicum per totum Romanumorbemlatifimepropagatum, cumque Hunni , alisque barbarx gentes Gothis vel
pulfis , vel fponte difeedentibus edes illas occu
paient ; Gothi tarnen partem Dacis extremam
ad Occafum Sarmatis , Se Bojs finitimam retinuerunt . Hic autem cenfeo Senuladum regnalc , Regnum
hinc oriundum fuiffe, profectumque per Panno- f"p*d^
niam & Dalmatiam Oftroyllum , cum Totila veceri in.
fratre , qui , ut tradit Archidiaconus e Sarma- ,cr PoJ0ta uve Polonia, tcmque ex Bojemo , live, ut Uohem .
ille vocat , Teutonia finitimis regionibus ingentem homir.;m multitudinem collegit, quam fecum in quas, fortuna obtuliffet , terras deduccret. Moriens igitur Senuladus tres filios reliquit
Brufium, Totilam, Oftroyllum. Brufius maxi
mus state in regno paterno fuccett j reliqui
duo , cum effent eximia & animi & corporis in
dole, nee privatam fortunam pati facile poffent;
in alicnis tern's , quod patria negabat , rcgnum
fibi qusrerc atque adipifci decrcverunt . Ncque
abnuit Brufius frater, quin eor-um prxclarosconatus auxiliis & copiis adjuvandos putavit 5 ar
ma , commeatus , xt craque belli inftrumcnta prsbuit , & quantum ipfi vellent , numerum hominum exiret permifit , ne qua gens arcere adve
nientes poffet . His duobus fratribus dominandi oflroylius
cupidis ftimulos acriores fubjcceratTheodoricus, cTot
ut verifimile eft ; qui eos exemplo fuo feliciquc c'|"" '
fucceffu expeditionis Italics vehementius incita- Pannoni*
vit, vel etiam ad fe fuamque fortunam fequen- fub,*
dam invitavitj nam e Gothis, qui hac iliac difperfi Romanas provincias incolebant , quamplurimi undique confluxeranc , & Theodorico Italicam profedionem adornanti vel fponte fua,
vel ejus invitatu focios fe , comitefque ccrtatira
adjunxerant . Itaque Oftroyllus ac Totila cum e
Gothis, Slavis , aliifque barbaris ingentes peditum equitumque copias conflaffent , quas partim
a fratrc acceperant , partim e finitimis regioni
bus acciverant , Danubium tranfgreffi Pannoniam ,
csfis hoftibus, cum eorum Rege, primo adventu impetuque capiunt . Dcinde progreffi in Dal
matiam , acie confligunt cum Prsfeis Iftris,
ac Dalmatiz, quos Reges vocat Anonymus Diocleates , & altero interfecto , altero in fugam
averfo, dcletoque ad internecionem hoftili exer- e,,n,ho*
citu , Dalmatia potiuntur . Deinde Totilas di- *greffus a fratre, cui Regnum Dalmatis reliquit , ,,nca,
copias in Italiam deduxit. Ha?c ex utroque Co
dice Diocletano, & Marulano ; qus ut cum re
bus Theodorici hiftoriaque illorum temporum
componi poffint , & cohaercant ; nonnulla five
addi , five explican oportet , quibus hsc cum
illis neebntur. Satis conftat Dalmatiam , & Pan
noniam fub Regno ditione Theodorici fuif
fe ; cur ergo Diocleates utramque provinciam
jure belli partam Oltroyllo attribuit ? Ego vero
N
fie

ECCLESIA SALONITANA.
14*
fie exiftmo Oftroyllum Totilam itnpigros fexti faeculi Theodoricus Pitziam , & Ardu'cum
egregios b.lli Duces ad earn lubigendam mifit ;
juvencs imperii vidos gloriarquc ultro ad bel
lum Italicum , & Dalmaticum operam fuam & & Gepidis ac Bulgaris e Savia ejedis , univerfa
copias auxiliares Theodorjco detuliffe , quibus Pannonia potitus eft , ut diximus cap. fuperiori
hic fibi utendum cenfuit ad Rugos, Herulofque . . Oftroyllum quoque Thcudarico ai exex Dalmatia expeliendo* > prefertim cum ab an- Eeditioncm Pannonic3nj fubfidiarias copias praeuiife vcrifimile eft ; atquc ad hoc tempus videtiquis traditum non fit, quemadmodum Dalma
tia Odoacri adempta fuerit, atque in poteftatem tur refcrri pofle id , quod Diocleates fcripfit ab
Oftroyllo mifjum e'e jtlium futtm in tranfmontai
Theodorici conefferit . Dum. igitur Theodori
cus bello Itlico implicitus Odoacrem Ravenns Senulatum nomine , ut regiones tranfmontanas
obfickbat , Oftfoyllus ac Totilas caro ingentibus fubjugaret ; five, ut eft in cdice Marulano , ad
cop i is Dalmatian* ingrefi preclaram Theodorici Dalraatiam mediterraneam expugnandam ; ex quo
opcvam navarunt ; & praelio commiffo cum illii faum eft , ut ea pars Dalmatia*. mediterrane
Ducibus, quos Odoaccr Iftria?. Dalmatiaeque rc- vergens in oi tum, qua* poftea appellata eft Bof Bpfm ad
na , ad ditionem Oftroylli acceflerit ; & fines olroytH
eimini prefeccrat , Hcrulos fufos caefofque pro
fligaran! . Prefcdus Iftria* in acie occubuit , Rcgni Praevalitani ad Savum ufque propagaren* (1 .
Przfectus Dalmatia? vulnere accepto Salonam fe tur: quamvis, fi apiid hunc auorem ratio temrecepit. Thomas Archidiaonus cap. vu. Hift. porum conftaret , hujufmodi tranfmontana expeIttona Salonit. tradit Salonam a Totila captam fuiffe j ditio Senulati aptius vidctur congrucrc cum an-
Tpiil
Gotlmum tempore , qui Totila Duce de partibus nis belli Gothici impcrioquc Juftiniani .
pu ,
Nunc venio ad Totilam , cui pro devida Dal
Teutwi*&ToIW4 txievunt y dicitur Sahnafuif
fe deftrua : etenim Dux ipfe tintequam arma in- matia Iftiiaque premium fuit, pars Venetise me
ferret Italie y per partes Palmatia vaftando tran- diterrnea;, quam itidem fuis copiis atque armis
fivity Salonamque mkm ex parte vaavit . Ipfe ad Gothorum Imperium adjunxit. Itaque Theo- ^'^
intravit per fcptum adificium Diocletiani Cfa- doricus Prefefturam , feu Principatum urbis Tar^ cMmi
tit ; & imperiales tituhs ibidem fculptos depo- vifina; Totilae conceifit . Procopius lib. ...
fuit , Atque delevit , aliquam etiam zartem ejuf- de bello Goth, cum vocat Prxfedum Tarvifii
dem adipcii defirui fecit . In cdice Marulano ex caque urbe ad Rcgnum Italia* a Gothis evoioriptum ft poftdifceflbm Totila Salonam , aliaf catum tradit ; fed Joannes Bonifacius lib. . Hift.
que urbes sb Oftroyllo, five Stroilo everfas fuif- Tarvifinae, civitatis provinciaeque Tarrifma? dof : l/rbes m.:ri:imas deprxdatus eft ; Scardonam minatum cidem attribuit ; utrumque verum effe
Oppidum y <r Salonam totius proviacix emporium poteft , fi Theodoricus , ut Oftroyllo partem
diruit & evertit . In cdice Dioclctano de capta Dalmatias, fic Totila* partem illam Vcnctiae me
Salona five a Totila five ab Oftroyllo littera diterrnea*, velut fiduciariampofleffionemdederit $
nulla invenitur. Haud equidem negaverim Salo cum autem Totilas apud Tarvifinos jure nam vel a Totila vcl ab Oftroyllo, vel , quod rio, & Gothis Regibus Totila obnoxio regnapropius
vero eft , utriufque armis & copiis op- ret , ideirco Procopius eum Prefedum , quam .
fed non
tftrft . pugnatam, captam , & aliqua ex parte dirutam Dominum, five Dynaftum Tarvifii appellare mafuiffe . Si autem id ex verbis hiftoriat Salonita- luit : Cactcrum ipfemet Procopius ad ftre fen j & codicis Marulani intelligendum ptes % tentix patrocinium traduci poteft , fi locum il
urbem illam tum deftruftam funditus , & ever- ium Procopianiim ad verbum de Greco cxpi i me
fam effe , nullo modo prorfus aflentior ; nam re velis : ita enim fc habet : Srot i T^as '0
(tr * tv it TapvaCet pyeoi itvyyjttti .
epiftolae Caffiodori fatis perfpicue docent Salo
nam fuiflfe in poteftate Theodorici quam To
Hic eo tempore Treben erat Gothorum ,
qui Tarvifii morabantur . Archon apud Grecos
tilas, & Oftroyllus Odoacri ademptam , mini
bus refedis, firmiifimifque prefidiis munierunt ; plus figniheat , quam apud Latinos Prefedus ,
primo autem anno belli Gothici Mundus ab Ju- qui Grece dicitur rpotvms , five inrirttt ; &apud
ftiniano cum exercitu in Dalmatian! miffus op- Athenicnfes , qui fummo cum imperio pracerant
pugnavit, & Gothis acie vidis eripuit; ut nar reipublicae , vocabantur Archontes . Suo igitur arrt Procopius lib. I. cap. s\ belli Goth. Ita vir- bitratu Latiniis interpres Praefedum dixit , quem
tutc atque opera duorum fratrum Totilae V O- Procopius Aichontem appel lavit. Si verbum pro
verbo reddere voluiflet, redius fortafTe Totilam
ftroylli Salona & Dalmatia in poteftatem Theo
dorici venit . Ncque fuum illis premium ob rem Reguli aut Principis nomine donaTct . Qiiod au
bene gcltam , ac merces laborum defuit . Siqui- tem ait Bonifacius , eum Tarvifii natum fuiffe,
dem Theodoricus Oftroyllo Prjevalim donavit , id vero pugnat cum Diocleate , & Archidico
quae Regno extrema eft Dalmatian ad Meridiem, no , quibus ego libentius de rebus Gothic ,
urbefque habet egregie munitas Scodram & Dio- quam Bonifacio crediderim . Cum Procopius feriRniiiB cicam in mediterraneis j iteroque eidem tradidit pferit Totilam natum efle de fmtre Udibaldi Go
te pTot'll. Butuam & Olcinium in ora maritima . In hac thorum in Italia feptimi Regis , necefle tft Seci Pr{v. provincia Oftroyllus Regnum fibi ac poftcris luis nulatus pacer Totila* frater Udibaldi fuerit ; qui
. fundavit, &: Scodre aut Diocliae Regiam fuam quidem Scnulatus multis annis ante profedionem
conftituit . Id voluit fignificare Presbyter Dio- Italicam Theodorici , a fuis digreflus in ea ,
cleates, cum fcripfit Oftroyllum ,poft Dalmatian* quam dixi, Septentrional! plaga regnum apudGoHerulis ereptam , & Gothorum imperio fuba- thos obtinuit ; nili forte Senulatus in Matrimo
tftam, refidi'e in regione Travalitanu . Ac Pan- nian* duxerit fororem Udibaldi , ex caque Brunoniam quidem Oftroyllus ac Totilas, cum per fium, Totilam , Oftroyllum genuerit 5 Proco
*n*\.ei'ot ;
earn regioncm copias in Dalmatian) ducerent, pius enim Totilam appellavit
caefis & fugatis , qui earn incoJebant, barbaris qua* vox apud Grecos alias fratris , alias forpRomanifque, fubjugaverant , ut docent Dioclea- ris filium fignificat . Si autem Totilas fub exortes , & Marulus ; led poft difceiTum utriufque, tum Rcgni Gothici in Italia, in Dalmatian* ve
Fannonia in corum, quibus antea fuberat, pote nit ; oportet eum plane grandem natu , atque
ftatem redierit necefle eft quippe anno quarto admodum feoem fuiffe, cum ad Rcgnum Gotho
rum

HONORIUS II. EPISCOP. SALONIT.

mm pervenit anno 5:4. Fac enim annos circiter viginti habuerit, cum expeditioncm Dalmaticam fufcepit anno circiter 491. Ab hoc anno
ad alterum & quadragcfimum proximi fxculi an
num numerancur anni omnino quinquaginta ;
quod fi addidcris Totilx annum vigcfimum agcnfi, oportet annum feptuagefimum attigerit , cum
apud Gothosiin Italia regnare cpit, vitamque
ufque ad annum otogefimum , & alterum perduxerit. Atqui Jornandes Jib. de Regn. ac Tempt
Suce, ait TotiJam juvenem fuifle , cum eidem
Gothi rtgnum Italicum detulerunt: & in regno,
malo lta'ixy iadiitla juvenis nefas afeifeitur Idclbaldi . Totilx fiquidem Badiulx nomen five co
gnomen fuit . pehinc fibi , ut eft apiid Paulliim
Diaconum b. 17. , Badiulam , qui & Totila
dieebatur t in regnum prxficiunt. Et vero quamdiu regnavit , cas res geffit , qua; vinim xtate
ac viribus floreritem, idoneumque ad labores bclJicos perferendos requirunt : Qyapropter ut Diocleates cum Jornande , & liiftoria illorum temporum confentiat, duos fuilfe apud GothosexiDoo To ftimo virtate, & gloria militari viros infignes ,
quibus Totilx nomen fuit ; alterum fratrem Otil* .
(troylli , qui Tarvilinum Principatum , rerum
preciare geftarum in Dalmatia Italiaque prxinium, adeptus eft; alterum cognomento Badiu
lam , qui Gothis in Italia prxfuit ; hunc vero
illius filium fuifte , hxrcdemque ac fucceiTorem
in ditione Tarvifina , genitum e fororc Ildibaldi, qux Totilx feniori nupferat . Addc , quod
alterum ab altero non rc tantum , fed etiam no
mine diftingui poteft ; quippc cum Carlus du
Freine, & alii fraticm Oftroylli Totitim domi
nent, quamvis Diodcatcm iccuti cundemefleputent ac Totilam , qui portea fuit Ilex Gothorum ita fit , ut is natus fuerit Tarvifii , quod
Joannes Bonifatius & Scriptorcs Tarvifini tradunt; hujus quidem parens vocant Manducum;
fed quemadmodum Totila filio cognomento fuit
Badiulx , ita ejus parens Totilas , feu Totius
cognominari potuit Manducus . Igitur qux fupra in unum cundemque Totilam congeifimus,
a diftribuas velim , & partim ad Totilam feu
Totium parente m , qui frater fuit Oftroylli re
feras , partim Totilx hujus filio , Rcgique Gothorum adfcribas .
Expeditionem Dalmaticam Oftroylli ac To
tila; Presbyter Diocleatcs reite feiteque conjunxit cum imperio Anaftafii, & Pontificatu Gelafii , quorum alter ab anno 491. ad fi8. Im
perio, alter ab anno 492. ad 496. Ecclcfix priuit . Sed in eo falfus efTe videtur , quod tres
alias Epochas , quibus utriufque tranfitum in
Dalmatiam fignaret, defumpfit a tribus eximix
jcelcbrifque fanftimonix viris paullo xtate poAntctir*- ftcioribus, a Germano Epifcopo Capuenfi , qui

inter annos decimum fextum & quadragcfimum

Dioclct- primum , a Sabino Canufii Epifcopo , qui in
.
ter annos quartuin decimum , &' fexagefimum
fextum fxculi fexti Pontificatum gclTerunt ; itemque a Benedifto conditore ac parente Monachorum Occidentalium , qui non antea virtutum &
miraculorum fama notus efle ubique celcbrari omnium litteris ac linguis ccepit; quam apud
Cafinum Ordinis ui fundamenta jaceret anno
529., primumque cxnobium fundarct . Sed has
temporum notas, nifi me ftillit, Dioclcates referri voluit ad Totilam Regem Gothorum , quem
a Totila feniorc fratre Oflroylli diftingucndum e(Te non putavit . Cum his autem optimc
congruit regnum Italicum Totilx, cujus itidem
Iilyrici Sacri . II,

XXXIV.

147

res , & mortem, quam eidem Bertedius non

obtcure prxdixit , Diocleates brevitcr attigit .
Marcus Marulus, ut hujulmodi epochas inter fc
difcrepantcs corrigeret, retinuit quidtm tres illas
poftcriores ; fed conjunxit cum imperio Juftiniani , & anrio duodequadragefimo fexti lxculi,
quocum fane cohxrentj hifque chronologicis notis profedioncm Oftroylli ac Totilx impreflit .
Verum Joannes Lucius a cdice Slavonico , quern
Marulus Latinum fecit , turn annum ilium Marulanum y turn impcrium Juftiniani abeifc animadvertit j & loco utriufque notatum elle an
num 357. , & Ballium Imperatorem , anachronifmo prorfus enoimi
quem ad cum modum,
quern dixi, Marulus emmendandum cenfuit : Diochas Anajiafum ponit., ait Lucius ,. Textus Slayus Bafilium ; fed: cum S. Beneditlum ambo no
minan , Marulus Juflinianum coavum Beneditlo ,
loco Bifilii repojuit , annumque omif'tt ( imo adjecit 5^8. ) quern in Slavo 557. perperam pojitum repcriit . Retincn.dum cenfeo impcrium Anaftatii , itemque Pontificatum Gelafii , quibus
Dioclcstcs adferipfit Oftroylli -Totilxquc adventum in Dalmatiam; quam provinciam hi duo fratrcs cum Salona urbe primaria , anno 492. vcl pro
ximo ineunte, Hcrulis pulfis, imperio Theodorici fubdidcrunt : is vero annus interregno Pon
tificio finem attullit , creatufque eft , ut diximus Honorius Epifcopus Salonitanus . Nunc dcferibenda eft paiv ilia hiftorix Diocletanx, qux
ad xtatcm & Pontificatum Honorii pcrtinet ,
omilTa prxfatione, quam paragrapho primo dcfci ipfimus .
Rognante in urbe ConflantinoptUcna Imperatorc
a Anaflafio , qui je & alios Eutycbiana bxreft
mactihverat , yero prxdente Celafio
b fecundo eo tempore prvlaruerunt in Italia
Cermanus Epifcopus , & Sabinus Canufma fedis
Epifcopus , atque Venerabiiis vir Beneditlus apud
Cajfmum montent ; exiit quoque gem Septena
trionli d plage , qux Gothi e nominantur , gens
fcrox & indmita y tui erant tres futres Princi
pes filii {gis { enuladi , quorum funt
bxc ; primus g Brus , fecundus h TotiU , tertins
vero i Oroyllus ; itaque qui major eras , defun80 Tatre y Brus fedit in folio ejush regnavitqus
pro eo in terra nativitatis fut ; TotiU ven &
Oroyllus ut fibi magnum nomen /'acerent , conjilio & volntate primogeniti jratris congregan
tes exercitum magnum valde , & fortem, exierunt de terra fu , <& venientes dcbellaverunt
Tannoniam 1 provinciam, & bclLnuio obtinuerunt
m earn : po cum valid* maltituaine pervenerunt in n Templana . Tune o {ex DMmatinorum , qui in civitate magna & admirabiii Salona
manebat mit nuncios & litteras ad Regem I rix
provineix , ut congregaret exercitum , quatems
inmul exirent eis obviam , & defendereilt fe .
Igitur ambo congregantes exercitum genu'sj exierunt obviam Gotbis ; venientes itaque carametati funt juxt* eos ; tunc per fpatium 080 dierumt
quia prope erant caflra ad caflra , bine inde armati procedentes graviter fe vulnerabant trucidabant . Oavo vero die omnes bine inde p Cbrifliani & gentiles armati exierunt ; & commiffum efi magnum prxlium ab bora diei tenia ufque ad vefptram ; & Dei judicio , cui nemo audet
dicer cur ita faciat , quia forte aliquod ma
gnum peccatum latvbat in Cbrifiianis , vitioriam
Gotbi crudeles habucrunt , ceciditque pars Cbriflianorum, & interfctlus e Rex lrix, & mul
ta millia homimtm Cbriianoruminore gladiirnorN 2
tua

f
g h

1
m
n

148

ECCLESIA

SALONITANA.

/ , plarima captiva x&a funt . Evafit

.mtcm >dmatinorum vdde paucis militibus , & q aufugit in civitatem fuam Salonam .
Tofi , quia mtgnus erat exercitus TotiU , "
Oflroylli fratris ejus , & populus ei accreverat
multas y tonjilio inito cum magnatibus fuis diviTVotila i ferunt txcrcitim , & TotiU per Iflriam &
lia lia m cjuiivjtn cum fuo exercitu tranftens , Italiam pe~
tiit , multaque O" magna prxlia ibi commifit , re
giones ac civitates plimmas vafiavit atque in
tentt; inde infulam Siciliam Ingrediens 3 pauto
in tempore vitam jinivit, ftcut ei. dixerat D;i fa
f mulus BenediGus . f Oflroyllus autem frater ejus,
tum fuo exercitu lllyriam provinciam ingrens
t crudeUa ccmmittendo bella , quia non erat qui ei
Oftt ejrl- refifiere poet. , t obt'muit totam Dalmatian , &
fot in re martimas reglones ; doee advenit , & refedit in
gion* Pre.
alita tegione Travalitana . Tune retentis fecum aliquanMrajnnw tis mi/itibus mit fiHum fuurn u in Trasmonta
Obtint t .
nas, Senulatum nomine , ut regiones trafmontaU
*as fubjufaret . Inter &c.
N

y.

a Amfiahrs imprnum fufcepic an. 491 > cum

Yj'i* deposit an. 518.
b Cum feriptum effet prtefidente Celafio
altera nota 1. arithemecica per crrorem irrepfit , & Gclafio primo, qui fculo quinto
exeunte , evafit Gclafus fecundus , qui fieculo
duodecimo Ecclefix prrfuit .
Idcl tate illa, qua? a Gclafii Pomificatu,
S A.niV.f.i imperio ufque ad Rcgnum Totila
defluxit 5 quippc intra illos annos fanctiffimi i 11 i
viri claruerunt ; & intra finem quindi fieculi
jam, e pueris excefferant 5 atque ab ipfo Chriftiana; viti tyrocinio dederant documenta ma
xima, quaks & quanti olim futuri effcivt 5 pra:terqiiftiquod Sabinus & Germanus ante obitum
Anaftafii Epifcopatum inierant.
d In regione Dacix veteris extrema ad Occafum inter Sarmatiam Se Bojocmum, five Pooniam, & Bocmiam.
Gothi nominantur propterea , quod & Du
ces > &: pirs magna exercitus crant e genere
Gothico; fed his fe adjimxcrat ingens multitudo Slavurum, e finit mis regionibus collecia.
f Codex Marulanus Sfioladum, Carolus Dufrefnc> leu Ducangius Svcladum vocant .
g Ib Cod. Marul. Brijius , apud Ducangium
Brulus.
h Ducangius alii Totium appellant .
i Odrillum Andreas Dandulus , Stroilum ,
Marolas 3 & alii Oflroivuum nuncupant.
Codex Marulanus: " ipft dominandi cv.pldl rf alias provincias ibi Jubjugandas animum
intendunt .
I Tum Pamoniam partim Heruli Rugique,
portm Hunni, partim Gepid incolebant , Sc
luisquaeque gensKeguIis fuberat , quorum utium
interfeum tradit Codex Marulanus.
m Sed poft difeeffum Oftroylli Totila;
Paanonia ad priftinos Dominos redi it ; quibiis
xpulfis anno 5:04. Provinciam illam cum N0rico Duces Gothorum fub ditionem Theodorici Regis Italia.- redegerunt .
n Tempiana , regio mihi incognita e , ait
Ducangius. Tarnovia dicla eil in Codice Marulano, nihilonotior , quam Tempiana . Portaffis mendum i riepfit , legendumque eft inter pla
na, ideft cum montes tranfeendifftnt , in aliplanicie Dalmatis caftra pofuerunt .

Ideft Praefefti Dalmatia Iftrixquc, quibu

Odoacer provincias illas adminiftrandas tuendafque tradiderat . Apud feriptorcs inferiorum
xtatum , cum omnia' infeitia quaedam 8c bar
baries infufeavit , Prafides provinciarum non
riumqu.im Reges appellatos invenies . CaHerum
qui Dalmatia;, quique lftrix prserant , Rege
propterea dici poterant , feu Regli j quod fortaffrs provincias illas ab Odoacre jure ac no
mine fiduciario obtinuiflent . !
p Htru & Dalmata?} utrique Chriftum lebint; fed Heruli Ariana labe infefti erant .
In exercitu autem Oftroylli , ac Totilse , fi
non omnes Gothi , certc Slavi omnes cultores
erant Idolorunij alienique a Chriftiana Reiigione.
q In Codice Marulano : l{ex Dalmati* gra*
vi faucius vulnere , fugaque elapfus Sahnas e
del tus .
r Codex Marulanus : Totilas cum fuis in
iflriam profetlus ^Aquilcjam vaflavit , oppida
evertit , Italiamque e ingreffus anno Chrijlian*
falutis 547. Marulas htiic anno , qui deerat ia
Apographo Slavonico , ut Lucius annotavit ,
ingreffum Totilas in Iraliam perperam afHxit
nam Totilas inde ufque ab altero , & quadragefimo hujus fircu anno Regis Gothorutn in
Italia nomen & infignia fumpferat . Caetetum
eque Diocleates , neque Marulus Totilam feu
Totium Ofbroylli Fratrcm a Totila feptima
Rege Gothorum diftjnxit . Ac diverfum effe ab
hoc illum oportet, qui annos natus minimum
viginti1, cum Oftroylio fratre in Dalmatiamvenit Anaftafio Imperatore , & Gelalo Pontfice ,
anno circiter 492. nifi vero exiftimemus Toti
lam anno aetatis. feptuagefimo Gothici Regnt
potitum effe; contra quam Jornandes tradit. Sc
res ab eo laboriofe ac jveniliter geftat requrunt .
{ Thomas Archidiacenus a Totila , Marulus
ab Oroyllo Salonam captam fuiffe auftores
funt. Vide quae lupia diximus.
t Non fibi, fed Theodorico , cui adverfus
Herulos pugnabat , Dalmatiam obtinuit , nam
ipfe contenais fuit regione Praevalitana ; in qua
fibi ac pofteris fuis Rcgnum fundavit .
u Scnulatus Oltroylli filius copiis trans al
pes tradutis ad paternam ditiunem adjunxit
earn tranfalpinx Dalmatia; partem , qua; poftea
dic4a eft Boina. Nam Marulus Oltroylli regno
attribut Bolnam, quam vocat Myfiam inferio
rem; fed perperam, cum Myfia inferior, fuperioris Myfiae, Sc Dacix interjectu a Boina disjungatur . Citcrum reeuus fortafte hanc Senulati expeditionem ad bellum Gothicum , Imperiumque Juftiniani rejeceris; ad quod pertinent
caetera, qua proxime iubiieiuntur .
Auflor Romani Catalogi Oftroyllum vocat Q(irov
Idololatramj nec Diocleates videtur diflentire , iu Uoio
cul
qui pleroqiie ex illius progenie ufque ad fa?cu- ram
ler .
lum feptimum acerbiffimos Chriftiani nominis
hoftes fuiffc feripfit ; & Selimicum Oftroylli
nepotem quamvis a Chriftianis innoxium , pagunum tarnen ac gentilem appellat . Gothi jam
inde ab imperio Conftantini chriftiana facra
fuleeperant , fed fib Valente fere omnes ad
dogma Arianum deieiverant . Ex illis tarnen
aquos , prifertim cos , qui regiones longinquas Sc feptcntrionalcs incolebant , fuiffe cenico, qui avitam fuperftitionem rctinu'.rint . In
his haud dubitem annumerandum effe Oftroyl
lum tjufque majores; quamvis Totila ejus irater,

DE JANUARIO I. EPISC. SALONIT. XXXV.

ter , feu potins fratris filius , ut fe ad mores
difciplinamque Gothorum , in quibus regnum
obtinuit , fingeret atque accomodaret , Chriftianam rcligioncm cum Ariana perfidia fufcesu Ido pit. Slavos autem, quos Oftroyllus in DalmaloUtrs. tjam Jcduxjti vefanis gentium ritibus, ac deteftabili Dcorum inanium cultui addidos fuifle
fat is confit . Cxtcrum Oftroyllus licet a Chrifto alienus effet , nihil tarnen Chriftianis nego

tii faceflt ; de quo ante bellum Gothicum ,:

nihil prater ca, qua; diximus , Diocleates &
Marulus memorias prodiderunt . Itaque nullum
ab Oftroyllo , nullum a Slavis , five Gothis
Idololatris impedimcntum fuit Honorio , quominus provinciam Dalmaticam tranquille fclicirerquc adminiftraret , qui anno yoj. ex hac Mon u>
vita dilccdens , fedem metropoliticam Januario 5"
reliquic .
ai.

DE JANUARIO I. HESYCHIO IV.

EPISCOPIS

ET

STEPHANO

SALONITANIS,

HOnorio Januarium Catalogi omnes fubiiciunt , Helchius hoc loco abeft a

plerifque, retinendus eft tarnen , cum
eidtm idoncum locum , & tempus catalogue
Romanus tribuerit . In catalogo Salonitano proxime poft Januarium nominatur quidem Hefychius, fed cum dicatur ad eum fcripta cfie epiftola Zofimi Romani Pontificis , confunditur
cum Hefychio fatculi fupcrioris , de quo jam
egimus , qui aequalis fuit Joanni Chryioftomo,
Auguftino . ecclefiamque Salonitanam fub initium quindi fxculi regendam fufcepit . Extant
litterz Theodorici ad Januarium , de quo ni
hil pratterca memoriae proditum eft . Hefychii
vero nomen tantumodo fupereft , caetera omnia
vetulias confecit , & oblivio abolcvit . Stephanum ab Januario proximum ennftituunt Cata
logi Acutheanus' , & Ponzonianus , itemque
Chronicum Pontificale 5 fed Romanus , ut di
ctum eft, utrique Hefychium interjecit . Stephano Savilianum nefcio quern Catalogus Salonitanus praepofuit , Chronicum Pontificale fubjecit . Sed unum eTc eundemque Epifcopum ,
cui duplex nomen Stephani & Saviliani effet ,
Romanus Catalogus dcclarat . Nec vero calculi
chronologici ab Auore hujus Catalogi accu
rate defcripti Savilianum a Stephano diftindum
rccipiunt .
CAPUT

149

PRIMUM.

Januarius 1. Epifcopus Salonitanus XXXV.

%. I.
De Rbus Ecclefm , & Imperii ab an. joy. ad yio.
QUO tempore Januarius ad cathedra m Sa
lonitanam evedus eft, univerfus Orbis
' Chuiiianus prineipum hsreticorum imperio
Oo- fuberat Anaftafius Eutychiani fautor dogma""*'*
tis, e grcge Acephalorum , five hzfitantium ,
quibus Zenonis Henoticon placebat, rerum potiebatur in Oriente . Trafamundus in Africa ,
Alaricus & Vifigothi in Gallia & Hifpania ,
Ariana impietate imbuti dominabantur . In Ita
lia vero, Dalmatia, totoque Illyrico Occidentali Theodoricusitidem Arianus regnabat . Hoc
tarnen intererat , quod ecclefia , cum in aliis
provinciis, in Africa pracfertim atque Oriente
vehementiffime laboraret, Trafamundo & Anaftafio Catholicos acerrime perfequentibus ; fub
Imperio Theodorici fumma pace & tranquillitate fruebatur . Atque Alarico quidem haud
diu Catholicis infefto cfTe licuit . Francorum in
lllyrici Sacri Tom. U.

Gallia regnum fub Clodoveo , qui Svelionibus,

Thuringis, Alemannis perdomitis , apud -Re
mos a S. Remigio ejus urbis Epifcopo Chri
ftianis facris initiatus fuerat , latius in dies augebatur . Ab his Francorum increments fibi ac
poftcris metuens Alaricus Clodovei amicitiam
expetiit ; fed ea , ut in difpari cultu religionis
diuturna non fuit; paullo quippe poft ex ocul
tis fimultatibus apertum erupit odium , & ex
odio bellum ; quod Theodoricus componere , & Bellum
cognatum ac gencrum ad concordiam revocare icr Aitfruftra conatus eft . Anno igitur 507. pugna*
tum eft in campo Volcadenfi dcimo ab urbeTeujn#
Pidavorum milliario; & Clodoveus vidor Alaricum fua manu interfecit , currt is tres & vifinti annos in Gallia , & Hifpania rcgnafTet .
lujus inte.ritu res catholica utrobique refpiravit . Clodoveus vidoriam perfecutus , quidquid
Vifigothorum trans Ligerim & Rhodanum Ali
vios erat cum Toloa , fub fuam poteftatem
redegit. At Narbonenfis provincia in Gotho
rum ditione manfit cum Hifpania univerfa , quo
Amalaricus filius Alarici, itemque Theodorici
e filia nepos poft Volcadenfem cladem fe reccperat .
Theodoricus necis cladifque Ahrico illatae
ulcifeendae cupidus, Clere, & Vcnantio Cofs.
ut audor eft Caffiodorus, ideft an. 508. ingen
tes copias in Galliam duxit; commifloque cum
hoftibus praelio , triginta Francorum millia ce- Tlie0(J(>t
cidit , ut fcripfit Jornandes 5 & Francorum ob- n-ns Frildione tum Carcafonam , ut Procopius tradit , wcriu.
tum Arelatenfem urbem , ut docct Cyprianus
in vita S. Cfarii, exemit . Turn pace ac feedere cum Francis inito , ut eft apud Procopium , Gundebaldo Burgundiorum Regi bel
lum intulit. Burgundia partim Clodoveo, par
tim Theodorico cefit 5 tertiam partem Sigifmundus filius Gundebaldi retinuit . Theodori
cus autem Alpes martimas , & Narbonenfem
Galliam adeptus , Amalarici nepotis adhuc pupilli tutelam (ufeepit , & annis fere quindeeim
Hifpaniam, exteraque Vifigothicae ditionis lo
ca per prifedos fuos adminiftravit . Interea Anaftafius Imperator, cum Pannoniam ab Impe
rio Orientis divulfam a?gre ferret, Theodorico
bellum inferre decrevit . Ut ab amicitia , & focietate Theodorici Clodoveum abftraheret , 11bique conciliaret , Legatos in Galliam mifit,
qui Clodoveo relatam de Alarico vidoriam
gratularentur , & confulatus infignia dferrent.
Adverfus Theodoricum ingentem clafTem ornaii
julit , quas pirtica magis excurfione , quam
jufti more belli Italiae oram, ut tradit Marccllinus in Chronico , Tarentum ufque populavitj
N 2
nec

150

ECCLESIA

nec pol multo , intatis Dalmatian littoribus

Conftantinopolim rcdiit . De adventu clalfis
Orientalis fama, cum in Galliam cflet perlata,
Theodoricum revoeavit in Italiam j eaque re
Tluodo- impulfus ad copias virefque martimas compariet cure randas, quibus ad earn diem caruerar, animum
d eitlem
avilem adjecit , ut intelligi poteft ex ejus apud Ca(:oadoraaa- dorum epiftolisad Abundantium Prifeftum Praedam .
torio, ad Vuiliam Comitcm Patrimonii , ad
Gudinandum , Ajulfum aliofque magiftratus ,
quos jubet ad naves onerarias fabricandas, claffemque adornandam ftudiofe diligenterque incumbere. Cum nofirum igitur animum frequens
pulfaret , naves Italiam non habere , ubi
tanta lignorum copia fujfragatur , ut aliis quo
ique provineiis expetita tranfmittat , Deo nobis
inspirante , decrevimus mille interim Dromones
fabricandos ajjumere , qui & frumenta publica
pojnt conveherc , & adverfis navibus 3 fi neceffe fuerit } obviare; fed tanta rei quern defideramus effeftum , magnitudinis veflr follicitudine
credimus efife procurandum . Ideoque per cuntlam
Italiam direis artificibus , apta operi ligna perquire . Et fuubi cupreffos , aut pinnos repreris
in vicinitate littoris , dato competenti pretio Dominis confulatur . ... Sed ne provifio noflra in
mediis conatibus defera languefcat, nautarum te
jubemus fub moderatione jam nunc competentem
numerum , deitate jurante } procurare. Et in al
tera ad eundem Abundantium cpiftola , ei gratiasagit, quod tarn fedulo ac celeriter manda
ta curaverit ; jubetque claiTcm omncm apud
Rarcnnam cogi, & in promptu effe proximis
Idibus Junii. In eamdem fentcntiam ad cxteros
magiftratus fcripfit j nec vero dubitari poteft ,
quin Praefeclis Dalmatian idipfum negotium dederit i cum apud has gentes rei maritimae ftudia
emper viguerint; & regio illa ad naves xdificandas , inftruendas , gubernandas plurimum
materias , navalia multa & commodiffima , ar
tifices ptimos, feientiflmos navarchos , remigefquc abunde fuppeditarct . Cxtcrum parata
infhuftaque clafie utendi nullam Theodorico
occafioncm copiamque prxbuit Anaftafius , qui
domefticis tumis ac negotiis implicitus, vel pacem cum fecit, vel certe nihil infeftumpoft
bac, nihil hoftile molitus eft, unde Theodoricus irritari , & difcordia inter utrumque , ac
bellum commoveii poflet .
lnterea Januarius Salons rem ecclefiafticam ,
JlBuiriui fub iequillimo ac mitifllmo imperio Theodorici ,
Saloniia*
bus Ep.cc- tranquille proipcrcque adminiftrabat . Nihil erat
tlciiam
fuam tri- quod fibi aut Catholicis metueret a magiftratiquille gu- bus Arianis , quos Theodoricus adverlus omnes
bernabat i xque Catholkos atque Arianos lenitate potius
fab Theoriorito. clemcntiaque uti , quam feveritate impcrioque
jubebat; ut fuum cuique jus redderent, nemini
injuriam facerent , omnium faluti ac fortunis
prolpicercnt , luis prxceptis ac littcris admono
bat ; quibus nihil in eo genere prxftantius , ni
hil ad formandos ptimos Prsides Provinciarum , & ftatum rcipublicx refte conftituendum
excellentius excogitan poteft . Omnino qualis
erat ipfe , tales requirebat fuos Vicarios Prxfccos; & cum ille propitium fe Catholicis at
que adeo beneficum prsberet , nullam iifdem
molcftiam exhiberi a magiftratibus paticbatur .
Nihilo plus periculi ieu detrimcnti rei chriftians imminebat ab Oflroyllo , qui cum fuis Gothis & Slavis in provincia Praevalitana dominabatur ; is quippe quamvis cultor eflet Idolorum, tamen fuaponte & volntate, aut exem

SALONITANA.
pta & auftoritate Theodorici ; cui nexu & jure
fiduciario obftriftus erat, vim omnem iniuriamque a Chriftianis abftinuit. Cum autem Dalmatiaab Imperio Anaftafii difjuncta elTet, nulla inde five impietatis Eutychianx , five Acaci-ani
Schifmatis labes adfidem communionemque Catholicam Dalmatarum depravandam emanavit.
Ita res Chriftiana in Dalmatia , fub Januario
Metropolita Salonitano , profperum & xquabilem fine ulla offenfionc curfum tenebat .

II.

EpifioU Theodorici I{egis ad Januarium TLpifcopum Salonitanum , & dux itidem ejufdem
EpiftoU ad Trtfetlos Dalmatia.
CUM Januarius nullum boni Epifcopi Of JinMtriui
ficium practcrmitteret J turn ea in primis divini ultus ugen,
ftudiofe diligenterque curabat, qua? ad religio- di
Audioncm Dei cultum, idivorumque pertinent ; qua fui .
in renulli neque induftri, eque fumptui parcendum cenfebat: argumento eft, quod ad 1ampades alendas quae turn in xde metropolitana ,
Sae
tum ante fepulchrum B. Domnii diu noftuque lampadfi
collucebant , magnum olei numerum compara- uiu perlveraf . Satis conftat jam inde a principio Chri- ItquM in
ccclcfia .
ftiani nominis lampadum ac cereorum ufum in
ecclefia Orientali , &Occidentali receptum fuiffe , atque ad Deum colendum, cV fandos martyres honorandos adhibitum efle . Et vero lampades HU copiofa , quas Lucas commmort cap. 20.
Aftorum, quibufquefulgebat Cxnaculum , quo
Chriftiani Euchariftix percipiendx, V vcrbi divini audiendi caufla convencrant , non id tanturn prxftabant , ut noitis tenebras difpellerent,
p'auca enim ad id opus fuiflent luminaria ; fed
potillmum fpeflabant, ut ingenti ilia lychnorum copia immenfoque fulgore debitus Deo
divinifque myftcriis honos haberetur . Harrc
veterrimam confuetudinem confirmt Hierony
mus, fimulque dfendit egregie adverfus VigiIantium, qui Catholicis idololatrix loco obji*
ciebat , quod Creos ad fepulchra Martyrum accendercnt. Abfque martyrum reliquiis , inquit ,
per totas Orientis ccclefias , quando legendum eft
Evangelium , accendunt luminaria , jam fole ru
tilante , non utique ad fugandas tenebras , fed ad
ftgnum Utitia demonflrandum ; Dcrnde fubjecit:
Caufj'abantur quondam *Apoftoli , quod periret unguentum ; fed Domini voce correpti funt . Tfeque
enim Chriflus indigebat ungento , martyres
lumine cereorum,' & tamen ilia mulier in hono
rem Chrifli hoc fecit y devotioque mentis ejus recipitur ; & quicumque accendunt creos , fecuudum fidem fuam habent mercedem ; dicente .apo
lllo : unufquifque in fuo fenfu abundet . Idololatras appellas hujufmodi homines ? T^on dijfiteor ,
omnes nos qui in Chriflo credimus , de errore Idololatria veniffe ; non enim nafcimur 3 fed renafcimur Chrifliani ; & quia quondam colebamus Idala, colre Deum non debemus , ne fimili
eum videamur cum Idolis honore venerari i iUnd
fiebat Idolis , & ideirco deteandum ; hoc fit
martyribus & ideirco recipiendum . Ingentem
vim luminum memorat Paullinus , quibus notu & interdiu collucebant Alcaria .
Clara coronantur denfis altara lychnis ,
Lumina ceratis adolentur odorc papyris ,
" dieque micant fic nox fplendorque dici
Eulget

DE JANUARIO I. EPISCOPIS SALONIT. XXXV.

Fulget y & ipfa dies clefti illuftris honore
Vlus micat innumeris lucemgeminata lucernis .
In Natal. 5. S. Fclicis .
Auguftinus vero Scrm. 215. de Temp, hortatur populum , ut olei ac cereorum, quod quifque pro fuis facultatibus pofTet , contribueret :
Qui pojfunt , out cereolos , aut oleum , quod in
cicindelibus mittatur, cxhibeant . Id genus pietatis ac religionis Deo acceptum effe , miracula
ncc pauca, & illuftria teftantur; qua? tum nolris tum antiquis temporibus contigiffc acccpimus ; velut illa , qua: narrt Gregorius Dial,
lib. 3. cap. 50. Die yero alio , inquit , cum in
( ideft in aede S. Agatha; paullo ante Arianis
erepta ) lampades [me lumine dependerent , emiffo
dirinitus lumine funt accenfa . Pofl paucos iterum dies y cum expletis miffarum folemniis , extinclis lampadibus , cuflos ex eadem egreus ef
fet y pofl paullulum intrarh , & lampades , quas
extintlas reliquerat y lucentes reperit ; quas negligenter extinxiffe fe credens , eas jam Jollicitius
extinxit y & exiens ecclefiam laufit ; Jed poflhorarum trium fpatium regreffus , lucentes lampa
des y quas extinxerat , herum accenfas invenit ;
ut videlicet ex ipfo lumine aperte clarejcerct , quia
locus ille a tenebris in lucem veniffet , cum videli
cet ejus poffeilio ab Arianis ad Gatholicos rediit .
iimurioi
Itaque Januarius cum fummopere diligeret deij uap* corem domus Dei , nequc ignorarct ufus & co
da' <o!or- P'a luminarium in templis quam magnam hacti olei beret religionem , quam antiquam , quam gracocmiii,- tam Deo g Sanis Martyribas honorificam;
quid flat

j
J
,
area.
ab Joanne quodam oreas olci omnino ad iexaginta coemerat . Orea genus erat vafis , quo veteres ad condenda five metienda nunc arida nunc
liquida utebantur. ErantOrca; ficaria;, dequibus Feftus : Ore* genus maritim bellu* maxi
mum , ad cujus ftmilitudinem rafa quoque ficaria
ore* dicuntur ; & Plinius lib. xv. cap. 19. %At
ubi ficorum copia abundat , implentur Ore* in
*Afia. Alterius generis orea: erant vinaria:, quarum meminit Varro de re ruft. lib. 1. cap. 13.
Quod f*pe ubi conditum novum vinum , orea fer
rare mufti in Hifpania rupt* ; & Vopifcus in Aurcliano , qui biberet in fandibulo appofito plus
orca . Ejufdem forma; ac magnitudinis arbitrer
fuiffc oreas, in quibus alias vinum, alias oleum
recondi folebat j quantum vero feu vini five olei
iingula caperent incertum eft . Orca eft ras , ait
Lipfius epift. Mifcel. yi. , amphora fuit majus ,
fed quantum mihi latet ; quanta vero effet unius
amphorx capacitas dclart Feftus , Ouadrantaley
inquit , antiqui rocabant amphoram , quod ras
pedis quadrati 080 , Or quadraginta capiat Sextarios ; & Julius Africanus in fragmentis -ie*
(it'rpar y Amphora rini , quam & Metretam re
cant , contiuetfemiampborasduasy quas cados communi nomine appellant : Rpmani rero urnas dicunt: ita ut amphora fit fextariorum otlo & qua
draginta ; itemque Voluf. Mercian, dc Ponder.
Quadrentale , quod nunc plerique amphoram re
cant , habet urnas 3 modios 3 , femimodios 6 ,
congios otloy fextarios 48, heminas 96, quartarios 192 j cyathos 170. Cum igitur Lipfio tefte ,
orca major, quam amphora, & capacior effet,
e numero itemque magnitudine fexaginta orcarum intelligi potcft , quam ingentem vim olei
Januarius comparaverit ; unde facris luminaribus nutrimenta fuppeditaret j hinc etiam conjicias velim , ut in hoc, fic in aliis ritibus , qui
ad cultum divinum pertinent, cerimpniifque retinendis , quam fedulo diligentcrque Januarius

151

majorum inftituta tuerettir j quanta effet multitudo lychnorum in a?de Metropolitana fere per- ^uI,;t.
petuo ardentium > qui mirum quantum valent, r.,'tl ir.
vel ad dignitatem divinis myfteriis concilian- eimorum
,
1 01
1

.10 aroe
dam, vel ad religionem ac pietatem in animis Merpol.
hominum vehementius excitandam . Porro cum Saieeib
propter calamitates illorum temporum , & bel- p'rteuopir.
la , & hoftiles incurfiones , ut publicum , fie tmwm.
ecclefiafticum aerarium exhauftum effet , deerat
Januario pecunia pratfens , quam pro tota ilia
olei fumma venditori numeraret . Itaque cum
non haberet unde lolvcret , ab Joanne Mercatore impctravit, ut libi oleum per Syngrapham
credcret , plena integraque folutione in pofterum tempus dilata . Sed cum temporibus illis *'m,,e^'
dilHcillimis , aliud ex alio folutionem impedi- dilata M
ret; Joannes cum diem ex die expectaffet, diuturnioris morae pertaelus, ad Theodoricum Ke- conlrt.
gern fupplex adiit, rogavitque, ut fibi pro erc- um
dito oleo pecuniam ab Januario quamprimum
perfolvi juberet. Rem juftam poftulare vifuseft _
Joannes . Itaque Thcodoricus per litteras Janua- tguJo*
rium admonuit , tit fi vera effent , de quibus nco 4if>
aptid fc queftus eft Joannes, illi quod debebat rol,,
redderet , aefque alienum , quod contraxerat , fi
ne ulla cundatione diflolveret ; juftitiam enim ,
quae in fuo cuique tribuendo maxime cernitur ,
cum omnibus tum maxime Sacerdotibus calendam effe; ne in is delinqucrc videantur , qua:
aliis, ut caveant , prseferibunt . F.xtat epiftola
Thcodorici apud Calfiodorum lib. j. variarum ,
numero feptima j eftque ad hunc modum feripta .
Januario riro renerabili Epifcopo a Salonitano
Thcodoricus
Ut Joanni pecuniam debitam pro fexaginta orcis
olti perfolrat ,
Omnts quidem juftitiam colere , & obftrrart
prAcipimUs ; fed eos maxime , qui divinis bonoribas eriguntur ; ut fupern* gratia fiant prXimi y dum a terrena fuerint cupiditate longinqui .
Joannis itaque ftebili nos allegatione pulfarit ,
J'antlitatcm reram a fe fexaginta oreas olei ad
implenda luminaria fufeepiffe , quarum prxtium
fibi poftulat oporterc reftitui . quidem re
turn , ft tarnen non ibi aliquid mifceatur adverfum : licet ubique deceat juftitiam euftodiri ,
in illis rebus maxime neceffaria eft , qua divinis
obtutibus offeruntur , ne putemus ignorare Deum
unde aeeipiat , ft fraudatis oblationibus acquitfeat . Et ideo ft veram querimoniam cognofeitis
fupplicantis y confideratione juftitia, quam fancla
lege pradicatis , fache qua jufte debentur , fine
tarditate refthui . Quatenus nullus ingemifeat illata fibi per ros fuie difpendia , quos decet po
tins ptaftare juvamina . Quapropter ldete y ut
qui non foletis pro magnis rebus exceder , non
rideamini , quam abfit , in parritate peccare .
a Qui Caffiodori opera Geneva; apud Philippum Gamentt edenda curavit anno 1657 , hoc
verbum afterifco notari , &r in margine apponi
jullit Salernitano ; perinde quafi titulus huic epi
ftola; prxpofitus correitione indigeret j eaqueeoiItola Januario, non Salonitano, fed Salernitano
Epifcopo inferipta fuiffet. Sed falfus eft. Nam
apud Ughellium in Epifcopis Salonitanis, intra
finem quinfti faeculi Eufterius & Valentinus ,
quineto autem ineuntc , ufque ad annum fexagefimum Gaudentius , Aftcrius , Luminofus ccclefis Salernitana: prefuiffe legunturj Januarius
nullus .

15*

ECCLESIA

SALONITA NA.

riullus . Cum igitur qualis fucrit Theodorico nes, tribus annis refpondcant neccfle eft . "Hinc
Januarius nofter Epifcopus Salonitanus , nihil ctiam dignofci poteft tum annus hujus cpiftolae,
til , cur alium comminifcaris Januariiyn , ad tum triennium illud , quo Simeon titulum feu
Praefeuram lliquatici in Dalmatia geit . Theo
quem Thcodoricus hanc cpiftolam fcripferit.
Ex hac epiftola nulla elici poteft nota chro
doricus poft intcritum Odoacris, annos tres &
nologies undc annum illius liceat dignofcere; triginta in Italia atque Dalmatia regnavit j quos
led cum hxc apud Caffiodorum loco prjepofita quidem in annos ter omnino tres illa indiccio
nes prima, fecunda , & tertia inciderunt; prifit littcris ad curatorem veftigalium in Dalma
tia datis anno 508, vidctur ctiam tempore - mum quidem in annos 93, 94, 9J. fa?euli quinponenda efie, atque ad annum circiter feptimum ti , deinde vero in annos oftavum , nonum ,
Du fexti fsculi referenda . Duas epiftolas ad Magi- & decimum fexti faeculi ; tertia denique in an
titihxtttM 'rratus 'n Dalmatia conftitutos Thcodoricus mi- nos cjufdem frculi 23 , 34, & 25;, qui proxiiPrrfe- fit , qua; cum ad hxc tmpora atque ad Dal- me antecelt annum cmortualcm Theodorici .
iiDi. matiam pcrtineant , eas huic loco intexendas Triplex ilia indiclio , quam Procurationi Siliputari . Utraque m camdem fententiam lenpta quariae Simeonis prxfenivit Theodoricus , ad
eft ; altera ad Simeonem Comiceni , altera ad priores ejus regni annos revocari non pofie viOfunem itidem Comitem . Uterque Prxfeus , detur; nam anno quinfti fa?culi nonageiimo ter
ad quern fcribit Theodoricus , Comes appclla- tio ineunte, quo cum Indiio prima coha:ret ,
nondum Theodoricus , Odoacre dcbellato , ac
tur . Sed cum varia olim fuerint Comitum ge
nera & officia, mihi non liquet ad quem ordi- deinde per infidias interfeo , Regnum Italiae
nem Comitum uterque pertineret . Utrique etiam V Dalmatian pacatum , tranquillumque obtincapponitur titukis lllujtrisy qui primariis fquibuf- bat: eamdem Indiftionem referri ad tres annos
dam magiftratibus attribui folebat ; fed digni
pofleriores cjufdem Regni , qui fubfunt iifdem
tatis ne , an honoris camTa hujufmodi titulo numeris Inditionum , vetat ordo Chronologiorncntur , hoc quoque incertum eft . Simeoni cus cpiftolarum , quas Theodorici nomine fcriTheodoricus id genus veftigalium curandumde- ptas Cafliodorus in libros quinqu diftribuit ; ut
ckrat, quod Siliquaticura vocabant . Siliquay un- autem tempore , flc ordine unaquarquc anteceQJ tri- * diftum eft Sitiquaticum 3 eft tenia parsobo- dit . Porro epiftola Theodorici ad Simeonem
buti fit li , feu quod idem eft , fexta pars iciupuli ; Siliquarium Dalmatian mifTa numeratur ay. in
StJjquui* Juodgyiginti Siliqux drachmam, five denarium ter epiftolas libri tertii j quo fit, ut quemadconfteiunt , ut docet Pancirolus Notit. dignit. modum epiftola inter poftremas Theodorici
Imp. Occid. cap. 10., Graevius Tom. xi. Thc- annumerari non poteft , fic etiam tres illas in
faur. aMtq. Roman. , & alii plures . Erat au- dicciones , quai in a numerantur in extremos
Theodorici annos rejicere non opoiteat . Reiht
tcm Siliquaticum Vtftigal, quod mercibus om
nibus impoli folebat , ut tradit CaiTiodorus igitur , ut pertineant ad annos fexti hujus faxuli olavum , nonum , 8c deeimum ; in quos caVar. IV. I p. Siliquatici prafiaticnem , quam re
bus omnibus nundinandis prvida dfinivit sr,ti- dit indiftio prima , fecunda , & tertia . Itaquc
tmitas y in frumcntis f vino, & oleo , dart /ve- hec epiftola data fuit vel ineunte anno octavo
Jenti tempore non jubemus . Inventores five au- hujus fculi , vel cum in exitu jam effet annus,
ftores Siliquatici junt fuiflc Thcodofium , & proxime antecedens j & Simeon codem anno id
Valentinianum , qui augendo airario , quod x- tituli ac muneris aeeepit, annofque oninino tres.
hauftum erat, legem tulerant 5 ut cum nundi- Siliquatico in Dalmatia exigendo prsefnit .
Per idern tempus alteram cpiftolam Thcodori
nx loco decreto, die praeftituto , ex aucioritate publica celebrarentur 5 ex qualibet mcr- cus feripfit ad Ofunem virum illuftrem Comi
cium ncgotiatione firniliter emptor ac venditor tem, qui adjutoris officio fungebatur in Dalma
dimidiam Siliquam in fingulos folidos fifco in- tia. Nam fere omnes Magiftratus provinciales,
ferrent. Huit autem veftigaii exigendo qui pne- alii aliis muncribus prajpoiiti , iuum habebanc
rat, filiquarius dicebatur, ideft filiquae exactor } Adjutorem, cujus opera vicaria uterentur ad fuum
quo ilium voeabulo impertiit Caffiodorus var. munus cxfeq'uendum . Hinc varii & multplices
. . Siliquarius bum titulum negotiatoribus Adjutores ptreenientur in Notitia dignit. utriufindicat abrogandum , nulla ab eis exigat penfw- que Imperii; hifque alius , qui Adjutori ad res
nem . Simeoni Siliquario id prarterca negotii geicndas adjumento effet, adjungi folebat , & voTheodoricus dedit , ut fofloribus adhibitis , Dal- cabatur Subadjuva , ideft Adjutoris Vicarius, fi
matici folt abdita fcrutaretur, & ferrarias fodi- ve adjutor. id autem negotii datum, eique mujias ubi ubi laterent , diligenter inveftigaret . neri pra;pofitum fuiffe Ofunem in Dalmatia, ut
Dalmatiam auri & argenti olim feracem fuifle vel uni, vel pluribus magiftratibus in Dalmatia
_ , . alio loco diximus . Sed quando recnditas il- conftitutis auxilio eflet ac levamento , dclart
Itcullo- litis aun argtntique venas majorum incuria, & Theodoricus in fuis ad eundem litteris : Quam\fenx. yetuftas atque oblivio notitiae pofterorum fub- vis prudentitt tua fit utilitati public deputatis
traxerat id faltem molument! fubterranea ferre prxfidium .... Itaquc jubetur Ofunes Si
Dalmatia percipere volebat Theodoricus, quod meoni ad exigenda vectigalia , remque Siliqua*
reipublicx Ferrum fuppeditat ad ufus mortalium riam curandam , itemque ad inveftigandas fodifere omnes neceffarium , cujus multas , & egre
nas frreas fedulam ac diligentem operam navagias utilitatcs percenfet. Procuratio rei filiqua- re . Utramque epiftolam hic fubjicio : altera eft
ticae triennio definid folebat , hanc quippe Theo
2j, altera . apud Cafliodorum lib. 5. Variar.
doricus non ultra indiftionem tertiam , five an
Simeoni -viro illuflri Comiti Theodoricus .
num tertium Simeoni prorogavit : Siliquatici
titulum , quem fide dominkatus jure dedsramus , Ilium Siliquatico in Dalmatia exigendo praee )Udifcuffione inditlionis prima , fecund , vel ter
bet , itemque ferraras venas inquirere ,
tia per provinciam Dalmatian* ordinatio tibi noc> Jerri Militates deferibit .
fira committiti nam cum una linguli anni , &
tua quifque indiftione iigncntur, tres indiftiovitnamus publicis aftionibus perfonas inferere
-

DE J ANUARIO I. EPISC. SALNIT. XXXV.

153

morum probitate confpicuas ; ut per obfequia fide- in Amalaricum Ncpotem fuum , quem Alaricui
Hum nobis crefeat utilitatis augmentum . Troinde e Theudichufa filia Theodorici genucrat; intefinceritatem aninti tui , per preclara documenta rea vero cum tutela Nepotis adminiftrationem
nofeentes , Siliquatici titulum , quem fide domi- Hifpania Theodoricus fufeepitj & ut Jornandes
meatus jure dederamus 3 difcuffine lnditlionis pri- itemque Procopius tradunt, Theudi hominiGom& , fecunda , vel tertia per provinciam Dalma- thici generis commendavit : Sublatoque , airProtiam , ordinario tibi noflra committit . Ut quodli- copius , e medio Gifelico , regnum Viftgothorum
bet damnum fraudit vefligio publicum , te fuerit tranflulit ad fuum ex filia nepotem ^Amalaricum ,
explorante repertum , proeul dubio noftris arariis cujus adhuc pueri tutelam fufeepit . . . . ott in
inferatur; quia non tantum lucra querimus, quan- Galliam Hifpaniamque Trafelos & copias identum mores jubjetlorum deprehendere feftinamus . tidtm mittens dabat operam provide , ut regnum
Traterea Ferraras pradela Dalmatia cuniculo te fibi firmime ftabiliret . lllarum autem provincia"
veritatis jubemus inquirere 3 ubi rigorem ferripar- rum Trajfeclis tributum impo/uit ; quod cumquotturit terrena mollities , & igne decoquitur ', ut amis acciperet , ne avaritia duci videretur , illud
in durnicm transferatur . Hmc3 auxiliante Dso 3 de- in donativum annuum , quo Gothorum , & Vi*
fenfio Tatria venit , bine agrorum utilitas procu- gothorum exercitum afficiebat , convertit . Hinc
ratury &in ufus humana vita multiplici commo- fatlum eft progreu temporis , ut Gothi , & Vifiiitate porrigitur . Auro ipft imper at , ~ fervire gothi fub eodem "Principe iifdem in terris pofiti
cogit locupletes pauperibus confianter armatis . mutuis liberorum fuorum connubiis ajfinitatem conConvenft taque banc fpeciem diligenti inquifitio- traxerint. Ita Gothi , & Vifigothi , quos re
ne rimari y per quam & nobis lucra generantur 3 gnum ac regnorum divortia multis ante fculis
& hoftibus procurantur exitia . Eflo ergo de ante- disjunxerant , fub Thcodorico in unius populi
fata difcujfione follicitus , & in publicis utilitati- corpus iterum coaluerunt . De Thiode autem,
bus temperatus ; ut noflrum rationabile compen- cujus fidei Theodoricus Hifpaniae Pra?fecbiram ,
dium crefeendi tibi. poffit procurare augmentum.
itemque nepotis tutelam commiferat, Jornandes
,1,
-i-
hxc fcripfit : Theodem fuum armigerum , poft
Ofuni viro illufiri Comiti Theodoricus l\ex.
mortem Marici generi , tutor em in Hifpania re
gno Amalerici nepotis conflituit . Scd Thiodcs
Ut Simeoni Siliquario ad munus injunum exfe- hdc pofthabita, qua Avo ac N-.poti fe fe devinxeqnendum operam prabeat .
rat , ad regnum 3ut potius tyrannidem fpeftare haud obfeure eeepit , ut Procopius doeet j
Quamvis prudentia tua fit utilitati publica de- unde cum mititum duo circiter millia collegijjet ,
putatis ferre prafidium ; tarnen admonitio noflra ac valido mnnijfet /e fatcliiti? . v.rh nuidem Dux
fe cumult , ut fecurius fiat , ubi fe reverentia no- Gothorum Tbrod?;!:? tttunitfi y yc ttem ipfa Tjflra juffionis accommodt . Sim:onem itaquevirum ramus erat non obfcurtis . Ctei um fi Jft~Mr* liClariimum , cujus fides olim nobis efi cognita, beat Ildorum Hifpalcnfem , Theodoricus Hifvel devotio comprobatas ad ordinationem filiqua- pania? Regnum, quoad vixit , in fua potefhte
tici nee non errariarum , ad provinciam Dal- minuit j eque antea nepoti tradidit , quam e
matiam noflra ordinatione direximus . Cui expeti- vivis excideret: Hifpania regnum, inquit, quin
ta folatia non negetis , ut fublimitas tua nobis deeim amis obtinuit , quod fupcrfliti Amalerico
commendatior fiat y cum atJibus fe publias prabe- nepoti fuo reliquit . Et fane apud Ildorum , itemre feflinat .
que in aeb's Conciliorum Hifpania? anni , quibus regnavit Theodoricus in Hifpania , diftin. III.
gui l'oient ab iis, quibus ejufdem regnum Italicum confignatur, & initium ejufdem ab anno
Imperium Theodorici Rgis Italia Dalmatia fere undcimo fexti fseculi deducitur . Ita aqi.ilatiffime propagatum ; Status T.cclefia lllyrica tas bonitas Theodorici non folum Gorhos
Dalmtica . Mors Januarii Epifcopi Salo- utriufque generis , fed etiam alienigenas popunitani .
-los illi conciliaverat . Sie obleavit vicinas gen
tes , ait Anonymus Valcfianus, ut fe fub faUidquid antea Imperii & Illyrici Occiden- dus durent y fibi eum fperantes . ' fuit
talis finibus continebatur; id fere totum , in parte occidua gens , ut tradit Jornandes, qua
At i ufa excepta, Theodorici Dominationem fu- Tbeodorico dum vivcret , cut amicitia 3 aut fubbierat . Nam praeter Italiam cum Sicilia , & Dal- jeelionc non dejerviret .
matiam cum infulis maris Adriatici , ad ejus
Florebat igitur Thcodorico imperante in Dalimperium pertinebat Pannonia , & Noricum , matia, totoquc Ulyrico Occidentali tum refpu- Dim!!*
itemque Rhatia omnis, ut dclart epiftola xi. blica, tum religio Catholica j & Januarius - c*. * - lib. i. apud Caffiodorum ad Servatum Ducem terique Epifcopi Dalmatia , & Pjnnoniae ab S^fcH*"'
ei impe. j^atiarum , & formula Ducatus Rhxtiarum ab omni metu moleftia vacui ecclcfias fuas , haud fubihee.
eodem Calfiodoro lib. vi i.defcripta . Suntetiam felicius, quam tranquillius adminiftrabant . Pars d"r,co"
OceiJen- qUi eidem attribuant Sveviam ab Rhztia Di- autem Pannonix, ut diximus, ad provinciam
m*Mi nubio interfluo disjunftam; idque teftimonio tlTe Salonitanam pertinebat 5 reliqua vero Pannonia
Italia * jjunt duo Theodorici epiftola: altera ad univer- fuberat Metropolitas Laureacenl , ut docct cpiliailia . j-QS proll,;ncaies n Svavia con/Ututos ; fed non ftola Symmachi ad Theodorum S. Laureacenfis
dfunt qui Svaviae vocabulo , non Sveviam , fed
Saviam , ideft Pannoniam inter Dravum & Savurn fubefle exiftiment . Narbonenfem Galliam
Gil' " poft interitum Alarici, itemque Hifpaniam poft

ecclefia ^.rebiepif , cui ufum Pallii concedit j & Laureacenfem ecclefiam provincia Pannoniarum fedem fore metropolitanam dclart . Non
item quiets reserant in ecck-fiis Illyrici Oricn-

Marbo- vium ac caefum Gifelicum Amalarici ex conu- talis, Anaftalio Imperatore hoftilem inmodum $ mmi
Hifptaia? filium, adluamditioncmadjecit . Procopius perlequente Catholicos Antiftitcs ; quos Sym- *lib. t. cap. . de bello Goth, auor ift Rc- machus fuis litteris ad univerfos Epifccpos , ,ur
gnum Hifpania? ab Thcodorico translatum fuiffe presbytres y diaetnos , Archimandritas & tun"

ECCLSIA S
*54
Hum odnm t pkbent per lily'itum^ Dardamarrti
CP* UtratHque Tbraclat* confiflentcs datis pjl
tonfulatum Felicts > ideft anno 512. confolatur,
tnonet, hortatur 5 ut ab fe, & a fuis cedefiis
que Neftorianam atquc Eutychianam impictatem arceant , feque coudantes Synodi ChalCcdonenfis defenfores prbcant. Extant littera
lllyricorum , & Orientalium ad Symmachum
referipta > telles Orthodoxa: fidei , quam fa
eomple&i atque ariflme tenere profitentur i
& officii fummacque adverfus eccleham Romanam obfervantia: plena:, quam fuppliciter orant ,
Ut rei chriftian perturbata: magnumque in di'
,
ferimen adducla opetn ferai , ecclcfafquc Orien
tales hasreticorum faclionibus diftraclas ad con-*
COrdiam revocet; neve ob contumaciam Acacii
Epifcopos recle fentientes in hsreticorum nu.
mero nabeat > aut fua communionc , & focielate indignos putet . Quamvis autem pifcopi
lllyrci ab Eutychete , & Neftorio vehementer
bnrrerent ,& rejeclo Hcnotico Zenom'ano , Synodum Chalcedoncnfem reciperent ; tarnen adduci nondum ptucrant , ut Acacii memoriam
tiomcnque damrtaretit; ac veluti interjecli inter
herticos Catholicos , ncque in gratiam ledis
Apoftolica; fcipi poterant , & Anaftafii con
tra fe odium furfmquc concitaverant : qua in
culpa ponendos eTe arbitrar plerofque Orienth
Epifcopos yeluti Macedonium Confiant inopolitanum concilii Chalccdonenfs vindicem egregium , quem fraude , & calumniis circumven*
5
tum Anaftafius in exilium ejecit , Timothco
haeretic in ejus locum fubflituto^ HeliamHicrofolymitanum }. & Flavianum Antiochenum ,
quo expulo in cam fedem Anaftafius intrudendum curavitSevcrum Accphalorum coriphoeum,
a quo Accphali nominad dcinccps Scveriani
ccepcrunt . Horum tarnen numero eximeudum
cenfeo Alcyfoncm Epifcopum Nicopolitanum &
Metropolitam Epiri veteris , qui antequam e
vita difeedertt , ut Hormifda in fuis ad fuos
legatos Conftantinopolim mifios monitis affir
mt y fatisfecit cccUftx Catbolic , fufeepius efi
& ad redufus. Is Conftantinopo
lim evocatus cum cTct ab Anaftafio, neque pnis ncque primiis propofitis, a Catholica- voritate reclaque in Deum fide abduci potuit , &
poli paullo in eadem urbeditm obiit armo 516.
Cum igitur provincioB Illyiici Orientalin ob Anaftafianarn perfecutioncm turbara: eflent , ac
diociatae cb fchifma Acacianum ab ecelefia
%\m V Romana, quictam pacatamque ecelefiam Salobn'u/i** Wtanam Reliquie Januarius vita decedens anfcj.
no 515 cum Symmachus Romanus Pontifex
onno fuperiori ad fuperos migraa.

ALONITAN A:;a

CAPUT

SECUNDUM.

Hefychius IV. Epifcopus Salonitanus

. , XXX vi. : ;* ;
\ s. .'...

t>c rebus "Ecchix Orientalis prufb'tim

lilyrica , ufque ad obitktn tAnaafii
Imperawit .< ->
'
-T

t . . . >
-.'< ':. . . :. : ijf
HF.fychius IV. annos-fere duodeeim praefuii llcfychiot
Ep.
cccleii1 Salonitan, qui ad rem chriftia- IV.
Salonit.
nam bene gerendam } quamdiu peP-Thodori*.
cum lieuit , propitiis rrinquillifquc temporibui
ufus eft Scd quid memoria dignum ac laudft
gtfl'erit, eque tabula; Dalmtica:
neqnc illorum temporum hiftoria; commmorant . Duirl Hormifrebus profperis , & picatis frucbtur ccckia dat PootiCX 1
Dalmtica , &: Occidentales , Hormifdas Sym*
macho in fedem Romartam iufftclus , littcri$
ac legationibus Conftantirtopolim mifTis ope at
que opera omni enitebtur , ut 'ecclda? Ovientalis membra diftracla , atque inter fe diTdcntia in unum eolligeret , urque ad fidcm ironcordiamque catholicam reducertt ; prxfertim
adjuvante Vitaliano Duc , qui profefliis f
vindicem, aedefenforem orthodoxa: fidei contra
Anaftafium arma fumpferat , cique paeem pttenti fub ea conditione dederat, ut Epifcopos ab
exilio revocaret, daretque opera m , ut ad cort
troverfias , quae tum fervebant , dirimendas con
cilium habererur; qua de re uterque ad Hor- LcKttoa
mifdam legatos mifit , Se litteras fcripit } qui- de pace
qui re
bus illc in fpem , concordia: addulus quatuor V,
infca rep'.-rfpccla: fidei ac prudentia; viros egregiis moni Jcum.
tis inftruclos , inter quos erat Ennodius Epi
fcopus Ticinenfis Conlbntinopolim legavit an.
jij. Scd Anaftafius aliud occulte moliens, aliud
fpe & fimulatione uftentans, Pontilicios legato
perhonorificc accepit , diuque apud fe detentos
lummo in honore habuit j. clinique eorum expetationem verbis pollicitationibus aluifla ,
plenos inanis fpci anuo inlequenti dimilit {
ipfe quoque, ne a pacis concoidix-que conliliis
bhorrere videretur , -alteram kgationem adRomanum Pontificem mifit . Per ca tmpora iux
adverlus Puntitictm Romanum obfervantia: , &
obediential praeclarum teltimonium dederunt Epifcopi Illy rici Orientalis . Dorotheas Thcfrionicenfis , qui haud multo ante de ffeepto
Pontiiicatu Hormiida; gratulatus filtrat , & lit
teras ab eodem plenas humanitatis , & officii
acccpcrat, ne incurreret in odium olFcnioncmDoroque Analtaiii Imperatoiis , communiouem ac tbei
ioeietatem iniit cum Timothco Epifcopo Con- TheClo
nic, ad Ti
ibntinopolitano Synod i Chalcedoncntu holte, moihrum
hxretic
& fautorc perfidia: Eutychiana: . Quod ubi coCP. Cp.
gnitum eft, Epilcopi illyrici omnino ad qua- dc
fecit .
draginta, ut docet Anaftafius Bibliothecarius ,
anno J if. convenerunt , & TbcTalonicen
Primate fccciionc facia > Romam litrctas Synodicas roilerunt, quibus e concilio Chakidonenfi conftanter adhserere , & in fide ac poteftate Romani Pontificis manerc prohtebantur .
Anno autcm 516. habita eft Synodus Nicopolitana in Epiro veteri provincia Illyrici Orien
talis, & in locum Akyfonis Epiicopi Nicopolcos, qui Conftantinopoli obiciat , iuttcctus
tit Joannes. Is more majQium ad Hormiidam
littc-

HESYCHIO IV. EPISCOP. SALONIT. XXXVI.

litteras dedft fua? fidei ac religionis orthodoxae
teftes , in quibus nominatim omnes haercticos
Eutychiana labe infectos , praefcrtim cium damnt; Pontificem orat , at pro ea cura
ac follicitudine , qua univerfas cecidias completttur , ad fuam quoque ecelefiam inftituendam, tuendam cur aliquid & cogitationiS
derivare ne gravetiir : cupere fe ab eo edoceri
quae vitari, quasque fervari oporteat ad Catholicam fidem retinendam . In eamdem fere fententiam Epifcopi Epirotici fcripferunt ad mifdam, quem admonent de Joanne electo pifcopo, cujus fpectatam fidem atque integritatem commendant ; fed e primariis haereticis ,
& Ducibus Eutychians faionis neminem nominant, neminem damnant . Magnam fanc lartitiam Hormifd attulit Joannis Epiftola, non
item illa, quam ab Epifcopis Epiri aeeeperat,
propterca quod neque generatim , neque nominatim hasreticis fingulis anathema inflixerant .
Icaque Pullionem fubdiaconum cum luis ad
Joannem, & Epifcopos littcris in Epirum mifit; quijuberet Eutychetem, Diofcorum , itemque caeters Eutychiana peile & communione
pollutos exprefle ab omnibus & nomimtim rejici ac damnari ; fimUlque eifdem traderet formulam fidei Catholicx , in quam omni fimulatione ac fallada depofita, finecre atque ex animo jurare dtbeant . Mandatis Pontificiis more m
geiffe non folum Epiri , fed totius lilyriciOccidentalis
Epifcopos argumento funt littera; AEpiri Bpp.
viti Viennenfis ad Hormifdam datas , Agapito
d nona
Acatism ,
catcrob Confule; id eft anno 517. cui gratulatur, quod
que haeret Epifcopi omnes Illyrici , Dardania: , & Thratit 01.
ci damnatis harreticis, cum ccclcfia Catholica
& Romana ingratiam redierint. Idem Hormif
dam refpondens Avito confirmt : Dardania ,
inquit , & lllyricus vicinia Tannonix a tiobis ,
quod jam ftcimus , ubi nece'arium fuit , ut ftbi Epifcopi ordiuarentur expetiit ; in tantum fe
communione perdtorum feparare gaudentes , ut
remedia quarerent , dummodo commune cum tranjgrefforibus nihil haberent .
At Dorotheus Theffalonicenfis iniquo animo
fercbat Illyricorum Antiftitum a fe" difceflioncm , ac prifertim Joannis Nicopolitani , qui
conlueta ac Primati debita litterarum officia non
perfolverat , eque ab eo ut Epifcopatus
collati auor 8c approbator eTe vcllet poftulaverat, ne feilicet ejus, qui focietatem cum haereticis inierat , communione pollueretur : cam
Doro- ob cauffam Joannes a Dorotheo variis injuriis
llieui
feannem affcftus fedis Apoftolicae opem imploravit . HorN'copoli- mildas licteris ad cum datis hortatur , ut mot ve> leftias a Dorotheo illatasarquo animo ferat, 8c
xai .
Epifcopos fibi fubjedos fuis adhortationibus contirmet , ut catholicam fidem tucantur confianterque retineant . Scripfit itidem ad Dorotheum , inique cum facer , qui propterea
Joannem exagitat , quod ab eo de Pontificatu
Nicopolitano haud ita pridem fufeepto admonitus non fuerit . Epilcopis Catholicis nihil
cpmmercii effe oportere cum illis , qui amicitia cum haereticis juna ab ecclefia; communione defeiverant . Eum gravilfimis verbis admonet, ut omni haercticorum conlociatione recifa , fibi fuiquc faluti confulat ; & ne quid
moleftia: impofterum metropolita; Nicopolitano
Alter exhibeat . Praeterea cum alteram ad Anaftafium
Lega lio
d . Legationem decreviffet, non folum per litteras
lafiuA . Anaftalio cauffam Joannis commendat , fed
Ennodium Ticinenfem , & Peregrinum Mife-

155

natem Epifcopos, quoi itcrum de rcconciliandis cum ccclcfia Eutychianis, & Acacianis Lcgatos Conbntinopolim mifit , ex itincre Dorotheum TheTaloniccnfem adire jult ; cumque
pro poteftate admonere , ut ab inferendis Joanni Nicopolitano injuriis abftineat , ik hreticis
atque Schifmaticis nuncio remiffo , ad debitum
erga fedem Apoftolicam obfequium fe referai,
Ea Lcgatio ncque Thefla Inica!, neque Con- Legati Aportojioi
ftantinopoli benigna audita eft . Et Anaftafius malt
haquidem Legatos Pontificios , cum ad fuas partes bitiab A
neque blanditiis eque muneribusallicerepoffetj naalio
fuo confpectu adituque prohibuit ; quin ctiara
labefabe impofitis navi , ut naufragio interirent ,
omni Grxcia interdixit. Tum demum tarn ter
ta fu:e voluntatis virulcntique in Catholicos arti
mi documenta dedit, ut ad illos opprimendoj
quafi fignum aliquod fuftuliffet, omnium hareticorum odium furorernque concitaverit . Hinc
tantus terror cum alios, tum Illyricos Epifcopos invafit, ut , fi fides habenda fit Anaftafio
Bibliothecario , ierc omnes vel nutare in fide
vififuerint, vel plane ad Schifmaticos defecerint . Sed brevi Anaftafius fus impietatis (vitis penas dedit . Nam clo tonante fulgurante, cum fe in latebras abdidiflet , fero didicit , cui Deus eft iratus , nihil ei tutum eile
Igitur fulmine iftus interiit . Id. Aprilis an.
Ataftafi
518. cum imperakt annosfeptem & viginti, ac Imper.
in
tres praeterea menles. Nullam prolem reliquitex territu .
Ariadna vidua Zenonis , que triennio ante objeiat
.

II.

De Magiflratibus Dahnati prapofitis fub

Theodorice .
DUM Theodoricus Rex Italia; rerum in
Dalmatia potiretur, praeter esteros ordinis inferioris , duos primarios Magiftratus DaU
matix regimini praelfc juiTos, altcrum Confuaris y alterum Trincipis nomine ac dignitate inlignem apud Caffiodorum invenio. Dajmatiam
Augullus , primum quidem inter Confulares,
quos Senatus per Proconfulcs regendas tradidit ,
dcinde inter Pretorias provincias annumefarcrat , quas fibi retinuit , quibufqut Prxtores feu
Proprattores praefici folebant . Sed jamdudum a
fuperiore in extremum provinciarum ordinem
Dalmatia defeiverat ; & quamdiu ftctit Imperium occidentale illius adminiftratio commiffa
cft Prafidi , quem Notitia dignit. utriufque
Imperii inter magiftratus Provinciales poftremo
loco numerat . T heodoricus Dalmatiam in fuam
priftinam dignitatem videtur reftituiTe, cumad
gradum Provinciarum Confularium cvexit , &
Confularcm magiftraturn eidem prjEpofuit . Extat Theodorici epiftola ad Epiphanium Senatojrem Confularem ProvincU Dalmatiae; Confularit
Trovinci* dicebatur, non quod Confulatu fundus effet , led quia Provinciam imperio & jure confulari adminiftrabat , atque infignibus
Ccrnfularibus utebatur ~ Hanc cpiftolam , cum ad
Dalmatiam pertineat, non alienum ab rc noftra
effe arbitrar huic loco fubtexerc. Eft apud Calfiadorum vigefima quarta Lib. v. variar,

pi-

tut Tub
Theoalo
rico Dal
matie
ppofi;

i$6

ECCLESIA

Xpipbatii Viro Senatori Confulari provincia Daltnatia Tbeodoricus Rex .

Jbet vedigi in Mrarium regium bona caduca cujufilam Joanna , qua fine liberis y confanguirtcis y C> affinibus inteflata dcelerat .
Joanna Andrea quondam jugali [no fucceffiffe
iegis muere perbibetur : qua inteflata , nullis
txijlentibus proximis , luce dicitur e'e privata .
Cujus fubftantia diverjis nullojure fuffultis ufurpitione Voluntaria fuggeritur poffideri . Et quia
caduca bona fifeo nofiro competer legum cauta
decreverur.t y ideo te prxfentibus oraculis admonimuiy ut hujus rti veritate difeua , ft re vera,
ut ad nos perlatum eft, nullus ei aut teflamento
bares extitit , ant proximitatis jure fueeeit ; fifci
Hoflri earn facias compendiis aggregari. Quando
innocentia noflra profeffio eft , jufta compendia
non negligere y apud quern calumnia nunquam lo
cum potuit invenire . B^gari enim in talibus caufis fraudari principem decet . Qttia negligen
tia Vitium eft prxfumptiones relinquere , quas ju
ra pracipiunt amputare . Si quid autem contra
compereris y quietos dominos habere patiaris . Quia
magis illa noftra funt patrimonia , qua a fubjeffis poidentut.
Alter Magiflratus Dalmatix , dc quo in epiftola apud Caiodorum minti fit , Principis nomen gerit , ac muere fungitur . Hie titulus
alias vacuus erat ab omni poteftate atque oflicio > & honoris caufla tribu folcbat ; veluti
Principes juventutis vocabantur filii Iraperatoumj & fiante Repblica nobiliffimi quique adolefcentes equeftris ordinis, quibus nondumper
statem Magiflratus capefeere Hcebat } itemque
Princeps Serratus erat , qui auftoritate , & re
turn gctarum amplitudine cum cxcellerct , pri&mMi ,nui * ^eu Pr^nccPs *n Senatu legebatur : alias
teenir, * verum idem titulus non dignitatem folam , fed
(gn. imperium etiam & curationem alicujus muneris publici afferebat . Huj'ufmodi erat "Princeps
percgrinorum , jure poteftate in peregrinos
prseditus } "Princeps prima cobortis , qui prxerat centum tc quinquaginta militibus ; & ad
rem noftrarh quod attinet , "Princeps officii feu
officiorum. Hujus fumma erat digniras, fummaque auoritas , cui fuberant inferiores magiflra
tus five Urbani live Provinciales in fuis quifque officiis exequendisj fic prorfus , ut injuflu
Triiicipis nihil rite ab illis, nihil legitime, ni
hil ex juris iormula decerni aut perfici poffeu
Inter estera infignia , quibus Princeps ornabatur, vitem gerebat, qua; turn ampliffimam illius
jurifdictionem , turn pcenarum fontibus infligendarum auctoritatem declarabat . Principis Dalmatiarum potefhtcm , jura omnia , & muera
defcripfit Caffiodorus lib. rcr. variar.
formula "Principis DaUmatiarum de Trincipatu .
Magna inter coUegas faos prarogativa decoratur quifquis gerit militiam nomine Principatus :
Cognojiitur enim agere locum primarium , quartdo in rebus hunumis magna pars bominum aflerit excellentiam dignitatis . Hoc etiam tui loci
probatur exemple , Jine quo fecretarii prxfiatur acceffus pojtulationis pompa peragit ;
totus ills judicii genius it* tibi legibus probatur
crditas y ut fine te nequeat e'e perfetlus . Comti quidem provinciarum poteflas data eft , Jed
tibi judex ipje commiJJ'us eft . Tu vitem tenes im-

; ALONITAN A.
probis minantem , tu difciplinam inter jura cuflodis : tibi irtfolentiam perorantis fas eft diflringere y quam prafuli non licet vindicare: gefla quin
ctiam totius atlus te fubferibente complcntur ;
confenfus tuus quaritur , poftquam voluntas jtidicis explicatur . ^ge ut qui talibus praponeris ,
ta impleffe mrito fentiaris . Itaquc per indiftionim illam , ad illam te provinciam jubemus excurrere , ut mixtus judicibus officia competentia
loco tuo peragas ; & qui Princeps a nobis egrederis y nullis vilitatibus accuferis . }\everendiflimum enim te omnibus facts 3 ft quod de nomine
tuo creditur y & in moribus fentiatur .
Scd cum alius cct Princeps officii 3 alius "Prin- -eepi
ceps officiorum , quem & Magiflrum officiorum ap- p*neept&
pcllatum fuiffe accepimusj hujus quam illius po- officior .
teftas latiuspatebat j alter plurium , alter unius Ma
giflratus tttficiis praeerat . Princeps Dalmaiiarum ,
ad quern fcripfit Caffiodorus , inter "Principes offi
cii annumcrandus videtur , ejufquc fuprcma pote
flas iis finibus circumfcripta elle , quibus cauffa;
judiciales continentur. Ejufdem autem imperium
feu principatum una indiftione, five unius anni
fpatio Caffiodorus definivit .
S.

III.

Jllyricum y & ecclefia Orientalis cum lllyrico , &

ecclefta Occidentali in concordiam redit.
Tbeodoricus Catbolicos vexat . Hujus interitus y
itemque obitus Hefycbii Epifcopi Salonitani .
JUftinus genere Ulyricus , Bedcrinx in urbe . ^.
Dardanix humili loco ortus, xtatc jam pro-
vehis Anaflafio mortuo fucceifit an. yi8,Anifttfii
vir eximia rehgtonc ac pietatc ciarifiimus. 1m- rei,.,0B,
pcrium adeptus nihil antiquius habuit , quam index,
ut affliftx vexatxque Orientis ecclefia* paccm
redderet, & Epifcopos orthodoxos revocatos ab
exilio, fuis quemque ccclcfiis relituerct . Itaque clero populoquc poflulante & plaudcnte >
Imperatoris jufTu , & Joannis Conllantinopolitani lipilcopi auftoritate , Synodus Chalcedonenfis cum tpiflola S. Leonis Magni ad Fia vianum , recepta & confirmata efl . Illyrici Epi
fcopi exules fuis ceclefiis redditi 5 Leonis & Catholicorum Antillitum nomina facris tabulis rcflituta, litterx & legationes ad Hormifdam miffx de pace utriufquc ccclciix tabilienda . Epi
fcopi Illyrici Orientalis, limul atque de Aiuftalii morte nunciatum efl , quamvis dientiente tk invito Dorothco ThcTalonicenli Primati,
ad ccclcfix Romanx auftorjtatcm , & communionem redirrunt 3 unde magis vi ac metu ,
quam fu volntate deciverant ; id quod anno 1EIPirc.0P,
proximo dcclarrunt , cum per tas regiones orientai*
tranfirent leeati Hormifdx Conilantinopolim pro- cunl tc
Kcti, quorum princeps erat . Ccrmanus hpl- R0m. efeopus Capux . Hi quippe in fuis ad Hormif-
dam cpillolis , teflantur fe Aulonc , Scampis ,
Lignidi in Epiro inligni honore ac benevolentia exceptos fuifTc ab Epifcopis carum civitatura; & illorum crga fedem Apoflolicjm tidem
atque oblervantiam maximis laudibu* profequuntur . Sed Scampis prxfertim populas univerfus,
Trojo Epifcopo prxcuntCj ctfulus cum facibus
la-tifque acclamationibus obviain Lcgatis procelfit: confittmur y inquiunt, Beatitudini fcjtrx tantam devotionem, tantas D:o laudes , tantas la
crimas y tanta gaudia difficile in alio populo vi
dimus . Trope omnss cum cereis viri cum mulieribus

HESYIO IV. EPISCOP. SALONIT. XXXVI.

ribus milites cum crucibus in civitate nos fufceperunt . Extant prxterca ad Hormildam epiiblx
Theodorici Lignidcnfis, & Andrea: Prxvalitani
Antiftitum de converfione Ulyricorum Pontifici
gratulantium . Sed non perinde Thcfalonicx , ut
in reliquis Illyrici urbibus , res e fententia fucceilit, obnitente ac tergiverfancc Dorothco , qui
.
promiis inanibus legatos elufit.
tct:at
Legatos Pontificias iter habuiTc per Dalmar0nju- t'am> ^ve cum 'rcnt 3 ^vc cum 1^1 Connum.
ftantinopoli , teftatur tabula marmrea olim atfixa paricti in templo urbis Del mi tana , quae
adhuc extabat fxculo dcimo tertio ; in eaque
feriptum erat templum illud a Germano Epifeopo Capuano hujus Legationis principe folemni ritu ac cerimonia 'dedicatum fuifle : Ai
fuit civitas Delmis , ut tradit Archidiaconus
cap. 13. , in quo efl qudam ecelefia, quam Bea
tus Germanus Capuanus Epifcopus confecravit ,
ut feriptum in ea reperitur . Hinc conjici velim,
quam infigni honore, quam fingularibus ftudiis
- " & officiis legatos Hormifdx exciperent, & profecuti fuerint tum Hefychius Salonitanus, tum
cacteri Dalmatix Epifcopi , per quorum fines
tranfieruntj ut fuam, qux adverfus federa Apoftolicam fumma femper extiterat , fidem ac reFax nter verentiam declararent . Conftantinopoli vero per- honorificc cxcepti funt. Pax inter cccletinopoii fias Orientis, & Occidentis conftituta , Acacii
coeftita- corum , quibus communie cum illo fucrat,
nomina Diptychis fublata, itemque Zeno &
Anaftafius e facris tabulis dcleti ; formulam ca
tholics fidei , quam Hormifda perfcripferat ,
Joannes Conftantinopolitanus , & omnes Epi
fcopi , & Archimandrita; receperunt , fuifquc
chirographis fubferiptam oblignarunt . Dum hare
Conftantinopoli geruntur , ThcTalonics audore , & impulfore Dorotheo Seditio popularis
exarfit adverfus Joannem Epifcopum unum e
legatis Apoftolicis , qui libellum catholics profefionis attulerat . Inter hunc tumultum Joan
nes hofpes Legati , cum aliquot aliis interfedu$ eft ; ipfc vero Joannes Legatus crudcliter
ignominiofeque eft habitus 5 quam ob cauTam
Doiotheus ab Juftino ad cauTam dicendam citari juTus cum effet , corruptis judicibus levi
pcena defundus eft > cum legati ab Imperatore
impetrare non potuerint, ut is Romam mitteretur, quod Hormifdas poftubverat . Ita dildium illud Oricntalis & Occidentalis ecelefis ,
cum annos fere quadraginta tenuiTet , ut Facundus feribit, hoc demum anno fublatum cftj atque Illyricum, & ecelefia Oricntalis, hxreticis
Schifmaticifque damnatis , cum Illyrico, & ec
elefia Occidentali in concordiam rediit j nifi
quod pacem orientis paullulum turbavit otiofa
illa & permolefta Conftantinopoli exorta qua>
,Iccati. ab.
, ftio a Monachis

.Scythis,
J
' utrum unum
_ n .de TriJmperato- nitate palum dici oporteret. Porro Jultinus Imre * Ep- perator, & Epiphanius Conftantinopolitanus EU0B0 CP. .r
t
i
r re c
r
Roman picopus, Joanni reccnter furredus, fuos uterm'ffi.
que Legatos ad fedem Apoftolicam cum litteris ac muneribus decrevit ; quos cum Hormif
das Conftantinopolim remitterct , juflit clero,
Monachis, populoque denunciare, ut omnes impofterum abftincrent ab i His vocabulis, mus de
Trinitate pajfus , quae dogmati Eutychiano confentanea eTe videbantur Orientali Schifmate
fublato, & ecelefix univerfalis pace conftituta ,
1*/.* Hormifdas haud dodrina , quam fanditate illuftrior , e vita deceffit anno yu. , eique in
Pontificatum Joannes fubrogatus eft.
Illyrici Si . II.

157

Nunc venio ad Theodoricum, qui xtatejam

inclinante , ad injuftitiam , & crudelitatem ab Tb*feJ/
ea , quam perpetuo retinucrat , xquitatc , & ['/
dementia deflexit . Hanc vero cauflam , unde
tanta ifta mutatio extitit, fuile ferunt . Juftinus ut esteris haereticis , fic Arianis Conftan
tinopoli & templa ademerat , & pblicos con
venais interdixerat . Theodoricus hoc fado ve
hementer offenfus, legatos ad Juftinum mittere
conflit uit, qui ei denunciarent , nifi ab Aria
nis vim , & injuriam abftineret , niiiil damni
jadurxve hos in Oriente pafTuros , quod ipfe
non cadem menfura, aut etiam comulatiore Catholicis in Occidente rependeret. Hanc legationem obeundam dedit joanni Romano Pontifici ,
eique adjunxit tres Viros principes Ordinis Sc*
natorii . Joannes itaque Conftantinopolim profedus eft anno 515, quem Juftinus eo , qui decebat Chrifti Vicarium , honore apparatuque
excepit . Expofitis mandatis ac minis barbari
Regis, nifi Arianis jus priftinum redderetur ;
tantum abfuit ut Imperatori audor effet moris
gerendi minaci ac prspotenti Rgi j ut potius
illi perfuaferit , ne quid de fufeepta in Arianos
feveritatc remitterct 5 quin ipfe Pontifex Con
ftantinopolim cum effet , ut in fuis ad Epifcopus Italix litten s teftatur, aliquot templa Aria
nis erepta Catholicorum ritu ac ceremonia con
fecravit. Sunt tarnen qui has litteras ab Ifidoro
Mcrcatore confidas , & Joanni fuppofitas cenfeant . Sed Gregorius Turonenfis propemodum
xqualis temporum illorum Hb. de Glor. Mart,
cap. 40. teftatur Joannem fummo fludio herti
cos execratum eccleftas in Catbolicas dedicate , ob
eamque cauflam tum fibi tum Catholicis odium
Theodorici 6c fxvitiam concitare. Nullo utem
modo audiendum puto Audorem Mifcella:', qui
tradit Joannis preeibus Juftinum addudum Arianos perfequi deftitifTe, contra quam res, quae
poftea confecutae funt, declarant . Nam Theo
doricus fpe fua & legatione fruftratus , Joannem
ex Oriente in urbem reverfum art. j 16. perpetuo
carcerc addixit , ubi paueos inter dies illuvie
ac tabe confumptus interiit . In ordinem Scnatorium, quem fufpedum habebat, jam pridetn
faevire eeeperat . Symmachum & Boctium corrfulares viros , virtutis ac fapientix fama illuftres , ut alios obfeuriorcs prxteream , primum
exfilio , inde morte mult avie . Illud vero fummae arrogantix fuit , quod fuo ipfe arbitratu ,
& audoritate in locum Joannis Juftecerit Fclicem quemdam e Samnio oiiundum , virum cxteroquin egregium, & omnibus fandimonix notis infignem; cujus Pontificatum clcrus Roma
nus ratum habuit , non quod temerarit Rcgh
fadum probaret, fed quod fatius efTe duxit tempori cedere, quam cum ingenti rci Catholicx
periculo ac damno, jus fuum perfequi. Eadem
tempeftas , quam in Italia adverfus Catholicos
Theodoricus commoverat, in Dalmatiam ineubuit , Arianis Magiftratibus , jufTu & excmplo
barbari Regis , ad vexandos Catholicos ac tem
pla iifdem adimenda incitatis ; id quod Hefychio Epifcopo Salonitano haud parum negotii
faccllit, ejulque curam ac follicitudinem ad gregem fuum tuendum , hoftiufnque rabiem compefeendam exaeuit. Sed brevi illa procella fedata
eft > quippe Theodoricus fxvitix & impietatis
fux peenas nec leves , nee feras Deo hominibufque pcrfolvit . Cenanti impio Rcgi , ut tra- TfcteJe.
dit Procopius de bello Gott. lib. 1. , forte ca rici <.
put pifcis appofitum eft: id Symmachi abfe nu- rite**

per

ij8

ECCLESIA

SALO NIT AN A.

per occifi caput vifum eft torvis oculis , txcrtique dcntibus cxitium min,intis . Et horrenda
fpecies tantum m 1 1 tenoris incufic , ut afpcdu
illo altius in mente defixo , quam ut aliarum
rerum imaginibus dcleri poict > & feelerum fuorum fpedris, fie tamquam furiis, agitatus poft
paullo morerctur, 4. Idus Scptembris anno 26 _
ab obitu Joannis Pontificis die ferc ccntclimo . Theodorico fine virili Proie extindo Amalafiuntha filia, Eutharii defundi vidua, fxmina infigniter litteris cxculta , de confenlu
Procerum Gothornm reipublica; adminiitrationem, ac tutelam fufeepit Athalarici filii , cui
Avus Theodoricus regnum tcilamcnto legaverat. Hase Parentis prilinam aequitatem & clcmentiam , quam poftremam faevitiem & immanitatem imitari maluit; juffitque Prafcdis Arianis a Catholicis perfequendis defiliere , iifdem
in Italia pariter atque Dalmatia otium ac paeem
Men He* reftituit . Porro Hcfychius ecclefiam Salonitapreepf nam > cum annos fere duodeeim rede fcliciImm* ter gubernatTer, pacatam tranquillamque Stcpha*i*
no fucceiTori rtliquit, vita fundus anno 527.
CAPUT TERTIUM.
Stcphanus I. feu Savilianus Epifcopus Salo
nitanus XXX VU.
.

I.

Quid vel dignum laude Stephanus gejferit , vel

mcmorabile fub ejus Tontificatu acciderit .
Ujus memoriam oblivioni hominum exeEp. Salo
mi. Dit, H mit , & feriptis illuftratam fuis polcritayfip txl< ti commendavit Dionyfius cxiguus, qui numen
lit iu- Stephani, & epiftolam Stephano Epifcopo Salonitano inferiptam praefixit col ledioni Canonum ,
quos cjufdem rogatu Gratco in Latinum converterat . Hoc Dionyfii opus fane prsclarum
eccleficeque utilillimum quamdiu extabit , Stephani nomen ac memoriam nulla unquam vetuitas obruet, nulla unquam dclcbit oblivio . Hinc
exiftimari velim quantum Stephano tribuerct
Dionyfius, vir talis ac tantus, qui ejus audoritatc & hortatione id ftudii laborifque fufcepit ; quanti ilium faccret, qui nobile illudmultarum vigiliarum opus Stephano dicatum ciTc,
atque in ejus nomine apparere tranfmittique ad
poderos voluen't . Stephani Salonitani Epilcopi
mentionem fecit Caiodorus Dionyfii amicus
idem , & laudator eximius , lib. Divin. Led.
cap. 25. Qui pet itus a Stephano Epi/copo Salonitano ex Gracis exemplaribus caones eccleftaicos
moribus fuis , ut erat planus atque difertus , ma
gna eloquent! e luce compofuit , quos bodie ufu
celebrrimo etc lefia compktlitur .
De genere patria Stephani , de rebus gcftis , & gradibus ecclefialticarum dignitatum ,
per quas ad fummum Saccrdotii apicem alccndit, nihil in antiquis tabulis , nihil apud Scrjptorcs commemoratum invenio . Huic Pontificatum admodum brevem , ac nc annuum qui
dem , attribuit Catalogus Romanus , qui eum
ccclcfias
Salonitanae piaefuiiTe tradit an. $17., at
t"ltl 14
inouun que juxta clculos Chronologicos ejufdem cata<(<
logi ad hunc ufque vitam perduxit Hefychius
IV. , ab codemque anno fei regiminis initium
duxit Honorius III. , qui Stephano proxime
fucceffit . Qu are in hoc tarn exiguo tamque bre

vi Epifcopalis adminiftrationis curriculo , non

qua; feccrit , fed quae facer conftituerat , expendi oportet. Preclara ejus cogitata , & conlilia ex epiftola Dionyfiana cognofci perfpicue
polunt . Dodrina; & fandiratis eximia; pra?fidiis inftrudus ad ccclcfiam regendam acccllt
Cum in Uudio & cognitione difciplina; ecclefiaticx, jurifque canonici omne otium tempuf- Jerif C.
que contrivifict ; id potiilimum fibi agendum "^"{
in toque laborandum cenfuit , ut ad vcterum cucUait .
Patrum inftituta, & fandilfima Conciliorum de
creta cleri populique vitam ac mores cxigeret,
totamque commiflam fibi ecckfiam conformaret . Ut autem hxc rede vivendi Dcum ri
te colendi priccpta cognita elTcnt in promptuquc omnibus , Dionylio viro dodiflmo , &
gratcis latinifquc litteris erudito magnopere au<or fuit , ut , quod ipfe ecclcfiafticis negotii
diftcntus , prxftarc non poterat , Conciliorum
decreta , fire jus canonicum , quod tunc diffufum , & dillpatum erat, in certa genera cogeret , atque a graeco in fermonem latinum trans- Canonn
ferret . Erant quidem ante Dionyfium Caones ""nf^1
fere omnium Conciliorum latine redditi ; fed *me**"i
aut vitio intcrprctum , aut librariorum incu- "fojoria, ut Baronius animadvertit , plurimis men- nyfio.
dis fcatcbant j ncc rede aut ordinc difpolti ,
fed opere tumultuario , prxpoftera nuthodo
congefti : quam quidem veterum canonum &
prifc* translations confuftonem Dionyfius in epi
ftola ad Stephanum commmort. Ncc vero Ste
phanus antea induxit in animum monere hortarique Clericos, & populos ut ad leges hujuimodi omnis fandimonia; plenas Chriftiane vi
vendi rationcm inftituerent , quam ad eorum
normam totum fe ipfe formaverit, atque effinxerit; nihil ut in appareret , rifi religiofum
ac pium , nifi ex ptimo more & fandifllma
difciplina , forma fatlus gregis ex animo , & in
omnibus fe ipfum prabens exemplum bonorum operum in doclrina , in integritate : id quod Petrus
& Paullus Epilcopis prxcipiunt . Hanc illi laudem in primis tribuit Dionyfius.- nullatenus fa~
ca//'' noflri more contentas , quo pronius deftderamus recia no'e , quam facer ; fed divino adjutus auxilio qua fieri praeipis , ante prfidas ;
ut efficaeiffimo fidelibus profits exemple ; magna eft
fiquidem ubentis auoritas eadem primitas jufja
complentis ; Sed dum multa & magna ad Dei
gloriam, ecckdxquc utilitatem molirctur , prxclaris ceeptis Si cogitatis mors intervenir , eique
perficiundi, qua; menti animoqiieconceperat, facultatem cripuit .
Cum Stephanus cedefis Salonitanae regimen
fufeepit , t empellas illa jam refederat , quam
Theodoricus adverfus Catholicos excitaverat ;
Amalaiiuntha quippc lamina lummi confilii ,
6l maximi animi, nc quid adverfum infenfumque lub mulicbri tutela impuberi filio acciderct , atque Catholicos & Arianos Athalarico
Ubique conciliar! ftuduit . Itaque nemini reli
gion is caula periculum creari , aut moleliam
exhiberi voluit j & practerea litteris quiquaverfum mifls, gentium omnium, qui lub im
perio erant Gothorum , fidem AtLdarico at
que obedientiam folemni facramento dcvinxit .
Tune Dalmatiam cum Gothis incolebant Ro- Rom"'
mani : quo quidem vocabulo indgenas ab ad- in<iig^*
il*
- * *
'
Govens diltinguere folebant ; fine quod illi ante
this ad
He rulorum Sc Gothorum adventum Imperio veaJ ie
Romano iuberant , live quod oriundi erant ex 1*,
illis Romanorum Coloniis, quas Diocletianus ,
ut

STEPHANUS J. EPJSCOP. SALOIT. XXXVII.

Quijubsn"ce'hfiitm fuim
t*nexuo
Iriagm .

' 15p

ut docct Conftantinus Porphyrogcnitus, in Dalmatiam deduxerat. Ad hos igiturr itemquc ad

Romanos Italia quam libri 8. Epiftola apud
Caflodorum extat, juflu & nomine Athalarici
feripta; qua filentio diifimularrs extrema Theo-

fenio debilitatus, cum tanto rerum publicarum

oneri ferendo non eilet , Jutiniantim fororis
filium ex Cafare Augurum fecit j & Imperii
haeredem inftituit Calendis Aprilis an. 527. Poft
quatuor deinde menfes , Calendis ipfis Augu-

dorici tmpora Catholicis partim propitia , polli.

cetur eamdem erga tilos , qua avi fucrat ,
nepotis voluntatem ac benevolentiam futuram ;
ac proinde eos jubet quam avo priftiterant ,
eamdem nepoti fidem jure jurando interpofito
obftringere.

Iiis , ingenti omnium luftu deceflt anno fere

dcimo, quam imperare oeeeperat . Juftinianus
prineipatum tenuit annos undequadraginta ,
felicior futurus,fi breviori ufus eilet imperio.
Catholic* fidei cultorem fc ac vindicem palam
profeflus , cum exilii mortifque minis edixit
atque interdixit , ut omnes religioncm antiquam
retinerent , neu quifquam in pofterum damnata
haereticorum dogmata fedaretur. Duo Barbaro
rum regna potcntiflima evertit, Vandalis Africam , Gothis Italiam & Dalmatiam ademit ;
Romanumque Imperium in priftinam amplitudinem ac dignitatem reftituit . Sed ut virtutibus eluxit , fic vitiis ell obrutus , fi fides quidem habenda eft Procopio hiftorii Arcana; feriptori . Certe cum in fenium vergeret , in Eutychianum errorem prolapfus, avaritia: , crudelitatis , perfidia; maculis vita anteada? gloria m
deforma vit .

Univerfis Upmanis per Italtam , & Dalmatian

conflitutis jithalaricus .
Honorahilc credimus indicare, quod fama potuifits tefle cognofeere . Jure ftquidem de fe arbitrabitur xflim.it um , qui regium meretur alloquium:
quia dignitas efi fubjetli ajfatus merui'e Dom/nantis , in pr*fertim caujj'a , in qua omnium
corda fie videtur effe follicita , ut fi non cognofcant profperum , creduntfemper adverfum . T>{am
qui audit mutatum , novum nibilominus formidat
Imperium . Et re vera nefcioquid trifle crcditur
cogitare , qui tardt inter initia benigna promp
tere . Quapropter locum fniflris cogitationibus
amputantes , aliter de nobis non patimur credi ,
quam quod de noflris potuit parentibus aflimari .
Et ideo , quod divinitate propitia dium fit , gloriofo Domno *Avo noflro fliciter ordinante , tarn
Cothorum , quam prafentium , pro munimine indepti Regni , facramentafufecpimus; quod
vos quoque fatluros effe libentifflme judicamus ,
ut qui fidles parentibus noflris extitiflis , nobis
quoque fimili devotione pareatis . Suavius enim
diligit b&redem , qui beneficiorum recordatur auorem ; fed, ut obis benevolenti* noftr* jam
nunc integritas imotefcat , jurisjurandi fecimus
religione promitti , quod & noflro poffit declarare propofitum , & fpem debeat muir cundorum.

Ad hasc Amalafuntha Heteras plenas officii ,

Legitio & obfervantiae mitti judt ad Juftinum , itemGoihic qUe ad Juftinianum , qui proxime ab Juftino
, regnavit . Ab utroque petiit , ut fe filium
junioi- Athalaricum in amicitiam , & dientelam rcci**
perent . Arffclarico aliquid controverfi fuit
cum Amalarico , qui poll obitum Theodorici
apud Vifigothos in Gallia Hifpaniaque regnum
obtinuit; fibique deberi ajebat quidquid Alarieus in Gallia poffidebat . Ita convenit inter
utrumque, ut Athalaricus intra Rhodanum imperii fines contraheret, caetera trans Rhodanum
ad Regnum Amalarici pertinerent . Rex autem
Vifigothorum Amalaricus , ut eft apud Procopium lib. i. de bell. Got. adulta jam atate
Germanorum, ideft Francorum , potentiam reformidan, eorum Regis Theodoberti fororem in matrimonium duxit , & Calliam cum Gothis , &
Mbalarico confobrino fuo ita divifit , ut Gothis
cefferit quidquid eft eis Bjiodanum fluvium ; partes vero trant pofit in Vifigothorum ditione manferint . Convenit etiam inter ipfos , ut
vettigal, quod conftituerat Theodoricus , pendnetur amplius Gothis . Quidquid opum ex urbe Carcaone idem abftulcrat , Athalaricus bona fide
jimalarico reftituit. Quoniam vero b<e dux gentes connubiis afnitates lunxerant, unicuique viro,
qui uxor em e gente altera accepiffet , permia eft
eptio , utrum mallet uxoremfe qui ,an ad gentem ,
ex qua ipfe effet, illam traducere.
Inter hxc Juftinus incommoda valetudine ac
Illyrici Sacri . ,

/*
Vi /1o fucceffi'-

S. II.
De Dionyfto Exiguo ; hujufque adStepbanum
Salonitanum epiflola .

DIonyfius genere Scytha , vitae inftituto

monachus , idemque Abbas monafterii
o
Romani,; cognomento Exiguus
, fed virtute .?c
fapientia magnus , pauca quidem , led illuftria
ingenii fui monumcnta pofteris reliquit . II lud
in primis laudatur praclarum ejus inventum ,
quod cum annos computare alii ab orbe condito, alii abOlympiadum exordio, alii a principio urbis Romana* , alii ab Imperio Diocletiani, alii denique aliunde foliti eTcnt , Dionyfius aucbr fuit eofdem numerandi ab Incainatione Domini . Hxc dicb eft aera Dionyfiana , & quod apud omnes Occidentales recepta
futrit, Ecclefiaeque ufu perpetuo confecrata, communis & vulgaris appellatur . Idem Dionyfius
Cyclum Pafchalem condidit , quem exordiens
ab anno vulgaris 5^1. ubi dfinit cydu
Cyrillianus , ufquc ad annum 616. perduxit j
annos quinqu , & nonaginta complexus , qui
enneade-caeterides five periodos undeviginti annorum, aut cyclos decemnovenalcsomnino quinque conficiunt . Sed Cyrillus abannoijj.
Diocletiani , ideft xrx vulgaris 457. primi fui
cycli initium duxerit , annos ex antiqua confuetudine jfigyptiorum numcravit ab Dioclctiano, qui apud jgyptios imperare ccepit an. 284.
At Dionyfius rcligioni habendum cenfuit nomen ac memoriam impii tyranni fuis circulis
innerere 5 & ab immaculate Deiprx Virginis
conceptu humansequc falutis exordio annorum
fui cycli computations deducere voluit : qua
caufla olim Alcxandrinos impulerat , ut rationem computandorum temporum , qua ipfi utcbantur , >ram martyrum , quam Diocletiani,
appcllare malucrint: Quia vero , feripfit Dionyfius in Epiftola ad Pctronium, Sanclus Cyrillus primum Cyclum ab anno Diocletiani iy^. ca
pit, & ultimum in 247. terminavit ; nos a 348.
anno ejufdem tyranni potius , quam principis inxhoantes , noluimus circulis noflris memoriam im
pii perfecutionis inneere , fed magis eligentes ab
Incarnatione Domini noflri Jefu Cbrifti annorum

tern-

1<

bCLESIA

tmpora pranotar? . Ad rem notram quod attiCol'eaio

, Dionyfius Gollcftioncm Canonum adornaDiooyfij. vit, nortatu qujdcm Laurenrti Monachi, quem
Fiatrem vocat, fed potilfimum, ut morem gercret , & gratificaretur Stcphano Epifcopo Salonttano , cujus aucloritas tanti erat Dionyfio ,
ut negare quod petebat, juftum prxfertim , ceclcfiJtque perutile , ab officio fu , fuaque advcrus ilium obicrvantia alicnum fe duecret .
De bac Dionyfiana Collcctione Baronius : Quod
vero pertinet ad Colletlionem , & translatlomm
Cracorum a Dionyfio fiftr.m , non id
iaboris ideirco ab ipfo fufturn fcias , quod la
tina, etcUpa batlenus caruiffct eifdem canonibus
latinitati dovatis ; fed quod five vitio interprets
Jive librariorum incuria iidem repcrirentur v.ilde tnendoft : qua re permotus , in opus incubuit ,
at ipfe teflatur in Epifiola ad Stephanum Salonitanum . Qyoniam vero Dionyfius in fuis ad
Stepbunum litteris cidem virtutis & fanctimonia; illultre teftimonium tribuit , illumque quan
ti faceret oftendit, cum fub ejus nomine illud
cgregium opus cvulgari volutrit ; profefto ad
Stcpnani commendationem permagni jn te reft
fcire, qualis & quantns vir fucrit Dionyfius,
cujus judicio, & prxconio ornatus eft: laudari
liquidem a laudato viro gloriofum in primisputatur, caque demum laus & juila ab omnibus
txiftimatur & debita, qua; ab iis proficifcitur ,
qui ipil in laude vixerunt. Ut autem cognofci
poit quam cxcclicret Dionyfius ingenio , fapientia, fanctitate ab renoftra alicnum eile non
arbitror hue transferre , qua.1 de lius vita &
virtutibus graviflme judicavit & Icripfit Caffiodorus lib. Divin, left. cap. 23.
Generat etiam bodieque catholica ecclefia viros
illures probabilium dogmatum decore fulgentes ;
fuit enim noflris temporibus & Dionyfius monochus , Scytba nations > fed moribus omnino Be
manns , in utraqUe lingua valde dotliffimus , red
dens atlionibus fuis y quant in libris Domini legerat , aquilatan ; qui feripturat divinas tanta cutiofttate difcufferat , atque bitellexerat , ut undccunqite interrogatus fui'et , paratiim baberet com
petis fine aiiqua dilation:; refponfum ; qui n:ecuM dialctlicam legit , &in cxemplo gloriofi mavijierii plurirnos anuos vitam fuain Domino prafiante travfegit . Tudet me de conforte dicere ,
quod in me nequeo repetir . Fuit enim in illo cum
Japieutia magna ftmplicitas , cum dotlrina bumilitas , cum facundia loqutndi partitas : ut in
Millo fe vel exremis famulis anteferret ; cum
dignus effet ftc-gum fine iubitatione culloquiis .
Interveniat pro nobis , qui nobifcum orare_ confuevcrat : ut cujus hie fumus oratione fuffultf ,
ejus poffitHus nunc uteritis adjuvafi . Qui petitus
Stcphano Epifcopo Salofikano , exgracis exemplaribns caones eccleftaicos moribus fuis , ut
erat planus atque difcrtus , magnet cloqttentia lu
ce compofuit , quos hodie ufu celebrrimo ecclefia
Romana comple&itur . Hos etiam oportet vos afftdue legere , ne videamini tant falutares tecle-,
fiaflicas regulas culpabiliter ignorare . .Alia quoque multa ex graco tranfililit in Latinum , qua
utilitati po'unt ecclefia convenue . Qui tanta atinitatis, V Cracitatis peritia fungebatut : ut
quefeunque libros Crxcos in matiibus atcipc'tet ,
latine fine ojfcnjione trafeurreret , iterumque La
tinos Uttico fermone leger et , ut crederes hoc effe confaiptum , quod os ejus inoffenfa velocitatt fundebat . Longum c de illo viro cunta rete
jer , qui inter reliquat vittutcs hoc babuiffepro-

S AL ON I TAN A...
batur eximium , ut cum fe mum D:o tradidiffet , non ajperneretur fecularium converfationibut
intereffe . Caflus nimium , cum alienas quotidie
videret uxorcs , mitis cum fere gentium vefano
turbine pulfaretur . Fundebat lacbrymas motus
compunione , cum audiret grrula verba Utitia: jejunabat fine exprobratione prandentium , *
ideo conviviis gratanter intererat , ut inter cor
porales cpulas inquifitus fpiritales copias femper
exbiberet ; quod ft tarnen aliquando comederet ,
parvo quidem cibo , fed tamen cfcis communibus
utebatur ; unde fummum genus afiimo patientix9
inter humanas effe delicias , & abflinentite euodire menfuram . Sed , ut bona mentis ejus infucata laude referamus , erat totus Catholicus , totus
paternis regulis perfeveranter adjunclus , & quidquid po'unt legentes per diverfos quterere , in illius fcientia cognofcebatur poffe fulgcre . Cujus
nomini aiiqua pravi homines calumniofe nituntur
ingcrcre , unde fua videantur errata aliquatenus
excufare . Sed Ule jam feculi perverfttate derclicla , prxante Domino , in ecclejix pace fepultus ,
itffer Dei fmulos credendus cjl habere confortium ; dicerem adhuc fcrta'e reliqua de Sano
Viro, qua nobis totius probationis veritate comperta funt; fed neceffe e ut propofttum norum
potius exequamur , ne cum fimus debitores alterius promijjionis , aliud diu referre importuna loquacitate videamur .
}lx his, qua? Cafiodorus defingulari doctri
na , & eximiis virtutibus Dionyfii litteris confignavit , intelligas velim, quam inigni fapientia, & virtute praeditus effet Stephanus Epifcopus Salonitanus , quem vir tlis tanttis fuo
judicio & tcltimonio probavit , dignumque
cenfuit, cujus nomen ac laudes fuis feriptisimmortalitati commendarct . Multa hujus fuiffent mo'tl
fapienter inftituta, & preciare facta, nifi mors .
inmatura egregiis caeptis & cogitatis obftitifftt. Quapropter de illius .pontifican! nihil ba
beo quod adiieiam Epiftolas Dionyfiana: , qux
eft hujufmodi .
Domino vencrabili mihi Tatri Stephano Epifcopo
Salonitano Dionyfius Exiguus in Domino
falutem .
Qttamvis charijfimus Frater noer Laurentius
aidua , & familiari cohortatione parvitatem noram Regulas Ecclefiajiicas de Grxco transferre
perpulerit , confufione credo prifea translationis
Ofjhifas nibilominus tamen ingeum laborem
Tu Beatitudinis conftderatione fufeepi , cui Cbriflus cmnipotens Dens folita populi pietate profpiciens , fummi facerdotii contulit dignitatem , ut
inter plurima virtutis ornamenta , quibus ecclejiam Domini merum fanclitate condecoras , etiam
facratiff.ma^jura Pontifcalibus per Dei gratiam
digefla conventibus intemerata confervans ,
perjeio regimine clerum plebemque moderaris :
nullatenus nori faculi more contait s , quo proHtus defidetamus reda no'e , quam facer ; fed
divino adjutus auxilio , qua peri praeeipis ante
prfidas, ut efcaciffimo fide Iibus profis exemplo . Mi-gna e fiquidem jubentis aucloritas eadem primitus ju'a complentis ; quatenus Ecclefiaftici ordinis dijciplina inviolabilis permanens ad
ptreipiendum perenne prxmium Chriianis omni
bus praflet acceffum ; per quem & Sani Prafulcs paternis muniantf.r regulis , & obedientes
populi fpiritalibus imbuantur exemplis .
In principio itaque caones , qui dicuntur elo-

HONORIUS III. EPISC SALONIT. XXX VIII.

i6t

flolorum de Greco tranflulimus , quibus quia plu- S. Cbalccdonenfis Concilii decretafubdentes , in bis
rimi confenfum non prebuere facilem , hoc ipjum Gracorum Canonum finem effe declaramus .
ignorare veflram noluimus fanclitatem ; quamvis
Tie quid preterea notitix vefirx videamur velpoflea quedam conflituta Pontificum ex ipfis ca- le fubtrabere ; fiatuta quoque Sardicenfis Conci
nonibus affumpta ee videantur . Dcinde regulas lii y atque ^Africani , que latine funt edita , fuis
Theene Synodi , & deinceps omnium Concilio- a nobis numeris cernuntur ee difiintla . '
rum , five que antea , five que pofimodum facia
Univerfarum vero definitionum ttulos pofl banc
funt y ufque ad Synodum centum quinquaginta Pon* Trefationem ftritlius ordinantes , ea , qua in fintificum, qui apud Confiantinopolim convenerunt , gulis paim funt promulgata Conciliis , fub uno
fub, ordine numerorum , ideft a primo capitulo uf afpeftu locavimus 3 ut ad inquifttioncm cujufque
que ad centefimum fexagefimum quintum , ficuti reiy compendium aliquod attuli'e videamur .
babentur in Greca autloritate , digeffxmus . Turn

HONORIUS

EPISCOPUS

SALONITANUS

Hononui Nter Epifcopos Salonitanos proximum a SteI phano locum Honorio Catalog! omnes atn,7.'*ui$' JL tribuuntj cjufque Pontificatum ab anno vipratat. gelmo feptimo ad quadragefmum quartum fexti fasculi Catalogus Romanus perduxit . Hoc
feptemdecim annorum intervallo tria in primis
memoratu digna contigerunt; duplex concilium
Provinciale Salonitanum , initium & progreflo
belli Gothici , Illyrici defcriptio ab Juitiniano Imperatore conflituta: quae omnia bretiter atque ordine perfcquemur.
CAPUT

PRIMUM.

Concilium pr'mum Provinciale Salonitanum .

S.

Unde fit defumptum , cjufque Veritas vindicatur, & illufiratur.

Hiftorix A Ntiquiffimi hujus concilii ata poftcritati
Saionita- x\. fervavit codex MS. Bibliothecc Barbari* n"naE > 4U* infcribitur Hiftoria Salonitanorum
la.
"Pontificum; & alter huic mil is ^ qui extatitidem Roms in archivo Collegii de Propaganda
Fide j infertus volumini fane przgrandi , cujus
tergo appofitus eil numerus I. Sub hoc titulo
Servia y Albania , &" llyricum ; tertium ejufdem hiftoria: Pontificalis exemplum in Dalmatia naus fuerat Raphael Levacovichius Epifcopus Achridanus , qui multa indidem fumpfk,
atque in fuis Adverfariis mifcellaneis ad conficiendam Illyricam hiitoriam fcpofuit . Hsc funt
tria exemplaria hiftoria: Salonitana:, quam Tho
mas Archidiaconus Spalatenfs confcripfit , inter
fe omnino fimilia; quorum fideli cuftodix commiiTa acta & decreta primi & alterius concilii
Salonitani ad noftram atatem pervenerunt : nos
ea defcripfimus e cdice Barbariniano , qui cum
aliis duobus plane congruit , neque ulla in re
difcrepat . Hunc vero codicem fi confras cum
illo exemplari hiftoria Salonitana;, quam Joan
nes Lucius anno i66%. Amftelodami edcndum
curavit, & ad fuos Commentarios de Regno Dalmatie & Croatie cum aliis opufculis ineditis
adjunxit , multa utrobique inven ies ferme eadem, & verbis fere iifdcm cxprcffa 5 ut haec ab
todem Archidicono auftore profccb cfle dubi- tare nequeas . Sed codex Barbarinianus MS. , ut
duo itidem alii ; quos paullo ante nominavi ,
Illyrici Sacri Tom. IL

IIL

XXXVHL

mutilus eft y eque ultra Caput vigcfmum ter

tium progreditur; cum hiftoria edita Archidiaconi uno & quinquaginta ipfis capitalis conftet ; praeterea in eodem cdice defideratur ca
put primum & quartum, itemqueduodecimum,
decimum fextum , Sc decimum feptimum . Ve- flior
rum ibidem multa reperies , pleraque fuis locis J"*1)'"'
ac tcmporibus intertexta, quae abfunt ab hifto- uigtw.
ria typis Amftelodamenfibus vulgata , videlicet
Acb & Martyrium S. Domnii , qua? Archidia
conus in exemplari Luciano typis confignato
breviffime attigit ; Synodos provinciales tres ,
primam & fecundam fub Honorio Salonitano,
tertiam fub Joanne Spalatenfi Archiepifcopo 5
litteras aliquot Pontificum Romanorum} Cata
loguen Epifcoporum ecclefiss Salonitana: & Spa
latenfs j atque alia quaedam in apographo Lu
ciano pretcrmiiTa . Hujufmodi rerum acceffionc
hiftoriam Salonitanam auftorne ipf Archidia
conus, an quis alius amplificaverit , mihi nort
liquet 5 illud quoque incompertum tft , utrurn
cadem hiftoria iis , quas dixi, rebus aula, abfoluta fuerit , coque perduta , ubi dfinit Lucianum exemplar Amltelodami exeufum, an ve
ro Amanuenfis feribendo defeflus , omilTo de
manibus clamo , opus imperfeftum reliquerit:
nullus autem dubito
quin Librarii incogitantia aut incuria primum & ctcra, qua; dfunt,
capita intermedia fuerint pretermita . Habemus
igitur duo exempla hiftoriae Salonitana: , alterura typis confignatum, alterum manuferiptum ,
8i in cos, quos dixi codices relatumj quamvis
autem hoc pofterius hiftoria hujus partem vix
dimidiam complcctatur , rcrum tarnen Si monumentorum copia fuperius Lucianum typis editum adeo fuperat , ut nobis vifum fuerit hanc
appellarc hijioriam Salonitanam Majorem . Utrumqut exemplar viderat Joannes Lucius & pra . Hiftoti
illo, quod plc typis vulgavit, alterum ita con- trium
tempfit , ut omnem ci fidem & auoritatem e'p'i-.
adimeret j ac Ferdinandum Ughellum , qui duos ""nobis
Epifcopos indidem acceptos in Catalogum Jam*'
drenfium Antiftitum rctulerat , de intcrpolatio- "omp'o."
nibus & corruptclis cjufdem cxemplaris admo- br.
nitum in fuam fententiam pcrduxit. Extatcenfura Luciana in additionibus ad monumenta hiftorica Tragurii . Hujus Operis plura exempla
circumferuntur , fatis cafiigata , admodum integre fidei ; & pnefertim illud , ex quo
doeliimus Ferdinandus Ugbellus ibbas Cifiercienfis nomullos tpifeopos jadertinos deftripjit, &
3
in

l6i

ECCLESI A

SALONITA NA.

in tome quinte / Jtali* facrx pofuit , qui in Conciliorum . Uli ipfi , quos fxctilo fexto doimano Jfrchidiaconi textu minims reperiuntur . drina & ingenio in primis floruHTe accepimus
la ego exemplum vidi , & manu retenti feriptum vcluti CalTiodorus , Sidonius , Ennodius , Jorreperi , contuiiqut cum hoi cdice ; & quacun- nandes & alii , dum grandiloqtii , ornati , ele
ue in illo de U&is Conciliorum Dalmatix , Epi- gantes videri volant , fubofcuri identidem fiimt ;
olis Papalibus , & Epitapbic Svenimiri P^egis idque dicendi Sc fcribendi genus confedantur,
feriptd funt , ea omnia pela , f fuppofttitia funtj quod fane rebus non lumen prxbet, fed obfeua meque mnitas fupradius Abbas Ugbellus , >i- ritatem & tenebras effundit . Si vero hujufmofa met codicis antiquitate , & cunt J exentplo , di fcriptis , qua per fe non ita perfpicua funt
quod babebat collato , vir ingemus <& in antiquis & expedita ad cxplieandum , manus imperka
charaSeribus vtrfatiffimus fe deceptum faus efl ; alicujus librarii acccflerit , facile intelligi ponovamque feriem Epifcoporum Jadrenfium (expun- tet , quanto pluribus , & majoribus difficoltatifitis duobus a fupradiclo cdice funtptis primoque bus cadem implicet , eorumque intelligentiam
& tertio loco pofitif ) manu propria in margine penitus obftruat . Conabimur igitur , quantum Con.
poterimus , Adis Concilii Salo- f*1" B.pagina 1458. fui tomi quinti cptam reliquit, facer enitiquc
r r
,
' .
...
.. bu cornintegrem de novo editurus , fi prxventus nitani mendods ac depravatis correci.oHis ah- ge &
quid adhibere > ut plane , quoad ejus fieri po- explica*
non fuiffet .
j
Vellern
vir
talis

tantus
de
hoc
exemplo
teft , ac dilucide conftet , quid ejus caones *'
V mi)ici
hiftorix Salonitanae mitins judicaflci , nam pra prxcipiant , quxvc illis fit fubjeda fententia .
Silonit,
Mirari autem fatis non queo in uno eodemaiijwii , ter anachronifmos , quibus certe non caret hiftoria Archidiaconi typis Amftelodamenfibus tra- que cdice Barbari niano , duobus reliquis,
dita, fatente iplomet Lucio, nihil in eo rcpe- tantam ftyli & didionis varietatem rcperiri, lilt
ries , quod tarn acri feveraque cenfura dignum fatis appareat opus non eTe unkis Sc ejufdem
videaturj nifi forte idcircu ejus fides, & audo- auctoris . Nam quae his communia funt cum
exemplari Luciano typis edito, fimpliciter quiritas periclitan debeat, quod hujufmodi exem
pta quamplurimis mendis ubique refperfa fine , dem exponuntur , & fine ulla exornatione ; fed
quae verbis, Sc fententiis tantam obfeuritatem Sc nulla latini fermonis barbaric infufcantur , ni
confufionem afterunt , vix ut explican , & in hil habent a Grammaticis prarceptionibus abtelligi poffint. Verum errata hujufmodi librarii* horrens , nulla denique indigent five correctto
attribuenda e(Te nemo non videt ; quae fi hujus ne , five explicattone : ita pura funt, emendate,
hiftorix fidem labefadant, incredibile didu eft, perfpicua . Contra vero qua? fuperaddita (unt ,
quanta clades & vaftitas antiquis codicibus fane defuntquc Luciano codici , fi vitam Sanfti Domnii excipias , caetera omnia illis , quae dixi ,
multis, amanuenfium vitio five infeitia depra
vatis , immincat . Sed non eil hujus loci tria vitiis laborant, totque ac tantis corruptelis , &
illa exemplaria hiftorix Salonitanae , Sc omnia , depravationibus obvoluta funt , ut nifi emenauae in illis continentur a cenfura Luciana vin- dentur & explicentur, intelligi nullo modo poffint. Cujus quidem rei cum caufTam quaercrem,
icare. Nunc id agendum eft, ut oftendam ni
hil cfte , cur duo ilia concilia Provincialia Sa- quidnam effet, undc hujufmodi varieras & dif* prefer- lona: habita fub Honorio Archicpifcopo , ficta crepantia ftyli prolluxerit , haec mihi vifa eft
'Uj ^ commentitia haberi debeant : id quod Joan- fuilfe, quod hiuorias Salonitanae pcrfc&ae , abpTv'in' ncs Lucius haud paullo feverius, quam cautius folutaequc , vcl ejus auftor Archidiaconus , vd
Ciaiii S judicavit. Ad primum concilium quod attinet , alius quilpiani alia aliunde accepta interjecerit:
Jonmni nota confularis chronologica plane congruit cum haec autem perinde, ut in antiquis tabulis erant ,
Pontificatu Honorii , qui Stephano inter finem dcicriplit ; quas licet vitiofas , ac depravatas cflc
anni 527. fufFedus, annos fere feptemdecim ec- deprehendertt , nihil tarnen immutandum ac cor
rigendum cenfuit ; ut oftenderet fe non earum
clefix Salonitanar praefuit: affixum autem eft con
cilium ad Confulatum Lampadii , & Orcftis , re rum auctorcm cflc , ftd in illis exferibendis
qui annum hujus faeculi trigefimum oflendit . fidelis amanuenfis offitio funum fuifle . Totius
Caones omnino quatuordicim fancitifunt, qui- igitur depravationis, & corruptelas culpam nolim confras in exemplar Barbarinianum , five
bus nihil fandius , nihil utilius, nihil turn ju
ri divino, & eclelaftico , tum illis temporibui in alios ejuidem generis codices 5 fed in vetercs
magis aptum Si confentaneum : id quod notae tabulas , quibus antiqui librarii barbaries & inad fingulos appofitx declarabunt. Sed latina lo- lcitia tarn multas & fa*das labes afperferat : ex
cutio, ut dixi , ob folecifmos & barbarifmos, quo fadum eft , ut qux ab Archidicono pla
quibus obfita eft , & ob ineptam pravamque ne & dilucide expofita funt , toto dicendi ge
verborum conftrudjonem , tanta involute eft nere a kiperadditis invedtifque aliunde in Salopbfeuritate, tamque dirficilis axplicatu habetur, nitanam hiftoriam , longe difcrepent multumque
ut nifi corredionc adhibita , nulla fatis certa & abhorreant .
idnea fententia elici poifit . Rudis admodmn
indodique amanuenfis in manus ha:c ada inciS. IL
derint oportet , qui latina? lingux ignoratione
tarn multa jn illis exferibendis peccavit , ut vix
Aa Concilii provincialis Salonitani .
aliquid fanum incorruptumquc reliquerit . Quam*
quam fentcntiarum quarundam diiiicilem expliOnorius junior 1 A. Salonitanus XXL i i 3
cationem & intelligentiam , partim etiam adScri- H Ifle fecit Concilium folemne ut infra , fub
ptores illorum temporum refcandam cfle arbi- i 17. Cal. Juliarum Confuate vero * Lampady 4
tror , five ad ftylum ita inconditum & obfeu- & Ore/li , congregatis beatiimis viris Epifcopis ,
rum ejus actatis , ut quxdam interpretibus vel presbyteris, Duc bus , s T^pbitibufque jiiiis y &
peritiflmis haud leve negotium faceffent . Ejus cur.cli Ordinis Clero , Honorius dixit : >ecef nos
vi monumenta qui legerit , clare perfpiciat ugiter ecclefiaflic ordinationis follicitudine comquam non lint ubique ad intelligendum facilia, munjri , ut Ucentiam * prava ujurpetionis abla- $
vcluti cpiftolas Pontificias non paucas, c Ada tarn , ea nobis exerecre , jiliorumque canoni

HONORIUS . EPISC. SALONJT. XXXVIII.

cam latet difciplinam , ad deteftanda pavperum
damna prorumpunt ; ftcut nuper Beftoenjts ecclefta
7 fcriptum tenentes agnofcimus y qua tanto eft di- honore commodata , f // oppreffis
ade'e von cogitet > fed fu* a D:o valeat fubvenire pre'ura. Unde prafenti yener abili Concilio
8 cuntas ad nos pertinentes 11 <rd eccleftas hoc ftatuimus jure * conftriSi.
9 J. Jfullus 9 Presbyterorum ai obligationem comPreibyt*'- m(/f /6i cujuslibei ecclefta audeat mutuare pecuum' non mes y **fi aPtl ZP'fcopi 'pfiU inevitabilis debiti
contrt
pro eceleftafticis titulis fuerit patefaa necesitas,

163

VIII. Credimut etium fubjungendum *r > nt vo- 47

lentes +8 praftare p etfonts > per diverfas + paro- "eji^.ij*'r
cbiales eccleftas presbyteros , ultra quam necejfe
eft , aut Diconos ordinemus ; per quam rem non
<=amulatio boni operis , fed diffenftonum / g"*!''*'
ftudia promoveri .
^o ^
JX. Stipendia ecelefiaftica dibita clericorum &
f1 . . . . omnibus conferventur ; ne quibus ee in Mm A.
fui h*volumus cum raone diftribli , efficiamus t* te- rio
beani Hinuatis confuftone ignominiofe remiffi.
pendi,
X. Udmonentes etiam , ne " negotiis tlicnis
53
eis fe liceat implicare, quatenus ad 6 audentiam

copo,
Epifcaporum
E ifc.JT
facienda "
r,fcio*Me i re ' eedeftam liceat obiigari 3 quantum per- tan requiftti proferre non negligant .
ifopoliM.
ratione coneeum . Tro qua parte
XI. " Vfuram 6* namque contra p*acepta Ca- W
10 11 cmStis deineeps * creditoribus pro Dei timore , accipientem cuptslibet ordinis in Clero me.
X *3
temporum contradicimus difciplina , f //- r//o 41 abdicandum, ut nullam yel ilftus mutua- t
tafc\r pauperum ftbi nonftudeant obligar i ; nift fu- ta pecunia repetenda pofjit habere liccntiam .
i^prafcripto ordine fieri cunOa claruerint . militer *
.X//. 61 ^// altara nobis liceat dedi- 1
yero prafumptione cornmi'a oh noxietatem fuam , /// a fundatoribus *t firmo jure dignis fue- aiui**ij repellit & condemnat eceleftam; pravalcre * r/ <fof<zf. redditibus ; ut nulla deincepsde flipen- 4b0t*tttaaa
per mittit y nift in privata debitoris facltate con- diis 6* clericofum > el ** pauperurn querela na- 6^ '6,
16 trattus , ut ipftus tan tum res 14 ufque ad eum fcatur 3 hujus 66 egeftatis rieeeitate fubja- <jj 6
obligari quem non fufficit ecclefta fu ftiptndiis ctant .
cum pauperibus ejfe contenptum.
XIII. 67 Tcenitentes igitur de omnibus pecl-j
. S'.atuimus *f quoque fecundum Patrum cu- catis ex fide quacunque die , atque momento femel prcsbytrr
18 rant , ecelefiaftica pradia 1 * donandum, atque '* ven- *> Sacerdote abfolvendum 70 flatuimus , // ad 4WJ'{Jj
Eceiefi- dendum nullatems effe licentiam , commutandum ftcularia minim: habiterint 91 rccurfum . ^ 71 "
Su'nuihM quoqw fimiliter damnantes arbitrium y nift proec- panitendi bonis cperilus yetantes ftudium; fed >t tun> bfoid!ftrhi. cleft* compendiis fieri apud eas perfonas , & eo peccandi facultattm frequentis abfolittionis fpevi- '
ordine quod in mutuanda pecunia memoravimus , deantur habere conceffam . Sci:ntcs 7* ctiam quod * '
fuit comprobatum, ut omni utilitatis ratione per- nullum facrati Ordinis veram fshittniUm liceat '
'
penfa, Epifcopi presbyteris fuis tribuant faculta- accipcre , quem in facro Ordine ctnftimtum ):'gitern ; Epifcopis yero Militate cognita , ab Archie- terque ad D'A timorem pertineat convtnit extrccpifcopo concedendum , aliter faium obtineat re . ( tarnen movere quod iifdem facrati
ifirmitatem; & prafumptum ' perfonas abdicare Ordinis viris proeeum eft affiiionibus dputant;clcrici
cogatur ecclefta .
tur y vel quibufdam per Caones certa , & gran- pnbicm
p*1
IV. Decernimus etiam juxta canonicam difeipli- dia panitentia tmpora conceda; quia r< non ",!
o!T'* nam Pro 10 Zccleftaflicis promovendis ordini- per fpacia temporum gratia voluntaria attri- .
il bus dantem y accipientemque qualibet at- buctur panitentia, ft publicus indicitur 7 rcatus 76 77
78 79
*3 q*e figiMnto , vel qui fe ipfis 2 s commerciis du- t* exceffibus .
24 xerint inferendum y anathemate 4 perculfum, in
XIV. qua nuper falubri ordinations ftatitenij Simoniaca barefts * reputandum .
da credimus : imo potius canonum conftitutos 80
. lllud * quoque * fecundum ft quis * Epi- ad memoriam revocandos y fanitas veftra , ft pro

lifcoporum, presbyterorum , vel Diaconorum , qui communis ecclefta utilitte ftbi placer non dukicornmquc fuerint prafentes inventi , fcientes illicitas ordi- tat , propria fubferiptione confirmet
w M
- ' %
J
"
aiuorei . naton( fen refiflere neglexerint , aut tacendas ,
Honorius ^rchiepifeopus fana ecclefta Saloni$ fubripiendumque crediderint , ipfi pcenam mala tana hoc conftitutum confentiens fubferipft . C.1ordinationis incurrant .
demnans qui contra umquam venire ttmptaverit .
jo
Vh Traterea Je canonice admonemus , .ut nulAndreas Epifcopus fadertina ecclefta fubferipft
Htm ab lus Epifcoporum vel * 1 fequentis Ordinis quacun- ut fupra .
* Vi'*' qHe Ad tx comitatum proficifceudi y vel
TicyanHs Epifcopus ecclefta ^Arbenfts *lfubfcr- g,
montfte- st mutandi provinciam 1* , nift ordine jam fupe- pfi ut fupra .
j tte*' rius dido , caufa jufta intentionis expoftta , ab
Joannes Epifcopus Sifciana * * fubferipft utfupra . g x
Fabricianus Epifcopus ecclefhe *i Epitauntana g^
3l j2 eis y ad quos pertinent , fuerint licentiam confe2^ cuti : Contra vero venientes it ordinis officiique fubferipft ut fup'ra
Jui fe meminerint fuftinere jatluram . Eodcrn q.
Conjlantinus Epifcopus ecclefta ** Scardonitana
l6
J
6
Monajtcrii
Traft
dent
es
volumus
jure
confiringiy
4
fubferipft
ut fupra .
3*
37 ne facri operis relinquentes ftudium ad tf RgligioMarcellus Epifcopus ecclefta 7{aronitana fub
38 nis maculant , fub r* ypocltriftdis curibus dele- feripft ut fupra .
cltntur .
Andreas Epifcopus Beftoenfts *s ecclefta fvb- gj
39
Vil. lllud i quoque ftmili cura juxta Canonum fcripft ut fupra .
ne4ue in 40 flatuta monemus , ne manentes in ordine pres- yilor Epifcopus teclefta 14 Martaritant fub- g
mur. byterorum
, feu Diaconorum ad aliam transfe- fcripft utjupra.
40 41 rantur ecc leftarum , nift donis ** promijfionibus
Dominicas jtrcbipresbytcr ecclefta Salonitana
42 invitati . Sed Clericus cujufque Ordinis acci- fubferipft ut fupra .
43 44 pienduf *t ab alio , nift ftbi jufta fuerit conBarbarus Tresbyter * ' teclefta Salonitana fub- g
45 templatione coneeum . l\eliclis *s vero baftlicis fcripft ut fupra .
46 ftbi commiffis , *6 nulla vagare , fed liberum fe
Cafarius Tresbyter fubferipft ut fupra .
Hereneus Tresbyter fubferipft ut fupra .
feient ex bac parte non levi ultione conftringi .
lu-

ECCLEFIA

SALONITA NA.

Luccrus Tresbyter ecclefia Salonitana fubfcrpft Synodicis interfint . Deinde ingrcd'tantur ta:ci>
qui elecliom Concilii intcreffe meruerunt . Eadem
ut fupra .
confuetudo vigebat anno cj. ejufdem faculi :
suda Tresbyter , f fupra.
cum omni TaUtino offitio , inquitint Patres Con.
Stephanus Tresbyter , ai /^ .
cilii Toktani VIII. j ftmulquc cum majorummiUrfus Tresbyter fubfcrpft ut fupra ,
norumque conventu , nos omnes tarn Tontificee
Bafjus Tresbyter fubfcrpft , ut fupra .
SS
Vitalis Tresbyter 8 Sarnienfts ecclefia fubfcri. quam etiam Sacerdotes y & univerft facris Ordinibus famulantes decernitnus . Cannone 13. Concilii
pft ut fupra . Explicit .
Tarraconenfis jubentur Epifcopi ad Synodum Provincialem
aliquos de filiis ecclefia: fascularibus feS- .
cum adducere .
6 Hunc locum fic reftituendum cenfeo : ut
T^of* in *AUa Concilii Salonitani .
licsntia prava: ufurpationis ablata , ea nobis exerI T Unior diftus eft Honorius, quod hujus no- cenda putemus , qua canonicam latent difcipli
I minis (it tcrtius in Romano, &Acuthea- nam , nee ad deteftanda pauperum damna prorumno catalogis , fecundus vero in aliis , & punt . Sententia vero eft hujufmodi : abolcndam
efle licentiam confuetudinis perperam ufurpatas;
in Chronico Pontifical! .

Nomen
.Arcbicpifcopi
,
quod
involcns
plc&
ca praftanda , qua; eque aliena funt a Ca
Afefciep:
leo pi numquc ambitionis , & fa?cuiaris jaclantia; , olim nnica difciplina, neque in pauperum pcrnicicm
lut oltiH
pt'llljflil vifum eft Africanis , ex quo a Patribus Ephefi- vergunt .
fcpfcopii nis tributum fuit Clcftino Pontifici 3 latiusvul7. Qua: tanto eft onere incommodata , ut non
* Metro gari ccepit , & commune fieri primariis Epifco- folum oppreffis adeffe non cogitet 3 fed fu*
polis t.
Uibutui , pis, ac Metropolitis . Sub initium hujus fxculi adeo fubvenire preura: ideft arre alieno gravata
Symmachus donavit eo vocabulo Metropolitana clt adeo , ut non habeat , unde aut pauperum
Laurcacenfcm in epiftola, quam inferipfit l{eve- cgeftati , aut fua? inopia; fubrenire polt. Cum
rtndiffimo & Sanclijfimo iratri Tbeodoro S. Lait- alise & graviffimae caufla: hujus Synodi cogendse
rcacenfis ecclefia ^rebiepifeopo . Caeterum Jufti- extiterintj rum illa in primis fuit, quam tm
nianus hoc eodem fxculo in fua Novella Con pora illa calamitofa & difficillima attulcrunt .
flit, xi., huic titulo fignificationem ampliorem Nam ex aliduis bellis , quibus per eos annos
Dalmatia conflidata eft , ex incurfionibus bar
fubjecit , quamea, qui in fimpliccm Metropo
barorum , & direptionibus urbium , provenais
litan) caderc poffit .
3 In catalogo Romano Honorius locum 37. & patrimonia ceclefiarum detriment! vel pluriinter Epiicopos Salonitanos obtinuit 5 in aliis mum acccpcrant . Cum igitur ex rerario ccclenumeratur decimus fcxtus , aut feptimus 5 pro- fiaftico valdc imminuto non fuppetcret quod fapterca quod hi perturbant Pontificum ordines tis effet five ad Cclicos alendos , five ad pauSc qui huic uno alterove fxculo antccedunt, eos peres fublcvandos, five ad farta tea sedium fain states pofteriores rcjiciunt . Hue revoca quae crarum tuenda , & ea comparanda, qua; ad ordifta funt parte tertia Prolegomenon dc catalo- natum tcmplorum cultumque divinum pertinegis Epifc. Salonit. Codex Barberinianus , item- bant ; Epifcopi , & curatores ecclefiarum necefque catalogus Salonitanus hanc Synodum item- fe habuerant aut pradia ccclefiaftica vender at
que alteram, quai proxime fequitur , adferipfit que alienare, aut grandi & fortals iniquo fseHonorio IV. 5 qui anno fexti fxculi circiter fc- nore pecuniam accipere . Sed ea res plus atruxagefimo fexto hujus ecclefix regimen fufcepit j lerat incommodi , quam adjumenti , & undc
id vero cum nota confulari ad Synodum utram- quxfitum erat fnbfidium egeliati praefenti , maque appoiita non cohxret . Atque id cauffx eft, jus damnum, niajorque in dies difficultas ingruccur in hifee Acftis e cdice Barbariniano dcium- bat : diftrais enim ac venditis funds ecclefiaptis Honorius auclor utriulquc Concilii nume- fticis, anniu ecclefiarum proventus decreverantj
& pro pecunia /aenebt i ex agrorum, qui remanrum . obtincat .
4 Lampadius, & Oreftes Confulatum gefllrunt ferant , fruclibtis haud mediocris fumma creditoribus in annos fingidos perfolvi debebat . His
ai.no 430.
5 Antiquitus ad Concilia admitti folebant non incommodis urgebatur potilfimum ecclefia BcAJitnl ad
Syno4oi folum Presbytcri, & Diaconi j fed ctiam Magi- ftoenfis, qua; in tantas anguftias redafta fuerat,
ntiquitul
Presbyic- ftratus , & Primores ex Ordine Laicorum , non ut neque fua;, eque aliena; indigently opitulari
ru Due, dicendx fentcntix, aut ferendi fuffragii cnufla in poffet ; id quod conftabat ex illis , quas eadem
ni s , itemque civili- his rebus, qux ad fidem , vel difciplinam ccclc- ecclefia protulerat , tabulis accepti , cV expenf ,
bui fiafticm pertincbant ; fed tit Concilio decori cf- ut ait Honorius : Sicut nuper Beoenfts ecclefia
liritibui
feriptum tenentes agnofeimus . His ergo difficu!pttcbaqc fent ac prxfidio, vel alias ob cauTas , qux d
rempublicam, & forum laicale fpeebbant . Rcc- tatibus, Sc incommodis ut confuleret Honorius ,
carcdus Vilgothorum Rex in Hifpania edita te gravioribus , ncacciderent, obviamiret; confanione , qua jubet ratos ec , fervarique ab veutum Salonam Epifcopis provincialibus ediomnibus Caones Concilii 11 1. Toletani , quod xit .
8 T ad fuperfluit , 8c legendum con/iringi :
habitum eft anno hujus fxculi 89. , dclart ,
Unde prafenti Concilio cuntas ad^nos
Epifcopis non difienticntibus, ad hujufmodi con
venus Epifcoplcs aditum pateficri oportcrc ju- pertinentes eccleftas hoc flattiimus iure conflringi .
9 De verbis hujus canonis nihil immutandum,
dicibus ac Magiftratibus : Quod femel in anno ,
inquit, (id Concilium Sacerdotes , Gr judices , at nifi verbum illud Epifcopi; quod ut cumprarpoque afilores Tatrimomi no/hi debeant convenire . fitione apud cohreat, e fecundo in quartumeafum transferri oportet 5 fed qua; verbis fubeft ,
Concilium Toletatiura IV., quod incidit in an
num 33. fxculi ftptiini, can. 1 v. Synodi adeun- fententia explicand* eft. Canon igitur vetat Presds jus & facultatcm tribuit non folum Presby- bytcros praepofitos Parxciis pecuniam mutuam
teris , & Diaconis ; fed triam Laicis ilquidcm aut fxnebrem fic accipere , ut fortis reddenda;,
vocati fucrint , digniquc habiti , ut in Aitis & fsaoris folvendi nexu obligentur ecclefia? five
urba-

HONORIUS . EPISC. SALONIT XXXVIII.

i5

urbana, five cmpeftres illis commiiTac; nifi antea Epifcopo probata fuerit, & patefacta neccffitas aeris alieni contrahendi; ut minquam dfit ,
unde ecclefiae fuppeditentur fumptus neceflarii in
ecclefiafiicos ttulos, five ufusj ideft inParochi,
leri, & pauperun; alimenta , itemque in ea,
quae five cultus divinus, five facra aedificia rcftaurandi necefltas poftulabat .
10 Qua; Presbytcris eadem Epifcopis adimitur facultas; ne quid illis liceat injuflu Metro
polita: de bonis ad ecclcfiam pertinentibus contrahere cum aliis, neve pecuniis mutuo aut fa?nore accipiendis , graviori penfioni fundos ecclefiafticos fubjicere , quam quantam illis imponendam efle, habita confultatione, &rationum
momentis in partem omnem penfitatis, Metropolita decreverit . Extant quippe antiqui canones, quibus vctantur Epifcopi aggrcdi , aut agere quidpiim , fine cenfeicntia & confilio fui Metropolitani. Eorum ctiam perftringitur , coerceturque cupiditas & avaritia , qui pecuniis mutuo feu fatnori dandis , ditiores fieri ftudent e
bonis ecclefiarum, quae funt patrimonia pauperum; hujufmodi autem pacb & conventa, nifi
rite fiant , & praefcripto hujus canonis , irrita elle jubentur . Si quis autem ecclefiae fuae
vectigalibus , quae cum pauperibus partiri debet,
non contentus aliunde pecunias faenori accipiat ,
Metropolita inconfulco; in ejus privatas & domedicas facultates incumbat onus fol venda? penfionis, & fortis rcftituendae , quod ipfe praediis
Tituii - ecclefiae impofuerat . Tituli ecclefiaftici , de qui'uil'fi. kus loclultul' Canon fupcrior , quatuor funt po>" '"'tiffimum, illi videlicet, in quos ecclefiarum ve-

qui cum ecclefiae fuae ftipendia fibi & paupcribus fatis elle non putct , pecunias aliunde mutuatur.
17 Is canon bona ecclefiaftica alienari vetat ,
nifi conftct id ncceffarium atque utile ecdefiis
cflfe; eorumquc alienandorum facultatem Metro
polita quidem Epifcopis, Epifcopi vero Presbyteris impertiant . Idem cum alii vcterum Conciliorum Caones , tum quartus cnoilii quin&i Provincialis Carthaginienfis plcniflme vetabat : Tlacuit etiam , ut rem ecclefie nemo vendat . Quod ft aliqua neceffitas cogit , banc infinuandam efl'e Trimati provincia: ipfius , ut cum
flatuto Epifcoporum , utrum faciendum fit, arbitretur . Quod ft tanta urget neceffitas ecclefia , ut non
poit ante Vrimatem confulere , faltempofl factum
curiofttatem habeat & vicinis Epifcopis indicare ,
& ad Concilium rcferre . Quod finonfecerit , reus
Concilii venditor teneatur . Idem fere ftatuerat fuperiori faxulo Hilarus Pontifcx Romanus epiftola vm. ad Epiicopos Galliae : Simul etiam
fuper hoc univcrfam Fraternittem veflram volumus effe commonitam , ne prxdia , qua neque dcJerta, neque damnofafunt, & ad ecclcfiam pertinent, ex quibus plurimorum confuevit utceffitatibus fubveniri , tliquo jure in alteram transferantur ; nifi prius apud Concilium alienationis ipfius cau'a doceatur ; ut quid fieri debeat commitni omnium deliberatione fraetnr .
18 Corrige: donandi , vendendi , commutandi .
10 Corrige : perfon* ; quod Epifcopus five
presbyter , tamquam privata perfona fuo confiHo , & arbitratu , fine publica auortat'e pra>
fumpfit; id cogatur , feu debeat ccclciia rcpro-

ftigalia quadripartite divila diitribui oportet ;

eolque nominatim pcrcenluit Gelalius epiftola
IX. ad Epifcopos Lucaniae cap. 27. Quatuor autent tarn de reditu , quam de oblatione fideliumy
prout cuiuslibet ecclefi* facultas admittit , ficuc

bare .
Non tarn decernitur, quam declarator pna jure antiquo in cos conftituta , qui pafto &
perloluto pretio facros ordines five conferunt ,
jive accipiunc; quamvis faedam illam paftionem

dudum rationabiliter efi decretum , convenit fieri

portiones: quarum fit una Vontificis , altera Clericorum , tertia pauperum, quarta fabricis applicetur . Itaque ii ex aerario ecclefiaftico , ob diminutas facultates ecclefiae & donationes piorum
hominum , non fuppeterent hujufmodi lumptus
quadripartiti neceffarii j tum demum licebat Epifeopis & Parochis , confulto tarnen Metrpolita, vel Epifcopo, ejufque permiTu , xrc alieno
ecclcfiam obitringere ; five fortis reddendae , &
penfionis pre pecunia crdita folvenda; obligationem agris undifque ccclefiafiicis imponcre .
Use eft terme fententia canonis fecundi .
11 Ideft ratio reddenda, cur hujufmodi contraus fieri oporteet .
12 Corrige in tantum, ideft eatenus.
13 lilis, qui pecunias credunt, feu faenerantur ecclefiae . Nos pro eo , ac poftulat timor
five religio erga Deum , Sc pro ca , quae nunc
viget , ecclefiaftica difciplina , obfiftimus j ne
velint ditelcerc ex bonis ecclefiae, quae funt patrimonia pauperum , nifi de confilio , & fententia Metropolita: hujufmodi conventa , & pa ta ineantur.
14 Si quis 'contra quam hoc canone praeferibitur facer aufit, hunc enimvero , quia cecleiiae & pauperibus nocet , reprobat , & condemnat ecclefia.
ij Hujufmodi contractus ratos cTe vetat clefia , nifi folvendae penfionis oneri ejus tantumodo facultas fubjiciatur, qui pecuniam ixnori aeeepit .
- 16 Jubentur. ejus res creditoribus obligan,

graci animi , aut voluntaria: liberalitatis nomi- >

ne cohoneltare (ludeant . Hunc canoncm plane Decr cu
requirebant tmpora illa, qua; Simoniaca lues vari*.
longe lateque (erpens adeo iafecerat , ut Joannes
II. Romanus Pontifcx edicto Athalarici Regis
earn cohibendam curaverit , quod extat apud
Cafllodorum lib. xiv. epiftola ij. I{eliquos , &
accipientes editli hujus , & dantes Canonum feveritas perfequatur . Ante Joanncm Symmachus
epiftola v. ad Caefarium Arclatcnfcm , nihilo
legrmis ad Simoniacas nundinationres eliminandas incubuerat : lllud magnopere commonentes ,
ut bi qui non Dei gratia, fed promione rerum
ecelefiajiiearum <&pramiis ad Sacerdotium conantur acceder , defideriorum talium priventur ejf'ciiu : Qui autem ab hujufmodi fe intentions non
cohibeant , vindiiis canonum fcitnt fe fine dubitttione fubdendum ; & iterum infra num. 6. Si
quis Epifcopatum deftderat , d.tta pecunia potiores perfonas minime fuffragratrices adhibeat ;
ad decretum fibi faciendum clericos , vel civesfubfcribere, adbibito cujuslibet generis timor , compellat , vel pramiis aliquibus hortetur . Hormifda Symmacho fubleus acerrime Simoniacum flagitium ea tempeftate perftrinxit, quod nimiura
vilefeat quidquid clcRium donorum pretiocomparatur; Quis non vile putet , quod pretio venditurt admonetque potifllmum Metropolitas, ut
fedulo invigilent, ne qua Simoniaca labes lacris
Ordinibus conferendis vel accipiendis adhxrefeat. ^idverfus boefacilius, Deo adjuvante , providebitur , fi circa Metropolitanos privilegia a
fanftis Tatribus conftituta permaneant ; fi Metropoli-

,*

i66

ECCLESIA

S ALONITAN A.

pelitant cire parocbias fuas ordinm fuum ta ,

decct , veneratione cuftodiant : ut elttlio
Trfulis empta detur preo , <r obfequentis
jit quafita operibus . Quo tempore habitum eft
Concilium Salonitanum, ejufdem crirainis infa
mia laborabat Diofcorus, quem faftio Schifmaticorum , largitione pecuniarum corrupta , in
edem Pontificalcm invexerat , & Bonifacio le
gitimo Pontifici oppofucrat . Nam Jutinianus
in cpiloli ad Joannem Pontificem affirmt Diofeorum propter cauffam pecuniarum anathemati
fubjeum fuiffe ; & ejufdem Diofcori cletio Simoniaca impulit Athalaricum , ut in fuis ad
Joannem Bonifacii fucceflbrcm litteris , quas apud
Caffiodorum extant lib. g. Ep. ij. hare infereret ; *A tempore fantliftimi Bonifacii , cum de taiibns probibendis fuffragiis ( pecunia emptis ) T. C.
Senatus cenfultum nobilitatis fux memores condiderunt : quicumque in Epifcopatu obtinendo five
per fe , five per alt am quamcumque perfonam aliquid promifie declaratur , ut execrabilis contraBus cuntlis viribus evacuaretur . Ipfemet Juti
nianus Imperator ad hujufmodi maculam aediffimam illorum tcmporum abolcndam , biennio
ante Concilium Salonitanum., 1. 42. c. dc Epifcop. & Cler. fancivit , ne quis Epifcopus , aut
Chorepifcopus y aut vifttator 3 jive circuitor 3 aut
Presbyter , aut alius cujufcunque dignitatis CleriCttS ptr largitionem ordinetur ; fed Qeconomus,
- Ecclefiaflicus , Xenodochus y TJofocotnus Ttocbotrophus , Orphanotropbus ,
quifquis Ptocbio pr/eficiendus eji , per talem
fiat largitionem; fed per judicium 3 & probatio
ner corum 3 qui Ulis in locis funt, Deo amantiirnorum Epifcoporum . Si vero quis inventus fuerit y occaftone pradiftarum ordinationum , & adtniniflrationum aliquid dediffe 3 vel accepiffe 3 five
Epifcopus fit, five Clericus , r eum qui prx.bv.it 3
& eum qui accepit y extra Sacerdotium 3 & Ce
te Co' rum fitri ittbemus . Hoc eodem fseculo GuntrantrntiiRe- nus f five Guntherannus filius Chlotarii Regis
so'em'"" Francorum , qui in Aurelianis principatum obtincbat, nundinantcs facerdotia , & eorum mu
era his verbis rejecit, ut eft apud Gregorium
Turoncnfcm lib. 5. cap. 58. 'hfon eft Trincipa noflri confuetudo Sacerdotium venundare fub
pretio veftrum cum prxmiis comparare ; ne
& nos turpis lucri infamia notemur , & vos ma
go Simoni comparemini . Cum igitur per id temporis Simoniaca harrefis magis magifque in dies
ubique gralarctur, ad eamque extirpandam tum
Epifcopi canonicis cenfuris, tum Principes fuis
edictis ummo confenfu incumberent j fuas par
tes in ea re defiderari minime paffi funt Epifeopi Dalmatian, quin peenas in Simoniacos conftitutas, in eos ctiam , qui hujus fccleris quoquo modo affines cTent , latius extendi voluerunt .
21 Legere malim : conferendis ,
12 verba illos notant , & confodiunt ,
qui facrilegas hujufmodi venditiones & emptiones grati He liberalis animi fimulationc tegere
conantur .
23 Patres Salonitani declarant in eadem cul
pa ponendum, eifdemque poenis obnoxiura eif,
qui in patis, & conventis Simoniacis proxene
ta;, five ftipulatoris nomen operamque interpoDeret.
24 Idcft ipfo jure, ipfoque fado in earn pcenam incurrilc declarant, quam caones antiqui
Simoniacis infligunt.
a y Dctft Yoculaj upplc igitur , fautoribus,

vel fimile quidpiam , ex quo is fenfus cliefatur

in eorum numero habendum 3 qui harefis fimonia fautores fe .
Qui ordinationibus fimoniacis interfunt,
eafque aut fieri non prohibent , cum pofint,
aut ne illa; puniantur , difimulatione ae'filencio
tegunt , ut rei funt ejufdem culpa? , fie
ejufdem confortes habentur , quam ob lacros1
Ordines Simoniace collatos, vel fufeeptos leges
ccclefiaftica: contituunt.
27 Corrige: fanciendum.
28 Si qui Epifcoporum.
29 Ideft , quod pro fufeepto ordine datum
eft, clam accipi citra culpam poTe putaverit .
30 Epifcopis , caterifqire inferiorum ordinum
Clericis itinere accefluque ad Comitatum five
ad Curiam interdicitur : nifi fi qua Curias adeunda; necefltas interceTerit , & a Metropolita
vel Epifcopo poteftas fata fuerit . Comitatus Quid e
eft Palatium five aula Regum, & Imperatorum , Cemitaqui fere in urbe totius regni , & imperii pri- tl" *
maria degebant . Comitatum locum appellat 3 inquic
Alciatus c. de Pilat. facra largit., in quo vitam
ducebat Imperator . CauTa; & controverfise graviores , cum per inferiores urbium Magiftratus
dirim & judicari non pofent , aut ab his appellatum elTet, referri folebant ad Comitatum li
ve ad Curiam, qui locus eft , ait Fctus , uLi
publicas curas gerebant ; idcft ad Regem ipfum
vel Imperatorem, five ad Magiftratus primarios
urbis, & Aulx Rcgiac vel Imperatoria?. E frequenti autem , minimeque neccTario Epifcopo
rum ad Curiam accefiu id incommodi oriibatur , quod ecelefia diutius , quam oporterct ,
Epifcoporum prfentia atque adminiftratione fraudarentur , & hujufmodi itincrum impenis plus
nimio gravarentur : id quod Juftinianum perpulit, ut biennio ante Concilium Salonitanum San
ktionen) ederct , Epiphanio Epifcopo Conftantinopolitano inferiptam; quae vetat Metropolitas,
& Epifcopos injuflu Imperatoris ad regiam urbem proficifei , & e provinciis atque ccclcfiis,
quibus preerant, fuo arbitratu decedere :
femper adbibentes providentiam circa fantliimas
eccefias , per quas & noftrum Imperium fuftincri , & communes res dementiffimi Deigratia muniri credidimus: non & nojlras & caterorum
omnium animas ftdents falvari ; & earn ob rem
folliciti aidue , ne commoda fantlifftmarum ecclefiarum in quacumque civitate funt conftituta, aliqua ratione minuantur ; & qu* in ipfis divin*
futit liturgit a Deo amantijfunorum Sacerdotum
bfentia impediantur , aut non convenienter curen ; ac ne etiam faniliffimarum eccleftarum confumentur res , tarn propter itinerum , quam etiam
commeantium hue Sacerdotum , & comitantium
Clericorum impenfas , unde f*pe , & fub fknore
accipiendi necejfitas emergit ; & ex ea re onus ad
ipfas fanBiffimas ecclcftas venit ; ftmul etiam ne
cedejiafticarum rtrum non convenienter procedat
adminifiratio per abfent'm Deo amantiffimorum Epi
fcoporum tempus ; his ad tuam beatitudinem apicibiis uti oportere exiftimavimus : per quos ipft
jubtmus fieri omnibus mcnifeftum per fmgulas M
tropoles uniufcujufque provincia fibi fubjeis fantlijfimis Sacerdotibus ; quoniam non decet aliqucm
ipjorum , vel qui in aliis provinciarum civitatibus fub Metropolitano ordinati funt , Epifcopo
rum , Jecundum propriam volmtatem abfque divi
na noftra fpeciali juffione relinquere quidem gubernatam a Je fanttiimam eccltfiam , in banc vero
ftlicem commcarc civitatemy qualifcunque emergat

HONORIUS III. EPISC. SALONIT.

gat res &c. Omnino hate erat state ilia five
ambitio, five levitas quorumdam Epifcoporum ,
& inferioris ordinis Sacerdotum , ut quamlibet
captarcnt occafionem urbis principis curixquc
adeundx , five animi relaxandi , five honoris,
& emolument! alicujus adipilccndi caufla . Earn
ut coerccrcnt Epifcopi Dalmatix, hunc fextum
canonem condidcrunt , quo prxcautum & provifum eft, ne facultates ccclefiafticx in fumptus
vanos, inutilcfque diftrahcrentur , neve Epifco
pi , ac csteri Cltrici officio fuo decfTcnt , &
ejus muneris , quod cuique traditum fuerat ,
procurationem intermitterent . Tunc Dalmatia
fuberat Rcgibus Gothorum, qui (Idem Raven*
nx collocavcrant: ibi comitatus , ibi Curia, ibi
Regia, & arx totius imperii Gothici . Cxterum
Comitatus & Curiae nomen referri cthm folebat ad Metropolim , five ad urbem primariam
cujufque provincia; , cujufmodi erat Salona , in
qua degebat fupremus Dalmatia; Prxfeftus cum
rcliquis juris dicendi provincixque rcgendx adminiftris, qui ad ejus comitatum pertincbant,
& e quibus ejufdem curia conftabat . Hinc
fiebat , ut fxpe adeunda eflet Metropolis , fi
quid gravioris negotii ingrueret , cujus expcdiendi facultas adempta Prxfeis minorum urbium erat penes fummum provincia; Magiftratum j id quod intclligi poteft ex Antiocheno
Canone : Epifcopos , qui funt in unaquaque pro
vincia , feire oportet Epifcopum3 qui prxe Aetropoli , etiatn curam fufcipere totius provinci* :
to quod in Metropolim undequaque concurrunt
omnes , qui habent negotia . Omncs enim mijores cauLr five privat, five publics, five civi
les , five eccleiiafticx ad Metropolim confluebant, in qua fupremus totius provincia; Prxfetus, & Epifcopus fedem ftabilem , & domicilium certum habebant . -Canon autcm Salonitanus vetat Epifcopos, & Presbyteros , cxterofque
inferioris Ordinis Clericos rci Chriftianx & ec
cleiiaftica: Curatores five Ravennam ad curiam
Regiam , five Salonam ad Magiftratum totius
provincis primarium proficifci, nifi fi qua ncccffitil urgeat , & Metropolita vel Epifcopus
utroque adeundi Iicentiam tribuat . Sed cum in
eo decreto nominatim additus non fit Metropo
lita, non huic, fed Epifcopisfolum, csterilque
Clericis, neque ad urbem, & curiam Regiam,
fed praecipue ad urbem , & curiam Salonitanam
acceus interdici videtur . Eodem interdicto fubjiciuntur Abbates , feu Prsfe&i Monafteriorum
camdem ob cauam > ne feilicet Monafteria vit
tici quod opus eft fuppeditare cogantur , neve
ex eorundem abfentia res & difciplina Monaftica aliquid detrimenti accipiat .
3 1 Jdeft Presbyteri , Diaconi , & rcliqui Clerici, prxfertim illi, quibus procuratio muneris
alicujus ecclefiaftici commiiTa efTet .
32 Vel Ravennam ad curiam Regis, vel potius Salonam ad curiam Prxfeti Dalmatia: .
33 Soli vertendi , & in alterius Metropolitx
ditionem migrandi: quod quidem vetitum cano
ne feptimo proximo extenditur ad Clericos om
ncs , fui Epifcopi fuxque ecclefix defertorcs .
34 Deeft aliquid, quod fuppleri poteft his aut
fimilibus verbis, poteftatem babeat .
3J Qui contra faxit , huic poena fufpenfionis
infligitur, ideft facultas adimitur exfequendi fun
ctioned fui muneris, atque ordinis.
36 Intellige quoque .
37 Ideft, non fine aliquo religio!! nominis,
atque inftituti dedecorc .

XXXVIII.

i67

38 Hoc verbum , nifi idem fit, atque hypocrifis, quid valeat, quidvefignificet, non intelligo. Reprehenduntur igitur Abbates , qui identidem ad curiam per Ipeciem negotii alicujus
obeundi difcurrunt ; hique difcurfus vocantur
curfus hypocrifts atque fimulationis ; quod cum
fe Monalterii commodis utilitatiquc fervirefimulent , re ipfa tamen ingenio fuo , fuxque cupiditati obfequuntur .
39 Antiqui caones jubebant Clericos cujuf- Cleriei
que ordinis turn Epifcopo , a quo initiati fuc- fj^/ferant, turn ecckfis , cujus gratia in collegium rere proClcricorum cooptati , fic obftridos efle & affi- Sft"e.
xos, ut omnino vctarent cos indc abfeedcre, fc- nonibm.
que ad alios Epifcopos, aliafvc ccclefias transfcrre ; Id fancitum -eft is". Nicxno. 'Pro
pter plurimum tv.mv.ltum , & feditiones , quxexoriuntur , pUcuit prorfus tollere confuctudincm ,
qu/e contra Canonem in quibufdam partibus cornperta eft; ut nemo ex civitate una in aliam migret , neque Epifcopus , neque Presbyter , neque
Diaconus . Hunc & alios in eamdem fententiam
veterum conciliorum Caones confirmavit Synodus Chalccdoncnfis Can. f. De Epifcopis vel Ckr
ricis y qui civitate in civitatem tranfeunt, placuit eos , qui editi funt a Vatribus caones , vi
res obtinerc . Idem luculentius explicat , & planius vetat Canon Antiochenus : Si quis "Presby
ter , out Diaconus , & omnino quilibet e Clero
proprium deferens Tarochiam ad aliam properavcrit , vel omnino demigrans in alia Tarocbiapcr
multa tmpora nititur immorari , ulterius ibidem
non mini/tret : maxime fi vocanti fuo Epifcopo ,
Ci" redire ad propriam Tarochiam commonenti obedirc contempjerit ; quod fi in bac objlinationc p:vdurat miniflerio modi: omnibus amzvz:.tur ,
itaut neququam locum rzfiitutionis inventt . Si
vero pro bac cauffa depofitum alter Epifcopus fu
fe ipiat , hic etiam a communi coerccatur Synodo .
Quod igitur ftatutum fuerat antique jure , quo
Cleriei omncs, fuo quiiqiic Epifcopo , fuxque
ecclefix artill'mo nexu deviuciebantur , idem
iancic & confirmt concilium Saionicamim .
40 Intelligas velim caones Nicxtium , Chalcedonenfem , Antiochcnum , & plures alios in
camdem rem antiquitus cditos .
41 Pars prima hujus canonis ad Sacerdotes
fecundi , & tertii Ordinis , ideft Presbyteros ,
& Diconos pertinct , compofita ad exemplar
canonis Nicxni , quo itidem illi duo foli ab
Epifcopatu proximi ordines comprehenduntur .
Pars altera fubjungit reliquos Clericos, eademque
lege fuo quemque Epifcopo, & ecclefix altringit .
41 Caulfx latis juftx & idnea; poTunt inidere , ob quas vinculum illud rite diflolvitur,
quo Cleriei fuis ecclclis alligantur ; atque idcirco Gelaiius in Dcret, cap. . hanc exceptionem inferendam cenfuit ; quifquis proprie defertor ecclefix , milis exiflentibus caujfis , ad aliam
putaverit tranjeundum &c. Ex hujufmodi autem
caulfis una hxc erat, quamattulit Canon Salonitanus , quod interdum contingerct , ut Epi
fcopi , & ecclefix , qui Clericorum inopia la- Cur ..
borabant , aliengenas invitarent , eifdem
mu- guindo '
nus aliquod ecclcfiafticum , quo fungerentur, & ,^^"
ftipendia ad virftum & cultum necefiaria afllgnan- fu,' ,a
tes ; ne omni cura olficioque vacantes hebefeo
erent & languerent in otio , neve aut precario , rfire.
aut quxllu mercenario vitam fuftentare cogerentur. Tune ab ecclefia (ua Clericis difeederc ita
licebat j fi tamen illis Epifcopus , fuus cuique,
abeundi potettatem faeerct .
43 Iif-

 CS

ECCLESIA

SALONITANA,

45 tfdem pais fiibjiciebantur Clcrici defer- bytcrortim

Sc Diaconorum non cultus divini
torts, & corum receptores. Quifauis propriade- incremenrum , aut Chriftiana:plebis utflitasqui
fer tor ceticfm , ut cft apud Gcbfium loco fupra ritur j fed inde oriri folent diffenfioncs & ftulaudato, milis exiflentibus cauffis , ad aliar pu- dia partium j dum Curatures Paneciarum , de
tavtrit tranfeundum , reverendorum , vel multitudinc Clcricorum , quos habent fibi fubipfe , vel receptor ejus , atque provetlor confiitu- j'ectos, gioriantur, ob eamquc cauflamaliispirU non efugiet , qua de hujujmodi prfumptori- ferri volunt .
ci Cum veftigalibus ecclefiae Clericis fup- Clerlefi
but pTstfixert fervanda.
44 Ideft, nifi juftis de cauffis alio migrandi peditari debeant , quae ad victum & veltitum eili|0IIiqut
pertinent, ne iis defraudentur , qui akari , Se e"fl"BrJ*
facultas concerta fuerit .
4e Quicumque olim Clericali confecratione ccclcfiaj inferviunt,, hoc canone prasfcriptgm eft. *
initiarctur , Se Clciicatus gradum vcl infimum Nil! enim quod cuique debetur tribuas , ab eo
Kall tencret , alicui muncri ecclefiaftico prxfci & nequidquam exigas quod prxftarc debet . Hinc
Jim Cli. alligari folcbat , lc piorfus, ut quemadmodum fit, ut fi qua in re dcliquerint Clerici , dc quo
tttblur CUP ordinc poteihs necciTario confertur , fie rum commodis debitifque ftipendiis aliquidiub4., .f:
& funftio utrique refpondens ab ordi- tradum cft, in eorum'delicYis conniveant Pr*;Ui#u.
fides ecclefiarum , & an exigenda urgendaque
' ne, & poteftate nunquam fcjungcretur; ac nul
roeurt. lum ex antiquis Clericis invenics omnis officii cuftodia difciplina* ccclcfiaftica: remiffbs fe atiemVr. oC mune"s expertcm : in Ciericali mini- que indulgentes praebeant .
' flerio conftituti , ait Cyprianus epiftola 9. lib. r.
y Ad hanc lacunam cxplicandam interjicias
mmift altarbus , & facrificiis defervire , <& pre- velim fuftentationi , vel alimentis .
55 Ideft: ne quibus nos oftendcre atque eiTc
abus atque orationibus vacare debeant . Varia autcm erant pro varietate ordinum mimera Clcri- volumus acres Sc feveros judices , animadverferefque vitiorum , pro eo atque officii noftri
corum, Sc fuo quifquc in ca , cui affixus fue
rat ecclcfia, a/fiduc fungi debebat . Vetanturigi- ratio poftulat. Diftriclus , idem eft, ac non mollis & folutus ; fed gravis & feverus . Tacitus
tur Clcrici & fuas Bafilicas five ecclefias df
re rc , & fuam operam , quam illis addixerant, lib. 4. Ut quis difiriQior accufator , velut facrofanflus erat &c. & Valerius lib. 8. cp. a. diI t linqucrc .
46 Locus cft fine dubio corruptus & muti- ftriclam fatneratricem vocat , pro fevera & ni
lus , quern fic emendari , & reftitui oportet: hil rmittente itemque apud Plinium lib. 9. ad
Hullus vagari fibi liberum tff'e putet , fe fciens ex Sabinianum epiftola 198. Jungam tarnen tanto
plenius , & eff'ufius , quant ipfum acrius fevebac parte non levi ultime conftringi .
47 Qncmadmodum Canon iextus Sardicenfis riufque corripui , diflriclius minatus nunquam me
kpifcoporum numcrum, nili ncceliitas poftultt, poftea rogaturum.
augeri vetuerat, eof^ue conftitui prohibuit, aut
54 Ideft, ne cum iis jure fuo fraudatis, non
in vico aliquOy aut tn tuodica civitate , cui fuffi- fine confufione , & cum ignominia tum loci,
tit Vretbyter ; fie etiam Canone Salonitano ca- quem tenemus, tum auctoritatis , qua prsediti
vctur, fie plurcs, quam necefle fit , five Pres- * j mollius agere cogamur , & multum de
byteri, five Diaconi crcentur, & mftituantur in poena debita iifdem , ac de feveritate admoniecclefiis five urbanis , live ruralibus , quibus tionis rcmittere .
Parochi & Curatores animarum prafici folebant .
5? " militant Deo , ajebat Apoftolus, fe Q
t
Utriufquc enim ordinis dignitas , fi latins vul- implicat negotiis fxczUribus , ac pra;fcrtim fo- negotii
garctur, vilelctrct oportcbat 5 & fi plurcs eTcnt renfibus , a quibus ut abftineant rcmotique fint fj,u,
aut Presbyteri, aut Diaconi, quam ecclcfia: ne- Clerici , is Canon praecipit . Idem prxcipiunt 5m",,el1"
ceffitas ,
funiones ecckfiaftica: rcquircicnt , & intcrdicunt antiqniora & pofteriora concilia,
periculum erat , ne ii otio , atque ignaviae fe Ita (ane ftatutum cft anno 75:5. in Concilio
dederent , difficiliufque in dil'ciplina atque offi- Verntnlc can. 16. Ut Clerici condutlores non fint ,
cio contineri portent, neve in cos cadcret illud hoc -e , ut non habeant atlioncs ftcularcs , utfi
Efais: multiplicajli gentem , fed non magmcafli pro caujfa orphanorum , vel viduarum , vel ecUtitiam .
clefiarum , ordinante Fpifcopo fuo vel jbbate .
48 Dccft altquid, ideft obfequium , vel fimile Idcmquc explicatius vctuit Concilium Moguntiquiduiam. Nimirum aliqui conabantur obrep- num , quod habitum fuit on. 8ij. Canone 14,
re aa Saccrdotium commendatione liominum po- ubi nominatim omnia pcrfequitur, quae a Clttentium, & gratioforum , quibus obfequi , Sc ricis aliena funt 5 Contentions & lites vel risas
gratificar! cum vellcnt Epifcopi , plures, quam amare, in plateis fecularibus difputare , excepta
opus effet , ad Prcsbyteratum , vel Diaconatum defenfione orphanorum , & viduarum , condutloprovehebant .
res^ aut procurmes effe fxcularium rerum &c.

catalu
g0 nunc dicitur diatcefis . Dia?cclis quippe olim ttorem fifcalium funtlionum , aut conduilorem pul*ft>c*. }atijjjmt patcbat, & multas complccbbatur pro- blicarum , aut alienarum po'effionum , aut curavincias uni Primati , feu Patriarche fubjeas.
Poftea autem Parochia: vocabulum anguftioribus
fmibus circumfcribi cpit , referrique ad ecciefuis urbanas agrcftcfquc, quibus annexa eft procuratio animarum , quarumvc adminiftrarioni
pralcitur Sacerdos fecundi ordinis , five Presbyter, qui ex Parochus nominatur.
50 Hoc membrure orationis a legibus Grammaticorum neaberret, legendum eft : folent . Sentend autem cft hujufmodi . Ex hac copia Pies-

torem Domus , aut procuratorem litis, aut fidei

jufforem pro talibus cauffis Epifeopum autOeconomum, aut alium Clericum cujuslibet gradus , aut
Monachum proprio nomine, aut ecclefi* , aut Monaflerii ftnimus ; ut non per banc occafionem , &
faetlis domibus damnum fiat , & facra minifteria
impediantur . Canon Salonitanus duo Clericis interdicit, & Judicis, & Caufidici partes agere.
56 Ideft, non audeat j'udicia excrecre , lites
pro tribunal! dirimere , atque inter quos eftaliqua

HONORIUS III. EPISC. SALONIT. XXXVIII.

qua controverfia , cos ex juris formula ad fuam
fentcntiam audicndam vocare . Id difercc vctitum eft in Concilio Abrincatcnfi fxculo duode
cimo ad normam fcilicet antiquae difciplim ecclcfiaftica? : Clerici Judices non ponantur ad jurifdiiones poteatum fycularium exercendas . Qui
autcm hoc pr&fumpfcrint , a beneficiis ecclcftaflicis
arceantur .
57 Prohibcntur itidcm Clerici cauffas defenfitare , & altcrutrius partis patrocinium in foro
judiciifquc fuLiperc .
58 Taciti , aut iitiile quidpiam defideratur .
Itaque CIcricis intercfle judiciis ac difceptationibus forenfibus ita pcrmiflum eft, ut fe tantum
praebeant fpecbtores ociofos auditorefquc hujufmodi judicialium cauiTarum . Quin etiam cum
Clerici tcftcs citantur , iifdem permittitur, ut
pro alterutra parte fecundum fidem ac religioncm, teftimonium dicere jurad poffint.
'aenac in
5p Ufura five lucrum ex mutuo seque laicis
Cicrieos
ciericjs jure divino intcrdicitur . Sed funt
ui.i< inus .
-'
.
.
.
Caones, iunt in Clencos nominatim conftitutae, quos turpe hujufmodi lucrum vel maxi
me dodecet . Extat Canon Apoftolicus 44. Epifcopus aut Tresbyter aut Diaconus ufuras a debttoribus exigens aut dcfinat , aut cene damnetur .
Extat Canon Nicaenus xvii. Quoniam multi fub
regula confiituti ( ideft Clerici lfidoro Mcrcatore
intcrpetre) avaritiam, & turpia lucra fe'ant ur ,
oblitique divi.ia fcriptura dicentis : Qui pecuniam
fuam non dedit ad ufuram, mutuum dantes ccntefimas exigunt, jufle cenfuit fanfta & magna Synodus y ut ft quis inventus fuerit pofl banc dfinitionem ufaras accipiens , aut ex adinventione aliqua , v:l quolibet modo negotium tranfigens , aut
hemiolia ( ideft decupla ) exigens , vel aliquod ta
lc prorfus excogitans turpis lucri gratia y dejiciatur a Clero , & alienus cxifiat a regula . Extat
Canon Laodiccnfis, extant decreta Lconis&Gclafii Pontificum , omnis denique auftoriras , &
antiqtiitas ecclefiaftica , cum lege divina confentiens y execratur Clericos ufuraris, ut priclare
annotatum eft in Capitulaiibus lib. 6. cap. 201,
Quoniam venerandi Caones , Cr divina probibet
utioritas ufuras accipere y ideo nullus Clericorum
hoc facer prefumat , & in quantum poterint ,
laicis vetare ftttdeant . Aliquam tarnen exceptionem adhibendam cenfuit Photius in Nomo Can.
Tit. 9. cap. 27. , fcilicet ita poffe Clericos pr
ter fortem aliquid accipere y fi bona fide pecu
niam mutuo tradidiffent ; & ex procraftinatione
folutionis ultra tempus prarftitum dilata; aliquid
detri menti caperent : Vrohibitio ne Ckfici ufuras
excipiant , mihi videtur omnino loqui de iis 3 qui
ex mutuo y feu ex patio dantur 3 non de iis, qui
tacite ex mora debentur , in bon* fidei atlionibus ;
idque probat exemplo S confuetudine ecclefia
rum, qua: piorum legatorum ufuras folebant ac
cipere , fi corum folvendorum moram interponerent debitores : Ccrte novellarum conflitutio di*
city in piis legatis ex mora peti ufuras & fruius . Jam vero Canon Salonitanus Clericos , qui
omni alio legitimo lucrandi titulo feclufo, lu*
crum ex mutuo quaerunt , non folum loco raoveri, & Clericorum collcgio expel i jubet, quod
olim Patres Nicaen fanciverant; fed prxtcrea iidem fortis feu pecuniae mutuo traditx repetendi
jus & facultatem ademit .
60 Legere malim autem .
61 Ideft, amovendum a Clero.
Temt &
i eque templa neque altara indotata efTe
iuJie* eportebat. Itaque qui ea fundanda & cxftruenda,
lllyrici Sacri . II.

169

curabant, iifdem dotcm conficere , five praedia

fundofve aliquos affignare debebant , unde annui '* J<V
fruftus fuppeterent . Prohibentur igitur Epifcepi ,iml4cllc'
confecrare altara, qui hujufmodi dote careant ,
five inftru"h non fint certis atque idoneis vetigalibus ; quorum pars in eorum cultum ornatumque impend , pars CIcricis , quorum cur
commiffa funt , ftipendii nomine perfolvi , pars
pauperibus diftribui debuerat .
63 Fundi & praedia , quibus dotari oportet
altara , jure firmo minimeque dubio nitantur,
ne ad incertum revocari poffint, aut in contentionc pon , nev quis de il lis ccclcfia: litem intendere queat .
64 Jufta effet querela Clericorum , fi ex altari, cui deferviunt , nihil ill is fuppeteret , un
de viverent ; nam illud jure antiquo fancitum eft,
& jam provcrbii locum obtinet : qui altari fervit , de altari vivit .
64 De proventibus ecclefiarum cValtarium ali
quid fuo jure vindicant pauperes ad fuam inopiam fuftentandam.
66 Legendum cenfeo, ne horum egeflatinecejfi'
tte fubjaceant Clerici videlicet ac pauperes : in
eonim quippe damnum vergit inopia , & cgeftas
ecclefiarum atque altarium .
67 Hoc canone nihil corruptius , nihil im
plicates 5 tanta fuit in eo tranferibendo infeitia , & focordia amanuenfium , qui corruptelis
ac mendis fane multis ilium inquinarunt , at
que implicarunt . Pars prima canonis ad laicos
peen i tentes , fuaque delicia confitentes refertuf.
Duplex olim genus peenitentia in ufu erat fane
Duplet
frequenti ; altera erat poenitentia publica, 9U* 5
flagitia quaedam atrocia, veluti idololatria, ho- c, &prmicidium, adukcrium, eaque flota vulgo& ma- *"*
nifefta expiari oportebat; altera erat arcana, cui
peccata qua:libct mortfera illa quidem, fed oc
culta fubjici folebant . Jure ordinario ad Epifeopum pertincbat imponerc pcenitentiam publicam, eaque fungentes funftofque cum IX, di
cccleia reconciliare; fed ablente vcl conlentientc
Epifcopo, aut urgente mortis perieulo, id muneris obirc poterant ttiam Prcsbyteri . Hoc fan
citum eft Canone 37. Concilii Eliberitani : pud Tresbyterum , ft quis gravi lapfu in ruinara
mortis ceciderit , plaait agere pcenitentiam non
deber y fed poiius apud Epifcopum . Cogcnte to
rnen infirmitatc y r.ecc'e ejl Presbytcrum commua
nionem prxflare deber ; & Canone 4. Concilii
Carthagincnfis II. Chrifmatis confetlio , & pucllarum confecratio a Tresyteris non fiant , vel
reconciliari quernquam in publica miffa Tresbytero
non licere hoc omnibus placuit . Si quifquam in
perieulo conflit utas fe reconciliari divinis altaribus
peiicrit , ft Epifcopus abfens fuerit , debet utiqua
Trcsbyter confulere Epifcopum , e2~ fie periclitantem
ejus pr-tcepto reconciliare . Idem ftatuit Canon
32. Concilii Carthagincnfis tertii : Ut Presby
ter , inconfulte Epifcopo y non rcconciliet pxr.itentcm , mft abfente Epifcopo, & necejf.tate cogente .
Et fub initium hujus fexti faeculi idem confir
mt Concilium Agathcnlc Canon? 44. Benedi*
Uiommfuper plebem in ecclcfi.i fndele, aut pnitentem in eccejia benedicerc Tresbytero penitits
non decebit . Verum Prcsbyteri ufurpare paflm
coepcre jus rccociliandi peenitentes pblicos ,
quibus etiam le nimis faciles , contra quam pri-
ftinai difciplins feveritas poftulabat , indulgen-*
tclquc pratoebant : id graviter queritur , ac vetat Concilium Tolctanum tertium anno 580,
ut aiiotienfcunqv.e peccarc libucrit , totiens aprs
P
byte-

170

ECCLESIA

S ALON ITA NA.

bytcris fe fetMciart expoflulent ; & id eo pro

coercenda tarn execrablli prxfumptione , id a fwfo Concilio jubetur s ut fecundum foxmam Canonum antiquorum &c. Ncc ramen Patres Tolctani adimi voluerurit Presbytcris adminiftrationcm pcenitentia; publica: , fed formam ac ratiofiem ejus exigcnda; peragendxque atitiquo ju
re fancitam a?tjue PresbyteHs , atque Epifcopis
prsfcribunt ; ut e proximo Canone XI I. colligitur . Quicunque ab l.pifcopo 6* Trcsbytcro fanus y vel infirmas panitentiam poflulat ; id ante
omnia Epifcopus obfervet , vel "Presbyter , ut ft
yir eft Jive fanas five infirmas , prias earn ton*
dtat &c. At Pcenitentia; arcana; & privatae Minifter legitimus, & Ordinarius fuit femper quifrtibyier bet Presbyter , ci tamcn ad pcteftatem ordiMinifter nj$ potc(tas jurifdictionis Epifcopi conceflu adpeniten. juncta eflet. Saculo tertio, (a;vienre perlecutioti* pn* nc Deciana, fingulis ecclefiis , ut eft apud So**""
erat. lib. $. cap. i$. prfici folebat aliquis Pres
byter, qui occultas criminum confelibnes exciperet. Ecclefiarutn Epifcopi > inquit, Canoni adjunxerunt , ut in fmgklis ecclefiis Presbyter qui
dam pcenitentia prxeffet , at qui poft baptifmum
lapji fai'cnt , coram Tresbytero , ad earn rem
dejignato , peccata fua confiterentur . De arcana
pcenitentia loqui Socratcm illud argumento eft,
quod tmpora illa turbulentifma , plena inimicorum , plena timoribus ac periculis nullum
pcenitentia; publica; locum relinquebant . At mgis diferte ac pcrfpicuc Sostomenus lib. 7. c. 17.
defignat Presbyterum pcenitentia; auriculari pra>pofitum , quern fecreti tenaciffuaum eflc oportebat . Vrcslyterv.m vitx integritate fpetlabilem ,
fecretorum tenacem , fcpientem huic muneri
prxfecerunt. Eodcm pcrtinet Canon 32. Concijii Cabilloncnfs fecundi an. 8 1 5 3 quo fingillatim > & diftincte non fara 1 , fed etiam
cogitata prava Sacerdotibus explicari jubeiltur ;
id quod pcenitentia publica non requirebat: So
ient indagatione debent inquir ipfa peccata, ut
ex utrifque plena fit confeffio , fcilicct , ut ca
confiteantur , per corpus gcjla funt , & ta ,
qiabus in jola cogitatione delinquitur . Idem docuit Hcrardus Archiepifcopus Yuronenfis c. jp.
" Presbyteri de occultis juione Epifcopi pnitcntcs
reconcilient .
Cnoft
Jam vero crton Saloniranus nullo modo feBu*j"poc "* Potc^ ad pecniuntiam publicum , quae lonniienittm gi temporis indigebat ; & quibus impofita erat ,
reVcrVn'h "s P'ures corporis afflidationes , & multa opctfvt.
fa pcenalia palam fubcunda erantj iifdemquc interdicebatur conviviis, choreis, ludis , aliifque
id genus obleftationibus 5 eaque publica pcenitendi ratio pro numero, & gravitate dchctorum
alias ad breve tempus contrahi, alias in multos
annos prorogari folebat. Pcenitciltiam pubcam
defcripfit Tcmillianus de Pccnit. cap. o. Itaque
exbcmologefis proflernendi , & humilificandi ho
minis dijciplina eji , converfationem iniungens miJericordiit illicem; de ipfo quoque habita , filu mandat , facco & cineri incubare , corpas
fordibus obfeurare , animum mxroribas dejicere ,
ilia qua peccavit , tri/li traclatione matare ; cxterum pajlum & potum pura nojje, non ventris
Jcilicet , fid znimi caaffa ; plefumque vero jeju
ni's preces alere , ingemifcere , lacrymari , &
mugir dies noelejque ad Dominum Djum tuum ;
Trcsbyteris advolvi , cafis Dei adgcniculari , 0tnnibus Jratribus legationcs tleprecationis fux ikjungett . Porro Patres Salonitarii decievcre, ut
l-jcu'dats fecundi ordinis, idelc Presbyteri ab-

folutioncm rite confefs , pcenitentibus , !tim & qi'.acumque die , arque momento impertiant ; id quod non congruit cum pcenitentia
publica , qua perfunti non quolibet die , fed
ftatis quibufdam ac olemnibus diebus cum D o
& ecelefia reconciliari , admittique ad communionem divinorum Mytcriorum folebant ; e
que intra breve tempus aut quolibet die mo
mento laboriofa illa pcenitentia peragi poterat .
Cum autem prater atrocia illa , & mam'i'efla
fldgitia, quae pcenitentia publica expiari debuerant , fint alia q".$dam occulta illa quidem ,
fed fere nibilo leviora , quorum ablolutionerrt
fibi refervare confueverant Epilcopi, Canon Salonitanus Prcsbyteris tribuit poteftatem femel
ablolvendi quemlibet ab omnibus peccatis , quamvis excepta eTcnt , & Epifcopali judicio atque
aurtoritate obnoxia .
Sed pars altera hujus Canonis longe mendofior eft , ob camque cauflam multo dirficilior
ad explicandum. Non eft dubium, quinad Clericos pertincat, qui cum fe graviori aliquoicclerc , dignoque pcenitentia publica obftrinxilent ,
eos tamcn conuctudo , & diciplina illorum temporum, Pontificiis Synodicifque decretis fancita, legi neceitati pcenitentia; publica? tximebat . At tribus quidem prioribus farculis Clcr ici fligitiofi iifdcm pcenitentia; legibus , qui
bus laici , iifdem piedoiibiis , fqualloribus , laboribus fubdebantur , priftini gradus , atque or
dinis recuperandi fpe omni pr;ecifa . Id decreverant Ca nones , Apotocus 67 , Eliberitanus
76, Neocarfaricnfis I. , idque exemplo fuo pl li
res Epilcopi fanciverunt , veluti Natalis apud
Eufebium hift. Hb. f. cap. ultimo : non modo
ad Clerici , fed ad Laicorum genus advolutus ;
itemque alter apud Cyprianum , quern ait Epifcopatum depofuiffe ad agendum pnitenliam converfum ; & alii haud pauci in epillolis cjufdem
Cypriani com'memorati , quos Epifcopali rcgimine amotos prifca ccclefiae feveritas ad fiatiolies pcenitentium rejecit . Scd quarto Lbente (xculo juftis de caufis fancitum eft , ut Epifco
pi , Presbyteri , Diaconi , & Clerici cujufcur.quc ordinis , qui turpe aliquid , & flagitiofum
admififtent , excidcrcnt illi quidtm & loco Si
gradti , quem tcnebant , ab oi'inique in perpctum ecclcfiaftica fundione abltinerent; fed nul
la illis publics pccnitcnti.v fubeundi neccftas
impolita efet ipli vero clam & fecrtto, remotilque arbitris , conftitutas a Conciliis ptrnas
luoque dignas fcelcre fufciperent 5 ac ferme in
Monafteria rclegari folebant, ubi lacrvmis, prccibus , jejuniis , vigiliis, carteraque corporis afflictationc flagitii labcm eluerent; ut jubct Gregoiius Magnus lib. j. epiftola 9. Si Glericus
cum hu)i<j,aodi fxminis in aliqua fuerit repcrtus
iniqttitatc, a fuo remotas officio pro fuis con'.imto
lipendis cxccjbus in Monaflerium dctrudatur ,
Pro publica arcanam & privatam pcenirentiam
faeculo quarto injun&am fuilTc Clericis fatisperfpicue intelligitur ex epiftola I, Siricii Papa; :
Sicut pnitentiam agere cuiquam non conccditur
Clericorum ; ita C> pofl pecnitudinem ac rcconciiationem nulli unquam laico liceat honorem clericatus adipifci . Idem loculentius docct LeoMagnus epiftola ad Rufticum Narboncnfcm Epi(copum. jllienum a confuetudine ecclefiaflica , ut
qui in Vresbyterali honore , aut in Diaconi gra
da fuerint confecrati , pro crimine aliquo fuo per
manas impofitionem remzdium accipiant penitendi , quod fine dubio ex ^ipoolka traditio'ie dcfctn-

HONORIUS III. EPISC. SALONIT. XXXVIII.

fcendit y fecundum quod fcriptum cfl : Sacerdos ft
peccaverit s quis oral/it pro to t Unde hujufmodi
lapfis ad promerendam tnifericordiam Dii privata
efi expetenda feceffio , ubi Uli fatisfatlio , ft fuerit digna y fit etiatn frucluofa . Leo confuetudinis
Cur Lee ecclefiaflica y qux tcmporibus illis vigebat, fufdiTtffli- ffaeatricem ac teftcm appellat traditioncm 2ieaJi
flolicam y non quod Apoftoli vetuerint PrcsbyieCbttf* lel0S at4uc Diconos pnitentix publica; fubefpubc
rmienti btradtttoiic
Apj"rJ|*
*m effe
<*iKit .

fe ; fed quia doctrina Apoftolica traditum eil

fummam tfle ac c!o proximam Sacerdotii Chri......

.
f .

ftiaiu dignitatem , ut eo qui prxditi funt , Sc

quos Chriftus .ligandi atque folvendi tradita poteftate , arbitros & miniltros publica; privatxque pnitentix conftituit , eos decere non vidcatur pccnitentiam ab aliis impofitam fubire;
& nemo digne pro illorum delictis oraverit ,
quibus omnium delida cxpiandi , conciliandxque omnibus divina; dementia; concefla eft poteftas, nullis terminis circumfcripta . Canon itidem Carthaginenfis apud Ferrandum in Brevia
rio Canonum cap. 118. Prcsbyteros atque Di
conos a numero publice peenitentium feclulit :
Ut Diaconi, vel Tresbyteri, fi a Miniftcrio remoti fuerint y non eis manus , yel tamquam peenitentibus y yel tamquam fidelibus laicis imponatur . Qua; autem caulTx majores noftros impulerint, ut Clericos , quibus antea tenebantur,
legibus pnitentix publicx fubducerent , cas fei
te admodum cleganterque deferipfit Ludovicus
Thomaffinus parte 2. lib. 1. cap. je, veteris &
nova; ecclefiae difeiplinx : Bgdeo ad illud ex SiCorpeniCU- ru0 Jfupra
obferv.itum
rici

J
', Clericos
I , quolibet
1 r t , aritio
enti pu. contaminatos , non tarnen publica jubditos juijje
biic* fub- peenitentia y non impofitionem manuum cum pxnifue'ro" tentibus publice fubji'e per fingulas Synaxes ,
non in ciere & cilicio proflratos jacuiffe , non
alia denique fubjiffe fqualloris , & dejetlionis pee
nitentium infignia . Id honoris e> reverentia habebatur Sacerdotio , ut ne iis manus humi dejeflis
imponer etur , qui aliis impofuerant ; ut n: froftrati jacerent , ut ne altaribus , ut ne ad jidelium pedes pervolverentur y qui bac humilitatis
officia a pnitentibus ipfi ante expreerant . Denique verendum erat y Clericorum lapftbus ne magis offenderentur fidles , quam peenitentia adifica,
rentur y excitarenturque ad pietatern. Itaque pri
vatim peenitentia labores fubibant , ad ordines au
tem y & beneficia irregulares , " abfoni babebantur : quod irregularitatem non peenitentia flagitii ,
fed flagitium ipfum inureret . Num. xiv. ejufdem
capitis hxc adjeeit : Si quarto definiente factilo
jam non permii funt amplius Epifcopi , Tresbyteri y Diaconique cum laicis publica peenitentia
Ordini illuviem fubire y eo id confilio fablum e , v.t ha
Clenctii fcclcrum panas datent , ut ne eorum dedecore Clevfdebwu rus Hm7,erfus deturparetur . Secreta peenitentia,
public & Sacerdotii honori confulcbatur 3 & qui ordipouen. nem fianiffimum dehonefiaverant , panas dabant .
Hxc paullo fufius, &diftindius explicari oportuit , ut inde aliquid lucis fuppeteret ad declarandam partem primam , & fecundam Canonis 15. Salonitani .
68 Cum de omnibus dictum fit, nullum cxcipitur, ne ex illis quidem gravioribus delictis,
qua; jurifdidioni judicio Epifcopali refervata erant.
6p Ideft a Sacerdote fecundi ordinis , aut
Presbytcro, qui Ordinarius erat adminifter pee
nitentia* arcana; & Sacramentalis , five is Parochus
eTet, five alius { e Collegio Presbyteroriim ,
cui Epifcopus poteftatem jurifdidionis delcgaiiet .
Jllyrici Sacri . II.

171

70 Libentius legerem abfolvendos .

71 Idcft, nifi in eadem flagitia Epifcopo rcfervata, quibus jam feme! abiolutus iuerat , relapfus efTct : decrctum eft enim femel tantum
cuilibet hujufmodi abfolutionem impertiri pofle.
72 Rationem reddunt Patres Salonitani, cur
tarn parce, tamque reftricb tribuant earn facultatcm Prcsbytcris , ut nifi femel illis non liceat quemlibet de quolibet crimine abfolvere;
neque cnim id fc facer ajunt , ut capicalium
facrnorum reos a ftudio pcenitendi , piifquc officiis Chriftianx pcenitcntix retrahant 5 fed ut
ne illi ad peccandum facilitate venia obtinendx abutantur .
7j Deed vocula ne.
74 Hunc locum, qui ad fecundam hujusCanonis partem peitinct, fie reftituas velim. Seientes etiarn, quod nulli facrati ordinis eram pccni
tentiam ( ideft canonicam veri propriique nominis pcenitentiamO Ueeat accipere , quern in facro ordine conflitututn jugiter ea , qua ad Dei ti
merem pertinent , convertit exercere. Ideft: nunc
per Caones non licet prcsbyteros, Diconos,
exterofque Clericali nomine , & charactere infignitos publicam fubire pccnitentiam ; nam a
gravioribus flagitiis, publicx pcenitcntix obnoxiis adeo alenos eil: oportet, ut jugiter in iis
rebus verfari , exercerique debcant , qux cum
omnihoneftate, & religione conjundafunt , atque
ad eukum divinum vitxquefanctitatem pertinent.
7 Lcgendum cenfco: " tarnen movere nos
debet y quod fi quid ab iifdem facrati ordinis viris commiffum efl , affiiionibus deputatur , vel
quod quibufdam per Caones certa * grandia pee
nitentia tmpora conce'a funt : quibus ex verbis
hxc fententia elici poteft: Neque illud movere
nos de fententia debet, five ab hoc decreto condendo retraherc , quo feiliect Clericalis ordinis
honori ac dignitati confulitur } quod etiam in
Clericos, fi quid gravius deliquerint, certx pocnx corporifque afnitiones jure ecclefiaftico funt
confticutx ; five quod Caones quibufdam flagitiofis hominibus definir ac fane diuturna pecnitentix tmpora prxfcribant .
76 Hoc loco explicatur ratio , cur non expediat eque deccat Clericos publicx pcenitentix fubjicere; hxc enim fi, ut laicis, le Cericis ex juris formula rituque folemni indicitur, neceflitaci potius illis, quam voluntati adferibitur ; neque earn fponte, fed vi quadam &
neceltatc coadi objiffe videbuntur . Prxftat au
tem longeque honeftius eft ordini ac dignitjti
Clericorum , iplos fu fponte , fuoquc judicio
pcenas pro admiEs flagitiis fufeipere , quam
impofitas ab aliis inflidal'quc , more Laicorum,
feu volentes feu nolentcs fubire .
. 77 Gratia .
78 Flatus apud jurifconfultos eft ftatus , St
conditio reorutn , hoc eft habitus veftitufque
dcmifTus, pannofus, fqualidus, & mifericordix
aueupator j unde reorum fordes , fordidatique
rei dicebantur . Hinc illud pronunciatum juridiciale : Si diutino tempore aliquis in reata fuerit y aliquatenus poena ejus fublevanda erit ; ideft
in cum mitius animadrertendum , qui diu in
fqualore ac fordibus jaeuit : id quod evenire folet aut judicum confilio ex aliis in alios dies
fententiam prorogantium , aut pro re nata, cum
fcilicct cauflam , de qua non plane liqueret,
fxpius ampliari contingeret . Pars enim peenx
efle vifa eft longa temporis intercapedo in perlpicua cahmitate , Sc miferanda .
P
70 Ideft

j^"',"0"
clericos
fabjietw
[""JJu.
c.
*

Ql,l(J fit
RcaLU5'

X 72

1 CL E SI A

S. A L 0 N 1 T A N A.

79 Idcft flegitiis,
o Rcdius, couflitnta ad memoram rcvocanda .
8i. Nifi mendnm fubfit , hinc colligi poflent
initia ecclcfix & Epifcopatus Arbenfis i'upra fcxtum fa?culum corftituenda efle .
82 Ecclcfia Scifciana jam inds ab excidioSirmienfi in jus conceflerat ditionemquc Metropoli
ta: Salonitani, ut fa?pe diximus .
8? Antiquitten! ecclcfia Epitauritana? in dubium revocare nemo poteft, cum extent Grcgorii Magni litteraf od Antonium Subdinconum de
tlorentio Epidauritatia civitatis Epifcopo , qui
caua indicia , & incognita , pra?tcr jus fafque
fide Pontificali detrufiis fuerat , ejedufque in
cxilium .
84 Hujus, itemque Naronitanae ecclcfia? obfeura funt primordia .
8c Beftocnfis , & Martaritanus Epifcopatus
nobis ignotifunt. In tabula Peutingcriana duplex
eft Bifltie vetus & nova; utraquc ultra Naronam
ir. Mediterraneis locis pofita eil . Alterutrius Epifcopum fuilTe dixerim Andream , quiadisConcilii Salonitani fubferipfir .
86" Raphael Levacovichius Epifcopus Achridanus fcripfit Matlaritane : legendum fortaffis MauMtari- ritanx leu Maroniante . Maronia regio erat Datttnuii matia apud Archidiaconum , qui cam ab OccaMroai< fu proximam Chulmia; conftituir , inter TiluUtil %fU
rum, & Naronem fluvios, ut docet idem LevafcOpUI
M*m C corichius; antiquitus Mauritaniam vocatam fuifDelmtfc ex Martyrologio Hicronymiano colligitur .
Mlll
Haec fuiflc videtur .Parochia discefis Vidoris Epifcopi , qui concilio Salonitano interfuit,
ab eaque di.nomir,atus efle , non vero ab urbe,
in qua federn Epifcopalcm habebat. autem
civitas Delminium fuit , qua; Delmis portea dita eft , nunc Dumnus appeJlatur , ejufque Epi
fcopus Dumnenfis. AbDclminio urbe montana
qua? haud ionge ab Naronc inOccafum diftabat ,
quondam totius regionis primaria ,' Da Imatas nomen mutiiatos efle diximus. Hujus urbis, ut mi
hi haud dubium videtur , Epifcopus fuit Mal
chus i Ile > ad quem extat epiftola 38. , alias $6.
lib. S. Gregorii Magni , qua: inferipta eft
Mahho Epifcopo D&lmatix . Ejufdem ergo urbis
Dclminii Epifcopum primo Vidorem , deinde
Malchum fuifl cenfeo , V quemadmodnm hic
ab regione y cui civitas Epifcopalis nomen dederat, Epifcopus Dal matia? , fie illc ab eadem re
gione, qua? dida eft Maronia, & Mauritania ,
Dclminitani Epifcopatus Parochia , feu diiceli ,
cognominatus eft Epifcopus Maronitanus , feu
Mauritanus.
Prtibyteri
87 Sexto firculo Presbytcri non fol um ad S'yfi yno
nodos
Provinciales admitti , fed etiam adis fubio$ PfO
vinciilcl feribendi jure imperii ri fokbanr; ut docet SydmiIii nodus Romana prima fub Symniacho , cui fubfcripferitnt Vrcsbytcri numero fexaginta feptent ,
& proxime p.)ft Epifdopos , Calius Laurentius
Archipresbytcr tituli fand Praxedis ; itenique
Concilium Romanum fub Gregorio Magno, cui
fubjiciuntur non modo Epilcoporum , led etiam
Presbyterorum fubfcriptioncs .
88 Fortafl legendum efle Sarfcntennfts eccleft.ty qua; quidem ex decreto Concilii Salonitani
ceundi, titulo feds Epifcopali donata eft.

CAPUT

SECUNDUM.

De fecundo Concilio Trovincicdi Salonitam.

$. I.
Hujus Concilii tempus , cauffa , aorum
depravatio .
NIhilo emendatius eft alteru-m Provinciale Salonitanum Concilium iifdem cxemplaribushiltoriat majoris Salonitanaeinfcrtom , quod idem.
Honorius III. convocavjt fecundo & trigefime
hujus faculi anno , qui hac nora chronologica
in faftis Confularibus infignitnr : To ConjaUfe*
Um Lampadii y e> Orgfis II. ideft anno fecundo Concilii
poll: conlulatum Lampadii & Oreftis, qui Con- Saionifules fuerunt anno Jjo. Annus quippc hujus Con- *
cilii 532., itemque fuperior Confulibus caruit .
Eadem fere temporis nota prasixa eft Concilio
Romano III. fub Bonifacio II. Pontfice Roma
no , quod habitum fuit anno- rj 1 - ideft proxi
mo poft Lampadium & Ort Item Confules . Po
Confulatum lampadii & Orefiis virorum ciari'
morum die vu. Iduum Decembrium in anci/h ri
. Andrea Apooli , prafidentt veneraiIi viro
Bonifacio . S:d infeitia & focordia amanuenfium cum ada hujus concilii multis ubique
mendis refperfit, tum vero vocabula topo.^raphica feedum in modum deformavit , ut de priliina
forma nihil retinuifie videanturj ac nc veftigium
quidem illorum reperias five in antiqua , five in
recenti Gcographia Dalmtica . Q.ii feciim rcputat quam multis obnoxia fint depT*vationibus
nomina propria , prifertim pngorum & oppidorum, fere unis indigents nota , huic profedomi ru m videri non debet vocabula illa topogra
phie Dalmtica; tot corruptclis contaminan potilc, ut qua? illis fubjeda fit notio , qua?vepofitio locorum refpondeat, dignofei rtequeat . Vtl
in una tabula Peutingcriana nemo nonvidet, qua li
ta fit fada labes, ubi pallim oceurrunt abfona&
inaudita vocabula , qui" nullus veterum Geographorum commmort , qua; omnis hiftoria ac
tota antiquitas ignoravit.
Hujus Concilii cogendi ea confia fuit , Ht pro'
vincia Salonitana tribus ipfis Epifcopis augerc- ^tTiu 'Utur y id quod de communi Epilcoporum provin- pooiiur.
aialium fcnter.tia, & Metropolit audoritate interpofita , fieri oportucrat. Parochia; cnimquorumdam Epifcoporum latins patere videbantur,
quam ut ad illas regcndas& luftrandis unus idemque Epifcopus fufficcret . Tres Epiicopatus in- C(^"r"*
ftituci InntSarfenterenfis , Muccurenfis, Ludren- Saiomtint
fis, & fu? cuique parochia? a!ignar,e , certique fcod.
fines defcn'pti. Duo pra?terca fancita funt, alce<rum ne quis in alteris ditionem invadertt ; al
te rum vero , ut femel fingulis annis Concilium
provinciale haberetur . Ergo de Concilii fentcntia decrctum cft, ut in S urj'entero , -, &
Ludro Epifcopi debeant conjecrari . Sarfentcrum ,
& Ludrum quid oppidorum fint vel urbium, pla
ne ignoro;
nifi Mocrnm fit, aut
Muicarus , nufquam terrarum invenio . Multo
ignotiora funt loca , qua? tribus illis Epifcopis
attribuuntur ; quorum quidem vocabula adeofunt
abfurda, incondita, inufitata , ut ea interprttari , Si cum prifeis five hodiernis nominibus topographicis conciliare qui velit, hunc plane Oedipum efle oporteat . Utrum fatius efet hujus
Concilii ada typis lucique publier , an tenebris ,

HONORIUS III. EPISe. SALONIT. XXXVIII.

173

bris, & filentio committcre , diu multumquedu* ita fubjunxit . Tatefao nobis decretorum tenore ,
biravi. Qnid enim attincbat in medium afferre, folemniter dUcefis ftatuimus obfervandum , ut ty
quas eque aliis explicare , eque ipl'c intellige- 1 8 in Sarfenterenfts Epifcopatus 3 bafilicafque in 1 8
rc valeam ? unde nihil bona? frugis , nulla eru- Municipiis de Lontino , Stantino y TJovenfe per
ditae vetuhtis cognitio percipi poflet? Sed re in V&fticiarum pecuatico , & Bcuqrav*tico fupra
utramque partem pcrpenfa , tandem decrevi hoc conftituta y qua tarnen ad nos hatlenus v:fpexere ,
quacunque facia: antiquitatis monumento Icfto- in parocbia confequantur . Ludrenfis vero Epifco
res defraudari non deber j prasfertim cum non pus Magnioticum , Equitinum , Salviaticum , 19
decrint fortaife , qui topographiae Dalmtica pe- dr Sar^aticum y fcut ad ordinem l<> noftrumno- 20
ritiores cum fint , ex antiquis locorum Dalma- feit obtinuiffe y percipiat . Muccuritanus 11 - 1
tiae vocabulis nonnulla deprchendent , quibusali- que Epifcopus fe montano rum Delminenfe , Oneftiqua cum his , quae in hoc concilio commemo num y Salonhanum quoque dumtaxat qidquid in
rantur, affinitas & fimilitudo intercdt, & quae infulis continetur vel tranfoneum nofcitur e'e diAmanucnlium vitio deformata funt , in prifti- vifum quod continens appellatur ; fed etiam redditicum in diacefim habiturum accipiat ; Cr exceptis
nam formam atquc integritatcm rcftituent .
reliquis in territorio Salonitano baftlicis , vel pro
adjacentia fui rare 1X , modones , atque fagitagi-
S. IL
ne. Statuentes etiam ut nullus in li alterius dit- 1$
cefim quolibet modo audeat dedicare balicas ,
Afta Concilii 1. Salonitani .
fratrum privilegia Ilcita prafumptione turbare .
T^eceffe eft etiam de celebrandis convenientibus 24
t
6ft 1 itcrim atque iterum Lampadi , & Orc- patrum modis omnibus conflituta fervari: fed quia
JL fl*s , fumens fb die nona Majas , fafto Sa- bis in anno concilia fieri praceperunt propter dicerdotalt concilio y Andreas vir venerabilis Jader- verfas neceffitates ecclefta amputandas; & fratertina ecclefta Epifcopus dixit : Omnium Sacerdo- nitati veftra dificltate itineris atquc vijitandatum, fratrumque meorum , beatiime > pro- rum occupatione parocbiarum graviffimum judicaa fequor voluntatem ; quia tanta eft bonitatis 1 ma- tur y vel hoc 1 fine aliqua excufatione fervetur , ; j
gnitudo , ut omncs nos faciat de fui oneris leva- ut femel in anno ad Concilium Metropolit ani ve
mine cogitare . Quippe cum gratum vobis fore nire nullus omittat ; quod ft quident forte 1 * uifi
3 credamus t propter dijferentiam bos pro parocbia defidiofa voluntas 3 fed inevitanda neeetas deticonfignanda plebi excurfus parochiafque presbyte- nucrit , per 7 Trimates fua ecclefta fe prafentet . ij
ros veftra confccrationc merentur alios ordinre Tempus autem congruum videtur , ut depofitis alPontfices . Sicut etiam in Barcenfi ecclefta y pra- bis Tentecoften * ebdomada , qu& fequitur ; debeat 18
deeeore veflro beata recordationis Honorio' , tft conveniri . Qua omnia placuit fie ordinari , promprovide ordinatum; quia in tanta difienfionc loco- pta volntate confentio & Deo propitio implenrum rarius conftgnationem chrifmatis populus rc- da curabo . Andreas Vir Venerabilis Befloenfis ec
natus adfequitur* Quapropter qui omnium noflrum clefta dixit . T^ecee nobis eft bona inftitutionis
4 * primatum y Deo juvante , quo praftdes , curam formam libenter ampleiii , prafertim cum de facro
geris ordinationemque commiam tuorum , neceffe laudabiliter cogitate * obfequio ; atque idto qux* *9
eft Pontificum adminiculis releveris . Honorius fit ut a loco t Gopella , O* sirena, uf<]ue adhas ^0
beatiimus vir refpondit Archiepifcopus . Agogta- urbes bafilicafque , qua in mea i 1 patrocinia con- ^ 1
tias y quod talibus me creditis folatiis relevandum , tincntur y ad I proponendum ifdem locum facia- i
ut crefcente fratrum , <& coepifcoporum noftrorum tur Epifcepum pertinere . Tanta vexationis labo
numero , & levior fiat farcina divifa per plures , re fubmoto n aptior mihi follicitudo fit de Sa- ^
Cr onus gratum , quod cum honore fufcipitur . At" cerdotibus plcbeque commifia . Quantus grex Do*
5 que ideo talis fraternitatis veftra f profecutione minicus vicino paftorc melius gubernetur . Hono
perpenfas parochiafque noflra forciebantur confe- rius vir beatiffimus Archiepifcopus refpondit .
cratione presbteros , & longinquitatem fui viji- M eft dubium Venerabilis frater & te bona ordi^ ^
tationem dificillimam merebantur . Ad ordinando- nationis intuitu libenter offerre quibus V perperum Epifcoporum curam facia diftributione credi- tuam talis gloriam mzreatur obiatio , & divinum
mus pertinere ; prafertim cum nihil canonicis fit melius perficeretur obfequium . Et ideo cum divi6 contrarium conftitutis ; quia 6 Epifcopalis vi- nitaspropitiata conce'erit > adhueunum, ad quem
lefcit auftoritas s cum in tanta locorum diftenfio- eadem loca pertinere debeant curavimus ordi- 55
tot paroehiis necesario ptopomntur > ubi nari Tontifiiem . Unde ne fequens xtas , aut adpresbyter poffit fueere , ordinatur Epifcopus ; qui dendo fuperflue Epifcoporum numtro 3 aut per ctt*} 7 confignandi , reconciliandi licentia facile piditatem 1* forfitan imminuendo y bac violari 36
8 Dei Sacerdotibus eft eonceffa <. Tro qua * re hujus conftituta prajumat ; fi quis taie quippiam tentaordinationis nobis eft pfovifa netefjitas ne quod verit y anathematis vinculis. obligatus , partant di
maxima ecclcfiat , follicitudine eft gerendum , pro vino judicio condemnatus inturrat . Cui rei conraritate Pontificum negligatur . Quapropter qui y fenfum omnium noftrum convenit fubfcptionc firvel in quibus Ast/i Epifcopi debeant confecrari3 di- mari , ttum Salonis .
Honorius Archiepifcopus S. Ecdefia Salonitana
9 ligentius pertraemus . Traftat itaaue habito ,
. .:
adjefta quam hoc communi nofcitur fediffe confl bis geftis conjentiens fubfcripft >
it lio y ut tn 0 Sarfentero , l Muccuro > &. ,4
Andreas Epifcopus Jadertin* ecttefia his geftis
12 Ludro Epifcopi debeant confecrari { futurorum per- confentiens fubfcripft .
Ticyanus Epifcopus S. Ecclefia JLrben. his ge
5 fonas Antifiitum 1 J decretorum tenor adfignet .
i^Uaque '+ prolatis decretis , in quibus eletlicmis ftis confentiens fubfcripft .
ij includebant officium , in Muccuro *i Stephanum . onjtantinus n Epifc. Eccl. Sifciana his geftii
. .
presbyterum , yn Sarfentero Taulinum presbyterum, confentiens fubfcripft ..
i6 in Ludro Celianum presbyterum li fpiravere Epi*Paulus . Epijcapus .
.' "'
38
Marcellus . Tslaronitana Eccl. confentiens fub
feopos confecrari Qua elettionc decurfa , fupraferiptus beatiimus vir Honorius Urcbiepifcopus fcripft'. Savilianus ** Epifcopus. .. .
>
i lUyrici Sacri . /
P 3
Un-

.' E C CUE'S L A S A L O N I T A N A.
74
^Andreas Zpifcoput Befloexfis t fupra confen- ri poterant ) ; ad ordinandorum Epifcoporum cur.im, facia diftributione , crtdimus primere ; ideft
tiens fubferipfi .
cuiam & auctoritatem noftram pofcere credi'Paulinus . tcel. Sarfenterenfts .
mus , ut carum regimen a Picsbyteris ad EpiStepbanus Epifcopus Muncorcnfis .
Cecilianus Epi/eopui ecclefi* Ludroenfis confeti' fcopos transferamus .
6 Caones antiqui vtcabant Epifcopos conftitiens fubferipfi . Explicit*
tui in oppidis locifque infrequentibus t aut ubi
ad rem Chriftianam curandjm fufficere pofient
$. III.
Presbyteri , ne dignitas Epifcopalis vilejeeret .
7 Corrige: quia. Nam ad Sacerdote* feeundi
I^pta in UQa Coucilii 11. Salonitani .
ordinis neque Chrilmatis Sacramcnti cofcrenl T Deft , pofl Confulatum Lampadii & Oreflis di, neque pcenitentia: publics imponendx facul
X. anno fecundo , qui fuit aeras vulgaris 532. tas jure ordinario pertinebat .
8 Hujus loci hxc eft explicatio : quam ob
Nota Confulari chronologica fere fiiwili inferirem novos Epifcopos ordinandi nobis efl conftdera
ptus eft lapis antiquus, qui extat Roma: in ba
il lica fanti Petri ad vincula, ut tradit Hcnri- ta , atque ante perfpetta ntceffitas ; ne quod ecclccus Noris diTcrt. Hiftofica de Synodo v. cap. vi. fiarum follicitudo maxime requirit , propter pauciEt it. ( iterum ) . C. Lampadii <& Oreflis . Si tatem Tontificum ntgligatur .
9 Deeft aliquid : adjeelA idtft diS<e funt fenAani a qui anni Confulibus vacarnt , ut firpe accidit
Coofuli. fcxto vergente fculo , ad eos defignandos e tentix & in hanc unam omnes jerunt ; ut &c.
bei vacuii
10 Quid loci oppidive fit Sarfentcrum, pror- SarttMe4c(igaati Confulibus fuperiorum annorum Confularisepolollbant cha defumi folebat , adliiberique ad hunc mo
fus ignoro. Enderum Ptolomsei dicerem, unde rum oppi
nota *oadum feu
Enderudini Pliniani, nifi ab Salona ingenti tcr- ci vital
falart d<* duli) : iterum pofl confulatum 7v(. 7v(. vel pofl con
hmpu t fulatum
7^. 1. 11. in. anno primo, lecundo, rarum tractu in Ortum diftarct , fed non ita goola .
Coafulibut * tertio, atquc ita deinceps . Id. docent Fafti Con- longe Salona Sarfenterum abfuerit necefle eft ;
riorum
fulares, codices legum, lapides antiqui . Bafilius nam e Salonitani Epifcopi ditione, ut infra diaouorum
junior folus confulatum geflt an. ira; vulgaris citur , agrorum & oppidorum quod fan's efltt
J41. ; exinde nulli Confules crcati fucrunt uf- ad conhciendam parocbiam Epifcopi Sarfenteque ad annum primum Juftini junioris . Itaque renfis, detraum fuit.
annus 54. infignitus fuit hac nota pofl Confu
11 Muccurum idem eft ac Mocrum ; quam
latum Bafilii ; annus 743. Iterum pofl Confulatum urbem Conftantinus Porphyrogenitus Paganis fi
Bafilii > vel pofl Confulatum Bafilii 11. , &reliqui ve Narentanis attribuit . Regio autcm , quam
code m modo ufque ad annum y6j. , qui fuit illi iocolebant , ab illifque denominata eft Papoftrcmus Juftiniani, & inferiptus eft poft Con
gania , five Arenta , inter Tilurum & Narofulatum Bafilii XXIV.
nem, live Cetinam , & Orontium fluvios con2 Addendum veflrx . Siquidcm fuo , & ca?- tinebatur. Thomas Archidiconos Mucarum voterorum Antiftitum nomine Andreas Jadeitinus cat, c Mucarenfis Epifcopi ditiotiem ultra NaEpifcopus alloquitur Honorium Mtropolitain, ronem ufque ad Stagnum pcninlulam producit:
Maccuri ,
cujus bonitate omnes conhli iperant fore , ut fuit etiam, inquit cap. iy. Epifcopalis Jedes apud (;u
Mucrt
ille communibus votis ac precibus anmiat , & Mucarum , eratque fua Tarochia a confinio Crai pofitio.
numerum Epifcoporum augeri jubeat , quibuf- nte ufque ad Stagnum . Dubitare vix ^ , quin
cum paftoralis officii curas partiantur.
, Mocrum, Mucarum, que ejufdem
3 Hunc locum maxime depravatum fie refti- urbis nomina funt paullulum diverfa, illudidem
tui pofic arbitrar : quippe cum gratum id vobis oppidum fit , quod Procopius lib. 3. cap. 33.
fore credamus ; nam propter di/tantiam , & lon
de bello Goth. Muicarum vocat . Illud quidem a
gincuos per Tarochias , corijignand* plebis caufl'a, Salonis proximum conftituit , fictamen, ut haud
excurfus , parochim Presbyterts credit* veflra con- ita brtvi intervallo proximum elfet . Mocrum
fecratione merentur , ftbi alios ordinari Pontfices . enim in tabula Anfelmi Bandurii inter CetiRntioncm reddit , cur Epifcoporum Dalmatiae nam , & Orontium ibidem loci pofitum eft ,
numerum augeri oporteat ; nam cum Parochise ubi nunc Macarlca vifiiur , qua fedem Epifcolatius patcant , quam ut ftatis temporjbus ab palem ctiamnum retinctj aut certe amiflam an
Epifcopis. obiri ac luftrari poflnt , plebs Chri- te baud multos annoe recuperavit . Porro Ma
ftiana, in locis longinquis pofita , carcat ne- carlca Salonis in ortum diftat millia paflfuum
cefle eft Sacramento Confirmations . Quae qui* fere quadraginta . Vcrcor igitur, ne Procopius
dem ratio, ut poftea fubdit, Honorium II. im- falfus fit, cum Muicru w prope ab erbe Salo ' '
pulerat, ut Epilcopatum Barcenfcm inftitueret , nitana locavit, .
4 Sic legendum cenfeo : Ouare qui omnium
12 Lucirum in Chorographia Dalmtica feu
Ludri Opnoflrum primatim ( Metropoliticum ) Deo juran
recenti , five antiqua nufquam invenies . l7.go piili ifnete quo prteftdes ( Ecclcfiac Dalmticas) , & cti- vero, hsc civitas quxnam fuerit , quivt illius I* pofitio.
ramgeris, ordinationemqun commiam tuorum ( idtft pofitio , divinare non aufim.
tuat peculiars Parochiae ) , necefft efl Tontificum
i j Ideft fufFragiorura . Poft urbes defignatas,
(pluriumj admiuiculis releveris . Cum tot fufti- quibus novos Epilcopos przfici oporteret , itum
neas & tanta ncgotia turn Mctropolitici , tuna eft ad fuffregia, deledique funt Collegio PrcsEpifcopalis regiminis , neccflc eft , u* auitoEpi- byterorum , qui Pontificia cohfecrtione initiarentur, & ceclefias illas adminiftrare nt .
Icoporum numero, plures, quam nunc dm, ha
14 Ideft explicates fchedulis , qiiibus fuffra- :
beas adjurares .
.' 1
5 Hanc huic loco adhibeas velim correiho- gia, & corum, quos ekgerant , nomina inclunem : Jftqut ideo tali fraternitatis veflra poflula- debantur .
tione perpenfa , Tarochias , qua noflra fortieban.
te Idem forrafie eft, qui A<is Concilii prio
tur confecratione Presbytres , & ob hnginquita- ns Salonitani fubferipfit.' ". :v :
tem , fui vifttationem diffieiltimam -rebantnr ,
16 Divino Spiritu afflati decrevepe.
(idtft *grc admodum Epifcopali luftratione obi
17 Detft aliquid , quod it fhppleri pofle videtur

HONORIUS III. EPISC SALONIT. XXXVIII.

detur ad fines cujufque Dicefeos , feu
regundos hoc ftatuimus obfervandum ; deindctrium
illorum Epifcoporum jurifdidtio quatcnus exten
di debeat declaratur , & hi a cujufque regimini
loca ubjiciuntur .
18 Przpofitio in delenda, totaque hujus leci fententia ad hunc modum conformanda , &
explicanda eft: Ut Sarfenterenfis Epifcopatus Baftlicas ( ideft ecclefias , feu Parochias ) qua in
Municipiis de Lontino , Stamino , T^ovcnfc , &
per Fjtfliciarum Pecuatico , " Beu^atico , &fupri ( hzc loca ) conituta funt ; qua autem ad
nos hatlenus refpexere ( ideft ad ditioncm Epifcopi Salonitani pertinebant) in Parochia '
quatur ; ideft in fua Parochia, ac poteftate habeat . Hinc colligas velim hace oppida feu lo
ca, quz attribuuntur Epifcopo Sarienterenfi , ex
Epifcopi Salonitani jurifditione detrata efte .
areell{ Exiftimo autem hunc Epifcopum Jadertino, &
Epifcopi Salonitano Epifcopis interject um hiiffc , & alteri
MtnT 4ui(^cm *b rtu * a'tc aD Occahi fuiffe contertrA eft minum . Nec vero abfimile eft federn illam Epi'hi't" fcopalem proximo fzculo translata m fuiffe Tracopi
gurium i nam Tragurienfis Epifcopatus initia
locijni. baud altius , quam a feptimo fzculo repetenda
effe arbitrator Joannes Lucius lib. 2. cap. 4. Monumen. Tragur. Nomina vero illa topographica
explanare fi coner , fruftra laborem : adeo funt
barbara , & ignota : compendiariis notis feripta
erant , opinor , in Autographo , feu in apographis antiquisj qua: imperitus Amanuenfis , cum
non intelligerent , litteris , qua deerant , pro arbitratu adjeis, hare monftra nominum cfHnxit.
19 Fortaffe Epetinum ab Epetio urbe antiquiffima , unde Epetini populi Pliniani . Magnioticum , Sahiaticum , Sarxiaticum ubi nam gen
tium fine , clam me , clam omnes Gcographos
habet .
item p20 Ideft : ficut antea pertinebant ad noftram
rTbut " Potcftatcm ordinariam Epifcopalem , fic in poEp.fcopo fterura Epifcopi Ludrenfisordinariz poteftati iubLuJren . fint . Inde fit, ut haec quoque loca ecclefiz Salonitanat adempta, & ad Ludrcnfera translata vidcantur. Quare ut Sarfenterenfis abOccafu, fic
Ludrenfis ab regions Orientis , finitimi erant Epifcopo Salonitano intermedio .
il Hanc leionem fzdum in modum vitiatam
fic reftitui pofle arbitror . Muccoritanus autem
Epifcopus fe fuamque jurifdidionem contineat ex
tra fines Delminenfis Montamorum Epifcopi , Oneftini agri & Salonitana Parochia , ac dumtaxat
quidquid in infulis ont 1 net , yel trans Oneum
nofcitur effe , quod continens appellatur ; fedetiam
Bgdditicum, intra fuam diacefim , exceptis <&c,
Delminenfis Epifcopus , qui nunc Dumnenfis,
idem erat, ut nobis videtur , ac Maftaritanus y
feu potius Mauritanus, vel Maronianus, a Ma
ronia feu Mauritania, regione inter Tilurum &
Naronem, cognominatus , de quo paullo ante
diximus nota 86. in Concil. primum Salnicaaum . Itaque Delminenfis Epifcopus & novus
Muccoritanus Epifcopus ditionem fuam Tiluro
& Naroni fiuviis interjecbm obtinebant , hie
quidem in maritimis , il le vero in montanis loDefcri. eis. Muccoritani Parochia ab Occafu contermiP,lo>*. na iiit agro Oncilino ; quippe ejus juriidiicopaiui cao trans Oneum Onentem verfus ex decreMuceori. to hujus Goncilii incipicbat ; quatenus vero feu "'
cus oram maritimam live in continente in Or-

175

Is Peutingcrianz, Ptolomzus Epetio , & Oneo

Pcguntium intcrjecit , itemque Plinius ; fi ta
rnen Rataneum Plinianum idem fit atquc Oneum
Ptolomaicum . Pod Oneum duas urbes orz con
tinent impofuit Auftor tabulz Peutingerianz ,
Inaroniam duodecim millibus pafTuum ab Onco
disjunctam, itemque alteram anonymam , quam,
pofitionis ratione habita , Muccurumfeu Muicarum, nene Macarfcam eTc cxiftimo j quz civi
tas fede & titulo Epifcopali in hoc concilio do
nata eft . Itaque Pcguntium , & Oneum in ditione manfit ac poteftate Epifcopi Salonitani ,
aut quod vero propius eft , in fidem jurifditionemque conceilit Epifcopi Ludrenlis . Inaronia , & Muccurum cum oppidis , vicifquc ejufdem orz , obtigerunt Epilcopo Muccuritano ,
itemque infulz huic littori oppofitz, inter quas
potiilimum annumerandz funt Braftia, Si Pharia .
Ex his fatis perfpicue intelligi poteft, quidquid
oppidorum atque urbium tribus hifce Epifcopis
contributum , & fingulis pro rata portionc diSalonit.
vifum fuit , id fere totum fuiffe detratum ex Epifcop.
Parochia Epifcopi Salonitani , quz fines fuos fere mnt
tum ab Oriente, tum ab Occidente contraxit , Pirockia
dtaBi>
& terminis admodum anguftis circumferipta eft . efl itxxtQjarc Honorio quidem de onerc curaque Epi ione bium i te
fcopali diminutum eft vel plurimum , non item oppido
ero reliquis Epifcopis Dalmatiz ; qui cztero- rum i et
quin ideirco ad hujufmodi Concilium Provin quibus
trl Uli
ciale conveniffe videbaritur , ut fibi etiam ali Bpicop*cnt con
quid oneris demeretur , extremis Parochiarum flu
fOOl .
fuarum regionibus , quas fatis commode inter*
vifere, luftrare ipfi non poTcnt, rccils, in
aliorumque adminiftrationem translatis . Quo.
circa Epifcopus Bcftocnfis fub finem Concilii
poltulavit, ut quartus Epifcopus adderetur Dal
matiz , ad quem longinqua qudam fuz Parochiz loca, adituque diffioilia pertincrent, & in
quem paftoralis fuz follicitudinis , qua ipfeplus
nimio gravabatur, procurt ionifque partem ali
quant rejiceret . Sed Honorius hujufmjdi addi
tionern in aliud tempus referendam cenfuit qui
per fpeciem alieni fublevandi laboris, confulenclique utilitatibus Chriftianz plebis, nihil aliud
Ipctaflc videtur, niii et fibi ipfe laborem minueret , adjutorefque adfeifeeret , quibufeum
ampliflmz fuz Parochiz dminiftrandz onus
partiretur .
Quamvis autem initio profiteatur decretum
illud de augendo Epifcoporum numero canonicis non effe contrarium confiittttis ; vercor tarnen,
ut hujufmodi profeffio cum veri tte coheereat ;
cum enim e parochia Salonitana , quamvis lon
ge latcque diffufa , tres partes detraftz fuerint ,
atque in totidem Epifcopatus divifz , videntur
fane plures creati fuiffe Epifcopi , quam neceffitas poftularet , & anguftioribus terminis fingulorum jurifdiiflio definita , quam dignitas , &
auetbritas Epifcopalis requireret . Atque id ipfum eft , niii fallor, in quo pofiea Honorius
jure meritoque reprehenfus fuit a Vigilio Papa
in epiftola ad Sebaftianum Diaconum Przpolitum Patrimonio eccltlaffico Dalmatiz : quos ,
inquit, Honorius tune prtdi* civitatis Epifco
pus contra confuetudinem & lefia fux ,
& fedis ^ypoflolica conflituta , facris ordinibus
applicaverat , in iis cilicct locis Epifcopos initiaverat , & conftituerat , in quibus minime
oportebat , contra quam poftulabat confuetudo
tum protendcretur incertum eft . Oneum civitas Romanz, & Salonitanz ecclefiz, fedifqueApoltttoralis Epetio aberat in Orientcm millia paf- ftolicz conflituta fanciebant, quibus e przfcrifuum fepeem, fi fides habenda fit calculis tabu- pto veterum conciliorum , & Canonum cavebatur,

CCLESIA

S ALON IT AN A.

tur , tie in ppidulis locifqlie igrtobilibus . &

*ft'rcqucnt'bus , auc ubi ncecfle non eiu , Epifcopi cohftitueretitur. In ilia epiftola duo Vigjjfu5 )oco crimihis objccit Honorio . item*
4ue Sebaftian, qui cjnldem culpa; amnis ac parteeps fuerat , aut certe de rebus ab Honorio
contra jus fafque geftis federn Apotolicam non
admonlicrat . Altcrurn erat y ut mihi vidctur,
quod Epifcopos in illis Irtcis inftituiflet , quibus opus rton crant , & Prcsbytcri ad rcrrt ChrifUanam curandam furh'cerc poterant ; id quod
jure Cannico &r Ecclefiaftico plani/lmc vetabaturt alteram vero illud fuit, quod ill Saccr
dotiis mandandis, facrifque ordinibus conferendis fitdilimam rundinationem exercuiiet > id
quod juri Divino adverfabatur . Rem totam ex
litteris Vigilii cognofecre licet ; Qui dum in Sa>lonittnam urbem pro ordinatione Patrimonii adveblfles , quantum ad nos pcftea eft phv.morum re
latione perdudum , illicitis te i & a fede jfpojlo*
lie* probibitis ordir.ationibus mifcuifli ; & quos
Honorius tunc pi\n/if civitatis Epifcopus , con
tra confuctudinem {ornante , vel [ ecdefia , &
/edit stpoftoltcx conituta facris ordinibus appli*
averat } non /blunt prohibere penitut noluifli ,
Jed nobis tx bac cau'a vel fcripto referre , vel
quandv Thealonice nobis occurreras ...ne Verbo quidem fuggerere voluifti ; & cum illis tamquam cum
legitimo 0" rationabili ordne fatiis , cupiditatis
jpititu acquieVii protette , & eorum focius comimtnims venalitate es repcrtus . Qyid eft , oro ,
illicitis t & a fede *pofloika probibitis ordinaclonihtt operant date t quid eft coritta confuetuinelfi ir Salonitan ecclefu > & fedis
xApoflolict conituta , quos minime oportebat ,
facrit ordinibus applicarc , ftvej ut ego opinor,
ad Sacerdotium primi ordinis provehere ? nifi
plurtSj quam nccsiTe fuerat , Epilcpos coiifccrare, iifque locis , quibus unusSalohitanus Epifcopus latis eile potuiflet ? Hoc feilicet vetcrum Cohciliorum fanfiones_, hoecottfuetudo Romana- & Sllohitan ccclcfia: , hoc
detique decreta ledis Apoftolcae vetabant ; riam
quid liud vitii ordinationibus ab Honorio fa<ts hoc loco Vigilius objiciat , non invtiHo t
Si enim Vigilius Simohiacam labem Honorio
& Sebaftian ibidem exprobraltt > eos non con
tra leges eccltjafticas , fed contra jus divinum
fccile dicecct5 id de quo paullo poftutrumquc
afguit > cum ait Sebalianum : cupiditatis fpiritu impulfum eorum ideft Simoniacorum fscium
te conforten! i commmionis v.nnlitate repertum
eflci Scio equidem Sebaftiarium annis rhi'.iimum
ocio poft fecundm Salortitanum Goncilinm a
Vigilio mifuin fuie in Dalmatiamj ut ibidem
patrimonio ccclcfiattico curando , exigendifque
penlmnibus praetfet > Cmfcilicttjampridem Honorius tres illos Epifcopatus Cundidiflct . Sed
quod factum iud non inprobavcrit > quod Epiicopos in tilis Jocis y in quibus Sacerdotes prihii ordilis conftitui per caones minime iietbat i efl non vetuerit , quod denique de hujufmodi Epicoporurh otimtionihus , quas prater
confuctudinem prsterque leges ccclcliafticas icrerat Honorius , ad fedem Apoftolicam non re
tulcrit , id riimirum Vigilius tbaftiano crirtiini
dibit . Porro cum eque Sarkntcrenlis , ntque
Ludicns Epifcopatus nuncio ddneeps oceurrtt
Roman jn tabuiis monumcjntifqvic Dalmatian ; id srgu*
hbol<i ment eft> uCrumquc aud multo poft ex decro
SarfcMfe- to Romani Pontiiicis fublatv.m } & abolitum
twrwii* uifle oil forte fides Eficopilis Sarfcntetcofii
Mw$a*
Vig.ii, id
sbffit.
mam n.
plfciiuf.

Tragurium irt tlrbrrt perantiquarrt ac nobilcm

translata futrit . Hase noftra epiftol Vigiana; '"]'',
interpretado cotljeftura magis, quam certis fr- inftitaiui.
milque rationibus nititur f quJe tatnen fi Vera
eft , dubitari nequit de veritate Concilii Salo-
nitani fecUndij quod jo.mries Lucius fallu m elle t
& commcntftm exiftimavit.
zt Hxc verba feu portenta Vcrborilm quid
fint, aut quid valeant , ne ipfc quidem Ocdi-
pus , ii adcifet explahaverit .
i I AntiquilMmo jure , ideft ufque ab artarc
Apoftolica fancitum fuit, ut ne in alienim di-
tioncm , five afilicis confecrandis , five Cleri-
eis initiandis , five aliud quidquid Pontificia
jurifdictionis ufurpando , Epifcopi fe fe intru*
dant .
...
24 Legendum onVzntlbut . Extat Canon Apoftolicus 38. , quo jubentur bis in anno Epi^
Jcoporxm Concilia celebrati , ut inter fe invicent
dogtfuta pietatis implorent -, " emergentes con^
tentiones ecclefiaflicas amoveant . Idem ftatuie
Cailon y Nicasnus; Ut hoc decentius iHquiratur ,
pLtcuit bis in anno per unamquamque pro vine iam
Goncilium celebrari , ut commwniter omnibus ft*
mul Epifcopis congrcgatis Trovinci* , difcutian*
tur hujufmodi qu<eftines 1 Idem confirmant Ca
ones Antiochcfli 19. Sc 20. itemque Ganan ii
Synodi quarto? Oecumcnica? Chalcedortcnlis : Per*
venit ad aures noras, quod in provinciis flatu*
ta Epifcoporum Concilia minime celebrentur , &
ex hoc plurma ntgligantur ecclefiaicarum cau
fatum ) qux crrctlionibits indigeant > Decrevit
itaque Juncia Synodns fecundum Caones t bis
anno Epifcopos in idipfum convenire , quo Mctropo*
litanus Epifcopus probaverit , & corrigere fmgu*
la ) fx qua fortaffts emerferint . Hanc confuetudi*
ncm bina in fingulos nnos concilia cogendi *
Orientali ad Occidcntalrm ecclefiam permanaffc dclart Sanftus Leo epiftola 84. cap. 7. D:
Conciliis tfifcoftlibus non aliud indicimus quam
fanli Taires otdintv-rutit i ut feiliect bini con*
ventas per annos ftngulot habeantur ; id quod
etiam Concilium Rhcgienfc docet ac httiit Ca*
none 7* Secundum anciquam confuctudinem bis.i
anno conventus crant . Hanc legem tot confciv
tientium Cortclortm tk Canonum aucloritatc
fancitam defuctudine bblitcratatn fuilTc in fua
provincia, feu dixcefi quercbatur Avitus Epi
fcopus ViennenGs cpift. 80. Cor.vcntm ergo % quos
bis per annum a Sacerdotibus fieri ftnioram curadecreverat , utinam vel fingula po hiemia factremus . { & vencrabilis Tapa urbis nobis
hanc tiegligentiam fuccenfeittis rhordaci.i mihi *
mnquuin cripta perlata funt . Sed cum fcpe incidcrent tmpora difficilia & turbulenta , qua;
hujufmodi conventus binos fingulis annis fieri
prohibrent > rere fub initium irxti hirjus feculi
Hormifdas antiquae lcgi> & conJuctudini carenus detogavit ^ ut fen'iel tarnen unoquoquc an
no ad Synodura provincia lern Epifcopos conve
nire jufllrit . H*c cnim, fcriplit ad Epifcopos
Hifpaniae epiftola 2j. De conveniendo bis in an
no notum e fanclas Caones conjlituib ; fei i
aut temporum neceffitates j ,aut emergentes cauf*
fit hoc non patiuntur implsri J faltemfemd , quam-. .: , :
vis non licuerit , fine udla excujationeprxcipimus
convenire* Adnormam.hujus Pomitiiias aaie*'.'
nis Epifcopi Salonitani ftatuerunt fatiselVunum
fingulis annis Concilium provinciale cogi j quandoquidem ncqiic Ulis commodum , ftequc ccclc;
fiis utile eTet ferocl atque iterum intra unius
cjufdemque anni curriculum convenir, tum propttr

HONORIUS III. EPISC. SALONIT. XXXVIII.

pter difficultatem , & longinquitatem itinerum,
tum propter curam , 4c ncceflitatem luftrandarum
Parochiarum .
ij Ideft : Saltern hoc fine aliqua excufatione
fervetur , ut <&c.
Lege: non.
27 Ideft primores Clerici , qualcs funt Archidiaconus, & Archinresbyter .
28 Legere malim: ut depofitis albis , hebd
mada , qua Tentecoftem fcquitur , debeat conveniri , "pel debeant convenire .
lg. Cogitatur .
30 Erant hate loca qudam extrema Parochiae
Beftoenfis, quorum curam fe Andreas exonera
re, eamque in alium transferre cupiebat; atque
idcirco poftulabat , ut tribus jam decretis Epifcopatibus quart us adderetur.
3 1 Tarocbia .
32 Is locus correftione indiget; exeoquehc
fententia ad id, de quo agitur , apte congrucntcrque elici debet: Stque ideo quafe , ut a loco
Capella, & .Arena y ufque ad has urbes Bafilicafque y qua in mea Tarocbia continentur } prapo'
nendus iifdem locis jubeatur Epifcopus .
33 Ha?c aliquantulum depravata fie emendan
pofle videntur ; Tanta vexationis labore fubmoto ,
tanto aptior y ideft facilior , mihi follicitudo fit
de Sacerdotibus plebeque commi'a , quanto melius
grex Dominicus ricino paftore gubernatur .
34 Opus eft aliqua correftione vel cxplicatione: " eft dubium, venerabilis frater 3 te bona
ordinationis intuitu , ideft rei Chriftiana , publicaque utilitatis caujja y bac proferre y five luggcrere ; quibus & tibi gloriam perpetuam promercris y & divinum melius perjiccrerur obfcquiitra .
3J Haud dubie legendum eft: curabimus.
36 *iiu per cupiditatsm , fcilicct amplificanda
jurifditlionis & Tarocbia.
31 Joannes Epifcopus ecclefiae Scifciana cum
Aftis fubfcripfcrit pr<mi Concilii Salonitani ,
intra hoc biennium , quod intcrceffit , obicrit
neceiTe eft , cjufque in locum fufFectus fucrit
oportet Conftantinus > nifi forte pro Scifciana
iubftituenda fit Scardonitana , cujus Epifcopus
Conftantinus priori Concilio interfuit.
38 eque Paullo, eque Saviliano adjefta eft
ecclcfia, cui prasfuit. Neutrius nomen inter Presbyteros fubferiptum aftis primi Concilii repcritur. Tres omnino Epifcopi in hoc fecundo dedcrantur, qui primo interfuifle JegUrttur : Epitauritanus, Scardonftanus *, Maftaritanus . Fortafle Paullus Epidauri, Sivianus Scardonae Epi
fcopi erant, alter Fabriciano, alter Conftantino
vita funftis, quorum nomina fubjefta funt AcTris.
Concilii primi , in fedem Epifcopalcm fuffefti .
Abfuit igitur Epifcopus Maftaritanus , feu Mauritanus, quem Delminenfi , five ab eo, quem
S. Gregorius nominat Epifcopum Dalmatia? , mi
nime diftinguendum putamus ; itemque Bacenfis, feu Barcenfis , quem Honorius II. Epifco
pus Salonitanus in Pannonia fecunda conftitucrat . Ita fit, ut provincia Salonitana ex EpifcoWeirope- pis fuffragancis , fubjeftifque Metropolita: Salo[?**4," nitano, omnino duodecim conftaret, fcilicct Ja a. nume- dertino, Arbenfi, Scifciano, Epitauritano , Scar" 01 fuf ^on*tinoi Naronitano, Beftoertfi , Maftaritano,
iragnco! fiye Delminenfi, Barcenfi ; quibus adde tresillos
Epifcopatus auftoritate & decreto hujus fecundi
Concilii inftitutos, Sarfenterenfem , Muccorcnfem, Ludrenfcm. Nam Privalitanus haud mul
to ante txemptus ditione Salonitani Metropolita;,
& jure tituloque Metropolitico auftus, ut infra

dicemus , e Salonitana provincia deceflerat cum

aliquot Epifcopis Dalmatia; fuperioris , ex qui
bus conflata eft provincia Prxvalitana, inter quos
annumerandus eft Rhizinienfis Epifcopus, de cu
jus antiqukatc monumenta illorum tcmporumdu
bitarc non patiuntur.
CAPUT

TERTIUM.

De bello Cotbico.
aUo tempore Honorius ecclefiam Salonitanam adminiftrabat, Juftinianus Imperator
Gtiiis bellum intulit, ejulque initium fieri juffit ab recuperanda Dalmatia , quam Herulis ademptam Thcodoricus ad regnum Italia; adjunxerat, JuflinU*
camque in fua poteftate retinebat Theodatus Rex Vima"**
Gothorum tertius , qui poft interitum Athala- lu*
rici rcrum Gothicarum potiebatur . Sed partem jee>
extremam Dalmatia? in Orientem obverfam ob- ,r,dCrr
tinebat Oftroyllus e Gothorum genere oriun- gsr"''dus, ut fupra diximus ; quem Gothis Italia? ,ur*
Dalmatia? Regibus jure beneficiario obftriftum
fuillc exiiV'mo. Itaque Juftinianus poft receptara
e Vandalis African! anno 534, Gclimcrc poftremo Vandalorum Rege capto , abduftoque Conftantinopolim , nihil prius faciendum putavit,
quam ut Italiam & Dalmatiam Gothis eriperer,
lmperioquc Romano reftitueret . Nec inferendi
Gothis belli cauffj? jiiftx , legitima defuerunt, quas ut dilucide breviter exponam , belli o
pauUo altius mihi ordienda res eft.
SfceUi
Amalafuntha poft obitum Theodorici paren
tis rei Gothtcat adminiftrationcm una cum thalarici filii fui tutela fufecpit; atque, uterat
ipfa pro cptu mulicrum Sane litterata, & ftudiis doftrinifquc dedita, fium quoque iolerti
Magiftrorum cura bonifquc artibus crudiendum
curabat. Id iniquo animo ferre vifi funt primo
res Gothorum, quod rcgiam Athabrici indolcm
littcrarum ftudiis encrvari, infringique ccnftretlt .
Morcm illis gerendum putavit , vcrita ne quid
gravius contra fe molireritur . Athalaricus atltem, educatoribus ac magiftris amotis , totum
fe voluptatibus- tradidit , ac veneri irttcinpcranter indulgcns in omnia probra ac dedecora mit i
tantaquc coepit effe infolcnti, ut matrcm ipiaru
Contemncrcc ; nec vero aiidaCiam Gothorum compefcuit , qui juftum ?x fevcrum Amalafuntha re
gimen exofi, de illa reg i i s xdibiis cjicienda ablegandaque conjurarunt . Hace cum fe a filio deipici , & Gothis odio eile cerneret , relicta Ita
lia Conhntinopolim ad Juftiniamim coofugef
decrevit , idque illi per litteras fignificark. Ni
hil gratius accidere poterat Juftiniano , qui ad
recuperandam Italiam hinc iibi occafionem oblatam effe exiftimavit. Itaque omnem ei fuam auftoritatem , gratiam, copias, opes ad id, quod
decreverat , perHciendum detulit ; atque iterea
Epidamni , quo primutn apprllere Conftitucrat ,
domum amplillmam apparari julfit, ut in ea pro
dignitatc divei faretur, quamdiu collibitum effet,
inde vero Byzantium fe conferret . Sed panllo
poft, interfeftis primariis conjurationis aucloribus , deferenda? Italia? confiiium abjecit 5 & fufeeptam regni Gotliici adminiilrationem retiere
ftatuitj quod Juftinianus agcfrimc tulit, aclit*
teras Amalafuntha: lciipfic plenas querimonia,
ac minaium , quibus ita refpondit prudcntiima
fasmina , ut fe ac filium de objedis criminibus
purgavrit , & [nlperatoris animum iramque placaveritj prxfertim oblata fpc Italie recipiendx- ,
quam

178

ECCLESIA

SALONITANA.

fjuam ubi tcmp'.:s opportunum adtffct, mditutim fc illi polhccbatur. Nam cum filii depravatam indolcm & nefarios mores pari non polfit) neqnc hujus crga fc voluntan fideret j ft
quid vero lniic , quem propter effufas in omni
intcmpcrantia libdines lenta jam tabc confici
videbat , humanitus accidiiTct , ab Gothis fibi
jampridem infenfis timerct , tit fux dignitati ac
faluti confulerct , omnino conftitucrat Gothorurn Italorumque rcgnum in Juftiniani ditio.
Hem conferre. Ncc lane multo port Athalaricus
nimia libdine lufirifque cofifedus obiit anno
54. Amalafuntha nc interea , dum opportunitas idnea le offerrec perficiundi ea , qua; fuftiniano promikrat , rcgnum mulitbre Gothorum contemptui , atquc infidiis patcret, Thcodattim Amalafridx Theodorici fororis filium
Twfcia, ubi rerum potiebatur, acceifiit, regix.
dignitatis conlortem fecit , ea conditione interpofita ac juramento firmata , ut Regis tituio atquc infignibus contentus nulhm adminiftiationis partem attingeret. Is ab (clere prinAb quo cpatum aufpicatus, bene de fc mritam fleegreImpia oc tnam ff mina m primum in infulam Lacus VulcKone in
Krim tur. finenfis rclcgavit ; tum paucis polt diebus im.proborurti huminum inftinftu necari juffit j quod,
agente Theodora Juftiniani conjugo , perpetratum eile auftor eft Procopius in hiftoria Arca
na; cum vereri cpiilet , ne illam fibi Juftinianus anteferret , cujus animum plus nimio in
Amalafuntham propenfum animadvertcret . Mirum quantum dolore 3 & iracundia exaifit Ju
ftinianus ob Amalafunthx , quam i I le
cum ci ijuj eximias virt'.tes miriricc dilexit ,
& coluit, tum vero in fu m fidem ac clicntclatn receperat, inejufquc promi/Hs Ipcin
Jnlix recuperandx collocavcrat . Hujus igitur
Theo- injuftae ac nefarias cxdis nlcifccndce juftam &
tuj Go- pian) caulfam nactus, Thcodat.i Gothilque bel
ihorum
ex n*. lum indixit; cum nequidquam Theodatus Jit<)uiJquin teris ac legatipnibus mifis factum purgare , &
pj'cm ab
JufliniiBO Impcratoris animum ab ejus belli cogitationc
avertere conarctur . Qjjx nos breviter ftriitimque Qttigimusj fufe accurateque lib. I. belli
Gothici perfequitur Procopius ; cjuidem belli
initium referens ad annum Imperii JuHniani: Imperator vero fimul ut de Jlmdafun*
th cafu fatius efl certior , bellum fufeepit an agens Imperii . Juftinianus Imperii
infignia Sc adminiftrationem Juftino avnculo
adhuc fuperftitc , coque tradente fumplit anno
Chrifti 527. pridie nonas Aprilis. Anno igitur 535;. poft nonas Aprilis , exado jam otta'
vo , Imperii annum numerare cepit
Quapropter huic ipfi anno cum plcriiquc cru
ditis Chronologis illigandum cenfeo initium
belli Gothici, cui quidem cum non folum Ita
lia , fed ctiam Dalmatia caulTam & arenam, in
qua acics cV: certa mina inftrucrcntur , prsebucric, ejufdem viciffitudines , exitulquc przliurum
ancipitcs &: varios ita perfequar , ut perpetuo
inlftam veftigiis Procopii , qui belli hujus ,
quod annos duodevigjnti tcnuit , hiiloriam in
totidem annos digeffit , Si quid quoque anno
.cum fit, diligtnter txpofuit .

S.

Annus primus belli Cotbici } vulgaris

555. Upmani Saloram capiur.t , umittunt ,
recipiunt .
Elli ab Tuftiniano Gothis illati primos
J_J impetus execpit Dalmatia , fi reftc atquc
ordinc militares prioris anni expeditioncs Pro
copius deferipfit . Cum hxc Provincia ab Im
perio Orientis propior cfTet , quam Italia , re
rum gcrendarum folers ac prudens ratio poftulabat , ut initium bcllandi a Dalmatia heret . Mundm
Ulyricx miiitix Prxfeduram gerebat magiftri ^VlUta'
titulo , atquc infignibus ornatus Mundus qui- pettier
dam nationc il! quidem barbai us, fed ici bel- Slloj'
hex icientia ci laude in pnmis clarus , quern
plufimis graviffimifque in bellis, cV fui, & Im
perii Romani ftudiofilmum cupidiffimumque
Juftinianus cognovcrat. Fortaffe ille idem eft ,
quern Jornandcs Mundoncm vocat , genere ici
dem barbarum ex Attilana ftiipe oriundum ;
quiquc cum Thcodorico , cv Gothis inita focktatc Msfiam per aliquot annos excurfionibus
& latrociniis infeftam habuit , led deindc Go
this rcliftis , ad Romana caftra & (lipendi a
tranlkrat. Huic igitur Jullinianus bellum Dalmaticum adverfus Gothos gcrendum dedit; qui
traduetis in Dalmatiam copiis hoftes prxio
vicitj Salonam obfedit, Sc cum pk-rifquc Dal
matic urbibus Imperio reftituit ; Mundo magitro militum per lllyricitm , ait Procopius Hb. I.
cap. v. bell. Goth, imperarte, ut in DJmatiam
Gothis fubcitem proficifceretur 3 & Sahnas fKtaret . Erat Mundus genere natas brbaro , Jiudiofiffimus rerum Imperatoris , ac bello egregius .
Et pitillo poft: In Dalmatiam ingrejjus Mundus
cum txercitit fuo 3 & cum Gothis , quos obvios
haiuit , prxliatus , Ulis a^ic vitlis > Sahnas ccpit . Sub idem tempus Juftinianus Italicam txpeditiontm mandavic lkllifario , qui clatls in .
Siciliam delata, univerfam Infulam Gothis cri- riu s'puit ; & extremo die hnjus anni
Syracufa? ,},*'"
ingrclTus, ibidem Confulatus , quem hoc anno
seilte 9 infignia dtpoluit. Ex tempore y inquit
Procopius, Siciliam unherfaKi -dgalem hahuit
Imperator: quando cum Bttlifario jelicius , quam
dici potcfl , atlum eft . Confuatum enim , quem
poft vtoriam /andalicam fujezpertt , adbuc gcran, cum Suiliam ommm jubegit , extremo iilius die Syracujas ingreus eft cum ixcrcitus a;
Sitniorum ingenti piauju , nummos ureos Spargens . Id quod non ex lompoftto fecit , Jed cafu
quodam cvenit ut tota Infula jam Romanis recuperata , die Syracujas inveheretur ; & conJulatit , nun ut mos erat in By^antii curia , fed
ibi depojito vir confularis evadcret .
1 hcodatus Dalmatics & Sicula; cahmitatis
nuncio perculfus , ut erat infigni vecordia, ani
on m flat i m defpondet, cvqua^libct vel iniquif*
fimas conditiones lubirc paratus , Petro Cilareo Legato, & Ruftico Presbytcro , quem iple
Conftantinopolim paccm oratum mifit , litteras
dedit ad Jultiuianum : caput autcm littcrarum,
fc a pucro domi fere abditutn philolophiae , ac
Mulis vacafle, ab armorum ftrcpitu longiffime
abhorrere, littcrarkwH 'otium fibi multo pluris uT^fV
tire, quam regnum; nullam proindc in fc - 1
futuram , quin ex totius ltalix regno de- "j1"1Du*
cederet, modo libi luique familiae ad viflum 0eu.
cultunxjuc ncceTaria pro la dignitate fuppedit a re ib

KONORIUS III. EPISCOP. SALONIT. XXXVIil.

tarentur . Refcripfit Juftinianus fatis laudari
non pofle^ hominis quieti moderatique conlilium; daturum fe operam, ut , ampliffimis honoribus atquc opibus in eum collatis , dimiifi
regni nunquam ilium poeniteat . Ha?c fufius Procopius toto capite 6.
Dum Conftantinopoli ab Juftiniano rcfponfa , & kgati rcdcunt , Gothorum exercitus Afinario, & Grippa Ducibus in Dalmatian! trajecic 5 cum Romanis profperc conflixit 5 csfus
in acie Mauritius Mundi filius , itemque Mun(Jus } qui ob filii ira dolore amens
hoftes temer aggreditur , & ca?fis plerifque ,

Goilii
Siionim
cum
im >*\n n a re
re*
cipiuoti ceteris in fugam averfis , dum fugientcs cupidius perfequitur , fortiter dimicans occubuit.
Vidoria Romanis quidem ceffit , fed non incruenta .> Salona cum Dalmatia fere omni paullopoft itcrum a Romanis amiTaeft. Rem narrat Procopius cap. vu. Dum bac traitt Impe
rator y & Legati y quos dixi , in Italiam proficifeuntur ; interea Gotbi cum magno exercitu , afi
narlo y Grippa, aliifquc Ducibus in Dalmatiam veniunt . Quibits ad Sahnas progrejs occurrit cum
exigua manu Mauritius Mundi filius , explorandi
gratta y non pugnandi . T^ibilominus acri commio certamine , hinc Gothorum priniarii , fortijfimique y illinc \pmani ftte omnes cum Duce
Mauritio ceciderunt . Mundus accepte nuncio ,
magnum ex infelici cafu dolorem cepit ; mox ira
ardens adverfus hoflem incompofite properat ; validiffime confiigitur : ac vittoria quidem Romanis
cedit y fed Cadmca . Confettis enim plerifque boftittm cum cateri palam fugerent , Mundus cade
furens y ac temer infequens , Valens comma
tum filii cafu animum ' cobibere , a quodam fugentium vulncratus occubuit : tandem boftis urgere defitus , & merque exercitus digre'us eft .
Tunc Upmani in mcmoriam revocarunt SibytUnum
oraculum , quod antea decantatum prodigii loco
hxbebant . Sic enim illud accipiebant , ut dicerent , poji captam Jfricam Qrbem cum jus. progcnie ad interitum redattum tri . " erat bxc Jententia vaticinii ; fed pranunciato ^fricx reditu
in ditionem , id fequebatur , tunc
Mundum cum filio periturum . Ettnim bis verbis
conftabat: Africa capta Mundus cum nato peribit . Et quoniam Mundus Latine orbem univerfum
fignificabat y ad orbem oraculum referebant . S.d
battenus . Salonas autan nemo fe recepit ; nam
& Rpmani y omnino orbati Ducibus , rediere domum; & Gotbos y amiffo exercitus robore yin regionis illius cafiella metus compulit ; neque enim
Salonarum mxnibus fidebant ; prafertim cum J\pmani illius urbis incoU ipfis parum fiuderent .
Pves Dalmtica non improfpere gefta TheoThcod
tas - dato tantos attulit fpiritus, tantamque confidenjtiifl fi
cere . tiim , ut legationis Conftantinopolim ad piccm
uat
deprecantiam miff* ilium pcenitucrit . Qyapropter dimittcndi regni conlilio depollto, legatos
Cacareos Athanaium & Pctrum , qui Juftiniani reiponla attuierant , non folum contumacitcr & ^arroganter accepit, fed etiam , jure gen
tium violato , in cuftodiam tradidit . Itaque
bellum acnus cxarfit : quippe Juftinianus rci
indi^nitate vehementer exace'rbatus juffit Conftanuanumfacri Stabuli Comitem cum exercitu in
Dalmatiam prohcilci ; Bellilarium vero copias
e Suiiia in Italiam traducere, Si utrumquc eotienn tempore ad nomen genul'quc Gothorum
extingutndum omnibus Imperii viribus atque
opibus incumbere . Conftantianus Dyrrhachium
cum veniilet , tcrreftres natalcfque copias coc-

17p

git. Intcrca Grippas Gothis , quos metus ac

fuga difperferat , collecb's Salonam fe recepcrat; fed ubi de adventu apparatiique bellico Ro
manorum cognovit, Salona; ma:nibiis, civiumque voluntati diffifus , urbem reliquit ; deduftifque omnibus praefidiis &vcopiis , inter Salonam & Scardonam caftra poluit . At Conftantianus in inum Adriaticum invetus , claffem apud Epidaurum applicuit; deindc ad Liffam infulam dclatus , poftquam Salonam , ob
difceTum Gothorum , defenforibus vacuam ,
prafidiifque nudatam eTe intcllcxit , illuc proficifci maturavit . Eo cum appuliiTet , exfeenfu s*loni
e navibus in terram facto, urbem, nemine re- ^^"'J,
pugnante, ingrcTus eft; & menibus reftitutis
ac refeis , prselidiifque validiiTimis impofitis,
egregie communivit . Grippas urbis recipienda?,
Dalmatiarque retinendae ipe amiTa , exercitum
Gothorum Ravennam revexit . Ita Gothis abcuntibus , Dalmatia & Liburnia , ut verbis
litar Procopii , qui alteram ab altera dillinguit , in potefhtem Jnftiniani conceffit , &
cum Imperio Orientali Romanorum, undeper
Odoacrcm avulfa fuerat , iterum conjunfta eft.
fecunda expeditione Dalmtica conclufit
Procopius primum annum belli Gothici , cu
jus finern cum hyeme exeunte collitiavit . Ex
quo tit , ut is primus annus initium duxerit ve
r appctente anni 535. dtturit vero anno infequtnti fub cxirum hyemis , & vere jam incunte . Nunc rem totam accuratilme defcriptam ex Procopio addiicere libet : Tofiquam
bac Juftinianus ^iuguflus , & qua in Dalmatia
contigerunt audiit , Conflantiam:m facri StabuU Comitem in Illyricum mifit , juffitque exercitum
coger y & Salonam tentare pro viribus : Bellifario mandavit , tit in Italiam properaret , & pro
boftibus haberct Gotbos , Ubi venit EpidaMnum
Conflantiams , aliquamiiu moratus ibi^confiavit
exercitum . Interea Gotbi cum aliis copns , Grippa Duce hgrefii Dalmatiam Salonas obtinucrunt . Opti'me tandem itijiruttus Conftantianus
Epidamno folvit , claemque univerfam appellit
Epidaurum ; qua urbs a dextcra efi finum ]onium
ingredientibus . Hie tum ngebant a Grippa miffi
explormes y quibus claffem , <& exercitum Conflantiani infpicientibus , & mare, & terra armato plena milite vifa funt . Itaque ad Grippam
teVerji Conflantianum non paucas viwitm myriadas fecum ducere afi'everarunt k Quo Ule nuncio
perculfus , tutum ee ducebat ire obviam adventantibus ; nee cingi obfidione a Ctfarianis volebat , tarn valide maris Imperium obtinentibus .
Salonarum prxfertim muri , quorum jam pars
magna corrutrat , eum babebant follicitum ; *
civium in Gotbos voluntas ipji yaide fufpetta
erat . Quocitca inde cum omnibus copiis quam
celerime egreus , in campo Salonas, & urbem
Scardonam interjacente , caftra . Trofetlus Epidauro Conftantianus univerfa cum clafft
navigat & ad Li'am , qua ad finum fita efi ,
appluat. Tum quofdam e fuis mittit , renv.nciaturos y qua de rebus Grippa explrate cotupcrerint . Ab bis ordine edottus omnia , ntte Salonas
curfum intendit . Proxirn: urbem dclatus , expofitis in terram copiis, ipfe quidem ibi conflitit 5
deletlis vero quingentis cum Sipbyllam e fuis
unttm protettoribus prapofuijfet , injunxit 3 ut
anguias occupant , quas in fuburbiis ee andkrat . Sipbyllas fecit . Vofiridic Confiantianus , omnifque exercitus Salonas terra
rique ingrefi , in porta tlaffem relegarunt . Tum
tu-

SALONITANA.
taran Cenftar.t;\r:::!s ad repartidas propere rui* ropio , ex eoque Marcus Marulus Di^cetart* ,
fas omtes muren xi sontulit . Grippas ei tern , * htftorias^ ab fe in Latinum onverfir, Juftinia-'
Cotborum exenitus feptimo peft captas Sahnas ti m) hoc loco ihferuit . De Salana capta ne
die y inde moventes "B&vcnnam rtdierunt . Jj /-1 meminit quidcmAufor nofter, quod non idem
-j Conjlantianus Dalmatian Liburniamquc cm- ci propofitum fuerat, quod Procopio, ut gefta
obtinuit , concilitis fibi omnibus Goibis il* omnia belli Gothici perfequerctur j led ea tanlarum partium incolis . Ho loci eraiK res Dal-* tum perferibere voluit , quse ad hiftoriam Rehiatix . Paritcr cuii hyeme primus annus exiit gum fuorum pertinebant. (J^iod autem fubjecit,
homines Itnperatoris tollentes eorum fpolia in ter*
hujus belli 3 quod Jicteris comtnilt Procopius.
ram fuam reverfos efle 3 id accidile exiftimo poft
caedem Mauritii , & Mundi magii'hi militum,
. IL
Pi acfcftiquc totius exercitus Romani ; quodetiam
cjl.-oyllus primo anno belli Gothlci in acte csfus , Procopius fciipfit : I\omani omnino orbati Duci*
bus 3 rediere domttm. Cum Romanorum difceTu
Travalitanum reliquit Senulato , qui
rcgnum Tr
cohrct , quod narrt Diockates de Senulato
pacem am i\cmanis fecit .
Qftroylli filio j qui necis patern.e ulcifeenda. cih
D primarn Dalmaticam expeditiohem , & pidus, cum reverfus eflet in Dalmatiam , nu^_
A primum annum belli Gothici referendum quam hoftes invenit , a quibus pnas paterni
fanguinis rptera , mancfque paternos illorum
tenleo , quod de pugna Ohoylli cum Roma
nis commiTa, ejuque crede narravit Presbyter cade expiaret : indiens av.ttm filius Senudilaus
Diocicatcs , cujus verba priufquam decribo , (hune ex avi nomine paullo ante Senulatum dires quemadmodum gefta fit , paucis exponam, xerat , & Marulus Sevioladum appellat ). mor
. & Diocletanam hiltoriam Procopia in ferta m , tem Tatris 3 venit quantecius cum exercitu puquae huic dfunt ex Diocicatc adjiciens : nam tans invenire Imperatoris ger.tem , ut mortcmVahi duo feriptores, ut prclare animadvertit Ca- tris rindicaret ; fed minime invenit . Denique ce
rolus Ducangius, tamctfi in geis baud omnino pit regnum , " regnavit in loco Tatris . Minus
diffdcant , tarnen qu iinus refei t , alter pras- recte hune locum de Slavonico exprefit Marcus
termifit . Mundo militia: Ulyrica: Magiftro , Marulus, ad hune modum : Sevioladus cum ta*
quem Juftinianus ad Dalmatiam fubigendam cum lia audiet , patris t: urns (ft fors ita fer
txercitu proficici juiferat , primum certamen ret) cum tota expeditione 3 quam celerrime pote
fuit cum Gothis , qui provinciam Prctvalitanam rat , oinam proeifeitur &c. eque enim Sevio
fub Kcgc Oltroyllo incolebant ; quippe primi ladus in Bofnam , ad quam fubjugandam jamomnium in ipfo aditu veftibuloque Dalmatix piidcm a patre iriiTus fuerat , fed e Bofna in
bvio; ic , ac Romanorum irruptioni expofitos Dalmatiam , patris ultunu venit .
Scnulatus paternum regnum adeptus cum ciTet, SnftUtm
prarbebant ; Mundus enim Mida fuperiori ,
cui fintima eft Pr*VaHs, copias in Dalmatiam quiete pacateque regnavit , fi fides habenda fit nL.
Diocleati , qui eque ullam illi a Romanis -
traduxir. Hftes tum a militibtis, quorum ma
gna pars cum Senulato Ofrroylli filio obrant , Icftiam exhibitam e(Te, neque lura alterutrius jJJ",'
tum ab armis cxterifque belli inftrumcntis im- partis fuilc refert in eo bello , quod perfecutt
oftroyi- p^ratos etim oftenderit , conierto pra:lio facile iuut Romani , 5c per plurcs annos cum Gothis

fuperavit , Regem iiiterfecit , rcliquurn vlgus gefleruht . ilinc opina ri licet Senulatum poft al*
ram Ro- cfum fufumquc in fugam conjecit . Tur mi- teram Dalmaticam Coiiftantiarti & Romanomm
tiunu ni- ijtari profcionc in Occafum converfa , vidis, expeditionem, dc qua fupra dixircus, cum Jut"oa.r" fi qur fe obtulerant , copiis Theodati Gotho- ftiniano pacem fe:iiTe fub ea conditionc , Ut
ijtertaioc. rum Regis , qui rcliquam Dalmatiam obtine- Prxvalitanam quidem provinciam obtineret; fed
tirimit. bat , & captis oppidis , quo: progredient! mo- quemadmodum antea Rgi bus Gothotum Itali*?,
ram aliquam injicere poterant 3 Salonas pcrvr* fie m pofterum Imperaturibus Romanorum fidu
nit , urbemque illam dc improrilo adortuj nul* ciario nexu obftridus effet , eilque annuum velo negotio cepit . fere , fed breviter ttri-1 iiigl penfitaret . Id fatis apte congruentcrquc
ctimque Procopius, nequc Oftroyllum Regem ad. quo; Procopius memorial prodidit . Nam
eque locum pugnx , neque Gothos Prasvalita Conftantianus , re Dalmtica fliciter gefta , Sa
nos comrnemorans : In Dalmatiam ingrc'us Mun jona capta cum uni vet (a Dalmatian Liburnia ,
dus , cum excrcitu fuo 3 & cum Gotbis , quos o* Ducibus tk copiis Theodati Regis (iothorum
in Italiam reverfis , Gothos rcliquos , qui rcyios babuit , pr&liatus 3 Ulis acie vitlis , Sala
rias ccpit . At Diocleatcs 3 qua' Procopius filen* manlciant, pace fibi atque amicitia conciliavit.
tio prxteriit i adjiciens rem paullo aecuratius, Ita demutH Conflantianus Dalmatiam Liburniam& diftinctius expoluit: Inter bac (intcrca icili- que omn.f.i obtinuit , conciliatis fibi omnibus Go
Cet dum Scnulatus a patre cum excrcitu miifus this illar::;n partium iv.colis . pertincre centrans alpes abtrat, ut ugioncni illam citra Sa- i-.o ad Gothos illos, qui Praevolitanara provin
Vurti, qua1 nunc Boina dicitur , ad paternamdi- ciam incolebant , fuberantque imperio Scnulati )
tionem adjungeretj Imperator Conjtantinopoliume quoique Jufliniano vcitigalcs Conftantianus fe
urbis cengrigans e'xercitutn , contra Ofiroy!!::m cit . Idem confirmt Jacobus Lucarius lib. pri
mo Annalium Ragufii; fed quod Sylmiro iplc
tnifit 3 eo quod auditrat cum ] cv.ru pcu
tis in Przvalitana urbe t Traterea venientes , attribuit , veriiimilius puto referendum efie ad
qui ab lmpevatcre mi futrnt y inverterunt , fi Senulatum parcntem Syllimiri. Hunc.igiturtraent diur/i ejl , Ojlrojllum >>: paucis ; attamen dit ab Juiliniano per legatos poftulafle, ut Re
quia vir forti animo erat 3 paravit fe ad bel gis titulum atque infignia fumere fibi liceret;
lum . Commiffo itaque bello ceeiJit Ojiroyllus 3 & quod Juftinianus prxcifc negavit Nifi au
intcrjetlns cji ; ,- qui am eo crant in fugam tem ftipendiarius Juftiniani fuiilet , hujufque iuaonverft faut , eque Ducem hujus expedition premo Imperio obn >xius , nifi concclfu Juftihis , eque mprratorcm , a quo miffiis fuerat, niani , & jure hasredirario rcgionem illam poff):ut!.acts nomint| utrumqut addiitc ex Pro* deret , nihil cauila; erat, cur fijpplx ad J u iii
nia*
i8

ECCLSI

HONORIUS III. EPISC. SALONIT. XXXVIII.

hiafuim eonfugerct , ut fe Regem appellari per
cum liceretj nec vero Juftinianus prohibere potuiflet, quo minus regali titulo uteretnr . Ita
que nihil aliud impetravit , nili ut Comes feu
Dominus Zenta vocaretur } hoc enim nomine >
inquit Lucarius , ejus fueeeorcs ac pofleros itt
Diplomatihus Jmpetatoriis donatos invenio . At
yero illi nihominus apud fuos, & in ejus gentis antiquis tabulis, ac recentioribus nomen rc
gium, quod initio ufurparc coeperant, rctinucrunt . Zenta regio eft provincia: Prasvalitana: ,
quam palus Labeatum interfecat 5 & qua: pars
iupra paludcm in Septcntrionem fpecbt , Supe
rior , qua? autem infra vcrgit ad Meridiem }
Rcgeum inferior Zenta cognominatur . Nec vero ploptc$enuiti re principatum fiduciarium Scnulati exiguis Zentjulque

r
_
mi
onilni*. ta: hmbus circumfcnptum elle exmimes 5 nam
& Praevalim totam complexum , & ultra mon
tes in Dalmatiam tranfalpinam , &ufqueadoram
maritimam prolatum fuiiTe cx Diocleatc accepimus . Quinimo , fi credere bet Diodeati >
Senulatus regni fui fines longiimc in Septemtrionem protulcrat : fuerunt autem rtgni ejus fi*
nes de Valderino ufque ad Toloniam tam mariti'
mas y quam transmontanas regiones . Joannes Lu
cius in notis ad hiftoriam Diocleatis num. .
hune locum fie explicat : Senulati IL rsgnum ab
Adritico Toloii.ira ufque protenfum aerit . In
cdice, quem Marulus Latinum fecit , nominatim percenfentur regiones, quas Senulatus ob
tinebat: ipfe autem Sevioladus Bofna , Valachi* ,
u/que ad Tolonia fines , & Dalmatid) Croatixque
impcravit . Valdcrinum idem eft , ac Vinodolum, Carolo Ducangio interprete . Vinodolum
autem erat oppidum Japydia: ad finum Flanaticum, ut licet intelligi ex Diplomate Ladislai
Regis Hungarias anno 1290. , Si aliis inferi
rum setarum monumentis Porro Diocleates in
hac hiftoria vocabiilis fere utitur poftcriorum
temporum, n.im & Bofinam & Croatiam no
minal ; qua: quidem vocabula nondum inventa
fuerant, ufuque Geographorum recepta , cum Se
nulatus rcrum in Ddlmatia potiebatur. At mil
lo prorfus modo credibile eft, tam immenfaterrarum ipatia Senulati ejufque fucceTorum ditio*
ne atque imperio comprchenfa fuifle . Vereor
itaque , ne Diocleates regnum Scnulati e pluribus regnis , quae ad alios fpeftabant , conflave
lit} nam & regnum Sphendoplochi, quern Conftantinus Porpliyrogenitus Principem Moravia:
Vocat, in Dalmatiam tranftulit, V qua* ad hunc
pertinent, Sfetopelech undcimo Piatvalitano Re
gi ) quern Marulus Budimerum vocat , ihfeite
admodum , atque imprudenter afKnxit , S mul
ta alia turn ibidem , tum alibi peccat > regna
disjunftiffima conjungens, & temporum ordines
perturbans; id quod parte 2. Prolcg. cap. 4. . 2.
demonftratum eft , & accuratius fuis deinccps
locis ac temporibus declarandum erit . Cancrum
is locus hiftoria: Diocletana: , in quo regnum
Senulati latillime protenditur 3 interpretations
aliqua adhibka, fic accipi potcft > ut a veritate non abhorreat Nimirum Diocleates , aut
ille auftor> a quo haec fumpfit, ad regnum Sc
nulati adjunxit varios Principes, & populos ge
neris Gothici , & Slavonici , quibus erat cum
Senulato vel fanguinis communio, vel affirtitas,
Vcl juris reique communis focktas aliqua , vel
denique fadus five amicitia lege ac religione
fancita : ex his autem aliquo hujufmodi ncXu
conjunis , fxderatis gent i bus regnum unum
JUtiffime patens confecit , quod attribuit ScnulaIllyrici Sacri Tom. Us

iSr

to, ad quern regiones illi ac popli jure fa?deris & focietatis aliquo modo pertiriebint.
Memineris velim, quod in Honorio II. Epifcopo Salonitano cap. 3. diximus de Dalmtica
expeditionc Oftroylli, Totila: , utriufque feilicet exercitum e Gothis , & Slavis conflatum
fuifle, & gentem utramque fub imperio Oftroyl
li connubiis inter fe initis , & legum jurifque
publici communione in unius populi ac regnl
corpus coaluifle . Cum vero Gothi propter bel
lum Gothicum ad miram paucitatem redafti cffent, Slavorum autem multieudo in dies crefeeret , propter crebras ejus genu's in Illyricum &
Dalmatiam migrationes , cx factum efle di
ximus, ut regnum hoc, quod potidimum a Go
this initium duxerat , Lrcvi Slavonicum fieret,
& ab hac lutione denominari eeeperit : quae
caufla eTc potuit , cur Diocleates hiftoria: lux
hunc titulum de regno Slavorum praefixerit.
Jam vero, ut ad id redcam , qod nunc mi
hi propofitum eft , cum Juftinianus imperio
Romano reftituiflet fere omnia citra Danubium ,
erepta barbaris , quos partim expulerat, partim
fibi obnoxios & vcftigalcs fecerat; regiones ul
tra Danubium in fua poteftate retinebant cum
alix" gentes, tum prsfertim Gothi & Siavi: his
autem cum Senulato, & Gothis Slavifque Praevalitanis confanguinitas , fseds, & amicitia intercedebat: idque in dubium revoca i nequit,
ferme pro certo haberi debet, prfertim fi ve
rum eft , quod de Lecho Si Czccho tradit Ja
cobus Lucarius lib. I. Annal. Raguf. Hos enim
docet fuifle filios Senulati , & fratres quidem
Sclimiri , qui Patri fucccilit in regnum Prsvalitanum , fed cx alia matre procrcatos . Cum
rcgrtum patenuim anguftius cflet, quam ut tres
fratres regnandi vidos capcre poflet, Czechus ,
& Lechus, regno relicto, quod fratri natu
mximo jure hereditario debebatur, alias fedes,
condendoque fibi regno alias terras qua rere con.
ftituunt . Itaque quod ex illis populis abundabat > praefertim Slavonici generis, in earn cxpeditionem adfcifcuntj profeftique cum his copiis
peditum cquitumque , quibus alii atquc alii >
vel ejufdem vcl mixti generis populi e region:*
bus> per quas iter habe bant, comits locioS ^zeci,UJ
fe addiderunt , Danubium trajiciunt 3 & alter & Lech
in Bohemia, alter in Polonia regnum fibi fuif- ^""'"a
que filiis ac ncpotibus fufidarunt . Utramque obtieent ,
regionem Slavi incolcbant , qui poftquam au-
diiflent plcrofque adveharum origine Slavos, & ,iter
fuos eile confanguineos , agros illis ac domki- Polonia
lia haud benignius quam promptius tribuerunt .
Q^iamvis nutcm Czechus, & Lechus Gothopatre orti client , cum tarnen maternum genus ,
ut eft Verifimile, a Slavis ducerent j utriufqc
nobilitatcm, indolem , virtutckn, atqiic animum
rebus magnis fufcipiendis ac gerendis aptum in
digent admirati , haud grave fibi duxerunt illorum imperio fubeTe . Atqui Czechum & Lcchum ex Illyrico in cas , quas dixi , regiones
venifle fere inter omnes convenir, qamvis alii
cx Dalmatia , alii cx Chrobatia proflctos cflc
exiftimant . De tempore adventus controvcrlia
eft inter fcriptores, quorum tamen plerique ad
fextum er* Chriftianae iiculum , in quo nunc
verfamur > referri oporterc arbitrantur . Hue revoca> qua: de Bohmica & Polonica horum f ratrum expeditionc diximus parte fecunda Pro<iegomenon capvj .
Habes igitur caufla m >
cur Diocleates regnum Scnulati in Poloniam u
que protendcric 5 nimirum regiones ills feprcntrio

8i

E L E S I A

S A L 0 N i A N A.

trionafcs obtincbmt Gothi , & Slavi , quibus

crac cum Senulato , populilque huic iubjc&is ,
& fanguinis , Si legum , & fjrdcruni cominiinio > ac proinde ex his & ilbs unum quodammodo commune rcgnum Gothicum & Slavonicum conftabat . Illud hic animadvcrri vclim,
quod cum Marcus Marulus cdice illo quem
in latinum convertie , provincias omnes hujus
Rcgni nominatim percenfuerit , Pannoniam ta
rnen intermediam tacitus pretermito. Quid itaf1
quia Jutinianus Pannoniam fere omnem , vcl
fub initium belli Gothici , vel paulio ante de
baibaris , ut ipfe reftatur Novella xu
quam capite fcquenti afteremus . In hoc tamen
errant Dioclcatcs , & codex Marulanus, quod
Dalmatiam omnem Senulato attribuunt , item
que Chrobatrn , five rrgionem illam , qua; a
blavis Chrobatis larculo proximo denominan
cpit Chrobatia , quippc cum ejus r.gni fines
Occidentales apud Valdtrinum feu Vinodolum
veteris Japydiar oppidum conftituunt. At vero
Conlantianus ut tradit Procopius, cum Salona Dalmatiam onmem ab Arli.i ftre ufque ad
Paludcm Labeatum Theodatt Gothorumque ditioni omnino exemit , atque Imperio Romano
Ver tir reftituit. Itaque regnum Senulati erat in regiotamfcrl. ne prsevalitana , & citra montes ufque ad oram
plie nr
pionumie maritimam protendebatur ; Ultra montes partem
qeibui se- aliquam Dalmatiae tranfalpinae , qua: polka dirj'tVe're- ^ca e^ Boina, continebat, quam idem SeiuilajiuTit.
tus ad regnum paternum Oftroylli adjunxerat j
atque in hoc terrarum tractu quatuor urbes in
primis celebres nobilcs pofldcbat , duas mediterrantaS Dioclcam Se Scodram, duas maritimas Buduam & Olchimum. Ncque Scnulatus ,
reque hujus fHus Si!im:rus bello Gothico , quod
plurcs annos tenuit , deinde fe immifeuerunt \
& nullum illis five cum Romanis , five cum
aliis gentibus bellum fuie fertur . Itaque pacati quietique regnarunt. Porro Juftinianus pri
mo anno belli Gothici Dalmatiam recuperafle
dicitur , &vrt Procopio , propterca quod quanivis extremam Dalmatic partem Gothis & Slavis rcliquerit , fupremum tamen in earn jus im
pciiumquc fibi rctinuit 3 & Imperatoribus Ro
manis nexu fiduciario oblrictatn , tributariam effe juffit.
. HI.
Belli Gothici emms fecundus , Cbrifli
Roma
ni l^eapolib! , & Bemann capiunt , Gothi Dal
matiam invadunt , G- Saloh:m oppugn .
Ellifarius, capta Sicilia, excTcitum in Ita liam trajecit . Urbes populi , quibus Gothorum dominatus odio erat , paflm Bellifario
frdedunt . E Gothis Ebrimuc gener Theodati juflus , ut doctt Jornandes, prldiis obfiderc irctum Siculum, ne iliac holies in Italiam tranlircnt , ad Romanos defecit , quem cum uxore
Thcodenantha Conllantinopolim miiTum Juftinia
nus magnis op'bus , atque honoribus , & PatriBtlliftnai cii dignitatc affecit. Bellifarius Ncapolim exerNcapoHm citum duxit , & urbem egrcgie munitam , ma*pueei. )^^ Gothorum prsfidiis & copiis inftruftam , vigefimo
, quam obfiderc cceperat , die
v.i
cxpugnavit . Interca Gothi dilfifi rebus fuis ,
pertifique ignavix Theodati , qui litteras magis,
quam arma tractarc didicerat , Vitigem humili
quidem ilium loco , tenuique fortuna ortum ,
ied txcclfi anirai virum, reicjue beilic* fcientif-

fimum , cujus opera mngni fuerat in bcll ,

ciuod Thcudoricus pro Pannonia Sc urbe Sirrnitnfi adipifeenda cum Gepidis gciTir , Regem appclInn. Is Romain ingreus Ravennam mifit , qui
1 heodatum interficerent j quo fublato Roma dlfceiT.t, & quatuor G<>thorum mikibus, qui tub!
prefidio ciVntj relitis lub Duce Leudcri , Ra
vennam fe contulit . Ibi regio thefauro potitl*
Mathafuentam Theodorici tx Amalafuntha ncptem, quainvisint'itam , fibi matiimonio junxit:
Reges Francorum Chidclbcrtum , Theodcbcrtum , & Clotharium, quos anno fijperiori Juftinianus federe ibi adverfus Gothos devinxerat ,
ab amicitia Romanoruin , ut abduceret , Gal
ium Narboncnfcm illas tradidit , quam Theodor*
cus ad regnum Italia? adjunxetat . Dum Vitigt
Ravenna nuptiis celebrandis , conicribcndilque
militibus tempus tcrit, Bellifarius Roma , civi
bus dedentibus , v. Id. Deccmbris pntitur ; Sc
Grxcis per Afinariarn portain intromits , Go
thi per portam Flaminiam- excedunt
tube
,, fit
'

WW
Ravennam confugiunt , rcliflo Leudcri Duct,
qui cum in Bcllilarii poteihtem venifltt, Conftantinopolim cum urbis clavihus ad Juftinianum
mittitur, Roma: receptas nobile monumentum ,
Urbem Bellifarius validis mamibus operibufque
munivit , cVcum ad ejus praefidium qumque milHa armatorum retinuiflet, reliquas copias inTukiam dimiit, quae Narniam , Spoletum , Pc-rufiam aliaquc oppida feu vi , feu deditione ccperunt.
Sed ad res Dalmticas veniamus . Cum Vitigi haud magis cordi effet Italiam tueri , quam
Dalmatiam recuperare, Afinarium & Uligifa,l,m egregios Ducts
1
- exercitu ad relum
cum inger.ti
gionem illam iubigendam milit, juffitque alterutrum in Suabiam proheilei ; & Gothis ac barbaris , qui loca illa incolebant , quam mximas
pokc copias ad txpeditiontm Dalmaticam contraherc . Afinarius iter in Suabiam intendt ,
Uligifalus in Dalmatiam cum trajecit . Ca
ve putes Suabiic vocabulo apud Procopium lubeffe Savjam Pannoniae provinciam Dravo , &
Savo fluminibus interjeflam j quippc hanc anno non uiLiA
idem
proximo vel lupcriori Juflinianus jam redegerat 'c *fU.
in (nam pott ftatern , ut docet Conftitutio No
vellas xi. Suabia Procopiana , intrrpctrc Ortcllio, erat Germania; provincia trans Danubium ,
cujus pofitio d giiofci poteil ex ipfomet rVocopio , qui cap. ii. lib. i. ultra Tbwingvs eolio
cat Suatos , & ^lmannos . Haud dubie hi Sve-.
vi (unt, indem Auftorc Ortcllio ; qui poil A lmannos ab regione Oiitntis, infra Thuringos
ad Auilrum, ripam ulteriorem Danubii regio
ne Rhajtorum accokbant . Ex hac Suabia few
Svevia A'.narius Barbarorum cxercitum collcgit, qutrn per fines Rhartorum, & Noricorum
in Liburniam traduxit , pervenitque Burnum j
quse civitas impofita erat ripae Occidentali fluiniHis Titii , lupra Scardonam ad Seprentrionem vergeOS 3 ut diximus parte fecunda Prole
gomenon cap. v.
i.V. s ubi duplex error no
bis fubrepfit $ alter in eft , quod Suabiam
feu Sveviam Procopianam a Savia Pannonica non
diflinximus j alter vero , quod Ducem utrumque Afinarium , Sc Uligifalum Savia in Liburniam veniflc fcripfimus. Itaque ex Italia di
vcrfi abierunr, alter terreftri in Suabiam, alter
maritimo in Dalmatiam vcrius itincrc . Uligifalus cum Romanis apud Scardonam male pugnavit , & clade accepta Burnum fc recepit ,
Nec multo poft Afinjrius cum auxiliaribus ,
quas

HONORIUS IIL EP1SC. SALONIT. XXXVIII.

quas in Suabia confcripfcrat , & barbaricis *
piis fupervcnit . Utcique acic inflrufa Salonas
contendunt i & uibem terra rturique obfident,
A'jmrhji quam Conftantianus & prasfidiis undique acci&jiHtfoni tis , & rebus omnibus ad fuilincndam obfidiolu
Obd'dtnt nem nccefTariis diligentiffme munierat. Roma
inca H um ni repentino mpetu claTem Gothorum adoiti,
univcrfam disjiciunt , navibs partim captis ,
partim deprefis. Niliilo fegniiis barbari , quin
multo acrius Salonas oppugnarc inliterunt. Hanc
Dalmaticam expeditionem Procopius defcriplit
cap. XVI. lib. i*, Itaque Vitigis Jiftnarium , ''&
. ,
Uligifalum magno cum exercitu in Dalmatiam
exfeilt , ut illam ad ditionem Gotbicam revocartnt ,
jubetque , cum cx Suabia Barbarorum indgenarum copias aeeiverint , res Dalmatiam ac Salo
nas petere . Cum iifdem tengas nares mit complures , quo Salonas terra ac mari obfidere poffent . . . Dum apud Suabiam ^ifinarius Barbaro
rum exercitum conferibit , folus Uligifalus Gotbos
in Liburniam ducit . Hi , f'atto cum Romanis ad
Scardonem Oppidum vidi , urbem Butnum
petierunt : ubi collegam fuum Uligifalus expeclayit . Conjiantianus apparatu Afmarii cognito , Salonis timens , militts , qui omnia regionis illius
caftelU obtinebant , aeeivit ; muros fo'a cinxit
perpetua , cateraque ad obftdionem ferendam ne
cesaria diligentiime expedivit . oiftnarius colletlis Barbarorum ingentihus copiis ad urbem Burmmpervenit. ibi junftiscum Uligifalo Gothorumque exercitu viribus Salonas fe fe contulit . MoX
duelo vallo ciaufere mania ; atque horum parti
maritima plenas militibus naves oppofuerunt . ta
que terra & mari obfederunt Sahnas . Romani
vao repentino mpetu fugata bojiium claffe , na
ves multas fubmsrfere cum viris , multas e
vacuas . ( tarnen Gothi obftdionem folverunt ;
immo vero Romanos intenftori oppugnatione intra
muros coercuere . lta Rprnani & Gothi rem armis
gerebant . Quamdiu vero hac obidio tenuit ,
quemve habuerit exitum , Procopius non comm
mort; fed cum Salona anno dcimo belli Go
thici adhuc effet in poteftatc Romanorum $ &
cum nihil rcrum five a Romanis , five a Go
this in Dalmatia fuperioribus annis geftum effe
Procopius fcripferic, dubitari vix pored , quin
Conftantianus oppugnationcm illam quamvis acrem ac diuturnam egregie fuilinuerit ; & bar
bari feffi demum ac dcbilitati , re infeca , &
ddperata in Italiam redierint . Ita per aliquot
annos res quictx fuerunt in Dalmatia.
VIH-ei
Dum hsec apud Dalmats geruntur , Vitigcs
R- Go>
ihorO Ko centum & quinquaginta millia militum exercitu
rnin op> coalo , quam maximis potel itineribus Ropagan. mam contendit, ut Bellifariumincautum imparatumque opprimt. Copias ad urbem admovet,
eamdemquc caftris cirea pofitis obfidet . Obfeffam tenuit menfes fere tredecim j faepc interea
tncipiti marte, & varia fortuna decertatum eft.
Multas clades ultro citroque illatx, & acceptt,
qua: omnia fufe aecurateque deferipta videri
poffunt apud Procopium . Dum Gothi Romam
obfident oppugnantque , pariter cum hyeme alfer annus exiit hujufee belli , enjus hiftoram
conferipfit Procopius

Myrici Sacri . *

, j.

183

IV.

, .
.
Epitome annorum feptent Belli Gothic; ufque ad
obitum Honor ii Epifcopi Salonitani .
ANnus belli Gothici jam tertius agebatur,
cum fames Sc peftilentia , quae in Gotho
rum caflris graffata magnas militum ftrages edcbat, itemque fama de adventu Oricntaliwm piarum, quas Tuftinianus obfeis fubfidio proe_ir_i jufferat
:..rr - , urbispotiunda
i_
_j j n..i!
/i
ficilci
Gothis focm
ademit . Itaque Vitiges Legatos ad Beiliarium de
pace mifit. Cum de conditionibus non convenirct , datis utrinque obfidibus , paftae funt trimenfts induciae, mique legati Gothorum Con
ftantinopolim Imperatorem pacem oratum . Interca auxiliares copia; ex Oriente obfeis fub cum omnis generis commeatus vim maximam attuliffent , copia & vilitas annonas ex
magna inopia , & caritate rei frumentaria confecuta eil . Mediolanum cum univerfa Liguria,
in Bellifarii fidem ac poteftatem ultro conceffit . Joannes juffu Bellifarii Picenum vaftati hoftilcs copias ubicunque fe dedant obvias , dclet ;
Ariminum deje&o prxfidio Gothorum capit.
Tantis undique calamitatibus, & malis ingrucntibus , metus amittendse Ravennz , regiique
thefauri Vitigem inceflt . Qnare minime expetandum ratus , dum Oratorcs Conftantinopoli
redirent , relicta urbe Ravcnnam contendere fcftinat. Ita Roma obfidione folvitur dcimo ter
tio menfe , quam obfideri eseperat . Bellifarius |],;0<
fugicntes infecutus hoftium terga esdit . Udcgc- mam obe
rem , & Martinum Duces cum equitibus mille dione fo1Ariminum juffit proficifei , & urbem illam fir
milmis praefidiis muivit . Nec multo pol Go
thi Ariminum obfident , itemque Mcdiolanum
auxiliaribus Burgundionum copiis freti , quas
i Iiis Theodobertus Rex Francorum auxilio mifit .
Anno quarto belli Gothici , qui Fuit Chrili
Bellifarius Tudertum , & Clufium aflate
ineunte cepit , & Gothos captivos partim Nicopolim , partim vero in Siciliam abduci juffit t
Romani apud Anconam Cononis Prasfti imprudentia cxduntur . Sub idem tempus Narfes
egregius belli duftor cum quiis millibus mili
tum , quibus fe duo millia Hcrulorum adjunxcrant , in Italiam venit . Has copias cum exer-
citu Bellifarius conjunxit; iifque auohis Bellifa
rius Ariminum ab hoftibus vohemcntiUmc oppugnatum obfidione, & extremi excidii pcricin
Jo liberavit . Orta deinde inter Duces contentio, cum uterque periniquo animo ferret, Nar-
fes quidem Bellifario fubcffe , Bellifarius vero
Narfetem poteftatc atque imperio fecum aquari,
Juftinianum impulit , ut revocato Narfete , to-
tius belli fummam Bellifario relinqueret. Joannes Arimini defend gloria inclytus HSmiliam
rere univerfam fub poteftatem Juftniani redegit. Gothi Mediolanum capiunt & evertunt .
Anno quinlo belli Gothici Theodobertus Rex
Francorum, ubi fama & auditione accepit Go
thorum & Romahorum vires in Italia mutuis
cladibus accifas & imminutas effe, fpem concepit fore, ut facili negotio utrofque obrueret,
& univcrfam Italiam ad Regnum Gallicum adjungeret . Itaque Violata focietatc , quam pri*
mum cum Juftiniano , deindc cum Gothis pepigerat , alpes cum ingenti exercitu tranfgreditur. Ejus adventus Gothos pariter Romanofqirc
incredibili lartiti alfecitj quod utrique eumfi*
bi

ECCLESI SALONTANA.
1 84
M UxiHo futurum fperabant. Sed utrofqtte fpes fndignationetn concitavcrit . Urajae ctdem ultus
fefcllit, nam primum Gothos , tum Romanos eft Vilas , qui partim privato ob fponfam fibi
nihil tale mctuentes aggrefTus cecidit. Haud ta* a Rege ercptam , Sc alteri traditam , partim com*
men res e fententia ceffit Theodoberto; narrt muni Gothorum in eum odio inflammatus , 11*
partim eontagione, qua? illius caftra pervafit , dibaldum inter epulas adortus , fua manu ob
tcrtiam milftum partem abfumpfit , partim truncavit .
Bellifarii littcris ac minis detcrritus in Galliam
Anno feptimo belli Gothici appetente Rugi ,
redire properavit. Sub ejus difceflum Bellifarius qui jam inde ab Regno Theodorici cum Go*
Auximum cepit urbcm munitifTimam , Sc Go
this immifti , in unum veluti corpus coalue*
thici Regni propugnaculum . Tum Ravennam rant , Eraricum quemdam populrem fuum Re*
IttltiW ejufdem Regni fedem obfedit . Vitalius Praefe- gem appcllarunt . Id Gothi cum periniquo aoi*
c^us > Pau" ante cvocatus e Dalmatia , ripam mo ferrent, Eraricum per infidias intcrficiunt {
ebiidei, & P.K copiib Dalmaticis obfidere juffus, ab omni Totilam Ildibaldi fratre aut forore genitum,
wfli.
commeatu Se auxilio obfeffos interclufit. Cum Tarvifio accitum Regem crant . De Totila,
Bellifarius Vitigem ariore obfidione premeret; ejufquc genere dictum eft in Honorio H. . t,
jamque res eo loci deducta effet, ut brevi urbs . j. Hie, ut erat vir acer prdem , collaaut Vi, aut deditione pofle capi videretur , re* pfam in Italia rem Gothicam non minus cequickoftt Legat i , qui pacem ab Juftiniano retulc- tte & moderatione , quam bellica foi titudine
runt in has conditions: ut Vitiges intra fines rcftituit Hoc anno a Romanis fimul capta
taliae tranfpadanz regnaretj reliqua omnia cum amilfaque eft Verona , & male pugnatum in
dimidia parte rcgalis thefauri Juftiniano tra- Etruria; apud quos avaritia, luxuria Si focor*
deret . Quas conditioncs non e fua dignitate , diaDuftorum, ignavia vivendique cflfrxn! liccn*
repblica effe duxit Bellifarius ; ncgavit ta militum, difciplina militai is obfolcverat
Annus octavus belli Got hit i Totila: Gothif- -
fe illis aflentiri pofle, & obfirmato animo Ra
vennam oppugnare inftitit . Quocirca Vitigcs, cue fortunatus illuxit
nam Totilas plcrafquc
cum nufquam auxilii fpes afFulgcret , neque a
urbes cepit , ut docet Ma reell inns in iUmgcni>
J..:- J Campaniam
r... petens Cafinum

fuh> quibus Romani itinera omnia intcrclufe- *-l
Chronico ;. deinde
divertit . Ibi vaticiniis , rcprchcnftonc , &
rant, neque a Perfts , quos ad bellum Roma
nis inferendum concitaverat , eque a Longo* hortationibus Benedict! fanctiim i Abbs ris , de
bardis , quorum Regem Vacin grandi oblata infita crudelitate & barbarie aliquid rmiiit .
pecunia ab Juftiniani amicitia diftrahere cona- Brucios , Lucanos , Apulos, Catabros fubegir
batur, in ditionem atque arbitratum Belfarii Ncapolim fame , & oblidione domitam in fidertt
urbem , fc , fuaque omnia dedit , dimifitque accepit , hoftes benigne habuit , urlxm mris
Gothicum Italie rtgnum fub ea conditione, ut nudavit, fed civium faluti , &: mulicrum pu*
fibi quidem vitam iervaret , Gothi vero Italia dori, gravi edicto exemploque confuluit . Q^cmtircederc ne cogerentur . Inter haje Bellifarius dam e fuis Prrcorianis , quod ingenux puellas
jncidit in fufpicionem Italici regni appetendi . vim attuliflet, Ducibus ncqukquam rcclamantiJuftinianus, non quodrant.nm perh'diam in tan bus, fupplicio affecit , negans icgna ftarc pof*
tum virum caderc pofle crederct , fed quia ejus fe, fi difciplina labaret.
opera ad bellum Perlcum indigebat, cum ConNono vertente anno, fere nihil memoria di*
ftantinopolim revocavit ; Italia: vero procuratio- gnum actum eft: nifi quod Totilas knar urn Ro*
nem Joanni aliifquc Ducibus, Ravenna: cufto- manum per litteras tentavit , atqiR- ad urbem
diam Conftantiano e Dalmatia difcederc juiij dedendam hortatus trt ; & Hydrantufh obfedit
commifit. Gothi, Rege amiifo , regnum lea I i- Cum res Grarcorum in Italia quotidic detcrio
cum deferunt Urajas Vitigis forore genito , qui res firent, Juftinianus itcrum Bellifaiio adminlcum tanto oncri ferendo ie non tile cenftrtt , itrarionem belli Gothici mandavit.
fuit , ut Ildibaldum Verona accitum ,
Itaque anno dcimo cjufdcm belli , &c vulga
gnavum ac ftrenuum militcm llbi regtm dig
ris 544- Bcllilarius adjuncto tibi Vitalis
rent . Bellifarius anno quineto belli defincnte , Maairo militix lllyricc , cum exercitu hand
Vhigem Conftantinopolim profectus, Vitigera cunt Mj- magno in Italiam pror:ci<ci maturavit ; c\:
!" (fCvm thafucntha uxore , Proceribus Gothorum , cn!letis in icinere quatuor milbus Tvilitum ,
gara regia, Byzantium advexic . Vitigcs laute uterque Salonas venit ; qua ex urbe Hydrunt:honorinccque habitus a Juftiniano Patitcii itu- nis a Gothorum exercitu obftllis commeatus rV
luni obtimiit; & biennio poft cum vitj ceifif- auxilia fubrnifit. Inde claflTe inftrata , impofifct, Matafucntha nuptlt Germano filio fororis Ju
tifque militibus Polam sppulit i ubi cum nliftiniani; quo quideni matrimonio dui' preibn- quot dies ubitiflct , copi.is Ravennam trn
I otilas
tiTmae familia: conjuntae finit , Anicia unde (portavit . ltittrea
Inte rea Tot
i las Tibur cepit, Ifau
Juftinianus, & Amala unde Matafuentha origi- rib oppidum prodcunribas. qu<:rum fidei f
dtneeraue , Ab his onus tft Germanns ju* llodia? commiilum hierat. Eo potitus Roma: ex
propinquo imminet, Tibcrim fluvium , viafque
pior .
Annus belli Gothici fextus, Cluifti ^40. da- omnes quaquavei lum pn-cludit , nc quid ex Etru
dem inlignem Romanis atuilit apud Tarvifuur, ria lublidii, & commeatus iu urbem inkrri poiVitalio Duce cum iis, quas eduxerat in acier.i, kt . Vitalius in Emilia rem latis prolpere geRomanorum cV Herulorum copiis , cifo & fu* ribat; cum cum repente deftituunt r.-.ilites 1 1 \gato Qua? victoria Ildibaldo magnum non;n rici , five quod jaindiu nihil itipcndii aeeep.pud fuos , & cxiifrvarionem funima cum be* rant, (:.vc quod patn' ab Httnnis , quam Ita
nevolentia cor.ciliavit. Scd brevi ob ra
lia: a Gothis oppreffae , opem ferre makbant,
je illatam in otiinium otfenfionem odiumque 6ub-eorum prohetiorem , haud exiguas copias
incurrit Nam ut coQjugi obfcqu-rctur , iju"f
Totila in ^4milim miffas Vitalius parva eofe ab uxorc Urajee querebatur > rum , qui remanirent, caedit , atque in
Urajam ipfum per inldiis de medio (uiluiit . fug a m avertit . Apud Auximum, quajna urbcm
quantum * re Gothorucn kam atque Cwhi abfidebant, cuique auxilia, Sc copias fub*

HONORIUS III. EPISC. SALONIT. XXXVIII.

185

miferat Bcllifarius , adverfo Marte pugnatum eft tucrat, id quod ctiam praeftitit, ut docet Pro
a Romanis; quos Gothi ex infidtis adorti male copius . Si vero baud multis annis ante finem
multarunc. Bellifarius Pifauri maeiiia , qua? Go
Gothici belli Noricum adepti funt Franci, Ju
thi diruerant , re fecit , ac prsfdio fatis valido ftinianus rerum Italicarum expecbtione exituque
inftruxit . Gothi Firmum , & Afculum circum- adhue incerto fufpenfus atque follicitus , copias
fident . His rebus geftis annus cum byeme fimtur & vires imperii alio diftrahere , ut Noricum
decimus hujus belli , ut ait Procopius . Hoc co- Francis eriperct, tant! non effe cenfebat ; quoHononni dem anno e vivis exceflit Honorius III. Saloni- circa cum Theodebaldo filio Theodoberti legatiobuie" tanus Epifcopus > ac proinde nunc nobis fuper- nibus agere , quam armis decertare maluit , poDioriiur. fedendum eft defcriptionc hujus belli, cujus re- ftulans ut iis locis cedcret , qua; in Italia ejus
liqui anni pertinent ad Pontificatum Frontini , pater occupavcrat , quaeque ante adventum Go
feu Frontiniani, qui proxime ab Honorio eccle- thorum ad Romanum Imperium pertinebant . Sed
fiam Salonitanam adminiftravit . Sed prius quam hujufmodi legatio fucceffu caruit , ut narrt Pro
de Frontiniano fcribere aggredior , reliqua per- copius lib. 4. cap. 34. Verum quocumque tan
fequar , qua; ad Honorii tmpora attaque refe- dem anno a Gothis ad Francos Noricum tranficrit , fatis conftat Noricos jam inde ab impe
rnntur .
rio Juftiniani in jus ditionemque Francorum migraflej idquc declarant litterae Epifcoporum pro
CAPUT Q_U A R T U M .
vincia? Aquilcjenfis ad Mauritium: ajunt quippe
Defcriptio nova Illyrici ex Conflit. Ttpvell. XI. ante aliquot annos ccepiffc Epifcopos Galliarum
in ecdefias Noricas Aquilejenfi Metropolita! fubJufiiniani .
jetas invadere, ad fuamquejurifdiioncm transftrre j & fubjiciunt : 7 ejufdem tunc diva meS- Imor'iA Juftiniani Trincipis juione commotio parJuftinianus illyricum Occidentale univerfum , Te
rico excepto y Barbaris creptum Imperio
reflituit .
Llyrkum Occidentale , ftante Occident's imI perio, unam conficiebat diaecefim Prafectura!
Praetorianas Italia; annexam , fubjeftamque Vica
rio Sirmicnfi , quae fex ipfas compleftebatur pro
vincias, Pannoniam primam , Saviam , Dalmatiam , Pannoniam fecisndam , Noricum Mediterraneum, Noricum Ripenfe . Imperie collapfo,
Illyricum omne Occidentale fub tyrannidem poteftatemque barbarorum ceciderat . Dal mat ia Odoacris dominatu jperfunita, in jus ditionemque
Theodorici coneeifit , & Noricum utrumque idem
Theodoricus adjunxit ad regnum Gothicum, a
quo deinde avulfum Reges Francorum fibi vindicarunt . Pannonia vero , cum alios atque alios
generis barbarici Dominos pertuliffet , tandem
fere omnis aut magna ex parte Theodorici , &
Gothorum regimen fubivit. Juftinianus Superum
dono rei Romanae conceffus , natufque ad nojuflinii- genufque barbarorum cxtinguendum , fimuto'umita. btque rerum potitus eft , nihil habuit antiquius ,
verium
quam ut provincias Occidentales jugo barbrico
liaxii . eximeret , imperioque reftitucret . Ergo poft exaftos Vndalos , receptamque Africam , omnes
curas & cogitationes convertit ad recuperandam
Italiam cum exteris provinciis , quas Gothi ob
tinebant . Anno primo belli Gothici , tit diximus, Dalmatiam recepit; ac Prsvalim quidem,
qua: pars erat Dalmatian extrema in Orienten! ,
Gothi Slariquc retinerent permifit i fed utrofque
tributo impoli to, nexuque beneficiario fibi , ic
imperio Romanorum obftrinxit , atque in provinciam illam jus dominiumque fuprcmum pe
nes fe, ac fucceflbres fuos effe voluit.
Noricum poft internum Theodorici occuparunt Franci, Theodorico Metenfium Rege, aut
hujus filio Theodoberto imperante, qui patri fucceffit anno 554., vel ante initium belli Gothici ,
vel anno cjufdem circiter dcimo quarto, cum
Alpes Cottias , & Liguria* Veneria: partem
Gothis Thcodobertus ademit. Si Noricum Fran
ci jam obtinebant vel imminente vel ineunteGothico bello , Juftinianus ab eo recuperando abXoricem ft jnucrit neceiTe eft , ne illos ab fe abalienaret ,
P"ifi\. quos fibi fsedere adverfus Gothos adjungcrc ftalyrici Sacri Tom. U.

GJ^jJjJj|
ecc|e
^,"tu, J"

tinm noftrarum remota fuiet , pro noftris iniquitatibus , pene omnes ecdefias ad Uquilejenfium
Syr.odum pertinentes , Galliarum Sacerdotes per
ltaferant . Epilcopi Galliarum, imperante Juftiniano , ecclefias Noricas non occupaflent opinor, nifi turn Franci Noricum in iua poteftate
habuiffent, jufque ufurpatum regum fuorum auoritate, atque armis tueri poffent . At turn
quidem illorum conatibus obviam ituin eft Ju
ftiniani Trincipis juione ; quippe Juftinianus"
ut hunc locum intcrpretatur Joannes Georgius
ab Eckart in Comment, de rebus Francia; Orien
talis lib. $. ad an. 550". , Francis Noricum Go
this ademptum ita permifit, ut eque Reges j
neque Epifcopi Francorum civilem aut ecclefiafticam jurifdictionem extra fines fibi prajferiptos
proferrent. Nec folum Noriei , fed ctiam aliarum regionum , quibus dectfferant Gothi, peffedionem Francis conceiTam Juftinianus fub iifdem fere conditionibus firmam effe juflit , & ratam habuit, ut eft apud Procopium lib. j. c. 55.
Gothi , ut in libris dixi fuperioribus , teta Gallia
parte fibi fubdita Germanis ceffer&nt , Ulis manis refifiere fe fimul non po'e rati . Ouod ne
fieret adeo non impedir Bornant potuerunt , ut Ju
ftinianus xAuguflus id confirmavcrit , ne ab his
Barbaris , fi hoftiles nimos induerent , turbaretur . " yero Franci Galliarum po'ejjionem fibi
certam ac ftabilem fore putabant , nifi illam Im
perator fuis litteris tomprobavifjet . Porro cum
Epifcopi Galliarum , contra quam convenerat,
atitiquos limites tranfilirent , & fines invaderent
Metropolita; Aquilejenfis , qui cum aliquot Epi
fcopi s fuffraganets Orientis imperio fuberat; Ju
ftinianus earn injuriam jeque fibi atque Aquile
jenfi Metropolita: fieri ratus , juffit illos pactis Ulorum
& conventis ftarc , illorumque conatus , inter- ccl',l"'t
pofita etiam regum Francorum auctoritate , com- Juiihipefcuit . Nequit igitur dubitari , quin Noricum nu' *
utrumque Regum Francia; dominationem fubicrit imperante Juftiniano, qui Cctcras quidem Il
lyrici OccidcBtalis provincias recupravit , Sc
Norici poffclfionem Francis permifit . Ita Nori
cum fexto fatculo ineunte avulfum ab Illyrico,
& deinde a Gothis ad Francos translatum 4 nut>quam deinde fub jus nomenque Illyricum remigravit .
Pannoniam utramque , ic Saviam Juftinianus
Qw S
jam

iS6

jam tum Imperio rch'tuerat , cum primus annus belli Gothici agebatur; quin ultra Danubium fines Imperii protulerat, & ripam utramque oppidis impotis ac prjLidiis municrat j
ut ipk'met Julinianus telatur Novella Conflit,
XI. quam codem anno condidit , & promulgavit : Cum igitur in prafenti , Deo aufiore , ita
noftra refpublica autla e , ut utraque ripa Danubii jam noflris civitatibus frequentetur , &
tarn Viminachv quam \cfidua , Literata , qua
trans Danubium Junt > nofir iterum ditioni ju'
fmt &c. Idem confirmt Procopius lib.
3. cap. 33. qui tradk Longobardos in Pannoniam ab Juftiniano evocatos cTe , iiidemque
cum urbe Norico Pannoni fines, munitiones tuendas tradidiiTe : Cum autem urbem Kloritum 4 Tannoni* munitiones 3 aliaque loca , &
ptcuniam infuper maximam Juinianus ^Augujlus
longobardis donaffet , earn Uli ob cau'am patriis
fedibus rclitlis 3 in advirfa Iftri fluminis ripa
confederante baud proeul a Gepxdibus . Noricum
civitas erat Pannonise , frcquens in primis ac
nobilis , cujus fit mentio in Cdice Grxco vetuftiiTimo , quem latine reddidit Gothofredus :
Tannonia regio , terra omnibus dives turn frugibus 3tum jumentis , & mercibus , quin ex par
te & mancipiis : femperque ea Impcratorum fcdes e . Habet porro & civitates mximas , pu
ta Sirmium & Hpricum; unde > veflis Teri
ca prodire dicitur . Quem illius G race i codicis
locum cum defer i pfiffet Marcus Hanfizius torn,
i. parte I. cap. xt. Germania; facrx , hxc fubjecit : Qu& fuerit civitas illa Hpricum , non fu
ts liquet : forte Camuntum , quam Vellejus "rici l\egni pro\:mum appellat . Sed lego in Procopio Jufiinianum Longobardis conceffi'e munitio
nes Tannoni* , xr civitatem'Hpricum y quo tem
pore arnunt um jam erat nullum , ut pote jamfub
Valentiniano deletum . La^ius Vindobonam interpretatur : non abfurde : nam videntur in lau
dato cdice ftgnari ctvitates Tannonia , ut ita
dieam , terminales , perinde ut in 'Jornandc , qui
dt Tannonia feribens , earn vocat patriam ornatam civitatibus plurimis , qttarum prima Sirniis , extrema Vindomina , qua per omites efl Vindobona . Pannoniam itaque Julinianus primo
ipfo belli Gothici anno recuperavit j nifi forte
antea in priinas Pannonix ledes rclituerit Gepxdas clientes, & auxiliares Romanorum , quos
Thcodoricus adempta ill is urbe Sirmienii exputi>
i r j pcr fa jgitur
tmpora
InaPanno,
Loo- ,v""
6
ir > Pannoniam du*
goairdi, gentes potiHimum, permiliu Komanorum , in* GeP*- colebant , Loneobardi fub Reir Auduino, qui,,t* **|
Jo
TA '
J-.
'
gnaut, bus oppida & agros Jultinianus , ut dictum clt,
atttibuitj & Gepaedes fub Rege Thoridno 3 qui
Hunnis expuHs Daciam trans Danubium , itemque partem inferioris Pannoni* occupaverant .
Hi vero populi, quemadmodum etiam Hcruli,
quibus itidem Julinianus in Dacia ripenfi , feu
Mfia fuperiori loca qua.dam a!gr.averat , fuis
quidem fuberant Regibus; fed jure ac nexu be
neficiario oblridi addiftique crant Romanis ,
quorum in cailris militabant , Si ftiptndia mcrcbantur} quamvis identidem, innata prxdandi
libdine (limulante, cum inter ic manus conlerebant , turn Romanas Provincias , Illyricum
prfertim Thraciam latrociniis, & excurlionibus infeftas reddebant 3 ut docet Procopius
Juitinii. lib. 3. cap. 23.
wBf*
^-8 Juft>n'anus omne , praeter Noricum ,
i ynei de- Occidentale Illyricum adeptus , novam totius
MNjfilvt* ^''yr'c* defcriptiontm excogitavit , & novum
k<<
Qui rieideetair
Jiiyrieem
iitiont
ledcgn.

tCCLESI

SALON IT AN A.'
quoddam fyllema inilituit . Nam Provincial
lllyrici, qux Arcadio , Se Honorio Imperatoribus bifariam diftiibutx cum cflent 3 partim ad
Imperium, & Illyricum Occidentale fub Prxfeto Praetorio Italix atque Africa , partim ad
Imperium & Illyricum Orientale iub Prxfccto
Prxtorio lllyrici pertinebant , in unum veluti
corpus collegit, & fub uno Prxfeo Prxtorio
lllyrici conjunxit . Sed Illyricum anguilioribus
terminis tircumdeditj quippe cui DixcelimMacedonicam fere intcgram detraxit, quam eidtm
Conllantinus Magnus adjecerat ; nequc lily ri
co rellituit aut Rhxtiam , aut Noricum , auC
Pannonix partem inter Danubium , & Dravum
interjedam ; quas quidem regiones Tiberius Im
perio pariter atque Illyrico acquifierat . Itaque
Julinianus has omnino Provincias Illyrico juri
ac nomini fubefle juilt, Dalmatiam, Pravalim,
lipirum novam , Saviam, Dardaniam, Mxfiam
Supcriorem , & Inferiorem, Daciam Ripenfem
ac Mediterraneam , quas etiam nunc retinct Illy
ricum; nam jifdem terminis, quos illi Julinia
nus conflituit , hodiernum Illyricum definiendum eifc cenfemus, ut cxplicatum ell parte pri
ma Prolegom. cap. v. . ni. Porro Julinianus
mire cupidus patrix fux ornandx & illuilrandx,
quam properr.odum a fundamcntis reftftam , &
mxnibus firmifmis inilrudam, & prxclaris xditiciis audam , appellari voluit Jullinianam
primam : hanc totius lllyrici caput & failigium A(<]ne je
cTe juilt, translata illuc ex Macedonia , S ur- patria fu*
be Thealonicenfi , tum Prxfcftura Prxtoriana 'n.^
r
i
premot
prima lulllyrici , turn fupremo
Hierarchix
Ihyricx Magiilratu , qui jus nomenque Primatis, Sc Vica- {0J|"'M"".
rii Apoilolici obtinebat: ex quo faftum eft, ut g,nritnf
Juiliniana prima habita & dia fuerit princeps conttitun
domina gentium Illyricarum . Sed hxc ex
planan funt parte prima Prolegomenon cap. v*
. 2. fatis , ut aibitror , diligenter . Ibidem
ctiam ex Procopio , Agathia , & Nicephoro
oftendimus Patriam Juliniani, five Jtilinianam
primam, hand longe a (imbus Dardanix conllitutam fuifle apud lacum Lychnedum, eo fer
me loci, in quo itum erat Lychnidum , quod
Livius Da'aretiorum , Stephanus lllyridis oppi
dum vocant , nimirum in extremis ad Orturu
coniniis Epirinovx, quam veteres Macedoniam
appellarunt , quxque dicitur Macedonia fecund.i
in Conltitutione Juilinianca . Juliniani patriam
po Epidamniorum trminos loeavjt Procopius }
llprdamnii autem feu Dyrrhachini ultra Driloncm
in Epiro nova oram muritimam tenebant; qui
bus confines erant ab regionc Orientis Dafiarctii , qui lacum Lichncdum accolebant , undc
Dnlo niger emittitur , quern alii Drinum no
mmant . Cxterum Procopius Taurefii apud Dar
danas Europeos , qui ab Septentrionc ferc attingunt Epiium novam , Juftinianum ortum cfle
aiirmat ; vel quia Dardania Scardum montera
tianlgrtlfa in iplam Epirum fines fuos nomenque
protuleratj vel quia , ut prxclare animadvertit
Nicolaus Alemannus in Notis Caput vi. Hilorix Arcanx Procopii , Sxpiffime fit 3 ut qua: ur.
bes duarum Provinciarum funt , vel fines termi
nant vel circa fines , in ambarum partes aliquando ab auiloribus nullo dijerimine admittuntur ,
prafertim cum Trovinciarum partes non exdem
apud omnes Geographos C> Hioricos fmt . Idem
animadverterat , & notaverat Abrahamus Ortelius in theauro Geographico , ubi de patria
Juliniani; contiguarum regionum limites confun^
dere fape auores , norunt omnes , faltem ii , qui
eos

HONORIUS III. EPISC. SALONIT. XXXVIII.

eos non ofcitanter Icgunt . Juftiniana prima caP0"*^'- dem eft, quae Nicephoro Callifto auctore , faej4> c ' culis poftciioribus dicta fuit Achrida ab edito
loco, quem inlidebat. De patria Juftiniani , &
pofitionc Juftinianae primas , fi quis plura dederat, repetenda funt e parte prima Prolegom.
loco lupra laudato. Hic ad noftram fentcntiam
confirmandam addi poTunt juniores Geographi ,
& Lexicographi Orttlius , Ferrarius , Baudrandus, qui Jultinianam primam ibidem loci conftituunt , ubi lacus Lichnedus , ubi Daflaritii
populijubi civitas olim Lychnidus, nunc Achri
da. : Taurefium , inquit Abrahamus Ortclius ,
urbtm apud Dardanos ponit Trocopius lib. 4. de
JEdificiis Juftiniani Imperatoris ; feribitejue earn
Juftiniani natalent effe , & ab eo inftauratam , &
quatuor turribus munitam ; eumque effeciffe , ut
Tetrapyrgia effet , &vocaretur : &proximeapud
earn urbem adificajfe , quam primam Juftinianam
vocavit . ^Agatinas lib. 3 . de bellis Gotborum tra
in hunc Juflinianum in lllyrico natum , (fed Dar
danos Illyria populos , ex Strabone aliifque auSoribus doceri pote ) ex urbe Bederiana , Heinde Ju->
ftiniana prima denominata . T^Jcephorus Calliftus
lib. 16. cap. 37. patriar bujus ^Acbridam vocat ,
& Juftinianam primam earn appellatam etiam addit ; eamdemque defcribit in excelfo tmulo , prope lacum maximum Lychnidum nuncupation , "
antiquitus Daffaritem ditlum . ^Atque b*cc procttldubio eft Lychnidus Ttolomai , quam video a Sofhinno , in ea fchedula , quam Gracia [ tabula
adjecit , etiam Lychnidim, Trabelim , " prote Jufiiniane nominari ; & hodie I' Ochrida dici . Hujus
prima Juftiniana meminit quoque Gregoras lib. 2.
( qui earn Bulgaria Metropolim vocat ) item G.
rius lib. 20. cap. 4. , qui earn hodie no
minari dicit y eamque in Telagonia flatuit , regione vicina . Giusftandil Turcis vocari fcribit Leitnclavius . Swalenbergius in fuis , quas in Procopii
libros de JEdificiis Juftiniani Imperatoris fcripfit ,
annotationibus , putat aut Procopium , aut lAgathiam , in hujus Juftiniani patria defignanda haliucinatum ejfe : ego utrumque vera prodidiffe autumo ; omniaqut hoc ejfe unius & ejufdem urbis
Synonyma : contiguarum enim regionum limites con
fundere fape autlores normt omnes , faltem ii ,
qui eos non ofcitanter legunt . Philippus Ferra
rius: Juftiniana prima y qua & ^Achrida , Lichnidus Ttolomao , /' Ochrida , & Turcis Giuftaniil y tefle Leunclavio , urbs Epifcopalis Macedo
nia , ad Lichnidum lacum a Dyrrhachio , 70. Mil.
pafs. in Ortum, Theffalonicamverfus , qua etiam
Trifrien tefle Jacobo Lucario . Michael Antonius
Baudrandus: Juftiniana prima , qua nunc Locrida y urbs eft ampia in excelfo colle ad lacum in
Macedonia , ubi alias Daffareta in Telagonia tratlu , fubeftque dominio Turcarum . Jbi natus Juftinianus Imperator . Hi ergo in patria Juftinia
ni, five Juftiniana prima lhtuenda apud lacum
Lychnidum in extremo confinio Epiri nova* , cui
a Septentrionc imminet Dardania , ab Oriente
adjacet Macedonia , nobifcum confentiunt . Nunc
defcribenda nobis eft integra illa Novella Conftitutio, cujus particulam intexuimus . 2. cap. 6.
Parte prima Prolegomenon 5 ut ex ea cognofci
poffit , quas provincias lllyrico Juftinianus at
tribuent, & Praefecto Praetorio , itemque Primati
Juftiniana prime, ubjecerit . Sunt prterea in eadem
constitutione quaedam obfeura , intelleftnquc ditficilia , quorum alia quidem loco fupra laudato a no
bis explicate funt ; alia vero praetermiia , hicque
nunc explanationem aliquam adhiberi oportet .

187

S. .
De privilegiis lArchiepifcopi "Juftiniana prima ,
r fede T.T. lllyrico in Pannoniams. fecundam , a
ideft "Juftinianam primam transferenda . Novel
la Conflit, xi.
Imperator Juftinianus o. b Catelliano , viro bea-
tiffmo >Archiepifcopo prima Juftiniana .
Ultis & variis modi's noftram patriam au- Smi*
M gre cupientes , m qua primo Deus prajtitit nobis ad hunc mundum, quern ipfe condidit, ciefiartic
venire y & circa Sacerdotalem cenfuram , eamvolumus maximis incrementis ampliare , ut prima ccc\m <ieJuftiniana patria noftra pro tempore facrofantlus ^"J"*'
jintiftes y non folum Metropolitanus , fed etiam PriaHp>>
orchiepifeopus fiat : & catera provincia fub tnm-pitri?
ejus ftnt autloritate , ideft tarn ipfa Daeia Mcdi- {,",*"""
terranea , quam Dacia Rjpenfis : non Myfia d d
fecunda , e Dardania , * Travalitana provincia , c
&fecunda Macedonia, & pars g fecunda etiam g
Tannonia , qua in Bacenfi eft civitate . Cum
enim in antiquis temporibus h Firmi Prafeura \x
fuerit copftituta , ibique omne fuerit lllyricum faftigium tarn in civilibus , quam in Epifcopalibus
cauffis ; poflea autan Atlanis temporibus , ejuf
dem loeis devaftatis , Apennius "Vrzftttus Tratorio de Firmitana civitate in Thealonicam profugus venerat , tune ipfam Trafeuram & Sacerdotalis honor fecutus eft , & Thcfj'alonicenfis Fpifeopus i non fu autloritate , fd fub umbra Tra- {
felura meruit aliquam prarogativ^rn . Cum igitur in prafenti , D:o auclore , ita noftra Bfpublica autla eft , v.t utraque 1 ripa Danubii jam no- j
filis civitatibus frequtntcfjr ; & tam Viminacium y quam l\cidn.x , & Literata , qua trans
Danubium funt y neftrx herum ditionifubjecla ftnt ;
neceffarium duximus ipfam gloriofiffnum Trafetluram y qua in m Tannonia erat , in zzflra feli- m
eima Patria colloeare; cum nihil quidem magni
diftat a Dacia Mediterrnea , n fecunda Pannonia . n
Et quia homines femper bellicis fudoribus inh
rentes non erat utile reipublica ad primam Ma- Q
cedoniam poft tot fpatia , tantafque etiam difficultates venire ; ideo neceffarium nobis vifum eft ip
fam prafefluram ad fuperiores p partes trabere , _
ut juxta earn provincia conflituta facilius fen- *
tiant illius medicinam. Et ideo tua batitude, &
omnes prafata prima Juftiniana facrofani Anti~
ftites Sircbiepifcopi habeant q prarogativam , &
omnem licentiam , fuam autloritatem eis imperii- "
ri y & eos ordinre y & in omnibus fupraferiptir
provinciis primam habere dignitatem , fummum
Sacerdotium , fummum fafligium , a tua fede creentur y & folum ^rehiepifeopum habeant , nulla
communione ad eum Thefl'alonicenft Epifcopo fervanda: fed tu ipfe y - omtes prima Juftiniana
^Antiflites y five ejus judices , & difeeptatores ,
quidquid oriatur inter eos diferimen , ipfi hoc dirimant y Cr finem eis important , & eos ordinent ,
& ad alium qucmdam eatur , fed fukm agnofeant oirchiepifcopum omnes pradiQa provincia,
& ejus fentiant creationem, & vel per fe, vel
per fuam autloritatem , vel per Clericos mitten
dos , habeat omnem poteflatem , omnemque Sacer
dotalem cenfuram y Gr creationis licentiam . Sed &
in V miquis , qua eft provincia Dacia Bjpenfis , r
ordinari volumus a tua fantlitatc Epifcopum , ut
non in poferum fub Meridiano Thracia oppido
Epifcopo fit conflituta . Sed Msridianus quidem
vr.a-

i88

ECCLESIA

SALON ITA NA.

mantat in Meridiano , //4 commmione cum Aquis

fervanda . liquenfts autem Epifcopus babeat prafatam civitatcm , & omnia, caftella , & territe( ria , " ecclefias , ut poffit f Bonofiacorum fcelus
tx ea civitate , & terra repeliere , & in ortho
doxem fidem transformare . Ut igitur feiat beati
tude tua noflri numinis difpotionem , ideo pr.efentem legem ad tuam venerabilem federn tranfmifimus , ut in perpetuum tale beneeium babeat pa
tria noftra ecclefia in D:i Omnipotentis gloriam y
Cf noflri numinisfempiternam recordationem . Quando autem tun recordations fedis gubematorem ab
hac luce decedere contigerit , pro tempore pijcopum ejus , a vencrabili fuo Concilio Metropolitanorum ordir.ari faneimus , quemadmodum decet
Arebiepif omnibus bonoratum ecclefiis prot>chi y nulla penitus Theffalonicenft Epifcopo 3
ad hoc communione fervanda .
Epilogus
Beatitudo igitur tua , qua noftra fanxit autloritasy
raodis omnibus ad effeum perducere non di'erat .
* Dat. 19. t Belifario V. C. Confute .
. III.
^fnimadverfiones in 'Hpvellam Conitutionem xi.
TNter omnes convertit Juftinianum genere IIJL lyricum fuiTe j fed qui cum e Pannonia
Illyrici provincia feu prima , feu fecunda oriundum fuiTe dixerit , neminem invenio . Nullus
dubito y quin Tannoniam in hunc locum infeitia, aut incogitamia Librariorum invexerit; ac
proinde vocem illam dclcndam efle , eique fubftituendam cenfeo Macedoniam fecuudam ; cujus
in hac novella tit mentio.
b Alii legunt Catellinum. Is primus fuit Archicpifcopus Juftinianx primas, idemquc Primas
totius Illyrici Juftinianxi .
Quem alii Primatem , alii Exarchum , alii
triam Patriarcham vocant, hunc Juftinianus Archiepifcopum appellat ; Sc pro more illius xtatis
huic verbo camdem notiontm fubjicit , que
prioribus illis vocabulis fubeft , queque potcftatis Metropolitics fines longe prxtcrgreditur . Vi
de quae dicb funt parte prima Proleg. cap. vi.
$. . nota b.
d Qua hie Mxfia fecunda dicitur , five infe
rior , Novella conftitut. 1 j i . Mxfia fuperior,
five prima appellatur , & Archiepifcopo Juftinia
nx prims tribuitur. Jdeoquc fancimus .... Beatijfimum prima Juftiniana Archiepifcopum habere
femper fub fu jurifdiilione Epifcopos Vrovinciarum Dacia Mediterrnea , & Dacia Bjpenfis , TriValis , & Dardaniay & Mafia Superioris y atque
Pannonia &c. In lterHtram conftitutionem er
ror irrepfit j pofteriorcm vitiatam efle arbitror,
& in hac reftituendam, in priorc autem retinendam efle cenfeo Msfiam fecundam : quippe Juitinianus tantummodo percenfet provincias cccleiiafticai Archiepifcopo Juftinianx primae fubjelas , quarum fingulis unus Metropolita prse
nt. Atqui Malla prima inter provincias cccleiiafticas annumcrari non poterat; hujus enim ccclefix fuberant Metropolitas Sardicenfi , Sc cum
ecclefiis Dacix utriufque unam fub uno eodemque Metropolita provinciam conftituebat . Id ante
nos animadverterat Carolus a Sanfto Paullo in
Geographia facra Illyrici Orientalis: idcircoMafiam primant fuftinianus non nominat in "Novella
xi. y quia non erat provincia eccleftaftica . Con
tra vero Mxfia fecunda ex pluribus ecclefiis conRabat, quae Metropolitas Marcianopolitano fub-

debantur, ac propterea jus nomenque obti riebst

provincia; ccclefiafticx . Quamvis autem diferte
addita fit , tarn ipfa Dacia mediterraneay quam Da
cia ripenfis y ex illis tamen psrticulis , tam ,
quam , quibus utramque conjunxit , fatis dcclaravit non duas, fed unam efle provinciam , cu
jus Metropolis erat Sardica civitas olim celebr
rima, & opulentilima Dacia; mediterrneas; ex
utraque enim Dacia, & Malla prima, qua: ties
erant civiles provincias , unam omnino conflatam eife provinciam ecclefiafticam vetera monumenta teftantur . Idcirco autem nominatim Daciam ripenfem commmort, ut ne quid juris in
pofterum in ca fibi ufurparet Epifcopus Meridiani feu Mefcmbrix in Thracia , ad cujus jurifdiionem antea pertinebant Aquas, quae civi- Epfcopui
tas erat Epifcopalis Dacis ripenfis ; hanc fiqui- ^ndl".'
dem infra ex illius Epifcopi poteftate prorfus rifdiaioae
exemit, juffitquc impofterum ex imperio , nutu- P""e" ,;
que fupremo Primatis Jul'tinianopolitani pender , Ripeafi.
ab eoque leges acciperc . Msefiam inferiorem ,
quam Conlbntinus Magnus ab Ulyrico divoJerat , ab Jaliniino rctitutam Illyrico fuifle illud argumento eft , quod nono facculo Joannes
oavus in fuis ad Pctrum Comitem litteris regionem illam, quam Bulgari incolebant , Illyricam vocat, rccrtque inter eas Illyrici provin
cias, quas Paullus Evangelii luce impertiit , at
que ad Chriflianam rcligionem traduxit : ficque
fanttam }\omanam aclcftam in hac fide fundatam
proprio fanguine , cum Taullo , qui ab Hierufalem
ufque ad Illyricum , regionem feilicet , in qua nunc
vos habitatis , Evangelio replevit , Domino Deo
confecravit ac dedieavit . Tum autem Bulgari in
tra Danubium in Maefiam inferiorem regni fines
protulerant , in eaque regione fedes atque urbes
adepti genus nomen longe lateque propagaverant ; id quod ex illorum hifloria , & bcllis ,
rcbuiquc geftis baud obfcure intelligitur . Si
ergo Maela inferior vergente fa>culo nono rcgionum IUyricarum numerum obtinebat , hujus
provincias , quam olim Conftantinus detraxerat,
cum Illyrico iterum conjungenda* auftorem ,
praster Juflinianum, neminem prorfus invenies .
Ex hac novella conftitutione illudquoqucefficitur
in numero provinciarum ecclefiafticarum Prxvalim hodirnam efle , quippe quam Juftinianus
fpeciatim nominavit , & Primati five Archie
pifcopo Juflinianas primae fubjeftam effe dcclaravit . Scodra erat Metropolis provincia "Prava*
litatia y ait Holftcnius in notis ad Carolum a
Snelo Paullo , qua a Dalmatia omnino feptranda eft . Sub Scodritana Metrpoli fuit Doclea , ut
apparet ex Snelo Gregorio lib. 10. cpiftola 34.
ad Conftantinum Scodritanum . Cur Dalmatian nul
la fafta fit mentio rationem reddidimus Parte
prima Prcltgom. cap. vi. . 2. nota .
liquidem ut antea Sirmienfi , & Theflaloniccnfi ,
fie poflea [uftinianopolitano Primad exempta,^
cum ton Italia, Primatis loco agnofecbat cole- DiJ
.
batque Pontificem Romanum , a quo illam fe- nu,,,**
jngere eque debuit, eque aufus eft Juftinia- i'nm
nus ; id quod aliis hujus hiftorie lois fipe p^fie
declaratum eft . In line novella conftitutione ,
cum id unum propofitum efltt Jufliniano , ut*snov,t'
diascefim lllyricamecclefiafticamdcfcriberet , cu
jus prineipatum patrias fuas tribuere voluit , provinciafque percenferet , ex quibus illam componi volebfti neque neceffe fuit , eque oportuit
Dalmatiam nominare , qux ad jas poteftatemque Primatis , ac Pontificis Romani pertinebat .
Si extaret illa conlitutio, qux Prxfeduram Prartoria-

HONORIUS 111. EPISCOP. SALONIT. XXXVIII.

torianam Illyricam Theffalonicasadcmptam transfcrri jubcbat ad JufHniannm primam, & provin
cias civiles eidcm lubjehs numerabat , his fine
dubio infcrtam videres Dalmatiam , qua? ut IIlyrici finibus continebatur , fic in iis, qua? ad
jus regimenque politicum fpeabat , Prxfco
Pra:torio Illyrici fu berat , a quo per inferiores
Magiftratus adminiftrari dcbucrat.
e Dardaniam inter veteres provincias ecclefiafti-'
cas annumerat Carolus a S. Paullo , docttque illius Mtropolitain fuific Epifcopum Scopicniem
f Macedonia? vocabulo fubeft Epirus nova ,
quam regioncm Romani proxime ante Chriftiaftam cpocham adepti , ad Macedonian! adjunxerant 5 ex eoque ccepit appellari Macedonia , quai
cum veluti pars quaedam adferiptitia ad Mace*
doniam veterem acceflerit, ut hate prima , fic
ilia Macedonia fecunda rite denominatur . Vi
de Partem primam Proleg. cap vi.
1. nota
fi In hac fecunda Macedonia fita erat , ut diximus, Juftiniana prima. Macedonia autem fe
cunda , live Epirus nova erat Provincia cedefiaftica , ejus vero metropolis Dyrrhachium . Por
ro cum gradus Hjerarchia? Pontificias ita inter
fe colligati fint , atquc conjundti , ut qui fu
premum, aut intermedios adeptus eft, inferi*
Uoptf- res ttneat 5 Primas five Archicpifcopus
flialtM Juftinian primae neceffe eft fuerit Metropolita
rim
idem, & Epifcopus . Atque i 111 tamquam PriIii* no- man fuberat Difcefis Illyrica ex varus Provinmio lad* cjjs conflata, tamquam Epifcopo civitas ipia JuItituana, cum oppidis vicilque circumjcctis > e
quibus ejus Parochi conftabat . At cum idem
effet Metropolita , inveftigandum eft , quid ci
Provincia; demus, quibufve eum Epifcopis ve*
limus eflc pra?pofitum . Juftiniana prima interieta erat inter duas Provincias Epirum novam,
& Dardaniam, alteri Dyrrhachienfis, alteri Sco*
pienfis Epifcopus imperio metropoiitico pra>
lidebat . Cave ptes alterutrum e fuo gradu ad
inferiorem Epifcoporum ordinem detrufum uf
fe , & alterutrius provinciana novo huic Metro
polita traditam effe ; id quippc pugnat cum antiquis monumentis , quae doccnt utrumque in
eo, quem antea obtinebat, gradu fempcr ad h*c
ufque tmpora perftitifie f idque longe aberat a
mente , & condlio Juftiniani , qui diligenter
cavebat, ut fua dignitas, fuus honor giadufque
Metropolitis marteret ; veluti cum ex Helenoponto , Sc Ponto Polemaico unam conflavit
Provinciam; duo enim ibidem, quemadmodum
antea, Metropolitani ut effent , priitinamquc
pottftatem retinerent , fancivit Novell. ConIK
28. nihil, inquit , circa facerdetium Hierum inrio*
Vamus . Idem decrevit, cum duas Paphlagoniam,
& Honoriadem in unan provinciam redegit \
& Novel, ji. ait, qu# ad facerdotia ( prefer*
tim primaria) Jpeclant > ta volumus in priftina
tnanert forma* Ludovicus Thomaflinus Parte >
lib. I. cap. 39. de vet. &nova ecclefia? difcipl.
docet antiquitus fuiffe , apud Grteos praefertim ,
Metropolitas quofdam honorarios j qui Metropolitarum & titulo gaudebant , & infignia ufurpabant , & privilegiis fruebantur ; fed quibus
nulla fuberat provincia Ecclefiallica , nulli Epifcopi parebant, nihilque juris aut muncris me*
tropolitici traditum erat. Hujufmodi autem cf*
fe potuit Metropolita Juftiniana: prim , qui
amplillima Primatis Vicariique Apoftolici poteftate contentus , nomen gcrcrct Metropolita? >
vacuum ab omni jurifdi&ione , & fundione mc-

iS9

tropolitica. Sed cum Juftinianus Epifcopum A*

quenfem in Dacia ripehfi Meridiani Metropoli
tas ditioni fubduxcrit , fufpcio eft ilium non
Sardiccnfi, fed Juftiniartopolitano Metropolita? fu*
bietm effe voluiffe, praefertim cum ab hoc il*
lum ordinari, feu confecrari jufferit . Nec vero
abiimile eft. eidem addidiffe unum aut altrum
Epifcopum Metropolitas Dyrrhachicnfis , auf
Scopieniis jurifdiclione exempturtt: ita fierct , lit
Epifcopus prima? Juftiniana? non titulo tenus,
fed fe ipfa, poteftate Metropolita haberidicique pofle .
g Quam vetercs Supcriorem , Sc Inferiorem
vocabant , pofteriores Romani Primam , Sc Se
cundam Pannoniam dixerunt ; fic prorfus , ut
Prima Supcriori , fecunda Inferioji rcfponderct .
Superior Occafum , Inferior Ortum folis refpiciebat . Partem utriufque inter Danubium , &
DravUm in Aquilonem obverfam , Iuftinianus
feclulit ab Illyrico, quod longe abeffet a Jufti
niana prima; inclufit vero Infrions feu fecun
da? Pannonia? eis Dravum, qua in Baccnfi erst
civitate ; ideft cam , ad quam pertincbat civi
tas Baccniis . Bac en fis civitas aut eft BalTanenfis j five Badiana , quam Ptoloma-us inter Sir*
milling & Murfam locat; aut quod mihi vcrifimilius alibi vifum eft , & nunc vidctur, eft
Bathicnfis, five Bathia civitas ad confluentes
Dravi , & Danubii , quam in Adis Concilii
Salonitani Barcenfem appellari diximus , quam*
que Honorios II. Epifcopus Salonitanus titulo ,
Sc fede Epifcopali donavit . Hxc vero Panno
nia; pars, qua? Dravo , &Savo intcrjacct, dicb
eft alias Savia, alias Pannonia Sirmienfis, alias
Interamnia , nunc Slavonia nominatur . CJuamvis autem Juftinianus partem Pannonia; fecunda:
nominct, nc dubitcs tamcn quin eidem adjunxerit , alteram Pannonia: fuperioris partem
itidem inter Dravum & Savum , qui- in Occafum fpeftabat, fie prorus , ut Saviam omBern five Pannoniara Sirmicnfem 111) ico tribuerit , & Juftiniana? prima; fubdiderit i Ac Sa*
via quidem pod calamitatcm Sirmicnfem jus ,
dignitatemque amiferat Provincia? Ecclciafticae ;
eam tarnen ab Juftiniano patriae fuae Ar^hicpifcopo nominatimtradi oportuit, propte rea quod
videri volebat , ac profitebatur id potiffimum fc
tradcrc Primati Juftiniaae prima: , quod olim
Primas Sirmienfis obtintbat, qttodque poftejus
urbis excidium ad Primatem Thcffalonicenfem
translatum fuerat. Si autem Saviam eidcm non
dediflet, nihil ferme ex ditionc Sirmienfis mc
tropolita? , ac Primatis Juftinianopolitano Primati
ab i adJitum effe Videbatur . Hue revocanda
funt, qua; fcripfiraus Parte prima Prolcgom. cap.
vi. . a. nota .
h Inter omncs convenit legehdum tffe Sirmi
& infra de Sirmitana civitate-.
i Carolus a Sancto Paullo Juftihianum hoc
Ifflco erroris, Sc inlcitise coarguit . Sed quv&iodo i[lud flare pofftt cum veritate hi/loria , qua
pa]]iin docet Tbefj'alonicam ante ^fttilanam depopulationem primariam fuiffe lllyYici Orientalis ,
fedemque Prxfetli , Ht fuo laco dicemus , equidem non video; unde nec in hoc audiendum ejj'e
Jujiinianum arbitror . Geog. Sacr. Illyr. Occid.
Quas in harte rem fufe diligentcrquc differuimus , rcpetenda funt ex Parte P. Prolegom. cap.
vu . 2. item ex cap. 1. . j. in Perro V. Epi
fcopo Salonitano .
1 Itaque Juftinianus anno primo Belli Gothici , cum hanc fanctioneni condidit , jam
Pan*

. . rt
paeomi
!,rmjrjj|.
lwntt.
b"" '"juftii.np"m*iubd""

ECCLESIA
Pannoniam, ti utramque Dimibii ripam Barbaris ademptam Itib jus Imperii redegerat
m In PaOnonta Savia five Sirmicnfi .
n Si Juflinianus Pjnnonia fecunda fiveSirmienfi Prjeftturam Illyricam , fedemquc Pri
naatis Illy rici tranftulifler in Daciam Mediter
ranean^ valcrct fane ratio, qua? hie fubjici*
tur nam bxc ab illa unius M x fix fupcrioris
interjectti disjungitur ; fed cum utramque
Pannonia non in Daciam Mediterranean! , fed
in Patriam fuam, ideft, ut nos intcrprttati fu
inns , ad ennfinia Dardanias & Epiri novae rcvncavcrit , quid hare ratio valcat, &quamobr.m , Joco rcque ipfa repugnantibus , vel invitam nobis obtrudat Daciam Medircrrancam ,
plane Bon intcjligo. Legere malim Dardaniam ,
in qua Procopius Patriam Juftiniani locavit,
q'.iarquc a Meridic fere attingebat F.pirum novarrt , vel ortafis intra ipfim Epirum , ut diNinuts , nomcn fuum finclquc protulcrat 5 & a
Pannonia fecunda in meridiem di fiaba t , Ma>
fix itidem fupcrioris intcrpofitu dirempta.
Juflinianus non tam Patris ornandx fludio,
quam utilitatis publicas cauda vidcri vult Prxfecluram Illyricam loco movifTc; cxterum Mace
donia prima , five TheiTalonica xquc propemodum, atque Epirus nova, cV: Jufliniana prima,
a rcliquis provinciis Illyrici diihbat .
p Jufliniana prima refpectu ad Theflalonicam
habita , longe abcrat in Occafum , & paullo
magis ad Scptcntrioncm acccdebat.
q Defcribit jura & officia Archiepifcopi five
Primatis Tuflinianx prima-.
Ej ifcopum, & Ecclefiam Aquenfcm in Da
da ripenfi conllitutam fibduxit ex jurifdictionc Mcridiani in Thracia Metropolita- ; nee ve
ro Sardicenfis Epifcopi , fed Archiepifcopi Ju
fliniana: prima-, ut diximus nota f. jurj trctropolitico fubjecit .
Bonofiaci crant ex impurilTmo illorum grcge , qui olim prodicrant e fchola Bonofi Epifco
pi in Macedonia, a quo nomen lortiti fuerunt,
cujufque infana dogmata in hxc ufque tmpora
propagaverant . Bonofus atitem fxculo quarto
in cxitum vergentc Phot in i lvrrcfiarcha.' tlagiria
fere omnia , nefariafquc opiniones fibi adoptavit i
t Bellifarius fine Collcga Confulati:m geffit
enno xrx vulgaris jjj. Igiturhoc anno data eft ,
& promulgata Novella Conftitutio Juftiniani XI.
fed incuria Librariorum diem quidem adferiplit ,
menfem vero prxtermifit Mcnls elici potei ex
cpilola Agapeti Potificis Romani ad Juftinia
Hum Auguftum data IdibusOftobriseodem Con
fule Belliiario, it) qua hxc Jeguntur ; Sed & de
Jufiinana civitate glorioft vatalis vcflri tonfeia ,
ute non t no/ira fedis vicibus injungendis quid ,
fervato Bcati Petri , quem diiigicis , principatu ,
pielitis ajj'efiu , pknim deliberari contigerit 5 per tos , quos ad vos difigimus , l cgctos y Dec propitio , celtriter intimanius . Igitur
Juflinianus Agapetum per Htteras rogavtrat > ut
firma ac rata efle juberet privilegia omnia, quae
Juftinian primae ipfc contultiat . Juftirn'ani
jittcrae non extant , fed cas datas fuiiTe opinar
uno aut altero menfe ante redditum Agapeti ref*
ponfum 5 quo temporis fpatio Jatis commode
Jitters Imperatoria' Conftantinopoli Romam perferri potuerant. igitur Juftinianus ad Aga
petum feripferit Augullo exeuntej bine conjici
poreft Novellam illam conflitutioncm editam
liulTc die vigefima ejuldcm wenfis,

SALON ITA NA.

Quamvis Juftinfanus nimio plut, quarnoportibat, beere fibi in res Ecclcfialicas voliicritj Jnftiaia
nui Agatarnen probe intelllgerer, quidquid de hu- julmodi rebus ftatuifTct, nihil fuis deerctis incf* P. tMM i
ut pririfc
fe pofTc firmitatis ac roboris , nHi audoritas V |U i qtM
confenfio fnpremi ecclci:x tocius Hiprarchx ac- ipf decreerat pi
ccdcrctj idciico ab Agapcto Romano Pontfice eria
fnc t
poftulavit, ut que ipfc jura &: privilegia ecclc
iallica patriae ux decrevtrat , ea confirmaren
itemque ut Archicpifcopo Juftinianx prims eaf
dem , qiias obtinebat Epifcopus Thcflalonlccnfis , vices fedis Apololicx , munufque Vicarii
Pontificii demandaret . De poflulatis Juftiniani
quid fui confilii , fuxquc voluntatis eilet , Agapetus per fuos Legatos fignificaturum fc referipfit; fed quid refponfi decretive Pontificii Con
ftantinopolimLcgati attulerint , incompertum eft 5
ac ne fatis quidem confit reipfa miflos fuilte ,
quos mittere Agapetus ftatucrat . Cum ergo
nullum fuper hac re decretum Agapeti extet ,
ifque anno infequenti obierit , admodum verifimilc cfl nihil ab in alterutram partem fancitum effe, remque totam in medio relicta m fuffe . Caterum Juflinianus quod eque ab Aga- QllOm till*
peto, eque a Silvcrio , qui proxime poft Aga dem a Vi
gilio iav
petum ecelefix prxfuit, impetrare potticrat , id pCCt!
ut fibi Vigilius indulgerct, obtinuit 5 quemadmodum ipfc telatur in fu Novella conftitutiotie IJI. Ter tempus autem Beatiffimum prima
Juflinianx wflr* patria Arcbiepijcopum haberi
femper fnb fu jurifdifione Epifcopos Trovincia*
rum Dacia mediterrnea & Daeia ripenfis , Triralis y Dardania , & Mft fupcrioris (legcndum
inferioris ) atque Tannma; & ab eo has ordinari ; ipfum vero a proprio ordinari conftlio } &
in fubjeftis fibi Trovinciis loeum obtinere eum
fedis Apoflolica , fecundtm qua dfini'
ta flint a fanfliffimo Tapa Vigilio . Nec tero
nomcn munufquc Vicarii Apoftolici fi Vigilius
contulit Epifcopo Julinianx primar , continuo
ademit Epifcopo ThciTalonicenfi ; fed htijui
quidem poteffatcm unius Dixcefeos Macednicas
finibus circumfcripfit 3 illius vero jurifdiclioni
prartcr Dalmatiam , exteras omncs provincias
fubjecit , quas Juflinianus Illyrico attribuerat .
JJJud hic animadvrti velim, quod parte fe Oalmitia
cunda Piolegom. cap. .
4. iatis diligenter nomtu
iuue 1
copiofequc declaratum eft ; nimirum ad ha?c 1 Ufqy
tmpora refcrendam cflc propagationcm illam ad Dinupro*
nominis Dalmatici ufquc ad Danubium prola- bium
pigll
ti> de qua nicminit Conflantinus Porphyrogenitus lib. dc Admin. Imp. cap. 50. lAntiqnitv.s
Daltnatia ineipiebat lonjiniis Dyrrbatbit five
Antilaris , r ad Jftrix confir.ia ptvtinebt , nd
latitudinem vero ad Danubium flumen fe exte> debat ; ir.itque omnis tile finitimus traus fv.b
J\omanonw potefiate , & praantiffimum Tbemn
omnium ccidcntalium . Cum enim amiflo , una
rum Imperio, Illyrico Occidentali , vocabulum
Illyrici apud Gi'cos kriptorcs contraftum ef
fet, & unius Illyrici Oricntalis, quod in potcftate inanlcrat ac fide Romanorum , finibus
circumlcriptum ; quidquid Illyrici Occidentalis
per Juftinianum barbaris ademptum fuit, Impcrioque reltitiitum , id omnc iidem Gra-ci fcriptorcs 1 Illyrici , fed Dalmatix vocabulo
impertir! folebant; c huic verbo , cum Illyricum fimpliciter nominabant, nihil aliud fubjici volebant, nifi Ulyricuro Orientale; ex quo
ra#um eft, ut Dalmatia ex confuctudinc , &
norma loquendi apud Gixcos recepta, in luani
poulbtcm Pannonias omncs rcdigerct , atque
jus

HONORIUS III. EPISC. SALONIT. XXXVIII.

jus fuum ac nomen iifque ad Danubium proferret. Id ante nos animadverterat Joannes Lucius
lib. i. cap. 6. dc Reg. Dalmat. & Croac. Barbaris deinde Occidentale Imperium occupantibus ,
fi quid lllyrici Occidentalis recuperabatur , id ut
plurimum Dalmatia adferibebatur ; & port alia in
eamdtm fere fententiam interjecia, demum hajc
fubdit : Dalmatia ergo apud By^antinos fcriptores pro Illyrico Occidentali fumenda efi ; quod
apud eundtm Confiantinum Torphyrogenitum clare perjpicitur , qui Dalmatiam pro univerfo Occidentali Ulyrico pr&tcr Tericos antiquitus fumptam tejtatur . Sed non eft neceTe iterare, quae
loco lupra laudato accurate copiofeque difleruimus. Caterum lllyrici Occidentalis vocabulum
apud Gracos jam turn obfolcfccrc , & antiquari
cperat j cum Occidentale Illyricum ab Orien
tali fejundum in jusditionemquePrafectura Prtoriana Itlica; conceffit; ex quo uus obtinuit,
ut vocabulo lllyrici , fine ullo additamcnto ,
abfolute & fimpliciter didi , nihil fere aliud ,
nil? Illyricum Orientale intelligcrctur ; quamquam provincias ilia ab Illyrico Orientali disjuncta, attributaque Prafetto Pratorio Italia,
ncque Illyricum eile, neque Illyricum , adjun
to Occidentalis cognominc, appellaii defierint.
Atque ob earn cautTam , quod Illyricum Occi
dentale Itlica Prafcdura annexum fuit , factum
efle exiftimo, ut Graci Scriptores Dalmatian! ,
CurGrjri 4US Pars pracipua & primaria erat lllyrici OcDtlmatii cidentalis, inter regiones Italia annumeravcrint .
""!",'*. Hue revoca" poflunt, quae diximus Parte fecunliaeannu* da Prolegom. cap. I. . 5. Ante intcritum imtin"*** Per" Occidentalis Dalmatia infimum inter provincias Romanas locum obtinebat , cjufque regimini prafici folebat Magiftrams iniimi ordinis , quern Prafidem appellabant. Earn cum recuperaliet Juftinianus, ad fupremum Proconfularium Pruvinciarum gradum evexit: nam qui deinceps Dalmatia praepofiti funt, cos titulo, &
infignibus Proconiulum pnditos fuiflc ornatofque declarant epiftolae S. Gregorii Pap ad Marccllinum Proconfulem Dalmatia.
CAPUT

CLU I N T U M .

Honorii J J I. Salonitani Epifcopi fummatim

colleSa , & qua fub ejus Vontificatu
memoria digna contigerunt .
i I.
otmi priores tredecim Honorii Epifcopi .

HI. loi.
I'd

duo Cat*
cilia provineltlit
Itfooiu'
Oi.

ERgo Honorius regimen ecclcfia Salonitana

fufecpit anno ara vulgaris 527 cum Felix
hujus nominis IV. Ecclefia univerfa piafidcrct,
Athalaricus fub Amalafuntha matris tutela rerum in Italia, & Dalmatia potirctur, Juitinianus ab Juftino avnculo imperium accepilTtt .
Anno yjo. primum , & bienni poft alterum
Concilium provinciale Salonitanum celcbravit ,
cujus ala jam a nobis expofita funt, & variis
animadverfionibus illuftrata . Anno inter utrumque Concilium Salonitanum intcrjefto, quincli
aculi altero &trigefimo, poft Cottfulatum Lampadii & Oreftis , Bonifacius II. Romattus Pontifex Concilium ex quatuor Epifcopis , & ex
Clero Romano colleglt , ut de caufla Stephani
Metropolita LarilTeni in ThclTalia cognofcerct,
ac judicaret . Hunc quippe calumniis circumventum Epiphanius Patriarcha Conftantinopoli-

ipi

tanus, juris in ecclefias Illyricas ufurpandi cauffa, Epifcopali gradu dimoverat . Itaque Stephanus ad Bonifacium fuum legitimum F.triarcham
appellavit , cjufque fidem atque opem per Theodofium Echinicnfcm fus provincia: Epifcopum
fupplicircr petiic. In hoc Concilio prolata flint
ex Tabellariis ecclcia diaccfeos Macednica complurcs fuperiorum Pontificum cpiftola, ex quibus apcrciUime colligebatur , Pontificem Romanum, cum totius Chriftiani orbis principatum
obtineat, tum jus quoddam pracipuum , potcftatemque fingularem in omnes cecidias lllyrici
Oricntalis jam indc antiquitus habuile , rcque ^,'",
ipfa fape ufurpaiTe: idque profefl funt Elpidius , pncipuS ,
Timotheus j Patricius Epilcopi provincia Theffalix in fuis ad Bonifacium litteris , itemquc ei OnenTheodofius Echioicnfis Stcphani Legatus his vcrP^bis: T^dW confit venerandos fedis veflra Tonti- tiqUitui
fices , quamvis in toto mundo fedes Apoflolica furp*ccclefiarum fibi jure findicet principatum ,
folam etclefiaflicis caufixs undique appellarc necef*
fe fit , fpccialiter tamcn gubernationi fit lllyrici
ecclefias vindicate . Et nota funt vobis omnium
prxecdentium /cripta Pontificum . Verumam cn quarundam epifiotarum exemplaria profiero , quarum
fidem fieri ex veflro nunc fcrinio pofiulo . Dum
res catholics in Occidente fub Amalafuntha fatis profperum quietumque fine offenfione curfum teneretlt , Celebris ilia comroverfia in Oriente fervebat jampridem exorta, redenean fe
cus diccretur, Unus de Trinitate pafius ; & num
addi poflct Trifagio, citra orthodoxie fidei. pcriculum: qui crucifixus c pro nobis ; aliis aalfirmantibus , quod ad configendam Neftorianam
harehm nihil efficacius his verbis, aut prafentius cTc dicerent; aliis contra ncgantibus prafertim JVlonachis Acamctis, quod ejufmodi vcrba in earn fententiam accipi polTent, quae pro
pius , quam fatis tutu m effet, ad E'.:tychianam
impietatem accedertt . Propterea Juflinianus ea
de re confulcndum cenfuit Joannem II. Roma*
num Pontificem, qui Bonifacio itidtm fecundo
fublelus fuerat anno jji.j duofque ad cumie
gatos mifit, Hypatium , & Dcmctrium Cafa*
rea atque Ephefl Epifcopos cum muneribus arapliffimis , & littens fua profefllonis catholic.*
teftibus . Rcfcripfit Joannes voces illas turo at
que impune ulurpari pol'e, damnatfs Acametis
Monacnis Neftcrianis , qui cx ilia rum damna
tion": fubfidium NeHorianai impittaci fraudolenter quarebant . Eafdcm antea adhiberi vetucrat
Hormifdas, quod ejus tmpora id requireba^t,
cum Eutychiani iildcm vocibus ad iuam hxre*
fim confirmandam abuterctnur .
Anno
exortum eft bellum Gothicum ,
cujus primi conatus impctufquc in GothosDalmatas incubuerant. Itcrum ac fapius hoc anno,
& proximo pugnatum eft in Dalmatia , marte
vario , nunc Romanis, nunc Gothis propicio .
Salna primum capta, tum amida , deinde re*
cupcrata , tandem cum Dalmatia luiiverfa fub
poteftatem rediit imperiumque Romanorum , In ^*"|*
rerum communium perturbatione ac vieilli'- pt ,
tudine, quid dctrimenti aut commodi resChri- *jipera*
ftiana acccperit , quid opera curare adhibuc- ti.
rit Honorius , live d avertenda incommoda ,
& pcricuia, qua hujufmodi tmpora turbulcntilima, minus feeierum, quam cladium fcracia, religioni ac bonis moribus alfcrre folent,
five ad Chriftianos hinc btllorum turbinibus
perculfos & alrliclos folandos ac recreandos ,
plane incompcrtum eft
Prevail ta nam provin
cial ,

E L E S I A

ftnnfttVt
Chni ptrc

Apttat
l'.R. O
Theos! ti
bgtiiipne
fun?itar
ait jufli-

Ei CP.
morbO CK-

SALONITAN A,

nam, ntiae pars fr.it Dalmatia? poftrema vergcns

ad Meridiem, |tiftin34U5 a reJiquit Senulato
five ScvjoMo , Qfiroylli fill;? j ut ibi jus in
cam irs^pci iiirnquc fupremum recineret, acSciniJatum annuo vtdigaji , nexuque fiduciario obnoxhim faccret. qinmvis origine Gothus ef
fet. , alienus tarnen crac a ChnlUana rtligionc,
cms m plersque nationes Gotborum fufcepeiant,
& cum Anana impietatc conjunxerant j eque
trim Gothi omnes , p: fertim illi oui rciolies longinquas magifqu: in S.ptcntrion'crn remol.* inepiebant , linde ortus profcdufqe fncrat
lroyjlus, Chriro dederant , ut dixiir.us in Honorio II. cap.^. . j. Itaquc regnandi jnitiuir. duxit a perfequendis Chrilianis ,
cuos , quumdiu vixit , plurimis damnis gravifliinifque jnjuriis affecit : muitafqu: iniquitates , ait
Dioeleatcs , O pcrjccuticnes faciendo Chrii.u
vis , qui in civitatibus niaritintis balitabant :
idem kriptum ell in cdice Marulano : Ipfe auleu SeVioladus . . . impsravit Cbrijiiano nomini
ufeflifjiittus ; eos itaque, qui maritima DalmatiA
tppida irxolebant , frequeatibus afjicicbat injuriis.
tinc intelligi vem non (blunj Prxvalim, quas
regio erat mediterrnea , cum regione trasal
pina , qux poftea ditcta, cft
Lll Boina
,., 5, fed
u etiam
^ ...
oram maritimam trans (mum Rhizonicumufque
cd Drilonem fub dorn inatu fuie atque imperio Sem-liU ; hanc autem qui accolcbant , ere
omnes Cliritiani erant vcl indgena? , vel ex lis, quos G'Jthi Slavique , ut eorum agros cdcfquc occupaient , e locis mediterrancis expuIcrant : eque admodum multi Chrifiiani cun
advenis peimixti in Prxvalitana provincia at
que oppidis a mari disjuntis remanferant ; at
que ideirco ferc cmnis illa tcmpehs in urbes,
atque oppida maritirra incubuit , quae a ChriOianis frcquentiifme habitabantur .
Anno 556. Agapctus Pont i fex llomanus, ar.no fuperiorj in locum Joannis ubilitutus , julfu roiuque Thtodati Regis Gothorum Conftantinopolim Lcgatus de pace ad Juflinianum
adiit 5 ubi multa pia;clarc ac fortiter adveilus
becreticos geffit . Nam cum Anthirr.us
tiaus Epilcopus, jdemque princeps fdionis Eutychiance , Epiphapio mortuo , Pontificatum Conantinopolitanum f'avore atque aucloritate niXus Thcoe'i.ir.e Impcratricis adtptus fuillt , uinc
Agapetus h;cretice impietatib convicrum deject.ir,quc ex illa fede , Saccrdotio omni & Ch: Itiam comnumionc priVavit, nequidquam obGlentibus , i\ aeerbil!iir.a qiicque minitantibus
Theodora juitinianj. Sed is cognita demum
Anthimi perfidia , fiunc in exilium dcpnrtari
juffit , Agapc'-.m fummo in honore habuK, rogavitque, ut Mcnnam viium apprimc Catholicum regix urbis Epifcopum c:;n!ccrarct ; quim
unum ex omnibus ad res Orientalis tec lefia:
componendas maxime aptum dontumque fore
cognoverat . Ad hare : Severum Antiociienum Epir
fcopwm Acephalorum coriphxufn, aliolque pri
marios hsercticorum Duces idem Agapetus damnavit/ & cum multa fapienter conilitiiifTct ad
ianciendair. diieiplinam cceidudicain , ifc.firmandam fidtm Catholicam in Oriente, morbo extindus, itigentj omnium Judu Chniti.mam rcmp.ublicam oibam ac dcbiliratam rcliquit Cum
Romain de Agapeti morte effet allatum, Tbcodatus Rex Italia; , vi - metu inciiflo , Silverium genere Campanum lubititui jult , cujus
Pontihcatum approbavit Clerus Romanus , ut
chilma vitaret, pacique conulcrtt At Tlsco-

dora cum Vigilio Agapeti Dicono thm f>a&i

de Anthimo rclituendo , aliifquc j cij>ient|i bfraids , Sivcn'um BeJJifario in exfiumeofflptlli judie; cique imperavit, ut Vjgilium (leffli"
num Pontiliccm fieri cura ret . Iraquc Siherjgi
primum in Lycia cjcfuJav.it 5 fed baud rnyUa
polt rcflitui juTus ajutiniano, rcverfufqug ift
Jtaliam anno 5-38. , Theodora jubente , V-
gilii potcilatcm traditur , in infulam iiam relegatur ; ubi coada Synodo Vigium
anathemate confixit ; &bicnnio pofi: jbidcrri ' mni , atque inedia confedus andi/Ime objif,
Tun Vigilius more majorum, &: legitimis f0
mitiis eledus , coepit c(lc verus Pontifex 5 se
repente fupremo numinc afflatus, toturr.qu d
vti lui a fe ipo, tantum Apoflolici roboris fit
que animi fumpfit, ut qui antea unius muercul.E arbitrio atque impotenti libidini fe man
cipavtrat, idem nullis polca minis atque per!
culis ab officio tuendas religionis caufla dt
terreri potuerit .
Per ea tmpora duo Bulgarorum Reges Vl"
ger, & Droggo Mavfiam ingref ufque ad *
hnia Thraciat vallando nrendoque regionem il
lam incurfarunt . Acumus ex Hunnorum gcne= But'tri*
re oriundus , quem Cedrcnus regem Ulyric ve- "^"^
cat, fed reclus Thcophanes Magilrum miljtli' , pla.
per lyricum appcllat , barbaros ggreflus ,
fjjjjU^
lib eorum legibus in iugam avertit fed paullo
poll Confiant inopolim regrcdiens , ab hofiibu
captas cum Duce Conftantino majorem, quam
intuleiat, cladem accepit. Hunni eis Danubium
longe lauque cfFufi qtiidquid inter Jonium Si
num , & Confiantinopulim intcrjacct , cadibui
& populationibus peivaltarunt ; mimitiflmas J}
lyrici arces onmino ad dus i: triginta ever*
terunt ; centum & triginta hominum millibu?
in fcrvitutcm abdudis , cum ingenti cujufqua
gcneiis prxda domum remigrarunt , Id tradiE
Procopius lib. . belli Pcrfici cap. 4. j refertqug
ad annum xiii. Jufiiniani, a;rx vulgaris j g. |
idemque alteram uK'.nfionem in lltyricum at
T healiain' pau'lo poil: ab Hunnis lactam fub^
jecit . Qyarc JuIHniauus pacem a barbaris auro
ac pnmeiibus rcdiivicpdam cenfuit j cofque an
nuls Itipendiis proiiMlils in fiJtm, v" clientclam
recepit. Cxterum neque Bidgarica, neque
nica itruptio in Dalmatiam peivafit,
II.
Jtnnl qu.:tucr reliqui Ponticatus ,
De 'Patrimonio S. 'Petri in Daimatix
Sebaflianus Diaconus Curator Vatrimonii ^Apoftoiici , &" Honorius Epifcopus Salonitanus reprcbtnfi Vigilia Tapa ci facirdotia centra jus
fajquc hijiuuta <& l oi/qta ,
Grecia fuit prtfcoitim Chriltianoi um pi:*
E tas liberalicas ir eccitijis locup'ttanclis ,
eju^s pptimis unelis, & vtdigaiibus ante Conftantinum inrudts tuifle dclart fandio Con*
ftantiniana apud Eufebim Jib. 1. cap. jpi. de
vita Conlbntini jf hac liquidem ecclcliis etitui
jubentur bona immobilia , qu nterveitcrant ,
ad cque rranftulerant Ethnici , dum boles Chriliani nominis rcrum p>ttcbantur , k Chrifii
cultoribus aqua & igne interdiecbant : Omnia >
qux ad ecclijias rette fija Juerint pertinerc , ibe
domus ac pojjffio jit , five a ri, tve horti , five
quxcuinque alia, rejtuui jubemits . Kcc lolum ipr
lernet Gonlbntinus tura urea yafa ik argntea
quam-

HONORIUS III. EP1SC. SALONIT. XXXVII.

i9$

<juamplurima , tum pretiofas vcftes & copio- ni, cum is, jure jurando interpofito , pollici*
lam fupelleftilem ; fed etiam agros & prsdia cc- tus effet, fc rem Dalmaticam S. Petri fumma
clefiis large effufeque donavit j & prsterea edi- cum fide diligentia curaturumj & nihil, ni
fto fanxit i ut cuilibet licerct bonorum fuorum fi e fententia Sc prsferipto Vigilii fafturum .
. .. quantum vellct , iifdem teftamento legare , ut Nec folum Dalmatis , fed etiam Prxvalitane
idem Eufcbius tradit , lexque ab eo condita cx- Provincis Patrimonium adminiftrandum Sebatat in Codice de Sacrof. Ecc). lib. i. Habeat ftiano Vigilius dedit j cx quo apparet , jam tum
unufquifque licentiam fanStiffmo Catholico ve- Prsvalim ab jurifdiione Metropolits Saloni
nerabilique Concilio decedent bonorum quod opta* tani divulfam, & fub Metropolita Scodritano
verit relincjuere , & non fine caffa judicia ejus . jus titulumque Provincis eedefiaftics adeptam
Conftantini exemplis, ac decretis incitati Im- fuiffe; cum jam inde ab tte Conrtantini Magni inter civiles Imperii Romani Provincias
peratores , Reges, virique principes, & Matro
na primaris certatim deinceps ccclcfias muneri- annumerari cpiffet. Hsc perfpicuc docet Epibus amplifllmis , be proventibus copiofilmis ftola Vigilii ad Rurticum, & Sebaftianum , in
cumularunt . Gregorius Nazinnzeaus omnium qua fermonc ad Sebaftianum converfo collata in
fuarum facultatum harredem teftamento fcripfit cum beneficia eidem exprobiavit . Ut a nobis in
ccclcfiam Nazianzi , ut ipfe teftatur : Omnia Dalmatiarum Patrimonium mittercris , fummis
bona confecravi getieft Catholic* , qua efi prccibus poftulafti , quoi nos fecuri , quia talem
T^a^an^i &c. idemque ut facerent, aliis au6h>r feceras cautionem , animo libenti concefmus , De
erat . auftoritate , & exemplo propofito viro- curationc Prsvalitani Patrimonii eidem Sebaftiarum illuftrium : Cogitate , inquit epiftola 80. no tradita paullo port hsc fubjecit : Item Thcfcomplures extitiffe , qui totas etiam domos eccle* falonica.ad Dalmatias patrimonii regendi caud
ftis addici pajfi funt ; non etiam defui'e, qui fua- remi'us es } ex qua Trovincia frequenti te au^
ptt fponte facitltates fuas omnts obtulerint , ut oritate mouimus , non ante difeedere , nift ompulcherrimum quaftum fecerint ; hoc eft , propter nes fecundum pollicitationem tuam tam de Dal
futura yit opes inopiam amp le xi funt . Sed matiarum patrimonii , quam de Travalitano colRoniiium potilmum erga Romanam Eccleliam religio , ligcres penftoncs . Id prsfefturs , ac muneris Scpitrimo ac munificentia principum ac privatorum homi- balliano datum effeexirtimo vcl anno 540. porti"Uii num ubique fe prodidit, & eximia quxdam ad quam Vigilius efle caepit , haberique legitimus
Fern cjusopes provciuufque augendos confpiratio; ac Pontifex, vel anno proximo i vcl certe antcDOUt 11 r

f
-J
vieeiiii nu''a 'ermc reg10 erat, in qua fuum cidem non quam Honorius evita difeederet . Ac Sebaftianus
effet , idemque opulentifllmum Patrimonium ; quidem in adminiftrando Patrimonio, colligcnquod cx multls villis , agris , faltibus , pafcuis difque penfionibus, rede & cum-fide fc gciVerit
aliiique locis frugifen's conftabat; unde fumptus oportet , quippe de hac re ne verbum quidem
pcrpetui ad Clericos Romanos alendos , & pall* objurgatorium in epiftola Vigiliana invenio ;
pcruru inopiam fuftentandam , aliaquc publics fed cum alia quidam gravia fane, & feditiofa ,
pietatis ac rcligionis opera fuppeditabant ; & qus Sebaftianus & Rufticus Conftantinopoli in Contrt
Vigilium commiferant, ad invidiam cidem con- vigiiimn
vulgo appcllari folebat alias Patrimonium S. Pe
tri, alias Patrimonium Apoftolicum , alias Pa* Randam, alienandofque ab eo nimos Occidenta- w,tiof
Hum, tum illud etiam Vigilius reprehendit > ac >s t'
trimonium ecclefis Romans . Habebat itaque s
ut docet Baronius ad annum 599. Romana eccle- nominatim Sibafliono exprobrat , quod quos Ho*
fta locuplctiffima ubique toto Orbe terrarum pa* norius tune prditla civitatis > ideft SalonitAM ,
trimonia , non in Italia folum , & Sicilia , fed & Epifcopus , contra confuetudinem Hpman vel Jux
in xAfta j ut vidimus fuperiori Tomo , & in Gal* ccclcfi y & fedis poftolica conftituta facris or
His , ut fuo loco dicemus , atque in \A'frica . dinibus applieaverat , non folum probibere penitus
Quamobrem Romani Pontfices Clericis fer noluit , fed Uli ( ideffc Vigilio ) de hac caufme deligerc folebant homines gnavos> atque in- . fa vel feript teftrre , vel quando tlieaionicx
duftrios, qui rariis in Provinciis hujufmodi Pa* eidem occurrerat , manor confeienti* fu& , ne ver
trimonia diligenter curarent , & fructus indidem bo quide-M fuggerere volitit ; & cum Ulis , tam*
proventufque colligerent . Nec vero Dalmats quam cum legitim? , & rationabili ordine fais ,
uam adverfus S Petruro , & fedem Apoftoli- cupidit^tis fpirit acquievit proceder, & corara
tam beneficentiam defidcrari paf funt . Erat focius eft communionis venalitate reptrtus . Haud ^ onffn.
liquidem apud Oalmatas lautum in primis&co>- dubium eft , quin Vigilius his verbis Sebaftia* i cum
piofura Patrimonium ecclefis Romans, ex ho- num Simoiaei fhpitii araat, itemque Hono- ">
minum piorum & locupktum largiute confti- num Epilcopum Salortitaum vita jam funlum nodupijfacrilcgs illus nundinationis auftorem primarium e" eB,P*
tutum .
haud obfeure defignat, qui cum Sebaftiano ii-r0*
um It
Patrimonii Da'lmatici adminiftratio , ut fibi
be T'* lra^erctur cnixe Peti^ a Vigili Papa , & cum qui lucri focietatem coerat . Itaque Honorius ,
fo^efitm multis prccibus rogavit Sebaftiatus Diaconus ec- qui priore Salonitano Concilio contra Simonaclefis Romans 5 ex quo conjeftura fieri poteit cos prsclaras leges tulit , pcenafque gravifrnas
n'i ulil de amplitudine, & opulentia illius Patrimonii) conftituit, portea per fummum dedecus a fe ipfo
|
tujus procurationem fumma cupiditate Sebaftia- degenerate, fuifquc decretis diffentiens, turpif*
uwTurt* nus exPctc^at > quod plurimum inde leri at- (imam fuo nom i ni maculam nuffit . Prstcrca
moml
que emolumenti perciperc fe pofle fperaret ,l erat fufpcio eft altcrum ab Honorio perperam faDlmttt. njm pecunj paullo avidior, reque familarfs um , contraque leges ecelefiafticas , & Synoaugends cupidus ,* id quod ca declarant , de dorum ftatuta in eadem epiftola reprehertdi ; in
quibus apud Vigilium aecufatus portea fuit : eoque etiam pectaffe Honorius videtur, Ponti quo majus erat Patrimonium , & Fruftuo- ficiaquereprenenfionedignum fe pra?buifle, quod
fius , hoc major utilitas loco mercedis in eu m in fecundo Concilio Salonitano plures , quam
redundabat, qui vectigalium Sc fruuurh colli- per Caones licebat > & ubi neccffe non fuerat ,
gendorum munus laboremque fufeipiebat . An- Epifcopos conftituerit . Hue pertinent , qus in
nuit Vigilius fane libentcr poftulat Sebaftia- hanc fentenciam diximus cap. . . . nota It, it
Ulyrici Sacri Toh, Ut
R
hanc

IP4

S ALON IT AN A.;

ECCLESIA

banc etijm ob canffam Sebab'anus fortafis rcdargu-i'tur , qi+od bujufmodi factum Honoriivel
non jmprobaverit , vel ut indulgcntia & oblo
quio iue gratiam ac bencvolenciam fibi con
ciliant , (o eonRofa approbavcrit . Quamvis
t nim , cum Scbn ftianus Patrimonii Dalmatici
uram fufcepir , jam dccrctum effet ab Hono
rio de fcTtenti Concilii , ut Epifcoporum Dal
matian numerus augentur, & quod faum erat,
fieri infeum bod poffet; tarnen quod canonc
jilo fanritum fulrat, id ne vim autoritatemque
jmpofterum obtineru , efficere , aut rererre ad
tdem Apoftolicam dtbuerat . Neutrum cum ftiteril , utrumqii cidem crimini dtdit Vigi
lius , qui ScbaiUanum animadverfone pnaque
dignum dedaravit , quod iltctis ordinationibus
( quas Honorius fecerat ) & a Sede ^pofioca
prohibitif fe immifcuerit>4.\d\o plane Honorii
flagitja nott , & defignat , quorum fe confor
ten!, vel pon diffentiendo, vel affentiendo, in
artemque veniendo lucri nefarii , & facrilegi
.cbaftjanus prxhuerat; Illicite enim ordinationes ,
quas feciffe Honorius, quibufque fe immifcuifie Sebaftianus arguitur , referri pofflint tum ad
pecuniam pro Sacerdotiis conferendis acceptam ,
quod juri Divino, tum ad numerum Epifcopo
rum fine caufla & neceffitate auum, quod juri
Cannico rpugnt . Ad extremum ex epiftola
V'igilit illud ctiam colligi , & animadverti veJim, iis, qui variis in locis patrimonio Apoftolico prapufiti erant , id preterea datum fuiffe autoritatis ac rouneris, ut in fu quique
provincia Epifcopos & CJericos in officio con
finrent, ne quid concra leges ecclcfiafticas
rnolircntur agereatve, prohibrent. Si que ve
la ddiquiflent , Sedcm Apoftolicam admonerc
non orpitterent; muneri enim fuo Sebaitianum
defuiflc Vigilius arguit, quod cum illicitas or
dinationes ab Honorio fieri animadverteret , non
folitnty inquit, probibere penitus noluijii , fednec
vcbis de bac caua vel feripto referre , vd
{uunde Tbe'alor.icx nobis occurreras , mentor con-

fcientU tua y ne verbo quidem fugcrerc vo~

luijti; ..
^
--/i
Honorium an Simonaci fiagitii, quod admi- DHim,
ftrat, & eorum, quae in Sacerdotiis inftitucn- ^'^
dis conferendifque peccaverat , pecnituerit , an- liquet,
tcquam vita exccdci\t, ac quibus dignum erat
iacrymis pf nifque voluntariis fua delida cxpiavcrit, mihi non liquet . Nulla eum caftigatione & animadverfione ecclcliaftica affectum fuific
confit, quod dum viveret, nemo i Hi us nomen
de hujufmodi cri minibus ad fedem Apoftolicam
dttulerit, illumque juris divini atqtte tcdcfiailici violati icurn feccrit . Nam Vigilius non
multo ante, quam litteras illas ad Sebaftianum ,
& Rufticum daret, de illicitis ordinationibus ab
Honorio factis, quibus Sebaftianus fe immifeut*
rat ex plurimorum teftimonio cognovit : qui
dum y inquit, ad Sdonitanam urbem pro ordinatione patrimonii advenies , quantum ad nos poflea ejt plurimorum relatione perduum , illicitit
te y & a fede /iolica probibitis ordinationi
bus mifcmfti . Has autem litteras Vigilius, cum
effet Conftantinopoli , feripfit anno ejo. , & fex
ante anuos Honorius diem fuum obierat , Ni
hil autem in Honorium vita jam funetum Vi
gilius decrevit ; proptciea quod per id terr.pnris inter Catholicos illud verfabatur in quajirione , utrum anathcmjtis reenam mortuis inflig
Jiceret . Honorius igitur, cumpriclara fui pon- 1.(
tificarus initia haud levibus maculis fxdaviffct , p. tio.
incertum dubium rclinquens, utrum eas idonea peenitentia, & fatisfadione eluerit, migravit e vita anno 544. Ea ternp.fhce atrox peftilentia , poftquam Orienttm depopulata eft , IL
lyricum pcrvalit , & multa millia inortaum
abfumpfit , ut auetor efl; Continuator Chronici
Marccllini , qui hanc calamitatcm ad annum
Chrifti J4j. affixit j camque Evagrius toto propemodum terrarum orbe cum ingenti hominum
clade pervagatam fuiffe teftatur ; dubitari
poteft , quin Dalniatiam quoque invaferit, magnafque incolarum ffrages ediderit .

DE FRONTINIANO XXXIX. PETRO XL. PROBINO XLI.

EPISCOPIS

SALONITANIS.

Orum Pontiiicatus in ea incdit tmpo

ra, cum Celebris illa de tribus capitu_
__f
Iis
ftrvcbat controverlia, qua: primum
H
Occidentales ab Oncnt.ilibu9 opinionum diilidio
ftjunx't , deinde Occidentales ipfos inter fecommillc, faitionefque in contrarias diffraxit. Cum
autem hi tres Epifcopi hujufmodi ccckfiaitica
diffenfione , qualique civili bello implicit! fuerint , in coque partes haud poftremas egerint ,
cos fimul conjungendos effe ceniuimus . Hono
rio Catalog! om ns Frontinianum , Petrum^ &
itianf.V Probinum iubjiciunt. Frontinianus hoc nomine
Pr. binu fecundus fuit Antiffes Salonarum , quem alias
t'iuiiT Fauftinum , alias Frontinum , alias Frontonem
apptllatum invtnio. Petrus inter Epifcopos SaK)nitanos hujus nominis quartus mimeratur .
Probinum alii Prodinum , alii Proclinium vocant . Frontiniani Pontificatum Catalogus Roirnnus ab anno qq. ad 5:4. fcxti feculi perduxit j hune Petrus excepit, tenuitque ftdem Salonitanam uique ad annum cjufdem ficuli 61. ,
(U.i fufii:c~ii4s Probinus quadri;imio bui ecclel;a?

prafuit . Ita fit, ut Pontifical's horum adminitratio ab anno 544. cum duxiffet initium , annos duos & viginti complexa , in annum
vulgaris 466. defierit .
CAPUT PRIMUM.
Frontinianus J J, Fpifcopus Sahna) XXXIX.
FRontinianus fedem Salonitanam adeptus an- .>
no Cbrifli 544. , bonis initiis orlus, tri- hOHl
lies cxitns habuit Pontiiicatus j nam propugna- Epif/
tio trium Capitulorum magno ortique animo c'cii.
fufcepta , quar priiiuim illi iegetem ac materiam
fummx virtutis, Si gloria; attulit , deindc ul
tra, & audacius, quam res ipfa, & Veritas , ac
debita adverfus fedem Apoftolicam rcvercntia poflulabat, progrJFa , fempitcrnam pervicacia,- maculam ejus nomini, ac memoria: impreit . Pro
defenfione trium Capitulorum quae foititer gefferit Frontinianus, queque perpeffus fuerit , aivtequam exponere 3ggredior , de queltione ilia
inter

DE FRONTIN! ANO EPISG SALON .

inter Catholico per id temporis exorta , pau*
ca quxdam cognituque nccelaria explicare opor
tet.
S. I.
Vnde originen dttXerit controverfia de tribu
Capitulis ,
De Ulis tjuid Ju/iinanus , quid yigilius decreve*
tint ; quid Orientales , quid Occidentales
ftnferint .
ir*
Cdtrei de
"'tu^ab
Ncflofnftotu.

iD*-^ dartihatum Neftorium affcclx fatoJ7 refque impietatis Neftdrianx , infana Ma*
giftri fui dogmata ut qoquo modo tucrentur ,
ca fub alterius nomine minus invifo rudibus
atque imperitis obtrudere cceperant i reVocatis
in lucem, editifque in vulgus Commentariis Thcodori olim Mopfueftix in fecunda Cilicia Epi*
feopi, quo$ ille contra Eunomlum, & Apolli*
narerh confcripfcrat . In his autem ita naturas
in Chrilo duas aTercbat > ut Ncftoriartis erro*
ribus fuffragari videfetur. De hujufmodi libris
cum altercarcntur inter fc Catholici , Theodo-
rum Joannes Antiochcnus Epifcopus , & plurcs
alii acerriruc defendebant $ Rbulas Edeffenus
Epifcopus , & Monachi Armeni vehcmentilfimc
oppugnabant. Poft Rabulam Ibas itidem Edcffenus Epifcopus ab deceflorefuodiffntiensTheo
dori patrocinium fufcepit, & epiftelam fcripfit
ad Marim Pcrfam , in qua Gyrillum redarguens ,
Neftorium ac Thcodorum miris laudibus extollebat . Ad hxc Thcodoretus Cyrcnfis Epi*
feopus Commentarios fcripfit fanc aculcatos ad
verfus 12. Anathematifmos Cyrilli Neftorio ,
ejufque blafphemiis inflictos , Cyrillum ipfum >
& hujus contra Neftorium pronunciata probris
omnibus maledictifquc profeindens j idque fee i (Il
eo conflio vilus eft > ut Eutychctem penitus
confoderet , qui per ea tmpora hxrefm fu a m
plane ex adverfo Neftoriartz oppofitam vulgaVerat >' fed Eutychctis oppugnandi ftudio Ion
gius > quam oportuerac , progreffus Neftorio fa-rere videbatur } quam ob cauflam irt Epheno
Latrocinio Diofcorus Eutychctis patron us Theodorctum Epifcopali fede ac muere privandum
curavit. Secutum eft Chalccdonenfe Concilium >
in quo Ibas , & Theodoretus a Monachis de
hxrefi poftulati cum eflent , poftquatn Nefto
rio , 3c Eutychcti natherru rite dixiflenc , ab.
ibluti frtt y reeeptique in communionem ecclcafticafn Contra Thedorum Mopfueftenum >
qui jamdudum obierat > nihil decretum eft in
Synodo Chalcedoncnfi , quod res erat temporibus ills controVerf , liceretne in mortuos cenfuris peenifque ecclefiaftrcis animadvtrtere-.
Qti*4itA
Hzc igitnr erartt tria illa Capitula , qua,
ii urn Front'n^a*us ecelefiam Saionita'nam admi' niftrabat-, in difceptatioherh vertlebant ; primum
Theodorus Mopfueftenus cum fuis libris ; altefum epiftola Iba: Edefleni ad Marim Perfamj
tertium dertique Theodori Cyrcnfis adverfus Cy
rillum Commentarii : de quibus nihil in akcrutrafn partem dcrivit Syrtodus Chalcedoncn
fi s ; fed Iba , & Thcodoreto recepts &: in fuas
fedes reftitutis , cum vidcrctur vcl approbafic,
Vcl certe flon improbarte illa Capitula , hirrc
Ofta eft inter Catnolicos controVeri , utrum
i damnari poffent falva cjufdem Synodt auctoritatc ; alii ajebant> alii oegabant . Huic corttfoverfix cauflam occafionemque prxbuit ThcalUyrici Sacri Tern. Jh

XXXiX.

t9$

dorus Cxfarienfis Epifcopus , Origertls idem &

Accphalorum patronus; qui quanto rcnacius in- ^"'j'
fanfs Eutychetis opinionibus adhxferat , tanto ru'kutc
vchemcntius Chalccdonenfe concilium impugna- <ntr0bat. Erat tum Conftantinopoli Pclagius Diac*
nus & Apocrifarius fedis Apoftolicz, quocum
Thcodorus fimultates nefcio quas habebat . Pc-
lagii & quorundam Monachorum impulfu Juftinianus , qui auitoritatis mperatorix rebus cc-*
clcfiafticis immifcendas nullampritermittebatoccafioncm, edium adverfusOrigenem condidit
cique ut Mcnnas Conftantinopolitanus citcriquc
Patriarchs fubfcliberent , curavic : id quod Thco
dorum , Origenis ftudiofum fnprimis , gravius
offendit, quam ut asqUo animo ferre poTet . tra
que pro ea qua valebat apud Imperatorem ,
gratia aiictor ci fuit , uti ad conciliandos cum
Catholicis Acephalos tria illa Capitula edicto
fuo proferiberec, fpem fore oltentans, ut ejufmodi proferiptione contertti Acepliali y & quicumque Eutychianam Sctam fequebantur , ab
impugnanda Synodo Chalccdonenfi dciiftercnt j
cujus calumniando cauflam ex eo fumplerant }
quod cum Ibam & Thcodorctum abfolviffet ,
tum alterius epiftolam, tum alterius Commenta
rios, itemque libros Mopfucftetti aut approbarc
vila fuerat , aut certc ab omni ccilura intactos
reliquerat : futurum enim , Theodors ajebat >
quemadmodum fcripfit Libcratus , ut tamquam
retrafau Synodus atqtte purgata fufeiperctut ab
eis in omnibus & per omnia. Sed homo vaferrimus aliud occulte molicbatur , aliud fpe &
lpccie pacis ecclcfiaftica: conftituendee ofttntabat.
Duo enim fpectabat in primis, alterum ut hoftcm fuum atque Origenis Pelagium , cundemque Synodi Chalcedoltenfis accrrimum propugnatorcm ulcikcrctur > alterum ut fcmel labcfaCtata hujus Syilodi auctoritatc Monophyfitarum
live Acephalorum victrix impictas triumpharet ;
refciifis enim confolfquc illis Capitulis , plagam infanabilrm decrctis Chalccdoncniibus impofitum iri arbitrabantur .
Juftinians^ quam Thedrlis ftigge flerat , - |un,nudirttcgraftd* concordia? rationem avidius, quam *
tautius arripuitj &librumindamnationcin trium ,","1,*
capitulorum condidit , quern uc recipercnt vcl &VieiiiO
inviti, approbarcntquc Merinas Conftarttmopo-- ('u t '
Ikanus C carteri Epiftopi ricrttales juflu> mc>tuque Imperatoria: auftoritatis inttrrpoiito perfccit-. Sed cum fatis intelligeret fum adverfus ca
pitula Icntciltiam mancam ac debilem futuram,
tiifi Komarti Pontiflcis auctorkate, & Occidcntalium Epifcoporuni confenfu fulc<retur , VigiHum per litteras Conftantinopolim cvocavit 5
Erxfcrtim cum fuftiniani libro five decreto vcementer rcdamatnm effet a Stcphano Dicono
qui, Pelgio abeunte, Romahx fedis Apocril'arii muere fungebatur; & McHnas aliique Epif
fcopi Juftinianq ira affenfi fuerant, fi Romania
Pntifcx diffentirtfc . Ac Vigilius invitus
quidcin, irtperarori tamcrt obfequendi necclita*te compuKus Roma dilceflt , & Conftantinopo<lim profecturus in Siciam tranfmifit Hawnius & plurcs alii juftinianci adverus capitula
ferpti promulgationern iri annum '4^. > & Vi^
gilii eX urbe difceffum in annum infequentem cori
jiciurit. Sed Hcttiicus Norifius , >5i pleriquc ro
tentiores s cum Victore Tunonelil , hune qui
dem in annum $4J. illarn verm ad annum
proximurn vd fuperiofem revocaiutit . De tribus
capitulis Conftantinopoli damfiatis ubi fama
pcrcicbuit , ingens Epifcoporum Occidtntaliuiv.
R 1
0-

ECCLESI A

SALON IT AN A.

ta--lv% f*ftii eft, s11' pw 1 tamquam pro difeeptaretur, quam ut ex ea djfci-pfaHofte irwt
(EeefjJir- aris , C fbcis pu;nrjndlimeflcextlimernnt : quip- cors, & commune decretum ilici poflt't , fait
un Cfj pe fides orthodox.! , & aucoritas Concilii Chai- uo quemque feripto , quid fuse ententar tfftt
td Jtfen- cdonenfis Worum danmatjone labefacbri , de- declarare. Poft hnjulmodi Chirographos inter
geeilt Iii fenfionc cootRCri, nitique videbatnr. Anno am
diferepantes colleos , tum demum vider tesf|Buuj4t
ulis Sicilia comrnoratus cil Vigilius, que pit, quod Orientales Catholici reite moneban; f
quodtjuc omnibus deindc fine ulla dubitatHr?e
tempore plurcs ad him Jegsti e Sardinia, Afri
ca, alij'fque regionibus venerum" rogantes obteftan- patuit ; tribus jllis Capitulis five approbaf^
telqne, ut ne quid prafjudicii arKrret , quodtrium five rejeflis Synodum Chalcedoncnfem nihil com*
Capitulorum etude oixfla , neve Juftiniani po- modi , vi-1 detriment! accipcrc . Necjue enim bJ*
ilubtis ullo modo prorfus aifentiret. Idem Vi- lum fidei dogma in dubium , aut conterttiontffl
ciiio EpiTiopi illytiii V Grid , per quorum vocabatur j de hominibut erat, non de fide COD*
rims e Sicilia digrtffiis iter habuit , lupplicitcr trovcrfia , ut ajebat poilea , idque incukabit
inixequc poftularunt , ut Facundqs Hermianenfis Schilmaticis Gregorius Magnus; atqueadeoCifcripfit lib. 4. cap. 3. Sicuti ctiam Helias , " tholici inter fc , non cum hxreticis contendlllyrius proviuci* , per (tas yenit , ut nulUtc- bant ; quamvis ab Eut Monis potiSimtan urta
Kus novitati y qu fail* e/l.y acqiiiefceret . Tluf- effet hujufmodi quaeftio , qui per fpeciem impu*
lalonicre cum effet, ad euro e Dalmatia fe con- gnandi Ncftorii viam fibi muniebant ad labefa
Utlit Svoaftianus Diaconus , & fedis Apoftolicas randam auoritarcm Concilii Chukedomnfi j
ci vel plurimum damnatis jllis capitulis detN*
in ea provincia quiftor , five curator Patrimo
nii Dalmatici , earn fortaffs obcaufiam , utFron- tum iri exiftimabant , quafi vero Patres Ch*l*
tiniani , & Epifcoporum Dalmatarum nomine cedonenfes , qua: non damnaverant approbaflent
defenfionem trium Capitulorum Vigilio impenfe Cxterum Neftoriana labe iofeus tfle Theodt
ri , Iba:, & Thcodorcti libros, tum quidem n
commendaret . Rcmifit ilium Pontifex in Dal
matian! , vetuitcjue antea inde difcedere, quam ter omnes conveniebatj nemo illos non cenfibl
penfioncs oinnes exegiftt, qua: in xrarium Apo- anathemate , omniumque ewerationibus dignoit)
utrtim autem Thcodorus cum epiitola Iba:, &
ftolicum e Dalmatico , & Prsevalitano Patrimo
nio inferri debebant. Jterum Thef'alonicaad Dal- commentariis Theodoreti damnari oportetxt t id
ntatias , inquit Vigilius in fuis ad Sebaflianum, vero in controverta erat , pi optcrca quod Syno*
& Rufticum litteris , pa.rimonii revend cauffa dus Chalccdoneniis ccnluram omnero abftimie*
remffus ts ; qua provincia freqtienti te auclori- rat tum a Thcodoro , quod is vita jam fun*
tate monuimus , ut ante difeederes , nift om- tus eflet , eque manes mortuorum follicitan*
res, fecundum poilicit.uionttn tuam , tarn de Dal* dos , & pcenis ccclcfiaticis atticitndos putiretj
H:atiar<JtL fa:r!*toti& , de Trevalttano colli- tum a feriptis Ibx , ac Theodorui , quad clart
diferteque cum exfecrati fuifent Neorium , o*
Ttres pa:fanes.
Vigilius Conbotimipolim pervenit anno J47 , mnem ab fe flifpicioncm he refeos Neftoriana? di
VgIBI
tP. Act- lit tft in Auctario Chronici Marcellini : To/t movtrant j prasiertim cum Ibas ca , qua in epiplutt
Ccnfutouw BcfUii FI. Papa Vigilius ingrcf':<s eft ftola ad Marim Netorio favere videbantur, cal
141411
Conflantincpoiiui vim. Kalaidas Februarias . - lida mterprctatione ad normam Cat hol ice fidel
filins Confulatum geflt anno Chriiii 541. It a- lie expofuiftet , ut ex ipfamct epiftola a I.cjratis
que fextus ab t jus Confulatu annus congruit cum fedis ApoioHcafj itt taque ab aliquii.iis Epilcoanno Chi ifti 547. Vigilius vix Conftantinopo- pis qi'i Synodo Cholcedoncnfi inttarant, ju
|im advencrat, cum Aetphalos edio Pontificio dicari potucrit ortbodoxus . Utrique tonjulttm
coniixit, Ut tradic Grcgorius Magnus lib. z. epb- vpiebant cxiltimationi ac dtgnitati Chalcedorenft o la 36, ad Epifcopos per HiLerniam , five ut fis ConCilii ; alt is pro defenfione tvium Capi*
alii volunt, per Ifinam , nihil ventus Tiieodo^ tulorum dimicamilis , nc abjudicarent ac reji*
rain Augulbm, qui cum tadern , ttque il\i3 tertnt , quod Paires Chblcedooenfej , cum mm
pinionum infania laboraict , pcfmos homines impiobaffcnc , videbantur ccniuifTc non efle dimiro favorc &: gratia proltquibatur . In ( gnum impfobatione alttris comndem Caailulo*
trium Capitulorum non ferae) lententiam conli- rum d.imnationcm acriter ur^entibus ut ejuf
liuinque mutavit, proco, puta bat altcrutrum dem Concilii rejiciendi caufim omntm Eut)
magis conduccrc paci ccckfiafiica: , reique Ca- chiauis prripercot ; nev iilius audoritate
tholica? : id quod iili non vicio, aut ir.conbn- fuae impktatis p-itrociniuin Ncftoriani abqtenntia? , fed laudi , : prudentia; dandiim if! . Ac tur . (pisare Vigilius cum ncutrobi Cathobca
primum quidem trium Capitulorum dicnforem fides, fr Concilii auc~h>im periclita retur ,
|r eapi- acerrimum fe praebuit , & r.pikopum obliinata rcro trium Capitulorum defeafiooe baud
|1 criHf eciur. ConUantinopolitamim , quod Horum profer, dubium bchilma imminent 3 pralcrtiw <nm jam
ptionem approbaflet , res kias agcre j'uffum , ab fere omnes Epifcopi OrieotaJes ad Jentwitiam Jufua communionc & amicitia ptnitus disjunxir ; liiniani acclf fent ; poft lefios examinatofquc}
<| ullis .lufiiniani minis , (ru promiis >i l.piicoporum Chirographos , re GathoJica du
fufeepto propufitoque coniilio dtterrtri potuiti xit Orkntalium iiotenbijf fuam adfcribcre . Ita
& cum eidem qui'dam propemodum vis adliib> que -decretum fecie > quod judkatutn appcllavit,
retur, ferfur dixiiTc : Contcjkv , quia & < in quo, falva Syaodi Cbalctdoncnfu rcvtrentta ,
cuptivuxt tentis , beattttn Titram fjptfloium t~ tria Capitula damnavit , illudqu Merina; Epi,.
.ptivitm facer pofeftis . Catcrum feopo tradidit .
Fama de judicato Vigilii cum emHiflct , mi- ,,^!(.,
dor- Impcraricis aoi'num exulccratum acriqs ir*
ritai'et, ejus rpgatu Kcnnam in gratiam recepit 5 rum quantum Occidemalium Epifeoporum ani- Vigilii
i<<: ne nihil mr.ino poftulanli urgentique Julti- mos commovit J quos a Vigiiio , 1*1 primifquc JJuJ
.niartor dtdifle vidvretur , eu anciorc , fepicopus Africanos, Illyricos , Dalmatas , Iftrianos,
Vnetos alicnavit . Magna; huic invidiap , quam TW'
ad.ccaginn coavocavit av.no 548,5 quoin con
vent'.', cum ngvilorum fententias rogaret, &A.T- damnatio trium Capitulorum Vigilio conftaveVt-i4; i,Wi:&Uj ptrtinaciui in '.:tarrcjic partm rat,, faces aci io^ci fub^'ccit Scbaftiauus tJiaconus ,
& le-

DE FRONTINIANO EPISC. SALONIT. XXXIX.

& fedis Apoftolica; quasftor in Dilmatia , qui
Pontificis injuffu per eos dies Conftantinopolim
venerat j itemque R nitidis , alter. eccJefise Ro
manas Diaconus, idemque Nepos Vigilii . Hiprimum quidem judicatum maximis laudibus extulcrant, cum dicercnt, nihil illo fapicntius ni
hil fanftius , nihil divinis excogitan potuiflV ,
Melius fieri non potuit , ajebat Rufticus , quam
quod fatlum eft judicatum . Sebaftiahus atitcm ex
clamare fertur : De calo judicatum otdinatum
Sed deinde anno 549. quorundamalterius faftionis hominum fuafu impulfuque a Vigilio defciverunt j & littcris quaquaverfum miffis , falfifque rumoribus toto Occidente dilpatis, gravent
a Vigilio injuriam Chalcedonenfi Concilio illatam elTe, auftorcs fuerunt, ut plcriquc Occidentalium Epifcoporum fe ab ejus communionc fegregandos putaverint . Ita Catholicis inter fediflidcntibus jafta fant femina Schifmatis perniciofillimi, quod latius in dies Terpens , plurcs Romanorum Pontificum diu mutumque per mui
ros annos exercuit.
ilirrli
Simulatque de Vigilii judicato nunciatum cft
cotclt sy pfcopis Illyricis , ftatim Concilium cogunt,
nodo pro 5 pontificio decreto fuum opponunt , quo defTl'ca 5" clarant tria capitula farta tecla fervanda rte haud
creium fecus , quam ipfamet Chalccdoncnfia ftatuta 5
eonduai. ita enim inter le implcita efle, & cohxrerc, ut
illa everti non poflint , quin hxc eodem labefaftata motu concidant . Eorum fententiis cum repugnaret Bcnenatus Juftihiartx pfimx Epifcopus,
6 primas totius Illyrici , ab illius communio

i9j

lumniis diffeminandis cccJcfia pacem interturbare ftudent . In eamdem fententiamfcripfitad Aurcliaflum Primrem Arclatenfcm . Per id tempus
Sebaftianum fimoniaca , quam in Daimatia contraxerat, labe infeftum, itemqae Rufticum Di
conos pfoditorcs , & calumniatores fuos gradu
movie , illifque tum omni eceleab'ca functione , tum facris omnibus interdixit anno jjo.
Sed cum animadvertcret inde majores turbas excitatasefle, unde pacem & tranquiJlintem ecclcfix gigni pofle crediderat , omni ope atque opera apud Juftinianum , & Mennam inftitit , ut
fuum fibi judicatum una cum chirographis Epi
fcopalibus redderctur . Id autem eo facilius impetravit, quod anno ftiperiori Theodora Augufta obicrat; qua; cum omnium diilidiorum cauffa fucrit prxcipua turn conjugis artimum aconcordix ftudio mitioribufque confiliis avocabat.
Cum vero Vigilius fatis intelligent earn contro- C#el
vcrfiam aliter dirim" nonpoiTe, hifi CoBciliiOe- SeSiTVecumenici auftofitare interpofita , quamvis hoc in dc>t , ft
Italia cekbrari voluiflt , inter eum tarnen , & '^Juftinianum ita convertit, ut hujufmodi Convert- Immun
tus haberctur Confia ntindpol i . Id cavendum ne imPo'
plurcs numero eflent , qiii ex Oriente , quam
qui ex Occidente ad Synodurfl aectderent . Judie
ergo Vigilius , confentiente Juftiriiano, integrant
totius cauflx cognitionem ac difcepcationem Con.
cilio refcrvari, admonitis utriufque faftionis Epifcopis , ne quid de illa controverta in altcrutram partem difputarent , aut ftatuerent j qui
1
* eos
~ gravilmis
7
r 1
.
contra fjeerent
cenfuris fubjecit
ne ieipfos fegregarunt j is quippe ediftum Impc* interim vero , dum Concilium ex Epifcopis Oratoris fubfcriplerat , Cvc quod ad tranquillit- ritntalibus, & Occidentalibus cdligitur, mutua
fe fe benevolntia , & rcrurn facrarum commu
tem ecdefix id permagni intercTe cenfuerar, fi
ve ut Juftiniano gratiam referret , cujus favorc nionc impertiris .
Succeiit annus hujs farculi $1. Vigilio infau Vgfm
ac beneficio, poft obitum Catellini, fedem Pontificalem, & Primatum ecdefix Illyricx adeptus ftus ob furorcm Juftiniani , irtjuriaqe fedi -?"''^
. Locus Concilii nobis ignotus efl j an- poftolics iliacas . Nam TheodorusGaelarienfis ih- |uain.Lotai fuerat
Conii
num in fuo Chronico fignavit Victor Tunonen- duciarum impatiens , libro adverfus tra capitula BO'
illyrici ^ Cj t <p0fi Confulatum Bafilii anno ix. lllyricana. vulgato, legem filentii utrique parti a Vigilia
uuuf- Synodus in defenfione trium capitulorum ju/iinia* impoitam violavit j idemque auor fuit Jufti*
no Migufto fcribit , & Btnenatnm prim* Jufti- niano, ut edicto Imperatorio propofito tria ca
'1 civitatis Epifcopum obtretlttorem eorumdem picula proferibi ab omnibus, & damnari juberet .
condemnat . Annus ix. poft Confulatum Bafilii Vigilius ubi, contra quam ex pado & conventu
apud Viftorem eft annus ; vulgaris J49. Cum ftatutum fuerat, edifta Imperatoris publice affitnim Bafilius junior Confu fuerit anno 541. j xa eiTe cognovit, Epifcopos tum Latinos, tum
Viftor anuum proximum ^42. ab ejus Confua- Grecos in ides Placidianas , quas illi Juftinia
tu fecundum numerat . Anno fcquenti longius nus afignaverat , convocatos hifee verbis admoAfVicni progreffi Epifcopi Africarti omnes verecundias fi- nuit> ut eft in epiftola Cleri Italic : Quicurnque
ndeVi-' nes cranfiliunt ; habitaque Synodo pro defenfio- editlis iftis confenfum prxbere roluerit , feiat fe
g.iiuiu ne trium capitulorum , nc ipfi quidem Vigilio ab ^fpoftolic* fcdis communionc fufpenfum . Earn
itfu*gSi P*rcunt> quem per fummam audaciam a ca;tu c4 ob rem inceftfus ira Juftinianus Vigilium com**. *jo. confortio Catholicorum fecludunt . Toft Con- prehendi , Sc in cuftodiam tradi ju(Ht, cujus fafulatum Bafilii anno x. , fubdit Tunonenfis , %A- crilegam violentiam ut declinaret Chrifti VicaJricani otntiftitcs Vigilium Epifcopum rius , in Bafilicam S. Petri in Hormifda confudamnatorem trium Capitulorum fynodaliter a Ca- git, unde ilium per vim abducere conatus Pra;tholica communione , referrato ei panitentia loco3 tor cum Satellitio miflus, populi tumultu repclrecludunt ; " pro defenfione memoratorum Capi- litur , favente ctiam militum , & fatcllitum ad
tulorum UtietAS fatis idneas Juftiniano Vrincipi commiferationem inflexa negligentia . Ibi Vigi
lius adverfus minas omnes Sc contumelias animo
pet Olympium Magiftrum mittunt.
Vsilltti
Intxrc* Vigilius, cum ob judicatum malevul- impertrrito xix. Kalcndas Scptembris Theodoetlumnii go audiret , ac fe a plerifque hoftem haberi , di- rum ejufmodi turbarumauflorem Epifcopatumoil'b*1 *dt ci4ue Concilii Chalcedonenfis intelligeret , mif- vit & anathematc pcrculfum a Catholicorum
ftaforibui fis ad varios Epifcopos epiftolis harte ab fe irt- extu fegregavit: itemque Mennam aliofque Orienuium it- famiam amoliri , & amover conabatur . Anno tis Epifcopos , qui edicto Imperatorio aflenfi.
StMlb'*.* igitur y 50. XV. Kah Aprilis ad Valentiniailum fuerant, facris myfteriis abftinere juft ; utrique
Tomorum in Ponto Mtropolitain litteras de- fentcntiae feriptis edita; fubfcripferunt Datius Medit , quarum caput erat nihil in , quod fece- diolanenfis , aliique Italice Epifcpi , qui adcraflt
rat , judicato deprehendi , & redarg pofle , quod Conftantinopoli s neutram tarnen in publicum
protulit , n: animum Imperatoris vehementius
de auetoritate Synodi Chalcedonenfis vcl mini
mum deroget; audiendos autem non efe , quica- txafperarct> fpcmquc omcm concordia interci
Illyrici Sacri Tom. IU
R 3
deret.

ECCLESIA
S
ip8
ejsret. Haud multis poll dicbus, cum Juftinia.nu per Legatos ad Vigilium rotffos jufjurandum dediflet , nullam ab fe injuriam Pontifie
moltiliamv illatum irj, ad Placidianam domum
rctulit; fed multis iterum contra fas, fidemque publjcam interpofitam, & novis afftftus ini'ur* jpfidiifque appciitus , cum Datio Medioanenfi , alfque Epifcopis , biduo ante NataJem Chrifti , nole intemptb , Chalcedonem
abite atque ad Sanx Euphemias domiciliura
fibi delegit. Interca Clerus Italia? cum fama &
luditione aceepiflet , Vigilium Conftantinopoli
indignis modis haberi vtxarique , iUius vicem
anxius, & follicitus , legatis Childeberti Francorum Regis ad Jub'nianum per Italiam proficifeentibus libellum fuppliccm dedit , in quo
commmort , quae & quanta Vigilius in urbe
regia perpeTus cflftt j cique afflito & opprelfo
ut praefidio nt atque auxilio , legatos etiam
atque etiam obteftatur ; itcmque illorum fielei
c patrocinio commendat Datium Epilcopum
Mediolanenfem , orans obfecraiifque , ut cidem
poft abfentiam diuturnam reditum ad fuam ccc lefia m obtineaint . Ex quo prudenter conjicit
Henricus Noritus vocabulo Clcri Italia; defignari lericos Mediolancnfis ceclefia? ; nam Gallia cifalpina , cujus ci vitas fine controverfia prin
ceps erat Mcdiolanum , fibi peculiar! quodam
jure nomen Italia olim vindicaverat j & qui feptem ejudem provincias adminiftrabat, & Mediokni fedsm habebat, is Victrins Italia: appelJabatur,
Anno ee. mil a Juftiniano fex Lcgati ex
Oidine Senatorio ad Vigilium Conftantinopolim
revocandum , re infeca redeunt > eandem ob
cauam Petrus Referendarius , cum fernej atque
iterum miffu Juiniani Vigilium adjiflfet , ut
ConhniinopoHm fc referret, obtinere non potujt. Tum Vigilius epiftolam cncyclicam criVj .J., pfit ad univeriam ccclcfiam ; in qua expofuit
Sl " cauffas fui ad lanchm Euphemia m fecefius, quid
wi tecle- ib egerit cum Legatis Juftiniani, quid calami'im uniVcrflin . tatum pertukiit , fimulque fidei fuse confciontm interferit . Data eft nonis Februarii anno
^. Ncc multo polt Juflinianus defperans Vi
gilium infleh" pofle , perducique ad fuam fententiam ac voluntatem cdi&um adverfus tria
capitula promulgatum revoca vit. Mennas ac Theodorus ad Vigilium fupplicts adeunt , fatentur
fc peccafle, delidi veniam orant , impetrantque.
Vigilius Conftantinopolim rrgreditur , exinde
aliquid quietis atque otii fuit. Intra finem hujus enni dcmortuus cft Mennas , eique fufcftus
Eutychius Monacjius idemque Metropolita: A"
mafeni Apocrilarius , qui anno proximo inctintc profellioncm fidei orthodoxx fuis litterisconfignatam, & fuo ac duorum Patriarcharum Alexandrini, & Antiocheni chtrographis fubferiptam , more majorum ad Vigilium Pontificem
Komanum mifit. Qiu- baftenus , fervatis tcmporum ac rerum ordinibus , fummatim fcripfimus , tum ex Litteris Vigilii ad Rufticum &
Sebaftianum, & fententia ab eodem lata contra
Theodorum, ejufque Encyclica ad univerfam ecclefiam , tum ex libcllo Clericorum Italix ad
Legatos Francorura , alfque ejus xtatis mortumentis decerpfimus .
Anno 553. injulfu Vigilii, urgente Juftiniano , non expetatis , contra quam convencrat ,
Epifcopis Occidentalibus, Conftantinopoli cceptum eft celebran Concilium IV. Nonas Maii .
lotcrfuerunt ex Qfientc Epifcopiomninoadccn-

ALON ITA NA.

tum , & quinquaginta t ut de tribus capruHi
cognofecrent , ftatuerent, & judicarent . Ex - Ceci/a
lyiico, & Dalmatia nullus adfuit , ne - e^"u"i
tus quidem Epifcopus Juftinianz primae , qui (ptan
eseteroquin tria capitula damnaverat j fed pro- ""'u"
pterea fortafle abfuit , ne apud fuos Provincia- Ju
les Epifcopos acerbiore flagraret invidia , quo
proferiptione eorundem capitulorum ab fc alie- mn
uaverat . Ex diacefi Macednica , quam haudMM'
ita pridem Juftinianus ablllyrico avulferat , Sy
nodum non amplius tres adierunt , Benignus Heraclienfis in Pclagonia Epifcopus , qui locum
tenebat vice fuogebatur Eliar Primatis Theffalonicenfis, Soterus Aubnis, Theodorus Gor
tyna; Metropolita . Vigilius licet hononficentiffime invitatus turn Concilii , turn Imperatoria
nomine, primum a tribus Pa triare his , Sc fexdecim Mctropolitis , deinde a tribus Patrie
Viris, nuUi* tarnen adduci precibus potutt , uc
Concilio interict , caufiatus partim valetudinem incommudam, partim Occidcntalium Epifcoporum paucitatem , qui turn fecum adcrant
Confiantinopoli . Ad hx : ricgabat moris eile
Romanorum Pontificum, ut onciliis Orient is
per fe ipfi adeiTcnt . De tribus autem capituli
uid fu fententia; effet , fe per litteras $ynoo declaraturum . Vigilii xcmplo Sc auctoritate Epifcopi Illyrici cum Africanis , quamvil
acciti, convenire noluerunt ; quos ormiino trc
Conftantinopoli per id tmporis fyifle compcrio ; ex Dardania Sabinianum Zaparen , Projeclum Naifl , Paullum Ulpian* five fecund*
Jultinianae . Hi autem abfentix lux hanc cauf(am praetcxebant , quod Concilio abelfet liencnatus , in cujui ditionc ac poteftate crnt j e
que vero fui Metropolita? injuflu ad Synoduru
accedc-rc fibi licere . Interes dum in Concilio
de tribus capitulis diccptatur , Vigilius pridie
Idus Majas Conftitutum ecjt , in quo quid de
illis fentiret ac deeerneret, expofuit . Sexaginta
capita aut harretica, aut hxrefi Nc.llorian affinia , qua; de libris Theodori Mopfucflcni dccerpferat , anathemati fubjeeit . In Theodorum 1*
autem cum Patres Chalccdonenfes nihil Ihme- ium Vi|i
rint , quod is jampridem objiffet , fibi quoqu 1,1 '
ab omni in cum cenfura abftinendum elle pu
tavit i quippc ab ecclefia; inftitutis alienum videbatur, in mortuos fententiam ferre ; id quod
multis , & beulende Patrum exemplis onlir.
mat, Commentarios Theodore ti , itemque epi
ftolam lb, deber, poTe damnari ,
ejufmodi fcriptis nullam cenfuram infiixerit Synodus Chalcedoncnfis j ne videlicet Synodo ipfi
injuria ficrct , itcmque duobus illis Epifcopis,
qui cum fe Ncftorianx impietatis hoftcs profelfi effent , fuamque orthodoxam fidem Patribus Chalcedoncnfibus probaiTent , omnium fentcntiis abfoluti fuera ot, & fuaui utcrque federn
reeepit. Nc qua tarnen in fe vcl tenuiflEma lufpicio hxrefeos Kcftoriaruc commovcri poffet,
illam quinqu Anathcmatifmis apertc difertequc
confixit . His demum verbis daufulam adjecic
Conftituto, quod fexdeeim Epifcoporum Chirographis fubferiptum fuit, V confirmatum: Statuimus , & decernimus nulli ad ordincs
<//gnitates ecclefiaflicas pertincnti licere quidijuaw
contrarium his , qua prajenti ajferuimus T>cl
tuhuHs ConftitutOy de faps dutis capitulis aut confcribtrC) aut proferre , aut componen, vcl doce*
re , aut aliquant poft prafentem dejinitionem mo
vere ulterius quaionem . Si quid vero de iifdem
tribus capitulis contra hxc , out his afj'cruimus .
vcl

DE FR0NT1NIAN0 EPISC. SALONIT.

>e/ fltuimus , nomine cujufcttmque ad ordines &
dignitates ecclefia/iicas pertinentis faitum , ditlum ,
& onfcriptum eft , vcl fuerit , & quolibet ubi'
cumque repertum , hoc modis omnibus, & autto~
ritate fedis ^poftolica 3 cut per Dei gratiam pof*
ftdemus , refutamus . Csterum eque Vigilii ,
eque Occidentalium Epifcoporum abfentia , neque Pontificium Decretum, quod Juftinianus vd
apud fe retinuit, vel certe in publicum proferri legique vetuit, quidquam mora: aut impediEpifcepi menti attulit Epifcopis Orientalibus , quo miu""! ni,s 5ynodum inftitutam perfequerentur , Vcolpitul* lationibus odo habitis abfolverent . In podrerual"" ma> l11^ ,v* Nonas Juntas celebrate eft , Theodorum cum fuis libris , feripta Theodoreti ,
itemque Ibas epiftolam damnationi fubjiciunt >
cui cum tribus Patriarchis Conftantinopolitano,
Alexandrino , Antiochcno , reliqui ad unum
omnes Epifcopi fubferipfernt . Eamdem quoque
fententiam fubicre impa Origenis dogmata , quique ab eo ftabant, Evagrius , & Didymus, intado Theodoro Caefaricnl, qui ut tempori ferviret, Origenis cauffam deferuerat.
Vigilias
naftafius Bibliothecarius , quem Latiilortim
| plcriquc fecuti funt , tradit Vigilium , quod Syt ' if OOdo affentiri nollct, mile habitum cjedumque
wi* in cxfilium effe; fed Evagrius squalis trtnporum
cipuol. j|iorum jjjj ^ ^
eque ullius exilii Vigiliani meminit , ncque ilium vi atque metu
coadum, fed judicio fuo ac volntate Concilii
fententiam approbafse teftatur : yigilius autem
per litteras confenftt Concilio , non tarnen intereffe voluit . Idem confirmt Photius , Zonaras ,
Cedrenus, Euthymius , & Nicephorus . Extat
cpiftola Vigilii ad Eutychium Epifcopum Conftantinopolitanum , quam Petrus de Marca dicc MS. Bibliotheca Regia: in lueem promt,
eamque prxclara difsertatione illuftravit . In extrema cpiftola hanc adverfus tria capitula fententiam tulit : Prdila taque impie, capitula
anathemati'^amus y & condemnamus , feilicet impium Theodorum Mopfueftix , una cum impiis ejus
feriptis . Et qutcumque impie Tbeodoretus feripftt , atque etiam epiftolam , quat dicitur ab Iba
feripta fie , qua Juperius ditl* profana blafphetni* comprebenduntur . . . Data ante fextum Idus
Dceml ris , imperii Domini noftri Jufliniani atefni ^ugufti anno vigeftmo feptimo , po/l Confuatum Bafilii viri clariffim: anno duodecimo , qui
eft sera; vulgaris ^53. Cum autem Synodus abfoluta lit menfc Junio, & Vigilius ejudem probationem cum damnatione trium capitulorum
in fextum ufque . mtnfem diftulcrit , temporis
quod intcrccifit, algnari poffe videtur cxdlio,
quo Vigilium muldatum fuiffe naftafius feri^pfit; conftat tarnen errare eos, qui Vigilianum
cxfilium quinquennio definiunt: nam cum fexto
poft menfe morcm gefferit Juftiniano, nihil erat,
eu r ejufdem Imperatoris juffu diutius exfularetj
praterquam quod anno proximo & in urbe regia verabatur , & cum Juftiniano in gratiam
redierat . Id quod dclart Saedio Juftiniani far,e perhonorihea Vigilio , qua; data cft Idibus
Auguli anno Juftiniani xxvm. Poft Confu.
Bailii V. C. anno xiii. ideft 554. ExtatConftitutum alteram Vigilii datum ConlbntinopoAlHrtin li vu. Kalendas Martias, poft Confulatum Bawm"vifi- ^" anno xlirJ
Chrifti 5^4., quod Stclu,
phanus Baluzius e Bibliotheca Colbertina protulit, infertumque eft Tomo v. Concil. Colite.
Venets; in quo idem Pontifcx tria capitula rcfellit , atque iterum reprobat , damnatque , pa-

XXXIX.

i99

ri tnathematc percellcns tum eos , qui eadcm

capitula defcndunt , tum eos, qui a Synodo
Chalccdonenfi recepta , & approbata cffc mentiuntur.
Ergo Vigilius cum pro fu fapientia prxcla- '
re intelligent neminem fuis opinionibus fen- '* **
tentiis ita obftringi operiere , ut nunqusm fi
pienti viro integrum lit ab illis difeedire , ne
tum quidem, cum juila confilii mutandi caufTa
fubeft , trium capitulorum damnationi fubferipfit , quod jam antea cognoviffet , cum fuum
judicatura emiferat , nihil detriment! Catholicam fidem inde capere ; nihil de audoritate
quarta Synodi derogari ; ncque propterca coargui p->ffe Patres Chalcedoncnfes , & Conftantinopolicanos , quafi alteri ab altcris pugnarttia
inter fe , & contraria decreviffent . Nam alii
aliis de caulTis tria illa capitula, de quibuscrac
controverta , vel non improbanda, veldamnanda tffc cenfuerunt; priores quidem, ne illorum
damnatione Hutychtani , poftcriores , ne termina illorum improbatione Neftoriani adfuos
errores confirmandos abutcrcntur . Adde, quod
Theodoro , quem impa , & hsretica docuiue
inrer omnes conbbat, cum mortuus jam effet,
jure aut parci , aut cenfura inflig poterat ; in
utramquc cnim partem exempla majorum & audoritates fuppctcbant . Scriptis lbs Theodoreti
Chalcedonenfes pepcrccrunt propter infigncm ,
ac finceram fidci orthodoxz profefonem , quam
uterquc in auguftidmo illo conventu cdidit .
Eadem feripta publicis execrationibus digna exiftimarunt Patres Conftantinopotani , quod ;;!ta in illis continerentur malcdicc contumeliofcque adverfus Cyrillum , multa non imprudenter folurn , fed impie pro Theodoro, & Neftcrio dida ; qux ut vifa olim client exeufationc
aliqua tegi , it interpretitione adhibita in bonam partem accipi poffe ; poftea tarnen deprehenfa funt veritati Catholic* adeo contraria ,
ut cum ea componi , & cortgruerc nullo modo
puffest . Itaquc Vigilius , cum rationum atque
utilitatum momenta in utramquc partem perpendiffet , ut gravidimum illud difdium inter Orientales , atque Occidentales componeret , neve
ipfe exemplo fuo videretur communi tranquillitati , & concordias officere, trium capitulorum
damnationem , falva fide orthodoxa , & Synodo Chalcedoncnfi , ratam habuit , & quinftam
Synodum Apoftolico decreto approbavit ; ex
quo fadum eft, ut hare deinde apud omnes men auoritatemquc Occumenici Concilii obtinuerit. Nec vero, quam fperaverat , pacem
ccclcfioc reddidit j nam quae res eeelelam Oricneis cum Vigilio conjunxit , eadem plerofque Occidtntalium Epifcoporum a Vigilio diftraxit j
fed quibus antea laudi fucrat cum Romano Pontificc pro tribus capitulis pugnare , iifdcm pn
ftca crimini datum eft obftinationc quadam fententiac in eo perftare , unde fummus totius
ccclefiae Magifter ac Redor difceferat . Qua:
hadtnus de celebrrima illa controveriia trium
capitulorum fulius, quam voluiffem , expofui ,
& fuis q usque annis affixi , eo pertinent , uc
Frontiniani , Petri, & Probini Antiftitum Salonicnfium Ada, quae cum hiftoria illitis controverfis implcita funt, brevius, ac uilucidius
xpediam.

. .

0"'"&i
"!!"
.
ponJu"
OteumeDic*'

so

ECCLESA

%>

SALNI.TANA.

il

prentinlaws primum fumma cum laude > delude

fltttima cum pertinacia triam capitulorum cauffm tuetu? , Conjtantinopolim evocatus in exfi*
Uu\:. ptlUtHt .
T TT PritT>m Hinftio b JnfHnianf, qua da irium
mnari jubebamur tria capitula , in Occi"m o*i ^cr,tcm Pcr'ati> & * atim & eodem fere remporienui'" rr i quafi figno dato, Epifcopi Occidentales cum
M*i Pontific Romano ad ejufdcm capitula defenr'ilffit dendi confpiranint j quorum cautim ita conl roniifu junftam efle putabaiit cum Synodo Chalccdo
penfi , ut neutra defer polt, quin altera prodemur. In hujufmodi controverta Frontinianus
Tlpifcopus Salonarum nemini cortcclTt, qui ma*
jore animo , & vehementiorj contentonc pro
iis capirulis pugnaverit . Metropolita- aucoritas & excmplum valuit apud Provinciales Epi
leopos, nemo fuir, cjuiii vllet in hanepraerlaram coitioncra ac focietatem indudi . Nam
Ckrii Italie* s in libcllo fupplici ad Legatos
Francorum > Epifcopoj Dalmatix inter defenforcs trium capuulorum pariter cum Africanis
pnnumerant . on/Untinopoli , inquiuntj cperunt
iterum Btatiffnium Papain Vigilium competiere ,
ut fi >Afrl, atque Illyriciani , vcl Dalmat* Epifeopi nollcnt , ipfc cum Greets ea capitula conde
mn**et . Idtm confirmt Facundus Hcrmiancnfis
jn libro contra Moianum : Si difpllct > omd
rliarum queque Trotinemum tpijiopi faciendum
t'g vidcrttr.t ( pro defenfione trium capitulorum ) peut Illyrici atque D dmat ; pUcsat "Pel
quod ipfe Vigilius fpoftquam revocavk fuum judicatum ) > vcl quod ipfe Gurtius fenfit &c. Ira
frontiniafio auftore duce 3 Dalmatia non f.>r4
titer fojum, fed ctiam , quoad licuit, laudabilitcr a tribus capitulis , & ab ea , qua; turn
optima putabatu , caufla ftetit contra corundem
oppugnatorcs > qui per id temporis habiti funt
diftiquc hoiks Concilii Chalcedonenfis .
Quid vero Frontinianus , dum ccclcfia Salo*
Tiitanx prxcrat , pro geflcrit , aut
cripferit, incompertum . Vero fimile videtur ejus juu , mifluque Scbiftianum Prxfeclum
Matrimonii Apoftolici Thcfl'a Inica m ad VigiJium d\i(k , ut communem totius Occidcntis
caufla rrt, atque adeo dignitatem exiftimationem.b^<j?1* , que quarts Synodi majorem in modum illi comeci't-r piendaret . Judicatum Vigilii baud leviorem Fron^ *'* ' ceteris Afiicanis , C Hlvricij
uuCon- Fpifcopi dolorem inuit Sc pro fanartdo illo
ciiIHy. vulnere, qu fauciata elTe credebatur auetorir as
i'ptfd*. Tatrum Chaitedoncnlum , fi non autor fuit
fiQiont tofcilii Illyrici pro defenfionc capitulorum cofm,.U' g5n<* fuaiur tarnen > V imptillor , aut cert
ejufdem apprebator fuific dicendus eft . Quamvis autem pro more illius a4atis Iilyrii a Dalinatis ferc diftingui folcrcnt , & Illyrici vocabuo iilae potilmum provincia; fignificari , qua*
antea ad Ulyricum Orientale pertinebam j ta
rnen cum Juflinianus utrumque Ulyricum conjunxerit , 9i omnes , quas ipfe Ulyrico attribuit, provincias fub imperio efife voiucrit Prxfci Praetoriani Juftinian prima; > ab eo Epifeoporum cartu , dicta cil Synodus lllyricana , & habita fuit anno 549. pro defenfione
trium capitulorum j non videntur fccludi debe
r Epifcopi Dalmatia?, qui rcipfa Illyrici erant,
llvrii ab JuftiniaoQ deferi^ci fin:bus oai-

l'bantur Fteor cquidem , quod jxp< 1 m imonui, jurifdiione Epifcopi, & primatis Juftinianx primas exemptam fuiflTc ecclef*m D*maticim, qua; ufque ad facculum feptimum , Be
excidium Salonae neminem alia m agnovit PH
matem, nifi Pontificcrh Romanum > neque Iiijius Concilii Nationalis, nifi Roman adeurxil
ncceilitatc , aut lege tenebantur . Verum enim
vero, fi quando communis rei catholica; gauf*
fa , & uti litas pollnlabat , aliarum Diarccfeoil
Epifcopi ad hujufmodi generales conventu iti*
vitari folebant, ut de rc communi, & public*
in communi confulcrent , & gravi/fima religio
ni impendentia pericula , collatis confiliit <hfdiifque, averterentj quod cum multis exempli*
probari potel f tum exemplo Concilii Aquile
jenfis adverfus Arianos habiti anno j8r, dccl-iratum eft. Nullus autem dubito , quin Fronti
nianus aliquot ex Epifcopis Dalmatia; ad ventum illum milcrit , aut fortafle jpfemet In
1( voluerit j in enim caufiam totius cidefia; , & Synodi Chalcedonenfis agi exiftimabat, quippc cum ex judicato Vi^ilii nimii gri
ve prajudicium in ejufdcm Synodi ftatuta fa
ctum efle videretur , cui obviam cundum ffl"t'
& omnibus opibus atque viribus refiftendum cenfebat . Cum fecundum tria capitula , nenre
diflintiente, in Concilio Ulyrico judicatum ef
litttnt
fet , id vero quam iniquo animo tulcrit Juftl- flJyrlt.
nianus , incredibilc diu cd ; quapropter fen mm
tentia: Synodicae IHyricorum oppofuit referi Affiiol
ptum Auguflale, ut ait Ifidorus , quo quidem
quamvis neminem fortafle nominavit , acrlter
tarnen Dalmatas , & Illyricos trium capitulo
rum propugnatorcs pcrltrinxit, &r poteflatis Im
peratoria; limites praetergrcfl"us anathemate perCHt, in primifque Frontinianum , in quem poflea multo graviora , & acerbiora decrevit: /
jiir.i-r,us , ait Ifidyrus Jib. de vjris llluflribf.S
cap. i . , condidit tjuoque & referiptum cwr*
lllyricana'in Synodun , c> adverfus frcanos Epi*
fcopos , in quo tria capitula dantnare contend: ,
Dum Vigilius Conhntinopoli , poflquam ju
dicatum fuum revoeaverat , pro defenfione trium
capitulorum graviilmas contumelias & injurias
magno animo, Sc invifto fuflinebat, nihilo fr
gnius pro Ulis puenabat Frontinianus in Da'*
matia , qui cum Macedonio finitimx Aquilo
jenfis Frovincix Metropolita conjunlis animis ,
& conliliis in cam cauflam omni opi operaque
ineubuit , & fuis Provincialibus , tum ceteris
fuariHD partium Epifcopis idem ut facerent ,
verbo & exemplo autor fuit ; quanto enim ftudio quantaque contentione trium capitulorum
defenfionem fufeeperit , atque urgere inftiterit ,
fatis ca declarant , qux portea , ' cum jam ab
hujufmodi certaminibus quiefecre-oporrcret , animofiusj quam fortius pcrtut. Nam poflquam
Vigilius auftoritate Apoilolica Sc quinftan Synodum approbavit , Sc capitulorum damnatioHt
fubfcriplit , caufla Occidcntalinm , qux antea
melior videbatur, exinde faila cfl deterior, ne
mo ut illam tueri poflet , quin fibi aut temcritatis , aut fchilmaticT obflinationis notam inureret ; & quod prius laudi erat & gloria:, deindc crimini & probro efleeeepit. Plcrofque Occidentalium Epifcoporum ncqu Synodi quinclf ,
neque fedis Apoftolicar auetoritas perpcllerc potuit , ut , quod fufeeperant, trium capitulorum
PtUlQ_
patrocinium dimitterenr; fed non onines in - rum i dn,
dem culpa ponendi funt, aut ejufdem flagitiola;
re *>,
pervicaeix ignominia nptandi ; aliqui enim ne ai .
que

DE FRONTINI ANO EPISC. SALON1T. XXXIX.

que los, qui tria capitula procripfcrant , reprehenfione ulla, cenfurave afficiebant; eque ab
illorum fe commurtionc fegregarunt , velut Gal\i j & Hifpmi > qui quamvis neque Synodum
quintafri receperint , Sc in defenfione trium capitulorum plurimis annis permailfcrirtt , debitam
tarnen advtrfus Romanos Pontfices obfervalitiam
obtdierttiamquc retinuerunt ; fuit enitn cujufdarti
seonomiex prudencia;, qua femper uti confuevit
cedefia Romana, in iis rebus, qua: ad fidem &
mores non pertinerent, connivere, Valiquid il
lis permittere, qui potius ignorntia , quam ma
licia peccabant j ne fi quid importune ab illis
exigeret, quod filva confeientia fe prxitare nort
polie crtderent , eorum nimos offendefet, alicnarecque; prxfertim cum fpes effet fore, ut errore
paullatim depofito , quod de mum accidie . ad
communcm ecclefix univerfalis fententiam accederent. Ccrtc fxculo feptimo Hifparti Galliquc
nondum animum inducere potuiffe videntur , ut
capitula illa reprobarent , cum irtConciliis utrifque gentis feptmo & fuperiore farculo habitis,
quatuor tantum Oecumenicas Synodos , qunela
prxtcrmiffa, feapprobare protteantur j &prxtcrea Ifidorus in Hb. de viris Illuft. , ubi de Theodoro Mopfuelbno mentioncm fecit, eoarguatjuftinianum , quod Epifcopos Ortentis ad proferptionem trium capitulorum compulerit,
Sed alii longe gravius peccabant, qui non folum obltinatioile quadartl fenterttix quncbm Synodum repudiabant, acriterque pro illis Cdpitulis dimicabant $ fed etiam qui haec damnarent,
illam reciperent , eos in hxreticorum numero
frontn! ocoque ducebant , corumque focietati Sc comni tum munioni nuncium remiferant ; atque ob hanc
Jlfi*"1' ' cauffam verc ac proprie habitifuntdictiqueSchifAqu.'li-' matici . In his fuerunt Metropolitx Aquilcjcn'
J & eorum Provinciales Epifcopi , quos peri ighif. tinax, & implacabileSchifma per afinos ferecenmiifeuii tum s quinquaginta ab eccleficapite, &membris fejunxit j itemque Africain omnes, ac pifertim Vitor Tunonenfis , Facundus Hermianenfis , & Libcratus Diacnus Carthaginienfls ,
qui oppugnatorcs capitulorum malcdidtis profeindunt, & baereticos pailim appellant ; ne ipfi
quidem Vigilio parcunt j de quo Libcratus : ab

Vigilius
-f9 hareft
s ttfjiiftus
wj
-a
J, coronatus ,* /
lern vit& terminum habuerit , notum eft omnibus .
In horum numero ponendum eTe arbitror Frontinianura Epifcopum Salonx, cum Dalmatis, &
Illyricis Is enim poft corttroverfiam illam tym
Concilii (Xcumenici , tum fedis Apoftolicje dccreto diremptam , ut Epifcopalis dignitatis graiju, fie iludi & pertinacia tuendorum capituloium longe alios multumque fuperabat 5 &ab illa,
qucE- fynodicis , Sc Pontiiiciis fanftionibus debebatur obedientia , Epifcopos quidem ilbi fubjcos audoritate , alios autem cxemplo rctrahebat ; idque ex eo poti/Iimum inteiligi poteft^
f]Uod Jultinianus , cum casteros Illyrici talixque Epifcopos capitulorum propugnatores inul
tos rcliqaerit , Frontiniani contumaciam minime
ferendam tolerandamque cenfuerit . Itaque Juftigft nianus anno 5^4, Cortftantinopolim Frontinia*
ati|i ab num -ccivit; cumque illum de fufeepta cauffa ,
propofitaque fenten'tia nulla vis, nullum perieuM'
lurtipofet depellere , eumdem ift gyptern rcB' U '* leoavit , & apud Antinoem Thebaidis urbem ,
quoad refipifeeret, exfulare juilit. Hoc feriptum
fsliquit Viftor Tunonenfis in Chronico . Toft
Conlatum afilii anno xtv, ( eft annus Chrifti
iuxu clculos Tunenenfis
) Frontinianus '

201

pifeopus ad urbem vocatus , pro defev.ftone triant

eorumdem capitulorum Antinoeni primxThebaid*
civitatis exilio deputatur ; & pro eo ab btreticis
"Petrus Salonenft eccLfia ordiiutur . Ita defefjfio
trium capitulorum Frontihiano tanti rctit , ut
& fedetn Epifcopalem amitteret , Se cxfi pcenam fubiret . Anrtos fere oto in Thcbaide exfulavit ; interca Africani , lllyrici ac Dalmatas
recepta quirtcb Synodo, rcjccb'fquecapitulis cum
eccleila Rortianj , Sc uriiverlal in gratiam redic*
runt. Sed neque fuorum Dalmatarum exemplum ,
Utque exfilii diuturni calamitas tantum valuit
apud Prontinianum , ut quldquam de obftinatione, & contumacia remitieret ; quem Stephanus laluzius Tomo i. Coacil. infanum vocal :
ittfanirc enim illum profecto dixeris , qui cum
eccleila properhodum univerfa in damnationcm
trium capitulorum cohfentientc , non modo diffentire, led etiam animo obrlrmato , & inverecundo pugnare per'git 5 quam ob caufTam Pels
gius I. in fuis ad Narfetem litteris, Venetos, atque Iftros infenjatos appel la vt , quia nimirun
eccleGam iplam , quam tria capitula c:mdcmnafe malebant Quin etiam Frontinianus progrcVus audacia; videtur fuilfe , ut calumniis advcrlus quinitam Synodum diffeminandis turbas
in ^gypto cierct , animofquc incnlarum ad Schif-ma fullicitarer . Atque hanc cauflam fuiffe arbi'
tror, qua: Juftinianum impulir, ut cumex/gypto in Afiam deportari julcrit anno <6i. , &
Ancyrx in Galatia eidem habitandi locum crcumfcripfit . Tofi ConfuUtum Btftlii xxn. , ut . .
Victor docet , Frontinianus Sahnenfis Epifcopus Cyrm
de exilio ^ntinocnfi CiLa tranfmiilatur. Nihil prauerca de Pfor.titmno litteris proditum invenio, & quo loco, quo tempore, quo
lethi genere obierit, iueompertum eil ; fcdqutmcumque fortitus fuit, certc iuglorium , & nifi
refipuit , cxitialcm etiam vita: exitum habuerit
neceffe eft . Tanti refert ecelefix auftoritatem >
quacumque ducit ac/ubet, perpetuo fcqui , cjuf
que decretis , qua:, ubi caufla fidei non agiti',
diverfa efle poflfunt pro rcrum ac temporum va
rietatc , femper obtemperare j fie prorius , ut in
ejus leges verba jurti , cadem cum illa alias
ampledi, alias rejicere parati fimus. Cui monito u* parre voluilfet Frontinianus , tantumdcm
glona peperiflet damnatio trium Capitulo
rum , quantum antea defenfio eoi'umdem attu
lerat.
"
Duo. hic addi lubet , non certa illa qidcttii
cxplorata , qux tarnen conjetura impfobabili dueuntur . Vtx faftirtianus edifto propo- Ab toiem
lito , & per omnes provincias tircumferri juf- fenfor
fo, tribus capitulis bellum indixit , cum Frontiniauus in Dalmatia qua'i fignum aliquod fuu- itoo.
lit $ quo admohiti excitatique Dalmati in - ei*in,
rumdem capitulorum defcnfi'onem conloirarunt
cum vero ad dimicandum pro illis conftantcr ac
fortitcr , vcluti Ducem fe prxbufflec illis oitl
nibus i quos ad fuas partes adjunxerat , quibiiicum to tempore univerfus Occidets confclitibatj quotquot in cam tum pra?c!aram , Sc gloriofam focictatem nomina dederuht > ab gnomiiiati iunt Frontinianifta: . Itaque Frontinianus dilctdns Dalmatia , cum propugnatores capitulorum jam d.gcneraflent in faftionem
quanddm, qua; le ab fc-de Apoftolica exterifque
Epiicopis rcctc fentientibus lejunxerat, huic nomen iuum inde ufque ab initio ejus controveiii
impofi<um reliquit . Ex numero eorum, qui
Frontiniani & obttinatfoacso , &; nomen retinebant ,

ECCLSIA
b:,nt } ios fuffc arbirror, quo. GrcgoriusMa
Qwnw g^is in quadam fin ad Maximum Salonitanum
^ pifcopnm cpifcola ffonttnianixs appcllat. Ne-
tacpiMJ que rufm Ulis flentiri poflum , qui freti au&nTitm qvioruodam vetrum Codieum Pboti*
,
n4n;hs , quam Frontinianifias legere majuftt .
Nim non cil vcriinv.il aliquos ex impura , &
Nefaria Photini (Ifta adhuc Grigorianis tempo
ribus fuprfiiiflTc in Daimatfa, quos ante annos
amplius centum, Si fcpfuaginta Laurentius Epi*
feopus Senicnls Jnnocciuii litteris admonitus
omnino exterminaverjr ; neque impas illius b
lticos vl tenue vcftigium rcjiftum fuifle jn Dal
matia ex antiquorum fcriptis jejnde apparct .
Sed quod cft maximi moment? , & ponderh ad
Ittionem noftram tuendam, contextus epiftola?
Gregorianje } & ratio ipfa plena lenitatis atquc
indulgentii, que: a Pontifica prarferibituf , quso
que ad illorum hominum convcrlonem maxi-
lue idnea putabatur, lectioni , quam Hli obtrudunt, omni no rpugnt. Eos enim, de quibus eo ioeo agit Grcgorius , non ab harcfi ,
fed ab errorc, non ad fidem Catholicam , led
ad finum ccclelt revocando* ciTe ait,* id quod
in Frontinianiftas convenir , quibus nulla erat
,
cum Catholiis de dogmatibus controverfia , fed
fintentiarum & voluntatum diftractio j non item
bate in Photinianiftas quadrant, qui de fancliffinvs maximifque Myrteriis a fide orthodoxa
per fummam knpictatcm dildebant . Nullam
jllis vim adhiberi vult Grcgorius > il Roma m
veniantj fc illis cujufcumquc rei rationem popofccrinr , redditurum, curaturumqtie , ut obiCts omnce arftoveat , quibus retardantur , ni ad
ecelefi auforitatcm redeant , atque ut veritatcm plane dilucide agnofeant > quam quidem fi recipere voluerint, cos perhumaniter bc
nigneque ampleftetlir 5 fi refpucre obfirmato ani
mo pergam } ab pmni viplcntja moleftiaque in
tactos dimitcet . Quam quidem eniter ac mollitcr agendi rationem a Gregorio , ejufquc dceforibus plrumquc adhibitam fuifle , ut propugnatores trium capitulorum a Schifmate ad
eonordiam revocarent , ex illorum litteris fatis
porfpicue intelligi poteft ; plcrofque cnimSchifmaticorum illius ztatis , cum potius ignoratio
quam malicia ab ecelefix gremio , non
cogendos , fed allicicndos eile exiftimabant ; quam*
vis interdurn, Impcratorum ac Magiltratuum auioritatem opemque expofecrent , ut Schifmatis
Antefignanos ac Duces injecTo pcenarum metu
cohiberent , eofquc compcllcrcnt, uteeckfi* fatisfaccrent , illiufquc decretis , ac ftnriits feobe*clientes prxberent . Fragmentum cpilroLtCreg, qu pcitinct ad rem nolram, t!t hujufmodi : De ' F^ninianijits autem fhiretnttAS tua
fit wanino follittt 5 & tut capit , fludat^ tjuaunus ad finum fanfltt ccclcftx revotentur . Si qui
9 ad me venire voluerint & rationem rtcifer: , prius jusjHtandum prabennt j quia non per^
witt-enx fuis , q99d in eorum errte , etiam ratio*
ne rceptif perftMt Ht poflmoiium eis tua fan~
iUs quia tue m Ihm violent(am p.i*
rientur; fed rathnem redvt fi veritatem cogwverinti fufripiam; fi uoncognvVerint, HUfos <dU
mittatn* : fi confras cum epiftolis Pclagii L
ad r.pifcopos Tufcix, S Pclagii
ad Epifco*
pos Iftriae, itemque cum aim Grcgor littcris>
quibus idem eft > in quo velfantur y argumen-tum Schifmate illius temporr defumptum >
afque in his , atquc in illo fragmento paterna
tjiiidcm lurfctf atcju indulgencia adverfus Schif-

SAL ON ,
maticos jilos elucet 5 quo? eque afp.eriofbtrt
verbis increpant , eque cenfuris pcenifque te*
clefifUcis propofitis urgent & compeljunt j kd
a iftoritatibas, rationibufquc, V oration?
blandiilma ad reconciliationem aiciunt atq<
invitant ; lit profec4o dubitarc nequeas , qairt
Frontinianicx ab Gregorio commemorati % eu*
rum faftjone fueiint, quos eeelefia iritim eapl*
tuiorum cauifa diftrac~tos , Romani Ponti6s
modis omnibus quam leni(ImisinprjftinjmcH*
Cordtaro rtduccrc Ihidebant . Jure igitur p)efj*
que cenfent in epiftola S. Grgorii Frontinj*
niftas omnino retinendos eiTc ; neque Pbotlffli
nos indc ulquc a fupcriorjbus ficulis cvosfej
illuc elfe iptrudendoj j & contendunt l-'rontjnii*
niftas illos diftos fuiie , qui arib'us tcjiebanf
& obftinatius defendebant tria capitula , qfil
ut fine flagitiis illa deferi pofte creikrent }
proptercaque ab ccclcfia ftcelfionctn fecerant ,
illorum focietatc, <fc communione pollucrnfui-'
qui eadem capitula reprobaverant ; fed cur, fff#
undc appcllati fuerint Frontinianifta: ,
aut redderc omittunt , aut ignorare videntur,
Cum autem iifdem omnino temporibus , qu{*
bus atfixa funt primordia hujus Schilmatis , tinianus ccclcfia; Salonitanae prajciTct , jdemque
omnium acerrime , & pertinicillme pro ilH
capiulii pugnaverit , quid eft quod dubirmUf
aliundene, an ab veluci Antcfignano , Si Qu*
ce hujus Schifmatic fadiopis , repetenda fit
cauftj , & origo illius cognominis ; quod qi|j*
dem i non omnibus ejus aetacis Schifmatief* t
certe Dalmatis inbslt . Reliquias autem Fron*
tinianiftarum adliuc luperfuifle in Dalmatja f
cum D. Grcgorius cas litteras ad Maximum E
pilcopum Salonitanum fcriplt, facile colligi pa*
teft ex Chronico Viftoris Tunonenfis , qui
IUyricorum aut Dalmatarutri Antiftitum a tri*
bus capitulis defelionem anno Chrifti 559. fgb*
jiciatj ex illorum numero quidam t
Si paucos alios five Clericos , five Laicos x*
mit , qui prtinacius in propolto ifceptpqufl
confilio i>errnanleiant , quam ut Epilcoporuni
fuoriim exemplo, & aucloritate abduci poflepf
To onfitUtum . C. anno xix, , Jllyri*
ciani Fpifcopi y prter parva Monacri-t , parva)*
que dtiet , perfiaionm pcJJi tonj'entiunt , prit
inam jidem in irtitjtm deducentes . Ex his au
t'.-m prti Si propagr4ti ftjtranc Froncinianiitj U
H , quos Grcgonu.s cum cccleiia Catholica ii
gratiam reftitucre cupiebat . Igitur porter ei ,
qua? fupra dixinuis de Frpntiniano , hoc etiam
11 i vidttur tribuendum efl , quod Schifmaticti
norr.cn dederit, quibus auetor fnerat > ut a lvQ
mano Pontitice eccleii^que Catholica defeifee
rent .
, -' >
Altcrum, quod de Frominjauo- amVmare non
aufim , fed tantumodo conjeclura dueor ad fuf* hi
Bp.
picanduni, eft ejufmodt , ut mihi a verifimili* Mmlieli
Ot>
tudinc non omnino ali num efle videatur. An tum
itti
no Chrifti ?cj?. cum (\iboinus Langobardorum
Rex Mediulanum acrj- Wmdionc premeret , vel
cum urbem capeam diniiftct J Honoratus Medio*
lanenfis Epifcopus fuga fe proripuit , &Genuam
concelit*- hujus fuga; Je dilcefus alii alias caulfas affermit Sedem Epifcopakm vacuam invafit timrai
Fiontus , quem . Frontontm 3 aiii Fronto- FfentHl *
nitim vocantj eque de hujus genere, patria ,
aut loco , Ulld vend it, quidquam tradunc . Suf- idiyf
picio autvm eft \\mu; fue ilium iplum Fion- idem *(
FronsU
tinianum, cui ante annos fere quindecim Jufti*- e
ni*nuf
pianus Salonitanum Epikopatum ademerat , V lim |3
fcopm S.
cxli|9M

DE FRONTINIANO EPISC. SALON1T. XXXIX.

exfilii pnam inflixerat. Ex vocabuli fimiltudine
conjefturam capcrc licet . Nam Frontus , &
Fronconius haud multo difert a Frentiniatio ;
& Cum Catalogus Romanus varia nomina inter
fe llmilia recenfcat , quibus Frontinianum neftrum appcllatum fuiTe tradit, Frontoncm etiam
diftum affirmt: adde, quod Leander Albertus in
iis libris , c]uos de Lombardia tranfpadana feripfit , intrufum illum Mediolanenfem Epifcopum
. ,
/ i
Frontini vocabulo impertiit
.- Quapropter
ex rcteri inflituto coronam ferream ^tboinus hic a Frontino Pnejule fumpjit . Nec folum Catalogu Romanus, fed ctiam Viftor Tunonenfis eo nomine aflfecit hunc noftrum Salonitanum Epifcopum , quem alias Frontimm , alias Frontinia*
vocat . Huic noftrte conjectura: fuft'ragatur
tas Frontiniani , ac tempus fedis Mcdiolanenfis occupatx . Frontinianus quippe non lolum
fed ctiam longius vita m perad annum ^70
ducere potuit . Fac enim annum aetatis ageret
quadragefimum , cum anno 544. Pontifkatum
Salonitanum iniit > dcimo poft anno , Cum e
Dalmatia ejeftus eft in exfilium , annos habebat
quinquaginta . In exfilio Antinocnfi annos ocio
exegit , ude anno 563. deportari juflus eft Ancyram in Galariam. Itaque cum Honoratus Me*
diolano dtfeeffit anno $6. , Frontinianus an
num circitcr iextum fpra fexagefimum attigeratj 6c primam quidem feneftutem jam ingreffus
fuerat; fed. longe adhuc aberat ab extrema : quirt
imo id aetatis erat, ut illi ad facinus illud conandum, quemadmodum fuppetebat audacia , ita
fleque corporis neque ani mi vires deeffent . Tem
pus autem rei perficiunda* opportunum fc illi
prsbebat; nam Juftinianus , a quo in exfilium
iuerat detrufus , ante quinquennium obicrat >
ejufque interim ardor ille inicftandi urgcndiqUc
Schifmaticos trium Capitulorum propugnatores
deferbuerat ; nihil enim molcflix ab Juftino illis exhibitum fuiTe accepimus . Ad ha?c Langobardi Mediolartum, Italiazque partem non exiguam Imperatoribus Orientis ercptam in fuam
pot-ftatem redegerant. * haud difficile fuit
Frontiniano ab exfilio evadcre, in Italiam pro
ficifci , & Mediolanum profugere , ubi tunc
tnultoi "invenit , qui ob trium capitujorum defenfionem Catholics communioni ttuncium re*miferant; hujufmodi enim Schifmaticis civitas ,
iiii 1.a xTA^uiviiauv
111a neque
uvvjviv turn
mu y, neque
iiv\|uw
& j/iuY
provincia
Mediolanenhs
poftea caruit , ut declarant littera Gre^oriiMagni ad Conftantium Mediolanenfem Epifcopum *
Horum autem favore atque opera frets Frontinianus, federn Epifcopalem, quam Honoratus
ex urbe fugiens reliquit , per fummam tcmeri*
tatem occupavit. Qua; ft tam veraeffent, quam
verifimilia videntur, fatis certum con(hrt, quo
loco y quove leti genere obierit Frontirtianus ,
cujus exitus alioqui plane igrtotus eft . Nam
Frontus ille, five Frontonius, five Frontinus t
qui fe in locum Honorati malis artibus intruleratj nefaria morte , ut feriptum eft in tabu! is
Mcdiolanenlbus, Pontificatus male parti pcenas
dedic ; it vel hi ante terra abforptus y ut eftapud
Freml feu ^Tghc--um > vel cotkfli >Sne abfumptus mifere inFrentiaU- teriit . Haftenus de Frontiniano nunc hiftoi mite riam belli Gothici intermiffam perfequi , & conM dut tcxere oportet , cujus pars poftrema ad Pontircatum Frontiniani pertinet; praefertim cum Dalmat* hujus belli fpeftatores neque longirtquos ,
Deque otiofos fe pra:buerint.

203

$. lit
poeriores novem belli Gothici .
Nnus belli Gothici undeeimus inierat , Ann tt'
vulgaris 54J., quartUs poft Confua- b,cI" Q .
r> i-i"
- V
r /-I
tltiei . To*
tum Bafiliij cum Totilas Firmtim , Afculum , .- in
Spoletium, Affilium urbes adeptus , Romam cir- 'wl,i rera
cumfedit, viis omnibus interclufis, quibuscom- [u"'
meatus , & auxilium in urbem inferri poffent,
B'llifarius cum videret haud fatis copiarum fibi
effe, quas Gothis opponeret , quibufque Totihm ab urbe avertcret , in Dalmatian, trajecit,
inde in Epirum nevam contendit hujus anni
quod reliquum fuit Dyrrhachii exegit, prarftolatus auxilia , quae rogatum miferat Conftantinopoum
lim . interea
Interea uroem
urbem auo
haud gravius
eravius obfidi
outidio
Gothica, quam difficultas annonae , & fumnU
inopia rei frumentaiix- premebat , qua ut Ro
manos levaret Vigilius Pontifex e Sicilia , quo
fe contulerat Conftantinopolim Juftinimi accitu
iturus , onuftas frumento naves fubmit : fed in
jpfo odio adituque portus Romani ex infidiis ca
pta: in hoftium potettatem venerunt .
Succelfit annus duodecimus capta direptseque Aonu.
urbis clade iniignis . Annonx caritas eo crev- "'Y^,'"1
rat , ut civibus fame propcrnodum eneftis quidquid nancifci poflent, quamvis fordidum, afpc-*
rum atquc infalubrc , pro cibo cfTet , V paucis,
prarter milites, ad urbis prlidium retentis, pie
rolque emitti nportuent . Bellifarius copias cx Bell.far'u*
Romanis ac Birbaris conflatas , quas Joannes , " Ei,re
& lfaaces Epidamnum adduxerant , in Ita Ham r"j!"'"m
tranftulit. Hydruntem Gothorum obfidionc libcravit ; tum Siculum fretum claffe tranfgreffu
ad portum Romanum appulit ; ibique aliquan-'
diu expeftavit Joanncm cum reliquo exercku,
qui interea rem profpere geffit irl Cahbria . Is
cum propter itinera Gotliorum prafidiis obfeffa
acceder ad urbem nequiret , Bellifarius haud
diutius expeclandum ratus , quacurr.que pofllt
ratione Romanis fanie acritcr laborantibus opi*
tulahdum cenfuit . Itaque cum aliquot navibus
& commeatu 3 & cibariis fane copiofis, Tiberi
adverfo fubveftus, jam catenas tranfverfas, obicefque omncs perruperat , & prafdiis Gotho
tum
j av.
upe erat,it
CI d l y
Jin Uurbem
L/C 1
rum va
carlis
ac iugdij^
fugatis,, prope
fubiret; cum regredi cogituf temcritate Ifaacis,
qui alieno loco ac tempore caftra hoftium agreffus ingentem cladem accepit ; qua res tanturn miroris attulit Bellifario , ut in gravem
ac periculofum morburii incidcret . Nec multo TonU
poft urbs capta eft j ttam Ifauri milites , quo- p'J'"<**
rum fidei &cutodiae Aliara porta traditerat 'me*
partim fame , partim oblata ab hoftibus peen- p
nia ftimulante, patefaftis foribus Gothos accipiunt
Totilas urbe per proditionem
.
potitos,
4 ...
ttlaenia magna ex parte dirit; Romam mihtibus diripiendam dedit , civibus ppercit , pr*
conibus pronunciare juflis , ut cives a Viftortnii
ira templorum fe fc rtligione defenderent. Totila in Lucaniam abeurtte , Bellifarius Romam
venit , &cum urbem nudatam marnibus, ac defer-*
...
- *
tam a civibus reperiffet , earn tumultuario opere reftitucre adortus , vallo folla circumdedit > cives in agris difperfos collegft , revoca*
vitque ; & refectis utcumque ma?nibus , ita cornmunivit, ut Totilam, & Gothos ad urbis op.
pugnationcm redeuntes , femtl atque itcrum repulerit
Art

 CCI ESI A S
2P4
\nmj$ rjccimu crtis, itemquedcimus quar
ts Ctothtf t quant Romani* fclicjor illuxic ;
trultis enim > miamvjs non ita magnis pnrliis
iOphi lipcrinrs fucrunt , ac prxfertim apud Thl*
rtiprofpc- r|p$ , wbi Totilas hand Jcvj ciade alfcit exer
IB Hcitum Bellifarji , qui paullo poil in Siciliam
traftiiVfavit , Per ea tmpora 5daveni Dantibinm
franfgrefj, effufique in Ijlyricum , regiones il
las Dalmatian), & Epidamoum ufque fa;dc vahrunt. Anno 548. Bdlifarjus rogatu AntoniT)x con/ugis Confiant opo) im abjuftipian rcP*..c,W vpestus eil , Ex ejus difeeflu nm hoftibus vi
res animique creyiflent, brevi Italia rurfus fub
Gorhoium Imperium a djtionem rediir. Frani Duce, ac Rege Thcodobcrto , maximamagri
Vencti parcem oeuparunt , cum Romani
Silos arc pre , Gofhi utrifque arma inferre
pofent, Langobardi, Gcpides , Hcrulj Dalma
tian!, ?c Illyricum late populanturj intra finem
snni deeimi qnarti Ilaufus armiger Bcllifarii,
peere Barbarus, cum ad Gothosdefeciftt, co'ofpere
elllingf- yus & naves aeeepit a Totila , quibus mari
r>iD| fnpero in Dalmntiam tranfmitteret . Muicarum
Pl. non ignobile oppidum , baud longe a Salonis
in-orttim diftans , quod nunc Macarfcam appellari futpicio eft, per prodkionem cepit , ac
diripuit , caefis ad internecionem incolis , qui
bus fc amicum , & claflis Romanic dudorem
cfle fimulabat . Inde ad Laureatam , qui locus
trat Dalmatian maritimus, claTe provedus, cxicenfu navibus in terra m fado, urbem deimprovifo adoritur , interfrdifcjiio civibus, in poreftatem redegit . Claudianus Salonx Praefedus,
Ut in re fubita , ac trepida cjuidquid copiarum
raptim colgere potuit , navibus impofuit j &
navali cum hoftibus pi a-lio commifio , fuperatus eft. Ita Ilaufus praeda & fpois Dalmaticis
onultus ad Totilam in Italiam rediit . Exit
hyems , unaque annus dcimas quartus iflius bel
li , quod Procopiiis feripfit.
Anrus deeimus quintus belli Gothici , arra
An. .
vulgaris fupra quingentefimum undcquinquagcfimus , nihilo fdicior Romanis fuit . Totilas
Ttil#i iterum Romam obfedit, urbemque iterum prodentibus Ifauris reeepit ; fed quod antea |dt > ft rat Romas funditus evertenda;, confilio mutato,
camdera reparat ac reficitj cives extorres e Cam
pania revocat, Senatum reftituit, antiqua Ro
manis privilegia confirmt . Claf.m egregiam
adornavit, & inftruxit . Legatos de pace Conftantinopolim mifit, quos J.iftinianus ne colloquio quidem , fuoque confpcdn dignatus eft .
Deinde alicjuot Qppidis captis , Siciliam in vadere conftituK. Interea Slaveni rurfus Iiirum trajiciunt , Romanos ca,dunt , caftris exuunt , in
i'ugam avertunt j tum Thraciam atque Illyri
cum impune popuLantur . Totilas Rhegio ca
pto, Siciliam ingreditur, SivaQat. Jultiniahtis
clalcm ingentem ornavit, cui Ltberium Duccm
pra?ftcit , ut Siciliam Gothis adimeret . Vix
Libcrius ad Siciliam appuierai, cum eumjuftinianus Conftantinopolim revoeavit , eique Arihabanem in clalTis Prrfc&uram fubftituic . Summam vere Itact belli commilit Germano fratris filio, qui Mathafuntbam filiam Amalafunthae, viduam Vitigis in matrimonium duxerat,
Hujus egregia virtus, Sc feientii militaris mul
ls gravi flimifque in rebus peripecia, & cogni\i , quantum metus Gothis incullit, tantumdem
animi fiduciseque Romanis attulit
qui um
cum Barbaris cujufquc generis fubGermano mi
stare gedientes j in Italicam cxpcditiQnm no

AL ON IT AN. A.
mina dederunt. Hic dum Conftontinopolim parantur, cum hyems finitur annus deeimus qtttntlus hujus belli f quod Proropius litten tra*
lidie .
Anno dcimo fexto belli Gothici GermafMl*, Art. tvti

dum Sardica? in conferibendos milites apparan- Sltmt

Otlmatit
dumque bellum Italicum gnaviter , ac iedulo txt&i }
ineumbit , "jubetur a Juftiniano copias omne inytBti
virefque , omiiTa interim Itlica profedione , flutaiBitir
in Slavenos convertcre , qui populationcs late
cum fecjTcnt, Naifliim ufque pervenerant } ind
in Macedoniam decurrere , & Theflalonicam urbefque ejus regionis capere , ac diripere conftttuerant . Sed ubi cognitum eft adventar cum
exercitu Germanum, hujus nomen , celebritate
famae ubique & omnibus notum , tanto terrorc barbaros perculit, ut avero a Macedonia i ti*
nerc in Dalmatiam fuperatis montibus erupeint
Germanus hac iollicitudinc curaque exemptUj
cum totus eet in meditatione, apparatuque Italici belli, repentina , & immatura morte extinguitur, trifte fui defiderium Juftiniano, militibus, cterifquc omnibus relinquens ; quidquid
enim erat fpei de Italia recuperanda , ejus virtute ac prudentia nitebatur. Juftinianus Gothicum bellum gerendum dedit Joanni German!
genero , cique collegam adjunxit Juftinianum
Germani filium . Hi accepto excrcitu florentif"
fimo, quem Germanus collegerat , in Dalma
tiam contendunt , & copias omnes Salonam in
hiberna deducunt. Horum adventu Slaveni per*
territi abeunt e Dalmatia, & quacumque ineedunt , pervaftatis agris , vicifque peruftis , 5
ingenti praeda pecudum hominumque abada ,
e fe in Thraiam effundunt 5 ibi armis vi
ribus conjundis , cum alia manu Slavcnorum >
qui omnium recentilme Iftrum trajecerant , a*
pud Hadrianopolim Romanos adorti magna cia
de aliiciunt. Vidores in cum ufque locum cx
currunt , cui Muro-Longo nomcn eft ; quiquc
iter unius diei Conftantinopoli abcrat , Illos
Romani repentino impetu adorti repcllunt ,
plurimis ca?fis , iifquc receptis , quos captivos
abduxerant , in fugam convertunt . IntcreaRo*
manam clacm,quamduccbt Artabancs, non lon
ge ab Calabria atrox adeo , & ficva tempeftas
invafit , ut naves quamplurimas fludibus obruerit j quae autcm naufragio evalcrunt , alias
alio dilfipavit; navis, qua vehebatur Artabancs ,
extremis periculis perfunda folpes Melitam tcnuit. At Totilas novo belli apparatti pertcrri- T01IU1
nlia s*
tus Sicilia dicelt, rediitquc in Italiam , in cilti txttquam Joannem & Juftinianum cumingnti xer- etiem la
Italiam
citu e Dalmatia imminerc cognoverat .
VIRU,
Anno dcimo feptimo incuntc belli Gothici, An. ivif.
Anion*
Joannes poft hyemem apud Salonas cxadam , obfldione
cum jam in eilet , ut copias ex hybcrnis Oothornn
cduccrct, transferretque in Italiam, nunciis ac libtritti
linen's ab Impcratore acceptis juifijs eft expedare Karfctem , eiquc excrcitum , V Italici
belli adminilh ationem tradcrc . ed cum Ancoria vehemcntitime a Gothis terra marique oppugnaretur , Valcrianus M'agiitcr Militum Ravennr cum eilet, per litteras Joannem vocavit,
ut ptriclitanti urbi flippet ia^ ferret. Ncc dubitavit Joannes, contra quam Imperator vetuerat ,
Salonis proficifci , quod majorem ejus urbis
frope in cxtremum tiilcrimen adduda; , quam
mperatorii mandati rationcm habendam ciTeccnfcret . Itaque naves duodequadraginta ornavit,
rebufque omnibus ad prslium maritimum necef*
fariis inftruxit , quibus aliquot mila militum
im-

DE FRONTINIANO EPISC SALONIT. XXXIX.

impofuit 4 Tum Scardonam progreffus cum ef
fet , obviam fit ci Valerianus cum duodecim na
vibus ; confiliis ac viribus conjun&is , claflem
ex navibus omnino quinquaginta conflatam e
Dalfnatia in Italiam tranfvchunt , applicantque
ad littus Senogallise. Quod Gothorum Ducibus ,
qui Anconam obfidebanc, cum nunciatum effet ,
feptem & quadraginta naves, quae prxfto erant,
militibus fortiilmis comptent, reclaque advcrius
hoftes contendunt . Apud Senegalliam prxlium
navale commiffum cit, acriter utrimquc aliquamdiu pugnatum j fed Romani demum victoria
potiuntur , hoftium navibus partim incenfis ,
partim depreilis, partim in fugam averfis . Qui
apud Anconam erant , Gothic cladis nuncio
peru Hl, ab urbis obfidioncdifcedunt, & cadra
dcfcnforibus vacua, commeatuum plena Roma
nis relinquunt. Hujus expeditions maritima fucceffu , fervatxque Anconas gloria lxti Valeria
nus & Joannes , cum fuis quifque copiis navalibus , alter Ravennam , alter Salonam regreditur . Per idem ferc tempus Artabanes Siciliam
prope omnem Gothis eripuit; at Gothi Corficam , & Sardiniam occuparunt . Dum hxc in
Italia gcruntur, Sdaveni Illyricumvaftant,a>grcque a Romanis repelluntur ; Langobardi lubmifs ab Jutinian* copiis adjuti Gepxdas cxdunt vincuntque . Inttrea abiit hyems , qu an
num laufit dccimum feptimum hujus belli a Vrocopio defcripti .
AbN*rVe'i
Annus belli Gotliici duodevigcfimus , xr*
Dux bell Cliriftianx fupra quingcntcimum quinquagefimus fecundus inierat, cum adventu Narfetis in
iui"
Italiam, regni pariter bellique Gothici finem
attulit . Superioris armi partem maximam in
cxercitu conferibendo , belloque apparando confumpferat . E Thracia atque Illyrico militum
vim maximam contraxerat ; Audoinus Rex Langobardorum amplius quinqu millia fubfidio
miferat , tria millia Heruli addiderant ; neque
a Gcpxdibus , quamvis Jufliniano fubirati cffent, quod auxilia Langobardis prxlitiffct , au
xiliares copia: defuerunt. Sub initium hujus anni , vel fuperiorc anno exeunte Narfcs cum exercitu Salonam venit, quocum Joannes, quas
ipfe collegerat , quafque Germanus focer ipfius
reliquerat , legiones conjanxit 5 fed exercitus in
Italiam Ravennamque traducendi fumma erat
difficultas > nam eque navium copia tanta fuppetebat , quibus mari fupero tranfvelii poffet ;
6c terreftre iter , quod Narfcs per Vctietorum
provinciam facer conftituerat , Franci prsfidiis
& copiis intercluferant : hi quippe praeter Al
pes Cottias , & aliquot Liguria: loca , Verteras
mediterrnea: partem maximam oceupaverant 5
Narfeti petenti , ut per eorum fines fine ullo
maleficio iter fibi facer licerct , prxcife negaverant , per fpeciem quidem arceridi Langobardos capitales Franeorum hoftes , quos fecum Narfes ducebat , quofque ajebant , data facltate per
Provinciam itineris faciundi> ab injuria & ma
leficio minime temperaturas ; reipfa timen ut
Gothis, quibufeum amicitiam junxcrant , gratificarentur. Praeterea etiam fi tranfitum Franci
permitterent , Thejas cum florentifimis copiis
a Totila Veronam miffus , aditus omnes ejus
tratus , viafque omnes, qua: Ravennam ferrent,
Romanis obftruxerat. Itaquc , ut feribit Procopius, T^jirfete in fummas anguias-adduo , Joan
nes yitaliani nepos loeorum peritus autlor fuit ,
ut cum univerjo exercitu per oram maritimam ,
Fumants , ut fupra diclum eft , fubditam , iter
Iilyrici Sacri , .

20$

haberet , fequerentur naves aliquot , & fcaphfi

plurima : quo fieret , ut cum ad fluminum oia
perveniet exercitus , faRo ex feaphis ponte fluvium jngerem , & facilius expeditiufque tranfirent. fuit Joannis fententia , quam ample-
xus TJarfcs cum omnibus Rjivcnnam eo modo iju",,
contenait . Iter igitur Narfetis fuit hujufmodi i
tradueto per Dalmatiam & Mriam exercitu ,
per ea loca Venetiae maritima; iter habuit , quae
in receffu intimo finus Adriatici leniter Ga
gnantes ex alto aquae aluunt j cumque ingentium & multorum fluminum odia tranfeunda
effent, qua; regionem illam interfecant , navi
bus fimul juncTis pontes conterni juflt, quibus
ripas utrafquc jungeret , & copias tranfveheret .
Ante annos fere centum, & quadraginta xttuaria illa modicis difereta infulis habitari caeperant, Venctia Mediterrnea quamplurimis incolarum ob incurfiones barbricas ad illas nfu
las confugientibus : unde ortum habuit cvicas-*
& Refpublica Venetiarum , quae fexto vergentc
faeculo jam creverat , ut fuae illam magnitudinis minime peeniteret . In annalibus Vnetorum feriptum invenio Narfetem ab his pctiiffe,
& impetraffe cymbas ac navigia , qux funibu
alligata , tabuliique conftrata fluviorum tranfitum acquc facilem ac tutum prxbucrc . Addunt
prxterea Narfetemnavicula circumvectum , situa
ra illa infulafque objiffe , Sc apud Rivaltum
cum appuliffct, turn novitatclocorum , tumftudiis incolarum mirifice delcclatum effe j antcquam vero difcederet , voviile ibidem duas fi
eras sedes , fi fufeepta contra Gothos expeditio
fententia fuccederet 5 votique reum cas conftruendas curaffe , alteram Theodora Martyri ,
alteram fanctis Mennx Sc Gcminiano . Ita circum ftagna Vcnctorum , & Venctis ad fiuvios
trajiciendos navigia fuppeditantibus , iter, nomi
ne obfitcnte, confecit , atque incolumem cxercitum Ravennam perduxit 1
Adventus Narfetis quantum opis fiducixqtic
Romanis attulit , tantum mctus ac formidinis
hoftibus incuffit , magnaque repente fafta eft
rerum commutatio 5 Se indinante fe ad Roma
nos fortuna , fes Gothorum ad interitum ver
gere , ac femel impulfx magis magifque in proclive labi ceeperunt , fie prorfus , ut fuflincr
nullo modo poflent . Qiia; fufius narrt Procopius i paucis complccbr. Apud Apcnninum in A
eum locum , quem Taginas idigcna; vocabanr, Apenniveteres Bufia Gallorum appellarnnt , exercitus
Pro*
I
-fC

'"* CUB!
uterque convencrat 5 ibi commiflo praeho victi Gothis
funt Gothi exfique. Totilas amiflo exercitu cum psnavi,
fugeret , a gregario milite vulneratus, paullo
poft occubuit > Huic Thejas fuffeftus, colleflis
fufi diifipatique exercitus reliquiis , collabens
Gothorum n Italia regnum fultinere nequidquam cortatus cft . Narfes igitur primum urbes
Etrurix, tum Romam poli paucorum dicrum
obfidionem in potetatem redegit ; deinde ad
Vefuvium Montem Theja victo occifoque, an
no belli exeunte duodevigefimo , xra; vulgaris
554. ineunte, cum Gothis dcbellatum eft , qui- Theti
bus pax ita data fuit , ut omni Italia excede- *tl^u^,0ee
rent , neve luis aut aliorum ftipendiis adverfus t
Romanos in poteruni militarent > Cum Theja belUttm
regnum ac nomen Gothorum in Italia dtletum el '
cft anno, quam ortum 'uerat , circiter feptuagtfimo . Italia , locis illas exceptis , qux Fraeci
tenebant, Orientis imperio adjunda cum effet,
ejus adminiftrationem Narfeti Juftinianus commifit . Narfete Conftantinopolim polt mortem
S
Jufti-

 L E S A

SALMlTANA.

Jufiiriaiii evocato , regi ccepit per Exarchos ,

qui iedem fuam Ravcnnce collocafunt .
snbUtni
Flagrante in Italia Qothico bello , Scnuatns
Rx Go- Oftroyllo parenti in acic ccfcfo fflfectus re*
thornin in
brovincia gnum obrinebat in ctrema Dlmdtia fuperiori <
c Prcvalitana Provincia , quarrt jre hderedifa*
bi
fio a Patre accepefat ; oram hiaritimdm 3 iterhcjtie regioncm illarn tranfalpinnm djnxerat
qua: ddhcfe Bofh di&d eft Huic JuftinianuS
pacem dederat 3 fuo ea conditioric 3 iit veeligal
ahnuum imperio penderet, cique fe obnoxiurlif
ik fiduciario" nexu dcVihhim profitcrctur . Ac
Scnulatus quidem htque bello fe Gothicd irt>
mifcuit 3 eque s Hfles habifle legitur j
quibufcm armis decertafet fed regni fui tempus , quod Vacuum db externis hoftibus habliit 3
contulit ad perfequendos Chriftiahos ibi ' fub*
ditos, qui oram maritifriam accolebant, ut diJ
uni eft in Honorio IL Epifcopo Salonitdilo .'
erat ehim , t plerlque Gothorum 3 & Slavorunij quibus imperabat, fie ipfe inanitlm Dco-5
rum cultor 3 id eamque fupcrftitionem Chriftianos trdilcefe conabatur, quos ir fu ditio*
nc^ ac poteftate habebat s Ctctum Scnulatus
aun
duodecimo , qudrri regndre cperat ^ aside
ilinclui
til Ib&O Vulgaris 547. 3 vvete pariter , & Chrittianos
Vexare defiit; cum quadrieniiio ante Frontinianus
Pontificatum Saofiitanum iniifTet; huic autem 3
itemque hujus deccori Honorio nihil negotii
curattie exhibuit crudelits , quam Sehulatus in
Chriftinos exercebat} qiiippe pars ll fuperio*
ris Dalmatian 3 qua; imperio Senulti fubcrat 3
jam divulfa erat a Metrpoli Silonitaria 3 atque
iri poteftatem conceTerat Metropolita; Scodrcnfis; quem in percuiis il lis , & afperis temporibus foliieitudite provincia: il bi corteredit vel
mdxiic fgeri, multique pro fuo grege tuen*
do laboribus pcrfiihgi oportit 1
Sifnirm
Scnulato in regnum Praevalitanum fucceitSi*
imirus
filius , qui A vi, quam Patris , veftigia
Nr 'ulttd
pjceiti
fcqui maluit , & Chriftianis mitm fe , ac bchr<ftU- nigiium praebuit 3 de qo Anonymus Dioclednil reddi
dit.
tes hace litteris prodidit : Duodecimo artiio regni
fui mortuus eft Scnulatus , cu! Juccett filins ejus
SiIimirus in F^rgno , tjui quamvis 'Pagantis , &
jrentis , tarnen cum omnibus pucificus fuit , &
dilexii o;nnes Gbrifiianos 3 & minime ptrfecutut
rfl cs ; iniit queque pailumcurn eis 3 & f'atli funt
trihu'iarii ; B^eplevit niultitudine Slavorum , &
quievit turra in diehus Ulis ; geiiuit quoque filinni,
quem Bladimmi Docavit . Quod tradit de multitudine Slavorum , quos Silimii us iii fliam fidem
ac ditionem receptos agris , ac dorhiciliis *
hvt> id preciare congruit cumProcopi'03 qui
temporibs belli (jothici plurcs Sclavenorum ir
rupciones faas faifle cuir.rhcir.orat , eofque felnel atque iterurn , pft pervaft.as 1 1 i y rici re
giones , ir Dalmatiam ui'que progreTos fttiie
Anno dcimo fexto belli Gothici ingens multitudo Sclayenof-uhl 3 ut dichim eft 3 in Dalma
tian! incubuitj qui hdud multo poft Romani
excrcitus -, quem Joannes gener y $c Juftinianus
HI i Us Gcrmani duccbarit, adven'tii dc timorepcrculfi e Dalmatia in M.ciiahi ac Thraciam re
gredi etiriarunt . feie his auteni , itemquc ex
illis Slavis 3 qui ante bie'nnium Dalmatian! 11quc3 & Epidamiium ppulabund cxcurfincs fctcrant , falie quanipiurimos SilimiruS excepit ,
eifdemque agrosj & fedes aig'navit : ham ipfe,
Ut alibi diximus 3 ex Slvis genus maternum
dilcebat, & qui fub ejus imperto crant ex utraque natione Gothica & Slavonica mifti .} cum

in unius gcritis corpus corimibiis , & affirtta ti-bus inter fe ittitis coahnflcnt, libenrer advcrias
confarigui ricos iii filas Urbes , reruniqtlc corn*
tiiunium focietateni adrriifefuhf . Hinc factum eftj
ut prEvaleferite ill dies Slavotum nlimero , Re*
ges ill , prthdbtd vocabuld Gothico , a Sla-*
vis cogriomiilari , diciquc ccepeiint Reges Sla
vorum ; proptereaque hiftoria hujils gentis ac
Regni irifcribitur lignum Slavorum . Dc Silimiro ddjiccte libctj qua; fcripta funt in cdice
Slavohico, qm Marcus Marulus Jatinitate dohavit: Sevioladus (five SetiulatUs ) anno Imperii
fui xi i vita decedens filio Selimiro Pygrtum fell'
quit Hic pairi natura 3 & morbus longe diffimilis erat . ' licet & ipfe gentilis erat , nes tameii fibi fubjetlos perhumaniter & perbe
nigne habebat 3 jus fiium tuique tribuehs 3 nemi
nem Lcdi permittens 3 & in exigendis vecligalibus nullum inter Cbriiliaiios & gentiles babens difcrimen -, Vlurihti quidem de ctu fidelium , qui
ob pcrfecutionem fxvitiamque prioris Domini rf/*
lapji fuerat 3 rediere 3 brevique cjfeftum efl , ut
fuperior Dalratix pars , qua Croatia hurtcupatur 3
minqttam populojior cxiftiwaretur ; tranquille in
ter omnes degebatur y nullifque laceffentibus bellis
pacem agitabant .
Ad verbum illud Croatia Joannes Lucius hanc
iiotam appofuit : Textus Slavonicus Croatiam tan- Crit
tum populo repletam refer ; quod Marcus - *codiw
lus ex diftintlione infra pejita y infuperiorem Dal- ]*7'1
matiam Croatiam nuncupatam vertit . Si Conftan- birum
tini Porphyrogcniti auftoritate&teftimoiiio ftandum cenfeas, Chrobatia: nomen ac fines, ultra urn.
Tilurum five Cetinam fluvium profcrri , exten-
diqiie in Dalmatian! fupcriorcm nequeunt: haec
liquidem Scrblis Serblia, quemadrtlodum Dal*
matia inferior a Chrobatis Chrobatia denomiHata fuit fculo feptimo. Sed hoc loiofuperiot
Dalmatiic pars Croatia nuncupata efj'e , ad id
apte congrueiiterque dicitur , quod paullo poft
Auor hajus hiftori.r de bipartita Dalmatia; 8
Croatia; divifione fubj'ccit : Dalmatiam quippe
omnchi Gi'oatiai vocabulo impertiit ; utramquc
vero bifariain fie divilt, ut infeiiolem quidera
Dalmatiam Croatia alb , fuperiorem Vero Croa'ti rubex cognomirie donavciit . Carterum fi
Chrobatidm illis terminis circlimfcribi oporteat,
quibus illam Cohtahtinus definivit , Meque in
Dalmatiam fuperiorem , eque in Regnum Silimiri Chrobatix iiomciij e poftcrioribus tempo
ribs defumptum 3 convenire poteft . Jacobus
Luccdrius auor eft, Silimifum in matrimonio
habuifTc fororem cujuldam Dyrlafta; Slavi , cui
nomen erat , quique Xorcm duxcrat Bcgleriizanl fororem Jftini Impcratorisj cX caque
juftinianutrt gertucrat , qui avnculo in impc-1
rium fucceifit i Patrcm Juitiniarti Imperatoris
Sabatium tflokjum appellatum cflc tradit Nico*
laus Alemannus in luis tiotis ad hiftoriam arcanam Procopii; teftern citat Theophilum 3 qui
juris civilis lcietitia 3 & Philofphorum ptis Tuftiniarium inftituiTe Fcrtur 3 ejufquc Vitam defcripfit : Sabtius Jufiiniani pater , cujus
nomen bis legimus -, femel hie apud "Protopium ,
iterum apud Theopbanem 3 quern paullo ante citavimus . iftokjis etiam appellatus cjt ab lllyrienfibus j ut Tbeophilus in vita fuftiniani . Itaque fi
fides habenda fit Luccario 3 Juftinianus Sla
vis originctn traxit, & Silimirus ejus amita in
matrimonium ducta 3 cum Jultiniano affinittc
fe fe devinxit. Sed cum Juftinianus annum a;t*
tis fere quartum & quadragefimum ageret , ut
plc-

PETRUS IV. EPJSCOPUS SALONIT. XL.

207

plerique tradunt , cum Imperium fufcepit anno cauffam capitulorum fufceperit, & quoad licuit ,
Chrifti 5^7. ejus amitam admodum etate pro- conftantiffime defenderit j fed poftquam Vigilius
veftam fuifle oportet , cum nupfit Si Ii miro, quinete Synodi decretum & trium capitulorum for;
qui anno circiter /47. rcgnare ccepit; id quod damnationem approbarit , flat i m cauflam illam pHeom
vix credibile videtur . Quocirca vereor , ut de deferuit ; atque ut fua ilium erga fummum to- ieimor
amita Juftiniani nupta Silimiro fat is prudenter tius ecclefie Hierarcham reverentia admoncbat ,

en di poflt Luccario , aut antiquis illis tabulis fine ulla cunftatione ad Vigilii fententiam ac- ,lr,,m
urbis Diocletane, quas hujus matrimonii teftes ceffit ; nec reritus eft, ne fibi inconftantie ac
appellat . Regno Siiimiri annos omnino duode- kvitati daretur, illos, a quibus fteterat, relincim ex fuo cdice Slavonico Marcus Marulus quere, & ad partes illorum , quos oppugnaveattribuit; huic preferendum cenfeo Presbyterum rat, tranfirc ; nemo enim unquam mutationem
Diocleatem , qui Silimirum altero & vigefimo confilii inconftantiam dixit efle, fi quando Ve
anno, quam regnare cceperat, mortuum cfle af ritas dilucidius cognita nos alio avocat , idquc
Silimitu firmt . ltaque cum rerum potitus fuerit anno officii ratio, ac religio poftulat ; optimus enim
oi und 547. vitam & imperium ufquc ad annum 8. quifque fufeeptarum opinionum patrocinium deft viginii
regMfili perduxit ; quo temporis intervallo qua? geflerit ferere maluerit , quam cum fupremo ecclefiae
biii
magiftro , ac moderatore dhTentire , ab eoque
Silimirus , quidve in ejus regno accident, ne
I.
que Presbyter Diocleates , neque fcriptor codi- fegregari . Si autem Catholicos habcri dicique
cis Marulani litteris mandarunt , prter ea , oporteit , quos Tunonenfis herticos vocat , hiqua; de illius infigni juftitia , eximiaque erga que Petrum ad Epifcopatum elegerint , ncccfie
Chriftianos pariter Ethnicofque bonitate uter- eft in Dalmatia haud paucos fuifle , tum de
clero, tum de populo, & fortafis etiam e nu
que fummatim pcrfcripfit .
mero Epifcoporum aliquos, qui neque Frontiniano adheferint, neque a Vigilio , eedefiaque
CAPUT SECUNDUM.
Catholica fecefionem fecerint . Horum autem
fuffragiis Petrus faflus eft Epifcopus legitimus
Tetrus IV. Epifcopus Salonitanus XL.
ecclefie Salmitane . Sed cum Juftinianus, qui
Frontiniano exfilii pcenam irrogaverat , homo
5- I
laicus , omnifque ecclcfiaftice poteftatis expers ,
In damnationem trium capitulorum confetifit cum id juris non haberct , ut vel illum Pontificatu
movere, vel illius fedem novo Epifcopo vacuam
Ecclefia Catholica , cui Dalmatas Schiffacer pofet, Vigilii auctoritas accefierit opor
maticos reconciliavit .
tet ; qui Frontiniani depulfionem cum approFroatinii- SEdem Pontificiam Salonitanam Frontiniani baflet , eidem Epifcopatum abrogavit , & Petri
detrufi difceflu vacuam occupavit Petrus hujus in ejus locum fuffefti creationem ratamhabuit;
Bo fncetffii Petrus , n. minis quartus , rite ac legitime fubledus , cjuf- aut potius interpofita Juftiniani , & Magiftra. IM que Pontifican initium Catalogus Romanus tuum auftoritate operam dedit , ut a Catholicum anno Chrifti ^4. conjunxit j neque ab eo cis Epifcopus Catholicus eligerctnr.
Ergo illatam a Frontiniano ecclefia; Salonidiflentit Victor Tunonenfis , qui eidem anno ,
tanx
maculam abfterfit fucceflor ejus Petrus , 5S?jrti
poft Confulatum Bafilii XIV. , ideft 5-4. fexri
fzculi , turn Frontiniani exfilium , tum Petri in qui clerum populumque fibi commiflum infinie- buit in
ejus locum fucceffionem adferipfit . Ex codem re , hortari , erroris , in quo verfabantur , ad- S'^htf
Viftore fatis perfpicue intelligitur in ea , que monere non antea deftitit, quam fere omnes a maiico
turn vel maxime fervebat de tribus capitulis Schifmate abdu&os ad obfequium Romano Pon-
dienfione , voluntatum diftraftione , Petrum tifici debitum, S finum ecclefie revocaret. Ve
cum Pontifice Romano , & ecclefia Catholica rum enimvero Dalmatarum animis altius , quam
conjunum fuifle ; ut de illius fide orthodoxa ut ftatim evelH poflet , infederat opinis illa >
hnceraque cum illis , qui in ejufmodi cauffa qua vulgo perfuafum erat , damnatione trium
capitulorum de audtoritate Concilii Chalcedo*
cum Vigilio fentiebant, confenfione & concor
dia dubitari nequeac > ait quippe Tunonenfis nenfis vel plurimum dimiautum eflej hanc proacerrimus ille trium capitulorum Defenfor, ab inde, ut fartam tctamquc fervarent, animo obburetids Tetrum Sdonenft ecclefia ordinatum fuifi firmato decreverant , & triplicis capituli patro
fe . Hoc enim proprium rat Schifmaticorum cinium fufeeptum arilTme tenere, & acta quin
illius temporis, qui contempts turn quinte Sy- de Synodi conftantiffime refpucre: qua quidem
nodi, turn Pontificis Romani autoritre , ob- in re quidquid peccabant , ignoratio potius ,
tinaverant animis capitula illa mordicus tenere quam malitia peccabant. Sed quod nimio quo defender, ut qui ab illis diflentiebant , cos dam Audio tuendi Chalcedonenfis Concilii lcmin heret icorum numero haberent , paflimquc he gius progreffi , hereticorum loco omnes habuerticos appelrent , quibufeum nullam fibi fr>- rint, qui tria capitula reprobaverant , & ne il
cietatem, fed potius fummam diftrationem cfle lorum communions fe ipfos pollurent , tum &
deber exiftimabant . Quare nulla controrerfia Pontifice Romano, tum ab Orientalibus, tum
( poteft , quin veri fuerint illi germanique plerifque Occidentalium feceffionem fecerint >
id potiffimura Dalmatis crimini datum eft ; 8c
Catholici , & in damnandis capitulis cum Vi
gilio & ecclefia confenferint , quos Tunonenfis fane ejufmodi erat , ut nulla exeufatione fatis
herticos nominavit . Petrus ergo fi a Cat hol i- idnea tegi aut defend pofiet; proptereaque uc
cis creatus eft Epifcopus , catholicarum partium Africani , & Aquilejenes , fie Dalmats dicH
effet oporcuit; neque enim futurum fuifle arbi- funt , habitique Schifmatici . Preterea cum Pe
tror, ut Catholici Schifmaticum hominem, re- trus ad Schifma illud extinguendum ineumbepugnantemque decretis Concilii quincti Oecu- ret , preclaris ejus conatibus maxime obftabat
menici , & fedis Apoftolica! , ad Epifcopatum exemplum in oculis fere Dalmatarum confpeproveherent . Haud equidem dubito , quin Pe
uque pofitum , & auoritas Epifcoporum pro
trus antea cum Occidentalibus fere gmnibus vincias Aquilcjcnu , qui cum fuam provinciaQlyUi Sacri Tm. 11.
S a
km

ECCLESIA

Jem Synodo Oeeumenicx fane audafter oppofuilTenc, pro tribus illis capitulis , fie tamquam
pro ari* ac focis fumma contentione pugnandum cue decreverant, omnique commercio, ac
rerum communione fibi cum illorum oppugnatoribus interdixerant : ex quo inicium duxit ,
communique totius provincias dtcreto fancitum
eft pertinax illud fchifma, quod Aquilejenfes ab
ecdefia per annos centum & amplius triginta
inexorabili difcordia fejunftos tenuit . Hujufmodi bices amoveri oportebat , qui Dalmatarum
ad ecelefiam reditum retardaban:; cum vel fua
opinione decepti , vel proximo Aquilejenfium
Antiftitum doctrina virtute illurium exempo urgente, religioni haberent trium capitulorum cauTam abjicere, quam cum eau (Ta Condlii Chalcedoncnfs ita conjuntom putabant , ut
neutram deferi poiTe crederent , quin utraque
proderetur. Quarc diu multumque Petro laborandum fuit , multa illi opus fut prudentia ,
yri p'u mjra dexteritate , patientia incredibili , ut in
drtti ft corum mentes atque nimos abfe averfos pauli'*,""' Jatim fe infmuaret, dociles fibi ac benvolos faceret, eifque Sc illum , quo capti tenebantur ,
errorem eriperet, & qux eildem objea fuerat,
falfam religionem eximeret . Atque Africani
quidem , ad quos longo terrarum mariumque
intcrvallo disjunetos exempli Aquilcjcnfis contagio permanare non poterat , magna ex parte
jam refipucrant, alii quidem anno poft Confulatum Bafilii XIV., ut docet Tunonenfis, ideft
Chrifti 554. alii autem feilicet Epifcopi Numidias anno fequenti ; cum Iilyrici & Dalmatas
adhuc in propofico fufeeptoque confilio permanerent. Ad extremum ctiam Dalmatx , hortante Petro ac docente, rationibus evidi , divinoque inftini nmnine , manus veritati dederunt;
quippe cum demum cognoviflent e damnatione
trium capitulorum nihil detrimenti caperc fidera
orthodoxam, in Concilio Chalccdoncnfi adverfus
Eutychem, & Nerton um fancitam; e contumaci autem defenfione plurimum damni rem Catholicam acciperej Romani Pontificis , & Concilii Oecumenici auctoritatcm , Chriftianamque
eoncordiam longe potiorem exiftimarunt fibierte
deber tribus capitulis; qux quidem voluntaria
a Schifmaticis fecelone reprobantes , ingenti
bonorum gaudio cum ecelefia fanfta in gratiam
redierunt . Idem annus pariter Dalmatis atque
Jllyricis fchifmaticx hujus diflenfionis finem at*
tulit , qui a Viftorc Tunonenfi numeratur undevigefimus poft Confulatum Bafilii, eftque annus xrx vulgaris fupra quingentefimum undefexagefimus . Et Vi&or quidem Illyricos folum
nominal; fed quamvis feriptores hujus Sc fuperiorum xtatum Dalmatas ab Illyricis fxpe difjungunt, ob cas cauflas, qu* aliis locisexpofitas lunt; tarnen cum Illyricos fimpliciter dicunt,
hoc vocabulo etiam Dalmatas intelligi voluilc
Cenfendi funt prefertim Latini Auores, nifi
contextus orationis aliud fuadeat ; quippe cum
Dalmatx & femper habiti fuerint pars Illyricojum , & Illyrici finibus a Juftiniano deferiptis
continerentur . Po Confulatum Maiii . . an.
XIX., Jllyricani Epifcopi , pr*ter pauca Monajieria, pryofque fidles , perfecciones paffi confentiunt , priftinam fidem in irritum deducentes ,
Hxc fie accipias velim , ut memineris difta eTe
ab homine Schifmatico , qui e fu , Se eregaJium fuorura fententia Illyricis ad ecelefix fif
obfequiumque Romani Pontificis reverfis
fidei priftipx deferex proditxque crimen obje. .
A

SALONITANA.
cit ; & perfecutioncs vocavit edicb Juftiniani
pnaiquc ab eo conftitutas in defenforcs crium
capitulorum, quosidem Juftinianusdecretis quintas Synodi fubferibere , & cum Vigilio &Epifcopis Orientalibus in concordia m reducerc cupicbat . Haud equidem negaverim ad fltctendos
nimos Dalmatarum, revocandofque ab illa Sc h i marica fatione haud panim momenti attuliie
juffa Principis, metumque exfilii & poena rum j
fed illorum converiionem Petri Epiicopi affiduis Converge,
monifis atque hortationibus potidimum adferi- ?
bendam eile exiftimo. Petrus itaque fuos omnes fipifcopo
Provinciales Epifcopos, tribus capitulis repudia- JJ^J.
tis, ejuratoque Schifmate, & clerum populum-4.
que fere omnem fedi Apoftolicx ecelefixque re
conciliavit . Sed quemadmodum in aliis Illyrici provineiis , fic in Dalmatia quidam e Moachis , paucique admodum e populo & Clero
tenacius capitulis illis Sc Schifmaticorum partibus adhsferant , quam ut divelli adducique ad
obfcquendum cecidia; Sc Romano Pontifici potuerint . Horum autem reliquia: cum adnuc
in Dalmatia fupcreTcnt intra finem hujus freuIi labentis, difti funt Frontinianihc a Frontiniano Schifmatis Dalmatici auetore ac principe,
ut fupra in Frontiniano declaratum eil . AtVcneti Iftrique in pravitate, & obftinatione Schifmatica perftiterunt , ac deinde in eadem permanferunt; tutius ac fidentius, quod Impcratorum Orientalium poteftate ac metu exempti , magna ex parte fub Langobardorum imperium tutelamque tranfierant.
.

II.

De rebus prtcipuis ecelefia & imperii , qu& Tctro euUft* Salonitan* prafidentc contigerunt .
/ in rejiciendis tribus capitulis Vigi\J r lio obedientiam Petrus Metropolita Salonitanus prrftiterat , eamdem adverfus Pelagium
in locum Vigilia fuFehim pie conftnterque retiouit j quin cum eodem Pelagio omnes fuas
curas cogitationefque ad Schifma extinguendum
conjunxit . Vigilius fiquidem, dum ex Oriente
Roman revertitur , in Sicilia diem obiit annu
555. Hunc Pelagius excepit , qui necis allatx
Vigilio fufpicionem , Evangels , Se facrofancb
Cruce teftibus adhibitis , olemni jurejurando vgiiiPdifeuffit. Cum Pelagius Pontificatum iniit , prx- p*ebi
ter Etrufcos aliofquc Itah'x Epifcopos, Ligures, i",,?''** 1
Veneti , atque Iftri a fede Apoftolica trium ca- "flor Pepitulorum cauTa dilidebant 5 fataque coitione Ue""
Schifmatica ecelefias fibi commiflas ab ecelefia
Catholica fegregaverant . Hos ut fibi ecclefixque reconciliaret Pelagius , nihil induftriae operasque piaetermifit ; & Pontificiis litteris tum
ad ipfos Schifmaticos datis , fui eos officii debittque crga fedem Apoftolicam obfequii admonuit j tum vero ad Narfctena , qui Gothico
bello perfuntus reliquias Gothorum in Italia
perfequtbatur , itemque ad alios Magiftratus feriptis , illos etiam atque etiam hortabatur , ut
omni , qua valebant , poteftate adhibita , injetoque peenarum metu , Epifcopos errantes , Sc
contumaces Romani Pontificis imperara facer,
Se auftoritati ecelefix obtemperare cogrent . Nihil litterarum ad Dalmatix Epifcopos itidem
Schifmaticos Pelagius dedit ; propterea quod fatis confideret virtuti atque prudentix Petri EpU
feopi Salonitani , quem probe feiebat in earn
curam te cogitationem omni ftudio ineumberej
..... V
. lit

PR0B1NUS EPISCOPUS SALON1T.

ut illos ab ad veritatem, a Schifmate ad
concorciiam revocaret < Itaquc nihilo fegnius in
Dalmatia Petrus, quam in Italia Pclagius, pro
Schifmaticis ad ecdefiam reducendis laborabant > qua in re Petrus felicior fuit , qui demum Dalmatiam propemodum omnem cum Pc
lagio & ecclefia Romana in gratiam reftituit,
ut ex Chronico Viftoris Tunoncnfis fupia lau
dato colligitur.
Interea turn in Italia , turn in Illyrico con
tra
hoftes imperii profpere pugnatum eft. Nam
Fraaei &
Alemanoi Francos & Alcmannos apud Capuam Narfes inpud Ca* genti clade affecit , ciofque ad internecionem
pu aen cal
lo.taqne tota Italia exceder cocgit ; quam deindcab hoItalia ex- ftibus ac bellis vacuam pacatc feliciterque Nar
pulfi.
fes gubernavit . Triennio port Zaberga Hunnorum Rex trans Danubium glacie concrctum
magnam peditum equitumque multitudincra traduxit j Malam Thraciam depopulatus , pro
pe a Conftantinopoli caftra pofuit j unde alios in
Cherfoncfum , alios in Grasciam prxdatum dimirtt . Bellifario , qui olim rei Romana: caput
erat , imperatum eft , ut provincias ab hofte tueretur . Is cum effet fumma fencftute , & viri
bus jam efFaetis , baud minori tarnen alacritate,
quam olim vigens tte adverfus Vndalos Sc
Gothas, id bellum contra Hunnos fufcepit j nec
Hunni a minori, quam fufeeperat, animo virtutc conlieliifario fecit, Sc barbaris vitis fugatifque Orientem pavidi.
cavit . A cacteris Hunnis , quos vel clades ilia
reliquos fecerat , vel prsdandi cupiditas alio atque alio diftraxerat, pacem Juftinianus pecunia
& promilione annui ftipendii redemit .
Mori PeAnno y jo. , ut Baronius cenfet, vel 460. , ut
lagiiPapf,
cut fuffe- alii docent, Pclagius mortuus eft, eique in Cadut )oan. thedram S. Petri fuffedus Joannes III. Nihil
net III.
dcindc, quod hifteria dignum fit , aut ad nos
quoquomodo pcrtineat, contigiiTe reperio, quo
Petrus ad Petrus Pontificatum tcnuit j ex quo paritcr
Meirop. & vita , biennio poft dccellit ; earn eb cauffam
Salonit.
obiii an. maxime commendandus , quod fublato Schifma
te, Dalmatiam cum Romano Pontfice , & ec
clefia Catholica rcconciliaverit . Nec folum Catalogus Romanus, fed etiam Vidor Ttinonenfis
Petri mortem in annum 5:62. conjecit.

Pelagiui ia
Italia , lie
Petrol in
Dalmatia
in canver
iiunem
Schum li
corum incumbebant .

CAPUT TERTIUM.
Trobinus Epifcopus Salortitams XLI.
ISufpicio ejl non levis Trobinum Schifmatica contagione infetlum fuiffe .
Probinns
icu Prodi
nus Pctro
in fedm
Salomtanam fucCtffit ,
qu? SchiC
maticum
fui (
Tunoneefi
colligitur-

DE confenfione Probini , junftaque cum Schif

maticis trium capitulorumdefenforibus fo
chtst: haud temer fufpicari nos cogit Vidor
Tunone.nfis j qui cum Pctrum ejus decefforem
virum apprime Catholicum fedique Apoftolica:
addium ab bareticis ordinatum fuiffe feripferit,
cumdemque ineubatorem ecclefia Salonitanse appellaverit , nihil ejufmodi objecit Probino , feu
Prodino, ncque illum hxreticsecommunionis in
famia notavit , aut .vitio creatum fuiTc Epifcopum , & contra jus fafque Pontificiam federn oc
cupante feripfit . Tro eo (Frontiniano ) ab bareticis Tetrus Salonenfis ecclefia ordinatur : infra autem : Poll: Confulatum Bafilii XXII. (congruit
cum anno aera: vulgaris 46. juxta clculos Tunonenfis ) FroHtinianus Salonenfis Epifcopus de
illyrici Sacri Tom. II.

XLI.

2 Op

exilio ^fntinoenfi Ancyram Galatia tranfmutatur .

Tetrus ejus incubator ecclefia moritur , & pro eo
Trodi/ius jubfiituitur . Ego vero futurum fuifle
non arbitror, ut qui temperare fibi nonpotuit,
quo minus Petrum probris & convieiis inetfferet, is omnem a Probino contumcliam , Sc maledium abftineret, fi que Probinus, acPctrufr
a Romano Pontifice, & bonorum cauffa contra
defenfores trium capitulorum ftetitTct . Nonerant
fanc Schifmatici illorum temporum , praefertim
Africani , ingenio tarn miti ac moderato , ut
eos, qui fuis opinionibus adverfari cognoverant,
omni acerbitatis acleo remoto , ne leviter quidem perftringerent ; qui nec Vigilio Romano
Pontifici pepercerant, & quicumque capitula illa
damaaffent , illos Concilii Chalccdonenfis ho
ftes, illos haretica labe infeftos, illos denique
ecclefia Catholica extorres judicabant; quidquid
vero finceras fidei ecclefique orthodoxe: , poft
illam propemodum univerfalem a tribus capitulis defciilionem , reliquum effet , id apud
fe unos effe , more Donatiftarum , impudcntifime gloriabantur j ac proinde in rebus facris ni
hil fibi commune cum defertoribus ejufmodi ca
pitulorum effe volebant. Quod ergo Vi&or Pro
binum ab omni nota cenfuraque inta&um prxtcrmierit, id magno argumento eft , cum confenfiffe cum Schifmaticis, eorumque partes fecutum fuiffe . Hanc nobis fufpicionem auxit Phi
lippus a Turre Epifcopus Adricnfis, antiquitati*
ecclefiaflicat diligentiimus inveftigator , qui in
fuis adverfariis hoc fcriptum reliquit : Trobinus
Salonitanus Taullino Scbifmatico cotifecratus ,
cujus fuccejfor fuit : id unde acccperit , mihi ve
ro non liquet} fed quod ait Probinum a Paullino Aquilejenfi confecratum fuiffe, mihi quidem certc non fit verifimile. Hinc tarnen colligas velim
Epifcopum Adrienfem in ea opinione fuiffe , ut
putaverit Probinum Epifcopum Salonitanum fuifle Schifmaticum , qui a Paullino Scbifmatico Epifcnpalem confccrationcm acccperit . Ca:terum
erat quidem confuetudo illorum temporum , ut
Aquilejenfis, & Mediolanenfis Antiflitcs Pontifi4iam confecrationem fibi mutuo impertirent ;
at nufquam invenio id moris fuiffe, ut Salonita
nus ab Aquilejenfi Epifcopo Pontificalibus facris
initiaretur 5 neque Epilcopos Dalmatia; pafibrs
fuiffe arbitror Metropolita; fui folemnem confe
crationem ab alio , pnter morcm & inftituta
majorum, fufeipere, quam vel a fuis Provincialibus Epifcopis, vel a Pontifice Romano, a quo
pallium petcrc, & accipere ille confueverat . Jam
triennium erat , cum Dalmatae a Schifirutica fatione difceffcrant , Sc cum ecciefia in gratiam
redicrant ; an vero illos commiffuros fuiffe cenfeas, ut qui fibi pratficiendus erat Metropolita,
is Epifcopi nomen , charafterem , & infignia fumeret, tradente Paullino duce, ac principe Sc h i fmaticorum ? idque illorum Metropolita: objici
poffet, quod Pclagius exprobabat Paullino, quern
ex antiqua confuetudine Vitalis MediolancDisEpifcopus Schifmaticus inauguraverat , eum fci li
cet potius execratum , quam confecratum fuiffe;
nam ut Pelagius ajebat , ab ecclefia vifceribus dirifus, & ab ^pofiolicis fedibus feparatus , crat ipje potius , <& non confecrat .
Ego vero ficcxiftimo, Probinum, quamvisin Probinne
defenfionem trium capitulorum juratus cum S'slnlmati
ca labe in
Schifmaticis omnino confenferit, tarnen quod in fe^uf ,
animo fenfuquc ftio latebat , id callida diffimu- (imulavia
fe catholi
lationc texiffe, ne viam ibi ad Pontificatum Sa- ettinefic.
lonitanum pri'cludcrct . Qui enim mutata opiS
nionc,

E CC LES I A

SALON I TAN A.

nione idem, quod Pontifex Romanus & ccclcfia fe rc omnis j de illis capitulis fentiebant , nulJ o modo adduci potuiTe videntur, tithominem,
quem feirent alteris cite partis contran'aquc fententi, ad Epifcopatum cligcrent^: priterquam
quod mctuendum H erat ab Julinian > irato,
infenfoque detraratoribus quinche Synodi , qui
Frontinianum fede Salonitana dejecerat, & recens
in eum fus; feveritatis cxemplum ediderat , quippe iilum ab Antinoenfi ad Ancyranum cxfilium
tranfportari jufTerat. Itaquc Probinus, qfjoadvixit Juilinianus, quid lux fentcntix fuiqucconfiJii effet , aliquibus Monachis folum , paucifvc
aliis, qui fupercrant in Dalmatia , Frontiniani
afTeclis apcruit 5 caeros omncs eclavit . Interea
cum illis clandeftina colloquia habere , fua illis
communkare confilia , cum Vcnetis Iftrifque
Schifmaticis amicitiam furtivis litteris ac nunci is jngere fovere , vias denique omnes inve(libare, quibus fenfim ac paullatim Dalmatx ab
fedis Apoilolicse, & quinetx Synodi auftoritatc
abduci revocarique ad priftinum errorem poiTent .
Si quos vero nactus eifet homines fimpliecs, ru
des, minimeque fufpiciofos , in eorum nimos
lenitcr fe ac blande infinuabat 5 tum iifdem perniciofas opiniones inferere , odiumque adverfus
Catholicos , veluti hoftes Concilii Chalcedonenfis , inftillare conabatur . Hxc de Probino qua
dixi , ejufque ad id , quod volebat aTcqucndum,
artibus & clandeitinis confilits , quamvis nullis
tradita fint monumentis, tarnen de nomine Sc Iii fmtico, & faionis Schifmatica; propaganda? cu
pido
fufpicari licet . Tres fere annes in Pontifi
Tret ! ftflU' catu , a'iud occulte moliendo, aliud palam oftent. ndo Probinus exegerat ; cum mors Juftiniani
c.no 465. extindi mii am opportunitatem rci,
quam optabat, perficiundx afierre vifa eft. Hujus enim metu a moto, fimulationis larvarn depofirt, feque capituiorum defenforem aperte profeirus , quinetx Synodo bellum indixit 5 idemque ut cjeteri faecrent , palam luadere inftitit.
Sed enimos Damatarum longe aliter, quam putabat , aftectos offendit 5 quibus antiquior fuit
Charitas & pax Chrifiiana , quam ut , refumpta
, illam dirimere
tri m capitulorum defcnl
vellent . Qiumvis autem inftigatione quorundam, qui rcrum novandarum iludi ducebantur,
aliquid diknonis ac turbre tum excitatum effet , refquc iterum ad fchiftna fpectirc videretur ; tarnen Probino abeunte , feditioiis ac turbulcntis civibus compreis , periculum omnedifeuflum eft, & pax atque tranquiliitas reftituta.
Tanta enim bonorum omnium extitit conpiratio ad tuendam retinendamque cum fumino Pon
tfice, & ecelefia Catholica concordiam , tanta
itonecDl- adverl'us Probinum ira Se indignado cxa.iit , ut
maurum is, omnibus odio efe cerncret , volun
|n cum taria fuga fibi exfilium confeiverit . Quod autem
confpintmne Co- Parte fecunda Prolegomenon cap. vi. . iv. dilu reiin- ximus, Probinum Juftiniani metu Salonis auruquere fe
dern tpi- gile, id corrigas velim, ejufque fuga m commuKup.
ni Damatarum odio , quod m le concitavcrnt ,
jufto prxfertim ac debito adferibas oportet. Neque enim ante annum hujus iiculi 66. Salonitanam ecelefia m reliquit, cum Jultinianus jam inde ab anno kiperiori vivis migraflct.
Si verum clt, quod tradit Epifcopus Adrienits
fupra laudatus , Probinum Antiltitcm SaloIc CQnte
lit , 4) nitamim Paullino. in federn Aquilcjenfem fubroFaullinum gatum efle, dubitari vix potcft , quin Probinus
rclicta Dalmatia ad Venetos Schifmaticos confugcrit , fc<jue apud Paulnum Metropolita m A-

quilqenfrm faftionis Schifmatica patronunv it

ducem receperir ; ibidem vero cecidia; Salonitana: nuncio rcmifTo vitam privatam ufqueadobitum ejufdem PauUini tranfegit . De AquiUjcnfi
Pontifkatu Probini noitri quod fcritio , ut }iaucis expediam , huic fententiae, cum nihil obfic Coi idw
faitetum vero V nomen, & tempus favet . Qui pro tat
etui effe
xime a Paullino ecclefix Aquilcjcnfis redimen fu- in Aquilcfeepit , is tum in Chronico Andrea- Dandu , l"jfic.
tum in omnibus Antiftitum Aqucjenfium Ca- ..' *
ta logis Probinus nominatur j noftro quoqnc Sa
lonitano Epifcopo , de quo nunc agimus , nomen fuit Probino; quamvis idem alias Prodinus ,
alias Proclinius appcllatus fucrit . Ut vero eidem
nomini unam candemque perfonam fubeffe crcdamus, aliud cujufdam mdicii aut conjectura; loco
atterri potcft; quod xqae Sa Ion iterms , atque Aquilejcnfis Probinus tria capitula propugnandi
faidio incenfus ab ecclefa Catholica fegregari,
quam illorum patrocinium abjicere malucrit . Neque alterum ab altero intcrvalla temporum d is
jungunt. Probinus anno 466. cccicam Salonitanam dimifitj cum Paullinus Aquilcjenfem rege
bat, qui fere quadriennio poft adventum Probi
ni vita deceffit. Hic igitur iili & fupeiTtesiife,
& in Epifcopatum Aquilejenlem fuccedere potuic ,
quem anno uno ac menfibus oto tenuiTe dicitur.
Cxtcrum de Probino Epifcopo Salonitana, quod
pro certo alfirmare pofim, mhilhabeo, nifi tem
pus gc(H Pontificatus , quod Catalogus Roma
nus quadriennio definivit ; nam hujus ecclefix
regimen fufeepit anno 46. } id quod etiam Vi
ctor Tunoncnlis tradit , depofuit autem anno 466.

De rebus praeipuis Ulms qu.idricnnii , quod

Trotino Epifcopo Salunitano tribuitur .
SI vera eft, ut fane vero cfl: fimillima, fatifque gravi conjchira nititur opinio, quam
de Schifmatica perfidia Probini Viclor Tunonenis nobis injecit 5 ab homine disjunclo a ChrilH
corpore, quod ce ecelefia , nihil vera laude dignum expectari potuit . De illius actis nihil ccr- p,0jFa.
te feriptis proditum upereit , five qiod vetufta- 2uto
te interierint, five quod eadem tabulis jtraferint Epifcop*
tu
de' '
' ejus fieri poilet, memo- rerdit
vcl
l di
Salonitani
, ut quoad
riam illius Epifcupatus abolercnt . Joan,bo1'*
ns III. per hare tmpora eccleiia) uni verfall prxerat; fed cum rcrum ab getarum mqnumcnta
perierint , quid vcl adverfus Schifmaticos decre- lonn
verit , vcl pro iilis ad iinum ccclcluc rcvocandis 1,,1>
gcTerit, nufquam repcritur . Sed du brum non
eft, quin Pelagii veftigia fecutus omncmopei^m
adhibucrit, ut errons i I Jos ad viam falutis rduceret. Nam Joanrtcs , itemque hujus fucciffot,
Hciicdius in ea controvcrfia eamdem , quai* V
ejut
\'igiiius ac Pelagius I. fententiam conltantiiiimc stc
SMCceiTor
tcnuci unt id quod teflatur Pelagius II. , quin- Bin
dtdictus a Vigilio Romanus Pontifex, qui'iuis in
hetens ad Hcham Aquilqenicm Mtropolitain , cPitubt
& Epifcopos Iftrist, ad ca, qux- fcripferat , con- "!"0'
firmanda tcftcm appcliat unanimem deceilorum leciwi
fuorum in rejiciendis capitulis, appi'obandaquc
qi:ina Synodo conienfum : Debet ergo -l "" '-' '
dere veflra dileclio , quia Tradeceorxm nojtroriiW
in bac cauffa conjenfas tanto pofi inanis non /kit ,
quanta prias diris contraditlionum laboribus ;>////davit. Idem fatis pcifpicue intelligi poteft cxlibello fupplici , quern Mauritio Imperatori obtulerunt Epifcopi Schifmatici , cum de aliis fuis
cala-

PROBINUS EPISCOPUS SALONIT.

XLI.

211

calamitatibus quefti , tum de injuria non minus fiit anno 565;. ; felicior futurus , fi breviore
fibi, quam Severo fuo Metropolita facta , qui ufus cfet imperio . E Theodora nullos liberos Monje,
fufeepit, quos haeredes imperii inftitueret . Ergo Ini"
juTus fuerat tauflam dicere apud Gregorium ,
& fedem Apoftolicam ; a qua inue ufquc ab Juftinus junior Dulciflmi riiius ex Vigilantia Succcc
lorore Juliniani , avnculo fuccetfit , a quo .
initio exortae illius quftionis, fententia & vo
lntate fe perpetuo diftdiiTe profitcncur : ex quo ercatus antea fuerat Curopalatcs j qua; dignitas
plane peripicias, omnes Romanos Pontfices, a ad imperium ci gradus fuit. Is annus poftConVigilio ujque ad Gregorium Magnum , seque fulatum Bafilii vigefimus quartus , ( five quinus ex calcus Tunonenfs ) idemque portreconfiantes fu i fe in reprobandis tribus capitu
mus fuit . Nam anno 466. Juftinus fine collelas, atque obftinatos in eorum communione vi
tanda Epilcopi provincias Aquilcjcnfis fe pra> ga Confulatu inito, morem Confuks in fingubucrunt : Contritiy inquiunt, atque lutlu gravif- los annos crcandi jamdiu intcrmifium ingenti
fimo J'aticiati act v.ltimam defperationcm perveni- omnium approbatione revocare vokiiTe videbamus, ut ad illius ( Pontificis Romani) judicium turj fed nullos deinde quamdiu vixit , ConfuMetropclita nofier cogeretur oceurrere , cum <tto les fieri juffit , omnefque imperii fui annos fuo
caufja ipfa effe dignofeitur , & cujus communie- Confulatu fignari voluit . Catholica; fidei inco ab initio motionis caufja hujus ufijue nunc , de- lumitati gravifimo edicto confuluit , exfules Eceores noflri , & nos cum omni populo evitamus . pifcopos in integrum reftituit . Imperium ex
annuo tributo cxemit, quod Juftinianus GagaJuftinianus biennio antequam e vivis excde
nt , a Catholica veritate turpiffimt defeeit , in no Avarum Regi ex paclo penfitabat ; Juftinus "*
eorum hsrrefim prolapfus, qui baud magis fto- autem pctenti nrgavic , quidcm fidentius , religion!
lide, quam impie docebant nullis ncque animi quod per eos dies Turcarum Legat i cum mu- onfulu t .
perturbationibus, neque corporis doloribus Chri- neribus rogatum vencrant , ut Avarum poluftum obnoxium fuiffe 5 & Eutychium Patriar- lata rejicertt , nev cum illis paccm firmarct .
cham, virum fandiifimum , aliofque Epifcopos, Cxtcrum mollis - voluptanus homo , deliciis
cum ad iuam impietatem adduecre non poTct , ac luxu difflucns ,- res preciare geftas inigni
macula deturpavit . Altero Jiiftini anno Chr'ifti tpp'n'
fede Epifcopali dejetos cxfilio affecit . Scdbievi perfidia; fuas peenas dedit . Nam repentina j66. , Probinus Epifcopus Salonarum e Ponti- s.ioaitm
d,fcenu*
Hiorte correptus , Idibus Noyembris viverc dc- ficatu deceffit, ut docct Catalogus Romanus
(cu fug

HONORIUS

IV.

ET

DAMIANUS

EPISCOPI

SALONITANI XLII. XLIII.

CAPUT
Honorio "JT "* OS in ferie Epifcoporum Salonenfium
no^'pTfco i 'I Proximos 3 Probino , five Proclinio ftapii Silo- J. J_ tuunt Catalogi omnes 3 ac Romanus
n""!*."" "^ annos ipfos quatuordecim iifdem attriribaU. huit . Utriufque acia cum perierint , hiftoria
five Dalmtica , five univerfalis illorum temporum nihil nobis fuppeditat , quod ad explicandos & illuftrandos annales Pontificios hujus intervalli referri poilt . Magnam quidem rerum
publicarum converfiouem perturbationernque in
Italiam invexit adventus Langobardorum ; fed
cum Pannonia per Alpes Julias, five Nuricas
iter fecerint ; neque tum., neque poftea cum in
Italia dominan cceperunt , quidquid negotii moleftia?ve Dalmatis ab illis exhibitam effe reperio . Si qua clades aut calamitas Oricnti illata
fuit five a Pcrfis , five a Barbaris , ea longiuS'
aberat , quam ut Dalmatas attingere poet ,
Propiores quidam trant Dalmata; Schifmati AquHejenfi ; fed hujus contagio ne in Dalmatian!
pcrvaderet , Epifcoporum vigilantia intentaque
cuftodia omnem illi aditumpraclufit . Nondum
fane in hac regione illius Schifmatis reliquia:
. . prorfus erant extinclaj fed qui edifcipulis Fron tiniani fupercrant , in fuaque obftinatione per-manierant, cos fuga Probini > & preclara Dalmatarum ad pacem, & concordiam cum Roma
no Pontfice & ecclefia Catholica retinendam
confcnlio ita pcrculerat, uc laterent in occult,
neque ie commovere , aut ofnnino hifecre auderent . In Dalmatia fuperiori rerum poiiebatur Silimirus
cui Bladinus filius anno 5684

UNICUM.

fucce/t: uterque autem non folunl ^ caede, a

vcxatione Chriftianorum abftinuit , led perhumanum fe illis ac benefkum praebuit . Itaquc
ab anno hujus fvculi 66. ulque ad Bo. , quo
quidem intervallo Pofitificatus Hnoriij & Dmiani definitur , iumma tranquillitas viguit irt
Dalmatia, otiumque ab omnibus turn rcipubli- Re itdt, tum religionis hoftibus , live extrais, fi- JJJ^A
ve domcfticis; & i-cs impedi ecclcfiaaquc in hac t.inDi|.
regione profperum fine otfenlionc curium tenue m"'* '
runt , Hic ftatas fuit per eos annos ecclefia? ,
& provincia; Salonitanx, in qua, ut in regio
ne quieta & pacata, nihil novum, aut inuliraturn videtur accidifle, quod memoria poltcrorum cognitione dignum cflet . Sed cum vix
fieri poffit, ut res illorum tcmporum , tim Langobardica; , non aliquo connexu attingant res Dalmticas hujus aut porterions xtatis, neceiTe eft, lit de illis, & adventu rcgnoque Langobardorum pauca dicanvus . id quod ,
quam potcro breviime exfequar , & duobus paragrapnis omnia complcctar ; cjuibus tcrtium adjiciam dc adventu Bulgarorum, quern Presbyter
Diocleates e faeculo ocbvo ad fextum iniigni
anachronifmo revocarit

as

ECCLESIA
. L

Honorio Zpifcopo Salonitano , Langobardi ^ilpes

Julias tranfcendunt , regm-.mque in Italia
condunt .
Honerim "D Oft difceflum Probini , vel potius dcipcraX. tan1 fugam, Honorius quartus hoc nomi*n. }<?n Clcri populicjue fuiragiis evedus eft ad fe
dern Salonitanam Mttropoliticam , exeunte an
no Chriilt 466. Si biennio poft Italia , cum a
Gnhorum dominatu paullum rcrpirarc ccepifiet,
novos barbarici generis advenas , regefque accepit . Langobardi gens fera & immanis , quos a
prolixa barba nominatos , &c anciquirus e Scan
dinavia indidem, undc vnrant Gothi, Rugi,
Heruli 3 & omnis fere barbarorum^ colluvies ,
pmfedos ferunt , cum varias primum trans Danubium fedes occupaient , demumAudoino Re
g , qui nonus a Paullo Dicono Varnefrido
(uimeratur , tranfg'reffi Danubium in Pannonia
confedcrunt anno Cbrifti 526. fxdere cum Ro
manis initoj & horum copiis adjuti, dum bel
lo Gcthico ardebat Italia , cum Gepidis , qui
Sirmium, Saviamque Pannoniam obtinebant ,
plura pra?lia fecunda fecerunt 5 ac vicilfim Ro
manis ipil ad bellum Gothicum auxiliares co
pias pra-buerunt; quorum opera egregia magno
ufui fuit Narfeti, qui cum Gothis debellavit,
regnumque Gothorum cxtinxit . Sed cum bar
barorum ritu tota Italia graarentur , ac ferro
flammifque cunda vaftantes , facras ipas sedes
ilupris pollurent , Narfcs illos preda onuftos
pnrmiifque donatos in Pannoniam ad Regem
Audoinum remifit . Huic Alboinus filius fucceflt, qui Hunni$ , quos alii Avares vocant,
in belli focietatem accitis anno 466. Gepidas
veteres Langobardorum hoftes aggrelTus ingenti
clade aftecit interfedoque eorum Rege Cunijnundo , regnum Gepidarum funditus evertit ,
ejufque filiam Rofimundam, poft mortem prio
ns conjugis Chlotofindae Chlotarii Regis Francorum filia? , uxorem duxit. Exinde Gepidas vi
di, patria extorres, Rege deftituti partim Lan
gobardorum, partim Hunnorum dominatum fubieres ac tum , ut narrt Evagrius , Sirmium
federn regni Gepidici, ipfis Gepidis urbem , feu
potius reliquias urbis olim ampliflima; , ultro
tradentibus , rediit fub imperium Romanorum ,
arque in Juftini poteftatcm conceft.
.
Annus erat aera Chriftianae fupra quincntet!i tnnms limum duodelepuiagelimus, cum Langobardi relociii in )ja Hunnis ioeiis Pannonia , Alboino Rece
tS 1 rit
triiifetio ac Duce, in Italiam veneruntj & quas primum
a. j. jngreffi funt regiones , Carniam, & Veneria; Me
diterrnea; partem , nemine adverfante occuparunt . Eos domo profedos indidione prima ,
poftridie Kalendas Aprilis , in quas anno
Pafcha inciderat, tradit Paullus Diacomis filius
Varnefridi , a quo faepe cognominari folet , docetque praeterea cum Iii s tranfiiTc in Italiam
Gcpidas, Bu!gnro9, Sarmatas, Pannonios, Svevos , Noricos , & alias ex omni feie Boreali
pUga , feu barbarie gentes , quas praedae fpes ,
iolique felicioris incolendi cupiditas ad expeditionem Italicam coneiverat . Hujus LangobardiC2E in Italiam profeclionis audorem fuifle Narfetem, qui nomen regnumque Gothorum in Ita
lia deleverat , afferunt Anaftafius Bibliothccarius,
Paullus Varnefridus . Hune a Romanis falfo

SALONITANA.
aceufatum Juftinus anno fuperiori Italiae adminiftratione amoverat , Longino patritio in ejus
locum fubftitutOj qui Ravenna; (ibi, fuccefluribus federn collocavit , primufque Italiae Exarchus eft appellatus . Narfcs igitur fimul regimi-.
nis adempti dolore, fimul Sophiae Imperatricis
Eunuchum ad lanam cum mulicribus torquendam revocantis, contumelia accenfus , iram in
rabiem vertit , & miaatus Auguftae dicitur talem fe illi tclam orditurum, quam neque ipfa ,
ncque vir ejus retexeret . Nec mitiora fada didis fuere : quippe Langobardos e Pannonia ad
invadendam Italiam excivit . Sunt tarnen , qui
Naretem eximia: fidei , & probitatis virum ab
hac proditionis infamia vindicant , traduntque.
Narlctem poftea Conftantinopoli ab Imperatoribus honerifice habitum , opibus, atque honoribus floruiffe , ut docet Corippus . Verum qua
Corippus de N<nfctc gratia apud Juftinum , &
divitiis florente feripfit , ea non ad feniorem ,
led ad Narfctcm alterum juniorem referenda effe
aliqui putant, quem anno 603. a Phoca vivum
comburi jufium tffe feripfit Theophanes ; illum
vero feniorem neque ad imperium Phocae vitam perduecre potuiile ajunt 5 & poft adventum
Langobardorum vel Romas , vel in alia urbe
Italia? mortuum efle Latini fcriptores affirmant .
Ad Langobardos ut redeam , Alboinus anno 569. aiWub
poft Venetian! Meditcrraneain fere omncm fub- fex Lnaftam, Liguriam ingrcflus, Mediolanum cepit , 5ew
urbclque caetcras ejus regionis praeter martimas j ii poTicinum obfedit triennio totoj quo demum op- uw '
pido potitus, ibi fedem Regni ftatuit ; & deinccps rcliquam pcrvagatus Italiam , praeter Romam & Ravennam , cuncb propemodum occupavit. Duas ab Dynaftias precipuas, fivcDucatus inititutos ferunt , Foro-Julicnfem in Carnia, & Spoletanum in Umbria j quibus dcinde
adjcai'.s eft Beneventanus . Caeterum breve male
parti regni gaudium fuit. Nondum quarto anno
ad exitum vcrtcntc apud Vcronam in convivio
faftus hilarior, cum Rofimundae conjugi poculum ex patris ejus Cunimundi calva Rex barbarus porrcxiflct, juftam illi concitavit iram . Itaque vino fomnoque gravem ficarii ab uxore immiffi obtruncant . Alboini interitum alii ad an- Eidtm per
num 71. vel 72. , alii , quod propius vero eft .,nfi<,<".
j
1 j
i
u r
i u*" le
ad annum 75. aln ad 74. vel 7). hujus IjccuIi Crfe<So
refcrunt . Ejus loco Clepho regnavit , nulla re OS"*?1
alia magis, quam crudelitate iniignis j proptc- tp
*
reaque altero Regni anno a domefticis intcrfeftus fuit . Exinde decern ipfosannos inter rcgnum
tenuit; quo temporis intcrvallo triginta Langobardorum Duces Italiam inter fe partiti , alii
alias provincias obtinuerunt . Sub horum impe
rio vehementer laboratum eft, quippc cum Du
ces illi certatim alius alio dcterinr, divina om
nia & humana jura violarent , ac perverterent ,
uc qus antehac a barbaris Italia pertulerat , prae
horum furore ac rabie , levia ac nulla omnino
videri poflint .
Neque res Oricntis fub imperio Juftini admoRll0.
dum profperff fucrunt . Anno quidem Chrifti rientii a569., & Juftini Imperatoris quarto , ut Corip- *f* nr"
pus in carmine ad Juftinum , & Vidor Tuno- fpt'r* .
nenfis in Chronico tradunt , Tiberius Comes
Excubitorum Avares Romanorum hoftes, & fu
turos olim Salona; everfores victos fufofque pacem veniamqvie petere coegerat ; fed quinquennio poft ab his, ut au co r eftCedrenus, Roma
ni ad Danubium cfi majorem , quam intulerant ,

HONORIUS IV. ET DAMIAN. EP. SAL. XLII. .

jiantj cladem acceperunt. Nihilo felicius pugna.tum eft cum Periis , quot um viftoria confternatus Juftinus in phrenefim incidit qua certisintervallis cum laboraret, minufque in dies adregendum imperium idoneus fierct , Tiberio viro
xerum militarium ac civilium fcientia infigni
fummam imperii commifit, eumque &
creavit, & hxredcm imperii inftituit anno J74.
Anno autem proximo GhofroesRex Perfarum a
Juftiniano Duce fuperatus , & caftris exutus ,
tantum terroris accepit , ut lege perpetua fanxefit , ne quis deinde Regum Perfarum exercitpm duceret contra Romanos , acieve confligeret . Porro Juftinus morbo ingravefccnte Tibcrium ex Cxfare creavit Auguftum anno 578. &
paucis poft diebus lit. Nonas Oftobris , anno,
quam imperare cceperat , dcimo tertio ferme
exacto e vivis exceffit , nulla ex fe proie virili
xelifta . Ad hune annum pertinere cenfeo irruptionem Slavenorum, quam Menander Proteftor
commmort 3 ad centum millia fuifle feribit ,
Liiigobtr- qui Thraciam farde vaftarunt . Interea LangojiRomim bardi Romam obfidebant j urbis fubfidio Tibenus, cum mihtum copix non fuppeterent , quas
a Perfico bello avocare nolebat , vim pecunix
ingentem mifit. Ea Duces Langobardorum corrupti, ac deliniti excrcitum ab obfidione urbis
deduxerunt anno 579. Hunc annum fuo Confulatu infignivit Tiberius Auguftus , ex Thracia
oriundus cujus exirniam lenitatem, juftitiam,
munificentiam , ac Religionem hiftorici omnes
tt. _ - fummis laudibus efferunt. Per hxc tmpora Ava
res, quos aliqui Hunnos vocant , Sirmio potiuntur , ut auftor eft Menander . Cum his Tiberius
Perfico bello implicitus , auro pugnare, quam
ferro maluit, & ab eorum incurfionibus imperii
urbes , provincias grandi pecunia redemit.
Dum ergo Italia , & imperium Oricntis illis ,
Dalinatia" 4uas
' c'ac''bus , & calamitatibus urgerenqaicT
Dalmatxfumma pace, 8c tranquillitatc fruciui. Ponti- bantur j hifque quietis pacatifque temporibus
norii"*0 Honorius & Damianus Salonitani Antiftites ,
Dumm . rem Chriftianam in Dalmatia prxdare c flici
ter adraiaiftrarunt .
S.

II.

De rebus ecclefiaicis ab an. 66. ad 580.

Pollina
Aquilejinfii Ep.
nictu Lia.
gobai do.
rum apud
Gradan
in tutum
U reiaJit .

loinei
Pap III.
dcmoriuo
BencJi*
dm I.
iubtogttu

P Aullinus Aquilejenfis Epifcopus dux faftionis Schifmaticx , me tu adventantium Lan

gobardorum confternatus , ut faluti fux confulcret , prxdamque rerum facrarura barbaris prxriperet , ecclcfis thefauris , Divorumque reliquiis
iublatis apud Gradum infulam fe recepit ; ubi
anno proximo, qui fuit xrx vulgaris 769. e vi
ta migravit 5 re lift a fede Aquilejenfi Probino in
dem Schifmatico , qui antea fuerat Epifcopus Salonitanus ( nifi mea me fallit conjectura ) , eique ecclclix obmetum Juftiniani nuncio remifio
Aquilejam ad Paullinura confugerat . Apud Gra
dum fedit annum unum menfes ofto ; extinftus
eft anno circiter 57 1. & Elias natione Grxcus
fuffeftus .
Anno 572. vel infequenti , ut alii cenfentj
Joannes III. diem obiit . Rerum Italicarum per
turbatio , Langobardis omnia vaftantibus , in
annum proximum coegit differre comitia Ponti
ficalia , quibus creatus eft Benedictas primus hoc
nomine cognomento Bonofus , cujus initia Baxonius in annum 75., alii in annum 74. hujus
feculi conferunt . Ejufdem tempore > ait Anafta*
l.:>

213

fius , gens Lo>igob*rdorum invafit totAtri ltaliam ,

fimulque & Ames nimia , ut etiam multitudo caflrorum fe tradsrtt Longobardis , ut temperare poffet inopia* /'amis . Quod dum cognevi'ct Juflinus
piifimus Imperator , quia ?* perielitretur fa
me , & mortalitate , mifit in JEgyptum , & oneravit naves frumento , O" tranfmifit -is . UoneH #
defuoclo
Benedifto rebus humanis exempto fubleftus eft fuceeTu
Pclagius II. anno 577., vel eo, qui proxime fe- PelagiM
quitur , cum Romam Langobardi circumfefiam II.
tenerentj qux quidem obfidio id commodi attulit, ut Pelagius inirct Pontificatum fine confenfu Imperatoris , ad quem de illius elcftione
nuncii, ob vias undique intercluas, emitti non
potuerunt; contra quam temporum illorum pra
va confuetudo ferebat , ab Gothorum Regibus
indufta , & ab Imperatoribus Oricntis retenta ,
ut ne injufTu eorum Pontifcx Romanus confecraretur . Pelagius inter multa praeclare gefta ,
illud ttiam fedulo curavit , ut Vcnctos atque
Iftros Schifmaticos iibi & eedefiae conciliaret .
Ncque de illis bnemerendi , eofque ad concorrogatai
diam alciendi occalio defuit. Elias Metropoli ab Elia
ta Aquilejenfis i\ gavit Pclagium , ut rclifta ur Aquileeof. .
be Aquilejenfi a Langobardis infefta , fedis Pon- fed i Epi.
tifieix in oppido atque infula Gradi collocandx (J lu
poteftas per eum fibi fieret . Annuit Pelagius , Gradum
aveS*
ut prineipem illum Schifmaticorum hujufmodr traoiJatioraii
beneficio benevolum fibi, & obfeqtientem redde- nem
habuit.
ret ; deinde hujus auftoritate , & exemplo
Epifcopi illius provineix cum ccclefia in cuncordiam & gratiam redirent . Itaque translationem
rite approbavit , litteras plenas humanitatis , &
officii ad Eliam feripfit, legatu m fedis Apofhilicx Laurentium Presbyterum ad cumdem milit .
Ergo Elias Provincialibus Epifcopis conventum
edixit , ad in. Nonas Novembris anno 579.
Convenerunt Epifcopi fane frquentes ex Norico , Rhxtia , Pannonia , Iftria , & Veneria .
Habita eft Synodus apud Gradum in Bafilica Synodut
Sanftx Euphcmix , de qua diftum eft Parce fe Previa- *
cunda Proleg. cap. IV. S. 3. Litterx Pontificix, Cialii
quilcjeni'
qua dignum erat, reverentia excepts funt lcfta> apod Gu
que , & de communi fententia translatio fedit am.
Aquilejenfis confirmata fuit. Sed Peligii fpern
atque indulgentiam Schifmaticorum Antiftitum
calliditas , Sc malitia fefellit. Nam cum in ver
ba Concilii Chalcedonenfis una omnes confenfione juraiTent , quinftam Synodum per fmmam
diffimulationem filentio prxterierunt ; & pro de*
fenfione trium capitulorum magis magifque ni
mos obfirmarunt . Pelagius porro fu fpe , col*
latoqve in Schifmaticos beneficio fruftratus , halle
cogitationem curamque non omnino dimifit 5 fed
cum aliquandiu expeftaffet , dum illi gnita veritate fponte fua redirent ad officium , iterum
eos fxpius per litteras & Legatos , interpofita etiam Exarchi Ravennatis auftoritate , ad
gremium eccletix revocare conatus eft . Joannes
Francifcus Maria de Rubeis, vir eximiadoftrina , & eruditione , in fuis Monumentis ecclclix
Aquilejenfis , argumentis fane multis & gravibus contendic fiftam videri Synodi hujus Gradenfis partem primam de Translation fedis Pontifieix cum cpiftola Pelagii j alteram vero de
Concilio Chalcedonenfi ab illis Schifmaticis re
cepto laudatoque , ad Synodum Pauliini Schifmaticam, de qua fupra diftum eft , pertinerc.
Utcumque tarnen , feu vera , feu confifta
fuerint, de obftinatione tarnen & perricacia E
ejufque Epifcoporum Provincialium dubitari nequit ^ Hinc vero magis eluect fides & con*
ftn-

214

ECCLESIA

SALONITANA.

ftantia HonoH , & Damiani Mctropolitarum

Saloncnflum; qui cum regio prxima tetro illa
pertinaci Schifmate laborare?, ab hujufmodi
contagione Dalmatiam intaftam fervarunt j e
que toe camque illuftrium Antiftitum exemplo
vil fe, vel fuos Epifcopos Provinciales paffi funt
ab ea, quam profef fuerant, erga fedem Apoftolicam
obedientia
liVJ twain \suw4*iv
i ib J a aavocan
T mai i .
Chrifl
Chn'n ini
Chriftianis non ubique in Italia licuit efle
in
1|">
Juli
par fanquillis & immunibus a fxvitia Langobardote Un. rum . Quamvis enim Langobardi maxima ex
fdoloh? Parte Ariani cflent , inter illos tamen non dee*"* m rant, qui antiquae fuperftitionis erroribus capti ,
Idolis hofh'as immolarent . Quidam ex his, ut
eft apud Grcgorium in Dialogis , quadraginta
agrcolas , quos in fervitutcm abduxerant , variis fuppliciis excruciatos necarunt , quod nefariis eorum ritibus ac cseremoniis pollui noluiffent. Ne plura, & atrociora exempla in Chriftianos ederent , ecclefixque damna majora inftrrent , divina Providentia , mifericordia prohibitos, vique miraculorum detcrritos fuifle idem
Gregorius affirmt ; Super indignos nos divina
mifericordia difpenfationtm mir or , qua Longobardorum fxvitiam ira moderatur , ut eorum Sacer
dotes facriltgos , qui efle fc fidelium quafi viftores vident , Qrthodoxorum fidem perfequi minime
permittat. Hoc facer plerumque conati funt , &
eorum favitia miracula fupernareitere . In Dalmatas vero , cum jus nulium impcriumque habefent, rcligionis caufla faciendi nulla illis poteftas fuit,
S- HI.
De adventu Bulgarorum , & juncia cum Ulis ab
legibus Dalmatix Superioris amicitia.
tx Tresbytero Diocleate.
Ulgari gens Afiatica ierras ultra Mcotidem
Buljiri
qurniiu

Paludem in ortum , & fupra mare Ponticum in Septemtrioncm obverfas incolebant ; feruntque illos denominates efl a Volga fluvio, a
quo itidem eorum regio vocat eft Bulgaria .
Hanc Bulgariam Afiaticam Auftor Mifcella? lib.
six. magnam cognominavit ; quo quidem co
li nomine diftinguitur a Bulgaria Europaea, qua;
Maefia inferior antea difta eft , quam in earn
Bulgari , magna ilia Bulgaria profefti , nomen fuum ac genus in ferrent . Sunt, qui originem ultimam Bulgarorum inde ufque a Scandi
navia repetendam cenfent ; fed horum opinio
nequc veterum fcriptorum auftoritatc nititur ,
& junio rum fere omnium confenfu refellitur .
Saeculo quinfto cxeuntc, cum Anaftafius rcrura
in Oriente potiebatur, Bulgari Romanis pi imum
noti eTe, infeftique cceperunt, Thraciam & IIJyricum caedibus, rapinis, incendiis pervagati;
ut Auftor Mifcellx, itemque Marcellinus Co
mes memoriae prodiderunt . Plura deinceps &
graviora in dies detrimenta publias rebus per
eos importata cum fuerint, jure ac mrito fcripfit Jornandes lib. de reb. Get. Blgaros ab
irato Deo ad hominum fcelcra ulcifcenda immillos fuifle : quos , inquit , notifpmos peccatorum noftrorum mala fecere .
Regnum in Dalmatia fuperiori obtinebat BlaBU4>no dinus , quem aliqui Vuladanum vocant , SilimiR**-* ro fuffeftus anno y68., cum immenfa Bulgaro
mitit fa. rum multitudo, fi fides habenda (it Prcsbytero
feneri .
Diocleati , e magna ilia Bulgaria egrefla , rcgionibus , quacumque iter habuit , pervaftatis
in Macedonian! incubuit quam quidem regio-

nem & Msefiam itidem ac Thraciam in fum

poteftatem redegit . Cum his Romanus Impera
tor, marte adverfo, faepe pugnavit ; quos cum
vincere, & expeliere nequiret , amicos habere,
quam hoftes fatius efl duxit . Itaque cum illis
feedus & amicitiam junxit . Bladinus itidem copiis ac viribus longe inferior, quam ut ulgaris bello gerendo par effet , legatione advcrlus
illos maluit, quam armis fe ac regnum tueri .
Neque pacem afpernati funt Bulgari, qua? data,
aeeeptaque eft fub ea conditione , ut Bladinus
annuum tributum penfitaret . Cum autem Slavis, qui erant fub imperio Bladini , & Bulga
rie eadem origo, lingua , & religio effet , in
ter utrofque firma focietas , & amicitia coaluit.
Hace Diocleatcs. Sed qui Auftores Graecos, Sc
Latinos , qui res illius statis litteris mandarunt , diligenter evolverit, de Bulgaris per h
tmpora in Macedoniam effufis , & longe lateque dominantibus , litteram in eorum libris
nullam inveniet . Nam ab anno hujus fa?culi
altero & fexagefimo , cum Bellifarius Blgaros
ad fuburbia Conftantinopolis progreflbs ingenti
clade repulit , ufque ad annum quadragefimum
proximi faeculi , cum inter Avares & Blgaros
de fummo imperio decertatum eft, Bulgarorum
nulla fere occurrit mentio apud fcriptoresj niii
quod Blgaros ad expeditionem Italicam feLangobardis focios adjunxifle legimus. Bladinus autcm cum regnum inierit anno j68. , neque re
gnum , neque vitam ufque ad exitum hujus fae
culi perduxit . Quare Joannes Lucius in notis Qn*
ad Diocleatem , quod is feripfit de Bulgaris , Bolgarit
id magis apte congruenterque ad veterum mo- .
funi
numenta, referri poffe ad Avares exiftimat, per Oiocleite;
rares
quos temporibus illis plurimas calamitates Ro id
referenda
manis provinciis iliacas efle accepimus . Qua de efle Lo.
Bulgaris tradit y de tvaribus intelligenda eflent , cms pe
ut;
fi aliqua temporum adaptatio in relatis ab hoc au
thors reperiri poffet . Memineris velim , qua: ini
tio de Auctore hujus operis diximus, id potiffimum ab peccatum efle , quod ietatum ordincs perturbavcrit . Ego igitur fie cxiftimo , fed riefen'
quae de Bulgaris Dioclcates hoc loco fcripfit, tar podat
rejiciend*
defumpta efle ex oftavo faeculo , & ad fextum ad fxcuie
faeculum ac regnum Bladini , praepofteris tem oarnm
exped.
poribus confufifquc perfonis , accommodari . ea
to Belfa.
Nam eo fxculo Bulgari , ut docet Nicephorus rica.
Gregoras lib. . capta Juftiniana prima univcrfam Macedoniam occuparunt . Trans iflrum verfus Septentrionem locus efi, quern fluvius non exiguus ab incolis Btilga diffus , interfluit : unde &
ipfi Bulgarorum nomen obtinuerunt , cum prima
origine Scytha effent . Tandem hi cum uxoribus ,
& iiberis illinc profetli , qua tempefiate Iconomacbia morbus pios infefiabat, innumerabili multitudine Iflrum trajiciunt; & utramque Myftam ab
Jflro ufque pervagati , obvia quaque Myforum
pradam faciunt , ut fertur proverbio . Tum locuJlarum more , aut fulminis inflar , Macedoniam
cum ulteriore Illyria occupant , oblatis ibi commodis contcntii ac regia Jedes eorum deinceps urbs
ea e'e cpit , quam Juflinianus Imperator ^rchitpifeopatus honore , prim*que , ut diximus , Jufliniaiut nomine vocavit . Vofl appellatione gentis
illic vulgata , locus ipft Bulgaria diftus efl ; &
Bulgaria quoque Metropolis "Prima Jufliniana .
Jam vero qus de Bulgaris Macedoniam adeptis
Presbyter Diocleatcs, & Marcus Marulus e codice Slavo , quem Latinum reddidit, alieno loco
& tempore tradiderunt , hic deferibi , & fuis
locis i ac temporibus , reftitui oportet .
EX

HNORIUS IV. ET DAMIAN. EP. SAL. XLII. XLIIL

d
f

h
i

fen
to

Ex Presbytcro t)iocleatc .
Vigeftmo primo anno Hegni fui mortuus efl Sylimirus . ^iccepit l\egnum filius ejus a Bladinus 3
& in via Tatfis fui ambuldvit , & pofledit
ghum pattum fuoYum cum pace , geuit quoqu
filium , quern t^atomirum voeavit , qui ab infan
da fua eeepit e'e durus vdlde , atqUe ftiperbus.
Pratered rgnante b Bladino exiit innumerdbilis
multitude populorum a magno ft/mine Volga ,
a quo & nonten cepcrunt ; a Volga fiumine
-f I

. /"_ . . : . 1 ' . . . . _
ml
Vulgari ttfqUe in prafentetn dient Vtantur . Hi
cum uxorious & pUis , ftliabUs , atque cunt
omni pecunia fubflantia magna nimis , >
runt in d Sylloduxiam provinciam , *Ptatrat eis
quidam nomine e Kris , qiient lingua fua f Cagan
appellabant 3 quod in lingua nofira refHat Impe
rator 3 fub quo tant 0U0 principes } qui regna->
bant, & juflificabant populum , quoniam multus
erat nimis , gitur Impugnantes Sylloduxiam 3 eX*
pugnaverunt earn > nde debellando ceperunt totam
Macedoniam. To totam provinciam g Latinorum y qui illo tempore Rgmani vocabantur , modo vero h Morouldchi , hoc ejl nigri latini vocantur . i Imperator etiam plurima cum eis faciens
bella fedens in folio nec Valens in aliquo fuperare mit & fecit pdeem cum eis , & fie dimiftt eos ; fmiliter & 1 Bladinus cernens 3
quod maxima multitude populi effet , cum eis fe
cit pacem , caperuntque fe utrique populi valde
inter fi diligcte, ideft Gotbi , qui & m Slavi , &
Vulgari ; & maxime quod ambo populi n gentiles
eent , & una lingua effet omnibus ; deindi Vul
gari jam ex omni parte fecuri conflruxcunt fibi
villas, & vicos , &inhabitaverunt terrant y quam
erant , ufque in prxfentem diem . Inter bac
mortuus efl Bladinus >
Ex cdice Slavonico, M. Marul Interpret >
Silimiro y p cum xti. annos imperffet 3 e vivis fublato y fueeeit Bladinus filius mitis admodum y & paterna manfuctudinis mulus 3 omnibus
carus vixit ; vetimtamen filium genuit fua probitatis nimis imparcm3 ingenioque diverfum , fyif-
tniro nomn ert i cumque adoleviffet 3 infolefcere
cpit 3 cunt & rgnante ptre dominari vellet -.
Ver idem tempus immenfa quadam bominum multitttdo -y familias quoque mulierum ac puerorum
fecumt trbenles , tranfmiffo magno q amne Velid
in regionent r Simbagiotum irrapit t eaqtie potitus efl . Hujus Dax erat nomine f Barris 3 quem
nos Cafarem pjfuntiis ditere ; fub eo Cbiliarcha
Trafeique erant 3 quorum nutu , at que attfpi" '
rr
dis , finguli plebis ordies regebntur , difponebanturque , Hinc profetli t Seleucim fibi fabege
re ; deinde Macedoniam , eque ea contenti u Italiam quoque armis invaferunt ; non femel cum
illis congreffus TRpmanorum Imperator 3 <um fem*
per inferior difetffiffet , i\eipublica vonfulere xupiens y fadus cum ipfis iniit ; qui patla pads fi*
'dliter obftrvantes bello abjiinebant . Bladinus au
tem X Salonarum R^ex 3 fama potentia eorum cunt
non parum terreretur y ubi audivit fua lingua cos
uti y & commercio y facile amicitiam nb iijdem ft
impetraturum ratus } kgationem miftt ; net jpe
frufiratus , quod cupiverat , obtinuit ; neqUe enim
lingua t cum illis communicabat 3 vetUm &
religione ; & quo cettior , atque diuturnior pax
baberetur , fattus efl Barri tributarius ; & Ule
tandem bello , rapinifque dbflinens y Us , quos fuhegerat y felicius praee cupitns , cunta y qua ar
mis vaftata erant , novis cultoribus replenda tu
rarit -, veigalium remiione , imrnunitatc , &
librtate \

215

a Maurus Orbinus Vuladanum , Carolus Du

cangius Ulnddum & ladenum votant.
b Qilse fcquuncur de adventu Bulgarorum, ad
faSculum oclavum refcrri oportet , & componi
cura aerate alicujus ex il I is Rcgibus, qui eo faeculo return potiebantur in Dalmatia fuperiori ,
Nam "N'iccphorus Gregoras , ut fupra di&um eft ,
\ . _ tll.l^.Kj L i
^ O . TI
* t"i I
harte Bulgaricam irruptionem 3 & Regni Bulgarici in Macedonia initium temporibus illis arfixit , cum Imperatores i'icntis bellum impium,
& facrilcgum cum facris imaginibus gtrcbant .
Hujus autem Icortomachia audtor fuit Leo Ifauriens j qui anno 717. impcrium adiit , & con
ceptual olim in animo dverfus ChrifU, Divorurnque imagines odium ac furorem Judxoufus
magiftro , eludit anno yi6. } ejufdemque impietatis havres filius ac nepos , Cortfhntinus Copronymus, & Leo IV. iPorphyrogcnitus fanftarum imaginum cultores indignis mudis vexarunt . Harefis Iconoclaftaium facvire ac debacchari non antea defiit , quam Leone cxtinclo ,
Irene Augua cum filio Conftantino imperium
fufeepit anno 780. , qua: pritinam cum ima
ginum cultu pictatcm, aC religionem revocavit ,
& feptimi Oecunienici Colicilii u&oritate rftituendam, & confii'ffandam curvit . Sed nefarium bellum adverfus facras imagines redintcgravit anno ficuli noni 13. Leo Armenius ,
cujus exemplum fecuti Michael Balbus, itemque
hujus filius Theophilus Catholicos omnes, imprimifque Monachos & Epifcopos piarum Iconum defenfores qua exilio , qua morte mulctarunt . tcmpcflas annos duodeviginti tcnuit
uique ad annum 841. , qui Thcophili regim
pariter & impietati finetti attlit . Quarc quse
Nicephorus de Bulgaris Macedoniam adepcis fevipfit , revocan etiam poTunt ad fseculum nonum :
nam hoc etiam fculo Icor.omacbia morbus 3 ut
ipfe ait , pos infcflabat .
Hxc plane congruunt cum Niccphoro Gre
gora , ut fat is appareat de una eademquc Bul
garien expeditione Gregoram > & Diocleatcm
loqui .
d Hoc vocabulum in Lexicis Geographorum
Fruftra quaefieris . Joannes Lucius eo Vocabulo
Myfiam, feu Msfiam intelligi deber txiftimat:
Homo Slavus loca a Bulgaris oceupata referens,
Sylloduxiam pro Myfia jumere dignofeitur.
Kris Videtur fuifle nomert proprium ejus
Bulgarorum Regis , qui Blgaros in Mccdoriiam invexit ; icd in ferie Rcgum illius gentis
apud Ducangium nulls eft toomifie , qui fa*
culo oavo vel hono principatum in Bulgaris
obtinuerit . Qure aut idem duplici nomine -*
toellatus Fuit, aut feries eorum\ qui rccrtarunt
in Macedonia > diverfa eft ab ta> quam Ducangius contexit
f Etiam Avares fuos Reges communi voca
bulo Cganos feu Cajanos appellabant.
g Tbraciam Joanne Lucio Interprete,
h Ideft Murolachi ; vox eft compoita e duo*
bus vocabulis Gi Jeco , & Slavo <m ftmpoy apud m^ei-pfGracos figfiificat nigrum; Vlabi autem five l/ta- tstl .vo( pud Slavos idem valet, tque apod Latinos *uiacfi0,'
pafloresy bomimfquc agrefles 3 qui fub dio vitm fie Muagentes, difpeilque per agros, & montes, cum roUahl'
a Sole, ccelique intemperie nigrefeant , rede ni
gri apptliantur. Horum autem plerique, praefertim qui trans Danubium degebant , quos nunc
Va la*

CCLE SI A

\6

Vatachos cJicimus , cum origincm a Romanis,

idcft Latinis, & Italis dtiecrent , e coloniis nirnirum, quas illuc Trajanus deduxit, linguain
Latinam live Italic.irti &: Roma na m non llam
quidem incorrupta m fed multis vitiis ac depravationibus oblitam retinebant . Hinc factum
eil , ut quod hujufmodi paftorum erat nomcrl
proprium , ob lingua m , qua urebantur , Itali
en ac Latins coniimilcm, commune fiel et hominibus Latini, five Italici generis; StUlabi apud
Slavos fignificaret Romanos j Latinos, vel Ita
los; jdemquc effet Moroulachus , five Maurolachus, ac niger latinus feu * De hujus
vocabuli ex diiobus Groeco Slavoque conflatiinterprentione plura in hane fententiam invenies
apud Joanncm Lucium lib. 6. cap; 5. de regn.
Dalmat. & Croat. Idem Lucius cenfet provint'um illam Latinofum , qua Blgaros potitos
eile Dioclcates doct 4 fuifle Tbracium , tum
Moroulachis , ideft htgris Latinis yitam pafioritiam agentibus refertam : Trxter Macedonian
Thrtriam queque occuptam tradit , quam ex vocabulo Griteo , & Slavo Ulabi Moroulabi
componen* tunc SUvis nigros Latinos ftgnifica
fe teftatur ^-Tbracos , qui Slavo idioma*
te ami Ulabi y five ut textus a Marulo verfus
arni latini dici debuiffznt ; quam nigredinem cum
\omanis Tbracia tribitit , bac coloris differentia
ab aliis eos diflinguere videtur 3 qui Slave Dili
Ulabi y idejl albi latini dicendi tffent ,
i Vel Leo Ifaurus, Yel Conihntinus Copronymus, vel alius aliejus ex illis Imperatoribus,
qui facrarum cultum imaginnm coriati finit toi-*
1re ex orbe Chriftiano .
1 In locum Bladini fubftituas velim ah'quem
ex Regibus Dalmati fuperioris , qui furente
Iconoclaftarum impictate , octavo vel nono f
culo regnabat: ad hxcenim tmpora Nicephorus
Gregoras Bulgaricam illam expeditionem affixit.
m Ex errorc illorum, qui Gothos 8c Slavos
jufdem generis & lingus populos fuiffe falfo
docent .
n Slavi pariter & Bulgai'i oriund, profeflique
trant e Sarmatia, hi quidem Afiatica , ilH ve
ro Europaa ; quarc utrifquc communis & lin*
gua , & origo Sarmatica .
Cum haec feriberet Diocleatcs , adhuc in

EPISCOPUS
Mtiii
tpicopui
CpircoM*H
fiaitac
tjtgencra-

Macedonia locifque finitimis fupercrant reliquia^

Biilgaroriim j quoi firculo undcimo ineunte ad
internecionem eifoS e tota Macedonia expulit .
Balius II. Imperator; cui propterea cognomen
fuit Bulgaroclono y ut Nicephorus Gregoras feri-
ptum rcliquit .
p Codici Maruiano pra?fcreriduti cehfed ailtographum Dioclcatisi qui Regno Siliitiiri unum
C viginii anrtos attribuit.
q f lumen Velia textus Slavus , Diocleas Vuolga , a quo Yulgari ; Joannes Lucius .
r Qui fit regio Simbagiorum clam me, clam
omnes Geographos habet .
s Apud Dioclcatcm proprio Kris , commun.
Cagan dicitur .
t nua?n textus Slavus sledufiam s DioclcasSylloduxiam , banc Marulus Seleuciam , forfan ex
notioti apud Ceograpbos nomine . Sed an in Eu
ropa aliqua Seleucia fuerit y non confit . Joan
nes Lucius ; quo interprete , Syllodiixia cadem
eft ac Mslia .
Italiam vocat , quam Dioclcates appellavit
provinciam Latinorum , quam incolcbant Mo
roulabi y feu nigri latini; eft Thracia interpre
te Lucio; quam, quod a populis generis latini
five Italici coleretur, propterea Marulus Italiam
dixit .
X Textus Slavus hladinum nominat , Salonam
r.on nominat . Joannes Lucius . Marulus igitur
interprctis officio parum rcligiofe functus , Sa
lonam de fuo adjecit , cum ab cxemplari Slavo*
nico abefftt . Tum Salona ad Orientis Impe
rium percinebat , & Reges Dalmatian fuperioris
ultra Naronem fluvium reghabant .
Neque Presbyter Diodeates, nequc codex Sla
vonian Marulanus Biadini Regno anrtorum numcrum appofuit . At Romanus Catalogus Antiftitum Salonenfium vitam , & regnum Bladi
ni, quem cum Mauro Orbino Uladanurrt vocat,
ultra octogefimum hujus farculi annum perduxit . Itaque regnum Biadini paullo diuturnius
videtur fuifle, quam uterque Pontificatus Salo- Dm(imi
nitanus Honorii IV. &Damiani, Biennio qui- proximo*
dem poft initium Honorii anno j66. affixum , 'bo Jy'^L
Bladinus regnare cccpit ; fed regnavit aliquot laloaii.
annis poft mortem Damiani , qui , ut eft in
*nBfl
Catalogo Romano, vivis cxcelfit anno ^8o.

SALONITANUS

A mlano rebus humanis exempto Nata*

I
1 lis fucceflit, eivis Salonitanus , de cu*
-* 1* jus ^"t'^c^'11 'ncr ^uos Epifcopos
Damiarlum ft Maximum intcrjefto Catulogi omncs clIm Romano confenHunti Eleclus autcnt
fuit anno 580.3 dccclit anno ypj. Gum nobilitatc generis , divitiarum copia 3 potentiorum
hominum propinqultatc & amicitia florertt; his
bonis elatus, qux vcl fortuna3 vcl natura tribuerant, infoltntius & interiiperantius fc geffit 3
quam pro ejus loci > quern tencbat dignitatc
ac fanftitate. Multa hujus funt pcrperam fada;
fed hare maxime indigna Epifcopali nomine, atquc ordinc . Pofthabitis facrarum litterarum ftudiis, otie fe vita;que voluptari* dederat , con-*

SALONITA NA.

XLIV.

vivia cfebrius cV fumptuofius , quam Epifcopuni

deccrct cum amicis & confanguineis celebrabat ; res ecclefix propinquis , affirtibus, & miniftris five fatellitibus fuarutu cupiditatum large
doriabat
Archidiaconum eceleia Salonitan,
quod fi bi, fuifque flagitiis repugnantem ferre non
poTct , per fraudem vim gradu amovit ; m
nita 8: mandata Pontificum Romanorum pro
hihilo habuit ; Fldrcntium Epidauri Epifcopum
extra judicium & Concilium provinciale , non
ex juris formula , fed fuo arbitratu fide & offi
cio privavit . Ha?c fere omnia Thomas Archidiaconus cap. v. hiftoriae Salonitanae diftindius,
& copiofius expofuit k Primum igitur qui ille
de Natali Epifcopo Salonitano littcris configna*
vit,

NATALIS EPISCOPUS SALONITANUS XLIV.

vit j hue transferri , deinde eadem noftris animadrerfionibus illuftrari oportet ; quibus fubtcxende funt epiftola: Gregorii Magni , quas ad
.Natalem, vel hujus cauifa adBpifcopos Dalmatie , aliofquc infignes viros in camdem fententiam fcripfit. Ex his autem quxdam feitu digna
decerpere licebit , qua: prjetermifla funt ab Ar
chidicono, fed nobis non funt negligend, cum
ad Natalem pertineant , atquc ad Dalmatiam &
tmpora hujus Pontificatus referantur .
CAPUT PRIM UM.
De vita & meribus Totalis Epifcopi Salonitani .
X cap. j. Hi. Salonitan*.
. I.
%

^
e

rT* Emporibus Telagi a & Gregorii Dotloris X manorum Tontificum y fuit quidam Archiepijeopus Salon* Totalis nomine , ejufdem indge
na civitatis y qui cum multorum effet propinquorum potentia circumfultus, multum b a Pontificali
honefiate devius incedebat ; cum enim effet inops
ftienti* y non leSioni erat ddits , fed epulis ,
& quotidianis conviviis , cum cognatis & amicis
vacabat ; & quod erat deterius , tbefauros ccclcfia 3
& vafa miniflerii , dando fuis contribulibus &
complicibus y facrilega dilapidation vafiabat . Et
erat eo tempore Archidiaconus quidam Honoratus
nomine , qui Deum habens pra oculis 3 %elo nimio
movebatur , dolens de fui Trafulis infolentia. Hit
quantum licebaf 3 conabatur fe opponere Tjatoli
Archiepifcopo , maxime quia videbat bona ecclefie
tarn indecenter diflrabi . Qua ex re Archiepifcopus vaide ipfum exofum habebat ; multas ergo maebinationes & dolos contra Arcbidiaconum crpit
exquirere , ut cum ab Arcbidiaconatus officio dejicere poffet ; fei cum auffam opportunam minime
invenirtt y tunc fimulare capit , qHaft majorem dileclionem gereret circa ipfum , & quafi honorem
ejus vellet fortius ampliare ; evepit itaque multis
ei fuadere ftmenibus , ut ordinem Sacerdotalem
fufeiperet ; fed Honoratus fufpicans dolum in cauffa verfari, non acquievit ordinaria Viiens autem
totalis calliditatis fuit verfutias non fatis ad Vo
tum proceder y pretinas convcalo Clero verbum
propofuit y & quafi magna neceffitatis pratenfa
occafione , capit Arcbidiaconum pro fufeipiendo
Sacerdotio compellere vehementer . Sed Archidiaconus in contradiione perftfleret y Archiepifcopus cum ab officio , *d beneficio fufpendit .
Honoratus ad am Pelagium miffafupplicatione poflulavit , ut Archiepifcopo praeipevet y ne ipfum fuper bac re indebite moleftaret ;
infuper etiam pravam converfationem Archiepifcopi Papa -denunciavit . Quamobrem Dominus
Zelo Dei commotus eidem T^atali praeepit dirie ut fuper promotione hujufmodi Arcbidiaconum inquietare amodo non prafumeret: fed ad
certam diem fuper fuis exceffibus refponfnrus , Apofiolico fe conjpeilu* prafentaret . T^atalis ergo
fufeepto Tapa praeepto contempftt , & in fu per
tinacia perduravit . Interim autem fummus Pontifex Pelagius mortis debitum folvit > cui fucceft
B. Grcgtrius Dotier . Herum ergo Honoratus fupplieavit B. f Gregorioy ne a fuo Tralato fuper ordiuis fufeeptione tantam moteiam fuineret . Ta
pa vero fecundum y quod deceffor ejusmandaverat,
T^atalem per g epiolamfuam commonuit, & prcepitj ut a molefiatione fui Arbidiaconi jam ctffalllyrki Sacri Tom. II.

217

rer . Sed cum letalis fu* perverfitatis non revocaret habenas , Honoratus tot gravaminibus fatigatus , demum fuo Archiepifcopo acquievit . Cum
ergo fui'et in Presbyterum ordinatus 3 atim To
talis conceptam fui cordis acquitiam evomuit , &
Honoratum ab Archidiaconatu dejecit , dicens :
2^ debet Sacerdos in Archidiaconatus minitrio
defervire; moxque alium moribus, & vita fibi concordem in loco ejus afeivit . Honoratus vero videns fibi tarn nequiter fui'e delufum, adPapamfe
contulit proponens omnia , qua orchiepifeopus
fraudolenter egerat contra eum . Tunc B. Gregerius i iterato fcripfit T^atali , ut Honoratum in
honore priino rcitueret 3 & nihilominus pro his ,
qua infinuatio proclamabat infamia contra eum y
ad fedem Apoflolicam accederet refponfurus . Sed
l^atalis Papalia mandata contemnens , utpote ma
ie confeius , in fua mentis perverfttate contumaciter perfiflebat . Dolens autem B. Gregorius de tan
ta obinatione Tontificis , compatiens etiam tot
arumnis Archidiaconi , quemdamfubdiaconumfuum
nomine ^ntonium Saonam direxit , qui aucloritate fultus Apoflolica illuc accedens , capit prius
lenibus verbis admonere Tontificem , ut Honora
tum in fui honoris locum reciperet & ab ipfius
perverfa moleatione cearet ; fed cum "i{atalis multa contra oirchidiaconumconngeret3 vias
multplices relutlandi exquirens ; Antonius eidem
Tjatali 1 ufum Tallii interdixit , interminans , ut
fi fie aequiefeeret , excommunie ationis in eum
fententiam promulgaret . Hoc faci y letalis fuas
litteras ad Tapam direxit m contra Honoratum:
Honoratus nihilominus fuas aceufatorias contra Archiepifcopum deinavit . B. vero Gregorius "tali n referipfit de multis exceffibus redarguens
eum & praeipue de dolofa promotione Honorati 3
dicens quod valde iniquum fuit y ut uno eodemque
tempore una perfona nolens ad ordinem Sacerdotii
promoveatur, qua tamquam immerita a Diaconatus officio removeatur : & ficut juum e , ut
nemo crefeere compellatur invitus , ita concedendum puto y ne quifquam infons ab trdinis fui mi
nitrio dejiciatur injue . Honorato vero o referi
pfit dicens ; Volumus & pracipimus te in officio
jrchidiaconatus jure priino miniflrare . Cuflodia
vero tbefaurorum tibi ex officio tuo competit; un
ie fi quid vel ex negligentia tua , vel cujufeumque
fraude deperiret , tu Deo
nobis fatisfacere teneris. Eum vero y quem Vitalis mruferat, ab Archidiaconatu dejecit . Et quia in tantum fcandali
tumultum bac cauffa fuccreverat , pracepit Tapa
Honorato Archidicono , ut ad fedem Apoflolicam
perfonaliter accederet , Architpifcopus vero non
perfonaliter , fed per Procuratores legtimos fe
curi* prxfentaret . Quod & falurn p e ; nam
per fententiam Apoolicam cauffa termincta e . In diebus Ulis mit . Gregorius quemdam
q refponfalem Juum , qui ccclcfias Dalmatia vifitaret . Eo tempore 7{atalis Arcbitpifcopus de hac
luce migravit.
Ex Chronico Pontificali Salonitano.
letalis Arcbiepifcopus Salonitanus . Hic fuit
tempore Telagii 3 ac Santli Gregorii Magni manorum Pontificum , Ific Arcbiepifcopusfuit inops
feientia y fefeque dedit fere omnibus rebus facula*
ribus : fuo autem tempore erat Salon* quidam Ar
chidiaconus nomine Honoratus y qui fuo officio con
tra Arcbiepifcopam minime defuit y multis in
ter utrumque apud S. Gregorium Papam accufationibus ufi funt . Vide de hoc Archiepifcopo in
Dcret, tti. 74. cap. Honoratus , & Chronica capituli Spalatenfis . fuit -anno Domini r . . .
T
. II,

ECCLESA

CAPUT

s. .
N

SALONITANA.

A.

SECUNDUM.

oinifnadrerfiones in caput >. Hiflori* Salnitan& .

)Elagins hoc nomine II. Romanus Ponti$. .

J7 fex creatus eft anno 578., fi Norifium,
Pagium, Blaflchinum fequi malis, quam Baro\Animadverfio I.
nium, qui hujus initia reVoCavit ad annum fupcriorcrh, affixitque cum Anaftafio BibliothecaTotalis tpifcopus ab Honorato Archidicono
rio ad diem undecimum Novembris . Huic fufjure mrito reprebenfui .
fedus eft Gregorius cognomento Magnus anno
Jpo. , qui Porttificaturti fufcepit eodem anno, DUO potiimum peccabat Natalis, quae fa
in. Nonas Septembris, irteuntelndidione nona.
ne graviora erant , quam ut filentio diffiNatlis Epifcopus Salonitanus UtHque asqalis muJari , Se juftam vituperationem efFugere poffuit, ab anno 580. uique ad annum $93. fent, utrumque plenum dedecoris ac flagitii ,
Pontificatum gcfliti
fed alterum altero longe deterius ac fagitiofius .
b Non ftatim a fufcepto Pontificatu, fed ali
Primum igitur in eo prebebat fe dignum requot poft artrtis hujufmodi voluptatibus ac fla- prehenfione, quod delicate, & molliter viverct,
gitiis fe tradidit . Vide cap. 4. $. 1.
luxu nimio indulgeret, fibi, atque amicis iden Ha-c eadem Natalis vitia Gregorius in fuis tidem menfas conquifitiflimis epulis inftrueretj id
epiftolis perftringit , vide cap. 2.
1.
quod facri Caones pleniflime vetabaftt, & con
d Vide cap. . . 2.
viva Epifcopali , fi qua hofpitalttatis & chae Vide cap. 2. .
ritatis ergo inftitui oporteret, rara eTe & fruf Vide eundem ejufdem capitis paragraphurfl galia jubebant . Praterea hoc uno alia plura nitxtrernurti *
hilo leviora peccata continebantur; quam-
g Haec epiftoi data eft anno jpo. , cum eo
vis fcientisB, difciplinaeque ccclefiftica: rudis efdem fere tempore Gregorius fuas litteras ad Ho- fet atque ignarus , tarnen cum difloluto animo
noratum dediffet menfe Decembri t Indidione eflet, deditoque hujufcemodi deliciis ac volupta
noni Vide cap. 3. . 1.
tibus , ad lcciiortcm divinorum codicum , refque
h Vide cap. 3. . 2.
facras addifeendas nihil ftudii operxque confe*
i Altera in eamdem fcntefltiam ad Natalem rebat j & quantum temporis tribuebat comeflaepiftola fcripta eft flflO 591 menfe Martio vcl tionibus , amicis, inanibus colloquiis 5 tantunAprili. Vide cap. |. . J,
dem Paftorali officio regimini detrahebat .
Vide tap;
$v
Eodem pertinet , quod e proVentibus ecclefiafti1 S fides habenda fit Thoma? Archidiuono, cis, quorum quidquid illi, rebufqe ad v&um
Natalis priores admonitioncs Ahtonii five An- cultumque moderatum necefariis fuperflueret ,
tonini fedis Apoftolics Apcrifarii contempfit, in pauperes erogari, atque in alia religionis Se
c refpuitj atque idcirco Pallii Pontificalis a- charitatis opera impend debuerat , partem non
inillone multatus eft : paullo poft rnorem gef- exiguam magnificentia , & fumptus epularur
lit , t colligitur ex epiftolis Grcgofii , turn ad abforbebat. Alterum vero longe maximum pee
Joannem Ravennatem Epifcopum > tum ad ip* catum erat , quod de thefauris ecelefia; multa
fum Natalem . Vide cap. 3. . J
largiebtur confattguineis fuis , fuque intempem Fallitur Archidiaconus. Refcripfit quiderri rantias confrtibus , quorum opera ad fuas cxad Gregolitim Natalis, fed non contra Honora- plendas cupditates abutebatur; ac ne ipfis quitum j quem non poft multo in priftinum locum dem facris vafis divino minifterio addiftis parreftituit ; verum eas litteras d Gregorium fcri- cebat , quae alienari, ac vend , nifi fi qua grapfit, quibus fe Pntific is impcrata fadurumpol- viffima necefltas urgeat , divins omnes humalicitus eft. Vide locum mode laudatum .
riajque leges prohibent ; & hujufmodi facrileh iterum e vcritate hiftorica aberrat Archi
gium omhi animadverfione , peenaque vindicari
diaconus, & hujus controverfiae , ac temporum jubent . Ac Natalis quidem hoc liberius ac fiordines perturbt. Nam epiftola Gregorii, cu
dentius peccabat, quod fibi in fummailla, qua
jus argumentum hic cXpofuit, prima fuit inter prxdituserat , rcrum gerendarum poteftate , quidcpiftolas Gregorianas ad Natalem feriptas , da- libet audendi patere liccntiam , atque impunitataque hno J^. , mchfe Novembri, vcl Decem
tem dandam eile exiftimaret ; nec Vero quembri, & a nobis deferipta eft . 1. Capitis ter- piam fore putabat, a quo ipfe reprehend , vel
tiij quam fi accurate legas , piarte perfpidis Ci jprave factorum .rationem reddere ipfe detarn ipfam efe } quam hic extra locum, ac tem- buiflet: fed fu ilium opinio fefellit. Erat tum Honorpus commmort Archidiaconus . Vide iterum in clero Salonitano princeps Diaconorum , five 5?
. J. hujus capitis tertii .
Archidiaconus quidam Honort us nomine, vir Miniem
Si Hottoratus, ut fupra docet Archidiaco
integerrimr Vit, & fpeftatilima* fanditatis , ^/ngue"*
' *: "r-"n
"* J delinquenus , jam ad Tapam fe contitlcrat , qui fieri po- feverus & gravis
, difciplinaeque ccclefiftica? ad- bit , ti.
tuitj t Gregorius ad cum tartiquahi abentcm modum tenaxj is cum pravis diTolutffque - 9
feriberet, illumque ad urbem acceder jubect . pifeopi fui moribs , qui in omnium oculos of epiftola eadem eft, quam cap. 3. . 1. de- fefionemque incurrebant, magno dolore afficefcripfimus; qtiam hie eque loco nequc tempo
retur, pro mximo illo, quo flagrabat, divini
re ilio reddidit Archidiaconus 5 adi rurfus cap. 5. Honoris (ludio haud VeritUs eft Natalem de i i s ,
quae in Deum & contra facros Caones delinp Vide cap. '3. 5. 6.
quebat , fumma quidem dcmlonc & lenitatc,
q Vide cap. 4. . 2.
kd libere & graviter admonere . videret etiam
r Natalis nhu 580. Pontificatum fufcepit , atqUe etiam quam infignem maculam fuo noJjellitque ufquc ad annum ypj*
mitii & Pontificia dignitati afpergeret, quan
tum

NATALIS EPISCOPUS SALONITANUS XLIV.

tum Tibi pnarum a praspotenti , iratoque Dco
accerfcret , quanta: ofFenfioni populis eilet vita
illius otio ac deliciis diflucns , & quam pericu*
lofam imitationem exempli caeteris proderet . Sed
quoniam excelfi honores elatos nimos faciunt,
minimeque patientes correctionis. , falubria Archidiaconi mnita adeo non acquis uribus Na
talis aeeepit; ut molcftum admonitorem fummopere averfaretur, ac de illo e fua? gradu dignita
tis pellendo, toto animo dies nocWque cogitarct. AtHonoratus Dei gloriara, &ecdefia; cauffam vel Epifcopi gratia , vcl fua dignitate potiorem duxit ; neque ullo fuo incommodo periculove deterreri potuit , quo minus iterum ac
fatpius de vita & moribus emendandis eum moneret , atque identidem graviilmis ctiam verbis
reprehenderet , niinc preeibus adhibitis , nunecceleftis irae minas intentans ; ut quacumque tan
dem ratione hominem a prava illa vivendi confuetudine ad fobrictatem, & fanftimoniam revocaret . Has Honoratus Epifcopi fui monendi corrigendique partes fibi defumpferat , non folum
pro fua in cum chntate , fed etiam pro ratione
lui muneris atque officii. Cum enim exantiquis
ecclefiz inftitutis Archidiaconi iecundum Epifcopos prineipem auetoritatis locum tenerent,
& Presbyteris ctiam , non ceteris folum Clericis ordinum inferiorum prefTent ; fi quid gravius deliquiflet Epifcopus, aut nullus erat , aut
unus erat Archidiaconus , qui pro dignitate at
que officio admonitoris, five corre&oiis muere
fungi poffet . Nulla autcm lege fancitum eft, ne
quis gradu inferior cos , qui funt cum imperio
& poteftatccommonefaciat, neveeofdem, fi gra
vitas delicti poftulat , & levis admonitio non
fitis e fententia fuccedat, redarguat &corripiat:
cum Paullus id juris, auctoritatifquc in Pctrum
Principem Apoftolorum ufurpaverit . Antiqui
Caones declarant Archidiaconum Epifcopi oeulum eflc oportcre , quinimmo totum oculum
Hur bpSsthftir e'e deber , quemadmodum animalia
ilia plurimis omits prxdita, docet Ifidorus Pelufiota in fuis ad Pelufii Archidiiconum litteris >
ut fcilicet in omncra Epifcopalis follicitudinis
partem intentus omnia circumfpiciat , & potiifi;- mum in vitam morefque Clcricorum ftudiofe
coai - inquirat; nihilque in his pravum debet eTe at.^ 4ue diftortum, quod ejus cognitionem , cenfuram , curationemque effugiat . Itaquc Honoratus
cum intelligent fe plenum oculis cfTe deber ad
pneavendum , ne quid res & difciplina eccleiartica detrimenti capcret , non putavit fua erga
Epifcopum reverentia , & obfervantia alicnum
efle eoidem oculos , quibus ad inferiorum delida inveftiganda , de animadvertenda uti debebat ,
ad depravatos Epifcopi fui mores corrigendos
apcrirc , cum ejus vitia tam pcrniciofa cflent,
tam nota nianifefta omnibus, ut in illis mi
nime connivendum , aut fibi tacendum eflc arbitraretur > nifi pervcrfa quadam fimulatione ac
indulgcntia eadem. augere > fe vero eorundem
participem efle , aut videri vcllet . Pratterca cum
multa olim fuerint Archidiaconi muera & of
ficia , tum hoc non in poftremis, quod in cum
pneipue & rerum ecclefiafticarum cura atque
adminiftratio , & facri ecclefia? thefatiri cuftodia incumberet . Anatolius Epifcopus Conftantinopolitanus , ut Leo Papa fcribit cpiftola 17.,
Archidicono fuo concrcdidit difpenjationem totins au , & cur ecdefiajiicx ; qux verba Ludovicus Themaflnus Part. 1. Hb, 4. c. 17. vct.&
nov. Difcipl. fic interpretanda cenfet : ut oirebilllyrici Sacri . .

21p

diieomm faciat totius adminiflrum jurifdiclionis

in cauffts eedeftaflicis : cauffa ; Cr difpenjatoran
redituum temporalium : eedefiaftie* . Et
fane fi animum advertamus ad primam 8c Apoftolicam Diaconorum inftitutionem , reperiemuj
Apodlos propterca confilium cepifle feptem viros illos eligendi , ut ab fe in eos rejicerent pro
curationem rerum & bonorum temporalium , ex
quibus in alimenta viduarum & pauperum, qua
neceflaria erant , fuppeditarent . Exemplum &
auoritas Apoftolorum valuit apud porteros ; &
cum adminiftratio proventuum ecclefia; , paritcrque cura cgenorum antiquis temporibus mandari
foleret Oiaconis , utrique muneri fumma cum
poteftate ppofitus erat Archidiaconus , quem
etiam facris thefauris, ideft vafisaureis vcl argen
teis , veftibus pretiofis , caterifque ornamentis
ad cultum ac miniftcriurn divinum fepofitis , fervandis Sc cuftodiendis prefuifle intelligt poteft
ex Aftis B. Laurentii Martyris, qui cum officio
primi Diaconi apud Sixtum Romanum Epifco
pum rungeretur , thefauros ecclefias ut Judicis
avariti direptioni fubtraheret , pauperibus
diftribuerat ; id quod fatis dclart Aurclius Prudentius in libro wis ft'peiymii. hym. 2. Hie pri
mus feptem viris , qui flaut ad oram proximi ,
Levita fublimis gradu , & exteris prxftantior ,
Clauflris facrorum prxerat y caleftis arcanum domus , fidis gubernans davibus , votafque difpettfans
opes . Idem confirmt Ambrofius lib. a. Officiorum cap. 38. J^unquam ditlum eft Snelo Laurentio y non debuifti erogare thefauros ecclefi& y vafa Sacramentorum vender. Opus eft, ut quis fide
fincera dr perfpicaci Providentia mttnus hoc impleat . Sane fi in fita drivt emolumenta , cri
men eft ; fin vero pauperibus erogat , aptivum
rzdimit y mifericordia eft . Itaquc Honoratus Ar
chidiaconus , cam idem & adminiftrator efllt
bonorum cccefiac, & curtos facri thefauvi , pro
fuo jure, fuique muneris ntionc , Natsli Epifcopo facrum arrarium expilanti , 8c e redit bus
ecclcfiafticis , quod ad paupcrum inopiam fublevandam irapendi oportebat, in epulas infumenti,
omnibus viribus atque opibus repugnare refifterc debuit, cmdemque admonere, corrigerc ,
criercere ; ne ipfc connivendo ac diffimulando , ^}?.
alieni criminis reus fierct, & officio fuo defuiflc coni j0
argueretur . Qux cum ita fint, 8c Natalis Epi- pHn'
fcopus jufte ac legitime reprchenfus eft , & Ho- (eopam?'
norato tum loci, quem tenebat, dignitas & au- fccle'VB.
tontas, tum id, quod lultinebat muneris atque pid1Dteni
oneris, ejufdcm reprehendendi jus ae poteatem
legitimam tribuebat .
.

II.

letalis Epifcopus Honoratum Archidiaconum

gradu movere fine injuria non poterat .
ARchidiaconi eligendi penes Epifcopum - 1)|.
ne arbitrium & poteftatem efle veteri - enV.
clclia; difciplina , & confuetudine fancitum erat . JJ"^*U'
Epifcopus fiquidem , circumfpeis diligenter om- omn'it'in
nibus & perfonis & rebus , quem virtute , do- Epifcopo
trina, prudentia , rerumque gerendarum foler- iefidct"
tia tanto muneri aptiorem fore cognofecret, hunc
potifllmum , clero populoque inconlulto , pro
fua ipfc auftoritate Principem Diaconorum inftituebat, quocum pra:cipua & graviffima queque
Paftoralis regiminis onera & negotia partiretur.
Laurentius Martyr munus , quod gcrebat, dignitatemque Archidiaconi non fuffragiis cleriaut
T 2
popu-

CCLESIA SALONITANA,
24
populi, fed unius Sixti Epifcopi fui judicio, & ni , quam eidem Epifcopus fere nullis limitibin
Volntate iceeptam fmbatapud Ambrofium lib* i. circumfcriptam delcgabat , ejufque opera utebaOffic. cap. 41. Experire, utrumidoneumminiflrum tur ad omnia, quae ad jurifdiclionem, difcipli*
elegeris , cui commififii Dominici fanguinis dif- nam , & unfvcrYae diaeccfeos adminiftrationetn
penfationem . . 1 Vide , ne periclitetur judicium pertinent, eumque totius juris , & procuratio
tuum k . . offer, quem erudifii , ut fecurus judicii ns Epifcopalis Vicarium fibi fbftitucbat . Sic
tut > comitatu nobili pervenias ad cotonam &c. enrm fcriptum eft in decretalibus Gregorianis :
bozohicftus lib. 8. cap, 9. tradit Serapionem ab Archidiaconus poji Ep'tfcopum fciat fe Vicarium
Joanne Chryolomo clcclum, & collegio Dia* ee in omnibus ; & Inhocentius III. amplitudiconorum praepofitum fuiffe . Nam ut prsclare nem poteftatis, quam adhuc rctincbant Archiehimsdvertit Ludovicus Thomaffinus loco fupra diaconi fculo duodecimo, nullis propemodum
laudato num. xi. , fxculo quinlo jam nullius ter minis definid it: curam in Clero, tam
tletlionis meminere Caones , nifi Epijcoporum , in urbe pofitorum , quam eorum , qui per Parotr inter ecclefix Catbedralis Beneficiarios Oecono-- cbias habitare nofcuntur , ad fe pcrtinere fciat ,
tnorum .... H&c enim communis erat omnium five de eorum converfatim: , five de honore , &
faltem in Occidente confuetudo > quippe cum ex reftauratione etclefiarum , five dotlrina &c. delin*
Epifcopi delegatione fuant babeat Jlrchidiaconus quentium rationem coram Deo redditurus efi , Ojurifdiclionem , rix aut ne vix ab alio poterat , tnnia itaque Epifcopi officia & muera , praeter
quam ah EfifcopD dignitate five delegatione illa , qua? ex divina inftitutione praeftari ne
donari . Sed cui femel Epifcopus fu fpontc , & queutit , nifi ab Epifcopo cV Prcsbytero , Arnuwfti Volntate titulum dignitatemque Archidiaconi cliidiaconus exfequebatur 5 ad quem potifimum
contuliffet , hunc invitum exautorare , atque in referri debet, quod perfcriptiim eft lib. 2. cap.
tnovendi, ordinem coger integrum hon erat Epilcopo , 44. Conflit. Apoltolic. ubi jubetur Diaconus
i jud- njj fervata juris * Sc judicii formula , nifi fi effc quodammodo Epifcopi auris & oculus , O"
mu! leg!- ua majot ecclela; militas. Ve! rtecefftas poftu- item os y cor y & anima. Hue accedit , quod ex ArcWittiman
Jaret , nifi fi quod grave fhgitium Archidiaco- cradu officioque Archidiaconi ad recimen Epi- e".y"
omnem ttus dmitteret , quo fe indignum eo loco ac icopale , lummumquc Saccrdotn apicem racilis t Epfeotdoccttt muere prdcbuilTet . Laurentius Archidiaconus erat , tritufque multorum vcfligiis afcenfus . i>tumidft dis Apoftolica; multa fuperbe ac nefarie in Nam ex Archidiaconis , quam ex Presbyteris "?*"
Deum atque homines commiferat 5 qua: jutta plurcs faftos effc Epiicopos cum aliarum eccle*
iiarum, turn prefertim ccclefic Romana; monu*
fqit & idohea cauda, ut ilium GregoriUs Ma
mertta declarant ; plura hint & notiora exem
gnus Archidiaconatu rhovtret , ut tradit Joan
nes Diacoaus in vita Gregorii lib. 3. cap. 7. pta, quam ut fit ncceffe hoc loco profcrre : cu
tycv tfuemquam corum ab ocio, nifi Laurenthtm jus quidem rei , & confuctudinis cum cauffanl
x&rthidiacwvm pro fuperbia , reliquifque crimini- quaercrem , has a viro doeo & erudito cauffas
bus fequeflravit ; id quod confirmt iplcmet Gre expofitas inveni apud Papebrochium in Conatu
goriiis lib. 2. Regelt. Depofitus efi Laurentius , Chron. Hift. ad Catalog. Rom. Pont. part. r.
wi primus f'uerat in ordine Diaconii fedis Apofto- ait quippe: pluries accidifft , ut Diaconi , qualis
ic , propter fuperbiam , & mala fu , qu* ta- Leo fuit , (uam ut Presbyteri ad ecclefia fuprecenda duximus . Itaquc ut verbis utar Ludovici mum regimen affumerentur : primo aula Diaconi
Thomafni , Archidiaconum "Epifcopus infiituere ectlefi res non temporales tantum , fed etiam fpifoius potetat j deflituere , & exauclotate folus tituales penitus noverant ; efi enim Diaconus Epi
fcopi oculus , & adjutor . Deindc notiores erant
non poterat , fine cauffa , & fine figura judicii .
omnibus civitatis ordinibus . Toflea cum habertnt
Him: fatis apparet non potuiffe Natalcm Ho
norato > id quod ipfe dederat , vel confirmave- omnia in potefiate , devinciebant fibi facile C/cr/rat y immerenti invitoque eripere , quin gr- corum nimos . Denique ut plurimum , plus afferebant dignitatis , quam alii ; fi quidem Archidia
vem eidem injrim faccrct: quae quidem inju
ria eo major exiftimiri debuerat , quo celfior coni quo nomine bic Diaconi intclligendi funt ,
erat locus pleniorque honoris & autoritatis , fi bene fe geffient , ofienderant omnibus , ft animi
tiotibus ad animarum regimen utilibus excellere .
Uiidc ilium depcllere conftituerat . Namqui pri
Cum igitur Honoratus in ea celfiffima hono
mus erat Diaconorum , five Archidiaconus, is
Epifcopo dignitate proximus erat j & quamvis ris atque imperii ecclefiaftici fede Epifcopali
urdirte inferior Presbytefis effet, hifque in con- fafligio proxime conftitutus effet , fuoque offi
Vcntibus prim.itum fedis ac loci cedcret > iifdem cio prxelare, & pro dignitate fungeretur ; haud
tamen potcftatc, ac jurifdidioncecclcfiaftica lon- ignorabat Natalis cum, nifi per lummam inju- NttH
^e praeftabat ^ & ipfemet princeps Presbytero- riam , depclli pfirarique titulo muere """""t
non pode . Sed cum nihil iili moleflius atque rum , five Archipresbyter fubjectum fe Archi
dicono , non fecus atque Epifcopo , obedien- odiofius effet, quam ab fuo Archidicono iden- j""e,
teroque pnbere dtbutrat y lit docet Ifidorusepi- tidein moncri, ac reprehend , & neminem pati id
ftola- ad Luitfridum. nbipresbyter vero fe effe poffet , qui fus cupiditati ac licenti fraenum
fub Archidicono , ejufque pneceptis , ficuti Epi aliquod injiceret ; ilium ab fe amovendi , & <0 mal
fcopi fui , fciat obedire . Nullus erat infra Epi- gradu, quem obtinebat , dejiciendi vias omnes ftiwi,
copum digrtitjtis gradus , nullus ne dm in rationefque excogitabat: nam adempta i 11 i cum
clero, fed ne in coenobiis quidem magiitratum Archidiaconatu rerum ecclefiafticarum adminivel fupremurrv gerebat , quin ex antiquo , & ftratione , & cuftodia facri tbefauri , omnique
communi jure Archidiaconi imperio fubtffet ; prafeftura , V poteftatc ecelefiaftica , nihil juris
Ham apud Fagnanum lib. Dcret, part, fecun aut loci ad fe reprchendendum , fuifque pravis
da Canonifta; onlttes docent Arcbidiaconalem aftibus obliftendum eidem relinqtiere videbatur .
dignitatem de jure communi pofl Epifcopum effe Cum autem homini innocntiffimo atque inte*
majorem dignitatem quacumque alia in ecclefia Dei , gerrimo ampliffimum Magiftratum abrogare val' &~ per conjequens majorem Abbatiali -, Nec mi- de eilet iniquum, nequiretque bonorum omnium
her, quam dignitas4 poteltas erat Archidiaco- offenfioncm efugerc , nullam cauffam fatis juflam
inve-

NATLIS EPISCOPUS SALONITANUS XLIV.

221

nveniebt , quam huic injuftitia: , & iniquitati retur, nunquam tarnen fibi perfuaderi paffuscft, Honoras
praetexeret. Honorati fiquidem Angularis inno- ut Presbyteratu initiari vcllet, non tam fui ju ttu,
centia , doctrina , fanftitas , & in iis , quae ad ris & gradus retinendi ftudio , quam quod le la Epifco
pi fraude,
munus Archidiaconi pertinebant , cum fide ac in eo , quo fungebatur , muere majus obfe- prtibyco
diligentia praeftandis , fumma intcgritas ac pru- quium Deo, & operam utiliorem ecclefia pra> ratnm irpiui obdentia adeo experta, & perfpefta vulgo erat , ut ftare poffe cenferet ; atque illud praefertim a ctuAirn de*
nihil in eum calumnia; aut criminis confingi Presbyteratu fufeipiendo, dimittendoque Archi 1.
poffet. Vide nunc, quid callidus homo, &ma- diaconi officio eum avocabat, quod verebatur,
litiofus excogitaverit , ut quod animo intende- ne Natalis affecutus , quam optabat , arbitratu
rat, re ipfa perficeret . Simult fe Archidiaco- fuo vivendi, & agendi quidquid luberet, licennum fuum plurimi facer, fummoperediligere , tiam ab omni metu , & reprehenfione liberam ,
& praclara ejus mrita remuncrari velle 5 quid graviora in dies committeret , pergcretque hoc
fui confilii fit, illi oftendit j a;quum non effe audacius , quo impunius , jura omnia divina &
ilium diutius in ordine Diaconorum dctineri , humana violare. Porro Natalis cum iterum ac
in eoque confenefcere ; ejus virtutem eximiam , frpius fuadendo , & horrando animum Archi
infignemqne doftrinam in altiori gradu collo- diaconi fruftra tentaffet , nullaque ratione adducari, & e tertio ad fecundum facerdotium pro- cere potuiffet , ut fua; voluntati obfequeretur ,
moveri oportere : quare honorem presbyteratus ilium pro poteftatc cogendum cenfuit. Convofibi jamdiu debitum, non quaefitum, fed obla- catus eft Clerus, frequenfque convenitj quo in
tum accipere non recufet . Sub hujufmodi ora- Convcntu Natalis expofuit le plurimis graviitione blanda in fpeciem atque honorfica quid mifque cauffis impulfum effe, ut Honoratum in
doli fraudis lateret , Honoraturajninime fu- Collegium Prcsbyrcrorum cooptaret : id ecclegit; & quamvis nulla; funt occultiores infidiat, fiae neccflltatem utilitatemque flagitare , id fingularibus Honorati in rempublicam promeritis
quam has, qua: latent in fimulatione amoris at
que officii , quo tarnen fpearet Epifcopi fui virtutique eximia; deberi : id denique univerfo
fimulatain fe benevolentia, facile intellexit . Vo- Presbytcrorum ordini ex acceffione viri tam illuftris magno decori atque ornamento futurum :
lcbat autem Natalis Honoratum in akiorcm Hie
rarchie gradum evehere, ut in privati hominis cumque omncs, feu metu feu reverentia quadam
condititnem deprimeret Sacerdotali dignitate impeliente , ad fententiam Epifcopi accdrent ,
augere, ut omni poteftatc , & audoritatefpolia- Honoratus tarnen de fua fentcntia deduci fc pafret. Nam fimulatque facuis eTct Presbyter, Ar- fus non eft : tergiverfantem rcnuentemque Na
chidiaconatu decederet , ejufque jura & funftio- talis pro imperio jubet honorem gradumque lanes dimittcret , oportebat . lta enim legibus cerdotalem communi omnium conienfu fibi de(mbyte- more majorum comparatum erat , ut , cum fua latum reciperc : qui ubi tam iniquo loco rem
Arh"i erdini ecclefiaftico facultas & funftio vidit effe , ut fibi necefle foret aut Epifcopi
conitu
defcripta effet , fui quifque ordinis muneribus fui imperium dctredare , aut Dei ecclefiaeque
v'ubnl contentus effe deberet ; neve in ejus ordinis , cauffam ddtituerc , utrum fibi faciendum effet
leges ec quo vcl carebat , vel jam perfunctus fuerat , minime dubitavit ; & quod fua ilium fides &
cietiafli. jus ac minifterium invaderet. Qua; in hanc len- confeientia monebat , magno animo ttatuit obetentiam diximus tomo primo in Actis Caja- dire potius Deo, quam hominibus. Quare ite
ni, & Symphoriani Epifcopp. Salonae, quoniam rum ac tertio admonitus , ut mandatis Epifco
hue pertinent, hie iterum defcribere non piget . pi obtemperare!, cum in propofito fufceptoque
Nullus erat ecclefiaftica; poteftatis gradus fupe- confilio perfifteret , Natalis laudabilem illius Naialit
rior, in quern Archidiaconus poffet confeende- conftanciam in aliam partem , atque oportebat , Honorai*
umquarn
interpretatus , eidem tamquam contumaci omnc eootomaci
re , nifi ad Epilcopatum cveheretur : ci fiqui
dem Presbyteratum adepto , tantundem neceffe officium munufque Archidiaconi interdixit . Archidiaconatui
injuria tam infigni accepta Honoratus , defpe- officium
erat de imperio, & audoritate detrahi , quan
tum ad charadcris facri dignitatem amplifican- rans curationi ac faluti Epifcopi fui, nifi aliun mtcrdicit.
dam iccefferat . Sidonius Apollinaris refert Joan- de remedium efficacius peteret, ad fedem Aponem Archidiacenum Cabillonenfem ob fuam ftolicam fibi confugiendum exiftimavit.
eximiam induftriam , ac folertiam diu retineri
oportuiffe in gradu Diaconorum , ne , fi ad fu. III.
periorem afeendiffet, dignitate autus, poteftate diminutus, operam fuam perutilcm ac neeef- Honoratus de rita pravifque aftibus Totalis, fir
iariam ecclcfie & Epifcopo fubducere cogeretur :
injuria fibi facia ad Telagium Tontificem
Upmanum refert.
eque enim Presbyteratu injtiats Archidiaconi
officio fungi potuifTet : In quo Archidiaconi feu
gradu y Jeu minifterio , inquit Sidonius lib. 4. Totalis neque Pelagii minis paruit 9 eque Hono
epift. ij. , milium retentus propter induftriam ,
ratum vcxare deftitit .
diu dignitate non potuit augeri , ne poteftate pof
fet abjolvi . Quapropter Archidiaconi , ne mu
QUamvis quae Natalis contra leges divinas
& ecclefiafticas delinquebat , ea non fo- UoBornus fuum gradumque dimitterent , vix aut ne
rr
n-i-w
1
toi Nacavix quidem adduci poterant, ut fe Presbyteros lum gravia eUent, & Epilcopali lanctitate Ion- liipaceau
ge aliena , fed etiam omnium oculis expofita, * "
fieri paterentur; Epifcopi autem male, Se inju
re facer putabantur , qui Archidiconos fuos bonorumque nimos vehementer offenderentj ha- fut.
Presbyteratum fufeipere cogrent : Certe , inquit ftenus tarnen Honoratus , ut illius dignitati,
Hieronymus , qui primus fuerit miniftrorum , & fuse adverfus ilium reverentia; confuleret , hoquia per fmgula concionatur in populos , & minem privatim e praeceptis Evangelii , & fine
Pontijicis latere non recedit , injuriam putat , fi albitris admonuerat , mira verborum fuavitatc
Presbyter ordinetur .
falubrem reprehenfionis amaritiem tempcrans ,
Ergo Honoratus , quamvis Epifcopi fui pre- atque ita rem emnem exponens , ut peccatum
cibus & imperio , opportune & importune urge- fuum per fe ipfe & agnofceret & corrigerct .
T J
Quip. lllyrici Sacri Tem. IL

ECCLESIA

Qjiippe publica, & fevera principtim virortim

rcprehenfio lubricum eft, periculofumquc hegotitim ; adco magis cxafperantur homines plam
increpiti, quam emcndantur, praefcrtim ii, qui
aliis poteftate praefurtt, quorum auftorits apud
vulgus reprchcnfione publica decrcfcit , atque
obteritur. Scd cum Natalis liccntia, & malitia
in dies crefceret, atque ita fe corroboraflet , ut
majoribus , & acrioribus remediis indigeret ;
cumque Honoratus intelligeret nihil fe privatis
admonitionibus profkerc, & contra illius audaciam fruftra hiti, nec aliud idmonendo , quam
odium querere j Chrifti mandato fibi obtempcranduttt* & quem fahare non poterat correftiohe adhibita inter /<?, ty ipfum fiolum, hunC ecclefiae dcnunciandurh ejufque judicio fubjiciendum efle decrevit . Itaque de illius hraribus, ac
faftis ad Pelagium fupremum ecclefiae Hierarchatrt, ac judicem rerulit . Id confilii ut caperet , ilium etiam impulit hecefltas fax Fam
dignitati confttlendi i injurisque, quam acccperat , depellend? } nam ab fuo Epifcopo gravi
cenfra contra jus fafqUe inufius , & injuTiofe
traftatus ad quern confugerct , nifi ad commuhem Chriftianorum parentem ac dominum ,
Cujus auftoritate, ac prsfidio ab injufta illa vetitttrii
xatione fe tueretur ? De vita igitur, & moribs
.te r Natalis Eplfcopi ad Potttificem Maximum aci'rii'e eurtiifime fcripfit, ilHs intemperate & nequiK. P
ter Faft fumma eum fide expofuit 5 fe quidera
bro fua parte & Verbis, & precibus , & reprehenfionibus ufum eile , t homifiem ad fobrictatem ac bonm frugem reduceret J fed omnia
furdis auribus cecinifle , & fui erga illius falutern ftudii, fuarumqueadmonitiohumnullos alios
frudus percepiflej nifi inimldtias , odia, infeftatifies.' quapropter orar* fe , atque obteftari
Pontificeth , t Apoftolica auebritate & feveritte interpofit , ilium a pervcrfis & facrilcgis
coeptis abfterreat, & pro poteftate Ifflperet , Ut
Archidiaconum finat fuis muneribus fungi, ne
ve illi ullam moleftiam exhibeat . Pelagius his
litttns cceptis , pro eo ac debit, fi^Natalis
flagitia molefte tulit , Honorati viccm doluitj impenfius , quam promptius cauflam
hujus, & patrocinium fufcepit . Itaque epiftolam
ad Natalem fcripfit plenam Apoftolici fpiritus
roboris j eum gravillimis verbis increpat ,
quod neque Dei ihdignationcrn , Heque hominum oifcnfionem , rteque , quam fibi ac dignitati tpilcopali arrerebat, infamiam vcritns, tam
multa & tam gravia peipetraret i quibus injuItam Archidiaconi fui integerrimi viri infetftationem veluti cUttauIum addebat : fevere deilunciat, nifi cceptis bfiftat, ei quamprjmum Pohtificia aucbritate anathema infliftum iri; cavejubt ret igitur, ne quid in pofterum negotii Archii, lerntet dicono fuo exhiberet , neve illi moleftus efle
foni- pergeret . Ad extremum Natali edixit diem ad
tum rt- veniendum in urbern , ut factorum fuorum ra' tionem redderet, & vel objefta crimina dilueret v
feeitre
vel convius deillisconfeflus debitam pcenam
fTdi"' iubiret, & DeoeccIcfiatqueritefatisFaceret. Hc
epiftola Pelagii Vetuihte interiit i Ted ejus meminit Gregorius in fuis ad Natalem litteris , &
Thomas Archidiacortus cp.
Hift. Salonitan*
fupra deferipto . Verum qui Archidiconi fui
leniifima monit, plena officii rnodeftiae contempferat, nihilo pluris Fecit Pontificis Maximi
graviifimam ieprehehfiohem > feveraque ac mina
ra mandata; hefcio qua vecordia captus , non
Dei rcvercntia menique, nan fumma Chrifti Vi

SALONITAMA.
carii autoritre > hulla objecta religione , tiulljV
poena propofita perpelli potuit, ut vita? fuperio
ris afta , mores , irtftituta emertdaret . De fui
Vero in Archidiaconum acerbitate nihil proriiii
remifit; ut fatis apparcret hujus odium altiusin
ejus animo infedifie, quam ut evelli, aut mitigari ulla ratione poflet . Intcrea Pelsgius morte
prdereptus hanc cauflam , remque omnem integram fucceiTori reliquit. Obiit Pelagius peftilentia extittftus anno Chrifti J90. , 1. Idus Fcbruarias; ex quo colligi velim vel proximo vel
fuperiori anno litteras Honorati ad Pelagium ,
& Pelagii ad Natalem datas fuiflc . Si enim hujufmodi litterae fcriptx fuiflent tritnnio vel quadriennio ante obitum Pelagii, ncque Honoratus
de contumacia Natalis, ejufque obfti nato animo
d refpuchda Pontificia mandata , Pelagium iteratis litteris cdocere omififlct j heque Pelagius,
quoad tcmpus fibi ac vita fuppedittret , Natalern iterum fiepius reprehender perurgere
dcftitiflet , ut rcfipifceret aliquando, & lis , qua
contra Deum hominefque commiferat , falubri
pcenitenti, Vitaeque emehdationeexpiatis,Chri" Vicario pro poteftate imperanti, quadignum
erat dcmilfione & rcvercntia , obfequeretur : nec
dubito quin Pelagius obnitentem ac repugnantern juftis meritifque pcenis affcciflet , nifi mors
inopinta telum anathematis jam intentum fibi
quodarnmodo e manibus eripuiflet. Quod igitur
Pelagius ultra primam admonitionem , in hujuf{nodi urgendo negotio , progreflus non fucrit ,
ejus morti attribuendum eil, quas poft Pelag'-' ad Natalem epiftolam uno aut altero anno
intervenit. Pelagio fubleus eft Gregorius , qui
illam fummam in terris cceloque proximam dignitatem omhibus quibus poterat, viribus rationibufque vitare fruftra conatus eft ; tantas vero
in ea res , taique praeclras geflt , ut Magni
cghomen mrito adeptus fuerit . Sed cum pro
more illius temporis farte perverfo, ecclefique
libertati inFenfo, Mauritii Imperatoris alTenfum
expeari oporteret , ejufderrt Pontificalis confecratio dilata eft in diem tertium ante nonas Septembris. Cum interea Natalis eum , quem inuituerat , mollis ac difloluts vitx curfum tenere
pergeret , eque Archidicono fuo gravis , &
moleftus efle defi*eret } is non tam privato do- Mhu*
lore, quam fui Epifcopi malitia in publicum *
ecclefia; damnum , populique ofenfioncm vergen- (.
te pcrmotus, iterum fedis Apoftolica: follicitudinem excitandam , opemque implorandam exi- opcm im.
ftimavit. Itaque in eamdem, atque ad Pelagium
fcripferat, fententiam litteras fupplices ad Gregorium dedit , eidemque hujus negotii , quod
Pelagius morte fublatus expedir non potuit ,
confeionem impenfc commendavit . Iterum ergo
Honoratus, ut fcriptum eft in Hift. Salonitana,
fupplicavit B. Gregorio , ne a fuo Tralato fuper
ordinis fufceptione tantam moleflUm fuflineret .
todera fere tempore Natalis Epifcopus de objelis ab Honorato criminibus fe Gregorio per
litteras purgare conatus eft , quibus quidem litteris multa contra Honoratum per calumniam ,
malitiamque inferuit .

CA-

NATALIS EPISCOPUS SALONITANUS XLIV.

CAPUT

223

TERTIUM.

Epiflola Sanfti Gregorii Magni ad controverftam ,

qua inter T^atalem Epifcopum & Honoratum
chidiaconum erat , dirimendam .
Epiftol* IN colledione Labbeana Vcneta Conciliorum
Gregerii
epiftola; omnes Gregoriana; in duodecirh li
iupltci
ehro- bios tributs funt, duabus Chronologicis no
feologiei lis fignatae , quarum altera ex annis Pontificatus
flgMW
Gregoriani , altera ex numero indidionum defurnitur; quo fit, tit epiftola: hujufmodi cum an
nis aerse vulgaris , & cum fuo quaxjue , componi
facile poffint. Ex epiftolis igitur, quasGrcgorius
fcripfit, ut hanc controverfiam componeret , pacemque inter Natalem & Honoratum conciliaret, alias libro primo, alias parte prima alterius
libri continentur . Epiftola* autem prion's libri
ad primum annum Pontificatus, & indidionem
nonam pertinent j quas vero in primam libri fecundi partem conjeda; funt , ad fecundum ejus
Pontificatus annum > & indidionem decimam
refcruntur . Gregorlus eledus fuit anno 590. ,
confecratus autem , ut diximus , Iii. Nonas Septembris; qua ex die anni hujus Pontificatus nu
meran incipiunt , fic ut primus ejufdem annus
definat in diem tertium Septembris ahnt 591.
Huic autem anno affixa eft indidio nona ab Kalendis Septembris anni 590. ufque ad Kalendas
Septembris anni proximi perduda . Nam indidiones fuum ducebant initium a die prima Se
ptembris , quamvis alii in diem odavum ante
Kalendas Odobris , alii in alios dies ac menfes
indidionum exordia conjiciant . Hinc fit, ut&
anni Pontificatus Gregoriani , & indidiones ,
quibus illi notantur , a Septembrt mcnfe, fere
indidem , incipiant , & pariter progrcdientur ,
& in eodem , unde oriuntur , menfe termincntur .
Cerrara Cum igitur epiftola? Gregoriana*, quae ad rem
tcmpus i noftram pertinent , partim anno primo indiquo Gre- dione nona , partim anno fecundo ejufdem Pon
^oriui
un epi- tificatus , Sc indidione dcima fcripta fuerint,
Kln
alias quidem in annum 90. , alias vero in an
Iii Nat*.
num
91 vel etiam 9. fexti faeculiconferri opor
Ii, Sc H0
tet $ nam annus 2. Gregorii Pontificis 6c indi
dio decima excurrit in annum 591. , & ufque
ad Septembrem ejufdem anni progreditur.
Gregorius igitur, fimulatque in federn Pontificiam confondit , ex illo editiflimo loco vigilantiam ac follicitudinem Paftoralem in omnes
Chriftiana; reipublicae partes intendit, & longe
lateque explicavitj necui fu Providentia, ope
ra , & auxilio deeflt . Cum e littcris Natalis ,
& Honort! cognovifTet, quid effet inter eos diffenfionis, ad earn componendam illofque inter fe
conciliandos , in tanta curarum & negotiorum
mole , aliquid curas , & cogitationis fuae derivandum putavit , ne malum latius fcrperet, &
in utriufquc perniciem ac dedecus redundaret .
Cum igitur Honoratus in fuis ad Gregorium
litteris Natalem de multis perperam , & injufte
f'adis accufaTctj Natalis vero fuis itidem ad Gre
gorium litteris criminationes ab fe depellere , &
in ipfum Honoratum regerere conaretur j Gre
gorius utrique refponfum dedit , illofque ad pa*
em & concordiam hertatus eft .

Epiflola prima Gregorii Magni ad Honoratum ^Ar

chidiaconum ; itemque fecunda ad "Natalen
Epifcopum .
Ud Honoratum Jtrchidiaconum Salonitanum .
EX iis , quae Honoratus , queque Natalis fieiB,
fcripfcrant , contentiones inter illos effertrnm,
Chriftiana charitatc maxime alienas fe cogno- J"0fr*"
vifle ait , & pro eo ac dcbuerat , valde doluifie . Honorato
Si hujufmodi dilidia Salonis expcdiri , & com- wfcribit.
poni nequeant , Honoratus Romam veniat , ut
crimina qua; Epifcopo fuo objecerat coram fummo Pontfice , tabulis & teftibus adhibitis >
legitime exponerct. Natalis vero, quifuaracauffam agerent , & objeda Honorato crimina probarent, Procurators idneos mitteret : fe judi
cium utriufque pro arquitate redditurum . Intcrea omnia Archidiaconi officia Sc muera cxfequi pergat, Sc res cecidias fibi concreditas , de
quibus rationem eum reddere oportebit , diligenter cuftodiat . epiftola feripta eft anuo 590,
menfe Decembri . Nam ha:c nota eidem fubjicitur in colledione Labbeana: Menfe Decembri in
ditlionc ix.
Gregorius Honorato Dicono a Salontano.
Ea , qua contra vos , tu , tr Epifcopus tuui
contraria direxiflis , feripta agnofeentes doluimus ,
eo quod inter "pos nihil caritas recegnofeit . Veruntamen te in officio ordinis tut adminiflrare pracipimus : & fi Wie potefi fuperante gratia cau'a
veflri fcandali definiri , multum tredkms veftra
anima acquiftvie . Sin yero ita difeordia inter
vos partes fuas armavit , ut in b timor feandali voluntas veflra debeat remanere , tu adnoflram
audientiam indefinenter occurre , & Epifcopus
tuus pro fe dirigat quam elegerit perfonam inftrutlam , ut omnibus fubtili ratione perpenfis ,
flituere , qua d vifa fuerint partibus , debeamux .
Scire vero te volumus , quod -a te omnia diftrile quafituri fumus , ft non ea , qu vel propria
ecclejix , vel qua de diverfis cccleftis f cimelia
funt colletlayfub omni nunc follicitudine , & fide
ferventur . Qued fi quid ex eis vel negligentia ,
vel cujufpiam fraude deperierit , 0 in hoc reatu
eonflringeris , qui per g archidiaconatus ordincm
eufiodia ejufdem ecclefia artlius implicaris . Menfe
h Decembri , IndiQione ; Tontificatus 1.
Chrifti 590.
N

A.

a Gregorius plurimas epiftolas fcripfit ad pri

marios Epifcopos ccclcfi Catholicas , veluti ad
Conftantinopolitanum, Alexandrinum s Antiochenum, Carthaginicnfem , Arelatenfem , Mediolanenfem &c. qui vel Patriarchs;, vel Primatis , vel Archiepicopi , & Metropolita; jure ac
nomine potiebantur. Sed quemadmodum feipfe,
qua; erat ejus animi dcmiflio , atque humilitas,
pofthabitis omnibus titulis honorificentioribus ,
iimpliciter nominabat Epifcopum ; fie eos , ad
quos feribebat, quamvis primas eccle(aftica; Hi
rarchise cathedras obtinerent , non alio fere >
nil! communi vulgarique Epifcopi nomine im
pertiebat ; ac proinde minina videri non debet)
li Honoratam, qui princeps erat Diaconorum^
five

g
h

a^4

ECCLESIA

SALONITANA,

five Archidiaconus, fimplici vocabulo Diaconum

appellee; quamvis in contextu cpiftola: , quam
obtinebat dignitatem , fuo ilJam ac proprio no
mine diftinguat.
b In aliquibus codicibus MIT. aliter in tumore
fcandali , reftius fortaiTe quam in timor : ideft
in tmida ifla , & fuperba contentions , qua midtis fcandalum , & offenonem affert .
InMT. Vaticanis, & aliis indifferenter, ideft
fine ulla dilatione j retinen etiam poteft indeftnenter , hac huic verbo fignificatiohe fubjefla :
ne definas, five ne omittas ftatim occurrcre.
d Ideft , qua vifa fuerint unique parti aqua
tffe & consentanea.
e Hinc colligi poteft id moris fuiTe, ut vafa
& ornamenta aliarumecclefiarum Dalmatian , qua
maximi pretii efient , aifervarentur in zrario facro ecclefis Salonitanae , Archidiaconi Salonitani
curx & cuftodia? commifTa.
f Ideft vafa, candelabra , fimulachra Chrifti
ac Divorum urea , & argntea egregio opere
calataj his adde ornatus altarium, veftes Sacer
dotales Pontificias ferico auroque contextas,
margaritis ac gemmis intermicantes , caeteramque
Cimdior omnem fupelletilem lautam in primis & copionomioe fam 3 quas quidem omnia uno Cimeliorum noi""1
mine comprehendi folebant ; ex hifque Thefaubrauw/ rus ecclefiae Salonitana? conftabat , cujus cuftodias przpofitus erat Archidiaconus . Hinc apud
cundem Gregorum in epiftolis nominad funt
Gimeliatchi ecdsfia , ideft Praefedi Cimeliorum
ecckfia:. Quantis hujufmodi opibus ac divitiis
oliin abundarent ecdefia; , tcftes funt Optatus
libi contra Parmenianum , Auguftinus lib. . con
tra Crcfconium, & alii plures . Optatus lib. 1.
de Schi. Dohatift. cap. 18. Ecclefiie Carthagi.
nienfis, vel ipfa perfecutione faeviente , opulentiam his verbis fignificat: Erant enim ecclefta ex
auro & argento quamplurima ornamenta , qua
defodere y feeum portarepoterat ('Mcnfurius
Ep. Carthag.J qua quafi fidtlibusfenioribus comtnendavit, commemoratorio faci.
g Hinc habes facri Thefauri cuftodiam ad mu
nus Archidiacorti pertinuiTe.
h Notachronologica in aliquibus editt. & MiT.
praepofita eft epiftolis Gregorianis j rtos more
epiftolari nurtc pervulgato eamdem fubjicimus .
Indiclio autem nona , ut diximus , innexa eft
anno primo Pontihcatus Gregoriani , & a Ka
kndis Septemqris anni jpo , ufquc ad Kalendas
indem Septembris anni proximi perducitur . In
cdice Colbcrtino data dicitur menfc T^ovembri ,
& in aliis MT. menfe Decembri .
Epiftola II. Gregorii Magni ad %atalem Fpifcopum
Salonitanum .
ArgamtAPrcipit Natali , Ut Honorato Archidicono
tum hu. atjemptam muneris fui obeundi facultatem rcftimat, neve invitum in ordinem Presbyterorum
compellat . Quod fi fubortse inter illos controverfi Salonis dirim ncqueunt , Honoratus quidem Romain fe confrt cauflam fuam difturusj
Natalis vero mittat, qui fuas partes agat : fe
porro rationum > quas pro fe quifque attulerit ,
momentis accurate perpenfis , feclufo partium
iludi , de re tota ex a?quo & bono judicaturum . data eft eodem > ac fuperior, anno
de menfe .
Gregorius l^atali Epifcopo Salonitano.
a
Gea> qua nobis in Concilii yejiri confetta a
Secretarle direxiftis , in quibus Archidiaconus Ho

noratus b addicitur , plena effe cogmyimus femi- b

ne jurgiorum , cum uno eodemque tempore una
perfbna nolens ad Sacerdotii erdinem provehitur ,
qua tiimquam immerita a Diaconatus officio remoyetur , & ficut juflum eft , ut nemo crefeere com
pellat ur invitus , ita cenfendum puto fimiliter ,
ne quifquam infons ab ordinis fui minierio dejiciatur injufle . Veruntamen quia hmica Deo
difcordia tuas partes aceufat , locum & admini-
Jlrationem fuam Honorato Archidicono reflituas
commonemus ; atque concordes divinis minifleriis
competentia exhibere feryitia . Audientite & quaftioni nora y fi adhuc inter yos cauffa nutrittir
fcandali y praditlus Archidiaconus occurrat admonitus y atque dilctlio tua pro partibus fuis dirigat
perfonam infirutlam : quibus prafentibus d fola-
fiante nobis Domino , depofito ftudio perfonarum ,
qua competunt favori jufiitia , decernere valeamus .
e Menfe Decembri . Indidione nona, anno Pon- e
tificatus I. Chrifti ypo.
N

A.

a Secretarium apud Jurifconfultos locus eft , Secret

in quo Judices fedent , lites audiurit , ac diri- riuni 1
munt . Sed apud Scriptores Ecclefiafticos huic^t'!8"'
verbo , cum Secretarium dicunt ^ ca notio fubeft , ut fignificer partem illatn templi ab aliis
fecretam , in quam Epifcopuj , Prtsbyterl , &
miniftri ante, & poft Hturgiam fe reclpiebant ,
ut facras veftes induerent ac deponerent . Hanc
ipfam huic voci fignificationem fubjecit Severus
Sulpitius dialogo 2. de vita S. Martini cap. I.
Concilium Laodicenum can. ai. eum locum vocat Secretarium, five Diaconicum ; Sidonius Apollinaris lib. y. Ep. 17. appellat J\eccptorium .
Scd duplex diftingui oportet Secretarium , alterum minus, de quo modo diumcft, alterum
majus , quod S. Gregorius lib. j. Epifl. etiam
Salutatoium dixit, quod ibidem Epilcopi facra
fafturi , ante quam ad Altare folemni ritu , ac
pompa procdrent , falutationes illtic religiofi
officii & venerationis caufia adeuntium acciperent, iifdemque benediftionemimpertirent . EraC
is locus in inferiori parte navis templi ad Auftrum fere obverfus, ut docet Mabillonius Com.
in Ord. Rom. . 3. Hic interdum cogi fole
bant concilia . Nam Carthaginienfe tertium ,
quartum , fextum, leptimum , itemque Milevitanum , atque Africanum plenarium habita funt ,
in fecretario Bafilica , ut inferiptio his pra*pofita dclart . Lecum , in quo eclebrata eft Synodus Chalcedonenfis , Secretarium nominat Liberatus Diaconus in Breviar. cap. 1$. Id gene
ris feerctarium erat , de quo in hac epiftola
meminit Gregorius ; hue enim Natalis convocaverat Presbyteros , aliofque inferiorum ordinum Clericos, quos ad fuas partes adduccre poterat, ut Htteras pro fe, Sc contra Honoratum
feriptas approbarent, fuifque chirographis fubferiberent i nam illud Concilii veflri Secretarium
Gregorius appellat .
b Reius, & fignificantius in codicibus Va<
ticanis aceufatur.
In plerifque codicibus MT. legitur excufat. Retinendum cenfeo, aceufat y Se hanc huic
loco explanationcm adhibendam : cum Natalis
difcordia: caufsam prabuerit, ipfamet difcordia,
eum , unde orta fuerat , aceufat .
d Ideft, opitulantc nobis Domino.
e Huic epiftola; nulla eft eque in vulgatis ,
nequc in Mil", appofita nota Chronological nos
earn

NATALIS EPISCOPUS SALONITANUS XL1V.

tarn fubjunxifnus, quae plane eadem tfTc debuit
hujus, ac fuperioris cpiftola; . Nam fi Grcgo
rius eodem fere tempore litteras ab Honorato ,
& Natali aeeepitj eonfentaneum eft eodem tem
pore utrique refpenfum redditum ciTe.
Hue addendara , vcluti appendiculam putavi ,
alteram Gregorii ad Natalem cpiftolam, quamvis ad hujus quaeftionis argumentum non pertineat. Natalis Pontificatum adeptufla Gregorio
gratulatus fuerat , illique more majorum l'uam
obcdientiam promptumque ad omnia obfcquium
pollicitus erat . Refpondet Gregoriiis j & cum
de contentione, qua: Natali erat cum Honora
to, ne verbum quvdem feecrit, videtur hasc epiftola feripta efle, antequam ex utriufque litteris
de illorum inter fe dilidiis cognoviTetj quamvis in editis , & MIT. codicibus huic duae ills
fuperiores praponantur ; nii forte ab odiofa &
molefta illius controverfia: mentione omnique
reprehenfionc idcirco fuperfedendum cenfuit ,
quod in eo genere epiftolarum verfaretur, quar.
otficiofa dicuntur , a quibus cujuslibet alteris
negotii tratatio, multoque magis acerbitas oranis abcTc debet . Huic epiftolae in Colbertino
cdice fubferipta eft indiftio nona , Se menfis
Februariusj fed ha:: nota Chronologica videtur
pertinere ad epiftolam fequentem , ut obfervarunt Editores Maurini operum S. Gregorii .
Epatla m. ad Natalem Epifcopum Salonitanum .
eptome
Se Natalis litteris gavifum efle , redditumque
*' alacriorem ad fuftinendum onus , quod invitus
Gregori fubicrat , cuique ferendo fe non efle fentiebat .
ne Natali Ut tibi , & Dominico gregi opem a Deo flagitet , poftulat . Data eft anno 59e. polt mli
tem Scptcmbrem , vel anno 591. menfe Februario.
Gregorius Tjatali Epifcopo Salonitatio .
a . Scripta rtvercvti* vern , qua a procefjtoni nob fira b gratias agebant , o'erente Stephane Dico
no y quem direxsfiis\ accepimus , Cr nimirumvaldc credenda fuut gratia , & fiudio caritatis imc pen/a , dum Pontijicatus noftri congaudere ordintm ratio commoneiat . Idcirco nos falutationis
fefirx cau'a reddidit Ixtiores ; confcittitiam
firam indicamus ipftus honoris onera me agro ani
mo fufeepie. Sed quia divinis d judiis non poteram e refultare , neeeario menttm meam parti
c Ixtiori revocafi . Tro qua re reverentiam vefiram
epifiolario fermone depofeimus , ut tatn nos , quam
Cbriftianus grex curx nojlrx commius , orationis verx folatiis perfruamur , quatenus ea Va
leams prajidii rmitatc procellas temporum fuperare. Inditione ix. menfe Otobri , vcl Februario , ut eft in cdice Colbertino.
N

a Idcft , nobis ad Pontificatus apicem provecis .

b FortaFc ex phrali Gregoriana idem gratulabantur, vcl gratias agebant , quod ad hoc ho^
noris dignitatis faftigium evefi fuerimus
Omncs M (. codkes habent veri ; fed aptius ad rem, & telitentiam nori.
d Joannes Diaconus in vita Gregoriana au*
tor eft , indicio coeleftis fulgidx columna;
inventura efle Gregorium , qui ut Pontifical!
ontri ie fubduccret , le abdiderat
Ideft, refilire, modus loquendi Gregorianus.
Vide lib. 7. & 8. Moraliiim, ubi refultatio legitur ib hanc earniiem fententiam . Et in lib. t.

225

cap. . Hiftoriar Tripartite, hare invenies. Dc

refultatione Judaorum .... tentabant refutare
Bfimanis .
$.11.
Totalis Honoratum ad erdinem Tresbytcrii evehit, ut ^irchidiaconatu depellat .
UT Pelagii, fie Gregorii litteris aures fur- nii
das praebuit Natalis , obftrepcntc Tarfa- P*^1 Arnia, nihilque falutarium admonicionum in ani- 00 ru
mum admitiente . Neminem Romani mit, qui j^'o
fuam caufTam agcrct , & qua: fibi crimini dabantur , aptis idoneifquc ration ibus dilueret 5
nec vero aut mores filos emenda vit , aut de
propofita fententia fufecptaque volunttte amovendi e fuo gradu Archidiaconi difctfllt . Quod
Natalis Poiuiliciis monitis pra-ceptifque non paruerit, id mirum videri non debet; nihil enirrt
fuo ingenio, fuis moribus, infitaque animo ar
rogancia, & obftinatione alicnum fecit . 1 1 lud
potius admirationc dignum tft , quod ne ipfc
quidem Honoratus , vir cateroquin eximia* probicatis, modeftia? , quamvis urgente Ponti
fias mandato, Romam adierit ; ut quae per lit
teras de pravitate , & injuftitia Epifcopi fui ad
fedem Apoftoiicam dctulerat , ca rite ac legiti
me probaret; fimulque jus fuum liti ac judicio
perlequcretur . Sed fi quis anirnadverterit , qua*
vis effet, quivc formula cpiftola;, & praefcriptionis Pontificia: , is profecto mirari definct ,
quod Romam le conferre Honoratus neglcxcrit ; nihilque ab eo factum , vd omiiTum dcprehendet , quod cum illius adverfus Pontificem
Maximum revcrentia promptaque eidem obfequendi volntate congruere nequcat . Ita enim
juiTus fucrat Romam venire, fi difienfioncs , &
inimicitis , qua; illi cum Epifcopo fuo intcrccdebant, componi Salonis ac fopiri nequirent.
Honoratus autcm , fi de fuo jure aliquid ipfc
remitieret , putavit fore , ut Epifcops ab omni
molertia, & injuria inferenda quiefceret ; refqu
omncs ad concordiam rcducerentur . Jus erat Ar
chidicono obfiftendi repugnandique Epifcopo
fuo , a quo praeter fententiam ac voluntatcm
fuam Presbyteratum fufeipere jubcretur; juum
enim e , ajebat Grcgorius in fuis ad Nacakm
litteris , ut nemo crefecre compellatur invitus .
Quamvis autem Honoratus , five quod Sacerdotali ordine atque muncrc, qua: erat illius de fe
humiliter dimiTequc fenticntis modeftia , fe indignum cfle cenlcret , five alias ob caufls ab
hujufmodi honore fublimique dighitate reciptenda alienus effet j tamen ut lites vitaret , pani
que confulcret , tempori cedendum, jufque- 'uum
dimittendura efle exiftimavit . Cum enim Na
talis non defifteret hortari homincm , urgerc,
impeliere, ut animum aliquando induceret Epi
fcopo fuo morem gefere ,. neve honorem ultro
delatum reeufaret ; afllduis , importunis , mo
le is hujufmodi precibus , quibufeuni minas
jdentidem mifcebat , defeffus tandem viclufque
Honoratus ad extrerr.um manus "ddit , teque *
initiari Presbytcratu paiTus cft . Porro Natalis , *," fuquamquam id unum pcclaret , quod animo jam- copt.
dudum intendebat, ut Honorato dignitatem augeret , poteftatem minueret ; quid tamen fui
confilii, Se malitia: elfet , quam callidilmc poterat, illum , ut mihi videtur, ccclavit , nihil
aliud fibi cordi efle fimulans , nifi ut eum
pro fuis tarn multis & przcUris in ecelefiam
riieri-

2l6

ECCLES A

SALONITANA.

hncritis ad gradum fublimiorcm povehcrst j

hifi forte , quod vero propius eft , ira inter
utrumque convencrat , ut Honoratus recepto
Prcsbytcratu Arcbidiaconi munus poteftatemque
hon dimittcrct . Erat quidem five confuctudo,
five lex ceckfiaih'ca , qua; vctabat jura & offi
cia irtferioris ordinis eum ufurpare, qui ad fu>
pcriorcm prornotus fuifTct $ fed cum id nullo
jure divino fancitum tflct , penes ccclcfiam, &
Prxpofitos ecclcfiarum potcftas erat, hujufmodi
legC) five confuetudinc, qlios vellcnt , exirnerdi , fi qua juila .cauda vel neceffitas id pollula flee , e rcquc Chriftiana & ccclefiaftica fore
vidcretur . Unum clarum imprimis & illuftre
proditum eft exemplum in arinalibus ecclcfiafti*
eis } quod cum fatftum afrat cafumque huic,
de quo nunc dicimus, fimillimum , & ejufdem
omnino generis, facer non podiim, quin brevitcr commemorem 5 praefertim cum hoc ipfum
exemplum , magni Leonis auftoritjtc nixum ,
videtur propofitum finde Gregorio Magno, quod
in judicio ferendo de hc controverlia , de qua
nunc agimus potiffimum fibi" fequendum ede
exiftimavit .
Accliidii.
AnatoHus Epiicopus Conftantinopolitanus imtoniexf- p Eutychetis fc&ator occultus Aetium virum
rfolofe ad apprime Catholicum per fpeciem honoris ad orl'tcibytc dinem Prcsbyteratus evedum , Archidiacoriatus
d'"" Yin Sradu atque officio decedere cocgerat j ejufque
erdiaem in locum Andream quendam Eutychianis addi
t0S"e|Br- ftum fubrogaverat . Aetius de illa injuria per
littral conqueftus eft apud Leoncm Romanum
Pontificcm , qui Aetii patrocinio fufeepto -, ftatim feripfit sd Marcianum & ad Pulchcriam
Augftos y cofque graviter admonuit , ut pro
poteftate juberent Andream quidem in ordinem
cogi, Actium vero quamvis Presbytcrali characlerc infignitum in priftinum locum miniftcrium reftitui. Miror , inquit cpiftola iv. , quid
tauft* aut occaonit emerferit , ut virum Catholicx fidei , & %eftorianis aut Eutychianis conftanter adverfantem jlrchidiaccnum [b honoris
fpecie degradaret & difpenfationem totius caufJat &" ecclefiaflica in ^Andream Ev.tychia apene trans/erret &c. Anatolius Pontificiis
mandatis, rem urgente Marciano Augufto , non
arcre non potuit , & utrumque , quod Leo jucbat, vel invitus prxftitit 5 quemadmodum ex
Anatolii ad Leoncm , & hujus ad Anatolium
epiftolis intelligitur : Et reverendus quidem fatrofancl* noftr* ecclefitt Tresbyter Retins , inquit
Anatolius -, in priore loco atijue honore ecclefiaJiico nobis eji rejiitittus y omne quod Epifcopii noflri eft y modefte f'aeiens ipfe refponjum . Idem
confirmt Leo cpiftola 71. Quod ergo in Confiantnapolitana ecekfta qu<sdam m officii* clericorum
torrela fgnificas s ut & ^etium Tresbytcrum
in gratiam tuam affeilionemque revoeaveris , &
Andream jirchidiaconi fubmoveris nobis
placui'e refcribo ; quia exiflimationem tuam , ut
optabam , plurimum crigit & commendat . Vi
des omnia Honorato paria f uile cum Aetio ,
camdem -utrique injuriam facbm, in eodem injuftitiae gelier graviter deliquifle Natalem & Anatolium y omnia denique in utroque fafto fimiiia ede ; nifi quod fedis Apoftolicx audtoiitati
diutius & obftinatius repugnavit Natalis , quam
Anatolius > quem Marcianus Auguftus Leonis
iniperata vel nolentcm fine cunftatione faterc
cocgit . Quare quod in cauda Aetii a Leone
Magno jam prxjudicatum fuerat 5 idem in cauf{3 Honorati Grcgorius Magnus judicare debuit .

Scd quod magis ad rem pertinet y quemadmo

dum Deque confuctudo , eque lex obftare po
tuit, quominus Aetius, quamvis jam Presbyter
faitus > munus poteftatemque Archidiaconi reci
peretj fic etiam obftare non debuit, quominas
Honoratus poft fufeeptum Prcsbyteratu m Archi
diaconi muere, V officio furtgeretur.- utriuique
enim communi lege & confuetudinc eximendi
cauTa fuberat fatis jufta & idnea.
Lrgo Natalis id > quod volcbat , fraude ,
dolo malo adecutus , ut feilicet Honoratum e cnund'
Dicono Presbytcrum facerte , eum urgeie , &*Nf
compcllere inftitit, ut Archidiaconatu cederct j
Kv
objicere cortfuetudinem , objiccre leges, objicere Caones , quibus caurum erat , ne quis in
uno gradu ccclefiaftica Hierarchia conftitutus
altcrius gradus jura & funi'tiones fibi arrogaret ; neve idem Presbyter cflet , & quas func
Archidiaconi, muera obiret . Qnid plura ? invitum renuentemque Archidiaconatu dejecit, in
ejufque locum alium qucmdam fibi perfamilia*
rem , ncque fui diffimilcm fubftituit ; qui fibi
indulgcrec , ac nihil non permitteret ; quemvc
ad omnia five tequa five iniqua promptum Se
obfcqucntem pro fuo arbitratu atque ingenio
haberet . Honoratus ubi fe dcduhim in frau
dem animadvertit , remque eo loci ede , ut ad
jus fuum munufque recuperandum nihil przfidii
Salonsc fuppeteret, Romam ad Pontificis maximi auftoritatem opemque confugere decrevit .
ltaquc Gregorium luppicx adiit , ad quem facili benignoque aditu admius , eidem ex fide
rctulit , quae Natalis contra inftituta legefque
ccclefiafticas perverfe ageret; quasipfc, &quam
graves moleftias ac vexationcs fuftinucrit, qui
bus denique i He fallaciis ac dolis fc circumvencrit , ut per fummam injuriam ex eo , quem
obtinebat, loco & muere Archidiaconi deturbaret; qua: omnia tabulis , ac teftibus probavit : peterc igitur fe & orare , ne gravetur pro
fua fapientia ac poteftate perficerc, ut fuus fibi
gradus officiumque reddatur ; ne ab fede Apo
ftolica, quae miferis omnibus , & affliftis perfugio efie folet , contra Epifcopi fui faflionem
opefque , prxfidium inopia- fuse folitudini
defuific videatur . Sub haec audita Pontifex -
noratum bono animo ede juft , & collaudata 001. ipfius tide probitate , nihilo minus impenfc no,,V.Hftudiofeque Honorati caudam fibi agendam cen- fafcipt*
fuit , quam olim Leo Magnus Act defenfiontm fulcepcrat ; neqae antea in hanccuram, &
cogitationcm incumbere deftitit , quam Hono
ratus in integrum reftituerctur . Quod ut pcrficcret tres epillolas codem fere tempore mifitad
Natalem, ad Epifcopos Dalmatiae, ad Antoninum Subdiaconum ccckfiae Romans , quas in
fra fubjiciam.
.

III.

Epiflola iv. Gregorii Magni ad fatalem

Epif Salonitanum .
ASupcrioribus litteris ad Natalem & Hono
ratum fcriptis annus & menfes aliquot
iutcrcederant , cum Grcgorius itcrum ad Nata
lem pro reftituendo Honorato feripfit . Nam
hxc, & dux qux fequuntur epiftolx , cum in
libro fecundo epiftolarum S. Gregorii defcriptx
fint , datx fuerint ncccflc eft indictione dci
ma , & anno fecundo Pontificatus Gregoriani ,
Qui una cum indiclione dcima , fere a Kalen*
dis

NAT ALIS EPISCOPUS SALONITANUS XLIV.

227

lis Septembres anni 5:91. ad Septembrem anni 7<lam, qui a neququam letlioni ftudeas , neququam
equentis extenditur j & cum cpiftolam , quas exborationi invigiles , fed ipfum quoque ufum echanc proxime in eodem libro antccedic, menfc clcfiaflici ordinis ignores , hoc efi in teimonium ,
Martio anni cjufdem, idcft 592. vulgaris, quod eis,fub quibus pofitus es , reverentiamferfcriptam elTe codices doceant, ha?c ad Natalem, vare nefcis . Cum enim fantla memoria decefforis
& duae reliquat ad eundem menfem Martium mei fueris fcriptis probibitus , ne contra Honoreferri , vel in Aprilem proximum anni 591. ratum jtrchidiaconum tuum dolorem tam longa e
conjici poirunt ; nullam enim* notam chronolo- ingratitudinis in corde retieres , cumque a me
gicam prsferunt, quae menfem diemque cercum fape ( correptus fueris , & bac tibi fummopere
Honora- definiat . Ex quo intelligi velim diu multum- fuerint interUa , & mandata Dei negligens ,
" noD que Salonis difeeptatum fuifle de modo 8c ra fed & fcripta nofira contemnens , prxfatum Hono
lui
Bill -tUt ID
ratum yArcbidiaconum tuum , quafi ad g fortiocione illius controverfiae componenda; , & con
aullan cordia; ineundae; plures, ut pacem inter utrum- rem honorem provebens , conatus es callida arte
que conciliarent , arbitros & internuncios in- degradare . Unde aclimt eft , ut eo de ^rchiiaconatus loco fummoto , alium accerferes , qui tuis
CalTum adhibitos * multas ultro citroque con
diciones propofitas, & rejectas , moras denique moribus obtemperare potui'et ; cum prafatus vir
alias ex aliis interjeas ( , quae rem longius nulla tibi re , ut arbitror , difplieuit , nifi quod
protraherenc . Et Honoratus quidem, quamdiu vafa facra , & h vclamina tuis te parentibus dare
(pes aliqua pacis affulfit , eque fibi e praeferi- probibeat . Quam cauffam fubtili voluimus , &
pto Gregorii Romam proficifeendum puta vit, nunc ego , & tunc fanUa memoria ideeeormeus
& omni aftionc judiciali fupcrfedendiim cenfuit; indagatione difcutere : fed tu tuorum tibi ailunm
quamvis interea, ut verifimile eft, de hujus ne
conjeius, perfonam ad judicium inflrutlam tranfmitgotii & controverfiae ftatu , & quidquid effet tere diftulifti . Proinde fraternitas tua vel poft
ipei de concordia, Gregorium per litteras iden- frequentatam toties admonitionem a culpa fita ertidem admonere non omicterer . Verum , ubi fe rore refipifeat , & prafatum Honoratum in fuum
Natalis fraude malicia deceptum , & in fal- mox , ut mea fcripta fufeeperit , locum fufeipiat .
fam fpem ejus amicitix , & gratia; recuperanda; Ouod fi forte facer diftuleris , ufum tibi pallii t
inductum fenfit, oeque aliud , ci morem geren- qui ab bac fedz conceffus eft , noveris ee fubla*
do fufeipiendoque Prcsbyteraru, fe aflecutum ciTc tum ; fi vero etiam amio pallio in eadem perti~
nacia adbuc perftiteris ; Dominici corporis , ac
animadvertit , nifi ut ille fidae fimulationis lar
va depofita , palam & aperte in fe impetum fa- fanguinis te feias partieipatione ee privatum .
ceret, fibique Archidiaconatum per vim po- Toft qua jam nece'e eft , ut caufas tuas fubtilius
teftatem adimeret ; tum demum nullam moram indagantes , an in Epifcopatu ipfo perfiftere deirterponendam efTc exiftimavit , quin Romam, beas , fumma cura , atque inquifitione debeamus
quo Pontificiis litteris accerfitus fuerat , ftatim traclare . Eum vero , qui contra juftitia regulan
fe conferret. Ita fadum eft, ut cum Natalis fi- in Archidiaconatum alterius fe provebi confenfit ,
mulatione ac fpecie bonae, propenfaeque ad con- ab ejufdem +Archidiaconatus honore deponimus ,
cordiam voluntacis fpem Honorati a'eret ac pro- Oui fi ulterius in loco eodem miniftrare prafuntlataret , hic Romanam profedionem tamdiu di- pjerit , fe partieipatione communionis facra noveltulerit , quoad licuit de illo bene fperare , ac rit effe privatum . Tum igitur frater carimey
propterea inter priores pofteriores Gregorii neququam nos amplius provoces , ne duros valde
litteras annus integer, eoque amplius interfuit. in ajperitate Jentias , qv.os erga tepofitosin chn
tate contemnis .
Porro Honoratum Romam fe contuliffe, quam
vis ex his epiftolis Gregorianis fatis certo colliJ{eftituto igitur fuo loco Honratb ^rchidiacgi nequeat , auftor tarnen eft locupletilmus Tho
no , inftruftam perfonam fubfeftinatioe tranfmitmas Archidiaconus in hiftoria Salonitana . Jfo- te , qui mihi b$c deber ex 1 ratione fierifuis pofnoratus , inquit , videns filii tam nequiter fore fit allegationibus demonftrare . Eunttim namque
delufum , ad Tapam fe contulit , proponens om
^rcbidiaconum ad nos venire m decreVimus , ut
nia , qua ArchiepifcopHS fraudolcnter egerat con
quidquid juftum , quidquid Omnipotenti Dco pUcitra cum . Argumentum epiftola: Gregoriana: ad tum fuerit , cognitis affertionibus partium decerNacalem eft hujufmodi :
namus . T^os enim nullum pro perfonali amore deArgumenNatali fuccenfet, quod faepius & lautius > quam fendimus ; fed aulore Deo , normamjuftiti , poftum litte Epifcopum deccat , conviva inftituat ; interea pofita cujuslibet perfona acceptatione , cuftodimus .
lua'arii- vero Paftorali officio dfit , & eque in faeram Indidione X. menfe Martio vcl Aprili .
tuHoDO- letionem incumbt , eque verbi divini pabu"oHiiimi. lum populo impertiat . Jubet in priftinam diN O T A.
i Nauli. gnitatem reftitui Honoratum, quem ideircodejecerat, quod ab eo vafa facra coDfanguineis daa Eos videtur intcigere , qui partim fpontcre vetarctur: nifi Pontificiis mandatis obtempe- fua t partim ab Honorto dedufti Romm vn
raret, eidem primum ufu pallii , tum etiam di- rant , ut jurati ea confirmarent , de quibus ipfc
vinis myfteriis interdicit ; demum Epifcopatus Natalem aceufaverat 5 iidcmque pro Archidico
abrogationem minatur. Quem vero in locum Ho
no contra Epifcopum , fecundum fidem & relinorati fubjecit , ei titulum munufque Archidia- gionem, teftimonium dicerent .
coni abrogat. Data eft anno 5.92. menfe Martio,
b Quas Grcgorius ex aliorum tcfiimonio Na
vel Aprili.
tali exprobrat , eadem ex tabulisccclefia? Salonita
na; Thomas Archidiaconus hiftoria fua; intexuit .
Cregorius T^atali Epifcopo Salonitano .
His verbis fignificari vult Pontihces Roma
nos , & fupremos totius ecclefiai Hierarchas ,
a
a Maltis ab urbe tua venienttbus , frater carii- quorum imperio poteftati Natalis , ut caeteri
b me , didici , pafiorali cura derelicla , folis b te Epifcopi , Chriftianique omnes , fuberat ; illc
conviviis oceupatum . Qua audita non crederem, nifi vero , eque Pclagio eque Gregorio fe obfeiuu tuarum experiments approbarem . quencem przbuerat .
d Pe-

c
d

n
{

jj

1
m

ECCLESIA

SALONITANA.

d Pulagii ad Natalem cpiftola , cujus rocminit

Thomas Archidiacortus, vctuftatc intcrddit.
Ingrati animi vitiumexprobrat Natali , quod
cum, a quo falutaris admonitionis beneficio afficiebatur, ptfTme odiflfetj odii ctiam diuturnitatcm exprobrat i nam cum ante tres vcl quatuor
omos Honoratum perfequi & infechri cccpict ,
adhuc implacabilcs cum illo inimicitias gerebat .
Huic vocabulo ingratitudinis , quo fxpe utitur
Grcgorius, alias ctiam in aliis epiftolis notiones
fubjecit
f Hinc intclligi licet nter hanc , & priorem
ad Natalem Epilcopum, plures alias litteras interfuifle j quibus ilium iterum ac fxpius admonuit, ut Archidicono fuomoleftus, & injurius
tTe defrtcrct; fed hafce litteras vetuftas intercepit , & abfumpfit . Cum igitur pol fuperiores
Gregorii ad Natalem , & Honoratum litteras
unus annus, & menfes aliquot in ca difcordia Salonis componenda fruftra confumpti fuerint , hoc
tcmporis intcrvallo , ut Archidiaconus de ftatu
illius controvcrlix, ac de fpe redintegrandx cum
Natali concordias Grcgorium identidem certiorem facer non omifit, quemadmodum diximus ;
lie Gregorius per litteras hortari, atquc urgere
Natalem non deftitit, ut omni fimulatione depofita. Honoratum in gratiam reciperct .
g Ideft altiorem .
h Cura V cuftoda facri xrarii Archidicono
in ccclfa Oceidcntali potiiimum mandari folet ; quamvis apud Orientales Prcsbyteris etiam
committi folcret , ut colligitur ex Homil. 14.
S. Joannis Chryfoftomi in Acta Apoftolorum.
i Hujus igitur cauflx cognitionem difeeptationem ad fe Pelagiu* revocaverat, & Natali imperaverat, ut vel ipfe venirct, vel Romain mitterct , qui criminationcs fibi illatas rcfelleret.
Ideft, quando poft primam alteramvc adrnonitionem non renpuerat , fairem poft admonitiones toties iteratas refipifeeret.
1 Jubct Honoratum fuo loco reftitui , in eoque retineri ufque ad cauflam cognitam , & do
nee Natalis per fuos procuratores oftendat eum
jufte ac legitime exauftorari deber.
m Anno & epiftola fuperiorc Gregorius Ho
noratum in urbem evocaverat , ifquc poftquam
omnia nequidquam expertus fuerat, ut Natalem
fibi placaret, feque in ejus gratiam reftituerct ,
e prxfcripto Gregorii Romam difeeflerat , ut
feriptum eft in hiftoria Salonitana . Sed cum
Natalis nullos adhuc mififlet, qui fuam cauflam
agerent , Pontifex cauflam illam rite &cxjudicii
formula cognofeere , ac fententiam pro veritate
ferre non poterat . Honoratus autem in urbe
verfabatur, cum Gregorius hanc ad Natalem epiftolam ratt.
S. IV.
EpiftoU V. Gregorii Magni adEpifcopos Dalmatia.
Argamtn DE controverfia , qux Honorato Archidi
tnm alte
cono erat cum Natali Epifcopo , quid in
RolxGre*kaC caufTa tum a Pelagio deeeifore fuo , tum a
fe dum fuerit, cxpofiit. Natalis obftinationem
ineufat , qui eque fuis , eque deceflbris fui
hortationibus, mandatis adduci potuit , ut Ho
noratum infeftafi definerct , neve illum fuogradu moveret i huic nii priftinum locum & offi
cium fine cunctatione rcddiderit, Natali ufu palIii, & facra communions interdium *ri : imperafle fe i 11 i , ut Romam mitteret , qui pro fe

cauflam dceretj nam Honoratum jam in urbem

vcniTc , ut jus fuum coram fede Apoftolica profequeretur. Haec epiftola ex magna parte iildem
fere, ac fuperior, & verbis Sc fentcntiis contexta eft , & codem fere, ac fuperior, tempore da
ta eft; fcilicet anno 792. menfe Martio vel Aprili .
Gregorius univerfts Epifcopis per a Dalmatiam
conflit tis .
Fraternitatem veflram licet defideremus fcriptis
difcurrentibus frequenter vifitare , tarnen praterea , cum res exigit , b utraque cupimus negotii
unius occaftone perfolytre , ut & fraternos de
vifttatione relevemus nimos , & qua fuperveniunt , ne mentem poffmt ignorata confundere , fubtilius explicemus . Trater taque nofler Totalis
Salonitana civitatis Epifcopus , cum Honoratum
Arcbidiaconum fedis / ad ordinem Tresbyteratus eilet provehercj deinceps Ule ad fublimiorem gradum crefeere declinaret , a fancla me
moria deeeore meo mijfafupplicatione popofeerat ,
ne ad hum gradum invitus accederet . Hoc enim
fieri fibi non provebendi gratia , fed cauffa d ingratitudinis perhibebat . Tro qua re tum jam fa
ila memoria deeeor nofier feripta T^atali fratri
coepifcopoque noflro direxerat , interdicens , ne praditlum Honoratum Arcbidiaconum invitum proveheret neve dolorem concepta ingratitudinis in
corde fuo retineret . Cumque & a nobis fape correptus fuerit , & bac eidem fummopere fuerint
interditla , non folum mandata Dei negligent , fed
& feripta noflra contemnens prafatum Arcbidia
conum , ut dicitur , contra morem quafi ad fortiorem honorem provekens , conatus eft callide de
gradare . Unde aclum eft , ut eo de Archidiaconatus loco fummoto alium adfeifceret , qui in loco
depoftti Archidiaconi miniftraret . Quern fcilicet
Honoratum arbitramur Antifliti fuo proterea (
difplicere potuiffe , quod eum vafa facra fuis dar
parentibus prohibebat . Quam cau'am & tunc
Jancia memoria deeeor meus , Cr nunc ego fubtili volumus indagatione difeutere . Sed ipfe fibi
confeius , perfonam ad judicium poflpofuit deftinare y ne atluum ejus difeuffa potuijfet yeritas apparere . T^o igitur tot jam fcriptis h admonitum ,
& haenus pertinaciter obflinatum , fcriptis ite
rum diretlis ptr prafentem latorem curavimus admonendum , quatenus Honoratum Arcbidiaconum ,
conjungente i ftatim prafentium latore , in priori
loco fufeiperet . Qui jam obdurato adhuc corde
contumaciter ad eundem revocare gradum forte
poftponcret y ufu eum pallii , qui ab bac fede
concejfus eft , pro contumacia tot vieibus admijj'a
privari praeipimus . Si vero ctiam ami'o pallio
adhuc in cadem pertinacia pefever averit , a dominici quoque corporis3 ac fanguinis eum participatione fubmoveri . JEquum enim eft ut afperos
de juflitia fentiat , quos erga fe pofttos in charitate
contempfit . ?$ps itaque nunc quidem a jufli
tia quam prafatus Antilles defpexit , femita deviamus fed reftituto in locum fuum eo , cujus
nobis culpa minime 1 patuit , praeipimus T^atalern Epifcopum inflrutlam ad nos deber dirigere
perfonam , qua reclam ejus ee intentionem fuis
pott nobis allegationibus demonflrare . T^am r
eumdem Arcbidiaconum venire m feeimus , ut
quidquid juftum y quidquid Deo omnipotent pl*citum fuerit y cognitis aertionibus partium , deeernamus . Thulium namqne pro ptrfonali amort
defendimus , fed auclore De , normam juflitia
poft-

j,

"

f
g

NATALIS EPISCOPUS SALONITANUS XLIV.

pbflpofita cujuslibet acceptione pcrfonx > cuftodiMus . Inditione x. menfe Martio , vcl Aprili .
N

iE.

n9

piend , Apoftolica interpofita aucbritate , adimeret : quondam Subdiaconum fuum nomine An

tonium Salonam direxit , qui auoritate fultus
Apoftolica illuc accedens , capit prius lenibus
verbis admonere Pontificem , ut Honoratum in
fui honoris locum reciperet &c. Sed epiftola ,
quam Gregorius Antonino mifit, hunc jam an
tea in Dalmatiam , & aliis de cauffis legatum
fuifie fatis dclart ; eque enim, qui alicujus
negotii caufla aliquo mittuntur , iis tamquam
abfentibus litteras fcribi , fed prfentes cum
fint , monitis & prceptis ad rem bene gerendam idoneis feu voce , feu fcripto traditis inftrui folent . Cterum, qu fcripfit Archidiaconus de Antonino Salonam proficifci juflo , i
hanc fententiam accipi poflunt , ut fignificent IjfffL.
Antonino , cum jam pridem in Dalmatiam a celutnuo.
Gregorio, vel ab ejus deccflore miflus fuiffct , *
in eaque provincia injun&o fibi muere fungerctur , per litteras a Gregorio imperatum fuiffc , ut ftatim Salonam fe conferret , ac Nata
lem conveniret . Prxterea ncque ad breve tempus , ncque unius negotii caufla Antoninus in
Dalmatiam venerat, fed ut in ea provincia diutius manerct , ahaquc, & plura fedis Apoftolicx
negotia ibidem gererct 5 argumento eft , quod
neque poll controverfiam illam compofitam difceffit , & poft obitum Natalis Epifcopi adhuc
in Dalmatia verfabatur, & qu fibi Gregorius
per litteras mandare folebat , ftudiofe , diligenterque curabat . Videndum jam eft, quid nego
tii ageret Antoninus, cum in Dalmatia juflu Ro
mani Pontificis commorabatur , quidtituli, five
dignitatis obtineret , euique eum muneri putcmus fuifle prepofitum . Ne ilium patrimonii
Apoftolici in Dalmatia prsefeum , & curatorem fuifle exiftimes , prohibent epiftolx Gregorianx , cx quibus fatis perfpicue intelligi licet ,
hac procuratione per id temporis funftum efle
Malchum ilium , quem Gregorius Epifcopum
Dalmatiz it) fuis ad ilium litteris eppellat ; idque cognofci pot eft ex epiftola Gregoriana 32.
lib. 2. ad Joannem Epifcopum Ravennatem .
Pro qua refratremy &coepifcopum nofirumMaU
chum admonere, ut priufquam ad nos renit , rationes fuas ponat > & tunc demum alibi , ft neceffe eft, proficifcatttr . Et fi tjus aftus fonos cvgnofcimus , ei forta'e ubi neceffe eft , Patrimo
nium , quod tenuity reflituatnus . Vix mihi du- -in eaqve
bium efle poteft, quin Antoninus in Dalmatia Pr<?vi'*
trtulum gereret , munufque obirct Apocnfaru rmunere
fedh Apoftolic , quem latifti Kefponjalcm vocant, Utriufque vocabuli grxci , & latini ety- ,ut"

a Dalmatiam inferiorem potiflimum intelligas

velim; hxc quippe epiftola fcripta eft adEpifcops Metropolit Salonitano fubjeftos > aliquienim
Epifcopi Dalmatix fuperiorisin jus, ditionemque migraverant Metropolita Scodrenfis.
b In hac epiftola cum officio negotium conjungit ; & officiofa eft & negotiofa .
Archidiaconus pro more, ac difciplina illorum temporum , ut fape diximus , Presbyteris
ordine, ac dignitate inferior erat, fcdillis poteftate, officio , rerumque ecclefiafticarum adminiftratione antecedebat; adde etiam plurimum lucri e fuo minifterio Archidiconos percepiTe .
Hinc factum eft , ut Archjdiaconi non honoris
tantum & imperii , fed etiam fui qusftus , &
commodi cauiTa, nollent promoveri ad Presbyteratum , qui jure com muni & ordinario cum
muere Archidiaconi conjungi nequibat .
d Haec vox apud Gregorium non tarn fignificat ingrati animi crimen , quam fuum Natali
Archidiaconum minime gratum , & acceptum
fuifle , quod pro fuo muere , atque officio prohiberet ilium facra vafa diftrahere , & confanguincis ac propinquis diftribuere 5 quod facrilegii
crimine non vacabat , diferteque ac nominatim
vetitum fuerat canone 25. Concilii Antiocheni,
quod habitum fuit anno 341 , decretumque,
ab Epifcopis hujufmodi facrilegii reis Concilium
Provinciale juftas , meritafque poenas repeteret .
e Ideft dolorem ex eo conceptual , quod Ar
chidiaconum habere* minime gratum , fuifquc
facrilegis faftis minime obfequentcm .
En caujjam , en crimen Honorati .
g Apud feriptores hujus vi huic Yerbo ,
cum parentes dicunt, ea notio fubjecta eft, ut
non iolum eos, qui genuerunt , fed etiam ib
los fignificet, inter quos aliqua generis, &faoguinis communio , five etiam affinitas intercedic . Vide Gregorium Turonenfem lib> 2. hift.
cap, 4. & lib, 9. cap. i p. & 33.
h Confirmt Gregorius non femel , fed iterum ac fxpius Natalen) admonitum fuifle,
i Hoc eft Accedente*
Metropolit Salonitani cum neminem alium , prxter Pontificem Romanum five Prima
tem , five Patriarcham agnofeerent , ab eo pal
lium Pontificale & petere , & aeeipere con fueverant .
1 eque enim juftiti confentaneum erat Ho- mologia a refpondendo ducitur . Nam Apocrbnoratum fuo gradu antea depelli , quam nocens , farii, five Rclponfales turn refponfa fedis Apo-^cinn,
te eo loco indignas ( probaretur.
ftolic illis , ad quos mifi fuerant , reddebant ; Apcrifa*
m Ex his verbis videtur intelligi pod jam tum, qu ab his fufeeperant refponfa, ad federn
in urbem advenifle Archidiaconum , ibiquepr*- Apoftolicam referebant: hos nunc Vulgo appel*
ftolari procuratores Natalis Epifcopi*
lamus "Nuncios Apoflolicos . Nec vero Apocri*
farii folum ad Impcratores Conftantinopolim,
s. v.
five ad Reges alios mitti > ut nunc fit > fed
ctiam id varias provincias, tum in Italia, tum
.pifila Vh S. Gregorii Magni ad '
extra Italiam delegari foiebant qui Pontificis
Subdiaconum
Romani partes agerent , ejufque perfonam fuftinerent , & auoritatem tuerentur Poteftas
'Aeteai- THomas Archidiaconus cap. f. hiftori Sa rerum gerendarum illis tradita alias latius pa
lonitani trade re videtur Antonium , five tebat , alias terminis anguftioribus definiebatur .
.*. Anteninum ecclcfis Romanx Subdiaconum in
Hujufmodi Apocrifarios fane muks vel extra
OalmaciS Dalmatiam juflu Gregorii earn ob cauflam pro- ordinem, & unius alteriufve negotii caufla , vcl
* ^"g fcum efle , ut Natalem ad reftitutionem fecundum confuetudinem , inftitutumque majofvcrat
norati blande, molliter bortareturj renuenti rum , & jure ordinario quaquaverfum in varias
vero, & ufum pallii, & jus Euchariftke perct- Chrifttani orbis provincias , veluti in Hifpalllyriri Suri . II.
V
niam y

ECCLESIA
niam, Galliam, Siciliam , Sardiniam , Ulyritum , Africain , Afiamque miflos fuifle decla
rant epiftolae Pontificum Romanorum ; ex quibus ct jam colligitur faepe accidiiTc , ut iifdem ,
& adminiftratio patrimonii ecclefiae Romanae ,
cv' munus ApocrifariiApoftolicitraderetur. Extat epiftola Sanfti Gregorii undequadragefima
libri feptimi , cujus cxcmplum eodem tempore
ad feptem Apocrifarios in variisregionibusconftitutos, & feparatim ad fingulos mifit , jubetque illos in fua quemqtie provincia pro poteftate edicere, atque interdicere, ut nequis Epifcopus mulieres ullas domi retineat , nifi forte
illas e permiiTu Canonum , in quas nulla incommoda fufpicio cadere poit : Et fi qui Epifcoporum y quos commii tibi patrimonii finis includit, cum mulieribus dcgunt , hoc omnino compefcas , & de cutero eus illic habitare nullo modo
patiaris ; exceptis eis , quas facrorum Canonum
Pcttt$ cenfura permittit . Poteftas Apocrifariis delegara
tidcm de- plerumquc ampliifima erat , ut quemadmodum
* ' fummi Pontificis perfonam gerebant , fie ejus
locum, & aiiftoritatem tenerent, vicemque fungerenturj id quod licet cognofei ex epiftola i.
lib. i. quam Gregorius feripfit ad Epifcopos
Sicilia? , cum in camdem provinciam Petrum
Subdiaconum titulo, poteftate Apocrifarii praeditum legaret : Valde neceffarium e'e pcrfpexitnus , kt fuut pradeeeorum nororum fuit judi
cium , ita uni eidemque perfona omnia committamus : ut ubi nos prafentes effe non poumus s noflra per eum, cui praeipimus , reprafentetur au
eritas ; quamobrem Tetro Subdiacono fedis nofira infra provinciam Siciliam vices nofiras, Deo
Auxiliante, committimus cjrc. Veterum Apcrifariorum jura, & officia diligeriter perfequitur Ludovicus Thomalnus de vet. & nov. Eccl. Difcip. parte I. lib. 2. c. 107. Ifumeris omnibus
kbfoluta hxc c pri/corum ' effigies .
Varus in previnciis fparfum ecclefia Romana Pa
trimonium adminirabant , perfonam Tape circumgeabant > ejufque au&oritatern ftbi delegatam
exercebant in caufjis eccleaicis t executorcs erant
tarn dcretorum Tontificiorum , quam Canonum : Synodos provinciales congregan curabant , & ibi
cum Epifcopis in commune confulebant de ecclefiarum utilitatibus Alia eodem capite percenfet
ecclefiaftica negotia Apocrifariis injunfta , quae
quidem vel jure ordinario ad eos fpeftabant,
vel eifdem extra ordinem, ac pro re nata Pon
tfices Romani mandabant ; deinde hanc fane
pra-dararn animadverfienem adjecit , ex qua intelligi licet hujufmodi Apocrifarios latius poteftatcm fuam > Vuramque in provinciis Romano
Metropolita?, five Primati fubjeftis , quam in
aliis longius rcmotis ab urbe , quae fuum ac pro
prium Primatem habebant: erant <Apocrifariorum muera, hac jura five ordinaria , five ex
traordinaria in Italia y Sicilia , Sardinia , lAfrit , Dalmatia , lllyrico , & Conantinopoli . In
his tarnen exemplis tumultuarle hic conglobatis
difcriminis aliquid obfervare c . Erat enim eorum utique & vigilantia major , & cura attentior in Epifcopos y Clericfque , <& Monathos Ita
lia y Sicilia, Sardinia , qua fub metrpoli olim
fuerant , qua maxima ex parte ttiam
erant y quaque ex Primatia faltem erant ejus ("in
ter quas atinurneres licet Dalmatiam ) ; quam
in ^Africa, Hifpania , lllyrico), ejufque provmciis
rcmotioribus ; ubi nihil aut minus habebat patri
monii fedes Apoflolica , & quo Apocrifarios non
dtlegabat , nifi innfttata quadam cauffa incurre-

SALONITANA.
rent. Ad hujufmodi legationes obeundas viri exi
mia fide, ac prudentia e clero Romano, acplerumque ex ordine Subdiaconorum deligi folebant ; fed Conftantinopolim ad Imperatores Orientis fere nullus mitti unquam folebat , quin
antea in collegium Diaconorum cooptatus fuiffet , ut exempla quamplurima teftantur . Habes
igitur, quo titulo, quave dignitate praeditus ef
fet , quid juris haberct , quoque muere fungcretur in Dalmatia Antoninus Subdiaconus , cum
ad cum fcripfit; cique, praeter estera, qua gcrebat ex tradita fibi poteftate , id negotii extraordinarii dedit, ut Salonam fe conferret , Natalcm Epifcopum adiret , eumque ad obfequendum Pontificiis mandatis hortaretur, atque adeo
compelleret . Epiftola fcripta eft in hanc fer
fententiam:
Quid controverfiae fit Honorato cum Natali Snmm
Epifcopo, quid huic Pelagius , quid ipfe prae- q"""^.
ceperit , breviter , ac fummatim exponit . Salo- gorim
nam adeat , Natalem conveniat , hortetur,
moneat , ut tandem aliquando refipifcat , & in nfl n.
eum unde fummoverat, locum, Honoratum re- Hooor*
ftituat . Quod fi nihil hortationibus proficiat ,
ex auftoritate fedis Apoftolica , eidem pallii
ufum , acceffumque ad facra myfteria percipienda interdicat. Eum vero , quem in locum Honorati fubftituerat , nifi Archidiaconi minifterio abftinuerit , ab altari, divinaqueEuchariftia
prohibeat . Haec epiftola turn verbis , turn fententiis cum prxima & fuperiore omnino congruit , & fere codem tempore fcripta eft .
Gregorius Subdiacono.
Honcratus lArchidiacoms ecclefta Salonitana a
fana memoria deeeore meo miffa fupplicationt
popofcerat , ut ab Antifiite fuo invitus provehi
ad fortioris gradus ordinem contra a morem nul- .
latemts cogeretur . Hoc enim fieri fibi non provehendi gratia , fed caua b ingratitudinis pcrhibe- ^
bat . Tro qua re tunc jam fantla memoria deceffor nofler fcriptis fuis T^atali fratri , coepifcopoque noro interdixerat , ne pradium Honoratum
Arh idi invitum proveheret , eque dolo
rem concepta ingratitudinis diutius in corde retineret . Cumque a nobis hac eidem fummopere fuerint interdicta , non folum mandata Dei negligens ,
fed Zr fcripta noflra contemnens , prtefatum <Archidiaconum quafi td fortiorem honorem provehens , conatus e arte callida degradare . Unde
atlum efi , ut eodem ofrehidiaconatus locofummoto alium adfcifceret , qui ejus obtemperare moribus potuiffet . Quem Honoratum ^Archidiaconum
arbitramur ^fntijtiti fuo aliunde iifplicere non potuie y nifi quod eum vafa facra fuis dare parentibus prohibebat . Quam cauam fubtili voluimus>
Cr tunc fantla memoria ieceor meus , & nunc
ego indagatione difeutere ; fed is ipfe fuorum fibi
all um confeius , perfonam ad judicium popofuit
deinare . Troinde experientiam tuam prafentis
praeepti autloritate duximus fuleiendam , quatenut conveniens in Salonam , fatalem fratrem ,
coepifcopumque norum faltem tot fcriptis admonitum udeat adhortari , ut fupramemoratumArchidiaconum in fuo loco flatim fufeipiat . Quod fi
facer hoc contumaciter , ut confuevit , forte diulerit y ufum ei pallii , qui ab hac fede conce'us
e y ex autloritate fedis apoolica contradicito .
Quem ft etiam amio pallio , adhuc in eadem
pertinacia perfeverare perfpexeris , Dominici quo
que corporis, & fanguinis eundem ^intiitem j>artiu-

NATALIS EPISCOPUS SALONITANUS XLIV.

d
e
*

tkipatione privabis . Eum vero y qui contra juflitiae rgulant in <Arch:diaconatum alterius fe pro'
vehi confenfit , ab ejufdem .Archidiaconatus homb
re deponi pr&cipimus . Quem ft ulterius in loco
eodem minificare prafumpferit , communionis facr& participation privamus . JEquum enim ejt,
ut afperos de juftitia fentiat y quos erga fe pofitos
in caritate contemnit . Heituto ergo loco fuo Honorato ^Archidicono , inrutlam perfonam fupradilus Antics , te compellente , dirigat , qua intentionem ejus ejfe, vel fui'e juflam fuis mihi allegationibus poffit demonflrare . Sed & eundem Archidiaconum ad nos venire pracipimus , ut quid'
quid jufium , quidquid omnipotenti Deo placitum
fuerit y cognitis ajjertionibus partium decernamus .
"Hps enim nullum pro perfonali amore defendimus , fed auliore Deo normam juflitia , pofipoftta cujuslibet acceptione perfona , fervamus . d
Malchum Vero fratrem, coepifcopumque noflrum
curabis fidejujfori committcre 3 ut ad nos quantocius veniatj. quatenus omni mora, ac dilatione
pofipofita y atliomm fuarum expofitis f ratiociniis , ad propria cum fecuritate valeat remeare .
ndiione x. menfc Martio , vel Aprili .
N

y.

a Ex veteridifciplifia, & inftituto, qucrnquifque gradum ecclefiafticae Hirarchise obtinebat,

in eo fatis diu manebat , & raro ex Diaconis
Presbyteri fieri folebant: certe invitus adfuperiorem gradum protrudi nemo potcrat .
b Ideft , quia neque gratus, neque acceptus
crac Natali , quod pravis hujus aftis refifteret .
Legendum eft prxcepimus , ut cum epiftola fuperiori congruat, in qua fcriptum eft ve
nire fecimus & utrobique prseteriti temporis
forma fervanda . Nam Honoratus, ut fupra oftendimus y docetque hiftoria Salonitana, jam Gre
gorii praecepto paruerat , & Romae jam erat ,
cum Gregorius banc cpiftolam fcripfit.
d Hunc Gregorius in iliis , quas ad eum
fcribic litteris, vocat Epifcopum Dalmatia?, ideft
Dalminii , five Dumni , ut alibi diximus . Is
cum patrimonio Dalmatico Sancti Petri prsepo^
fitus effet, ut ex hac, & aliis Gregorianis epiftolis colligitur , juftus fuerat Romam fe conferre , ut traditae fibi adminiftrationis rationem reddcret
e Fidejuffor dicitur , qui pro altero fidern
fuam obligat ; ut quod ille debet , fi non pr
ftet , fibi ipfi prarftandum fit ; curet igitur An
toninus, ut aliquis pro Malcho fide jubeat, &
pro illo fpondeat , promittatque ab fe perlolutum iri y fi quid facras pecuniae interverfu m ef
fet fraude, aut negligentia Malchi 5 quod non
. a, qua debucrat, fide, ac vigilantia y Patrimo
nium & Petri adminiftraffet .
f Ut fubdueb's rationibus pecunia: collefheex
patrimonio , erogatxque in pauperum fubfidia ,
& alia pietatis opera , riteque expofitis , & probatis fidem fuam libcret , ac fecurus de omni
fufpicione , periculove, ad fuum munus obcundum fe referat .
Per idem tempus ad Jobinum Pracfecbm fcri
pfit ; in extrema autem epiftola ilium admonuit, ne quid auxilii aut patrocinii contra jus,
fafque Natali Epifcopo fuppeditet , neve ilium
fuo praHidio tecbm ccdetiafticae poteftati , &
ultioni fubducat . TSatali autem fratri, & coepiJcopp noro in nullo gloria vera contra juftitiam ferat : quia tanto neceffe efi , ut ultionis
Illyrici Sacri . .

231

canonice vindiam fentiat , quanto & ipfe regulam canonicum ignort .

S-

v.

letalis Pontificiis mandatis fe obtemperaturum

pollicetur .
NEque fecundis Gregorii litteris, neque ullis hortationibus, &comminationibus Antomni Apocrifarii fedis Apoftolica: Natalem ab
fu pertinacia dimoveri potuiTe tradit Thomas
Archidiaconus cap. y. hiftoria Salonitanx : Sed
cum 'ijatalis multa contra lArcbidiaconum confn-'
geret , vias multplices relutlandi exquirens , ^An
tonius eidem Tiatali ufum pallii interdixit3 interminans ut y ft fie acquiefceret , excommunicationis in eum fententiam promulgaret . Verum - ,.
nimvero fallitur Thomas; & in iis , quae dein- {100/*^!1"
de fubjungit, hujus controverta: , & hiftoria; ,
itemque temporis ordinem perturbt . Ait quip- AtehidU.
pe non modo Natalem , fed ctiam Honoratum , (r"p,B*
poftquam nihil Antoninus fuis admonitionibus
profecerat, litteras ad Gregorium miifTe, quibus alter alterum aceufabat ; & utrique a Gre
gorio ita refponfum fuifTe , & imperatum , ut
Honoratus quidem ad urbem fe ipfe conferret ,
Natalis vero fuos procuratorcs mitteret . Atqui
paullo ante dixerat Honoratum prius Romam
adiiffe, quam Antoninus Salonam ire, & Na
talem ad officium revocare juberetur . Dcinde
litteras Gregorianas utrique miflas iis verbis,
fententiis expofuit , ut fatis apparcat eafdem efie ,
quas fuperiori anno , & initio hujus caufla; ad
Gregqrium dcvoluta: datas confit 5 qua: idcirco a nobis priori loco defcriptae funt , quod
& rei totius, & Gregorianarum epiftolarum fe
ries, atque ordo id poftulet . Ita quae priora
erant , pofterius referens , & a fe ipfe difcre-'
pans , hujus controverta: hitoriam prpofteris
temporibus , perturbatoque oidine contexuit.
Fatcor equidem initio Natalem Antonino Apocrifario fedis Apoftolicae pro potcftate juben- BtI^f^f'
ti repugnaffe , propterea ufum pallii eidem pallii ininterditum fuiffe , id quod docet Archidiaco- "<1'?." .
nus cap. j. hiit% balonitanae ; led tandem tum contam*fuperioribus Gregorii litteris, turn affiduis An-| Perfitonini hortationibus vinci fc pafTam effc , at- CUM '
que ad ianiorem mcntcm rediiffe auftor eft ipiemet Gregorius in epiftola 3 2. lib. 2. ad Joannem Epifcopum Ravennatem : De fratre autem
& coepifcopo noro Tfatali valde contrifiabar ,
quod de illo qudam fuperba cognoveram , fed.
quia mores fuos ipfe corr&xit , meam trifiitiam ,
ftmul meipfum vincendo , confolatus efi . epi
ftola cum inferta fit libro fecundo , fcripta eft
indictione decima ante menfcm fcxtilem anni
5.92 5 liquidem habenda fit ratio ordinis , quo
difpofitae Iuik epiftolae Gregoriana; in collc6tio=
ne Labbcana Vneta Conciliorum . Itaque Ni- Katilii
talis ante eumdem menfem Augufti ejufdem an- promiitit
ni litteras ad Gregorium fapplicrter, demiffe f' ,1"
mcnplerat plenas oihcii , & oblequii ; polhci- nibui ob>
tus fe omnino faurum , ut & fuum Honora- "mPrtogradum^ munufque redderet , & Romam quamprimum mitteret, qui pro fe cauffam dtcerent .
Illud parum taute & confiderate , quod in hifce litteris conviva, d quibusreprehenus fue
rat , tum ratiohibus, tum exemplis efacro codice depromptis, multis ille quidem , fed mi
nus aptis, idoneifquc defender, & excufareconatus eft . Epiftola quidem Natalis non extat ,
V 2
ed

ECCLHSIA
SALONI TA NA.
1
fed in banc Fcrc fenterttiam , quam dixi, fcri- flinetis . Si vero de Vobis verum e/i hoc At ilia
btatn fuifle perfpicuc intelligi potefl ex cpiftola falfum fuiffe quis dubitet ? abfolvere vos non
Gregorii ad eundcni . Ha?c cpiftola fcripta eft valet par nomen , quorum difpar eft cauffa . *
aullo
menfe quinili, vel fextili .
tum cruce am periturus latro fujcepit ; fed
quem reatus propritts tenuit , par crucijixio non
% VI.
bfolvit . Ego autm , quantis valeo preeibus, depofco ; ut faniimam fraternitatem veftram au*
Epiftoli Yn. S. Gregorii Magni ad jfatalem
ori noftro non folum nomen , fed etiam cauffa
Epifcopum SalonitanUm .
conjungat . Convivu utem communia , qua ex
intentione impendenda
caritatis
I - - - - fiunt
Mwwr.rw J, relie
VWV Jfantli#%/*
A|ttien. ff* Rebra &: profana conviva non fatis defen- tas veftra in fuis epiftolis laudat Sed tarnenfeienHkfc litte- \^ di pofie iis exemplis, qua: Natalie irt me- dum eft , quia tune ex caritate veraciterprodeunt,
tiuVsVrt- dium attulcrat feripturis divinis : eTe tamefi cum in eis nulla abfentium vita mordetur , nultort- re- quadam conviva ad charitatem fovendam parce lus ex irrifione reprehenditur , & non innes in
^." fobrieque inftruda , quae omni reprehehfione ca- eis facularlum negotiorum fabula , fed Verba fa
em meo- xest. Infcfationes , & cabinitatts , quibus fe era kttionis audiuntur : cum plus , quam netrm prefcfetenli . pretfum dolet , hon fatis eTe cauflx, cur a fa ceffe eft , fervitur corpori , fed fola ejus infirmiera lectionc abftinere debeat ; quin incitamento tas reficitur , ut ad v.fum exercenda virtutis ba~
Uli eTe dbere , ut in earn ftudiofius ineumbat. beatur . itaque ft vos in veflris conviviis
d

etiam Catholicos ad reftam, piamquc vivendi ra

judicet , cmnino exiflimo ittcongruum fuiffe ; quia
tiorVeiti revocridos effe . De contempta, & fua, eque ego non comedo 3 eque ad hoc a Vattllo di& decetorh fui auftoritate qucritur ; veniam ta- tlum eji , ut membra Chrijii 3 qua in ejus corpomen tribuit j quod animum indliXerit Apoftoli- re y id eft 3 in ecclefia invicem fibi caritatis comeis admonitionibus obtemperare , & in urbcm page connexa funt , nullam de fe ullo modo cu
rdittere , qui Romanum Pontificem doccant de rara grant . Sed ft eque ego ad te 3 neque tu
ftatu totius controverfia? , qua: illi erat cum Ho- aliquid pertinercs ad , d jure taccre compelie
liorato Archidicono ; fe vero , nulla peHona- ra , ut eum non teprehtnderem , qui emendan non
rum ratione habita, pro xquitate fententiam 1- poffet . ergo fcntev.tia folummodo propter eos
turum. Data eft y ut diximus, anno 49. men- dia eft 3 qui illos ji'.dicate ftudent , quorum ftbi
it Julio, vcl Augufto.
t ufa commiftd non eft .
poftquam nos , autlore
Dco3unum fur,ius 3 fica3 qua: nobis corrigenda funt,
CregGrius J^.'.tali Zpifcopo S ahm'tano .
tacemus , valde dclinquimus . Ecce fratrrnitas tua
tcgrs tulit fe de conviviis effe reprehenfam ; cum
gtf-tji oblita prjccdentiP.m fcriptorum feri , ft- eso
y. qui
t
.... , tarnen loco tratifv
& Jft banc non vita
l V/M beatitdnl , qua; ad dulcedinem pertine- gredior , ab omnibus e corripi , ab omnibus rmen
rent, loqui a decreveram; fed dum veftra epifto- dari patats ftm . Et bunt folum mihi amicum
la ad priora fcripta ratiocinando revocat , iteYum aftimo 3 per cujus linguam , ante apparitioncm
forfttan quxdam 3 qua minus libcant 3 narrare diftrifti judiis 3 maculas mentis ter^o . Hind
tvmpellor . In conviviorum etenim defenftonemve- autem 3 frater dulcifime 3 quod tribulationibus
Jira fraterniis tonvivium memorat , in preffum te legere poe abnegas , minus ad excufa y tefle facro eloquio 3 tres ngelos fufeepife tionem idoneum puto y cum Paulius dicat : Qga>
perhibetur . Sed hoc exemplo neque nos beatitud)'- cumque fcripta funt , ad noftramdoftrinam icriftffa veftram reprebendimus 3 ft banc fufeipere ji- }>ta funt , ut per patientiam, & corifolationem
gelos in hofpitalitate cognofcimus . t&rfus narrt jcripturarum fpem habeamus . Si igitur ad conIfaac fatiatum, benediUionem filio dediffe . Oitx folationem noftram Jacra fcriptura prxparata eft ,
titraque veteris teftamenti , quia iti funt gefta tante magis eant debemus legere , quanto magis
per biftoriam , ut tarnen ftgnificarent aliquid per nos confpicimus fub tribulationum fafctlaffari . Si
ullegoriani , utimm Valeamus ftc res geftas per- vero in ea folummodo fententia eft fidettdum 3 quant
currcre 3 ut poffmtus etiam gerendas providcrtdo in epiftola veftra pofuiftis , quia Dominus dicitt
fenfire . lile quippe in tribus Angelis unum falu- Cum tradent vos, nolitc cogitare., quomodo aut
tans 3 trinitatis fubftftentias unius fubflantix ee quid loquamini, dabitur ertim vobis in illa ho
ticclaravit . Ifte veto fatiatus bencdixit filiuni ; ra, quid loquamini j non cnim vos cftis , qui
quia qui divinis epulis replttur 3 illius jenfus in loquimirti , fed fpiritus Path's veftH, qui loqui
prophetia virtutem tenditur . Divina Atttem - tur in vobis } Sacra ergo ad nos eloquia fruftra
t'a facri eloquii verba funt . Si igitur ajfidue le* mandata funt 3 quia repleti fpiritu verbis exterio
gitis y fi cxemplum *b exterioribus trahentes in
ribus non egemus . Sed aliud eft, frater cariime ,
terna penetrans , quafi de agri venatione fatiati quod angufttati perfecutionis tempore abfjue dubi~
nhtis ventrem repletis , ut antcpofito filio , fu* iatione confidete ; aliud quod in tranquilzate *
fcepto videlicet populo poffitis Ventura nuntiate
clefta agere debemus . Oportet enim , nos per Spi*
Sed jam in hvc Jaculo caligat 3 qui de Deo aliquid titum hune modo legendo petcipere, qua po'ttmus ,
prophetat ; quia profeclo dignum eft 3 ut hie jam Ji contigerit caua in nobis effe , etiam patiendo
per concupijeentiam minus videat 3 cujus fenftts demonftrare . Valde vero in epijlola vefha gavi*
per b allegoriam ints corufut . etgo ad vos- fus furn 3 quod vos cxhortationi f ftudittm dare
tnctipfos trahite 3 & ft vos tales cognofcitis 3 ni- fatemini . in hoc etenim fcio3 quia cutam veftri or1 eft , quod de veftra aftitnatione dubitetis . Gau- dinis folerter agitis , Ji ad auclorem vcftrum &
dcre quoque beatitudinem veftram invenio 3 ft Vo- alios trahere curatis . Ouod autem in eo loco didr-acis nomen cum rerum auclors fuftineat . Quod tis vos met fimiles non effe , pojl obortam latitgo brevitet expono quia ft de vobis falrn di- tiam me illico contriftaftis , uia laudes meas per
4 nomen vcraciter cum rerum auftore fu- irriftonem dici exiftimo , quas per vtritatem mi
nime

NATALIS EPISCOPUS SALONITANUS XLV.

time recognofco. Ego autan omnipotenti Deo grag tias ago y quia per vos quidcm g haretici ad fanMam eccleftam revocantur . Sed curare vobis necejfe eft, ut ipfi quoque , qui intra fantlx ecclepax gremium continentur , ita vivant , quatenus
ejus adverfarii pravis moribus non exiflant , l<lam
ft non divino defderio , fed terrenis cupiditatibus
voluptatibus deferviunt, intra ejui gremium filii
alieni nutriuntur . Quod autem vos fatemini ech clefiafticos h ordines ignorare non po'e , ita quo*
que hoc de vobis per omnia feto , atque idcirco
valde contriftor : quia cum rerum ordincm fcitis ,
in me , quod peius eft , fciendo deliquiftis . Toftquam mm ad beatitudinem veftram & dece'oris
meiy &mea in cauffa Honorati *Arcbidiaconi fcripta directa funt y tunc contempta utriufque fenterttia prxfatus Honoratus proprio gradu privatus eft .
i Quod ft quiliket ex quatuor i Tatriarcbis feeiet ,
ne gravimo feandalo tanta contumacia tranfire nullo modo potuiffet . Tamen pofiquam fraternitas veftra ad fuum ordinem rediit , ego ,
nee decefforis met injurie mentor fum . Quod vero
\ dicitis noftris temporius deber 1 fervari , quA a
mets auoque pr&decefforibus tradita y atque euftom dita Junt y abftt hoc a me y ut m ftatuta majorum confacerdotibus meis in quolibet eeckfta infringam > quia mihi injuriam facio , ft fratrum
n meorum jura perturbo . Sed cum n refponfales veftri advenetint 3 qua inter vos & pnefatum Honoratum iJrchidiaconum fintgefta s cognojeam , &
ex ipfo meo examine perpendetis , quia fi pars ve
ftra per juftitiam fulta eft , nihil adverft a me
perferetis , ficut ante pertuliftis . Sin vero fie*
pefato Honorato Archidicono in affertione fu juftitia fuffragatur , ex ejus abfolutione monftrabo y
quia perfonas etiam y quas novi , in judicio non
agnofeo . De excomunkationis vero articulo , qua
0 tarnen interpofita conditione o gradus , fecunde vel
tertio , jam ut ita dicat , neeehate fubjun&a
eft y beatitudo veftra immero queritur , cum Paul*
lus Jtpoftolus dicat : In promptu habcntesulcifci
omncm inobedientiam . Sed ifta jam tranfeant , ad
noftra redeamus . Si enim recle agit y ego domno
yj p T^atali non po'um conjuntlus non ee , cujus
me ajfetlui valde efe debitorem novi . Indictione X. menfe quinftili vel fexcili.
N

<*.

a Nollct feilicet prsterits contumacias memo*riam refricare j fed quando jam Natalis refipucrat , cum eo molliter , ac fuavitcr agere decrevc
rat . Verum ad fuperiora revert cogkur , ut ea
refellat, qus minus apte cauteque ad conviva, qui
bus plus nimio indulgebat , exeufanda referipierat .
b In Mff. per intelligentiam intus torujeat .
Vida , quibus vacare , & virtutes comm
mort > quibus inftruftadebent effc conviva chrfiana, & Epifcopaiiat
d Grave documcntum , & chriftians prudentis plenum, vulgo non fatis animadverfum . Re
cta ratio docet non effe rcprehendendum , quem
emendare non polumus, ne illius culpa e con
templa reprchenfione magis augeatur, plufquam
illi reprehendendo detrimenti > quam adjumenti
;afterattus Sad cujus cura nobis commifa eft,
hunc etiam fublata fpc emendationis corrigere
<debemus, ne officio noftro defuiffe videaniur.
e Vide exmiam fandilmi foujus ?ontificis
modeftiam , animiquedemiffionem , qui loco, &
poteftate cum omnibus antecedat , fubjicit tarnen
4c omnium correioni-,
Illyrici Sacri . /

233

f Ideft ftudium cohortandi populi advirtute-m

ac religionem colendam , five concionandi , ac
verbi divini pbulo grcgis reficiendi; quod cum
prxcipnum fit inter officia Epifcopalia , illud ta
rnen antea Natalis negligebat , ut ex hiftoria Salonitana, & litteris Grcgorii colligitur.
' g Qyid hxrefis , quidve hreticorum per id
temporis graflretur in Dalmatia , quibus adeatholicam veritatem revocandis operam aflduam
Natalis navabat , incompertum eft . FortaTc intelligcndi funt Frontinianiftx , quorum poftea
meminit Grcgorius in fuis ad Maximum Epifcopum Salonitanum litteris . Hi quippe, quamvis
proprium eorum crimen gentile fchifma eTet ,
tarnen cum in eo errarent , quod contenderent
eos , qui cum Romano Pontiticc & ecclefia in
damnandis tribus capitulis confentiebant , a refla
in Deum fidc , & Catholica veritate dcfciviflc>
jure meritoque haberi dicique poterant hrctici*
h Scripferat Natalis in fua ad Gregorium epiftola , fe non ignorare , quid fe deceat , quid
ordo , jus , & difeiplina poftularet . Hinc Grc
gorius arripit occafionem praeterita; ejus pertinaeix leviter ac lenitcr caftigandas . Si enim
non ignorabat quid fui officii effet , quidve ju
ccelefiafticum prxfcribcrct j cur fuam ac deceffo
ris auetoritatem contempfit , cum jure Divino
atque Ecclcfiaftico id omnibus prxferiptum fit,
ut Romano Pontifici obtemprent ? cur prxter
fas & jus, prxterquc mandata Apoftolica Archidiaconum fuum indicia cauffa gradu amovit ? id
quod nemini Epifcopo, ac ne ulli quideme qua
tuor Patriarchis impune , & fine gravi offenfionc facer lieuiffet .
i Quatuor tum erant Patriarchs prxtcr Pohtificem Romanum , Alcxandrinus , Antiochcnus, Hierofolymitanus, Conftantinopolitanus .
Hi duo poftremi jus nomenque Patriarchs , quod
initio fibi contra jus fafque arrogaverant , deindc permiffu Romani Pontificispalfim ufurparunr,
ac retinueiunt .
Grave dcliftum & feandalum fuiffet , fiquod
Natalis fecit , facer aufi fuiffent vel ipfi qua
tuor Patriarchs , invito repugnante Romano
Pontifice , quem etiam ipfi eolere debent , ejufque prsceptis parre, cum ecelefiis omnibus at
que Epifcopis jure divino fit prxpo'fitus.
1 Videtur Natalrs in fita ad Gregorium epifto
la hoc Gregorio innuere voluiffe, nimirum Ro*mani Pontihcis effe fua Epifcopis jura fervare >
inter qua; illud etiam annumerari oportet;, ut
Archidiaconus in poteftate fit fui Epifcopi . Sed
hujufmodi jure ac poteftate abufus fuerat Natar
lis , qui Honorato ante fententiam Pontificis Ro
mani , ad quem appellaverat , & contra quam
Pontifex vcttierat , nomen munufque Archidiaconi abrogayit .
m Quod fibi falfo objettum erat a Natali ,Gre*
gorius refcllit , feque ordinis , ac juris ecclefiaftici temeiffimum ctfc oftendit: id quod dclart
etiam ejufdem epiftela z-, lib. . { ft fua
uniufcujufque Epifcopo jurifdiio non fervatur >
quid aliud agitur , nifi ut fer nos , per quos eccleftafticus cuftodiri debuity ordo confundatur ? Idem
antea fentiebat Leo Magnus cpiftola io. ad Epifeopos Provincis Vicnnenfis > & poftea Gregorius VII. lib. i. . 24., itemque Honorius
in cpiftola ad Burchirdum Meldenfem Epifcopum : Ex injuntto nobis officio fratres noros pifcopos debemus diligere , & ecclefiis fibi a Deo
commiffu fuam debemus juftitiam confervare ; 3c
Innoccntius II. ad Manaffem Meldenfem EpifcoV
pum ;

ECCLESIA SALONITANA.
44
pum : fufcepti rcgiminis cura nos admonet , ita verat , & hanc controverfiam Gregorii fententii
tJifponente Domino , erga Jingulos attentant folli- diremptam elfe, finemque eidem impofitum fuiftitudinem atcjue vigilantiam adbibere , ut in ec- fe , antequam Natalis vivs excederet . tleftaicis difpojitionibus nulla confujio inducatur . pit Honorato Archidicono , ut federn ^Apon Idcft, qui pro Natali refpondcant , ejufque Jiolicam perfonaliter accederet ; ^rebiepifeopo ve
cauflam agant coram fede Apoftolica .
ro non perfonaliter , fed per procuratores legti
Hare vox gradtts fupcrvacanea eft, ac hcfcio mos fe curia prafentaret . Quod <r fatlum eft ,
Unde in editos rccentcr vulgatos libros irrepfit ; nam per fententiam Apoflolicam eorum cauffa ter
bcft ccrte a plerilque aC fere omnibus codici- minara eft . Deinde paucis interjeftis : letalis
bus Mfl*. Eft iuem fententia hujus loci : mortem fubivit]. Paruit quidem Gregorio Na
Natalem de excomrnunicatione immcrito que ri, talis j nam & Honorato priitinum gradum officum ha?c non eTct , ut ajunt latte fententia , fed ciumque reftituit, & pollicitus eft ab fe in urferenda , hac videlicet interpfita conditiorte : bem miflum iri , qui Archidiaconi exaudorati
nifi poft fecundam vel tertiam admonitionem r- rationcm redderent , ac de iis , de quibus acfipuerit.
cufatus fucrat , fe Pontifici purgarcnt ; eorum
p In extrema cpiftola djecit verba pletta fua- utem veniam pcterent , quae nulla excufatione
Vitatisj & blanditiarum , quibus emolliat c le- tegi ac defenai poifent ; fed quod promiferat ,
hiat, fi quid fupra in eum paullo cerbius af- ne pra-fiaret , tempus ac facultatcm mors illi
pcriufque fcripfcrat, & magis ibi magis ho- praeripuit . Ca?terum controverfia ilia compofita
mirtem conciliet , ejufque voluntaterrt ad impe- eft, ut Thomas fcripfit ; quippe Honoratus fen
fata facienda alliciat
tentia Apoftolica ablolutus eft , cum eum jam
antea Natalis ex mandato Pontificio in locum,
5. VIL
ex quo dejecerat, atque in gratiam recepiflct .
Itaquc Honoratus cum cauflam fuam dixiffct, Gregor||f
Totalis Vvntificia mandata exfequitur ; Gregorius Pontfice andiente difeeptante , & qua fibi cognm
homtatb CH'am adjudicate
fueranc objefta publicis tabulis ac teftibus produftis egregie diluiflet ; Gregorius minime ex- lernt,
*tQm
Mittlem HI S poremis Gregorii litteris Natalis fta- peftandos cenfuit, quos Natalis Romam mittemort intuit quamprimum idneos viros Roniam re conftituerat , fed lata fententia illum omni
tcrcipit t
legare, qui fuam caflam apud Romanum Pon- non modo culpa
fufpicionc
' fed
- - etiam :1 f--"-tiriccrtt ftudiofeaccitrateque defenderent . Sed dum verbis ampliimis liberavit . Hujus Pontificia:
buic legation! alias ex aliis moras innectit, cx abfolutionis tefles funt litterse Gregoriane ad
hac vita migravit . Interea tarnen dum ea lis Honoratum feriptas poft obitum Natalis , quas
fub judicio fedis Apoftolic* pendebat , Horiora- luo loco inferemus. Ita Honoratus, quamquam
tum nondum Salonas reverfum, uti jufferat Gre
Presbyteratu initiatus effet, tarnen Aetii exemgorys y in priitinum locum reftituit . Ncque plo, quem Anatolius Conftantinopolitanus Presertim audicnaum cenfeo Ludovicum Thomaf- byterum fecerat, & Leo Magnus juflerat digni
num, qui part. . lib. .. i5. fcripfit, Natalem tatem Archidiaconatus teeipere , & cum Pres
morte prsreptum fuiffe , antequam Pontificis byteratu conjungere, ad collegium Diaconorum
iffiptrata perficeret : Sed tandem refipuit ab in
rediitj ac nomen munufque Archidiaconi retifama fu 7{atalis . . . *At cum prematura mors nuit . Quamquam vero Natalis cauffa cecidiflet,
intercepijfet laudabiliores jam bos conatus , - nulla tarnen eidem pna cannica inflicta eft,
cbidiacor.itm reftituit ipfe Gregorius, qui jam or- quod fuse illum adverfus fedem Apoftolicam con
tiinatus fuerat presbyter , ft Joanni Dicono in tumacia;, & perperam praveque faiftorum pcenivit Gregorii fides adjicienda fit , Item, irtquit, tuiffet , atque Honorato reftituto , Pontificiis
Htnotato Salonitdno , jam ex Presbytero in Dia- lUandatis obtemperaflet J quin immo ufum Pallii
conatum reduelo Sed Joannes his verbis cxpo^ recuperavit , quern eidem Antoninus Subdiacofuit titulum epiftolx poft obitum Natalis Icri- nus interdixerat . Si Natalis vitam diutius protita ad Honoratum > qui quamvis Presbyter fa- rogaffet , ejufque Cauffa Roma; cognita effet ,
ttus fuiflet , ordinem tarnen fuum gradumque rullu9 dubito , quin futurum fuiflet, ut j be rerecupefverat ; riec vero five Gregorium , five tur de fuo eedefia reftituere faci a vafa , ac cae
Natalem hominat, a quo in Diaconatum rcdu- tera omnia quae diftraxerat, fuifque confaguius fucrit; quamquam vefe dici potuerit etiam neis diftribuerat, nifi tarnen facrilegium fibioblcduus fuifle a Gregorio , cujus jufu refti'tu- jctum ite & ex juris formula diluiflet . Hic
tus eft . Cum autcm Natalis if) annum proxi- fuit exitus celebrrima illius inter Natalem &
Honoratum controverfix, quae una cumfentenmum *i<?3. vitam perduxerit , Pofltificia manda
ta exfcquedi tempiis nec facultas illi de- tiis exceptis ex epiftolis Gregorianis, qua; vim
obtinent Canonis, feu legis cclefiafticae , rela
fuit . Duo GrcgoriUs Natali prxceperat J alte
ante* kl. fum quidem , ut fuurr Honorato ordinem mu- ta eft in cdice juris Pontificii feu Canonici ;
men rtufque reftitueret , id quod Natalis ftatim ex- t fi quid hujufmodi controverfiarum deinceps
hcet'a fequutus fuit; alterum vero, ut fuos procura- oriretur , haberent pofteri, unde fumrent exemrentem n tores five internuncios Romam mitterct ; hanc plum judicahdi ; 8 afta decretaque in hac cauf
"nilie miliionem cum five per incuriam , fivejuftas ob fa , pro jufto ac legitimo prejudicio valercnt .
i.
cauffs diferret ptocraftiHarct , illius ceteroquin optimae voluntati mors intervenit ut
ex epiftola Gregorii ad Honoratm , proximo
capitedefcribeUda, colligitllrj atque dum pro bac
re y qua tuis ojeilionibus refponderent , fubflineremus in hac civitate perfonas , Tfatalis Epifcopus tuus de hac luce migravit. Thomas Archiliaconus cap. v. Hift. Salon, diferte tradit Natikm fe ipfa pr&litifle q* GrcgoriUs impera
A-

NATALIS EPISCOPUS SALONITANUS XLIV.

CAPUT

Q.U A R TU M.

reliquA Totalis Epifcopi Salonitani; refque

imperii , & ecclefia prxfertim Dalmtica
>; iliorum temporum.
; . . '

i
$. I.
Sex primi ami Tontificatus Totalis digni
laudc ac memoria .
. . .
NAtalis anno Chrifti fupra qaingentcfimum
oogefimo ad regimen ecclefia; Salonitatnn
jud.b'ili affumptus cum effet , bonis initiis orfus cft
rn^jC*" Pontificatum , & priores annos fatis laudabiliini'ii* f9- ter exegit . Si enim principio ftatim a refta
fu
vja declinare, pravo ingenio indulgere, iifque
voluptatibus ac flagitiis fe tradere cpiffet , quae
de illo narrantur, Honoratum fevere admodum
difciplinac , eximisque probitatis virum minime commiffurum fuiffe arbitror , ut Epifcopi
fui admonendi arguendique curam , & cogitationcm in alios atque alios annos differret 5 cum
fcilicet ejus intemperantia atque licentia mala
confuetudine , & vetuftate corroboratanequeadmonitionem , risque remedium pati potuiffet .
Cujus vero focordiae fuiffet in ejus tarn multis, & gravibus peccatis connivere, quae ex editiffimo illo , quod Natalis tenebat , Pontificia
majeftatis faftigio in omnium oculos offenfionemque ineurrebant ; prefertim cum ad officium
Archidiaconi in primis pertineret , ut diximus ,
Epifcopum , fi qua in re gravius delinqueret ,
admonerc, & corrigerc . An porro Honoratum
fatis muneri fuo fafturum fuiffe putemus , fi
poltquam Natalis aliud ex alio peccare nunquam
deftiterat , tum primum ad federn Apoftolicam
<de illius pravis moribus ac facrilegiis retuliffet ,
cum jam plures annos iftam licenter diffoluteque vivendi ratiortem non fine i ngenti bonorum
omnium offenfione tenuiffet ? Honoratus quip, ut didum eft cap. 1. . 3. non ante annum
odogefimum octavum, vel nonum hujus faeculi
de its , quae Natalis perverfe contra leges divinas., & ecclefiafticas cornmittebat , in fe vero
injuriofe moiiebatur , Pelagium Pontificem admonuit; qui cum horainem ad officium revocare, atque ab infedando Archidicono abfterrere
fruftra conatus effet , ejus preciare eeeptis fanctifque conatibus mors intervenit . Itaque hujus
negotii perficiendij controverfiasque finiendx curam fucceffori fuo relinquere coadus eft. Quare jam Natlis ex annos aut fere feptem in
Pontificatu non fine laude tranfegerat , nullas
boni Epifcopi partes pretermittens; cum pallatim a rede inftitutis ad voluptatem ac nagitiofam vivendi rationem defeivit.
Ntuli*
Ergo Natalis fufeepto Pontificatu nihil haieU'lfeo! ^u'f ant*4u'us * quam ut preclaris decefforum
baiillw*0* exemplis & veftigiis infiftens , omnia Epifco*
.- paia officia muera fedulo naviter exfe*
uniiil *" queretur. IHud in primis fu diligentia, vigilantia perfecit, ut pervicaces trium capitulorum defetifores , qui latebant in Dalmatia , e
Jatebris prodire , aut commovere fe ad pacem
ecclefia; turbandam non auderent ; omnefque aditus obftruxit, ne labes illa Schifmatica, qua;
proximam provinciam Aquilejenfem infecerat ,
in Dalmatiam irreperetj nihil enim Schifma
ticis turbatum efle in Dalmatia, quamdiu Naulis ecclefia; Salonitana praefuit , nullamqueCa-

35

tholicis moleftiam exhibitam effe reperio. Elias

Metropolita Aquilejenfis , idemque Schifmaticorum princeps , cum Epifcopis fu? faftionis
provincia; per litteras ac legatos aMauritiomperatore , qui Tiberio fuccefit anno ?8. (quamvis alii in pofteriores annos initia Mauritii rejicanc ) fuppliciter petierat, atqueimpctraverat,
ut fibi, ac fuis collegis, ab omni vexatione immunibus effe ac quietis liceretj juberetqueSmaragdum Exarchum Ravenna; nullum illis ncgotium trium capitulorum cauifa faceffere : quo
quidem imperatorio edi&o, ut Schifmaticis audacia crevit , fie plus cure ac follicitudinis injeftum eft Natali verito, ne Schifmatici tutel
ac patrocinio Mauritii ad Schifma latius propagandum abuterentur. Elias fuffeus Severus anno 586. , nihilo fegnius pro tribus capitulis pugnavit. Hune Smaragdus Exarehus impulfu Pelagii , cujus autoritatem Imperatoris decreto
praeferendam cenfuit , cum ad infulam Gradum
claffcm appuliffet , ex ipfa Bafilica extradum
cum tribus Epifcopis Joanne , Severo , atque
Vindemio Ravennam abduxit; ubi fiveExarchi
metu , five Joannis Ravcnnatis Epifcopi hortatu tria capitula damnavit . Sed poftea cum fociis ad fuam ecclefiam reverfus in Synodo Maranenfi iterum eorundem defenfionem fufeepit ,
Sc cum Schifmaticis in gratiam & concordiarrt
rediit . Qyamvis igitur prope a Dalmatia pedis
Schifmatica graffaretur , timen cura prdentia Natalis effedum eft , ne quam aperti i Iii
cum occultis Dalmatia; Schifmaticis coitionem
facerent ; unde contentiones & difcordias ad pacem & charitatem ecclefiafticam dirimendam apud Dalmatas orirentuf.
Initia Mauritii Imperatoris clades varica fdavit . Avares futuri olim Dalmatia; populatores, everforefque Salonarum , jampridem Pannoniam Langobardorum difeeffu vacuam magna ex
parte occupaverant ; nec multo ante Sirmio potiti fuerant . Caganus Dux eorum Legatos ad
Mauritium mifit , qui pacem cum Romanis Facerent , ubea conditione , ut ad fummamocto*
gin.ta millium , quae Avaribus ftipcndii cauffa
fingulis annis perfolvi folebant , vicinti milli^
aureorum adderentur. Annuerat quidem Matiritius , qui haud ignorabat permagni Reipubli intcreffe pacem cum barbaris noftibus inteftinis habere; fed cum alias ex aliis conditiones Rex Barbarus adjiceret , iniquiores fane ,
quam ut falva imperii dignitate aeeipi poffent ,
confilia pacis disjecit . Itaque Avares agminc Av,r
infefto Illyricum perpopulati Singidunum Mat* mill.
fia eivitatem evertunt , multafque alias urbes ei" >
Ulyricac prefectura: in poteftatem redigunt , pro- Miii
greifique in Thraciam Anchialum capium ; jam- evettu .
que Longum Murum exfeindereparabant , indcque Conftantinopolim aggredi ; cum Mauritius
Elpidium Patricium , Sc Comentiolum Ducem
Legatos ad Gaganum mifit , qui pacem ab eo
vel iniquis conditionibus impetrarent .
Theophanes in Chronographiaanno primo Mauritii affixit , referrique poffunt ad annum Chrifti 583. , cum primus annus Mauritii a die decima tertia Augufti fuperioris ani in cundem
diem ejufdem menfis hoc anno deficrit . Anno
autem fecundo Mauritii, Chrifti 584, Slavini , f,*Jr,""L
ut aucbr cft Theophanes, Cagano impulfore , Thnc e
Illyricum & Thraciam pervaftarunt , quos Co- **"
mentiolus de improvifo adortus ingenti clade affecit . Per idem tempus Italia Ducum Langobardorum tyrannidc pcrfunfta, Autharis impcrium

 CL SI A SALNiTANA.
43
riurii fubii 3 cui rcgnum communi confcnfu calamitatibus, Sc anguftiis , quibus cum altdiii
Aatturii Latigobardl dctulcrant . Porro ferc ofnnis Ita- confliftaretjjr , facras ledioni operam dare fe
br/orefli -aJ praeter Romam , RavcMnam, &paucas alias poTc ajebat . lllud autem, ait Grcgorius Na-"
tegnum in urbes y cxtrcmamqiie talise parterhad meridiem, tali refpondens epiftola feptima . 6t fuperioris
lli* *^
?lis dftionertique Langobardorum conceierat . capitis deferipta, frater dulcijfime , quod tribulaA tnaris anrid rcqni fexto uxorcm duxit "fbeo^- tionibus preffum te legere poffe abnegas 3 minus
delindam Garibaldi Regs Bavariae filiam , exb- ad excufationem idoneam puto &c. Hujufmodi
miae virttis ac ingeriii farminam , cujus horta- trbulationes & aegritudines , quibus fe oppref-1
tu , & cxcmplo gefis Laflgobarda fere univerfa fu m dolebat Natalis , illatas fuife arbitror ab
Vel fpcrtitiotie ihariium Deorutn , re perfidia Rece Pratvalitano, qui Ratomirp fucteiTerat an-<
Aritta rejecta paullatim ad Chrii cultum, & no njus frculi circiter 90. Js quippe bellum"
exitiale advcrlus Chriftianos redinregravit, fuamCdtholicam veritatcm accet.
ftitmiDum Natalis SaloMitanam ccclefiam regebat 3 que crudtlitatcm ac furorcm cffudit ctiani foftus
Bladinus Rex Dalmatiae fuperioris extin&us rc- talTe in urbes illas provincias Salnitanx } ijuas
ltifPp<r>'- gMurn Ratomiro filio reliquit , qui a patris mo- Ratomirus Mauritio ademptas ad fuum impeHiDiim*- ribus miti/Timis, finguarique cjufdcm in omnes rium adjunxerat : id quod Natali fane ingentem
ccidfo"0 tleWeDtj degencrans, Chriftianz religioni cru- uram } follicitudinem ac maelitiam injiceres
Chrifti- dele bellum indixt. Meque dhtcaChriftianos per* oportuit , qua fe a facrorum librorum le&ione
"^"^fequi, qam vverc, defiit. Hinccaedes, exilia, avocari ad Gregorium fcripfit 1
Citerum prater bos tumultus metufque doleAatal & fuga Chriftianoruih ; e quibus alii in editilT,ftl
mos montes & loca iriaccefla atque munita fe re* hieticos, quos Ratomirus tertio vel quarto an
ceperunt, alii Vero patria relicta in Dalmatiarrt no , poftquam Natalis ecclefias Salonitam regi
inferiorem migrahint . Hxc Presbyter Dioclea* men fufceperat , ejufquc fucceiTor in perrticitm
tes: Met hc tioytints eft Bladinus , & regnavit Chriftianorum txcitarunt , unde ingentem triilitiam Natalis animo caperet neceiTe fuerat } Sa\, Poti
pro to B^lbmirus filius ejus , qui inimicus Homi
nis Gbrifliani extitit a pueritia 3 capitque ultra Mulla extrinfecus vis & calamitas hofliJis per ea tifie.t
tndum perftqui Chriflianos 3 v~oluitque delere de tmpora Dalmatian! invafit , qui angeret ac D.imit'u
ierra , & de l{egno [ eorum , multafque follicitum haberet animum Natalis , eumque ibeterqupquecivitates erum 3 & loca deftruxit y & traMquiila feaque ecclefiae fuoe adminiftrtione *
alias in ftrvitute redigens refervavit . At Cbri- abduccret . Nam eque Langobardi qui armis nu fun.
ftiani videntes fe in magna tribulatione & per* ac tyrannide oppreffam tenebant taliam , eque
jccuiionc pofttes 3 congregantes fe , caperunt fu- Avares cacterique barbari, qui cladem terrorenvper cacumina montium ac fortia loca 3 cailella & que per alias Illyriti provincias circumferebant *
quidquam damfii incommodivc Dalmatis intule*
difie i prout poterant conftruere ; ut vel fie va
drent mar.u s eorum y donee Deus vifttarct eos } runt itaque cum pax ab hoftibus externis at-
& liberafet : Hadem fere defcripfit Martilus e qu otium effet in Dalmatia , hinc nihil im-
cdice SiVohico! foteren lako vha defunio, pedimenti objectum eft Natali, quo minus of
regni gubernacula filius fufeepit Ratomirus , qui ficio fuo rete tranquilleque fungi poiTet . Et
avide bumanitatis penitus exptrs , hmico animo vero, ut diximus, priore fexennio fui Pontifia
in Chriftahos erat 3 nbn paut regni oppida 3 tatus egregie muneri fuo fatisfecit , atque ita
qkk ab Ulis habitabantur 3 tvertit , jed Us - fe geifit, ut in ejus vita, & moribus nihil re-*
cipue infejlus 3 qui maritima DaltHtiat incolebant prcnenfiorte digdurh Vel boni vcl fhali reperi-
loca . Itaque , quk avi patrifque benignitas coli rent . Sed anno circiter fexto Vel fcptirnO poft
fecevat , vafta ac defolata ejus reddidit duritia : fufceptam adminiftrationem hujus ecclefiit 3 a fe
Kplerique Chriflianorum latebras ftbi quttfiere 3 ad ipfo 3 qua; eft huMiana imbccillitas & inconftanfylvarum defert & montiumfolitudinemfe trans- tia j fuifque prxclarc ctsptis degeneravit; &five
ferendo , vitanique adniodum mifere fujinndo, dim cupiditati codfanguineorum oblcquendi Audio ,
fpem foment fe y Deo miferante,$ mc Iiorcm tandem five pravorurri hominum familiaritate impellen-dominum fottitttios . TSleqne Um ca fpes fefeilit 3 te, in varia peccata Sc vitia prolapiws eft ; ad
quamvis ufque ad quinturA {egeHi dllalus eft even* quorum incremcntum & malitiam obftinatio pratus . Cum Presbyter Diodeates fcripferit Rato- vai voluhtatis , & adverfus fedem Apoftolicam
mirum aliquot civitalts Gbriianorum redegiffein irreverentia & contumacia veluti cumuhjs ac-
fervititem y hirtc vidchir polTe conjici Ratomi- ceffit . Sed de his jam fuperioribus capitibus fa*
rum fiiarri in thriftianos rabiem, atque acerb- tis multa diximus ex hiftoria Salonitana &
tatem non continuifle intr fines f-e^rti fui > quod epiftolis Gregorianis defumpta .
Sn Dlmati fupcriori dbtiritbat > fed lorigius
protulilHi in eds urbes Chriftiarirurn3 quae fube*.
*ant Mauritio, Hfque in fervitutcm t idcl di\nni pofteriores Tontificatus T{atalis .
tioncm redadis , regni fihes ab regione Occi
dents propagaTc i eque chim rete dixiTct ur-1
bes illas a Ratomiro irt fervitutem feu potefta-* Florentium FpifcopuHt Epidauri indicia cauffa in*
fciis, & inconfultis Epifcopis Trovincialibus ab
tern redaas fuifle , quas arttea in fu ditiori
pifcopatu amovitx jfpoftolica delegatio ad lu*
atque imperio retnebat . Cufti autem per id
firandas ecclefias DalmatU . Obitus T^atalis .
temporis Dalmatia rhilitibus , & prsefidiis fer
me nudata elTet , qiiod Mauritius vix haberet
fatis copiarum > quas Vel in Italia Larigobardii) NOndum aut Vixdum ilia , quam diximus ,
controverfia , & contentio inter NataVcl in Illyrico -, & riVntc Avaribus, Perils 3
aliifque Barbaris opponeret > facile fuit Rat1- lem & Honoratum fervere ccepetat, cum Caga-
miro civitatc5 illas primo adventu impetuqiie nus anno quinfto Mauritii Imperatoris , Chriaut capere, ftut ad deeii tioncm compcllere. Huic fti y 87-. , fide ac pace violat , bellum Roma
conjectura: aliquid ponderis fupetaddit , quod nis intulit ; Mxfiam inferiorem Scythiam per-*
^>oftca Natalis ad Grcgorium icn'pfit de fuit vaftaYt, Si urbes aliquot aut cepit , aut ever*
tit.

NATALIS EPISCOPUS SALONITANUS XLIV.

Gregorlui
hiicopii'
per iiue"'ndti*
c'-epifee
lu'bai*
puifo*."X"

tit Commentiolus divifo cxercitu ac duobus

ducibus tradito , barbaros duplici cladc affccit.
Hate Theophanes ad annum Mauritii quinftum ,
qui fuit Chrifti $87. nihil deinceps de Avaribus ufque ad annum decimum ejufdem Imperatoris. Anno 590 Langobardi, extindo Authari, Agilulphum Regem appellant, cui Theodelinda Autharis vidua nupfit . Is poftea uxoris
fan&iifima; fmins hrtatu Langobardos ab Idlorum cultu, & ab hatred Ariana, ad chriftiaiiam , & catholicam religionem magna ex par
te traduxit . Gregorius Magnus Pelagio fubletus cum effet menfe Junio , indidione nona,
ideft anno Chrifti 591. fcripfit ad univerfos Epifcopos Illyrici , iifque impenfe commendavt
Epifcopos , quos belli calamitas incurfioque hofti lis ex propriis civitatibus expulerat , ut eos
benigne fufciperent, eifdemque ad vidum &cultum neceffarla fuppeditarent . Praeter Perficm
rt'^^ bellorum five in Oriente, five in Illyrico
fuiffe , & nullam poft Avaricam barbarorum ir-

ruptionem in eas regiones per hos annos fadam

fuiffc reperio , unde cauffa extiterit j quae Epifcopos illos in fugam exfiliumque conjecerft .
Quare haec expulfio Epifcoporum, cujus meminit Gregorius , nifi ante quadriennium acciderit , cum Avares Maefiam inferiorem , & Scythiam, & fortalis etiam prximas Illyrici pro
vincias vaftarunt > non videos cui verifimilius attribui poffit, quam Rcgi Praevalitano , qui Ra*
tomiri exemplum fecutus, cumacerbiflmeChriftianos divexare coepiffet, fortaffe ipfos Epifcopos e fu ditione ac provincia Scodrenfi in cxfilium ejeccrat . Murs Ratomiri anno circiter
590. extindi aliquid pacis fiveidciarumChri*
ftianis attulit . Nam qui poft Ratomirum regni
potitus eft , ne initia fui imperii odiofa faceret , ab exfiliis & caedibus Chriftianorum abftifiuit ; & qui religionis cauffa exfulabant , ils
domum redeundi poteftatem permifit . Neque enim
ante quartum vel quindum menfem anni 591.
Chriftianis perfecutionem edixit } quippe fuperieribus menfibus ejufdem anni Gregorius Papa ,
cum feriberet ad Malchum de Scodrenfi Epifcopo , cui nefcio quid controverfiae erat cum Joantie clariffimo viro, itemque ad Sebaftianum Rhizinienfem Epifcopum , de hujufmodi perfecutioue nullum verbum fecit : cx quo intelligi poteft omnia pacata & tranquilla tum fuiffe in
ea parte Dalmatia; , quae novo Rgi Praevalitano fuberat, cujufque finibus Scodrenfis & Rhixinienfis ecdefiae continebantur . In hac igitur
regioae, ut diximus, principatum obtinebat qui
dam e propinquis Ratomiri , qui fine liberis
decefferat , ut tradunt Presbyter Diodeates , &
Marcus MarultiS'e cdice Slavonico , quem la
tinum fecit ; fed neque hune , neque tres alios ,
qui deinceps ibidem regnarunt , proprio nomi
ne impertiunt ; tyrannos vocant , quod Chriftianos rabie Sc immantate tyrannica perfecuti
toft R*- fuerint . Initium hujus tyrannica; dominationis ,
. 4uae pluies annos tenuit , Audor catalogi Roquttuor mani cum Pontificatu Natalis conjunxit ; quach'r'iflni Ratomirus mortem obierit neceffe eft,
koil. dum Natalis ecclefiam Salonitanam adminiftrabat 5 ejus autem interims videtur referri poffe
ad annum 590. , qui tertius fuit ante obitum
Natalis . Primus horum Tyrannorum , proximus poft Ratomirum , anno fecundo regni fui
vix inito, Chrifti 591. , menfe Aprili ve Majo
cladem & exitium Chriftianis denunciavit, cofjue hoftiliter infedandi initium ab Epifcopis

237

fecit provincia: Scodrenfis Rcgibus Praevalitanis

fubjedae , quos exfilio multavit . Hos autem
fuifie cenfeo Epifcopos illos fuis ecdefiis expulfos , vagos , rerumque omnium egentes , quos
Gregorius epiftola fupra laudata Epifcopis Illy
rici, ideft Maeiia& Daria:, commendavit . Cum
autem Ratomirus , ut verofimile effe diximus ,
in extremas fintimas partes provincia: Salonitanae fines imperii protulcrit , illic ctiam impius Ratomiri fucceffor fuam in Chriftianos tyrannidem exprompfit . Hinc illa: moleftia: , &
follicitudines, quibus vehementer fe angl quere
batur Natalis in fuis ad Gregorium litteris anni
592. , & perturbari atque impediri, ne ledioni facrorum librorum vacare poffet , quas animum tranquillum ab omnique perturbatione va
cuum requirit . Quae Diocleates , & Marulus de
quatuor Ulis Tyrannis, qui poft Ratomirum re
gnarunt , breviter feripferant , ad tmpora &
Epifcopatum Maximi rcjicicnda effe cenfemus .
Anno J92. Gregorius fcripfit ad Jobinum Pr- rjregorto*
fedum Illyrici, cujus fedes erat apud Tuftinia,cribi*
. '
' n.
'
ti Tobmo
nam primam, quam Julhnianus caput totius II- Prcfco
lyrici , urbemque primariam effe conftituerat . UlyrW*
Gratulabatur autem illi, quod provincias Illyrici
vaftatas a barbaris , & rebus omnibus exhauftS
refecerit, atque recreaverit . In extrema epifto
la eum monet, ne Natali Epifcopoirt fuum Archidiaconum injuriofo, adverfus fedem Apoftolicam contumaci opem ullam ferat, cjufque patrocinium ne fufeipiat . Idem Jobinus , cujus1
Praefedura faluti fuit afflictis Illyrici provinciis,
Sirmium de Avaribus recepit, ut cenfeo, &Singidunum aliafque urbes ab illis everfas reftitut .
Nam Sirmium , & alias urbes amiffas a barb
ris, & receptas a Romanis fuiffe intelligi poteft
ex his j qua: narrt Theophanes de rertovato cum
Avaribus bello , quod retert ad annum decimum
Mauritii , qui eft rae vulgaris J9$ Hoc anno
Chaganus ad paamfibi pecuniarumfummam au**
mentum dari pvftulabat . Imperator vero barbarl
fermones refpuit ; quare bellum renovare Chaganus
conituit ; mox Singidunum obtinet , & ad Sir
mium ( feilicet oppugnandum ) caflra mclatur .
Mauritius Prifcum Europa: Prxfedum conftituit, ut ibidem docet Theophanes, eique bel
lum Avaricum gerendum dedit ; qui Salviano
Legato juffo in barbaros exercitum ducere , hoftibus ferc ad internecionem dcletis , infignem
retulit viftoriam . Caganus ob cladem aeeeptam
inflammatus rabie, & furore, barbaris undique
collccris novum exercitum tnftruxit, Thraciamque ferro & igni depopulatus, Prifcum Izuruli
in urbe Thraciae oblldit . Sed ejus oppidi egregie a Romanis defenfi potiundi fpe conatuque
depulfus , pace cum Mauritio facta in patriam
rediit . Tum Prifcus juffu Mauritii copiis ad
Danubium dudis Slavinos , qui Duce Ardagafto flumen trajecerant, ex nec opinato adortus
ca:dit , atque in fugam avertit ; mox tranfgreffus Danubium magrtam barbarorum ftragem edi*
dit, ingentemque pradam hominum peeudumque
ex corum terris abaftam Conftantinopolim tranfportari juffit . lple vero propter Danubium hyemare ftatuit , ut tranfitu fluminis hoftes prohiberet.
Ad fuperiores annos, ut revertamwr, Grego
rius ftatim atque univerfalis ecdefiae adminiftra- Gttgor
tionem fufeepit , primas cogitationes curafque J^,'^,<*
eodem tempore in Dalmaticam, & Aquilejen- Schifmtifem provinciam acriter fcduloque intendit, ut '!//**1
feilicet tum Natalem Salonitanum ad officium vocanendebi*

CCLS1 A

SALON ITA N A,

tcbitarnqii adverfiis fedem Apoftolicam obedieritiam^ turn Severum Mtropolitain Aquilejenfem

cum Epifeopis Venctiae atque libia; , quos obftinata Trium eapitulorum defenfio diftraxerat ,
ad finum tcclefi rcvocaret . De cura, opcraque
Pontificia Natali impehfa fatis multa diximus .
Anrio igitur exeuhte ^90,3 ve] fub initium anhi proximi Grg<iriu9 per litteras Severum ad
Syhodufn Romanam cum fuis Provincialibus pifeopis Rorham venire ju/t , ut in eo con
venu), omni difenfione ublata , pax, & concor
dia ecclefiatica conftitueretur . His litteris Se-4
VeruSi ca?terique vehementer perculfi } ac veriti
he PohtificiS) & Concilii Romani judicium lubire cogcrentur3 trinas epiftolas ad Mauritium
feparatim fcripferurit 3 alias Severus , alias Epifeopi tri: 3 alias Epifcopi Venetiarum , &
Rha>tia?3 Impcratoris opcm implorant) orant,
atque obfecrant 3 ut ne id facer jubeantur , quod
falva corjfcichtia facer nequeunt ; daret fibi fpatium ad deliberandum >' interca tutis fibi elTc ac
quictis liceret . Extat libellus fupplex Epifcoportim RhEtia) ac Venetia: Mauricio oblatus 3 in
quo caulTas, rationefque exponunt , quibus po*
tiltmutn adducii fiint, ut trium eapitulorum dcfenfiofiem fufeiperent , totius controverfiae htu
explicato ) & ab ipfa difidiorum origine repetito . Mauritium rogantj & obtetantur , ut re
fibi, fuoque Metropolita; Romani judicii fubcundi hecefitatern imponere velit 5 inducias fibi
tantifpcf daret 3 dnm vcl per fe ip 3 vel per
Legatos fe illi purgarerit , fuquc confilii 3 &
facti rationem redderen . Ad hxc de Glliarufii fepifcbps graViffini ohquerUhtur , qui jaffijpridem tres ecelefias ab Aquilejenfi provincia
diltraebs fibi adjunxerant : nifi eorum conati^
bin. obfifiat) periculum fore, Ut Aquilejenfis ec
tkfia otnnin diffolvatur. Annuic Mauritius poftulatis Schifmaticorum , & tum d Gregorium,
tum ad Romanum Exarchum feripfit ; vetuitque quidquam mcleftia; Epifeopis i 11 is trium
eapitulorum cuiTa exhberi ; tempori cedehdum
ilTe , prxertim in ta temporum, ac rerum Italicarum berturbatione , quam Langobardi invebcerant; fpem fore ut agnita veritate, &animo
ri;m ardorc defervefeente, fpontc ipfi defentcntia dcctdeienc , tque ad officium redirent . IIilid hic dmirationedighum mihi vidctur, quod)
rum tarn Severus Aquilejenfis , quam Natalis
Metropolita Salonitanus , alius alia de caufla a
Romano Pontfice dilidercnt , cjufque mandata
'contemherent 3 nullam tarnen alter cum altero
focietaterh coierit 3 ut adverfus Gregorium mufcuis fe praeldiis juvrettt, munirent, eque
nnquam Natas perpclli potucrit, ut ad partes
Schifmaticorum defciceret .
Dum ab externis bellis quies) tque orium cf*
Langobardi - fet in Damati , Langobardi Italia m variant ,
)iam va
& provincias diripiunt , agros inceridunt ; ncola;
Uiripiunt . partim fuga dilapfi 3 partim itt fervitutem abduti urbes vallas , ac defertas relinquunt . Gregotius Pontiftx de fuo & captivos redemit., He
profngorum inopia; cnfuluit . Joanni Ravennati Epifcopo impenfe hiandavit) ut Romanum
fexarchuin ad pacem cum barbaris fcendam hortaretur 5 ita qiiippe cTe omnibus perfuafum ,
nullam afflich's ac propemodum defpcratis Ita
lia? rebus, nifi in pace, fpem fuperciTe.
Natn
Vix dum compofita erat controverfia illa ihfep.Salo ter Honoratum & Natalem , cum is ad praetend'a
rita peccata, novum aliud crimen Pontificia recauffactni- prchenfionc & cannica animad verfionedignum

adjecit . Siquidem Florcntium Epifcopurh t-.p'^

dauri apd fc de cri minibus nefeio quibus - graduqtitf
cufatum , eque convocato Epifcoporum Provin oejicii
FIorcMll
cialium Concilio, Deque caula rite cognita, e Eptfcopum Epifede Epifcopali fu fentcntia , &auftoritatc de- dtnri

turbavit . Vetabant autem caones quemquam

Epifcopatu antea privan, quam de criminibus,
quae illi objecta client , quastionc habita , & gra*
viutn virorum telimonio , & Concilii provin*
cialis judicio conviusftiiiTet . Extat Canon iz.
Concilii primi Carthaginienfis , c|uo fancitum
ut de cauffis criminofis Epifcoporum Epi*
feopi noil minus duddccim cognofecrent, ac judicarent . tribus vicinis Epifeopis , fi Liaconus eft 3 argutur ; Presbyter a fex, ft Epifcopus
a duodeeim confacerdotibus audiatur* Cum igitur injuad
de Florcntio Epifcopo Epidauri , prater juris fcDtcoiit
re/ciadii
formulan! , prterque fentcntiam Epifcoporum Cicgorru
Provincialium exaudorato Romam Gregorio al- M. jubetprolatum effet , Natalis judicium refcidit , atque que
viDcialcn
Synodunt
irritum fecit , fcripfitquc ad eum in hanc fententiam: Florentium Epifcopum Epidauritanum, caula
banc quem eque juxta cannica prseferipta , eque gnoccre,
rogatis Epifcoporum fententiis damnaverat , ab judtcatC
exfilio revocandum elc , ejufque caulTam in Pro
vincial! Concilio ) Antonino Subdiacono fedis
Apoftolic* Apocrifario audiertte, ac difeeptante ,
rctraftandam, & recognofeendam efe . Hace epiftola cum feripta fit ihditione xi., data videtur menfe Novembri anno 50a.
Cregorius K[atali Epifcopo Salonitali
Cum cuvtla negotia indagunda follicitudine veritatis indigeant , tum qu& ad dejeionem Sacerdotalium graduum pertinent 3 diftriclius funt trutinanda, in quibus non tam dehumanis conftitutis 3
quam de divina quodammodo beneditiionis refragatione tratlatur . Qtix res queque nos in Florentii pidaurtante civitatis Epifcopi perfona ad exhortationem veftrx fraternitatis admonuit . J^jmciatum ftquidem nobis eft a quibufdam fui'e eum
in cauffis criminalibus accufatumy & nullis canonicis probationibus exquifitis 3 nee Sacerdotalis Con
cilii preveniente judicio eum ab honoris officio
non jure , fed autloritate depofititm . Quia ergo
non poteft quemquam Epifcopatus gradu , nifi fto*
ftis ex cauffis 3 Concors Sacerdotum fummoverefententia 3 bortamur fraternitatem veftram , ut prxfatum virum ex eodem , in quo detrufus c#, tjici
faciatis exilio , cauff'amque ejus epifcopali difct*
ptatione perquir . Et ft in bis, in quibus atcufatur ) cannica fuerit probatione convitlus , can
nica pYoculdiibio eft ultione pleiiendus Quod ft
alias y quam de eo cftimatum eft, Synoddll fuerit
inqnijitione cempertum , neceffe fft , ut & criminatores jufli diflriimcm juris cxbortcant , <& in
crimihato innoccntia fu fcrventut Ilibata fuffragia . Executiontm vero antefati negotii Antonino
Subdiacono noftro ex noftra prxctptione mandavimus ; quatenus ejus inftantia, <&qu& furit legibus}
canonibufque placiti decernantur , <r decreta, /vante Domino , mancipeniur ejfelJui 1 Indictione xu
menfe Novembri ;
Per idem terripus ad Ahtoninum Subdiaconum litteras Gregorius dedit , juffitque dare
operam , ut Florentii Epidauritani Epifcopi cauffa ad Synodum Provinciale referatur j & fi quidem crimina, de quibus poftulatus fucrat, rite
probentur , quam Natalis in eum tulerat fententiam, exfequendam curet; fi vero nullius flagitii reus eompertus fuerit, ftia illi iedes , ref
ique

fpiftoj
in
g0r M.
ad Nu.
tm'

NATALIS EPISCOPUS SALONITANUS XLIV.

que fus rcftituantur . Eodcm ac fuperior anno
ac menfe fcripta eft.
Grcgorius Antonino Subdiacono .
Tervenit ad nos Florentium Epidauritana civi
tatis EpifcopMtn , prareptis prius rebus ejus , pro
quibufdam non approbatis critninibus fine Sacerdotali Concilio fuijfe damnatum . Et quia non de
bet is fuftintre canonkam , in cujus damna
tion non eft cannica prolata fententia , pracipiraus experienti tua , ut T^atali fratri , & coepifeopo noflro debeas imminer , quatenus fupradit~tum virum de codent ejici faciat , quo nunc dicitur detrufus exilio ; convocatoque Epifcoporum
concilio y fi
in quibus aceufatus eft , canoni
ce fuerint approbata , prafati Totalis fratris , &
coepifeopi noftri volumus in eum proprium robur
retiere fententiam ; fin auttm generali fuerit judicio abfolutus y eum deinceps cujuslibet prajudicio fubjacere permitas , & prafata res di
firila tu follicitudinis rcftituantur inftantia . "cee eft ergo , ut quantum graviora taliutn nego
tiorum perpendis pondera y tantum maturiori ,
vigilantiorique fludeas executione complere .
Utraque epiftola data eft indiftione undci
ma , & intra fincm anni 59. Mors Natalis
fub initium anni proximi confecuta, & Concilii Provincialis cogendi , & caufla Florcntii re
tractando facultatem ademit. Hinc ejus reftituteftiturio tioni mora fatis longa interpofita eft ; quippe
longini
dilata , anno J98. adhuc Florentius exfulabat , ut intelligi licet ex epiftola Gregoriana xii- lib. vi I.
ad Sebaftianum Epifcopum Tadertinum , qua;
fcripta eft menfe Februario indrctione prima .
Antequam Natalis vivisexcederet, Grcgorius
milk in Dalmatian) , qui ecclefias illas luftraret , atque inviferet , & morum corruptelas ,
pravafque confuetudines , fi qux forte in Clerum, ac in populum irrepfiffent , aaoritatc Apoftolica evcllcrct , omniaque ad normam juris
divini, & ecclefiaftici componeret . Itaenimfcriptum eft in hiftoria Salonitana : In dicbus Ulis
tmifit B. Gregorius quondam 9fponfalcm fuum y
qui ecclefias Dalmatia vifitaret ; to tempore To
talis ^Archiepifcopus de hue luce migravit . Quem
Thomas Archidiaconus Refponflem vocat , hune
pro more loquendi , qui nunc eft in ufu > rite
appellavcris Vifitatorem Apoftolicum . Hujufmodi Apoftolicarum delegationum exempla non
pauca fuppetunt ex antiquis ecclefix monumcntis , Zofunus Papa Auguftinum delegavit , ut
res ecclefiafticas Mauritania; viferet , componcretquej quod ipfemet Auguftinus teftatur in epi
ftola 177. -pud Cafarcam, quo nos injuntta no
bis a Vtnerabili Papa Zofimo jtpoftolic* fedis Epifcopo ecdefiaftica necefjtts traxerat &"c. De
legationen! ejufdem fere generis Leo Pontifex
injunxit Potentio Epifcopo, ut docet Leonis epi
ftola 87. ad Afros : Cum de ordinationibus Sacerdotum quadam apud ros illicite ufurpata crebrior ad nos commeantium ferma conferrtt , ratio
pietatis exigit y ut pro follicitudine , quam univerfa ecelefia ex divina inftitutione impendimus ,
rerum fidem ftuderemus agnofeere y vicem cura noftra profieifeenti a nobis fratri , & confacerdoti
noftro Totentio delegamus , qui fecundum fcripta ,
qua per ipfum ad vos direximus y de Epifcopis ,
quorum culpabilis ferebatur eleio , quid Veritas
babeat , inquireret , nobifque omnia fide titer indi
caret . Dum Natalis epulis , voluptatibus, pravurum hominum amicitiis deditus , iilque im-

Altera
Crecorii
M- Epiflo1* id Abloninnm
Subd. in
camdcm
katcatfi .

239

plicitus contentionibus , qux i Iii. cum fuo Ar

chidicono erant, ecclefix, ac provincias fibi tradite cogitationem, curamque negligeret , vix fie
ri potuit, quin ex ejus incuria, & inertia gra
ve aliquod detrimentum pietas Chriftiana , &
difciplina ccclefiaftica acciperet ; quz res Gregorium impulit, ut aliqucm ex clero Romano
deleftum eximix fidci , & fpetatx prudentix vi
rum legaret in Dalmatiam , qui ecclefias illas
ebiret , depravatos populorum mores corrigeret,
Clericos ad priftinam fobrietatem, ac fanctimoniam revocaret . Sed Thomas Archidiaconus ,
eque eum nominavit, cui Gregorius id nego
tii, muneris dedit ; neque hujus dclegationis
Apoftolicx exitum , fruftufque indc perceptos
expofuit . Ihterea dum ille obcundis, luftrandifque ecclefiis Dalmatian, officio fuo gnaviterimpigreque fungitur y Natalis diem obiit , poftquam contractas vita; maculas falubri , ut ere- Nmlit
dibile eft, poenitentia expiaiTet , & pro iis , f,rf peV
quas in Deum, atque homines graviter deliquc- funm
rat , Deo pariter ccclefarque fatisfeciflet . Cata- J"^"/.
logus Romanus mortem Natalis in annum Chri- ar.
fti
confert j fed retrahendam efle ad an
num hujus faeculi nonagefmum tertium monet
epiftola Grcgorii ad Antoninum Subdiaconum ,
de obitu Natalis , qux data eft menfe Martio
indiione undcima . Inditio autein undcima
initium duxit a Kalendis Scptcmbris anni 592 ,
definitquc anno fequenti in eafdm Kal. Se
ptembres.
CAPUT

Q,U I N T U M .

Honoratus ^Archidiconos Cleri & populi fuffragiis Epifcopm elcclus j ftudio pads Ton1 1fie at fponte ceit.
. S. r.
Gregorius lAtnino Subdiacono , & oipocrifario
fuo per litter as imperat , ut convcate Clero
& populo Salonitano , Epifcopum rite eligen"
dum & l^atali fubftituendum curet .
CUM Gregorio de Natalis Epifcopi Salonitani morte effet allatum> ft Apoftolica; Gfifari
M. foil icifuae follicitudinis, fuarumque partium cTc duxit ludiDCf
curare> atque efficere, ut novo Epifcopo crean pro leg 4inoti
do comkia edicerentur , & feclufo Faction urn ma
Ep. Saloftudio, ac potent um virorum patrocinio, omni- nitaai ele>
que turpi largitione amota , juXta prcferipta ione d
til litten
Canonum ritcque eligeretur , qui Natali in tum ad
jus ecclefz regimen fucccderet . Hinc velim Antoni
num , tum
intelligas id, quod alias , & faepe dixi , que ad Epifco'
Dalmatiam , atque Italiam , & Siciliam non alium pot Dak
agnoviife Primatem , nifi Pontificem Romanum j Matai .
quippe cum Gregorius ai fe pertinere arbitretur, fuique officii tffe Metropolitx Salonitano
eligendo comitia per fuum Apocrifarium indiccre, hujufque vigilantiam atque operam adhibre, ut ejufmodi eleitio legitime fieret , neve
aliquod vitii fuffragiis ineffet : quam quidem cu
rara , & providentiam in longinquas dixcefes ,
qux fuum haberent ac proprium feu Patriarcham,
feu Primatem, Pontfices Romani extendere non
folebant ; nifi fi qua gravior cauffa poftularet ,
ut pro illa , qux in eos incumbcb.u , totius ccclelix follicitudine , in i 1 lis etiam regionibus
Romani Primatis poteftate exemptis , creationi
Mctropolitarum aliquid cogitationis, curxque im
penderent, iuamque auctoritatem interponerent
Id

4o

CCLESIA

SALONITANA.

Jd ipfurri loculentias dclart tum hase ad Antoninurrt, tum alixjad Epifcopos DlmatasGregoriahx epiftola; \ in utrifque enim jus confirmndi elefti Metropolita; fibi refervat , vetatque eleufn injuffu fuo ab Epifcopis Provinciaibus confecrari. Utrumque autem ad Primates
fpeabat , quorum erat & Metropolitarum creawonem ratam habere , & iifdem vel per- fe vel
per eos , quibus id muneris delegaffent , Epifcopalcm confecrationem impertir . eque id
juris in eleionem Metropolitarum Salonenfium
primus uurpavit Grcgorius i nam teftem ejufdem juris uiurpati retentique a fuis decefforibus veterem prifcorum temporumconfuetudinem
appellatj ita enim fcripfit: [acloque in perfona,
quee fuefit elecla , decreto , ad nos 'tranfmittere
ftudebit , ut cum noftre confenfu , ficut prifcis
fuit temporibus , ordinetur . In epiftola vero ad
Epifcopos Dalmatis : Ex Beati "Petri principis
jipojlolorum auoritate pracipimus 3 ut mili penitus extra tonfenfum permiffionemque noftram ,
quantum ad Epifcopatus ordinationem pertinet , in
Salonitana civitate manus prafumatis imponere >
nec quemquam in civitate ipfa , aliter quam diximus) ordinre. Eodem accedit, quod in canetis extra Italiam , Siciliam , & Dalmatiam proVinciis primum ad Primates feu PatHarchas ,
quorum poteftati fuberant, referri folebant cauffa; Metropolitarum , deinde vero per appellationem ad Romattum Pontificem devolv: at vero
cauffa Natalis Epifcopi Salonitani , itemqueMaximi , de quo mox diuri fumus , nullo alio
intermedio difecptatore , aut Judice, ft at i m delata fuit ad federn Apoftolicam ; eamque ad fe
primum Pelagius , deinde Gregorius revocarunt }
& quam de utroque fententiam tlerunt , eadem prim fuit fuprema/ id autem argumen-*
to eft neminem alium, nifi Romanum Pontificem , jus, audoritatemqnc Primatis in Metropolitas Siilonitanos obtinuiffe.
6rtoH;
Sed cum est afftiqu jure canoriie , & more
f*Cierua inftitutoque majorum Gomitiis Metropolitanis
popuium- Provinciales Epifcopi intefeffe ac ferre fuffragia
lununT debuerint > quid eft ., quod Grcgorius jubsat
timini- Antoainum non Epifcopos provincia;, fed. ele*
'bende*i rum tantummtH* populumque Salonitanum ad
ii/eliVm Metrpolitam eligendum onroeare ? quid eft,
Mtwofo- quod deinde in epiftola ad Clcrleos Salonitanos
laudet , appfobetque eledum ab illts Hortora
tum, perinde quafi poteftas eligendi tota penej
jilos fuerit, feclufis Epifcopis, quotun csetefquin partes crant prscipuae in hujufmodi comitiis , & jtis prfidendi , St auftoritas fumma?
Verum enimvero } fi Gregorius ad ea comitia
rtominatim Clcricos St cives SalohitHos Vocari
jtiffit^ rion cantiiiUd Epifcopos Provinciales ex*
clufit, qui jure fuo See prasfcHpt Cartonum ,
hon interefie folum j fed etiam prseeffe debue*
raritr idcircd auteffl clerum ac populum diferte
& expreffe nominavlt 3 quod illorum , quibus
Epifcopus praificiendus erat, pracipua ratio habenda effet ^ & eonfenfus requirendusj & volun^tati ac defiderio obfequendum 5 fiquidem ut do,
cent Patres Chalcedohenfes Aftione iu ab omnibus y qui pafcendi funt Epifcopus eligendus eft',
& Caones jubent vtiletibs Epifcopum dari ,
vetant invitis obtrudi . T^ullus iHVitis detur Epifcopus j ajebat Caeleftihus epiftola 4. ad Epifcopos Gallia; j Ckri , plebis & ordinis *Jus , ac deftderium requiratur . Et S. Leo epiftola 84 Cum de fummi Sacerdotis elefiione traclaitur , Hit omnibus , quem Cleri pie-

bifque confenfus concorditer poftulavit . Idem epiftola 106. Secundum defideria Citri , Honoratorum s
&plebis manimiter confecraftis Epif . Item .
Qui profuturus eft omnibusy ab omnibus eligatur .. .
T^ullus myitis s & non petentibus ordinetur , ne
cMtas Epifcopum non optatum contemnat , &
oderit , & fiat minus religiofa quam convenit s
cui non licuit habere quem voluit . Epiftola .
Wulla ratio finit , ut inter Epifcopos. babeantur ,
qui a Clericis Junt eletli , a plebibus funt
expetiti . Epiftola 92. Idipfum alii Romani Pontifices, & concilia fere omnia diligenter cavent,
ac fanciunt . Habcs igitur cauifam, cur Gregorius Cleri populique Salonitani convocationem
potiflmum imperet , tacite quidem prjetermiflis ,
led neququam cxclufis Epifcopis Provincialibus .
Aliam vero epiftolam Grcgorius non ad Epifcopos Dalmatian fed ad Clericos, & civcsSalonitanos propterea fcripfit,, quod ab his rogatus fuiffet , ut clcclionem Honorati ad ejus urbis Epifcopatum provedi auftoritate Apoftolica
approbaret , ac ratam eflc juberet . Casterum dubitari non poteft , quin Grcgorius prifcam confuetudinem , Sc rcgulam a Leone Magno traditam retineri voluerit: hoc fiquidem conftituit,
hoc prsfcripfit Sanftus Leo epiftola 84. Metropolitano defunUo , cum in loco ejus alius fuerit
fubrogandus , "Provinciales Epifcopi ad civitatem
Metropolitanam convenire debebunt , ut omnium
Clericorum, atque omnium civium volntate difcuffa , ex Presbyteris ejufdem ecclefta , vel Diaconibus optimus eligatur . Hanc normam, hanc
regulam, hanc prafcriptionem efl*e antique c
clefite , ac veterum Canonum declaravit ConciHum Arelatenfe II. can. 7. In ordinandis Metropolitanis Epifcopis antiquam initntionis formulam renovamus , quam per irtcuriam omnimodis
vidimus omiffam . Itaque Metropolitanus Epifcoput a Comprovincialibus Epifcopis , Clericis, vel
populis eleilus congregatis in unum omnibus Comprovincialibus Epifcopis ordinetur . Ergo cum eft*
gendus effet , qui Natali fuccederet in regimen
ecclefiae ac Provincia; Salonitana;, omnesvelplerique Epifcopi Dalmatia; Salonam convenerunt }
Sc quamvis comitia illa quorundam diffenfione
in partes contrarias diftraherentur , Clero tamen populoque flagitantc , Honoratus Archidiaconus numero fuffragiorum longe citcris pra>
latus eft^ ac renunciatus Epifcopus , & Metro- Hooor'
pollt Salonitanus. Remita geftam effe quemad- L*^
modum a nobis expofita eft , ex eo intelligi poi. slpoteft , quod non multis poft dicbus iterum - ivni,*ou*
mitiis convocatis , mos antiquus eligendi Mc- "
tropolit* fetentus eft, & ab Epifcopis Provincialibus > aui per coitionem Schifmaticam ab
Honorato defcivcrant , liuic oppofitus eft Ma- eui Sehit
Ximus, & Epifcopus Salonitanus' declaratus j ut
colligitur ex epiftola Gregoriana ' xv. lib. m. poftoppoad univerfos Epifcopos per Dalmatiam, quae
V
infra defcribctur *
Epiftola Gregorii ad Antoninum infcrlptacft,
utntonino Subdiacono I{ec7ori Patrimonii in Dalmatia . Hace iferiptio docet curationem Patrimonii Dalmatici ccclefiai Romanae ademptam
fuiffe Malcho Epifcopo Delminenfi , translatamque in Antoninum , qui titulum gercbat in hac froeew
provincia , ac muere fungebatuf Apocrifarii "
feu Refponfalis Apoftolici> ut fupra declaratum bi*d??"
eft . Idem confirmt Gregorius in epiftola ad *tici
Honoratum his verbis: De bis autem capitulis , demptM
de quibus conqueftus es , Antonino Subdiacono ,
& reeri illic patrimonii fantlte , cui Veo n
dert

NATALIS EPISCOPUS SAL0N1TANUS XLiV.

Bore prafidemus ccclefix , inftanter injunximus ,
ut &c. Cum Malchus in adminiftrando patri
monio Dalmatico negligentem fc , aut ctiam
minus fidclem prxbuinct , de mala fide, aut in
curia ejus nomcn ad Gregorium delatum fuerat j prsetcrea rumor erat , & multorum fermone fama pcrcrebucrat , multa ilium de rebus ecclcfix Salonita nx intervertifle, retiere , ad
caique alienandas Natali non modofocium, fed
pene auetorem extitiffej quam ob cauflam Grcgorius eidem imperaverat, Romam ut veniret ,
& tabulis aeeepti, expenfique diligenter conre
is , procurations il bi traditx rationem redderet. Id cognofei poteft ex litteris Gregorii ad
Joannem Ravennatcm feriptis , fere fub exitum
indiclionis deeimx , ideft anno joz. & menfe
quintili, velfextili: Fratrem,& coepif nofirum Malehum admone , ut , priufquam ad nos
veniat , raciones fuas ponat , & tunc detnum ali
bi y fi neceffc eft y profieifeatur : & ft ejus atlas
bonos cognovimus , ei fortffe , ubi ncce'e eft ,
ut hoc ipfum Patrimonium , quod tenuit , reftituatnus . Idem antea ad Antoninum Subdiaconum leripferat : Malchum verofratrem, coepifcopumque noftrum curabis fidejuffori committere , ut
ad nos quantocius veniat ; quatems omni mora ,
dilatione fublata 3 fuarum expofitis
ratiociniis ad propria cum fecuritate remeare
valeat . Idipfum^teratis juls , & gravioribus
verbis prxcepit in altera epiftola ad eundem An
toninum , de qua nunc agimus ; ubi alia etiam
nequiora commmort , qui Malchum perpe
trare fama , & auditionc acceperat . Is vero
Pontifiais mandatis negleis , neque pecuniarum, quas patrimonio eeelefia? Romani col
legerat , rationes confecit , eafque ut deponeret
apud fedem Apoftolicam , fe Romam contulit ;
Se contra quam vetuerat Gregorius , nihilo fccius quam ante, rebus, &ncgotiis ccclefix Salonitanx fe immifeuit : ad hxc , fuae adverfus
Pontificem pertinacia: crimen aliis flagitiis cumulavit. His de cauils fane juftis, & graviimis Gregorius adminifhationem patrimonii Dalmatici Malcho ademit, & Antonino ApocrifaAntboine
mandavit . Duplex autem , ut in Hoto fuo nono III. dixjmirs > patnmonium eccleiia RoCregoriui manj apud Dalmatas obtinebat , alterum in Dal<<,
r . .
.

matia inreriori, alterum in Prxvahtana provin

cia fuperioris Dalmarix j utrique prxpofitus fuerat Maichus, ut colligitur ex litteris, quas an
no J91. ad eundem feripfit Gregoriiis, ut controverfiam , qux Stephano Epifcopo Scodritano, ac Prxvalitanx provincia; Metropol itae erat
cum Joanne viro clarilmo , prudentum virolum arbitrio dirimendam curaret . Prxfectis au
tem patrimonii, extra ordinem, aemunusfuum,
mandari folebant hujufmodi negotia , fi qua in
ea provincia acciderent , ubi res & veco'galia
ccclefix Romana: ipfi curabant; ex quo fit, ut
Malchus non folum infrions , fed etiam fupe
rioris Dalmatic patrimonio Apoftolico admini
ftrando conftitutus eiTet . Nam & Vigilius Scbaftianum Diaconum , ut dictum eft in Ais
Honorii Iii. , utrique patrimonio prxfecerat .
Itaque Antoninus in locum Malchi fuffectus ,
cum muere Apocrifarii procurationem utriufque patrimonii Dalmatici conjunxit . His explicatis, fubjicicnda eft epiftola Gregoriana ad
eundem Antoninum.
ArgumenJubet Clerum, populumque Salonitanum adi*oi luce- monere, ut in locum Natalis Epifcopum tanto
''* muneri gerendo idoneum rite, & canonise fub.
Illyrici Sacri Tom. II.

14'

ftituant; nullo refpeu ad patrocinia hominum

pripotcntum , & faioforum habito , omnique
turpi larcitione feclufa . De illo , in quem plura luftragia convencrint , ad le pencrtbat , ut
ejus elcftionem Apoftolica audoritatc confirmct .
Refpcdo Dicono, & Stephano Primicerio Notariorum res ccclefix Salonitanx impertfe cornraendet , quarum adminiftrationi Malchus Delmitanus Epifcopus ne fe immifeeat 5 hune gra
viter, fevereque admoneat, ut tandem aliquando
Fontificiis mandatis obtemperet , & Romam
quamprimum fe confrt faitoi'tim fuorum ra
tionem redditurus . Data eft anno 59^. menfe
Martio .

Gieor-lU
prsferibit,
1
jitr sii0.
b eie>
bc*t.

Gregorius JCntonino Subdiacono a Reclori

Matrimonii in Dalmatia .
Totalem Saloniun* eeelefia fratrem , & cocpifeopum noftrum objift'e difeurrens in partibus
iftis fama viilgavit . Quod fi verum eft , experientia tua omni inftantia , omnique follicitudin:
Clerum b, & populumejus civitatis admontre fcftinet , quatenus uno confenfu ordinandum fibi de
beant eligere Sacerdotem ; facloque in perfonamy
aux fuerit eletla , decreto , ad nos tranfmittere
jiudebis, ut cum noftro confenfu , ficut prifeis
fuit temporibus , ordinetur . lllud auidem om
nibus tibi cur fit , ut in hac eieaione , d-atio quibufeumque modis interveniat prxmiorum >
quarumlibet perfonarum patrocinia convalcfeant . ( fi quorumdam patrocinio fuerit quif~
quam eletlus , voluntatibus eorum } cum fuerit
ordinatus , obedire , teverentia exigente , compellitur ; ficque fit, ut & res illius d minuantur ec^
clefm , & ordo eedefiafticus non fervetur . Ta
lern ergo y te admonente , perfonam debent fibi eli
gere y qua nullius incongrua voluntati deferviat ,
fed vita moribus decoraia , tanto ordine digne
valeat inveniri. De rebus vero, vei ornamento ejufdem ecclefi* fideliter verum inventarittm fxcito -,
te prfente , conferibi , Et n: de rebus ipfis poffit
aliquid deperire, B^fpetlum e Diaconum , atque
Stephamm f Trimicerium notariorum , ut ipfarum rerum nnino grant cuftodiam , admoneto ;
interminans eis de propria eos fatisfauros eff'e
fubftantia , fi quidquam exinde torum negligentia
fuerit imminutum . g Malchum autem fratrem t
& coepifcopum noftrum contefiari te volumus , ut
fe penitus in hac cauffa mifceat . 1\am fi pet
eum aliquid contra voluntatem noftram fatlum , vel
tentatum poiuerimus addijeere , non modiam ai
fe culpam, & periculum pertinere cognofeat . Sed
& hoc eum admonere curato , ut ad ponendas, explendafque h rationes patrimonii noftri , quodgeffit y debeat effe foilicitus , pro quibus etiam faciendis ex i Sicilia partibus ad nos, poftpofita exeufatione , venire feftinet . In rebus igitur Salo
nitanx ecclefix nullo modo fe mifeere frxfumat ,
ne 1 amplius ci aut obmxius , aut poffit effe cuU
pabilis . { multa habere de rebus pradiclx ee
elefia fertur ; eumque opinio pene aclorem exti*
tijfe in venditione rerum ejus , vel aliis illicitit
ajjeverat . Quod fi ita ej]'e , fient dicitury manU
fefta veritate patuerit , certus fit inultum hoc nullatcnas remanere , Expcnfa vero , qua necesaria
fuerit, per m qui tempore mortis p, adicli Epifcopi inventus efi , erogetur
quatenus
rationes n Juas futuro Epifcopo ipfe , ut novit ,
cxpoaat . qitidem , qua tibi agenda mandavimus y cum confilio magnifie i , atque o eloquentiffimi Marcelli filii no/M te agere profeclo necefje
'
X
eft;

h
i

m
n

ECCLES1A

54

SALONITANA.

tft ; qUienus ita omnia , qux hujus prxcepti pa

gina continets follicite, Jltemteque pcjfis implere >
ut nulla te neglctlus culpa refpiciat . Indidione
fci, menfc Martio .
N

A.

Cum ab infcriptione prion's epitolx d An

tonintim fcriptx anno fuperiori abfit titulus iioris patrimonii in Dalmatia > hinc colligas vc]im hoc primum anno 93. procurationem pa
trimonii Dalmatici Malcho ademptam, & Antdnino demandatatn effe.
b Clcri, populique^ cui praeficiendus effet Epifcopus, voluntas explorada erat, confenfus cxquirendus, & defiderio obfeqliendum > Me forte
aut infcientibuSi aut invitis daretur Epifcopus
Cum illis tarnen Salenam conveneritit, oportet,
Epifcopi Provinciales, quorum pracipua: partes
erarit > fummaque audoritas in hujufmodi comitiis Mctropolitahis.
eque Epifcopus injuffu fui Metropolita? i
heque Metropolita injuffu fui Primatis , five
Patriarchs:, aut confecrari , aut ceclefia , Provin
ciale fibi tradita: poffeffonem adirc poterat 5
hitic licet intelligi Pontificem Romanum non
Italia: folum , & Sicilia;, fed etiam Dalmatian
Primatem fuiffe.
d Natalem tacite fubaccufat , qui cum afiiiium, &: confanguineorum opibus , & potentia
fretus Epifcopatum obtinuiffet , horum gratia
ceclefia: bona ditraxerat, ac dimilluert.
e Adminiftratio rcrum> & veftigalium ecclefiafticorutn, itcmqu facti fchefauri cuftodia in
Occidente plcrumquc Archidiaconis committi
folebat qui camdem etiam dcfunfto Epifcopo
ietirtebartt, Ut alio loco dictum eft . Sed fortffe HonoratuSj cum Natalis diem obiit, hondm Roma redierat; ac propterea e Clero Salohitano dubs deligi opOrtuit , qui hujufmodi
curam fufeiperent 4 ac grrent , dum Pontifi*
cim interregnum tcneret t
f Pnmicerius diecbatur is , qui primus ncriptus erat in tabella cerata, hoc eft in albo,
five catalogo eorum , qui aliqtio publico mu
ere fungebantur > Huic in notitia utriufque im
perii fubjicitur Secunditerius 3 & Tirtiocerius .
Primicerius Notariorum idem cftj ac princeps,
feu primus notariorum , quern nunc Protonotarium Vulgo ppellant . Notariorum utem munus erat compendiriis notis in tabulas referre
ata publica ecclefiaftica , itemque juffa Epifcoporum, Vcl torum etiam coiiciones : notariis ecclefia > iriquit Auguftihus cpiftola 110. ^
ficut cernitis , excipiuntur qua dieimus > excU
piunlut /( dicitis , ecclefiaftica gefta confciuntur .
Gelafius Pap Notarios ihter Clcricos inferiorum ordinum nnumeravit : Continuo leBor> vel
T^tarius , ut certe defenfor effeftus , poft trts
tnenfes exiflat Acolythus i
g Prefturam patrimonii Dalmatici Grcgr>rius Malcho Epifcopo Delmitano abrogaverat,
ut diximus, eamque inAhtohium tranftulcrat .
Hoc autem mnere amotus cum effet j ad cum
iiullo modo pertinebat adminiitratio rerum ec
clefia: Salonitana: ; quare, in hanc he fe ingereret , Gregorius eidem interdixit.
h Anno fuperiori Malchum Romam evocaVerat Gregorius s ut dminitratiortis rationem
redderet i Is pollicjtus quidem fuerat fe Ro
mam iturum, fed tergiverfando, & alias cxnliis
moras ; atque exeufationes Romana; profeftioni

heendo , fatis oftendebat fe velle Pontificia

mandata eludere.
i etiam excufatine fuam contumaciam
Malchus tegebati quod iter fibi in Siciliamneceffarium effe diceret $ id quod videtur intelligi
poffc ex cpiftola Grcgorii ad Joanncm Ravennatem: priujquam ad nos renit , rationes ponat ,
& tum demum alibi ( ideft ut ego interpretor
in Siciliam ) fi neeee eft > profieifeatur . Quando igitur, ajebat Gregorius, e Dalmatia in Si
ciliam trajicere conftituit , illuc fane fe conf
rt J fed poftquam ibi fua ncgotia confeccrit >
nulla mora, five excufatione interpofita , Romam
venire feftinet.
1 En alteram cauffam , cur Gregorius nolit
Malchum rebus, & negotiis ccclefia: Salonitan*
immifceri , ne fcilicet de rebus ejufdem ecclcfiae
aliquid fufcipiendi rurfus eidem occafio prasbeatur ; nam peculatus infamia laborabat , quod
multa ex aerario ecclefiaftico fuftuliffci atque apud
fe retiere dicebatur; quin immo fama erat Mal
cho prxcipue attribuendum effe, quidquid de fa*
cris vails, bonifqe ecclcfifticisnterverfum per
Natalem, ac diftraum fuerat 5 quippe hujus fa
crilegii non confeius modo, fed pene auftor extitiffe ferebatuti
m Oeconomus latine dicitur adminiftrator ret
familiarisj huic in ecclefia Salonitana id mune*
ris datum fuiffe vidctur, ut, qod pecuniarum
ab illis fibi traderetur, penes quos vtftigalium,
ac bonorum ecclcfiafticorum adminiftratio erat,
vcl pauperibus diftribueret , vel in alimenta Clc*
ricorum fuppeditaret, vcl denique in easresim*
penderet > quas ufus & neceflitas ecclefia: poftulabat .
n Ideft rationes fibi traditx, & expenfa: pe
cunia: .
o Extat Greeorii ad hune epiftola infeript
Marcello Scholaftico, de qua in actis Maximi .
$. Gregorius jententiam confirmt , quam ipfe , &
Telagius fecundum Honoratum dixtrant ; &
Pontijiciis litteris teatam ad eum mittit , ne
quis obex aditum eidem ad Tontificatum Salonitanum intercludati
POft mortem Natalis Epifcopi Salonitani , eieroi J>.
pufufquC
cum nihil fere aliud per eos dies, ut fit, Sllonilquam de illius fucceffore dcligendo in ore, at III tinunk
que fermotte omnium verfarctur , voluntatis Honor*tA
fibi Epi.
omnium, ac ftudin in unUm Honoratum fpe-
tabant > qui non ita pridem ex Urbe redierat, dcftiotM
cumque hand tacitis fignificatiohibus fibi Epifcopum optabant > ac vulgo deftinabant . Ejus
quippe intcgritas & fides , dodrina' & prudentia
experta, atque perfpeta, fibi omnium nimos dcvinxerat> omniumquc in fe Vota , ac defideria
convcrtcrat , tit neminem inveniri poffe credc.
rent} qui tanto muncri aptir effet, aut magis
dighus> quem in editiimo illo faftigio collocarcrtt . Verum non decrant > qui five confantjuinitatc , live amicitia cum devinfti fuiffent , Natali plancqc addifti , ab Honorato fummopcre
abhorrcbant ; propterca quod ejufdem Natalis ma- U dece Ca
lis cupiditatibus, depravatifque moribus perpetuo ris affines,
& familiainfenfum 3 1 le fe prsbuiffet ; hi vero male fibi re impe
fuifque fiagitis ab incorrupta juftitia Honorati , dir moliuatur rfevei aquc difcipliUa metuerent 5 illud infuper ve- fricatisaai
riti , he quidquid rcrum ecclefiafticarum retinc- tiquit eri.
minatiorcnt, fcu dono datum, feu prctio cmptum , re nibux
dit ue-

NATALrS EPISCOPUS SALONITANUS XLIV.

ftituere cogerentur. Itaque omni ope, operaque
enitendum fibi putabant , ut viam ilH omnem
"...
ad Pontificatum obftruerent j idque ut affcquetentur , vetcres illas criminationcs , quas in tum
confixcrat Natalis, atquc ad fedem Apoftolicam
detulerat, rcfricarc , & in vulgus fpargcre cceperunc 5 ncceffc profedo effe ajcbant gravi ali
qua, certaque rationc addudum fuifle Natalcm ,
ut Archidiaconum fuum loco movcrct ; & ju
ilas illius fuifj gravifimafque de Honorato que
relas , quas ad Pontificem Maximum referendas
efle ceniuerat . Hominem proindc Se gradus a
mifi notiy Se publicas aceufationis infamia inuftum , reumque infignis adverfus fuum Epifcopum contumacia: Epifcopatu prorfus indignum
effe ; atque adeo iterum efle depellendum ex Archidiaconatu , quem litteris Gregorio fraude, ac
dolo furreptis recuperaverat J caverent igitur in
tali, ac tanto negotio, ne quidtemerc, ncquid
nimis cupide agerent, ac deliberarent j quin an
tea jubtrent in ejus vitam, ac mores ex formu
la juris per idneos viros inquircre ; interea ve
ro deliberationem omnem, ac fententiam ad duffam ufque cognitam fuftinerent. Hace autem eo
fidentius tota urbe diffeminabant , quod fere in
vulgus ignota effet Apoftolica fententia , qua
Gregorius ilium omni non modo culpa , fed
ctiam culpae fufpicione verbis ampliffimis liberaverat . Honoratus, quamvis confeienti teftimonio fret us , non potuit tarnen hifce tarn atro
cious calumniis non commoveri 5 non quod de
adipifcendo Pontificatu magnopere laboraret ,
Honort- fed ut fama: fus confuleret , provideret , ne
eueiRlW quid fufpicionis incommoda:, neve aliqua dedctificeai
uocVi V
u inprohibet.
"

coris nota fuo Tiomini adhaerefcerct . Icaque ad

Gregorium fcripfit obfecrans, ut decretumPontificium, quo fuerat Roma: abfolutus, alienufWe a^ omni noxa declaratus, litteris confignatum ad fe mittere ne gravaretur $ ut hoc pre
claro, certiflmoque innocentix fus teftimonio
ad fuam famam vindicandam uteretur , & invidorum hominum criminationcs, calumniafquedepclleret . In extrema epiftola querebatur nonnulla contra leges five a Clerk , five a civibus
paiim Sc impune committi , quae ut corrigi poffent, Apoftolica audoritate , & animadverfione
indigebant . Honorati poftulationibus perbeni
gne annuit Gregorius j datifque ad eum litteris
dclart objedas i Iii criminationcs mendacio ,
& calumnia nixas .fuiffe j & fententiam confir
mt , quam ipie , Se Pelagius ad vindicandam
illius innocentiam pronunciaverant j vetatquemquam ei de Archidiaconatu , in quem juflu fedis Apoftolica: reftitutus fuerat , litem intende,
rc., aut negotium faceffere . De illis vero> in
quibus quodam Clero populoque delnquele,
atque a legibus aberrare feripferat , Antonino
Apocrifario fuo & Redori patrimonii Dalmatici , ut acriter feduloque inquirat l'c per litteras imperaffe . Data eft anno yoj. menlc ApriJi > vel Majo.
.>
Gregorius Honorato Jrchidiacono Salonitano-,

4 .

Dudum quidem dcefforis no/hi , n'oflraque <eptio ad dileclionctn tuam cueufrer-at t in qua &
de objetlis tibi calumniofe capitulis fueras abfolu
tus y & kl tui gradus ordinem fine aliqua te ina flituimus altercatine reflit-ui . Scd quia & rUffiis
ante non multum temperis fpatium ad
civitatem veniens de aliquibus illic aclis incon
grue y & de facHrum : es conqueflus alinations
, tilyrici Sacri . 11.

243

veforum, atque dum pro hac re , qua tuis objetlionibus refpondere potuiffent, fuflineremus in hac
civitate perfonas , J^atalis Epifcopus tuus de bac
b luce migravit , nece'arium judicavimus eafdem
pjtceptiones , tarn decefforis noflri , quam nofiras ,
quas duum , ut diclum efl , pro tua abfolutione
travfmifimus , prafentibus deinceps apicibus confirmare. Quamobrem a cunclis tibi objetlis capi
tulis te plenius abfolventes y in tui te ordinis gradu fine aliqua volumus altercatione permanere ,
ut nihil tibi penitus mota a d prxfato viro qualio qualibet e occafione prajudket . De bis autern f capitulis s de quibus conqueflus es , ^ntonino Subdiacone , & {elori illic patrimonii fantla,
cui Deo auclore prafidemus , ecclefm , inflanter
injunximus y ut fiquidem in his ecclefiaflicas inve~
nct immixtas perfonas , cum fumma caufas ;/>fas diftriclione , atque auilmtate definiat : fin au
tem cum g talibus res agitur , in quas eccleflafli~
ex vigor non poit urifdilionis extendi y de fingulis quibufque capitulis probationes inter publica
gefla depofttas ad nos abfque ulla dilatione tranfmittat y ut inflrui fubtiliter feiamus , quid de
his debeamus , Chriflo auxiliante , difponere . Indidionc xi. menfc Aprili vel Majo.
N

a l^urfus hic valet idem , atqc infuper feil

; hxc autem eft fententia, non folum de
iis , qua: tibi per calumniam objeda fuerant ,
abfolutus fueras $ fed tu ipfc infuper, feu pritcrea, cum in urbem veniffes, multa prave &pcrperam fada in eum > qui te accfaverat , regeficras > de quibus Nata lis fe per fuos procuratorcs purgare juffus fuerat .
b Promifcrat quidem Natalis miffurum fc Ro-
mam, qui ad ca refponderent , de quibus accuiatus fuerat j fed miffione de die in diem dilaw
mors eum antea prripuit, quam quod fpopdn-1
dit., exfolveret, ac fidem fuam beraret . Itaque
cum duo imperata i Iii fuiffent a Gregorio, &
Honoratum reftitucre, & puigandi fui cauffa in
urbem legatos mittere , alterum quidem prxftitit, altcrius vero perficiendi non illi voluntas,
fed facultas defuit . Ex quo intcliigi & exiftimari par eft Natalem , antequam ex hac vita deccderet, depofita priori contumacia ver & ex ani
mo refipuille, atque ad omnia, qua; Pontifexprzceperat , exfequenda paratum fuiffe.
Quam Pelagius & Gregorius fecundum Ho*
noratum fententiam dixerant , ejus quidem *
piar Salonam tranfmiffum fuerat antequam Ho*
noratus ex urbe revertcretur ; fed aut qui hujHs
dignitati , &commodisadverfabaiitur, illud fupprefferant , aut intereeptum fuerat , out alcubi
latebat , ut ignotum effet plerifqu , neque ad
vindicandam Honorati innocentiam proferri paf
fet . Itaque alterum tjufdem ltutentix exemplee
ex urbe repet oportuit ; quod libcntiime Grc*
gorius praeftitit 5 & Pclagii fuumque de Hono->
rato judidum firmum, ratumque voluit effe $ id*
que litteris ad eun honorfico feriptis decla
ravit .
ti Ideft a Natali Epifcopo.
Ne quid illi aircrat prxjudiriij five imped*
menti ad Epiftopatum obtitiendurt , fi forte in
eum Cleri , populique furFragia confenferint .
f Capkula , de quibus queftus eft apud Gre
gorium Honoratus , erant quardam cenfuris St
animadverlonibus ccclcfiafticis digna , qux ali^qui luce., palam committere non verebantur;
X
Si pe-

CCLSIA
SALNITANA.v
44
c periculum erat > ne confuetudo illa peccandt pe fine illius auoritatc julTuqu eque legiti
mus Metropolita effe Honoratus, eque rite con- rd!.
hiags quotidie invakfcertt , & exempli conta
tura con
fecrari poterat. In his litteris additum erat non firme t.
gio irt alios atque alios propagretur .
g Hic tacite defignanrur potiffimum Magi- deeffe i qibus eque probabatur Honorati ad Eftratus , & viri principes civitatis , qui qnmvis pifeopatum provei eleio , & fummopere eain lis, quae ad idem, mores , dfciplinamque dem difplicebat ; hofquc propterea ad diffenfiotcclcfiaflicrh pertinent , & ipl fubjedti int cc- nem & Schifrna fpeftare ; omnem hanc difeortlefia poteftati, hujus tarnen certfuram atqtiearti- diam Malcho impulfore & auore crteitatam
ttiadverfionem freti fuis opibus fuaqe auctori- tffe , quem nifi pro poteftatc coerceat, numtte facile Vel eludere, vel declinare poflunt ; fi quam fore 3 ut mifeere ac turbare omnia defiquos vero hujus loci, generis homines ea , de ftat. Mirum, quantum hae litters Gregorium laetitia perfuderint : quippe cui perfpca erat do
quibus Honoratus quercbatur , perpetrare An
toninus compererit, ab his qidcm pcenam om- ctrina, prudentia, & anAitas Honorati, eum- Arguihe*.
litte
liem cehfurarncje abftineat ; fed eorum nomina que omnibus il lis virtutibus praeditum cffe co- tum
raruitt ,
fc mlc afta tabulis publicis confignata , riteqe gnoverat , quas Paullus in Epifcopo requirit . quibut
probata jubet Grcgorius ad fe tranfmitti > ut Vel Itaquc reicripfit ad Clerum Salonitanum : Col- Gregorio
M. Honoi
Pontificia , Vel Imperatoria auctoritate interpo- laudat praedaram illorum in eligendo Honorato rati ele
fita , illorum audacia , pravaque licentia coerceri confenfioncm , qua fibi nihil gratius nihil ju- ienem
confiimti.
cundius acciderc potuiffet . Honorati egregiis
poilit i
meritis ac virtutibus illuftre teftimonium, laUdefque
mritas tribuit ; elelionem apprbat ,
$. .
ejufque confecrandi poteftatem facitj hortatur,
in fententi ut perfihnt , eque ab eo, quem
Honoratus ad Epifcopatum Satonitanum cligitur
efegerant , t abduci pdtiantur . Jnffurfl ab fe
Cregorius Tapa cleionem confirmt ,
Antoninum dare operam , ut diffidentium ni
EPiftdla Gregoriana tetis, vindex inflocen- mos ad concordiam revocet , concilietque Ho
ttonora*
tide Honorati Archidiaconi , quae nixa ju- norato : hui itidem imperaffe i ut Ivlalchum
fui Epi*
fcopui Sa disio graviirho i & mximo fedis Apoftolicae Delmitanum in officio contineat j eque Vero
looiunus
renuncia* ritiilum calumnias locum relinquebat , Salonam impune illi futurum , il quidquam impofterum
tuf i
perlata cum effet > vulgataque per iirbem, invi- ad eorum quietem perturbandam conetur . Data
dorum atque bcrectatofum audaciam reprellit i eft hsc epiftola indictione undcima, menfe Ju*
& i qua ri aiiqofuffi animis de fide , & intc- lio, velAugufto ideft, anno 503.
gritate Honorati fufpicio infederat , prorfus oCfegoriui Cler ecchfix Salenitanx .
mnem evulfitj atque hac maxime ratione Veritas
mendaciis, & calumniis infufcata fplendidius eniDiletlionis mr* [cripta, rtegentes
tuit , c fupeft mlitia triumphavit 5 quctque
machinamcnta adverfarii ad deformandam viri vos in Hovoratum ^Archidiacmum veftrum feeie
rptimi atque prxftantiilmi innocentiam malitio- dtdieimus ; & omnino nobis gratum fuie cognoe paravern 3 in ejus maxime decus , & incre feite , quod olim expertum virum , & gtavem
menta ceffere . taqe Epifcopi Provinciales con- moribus ad Epifcopatus ordinem tUgifiis . Cujus
etiam & nos peffonam, quia dudum tfl nobis be
venerunt Salonam; & coVocato Clero popu
lo , pllirimorum ftudiis 8c fuffragiis confentien- ne cbgnita y comprobamns , eumque vobis juxta
tibus j Honoratus Archidiaconus ingenti tot i us efidtrium veflrum , & nos ordinari voiuimus i<t
civitatis laetitia 3 & grtulatione Epiicopus Salo- cerdotem . Tro qua re bortamur tos in ejus etc*
nitanus renunciatus eft . eque timen hxc co- fine aliqua atnbiguitateperftftere . T^ecqltxmitia ita quieta & tranquilla fuerunt , ut non ni -vos res ab tjus debet perfona dtfletlefe i quia
aliquid in i is turbatum effet, auftore poti/Tmum ficut ifia laudbilis nunc probater eleio ; ita, fi
Malcho Epifeop Delmitano , qi ut Natali fau- qvod abftt , veftram ab eo quifquam
deviare feduxerit , & veflr* gravamen >
torem fe > ejfque prave actorum affinem par
ticipent prxbuerat 5 fie Honoratum seque luis 3 & opinioni maculam infidelitatis imponet . "Eos
Natalis perveris confilis, & cupiditatibus in- vero y qui ab eleionis vefira mitate inconsidera
f enfm pefme derat . Malchm liquidem * te discordant y Ut vobifeum fentire ab Anhorati commodis ac digftitati adverfatum cffe ; tonino Subdiacono nnjiro feeimus admoneri . Cui
ob eamque cauffarh tum per fe -, tum per eos y ttidm de Mlcbi fratris , & coepifcopi
quos fibi edriciliavit , cnatum fuiffe civiles di- noftri quid opvrttat fieri jampriem injmximus .
feordias lerere, ab coque nimos Salonitanoium Sed quoniam & ipfi fertpfttnus , credimus cum ab
avertere, facile cgnofei poteft ex cpiftola Gre- inquietudine ve/tra fine mora quiefeere ; qui ft
goriai quam palillo poll deferibemus. Verum fortffe obedire quocumque modo neglexerit , con
in Honorttim propcnior erat Voluntas 1 ac tumacia ejus fnodis omnibus canonic* ulthnis dipopuli Salonitarti , ferventiorqut cnfpiratio, (c firitlione multlabitur . Indiftionc xi. menfe Ju
concordia omnium ordinum, qui hunc fibi unum lio vel Augufto
depofecbant Epifcopum , quam ut fuafione ulla,
aut catu ab eo deficH 3 alioque converti
%. IV.
tuerit.
Honoratus Scbifmatis tollendi caujf > & /ludi
De Honorat 'electo Epifcopo Gregorium per
tietut
pads Epifcopatu fe abdkat
litteras
cer'tiorem
Facer
non
omifit
Clerus
Saloitlonii
bat Gre- n it anus, fuppliciter orans, obfecranfqiie , uttrafcoriuhi ditum illi Saccrdotium approbatione Pontificia
Ihil ftudii, opersqe prsterrnifit Anton- ^Bttohi.
M per
confirmait ; fimulque defignret Epifcepos, per N nus , qcmadmodum juffus a Gregorio &u* frulittral
tobfecral i
tuerat , ut res Salonitanas quorundam faftiofo- flfe **-;
Vit upre- qUos illum confe'crari juberet . Utrumque enim
jnuin Sa- a Romano Pontfice, eodcmque Primate totius rum hominum malitiaturbatascomponem, eof- s'o'nircrdotiO
que ad honorem debitum, obedientiamque Hono- btm^
.oara** Dalmatis rcqiri > atque expedari oportuit j quip: -,
mo

NATALIS EPISCOPUS SALONITANUS XLIV.

245

tato legitimo Epifcopo prseftandam adduccrct, bant , pravitas Schifmatica , & labes Simoquos vel faifa, quam de illo habcbant , opinio, maca
Rebus ad hunc modum compofitis ac pracpa- Sjionj
vel prava erga illum voluntas ab eodem disjundos tenebat. Sed fuis monitis & cohortationi- ratis, comma Epilcopalia ruruis adcertamdiem bto,ut
bus adco nihil profecit , ut fcditio & difcordia cdici placuit j & quamvis non defuerint , qui eemtlan
audior in dies fieret , magis quotidie exar- acriter obfifterent , vehemenrerque reclamarent , ^"^4a* - defceret . Totius diffidii fadionifque Schifmati- tarnen plurimorum fuffragiis eletus eft Maxi- piem feufqe0" cx audorem ac ducem fuifle Malchum Delmi- mus , legitimoque Epifcopo per vim & fa&iotdeo in tanum Epifcopum fatis perfpicue declarant , tum Schifmaticam oppofitus . Hc fic gefta effe ,
Mtichui cP''a Gregorii ad Clerum Salonitanum modo quemadmodum a nobis expofita funt , quamvis
dtfcripra, tum Joannes Diaconus in vita Sandi apud veteres expreffe diftindeque tradka non
Gregorii , ut ex ejus verbis paullo poft confta- reperiantur , facile quivis intelligat, qui cpiftobit . Is enim , ut erat male animatus erga Ho las Gregorianas attendus lgat , eafque inter fe
conneere velit , interpofita vcrifimili quadam
noratum , veteres in eum criminationes, & ca
lumnias , quas epiftola Pontificia fopierat ac di- additione rerum earum , qua? huic negotio inlucrat , excitare, acrius urgere, atque in homi- trvenerint neceffe eft. Joannes Diaconus in
num mentes animofque ingerere, novafque infu- vita Sandi Gregorii lib. vt. cap. . rem
per addere inftituit : nam preclara illa , qua: de breviffime perftrinxit . Interea T^atati Epi
Honorato Pontfices Romani judicia feccrant , fcopo defuniw t cum Dalmatinorum gneralitas
ea non eTe legitima , fed furreptitia > quippe Honoratum ^ircbiiaconum y quem ip/e ex Presb
Honoratum pro fu defenfione , qux voluit , tero in Diaconum concerterai ( imrao vero ex
quaeque fuae ( conducere videbantur , apud Dicono Presbyterum fecerat ) concorditer eleledem Apoftolicam mentitum effe, nemine illius gienty eorumque Decretum Vontifex approbaffet ;
dida refellente , nemine illum falfi poftulante, fatlione Malchi Epifcopi , Bailoris patrimonii
& convincente . Nifi autem mors Natalis - poflolici y manuque militari Maximus multis criveniTet profedionem eorum, quos ipfeRomam minibus involutus Epifcopatum Salonitan civi
mittere decreverat , ut pro fe cauffam dicerent, tatis invafit .
Multi fane graves in primh & cordati viri ,
& rite omnia probarent , de quibus Honoratum
per litteras aecufaverat , profedo futurum non qui nullis neque fuafionibus , neque promils ,
fuifle , ut is federn Apoftolicam fuis mendaciis neque minarum terrorc injedo adduci le palii fuedeluderet j ejufque gravem in prim is fevcram rant, ut in execrandam illam contra legitimum
animadverfionein eftugeret . Quare cum Pelagius Epifcopum coitionem nomina darent , audorcs
& Gregorius, non auditis accufationibus, neque erant Honorato , ut sque conftantcr ac forticauifa in utramque partem difceptata, &cogni- ter , omni ope operaque adhibita , Epifcopale
ta , Honoratum abiolverint , utriufque ienten- Sacerdotium fibi legitime collatum tueretur adtiam nullius pondcris atque auoritatis effe; & verfus Maximum , quern feditio Schifmatica ,
Honoratum eidem feu verse feu faifas crimina- emptio facrilcga fuffragiorum , & violentia hotionis infamia; fubefle , qua ante Pontificiam Biinum pra?pJtentum in fedem Pontificiam invefefitentiam laborabat. Eum vero Epifcopum fie
Xerat: Secum ipfe feputarct non tam , quam
ri non decere , in quern cujuslibet , quamvis ecclefia; Salonitana; cauffam agi ; huic cnim quan
non ita magni peccati , vel tenuis fufpicio ca- tum vel dedecoris , vel dmni impendeat ab hoderct s cum Apoftolus jubeat Epifcopum irre- minc Schifmatico , & Simoniaco , cililibet faci
prehenfibilem efe , ideft tam Ilibatas perfped- le ac promptum elfe profpicere . Ad fedem Apo
que innocenti, ut ne levi quidem reprehenfio- ftolicam appellee , a qua illi contra improborum
ni obnoxius effe queat . Cum Malchus aurcs hominum fadioncm> opefque, pro a?quitate &
fecundas nadus , & alia id genus , quam juftitia nihil audoritatis , & praefidii defuturura
appofitiflme ad fimilitudinem veri , & per fe effe^ At vero Honoratus > cum adverfariorum
ipie , & per fuos emiTarios ubique difTcmina- multitudincm , potcntiam, obftinationem eocrctpleri. ret , brevi ac repente in urbe fada eft mira viffe cerneret , ut fi pcrftare velict in jure luo ,
ao*Ee!e" ^1' ac voluntatum converfio ; & val* & Epifcopatu retinendo , haud dubium pericu- ^
,
,
V

J
/, .r
1scMftopo de-gus, ut eft pluma & folio levius, quern nuper lum foret , ne pertmax & diuturnum Schifma
*ertot * una voce & confenfionc Epifcopum fibi poilu* ecclefiam Salonitanam in contrarias partes di,o1wic* averat , elcdumque ingenti cum approbatione ftraheret , unde odia , c*des , magna rei Chri1- Jj"iifi*
w.
atceperat , eundem contemnere , & averfari coe- ftianae perturbatio , & calamitas orirettir j id moo Vonpit j fic prorfus , ut ejus Epifcopi > quem tan- confilium cepit dignum fu pfudentia & cha- f,^""*
topere expeticrant , puderet etiarh plerofque , rtate , fu modeftia & pietate > ut fede Ponti- abdien
non folum pceniteret . Itaque cum jam res apud ficali fponte cederet, ac paci, quietique ecclepopulum e fententia flueret , lxti fucceTu ad- fiafticas confuleret . Ergo tellibus fcribifque puyerfarii primores civium , Magiftratus ipfos , blicis adhibitis , Epifcopatum ex juris formula
atque adeo Epifcopos provinciales variis artibus depofuit > feque omni eo muere ac poteftate
tentare , ab Honorato avertere , ad defedionem privavit j quam abdicationem ut jurdica fo
follicitare aggrediuntur 5 neque antea de illius ret legitima , in tabulas referri juffit , rite
fama detrahere, falfafque in eum criminationcs confedas, & fuo , ac teftium Chirographe obongerere deficrunt, quam plerofque ad fuas par fignatas.. Habebat autem , qute fcquerctuf, iltes adjungerent . Ut autem , quod volebant , luftria fandifimorum virorum cxcmpla , prae*
facilius obtinerent , acceffit ilia seque blanda , fertim magni illius Gregorii Nazianieni , qui ,
ut turpis, voluntatum , & fenteutiarum conci- cum per leditionem Epifcoporum in fedem Conliatrix promidio largitioque pecuniarum j qua ftantinopolitanam obtrufus effet Maximus Cy.
potiflimum fretus Maximus , de quo mox di- nicus , Epifcopatum ultro dimittens pnclaram
cendum erit , ut vehemens fufpicio fuit , Ho* illam vocem ufurpaffc fertur : Si propter me
norato Epifcopatum eripuit , ad feque tran- commota efi ifla tempeflas > deficite me in maret
ulit . Duo quippe Maximo turn objici fole- ut ros jatlari defmatis.
lllyrici Si . II.
X 3
Quod

ECCLESIA

SALONITANA.

Quod Honoratus non vi, & alieno conatu >

fed ua fponte ac voluntare dimiferit Pontificatum , id ejuidem veteres non tradunt; fed conjedura graves fane atque probabiles fuadent .
Nam hujufmodi abdicario volunraria cum ejus
ingenio miti ac moderato , cum ejus moribus
ab omni bonorum cupiditate & contentionc alicftis > cum ejus eximia prudentia , charitate, &
religione maxime congruebat ; ut non difficile
illi fucrit id ltro relinquere , quod nec quaefierat, nec optaverat; & facillimc ac libcntiffimc fuis commodis ac dignitati pacem, & tranquillitatem ecclefia* praetulerit . Sed quod ma
gno momento eft ad perfuadendum , & confieiendum id) quod volumus; fi qua vis Hono
rato adhibita , aut neceffitas extrinfecus iliaca
effet , qua cogeretur deponere Pontificatum ,
Gregorius Pontifex Maximus nullo modo paffurus fuiflet , credo , eum invitum dcpelli , quem
loco nurn ex omnibus > maxime digiuim ,
tantoque muneri aptiffimum judicabat ; pratfertim cum ejus eleftionem fingulari ftudio , &
magna volntate jam approbaffet ; & ejufmodi
injuria , quae Honorato hebat , in ipfum Gregorium recidere videretur . Qui vitam S. Grcgorii ejufqe epiftolas diligentius legat , clare
profpiciet , quo ftudio , quave conant ia defenfionem eorum fufeeperit , quos per maliciam ,
& calumniam fuo gradu , officioque amotos effc
cognoverat ; his fiquidem ad jus fuum redden
dum vel recuperandum , quameumque poiTet
opem operamque hand promptius , quam enixius impendebat; neque unquam commifit , ut
qitati ac juftitia* patrocinium ab fe defuiiTe
exiftimaretur . Quod fi nihil horum Gregorius
prxftititj ut Honoratum in eo, ad quod legi-

timis comitiis atque fuffragiis provectos fuc

rat ) eedefiaftica; Hierarchie faftigio firmaret ,
ac ftabiliret J fi neque Apoftolicam audoriratem , neque ullius cenfura* , pcenxrjuc comminationem interpofuit , ut ejus adveriarios ab injuftis eeeptis abfterreret > id magno argumento
eft Honoratum fua volntate ceffffe Pontificatu , idque non ignorafe Grcgoritim ; qui quemadmodum antea cleri populique in eligendo confenfionem ratam habuit, & confirmavit }
fie poftea prxclarum illud & fummis laudibus
dignum, quod ftudio pacis , & tollcndi Schifmaris cauTa , Honoratus cepit abdicandi Epifeopatus confilium , approbavit & laudavit : ac
proinde in luis ad Epilcopos Dalmatia. litteris
permifit, ut in locum Honorati, modo nc Ma
ximum digrent, alterum fubftituerent , quem
ad Paftorale munus fungendum maxime idoneum
aptumque cxih'marent . Eodem pertinet, quod
confentaneum erat , qui Epifcopatu invitus &
ingratis dejeclus fuerat , eum etiam Archidiaconi gradu depelli j nam jadas in eum criminationes utroque loco, & honore indignumeffc
probabant . Atqui Epifcopatum dimilit , Archidiaconatum autem retinuit : ex quo apparet
ejus adverfarios voluntaria Pontificatus abdicatione contentos , nihil ultra optaffe, nullamque
illi de Archidiaconatu litem intendie ; nam
id denique unum illatis in eum calumniis propofitum erat , idque unum fpedabant doli ,
machina, & fallada? omnes adverfariorum , ut
ei quoquo modo fupremum ecclefia: Salonitanae
rgimen adimerent . Qyare cum Honoratus fuo
jure & arbitratu dignitatem alterutram fervare,
ac tueri poflet , alteram ultro depofuit , alte
ram nemine adverfante retinuic.

A A A A A AAA A A A A A A AA AA AA AAA

MAXIMUS

EPISCOPUS

SALONITANUS

XLV

Ucceffit Watali Maximus eo nomine quar- trocinio Mauricii Imperatoris, infolentiae ac mtus> cui omnes Catalogi proximum a Na- litix cederet , ut non antea ilium in gratiam &
tall
locum in ferie Pontifical! attribuunt ; ecclefiafticam communionem reeiperet , quam
S
led Catlogus Rmattus inter utrumque interje- vel de i Iiis fiagitiis, qua fib fallo objca quecit Honoratum, eledum quidem, fed non con- iebatur, facramenti religione interpoflta fe pur
fecrtum Epifcopum 4 quem pfopterea Thomas gaffet , vel pro admiffis delictis & obftinatione
Archidiaconus > & reliqui Catalogi faftis Ahti- Schifmatica , Dco & eedefias rite fatisfeeiffet .
ftitum SalotieHfium eXpuflgunt . Huic cum Gre
Aorum in hac controverfia tria habemus Sum
gorio Pontfice Romano graves & magna; con- maria , dus hic deferibenda funt i unum Tho
tcntiohes fuetunt, quas ooftinatio , & pervica- mas Archidiaconus hiftoria? Salonitan intexuir,
cia Maximi fque in annum fcxtum , vul* altcrum confecit Joannes Diaconus in vita Sani i-i tie- garis Fere fexcentefimum protraxit . Nam quod li Gregorii , tertium extat apud Philippum Lab' * iniuffu Gregorii deds ferit quod infamia beum tomo vi. Conciliorum editionis Venctae.
t oviiio- corruptorum furrragiorum laboraret , quod con- Sed totius controverfia; ftatus , initium, progref'* '
fecratiohe Pontificia > contra quam idem Gre
fus, exitufque nufquam melius addifei pot eit, quam
gorius diferte Vetuert> inititus effet, quod de
ex epiftolis S Gregorii ; quas fervatis temporum
nique multa in DeUm & ecclefia flagitiofe com- ordinibus, ac fuis quafque annis innexas exhibemififfe diceretri prorfus indigna nomine atque bimus; & noftras in eafdem animadverfiones fubordinc Epifcopali > jure ac mrito fandiffimus jiciemus . Catalogus Romanus Pontificatum Ma
PontifeX Apoftlicae in eum feveritatis cenfuram ximi ab anno jp}. ufque ad vigefimum infequenexercuit; qua emolliri> corrigi ^ reVocariqUe a tis faeculi perduxit . Quse igitur per annos fere
fu pravirate, & pertinacia cum debuiffet , quo- triginta in Orientali Sc Occidental! ecclefia con
tidic magis obduruit j neque aliud ex alio pec- ti gern nt , referrique aliquo modopoffunt ad amtarc deftitit) & cum fuprema inter homines cce- plificandam illuftrandamque hiftonam ecclefia; Saloquc prxima auftoritate plures annos obftina- lonitana & Dalmatics, ea breviter ac fummatiffime pugnaviti Tantum Vero abfuit, ut Grc- tim > obfervatis notatifque temporibus , deferijjorius hominis pertinaciffimi4 quamris freti pa
bemus.
Nitali
i .ff.au.

MAXIMUS IV. EPISCOPUS SALONIT. XLV.

CAPUT PRIMUM.
Summaria. Uclorum in cauffa Maximi varicatoris .
MSummrium I. ex cap. vi. Hiftoria; Salonitjna;.

247

fuflragta Epifcopalia eidem cocmcrant : Quare eleftio Maximi Simoniaco vitio infefta fuit ;
proinde Maximus, ut culpa caruerit , certe Simoniaci flagitii fufpicionem non vitavit . Vid.
cap. n. S. in. & cap. 111. . XVI.
d Pontifex Romanus ut Italia; , fic Dalmatiaj
jure ac titulo Primatis pra>fidet ; ad eum igitur
pertinebat vel confecrare Mtropolitain ecclcfiae
Dalmatics , vel ejus confecrandi poteflatem quibus vellet tribuere .
e Mauritio liquidem Sc Conftantina* Auguftis ,
favore ufus & commendatione aulicorum , Ma
ximus epiftolam fubripuerat, qua ille jubebatur
confecrari ab Epifcopis Pxovincialibus .
f Rcfponfalis five Apocrifarii Pontificii mu
ere tum fungebatur in Dalmatia Antoninus Subdiaconus; cui preterea Gregorius procurationem
commifit Patrimonii Dalmatici ademptam Malcho Epifcopo Delmitano .
g Vide cap. m. S> H. 3 ubi habes epiftolam
Gregorianam , Maximo muera omnia Pontifi
calia interdiccntem .
h De hujufmodi facrilcgio Maximus fe purgavit. Vid. cap. ill. . xvni.
i Haec cpidola Gregoriana defcripta eft cap. ill.
. VII.
1 Cur Maximus habitus & diftus fit Schifmaticus, ratio redditur cap. 11. . 111.
m Vide cap. ill. $. xiv.
n Vel refcllcndo, quae falfo libi objefla eifent ,
vel pcenitentia expiando , qua; contra leges commiferat .
Vide cap. HI. . xiv.

a tempore Totalis Urcbiepifcopus de bac

iE' luce migravit . Maximus b autem ambitionis ardorc fuccenfus ad Pontijicatum impatienter
anbelabat , & tarnen non fine Simoniaca labe
dicitur fui'e eletlus . Hic , non ut erat confuetudinis y ad federn d Upoftolicam conjecrandus ace ceffit ; fed mit prius 3 &ab e Imperatoribus Conconfecra ftantinopolitanis favorem obtinuit ; qui tarnen tnrinjuffu ant eidem , ut Domini Pap* fe confpetlui
ftdii a- pratfentaret ; fed ipfe confeius eleionis injufla ,
poflolie*
f non acceffxt ad 3 requifivit confenfum f
Bjfponfalis ejus 3 fed temeritate pr-tecipiti fecit fe
ibidem in Urchiepif confecrari . Quod cum
ad Domini notitiam deveniet , magno fuit
dolore permotus 3 fiatimijue mit ad cum difirile
g praeipiens J ne Mi'arum folemnia celebraret .
g Maximus vero Schifmatico fcelere involutus men
te contcmpt * : fed confus de fuorum potentia propinquorum 3 & aliorum facularium virorum > quibus > denudata h fua ecclefia ,
jnulta donara largiebatur , Miff'as celebrabat , &
omnia Tontificalia prafumebat . . Grego
rys jcript Clero 3 & populo i Salonitano praei
Ab eccle. piens ut nullus communicant eidem Maximo Sap Quid magiftratus gcreret Caftorius , quove
fix cominuaiooe cerdotium rapienti . Sed tantus erat metus ipfius, fungerctur muere , dicendum erit cap. ill. ^.
nomina, & fuorum complicum , quod nullus audebat eum XVI I.
xim exq Haec , & qua: fcquuntur 3 explicanda funt
luditar . palam vitare* Honor atus vero Urcbidiaconus , &
quidam Taullinus Epifcopus } ifli quiadifereti , & cap. nr. . XVII
confiantes erant viri , praceptum Summi Tontifi1 cis obfer vabant ; ipfum Maximum tamquam 1 Sckifs. it.
Rrpre- maticum 3 & excommunie atum ubique vitantes .
j1p"l,I1,m*b Demum vero 3 cum ab ips imperatoribus Maxi
Summarium 11. ?x lib. iv. cap. u. vita: S. Gn>
pentori mus corriperetur y quod tarn protcrvus , & rebelgorii Magni defcripla; ab Joanne Dicono.
bni node lis contra Deum , & Papa praceptum txifieret ;
refipttit .
m ad fe reverfus m mit nuncios fuos , pro- T^ierea 1\atali Epifcopo defuntlo 3 cum Dalmittens fe fatisfatlurum de n criminibus , unde
matinorum b Generalitas Honoratum *Arch>
fuerat infamatus . denique B. Gregorius pro- diacomm , quern ipfe ex d Presbtero in Diaco- d
miionc piacatus , remit ad Maximum, man- num converterat 3 fibi praeficiendum concorditer
dans ei , at perfonaliter -accederet ufque Upven- elegijfent , eortmque Dccretum ^Pontifex e appro
. Maximus praparato navigio {aven- bajfet -, fatliom i Malcbi "Epifcopi retloris *Apof
ad venit , expeclans ibi praceptum . Mi- .ftolici patrimonii , nianuque jg militari Maximus Maxfmni
fit itaque B. Gregorius quendam fuum multis h criminibus involutus Epifcopatum Salo- perftio.
tchif.
nomine p Cafiorium 3 praeipiens Mariano Arcbie- nitana civitatis invafit . Quod Gregorius audiens nem
milicien
pifeopo I{avennati 3 ut ambo pariter cauam ip- Dalmatinis 3 & i Jadertims Epifcopis , ne Uli eleflus .
fius Maximi tali deberent q fine concludere 3 vi manum imponerent , fitb magna intetminarionej>ro- g "h i
delicet , ut de fimoniaca harefi 3 unde infamatus hibuit .
erat 3 J'uo juramento purgationem fubiret ; de aliis
Ut vero Maximus , qui Epifcbpatus fedem con
vero excefbus 3 ante corpus B. Apollinaris 3 fe tra Caones 1 invaferat , etiam ad Sacerdotium
effe innoxium verbo fimplici affirmaret . De bot contra Deum per m Simoniacam harefim ab Epi 1
vero 3 quod excommunicato celebrare prxfumpt 3 fcopis dumtaxat n excommmicatis corrttptifquemn
fanitentiam ci injungerent competentern ; fieque timuit promoveri '; J"avente fibi occaftone -tempohujus Maximi cauffa fopita eft .
rum 3 & p cupiditate ftmul 3 infelentiaque Uugufti 3 quem q difpergendo facultaos univerfa ec P
clefia 3 adeo defenforem fcelefum fuorum effecit 3
N T ,
ut a Gregorio non folum frequenter pofiularet 3
-, a Sub initium anni 595. diem fuum obiit Na- quatenus indifcuffam Maximi promotionem relintalis.
queret ; verum etiam Rjmam fatisfatlurum pro
b Quo ingenio , tjuibufve moribus pr&ditus Simoniaca barefi , aliifque criminibus venienteni
fuerit Maximus, difturi fumus cap. 11. %. 11,
cum honore r. fufciperet . Gregorius vero faciem
Contr
- Non ipfe quid&m Maximus , fed ejus fauto
nullius contra veritatem cuflodiens 3 ipfum Maxi
quam
res s & confanguinei aut fpe , & promifs , Ma
mum f primo a Mi'arum folemniis , poft a com- Pontifes
ximo conciliaverant , aut pecunia & muneribui mmione corporis 3 & fanguinis Domini noftrijefu vetuerai ,

Chri.

4*

?*'''0"
ertur.

'

u
*

cc

d
*

to

gg

hh

ii

CC LE SI A

S AL O NI TAN A.

g Gregoriiis in epiftola ad Sabinianunt Apd

tSbrii , rjwoufque fuam prafentiam exhiberet ,
crifarium fedis Apoftolicse apud Mauiitium tra*
privavit .
Mximas gutem imprialibus milititts fultus dit Milites Patricii Romani Exarchi pecunia
P* exeommunicationem & miffas cdait, & fa- corruptos vim adhibuiffe Epifcopis , eofque vel
cramenta fatis indignas accepit. Quapropter Con invitos impulifle , ut Maximum conlecrarcnt .
flantia Augfia pofi multa alia feribit dietnt At Joannes Diaconus etiam Maximi electionem
vi ac violentiae attribuit.
Salonitante civitatis t Epifcopus <&c.
h Vide caput . ). i.
Crcgorius dijjimulatrici ^ugufla . Caterum
i Hoc verbum fuperfluit . Qyi enim, rogo , erant
eodem Maximo in fu profumptione manente y confecratores , atque omnes Dalmatinos , " u Jadcr* jlli Epifcopi Jadertini > cum unus omnino effet
tinos Epifcopos ab ejus communione fub excom- Epifcopus Jaderae Sabinianus , qui generali Dal,/
municatione disjunxit , aco ut ne nomen tjuidem matinorum nomine comprehend i tur.
Extat epiftola Gregorii ad univerfos Epi
Maximi inter facra Miflarum folemiiia memorarent. Quo fao ita omnes conflernati funt animo , fcopos per Dalmatiam , qua & Maximi elediout fub paenitentia fatisfalione aa relelo Maximo nem irritam facit , & filis, poteftatem tribuit
yeniam poularent ; urtde mifericordijjimus Tonti- eligendi ad Epifcopatum ecclcfis Salonitana?
fex Sabiniano Jadertino Epifcopo feribens : Sicut quem tanto muncri aptum atque idoncum efle
iuquit bb perfeveranti culpa &c.
cognoverint ; fed Maximum nominatim excipit i
ltaque Maximus ce cernens tandem aliquando cum vero j quem elegerint , ante fuam approbationcm , & injuTu fuo confecrari vetat . De
durum effe contra flimulum calcitrare, reliis im
1.
prialibus adminiculis , per Gallinicum Exarchunt feripta eft haec epiftola cap. m.
1 Eledionem Maximi contra caones faftam ,
fatis bumiliter conced jibi pnitentiam , fimulque
yeniam a Gregorio poflulavit . Quem ipfe dc qua fupra dixit, reite diftinguit ab ejufdem
fatigari nolens cauffam ejus difeutiendam T\aven~ confecratione , quam ftatim fubjicit , cum ais
nam commifit Confiantino Mediolanenfi Epifcopo cum per Simoniacam harcfim , & per Epifcopos
feribens : dd Maximus , inquit , Salonitana ec- excommunicatos ad Sacerdotium effe promotum .
Quid enim hic eft promoveri ad Sacerdotium s
elefia &t,
nter bec pravartcatbr Maximus anno fepti- nifi fieri Sjcerdotcm primi ordinis , five con
mo excommunicationis fu pofi cafligationes 3 & fecrari Epifcopum?
m Vide caput 1. . in,
flagella Gregorii ad cor revertens B^avennam pe
n Nam , ipfo aftu Maximi confecrandi fen-- ,
tin i & tt jalavit fe tetifus intra civitatem in
media filice 3 damans & dicens : Teccavi Deo , tentiam excommunicationis fubierunt , quam in
epiftola prima ad Epifcopos Dalmatian, Grcgodi" beatiffimo Papa Gregorio . Et agente fo pni
tentiam tribus boris ) cucitrrit Gallinicus Exar- rius in eofdem tulerat, ii cui manus impofuilchus , & Gafiorius Cbartuiarius ecclefia Romana fent, fe infcio & non confentiente
cum Mariuiano Epifcopo , & elevaverunt eura de
p nimis temer, & impudentcr deMau-filice Qui etiam ccepit ampliorem pnitentiam ritio > quem Maximi patrocinio fufcepto , non
coram eis age. Quod Gfegorius ut audivit , ad fua , fed aliena malina peccafle libentius dimifsricordiam protinus rediit , Mariniano Epifco* xcrim >
q Cave ptes Maximum aufum eflc muneripo inter catera feribens : gg Qualis de cauffa Ma
ximifratcrnitatis vefira voluntas ftt&c. ItemCa- bus & pecuniis tentare animum Mauritii , ab
ftorio Cbartulario z\avenna : Quanto credi tibi &ct hujufmodi labe & turpitudine longe abhorrcnCumque Maximus hh penes corpus B. Jpolli- tem . Argento & auro fbornatos cenfeo Pri
naris M. fecundum juffum Gregorii , de cuntlis mores aulx Imperatoria: , ut Maximo gratiam
bumiliter fatisfcci'et ; Cafiorius Cbartuiarius con- & patrocinium Auguitorum conciliarent . folatoriam ei epiflolam prabuit vzrbis B. Gregorii terum de thefauris ecdefiie nihil a fe interverafferentem i i ; Quamvis culpabiliter ordinationis fum efle fanfte & religiofe affirmavit Maximus
ante fepulchrum B. Apollinaris.
tua primordiis &c.
r Vide caput in.
iv.
f
Primum
communione
corporis & fangulnis
N T
Dominici , deinde folemniis Miflarum , omnia Joannes iaconus floruit fa?culo nono : via que funftione Epifeopali interdiclum eft Maxi
tarti S. Gregorii confcripilt juffu joannis Papae mo $ demum ab univcrfo Chriftianorum ccetu
oavij qui prtait ecdefiae ab anno 87a. ad 882 fejunftus eft, & commodis omnibus , bonifque
b Ideft Epifcopi provinciales Dalmatian , & communibus ecclefis privants . Vide caput 111.
tierus ac popuius Saionitanus. Generalitas Dal- ^. iv. nota g in epiftolam Gregorii ad ConmatinoTum idem eft, atque conventus provincia- itantirtam Auguftam .
t Quod reliquum eft hujus cpiftolae defcribe*
lis Dalmatiae > five comitia Mctropolitiea , quae
tur
cap. . iv.
conftabant ex Epifcopis Dalmati & clero po*
u
En iterum Jadertinos Epifcopos infeite di*
puloque Salonitano;
De Honorato eleo Archiepifcopo Saloni* ftinos a Dalmatinis Epifcopis ; quafi vero hi
tao fatis multa diximus in Natal i Epifcopo & i 111 non cflent ejufdem provincia; , & Jadera
turn effet Metropolis , quae aliquot Epifcopos
cap. v.
d mmo vero ex Dicono Presbyterum fece- Metropolita; Salonitano cxemptos , fibi fubjeftos haberet.
rat , ut docent Afta Natalis jam deferipta .
t Ideft nominatim declaravit Maximum excom Hanc approbatonem pontificiam habes in
epiftola S Gregorii , quam fub aftis ejufdem municatum efle, vitandumque ab omnibus-: ex
communicationis poena propofita, & conftituta
Natalis defcripfimns cap. v. . lit>
f De Malcho Epifcopo Delmicano multa jam turn in Epifcopos , qui Maximi nomen inter
rem divinam ufurparent , turn in rcliquos om
difta funt t nec pauciora dictrida . Hue ca per
tinent , quae diximus capite v. modo laudato nes, qui quodlibet , prsfertim rerum facrafura
commercium cum codem habercnt .
$. iv>, Si hic dicemus cap. .
.
aa Vide

MAXIMUS IV. EPISCOPUS'SALONIT. XLV.

24p

patum retiere. Anno proximo, men fe Aprli,

at Vide caput .
xtv.
cum confecratus eft Epifcopus invito repu
bb Habcs banc epiftolam cap. . . xi.
c De pcenitentia Maximi cap. iti. . xiv., gnante Gregorio, iliaqueari ccepit pcenis cenfuris ecclefiafticis 5 quibus cxfolutus eft Raven& fequeiitibus .
, poft pcenitentiam ritepcractam, anno 499.
dd Haec epiftola inferta eft cap. ni. . xv.
ce Primam excommunicationis fententiam la- menfe Augufto . Ita fit, ut anathemati Pontificis
taro in Maximum, &Epifcopos, qui eu m eli- fubjectus & obnoxius fuerit annos ipfos quin
gerem, vel confecrarent , fubivit Maxi mus men qu , & tres prseterea menfes . ad hunc mo
le Aprili anno $94, cum Epifcopus contra ve- dum diftribui , fuifque temporibus accommodatitum Gregorii confecratus fuit 5 omnis vero ri jubet
L ~~ feries
r
n ,
chronologic! epiftolarum
Grego
culpas ac poena: liberationem impetravit menfe rii, quas deinceps deferibemus.
Qua: fequuntur, verbis fere totidem deferi
Augufto anno 499. Itaque annos non amplius
quinqu , & menfes tres fub excommunicationc pta invenies apud Joannem Diaconum in vita
Gregoriana .
tranfegit. Vide cap. lu.
t. & Strut,
d Scelus quidem Simoniacum juramento purff Lege caput 111. . XTII.
gg Extant epiftola; Gregorii ad Marinianum , gavit , esteras vero criminationes fola inficiatione refutavit j ut confit ex epiftolis Grego
& ad Caltorium cap. 111. . xvi., & xvtt.
rii ad Marinianum & Caftorium.
hh Vide caput 111. %. xviit.
e Idelt eorum , de quibus accufatus fuerat ,
ii Hase epiftola deferipta eft cap. . . xix.
fibi confeium non eTc.
f Gregorius cum pallio litteras Roma ad Ma
s. III.
ximum mifit datas 26. Augufti, anno 4,99. InSummarium Iii cx b. vu. epiftolarum S. Gre dictione fecunda excuntc.
gorii Magni . Extat in colkione Labbeana
Veneta fub hoc titulo : De cauffa Maximi
. IV.
Travaricatoris, ejufquc fatisfaQione , &pani1
Appendix ex Chromed Pontifical!
tentia .
Salonitano.
LEvatus tft Maximus prxfumptor in Dalmatia
contra Votum domni Gregorii a militi- MAximus II. Archief. Sahnit. Hic non
a bus , per indiHtonem a xi. - in contumacia , vel
fine crimine, & Simoniaca labe obtinuit
pra\fumptione fuit amis vu. poft , poft ^drchiepifcopatus dignitatem; immo D. Gregorius
tto M" caftigationem ,
flagella beatiffimi , atque apo- Dotier fcripftt clero & populo Salonitano , inrito
Greg,otio ftolici Tapt Gregorii , egrtffus Dalmatia venit in cipitns , ut nullus eidem Maximo communicant :
clcui civkatem Bjvtnnatcm ad beatiffimum Marinianum multi autem non audebant exfequi Papa mandaEpifcop. *4rcbiepifcopum , & jalavit fe tenfus intra civitum, nifi Honoratas ^rcbidiacomis , & quidam
poil in(nem pat tatem in media ftlice damans , <r diems : Tecca- Paullinus Epifcopus , tamquam viri difereti CT
vi Deo, & beatifimo Pap Gregorio . Et aa confiantes , ipfum uti Scbijmaticum , <2r excompnitentia per ms horas, cucurrit Exarchus Gal- munieat ubique vitantes . Hic yero Maximus
linicius , Cafaras Cbartularius ecclefi Broman* JLrcbiepifcopus precepto D. Gregorii * vettit
cum rebiepifeopo Mariniano , & elevatus capit perfonaliter , ibique cauffa illius de Siampliorem panitentiam coram iis agere . Tune du- moniaca barefi ventilata eft coram D. Mariano
xit tum ad fantlum corpus beati ^fpoUinarts > & ^irebiep. Havennatis ecclefm , & quxrdam notario
d juravit de omnibus , quA adverfus eum diade D. Gregorii , ut fufius habetur in Chronica cafimuUeribut , vel ex Schifmate Simoniaco fuerant tuli Spalatenfis .
e mixtum ft non effe . Tunc revertens Caflorius
Chartularius adduxit fecum Diaconum ejufdem MaNOT A.
VMm Jf""/ ' nomine Stepbanum , rtiatorem omnium ,
imp*nt qu* * Maximo fatisfua tffent . Tunc motus ad
a Hoc Chronicon Pontificale defcriptum eft
* palito mifericordiam beatijfimus Gregorius direxit Tom. i. 1 11 y rid Sacri , parte tcrtia Prolego
mim . pallium ad confirmationem tjufdem Epifcopi , ideft menon, feione a. cap. 3. ^.vttt.
f vil, Kalendas Septmbris > indiftione fecunda,
b JuXta cataloguai Romanum fuit quartus
hoc nomine Epifcopus Salanitams . Maximus
primus fecundo , fecundus tertio , tcrtius quar>
N T
ecclefi lenlo floruerunt .
a Indiio xi. initium duxit a Kalendi's Se Plerique Marinianum vocant .
ptembris anni 592. , defiit vero in Kalendas Septembris anni 59^. Maximus elccbs eft Epifco
CAPUT SECUNDUM.
pus intra finem menfis ugufti an. jpj. cum
indiio xi. in exitm vclrgeretv
tommeniarius pmvius in tpiftolas Gregotianat
b Maximus eleftus eft , ut diXimus > anno
pertinentes ad tauffam Maximi Epifcopi
593. menfe Augufto , Epifcopatum retfnuit an
Salonitani .
uos fere fex ante Pontificiam approbatioriem ufque ad annum 499. > & men (cm AugUftum . PRincipio ut doceam unde fumptum fit haItaque eX hac nota chroologtca Vi 1, utrumrum epiftelarum argumentum, pauca quxque , Vel certe poftremum I. detrahendum tft . dam de Maximo prifari oportet , ex quibus
Ut omnia breviter, & fervath temporm ordi- ku^uviui
quam fuerit
iucnc , ante
antecogiiofcere 4ui-a5
queas >, ijm
qui
& qualis
iibs completar , Maximus injuflu Gregorii quam Epifcopus fieret; quetnadmodum in Epi*ltus eft anno 93 , menfe Augufto j & con- fcopatu male parto prionbus annis fe geTertj
ira quam diferte & eXprefe vetuit Gte^orius in quarnam Iii Sc flagitia objeda , & cx hh to
epiftola ad univerfos Epifcopos Dalmatiae feri- gnomina plena infamia! dedecoris fint iropojia Septembri menfe, ohftinavit animo Epifco. fita. enim lumen aliquod prirferent ad intclli-

ftjd

ECCLSIA

tclligeridaS reeque interpretarlas epiftolas omhes s qiias Gregorius in hac fanc aeri & con-
tentiofa controverfia feripfit ,
$> L
Maxmi genus indolei , permetft motess cooptatio
in krim Salonitanum .

s a lo nit a na;
nium , & mores priftinos rediit, feu potius pr{*
ftinam & longo ufu corroboratam prave diffolutequc Vivendi rationem retinuitj quam fpecie
quidem fimulats emendationis , nuriquam tameri
ex animo 3 vereque intermiferat j eoqUe turpius
deinde peccavit , graviorifque offenfionis cauffam civibus praefuit 3 quo fanctiori charaftere"
infignitus erat Sc majorem ab fatictitatem
requirebant ecclefiafticte divihxqe fundtiones
quibus affidue operam dare pro fufeepti ordinis
atque muneris ratione debuerat t Multis fiqui-1
dem inquinatus vitiis > nort a Deo , fed ab ho*
minibus eleetus vocatufque , acceffit ad fupre*
mum Sacerdotium , ut pcrfpici licet ex epiftola S. Gregorii ad Epifcopos Dalmatiae, quibus
poteftatem cum fecerit alterius cujiislibet eligen*
di fubftituetldique in locum Honorati , Maxi*
mum tarnen nominatim excepit, de quo multa
flagitiofa j 8c ab Epifcopali ianditate prorfus
aliena inaudierat 3 excepta dumtaxat perfona *
ximi de qua ad nos multa mala perlata funt .
Idem colligitur ex ejufdem prima ad Maximum
cpifbla 3 idem luculentius afferit & confirmt
Joannes Diaconus in vita Sanfti Gregorii : mul
tis criminibus iwvolutus Epifcopatum Salohitan&
civitatis invafit . ihdole, his moribus pra?*
ditum, hifque obrutum vitiis fuiffe Maximum,
& hujufmodi vitx rationem , quam defcripfi ,
tenuifle ab ineunte state 3 ufqUc ad Epifcopa
tum male fufceptum, ex eoconjici velim , quod
nemo repente aut optimus, aut deterrirhus fieri
foleat; fed gradatim ex aliis ad aliaprogrediens
ad fummam five virtutem , five malitiam per-
veniat : nifi forte exiftimare libeat, eum, poft*
quam primatn aetatem laudabiliter ttanfegerat 3
ab fe ipfo degeneraffe , atque ad vitam defci*
viffe mollem ac Voluptariam , multiiqUe vitiis
refertam 3 de qua cum fama ad Gregoriumpcr*
lata effet, fandilfimus ille & graviffimus Ponti*
fex eum Epifcopatu plane indignum effe judi*
cavit

MAximus fiobili loco ndtus eil Slonis 3

in ampliflima familia) axjue ill uftri , &
copila j ut intelligi licet ex Jis, quas Thomas
Archidiaconus fcripfit de potetitia propinquorum
ejus , qua fretus federn Epifcopalem invafit 5
hm hujufmodi potcntia 3 quae per vim & faftionem perrumpit viam , aperitque ad furrimos
honores 3 & rnag i ft ra tu s , his fete dubus rebus
parari folct i hobilitate generis, &ffluehtia di*
Vitiafufh ; Si ex iis 3 que matura jam aetate in
temperante^ fuperbe i contumciter gelit, de
illius indole conjectura rri capcre liceat 5 eum fuiffe
oportet ingenio ad viti proclivi , excellent*
vido 3 Voluptaturh cupido , arrnganti, pra?fra*
fo 3 pertinaci, non homineSi nonfuperos, non
humanas non divinas leges verenti , modo fuas
tupiditates eXpleret, & quidquid volebat ac li
, bebtj affequeretur j aut retineret* Ac deprima
illius pucritia id unurn fufpfcri poffutnus , haud
ta fevera difeiplina educatum a fuis fuiffe, atque ab ipfis fere incunabuls , ut in illuftri k
opulenta domo 3 profanos adrhodum fuperbosj delitiilque deditos haufilTe fpiritus 3 cumque ad praVitatem natura; in deterius propenfas
mollis ac remiffa educati , & nimia parentum
Indulgentia accederttj mores ingenio fo con*
fentaneos , indociles > perverfos^ audaces indue*
Iret neceff fuit 3 prafertim cum deeffet aut torpefeeret cur 3 Sc diligentia magiftrorum , qui
tos firfgerent, conforma tent, ad virtutem infle*
itrent 3 ad oriine officii munus inftruerent . Cum
eririls priter improbitas, audacia > & iinpuden*
tia accreritj & pucritiam prttergreffus 3 majo*
remqu libertatem vivendi nadus , Ut fit , lS. i f
xiores volupttibus at Vitiis habenas permilt 3
fuoqu Ingenio impunius c licefltias indulfit *
Maximus in Epifcopum eligitur .
-tate progrediente, five quod cupiditaturh aets
fiaullulum deferbuinetj ac fieri quzdam adme- NAtalis Epifcopus ecclefia; Safonitanse, fub
iorem fpem moruffl iriclinati Vifa effet , five
initium anni ^93, diem obierat, utcolquod res ejus ddmeftica fie poftulaferit 3 cum ligitur ex epiftola Gregotialia ad Jlnloninum Subpaterna* haereditatis tenuis portio ad eum > Ut* iacwum , V "Patrimonii in Dalmatia
pote fortaffis natu minorem pertineretj feu de* menfe Martio inditione xi. feripta de obitu
hique fu volntate j aut impulfu parentum & Natalis. Gum de fuccelore eligendo crebri fer*
tonfanguineorum , Clerkali militia; tlomeh de* mones 3 ut fit , in circuits ac placis habcrcndit} ae per omtes inferiorum ordiHum gradus, tur , fatis apparebat fehtentias fere omnium ac
ad Diaconaturn 3 vel ctiam Presbyteratum con* voluntates in Honoratum Archidiaconum pro*
feendit . eque enim credibile eft Maximum eX pender 5 fed nort deerant , qui fe illi'us odverLaico Epicopum factum effe , quod leges ec* farios profiterentur 3 ic quas antea Natalis ill
clefi vetabant 3 fed verifimiliUs eft e Collegio eum conjecerat 3 criminaciones eidem cxprobra*
vel Diaeonorum , ut ferebat confuetudo veterum rent . Quoctrca nc hujufmodi calumnia: aditum
tempornm> vel certe Presbyterorum eledum effe illi ad Pontificatum obltruerent, neceffe fuit peti
prorrtotumque ad faftigium Epifcople Maxi* ab urbe afferriquc fententiam Peiagi 3 c Gre*
mum in aliqu Hierarchie ccclefiafticx gradu gorii 3 qua fuerat abfolutus, ab omrtiqe culpa
conftitutum fuifte , cum eledus eft EpifcopuSi alienus declaratus 5 qu quidem fententi cortfi*
aperte declarant Jitterae Gregorii ad Epifcqpds gnata teftataque litteris Pencificiis Salonam cum
Dalmatiae, in quibus illi minatur j denunciat- fuiffet allata mertfe Majo ejufdem anni foj. ex
que futurum effe> uc eo ipfo , quo in ecclefia ejuldem Gregorii prafcripto , juffuqUe indida funt
fungitur i officio ac muere privetur , nifi a comida Epiicopalia 3 ad qua? cum Epifcopi Pro*
Pon ti fi ca tu ppetendo 5 ambiendoque ab ft i neat : vinciales, &clerus, poplufque Salonitanus
<hx ( fcilicct perfona Maximi ) ft appetim veniffent 3 Honoratus Archidiaconus hon fine
majoris oriinis non ceffat 3 retet , ut arbitrer , aliqua quidem conterttione & quoftindam dif*
atam s fubtiliter Hifcufa , ipfo quo que , in quo fenfione, communi tarnen fere omnium fenterv*
z$t officio went. Cooptatus in clerum ad ingc- tia & volntate eledus fuit ad Pontificatum 3
con-

Epifcop.
Saioeu.
qU'efUfn,
'ur Hnot"ul'

MAXIMUS IV. EP1SC0PUS SALONIT. XLV.

tonfecutaque cft totins urbis ingehs laetitia, :
gratulatio j quidquid enim erat ipei de re Chriitiana , & difeiplina eccleliaica reftituenda , fi
quid forte detrimenti fub priore Ilpifcopo ccpiflet , id pene totum hujus Pontificatus annis
vulgo defpondebant . Gregorius Pontifex Maximus, hoc nuncio aeeepto, aftedus eft incredibili gaudio j & clero populo Saloitano per
litteras fupplicanti, t Epilcopatus in Honoratum collati udor approbatorque fieret , libcntilfime annit; ejufque eledionem ratam voluit
efle, & verbis amplifmis confirmavit ; hortatus infuper Salonitanos , ut in , quem fibi
Epifcopum praefecerant , retinendo firmi conftantefque perftarent *
Dum litters ultro citroque miflae Romafn
Sabna, & hue illinc perferuntur , dum comitia indici jubentur , dum Epifcopi Provinciales
congregantur, menfium fere duorum fpatiuminterfuerit necefle eft 5 nee vero ante initium menfis Junii totum hoc negotium perfid potuit :
menfe autem Julio ejufdem anni 593. allata eft
Salonas Epiftola illa Gregorii ad clerum Salonitanum , fupra in adis Natalis cap. v. deferipta , qua Pontifex Honorati ad Epifcopauim
provedi eledionem rite ac legitime fadam laudabat, atque audoritate Apoftolica approbabat.
SeihioCum omnia Salonis quieta, & tranquilla efleilt J

recens eledo Epifcopo gauderent Ubique graHonortum Ott tularefitur Salonitani j fadiofi quidam & fediflu.
tiofi homines, Malcho Del mitano Epifcopo, ut
docet Joannes Diaconus in vita Gregoriana ,
pociffimum inftigante , rem omtem turbarunt;
atquc ad conflandam Honorato invidiam probra , & crimina in cum pridem confida latius
in vulgus fpargere, verbis exaggerare, in om
nium aures animofque iterum ingerere coeperunt. Quid plura? Cives & clcricos magna ex
parte , optimates , Magiftratus , ipfofque Epii'copos Provinciales ab Honorato avertunt , in
Iteram apertamque defedionem conjiciunt . Habita furtt
oBvocab- comitia Schifmatica , itum cft ad fuffragia 5 &
? * - ''cet a''4u'DUS diTentientibus & reclamantibus ,
'*' Ej>*i. apud quos plus valuit fides Sc Veritas , quam
icopui
perfidia & calumnia > eledus tarnen fuit Maxi
lar*tur
mus, renunciatufque Epifcopus Salonitanus, inconfulto, & abfente Antonino Apocrifario fedis
Apoftolic, qui nomine Gregorii Poritificis Ro
mani , & autoritre fibi delcgata comitiis illis
praeefe debuiflVt* Ad cacteras horum comitiorum
corruptelas , id quoque vitii acceffic , quod vis
adhibita eft , violcntia > qua; invitis ac repugnantibus fufFragia extorqueret, manuque milita*
ri , ut eft apud Joannem Diacoum in vita
S. Gregorii, Maximus multis criminibus involu*
tus Epifcopatum Salomtanx tivitatis inVafit . Ita
Maximus intrufus cft in fedem Pontificiam, &
vero legitimo Epifcopo pfeudopontifex objedus ; ex quo turbata divifaque in duas partes
ecelefia Saionitarta. Qyamvis enim non ita mu 1ti cTent , qui ab Honorato ftarent , horum ta
rnen fidem & conftantiam firmiorem efle apparebat , quam ut de lufeepta cauda propofitaque
fentcntia deduci , atque ad fadionem Schifmacicam fuafione aut vi , promifis aut minis unquam impclli pofent . Qyae caufla fuit , quemadmodum didum eft , ut Honoratus fponte
Pontificatu decederet, veritus, ne hujufmodi Schifma calamitates ingentes ecclefis afterret , nev
alicer extingu polfet , nifi jus fuum ipfc, delatumque fibi honorem ultro dimitterec . Ejus
confilium & fadum approbavit Gregorius 5 led

251

Maximi eledionem irritam jult eTe , tum quia

eque rite, eque legitime , fed vitiofe , con
tra leges ecelefiafticas , per vimque fait a m efle
conftabat i turn quia illius vita multis vitiis ,
t ferebatur , ac voluptatibus dedita , ab ca fanditate , quae decet Epifcopum , longilmc abhorrebat: quod fignificat his verbis, arguitque
Gregorius in fuis ad Maximum litteris : Quod
nos ideo fine alla bafitatione credidimtis , quia
vitam xtatemque tuant non babemus incognitam .
Quarc alterius quidem Epifcopi creandi poteftatem fecit Epifcopis Dalmatian } fed Maximum
nominatim exclufit. At Maximus nihilo ambitiofius in accipiendo, quam contumacius in re
tinendo Pontificatu fe geflt ; quo fado flagitia
fuperioris vit novis criminibus cumulavit >
qua: illi vocabula quidam plena dedecoris , &
infamia; pepercrunt .

i m

Cur Maximus appcllatus fit Truefumptor , Traba*

ricator , Simoniacus 3 Scbifmaticus .
H Arum turpitadinum nota inuftum , hif- Mi*iui
que cognominibus Maximum appel latum pr.foe**
in epiftolis Gregorianis , & in antiquis monu-ptor, &
mentis, deformatumque invenio. Pleraeque San- ^revtti"
di Gregorn ad Maximum epiitolx mfenptas fimt ,
Maximo Prafumptori . Qui minus latine loquun-1
tur, huic verbo , cum Prafmnptorem dicunt ,
x ufu fatis vulgato earn notionem fubjiciunt ,
qua in illum maxime convenit, qui quod fibi
nulla prorfus ratione debetur , impudenter fumit, audaderque arrogar , prfcrtim fi ab eo,
quem ufurpavrt , loco & honore leges divin*
-& humanae illum arcetit ^ ac rcpellunt .
quifqum, ajebat Apoftolus , fumit fibi honorem*,
Jed qui vocatur a Deo tamquam ciaron . Atqui
Maximus non Deo vocante, fed ambicione im
peliente, non comiciis atque fuffragiis legitimis
provedus, fed nixus potentia, atque opibusconangufteorum , retrahetite -canfeientia , & vitsc
anteada nequti repugnante , pet fummam te*
meritatem , atque audaciam ad Saccrdotium primi ordinis acceflt . Nec Prttfumfttf folum , fed
etiam jure habitus & didus eft
fr*yaric*ri enim , ait Valla lib. 9. nihil aliud
eft , nifi quocumque ittodo a prfcripro officii fui
defleere . nfignis autem prevaricator fuit Ma
ximus, qui cum gradum non infimum tenerct
Hierarchiae ecccfiaftica; , juris divini , difciplinae, & canonum fcientiflmus , ac fervantiflimus
efle debuerat; cont ra yeto il le ab officio turpifh me defcivit , & ambiendo fufeipiendoque Epifeopat divinas , i& cclefiafticas leges violavic ;
eque id quibus rnodfs aflequcretuY , dum quod
volebat obtineret , qnidquam penfihabuit. Jure
igitur merttoque audor Anonymus , qui Ado*
um in caufla Maximi Epitomen coiifecit , item
xjue Gregorius , & Joannes Diaconus pravaricationis Maximum damnant, eique infigncmhanc
maculam turpiflmamque ignomiftiam inuiurit }
hune <nim titulum il le fuo tommentario prifixit: De <aujfa Maximi Prxvaricatoris ; & Gre
gorius in epiftola ad Sabinianum Diaconum
De caufla Maximi prtaricatoris quid aSum fit
cognovifti ; Joannes vero Diaconus in vita Gre
gorii : Inter btec pravaricator Maximus &c.
Maximum de flagitio Simoniaco, cujus "infa* viiximoi
mia le flagrabat, rcum facer non aufim ; quip- smow.
pe apud fepulchrum S.Apollinaris de hujufmodi
fee-

5a

ECCLSIA

S ALONI T AN A.

freiere i, qod illi objedum fuerat , fe jureju- fimile fuit diffidium & Schifma Salonitanum .'
rando purgavit . At quamvis nihil ipfe aut lar- Nam port obitum Natalis Epifcopi , cum rite
Sc juxta Canonum praefcripta fubledus effet Hogitus, aut pollicitus fuerit , ut nimos vo
luntares eorutn , quibus ferendi fuffragii jus erat, noratus , & traditum huic Sacerdotium ratum
fibi benefieiis, donis, fpe obftringeret vel con- habuiffet approbaffctque Gregorius fummus Ponciliarctj tarnen vix dubitem, quin aliquid ejus tifex , fadiofis quibufdam hominibus , caeteros
vitii ae dedecoris aliunde Maximo adhirefceret . ad defedionem impellentibus , fada eft ab eo
Nam de Amoniaca illius cledione conftans & cleri populique Salonitani feceffioj &Maximus,
communis fma ira percrebuerat , ut in cum corrogatis captatifquc Provincialium Epifcopofufpicio corruptorum fuffragiorum fane vche- rum fuffragiis s vique militari fuftultus , fedem
mens recideret Ego vero quidquid turpitudi- Epikopalcm invafit . Quarc per feditionem fahis labifque Simoniacae illis comitiis innsfit , dionemque Schifmaticam eledus cum fuerit ,
libentius averterem a Maximo in c/us confan- oppofitufque legitimo Epifcopo , ex eo cognominatus eft Schifmaticus 5 quin appellari potcguineos & fautores 5 qui fi non Epifcopos, cet
te quamplurimos poifent e clero popu loque y rat caput , & Princeps Schifmaticorum , ideft illorum , qui totam illam confpirationcm contra
partim promilis ingentibus illedos, partim pe
cunia fiibornatos > ut Maximum eligerent, impu- Honoratum diffidiumque connarant . Nec vero
krunt j quorum vero animi eque fpe , neque fi Honoratus Pontificatum fponte depofuit, &
pretio follicitari corrumpique potuiffent , eorum voluntariam ejus abdicationem approbavit Gre
fuffrgia terrore injedo, vi, manuque militari gorius, alterius Epifcopi creandi facltate Epi
adhibita extorquere conati funt . Ejufmodi lar- fcopis Dalmatian permiffa , continuo Maximus
gitiones y Sc corruptelas comitiorum ignorafle defiit effe, & cognominari Schifmaticus 5 quin
Maximum non facile dixerim; atille, cum hu- fe deterioris Schifmatis fcelere implicuit . Qui
jus Simoniacae coitionis audor non fuiflet, nec enim antea Schifmaticorum fadione & potentia
turpi huic negotio fe immifeuerit j putvit fe fubnixus fe contra proprium Epifcopum erexepoile citra periculum pejerandi > & falva on- rat , ejufquc fedem occupa vc rat } poftea veritus
feientia , incommodam illam & ignominiofam , non eft Epifcopatum ambitiofe qusfitum y &
quae vulgata fuerat de fc, opinionem interpofi- male partum pertinaciter retiere , vetante
ta Sacrament religioncabolcre . Casterum in eo repugnante Romano Pontfice } adverfus quem
fufpiciofiimo negotio offenfionem Simoniaci fia- tum audacia & impudentia incredibili, tum Imgitii Vel fu vel aliena culpa contradi Vitare peratorum Sc Magiftratuum favore patrocinio
otque effugere non potuit . Thomas Archidia- fe armavit , cujus fummam audoritatem pro niconus de illius eledione Simoniaca famam in hilo habuit , cujus graviffima mnita & man
vulgus emanafie affirmt ; & tamen non fine Si- data contempfit : & Pontificii anathematis centnoniaca labe dicitur f'uifl'e clcclus , Gregorius in fura inuftus cum effet , juffufque a rebus diviepiftola ad Sabinianum Diaconum > qui apud nis abftinere , tarnen & facra facer , Sc EpifcoMaiiritiurh Apocrlfarii muttere fungebatur, vi- palia muera obire non dubitavit . Schiimatitio creatum fuiiTe Epifcopum tradit, quod Pa* cum vero efle quid aliud eft, nifi feipfumfubtrahere cx obedientia & fubmifllone , quz detricii Romani Exarchi milites , ut ferebat fa
ma , praerruis affedi a Maximo fubornatique , betur maxima Chrifti Vicario s nifi propter exvim Epifcopis attulerint, ut ilium confecrareflt . communicationem & contumatiam a capite &
' homines gloriofi viri Vatricii B^mani ab eo membris ccclefia disjunchim efTc ; nifi denique
pr&mia acceperant , eumque ita ordinari fecerunt . Pontifici Romano pro poteftate imperanti auc
Idem confirmt Joannes Diaconus in vita San- prohibenti arroganter & prafrade, pertinaci adi Gregorii j & p'raeterea ipfos Epifcopos , qui nimo atque obfirmato per annos quinqu Sc menejufdem confecrationi Pontificias fuam operam fcs aliquot repugnare ? , & quae fupra divel prfentiam praftitcrunt, Simoniaca largitio- da funt , pravitatis atque obitinationis Schifne, & corruptela inqulnatos fuiTe aTerit $ maticx- flagitia tum contra fuum Epifcopum,
tum contra Epifcoporum Principem cum Ma
Maximus > qui Epifcopatus federn contra ca
ones invaferat > etiam ad Sacerdotium contra D:um ximus in fe admiferit > non fine cauffa cognopet Simoniacan hareftm ab Epifcopis dumtaxat minatus eft habitufque Schifmaticus.
exeommunicatis eorruptifque bon timuit promove*
CAPUT TERTIUM.
vi. taque fi verum fuit, quod conftanti fama
& multorum fermone celebratum sit > non folum eledi > fed etiam confecratio Epifcopalis TpifloU S. Gregorii TapA vel ad Maximum, vel
ad alios Maximi cauffa feripu .
Maximi Simonas vitio laborabat
Wiximul
Maximum cognomento Sc hijmatici affecit Tho
foem*
mas Archidiaconus i itemque Chronicon Pontii I.
ichim- ficale Salonitanum ; nec injuria quidem j non
4ki" '
enim illi folum t qui fe ab ccclefia univerfali ,
Epiflola prima ad Epifcopos Trovineialet
DalmatU .
& fupremo totius ecclefiae Hierarcha per fummam perfidiam & contumaciam fejurigunt 5 diftiffo illo charitatis &obedientia vinculo, quod H Vit epiftol* > quam poft eledionem Ma- BpiOok
ximi , & abdicationem Honorati anno 0^|*"<
membra Chrifti inter fe & cum fuo capite mu
593. feriptam efle confit, duas notas Chronopl*
tua rerum facrarum communione conncdit ; fed
etiam illi vere proprieque didi funt habitique lgicas appofitas effe invenio i Eidem quippe D*lmii*
Schifmatici, qui proprio legitimo Epifcopo in Vaticano quidem cdice pra?figitur menjis
fubeffe nolunt , eique alterum nee rite nec le " Inditlione xn. in Turonenfi autem
gitime elcdum objiciunt. Hujufmodi fuerat ab S. Gat. fubjicitur menfis September Indift* xiu
initio Schifma Donatiftarum , qui cum a C- Priori poilcriorem libentius praetulerim ; quod
ciliano Epifcopo Carthaginienfi defciviflent, Ma- mihi ordo feriefque rerum geftarum facile fuaorinum fibi Epifcopum conftitucrant * Nec dif- det. Epiftola Gregorii ad clerum Salonitanum

MAXIMUS IV. EPISCOPUS SALONIT. XLV.

253

laudans, approbanfque Epifcopatum Honorato le- eumque omnium fuffragia confentiant , de illo
gitimis fuftragiis traditum , Salonam pervenit , ad fe rfrant , qui & eleftum approbabit, 8i
ut diximus , Julio roenfe ; cum jam antea res ejus confecrandi poteihtem faciet . Maximum
Salonitana; turbari, atque ad Schilma fpeftarc c^ nominatim excludit, de cujus vita, & moribus
pifftnt ; ut ex eadem cpiftola intelligi licet, in multa inaudierat Epifcopali nomine, atque offiqua Pontifex verbis graviilmis monet, hortatur- cio prorfus indigna 5 qui nil ab Epifcopam
que Salonitanos,*ut in , quem fibi praefece- ambiendo defiftar , cum illo etiam , quem obrant , Epifcopo tuendo, ac retinendo fortes fe, & tinet , honore graduque ccclcfiaftico privatum
confiantes prxbeant ; neve ullius fuafionibus , aut iri denunciat .
minis , aut promiffis patiantur fe perpelli , ut
Gregorius univerfis Epifcopis pet Dalmatian.
quae fapienter laudabiliter fecundum Honoratum judicia fecerant, ac fuffragia tulerant , ir
Oportuerat quidem fraternitatem veflram divini
rita eTc velint , ab eoque rcvocent , atque in
alium convenant j id quod fide & confeientia refpetlu judicii , claufis carnalibus oculis , nihil
falva fieri non potcrat . Pro qua re , inquit, quod ad Deum pertinet rebla mentis intentione
bortamur vos in ejus chtlionc fine aliqua ambi- omitiere , cujuslibet hominis faciem retlitudiguitatc perfijiere ; qu*dam vos res ab ejus ni jitflitice prxponere ; fed pojlquam a mores veflri
debet perfona defleffere : quia ficut ifia laudabilis ita funt facularibus tradutti negotiis , ut oblivinunc probatur eletlio , ita , ft , quod abfit , dile- fcentes Sacerdotalis in vobis honoris traQionent veflram ab eo quifquamfeduxerit , & ani- mitem , cunftumque fuperni tnetus intuit um , nvn
* veflra gravamen , & opinioni maculam infi- quid Deo , fed quid vobis placeat, fludeatis expledelitatis imponet . Eos taque, qui ab eletlionis ve- re , neeee habuimus hac ad vos diflritliora fpeftra imitate difcordant &c> Igitur poft has lit- cialiter fcripta tranfinittere : quibus ex Beati Te
ten* acceptas haud fane multi dies interceffe- tri principis ^ipoflolorum autloritate prxcipimus ,
rant, cum faftio ilia improborum hominum ex ut nulli penitus extra b confenfum, permijjionemoccultis machinationibus in apertam feditionem que noflram , quantum ad Epifcopatus ordinatioerupit , auftaque acceffionc plurimorum ex - pertinet , in Salona civitate manus prafu*
nibus civitatis ordinibus, quos fraudulentis hor- matis imponen, quemquam in civitate ipf* d
tationibus & blanditiis , largitionibus & pro- aliter, quam diximus , ordinre . Quod fi contra
miffis ad fuas partes abduxerat, Honorato reje- hxc quidpiam vel fponte vera, vel a quolibet
fto , Maximum intra finem vertentis Augufti ecatli prxfumpferitis , vel tentaveritis agere , defubkgit. Nec multo poft Honoratus, ut ecclefia: cernimus vos a Dominici corporis, & fanguinis
atque urbis tranquillitati confuleret , exortam- parttcipatione privatos ; quatenus ex eadem vobis
quc difcordiam fedaret , Pontificatum fponte de- ipfa e attretlatione vera , vei volntate tran*
jofuit; quod cum Romam fama litterisper- fgrediend* prceptionis norat , a cleflibus myatum effet, ftatim Gregorius, ut fua ilium pa- fieriis alieni fitis , nec is , quern ordinaveritis ,
habeatur Epifcopus . t^os namque nullum , cujus
toralis foHicitudo , & charitas admonebat , ec
clefia; Salonitana; in magnum difcrimen propter vita reprehend pote , ordinart temer volumus .
Maximi eleftionem addufta opitulandum cen- Quod ft Honoratus Diaconus indignus oflendifoitj & hanc epiftolam, de qua nunc agimus, tur y de vita moribufque ejus y qui eleus fuerit ,
fcripfit, quam menfe ipfo Septembri , & mif' nobis g renunciari volumus ; ut quidquid in hac
... fam , & redditam effe Epifcopis Dalmatian exi- re agendum e , cam confenfu nofiro falubritef
ftimo . Si hanc enim in menfem Novembrem permittamus impleri* Confidimus enim in omnipcrejiciendamccnfcas , fcrius omnino , quamopor- tentem Dominum , quia quantum ad intentionem
tuerat , vel Antoninus Apocrifarius fedis Apo- noflram pertinet , nwnquam , quod nofiram grava
ftolica , & fautores defenforefque Honorati de re poit animam , nunquam finemus fieri, quod
iis , qua; contra jus fafque Salona* afta erant, veflram gravare poit ecclefiam. Sin vero in quaGregorium certiorem feciffent , vel Gregorius bet ita voluntarius minium confenfus
ejus periculi atque incommodi ab ecclefia Salo- accejferit , ut Deo digna fit & non fit ,
nitana avertendi cogitationem curamque fufce- qui ab ejus ordinatione dientiat , hanc a vobis
piffet .
tn eadem Salonitana ecclefia ex prafentis epifioU
Oertfo
Cum itaque Gregorius ex littcris ac ftunciis naftra h concefi'a Ikentia volumus confecrarij cxiiujui epi- Salonitanis cognovifTet Maximum per vim fa- septa dumtaxat perfona i Maximi , de qu* ad nos 1
/"' ftionemque Simoniacam , & Schifmaticam ele- multa mala perlata funt ; fua fi ab appetitu
* rgi- ftum eTc Epifcopum, itemque Honoratum Pon- majoris ordinis non ceffat , reflat , ut arbitrer ,
. tificatu fponte cefiTej quod is prudenterac lau- quatenus fubtiliter difcujfa , ipfo quoque , in quo
dabiliter ftudio pacis, &vitandi Schifmatis cauf- eft, officio 1 careat . Indiftione xii. menfe Sefa fecerat , ratum habuit , & fua approbatione ptembri .
dignum cenfuit ; at Maximi pcrverfi hominis ,
& Epifcopatu prorfus irtdigni elcftionem vitioNOTA.
fam improbavit, nuliam, atque irritam effe decrevit . Scripfit ergo ad Epifcopos Provinciales
Jure Gregorius arguit Epifcopos Dalmatian
Dalmatian in hanc fere fententiam : Quod reje- quod Dei , divinique judicii metu pofthabito,
fto Honorato alterius Epifcopi creandi confi- una impeliente hominibus placendi, & fuis ftu-
lium ceperint , id magno argumento effe , plus diis indulgendi cupiditate , Honoratum rite, ac
apud eos valere hominibus, quam Deo placen- legitime eleftum Epifcopum rejecerint, ut Ma-1
di , & propriis voluritatibus obfequendi , quam ximum in ejus locum fubftituerent .
divinis legibus obtemperandi ftudium . Vetat
b Gum Pontifex Romanus titulo, acjurepri^
quemquam Epifcopum Salons conftitui atque matis praeeflet ecclefia; Dalmtica; , hujus Me-*
initiari , fe infcio , atque inconfulto . Si quem tropolita fine illius confenfu & auftoritate neinveniant idoneum ad munus Epifcopale pro di- que confecrari , eque ecclefise, & provincia: fibi
gnitate fuftinendum , rcfteque obeundum , in tradits poffeffionem adire potcrat.
lllyrici Sacri Tom. Il,
Y
Im-

2*4

CCLSi

SALMITANA.

Impofitio manus refertr ad confecrationem tioe iriitiari nequibat , id quod Gregorius Ve- .
tiicrat Hace animorum & lentehtiarum diftra- jnen.lt-"'
pifcopalem .
d Vetat quemqiutn injufiu f elig , fcucre- ftio cum aliquot mtncs teriuiTet 3 confanguinei jun> p'
& fautores Maximi , quemadmodutri antea ut is e"]gunf
rij & legitimum haberi Epifcopum .
e Idcft ex ipfa violatiorie legis ccclefiatica: , eligeretur 3 le pofted ut confecrarctur } vim ma- quoJ ufnumque mllitarem adbibendam efic cenfuerunt . Re"ui^jg*
prrceptlquc Pontificli $ graviilmm culpam li
les cohtrahere afletit , qua ills ab altari , taque efdem milites Romah* PatHcii Exarchi obniteidivihis myfteHis prohiberet ctiami hllo Jn- Ravenna accerfitos 3 quibus d fuffragia extor- UMx^md
quertda ufi fuerant 3 prarmiis & pecunia fuborna- dabist,
terdifto Pontificio vetarehtur acceder .
f Non e fu i fed ex eorrh 3 ad quos feri* runt , ut Epifcopis vim afFerrent , vel intenta*
bit, fententia * Nam quanti Gregrius Hono* rent i eofqtie ttiam irivitos ad confecrahdum Ma*
ximum compellcrtrit . Hoc cinhis munitufque
ratum Fceret j fatis ofteridit in luis ad Maxi
mum litteris 3 jpoftquam is fedi Apoftdlicas re* fatcllitio Maxilnus in medium proccit j &
concilitus fuiuet . Carterui ab ea qufHohe, ac qui fpe ac largitiohe allici corrumplque nort
difeeptatioe , digrius ne Epifcopatu 3 an indi* potuerarit , cos vi minis illi manus impo^
gnus eilet Honoratus , fuperfedendm ccnfult : here coali fuht . Non defuerun fane aliqui e
fed qando ipfe Potitificatu fpohte jam cefTcrat s Presbyteris & Diaconis 3 exferoque inftfiori clc*
fatis cauflae erat 3 cuir lterius Epifcopi eligendi io , qui reclmarent 3 & qiioquo modo pofent ,
poteftatem permitteret ; id quod & Schifmris facrilega; confecrationi obfiftercnt : fed eos male
tollendi, & pacis ecclefiafticx ftabilienda; necef- triultatos cifofque in fugm fcclefti 3 atqc impii fatcllitcs avertcrunt : riequc manus bftinuif*
itas poitulbat ;
g Jus eligendi Metropolita; Salonitafii erat knt ab ipfo Apocrifario fedis Apoftolicas An*
penes Epifcopos Provinciales , & clerum popu* tonino SubdiconOj qui pro fuo muhere accur*
Jumque Slonitahum ; fed heque electio firma1 3 rcrat , (k quantum ehiti poterat j Pontificia in*
& rata haberi poterat , neque pifcobo cleftd tcrpoita uctoritate, Epifcopos ab ejufmodifl*
confecrationem impertir! licebat 3 iiifi &ori- gitio detertere conabatur 3 nili celeri fuga fe
tas & confenfio fedis poftolica: accederet , inde proripieris fua; dighitati faluti confuutramque ut prseberet , volebat Gregorius de luifiet . Ha?c Gregorius ih fuis d Maximum
vita & moribs ejus 4 qui eleus elTet 3 ante litteris ; cafii Presbyteris 3 DiaconibUs 3 aeteroque Clero 3 manu militari diceris ad medium de<edocri .
h Ele&i Epifcopi confecrandi facltatem hdc duBus ; itemque in cpiftola ad Sabiniahum Dia*
cpiftola ita concedit 3 ut tamen velit de vita, conum : " homines glorioft viri patricii -
& moribus illius ad fe antea referri , ex qtiibus fnani ab eo prxmia acceperunt 3 eumqte ita ordi*
iibi corifte illum Epifcopatu dighutn ele.
nari fecerunt , ut ^intoniritm Subdiaconum & i lciohem Maximi refeindit, atque impro- ttorcm patrimonii 3 7 fugiet 3 occidijjent . Ita
bat; & cujuslibct, quem idoneum exiftiment , Maximus per vim ac tumultum confecrationem
eligeridi poteftatem ita permittit 3 ut Maximum Poritificalem fufeepit ab Epifcopis Dalmatia; ,
quos partim metus & viokiitia militatis percu*
hominatim excludat
lit ac fubegit 3 ut ex cpiftolis Gregorii colligi Vide cap. 11.
ii
1 Hihc apparet Maximum non ex ordinclai- tur; partim fpes, & largitio pnmiorum illcxit
corum , fed ex aliquo Hierarchie: ecclefiaftica: & corrupit, ut Joannes Diacoiius docet in vi*
radu eleftufn fuiffl ad Epifcopatum. Vide c , ta Gregorii .' At vero Maximus 3 qui Epifcopa- Qo*j
tus federt contra caones nvaferat 3 etiam Sacer^ ** Jj'?*
y.
dotium contra Deum per fimoniacam hcreftm ab x'mum *
Epifcopis dumtaxat excommunie atis 3 corruptifque
S. IL
non timuit promoveri . Qiu quidem Epjcopi plo nj fa,
fafto i, atuque confecrandi Maximi, quam il lis

Epiflola II. S. Gregorii ad Maximum Tr*fumptorem .

Gregorius iritentavert , excommuhicationis pceham fubicrnt . Multi ne 3 an pauci , an vero
Piftoa fuperior Sj Gregorii cum pierofqu omnes Epifcopi Dalmatia: ad Maximum confe*
fcpifcopi
XiVkfe'b ^* Epfcoporum , tum aliquos e clero , qui crandum confertferint , operamve fuatn prdebue*
tonfecr. ad Maximum eligeridum confenferant 3 fane per- rint , non eft mihi compertum 5 tres minimum
iwnr ^'> vehemehterque irijefta religioe percu- fuifle heceTc eft ; Ham coheilia , & caone s julit, ut fui eos fafti puderet firhul 3 ac pcehite- bent , ut Epifcopi tres 3 hh minus 3 dfint ,
ret , Quamvis utem pars major clerf ppuli* qui Epifcpatti ihitiandis manus imponant . lri
que beneficiisj largitionibus 3 promiiis obftri- borum humero ponendum elfe Sabinianum Epi*
fta pertinadus Maximo adhareret , quril ut feopum Jadertinum epilolje Gregoriana: deca*
divelli ab eo 3 atque ad Epifcopum alium eli- rant .
Porto Maximus Cum fatis intelligeret vitiofi^
gendum adduci poflet -t tmeri iis 3 qui litteris
Gregoriariis admoniti refipuernt
bfiftentibus quem adeptus fuerat, Ejpifcopatus, plurimifquc B*|fu*
ac repugnantibus 3 negotium Maximi lentius fcelcribusinquinatipofienionem , repugnante Pon- Gregoprocederet, heceiTe fuit 5 atque ex omni Epifco- tfice Ronlano 3 nec ftabilem, hec diutufnam fibi ^*r'li;
porum Provincialim hmero he tres quidtrh fut m , nifi firmioHbus prjbfidiis aliunde fitere Ar
ccei ltis illam communiret 3 ad cxterria auxi- p'0".'1
inventi funt3 qui operam fum ad confecratio
nem Maximi conferre , ciqiie manus imponcre ha , arteique ulicas coniugit ; atqe 3 t erat
auderent . Cum gitur civitas & ccclefia Salo- hobil natus loc, per viros principes 3 qui in
maxima gratia effent apud Mauritiiim 3 facile
hitana contrarias ih partes divifa fTxt, pars al
tera quidem -, qua; Maximo ravebat 3 numero tehit , ut Imperator imprudest igharufquc re*
longe fuperior oblhbt 3 ne alius eligeretur Epi- Salortae geftarum^ & collatum fibi Saccrdofeopus, qud Gregorius imperaverat; ab altera tium appiobaret , & fuas patrochiuili fuVero cum breht Epifcopi , iis diienticfitibus feiperet . Hoc docet Thomas Archidiaconus :
iat reuentibs 3 Maximus Pontificia confiera. Hic non ) ut erat confuetudinis 3 ad fedem +
flo-

MAXIMUS IV. EPISCOPUS SALONIT. XLV.

ftolicam confecrandus acceffit : fed mifit prius ,
<& ab lmperatoribus Gonftantinopolitanis favorem
cbtinuit . Idem antea fcripferat Joannes Diaconus in vita S. Gregorii , qui palillo verecundius
vellem locutus fuict dc Mauricio, ut fupra noftris in eum animadverfionibus admonuimus ;
favente fibi (ideft Maximo) temporum ,
' ex cupidiiate fimul infoentiaque Augufti s quem
difpergendo facultates invafa ecclefia , adeo defenTorem fcelerum fuorum effecit , ut a Gregorio frquenter poftularet 3 quatenus indifcufj'ani Maximi
probationem relinqueret , verum etiam ,
fatisfatlurum pro Simona harefi aliifque criminibus , venientem cum honore fufeiperet , Prxterca
Maximus, ut ab fe juftam Gregorii indigoacionem acque animadyerfionem averieret , ilium cerr
tiorem fieri curavic , Epifcopatus in fe collati
Mauritium non modo approbaterem effe , fed
etiam defenforem futurum j id quod Gregorius
initio auc non credidic , atque certe videri voluit fc non credere 5 alienum quippe ajebat e(Te
prudentia & religione Mauritii, le rebus caulfifque ecclefiafticis immifcere j nihilominus tarnen
pro fua adverfus Mauritium reverentia profeflus
eft nullam in fe moram fore , ubi de Imperator
ris volntate Maximo propitia certo cornpcriffee , quin ipfc quoque ejus Epifcopatum approbaret j modo tarnen Maximus vel crimina fibi
fa'lfo iliaca diluerer, vel pro iis, qua? centraleges divinas , & ecclefiafticas commiferac , 0:o,
cclefiaeque facisfaceret .
Caterum minime expeftandum racus , dum
licterae vel nuncii Auguftales venirent , qui pro
AfgBeeB_ Maximo nomen, & auftoritatem Mauritii apud
mtnepi- federn Apoftolicam interponerent j ftatim atque
v'o-b Rmam allatum eft de confecratione Maximi
n>idii. quam Epifcopi contra Pontificium interdiftum
xii)inin. feecrant, jk milites vi ac violcntia ab illis ex1torferant; littcras objurgatorias ad eumferipfit,
qwarum caput erat tarn Maximo, quod indignus
ad Sacerdotium obrepferit , & contra, quamvetucrat Pontifex, confeci(ri voluerit, quam Epifcopis , qui eum confecratione Pontificia impertierant, facris altaribus, & Pontificalibus minifteriis tandiu interdiftum elTe , quoad pcrmilTu
julfijque Imperatoris ilium ordinatum fuiiTeconftabit. Data eft ha?c epiftola menfe Majo, indi?
ftione XII. ideft anno 594. j ex quo fit probabile confecrationem Maximi ad mensem Apri->
km cjufdem anni affigendam elTe .
"

a
GKgfaV
Ma^imfi .

Q
d

e
(

Gregorius Maximo Trfumptori a in Salona .

'Licet cxtera cujufpiam talia vita fint mrita ,

ut nihil fit , quod ex his Saccrdotalibus valeat
ordinationibus obviare ) tarnen folius nefas b ambitus feveriffima canonum difiritlione damnatur .
ognovhnus itaque3quod vel furrepta vel mulata
piiffimorum Trincipum jujfione , dum vita dignus
hon fueris , tc ad Sacerdotii ordinsm cuntlis venerabilem prorupiffe ; quod nos ideo fine ulla hafi-,
tatione credidimus , quia vitam , atatemque tuam
non habemus incognitam : ac deinde quia Sereniffimi Domini Imperatoris animum non d ignoramus ,
quod fe in caufs Sacerdotalibus mifcere non foteat, ne noftris in aliqtio peccatis gravetur. ^idditur inauditum nefas , quod poft interditlionem
quoque noftram , qua fub e excommunie atione tua ,
rdinantiumque te faa eft , cafis ( Vresbyteris ,
Diaconibus , cateroque clero , manu militari diceris ad medium g dedutlus . Quam rem nos confecrationem dicere nullo modo poffumus , qua ab. h
lilyrici Sacri Tom. II.

255

excommunicatis bominibus eft ceiebrata . Quiaigi-tur fine uius exempli forma violafli tatem tantamque Sacerdotii dignitatem , praeipimus , ut ufque dum dom,inicis , vel Hefponfalis noftri fognoverimus apicibus , quod non furreptitia , fed i
fueris juffione ordinatus , nullatenus tu, ordinatorefque tui attreare quidquam prafumatis 1
Sacerdotalis officii, neque ufque ad refcriptumnoflrurx > ad cultum facri altaris acceder . Quod ft
contra bac agere prafumpferitis ,m anathema vobis fit a Deo , & a Beato Petro ^Apoftolorum
principe ; ut contemplatione judicii veftri , catevis quoque Catbolicis ecelefiis ultionis veftraprabeatur exemplum . Menfe n Majo , indiftione
duodcima.'
N

A.

a Vide cap. t.
& fimul animadverte in*
dignum a Gregorio habicumefle Maximum, qui
Epifcopi nomine appellaretur .
b Ut caetera deefiwit , qua? obftabant, ne Mar
ximus fieret Epifcopus , vel unum crimen ambitionis e praefcripto canonum ab Epifcopatu ils
Jum aicebat .
Hinc intelligas velim non malea nobis con?
jefta elTe, qua: de vita & moribus Maximi ante
Epifcopatum fcripfimus cap. .
i. AcGregorius quidern ex ejus vita anceafta , flagicii ac '/de?
decoris plena, de qua ex idoneis auftoribus
gnoverat , argumentum duxit , quo prudenter
credibilia fiebant ilia omnia , qua; ab eo contra
fidem ac leges afta elTe ferebantur , ob qua? inr
dignus erat, ut Epifcopatu potireur : nos vero
ex iis , qua in Epifcopatu ambiendo ufurpandoque temer , arroganter , perverfe gelTerat,
de i Hi us fuperiore vita prava difloluta conjefturam feeimus.
d De Mauricio prxdarius fentit Gregorius ,
aut videri yu!t fentire , quam Joannes Diacobus , qui Mauritium ettpiditatis , & infolentix
iamnat .
e Sub hac voce excommunieatlonis id cenfura?
poenacve fubjicitur , qua quis ad divina myllcria
acceder prohibetur . Huic autem obnoxios elTe
voluit Gregorius turn Maximum , turn Epifcopos 5 fi qiiidem hi conferre , ilk vero fufcipere
uderet confecrationem Epifcopalem.
f Vide qua? fupra hoc paragrapho diximus ,
itemque cpiftolam Gregorii ad Sabinianum Dia
conum infra defcribendam .
g Ideft, in publicum, feu potius in a?demMetropolitanam , quo juifi , feu potius coafti fucrant ad Maximum conferandum Epifcopi convenire .
h Nimirum ipfo fafto , aftuque confecrandi
Maximi in excommunicationem illam incurrerant, quam Gregorius fub ca > quam diximus,
conditione i H is denunciavcrat .
i Ad hune locum apponere bet praclaram
animadverfionem Gufiani apud Monachos Maurinos Editores Operum S. Gregorii: Multos ob
cauffas videbatur Maximus ab Epifcopatu arcndus , <Ambitum , Simoniam , vint fatlam , ele extortam , negleam fummi Tontificis auioritatem3 furrepta ab Imperatore , aut confela
diplomata . Tra cateris urget S. Gregorius juffiones Imperatoris videri fublefta fidei ; urget rem
fuifje confetlam infcio Promano Bgfponfali , infcio
}\omano Tontifice , ujus erat ditionis Sahna ,
<Addiderat Maximus prafraam contumaciam , violav.io cenfuras , Ouorfum vero , inquiunt , iftiufY
modi

i
1

ECCL ESI A SA-ONITANA;

$6
modi fupttes eh Imperatort i Temporibus , > ego , ferviendiun erat , carwrubus tantifper
fregorius Marcello a Scbolaftico.
Jtpofitis- . Sic Tpntifex ifft- Romanas ab Imperator
rt confirtaabatur; fic inveftituris feyuentiumfca
Glorip vcftra caritas fie in noftro corde [empty
lorum , qua: poflmodum fub J^ominationum cortice invigilat y ut nihil fibi dis b dfendit ab- b
tucumque rtvixijfe cernimus , proludebant . De ju fentia . j^am qnamvis , carnalibus oculis lange *'"e
re difceptent alii, teftatur de fao S. Gregorius , mentis tarnen afpeibus nunquam deefi . Ire- adkiirttftantuf hiorki^ certe Annatarum , Bulla- quenter enim nos voluntas ad feribendum defideran- "JJJei.
rumqut noftrattm , quibus de Epifcopatibus , pin- ter hnpeilit , Jed occupatio non permittit , Dum e, *
guioribvfque Sacerd/ttiis providetur , memoria fir ergo nobilitatis veftra peritia nonignoret , qua-
ye prigo tarn prifca eft . llegare tomen, yidetut tis fit locus naer occupationibus involutus , quod
S. Gregorius in more pofitum Epifcopos iftis jnffior a feribendi interdum ceffamus ocio , non volunnibut promover , eos fcilifct , qui Ton- tatis , fed ntceffitatis ejfe confident . Gloria, autifici fuberant ; quamquam ea y quam adducit , ra- tern vera y quod tardius fua nos d requirit epi-
fio quo ad omnes que militet . Caterum feifeunt ftol , qua pot exeufatione defender non videanones nullum inyitis populis prafici paftorem , mus . In hoc igitwr fola me debut e taciturnitate ,e
adftipulatur ratio ..
defender y fed fervor earitatis linguam meant f
1 Vctat Gregorius Maximum ,
Epifcopos , non pertulit habere filentium . Salutantes itaque
a. quibus confecratus fuerat,. quidpiam attiugere cum omni affeu, atque dulcedinc > indieatnus nos
~
aut exercera Sacerdotales muperis , acque officii
, graviter g ontriftotos x quad illa a nobis voluig
do ipfc certior fiat de confenfu Imperatoris, fiis expetere , in quibus dum voluntatem veftram
non illo quidem furrepto , fed voluntario , & perficeret quia obftftit ratio x nonvalemusy contrir
legitimo J quod genus ecclefiaftica? cenfura vul fiare vos y quad nolumus , videmur . ^ ho
nos fine correione relinquere ecclefiaflka non finit
go dicitur fufpenfifi .
m Anathema poena eft ecclefiaftica graviffima, aliquo modo difciplinoy vos pro talibus h de& maxima, qua quis ab ecclcfia , leu corpore cet petere 3 ne non retitudini y fed indifciplinatioChrifti, tamquam putre membrum , fcgregacur, ni, quod abfit y videamini confentire . Caujfa vc+
$c refcinditur.
wh ejufdtm Maximi , pro quo nobis feribitis 3
a Hxc nota chronologica fub>e<3:a eft epifto- quem y i fi Miffarum folemnia celebrare profuM1 in colletione Labbeana,
pferit y j-am Sacri Corporis communione privavimus; matura y quandp oportuerit , deliberation ,
ficut Deo nofiro placuerit , judicabitur atque difs. ni
ponetur . Oramus autern Omnipotentem Dominum ,
ut 4fr hic vos fua prote&ione euflodiat y & ad
Ipiflda . S. Qregorji 4d MorelJm Schostern* vita promu perducat . Indjdione
Iffiicu.
me nie Auguo..
J^JAximus cum non auderet palam aperteN T AL.
nllUitai, J.VX que contemnere auaoritatom Pontmcis
tfo'inur- ^-0'lum interdicentk fibi omnia muera Ponti Editores Maurini Operum S. Gregorii ad
diai Pon. ficalia , callide, & malitiofe curavit, ut epifto,*e,i'
la Gregoriana modo deferipta interiperetur t epiftolam tertiam libri primi inferiptam Paullo
ne fi a3 fuas manus pervcnilFct , mani'fefta? <}~ Scholaftico hanc notam appoierunt : Scholafti
Titalat
verfus fedem Apoftolicam contumacia] coargui eus Appellatus eft quivis clo'quensy difertus , ora- J*fti*
poiTet. InUrea, priode ac fi prorfus effet igna- torU facultatis y & politions littrature ftudiis mterprerudituf . Sic Eulogius apud Talladinm ; & apud "'""'bm
rus ioterdidi Pontificii , omnia Epifcopi mue
Sanftum Hieronymus in Catalogo feriptorum Ec- Ur .
ra atquc officia exfequebatur . Hanc malam fi
de m , ac fraudem Maximo, objecit Gregorius in d. Serapion ob elegantiam ingenii y cognomen
fuis pofteriqribus ad cum litterjs : Quia vero Schoiaftici meruit . Tributum eft id nominis <Addudum feripta tibi tranfmifimus , ut quoadufque vocatOy Judiciy vel judicis ^ieori infra epiftovoluntatem ejufdem Serenimi Domini cognofcere- la 44, epiflola je, lib. s y epijlola j8. lib. 9, In
mus y miffarum folemnia nullo modo celebrare au- Concilio africano petitur ab lmperatoribus , 64.
deres ; fed tu elata mente egifti collide , ne eadem ut dent facultatem conftituendi defenfores Scholaferipta fufeiperes , qua tarnen eorum effet feuten- fticos , qui &c. In concil. Afilevit. cap. 16. idem
tia y quoquo modo cognovifti , fed fervore nolui- flatuitur . Adde xplanationem fere eamdem ,
fit &c. Qyi yero inde ufque Cnftantinopoli quam huic verbo Samuel Pitifcus adhibu.it : SchoAuguftale patrocjnium fax cauffae accerfierat , laftici fapius funt dieli recitatores , dclamtores ,
pon omifit e propinquo principes viros, &\fa- politique t fplendidi oratores . Qu omnia ex
giftratus Salonitanos fibi fuasque pertinacis fub- Cicerone, Seneca 3 Svetoniq y Quintiliano , Tljfidio comparare 5 q^ippe Marceilum Scholafti- , Hieronymo t ^ugujino , ejr aliis notiova
Mirctiia cum, Virum fingularis doctrina?, magnaeque au- funty quam ut prqbationis egeant . Hi confueveSchottftifum ftoritatis i ta fibi conciliavit , ut is non dubita- rant invitare ftudiofos , qui audirent , & acclaeocilift verit , fuis litteris ac precibus apud Grcgorium marenty eofque precc, & pretio redimere . Ego
qui line
niidGre- interponendis , Maximi patrocinium fufeipere ; vero exiftimaverim Marcello , ad quem feribit
srium idque petere, atque orare, utemni feveritate ac Gregorius , non iolum ob dorinam , & elo*
s:til pr
lluimo cen'ura ecclefiaftica remota , facilem fe in ejus quentiam tributum fu.iffe cognomen Schoiaftici j
inurcc4( Epifcopatu approbando , atque indulgentemprae- fed propterea etiam , quod Salons publico aliICI.
beret . Marcello Gregofius- ka relpondit , ut cui muncri , & officio prseffet , uve Judicis,
praeeif negaverit petenti quqd fibi per leges , five Advocad &c. Nam iis titulis erga illum,
Si. difcipliilarn ecclefiaftiam prxftare non lice- verbifquc obfervantias, & reverentiae plenis utibac. Hx liwera? ad Marceilum datas fnf indi- tur Gregorius , qux lats indicant Marccllum
ioae xf i. exeunte , ideft anno fSf+ menfe in aliqua digniute feu magiftratu conftiiutum
/kqgufto .
fuiTe .
b Ideft

MAXIMUS IV. EPISCOPUS SALONIT. XLV.

b tdeft , nihil obtft abfentia Marcelli , quo
minus illum in animo prasfentem habtat , &
fuae memoria infixum retincat .
Epiftolaris officii ab fe intermiffi, live ra
ro ufurpati cxcufationem afFert , e maximis &
gravidimis , quibus aflidue diftinctur , occupationibus dcfumptam.
d Quid autem excufationis afierre poffit Mar
cellus , quod fcrius & rarius fcribat , fe non videre neque intelligere ait .
e Quart nulla fibi opus erat excufatione ;
cum in praetermittendo litterarum officio , aeque
aut etiam gravius peccaveric Marcellus.
( Ideft : fed noftra erga vos Charitas tanta
eft , ut fi ncgledi officii cauflam filentio pratercat , videatur fibi ab officio difcedere .
g Ex eo , quod a fe petierat , gravi fc triftitia affectum elfe affirmt j cum enim ejus petitioni obfequi nequeat, veretur, nerepulfa petitionis , quamvis jufta Si ncceflaria , illum contriftet .
h Nec vos petere deeet, nec nos conceder,
quod difciplinae ecclefiaftica? adverfatur .
i Videtur legendum etfi, ac tota fententia in
nunc modum explicanda : quamvis Maximus
rem divinam ritu folemni facer aufus fuerit ,
tarnen fcias vclim eum jam antea prohibitum
fuiffe communione corporis Chrifti; quo inter
dicto obftridus cum effet , interdidum quoque
illi erat facrificium miffsc , quod disjungi ncquit a communione corporis Chrifti . Hanc
huic loco explicationem adhibere cogit ordo
ipfe fervatus a Gregorio , in cenfuris Maximo
infligendis. Nam primum tum Maximo , turn
Epiicopis Dalmatiae adempta eft facultas Euchariftise fufcipiendae, quod contra, quam Grego
rys vetuerat, hi quidem fuis fuffragiis detuliffent, ille vero accepifft Pontificatum Salonitanum ; deinde ob txadkam fufceptamque confecrationcm Epifcopalem , Maximo atque
Epifcopis, qui rnanus impofuerant, Pontificalibus facris , omnique fundione Epifcopali in
terdidum eft i quod quidem interdidum cum
Maximus violaflct , anathemate percuffus , om
nium ecckfiae bonorum communionem amifit.
Vide notam g in epiftolamGregorii adConftanCiaan Auguftam proxime fubjicieadam .

257

dus , quod fe invito vetante confecratus fuerit, id Maximo in gratiam Mauritii condonavit; cjufque tum electionem , tum confecrationem , perinde ac fi ipfe utriufque audor fuiffetj ratam fe habiturum efle pollicctur modo
tarnen Romam veniens rite ac legitime probaverit neutram labe fimoniaca aliove cannico
vitio infedam efle ; & nihil ab fe illorum flagitiorum admiflum fuiffe , quorum fufpicione >
& infamia laborabat . Ita Gregorius lenitatem
cum ieveritate temperavic , ut de fuo quidem
jure aliquid remitteret , jura tarnen divina &
eedefiaftica farta tecla fervaret . Illud vero graqviffime conqueritur , quod Mauritius velit ju- rea it
beatque Maximo in urbem venienti honorem M*""110'
adhiberi , antequam de illius caufia cognitum
eflet ac judicatum j nihil enim perverilus efle ,
nihil ablurdius , quam illi honorem tribuere ,
quem ob multa , Si gravia crimina > de quibus
aceufatus fuerat , in reorum numerum referri,
& a reorum fubfelliis caufTam dicere oportebat.
Male enimvero fircum agi , peffimeque confultum iri difciplinae eccleilafticae , fi poteftas judicialis fibi divinitus tradita, nullifquefinibuscircumferipta, ecu quibufdam vinculis audoritatis
imperatoria? conftringeretur, quomtnus in Epifcopos fibi fubjedos noxiofque & inquirere , &
animadvertere poffet . Ad extremum aperte ac
libere denunciat, nifi Maximus, prout illi im
peratum fuerat , Romam ad crimina fibi objeda diluenda quam primum veniat , fibi certum
ac dcliberatum efle lege in eum agere, & cenfurs feveritatique ccclefiafticae vim poteftatem
expromere . Hic epiftola bipartita eft ; pars pofterior ad Maximum pertinet in earn, quam cxpofui, fententiam feripta; priorem vero , quoniam alio fpedat , hic -deferibi non eft necefle;
totam enim refertur ad increpandam Joannis Antiftitis Conftantinopolitani infolentiam , &arrogantiam, qui nomen Epifcopi univerfalis fibi per
fummam temeritatem adfeiverat . Data eft indidione sill., poft menfem Martium , ideft arto 59J.
Gregorins Conftantn jtugujl'ti

Salonitanx yero civitatis Epifcopus me , etc

Hefponfali meo nefeiente b ordinatus eft ; & fa
$. IV.
res eft y ejute fkb nullis anterioribus prineipibut
evenit . Quod tgo audicns ad eundet prevarica-Epiftola IV. . regorii ad Conftuntinant
torem y qui inordinate e ordinahis eft, protinus
^uguftam.
mi , ut omnino f Miffarum folerrnia celebrare
nullo modo prfumerct , nifi priu's a ferenifjimis
Mrtrhrn T Nterta Gregorio fignficatum eft pr litteras Dominis cognofecrem y fi hoc fieri ipfi juffiflhity

Conftatrtinopoli aliaras, Mauritium velle ac quod ei fub g excommunkationis iriterpofitione

favn .
juberc , ut Maximus traditam fibi adminiftrat mandavi : & contempto me atque defpefto , in h
tionem ecclefia; SalonitaiKe retineret : Maximo audaciam quorundam fitcularhtm hominum , qui
tarnen imperatum eile , ut ad fedem Apoftoli- bus y denudata fua ecclefia -, primia multa prabecam accederet > feque de criminibis objdis pur
re idicitur -y mine ufque miffas facer priefumit ,
garet: Gregoriis venientem honorifice aeeipiat, atqtte ad me venire fecundum juffionem Dornt& fua ilium gratia , Sc benericentia impertiat . norim noluit . Ego autem 1 praceptioni pietatis
Hujufmodi imperatoria mandata graviter , ut eorum obediens eidem Maximo , qiti me m nefeiendebuit, molefte tulit Gregorius j his liqui
te ordinatus eft, hoc quod in rdinatione fua me,
dem exfequendis robur infring , ervos in- vel Vgfponfalem meum prxtemittere prxfumpfit ,
cidi ecclelaftica difciplinae videbat ; remquecen- ita ex corde n laxavi , ac fi me aublore fuiffet or>febat efle peffimi exempli coftnivere in tot ac dinatus. Mia vero perverfa illius, feilicet matanti s delictis , tantamque audaeiffimi hominis la corpotalia y qu<s cognovS > vel quia p pe*
pervicaciam impunitam relinquere . Ne tarnen cuniis eft eleus , vel quia q excommunie atus mi
animufn Mauritii exaeerbaret > hujus voluntati fas facete prafumpfit > propter Deum tirtequifita
eatenus indulgendum putavit , quoad citra pe> preterir non poflum; Jed opto , & Dominum de
riculum difplicendi Deo , fuxque confeientia \x- precar y quatenus nihil in eo de his > qua ditla
dendas , fibi liceret . Nam quod fe inicio ele- funty valeat inveniriy & fine perictAo anim* *
lllyrici Sacri Tom. II,
Y i
canga

g
^

j
^
j
m

"Q
j

i3

CCLS1A

tauffa ipfius termimtur . Prius tarnen, quant bac

cognofcantur , fereniimus Dominus difcurrente jujj /o pracepit y ut tum dementem s ? honore
fufcipiam . Et vald grave eft , ut vir , de quo
tanta , & tilia nuntiant , cxw ante requiri , e?"
difcuti dcbcai , honoretur. Et fi Epifcoporunicauf[ mihi commiorum apud piiffimos Dominos alioI * patrociniis difpnuntur , infelix t <go / ec// //fo quid fdcio i Sed Ut Epifcopi rriei me defpiciant , & contra me refugium ad /aculares ju~
iees habeant , omnipotenti Deo gtatias ago , peccatis meis deputo . Hoc tarnen breviter fuggero ,
quia liqudntulum expetlo : & ft ad me diu Ve
nire diftulerit i in eo exercete diflritlionent cano-*
nieam nullo modo u efl'ab . IH omnipotenti dutem Domino confido , quia longam piifftmis Dominis ifitam tribuet , & de nobis fub manu veflra i non fecundunt pacata noftra fed fecundar
gratia fute dona di]ponet , ergo tranquillif Domina fuggero y quid integerrima fetenitatis
ejus confeientia quant moveatur %elo retlitudiiiis , atque juftitia , non ignoro t Indiftione xm.
tacnfe Aprili*
N

a Is erat Antoninus Subdiaconus ecclefiai Ro

mana*, qui Refponfalis , five Apocrifarii fedis Apoftolicse muere fungebattir in Dalmati , eitleroque commlfla fuerat procuratio patrimonii
Dalmatici t adempta Malcho Epifcopo Delmitao
b deft eleftus i Huc verbo , cum aiqei
trdinari pifcopum dicimus , duplex notio fub-*
jefta eit > alia cnim ad eleftionem , alia ad con-'
fecrHonem Epifepalem fignificandam refertur .
Hic vocabulum ordinandi lie accipi oportet , ut
eleftionem Maxifni defigriet, quij A ntonino ab
lente atqu irifeio > cleri populiquefuffragiisfpe,
aut largitione corruptis eleftus eft ad Pontificatum Salonitahumj nam cum idem Max mus ordinatus et j five confeciatiis pifcopus , ptatfens
aderat Antoninus ; idemque ex mandatis, qua:
acceperat a Gregorio , quantum voce, & Ponti
fiai interdifti iuftoritate interpofita connitipoterat, repiignabat ac prohibebat, ne hujufmodi
confecratiO fieiet . Scd immiffis lomano Pa
tricio Exarcho militibu's ,- cum res ad feditionem ac vim fpeftaret , ille fuga fe proripit j ac
nihil propius faftum eft, quam ut inter cum tumultum 5 vimque ftellitiam ccideretur . Hoc
Grcgorius in epiftola" dSabiriianumDiaconum :
T^arn b omines glorioft viri Tatricii ab eo
pYxmia acceperunt , tUmqile ita ordinari fecerunt ;
& ntbninum Subdiacbnum & patrimo*
nii , nifi fugijfil y occiderent .
Nunquam cnim aetatibus antcaftis eveerat
ub Chriftiaiis imperatribus y ut Epifcopus Salonitanus eligefetur incorifult atque inicio pri
mate ccclcfix Salonitana: 3 C Dalmtica- 3 ideft
Pontiflce Romano .
d Cohtr quam confuetudo , he ord ecclefiafticus poftulabatj quo cavebatur, he quis Me
tropolita injuflu primatis eligeretur t vcl confe*
mretr;
e Hie ordinandi vocabulo fubjicias velim non
eleftionem modo, fedetiamconfecrationem Pontificiam Maxiii ; poft hanc liquidem Maximo
terdixit y ne quid Epifcopalis officii ac mueiris attingerct ;
f Hujufmodi Pontificiuiii interdiftum diferte
txprclTum tft in epiftola lupfriorc ad Maximum

5 ALNIT AN A.
: pr&cipimus, ut ufqUe dum dominicis y vel I{efponfalis noftri cognoverimus apicibus y quod non Jumptitia fed veta fveris juj]io->
ne otdinatus , nullatenus tu ordirtatorefque tai at
iriciare quidquam prfumatis Sacerdotaiis officii;
neque ufque ad reftriptum norum ad cultum facii altaris acceder s ideft Miflarum folemnia ce
lebrate t
g Ideft anatheftlatis . Triplex excornmunca-
tioriis geriUs in epiftolis Gregorianis animadVerti licet i primum, quo aliquis communione
corporis & farlguinis Domini pfivaturj alterum
iis inflig dicitur, qui cUm aliquem ccc'.efiafti* Triplet
cx Hierarchie; gradum obtineant , ordinis fui *"'",
officio c mutiere frigi prohibentur j qamnurtc genut ob.
fufpenfionent vlgo appellartriiisj tertium denique
illud eft lotige graviffimum, Sc maximum, quo Iii Greg*,
quis ab ecclefia ac Caitu Chriftiatlorum fegrega- ue,
tr y fie prorfus, ut Commodis omnibus bonifque commutlibUs ecclefia: vivus y &mortuus ca
tear j quod ver proprieque anathema dicitur;
quo qltidem vocabulo in hanc fententiam urltur Grcgorius j tum irt epiftola ad Epifcopos
Dalmatian fupta defcrtpta tum alibi ipe. Prmum & tertium gcrius excomffluriicationis aeque
laicis & clericis commune eft J & Gregorius
utrumque commmort irt epiftola 30. lib. v.
juxta ordinem colleftionis LabbeH Concilio-*
rum ad Ravennates : quifque ille fit , qui hoc
agere ptfumpftt y vel confenfum in tanta iniquU
tatis conftlio prbuit , ex Dei & Domini noftri
Jefu Qhrifti fpiritu definimus , ut fanfti ejus cou
ports i & fanguinis participation priVatus fit .
Si vero quia latet 5 & quoniam nefcitur , teneri
a difciplina non vdlet , fi tanti mali confeius ,
etiam ptohibits y corpus fangUinem Domini per*
cipere prafumit , AI^ATHEM^TIS ultione percu'us fit & ut fallax ac peftifer d fanffs eccleft* corpore divifui . Triplici hoc eXcornmurticationis genere Ufs eft Gregorius ad cohibehdanl,
6 ulcifcendam audaciam tum Maximi , tum
eorum y qui eum eligere , & cohfecfare Epifco
pum fi fuiflent ', dam primum quidem Makimo y itemque pifcopis Dalmatia* facultatem
Euchariftia: percipiendx intcrdixit , fi quidem
hi cferre* ille fufcipere Epifcopatum , c cort->
fecrationem auderent : Quod ft contra ( ait
in epiftola ad univerfos Epifcopos per Dalma
tian! ) vel fponte Veftra , vel 4 quolibet coatli
prafumpferitis , decernimus vos a Dominici corpo
ris i & fanguinis participatione privates . Huic
interdifto Maximum etiam fubjecit , Ut intelligi licet ex epiftola ad eundem : jLdditur inauditum nefas, quod poft interditlionem quoque firamy qua fub excommunientione tua (ideft prjvatioiie corporis & fanguinis Dominici ) ordi*
nantiunique te faa eft 3 [is presbyteris , diaconibus y c&teroque clero , manu militari diceris
ad medium deduttus . Deinde vero , cum in hanc
poena m ipfo a tu eligendi , be confecrandi Ma
ximi ineurrjflent Epifcopi, itemqlte Maxims;
Gregorius eofdem ab omni Sacerdotali officio
ad tempus bftinere juffit; tamdiu fcilicet, quoad conltaret id faftum eTe ex mandato Irtlperatoris : Tracipimns , itiquit Grcgorius in eadem ad Maximum epiftola , ut ufque dum Do'rninicis vel i{efponJalis noftri cognoverimus apicibus 3 quod non furreptitia y fed vera furis juffione ordinatus , nullatenus tu ordinatorefque tui
attreare quidquam prafumatis facerdotalis offi
cii ; neque ufque ad refcriptum noftrum ad cultum
facri attaris acceder . Ad extremumdenupciat ,
fi quid-

MAXIMUS IV. EPISCOPUS SALONIT. XLV.

fi quidpiam intcrca Epifcopalis poteftatis , ac
muneris attingerc audcrcnt , extemplo illis ana
thema inflidum iri , & cxtu fideum facrifque
omnibus interdidum . Quod ft contra bac ( ut
eft in eadem epiftola) agere prafumpferitis 3 ana
thema vobis fit a Deo , & a B. Tetro Apoflolorum principe , ut contemplatione judicii veflri ,
cateris quoque catbolicis ecclefiis ultionis veftra
prsbeatur excmplum . Hanc cenfui'am , & animadverfionem ecclefiafticam, qua; omnium ma
xima eft, & graviffima , non efle , ut ajunt ,
ferenda y fed lata fententia, ex ipfis Gregorii verbis colligiturj quam quidem Maximus prudens
ac feiens fibi confeivit , cum non dubitaverit
farjra folemnia facer, & Hpifcopi mimera atque
officia exfequi , contra quam Gregorius vetuerat j eandem vero, an caeteri Epifcopi , Pontifi
cio interdicto contempto , fubierint , mihi com
pertum non eft.
h Idcft praefidio , & audacia fretus quorundam hominum praepotentium , & opibus & potentia minime ferenda , quam fibi arrogabant ,
abutentium.
i Prudentcr, & caute, eque enim pro certo
id affirmt , de quo nihil allatum ad le fuerat ,
praeter rumores , fatis illos quidem conftantes ,
fed adhuc fine audoribus ac teftibus ad fidem
rite faciendam idoneis .
Mauritius jufferat quidem Maximum Romam adir , atque id a Gregorio petere , ut
Epifcopatus fibi traditi audor approbatorque fieret ; fed fidem ei publicam dederat , qua; ilium
ab omni peena , molcftiave tutum prarftaret ;
pollicitus infuper eum a Gregorio honorifice fuieeptum , atque habitum iri .
1 De confenfu , quo Mauritius eledionem
Maximi comprobaverat , jam certior fadus erat
Gregorius, qui ejus voluntati morem gerere fe
paratum effc oftendjt.
m Maximus non folum infeio , fed etiam ve
tante Gregorio cJedus , & confecratus fuerat >
eledus fiquidem abfente Antonino Apocrifario,
feu Refponfali fedis Apoftolicae ; eodem autem
praefente , fed repugnante confecratus .
n Fuit quidem hoc manfuetudinis prudentiaeque Gregorii , ut quidquid in fc , fuique contemptum Maximus peceaverat, id Auguftis pro
illo deprecantibus donaret ; at quae in Dwm &
leges divinas, &ecclefiafticas feeiffe arguebatur,
a fine judiciali inquifitione praetermittere , ac
diffimulare non poterat .
o Ideft vitae anteada flagitia , & dedecora ,
ob quae indignus erat Epifcopatu; five aliquam
deformitatem & corporis vitium fignificac, cu
jus caufla irregularis effet ; five ineptus ad Sacerdotium .
p Quas feilicet pecunias vel Maximus, ut fa
ma erat, vel certe fautores Maximi crogaverant,
Ut cleri ac populi fuffragia coemerent .
q Ideft fufpenfus , five abftinere juflus a Pontificalibus facris, & muneribus > quae contra in
terdium Pontificium peragcre, & ufurparecum
veritus non effet, internum in fe anathematistelum feiens ac volens exceperat
r Idcft non poffum, falvo officio, in tot tantifque fceleribus connivere , caque ab omni difquifitione judidoque intada piitermittere .
s Qyid tarn perverfum praepofterumve excogi
tan poterat , quam reum indida caufla honora ri
deber?
t Juftiffima Gregorii querela .
Vide animi magnitudinem humana omnia

25p

defpicientem j & ubi Dei ecclcfiacque caufla ago

batur , pro nihilo putantem five indignationeir,
five gratiam Imperatorum ; fide nter enim &aperte denunciat Gregorius certum fibi ac deliberatum effe, de poena , & feveritate cannica , quam
exercere adverus Maximum cceperat , nihil an
tea remittere , quam i 1 le Roma m veniens , aut
fe de objedis criminibus purgaret , aur pro admilis, & rite confeffis Deo , ec ;kfia?que fatisfacerct .
V.
Epiola V. S. Gregorii ad Maximum Tra*
fumptorem .
POft datas ad Conftantinam Auguftam lif
teras, aliquot jam menfes effluxerant , cum
Gregorius Maximum , cujus adventum fruftra
expedaverat , admonendum per litteras urgendumque cenfuit, ut quemadmodum a Mauricio
juflus fuerat , omni cundatione abjeda , lio- !
veniret ad cauam dicendam , & iliacas Greg"'"
fibi criminationes depellcndas . Ha-c cpiftola le- ^"u
nior eft, quam feverior; ut homincm pervica- ut imper,
cem fine acerbiori objurgatione ad officium re-** **""
voect, atque ad imperata facienda molliter alliciat. In colledioneLabbcana Conciliorum tertia eft Libri v. Epiftolarum D. Gregorii, quae
pertinent ad Indidioncm xiv. Hujus autein Indidionis initium affixum eft ad Septcmbrcm anni jpy. ex quo exiftimari poteft hanc Epiftolam hoc vel lequenti ejufdem anni menfe feriptam effe , cum fuperior ad Conftantinam Au
guftam ante menfes ferc quinqu data fuifft .
Gregorius Maximo a Trafumptori Ecclefta
Salonitana .

Quotient contra eccle'fiaicam quid geflum dici- Epn. II.

tur difeiplinam , ne nos ante )cum culpa ex di- M*mulatione b redarguat, irrequifttum bot tclinque- ?4
re non audemus . Tervenit itaque ad nos , quod
fer ftmoniacam hxrefim fueris ordinatus. Sed &
alia <de te multa hic dicla funt , de quibus mum
d quam maxime fuit , propter quod ntcefe habui*
mus te fummopere per [cripta nofira probibere >
ne mifl'arum jokmnia celebrare debuies , donee
quid effet verins , potui'emus addifeere, K(e er
go e fili , f ecclcj** diu videantur non habere Tafiorem y & g ne per , qua dicuntur , ft indifctt'a remanjemt , hujufmodi fe Vitium tendat in
plurimos ; bortantury ut ad nos Venire omni pofipoftta exeufatione feflines , quatenus fervata jufiitia- , bac & cognofeere & finir fecundum cano'
nica infiituta , Chrio revelante , pojmus -. IU
autem fac , ut ad veniendum amplias jam moras
non ingras , ne ipfa te magis abfentia h obnoxium bis y qu*e dicuntur , ajjignet ; <& nos in te
hac i res y non folum propter ditla 1 crimina ,
aux purgare fubterfugis , fed etiam propter inohedientia culpam , m durius , feilicet ut in contumacan , cogat ex concilio ferre judicium . Indidione xiv. Menfe Septembri, vel Odobri .
N

AL.

a Prxfumptorem vocat , quod injuffu Sedis

Apoftolicae , quod non rite, non legitime, quod
temer & arroganter in ecelefiae Salonitanai le
dern invaferit; ac proinde neque haberi poterat
a Gregorio , neque appcllari Epifcopus . Idem
cogno-

e f

j,
j
m

CCLSIAS ALONITANA.

cognomen Maximo attribuit in titulo prioris

ad eum epiftola: ; fed hic afpcritas tittili Jcnita. vi.
tc ipfius epiftola: temperatur . Mitius fiquideffl
pifota VI. S. Gregor ad Maximum*
fibi cum nomine contumaci multifque fceleri-1
bus & Canonicis virtculis obftri&o agendum
AD primam S.Gregorii cpiftolam ne refponcenfuit, quod cum Impcratoris gratia 3 patro
dere, neve eidem obtemperare cogeretur, ^'^J.***
cinio riiti, ac foveri cognoverat.
b Ab excufatione ihitim epiftola; fumit Gre- id callide & malltiofe excogitverat Maximus, du Gregorius 3 neque enim integrum fibi eiTe ait non ut eadem, intercepta per fuos emiffarios, ad fe 8rJ| l^'f
jnquirere , oc ahimadvertere in ea , qua; contra non perveniret } vel certe illam fibi redditam pVn"leges , difciplinam ccclcfiae facb effe dicun- non effe fimulaverat . Huic malitis ut perfu- ufrtioa
tur ; ne fi dilimulando , & connivendo injudi- gium omne pra?cludcret Gregorius, alteram ad uf"'
eata, & impunita dimittat, officio fue defuiffe Maximum epiltolam fuperiori paragraphe deferiptm fideli , ac prudenti Tabellario comargutur, & apud Deum graviter offertdatj at
mendavit , qui earn ipfemet Maximo in manus
que alienorum delitorum culpam fuftincat .
traderet 5 ne ulla impofterum fallacia , aut igno Qua; de Maximo ad fedem Apoftolicam de
ratione ad fuam pertinaciam tegendam abuti pof
lata lint j furhmatim fic cxportit , ut huj'ui mo
di delatiohibus fidem neque tribuere, neque adi- fet . Qyocirca Maximus officio , vel neceffitate
impeliente, veritus eft committere, ut non fe*
raere Videatur .
d Propter illud fcilieet, quod Maximus prx* cunds Gregorii littcris refponderet . Multas ilkcr leges, prxterque antiquam confuetudinem hon le alias ex aliis excu Cationes prxtexuit fatis iden
infcio folum , ed etiam vetante Romano Pon
neas , ut ipfe putabat , & juilas , quo minus
tfice eledus &: confecratus fuerat Epifcopus ; Romam proficifci cogeretur . Gregoriurh orat t
<|uamob cauffam fibi vel invito neceffitatern im- ut virum experts fidei ac prudentix Salonam
pofitahl fuiffe , ut ob hujufmodi faftum , quod mittat , Sc huic quxftioni judiccm prxficiat }
Jb nullit anterioribus principibus , atque etati- cui fuam cauffam atque innocentiam fe probabus evenit , quemadmodum ait in epiftola ad turum effe confidit; nam & Imperatorem velle
Conftantinam Auguftam , Maximo foJemnibus ac jubere , ut Salons; fibi judices dentur , qui
facris, omnique PontificaJi muere intcrdiceret . hujufmodi cauffam rite cognofcant , ferantque
Quod autem Maximus Pontificio interdicto poft- pro veritate fententiam . Maximi epiftola interbabito , ac violto , rem divinam folemni ritu cidit, cui Gregorius ita fefcripfit, ut quod pe
ac csrernonia fecerit , omnlaque Epifcopi mu
tebat, praecife ntgaret j folum illius excuriera obierit \ atque idcirco fe ipfum in laqueum fationes non accepit, fed inanes effe, & Roma
najoris excommunicationis induerit, idGrego- ni judicii, a quo fibi metebat, declinandi fturius diffimulandum cenfuit , ne afperioribus in dio confiftas oftendit . Itaque morem tandem
tura verbis , acerbaque objurgatione uti coge- gerat Vicario Chrifti pro fumma ilia , qua praeditus eft poteftate imperanti , & ultra trigefi- ^^2 "
Blando vocabulo homihem delinire cona- mum diem ab hifee littcris acceptis, profedio* jo-dienJ
tus Vilium appellatj non item Fratrem vocat , nem Romanam ne diffrt . Interea vero facris |[rm"pp"
qiio nomine Pontfices Romani afficcre folent Myfteriis, omnique funcione Pontificia omni- nmmm 1
Epifcopos : is enim j qui vitio creacus effet , no abftineat . In extrema epiftola graviffimis |
Verbis admonct , t dciinat moletiam cxhibere faCri ontEpifcopus dici j aut haberi nequibat .
f Idefti ne diutius Ecclefia; Dalmtica; careartt Paullino Epifcopo, & Honorato Archidicono, '*"
eifque integram facultatei five domo exeundi, '
fuo Metropolita .
g Alteram excfationem five cauffam affert , five Romam , & quo liberet , proficifeendi relinquat Hi fiquidem neque ad Maximum eli*
cur ea, de quibus accufatus fuerat Maximus , le
gibus judicial! jure perfequi debeat, ne quod gendum crandumque Epifcopum cohfenferant ,
perniciofum exemplum prodatur 3 neve alii fpe Se illius audacift pravifque conatibus refiftebant.
Veritus itaque Maximus, ne, fi prodiiffent in
impuhitatis propofita , talc aliquid auderent .
h Qui voeats in judicium vehire abnuit , publicum , Cleri populiqe anims ab fe aliehujus fi cauffa non manifeftiffimis rebus tee- narent j vel fi Romam adirent , multa, & ftV
gitiofa facta de fe ad fedem Apoftolicam dfer
retur , tarnen fu ipfum abfentia convihecret .
i Ideft j abfentia Maximi judicium fedis Apo- rent, utrique interdixerat , ne vel ab urbe di*
tolcx fbterfugientis ilium magis reum faciet , feederent, Vel domo exirent, & fponfores dre
cogetque Gregorium feverius in eum animad- cocgerat, qui pro utroque fidem fuam obftringerent , ut fi alteruter e fuis ardibus pedem ex<Vertere.
1 Ad exter crimina , quz fi Maximus di* tuliffet , his fubeunda effet multa feu peena in
luere nolit aut nequeat , impunita relinqui non ipfos ejufmodi ihterdifti violatores conilituta .
debent > magnus e contumacia detrectantis im- Huic Epiftola; aliquid objurgations & acerbiperium Pontificis cumulus acccdet j ac proin1- tatis immifeet , & verborum gravitate acriori
femel iterurnve utitur. Data eft indiftionexiv.
de gravior animadverfiohe pleendus erit.
m Cum Maximus tum ad menfam Euchari- ac fere ad exitum anni 59;.
fticam accefferit, tum omni Sacerdotali minifterio
jam prohibitus effet , prxterea ex Violatione Gregorius Maximo in Sahna a qut tpifcopabtfo a
Pontificii interdifti in majorem excommuniesarripuit .
tionem incurriffet; quid adhuc reftabat , quod
durius in eum Gregorius ftatucret ? illud vide
Dum Jcriptis nofiris t quafttis quibufdam excu- Bpi. ttt.
licet , ut eumdem nominatim ac publice deda- fatiortibus , differs obedientiam exbibere , dum pro ^m',,"
raret extorrem ab ecclefia , fegregatumque ab veritatis fatisfatlione toties a nobis admonitus ve
omni Chriftianorum extu , ac proinde ab om- nire poflponis ; Us , quit adverfum te dia funt ,
fidem b ex hoc magis accommodas : & -vel ft qua ^
hifeus vitandunu
alia deefl'e videbantur , qu* gravent aut noceant,
id

&AXIMU5 IV. EPSCOPUS SALONiT. XLV.

id Agis y ut fola dilatio faciat , e> accufet te effe
tulpabilem . Humillare tndem, & obedienti te
fubmittty atque Ad nos fine excufatione ailqua ve
nire feftina y ut reqmfita , & cognita verittbc ,
fecundum Dei timorem , quidquid aquum , cinonicumque fuerit , decernatur . Certus enim eflo y
quia juftitiem tibi , & fatuta fevvtbUmus y atque cauffa tua , revelante De-mino veritatis auere , amicum juftitia fmem imponemus .
[ quod po/tulas , ut illttc perfonam dirigere
debeamus , qua prafente de bis , qua dicuntur ,
poft effe probitio y effet utcumque excufabile , ft
uxquam ratio et y qui aceufatur , ncceffitatem
probations mponeret . jt poflqtum non tibi y
fed accufantibus hoe onus incumbi , ad s, fiait
prxfati fumas , dilatioue ceffante , yenire non definas ; & aut fine mora aderit accufator , quieay
qua de fmoniaca bttrefi y vel aliis dicta funt, con
gruent! probatione fuffulciat ; out certe in his ,
qua ad falukritatem negotii ipfnis pertinent , in
terveniente Beato Tetro Upofiolorum "Principe ,
d difpenfatio jufta prpveniat ; quatenu s nulla nos
A
ante D:ttm diffimulatione pro eo , quod ad
nofixam confcientiam pervencre , reatus culpa poffit confundere . Quod vero indicas Serenimos jminos , ut illic debeat effe cognitio y praccpiffe ;
nos quidem millas e eorum alias de hoc re , nifi
ut ad nos venire debeat , juones accepimus .
Sed etft forfttan pro I^eiptiblica utilitate , qua divina fibi largitate conceffa efl , multa cogitantibus y & in diyerfis follkitudinibus occupatis fuggeftum efiy eorum juo per obreptionem elic'tta poflquam y <& nobis , & omnibus notant e(l
piimos Dominos difciplhum diligere , ordines
fcrvare, caones yenerari , - fe in, caus facerdotalibus non mifcere ; iaftanter exjeqtmur , quod
er iliorunt juvat mimant atque {empubcarn , &
ad quod nos terribilis t tremendique judiis refpeSus impellit . Qu iefee ergo uncis excufationibui y r hue adeffe non diffras , ut veritatis indagatione roborad , cauffa tu<e tandem terminum
im s . Quod autem valde g te pertimefce
re, omnino trepidare cognovimus y ne hoc fortaffe m te uUifcavaur , quod fine nofiro confenfu
Epifcopa- ad facerdotalem ordincm cognofceris inordinate
lui mil' prvrupiffe , intolerabUis quiaem culpa eft > ftd
tend rae banc fecundum juones Sereniffimi Domini Jmpetum Mjciitio di- ratoris y ft neququam amplias in audacia tp* er
niil.
rore perfliteris , laxamus , atque de hac re contra
te minime moyemur . Sed & alia , qua nobis dia
fura y irrequifipa praterire non patimur , Quia ve
ro dudum h fyipta tibi tranfmifimus , ut quoadufque vohmtatcm ejufdern Sereniffimi Domini cognofceremus , miffarum folemnia nulla modo cele
brare nderet ; fed tu elata mente egifii i collide ,
ne eadem feripta fufeiperes ; qua tarnen eorum ef
fet fententia , quoquo modo cognovii, fed ferva
1 re 1 noluiflif fdeoque ea , qua tibi pxus J cripta
m tranfmifimus onprmatous , hi miffar un* m folem
nia celebrare non audeas , donee omnia y qua con
tra te dia funt , fubtiliter inquifita fuerint ac
ttaAirai
c5a>m<t difcuffa . Quod fi perverfo forjitan ufu celebrare
r prafumpferis ab interdicta n pridem communionis
interminatione liberum te non effe cognofcas .
etiamft alii exceffus defin, pro hoc folummodo cul
pa o fuperbia , Dominic i te corporis , fangui
nes eommunione privamus . "Pro qua re obedientum ,
quam decet , exhibens } ad nos fummopere , fiait dit
ximus y venire feflina , ita ut triginta dierurn p
fpatium babeas , quatenus iter tuurn prapares , &
omni excufatione poftpofita hue adejje non diffras .
Si qua q autan judieiba s y vel militari ,

6%

vel a populo ad contradieendym itineri tuo occafio

fuerit exorta y qua calliditate agatur , agnofeimus . Ipfe ergo jam videas , quam vel hic hominibus y vel in futuro judicio Omnipotenti Deo de
tua reddas obligatione rationem , qui difiritlam in
te ex tuo ( centemptu provocafii fententiam . Tra- {
terea pexvenit ad me, quia Taullinus frater , & t t
Coepifcopus meus , & Honoratus eeclefia Salonitana orchidiaconus y pro eo quod prafumptioni tua
noluerunt prabere canfenfum^ graves a te moleflias
pafiantur ; ita ut datis fidejufforibus fini confiri
quatenus eis Civitatem vel Domos fuas egredi
omnino non liccat . Quod fi ita efl , vel fero jam
ad fenfus falutis rediens , feriptis prafentibus ac
ceptas ab utrorumque te fufpende mole/lia , ut eis
libera fit licentia , vel ad me veniendi , fi voluer'wt , vel quomodolibet alibi pro fuis utilitatibus
proficjfcj. Indiftione xiv. menfc Decemb/i .
N

JE.

a Editores Maurini legendum cenfent : Maxi

mo , qui in Salona Epifcopatum arripuit; in aliquibus MIT. hic epiftola ncripta cil Maximo
arreptori.
b Sententia fere eadem aliis verbis exprefla eft
in extrema fuperiori epiola . Vide noftras in
cam de m notas h t.
Cum de maximis , & plurimis criminibus
ad fcdem ApoitoHcam nomen Maximi effet dclatum; is nonAtoris , fed Rci partes agere debuerat , ncque in cum probandi , fed dcpellendi
criminar iones oblatas onus incumbebat . Jure
autem ce lefia ft ico ita praecriptum , Se conftitutum erat , u ubi aliquis axxufatus fuiTct ,
ibidem pro fe cauflam diccret , rationefque omnes , quibus aecufatio niteretur , refclleret ac
dijueret . In hanc ferc fententiam Gregorius rcfcrjbens Mariniano Epifcopo Ravcnnx , eamdem
five legem, five conluetudincm ecelefiatieam objecit quibufdam de clero , & populo Ravennate . Claudius Abbas nefcio quid litis apud fc
dem Apoftolicam ccclefiac Ravcnnaci intenderat ,
cum fibi ab ejus Epifcopo Mariniani deceflore
injuriam faam effe quereretur . Atque is qui
dem cum petitoris partes agcrct , jus fuum perfequi , & probare injuriam fe paffum eflej ee
clefia vero , cum rea citaretur , per fijos procuratores fe ipfa defender , atque hanc criminationem repeliere debuerat . Erant utem e cle
ro populoque Ravcnnatum, qui hujumodi controverliam non Rom , fed Ravenna; cognofei
dirimf deber contenderent : his Gregorius
fere idem, quod Maximo reddidit , refponfum
dari juflli , Scripta fraternitatis veflra , Vigilio
Dicono referente , fufeepimus , in quibus indieaftis quofdam de clero y & populo damitaffe con
tra leges y & caones effe , ut inter cleftam vcftram & Claudium *Abbatcm cauffa hie examjnari judicari debeat . Qui fi ecclefiaftisum or*,
dinem , vel inter quos verttua 3 noffent advertere , fe a fuperflua querela modis omnibus abflinerent ; prafertim quia cauffa dici illic pat ,
ubi fe prxdi&us ^bbas a Deceffore vefiro queflus
efl jufiitiam pertuliffe & ex eo haenvs labora
re . Hoc enim potarat fortaffis opponi , fi no* ai
majorem recurreret , & apud eum peteret cauffa
fua meriturn terminari . T^umquid non ipfe no/ti ,
quia cauffa , qua a Joanne Tresbytero tontra Joannem Confiantinopolitanum fratrem 3 & Coepifcopum noflrum orta eft , fecundum Caones at fcdem
Apoftolicam recurrit , & noftra eft fententia d
finita ?

ECCLESIA

5AL0NITANA.

finita ? Si ergo de illa civitate , ubi "Princeps e3

ad noram auf]a cognitionern dedu&a e , quanto
magis negotium , quod contra vos e , hi eft >eritate cognita terminanduni .
d Ideft, abfolutio . Si enim aceufatores tui ca
qua tibi objiciunt, probare non poterunt , t
quidem fententia noftra juftc ac rite abfolutus
difeedes ; nos vero , quod mox fubjecit Grego
rius, coram Deo nujlam legitima; inquifitionis ,
in re graviffima, atque ad nos delata , praetermiiT, neglectique officii noftri culpam fuinebimus .
e Conftabat quidem a Mauritio id imperatum fuifle Maximo, ut Roraam adiret, ac fe,
de quibus accufatus fuerat, purgaret ; revocaflc
autem poftea Mauritium , quod antea imperaverat , non conftabat; neque ullas de abrogatione prioris mandati litteras Grcgorius accepenir .
f Si quid Mauritius contra, quam antea im.peravrat , decreverit, jur mrito fupicatur
Gregorius id per dolum fraudem imprudenti , "& ob multiplicem rerum publicarum curam alia atque alia cogitanci furrcptum fuifle;
alienum quippe eile ajebat ab ejus rcligione ,
iaque volntate deccrnere quidpiam contra dife"ciplinam , & caones , fcque m cauflas ecclefiafticas ingerer'e .
Ut alia: deeflcnt , hare erat cauTa fane non
Jevis, cur Maximus neque Romm adire , ne
que Gregorii judicium fubire ftatuerat ; verebatur quippe, nc Saccrdorio, quod injuffu Gre
gorii fufceperat , fibi carendum eTet j neve Epiicopatus temer1, & audafter ufurpati pcenas
dare cogeretur . Hunc illi timorem Gregorius
adimit; quidquid enim inea re peccaflet , quamvis graviflmum effet minime rolerandum ,
id tarnen ompe Auguftis petentibus ac yolentibs' fe dediiTe , libentcr Maximo ignofcere
ait ; modo ne in fu contumacia diutius perfiftens, oblata venia, & impunitate fe indignum
prxbeaf .
Ii Anno fuperiqri primam ad Maximum epiftolara Gregoriis fcripferat, anno fcilicet 594,
ut fupra diximus , & menfe Majo ; qua tarn
ipfe , quam qui manus eidem impofucrant , ab
omni Sacerdotali funftione tamdiu abftinere juffi
funt, quoad cqnftaret ilium de fententia & man
dato Mauritii eleum fuiie , & confecraturn ;
prtscipimus , denunciaban Gregorius in ilia epi
ftola , ut ufque dum dominicis vel Hefponfalis no
ftri cogwv.rimus apicibus , quod non furreptitia ,
fed vera fueris jujfwne ordinatus , nullatcnus tu
ordinatorefquc tui attreare quidquam prafumatis
facerdotalis officii .
i Ha.c fui calliditas Maximi & maljtia, ut
epiftola ilia intercidcret , fibiqtie non redderctur 5 qe contra , quam Gregorius praeceperat ,
fckns ac prudens feciife argui poflct .
1 Epiftola Gregoriana , quid juberet , quid
yetaret, penitus ignorare non poterat Maximus;
quod ergo juilis ac vetitis Eontificiis non paruerit , id ne illi vftio, & culpa: dari debeat,
{mlla iqfeientiae excufatjo ffcrri poteft .
m In ilia epiftola, quam malitiofe fupprefierat Maximus , vetueratque ad fe perferri , diferte interdifttim illi erat omni muere & offi
cio facerdotaji , ut verba declarant, quae paullo
ante defcripfimus nota h . Quid eft igitur ,
quod hie tantummodo vetatur Miarum fokmnia
celebrar: y cum in ha firmara ratam efie vclit fenirntiam, quam tulerat, & pcenam ac cenfuram , quam eidem in fuperiori epiftol;. infli-

jceiat? ideoqvc , inquit,e, qua tibi prias tranfmifimus p conrraamus . Nimirum Pontificale folenine facrificium praecipua eft , & maxima funr
.ctionum Epifcopaliuro j quod magnifico apparatu, totius deri miniftecio, maxima Chriftiana?
plebis frequentia , fumma denique majores" nori pompa religione cacremoniaque confici
voluerunt ; nam ne conferre quidem facros or,dipes , ( quod maxime proprium eft & />*.ecrixoV Epifcopalis poteftatis ) Epiicopi poflunt ,
nib" inter Pontificalia miTarum folemnia ; haec
igitur cui funt interdjda, ei caetera quoqueEr
pifcopalia muera interdicb effe intelligi opor
tet; eandem interpretationem adhibeatur velira
aliis hujufraodi lcis cpiftolarum S. Gregorii,
ubi nihil aliud expree , & nominatim ,
acrum folemne Maximo interdicitgr.
n Gregorius , ftatim ut cognovit Maximum
eleftum fuifle ad Epifcopatum ecclefis Salonitanx , turn Epifcopis Dalmatia; , turn Maximo
divina; Eucljariftias percipienda? facultatcm ademit, fi quidem illi conferre, hie vero Epifco
patum , & coofecrationem Epifcopalem fufcipeT
re auderet ; quemadmodum colligi poteft , tum
ex vita Gregoriana ab Joanne Dicono deferir
pta , tum ex epiftola Gregoriana ad Epifcopos
Dalmatia;, itemque ex prioribus litteris ad Ma
ximum; id quod a nobis fupra, & pluribus locis annotatum eft . Hujus autem loci haec cft
fententia ; nimirum hoc fecundo interdicto ,
quod Gregorius confirmt , quove probibetur
Maximus Miarum folemnia celebrare , fungique
caneris muneribus Epjfcopalibus , non revocari ,
neque abrogaii primum illud inrerdium, quo
vetabatur facram Euchariftiam yel more laicorum percipere . Quare 11 tanta eflet ejus terneritas & audacia 3 ut fpreto , violatoque Pontifi
cio interdicto non vereretur facrificium folemni
ac Pontitleali ritu cum Clericis. ac Presbyteris
rci divina; adminiftris facer , feiat tameo ne
cum laicis quidem fibi licere ad menfam Eur
charifticam acceder .
o Qyamvis antea, ob alia ejus delida acceflu d facram Euchariftiam prohibitus non
fuiflet ; tarnen fi contra vttitum Pontificium
Miarum folemnia celebrare audeat, ob hanc arrogantiam & fuperbiam minime ferendam dignum fe pcaebct, qui corporis & fanguinisDominici communione multetur. De anathemate,
cui Maximus jam fuberat , propter violatum
Pontificas intcrditum, nihil commmort Gre
gorius , ne homim's pcrtinaciim magis irrita
re!, quam reprimeret, praicipitcmquc illius audaciam ad pejora audenda impcllerct.
p Tempus praefinit ad Romanum iter apparandum .
q Viam omnem pra:cludit excufationibus vil
confiftis, vel de induftria quaefiris.
r Praoccupat calliditatem & malitiam Maxi
mi , qui contumacia; fu: culpam in Magiftratus , vel milites , vel populum conferre facile
potuiflet; atque adeo curare, & efficerc,ut hi
Romana; profc&ionis moras injicerent, aut impdimentum afterrent , vique adhibita , viifquc
omnibus obfeffis iter iritercluderent .
f Caveret, ne ab irato Deo pcenas gravifima
fibi confeifeeret , qui Chrifti auftoritatem in
ejus Vicario contemnerct ac violaret.
t Is erat Epifcopus Dalmatia; , & fufFraganus ecelefias Salonitana; ; fed cujus civitatis Epifeopus fuerit , nunc inquirere non vacat .
u FidejufTores fun, qui quod alii dare , vel
' face-

MAXIMUS IV. EPISCOPUS SALONIT. XLV.

facer dcbcnt 3 fe daturos, fadurofve > fua fide ,
fuoque pcriculo promittunt .
5. VII.
Epiftola VII. S. Gregorii ad Salonitanos .
Maximi rT* Ernas jam litteras ejufdem fere argumenti
icoola0 A Maximus a Gregorio acceperat. Sed ho i
mo vecors temerarius obftinate abnuens , noil
Chrifti Vicarii , non Dei reverentia metuque fe
tangi paflus j omnia Pontificis jufia & vetita ,
cenfuras omncs pcenafque cannicas contemptim
eludebat, eoque fidentius&audacius, quod Ma- '
giftratuum, civium, cleri populique Salonitani
favore aC praefidio niteretur ; quodque patroci
gratia Mauritii conciliafllt
conciliaiict , -a
hium fibi & eratia
quo fortaffis dcret um illud extorferat , cujus
meminit in fuis ad Gregorium litteris ; quo
quidem Augutali Decreto fibi Roma; adeunda:
poteftatem adimi , juberique caufTam fuam Salonae cognofci , ac judicari fcripferat . Hinc fcilicet tantos fibi fpiritus. , tantam arrogantiam
fumpfcrat , ut ferendus jam ac tolerandus non
videretur } nam eo audaciae ac vefania; provedus eft, ut litteras Gregorii prasconis voce pu
blice ledas j cxpofitafque omnium oculis , per
fummum contemptum fedis Apoftolica;, profcindi ac difcerpi juflerit. Qua [cripta mea > inquit
Gregorius in epiftolam ad Sabinianum Diaconum , publice relela el in civitate pofita ,
publice feindi fecit , atque in contemptum fedis
*poftolica',apertius exiliit Omnes ne, quas acce
perat a Gregorio , an folum poftremas Jitteras
adeo infigni injuria ignominiaque affecerit , mi
hi farte non liquet ; cette non ante acceptas poIteriorcs litteras proximo paragraphodeferiptas ,
tam audax, & facrilegum facinus ferc in omni
memoria inauditum commifit; id quod Grego
rium impulit, ut in eum feveritatis & animad
veronis ecclefiaftica ultimum , c fupremum
exemplum ederet : nam extremis malis extrema
remedia adhiberc jubemur . Jam Maximus exitiale illud graviilmi , & maximi anathematis
telum 3 quod in cum Gregorius intenderat, fi
facris iolcmnibus operari, & quidpiam Saccrdotalis officii attingere auderet, Pontificio edido
vielato, prudens ac volefts exceperat . Rcftabat ,
ut cum publice c nomintim excommunicatum
Gregorius declara ret > ideft a corpore myftico
Chrifti abfeiffum velut mcmbrum putre ac perniciofum , totique ccclefia; denunciaret > fenten
tia Pontificia ex juris formula > riteque prolan
Nomina-1* , 5: publicis locis affixa . Hanc Gregorius
im decU. fententiam j quam tamdiu animo inclufam conomnieoi*. 11 4uoad ejus pervicacia quoqo modo
aim.
tolcrari poUe vifa eft y & fpes aliqua emendationis fuperfuit, tamquam e vagina gladiumeducere decrevit , quo ilium penitus cortfoderct >
DeoqUe mortuum , ac traditum Sathanae in interitum carnis ab ecclefia prorfus ejiceret, Chriftianis omnibus abejuscommunione , & focietate abftinere juflis . Hanc in Maximum fententiam tulit exeunte Januari -, vel ineunte Februario anni 496. ; ejufque cxempla Salonam
tranfmitti , ac tota provincia per omncs urbes
atque oppida divulgari , cdicique cleficis ac
laicis imperavit-. Sed apud Salonitanos non tarn >
qua dignum erat, Vim & atoritatem obtinuit
Pontificium diploma ; alii cnim faifa opiniotte
decepti y quam eorum animis fautores Maximi
injecerant , exiftimabant hunc nun pro eo , ac

ipfe mcricus fuiflTet , fed odio fimultatefe im

peliente tam atroci fententia confixum eflc j
quae quidem fententia cum nulla caufla fatis ju
ila niti videretur, earn inanem , atquc irritara
haberi oportere ajebant j plerofquc autem Maximi i hujufque affinium , & amicorum feu gra
tia, feu mctus prohibcbat , ne ab ejus focietatc
fc disjungerent , ncvc Pontificio edido obtempeTarent: & vix duo ex omni clero , populo
inventi funt , Paullinus Epifcopus, & Honora tus Archidiaconus , qui omncm cum Maximo
communionem abfcinderent, conftanterque vitarent. Tunc B. Gregorius , (ut eftinhiftoria Salonitana ) fcripfit clero 3 & populo Salonitano
pracipiens , ut mllus communicant eidem Maximo Sacerdotium rapienti ; fed tantus erat ipjius metus , & fuorutn complicum , quod nullus
au debat y eum palam vitare. Honoratus vero ebidiaconus , & quidam TauUimts Epifcopus ,
ifli quia difcreti , & confiantes erant viri , ~
ceptum fummi Vontificis obfervabant , ipfum Ma
ximum tamquam Scbifmaticum , & excommunicatum ubique vitantes . Ha?c nunciata cum eflent
Gregorio, epiftolam ad Salonitanos fcripfit gravem illam quidem , fed multa lenitate conditam , cujus fententia haec eft : nullo fe privato
in Maximum odio moveri , fed amore juftitia; ,
ftudioque cccltfiaftica; difciplinae ; mirari quid
cauTae fit , cur adeo pauci a focietatc Maximi Gregerliabftincant, quern nominatim extorrem ecclefia, n*td Sl
ab omnique piorum caetu fegregatum declarave- ep"le
rat; proinde ejus fermonis congreflufquc conta- rpnmeagionem omnibus defugiendam , ne iifdem fe )*um*
atque illo illaqueatus eft , pcenis ac feeleribus
obftringant . Ha?c epiftola feripta eftmcnfeMartio indidione XIV. , ideft anno J96. ; quippe
codices fere omnes hanc eidem notam Chronologicam fubjiciunt. .
Gregorius^ dileiffmis a filis , Clero , V
Tslpb'ilibus Sahna confifientibus .

Pervenit ad me quofdam ptvetfd mentis homines y ut dilclionis veflra nimos Vulnerarmt , Grgor.
vobis infinuare conatos , quia ego contra Maxi* <1 siamum quodam b odio movear y & non magis ,1^0,'
cannica , fed ta qua furoris funt 3 exfequi coxupifeam . Sed abftt hoc y abfit a Sacerdotal: ani
mo y ut in qualibet catffa privato iefo moveatur . Ego autem & veflra diletiioni ptovidens ,
& ?nea anima omnipotentis Dei judicium pertinicfcens y ejufdem Maximi cauam fubtiUter exquiri deftdero ; ft milis criminibus prejfus , qua
facr ordini tontradicmt , fi non per fmoniacam c
barefim , idefl pramia quibufdam fe eligentibus
prabendo , ad Sacerdttalc pertingere officium *
nature Tunc enim liber pro vobis apud Dominum
intercesor erit > fi non obligatus d de fuis ad lo- .
cum intercejfionis vencrit . Cujus tarnen jam culpa
fuperbia t in aperto monflratur , quod tvocatus e
ut ad nos venire debedt 3 diverfis exeufationibus
wititur y refugit y metuit . Unde ( trgo trepi- f
dat y ft tum de his , quibus inclamatus efl , lotufai
feientia non acatfat i Ecce enim jamdiu dilcUio M,*.im'
veflra fine g Taftore eft , & ftcut Vobis Omnipo- cf,m?*"
tens DeUs h innotefeat , vehementer deftitutioni
veflra y & medullitus eX toto corde compatior .
Jludio i enim , qua in grege Domini dilamatioms
fiunt . Sed cum Paftor deeft y quis contra lupos
invigilet ? ldeoque pradiHum Maximum 3 ut hue
ad nos veniat , urgeo 3 quatenus fi hunc in^ocentem invenire poffimus , confirmemus . Sin vero ea ,
qua

CCLSIA

i4

qux de eo diclo, funt , vera pat ucr int 3 non jam tam*
i diu dileio vera p;r 1 interpofitionem perfona
ejus deflituta fit . De me enim certum tenete , quia
odio i privati fiudii %e!o contra eum *
veor ; fed quidquid canonicum jufiumque fuerit ,
autlore Deo, decerno . Miratus autem valde fum3
quia in tanto Salonitan* ecclefite Clero j vel popu
lo vix duo ex factis ordinibus inventi funt , [ra*
ter feilicet , & Gocpifcopus no/ier Taullinus 3 &
dilecliimus filius meus Honoratus Archidiaconus
eju/dem ecclefia 3 qui communicare Maximo Sa*
cerdotium rapienti minime confentirent s & fe
ebrifiians ejfc cognofeerent . Debuiflis enim filii
m cariffirni penfare m ordines ve/iros 3 & quem fe'
Argoi des ^ipcolica repellebat , fepulfum cognofeere }
ie'fwdo" ut Pus fi Pfiet 3 Ulitis criminibus inundare*
tur, & tune ei vera diletlio communicant t ne
partiteps obligations ejus exieret "bfos tarnen
erga caritatem veflram vifeeribus pietatis aflringimur ; & quia quofdam vefitum violenter preffos ad confentiendum ei 3 & communie ar.dum *
gnovimus 3 omnipotentem Dominum deprecamur ,
ut vos ab omni reatu pectatorum veflrorum , at5 que ab omnibus vinculis liente o obligationis abjolrat , vobifque & in prafenti Hita fu* proteiionis gratiam tribuat3 & nos de vobis in terna
patria gaudere concdt . Menfe martio Inditio*
he decima quarta .
N

a In aliis Mfl". legitur Vresbyteris 3 biac &

tlero 3 T^pbilibus ac populo ( adde, qodhic de
ed in Sa lona ) tbnfienti ? & tnilitibus . Haec
epiftol in cdice Vatic. D. falfo irtferipta eft
*Presbyteris , Diaconibus > & Clero 3 l^obilibus 3
& populo lader* confientibus . Extat quippc
altera Gregorii Epiftola ad Jadcrtihos in eamdcm
ferc fententiarn feripta , quam mox fubjiciemus .
Quare haec non Jadertiriis , fed Salonitanis , in
jpfo contextu litterarum diferte nominatis , adjudicanda eft .
b mhem fimutatis 3 c iracundia fufpitiohem dimovet
Qua ad fedem Apoftolicam de Maximo de
lata fucrunt, facerdotio indigna, quxque inqui
r debeht 3 & legibus judiciali jure perfequenda funt y paucis exponit ;
d Qui enim Divinum Numen alieno cecre
violatum precibus placare debet , eum ab omni
delito vacuum atque purum effe oportet .
e Quam multa & intolerartda fuperbiae & con*
turnada; fus documenta dederit Maximus , jam
demohftratum eft i
f Quid eft , quod Pohtificis judicium fubire Vereatur , fi nullius Tibi criminis confeius eft? Ti
mor ex confeiehtia peccatorum exoritur .
g Maximum neque legitimum , heque verum
Paftorem habendum elTe cenfet 5 ham qui non in
trat per oflium in oviie ovium , fed afcendit ali
unde , fur efi & latro . Atqui Maximus non per
oitium ingreflus tit in oVile Salonitanum , fed
per januam averfam , quam Deus & eccleila fcverifimis irtterdiis obltrudam efle voluerunt .
h Ideft 4 notum vobis faciat .
i Cum Maximus nihil aliud cgitaret , nihil
aliud ageret \ nil] ut male partum Epifcopatum
Deo y eccleia 3 legibus irt vit is retincret , nulla
ill i cura erat gregis Salonitani tuend i; qui deftitutus cum cflet paftore , in eum lupi , nemine
refiftente , invadercnt , ftragefque mximas edercnt heccfle fuit

SALN1TANA,
I Dum federn Salonitanam contra ji fafqu
btciipabat Maximus > nullum Epifcopo legitimo
locum rdinquebat .
m Ideft, perpendite, quid vos deccat , quid vo
bis liceat y atit expdit.
n Ne ut culpa? , fie pnse aliena; participes
litis *
Ideft excommunie ationis ; qui enim alieujuS
rcl prx'fertim facr commercium habet cum excommunicato vitando , fi non majoris , certe minoris excommunicationis vinculo feipfeillaqueat ,
i Vitt.
tpiola VUI. S. Gregorii ad Jadertinosi
Uni exemplar" fentnti* Apoftolic , qua
Maximo facris omnibus j & fidelium communione interdiftum erat , Jaderam , qua; civi-f
tas & ecclcfia ftibcfat potcftati Mctropoliticx Epifcopi Salonitani , fuiflet allatum , non sque ab
omnibus , qua dignum erat y veneratione atque Jidcrt*
obedicntia exceptum eib Alii fiquidem Pontifi nil aliqul
Maaimun
cio edicto obtcmperandum , & tum Maximum , deviiiot 1
tum eos t qui cum Maximo foeietatc> &commu- alii non
item;
niohe inita fe ipfos polluerant , vitandos efle
cenftbant j alii rton item , qui vel ignari , quo
fcelere 3 quave pcena fe obftrirtgerent , vel metu
c necestate compulfi cum Maximo , ejufque
fautoribus ac foclis ferum, pra?fertim facrarumt
commercium retifiebant Utrofque Gregorius Utrofque
dmonendos cenfuit 5 alteros quidem t ut fe ab Grcgonoi
ea labe & contagione intaftos fervarentj altero admooci.
tem, ut ftatim alienationem a Maximo & difjunionem fib! faciendam effe intelligercnt . Ma
xi mi juila & Vetita Pontificia contemnentis
ftihationem & pervicaciam commmort , ob
quam dignum fe praebuit , qui a capite totoque
corpore ecclefis abfeinderetur . Quos fedes Apo*
ftolica exfecratur , atque ab fe rejicit 3 cum his
nulla debet eflc piis Chrifti cultoribus focietas 3
fed potius fumma diftracftio . Caveant, neabillis
Sacramenta percipiant , quibus cum Maximo u*
fum aliquid 8c confuetudinem interceder cognoVcrintj alioqui fore 3 ut quod fibi faluti efledebcrct, in fuam perniciem convertant . epiftol ante menfem Julium anni J96 data efle non
poteft , fiquidehi epiftolas Gregorianas libri quin.i refte atque ordine in Colleione Labbcana
difpofitas efle exiftimamusf hanc cnim antccedit
epiftola ad Rufinum Epifcopum Vivonenfcm >
cum hac nota temporis fubjefta : Menfe Julio ,
inditlione dcima quarta Haec autem ad Jadertirtos fere i i (dem , quibus fuperior ad Salnica*
nos 3 & verbis & fentcntiis contexta eft .
Gregorius a 'Vresbyteis 3 Diaconibus , & Clero 3 a
"Nobilibus ac populo b faderx conjifientibus , & j,
Militibus 3 qui Maximo prvaricatori communis
cavermt x
Vervenh me quofdam verum ignorantia t c
vel d necejjitate deceptos 3 bis 3 qui ab jipoolica
fede , culpa 3 ficut noflis 3 exigente 3 e tommunio- EpiftoU
tie privad funt y communieafle } quofdam vero fif*fiL
falubri difcretione , protegente Domino , fufpen- ?,Bi. ' '
die} & quantum de confantibus gaudeo 3 tantum
de deViantibes ingemifco ; quoniam facra communionis myeria 3 qua ad abfolutiontm f nobis di- f
vina pietate concejj'a funt , in detrimentum magis
fu* animx perceperunt . Et quia ficut vobis Om
nipotent Deus g innotefcai vehementer 3 caritati g
veflr*

MAXIMUS IV. EPISCOPUS SALONIT. XLV.

*efira medullitus , & ex toto corde compatior ,
paterno ajfeu obteflor , atque fuadeo , ut ab illicita communione fe quifquam fufpendat , & quos
^fpoflolica fades in communionis fua confortiam non
recipit , ormino rfugit , ne inde h reus ante confpeum aterni Judicis , unde poterat falvari conftfiat . omperi autem quoi quidam perverfa men
tis homines illic infmuare conati funt , quia ego
contra Maximum quodam odio movear , & non
ta , qua cannica , fed ea potius , qua furoris
funt , exfequi concupifcam . $ed abftt hoc , abfit
a facerdotali animo, ut in quolibet cautfa privato
%elo moveatur . Ego vero populo in Ulis partibus
conftflenti , ac meet anima providens , & Qmnipotentis Dei judicium pertimefcens , caujfas ejufdem Maximi exquiri vol , & cum omni ftnceritte 3 revelante Domino , quod eft canonicum , de
finir . Cui quoniam frequenter fcripjimus t utnen
prius facra miffarum folemnia celebraret , quam
cauffam ejus potuiffemus agnofcere , alioquin effet
i communione i privatum & ex hoc jam fupcrbia
oMijutio ipfius culpa in aperto monflratur , quod fapius ,
Mmi, ficut x} adtnonitus, ut ad nos venir et;, diverfts
excufationibus renititur , refugit , metuit . Unde
ergo trpidt, ft eumdehis 3 qua dicla funt , confcientia non accufat? ergo cognofcentes 3 poflquam vobis nullam de igorantia excufationem
affumert poteflis , rogo 3 hortor 3 & moneo , uta
prohibit yps 1 communionis confortio per omnia
i
AMtximt, fufpendatis $ cuiquam facerdoti fuprafcripto
ejufqae Maximo cpmmunicanii 3 contra animam Juam qiiifftuierum piam vejirum communicare prafumat . Quia ta
copfonio
JtJerti- rnen audio 3 ficut prafatus fum , quofdam vefirum
coi Gre- igorantia lapfos 3 quofdam etiam ad communiangoriui dedum violenter effe ni oppreffos 3 Omnipotentem Do
m minum deprecor , ut r eos , qui huic pravitati
minime eonfenferunt 3 perpetua gratia fus proteftione euodiat 3 & optata eis largitate refpondeat ; & illos 3 quos aut ftudium 3 aut igorantia 3
aut qualibet alia auffa traxit in culpam 3 ab om
ni reatu peccatorum , atque omnibus vinculis alie
nan obligations abfolvat 3 omntbufque in prafenti vita proteftiqnis fu gratiam tribuat , & nos
de vofris in eterna patria gaudexe oncedat . Uf
igitur bac vobis interceffio apud Deum Salvatorem
noflrum proficiat 3 adhortationibus noftris pro ani
ma vera falute obedientiam exhbete 3 & ab Ulis
facram communionem percipife , quos fe ab antedieli Maximi communione abflinuie , vel abflinere
ognofcitisy Indiftione XIV. mnfe JmIo
N O 'T "JE,
a Hsc inferiptio paullo aliter fe habet in all is
odicibusMlT; unum,alterumve verbum alibi omitfitiir j alibi variatur .
b Guflanus in notis Maurlnae editionis fa lo
exiftimat Jaderam y de qua hi mentio 3 fuifj'c i/rbem illam , qua Zart Vecchi* nunc dicitur 3 eflque
media inter Jaderam novam 3 & Scardonam , Nam
Jadera pervetus illa Liburnia Civitas , & nobiliffima Romanorum Colonia , ad quam mi (Ta eft
epiftola Gregoriana , ibidem loci nunc eft, ubi
condita fuit ab initio , ut teitantur monumenta
Romanas anciquitatis, & magnificencia , quorum
reliquia; ibi fuperfunt . Quam nunc appellant Ja
dtram veterem 3 dicla fuit Mba maris , five
Bellegradum, civitas aChrobatis sdificta 3 que
ab Jadera c-irciter viginti millium pafluuminOrientem dilat j quo fere in loco Blandonam Urbem perantiquam ftatuit tabula itineraria Antopini 5 unde ver huic urbi t quae jampridem
Jllyrici Sari Tom. I h

everfa eft , cognomen Jaderae vetoris obvenerit ,

non eft hujus loci inveftigare.
Igorantia juris, aut fa; vel enim nefciebant eravifllma iota & ccniura Maximum inuftum fui-fle , quae ignorado in homines rudes
plebejos cadcrc poterat i vcl non putabant jufte
ac legitime potuie Maximum affici tam atraci
pcena, & ignominia; quod falfis quo'rumdam fcrmonibus decepti , hxnc non culpa: & pertinacia;
Maximi, (edGregorii in cum odio, iracundixque tribuendam elfe arbitrarentur .
d Cum enim vel fibi metuerent a Maximo ,
ejufque faiitoribus , C\ horum communionem refpuiifent ; vcl nec femper , eque ubique praefto
effent presbyteri a Maximo alieni, abhorrentefque t
quibus facramcnta fufciperent , hinc neceffitas
quedam oriebatur violanai Pontificii interdit.
e Pontificium anathema non folum Maximum
fcriebat , fed eos etiam , qui cum Maximo ami
citiam, & focietatem jungerent.
f Ideft ad expiationem peccatorum, sternamque falutem confequendam .
g Sus in cos charitatis teftem vocat Dcum ,
a quo ccrtiores fieri cupit , quam ex animo corum viccm doleat .
h Scilicet e djviois myfteriis a malis male fufceptis .
i Ideft communione omni ecclefiaftica , cujus
omnino expertes funt, qui anathemate , ilveexa
communicatione majori feriuntur.
1 Commercium omne cum Maximo., vcl cum
illis, qui Maximo favent, adhasrentque , inicum
dirimere, & abrumpere jubet .
m Vi necestate coactos; eque enim deer
rant, qui vi aique violentia adhibita , quamplu?
rimos poifent , rerum facrarum communione jungi cum exeommunicatis cogrent.
n Ideft excommunie ationis , ut diximus nota
in fuperiorem epiftolam poftrema.
f
^. ix.
Epiflola IX. S. Cregorii ad Sabinianum
Epifcopum Jadertinum.
SAbinianus Epifcopus Jaderae urbis ampliima;, & olim Liburnia: , nunc Dalmatiz faii prineipis, nifi unus ex numero illorum fuerit , qui Maximo impofitis manibus confecrationem Epifcopalem impertierunt , certe cum reliquis fere omnibus Dalmatian Epifcopis in digeri
do provehendoque Maximo ad Pontificatum Salonitanum confenfit. Quam ob caulam cidem,
ac caeteri Epifcopi , Pontificio interdito fuberat, quod omnibus fingulis, quorum fuffragiis Maximus electa* , autconfirmatus fuifitEpilcopus , Divin* Euchariftias pcrcipiends facultatem adimcbat } fi vero non folum ejus eletioni & confirmationi confenfum , fed etiam ejus
confecrationi Epifcopali operam ac miRifterium
prxbuit j ut admodum verifimile eft , alterius
cenfuras Pontifici* vinculo conftrius tent tur
liquidem Grcgorius Maximum, & eos , qui Ma
ximum confecraverant , ab omni muere, &officio Epifcopali tamdiu abftinere juffit, dum ex
littcris Confian tinopoli allatis cognofeeret idauoritatc jufluque Imperatoris fadum efle ; diferteque addiderat , huic edido nifi paruiflent , extcmplo illis anathema , five majorem exeommunicationem inflitum iri . Vide epiftolam prirnam
Gregorii ad Maximum, noftrafque in earn animadverfiones < Ac Maximus quidem vioiaro inZ
ter-

nut EptU.
Jideiti4| ID (Ii*
gend.con
Iccrando.
que M? i.
mo um
ceteris
Epp.
feofi .

*<*

Sti jnnic "

tione ccleflifttca
eum Miatinio e
tommuniatoretebMigra vein
culpim
pacnam
que coo ;

Jubetur a
farigofip
Komam Veuira

ECXLESIA

tctifv hane graviffinlanl penaos fibi cmcivarat . abinianum vero dsterofque Epifcdpos ab
imjfaiotji Violations i pcenaque in violadora
conflits** imiWunes FuiiTc agripare , aut negar
ufirt . Cetru,m ftatia* tque Aug\ufhlibuS
Jittcris acceptis y explorata fuit , rite^uc cogriic
fententia, voluntas Matiritiij qui facerdorium
Maximo coHatum approbavert eumque confeerari juflert } Epifcopi omhes , qui Pontificio
interdifco obedientes le prbuernt , eo teneri
obftringiqu de.fierunt j fk adimptam ad tempus
facultaterri Epifcopalia faca y atque muera obeimdi recuperarunt . At Sabiniarus , quamvis
nUjs aliis cenfuris j pcenifve ccclefiafticis illigatus effet J grvi tarnen fe culpa pcenaque xert i propierea quod in eadem amicit y &
fodetate aiqudmdiu perftiterat , qua fueratntea
conjunui cum Maximo , poftquam Gregorius
hune nomirit/m ab eoclefia fegrega.verat , vitandumque ab omnibus eile denuniaverdt j ex quo
factum eft /'lit plunmi ex Jadrtinis , Epifcopi
fui auoritate & ejcemplo y Maximi comfntminem fibi non effe defugiendam putarent i Verum
confeientia ftimulante , objeftaque religione y primurr. quidem hujus culpa; labifqu contracta; pu
dere iilum ac pqehitele eeepit \ deipde Maxim;
nequitiam ac pertinaciam ' "exfecratus , omrtem i
qua fibi i il m eo fuerat , amicjr.iam & copfbeia^
tionem diffolvit . Ad Sabinianum igitur Grego
rius cum feriberer, , illum reprehendit, quod Ma
ximo Sacerdotiurh contra fis legelque ufurpahti
conlcnlerjt i ejufqii culpa: V pcn partieipem
fe, & crifortem prxb'ent j laudat Vero, qupd
licet fera j non tarnen iputili pcenitentiaajimum
fubeunt| abejtis iprayis "aSibus diffentiat, feque
a ptftifeo illius corifortio revocaverit . Jubet
Sabinianum Romam reir , & quqfcunque poffitj pifcopbs j" virofque religioos fecuni adducere3 quos pravitas ac malicia Maximi, & cujfeumque rei cum illo foietas & cpmmunicatio
aut exiali contagions infecerat , aut levi afflatucontigerat ; ut cauffa omnium diligerjter excpfa, & ccfgna, fingulis > pro eo 4c cujufquc
erratum pQlulat } culpc omnis pcenaequ libcrationem impertiat . Hs piftola feripta eft an
no proximo poil fuperiqrem ad Ja^crtinosj Inv
ditione XV; meqfe Majo ahni ^7.
rcgvrms a Sabinana Jipifcopo Jadertin .

d'fibi' tiquacanfuttudinis ordinem fyilkka Jiudtyjfes connianumjti ftdtlftione $ ptnfrey tibi liqua illicit* * fumptionis culpA fu&reperet , ate alii cafiene
tut peccati diferimen ineurrererit v aque cognoviffe te non eft ambiguum , quia dum ad nos qtut dam e Maxima perveni'enf .quie facerdotii
propeiium non 'eytt'er impeditem , noftrunt in tjus
pttfona non fuiffe confenfum ; prius nos
"polul ad hoc , quod nitebatur s weeedere , quam
digna de his y qua <dicla tant , fatis/atlio prove4 pint Jtyod cunt ferrare d . tu omninq debuifJes magis eft , ut unteditfus Meximus ca
cle snnYis".fut Epifcopatum arripiens ,
e ad fualn te t incaute roluntatem 'contra noftrum
Vtitui incuret . Std ne vel tune irrequifita >
quit adj. ribs ^er lata fuerant \ ^permaneirent , noftris Ht bac venirei epiflolis eft acrfxtks . Quem
etiam pravo ludio differentern, cur nobis fuitfuh
f interdiione f communionis itrtis epiftqlis admonere \ ut ad nos pro fui purification renin
g excufa-tione poftpofiia properam . Sed elegit g ex-,

SALON I TANA;
communications fuccupibtre , quam obedientiam ex
hibere . Unde contigit , ut ferretf ipftus mentis
praritas in fuam alies ftcum , quod diet nefas
eft , perditionem h cpnrolueret T^unc autem 3
quia ab ejus te neqpitia cognorimus i dientire s
denique , Ut ei communiees , nee nominis ipftus SabiDit
r
facias inter facra mi'arum folemnia 1 mentioned, num
" mit
'"
Ht anima: tua re fer t ab e iifcordaffe ptofi- *mo r9
ciat i fcriptfs te prxfentibus adhortamur , quater
nus ad ns mora fubmota reir ta non diffras \
fed & alios tecum , quos tarnen potueris , kpijce m
pos j cttttofqus religiofos o fefties adducere ; ut n
cauft'a fubtflius examinata , & noftra ft res tXe?
gerit y congrue , decenterque debeat p abflutio
qui' Wp in fpeccato ejufdm
te- L
Pprqrenire
77 i
-y & hi ^* .1"
I J
nteritdte collapfi funt y ad viam falutis > auxilian
te eato iietro ^Apeftlorum Trintipe , difptione
Deo placita rerocentur . Scit amena quifquis ad
pos Epifopus rel reigiofus renerit 3 nullum ft
pi&judiciuni , yel q injuft'ftiam fubftinere ; fed ta, |
interim cognita rer'itate y qua S^edemptori noftra,
placuerinf ordinri , quafenus ex ipfa noftra difpenfatione , Domino fufrogante s cunis apparent
non nos proprio odio centra aliquem y fed Dei
o y & ecfleftaftici ordinis Ifbrantine commorcri .
M

a Ha?c jrjfcriptio mendofa eft in aliquibu$ Mf

in Vti'i B. Sarino Epifcopo Tiburtino. lu Golf
bcrtirio : Epifcopo Ta}>tino j k alibi : Sabino Epift
copo Tndertino . Retinendus omninQ cft SabiniaT
nus pifcopus Jadertirjq? .
b Sablnianus fi paullo attentius reputaffet s
quid Capones y qfd vetus confuetudo prasferibunt, aut ytnt , minime futurum fifle ait4 .
Ut Maximo contra leges Epifeopatuni arripien*
ti afeptieosi alierta culpa fe ipfi}rn jpiplicaretj
& alios ir) eamdem fuo exempjp ind^ceret.
Ideft a t qua? (Je Maximo ad Ine delata,
funt j ex jure Divino * & Cannico ijjum ad Sacerdotiutn prvehi om'nipo vetabnt.
d GregqHUs ut ceteris Epifcop^Dalmatixfis
Sabiniefto interdixerat , ne Maximum eligerent
ad Epifopatum Salonitanum } neV illum fon^. .
e Sabiniani^s ambkionem Maxitrti , eique obfecjuendi ftudium interdicto Pontificis antetulit.
f Ideil propofita .poena amittendaj pmnis cum
ecdefia cormunionis . Cvmmunio apud veterc
fcriptores. Ecclefiaflicos alias fgnifca.c perceptioncm Corporis, & Sanguinis Domini ^ abas ve
ro il|am> quae inter chriftianps eft) , facramentorum > & ornpium ecciefia; bonorum conqmuniietem, qua privaptur quiumque excqmmunicatiope majqri, fiv anathemate feriuntur . Hie
vox iila in pofteriqrem fententian^ a^dpiendi
cft nam Eucbariftia? percipiepdae jijs amifitftar
tim Maximus , atque cntr^ vetitum ^xegorii
copfecratus fuit i Vide epiftpkm Gregorii ad Epifcepos Dalmatr y <k prim^m ad Maximum .
g Excommunieatio$i majori -i ad quam a,ccf*
ferat Pontificium ediitum , quo CViftiani :
lies aditun^, fermonem 4 congreifu'mque Maxi
mi devitare jubebantur . .
h ad fuas partes, .djunxnat, Mximas,
eol^e ni jfuam culparn, fuumque exitium tra
ueret.
.
', t ,
i Ergo Sabifli^rmi Maximo jam feceffratv
1 Epifcqps Jadertious Metrpoli Selonitanae
cumeflctfubjeais, fui Metropolita folem^
ne fac-rifiium nomrivapdi lege , & cafuetudinf
<cle-

MXMUS IV. EPISCOPUS SAJLONIT. XLV.

ecclefiaftica tenebatur . Sed Maximus non
ciTet legitimus Metropolita, & anathematis gladio ab ecdefia divulfus, ejus nomen necdebuerat, nec poterat divinas folemnique liturgia; interferi .
m Jubet Sabinianum Romam venire, ut cul ac peenas, quam ex conforti Maximi contraxerat \ veniam & liberationcm a fede Apoftolica obtineat .
n Ex his alii gravius , aiii levius peecaverant , pro eo, quod quifque cum Maximo com
mercium habuerat.
o Eos etiam , quibus aliquid vel minimi commercii cum Maximo intercefferat, qubufve ignorationis aut neceflitatis excufatio fuffragaretur ,
ai caurelam , ut ajunt, abfolvi oportebat.
p Qui vero ita Maximo adhasftrant , ut ejus
contumacia1, fcelerumque omnium participes fuerint, hi ad viam falutis revocandi erant , & om
ni culpa pcenaque abfolutione Apoftolica libe
ra ndi.
q Pollicetur fe nemini injuriam fadurum ;
fed pro eo, veritas i juftitia poftulat , Chrifto tavente ac propitio, judicium fecuiqueredditurum .
. X.
Epiola X. S. Gregorii ad Sabinianum Diaconum .
Gregon'u S
V" Ab
Abinianus Diaconusecclefia? Romanas, Conimperai
bntinopoli apud Mauritium muere Apoh
-r *
^Xcriarii fedis Apoftolica: fungebatur. Huicferirip vt pfit Gregorius , ut de Maximi violentia & fuedoceatde "^a tcme"tate Imperatorem doceat , ejufque
pravuie favorem & patrocinium ab homine prasfrado &
& contu. contumaei abducat: ex quo enim Mauritius colpiicia Ma
latum illi
1\ Sacerdotium approbavit , eumque juf9 .
fit confecrari ab Epifcopis, mirum quantum fuperbia , & audacia Maximi creverit : elatus quippe infltufque Imperatoris gratia cum effet , eo
prorupit illius eftramata & pra?ceps arrogantia,
ut litteras Pontificias per ummum fedis Apo
ftolica; contemptum publice dilaceran juflerit .
Ad hxc : Gregorius illatam fibi a Maximo ca
lumniam atrocem fane atque horrendam diluit
refellit . Calumnia autem erat hujufmodi Mal
chus Epifcopus Delmitanus iterum ac fepius in
u:bcm accerfitus , ut Qalmatici Patrimonii ab
fc adminiftrati rationem redderet, alias ex aliis
exeufationes morafque nedendo , profedionem
Romanam in diem ex die differebat . Multa hujus erant praeterea temer perperam facia ,
c]\ix Gregorii cognitionem juftamque reprehenfionem fbterigere ncquiverant ; fed illud in priT
mis, quod vel ipfe totam illam confpirationem
Schifmaticam pro Maximo adverfus Honoratum
Epifcopum legitime elcdum conflaverat j vel
certe huic fadioni & fuum ipfe nomen dederat,
& aliis plurimis ut darent audor fuerat , pra>
eipuufque Maximi fautor, & adjutor extiterat.
Hic memoria rptas velim , quas dida funt de
Malcho in aclis Natalis Epifcopi . Is ergo itionente confeientia , metuque Numinis offenfi per
urgente , tandem refipuit; k a Maximo ejuquc
fociis feeffione fafta , Pontificiis juflis obtem
perare conftituit, nullaque mora interpofita Ro
mam fe contulit , A Gregorio clementer benigneque acceptus , rationes edidit , retulitque ad
rarium , cauffam dixit , eorum , qua; peccaverat , veniam petiit, culpas omnis pecnarque liberationem impetravit. Eodem die hilarirer apud
Bonifacium Notarium lauteque pranfus cum vefJllyrici Sacri . II.

vt7

peri cubitum cflct , repentina morte oppreffus

eft. Hinc Maximus Gregorii apud Mauritium
calnmniandi occafionem avide arripuit: nam quemdam e fuis clericis Conftantinopolim mifit , qui
Malchum Epifcopum in cuftodiam traditura ', Miichi
ibique interfedum imprudentiffme affirmarer ,
necis culpam in Gregorium rejicexet ; cauffam eertii
vero banc fuiffe, quod partem aliquam pecunia: !?*
olleda ex patrimonio Dalmatico , quam vel in io Gregopauperes erogare , vel in asrarium Apoftolicum JjjJJJ 0?"
conferre debuerat , ad fe tranftuliffe , aut certe
quo non oportebat derivaiTe argueretur. In hac
igitur epiftola Gregorius hanc ab fe calumniam
depeUit^, & Malchum neque unquam in xuftodia fuiffe, neque ulla vi extrinecus illata, fed
fato fuo extindum efle teftatur . Nefcio autem
quas cauffa impulerit Maurinos editores operum
S. Gregorii, ut hanc epiftohm loco moverent .
Et cum in colleione Labbcana Conciliorum pri
ma fit Libri vir. , affixaque ad initium indidionis primas, ideft ad Septembrem anni $97,
eamdcm ifti ad indidionem xii. atque annum
J94 , ideft fere ad initium hujus controverfia;
revocaverint . Atqui ordo feriefqu rerum in
cauffa Maximi geftarum, itemque ratio Litterarum, quas ultro citroque dataa, & acceptas funt ,
fatis declarant hanc epiftolam dimovendam non
cTe ab eo loco , & anno , quem eidem attribit laudata collectio 3 nullo autem modo ante
trieunium retrahi debet referrique ad indiftionchi
XII., atque ad annum 594. vulgaris . Mal
chum Epifcopum Delmitanum , & patrimonii
Dalmatici Curatorem , ad quem extat epiftola
S. Gregorii XXXVI. lib. I. cujufque in aliis epiftolis Grcgorianis mentio eft , ignotum fuiffe
oportet Antonio Muratorip, qui Tom. in. Ann.
Ital. Malchum nefcio quem Epifcopum Lango- non Lnbardorum, five Epifcopum alicujus urbis impe- f^''do'
rio Langobardorum fubjeda; , hoc loco nobis luli,
obtrudit ; & illum ipium fuiffe opinatur , de icd DeJmicujus obitu repentino, unde Maximus calumnia: Djimsl?
materiam lumpferat , Gregorius ad Sabinianum bpifcop.
feripfit . Sed cum Malchum Delmitanum Epi
fcopum habeamus , quo cum prarclare confentiunt omnia , quas Gregorius de illo, tum in
his ad Sabinianum litterjs , tum in aliis fuperioribus epiftolis narravit, quid eft, quod altcrum Malchum a noftro diftindum comminifeamur ? qui fortaffe nunquam extitit , aut certe
nirj de illo memoria: proditum eft,
Gregorius Sabiniano Dicono .
De cauffa Maximi prxvaricatoris quid attum
fit cognovifli . Sed pofiquam Sereniffimus Dominus ^,"*
Imperator juones tranfmiftt , ut a ordinari mini- aB
me debui'ct , tunc ad aitiorem fuperbiam erupit . ad Sbi[ homines glorio/i viri patricii Romani ab eo nianum
Ducon
b prxmia aeeeperunt , eumque ita ordinari feceb
ruht , ut ^ntonium Subdiaconum ,
retlorem
patrimonii , ni fugiht 3 occideretit . Ego autem
d epiftolas' tranfmift , poflquam eum ordinatum
contra rationem cognovi , & contra cenjuetudinem , ut Miffarum folemnia celebrare non prfumeret , ni prius a Sereniffimis Dominis cognofeerem, quid de ejus perfona juiffent . Qu e [cri
pta mea publice relt&a , vel in civitute pota ,
publice feindi fecit , atque in contemptum fedis
lApcftolic apertius exiliit . Quod ego qualiter patiar feis , qui ante par at ior Jum mor i , qumBea-r
ti Petri ^poftoli eccleam meis diebus f degene
rare . Mores etiam mees bone cognitos babes , quia
Z ?
diu

ECCLESIA
S
%6S
diu porto: fed ft femel deliberavero non portare,
contra omnia pericula latus vado . JJndt nece'e
efi cum Dei auxilio pericftlo g fuccmrere 3 ne cog
gatur excedendopeccare . Vide, quadico, & penfa ex cjuanto dolore funt . Tervenit vero ad ,
quia tranfmifit nefcio quem clericum , qui diceret,
h quia Malt bus Epifcopus in cufiodia pro h folidis
Ctlumnti occifus fit . De qua re unurn efi , quod breviter
fibi * Maximo illt fuggeras Serenijfimis Dominis nofiris , quia ft ego
tim Jtptl fervus eorum in i morte Longobardorum memifcelit Greg, re vohiem , hodie Longobardorum gens J I{eriai.
i gem , Ducem , Comits baberet , atque in
] fttmma conjufione eet divifa . Sed quia Deum timco y in mortem cujuslibet hominis me mifeere
formido . Malcbus autem Epifcopus neque in cu
fiodia fuit y neque in aliqua affliclione ; fed die 3
qua cauffam dixit , & addius efi , nefciente me
a Bonifacio Tjotario in domum ejus dutlus eft ,
cui & prandium fat!um efi s ibique prandit s 0"
honoratus efi ab eo , & noble fubito mortuus efi;
quod
jam diletlionem tuam arbitrer cognoyijfe . m
m
Exhilaratum autem nofirum pro ea re dirigere volui ; fed quia jam camdem cauffam n at!am exifiimavi y idcirco me retinui . Mcnfc Septembri,
indiione I.

ALON IT AN A.

chus , cum patrimonio Dalmatico adminiflrando

praeeflet y aliquid pecunia; publicas a ver tifie argueretur: id mirum , quantum valet ad crimen augendum , quod Maximus objecerat Gregorio ,
qui ob interverfam pecuniae fummam non ita magnam, hominem, eumque Epifcopali charaftere
infignem, non folum in cuftodiam tradi, fed
etiam necari juTerit . Solidum dici vpluerunt autlores y ut fcripfit Samuel Pitifcus in Lxico Antiq. Roman, nummum integrum atque confumma-r
turn y qui affis inflar in partes aliquot cert numifmate expreas dividitur s ut apud nos duodenarius nunimus folidus dicitur . Liant folidi aurei , argentei , aerei . Hie apud Gregorium folidum dixerim efle nummum argenteum , quern
vulgo Teftonem appellamus, qui ex tribus denariis confit ,
i Ad calumniam dcpcllcndam utitur ejus ger
neris argumento, quod a minori ad majus ducitur . Langobardi gens erat fera & immanis , partim Arianorum erronbus imbuta , partim idolorum fuperftitionibus obftrifta , per quosplurimas maximafque calamitates Italiae importatas
fajpius doluit Gregorius, accrbiffimeque conqueftus eft . Si autem ea , qua valebat apud Roma
nos, Italofque, audoritate , & gratia yti voluiffct, facile Italiam ui)iverfam in eorum exitium
N T A,
concitare, & armare potuiflet ; fie prorfus , ut
a Vel adverbium illud minime librariorum in- hujus nationis vix reliquia; aliquot difr
fcitia intrude , ac propterea delendum eft , vel perfa; dejeftaeque in Italia fupefeflent . Si ergo
onjunftio ut pro licet vel quamvis iifurpanda eft ; religio fuit Gregorio, quominus quidquam pene hoc membrum orationis cum hujus, & alia- riculi aut damni moliretur adverfus homines
rum epiftolarum contextu male cohaereat : ita- inimicos, ecclefiae infeftos, imperii hoftes acerbilmos , auftorefque malorum jnnumerabilium,
que alterutro modo legendum eft , vel ut ordi
nri debuiet , vel licet ordinari minime debuiffet . quibus oppreffa erat Italia, quod quidem non ita
b Interjicias yelim, ut fertur , ne reum per- magnum peccatum videri, nee venia folum, fed
jurii facias Maximum, qui ad fepulchrum S.A
fortaflc apud aliquos etiam approbationedignum
pollinaris jurejurando jnterpofito affirmavit fe exiftimari poterat j quanto magis religioni ha
ab omni labe Simoniaca intaftum efle . Itaque bendum eidem erat Epifcopo ob paucos
id fcripfit Gregorius non ex certa & jurdica folidos intcrverfos inferrc ; quod crimen fuiflet
feientia , fed ex fama fatis illa quidem conftan- multo grayiflmum , & fuperis hominibufque exti , & pervulgataj fed quae falfe largitionem il- fecrandum .
lam pecuniarum Maximo crimini dabat , cum
1 Langobardorum in Italia imperium e plur
ca?teroquin ejus confanguineis , & futoribus atT ribus conflatum erat Ducibus , & Comitibus ,
five Dynaftis proyinciarum adminiftrationi tribuenda eflet.
Hunc Gregorius aliis locis Antoninum vo- pofitis , unique fuprcmo Regi fubjedis , qui
cat . Is autem cum eletus eft Maximus , co- univerfae nationi imperabat .
m Legatum cxtraordinarium, cui nomen erat
mitiis illis aberat , nam nefciente ordinatus
five electus fuit , ut docet epiftola Gregoriana Exhilarato; unum e clero Romano vel Subdiaad Conltantinam Auguftam . Cum autem vi onum vel Diaconum Conftantinopolim mittenecestate!, coacti Epifcopi ad eum confecrandum re decreverat , qui Maurifium de morte Malchi
conveniflent , adfuit ille quidem , fed cum ejus Epifcopi non violenta fed naturali doceret, ilconfecratiopi rclilteret, objiceretque Pontificium latamque Gregorio calumniam dilueret.
interdidum , parum abfuit , quin a Militibus
n Itaque jam fraus & malitia alumniatoris
interficeretur . Itaque horum furori , ac yiolen- compcrta fuerat 5 fed ut prorfus fufpicionem, fi qua refideret , ex animo lmperatotise ceder, & fuga fe fubtrahere debuit .
d Ternas in camdem fere lentcntiam epifto- ris evclleret , ha;c Gregorius de interitu Mal
las Gregorius ad Maximum mifit, a nobis jam chi , a quo erat innoxius , ad Sabinianum exdefcriptas i primam recipere noluit , vel fc non plicanda efle cenfuit .
accepifle fimulavit , altcri minime paruit , tertiam publice dilaceran juffit .
XI.
e Idcft epifiolas . Hinc tamen non fati$
intelligi poteft , utrum omncs , an poftremam Epiflola XL S. Gregorii ad Sabinianum Epif
folum epiftolam , quae plus aliquid objurgatioJadertinum .
nis, & acerbitatis habebat, Maximus prolcindi,
SAbinianus Epifcopus , qui jam fua fpont
.
ac difcerpi jufierit .
f Idcft a veteri difciplina, priftinaque in volntate Maximo ejufque amicis & fail- ffftaul*
i.-.ibus nuncium rcmiferat, feque ab omni illo- . J*derniendis contumacibus feveritate degenerare.
g Scilicet periculum erat, ne, ii Maximi fu- rum coniortio penitus fegregaverat, cum ex Ht-^',e'"
pcrbiam & pervicaciam inultam impunitamque teris Gregorii magis pla"ne ac dilucide cogno- tr*m e
dimitteret , is in graviora flagitia prolabcretur . viflct quantum in fe admiferat flagitii , fequen- ^"^e
h Ideft peculatus cauffa , quod fcilicct Mal- dis juvandifque partibus hominis Schifmatici , eio:nd*m.
con-

;
MAXIMUS IV. PISCOPUS SALONIT. XLV.
Critu macis , ejectiquc ab ecclefia , exhorruit
ctiimvcro, atquc in emetipfum tanti fcelcris con*
fcium ac participen) exarlit. Quocifca ad labes
duendas, quas ex improba illa , 8 Deo ecclc-1
fixque invifa faftione contraxerat , ob urbe >
atquc hominum frequentia feceifit , feque in la
tebras abdidit cujufdam Monafterii > ut ibidem
inter Moriachos in afperitate vita? , & in vo*
luntaria corporis affliftatione , dies aliquot exlgeret ; tantafquc- peccatorum pecnas ltro fulciperet, quantas videlicet ab fe falutare fui j commifique facinoris odium, & ardens veniae gratisequc divina; promcrend* ftudium pftulabat <
Tanta vis fuit peenitendi . tam inigni &
fevera pcenitentia pcrfunftus, non folum a GreOreorus gorio veniam errati , fed etiam laudem & litSibmiiao teras confolatorias meruit ; in quibus cum Grcdedit." gorius Sabinianum in fuam gratiam & commis
niohem recipiat, eum exfolvit obligatione Ro
mani itineris i quam fuperioribus litteris cidem
impofuerat Epiftofie Gregoriana? caput erat :
gaudere fe quod maculam e cohfociatiolic Schif1
matica fufeeptam inigni pcenitentia, & fatisfactione cxpiavcrit j ejufque errati veniam conce
der . Dct operam , ut alii quoque fuo cxemplo , fuifque cohortationibus implfi pelifcra Maximi focietate disjungantur . De fuis in
r.rbe regia ncgotiis fie ftietuat, & anxio animo
fit ; quippe cum iilius cauflam fuo apud Mau*
ritium Apocrifario quam dilgentiime commendaverit . Refcribat fibi , quid fentiat de caufla
Florcnt Epifcopi Epidauritarti, quem Epidaurii in exilium a Natali Epifcopo per injuriam
tjcdm fuifle querebantur . Huic epiftola fub*
feriptus eil menfis Februarius > & indictio prima> dua; nota chronologies defignant anum 5p8.
Gregorius Sabiniano Epifcopo Jadertin.

i69

citi , nimos veros res ia non turbet . "

Bgfponfali nofiro omnino fludiofe mandavimus , ut
follicirnm , cautumque fe debcat exhibere; & con->
jidimus de Dei noflri potentia , quia id agitur s
ut vos nullius contra rationem > aut turbare quoquo modo j aut premere po/t adVcrfitas . Prate,
rea habitatores pidaurenfis civitatis i Florentium , i
quem fuum effe dicunt Epifcopum , fibi a nobis reflituendum fludiofiffime popofeerunt , afferentes fruflra cum ad folam tantummodovoluntatem 7{atalis
quondam Epifcopi detrufum exilio , Et ideo quid
de ejus caufl'a fraternitas veflra cognovit , nobis
fuis fubtiliter epiflolis innotefcat . Si av.tem
dum cognovit , requirat , nobifque renuntiet , ut
quid de flatuendum fu, certe deliberare adjutor
Domino valeamus . Mcnfc Fcbruario , inditione
prima .

Quos peenitet peccaTc , hi facile redeunf.

cum illis , qui offenfi flint y in concordiam , &
gratiam.
b Negleftus legis divinae & ecclefiatica; utraque enim vetat cum homine contumaci , & Schifniatico amicitiam jngere, ejufque pravis conatibus favere.
Sanclitas , , & auctoritas Saccrdotis nimo
bene percepta i & comprebenfa revocavit Sabi
nianum a confortio Maximi 5 quippe cum earn
tantam eTe deber intelligent , ut hon folum
ab omni flagitio , fed ctiam a flagitiofis hominibus, eorulnqiic conflietudine longilfime abeffej
plurimumque abhorrere debcat .
d Alio loco dtmonti atum eft Dalmatiam refertam fuilfe Monaftcris , & Monachis , apud
quos Sabinianus pcenitcnti* caufla fe reccpit.
e Si Gregorius Sabiniano per hafce littcras ft!
veniam errati coficcifit, & fedis Apoftolicx gra
tiam communionemquc rcftituit, lane ilium excmit obligatione adeunda; urbis , ad liberationem
impetrandam culpa;, & pcenae , quam prioribus
litteris eidem impofuerat.
f Communionc ccdefiaftica multatos ob jurt*
ftam cum Schifmaticis , & excommunicatisconfociationem 1
g In aliquibus Mtf. ereftionis . Vult Grcg-
rius convcrlionem Sabiniani cteris incitamento
efle ad refipifcendum .
h Quid controverfiae, quidve negotii Sabinia
nus Conftantiopoli habuerit h de quo follicitus
erat, & verebatur, nc qua fraus dolufve fubrepens fibi liquod damrtum periculumve crearct 3
nobis incompertum eftj nifi forte Maximus, ut
Sabiniani defectionem ulcifcerctur , aliqam ei
dem in urbe regia vcl litem intenderit , vel calumnim intulerit .
i De Florentio Epfopo Epidauri diftum cft
in atis Natalis cap. 4 . 7.

fepirtott
Sicut perfeveranti culpa deberur jure vindia ,
Iii ad'!0 'ta npifatibus cft -venia concedenda . 1s(am ut
bmiinum" res illa contra fe tncrito iracundiam excitare > fie
bfif.
/;< a {ff fua prorfus folet coticordiam
a propagare . Et idee quia fratemitatcm tuam a
confortio , & commnnione Maximi , ubi te prius
b f^gietlus impulcrat > in tantum poflea gravi
tas Sacerdotii ad animum reduela fufpendit , ut
ejus fola nullatenus patereris tfft fcgregatione con tentus ; nifi &- in Monafterii d te Clauflra recipiens dudum commiffa defieres : eapropter in noe ftra te gratia ad e communionem receptum cffe non
dubites ; nam quantum nos prius tulp* tu<s cbaritatis ojfenderat 3 tantum pcenitentia mitigavit .
Honor igitur , dileiffxmc f rater , ut gregi Domi
nico pajtorakm follicitudinem inflanter impendas 4
lucrumque de commiffis ovibus facer diligenter in
vigiles y ut tantum tibi capiofa retr'ibutio mercedis exuberet , quantum in adventum tctcrni judi
is multiplies laboris frutlus obtulcris . Stde
itaque in culpa lapfos erigere , finde errantibus re. X II.
grediendi viam oflendcre , fludc communionc f pri
vat os ad cemmuaionis falubriter gratiam revocaEpiflola XII. S. Gregorii ad Sabiniatmm
n re . Sit cateris charitatis veftra reverfio g ereEpifcopum Jadertinum .
0 ptionis officium, fit falutis txtmplum ; quatetms
dum errmes grefjus oviurfi ad fepta fummi Taflb- INcredibile diftu eft qtiaiitum voluptatis lit- * ...
ris follicitttdinis veflra cura direxerit j nee ipjie
teris Pntificiis ceperit Sabinianus , ex qui- nu'j 0pcm
luporum dentibus relinquantur exfoftta: >
te in bus & fuam converfioncm ac penitentiam Gre- ji!P|er*.'
1 r 1 -it

Gregoru
aterna vita , quod fummopere petendum efl3 di- gorio proban , & le ab rilo in gratiam commu- ajteriui
^ gm compenfath retributionis excipiat . De h cauf. nionenique fedis Apoftolicx receptum efle intel- .
)a vero , quam nobis fcripfiflis , ut debeamus , lexit . Ad Gregorium ergo refcripfic fc pro finne in urbe regia contra vos furripiatur , tffe folli. gulari iilius indulgentia ac benigiitate plu rimas
V ' Sacri Tom. lh
Z 2
ma-

CCLSIA

SALONITANA.

hmimafque gratias & agere, & habere; fincere fe, atque ex animo praHlitifle omnia , qua:
praefcripferat Grcgorius , ut labes e confortio
Maximi contractas falutari pcenitentia expiaret,
ac Deo ecclcfia?que pro fuo delicio rite fatisfacerct . Pontificiam fidem atquc opem implort ,
ut fbi praefidio fit atque auxilio contra Maxi
mum, a cujus facb'one Schifmatica cum defeiViff"et? cum fibi inimicum infeftumque reddidefat . Id negotii i aut controverfii' , quod fibi erat
(Conftantinopoli , verfabaturque in aliquo difer*
mine , iterum Gregorio , & magnopere commendat . De Presbytero , qui baud leve flagitium admiferat) quid ftatuendum fitPontificcm
UHjeja confulit. Ad cxtrcmum orat obfecratque, ut ecSytero. c^iX JadertiHar privilegia & beneficia , quibus
(b oo- illam Pontfices Romani affeceraht , firma rataque efle jubeat. Sabinianus e fuorum familiarium numero homincm delegit expertas in primis fidti , ac prudenti , cui has litteras daret
Kottim perferendas , diligenter admonitum inrructumque , ut quae feripto breviter ac fummatim commiTa erant 3 ea ipfe verbis fufius ,
& aecuratius Pontifici expoheret . Ergo Gregorius ad omnia rcfpondit , qua? fcripfcrat Sabi
nianus , ac mirihee fe obleftatum efle ait fincera illius ac prompta pcenitentia , ejufque obedientiam commendat ; bono animo efle jubct,
quidquid molefti Maximus intulerit patienter
ferre 3 ejufque minas fuperbas, atque inanes contemnere. epiftola, qua?cftxxv. Libri feptimi, cum interjeta fit inter epiftohs xxiv. &
XXVI il ejufdem Libri, quibus fubjecta eft no
ta chroriologica menfts Junii & indiclionis priin& , data Fuerit oportet eodem menfe , & eadem indictione ; ideft anno 598. ac tertio men
fe pod fuperiorem ad cumdem Sabinianum epi( .

tor coram pofitus explicavit , nos non credatistit*

gligenter g omitiere ; fed de bis omnino follicite g
cogitamus . Diletliffimo autem filio nofi.ro ^Anatolio h Dicono jam & prius, & nunc itttnim - h
nia fubliliter indicavimus } bortantes ut quidquid bm nead utilitatem ac quictem tharitatis vgjlrx vel fi- lommttlibrum veftrorum pertinet , Creatoris nofiri auxi- <>fc
lio fujfragante , agere flrite Jludiofe fefiinet . Ducono.
Et ideo fraternitatem veflram ne mror afficiat ,
inimicitia cujuslibet affiigat ; nam divinitatis gratia opitulante in proximo adeffe confidimusy
ut & /ati priLVaricatoris , & excommunicati
prxfumptio difiriclitts reprimatur , & vcjira quies ,
ficut defideratis } advtniat . Excellcrttijfimo quoque
filio nofiro i Exarcbo , qui nobis cum fiudet com- \
mendare 3 de pravitate ipfius feribere neququam
omifimus . Tresbyterum vero , de quo nos jraternitas tua latoris prxfcv.iium relatione cerjuluit ,
nulla ratione in facro oruine pofl 1 lapfum aut per- j
manete aut revocari poffe cognofeas ; circa quem De Pre.
tarnen mitius avenilum eft , propterea (uod com- , ?*
mijjum facinus jacih dicitur profejjione conjefius . geouM.
Trsterea pariter hic portitor quidam ecclefi* Ve
ra privilegia m a noftris coneea prdeccfioribus m
intimavit . De quibus , feriptis charitatis veflrx ,
nos fubtilius volumus informari , vel fi qua ex eis
cripta in ecclefi vefir ferinio rejacent , eorum
hue exemplaria tranfmitti necefi eft , ut quidquid
ad honoris veftri reverentiam, vel n genium pre- ri
fatA ecclefia pertinet3 libenti animo parare pofflmus .
Cloriofo autem communi filio Damno Marcello ,
fi hue venire voluerit , mft an tius fuadete , quia
omninb eurn videre defidero . Si vero illic fiare ele*
gerit y ita vos ei in baritat , qua conVenit , ex-
hibete 3 ut affeclui ipfius , quem circa vos habet ,
refpondere , ficut eofideeet , v alca t is . Omnipotens
Deus fu& gratia dono vos & euflodia protegat 3
& cor veftrum in ea 3 qua ei funt placitay fem*
fer accendat . Menfe Jun. Indiionc prima .

Crcgbrius Sabiniano Epifcopo jadertino.

N
Iu.PGm*
korii td
bamSM.
a
b

Satisy Frater chariffmte , de finceritate tua U*

tificor i quod earn folliciti difcretione judic'ti 3 &
***** a ttlktlMi eft obedire , & ubi reftflendum
eft refiftere3 fludio facerdotali cbgnofco . Cum quanta namquc te devotionis alacritate fubmiferis bis,
qua ob culpam prateriti ecceffus b indixitmis , litterarum tu.mi m > <uas per latorem prafentium difexijli , pagina referavit . Tfec poterat aliter a
diletlo fratre fufcipi , quam d diligente mandatum efi . Unde in Omnipotentis Dei miferatione
confido i quia ita ejus te gratia pretegit , ut per
hoc ethm ab ali d abfolutus , Jalubriter paruiffe
te gaudeas . D: hoc vero , quod fc contriftari Cha
ritas tua Maximi prevaricatoris , & excommumeat i e Amulationc fignaVit , turbari debet ;
fed decet , ut ad modicum tumentes inaniter fluclus
patienter tolerando fujiineas , & undarum [pu
mas perfeverantiavirtute fubfternas . 7>{ovit enim
patientia levigare , quod grave eft y & ton/hntia
fuperare , quod fmvit . mnimos ergo tuos adverfitas non dejiciat , fed accendat jiudaciorev te in
mnibus vigor facerdotalis oftendat . 1^ vera
documenta veritatis funt, prompterem in duris ,
& forthrem fe quem quam in contrarias exhibert .
Vt igitur reffituxiinis robur a bono deliberations
f nulla Valeat impulftone convelli > mentis greffus
in ejus { petrai foliditatem 3 ficut ccepifiis , dirigite in qua Vgdemptorem nojlrum ptr mum mundum fundaffe /lis eccleftam; quatenus rcfta finteri cordis veftigia in devio itinere non offendant.
tu vero qua nobis fcripfiflis t vclprtfentium la-

A.

i E tuis litters cognofco te agere fide fince*

ra , quae fubtili judicio difeernit, quibus obedi*
re, & quibus refiftere oporteat*
b Cum in duabus fuperioribus ad Sabinianum
epiltolis nihil hujufmodi Grcgorius praefcripferit , necefle eil altefutri epiflolae aliquid feripti
feparatim adjunxcrit j in quo rationcm ritumque
obeunda? pcenitentia? canonice Sabiniano tradebat .

Hxc nimirum vis eft fincera perfectaeque

charitatis, ut qui fe ab altero diligi fentit , non
poffit non obfequi voluntan illius 3 a quo diligitur .
d Opera pcenlia fibi a Gregorio injunftatarn
alacri promptoque ad obediendum animo fufeepit peregit Sabinianus , ut non folum macu
las onirics elucrit, quas ex inita cum eXcommunicatis focictate contraxerat, fed etiampro aliis
delictis , fi quibus obftrictus fuert , cumulate
fatisfecerit .
e Ex quo enim Sabiniartus a peftifera Maximi
familiaritate defeiverat , hic ihimice illum infeari , plurimis molefliis afHcere nunquam deftiterat. Itaquc Grcgorius Sabinianum egregiis do
cuments inftruit, Se confirmt ad patienter, &
conftanter ferendum quidquid incommodi, inju
riare Maximus intulerit .
f Jubet mentem atquc animum Sabiniani , ne
moveri deflectique a recio queat , in ejus petra
ideft fide i Apoltolicx foliditatc defigi , quae con
velli

MAXIMUS IV. EPISCOPUS SALONIT. XLV.

Velli lion poteft , cuique totius ecclefise moles
firmiffime incumbit.
g Pollicetur fe curaturum diligenter, ut res,
& negotia Sabiniani in Urbe regia , illi cx fefttentia fuccedant .
h Anatolius erat Diaconus ccclcfiae Conftantinopolitana , qui apud Mauritium audoritate&
gratia plurimum valebat ; cuique propterea Gregorius plurima , & graviima negotia farpe commendavit , ut Gregoriana; ad cum epiftola: de
clarant.
i Is erat Callinicus , cujus itidem faVorem &
patrocinium fibi Maximus conciliaverat .
1 De Clericis polt lapfum non reeipiendis > ac
puniendis plures extaht Caones. Cum Presbytero tarnen , de quo confulitur , mitius agendum
cenfet , propterea quod de fuo lapfu fponte , &
ingenue confeflus fuerat : errati autem volunta
ria , & prompta confeflio aliquid indulgentia: mcretur .
m Quae fuerint hac privilegia , quibus Ro
mani Pontifices Gregorio antiquiores ornaverant
ecclefiam Jadertittam , in hiftoria ejus ecclcfia:
inveftigari oportebit.
n Huic verbo Editores Maurini hanc explanationem adhibuerunt . intellige , fplendidiorem , decus, five Privilegium , jam ab antiquo conceffum , atque adeo legitime expetitum
Vid. Henr. Stepb. Schediafm. c. 18. Johan. Brodai
Mifcel. b. 9. co. Siagrius Auguftodun. Epifcopus pro genio t & honore fu* ecclefia pallium pofiulat infra lib. 9. . 8.
o Is eft Marcellus ille Scholafticus , ad quern
extat epiftola Gregoriana fupra defcripta . Hunc
patria Jadertinum fuifle oportet , fubjedumque
ecclefiz Jadertina . Eum fiquidem vocat filium
tum fibi, turn Sabiniano communcm.

...
Mircellinui Pro.
confu
fi*M*
simo.

271

quibus figniticat , nihil fibi gravius 8c acerbius

accidere potuiiTe, quam quod intellexerat ie illi
offenfionis, &querclarum ! prabuilTe; fuam
erga illum obfervantiam propenfamque voJuntatem dclart, ejufque fibi animum , & gratiam
conciliare conatur . Grcgorius jgitur ad Marcel
linum referibens , hominem libere , & gravifme reprehendit , quod Maximo tantopere ftudcat , ejufque impudentiam & obfiinationem fuo
patrocinio foveat atque augeat; ex quo fieri, ut
omnium malorum, qua: ille ad earn diem patiaverat j culpam ipfe fuftineat . Praefcribit , quid
eum facer oporteat , ut cum Deo primum , quod
ei praseipue curandum eft, tum etiam cumChrifti Vicario in gratiam redeat . Hare epiftola ,
cum tertia fit partis fecunda libri vu. ad initium indidonis fecunda pertinet . Itaque feripta eft anno 598. Septembri menfe, vcl jam inito, vel txeunte .

GraviAi
me reprehenditor
a Grego
rio, jubturque ab
dicare patrociniuiq
Maximi .

Grcgorius Marcellino Troconfuli Dalmatia.

Epiftolam rnagnitudinis veftra Jufcepimus , in BpffloU
qua vos noflram incurriffe a ingratitudinem indi- faafaVeeicaftis , atque ob hoc per direclam b fatisfaclionem habere noflram velle vos gratiam . Et quidem tan- toefultm-

ta ad nos de veftra magnitudim pervenerunt , quan- ,

ta a jideli viro minime committi debuerant . Vos
enim tanti mali de cavffa Maximi omnes aftrmmt
auftores exiflere , per qttos fpoliatio illius eccle-
fia , vel tantarum animarum perditio , atque in
audita prafumptionis audacia fumpfit ittitium . Et
quidem quod noflram vos Velle grstiam habere pethis , convenir, ut Bgdemptvri noftro pro his ta"
libus fatisfacer tota intentione mentis , utdignum
eft , cum lacrymis debeatis : quia ft illi fatisfi.clum non fuerit , quid nofira relaxatio vel gra
tia poterit certe conferre ? Dum tarnen ahuc in
prafumptorum ruinis vel errantium defenftonibut
. XIII.
ine'e vos cernimus , qualis vel Deo vel hominibut
Veftra fit fatisfaio , non videmus . Tunc enim
Epiftola X1. . Gregorii ad Marcellinum
Deo , & bominibus fe fatisfacer magnitudo ve
Troconfulem Dalmatia.
ftra patenter evidenterque cognofcat , d & devia
Um Juftinianus Imperator Africam Van- ad retlitudinem , & prafumptiva ad humilitatis
normam reducat . Quod ft faum fuerit , per hoc
_ dalis , Dalmatiam Gothis ereptam Impe
rio reftituiTet , utramque rtgioncm in numerum vos & Dei pereepturos , & hominum gratiam coretulit , evexitque ad dignitatem Provinciarum gnofeatis . Indiione II. Mcnfc Septembri.
Proconfularium > & fupremum Magiftratum utriufquc regimini prxpofitum infignibus , ac no
N T A.
mine Proconfulis donavit . Hilce temporibus ,
cum Maximus Epifcopatum ecclefiae Salonitana
a Ideft o'enftonem noflram . Ingratitudo hic
inique
partum
iniquilime
occupabat,
Marcelliapud
Gregorium opponitur Gratia . Ingratitudo
n . .
~
ri-i'.i
L *
nus imperio Proconfulari Dalmatiam regebat . aliquid plus fignificat, quam amiffxo gtatia ; &
Hic autem miro ftudio fummaque bcnevolentia ingratitudinem alieujus incurriffe non folum eft
Maximum complexus fe totum illi dederat , & illi non gratum , eque aeeeptum eTe, fedpra?omnem fuam operam, atque audoritatem adeum- terea invifum, & odiofum efle . Itaque Marcelli
dem ornandum , ac tuendum conferebat . Hujus nus Gregorii ingratitudinem idcirco ineurrifle diprxfidio ac patrocinio Maximus uque eo fide- citur , quia ob favorem Maximo praftirum ejus
bat, ut & juTa Gregorii praefrade contemneret , animum ab fe alienaverat, fibique infenfumred
& quidquid liberet , fibi licere ac forc impuni- diderat .
tum exiftimaret j quocirca qua; Maximus arro
b Marccllinus, ut Gregorii , apud quem magna
ganter , fuperbe , contumaciter in Deum atque in offenfa erat , gratiam fibiconciliaret , ad eum
homines peccabat, haec omnia ex opinione com- feripferat velle fe, ac paratum effe omnibus ramuniattribuenda erant Marcellino, qui hominis tionibus fatisfaecre.
temeritatem , pertinaciam fuo favore fuaque
Scilicet malorum omnium , qua; Maximus
audoritatc armaverat . Nec vero ignorabat Mar- perpetrabat, praxipuam cauflam vulgo conferecellinus ob hanc caulam male fe audire , & ma bant in Marcellinum , qui fuo patrocinio homi
gna in offenfa eTe apud Gregorium , quem cartc- nis nequitiam , impudentiam , pertinaciam alueroquin amicum fibi habere , fuique tudiofum rat , & corroboraverat .
effe voluilet ; id quod ad fuam rem , & exiftid Hujus loci fententia refpuit conjundionem ,
mationem permagni intereTe putabat . Itaque ad &i requirit vero conjundionem ft.
cum litteras dedit plenas officii benevolent ist,
5. XIV.

CctSA

SAL i TA MA;

Uaximus fautorum numero immintS j ac Trincipum virorum patrocinio amifl'o refipv.it 3

Tontificis imperata fe faiitruM promtfit .

ftittifctii
Uelertus a
I" if fjttiribu

p'pit l
fe refpiVert

GRcgorius fuis litrs & cohortaidnibus Salonitanos & Jadertinos a Maximi focictate abduxerat ; quorum exemplum cuti , ut
cil: verifimile, & Grtgofii adrnonition'ibus graviimis pcritioti plcriquc Dalmatdrum j alii tx
aliis deirceps ilium deferebant , quibns fcicct
hominis perditi , & contumacis fupcrbiaj obfiitiatio , a-rogahtia jam hrrori ctiaihj non odio
folrri cflfc caperat . Ab ed defeiverat Malchus
Epifcdps Deimitanus, quo auclorc , vel certe
impulfore , editio ill fchifmatica cbfttrd Horioratum legitime clectum Epifcopum excitata
fuit. Defeccrat SabinianusEpifcopus Jadcrtinus,
cujus inflgnis peenitentid illuftre dotumentum
ftatuerat, cx quo quivis intelligerct , quam ef
fet perhicioftim. bonifique omnibus exfecrandum
quodlibei cum Maximo commercium ; nec vidrtur dubitari poiTc, qilin exteri Epifcopi, & fe
te orrheS 3 abt certe plcrique ex Clero tum Salonitanx ; tum aliarum ecclefirum Dalmatian 3
vcl Pontificiis comminationibus territi, Vl cofifeientix ftimulis agitati , omnem , qu i Iiis erat
cum Maximo, Confociationcm difTolveririt . Aridens vero ill lid & fihgulrc ltudium , quo Viii
primdrii 3 & magiftratus patrociniurh Maximi
, fenfim , ut fit , & paullatim defer*bucrat; & fi paueos excipias cjufdem confanguihcos 3 affines, familiares , exteros ferc ohines aut
pertinax il l coteritlo longius produa fegniorcs ad cum dtfenderidum reddiderat , aut imputcns hominis temeritd's j & pertinacia infitperafcll.is ab fe prbrfs alienaverat. Marcellus Schoaftkus Vir eximiae doctrina;, & rrngnx uftoritatis Maximo impenfe faveba 3 ciqtte ut vcnram & impunitatem impetraret, apud Grcgo fuas HtttrS & preces interpofuit 5 fed hujus erga Maximum voluntatem Gregorii refponfis immutacam eiTe , cumque ab homine fchiimatico & r*communicato protegendo deterriturri fuie coigi pteft ex epiftl Grcgr dd
Sabininiim Epifcopum Jadertinum , in qua Mar
ceilum amieiifimis verbis profequitur , ejufque
videndi miro defiderio fe teneri affirmt 5 id quod
argument eft Marceilum monitis Gregorii pariiffe, V: Maximi patrocinium abdicate . Mar
tellinas Proconful Dalmatian 3 cujus potiffimnm
'uoritte & favorc MaximuS hoh gloriari folum , fed rtiam ad fuas cupiditatcs exp'endas ,
^amqli pcrVicaciam obfirmahdam abuti folebat, juila & acri reprehenfionc Gregorii ab
Fovendo to.'endoqc avocari fe p.ifjs fuerit neccfe eft y ut ibi videlicet conciaret amicitiam
& gratiam Poncicis , quam per litteras magnapefe expetierat , & gloria? fibi atque utilitati fuVuram efe intelligebat .
Itaqne cum fautores Maximi m fummam pau'citatem redacti cffent , ejufque congreTum , c
confuetudittem vulgo refugerent, confpeclumquc
ipfum horrerent 5 hic animorlm ab fe alicnatio, & ftudibrum ac Voluntatnm vonverfio bomini pene jam dcfperto fahitis initium attulit .
Ac primum, cum fe ftre ab omnibus cefertum
terneret j iifqe turn multitudinis tum potentum Virorum praeidiis deftitutum > quibusfnatn
dverfus Pontificem Maximum audaciam, &ob-

ftinticnem munierat, vereri cpit , ric Gregor

rii auctoritate juftaquc indignatiorie urgente
neminc auttrh fibi patrocinante , male partum
Epilcopatum dimi- tefe cogeretur . Deiddc fecurr
reputan;, quam multa &' gravia contra Dcum &
Chrii Vicariiim, contra Icgcs divinas & ecclciafticas pectavrat , fui iplius etim puduit ac
pecnituit ; & confciehtia ptratorum criminum
rgucntcj humanx ac Divinar uitionis metn im
peliente , tandem in animum indxit antcacra:
vita: noxas expiare, fubjictrc fe judicio , ac pa
rre Voluhrati , & ptxceptis fummi PontiPcis, ab
eoque fupplicittf petere , ut cenuia; eccefiafti-'
cx multiplex vinculum, quo illigatus etat, fibi
diTolverct . F.jas ptenitentia limulos acriores
fubjecit amifla Imperatoris gratia ; quippc MauHthis de vita & moiibus Maximi , ejufqub inflexibili pertinacia per Stbafiianum Sedis Apotolicae Apocrifrium , ad quem ca de re Gregorius litteras dederat, diligenter cdous, exarfit
Iracundia & Hornacho ; ieque Maximi dolis ac
fallaciis ttcceptm dluit , homihiique hfolcntiarh, nequitiarilj coritmaciam cxfccratS ; cum
non medo indignum (uo favore ac patrocinio
clTe ceiiiuit , kd ecclcHa: poteftati ac cenfura;
pertnitti , atque adeo vel invitum tradi oportcre ftatuit ; Sua igitur hinddta Saloiihm ad Ma
ximum prxfcrri juffit, eique graviter feverequ
inctepito fuis verbis cdiccrc5 ut mora nulla ihterpofita Romam fe corlferrct , fifteretque Re
mallo Fontifici , btijuque fe judicio at fentcntijE fubmitteret. Jam ufque ab initio hujus controverfix Mauritius id mandad Mdximo dede
rat 5 fid vel in ejus cxfccutionc urgenda nimis
lenem (c ac rtmiifum prxbncrit , vel fortaffis ,
Maximo ejufquc Patronis deprccantibus , mandatum illud rcvocavcrat ; id quod';conjici poteft ex eplola fcxta Grcgorii , qui Maximo reipondens ncgnt fe quidquam litterarum nccepifie a
Mauritio, quibus Imperator Maximum ihjuncr
urbis adcuhdx fiecclT:ratc cximeret , aut Salonx
ejus caufiam coghofci 3 ac fentcntiam fcrri juberet ; de qua feu vera feu fifta Impcratori mandati revocatiorie Maximus ad Gregoriuiti fcripfe'rat: Quod vero indicas Scrcnifpmos Dominos,
ut illic (ideft Salon* ) debcat efjc cognitio , precepifje , nos qnidem mdlas arum alias de kac re,
infi n't ad no's venire deben? ; juffiones accepimut .
Ergo Maximus bifee ftimulis & aculis undique impullus cum effet ad refipifcendum , exu- ^'"
thdamquc arrogntiam , 6V pertinaciam , qua po- nam Le
tilfimum fletus omnia Pohtificis impcria ref- f"l,\
pucrat 3 omnefque minas cV pterins ecclcfiafiicas fuppirc
contempfcrat , fuos Legatos dcprccatorcfquc ca^.,*,,
littcris fuppli'cibus r,d Grcgorium mifit , pcrquos
Pontitcis clementiam obteftans , mifcrieordiam
Srnplorans , fcque ih ejus potentate profeffiis e fi
fi.- , quam prmum fe Rdmx adfuturum promifitj ut & crimina f.ifo fibi objefa dilitcrct , &
Pohtihci imperii hcglci veniam eXpfccrc't .
Hxc bteviter expout Thomas Arcbdiaconus
tap. vi. Hilorix Salonitanx : Dtmrm vero , cum
ab ipfis Imperato ribus Mximas corriperctur 3 cjttod
tum protervas e> rcbelUs contra Dcum & Tap
prxreptirm exilieret , ad fe reverfa vnifh ntmcibs
fuos 1\ . Prxterea Maximus, tum fibi vaidc metueret a fcvefitate Gregorii j cujus paticnti tamdill tamque pertinaciter abuius fucrat 3
preces pd Pontificem 3 & au'doritatem irttetpofiiit CaHinci Exarcb , quern 'Venias deprecatorcm adhbtiiTe tradit Paullus Diaconds n vita Gregoriana
idemque Grcgorius in fuis ad
Ma

MAXIMUS IV. EPISCOPUS SALONIT, XLV.

vji
Marinianum Ravermatem litteris confirmt . Ita- rit , dcerne , ut jios difpofitioni tu* confeufum '
que Gregorius tum ftudio obfequendi , & gra- Deo auore prabeamus , Si autem tuant fratar- .
tificandi Exarcho , tum propter Maximi fob- nitatem habuerit , etiam Vgverendiffi-).
miflonem promptamque ad parendum .volunta- mus frater ,nofler Conantius McdioUnens Epif- ;
tern , aliquid utrique indulgcndum cenfuit ; & copus Ravennam ventt , tecum reftdeat ; & de
fi quid gravius illi ac rooleftius imperaffe vide- eadem cau{fa pariter dteernite 3 & quod utrifque
batur , id prudentia ac leni.tate ita moderatus Vobis placuerit , mihi placiturum ee certum t
eft, ut multiim de incommodo , & longinqui- ete . S'eut enim obfiinati ee humilibus non deM^nn"0* tate *"nc"s i"!1111^' minueret j nam Romanam bemus y jtadifiritli exi/iere fuperbis debenuts . Ve
numu" illicum Ravennate profeione commutavit . Ita- ra ergo fraternitas , ftcut in feriptur [ paven. & que hujus cauffae cognofeenda , & Maximi fuae ginis didicit , quidquid juumee perpenderit , in
tium Mc^ culpa? & contumacia? rite poenitentis abfolyendi ejus negotio dcernt .
In hoc quidem epiftolasGregorianae fragmen
Jioi. Epp. poteftatem commifit tum Mariniano Ravennati ,
dceide" tum Conftantio Mediolanefifi Epifcopis: ex quo to de litteris & legatis Maximi ad fedem Apodii, " velimanimadvertas, quanti faceret Gregorius cc- ftolicam miis nulla faa eft mentio . De utrifque ideirco illuit Gregorius , ut oftenderet jfe
clefiam Salonitanam , hujufque dignitati quan
tum tribueret ; cum enim ejufdem Epifcopus , id, de quo rogabatur, non tam Maximi precibus , quam .Callinico Exarcho remittere atque
quamvis nondum legitimus , multorum crimi
num reus ageretur, huic quiftioni ac judicio, conceder, qui fuam commendationem , fuafque
quod ad fe quidem pertinebat, fed indulgentiae pro Maximo preces interpofuerat . Hoc enim
cauffa deiegandum aliis cenfuerat , non quoicum- beneficio Exarchum fibi obftringere volebat 3 eu
jus auctoritace atque opera ad reconciliandos ecque vulgares Epifcopos , fed duos ipfos prima
rios Italiae Metropolitas pra?fici oportere exifti- clefise Aquilejenfcs , iftrofque Schifmaticos ma
mavit . Quocirca Maximo imperavk , ut Raven- xime indigcb.it. Cum verde Nunciis five Ora
nam, xque brevi, ac facili navigatione , fe,- toribus Maximi ad Grcgorium .miffis in hiftor
ferret ; eaque in Urbe apud Judices fe dclega- ria Salonitana diferte feriptum fit , nihil eft, cur
tos caufTam diceret , ac de flagitiis , quorum fuf- fidem huic derogandam efle putemus; prarfertim
uyen^f picione vel infamia laborabat, fe ipfum purga- cum ipfemet Gregorius in fuis ad Conftantium
ciuiTam retj fu autem obftinationis , & contumacias ve- litteris non obfeure fignifieet , fc promiffis ac
jiiccfct , niam peteret , pro neglecb's vel contemptis man- preeibus Maximi permotum fuiffe , ut cum illo
datis Pontificiis pnas irrogandas fincere atque indulgentius ac remiffius ageret 5 nobifque , jnex animo fufiperet 3 ac perfolveret j denique quit , tam nimietate precum , quam atteflatione
Deo ecclefiacque juftam ac debitam fatisfatio- bonorum operitm prvalere contendit . Itaque minem praeftaret : Itaque Maximus , ut eft in vita fericordiae atque indulgentia: , quod Gregorius
S. Gregorii , cernens tandem aliquando durum ee Maximo tribuit , id Callinico quidem deprecacontra flimulum calcitrare 3 relicfs imptrialibus tori Joannes Diaconus , & Gregorius in epiadminiculis , per Callinicum Exarchum fatis hu- ftola ad Marinianum adferibunt Maximi vero
militer conced fibi pnitentiam fimulque veniam fupplieibus litteris ac legatis Thomas Archidiaa Gregorio pofiulavit . Quem ipfe fatiga- Conus , >k ipfemet Gregorius in epiftoh ad Con
ftantium attribuunt ; utrumque autem verum
ri nolens , caujfam ejus difeutiendam ^ com
mifit Conftantio Mediolanenfi Epifcopo fcrjbens : effe poteft, cura neutrum alteri rpugnt. Epiftola Gregorii ad Marinianum , cujus fragmenMaximus Salonitanx ecclefia &c. Gregorius qui
dem in fuis ad Marinianum Epifcopum Raven- tum fupra deferiptum eft , cum proxime ante litteris, hune pracipue ac nominatim hujus cedat epiftolam ejufdem ad Joannem Surrenticontroverfias difeeptatorem ac judicem < voluit . num , & ad plures alios Epifcopos , cui fubferipta
Ei vero in hujufmodi caufia , ac difeeptatione eft Inditio fecunda & menus November , ad
Conftantium Mediolanenfem foium adjunxit , eamdem Indictionem pertinct , referrique poteft
fi forte Maximo fufpeftus effet Mariniarms , & ad menfem eumdem Novembrem anni 598. Hinc
autem conjicias velim Maximum fuorum crimi
hune judicem reeufaret, quod fibi adverfari at
que infenfum efle arbitraretur . aeterum ncque num fuarque contumacia pcenitcre ccepiffe fer
a^pud Joannem Diaconum , neque apud Auclo- fub initium CnSobris, & eodem menfe exeunte
rem hifloria; Salonitan, neque demum in epi- vel ineunte Novembri anno 508. fupplices ab
eo Legatos Romam veniffc , itemque litteras
ftolis Divi Gregorii legitur interfuiiTe huic ju
dicio, aut prfuiiTc Conftantius Mediolanenls j commendatitias Callinici ad Gregorium allatas
propterea quod Maximus nullam exeptionem in- fuiffe ; hujus vero gratiofa commendatio , &
terpofuit, neque Marinianum exclufit 5 fed ejus illorum humilis ac demiffa obfecratio Grcgorium
fe judicio volen-s t ac libens fubjecit . Scribens placavit, impulitque, ut longinquitatem, & in
ergo Gregorius ad Marinianum, ( cateris pra;- commoda Romani itineris Maximo condonarct,
termiffis , qu hue non pertinent ) in extrema hujufque cauffae cognitionem & arbitrium Epif
epitola , fubjecit : Excellentiimi filii mei copo Ravennati committcret .
Demn: Callinici Exarcbi aidue & importune pro
perfona Maximi /cripta jufcepi : cujus importu. XV,

nitate viffus , nihil habui , quod amplius facer

debuiem , nifi ejufdem Maximi cauam tux fraEpiflola XIV. S. Gregorii ad Confiantium
ternitati committerem . Si igitur ad fraterriitatem
Epifcopum Mediolanenfem .
veram venerit idem Maximus , deducatur <- Ho
nor ats ejus eccltfix ^rchidiaconus , ut cognofcat CUM Gregorius confilium cepiffet cauflae
fanclitas tua , fi ordinatus , fi in fimoniaMaximi delegando; Mariniano Epifcopo Ra
cam bxrefim lapfus non eft , fi ei de criminibus vennati , ob cauffas nefcio quas ei venit in men- Cuf Gre
corporalibus nihil obviavit , fi fe non cognovit tern vcrcri , ne qua fufpicio de fide Si integri- g0riui
excommunicatum , quando mijjas facer prfum- tare Mariniani inciderct Maximo, qui eurn for- K*^r.
pfit , & quidquid fub timor Dei tibivifum fue- taffe propter aliquas offenliones interpofitas alie- ',rin'*'
no

ECCLESIA SALONITANA.
m
np ab fe animo, & infenfo effe opinareturj id- mus frater , & coepifeopus nafler i Marinianus i
que fatis cauffae videbatur fore , air is datum ejus cauffam debeat in B^vennati urbe cognofcere.
ibi judicem aut afgr ferret, aut omnino recu- Si autan perfona ejus 1 fufpefta forfitan habetur , 1
herum faret . Hujus fufpicioni ut occurreret Grego
volumus, ut quoque veflra fraternitas , ft ei laboMaximo
jadi rius, juflk Conftantium Mediolanenfem Epico- riofum non eft , ad exmdem civitatem fatigare fe
dedcrii . pum una cum Mariniano ei quseftioni ac judi
debeat , & cum prxditlo fratre in eodem judicio
cio prarcffe ; utifi Maxi.mus alteri diffideret, al- pariter federe . Quidqujd autem veflrx utrorumterius aequitatem prasfidio fibi fore intelligent , que fanclitati placuerit , feitote mihi modis omni
ne quid in fe durius afperiufque, praeter quum bus pUcuurum , Vefirum ego judicium meum de
& bonurn , Marinianus deccrneret . Itaque per puto : & qux utrique vos relaxanda effe cenfetis ,
lirteras Conftantio irnperavit, ut fi commodum me relaxare certum tenete ; hoc tamen Jollicite
illi effet, Ravennam adiret, & cum Mariniano penfantes , ne m aut cum peccato remijji , aut
de cauffa Maximi cognofceret , ftarueret, judi- cum injuria faptlx ecekfix ee videamur aufleri.
caret : quod uterque decreverit , id fe ratumha- Hujus untan caua a executionem Caflorio Char- ft
tulario injunximus , ut ipfe nobis debeat cunta,
biturum . Haec epiftola fcripta eft indiftione fe
cunda menfe quidem incerto 5 fed , ut conjici 'u&aia fuer int , fubtiliter renunciare, Indidioue
licet, vel cum in exitu jam effet annus 598. , IJ. menfe incerjo t
yel nno proximo ineunte . Cum enim Grego
N T
rius mcnfe Oftobri vel Novembri anno $98. ,
datis adMarinianum littcris , copftituiffet Con
a Is ecclcfia? Mediolanenfi praefuit ab anno
ftantium in cauffa Maximi judicem atque arbi
trait! , una cum Mariniano adhibere , nihil J9j. ad 600.
-,
b Quas Gregorius vocat poteftates majores , ii
cauffa; excogitari poteft , cur ejufmodi delegationem , quam Conftantio decreverat , in lon- funt Mauritius Imperator , Callinicus Exarginquum t'cmpus diftulerit 5 aut quare poft eas chus, MarcelHnus Proconful Dalmatian, alque
ad Marinianum litteras, piares menfes intcrcef- prim^rii Magiftratus , ad qups patrocinii cauffa
ferint , ante quam hac de re ad Conftantium confugerat Maximus .
Ideft inferioris ordinis Magiftratus j &
fcriberet . Itaque hsec ad Conftantium epiftola
non videtur differri poffe ultra initium anni terea intelligi velim etiam vires privatos , fed
59p. , rejicique iu menfes pofteriores . Eft ilia magnis opibus , & magna potentia praeditos ,
quidem undefeptuagefiroa partis fecunda? libri quos itidem fibi Maximus onciliaverat .
vu. 5 ab eaque fecunda ad Marinianum epiftod Itaque Maximus non folum interpofita Cabla ejufdem argumenti, quam conftat datam effe linici auftoritate & deprecatione t fed etiam per
menfe quirfili yel ftxtili an. $. , non am- fuos Legatos, litterafque fupplices , ut docet Tho
plius quinqu aliarum epiftolarum interjeftu disr- mas Archidiaconus. , mifericordiam V veniam
jungiturj ex quo videtur colligi poffe, non ita expopofeerat .
e Ideft promilone ; quippe polljcebatur Ma
multis ante hanc diebus ilia m ad Conftantium
fcriptam fuiffe . Verum enimvero non omnes ximus , fc praeterita delia, & veteres affenfas
piftolas S. Gregorii eo loco atque ordine , debita fatisfaione , animiquead parendum promquern ratio temporum poftulabat , difpofitaseffe pti obfequio, & piis ac praeclaris operibus commultorum eft querela 5 aliquas certe praepofteris penfaturum .
f Ideft conatur juftam indignationem & fever
Ordo epi- temporibus & perturbato ordine colleftioni Gre- '
holjrum gorianae infertas fuiffe nota Chronologica eif- ritatem Gregorii vincerc , atque ad mifericordiam
Gregorii
perturba* dem iubjefta dclart j veluti in hac fecunda infleftere .
tai.
' Pane libri vu. Epiftola xxxiv. ad Conftan
g Caufabatur Maximus nimiam Gregorii fer
i
tium Epifcopum Mediolanenfem de Virgilio, qui veritatem , qua fe deterritum effe ajebat , quor
commendation!s occafione pecunias mutuo accepit , minus fifteret fe coram Pontfice , ejufque judi
cium fubiret , a quo fibi valde metuebat .
cum data fit menfe Septembri indiftione fecun
h Ideft magis lnem atque indulgentem , quam
da, ideft anno 598 , tamen poftpofita eft epifto
putabat .
la: XXVII. ad Antanium & Domitianum de con
i Marinianus regimen ecclefiae Ravcnnatis fucordia inter eccleftas & Monafleria , quae , cum
fcripta effe legatur menfe Januario indiftione fcepit anno 595, retinuitque ufque ad 606, quo
diem fupremum obiit.
fecunda, hsec poft illam data fuerit oportet an
1 Cur Marinianus Maximo fufpedus effe por
no 599. Atque id cauffae fuit , quod impulit
tucrit
, cauffam ignoro .
Editores Maurinos operum S. Gregorii, ut orm Vult eos in judicio ferendo feveritatem der
dinem epiitolarum immutarent, &cuique,quod
maxime aptum idoneumque videbatur , tempus, mentia tcmperatam adhibere, ut eque fe lenio& locum tribuerent . Caeterum , nifi fi qua ne- res prxbeant , quam delii gravitas poftulat ,
ceffias. , aut gravior cauffa poftulat , eo loco , eque feveriores , quam ecclefia: benignitas requern obtinent in colleftione Labheana Vneta quirit .
n Hoc negotii cxequendum dederat Caftorio ,
Gonciliorum, illas movere non aufim.
ut quasftioni ac judicio intereffet, afta judicialia
in tabulas referret, reique totius geftse atque ju-r
Gregorius a Conftantio Epifcopo Mediolanenfi .
dicata? rationem exitumque accurate a diligenEpiftola
Maximt'.s Salonitanx ecchfix prevaricator , poft- ter Pontifici exponeret .
%"con- quam per potejiates b majores fxculi obtinere nil
flantium ytfluit , ad minores fe fe contulit 3 nobifquetam
aloianenf. d nimictate precum , quam e atteflatione bonorum
d e f operum f prevalere contendit . Ex qua rc inbumag credidi , ft is , qui fe multum g timere me.
h dicit , in ali quo me h temper atiorem minime inve
rtir pptuiffet ;
ideo decrevi , f revcrendif[~
XVI,

MAXIMUS IV. EPISCOPUS SALONIT. XLV.

73

tes in partem expendk , ej'ufqae exfequendi modos ae vias onirics inveftigat , dun
bujos epjftola Rottum perfertur , dum RiveaBpiJloU XV. S, Gregorii ai Mtrinianum
nam redeunt rcfponfa , alii ex aliis menfes in*
;
Epifcopum .
terfiuxcrinr oportet . Cene eque Gregorius an
te Julium menfem Mariniaoo refcripfit , neque
Superioribus litteris ad Conftantium mifis huic negotio ante metric m Auguftum finis im*
jam fex menfes cffluxerant , cum Grego- pofitus eft . Gregorius , ut dubitatiooes omnes Grewriw
Aiterum ad Marinianum fcripfit , eidemque Mariniano eximerct , ac difficultates objcas ?curiPr"il
fi us
quod de cauda Maxi mi anta raenfibus fcre oo prxcideret , ejus cauflse abfol venda: viam quam- Mrinrmandaverat, ut diligenter riteque conficeret im- dam facikm, &compendiariaro tradidit, feclu^- "ufuJx.
$. XVI.

Cur in peravit , Quid moras quidve impediment! obvt*

enft'di. nefitt nc hujufmodi negotium antea, citiufque

fis multis Sc variis qurftionibus , quibus reoru m pediteperanjjmi ad veritatem cxprimendam in omnes par- fie"ur?

h" fit * expediri, & confie poflet , mihi non eft comAio jo; pCrtumj nifi forte expeandum fuerit , dum CoaMijpfi,B. ftantio commodum foret Ravennam proficifci ,
*^ui fbrtaffe tot rami" fque occupationibus diftentus fuit , ut ab fua eoclefia difcedere , Iongias abefie nequiret . Cartcrum dum *s Rayennati profe&ioni filias & alias moras inneit , e
litteris five Nunriis Maxim cognitum eft , ncCcflt non efTe huk quatftiooi judicioCoiitantiutn preefidefe , qui proptcrea illias itineris fafdpiendi , peragendi cura & labore librtes
eft; nihil cnim haouk Maxim us , quod Mariftiano opponeret , aut quire illius judkiariamautoritatem fenteiwi&mdefijgtret . Pretereahuk
cauffs finis irapooi nequibat ante Vernum , aut
aeftivum tempus , cum icilicot Maximo temper
ftas idnea , & opportuns naviga.di Ravennam ,
expeanda eflt . Illod cette huic negotio exer
querido caufleque cognofcendas monm ac dilationem interpofnit , qaod Marinionus , cum giflet epiftolam Gregorii , nommlla in ha reperk , quae fibi haud levs difficultates ac d ubicationes injiciciant { de his autera neceffe habuit
Gtegorium per Uttetas confolene, qivas , ut Romam ptrifcrret > Catorio Ctiartularfo ddit .
Muka fiqutdem in epiftola illa Gregoriana erant
perfcripta crimirantr capka , de qaibus aceufatus
iuerat Maximm, * quefbionem inftkai oportefnt i fta? in diiqaifitionem vocandum, & iflve^
fKgandun rat , Tim eketio , & creatio Epifcopalis aliquo vitio cannico infeca fuerk} num
quid fimoniaci fceerisMaximus admiferkj num
?
qua Corporis prawtatc, aut dcfeu membrortrm
aliifve hujufmbdi Canonicis impedimentis fie laboraret, ut irregularis habendus eflet , minimeque aptus ad Saoerdotium fufipieindnm , ejufque obeunda j num interdicti Pontificii
tgftoraticme voluntaria , an excuabMi pecaverit , cum lacra fokmnia faciebat , conwa quam
Gregorius vetuerat , & Epiicopalibus officiis fungebatur; alia praeterea , quas difquifitione , & animadverfione digna viderentur , non ea qui'dem
fingillati-m perkcutus eft Gregorius , fed 'Mariniani arbitrio prudentise permifit , ut fecura
ipfe iftatueret hdbenda ne de illis , an praetet-r

tS verfari foknt, nulio adhibito teftium actabularon apparatu, fepofitis demqueablegatifquc

illis formulis, quas nimis rigida fubtilifque ju*
dicioram defcriptio rcquirk: Jabendumefle Maximum , jurejurando ad fepukhrum S. Apotlinaris interpofito , probare fe ib omni fimoniaca labe imactutn; itemque affirmarc ab omnibus,
quorum infamia flagrabat , flagitiis ienoxram ;
eiqnc jarato fidem cue adhibendam. Quod our
tem ad tribunal fedis Apoftolicx adeiTe juffus ,
keramque fcepius cicatus , Pontificis imperium abnaerit atque contempfcrit ; quod, cura
rem divinam facer , & Eprkopi poteftatem
munus exercere prohiberetur , ioterdium Pontiicium violaverit , ob eamque cairffam graviffimo anathemate perculfus, ejeftufque ab cedefia foerit : pro hujufmodi delictis , qua? cam
publica fient , & nota ac manifefta omnibus ,
eque Maximus inficiari poterat , eque ulla
probatioee indigebant , juftam ilji ac debitam
pnitentiam iaponeret : hac vero diligenter riDeque pcrfunftum audoritate Apoftolica fibi dekgata abfolvat , & cum ecclefia Catholic in
priftinam communionem, gratiamque refttuat.
Hifcc aie rebus accefiorem , teftem adhibeat Caftorium Chartularium , qui jufFtts fuerat ha;c omnia tabulis confignata Romam ad
Gregorium dferre . e Confhntio Epifcopo
Medtola'nenfi nuHam mentionem feck, propwrea
quod o pra^fente , ac i'udke opus non fuk ;
quando jam Maximus fe unius Marimafii judicio ac fententiae ultro fubmiferat . *Ha?c epiftoi
la, ut diximus, cripta ft menfe Julio, anno
599 , & Ravennam per Caftorium Chartularium
ad Marinianum pertata^ -nam 6 Marinianus fuas
litteras ad Gregorium Caflorio perfcrendas dc
derat , ut infra dicetur ,

mktenda qoafftio eflet , tam varia

mu'tipfcx inquifitio, cum longi temporisindigeret,
raultorumque teftimonia requireret , tum adeo
multis dirficultatibus implicata -fie videbatur ,
ot 'quatalibet adhibita diligentia & inveftigatkme, vi* tamen omnia , qe quibus ferendum
dfiet iudicium , -liquido confiare , planeque ad
vrritalem cognefei poflent . Qare Marinianus
tjuid in hujufmodi 'fane ancipiti difficilique negtio agendum effet aut ignarus , aut dubitans
& fibi diffidens , Gregorium per litteras rogavit , ut hujus qua?ftioni habend , & judicii
excrcendi modum ac rationem pra?fcriberct . Dum
Marinianus Poniificii mandati difficulta-

vimus ; idsoque ft idem Maximus coram obis ,

& prueditlo bart&lario nofiro de fmoniaca Iwcfi
prflito fe Sacramento purgaverit , atque de aliis
anie vwpus B. .Apollinaris , ficut fcripfimus ,
tantummodo reqttifitits 'liberum fe effe refponderit y
auffam ipfius fraternitati fefiruy de eo quod excommunicatus Miffarum fokmnia agere prfumpfitt
judicio committimus , qua debcat panittntia taUs culpa purgari ; & ideo quidquid vobis fecundum Deum placet , fecuri difponite , net aUquod
de f nobis dubium habeatis . * quidquid a vo->
his bac de caua fuerit ordinatum , not & grati
fufcipimus , & libenter admittimus. Hortamur-ta ut debcatis effe Jollicki ; & ta , quafiendg
pro-

Gregorius Mariniano Ipifcopo ,

j><* -de cauffa Maximi fmt agenda , a >epiflolis y quas ad ros ante pranfmifimus, agnoviflis .
Sed quia <ualis bac <k ne fratermtatis veftr* vountas fit , ac magis b petith , prafenrium latore Cjiorio Cbartulario noflro renunciante remo-

- .
G^eatti

0,"ue*
c

Vj6

EC G L E Si A

profpicitis , temperetis 3 quktenus & ii , it

videbitur 3 benigne prtetis , tr vigoris ecclefiafiici g genium , ut oportet y congrua difpenfatione
h fervetis . Supva/criptutn veto i portitorem in
/enti quid vobifcum ei 'fit agendum , inflruximus . 4 quo fubtiliter addifcentes , fie vos
in omnibus exhbete \ ut in vera follicitudine nofiram fuijfe prafentiam fentiamus . Indiione fe
cunda. Julia menfe.
NOT

i.

efi epiftola x. Parts >. lib. vu. in

Colletione Veneta Concil. , cujus partem ex
treman) deferipfimus
xiv. , Sc feripta fuit vel
exeunte Qctobri, yel ipeunte Novcmbrian.
b Cum ex epiftola illa multa? difficulrates ,
ac dubitaciones obortx eent Mariniano , ut
illas fibi expedir! & extricaret, modumque >njuni negotii exfequendi prfcriberer , a Gre
gorio petierat , mille Romam cum fuis litteris
Caftorio Chartulario , qui fufius & accuratius
coram Pontfice fu poftulata explicare! .
Earn judien formam rationem praefcrjbit seque facilcm atque expeditam , qua: nulli
fcrupulo, auf difficulty i locum relinquerct.
d Hujufmodi purgationis, five probationis in
judiciis olim adhibits confuetudinem breviter
indicat Gregorius Homilia^a. in Evangel, n. 6.
Ad extintla ( jdeft Martyrum ) corpora
yiventes 4tgri veniunt,
fanantur ; perjuri ye*
niunt , & a D amonio vexaritur .
e Hoc quippe crimen violati Pontificii jnterdidi , & contumaciam in refpuendo Gregorii Rpmam vocantis imperjq , jnficjari non poterat
Maxi mus, cum notum effet , atque apud omnes
pervulgatum .
f Nc dubite;, quirj ejus fentcntiatn apprqbaturus fit Gregorius.
g Ideft : id quod pofiu'at & requirit ratio
ac difciplina ccclefiaftica , cujus fevericas ingratiam vere fincereque pcenitentium ajiqua lenitate debet tempera ri , fed pon njmjuni relaxari,
aut penitus infring .
h Videlicet, indulgentia .
i Idcft , Ca llori um Chartulariurn.
%. xvil
Epiftola XVI. S. Gregorii. ad Caflorium
"Notarium .
CAftorius unus de clero Romano , idem
Cafloriui
Notari & Cbartularii nomen gerebat ,
Clerieui
Kuminu atque officio fungebatur $ nam extant aliquot
tx ordine Gregorii epiftola; inferiptae Caflorio T^ptario. ;
Notario-"
eundem Yero idem Gregorius in filis ad Conftantium , Si Marinianum litteris Chartulariurn
9ppel.be . Notariorum munus pripuum erat
eompendiariis noti$ exfribere, & tabellis fignare a.ta publica eclefia.ftia. , juTa } & de
Officium creta Epifcopalia 3 itemque onciqnes pifcopoNoiario- rum. harfulariis, quos Graeci Chartpphylaces
rum , ti
Charlla- vocant , commiffam fuiffe arbitrar curam & cu
Tic
it odia m tabularii, five Cbartopbylacii ecelefia;,
t
in quo cxempla,ria,, S autographa . pjubliorum per Notarios, defripta condebantur Utiorumque opera Pontfices Romani , prajfertim Gregoriqs, uti fokbantAd legaciones obcyndas j & gravillima quaeque negotia expediend, & conficienda . In eo concilio Ephefino ,
quod majores nqftri La,trociniurn, appellarunt ^

SALON ITA NA,

Dulcitius Notarius cum Juliano Epiifcopo, Re
nato Presbytero, Hilado i) cono , Leonis Magni legatione fungebatur . Idem Leo & Synodus Romana duos ecclefije Romanae Notarios
Conftantinopolim legarunt, qui Catholicis adverfus Diofcorum , & Eutychianos prafidio effeht . Gregorius Magnus ad componendas res
Africanas raifit Hilarium Chartulariurn , de.qu^o
meminit in fuis ad Columbum Epifcopum Numidias litteris : ob hoc fraternitatem tuam ferir
ptis prafentibus neceffario duxirnus adbortandam ,
ut veniente ad te Hilario Chartulario noflro , adunato Epifcoporum uniyerfali Concilio , habito prtt
oculis terrore yenturi judicii y cauffa eadem fubtili ac folerti debeat indagatione perquir . Joan
nes Diaconus in vit S. Gregorii lib. . . vu,
nominatim percenfet yiros aliquot gnayos &inr
duftrios, quos Gregorius , habito deletu , in
varias provincias ad Patrimonium andi Petri
adqniniitrandum , remque Chriftianam & eccler
fiaicam curapdam mittere conueverat : in his
autem alios Diconos, alios Subdiaconos, alios
Notarios, alios Chartularios fuifTereperio . Por
ro Gregorius & procurationem Patrimonii Apoftolicj, quod in Emilia polidebat ecclefia Ro
mana , Sc munus Refpoplaljs five Aporifarii
apud Exarchum , & Epifcopum Ravepnatcm Caorio mandayerat . Quippe Joannes Diaconus f^tia
loco paullo ante laudato Caflorium Chartulariurn A ' {^j
Havcnnati patrimonio pra?pofitum fuiTe tradit ;
Sc Gregorius in epiftola ^q. lib. v. ad Raven- cur"Vr*
nates Caqrium "^{otarium vocat F^efponfalem fuum . ftyimo.
Caftorium plures annos Ravennae commpratum , J'^jjf*'
& utroqe muere funftum eiTe declarant epi
ftola: Gregoriana: ad eupdem Ravennam miffz,
in qujbus varia eidem ecclefiaftica negotia committit; interea tarnen, fi qua ncceffitas poftulabat , idpntidem Romam fe copferebat ad confulendum de graviflimis, rebu? Gregorjum 5 &
referens ejufdem refponfa Ravennam revertebat^ir . Hunc ex ordine & collegio Diaconprum
fuifle docet epiftola 24. lib. 4. inferipta Caftorio Dicono , qua jubetur diligentiflime inquirere
in yita m , & mores Epifcopi Pifaurenfis , cuju?
nomen de criminibus nefcio quibus ad fedem
Apoftolicam delatum fucrat . Sed vereor, ne illa Ttalo^
inferiptio tnendofa fit, quamvis eamdem Joannes Diacpngs libcap. vu I. vita Qregoria- '/
ax inferuerit: Item Gregorius , inquit, afloxio. t^icti.
Dicono & Chartulario $ inter.tera fri- pw*'
pjit &c. nufquam enim alibi neque in epiftolis,
ueque in vita S. Gregorii cum Djaconura apr
pellatum inveniq ; fed utrqbique vel Notarium ,
vel Chartulariurn . Poftquam igitur Caftorius
cum litteris & rcfponfis Pontifiiis ad Marinianum Ravennam. redierat, Gregorius adeumdem
Caftorium fcripfit, eidemque mandavit, ut ftatim
atque Maximus jurat us ad fepulchrum S. Apol
linaris Simoniaci flagitii fufpicionem purgaverit, Se fimplici inficiatione negaverit fe caeteris
criminibus , de quibus aceufatus, fuerat , obftritum tencri , ac deinde pro fua obftinatione &
contumacia rire faisfecerit , illi redderet hue
ras consolatorias reftitutae eidem. qm.munionis,
& gratis Apoftolica; teftes, quas ad Maximum
Gregorius fcripfit, & in eadem, quam ad Ca
ftorium mittebat, epiftola. inclufit . Hanc vero,
epiftolam fcriptam eife arbitror menfe Julio ad
exitum vergente, a,n. 5^0..

xe-

MAXIMUS IV, EPI5COPU5 SALONIT. XLV.

277
. fita eft, ad Caftorium fcripfit. Memoria Gregorius Gaflorio Klptario .
tas velim, aut relegas , qua* capite primo defcripfimus ex vita Gregoriana , extantque prope fiQuanto credi tibi a nobis , & necesarias vi- paragraphi &cundi : mihi vero ordo ifte
des cauffas injungi , tanto te flrenuum debes , & rerum ac temporu/n placet , nec video quid obBpinoi follicitum exhibere . Troinde fi Mximas Saloni- ftet, quominus fit, nobis tenendus , autquar
^rfifto- turns praflito Sacramento firmaverit fe ftmoniaca immutari ac perturbari debeat .
rinm.
harefi non teneri 3 atque de aliis ante corpus .
Maximus intra finem anni fuperioris per fuas Rerum
Apollinaris tantummodo requifitus innoxiumfe ef- litteras & oratores , interpofitis etiam precibus
t
fe refponderit & de inobedientia fua panitentiam , Callinici Exarchi , ut didum eft, fuppliciter ac onim
ftut deputavimus, egerit , volitrnus , utadconfo- demiile Gregorii clementiam 8c mifericordiam jgjj* *c
landum ilium epifiolam, quam ad eum fcripfmus,
ubi ei & gratiam noftram , & communionem nos
reddidiffe fignayimus , experientia tua dare debeat . Quia ftcut in contumacia perfifisntibus feveros nos effe couvenit ; jic iterum bumiliatis ,
& pcenitentibus negare locum venia nendebemus .
Traterea de fratre nofirp a Sabiniano Epifcopoja dertino , atque b Honorato Archidicono Salonic tano , vel aliis , qui fe ad fedem Apojlolicam
contulerunt , cum eodem Maximo omnino fludiofe
agendum efl , ut illos in ea , qua decep , caritat fufcipiat , & dolorem contra illos nullo modo
in corde retineat; fed pura cum eis gratia 3 <r
fincera diletlione vivat . Indidione 11. menfe Ju"lio exeunte .
N

A.

a In aliquibus Codicibus Saviniano. Is, cum

a Maximo defciviffet, ejus in fe iram atque indienationem concitaverat .
b Is Maximi ncquitlae & audacias conftantiffime obftiterat, ab ejufque non modo familiaritate, fed etiam congreflone abhorrebat .
Multi fiquidem ruerant, qui vel nunquam
fchfmatici, & excommunicati hominis peftife' ra communione fe polluerant ; ve} fi quid commercii antea cum illo habebant , omne penitus
refeiderant. Ii, cum ob hanc cauffam multis vexati eflent contumeliis, &injuriis, fidemopem
c^ue fedis impJoraverant ,
f.

X V 1 1 1,

Maximus jurejurando de fmonia , inficiatione de

cuteris criminibus fe purgat ; & impofita panitentia rite perfunSus eccleji* ac fedi jipoilo reconiliatur ,
SI rerum Ravenna geftarum feries refte atque
ordine defcripta eft in Hiftoria Salonitana ,
Maxlmai Maximus antea Ravennam advenerat, quam CaU2J*L. ftorius cum litteris ac refponfis Gregorii ad Mavenerii. rinianum rediret ; ibjque jufla Pontificia , Deo
Chriftique Vicario obfequendi cupidus , expeabat: Tum Maximus praparato navigio HVennamadvenity expetlans ibi Pap* praceptum. Mifit itaque B. Gregorius quemdam notarturn fuum nomine Caflorium . Quin immo , fi fides habenda eft Joanni Dicono , prius quam Caorius juffu miftuque Mariniani Ravenna Romam
difcederet , Maximus Ravennam appulerat , 8c
fua* temeritatis , & contumacia9 pcenas ultro fufcipere, multifque cum lachrymis ac gemitibus
totius anteada; vita; noxas deterger cceperat .
Ha voluntaria Maximi pcenitentia , quam
Caftorio ac litteris Mariniani didicerat , Gregorius permotus, inflxufqye ad mifericordiam,
Caftorium Ravennam cum litteris fupra defcriptis ad Marinianum remifit j eque ita multo
ppft cpiftolam , qua; proximo paragrapho expolllyrici Sacri , 1 1.

imploravera; j qui ea lupplicatjone , & fubmifr

fione, cui Callinici commendatio plurimum pon
deris addiderat , placari fe Pontjfex , ac vinci
paflus eft ; & Maximum exemit quidem incommodo neceffitate itineris Romani , fed juffit
Ravennam fe conferre , ut ibidem Marinianojudice, atque arbitro, crimina fibi objeda dilueret; pro fu obftinatione , & contumacia fatisfaceret j abfolujtionem denique a venjam impetraret. Idem vero Gregorius Novembri menfe ad
Marinianum Ravenna; , & ineunte Januarip ad
Conftantium Mediolapi Epifcopos fcripfit , eifque totius rei cognitjonem , ac judicium delegavit. Sed tum erat hyems iumma , & Maximo Ravennam profeduro utrumque iter non
modo incommodum erat , fed etiam periculofum ;
terreftre quidem longinquum, vel ni vibus obftrudum, yel hibernis imbribus, & fluminum exundatione impeditum ; maritimum vero afficluis
procellis ac turbinibus infeftum, quales eo temr
pore in Adrijticoprzfertim mariexiftere folent,
itemque crebris nauthg* infame . Quare Maximus in aliud tempus profcdionem fuam lifr
ierre oeceTe habuit; &vere jam adulto jdoneam
navigandi temptftatem naftus menfe Majo exeunte, vel fub initium Junii demum Ravennam appulit . Ab Epifcopo & Exarcho perhumaniter ac
benigne acceptus cft , lauteque tradatus . Ubi
aliquot dies quieti, & corpori ac viribus mari
tima agitationc defcilis reficiendis dediffet 3 tum
denique mcntem atque animum colligere, &clefti luce oborta fecum ipfc reputare ccepit, quo
8c quanto fcclerc fe obftrinxerat , repugnando per,
tinaciter ac refiftendo fanlifimis juflis , ac vetitis Romani Pontificis, qui praepotentis Deinomen & auftoritatem obtinet; quibufve &criminum, & pcenarum vinculisfe ipfum illaqueaverit : qui cogitatio tantum potuit , Deo fcilicet
viquadam occulta ejus animum emolliente, hominem adeo perculit , intimis fenfibus tarn vehementem dolorem inuflit, ut plenus lachrymarum in tcrram fe abjiceret, ac duro fupcr faxo
procumbens , totoque corpore proftrato, ingen- J,ou*
tes ploratus ederet, illud identidem elata voce, ri l'aniinter gemitus & fingultus , inter pedoris & ca- ,e.nt.iiM'
pitis pulfationcs, ingeminans; PeccaviDeo3 & ''*
Beatimo Papa Gregorio. Tres fere horas humi
jacens , & abjedus plorando , ejulando , cceleftefque iras deprecando , exegerat j cum hujufmodi plangoribus , & lamcntationibus , quibus
omnia circum perfonabant , exciti Callinicus ,
Caftorius , Marinianus accurrunt; hominem toturn lachrymis madidum fublevant , bono animo
effe juhent , veniae a Deo hominibufquc impctranda; pem oftentant . Sed praneritonim criminum confeientia acriores animo ftimulos , &
acleos infligente , de fufcepta pcenitendi, fuafque noxas expiandi ratione adeo nihil imminuebat , ut prioribus pcenas , & cruciatus acerbiores adderet, femet ipfum afperius incufans atque
ubjurgans , quod tarn multa & gravia in Deum
Aa
atque

278

ECCLESIA

5 ALON I TAN A:

atque homines cum fumma temeritate, &c pertb

natit committere aufus fuiffet. Neque ullum fuae
pcenitentia: modum ftatuens , decrevit impofte.fata tamdiu fe jejuniis , vigilis , voluntariaque
corporis vcxatione macerare , quoad fuperioris
vita: maculas eluiffet , ac divinam indignationem
placaffet . Haec fere Joannes Diaconus in vita S.
Gregorii : Inter bac praparicator Maximus , an feptimo excommunicatfonis fuai , poft caftigor
piones & flagella ad cor reverteilt Ravennam petiit ,
jaavit fe tenfus intra Civitatem in mefilke. clamans & dicens : Peccayi Domino ,
fr Beatijjimo Gregorio . Et agente eo pce.
jntentiam tribus boris , cucurrit allinicus Exarthus y & Caftorius Cbartularius ecclefue ,
cum Marniano Epifcopo , elevaverunt eum de fitke. Qui etiam capif ampliorem paniteutiam ram eis agere . Hinc etiam Marinianus occafiopem, opinor, fumpfit fcribepdi ad Gregorium,
non folum videlicet ut fibi dubitationes , quas
prior epiftola afferbat, ex animo evelleret, rationemque qusftiopis in Maximum habendi' , &
judicii exercendi tradcretj fed etiam, ut iifdem
litteris Gregorium doceret , quam pracclara ,& i}Juftrja yerse finceraeque pccnitentis documenta MaXimis fua fponte ac volntate dediffetj quae for*taffis Gregorium impulerunt , ut de leyeritate
aionis, formula? judicialis multum detrahejret, nihil aliud a Maximo requireret , nifiu
iliacas fibi criminationes aut juramento, aut fimplici inficiationc depelleret j peque enim in hominem tam finccre atque ex animo pcenitentem ,
five perjurium, fiypmedacium cadere poffe exiftirnavit ; qpid vero & quantum pcepx eidem imc'yRi ppqcffrret , propter fuam obftinationem

Gregorius in epiftola ad Marinianum : idtp]ue~>

inquit, ft idem Maximus coram vobis , &prxdido Chartuldrio noflro de fimoniaca h&refi&c. Non
rat expeandus Conftantius Epifcopus Medialanenfis j quippe Maximus nulla exceptione adverfus Marinianum ufus fuerat , qua oftenderet
fe illius squitati difljdere , proptereaque alterius
judicis five arbitri ab. fe non alieni fenfentiam
requireret . Jufferat quidem Grcgorius in priqri
ad Marinianum epiftola Honeratum Archidiaconum Ravennam accerfiri ut quod iJii compertum effet de criminibus Maximo obje&is , teftis
juratus exponeret : deducapur , inquit, tf Honoratus ejus ccclefie Urchidiaconus , ut cornofat
fanitas tua , ft reSe ordinatus eft &c: Sedquando ex permiffu & indu lgentia Gregorii, ipfiMaximo in re fua vel ajenti vcl neganti crai oporr
tebat , neqae Honoratus , nequc alius quifpiam
citari auf in judicio adee debucrat , qui veJootra Maximum, yel pro Maximo teftimonium du
ccret.
Ubi ergo adfuit dies huic quasftioni judi- Sab i.
io cqnftitutus, quem inter Kalendas, & Nonas j!^ JJjB"
ugufti interjeum fuiffe arbitrar, Maximus mn Jldem ingrcffus , fine ujlo Pontificali ornato
yujgari lericqrum habitu atque veftitu, eocul- $7
tu, qui reum deccbat t humili ac demiTo , ac- B'
ceflt ad fepulchrum S. Apollinaris , confident^
bus ibidem Mariniano Epifcopo , 8c Caftorio
Chartulario judicibus delegatis, quibus judicialium aionup adminiftri adftabant . Primum
igitur Maximus e prajfcripto Gregorii de illis
graviifimis flagitiis , qua: quidem cojpmunifama
atque fermone pervulgata fpcjrant, fed probatione judiciaria indigpbaot, au; ingenue ac finee- fnrf /"j.

contumaciam , quam ipfemet ultro tam multis

iachrymis & gemitibus abolere jam capera^ , &
acerrime in fe vindicare onftituerar, , arbitrio
Mariniani ftatuendum permifit. Hoc enim eft ,
quod Joannes Diaconus verbis paullo ante dcfr
criptis, ftatim fubjunxit. Quod Grcgorius m audivit ( fcilicet de voluntaria Maximi pcenitentia ) ad mifericordiam protinus rediit , Mariniano Epjfppo inter cetera fcribens ( hie epiftolam
Gregorianam intexuit , quam nos . xvi. inferuimus) Item Caftorio Chartulario i\ayenna: Quanto credi tibi &c. hanc integram habes apud nos
paragrapho ante hunc proximo.
Caftorius igitur fub finem Julii Htteras , &
refpoRa Gregorii ad Marinianum attulit , nef
multo poft ipfe . Gregorio litteras acepit , qui;
bus annexa erat epiftola illa confolatoria , quam
Maximo tum reddere jubebatur , cum is imperatam pcenitentiam obiiflet . Jam parata erant
omnia , & in promptu a.d cauftam hujufinodi expediendam , & abfolvendam . Quidquid difficultatis yel dubitationis impedir ac retardare potuiftet confeftionem hujus negotii , Gregorius
iuis ad Marinianum litteris expediverat vel luftuierat, totiufqae rei conficiendae modum prfcripferat . Maximus aderat , qui rei nomen ac peribnam fuftinebat: aderant judices a fede ApoftoJica dejegati , Marinianus Epifcopus , & Caftorius NoUriusj hunc enim Gregorius non folum
pfficio fuo fungi, t^aa judicialia in tabulas referre voluerat, fed Mariniano veluti Affcfforem,
quafique fecundarium judicem adjunxerat ; utdoet; hiftoria Salpnitana : Mit taque . Gregorius
Jaiex - qucmdam T^otariumfuum nomine Caftorivnt j ' tifhnt Mariniano *rcbepifcopo Havemiati , ut
ia eiuflt ambo pax'ter cauffam ipfius Maximi tali deberent
1.
concludere , -videlicet ut &. idquc confirmt

re coniueq , aut juramento , vel fimplici infi- pr*ii.

ciatione fe ipfum purgare debuerat . Tria erant ^jj^
potiflimum plena dedecoris flagitii4 qua? fparfa in vu'gus fuerant de Maximo , pec iqlum in
Dalmatia, fed etiam in Italia , atque in Urbe multorura fermonibus perrebuerant : eum videlicetj,
turpi largitione pecuniarum emptis fuffragiis ,
yiam fibi aperuile ad Epifcopatum j multa de
thefauris ecclefix confanguineis , & familiaribus
large effufeque donaffc ; denique prava mulicrum confuetudineinquiHatum efle: hocfiquidem
poftremi probri, & ignominia; in tertio Summario Aftorum fupra defcriptq tributum efleMaximo reperimus ^ Hasc erant crimina capitalia feu
vera , feu faifa , quorum iniamia Maximus flagrabat j qua; nifi aut probaret falfo fibi objeta
effe , aut plurium annorum penitentia expia0et,
leges omnes divins & ecclefiaftics ilium nonfqlum omni ad Epifcopalem dignitatem aditu pro-:
hibebant ; fed etiam quocumque prsditus fuiftet ecclefiaftica; Hierarchie magiftratu , a,c mir
niftcrio depelli jubebant. Omnium tarnen longe
maximum multoque fdiimum erat fcelqs \\moniacum ; quod cum quamdam pravita^is hsc-r
reticae fpeciem habeat, majores nouri mrito appellarunt bderefim fimoniacam j qui enim tale ac
tantum fcelus admittit , is videtur ejiftimare
donum Hei pecunia poideri poffe . Vehemeps
autem fuit iufpicio conftanti fama, &plurirporum affertiopibus firmata, Maximum non confeium modo, fed auorem fuiffe largitiopis per
cuniariae, qua corrupta Epifcopalia comitia , &
fuffragia fuiffe inter omnes conitabat . tianc vero tam execrandi tantaque vulgarium fermonum
elebritate divulgati fainoris infamiam nan
aliter dilui & purgari poffe Gregorius exiftimavit , nifi folemnis .fa.cramenti religiqn adhibita;

MAXIMUS IV. EPISCOPUS SALONIT. XLV.

*7p

4 ; qua vis nulla tormentorum major , & effi- tantummodo requifitus 3 liberum fe effe refponde*
cacior effe poteft ad veritatem eliciendam . Su- rit , ipfius &c. Idem verbis fere iifperiorum autem statum confuetudo lise fuit , dem ad Caftorium feripfit Sed quod Maximo
oefuft. ut quibus , vel fidei obftriBgenda; , vel alicujus expreffe ac difejte j>ra>cepit , ut ad ea , de quid0
rei teftificanda; cauffa, jusjurandum deferebatur , bus intertogatus eflt, ante corpus S. b. apud fepulchra martyrum, dextera, aututra- ris refponderet , idem referri debet ad fuperius, ^
** que manu iifdem appofita, verbis coueeptis ju- & proximum prationis membrum, intelligixjue d .
** - ' rarent, & juramento nomen ipforum martyrum oportet de juramento ante idipfum corpus S. Apol- cimim x.
interponerent ; non quod martyres vere proprier linari prsftando . Hoc fiquidera poftulabat conr po ,nV
que teftes appeliarent : unius enim Dei maximi,
maximeque veracis invocte teftimonio vis omnis &au<oritas jurisjurandi continetur; fed fanos inter jurandum honoris cauffa jiominamusi
& cum per eorum nomen jurati aliquid affirmamus , revera non ipfos Sanos , fed ipfum
Aucbrem totius fanitatis, qua; in Sanftismaxime clucet , ad fidem faciendam vel obftringendam teftem adhibemqs. Hujus antiqua? conluetudinis meminit Gregorios homila 3t. in
Evang. Jo; M extintla martyrurn corpora vivents agri veniunt , & fanantur ; perjuri vernmnt3 & a Dtemonio vexantur ; itemque Grer
gorius Turonenfis lib. y. cap. 49. graviter conquerens de pravitate & injurias R'iculphi Presr
byteri fui, qui fibi obftri<am fidem terque jur
rejurando firmatam apud fepu Ich rum Sandi Marr
tini triplici perjurio fregerat : Qui tertio aut
amplius mihi facramentum fuper Jepulcbrum S.
Martini dederaty in tantum me convitiis& fpur
tis egit. Qyod vero ad rem noftram propiusaccedit , celeberrimum erat Ravenna? lepukhrum
S. Apollinaris, cum religoneac miraculis, turn
peregre cafteque vifentium frequentia maxime
inclitum . Huic itidem faniflmo martyri , ut
aliis mukis , id cultus honorifque haberi folebat, ut qui de re aliqua gravi teftimonium dicbri eiTent , ad ejus tumulum vel fponte , vel
jufl accdrent; & ibidem ea, de quibus teftabantur , jurejurando firmarent . Extat formula
juramenti ab ipfomet Gregorio in fuis ad Caftorium Notarium litteris prafcripta , in quam
jurati apud fepulchrum B. Apollinaris Primores
ac feniores ecclefias Ravennatis teftari jubebantur , quoties fingulis annis , & quibus diebus
Epifcopi Ravennates , qui ante Joannem fuerant , Pontificale Pallium induere , oque ad
publicas folemnefque Litanias five fupplicatioties uti eonfucverint . Formula autem eft hujufFor Ia modi . Juro ego perTatrem, & Filium 3 & Spijuramnt* ritum Santlum infeparabilem Divina potentite Trijf '- nitatem, & hoc corpus B. Apollinaris martyrfs ,
ApoiHoa. me pro nullius favore perfon* , neque commodo
rii*Grc aliquo interveniente teflari: fed hoc fcio, &per
memetipfum cognovi , quia ante tmpora Joannis
f.
quondam Epifcopi , V&vennas Epifcopus prafente
Upocrifario fedis -Apoflolka , illo atque illo , 7lis atque illis diebus confuetudinem utendi pallio
habuit; & non cognovi, quia hoc latenter , vel
abfente Apocrifario ufurpajjet ,
Nec vero dubitari poteft , quin Gregorius
voluerit Maximum concipere ante corpus S. Apollinaris folemne illud juramentum, quod omnem fimoniacae haerefis fufpicionem ab eo averteret; quamvis in fuis ad Marinianum, &Caftorium epiftolis, tunc folum corporis S.^tpolfnaris mentionem intulerit, cum eum de casteris criminibus interrogatum ex fide , & confcientia refpondere ante corpus B. Apollinaris
juffit: ideoque , inquit , ft idem Maximus coram
vobis & pr&ditlo Chartulario noflro de fimoniaca h<erefi , fe facramento purgaverit , atque de
aliis ante corpus S. Apollinaris , peut fcripfimus. y
lUyrici Sacri Tom. I /,

luetudo llojum temporum, m diximu.s, &ma-rndo .

xime requirebat publica & turpiflma infa- f/^'^
mia hserefeos fimoniacae , qua laborabat Maxi- be"
mus, .quamque roodis omnibus, omnique&cu- f**'
jufque generis jurejurando expurgare delete
debuerat ; ut ne minima quidem fufpicio tam
enormis, &exfecrandi flagitii in hominum op>
nione refideret. .
Ergo Maximus coram Mariniano Epifcopo ,
& Caftorio Notario, cxterifque omnibus, qui
aderant , aram lenens , cui fuberat corpus S,
Apollinaris , Deum teftem fanfte riteque appellans , nomine S. Apollinaris interpofito, exformula fibi tradita, jurayij feab omni labe fimoniaca intaftum effe. Nam quod confanguinei &
fautores Maximi partim promifls , partim largitione comitia Epifcopalia corruprint, id eos
tacere cum neque jufferit Maximus , neque ullo
modo fe tyrpiffimo huic negotio immifcuerit ,
ejus rei culpam ad fe pertjnere non putavitj ac
proinde citra pejerandi pericujum fe affirmare
poffc credidit , Deo teile appellato , fimoniaci
illius fcejerjs neque auftorem fe, neque focium,
neque participera fuiffe . Hue revocanda funt ,
quae in hanc fententiam fcripfimus cap. %.
3Secundum formulam juramenti Maximo pro- cetrier(.
btam, de largitione rerum facrarum, de turpi min* fibi
cum mulierculis confuetudine, ac de aliis dein- gjg
ceps criminibus, fi qua erant praeterea , de qui- apDd idem
bus aceufatus fuerat , interrogans cum effet , ?"^
ibidem confiftens ad fepulchruro S. Apollinaris ne jiiuii'.
fie refpondit , ut fola inficiatione omnes illas
criminationes depelleret; nam de illis refpondere juffus fuerat ante corpus B. ^Apollinaris , ut
feilicet locus ipfe religionem homini metumque
incuteret, ne fallere mentiri vellet ; cum fi
minus Deum , certe martyrem Dei fe habere
teftem mcminiffet. Multa quidem alia peccaverat Maximus ; id quod intelligi poteft ex ca ,
quam ipfe ttnuerat, & nos decripfimus cap. 2.
. I. molliter ac diffolute vivendi ratione, qux
ut erat otio & voluptatibus dedita , fic vitiis
pluribus icateret neceffe eft , ac proinde a fanitate ecclefiaftici ordinis longe abhorrebat , Sed
cum de vita & moribus Maximi multa quidem
generatim , atque univerfe , nihil vero figillatim & diftinc fama vulgaffet, hujufmodi vagos
& incertos rumores negligendos cenfuit Gregorius , ac fatis effe judicavit, fi Maximus capi~
talia illa crimina, de quibus nominatim arguebatur , vel juramento & inficiatione refelleret >
vel falutari pcenitentia expiaret. Maximi autem
judicio ac voluntati permifit , ut debitas fuperioris vitae licentius & intemperantius aa? pce-r
nas fuo arbitratu a femetipfo exigerct ; tanta
enim animi vere fincereque pcenitentis , tamqu
illuftria argumenta eum dediffe cognoverat > ut
dubitare non poflet, quin ipfemmet fui fuorumque criminum vindex acerrimus futurus effet ,
eamque vivendi rationem initurus, qua; cum ecdefiaftica difciplina, & fanftimonia congrueret.
Unum crimen reftahat idemque graviffmura
notum omnibus ac manifeftum , qucd aut oeAa 2
gart

iSo

ro fat
Apoft"?.
cam oDinnu*
ni)nm

ECCLE5I A

SALON I TAN A.

gari , aut aliqua excufatione imminui, aut im- but in culpa difiri&os , ita refipifcentibus nos be*
punitum reiinqui nulla mo.do poterat ; videli- nignos e'e decet ad veniam . Voquam ergo fra_cet concemptio fumm 3c Pontificia; auftoriti- temitas tua ^pofiolica ftdis eemmunionem fe re~
tisi & Maximi adverfus federa ,Apoftolicam pras- parffe cognovit , per/ ai not tranfmittat ,
fra&a contumacia , quo quidem uno mulca cri- qua pallium tibi deferendim ex mort pereipiat .
mina continebantur . Primum enim Epifcopa- " quemadmoum illicHa perpetrari non patiGregorio non inicio folum, fed etiam in- mur , fie funt eonfuetudinis nonnegamus . in

vito fufcepit; deinde repugnante yetante Gre- cet autei ad hac concedenda g difpetuatio nos loci
gorio confecratus eft ; tum litteras Pontificias noflri yoeaverit ; multum temen a nobis petitio
publice dilaceran juflc; poft fa?pe citatus cum dulciffimi , atque excellentiffmi filii wjirt h Gai*
effet, juffufque Romam .venire adeauffam dicen- linici Exarebi , ut- temperantius erga teageremus%
dam, Gregorii irnperium abnuit, & coptempfit } exegit . Cujus cariimam voluntatem pertuUad extremum contra quam eidem interdicbim mus , potuimus contrifiare . Indiione II.
fuerat , & rem divinam ritu folemni facer, 3c menfe Julio exeunte,
omnia Epifcopi muera juraque ufurpare aofus
eft: quas ob cauflas Gregorius eum nominatim
N T A,
declaraverat excommunicatum , ejeumque ab
ecclefia ; Sc omne eujufque rei cum illo coma Quas haenus denegavit, nunc demumGrer

/nercirim Chriftianis omnibus interdixerat . De gorius Maximo tribuit titulum Epifcopi, poftT
jis igitur, qu contra debitar adverfus Chri- quam feilicet ejufdem Epifcopatum ipfeapprobafti Vicarium revereptiaro atqne obedienciam fu- vit , & ratum habuit : exinde eni m Maximus
perbe, arroganter , pertinaciffme peccaverat, mul- ccepit ef verus & legitimus Epifcopus.
ris cumlachrymisgcmijtibufqueconfcfljs, fe Mab Multis fiquidem vitiis laborabant primordia
rnia'ni judicio ac fententi fubmifit ; nihil - Epifcopatus Maximi; nam primum efeftus, denio pcenarum reeufans , quas ille ad tantara inde confecratus fuerat Epifcopus invito reaudachm , & obitinatiopem pankndam neceTa-: pugnante Gregorio , qod erat contra jus fedie
rias efle decerne ret . Quid vero & quantum pes- Apoftolica? , cujus injuflu eque eligi, eque connitentia? MariniaMis mperavrit Mximo , aut fecrari fite legitime poterat Epifcopus Saloniquantum temporis ejufdem poenitentiae prstnie- tanus . Pneterea & comitia Epifcopalia turpi larHt, nemo litteris ac memoria prodidit. Quid: gitjone inquinara fucrant , & vis adhibita Epiquid tarnen pcenalium ope rum Maximo injun- feopis , ut Maximo minus imponerent.
um eft, ab or?fftitum , & perfolutum effe
Annos fere fex Maximus per fummam ob^mp:nta conftaf ; nam impoflta poenitenti^ fite perfun- ftinatiopcm , contumaciam juifis ac vetitis
ritia*np '' " um Marinianu gbfojvit^ pro ea, qutefibi de- Pontificiis repugnaverat , ac refHterat . Itaque
j.eniititia fegata fuerar 3 potcftate 5 ex omnibus , quibus vitioils Epifcopatus initiis diuturnae praefraciaEr
da faVi*. ill'aqueatus erat, cenfur Pontificia vinculisexe qoe obftinationis flagitium f um conte mpui Poor
fecic
mit; in prift}f>am c\)in ecclefia Cathojica com- tificiag audoritatis addiderat .
miwionem , & cum fede Apoftplica gratiam ^
d Ideft, non pro eo ac poftulabant jura, qua?
ftituii . Gaftoiius vero hcminem pcramanter com- yiolafti , & auftoritas fedis Apoftolica?, quara
pK-xiiS litteras confolatofias Gregorii eidem tra- contempfifti , praebuimus nos vindkes julios
didit ; quarum caput era* : fibi illius pceniteq- feveros tuas contumacia?.
tiam grat3m effe acceptam , ejus erratis vee Huic verbo 3 quo faepe utitur Gregorius , diniam tribuere , fuam illi gratiam & communio- verfas notiones alias alibi fubjecit , ut animadnem impertiri . Cum deipde jubeat Romam mit- .verterunt Editores Maurini . Hic autem fignifir
tere, cui det pallium Pontificale eidem deieren- cari putant amijfionem gratis , five juftam indidum , fatis dclart fe illius Epifcopatum , ex gnationem Gregorii, quam in fe Maximus cotvirrito contraque leges fuicepto , ratum , & le- citaveratj quarnque ut lopgius, quam voluiffet ,
gitimum facer; omn-ibufqi^e vitiis, quibus erat Gregorius producret, cauffam praebuit non folum
infeftus, auoritate Apoftolica medcri.
obftinatio Maximi , fed etiam injun&at fibi paftoralis follicitudinis officium, quod jubebat diEpifioU XVII. Gregorii ad Maximum.
ligenter ea inquir 8c inveftigari, qu* contra le
ges a Maximo perpetrata efle fama & audttione
a
Gregorius Maximo Epifcopo a Salonitano .
acceperat .
f Cum Gregorius banc cpiftolam fcripfit, Mab
QMAmvis b culpabiUbus ordinationis tua pri- ximus neque de cri minibus falfo objedis fe purtpift. IV. mordiis gravt malum per inobedknti culpam ad- gavciat , neque pro fua obftinatione , &pervicailiuuSZ didtris ; nos tarnen fedis Apofiolkz auSoritatem cia , quas Marinianus imperaturus erat, pcenas
ximum. eo , quo dccuit , moder mine temperantes , nun- fubierat ac perfolverat; fed Gregorius banc epi contra te ufque adbuc , quod caujfa pofee- ftolam non ante Maximo tradi juflerat , quam
de bat f d exarfmus ; fed tu longius [e e ingratitu- is utrumque praeftitiffet ,
do oftra , quam tu tibi excitafii , produeiet ,
g Ideft, adminifiratio Tonticalis , five officium
crdita nos foilicitud vehementer angebat , ne fedis ^ipofilica , ut Guflanus interpretatur .
quadam iUicita , de te audieramia; j negligenh Qyod remiffius, & indulgentius , quam fe
rn omitiere videremur . fi bene confideres 3 ventas dilciplinas ecclefiaftiae poftulabat , erga
ipfe ptx te fatisfaccre differendo firmabas, atque Maximum fe gefferit , id potiflimum allinico
ex hoc adverfum te yelum noftrum acrius incita- Exarcho tribuendum efle ait , cujus auoritas
bas . ^t ubi tandem falubri confia ufus , jugo & commendatio pro Maximo interpofita plurite obedientU humiliter fubmififti , Cr tua dilelio mum apud Grcgnum valuit , nihil ut eidem de^
f f panitentiam agens , digna fey ut dtputavimus , negandum putaret: proiqde Maximo gracias Calfatisfaione pargavit , redditam tibi gratiam fra- linico & agendas, & habendas efle . H*c autem
tern* caritatis iatelfige , atque in uofiro te rece- fcripfit , quod hujufmodi beneficio volebat
pturm confortio gratulare: quia ficut ptrfeveranti- fibi Exarchura obftringcre, cujus autoritate at
que

MAXIMUS IV. EPISCOPUS SALONIT. XLV;

Out opera ad Schifmaticos Iftrienfcs fibi & ccclefiae reconciliandos ir
.

XIX.

tpiola Xlft. Gregorii ad Maximum tpifcopum

Salonitanum : Pallium eidem mit .

flcpluati
tt'um*
Saiootta5'|1*1
RomTm'
vemt ;
2"|*

Ncredibile diftu eft y quanta hetitia attuleI rint Maximo litten Gregoriana;, ex quibus
cognovit fcV fe in communioncm gratiamque fe*
dis Apoftolics receptum c-e, & Pallium Ponti
ficale ultro fibi offerri 5 quod indicio erat , &
teftimonio fuum Epifcopatum confirmari a Gre
gorio > ratumque haberi . Itaque Stephanum Dia*
conuttl "um Romam mific > qui Pallium aGregorio acciperet , ad feoue deferret . Is Caftorio
gotario cum litteris Mariniani R.omam redeunti focium fe & comitem adjunxit . Ubi G regrjus ex epiftola Mariniani , & teftificationc Caftorii de fincera Sc legitima fatisfaione pce-

281

fiitia eft . Tota enim mente Fraternitt Vera fe

exhibcre feinet in profperis bimilem , & in advers y ft quando eveniunt , cum jujlitia eretlam ,
amitam bonis , & perverfis contrariam . T^ulliut
{ unqUam faciem pro vtritate loqucntis g prement , mifericordia: operibits juxta virtutem fubflantic inficns , & tarnen infijlere etiam ultra
virtutem cupient ; infirmis compatiens , bene valentibus congaudens, aliena damna propria dpu
tons y de alienis gaudiis tamquam de propriis exuU
tant in corrigendis autem vitiis [viens , in [ovendis virtutilus auditorum nimos demulcens , in
ira judicium fine ira tenens ; in tranquillitate autern feveritatis [ cenfuram non deferens .
e [rater cbariffime pallii accepti ratio y quam fi
follicite fervaveris 3 quod [oris accepiffe ofienderis , intus babes. Vraterea [rattern , &Coepifnpum nofirum h Sabinianum [raternitati veftrae in
omnibus commendo , & ft qua cauk fint > interim poponantur . Caritas inter vos fixa permaneat y & fie de exterioribus , fi quando contentio

nitentia Maximi certior faftus eft, omniaqucab vertitury examen veniat , quats mentem cari
* quae praeferipta fuerant , fumma cum fide, tas non relinquat . Communem quoque filium i
diligentia , animique fubmiffione peraa eile , in Honoratum .Archidiaconum commendamus : de quo
genti gaudio perfufus eft , & mximas Dco gra fi ita e y ficut per Qaorium Cbartulariuto no
cias egit , quod huic controvertas & contentio firum didieimus y quia per 1 cum jam tres antea
ns tarn diuturna: , tam muitis pene inexplicabi- sYcbidiaconi fervare confuetudinem ecclefiafiicam ,
libus dimcultatibus implicite finem deniquc op- qui quinquennio expleto exeundo compulfi funt ,
tatum & profperum attulifiet . Stat i m ut licuit tux quidem volumus , ut caritatem an&itatis m m
per valetudinem , qua fane incommoda per eos inventt ; nam fiagitari n judicium non debet de
jompo". dies ufus fuetat , Stephanum Ravennam cum caua y quam ipfe judieavit . Sin vero o ita non Q
9
cli & Pallio & litteris dimifit ; litterarum autem ha?c ey omni mentis tumore depreffo , omnique odio
hiitr.u * erat fententia : Immortales fe Deo gratias aeere , popofito y debet in caritate recipi y & mllatenus
Maxime
,
.
. 0 . . 9/r 3
R*vena( quod Maximus nligni pcenitentia, & plenimma a loco y in quo inventus e > amoveri . p Meffia.
remifit. fatisfaione fibi omnem ex animo fufpicionem quoque Clericum , qui ad nos conj'ugerat ,
veterumque acerbitatum memoriam delcverit . communi filio Stephana Dicono fidutialiter dediw2"S* Pallium per Stephanum Diaconum eidem anecie, tntis : certi quia quem nos vefir* [raternitati tran[Oois Gr*, quod ftatis ac folemnibus diebus ad rem divi- mittimus y vos in eo non odium , [ed gratiam poforun. nam pj(COpji rim & apparatu faciendam uta- tefiatis ofiendere debeatis . Omnipotent Deus [ua
turj huic ornamento Pontificio quid fubfit my- vos proteione euodiat ; detone uobit ita agere y
fticat & arcane fignificationis dilucide brevi- ut pa bujus temporalitatis fiuftus , ad terna vater explicat . Sabinianum Epifcopum Jaderti- Uamus [mu ganda pervenire .
num, Honoratum Archidiaconum , & Meiianum Clericum omni firmiltate^contcncionc deN T k
pofita , qua digmim eft charitate & bencvolentia
compledaturv Hsec epiftola fcripta eft vu. {Ca
Duo prsftarc debuerat Maximus , & crml*
lendas Septembres , indidione fecunda s quam naciones falfo in fe conjeas partim -juramento)
neta m eidem appofuit uftof tertii Summarii partim inficiatione depellere, acdiiuere; & qux
cap. . 2* deferipti . Tum motus ad mi[ericor- contra reverentiam atque obedient iam fedi Apo*
diam Beatimus Tapa Gregorius direxit pallium ftolicx dbitait! , infolentcr, arroganter, perti*d confirmation ejufdem pifeopi ; idevn.Ka- naciter peccaverat, pcenitentia expiare -: verentendas Septembris inditlione fecunda , videlicet dit dum autem erat , ut Maximus alrcrum poflet >
a 6. viugufii
5i>o
alteram vellet praeftare: hinc iHa dubietas , five
ufpicio -, qux iollicitum habebat , angebatque
Gregorius Maximo Epi[copo Salonhan'Oi
animnm Gregofii . Utrumque Maximus egregic
prxftitit ac propterea cumulatme , [atisf'et ift V
Sufceptis .frattie > <r Coepifcapi noflri MarU cifi'e dicitur. Hax eft nifi fallor hujus loci fen
i. Gree-' niant epiflolis , fed <& Caftorio noro raneante , tentia V
tu tdm.j'raternitatem vejlr-am a pknifimt de iis , b quU
b Hic inferenda vdetur prspofitio .dp > qu*
bus duUetus [erat , fatisfechffettgnovimus > ma- librarii ocufos fubterfugit > vd vocula iis de*
gnjfque Omnipotenti eo grattas agimux y quia de lend.
mco corde medullitus meis rancor finiflrtefufpi Maximus, cum imperata fecinet , .omnem
cioni-s evulfus eft\ Tro qua re Stepbanum commu- ex animo Gregorii dubitationem , de qua mo
nem filium , Diaconum veftrum cum fumma volui do dictum eft > fufpicionem exemitv
, celeritaie d laxare . Sed banc apud me Vel paucis
d Ideft, Ravennam rcmittc+
diebus hnmorari dolores crebri mearmm agritudie Scilicet omnia intclligere % at revera perfi c^mpulerunt . jt pofiquam meiiotan vel mo
cere, qua; vis pallio infita, q'ufque fignificatip
dicum ccepi ettm protinus <cum gaudro retratifmit- requirit .
tere curavi k Itaque pallium ad facra Mi'arum
f In aliquibs Mf. nullius unquam[aciemcov>folemnia utendum ex more tranfmifimus , cujus tra vertatem rejpicias.
* nos volumus per omnia genium vindicare . *
e Ideft , defpiciens , aut ei obfiftens .
jut enim indumenti honor , humilitas , atque j&
n Sabinianus , cum fe a cofoitio Maximi
lllyrici Sacri , Ih
Aa 3
fegre-

ufo

CjCLESIA

s alonitan a.

fcgregaffet , ejus ) ft animum vehementer exa- rifiroile eft, fokmni moreac casremonia traders
iwni
te j humcrifque imponente , umma cum lasci^ttraretot
i Is Maximi tcnicrariis cottCiii , te fatis tia , & gratiarum actione fufeepit . Ita Maxi- Mmwm
^efpemo conbntcrquc eftkerat >
.
thus fera quidem , fed non inutili pcenitentia
i Iplurh Honoratum Archdiaconum intelli* Deo 8: ccclefia: reconciliatus cumcTet, Raven- lWific.
gk, .cujus judicio, & opera fatum fuerat , ut na difce/itj & SaJanam reverfus , exinde veras p"t<ue
tres arite jlbim Archidicono krvarent coniue- ac legitimus Lpicopus effe haberique ab omni- sloam
tudiera ecckfs: Saonitanas Hoc autem erat bus ccepit .
rmrrt .
hjus cecidia; conluctudinc fancitum, (fi verum
Hune exitum habuir haec diuturna , contenfcrat , qtood Gregoriiis * Caftorio didicerat 5 tiofa , pertinax controverfia , quam obftinatfp
t dignitas Archidiaconatus eilet perpetua , Maximi multorum auoHtatc & patrocinio luf
fed quinqueonio definita , quo quidem expieto fulta tri annum ufque fextum perduxit . Exorta
Archiduconus fuo gradu atque oficio decedere quippe fuerat anno 595. mente Augufto , cum
kbebat .
eiectus eft Maxi mus, ac Honorato legitimo Epi Hororatum Maximo ejufque caritati ita feopo per faionem Schifmaticam oppofitus; Sc
t
commendat , ut nolit tarnen cum in Archidia- cum fex ipfos annos tenuiffet, annodemum ^90.
cttatu contra ectJciias fuae confuetudinem rc Menfe Augufto compota eft.
tineri'..
n Non eft necefle in difquifitionem judi
CAPUT Q^V A R T U M.
cium vocar i debeat ne Honort us , poft quin
quennium expletum , retiere an dimitiere lo
Maximi Epifcopi Salonitani , refque inftcum munufque Archidiacotti 5 cum in cum va
gmttrts illorum temporum, pr]atim
lere debeat judicium quod, ipfemet in fuos dcDalmatic*.
c< flores tulerat , & pronuncia verat .
o Si vero eque ilia conloando , nequ judi
$. .
cium Honorati , quo tres fuos deceflores quin
qUenbali Archidiacortatu per hi netos in ordincm
De annis fex prioribus Maximi Epifcopi non
caegeratj veritati nititur , vctat omnitto Hono
legitirai , fed intruji .
ratum fuo loco movcri . ,
HuflC locum epirtol* Gregoriana; adtnodurn ANno asteChriftiana: 59*. menfe Augufto, M
ut dictum eft , Maximus fuoruro confan- Mtm Sitgrcgie explicar , Sc preciars animadvcrfionibus
iluftrat Ludovieus Tftomaflmus Parte >. lib. 1. gumeerum Sc familiarium opibus ac potentia iweiT
eipi t6. vet. & nov. ceci, difcipl. Cum Mxi nixus, federn EpifcopaLem Salonitanam invac ,
mas in Epifcopatum Salonitanum "Hatali fuccefftf- & per vim ftfCtionemque fchifmaticam objcu
fie, ei Gregetius HonWatum ^irebidiaconum com- eft Honorato Epifcopo rite legitime electo
toendaviti prafatus tarnen , a obtinuifj'tt Sa- qui paullo poft , fcflvfmatis vitandi concordia
tonitaria in ecdejja confuetudo , ut oirchtdiaconi que revocando ftudio , Epifcopatum uhro deab h*c fua adminiratiene
t>s quinquennium ce- pofuit . Anno proximo menfe Aprili .,, contra Ceeftcr.
mt pe
tribusjpr#*iummus Pomifex
PontifeX > con ftp'f"
deren* , & fj Honor atus ipfe ufum tribus
prio* quam vetuerat Gregorius jrnmus
0?
ribus *frcbdiaconis ferrare W**er*t, quijpmum fecratu eft Epifcopus , Sc code m Gregorio in nie
eje , ut & ipfe eidem fubefjet legi . . . Tru funt vito repugnante fex fere annos Epilcopatum Cresor'*
magni profcito momenti perpendend* in hac epijio* retinuit : quo quidem annorum intervalle nul*
l. Tritnum eft ab fifeeipo quocumque neminem lus Epifcopus fuit : omni quippe jure & pote*
deftitui pvffe > quos in oeneeiis ecclefiafti- ftatc Epifcopali carebat, quam neque conferreil
eis inflituer.mt fui majores , feu pradece'ores ; H potuerunt fuffragia , quibus ad Epifcopatum
fimv qui ab ipfotnet inftititfi fuerant . evedus fuerat , vitiofa, &fimoniacaj &fiquam
ptfeW ( Maxmus Saloviunus Epifcopus Mo* habuiflet , omnem prorfus eidem ademerat Gretooratum *4rchidiaconum deponete , quam po* gorius , cum cum anatbemate pcrculfum , non
tttevat prtecebr ejus T^ttalis . ^Aiterum cfl fuijfe loluro eedefiaftica jurifdictione , fed ctiarocomVfltfaas > fi beneficia qudam temporaria crant , munione bonorum omnium cclefi privavit .
& poft cerium temptts revocabiiia , ut ex bm> pa QuQCkca ecclelia Salonitana per eos annos non
tet Salonitano *rchidiac$n*tu . Tec improbat banc folum Epifcopo caruifle dicenda e(V ; ifd ab
confuetudinem Gregorius : quin potius confirmt falfi hominis , & nullius poteftatis Epifcopo >
earn ab Hmorato ipfo fertari deben 5 qui tatstum quem facliol , & Schifmatici homines intiufc*
jiudii 0- optr pofuerat , ut ab aliis obfervare- rant , plurimum vcl dedecoris , vel detrimenti
tut . Tertium eft rAriffma fuie btc Manualhm , acccpcrit ncceflc eft Maximus enim cum totus
ut vocant , benefichrum exempla ; O tic toxumqui- cilct in prajfidis, Si patrociniis ibi comparan
dis j quibus corttra julfa & vttita Pontificis Roem pro arbitrio fuo auferendorum facultatem pe
marti fe munret 3 ac m.ilc partum Epifcopatum
nes Fpifcbpum fuie > Lege enim privata
tonfnetudine alicujus ectleft4 itiud tempus ita pr*- tueretur j de iis , qua; ad religionem cultumque
finiebatur , ut prorogare illud pojfet EpfcO' Divinum pertinerent , partim admodum laborabat, & Chriftiana.' plcbis kiftituendae curam fer
fus , cvntrahere
p Is erat Clericus cccleG Salonitanae , qui me ncgligcbat. Gum Iumma vero illius nominis
cum Maximi focktatem, communioncmque re- ac muneris , quod temere Sc arroganter ufurpa
pucret , multas ab vexationes pcrtulerat ; Verat ) landitate neque vita , neque mores conquibus ut fe tUetetur , coactas cft Romam ad gruebant: vel fola iplius praefracta & inflcxibilis
adverfus fedem Apoftolicam contumacia peffimo
Grcgorium cottfugere.

Scephanus cum Pallio, & litteris Pontirki. ceteris exemplo erat, Sc. quemdam vcluri contemknito jam Septembri , Ravennam regreflus eft, ptum fupremae illius cceloque prxima; audorH
qua in urbe Maximus ejus rtditum, utopinor, tatis populorum animis ingerebat . Ad hxc : cum ,
txpedandum cenfuit, Sc ibidem palliuftl Ponti- Metropolita ecclefx Dalmaticae gravilmo ana- ""^"J
tieak Hariniano Epifcopo Ravennatc , Ut ve- tbeoiati, Vfacrorual omnium interdiioni fuhr etui
effet,

MAXIMUS IV. EPSCOPUS SALONIT. XLV.

effet , eodemque interdiftotenerenturquicumque
cum illo cujuslibet rei dcrx commercium haberentj pauci omnfno erant ex ordinc ecclefiaftico a communione , & contagione Maximi
prorfus alieni, qui divina mytcria aut ipfiobirc , aut csteris impertiri fnde legitime poffent . Horum autem cum mira paucitas effet in
Dalmatia , alterutrum fequi oportebat , ut pie
rique facramenta vel omnino ngligrent , vei
male fufeiperent ab ill is , quibus omni rerum
facrarum adminiftratione interdi&um erat ; in
fuamque perniciem converterent , quod pro fa*
lute omnium inilitutum fuerat . Hoc nimirum
eft , quod Gregorius deplorabat in epiftola ad
Jadertinos : quantum , inquit , de cnfiantibus
gaudeo , tantum de deviant'ibus ingemifco ; <ux>~
niam fact* communionis myfleria , qu ad abfo*
lutionem nobis divina pietate conce'a funt , in
detrimentum magis / anima pereeperunt : &
paullopoft: paterno afeu obteflor atquefuadeo,
ut ab illicita communione fe quifque fufpendat ,
& quos ^fpoftolica fedes in fu* communionis confortium
non rccipit
,j omnino
rfugit
'
i

* ;' ne inde
reus ante confpeclum *terni judiis , ttnde poterat
falvari , confiat . Cum ergo facramentorum ac
rerum divinarum ufus vulgo obfolefceret ; cum
aliquot Epifcopi , & plerique ex Clericorum ordini.bus , propter focietatem cum Maximo initarn vel retentam , expertes efent communionis
Si gratia; fedis Apoftolics j cum religionis ftudiurn, Chriftianae inftitutionis cura, gregisDominici folers & intenta cuftodia torpefeeretj hinc
exiltimari velim, quot & quanta: labes corrupteaeqne in ecclefiam &provinciam Salonitanam irrep erint , quam foluta effet & depravata difei Cleri, quam multis flagitiis inquinad poCorra
Mela * puleirum mores 5 praefertim cum nondeeffent feedeprava- lerat:i ac pellimi homines , five indigent , five
lio m Cerum popa, advcjnx, qui pravis opinionibus , conliliis, exlumqee ir. emplis incolarum nimos corrumperent , & Patepfit i ftornm focordiain rem fuam abutcntes , 1 upo ram
mot in Chriftianum ovile invadcrent, ingentefque ftrages animarum ederent ; quae res vehemcnxtr angebat Gregorium . Is quippe , in fuis ad
Salonitanos litteris , eorum viccm mifcratur ,
quoc! deftituti effent Cuftode , qui pro eorum faInte excubias ageret , & luporum rabiem ac laniatu-s arceret : Ecce enim jamdiu dileiiio veflra
fine Vaflore efi , & ftcut vobis Omnipotens Dzus
innotefcat , yehementer deflitutioni veflra Cir me
dullituis ex toto corde compatiens . Audio enim ,
qu* i.t grege Dominico dilaniationes ftunt ; fed
cum Tafior deeft , quis contra lupos invigilct t
Ex hu jufmodi incuria , St negligentia eorum ,
qui ec:lcfiis prxfidebant, nimos creviffe, opi
nor , Sc audaciam Frontinianiftis defenforibus
accrrin iis trium capitu lorum , qui cum antea
metu compcllcnte latebras qusrerent , exinde
emerge rc tencbris , prodire in publicum ,&
per ipeciem quarts tuenda?, quinam fynodum
aperte oppugnare cceperunt . Ncc dubitaverim ,
quin iliquos fiftis fpeciolis ratioinbus in
iiam ententiam pertratos ab ccclefi & Pontifids R.oruani autoritate ad partes fchifmaticas
abduxerint . Sed de Frontinianiftis per ea ternpora detectis in Dalmatia paragrapho proximo,
Sub Metropolita intrufo , & a fede Apoftolica reje*fto, fententiifquegraviifimis confixo , qui
fcarti mi- leges omnes divinas & humanas fu cupiditate ,
fennJui &'ambitione pofteriores duccbat , alius effe non
teclefia
Stlonita- pot u it , nifi qui a nobis expofitus eft, ftatusecM 6t Dal clclix Salonitanae & Dalmatics } ex quo incre-

dlbil eft, quanta triftitia & follicitudine afficcretur Gregorius, qui nihil udii apenque prajtermifit, ut huic malo confuleret , ac provideret . Id autem hoc mirabilius videri debet , quod
fanctiifimus ille Pontifcx , quamvis Langobardorum armis tk infidiis , Ligurum & Iftrorum fchifmate , Prarfeftorum public paci qietique ob
ftantium malicia, & aliis prjeterea malis , &calamitatibus undique ingruentibus excrcitus agitatufqie , tarnen in tanta curarum & negotio
rum mole , haud poftremas curs & providentiae
fus partes in falutem Dalmatarum conferendas
putavit: exquointelligi velim , quanti ecclefiam
Salonitanam faceret , quam ex animo ipfius vicem dolcret , quantoque eidem opitulandi fludio flagraret . Quam multas calamitates , Si clades Italia? per eos annos intulerint Langobardi ,
non fine acerbimo animi fenfu commemoravit
Gregorius homil. 6. b. . in Esechielem, itemque in praefatione ejufdcm libri triftes de Agilulpho Langobardrum Rege nuncios veniffe, ait ;
qui jam infefto exercitu Romam petere dicebatur : Jam Agilulpbum Langobardrum \egem ad
obftdionem noftram fummopere feflmantem Tadum
tranfijfe cognorimus . Quapropter cum tota cvi
cas fufpenfa effet cxpedatione impendentium malorum ac perturbara , ipfe utem anxio St fol*
licito animo eTct , minimeque apto ad opus ittlitutum perfequendum , prasclaros fuos in Eze
chielem commentarios intermittere coads eft ,
& cogitationes omnes curafque ad excidium urbis avertendum convertere. Ubique , inquit, ludus afpicimus , ubique gemitus audivimus , deftrutl urbes , everfa funt caftra , depopulati funt
agri , in folitudinem terra redada eft ; alios in
captivitatem duci , alios oitruncari , alios interfici vidimus ; Sc paullo poft: T^emo autem me reprebendat y fipofihanc locutionem ce'avero
ftcut omnes cerniftis , wftrte tribulationes excf>
verunt ; undique gladio circumfuft fumas y undique imminent mortis pericJnm timcmus . jilii
detruncatis ad nos manibus redcunt , alii Captivi,
alii interempti ad nos nunciantur ; jam cogor tin*
guam ab expofitione retiere . Nec vero Gregorius ignavo inertique timori fe trdidic; fed omnem opcram adhibuit , ut rebus afiitis Italias , communique omnium faluti quoquo modo
confuleret j cumque in tanta, qua; tum erat militum Romanorum paucitate, contra tantas hoftium copias refilti ac repugnari non poffe cerneret , magnopcre auftor erat , ut quibufcumque
conditionibus pax vel indue ix cum hofte firent.

ItaqUe Sc Joanni Ravcnnati Epifcopo, Si Seve # cam

Ljqjjpbr.
ro Scholaftico, Sc Ceftorio Notsrio per litteras diifacrennegotium dedit, tit Roman urn Patricium Exar- 4m uftor
Grc-ochuinad paccm cum Agilulpho faciendam omni eft
rhu Uobus adhibitis Sc fuafionibus , & prccibus impel- ntkoo Pa
lercnt: ita quippe omnibus pcrllufum elle, nul tricio Ex*
archu .
lam oppreff prope defperati reipublic, nid
in pace , fpem falutis fupereffe . At Romanus
Exarchus , qui barbaris laceffendis & irritandis
belli redintegrandi cauffam fuggefferat , a falutaribus Gregorii confiliis abhorrebat, five quod
peffime crga ilium animatus effet, five quod iibi
fuifque privatis commodis bellum utiliuseffecenfcret : quin imo fuis ad Mauritium litterisGregorium in ftifpicioncm , & invidiam adduxit ,
quafi nimis credulum fe hoftibus praebcret , ac
certe fuadendo pacem male rebus publicis con- Qui Cr*.
fuleret : ex quo fadum eft , ut fruftra deinde onm
Gregorius Mauritium ad pacem hortaretur; apud Mauritto
fufpedum
quem prxjudiata opinio, quam in ejus anirrmnv rccltlidii.
dt

CCLSA
de prudefttiflim & fanflifmo Pontfice Roma
nus ingeflerat , plus potui } quam falus reipublics, & pacis eohftituendx necefitas . Ncc ve
ro ante poftrcmum hujs fxcuH annum poft in
ternum Romani, Gregorio potiimum aliebre 3
& Callinico Exarcho faluberrimis ejus monitis
obtemperante , pax cum Agilulpho fancita eft ,
& Italia paulifper a cladibus refpiravit . Cx*
ft ftfig. terum Rorhanus Exarchus , quamdiu Italix re
fcmpcf gimen obtinuiti numquam fe Gregorio non ini*
iofcltat
micum & infeftum prxbuit j atque hujus } Se
iiitr
aliorum reipublicx Prsfcclorum avaritia, &crudclitas eo ereverat, ut Grcgorius plura & aeer*
biora fcj, &: Romanos talofque ab illis, quam
a Langobardis perpeflos fuifle conqueratur in
epiftol ad Sebaftianum Epifeopum Rhiiinicnfem j & pre illorum avaritia ac malignitate ,
non levia folum , fed optabili Videri ait mala
omnia , qtix Langobardi hoftes crudeliffimi in*
tulcrant . Lrevitsr dico , quia ejus in nos malicia
gladios Langobardorum yicit ; ita ut benigniores
vidcantur bo/tes , qui nos interimurtt , quam Bgipblica judices , qui nos malitia fua rapinis , at*
qui fallaciis in cogitatione confumunt . Ejufdem
Rbmani pravs in Gregorium voluntad id quo
que attribnendum cenfeo , quod illius milites ,
minis ihterpofitis vique etiam adhibita , Epif*
copos compulerint y ut Maximum , contra quod
Impenfe
farii Ma- verumt Gregorius Epifeopum confecrarent .
simo*
Scd nihil xgrius acerbiulque Gregorius fere*
oat
, quam Exarehum impedimento fibi effe ad
Komi ftIii
impeofc converfionem fchifmaticorum j hos quippe ad
ritfcfiif- grefhium ecdefix revoeandi, & fchifmtis penitus cxtingueridi miro defiderio flagrbate Apud
Ligurcs quidem five Infubres non nihil profeit , ftudio operaque ufus Conftantii Epifcopi
Wediolanenfis ; atque ipfa Theodelinda uxor Agi*
linda Lan' luJphi, fcernina prudentiifima ac religiofi/fima j
'oBardom - Gregorii litteris dedoeb 3 errorerh ilium depo*
fuit , quo capti erartt fchifmatiei falfo cxilHmarits fejfd a Catholieis damnarique Synodum
Chaledonenferti j * qn faftum eft , ut Con
{tni- ftantii Epifcopi fui , fedifque Apoftolicx com*
rhunidfiem on refpueret , quae fibi atltea fufpect videbatur: ac defnum, ut ex quadam Epi
ftola Gregorii ad earn fcripta colligi pofle een*
fent viri eruditi, nominatim tria capitula damhavit, & quinftam Synddum recepit . At Venct
& Iftfi obftinaverant animis omnem cum
CatnoKcis focietatcfn averfri ac refpuere s fic
prorfus , ut de ffecpto confilio propoli taque
Vntki ft lentetia nulo hjodo deduci pofte viderentur j
ftri in ham qi Langobardorum imperio fubcrant, ni
ftrhifmatt
pervict- hil fibi a Gregorio vel fperabant vel metuebantj
CCI
qui Vero ri ditione adhuc mafiebant > ac potcftate Mauritii litteris referiptis Imperatoriis fe adverfus Gregorium armavcrhk . Non"
otaifit qudem Gregorius ut ex Epiftola
libi e ad Joanncm Epifeopum Ravenna; inteligi poteftj iteium ac fxpius Matiritium per lit*
teras admoncrei orare , obteftari , ut male fufceptum fchifmaticomm patrocihium deponerctj
cnimver tantam pervicaciam diutius ferendam
non efic y eos aut ecelcfie , aut magiftratuum
poteftati tradtndos efle , ut rtietu pcenarum injedo refipifeerent aliquando > feque auoritati
Romani Pontificis , e\. ecelefia fubmitterent i
Sed Romanas i live t fchifmaticis faveretj five
Ut Gregorio adverfaretur , feditionum ac turbairum timore objecto levibufque ratiunculis fic
animum Mauritii prasocupaverat , ut nullum pre
vious Gregorii locum relinquerct ; qui nihil

SALNITANA;
quamdiu ille vixit , ab Impcratore impetrfe"
potuit. AcRomanum quidem converfioni fchif*maticorum obftitifle fatis aperte fignificavit Grc*
gorius in eadem ad Joannem Epiftola : Movefe
autem vos non debet prafati Excdlentifjimi -pir
Hpmani animofitas t quia nos quanto eum loco &
ordint prximus 3 tanto fi qua funt ejus levia to*
lettre mature , & graviter debemus . Verum fan*
clifmus Pontifex j quamvis mperatoris a neto*
ritate, & prarfidio dcitutus , quamvis Exarcho
adverfante , nihil tarnen de ftudio curaque per*
tinaciffimi illius fchifrhatis abolendi remifit:
fux ilium follicitudinis atque induftris poeni
tuit ; muks enim e clericis ac laicis fibi Sc cc*
clefiae reconciliavit , ftrcnuam in id operam , in*
vito repugnante Exarcho , affiduamque con*
ferentibus duobus Magiftris militum viris illu*
ftribus , Bafilio & Maftalone , ut Gregoriana;
ad eos cpiftolz declarant . Extat epiftola Gre
gorii anno pj. ad Petrum V ProvidentiumEpif* Vttrftt St
Providescopos Iftrix icripta in hanc fententiam ; illis litfl
tppr,
ac fibi gratulatur , quod e Caftotio intelleXit I Iris ad
eos ad inum ccclcfiae redeundi cupidos videri : finue eeclcfiat refi Romam venerint rtullam illis moleftiam ex- dcendi ta>
hibitum, vim nullam adhibitum iri polliceturj pidi.
fe vero curattirum > ut de fide deque tribus Ca*
pitulis omnem fcrupulumex illofum animis evel*
lat . Anno 97. Romanus Exarchus obiit , ciMort Ro*
que furrectus eft Callinicus , qui initio quidem maniEzafprxclaris Gregorii conatibus Obftare potins 3 chi i
quam obfecundare videbatuf , propterea quod
veritus erat, he mperatoris in Schiimaticas in
ei fuflidlgenos obftitifle argueretur . Sed Grejjorii ll .
litteris edoctus cum eilet , non id prslcriptum
fuifle a Mauricio , ut volcrt es ad ecclefix a li
ft oritatem revert pfohibeantur , fed ne inviti
atque holehtes cogantur , fuam deinde aucloritatem operamque Gregorio ad fchifmaticos cum
cedefia conciliandos denegavit , Langobar
dorum omnia Vaftantium immanitas , & fchif
maticorum pene infuperabilis obftinatio dici vix
poteft y quantas moleftias , & oceupationes ;ittulerint Gregorio , ut de aliis rebs ne cogitan*
di quidem fpatium habuifle videattir . Hue adde moleftas illas & diuturnas conteritiones , quas
habuit cum Joanne, itemque cum Cyriaco Epifcpis Coftftantinopolitanis , qui fane impudentius quam arrog*ntius Oecumenici , five univerfalis Epifcopi cognomen afliimpferant ; adde
incommodath Gregorii valetudinem & moleftiffimis identidem morbis obnoxiam ; adde follicitudincm omttium ecclefiarum , & graviflrma
negotia ex omnibus tcrrrum partibus adfedem
Apoftolicam confuenti j ex quo fieri necefle
erat , ut fetnper animo excubaret , mentemque
ad res decernendas vcl agendas perpetuo intendcret , nunquam a curis & laboribus vacare >
partem ullam qnictis caperc poflet . In his
vel afpefitatibus rcrum , vel angultiis temporum, in plurimis & ifficillimis , & maximis,
quibus diftchtus & prope obrutus erat , tiegotiis
atque occupationibus ad fublevartdam juvandam*
que ecckfiam Salonitanam&Dalmaticam in ma
gnum difcrimen adduftam toto animo, & ftudio
omni perinde ihcubuit, ac fi ab omni alia cu
ra vacuus eflct ^ fummoque otio frueretur . Id
quod fatis declarant cpiftohs tarn multx , tarn gra
ves ob harte cauam fcripta: , & alix alio m i fix,
Mediolanum , Ravennam, Conftarttinopolim ,ct
plerxque in Dalmatiam , quibus fane oftendit
Gregorius ecclefiam illam fibi adeo coxdi effe,
ut pro ejufdem falute
et cranquiliitatc nullis
incom-

MAXIMUS IV. EPISCOPUS SALONIT. XLV.

tf$

r.commodi , vigil iis, laboribus parcendum effe faciebant i quamyit identidem per fe ipfi , fuifque Ducibus .rem grrent , & imperii provin*
.eenferet . Res quidem fuit rnulti operas , ma
gna: contentionis , multorum annorum fed Gre- cias prsedatum irent , ft praslia cum Romanis
gorius , qui erat animi magnitudine invida , .confere/ent . Hujus Slavonic* .in lftriam neque Maxirai obftinatiooe , neque ejus fanto- ptionis audorc.m faris certura , quem proferrc
rum potentia , neque ullis difficult atibas deterr poffim , neminem habco , prster Gregoriuro .
reri fe, vinci paffus eftj remque casptara per- Audor Mifcella; traclit Chaganum colledo Afequi , modifque omnibus urgere non antea der varum exercitu , & Slavis etiam fortaffe in fi>
ftitit , quam ad exitum optatum perduceret . cietatem addudis , irruiffe in Dalmatian^ qui
Nam fandiffimi Patris perfeverantibus ofHciis , jexpugnata Belicha , quam alii Balbam vocant,. Awm
affiduis monitis & ebjurgatjonibus , faluberri- urbes alias ad quadraginta cepit , ac .diripuit . I"1^!^','
mis ab od m adhibit is le ni bus afperifque re- 17. Jmperatoris Mauritii nno virtu- _m.
mediis demum ceflit pertinacia Maximi > quip- tibus ChagaHUs in Dalmatian* properayit , & cum
pe ex prsfcripto Gregorii, de quibus falfo ac- venijfet Belichant , quadraginta ' civitapes , qua
circa earn funt , pmnes depopulate e . Idern
cufatus fuerat , ante fepulchrum Beati Apolli
naris fe rite purgayit; ft qua arroganter, obfti- confirmt Theophanes in Chorograprjia ; fioe
nateque in fcekm Apoftolicam peccaverat , ge- anno Chtganut collecjif omnibus copiis iu Dal*
mebundus agnovit, ac falutari pcenitentia expiar matiam Jufcepit expeditionem , & circumpafitas
vit . Ita Maximus quidem cum Deo , ft Chri- Mtropoles vaayit . Belicha , Tifi me fallit t
Ri Vicario in gratiam rediit j eccleiia vero Sa- mijitudo yocabuli, urbs illa eft, quam nunc Ver
licham appellanj prope a fontibus Tillri fir
lonirana , & Dalmtica verum legitimum Pa
itaren adepta-j priftinam quietem, & tranquilli- Cetinas fluvii fitam ad Occafura . Anaftafius Bir
bliothecarius in hiftoria ecpjeftaftica Jialeam na*
tatem recupera vit .
ri*.;
minatj & fortaffis illa ipfa eft , quas in tabula
Peutingeriana
Baloie dicitur in Mediterraneis >

i
f '.
ft fere ibidem, ubi eft Verlicha , pofita } ne
longe diverfa videtiir cfie pofitio illius urbis ,
yinni decern intermedii "Pontifie atu s Maximi
quam Conftantinus Porpbyrogenitus Chiobati*
^
-, '
Epifcopi kgitimi Salonitani .
attribuit , ft Belitzin vocat , qua; cum antea
Wix.'mui I/* Rgo Maximus eclefia* reconciliatus , dona- dida effet Belicha , vocabulo in Slavonicura foj"f*m Ht tufquc pallio PontificaH Ravenna difcetfit , num definente Belitfin a Chrobatis appellari Cf*
& intra fi nein anni 599. Salonam reverfus eft. perit . Scd fi Joannes Lucius bene conjecit Be*
A clero, populoque ingenti lsetitia exceptus cum lit^in effe Bdinam hodiernam in agro Bucorjeffet, habitufque ab omnibus Epifcopus legiti zse , ha:c fanp ab amne Tiluro, five Cetina lon
mus, totunr fe , & quam diligentiffime ad ec- ge diftat in Occafum . Porro ex illis five oppi>
ckfiam fib: commendatam regendem contulit ; dis, five urbibus quadraginta captis, direptiiquc
illudque in primis fib urandum efl ftatuit , ab Avaribus, ft Slavis, plerafque pcrtinuiffearut qua: in fuperjorj vita dcquerat , rede fa- bitror ad Dalmatiam Tranfalpinam finitimam
dis farciret , & quidquid offenfionis , ac damni Pannonix Savia; 5 quam quidem Sayiam regionerri
perpenm prava diffolutaque vivendi rat jone intulerat, e- gentes illas, jampridem occupaverant , ft incolefiiniui- gregijs inftitutis, atque exemplis compenfaret . bant , quin etiam Belicnam Geographi alir" ftlil* Nec vero illi vel de fua ecclefia benemeren- qui reccntiores , ut alio loco diximus , in
compenfj. di , vcl Deo pro fuis delidis fatisfaciendi occa- Pannonia Savia conftituunt . Cacterum hanc Cha-
" nud" ' fio defuit. Multa: fiquidem fummi ac praepoten- gani expeditioncm Dalmaticam longe aliara cfie
tis Dei permiffu res adverfae a difficiles accide- pportet ab excurfione Slavinoram in lftriam ,
runt , quibus patienter ille quidem pieque per- cujus mcminit Gregorius; hxc quippe diraoyeri
ferendis omnis anteadas vits noxas elucret ; cif- nequit ab anno Mauritii undevigefimo, & vul
dem vero pro communi falute avertendis aut garis aera cxcentefimoj illam vero Audor Miexpediendis , ncceffariam utilemquc opcram po- fcellae ac Theophanes in annum Mauritii decipulis fuas fidei commi/TIs pra:berct , Sptimo mum feptimum , Chrifti nonagefimum feptimum
iaeculo ineunte ingens Slavorum multitudo per fupra quingentefimum conjiciunt . Neque ad hunc
" ;
fines Dalmatix in lftriam irrupit, ft quacum- annum reicrri poffunt , quae Paullus Diaconus
que iter fecit, cladem, terroremque circumtulit . narrt lib. a. de geftis Langobardorum : Iriam,
Enimvero trepidatum eft Salonse , barbaris e inquit, Langobardi cum ^Avaribus , & Slavis in
propinquis locis in urbis direptionem ft cxi- gref univerfa ignibus, & rapinis vaftarunt . Nam
dium imminentibus , ut docet epiftola Gregorii anno proximo fupciiori pax cum Langobardis , Lngobir*e
ad Maximum , quam paullo poft fubjiciemus , fuadente Gregorio, conftiuta fuerat; nee veriEa tempeftate ut l^angobardi in Occidente at- fimile eft Langobardos fidem vix inita: pacis vio- p,a"*B,
jSSSZ W Italia> fie Avares 5c Slavi in Oriente ft laffe, ft copias cum hoftibus Romanorum jun- ns59
1 im!* Ulyrio Provincias Romanas cxurfionibus ft xiffe ad vaftandam lftriam , qux ad ditioncm
male". ckdibus infeftas habebant 5 & pars maxima II- Mauritii pertinebat. Huic tamen, aut potius felyrici , prfertim Pannonia fub eorum im- qucnti anno illigandum cenfeo fxdus , quod ab
perium ac tyrannidem ceciderat . Cum illis fa> Agilulpho cum Chagano Avarum Rege fadum
penumero per eos annos alias profpero , alias elfe tradit Paullus Diaconus , qui fane in expliadverfo marte pugnatum eft , Utriufque gentis candis fervandifque temporum ordinibus non val cum Romanis gefta, ft clades ultro citro- de accuratum fe praebuit . Caefar Cardinalis Baque iliacas ft acceptas defcribunt Audor five con- ronius anno 609. ad confirmandam clademlftrias
tinuator biftoriae Mifella: , Tbeophanes, Theo- ab Slavis illatam , quam commmort Grego
phyladus, Simocata , Cedrenus , ft alii plures. rius , hoc ex eodem Paullo Dicono tcftimoSlavi, quos Procopius & alii Slarinos vocant, nium attulit : Hoc nihilcmmus anno Sclavi Jfiriamy
vel fubjedi erant, vel vedigalcs Chagano Ava- interfetlis militibus , lacrymabiliter deprsdatifmt .
rum Regi , vcl certe in ejus caftri ilipendia Scd hae cum infcita fine capite 42. libri quarti
hifto-

EGG L ESI A

SALON! TANA;

hiftorias Langobardicar , vereor, ne in pofteriores

annos' rejici oporteat . Citerum, quamvis hujus ,
de qua uc agimus , ftrienfis calamitatis nllus lius ceras' citri poflit , jufdm tarnen fatis
suvtaw doneus ', Se locuples auftor yel unus Gregorius
pope nobis effe debet . Cum igitur de Slavorum adanu fob, Vent Salohafli nunciatum effet , ingehs metus
h0'eft' cividm nimos occupayrat ; & nihil prpiseffe
an Gre- videbatr , quam ut barbar, poft Iftriam depoI*!"*; platatri, in Dalmatiam regrcl , Salonam peterent totius provi'n'dae' caput, urbemqueopulentiffimam dirigrent, ac vftai'erit . Hc primum
cura, & fdllicitudinc fan gravi & molefta conflicbtus eft Maximus , quam fu m ma & maxima
jbatrias imperidns brbaris calamitas cidem tum
attuli't , cum multo ante -Salonm rediiffet.
In communi omnium mctu, periculo Maximus
minime committendum putvit , ut fe ignavas
nertique cHftitis traderet; fed tit offeium Epifcopale , pietas erga patriam, & fuorum civium
Charitas ilium mnebt, inftitit , quantum poJtuit, hortari omnes, atque urgere , ut vigiliisc
praefidiis ad fuftinendas , & repellendas hoftium
feggrefione? rberh munirent; cum intercaipfc,
ut ppinari licet , ffiduas pro lio diferiminc
avertendo preces apud Deum interponeret , fummaque pcenitentis animf demiffi'onc fuis delidis
accptuhi refcrret, quidquid adveri, & incommodi vcl fibi , vel civibus fuis acciderct . Nec vero
antea civitas tirarcm , triftitiam, Maximus
fiifceptam pro compiuni fajute cogitatjoncm ac
follicitudineni depofuit, quam difceffu brbarorum turbulcdtiffima illa tcmpeihs prorfus evanuit .
fJaxiiBut
Dum terrores illi barbarici objecti Maximum
htlala ^^'c'tum haberent, cjufque cogitationes ad pe"'dorn/' riculum illud propulfandum evocarent , inteftii *. na quxdam ydutique domeftici cura: & moleP?,
flia cundem mghqpeic angebant , pofcebantque, ut fuam auftortatcm atque operamadinopes oppreffos fublcvandos copverteret ; quippe
Magi ftratus, quorum amicitia & favorcad fuam
protegendam nquitiam S pertiuaciam abufus
antca fuerat , Dei pcrmiffu , inimicos fibi maxi meque inferios habuit . Cauffis, & controyerfiis dirimepdis tum praecrat Salons Julianus \
cui Scriboni erat cognomen, homo infigui cu. .
piditate atque avaricia ; apud quem turpiffimo
"Ivaritu mercatu cum omnia eTcnt yenalia , fecundum
u]l*ni
jilos , non a quibus jus ftaret , fed a qujbus
\
plus acccpiffct , fetentiam ferre confueverat .
Viduae , pupilli , egentes ad ejus tribunal , fie
tamquam ad fcopulum allifi ,' maxipia, Se miferrima rcrum ac fortunarum' fuarum naufiagia
facibant, : horum nim inppix ac folitudini qon
jus , non quitas pra?lidjo erat contra potentiam divitjaiijue adverfariorum , qui muncribus
& pecuniis piid Julianum omnia poterant . De
tot tantifque injuriis in homines egenos miferos communis jam erat , Sc qutidiana nium quaerelaj vulgique fermonibus paffim percrebuerat neminem jam cauffa cadere, &quamvis nocentem damnari poffe, cui ad fententiam
fibi propitiam emeqdam numrpi fuppeterent : contra vero inopes ac paupcics potentium opibus
dreumveniri \ judiciis opprimi , bonis omnibus
fpoiiri , jus fuum obtinerc pullo modo poffe.
Hujufmodi querimonia; neque Maximum latebant, & Epifcopi communis omnium parentis
poftiilabant. Is igitur tarn infignem , aper^amquc injuftitiam minime fcrendam cenfuit ;
$r
pcrsintba
, cura
l' pro
' '* ea
11 ,' qua?
1 * ad fe pra:cipue
'
-...'

defeiifione pauperum, fuum cffe officium putavit huic malo occurrere, ac refifterej quo
cum omnibus oftcnfioni effet, tum in perniciera
muJtorum y'ergebat . Itaque fatis jam comperta 4" *Jn^
& explorara se , ad Julianum privatim aaiit , ""m"
quid pervulgatus civitatis fermo aJ fe detulerit, Mmimo.
verb.is, quam pojtuit, leniimis expofuit ; quir
bus non modo de communi omnium prav
fertim egenorum commodis ac fort unis , fed
etiam de ipfius fama & exiftimatione fe fe folr
licitum effe oftenderet : roonet , hortatur, 7
gat, jus fuum cuique tribual, asquum omnibus
judicium reddar, curetquc, ut omnes intelligant
nihil apud fe , nifi juftitiam Se aequitatem var
1re . 'At homo hiante & inexplebili avaritia ,
qui mpltis ad eam diera opibus inique partis
non conteutus , plura & majora jaro fpe , &
opinione devoraverat , admonitionem Epifcopi ,
quamvis lenitatis & officii plenam , adeQ
sequis auribus occepit, ut molefturn monitorero
exinde averfari , ac peflime odifte ccepcrjc; cum
inrerea nihilo fegoius , quam antea , oranem,
fi qua effet oblata, turpis quxftus; -faciendi cafionem rriperet , ac nihil de fua in egenos
miferofque injuftitia, Sc immanitate remitteret .
Admonitiones ac reprehenfiones Epifcopi faepius **
itrais, mirpm, quantum judicis ipiquiffimi ani- fj,n", .
mum exafperaverint ; fie prorfus , at odii fui ^*
explendi cauffa , quibufcumque poffet modis , mtu,H
ilium vexare atque cxagitare copftitupret ; nunc protyjuu
de illius fama dctrahere , nunc proi)ris ilium *"*
maledicT:is inceffere ^ nunc prasclaris iliis
confiliis & conatibus obftare atque officere ; id
quod de homin non folum avaro Sc inhumar
no, fed etiam religiofo , :i a rebus
perfonis ecclefiafticis averfo opinari licet ; if
quippe apud Novas urbem Thracia; pum effet ,
haud vericus eft , ut fui Ducis impietati obfequereur , Epifcppum ab asde facra , ad quam
perfug cauffa fe cum ciyibus receperat. , vior
lenter abftrahere , ignominiofeque traducere :
Hupe autem, quem Theophapes Sribonem vocat , Baronius exiftimat efe eumdem ipfum JuHanum Sribonem j qui Salons hujufmodi judicia yenalia exercebat. Porro Maxi rqus perditiCr
mi h,ominjs ontumeliis atque injuriis exagitatus, intimis quidem angebatur fenibus , quod
legum ac pauperum opprcdiones cum viderecqgerctur, prohiberc pon poletj ad fe vero quod
attinet , quidquid contra e feu dicerct , feu facerct Jujianus, patienter fibi ferendum effe exiftiroabat; & quando ab iniquo judice nihil a?qui
obtinerc pqterat, ut aeqiiitatem animi , &manfuctudinem obtineret, laborabat.
S.td lopcc cravius multoquc Derjcujofius ma7 FroBiie.
lum in iplis ecclejia; a.c provincias lu vi|cer|- rja|ei,,
bus hsrebat , quod Maximus poft fuum in ur- euit
be reditum fimul atque deprehendit , ftatim ad
iHud depellendum omni cogitatione curaque in
eubuit . Frontiniapus hoc nomine fecundus Sa-,
lonarum Epifcopus Dalmatis non modo ad tria
capitula defendenda, fed etiam ad eorum defen-
fionem femel fufeeptam, quamvis Romano Pontifitt ecelefiaque repugnante, pertinaciter praefrateque r.tipendam auftorem ie ac D.ucem buerat ; ob eamque cauffam, fe atque Da Imatas
a Catholicorpm confortio fegregaverat . Expulfo eje^oque in exfilium Frontipiano, cum Dalmata; repudiatp trium apitulorum patrocinio ,
cjuratoque Schifmatc , in concordiam cum ecclefia , & fede Apoftolica rcdiiffent , nonnulli
ex Clerici, Monachis, Laicifque
^ focietatem
Jorum, il'

MAXIMUS IV. EP5C0PUS SALOWT. XLV.

forum , qui capicula damnaverant , communianemaue averfati, contumaejus in priftino error
te perftiternnt, quam Ht b Wo auorkate vel
exemple eaterorura revocan poffent : his autem
a Frontiniano Duce ac principe hujus Schifmaticae factionis Frontipianiftarum cognomen inhafit. Memoria rptas velim ea , qua in aftis
_ . explcala funt . Horum
firontioiani cap. i. .
reliquias perteq#i non deftkeruat omnes deinr
jeeps Epifcopt Salonitai , prater BU i triuaa
capkulorum defenforem , qui quadriennio federa
iilam tenuk i 4 quamvis eas omnino dekre nequ-iverint , id tarnen fua vigilantia digentiaque
perfeceran , ut Freatimanift* Sehifinaciei palara
ageie , apmque quid fua fontentie effet oftendere , 8: ecclefia pacem turbare auderept .
Cu enim fibi a Magiftratibus , praepofitifque
urbium & ecelefiarura regimini metuererrt > abditi latebant ignotique, & clanculum fuos conr
ventus habere , fuaque inter fe conferre eonfilia
cogebantur. Verum Frontinianiftis inoranerqerr
roris f & Schifmatis propagandi occafionem joeatts , ejus rei bene gerencia miram opportunetatem attulit acrrima illa ic dinturna contentio,
qua Maximo , ob retinendum Epiicopatum ,
quem inique in*aferat, cum Gregorio fuit : exinde enim can turbata effet divi.faque fit partes
ecclefia, provincia Dalmtica; ftudioqOeparr
tium Epifcopi prafeique ecclefiarum impliciti ,
curam & euftodiam hriftiani gregis negligerent : nemo aute , ut ait Gregorius in epiftola
ad Salonitanos, contra lupos invigilara; his fa-

*g7

lktcras Veterano Presbytero fup Roraam perferendas tradidk . Grcgoriu?, cum epiftola e?-D**V
mi allata fuit , ex pedibus graviflme laborabat ;
*
& quamvis artkuloriim ac pedum dolores nihil .
jemitternt , nullaai tarnen refcribendi moram
interpost quod facer cum per fe ipfe non poffet , epiftolam prudentia & fantitatc plenam diAayjt , in hanc fere fentenram : De irruptione JVwlew
Slavorum, qui DaUpatia &Salona imminebaot ,
deque avaricia & perfidia ^ribonis iniquiflmi fie .
judiis graviter conquerenti , opportunis admonitionibus coafolationem adhibet . Pauperes &
miferos judiciorum iniquka,te circumventos , &
injuftis fententiis opprefios , aque moderate ,
ac fortiter defender . Omni qpe atque opera
eakendum eile , ut Frontinianiftas ab Schifmate
ad finum ecclefia Catholica reducac ; fi qui ex
Iis Romam venire velint , daturum fe operam ,
ut ver i ta te m plane ac dilucide agnofeapt j quam
fi qbfirmato animo recipere noluerint , ab omnj
viqle,ntia moleftiaque intactos dimittet. Hacepir
fto!a cum feripta fit indidione . . interjecta.que inter epiftolas menfis Julii & Augufti ejufdem indi&iorys , coharet cum anno fexcentefimo
ra Ghriftiap f & alterutri illorum menfium
affigeada eft,
Cregriut Maximo Epifcofo dwtpno .
*Ad veniens urhem communis filius
Presbyter Veterams , it me podagra doloribus ^'-
debilem reperit , ut Fraternittis tua epiftolis per Stii

eilis acceffus patuit ad dilaniandum ovile Do- me responder nullatenus valuiem. Et quidem de xinum.
Winkum , quod ia eadem epftoia Gregortt de- fclavorprn gente , * obis aide immipet ,,* .
plorat . la hac igiitur civli difcordia , & peitur- affliger rehementer & conturbor ; aigor in bis %
batione rerum , Frontinianifia fuis confiliis ac tyf\ jm 9 y<fbis patiofr ; coniitrbor, quia per lflri(
rebus idoneum tempus fe eakos cfc exiftimarunt , aditum jam ltaliam intrare caperunt . De Juliano.
& metu depafitOj nemine adverfante , autem b Scribone quid dicam nefcio ; quando ubi?
x aecafione fe in bominum catus inferere; que video, quia nobis peccata noftra rsfprtdetnt i
qaincbe Synodo apeite decrahere j hoftes trium & Ht forif a gentibus , intus a perverfis judicapitulorum fumroam in invidiam vocare 5 mo- abus conturbemur , Sed nolite de ttlibus omnino C
aere , dermneiareillorum aditum , fermonera
congreum bgiendum | ab omnibus , qui haretica labe , corrtmuF.ione aollent contaminati ; cumque hujufmodi persiciofa dogmata inr
cautis homituim animis icnfirn inftillare quotidie
pergerent, id,quod voiebant , facile aflecuti funt,
at muki ad factionem illam Schifmaticamabecclefia, & Pontfice Romano deficerent ; plures
edam ad eam defeionem quadam yoluntatis propeafione fpeftarent. Huic malo fane graviffimo,
- quod fimul detexk & exhorruit Maximus , ftamtetm tim '1 curndum cenfuit , ne ad perniciem
anknorom latius manaret . Itaque omnem ope*fci;& ram adhibere eeepit , ut ques error , & pravorum hominum fuafiones diftraxerant , eos ad fimim ecclefia & Pentificis Romani audorkatem
revoearet. Sed miaus quam opt abat proficiebatj
ic converfio Schiimaticorum non fatis e fernentit f 1enteque admodum procedebat .
Cum igitur Maximus his , quas modo expofui, aerumnis , mokftiis , difficultatibus confliaretur i eque facilis aut prompta eet ratio
eas vel avertendi , vel expediendi , fibi fuaque
prudentia diffifiis ad fedem Apoftolicam confugere ftatuk a qua fibi neque confilium , neque
auxilium defiaurum fperabat . C^uapropter Gre^
* Gre- gorium per litteras admopuit , quo in ftatu efe<r'i"ie
rcs ^>^nat^CK quaqtoque in periulo ver-r
ca- farentarj doceat in tanto rerum diicrimine quid
'>
fibi faciendum putet, Sc quibufcumque po^it mo- dis provincia fceclcfialabararrti fubveniat. Has

cmtti^ari : qm po nos vixerint , d deteriora ,

tmpora videbunt ita ut in comparationefui teabporis , nos felices timent dies babuiffe . quan
turn vero prtvalct fraternitas tua , opponere fe
pro pauperUsus 3 & oppreffis debet , qua etiamfi
prodeffe minime valuerit , ipfa Omnipotenti Deo
e'r devotio fufficit , quam dedit , Scriptum e
enim: Eripc eos , qui aucuntur ad mortem, fc
qui pertrahuntur ad intpritum , liberare ne ceffes . Quod fi dixeris : yires non Juppetunt ; qui
infpeor.e cordis, ipfe intelligit , In omni ergo ,
quod agis3 mfpeSorem cordis apptte habere piacatum . Quidquid yero eft , unde Uli placeas , face
re non miftas . Warn humant terrores , & grati* fumo funt ftmiles , qui levi aura raptus cva*
gefeit , Hoc certiffime Jeito , quod placer Deo ,
& prtvis hominibus nullus poteft . In tanto ergo
fe aftimet fraternitas tua Deo placuie , quanto
perverfis hominibus difplicuiffc cognoverit , Ipfa
tarnen defenfio pauperum moderata & gravis fit ;
m fi quid nimis rigide agkis , ex e juventute vos e
arbitventur homines fuperbire . Sed talis neceffe eft.,
ut inveniatur pro oppreffis veftra defenfio , qua~
tenus & humiles proteionem fentiant y & op~
preffores non facile inveniant , quod ex malvola
mente reprehendant . Attende ergo quod ad frechielem dicitur: Filii hominis , increduli & fubverfores funt tecum , & cum Scorpionibus habitas. Et Beatus Job ait : Frater fiiidraconumj 8e
focius ftrqthionum . Et Taulus difcipulus dicit :
In medio nationis prava & perverfa, inter quos
luce-

i88

E L E S I A

lucetis ficut luminaria in mundo . Tanto ergo debms cautius atribulare 3 quanta nos fcimus inier
f Det inimicos vivere . De ( Fr'ontitianiftis autcm
bFrenii- Fr'aternitas tua fit omnirio foticita , &'fict c. '* ft*deat y quatenus ai finum fdnaa ecclefia reffT"" /ntur . Si <ui yero ai me venire v'ol'uerint 3 r
'". fationem reciere 3 priu's g jusjurandum prabeant3
g #<1 permiitent fuis 3 quod in e'oruni erfore 3
etiam ratione recepta
perftfiant . Et poflmodum
h tua fanftitas h promttat 3~qia a mt null
; violentiam pati'entur ; fed fationem reddo . Si veritatem cgnoverint , fufcipiam 3 fi non cgnove
rint y itlafos dimitdm '. 3 fei ' os
ex eis ad' nos venire yluerint , minime eos Frternitas tua retineat ; quia venientes aut rationem
recipient3 dut Jeito '3 quia aliter profef terram ill tatri i ulierius non vidbunt . Indilione 1 1 1. men: fe Julio , vel Agufto .
N

a Idcft ex adyentu Slavorum duplex me afficit

follicitudoj qod & de veftr pericul , vobifque impendentibs cala'mitatibus vehementer doleo , & nobis tq Italia; timeo, cum barbari
per Iftriam in Italiam irrumpere jam cceperjnt;
fed brevi utraque follicitudo difeuffa eft $ nam
Slavi Iftriam depopulati 3 eq'ue 'praeda . contend
abierunt .
b Quod pertinet ai Scribonem ( inquit Bafonius ) db Imperatote miffum 3 atque deterius 3
quam hoftes 3 infeflantem populum: hic iritexenda
eft mentio 3 qua de eo habetur in Theophane 3 prafenti anno Mauritii Imperdt'oris : ipfum nempe ob
id j quod if Confiantinopolitanum violentus abduxerat 3 a populo fuijfe urbe plfm. Sed
Theophanes Epifcop'um earn injuriam ab Scribone pafsum , non Cntantinopolis 3 fed Novariim in Thracia pifcoptim fuifle docet . Idem
Tbcophanes refert hoc faum ad ann. i y. Mauritji , qui non cum anno fexcentefimo , ut putat Barnius j fed cum anno 597. Chriftia congruit . Anno quippe fexcentefimo Mau
ritius gebat imperii annum duodeyicefimum 3
ut docet inferiptio epiftolae S. Gregorii ad Vigilium Epifcopum Arelatenfem apud Bedam hift.
ccclef. lib. . cap. *8. in qua tres Chronologicas notas conjunas invenioj fei licet x.Kalend.
Julias , annum Mauritii x 1 x. & indiionem 1 v.
Indidio IV. initium duxit a Kalendis Stptembribus anni 600. defiitque in Kalendas Septem
bres anni 601. 1 taque Mauritius x. Kai. Julias^
anno 601. jam attigerat atque adeo fere compleverat undevicefimum imperii annum; ex quo
fit, ut annus iuperior Chrifti fcxcentefiinus , non
cum anno dcimo quineto , ut Baronius exiftimat , fed cum anno duodevigefimo imperiiMauriciani cohdereat . Quapropter temerarium illud
Scri bonis facinus , quod Theophanes anna 15.
Mauritii iubjectt , retrahi oportet ad ann.
EtfanecumxepiftolaGregorii ad Maximum an
no 600. feripta manifefte conftet hoc anno Juiianum Scribonem Salo ni s judiis muere funfum effe , vix fieri poteft 3 ut idem Julianus
eodem anno cum Romanis copiis apud Novas in
Thracia verretur.
- His verbis Slavos potiffimum intelligit, de
quibus paullo ante 3 & alios prxterea barbaros
extrinfecus in provincias imperii ingruentcs.
d Hunc locum epiftols Gregoriana; Baronius
ad an. 600. num. 1 1 1, hac animadverfione illuftravit : Ija quidem vaticinatus fpiritu divino S-

5 AL ON I TAN A.
Cregorius 3 que veridicus inventus tfl effe pro?
pheta : etenim non barbarorum dumtaxat cladi^
bus afftitlatum e Imperium 3 fed fub baretich
Jmperatofibus Dei ecclefia mirum in modum ver
Xdta eft , ufque adeo 3 ut vinBus satenis abriper
retur ab urbe Vontifex ( Martinus fub Gonflante
Imperatore Monothelifa ) & diro exilio txargitatus Martyr mori cogeretur 3 invalefcentibus
ubique hxreticis ; additumquc eft malum omnium
maximum abfque cqntroyerfia ab omnibus judicatum '3 nempe ortus nefandiffims fed* Mahometa
na j & Saracenorum earn profitentium immaniffima ih univerfum pene Chriftianorum Orbem grafr
fatio atque dominium ; quorum comparatione ver
rum dicii Gregorius , hac fuifje aftimanda leviflir
ma y atque ifta tmpora feliciffima .
e' Hinc colligi licet Maximum factum elle Epi
fcopum , cum vix earn statem attigilTct, quam
Caones prxferibunt , atque ad Epifcopatum gerendum idoneam efie declarant . Non ergo mirum, fi setas ipfa florens ac frvida fpiritus fer
roeires ad refiftendum Summo Pontifici, hujufque mandatis obfiftendum Maximo indiderit ,
Ut dignitatem non bonis artibus partam tueretur '. Caetcrum cum juxta Varronem juyentus
ab anno trigeimo incipiat, definatque in annum
quinum & quadrage^mum; Maximus non lon
ge aberat fortaffe ab anno quadragefimo cum
creatus eft Epifcopus ; qua; quidem aetas aut nir
hil, aut non yalde difcrepat a prsfcriptione antiqa Cannica . Prasterea Gregorius juventutis
nomine etiam virilis ztatis partem aliquam compleitur . Nam lib. z. moral, cap. f. medios
inter adolefcentes & fenes , juvenes onftituit .
frima hominum atas infamia eft 3 qua etfi inno
center yivit 3 nefcit tarnen fari innocentiam , quam
habet } fequitur pueritia 3 qua jam valet dicere ,
quod yult . Succedit huic adolefentia 3 qua prima,
eft atas in operatione ; quamfequitur juyentus , fir
licet apta fortitudini ; ac poflmodum feneftus etr
Urn per tempus congruent maturitati. Itaque Ma
ximus , ut caera deeffent ad Epifcopatum obtinendum, eidem tamen quamyis juyeni , xtas car
nonica non defuit .
f Editores Maurini operum fanfti Gregorii ex
quibufdam codicibus M. SS. legi malunt Photinianiftas 3 oriundas ex fchola Photini Epifcopi
Sirmienfis, & nobilis hzrefiarchae . Sed rctincndos effe Frontinianiftas a Frontiniano Epifcopp
Salonae, trium capitulorum defenfore acrrimo ,
6 pervicaciffimo Schifmatico nomn adeptos 3
oftendimus in Ais ejufdem Frontiniani 3 cap.
I. $ 2. .
:..;. ..
,
:*,.
g Qui vcritatis , quam ontentionis cupidicbres , ut de illa doeantur Romim yenie deereverint, eos jubet Gregorius jurejurando obftringifeoperaro daturos;, nt, fi fu fe opinione fal
l cgnoverint , esteros dedoceant & in eo ,
quo cpti tenentur , erore permanere non finant .
h Hanc rationem revo.candi ad cclcfiam Schifmaticos ejus teropris generis tenuerunt Pela^ius uterque , & Gregorius , qui eos potius ray
tionibus & auoritatibus alliciendos quam vi
peenis cogendos cenfebantf 5 quippe eorn.ro
plerique non tarn malitia 3 quam ignoratione
peccabant : fed obftinatos & principes aionis
Schifmaticae metu ac fupplieiis coerceri volebant
implo ra ta auetoritate & animadverfione Magiftratuum.

i Videtur hic Gregorius fibi confiare >
nam quos ab fe fine ulla vexatione aut moleftia
dimifium iri modo promiferat y quamvis in fufcepto

MAXIMUS IV. EPSC0PU5 SALONIT. XLV.

fto errere permanferint > nunc affirmt fe non
commhTurum, tit iidem in Dalmatiam redeant.
Sed alii erant , quibus Gregorius licet veritatem
obftinatione quadam fencentis repudiantibus impunitatem promifit j alii vero , quibus negat facultatem futuram regrediendi in Dalmatiam .
Hi quippe praeter obuinationem Schi im a tica m
infenfo erant animo adverfus Maximum , multifque ill um rnoletiis , & injuriis afficiebant ;
propterea quod fchifma illud abolere , & elimi
nare Maximus conabatur j nec veritatis addi{cendx, fed Maximum calumoiandi caua Romam adire conftituerant . Si qui vero , inquit ,
contra vos ex eis ad nos ventre voluerint , minime
eos fraternitas tua retineat . Hos igitur adverfarios fuos Romam venire Maximus ne prohibeat $
nam nifi refipuerint , & cum ecclefia atque Epifcopo fuo in gratiam redire voluerint , Gregorius
pollicetur fe euraturum , auftoritate & opera magiftratuum interpofta , ut reditu in Dalmatiam
prohibeantur , ne impofterum Maximo ullam moleftiam exhibere poffint.
MtimHi
Epiftola Gregoriana egregiis monitis, &omni ope ceptis refrta non mediocrem confolationem atii con er- .
...
fioniFroB- tulit Maximo , curam , angorem ejus animi
niinift. vaide le va vit } nec folum ipfi falutaris fuit , fed
Jbuii .,WU" magno etiam ad rem Chriftianam bene gerendam , refteque fungendum munus fuum incita
mento, & adjumento. Casterum adSlavos quod
attinet , hi depopulati cum client Iftriam , ea
praeda contend, onuftique ad fuas regiones redierant; eorumque difeeffus Daliuatis' , & Ma
ximo follicitudinem ac metum omnem ademerant . Cum Juliano Scribone ita fe geflt Maximus e praeferipto Gregorii , ut prudentiam, &
moderationem , cum magnitudine animi , & conftantia conjungeret , ut eque pro asquitate pu
gnare , & caudas pauperum defender negligeret; eque in hujumodi content iotii bus , quidquam nimis arroganter, aut iracundias , nimis
afpere , aut licentius ageret , five loqueretur ,
quod vel judici vel adverfariis juftam ad reprehendendum cauiTam prsberet . lenitate , &
manfetudine , hac in pauperibus tuendis perfeverantia ac librtate ufus , quid , & quantum
profecerit Maximus, fregeritne, anfaltemmollierit obduratam avariffimi judicis nequitiam ,
nobis incompertum eft . Sed longe felicius in
revocandis ad ecelefiam Frontinianiftis operam
curamque confumpfit j quippe in hujus gloriofi
opens focietatem accitis Epifcopis Provincialibus j & Viris ex omni ordinc Clericorum doftiimis , pertinaciffimum illud fchifma , aut
prorfus extinguere , aut tota Dalmatia elimina
re aggreffus eft . Atque illud primum fibi fa
ciendum cenfuit, ut aptis idoneifque rationibus
dilueret falfam illam de auftoritate Chalccdonenfis Synodi per damnationem trium capitulorum imminuta opinionem , penitufque ex corum animis evellcret ; deinde ut eorum contu
maciam vinecret , averfafque voluntates fibi &
ceclefix conciliaret , nullum erga i los charitatis , & beneficentiae officium prxtermifit . Ne3ue Maximi ac caeterorum Antiftitum in eamem rem incumbentium affidui labores conatufque optato fucceTu caruerunt : plerique cnim
agnita veritate abjedaque pertinacia cum eccle
fia fede Apoftolica in concordiam redierunt :
i quibus vero obftinata trium capitulorum defenfio y quam eedefis aut Pontificis Romani
auoritas, antiquior fuit; ii cum efient omni
bus odio Sc defpectui , cum nemo illos aditu 3
lilyrici Sacri Tom. Ih

nemo congreffione , nemo fermone dignos putaret, fatius efleduxerunt patria carere , ac folum
verter , quam apud cives , & populares fuos
communem illam invidiam , & contemptionem
fuflinere . Omnes omnino hujus fchifmatis reli
quias induftria ac diligentia Maximi delctas effe cenfeo; idque licet intelligi ex illius, &pafteriorum atatum monumentis , in quibus nec
nomen Frontiaianiilarum , ne ullum vel tenue
HbJu
iftorum veftigium apud Dalmatas fuperfuiTe reSchjfmiperies . Hsec labes & contagio depulfa cum ef tii
iaOtl.
fet a Proviacia , & ecclefia Dalmtica , illud 11It
prorfat
Maximo providendum , & praeeavendum fuit , Kliaeu
ne pedis eadem ex iGtria finitima futtim fubrer 1DI tri
pens iterum nimos incolarum inficeret : qua.- bncDda
propter fuis vigilias , prsfidiis vias omnes
atque aditus, qua latenter in Dalmatiam inferripoiTet, diligentifliime oeclufit ac munivit . Ca>
terum in Iftria vehemens illa pro tribus Captulis tuendis contentio defervefeere , & gentes
illa; ad pacem cum Catholicis faciendam incli
nare videbantur prsefertim poftquam , abeunte
Callinico , Smaragdus iterum Exarchus , reique Itit JM>
Catliolicae in primis ftudiofus , Gregorii cona- gmcx par
te id ec
tus laborefque in converfionem Iftrorum impen- elefiam rt>
fos juvare eeepit . Petrus , & Providentius illius erfa .
regionis Epifcopi jam pridem communionis Catholica: fe cupidos eile oftenderant . Caprulenfes
infulani fub fidem ditionemque fedis Apoftoli Capraleat
fti ieo
ca: redierant , & Joanne Schifmatico expulfo , SchifmttiCaiboAntiftitem Catholicum reeeperant; quem ex Gre eo,
lienm Egorii mandato eifdem poftea pra?fecit Marinia- pifcopnni
nus Epifcopus Ravenna; , jufus ecelefiam peiuai.
in fu poteftate ac tutela tamdiu retiere , quo?
ad Severus Metropolita Aquilejenfis , errore depofito , refipifeeret , Romanoque Pontifici fubjeftum fe atque obedientem prseberet . Forminus
Forminui
Epifcopus Tergeftinus ad Catholicorum partes Ep.
Tertranlieratj quem Gregorius Smaragdo per litte- geflinut
eccleras impenfe eommendavit, ut ejus patrocinium cum
in gra
fufeiperet, eumque ab injuriis Severi tueretur, tiam raqui adverus ilium plebis Tergeftina; odium diit .
feditionem oncitaverat . Hujus Gregoriana; commendatitia; ad Smaragdum epiftolae procemium
eft hujufmodi . Olim novimus , excellentiffime fi
ll j quo dederio , quave converfione animi pro
adjuvanda Dei ecclefia in Iftrix videlicet partibus ,
%elo Redemptoris nofiri , amore aternx mercedis }
ftudii veflri fervor extiterit .
Dum Maximus ecelefiam Salonitanam rege
bat , in extrema Dalmatia fuperiori & regione
Tyrinnut
Praevalitana rerum potiebatur Tyrannus quidam fuece dor
e propinquis Ratomiri , qui nullos ex fc libe- Ratomiri
regio
ros reliquerat . Is cum idolorum fuperititioni in
ne Prcttat
deditus effet , acrius urgebat crudele bellum , litan*
quod Ratomirus Chriftianis fuperiori farculo in- Chriflianoi per
dixerat , hujufque morte intermifTum, ipfe an. jpi. fequiiur.
redintegraverat . Ratomirus latius imperandi cupidus regni finibus in Occidentem prolatis ur
bes aliquot Dalmatia; Mauritio ademptas in fuam
poteftatem redegerat , qux ad Provinciam Metropolit-E Salonitani pertinebant , ut verifimile efTc
diximus in Ais Natalis cap. iv.
i. Si autem
Ratomirus in hanc Provincia; Salonirans partem
jus fuum ditionemque porrexit , vix dubium efle
poteft , quin hue etiam hujus Tyranni , qui Ratomiro fuccefferat, immanitas ac rabies pervafcrt . Hinc vero Maximi curas & follicitudines
augeri oportuit , excitarique ad fublevandos quacumque ope & opera poTet , confirmandofque
Chriftianos illos in ultimis fuse Provincia; par
tibus conftitutos , ac Regis crudeliffimi tyranni b
dc

CCLESI A

5 A LO NI TANA;

de oppreffos; Sc cum il le , quoad vixit, quique

ab eo proximi fucrunt Reges tres , feu potius
Tyranni, Chriffianos exagjtare , Sc perfequi fe
re nunquam deftiterint , neceffe itidem fuit , uf
Maximus nunquam ab i His juvandis , folandifque
cogitationem & curam avcrteret . Caeterum an
no 602. acerbiilima ilia perfecutio fortaffis ob
mortem hujus Tyranni deferbuerat 5 & qui huic
fuccefferat , Tyrannus alter , inter initia regni
fufcepti vifus eft, fi minus clemens ac propitius ,
certe non infenfus effe Chriftianis 5 argumento eft,
quod Gregorius in fuis epiftolis codem annomilfis ad Conftantium Mtropolitain Scodritanum ,
qui fub imperio erat Regis Praevalitani , itemquc
ad Joannem Epifcopum Juftinianx prima; ', ac
Primatem Illyrici, cui fubcrat Prayalitana Pro
vincia , de huj'ufmodi calamitate , & vexatione
Chriftianorum ne verbum quidem fcripferit . His
epiftolis cauffam 8c materiam prsebuit PaullusEPnlio pifopus Dioclea; , qui cum grave ac nefarium
piocieta- crimen admiiiffet , atque idoneis teftibus, fuaque
copo t'x- ipfius confeffione convictus fuiffet / de Concilii
?uwo, Provincialis fententia Epifcopatu privatus, coacTufque in ordinem fuerat ; jn ejus vero locum
Neemefion fubftitutus . Ule igitur dolore actus
atqne rabie, ftipatufque amicorum manu , quos
rniiltos fibi potenttique paraverat , in Epifcopa)e Palatjum invafit 5 Neemefionem Epifcopum
violenter cjecit; ac partim abfuit, quin refiftentcm, repugnaptemque occiderct } ornamenta autem omnia , omnemque fupeljeilem ecclefiafticam eripuit, atque abftulit. De' bis rebus Nee
mefion Romam profeclus certiorcm fecit Gregorium 'J qui tum ad Joannem Epifcopum primae
Jiiftinianae , tum ad Conftanpum Epifcopum Sco
dritanum litteras in camdem fententiam feripfit j
quariim fumma eil , ut furentes atque violentos
Paulli conatus peenis , cenfurifque ecclefiafticis
Gregoriui
; ut quxcumque ex
loanni ' cohibcantIii''
' rebus
' ' /i ecekfise
'
' r rajpr.m iu. puerat , jubeant eum cogantque reftituere 5 fpem
flinian, omnem recuptrandi Epcopatus adimant 1 & ne
ftanco" qufi mojeftia; in pofterurn Neemefioni faceflere
ScoJrr
polfit
diligenter provideant . Utraque epiftola
m '' data eftlndiionequinfta menfe Aprili, aut Maaudaciim jo , ideft O 2."
coercej2x his littris Grcgon'anis duo poti/mum colHqi velim, digna peculiari animadverfione, qua;
ad Hierarchiam ecclefiaticam Illyrici pertinent.
Nam primm quidem epiftola ad Conftantium
Scodra; Epifcopum non obfeure dclart hunc
fuiffe Metropolitam Provincia: Praevalitana; in
Dalmatia fuperiori . Idem ante nos animadverterat Lucas Holftenius in Notis ad Geograph, fac.
aroli a S. Paull: Scodra, inquit, erat Metropolis Trovincia Travalitana , qua a Dalmatia
( jdeft a Provincia Salonitana ) omnino 'feparan
da , Sub Scodritana Metrpoli fuit Dioclea > ut
apparet ex S. Gregorio lib. x. Epiji. 54. ad Con.
fiantium Scodritanum . Cum eriim res ageretur
ecekfiae Diocletana; in provincia Prjevalitana conftituta: , non alia ratio reddi poteft, cur Grego
rius negotium illud potius Scodritano , quam
lteri ejuidem Provincias Epifcopo commenaaverit , nill harc , quod Diocletana ecclefia ad jurifditionem curamque Metropoliticam Epifcopi
Scodritani fpectabat : qui paullo attentius hanc
Grcgorii ad Conftantium epiftola m legat , id
qiiod nos efficere ac probare contendimus , clare
perlpiciat . In hac Gregorius incluferat litteras
ad joannem Epifcopum prima; Juftinianae feriptas, ut eas Conftantius quam diligentilfime legeret , ac perpenderet ; & fi quidem p:r fe ipfe

omnia praeftare poffe confidat , quse ab Joannp

fieri jubebantur , fine ulla cundatione pro fuo
jure Metropolitico 3 itemque ex auftoritate fr
dis Apoftolicae mandata Pontificia exfequatnr :
fin autem praevideat fore aliqua impedimenta ,
qu obftent , quomiiius rem facile , aut e fen
tentia perficere poffit , indufas litteras ad Joan
nem Primatem Illyrici perferendas curet , in
cumque hujufmodi negotium rejiciat ; qui cum
Vicarius effet fedis Apoftolicx majori poteftace
ac dignitate ad illud expediendum, & onficiendum pollebat : Fratermtas tua exemplaria fcriptorum his fubdita , qua ad FverendJfimum fratrcm noftrum 'joannem prima Juiniatia civitatis
Epifcopum fervantem rices nojtras direximus p dir
ligentius relegat ; pr fi fecundum eorum ferient
expltre fe cunta poffe cognofcit , ea , qua Uli
mandavimus , ipfe omnia ex noflra auclorftate exr
fequatur & faciat ; ft vero hoc tibi > quibufdam
forte adverfantibus obflaculis , videos effe difficile ,
jludendum efi 3 ut eadc/n fcripta ad antediclum
fratrem noflrum fine excufatione perveniant . Cxterum monet Conftantium , ut Joanni ad nego
tium injunum exfequendum fuam operam pr
ftet ; idque eidem convenire ait, fcilicet ex ju
re, & officio Metropolitico, cum ecclefia Dio
cletana fubjecb effet Scodritana; , intraquc hu
jus Provincia; fines continerctur : Cui etiamt &
te convenit imminere , ut ea , qua ei a nobis mandata junt j difiriclius exfequi , & nulla debeant
occafwne lentari . Principio quidem ex omnibus
ecclefiis Epifcopalibus Dalmatia; una Provincia
ecclefiaftia conftabat, quam Metropolita Salonitanus regebat . Huic deinde ecclefia? aliquot prcviE
fuperjoris extremque ad meridiem Dalmatia; da
detraftae funt , qua; in unum Provincia; corpus ^S'eKe.
fub Metropolita Scodritano coaluerunt . Sed quo "no, &
tempore hujufmodi detraio faa fuerit , & cleiufh.
Metropolis Scodritana inftituta, non fatis com- ca conftipertum habeo . Simile vero eft id referendum l?w
rr
j
T

_ *. .
Meiropofle ad astatcm Impenumque Juthmani Impera- lit Seotoris, qui Novella xi. cum inter Provincias - ^'"0,'0'
clefiafticas, quas Archiepifcopo Juftinianae pri- ftinUnbV
mat , ac Primati totius Illyrici fubjecit , Prat- u v1
valim annumeiatj turn vidctur cam ad dignita
tem provincia; ecclefiaftia; provehendam , &
Epifcopum Scodritanum eidem pra;ficiendum ,
& jure ac titulo Metropolita; donandum per
jPontificem Maximum curaviffe ; nullum quippe
fexto fa?culo litterifve Gregorianis antiquiusmonumentum proferre poffum, in quo aliquot Me
tropolis Scodritana; veftigium appareat . Prxvalis regio Dalmatia; ad Meridiem extrema , &
modicis finibus circumfcripta, jam inde abaetate Conftantini jus nomenque Provincia civilis
obtinuerat , & cum parte Macedonia; Salutaris
una erat ex quinqu Provinciis Dia;ccfeos Dacia;, quam notitia Dignit, utriufque Imp. Ill y
rico Orientali attribuit. Metropolita; Scodritano
duos Epifcopos a Provincia Salonitana avulfos,
Diocletanum, & Rhizinienfem fubiiciendos ccnfeo; neque enim alios in hac provincia Epifcopatus invenio, quorum originem vel antiquitatem ad fextum vcl feptimum frculum referre
polTim. Extat quidem epiftola Andrea Travalitani Epifcopi ad Hormifdam Papam in hanc fen
tentiam-' Epifcopos Epiri novae , coaa Synodo fifte ac fimulate quofdam Eutychianos nominatim damnaffc , ut incautos fallerent ; fed
eorum fallaciam detcdam effe, Archiepifcopum
vero nullis rationibus adduci potuiffe , ut ha;reticis , 8i Schifmaticis nuncio rcmifio , cum
eccle-

MAXIMUS IV. EPISCOPUS SALONIT. XLV.

tCcIcfia Catholica in gratiam rediret . Scd cu
jus civitatis ille fucrit Epifcopus, nobis
non licuit Fortaffis erat Epifcopus Scodra:, cum nondum ha?c ecclefia jus ac titulum
Mctropoliticum adepta effet ; qui fe cognomifiare maluerit a provincia, in qua erat Epifco
pus, quam ab urbe & ecclefia, cui prfidebatj
quemadmodum Malchum non ex ea ciyitate &
ecclefia , cui prxerat , fed ex ea regione , in
qua ejus Epifcopatus conftitutus erat s Epifcopum Dalmatienfem Gregorius appellavit . Ilium
autem juTcrat Hormifdas Synodo Epiroticae intereiTe, & qua; in afta effent, ad feperferibere. Nec vero aflentior Holftenio , qui An-'
dream Achrida; Epifcopum fuifieopinatur. Nam
tate illa nondum audiri cccperat ufurparique
Achrida; nomen, quod poftcrioribus faeculis recepit Juftiniana prima , qua; antiquitus difta
fuerat Lignidus five Lychnidus apud Lacumcognominem fita ; cujus quidem urbis tum erat
Epifcopus Theodoritus , ut epiftola Andreas valitani ad Hormifdam nosdocet. Haftenus dc
origine Metropolis Scodrenfis , & de provincia
Pramlitana ecclefiaftica inftimta , divulfaquc a
provincia Dalmtica , & Metropolita SalonitaQufc * no. Hinc corrigas vclim, qua; partem. ProleMccr" gomenon feftione n. cap. n. . v, fcripfimus
oii s*. provinciam Spalatenfem , antea Salonitanam ,
non'lnie non ante ^ decimi vcl initium fequentis fa? . culi diminu coepiffs detraftione urbium Epifcofuii paium j quippe cum inde ufque a fexto faeculo
putaanas vel tres eccleiias amifcnt Scodrenlem , Rhi fen- xinienfem, & Diocletanam, quarum prima conTroitga- ftituta rutt Metropolis provincias Prxvalitana; .
vocai it'" ^co^ras autem dignitas Metropolitica deinde transcrVsit. laCa ^u'c Diodeam, hinc autem ineunte fxculo
undcimo devoluta eft Antibarim . Sedhaec alias;
nunc alterum illud brcviter expediam , quod de
Illyrica Hierarchie illorum temporum docet epi
ftola Gregoriana ad Joanne m Epifcopum Juftinianas prima;
Univcrfa ecclefia Dalmtica ab Aria ufque ad
Driloncm , prioribus fasculis quemadmodum uni
Metropolita; Salonitano fubjefta erat , fre unurh
agnofeebat colebatqire Primatem , neque alium
fane > nifi Pontificcm Romanum $ id quod fepe
& pluribus locis declaratum eil . Cum autem
Gregorius cauiTam ecclefia; Diocletana*, & Neetneonis Epifcopi cofnmendet Joanni Epifcopo
Juftiniana: primae, jubeatque illum in Paulin in,
[ui nefarii flagitii compertas > dejeftufque Epicopatu res illius cecidias abftulilTe dicebatur ,
diligenter inquirere j Sc nifi ablata reftitueret ,
aut Ii ad federn Epifcopalem , unde exciderat ,
afpirare auderet , Canonicis peenis animadvertcre; id fane argumento eft provinciam ccclcliaftiJfrava cam Przvalitanam , cujus pars erat Diocletana
Crcgorii ecclefia, obnoxiam fuiTe potcftati ac jurifdiftiolate fu bern Pr. ni Apoftolica: , quam Joannes in cecidias Illymaii iUjr. ricas jure ac titulo Primatis Illyrici obtinebat .
r'Co '
Neque enim ad hujufmodi negotium gerendum

t9i

vantem yices noras , direximus . Jam vero ha?c

extrema pars Dalmatia?, qua difta cft Prasvalis ,
inde ufque a Primatu Theflalonicenfi condito ,
ut ego arbitror, divulfa erat ab ditione &poteftatc Primatis Romani, tranfieratque fub jus ,
& auftoritatem Epifcopi Thefl'alonicenfis , qui
prsepofitus ecelefiis , & provineiis omnibus Il
lyrici Orientalis, idemque Vicarius fedis Apo
ftolica; conftitutus eft . Nam Bonifacius Papa,
qui ab anno 418. ufque ad 42?. cccleix prxfuit , inter Epifcopos Illyrici Orientalis fubjeftos Primati ThdTaloniccnf annumerat etiam
Privalitanos, ut doeet illius epiftola inferipta;
Dileliffimis fratribus Bjt/'o Thealonicenfi , & ce
teris pifeopis per Macedonian , Achajam , Tbe~aliam , Epiritm , veterem , Epirumnovam , "P^CV^LIM y & Daciam conitutis . Itaque Prasva
lis tum Praefefto Prattorio, tum Primati ecclcfiaftico Illyrici Orientalis fubcratj &quamviscum
univerfo Ulyrico ad Patriarchatum Pontiiicis Ro
mani pertineret , hujus tarnen primatu exempta
in jus ac ditionem primatis ThelTalonicenfiscon<c(Terat ; fed nondum , tit dixinuis, proprium
Metropolita m nafta fecrat , nec jus & nomen
adepta vera; propriaeque provincia; eccldafiica; .
Cacterum fi quis verifimilius exiftimet Pra;valirn tum provinciam eedefiaftieam inlitutam fuiffc fub Metropolita Scodritano , cum fub jurifdiftionem Epifcopi ac primatis TheTalonictnfis fubjunfta fuit , huic minime repugnaverim j
quin immo haud invitus in ejus fententiam conceTerimj quamvis Metropolis Scodritanat auftorem idoneum Gregorio antiquiorem nullum inveniam . Hinc autem fieret, ut eccleiias Prxvali
tana; eodem tempore & Piimatui Pontificis Ro
mani , & poteftati Metropoliticae Epifcopi Salonitani fubdufta; fucrint . Juftinianus autem cum
Prajfefturam Prartorianam , & primatum ecclefiafticum Illyrici , e Macedonia in Dardaniam ,
ex urbe Thefalonica ad Juftinianam primam
tranftulit , Prvalitanse quoque provincia? regi
men civile , & ecclefiafticum indidem translatum , utrique tum Prajfefto , tum Pfimati ejufdcro
Juftiniarwe fubjecit .
Nec vero Gregorius pifcop jftniahde pri ftregoriu:
Primilum
mae , quod jHs boteftatifque dederatit Romani ccclcfiaft
:
ahite illum Pontfices , ademit aut imminuit ; cum Illy
rici Juftiquin immo fuis ad hunc eumdem Joannem ejus nian'.i:
pri
urbis Epifcopum litteris datis indiftionc xiu. , ma; * J11(1 i nia no
ideft intra finem anni J94, , ei gratulatus eft attrtbufl
de fufeepto Hpifcopatu , pallium tranfmilt , & confirmafedis Apoftolica: vicariam poteftatem dclegavit : it.
paliinm , inquit , ex more tranfmijimus , * vi
ces vos sApoolicx fedis agere iterata innovatio
ns decernimus &"C\ Cum autem Felix Epifcopus
Sardicenfis debita; erga Joannem obediential lub*
trahere fc conaretur , hominis fuperbiam atque
arrogantkm in fua ad eum epiftola graviffimis
verbis caftigat ; feque in eum canonicis peenis
animadverfurum efle denunciat , niG fubjtftura
fc primati fuo , atque obedientem prrbeat .
fly qitod non credimus, te in fuperbia permanece
contigerit y diflrilam canonicamque difciplinx cor*
rettionem nos feito uUifcenter /*
poner . Sed ad hiftoriam illorum temporum ,
unde digrerti fumus , revertamur*
Avare t
Dum bello ardebat Italia , quod Langobardi Slavi
Im
anno * , vel fuperiori redintegraverant , dum perio inAvares & Slavi Orientem & Illyricum vaftabant , fetti.

poteftatem extraordinariam Gregorius Joanni

dclcgavit ; fed banc ei rem idcirco mandavit ,
quod cura Diocletana ecdefiae ad eurdem tan
quam ad Primatem , & Vicarium fedis Apofto
lica; pertineret , quodque in provineiis Ulyrico
Primati fuhjeftis vice Romani Pontificis fngeretur: hanc liquidem rtioncm , cur ea feripta
& mandata Joanni dederit, reddere videtur Gre
gorius in luis ad Conllantium litteris : qu& , res quieta; crant tranquillxquc in Dalmatia. Sed
inquit , ad Hcverendiimum fratrem norum Joan maxime infefti erant Avares , qui , ut refere
nem prima Jninian<e civitatis epifcopum , fer- Theophanes ad annum Mauritii tS. , Chrifti

toe..
lllyrici Sacri . I/,

ECCLESIA

SAL NI TATUA.

6ob> , in Thraciam progrci populando omnia decernique pcrfft; nec firmum ac raturh futurum
rendoquc, tantuin tcrroris injeccrant , ut jam efie poterat, qoidquid ctitentiarin altcrutram parde regia urbe relinquenda , migrandoquc in A- tcm Gregorius tuliitt . Quocirca Gregorius ab
iiam confilia agitsrcntur . Legati de pace , & omni judicio ferendo abftinuit ; ft Mximum
taptivis rcdimendis ad Ghaganum cum vcnif per litteras admonuit, ut virum idoncum, qui
fertt, is jure belli captos rerhiTurum fe rcfpoh- cauflam illam geret , delega re t -, eumque man
ttit ) fi denariuni in fingula capita redemptionis dato fu, turn propria , tum Prcsbyteroruni
Diaconorum manu fubcripto , itemqnc aftis om
nomine Romani perfolverent : id cum Mauri
tius abnueret, omrtes ad unuttl interfteit. Sen- nibus ad cam cauflam pertinentibus inftruerct ,
ut hujufmodi tabula: rite confe&x & obfignata:
lit ob tantani immaniratcm infenfum Ubi nu
men tfe Mauritius. Itaque ut erat rebgiousac iidcm lacrent delegationis eidem commifTa?: ita
futurum , ut quidquid Roma: aftum & judicapius, Miis per monatera , iacraque loca om
nia litteris , orari Dcum julfit , ut admifl il- tum foret, legitimum efiet, lirmm, ac (labi
I tus delicti vi vus potius quam mortuus poenas le, vimque fuam & autoritatem obtincret . Hace
txfolveret > quod illi biennio pot Deus indul- cpiftola eft decima tertia libri uridecimi in colFit Porro Chaganus ingenti prda auclus wc lecuonc Labbeana Ccnciliorum, pcrtinctquc ad
imperii tnibus evercitum fub ea conditionc de- indictionem fextam , qua: a Kakndis"Scptcmbris
duxit, ut Mauritius ad veftigal nnuum , qirod anni . ad Kalendas Scptcrnbris anni pro*
antea barbaris penfitabat , quinquaginra millia xi mi deductur ; ac proinde videtur referenda
nummum adjiccret . Czterum anno proximo 6o 1 , efle ad initium anni 6oj. , nifi cam ad finem
Prifcus Chagino bellum intulit , cum barbaris iuperioris anni revocare libeat .
conflixit , & quatuor prxliis plurima
Gregorius Maximo Epfcopo Salonitano .
barbarorum millia interfecit , nec pauciofa in
rifoo* * captivitatem abduxit . Porro Mauritius , cum
Alia quidem a [cripta ad Traternitatem tuam Epift.viL
t>lurfbut optaflt, ut diximus, deliftorum fuorum pecnas
prfcliil vi- luere in hac vita, Deo annuente, a PhocaCcn- antea feceramus : fed b tempore , quo homines **. '"
voluimus .,
turiorre
tunorre , quem exercitus
cxcrhuj linperatorem
impel diurciii falutave
aiutave- tuos , quos
ytu ad
au nos
nus mtjtjii
muijii ,} relaxare VOlHimus
rat , poft liberos in ejus conpetu trucidatos ad fcripftffe te quibufdam noftris compcrimus , quod b
Veteranum Tresbyteritm , ataue Optatum liefen-
Kburttii Cbalccdonem jugulatuf anno . v. Kai. De
& filior Ccmbris , indicijonc 6. Non alius Augufius aut forem tune minime in cattjj tranfmiferis d ; &
4
t*dci
majorem calaroitatcm , aut conQantius tulit . In Thomas ecdcfi* tua defenfor fibi <a te difuorum ac fin lade una illius vox audita : Jlf {ium perhibmt . EX qua re jam ncc prafentium
/lus es Domine) & juum judicium . Irn* portitoribus judieavimus effe credendum , ne 4t
peravii atinos Viginti , nulla re magis , quam ipfts quoque pofl kxc ftmiliter dceres . er
forti 4C pio vif* citu mrmai'andus . Exindc go hite res mos valde fecit ambigere , & cautos
Phocas impefevit , 8c annos fere ocl:o male par- (fe deber pr&momt ; fi auffam vwltis ictre >
turn pcimc geit impcrium, homo cmdelitate, ivruam de extero perfonam cum f Mandato legaliter fafto , tuis Tresbyterorum , feu Diaco
lbidinLy ornnique ncqitia infam.
a:r in L g ---tefiimonium
----- - J-- ftebferiptionibus rborato ,
flta fihem nfli . alfqid ecclefiaflicje norum
Vcrf* ioniun* controvrrfic Maximo fuit'r fed'q-.iibufcum , aut geflifque hex more indita tranfmittite , ut quid.i
i rebus
i - - fuerit, compertum

quid cum ea ailurn fuerit , poffit jure fuififiere .

d federn quibus
de
non l_l
habeo
Apoftoli"Nam
nos folum Hit , Jed tliatn omnibus ,
im reU- Hcec controverfia , cum Salonac dirimi ncquiret ,
quod
jufium
legitimumque fuerit parati fumus ,
4
R.omsm delata eft ad fedem Apofiolicam . Qui
Deo
juvante
,
per omnia cuftodire : tavtum ut tu ,
de ftatu totius caulx Gregoriiai cdQf'rent } &
quod
i
lege
px&cipitnr
, facer non ominas . Indiproturatorum mutiere ftmgercntur , Romani fc
tione
fexta,
menc
Decembri
an. :., vel Jalntulerunt Vetcranus Prcsb)4cr, 8c Optatus de
nuario
an.
605.
fenfor 5 his abeuntibiis, Maximus alios ob eandetn rem procuratores in tirbem fubmiferat . Hos
ti illos Gregorius attente audiefat, utquidcafN T M.
fe Sc controverfiac ilhid eftet , diligenter penitufi Gfcgorii feripta , five littcrx ad hanc
<que cognofeeret . Rationum momentis in urramque partem pertftacis , prope jnm erat ut fenten- cauTam pertinentes interciderunt , qua fi adeftiam ferret, & pofteriorcs Maximi nuncios feu fent , ex iis fortafle inrelligi pofTet [ quid hoc
procuratorcs dimittcret . Scd cx litteris ejufdem rei> five controverfix fuerit . Hujufmodi feriMaximi ad quofdam Romanos feriptis cum in- pta continebant fententiam j, quam tuJerat Gre~
tclligerct Vetcranum & Optatum ejus rtile gorius fecundum ca, qu allegaverant Procuraj'u-ffuquc , fed fira fpontc ac volntate Romam torcs Maximi; fed cum hi carerent legitima proproelos vTe , eque legitima ad earn caufam curatione, feripta ilia rctinuit , & fuam fentenagendam deegatione inltructos fuite , Vercri ce- tiam revocavit .
pit, ne hi quoque , qui poft duos illos Romam
b Alicer legitur in cdice Vaticano : fed ternvnrant, in/uflu Maximi id negotii fufeeperirtt , pore , quo tomines tuos *d nos miftfii, rixari noin eamquc cauflam temer fe ingeflerint : utrique luimus , Cmittere feripfie te quibufdam noris
tili m Maximi maftdatis ejus chii ographo fubferi- narrantibus ; fed eque fenfa , eque verba rc
ptis carebant j eque lillas litteras tradite fibi te inter fecongruunt; communem igitur &reprocuration i s telles proferebant ; proinde cu- ceptam lectiftfm retinendam puto , cum nihil
tri Maximi pcrfonm fufiincre , cjufquc nomine cauile fit, cor earn loco moveri oporteat .
Vetus eft in ecclcfia nomen ac dignitas De auftoritace rem illam, de qua erat controver
t , legibus judiciali jure perfequi potcrant; fenforum , qui id ofleris ac muneris fufcipictx quo illud fequi oportcbat , ut , cum illoi um bant , ut ecclefiarum , & paupcrum caufias ageicu dia, five acta inea difecptatione judiciaria, rent . Is Magiftratus in ecclcfia Occidentali fere
non publics , fed privata; tdci , & udoritati laicis hominibus mandari foiebat ; quippe cum
mccrcntur 4 ex his" nihil rite ac legitime ftatui ab Impcratoribus peterentur, ft eos in foro judiciif-

MAXIMUS IV. EPISCOPUS SALONIT. XLV.

diciifque vcrfatos eflfe oporteret . Extat in hanc
rem Canon 16. Cond Iii Milevitani . Tlacuit ,
ut a gloriofijmis Imperatoribus , ut jnbeant judieibus dari paitos fibi defenfores Scholaflicos y qui in atlu fini , "pel in officio defeno*
num cauarUm ecclejiaflicarum y more Sacerdotum
provincia;
y ut iidem ipft
defenfionem eccle
f , qui
A
fiarum jufeipiunt , habeant facultatem pro negotiis
ecclearum , quoties neceffitas flagitaverit , vel
ad obfiendum callide deeipientibus, vel obrepentibvs y vel ad neceffaria fuggerenda , ingredi juditum fecretaria . Idem dclart Canon 9. Concilii Chartaginenfis V. M Imperatoribus vifum
e poulandum , propter affliffionem pauperum ,
quorum moleiis fine intermiione fatigntur eccLefia , ut defenfores eis adverfus potencias diviturn cum Epifcoporum proviftone deiegentur .
Defenforibus ad ordinem Clericorum aditum pa
tero voluit Zofimus Papa epiftola prima; fiquidem Clericorum nomine atque ordine digni cenferentur: Sane ut etiam defenfores ccciefix , qui
ex laicis unt y fupradiiia obfervatione teneantur ,
ft meruerint ejfe ex ordine Clericorum . At Gela
lus ordinibus inferioris Cleri defenfores adferibit, eofque prximos ante Acolythos conftituit :
Continuo leor y vel K^otarius , aut certe defenfor
effetius y po tres menfes exiflat jieohthus . Exinde, ut antea femper in Orientali, fie in Occiden
tal! ecclefia defenfores e Clero deligi cpcrunt .
Gregorius, cum multa ornamenta , & privile
gia defenforibus contuliflet , iis f*penumero ,
tum ad curanda ecclefia? Romans Patrimonia
in variis provinciis conftituta, tum ad aliagravifllma negotii expedienda uti confuevit , quia
defenforum officium , ut ait epiftola 17. lib. 7.,
in cuuffis ecclearum & obfequiis mfcitur labora-*
re Vonticum % Sui ergo & ceclefise Salonitans
defenfores erant j inter quos annumerandi funt
Optatus, & Thomas, quorum in hifee ad Ma
ximum litteris, meminit Gregorius.
d Editores Maurini huic loco qudam interferunt, quae
abfunt
et r a colietione
i Labbeana
r i ra : ideo,
r j
qu* cum os afta funt y non deber Jubfiere ; fed
& Thomas 1 tu defenfor &c. optime congruunt cum hujus loci fententia, camque luculentius explicante
e Qyippe & hi, quipoft Veteranum &ptatum Romam ob eandem cauifam vnrant , filuilitcr ut illi , Maximi mandato feriptis tradito , ritcque obfignato carebant .
f Nota ad hunc locum appofita apud Maurinos digna eft, qus hic defcribatiir : Ejus man
dati formant reperies in Dig* lib. 3 tit. . Leg. 64.
Litteras fuas dirigere debebit , quibus fignificet
quern adverfus cum procurator-em , <& in quataufi
ja /ccerit ; ratumque fe babiturum , quod -cum
eo atlum fit &c. Hie , quandoquidem de ecclefia
fticis rebus agitur , mandatum oportuit Tresbyurorum & Diaconorum fubferiptionibus robora
ri i qu* tarnen praxis Clericorum compage foluta, pomodum obfolevit .
g In aliquibus codicibus Vatic, aliter legi tur :
& teium fubferiptionibus .
h Tabulis etiam & actis , quibus fumma illius continebatur , jubet apponi fubferiptiones teftium .
i Ita liquidem legibus fancitum eft , Ht cui
procuratio alieujus rei > vel cauflb judicialis
committitur, eidem litterx tradanturteftescommiftx procurationis ; alioqui quidquid i lie no
mine alterius egerit, ramm , & legitimum die
non poteft .
lllyric-i Sacri Tom. II,

Ac Maximas quidem Gregor monitis

prsceptis obtemperavit} & viros gnavosprudentefquc juris ecclefiaftici , cum fuis mandatis ac
litteris rite obfignatis Romam mifit, qui fuam
cauffam legitime gerent apud federn Apoftolicam> fed ut nobis ignota res eft , quae in difeeptationem
illam judiciariam
veniebat , ik
1
*
V
quinam fuerit hujus controverfia: exitus, quidve tententiae tulerit Gregorius, plane ignoramus .
Inter hace, in Itaiii fervebat bellum Langobardorum, & Agilulpbus conjunitis cum exercitu
Langobardorum copiis A varum , & Slavorum,
quas Chaganus ex fardero eidem fubfidio miferat, Cremonam , & Mantuam urbes munitifl- Agildlmas cepit 5 & nihil propius fa&um eft, quam cemonl
ut Arnulphus , unus ex Ducibus Langobardis * M*ntnt
Romam obfiderct . Sed pax iterum inita cum '"i,t"'"r|i
barbaris anno 60?. vel fequenti id pcriculi ter- digit .
rorique difcu.'It . Dum Agilulphus bclltim in
Italia gertbat cum Romanis, aliquose fuis Lan
gobardis una cum Slavis & Avaribus Iftriam depopulatum mifit; qui prope a finibus Dalmatian
omnia vaftantes, ingentcm Dalmatis timorcm ,
& Maximo follicitudinem injecerint necefle cft,
veritis ne bavbaricus ille turbo fe fe in Dalmatiam cfFunderet. Sed ultra Iftriam barbaros progreflbs efle non invenio . Hanc iftrijc direptionem, quam fupra obiter attigi mus , &: pofteriorem eilt diximus ea , cujus rneminit Gregorius
in fuis ad Maximum litteris , Paullus Diaconus
lib, 4. cap,2j. inferuit , eique proxime fubjecit ortum Adoloaldi , quem Agilulphus anno
605. e Theodelinda con juge fufeepit : ex quo
fit, ut vel in hune , vel in fuperiorem annum
alteram hanc Iftrix vaftationem conjici oporteat : Intra h*c , ait Paulkis , Langobardis cum
^Avaribus & Si-avis Iromm fines ingrei , univerfa ignibusy & rapiris viftarunt *
Anno 604, ni. Idus -Martias S. Gregorius
cognomento quidemmagnus , fed dofina , fan- 'j(G"5^
ftitate, & rebus praclare geftis , fcriptifque egre- foccedit
ens pofteritati
Maximus,
_ traduis
r
fr
fummi

exceflit
r. nurcDonl va
> eximium
fsculis
futuris
Sacer,f,l"hit
111.
^
dotii exetnplum relinquens . Huic fufFedus eft sn^eiv.
ex collegia Diaconorum Sabinianus , qui cum
Apocrifarii Apoftolici muere apud Mauritium
fungeretwr , Gregorii litteris admonitus Imperatori aeor fuerat i ut fufceptum Maximi Epifcopi Salonitani intruli patrocinium deponeret .
Sabtnianus diem obik anno . five fuperiori,
ut Baronius cenfet VIH4 Kal. Martias. Cum
Interregnum Pontificium aliquot menfes tenuiffet , Pontifex cft renunciatus Bonifacius III.
ineunte anno 607. ; cui fucceilit anno proximo
Bonifacius IV. Poft intcritum Sevcri Patriarchs
^
Aquilejcnfis anno 60S. extindi , diffidio intei tam See"
Catholi-cas , & Schifmaticos exorto , aiceri >;Prche
akcris feceifioncm fecerunt i & fario quidem Scnif- j>l*v
matica Agilulphi Regis Langobardorum, &Gi-Aqoiie.
fulphi Ducis Forojulienfium favore ac patroci- * ,n
pirnio faki Joanncm Abbatcfli defenforem trium es diftr
capitulorum in veteri Aquilcja Patriarcham no-***'
minavit $ Catholici vero in nfula Gradenfi ,
enitente in primis Bonifacio tertio, hortatuque
Smaragdi Exarchi Candldianum Patriarcham ercarunt , virum perfpeitas fidei atque integritatis ,
longeque a Scnifmatc abhorrentem . Hinc Aqui-lcjenfis Metropolis bifariam divifa , & duo dcineeps Patriarchae conititui eeeperunt, alter Gra>
denfis Catholicus , Romanoque Pontifici addiftus, alter Aquilejenfis Schifmaticus ab Romaea ecclefia di&junus . Huic Epifcopi fane multt
b j
part-

ECCLS A

SLOMTANA,

larebarit 3 qui in Venctia Mediterrartea Largoardorum finibus ac poteftate continebantur 5

ilH vero fuberanrreliqi Antiftites,pracfertim Iftri,
cateri que Imperio Orientis obnoxii. Pacriarcha
Gradenfisj &: qui abeotabant, Epifcopi Pontificis Romani , & Imperatoris Conbrttinopoln
tjni j Aquik'jctifis vero Patriai'cha cique adhE-1
rentes Scnifmatica farionis Epifcopi , Regum S
Dueum Langobardorum pr3fidio ac patrocinio
hitebantur . Exinde hovus Metropolita Graden-1
fis cum plerifque Epifcopis Iftrire in fide peritit c poteftate Ponrificis Romari ; & Iftria j
magtla ex parte d ecclefia finum reverf , allquid imminuit de cura illa &follicitndirie , qu&
Maximum in perpetua quadam vigilia ftaic cogebat , ut Schifmati prope finibus Dalmatiai
graffanti aditus omties inreteluderet : crac enim
Iftria quafi quoddam propugnaculum SchifmatiPicr.qu: cis quiicjehfibus oppoitum , 8c objeum , quod
Iflrnriuu E>almatas ab ea coiltagione tutos prsftarct
UeitRt
Phocas auteffi ih Oriente eadem , qua tibi
lUti,
qufeitj immariitate dminiftrabat imperium.
Eo rgnante Chffoes Pcrfarum Rex per fpceiem ulcifcendde tiecis Maurjtio illatce multa matorum millia in Romarlas Provincias irtduxit . Bellum Pclficum plurcs antios tenuit , ac
torrentis inhr cuneta rapiens Chalcedonem u(que in Bithyiiiam pervaitc. Chofroes Romanis
faepilts Viciis , cfifque Armetiiam , Cappadociam 3 Galatiam , Paphlagoniam in poteitatem
redegit: cum Phocas interca libidiricj c furo
re prseeepsj cives vexaret hoftikm in modum ,
bc prineipum Virorm casdibus urbem polluetet Hd cum Km diutins nonpofTet, Primo
res Civitatis de illo interficiendo conjurarunt ,
uore Prifco Patritio , & Comit Excubitorum , cui Phocas Domitiam fiiiam in matrimoiiium dederat . s mle fibi metuens Genero
in omhes promifeue fevienti , Heraclium tectum Africa: ad defeclionefn conciravit . Ergo Hcraclius Prifci ac procerum rogatu cum
claffc > S( exercitu Abidum appulit , caefifque
lvomanorum copiis Conftantinopoli potitus cft.
Pbocam multis fuppliciis , t cohtumeliis affe
ctum obtruncari , & comburi j'uflt tyrnnidis
Uli 4M intcrCL'to , anno oftaVo hottdum exacto > Chrifli dio. ad
Imperator exitum vergente. Hcraclius Imperium > extinftae
bppelli- tyrannidis prarmium, adeptus ei.
toi I
|.

III.

bt amis decern poremis Al.jximi Fpifcopi

Silonitani .
Ntra hos anhos i quid rerum gefferit Maxi-
I mus, quidvc digum memortu accident clefia* Dalmtica:, nulli fciiptorcs, nulla monumcnta prodiderunt . Poft Ratomirurh , qui re'.! gnum in Provincia Prxvalitana & Dalmatia fuuU tim?' Pe"" obtincbat , his temporibus , anrto 590s
ViHtfea tdiximus, exti'num, cum nuHam ex fe pro^"ief** 'eiT1 ^11''^^> quatuor deineeps ibidem rgna*
Hi, * " runt ex ejus gente, fi Ve familia > alius alio nequior, omnes inanitim Oeorum cultores , itemque nominis Chriftiani hoftes cerbilimi . Pej
haec tmpora alter b Ratomiro Tyrannus imperabt . His ergo return potientibus , nulla
propemodum quies aut fecutitas , hid ad breve
tempus & per intervalla Chriftiartis fuit > nihil
ab infidiis tutum -y nihil a mctu 3 & periculo
vacaum : quibus Vero fides , 8c religio , quam
patria & RS domefticaj antiquior fuit > hi for-

'

tunis ac bartis. omnibus exuti ad montes inac"

ceffos y & pijmrptos Ii; receperunt; & cura populartbus fuis , quos turbo perfecutionis ad' txloct ja<mpridem conipnlerat , vitam inopem f
egertam t amimnofam tx-igere maluemnt , quam
hdem fuaiti & innocentiam 4i diferimen cornmittere i Defunia ciam Hatomir , ait Presbyter
Dioelcaccs, ex ejus progenie regruivertmPpoft qua
tuor itiiqui 1{eges j non in um quidem tempore ,
fed units po alium temporibus fuis ; quorum temporibus jemptr in perfecutione Clmftiani fuerunl i
& quia itumii , e>- perfecutwes Cbriflianorum
loiigum duximus narrare eorum ittiquos atJus &
vit am i quoniamadmeliora y e> dekabiliora ten
dere feflinatnas . Attamen dicbus corum multi
Cbriflianorum ex maritimis , & tranfhtontanis-rcgionibus , nohntts fe inquinare corum pollutes ntoribus , fugiebant quotidie ,- umtique jungebant ft
Ulis , qui in montants , & locis fortioribus mav.cbant , eligemes magis cum eis fuftincre perfe
cciones i & pemriam > & falvatt animas fuas t
quam gaudere ad tempus cum gtvUlibus , Cr in.
eorum . . . perder animas . Kadern aliis verbiV
Marcus Marulus fuo cdice Slavortico in latinum fermonem tranftulit : Eteniia battdmulto pejt
morituf I{ntomirus abfque liberis , nulla po fe
prole relela ; fufteus tarnen eft in citts locum
quidam ex p-ropinquis , deinde & hoc mortno alius i uterque autem gravis atque molefltis Cbriftiano nomini in primis fuit ; deinde alii duo , unus poft alium regnaverunt ; omnes tamvn , ut melioribus locum darent , fatis cleri morte de me
dio fublati funt * Caterum qu.imdii* vixerunt uf-*
qlte adeo tioftra rcligioni infeftfi efant , ut nmnulli ex Cbriftianis , perfecutoribus afflitJi adillonim
ritum declinarent ; fed qitibus fides vita: cario*
erat , omnia extrma perpeti malebant y quarrt
gentilitatis erroribus implicar . perfectio,
fi fines Orientales pervafit Provincia Salonita, illue certe curam &: follicitudincm Maximi
Epifcopi Salonitani excivit , ad quii portio Hla Chriftiarii grtgis pcitincbat j rwc vcfo is paffus ell ab fe deiiderari quidquid opis , & pra;fidii ad ejufdem falutcm &: cultodiam conferrc potuiffet . Prae terca admodum verifimi'le et , inul
tos ex illis Chriftianis Regum fuorum tyraflnide atquc immanitatc oppreffis , cum alii ad lo
ca montana confiigcrcnt , tit temporis illius proccllam declinarent j migraiTe in urbes^ Dalmatiae
Imperio Gra:corum fubjcftaSi quae illorum for
tunas miferae atquc jaftatae portum ac perfugium
prx'buerunt . Nec vero dubitari poteft , quirt
MaximuSj qua dignum erat, chntate V ficcntia gloriofos illos exfules accepcrit , eifdem
que partim de fuOj partim e collcctitiis piorum
hominum Tubfidiis res ad viftum cultumque neceffarias fuppeditaVerit
Nihilo levior cura , & folLicitudo extrinfecus
injefta cft Maximo & Dalmatis propter Avaricamin locafinitima irruptionem . Extinclo Avarum R.ege > quo cum AguJphus Rc)c Lango
bardorum fcedus fecerat > regnum apud Avares
obtinebat juvenis ferox , & bcllicofus y quem
lingua fu itidem Chaganum gentes illas appcllabant : hoc quippe communi vocabulo fuos Re
ges nominare cohfueverant . Is igitur Fractovio- tbt
latoqUc fdere > quod fuperiore faeculo exeunte nus juoior
fancitum fuerat , Venetiam ingreffus Carniam &e"{|*^x
five Forjulicnfem Langobardorum ditiomem in- dinpuii ,
vafit ; Gifulphum ejus ProVinciae Ducem inter- [j1f"(!mhB
fecit, &pervaftaris agri&, oppidis direptis, ho- Foroiuminuto pecudu'mque praeda ingenti abada in Pan- {'""j*'*'
boniam
'

MAXIMUS IV. EPISCOPUS SALONIT. XLV.

noniam rediit : Circa h<tc tmpora , ait Paullus
Diaconus lib. 4. cap. 34. \ex Avarorum, quem
[ lingua Chacamtm appellabant , intmmerail*
multitudine veniens , Venetiarum fines ingreff'us
e . Hanc Forojulienfem calamitatem plerique
in arraum feptftni faculi decimum qulnumconjiciunt; fed cum earn Paullus Diaconus poftquam
ntrravit de interitu Phocas, initio Imperii Heradiani proxime fubjecit , videtur retrahenda
efle ad annos- fuperiores . Prs ejus cladis in
Dalmatiam nulla pervalit , quod quidem litteris proditum fit j fed cum regio illa > quam
Avartfs ferro & igni
non na Ion*J populabantur,
il
i
ge abeflet a Dalmatia , unius Iftriae intcrjeftu di*
rempta , Dalmata fine follicitudine ac metti effc non poterant ; verendum quippe erat , ne fu
ror ille barbaricus j pott evaibtam Carrriam. ,
totus in Iftriam atque Dalmatiam incumben*
Teni Haud paullo plus pavoris ac trepidationis MaSUvorum ximi & Dalmatarum animis injecit tertia Iftriae
in Iflriljn
proximae depopulatio ab Slavis illata, annocirciter 613. quam Paullus Diaconus commemorat lib. 4. cap. 41. eique cap. proximo mortem
Agilutphi fubjunxit: quamvis hanc aliqui feriptores non putent ab ea diftinguendam efle, eujus meminitGregorius in epiltola ad Maximum
. 2. hujus Capitis deferipta . nihilominus
anno , ait Paullus ) Slavi Jftriam intcrfeftis mi'
litibus deprttdati funt .
Per ea tmpora Romanis in Italia quies fuit >
Indue! & otium ab Langobardis > quos Exarchi cum
tum Lao amicos habere non poflenr aut nollrnt , certe
gobudii
Ut ne hottes eflent infeftiqDe , omni iludi at
que opera curabartt; & quamvis nunquam cum
barbaris pacem , nifi ad tempus facerent ; tarnen
ttatim ut paebe cum illis induca; exierant , eas
u ut redintegrarent > uri pondo trecenta in finxpiut re- fulos anAos perfolvebant , quemadmodum docet
imtejr*
redegariusinChronico cap.cip. Hoc unum fcilicet affliftis , & prope defperatis Italia rebus
levamen c remedium fore jam pridem Gregorius Mgnus animadverterat ; itcrumque ac fa>
pius Mauritium & Prajfedos c Magiftratus Italiae hortatus Fuerac > ut quibufcumquc polfcnt
conditionibus pacem cum Langobardis facerent
ac fervarent . Pontificis fanftiflimi prudentiffimi mortitis & confiliis fibi obtemperandum effe putarunt Smaragdus , Joannes Lemigius , &
Eleutherius , qui Exrchatum temporibus illis
tenuerunt . Itaque pax fuit per eos annos cum
Agilulpho, qui an. 615. e vivis deceffit, itemque cum Adoloaldo ejus filio , quem nondum
Imperio maturum pater moriens Theodelinda;

marris fidci ac tutela commendavir.- Pacis cunr

Langobardis retinenda necefltatem afferbat pau-;
citas propugnarorum ac militum p quibus cotttra tantas opes copiafque hoftium rcfifti nequibar ; neque ulla fpcs erat auxiliorum ab clio , qui Perfici belli molcm agre fuftineba..
Chofroes enim Armenia , & Cappadocia dera- Bellum
ata , Cafaiea potitus eft , Damafcum expu-- P'rt,cum'
gnavit , magna civium parte in frvitutem abduela. Anno autem 614. Hicrofolymam cepit, Heof^
&Clericis Monachifque quamplurimis maatis , lyma >
facrofanctam Crucera una cum Zacharia Pa-?"',*
tnarcha Hierofolymitano in Perfidem afporta- a* Cm
vit . Anno proximo jgyptum? & Alexandriam ^Ju"
in poteftatem redegit . Sajes ejus Dux Chalce- *
donem tentavit , quam anno feptimo Heraclii a
Perfis capeam efle Thtophanes affirmt . Quibus .
perculfus calamitatibus Hetaclius pacem fupplex
a Chofroe petiit : at conditionem nuUam
fore pacis fuperbe Romanis refpondit, nifi Chriftianas religioni nuncio remiffo , Solem adoraient.
Quin etiam > ut ne malt fpecies abeflet ulla ^ chtgmu*
Chaganus in Thraciam irrupir an. 619. Sc He- > ikr*raclium fpe pacis componenda illeetum Hera- Cli>
cle*i ad colloquium voeavic . Ibi Heradius.perfidi Regis infidiis circumveritus parum abfuit
quin oecideretur 5 fed cleri Bega, faint i confu-;
luit, & agre manibus ac ferro barbarorum e4a;
plus Byzantium fe reCcpit . Exinde Avares in-,
Conilaminopolicana fuburbia effufi
brtinia in.cendiis & dadibus devaftantj ac ducenta, & fcr
ptuaginta millia captivorum abducunt,. Sed cunv
Perla: anno 620. Galatiam depopulati , ram ejus Provincia Mctropolim cepiffent , Heradius, ne Imperii vires diflrahere cogeretur
quas omnes in Perficum bellum intendcre conftituerat, cum Chagano , & Avarrbus pacem vcl niquim
iniquis conditionibus fecio.
rbifcci.
De Pontificatu Salonitano Maximi , rebufque
illorum tempoium , qlix ad Provinciam ecclcfiamque Dalmaticam vcl pertinent , vcl aliquo
modo referri poflint , nihil nabeo prterca, quod
fcribam . Et Maximus quidem , cum annos fere
viginti ccdefiam illara , ex quo veras legitimus Epicopus efle ccepit , inter multas & varias
rcrum ac temporum difficuhatcs bene admini- fc Mjximi
ftraflet , diem fuprcmum cxplcvit an. 620. dum nuM obji
ecdclse univerfali pratlidebat Bonifacjus hujus."1
nominis quinhis , biennio ante Deusdedit fanftiffimo Pontifici fubrogatus ; quem Bonifacius
IV. itidem fanitatis laude irtfignis anno 6ij.
extinus, proxime anteceflerat

FRONTINI ANUS

EPISCOPUS
Aximo rebus humanis erepto fubroga
rroacioi
Ml III.
tus eil Frontinianus hujus nominis tcrMjximi
iuccelTor M" ius in Cataloco Romano, quem jbm.j. ten quidem Catalogi propter lrtverlum ordinem,
ad s* perturbatamque feriem Epifcopalis fueeeilionis no
minan! feeuddum; fed omnes cum Romano proximum a Maximo conlituunt. Hujus Pontifica
tu m idem Catalogus Romanus duodeviginti annorum fpatio definivit , & ab anno vigefimo ad

IIL

XLVU

annum duodequadragefimum fcptimi farculi pcrduxit . De Frontiniano praeter nomen nihil reliqui fecit vetulias , & quee ab ejus interitu fere
liatim cottfecuta eft , clades & cverfio urbis Salona? . Cum nulla igitur ejus Epifcopatus monumerita mandata litteris extent , nihil de illius
adminiftratione ecclefiaftica pofteris memoria traditum fit 5 qua five in Dalmatia , five in aliis
Chriftiani oibis partihus maxime illuftria & me
mora-

 L S I A

S A L ON I T A N A.;

ftvorabilii tohligerunt , ea fummatim ac brevi caufla cxfulantium , plun'mis jadatoS injuriisbo*

ter Capite Unico , duobus paragtaphis diftindo, nifque omnibus exuros tcmpeftas illa in fines
tomprehehdemus
provincia Salonitanac , tamquam in littus ejecit , feu potius i 1 lue i quafi in quemdam for
CAPUT N I U M .
tune mifera aff!ida?que portum compulit , hand
equidem dubito , quin eos Frootinianus perbeIk Tontificattt fri'ntiniani . tp. Salonitani .
nigne cXceperit , atque ^ ut la llum Charitas
moebat , ad fublcvandam eotum egeftatem ,
%
i
quidquid potuit opera fubfidiique contulerit.
fys eetitfie. 6^ imperii ab rin i. ai .
Interea res Orientales plurimis cVgravlfTmis, viflon'*
HftJBl xcult .
quas Pcrfe intulerant cladibus accifae & afflidae
FRontiriihus Pontifitatum adcptus pro eo 3 ad tneliorcm fpcm tortunamque inclinare vifx
ac poftulabat fufcepti rnuneris ratio , ftu- fufit . Hcradius quippe pace cum Avaribus vel
dium otnnc , tit crcdibile eft , curamque con* iniquis conditionibus facta 3 omnem curam in
Vertit ad refarciehda rei Chriftianae detrimenta, belli Perfici apparatum inttnderat , vi maxima
que fuperiorum tcmporumdifcordia: & pertur- collecta pecuniarum , quas e thefauris eccltfiarnti- bationes intulerant. eque enim Maximus ma- fticis confiari juffcrat , contradifque omnibus
*i"it l- is oniriibUJ gravilfimis mederi potuit, qu vel imperii copiis ac viribus > ingentem exercitum
Wei i fu ntequam repifcerct , vcl DeceToris ificu- in Afinm tranfportavit an. 622. fub feftos Pafnoiidbo- rti neglcftfque rerum facrarum ihvexerat ; chales dies , cum urbis cuitodiam Sergio Patriar
h*m fra- prUertim cm plrimis serumnis 3 molcftiis, & chs*^ & Bcnofo Patricio comnicndafict . ProfpetSnu4*" fficltatlbus y quas fupra expofuimus, fivedo- r res dcinccps multi coniecuta; lunt , Hera-*
mdtds-, five extertlis impeditus , multo minus, clio ipfo Duce , qui per annos fere feptcm maq4ian> hecefle fuiffet , odi , & faeultatis d illa Jores , quam acceperat , cladts hoilibus reddr
Vulnera fartnda , & Chriftianam pietatem , di- dit, iVplures, quam amiferat , viclorias jepordplinamquc eedefiafticam reftituendam -1 tavit .
Sed atiri 61 y urbs ipfa i'egia prope a pri- Confiiez
rit i Res enim ubi femel indtatae in proclive
labi edeperiht y hifi aidua & fumma adhi* clo fuit, terra matique oblelfa ab Avaribus j b.bi'rir
beattirj heque Ih priftinum itatum reditu! , rie Slavinis , & Bulgaris , quos advcrfuS Romanos ol>fcfl*,&
qe fuftineri tillo modo pofTurit . Quam fda Chofroes Pcrfarum Rex incitverat . Obfidio te- j^jjj
tffet aC thiforanda urbis & eeclcfis Salonitanas nuit dies ipfos decern ; dubia Deipar Vir-
facis temporibus illis j ex Thoma Archidia- ginis opcj in cujus tutela civitas erat, folutaelj
cofld ttcUigl poterit i &accuratius declarandum & barbarij ut narrt Cedrertus 3 occulta quadam
trit in Theodore) fucccforc Frontiniani , po- inftigante rabie inter fe digladiantes , mutuifque
ItrcmO Saloharum Epiicopo . Itaque Frontinia- cladibus confetti , nemine periequente , able*
ttlis i tjuoad vixit , nihil opera; diligcntiitjue runt. Annus fcxtus belli Perfici 3 fcptimus&vi}>riterii)i(t > ut depravatos civium mores , & gefimus faeculi fcptimi fauUus xque 3 & glorio*
KoHapfam Glcri difciplinam ad veterem fobric- fus Romanis iJluxit . Nam Heraclius cum initaterrj , & fanimoniam revocaret . Nec vero genti cxercitu in Perfiam penitus irrupit , &
iiriqtlni deititit publicis privatifque fermonibus cum Rzate Chofrois Duce fignis collatis > prof*
Salonitattos aditioriere & hortati , ut aliquando pere cohrlixit, hofics caefos caftrifquc exutos in
ad falbriora confilia fe' verterent , & fincera ad fugam avertit j fle victoria ufus Ninivem urbem
Deum bnverfionc diviharh ultiotem urbi im^ opulentiffimam in potcftatem redegit . Chofrocs
pendentemj poenafqile illas aVcrtclcnt, quas ab cladis nuncio pctculfus, Scleuciam in tutum fc
eifdetn poft mortem optimi Antiititis Deus cx- rcccpit : ibi cum a.>grotarct Merdaftn juniorem
pfetiit; Sed ihveterata- peccaridi confctudo falu- filium Regni h;crcdem inftituit Qnod a?gre fctalrei omnes admonitiottes pra;frate refpuebat 3 rens Syrocs major natu , cum pri moribus Per*
raliitmque jam obduxerat animis incolarum, ut farum in Patrem confpirat ; eumquc ex fuga 3
quam ceperat , retratum, catenis onuftum , lu
flequ Dei reverenda, heque imminentium poe
na ru ni metu percellerehtur } ac paei admodum dibrio habitum , fagittis configi juilit an. 628.
Syroes rerum potitus pacem ab Heraclio impc- 1>1X
fuefej qui cecleftium irarum horrore , ac reli
ront pcrAifi y tandem exitiali fopore difcuifo travit in eas conditioncs , ut captivos Roma- Peifl.
refipuerunt . Dum Salona; Chriftiana pietas 8c nos dimitteret , Provincias adeptas redderet, inreligio inquinatiilirhis Chriftianorum moribus, primifqiic auguitilTmam Chrifti Domini Cruplurirriifque vitiorum colruptelis deformata erat , cem reftitueret j quam Imperator Hicrofolynmam
vx lit ahtiqua; anftitatis fpecieni aliqbam ret- profefhis anno fcqUenti ma religione , ma*
nci^t; eadem in extrema Dalmatia , & regione xima populorum in earn urbem ob hanc caufPi.-eValitana crudel tyrannorum jugo opprcTa fam confluentium eelebritate ac lectitia , fuum
"vehementer laborabnt . De quatuor iilis Tyran- in latum repbrtavit 5 nec midto poft legatos
nis, qui poft Ratomirum deinceps regnumade- inde ufquc ab India acccpit, qui Pcrficas vido*
pti, Chriltanos acerrime exagitarunt , & coc- rias gratulatum venerum .
gcttttlC plcrofqte fug , c ex4lium fibi cdhfciPer eadem tmpora res Romartorum in Italia
Iccrc ', ut ab eorum immanitate ic in tutum rc- quiets erant , tranquilla-quc ab Langobardis j R" Ri
fenent > dictum eft in Adis Maximi Epifcopi apud quos Adoloaldo Agiluphi, & Theodelin- iS'ieiii?
S-Ionitani cap. iv. . 21 & 5. ubi quae ad hanc da: filio in regnum fucceilit anno 625". Ario- *#
rem pertinent ex utroque cdice Hifiori; Dio- valdus , qui ejus fororcm Gundebertam in matletamv defcripfimus . Quamdiii vixit Frontina- trimonium duxerat , feu potius tyrannidem innus, rrunquam conquicvit acerbiliima ilia perfe- vafit , ejedo Adoloaldu , cui mentem veneficiis
tutio , nequc rcftingui potuit nifi ihteritu po- ereptam ferunt . Quare Honorius I. Papa, quern
tremi Tyranni , qui atino circiter 659. vel eo, Bonifacio V. alii hoc anno , alii proximo Tub*
qui proximc itquitur , fimul vivere defiit , & rogatum tradunt, in fuis ad Ifacium Patricium
C-hiiftianos dcYexare. Si quos horum religionis Exarchum litteris Ariovaldum t^'rannum vocat,
Tran-

FRONTINIANUS 111 EPISCOPUS.XLVI.

2^7
Tranfpadans Epifcopos , quod eidem adhscfc- ad ecclefiae communioncm , & auftoritatcrn rerint , perdutlrionis reos facit , & Adoloaldum diit anno fere feptiraeefimo , quam ab ea dtfci- ,J,?n,t0
*
. . r ,P
- - - LT
debetur
in r-egnum rcHtui cupit . Multa Honorii furit vcrat . Jure
gitur Honorio Schiimjtrs g|oril
praeclare facta, fed illud maxime m memoran deleti eloria tribuitur j idquc declarant verficu 'fl.r'"' .
i
/it
j ^
Sebifmatif
dum , quod Iflriam univerfam ( quo vocabulo
h quidam pcrvctuiti apud Gruterum :
xtinai .
etiam intelligi folet pars Venetian dominatu Laiv
Hiftria teflatur po'effa boflililms amis v>
tftrla I gobardorum exempta) ab errore & obftinatione
Septies & dettes Scbifmate pcifero :
ecclcfbra
optr Ho Schifmatica ad finum ecclefiae revocavit . QuarrfEffet ut impletum Hieremi voce canentis
Boriipri vis enim ante annos triginta S. Gregorius ad
Ultio captivis tam numerofa fuit.
rertr- converfionem Iflrorum omne fludium operamque
Sed bonus ^fntiftes dux plebis Honorius armis
ft .
contulerit, adfeito etiam Exarchorum aborum.1 J\eddidit ecclefiis membra revulfa fuii . '
que Romanorum in Italia Magiflratuum auxi
SchiTmatis Iflrorum extincti mcmofiam huic
lio j haud plures tarnen , quam tres qaatuorve loco intexere libuit , propterca quod infigne hoc
Iftria Epifcopos , de quibus quidem confit , beneficium , ab Honorio Ilrrs collatiim , in
fibi Sc ecclefia reconciliavit . Poil Scveri Schif- Dalmatas rtdundavir. Nam nifi ab Iftria omni%
matici interitum , & Aquilejenfem provinciam illa fchifmatica contagio , omninoque fuifTet de>
difdio Schifmaticos inter & Catholicos exor- pulfa, periculum erat, ne in proximam Dalmato in duas Mtropoles diftratbm, horum quj- tiam.denuo pervaderet ; id quod Frontinianum
dem au flu s , illorum vero numerus diminuais caterofquc Epifcopos Klria? fintimos mire (o\fuerat fub Candidiano, ejufque fuccefloribus E- licitos babebat
cogebatque in- papttua quapiphanio, & Gypriano , qui apud Gradum fe dam vigilia fle, ut aditus omnes vuftodirent ,
dern Epifcopalem tenuerunt
quique ab infana & Schiimaticis praxludcrent . -^Honorius igitur
Schifmaticorum opinione cum ipfi longe abhor
purgata Iflria > Dalmatas ab e parte fecuros
rrent , tum clerum populumque in partibus reddidit; & drcufo, quod prope beTat , pri
Iilria fib commiflum revocare conatifunt. Scd culo , Epifc&pos Dalmatian hujufmodi cura
multt adhuc fupererant, qui trium capitulorum follicitudinc levavit .
caufla catholicorum communioncm averfantes in
Dum Hcraclius debcllabat Pcrfas boles impe- rn;ti ,.
errore peritabantj & praeterca Metropolita: Schif rii fane graves , immanifmum faedifimum hometii ,
matici, qui ad veterem Aquilejam fub imperio montrum partunebat Arabia , quo nihil" tc- "f^J"
Eangobardorum fedem Poniificiam rctulcrant , trius, nihil imperio , 6c nomini Chrifliano cxi- ftdi , .v
induftriam omnem operamque edhibebant , ut tialius 3 magnam olim Dalrnatis noflris prxbi- fui .five
Iflros ad partes Schifmaticas retraherent . Ex- turum materiam bellicaEvirtutiscxercend.tr. bfy' Hegyr.
tinito Cypriane Epifcopo apud Gradum Catho- hummcdes, five Mahomctes, genere Arabs , vcl <
torroni- lico , Fortunatus quidam Langobardorum favo*
tui (dem re ac pradidio nixus fedem Gradenfem invafit , Saraccnus , patre Ethnico , matre J.udara geni- , , ,
tus, /fatale portentumi Chriliana; religionis , iGradenierii inv- qua ut potiretur, cum effet fchifmatica labt in- mulato Archangeli Gabrielis congrefTu, adj uto

feclus, tarnen latentem animo pelem imulatio- re Sergio Monacho hiretico, monilruofam Scne pietatis fideique Catholicae texerat . Is ergo ex omnium collutionc feflarum
perniciofa dogmata fpargere in vulgnsiccepit , jampridem ccfcperat ; quam quidem, ut doc:t
& miris artibns populum ab ecclefia Se Romani Theopnanes, per annos fere decern clam &paulPontificis auctoritate fenfim abduccre 5 fed cu- latim hominum mentibus animifque inftillavit ;
griita ejus fraus ac malitia Gradenfum indigna- deindc palair. vi atque armis propagare inlituit.
tionem atque odium concitavit . Itaque fuga Sed anno 62. , cum nefaria dogmata innotefceqal iUt- ibi confulendum ratus , ne quid flagitii ad cu* re vulgo ccepiflent , omnium in audorcm odium
pii eeele- mulum fu; impietatis deeflet , Bafilicam Gra
Sc indignatio cxarfit . Quare ut vitas Sc faluti
jiirmn
denfem , aliafque Ilrias ccclef3s , & Xenodo- confulcret , fugam arripuit eodem anno , xvit.
theiurif ,
apvd Lao chia expilavitj atque facrilega pravda onullusad Kalendas fextiles . Ab hac fuga , quam Hegy'obardos fuos Langobardos fe recepit , a quibus benigne
ram vocant Arabes, idcl timyz<r j five pcrftcue rtcepii.
exceptus, eorumdem opera, poft obitum Mar tionem , & ab hac die illorum F.poclia proficiciani Aquilejenfis Schimatici, ledem illam Epi
fcitur , qua fuperlitionis Mahomticas feclatofcopalem obtinuit , & in oppido Cormonis col* res , non lecire atquc Chritliani a?ra vulgari , ad
locavit.
compurandos annos utuntur . Sed non multo poll A^ fQ
De flagitiis , & facrilegiis FOrtunati Hono- latebris cmeWt , & improborum hominum exer- g,u sr.
rium I. Veneti atque Iltri pe-r Heteras admo- citu collelo , nefariam difcipliivim primum in^enioi'(nuere , ab coque catholicum AntiRitem poftu- Arabiam invcxit , dinde latius vulgavit : ea Sa
larunt . Pontifex mire li'tus illos iplos , Epi- racen! regni origo fuit . eque interim Mahofeopi iropetrandi cauffa , ad ' fedem Romanam metis annp 631. , vel proximo extineli, Maho
confugere , qui olim ab cadem tamquam haere- metana hirefis ac dominatio intcriit fed blan
feos labe infecta refugiebant , eorum poluJatis da illa Sc lmul violenta fecla , : minas Hhaud promptius , quam Hbentius indullit ; & centix dulctdine , quam armorum viribus in im'-
Gradenfem ecclefiam viro perfpcftae fibi virtu- menfum 'crevitj exinde fucetffores 'Mahometis^
tis , fidei , & doctrina: demandare conlituit , Duces Saracenorum pullatim Palllinam , Sy
qui provinciam illam omnem , omnibus fchil- riain , ygyptum , Heraclio rgnante , ac Perfi-<
matiez perfidia; reliquiis expiatis , cum cccle- dem iplam hbi fubjecerunt . Saracenorum impelia Catholica in antiquam focietatem , & ;;ra- rium una cum fuperftitione Mahometana devotiam reduceret . Is fuit Primogenius Subdiaco- lutum cft ad Turcas (.vculo undcimo
qui deJfmprum
nus & Regionarius fedis Apolulicae, quem pal- bcllatis SaraceniS , fubatifque Perfis , quorum srcenolio Pontificali donatum ad Gradenies cum fuis erant lipcndiarii , Syriam , Cappadociam , "^'^.'"cj'de.
litteris mifit . Ita Iflria univerfa , & Venctia terafque minoris A fias regiones adepi , in plures voiutum .
prarfertim maritima , quae Venetorum imperio divifi funt principatus ; e quibus deitide , oppreiiubcrat , auftore, & hortatore Honorio, in id- fis extinlifque , exorta eil ad terrorem ac perque fedulo ac gnaviter incumbcncc Primogenio, nicem imperii -Chdliani Monarchia Turcarumj
terra

CCLSIA
SAL0N1TANA.
!p8
terra matique ptepnens 3 autore at principe hementer & redamavit Sophronis Mohachus AOthomanoj a quo ut irhperium , fic commune kxandrinus vir doftrinae pariter ac fanlitatis
Othomahofum nomen in omnes deinceps Turca- eximia; fed cum riiliil proiiceret, Conftantinorum Reges jure vcluti hereditario tranfivit . Quae polim ad Scrgium fc contulit , ejufquc adverlus
quidem Monorchia cxAfiain Europa m progreTa , Cyrum auftoritatem imploravit . Sergius, cum
: federn nata Conftantinopoli in urbe totius errores fuos iis argurhentis &: ratioriibus , qua
imperii Orientalis principe, alias ex aiiis regio
rcfclli non pofent , a Sophronio redargui vide*nes appetendo, Grxciarn omnem , Ulyricum ft* ret, tempori paullifper ccdendum , & diimularc tturri, cum aliqua Dalmatias parte fub pote*- tione in prxd-ntia utendum putavit . Quare pra*
ftatem redegit : heque his conttnta pergic porro va opinione nimo retenta , ira controveiliam
imminere in omnem occaflonem univerfx Dal- illam componi poiTe ait , fi ncque una, ncque
mati, atque adeo fi fortuna inexplebili latius duplex Ghrifli leu voluntas five aftio nominaredominaildi cupiditati arrideat , Italia: occupan- tur ) eique Sophronis Sc Cyrus facile ailcnf
dx i Multa & gravid bella cum Turcis pro pa flint, ne qua inde diflenfionum ac turbarumcauftria , & rcligiorte Dalmatx gefferunt , ut fervi* fa oriretur ; Cxterum Sophronis paullo poft So?hre.
tutis barbrica? j'ugum fije arcerent, five depel* Hierofolymorum creatus Epifcoptis 3 coafa Sy- Hitrofol'
lereht quos metus hoftis- potentiitimi fegnesj nodo , epiftolam bene lorigam fcripfit ad Scr- * s"f,'ai
inexercitatos , inerme* eie non patitur , eque gium , in qua duas in Chrifto operationes difer- ftfjbeet
ormorum & ingnita? bellica: virtutis finit obli- te adlruxit; itemque Honorium per Stephanum J Hon*vifei . Ac Dalmatas fere unos eile dixerim, qti Epifcopurn Dorenfcm, datifque ad eum Litteris rium *
Turcarum immani potentia , auhtque Chriftla'- de nova Monothelitarum hsrefi admonuit ; cum
ndrum cladibus & fpoliis y quoddam quafi frai- eodem anno ctiam Sergius de controvcrfia eadem
num in/iuunt > ne ultcritis progrediatur . , & fcripfiflet ad Honorium j & ea , quae ab Cyro &
Dalmatiam tranfgrefla peniius in Italiatp per* Sophronio gefta fcrJptaque fuerant 3 cxpofuiftumpat r
fet , non fine maligna interpretatione mentis :
fentcntis illorum , qui duas Chrilto operationes
$. I i
attribuebant ; inde enim effici & confequens cfls
j ?! .
; .
. ?
ajtbat , duas fuiffc in eo volntales inter fecon-*
trarias, & invicem confligentes 1 Quarc id fibi
tie requis ocio annis Trontiniani pifcopi
confultius viderij ut nec una > duplex opc-
Salonitani , ejufquc obit .
ratio Chfiftl homiriaretur , fed unus dumtaxat
operans
. Ad hxc Honorius refpondens, conl- Hmori;
VX
cum
Perils
debeHatum
fiicrat,cam
ja?
tomoitiJ.tireru
\/ ifa fant femina doniefiici atque irlteflini Hum approbavit retinendx concordia? gratia ; juf- 2[jSS
inmV! c ,Jdli j 4" diu mirltumquc conirc'tata'eft Orieri- fitque abftincri ab ejufmodi vocabulfs , quibus
ftftilorei. talis eedefia Hcracliis Imperator anno vicefn vcl una, vel multiplex Chrifto voluntas & opc-. imperii > srx vulgaris 6o dum Oriintcm ratio adferibcretut . Cum autem in eadem epiftoperagrabat , ut civitates longo intcrvallo recupe
la unam Chriili voluntatcm affcruit , rlon divi*
raras praifidiis frmaret, Hicrapom venit : Ibi nam i lie quidern exdufit , fed humanarfi intelli-1
cum adiit Athnaius quidam Patriarcha Jacobs gi voluit 5 quas fane in Chriilo fuit nica, -
tsrum tx Eutychetis difciplina , Syrus genere, ninoque cum divina confentiens; autem quo-
& , Ut captus eft gentis y valer & ubdolus t dammodo duplex , ut in exteris hominibus rtclf
Huic Hcradius promilt curaturum fe
ut Pa*- ginis vitio infectis, altera fpiritus, altera carnis }
triarcha Antiochcnus ficret ^ fi concilium Chal^- undc oritur pugna illa, quam agnofeit kl fe, deJ
cedonenfe approbaret: qua fpe iectus homo cu*- ploratque Paul'vis Apoftnlus ad Romanos feri-'
pidus & ambitiofus , haud quidem dubitaVit duas bens: Caro (oneupiat adverfusfpiritum , O"* fpi
in Chrifto naturs conhteri 3 fed rie omnirio ab ritus adverjus carnem . Hane eile vim verborurh
Einychian dogmate dcfcifccrct j Tcifcitantls , Honorii , & S. Maximus teftatur in Dialogo ,
edocere cupicritis in morem , altutc quacfh'oncm quem habuit cum Pyrrho , & loculerte dclart
pofuif. de volntate , Sc Chriiti , dupli- ratio iplj quam fua; fententix Honorius fubjtcem ne ffirrhari oportcrct , dh unicam . Ad earn cit : quod a ivinitate natura rwflra e/i afj'kmpta ,
percunatioricfn Athanafii quid refpohfi dandum non culpa: nittiirum natura bttjitfmodi , qualis an
effet , ignarus Heraclius Scrgiurh Patriarcharri te peccatum condita cfi; & po tranfgr"oConftantinopolitanum per littcias conluluit . Qiii nem depravata efl . N:c vero aliter Honorius HoBOr;,.
& ipfe Syrus, & Eut.yehetis fettator occultus , refpondere Sergio potuit 5 fi quidem refponfio n* epifld.
unam in Chrilto volritdtem atque operacionem, cohxrerc debuerat cum argumenris propoltis lx *fen"
allatilquc ab Sergio , quem Honorius putabat a man <
famque omnitto divinarii ( hurilana prorfus
cltifa ) hbendan & confitcridam clfc rcfpoHctit) Chrilto fecluderc voluntatcm carnis , falva hu- P11'*"0
iuamque in ftnteritiflm perduxit Cyrum Phafi- mana fpiricus volntate . Etcnim Monothtlitx ,
dis urbis Epifcopum , ^ Colchidos proviheia: Ivlc^- ut dogiuati Catholico invidiam confiaient , ita
tropotitam . Is ab Heraclio itidtm interrogatus illud iolebant exponcre, quafi divinx Chrifli voidem > quod Sergius > refpohfum dedit . Hinc luntati non aliam humanam Catholici adjungehircfis Monotbelitarum inkitm fumpfit , quae rtnt i nifi , qualis eft in nobis , corruptam ac
proximc abeft ab Eutychiarrorum ac Monophy- vitiolam j interim per fpeciem hujufmodi vo
luntatis ab Chrilto removendx , reipfa omnem
litarum infania > ciquc conlehtahea tft> & vc
luti quadam illius cta? apperidicula . Huicpaul- eidem humariam voluntatcm adimebant > divina
lo poft robur & incremerttum attulit Cyrui ex iolum reliila : quod erat Monothelitarum capi
Colchide ad federii Alcxandrinam cransUtits , qui tale flagitium. mirum videri nemicommunicatis confiliis cum Theodoro Pharanis ni debet y fi Honorius fraudis illius & hxreticx
in Arabia Epifcopo , fynoduitt convocavit anno calliditatis ignarus > ad illa, qux in epiltola fua ,
tf$3.5 in qua cum noVem caones condidifet, & quxdionc pofucrat Sergius, fimplici, aebona
horum feptimus unam in Chrifto theandricam fide relponderit j eo quippe fenfu duas Chrifto
inrfll voluntates negavit , quo illas Ghrifto affingi
wperationem haberi dicique j'ubebat . Reftitit ve
ab

FR0NTNUNUS IL EPISCOPIJS XLVI.

b Sophroni, aliifquc Catholicis falfo & calu- tum Mahometis, quem Elmacinus in hiftoria SaronioK" Sf'giut aTereba r jdqoe jfotiffirmim ur- racena'lib.' i. objifle jtredit arreo 652. Xf. Ka- 'j^**
gebat Hollories , ut oftendertt tfullo modo a- lindas quincliles , principatum in Saracenis ob- iumptatii fuifle a Chrjfto naturam Adamr labe ttinuerat Ebubeet* , quem alii Abubacarrm vo- Jiei Se
inquinatam,, fed incorrupram, &integram; quas cant . Is ergo primus bellum Romanis intuJit jJ"*1*1"'
vacua^fit piivarem cupjditatuni morbis .& per- primofque belli Saraceni impetus excepit Palar
turbationibus fpiritui ac jationi adverfantibus ; ftina, cujus provinciam .Gazenfem barbari ferro
unde in nobis exihint da il.lae humanas yolun.r & ,igni depopulantes occuparunt anno 633., inr
tates inter fe difcbrdes > cum .in Chrjfto nica terftfto Praefide Palaftino , cxfoque exercitu ,
effet retiirne co.n.ftituta , eque a fe ipfa pro7 qui azenfibus opitulatum venerat . Anno prpr
pter rebejlksm arns , eque a divina djflen- ximo Haomarus Princeps Sarccnerum .'' .''
-tiens / plnrmi & erudtifimi Viri cauflam mete tertius copiis Romanis , quibus fraceiat
egregie defnderint , ab coque tum fuf* Theodorus frater Heraclii, ingentem cladeeMltr
pkionefh haereeos , omoemque negligen- tulit : cujus nuncio perterritus Imperator <>tia culpam "} tum cenfuras omncs , qua in aftis fanam Chrifti crucem Hierofolyma Conftartr-extas, & feptmas Synodi, aut in aliis veterum nopolim tranftulit , ne in barbarorum pQttAacriptis ejus nomin memoria inflijas legun- tem veniret . Annus fequens haud paullo infelitur, omnioo depuerint , noftra ille defention cior Romanis fuit : nam ter tribus prsliis *
lion indgct; vero id a nebwpoftulat ratio hi? Saracenis fuperati , & magna occidione , ,
4lori noftra; ; quam in hoc locodiutius immqrari cum Damafco urbe opulentiflma , Phaeniciam^
fi velim, Jongius a propofito aberre m, & fuperya- & jCgyptum arnifere . Sed funeftiflmus orbi Hierofo.
caneam pcrreda jam in re operam oftentarc videar . Chriftiano illuxit annus 6j6. , quo Hierofoly- jymi
anno a Saracenis obleffa, vehemerr- f4""n"
HereCi ' Exinde haerefis & fafitio Monothclitafum , qua? ma fuperiori
r
f
1 j.
, "P"
Wonotho-Tacjtjs hjftjnus occultifque incrementis proier- terque oppugnata , demum per deditionem ca* & Amopagado,' pferat, m apertum erupit , palamque Catholics pta, impurilfima; gentis dominationem fubivit . .cbi*
ejufqoe gcj bellum jndixit ," Huius patroni ac daces Ita civitas ilia omnium terrarum longe auguprmarii. cxtiterunt ttes, ph pnmam Patriarchs Onentis , ftiilima , Chrifti atque Apollolorum veftigiis ,
'
"Sergius Cqnltantinopplitanus , & qui ab Sergio admirancjifque operibus nobilitata, unde falus 8c
proxime fedem illam teouerunt , Pyrrhus , & yeritas hominum gcneri affulfit , atque in omPaullus, Cyrus Alexandrinns, Macarius A ntio- nes orbis partes pervafit , per fummum Chrichenus. His conftantiffime reftitit , & pro du- ftianorum dedecus amiffa , annos fere quingenplici Chrifti volntate , & actione egregie pu- tos Saracenorum tyrannidem pertulit . E Pala>
gnavit Sophronius itidem Patrjarcha Hierofo!y7 ftina Saraceni in Syriam effufi Antiochiam , urTnitanus 5 fed illo extin&o anno 636. , magnum bem celebcrrimam ac totius Orientis principem
^"ot tantifque imperii cafane prsrtdium , & columen Catholica Veritas ceperunt anno
amifit . asterum Monothielitica impietas intra lamitatibus, ut fert communis opinio, cauffam
fines ecclefia Orintalis ita coercita fuit , ut ex prsebuit Heraclius , provocata in fe Dei ultoris
ea peftilentia ne levis quidem afflatus ad cor- ac praepotentis ira , dum hsrefi Monothelita*
rumpendam ecclefiam Occidentalem emanaverip. ; rum, quam temer fufceperat , fuum patrociidque attribuendum eflc dixerim folerti cura; in- nium ac favorem impendit.
Annus Chrifti 658. , ut Honorio Romano Pl""rii
tentique vigilantiae Anfiftitum Iljyricorumj qui
cum finitimi ac proximi effent provinciis ea labe Pontifici , fic Frontiniano Salonitano Epifcopb Frontiniiinfeftis, operam diligentiamque adhibue- yivendi finem attulit . Is per annos duodeviginti ! *p*
re , ut peftiferum dogma ab fuis ecclefiis toto-: omni ftudio , & aflduitate ad curandos civiurt P' m
nimos graviter affeos incubuerat, nihjl ope
que Occidente arcerent, '
ha;rcfis Deo maxime invifa, & in Chri- ras atque induftrias praetermittens , ut es ad
ftuni injuriofa, irnperio Orientis,' in cujus finu faniorem mentem & mores Chriftiano homine
nata & alta efl; , perniciem ingentem ponfcivit 3; dignos reyocaret . Sed labqrum fuorum fruus
..,
Sc Heraclii gloriam , quam Perficis viclorii ut nqllos , aut exiguos cepit , Itaque civitaadeptus fuerat, fsdis cladibus deformavit . Poli- tern jam depdiltam a defperatam relinquens ,
. . . , quam enim Heraclius Monothelitis favere cce- 'rerum ac temporum pertaefus e vita migravit ,
"pit , ex ib , quos deinde vixit , annis nullum cum intentus jam ulttpnis, divjnai gladius in exiyidit , nifi infauftum , & fibi atque imperio ca- tium urbis immineret. Et cum Frontiniano qui
lamitofum . Deus quippe fcelerum vindex Sara- dem prasclare eft , qui morte praereptus
enis Chriftia^nas religionis hoftibus ad ulcifcen- fuit , ne civium fuorum calamitates extremas^
dos fidei Catholiex hoftes ufus eft . Poll interi- patriscque miferandum intcritum vide ret ,
*
...
. .
*

r x

r
.
THEO-

ECCLE5I A

SALONITANA.

THEODORUS
EPISCOPUS
ET

SALON/E

III
XLVII*

POSTJR.EMUS.

TheoJo- UT Frontioianus a Maximo , Ce Theodoras

pui III.
a Frontiniano proximus fuit Epifcopus
oftremui
Salopitanus , idque omn.es Pontificales
p. Salooiltoni . Catalogi docent j fed inter Romanum , & es
teros illud intereft , quod hi quidem Theo
doro ante Salonam funditus everfam fubjiciunt
Epifcopos amplius triginta partim e fuperioribus , partjm ex inferioribus fsculis derraftos ,
ille vero cum Theodoro Salonitanam evcrfionem
conjungit j nee fane tot Epifcoporum interjeclu
alter ab altera disjungi porcft . Nam cum Maximus ante Tbeodorum, uno intermedio Fron
tiniano , Epifcopus Gregorio Magno squalis ,
exeunte fexto, & incuntc feptimo fxculo floruerit , cldes yero Salonitana ab tte Sc impejio Heraclii, ufque ad annum alteram & quadragelroum feptimi fsculj produdp , dimoveri
nequeat, id quod infra oftendetur, profccloinr
ter Theodorum & urbis excidium tam multis
Epifcopis locus cfe non potuit ; nifi Epifopatus fingulorum in anguftias breviffimi temporis
jconjicere yeljs . Hoc inter omnes Catlogos conyenit , quod in omnibus Epifcopus ille , fub
quo capta & excifa eft Salona, Theodoras ap
pellator; qui qpidem in Romano tcrtius eft cp
nomine, it) aliis yero quaitus , vel quinftus :
fluae pofteriqr arithmetica nota indicio eft Theo
dorum ilium, cujus tcmporibus hi Catalogi caJamiutcm Salonitanam innefunt, ad pofteriores states pertinere , & inter Epifcopos Spalatenfes annumerandum effe . Theodorus Antiftitum $alonen(ium poftremus nulla re alia nifi
urbis qafu & exuiq memorabilis fuit Rerum
gerendarum tempus i\\i3 & facultas defuit; nam
idem fere annus Theodoro initium Poqtificatus 4 & nobiliiTmae civitati , ecclefixque finem
pesai. lo- atque interitum atfulit . Non locps , qon ratio
ai i iemyoi eint ejus mortis confit 5 nee fatis certurn eft, utrum
ante interitum Salons , an inter incendia, , &
inoriti
jgooium . ruinas captx urhis incrierir., an vero cum Salonitanis excifa patria, & domo profugis, ad n
fulas fe recperir, , ibique extremum diem obiejrit . Cum igitur Ponticatus Theodor; nihil materis ad feribendum nobis fuppeditct , inquir ,
& expliari oportet, qualis tum effet flatus civi
tatis & eceleis Salonitans ; a quibus Si quo
tempore expugnata & deleta 'fuert j qus poft
urbis excifionem confecuta fint , quaeve digna
litten; ac memoria contigerint , ante quam nova
ci vitas, cui Spalato nomen eft , e Palatio Diocletiani onderetur .

tiis omnibus & corruptelis depravatam offendit

Pietas ac religio exulabat , avariria , luxuria Merci Sii
looienfit
difcordia , alisque hujufmodi pefbes in urbem im- corrnpti i
migraverant : qus quidem morum contagio late & deproa
pervagata nobilitatcm ac plebem , magiftratus &
privaros, Clerum Se popula m , omnefque civita
tis qrdines infecerat , ut pauci adroodum eflent,
qui virtutem excolerent, &vitam chriftianohomine dignum ducerent . Injuftitia obfidebat tri
bunalia , calumnia vexabat innocentes , potentia
divitum opprimebat pgenos, luxus & libido im
pune dominabatur j eoquc jam ventum erat, ut
plerique , aut fere omnes falutis , & honeftatis
immeiriores, omnifque pudoris obliti vitam flar
gitiofam honori ducerent , nullum lucrum iniquum , nullum turpe exiftimarent ; & quidquid
liberet, aut expediret, ferme etiam licere putar
bant : tantum ad nequitiam valet effrsna cupiditas , maloque ufu corroborata . Hujus corah,
ptels ac depravationis initium referendum cealeo d iuperiores annos , cum contentiones ills
fervebant, quas primum Natalis, deinde Maximus cum Apoftolica fede habuerunt . Hs fiquidem ufrumqup fummopere occupatum jmpeditumque tenuerunt, ut neutri Paftoralis officii &
muneris exfequendi vacuum tempus , & liberum
relinquerent . Ita per aliquot annos neglea inftitutionis reique Chriftians cura , & labente
paullatim diffiplina , mores quoque magis magifquc lapfi cceperant ire precipites, quosadveterem fobrietatem , ac fanimoniam ut revocarct Maximum , poftquam refipuit , Sc prsfertim
Maximi fuccefTor Frontinianus multum equidem ftudii , & pers adhibuit > fed tanta erat
corruptela mais confuetudinis ad quodlibet flagitium impellentis , pt jam refrsnari & coerceri
non poiTet . Temporura illorum depravationem,
feedamque urbis facicm his verbis depinxit Tho
mas Archidiacqnus cap. vu. Hiftoris Sa^onitans :
i
Intrt. Salonitana vrbs propter barbarorum viUlbl lt>
cinitatem , qui earn quotidianis infultibus impu- loaicaaa
gnabant y ad deteriora hbi quotidie cogebafur , deterricrantque in ea civiles difcordia y fatis arguto muiflitoi,'
rnoder amine J\efpublica. regebatur . l^o erat pr (apiens , qui refr^naret fuperbiam , qui niret nequitiam , fed voluntas propria micuique
pro jujiitia babebatur ; qui plus poterat cokbatur,
impotentes prad patebant: juflitia procul aberat ^
totum pravitas occupabat ; timor Dei , fanorum
reverentia , mifericordia , & pietas expiraverant;
odia, raping y ufuray perjuna y & alia facinora.
totam invaferant civitatem. Religio erat derifui ,
CAPUT PRIMUM,
lerus contemptui , humilitas fuperbia fuccumbe-iDe flat civitatis & cedefix. Salonitanx .
bat : debita fubtrahebant eccleftis , indebita exige-*
bant . Tr/eterea i\c8or civitatis non communiter >
fed
diyifim qutrebatur , qui prodeffet omni
s. i.
bus y fed qui privatim aut amicorum commodum:
aut inimiorum incommodum procurant ; & fie in
De corruptis civ'tum moribus .
civitate multi erant Domini , pauci fubditi , mulUM Theodorus hujus eceleis regimen fu- ti pr/ecipienUs , pauci obedientes , non quafi pafcepit, rem publiam. Sc hriftianam yi- triam diligebant , fed quafi boftilem terram ~.
dart

THEODORUS HL EPISCOPUS SALONS XLVII.

tari rapaciter fatagebant j fumptus Reipublic* pottntiores quique diripientes , totum onus commu
nis fervitii miferis pauperibus imponcbant i Trai
ter hxc vero , improba venus ordnem
fexumy & atatcm abfque ullo pudorisve*
lamine fordidabat y dijfolutio voluptatis marcebat
in juvenibus , obftinatio , avaritia vigebat in fenibus veneficia in muUeribus , perverfitas in om
nibus abmdabat > injurias itiatas CoHcivibus pro
gloria reputabant ; intra urbem multum feroces &
audaces videban tur y fed contra holies exeuntes ti~
midi & imbtUes invenitbantur k Talibus , &his
fimilibus Sahna corrupta vitiis , quid poterat y
nifi ad ima vergere ? quid reflabat , nifi ad inte
rnum feinare ? Qualiter autem finaliter everfa
fuerit y non fatis perfpicuum efl : nos vero ut in
pr&cedentibus , partim [cripta , partim opiniones
fequentes conemur exponere i
rtitat r.
Hic rerum flatus erat Salonx, hxc tanta vi*
kj *- tiorum colluvies urbem inundabat, cum Theoiooin dorus tertius hoc nomine Epifcopus Salonitanus
ido T,,e" a<* c^us ecc^lx gubernaculum acceflt j qui circtiueft vium nimos adeo graviter affetos intuens ad
tpifcop. medendum tot ac tantis malis curam intendit t
modo divinis legibus propofitis flagitia ipforum
oftendens , modo intentatis variis vitx humans
cafibus Dei timorem ineutiens , nihil eorum
prstermittens > qux ad refecandam avaritiam ,
ad removendas peccand Ilcebras , ad pacem
inter ciVes concordiamque revoeahditn, adom
nia denique curanda confeientis vulnera in pri
nts valerent . Sed furdx erant omnium aures >
animique ad falutaria mnita obduruerant ; Sc
imana quxdam cupiditas per luxum & libidinem
pereundi , perdenaique omnia eo crcVerat , ut
)m nec vitia fentirent , nec eorum remedia ferre
poflent. Itaque haud diutius dilata cd ultio di
vina, quam Salonitanis , nie vitiis mergrent,
fcque ad frugem bonam reeiperent , Theodorus
iterum ac fspiu's denunciaverat . In Godice arbariniano Hiftorix Salonitanx invento Theodo*
rum ante mortem obiifle , quam civitas caperess Jet tur : Cum pro multis piaculis communiter , &
.rt 'co^iiei fingulariter tommiis , fupern* ultionis judiciu
Airbari, peccatrix civitas hoflili foret gladiv evertenda >
MeaS* *'** mens & confilium a civibus Prxful Theoloniumm dorus debitum mortis folvit . Bfclor inutilis y po&*^*1 tijfitlktin. Sed hujus codicis audoritas tan' ti non eft j huic uni ut fidendum cenfeam . Si
Theodorus vita fundus eft ante urbis internum,
de tilo affirmare liceat , quod de Inrtocentio pri
mo Orolus fcripfit> optimum Epifcopum , tamquam Juftum Loth fubtratlum Dei providentia
fttifie , ne ( Salonitani ) populi videret excidium.
Quod fi mors Theodori antcccilit clademSalonitanam , brcviffimum tempas inter utrumque intcrfuerit neceffe eft , cum neque fpatium , ncque
facultas fuerit Salonitanis alterius Epicop in
ejus locum fubrogandi . Simon Bcngnius Epif
copus Modiufienfis in fuis Colltdafleis tradit
Tneodorum inter clades cxdefque urbis obfeflx
diem fuum obiifle : Theodorus in obfidione urbis
Salon* obiit . De morte Theodori cum inter li
diTentiant Simon Bcngnius , & Codex arbari
nianus , uter utri prxferendus fit , an neutri ri
des (It adhibenda , haud facile dixerinu

lUyrici Sacti torn. tt%

$01

f. It.
De paucitate copiarum , qua tum trnt Salon* }
& in aliis Dalmati* civitatibus .
HOC facilius ea tempeftate barbaris fuit Sa
lonam expugnare , &capere, plerafque
urbes Dalmatix diripere & vaftare , quod civi
tas illa & provincia fere omni brarfidio nuda - '<> *
rat , Sc cum a militibus , tum a exteris rebus den,tl,
imparata , quas ad aggre/fioncs hoftiles fi"e fufti- eopiii
nendas , live repellendas prxfto efle oportebat , rifid,u'
Perficum y'Sc alia barbrica bella , quibus per
eos anhos conBiftata eft Ala, & Europa, Im
perii vires & copias fe exhauferant , deteriore
ftatu ut efle refpublica vfx pofle videretlir* Cum
autem Dalmaria a bellis atque hoftibus vacua
eTet, illinc deduci necefle fuit milites , Sc co
pias, evocarique ad eas imperii provincias tuendas > qux vel externis hoftibus, vcl domeflicts
maxime laborabant . In Oriente poftquam cum
Perfis debcllatum fuit, bellum multo exitialius
exortum eil ab Saracenis , qi Mahomete auftore , ut diximus > novam feftam ex diveriis difciplinis Chrifliana s Judxa , Ethnica, conflatam amplexi , regnt Saraccni fundamenta ante
aliquot annos in Arabia jecerartt i Hxc gens j
& ieda, poft Mahometem extinum ann 651.
vcl fequenti, opibus, & copiis magis magifque
aua, Komanis bellum iritulitj Sc multis prx*
Iiis profpere fatis , maximifque cladibus illatis > Armeniam , Mefopotamiam , ^gyptum ,
Syriam , Palxftinam , Hierofolymamque ipfam
Heraclio rgnante fibi fubjecit . Itaque Heraclius ad tantam belli molem fuftinendam necef
fe habuit vires omnes imperii undique contrahcre , atque opponere At'abibs & Saracenis ,
qui ex aliis in alias regiones effuft , torrentis
in mrem cuna vaftabant, & repiebant4
Nec Vero imperii quod fupererat iri Itai ,
immunitum per ca tmpora atque indefenfum
relinqui oportuit . Nam quamvis induca cum
Langobardis eTent) qu Exarchi , cum pax fir*
ma Sc ftabilis, qux nihil mfi-dkrum , nihil periculi haberet y conftitut nequiret , identidem
iedintegrare) Sc in alios ex aliis annos proroga*
rc conlueverant j ab gente tarnen infida atque
ad dominatum totius Icalix afpirante fecuris &
quietis Romanis efle nn licebat ; nec tarn quicfeere, quam difFcrri bellum videbatur, fatifque
apparebat Langobardo , fimulatque rci bene gerendx fpes & facultas oblata effet , nihil mora
interpolituros , quin Romanis bellum inferrent:
id quod rc ipfa comprobavit Rhotaris Rex Lan- R.*tb*rfi
gobardorum , qui pertxfus induciarum Ligu- ^RtReT
nam Romanis eripuit anno circiter altero &qua- mtn.
dragefinro hujus fxculi , cofqae apud Scultennam
fluvium intet Bononiam acMutinamingenti clade
affeeit . Cum igitur Oriens quidem contra Saracenos maximum , & fortimum exrrcitum rcquireret> Italia vero validis copiis idoneifquead
reliquias, imperii ab Langobardis tuendas carere
non poffet , Dalmatiam fere inermem militi
bus & prasfidiis vacuam efle oportnft , quas tum
otiutn ab hoftibus nada non qur propugnatort*
bus indigebat, atque alix partes imperii , qux
tel bello graviflmo laborabant , vel a belli pcriculo proxime aberant . Veteranis , & exercitatis in re ac difeiplina militari copiis per eos an
nos deftitutam fuiffe Dalmatiam illud argumeriXq eft , quod fingulis ann , ut tradit Conftan*

tiriu

ji

CCLESl A

S ALON! TANA.

tinus Pjrphyrojt'nitus lib de Adminiftrationc

Imperii cap. 30. tyrores atque inexefeitatos mi
lites ex univerfa provincia coileftos fete d mil
le conferibi neccie fuerat , qui mitrerentur ad
ripatn citeriorem Danubii tucndanij ut Abares,
crtcrofque blrbaros trafitu flurninis prohib
rent : Congrigabantur taque quotahnis ex Miquis
Dalmatia ttrlibus quits , & mittebantur Salona
Ufque ad milie ad jumen Danubium 3 ut ibi extubias contra Abares agetent ; Itaque cun Saloha propter paucirarcm militum , & civium flaJ>itia humahis pariter divinifqlle prarfidiis orbata
fcTet , nihil propius fore videbatur y quam ut
fuhditus corrutret , qua vis hoftilis urgeret
J>roclivemque ad cxitiuiii impellcret .
CAPUT

SECUNDUM,

Defcriptio rbis excifa & verfi

tx Conjlantino Terphyrbgcnito 3 " thom
Archidicono t

miftffent , pofttis inftdiis illos adorti cppugnarunts Abirci

viceruntque ; o fumptis eorum armis , vexil- idorti par
lis y & reliquis ftgnis bellicis , trajelo prxdicli tim cduot, par
Sdavi flumine ad Claufuram ventre: anos ubivi- tim aaderunt Rjmani y qui illic excubias agebant , conf- pinat.
peBs vexillis , & artnatura gentilium fuorum y O
gentiles eos effe fuos arbitran , cum ad Claufuram
prafati Sclavi acteffent , tranfitum Ulis permiferunt : fed intromiffi Romanos p oppido expule- p
runl non etiam laudatam urbe'M q Salcriam 4
laiMam
occparunt : ibique fedibus pofitis paatim ex eo occupant;
tempore r incipientes prxdari , Romanos in cam-
pis , &in locis editioribtu habitantes deleverur.t , El Dalma
tiam nieeorumque loca invaferunt . Cxteri vero Romani in ditcrraora maritima; oppidis Jervati funt , caque etUm- nclm i inin
num tenetit , & funt ifia : f R^aguftum , Afpala- cdlu
terredil i
tum -y t Tctrangurium i u Diadora t x Jrbe , Be i
da y & Opfara : eorumque habitatorts in hodier- tux
num i'fitic diem Romani ntincupantur
N

A.

a Dalmatas PdrphyrogenituS Romanos vocat j

Ladern &: verfioriem Saioha? , urbis tem- propterci quod ex illis oriundi cTent , quorum"
poribus- i 1 lis opulentiflima: , ac celebrrima? Colonias, ut ipfe docrt , Diocletians ex urbe
fcxiidi
tiloaiuni Conlttitins Porphyrogenitus cap. 29. cV 50. de in Dalmatiam deduxerat . Dalihatiam olim Ro
hiftoriam Adm. Imp. itemque Thomas Archidiaconus cap. manis referram fuifle declarant inferiptiones Ro
beraovetei
him litte- *). hift. Saonit. dcfcript. Sed cum de hac re alius mana? qamplurirriar , qua? paim in agris repe-*
rit tradi- aliter narret , noftras in utrumque notas & ani- riuritr , vcl oppidorum ruinis obruta? cum fin: j
gil prater
orphy. inadverfiortes fubjici oportet; ut qua? partim ali- folerti invcfligationc adhibita , ihdidem cfodidh-'
8r Areht- quo modo varia, partim contraria apud illoeec- tur . Diocletians Imperator , ait Porphyrogcr.iHUcoafai; perluntur, inter fe cricilieritur ; iis vero quae tiis initio huj'us capitis , fummoptre Dalmatiam
obfeur fnf & ambigua , idoncae xplicatones diiexit ; qttare etiam populi Rpmani colonias eo
adhibeantur . Prartcr nos dueft Scriptorcs ex an- dduxit -, populique Uli Rpmani qtorjile nuncupati
tiquis neminem invehi , qui Salona? interituni funt,- quifpe qui Roma illue commigrafl'ent } netque iis cognomen iftud ad hndiernum Ufqv.e
tque excidium litteris mandaveric .
km .
Dalmatia , qam Romani incolebant , fuum
i h
omen ac fines in Scptentrioncm ad Danubium
irque propagaverat , auftore eodem Porphyrotx Confianttno Porphyrogenito Capite XXIX.
genif'o cap. 30. Dalmatia, inquit , incipiebt a
de Adminijl. Imper.
confiniis Dyrrbachii , five ab Entiban , & ci
Storum auteni iHctmanoruni protndebantur Iflriay montes ufque pertingebat ; in latitudine ve
termini ad b flitnten Danubium ufque ; quod ro ad Danubium flumen fe extendebat . Hanc noivxn aliquando tranfmiftffent difcendi gratia qui- minis te lnitim Dalmatis propagationem referendam cfc diximus ad Imperium Jtifliniani , anam trans Danubium habitent , invznerunt S davi
nas , qui & Abari nuni'upati , gentem iner- qti cum omnes, prater Noricuiii , Illyrici Ocd mcm . %ltquc, d vero hi trans flamen habitare ai- cidcntilis provincia; recuperar? fu i fleht , eas
quos y eque eis lumen ifli arbitrabantur ; Quia Graeci Dalmatia: nfhina appellarc , quam art-*
tiquo Illyrici vocablo rclituerc , maluerunt :
ant em e inermes y atque ad bellum imp ralos Jiba
ros camperieban Romani, debelantes eos inde & id qliod aliis locis dcclaratum eft . Quamvisaucaptivos abducentes receflerunt . Ft ex to tempert ttm poft Juflinianum Abares inter Savum&rDapermutationes duas in/tituchtes Romani a Ta/iba nubilim Pannoniarh omnem a Lahgobardis in
ad Tafcba f'uos permutabant y ita t magno fan- Italiam abemuibus deferram ihcolerent , Romani
h tfoque Sabbctb obviam fibi firent , h & qui tameh, ejus regionis urbes, qux fupercrant^
i manfions / oto difeedereni , & qui in banc i & prselcrtim ArCcs limitneas ad ripamDanubii
fervitutem fuccederent . Etcnim prope mare k fub rttincbant. Horum autem cutodia Dalmatis de
1 ipfa urbe , wbs efi Sabona nuncupata 3 1 di- mandan folebat l quippe cum juxta Geogra'Siibh ii midium habens ejus magnitudmis , quam Conflan- phiam civilem Grcorum , vocabulo, & lnibus
i4io
mi thropolis : in cevgregati omnes Rjtmni arms Dalmatia? contrrerntur . Vide cp. 3.^.1.
t>r,T q3iu
Abares jufdem , atque Hunhi generis erant ,
Coortn- fumebant y indequ eifeedentes ad Claufuram pertmopoln. giiant quattiQY milita pauum ab ipfa urbe Sahna longeque a Slavitiis diVer . Citr autem eos Por
ni ctiflantem , qu in hodicrnnm ufque diem m Clia phyrogenitus modo slavos , niodo Abares vonuncupatur y qu'ad iliac prxtercuntes quaft c'onclu- cet , rationcm tcddimiisjil^ap. j. . 2.
d Hujulmodi livfe ighortio eque in
dat y atque inde ad lumen projicifcebantur .
igtur permutatione tnultis annis fatla , Sclavi , Dalmatas ripr citerions prarfidiarios videtur ca qvi Irans lumen habitbante qui & Abari di
derc potuifle , neque ih Abares , t]ui faepius lflrurrt
lti 3 re conjideratM dixerunt inter fe ; Upmani hi tranlrnifcrant , & Romanorm provincias vaftaex quo prim um trajecerunt j prxdamqne natli verant ; pra:ter quam quod ignorare non potefunt y numquam trafteere definent ; itaque aliquid rarit Pannoniam ab Avaribus luis confanguineis
contra machinemu? . Hoc igitur conftlio Sclavi fi- & coli, & habitari frequentillimc . Hahc igrio-
Vf Abart y tum Upmani aliqtrando {lumen tranf- rationcm utrifque ttn'buit Porphyrogenitus 3
hoh

THEODORUS Iff. EPISCOPUS SALONS KLVII.

303

-non ex fua fententia , fed ex opinione rulgi

e Nam viri & uvenes bello apti , ex gentis
s. .
:
inftituto , expeditionem militarem in alias re
giones fufceperant , ut docet Porphyrogenitus
Ex eodem Torpbyrogenito apite XXX. de
cap. proximo , relicb's domi icnibus , mulieribus,
lidmin. Imper.
liberis .
f Hunc morem cuftodia: Danubiana: flato tem CJEterum a Sclavis a occupata fuit hoc mo- a
do . Trope ^ifpalathupt urbs Salona eft a sIo,. *
pore permutandae cap. 5. . 3. explicabimus .
h Hic defiderantur duo verba: apud Cliffamy Diocletiano Imperatore b condita , qtemadmodum o^ond*"
qua: A ma nue nil uir incuria praetermifit , qusque & . ^fpalaihus ubi palatum item ejus erat ta, feu po
Sdonam yero magnates incolebant , & magna po- ltet aua
periodus fequene poftulat .
& ,
* i Ideft , in banc ftationcm five cuftodiam . Hanc puli multituflo . Atque h*c urbs Dalmatia totius b
.vocat Porphyrogenitus fervitutemj nam Daima- d caput erat . Congregabantur itaque quotannis ex
tas ripa citeriori , imperiique finibus tuendis , reliquis Dalmatia urbibus quits , & mitteban- d
tur Sdojia ufque ad mille ad ftumen Danubium ,
ferviebant Imperatoribus Orientis ,
Infra illam urbem, quam Porphyrogenitus ut jbi excttbias contra gibares agerent . M illam
pauilo ante CliiTam nominaverat j fed libraries enim Danubii partem e Abares tunc commora- e
bantur y ubi hodi Tur degunt, J^omadum in
imprudens defcribere omiferat ,
1 Salona erat dimidio minor , quam Con- flar vvenles . Venientes autem quotannis Dalmaantinopolis ; fi tarnen fuburbia adjiciantur, ut ta y cum [tepe illic jumenta hominefque vidrent ,
diftum eft par. 3. Prolegom. fed. 2. cap. i.. 2. trajuere Ulis aliquando vifum fuit , & inveflfm Cliffa Oppidum in excelfa rupe pofitum, gare quinam ibi degerent . Cum itaque trajecif-
una tantum parte aditum habet , ardua via & fent , )"cerninas , & pueros Jlos invene- uIi"c"4
grsece dicitur
::
xxt/s-e Vi tjJ x\?i
runt y yiris , & jityenibus ad expeditionem bel- "omtni'*
perangufta
licam
pvofeis ; ur.de fubito ingruentes omnes ce- "Pli >
S latine clavis, qua oftium occluditur . Porphyrogenitus pauilo ante twV xxtisripct voeavit, perunt y nulloque accept o damno reyerft funt , pre
8c interpres latine reddidit claufuram . Idem Op da bac Salonam abdutta . Abares autem ex bel- f
pidum videtur effe , quod veteres Andetrium , lica expeditioue reverfi y re cognita , confternati iSaionam
quidem erant ; unde vulnus hoc ipfis infliclum *
vel Andecriurn, vel Anderium appellaruiu.
n In Dacia veteri Abares habitabant ; qus effet ignorabant ; g quarnobrem obfervandum fibi S
pars erat magna; Moravia: , & Turcia faeculo d tempv.s ftatuunt y 4 ab eo omnia difeenda . Toflcimo vocabatur , tefte Porphyrogenito ; nunc quam igitur pro more rurfum miffi funt Sdona
trifariam divifa partim Valachia, partim Mol prafidiarii , & alii effent a primis , idem conftr
davia , partim Tranfilvania dicitur.
Hum & ipft ceperunt , trajeceruntme contra aba
Hac & qus fequuntur explicantur c. ^.. 5. res . Incidentes vero in illos non Jparfos } ut an
p Ideft primum Cliffa expulerunt oppidanos, tea y fed colleos } non folum nihil effeeprunt , fed
deinde Salonam ceperunt
quae duo Porphyre- omnium graviima pajji funt ; quippe h partim ^
genitus cap. fequenti non diftinguit .
c<cfi , partim capti fuere ; eque qufquam fuit ,
q
capta, incenfas
qui e manibus illorum evaderet. Jnterrogati vero Romiooi
X.^ Salona:
UB'VHW oppugnata,
D
wmj*-m
III Will M> defcFiMVIV
ptio petenda eft ex Thoma Archidicono , cu
quinayn, & unde effent , intellecloque ab ipfis fe ?'*/."
jus narrationem paullo poft fubjiciemus j item- mala, fupra commemorate, perpeffos ejfe , injuper Jum omde loci qualitate inquirentes , quafi ex auditu amo- "7!"'
que ex cap. 5, . 5.
r Vide qua: diduri fumus cap. 4.
2, deiis, re accenft , in vineulis eos tenuermt , veftibits coqua: poft Salona: excidium confecuta funt.
rum fumptis , equifque confeenfts , i flammulas ? \
f Ragufium in locum Epidauri fuffeftum , poft & reliqua figna , qua fecum attulerant , tollenexcidium Salona: conditum eft , itemque Spala- tes more exercitus 3 Salonam petierunt . Cognito
tum ex antiquo Palatio Diocletiani, cujus ur- igitur tempore , quo a Danubio redire foliti erant
bis vocabulo Alpha praeponcre folet, Porphyro- prafidiarii , quod erat magnum fabbatum , efiam
- I
J."
. m m I. . 1
eodem die venexunt . Multitude autem omnis , cum
genitus.
urbi appropinquaret , fe fe occultavit; mille ve
t Tragurium.
ro y qui equos & veftes Dalmatarum fumpferant >
u Diadora eadem ac Jadera .
X Tres Infula: finus Flanatici antiquitus di- ut fallerent , ulterius perrexerunt . 1 Qppidani - j
gntis fignis fuis y & veflitu y praterea die y quo
tz Arba, Curifta, Apforus.
z CurDalmata: appellati fint Romani Anfelmus redire ipfis folenne , portis aperth , gratulabundi
eos exceperunt . lili vero flatim intraffent , por
Bandurius in animad, in Lib. de adminift. Im
tas occupant y & ftgno reliquis , qui in infidiis
perii hanc rationem reddidit, quae in omnes po
pulos Imperio Romano fubjedos convenir : Dal- erant y dato , accurrere ac ingredi jugent . Jnterfe- sionm
matas ficut & cateros Imperii I{pmani Trovin- cerunt itaque omnes cives ; & ex eo tempore Dab- ogrt in cixiales ab ipfis Barbaris 3 qui Imperium ocupa- rnatiam m miverfam occuparunt , fedemque illic '0'"*
runt y Bernanos diclos confit , prafertim ubi fe- fuam collocarunt ; exceptis oppidulis mari adjacen- aaat.
dibus fixis , [rnanos contrminos babebant; nam tibus y qua fe fe ipfis non tradiderunt , fed inbo rn
ipfos non fpeciali Trovincia nomine, fed genera- manorum poteftate permanebant , eo quod ex mari tiDl>m*'
li nuncupabant ; qua quidem, ut plu- viclitarent . Videntes itaque. libares pulcberriwam plax"44
rimum , diflinclione auores poft declinationem effe banc tenam 3 fedes illic npofuerunt,
n
Imperii ufi funt y ut a barbaris diftinguerent "Pro
vinciales I{pmani Imperii , ut confit de Callis 3
N.. Q T
& Hifpanis y
hic etitm de Dalmatis apparetex
Us y qua toto hoc capite & fequenti fcribit Tora Quos initio hujus capitis Sclavos nominat,
pbyrogenitus .
eos deinde Abares conftanter appellat . ur ita ?
Vide cap. 3. . 2.
b Condita vera? minime gentium . Salonam
9 Diocletiano ardificiis ornatam , & Coloniis
Illyrici S-icri Tom.
2
Ro-.

$04

GCLESl A

SALON IT AN 4.

Romanorum Frequentatam , aucbmque potiusdixerim .

Spalatum originen fuam acceptam refert
Dbdetiaho , e cujus Paltio civitas Vafif . '
d Salona cum natura & fttu , commercio &
divitiis, numero, & Freque'ntia civium'^ de/criptin & magnificentia aedificlorum cterillmati* urbibus longe multumquc antcellcret ,
p'oftquam Mtropoles iHftitui cdeperuntfj totius
prdvincia caput', & Metropolis fuit , in qua
fi xa m j & fhbilcm federn habebat primarius Dal
matian MagiftratuS ; qui primum Praefidis , deinde fub Juftiniano Prdconfulis nomn, 8c inlgni gerebat
r e Abares eis Danubium ultrqu habitabant,
Horum trans Danubium regionem, mores j inftituta deferibemus cap. 3.
i. Arque hl quidem auftorcs prxcipui fuernt excidii Slonitani , adfeitis Dalmatics expeditionis foeiis, tum
caetcris Abaribus , qui Partnoniam, itemqueSlayis , qui Noricum incolebant , ut dicetur loco
fupra laudato.
..
.
...
.
1 F Hatte praedm Tecum Salonam abducebant,
cum annua ripse citerioris cuftodia perfun&i
jftato tempore drtiurtl feyertebantur, aliis in eorum locum fubniiiis ftatidne Danubiali relila .
1 g Non femel modo , fed Fortaffe iterum
fxpius Ualmati , qui finguHs annis ad ripam
lllarri tueridam veniebant , Iftrum trajeeerant ,
praVdafque fecerant , antequam Abares injuriam
ulcifcerentur .
' h Hic j & qua: fequuntup , explicanda erunt

f.

III.

x Thoma Archidicono cap. vii. Hiftoris

Salonitani .
VEAernt de prtibni a Polonia , qui b Lin- a b
gons apptllantur , Totila feptem Lingonei
Chrot
vl 080 d Ttibs nobilium. Ht' videntes terrdm in
lia fibi '
ChfoatU aptAm fibi for ad habitandum , quia fedes coifliCHODI.
rari in ea Coloni manebant , petierunt & obti.
d e
nuerAt earn a Due fuo . immanentes ergo ibidem tpetunt opprimere indgenas & ad fuum
fervitium fubigere violenter . Chrottia F e regio f
montuofa^ a Septerittione adhxret Dalmatia; bxc ChrojiU
totea Ca
regio antiquitus rocabatur g Curetia , & ppuli rena , 6c
qui nUnc dicuntur Chrout* dicebantur h Curets , Chroaii
Crete.
vel i Corybantes: Unde Lucanus
g h i
lili bellaci confifus geAte Curetum ,
Quos dlit ^idrico tellus cifcumfl.ua ponto .
Dicebantur yero Cuirets quafi currentes , & 1
inflabiles : quia m per montes & fylys aberran m
tes , agfeftem vitarri ducebant : ex afperitate qui
dem Tatria naturam trah'entesy armor um afperitatibus , invafionibus , predatinibui ferino more
gaudebant ; bellaces yaide , & quafi pro nihilo
ductiites fe morti expoherc ; nudos fe plermque
hoftilibus armis objicimt . Hi apud plures poeta de quadam ridiculofa opinione notaMur : etenim quando luna JLclypftn patitur , pistantes earn
d fpiritibus corrodi & conftniy omnia amen
ta damorum pulfant , quafi per firepitum dambnibus credunt luna fuccurrere laboranti : Unde
Virg, paliantes ra Curets . Trmixti ergo n
populi ifii , & fai funt gens una vita s moribiifque confimiles , unius loquela . Cperunt au
tem habere proprios Duces ; & quamvis pra-
vi'effent & feroces , tarnen Chriiani erant t fed Ad reu
rudes valde ; p Ariana erant eiiam tabe refperfi . com Cure
in- '
Cothi a pluribus dicebantur y & r.ihilominus Scla- tibns
digenij
vi , fecundum proprietatem nvminis eorum y ' qui focicttie
de t^'Tolonia Jeu Bohemia vnrant . Ifii, utpra- juni. 1
ditium eft , impugnaSant r latinos , qui regiones ' pr q
martimas habitabant , maxime autem Salonam ,
qua caput trat totius provincia. civitas
fiat fu potentia valde jam erat collapfa , &

cap. j. $. 3.
1
' '
'
i Flammulae funt quxdam Militara infignia ,
quibus Romani pofteriori aevo utebantur , ex
purpura , & auro contexts. Vegetius 11. 1. Equitm ala , qud protegdnt actes , qua nunc yexillationes vocantur , quia velis 3 hoc eft flammulis
Utuntur. Cedrenus : Vexillationes Equites . ^exilia pajfm parmi , feu rea e purpu
ra , & auro in (j adratarn formant ejfecla .
adaptantes longis hafiis circum "Principes in orbem eunts eos tegunt ; funt autem illa , qua nunc
flammula dicuht'ur
1 Cliflenfes intellige . Sed Porphyrogenitus
Cliffenfem deceptionem , & cladem non diftinguit ab xpugnatione & clade Sabnitana . Al
in facultatibus nimis attrita . t\e{for etiam opteram ab altera capite ftrpriorididinxerat: nam portuhus in civitate on erat , quamobrem ab
primum quidem Abares cum fe Romanos efle inimicis facile potuit capi , & vdftari . Igitur
iimularent , Cliflenfes dolo Fraude circumven
Dux s Gothus, qui tot i prxerat t Sclavonia , coa- F
tos trucidarunt i deinde cum fado fe hoftes dunato u magno' exefcit eqUitum peditumque , U
effe declaraent i vi aperta Salonam oppugna- defeendit de montibus , & caflra pofuk cx OrienrUnt , & ceperunt '. Salonae obfidionem & ex- tali parte civitatis , fed& aliam fui exerpugnationem , incendium , & internum deferi- citus fecit caflfametari ex Occidentali parte x
X
pfit 'Thomas Archidiaconus paragrapho proxi fupra mare , cbtpit'qUe ex omnibus partibus oppu- Salonam)
gnare y Salonam ', nunc fagittis , nunc jaculis in- obfidcni.
mo, nos vero cap. 3.
m Idcft Dalmatiam lpinam , & Meditcrra- fiftens : alii vero ex latere montis prominentes
ncam , Romanis five Dalmatis indigents magna ingenti ftrepitu funds lapides ad mai\ia intorqueex parre iriterfeftis , ut idem Porphyrogenitus bant , alii vero agmine conglobati fenftmque madixit capite fiiperiori : Jorrianos in catnpis , & nibus propinquantes , portas infringen perqirei locis editioribus habitantes deleverunt , eorum- bant . *At vero Salonitani per mania diffufi hoftium jacula y nunc propugnaculis , nunc clypeis
que boca invaferunt .
n Has fedes' anno ampliuS quieti pacatique excipientes viriliter reftftebant . Jn hoftes nihilocum tnuiffent > primum Chrobati , tum Serbli minus lapides ingentes revlvebant , ad eos ve
bellum Abaribus intulrunt, illifquedcmum ex- ro , qui eminus dimicabant , alii e machinis la
pides jackbant , alii baliftis , & arcubus fortiter
pulfis Dalmatiam occuparunt.
fagittabant y ftque diebus nn paucis utrineue
fruftra ceftatum eft . Sed quid valet annifus ho
Urb! divi
minis y ubi divina protetlionis gratia deefl ? Cum no
prslipro multis piaculis communiter ftngular'tterqu dio & hu
con
commis fuperna ultionis judicio , p'ccatrix ci mano
filio defti
vitas hoftili foret gladio evertenda y periit mens tula .
dr con-

THEODORUS III. EPISCOPUS SALONS XLVII.

& confilium civibus , z Traful nullus erat , Ba
ilor itiutilis , populus diolutus ; quid effet con
fuiras nefeieb^nt . ulii erant nimis timidi , alii
flus aquo fecuri : fie labefatla'ti civitas primitus
a fe ipfa incapit . Igitur hofiiam caterva nonceffabant quotidie civitatem miferam impugnare . Sa'
lonitani vero languentibus jam , & efeffis viri
bus, multitudinis impetum non fuflinentes , jamque poffe refiflere defperantes , ipfa etiam mania
hon ex corde fervabant . Tantufaue metus incu
bait , ut obrigefeentes animis nihil tfi de fuga
ftnguli cogitabant . Fa&um efi autem , ut die quadam aliqui ex ditioribus civitatis res fuas laten'
ter ad mare afportantes , inferre navibus properaTumultm rent . Quod videntes univerfa civitatis vmgus ,
in urbe mulleres jmul , & parvuli conglobatim omnes ad
txortuj,
unditjue portum irrumpere 3 naves feandere 3 hue illuc diflit fuga , fugere moliuntur . B^apiebant certatim quidquid
poterant de domibus . Clamor Matronarum , &
Virginum ingenti flrepitu ferebatur ad calum . "
quidquam miferi farcinulis onerati ad portum pro
perant , naviculis fe ingerere fatagentes ; alii au
tem vix nudi y <r vacui inftlire in lembos pote
rant ; alii innatare ad leaves : alii conamine infelici inter ipfas perflrepentium turmas in flutlibus mergebantur . *At vero bofles in civitatem fubito irrumpentes fugientes a tergo cadere , prada
oft f inflare , nulli occurfanti parcere 3 ignem domibus
Lern m- pponere 3 non cejfabant : mox ubi miferabilis ci
grefli fu- vitas fuorum de/tituta prafidiis filiorum , hojlili
gieoies
tergo - populo repleretur , non jam erat qui ecclefiis par
duni,
ieret , non qui ftruuris antiquis 3 & fpeciofis
flamm**
tcil ioji- miferaretur palatiis ; fed totam fuccendentes infuroris impetu civitatem brevi bora in arbonem 3
CIUBI .
& einerem redegerunt De tot enim divitiis pauSalona in. cAs rapuere mambias ; hoc pro maximis viclori
ceod10 ab.
prxmiis reputabant , quod tarn egregiam urbem
abfque utia pene fui exercitus flrage dare exter
minio potuerunt . Quis autem enumerare valeat
quot miferos cives 3 quot puellas infelices 3 quot
pueros abduxere captivos ( quis commemoret eorum multitudinem , quos voravit gladius 3 quos
confumpfit incendium , quos mare abforbuit fugitntes ? lit cives miferi rogum dulcs patria infpe& antes , non doler poterant, non flere licebat fuper earn; fed finguli vita propria metuentes claffem abducere praparabant : nee vacabat convoca
re confilium ; nee quid de falute publica foret
agendum deliberare valebant > fed unufquifque de
fu familia anxius 3 cum rebus , qus de jfunere
patria fubripuie poterat 3 quo diverteret , cogtsbat: hoc etiam agere confulte nequibant; quippc in tarn praeipiti fuga 3 confufe & inordinate
ad naves contendernt ; quia pater inquirebat
filium3 eque filias patrem ; uxor non refpiciebat
maritum 3 maritus uxorem : unica-fpes mieris
Patrios difcedere fines; qui ante recelerant , non
txpetlabant extremos , qui extremi fuerant ,
retardare poterant properantes ; quafi ebrii,
amentes , nonnifi in fola faga prafidium exquirentes3 nefciebant , quam tutius arrivrent viam .
Heu quam trifie erat fpetlaculum miferabilium mu~
Herum crines lacerantium 3 pora genafque tundentium . Quantus erat ululatus & planus nefcientium , quid potius , ignem , an gladium tvi*
tarent .
N

a Poloniam aniverfamque Sarraatiam uropant

gentes Slavonics incolcbant . Hinc potiffimum
illyrici Sacri Tom. Ih

305

efufa eft ingens multitudo Slavorum , qui , ut

ait Procopius , diverfim vagati Europam malis
infanabilibus aff'ccere .
b Lingones erant populi genere Celtici, quos
Ci-far in commentariis Gallia: Celticae adcripfit . Sed M. Adamas, in hifloria ecelefiaftica
apud Ortelium in Thefaur. Geog., tradit quofdam populos generis Slavonici in Germania fuif(c3 qui Lingones ipfi quoque appellabantur . Hi
ergo antequam in Germaniam migrarent, fe^cs
avitas habebant in Polonia > ex hifque eran
Lingones illi , quos Totilas profedurus in Ita
lians focios iibi adjunxit .
Totilas praeter Gothos populares fuos , Sla
vorum etiam quamplurimos , e Polonia, & Bo
hemia in cxpeciitionem Italicam eduxit, & cum
Oftroyllo fratre Dalmatiam Herulis ademptam
ad imperium Theodorici adjunxit , ut diftum
eft in Honorio II. cap. 3. . 3.
d Si fides habendi fit Archidicono, Lingo
nes Slavi Poloniaxjue cultores indigenae divifi
erant in tribus, five partes plures; quarumalia:
erant patricia:, alia: plebcjae . Septem vel 00
tribus ordinis Patrkii, qua: Totilam fecutifucrant poft Dalmatiam deviam , ab eo in Ita
lians abeunte miionem impctrarunt ; fedefque
& agros, quos incolerent, poftularunt in ea regione Dalmatia: Occidentalis , & tranfalpina: ,
qua: Savum inter montefque interjacet . Caetcrum nanc Dalmatia: partem nemo veterum , prarter Archidiaconum , ab illis Slavis five Lingonibus , five alterius generis , qui nomen Chrobatias eidem intulere , ante Salon excidium habitatam fuifle tradit .
e Ha?c regio inter Savum & montes Dalma
tian cntum fere annis poft Totilam abChrobatis Abarum expulforibus Chrobatia: nomen ac
cepte .
f Hie Chrobatia: trrtfaipha; fines cefcriburi-
tur. Sed ut regnuth, lie orheh Chrobatias eis
ultraque alpes porreaum, Savo ufque adoram
maritimam fines fuos propaga vit .
g Chrobatias vocbuli cauffam , & explication
nem a Curetia nefcio qua & umnino commentitia falfo repetit Archidiaconus .
h Curets erant populi y ut Servius docct 3
primi cultores Creta , latiflmo marium terrarum intervalle a Dalmatia disjunfti . Hos
Rhea, quae Jovem e Saturno geuerat , pulfuris & pedum, ut eft in fabulis, ingentes edere ftrepitus juiTerat , nc Saturnus , qui ex fe na
tos comeffe fingitur folitus , Jovis infantis ploratum audiretj de quibus Lucretius lib. i.
Terrficas ca pit urn quatientes numine criftas
Didos referunt Curetas, qui Jovis ilium
Vagitum in Creta quondam occultafie feruntur .
i Cybeles Sacerdotes, qui facrqudatn aeftro
& furore perciti, cyfnbala pulfabant> capitaqu
faltando jactantes , alios in ejufmodi furorem
rabiemque impellebaiit ; & quod fimilia iis , qua;
Curets, facerent, Curetum vocabulo etiam appcllari folebant.
Curets apud Lucanum alii hon funt, nifi
infulares Curifiani , ex nfula finus Flanatici ,
quam Ptolemaus & Plinius Curriam vocant 3
Caflodorus Curritanam, (hodie Vegiam vulgo
appellant J ; aut ex urbe Curico , quam Ptolemaeus
in eadem nfula collocavit.
1 Curets illi fabulofi apud Grscos , non a
vocabulo latino currendi fed Ve xop-Jvra? t
3
quod

CCLSA
SALONITANA.
s**
quod eft caput faltando jactare ; vel pupils
CAPUT TERTIM.
oculorum, quas Grarci toft vocant , nominis
cauiTam adepti flint . His enim cum Jovis in
lands cuftodicndi , fcrvandique cura commifta ^nimadverficnct in Excerpta ex Conantino Tat'
pbyrogenit , & Tboma ^(rcbidicon .
iflctj non modo allide excubare , fed etiam fi
guando fomnus obrepcret , apertis oculs dor
mir jubebarituri .
$. .
m Qua; inftitutis moribus Curetum Ar*
fchidiaconus affingit , ca preciare congruunt curt
jtnimadvcrfio Prima
Uis , qui regioiierh illam tenebant , cjufdcm Arthidiaconi temporibus , & cum Maurolahis ,
tempore Sahna capta fuerit y & everfa,
five cum Morlachis hodiernis . Solemne autem
tfl huic fetiptori revocare ad fuperiores , quse AC primum mirtime audiehdos cehfeo , qui RfMiim
nobililima; huj'us urbis clad; m atque infcd pofterores etates pertinent
itritum
quindo fculo , temporibufqlic Attila- Atuiami
n Id quod portea accidit inter Chrobatos ad
veras , & Dalmatas indgenas, vinculis affinita- nis adfcribuntj ferunt enim Attilam Hunnorum {,eu'"^*
tum , commercio lingua; , communione legum Regem, cum alias Dalmatia; urbes dripuifle ac mm exci.
vaftafle, tum vero Salonam totius provincia; Me- JU",W*'
inter ft junctos, Archidiaconus refert ad Cure
tropolim funditus evertiTe . Horum opinionem
ts, & Lingones.
Ha?c referas velim ad ChrobatoSj qui pris. reft- 1 1 i Procopius , qui libris de bello Gothico
tradit Salonam ea tempehte fuperlitem fuifle ,
mum Duces , a quibus regebantur , deinde re
ges habere ccepcrunt t ut fuis dcinde locis & &: femel atque iterum a Gothis captam , a Ro
manis rectptam j itemque Saniftus Grcgorius in
temporibus dicetur.
epiftolis ad Natalem & Maximum S.ilonae FpiJ
p Gothi quidetn Aflahi erant ; fed Slavi cul
tures erant idolorum . Verum Archidiaconus in feopos ; ex quibus plane & pcrfpicuc intelligas
errore perftat y quem fcmtl imbiberat , Go- urbtm & eedefiam Salonitanam adhuc incolumem rtctife , cum Gregorius fub exitum fcxt
thos> & SlavoS confundettsi
t) Qui cum Totila & Oftroyllo e Polonia , faeculi univerfa; ecclefia; piaefidebat ; id quod fal& Bohemia vetierant , erant fane nationc Slvi j fitatis etiam arguit Micham Madium, qui apud
led hi non in Dalmatia inferiori , verum in Joanncm Lucium in hiftoria de Gcis Rom. Imp.
iVavalitana provincia , extremaque parte Dab & Sum. Pontificum cap. xv. , fupremum Salon
excidium Totila; attribuit ; eque fuatn fenten*
matiae fuperioris confedcrant *
r Ha?c rejicias oportet ad pofteriores annos j tiam tucri poteft auftoritatc Thoma; Archidiaco& Slavis Chrobatis attribuefida funt , qui cum ni, qui Salonam a Totila ex parte quidem, non
Heraclii conceiHi loca mediterrnea, expulfis A- vero prorfus everfam ac dcletam fuifle fcripit.
baribus, occupaient , inftfti erant Romanis , five
Duas notas Chronologicas excidio Salonitari r ... .
Dahnatis, qui oram maritimam tencbant .
appolitas invern , ex quibus epocha urbis ca- s^iooii.
f Juftinianus fuperiore fculo e Pannonia & pta; dirutivque dignofei , &: conftitui poteft ; al- om du*balmatia Gothos cxegerat ; nullus igitur Dux teram ex imperio Heraclii defumptam Conftan- cKrow>i*.
Gothus per id temporis >ri iis regiohibus rcrum tinus Porphyrogenitus j alteram ex PontiCcatu fi'cl
jpotid>atr5 praterau'm , ut faepe dixims y in Joannis IV. dedudam Thomas Archidiaconus E"e'
extretM fuperiore Dalmatia i
nobis exhibait: e tempore , ait Porphyrogeni
t Pannonia Savia poft adventum Chfobato* tus cap* 31. gibares amis ime romanos ejece*
ri;m Slavonia appellari cccpit , idem vocabu* rant i quos liorna adfefi^s Diocletianus mperator
h;m aliquot poft fsculis Dalmatia identidem fu- illic habitare fecerat , unie & Rpmini diiifunt ,
quod Piorna unientes fedei po/uerunt in Ulis rtbivit.
Ha?c , & qfc fequfttr non Gothis , quo gionibus nempe Cbrobatia , & Serblia . Tttlfts ve
rum vix reliquia: tum extabant , fed AvAribus ro iis ab ^baribus , in diebus ejitfdem Heraclii
& Sla'vjs attribuenda funt ex Porphyrogenito . defolatA eorum regio jacuit &c. Itaqtie Confian*
Porro hark Salonae opplignat , capta; , inccn- tinus vaftationcm Dalmatia; elademque Salonita
x , dirutaeque hiftoriam j quam Porphyrogeni- nam cum Heraclii ltate atque imperio conjuntus pauciimis Verbis ttigit , petas cenfeo exAr* xit . Heraclus autem anno lo. rcrum potitus,
chidiacono , qui cam ex antiquis monumentis ufque ad artnum hums farculi alterum & qua"defcripfit , ut infra cap. . . liu dicemus.
dragefimum ac diem undecimum Martii vitam ,
X Non autem a mar> five ab regione meri- & regnum perduxit . Porro ad poleriorcs im^
tiana i Abares quippe & Slavi carebant copiis perii Heraclii anuos cverloncm urbis revocandam cTe docent Thomas Archidiaconus , item*
jiavalibus .
y Caera qti3; fcquuntur explicantura nobis, que Anaftafius Bibliothecarius , cum earn a PonSc illfrrantur cap. m. $. ub
citicatii Joannis IV. tiun longc disjungat : ajuot
z Theodorus bis Epifcopus fub initium ob- enim Joanncm Papdm natione Dalmatam popu*
fidionis fortaCTe obierat , quo genere mortis , larium fuorum calamitatcs commilcrantcm mi*
lilfe in Dalmatiam Martinum Abbatem, qui pe
tncertum
cunia captivos e barbrica fervitute redimeret ;
fimulque Sanlorum Martyrum corpora, ne bar*
barorum injuriis ac facrilcgiis obnoxia cfent,
ex Iftria, & Dalmatia colligeret } atque in urbem transferret. Inter omnes conVenit joannem
lV. anno uno, menfibus novem , ditbus duo*
deviginti ecelefiam adminiftrae ; de anno, quo
fufeeperit, quove depofuerit Pontificatum , conttoverfia eft . Ejus initium in menfem Decern*
brem

THEODORUS . PISCOPUS SALONS XLVII.

brem anfli 639 exitum in Oftobrem anni proximi Csefar Cardinalis Baronius conjecit j Da>
rtiel Papebrochius , quo cum recentiores ferc confentiunt , anno uno ferius utrumque conftituit ,
lie prorfus ut 640. v. Non. Decembris
cohfecratus fuerit , mortem obierit anno 642.
xii Kalcndas Odobris ; cum anno fuperiori ,
fjton* Cl- Martio menfe Hcraclius e vita migralTct . His
pu 10 ad hune modum conftitutis, ajo eque ante duocl <|l ,
rl ,9, dequadragefimum 3 neque poft quadragefi mum hu-1
kl (40. jus faeculi annum Salonam captam , & excifam
fuiiTe . Ab Salona capta quantum temporis in
trt (Te rit y antequam julTu milTuque Joannis Papa Martinus Abbas captivos redimeret , neque
Thomas Archidiaconus , neque Anaihfius Bibliothecarius di iniurtt j -fed cum neuter haeeduo lon
ge inter fe disjungant , clades Salonitana Pontificatum Joahnis , & redemptionem captivorurn
hon multum anteceit ; nifi forte in ipfum prirhiim Joannis annum incidents fi quidem Joan
nes exeunte anno duodequadragefimo , ut cenfet
Baronius , fedem Pontificiam confeendit; nam
fi cum aliis catalogis exordium Joannis Ponti*ficis ad finem anni quadragefimi rcjicere malueris, menfe fere tertio antequam Heraclius inte
rnet , quae inter Avaricam Da'mati vaftationem, & obitum Heradii Porphyrogertitus interjecit , trium vel paucorum menfium irttervallo
coilcludi nequeunt . Nam poft Salonam, & ur
bes alias Dalmatiae captas ac dirutas , Avares
cam regionem aliquamdiu incoluerunt .' Ah&nt
itaque, inquit Porphyrogenitus cap. 50. pulcbsrrimam ejfe banc terrant videntes illic fedes pofuerunt . Deinde ejufdem regionis potiunda.- cupiditas Chrobatos & Serblos cepit, qui annuente ac
Jubente Heraclio , ad quem hujus rei gratia fuppliccs confugerant , arma fumpferunt , ut Aba
res expeHerent ^ftque hi ipfi Cbrobati , ut doect idrn Porphyrogcriitus cap^j ad Romanorum
Imperatorem Heraclium confugerunt , antequam
Serbli confugijfent ad eundem Imperatorem Hera
clium y quo tempore abares inde Fumaros ejecerant y quos Roma aduos Diocletianus Imperator
illic habitare fcctrat . . . Tulfis vero Ulis Roma
nis ab ubaribus t tempore ejufdem Rpmanorum
Impcratoris Heradii iefolata eorum regio jacu.it ;
yuapropter juffu bajas Impcratoris iidem Cbrobati
arreptis armis loares ex Ulis locis expulermt .
Itaque primum Abares in Dalmatiam effufi , Sa
lona everfa, totam regionem vaftarunt ; tum ibi
dem fatis diu quieti pacatique habitarunt 5 dein
de Chrobati, portea Scrbli potetate ab Heraclio
irapetrata Dalmatioe oceupanda; , bellum Avaribus intulerunt: quae omnia cum anteceflerint in
ternum Heradii y ano 54t. , menfe Martio extindi , excidium Salonae vel anno quadragefimo
hujus lieculi, vel quod propius vero eft , anno fu
felon* periori accident oportet ; fi enim ad annum unapt* eft dequadragefimum ejufdem faeculi revocetur , om
an. 6,9 1
renin & nia rede fe habent , & fuis quaeque temporum
annoruni fpatiis apte diftribui poffunt . Abares fiquidem
fcqucniid
feries re- poft ferias Pafchales, ut doect Porphyrogenitus ,
e fe h verc jam inito , anno 639. Dalmatian! ingrefl ,
fceihujus anni quod reliqUum erat in oppugnationem Salons & reliquarum urbium , magna ex
parte infumpferunt 5 tum regionem illam , fedibus & domiciliis ibidem collocatis , nemine adverlante, fere annum integrum tenuerunt ; de
inde anno quadragefimo hujs faeculi Joannes IV.
in Dalmatiam milt, qui captivos redimeret, &
Sandorum corpora illinc crepta in urbem adveheret . Nam quamvis Joannes confecrationem

307

Ponrificiam in menfem Decembrem anni 640.

cum Papebrochio rejicias, eledus tarnen fuerat,
eodem Papebrochio audore , ante quatuor menfes incunte Augufto ; fed priufquam confecraretur, Confenfum Imperatoris , vel Exarchi pro
more illorum temporum expedari oportit . Caeterum Pontfices Romani , ut Ludovicus Muratorius, torn. IV. Annal. Italia; ad an. 684 j praeclare animadvertit , licet nondum confecrati , ju$
tarnen ufurpare ecclefiaftici regiminis y ac praeftare omnia confueverant , qua; Vel utilitas , vel
necedtas rei Chriftianae pofiulabat. Qyare Joan
nes imulatquc cleri populique Romani fuffragiis
renunciatus eft PontifeX, nihil prius fibi facien-
dum cenfuit , quam ut populares fuos barbrica;
fervitutis jugo eximerct . Hinc fit, ut profedio4
Dalmtica Martini Abbatis , cui muhus illud
captivos Dalmatas redimendi Joannes injuhxit ,
ad menfem Augufhim anni 640. referri poft .
Per idem tempus primum Chrobati, ddnde Ser
bli Imperatorum fupplices adierunt, ut licerct fibl
in Dalmatia, explfis Abaribus , rcrum fuaruni
fedes & domicilia confiituerc . Ego igitur lie
Salon*
exiftimo capta; eVeriacque funditus Salona; epoctpt* an.
cham affigendam eflfe anno 63. Si quis vel in f|.
annum fcquentem rcjicere , vel ad fuperiorcm re
vocare maluerit, per rhe licet: nihil enim aliud
affirmare poffum , nifi intra hoc triennium Salo
nam cxpugnatam ab Avaribus ac dirutam fuilte}
cuinam vero ex tribus hifee arirtis hujus urbis
Interituii adferibi oporteat, certum non habco.
ConRantinuS Porphyrogenitus cap. . de Ad
min. Imperii tradit, ex quo nobiles quidam vi
ri cives Salonitan CVci'ii. patria prcfugi Ragufium commigrarunt , quod poft Epidaururn ab
iifdem Avaribus excifam conditum fuit , annos
ipfos quinientos ad fuam ufque itatcm numera
ri : tI S~ o ti tit.iy ptTbixbty t< i PW
otov
\<m p' \). rifupn , <as iyS'txnff
t<3S)/.ts im euui' . Ex quo avtem Clvcs Salonita*
Nt
Cinchoni ( quos feiliect paullo ante nominavit ) Bji- log'ca
cKgufium demigrarunt anni junt d , in hunc ufque cif alo.
dicm lndiione vin* anni 6457. Annus ab orbe
condito juxta fupputationem Grxcorum 6457. rgtnttm
& lndidio odava coharrent cum anno Chrifti ritma
emenda949. quo quidem anno haec Conftantinus feri- tur ac re*
bebat . Si anno Chrifti 949. adimas annos quin- ituitur.
gentos> quos poftquam Salonitani illiRagufium
vencrunt , & Abares Dalmatiam vaftarunt , uf
que ad fu tmpora Conftantinus effluxiffe ait ,
cladem Avaricam , & Salona; everfionem retraa
has oportet ad quindum faeculum , Attilique
aetatem 5 id quod fallum effe fupra oftendimus
Arithmeticam notamGraecam i' j latinum D,li-^
brariorum incuria vitiatai efle Joannes Lucius
fufpicatur cap. 9. neque enim ab excidio Salonitano , & Dalmtica vaftatione , ani amplius
trecenti ufque ad imperium & fctatem Conftantini intercelTerunt , audore ipfomet Conftahtino, qui feripfit pljis Romanis ab bAbaribus tem
pore ejufdem Romanorum Imperatoris Heraclii , defolatam eorum regionem jacui'e ; qua propter ne
is Audor fecum ipfe pugnet , tdeque a fe ipfo
diiTcntiat , quingerttorum annorum numero ducentos ipfos annos detrahi neceffe eft : Torphyrogenitus dicat : Ex quo autem Salona tranfiit
Ragujium anni funt d. in hunc ufque diem , ex
hoeque ftbi quodammodo contradiecre vidcatur s &
innucre Salona' deflrutla , Salonitanos Raguum
tranfti'e , niji mendum annorum numeri in codkt
Torphyrogcniu ponatur , ipfum male fupputae
oportet; ne ad AitiU tmpora fupra refutataSa*
1

3*8

CCLESIA

SALONITANA,

on<e dcflrutli' referatur . Joan. Lc. lib. i.e. it.

Seque a Lucio dilTentit Anfclnius Bandiirius in
Animadver. in b. Conft. de Adminiftr. Impef.
tjumefum autetn bunt quingentorum annorum ,
tjuem ptiit Torpbyrogetlitus ab anno Cbrifli 94$.
quo b&c feribebat ad illttd tempus 3 quo Salonltant Cites T^aufium tranfierunt y corruptum fnififc a Librario , Tel perperam Conflantinum fuppiitafle putat Joannes Lucius ; cum Salome cvcrfio
millo modo ad iAttil& tmpora referenda fit > ut<pote qua fuper/tes fuit Jufliniani tempore, maximaque commoda "ujiiniani Ducibus bello Gothieo
prxbuit ,
. IL

.^
ui umu
Tantum vero
abeft , ut
Gothis uuo
clames
illa oaSa- rj j
lonitana^ V vaftatio Dalmtica fit attribuenda , siionitiut , fi excipias Hifpaniam, in qua regnumVi- "q1
figothicum copiis opibufque florebat , in aliis Godil/.
turopa: regionibus nominis ac generis Gothici
vix reliquix ea tempeftate fupereflenr . Res quip*
pe Gothorum , amifla Dalmatia Itaaque , bello Gothieo profligara; corruerant , fie prorfus ,
ut nuhquam deinde exfurgere ) atque crigere fe
pofient Ex ea gente } qui fupercrant miram ad
paucittem redati vagi, difperfi , antiquo
nomine pofthabito 5 carum gentium s quibufeumque permifti crant , flomen fibi adoptarunt .
Hinc fit 5 utGothi rem nullam poftca gcflerint
litteris ac memoria dignam , & materia; admoknimadverfib Secufida .
dum nihil hifton'a; pofterioium statum luppc-
ditaverint; ac proinde fere nullam dcillis mentujus generis fuerint Barbari everfotei Sahna .
tionem apud feriptorcs feptimi , & fequentium
ficculorum faftam invenies . Thomas Archidiaj
Ctbi , 'TT4 Rb Barbarorum gerief cbmmemorant Con- conus ut Gothos Salonitani excidii aucloreS
avi i A J. ftantinusPorphyrgehitus, & Thomas Ar- faciat , rem altius repetit , inde uiqtle ab adarci Sa
loaim t- chidiacohus, Gthos , Slavos, & Avares, qui- ventu Totila; in Dalmatiam . Ex illa enim inVertiffe bus praeclarifmae illius civitatis ultimum exci- genti homtnum multitudine, quosexvariis Teudicuaiurt
dium, Dalmatique depopulationem attribuunt . toni* s & Polonia partibus collectos in Dalma*
Uterque Slavos nominate fed alter Slavos ab Ava- tiam deduxerat , quofdam fuifle ait , qui fufeefiblis diftinguere nofl videtur ; alter vero Slavos pta; Itlica; expeditionis pcrtajfi , & regionem
& Gothos vocabulo quidem , non autem genere illam , quamvis afperam & montuofam, fibitainter fe differre exiftimat . Conftantinus cap. 39. men aptarn efltt ad incolendum atque idoneam
ait SeUvios five Sclavos appellari etiam jiba- rati, ut liceret ibidem confiftere , ab Totila in
ves: invencrunt Sclavin&s r qui & nunett- Italiam difeedente poftularunt ; aeeeptaque mifpati.... Sctavi qui trans Humen habitabant T qui fiorre, agris & oppidis inter fe diftributis, deBa* * & oibari ditti .... Hoc ivitur confilio Sclavi fire ledifque Ducibus , per quos refpubliea adminir .Abari
,L.~: j. &
o. eodera
j
:ti_. ii.t
il
t4.t
1 oeciderttalis parte conbgcniiut
capitc everfores. illos
S.ilonae, ftraretur,
in ea Dalmatiae
Ab,r" * populatofefquc almatix, modo Sclavos , mo-* federunt 3 qua; poftea dia eft Chrobatia ; &
SlariiBon .....
urd, do abares appellat . Idem vero Conantius fub Latinos, five3 ut eos Contantinus vocat, Ro
Umgiitre. jnifium capitis trigefimi Sclavos femel iterum-1 manos, qui oram maritimam accokbant , ereque llominat ; fed deinde perpetuo conftarfterque bris incurfionibus vexare cceperunt . Ab his f
Abares vocat, hofque fuiffe tradit > qui Saloni- Duce totius Sclavonix ex gente Gothorum , Satana; urbi excifionem > & Dalmatia; vaftitatcm ionam obfeflam, captam, &incenfam tradit Arsntulerunt . Contra ea Thomas Archidiaconus e chidiaconus ; qui multa turbat a Conftantino
Slavis & Gothis unam nationem gentemquecon* Porphyrogenito diflentiens j tcmporum ordine*
AVcliiau ^av't; * a'5 bisGothis five Slavis Saloham op- pervertit j Gothis attribuit , qua; ad ChrobaBon'oiG*?!- pugnatam, captam , direptam , incenfam, fun- tos pertinent 5 & vocabula Slavonica feptimo fa>
AoiSIi ditus everfam fuifie fcripfit cap. vu. Quamvis culo in Dalmatiam inveda fculo fuperiori , &
Sem vit & feroces 3 tarnen Cbrifliani erant t Gothorum aetati affingit . Verum enimvero poftcotem fed rudes valde . Uriana erant tabe refperfi , Go- quam debellatum eil cum Gothis anno ^4. inthi a pluribus dieebantur & nibilominus Sclavi eunte , nullum five nominis, five imperii Goth ifectindum proprietatem nominis eorum , quideTo- ci veftigium in Dalmatia apud idneos & probalonia ; feu Bohemia vencrant .. . .Igitur Dux Co* tos feriptorcs reperire licet 3 eaque Provincia imtbus ) qui toti prxerat Sclavonic , coadunato ma- perio Orientis refiituta, in fide ac potclbte Grzgno cxercitit equitum , peditumque s defcendit de eorum Imperatorum ufque ad Heraclium perpe- 1 "
nrntibus y & cafira pofuit ex Orientali parte ci- tuo manfit
-.-.. . In extrema quidem fuperioris
Dal
vitntis &c. Satis apparet , uhde oceafionem erro- matia parte adhuc crant reliquia; Gothorum ,
ris fumpferit Archidiaconus, riimirum ex Ano- quos fub initium belli Gothici Oftroyllus cum
nymo Dioclcate, qui in opufeulo deV^gno Sla- Slavis illuc induxerat ; fed poll Gothos viftos ,
"vorum inter Gothos fc Slavos nullum difcri-1 & Dalmatia pariter Italiaque cxpulfos , cum nulli
acnovit. Atqui Slavos a Gothis origine, e nationc Gothica, plures vero quotidie cx SJa* ^jjj* patria y moribus,- lingua y religione plurimum vonica gente in earn regionem migrarent , ut alio
NottGe difFcire > ut firp dir.i'mus, fere omnis erudito- loco diximus , Gothorum genus paullatim defiil>1'
rum hominum' nato fumiiio conferifu afirmat . ere Slavortim numerus auftior in dies fieri ,
Preciare Joannes Lucius cap. vi 1. Hih Salonit. & mgis magifque propagari eeepit . Hinc factum
Hic aufior Slavos Gothos fui'c putat ; id autem eft , ut Gothorum quod reliquum erat, natioa Dioxleate fuirfpfie videtur , eofdemque Gotbos His Slavonics; prasvalentis mores, inftituta, linprxfumens Cbrii-arws , fed ranos fuifl'e feri* gum , nomenque adfeifceret ; nihil ex antipfit . Hos autetn Slaves Idololatras fuiffe , Croa- quo pnvtcr primigenium fanguinem, neceumintvfque ditlos lib. i. * Daim. & Chroat cap corruptum , fed propter connubia cum Slavis
ti, diftum efl . Vellern tarnen Hiftorieus Dal- irtita eonfuum , mifiumque cum Slavonico reaVoVum1 mata ditinxiTcc Slavos, qui cum Abaribus Sa- tineret, Reges vero ipfi , quamvis Gothorum
cilio erai lonam dirucrunt > a Chrobatis genere itidem ftrpe ultimam originem rptrent , ta men proi"insrsu'b Slavis , qui poll Salonam excifam Heraclii con>- pter crebras affinitates cum Slavorum Dynaftis
*s , qui cefiu in Dalmatiam migiarunt , fedefque in
tvinert. ea regionc obtinucruutv
'

jundas, materno genere & fanguine prsepollenSlavi efle, &habcri, Slavonicifque yocabulis

THODORUS III. EPISCOPUS SALONS XL VIL

dppcllri cceperunt. Quapropter hiftoria horum Regum ab AnOttymb Diocieate non iftfcitc
infcribitur HpgHum Slavorum . Quare fi ex his
duabus gentibus Gothis & Slavis in Dalmatia
fupcriori , & Prievalitana provincia .fedes ac regnum jampridem adeptis exereitum' illatn conflatum puts , qui Sa[pjJ* fupremum excidium
attulit , cvcrfores illius urbis Slavo$' redius quam
Goth'os fifc dixeris . jCeterum neque Archidiaconus j nequ Prphy/ogeMitui h.itic profeos
efleferipfit, qui Saioftam evetterunt, aeDalme.tiam vaftarunt $ fed eos alter quidem regione
prxima , qu aliquot port annis dida eft Chrohatiy five SlaVftia ; alter vfo inde ufque ib
Septntronlibus ultra D^nbiurftPrvinis eveiVitV Nullo igitUf .CftUiitas Saloftitana,
& depopulti Daltfitia d Gthos referri poteft S rraVit Archidiatotts omninoque in
hoc Orhhis til eifbr, qod inter Gothos&Slavs nihil iriterefle putaVefit , praeter diverfitaono er- tem vcabuli 5 Se quod Slon everf depopuc"idiAr" Jataeclue Dalmatie cauflam in ipfos Gothos con
t , * tulerit .

' .
Gdnftarttinus Prphyrogtnitus , quamvis anrorpiy- nj rc tietentis excidi Salonitano pofterior
'b^tcdio ferit , totidem trrieh annis ab eodem propior
Salon aberat, quam Thorbs Arcltidiaconus, qui fpiui'euM cu'o dcimo tertio ftoruit ; quapropter illius ,
aber , * quam hjs aucibritas pluris efle debet ; praeferhdce.'" tim eum ipftntet Thomas fateatur, fibi nen fa
rm: - tis brJpidiuM ejfe,' qutliler sufotta finaliler everfafuerii. Conftahtirtus Utem fine ulfa dbita
tio'ne Stmat Cap. 30. d edtn. Imperii ab Avaribus & 5>laVis Salonam fuhditus excifam , &Dalmatiam vftatam fuiife tum \ cum Hcraclius in
Oriente Imperium obtinebat . Quod autejm fuperiori Capite everfor'es Salon* vocet Sclavinos >
eofqire ttiam Abares nuncupatos tfadat , id ar
gumento tft alteros cum alteris focietatem coiifl j jBt gentem utramque in exitium hujus urbis
t^nfpirane j ex qua confiliorum & armorum con
juntlrone ftum eft , ut priode quafi in populi unius corpus coaluiffent, utriqut alterutro
vocabulo, nunc Slavi, nunc Abares promifeue,
Be tommunker appellarentur . Cseterum Sievi &
Abares , ut nomine , fie genere inter fe difcnmt ,v
Qu;os Grseci Abares , f-atini , variaba una litr
tera intermedia , Avares vocant j hos e Stythia
Abarei Afiatica , ubi ad Caucafum montem accitus fe4ei u.
habebant , oriundos & profbtos effe ScriptoT
timejU, rtb ttadunt ejuidem, atqut Hunni , patris ac
unde on. gnerjs crant ; Se(j jjj ,-]js divifi , Ut pTOprioS

Wem.
4cHunni.

Hunni
AvrumU '

Reges habuere, fie ab uno , & primo fortals

horum H.egum , cui Avaro nomen fuit , pro
prium fibi, &peuliare nomen adoptarunt. Hoc
docet Paullus Diaconus , cui libentius affenferim, quam Baudrando , paucifquc aliis inferirum aetaturrt feriptoribus , qui Avares ab '
is genere diftinguunt . jtiboinus cum JLvaribus fedus perpetuum iniit y ait Paullus lib. i.de
(Geft. Langobardoram . Hi Avares primum HunW j p0 e ngis prprii nomine Avares appellat funt . Et Hb. 2. Hunni qui & Avares morte
! I . - 'i, ll.r
......
Chlotarii inttttea irruunt in Thuringiam ; item
que lib. IV. Hunni qui '& Jvares dicuntur. Annus erat J^mar" Imperatoris altr & trigefiplus 3 & IsEculi fcxti fere duodefexagefimus , cum

nomineju. Hunni primum fub Avarum nomine Graecis noinlpe'rante fi ^ cccperunt, ut tradit Theophanes in Chroinnotefee- nographia ad annum 31. Juftiniani : ^Advenit
fBo?pe' gm pvorfm rttfohns atque incognita Conantino-

30?

politn. gibares ei nomen . tt ad ejus fpeaenlum

cuna urbs effufa efl , quod nufquam vifi fuiffent
hujus forme mortales . Comas fiquidem ' tergo
longas admodum txniis revintlas , & implexas
geflabant ; reliquus licet habitus hunnico ftmillimus confpiceretur , lili porro relia patria regio
ne' in Scythia ( ) Myfiteque partes fe
tonferentes 3 ut humanius in Us provindis admitterentur 3 ad Juflinianum Legatos deftinaverunt ,
petentes ut recipereniur .
Illos Juftinianus recepit , fedefque eifdem &
gros trans Iftrum attribuit , imprudens&ignarus quantam Imperio perniciem afcifceret : nam
exinde per annos fere centum vix alia gens infeftior, aut peftis' exitialior fuit . Expeditumad
dicendum neququam eft, quas, _& quam multas
calamitates Orienti Avares importaverint devaftahdis provinciis , diripiendis urbibus , hoau>
rtm pecudumque pradis abigendis 5 cladem'tcrroremque aliquando Conftantinopolim ufque chr
cumfercn.tes : quapropter fa?pe Imperatores coafti funt padis in fingulos annos perfolutifque
ftipendiis barbaros delinire , 'ut bello depopulationibus abftinercnt . Ad thsc Avares fub jys
redegerant ditionemque Slayos populos generis suoi
Sarmatici , qui olim diverm vagati y ut ait Pro- ftWf
copius lib.
belli Gothici, Europam malis itifatoabilibus ajfeceruni .
Slavi ergo , fi non omnes , ( nam gens rat
prope innumerabilis , & eis ultraque Danubium
longe ac late difufa) certe magna ex parte Abarum dominatioilm (ubierant; eifque & annua Je,vere^*-'
tributa pendebartt ? & praecipuam in bellis operam navabant . Quam Cfudeli fervitute ttb Ay?ribus Slavi premerentur , Fredegarius in Chronko cap. 48. his verbis expofuit : , inquit , ab antique Vinidi bifulei Chunis > five nis five Jvabus eadem quippe gens fuit ,
fxpiHs variato nomine ) quafi bifariato illos fuir
vientes . I^ in prxliis pr0o ee debebant Slavi feu Vinidi y ty'fimeri pro Hunis : Hunni
vero cafir fervabant fpealores > neque accunebant y ni periditantibus Slavis . Trgr
ier bac uxilia ', magnis onerabantur tributis Vi
nidi y 0* venientibus ad fe Humus ad byemandum
ogebantur Ulis filias fuas proflauere; quo brba
ro agendi ritu effecerunt Hunni y ut ipfimet fity
quo s apud Slavos genuerant y contra ipfos arma
corriptterint . Eadem confirmt Aimoinus b. 4.
cap. 9. , qui praeterea tradit quemadmodum Sla
vi jugum Avaricum tandem difeufferint , feque
in libcrtatcm vindieaverint , Dqcc ac vindice
Samone , viro egregio e Francis oriundo , cui
deinde prineipatum detulerunt . Anno quadragefimo principalis Cblothari ( is eft annus circrter
62 ]. xrx vulgaris J) borne quidam nomine Samo y
yiatione Francus de Vago Senpmca multes negociatorum metandi caua in Slavorum patriam , qui
etiam Vinidi dicuntur , fecum deduxit. Slavi jamdudum Hunnis 3 qui & ^Avares dicuntur , fubje dominationis eorum jugum detredare tentabam .
Narrt deinde , quam grevia & acerba fub dominatu Avarum Slavi perfVrrent , iis omnino fiT
mjlia , qua; Fredegarius feripfit ; tum de bello
Ayaribus illato , & Slavorum vidoria hsec fubjungit . Verum Uli y qui de conjugibus Slavorum
& Hurmis erant geniti , hoc malum , quod vitrici
eorum diu fuerant perpeffi , noientes perpeti , im
mane contra Dominos , <& patres fuos excitavere
bellum, id quod Santo cum foeiis adjumento Vi
ridis futurus forte profeus tfi : fatlaque congreffionc y Vinidi Humos fuperant . In hoc certamine
Samo,

dun,

Df*
"
iibcruiem
vin<,IC"1-

 L E S I A
310
Samo cum fitis preclarum Militia documentum dedit : prarupto namque fe fe periculo dans , plurimos bofiium defiruxit . Hoc fucceffu Samo a Sla
vis ad regendum expetitus\ eo quod egregia ejus
delearcntur fortitudine , de negotiatore confiitutus y per triginta ex annos flrenue regnum
Sarno pri gubernavit , adverfum innmeros bellorum tumulrant R
SlTr. tus , qua cum Avaris gcjfit : in quibus femper
prudenti aflu! a ufus vitlor ex tit if . Itaque ante
Salonam everfam anni jam erapt amplius fexdecim , cum Slav1! A varum dominatu cxempri , fui
jaris erapt, fuis legibus utebantuf, fuos habebant
Magiftrartis , Duces, quorum auctoritate duSlav! ex uque rempublicam adminiftrabant , & bella cum
veftigali- hoftibus gerebant . Hinc fit, ut Slavi, nontambat focii
Avarum . quam vetiglcs & fubditi, ut antea, fed tamquam focii & foederati arma , & copias cum
"Avaribus junxerint, atque ad expeditionem Dalmaricam contulerint . Avares quippe, ut illatas
Dalmatis injurias, quas Porphyiogenitus com
mmort, ulcifcerentur, ab Slavis finifimis , inito cum ihis fasdere , copias auxiliares fibi adfeiverunt : jampridem enim cefTatum fuerat a
bellis, quae Samo Slayorum Rex cum Avaribus
fliciter geflerat ; quippe anno 656. armis vi
ribus ab Ortu in Qccafum , ab Avaribus jn
Francos converfis , Dagobeito Francorum Regi
bellum indixit, trefque illius florentiflmos exercitus ex Auftrafiis , Alammanis , Langobardis
collcos ad internecionem cncidit : quae dades
ait Aimoinus: non tarn virtute Vinidorum accidit Francis y quam ignavia Aufirafiorum . Utrique igifur juneli faedere fociali Avares Slavique
dcpopulatioiiem & vaftationepi Dalmatian, excifioncip excidiumque Salonat iniulerunt j fed in
ejufjqodi expeditiqne partes priores Abarpm fuiffe exiftimo , fub quorum imperio ductuque Slavj auxilio acciti rem gefierunt . Nam Conftaptinus Porpliyrogenitus cap. 30. , poftquam ini
tio fctpel atque iterum nominavit Slavos: quqinodo a Sclavis nationibus capta fuerit nunc 3feere licet . . . Ctcterum a Sclavis occupata fuit
'Aucjom hoc modo ; deinde Slayorum nunquam meminitj
it Duces fed upo vocabulo , eodemque femper retento AbcMi Di!bares illos yocat , qui ripam ulterjorcm Danutnatici
Avarei
t i . - bii aecolebant j qui a Dalmatis fappe lace/fiti
funt , cum ex eorum agiis juqienta abigerent ,
ac faeminas puerofqvic abducerent i qui ex infidiis Dalmatas adorti ingcijti clade aFcccrunt ;
qui cum eorum, quos vicerapt , vcfts induiffent , & infignia fibi aptaflent , milites pra;fidiarios Cli(TE impofitos fefellerupt , eoque oppido per fraudem potiti Salonam denique expugnarunt , ac diruerunt : ex qpo intelligi licet
Abares hujus expeditionis Duces fuifle , auftorefque prscipuos ac primarios excidii Salopitarji . Hoc igitpr inter Archidiaconum & Porphyrogeoitum copvenit, quod Salonam a Slavis exciiam ut.er.que tradat > fed Porphyrogenitus Sla
vis adjunxit Abares, hifque potiflimum, utdixi,
calamittem Salopitanam a d r i be 1 vide tur . Al
teros quidem ab alteris non fatis accurate diinxit capite fuperiori , propterea quod utrjque conjundis animis , & copiis bellum Dal
matis iptulerupt, conflato ex duobus illispopulis exercitu j quem cum apud yeteres alias Abarumj alias Slavorum nomine appellatum invepjffet, utroque vocabulo ufus , nuncSlayos, pune
Abares ilfos vQcavit . Citerum cum Abares idem eTcnt, atque Hunni, dubitari pon poteft,
quin & genere & lingua & moribus longe a
jlavs. differrept , Idem ante pos animadverterat

S A L N I T A N A;
Joannes Lucius lib. 1. cap. ix. de Rcgn.Dalffi.
& Croat. Cum Torpbyrogenitus ^Abares Slavos
vocet y libares autem e'ent , proculdubio diverfi
a Slavis fuere , ut fupra dium efi ; Slavos au
tem Socios lAvarorum fuiffe ex Zonara , * cia
ras ex Theopbylaflo S'tnocata in Mauritio con
fit ; ideo nil mirum fi Torpbyrogenitus Slavos
cura ^baribus confundens in aquivoationcm lapfus efl . Sed Archjdiaconus , qui Anonymi^m
Diocleatem fecutus , nihil inter Slavos & Gothos, praeter vocabuli diverfitatem , interefleputavit , proptereaque Gothis dadcmSalonitanam ,
& Dalmatjcam acceptam retulit, fine dubio fallitur ; eque hujulrnodi opinio aliqua ipterpretatione adhibita defend; , in eamque fententiam
accipi poteft , quae cum veritate cohsreat . Haec
cum ita fe habeant , illud, quod titulus huic
paragraphe praepofitus inquirere jubebat , ex .
Archidicono, c Porphyrogenito colligitur , .& * su?
pro ceito habendum ee videtur, Slayos pariter *?frfo
atque Avares luprerpum Salonap exitium attuliTe.
Rtftat, ut inveftigemus, unde Abares, &c Sia- Unde .
vi agmine infefio in Dalmatiam venerint , five

ubi vitam eo tempore degerent, qup belli Dal- Dalmatic

matici gerendi focietatem alteri cum alteris ierunt . Ac primum omnino repudianda eft opi
nio Thomas Archidiaconi , qui cenfuit S/avos
five Gothos e propinquis regionibps, ideft e Chrobatia & Slavonia in Dalmatiam irruifle , Salonamquc expugnafle 5 nam ad Gothos quod a^tinet, jam inde a fuperiori fasculo illos Juftinianus victos debellafos e Dalmatia locifque finitimis expuleraf j & quos Qothici belli tempeftas non perculi , aut reliquos fecit, ii cum
Slavis permifti extremam ad folis ortum Dal
matiam longe ab Sajona quieti pacatique incolebant . Slavi autem fspe illi quidem Dalma
tiam, Iftriam, & regiones contrminas perpopulati fuerant 5 nufquam tarnen agris oppidifqu
occupatis, ftabiles ante Salonam everfam fedes
pofuerant; praeterquam in provincia Prvalitana , extremaquc parte Dalmatia? fpperioris , ubi
cum illis , quas dixi , Gothonim rcliquiis habitabant , & fuos ac proprios Reges habeban .
Quare Dalmatiam , ut eft apud Joanncm Lu
c urn cap. vin. fapius ab baribus & Slavjs
populatam dici pote , occupatam autem affirmari
non pote . Hue adde } quod cum Abares c
Slavi alopam cepcrunt , nondum Dalmatia in
ferior, qua fpefat in Septentrionem Chrobatia
voarj cceprat ; eque Pannonia Sayia, ut mi
hi videtur, Slavoniae noipep fubierat j utrumque
enim a Slavis hrobatis poft Avares expullos
inveftum fuit . Verumtamep iq hac narratione
fi quid erravit Archidiaconus , venia illi danda
eft , cum ingepue fateatur fibi non confiare ,
quomodo res fe habuerit j fe vero Salonitaqa? Erfer Ar*
cladis defcriptionem fumpfifle yel ex iis , qpse ^'"^"
litteris tradita repererat , vel ex iis , qua; fa- digee .
ma, &; aiiditione acccperat, incertam vulgi opinionem fecutus : Qualiter autem finaliter everfa
fuer it y non fatis perfpiuum efi: nos ut in cedentibus partimcripta , partim opinionemfequentcs conemur exponere . Quare Archidicono Porphyrogenitum prferepdum cenfeo, qui Abares ^"'""j.
ultra Qanubium locat , atque inde ip expeditio- traDnn.
nem Dalmatiam prqfeftos tradit A illam , bium '
inquit , Danubii partem Abares tunc commorabantur y ubi bodie Turc* degunt , Ts[omadum inflar
viventes .
Jufiinianus Avaribus, quos petebant, agros
con-

THEODORUS III. EPISCOPUS SALONS XLVII.

conceflerat, uc fupra diximus, in antiqua trans
Atarea ab Danubium Dacia , quam Porphyrogentus majultinimo
fciiel trans gnam Moravium vocat , pofteti tripartito diviDanubium fam Tranfilvahiam, Moraviam, Valachiam diobtinue
rum , Sc xerunt. Poft aliquot anrios fxdere cum LarigoPaanonif bardis inito Gepidis viftis debellatifque Partnotonccffu niam demrunt ; quam regionem conceffuLan->
Langobardorum - gobrdorum anno y68; in Italiam abcuntiumoc-
tupivc* cupaverant . Exinde terras eis ultraque Danu
riiut.
bium nafti , imperio metuendi eTe itlfcftique
cceperunt : nam identidem penitus in Romanas
provincis irrumpere folebant, agros depopulari, prsdas abigere, oppida excifidere , omnia,
quae ineurebant, loca ferro , & ign vaftare .
Tiberio imperante, Sirmium adeptiuht, quam
urber Gepida;, antequame Pnnonia expelierentur y Romnis reddiderant . Cum rerum potiebatur Mauritius, Singiduntim , & Viminacium
in Mxlia fuperiori, lifque lirbes expiignarunt ,
& Anchialum in Thracia obfederurlt . Haud
paullo infeftiores expertus cft Avares Heraclius ,
quem per peciem componendas pacis in infidias
pertraftum , parumabfuit> quin caperent , &occiderertt : ad haec urberh ipfam Conftantinopolirn terra marique obfefam vehementilme ppugnarunti Illud hic anitmdvcrti velim Abares
iolitos fuifie fparfis per agros domiciliis habi
tare; quare fi quas urbes cepiffent , es , inco
lis intcrfcfUs , vel ii fervitutem abduftis> cum
expilaflcnt, aut funditus eVertebant , at mini
bus nudabant, vacuas cette ac deferts relinqucbant ; hae quippe huic getiti tuguriis & mapalibus aflueta; ufum nullum praibebant 5 & mul
tas quidem urbes ab vribus captas everfafque , nullas autem fortafe ab iifdem defenfas
ac praefidiis munitas apd feriptres nvenies .
Hoc docuit Porphyrogentus i cum Abares Nomadum ritu vitam agefe fcripfit ; atque hoc
cauffae attlit Joannes Lucius , cur Avares Salonam aliafque civitates omnes Dalmatian , quas
in poteftatem redegerant, fol aequaverint : quia,
inquit , e*dem civitates ipji parvo vel nulli ufui
eent , cum patrio more alia incolerent . Av
ribus aute m praeda contenus > neque valderepugnantibus, baud erat difficile Romanis urbes ab
lilis captas ut dirutas recipere , reedificare ,
maenibus ac prifidiis iterum communire . Quocirca in iis ipfis regionibus , quas Avares occupaverant i aliquot bppida , & caftella Romani
habebant ac retineba'nt, pra?fertim ad ripam Danubii , ut barbaros traj'eftu fluminis prohib
rent : id quad ex Porphyrogenito colligi potet; tradit enirh e Dalmtia mille fingulis anriis equitts deleftos fuifle , cmiofque ad ripam
citeriorem Danubii tuendam ; qui ex arcibus
ora: Danubianas impofitis, locifque munitis adverfus barbros pugnarent^ iifdemque non mo
do corporum, led etiam propugnaculorum objeftu tranficum intercluderent . Porro quemadmodum Nomades , qui gregibiis pafcendis viftum quaerebant , in alia ex aliis loca migrabant , ubi cpiofior effet pabulatio ; fie Ava
res , qi rpto vivere conueverant , ficunde
pes aliqua preda? objicerctur, illue arreptis armis irruebant : fed illud in primis olcmne illis erat unoquoque anno , (tatis temporibus ,
cum apparatU & inftrumeftto bellico i expeditionem prorlcifci , relidis domi fenibis, faeminh ac liberis parvulis ; & alienas terras incurfando , diripierido oppida ; abgendo armenta -3
cum menfes aliquot abfuiflent , multa & vari i
generis praeda onuftixiomumrcvertebantu'r . Hint

31 1

faftum eft , ut , quemadmodum docct Porphy

rogentus , cum Dalmatas excubantes ad ripam
Danubii, tuerttefque imperii fines , cupido ccpiffet cogrtofcendii quodnam genus hominum ri
pam ulteriorem accolerct, ratibus flumcn tranfgreffi regionem armis armatifqtie vacuam repererint ; viri cjuippe ac juvencs bello apti praedatum ierant j fleque ernt qui aildercflt, aut poffent obfiftere, quominus pueros c mulicres abducerent . Ex his igitur ultra Danubium ter- Abarei in
ris, ut auftor eft Porphyrogentus , Abares pro- e'Jrenfe
fc'fti primum qUidem Dalmatas ripae cuftodes , rcgiooe
c pra-fidiarioS) qui flumcn tijcccrant , ex ififi- SubJ,^**"
diis adorti inttl'fecerunt ; deinde in Dalmatiarn flia .
progre/fi Salonam expugnarunt . Hare autcm re*
gio , quam tum incolebant Abares , iis poftca
expulfis vel fubaftis , Turciaj homen ab novis
incolis accepit ; 8i, cum hxc Conftantinus fcrjbci'et) adhuc retiritbat. Turcarum origines ul
timas fcriptores fere omnes repetunt ab Scythis
illis , qui ad Caucafios mofites iiiter pontunl
Euxinum, & mare Cafpium incolebant, utd->
cet Ortelius in Thefauro GeogrphrCo. Hi patriis fi-dibus reliiis prope Chazariam , five Tauricam Chcrfoncfum, ut Conftantinus auftor cft,
tricriim habit/runt . A Patzinacitis vifti cum
efft-nt profligatiquc , bifariam divifi funt ; &
alii quidem in ortum rcgredicntcs apud Pcrfan
fe rcceperunt ; lii vero longius in Occafnrrt
progrerti , domitis ejeftifque Abaribus, Daciam
veterem occuparurit , quam idem Porphyrogenitus magnam Moraviam vocat . Turc* itaqueprofligati furientes ( ut cft apud eundtm fcriptorem
cap. 58. dc Adm. Imp.) & ferrara ad ftdes collocmdas quxrentes , magnam Moraviam ingreffi ,
melas ejus ( idefl libares ) expulerunt , ibique fc*
des fitas pofuertmt -3 tenentqtte etiam in hodicrnum
ttfque Mem ; qua: quidem prieclare congfnt
cft m ifs, quae cap. 3c. fcripfit. d iilam paniibii
partem .Abares tunc , ubi bodie
Turca degunt , l^omadum inflar viventes . Has
ultra Danubium fedes in antiqua Dacia tcnuiffc
Abares , indeque profeftos c*e ad Dalmatian!
vaftandam argument cft bellum illud, qiidAbarcs, five HUnni , teftc Gregorio Turoncnfi
lib. 4. cap. aj* tum Francis ad Occafum finitimis , tk Sigebrrto Auftrafia; Rege gefferunt ;
neque enim aliunde in Aufliafiam five Francim Orientalem> nifi Dacia antiqua irruifle
Abares videntur. Quamvis autcm injuria; Ava^
ribus ultra Danubium cornmorantibus ab Dlmtis illataB non ctingerent Avares , qui jm
inde ab difeeffu Langobardorum Pannoniam citr Danubium obtinebaht; fieri tarnen non pobjrti
tuitj qUin hi quoque ad ulcifccndos Dalmatas ^?cum gentilibus & confanguincis fuis copias &
arma conjungerent ; pra:fertim cum eos fpes & ramdacpiditas prxdae inlta huic ge'nti cxftimulret. ^irfc
Itaque in hanc expeditionem litrique Avares eis Daimn5
iocieuurt
ultraque Danubium nomina dederunt.
junguni .
Ac Dalmatae quidem fingulis annis per mcdiam Pannoniam ad ripam DartUbii tendam proficii'ci , & annua euftodia perfunti in patriam
reverti folcbant , aliis in eorum ftationem fubmi!;s . Erat tum quidem Pannonia in Abarum
ditione ac poteftatc, nullum tarnen , ut in regione hoftili , objicicbatur Dalmatis impedime'ntum, quod Pannonicum iter vel obftruerct,
vel iiifcftum redderet , propterea quod profe-'
ftio , & reverfio Dalmatarum in veris initium
incidebat: quo tempore Abares ex gentis i'nftitutoj domi rcliftis , ut diximus 3 feemihis c
pu-

CCLESA SALNITANA,
gift
buetis ad predandum in alias regiones abiennt .
. III.
Cum autem domum reverfi dlfperfis, uti fupra
dictum eft, mapalibus hibernabant } heutri al->
onimadverfio Tertia 4
ten's moleftiam exhibebant j quippe Dalmatis
ab ftatione difeedere, comroiflamque cuftodiam
Salona oppugnata & capta y incenfa & diruti .
ac vigiliam relinquere non licebat j Abares aut-crh Dalmatas firmiflfmiis caftellis ac propugnaculis feptos mubieofque aggredi non audebam . EXcidii Salonitani cuflam proximam aliun
de Thomas Archidiaconus j aHunde ConHic aliqua , qus defunt in Porphyrogenito ,
eoromentando Sc explicando , addenda , & fup- itantinus Porphyrogenitus repeteridam efle tra*
plenda tc duximus , ne quis aliquid in eo re- dunt Archidiaconus immani centis Gothics , Exponrtf
prehendat j quod haud parurh verifimile t aut live Slavonics pcnitulque infito in Latinos uve Archidi.
dj
hon fatis tum hiftbria Horum temporum con- Romanos odio uibis exitium & interituhi adferipfit . Ex quo enim feptem ills, vel ofto Tribus bniei *
gruere videatur.
e primaria ejus gentis hobilitate , qus in expe- exeid, *
Cum Avaribus Slavi etiam 3- ut ex Archidi
ditionem Italicam nomina dederant, acTotilam'*' l,ur<
cono j Sc Porphyrogenito dedaratum eft , ad
rtcidium Salons , Sc vaftatiohem Dalmatis ar* fecuts fuerant , mi liorie accepta s Ducifque per*
fcliVeHici ma fochlia contlcrunt Gens Slavonica extra miflu Dalmatiam Mediterranearfl five Chroba**|"" Sarmatiam effufa, Sc varin iocis longe lateque tiam oceuparunt; nunquam loca maritima i qus
eifff *,s difperfa s multas ea tenipcftate regiones inter fe Romani tenebant , readere infefta excurfionibus
disjunas infidebatj & alii ab aliis divifi , vel Se latrociniis defleraht . Indigeriis , intra quorum
fui juris erant & fuos Reguos ae magiftrarus regiones venerante primum fubaflis, ac fervitu
habebaht t vel earum gentium i intra quarum di- te oppre/s, deinde commercio lingus , commutionem vnrant i legibus Ducibus obtempera* nione lfgum , vinculo affinitatum conciliatis, Si
bant. (Juos expeditions Dalmatics focios fibi ad fus iuos adjunis ; eX hac conjunione, cii?u
Abares adjunxeraht , ex numero illorum fuifle numerus & vires crevifeflt j jdm d qtiodlibet
afbitror,- qui aliquot ante annos, fervitute Ava* aggrediendum fuperabat anirnuS & audacia. Itatica exempti j Samonis imperio regebantur j re* que cum agros incurfando, prsdafquc abigendo^
gionefqe obtinebant eis ultracjue Danubium , pluiiinis & graviimis inconirftodis Latinos maj
Avaribus ab Occafu fintimas, quas Ludovicus ris accolas afr'eeiTent j demum non populabundi ,
Schonlcbius nbminatim percenfet, nimirumAu- ut antea , fed jufti more belli Salonam provinftriam , Carinthiam , Styriam > Carnioliam , eis caput infeftis armis atqie animis petunt ,
rus ferc omnes uno olim Norici voeabulocon- obfidione cingunt > vehementer oppugnait , ea*
lincbantuf j Be prstefea Mordviam 3 non illam ptam incendunt, ac diruunt. Hic ferme Archi
klUidem3 quam magnam vocat Porphyrogenitus, diaconus , qui multa fanc , diTcnticns ab hifto-<
lia illorum temporum , peccavit; primum Gothosj
fed ejus particiilam occidentalem , trans Da
nubium Sarmatis contiguam , itemque partem & Slavos imam ejufdemque gerleris nationfem efaliquam Bohemis : has cnim regiones Samonis fe falfo exiftimat; deinde nomen Chrobatis, ab
amperio attribuit Ludovicus Schonlebius part. 3. Slavis Chrobatis poft excidium Salons in cam
Annal Carniol; ad an. 653. arque ex iifdem re- regionem inveflum, ad fuperiora tmpora rcVo*!
gionibus facile fuit Samoni copias adverfus Da* cat ; idque vocabulum ab antiquis & fabulos
gdbertum Auftrafis Regem in Thuringiam Fran* Curetibus derivari putat ; tum Gothis five Sla
corlim Provinciam haud longe in Scptentrionem vis Salons cladem , atque interitum adferibit i
idisjunftam femel atque iterurri induccre , Sc vi* qui pofleilionem Dalmatis Mediterranes inde uf*
que ab Totils adventu aditam perpetuo retinue<*s agrofjae populando claderh terrorcm la
te tfcumfers , quod Fredegarius, & Aimoinus rint j atqui Juftinianus recupetata Dalmatia Itatradunt -, Sunt qui etiam Pannoniam Saviam Sl- liaque, utrinqeGothosexpulerat ; vcroSlavis refertm , c Sambnj Slavorum Regi per id vi ante captam ac diruta'm Salonam adventumque
remporis ffejeam fiTe exiftiment . Sed cum Chrobatorum fixas in Ca regione ac ftabiles fcdes habuerunt . Denique incommoda illa & dam
ante Abares vftatorcs Dalmatis a Chrobatis vi
cios expulfofquej univerfam Phnoriiam obtinc- na , qus , ut refert Archidiaconus , Gothi feu*
rent ipfimct Abares ^ fi qui ex Slavorum gente Slavi Dalmatis latinis oram maritimam accolentum Saviam incohbaht > hos potius Abarum > tibus inferebant y in ea tmpora , qus pelt Saquam Samonis imperio obnoxios fuifle dixerin. lonitanum oxcidium cohfeCuta fuht , rejicienda
Poft. Abares exaftos pars Chrobatorum e Dal* eflc arbitror, eaque a Chrobatis Slavis j qui Amatia feceflt, ut docet Porphyrogenitus , migra* bares ejeccrunt , illata fuifle exiftimo . Cstera
errata Archidiaconi a nobis animadverfa funt in
Vitque in Pannoniam Saviam , qine ab i Iiis de
nomina) i ccepit S'avonia ut alio loco cxpli- notis eidem fubjedis 5 qus quidem attribui ve-
candum erit . Nunc ftis fuerit oftedie Sla- lim opinionibus vulgi , cujus eft rerum ac tem
vos illos , quorum copias auxiliares ih expedi- porum ordines perturbare > & faifa veris permi*
tionem Dalmaticam Abares adfriverunt , pro- fcere: has ehim opiniones Archidiaconus le , ne
vinciis finitimis, in quibus Samo dominabatur j ceiltate quadam tompulfum , fequi profitetur t
dilectos efc, conceffu ipfius Samonis, quern irt ubi dceflent vetera aonumenta , ex quibus cerejus bello prsdsque focictatem Abares dvota- tiora promeret . Quapropter petior nobis eflc de*
rtmt . Habes igitur, cujus effent generis , quas bet aufloritas Conftantini Porphyroger.iti , qui Senttiti
regiones incolerent, unde venerint barbars ills ex antiquis auftorbus ac tabulis, ut licet crede- *f$'
gentes , a quibus Salona everfa , & Dil mat ia , docet non a barbaris, fed a Dalmatis ortam 5e nni
'.-vaftata eft; id quod hoc loco demon ft randum effe injuriam> qus belli Dalmatici > & Salonita* 'j^"*"1
ns dadis cauiTam attulit .
trat-.
Ex juITu prsfcriptoque Imperatorum mille
fingulis annis quits ex urbibus Dalmatis dclefti feriis Pafchalibus appetentibus Salonam
con-

THEODORUS III. EPISCOPUS SALONS XL VII.

313

Convenitbant , x eaque urbe agmine inftructo merant, impoiitos, indutofque Dalmatarum habitu atquc veftitu prsemittunt , quos ipfi non
progredicbantur ad ripam Danubii , cujus cufto
diam ac deknlionem Impcratores Dalmatis cora- longo intcrvallo fequuntur; jubentque agmine in
miferant , juffis ab ea ftationc vigil iaque nun- modum Romanum confurmato, cum infignibus
quam difcedere, & barbaros, cx adverfa ripa ne & vcxillis , quae itidem eripuerant Dalmatis ,
trajicerent , arcere ac propulfare . Hi quits CliiTam ufque progredi . Ea fpecics oppidanos pa- Sjft**
prxfidiarii annuam hujumodi cuftodiam & vigj. riter & milites, qui Arci praefidio crant , fefel- ^Sj,
liam cum expleTcnt , loco abibant , ac totidem lit , ratos cx habitu ac (ignis militaribus fuos
aiii quits e Dalmatia fubmitti folebant , ut in efle populares, qui eftatione Danubii , annuisexeorum locum ac ftationem fuccederent . Hxc au- cubiis exaftis , redirent; prxfertim cum Abares
tem equeftris praeildii commutatio quotannis ex more & compoilco Cliflam vtnifllnt eodem ac
fub initium veris fieri foltbat , fimul atquc Aba- ftato die, quo Dalmata* illuc revert folebant .
res longe ab domo five adbellandum , five ad pra?- lgnari enira crant ClilTenfes , quid popularibus
dandum difcefllrant ; cum ab illis , qui Daciam fuis ad Danubium accidiflet, tum propter loco& Pannoniam eis ultraque Danubium incolcbant, rum diftantiam , & commercia interjcc~tu Abaalio atque alio profectis , ripae citeriori defenfo- rum Pannoniam incolentium intercifa, turn quod
ribus interea vacux nullum periculum immine- nemo unus barbarorum ferro aut manibus elarct ; neque iter Pannonicum ab iifdem obfideri , pfus fuerat , qui cladem illam nunciaret . Itaque
Dtnbiaii reddique Dalmatis infeftum poiTet . Ita autem nihil fraudis fufpicati , januis patefatis hoftes,
convenerat, ut duae illa? equeftres trm ex di- fimilitudincm gerentes fptciemque amicorum ac
quotanoil verfo venientes obviam fibi occurrercnt apud civium , gratulabundi accipiunt . Hi vero ftacomroutandi ttm- Cliflam, quarto fere ab Salona milliario , ftata tim atque admifli funt , portas & mxnia occu
pui,locai, & condicta die, qux ante Pafchatis folemne pr
pant i figno dato cxteris, qui prope aberant,
* riiqi.
xima erat, & magnum fabbatum vocabatur . Ibi vis innurncrabiiis barbarorum in oppidum irrufalutationibus inter fc fadis , ludifque cqueftri- pit . Inde ad cxdem verfi oppidanos , ac milites
bus commi/Iis more militari , poft mutuos am- omnes vel nccant, vel in fugam conjiciunt ; caplexus inde digreff , alteri quidem ad ftationem demquc clade perculfos ciTe arbitrar quits prxfibi decretam ire feftinabant , alteri vero injun- fidiarios in eum annum defti natos- ^=-1 cuftodiam
ripae Danubianas; fi quidem hi cx more, Sc fta
fa militia defunct i domum revertebantur . For
ta die Cliflam advencrant , in locum eorum ,
te aliquando evenit , ut qui excubias ad Danu
bium agebant , regiones ulteriores inveftigandi , quos ab Avaribus fuperiori anno caefos ignorabant , ftationem Danubialem ubituri . Tura
rnorefque indigenarum cognofcendi cupiditatc im
Avares inftruftis agminibus , infeftifque animis
put
,
Humen
tranfirent
.
Magna
,
quacumque
Equitei
Dalinatx ferrent oculos , apparebat ab incolis iolitudo , ad Salonam oppugnandam ire fcftinant .
Danubiam qui anniverfarix expeditionis cauffa longe gen
Hax initia fuerunt cauflaeqxic belli Avarici * Riflari'a
tnnigreffi
Conftanrino
Por- '^Sl
Aba ram tium aberant , agri deferti , mapalia propemo- & Salonkani excidiiI , anctore
l
*

Maliern dum vacua ; mulieres folum pucrofque inermes phyrogemto , ein de rebus,
quae
ad
impenum
Saioniu& libcroi
in ferviiu. inveniunt, quos facili negotio captos in fervitu- Orientis pertinent, libentius -Cicdiderim, quam B*.*.bArrtern actio ttm abducunt . Anno altero, itemque tertio for- Thomae Archidicono, quem vulgares traditio- no petcanal .
tafle , qui in ejufdem ripae cuftodiam fuccefl'e- nes fccutufli in rebus haud paucis errafle often-""*'
rant, abeuntium exemplo cdodi, cum idem fc- dimus . Quemadmodum autem Salona oppugnacilTent j enimvero Abares , qui domum rcverli ta, apta , everfa fuerit , quod paueiffimis ver
uxorcsalii, liberos alii ercptos fibi qucrcbantur, bis perftrmxit Porphyrogenitus , fufe diligcnterira & dolore mirum quantum exarferint ; colla- que expofiit Archidiaconus , a quo totius rei
gefte mionem petendam cenfto; noft ut inaliis
tifque inter fe confiliis , tandem huic malo ob
viam ire , tantamque injuriam ulcifci decreve- deicribtndis , in quibus falfum cfle perfpicue con
runt . Itaquc omifla in prxfens verna expeditio- fit, nullum habuit quem fequeretur auetorem ,
prjeter famam incertam , vulgique opinionem 5
ne, quo tempore Dalmatr Iftrum trajiccre fole
bant , inter fe coeunt , arma expediunt , aciem fic ea fcripta , V monumenta ad fidem facieninftruunt, eaque in infidiis locata, atque ad pu- dam idnea , qux ipfemet laudavit , in manibus
gnam compofita , hoftium tranfitum taciti cxpe- habebat , nde fumeret , qua; de urbis oppugnaftant . Flumen tranfveftos de improvifo invadunt, tiene, & excidio narravit Qiiaredehac re cum
&
cum numero copiarum longe fuperioreseflent, nobis non fuppetant , qux olim in Dalmatum
Abtrti
Dalmatai omnes ad unum vcl capiunt , vcl intcrficiunt . commentariis, aliifque publicis privatifque erant
dcnno flu- Csfis , captifque veftcs detrahunt , & ornamen
monumentis , teftimonio Archidiaconi ftandum
roan iranfretTol ad. ta militara cripiunt . A captivisderegionc, un- efleexiftimo, qui ca ind idem accepta fumma cum
attentat dc vnrant, de tempore, cum in patriara re
fide pofteris tradidit, ut prudenter aemonet. Jo
alios
vert confueverant , edocti cum eflent, ultioncm annes Lucius lib. i. cap. 9 de Reg. Dalmatix &
piunt
alios ca> in annum proximum differre conftituunt , quo Croat. Quamvis ( Archidiaconus ) trecentis /eeati
re atrnis Torpbyrogenito poerior fuerit , /melius e fentcntia fucccderet dolus , quem medi
tan jam & commoliri cperant . Interea com- pis fidei utlor cenfendus eft , propter antiquitameatus bellicique inftrumenti , quod nccelTarium tem , qua Uli auclorum fortaffe bodie non extern*
erat ) diligenter apparant , Slavos feedcre libi tium copiara prxbuit . Nec vero credibile eft Sa
lonam fine ulla oppugnationc ab Avaribus pri
adjungunt , Abares gentiles fuos , qui Panno
niam incolcbant, focios adfcifcunt, diem u tri (que mo ftatim adventu impetuque captam fuifTc ; id
ad proficifcendum edicunt . Ubi tempus adtuit quod lignificarc vidctur Porphyrogenitus , cum
expcditioni Dalmtica: praeftitutum , tranfgreifi rem hanc ftrictim ac brevilfime attigerit : nee

fociorum,
r
. fufeer..r
Danubium,
auftique copiis
Sc
non , inquit, ctiam laudatam urbem Salonam oc
_
.
. .
,
_
. CJ
1
1
J.1CMparunt . Sed quod Porphyrogenitus ad alia propto
per
Pannoniam
itinere
Dalmatiam
pctere
la Dalai*
tiaoi coo. contendunt . Ad fines Dalmatix cum veniflent , perans feftinanfque , filentio prxtcreundum cenfuit,
tcaduol t
mille ex omni exercitu dcleos, gnavos in pri- id Archidiaconus ex antiquis tabulis & monu
mis ac ftrenuos , & equis , quos Dalmatis ade- mentis ftudiofe accurateque deferipfit ; id fiquiDd
dem
illyrici Suri Tom. II,

CCLSIA

SALON 1 TANA.

dern rgdttthtUtti , i qub Verfabatuf 3 & ratib

hiitoria Salobitana pdftulabat . Archdiaconus
autffi dbcet Sloridm ridrt repentina, &turriultuad ifrtJiiofte j fed juila & militad dppugnakj.*"'*
Ci.rt/hli*
i^ce|cb
. rt tfcHJiaairti
N*I^M

jccit cap IX. huic loco attexcre bst i nc qtiid

pratcr-miifum videatur quod ad fem noftrm ""m'A.V
pcrtinet : Si dicefetut Jjotarrm cognofcentem vJenFtantorum Regent Dagobeftum fcdfido & irn^ t0T( ,a'

tiotle captam fifie . De clamitate > & c'adc p lia tum y & Saxonum SlaVoruinque motibas oc* finite.
Clrerifi cum crtes riurcii Slortarrt client all* cupatttm : Hpmahoi vero in Oriente ajflifos , aniif*
tj j cjus ignavia* ut vecordia fuifec , hujufr fis Syria 3 Agypto y Hierajolyma 3 &\
hiodi nurtciis, & proximo peficul patria riort ottaftonem naltfn , ad reliqua ccidentalis Itali
commOVcri 3 eque ullaui tuend* ferVand.c fabigida animttm ibtndijje ; camque Ffiniatiorum
tjrbis cogitatiotlem curahiqUc Aifcipefe? Magna vires in Italia ex Dalmatia rnaxinuni comrHOdita*
quiderh Salbridr tum erat paucitas cOpiafm , tetn y & adjimentum percip;rc animadverieret 3
qus partim Orientales provincias Sal'cchis 3 prafettint a Sahna, aeteiifque matitimis civitat^
partim reliquias irhpedi Italic! a Lartgobardis bus i ex fu navigations , fupplefhmis militumy
& cotnmatibus convebertdis ; ide vel exemplo
t'utandi hcceitas alio deVocaVeratj fed ut irt ur
be celebrrima j atque iricolarurti refeft , ex TotiU & ^Agilulpbi bVarts Slavofque Jflti afe
tomhibs tiVium ordinibus quafflplufimi fuppe- las cotttta Imperium concitare ( quid fi ipft Satebattti i bello apti cum eTcht, & omnia mi- raceni exemplo Gbofro dem fcccYt ) y (i quit y

ttiam irtiltam hoftibuS tradere , fefles , Wuiie folos propria iilitate fuatiente , Dalmatiam mi*
res, ac libefos deftitefe d certam ca?dem , fe- litibus Vacuamy non ineurfionibks y ut ante > fed
que ignominia pierios i refumque omnium igen- validiori apparat aggrebs dicetst 3 an tr.con*
tes iri iceftam fugam committcre, quam quan- gruuni quid conjefiae videtturi Sed cum Aba- ?>" i
tum cntiiti armis ac viribus poiTeht 3 refiftere res Dalniatrum injuriis acc/itos Jola cupiditas i'f "(Jj^
barbaris3 & pugrtare pro arli ac focisj prxfer- ulcifcendi raptas fibi conjuges ac beros in cxv- iiwr4
cum Salona Hrmiinmis rhaeriibus cinft ef* tium Dalmatise exciverit 3 Ut docet Porphyrogefet, feptqUC proptignaculis c muhttionibus Va- hitus , necefle non tft aliunde , five a Lahgoidifllmis y & nifi dceiTent qui defenderent , ad- bardis, five a Saracenis Abares Slavofquc inilihiodm idoneis d hoftiles aggreffiones ftiftinen- gantibus 3 belli Dalmatis illati y cV Salons excitias i Adde> qod fpe$ erat fore } ut fi defenfio- ae cauflam repetere . Nunc ad nairationcm
netn in aliquot dies protraherent, acurtde auxi
ftitutam redeamUs .
lia l'ubmittcrentuf . Ergo fimulatqe vulgata eft
rg Abares & Slavi poft ca?dcm CliiTcnfem
ama Clifiam aptam , oppidanos interfedosj vel reda Salonam contehdunt
. Urbem vallo cingeTe
.^''-i"
_

lonam obfugatcs-f dventarc barbaros j cives ingruente pe- Vifum operx nofi eft, qod pro vallo eilet exer- inicnt et
ieiiib exciti ad mrnia convolant 3 tqe Ut itt citus immenfum obtmehs loci; fed cx omni par- pPpu*,,i*'
re fubka & trepida protiili pro tempore neccf- te 3 praetcrquam a mari (ham copiis navalibus
fariis ad tolerndarii ppugriationem j bliftas 8 carebant ) multtudinc irtumerabil obfeflam omni
inftituunt .- Ac pritormenta omnis generis
, quibus
aggreffores
ar- telorum genere oppugriare
0
1
tJCi ,
11 .
j
ceant3 fnmmoveantque, Ibcis idotleis diTponunt; mm q^idem obfelli ad omnia obeunda paratt
excubias 3 ac cfctera fnilitria muriel ihter f inftriicbcjc , fortiter fe fe defender, fubeunrtm
diftribuunti & alia aliis aifignant ; omnia Undi-1 hoftem gladiis, telis, conn's arctrtj Sc qua plus
qllf arniatls, & praiidiis firmant, fque ad ex- periculi oftendebatur , ta pertimrciu* obfifteres
tiema quajque pcfrpetretidft pdtius 3 qiiam patriae Aliquot dies utrinqUe oppUgnando , ^ refiftcn-'
defehfiunem dferere 3 mutuis cohortationibus do, fufhm cohtentiortc pngnatum eft . Sed non
accenduiit . Ncc verd oppugnarldarum urbium una res faciebat , cur hequaquam cvicas contra
rudes craiit ignarique five Abares, fire Slavi 5 tantas barbarorum copias diu defendi pofl vihcqU'e lieeeiTc habucraht , t Joannes Lucius deretur . Nuilus erat expertus prUdenfqUe rerurti
opinaturj turn primum hujiis militaris fciemias militarium 3 qui dcfehlonl urbib prapofitu* ,
partem pfxcipUam doceri a Larigobardis , qui- cunda imperio fuo moderarctur 3 & qua caVcnbufcum fepis feeder pepigerantj fiquidimjam da , qua: agenda cilent , ceteris prsfcriberet .
plures civitates bbfeffas captafqtie iri potdlatem Multitudo ill a p'ropugnatortim , quae fere con
rcdcgcrnt , velti Sirmium in Panonia 3 Sin- hbatex impcritis3 ignarifque bellica difciplina?,
gidttnum
Vimincum in
; quin
gidttuift
oc Vimiftcium
i Maffia,1
qtiin irrihib
irtlhlb fuo ferme arbitrio regebturj alii nrmit timidi,
ante anuos ftre qutuordeeim 3 iriito cum Per* iegnefquc ad pcrcula3 rcfilitbant , nc afpcelum
fis fcede'r ipfam urbem Imperatoriam Contah- 3uidcm holium fullnentes^ alii plus nimio autinopolim bbfidere atqUe oppegnare aufi flierarit.
aces incohfulte c temer in apertuin diferiIdem Joannes Lucius non male corijiccre exilia mtn certumque interitum ruebant. Cumque obmat 3 fi qis putet vel Khotafiffl Regem Lan- ftTorcs copiarum humero abundarent , inclufi in
gobardbrum, exemplo Totila; & Aglulphi , vei dies paucores fiebant , iiqe fatigati prliis ,
Saracebs exemplo Chofrois Pcrfarum Regis 3 opere & Vigiliis rtfitenco jam pares hon erant.
mpulifte AVarcS & Slavos3 ut in Dalmatiam ir- Super hrc omnia ultio diviha in urbem fcelerirumperent : illorufn ehim intercrat Heradium bus obrutam , mliltifque inquinatam fhgitiis
imminebat. Itaque diminuto propugnatorum nu
Vel cogi alio diftrhere partem copiarum , qui
bus d bellum cum Sarctnis g"cferidum uttbatur* mero, qui fupererant viribus diffiii , ac dcbili*
vel fpoiiad poiTeio'e tokius Dalriratia , qua: tati animis, fcg'nius fefiftebaht , quam vis in^plurimum commodi & adjumehti Romanis in preilioque boftilis poftularetj plerique cria m tum
Italia dverfUs Langobaj-dus a&creba't . Ca;tcrum militum3 tum civium ad fugam fpectabant ; aun
)oi\Ai non abnuit fieri potuiffe 3 ut Abares non alic- que fats appareret omnia qurtidie in pejus rue
i'etAi ftb mpuifu 3 fed fu fpoiite Dalmatiam invafc- re, & hagis magiiquc ad eXi'tium vergerej ini
fe dnt . In banc fentetitiam, quae hitoricus Dal- tium fuga: faum eft ab illis , qui Vel nobiliSUVo. mAtiL ^c'*c* ttt ^l vi^us
aSgbtk
Pru^entrituc wn" \ira*e-gcncrfs , Vel cpia diviti^rum prxftabaht
Hi

THEODORUS I. EPISCOPUS SALONS XLVII.

Hi quippe domefticas opes convafantes , .clancur
lum ad navigia afportari jubent , quae jam habebant parata , & uae faluti vitacquc extremum
perfugiurn animo deftinaverant . Id cum aliqui
confpicati cTent , clandeftina illorum confilia
latius fama vulgavit j tarn pavor defperatio
totam urbem invafitj inde magnus ubique moUndique tus , & tumultus fieri cceptus , ingenfque ad
concfrr* mare concurius hominum cujufque ordinis ac
id mue. generis , rerum fuarum quidquid potcrant , Ted
eum auferentium . Civium exemplo exterrili mi
lites & exanimati ftationes ac msenia deferunt,
projeifque armis, quo .curfus expedidor foret,
& ipfi fugam ad littus intendere feftinant. Ibi
faedum viiu ac miferabile fpectaxulum , .& certa
men ortum 5 cum pauciora eTent navigia, quam
ut mltitudinem fugientium capere poent j dum
quadam veluti aggreflione circa nayes faa , pro
fe quifque infilire, & locum praeripere contendunt, inter le acerrimc dimicant j & alii alio?
vel fubeuntes repcllunt , vel cum jam afecodiffent , precipites deturbant . Naves a littore cer
leriter fubmotas , ne irruentium in eas turba
praegravante opprimerentur , cum multi natatu
aflequi , & adipifci conarentur , fluctibus abrepti perierunt . Dum ex omnibus urbis partibus
ad littus fuga fieret, confertique ad portas alii
aliis eflfugium intercluderent , Abares & Slavi ciAbares & vitatem propugnatoribus vacuam , nemine repuingrcifi gnante, ingrelii fugientmus fuperveniunt . Jamque urbe plena hoftium, iis quos vel mora aliqua retardaverat , vel aliorurn fuga praepedierat ,
undique circumfufis nufquam effugium patuit;
itaque omnes ad unum vel capti , vel caefi . Circumfonant omnia clamore , ejulatuque morientium, immenfaque hominum ftrage viae omnes
replentur . Poftquam caedendo fei erant barbari, templis aedificiifque omnibus publicis ac privatis faces fubjiciunt , & ex urbe opulentiffima
paucis fpoliis abreptis, & igni vel ruinas fubtrapmpi* in- ctis, omnia incendunt vel diruunt, ut fatis aped1t PareFct Avares , non tarn prxdandi cupidine ,
fanai.
quam ira odioque in Dalmatas, & acceptas in
jurias uleifeendi ftudio impulfos fuiffe , ut nobiliffima civitati exitium fferrent . Ita Salona
olim terra mariquc praepotens , divitiarum-co
pia affluens, incolarum frequentia Celebris , numero , & magnificentia dificiorum in primis
vifenda , flammis abfiimpta , ferroque excifa , ho
ra momento interiit j ipfifque ruderibus vetuftate confumptis, nihil jam ex tanta urbe, nifi
pauca quacdam veftigia fuperfunt.
CAPUT

Q^U A R T U M,

< pofi excidum Salona confecuta ftnt ante

urbem Spalatenfem conditam,
f.

I.

Fuga & differfio Salonitanorum ,

"eViiio'' nunc S*tarib Bratiam , &fortaifis etiam Boam,

vulgo Buam contra Tragurium ab Oriente objeflaitij partim longius ab littore Dalmatico disgiuni
junftas, ideft Phariam nunc Liefinam, Coreyram, Melaenam, Iflam, feu Liflam, aliafque at
que alias tenuerunt . Fuere praeterea , qui falutcm
fuam non fatis tuto infulis Dalmatian a barballlyrici Sacri Tom. /7,

315

ris occupatae committi arbitrarentur j hique Adriaticum finum tranfvei in adverfam oram Itar
lise navigaruntj aut etiam ultra oftium delati,
ad Epirum vel Peloponoefum appulerunt . Quibus yero naves e littore ecleriter fubduebe, ut
in cura magna feftinandi , effugium omne maritimum prasripuerant , eos vel enfis barbaricus
abfumpfit, vel fuga per avios coes faltufquedejeejt . Hos , quibus infula reeeptum ac perfu
giurn prsebuerunt , praeter trifte defiderium amiffae patriae & propinquorum ac familiarium, quos
clades Avarica fuftulerat, urgebat infuper rerura
fuarum jaftura , inopia , & fames, victumqu
precario quaerere cogebat , Avaribus autem Dalmatiam omnem ferro ignique vaftantibus , inr
credibile diu eft , quantam deinceps hominum
cujufque aetatis ac generis mltitudinem ad eafdem nfulas pavor , & fuga compulerit .
feente in dies profugorum numero , annonaequod
fatis eflet ad indigenas advenafque alendos, non
erat unde fuppeditari poflet , Itaque cum alii
agros diligentius excolerent , caeteri maritima?
negotiationi operam afliduam dare decreverunt ,
ut rebus exportandis , quibus nfulas abunda?
bant , importandifque, quibus indigebant , haberent quo fe fuafque familias fuftentarent . bem
bos igitur, quam poent plurimos , inftruunt
adornantque ; ut aliis quidem ad mercimonia.
cum Italicis Graurifque gentibus , quae mare *
colebant, inftituenda, refque ad viftum & cultum neccTarias indidem convehendas uterenturj
alios autem milite, & inftrumento bellico armr
rent, quibus oram Dalmaticam Avaribus & Slavis infeftam redderent . Atque his quidem res
ceflt e fententiaj nam exfcenfu e navigiis fao
barbaros, qui conftruis ad mare tuguriis habitabant , vel fufi per littus ac difperfi vagabantur, ex nec opinato adorti, plurimorum ca?des faciebant 5 dircptifquc mapalibus hominum
atque pecudum praedas inulti abigebant 5 cum
que a populanda littorea plaga non abfifterent,
nullamquc partem, modo hue, modo illuc infilients, a ca?dibus, incendiis, rapinistutam relinquerent, coegerunt tandem Slavos atque Aba
res e maritimis in mediterrnea & alpina loca
fecederej id quod intelligi licet ex Conftantino
Porphyrogenito , qui 01am , & oppida roariti
ma , cum regionem a mari remotam barbari oc
cupaient, in poteftate Imperatorum Orientalium
fuiffe affirmt . At vero qui commerce's mariti
mis parare inftituerant ea, quae fuppeditarent ad
viftum & cultum, minus profeto rerum , quas
naturae ncceffitas poftulat , domum referebant,
quam pro numero advenarum , quibus erant infulae referta . Magna ergo egeftate vulgo laborabant, ncque habebant , unde famem expirent,
caeteris vitae neceilitatibus fatisfacerent : quod
laute copiofeque viditare afluetis, mirum quam
grave atque intolerandum efTet . In hac rerum
inopia cum aliquot annos vitam miferam V calamitofam degiifent , alios citius, alios fcrius cupiditas inceflt revifendae patria , reliifque inius parce maligne vium pracbentibus , fe
fuas familias ad oram Dalmaticam revehendi , ut poftea dicetur . Hace ferme de fuga &
infulari commoratione exfulum Salonitanorum
Thomas Archidiaconus cap. vili. j quae nos .
explicando, & quae videbantur deefle , addendo
expofuimus . Nunc rem omnem ex ipfo Archi
dicono cognofeere letorem juvabit,
Toftquam procul jam a littore rates fubduxerant , fparfim alii ad alias nfulas properabant ;
D d
lit

ECCLESIA
SALONITANA;
16
3
traftum ilium affidue iofcftarent 1 & graffando
alii vero in infuiis fe fatis tutos poffe fieri ar
bitrantes longius remigabant ; tandem pars aliqua catdibus atquc incendiis non die, non nofte quidtenuit infulam , qua Soluta -vacatur , alii ad Bra- quam quietum efle holibus paterentur ; coacli
chia , alii ad Tharon , alii ad portus Lyfia & funt barbari fe introrfum reciperc , longeque a
Corcyra appiicuerunt . Ergo de navibus exemtes mari fua domicilia transferre, ut fuperiori para
cperunt finguli familias fuas inquirere , per alias graphe dictum eft. Ita omnis quidem ora mariO* alias nfulas mittere , fefeque per Tribus jun- tima , fervitutis barbrica: jugo depulfo , rediit
gere : qui fe inveniebant , latabantur tantum per;- fub imperium ditionemque Romanorum , quibus
tulum evafijfe , qui vero non inveniebantur , pro curas fuit urbes dirutas reficere, vel alias a funmortuis plangebantur . Ubi autem tanti mal do- damentis exltruere , & firmiffimis msnibus ac
/or, & ma/litia conquievit aliquantulum , cape- praefidi is communire. At vero mediterrneas ref*
runt ad invicem confoiai . Tunc omnes incipiunt giones ademptas Romanis Slavi atque Abares in- e'im' re-*"
tuguria ex frondibus, viminibufqtte contexere , fe ter fe partid oceuparunt . Hoc nimirum eft , quod gionem
fe per loca competentia collocare . Caperunt alii doeet Porphyrogenitus cap. . lbique fedibuspo- 0nP*B*
fitis paullatim ex eo tempore incipientes pradari t
alia negotia exercere ; hi terram incolunt , hi na
Romanos in campis & locis editioribus habitan
vibus negotiantes per mare difeurrunt . Proh do
lor*, quot opulenti & delicati in Salona fuerunt , tes dcleverunt , eorumque loca invaferunt . Cateri
qui tunc ad aliena oflia panem mifcrabitcr men- vero Bpmani in ora maritima oppidis fervatifunt ;
icabant ? Time eki juvenes armatis Liburnis et- eaque etiamnum tenent ; & funt ijla : B^auftum ,
permit per Dalmatia littora difeurrentes hoflibus Afpalatum , Tetrangurium , Diadora , *Arbc , Be- 0rmcim
inftdiari : tantas enim fades & pradas de ipfts fa- ca & Opfara : earumque habitatores in hodier- oppMil
ciebant , qtiod nullus Sclavorum erat aufus ad ma- nam ufque diem Bpmani nuneupantur . Idem lucu- Rmn/
. r ' / jZT\ iTi- i .....
,:_../__
j
. ._! renne.
re defeendere . His etenim modis Salonitani aru- lentius confirmt cap. jo. Ex eo tempore Dalma- '
mnofam vitam duepntes , multo tempore in infuiis tiam univerfam oceuparunt , fedemque illic fuam
collocarimt , exceptis Oppidulis mari adjacentibus ,
commorati funt .
qua fe ipfis non tradiderunt , fed in Bowanorum
poteflate permanebant , eo quod ex mari viblitab IIrcnt . Videntes itaque libares pulcherrimam effe banc
vivares & Shvi Dalmatiam , Mafiam fuperio- terram, fedes illic pofuerunt . Si quid difcrepat
inter Archidiaconum , & Porphyrogenitum , o Iriamque devafiant.
\ .. V: '' '
i'if'.
i ti,'
mnino in hoc eft omnis difcrepantia j quod al
ter barbaros locis maritimis expulfos tradit, al
Um e clade, & victoria Salonitana barba
rorum opes animique creviflent, biparti- ter vero eadem loca fervata , & a barbaris inta
ut mihi videtur, exercitu , alii Orientem ver- cta fuifle fignificare videtur ; cum idem poft paulfus , alii in Dccafum arma iroremque conver- lo perfpicue doceat Epidaurum urbem ad mare
tunt; & Dalmatian) late populati , plerafque ur
captam a Slavis & everfam eTe . Convenit inter
bes Mediterrneas aut everturrt , aut diripiunt ; utrumque oram maritimam cum urbibos atque
indgenas partim csedunt, partim capiunt, pau- oppidis five retcntam, five receptam in poteftate Romanorum fuifie .
cis admodum , quo quemque tulerat pavor, fu
Dcpopulatio , & clades Avarica cum Dalma- Mafia fega dapis. maritimis civitatibus quxnam pr
ter Salonam, ic Epidaurm , a barbaris captr tiam fere totam peragraflet , effufa in Mifiam P^|r
Avarei
jEpidau aut everfae fucrint, non conftat : *An cateraquo- fuperiorem , nihil ab incendiis , rapinis , caedi- oe<mp*ta'
kam etiam que civitates maritima, ait Lucius cap. ix. , cum bus intactum reliquit : nam inter provincias ab al^Ataiy
itxeinSahna, & Epidauro deflrufta fuerint , incerttim. Avaribus valtatas ac direptas , hanc annumera- ^
dual.
De Salona jam dictum eft . Epidaurum urbem vit Porphyrogenitus; quam SEtatis fuse vocabulo
ufus Serbliam vocat: cumqueea, qua nunc Serblia
perantiquara , eamque perinfignem oloniam Ro
manorum , a Slavis ea tempeftate fubverfam ac dicitur , & Pagania .... propter sdbarum indeletam fuifle tradit Porphyrogenitus cap. . <A[t- curfiones defera effent , expulfis Romanis , qui
nunc Dalmatiam & Dyrrhachium incolunt , re
que hi ipfi Baufei olim tenuerunt urbem Epidau
rum nuncv.pat am : at poea cum rcliqua urbes ex giones illas Serblis habit andas Imperator ddit .
pugna ta efjnt a Slavis , bac etiam urbs ab ipfis Casterum vaftatio direptio fuperioris Mfia
(apta fuit , & civium alii interfecli fuere , alii referri etiam poftet ad incurfiones Avaricas praeyen in vincUlis abdutti . Si quas prarterea prope teritorum temporum; quippe obfervant , ut a mari civitates barbari diruerunt , illas a Dal- clare monet Carolus Dufrcne . . de Regibus
matis five Romanis reaedificatas , aut alias in Ca
Servias & Dalmatian , qui rerum By^antinarum hirum locum fubfticutas fuifle , veluti Spalatum floriam litteris mandarunt , vivares feu Hunga
Salonas, &Raguluim Epidauro fubrogatum fuit , ros has non femel compiia'e provincias Mauritio
& Heraclio Imperatoribus , atque ita incolis fere
Joannes Lucius aifirmat, auore Porphyrogeni
to, qui urbes maritimas nominatim percenfet, viduatas redaBafque in folitudinis fpeciem fui'e .
quas, holibus in mediterrnea ccmpulls , Ro Eadem barbrica tempeftas Dahnatix inferioris
mani retinebant : Si catera civitates , inquit , ad Occafum fines prjetergreffa , in Iftriam finititune derutla fuerint , ab iifdem (uoque Bmanis bara incubuit. Nam Abares , & Slavos casden- temq0,
nadificata fuat , ut de B,auio Porphyrogenitus ab do, prxdando , urendoque Iftriam pervagatc* lt^^ '
Epidauriis , & de Spalato ^iycbidiacoms a Salo- fiiiffe illud argumento elt , quod Joannes IV.
nitanis , ac ob id quodammodo etiam fetvata dici Pontifex Maximus in utramque provinciam Dalpo'unt . Ac barbari quidem, quamvis non omnia matiam & Iftriam mifit , qui captos ab holibus
BarWri e oppida prileifim munitiora expugnaverint , ac redimeret j & Sanctorum Martyrum corpora bartWrimii diruerint , univerfam tarnen oram Palmaticam in bars implique gentis injuriis ac facrilegiis prBinmedi
poteftatem redegerant, &difpcrfis, ex more gen- repta in urbem tiansferret . Abares ergo, &Slabc"re. tis , tuguriis incolere cperant . Sed cum Saloni- vi Dalmatiam Iftriamq.ue , cum Masfu fuperiore
puifi a t^ni, casterique exfules, multos illue lembosar- jtdepti anno circiter 639, domicilia libi ac ftdes
nu **' jnaos immitterent , qui modo hac , modo illac locarunt in regionibus Mediterraneis , quas ani*
num

THEODORUS III. EPISCOPUS SALONS XL VII.

317

hum fere integrum , nemine prohibente , quieti ne cum mult* pecuniae quanthate , pro redimen*
pacatique tenuerunt , antcquam primum Chro- dis capti>is . Qui veniens ad partes Dalmatia 3
bati, deinde Serbli , quibus Dalmatian recupe- multos redemit captivos a Sclavis , eofque ad
'
rands obtinendaeque potettatem fecit Heraclius , parentes fuos remifit . ifle Martinus ex ^ipofloliintra finem anni 640. bellum cifdem inferrent . ca juffione multorum Santlorum reliquias accepic
in partibus Dalmatia , & Jria , & detulit eas
. t
.
$.111.
B^mam ad pradium Tapam Joannem : qui venerabilis Tontifex tas reverenter fufcipiens, reconMattims Ubbas de Captivis redimendis , &Mar- didit apud eccleftam B. Joannis Lateranenfts , ubi
tyrum reliquiis in urbem transferendis , ai Joan- e Fons Baptijterii , & ibidem juxta fecit depinne W. in Dalmatiam & iriam mius e .
gi imaginem B. Domnii cum pallio , & ceteris
Tontificalibus indumeritis , totum ex mufivo autelnet TNter omnes convenir Joannem Pontificem reo ; fmiliter fecit imaginem . jtnaa inter
kv.Dl> JL Romanum hujus nominis IV. e Dalmatia alios Santlos .
m*u
oriundum fuiffe; qua in urbe natus fucrit, non
Ex Annalibus Ecclefiait. Cfaris Cardinalis Bafatis liquet . Onuphrius Panvinus , & Alphon- ronii Tomo vi 11. ad annum 46t. num. II,
fus Ciacconius Jaderam urbem totius Liburniae
Hoc eodem anno Joannes Papa, ubi fediffet anfacile principem ejus patriam fuiffe affirmant ; unum, menfes novem & dies fex ex hac vifed nullas tabulas > Autores nullos proferunt , ta migravit duodcima die mens Otlobris . Hic ExAiuft.
unde id acceperint . Nec dfunt > qui cum Sa- temporibus fuis nn'fit per omnem Dalmatiam , UM.
lonae bonis parentibus, atque honefto loco na- feu Iftriam multas pecunias per fideliffimum &
tum eTe tradant . De patria illius cum nihil fanctiffimum Martinum propter redemptionem
antiqui monumenti extet , quo fatis certo au- captivorum , quos depradati erant Gentiles .
torc ftetur , inter citera vetuftate incomperta , Etenim Slavi , five Sclavi , in illas regiones grajhoc quoque in incerto relinquendum eft . Pa fantes , magnam multitudinem captivorum abdurens ill i fuit Venantius, cui five a dodrina , xerant , quos Joannes redemit; qui eo libe& oratoria facltate, qua pollebat, five ab eo, rior fuit in erogando ecclefi* thefaurum , quod baud
quo fungebatur , officio Judicis , five Advocati , pridem viderai eum in damnum Romana ecclefi*
cognomen erat Scbolaico . Joannes igitur vel ab Honorio congregatum . Sciebat enim inbiare
fub exitum anni 6^9, ut Baronius cenfet , vel Jmperatores , eorumque miniros in bona ecclefiaanno proximo, Augufto ineunte Pontificatum rum, & facrilegis invaftones ob earn cauffam faadeptus cum effet , popularium fuOrum vicem pe feeie. Ut igitur malum averteret , confuleret* follicitus, nihil habuit antiquius, quam ut iif- que R&mana ecclefia indemnitati , illud fatis utile
dem barbrica fervitute oppreffis fubveniret . Qua- exifiimavit effe remedium , ft ( ut Santlus Laumobrem Martinum Abbatem eximias fidei ac rentius fecit ). Thefaurum ecclefia in pauperes conprudential virum, cum ingenti pecunia e facro tinuo erogara , nullum tutiorem feiens effe locum
erario deprompta , in Dalmatiam atquc Iftriam ad tbefauros recondendos , quam pauperum [mum.
proficifci juffit anno 640. ut aurum in illis reQui igitur in Dalmatiam pro redimendis captidimendis infumeret , quos Avares Slavique in vis pecuniam mit 3 e Dalmatia longe locupletiofervitutem abduxerant : idque negotii infuper rem thefaurum e confecutus ; nempe corpora fandedit , ut Martyrum exuvias undique collectas Horum martyrum , qua B^mam transferenda cuRomam adveheret Is Pontificis mandata dili- ravit . Id vero non ut facris pignoribus fpoliaret
tinmn tb. genter accurateque confecit ; & quidquid argen- provinciam illam , quam unke diligebat , utpote
buce c*. ti atque auri fecum attulerat in captivorum re- folum patrium ( nam Dalmata O ipfe erat ) fed
Simit' " demptionem cum effudiffet, pecunia quidemva- quo venerandis fanclorum reliquiis bene confutum
* cuus Romam rediit, fed opes & thefaurosJon- effet, fecit* Quod crebris barbarorum graffationige majoris pretii ex utraque provincia revexit; bus cadem provincia effet txpota , qui nullam raplurima videlicet corpora Sandorum Martyrum tionem Jyaberent facrarum adium , fpoliantes eas
piufiim direptionibus ac facrilegiis hominum impiorum cmclis bonis, & qua aj'portari non pojfent , trasanaor fubtrafta , quae Joannes Papa religione fumma , dentes incendio: rem Deo gratam , fan&ifque ipfis
Dtfmiii ingentique ltitia excepit , atquc in Bafilicam jucundam fore exifiimavit , ft ipfa fanclorum corendf*i Latcranen'em intuit 5 -abi facellum facris reli- pora inde fublata , J^pmam ad Lateranam bafiiiUaSiic*" quiis coodendis vel a fundamentis extrui , vel cam eolheanda transferret , cum in ipforum bonoLiterio. vetuftate collabefcens , elegantius reftitui > mufi- rem peculiare oratorium conflruxi'et juxta baptivifque operibus ornari juffit 5 fed immaturo fa erium Conantiui , quod haSenus integrum perto praereptus , egregium opus perficiendum Theo- Jever'at\
doro reliquit , qui ab Joanne proximus federn
.

Romanara obtinuit ^ De legatione Dalmtica
.. I V.
Martini Abbatis , Sc Romana Sanftorum Mar- .
tyrum translatione , hiftoriam ex variis AudioChrobati & Serbli \Avaribus bellum inferunt,
ribus Tomo primo in Atis Sani Venantii
iifque expulfts , Dalmatiam McditerraEpifcopi Salonitni cap. a. defcripfimus , no- neam obtinent .
ftrifque animadverfionibus illuftravimus . e Le
ctores omnia illinc repeterc necefle habeant J T Nter nationes Slavonicas haud poftrcmura nuhoc loco iterum apponere lubet , quae Thomas X merum , & locum obtinent Chrobati , & Jj"*"'
Archidiaconus cap. vin. de hac relitterisman- Serbli; quorum fedes, antequam in Dalmatiam nation
1 - hifque

1I

r-s n
.
^.
f
.
davit;
ulteriorem
ex
Baronio explicadomigrarent
, Conftantinus
Porphyrogenittis
cap. 01
slvo-nem fubjiciam*
.
.
.
30. defcripfit : Chrobati , qui Dalmatia partes '* '
Lodern tempore Joannes fummus Tontifex Jbpo- nunc inhabitant, a Chrobatis baptifmi expertibus,
olka fedis , cum effet Dalmatinus natione , au- qui & albi appellantur , originem ducunt , qui
diens J gentis miferabilem cafum , valde condo- fane ultra Turciam, prope Franciam incolunt , &
hut mit que quendam Abbatem Martinum nomi- contermini fmt Sclavis : Serblis non baptistis >
. Jllyrici Sacri Tom. It
Dd j
dein-

CCLSA SAL0N1TANA.
3.8
Heinde Ver cap. }4. fciendum eft 3 Serbios oriun* SlVos, qui fus hi hac region? fedes locavcrant,
dos jfjc 4 Serblis non bapti%Atis 3 </ ew>
egregie JrogttaTdttf , & niultis prsliis rias ,
cognominabantur , er ulteriora Turct incolunt maxifttifqUe cladibus attritos efceedere cdeger-unt
in loco ab Ulis Boici nuncupate , cid fintima Ita Oahiatia Mediterrnea Aburibus eopumqoe'fjjjj"'
Francia i > uti & magna cbrobatia 3 baptifmi fdciis Slavis adempta } Hcraclii pcrmiFu , potiti Djimu
expert y qua ttiam Jlba cognontinabatur . LH funt Chrobati & Serbli ; Utrique vero populi * **!"
ha* pdfitiorte trfufque geritis 3 qam Porphyro- 3Uam quifque partem jure belli acquificrat , earn "otur?1
ifpcrtitis pe grs tqtic oppida familiis Ubi
feehits defignavit , colligitur Chrobatos cart
Sarmatix, riuric Polonia? 3 partem intra - vindicarunt . Duas enim inter fe partes fecerunt !
thios montes incoluifFe , qua? ad Aufttum ver- quae Vergit ad OcCafum Chrobatis obtigit y &
Chrobatia difta eft ; qui vero pars iri folcm
git y cuique ab Occaf Francia , nunc Germa
nia y a meridie Turcia , unc Hungaria fupe- Orieritem fpcat , Serblis obvenit , & Scrblix
aflumpfit ; partem titramrje Neftus,
riof , fintima eft < longe aberat regid Ser*
blorum y quibus Chrobatos contrminos fuile Tilurus fluvius diferiminabat . Exinde tota hxC
iegio ftabilis fuit perpetua fedes Slavorum ,
Pdrphyrogenitus docet
Anrto igitur quadragefimofupra fcxcentefinuirtl a quibtis linguam y mores , inftirut 3 & Vocaxrx Vulgaris primum Chrobati , deinde Serbli bula topographica accepit ; Rortinofum vero i
Ckrbti. ab Hetaclio mperatore fuppliciter petierttnt , ut feu veterum Dalmatarm , quos Abares dclevc*
fe i* clientelam ditiorteique imperii reciperet 3 iant i vix alqu veftigia retiuit . Sed ora ma
tiiui Dj- & qas vellet fedes agrofque in prtvirtciis Ro- ritima cum plerifque oppidis atqiic infulis , Ut
!n"i,^ manoTm alfieriaret ; Heraclus hud xere il Jo- in tide ptrmanfit potcftate Impcratorum Ofub con i P . i ...
. .
. p . .
itiobtn. rum poftulatis ihdultj & cum b clades ab Sa- rientalium , fie & Dalmatian homert fervavit ,
"^'ffi", fjcenis ilaftas, & Vires copinfque diminutas y re* & poTeTa eft y ti antea , habitataqe ab indi*' tuperanda Dalmatiae eque fpeS } eque facultas gctiis Dalmatis y quos Porphyrogenitus Roma
nos appcllat . Verum hi qUoque cum Slavis cotthippetere , trlfqe populis auor fuit , ut A
bares Slavofque injua Dalmatiae ex* fuetudine y affinitate > rerumqc omnium com-1
peilereht , eamque regotem iifdem ereptrn fub munidne julifta , pauliatim crm fermdhem j
ea cohditiohe habitartdm tradidit y f anriuo legeS y ritufque fere omnes fibi adoptarunt ; &
tributo fuam erg Imperatofes Oriehtis fidem & demum trique fub communi Dalmatarum nomiobfervantiam declarrerit ; Atque hi ipfi Chrobati he in urtam gentem hatincmque coaluerurtt*
Prajvalitana regio , parfqe Dalmatiae d ortum ^,0
ad Bmanorum Jmpcratorcm Heraclium confugt*
Yunty aniequam Serbli confiigilsnt ad eumdem lm- extrema ad Serblorum ditionem ac prineipatum Pr.xri.
*TJ.
peratofem Heraclittrh y quo tempore gibares armit accelit -, Reruin ibidem potiebatf per ea tem*
inde B^pmans ejcernt ...... Tulfis yero Romanis pora portremus ex quatuor illis Tyrann Ano- git.
nymis, Chriftiani nominis hoftibus , quos Prefab Abaribs tempore ejufdem Mperatoris tieH
cliiy defolata eorum regio jaeuiti quapropter juf- byter Diocleas , itemque auor codiers Marulani
fu hujus Imperatoris Heraclii y iidem Chrobati arre* commmorant Hac quoqtic regiofiem ab AVa^
ptt arniis Abares ex illis locis eXpulerunt , &n ribus deVaftatam fuilfe trdit Porphyrogenitus !
ipforum terra, quam hodie tenent 3 fedes colloca- nter eas cedes> & ruinas puftremum illum
? : Porphyr. Cap. 1. de admirttr. mperiii rannum ab hoftili gladio periiffe arbitror ; niG
De Serblis yero hxc fubjicit cap. 32. Jtliquant hud multo poft fato fud extinhis c . Certe
vero pofl vifittn eft Szrblis, ( quibus iri Macedo- in hxc tmpora ejus mors incidit > ft fides ha*
nia fedes haud muho iite aighatas fuiTe y fupr berida eil Catlogo Romano
qui Theodore
dixeratj in terrain fuam redire; & dimijit quo- poftrcmo Salotiarum Epifcopo ejufdem intcritum
que illos Imperator ; fed cum trajeciffent Dann- fubjecit ; neqc codex Marulans illius vitam
bium firnnen , panitetitia duili 3 per Trdiorem s diutius produci finit > qui quatuor illos Tyranqui tunc tcmporis Delegradum adminiflribat , ab nos, tit melioribus locum daret , fatis celeri mor*
Heraclib Imperatore petierunt , aliam ftbi terram te de medio fublatos efj'c affirmt . Horum autem
ad inhabiiandum affignare vellet . Ctimque ea y qua tyrannis fub Natali Epifcopo Salonitano intra
nuncSerblia dicitur, & Paga/iia, quaque Zachlu- finem luperioris faeculi y cum initium duxcrit
ierra Vacatur , item Terburnia ] & Cana- ultra unaequadragefimum hujus fxculi annum s
litarum regio y qua Imperatoris Romanorum ditio- Salonitna calamitate y k Dalmtica vaftatione
nis erat propter Abamm excurfiones defeftx ef- infignem , piorogar on poteft, Regnum quiftnty expulfts Romanis } qui nunc Dalmatiam ( Ma- dem Prxvalitanum feu Dioclctanum , ut fxpc
ritimam ) atque Dyrrbachium incblunt 3 regiones diximus , populis Gothici , & Slavonici geherii conftabat ; fed decrefcehte in dies numero
illas Serblis habitandas Imperator ddit .
Erg Chrobati e Sarrnati prdfefti per Pan- Cothorum , Slavi in earn multitudihem crevcWbil non'am >ngcnt"bs copis y rnagifque itincribus runt , ut Rcgrtum illud & lingua, &: moribus^
ir ittblV i Dalmatiam cotendut j Bebos montes cum & incolarm gehere Slavohicum jure habcri >
cum Ai- trafcendilTent , Abaribs & Slvis y qi Dalma- ac dici pofiet . 010 eX his SlaVis
qui poft
tbm'J* tiart iiiieridrem , oceupvei-ant , bellum intulc=- Avaricam cladem fupcrcranr , & qui Dalmatiam
bai.
runtj quod quideta aliquot annos tehuitj ahte- tranfalpinam ab varibus intaflam nfque d Sa*
cum nfdem debellatum effet , t trdit vu m ihcolebat , Serblorum doimatum ultr
PorbhyrORcnitus cap. 30. ubi abares incolas to libentcrqUe fubierunt , alliciente commumoni
venerunt s belloque per anriOs aliquot inter eos go generis & Sanguinis 3 qux ilhs cum Serblis ge*M,W).rip.
flo vicemnt Chrobati, jbaruiqvt atits quidem nert itidera Slavis inrerccdebat . Itaqoe extihtO) wm.ni
interfeterunt , alios vero parre ftbi coegerunt ) ut diximus , Rege PrarValitaho poftremo e ftir- J" dr;.
atqueexiUo tempore a Cbnbakis pojfejf* ^cfuit; pe Oitroylli qui Got bos & Slaves in ea region , jugunfnntque etiamnum in Vhrobatia jibarum reUqui^ hem induxeirat -, ab advens tenter indigenifque, ^ ru& Abares tlfe tornofatntm . Sub dem fere tem- Rex utehimt confehfu appcllaras eft Dux ille ,P.
pus Serbli Ardis monribus fupetatis , in Dal- Serblorum , qui e paterno regno , quod fratri g^
ftiatiarh fupcrierem
effufi adverfus AUres & natu mximo reliquu, mgenti populanum
fuo- worumv
r

THEODORUS . EPISCOPUS SALONLE XL VII.

rum multitiidine edufta, ad Heraclium fupplcx
eonfugerat, ut fibi ac fuis fedcs agrofque impctraret . Rem Porphyrogenitus ad hunc modum
narravit cap. 31. Principatu autem Serblia a Ta
ire ad duos fratres de~voluto> alter fumpta populi
parte dimidia ad Jmperatorem confugit , qui & excepto locum ad inhabitandum ddit
in Tbe'alonica Tbemate .... Miquanto yero poft
"vifum eft in tenant fuam redire , & dimifit quotrue illos Imperator ; fed cum trajeciffcnt Danubium flumen , pmitentia ducJi , per Vrxtorem ,
qui tunc temporis Belegradum adminirabat , ab
Heraclio Jmperatore petierunt , ut aliam ftbi terram ad inhabitandum affignare -pellet ; estera prsctermitto, quae fupra defcripfimus. Ab hoc pri
mo Serbiorum Rege , feriem eorum, qui deinceps regnarunt y quippe Praevalitanis , leu Diocletanis Regibus fuGccflerunt , Porphyrogenitus
uque ad fu tmpora perduxit : Serblorum Prin
cipe y qui ad lmperatorem eonfugerat , "vita fun y fitius ipfius fuccejfit , tnox nepos , <& ftc nes y qui ab eo defeenderunt : ex quibus poft annos
aliquot fuit Boifeflblabus &c. Regum priorum
nomina quod fibi ignota eflent , lentio Por
phyrogenitus pr*termifit ; quae quidem petenda
cenfeo ex Anonymo Prcsbytero Diodeate , &
cdice Marulano . Primus igitur fuit quem Dioclcates Zuanimirum, Marulus e fuo cdice Satimerum vocat } alterum hic Budimerum , ille
Svetopelech appellavit ; & fic deineeps in reliquis nominandis trique inter fe alias paullulum difcrepant , alias omnino confentiunt .
Duplet Hahc Regum feriem , fuis deinde locis, iifque
feriei Re- temporibus, quae fingulis Regibus refpondent >
gum 6 re
gio ne * cum ea , quam contexuit Porphyrogenitus y con
VtliUlUt firm componique oportebit . At vero duplicem
hanc Regum feriem , alteri alteram fuffedam >
quarum prior ab Oilroyllo, pofterior ab Duce
Serblorum originem traxit y eque Presbyter
Diocleas, neque Marcus Marulus diftinxit; fed
una eft in utroque cdice Dioclctano & Marula
no continuado > futcefloque Regum ab uno
Oilroyllo propgate , & ultra decimum feculum
perduda . Cur earn diftindionem ncglexerint ,
ratio eft in prompru ; utrique enim ignotus fuerit ncceflfe eft adventus Serblorum in cas regio
nes > quas ipi fuis Regibus Diocletanis attribuunt j cum de illo neuter mentionem fecerit >
quanwis argumentum , quod tradabant & in
quo verfabantur , id omnino requirere vidercKeqac fcur. Hinc fadum eft, tit nuilam in i'lis regiobieclcit i
M, nibus rerum publicarum > regiique dominatus
rqlui alt, ex indigenis in adveUas translati mutationcm
tin ab ib
lera di- agnoverint . Jam in Honorio II. lpifcopo SaHioxil, lonitno cap. in. S. 2. animadvertimus, atque
admohuimus , in utroque cdice Dioclctano Se
Marulano multa peccari ignomione rerum
temporum Vetuftiorum ; idqlic oneris fufeipere
jam tum profclfi fumus , ut maniftftos quidem
errores, & anachronifmos corrigercmus ; utque
illa y quae dubia eflent , aut faltatis fpeciem
Inherent, interpretando & explicando cum probatis Audoribus congfuere, Vcl non dilcreparc
oftenderemus . Poft adventum Serblorum , duo
in i Iiis , quas occuparunt , provineiis Kegna
conftitui fingique non poflunt , quorum alte
rum Porphyrogenitus, alterum Auetor Dioclttanae hiftoriae deferipferint ; id quippe hiftoriae
illorum temporum rpugnt : alterutrum ergo
rtecefle eft 5 Ut vcl iidem fuerint Reges , quos
Itrcrque feriptor lub diverls vocablis reecnnit i vel horum regum alterutra feries eommen-

gip

titia fit . Nc igitur hoc loco vel Porphyrogcniti , vel hiftoriae Diocletanac audoritas periclitetur , Regibus Prasvalitanis , quos hac nominatim percenfet , uque ad Zuanimirum , vel
Satimerum , fubtexere oportet feriem alteram
Regum , quos ille Serblorum Duces feu Reges
vocat: fic prorfus ut priores quidem ab Qftroyllo , pofterrores autem ab eo , qui Serblos in
hanc regionem invexit , originem duxerint .
Cum autem Zuanimiri vel Satimeri Regis initium in ea tmpora inciderit , cum Scrbli , expulfis Avaribus, rerum in Dalmatia potiti iunt,
is alius efle ncquit , falva utriufque feriptoris
auoritate , nifi ille idem apud Porphyrogcnitum Anonymus, qui conceflu Heraclii Dalmatiam fuperiorem Avaribus creptam occupavit :
ex quo fit > ut errorts coargui debeat Presby
ter Diocleatcs , qui ait , poft mortem quatuor
iniquorum I{egum natum efle ex eorum progenie
Zuanimirum. NamZuanimirus, fi, ut diximus,
idem eft atque ille, quem Porphyrogenitus Prineipem Serblorum vocat, quique Serblos inDalmatiam deduxit , oriundus erat e Regibus Scrbliae antiqux- , quam idem Porphyrogenitus Chrobatiae itidem amiqua; finitimam ftatuit , & utramque cognomento *lbam appellari feripfit At
Marcus Manilas e cdice Slavonico cjufdem hi
ftoriae Dioclctanae , Satimerum , five Zuanimi
rum quinetum quidem nominat a quatuor il 1 is
Regibus , qui Dalmatas Chriftianos tyrannica
crudeJrtate opprefllrunt 5 fed huic nullam cum
illis confatguinkatem furfle agnofcit . Quintus
ab bis in Bfgnum vocatdts , nomine Satimerus ,
abftinuit a jidcIium infeftatione . I ta fit , ut pofteritas Oflroylli in annum fsculi fcptimi fere
quadragefimum deficritj hanc vero excepit alte
ra Regum feries , auclore ac Principe Zuanimiro , e Regibus antiquat & Aquilonaris efbliae progaato, quam quidem feriem Porphyro
genitus ufqUe ad decimum , Presbyter Diocleas
uque ad duodecimum faeculum serje Chtiftianse
fub diverfis Regum vocabulis perducunt . Ergo
Zuanimirus , vel Satimerus , ideft Anonymus
ille Princeps Serbiorum > de quo Porphyrogeni
tus , cum Abares e fuperiori Dalmatia , ac finitimis regionibus expulifftt, in iifdem & Principatum ipfe obtinuit, & Serblis, quorum Coloniam ex longinqua Sc Septentrional i Serblia eduxerat , fedes agrofque divifit : hos autem domiciliis, conjugiis, rerumque publicarum communione conjunxit cum Slavis cjufdem quidem ofiginis primatv, led diverfae ftirpis , quos ibidem
reperit , volentefquc fuis legibus fuoquc imperio
aftrinxit j & ne iub codem )ure folum , fed etiam nomine omnes eflc'nt , Serblos utrofque tarn
veteres > quam novos colonos appellavit. Hinc
xtitit Rcgnum Serblorum , praepotens opibus
copiirque , atque in pluies deinde toparchias >
five prineipatus divifum, quod ftatim ab initio
non folum complcxum eil Dalmatiam Cifalpinam fuperiorem , fed ctiam provinciam illam
inter montes , & Savm , qua: fuberat Regibus
Praevalitanis , poftcrioribus teulis Bofha difta eft^ & prarterc longius porreis inOricntem fiibus, Marlim Speriorem, itidem Abaribus ereptara , fibi adjecit . Quidquid autem
terrarum intra trminos hujus regni contineba*
tur, Serbliae nomen tune aflumpit ; fed pofte
hoc vocabulun contradum eft) Si Maefiae fupe^
riotis finibus circumfcriptum , qua? regio etiam
num Serblia nominatur . Qua: hic de adventu
Chrobfttorum & Serblorum fummatim breviter
que

[CoDClIr't.
cur cam
Porphjrrogenito
Hrftorit
Diocleu-

Zoinimi'
rui non ab
,
fed ab an
tique Serbli* Regbui originemduMt.

J1

ECCLESIA

SALNITANA.

que pcfftrinximus > cadem magis diftincb accurateque explicabimus , ubi agendum ert de originibus , antiquis fedibus , migratioflibus , rebufque militaribus&civilibus gcncis S/avonica:}
quae cum longe lateque prasfertim ad Septem-
trionem fit diffufa j turn vero, non Dalmatian!
folum , fed Illyricum prope totum occupavit .
Hinc autem initium duect tomus tcrtius Illyrici Sacri i & Hiftoria Ecclefiae Spalatenfis
$.

V.

Salonitani ex Ihfulis ad commentent revcrft ,

alii tum Epidauriis l{agufium , alii
Jadram condunt .
SAlhitani patria extorres , multifqnc fubfidiis ad victum & cultum vel mcdiocrem neteflariis deftitnti , in illis, ad quas confugerant ,
Sloniu- infulis vitam non infuavcm modo , fed afperam
expulfi q jcrumnofam degebant . Cum aliquot annos in
rcJenoud magfta rerum egcltate multifque incommodis ,
^- & difficultatibus exegiTent , veteris florentifque
fortunx , a qua defciverant , memoria animis
perpetuo inhserens , & fimul aviti foli defiderium, qnod pra:fcns inopia, & calamitas vehetnentius acuebat t plures illorum exfulum impulit , ut reliis infulis , fe ac familias fuas ad
continentem rcferreHt j ubi & commodius habi
tare i Sc vi ver paullo lautius, ac liberalius poffent. Navigia confeendunt, alii inOrtum, alii
in Occafum proras obvertunt , partim ad fuperioris, partim ad inferioris Dalmatia oram appcllunt. Ab his Jadriam Thomas Archidiaco
nus, ab illis Ragufium conditum Conftantinus
Porphyrogenitus traduhf ;
Ex Epidauri excidio & interit initia Sc orpy'rts Ragufium hab^uiffe Porphyrogenitus, &Ar* siivii enidiaeorius affirmant . Sed Epidauri everfionem
yrPby alter Stavrs , alter Romariis attribuit . Raufet
*?1* -olim teriuemnt urbem Epidaurum nuneupatam ,
Ro*ni *'t PrFriyrogeriituS caP- 29' at pofiea cum *
bwettm Hqux urbes expugnatx eent a Slavis , qua erant
in hoc Tbemate
h&c ipfa u\bs ab ipfis capta,
fuit , & civium alii quidem interfeeli , alii in
vineulis abdutli . Qui autem fuga falutem inve~
nire potuerunt, loci prxrupta inhabit arunt , ubi
nunc urbs efi , primo exiguam illam edificantes ,
er poflea Herum majorem , mox rurfum & quar*
tum , paullatim aua multitudine , pomaria prontlcrunt. Ex iis autem y qui aliunde demigr arunt
l\agufium bi funt : Gregorius , ^irfaphius , Vi*
fiorinus ,. Vitalias , Valentinas Archidiaconus j
Banetinus pater Trotofpatarii Stepbani . Ex quo
autem vives Salonitani Raufium demigrarunt an*
nifuut&c. Rem haud paullo aliter narrt Tho
mas Archidiaconus cap. 8. Ter idem fere tempus
( quo videlicet Martinus Abbas ab Joanne IV;
de captivis redimendis miflus eft in Dalmatiam )
quidam adven* ut ferunt , urbe depulfi ,
non longe ab Epitauro ratibus applicuerunt . Erat
autem Epitaurus vitas Epifcopalis Salonit-anx
teelefix f'uffraganea
Tr&vocati ergo adven*
Jedem ftbi in illius partibus collocantes , civitatem Epitarum fxpius impugnantes nimium attri*
verunt , attrrtamque ceperunt 3 &. captam in foiitudinem redegerunt . Homines autem cum eis permixti funt , & fafli funt mus populus . .difica
verunt fygufium > & baiitaverunt in eo i Ex
quo tempore conari caperunt pallium fuo Epifco'po obtinere . De fubverfa Epidaur, & Ragulo
'condito 9 cum varie fint utriufque feriptoris ,

& aliquo modo difcrepantes fententia , Porpby*

rogenitum & antiquitate, & audoritate Archi
dicono anteferendum cfTe nemo non videt. Co*
nabimur tarnen, quo ad ejus fieri poterit , al-*
terum alteri conciliare , & majorem eTe verborum inter eos, quam rerum diierepantiam oftenderej ficubi vero inter fe congruerc nequeant ,
non ct dubium j quin auoritas Porphyrogeniti nobis potior eile debeat . Romanan urbem,
qua depulos fuiTe ait Archidiaconus advenas
illos , qui ad littus Epidauri proximum rates
applicuerunt , Salonam fuifle arbitror ; quippe
in antiquis monumefttis , unde haec dcfcripfit
Archidiaconus , advenas eofdem Romanos deno
minates clTe invenerat ; quo quidem voesbulo
Dalmatas on maritim-e accolas , ac prsfertim
Salonitanos appellari folitos fuiiTe tradit Por- SaleDttfoi
phyrogenitusj quod ab illis Romanis originem SJ^'^
ducerent , quorum coloniis Diocletianus cum
R'liquas urbes Dalmatia;, tum potiflimum Salo
nam oppleverat . Veteris hujus appellatioftis s
quae jamdudum defuetudine exfoleverat , igna
rus cum clTet Archidiaconus , ne fufpicari qui
dem potuit aliunde Romanos illos advenas, quam
ex Italia , & urbe Roma in exilium pulios ,
tranveofque in Dalmatiam fuifle ; nifi forte in
vetuftis codieibus repererit Salonam ipfarh didam
efle urbem Romanam ab Romanorm familiis,
quibus olim referta erat , & habitabatur fre*
quentifme. Utcumque reshabeat, certe advenai
i4ii , qui cum Epidauriis ad Ragufium vel con-*
dendum vel amplificandum operam comulerunt,
alii non crant, tefte Porphyrogenito , nifi Sa
lonitani , quos eodem Audore Porphyrogenito
Romanos rite appellaveris . Uli fiquidem patria
ab Avaribus incenfa depulfi s profugique ad In
fulas ih tutu'm fe reeeperant . Sed poflea infularis illius & arumnoc conmorationis pertaefi t
melioris fortunas fpc > & cupiditatc impeliente ,
ad littus Eupidaurium navigiis devei tranfmiferunt . Quod vero dem Archidiaconus feripfit |
Epidaufum ab illis advens oppugriatam > & ca- non Roptam efle 3 id lorige abeft a veritate nam *
'"
que verifimile eft, exfulibus illis * ac profugis chidiieetum inftrumcnta bellica , tum vires copiafque n" fc*
tantas fuifle , ut urbem munitifllmam expugna- "e"rfi *
rent ; & Porphyrogenitus apertc docet ab iif- siavii, <j*
dem Slavis , qui cameras Dalmatian urbes diri- ,^*'"
puerant ac vaftavcrant , Epidaurum captam Sc
eivibus vel occifis , vel conjedis in vincula ,
vel fuga dilapfis, dirutam fuifle Slavorum au- i . >
tern vocabulo Abares etiam !1 - .
phyrogenitum diximus 3 qui everforcs illos Sa
lons, depopulatorefqe Dalmatia; , nunc Abares , nunc Slavos promifcue & communiter appcllat. Ac Porphyrogenitus quidem nullum lo
cum nominatim defignat , unde proxime vencrint Salonitani illi conditores > vel amplificato*
res Ragufii 5 fed cum Archidiaconus navibus
eos advelos efle doccat , conftat ex infulis venifle , ad quas poft patriat excidium profugerant . Ncque ex Porphyrogenito fatis liquet ,
utrum exfulcs illi Salonitani cum Epidauriis
Ragufium condiderint j an vero poft urbem jam
conditam fupcrvenerint , eamque frequentia in*eolarum auxerint , & doraiciliorum acceffione
dilatavcrint k Scd Archidiaconus tradit advenas
Romanos, ideft Salonitanos, una cum Epidau
riis Ragufium jedificafle , & utrofquc communium legum ac Magifiratuum defcriptione in
populi unius corpus coaluifle. Ab Epidauriis er*
go, & Salonitanis, fi fides habenda eft Archidia-

THEODORUS III. EPISCOPUS SALONS XLVII.

diaeond , Ragufium eft conftru&um impofitumque in loco arduo in mare imminenti, ac praeciplti , unde nomen urbi inditum effe Porphyrogenitus docet , vim vocabuli interpretatus : Urbs
Hctufium non appellatur Baufwm lingua graca 3
fed quid in loas praruptis pofita efl ; pracipitium greet vocatur AecS ; unde inhabitantes nuncupati funt Lanfai , ideft pracipitium infidentes .
Communis vero fus , qui fape litterarum com
mutation nomina corrumpit f commutato nomine
Trufaos appellavit. Inter eondieores vel amplificatores Ragufii quofdam e Salonitanis vel ge
nere re dignitate primarios nominatim recenfet forphyrogenitus , videlicet Cregotium , Vif
orinum y Vitalium ' , Valentinum ^trehidiaconum ( feilieet ecclefiae Salonitanae ) Baventinum
( Balentinum
five Valentinum legendum eenfet
Bandurius_) patrem Trotofpatbarii Sttphani . Hos
quippe patria Salonitanos fuile AnfeJmusBandurius collegit ex verbis proxime fubjectis: Ex quo
autttn ives Salonitani Bjufium denigrarunt <&c.
quibus hane animadverfionem appofuit : Hine
jnanifeflo liquet recenfitos a Torphyrogenito pauU
to fuperius viros , qui Bagufium demigrarunt 3
fuiffe cives Salonitanos . Jacobus Luccarius in
Annalibus Ragufinis Italice fcriptis , & Maurus
Orbinus in Commentants de Regno Slavorum ,
ut initia Ragufii ex Epidauri minis antiquiora
factant, Epidauri excidium , & interitum Gorhis attribuunt , revocantque ad tertium aera
Chriftianae firculum, & cum estate Valentiniani
Imperatoris conjunguntj port excifam vero Salonam Ragufiurn numero civium , opibufque &
sedificiis crevifle ajunt , commigrantibus illu
Salonitanis , quibus hie civitas & perfugium,
& domiilium praebuit . Casterum fexto laeculo
in exitum vergente adhuc Epidaurum ftctiffe incolumem teftantur epiftola* S. Grcgorii Pap ,
qui de Florentio Epifcopo Epidauritano in hum
urbem ac fedem reftituendo fcripfit ad Antoninum Apoftolicum in Dalmatia Apocrifarium ,
temque ad Sabinianum Epifcopum Jadertinum .
j.jriim
par$ ajtera Salonitanorum , qui navigia exinoppUum fub's abducb inOccafum direxerunt, cum porSaioBtit- tum quemdam inferioris Dalmatise tenuiTet , in
in OahM. futnis cujuldam antiquae civitatis oppidulum lntia iofe- xdificavit , foiTa mcenibus circumdedit , ut
jicttt W*fido fibi adverfus barbarorum incurfiones ef
fet ; cique Jadriae nomen impofuit . Inopiam &
egeftatem Salonitanorum, qui ad nfulas confugerant, paucis expofuit Archidiaconus cap. ix. ;
ac deinde narravit quemadmodum plerique reli
is infulis ad continentem redierint , & cum
alii alia littoris Dalmatici loca cepiffent , quae
adincolendum magis opporcuna videbantur, qui
dam ex illis urbem Jadriam in ora martima
condiderunt. Hoc hiftorisp Salonitana? caput in
tegrum hic tranferibere lubet ; quippe non foJum ad hujus loci argumentum illuftrandum ,
fed etiam ad inveib'gandam novae illius urbis
pofitionem pertinet.
lnterea Salonitani in infulis commorantes magno
afficiebantur tedio propter terra Jierilitatem , &
propter aquarum pehuriam . Ingenti etiam defiderio cupiebant ad patriara revert . Sed licet Sah
na defera jaceret , mullique bofles auderent in ea
manere; Salonitanis tarnen videbatur non fatis tu
fa flatio ibi fieri po'e ; bojlile quippe incendium
(onjumpferat omnia ; turres , r mania prorrata
jacebant : Solum Tbeatri adificium , quod in Occidentali parte conflrutlum fuerat , adbuc integrum
rem.inebat . Sic ergo miferi cives bine rerutn ur-

32c

gebantur inopia , illinc metus adbuc deterrebat ho*

flilis . Et quia pars magna eorum per orbem erat
difperfa 3 & ipfi pauci 3 & inopes remanferant ,
de readificanda eivitate deliberare non prafumebant; unde faum efi y ut aliqui ex ipfts
tes de infulis, per diverfas partes Dalmatici lit
toris opportuna fibi ad habitandum loca quxrebant . Quidam verfus Occidentalem plagam navi
gantes y ad portum cujufdam urbis atuiqtia , fed
diruta applicuerunt y & yidentes locum fatis bar
bilent ad manendurn paraverunt ibi aliquod munir
mentum 3 & habitaverunt in eo . Et quia fitus
loci propter adjacentes nfulas , & propter comr
moditatem portus multum eis placebat 3 non habebant jam neceffe ad Salonam redire ; nihil enim
eis videbatur 'dce'e prater fluvium Jadrum , qui
ex Orientali parte Salonitana urbi multum deletabiliter infiuebat . e quo legitur in tucano;
Qua maris vidriad longas ferit unda Sahnas:
Et tepidum in molles Zephiros excurrit fader .
Hoc igitur fapius nominate s urbi nomen impofitum efi Jadria3 vel (ut quibufdam placet) ab Jo*
dro Cpnditore Jadria nomen accepit .
Ex his , quae de Jadria urbe a Salonitanis j,^, ,
condita Archidiaconus fcripfit , Joannes Lucius sai!intelligi poffe cxiftimat Jaderam perantiquam "V"""^*
illam Dalmatiae urbem , & Romanorum Color )der
niam ampliffimam ab Avaribus dirutam , & a "fjjVJ
Salonitanis illis reaedificatam fuiffe , Id mihi Romanonon fit verifimile, ii paullo quidem diligeoJtius "*
Archidiaconi verba expendantur. Cujufdam urbit
antiqua veftigiis novam urbem impofitam fuifTc
ait : an vero Jaderam , urbem tota Dalmatia
celeberrimam atque notiffimam , Archidicono
ignotam fuiflfe putemus , aut certe parum dir
gnam habitam efle, quam fuo & proprio voca*
bulo Gneis Latinifque litteris latiifimo vulgato
afikcret ? An credibile eft eadem dade & rui
na , qua civitati nobiliffima* interitum paullo
ante attulerat , illius quoquc famam a mepio
riam fie obrutam fuife , ut ftatim ac penitijs
interierit ? Urbem illam antiquam , cujus no
men aut ignoravit , aut reticendum cenfuit Ar
chidiaconus, non reeenti adhuc memoria everfam fuiffe, fed ejus cafum & excidium a vetuilis temporibus repetendum effe , ex ipfis Ar
chidiaconi verbis mihi videtur colligi poffc j
illius autem nomen aut vetufhte interciderat ,
aut obfeurum erat, & ferme ignotum 5 proindeque Archidiaconus illud filentio prxterire ,
quam litteris exprimer? maluit . Praeterea huic
oppido, quod Salonitani in ipfis illius antiquaa
urbis veftigiis exeitarunt , Jadria: nomen, non
reftitutum , fed impofitum Archidiaconus fcri
pfit : id vero argumento eft tum primum appellari ccepiffe locum ilium Jadriam 5 ampliilma autem ilia Liburniae civitas multis antq
Chriftianam seram aetatibus Jadra five Jadera,
nominabaturj quae fi ab Avaribus deftrufta , &
a Salonitanis reftituta effet, non fubiiffe novum
a Salonitanis inditum , fed vetus nomen rece-,
pifie vel retinuiffe diceretur . Cum autem fubdit effe quofdam , qui putent ab Jadro conditore urbem hanc Jadria* nomen fumpfiflc , quod
de antiqua Jadera , feu vere feu falfo proditum
eft , id Archidiaconus bona fide ad hanc no
vam Jadriam tranftulit; quo errore dulus fortafls exiftimavit fuiffc aliquem inter Salonita
nos Jadria: hujus conditores , cui nomen fuit
Jadro 5 ab eoquc , quod caeteris auftoritate &
imperio prseffee , urbem eamdem Jadriam dcnominatam effe, Extat in Liburnia oppidulum.
ad

 L E S I A
SALONITANA.
2?
ad marc adjaeens, quod abjadera faffuum milr fujarent , partim crudeli barbarorum fervitute
lia fere viginti in ortum diftat , ingentefque premerentur , aliquid fanc , ut in tantis malis , yXa['
Vicai jedificiorum ruins cclebrm qlim urbem tejis iblatii eifdem attulit Pon.tificatus Joannis IV. ; ma'tt se'Sui'jid- & opibus ibidem fiffe teftantur ; Jaderam v- Oihil enim ad plurimas illas maximafque acerbi- j"'fut
ft vetui tcrem yulgo appellant . Id vocabuli upde accc- tate.s leniendas jueundius f)almatis accidere po-eeflf,."
^ L j"* prjt, nemo Jitteris aut memoria? prodidit j & tuit, quam e natione Dalmtica ejetum fuifle . nej?,
..'/-
el 40.
n
* nifi htijus appellations cauiTam confras in Sa- qui tonus ecclefiae pnncipatum teneret , a qup
nrbejide- lonifjjjos jilos, de quibus Arclu'diaconus loqui- fubfidium aliquod commun; fortuna; miferae afT
t* m or- ,
'
j -n

rr
r
tura;
tur cap. ix. j unde illa repet polfit , nufquam fliitarque fperabant . Neque illprum fpem Joanr
fbit)a? fortaffe invenies . Congruif loci pofitio defcri- pis pietas erga fuos , & beneficentia fefellit . Is
dr'u con- pta ab Archidicono 5 huic enim neque deeft Severino bimeftri Pontici fubleus cum effet
litt
ommoditas, S qppprtunitas portus 5 & plures, anpo undequadragefimp , vel cp, qui proxime
jloeiiin e regjone objacent infulae ; totum enim littus
fequitur, hujus faculi, haud pofteriores fufcepti
Liburnicum live fcopuli, five nfula; quam fre- Pontjficatus curas ad fublevandaspopularium Ajot
quentilTma obtegunt 5 quas Plinius reteas 3 rum calamifates convertit; nec dubitavitecclefix
Liburnicas , Celadufias voat . Urbem illam an- thefauros profundere , ut quampjurimos poiTet.^
tiquam dirutam, ad quam appulcrunt Salopitani captos a barbaris redimeret . Nec minora exir
oti^nitui cx infi'l'S reduces , ujufque in riiinis Jadriani mia; fua; erga Martyres Dalmatia; tutelares reli?
aifl
inardificarunt , Blandonam fuiffe arbitror , quam gionis documenta pra;buit ; nam Martno AbBlandn Auftor Itineur Antoniniani inter Jaderam & bati, quem in Dalmatiam de captivis redimen-;
ranfam interjecit, &, millibus paffuum viginti dis miferat , id prancrea mandatj dederat , ut
eflet e utrimque disjunxit . Hanc Jadriam Ducps Chio- reliquias Santorum Martyrum undeundc colli-:
chrobatii batorum adepti cum effent, maenjorum ambitu geret , ereptafque barbarorum injuriis Romam
Beiegrada iatjus probto , tum frcquentja incolarum, turn adveheret ; quibus honorifice cpndendis egrefive Alba .
r
,
, i
taarii,,
numero a-uinciorum amphncarunt , & Belegra- gium facellum in Bafilia Lateranenfi vel exftru-:
dum five Albaro maris impofterum nominari yo- xit, vel refecit, eorumque imaginibus mufivo
luerunt . Everfa fuit a Venetis , quod Adriati- opere pi&is ornavit . Hue revoca , qua; dia
Vcneti navigationi infefta cfiet j ejufque adhuc ruT funt . 3. Nec iolum civium fuorum faluti ac
jadtias' *^ ibidem, ut dixiruus, & veftigia vifunturj libertati Joannes confuluit ; fed ob dignitatem
nome te- nunc oppidum eft exiguutn 3 quod recentiorj PoDtificiam, & rerum geftarum gloriam patria:
feP"*
yocabulo pofthibito , priflinum Tadriae nqmen fus, univerfaeque nationi magno fuit decori atrecepit, hdieque retinet , & vulgo appellatur que ornamento. Ac potilmum in fide CatholiJadria vetus ; non quod yetuftior fit altera ilia a adverfus Monothelitas tuenda ejus opera maJadera , Romanorum colonia multo vetuftiffiT gni fuit ; certe fucceiToribus fuis prseripuit, ne
ma , fed quod antea Jadria; , quam Belegradi prjmi efent , qui Monotheliticam impietatem
iiomen fubicrat, & alperum altero yocabulo an- Apoftolia audqritate configerent . Anno 659.
tiquius eil . Itaque cum hxc Jadria cognomina- Heraclius elebrc illud editum fecundum imtur Fetus y non urbs ipfa cum altera Jadera 3 piam Monothelitarum fententiam a Sergio Paqua? multis fceculis fuptrior fuit; fed urbis no- triarcha jqmpridem compofitum evulgari juffemen cum vocabulo Btlegradi, quod receptius eft , rat ; quod fthefis five cxpofitio fidei inferibitur . Scverinus 3 ut illam. Ehefim reciperet ,
compar.itur .
Salonitanos patria extorres multo tempore in approbaretque , nullis five promiffis, fivecommi- Monoteinfulis commqratos fui ( feripfit Archidiaconus, nationibus adduci potuerat . At ejus fucceftbr Utarum ,
fed nullq erto dcfinito temporjs fpatio il- Joannes , colleda Romana Synodp , nefarium *j2
lorum exfilium circumfcripfit : in plures annos decretum animo impertrrito ad omnia pcricula, Ediaum
extradum effe rerum intcrjecbrum feries dcla
quae fibi ab Imperatore , yel Exarcho imminc- P^'^
rt . DifceTum ex infulis, reditumque ad conti- bant, auftoritate Apoftolica damnavit , & graT
nentem illorum, quiRagufium, quique Jadriam viflmis cenfuris confixit; idemque aupr fuit,
aedificarunt , onferri pofle arbitror in annum ut omnes Africana; ecdefia; Synodjcis fententiis
circiter qudragefimum tertium feptimi fasculi . illud reprobarent . Hoc figpificare voluit
Qi rcmaqferapt in infulis, & ipfi cumdiutius phanes his verbis: Joannes Upmanys Traful , colarumnofum illud exfilium in magna rerum ege- kclo Epifcoporum Concilio , Monothelitarum hxftate pertuliffent , in Ipem rerum meliorumere- refim anatbemati^avit : fimiliter & in Africa pe
ftis animis , quinquennjo poft difeefterunt , & nes By7santium 3 7{tmidiam3 & Mauritaniam dicum ad Palatium Diocletjani fe recepiTent , ex yerfi Epifcopi convenientes Monothelitas anatheiis, qu? adhuc ibidem extabant , masnibus, pro- mate ferierunt . Joannis auftoritas c Occidentapugnaculis, V a:d<ficiis civitatem fibi condide- lium Epifcoporum confpiratio ad rejiciendam Erunt , cui Spalato nomen eft ; fed Spalatenfis thefim Heralianam mirum quantum perturbar
urbis initia , & deferiptio cum ad tomum ter
vcrit, & perculerit Heradium , qui ut impurae
tium Illyrici Sacri, Sc Hiftoriam cedefia Spa
illius haerefeos infamiam abftcrgcrct, quafcapud
latenfis pertineat , jlluc rejicienda efle nobis vi- omnes Occidentales laborare cognovit , novo pro
dentur .
mulgato ediclo , jufloquc per omnes Qrientis ,
& Occident's ecclefias circumferri, palam aper. VI.
teque declaravit Efthefim illam, fuonomini fuppofitam , fuam non efle ; fed Sergii Patriarchae
Qu in Interregtfo Metropolitho Dalmatix 3 ab Conftantinopolitani , qui ut Imperatoris nomine
' Salona everfa ad Sp datum conditum 3 in er ederetur, ab fe imprudenti, ignaroque quantum
clefia_ & imperio memoria digna contigermt .
in ea mali eiTet, per fraudem Sc malitiam impetraverit : hoc teftatiis eft S. Maximus, cum fub
Um D^lmatae communis Metropolis cafum Confiante Imperatore in judicium vocatus effet,
V^f & excidium graviter maererent , & fortu- verba ipfa fubjiciens fecundi edicli Heradiani,
nWumnibus fpoliati , partim amifla patria ex quod nominaim ad Joannni Papam afferri juffum

THEODORUS III. EP1SCOPUS SALONS XL VII.

323

fum fuerat , Huic enim potifmum Heraclius

de impietate Monothelitica fe purgare Voluit:
hendas lile enim ( Heraclius ) cum fenftet a nonnullis
Joanai
ut fe pur. in Occidente probrum fibi afpergi , editlo fe libejiret i ne ravit omni ecclefiaftica rsprebenfione y bxcqueferigit ft au- pftt: Effhefts mea non eft 3 ego diari, autfic*
Sorem
fuifle pro ri juffi ; verum cum Sergius Tatriatcba quinqu
mulgara: ante amis condidifftt , quam ab Oriente redirem,
tshcftot.
oravit me y poftquam ad banc felicem urbem adveni , ut nomine mco promulgetur cum fubferiptione k jus hottatu id feci . T^unc Vero cum cognoverim eant a nonnullis oppugnari , declaro ad om~
ns non effe meam . Hoc jiqfum ( ideft edictumj
fecit ad eatum Joannem Tapam > qui damnarat
Eclbefim in iis , q<e tum ad Tyrrbuht feripta
fuht . Pyrrhs fiquidem Sergio, qi palillo poil
Edhefim prmulgatam obierat, in fedem Con*
ftantinopolitanam fuffeftus, ad Joafincm litteras
impietatis & audacia; plenas dederat > qibus illufn hortabatur, ut Monothclitctim dogma reciperet approbretqe; quas quidem litteras Joanioinnei hes , qua dignum erat, Apoftolica auctoritatc ,
& cotitantia refutavit . arum litterarum meTfrrhi
mnnothe minit Agatho Romanus Pontifex in fuacpifblux epiftolaiu rt. la : T^amque Pyrtbus in confirmation Typi &
Jecit i
in aliis pro tyro Jlexandrino fatisfacens , unam
voluntatem & operationem intelligere fe demon"
fltat i & in feriptis ad fanffa memoria; Joannem
Tapam Unam voluntatem , 'tir unam operationem
Dominum noftrum Jefum Chriftum habere confitmat . Sed illud in primis prsclarum &nunquam
fatis laudtum Joannis confilium fuit, quo Monothclitis eripuit auloritatem , & patrocinium
Honorii deceToris fui, cujus ad Sergiurn epiftolis ad malefanos errores tundos perfummam
audaciam abutebantur . Hum quippe , cui cas
litteras Honorius diaverat , quique Honorii
uomine ad Sergium feripferat , jult earumdcm
litterarum fincerum germanumqlie fenfum interprctari, atque exponere > ac dilucide oftendere
aliorfum, atqu6 ipfe intelligebat , ejus verba ab
bcrcticis referri > Quis cnim mentis & fernentie Honorianz interpres verior, majorifque auctoritatis > quam file ipfe > qui Honorio abepiitolis & fecretis erat, qui ejus mentcm optime
noverat, qui ex ejus fenfu ac judicio cpiftolam
illam fideliter exaravit? Hirtc Orthodoxiae uorii teftem locupletiffimum Joannes adhibuit ;

fio contrarias dicerent , diximus Cbrijiumnon dtus

voluntatis contrarias habuiffe , carnis inquam &
fpiritus , freut nos babemus poft peccatum ; fed
mam tantum , quA naturaliter humanitatem ejus
ftgnabat
Hot autem ita effe argumentum evidens eft 3 meminijfe mcmbrorum
carnis , qu<e
quidem in divinitatc non licet intelligere . Ita
Joannes tum Famas Honorii > tum Catholicae
veritati praecJare confuluic ; nequc aliunde majus graviufquc pro fincera & Catholica fide Ho
norii teftimouium , quam ex hac Joannis cpiftola , pfoferri poteft.
Temporibus illis calamitofilimis , quibus Sa- Vire imlona penitus everfa eftj res vires imperii cof"^
collapia; crant, detcriori ut ftatu ciTc non pof-Tlir*
ient . Prxtcrquamquod bellum Perficum antea
opes copiatque txhauferat; deinde Saraccni multos Ronaorum exercitus -conciderant , multas
Afix provincias , & nlgyptum ctiam , capta
Alexandria, fub potehtcm redegerant j mukis
maxiniifque cladibus Orientem fere totum pera- ']j*sayj.
gravcfant j & anno 640. fubaftis Pei fis , denuo reni.
in exitium imperii immnebant. Rotharis Latigobardorum in Italia Rex, pertasfus induca- e"^*
ruin, quas barba ri ad earn diern cum Romanis \triui in
fervaverant , aut prope rat , Ut bellum iifdfm 'ft*!'^
inferret, aut oram Ligafticam depopuiari , lirbtfque Liguria; <a pre diri'pere jam cceperat.
Dilmatiam, ut diximus , Abares & Slav i , Iriam pra-terca , & Mxliam i'uperiorem ^
verarrt , eafque legiones cum Pannonia obtincbatn . His atigulHis & ditficultatbus -confliarus Heraclius, cwm eque pecunia , eque tnWit^s fuppeterent ad Dalmathm recuperandam , farile permift Cbrobatis Serblifque., ut cxpulis
Avaribirs earn j)roviticiam fibi TEcupirarent , ac
retinerent 5 coiucntus ipfc tum maritimis urbibus, qas Orenris imperio reitui, tum annuo
tributo, quod fibi ac fuccefloribus ab illis dcpendi voluit . Dalmatiaamia; , traditque'Cbrobatis , & Serbln baud diu fu'perftes ffuit 'Hcraclius , qui partim morbo } partim xgritudine
confectus interiit anno 641 , dieuTidccmio*Martii, vel Februarii ., ut Paglus cenfet ; cum imperaflet annos unum & trieirttii . Duos ex fc fi4 Mtratlta
lios reliquit , alterum ex Eu<ocia priore -, ti- terum <x Martina polcriorc conjuge ffcptum . |BUI *
Parcnri vc<:ellt 'Cnftantiris natu "mximus & "^/*

qui litteris ad Conftantinum five Conftantcm

lmperatorem Joannis juffu & nomine datis , ea,
quae ipfemet ab Honorio dictante exceperat , accurate diligenterque explicavit , ejufque verba
fenteitas ab infania Monothelitarum longillrae abeTe luclenter demonftravit . Hujus rei
auftor eft farte graviflms idem , quem fupra
laudavimus , S. Maximus 'Abbas in eo , quem
cum Pyrrho habuit dialogo -.. Quid de Honorio
( funt Pyrrhi verba ) ad refpondcndum habes >
qiii aporte ^ntcceffori meo unam Voluntatem Do*
mini no/hi Jefu Cbrifti ejfe tradidit ? Maximus.
Quis fuit fide & autlotate dignus epiftola: ejus
inccrprcs, is, qui earn eX perfona S. Honorii fcripfit adhuc fuperftcs , & qui tottini Occiden'tem cum
aliis virtutibus , turn pietatis dogmatibus illufltavit ; an hi qui Conftantinvpoli ex Juo corde loquebantur? Pyrrhus: ille qui banc fcripfit : Ximus: Is igitur cunt ad DivumConftantinummperatorem ntrfus cX perfona Jaznnis Vapx
hac
epiftola fctiberet, dixit : unam voluntatem dixi-

filius Eudociae , itkmquc Chnftianas rcligionrs

apprime tenax, & ab impietate Monothlitaru m
maxime abhorrens . Is nondum qualWrrt impe*
rii men fem exegerat , cum Martina: noverc* ConlUo.
ir.fidiis periit , veneno extinus , nujla 'e ma *e""-'
gis, quam ttovercali odio , & miferando exit'u huie fafmemorabilis . Poft ejus obitum adeptus eft im 0' 'ft
perium Heracleonas , alter Herciii ex Martini " ,0''
filius > matris opera > adjuvante Pyrrbo Antiftite Conftantinopolkait-. Senis haudmplius menibus Tcgnavit j nam tumultuante pqpulo y Sc
Martina; obprivigni patricidium lingua exfecla ,
& Heracleoni narcsjuu Procerum mutilatai , utcr' prseterea ex Senatufconfulto in cxiillum pellkur . Kerum potitus eft Conftans Conftantini
filius , quern aliqui patris vocabulo appellant
iConftantinum , idemque Heraclii ncpos ; qui
quattivis initio CathoJicis faverc vifus efTtt ,
paullo port, tum avi, quam patris fimilis effc
mallet, ad Monothelitas aperte defcivit . tlpiftolam illam , qua Joannes IV. notam Mono-

a Con-

ECCLESIA SALONITANA.
B24
Ii Confiant* fefponfum eTe nuftor eft Eutychius ri, in Muratorius exifiimat . Pars Italia alJMc-i
in Annalibus , & Joanni fignificafie ait , fibi ridiem extrema jampridem ceciderat (b Impe
Cathlicam fidem cordi die , ac proindc im- rium ditionemque Langobardorum , fuberatque
piam Ecthcfim Scrgii ab fe flammis tradi , & Ducibus Bcncventanis, qui amicitia , foedere ,
tiboleri juffm. Std quam alieno cTet a, Catho- nexuque & jure fiduciario Regibus Langobardis
lcis animo, non multo port oftendit . Cumenim obftricli crant . Principatum Benevcnti Ajo tum
Pyrrhus Patriarcha , metuens fibi a Confiante , obtinebat , qui cum ob itlgenii , animique imapud qticrrt in iufpicionem venerat i librae paren- bccillitatem ad populos illos regendos minus idoti necis, regia urbe & Patriarchali fede rtlicta , neus videretur , cidem Arichis parens confiliavoluntarium fibi exfilium confcivifTet, huic Con- rios , & adjutores dedit Rodoaldum , & Griftans Paullum hajrefcos Monothcliticac fautorem moaldum filios Gifulphi Ducis Forijulienfium .
ac propugnatorem fubrogandum curavit , & de- Hi quippe fratribus natu majoribus Tacone &
indc Catholicos infcclari aperte infiituit. Si Jo
Caconc , qui parenti in prineipatum fuccefleannes IV. epiftolam illam , cujus modo mc mi
rant , per infidias Grcgorii Patricii 3 Opiterni, adConfhntcm fcript , ejus vitam ac Pon- gina: urbis Praefecli necatis , translatoquc a Lan
tificatum in annum 642. cum Papcbrochio pro
gobardis in Grafulphum patruum paterno domi
logan oportet . Hnnc igitur multa & egregia natu , confugerant ad Benevcntanum Duccm Apro tuend Catholica vtritate , Sc extirpanda richim Ajonis patrem , a quo benigne except! ,
Monothclitarum haerefi meditantem mors op- libcralitcr educati, Sc politicis difeiplinis , bclWen o prcilit xi T* Kalendas Oftobris , anno 042. nifi licifquc artibus infirufti, multis prarclare factis
nrtiilV. ejus obitum ad annum uperiorcm cum Baronio cgregii indolis fpeeimen dederant . Ergo ( ut
lerocarc libcat . Joanni IV. e vivis exempto eo unde digrefla eft referat fe oratio) Slavos il
fucceit Theodorusj ipfe quoque ob cam cauf- los, qui Dalmatia in Italiam tranlgreifi oram
eui fnbro
gitli cd larn de Dalmatia bene meritus , qund facellum Sipontinafn Benevcntanx ditionis popularunt ,
'i beodo- rtb dcccFore fanclis martyribus Dalmatix extrui partim Chrobatos , partim Serblos fui (Te aibirui.
: ornari ctptum ahlolverit, & dedica vc rit j nec tror ; ex illis videlicet , ut diximus , qui in ca
ft
Joanni hxrek-os profligando: , & religionis Ca
regione cumAbaribus corumque foeiis jam mul
tholica; defend nd (ludio ceffit .
tis piicliis felicilfim decertavefant . Naves autem
Per ca tmpora in partibus Dalmatix fupcrlo- ad tianimittcndum , quibus ipfi carebant, facile
ris
, quas Scrbli Avaribus ademerant , religio a Romanis impetrarunt, qui tum nfulas, tum
Xuftlmi
fru Rex Chriftiarta quatuor Rcguro e fiirpe Ofiroylli urbes martimas ab Avaribus intaas retincbant ,
Serbll* iecr'rirno , & tyrannlco dominatu perfuna rti- Hi enim Chrobatis & S'.rblis navium & infiruf>jccm
ChriKi. pirare jam eeeperat fub Zuanimiro , five Sati- menti commcatufque nuritimi , quod poftulaH rcildi- mcroRegeSefbiorm^ qui peicem & otium Chri- bant, promptius ac libenrius fuppcditarunt ,
itr
ftiaftis reddidit ; & quos pretritas perfecutionis turn quod illos tamquarn amicos , & imperii
turbo in montes compulerat , & per varia lo
fee deratos habebant, qui bello adverfus Abares
ca difperferat i cos novi Regis dementia in pa
populatorcs Dalmatia lufeepto, non minus Hetria m revoeavit . Pofi mortem vero quatuor ini- radio quam fibi perutiltm opera m navabant ;
quorum P\tgum , flatus cfi ex corum progenie ( na- tum quod navigia illa pofcibant, ut Langobar
tum pertius dixerim e ftirpe Rtgum Serblire an- dis imperii hofiibus bellum inferrent j tum cetiqua ) quidam Zuanimirus , qui accept o regno nique quod Romani eu Dalmatac intclligebant
Hejiitit Chrifiianos psrfcqui . Preshyrero Dio fu magni interefle parte aliqua advenarnm Proctate . Quintas ab bis in regnurn , vveatus no
vi nciam levari , alioque tranivehi , quo plus fpamine Satimerus , abfiinult a fuLiiunt ivftflatione > tii agrorumque indigenis relinquerent . Rem oarque in omnes pariter aquo animo fuit . Eo re
mnem, quemadmodum gcta et, ex Paullo Di
inante in publicum prodibant qui diu latuerant , cono defci ipc Ludovicus Schonlebius , parte tertjuique ante metu contriti , partim a fide defe- tia Annalium Carnioliae ; qui hanc Slavorum in
terant y partim fuget-ant 3 ptifiin'a librtate ufi , ad Italiam ex Dalmatia profetioncm refert ad an
fu quifqut hea redibant . Ex cdice MaruJano. num trigefimum feptimum vcl oclavum. feptimi
Ludovicus Muratorius '. IV, Ann. Ital. fxculi , contra quam poftulat , erics Chronolom annum 4. feptimi fxculi confer xpeditio- gica Ducum Bcnevcnti 5 ex qua colligitur fia- Eltpf()f(i0
nem Italicam appulfumquc nd oram Sipontinam tui non poe ante annum fecundum , & qua- nit su.<,blavorum , cuos Dalmatia venifle tum ip'e y dragefimum cjufdem feculi interitum Ajonis ab "j',c*'f"|-""
tum Ludovicus Schonlccius alliqtic exiflimant, iifdcm Slavis interfedi : Obiit etim . Aricbis Dux ptsnnu
Beneventams ( ait Schonlcbius loco laudato ) ad pu^sh6.
Erant ca tempefiatc in Dalmatia triplicis gene
ris Slavi, Clirobati 3 Scrbli t itemque illi, quos quem nofiri quondam Trincipis Gifulphi duo filii ,naieTnad Dalmatian) devafiandain focios fibi Abares ]\pdoaldus , O Grimoaldus confugerant . Succeffit Hueui.
Sltvi adfeiverant . Cum bis pofiremis , & cuni Aba- jlthbi Benevcnti Ajo filias , non fatis faux men
ribus Chrobatij Se Serbli , ut expelieren! utrof tis ex morbo , qui fratres adoptivos ]{odoaldum ,
(d 1 tili m que^ bellum gerebant, quod- annos aliquot re
& Grimoaldum fidles habait in regimine adjuto
res . Jam annum & quinqu menfts Ducatui pro
nuit
j,
ut
Porphyrogenitus
rfirmat
.
Cum
res
Uaafcnot.
Aba ru m deteriores quotidie firent , multitudo fiterai , cum Slavi nofiri Dalmats , c* baud dua'jrcm Chrobatorum Se Scrblorum major ckt , bie junis viribus Jftriani > navaii expeditione /c|uam five ad reliquias hofiium perfequendas -, k fceptii , cum ingenti multitudhn Sipontum adroprofiigandas necefiaria foret ; five in iis jTgioni- lar.t , & cafiris ante urbem locatis , varias in cirbus> quas hofiibus ademiffent, ali, & capi pof- cuitu foas excavant . .Ajo Dux callelas , quan
tum per ten/poris angufiias licuit , copias adver- *^^"
itt , vifum efi Ducibus utriulijuc geiltis exone
rare prsTgravantc turba Dalmatiam 3 & partem fum hofies educit , O"' a finibus fuis arcere con- 1. exerclinuam in alias regiones, tamquam in colonias, tendit , cumque incitato equo fuos animans pro- c!inm d"_
rmitttre . Peropportune accidie , ut Langobardi runit , in jojjam prxceps ubitur , & frujtra in suvo,,*
in Italia , Rothari Rege ac Duce , bellum ge- auxilium accurrentibus Langobardis , majore Sla- 6"rvrent cum Romanis A nchcatum anno fupciio- vomm ntuhitudine oppreus pcrimitur . Abtrant "f*
ab

THEODORUS III. EP1SCOPUS SALONS XL VII.

ab velitatione Rpdcildus , & Grimoaldus , quo
rum
prior , nuntiato .Ajonis interitu confeflim auiuperYC*
nien.
Bis copiis in cafira accurrit ; & Slaves proprio
idiomat , quod baud dubie inter nojiratcs in Carfo didicerat juvenis , alloquitur , quem ceu pa
triotam fufpicientes , illico ad pugnam fegnioret
funt redditi . Tantum valuit ignoti Trincipis &
hofiis familiaris loquela . Sed B^doaldtts occaftotie ufus pralium integravit 3 magnaque inter Sla
ves firage edita , Ajonis mortem ultus eft ; ac vi
ciar Beneventum reverfus : Slavis in Dalmatiam
J?-?"'^"
lflriam , mde vnrant , mare iterum remeail neceiu ttentlbUS .
iieileuur.
Inter haec fervebat in Oriente pcrfecutio adverfus Catholicos , quibus fane multi commi , .. . grarunt in Italiam anno 642. & Romam fe rcinOriente ceperunt tamquam in portum, & commune ja*""',* tats afflicbeque religionis perfugium, benigne
liai, , Ro. accept! a Theodoro Papa , qui Apocnlanos &
maw con- litteras Apoftolicas ad confirmandos Catholicos
fugiunt . quaquaverfum per Orientales ecclefias mit ; ut
colligitur ex epiftola Synodica Epifcoporum Cypri ad eumdem Theodorum . Pyrrhus dum in
Africa exfulabat , in frequentiffimo Epifcoporum & procerum conventu de Catholico dogmate, quod per id temporis in controverfiam vocabatur , anno 64$. difputationem habuit cum
Maximo Abbate viro fanctillimo eodemquc doiimo. Hujus argumentis, 8c rationibus conviftus Catholica: veritati manus dedic ; & Ro
mam deinde cum veniflet , heercfim publice exfecratum Thcodorus Pontifex abfolvit, & ecclefia:
reconciliavit . Sed triennio poft in priftinos relapfus errores, itcrum ab ecclefia defcivit . Epifeopi Afiicani e tribus conciliis provincialibus
Numidice , Byzantii , Mauritania miflis in urbem epiftolis anno 676. Theodorum Papam fupplices orant, ut Paullum Epifcopum Conftantinopolitanum , fi adhuc pertinaciter in fufcepto
errore perfiftat , anathematc feriat , & ne fua
contagione alios inficiat , ab univcrfo Chriftianorum cartu fejungat . ^Equa poftulare vifi funt .
Theodorus litteras , Sc Apocrifarios Conftantinopolim mittit , & Paullum gravi/Imis verbis
hortatus , ut nefariam hxrefim palam damnarec, denunciavit anathema eidem infliflum iri,
nifi obtemperarct , ac refipifecret . lile ( qua:
malicia eft haereticorum ) Pontificias animadverfionis mucronem in fe internum eludere conatus, epiftolam refcripfit plenam doli ac fallada:,
qua fub Catholicas fidei profeffione Monotheliti^
ca: impietatis virus obtegeret . Interea GregbAfric*"1" "us Pr*fe,us Africa: tyrannidem occupavit 5
occupant, quam regioncm anno 647. Saraceni ejectis una
^m* cum tyranno praefidiis Romanorum , & anno
proximo Cyprum florentiilimam infulam Roma
nis ademptam in fuam poteftatem redegerunt .
Paullus Conftantinopolitanus Epifcopus , commotus atque adeo pertcrritus confpiratione &
conitam concordia totius ecclefia: Occidentalis ad pro^^" fligandos Monothelitas , ad confuetas haereticoprome .
wtes
confUgjcn(junj cenj"ujt , Conftantem adiit , pluribus verbis oftendit unam fpcm
rationemque conftituenda: pacis ecclefiafticx fupcrefle , fi nimirum ca controverfia , quae in
duas partes ecclefiam diftraxerat , indido utrique parti filentio , fupprimeretur . Conftans igitur ediftum promulgavit anno 648, quod majo
res noftri Typum appellaverunt , coque fancivit,
auctoritate Augulbli interpofita , ut ne quis
impofterum de fimplici feu duplici Chrifti vo
lntate , & operatione difputaret : qua: dc huJllyrici Sacri Torn. IT.

325

mana Chrifti divinaque natura clare diferteque

Patres 8c concilia docuerant , ea demum fixa rataque haberentur, reliqis omnibus controverfiis
filentio , & oblivione confopitis . Verum enim
vero tantum abfuit, ut cjufmodi ratio concor
dia; ineunda: probaretur ecclefia: Romana: , ut Qui >>
fui*
anno proximo in concilio Lateranenfi fub Mar- ui
Conci
tino omnium fententiis Typus rejetus fuerit; & lio Late,
(lub
quidem jure meritoque, neque enim eo loci res rien
Mirtino.
erat, atquc olim fuerat, cum Honorius utriquc
parti filcntium injunxerat . Nam Catholica Ve
ritas illuftrius jam patcbat, quam ut difimulari tegique filentio poflet. Antcquam Typus ille
Romam allatus effet, Thcodorus Papa, Epifcopis in concilium vocatis, cum Monothelitas omncs, turn Paullum Epifcopum apertum & contumacem haereticum , itemque Pyrrhum , qui ad
ingenium atque hrefim redierat, folemni ana
themate pcrculcrat .
Per ca tmpora Salonitani , qui rcliqui erant Salmtaal
in infulis , hortatore ac duce Severo primario ex infulis
reer(i ur
inter cos, maximaeque auftoritatis viro, ex in bem Spifulis reverfi urbem novam in palatio Diocletia- litumconni conftituere cceperunt . Iifdcm fere tempori- duat.
bus Dalmatia virum eximia: juftitis ac pietafis
ccclefiat & Provincia: Gradenfi Mctropolitam dcdit , cui nomen erat Maximo 5 hunc quippc ,
Primogenio fuffeftum anno 646. natione Dalmatam fuifle Dandulus affirmt . Interfuit Concilio
Lateranenfi , quod an. . Martinus Papa con
tra Monothelitas celebravit , & eorum damnationi
proxime poft Romanum Pontificcm fubferipfit ,
ufus veteri titulo ^quilejcnfts Epifcopi j quod
argumento eft Gradenfes Epifcopos fimul cum
nomine jus pariter & locum obtinuifTc Metro
polita: Aquilejenfis; nam qui in vetere Aquiicja
nomen jufque Metropoliticum feu Patriarchale
fibi rrogabant fubnixi Langobardorum Regum
patrocinio, ii cum fchifmatici eflent, Epifcopi
legitimi nec dici nrquc habcri porcrant ; cujufmodi tum erant Felix, vel Joannes, qui poft
Fortunatum ecclefia: Gradcnfis direptorem , fe
dern Epifcopalem apud Cormonem oppidum fane
frcquens, & nobile obtinebant. Ca?terum cafubfcriptio aliquos in errorem induxit , qui ti
tulo decepti Maximum catalogis Aquilejenfium
Antiftitum, a quitus abeft, inferendum eTc cenfucrunt 5 & Aquilejenfes omnes ditionis Langobardica: Epifcopos cjurato fchifmate jam cum
Romana , & Catholica ecclefia in gratiam rcdiifle exiftimarunt .
Theodorus Papa cum obiifTct anno 649. priTheodorf.
dic Idus Majas, in hujus locum fubrogatus eft Pipe
obi.
Martinus , qui Concilium Lateranenfc codem tui.Mirti
nui ejni
anno convocavit , & menfem Oftobrem Epifco- ucceTor
,
pis ad conveniendum in urbem edixit. Corive- ooclium
nerunt fane frquentes omnino ad centum & Latenneafe quinqu; nemo ex Ulyrico aut Dalmatia inter- 8t.
fuiTe legitur. Duo folum ex provincia Iftria:,
Maxi mus Gradenfis five Aquilejenfis Metropoli
ta , & Potentius Polenfis Epifcopus . Damnara
eft haerefis Monothelitarum una cum Ecthcfi
Hcracliana , &: Typo Conftantiano; Duces 8c
AntcfignaniMonothelitica: impietatis Cyrus Alexandrinus, Sergius , Pyrrhus , 8c Paullus Conftantinopolitani Epifcopi, quique horum impia
dogmata fetarentur, ccclefiafticis poenis, &ccnfuris confixi funt.
Si quis unquam Romanorum Pontificum optime meritus eft de Dalmatia , ut ccrte multi fuerunt , Martinus profedo Dalmatis, ingentitum
mole calamitatum opprefEs afflictifquc , opituEc
landi,

lit
>mt*ti inftid
ttali
itutfm
ttlilit.

ECCLESIA

landi , & befiefacicndi iludi, ncmini ceit . Int

tcf ip'a Pontificatus initia fane ardua & operofa , haud poftrtmas cogitationcs curafque follicitudinis Pontificia; Dalmatis impcrtiit : quippe
Joannem patria , & cognomento Ravcnnatcm
muere poteftate Legati Apoftolici pracditiim
in Dalmatian) mifit , ut rem Chriftianam , &
riiciplxnam ccclefiaiticam partim incolarum fu
ga , & difperfione prorfus negkebm atque collaplam, partim barbarorum adventu iupcrfiitiotle infeftam, & inquitlatam rcitituerct, atque
expiaret . Utrumquc egrcgic prxftiiit : & cum Spalatcnfcs i n t Ragulienles controverin eTu,
tic r earum civitatum fedes ac dignitas Metropolitica Salona? excifx debcrctur, canflam Spa

SYNOPSIS

SALONITANA.
latenfibus adjudicavit . Ab his ckctus cum effet
an. 65:0. primus Spalattnfium Epiicopus , Martino approbante, jus adeptus eft titulumque Me*
tropoliticum j quod Salona translatum Spalati in
urbe recens condita ingenti civiiim gratulationc
conftituitj idemque ex aucloritate Romani Pontificis nomine ac poteftate Piimatis feu Vicarii
Apoftolici audum illuftrius reddidit. Ha:e Tho
mas Archidiaconus cap. xi. hiftoria? Salonitanx ; qua? cum ad primordia ccckfia? Spalatenfis Qm" pri
pertineant , tomo tertrt'lllyrici Sacri rcferv-- ! fu"
an EpiTcoput
oportet . Jta Joannes primus Epicopus Spala- Spincntcnis interregno JVktropolitico Dalmatiae , quod ^,*\
annos fere undecim tenuit , fiticm aliquando attulit .

CHRONOLOGICA

Ab anno

016. ad annum 6<o.

An.Ch. MArinus Salonkafiurn Epifcopatum inii.

Conftantinus Sardic fubfiftcm duos fiVI hos Crifpum, & Conftantinum , itemque Licihium Licinii Augufti filium Carfares creavit .
Conftantinus fubanni imtium Sirmium in Pan**
notiia fe contulit .
10
Conftantinus ante Kalendas Julias Aquikjam
adiit , tum in Dardaniam venit , Na i parriam fuam vit-it, V reliquam anrei partem mo
do Sardica?, modo Sirmii exegit .
Madnus Ep. Salonit. faltem hoc anno dem
34
Marianam l i m a S. Domnio conditam , Diolctiani vero juTu incenfam redificari curavit .
Per idem tempus fundamenta jecit bafilica? SS.
Cofm & Damiani nomine poftea eonfecrata; .
Synodtts Nicaerta contra Arium cekbraa , &
eormrmata a Sylveir.ro P. in altera fynodo-Romas
Cacb, Si cui Martinus nterfuit . Conftantinus
novam 1 1 ! y ri i formam ac deferiptioncm invexit .
Conftantinus ex Oriente in Italiam profectus
lyricum adiit j & iterum in Orientcm per Illyrictim revertitur. Lcgcs ab conditsc.
Marinus F.f. Salorvitanus obiit , cique fufe,U8
c"tus eft Martinus . Luc Ariana ex Oriente in
Occidentcm tranfgrefta , Ulyricas ccckfias perYtrtere ccepit Arius exful in lllyrico . Duo
ejus difeipuli Urfacius, & Valens.
Conftantinus urbem Conftantinopolim ampli1
ficat , ac dedicat .
Urfacis j & Valens , lie quidem Singiduni
m
in M&fia , hic vero Mui fa; in Pannonia Epifcopi, concilibulo Tyrio interfucrunt .
Arius turpiilma morte oeeubuit .
Conftantinus
ex hac vita decelit apud Nico337
mediam , cuju^ imperium tripartito divifuni adtunt Ii Iii Conftantinus 3 Conftantius , & Conftans . Julius Papa Romas concilium habuit ,
cui Martinus interfuit.
Martius :. Salonir. diem fuum obiit > ci
540
que fuccellt Maximus II.
Maximus Ep. Salonit. cum aliis Dalmatis E14*
pifcopis Romam contendit ad concilium hoc an\\o a Julio P. cekbratum > a quo Athanafius abfolutus difeeffit.
Circa hac tertipora Photinus Ep. Sirmiens ,
m
idemque Paulli Samofateni & Sbel Iii feator vi
rulenta fua dogmata populorum animis palam
inftillare aggrekus eft,

Quintam inAntiocheno concilibulo abArianis conditam fidei formulam per Antiochenos

legatos obl.itam Epicopi Occidentales in fy nodo coafti cxiecrati funt : quod praeftitit & Maxi
mus Salonit. Epifmpus.
Sardica in Illyrico univerfale concilium cckbratnm eft, in quo abfolutus Athanafius . Eufcbiaiii Athanafii caliimniatores Sardica per fugam elapfi in urbe Philippi feorllm conveniunt
in concilibulo , quod Sardicenfc concilium vo
care, litteraiquc cncyclias hoc nomine in gnitas
cum ad omnes orbis Epifcopos , tum ad quoldam peculiariter aufi iunt . Harum litrerarum
exemplar fibi nominatim mifTum rcjecit Salonitanus Antiftes. Hoc eodem anno nationale con
cilium Mcdiolani habitum fuit, & in Photi
nus anathtmate perculfus , & Epifcnpali grndu
dejeus fuit . In hoc conventu Uriacius & Va
lens Arianam perfidiam cxiecrati funt.
Maximus Salon. Ep. Romam prolicifcitur ad
altcrum concilium a Julio P. convocatum, in quo
Photini damnatio confirmara } 5: Urfacius ac
Valens Athanafii communioncm amplcxi in inte
grum reftituti funt .
Conftans Imperator violenta morte ademptus
eft. Maximus ctiam Salonit. Ep. diem fupremum
obiit, cique datus i'ueceflor Theodorus .
Orientales Ppifcopi pene omn.s Scnaiariani Sir
mii in concilio collefti nova vibrant anathemata contra Photinum, qui tandem Epifcopatu ce
der & in exlilium abirc coactus cit. In eo con
cilio prima Sirmienlis formula compofita , &
Germinius Photino fuffeflus. Urfacius & Valens
ad inqenium rcdicrunt .
Conftantius rerum omnium potitus Ariana:
1isrefis parrocinio fe addixit ; t in Arclatenli
concilio a plurimis catholicis Epifcopis Atha
nafii damnationem per vim extorfit j quos vero
in fuam fententiam adducere non potuit , variis
pcenis multavit . Libcrio fumrno Pontifici fux
voluntati repugnanti Bersx in Thracia exGIium
decfevit .
Ofius fecundx formula? Sirmii nuperrime compofitar , Arianam perfidiam complcctcnti , licet
invitus, fubferipfit 5 & Libcrius P. Athanafium
damnavit, & approbavit primam Sirmienfem for
mulam .
Ariani & Semiai iani Sirmii conreniunt , &:abroga-

An.Ch.

HI

H9

353

357

359

SYNOPSIS

CHRONOLOGICA;

An.Ch. rogata formula Ariana biennio ante ibidem edi

ta , tertiam ex fententia Semiarianorum fubftituunt, cai Valens & Urfacius vel reluchantes fub; .:
fcrpfere . Contra hanc vix oblatam reclamarunt
Patres concilii Ariminenfis 5 at alteram demum
fidei profeionem ab tertia Sirmienfi haud diflmilcm fubdole obtruiam plurimi eorum receperunt , inter quos Theodorus Salonita nus cum
exteris Dalmatix Epifcopis .
Theodorus , exterique Dalmatix Epifcopi ,
*6i
quidquid vel timor velignoratione Arimiriipeccaverant , emendare feftinarunt , impulfi tum confilio Hilarii Pidavienfis ex fuo exfilio ad fedem
fuam per Dalmatiam tranfeuritis ; tum exemplo
Italorum Antiftitum , qui integra judicandi poteftate recuperata ambiguam formulam Arimini
fubfcriptam , & omnia iliius conciliabuli aa
refeiderant . Cum fuperiori anno milites Lute
tia: Parifiorum Julianum Conftantii patrudem
Auguftum falutaffent , hoc anno cum exercitu
venientem , feque catholicis favere firriulantem
miro plaufu excepit Italia, totaque Illyria , Se
prxcipue Dalmatia . Defundo vero paullo poft
Confiando , cum rerum omnium potiretur ,
Chriftianx religioni nuncium femiit , & idoiorura cultui fe mancipavit.
362 i Eufebius Ep. Vcrccllenfis in Italiam rediens >
IUyricum Dalmatiamque non fine maxima cleri
popuiique lxticia atque utilitate ex itinerc peragravit , . . i
".

364

365

J56

367

369

Julianus jam ApoftaCa Chriftianos ubique perfecutus eft.

Julino in prxlio interfedo militari fufragio
fuffedus eft jovinianus eximius Chriftianx reli
gionis defenfor, ac fautor.
Obiit Jovinianus, & j. Kal. Martii milirum
acclamatione ad Imperium evedus eft Valentinianus , qui Augufti nomen & infignia donavit , plurimafquc Orientales provincias permifit
Valenti fratri germano . Hic non multo poft a
Chriftianis ad Arianos defecit.
Huic anno affigendus cft magni Hilarionis
adventus in Dalmatiam ; brevi tarnen inde difcefit in Cyprum infulara navigans . Inccrtum ,
utrum Hilarione adveniente Theodorus Salon. Ep.
mortalem adhuc in terris ageret vitam . Theo
dora fuccefit in fede Salonitana Petrus II.
Ad hunc annum cum Baronio, vel ad praxi
me fequcntem revocandum tft Concilium Ulyricum contra Arianos & Macedonianos celebra
tum , cui interfuit Euftathius Ep. Sebaftenus
Lampfacena Synodo ad Liberium P. Legatus .
Valens Imp. ab Eudoxio Ep. Ariano bapti*
zatus cum Ariana impietate patrociniurti fufeepit Arianorum, qui ut Concilii Illyrici auftoritatcm infirmarent, Singidunum Conciliabulum
afturi convenerunt , ubi purum putum Arianifmum confirmare conati funt.
Damafus Romanus Pontifex ve! hoc anno ,
vel intra finem anni proxime elap Liberio fuf
fedus , Singidunenfi hzreticorum coitioni op*
pofuit concilium Roms coadum, in quo cum
cztcris Arianis nominatim Valentem & Urfacium
gra vifTimis cenfuris confixi t , & Epifcopatu dejecit .
Auxentius , qui Mediolanenfem ecclefiam invaferat , Illyrici populos fuis litteris > atqu
emTariis illuc clam fubmiffis , a Nicxna fide
abducere , atque Ariana labe inficere conabatur.
Contra ipfum alteram in urbe concilium celebravit Damafus , & in Auxentium anathematis
fententiam tulit , quod voluit Illyriis innotcfcere Synodica epiftola ad ipfos data.
Illyrici Sacri . II.

327

Valentinianus contra Barbaros exercitu inPannoniam tradudo in caftcllo Brigitione repcntinam mortem obiit ly. Kal. Decembris , Gra
ciano Valentinianum fratrem collegam exercttus
dedit ,
Valens memoranda morte fuz impietati in
Deum pcenas dedit . Gratianus Valentis patrui
adeptus imperium Arianorum turbas compremt,
& Catholicos Epifcopos ab exfilio revocavit .
Germinio Semiariano morte fublato D. Ambrofii opera praefedus eft fedi Sirmienfi Anemius
orthodoxus .
Gratianus Orientis Auguftum apud Sirmium
cooptavit Theodofium , cui pofteritas magni cognomentum impofuit. Deinde Mediolamnn venit , ubi plures compofuit leges catholicx idci
perutiles.
.
Theodofius Thefflnicz abAcholto iliius urbis Epifcopo baptifmum fufcepit. Inde quantum
catholicfs faveret , hxreticifquc infeftus eTet ,
piidimis editis legibus declaravit,"
Petrus Ep. Salonit. circa hxc tmpora vita
fundus creditur, habuitque fucceflorem in Pontificatu Leonem primum .
Concilium generale habitum eft Conftafttinopoli, in quo omncs hxrefes ex Arii blafphemia
exortx damnatx funt, & fymbolum Nicxnum
opportuna aliqua additione magis expofitum eft
& confirrmtum . Aliud concilium provinciale
Aquilcjx eclcbratum eft , in quo ecclcfiaftica
cenfura notati , atque Epifcopatu dejedi Palladius & Secundianus in Dacia Ripenfi Epifcopi
Ariana: impietatis difleminatores .
Damafus Papa Romz concilium habuit . In
eo pkrique cenfent Damafiim Apoftolicz audoritatis robur addidifle iis , qux fuperiori anno
Patres CPP. de divinitate Spiritus fandi ftatucrant. Tum e fententia Concilii caufTam Antiochenam Paullino ad^udicavit , Sc >kdarii CP.
eledionem ratam habuit.
Maximus cum tyrannidem in Britannia occupaflet anno fuperiori , per Andragathiurn D^
cem Gratianum dolo peremit . .Ejus ul*
tus cft Theodofius , & pulfum Italia Valenti
nianum juniorem in imperium rcftituit .
Anyfius TheiTalofticcnfis Ep. ex dixcefis Maecdonix Epifcopis concilium coegit adverftrs Bonofum Epifcopum Sardicenfem, quem hxreticarum opiBiotium crimine convidum Epifcopali
fede privavit . Mcdiolani pariter concilium cclebravit Ambrofius , ibique renovara funt anathemata , qux contra Jovinianum Siricius P.
protulerat .
Valentinianus junior Imp. Viennx in Gallia
violenta morte fublatus eft ab Arbogafte
, cujus deinde potentia fretus tyraanidem
occupavit Eugcnius .
Theodofius cceleftibus ptodigits adjutus infignem de Eugenio tyranno vidoriam reportavit .
Theodofius Arcadio &: Honorio imperii hxrcdibws relidis obiit Mcdiolani ij. Kal. Fcbruarit. Hoc eodem anno concludimus Pontificaturn Salonitanum Leonis , cui Joannes I V.
fubrogatus eft .
Cum Arcadius & Honorim imperii hxreditatem a ptre xqua lance biparti tam adierint>
confecuta eft divifio cum Romani imperii , turn
Illyrici, Orientalrs & Occidentals . Ecclefia ta
rnen Sc hicrarchia Illyrica nullam hac occafionc paffa eft divifionem, fed integra ftetitin poteftate Patriarchx Romani , qui per duos VicaE 2
rios

An.Ch.
375

J7*

3 79

380

381

382

392

3P4

39%

SYNOPSIS CHRONOLOGICA.
*8
AfltCh. rio$ ApoftoHeos, akerum Theflalonice , altefum tum referri oporteat . Hieronymus iflfignc Dal An.Ch.
Sirmii conftitutos univerfum Illyricum regere matian decus pridic Kai. Odobris diem obiit lupremum .
.,

> . '/ . i
perfeveravit . .
Theodofius lege lata Antiftitis CP. jura ad Il 4n
Gothi Illyricum fere omne ferro Sc igne valyricum Orientale extendere conatuseft. Verum
ftarunt .
&
tum , & poftea contra hujufmodi leges reclaCum
Ruffinus
non
ita
pridem
Origenis
li
400
bros *te* vx*' ktine reddidiffet , mukique de- marunt Romani Pontfices . Conftantius Comes
fcnder*et ttrotes , quibus illi fcatebant , Ana- in Illyrico nacus, feptimo menfe poftquam in foftafius Romanus Pontifex hoc anno damnavit cietatem imperii ab Honorio adfeitus fucrat , Ra
venna; moritur . ; '. ;
. , . ,
perverfara Origenis dotrinam .
Ad
huec
annum
probabilker
fpeebt
tum
mors
Theodofius
ut
refcivit
Honorium
Ravenna: 42X
401
Martini Turoncnfis . tum inigne prodigium hoc anno deceffifiV, milites fuos in DaJmatiam
Mediolani ptrpetratum a Tridentinis martyri- fubmifit, juffitque apud Salonam ftativa habere .
bus> quorum ope Dalmata quidam utroque lu- Non ideo tarnen Joannem quendam Primicerium
mine captus videndi facultatem confeftim re- Notariorum ab occupando vacuo Occidentis im
perio abiterruit .
, . ..
:
<epit .
Theodofius Gallam PJacidiam Occidentis AuMarcum quemdam , qui in agris Senienfis parochiat conventcula habere , & impiis Photini guftam j ejufquc filium Valentinianum Ca; fa re m 44
erroribus fimplicium hominum fidem corrumpc- creat . Hos in Italiam proficifcentes , Hefychius
re aggreflus tuerat, Laurentius Senienfis Ep. In- fummaCleri populique letitia Salons excepit.
Hifce temporibus Salonitanam ecckfiam He- 428
nocentii Papa; confiliis ad expulfionem ufque
fychio viduatam fuiffe exiftimamus. . Dcmortui
perfecutus eft.
Joannes IV. Salons . e vita deceflit : ei- locum occupavk Joannes hoc nomine quinftus .
Cceleftinus R. P. S. Cyrilli litteris admoni- 45
que fubrogatus eft Hefychius III. qui adjoanttem Chryfoftomum in fedem CP. reftituendum tus Neftorium Ep. CP. novam herefim diflequidquid potuit ftudii operequc contulit . Ei minare duas Synodos Roms convocavit , alte
alteram vero
pro i ride Joannes i pie proximo anno littral de- ram quidem hoc anno habitam
fequenti anno . In utraque perfidia Neftoriana
dit plenas officii & humanitatis.
407
Joannes Chryfoftomus poftridie Idus Septem* damnata eft, & Cyrillo munus Vicarii apoftobris apud Comanam in Ponto exfilium cum cce- lici delegatum tum tres Legati delei , qui
lefti patria commutavit . Hcfychius cum omni- Pontificis nomine cum Cyrillo prseflitnt unibus Occidentis Epifcopis non ideo tanti viricauf- verfali Ephefino Concilio, quod contra eundtra
fam agcre deftitit . Verum non prius cum Con- Neftorium proximo anno celebratum itiit .
Theodorctus Epifcopus Cyri, aliique Nefto 45 1
itantinopolitana cterifque Orientalibus ecclefiis
communicavit , quam Joannis Chryfoftomi no- riana impieratis fautores fcriptjs eandem dise
minare moliuntur . Verum Dalmatia cum unimen in ecclefiafticas tabulas referrent .
Hefychius perlitteras admonuit Ruffinum Pres- verfa Occidentali ecclefu * dogmate Neftoxia408
byterum Aquilejenfem , ut, quando Recogni- no femper abhorruit , Cceleftinus Papa 8.
tioncs S. Clementis e grxco in latinum conver- Idus Aprilis moritur . Ulo adhuc vivente Petrus
tere decrevcrat , caveret fibi ab erroribus , qui- quidam Romane ecclefia? Presbyter natione IIbus illas hxretici referferant . Arcadius Kalcndts lyricus templum in monte Aventino extruxit ,
Maii e vivis execifit Thcodofio admodum puero & Sabine M. titulo confecrari voluit .
Valcntinianus III. accepta in matrimonium Euimperii herede relifto.
437
doxia
Theodofii Augufti filia omnes Illyrici OcImmenfa
exterarum
gentium
multitudo
hue
uf
410
que per univerftim Illyricum debacchata illinc cidentalis provincias in Orientale Soccri imperium tranitulit .
tandem exceffit , atquc in reliquas Occidentis pro
Hunni trajecto Danubio , cum alias urbes , 44 1
vincias , inque urbe m ipfam imperii caput potum Sirmium funditus evertunt . urbe fupulabunda incubuit .
Honorlus lege data pridic nonas Martii Jovi- blata, aliqua nova jurifdiio Metropolita: Salo412
nianum ecclefie cenfuras , decrctaque contcmnen- nitano obvenit .
Attila occifo Bleda fratre ac Regni fociohoc
tem relegavit in infulam Boa m Salons omnino
447
conterminam. Inde bene de Dalmatia mcrituseft anno Oricntaiis Illyrici provincias inyadit im
abrogans Curioforum Magiitratum, quo nil erat menfam praedam abigens .
Praetcrito anno Flavianus Ep. CP. Syeodo
Dalmatn intolcrabilius.
coaa
damnaverat hzrefim Eutychianam recen- 44?
Innocentius
Papa
anno
antequam
ex
hac
vita
414
migraret duas epiftolas fcripfit ad Rufum Prima- ter exortam. Sed alterum Ephefi concilium in
tem TheiTalonicenfcm , cstcrofque Illyrici Orien- dium fuit , in quo Diofcorus Ep. Alexandrinus pontificiis Legatis nequidquam redamantitalis Epifcopos.
bus
arrogato fibi jure preiidendi , Eutychetem
Cum
plurimi
Monachorum
laicorumque
pre418
propera feftinatione ad facros ordines, ipfumque abfolvit. Epifcopi Illyrici Orientalis vi, mi
Sacerdotium in Dalmtia afpirarent , Zofimum nis perterriti illius aftis fubfcripfcrunt, imo pr
Papam Hefychius confuluit per lifteras . Extat ter legatos ecclefie Romane nemo viokntisDioPontificale refcriptum , in quo certi caones con- feori conatibus obftitit.
Theodofius cognita fraude , qua circumventus 4yo
ftituuntur ad illorum hominum arrogatitiam cocrfuerat, ut Eutychetem patrocinarctur, ftatim recendam fatis idonei .
Circa hec tmpora fcriptas exiftimamus duas fipuit, & hereticum hominem , ejufque fauto
4*
Hefychii epiftolas ad Auguftinum , totidemque res exfilio multa vit: paullo poft mortem oppeAuguftint refcripta ad Hefychium , in quibus ex- tiit . Hoc item anno definimus Pontificatum
Ecnditur queftio > an inveftigari poffit , dc- Salonitanum Joannis V. , qui Petrum III. haeatque extremum terapus divini univerfalifque buit fueflorem.
Concilium IV. cecumenicum Chalccdooenfe
judicii; atque utrum feptuaginta Danielishebdo451
nades ad primum , an adfecundum Chrifti adven- cekbratur , in quo abrogate predatoria Synodo
-

SYNOPSIS

CHRONOLOGIC A:

n.Ch. Ephefina , Eutychetis doctrina condemnatur ,

& catholica fides ftatuitur . Immenfa barbaro
rum colluvies pofterioribus annis iterum , pius in univerfum Illyricum , & citeras Occi
dent's provincias effufa omnia direptionibus , ca>
dibus, atque incendiis vaftavit .
Cum Eutychetis fautores oppugnarent Syno458
dum Ghalcedonenfem , Leo Imperator , ut ecdefiaftkas turbas componeret , per litteras encydicas hac de re confuluit fingulos Metropolitas ,
qui in fu quifque provincia Synodo coata , ex
mnibus fere Romani orbis partibus 5ynodicas
litteras ad Leonem dederunt
quarum omnium
in Concilio Chalcedoncnfi tuendo mira fuitconfenfio. Plures in IUyrico Synodos ob banc cauffam habitas fuie , certo conftat ex Synodicis
epiftolis ad Leonem hoc anno fcriptis . Svevi in
Dalmatiam irrucntes undiquepopulabundidifcurrunt , ingcntique praeda potiuntur .
Poft interitiim Maiorini , imperante Severo ,
4*5
MarceHinus vir nobilis Prineipatum in Dalmatia occupaverat . Is claflfe inftrufla Sardiniam
Vandalis eripuit j hoc autem anno Vndalos eoldem ab Sicilia repulit.
Marcellinus Rex Dalmatia: dum Romanis con
468
tra Vndalos apud Carthaginem pugnantibus au
xilio venit, Romanorum dolo interficitur . Quo
fublato Dalmatia fub imperium Leonis Augufti
rediit .
Glycerius Salonac nobili genere natus ? impe
473
rium apud Ravennam fufce'pit nr. Nonas Martias : admirandum ejus dementias cxemplum . Italiam a vaftatione prqhibuit.
Huic anno aflgnandam credimus mortem Pe
474
tri III. Epifcopi Salonitani . Glycerius Auguftus poftquam imperium Occidentale ad interitum proclive utcumque fuftinuit , illud Julio Nepoti conceffit , atque ex asfare Sajonitanus Epiicopus ordinatus eft.
Oreftes imperio dctrufit Julium Nepotem ,
475
qui capta fuga in Dalmatiam fe reccpit , & a
Glycerip omni humanitatis officio exceptus eft .
Non multo poft idem Nepos Zenone Augufto
Orientis confentiente, ac Glycerio adjuvante rcgnum in Dalmatis obtinuit,
Julius Nepos five hoc , five proximo anno
477
legatos Conftantinopplim mittit ad Zenonem oratum auxilia pro recuperando Ocidentis impe
rio , quod tarnen fuperiori anno extinftum ruerat cum Auguftulo , quem Odoacer Italia potitus in ordinem redegerat , atque in Campaniam
relegaverat .
Glycerius Ep. Salonitanus ad fuperos migra480
vit. Quo extinfto vacat fedes Salonitana, uique
ad annum 493. Julius item Nepos obiit domefticorum fuorum infidiis interemptus . Odiva. hujus proditionis particeps tyrannidem in Dalma
tia occupavit .
Odoacer in Dalmatiam exercitum traduxit,
481
& vi&o interfeftoque Odiva cam provinciam ad
fuum Rcgnum ItaHcum adjunxit .
Dalmatia Odoacri tyrannide perfunda deinceps paruit Theodorico ptimo Rgi , 8c Catholicis nihil infenfo . Ulo rgnante Honorius II.
rcnunciatus Epifcopus Salonnus . Hunc Gelafius R. P. litteris fuis admonuit Pelagtanos in
Dalmatiam obrepfiffe, ejufque folicitudinem excitavit, ut pefti feras illius propaginis radices fnditus evelleret, quod & fliciter prasftitit .
Cum plurimae orientis ecdefi aut Eutychia494 na hirefi , aut Schifmate CP. laborarent, Gelafius ad univerfos Epifcopos per Illyricum coiv
lllyrici Sacri Tom. 1I%

ftitutos litteras dedif , quibus eorum in antiqua

religione tuenda conftantiam commendat , eofdemque hortatur , ut finitimorum orientalium
diflenfiones , errorefque procul a fuis proviuciis
prohibeant . Antea idem Pontifex in banc eandem fententiam fcripferat nominatim ad Epifco
pos Dalmatian .
Gelafius Romanus Pontifex e vivs execfit ,
cui fubrogatus eft Anaftafius.
>
Anaftafio vita funfto Feftus vir Senatorius per
fatiofos homines Laurentium querndatn in ejus
locum intrudexe aufus eft , licet Symmachus legitimis fuftragiis antea deus fuiflet . Hinc ma
gnas in ecdefia Romana turbas, per annos circiter quinqu . Synodi fuper hoc Schifmate ha
bitas federn Pontificiam Symmacho femper adjudicarunt . Verumtamen quinfta tantummodo iyv
nodica fententia fecundum Symmachum difta
Schifma abolevit, & Laurentium pleudopontificeni anathemate profligavit.
Honorius Salonit. Ep. novam ex fententia concilii provincialis condidit ecclefiam Barcenfem,
ejufque novo Epifcopo commifit remotas Pannona? gentes, quas Sirmio fublato in Mctropolit
Salonitani juridifionem conceTerant . Circa hxc
tmpora Oftroyllus e ftirpe Gothorum novum
in Dalmatia fuperiori Rcgnum fundavit jure fi
duciario Theodorico obftrium .
Honorius Ep. Salonit. ex hac vitadeceffit. In
ejus locum fufreftus eft Januarius I.
Januarius Salonit. Ep. ad alendas ecclefia: fuas
lampades 60. oreas olei die coeca coemerat . Idcirco Theodorjcus litteris fuis ilium admonuit,'
ut acs alienum ex dilata olei crediti folutfone
contradtum cito diflolveret . Duae cidem Theor
dorici litteras extant ad Prefectos Dalmatis , qui
bus Siliquatici curationem, & ferraras fodinas.
inveftigahdi negotium commifit.
Januarius morte confumptus Salonitanam ecclefiam Hefychio IV. rcliquit . Hormifdas fu
periori anno ad Romanam federn eveus per
fuos Legatos Conftantinopolim miflos fruftra ad
Catholicam concordiam Orientales invitavit .
Epifcopi Illyrici Orientalis juffi ab Hormifda anathema nomipatim infligere Acacio , caterifquc hireticis , ac formulara fidei catholicx
per Pullionem Legatum ad ipfos tranfmiflam recipere, in eamque ex animo jurare , Pontifici
morcm gefierunt . Attamen paullo poft Anaftafii Imp. metu plerique eorum nutare in fide ,
atqu ad Schifmaticos deficcre vifi funt . Theo-,
doricus confulari magiftratu Dalmatia: prsepofin
to provinciam illam in priftinam dignitatem reftituit .
Juftinus genere Illyricus poft Anaftafii mor-
tem Orientale imperium adeptus exfules Epifco
pos revocavit, Catholicam religionem in Orien
te reftituit , & Oratores cum fuis Joannis
CP, Ep. litteris ad Hormifdam decrevit , qui
utriufquc ccclcfias concordiam rite formarent .
Hormifdas fuos Legatos Conftantinopolim mifit , qui fummam propofita; paci manum impofuerunt ,
Theodoricus cauda ulcifcendi Arianos, quibus Juftinus templa ademerat, publicofque conventus Conftantinopnli interdixerat , Carblicos
in Italia, itemque in Dalmatia vexare aggreffus
eft, nec impas manus abftinuit ab ipfo Roma
no Pontfice , qui carccrc inclufus brevi interiit. Horrenda tarnen Theodorici morsexortam
proccllam cito compreffit .
Hefychius Salon. Ep. moritur , eique fufFe j
ftus

An.Cli"

496
49,8

50*

joy
508

518

Jip

5*6

527

330

SYNOPSIS

QH$QNOI,QJCA,

An.h: .ftus ft Stephaaus La Dipnyfip fcxigUQ *lri*

fice commeidatus , cui tarnen jmmatura mors ne
annuum quidem Pontificatum onceifit , Ijji ,
rogatus eft Honorius HI.
Confiant jnopoli pridie leonas ApriJis, Ju
ftinianus imperii fui initia felicitar pofuit ,
Honorius frequentem ex omni Provincia fynodum Salon coegit , in quo edita fppF jt.
decreta,
' Epippanius Pa^iarcbi CP. Stephanum Metropolitam Lariflepum in Theifalia Epifcopali gradu dimoyerat . Bonifacius II, cujys ope m
phanus implbraverat , Rproam caufla evocata ,
violcntis Epiphanii aufis obftitit , S antiquum
Romanas fedis jus pro yiribus, vindicavit ,
Honorius Salon. Bp. convqcata Sypodp tres
53*
de novo inftituit Epilcopatus , & fuas cuiqpe
parochias affignavit . Satis pfobabi conjetura
judjcamus. Honprium i" bac fynodo prajvaricatum fuifle, & divinara parjterque ecc'Iefiafticam
legem violaife > banc quidem , augens EpifcopOr
rum numerunj pulla interveniente necesitare j
ilJamvero, fqedilfiraam exercens nundinationem
in facris ordipibus conferences . Cere Vigilius
Papa de utfoque crimine eumdem reprehendit
epjftola ad Stbaftianum Diacpnum data .
v Juftinianus arrqa movit contra Theodatum ,

537

53P

qui nefario facinore Gotharum Regnum fuperipri anno obtinuerat.

' An. i. belfi Gpthici . Mupdus Gothis ip
Pratvalitana regipe fuper^tis Romanas copias
in Dalmatian} traijuxit ', ac Salonam cum uniyerfa ferme Provincia facile fubegit. Non mul
to ppft Gothi Mundum cjufdemque filiumtylauritium in acie occidupt , V Gothjcam ibidem
dominationem in integrum reftituunt . Sub idem
tempus Bellifarius Siciliam de Gothis recepit .
Senulatus Oftroyllo parenti in regnum Praevalitanum fucceffit , & Cbriftjanbs yexavit
Juftinianus ciyijem Sc ecclefiafticam totius Ur
lyrici epnoroain innpyat } afque Juftinianam
primam 'principrp ^ 'dpminam gntiuro Ulyrir
carurp inftiuit.
AgapatUJ Papa juffu Thcpdati Conftantinopolim profeus pacem ab Juftiniano deprecaturus
morbo cprreptus ibidem ex hac vita migravit.
Huic fuffecius eft Silverius,. :
Ann^ 2- belli Gothici . Conftantinijs Dalniatiam iterum in Juftiniani poteftatemre
degl^ 5 Senulato pftroylji filio pacem Si Praeyalitanam provinciam cum ora maritima u'fque acj
Drilonem conceda, annuo tarnen tributo cidem
imperato . ;
Bellifarius Neapolim expugnst , Romap) ingreditur, pluri maque Tu(ciae & Umbras oppida
apta firmiflsmjs pra?fidiis' munivit . Gothi pertael ignavias Thcodati Regem appellant Vb;
tigern.
An. 3. belli Gpthici . othi Dalmatiapi denuo adoriuntur , &c Salonam obfidione
cingunt . At obnixius Romanis pbliftentibus re
infca in Italiam redire coguntur . Interea Vitiges Romam magnis conatibus oppugnat ,
Ap. 4. belli Gothici . Gothprpmexercitus urbis obfidione deftitit,'& cum Rege Ravennam
fc recepit . Hinc fortuna jam inclnala res Gothicx deteriore! in dies fiunt .
Annus . belli Gothici . Theodebertus Rex
Francorpm Romanos, Gothofque nihil tale me
tientes leorfum adortus., utrofque facile dejecit.
Concepta tarnen Italia: potiunda? fpes illum fefellit , ^jquim contagipn ip ejus caftra graf-

fapfe i* GajHara r^jrc properavit . Hun*i va^

ri* IllyriWB . Beljjfarjus. Rayepnarii obfijit ,
Rcgemqu jpfum ' incbifura ad deditioaera
impulit. Mox Gonftaptinopolim evocatps Vitir
gem cum univerfa aula gazaque regia fecurpabr
duxit .
An. p% belli Gothici . Jldibaldijs , cui regiam
dignitatem Gothi detujerapt , pr*lip cum Rp-,
manis copirpiffo infigpenj confejputus eft viftqriam. PauUq ppft ob pecera illatans Tiraje , jpT
ter cpulas. a fuis obrruncatus, fuit. *
'
Circa ha?c
trnpora Vigilius ppft Silverium
exfilio extinum federn Romanam adeptus adminillrationem Patrimonii Apoftolici in DaU
piatia eredidit Sebafljano Dicono pclefi.as Ro
mana? y quena ab eodemVigilio acriter reprphep-r
fum ipypimus, quia Simoniaca labe cum Ho
norio Sajpnitanp fe jnquinaverit 3 audumque
jampridem ab ipfo Honorio Epifcoporum numerurq vel approbaverjt, vcl certe jniqua dilmulatione Romanum Antiftitem celaverit .
An. 7. belli Gothici . Gothi Totjlam Regm
fibi conftituunt. Is Veronam ab hoftjbus vixcaptam recepit , & Romanorum copias in Etrur
ria proBigavit .
An- 8. belli Gothici . Totilas captis plurn
mis Emilia: atque urbibus Eu^anian^
Apulia,m , Calabrian , Ncapplipi ipf^ra mira,
celeritatc fubegit .
An. o. belli Gothici . Gpthi Romanis in Ita
lia nihil mempratu dignum gefterunf.
An. 10. belli Gothici . Bellifarius in Italian^
cum imperio iterum mifius Raveppam appuUt , &. aneipifi fparte cum Totila decertavjt .
Honorips e vivis exceljt $ ejufque federn pbti*
nuit Frontinianus IL Juftinianus librum edidir ,
quo triapapitpla damnavit, ciqueMenparp CP.
& caejeros Patriarchas Orientis , & Epifcppps
plcrofque fubferibere coegit, . Elpifcppi Occidenn
i.'i.
r_.:_ Frontini?nus
rF
' cum Dalmatis

talcs . praefertim
jp Capitulorum defenfiopem onfpiranj , Hjnc
di/KdJum qrieptajjs , & pcc&ntajis ccjeftge ,
Vigilius Papa ' Conftanr.jnppoiim ab Juftinia^
pp evp;tus Sjciljam adjjt . Ibi ommo-.
ratus Legatos ab Epifcppis Sardinia? & Africa?
^ccepit , rpgantes , ut apud Imperatorcm Capitulorurp patrocinium fufciperet.
JnieT*f anpus %l. belli Gothici , quo Totijas ppft aliquot urbes captas Romam circumfedit . Vigilius e Sicilia n^ves ppuftas frijmentQ
Romanis oJ>fjeffis fubmifit^ qu in hoftiuin poteftatem venerum.
1 SeUaftianps Diaconus 3 & Curator Patrimonii
Apoftolici Dalmatici & Praivalitani , VigiliuHi
Thcualanicam prpfedum adiit3 eidemqpe nomipe Frontiniapi & Epifoporup) Dalmatia? defen^
fionem trium Capitulprum commendavit . Alias;
itidem legatipnes'ob eamdem cauiTan^ ab Epifcopis Illy rjci j & Gracia aeeepit.
Anno iz. belli Gothici Totilas urbe per proditionem potitus magna ex parte diruit , & militibus diripiendam dedit . Totila in Lucaniam
abeunte , Bellifarius urbem receppirn refecit ac
munivjt.
Vigilius Copftantinopolipj pervenit , & Acephalos daraavit . Variis artibus follicitatus ab
Juftiniano , conftantiTime reftitit , & acerrime
pro Capitu^lis pugnavit,
Annp 13. belli Goth. Res Gotharuin, fecund
ip Italia . Romanorum aijveri . Bellifarius in
Siciliam difeeffit . Slayipi in IiJyrium f DaJciatiam effufi ompia devaftant .
Ex-

45

H}

H?

m
H4

54^

H7

.SYNOPSIS

tfRQNpLQlC :

..

E*iia& Senulato Rege Gothoruro & Slaverum in Dalmatia fuperiori Silimirus filins, rerum potitus eft. Is pacem Cariftianjs reddidit j
bello GqthicQ nan fe immifcuitj regnum coloniis Slavorum implevit ,
548
Vigilius jBoiftantiaopftlj dimifo concilio ,
quod ibi cqtgerat , Dec retujn fecit 3 quod JH(Hr.
eatum appellavit , & falm fy.w Cbakedonenf
vtvexeutia , Tria Capitula profcripfit . Hujus.
decreti fama Epifcopos Occidentales, praeferii.rn
Dalmstas , Iliyricai , Africanos a Vigilio alier
navit . Theodora imperatrjx hujufmodi turbar
run} caufla, reifere ohii.
An. 14. belli Gothics . Bellifasius onftantinopelira rcYocatuF . Franci Venetians Mcditerrar

peratpr Pontificiam fileqf lege infrjr$4n$ ljfcnl$t

ajter libello , alter edido q^erfus tria,
promulgate). Utrumque apprqbari ab Epifcqjji
yetuit Vigilius, qui ut Satelljtibus ab JuftiniaPP immill* fe prasripeiet , af} S,. Petri in, ^
mifda confugit, Theqdorurq anathe.ma,tc fei\t
Mepnas cterifque Irnperatorii ed$ti appro^a- ^ ,
tqribus Divina myfteria interdict . Reyopa^m
ab Juftiniapp fide publica data , ad Pla/idia.PJ*
des, fe retpliti fed ripvjs afFedus injuria jnfidiifque appetitus Chalcedonem apud S. Euphemix in tutum fp recepjt . Clerici Mpdjojapfn- ^ ,
fes Legatis Childcberti Regis Franqrurn ad Jur.
ftinianum caufiam & defepfwneai Vigilii corn,-:
mendant .
- ,

occupant, Haufus arrniger Betlifarii cum ad

Gothos defecifletjCapiai in Dalmatiam traqfmifit^
Muicar-um oppidum ccpit ac djripuit j Laurealam alteram urbera in poipftaiem redegit ; Glaudianum Prafedum Salonae navali praelio vicit ;
-' ' & prida onuftus ad Totilara in Italiam redijt .
54? L Sebaftianus Diaconus & Prqurator Patrimonii

An. 17. bel. Got. Narfes Imperator .exercitUS

Roraani in Italia defignatus eft. Joannes evocatu^
ad ferendurn auxilium Gothis obfeffa; .
Romani victoria potiuntur , obfidio
folvitur. Arta,bans Gothis Siciliam eripit , hi
Sardiniam & Cprficam occupant Slavini 1 1 y
ricu m denuo populantes agre prqpulfantur,

"

Dalmatici , itemque Rufticus Diacqnus Judicaturn Vigilii , calumniantur j & falfis rumoribijs
lte dilpatis de audoritate quartf fynodi Vigiliano Judicat protrita, multos Epifcopqs a Vigilio abdueuat .
Illyrici Concilium cogunt; Tria capitula confirmant , & pro his non fecus , ac pro fynodo
Chalcedonenft pugnandum eTe decernunt . BeBenatum Epifcopum Juftiniapse primae & Pri-
matern Illyrici anathemate ferj.unt, quod indar
V
mHafionem Capiiulorum conlfpfprif .
An- if. belli Goth, Tatilas Rqmam iterum
cepitj Legatos de pace Conftantinopolim mifitj
Siciliam lub poteftatem redegit . Summa belli
Gothici Germano fratris Juftiniani filio decreta.
Slavini Romanis caefis pervaftant Illyricum .
550
Africain coaa fynodo in dcfeplonem Capitulorum jneumbunt , v cqntra ipfum VigiHum fententiam ferunt , eumque anathemati
fubjicjunt. Juftinianus fynqdum utramque , IIlyrlcam fuperioris anni, & Africanam AuguftaIi referipto percejlir.
Vieilius littpri* ad Valcntinianum Tomrum
Epifcopum , $c Aurplianum Primrem Arelatenfem datis quirta: fynodi violata: fufpicionem omnem ab fe depellit . Scbaftianum Quseftqiem fedis Apoitolicae in Dalmatia , itemqu Rufticum
Diaconum calumniatores fuos graeju roovit , &
ab ecclefia ejecit . Ab 1 & Patriarcha
Judicatum fuum repofeit ac reeipit . De tribus
Capitulis filentium utrique parti imperayit ;
hujufque cauTs cognitionem concilio generali
refervari jubet { quod ut morem gercret Juftiniano, Conftantinopolim edixit .
Anno 16. belli Goth. Germanus huic bello
Dux praepofitus in Slavinos Dardaniam & Macedoniam vqflantes exercitum duxit 5 illi capta
fuga in Dalmatiam perrumpunt . Germano vi-r
ta fundo it] adminiftrationem belli Gothici fucceflit Joannes gener ipfius Germani , cui Jufti-r
pianus Germani filius collega datus eft. Joannes
copias Salonam in hiberna dsduxitj ejus adventu Slavini perteFriti abeunt e Dalmatia , Thraciam invadunt j Romanos cardqnt; fed progrell
ufque ad Mumm longum ingenti clade rcpelluntur . ClalEs Romana , cui praeerat Artabans, faeva oorta tempeftate apud Calabriam iate disjicitur. Totilas relida Sicilia exercitum in
Italiam revexit .
551 - Theodorus Cfaricnfis Ep. & Juftinianus Imr

Juftinianus prqmulgatum adverius tria api- 55

tula edidum revocavit . Mennas .& Theodprus
Vigilium fupplices adeunt, vepiam prapt impetrantque. Vigilius Conftantinopolim revertitur.
Mcnnas moritur , eique Eptyhius Mopachijs.
fubrqgatur .
-.' ;
An. 18. & poremo belli Gothici . Naifes
exercitum Ravtnnam traduxit . Apud Apennir.
num collatis cumhpftc fignis proipcre cqpflixir,
Totiam caefum in fugam ayertjt . Is a gregtriomijite, fugerei , interfiitur . Poft hune
Thejas Gohis pra;fuit. Roma , ac ieiflfe fax
omnis Italia in poteftatem Juftinjani re^t .
Cpncilium quinftum habri ceepium eft IV. 55^
Nonas Maji . Vigilius recens ex morbo inmrr
efie non potuit , ant ccrte nolujt . De tribus
capitulis quid fentiret ipfe af decerneret , per
Meras fynodum edoeuit, CwitHtum ip'tyr
cit, quo cum haerefes omnes, &; prafe'tim N?
ftorianam damnaflt , tribuj capitulis cautum
efle vpluit, notamque pjiam illis inuri vetuk ,
^ynedus neglefo Ppptificio onltituto, collatione cV extrema , fimpliciter & abfolutedamnat tria capitula 3 una cum dogrpatibusOrigenianis, & cavet , ne quis ea in pofterum dstendat. Vigilius huic damnationi cum aliqua.n,diu repugnafiet , tandem ftudio pacis confenfit ,
littcris ad Eutychium Patrjarcham CP. datis ante
6. idus Decembris , intra finem hujus an. 555.
Anno 18. belli Gothici fub initium veris ex- :
eunte , Theja viq de interfedo dcbellatum eft
cum Gothis 3 & Rognum Gothorum in Italia
extindum . Narftti commifla eft adminiftratio
Italfae , qua cum Palmatia Imperio Orientis
reftituta fuit.
Vigilius Conftantinppoli cum adhuc eftet ,
alterum Conftittum edidit Ii. Kalcndas Mar- *"
tias, qup tria capitula iterum reprobavit, ejufque defenfores anathemati fubjeeit ,
Frontinianus Ep. Salonit. trium apitulorum
dtfenfionem pervicaciflme minuit j & ob earn
cauTam fe atque Dalmatas a Romano Pontifica
disjunxit . Ab eo Dalmata? fchifmatici deoominati funt Frontinianiftse . Conftantinopolim ab
Juftiniano aeeitus , cum in fententia perfifte- "4
retj in^gyptum rckgatur, ubi annosfereodo
apud Antinoem Thebaidis urbem exfulavit. Petrus,
IV. ad Salonit. Epifcopatum a Catholicis Dalmatis evedus eft .
Afi'icani plerique partim hoc anno 3 pawim jyc
fupe-

SYNOPSIS
CHRONOLOGIC A.
3^
. fuperiori , drpofita cum patrocinio capitulorum ptus, ve4 igne clefti abfumptus mifere interiit.
bftinatione , fe Romani Pontificis ecclefiaeque
Avaree a Tiberio Comit Excubitorum caefi ,
coatique pacem pc-tere.
auctoritati fnbjiciunt .
Vigilius Papa Conftantinopoli profeus, dum
Probino mortuo in fedem AquilejeBfem fufRomarin cogitt , in Sicilia diem fupremum obiit . feus eft Elias .
Alboinus Ticino potitus ibi fedem regni ftaHuic furTetus eft Pelagius .
Pelagius
in
Italia
,
Petrus
in
Dalmatia
ad
tuit;
& Gallia Cifalpina fere omnis , cum in
5*
converfionem Schifmaticorum cogitationem om- po.teftatem Langobardorum veniiTet, ab frisLauhm convertunt; hie Dalmatas , ille Etrufcos, gobard'iA primum , inde corrupto vocabulo LomLigures, Venetos , litros ad ecclefiam reducere bardia ap'pellata
Joannes IH. hoc vel fuperiori anno extinaggreifiis .
' Hunni fab vocabulo Abarum fere Conftanti- us Benedicta fedem Pontificiam reliquit .
557
nopolim ufque progreffi , primum his temporibus
Alboinus hoc anno, vel fcquenti
vel poft
biennium per infidias uxoris interfeftus cum ef
noti & infefti Romanis effe ccepcrunt .
Ali Huflnorum manus , Iftrum tranfgreiTa fet , regrium apud Langobardos obtinuit le558
Msfijm, Scythiam , Thracjara , Grasciam de- pho ; fed altero regni anno , qui proxime fepopulatur; quos Bellifrius' vios & fugaros ul qujtur, extinctus eft. Exinde triginta fimul du
ces cooptati , qui totam pene Italiam fubatam
tra Danubium repulit.
Dalmatae Schifma exfecrantur ; & cum Pont
tyrannica
rudelitate decern ipfos annos oppref559
fice Romano ccclefiaque Catholica jn gratiam ferunt .
redeunt . Sed aliqui ex Monachis , Clero , &
Romani ab Avaribus ad Danubium caefi 5 iipopulo in bftinatione Schifmatica perfiftunt , demque a Perfis maxima clade affedi. Juftinus
& nominati funt Frontinianiftae a Frontiniano Imperator Tiberium Cfarem creavit , Se im
perii hredem inftituit.
auftore Schifmatis Dalmatici .
Pelgium Papa m e viris fublatum Joannes huChofroes a Romanis fuperatus maximam clajus Hominis tcrtius excepit . lii Plagii mor
dem accepit .
tem in annum 561. rcji'ciunt .
Juftinus Tiberium ex Caefare fecit Auguftum;
Frontinianus cum in Thtbaide turbas eieret nec multis poft diebus e vita deceffit .
S**
juTus eft ab Juftiniano Ancyim in Galatiam
Ingens Slavinorum multitudo in Thraciam
eftufa ferro & igni omnia devaftat . Avares Sirdeportan .
Petrus Metropolita Salonitanus e vita rnigra- mio ptiuntur , quos Tiberius auro delinitos
yit 5 eique Probinus fucceflt , qui cum Schif- pacavit .
maticus eTet ^ ouamvis oceultus , artes omnes
Tiberius Confulis nomen & infignia fumpfit.
clam callidequc adhibuit , ut nimos Dalmata- Romain a Langobardis obfeffam tradita hoftium
rum denuo ab ecclefia fejungerct.
Ducibus grandi pecunia, expugnationis &: direJutinianus
a
Catholica
veritate
defecit
,
in
ptionis periculo liberavit .
f*3
eorum herefim prolapfus , qui Chrifti carnem
PelagiUs II. anno proximo, vel fuperiore in
etiam antequam mortuis refurgeret , negabant locum Benedii fubrogatus , fedis Pontificias
pati aliquia, feu corrumpi potuiTe .
Aquilejenfis , quam Elias Patriarcha apud Gra
554 Eutychium Patriarcbam CP. aliofque Epifco- dum conftituerat , translationem approbafle dipos , quos ad la ra impietatem adduce re non citur .
Damianus Epifcopus Salons & Metropolita
potuit , in exfilium ejecit .
Juftinianus morte praneptus Idibus Novem- Dalmatiae e vita migravit , cum ejus deceffor
565
bris ha:rtdcm imperii rcliquit Juftinum , qui Honorius IV. ante aliquot annos mortem objifiet . Damiano Natalis fuffeclus eft .
exfules Epifcopos reyocavit.
Probinus Juftiniani acerrroi capitulorum hoElias Metropolita Aquilejenfis , ac Schifmaftis metu liberatus , aperte quincbm Synodum ticorum princeps, per litteras, & legatos Mauoppugnare , & Dalmatas impeliere ad defectio- ritio obrepfit , ejufquc patrocinium ubi , fuse. ..
nera ccepit . Dalmatarum in retinenda adyerfus que faftioni impetra,vit .
Pontificem Romanum & ecclefiam obedientia
Avares Cagano duce Singidunum funditus evertunt , plurimafque urbes in poteftatem ac ferinfignis conftantia .
Probinus quam fibi metuebat a Dalmatis , vitutem redigunt. Mauritius pacem , quampaul-r
1$6
expulfioncm fuga voluntaria praevenit , fcque ad lo ante oblatam repudiaverat , eamdem condiSchifmaticQS Aquilejenfes recepit : benigne ha
tionibus longe iniquioribus rediroere feftinavit .
bitus fuit a Paullino Epifcopo , cui quadrienRatomfrus fimul ac Bladino patre rebus hunio poft in fedem Aquilejenfem fucefffle opi
manis exempto , regnum obtinuit , Chriftianas
nio eft probabilis . Interim Probino in fede Sja- rcligioni crudele bellum indixit, quod una cum
ditionis fuae finibus longe Jatequc proferens fin
lonit. fubrogatus eft Honorius IV.
Alboinus Rex Langobardorum regnum Gcpi- timas ab Occidente urbes Mauritii prifids va
567
darum in Pannonia funditus evertit.
cuas oceupavit .
Slavinos Illyricum , & Thraciam pervaftantes
Langobardi fub rege Alboino in Italiam irT
j 68
rumpunt, Carniam & Venttiam Mediterranean! Comcntiolus profligavit. Langobardi Italia: Re
occupant. Paullinus . Aquilejenfis cum facrij gnum Authari defevunt .
thefauris Gradum fc recepit. In Dalmatia fupe
Elia Metropolita Aquilejenfi mortuo vacuam
riori Silimirus Rex moritur, cujus fuccefior fuit federo oceupavit Severus, qui Ravennam abductus tria capitula damnavit j ad fuos tamen reBladinus filius.
Alboinus Rex Langobardorum Mcdiolano po- verfus palinodiam canece non diftulit.
titur . Honoratus Ep. Mediolancnfis fuga claNatalis Ep. Salonit. voluptatibus ac conviviis
pfus Genuam fe contulit. Frontus five Fronto- indlgele, atque ecelefia; bona di ftrahere ccepit.
njus. y idem fortafle Frontinianus olim EpiComentiolus duplicem retulit vioriam de
fcopus Salonac , in fedem illam invafit, qui de
Avaribus .
speje ^ quicumque faerit , yel hiatu terra; abforpepra,vatos Natalis mqres Honoratus Archidi-

An.Ch.

57 1
57?

573

574

57^
57^,

57?

fSq

58a

58^

584

58$

-g_

SYNOPSIS

CHRONOLOGICA.

An.Ch. diaconus ccclefii Salonit. gravi adhibita admonitionc coarguit.

Leniilima Archidiaconi mnita non modo con588
tcmpfit Natalis , verum etiam homincm gradu
dejicere ftatuit . Quarc coram Clero hac decaufsa
coacto Honoratum vel invitum pro imperio juffit recipere Presbyteratum : impcrium detredanti
tamquam contumaci Archidiaconatus officium
interdixit .
Honoratus ad Peligium R. P.confugit , quem
litteris fuis de omni controverfi edocuit , ab
eoquc petiit , ut infignem a fe injuriam propulfaret. .
Pclgius R. P. vel fuperiori , vel certe hoc
y 89
anno Heteras ddit Natali Salonitano , cui pra
va m vivendi confuetudinem exprobravit , edixitque, ut Archidicono in integrum reftitutoRomim properaret cauflam fuam didurus .
Natalis Pontificia mnita atque mandata pro
nihilo habutct '
Pelagio Romano Pontifici vita defundo fub59 lcdus eft Gregorius cognomento Magnus , cu
jus opem iterum litteris fuis imploravit Hono
ratus .
* V
. :
Natalis pariter de objedis ab Honorato criminibus fe Gregorio per littcras purgare , &
fuam in Honoratum acerbitatem calumniis tueri aufus eft . Gregorius utrique refcribens utrumque ad pacem , & concordiam hortatus eft ; qua:
fi Salonis conftitui nequeat , juffit Honoratum
Romam venire, Natalem vero idneos procuratores delegare, ut judicium utrique proacquitatc reddere poflet. Interca tarnen ademptam Ar
chidicono muncris fui obeundi facultatem Nsutalis reftitucret, neve invkum ad Presbyteratum
evcheret . Altera epiftola Gregorius refpondit
Natali , qui litteris adept urn Pontificatum cidem gratulatus fuerat .
Ratomiro fine liberis defundo , quidam ex
ejus progenie fucceffit , cujus nomen ignotum
eft. Is incxptam ab decelfore in Chriftianos perfecutionem proximo annoacerrime redinregravit .
Gregorius M. Illyricorum Antiftitum pieta591
tern per litteras excitavit, ut Epifcopos , quos
Prxvalitani Regis incurfioncs , crudelcque in Chri
ftianos odium ex propriis urbibus cxpulerat , be
nigne fufciperent. Non exiguam pariter Ponti
ficia: cura partem in provinciam Aquilejeniem
derivavit, ut Scverum Mtropolitain cum Epiicopis Veneria: , atque libia: ad ecclcfix finum
revocaret; fed Schifmaticorum audacia Mauritii
Imperatoris audoritate armata illius follicitudines irritas fecit .
Natalis Salonitanus Grcgorii litteris contemptis inftitit Archidiaconum impeliere, utSacerdotium aeciperet : cui ille tandem confeniit .
Epifcopus fpeciofo ccclcfiafticarum legum pra>
tcxtu Honoratum per vim Archidiaconatu dejecit , in cjufque locum quemdam fibi perfamiliarem fubftituit . Honoratus Romam properavit
fuprcmi Pontificis opem imploraturus .
Gregorius M. audita Honorati querela ejus patrocinium fufcepit . Tres idcirco fcripfit cpiftolas ,
alteram ad Natalem, cui pallii amiffionem , &
graviora minatur, nifi Honoratum inpriftinam
dignitatem reftituat; alteram ad Epifcopos Dalmatiz, quos de Salonitana controverta edocuit :
tcrtiam demum ad Antoninum Subdiaconum ,
quern juffit Natalem Salonis convenire , atque
ubi Pontificiis mandatis obfequentem reddere nequirct, pcenas nominatim ftatuit , quas homini
ubftinato ex audoritate Apoolka infliget .

Scripfit item Jobino Praefedo Illyrici, ilium ad- An.Ch.

monens , ne ullo patrocinio tueretur Natalem Epifcopum adverfus fedem Apoftolicam contumacem .
Antoninus hortationibus fruftra adhibitis ufum
pallii jam interdixerat Natali , cum tandem Na
talis refipuit , atque Honorato quamvis abfente
in integrum reftituto , Gregorio fcripfit promittens fe eidem in omnibus obtemperaturum .
Hifcc litteris perbenigne refpondit Gregorius .
Natalis praeter omnem juris formulam condcmnavit , graduque dejecit Florentium Epifcopum Epidauri . Qua re audita Gregorius injuftam fententiam reicidit, & litteris ad Natalem
datis prxecpit Provincialem Synodum cogi, in
qua de Florentii caufia cognofecretur , ac judi<aretur, Antonino Apocriiario pracfidente , cui
de re eadem feripfit .
- .
Per hasc item tmpora dclcdu m ex Clero Ro
mano virum in Dalmar?am legandum Pontifcx
exifHmavit, qui cecidias illas inviferet.
Cum Natalis diutius cundarctur promiflos
internuncios Romam mittere , Gregorius cauf
lam adjudicavit Honorato , juffitque eumdem ,
licet Presbyterum, Archi^'-aconi dignitatem
munus retiere.
Natalis Epifc. Salon, e vivis exccffit fub ini- 591
tium hujus anni . In ejus locum menfe Majo fub
litutus eft Honoratus Archidiaconus , cujus ele*
dionem confirmt Gregorius . Malcho Epifeopo
Delmitano audore , & fadiofis ouibufdam hominibus inftigantibus , Epifcopi Provinciales ,
Clerus populuique Salonitanus ab Honorato .
electo defeifeunt , & Maximum Epifcopum re*
nunciant menle Augufto . Honorato iludi pacis Pontificatu cedit . Gregorius fuis ad Epif
copos Dalmatie litteris eos quidem graviter re
prehendi fed Honorati confilium approbans ,
poteftatem facit altcrius Epifcopi ei tgend i ; Ma
ximum eligi nominatim vel. Si contra, atque
i pe juffit , facer aufint , denunciar ram iilis >
quam Maximo divinis myfteriis interdici.. .
Agilulphus Rex Langobardorum rem profpere ge flit cum Romanis , & Roma; obfidiontm
e propinquo minatur.
.: ..
Epifcopi Dalmatiae Maximum menfe Aprili 4
confecrant Epifcopum . Hic Grcgorium certiortm fa it Epifcopatus in fe collati, Mauritium
& approbatorem eiTe , Se defenforem futurum .
Gregorius factum improbat ; & litteris ad Ma
ximum Trafumptorem feriptis Maximum , atquc
Epifcopos, a quibus initiatus fuerat , ab omni
Epifcopali muere tamdiu abftincre juffit , do
nee fibi conftaret de confenfu Imperatoris ; fi
quidpiam interca Sacerdotalis officii att ingrent,
denunciat extemplo illis anathema inflig . Ma
ximus effecit , ne fibi redderetur epiftola Gregorii ; & perinde ac fi ignarus effet interdidi
Pontificii, Epifcopi partes agere non deftitit .
Eodcra anno Gregorius refcribens Marcello
bcholaftico petenti , ut Epifcopatum Maximo
traditum approbaret , negat id fibi per leges cccleliaiticas liecre.
Gregorius Romano Exarcho &Mauritio Im-
peratori nequidquam audor eft pacis cum Langobardis facienda; . Idem Romanus favet Maxi
mo , & fchifmaticorum AquilejenHum converfioni officit .
Gregorius fuis ad Conftantinam Auguftam lit
teris queftus eft de Mauritio, qui Maximi pi- 595
trocinium fufeeperat ; veniam Maximo datum
i ri fpondet , quod contra vet i tu m fedis A poli licx. confecratus fuerit , ejufque confecrationem
rat a m

SYNOPSIS
CHRONOLOGIC A;
334
. > ratam habituai iri , modo Rmam veniat , & ximi cognofcat , & judicet , adhibito , fi opus An.Ch.
eft, ConftantioEp. Mediolanenfi, ad quern lit
de quibus accufatus fuerat feipfum purget .
Maximus cum Romam non Veniret , cum teras dedit, ut cumMariniano quxftioni & caufGregorius iterum per litteras ntonet , ne Ro- fe Judex praeelTet .
manam profeftionem diutius diffrt . RefponMaximus fub initium Junii Ravennam in- jpp
denti Maximo Mauritium juberc , ut fibi Sa
grcflus pcenitentiz ua; illuftria documenta ullon jdices demur , apud quos foam eau ( m tro jam dederat; de quibus certior faftus Gredreat ) tertio refcrbit Gregorius dies 30. eidem gorius menfe quinili fcribit Mariniano , ut
prasfiniens , ultra qos iter Romanum differre non expe&ato Conftantio Ep. Mcdiol. led Caprohibe Paullinum Se Honoratum, quos ram- ftorio Notario adhibito veluti Aftore caulTae
qam in euftodia domi fus quemque detinebat , Maximi finem imponeret , rci expediendx raliberes dimitti jubet r
. .
tionem prasfcribens . Nec multo poft ad CaftoGregorius Petro & Providencio Epifcopis Iftriae rium in eamdem fententiam fcripfit , & litteras
per litteras gratulatur, quod ad ilnum ecclcfix confolatorias inclufas Maximo ihtim reddi jufredeundi cupiditatem oftenderenc.
iit , atque pecnitentia perfunclus eifet .
tfpg ^ Maximus Gregorii epiftolas publice dilaccraMaximus Augufto ineunte ad fcpulchrum S.
ri jubet , eumque Gregorius nominatim dcla
Apollinaris , jurejurando de Simona , & fimrt excommunicatum . Scribit etiam Gregorius plici inficiatione de caeteris criminibus fe pur
ed Salonitanos, & Jadertinos, quos a commu- ga vit , Sc a Mariniano abfolutus eft, & ecclcfix
nione cum Maximo abfterret.
rcconciliatus . Tum Caftorius litteras Grcgorii
FrohtihianiftaE: , qui taciti ad hunc diem Ia- eidem tradidit, quarum caput erat , fe in fuarn
tuerant , quinclam fynodum palam oppugnare ilium & fedis Apoftolicse gratiam recipcre; Ro
tticperunt .
: -i .
mam mittat , qui 'Pontificale pallium ex urbe
fumat . MiiTus eft Stephanus Diaconus Salonit.
Malchus Ep, Delmitanus Maximi fautor Ro
mam pergit, & a Gregorio corum , quse pec- ecclefix , qui menfe Septembri reverfus & pal
caverat , veniam orat , impetratque . Sed dum lium detulit Maximo , & litteras Gregorii .
apud Bonifacium hofpitatur , repentino fato ex- Exinde Maximus verus ac legitimus Epifcopus
tinguitur . Ejus mortis cupam in Gregorium effe ccepit .
. -.. : .
Induciz cum Larigobardis paAae in duos an*
Maximus per calumniam comecit .

.
..^
Sabitiiamim Ep. Jadertinum pcenituk & fau- nos.
9~

torm fef Maximo praebuiTc , & cum illo jam

excommunicato communicalTe ; itaque Gregorius
nd cm feribens , reprehendit } quod Maximi
partes fecutus fuerit 5 laudat, quod ab ejus coni'ortio fe rcmaverit , jubetque Romam venire >
ut veniam , & abfolutiortem obti neat . '
Gfegofius Sabiniano Dicono, & apud Mauritilim fedis Apoft. Apocrifario feribit , ut de
Maximi flagitiis edoceret Imperatorem , Se calumiam de morte Malchi confictam a Maxi
mo, fibique illatam depelleretj
Romanus Exarcllus obii, eique fuftectus cft
Callirlicus j qui Gregorio ad fchifmaticos con"Vcrtertdos operam fatis utilem navavit.
VaST
Gregorius iterum ac tertio fertpfit ad Sabi%ianuirl piCi fdertium, a quo itidem binas
Epiftolas acceperat ; Prioribus litteris de infigni
ejs pcenitentia gaudetj de caufla Florentii Ep
Epidauritani 3 quem atalis ede Epifcopali de*
jeccratj rite cognpfcat, & quid fu; fit fertten*
tia referibat . Pofterioribus litteris praeter alia
illum nionct , curri presbytei'o lapfo , de qu
iconfultus fucrat , mitius agendum effe j quia de
admiffo flagitio fponte ConfcfTus fuerat 5 & pri
vilegia eccleli: Jadertina, cum eorum exemplaria tranfmifetit t ab feconfirmatum iri promittit
Refcripfit tem Gregorius menfe Scptembri ad
Marcellinum Protofulem Dalmatian , qui Pon
tificis gratiam fibi per litteras conciliare ftu*
due rat k
Avares & Slavi irrumpullt in Dalmatiam ,
Belicham expugnant, & multas Dalmatian urbes
eveftuht .
Maximus ab omnibus fere deftitutus hlenfe
Octobri legatos deprecatorefque mittit ad Gre
gorium ^ ad quem eodem tempore vnrant lit*
tera commendatitiat ab Callinico Exarcho ; Hinc
placatus Gregorius Maximum exifnit neceffitate
urbis adeunde, & Ravennam proficifci jubet ,
ibiquc apud judiecs a fede Apoftolica delegatos
caufiam dicere . Per idem tempus Mariniano Hp.
Ravenna? per litteras mandat t ut de caulTaMa-

Slavini per fines Dalmatian in Iftriam irrumpunt .

! ' :v
;
.,

600

Julianus Scribo Salons judicia venalia exer*

cet , quem Maximus b> eo turpi quaeftu revo-
care aggreffus , ejus in fe odium Confcivit .
Multis difficultatibus Maximus implicitus per
litteras a Gregorio confilium & auxilium petit ;
refcribens Gregorius Maximo confilia fanctkatis ac prudentis plena fuggeft .
Frontinianiftas palam Dalmatas ad fchifma fol*
licitantj at Maximus adfcitis in operis focietatem Epifcopis provincialibus, fchifma fic pror*
fus extinxit, ut ne reliquia quidem ullit fupereflent .
Agilulphus bellum redintegrat, Papiam capit 60 1
& diripit.
Perfecutio Chriftianofril in Dalfhatia fupc
riori deferbuit.
Paullus Epifc. Diocletanus flagitii cujufdara
compertus fede Epifcopali dctruditur , Neeme*
fione in ejus locum fuffecto. Il le palatium Epifcopale invafit, & expilavit, Neemefionem vio
lenter ejecit . . Gregorius per litteras imperavit
Confiando Ep. Scodritano , ut Paullum pecnis
ccclefiafticis cohiberet : quod fi per fe ipfe pra>
ftare ncqueat , id negotii rejiciat in Joannem
Ep. prima; Juftinianee 1
lifdem fere temporibus Fclicem Sardicenfcm
Ep. Gregorius admonuit, ut mcminiflet fe fubjedtum eue Joanni Ep. Juftinianx primee , cu
jus poteftati fe fubducere conabatur .
Avares cum Slavis Thraciam vaftantesPrifcus
Vios partim occidit , partim captivos abduxit .
Callinico Italiae regimine amoto in Exarchatum fufFeftus eft iterum Smaragdus .
Mauritius a Phoca jugulatur ; hinc Phocas
imperii regimen adeptus eft.
Intra finem hujus anni Maximo cum aliquibus nefcio quid controverta; ecclefiafiicae fuit,
de qua ad fede m Apoftoh referendum efle cen*
fuit . Sed cum Maximi procurators Romam
miffi ejws mandato & Chirographe carerent ,
G re*

SYNOPSIS

CHRONO LOGICA.

An.Ch. Grcgorius fcripfit Maximo , & alios fubmitti

juflt ddcgjtione legitima riteque fubfcripta inftrudosj quod Maximus exfecutus eft.
Phocas Confulis nomen & infignia fumpfit ,
603
fuoque confulatu hune & fequentes annos fignari juflt . Chofroes per fpeciem ulcifccndae necis
Mauritio illataij bellum Phocae intulit .
Langobardi, Avares , Slavi Iftriam depopulantur .
Natus eft Agilulpho ex Thcodelinda conjuge
Adoloaldus , quern Parens anno fcquenti Regem
appellavit .
Agilulphus Cremonam & Mantuam adeptus ,
pacem five inducas cum Romanis fecit j quas
deinde Exarchi Ravennates iterum ac farpius ex
aliis in alios annos renovarunt.
Gregorius adSuperos migravit m. IdusMar604
tii . Succeilit Sabinianus ex collegio Diaconorum cledus.
Sabiniano extindo interregnum Pontificium
606
aliquot menfes tenuit .
Poft Severi Aquilejcnfis Epifcopi Schifmatici
interitum, Provincia illa in duas partes diftracca eft, & duo deinceps Patriarchat creari eccperunt , alter Catholicus apud Gradum , alter
Schifmaticus apud Aquilcjam veterem .
Bonifacius . Pontificatum fufeepit , &oda607 vo menfe vita fundus eft .
Poft interregnum decern menfium evedus eft
o8 ad iedem Romanam Bonifacius IV.
Chofroes Armeniam , Cappadociam , Galatiam , Paphlagoniam adeptus cum effet annis
fuperioribus } Chalcedonem ufque in Bithyniam
pervafit .
Heraclius Africa: Praefedus Phocam rogatu
610
Procerum bello petiit , & acie vidum obtruncavit 5 & ipfe rerum potitus eft .
Heradius more majorum iniit Confulatum j
611
& quos deinde vixit annos Confulibus vacuos , a
fuo Confulatu numcrari voluit.
In Dalmatia fuperiori perfecutio recruduerat
fub altero poft Ratomirum Tyranno. Maximus
Chriftianos bonis exfutos, patria extorres beni
gne fufeepit, & quibufeumque rebus poffet, liberaliter juvavit .
Chaganus junior Rex Avarum in Venetiam&
Carniam periitus irrupit ; interfedo Gifulpho
Forojulienfium Duce , ingentes hominum , pceudum, & generis omnis prardas abegit, rediitque in Panftoniam .
Slavi lftriam depopulantur .
64
Menfe Junio Indidione 2> capta eft a Perils
614
Hierofolyma 5 & facrofandam crucem barbari
in Perfidem afportarunt .
Agilulphus Rex Langobardorum moriens Re15
gnum Adoloaldo filio fub tutela Theodclindx
matris reliquit .
Bonifacio IV. vivisexempto fublcdus eft Deusdedit .
Chofroes ^gyptum & Alexandriam cepit.
Sacs Dux Chofrois Chalcedonem per trien17
nium obfeilam expugnavit.
Dcusdedit vita migravit j Bonifacius V. ecclcfia; regimen fufcepit.
Avares in Thraciam cftufi Heraclium fpe pa
610
ds illedum pertrahunt in inldias , quas aegre
admodum evafit . Tum barbaris pecunia placatis , totus in Pcrficum bellum incumbcre decrevit .
Maximus Epifc. Salon, e vivis exceflit , anno
620
vicefimo legittimi approbatique a Romano Pon
tfice Epifcopatus .

335
Frontinianus III. Maximo fubledus eft in rc- An.Chgimine ecclcfice Salonitanx .
6zo
In Dalmatia fuperiori fub dominatu Tyrannorum perfecutio faevicbat adverfus Chriftianos .
Hcraclius pace cum Avaribus fada , omnem 62 t
cogitationem curamque in apparatum belli Perfici convertit .
Heraclius progreflus in Perfidem vidoriam
infignern ab hoftibus reportavit.
Mahometes ante annos decern nefarios errores
in Arabia dhTeminarecceperat ; hoc anno fceditas
& infania novarum opinionum detcda hominem
in fummum difcrimen adduxit . Itaque ncceTc
habuit fuga faluti confulere . Ab hacfuga, quam
Hegyram Arabes & Saraccni vocant , nova hujus gentis & feds epocha proficifcitur .
Heraclius Perfis multas clades intulit , mul 6S}
tas urbes ademit.
Perfac duobus pracliis vidi 3 magnaquc occidione occifi .
Arioaldus Adoloaldo Rigi Langobardorum in
Italia cognato fuo detrufo regnum ciipuit . Honorius Papa Bonifacio V. fuffedus Ifacium E
xavchum hortatur per littcras, ut. Tyranno xpulfo Adoloaldum in regrtum reftituat.
Quartus annus belli Perfici , seque fupcriorcs , Perfis calamitofus , Romanis la?tus fuit .
Conftantinopolis ab Avaribus , Slavis , Bul-
garis obfeffa , vehementerquc oppugnata divinitus liberatur .
In terca Heraclius Turcis in focietatem belli
Perfici adfeitis multas urbes & provincias de
hoftibus receptas imperio reftituit.
Hcraclius cum exercitu in Perfidem penitus 627
irrupit , & hoftibus magno predio cfis fufique, Ninivcm urbem opulcntiiTimam cepit.
Fortunatus Schifmaticus in federn Gradenfcm 68
anno fuperiori invaferat ; fed cognita ejus pravitate Schifmatic* > fugam arripetc 'cogituf ; &
direptis ecclefiarum tht-faurrs apud I.angobnrdos
fe reeepit . Iftri poftulant ab Honorio Epifcopum catholicumj ditus eft illis Primogenius Subdiacoiius & Regionarius ecclefiae Romans. Iftria
univerfa ejurato fcliifmate ad ecclefiam rediit .
Debcllatum eft cum Perfis anno hujus belli
feptimo . Chofroes defperatis rebus , dufn fugeret , Merdafem Juniorem filium ibi fucceflorerA
deftinavit . Syroes major natu -frat rem fibi 1latum iniquo animo ferens arma in parentem
convertit : quo capto & oeeifo , pacem extemplo cum Hcradio fecit, redditis captivis , provinciiiqtie omnibus imperio Romano ademptis;
& facrofanda Chrifti cruce reftituta , quam an
no fequenti Hcraclius Hierofolymam retulit .
630
Initia hserefis Monothelitarum , audoribus AthanafioPatriarcha Jacobitanim, Sergio Patriarcha Conftantinopolitano , Cyro Epilcopo Phafidis , & paullo poft Patriarcha Alcxandrino, a
quibus in cum errorem indudus eft Heraclius .
Interitus Mahometis > cujus execrandam Sedam, una cum regno Saracenofum , Ebubezcr,
live Abubacarus ejus fcceftbr amplifieavit . Sunt
qui Mahometem anno fuperiori extindum tradant .
Cyrus Patriarcha Alexandrinus coada Syno- 633
do unam in Chrifto adionem & voluntatem divinam , humana fcclufa ) habendam & profitendam effe decrevit. Huic decreto vehementer
redamarum eft a Sophronio Mon ho Alexandrino .
Saraceni Romanis bellum inferunt 5 provinciam Gazenfem depopulantur .
So-

Afl.Ch.
6q

#$7
^$8

640

SYNOPSIS
CHRONOLOGIC! A.
3
Sophroniiis ex Monach Patriarcha HierofoIdem Joannes Pontificum Romanorum pri- Afl.Cb.
iymicanus Synodum cogit , & primus ha:refim mus cxtitit , qui Apoftolica au&oritatc & fententia harefi m Monothelitarum damnavit, idemMonothelitarum Synodico decreto configit .
Honorius de controverfia illa, duatne in Chri- que ut facerent , Epifcopis Africanis auftor fuit .
fto effent voluntatcs& actiones , an una folum, Hcradianum ediclum, feu Ethefim reprobavit,
n Sergio per litteras admonitus quid fuae f'en- effecitquc ut vulgatas Ecthefeos Heraclium pu*
tentiae fit, referipfit , & parti utrique filentium derct , eamque fuam non eiTe dedararet , fed
itnpofuit. Monothclitae litteris Honorii , alior- Sergii Patriarchal , qui fuperiori anno mortem
fum atque ipfe fentiebat , detortis ad confirma- obierat ; cique Pyrrhus fucceiferat . Pyrrhi epiftolam Monothelitica* impietatis & audacia: pletionem pravi dogmatis abutuntur.
Haomarus tertius a Mahomcte Dux Saracc- nam ad fc miflam Joannes non fine jndignatiohorum Romanas copias caedit . Hcraclius Hierofo- nc rejecit .
Interea Salonitani patria extorres , lembis arlyma Chrifti crucem Gonftantinopom tranftulit .
Saraceni Romanis triplici prslio fuperatis matis oram Dalmaticam infeftam reddunt AvaPhamiciam, & >gyptum ad fuam ditionem ad- ribus, & Slavis j eofque fubmotos a mari in
loca mediterrnea compellunt . Ita omnis ora
jungunt. Hicrofolymam obiident .
Hierofolyma per deditionem Saracenis tradi- maritima in poteftatem Romanorum & Dalmatarum rediit , qui urbes dirutas reficiunt , no
ta. Alii in annum fequentem Hierofolymae de
vas exftruunt , msnibus prefidiis commu
ditionem rejiciunt .
Arioaldo Vita funeto , Rhotaris regnum in niant .
Chrobati & Serbli, nationes Slavonics 3 fupLangobardis obfinuit .
Saraceni Syriam invadunt , Ant-iochiam Orien- plices ad Heraclium confugiunt ; fedes agrofque, quos colerent , poflulantibus fuafit Hera
tis Metropolim expugnant .
Frontinianus III. Epifcopus Salonae e vivis clius, ut Avares & Slavos e Dalmatia ac Mae-
fia fuperiorc expellerent j utramque provinciam
deceffit .
orns III. Frontiniano in federn Salo- hoftibus ereptam fub conditione annui tribut!
rntanam fubrogatus > qui omnem curam inten- eildem conceffit . Chrobati ergo itemque Serbli
dit ad coercendos diffolutos civium mores , & bellum aliquot annos cum Avaribus , & Slavit
collapfam cleri difeiplinam reftituendam . Dal- profpere geflerunt j iifque demum viftis & ejeraatae , quibus citerions ripae Danubii cuftodia flis , Dalmatiam mediterraneam , & Maefiam fu
erat commiifa, flumen trajiciunt praedandi cauf- periorem occuparunt .
Hoc anno vel fuperiori mortuus cft porefa ex Abarum ultcriorem ripam accolentiumregionibus ; at Abares de improvifo adoriuntur mus ex quatuor Tyrannis, qui regnum in pro
Danubium tranfgreflos , & partim capiunt , re- vincia Praevalitana obtinebant . Hujus interim
Jiquos occidunt , uno quidem fuga elapfo . extinfta eft feries Regum e ftirpe Oftroylli .
A captivis ds regione, unde vnrant , cdo<5ti , Huic fuccclit altera Regum feries ex Regibus
Dalmatiam invadere conftituunt , expeditione Serbliae antiqua: five Alba;, qui ultra Danubium
ad latus Occidentale Polonix rerum potiebanDalmtica in annum proximum dilata.
Honorius Papa diera obiit iv. Idus Oftobris 5 tur . Eorum primus fuit Dux ilk Serbiorum,
qui ad Heraclium agros & domicilia impetranin cujus locum Severinus fubletus eft.
Abares & Slavi in Dalmatiam contendunt . di cauffa fe contulerat , quem Diocleates ZuaCliflam aftu capiunt , deinde Salonam obfident , nimirum, Marulus Satimeruti vocant . Is Sla
& oppgnatlt, ac tandem militum &incolarum vos veteres , Prevalis colonos ultro in fuam fifuga magna ex parte vacua m capiunt , incen* dem ac poteftatem venientes recepit 5 & Dalma
tiunt, ac funditus eVertunt .
tiam fuperiorem mediterraneam eis ultraque monSalonitani fuga elapfi ad nfulas plerique fe tts , itemque Maefiam fuperiorem ad fuam di
ecipluntj alii Vero in Graeciam , alii in Ita- tionem adjunxit j utramque vero Serbliam appellavit; quemadmodum Dalmatia inferior me
liam navjgarunt.
Barbari poft excidium Salon* } Dalmatiam diterrnea cifalpina , & tranfalpina Chrobatia
mnem populabundi pervadunt, ncolas fere o- dicta eft a Chrobatis , in quorum dominatu
mnes vel fugnt , vel occidunt , vel in fervitu- concefft .
Heraclius diem fupremum expkvit Februario 641
tem abdueunt i urbes Mediterrneas fane mu*
tas j e maritimis Epidaurum, & paucas fortafle vel Martio menfe . Parenti fuccellt Conitantialias evertunt . Pierique in Dalmatia fedes & nusj fed nondum ab fufeepto imperio quartum
ddmicilia conftituunt j alii in Iilriam , alii in menfem exegerat , cum a Martina noverca ve
neno fublatus , Imperium reliquit Heracleona;
Msfiam fuperiorem effufi omnia pervaftant .
Theodorus Ep. Salonit. vel dum civitas ob- alteri ex Martina Heraclii filio . Hoc autem
fideretor, vel inter clades captae urbis , vel paul- cum Matre in exfilium pulfo fub initium anni
lo poll interiit . Exinde interregnum Metropo- proximi , rerum potitur Conftans filius Conliticum in Dalmatia fuit , quod annos fere ftantini , & nepos Heraclii .
Joannes Papa Honorium decciTorfim fuum a
tenuit .
Heraclius ediclum a Sergio Patriarcha fecun- caluraniis hxreticorum vindicavit , litteris ad
dum Monothelitas compoiitum promulgari juf- Conitantinum, vel Conftantcm datis, in quibus
fit 5 quod Severinus Papa ut reciperet , nullis ab , qui Honorio fuerat a S'ecietis, catholifeu minis feu promiffis dduci potuit . Is diem eam Honorii fententiam interpretan diluci
fuum obiit IV. Nonas Auguftij eique fubftitu de explicari juferat . Ad eas litteras Conftans
referipfit , fc Catholicum efle fimulans fed
tus eft Jbannes IV. natione Dalmata .
Joannes Papa Martinum Abbatem inDalma quam averfo eilet a Catholicis animo non mul
tiam & Iftriam mific > qui captivos ab Avari* to poft oftendit , cum Paullum Monotheliticas
bus , & Slavis redimerct , fimulque Sanorum impietatis fautorem fubrogavit in locum Pyrrhi
Martyrum corpora injuriis barbarorum praere- Patriarchs Conftantinopolitani , qui cum in fufpicionem veniflet conjurationis in Conftantinum
pta in urbcm transferret
con-

SYNOPSIS

CHRONO LOGICA.

An.Ch. confiais, quarftionem & fupplicium fugaprsverterat, feque in Africam contulerat . .

Joannes corpora SS. Martyrum ex Dalmatia
& Iftria per Martinum Abbaten collecta, &
Romam allata excepit , quibus condendis egrcgium in Bafilica Lateranenfi Sacellurn parabat;
fed ejus perficiendi curam Theodoro fucceflori
reliquit , morte prreptus ir. Idus Oobris .
Rhotaris Rex Langobardorum Romanis bellum
intulit , Liguriam invat, multafque urbes orx
Ligulticse fub potetatem redegit.
<542
Dum Chrobati & Scrbli cum Avaribus bellum profpere gerebant in Dalmatia , aliquot
utriufque gentis copias navibus Romanoram tranfve oram Sipontinam ferro atque igni perpopulantur ; Ajonem Beneventi ducem interficiunt ; fed a Radoaldo cxfi fufique Slavi Dalmatiam repetunt.
643
Salonitani fame & egeftate ab infulis depulfi
ad continentem fe referunt ; alii cum Epidauriis Ragufium condunt , vel amplificant ; alii
Blandona vetuflifimi oppidi ruinis urbem novam inxdifcant, quam Jadriam vocant .
Catholici in Oriente vexati a Monothclitis,
Romam confugiunt , a Theodoro peramanter
excepti .
645
Pyrrhus in Africa exfulans certamen habuit
de religione cum Maximo Abbat , & erroris
convictus veritati manus dedit.
646
Theodorus Papa Pyrrhum Romam ex Africa profehim perbenigne accepit , & Monothelitarum flagitia cum exfecratus fuiffet, ecclefias
reconciliavit.
647
Rcliqui Salonitani, qui adhuc in infulis vi-

llyrici Secri . II.

337
tarn inopcm & aerumnofam degebant , hortatu An.Ch.
Severi viri inter illos primarii revcrtuntur in
patriam; & urbem novam ex Palatio Diocletiani salificare cperunt, qu* dia eftSpalatum.
Saraceni Africam bello civili implicitam occupant, ejcftis Romanorum praefidiis, una cum
Gregorio Africse Praefefto, qui ejufdem regionis dominatum invaferat.
Conftans dccretum promulgavit, quem - 4$
pum appellant; coque fancivit, ut ne quis impofterum de una, ( ve duplici volntate &ac"tionc Chriiti difputaret.
Theodorus Epifcopis in Concilium vocatis ,
Monothelitas omnes, & nominatim PaullumCP.
Patriarcham, & Pyrrhum in hauefim relapfum
anathemate confixit .
Martinus Theodoro fubleclus Concilium La- ^49
terauenfe convoeavit ; Ehefim Heraclianam ,
Typum Conftantianum , hzrefim Monothelitarum , Duces & principes nefaria illius Seda:
damnavit .
Idem Martinus Joannem Ravennatem fedis Apotolics Legatum mifit inDalmariam , ut rem
Chriftianam & ecelefiaftieam labefadtacam reftitueret . Quo muere egregic perfundus ab iis,
qui e Paltio Diocletiani novam urbem contruxerant, & Spalatumdcnominaverant , primus
Spalatenfis Archiepifcopus eligitur .
Joannes elcflus Archiepifcopus Spalatenfium , 650
Martirio Romano Pontfice approbant, ab ca
que infuper Primatis five Vicarii fedis Apoftolicae titulo Se potelate au<ftus , ecelefia Spalatenfis regimen fufeepit , & Metropolitko Dalmaria: interregno fiaem attulit.

V f

H I-

338

HISTORIA

DIOCLETIANI
ORTU

IMPERATORIS,

SALONITANI.

Ggrcdienti mihi ad explicandam fe- ne fepulta ; cum alioqui hoc tempore non defnericm Antiftitum Spalatenfium, hilorise rint biflorici nobiliffimi , nempe JElius Spartianus ,
Diocletiani dilucidands & cognofccn- Julius Capitolinus , Mius Lampridtus , TrebelA ds neceftas manum injecit , opufquc tus Vollio, & Flavius Vopifcus , qui cum ipfi Re Dio jam fufceptum paullifper intermittere cocgit . Diocletiano , tum Confiantio Cxfari , five Conflan- 1"?!tino ejus filio illorum , qui pracefj'crant , Impera- n obioe.
Vens el ac juftiTima doftorum hominum que
rela nihil cTe obfeurius aftis , & temporibus torum vitas a fe conferiptas dedicaverunt . TeflaDiocletiani, nihil confufius, nihil implicates ; tur fane Vopifcus fe feripturum fore Diocletiani
res geflas ; idemque affirmt Claudium Euflhenium ,
quae qtiidem, fi qua oportuerat , cura & dili
qui Diocletiano ab epifolis fuit , feriptis mandae
gentia fuilcnt litteris confignata, mirum quan
tum lucis non profanis modo , fed etiam ec- quatuor Trincipum alla , nempe Diocletiani , Ma
Mftefi* clefiafticis rebus illius statis afferrent . Namqus ximiani } Calerii y atque Confiantii totidem bris ,
biocleti- ful) imperio Diocletiani per annos viginti in aux omnia perierunt . Et jufle quidem bac pa
gniuon. multiplici rei chriftians perturbatione 8 cala- funt de feriptis rerum fuarum Commcntariis , qui
teffjti mitate vel ad dicipnam fanciendam , vcl ad in Cbriflianorum facros codices fxvicrunt . Idem
tiefiftu'' religionem tuendam Majores noftri fapienter ac ante Baronium animadverterat & feripferat Fla
Bticogaiia fbrtiter gefferunt , adeo conjunfta funt & im- vius Blondus de Rom. triumph, lib. 7. Diocle
fata<ui t jjijcitj cum rebus ejufdem Imperatoris, ut ha- tianus nullum y quod quidem feiamus , geflsrum
Jrum notitia qui careat , illa quoque vel igno- a fe feriptorem babuit . Sed quod potiffimum re
ret, vel minus clare diftinfteque cognofcat nc- bus Diocletiani tcnebras obduxit , eft ignoratio
tefle eft . Ad explicandas vero intelligendafque veteris chronologis , confufioque illorum temres ecclefiae Dalmatics atque llyrics cum ve- porum, ad qus in ordinem redigenda nihil fe
re adjumenti fcriptorcs antiqui fuppeditant; qua
tuftate nimia obfeuras , tum raris per ea tm
pora litteris illuftratas , imprimis eft neceflaria de re conqueri folebat Pagius ad an. 196. ChroCOgnitio Diocletianes Auguftalis hiftoris , cu- nologia y inquit, per bac tmpora prxfidiis defliQua ;diverfis

fwfmim Ju* Pars haud fane exigua in rebus lllyricis tuta

eft } 8i Jpaullo rpoft : ">
.
a annis ac- Chrono
Illyrieii verfatur . Ex Dalmatia Diocletianum oriundum adere y uno tempore narrt Eufebius ; & quodillc )o|5it Dio
"**' *"H*^C ^at's con^t > amabat ille unicc patriam de Eufebio, idem dici poteft de Aurelio Vifto- f1."'"'
1
& populares filos , fummamque rerum omnium re , de Eutropio , de Laftantio , aliifque ejuf- J^' "
poteftatem deptus, quibtifcumque poffet rebus, dem fere statis feriptoribus , qui cum res Dio
cletiani ftrilim breviterque attigerint , omnia fe
perquam ftudiofe ornavit. Illyricum & Dalma
tian! fsBe ex itinere peragravit, spe Sirmium, re confufis perturbatifque temporibus obvoluta
Salonam adiit , S^cdmpures ibi dies aut tradiderunt . Tanta autcm caligo hiftoris Dio
ttam menfes commoratus eft . In maximis & cletianes ofrufa eft, ut ne de anno quidem, quo
gravilimis bellis ad rempublicam vcl tuendam, ille imperare ccepit, nter Scriptores conveniatj
Vel propagandam , lllyricis copiis uti potiffi- & jure meritoque fcripfit Jofephus Scaligcr in
hium folebat . Magnircentilmum prope Salo- Animadverf. ad Chronicon Eufeb. n. mmccci.
rns Palatium fibi fuifque extruxit , quo fe rc- nihil effe incertius tempore & anno interitus Carini y & initio Diocletiani .
cepit poft imperium depofituffl , vitamque ibi
Dus.omnino cauiTs afterri folent , cur hiftodem privatam fie tranfegit , ut a perfequendis
ria & chronologia Diocletiani magna ex parte
divexhdifque Chrifti cultoribus numquam de
interierit, aut certe confufius traditafit, quam
filieret. Quibus ex rebus intelligi velifii, quan
ordo rerum feriefque temporum poftulabat . Pri- tije Pr.
tum negotium vel periculum Dalmatis atque ll
lyricis Chriftianis Diocletianus faceflerit, quan- ma hsc eft , quod Senatus ob nimiam Diode- (ji ob.
tum perturbationis Vel detriment! rei chriftians tiani avaritiam & crudelitatem ejus afta refein- ^""L
in I lis locis attulerit J qus quidem omnia co- di & aboleri julTerit; 8c Chriftiani quoque cum .
gnofeere atque inveftigafe permagni intereft ad ad memoriam immanifimi tyranni ex- JjjJj^T"
tinguendam confpiralTent , ejufdem ftatuas everJ'ntelligehtiam rerum Illyricarum , que ad reli
gionem > hiftoriamquc ecclefiafticam pertinent . tciint, & inferiptiones dclevtriotj qus quidem
Utinam veso quam neceiTaria eft, tarn cTct fa- omnes fi extarent , aliquid fubfidii ad Diocle
cilis & expedita cognitio aftorum actemporum tiani afta & tmpora explicanda fuppeditare poDiocletiani } fed earn nobis partim squalium tuiitent . Altera caufta illa fuit , quod cum mul
feriptorum incuria , partim veterum tabularum ta ab eo crudeliter , atque impie gefta , quan
j'aftura prxripuit . Nec folum Diocletiani , fed tum eidem ignominis , tantumdem gloris nomini chriftiano attulerint , Scriptores Ethnici
etiam Maximiani ejus collegs res geftas inter
cept oblivio : qua de re audiendus eft parens hsc omnia ob innatum in Chriftianos odium
ccclefiftics hiftoris Csfar Cardinalis Baronius filentio prsterierint . Has ipfas fuiile cauflas
in Annal Eccl. am 504. num. xi. Kjmanferunt ait Henfchcnius , cur de uxoribus Diocletiani
ipforum res gefta obfeurx admodum : adeo ut qua
nulla fafta fit mentio ab antiquis Scriptoribus:
tuor lu/irai quitus imperarunt , & adverfus Bar
Trima y inquit , generaliter totam Diocletiani hibaros atque Tyrannos fliciter decertarunt , reli- floriam concernit , videlicet Decretum Senatus ,
&a fittt penitus obvoluta ftkntio atque oblivio- quo alia ejus fuerunt bolita ; altera uxores ejus
pro-

HISTORIA

DIOCLETIANI.

rproprie fpeftat , ipfius nempe & miniflrorum ejus

odium adverfus omne Chrifiianum nomen , in quod
cum uxores illius tranfterint , aftum omni modo
efi y ne yd in atuis , vel in nkmmis , earum me
moria publica fuperejfet . Hinc fadum eft ,
hiftoria & chronologia Diocletiani muJtis fit ubftruda difficultatibus ; & qua; maxima eft in ejus
rebus ac temporibus obfcuritas, in .varias difcreEantefque opiniones de genere , patria , uxorjr
us , cognaiis , & affinibus Diodetiani Scriptores pofteriorum atatum diftraxit . Nihilominus
inter fe dfident in explicandis iemporum ordinibus , rebufque ab eo geftis in fuos annos diftribuendis J fic ut neille quidem acnus fatiscer.to definiri poilit, quo Diocletianus vel cceperk ,
vel defierk imperare , vel diem cxtremum obicr
it . Qui vero de acerbiflma illa pcrfecntione ,
que pars eft praecipua & nobillima hiftoria: ecclefiafticx , fcripferunt , tanta unt in varietate
ac djflenfione conftkutj , ut eorura moleftum fit
annumerarc fententias . Alii in alios annos hujus
perfecutionis exordium, progrelonem , finemque
conjiciunt alii principio imperii fere ftatim
Chriftianos exagitare ccepiTc contendunt ; alii
vero in pos faeviendi initium ufque ad extremos
ejufdem imperii annos rejiciendum cenfent. Sunt
ettam , qui univerfam Diocletiani perfecutionem
in plurcs veluti periodos feu partes diftribuunt
fic prorfus , ut paullatim & quibufdam veluti
gradibus crefceret , & quo longius tempore pror
grederetur, eo vehementior, & univerfalior fieret i cum demum anno 305. in omnes Romani
Orbis provincias longe lateqae effiifa , per annos
ipfos decern, ingentes ubique Chriftianorurnftrages edidit .
Cum igitur tarn variae fint dodiflimorum hominum , tamque inter fe difidentes opiniones de
rebus temporibus Diocletiani , eas potiffimum
fequi ampk-dique decrevimus , qua cum vero fi.
millima: , tum maxime idnea; ad vitam refque
geftas ejufdem cum hiftoria ecclefiaftica atquelllyrica connedendas videbuntur. Huic operi materiam fuppeditabunt ex Ethnicis quidem Aurelius Vidbr, Vopifcus, & Eutropius , e noftris
vero Ladantius prasfertim & Eufebius . His autem quod deeft , fupplebunt ada Martyrum , &
monumenta Dalmtica . Pnterea magno nobis
fubfidio erunt , & multa de fuo confrent ad der
feribenda & illuflranda ara Diocletiani , & in
ordinem feriemque chronologicam digerenda Ni^
cephorus Calliftus , Csfar Cardinalis Baronius ,
Antonius Pigius, Joannes Tomcus Marnavitius ,
Interpretes Ladantii, itemque alii hujus &fupePiribi- rioris aetatis feriptorcs . Primum ergo difleren4 hifto"1 dum erit de Gente Valeria Dalmtica , unde Dio
riam Dio cletianus originem traxit , de genere patria &
flctiiQi parentibus ejufdem, de confanguineis, de uxoribus , de filiis ac nepotibus per adoptionem in
ejus familiam infertis. Deinde quas in imperio,
quas in vita privata res geffit Diocletianus , diftindis notatifque temporibus perfcquemur, Poftremo perfecutionis Dioclctiancx cauflas & ini
tia evolvimus , ejufque hiftoriam ufque ad tyrannosextindos, pacemque ecclefiae redditam perdueimus . Cum autem Diocletianus muks habuerit imperii collegas, & fui adverfus Chriftia
nos odii iurarifque adjutorcs ac focios , horum
quoque aa deferihi oportet , qua; adeo impl
cita funt cum adis Diocletiani, &cohaereiu, ut
baec ab i II is fejungi nequent . Hiftoria & chro
nologia Diocletiani bene pereepta & cognita lum plurimam afferret ad res Salonitanae, atque
illyrici Sacri . .

adeo univerfa; Illyricas ecelefia? inveftigandas Sc

intelligendas > eique ftatim fubjiciemus ada Sandarum Dalmatarum, qui ex Diocletiani familia
, vel xognatione prodierunt . Hinc porro ratione*
audoritatefque petendz funt ad ea confirmanda,
c illuftranda , qua: adis Saloncnfium Antiftitum
de rebus ac temporibus Diocletiani identidetn
inferuimusj fed nulla tum argumenta, nullosaudores, qu^bus .eadem probari poflent, piroduximus , rati fatius effe ilia omnia in hunc locura
rejicere, quam jnftitutam ibidem narrationem,
monument is teftibus citandis, interrumpere .
Hiftoria itidem & chronologia Diocletianea
plm'imum fuppeditabit adjumenti ad res illas Sirr
mienfis, & aliarum Illyrici ecclefiarum cxplicandas , qua cum state & imperio Diocletiani co
herent .
CAPUT

PRIMUM.

De gente yurelia Valeria Sahnttana , vt

de familia & cognatione Dioktiani Imperatoris , Divorum Martyrum facunda,
Dijfertatio Genealgica .

. L
De Stirpe gentis Vqjerix Salonitanx,
Um preclara: alicujus familia; ftirpem at*
que originem inquirimus, neceffe non eft
ejidem initia ab ultima antiquitate repetere, &
ipfum quafi fontem indicare , unde omnes illius
majores alii ex aliis emanaverint . Nam qui id
oneris fufeiperet , hunc omnia anteada fcula
percurrere , prope in infinitum furfum regre
di oporteret ; & hujufmodi Majorum feries tarn
longe repetita majus quiddam requirit , quam
efficere vel praeftare poflt quiequid eft homi-.
num eruditorum . Quotusenim quifque eft, qui
ex idoneis audoribus monumentifque proferre
queat primum ipfum familias fuas conditorem ,
& ab eo deineeps Majorum fuorum feriem nufquam interruptam deducere ? Quocirca vetamur
praeeepto Apoftolico perfequi Genealogas inter^
minabiles ; Sc graves cordatique Genealogi mo
dum quemdam fuis inveftigatianibus fapienter derfiniunt, quem preterir, ut altius afeendas, vl
dementia; , vel lumma cujufdam levitatis effet .
Igitur nihil aliud Genealogi fufeipiunt ac profb
tentur, nifi eatenus fe eTe progrefluros , quoad
fibi per obfeuros implexofque generationum anr
fradus gradientibus veteres tabula; feriptarefque
manum porrigant , feu quoddam veluti fllum
prxbeant, cujus dudum fcquanturj ubi fe abiis
deftitui vident , ibi confiftunt ; & quod hujus
quafi genealogici fili extremum eft , id pro totius genealoga: capite atque initio fumunt . Sa
tis porro fuo muncri fe fcciTe arbitrantur , ubi
eum inveniant, qui nomen dederit illi familia;,
cujus originem inquirunt j vel certe primus om
nium eamdem e tenebris in lucem evoeaverit ,
five ex huroili tenuique fortuna in altiorem
piarum & bonorum ftatum cxtulerit. Eo quippe invento, ftatim omnis eorum inveftigatiocon-r
quiefeit , in hoc uno confiftunt , hunc totius
gentis aut familia: audorem ac ducem confti.
tuunt , huic denique continuationem feriemqu
pofterorum annedunt . Ne igitur praeferiptos ge
Ff *

HISTORIA
DIOCLETIANI.
349
nealogicis inquifitionibus fines tranfiliam , gen- omnem , curamque intenderat , ut ex hifce rutis Valeria; Salonitana* feries propago ab-eo deribus veteres lapides Romanis inferiprionibus
mihi ordienda eft, qui vel primus huic familia: incifos, quam poflet plurimos crueret; quorum
fplendoris aliquid accerfiverit, vel primus fie ex egregiam ac multipjicem fiipelleilem cum fibi
omnibus Valcriis Sa'onitanis , cujus nomen in adornaiTet, ad eos interpretandos illuftrandofque
anciquis monumentis non fine aliqua honoris animum applicuic . Porro ex illis inferiptionibus , & ex his , quas cuique adjecerat , inter,
jGens gnificatione reperiatur.
lefia Sa
Communis eft hominum eruditorum opinio prctationibus volumen juftae fane magnitudinis
Ionium Valeriam gentem in Dalmatia non aliunde fuse
compofuit , quod ad Dominicum Papalem veteex qu
Diocleii* . amplitudinis xc rrobilitatis initium , nili ab uno rem amicurn ac civem fuum mifit , & ejus no
aui,
Dioclctiano- duxifle , qui cum obfeuro genere mine infcripilt . Hujufmodi codex manufcriptus
ortus efe credatur , familiam fuam per amplif- extat in Bibliothcca Vaticana 3 refertque impreffimos bonorum gradus ad imperii Romani fafti- fum a tergo numerum 5149. Jam vero Joannes
gtum evexerit . Hinc , ut ifti putant, acceptam Marnavitius, quem fupra laudavi , teftatur in
habent Valerii Salonitani celebritatis ac Homi
ter multos ac varios lapides, quos Marulus colnis caitfTam ; & qui ante I>iocletianum eorum legit, atque egregiis commentationibus illuftramajores ipquirere , vel aliunde ijfdcm gentilicia vit , unum abieinventum efie cum hac praeclainfignia atque ornamenta accerfere conetur , hunc ra inferiptione ;
fruftra laborare contendunt . Sed Joannes Tomcus Marnavitius, is qui ad inveftigandam ValcC. AURELIO VALERIO SALONITANO
riae gentis nobilitatem plurimum ftudii operaeque
VALERIUS ET CA JUS
corttulit , hujufee nobitatis initia paullo altius
PATRI OPT. P. P.
repetit , irr libro qnf rnferibitur : Unica gen
tis Valeri Saloniunx Dalmatic* nobili- Hujufmodi inferiptionem baud equidem fe vitas ; exiftiruat enirn Valerios jam tum fummis diflc meminerat P. Philippus Riceputus , cum in
opibus , atque honoribus floruifle , cum M. Aii- Bibliothcca Vaticana manufcriptum ilium codirelius Valerius Probus rerum potiebatur , qui cem diligenter evolveret ac perlegeret . Verum
it Probui delatum ab exercitu imperium accepit an. hriegregius ille vir bundanti dorrina , Sc inepeJmpcriio.
te*,'.. .. fti 276. Is quippe , quamquam in Panpopia a- dibili quadam rerum antiquarum varictatc & co
pud Sirmium natus effet, genus tamen atqiK orj- pia inftrudus , non omnia , qua; feripfit aut
ginem ad Dalmatas rcferebat , & Djuclltiani collegit , in eum unum librum congeilit . E
confanguineus erat : Cens Valeria , inquit , an- pra:claris ejufdem lucubrationibus nonnullaequitiquiffimis pr&flat imaginibus ; in ea namque, an dem in publicum emanarunt, fed confit nihilo
te Diocletianum } ^AureliumValeriumTrobumDal- pauciores inclufas atque abditas latere in archiptatio /anguine , tefie Sexto ^Aurelio Viftore , Sir- vis Dalmatix aque Italia; j cum enim nova iden
ptii progenitum , B^manorum Trincipum fortii- tidem Sc antea ignota ejufdem Auoris monumum y Remans que externis maximis Duci- menta tum ex Dalmaticis atque ltalicis tabulabus non conferendum folum } fed Flavii Vopifci riis, tum aliunde poft ejus obitum prolata fueteftimonio prxferendim 3 terrarum orbis , incredi- rint , id fane indicio eft plura fortafls adhuc in
tilis celeritatis viftoriis , Tyrannorum gravijfimo tenebris jacere, quam quae ad banc diem inlujugo fubtraftus y prifea libertad ac fplcndori rc- cem prodicrunt . Porro cum. Marnavitius pro
flitutus perpetuo admiratur . Verum ingenue fate- fumma opinione , quam de praeftantiffimi illius.
tur fibi incompertum effe , quid aHinitatis five yiri doftrina atque eruditione habebat , undicognationis Diocletiano cum Probo intercede- que illius fcripta conquircret, ex quibus materet y eque fe potuiiTe invenire, quemadmodum riam & argumenta compararet ad opus il lud ,
Diocletiani genus cum Probi genere conjunge- quod conhciendum fufecperat , de Valeria nobiret, &alterum alteri innecteret : Certa minus ha
litate , nihil failius accidere poterat, quam ut
betur affir.itas y qua Trobi principis domas cum eidem Marnavitio omnia diligenter fcrutanti riCaii Diocletiani familia jungeretur . Nos paullo mantique in manus veniret aliquid ex Maruli
infra oftendere conabimur admodum veriimi- fcriptb five fchedulis, ubi hujufmodi inferiptiq
le ciTe duas hafce familias eo nexu inter fe jun- cum Marulana interpretation illic adjea congi & copulari, ut Dioclctianus & Probuscogna- tincretur. Czterum neminem fore arbitror, cui
tionc Patruclcs , ideft ex duobus fratribus geniti Joannis Marnavitii Epifcopi fides in diibium ve
effent. N.inc qua; funt hujus loci atque intitu- nire poiit , quafi banc epigraphem vel ipfe conti perfequentes , ad inveftigandam Valerias gen
finxerit, vel ex autore parum idneo acceptam
tis ftirpem paullo alcius aicendimus , & lupia Marco Marulo fuppofuerit , ut tanti nominis
Probi aetatem imperiumque progredimur .
auftoritatc fretus fidentius ledoribus imponeret .
Marcus Marulus Patritius Spalatcnls dcimo Ne in Marnavitium cadcre poffit ca fufpicio, profexto fcuio ipeunte, cum egregia vita: fanfti- hibet non modo ejus fides atque intcgritas aliis
tatc , tum fumma ingenii atque erudicionis lau
in rebus fpeftata & cognita, fed etiam Epifco
de floruit. Is cum antiquitatis ftudio & cegni- pi nomcn ac dignitas , unde caufTas omnes vel
tione mirifice delectaretur , totum fe adres an- fingendi vel mentiendi longiiiime abeffc par eft .
tiquas inveftigandas evolvendaque tradiderat .
Adde , quod ipfa per fe inferiptio nobis in
Rudera Salonirana y qua; Spalato prope abfunt , dicio effe potcft, quantum eidem fidei &auftoprarclaram excicendi ingtnii facultatem homini ritatis tribui oportcat . Nihil in ea repcrias ,
gnavo atque induftrio pa?bebant, mulque ma- quod cum antiqua hiftoria pugnet , quod a veteriam fatis ampbm
in qua ejufdem Ihidium terum inferiptionum forma ac ftylo abhorreatj
atque eruditio verlarttur; quippe inter sedificioquod dpique purum non fit, incorruptum at-r
rurn ruinas latent quampluriiwa antiquitatis moque lincerum . Ipeft in ea brevitas, ineft fimplinumenta , quorum ingens copia hodiequc fupcitas , ineft naturalis quidam nitor j quas omnia
petit , & identidem alia arque alia in luccm
germanam antiquitatem redolent , &: querndam
proferuntur . Hue igitur Marulus cogitationem
fine fuco veritatis eolorem praefefcrunt , quem
fifta;

HISTORIA

DIOCLETIAN I.

341

foi vV
Icrintavni
DiociciU-

fidx infcriptiones & commcntitiae haud ita facile imitari poiTunt , cum ab hujufmodi forma
ac genere orationis plurimum diftcnt.
igitur inferiptio, fi germana fit ac fincera t ut certc videtur effe , fatis dclart gentis
nobilitatis Valeria; originem altius repet
oportere , quam ii facer confueverunt , qui
eamdem vel ad Diocletianum , vel ad Probum
referendam effe exiftimant . Exhibct quippe nobis Cajum quemdam Aurelium Valcrium civem
Salonitanum , qui duabus fere tatibus Dioclctianum antcceiit , ejufquc avus fuit , & veluti
caput princeps Valerii generis Salonitani hakcrj jjcjqu potefi; nam ex hac gente nemo re-

AUeoDio.
infant
vViVrto"'
tum fluniUe'

peritur , qui eo fit antiquior , cujufve nomen nomine afficitur, Aurelius Vidor Diocletianum
veterum litteris monumentifquc proditum fit . ferc femper Valcrium nominat. Cum igitur MaPriterca dignus eft , ex quo nobiliffima; hujus rulana inferiptio nobis exhibeat civem quemdam
gentis feries propagado ducatur. Hune quip- Salonitanum Diocletiano antiquiorem , cui Vapc nobilem inter mos ac locupletem fuiffe rao- lerio nomen fuit, quid eft curdubitemus ad eum
net ipfemet lapis , cidem honoris & memoria; Diocletiani originem ac genus referre ? Adde ,
cauffa cum inferiptione pofitus; neque enim mos quod Diocletianus omnia illa nomina fibi adfcicrat vulgarium ac plebejorum hominum memo- vit, qua: antiquo illi Valerio adfcribuntur ; nam
riam hujufmodi monumentis mandari, & pode- in antiquis lapidibus , & apud feriptorcs denoritati propagari . Hic igitur conliftimus , non minatur Cajus\Aurelius Valerius Diocletianus : quid
quod putemus hunc fuife primum , qui Valeria: ita? quia duo nomina intermedia cum efent genfamilix nomen dederit , quique in earn divitias tilitia & propria domus Valerias Salonitani, ea
ac nobilitatem invexerit 5 nam haec fortaffis mu- Diocletianus majoribus hereditario quodam
tis ante aetatibus 8c copiis , & civilibus juxta jure accepit : Caji vero praenomen ab avo paterbellicifquc laudibus abundabat ; fed quia nulla no lumpfit , & Diocletiani cognomen a fe -ipfo
monumenta, nulli feriptorcs fuppctunt, quorum habuit . Quod fi Diocletianus a prifco illo Vadudu ultra progrediamur , & hujus gentis ori- lerio originem duxit , indidem oranes Valerios
ginem ac nobilitatem altius inveftigemus . Quo- Salonitanos deriva tos effe oportet , quippc qui
circa ex illo Valerio Salonitano , tamquam a- bus communie nominis & fanguinis cum Diopite atquc a ftirpe , Diocletiani & Valeriorum cletiano interceffit.
Salonenfium genus omne deducamus necefTe eft.
Porro univerfa gens Valeria, quae ex antiquo ,, vtAc primum quidem ex hoc quafi fonte tum illo Valerio, tamquam e fonte manavit, in qua- ie
Diocletianum , tum Valerios omnes Salonitanos tuor quafi rivulos diduda eft , five in quatuor ,
derivatos fuiffe audor eft Marcus Marulus , Mar- familias divifa , quas liceat nobis genealgicas m*
navitio tefte , qui affirmt fe lcgife hujus feri- Valeria gentis lineas appearc. Nam Cajus *
ptoris& notas , & explanationes, quas ad inferi- relius Valerius Salonitanus , ut deindc oftende-

Ctat Vi.
!nc.
*

ptionem illam adjecit j caput autem totius interpretationis erat , Diocletiani & Valeriorum
genus referendum effe ad Cajum Aurelium Valerium Salonitanum , cujus nomen in eo lapide ineifum fuerat . Praeterea idem Marnavitius affcrit ad hanc fententiam de ftirpe ac genere Diocletiani confirmandam citari a Marulo proferrique tabulas ecekfiae Salonitan ; quibus addi
poffunt Anaftafius Bibliothecarius , Luitprandus
Ticincnfis, Abbo Floriacenfis , & alii, qui Cajum Romanum Pontificem ab Cajo, & Diodecianum , ut ait Marnavitius , a Valerio genitos
affirmant ; quod cum illa inferiptione congruit .
Sed audiendus eft ipfemet Marnavitius : Ut ita*
que Marcus Marulus vir Salonitanx flirpis ante
centum annos pietate xque ac eruditione praftantijfimus , ex notis fepulebralium epigrammatum ,
inter urbis Salonitanx rudera txtantium ab eomet
excerptorum refert : Avus Caji Pontificis, Diodetianique Trincipis fuit Cajus Aurelius Valerius ;
cujus epigramma fequentibus fe notis excerpiffe ex
ipja pohuma marmrea nota teflatur . Et paullo
poft : Gravijfmo enim Maruli tefiimonio nobilinut antiquitati innixo accedit aufioritas ^inaflafii
Bibliothecarii , Luitprandi Ticinenfts , *Abbonis
Floriacenfis , & aliorum , qui Caji Tontificis patrem Cajum agnofeunt 3 ficuti & Diocletiani Va-

lUyrici Sacri Tom. I!.

lerium . Dcinde idem Marnavitius in notis ad

nobiJitarcm Valcriam nota 2. haec adjccit : Cajo Aurelio Valerio. Hune > inquit, patretn fuifft
Caji patris Caji Tontificis , itidem Valerii , quo
Diocletianus natus efi , Marcus Marulus integritatis exima , gravimiqpe judicii feriptor ex mar*
more & archivis Salonitanx probat ecclefix ; cui
accedit ^inaftajius , Luitprandus & jfbbo . Quod
Marci Maruli fuadet audoritas , idem ratio &
conjedura haud fane levis confirmt . Confit
Diocletianum in Dalmatia, & quidem SaJonis ,
vel prope Salonas ortum effe , eumdemque apad
antiquos feriptorcs appellari Valerium . Nam ut
omittam veteres infcriptiones , in quibus Valerii

mus , quatuor habuit filios, per quos fada func

hujus gentis divortia . Duo nobis ex illa inferiptione innotefeunt , alter Cajus , alter Valerius
diciturj ex hoc Diocletiani, illo SS. Caji, &
Cabinii familia prodiit . Reliquos duos aliunde
<ognitos Sc compertos habemus . Alterius quidem nomen ignotum eft, alteri Maximo nomen
erat . Prior anonymus SS. Claudii & Maximi ilktftrium martyrum domum , pofterior Trobi Imperatoris familiam conftituit . Hmc efficitur ,
Probum, Sc Diocletianum , Cajum Sc Cabinium ,
Claudium Sc Maximum patrueks fuifte , ideft e
quatuor fratribus Caji oiureki Valerii Salonitani
filiis progenitos effe j & eumdem omnibus avum
paternum fuiffc , feilicet quem modo nominavi , Cajum Aurelium Valerium Salonitanum , unde gentis Valeria originem feriemque dueimus.
Sed quoniam ha?c, nih oculis fubjiciantur , gre
admodum cogitatione pereipi ac diftingui poffont , hic inferendam cenfemus genealogicam , ut
appellant , Arborem , quae Valerios omnes diftinde & ordinate difpofitos , & in fuam quemque familiam adferiptos exhibet j ut quos difputatio fejungit , & alios feorfum ab aliis exponit,
ratione & diftributione in unum locum colkdi fub uno afpedu ponantur .

Ff

C. Au-

-,

342

HISTORIA
Aurelius
DIOCLETIAN
Valerius
I.

Cajus

crius

I
Diodetianus Serena uxor

Maximus

Cajus Pontif. Gabinius Presb. Probus Imper.

N.N.
>

if
Claudius Maximus

*
Valeria Artemii
Jam vero
five familiis
plicandum ,
muni totius

de fingulis gentis Valeria lineis ,

agendum eft, illudque prarcipue exquo nexu inter fe , & cum comgentis capite cohsreant .
5.

De prima tinea gentis Valeria Salonitana ,- //V

de familia Diodetiani,
PArens Diodetiani fuit Valerius is , querrt
inferiptio Marulana Cajo fratri fuo pra;poVteriu
&*< ?*> ^emqe una cum fratre monumcntum illud C. \A. Valerio patri pofuiffe dclart . Cur
Hit
is pater Diodetiani habendus (it , auftoritatem
Marri Maruli pro ratione fubjicimus . Nam te
ile Marnavitio in iis notis > quas Marulus ad
illam inferiptiohem appofuit , diferte additum
eft Dioclcttanum ex Valerio . Aurclii Valerii
filio hatum effe. Mihi porro tanti eft doctiffiml
hujus graviflmique viri auftoritas, utnullo modo Id temer ab eo dictum putem . Habuit illes
quidem rationes haud fane leves, quas fua opiiiioni fubjiceret , fed cas vel ipfe reticuit , vel
Mrnavitius ex Marulo referre fupcrvacaneum
duxit ; propterca quod invento & conftituto
gentis Valerfce Salonitana; capite , reliqua omnia
per fc ipfa verifimilia fieri viderentutj prafertim
cum nihil occurrefet animo, quod huic fenrentiB objici poflit . Hinc difcimus , quo nomine
pjter Diodetiani appellaretuf , qod ab illius
ictatis fcriptoribus taciturn ac prxtermiffum eft*
Fatcor equidem adhuc ignotum nobis effe , certum illud propriumque vocabulum , quo a fratribus , cterifqe ex eadem ftirpe progenitis
Diodetiani pter diftinguebatur . Nam gentilitium eft Valerii nomen , feu toti fami lise gen
ti commune, quod vi notine iua omnesom*
nio ex Valerio genere femine proereatos
complcctitur Vetercs Romani nominibus gen
tilitiis pra?nomina, & cogomina adjicere io!ebant , ut his difeerni poffint , & diftingui alii
ab aliis > qui ejudem familia? feu gentis crant ,
communique vocabulo a mjoribus , unde orti
fucrant, accepto continebantur k Perm huic Va
lerio, quem Diodetiani parentem fuiTe dicimus,
nullum nomen eque pfjcponitur, eque fubjicitur, quo ab aliis Valci'iis internofci poilt. Ve
rum quamvis praeter gentilitium nomen , alia
lii pramomina > feu cognomina fibi adfeifec*cnt , fi quis tamch in vulgari familiarique ftr-

roone lominandus erat , uno ferme aut altero

nomine affici folebat, quod eidem vel e familia,
in qua natus erat , obtigerat , vel aliunde inditum fuerat . Id vero nomen quamquam effet
commune pluribus , tarnen praecipuum Sc pro
prium unius fecerat vulgaris loquendi confuetudo, fie ut certa quidam & peculiaris nota unius hominis fieret, qua diftingueretur ab aliis,
in quos cacteroquin nomqn idem conveniebat .
Nihil enim injucundius , nihil moleftius prfertim in fermone famih'ari accidere potuiffet ,
quam orationis curfum morari atque interrum
pir longa illorum vocabulorum ferie , quibus
illi, quorum mentio inciderat, onerari potius,
quam ornari folebant. Hinc factum eft , ut alii
gentilitio nomine , alii pnnomine , alii cognomine defignarentur . Hujus confuetudinis exempla quamplurima fuppetunc ex antiquis fcriptoribus , apud quos faepe inverties, uno folum no
mine affici , qui caeteroquin plures & varias pcllationes fibi, alias aliunde adoptavcrant . Ita-i
que Valerius pater Diodetiani , gentis fu nomen fibi proprium fecerat, eoque a cateris Va
lerias diftingui folebat , qui vel proprium nomer
cum gentilitio conjungebant , vel folo pracnomine aut cognomine utebantur. En igitur, cur in
eo monumento , quod parenti ftatuit , inditum
fibi ac veluti innatum ftias gentis nomen incid
juffit , reliqua praetermifit , qua: extrinfecus aifumpferat
His in hunc modum expofitis , dc conftitutis , fequitur gentem Valeriam multo aote cele- Ante Diebrari in Dalmatia , & copiis atque honoribus elcti""e
florere cccpiffe , quam Diocletianus ad imperii r"p*boi
Koroani faftigium aicendcrct . Nam , ut fupra * honorimonui , C. Aurelius Valerius Salonitanus avus ^,\flore*
Diodetiani natus erat honcfto ac nobili loco
apud fuos , & ab re familiari fatis pratchre inftructus ; id quod eo lapide monumento dcclaratUr , quod filii pietatis atque honoris caufla
parciiti ponendum curaverunt . Sed video permultos effe, qui hac derenobifcum diffentiant .
Auftores haud fane paucos contra nos proferunt,
cofque pcrvetcrcs ac nobiles , qui Diodctiano
generis ignobilitatcm objiciunt. Eufebius , Caf- Jf",0^
fiodorus, Jornandes, Scriba nefcio quo genitum ' *
fuiffe Diocktianum affirmant . Sextus Aurelius Dioc|"'Victor, ne ingenuis quidem ilium anr.umerat , a".0 ;'"
dum cum Annulini Senatoris libettimm vocat .
Eutropius obfcurime natum cfle fcribit , adcout
a fkrifque Scriba filius 3 a nennullis

HISTORIA

DIOCLETIANI.

Senatoris libertinus fuiffe credatur . Hue adde

Toannem Baptiram Egnatium, qui cum libertini fanguinis fuifle tradit, & Pomponium Lsetum,
qui eum invoque parenti ignobili & objeuro ortum effe docet > nam , inquit , quidam fctibmt
libertino ^Annulini Senatoris genitum , quidam Scriba filium . Hxc fi ita funt , perfpicue declarant
Diocletianum fuifle hominem nvum, a fe or
tum, per c cognitum fine ulla commendatione
majorum . Sed cum plerique cum inter homines
intimas conditionis fortuna; rejiciant , tarnen
de ilHus genere ftatu non fatis inter illos con
venu; cum muid ingenuum ilium quidem , fed
Scribe cujufdam filium , nonnulli libertinum ,
pauci, Si meo quidem judie io minus graves, li
bertino ptre genitum fuifie affirmant. Me haud
pcenitet eorum fententiae efle , qui cum Scribas
filium fuifle tradunt, nam prxtcr eos, quos t
cito nomine Eutropius hujus rei teftes citt , an
chores habeo Eufcbium , Caffiodorum, Jornandem , quorum auftoritatis neminem pceniterc
pofle arbitror. Ex antiquis Sextus Aurelius , Se
pauci praeterea, quorum idem Eutropius nu-minie, Diocletiano fervitutis aotam inurunt, cum
eum vocant libertinum Annulini Senatoris , a
quo librtate donatus fuerit . Qui vero Diocle
tianum e fervo ptre procreatum efle putat , is
longe a veritarc aberrat , quippe cum conllct
Diocletianum in Dalmatia natum efle, non Ro
ma; in domo Annulini Senatoris , apud quem
Diocletiani parens fervitutem ferviiiTe diciturj
praeter quam quod , qui ejus patrem Annulini
ervum , & ab eo manumifum fuifle tradunt ,
unde id acceperint , non video . Nam ex anti
quis feriptoribus funt quidem, qui Diocletianum
ipfum Annulini libertinum appellent, at qui li
bertino ptre natum effe feribat , neminem invenio . Ex junioribus unus eft Pomponius Lsetus, qui doceat efle quofdam > qui huic fententix aftipulentur ; fed cum neminem nominaverit , facile eft fufpicari aut cos obfeuri , ignotique efle nominis , nec fatis idneos , qui huic
fcntentiae auftoritatem concilient j aut Pompo
nium per incogitantiam ad patrem Diocletiani
tranftuliffe nomen libertini , quod Sextus Aurclius tilio adferiptit. Cum autem Egnatius fcribit
^.
ff.^_.- fanguinis
r
..-T- , non fatis
Diocletianum
libertini
fuiffe
dclart, utrum hoc ad patrem, an d avum majorefve Diocletiani rcferri debeat .
DieclttltVerum cnimvero ut Diocletianum ab omni
mnUer- nota ac fufpicionc fervitutis vindicemus, rem
vituiii do- paullo accuratius diligentiufque inveftigare ju~A" vat . Aliqui inter Libertos , & Libertinos hoc
t* iedicitur
interefle putant , quod hi quidem Libertornm
filii effent, illi vero manumH , five libertrem
adepei, poftquam fervitutem ferviiffent. Alii ve'
1
n nullum
" - re
ro docetn
, idque
propius vero eft,
ipfa diferimer* efle inter Libertos & Libertinos j
duo ha;c effc vocabula, qua; promifeue & communiter in eos omnes conveniunt , qui e fervis
liberi fafti funt . Et fane Plautus optimus latinitatis audor libertam a libertina non diflinguit , cum librtate donatam vocat Libertinam
Mil. Glor. IV. i. 15.
Tyr. Quid} eane ingenua, an fefluca fatla
e ferva libera e/i?
Tal. Vah ! egont ut ad te ab libertina effe
auderem internuncius ?
Sed quamvis Libertinus idem fit , Libertus; tarnen cum eidem homini fervitute exem
pt hate vocabula accommodantur , ad perfonas
diveifas. refpeftum haberte : Libertus quippe ad

343
Patronum refertur, a quo manumifus eft, bertinus vero eatenus dicirur, qua ingenuo opponitur; & fignificat conditionem fervilem , un
de liberatus eft . In utramque fententiam ut ra
que voce utitur M. Tullius in Verr. i. 47.
Trebonius fecit haredem liberum fuum ; Si paullo poft de eodem ibidem : Equiti Romano Li
bertinus homo fit bares. Cum enim dixit Libertum , intelligi voluit ei Patronum efle Trebonium; cum Libertinum dixit, qua generis con
dition effet notavit , & eum ab ingenuo diftinxit .
Cstcrum quidquid diferiminis fuerit inter Diocletlibertum Sc Libertinum , Diocletianum tarnen ne- "'"*
que inter Libertos , eque inter Libertinos an- eque Li numerari pofle conftat - Nam primum quidem ,^l,,u,
Libertini & Liberti in militiam adferibi vetabantur , nifi extra ordinem , fubigente dcccTtate , ac difficillimis reipublicar temporibus . Id
colligi poteft ex Tito Livio x. 21. Scnatus jaflitium indici , deletlum omnis generis haberi juffit ; nec ingenui modo , aut juniores adatli funt ,
fed Scniorum etiam cohortes fatla , bertinique
centuriati . Idem xxii.n. Libertinos etiam ,. ait ,
quibus liberi e'ent 3 & atas Militari? , ht verba
juraffe . Cum Livio confentit Macrobius Sat. t. iv.
pojt calamitatem apud Thrafimenum nota cladis.
acceptant., libertinos quoque in Sacramentum zo
catos efle feribit; itemque Sat. xl. 18. Bi nava*
lis curam non omiffam, dmimviros in earn, rem
confules creare jujjos , per quos "viginti naves de
duca navalibus , Sociis civibus Upmanis, quifer
vitutem ferviffent , complerentur , ingenui tantum
Us praejfent* Atqui Diocletian us a prima xtate
militia; nomen dedit, ut feriptores omnes affir
mant . Non igitur genere Libertinorum fuit ,
qui jure ordinario Romanis caftris arcebantur .
cc miles gregafius fucTat , fed Prsfefturam
Damefticorum, five militiar Prartoriana; adeptui
fuit , ut ex Aurelio Viftore docebimus
4.
Erat praeterea lex, five mos vetuftatc confirmatus , ne cui aditus ad Senatum pateret , qui pa
trem & avum liberos, nullaque fervitutis nota
inuftos citare non poffet . Libertis igitur ae Libertinis, cum in urbanas tribus conjeftiad plebe m primrent , nullos nifi plcbejos magiftra
tus capefcendi jus erat. At vero Diocletianus,
antcquam Imperator fieret , fx fides habenda fit
Nicephoro Callifto, & Senatorkvm ordinem adeptus eft , Si Coftfulatum geffit , & per omne9
bonorum gradus ad imperii faftigium confeendit ; quod quidem argumento eft eum neque
gentis , neque conditionis libertina; fuifle . Dio
cletianus , ait Nicephorus lib. 6. c. jj. genere
Halmata y jamdudum Senator, & Confulatu
geflo
-
'
clarus , quique pktrima manu egregia feeerat fa
cinara , & bello fireauus , & conjilio promptus ,
ab exercitu Imperator tfl renunciatus .
Nec vero videtur dubitari pofle de Confulatu
Diocletiani ante Imperium inito ; quippe intra
finem anni 284. faftus Imperator Coff. Carino
II. Si Numeriano, ut fcribit Idatius, anno infcquenti fecundum Confulatum geflit cum Ariftobulo . Itaque ante fufeeptum Imperium pri
mo Confulatu perfunftus fuerat , in quo Bafum collegam eidem Fafli Siculi attribuunt.
Diocletianus itaque eque libertinus fuit j tieque libertino parente genitus . Eum Scribse fi
lium fuifle facile concefferim , quod Eufcbio,
Cafiodoro , Jomandi , atque aliis plerifque ,
Eutropio tefte, probari video . Porro quid labis
generi Diocletiani ex parentis muere atque of
ficio

HISTORIA
DIOCLETIAN I.
344
ficio afpergtur^ non fatis intelligo . Nam erant confanguineorum familias augere atque illuftrare
apud Romanos non folum qui privatis homini- potuit, genus fe ipfo antiquius nonpotuit. AdPatt Ser bus , fed etiam qui reipublicae ac magiftratibus de , quod ejuldem gentiles &cognati multo ante
Ulli.
Seriba; operam navabant . Et qm'dem publico- in luccm editi fuerant , quam Diodetianus rerum Scribarum ordo honeftiffimus habebatur , rum potiretur . Eorum igitur ortus fi quid nout auftor eft M. Tullius in Verr, $> quod eo- bilitatis habuit , id certe non ab Diocletiano ,
rum hominum fidei tabula; publica? , pericula- fed a majoribus acceperat . Altius quoque rcpe- Valeria,
que magiftratuumcommitterentur. Nam ut alios tenda funt initia domus Valeria; Salonitanst; hxc
omittm, erant Scriba; jdiHtii , qui ^Edilium , enim vel ex Valeria Romana gente propagata mim iiiuSttl>*rum erant Quaeftorii , qui Qua;ftorum , erant Prxto- eft; vel in Valeriam Romanam gentem per ado- r"'
brmej
rii ) qui Practorum afta in publicas tabulas re- ptionem inferta fuit, antequam Diocletianus naVarif
McttttM Ferebant. Sed fac Diocletiani parentem ex illo- fceretur . Nam avus & parens Diocletiani difti
rum Scribarum ordine tquc numero fuiffe, qui funt Valerii , & Diocletianus ipfe , Aurelio ttfte ,
Mi >
privates alicur familia; operam fuam locaban: ; vocabatur Valerius; neque ufquam legimus eum
id non obftat, qiraminus eum claro illuftrique ante fnfeeptum Imperium ab Romanis Valeriis
genere ortum ptitcmus . Humanarum rcrum pla
adoptatum j & multo minus verifimile eft, ut
ne ignarum effe oportet , qui nefeiat naturales cum Imperator jam effet , in earn familiam fe
tTe converfioncs quafdam nobilium familiarum, adferibi voluerit , perinde quafi ad fui nominis
& neminem tot tantifque opibus affluere, quem celebritatem & commendationem Romani impe
tx ampiiGmo rerum fuarum ftatM, vcl fortunas rii majeftas ac d gnitas parum afferret , ut nevel ttttiporum iniquitas dejicere nequeat, eoque ceffe habuerit fibi ex privata quamvis illuftriffiinopias adigere, ut neceffitate eoaftus ad humi
ma gente aliquid fplendoris accerfere . Non igi
lia minifteria , fuoque generi parum con- tur Diocletianus auftor fuit Valeria; Romanaefentanea fe dimittat , unde fibi ac familias vi- quc nobilitatis in fuam familiam derivara;, fed
'ftum comparare poflt . Id fortafle calamitatis id amplitudinis atque ornamenti a majoribus
Valerio Diocletiani parenti aeciderat , qui ne- fibi traditum jure hereditario accepit . Eodem
cio quo fato cafuve paternis bonis evcrfus, ne- referendum eft Aurelia; familia; nomen , quod
"ceffe habuerit Scribae munus longe , quam pro pariter cum Valeria? gentis vocabulo fibi DiofamiHa, in qua natus erat, humilius In priva- cletianus vindicavit, quodque antea ab ejus avo
ta domo excrcere , ut inde ad fe fuofque alen
paterno ufurpatum fuerat . Ex his apparet ini
do* quaeftum faceret : ex quo fit , ut officii ac que eos facer , qui Diocletiano generis ignomuneris , quo fungebatur , ignobilitas non ge
bilitatem objiciant . Sed de utraqne Romana fa
neris bfeuritati , led rei familiaris inopia; tri- milia Valeria , & Aurelia paullo diligcntius ,
buenda effe videatur. Prattcrca illud animadver- & accuratius dicendum erit
4.
Valerius parens Diocletiani Dioclea m ex Praefione dignum effe arbitror, quod quarto faeculo
Chriftianorum pariter , atquc Ethnicorum au- valitanis , ut videtur , atque ex ampliffima ci- JJTJJJiJ"
vitate Dioclea oriundam in matrimonium du- Di*el**
ribus nihil ingratius, aut odiofius, quam Dio
vel oppidi vocabulo Dio- oe00'cletiani nomen accidere poterat . Oderant Dio- xit . Filius ex matris
.
. i rr
_ . .
name ancletianum Chriftiani , quorum religio tot tan- clis cognomen traxit 3 idem vero polt 1 ni tum teqnam
tafque clades ab acceperat ; oderant Roma- imperium ut gra>cum nomen a matre fufeeptum 'fi^tri,or
rti, quod omnibus , fi qua; fupererant , anti latinitate , romanique vocabuli forma donaret ,
que; libcrtatis vcftigiis abolitis , omnia adfuum Diocletianum fe appellari jufit . Utrum Vale- .
arbitrium nutumquercvocaverat. Itaque Senatus rius ex Dioclea alios praeter Diocletianum lipoft ejus obicum omnia illius afta rcfciiidi juf- beros genuerit , incompertum eft . Cxfar Beciliii * Quare cum ferme quifquc pro fui farculi lus apud Tamajum , itemque alii apud Joaningenio feribat, mirum videri non debet, fi in nem Marnavitium auftores funt Diocletiano duos
tanto mortalium in eum odio, jufto praefcrtim omnino fratres fuiffe j ab altero cujus nomen
ac debito , feriptores illius a?tatis ex ignobfhfa jgnoratur, Claudium 8c Maximum; ab altero,
te generis , de qua communis opinio percrebue- cui nomen erat Maximino , Cajum , & Gabirat j aliquid invidia; & ignominia; confiare vo- nium proercatos fuiffe. Sed hare opinio nullius
iucrint 5 idque eo credibilius videbatnr , quod antiqui feriptoris teftimenio nititur. Nos infra
fortaffe Diocletiani parens non publici , fed pri oteiidemus patrem Claudii & Maximini, item
vad Scriba; officio functus fuerat , a quo ne li- que patrem Caji & Gabinii fratres fuiffe Valebertini quidem homines prohibcri folebant . Ve- rii parentis Diocletiani ; ac proinde non fratres ,
reor itaque j ne fcr/ptorcs illorum temporum fed patruos Diocletiani habendos effe .
Diocletianus plures uxorcs duxit, de quibus
parum idonei ad fidem faciendam videantur ,
cum ufque adeo genus Diocletiani deptimunt , poftea . Ex prima conjuge duas filias habuit Va
ut <um in infimx conditlonis ac fortuna; lo leriam, quae nupfit Galerio, & Arthemiam Virginem; quarum interitu Diocletiani familia cxcum conjiciant
ioclitiCaWerum hifce auftotibus y qui Diocletiano tinfta eft . NulUm enim ex fe virilem prolem
no noWiii- & novitatem nominis , & generis obfctiritatem reliquit ; fed aliunde multos fibi per adoptio^* objiciunt hiftoriam S. Sufanna; Virginis ac nem filios adfeivit, quorum nomina recenfebi6.
inbuuat Martyris oppono , cjus auftoritatem plurimi mus
?^**" ficiendam viri doftiffimi cenfent . In ea quippe
confanguinei Diocletiani ex nobilifffmo genere
%. III.
nati eflc dicuntur Nec vero hujnfce nobilita
De Vatria Diocletiani.
tis initia referri poffunt ad Diocletianum , qui
adepto imperio gentem fuam tenuem antea at

que ignobilem in ampliffimo bonorum for- EST inter feriptores de natali folo Diocle
tiani aliquid controverfiae; ilium a Dabru
tiinarum ftatu collocaverit; non enim familix,
in qua orti erant , fed generis nobilitas com- ns parentibus atque in Dalmatia ortum habuifisendatur. Diocletianus autemfuam, fuorumque ft inter omnes convenit j fed de loco ambigitur,

HISTORIA

DI LET I AN I.

)iocleiif tur in quo natus eft , & pueritiam cxegit .

"o Di'-* AHi Salonam, alii Diocleam illi patriam fuiffe
:Je .
conterrdunt . Erat Dioclea civitas olim frequens
imprimis atque opulenta , tqtius Dalmatia! fuperioris facile princeps , quam dcimo faculo
exeunte, ut ferunt, Samuel Rex Bulgaria fundit us evert it .Neque audiendos cenfeo , qui vel
, vcl1 A-ntibarim effe earn urbem exiftimant, qua? olim dicb eft Dioclea 5 namutraque ilia civitas prope abeft a mari j Diocleam
vero inrer urbes Dalmatia martimas annumerat Pfolemaue , qui Ducleates , five Diocleates
populos- ab Afcrivio disjun<5tos , indeque longius a mari acf Septentrionem obverfos conftituc.
re videtur. Anfelmus andrius in Antiquit.
CP; & Andreas Zmajavicchius Archiepifcopus Antibarenfis torn. i. Annal. MIT- e Dioclea oriundum effe Diocletianum affirmant j vereor autem ,
ne idcirco banc opinionem tuendam fufceperint,
quod cum aJer ortu effet Ragufinus, alter Me
tropolita Antibarenfis 3 ad laudem & decus urr
bis utriufqac intereffe putaverint, Diocleam haberi dScique patriam Dfocletiani ; cum enim ci
ves Diocletani patria everfa , alii Antibarim ,
alii Ragufium migraverint 5 & utraque hac ci
vitas in jus poteftatemque Metropoliticam Dio
clea fucceffiffe dicatur , ecclefiis & Epiicopis ,
qui antea Diocletano fuberant , partim Antibarenfi , partim Ragufino Archiepifcopo attributis , quidquid olim ad famam ac celebritatem
urbis Diodeenfis pertinebat, id omne in Ragu
fium atque Antibarim redundaffe videtur. Quod
autem ad fuam fententiam confirmandam Zmajavicchius fumpfit, videlicet Cajum quoqueRomanum Pontificem Dioclctiani patruelem indidem Dioclea ortum effe, id cum aque dubium
fit atque controvcrfum , conced nullo modo
poteft. Cajus } inquit , Diccletiani Imperatpris
ex fratre nepos ( verius patruelis ) Diocleam Dal
matic fuperioris quondam Metropolim , antiquam
& celcbrem lllyriorum B^gum , & noftrorum decefforum reftdentm urbem, patriam habet : unde
inter illius jurifditlionis Cbriftianos tarn Latin?
quam Grci ritus} etiam modo ob devotam memoriam
S. Tonticis contenanei , quod nulli in Dalmatia
inferiori 3 nomen ejufdem Caii in ufu efi . Haud
cquidem fcio , an Salonitani feu Spalatenfes de
antiqua adverus S. Cajum rcligione , ejufque
colendi ftudio Antibarenfibus concefferint ; quamquam fortais pauci aut nulli ex Dalmatia in
feriore ejufdem nomen impofitum a parentibus
;erant; neque tarnen ob earn tantummodo caufam Spalatenfes Cajum civem fuum effe dixerint , quibus ad cum fibi vindicandum graviora argumenta aliunde luppetunt. San&iflimi il
lius Pontificis precipuo quodam cultu venerandi eadem eft cauffa & communis toti Dalmatiae ; ubicumque ille patriam habuerit , ccrte
Dalmata fuit ; & proyinciam illam univeriam
quemadmodum ortu fuo nobilitavit , fic etiam
fuo patrocinio , fuaquc beneficentia compleclitur > quod fatis cauffa: eft, ut euns ornnes Dal
mata? omni honore, omnibufqu: rcligionis officiis profequantur .
Quod?;.
Cjeterum Andreas Zmajavicchius , & Anfeldemrcod- muj Bandurius, & qui iifdem aftipulatur Abra,,mYe hamus Omlius in Epit. bift. Aueuf. fententia
Vior.' lua; auctorem citant lane idoneum Sextum Aurelium Viorem , qui Diqdetiani patriam ftatuit
in oppido Diocleae: Diocletianus Dclmata lini Senatoris Ubertinus , matrc pariter , atque
oppido nomine Dioclea . Verum Gisbertus Cupe^

345
rus Not. in Lacb cap. 19. jure fufpicatur memdum irrepfiffc in hunc .yiftoris locum j quippe
cum ex 'antiquis prater Vidorem nemo eft ?
qui Dioclea natum Diocletianum tradiderit 3
cum plerique ejufdem patriam Salonicanis adju*
dicent: itaque corrigendum locum, ejufque cor>
reionem petendam cenfet ex Paullo Diaconc* f
qui Viftorem ferme exferipfit, ejufque veftigiis
ubique infiftit . Ex verbis autem Paulli longe
alia fententia elicitur j nimirum matrem quidem Diocletiani ortu & nomine fuiffc Diocleenfem, filium vero Salonis ab ea genitum ef
fe. Sed audiendusfft Cuperus : TS{ullis ambagibus
utitur Victor y ciareque dich Diocletianum velDtoclem a matre & oppido, in quo natus erat , no
men fuum traxiffe . Quid tarn yeteri aucJoritati
opponam nefcio fere; nifi dicamus cognitione nominis deceptum Victorem , 7>el verba luxata &
loco fuo mota effe . Sane hunc ferupuium de nihilo
effe y alii mecum , ut arbitrer, fentient , qui
Taulli Diaconi , qui ubique Viftorem fequitur ,
verba infpicient : matre , oppido pariter atque
nomine Dioclea y quorum vocabulis', donee impe-r
rium fumeret , Diodes e/l appellatus . Longe
bine alius exoritur fenfus , & Taullum ft fequimur y Diocletianus non erit natus in urbe Dio
clea ; verum mater ibi edita in dias luminis ot
ras y idem nomen geit , & ab e , ut & op
pido y unde fuit oriunda , filius Diodes fuit
appellatus ; potuit cum mater prope Salonas ,
vl in ipfa urbe parre , licet oriunda foret Dio?
dea .
Qui Diocletianum Salonis vel prope Salonas slon
natum affirmant , veteres pariter juniorefque feri- KoettUptores iis , qui contra entiunt , & numero &o.
autoritate longe prafftant . Firmianus Laclantius
de mort. Pcrfec. c. 19. patriam piocletiant eum
locum vocat , quo ille poft abdicationem impe
rii feceffit . Veteranus * foras exportatur, in tatriamque dimittitur . Diocletianus autem , ut con
fit inter omnes , cum fponte imperio deceflffet, non Dioclesm fc ontulit , fed apud Salo*
nam fe recepit , in eoque magnificentiffimo palatio , quod veluti quoddam fua fenec"ruti perfugium domiciliumque ampliflmum paraverat ,
rejiquam vitam cxegit. Conftantinus Porphyrogenitus lib. . Them. Thcmate 19. Diocletianum
apud Salonitanos in lucem cdjtum apertiffime do et : Diocletianus , inquit , oriundus fuit ex quo
dam loco Salonte . Zonaras Salonam eidem patriam
fuiffe confirmt. r Xd\avt , \
<r< Axkpctrt'ccf , (wytv , Sti ih ttury xeti a.Tj.i ,
qua nimirum urbs erat ipfi patria. Thomas Archidiaconus in Hiftor. Salon, cum Diocletia
num origine Dalmatinum appellat , fatis indicat eum in ea regione Dalmatia inferioris
ortum effe , in qua ades fibi ingenti mole &
fumptu exflruxcrat. Quia Dalmatinus erat origi
ne y nobilius dificium prope Salonam adificare
juffit , Idem confirmant Michas Madius ( De Spa
hl, .
) qui Dalmaticam Diocletiani origincm
ad Salonitanos refert : Habetur in Chronicis antiquis Romanis , quod ifle Imperator fuit natione ,
& oriundus de Dalmatia , idefl de civitate Salono: ; Pomponius Latus : . ^iurelius Valerius
Diocletianus Salonis Dalmatix ortus ; Joannes
Baptifta Egnatius* : Is enim Salonis ortus. Hue
adde Hkronymum Henningem , Joannem Baptiftam Ricciolium, Antonium Pagium, Joan
nem Bofinenfcm , Martinum Szentivanium, Ludovicum SchnIcbium,Gisb;-rtum Cuperum,aliofi
que fane plurimos , quorum gravis Si confentiens

34*

HISTORIA

I HGL E TI A N:

tiens auoritas nullum de patria Diocletiani

Salonitana dubitandi locum relinqit.
^*" s*
*^u^
difquifitionem vocari poteft , natufon* , in AC fit in ipfa urbe Salonae , aj vero in aliquo
oppidolo pago agri Salonitani Inter caetera yejuftate inDiocle*. 0mpTf2 ho quoque in incerto pofitum eft
apud Gisbcrjum Cuperum : Arbitrer eum natura
tffe Salonis , vel pxope Sahnas , five in agro il7
lius juburbano . Sed cum ConftantiniisPorphyrogenitus fatis perfpicue docucrit Diocletianum
fuifle oriundum x>pi* < , ideft
xquodam loco five oppidulo Salona; , mihi ne ut
dubitem quidem rclinquitur . Hinc facilis ra
tio iuppetic Aurelii Vioris conciliandi cum
communi fere omnium fententia , fic prorfus ut
illius verba ad Salonitanam Diocletiani originem referantur. Nimirum ei oppido infrequcnti atque ignobili agri Salonitani , in quo fcripfit natum efle Diocletianum , nomen fuit Diocleae; unde diftingui debet, longcque disjungijtur altera ilia Dioclea Dalmatiae fuperioris urbs
ampliflma atque ornatiifima , totiufque provin
cia; caput & metropolis . id preciare animadvertit Philippus Ferrarius in Lex. Geograph. ,
& alteram ab altera Dioclea diftinxit : Dioclea ,
inquit , urbs Arcbiepifcopalis illyrici ; Dioclea
vero patria Diocletiani lmperatoris diverfa ab bac
Dioclea videtur , cum oppidum futrit Dalmatia
apud Sahnas urbem bine non longe diftantem . Huic
(entcntiae favent Stephanus Baluzius, & Philippus Brictius^ qui patriam Diocletiani propc Sa
jonas conftituunt , unde abeft longilTime Dio
clea Dalmatiae fuperioris. Ad verba illaLatantii in patyiamijue ditniftitur , hanc notam appofuit \\ : ideft Diotleam props Sahnas Dal
matian oppidum i ubi'praclaro otio confenuit . Brietius Ver rem luculentius expreffit his verbis :
"Exct Diodetianus origine Dalmata3 Diocle vico ,
( unde ei nomen ) prop/ Sahnas natus . Nec vero
fjiflntit , qui Diocleam patriam Dio
cletiani locum obfcuriimum yoat j quod qui
dem epitheton cum Dioclea Dalmatiae fuperio,ris civitate praeclariflima neququam congruit .
Hoc agri Salonitani oppidulum , tx quo Dio
detianus ortum fluxit y yetuftat & obliyione
obruturn, fic prorfus irtteriir, u ne yeftigia qui
dem oftendi queant., unde ejus pofitio dignofi
poilt . Petrus Niolinus in MS. Itlico de Antiqu. Spalat. eum Jocum efle cnfet , qui nunc
vulgo ^icitur Caftel , in quo natum efle
Diocletianum affirmt . Id caftrum Salonis abet
n ortum duo fere roillia paTuum. Propius ye
ro eil Diocleam pagum ibidem loci fitum fuiffe , ubi nunc Spalatum et ; ideft ubi Diode
tianus magnificentiffimas illas atque imperato
rias sedes cnftruxit , ex quibus deinde civitas
extitit ampliflima , quae a palatio Dioletianeo
Spalati nomerj accepit . Facile tarnen addueor ,
ut credim, matrem Diocletiani ex Dioclea urbe
Dalmatiae fuperioris ortum 8c nomen traxifle .

J>e "Nominibus Diocletiani .

Rat hoc in more pofitura intituto.que Rorhanprum , ut homines prxfertim illuftres
plura fibi nomina , alia aliunde adfeifcerent .
enim Upmani , ajebat Paufanias in Achaici; > rhu nico a patribus accepta no
mine appellaiitur , fed tria fere fingulis 3 & plura
ttiam imponuntur nomina . Hinc orta eft tripar-

tita vel etiam quadripartita nomnis divjfio J

7<lomen autcm eftj quod unicuique perfonx tri?
i,"4
buitur , ut fuo quaeque proprio & qerto vocar
bulo dittinguatur ; id vero cum late pateat, in
'
tria vel quatuor appellationis membra , quemadmodum genus in fpecies dividitur aliud quipptf
eft , aliud nomen 3 aliud cognomen , &
agnomen , & fua cuique peculiaris fignificatio
fubeft, Praenomen, quodGraeci dicunt,
illud eft , quod nominibus gentis aut familia?
pracponitur , eoque fratres , aut gentiles , quive
funt ejufdem familias , inter fe djftingucbantur;
veluti ^iulus 3 ajus , naus , Lucius &c. quae
r>*
quidem praenomina alias unica littera, alias piy ?**
nis , alias ternis pluribiifve defcribi folebantr
Ac fpe quidem eodem, quo patres, aut avi&
proavi , praenom'tie filias & nepotes donatos
fuifle libri fere omnes, & lapides , & nummi
docent . Sic a Marco patre Tullius Cicero filius didtus eft Marcus ; a ajo parente atque
avo appellatus eft Cajus Odavius pater AugUfti j & a Lucio patre itemque avo Lucius Mur
natius . Sexcenta funt hujufmodi exempla, quae
proferam, fi fit otium. Caeterum plerumque fiT
liorum primus a patre, reliqui fi plureseflent ,
ab avo, vel a patruis praenomen accipiebant, ut
doeet Panvinius Thef, Antiq. Rom. de Nomin.
Rom. Interdum etiam ex ordine & numero ,
vel tempore, quo aliqui geniti fuerunt , auf e
variis eventibus um aliujus ortu conjunis ,
conftat defumpta efle praenomina , quod Varro
de lingua Latina lib. 8. hifce verbis dclart :
In pranominibus ideo non fit item , quod hc inflituta ad u/um fmgularia , quibus difcernerentur
nomina gcntilitia , ut a numero Trima , Secunda ,
Tertia , & Quarta ; Vitis ut Quinus , SeXr
tus , Decimus . Sic ab aliis rebus , cum effent duo
Terentii3 aut phres , difeernendi cauffa x utaliquid
baberent fmgulare , notabant : forfitan ab eo 3 qui
mane natus diceretur , ut is Manius effet , qui lu
c , Lucius , qui po patris mortem , Tofihumus .
Pueris um annum decimu,ra quinftum agerent,
ut toga virilis dari, fi praenomina imponi for
lebant , cum antea 9c pretexta uterentur , &
prenominibus carerent ; ha.huu enim praenomen
nefcio quid yirilitatis V dignitatis , ut iccro
ajebat in Ep. famil. id Panvinius, id Robortellus , 8i alii docent . Sed non dfunt veteres
inferiptiones , in quibus leguqtur praenomina
pueris intra piibertatem extin,fti$ praefixa j idque
preterca colligitur ex epiftolis M. Tullii, cujes
fratris filio , antequam yirilem togam fumeret,
Quintlo prenomen fuifle dicitur j veluti in epifl.
ad Attic, v. Ego cum Laadiceam venero , Quinlp
fororis tua filio togam, puram jubeor dare . Et vi,
Cicerones pueri amant inter fe , difunt , exercentur. . Quintlo togam puxam Liberalibus ogitabam
dare .
Nomen fpeciatim fumptum eft id, quod tern iignihcat , aut fatriiliam , ex qua quilque ^ .
onus fuit , eoque ab aliis alterius gentis 8c fa
milia; internofcitur ; V cum commune fit omni
bus ejufdem familiar a gentis , gentilitiutn dici
folet. Nomina gentilicia funt Antonius t Curtius ,
Valerius , lAurelius , Mucins , Marius , Fabius ,
Julius, &" alia hujufmodi. Toymen taque 3 inqu.it
Ulpianus de verb. figni cum,fpeciali bac ft^nificatione accipitur , familia nomen fignificat , - 1
monis tantum hpminibus : nam Gretci & Barbari
fingulis nominibus ufi , familia nomine non utebantur . Commune feu gentis feu familia; nomen
( uni ex fratribus vel fororibus precipue, 8c

HISTORIA

DIOCLETIAN I.

quafi x*t ilo'/u tribuebant . Nero Claudius Dmfus Augufti privignus & frater Tiberii, ejus qui
proxime ab Augufto imperavit , tres liberos reliquit j Germanic um y Livillam , Claudium; Sc
cum omnes ex voeabulo Claudia; gentis patricia:
Claudii eflent, tarnen id nomen veluti proprium
& peculiare uni poftremo inhsfit , qui poft Cajum Cxfarem Caligulam fratris Germanici filium, rei Romanas prasfuit . Germanicus ablmperatore Tiberio, jufluAugufti, in J tilia m familiam per adoptionem adfeitus , pofthabitogentis Claudias avito vocabulo, dici deinceps cccpit
ajus Julius Cafar Germanicus . Is tres habuit
filios ex Agrippina M. Agrippa;, & Julia filia;
quos Svetonius Neronem, Drufum , & C. Ca>
iarem appellat ; cumque omnes gentilitio nomine & Julii & Carfares eflent, tarnen horum poftremus uni fibi vindicavit nomen Casfafis, dtdufquc eft C. Casfar Caligula , qui Tiberio fuffeus , ante patruum fuum Claudium Neronem
rcgnavit .
QiJ fit
Cognomen eft illud, quod nominibus gentilicoguo.
tits ferme fubjicitur, veluti Scipio , Cafar , Tormta '
quatus , ^ifricanus &c. cujus ufurpandi ca primum caufla fuit , ut quibus idem eflet nomen
ntque prxnomen, ii cognomine diftinguercntur >
qua quidem nota L. Tarquinium Prifcum a L.
Tarquinio Superbo difcerni voluit antiquitas 5
deinde vero cum incrcbuiflet tifus cognominum ,
hale pafllm adhiberi cceperunt , quamvis nulla
diftinguendi alterius ab altero necefltas adefet .
Cognomina peti atquc affingi folebant vel ab
aliquo eventu memorabili , vel ab ingenio Sc
moribus, vel ab habitu corporis , vel ab il 1 11
ftribus fais; nec folum ab iis rebus, qua; laudi , fed etiam ab illis , quae vitio hominibus
dari folent . Ulus cognominum non modo ad
perfonas , fed ctiam ad familias diftinguendas
valuit . Sepe ernim multiplici propagations obolis funt genrium ac familiarum facta divortia , fie ut plures ex una , & alia; ex aliis dixnanarent . Qui vero cujufque familia; ab aliis
diftraas fejunfta; princeps erat auctorque ,
is cognomen fuum in omnes polleros propagabat ; ex quo M:bat , ut quod antea cognomen
fuerat, gentiliti nominis vim obtineret . Sic a
gente Valeria taroquam a fonte Volufi , Poplicolas, Maximi, Dorfones, Potiti , Meflalx fluxcrunt; a Fabia Vibulani , Ambuftt, Maximi,
Dorfones, Licini, Labeones j a Cornelia Maluginenfes , Cofli , Scipiones, Lentuli , Merulas ,
Cinna;, Sullas, Ddlabellse . Sarpe etiam in eadem gente .aut familia perpetuo haerebant Majorurh cognomina prarfertim illuftria , & factis
egregiis parta, ac veluti hereditaria, quafique
per manus tradua , ex aliis in alios tranfibant.
Sic Africani nepos hereditario quodam jure in
cognomen avi fuccclfit ; hoc enim modo Seipionem Africanum loquentem cum nepote M.
Tullius induxit : Eric id tibi cognomen per te
partim, quod nunc ex mz hxreditarium . .Album
& Mbinum in Gente Pofthumia ; Maximum in
Valeria , & fere in Fabia ; Scavohm in Mutia
per multas xtatcs cuftoditum , atque in nnos
amplius quingencos propagatum accepimus . Caeterum aviti cognominis & retinendi &dimitten"
di arbitrium penes pofterospoteftaserat 5 id quod
ex iis intclligi poteft, quaifcripfit Plutarchusde
Cicerone. Cum autem M.Cicero , pofieaquam Magiftratus cepit , crederetur cognomen illud aut vitaturus , aut certe mutaturus , refpondit operam
fe daturum, ut id effet Scauris , & Catulis illu-

,347

fitina . Novis autem afcitis familia cognominibus,

Vetera antiquari folebant , veluti in Manlia gente > cujus primum cognomen fuir Vulfo , poft
Capitolinus, turn Imperiofus, demum Torquatus, a T. Manlio , qui ad Anienem Galli , quern
ab eo provocatus otciderat , torque detracto ,
Torquati cognomen invenit, ut obfervarunt Sigonius & Panvinius . Uno fere finguli cognomine utebantur; huic interdum altcrum , raro tertium, rarifllme quartum addebant; fed poft interitum rcipublicx> nulla lege aut confuetudine dcfinitus cum eflet numerus cognominum , quot
quifquc vcllct, pro arbitratu fibi adoptabat . Ccrte Imperatores Romani quot gentes deviccrant ,
totidem ab eis cognomina fibi adfeifecbant . Si
duobus aut pluribus fratribus unum omnibus
idemque eflet paternum vel avitum cognomen,
prinominum varietate diftingui iolebant ; contra vero fi praenomen idem paternum omnibus
obtigiflct , quo alii ab aliis internofci poflent,
alia alii cognomina vel a variis eventibus accepta , vel ab avorum, matrum , patruorum nominibus derivata lumebant . Ac natu quidem maximus patris prasnomine & cognomine utcbatur,
caeteri codem quidem paterno pra?nomine , diveriis autem cognominibus ornabantur . Cujus
-quidem confuctudinis exemplum illuftrc fuppeditst gens Flavia cum antiquitate & rerum geftarum gloria, turn vero Imperatoria dignitate in
iignis . Nam T. Flavius Sabinus ex uxore Vefpalla Polla duos filios genuit , quibus idem fuit
a patre pramomen , majorem quidem T. Flavium
Sabinum paterno ctiam cognomine infignitum ;
minorem vero T. Flavium Vefpafianum , qui poftea imperium adeptus eft, quique a matrisVefpafiae nomine fibi cognomen derivavit . T. Fia
vius Sabinus T. Flavii Vefpafiani Impcratoris
frater duos itidem filios habuit cognominum varietate diftinctos , ideft T. Flavium Sabinum ,
& T. Flavium Clcmentcm . T. quoque Flavius
Vcfpafianus duos filios cum e Domitilla fufeejsiflet, alteri ab fe, alteri a matre cognomen indidir$ majorem quippe T. Flavium Vefpafianum ,
minorem vero T* Flavium Domitianum appel
lavit .
Agnomen quid fit, cum diu multumqe qui* Q,d c,
fitum fuerit , nondum fatis liquet . Nam qui goumen.
exiftimant agnomen efle, quod quarto loco ponitur , & cogrcomini extrinfecus adjici folet t
& fu unufquifque virtute , rebufque prarclarc
geftis fibi adipilcittir , ut Africanus, Creticus ,
Felix &c. ii locupletilfimorum feriptorum teftimonto rcfelluntur , apud quos omnia deinceps
cognomina vocantu-r , qua; gentilitio nomini
fubijciuntur, T. Livius 1. 37. cognomina vocat>
quae duo Scipiones , alter ex Africa , alter
Afia devifta promcriti funt : L. Cornelius Scipi , qui cum Ant'wtho bellaverat , cognomine
fratri ( Africano ) coaejuatus , ^ffiaticus appellatus eft . Idem confirmt M. Tullius de Amie.
c. 2; Quam laudem Ule <A'frica opprejla cognomine ipfo fe ferebat , eamdem hie fibi ex Jifia
nomine ajjumpfit . Inter cognomina itidem annumerar, Cicero dc Offic. 2. qua; M. PorcioCatoni ab fapientia , & L. Licinio Craflo a divitiis juarto loco acccflerant : Cato quafi cognomen habebat in feneBute fapientis . Tublius Crgffus tum cognomine dives , tum copiis . L. -lius
Praeconius Stilo , non agnominis , fed cognominis loco Stilo dius eft apud Svetonium du
llluftr. Gram. Lucius Alius cognomine duplici
fuit; er Prconius vocabatur , & Stito .
Q. Ce-

548

HISTORIA

DIOCLETIANI.

Q^CaEcilusMctcllus Tius apud Patereulum, &

M. Valerius Maximus Meffala apud Macrobium
eognminatur . Nec iolum quae quarto, fed et
iam qua: quindo fextove loco fuperaddi folebant , not) agnomina , fed cognomina eTe dicuntur in Epitoma Liviana , ubi P. Cornclio
Scipioni Nafica? cognomen fuiffe legit ur Seraphnii itemque in Sexto Rufo, qui plura Seve
ro mperatori cognomina ait ex vicloriis attri
bute efj'e ; nam oCdiabenicus 3 inquit, Partbicusy
& Arabiens tognominatus eft . Ego fane haud
ihvitus irem in fentcntiam Sigonii, qui cenfet
agnomen idem omnino effe atque cognomen ,
eamdemque utrique notionem fubeffc , nifi mc
rcvocaret M. Tullii audoritas, qui altcrum ab
altero diftinguit : , cum dicimus , inqUit , cognomen quoquc & agnomen intelligatur
oportet. Mihi ummopere placet , quod fcripfit
in hanc fentcntiam Samuel Pitifcus in lex. Arttiq. Rom. v. Agnom. cujus verba hie defcribenda cenfeo : Agnomen fere idem , quod cogno
men eft ; non quidem perpetuo , fed in adoptio
ns folutn . Jtaque agnomen dicitur nomen illud ,
quod adoptatus retinet in adoptione . Erat namque apud Veteres in more pofttum , ut qui in ali
quant gentem adoptaretur , ceteris nominibus abjeOis y unum gentis y aut familia nomen retinetet f & prenomen adoptatoris , gentilitium no
men t & cognomen fibi adfeifceret . In exemplum
adduco P. Cornelium Scipionem a .). Cecilio Metello adoptturn : it enim Tublio prnomm , Cor
nelia depoitit > ditlus fuit j. Cecilias
MetellusScipiot & L.Calpburnius Tifo a M. Ta
pio adoptAtut M. Papius Tifo dribs eft; [mili
ter Mi Junius Brutus a Q. Servilio Cepione , Q.
Ser-p'tliUs Cepio Brutus nominatus . Scipio igitur ,
Tifo , & Brutus Tere agnomen eft ; quia id yere
agnatum eft y cetera tria extrinfecus adjunfta ex
Adoptions. Huic mee conjcRure aperte fayet "Pauli.
1.
ad ediiium ff. i. tit. 7. ubi y qui in adoptititem i inquit , datur , Us quibus agnafcitur , coSrnatus jit . ^Adoptatus agnafcitur adoptatori y
[uifque per adoptionem'i hoc eft, fefe inferit per
ft
Adoptionen in omnes ejus familie , in quam adoptatur , eifque cognatus evadit . Ergo eti am no
men i quod retinet , agnafcitur fuum nomination
fequens 3 ac proinde jure dicitur agnomen .
Ut paucis omnia complcar , pra?nomeri ad
perfortam refertur t quo ejufdem gentis , feu
familia homines alii ab aliis dignofci folent ;
nomen ad declarandam y uhde quifque orts eft ,
eentem feu familiam pertinet j cognomen perfonarn itidem ferme lignifeat , extrinfecus affumitur , Sc ihterdufn probri y faspius honoris
cauffa imponitur. Agnomen deriiquc illud eft ,
quod aliquis ex ca , in qua natus eft f ad cam
transfert familiarh y ill quam per adoptionem
migrt > & cum ejus y a quo adoptatus eft , vocabulis retinet . Antiquimi hujufce moris ,
qui prsefertim apud Remarlos in Variis hominibus ufurpandis viguit, vcftigi quacdam in ho
dierna appellandorum hominum cofifuetudine in
tueri licet . Nam proprium cujufque nomen ,
ut Petrus , Paullus &c. pratnominis locum ob*
tinctj & cuilibet fefe familia: fu funt, & pe*
culiaria nomina , qua; ab avis & parentibus in
filios ac nepotes derivari folent. Nomen gentilitium > quod nunc cognomen vulgo dicitur ,
nobis commune eft cum antiquis > & quemad
modum olim , fie etiam tcmporibus rtoftris a*
pud quafdam familias prxfertim pervetuftas atruc i 11 nitres ufu reccptum eft, ut quod tot i us

gentis eft nomen , unus e fratribus gerat , propriique vocabuli loco habeat. eque vetus il
ia adhibendorum cognominum confuetudo prorfus cxolevit , vigetquc ctiamnum maxime apud
Venetos , in quibus cum plures orta: int ex
una gente Patricia , quafique profeminata; fa
milia;, uno quidem omnes & genere & nomine
gentilitio continentur 5 mira tarnen cognomi
num varietate diftinguuntur . De ufu etiam an
tiquorum agnominum aliquid rctcntum eft , quod
perfpici licet in iis, qui vel adoptionis caufla ,
vcl ob harrcditatem adeptam in alienum genus
ca conditione infunduntur , ut ejus, a quo vel
adoptivi, vel haercdes Hunt, gentilitium nomen
fubcant , & cum vocabulo avitat familia?, unde
aflumuntur , conjungant , quod agnomen rite
appellari poteft .
Qua: de antiqua ufurpandorum nominumcon- Dioclei*.
*P(icI<
fuetudine paullo fufius diTeruimus , eo perti OBI
Uni
nent , ut ad nomina explicanda , quae Dioclc- Aurcliui,
tiano attributa funt, viam nobis facilem expe- Valerius ,
DiM|ut>
ditamque munirent . Is ergo didus eft Cajus am t
Aurelius Valerius Dioclctianus . His eum nomi
nibus donarunt Pomponius La?tus, Ca?(ar Baronius , Hieronymus Henninges , aliiqiie recen
sores; nam veteres uno ferme Diocletiani , aut
Valerii vocabulo ilium appellant. Extat Romae
in atrio asdium Tiberii Cculi vetus inferiptio ,
quam Baronius Annalibus intexuit fub anno
Chrifti 284. ubi Diodetianus prstermio Au*
relii vocabulo , Cajus itemque Valerius denomi
nate. Altera inferiptio Vienna: Allobrogumrc
pata, quam Pomponius La; tus in fuum Romane
Hiftorie compendium rctulit, Aurelii pariter ac
Valerii nomen Diocletiano attribuit ; D.D. "/*
Imp. Caef. . ^urel. Valerius Diodetianus Sec.
Vide etiam Goltz, p. 122. apud quem eademvocabulain antiquis inferiptionibus Diocletiano adfcripta invenies . Plura hujufmodi monument!
fuppeterent , unde hujus Impcratoris nomina
addifci poifent , nifi ca partim abolcvifet vetuftas , partim Chriftiani infandam immanillmi
Tyranni memoriam xlccrati fuftuliflent . Dio
clctianus tria priora nomina ab avo paterno ac
cepta , quem Cajum Aurelium Valerium nominatum fuifle docet inferiptio Marulanaj nam ut
confit ex antiquis exemplis fupra allatis, erat
hoc in more pofitum , inftitutoque Romano
rum, ut filiis aut nepotibus alis ab avis , alias
a parentibus nomina imponerentur . Erat itaque Didetiano praenomen Cajo , cjuod quamvis multis effet commune, Diocletiani tarnen fa
milia veluti proprium ac peculiare fibi adfeiverat 5 fiquidem & patruum & patruelcm Diocle
tiani eo vocabulo appellatos aeeepimus > Cajus
quippe didus eft tum frater Valerii parentis
Diocletiani, tum ejufdem fius, Gabini i frater ,
qui fuit Romanus Pontifex; uterque autemuno
tantum Caji nomine , quemadmooum & parens
Diocletiani unico Valerii vocabulo nobis innotuit ) nam ut aliorum plurium , fic horum ce
tera nomina Veteres filentio pra?terierunt .
Ad prsnomen Caji duo vocabula gentis feu
familia? adduntur ; Aurelius nempe & Valerius
vocatur i primum de pofteriori , tum de priori
appcllationc pauca fubjiciemus. Paternum Dio
cletiani genus ab gente Valeria repetendum ef
fe fupra diximus j idque Aurelius Vidor bonus
audor in primis confirmt , qui Diocletianum
fere femper Valerium appcllat, quod illi nomen
haud fane aliunde obveniffe potuit , quam ex DiodctiiU gen
gente Valeria , unde originem ducebat . Praeterca te Valeria
quos

HISTORIA

DIOCLETIANI.

Tjiios in mam familiam Diocletianus per adoptioncm adfcript, vcl ab iis , quos ipfe adoptavcrat , adfcribi & Cxfares creari julit , cos in antiquis inferiptionibus & monunientis fere emper Valerios denominatos reperio , veluti Herculium , Galerium, Severum, Maximinum, Li>cinium . Hi quippe obfeuris agreftibufque orri
parentibus, amplilfimum illud Valerias gentis no*men , cum ab luis majoribus habere nequiverint,
a Diocletiani familia , in quam deinceps inferti
fuerunt , acceperint neceTe eft . Quid quod Maxentius etiam Maximiani Herculii filius , iteni'que Conrtantinus Magnus cjufquc filii difti funt
Valerii V Diocletianus enim Maximianum HercuHum , is Conrtancium Chlorum fibi adoptaverant , Se ille quidem Hcrculilim , is vero Conftantium primum Cafireo , deinde Auguftali Im*
perio donavit . Itaquc Maxentius, & Conftanti*
mis ab fuo quifque parente in Valeriam fami
liam adfcito Valerii nomen traxit . Ncquit igitur dubitari , quin ex familia feu gente Valeria
is cTct y qui gentilitium Valerium nomen fuis
filiis ac nepotibus adoptivis tranfmifit Hanc
Valerii nominis derivationem in porteros ac fueccTores Diocletiani annotavit Joannes Tomcus
Marnavitius , & hac preclara animadverfionc illuftravit in notis ad Nobilit. Valer. Sextas *relias Vi&or , dum de adoptatis per Diocletianuni
& Maximianum Galerio , <& Conftantio meminit :
His y ait , omnibus fane lllyricum patria fuit y
qui memores benejicii a Valerio fanguine accepti ,
Valerii quoque cognominari voluerunt cum poeris ; quare Conftantii filius Conflantinus cognomen
hoc fuis addidit nominibus . Idquc apertiffime d
clart inferiptio ex sdibus Caefiis in Annales Baronianos translata :
Magno & nvieb
Imp. CJES. C. Val. Aurel.
Conftantino . Pio . Fel. &c.
Invicto Aug. Pontif. Max.
Trib. Poteft. Cons. III. P. P.
Proc. D. N. Corpus Coriariorum
Dcvoti Numini Majeftatiq.
Ejus .

mjB .

Gens Valeria e Sabinis oriunda cum T. Tatio

Rege Romani migravit* Ita enim inter Romulum&Tatium pax convenerat, uti Romx- communiter habitarent Romani pariter Sabinique ;
& regno confociato fimul imperarent Romulus
Sc Tatius . Hujus gentis audeorem ac principem
ferunt Volufum Valefium 5 a quo dicb eft primum Valefia, deinde Valeria 5 qua: quidem cum
propter generis antiqiiitarcm , tum propter fummam nobilitatem , eximia fque virtutes cum fere
omnibus patrieiis Romanis gentibus antecellum
Ex hac gente alias atque alias deinceps familias
tum patricias tum plebeyas proereatas efle con
fit, quarum aliquas fupra nominatim recettfuimus . Haud fane liquet } quo potiflmum vin
culo , quave ratione Valcviar genti Valerium Dio
cletiani genus innecti debeat . Vel enim aliqua
ex illis familiis ab gente Valeria dimanatis > rerum fortunarum fuarum domicilium Salonam
tranftulit , ibiquc nomcn ac fanguinem Valerium
propagavit 5 ex taque . Valerius avus Diode*
tiani origincm traxit 5 vel hujus majores pcradoptionem in nomen gefltemque Romanam Vale
riam migrarunt ; vel denique iidem ortu cum
eflent Salonitani, auctoritatc atque opera gentis
Valerias, civitate Romana donati fuerant j nam
iilyrici Sacri . II*

349
cujus beneficio civitatem aliquis impctrabat ,
ejus nomen gentilitium , pofthabito gentis fuse
nomine, grati animi ergo fibi aflumebat, illud*
que deinceps a parentibus in filios , ab avis in
nepotes cum avita V: paterna ha*rcditate iranli*
bat . Sic Demetrius Mega , cum , operam dantc
P. Cornclio Dolabella , in civitatem Romanam
fufceptus effet, neglco proprio, Cornelia; gen
tis nomcn fibi adfeivit , ut M. Tullius Ep. tarn
teftatur: Cum Demetrio Mega mihi vetufium
bofpitium e . Ei Dolabtlla rogatu meo civitatem
impetravit : itaque nunc P. Cornelius vocatur >.
Et Q^Cacilius Dio eft appcllatus , qui benefi
cio
CciliiMctelli civis erat fad us , ut ferptum eft epud cumdem Ciccroncm Vcrrin. II.
Sed utcumquc feu profecb ab Romanis Valcriis ,
feu adjunfta illis fuerit familia Valeria Saloni
tana, certe Diocletianus non primus in earn in*
vexit , fed ab ea , ut generis , fic nominis Va
lerii nobilitatem accepit . Illud hie animadvert!
vclim , quod commune erat toti familia* , id
tamquam proprium nomen impofitum fuiff tum
parcnti, turn filias Diocletiani j alter quippe Va
lerius , altera Valeria dicla eft . Ita Clodia Metelli uxor , proprie quodammodo nominatur a
Plutarcho; non quod huic uni, praterca ncmini , id vocabuli congrucret ; fed quia no
mcn toti Claudias genti commune, ei praeter eas
terns prascipuum fuit . Hue revoca , qu fupra
diximus de nomine gentilitio*
Aurelii practerea nomcn Valerio praspofiturrt FmtlU
Diocletianus ab avo paterno acceperat . Utrum- * "
que ad gerttem vel familiam refertur . Familia Aurclu
feu gens Aurelia > prius Aufelia dicta , tribus
potilmum cognominibir. dirtinguebatuh > Cottarum, Oreftarum , Sxraurorum . PUbcja quidem
fuit , fed cum fiante Repblica fummis opibus
atque honoribus floruit , turn vero port: reipublice interitum in ipfo imperii faftigio confedit . Blue quippe earn evexit Tit. Aurelius An
toninus cognomento Pius, poft quern, & qui per
tum adopta fuerunt , & alii plerique deinceps
Romanorum imperatores ab hac prasclara fami
lia nomcn traxifie , vel aflumcre gloria; fibi duxerunt . Itaque M.Antoninus Philofophus, ejufque filius Commodus , item Caracalla Septimii
Severi filius , & Severus Alexander difti funt
Aurelii . Poft aliquot annos genus ac nomcn
Aurelium in imperii fedem reftituit M. Aure
lius Claudius , quo fubluto fere omnes deinceps
Romani Imperatores tifquc ad filios Conftantini
Mngni Aurelii funt appellati , videlicet Aurclianus , Probus, Carus, Carinus , Numerianus ,
Diocletianus , Maximianus uterquc Herculius ,
& Galerius , Conftantius , Severus, Maxentius:,
Conftantinus & Licinius . Utrum autem hi ornnes intulerint in folium Auguftale, an vero poft
adeptum imperium aflumpferiftt Aurelii nomcn ,
mihi iane iiKompertum eft Diocletianum antequam Imperator ficret , avi nomine appellatum
effc Aurelium teftimonio eft inferiptio Marulana .
Qiiarc cum Probus & Diocletianus eumdem avum
paternum habucrint , indidem utrique avitum
Aurelii nomen jure" quodam hxreditario obvenit . Neuter igitur ab Imperatoria digtiitate ac
cepit , fed huic uterque addidit nomen Aure
lium , quod antea privatns gefTerat . Unde vero
tarn praedarum nomen majoribus Diocletiani obtigerit , non fatis conftat* Nifi ex duabus Ro
manis familiis Aurelia Valeriaque aliqui Salonas
migraverint , ibique in unam familiam coaluc
riiKj mihi vcrifimile fit Valerios Salonitanos in
G g
fami-

. H 1 S T O R A' D I L T I A N .
35
Gtrgii , St in Cr.rcorum
Familiarn Atirdlam per adoptinem tranfiific , ricM. In hiftoria
ft tarnen , ut gerttis utriufcjiie nomtti retinuc- Menologiis Alexandra dicitur . Demum Pirmiarittt i Qui cnim in alienara farniliam atque hx- nus Latitantius in Optifculo de Moitibus Perlcreditatcm Vcabantur, iis licebat getitis , unde cutorum eamdcm Trifc nomine afkcit . Utrum
ftffurnpti Fucrant , nomcn feciitn ca conditionc Dioclctianus totidem uxorcs duxerit y quot diafierre y ut hic ejus y a qtio adoptari eratit , ximus ilarum elfe vocabul, difficile cil ftatuehornen gentilitium prxponcrent. Qiiod fi verum rc . C^ijod fi pro varictate ac numero appclladi y riorheh Valerium , quod ahtea in Farr.iia tioiium quatuor omnino cas fuiffe exiimcs y
Dioclctiani gentilitium fherati in agnomen mi- alia alii in Diodctiani thorum fucceflerit ne
gravit y lit fupra didicimus a Samuele Pitilco ^ edle- ell; nam de fingulis ita feriptorcs loquiinItsquc duu homina pra?cla! iltna habuit a majo* tur, lit juftas ac legitima; conjugis locum nrta
quaqe obtinuiffe videatur. Verum eque fatis
ribus Doclttianus , alterum ex Valeria y alte
ram ex Aurelia gente; fed quod antiquiu. erat, conilat , qlio qtitequc ordiiie ad nuptias Impc>primant loci ceflt rcccntiri turn, cum Valcrii ratorias adfcita fucrit ; neque certum temporis
Solbnitatli in Aurelian! fahiiliam adfcripti funt , fpatium cohilitui potefl y quo cujufque conjutjui deinde homtn Valerium Aurelio pollpofitum giuin definiatur. Ego fie cxitimo > uxorcs Dio
cletiano minimum duas tribui oporterc y Serc
pro agnorfiine tilurparuit.
DiMbtU
Sequitur, t de cognoinine Diodctiani pau- nam & Alexandram. Sercnam in IfttrimoHiuiW
DimSm ' ca dicamus Huic ante fuieeptum imperium duxit antequam imperio potiretif > ex caque
*Rteift)i>c Dioc cognomen fuit , quod a matre Dioclc duas habuit filias Valcriatn & Arrcmim; alte*
Humaccpit , qucmadniodum T. Flavius a Vefpaia ra Maximiano Galerio nupfit , altera cum Vir*
rnatre cognominatus cil Vcfpafianus . Auguftali ginitatis flore Martyrii palmam conjunxit. Ab
tlignitate udus cum effet , cognominc ctiain imperio fufeepto haud multi anni interccffcralit >
augeri Voluit l & duabus Syllabis djectis ex cum Dioclctianus Ethnicorum more atque in*
Diode Diocletianus tvafit k Augcndi cognomi'- ilituto certis de cauilis- Serena; nuncium remihis exemphim illuftre undo fuineret , habuit C. fit, atque in ejus locum Alexandram fubftituit ,
Cxfarern Auguflum primum Romaliorum Im- Sed novum matiimonium gravis ofFenfio interperatorernj qui cum antea cognomento vocarcofita & ob cam cauffm mors Alexandrx iltur Odavis, imperio potitns cognomitiaii vo
ata , paucis poil a nuis diremit anno 296. HanC
luit davianus . Hadem rationc Valerius , ut liquidem Diocletianus interfici proptcrca juffit >
aiiqt rfadunt, Valerhns, Mximus Maximia- quod Gcorgii fortilfimi Ivlartyris , &, ut nos
lius, Conilantius Conflantinus didifunt, poil- cenfemus, Salonitahi Epifcopi conftantia & mi*
iqliam Imperatoris titulum atque infignia fum- raculis adduda Chrifrianx- religioni nomen de
pferunt . Ampliiicati cognominis aliam cauffam dilfet . Nihil prolis ex ca fufecpit Dioclctianus,
fubjetit Sextus Aurdius Viftor ; videlicet Dio- quod quidem memorix proditum fit . Dc Ale
tltt Vocabulum cum Grxcnm eilet , t in for- xandra in aclis Gcorgii Salonitani Epifcopi fas
mam FiguramqUc Latini nominis defincret , c- tis multa diximus. De Serena multo plura diqlic gratius effet & jueundius Romanis auribus, centur iri ejus hiftoria . Quod attinet ad EleuDiocktianm ppellari fc juffit : donec imperium theriam , nihil cauffx effe video 3 cur earn ab
fumeret y Diocles appellants > ubi orbis J{pmani Alexandra diftingui oporteat ; una Fortaffis at
potentiam ceph , Crajum nomcn in que eadem Diocletiani conjux Fuit > cui Ale
rem convertit . rqbc Diocktiano prxnomcrt xandrx nomcn , & Elcuthcrias cognomen erat 1
fuit Cajo , nomcn Aurelio ex ea gente , cui per Si autcm Elcutherix tribucfc vclis teitium uxouvoptc'm infertus filtrat > agnomen Valerio , ris locum ac nomen , per me tribuas licet ;
titiod rctinut cum in farniliam Aiireliam mi- ejus conjugium inter Alexandra interitum , &
gravit, cognomen demum fingularc & proprium Prifcx nuptias vcl hoVs Vcl reconciliatas hand
iocicti y & poil imperium fuieeptum Diocktia inepte intcrjeceris . Sed utrum ab Elcuthcria Fxno . Aliud prxtcrca cognomen lultitiae atuue cundus Fucrit Dioclctiarti thalamus , minime conntolerabilis arrogantix plenum alumpfit, cum flat. Prifcx connubium & nomen Auguflalc adiin fuis monumentis jovium% quafi ab Jov? ge- mere vetat Lailantii auitoritas . Vcrofimile tai
nitum , fc inferibi Voluit 5 uti & Maximianus men eft hanc effe ab Serena divcrfam ; quam
ejus colleg baud Veritus dl fe diecre Hcrcti- fcilicet Diocletianus poll obitum Alexandrx ,
liu . Minus infolentcr & Fortaflc magis vere vel Elcutherix in priftinum thori ac dignitatis
cognominari porit mort majorum Britannicus, locum rcftftucril ; quxquc idcirco Prifca dici*
Africans-, SarmaticXis , jgyptiacus , Pcrfics tur a Laclantioj quod prima, five antiqua Dio
tX provinciis> t'que hoitibus , quos vcl per fe cletiani uxor Fucrit $ nifi Forte id cognomiuis
> vcl per fuos collegas fubegerat . Nequc d
aliunde acceperit. Cxtcrum ii Prifcam a Serena
funt aliqui Nummi , jn quibus aliqua ex his, diftingui putes, me quoquc in tuam fententiam
ognomina Diocletiano appofita inveniuntur.
Facile adduxeris . Dicam itaquc cam poftrcmam
omnium Fuiffe, quam Diocletianus in matrimo
i v. .
nio habucrit ; qux conjugi Fuperiles , auftore
Ladantio , ufque ad imperium Licinii vitam
be uxoribus Diocletiani .
perduxit ; nego tarnen ab hac genitam effe Va*
lcriam Galerii conjugem, qux rcdius privigna >
ST inter Scriptores cotiirovera de numer ouam filia Prifcx appellatur . Video equidem mul
E uxorum Dotlctiani , propterca quod ve- ta a nobis dida effe , qux nifi probentur, pateres , cth hujus Imperatoris uxorem nomi- rurtl cVedibilia vided poffunt ; Fed quas hie res
iiant , aliis atque aliis vocabulis utuntur . In ftriftim breviterque attigimus , eafdem in aclis
; aclis S. Sufahnce y c S. Marcclli Papa; , itcm- S. Sercnx fingillatim ac fufius perfequcmur ; &
pittti" aPuc^ J-a*"10S Hgiographos Serena appella- Fuas cuique raciones vcl conjeituras baud fane
iixorci . tur. Anatafius Biblothecarus 5h Catalogo Rom. improbabiles fubjicie-mus
Pontikum Diodctiani conj'ugem vocat liutbc
VL

HISTORIA

D I L I N I;

s. VI.
De fiiiis nepotibus adoptivis 'Diocletiani .
'UM Diocletianus nullam ex conjugali thro virilem prolem fufeepiffet, ut lui nominis immortalitati , quoad ejus fieri poflet
confuleret $ neve gentis fuse , rerumque ab fc
geftarum memoria, hominum interitu , &
vione pofteritatis obruereiur , quamplurimos fibi
filios per adoptionem procreavit , eo fane conilio , ut iis eorumque liberis pofteris una
cum imperio gentilitia fuse familia; nomina comPilii aroe* municaret . Ac primum quidem fibi adoptavit
TAYdIS" Maximianum Herculium , quern filium ac Caeftiagi ? farem dixit anno 28?., quemque anno infequenti collegam imperii , Auguftum & fratrem appellavit . Quinquennio poll Conftantium Chlorum, & Maximianum Galerium in fuam familiam adfcripfit, hunc fibi filium eiTe, ilium ab
Herculio adoptari juffit, & utrumque Cafarum
nomine atque infignibus impertiit . Hos auteui
anno $oy. , poftqteam ipfe pariter cum collega
Imperium abdicaflct., Auguftos creavit . Per idem
tempus fuos utrique Czfares adjunxit Maximia
num Severum , & Maximinum Dajam , eofdemque fuae familia; per adoptionem inferuit . His
Licinium annumerari licet , quern anno 307.
Galeriusj Diocletiano prarfente , eodemque approbante , & Auguftalis imperii confortem ac
participem fecit , & Valeria; gentis nomine ac
nobilitatc donavit.
Porro Diocletianus ex iis , quos ipfe adoptaverat , multos habuit nepotes porteros ,
quibus parentum fuorum in Diocletiani famiHam migrt io Valerii nominis ufurpandi , & Ro
mani imperii potiundi jus dedit ; ex Herculio
Maxentium , itemque Romulum Maxentii filium ;
ex Galerio Candidianum Carfarem a patrc defignatum 5 ex Maximino Daja anonymum quemdam , inrerfedum a Licinio j e Severo Sevcrinianum; e Licinio Licinianum & Annibalianum . Sed Conftantii Chlori progenie nulla feracior , nulla illuftrior . Chlorus fiquidem ex
Theodora Herculii privigna fex nepotes Dio
cletiano procreavit , inter quos fuit Conftantius
Juliani Apoftatas parens, unum ex Helena, vi
delicet Conftantinum Magnum . Conftantinus ex
Minerva prima uxore Crifpum genuit , quern
Csfaris nomine ac dignitate ornavit , eumdcmque poftea falfo noveleas crimine circumventum
fupplicio afFecit j ex Faufta Herculii fia fecun
da uxore tres omnino filios habuit Conftantcm ,
Conftantinum , & Conftantium , quibus Romanum imperium tripartito divifum teftamentolegavit . Conftantius Chlori filius ex Bafilina nobiliflma fasmina Julianum unicum filium fufcepit , qui pod Conftantii 11. interitum , impe
rio potitus Chn'ftianam religioncm deferuit: ex
quo Apoftatae ei cognomen fuit .
Hi omnes , ut fcribit Marnavitius , memores
beneficii a Valerio fanguine accepti , Valerii quoquc cognominari voluerunt cum pafleris ; idque
teftantur veteres infcriptiones , in quibus horum plerifque gentilitia Diocletiani nomina adfcribunturj quod argumento eft eos per adoptio
nem in earn familiam commigrafle , unde Valeriorum & vocahula acceperant . Et
quaniquam ncque omnes Scriptores , neque femper Valeria; gentis nomen iildem adjiciant , dubium tarnen efle non poteft, quin tam priclalllyrici Sacri . II,

35*
ra appellatione uterentur paritfi* Vgloriarentur ;
unique Diocletiano, a quo vel ipfi , vel ipforum Majores adoptad fuerant, nomen & impe
rium five Cssfareum , five Auguftale acccptum
refcrren. .. ...
$. VIL
De fecunda linea gentis Aurelia Valeria Salonita \ n* , five de familia SS, Caji & Gabinii*

CAjum Pontificem Maximum, itemque Ga- ojoi*

binium S. Sufannas parentem ex genere ac f*Jj,"'"r*
Uu pe Diocletiani ortos fuifie , explort ius ac Dioelnfacertius eft, quam ut in dubium vocari poflt
^*'
Id teftantur hiftoria S. Sufannz, Anaftafius Bi-mU).
bliothecarius, Thomas Archidiaconus , Breviarium Romanum, Petrus de Natalibus, Philip
pus Ferrarius , aliique fere omnes . Prasterca
Cajum Gabinii germanum fratrem proprie
vere didum & habitum fuiffe horum plerique
audores funt, quibus adde Martyrologium Ro
manum, in quo Gabiaius Frater Beati Caji Ta
pa vocatur . Ncc vero illud me ab hac fententia revocat, quod Audor Adorum S. Sufannas,
cum Cajum & Gabinium Germanes iterum
faspius appellee , numquam huic vocabul Fratrum nomen adjecerit. Etenim cum multi alii,
tum prsefertim Terentius bonus imprimis Latir
nitatis audor , veros proprie didos fratres
fimpliciter vocant Germanos } quamquam fiepe
hujus vocabuli vis ac poteftas latius pateat , in
cofque etiam extendi foleat , qui aliqua gene
ris & fanguinis communione inter fe copulantur . Quid quod in hifce adis S. Sufannas Cajus & Gabinius ab eodem patre geniti dicuntur j
& Maximus , five ut aliqui legere malunt , Ma
ximinus communis fuiife dicitur utrique parens ?
Nam cap. I. n. a. Claudius Gabinium ad hunc
modum alloquitur : l^umquid tu filius non es
Maximini , cujus & Cujus pifcopus , vefler fra
ter, famatiffimi Senatoris , & Confulis patrui nofiri &c, Hinc inteliigi poteft , non fatis proprie
fub initium hujus hiftoria; Gabinium vocari fratrem uterinum Caji ; cum paullo infra uterque
ejufdem Maximini Senatoris & Confulis filius
fuifle perhibeatur. Praeclare autem ac vere Joan
nes Bollandus animadvertit huic Audori folemne ac proprium eile cognationum vocabulis abuti , iiidemque alienam & minus aptam notionem fubjicere } idque ait ex variis hujus hifto
ria; locis colligi pofic . Cxterum nifi quae caufta
gravior obftiterit, ejufmodi vocabula femper in
eam fententiam aeeipi debent , qua; cum i 1 Iis
maxime congruit , quamque eiidem communis
ufus & confuetudo loquendi fubjicere folet . Quamvis enim aliqui Scriptores minus accurate diftinde loquantur , non licet tarnen communibus
vocabulis propriam ac germanam fignificationem
adimerc , cum nulla ratio fuppetit, cur vim eorumdem in aliud , atque vulgo aeeipitur, duc i
oporteat .
Sequitur , ut doceam , quo cognationis gradu
Cajus & Gabinius Diocletianum attingerent .
Cajus is, cui Marulana inferiptio Valerium fra
trem Diocletiani parentem prapofuit , genuit
Cajum & Gabinium , ut tradit Marcus Marulus , qui telle Marnavitio hanc explanationem
eidem interpretationi adhibuit ; idque mihi eo
verifimilius fit, quod Anaftafius Bibliothecarius
eodem nomine arque filium ac parentem afFecit:
Cajus y inquit, natione Dalmata ex genere DiockG g
tiani

HISTORIA DIOCLETIAN I.

/ Imperatoris y & patre Caj. It idem duo - laudavimus, diflentire videturj quippe cum C.
t&Jogi Romanorum Pontifjcum ex cod. MS.&CJ- Maximinus Caji & Gabinii pater ab eo dicatur
girwe Svceia? patrern Caji Pontificfc Ctjutfi appela confobrinus Diocletiani: Jjjtmquid tu (fie ClauT
Jarte . Cajus idem vocatur in antique Calendado diui apird ijltrm alroqaitur Gabinium ) filius
Lucenfi apud Florenrinium die 22. Aprilifc . Hue non es Maximini y cujus & Cajus &c. onfobrini
referri poteft Petrus Equilinus Epifcopus , quam- Dominqrumnojbormn} Quomodo , inquit JoiTiTs
quam is pro Cajo five Gajo Galium furrogaverit > -Bollandus, confobrini *Auguorum ; nifi qui* v^
facile enim ex Gajo in Galium fieri potuit com- iit ifnproprie yerba illa fumi Igitur JBoHando
mutatio. Quo4 antem in adis S. Sufanna? ps&c interprete ., ts aucltor em Maximinum Dtoclev
S. Caji & Gabinii vocejur Maximinus > five Ma- iani confobrinum vocat , iddft gentium ab forore matris Diocletiani y hoc vocabulum a pro
giminus ximtts , id fane argumento eft utroque ilium no
tcI .\Jixi
tali ptfr mine appellatum fuiffe . Erat igitur illi prfcnb pria fignificatione pauUuIum defleftit ; ejufdem.cji * mn co & Maximi vocabulum eidem inditum que vim ac poteftatcm ex illis anguftiis educognormnis locum obtinebat. Atque ut inenue cit , quibus vulgo circumlfcribi flet ; fic u
/atear, quod mihi evenit j putabam neminem Confobrinus apud ipfum idem yaleat, atque -
arite me fuiffe, qui animadverte-rir. \\<gc duo no fanguineus y nullunique ccrtum ac definitum comina copulanda effe, & utrumque Caji & Gabi- gnationis genus defignet . Sed de his iterum 3c
nii parenti attribuendum j ac propemodum hac paullo accuratiys in notis ad afta S. Sufannx.
de re tnihi ipfe gratulabar , cum forte fortuna Maximinus ergo & <Drodetianus non erant vedum AuguftinumOldoinum evolverem, reperiab re proprjeque Confobrini , ideft fil ii foro ram j fed
eo idipfum animadverfum ac traditum fuiiTe ; is fratris filius , ille yero patruus Diocletiani .
In aftis S. Sufanna; C. Maximinum Senato- juiMiquippe qui alrerum cum altero vocabuo conjun
^
ct, & S. Caji parentem utroque nomine dona- ris & Confulis titulo jnfignitum invento: T^um- *
vk : Cajus y inquit , ex nobiliffimo onus genere quid films non es Maximini , cujus & Cajus Epi- ConfuT.
patrem habuit Cajum Maximinum , yel Maximum feopus &c. f'amatijmi Senatoris , & Confulis . '"
Xlrc. Id porro mihi perquam j'ueundum fuit, Genti Valeria: Salonitanae , cum anno circiter
quod Scriptbrem fane idoneum inveniffem , cu- feptuagefimo tertii fjecuH Claudio , yel paucts
jus auCqritate ac fuffragio , quod per me ipfe poft annis Probo imperante, in urbem commiexengitaveram, comprobar^ poltet* '
g raffet i atque in populi Romani civitatem ad' Jam vero fi Cajus Maximinus Caji & Gabinii {cripta, yel iterum recepta effet, aditus ad omlbibiU! . pater, Si Valerius parens Diocletiani fratres erant, nes honorum grados facile pat4it ; prxfertim
iirn'lei
Vitle- * jd cqgnationis Cajo & Gabinio cum Diocletianq cum Diocletianus haud multis poft annis imjnterceffit , ut patruelcs haber; dicique debeant , perium adeptus confanguineos fuos 8c maximis
ideft a duobus fratrjbus procreati . Verum ano- copiis atque opibus auxerit , & in earn dignibis aliqui difcrepant de genere & gradu propin- tatis ac fplendoris amplitudipem extulerit , ut
quitatis, qua; Dipc'letianum cupi Cajo Gabi- inter praecipuas Romanorum familias prineipem
nio conjunxit ." Nam Cajus Maximinus horum locum fit^e controverfia obtinucrint . Iraque faparens a Baronjo Germanus , ab Oldoino Trater pis verifimile eft . Maximino Diopletiani pa^Diocletiani nominaturj quibus afkntire videtur truo id honoris delatum effe , ut in ordinem
Morerus , cum Gabipivim Diocletiani nepotem , Senatorium cooptaretur ; itemque aliis ex aideft fratfi| filium vocat 1 Sed cura hi fuamopi- dem ftirpe ac gente oriundis ampliffimos m^ginionem nulla eque auoritate , eque ratione ftratus per |dem tempus commiffos fuiffe . Ni
fulciant , necefle non eft aliis eam argumentis hil autem refeit, utrum ante Imperium Diocle
refcllere , njfi quibus paullo ante noftram fen- tiani, an pofteaqua m is imperare ccepit, ejufmodi
tentiam communivimi|s . Caiterum ego fie exi- honores gens Valeria Salonitana Rpmae adepta
ftimaverim , Baronio & coeteris, qui videntur fueritj nam jam inde a Marco Aurelio Valerio
a nobis diffidere , cpm non fatis exploratum e- Probo nobilitate atque opibus ita florebat , ut
fit genus illud confanguinitatis , quo hae duae digna haberi poffit, cui fummi magiftratus , &
familia; Caji Maximini & Diocletiani inter fe ampliffima; poteftates mandarentur. De Caji Ma
copularentur, nihil aliud propofitum fuiffe, nifi ximi vel Maximini Cpnfulatu difficile eft ali
ut familia? triufque conjunctio^em , non illam quid ftatucre, quod fatis certum & exploratum
quidem fpeciatim , fed generatirn ejufmodi vo- haben pqffit . Nam in Faftis Confularihus cum
cabulis defiqnarent 5 quamquam enim cum Fra- multi fint , qui Valerii Maximi nomine appellantrem y Germanum , Tiepotent dicimus , certa qua;T tur, neminem inyenio , cui prienomen effet Cajo .
dam &peculiaris confanguinitas hifee verbis fub- M. Valerius Maximus , ut videre licet in Tabefit , tamen eorumdcm vis ac notio interdum la- lis Confularibus apud Ricciolium tom. 1. Chron.
tius extendi lolet , atque ad omnes, iner quos & tom. 5. & Petavium de Doftr. tcimp. cum
cft aliqua fanguinis communio , promifeue Se Pomponio Januarip ConfuIatunigeJitannoChricommuniter accorpmodari . Quod fi hujufmodi fti 288. Sunt quj hune Confulatum referendum
vocibus nihil aliud intelligi vlupt , nifi Maxi
putent ad Maximiannm Herulium Auguftum;
minum, Diodctianum, &Gabinium fuiffe con
& nomjpis fimiljtudini, ac librariorum infeitiae
fanguineos , nobifeum plane confeniunt j hoc attribuunt , quod in Maximiani locum M. Va
inter nos & illos intereft , qaod illi non fatis lerius Maxjmus irreperit. Sed negant plerique >
CjoiMt xplicant quid iftac confanguinitatis effet 5 nos ac defendunt communi vulgataequc ltftioni nul
jtiminttt

r !--'_
Ij.n."
Ximian
Purum voro cpnlanguinitatis genera diiunguimus , lum mendum fubeffe. His fuft'ragatur Hierony
Diocle- & fuum cuique ac proprium vocabulum adhi- mus Henninges tom. 4. Genealog, qui etiam
lUsi .
bemus j nam quem' illi Germanum vel Fratrem Diocletiani confanguineis annurperat Valerium
Diocletiani generatim yocant , nos proprie Va- illum Maximum , cujus ollega fuit in Coniu- We fortruum , quem illi dicunt T^epotem , nos Tatrue- latu Pomponius Januarius. Quid fi hune inter , .*"
lem Diocletiani appellamus.
& . Valerium Maximum patrem Caji & Ga- riuMnrf
binii nullum diferimen intercdt, &unus idem- ^,t0B"
Autor hiftoria; S. Sufanna; non fol um nobi
feum ^ fed etiam cum Scriptoribus , quos modo que Confu habendus fit , certe confanguinita- ut
tis

HISTORIA

D IOCLETIANI.

t!s Imperatoria; , cujus auftor eft Henninges ,

temporis, nominis , ac denique cognominis ra
tio cum Conulatu Caji M.iximi preciare con
gruit; hoc tantum diferepat , quod aliud uni ,
aliud altcri prarnomen inditum eft. Cancrum fi
quis in pranominc mendum inefle putarct ,
is cabulas Confulares erroris fanc leviflimi ar*
gucret , qui Librariis ofeitantibus excidere fa*
cillime potuit 5 omninoque in hoc omnis eilet
error , quod unam tantum litteram cum alia
commutaverint , Sc M. pro . fubftitucrint .
Errandi cauTam fortafie prebuir , quod unum
itemque altcrum iifdem plane vocabulis infignitum hand multo ante in eodem cdice defcripfcrant j ex quo fieri potuit, ut cum tertius
cjufdem nominis , Sc. cognominis occurrcret ,
huic quoque idem prarnomcn , quod duobus illis fuperiuribus inferipferant , adhuc menti haerens & infixum preponercnt . Nam in Faftis
Confularibus ante hunc, de quo agimus, inve
rses M. Valcrium Maximum , qui anno tcrtii
fxculi yj. cum C. Vibio Volufiano , item
que altcrum M. Valcrium Maximum, qui anno
56" cum M. Acilio Glabrione Confulatum obtinuit . mihi verifimilius videtur cTc .
Valerio Maximo Caji Sc Gabinii parenti ConuJatum extraordinarium obtigifle, quem anno jam
inito fuiccpit in locum legitimi Confulis aut vi
ta funfti, aut certis de cau/s magiftratu abcuntis . Hi Confides vocabantur fufFeli , Sc plcrumque in tabulas confulares non folebant refcrri .
Habes igittiT quam ob cauflam . Valcrii Maximi, feu Maximini Confulatus & nomen pretirmilfum fuit . De confulibus extraordinariis
plura diccntur in aftis S. Clcmcntis Epifcopi ecclefiae Sardiccnfis , cujus patruum Tiberius Carfar pro fe Confulem fubftituit ; nifi forte is Cle
mens, cujus patruus Confu fuit , alius haben
dus lit, longcquc divcrfus a Clemente feu Roma
no , feu Sardictnfi Epifcopo
Laurentius Surius , qui pro fuo more arque
ingenio afta S. Sufanna: clrgantius quam fincerius defcripfit , loco fiepe a nobis laudato unum
verbum interjecit, quod vcterem orationis contextum adeo labefaftat , ut Scnatoris Sc Confu
lis titulum C. JPlaximino adimat , eumdemque
in alium nefcio quem Maximini cognatum trans*
Snriteum -*rat- --ft ig'tur locus ille apud Surium ad hur.c
mendam modum defcriptus : T^umquid tu nones filins Ma-orrigitar. xmni y cujus
Cajus Epifcopus vefer [rater ,
cognati famofiffimi Scnatoris & Confulis ? Ex quo
fit, ut Maximino cognatio quidetn interceder!
cum preclariflimo quodam Senatore & Confulc }
numquam vero ipfe neque ordincm Senatorium,
ncquc Confularcm dignitatem adeptus fuerit . Sed
vereor , nc Surius , qui in veteres codices plus
nimio libi licere voluit , quemadmodum alibi alia
fimilia , fic etiam cognati vocabulum arbitratu
fuo adjecerit . Certc ab iis excmplaribus , qua?
Joannes Bollartdus laudat , ea vox abeft Porro
Surii auftoritas tanti non eft , ut ipfius caua
vetcrcm communemque leftionem loco movendam putemus 5 prefertim cum hiftoria: Divorum
ab eo defcriptx minus idnea: ad fidem facien*
dam habeantur , propterca quod expolicnda: di
ctionis caufla multa interpolavcrit 5 ex quo faftum eft, ut iliius induftria atque opera ad colligendas Sanftorum hominum vitas adnibita , cateroquin preclara , & laudabilis, non fatis pro
betur viris eruditis , qui in antiquis aftis Martyrum , non orationis ornatum & clegantiam ,
fed veterem illam lmplicitatcm , & incomptam
Jliyrici Sacri Torn. IL

353

quamdam licet minus latinam , nativamque vcnuitatcm rcquirant .

Cjj & Gabinii familia eodem, quo ipfi , intcritu extinfta eft . Nam Cajus caelibcm vitam
duxit , & cum ccclefiaftica; militia: nomen dcdiTet , fummus totius ecclefia: Hicrarcha creatus
eft. Gabinius uxorcm quidem habuit , fedincertum eft, unde illam acceperit ; nam neque ejus
nomen, neque ejus patria proditur ; ex ea Sufannam unicam filia m fulcepit, qua; Virginitatis
ac religionis cauffa Dioclctiani juflu interfefta
fuit, cum Maximiani Herculii nuptias fibi ob
latas relpuiflct . Gabinius vero, cum poft defunflam uxorcm , facris ordinibus initiari voluerit, fibi omncm familia; propaganda: facultatetn
ademit .
. VIII.
be tertia linca gentis Valeria Salonitanx ; five de
familia SS. Claudii & Maximi .
CLaudium Sc Maximum veros germanos Cuudiui
fratres fuifl inter omnes conveniat ncccTc
tit, nifi forte lint, qui exiftimentafta S. Sufanna; tr,
digna cTc, quibus fides adhibeatur. Ejuf- 5!modi afta qui attentius legat , clare pcrfpiciat ai, iqo>
fie altcrum alteris fratrem appellari, ut vis -"?? S*"
jus vcrbi propria nullo commento
aut interpretatione eludi podit 5 prarterqnamquod
nihil cauflai eft, cur iis locis , ubi Claudius &
Maximus fratres dicuntur, alienam fignificationem attribuas, Sc fraternitatem quamdam comminifcaris longe diverfam ab ea - qua; inter duos
iifdem parentibus genitos intercedit . Hue addc
Martyrologium Romanum , Bcdam , Galcfinium ,
& alios permultos, quieofdem appellant fratres .
Neque ulla controverfia tflepoteftj quin uterqiie turn Dioclctiani , turn Caji & Gabinii conianguineus fuerit. Id quippc auftor hiftorii Sant Sufanna: tarn mukis ac variis vocabulis declaravit , ut nullum de hac re dubitandi locum
reliqucrit. Controverfia inter Seriptorum fententias in hoc eft, quidnam confanguinitatis Clau
dio Sc Maximo cum Cajo Sc Gabinio , itemque
Dioclctiano interceiTerit
Joannes Tomcus Marnavitius cxiftimavit Clau'
dium & Maximum fratres germanos fuiiT Caji
Sc Gabinii 5 C proinde C. Maximino , de quo
fuperiori paragrapho diximus , quatuor omnino
filios attribuit , omnefque in unam & eamdem
familiam conjecit , cujus auftor Se princeps fue
rit idem C. Maxi minus . Porro ne id a fe confiftum vidcatur, auftores haud fane pcenitendos
Bedam lcilicet , Se M. Marulum fue fentcntia;
patronos adfeifcit . Attamcn hujufmodi opinio
pugnat cum aftis S. Sufanna; , a quorum auftoritatc nihil eft cur difcedamus , nifi ratio nos &
major quaedam auftoritas alio avocavcrit . Nam
fi Maximinus erat pater Claudii, quidnam cauffa: excogitari poteft, cur ilium Claudius Tatrui
potius quam Patris vocabulo aliciat? quippc ad
hunc modum alloqucns Gabinium inducitur :
Klumquid tu non es filins Maximini , cujus &
Cajus Epifcopus vefier frat er , famatiffimi Scna
toris, er Confulis i patrui nofiri ? An umquam
fando auditum eft a quopiam cum vocari Tatruum fuum, a quo ipfe vitam acceperit ? Alius
igttur Gabinio , alius Claudio parens fuit ;
propterca ne ipfi quidem inter fe fratres germa*
ni haberi dicique poflunt . Qyorfum ergo fpe*
ftat , quid fignificat Tatrui vocabulum , quo
G g 3
Clau-

HISTORIA
DIOCLETIAN!.
54
Claudius Mafciniinu appellat? Ncmpeidi qliod rio imperante, nemo tarn pra?claro nomine i^
bujus verbi vis ac notio propria dclart , cuai gnus cenfebatur, quin Senatorium ordincm adeflihil argument! aiicrri qucat > cur in alicnam ptus effet i deinde vero Scnatu in alios atque
fignificationem traduci oporteat. Patmus autcra alios magitratus idem titulus propagan ceepit
idem eft frater patris . Valerio gitur , qui ntc folum Confules, & Procotifules , fed etiam
Dioclttiani, & Maximino , qui Gabinif pater Confulares , Praifid, & Gorrcclores Pi ovinciatrat > tertius fratcr fuit ; quamquam eque in rum magnifica fane appellationc Clsriffimi diccMartilafla inferiptfene ejus jmntio facb fit , ne* bantur . Sic cnijn eos in Legum codicibus ho
que aliunde ejw nomen mnotefeat . Is genuit noris cauffa partim appcllatos invenics.
Claudius natu major, ( is quippe Maximum
Claudium & Maximum , ac tertiam getis Va
lerie Salohtani fambm inftituitk iix quo <i- fratrcm ab incunabulis educa vcrat , ut doccrrt
fcitur, ut Claudius & Maximus, Cajus & Ga- Aa S.Sufatin.r) Prarpcdignam in matrinioniuin
binius > itemque Diocletianus patruclcs effent , du\it, focminam , ut tonjtdari fas eft, illulM
hoc ft a ci bus fratribus alii ab alio - loco natam, & fortaffe ab Dalmatis oriundam;
ex ea duos filins habuit Alcxandrum , & Cu- ai<x*h.
creari .
eque vero Beda multum negotii nobis fa* tiam . Sed cum Diocletianus Claudium una cum J *C
ceflt , proptei c; quod Gabihiurn Claudii c* Ma- fratre , uxorc , cV liberis ob Cbriftianam rcli* c*e*M.
ximi fratrcm vucat, Vtl Auftor hiftoria: S. Su- gionem intcrfici jufferit , noque ex Jnc familia
fannae , qui cos inter le ira colloque n tes indu- ullus fupcrfuit , qui gentis Valeria: Salonitan*
cit , ut alius alium fratris nomine impcrtiat , fanguinem ac nomeft poftcritati propagare!
Kam ctiam Patrliclcs vulgo dicuntur Fratres ,
qarnquam fapilrt Fratres patruclcs , quam fim
S. IX.
f>liciter Frattts appellari lolcant . Adde quod
icet natura non effent , amofc tarnen francs De tjuarta linea gentis Valeria Salonitan* , five
riartt ac germani. Qiioi autem non folum com
de familia Troi Imperatoris
munie fanguinis > led ctiam amor & Charitas
inftiflimis amiciti vineulis conjunxit , iis ni
MAurclius Valerius Probus , qui primus
gentem Valeriam e privata fortuna ad
hil familiarius eft , quam fe ipfos inter fc vel
officii velblanditise cauffa Fratrum nomine com
Summum Imperium extulit , Dioclctianum asta*
ediare . Quid quod in iifdem Actis S. Sufannse te paullulum enteccl-t . Quocirca rcrum ordd
Claudium Cc Maximum Don folum Diocktiani, ac tcmporum ratio poftulabat , ut ejus familia!
ltd etiam Caji&Gabinii confobrinos diclo* in- primus in hac diiputationc locus tribucretur
venics ? ex quo perfpici poteft Auftorero hujus Sed quoniam nifi lumen aliunde accipiat , non
l.iitflria: nihil ininus , quam de vera germa
fatis per fe ipfe apparet nexus ille, quo domus
na fraternitatc cogitaffe , cum eifdem fratrum Probi cum Itirpe ac genere Dioclctiani conjunvocabulum aecomtnodavit. Porro Confobrinus a- gitur , neceffe fuit tcmporum ordincm inverti-'
pud hunc Auctorem idem valet atque Confan- fe , ordiriquc a familiis paullo aetate pofieriovuineus t ut fuperiori paragrapho monuimus ; ribus , qua: nobis ad illuftrandam Probi famiquam vocem tarn ulurpat, vix ut proprium liam , ejufdcmqc cum gente Valeria Salonitana
vocabulum agnoviffc vidiatur, quo diitingui ac conjundionem invefiigandam , quodammodo fii*
defignari folet illud geni:s propinquiratis , quo ccm pratferrent .
Probus belli pac Tcjue rtibus longc claramos
fratrum filii inter fe conjunguntur . Cum au*
tem Sufannam Claudii T^eptm appellat , utitur tx Dalmtia orignelo traxit , Sc natus eft aptid
vocabulo minus quidefn proprfe j fed quod a Sirmium in Pannonia , ubi tum Maximus ejus
Vulgari loquerldi Ufu non abhorret . Nam qucni- parens militia: cauffa verfabaturj qui com in Ro
admodum juniores parentum fuorum patruclcs mano cxercitu ftipendia faccrct , primum ordiTatrui vocabulo honoris ac reverentia cauffa af- fies ducit , dcindc militum Tribimatum obtifciunt , fic ctiam majores natu patruiHum fuorum nuit. de genere, patria, parente Pro- Mmor
filios amoris Sc benevolent i cauTa vocant Ta bi Auguli Scriptorcs antiqui iiimmo cnnfcnfu i*we
potes . Ad banc confuttudincm idem vocabulum docent , qui prxterca tradunt cum nobiliori ma- ;^\
referunt, &' accommodant Maurolic us, Luitprart. tre , quam patre genitum fuiffc . Flavius Vodus, Tamajus, Petrus de Natalibus> cumeam- pifeus illi accati fuppar , urbem ac provinciam ,
ubi natus eft, non fatis diftinxit ab Joco ,
dem Sufannam appellant neptcm S. Seren
Claudii & Maximi familia ex iis, quos uter- undeejus pater majorefque originen) habucrantj
tiue geffit > Magiftratibus plurimum fplcn* hac una de re rum aliis paullulum diferepat ,
Mtftinut aoris ac dignitatis accerfiit . Maximus in Aclis de caeteris rebus mirifice congruit: Trobut , inL""'1 S. Sufannae vocatur Comes rei prifata > idcftPra> quit , oriundus Pannonia civitate Sirmienft ,
feelus serarii privati Id negotii ei datum erat, nobiliore matre , quam patre . Deinde paucis inut poffefiones vacuas , & caducas fifeo addree^ terjeis hac fubjecit: Trobo , ut quidara in litret, & qurdquid Ptirtcipi jure fifei obvenirct , teris rctulcrunt , pater nomine Mximus fuit ,
in ejufdem amrium rcferrct . Ob hanc cauffam qui cum ordines boneflimc duxi'et , tribunaxum
Diocletianus , cum fibi nunciatum effet multa adeptut , apud JEgyptum vita funebts efl , tixorc
Chrilianis pauperibus a Maximo longc effu- ac filio , er lia dcrcliclis. Sextus Aurelius Vi
Jeque donari , veritus eft , ne rem fuam intcr- ctor, unius ferme favculi intervallo pofteriorin
vcrteret , ac de Principis pecunia alicnam ino- Epitome hiitoriac Augultae , Probi ftirpem ac
piam fubleVaret Claudius frater Maximi in iit genus ad Dal matas rtfert: Vrobus genitus patre
th%i!oi dem Aclis titulo Clariffimi decoratur Sed cum agrefti , bonorum fiudiofo , Delmatio fanguine ,
t4nfi- multa efcnt varia bonorum magitratuum imperavit annos fex . Hieronymus Henninges
genera , quibus appellatio tribui (olebat , tom. . Genealog, qua; de patre Probi Vopifcus,
non tat is confit quidnam inuncris potcftatifve quique Aurelius feripfit , hifee verbis complcpublics illud effet , undc hujus titnli cauifam ditur : Maximus Dalmata , vir agrefiis & oliCJaudiui acccj>it , Ac primum quidem , Tibc- tor t ordiuss tarnen bonejlijjimc duxit ; Trrbttnus
Ml

HISTORIA

DIOCLETIANI.

mlimn faftus efl . Teriit in JEgypto . Uxor . . .

nobili genere nata .
Habemus igitur, & quo nomine appellarctur ,
& qua ex provincia oriundus effet Probi pater ,
militaribus hortoribus ac titulis, & bellica virProbt & tute admodum irifignis Nunc meminiflc oporDJ"con** tet > paragrapllo primo hujus Difputatio-

355
tern , de millo alto Selonitano cive memoria:
proditum fit , qui Valeria: gentis nomen habuerit, cuique Salonitanam Valeriorum ftirpem an
necti oporteat , Adde , quod veteres Scriptores
haud fecu$ Probo , quam Diocletiano gcneri
humilitatem videntur objicere, Sc utriufque parentem abjeflx tenuifque fortuna: hominibus an

Unau-*"' nis , auore Marnavitio, breviter expofuimus ,

nimirum Probi & Diocletiani familias cogrtatione aliqua inter fc conjunftas fuiffe. Nam quod
Utcrque indidcm ex Dalmatia origincm duxerit ,
quod gentilicia nomina prorfus eadcm utrique
obvenerint, id haud levi argumento eft, utriufque genus ab eodcrrt capite ac fonte ma naife .
Hxc gens Salonitana , de qua nuncagimus, Aurclia pariter ac Valeria dita eft* Atqui & Probum , & Diocletianum apud Scriptores utroque
nomine appellatos invenies . Qui autem fieri potuit , ut quibus eadem patria , ejufdemquc gentis nomina obtigcrint, inter eos nulla effet confanguinitas vel propinquitas ? Qyanto verifimilius eft ejufmodi appellations in utrumque dcrivatas fuiffe ab Cajo Aurelio Valerio Salonitano ,
cujus meminit Marulana inferiptio , quemquenos
caput ac princtpem gentis Aurelix Valeria: Salonitana: conftituimus . Quod fi ab antiquo illo
Valerio gentilitium nomen uterque traxit , in
didem quoque utriufque origittem repeti oportet. Hoc tatum inter eos intereft , quod cum
idem gentis nomen retinuerint , Diodetiartus
quidem ab avo paterno prxnomen , a matrecognoroen aeeepit , Probus veto aliunde fibi utrum*
que adfeivit. d nunc inveftigare opus eft , quonam propinquitath genere Probus Diocletianum
tttirtgertr , qaove cognatiortt Vinculo nter fe
copularcntur: id quod fibi incotoperturh cffc fa
tebatur Marnavitius . Scntio equidem me verfari in re difficili ac perobfeura ; tarnen quod mibi fimiliirs vero videtur, ut potero, explicaboj
non quafi argumentis agens certa ut fint fcfix,
qua: dixero, fed tamquam is , qui in rebus obfcuris atquc incertis probabiles conjecturas llqui
cur . Diocletianus Probo acqualis propemodum
fuit , hie quippe anno 77. anno 84. tertii
fsculi imperare occxpit. Igitur & eorum paren*tes aetate inter fe conjuntos , & alterum alteri
Mtxmw Ferme coaevum fuiffe neceffe eft . Quod fi Maxipireai
mus Probi pater coxtaneus fuit Valerio parenti
ntii vi. Diocletiani, fi uterque, ut fupra diximus, eam
leno p. "dem patriam habuit , & ex Valerio genere atque
"ittuni fcmine procreatus fuit; mihi aliud quoquc veri"a'* fimile videtur alterum alterius fuiffe fratrem, &

numerare. Quidita? quia Cum fatis intelligerent

alterum cum altero fu m m a propinquitate conjunum effe , nullam ignobilitatis notam Dioclctia
no inurere poterant, quin eamdem generi ac familix Probi imprimrent , fi quidem fecum ipfl
pugnare nollcnt . fi tarn vera funt , quam
vcrifimilia videntur effe, Caji Valerii Salonitani
filiis annumerari oportet Maximum Probi Impcratoris parcntcm , qui quartam Valeria: gentis
Salonis oriunda: familiam conftituerit . Hinc
porro efficitur Probum Diocletiani patruelem
fuiffe 5 eodemque confanguinitatis vinculo cum
Cajo & Gabinio, itemque cum Claudio &Maximo fuiffe conjunctum, quippe cum Maximus
Pater Probi fuerit germanus frater Valerii , qui
Diocletianum , Caji Maximini , qui Cajum &
Gabinium , itemque ejus, cujus nomen ignoratur, qui Claudium , & Maximum genuit.
Cum eodem nomine tum Probi , tum Caji
& Gabinii parentem appellatum inveniffem ,
( utrique enim nomen fuit Maximo, feu Maxi*
mino) parum aberat, quin in earn opinionem ad
ducerer , ut exiftimarem unum eumdemque Ma
ximum fuiffe , qui tres filios habuerit Probum,
Cajum, Gabinium . Sed cum deinde rem hanc Mi-m.t
paullo accuratius inveftigarem atque expende- KJJj'^,.
rem, vifus mihi fum comperifle, unde alter ab flienaltero interrtofci diftingui poffet . Maximus d .* -**
Probi parens bcllicis Jaudibus floruit , Sc cum i"a."
in >typto Tribunicia cum poteftate milhibus Q..P,,re
prxeffct , antea diem fuutti obiit , quam fi litis b* *"
imperare ceepiffet. Alter vero Maximus feu Ma
ximinus Caji & Gabinii parens potius pads ,
quam belli artibus ftuduiffe videtur . Senator
cnim & Confu fuit, eque ante fortafis Con
fularem dignitatem obtinuit , quam Diocletiarms imperii lomani faftigium confeenderet
Prxterea fi Maximus ille Tribunus militum idem
effet atque Maximus Confu Senator, ismoriens tres omnino filios reliquiffet , Probum ,
Cajum , Gabinium j contra quam Vopifcus docet, qui unicum ab filium , & unam itidem
filjam relelos fuiffe teftatur.
Nihilo fere honorificentius de Probi, quam
de Diocletiani genere Veteres Auftores fentiunt

utrumque genitum effe ab Cajo Valerio Salonicano , quem inferiptio Marulana commmort.
Certe cum hac opinione eadem utriufque patria,
idem genus , tas denique eadcm mirifico congruit > nifi forte exiftimcmus duas Valeriorum
familias Salons: fuiffe ; quae jamdudum a communi totius gentis capite , atquc inter fe disjuncbe diverfos utraque, & fuum quxquc, con
ditorcs habuerint } atquc ex altera quidem Probi, ex altera vero Diocletiani parentem prodiiffe . Sed cum id nulla racione eque conjeftura
probad poflt , multo propius fi minus ad veritatem, certe ad verifimilitudinem acceder mihi
videtur , qui totius gentis Valeria; Salonitana:
feriem &: propagatiottem ad Cajum ilium Valerium, quern nobis exhibet Marulana inferiptio,
tamquam ad caput &fontem revocaverit; ex quo
deinde omnes Valeriorum Saloncnfium familix
in varios veluti rivos diduftx emanarint ; 1ertira cum ant- fenierii illius Caji Valerii xta-

& feribuot $ tradunt enim utriufque parentem

]0co obfeuro , tenuique toruna ortum fuiffe j Mixfm
qUod minime mirutn videra debet, cum ob - 5"?1" .
gnationem , quae alteri cum altero interceffe. jeJgnorat, auc ncutrius, aut utriufque genus deprimi bil'" re
contcmnique oportuerit . Vopifcus quidem non lnw*
tarn patris conditionem defpicere , quam matris
nobitatcm cxtoHerc videtur, cum Probum <?
biliore matte , quam patre flatum affirmt. Aurclius Victor videtur docere Maximum parentem
Probi, antequam militia? nemen daret, rurihabitaffe , &agrorum cultura; operam dcdiffe; quippC cum ilium voeet agtejlem . Cterum ejufmo<H verbum in earn fentcntiam accipt poteft , ut
fignificct cum fuis prxdiis eolendis prxfuiffe ;
nec fane video, cur id ad generis ignobilitatcm
referri debcat; prxfertim cum apud veteres agricultura magno in honore pretioeffet, qua nihil eft melius, ut docet Tullius, nihil uberius,
nihil dulcius, nihil liberu hominc dignius . Prxterea

HISTORIA

ID -C 1

J -A NT.

terea Victor dclart , q>o agricultura; genere - tiear notas rrenda irrcpere olent ; fx atcVore"rti
ximus delcctjretur , cum eurn bonorum udioj'um iitrumque ex Aurelio Victore pn annis duodcappcllnt j que quidcrn* verba fan's indicant non eptuaginta a unos duodcoc~toginta defcripfiffc exilucri ilium, fed nnimi caufia , hortis colendisope- ftimo s Avus ptcrnus Diocletiani fuit . Au
rarndcd;ffe, quod plurimum roluptatis indepcr- relius Valerius patria Salonitanus , parens vero
uum cutque ingcrihim , & n lia Valerius, qui nomert commune gmis Valette
tipcrct : eft cn
nlios oblccbrtt. Miro igitur , quid cauTa; fit > fibi proprium feccrat Is Dioclcam in mat rimo
quarc juniores fcriptores Aurelii verba in cam nium duxit , ex caque Dioclctianum fufeepit .
partem accipiant, uc agricultura: fludium cartc- Tics habit patros Valerii fratres , Cajum Ma
roquin honcftiiljmum Maximo ignominia; ver- ximinum , cx quo Cajus Romanus Poiuifcx, &
tant i & quod bleflationis ergo fieri potuit , Cabinius Presbyter 5 alterrm ignoti nominis ,
id ab ignobilitatis & inopia: caula fabim cx quo Claudius & Maximus martyres eximii $
effe arbitrcr.rar Caterum hemo eft eque ex tertium denique Maximum, cx quo Probus Im
pntiquis i eque ex junioribus fciiptoribus , qui perator geniti efle dicuntur . Itaquc cum emaparentem Probi vel generis nobilitatc , vcl ab tu;>r iplos filios proercarit Cajus Aurelius Va
rcrum opulcntia rommendet . Vcreor , itaque, ne lerius, ab hoc tamquam fontc cV capitc gens Va
fimlis , vel potius cadem calamitas , quae Valerium leria Salonitana in totidem familias diduh eft
patrem Diocletiani afiixit , Probi parentem Joannes Tomcus Mamavitiiis hand abfurdis con- Gem v'jumma norentique fortuna ad inclinatam ac pro- jefturis ad opinendum ducitur , Valerios Saloni- irf s"pe jaecntem dejeccrit , vix ut illius familia a!i* canos cum lins lamilns Koma m commigraiic an- Komi m
cuod antiqui fplendoris , ac pr Mina; am plitudi- no circiter 270. M.Aurelio Claudio imperante, <"nm.
qui cum effet origine Daimata , vit ipfe cenftt , *" '
nis veftigi'.im rctincret.
tVbbi f.
eque cx hac familia foboles Valeria; gentis populares fuos benigne complexus ^ anipli/lmom
IHI , &
ironfsn- if pofteritatem tranlmitti , cV propagari potuit . illis ad opes magiltratus aditum aperuit . Qiia;
Kam Probus anno Chrifti 282. a militibus iri- in hanc cntentiam Marnavitius fcripfit in lib.
terfeftus Hadrianum filium unicum reliquit , de Nobilit. gentis Aurel. Valer, hue trantfercnquern Licinius necari juift , quod a Chriftiana dacenfeo: los Saloiiis migrate vcrojhnircligionc , cui jampridem nomcn dedcrat, nul- le eft , imperante CLiudio , qui primus ex Balmalis nequc minis , nequc pollicitotionibus cum tia nrn Rouur.am admimfiravit ; ibique Diocletiaabducere potuit. Habuit ctiam Probuj fororem , , prent tempera virtute lllyricanorum Ducui Claudia? nomen fuit, ctv.x ira tris fllium cx- cum > militumque [ab Rjmanis jquilis memoran
iinclum fepultura affecit, ac nihil pnetc-ca do il
da poft ebaht , milit tribus fludiis , ftcuti & Claiidium , & Maximum patneles ,i Cajum yero
ia memoria? proditum eft . Sunt, qui doccant Pro
bi fratrem fuifle Domitium live Domiti'inum il
Gabinium , unius Cbrijti Domini ftipendia fufeeium , qui poft defunftam usorcm , facris ordl* pijje . Valerios vitam liberaliter duxi'e ar*
nibus nitiatus ecclefi Byzantins; prefuitj hun jumento fuut domus fatis ampia tum Caji , tum
eutem ideirco ab Ethnicis feriptoribus taciturn, fratris ejus Gabinii , in feXta regione , apud Vi
te ncgleclum elTe ajunt , quod Chrifti religioncm cum Mamv.rri , vel Mamurii ante Saluii forrm
tolcret ac profitefetf . Htlic duos filios fuiTc jit , prout in ^is S. Sufanna habetur ; quibus
tradunt Probum & Mctfophancm , qitos parenti quamvis in eccleas ab eodem Cajo Tontifice conin ejufdem ccclcfia: Pontihcatum fufrectos effe , yrfts >' Chrij'ianoaue ritu Deo facratis , Dicci:& alterm altcri fucceiffc affirmant . Ecclcia tianus tomen , vel potius qui ejus nomine co'tlega
Gra;C tum Hadrianum Probi filium , tum Do* Maximianus ampliimas t'crrrum orkis Thermas,
rr:itium fratrem una cum duobus libeiis in Di- cccitpatis omnibus circumquaque tarn publicis ,
Vorum Faftos retulit, eofdcmque anniverfaria re- quam privatis tcdibus exfiruxit , Cbrifiiano r.omiligione fult-uquc veneratur, De his agnidum im- ni glioquin fatis in/enfus , ad illas ufque infimis
bis crit in biftoria ccclefi Sirmicnfis , ubi in extruSionibus didutiis , ita pepcrcit , ut publico
difquifitronem vocabimus juniorum feriptorurf edificio non tantv.m inclufa , ncbiiifimi tituli , &
argumenta, qua; contra jilos afferri folent , pree- ationis ecclcaflicx , Jld duas domos , noma'
crtim ex illo Vopifei loco , ubi feriptum eft > multis feecuiis tenuerht , ut ex anUqus urban!J
jpofleros Trobi mperatoris vel odio vel timor rem eccleaicis tabulis videre e . Hinc etiam condi
j'ugifle , e> in Italia circa Veronam & tio Diocletiani prvalas tcdcs ecdem loci eXtitie :
larzs pofuiffe t
cujus nominis ad confequentcs states illufirandi
gratia y deeocpt'me mefitus Maximianus , ( baud
abfimiie vero e ) in admirandum Tbcrmarum 0CAPUT SECUNDUM.
pus cum <etcrnita:e inter morales certaturum ,
maxima parte Virninalis collis occupata , eafdem
Diocletiani Impstatoris i
commutavit ; ut ubi Diocletiani privati hominis
etient penetralia) Trincipis Therm.s vifcrentur
bfoclc.
appellarntur.juc . cedit huic -conjectura probaAurelius Valerius Djocles natus eft in op
..
. .
.
e
r, '..
festn xn.
pido
agri
Salonitani,
anno
fere
quineto
&
bilitas
> qua ut cx ^iclis S. Marcel babemus ,

ir'em Diocletianus Cyriaco Dicono ob ortbemiam

quadragefimotertii fsculi j cum enirn vitam pe:
duxcrit ufque ad annum decimur tertium f.c- liammalo dxmone liberat am , ut videbimus , pro
culi quarti , ut fuo loco dedarabitur > annosau- pe eafdem Thermas confiitutam domum donavit .
tem vixerit duodefeptuaginta j ut Aurelius Vi- lrxidit Imperium Claudii in annum Virginei par
ftor, & Paullus Diaconus tradunt, cjufdem or- tus , ex fupputatiorit Baroniana , feXagefimum
tumadeum, quern dixi, annum revocari opor fupra ducenteftmum > Csterum , ut alibi
tet .. eque audiendos puto Pomponiiim L*tum , dicimus, probabilius nobis videtur , gentcm Va
leriana Salonitanam fub imperio Piobi in Ita& joannem Baptiftam Egnatium , qui Diocle
tiani vita: attnos ipfos decern adjiciunt, eumque li-am e Dalmatia profcam , Romi rcrum fuaactatis anno fupra feptuagefimum ohvo obiif'c rum fed em ac domicium collocaffc .
His igitur parcntibus ac majorions natus Diofen'bunc . Hufquam facilius, quam in arithmcele-

HISTORIA

DIOCLETIAN!.

357

ktanus fttim atque e pueris excflt, militias certum eft. Prseterea Btecjuam Imperium capenomen dedit. Em inter milites gregarios annu- fceret , & ir ordificm Senatorium cooptatus fuemerat Pomponis Lsetus , quod noo abhorret a rat , & confulatum geiTerat , ut uperiori capite
tenui indinataquc fprtuna , adquam fortafle, ut -. 2. diximus . Is poft Numerianum Apri ^Sor
fupra diximus , Vlrii parentis Diocletiani fami- ceri regnare Cupientis dolo cxtindurn , abexerlia adverfis cafibUs iftipelleoti.bus defciverat . Cum citu apud Chaleedonem ultro oblatum ImperaDiolij*- in Gallia ftipendia mereret, & Drujdiscuj'ufdam toris nomen Se infignia fumpt . In prima .ftabofpitioBteretur, huic amice exprobranti , quod tim condone, jurejurando interpoGto , purgavic
ieiit.
nimiiuh patee in vicTrurn avareque fumptum f- f* ab omni fufpicioqe caedis illatae Numerianpj
ceret , per jocum fefpottdirse fertur : ero quod ut fado etiam, non verbo folnm largns , cum Imperator fuero : cui ftitim illa ret , interfedorem ejus Arrium Aprum manu
ubjecit: Erls Imperator y cum Jtprum occideris . fu peremit ; atque ita .illiid implevic , quod impemqr
Fatidic muliers omen accepit , quod ut ipfo plim acceperat, tum fe Imperalorem fore, cum ffiflj)rtleventu comprobaret , yenationi deinde impenfius Aprum fua manu occidiffet ; ac tum deniquefa- nem ab
.operara dedit , fuaque manu complnres apros talem Aprum ab fe inventum , fit interfedum
rdfuT ncquicquam interfecit . Quahtps in re bellica pro- cognovit . eterum Aurelius Vidr csdem Apri |U< .
Mx6i[ grefliis fecerit, quofve militias gradus honoref- in annum proximum poft cladem Ca.rinianam
<jue affecutus furit, ex Zonara torn, . Annal, onjecit j a quo difXefitjunt Vopifcus, &Eutror
intelligi pottft, qui eum Mefiacis copiis prasfuif- pius . Fuit Dipcletianp ingenium verfutum i ra
le, & Probo in expeditione Perfica egregiam ope- primis & callidum j qnippe qui vitia fane inrun navafle fcripfit . Aurelius Vidor , & Fla- gentia, 4juac vel habuit a natura, vel prava pecvius Vopifcus tradunt eum Domeflieis prapofi- candi .confuetudine contraxerat , virtutum fimutufn fuifle , cum ab exercitu appellatus eft Im- latione tegebat. Haec vero ejus rat ars & ma* .^}"UJ
ptrator. Quid muneris atque officii militaris hoc Htia miranda , ut fi quid ab fuis rede fieret 90 **'
fuerit , nondur fatis certo comperire po.tui . ejus fadi audor jpfe videri ac praedicari velletj
Pr*po(i. Erant quideffl turn in Palatip , turn in fprp , Do- contra yero qua? ipfemet avare Sc crudelirer fa
*?* De4*" jneftici , ideft Adjutores feu Miniftri ; fed hi cere decreviiTet , eorum cujpam atque invidiam
nullam militia; partem attingebant . Inter Do- in alios rcjiciebat j i'd quod in eo fingulariter
medicos Palatinos iocum obtiaebat Domefticus notavit Eutropius : Sum , inquit , feyeritatem
Menfse, Magnus Domefticus, Scholarum Dome- diena inyidia yolefat explere ; ide.mque aupr
ticus , murorjim , vel rcgionum Domefticus . hujufmodi malitiam , qua; yult videri fe elTe pruHis omnibus unus praserat , qui Comes Dome- dentiam , fed ab ea diftat plurimum , vocat fufticorum dicebatur . In foro autem , qui judici- fpeblam Diocletiani prudentiam . Duo prsefertim
bus operam fuam prsftabant, hi Doineftici ju- Diocletiano objeit Laantiu* de mortibus Per^icnm appejlabantur . St autem hoc vocabulum fee. c. 8. timiditatem, atque avaritiam . Ex ti
ed militiam fit referendum, eos diftos effeputo miditate, ignavia, fuperftito, vecordia , fufpiDomefticos , qui alio ufitatiori nomine appella- cio in omnes atque crudelitas . Exavaritia fraubantur Praetoriani a tabernculo caftrcnfi Impe- des , calumnlx , profcriptiones , damnationes ,
Tatoris, cui nomen erat Pretorio ; eos quippe immania vedigalia , aceibiflmaeque exaiones ,
Imperator ad Praetorii militaris , fuique corpo- quas idem Ladantius deferibit . Castcrum vel
ris cuftodiam deligebat : argumento eft , quod fub illa fimulatae virtutis larva adeo eminebanc
illos etiam vocabantDomefticos, quibus in ur- arrogantia Sc impietas, crudelitas Sc barbaries,
be haud diffirn? .muous obtgerat, cura videli- fraus & perfidia , ut in omnium oculos cum
cet pa lat i , & corporis Imperatorii cuftodien- incurrerent , ne ipfi quidem Ethnici Scriptores
di j quoique a Gordiano Juniore inftitutos fie- ca , qu videbant , omnino difimulare potuerunt, & alias Protectores s alias Talatinor} alias rint; quamvis in eo boni Principisutilifquereietiam Tr<etorianos didos; quorum officia paucis publicas imaginem nobis cffingere conarentur .
defcripfit Procopius : Sunt & alii in palatio Ion* piocletianus , inquit Aurelius Vidor , fe pr/ge pr*antiorcs , quoniam majus ipfis fiipendium mus omnium , Caligulam poft Domitianumque ,
Johi confuevit , ac dignfore militia nomine hone- Dominum palam dici pa'us , & adorari fe , apari . Ht domeflici ,
protectores yocantur , O" pellarique uti Deum jujjit . Totam JEgyptum , ait
a cura rerum bellicarum longe abjunf . Jn palatio Eutropius , cadibus fdavit . Et Vidor iterum:
enim conferibi folent , ut it ordo , qui tantam Uli parum honefla in amicos fides erat . Jam veperfonx operam pr&et . Cum igitur Domefticis ro, quae Imperator geffit, obfervatis notatifque
civilibus ac militaribus idem munus exeubandi temporibus deferibamus.
ad cuftodiam ac defenfionem Imperatoris commiflum fuerif j alteris quidemdomi , alteris au. I.
tem militia? J verifimile eft eodem quoque Domeftiorum vocabulo utrofque imprtitos fuiiTe,
De initia Diocletiani, atque ara Martyrum.
Pratorianos , feu Domefticos, qui ad militiam
pertinebant , in plores cohortes diftributos fuifle
D explicandos temporum ordines, riteque
conftat , mille in fingulas cohortes deferiptos . X diftribuendos plurimi intereft cognitum
Pro temporum varietate varius fuit numerus Prae- habere exploratumque annum ilium , unde imtoriarum cohortium : Cuflodes corporis *Augufli , perandi initium Dioclctianus fecit j ab eofiquiait Dio y Trxtoriani decern mille erant y atque ii dem confequentium annorum ratio ac certa de
le deem partes y five cohortes divi. Sub VUellio feriptio pendetj nulla fiquidem olim in ecclefia initium
fexdeeim cohortes ftint Jcripta , inquit illuftrior sera fuit, quam quae ab hujus Impe- imP"a
Tacitus Hift. 1. . queis ftngula millia inejfent .
ratoris exortu petitur , a quo Chriftiani quon- wtU
Ergo Diocletianus , cum eledus eft Impera- dam annos fuos numerare confueverant . Id prae
tor j, praeerat Domeicis five Prxtorianis militi- clare animadvertit Baronius ad an. 284. n. y.
bus j utrum vero unius tantum , an omnium Stabilise itaque in hunc modum Diocletiani anPraetoriarum cohortium Prstfeduramgereret, in- norm ibronologiam eportuit ; nam cum futura
tem}

HISTORIA
DI OC LE TI AN I.
3S8
tmpora poft tontigerit numerari ab initio Aprilis ineurrit, qux dies erat Dominica, Pan
ejus imperii , fi quis in eo femel errore labatur , cha vero cejebratum elt 16. Kal. Maii ) numeral
r <fcW4 femper Jerri neceffe efi . Eufebius & Gaf- tcrtium & nonagefimum a die fufecpti ab Diofiodorus j quique hos fcquuotur , Diocktiani cjetiano imperii . Detraftis igiiur 93. de anno
577. , refidui funr 284, , unde incipias oportet
Imperatoria initia conjiciunt in annum aerse vul
annos
Diocktiani Imperatoris numerare . Evar
earn

garis 87. i quos orones perfpicue falli & Conuno 27. iulares Fafti , Sc antiques infcriptiones , & vete- grips a primo anno Diocktiani ufque adobitum
nn
rum fcripta convincunt. Nemo jam eft five hi- Zenonis annos feptcm & ducentos effluxifle trar
dit. Zeno autem obiit anno 491.; hinc fi annos
ftoricus, five chronologus , quin auore du
ce Baronio Diocktianei imperii epocham con
207. cxemcris, reliquitur annus Chrifti 284, quo
cum imperii Diocletianei initium conjungi
nectt
cum
eo
,
qui
numcratur
annus
Chrifti
fed cum
ono 484. 284. , quique proximo Confulatum Diocktiani ceflecft. Verum, inquies , in Faftis Idatianis fcrir
colligtn- II. & Ariftobuli prcedit, ac notatur Cofs. Ca~ ptum eft eodem anno Confulatum fecundum par
4um .
rino IL, & "bjumeriano in Faftis Caifiodori & ritcrque imperium Dioclctiano delatum fuifle .
Idatii ; id quod tum Baronius , tum prsefertim Utrumquc igitur in eumdem annum 285. con?currif . Occifus eft Carimts Margo , & levatus
Petavius argumentisac 1 at ionibus clarioribus con
eft
Diocletianus Imperator ; qui ipfo anno cum Ar
firmant , quam ut in dubium revocari poflt .
Unum alterumve in hanc rem argumentum ex riftobulo Confu procefferat . qui nobis objiciunt , nullo negotio refelli poflunt, fi verbis
illis feriptoribus proferre placet . Conulat us Dio
cktiani II. & Ariftobuli eft feptuagefimus oeb- Idatii qua fit fubjea fententia explicetur . Dio
vus ante confulatum Juliani I V. & Salluftii , cletianus quidem ftatim poft caedem Numeriani
quod docent Fafti omnes antiqui , ut Idatii & a militibus didus eft Jmperator anno 284. fed
Cailiodori . Atqui confulatus Juliani IV. & Sal- cum Carinus fuperftcs adhuc eflet , atque Occir
Juftii ineurrit in annum Chrifti 565., quocum dentales provincias obtinere, nondum pacifice ,
coharet Juliani interitus, & Joviani Imperato- & fine competitore, ubique regnabat , Vifto
ris initium * ut Fafti Gonfulares , Ammianus , atque interfeto Carino tum primum folus realiique orones hiftorici nullo diflentiente tra- rum potiri ccepit, anno videlicet 285.^ quo no- A0""*,,1f*
dunt. Si ergo ab anno 363. retrogradiens per- vum veluti primordium habuit imperii , ab iis Canrinuni
.r
:
o. exercitibus
.^.|
TImperator falutar1
_
provinciis
&
> OeH
curras annos & confulatus oto & feptuaginta, etiam
occurret tibi annus Chrifti 285. , cui affigi tus, quibus ad earn diem praefuerat Carinus . p"e'f.
oportet Confulatum Diocktiani fecundum , in Hue itaque refpexit Idatius, cum fcripfi eodem pU.
anno levatum elle Diocletianum , quo fecundum
.quo collcgam iabuit Ariftobulum. At vero an
te Calendas Januarias anni hujus 285. Impera- Confulatum cum Ariftobulo inierat; tum enim
torem jam fuifle Diocletianum ex Ammiano col- in Occidente quoque Auguftus habcri dicique
Jigitiir , qui ait Julianum Auguftum cum Sal- ccepit 5 aft in Oriente , ubi Carus & Numeria
Jultio homine privato confulatum iniiffe , quod nus cxtini fuerant , anno fuperiore oblatum a.
.pofi Diocletianum & ^Ariftobulum nullus memi- Militibus imperium acceperat . Caeterum Henricus Vakfius, & Antonius Pagius tcftantur verba
nerat geum . Ergo Imperator tum erat Diocle
ilia & levatus eft Diocletianus Imperator ab Idatianus, quando curo Ariftobulo Confu II. fa
illis eft anno 285. Anno igitur fuperiori 284. tiano cdice abeik ; adjeeb autem fuifle a Sirjam rerum potiebatur . eque vero ante hunc mondo , qui falfo putabat ca ad fententiam exannum adeptus eft imperium j nam Chronicon pkndam rcquiri .
Communis fuit olim opinio, apud ChronoloAkxandrinuro fatis apertc figoificat Diocletia
num apud Chalccdonem. renunciatum efTc Impc- gospkrofquc, &Annalium, hiftoriarumque Scriptores recepta , Diocletianum Palilibus ipfis ,
ratorem eo anno , qui fecundum ejus, confula
tum cum Ariftobulo geftum proximc anteceffitj ideft xi. Kal. Majas a Militibus Imperatorem efle
falutatum . Hujus fententiae autor fane jdoneus
is autcm inqdit, ut I'upra oftendimus, in an
laudari fokhat Claudius Mamertinus , qui inca,
num 28 y, ; ergo ab luperiore anno 284, im
perare ccepit j lie enim in eo Chronico fcri- quam de laudibus utriufquc Imperatoris ad Maptum invnio : Diocletianus Imperator xy. Kal. ximianum habuit, oratione viftis eft dicerc eum
dem urbi Roma; atque imperio utriufquc diem
Otlobris Cbalcedone renunciatus x xv. Kal. Otlo
bris %iomediam purpuratus intravit , cjr Kal. natakm fuifle ; plenque autem urbis Romana?
Jan. Confu proeeit , Itaque inter fufceptum im diem natakm ad Palilia, ideft ad diem . A- Die.'.fw'
perium 8c initum fecundum confulatum nullus prilis referunt . Sed ncgat Petavius Mamertini anil '
verbis earn fententiam fubjici pofle j is quippc eft. Aannus interjectus eft.
Alterum argumentum duci poteft ex antiqua orator, ut oftendat Diocletianum & Maximia- 5e*5!2
Romana inferiptione , quam Baronius an. 284. num fi minus Conditores , certc I{clti tut ores im-diufuii.
n. 2. ex atrio aedium Tiberii Ceuli in fuos An perii Romani haberi dicique deber , cum pri
nales franftulit . In ea feundus annus Tribuni
mo die Roma; condita; primos imperii ab utrocia poteftatis cum fecundo Confulatu Diocktia quc fiifcepti dies compart ; in eoque tota vis
ni conjungitur j unde autem imperii , indidem hujufee comparationis fita eft , quod quemadTribunitia? poteftatis anni numerari folebant 5 ex modum dies ilk originem urbi dedit , fic hi
quo fequitur Tribunitiam poteftatem itemque falutem & felicitatem attulerunt . Rever , inAuguftalem dignitatem anno proximo ante Con
quit , facratifme Imperator , mrito quivis te
fulatum fecundum confecutum fuiTe . Atqui tuumquc fratrem Romani imperii dixerit condito
Confulatu^ fecundus cadit in annum Chrifti 28 j , res i eftis. enim quod eft proximum , reftitutores :
& fit licet hie Uli urbi natalis dies , quod pextiUt faepius diximus . Ergo Tribunitiam potefta
tem primam una cum imperio eft adeptus anno neat ad originem populi Romani , vtftri imperii
284. Hue adde tertium argumentum ex Ambro- primi dits principes funt ad falutem, . Viden hie
liq, & Evagrio Scholaftico defumptum . Ambro dies natales tum urbis, turn Imperatorum com
sius in epiftola ad Epifcopos AimiUx annum paran inter fe , non vero eofdem fuifle affirma" rifti 377. j, ( quo Luna 14. in quinftum Idus . Refipifcant itaque deinceps bronologi omtie\ ,
inquit

HISTORIA

D IOCLETIANI.

nquit Pctavius de Dodr. Temp. ). xr. . 3.

& banc de primo Dioclctianci imperii die &
tam leviy immo nullo argumento fitbniXam dcd:fcant , ac meliore commutent.
Sc ditt
Ncquc aliunde idem Petavius cenfet petendam
7> Scp. trfc jnjtj
Diocletiano imperii cpocham , nifi
cx Chronico Alcxandrino, cujus audor exadis
publicis diem nobis defignat xv. Kal. Odobres ,
quo primum Chalcedone ftatim ab ncce Nitmcriani Imperator eft appellatus: Diocletianus , inquit , xv. Kalcnd, Oobris Chalcedone lAugujtus
renunciatus > v. Kal. Oclobris T^icomediam purpuratus intravit , & KaL Jan. Confu proceffit .
Praeterca hoc anno 284. in. Kal. Sept. adhuc
imperabat Numcrianus , ut conftat ex lege a
Carino & Numeriano condita eodem anno ac
die ex Cod. Juft. lib. 10. t. 11. L. 4. Nondum
igitur Diocletianus Imperium fufceperat, quo potitus eft poft Numerianum extindum . Hanc
cpocham fatis certam, & Alexandrini Chronici
audoritate munitam in dubium rcvocavit Stcphanus Baluzius in notis ad Ladantium , qui contendit
natalem diem imperii Dioclctiani rctrahi oportere ad XII. Kal. Dcembres; luijufque fententi
audorem ac teftem locupletiifimum citat Ladan. ,..
tium qualem temporum illorum : is quippe
pinto
tradit in hanc diem mcidiue vicennalia mlcStfphani ninia Diocletiani , qux celebran oportebat eo
1 uni.
ante anno$ undeviginti Impcratoris titulum , atque infignia fumpferat , quique
primus erat ineuntis anni vigefimi ab imperio
iufcepto: PerreXit flatim t{pmam , ut illic viccnnalium diem cclebrarct , qui erat futurus ad duodecimum Kalendas Dcembres , ut fcripfit Ladantius cap. XVII. Scd vereor, ut ex hoc Ladantii loco id, quod vult Baluzius, plane accerto
confici poffit . Nam ut prasdare doeet Antonius
Pagius , hujufmodi folemnia , qua: &r quinde ,
& dcimo , & vigefimo imperii anno ingenti
apparatu & pompa agebantur, pro re nata alias
anticipari , alias differri iblebant ; idcirco axi*
tem his Vicennalibus Diocletianeis , quod fuo
ac proprio dieperagi nequiverint, decrctum cfie
ait idem Pagius diem vigefimam Novcmbris ,
ideft duodecimum ante Kalendas Dcembres , quia
hoc iplo die duodeviginti ante annos Maximianus Herculius ejufdem collega nomen poteftatemque Cifarcam capevcrat ; quem anno infequenti die Kal. ^iprilis , ut docent FalH Idatiani , titulo Augufti donatum Diocletianus
in imperii focietatem adfeivit . Sed audiendus
eft Pagius: Id genus fea die natali imperii cele
brari Jolita . -Ouod ft contingeret ea vel anticipa
ri el dijfem , (uod non raro fatlum , dies fimilis denominationis cum die natali , quo fufecptum fuerat Imperium , eligebatur , vel feflum
die natali College imperii affumebatur . Idem paullo infra ad an. 284. Tofua regula, quam in pri
ma parte Di'crt. Hypat. flatuimus ex Laftantio
lib. dc Mortibus perfecutorum cap. 17. D:cennalia
nempe & id genus fea exhibita fuiffe vel die na
tali imperii , vel die natali Collegatum , vel /al
tem die ejujdem denominationis cum eo , in quem
natale imperii inciderat , confit -Diode ti-annm ,
qui xv. Kal. Oflob. Imperator diffus fuit , ideo
anno . ad duodecimum Kalendas Dcembres
Vicennalia difluliffe , quia hoc anm eodem die Maximianum Herallium imperio Cxfarco exornarat ;
alioquin non xii. Kal. Dzcemb. fed xv. Kal. Oo
bris ea folemnia exbibui'et . Certus itaque nunc
dies natali s imperii C-Jarci Maximiani Herculii ,
quem die vicejima men/is 3<ovembris feu jtn, Kal.

Dzcmb. Cafirem appellatum fuiffe oflendi . Non

igitur fi Viccnnalium dies erat futurus ad duode
cimum Kalendas Dcembres , idcirco is fuit natalis dies initi ab Diocletiano imperii . Quare
Cum ex verbis Ladantii nihil argumenti clici
poffit ad confirmandam opinionem Baluzii , va
lere debet audoritas Chronici Alexandrini ; in
quo difcrte perfcriptum eft Diocletianuin appel*
latum effe ab cxercitu Imperatorem xv. Kal.
Odob. ideft die Septcmbris decima feptima ;
prlertim cum in tertio libro Codicis Juftinianei tit. 7. defcripta fit lex Diocletiani , data
Idibus Odobris Carino II. & Numeriano Coff. >
ideft anno , quo imperium eidem a militib'.is collatum eft ; hinc cnim efficitur & cogitur multo ante xii. Kal. Dcembres Dioclctianum Auguftali titulo potentate praiditum fuif
fe. Ergo ut multa in pauca conferam, Diocle
tianus Coff. Carino II. k Numeriano, ideft an
no aeras vulgaris 284., xv. Kal. Odob. , ideft
die Septcmbris decima eptima apud Chalcedonem crearus eft Imperator .
Ab initio imperii Dioclctianci nova compu- Mm
tandorum annorum ratio adhibcri ccepit , qua: ,,1appcllata eft ra Dioclctiani . Nam cum antea
mos effet non Imperatorum, fed Confulum nominibus annos fignare ac dittinguerc; eofquefic
numerare, ut alii ab urbe condita , alii ab inftitutione Olympiadum, alii a pugna Adiaca ,
five ab Alexandria capta, alii aliunde incipcrcnt ,
Diocletianus ad memoriam nominis & imperii
fui piopagandam , juflt ab eo anno deineeps
duci feriem numeruraque annorum confequentium , unde ipfc inrperandi initium fumpferat ,
& ada publica, fui imperii armis confignata in
tabulas referri . Qua* quidem numerandorum an
norum confuetudo ctiam apud Chriftianos inV3luit, tenuitque annos ducentos ac fere -quinquaginta ufque ad imperium Juftiniani , cum
Dionyfius cognomento Exiguus Abbas Romanus
Chriftianam exeogitavit, ac temporum ab
Chrifti adventu ordinandorum rationem invexit. Qua de re Baronius ad an. 284. ha?c fcri
pfit: Hoc igitur anno Diocletianus Imperium aceepiffe funt alia certa explorataque tjlimonia eorum , qui pofleriorum temporum annos ab ipfo
Diocletiani imperii ingre'u numerare confueverunt. " quem ipfe Diocletianus injiitttit ufum ,
ut prima die fui imperii fequentes -anni numerentur , perfeveravit idem apud nonnullos ufque
ad tmpora 'juini-ani , Ut fuo loco dicetur , fatlumque efiy ut & Cbrifliani ctiam , non bonore Trincipis , fed ufu communi ad tmpora pervejiiganda a dicla prima die imperii Diocletiani
annos enumerarent .
jfcra Diocletiani Celebris imprimis fuit , & ApuJ
diuturno communique ufu trita apud vF.gyptios J^"*,*.
& Alexandrines ) qui cam, infaufto illo fatali- dnaoi Jique Chriftianis domine expundo , jEram Mar- .* *T*
tyrum appcHarunt . Hujus rrrae initium afiixere
/Egyptii ad diem undetrigtfimam fextilis vergentc anno ALrx vulgaris 284. diebus fere undevi
ginti antcquam Diocletianus imperium inict .
Nam inde ufque ab state Odaviani Augufti ,
caput anni >gyptiaci, five Neomenia ideft pri
ma dies menfis primi , qui Thoth apud JEgyptios appcllatur , hxferat in eodem die xxix.
Augufti , quo Auguflus Alcxandiiam cepiffe
trarditur. Inter alia cnim, quse in honorem Au
gufti decreta funt , id fuiffe conftitutum memo
ria? proditum eft ab Dionc lib. jr. uti dies,
quo capta effet Alexandria , fcftus effet, ab eoqii*

HISTORIA

DCLETANI.

eue reqbl tlittteps annos numeraiidi intium

yfegyptii fumrent. Utebantur quiderH antea AL*Vptii anno propemodum Solari , qui conftabat
tiiebus omninn tercentis & fcxagnta quinqu ,
fed cum nullum bifsextilem interponerent , cxeo
fiebat> ut primus anni dies > quem itidem , ut
primum anni menfem , Thoth nominabant ,
quarto quoque vcrtente anno retro abiens unum
dkm anticiparet 5 annua quippe folis convcrfio
humerum ilium dicrum fere fex horarum ipa<tio fuptrat , quas quidem horfle quater replicata;
diem unum clHciunt , quem Julius
ditor ailftorque artni Juliani addi jfit quar>to cuique anno , qui bifsextilis vocatur propre
res > quod is dies additus ante fextum Calendas
Martias inferitur , bis fexto Calendas ufurpatur Quare cum caput anni jCgyptiaci ad
hullarii certam diem dh:nrefccret , prima cjuf
dem dies fine lege vagabatur , & cum omnes
nntti fohris dies ahteVertcndo obfcdiffa , tan*
dem poft nhnos 1461. ad priftinam Epocharh rcdibat. Exempli cauffa incipiat annus yEgyptia*
tus anno Chrifti 1747. ab Calendis Januoriis,
anno 175 1 ordietur ab altera Sc trigefima die
Decembris , 8c fic deinceps > donee elapfis an*
nil 1461. iterum a Calendis Januariis oriatur.
Hae anni forma ufi funt tanidiu Alcxandrini >
ic rtliquf /Egvprii j quoad Antonio , & Cleo
patra fblatis ab Romanis , quorum fub impettum , porefhtemque cecidcrant , anni Juliani
ab Julio Caefare nftituti ac difti methoduni
eeepenint , Ab iilo tempore deinccps vagari
*>.nmi5 itgyptiacus defiit , fed ad normam anni
Juliani ntercalicionis frxno cohibits 3 quarto
quoque anno in priftinam fedem revocari cock
pit Thoth autcm , five caput hujus anni defixum
eft in Augufti die undetiigefima , qua quidem
die Cacfnr Odavianus Auguftus Alexandria potirus Univerfam yEgypturn imperio Romano djecerat. Ab hac vero cpocha anni Cgyptiorum
Aftiaci numerar cceperunt , quorum celcberri*
ima extat apud Auflorcs mentio . Cave tarnen
putes hos annos inchoatos effe apud igyptios
ab anno ipfo Aftiac victoria; qu incidit in
annum Julianum xv. dicmque fecundam vel tertiain Septembris Cxfare Odaviano III. & Mi
Valerio Meifaia Coif, fed ab anno juliano infeiquente 3 & xxix. die Augufti eorum initium
jfumptum cft, cum poft Antonii & Cleo
patras Alexandria in CsefariOclaviani Sc Roma
norum poteftatem conceft . Quinimmo Petavius
de Doftr. '. 1.x. . 73. gravibus fane argufenentis docct gyptios quinquennio poft Alexandriam captam anni Juliani formam adoptafife 5 Sc aliud elfe putat annos Augufti Aiacos,
ive Thoth Atiacum, aliud vero Thoth anni
agyptiaci fixi c Juliani . Prius iniit anno Juliiiio XVI. primo poft pifgnam Acliacam } tricciimo ante Aeram vulgarem ; porteras onno
Juliano xxr-. & ante eamdem epocham Chriftia^
ham xxvv Quapropter minime videri ait Alexandrinos anno illo, quo Cleopatra & Antonio ex
tjnftis > Alexandriam Auguftus cepit 3 annum
fuum vagum ac defultorium cum Juliano fixo
ac ftabili commutaffc ; fed quinquennio poft id
fecifle 5 fie tlmcn ut ejufdem anni neomcniam
feu primam dicm ad menfis Augufti dicm duocktrigelnram perpetuo afSgercnt 4 ut id capta
eo die ab Oaviano Augurto Alexandria: quoddorn vclutt monumentum apud pofteros eilet .
Jam vero ut revertamur , undc paullifper
defleximus , Alexandrini cum xram Diocletiani

fibi adfciverunt, nihil quidem de anni Juliarti

jatndudum rcrepti forma ac mcthodo immuta- /En Dioetciiaaiib
runt ; fed annos Julianos ab anno Alexandria ejus impe
captae , vel ab anno quinto poft Augufti in rii initio
apod AUearhdem urbem ingreffum , computandi cohfue- Jiahdrinbi
tudine abolira , annos deinceps eofdem ab ini fiiosanni
tio imperii t)iocletianci , ideft ab anno xras vuK
garis 184. numerare ctrperunt , fe prorfus ut
idem Thoth 3 five anni caput infixum dicixxtxi
Augufti retinertnt ; quam ob caulTam neceffe
fuit hujus exordium dicbus fere undcvigii>
ti ante fufecptum 3 Diocletiano imperium con*
litucre ^ ut ab eodem anno vulgaris 2841
anni Diocletianei & ^Egyptiaci pariter decurrerent. Mrito dubitari folet , an Cgyptii &>ra Diocletiani uti cccperint eo ipfo armo , quo
ille imperium adeptus eft; nam eque apud Oc
cidentales hujufmodi epocha recepta videturfuil*
fe ante annum a8j. quo poft viftum ac cfum
Carinum iolus ac fine rivali dominari cccpit }
atquc in Occidente, ubi Carinus rerum potiebatur3 appcllatus eft Auguftus . Vero propius mi
hi videtur Alexandrinos turn demum fuos annos
a primo imperii Diocletianei anno numerandi
confuctudincm rationemque fibi adoptalTc, cum
Diodetianus interfecto Achilleo Alexandriam
jgyptumque univerfam in fuam poteftatem redetiit, id quod congruit cum anno &rx Chri*
ftiinas 207. Porro Chriftiani Alexandrini tum Cur did!
religionis caufla, turn ut impii atquc immanil- ra Marfimi Tyranni memoriam abolercnt , maluerunt tyrumt
banc a Sanctis Martyribus , quam ah
Diocletiano denominare , videnturque eamdem
hujufmodi appcllatione confecralTe, artno 503 3
cum ille urtivcrfalem toti ecelefia pcrfecutionem
indixit: idque colligi poteft ex epiftola Ignatii
Patriarchs Antiocheni adjofephum Scaligerum,
ou* apud eumdern extat lib* j.de Emend. porum, cujufqe fragmentum inde fumptum hie
leftoribus exhibendum cenfui : Prxttrea qiixfivifli fuper Jf.ra Martyrum fitata ab Jt.^yptiis }
illa fit , dr ob quam cau'am ha appel . Scitv ejus initium es ab anno Fgis Dio
cletiani impii decimonono in quo auxit per/ecu^
tiouem contra Cbriftitrios , cum edixi'et eorum
ecclcjias deflrni } item ut quicumque idolis nonfaerificaret $ interficerctur . Ouocirca hoc cditlo ,
mnrtyrio affecli funt fidelium terrx JF.gypti cen
tum quadraginta qatnct niillia , <& feptingvnti
homines . < tempore incipit /ra El'^upti ,
quam >ocant JEram Martyrum , eorum nempe i
quorum fanguinem profudit Diodetianus . Cum
Patriarcha Antiochenus ait hujus Ar, initium
ee ab am:o l{egis Diocletiani impii decimonono >
in qub auxit Cc. hxc verba non pci inde accipas velm, quali anhiis primus ALrx hujus inciderit in annum undevigefimum imperii Diocictiani , Si ab hoc reliqui deinceps anni dedu^
canturj fed fie intelligas oportet hoc anno, qui
primus fuit indiftx perfecutionis , banc a
Chriftianis ^gyptiis & Martyrum nomine ap
pcllatam, & in Faftos ccclcfiafticos ufu ceptam
fuiiTc j cujus tarnen initium affixum erat ad diem
xxixw Augufti , atquc ad annum Chrifti 284.
quo Diodetianus imperare cpcrat 5 fie prorlus
ut annus primus perfecutionis cum anno undevigefimo Jvx Diocletiani & Martyrum congruerct . Quam interpretationem confirmt fubfcriptio , quam fuis ad dementem VIII. Pontif.
Max. litteris fubjiciunt Gabriel Patriarcha Ale^
xandrinus, & Joannes Cofmus ejus Chorepifcopus. Utnufqueepiftohm Cfar Baronius torn, .
An-

HISTORIA

DIOCLETIANI.

Annalium Appendki intexuit . Prion's fubfcriptio hzc-cft : Scripftmus die decima fexta men
fis T^atur bcnedii , anno a SS. Martyribus mil
lefimo frcentefimo dcimo , idefl die . 'bjovimbris anno Domini mdxciii. Alterius claufula fere cjufmodi eft : Datum die Sabbatbi benedili ,
duodecimi Menfis Cbojac benedili Coptici anno
1 310. a captivitate martyrum mundorum ; idefl
die decima oclava menfis Decembris , anno T^ativitatis Domini mdxciii. Subtrahc ex annisChriIli i Jpj- annos JErx Martyrum 1509. comple
tos , rcfidui erunt anni 84. unde Diocletiani
vcgoandi initium fumpfit . Ex quibus efficitur
Chrifiianos Alexandrinos , quamvis ante annum
undevigefimum Diocletiani neque appellavcrint ,
ncque ulurpaverint Martyrum , hujus ta
rnen annos numerare Jolitos fuiffe ab anno primo
Diocletiani , ideft ab anno Chrifti 284. Hsec
Martyrum aliis atque aliis vocabulis appellari folet, quae defumpta funt ab iis maxime
gentibus , apud quas potiffimum uiu communi
viguit , & publicis littcris celebrata eft $ hinc
dicitur Alcxandrina , ./Egyptiaca ,
JEra Abyflinorum, qui funt populi ./Ethiopia:
luperioris, ac demum iEra Coptitarum , i te ni
que annus Copticus j Coptos enim civitas eft
Thebaidos ad Nilum frequens atque opulenta.
S.

iL

De rebus Diocletiani ab initio imperii ufque

ad annum 293.
Carinum dtbellat . Maximianum Herculiutn Cafarem , deinde Auguflum creat . Talatium prope
Sahnas edificare cpit ; hujus urbis & Pro
vincia Dalmtica adminirationem Diode* matri commiftt . Cbriflianos exagitare inflitmt . Cum Terfis fliciter pugnavit .
Rge Diodctianus rerum potitus, nt firmaret fibi collatum a militibus imperium ,
multa prselia & varia cum Carino coramifit .
Huic enim in Galliam cum de Numcriani nece , & Diocletiani Imperatris creatione effet
allatum, ftatim cum exercitu, Italiam circurniens, in Illyricum profieifei maturavit. Exitiere cum Venetiam Jttigiffet , Julianum caelis
pulfifque ejus copfis interemit 5 is quippe cum
apud Venetos Corredura fungeretur, poil obi-,
tum Cari , tyrannidem invaierat : qua! omnia
Carino kreviter narrt Aurelius Vidor : Carinus torumy
x*(o fn- qua ac cider ant , certior , Jpe facilius erumpentes
juno fedatum hi, llhricum propere , Italic cir~
IMyricum
. ,.J
ir
i
copintT- tuitu , peut. loi Julianum pulfa eu-s acteobtrmtrC' d00 cat ' ^ '* y cumin Venetis Correffuram ageitianui rct 3
morte cognita , imperium avens arripere advenientUbofli obviam prvceft. Ea parta vidoria , e Venetis progreirs , feftinare in Dal
matian! atque in Hlyricum perrexit. Dalmatas
quamplurimos , unde pfe oriunduserat , &pra>
lertim ChriftianoS) quos Carinus infigni chn
tate ac bcricficentia Tibi fuaequ'e familia: devin*
xcrat , in fuas partes atque in belli focietatem
traxit . Nec vero aut animus & Virtirs milita*
ris, eut vires & copia: Uli deerant, quibus hofti refifteret , & imperium fibi ademptum reu
perare polTct ; fed fu illum vitia , effufieque in
omne fcelus libdines amics juxta inimrcifque
invifum fecerant , & in futnmam apud omnes
invidiam adduxerant . Itaque ancipiti Marte iterum ac fipius utrinque pugnatum cft , neutra
Jilyrici Sacri Tom. II.

$6i

plena perfedaque victoria inclinante : ex quo

factum eft , ut civile bellum varia prseliorum
fortuna in annum infequenteni extraxerit . Ca
rinus y inquit Vopifcus, ubi patrem fulmine abfumptum j fratrem a Socero interemptum 3 Diodetianum lAuguftum appellatum comperit > majora
vitia <" federa edidit , <\uafi jam liber a franis ,
domeftic pietatis fuorum moribus abfolutus . 1
ei tarnen defuit ad vindicandum fibimet imperium
vigor mentis . 7\am contra Diocktianum multis
prxliis conflixit .
Anno 285. Diocletianus Confu II. fuit cum
Ariftobulo . Primus ejus Confulatus abeft ab
Idatio , & Caffiodoro ; adfcriptus tarnen eft in
Siculis faftis , eicjuc Anniiis Baus collcga adjungitar ; Lydiatus vero Diocletianum & Annium lijflum Confulcs inter futfedos annumerat j Primni
cumque eos Carino II. & Numeriano fubjiciat , Di''*
r i
. r

i
1 o Cunmconlulatus utnulque pertinet ad annum vul- uwt.
garis 284. Quare Dioclttianus , ut admodum
veri l mile cft , ftatim atque Numeriano interfedo, Impcratoris titulum atque infignia fum
pfit , in Oriente Confulatum Carini abrogari
juflit , feque curo Annio Baflo collega Cnfulem dici . Cxterum longe vero fimilius exiftimo, quod docet Gcorgius Syncellus, Diocletia
num ante imperium primo Confulatu cum Baffo
collega fundum efle ; quem Confulatum Siculi
fafti inter primum Carini cum patre Caro , &
fecundum ejufdem Carini cum fratre Numeria
no interjiciunt . Sed cum in aliis Tabulis Confularibus, inter Carinum I. S II. Confulem nullus CoiHulatus interfit , non fatis liquet , cuinam anno adferibendus fit primus Diocletiani pri
vat! Confulatus ; & fuffeftus an Ordinarius iiierit, incertum eft.
Anno igitur a-Sj, Dioclctiano II. & Arifto
bulo Coff. debcllatum eft cum Carino ; nam
quamvis Baronius , Riociolrs , Schonlebius >
Marianum Scotum fecuti , intcritum Carini in
annum infequentem rejicknt 5 multo tarnen probabilius videtur effe , quod Dionylius Petavius ,
Antonius Pagius , Godefridus Hcnfchenius , aliique rci Cbronologica; fcientiiiimi cenfent , hoc
anno, hifque Confulibus, Carinum interfedum
fuifle* Hoc bellum , qod difficillimum & ma~
ximum vocat Orofius, magno labore, multoque 1,.7..^.
fuorum fanguine , ac plurimis cxdibus Diocletiano ftetit , fzpe juila acie Sc collatis fignis
cum hoftc confiixit , multa; clades ultro citroque illatae & aeeeptx . Tamdem Carinus in Pannonia vel Ma?iia apud Murgum inita pugna , ab
fuis proditus aedefertus oeeubuit , cumque Tribuni fui manu interemptum ferunt , quod ejus
conjugi vim vkium attuliffet. Locum Cari^
niana ca:de infignem Vopifcus Muriium vocat ,
Aurelius & Eutropius Murgum , alii Margum , Ctrimu
Ada S. Sebaftiani Maguntucum , Marianus Sco- ^""
tus Moguntium ; nec defunt , qui Maitium, &
Mergum appellent . Maguntiaxum , aut Mogun*
tium urbs eft Germaniae fuperioris ad Rhenum,
unde longe abeft locus extremi conflidus Cariniani i neque ullam urbem five in Pannonia,
five in Mxfia reperio , cui nomen fuerit Maguntiaco , five Moguntio ; quarc utrumque vocabulum inter ropographica menda , quae fxpc
in antiquis codieibus occurrunt , annumeran*
dum cenfeo . Caetera autem vocabula , quamvis
littera: unius altcriufve varietate inter fe diff
rant , apparent tarnen unius effe ejufdemque ur
bis , que in Mfia prima , feu fuperiore fita
erat ad fluvium cognominem > inter ViminaH h
cium ,

HISTORIA

DIOCLETIANI.

tium i lit alt lntfopius , Si montem Aureum; rendo non c(Te, cum alii ex ais boles tyV hahc cjufdem pofitioncm fatis declarant tum ranni ad imperium labefactandum undique inTabul* > quas Vocant Itineraria , tum Notifia furgerent . Ac primum cjuidem Carini e Gallia
imperii Parvi autem intcreft Margumne j an diieeffus oecafionem cauflamquetumultuandi Ru- 1,*"7**
Murgurri) an alio modo appelles urbem, item- fticis prsebuit , qui faftioni fuae Baccaudarum no- GalIU
3u* arnncm prarterfluentem , qui nunc Morava men impofuerant , ducefque praefeccrant Amanicitr i Miror autem, quid in mentem veneritr dum Si . Quocirca re publica duxit ,
Vcl Joann Baptilhc Egnatio , dicere Carinum quem ad eos comprimendos mittere dcrivit, ei
* occifum eTc , cum id nufquam prodi- jus titulumque Csfarcum conferre , quo major
tum lit * vel Joanni Mamavitio Murgum Pan- illi ad rem bene grendam & au&oritas & ala- .
non i a adferibcre , cum hare regio numquam fines critas accederet . Maximianum itaque natione
fuos ufquc in Maefiam protulerit . Si verum ef- Pannoncm , vcl Thraccm, vcl Dardanum pervi>
fct j quod tradunt Au'ftor Chronici Norimbcr- terem amicum, obfeuro quidem genere ortum,
gefifisj & Hieronymus Hcnningcs Carinum acic fed bellicis operibus clarum Catfarcm dixit , &
Vium interfelumque apud Murtium feu Mer- deindc Auguftum , qui in Galliam miflus levigurrt In Dalmatia , id oppidum baud aliud vi- buspraliis agreftes domuit , & Baccaudarum moteretur ee diverfumqUe a Muero , five Mue- tus compofuit , ac Alemannos aliofque barbaros
taro, quod affinitate ac fimilitudihe litterarum cam provinciam ferio Se igne vallantes multis
prop* abeft Murgo five Mergo. Mucrum au- pradiis attrivit. Sunt qui cum apud Sirmium in
tem nfignis fuit Si perantfqua Dalmatia civi- Pannonia natum tradant anno circiter 250. &
tas > cujus veftigia , qua; apud Macarskam ho- quidem altera & viceima die Julii , ut Tilletiicque vifuntur , urbem olim icdificiorum nu- montius ex Panegyrico Mamertini conjici poiTc
hiero Si magnificentia rtobilem ac ceebrcm fuif- exiftimat. Cum autem Caefarcs Auguftorum ve
le teftantur , Neque ita longe aberat a Narbo- luti ex adoptione filii appellari folerent , Maxiha , five Narofta > quam Cari patriam fuiffe di- mianus in Diocletiani familiam quodammodomiicimus eX qno flpparcc non elfe Vero abfimiic, gravit , ab caque gentilicia nomina fibi aflumCarirtum poft rem iterum ac farpius in Mafia pfit , diftufque eft M. Aurelius Valerius Maxi*c Pannonia non eo , quem Iperabat , fucccfTu miartus . Uxorem duxit Eutropiam viduam , qux
geftam , in patriam le reccpifTe, ibique popula- ex priori marito incomperti nominis ac generi
Hum fuorum auxiliis Se eopiis fretum de fum- Theodora m genuerat . Ex ea Maximianus duos
ni* rerum extremo infclicjquc certamine cum liberos fufeepit, Maxcntium & Fauftam .
Diotlctiano dimrcafle. In banc fententiam hand
Sed nihilo expeditior eft Maximiani , quam
invitus concedcrcm , nifi me revoearent antiqtii Diocletiani Chronologiaj Si prifertim de illiu
Scriptores ) qui Murgum Carini csede nobilita-- primordio controverfia eft inter Scriptores proturn > longe ab Dalmatia , in Maffia fnptriori pter veterum inferiptionum , & Faftorum Contollocant ) atqUC adeo inter montem aureum & iularium diferepantiam . Alibi enim cum fecunVimincium> quod Vidittum vulgo appellant.
do, alibi cum tertio Diocletiani Confulatu Ma*
Aurelius Viftor, poftqUam pugnam ca*demqut ximianus uguftus Confu componitur. Sccun- .De *
Carinianam breviter narravit , ait Diocletia- dus autem Diocletiani Confulatus in annum 28 j , JHJSJ,
ttum ) Ut necis Numeriano illata: culpam ac fuf- tertius in annum 287. incidit j ex quo fit , ut i ,
picionem ab fe dimoveret, nefarium fee- alii ab anno 283:., alii ab anno infequenti ini- },aico1"
lus matw F ultum fnifie , intcrfefto , qui tium Maximiani Imperatoris & Augufti rcpetenprosime Ifbi aftabat. Scd cum Vopifcs , Eutro- dum tenfeant j alii vero illud in annum 287.
pius, aliiquc fere omnrs tradaht Diocletianum , rejiciant . Sunt pra-tcrea , qui Auguftale Maxiiimulatquc di<5lus eft Atlguftus , nihil prius fibi miani imperium a Caefareo minime diftinguenfaciendum tenfuiuej quam t Numeriani dum putent, eumque ex homine privato ftatim
tilcifccTctiiF , Si Aprutn occifum eife, antequam faum ee Auguftum contendant j id quod ex
Carinus bellum Diocktiano inerret , horum te- Vitore colligi videtur , qui ait Diocletianum,
fiimonia pluiii,quam unius Viftoris auforitas ubi comperit Biccaudas popuUtis <tgris pleraj\ \ ti ^"cr* cJebenc . Illud potius Viftorialfentior, quod! e urbium tentare , Maximianum fiatim Impera.
hileme^ de fumma in hoftes Diocletiai benignitate feri- torern jnffie . HitJC ut ineipiam > ego equidem
in vi j>fit 5 nam 11t dementias fariam fibi colligeret , cum Antonio Pgio , aliifque pratdaris Chroomniumqnc voluntates ad fui benevolentiam al-- nologis lie exiftimo , Maximianum antea Cxfaliccrct, illico u cum armis odium omncdepo- fem crcatum tuiffe , quam a Diocletiano in parfuit, neminem hoftum ut fao aut verbo lx<- tern focietatemquc vocaretur imperii Auguftal is .
fit? &quoseo bello cives amifit refpublica, cos Id diferte traditum eft ab Eutropio, cuiP. DiaMartrs vis perculit , non ira victoria- . Nec fo- conns in Hift. Mifcell. Hugo Floriac. in lib.
lum Veftiam Omnibus dedit, fed etiam quern an- ix. Chronici, aliiqueaflentiunt : u:\nultum ,
tea obtiticbant, fuum cuique honorem Sc gradum inquit Eutropius, rufticani in Gallia concita'cnt
reddi juflit Permagni liquidem intererat ad . ... ad fubigemios eos Maximianum Herculium
luum iniperium ihbilindum nimos hominum Ctfarem miftt , qui levibus praliis agrefles dohujufmodi artibus fibi conciliare : qua: etiam muit , & partem Galli* reformavit . Aliis deintaufla fut, ut initio nihil moleftiae Chriftianis de interjec'tishajc adjecit: Diocletianus Maximia*
exhibuerits quinimmo eorum nimos eo pluri-- mm Herculium tx Ctefare fecit Auguftum. Errabus humanitatis & bcnclcentia officiis ad ie tra- vit quidem Eutropius perturbatione rerum ac
iueere ftudebat, quod apud plerofque & prefer- temporum ; nam creationem Au^uftalem Maxitun Dalmatas Cari , & Carini memoria defide- miafti conjunxit cum ereatione CzfareaGalerii,
l-iumque vigeret , quorum partes ingenti ftudio & Conftantii; hanc vere illa fex fere annisanfecutos uifle non ignorabat.
teceffit . Scd hoc nihil detrahit de audoritate
Apro gitur Si Carino fublatis, totius impe- teftimonii Eutropiani : neque enim exadam rer ii moles in unum Diocletianum ineubuit i qui rum temporum diftributionem in illis Autraen brevi intcllexit fe unum tanto oncri fe*- oribus requiras , qui res geftas breviter ac
fitm-

HISTORIA

DIOCLETIAN!.

iummatim attingunt; quorum cxemplum imitatus Eutropius , quae tcmporibus disjunfta crant ,
cum eflnt cjufdcm generis, narratione conjun
ct . Ammianue Marcellinus cum feripfiflet Gratinum pucrum a patre Valentfriianoappellatum
efle Auguftum & conforten imperii , addidit
hoc faftum efle praeter m ore m praeterque inftitutum majorumj nemini enim ante Gratianum
contigifle f ut ab Romano Imperatore , antequam Caefar fieret , Auguftali titulo poteftate donaretur j quod verum non effet , ni
Diocletianus Maxi mianum ex Caefare feciflet Au-r
guftum. Praeterea Aurel tut Viftor uno annobrer
vius Herculii, quam Diocletiani imperium fuiffe ait : cui , inquit , anno minus potentia fuerat .
Si ergo Herculius adeptus eft Auguftale imperium anno 8. , ut ifti volunt , qui negant
eum Caefarem antea fuifle , paullo amplius fex
menfibus Diocletianus diutius, quam Maximiar
nus impera Fe ; id quod longe abeft ab uni us
Imperium anni curriculo , quo uno minus imperaffe MaAuguiuie ximianum Aurelius docet . Cum enim Diodeuno nao tianus an. 204. xv. Kai. Oftob. ut diximus ,
brei, Maximianus vero Kalendis April. , ut Idatius
perium*1*" feribit , Impratoris nomen & intgnia fumpfe|1 rnt , hunc lie fex menfium & aliquot dierum
,i^i.e" imperio anteceit. Nihilo autem diutius, quam
totidem , quot praeceffit , menfibus ac diebus ,
Diocletianus regnavit ; nam idem annus , atque
dies eadem imperio utriufque finemattulit. At,
inquies , auftor Paaegyrici, qui coram Maxi
miane & Conftancio Auguftis diftus eft vicefi
mum imperii annum cum oftavo Herculii confulatu copulavit : Te , inquit , rurfus niceftmo
anno Imperatorem, ofiavo Confulem ita ipfa amplexu quodam fuo %oma voluit detinere , ut videretur augurari jam , & timere quod fatlim eft .
Oftavus autem Herculii confulatus omnium confenfu incurrit in annum 504. Si autem hoc anno
Herculius iniit annum imperii vicefimum , ejus
profefto initia repeti oportet inde ufque ab an
no Chrifti 285. Verum huic argumento quod
refpondeam , in promptu eft j nimirum in eo
Panegyrico Caefarei pariter & Auguftalis impe
rii annos numerari j id quod praeclare animadvertit Petavius lib. 15. de doftr. Temp. Igitur
Cafar aliquamdiu Maximianus fuit; quod temp us
nihilominus imperio ejus attribuitur . Unde annus
primus imperii illius , ( fcilicet Caefarei ) antece
dens fuit , ideft 8 j, Hoc igitur intereft inter
auftorem hujus Panegyrici, &Aurelium Viftorem , quod ille ab Caefareo , hie ab Auguftali
imperio annos Maximiani enumerat. Exquibus
id, quod volumus, efficitur &cogitur Maximianum antea Caefareo , quam Auguftali imperio
donatum fuifle. Hue adde duos nummos ab Onuphrio laudatos , & libro 2. Faft. infertos ,
quorum alteri inferiptum eft , M. Valer. Maxi
mianus "Hpb. G*f. Alterius pigraphe lise eft,
yurelius , Valerius, Maximianus, J^ob. Cxf.
Sed annum ilium, quo Caefar, quove Auguftus inaugurates eft , incertum dubiumque fa
ctum, ut dixi, antiquae inferiptiones, faftique
Confulares adeo inter fe diifidentes, ut alii cum
aliis vix, aut ne vix quidem conciliari poflint.
Cum itaque nihil cert um affirma ri aufim, quod
probabilius videtur , id potifimum fequar . Si
Maximianus primum Caefar , deinde Auguftus
reatus eft, ut fupra oftendimus , initium Cae
farei imperii eidem collati videtur optime congruere cum anno 285. Diocletiano II. & Ariftobulo Coff. Antonius Pagius collatam MaxiJltyrii Sixeri Tom. I h

miao Csefaream dignitatem confert in annum

fupetiorem, altero Fere mnfe poft quam Dio- .&5,*2
cletianus ad imperii faftigium afcendit . Sed qui ire &
Viftorem , Eutropium , & Orofium attentius ./."f"'^
legat, clare perfpicjat non antea Diocletianum Hercoli*
Caefarjs nomen atque infignia Maximiano tra- -col,i"-'
didifle, quam devjfto & interfefto Carino, folus rerum omnium potitus eft. Hifiquidem auftores primum narrant de pugna & caede Cari-r
niana, deinde vero de creatione Maximiani Caer
faris menrioncm fuijiiunt . Atque Orofius qui
dem diferte fcripfit tunc jure ac titulo aefareo
Maximianum impertitum fuifle , cum Carinus
acie viftus oeeubuiet . Quod vero idem Pagius
affirmt Maximianum eodem anno 284. , ideft
ante interitum Carinii , juflum efle in Galliam
cum exercitu proficifei ad Baccaudas om,primendos , id ejufmodi eft , ut nuHo modo prorfus affentiri poflim j nam quamdiu vixit Cari
nus cum Gallia, turn caterx provincia: Occiden
tales in ejus fide poteftate manferunr . Qui
ergo fieri poiuit , ut Diocletianus.cogitationem
curamque fufcepcrit Galliae pacandae , quae nondum ad ejus imperium pertinebat ? Caefb autem
Carino , tum primum Gallia cum toco Occi
dente in jps duionemquc Diocletiani conceiTit.
De die autem vigefima Novembris five %llf
Kal, Decembris , cui Pagius creationem Caefar
ream Maximiani adferipfit , facile eidem aflentior. Cum enim Diocletianus xy. Kal. Oftob.
an. 284. imperium inierit , vicefimum vero ab
imperio fufcepto diem celebraverit XI I. Ka!,
Decemb. ut Laftantius docet j nihil aliud cauflas
afferri poteft , cur hujus folemnicatis celebrationem
in diem xii. Kal. Decemb. ideft viccfimam
diem Novembris diftulerit , nifi quod hsc diet
natalis fuerit imperii Caefarei Maximiano colla
ti . Vide qua , 1. hujus capitis ex Pagio de*
feripfimus .
Idatius tradit Maximianum ad Auguftalem di
gnitatem eveftum fuiffe Kal. April. Maximo II.
& Aquilino Cofs. His Cofs. inquit , levatus eft
Maximianus Imperator Senior die Kal. . Ho
rum autem Confulatus ex omnium fere fententia quadrat in annum Chrifti 286. Neque vi
detur diflentire Chronicon Alcxandrinum , in
quo feriptum eft Diocletianum anno tertio im
perii adfeivifle fibi Maximianum collegam j cum
enim anno 284. Diocletianus imperare cfperit,
tertius imperii annus cohaeret cum anno 286 ;
fi quidem ab Kalendis Januariis more Roma
no , ut par eft , initium cujuslibet anni defumatur . In eo auftor hujus Chronici erravit ,
quod nomen & imperium Augulble eidem im
pertitum ait, Diocletiano III. , & Maximiano
Cofs. tertium quippe confulatum Diocletianus
cum Maximiano geilit anno 287. Nequcaudiendum cenfeo Caiodorum, qui in ordinandis deferibendifque Confulibus multa peceat . Is Ma
ximiani Auguftalc initium refert ad Baflum &
Qiiinftianum Confules, ideft ad annum Chrifti
289. Praetcrea eum Diocletiani Confulatum , in
quo collegam habuit Ariftobulum, primum numerat , lecundum vero cum Maximiano copulat j & quidem utrumque privato adhuc Diocle
tiano contigifle falfo putat : quae omnia a veritate abhorrent j nam reliqui fere omncs Confulares fafti Maximianum cum tertio , Ariftobu
lum cum fecundo Confulatu Diocletiani Imp
ratoris componunt . Noftrae fententiae auftoritatem adjungunt Veteres nummi apudOnuphrium
& Baronium, cum hac inferiptione : Imp. Ma
li h
xirnU-

HISTORIA DIOCLETIAN .
3*4
ximianus Tius 3 Ung.T.M. Tr. T. II. Cof. T.T. e. p. haud fane difplicct . Sed hoc votant Idar
Hic potcftas Tribunitia fecunda conjungitiir cum tiani Fafti j in quibus diferte traditur Maxirr.ia- ^ "feri."
primo Maximiani Confulatu 5 is autem incidir nus Maximo II. & Aquilino Cofs. idcft anno ptiooibm.
in annum 287. Igitur fuperiore anno primam 280". Kal. Aprilis
Auguftali jure ac nomine
Tribunitiam poteftatem una cum imperio Augii- donatus fuifle ; vetar irilcriptio antiqui Nummi
ftali adeptus eft. Cum enim , ut diximus , im- fupra ex Baronio allata , in qua fccundus
Totef. perium pariter ac poteftas Tribunitia eodem tero- Tribunitia; poteftatis five imperii Auguftalis cum
Tum' I!" pore conferri foleret , utriufque annos ab eodem primo Confulatu Maximiani, ideft anno 287.
ConfUiu anno iifdcmque Kalendis Januariis numerare opor- connectitur; vetat denique is ipfe primus MaxiVa"ir. tet Verum nobis refragatur vetusinfcriptioapud miani confulatus in plcnfque Faftis Confulari' Grutcrum , quas Diocletiani jn fecundo Confu- bus cum tertio confulatu Diocletiani compofi-jatu collegam tribuir Maximianum Auguftum : tus : fi enim bicnnio ante fatus fuiflet AuguMaxim. "g. .'. . . 7v(. Diocletiano II. Cofs. fub ftus , dubitari vixpoteft, quin Confu in annum
Felice Troc. .Aug. T^.Therm. Antonianarum . Huic proximum 286. defignatus fuiflec . Quare fi cum
inferiptioni alteram oppono , quam produxitO- de re aliqua ambigitur propter veterum rabulanuphrius : Diocletiano III. & MaximiAno Cofs. ; rum inter fe difcrcpantium & utroque trahenubi Confulatus primus Maximiani ad Diocletia- tium auctoritatem , integrum eft quam quifque
ni tertium rede adjungitur . Utri fides habenda velit fententiam amplecti j ego quidem Juftiniafit , Lector dijudicet ; alteri certe omncs fere Con- neo codici Faftos Confulares , & yeteres inferifulares Fafti fuffragantur , qui cum fecundo uni- ptiones praetulerim . Sed cum hssc fcripfiflem ,
cum' Ariftobuli , cum tertio Diocletiani Confu- animadverti fane optimam hujus nodi expediendi
latum primum Maximiani copulant. Si quis al- ratipnem traditam effe a Tillemontio , qui ait
teri alteram conciliare yelit , banc viam inire Confectores illius codicis folitos fuiiTe unicuique
pofll't. Diocletianus fecundum confulatum iniit legi nomen prfigerc rton folum ejus Augufti,
cum Ariftobulo quidem , fed cum Maximiano a quo condita fuerat, fed etiam ejus, quern il le
jam in imperium Casfareum adoptato , fuffecto- poftea in focietatem Auguftalis imperii adfeivit.
que continuavit . Cum vero fuffefti confulatus Exemplo effe poteft Antoninus Caracalla , qui
i**
alii ntHlam rationem habuerint , alii vero eum- multo ante quam fierct Auguftus , cumSeptimio
dem inter Confulatus Maximiani annumerandum Severo patre conjungitur , iifque legibus praepopenfuerint , hinc fadum eft , ut hi quidem cum nitur, quas Severus ante Auguftalem titulum ac
fecundo , i 1 1 vero cum tertio Diocletiani pri- dignitatem filio ollatam folus fanciverat . Extac
mum Confulatiinj Maximiani conjunxerint . Ve- praeferea lex data Kalendis Januariis anno 285: ,
j-'um priori inferiptioni haric interpretationem ad- auctore & conditorc Diocletiano , cui non fohibere yetat titlus Augufti Maximiano additus, lum adjunctus eft Maximianus Auguftus , fed etqui dclart cum Diocletiano II. Confule & Con- iam adjiiuntur Conftantius & Galerius Cafares,
fulatus & imperii Auguftalis collegam fuiffe . Ut quamvis hi nondum adepti eTent nomen impequod fentio , ingenue fatear , fufpefta mihi eft riumque Csefareum, quud haud paucis poftannis
illa Grutcriana inferiptiu , propterea qupd Ma- confecutj funt .
Ximlanm Diocletiano anteponit
contra quam
Ego igitur fie exiftimo Maximianum anno
ordo antiquitatis ac dignitatis poftulabat; primo 28 j. Diocletiano II. & Ariftobulo Cofs. & quienim loco Diocletianus nominari debuit , qui dem die vicefima Novembris, ut Pagius cenfet ,
tate pariter atque imperio erat antiquiorj cui- xfarem dictum eflej & anno infequenti Kalenque Maximianus & titulum & poteftatem Augu- dis Aprilis titulo Auguftali impertitum , & colftalcm aceptam ferebatj nec feioequidem , an ex legan imperii ab Diocletiano renunciatum fuiiTe .
antiquis tabulis & inferiptionibus horum Impe- Porro Diocletianus hune annum 285. magna ex P9dratorum y ulla alia pofit afferri , in qua Maxi- parte Ulyricis regionibus atque urbibus peragran- "J|.*Jtmianus Diocletiano prsponatur.
dis exegit , ut declarant leges Sirrnii, Sardicae, gni'ex
Sed longe gravius argumentum ad noftram fen- Singiduni ab eodem conftitutas Diocletiano II. TL'"
tentiam infirmandam profer Stephanus Baluzius & Ariftob,ulo CoT. Arquas etiam Vidorias ex exe^'t?
m 'di'fce- in notis ad Lactant. ex cdice Juftiniani , in lemannis reportavit quas Maximiano Carfari
paatU c" quem plures leges relati funp , quibus & praefigi- facile tribuerim , item" ex Britannis per fuos du- Y'*^"
tur titulus : Impp, Dioclct. r Maximian. . .
& fuBjiiuntur Diocletianiis & Ariobulus Cofs.
ex quo fcquitur jam inde a Confulatu Dioclctiani II. & Ariftobuli , idcft ab anno 285. Maximianum & Imperatorem fuifle & Auguftum .
Hic mihi aqua haaret , ut ajunt ; eque invern
quemadmodum me ipfe expediam , nifi aliunde
fubfidium advocetur . Nec fane in fufpicionem
negligentia aut erroris yocare aufim confectores
Juflinianci codicis j quod tamen facer Pagius
non veretur, qui non unam alteramve , fed plures leges variis locis in eo cdice difperfas iifdem
Auguftis iildemque Confulibus coniignarunt ;
quamquam carteroquin ad Confulatus Diocletiani aliquando nullum, aliquando etiam falium numerum apppnant. Dici quidem poffct adejus dicis auctoritatem faitam tectam tuendam ^ Maximianum eodem anno 28? } iildemque Confulibus Diocletiano II. & Ariftobulo, primum Ca?-

ces: id docet vtus inferiptio ab Tillemontio lau- Bitft'icj

data, quai ad fecundum annum Imperii Diocle- \^*mt :
tianei pertinet, ubi ille Britannici , acGermanici titulis ornatur. Intra finem hujus anni hyematum Nicpmediam conceifit , quod intclligi poteft ex lege ibidem data Kai. Febr. ann. fequentis 286.
Anno 280". Maximo II. & Aquilino Cofs.
Maximianus Cxfar , qui non foum Baccaudas
in Gallia cpmprelTcrat , fed etiam ut videtur rem
bene gcfferat cum Alemannis, eofque ab Jllyrici
finibus repulerat , vere jam appetente ad Diocletianum Auguftum fe contulit tum Nicomedie
commorantcm 5 quam ille urbem totius Bithyniae Metropolim imprimis dilexit > eamquc defignaverat totius imperii Romani arcem ac fedem primariam . Hanc itaque urbem & ma-r N-ieome.
gnificencia dificiorum , & numero civium uf- diam cvque eo auxit ornavitque , ut altera Roma mcri- ",em ,u

iarcm, dciiide Auguftum creatum effe , id quod

DJonyfro Petavio in Ration. Temp. par. 2. L. 4.

to habcri dicique poffet . Infanos Diocletiani - que

natus, immanefque fumptus ad Nicomediam amplifi-

HISTORIA

DIOCLETIANI.

lificandam , Romque adaquandam defcripfit

.aftantius de Mort. Perfec. cap. 7. his yerbis:
Hue accedebat infinita quadam cupiditas adificanr
di ; non minor provinciarum exatlio in exhiben^
is operariis & artificibus , Crplauflris omnibus ,
quacumque fint fabricandis operibus neceffaria .
Hic bafilica , hic circus 3 hic moneta , hic armorum fabrica , hic uxori domus , hic filia . te magna pars civitatis exceditur . Migrabant omnes cum conjugibus , & liberis , quaft urbe ab hoflibus capta . Et cum perfea bac futrant interitu provinciarum , non reSe fatla funt , ajebat ,
alio modo fiant , Ejtrfus dirai ac mutari neeee
erat } herum fortffe cafura . Ita femper dement .1bat , T^Jcomediam Hudens urbi coaquarc .
In earn cogitationem operamque inrentum Maximianus pacata Gallia Nicoroediam regreiis
Diocletianiim ofendit , quem piaterea cura &
apparatus Perfici belli aneebat. Irtduxerat quipBelli
Per- \K1 ,n
ammum delere
11
i
11
ci med.
naculam
illam
ante anoos
utio ac fere trigirrta fufceptam inuftamque nomini Roapparam. mano cum Valerianus a Sapore Perfarum Re
ge viftus captufque viliflmi more mancipii ha
bitus eft, ut quoties cquum Rex barbarus confcenderet, Romanum Imperatorem incurvari jubcret, ejufque cervicibus pedem iraponeret . Quamvis enim Perfa a Probo & Caro Imperatoribiis
maximam cladem accepiflent , haud tamtn fatjs
pcenarum pro contumelia tara infigni Valeriano iliaca dedifle videbantur 5 neque de innto
adverfus Romanos odio , priftinaque audacia quidquam remiferant; nam paullo ante Vararanes II.
Rex Perfarum Armeniam ac Mcfopotamiam dc PPu'atus Romanis Syriam ademerat . Per idem
inGaiiiitn tempus Alamanni, Burgundiones, Hcruli, aliiirruptio- qUe ex omni fere barbarorum colluvione in Gab"
Ham efifufi, quocumque irruebant , omnia rapir
nis ac direptionibus , ferro & flamma devaftabant. Qyare Diocletianus, ut rempublicam bar
barorum , atque hoftium impetu concuiTam ac
labentcm fulciret , Kal. Aprilis Maximo II. &
Aquilino Cofs. , ut docet Idatius, Maximianum,
cui Gallicam expeditionem decreverat, in partem
laborum , atque imperii focietatem adfeivit, &
factum ex Cafare Auguftum Tribunitia poteftate donavit; qui deinceps non filius, fed frater
Diocletiani appcllari cpic. Qnemadmodum enim
Ao"u<li Cafares filii Auguftorum ^ fic Augufti Fratres
Frurei inter fe vocari lolebant , non natura quidem ,
appciiiii. fe eletlione , ut ait Ambrofius epiftola xlui.
id quod confirmt Mamertinus in Panegyrico:
Diverfum fanguinem affeclibus mifcuifiis ; non for
tuita in vobis e germanitas , fed elecla ; itemquc Eumenius in panegyrico primo ad Conftantinum Magnum , ubi cum Diocletiani in retinenda vita privata conftantiam fummis laudibus
extuliffet , Maximiani levitatem his verbis perftrinxit: Hunc ergo ilium, qui ab illo fuerat fra
ter adfeitus , puduit imitari . Idatius quidem Auguftalis imperii Maximiano collati diem ac menfern notavitj Lacbntius vero cap. 19. de Mort.
Perfec. Nicomedis locum iuburbanum indicat,
in quo Diocletianus Maximianum folemni ritu
.... jc formula Auguftum inaueu ravit : Erat locus
nut apnd alius y nqujt , extra civitatem ad multa fere tria.,
Nicome- cuius fummo Maximianus ipfe purpuram, fumlaiii An. pjerat
/
11locum deli1
gufiaiii
. .1
Idem tempus , eurndemque
iiCgnu gnavit Norilius in- Difiere. 1. de Nummislmpp.
Vpfit- ioclcf, }i g Max. hoc anno ncmpe 286. D/oc/itianus Kal. ^Aprilis ^icomediit morans ac bellum
adverfus Verjas ibidem adornans , Maximianum
Augvfium. renunciavit i qua paullo fufius cxplicat
lliyrici Sacri , I!..

3^5
Antonius Pagius ad an. Ch. $6. . . Maximia*
nus Herculius y qui ufque ad annum 286. Cafar
fuerat y eo annp rcrum publicarum neceffitate exitgente y Auguflus diclus } jr Tribunitia poteate
exornatus e s ut ex antiquis lapidibus confit .
Faia e ea nuncupati die Kal. ^fprilis , ut itt
fais ldatii legitur ; idque ^comedia extra civitapent ad millia fare tria y ut nos docet Latlanr
tins . Ac Diocletianum quidem inde nfque ab
initio hujus anni Nicomedia: verfatum fuifle do
cet Lex ibidem ab eodem data Jal. Feb. Junio
Max. II. & Aquilino CofT.
Improbicatc nequitia nihil erat unum uni
tan) imile, tarn par, quam Diocletianus & Ma>ximianus inter fe fuerunt; nifi quod ille avaritia ac timiditate , hic faevitia ac libdine praftabat . Cxterum , u ait Laclantius , in utroque
mens una 3 cadem cogitatio, par voluntas , aqua
fententia
non ad bene faciendum , fed ad
male, Hunc igitur haud magis imperii, quam
malitia fuac adjutorem ac focium natus Dio^clctianus , ut eum cognomine etiam , non folum potellatc (Ibi aquaret , quemadmodum fe
Jovium quail ab Jove genitum dici voluit , fic
etiam Maximianum Herculium , quafi Herculis
filium cognominari juffit Romanum orbem bifariam divifit ; Italiam , Galliam , Hif- Romanut
paniam, Africam attrihuit , qua regiones - r^* J1.^*
cidentalis imperii nomine poifoa funt appellate j ff inter
libi vero totum Orintem retinui.t, cui iterum J^*1^"*'
aqnexuit Illyricum, quod Carus abOriente di- Maximia.
vulferat, & cum aliisOccidentalibus regionibus nnm.item.
Caripq Jilio tradiderat . Exinde Illyricum ad 4uecopue'

Orientem pertinuit ufque ad imperadores Chri,

ftjanos, qui rurfus indidem fejunclo Ulyrico,
i jus nomenqueOccidentalium regionum migraFc juifo , novam imperii Romani formam ac
defcriptionem invexerynt : id quod annotaffe oportujt, ut dignofi potft, qnibus temporibus no
mine Orients, quibulve vocabula Occidcntis Il
lyricum omprehendatur .
Divifo imperio , exercitum quoque inter fe
Augufti diviferunt j & Maximiano quidem bel
lum Gallicum gerendum dedit , fibi vero P(.rficam expeditionem Diocletianus rcfervavit . Scd
antequam in iuam uterquc provinciam prolicifcerctur, Romam conveniendum fibi putarunt ,
ut in ea urbe gentium domina , principe
omnium terrarum civitate, more Majorum lufcepti imperii pofieilionem , Senatu populoqus
Romano approbantc adirentj nam utrumque an
no 286. menfe Junio Romas fuifie ara S. Sebaftiani tellantur. Diocletianus ex itinere Dalmatiam patriam fuam invifit, & prope Salonam
fundamenta jecit amplilllmi illius palatii , quod
poftea in urbis magnitudinem excrevit, ejufque
formam ac defcriptionem amcis typis imprelTara
Lectorum oculis lubjecimus . Id pnclarc con- ''gruit cum ingenio Diocletiani, qui cum aedifi- ionim ab
candi ftudio mirifica tenerctur, nihil penii ha- nedi'e*"
buit exactionibus ac tributis provincias exhau- ar <rire, dum fibi fuppeteret , unde fumptus firent P1,1IUin eas immanes moles infanafque fubltruclriones ,
quas ipfe animo mente conceperat . Hue ac
cedebat y inquit Laftantius c. 7. infinita quadam
adificandi cupiditas ; non minor provinciarum ex
atlio in exbibendis operariis tr artificibus , elr
plaufiris omnibus , quacumquefint fabricandis ope
ribus neceffaria. Has ades ianc Imperatorias cum
atriis , templis, foro, gyniceo, ik fejimftis aalicorum , & pratorix cohortis fedibus, itemquc
minibus propugniculis , carceribus & officii
H h 3
nis.

HISTORIA

DIOCLETIANI,

nis cujufque generis , eo confil-k) exftrui juffit ,

ut Diocle rnatri fox de habkarione plane regia
ac magnifica accommodaret ; huic quippe totius
Dalmatii adminiftrationem commifit, Hunchonorem cultumque pietatis atque amoris cautfa
matri fus a Diocletiano tributum fuiTe Thomas
Dioelca Archidiaconus his verbis dclart: Quia Dalma-r
tinas erat origine, edificari jufflt in modum urhis
Daiimti* munitifm* 3 quafi Imperiale palatium ; in quo
templa faila funt Idolorum Jovis , ^felepei 3 ficut
appiret ufque h hodiernum diem . In hoc /edificio
Piocletianus matrem fuam habitare fecit , tradens
ei Salonam cum tota provincia . Quod vero de
imperiali palatio, &Dalmatiae regimine Dioclea
tradito docet Archidiaconus , quamvis ab aliis
S.criptoribus taciturn fit, praetermiflumque , idem
famen & conjetura & ratio fan* probabilis fudet . Cum enim Diocletianus Nicomedia* ,
Lactantius feripfit, filise & uxori sedes attribuer
rk , in quibus laute ac magnifie habitarent j
itemque Roms, ut in Ail is SS. Caji , Gabinii,
Sebaftiani, aliorumque legitur , Serena conjux ,
Arthemia filia Imperator , aliique ejufdem conr
anguinei fuas domos , quo qiiemquc decebat ,
cultu ornatuque inftrucbs haberent, non eft riimile matris commoda rationefque ab eo ner
gleftas efle , ut nullam ei habitationem fe atque
illa dignara adornaverk . I taque fi Dioclea nulr
lum Nicomedia: 3 nullum Romae domiilium hbqife legitur, dubitari vix poteft, quin Diodetianus matri fua; a:des illas Imperatorias deftina7
verit , quas prope Salonas ingentj mole lumptuT

que a fundamentis excitari juflk j cui praeterea

\it auftoritatem conciliaret apud pmnes & gratiam , totius Dalmati prseieduram mandayit.
^-Jaud equidem ignoro Conftantium ,
imperante Caro, ut auftor eft Vopifcus , pair
matia: Prsfidem fuifle 5 fed vel cum Diodetianus eo regimine amotum aliis provineiie aut
rauneribus praefeit , vel Dalmaticam procurationtm cum matre partiri ita juflt , ut haec quidem ciyilibus, ille verq bdlicis rebus pra:eflet .
um autem Diocletianus matri fux earn provinciara regendam tradidit , duo imprimis ab
<a diligenter curari vakiiti alterum, ut inchoati
palatii aedificationem urgeret, atque ad faftigium
perduceretj altcrum , ut Dalmatian gubernationcm
fufeiperet, eofque populos, quos Cari & Carini
memoria defideriumque adhuc tcneb.it , ad amore m benevoleniam erga novum Principem co
mitate & beneficiis allicercr , nee tam metu ,
quam dementia in fide atque officio contincrct .
Rebus igitur Dalmaticis compofitis Romam
profedus eft fub finem Mcnfis Maji anno j8c>.
quo & Maximianus collega fub idem tempus ad
venir . Mulri gtmc Valeria Dalmtica coar
anginci & patruclcs Diocleriani jampridem Ro
ma; domicilium habebant ; in quibus erat Cajus
fummus ecck'fia; Pontifex , ejuique frater Gabiliius cum filia Sufanna , qui poft obirum conjugis , faris ordinibus iniriaius , Presbyreri offi^
<io fungrbatur ; iremquc Claudius & Maximus
frarres , qui nondum Chriit iani cum cftlnr , amplilTimos bonorum gradus in repblica adepti
fucrant . Senatus popululquc Romanus ingenri
plaufu ac laetiria utrumque Imperatorem txecpir . Dum vero hi ad res publicas ordinandas
omponcndafque omni cura ineumhunt, idolorum
Antiftires in Chriftianorum exirium confpirant ,
& Imperatoribus periuadent , ut edido caverenr,
nectiiquam beeret aut emere quidquam, aut ven4ere, *c ne aqiiam quidem haurke, quin

fimulachris , qua: in foro vicifque ad id collocari juTerat , thura libaflct. Hsec cognofei poffunr ex Acb's S. Sebaftiani , in quibus cd i tu m
illud adfcribkur Maximiano, live Maximo &
Aquilino Cofl". Maxim II. & Aquilini confulatus incidir, ut fapc diximus, in annum brii 286. Cum autem eadem Ada doceant Roma:
fuife utrurnque Imperatorem , cum edium ilr
lud adverfus Chriftianos promulgatum eil , fi>
qukur codem anno iifdemque confuJibusDioeler
itianum pariter ae Maximianum in urbe ajiquandiu commoratos eile. Diocletianus , irxjuiunt Aa , in urbe erat cum Maximiane . Praeterea Diocktianus, uc ex iifdem Acb's confit , interfuit
Martyrie S. Seballiani , quod nequit congruerc
cum anno 286. is quippe religionis caufla moi>
tem obiit die vigefima Januarii , qua: dies
Jporeft referri ad annum 286. hoc quippe
1 I anno

Dioclctianus mcnfem januarium non Rems ,

fed NicomcdiE tranfegk j eque inde ante Kar
Jendas Aprilis difceft ; Maximianum enim Ni^
comedia; Auguftum ex aefare creavk ipfis Jyalendis Aprilis Coli. Mximo II. & Aquilino ,
ut Idatius , & Lactantius docent . Ergo Martyr
rium S. Sebaftiani , quem Diocletianus & toiv
queri , & morte affici juffit , necefle eft differri
ih vigefimam Januarii diem anni proximi , qui
fuit Chrifti 287. ex quo fit, ut res gcftae, quo*
narrantur in Actis S, Sebaftiani partim ad annum
286. partim ad annum 287. perrineant: fi enim
omnia ad annum tertii fatculi 85. referantur ,
Martyrium ejufdem caderc nequit in dkm 20.
Januarii . Csefar autem Cardinalis Baronius cum
: Imperium Auguftale Waximiano collatum , &
initium bujus Romana* perfecutionis , & Marr
tyrium Sebaftiani anno 286. fubjeert , ca fimul
onjunxit , qua: in unum cumdemque annum
convenire non poTunt . Sed hc planius & diftinftius explicari oportebit, cum de perfecutionc Diocletiani fermonem inftituemus.
Porro Maximianus cum aljquamdiu Roma;
fubilitilTct , codem anno , quo venerat ,
MiXlmii*
fub finem menfis Julii , vel Augufto ipeunte in nui inCi|l>
Galliam cum exercku profelus eft; nequ enim litm difeeflii .
poftrema S. Scbaftiarri Aa ejus prae(e.nti^m fr
quiruni . Huip paullo poft Diocletianus ad alr
licanam expeditionem iubfidio mifit Legionerp
Thebeam Ducc Mauritio , quam <x pa,rt;ibns
Orientis Romam venire juTerat . Sed illftft
illi Thebani, quibus Cbriftian religio , quam
aut ialus, aut railitiafuk antiquior .cumfacrir
lega Maxjmiani imperara facer , Ds faerie
ficare ponftantiffime abnuHenr , omnes ad
esef egregiam Martyrii palmam ackpti funruna
cum Mauritio , qui commUitones fuos ad quatlibet pro Cl>rio* perferenda iupplkU feortatus
pra?ciaraai mortem opperik b. Seprerobris .
8>. Cura & cogitatione ad Galliin paaodarn
converfa , Baccaudw kerum Tumultuantes levi?
bus prsliis attrivit & compefeuit , (sorumque
fatione disjefta ac diffipata caberos ad fide
atque officium revoeavir . Quod bujus anoi |<
liquum fuir, ad comparationem novi belli contulit , quod um Alema unis caWifque barbar
ris Galliam dc-populantihus poftea gtflit .
Anno 27. Diocletianus tertium Roma , Mgr
ximianus prienum im Gallia Confulatum inie-r
runt. Hic v-ero ConuJatum bonis ifliriis orfusa
ipfis Kalendis Januariis egregiam de b>rbar_ij
vioriam reportavit . illuyi prirmpi Confiil.um
U aufpicaitm diem, inquit Mamertinue ,
tus preterir aullo modo poflmt . . . . togam pr
tes-

HISTORIA

DIOCLE T I A N I .

textum ( tberace , haflarn poto fcipione rapuifii , a tribunals temet in cavtr

Km Maxi. pHm , cunVi ^ tranulifli , & nirfus
ni pro. ^ ^ fJMB trimpha rtdii, banc urG^Usc- bem repentina m in hfies truptione folUcitam,
latitia\ & oxulfatione , & aras flagrantibus &
facrificiis & odoribus enfis nomini tm impiefli. Hane vi&oriam Tillemontius de Alemannis
apud Trcviros relatara fuife exiftimat , atqur
ad i'ecundum Maximiani-Confulatum initum an
no infequcnti 88. revocandam cenfet . Hunc
deinde itemque annum proximum in ceteris bar
ba vis profli and is infump.fit . Hue fei licet per*
tineni , quas df Gallicanis Maximiani viftoriis
idem Mamertinus fcripfit : quod yero fittim ,
ylxdum mifero ilh furore ( Baccaqd&rum ) fopit
tum ontnes barbara nationes excidium univsrU Gallia minit , eque folum Burgdiones & Ulamanni, fed etiam ChaUwnes , Her
ruliwe viribus primi barbarorum , locis ultimi ,

cuni tanta internecione ctft > interfeique funt ,

ut extintos eos relifis domi conjugibus ac tnatribus non prfugas aliquis e pralio , fed Viftori*
tu* gloria nunciaret . In Gcrmaniam quoquetrafis
Rhenum Romanis fignig illatis , fcrociima; nationis rege capto, deyaflata atque exbaufla penstus jilamama , fine* imperii longe lateque amplificavit , ut tradunt prima & aiterius Panegyrici Auftofes incerti J Ita Caillas priorum temr
porunt injuriis jferatas revpublica ad obfcquiujn
reddidit . Ha* Maxitaiani vidorias partim in aafiain ^8. partim in 4wnc ipfum , in quo :
vrfamur, conjici oportet.
Sub idem tempus , cum Franc & Saxones oram Tnarkimam Gajlja piraticis irruptionibusac
latrQcinib infeftam redderent , Caraufium humili quidem loco .natura , fed bellkis rebus darumi] ad cos areendoe comprimendoique daffi prae"ujt . Sed paullo poft ilium Maximianus ocCaraoTus
pal lo
it rrgn Ctdt jUlilt a quod remiffius fegnius , quam
bp opoftebat , rem cum hoftibus gereret , neque
praedam in arrarium publicum referret , fed in
fuam utilkatem converteret . Id cum refcict
Caraufius, ex occulta in apertam perduellionem
erupit , & fumpta purpura tyrannrdem in Bri"
tannia occupavit ann. 187. Maximianus contra
iilumclafTem eduxit ; fed cum&rci navalis feitntia, & numero navium fe huic expedition: imparem efle cognofeeret , mare infeftum fibi caufiatus , praflio abftinuit . terum cum Caraufio vel inducas pactas effe , vel pacem compofitam, argumento eft nummus apud Norifium,
in quo inferipta eft : triunt Uuguflorum 3
feilicet Diocletiani, Maximiani , & Caraufii .
Is vero Britanniam & Bataviam feptem fere annos ig fua fide poteftate rctl nuit . Maximianus interea barbaricie bellis implieitus , Carau11
i i dcfeionts ulcifcend & Britanniae Bataviaeque recuperandae cogitationem curamquenon
abjeeit, fed in aliud tempus diftulit .
Dum baec geruntur in Galliis , Diocletianus
poft S. Sebaftiano illatam Roma digreflus menfe Februario anni 87. copiifque in Orientem tradutis fdicitcr cum Perfis pugna vir,
quos Syria recuperata ad pacem petendamcompulit . Mamertinus non armis , fed armorum
terrore ineuflo Perfas fubaos effe tradit . Per
id temporis regnum obtinebat in Perfis Vararanes faujus nominis fecundus , qui ab an. 7^

6!
ufque ad ann. 9j. fsculj *f r*gn*.vif , Huju
Perfid belli nerne ex antiquis Scriptqr4fesienr
ciasen fecit prater Mamertinum in Panegy- jfoe^^
rico , quem ad Maximianum Hereulium ente rieniem
ipfius quinquennalia dixit: Crtdo itidm optintW <?P'*,<ia'
CDI
illam fertikmque Syriern relut ample** fw ttr.Per'fi, legebat Euphrates , antequam Siocletiano [ponte fe Leiter pdederent gnaj?erfafum ; Sc deinde^f Hoe fodem fiW""
modo Bx Ule Verfarum , mmquam fy ante digntr
tus hominem confiteri , fratri tm fupplieaf , tor
tumque ft ingredi Ule dignetur , regnm [mm
dit . Hoc bellum , quod Diocletianus adverfus Perd
a fuo duu fuifque .ufpiciis gelt , Blanchi
nus conjecit in annum Chrifti %6. fed ad rerum temporum illorum ordinem feriemque
magis apte congruenterque cum anno infequenti
conneitur . Diocletianus , inquit, contra T^arfrw Ter/ajrum t\egem jqjeomedia movent eum
dijceder cagit Syria , quam occupaverat , Untiocbiam reeipit , & hoftes fubmovot pltjra -

tate atque imperio Probi regnum Narfei conjngere . Sed pluris } quam Vopifci , nobis facienda eft auftoritas Agathia:, qui Perfarum ftoriam accurate deferipfit , & Reguoi iilorum
feriera fe aeeepifle teftatur ab archivis Perficie ,
eamque perduxit ufque ad Hormifdam, qui Mr
no oogefimo quincHi faeculi regnum iniit . is
autem cum annos ipfos feptem, & quinqu preterea menfes Narfeo Perfarum Rgi attribut ,
hujus inifium conftitui nequit ante aneum 94.
cum cx calculis ejufdem Agathiae viver regnare deiierit an. 30. fraque Diocletieius anno 287. non cum Narfco bellum geflt , fed
cum Vararane II. qui codem Agathia auctore ,
proxiinc ante Vararanem III. regnum apud Perfas obtinuit, huic veto po quadrimcftre impcr
rium defunco Narfeus demum fucceflit . CstCr
rum Vopifcus cum Agathia conciiiari poteft ,
l\ dicamus cum Caufabono Narfeum ilium , ciirjus meminit Vopifcus, non Perfidie Regom ,
fed quemdam Armeniae Regulum fuifle s qui.m
Rex Parthorum five Perfarum fuis copiis pra>
fecerat , c muriera ad Probum dferre pro pec
impetranda jufferat . Et fane Vopifcus Mar{eum
ab Rege Parthorum diftinguere videtur bis verbis : Fwur etiam epifiola illius ( ideft Probi)
repudiatis donis } qua J^ex Tartherum miferat 3
ad Klavfeum talis efe. Praeter caeteram praedam,
quam Diocletianus e Perfide afportavit , multos
primaria Perfarum nobilitate captivos abduxit, vel dono datos aeeepit, in quitus fujt Alexandra regii generis } & eximix pulchritudini*
Virgo , quam deinde, repudiata Serena , uxorem
duxit 5 quamque Au&or Prasfationis Ambrofia^
Perfarum Reginam propterea vocat, quod e
praeclarifn-ia Regum illorum flirpe originem triheret.
Diocletianus poft Perficam expeditionem e Syria in Pannoniam venu, ut auclor eft Mamertieus in Panegyr. Gcnethliaco ad Maxim, lllum
modo Syria viderai t jam Vannonia fufeeperat ,
tu ( Maximiane ) modo Gallia eppida luflraveras
&c. Huic anno adferibendas cenfeo aliquas ex
illis vifloriisj quas Diocletianus vel per fe, vel
per fuos Duces retulit de Sarmatis , Rhaetis ,
Germanis; nam hos, aliofque earum regionum
popiilos ab Diocletiano vidos ! intelligere
polfumus ex Panegyricis de laudibus Maximiahi . De re publica ab utroqu Imperatore in iis,
quae

VopifcM
''* cec,1,,tu*

D)iocIetia>
ni in F.
*''m
* d]br*l"
1

36S

HISTORIA

DIOCLETIAN!.

qua; cuique obtigerant , provinciis bne gcfh ,

de barbaris multiplici pfaelio debcllatis, definibus imperii amplificatis cum Romam eilet allatum, Senatus populufque Romnus utrique t.riumphum dccrevit ; id qupd colligi poteft ex nummo hujs nni 8. apud Norifium de Diocl.
C.4. Hue referrl poffunt, qua; de utriufque re
bus prarc-lare geftis feripfit Eumenius , vei quilTriam quis fuit altcrius Panegyrici Audor : Partho /
hos Di ' tra Tygrint redaSo , Qacia reituta , porreclis
cl. &
ufque ad Danubii caput Germania Bjiatique lidecretas . mitibus , deflinata Batavix , Britanniaque yindi
cia &c. Item illa apud Mamertinum : Tacto
tropbaa Germanica in media defixa barbarie , fran
jeo limitent T{b&ti& repentina boflium clade promotum , omicto Sarmativafiationem , opprejfumque captivitatis vinculis Saracenum ; etiam illa,
qu& afmorum veflrorum terrore falla funt , velut
armis ge/la: pratereo Francos ad petendampacem
cum l{ege venientes , Parthumque robis munerura
miraculis blandientem . Ex quibus perfpici poteft
Dioclctianum & Maximianum juftilimi triumphi
Cauda m materiamque nados fuiffe , quem ta
rnen niquelad yicefimum imperii annum diftulerunt . Hos frutlus capitis eperum maximorum
( ait Mamcrtinus in Panegyr. Geneth. ) fie in
terim meritoria confeientia triumphatis,dum triumphos ipfos femper vincendo difertis . Dum prope
a finibus Illyrici vcl juffu , vel dudu Diocktiarii cum barbaris bellum effet, multa: leges Sirmii in Pannonia , Philoppopoli, Heraclea; & BybiocletU- zantii in Thracia hoc anna candit , Diockh legei
comlits in tiani per eas tranfeiintis praefentiam declarare yirariii - dtfntur . Sed cum ca tempprurn nota; adlcriptx
bibut
fint , quibufcum componi non poteft Dioclet iani in omnibus i 1 1 is civitatibus pra:fcntia , neccile eft alias quidem datas , altas vero in illis
rbibus promulgan juffas . Et legem quidem
Nicomcdienkm 3. Hb. y.t. 42. Cod. Juftin. non
conditam , fed propofttam effe Nicomedia; 15..
Dccembris an. 287. duplex \>. P. adjtda fignificat ; nam intra fincm hujus anni Diocktianus
Sirmium fe recepit, ut teftatur Lex ibidem da
ta 20. Decemb. Dioclet. & Maxim. AA. Ccff.
Anno 288. M. Aurelio Maximiano Augufto
.tx Dioetiini II. & Januario Pompon. Coff. Diocktianus
contra
Mattich*)- jfigyptum luftravit , & Alexandria; cum effet
ot Alexan litteris ad Julianurn Pioconiulem Africa; datis
drie Iii*. Erid. Kal. April. Manichaeos impuriffima; feda;
omines vcl capite pkdi, vel ad mctalla fodinaique damnari juflltj orum vero bona, erario
addici, 'libros dodoreique viros comburi . Hoc
edidum Barqnius ad fuperiorem annum revocavit , fed Diocktianus eo anno cum Perils rem
profpere geffit , Saracenos in Syria compefcuit,
inde venit in Pannoniam , & prop a finibus Iilyriaa cuni barbares fliciter pugnavit , yariafque
leges in Pannonia & Thracia condidit 5 quae qui
dem componi nequeunt cum ejus Alexandrina
commorationc , &peragratione iEgyptiaca . V^de , qua; paullo ante diximus . Quare Alcxandrinum illud contra Machaos edidum aptirss
quadrat in hunc, quam in annum fuperiorem ;
hec fane video, qua; cauffa impulrit Tillemontium, ut illud anno hrifti 296. affigeret. In
tra finern hujus anni Diocktianus, quinquenna,iia, ideft initiiim quini a,nni ^b imperio ful'cepto , more majorum eclebravit , idque colligi
poffc Pagius exiftimat ex quodam Diocletiani . Solemne illud quinquennale incidebat
Quinquen in XV. Kalcndas Odobrcs ; eo quippe die ante
Dio- quatuor annos imperium inierat , qui quidem
t>.
.

fufecpti imperii dies natalis vocari folcbat. Ltbentius enim, quam Norifio, affenferim Pagio ?
qui vel confuetudine , vel lege ita comparatura
fuiffe ait, ut hujufmodi folemnia feu quinjfti ,
feu decimi , feu decimiquindi , feu yigcfimi poft
inchoatum imperium anni non perafto complc.toque , fed ineunte quinquennio , feu decennio
Sec: celebrarcntur ; argumento funt Vicennalia
Diockiiani , qua; omnium confenfu in annurn
aera: vulgaris $03. ideft imperii Diodetianei vigefimum ineuntem conjiciuntur i quamquam id
non ita fixum ac {labile fuifl cenfeam , ut li
qua necellitas , vel cauffa gravior intercedcret ,
liccret in finem cujuique quinquennii ha;c
folemnia differri.
De fecundo Confulatu , quern hoc an. 288. Confua,
tut M*xi
gefllt Maximianus , pauca funt, qua: hie fubji- mitai.
ciam. Idatius , Caifiodorus, Vidorius, aliique
primum Maximiani cum tertio Diocle{iani, fer
cundum ejufdem Maximiani Confulatum hocanno geftum cum Confulatu Pomponii Januarii
hominis privati componunt . Quapropter Henrius Norifius graviter eruditeque oftendit mianum vel fllente memoria lapfum , vel der
pravationeTabularumConfularium deceptum ef
fe , cum feripfit ab Confulatu fecundo Dioletiani Imperatoris cum Ariftobulo ufqueadquar^
turn Confulatum Juliani itidem Augufti cumSaluftio, nemini privato id honoris contigiffe, ut
in Confulatu gerenda vel fulcipiendo Imperato
ris cpllega effet. Alii aliam rationem incunt or
dinandi duos priores Maximiani Confulatus , &
fecundum quidem cum tertio Diocletiani con?
jungunt an. 287. primum vera inter fuffedos
annumcrant j & Maximianum vel iubrogatunj
effc cenlent in locum Ariftobuli, quo cum Diorletianus fecundum Confulatum inierat, vel fubftitutum fuiffe exiftimant pro Maximo , quera
antea colkgam habuerat Aquilinus an. 286. In
reliquis autem utriufque Imperatoris Confulatir
bus componendis fere omnes conveniunt .
circo autem de prioribus Maximiani Confulatir
bus difcrepant , quod iidem in aliquibus Faftis
Conful^ribus aut inferiptionibus vel nulla , vel
non eadem numerali nota diftinguuntur . Nobis
perplacct , videturque ad veritatem propius ac-
ceder is ordo eo.rundem Confulatuum , atquc
haec difpolitio: Primum Maximianus geffit cum
Diocktiano III. Confulc an. 287, alterum cum
Pomponio Januario an 288. tcrtium um -.
dem Diocktiano IV. an. 290. quartum itidem
cum Diocktiano V. Cpnfule ap. 293, Sc reliw
quos deinceps , de quibus nulla eft contrpverfia .
Anno 28p. Pomponio Baffo II. & L. Rago- OioclenV
nio Quindiano Coff. Dioletianus itemque Her- nui ex Il
ly rico,Mi,
culkis, alter ex IUyrico, alter exGallia, hyer ximixnuc
me fumma in Italiam trapfgreifi Mediolanum e Gallia
conveniunt ; ut de rebus publicis graviffimis & Medilanum coamaximis inter fe copfukrent , De hoc utriufque Tcniunt t
in Italiam adventu videtur intelligi poffe Mamertinus , qui in Panegyr. Genethl. ad Maxir
mianum ha?c feripfit : Ambo cum ad Orientent
Occidentcmque occupati putaremini , repente in
medio Jtalie gremio apparuiis, . Tmpps etiam
hyhetnum Italics hujus profedionis idem Orar
tor expreft : Sed qua tandem vice temporum ?
quo, tcmpejiati babifu ? nenipe byeme favifma ,
& in his quoque regionibus inujitata , cum air
gor glacies, , glaies nivem premtent , calo pariter terris miformibus ; unique ipft anbeliT
tus bominum circa fu ora coticreti rigore cane*
feerent . Praterea onventum ilium, congreffum.que

H l S T R I A

JD I L E T I A N I .

que Mediolanenfem, & fervens erga .illos de republica optime mritos civitatis ftudium , eximiamque yoluntatera infolita omnium ordinum
atque statu m lartitia fignificatam delcripfit ; &
Roma miffos fuiffe ait primores Senatorum ,
qui nomine Sentus populique Romani de illorum adventu, iocolumitate, vioriis utrique
gratularentur : Ut yero limine egreffi per mediant
urban ftmul vehebamini y teda ipfafe, ut audio,
pene commoverunt y omnibus viris , fieminis , parvulis , fenibus , tut per fores in publicum proruentibus , aut per fuperiora tedium limina imminentir
bus , clamare omnes gaudio , jam fine metu
veflro & pdam manu demonfirare , rides Diocletianum , Maximianumque ? vides i ambo funt 3
pariter funt , quam inyiai fedent , quam concorditcr eloquunlur , quam cito tranfeunt i nemo /lu
dio fuo par fuit lilis ad intuendum ..... Ipfa
etiam gentium Domina B>ma ', immodico propinquitatis Vera elafagaudio , vofque efpeculis fuo montium profpieere conata y quo fe yultibus
veflris propius expleret s ad intuendum ominus ,
quantum potuit acceffit . Lumina ftquidem Senatus
fui mit beatiffime Uli per eos dies Mediolanenftum civitati y ftmilitudinem majeflatis fua libenter itnpertiejbs . < , , . Mihi ante oculos pono quotidiana veflra colloquia , conjuntas in omni fermone dexteras y joca y ferlaque communieata y obtutu mutuo tranfatla conviva &c. Sub congreffum colloquiumque Mediolanenfe utrque ex
ea urbe digreffus, Herculius quidem inGalliam
ad fuas victorias perfequendas rediit > Diocletia
nus vero reverfurus in Orientem alio iter con
vertit: Illa me cogitatio fubit , ( ut ait idem Mamertinus ) quanam animi magnitudine ad revifendos exercjttis veftros .d.ifcejferitis , pietatemque vcflram utHitte republic& yimitis : qui { ve?
flri fenfus fuere y qui vultus 3 quam paienlt ad
difmulandum judicium perturbations oculi &c.
DoileDioclctianus poft peragratas Italia; urbes in
A* Orientem cogitans ex itinere Aquilejam adiitinadi'ii'.* tra finern vergentis anni, ut docent acb S. Anaftafia . In ea urbe cum effet , per litteras ad Praefectom urbis datas juffic Chriftianos omnes, qui
|um Rome in vinculis erant , yel dimitti , fi Chrifto nuncium remitterent y vel fi abnuerent, occidi; Ghxyfogonum vero Magiftrum Anaftafiae ad
fe Aquilejam perduci , qui ym. Kalendas Decembris Aquileja; praeclaram pro chriftiana religione mortem oppetjit .
inr ' Anno ape. Diocletiano IV. Maximiano III.
f7i.C
0^- cum Piocietianus Aquileja in Mace
donian! fe contuliffet , Theialonica; fub initium
menfis Aprils extremo fupplicio affici juflit tres
fandiimas Srores Agapen, Chioniam , & Irenem . Sed de his vide, qua; difturi fumus cap. v.
de Perfec. Dioel. . il. Deinde Theffalonica in
Syriam navigavit, quod colligitur ex Ige data
apud Emiffam vi. Id. Majas . Poftea in Pannoniam reverfus , reliquos hujus anni menfes par
tim Pannoniis urbibus luftrandis , partim apud
Sirmium exegit ; ubi tres leges condidit Dioclet.
IV. & Maxim. III. Augg. Coff. primam xvi,
Kal. Augufti, alteram xv. , tertiam vu. Kal,
Decembris; & nonnullos in eadem urbe rcjigiois cauffa interfecit . Qus vero Sirmii in, Id.
Januarii, Byzantii v. Non. April. , leges hoc
anno lata: leguntur in cdice Juftinian. , eas ilr
lue miffas , juffuque Diodetiani in illis urbibus
propofitas fuiffe , non vero ibidem abeo fubferiptas & fignatas dixerim.
Anno
Cajo Junio. Tibcriano , & adq

Dione Cofs. Diocletianus Sirmii legem tulit prir.

die Idus Maji y alteram yero apud Triballos ia.]
Masfia iriferiori h i. Nonas Decembris iifdem ,
quos modo norainavi, Confulibus utrique adferiptis . Q^id rerum praeterea hoc anoogefferit Dio
cletianus, quafve provincias luftraverit, incerturrj
eft . Jdatius creatipnem Csfarum Conftantii &
Galerii ^huic anno & his Confulibus per errorem
fubjecit .
Anno z2. Annibaliano , & Afclepiodoro
Cofs. rerum geftarum, quod adferibi certo pofllt,
nihil fuppetit ex antiquis monumentis . Hoc ta
rnen, vel fuperioribus ajinis, Diocletianus Afianorum in Thraciam, Herculius Francorum coloniam in Nervios Trevirps deduxerant : Itaque
ftcuti pridem tuo Diocletiane *Aug. jujfu Jupplevit
deferta Tbraci translatis incolis ^ifta , ficuti poftea tuo Maximian *Aug. nutu 7s(erviorum & Trevirerum arva jacentia latus poflliminio reflitytus ,
& receptus in leges francus excoluit ; it* nunc
&c. In Panegyric, ad Maximianum , quern alii
Mamertino , alii Eumenioattribundum cenfent .
Auftor eft Conftantjnus Porphyrogenitus in lib.
de Admin. Imp. Diocletianum Conftantio tum
Tribuno bellum gerendum dedie adverfus Sarmatas Paludis Ma;oticae accolas , qui regionem
Laziorum , & provincias Ponti faedum in mor
dum yaftabant . Hos Conftantias Halys fluvii ,Con(in.
tranfitu prohibuit j immiffoque in eorum agros oChio.
Chrefto Principe Cherfonefi , eofdem & veniam $""1?.
paem fuppliciter petere , & Laziorum atque rem
imperii finibus exceder coegit. Plcrique ad hunc geffi,i
annum referunt novorum Csfarum creationcm ,
quam nos in annum proximum conjiciendam pu
ta mus I.
.
Diocletianus anno 295. Conflantium & Galerium
Cafares creat ; Imperium l\pmanum quadripartito dividit ; B$mx decennalia clbrt ,
HUit anno ! Chriftianar 29$. Diocletia
no Aug. V. & Maximiano Aug. IV. Cofs.
epocham novorum Caefarum Conftantii & Gale
rii creatione infignem affigendam effe cenfemus ..
Cum Romanus orbis extcrnis pariter atque inteftinis bellis undiquc quateretur, Diocletianus &
Herculius Nicomediam convenerunt, ut de fumma reipublicas inter fe confulerent . Caraufius
Bntanniam Romanis ademeratj Julianus tyrannidem occupavcrat in Africa , eamdemque provinciam Quingentiani vaftabant 5 ^gyptus univerfa ab imperio dcfcccrat , auore Achilleo ,
qui Alexandria; regis nomen atque infignia fumpferat j Pcrfa; cladis & ignominia ante quinquen
nium accepta; ulcifcenda; cupidi , ingenti excrcitu comparato Orienti imminebant , quem Narfeus anno infequenti , in locum Vararanis IV.
fubrogatus regnumque adeptus, in Romanas pro
vincias invexit . ErgoAuguUi, ut Socios adjutorefque haberent , quibufcum hoftes & bella partirentur, duos Criares crearunt, Conftantium,
cui Chloro, & Galerium , cui Armentario co
gnomen fuit. Sed antequam longius progrcdiar, c0Bn,n.
annum conftitui oportet fir mari , a quo fu-tiu&G.
mendum eft initium imperii Ca;farei Conftantio '"""C**
* , ,
1 , .
f
, .
fares erca
& Galeno delati > nam locum, ubi uterque crea- t.
tus eft Ca?far , Nicomediam fuiffe docet Chronicon Alexandrinum , cui cum ferc nemo refragetur, ab eo diffentiendi cauffa non eft, quamvis
non define , qui Conftantium in partibus Ociden-

HISTORIA
DIOCLETIAN I:
37
dentis purpuram ab Herculio fumpfiffe tradant , terea menfes & aliquot dies addi oportet : quo
>c vero ambigitur , quin Kalendis Martiis uter- qidem temporis fpatio univerfum Galerianura
q'ue Caefareo nomine & imperio dbnatus fuerit; imperium five Caefareum , five Augutale contiid quippe dqcet Lactantius cap. 6. qui vicenna- netur: totidem enim anni cum duobus menfibus
lia Galerii', ideft diem nataem imperii aefarei & aliquot diebus numerantur ab Kalendis Mar
Kalendis Mi'tiis adfcribit j idem' confirmt u: tiis anni 293., cum Galerius faftus eft Caefar,
menius in Panegyrio ad Maximianum Auguftum ; ad annum' 511. & menfem Majum, intra cujus
Kaiend* Marti* y ficuti olim annorum rolven- fihem Galerium objifle conftat.
Hum y ita nunc sternorum aufpkes Imperatortim !
Sed Firmianus Laftantius nobis unus inftar
& cum utroque cohfentit datius i h Fa is : eft omnium , qui noftrae fententise fummam fianno levati funt Conflantius , & Maximianus Ca dem & auftoritatem concilit. Is, quemadmofares Jal, Mart. Tanti vero non eft auctoritas dum Aurelius Victor , annos omnino duodevir
Chronci Alexandrini, in quofcriptumeftCon- ginti, ac duos infuper menfes, & aliquot praeibntum & Galerium Caefares cooptatus fuiffe tcrca dies Galer imperio Cfareo if. auguftali
xi i. Kai. Tun. , utLadanrio, Eumenio, atque attribuit ; ex quo fit , ut ejufdem initium diIdatio prxferendam putemus .
moveri nequeat ab Kalendis Martiis anni 293.
Verum de anno illo ,' unde uterque imperii Galerius octavo inito confulatu, poftquam ediCaefarei initium duxit, propter varias atque dif- to Nicomedia: propofito pridie Kalendas Ma
crepantes veterum fcntcntias , juniores hiftorici jas ab hriftianorum cxdibus abftineri jufft ,
atque chrqnologi diffentiunt; alii quippe iftpri- vetuitque in pofterum , ne cuiquam Chriftiana
nium , ajii in lecundum , ali in tertium fupra religio fraudi foret probrove , fsdo atrocique
nonagefimum tertii fjeculi annum creationem morbo confumptus , eodem menfe Majo in fiutriui^ue Ca?faris conjiciunt . Propius mihi ad nem vergente miferandum in modum interiit .
vcritatem acceder videntur , qui cum Baluzio, Turn autem imperii annum agebat undevigefiik Cuperp jus nomenque aefareum Conftantio mum , quippe cum futurum erat auore La& Galerio impertit'um fuiffe cenfent anno Chrifli tantib, ut Kalendis Martiis anni infequentis vir
93. Hos ut potiffimumfcquar, ilia me ratio im- cennalia , ideft diem primum anni vigefimi a fupulit , quod ha>c opinio & majori auctoritate feepto imperio folemni more ac ritu celebranititur ,
pluribus veterum patrociniis dcfendi- ret. Hoc edifum y inquit Laftantius cap. jj. protur. Eutrbpius lib. io. & auctor Chronii Ale ponitur J^icomedix pridie Kalendas Majas , ipfo
jandran docent Conftntium , qui Caefar cum otlies & Maximino herum ConfuUbus .... cum
Galerio faftus eft , diem fuum objiffe Eboraci jam totius corporis mtmlra defluerent , horrenda
in Britannia anno Caifarei & Auguftalis princi
tabe confumptus eft ; idqut cognitum 7{icomedi&
pals dcimo tertio . Obiit aiitem anno Chrifti ( fub finm , vel medio, velidibus) menfis ejuf
306. y vin. Kai. Augufti, ut fuo Joco often- dem ; cum futura e'ent vicennalia Kalendis Mar
tiis impendentibus . Quae parenthefi inclufimus ,
demus ; itaquc fi ejus initia anno 293. & Ka
lendis Martiis affigantur, prima die menu's Mar- abfunt a cdice Laantiano , hiante lacuna ,
tii anno Chrifti 306. annum decimum tertium quam illis vel aliis in eamdem fententiam ver
a fufecpto principatu abfolvit , quo complet bis implendam cenfent Interpretes Ladantii . Jam,
fi ne in imperandi vivendi fecit vu. Kai. Sex- vero inter omnes fere conftat Galerium vita
tilibus ejufdem ani . Idem auctor Chroni
funetum eTe anno Chrifti 311 , & quidem men
i Alexandrini tradit Conftantium & Galerium fe Majo , ut docet Laantius ; nam mortuum
nono anno Diocletiani lmperatoris in principa- efTe, cum oftavum confulatum gereret, qui cum
anno congruit, Laantius pariter atque Ida
tus fociecatcm adfeitos fuiffe . Diocletianus au
tem cum imperare cperit anno 384., xv. Kal. tius, aliique tradunt. Si autem anno iniequenti
Octobris , nonum imperii annum agebat anno 312. Kalendis Martiis initurus erat annum im
393. y quem fuperiori anno a die decima fepti- perii vicefimum , & vicennalia celebraturus , feiha Seprembris inierat . Aurclius Victor ait Ga- quitur, ut anno fuperiori & menfe Majo, cum
lerio' quinquennii Imperium fui'e , cum potentiam diem obiit , tertium menfem ageret anni undeCafaris annos tredceim gei'ct . Ab anno 29?. vigefimi a fufeepto imperio. Igitur annos duo
& Kalendis Martiis, unde imperii Caefarei inb deviginti & menfes ferme tres Caefar & Augu
tium juxta noftram, fententiam iumpfit , anni o- ftus regnavit ; quibus detradis ex anno Chrifti
mnino duodecim , & duo praeterea menfes nu
an. ufque ad dimidium vel ad tinem menfis,
merantur ad annum 305;. & Kalcrdas Majas, Maji producto , reftat annus 293. , & prima
cum rea tus eft Auguftus . Igitur Caefareum im- dies Martii , cui initium Galerii Csefaris affigi
perium tenuit ufquc ad annum decimum tertium , oportet ; quod Antonius Pagius ut retraberet
cujus quidem anni duo jam menfes cffluxerant , ad annum 292. , neceffe habuit confingere
cum ad faftigium Auguftale evectus eft . Cum Galerium diuturno morbo implicitum decrevifautem V-itor ejufdem Auguftale imperium quin- fe, ut vicennalia in altcrum & vicefimum im
quenni fpatio circumfcripfit , annum integrum ei- perii annum transferrentur j cum Lactantius dodem ademit ; cum enim Galerius ab Kalendis ceat nun decreto Galerii, fed veluti fponte fua,
Majis anni 305., quibus creatus eft Auguftus, futurum fuiffe, ut vicennalia in Kalendas Marvita m perduxrit ufque ad men 1cm Majum anni tias impendentes , ideft prximas , feu planum
g 1 1, jam initum, fex ipfos annos & aliquot prx- menfium intervallo prximas, inciderent .
lllud pnterea cum noftra fententia congruit,
terea dies imperium Auguftale gefferit necefle
quod de lethali diuturnoque Galerii morbo, a
eft. Itaque Aurelius Victor non fatis ille qui
quo interiit, idem Lactantius cap. 33. feripfit .
dem accurate annos diftribuit Caefarei & Augu
ftalis imperii, fed annum ilium , quern Augu- Ait quippe eum argrotare cepiffe , cum annum
ftali detraxit , Casfareo Galcrii imperio adje- imperii diiodevigefimum ageret , & intimis vifceribus mcmbrifque omnibus ab tetra horrcnit^ fie prorfus, ut tredeeim priores, & quin
qu pofteriorcs anni fimul colledi fummam ef- daque tabe putrefcentibus , poft annuum segrota^cianr annorum duodeviginti , quibus duosprs- tioncm inter fummos cruciatus animam emafse :

HISTORIA

DIOCLETIANI.

'jam decimus , & oavus annus agebatur , cum

pcrcuflit cum Dens plaga infanabili . ... Et h*c
J acia }unt per annum papet em , cum tandem malis domitus , Deum coatlus eft confiteri : novi doloris urgentis per inter valla exclamt fereftituturum Dei templum , fatifque pro fcelcrc fatlurum .
Et jam deficiens edium mit hujujmodi . Itaque
baud multo ante , quam decrctum illud fecundum Chrifttanos emitteiet , cujus promulgatio
Nicomediae facia eft anno jn. pridie Kalendas
Majas, annus jam abierat, ex quo turpiffimo illo
morbo laborare cceperat. Itaque anno fupiriori
menfe Martio vel Aprili in cum morbum inciderit necefle eft: tum autem , fi fides habenda
fit Laantio , annum ab imperio Caefareo inito deeimum odavum numerabat. Igitur anno
infequenti , cum ante Kalendas Majas ediftum
illud juffit promulgan, & paullo poft interiit ,
longc adhuc aberat ab anno vigefimo imperii,
ne tertium quidem anni unflevigefimi menfem compleverat . Ita fit , ut non ante annum
Chrifti 293* & Martias ejufdem anni Kalendas
Caefaris notnen ac poteftatem cum Conftantio
adeptus fuerit.
Eodtm pertinet > quod fi fecundo vel altero
ik nonagefimo anno tertii feculi Conftantius &
Galcrius creati funt Cxfares, confentaneum videbatur effc utruraque anno proximo Confulem
fieri , pnsfertim cum novo more atquc exempo Casaream fimul ac Tribunitiam poteftatem
aflecuti fuerin-. Verum neuter ante annum 294.
Confulatum geffit, verifimilius ergo eft cos anno fuperiori 29$. &Cxfares faftos effe, & Tribunitia poteftate ornatos $ quibus ad fummos
jilos honores anno infequcnti Confulatus velut
cumulus acceffit . Itaque ut paucis omnia complecbr, Conftantius & Galcrius Cafares dicti funt
anno $]. Kalendis Martiis , Augufti appcllati anno jo. Kalendis Majisj ille anno 5., vlit.
Kalendas Augufti diem fuum obiit ; hie anno
jii, intra fine m menfis Maji vita exceilt . At
Galerius , ut eft apud Laxantium . 28. fua in
rempublicam mrita commmorant Diocletiano,
ut fibi imperio cederet , cum ait fe in Ulyrico
ad ripam Danubii pugnando luebndoque cum gentibus barbaris quindecim annorum labores exantlafle , totidem annos Csfareo fuo imperio tri
buere videtur 5 qui numerus annorum vix cohaerere poteft cum eorum fententia , qui Galeriani
imperii Cxfarei primordia ad annum Chrifti 29t.
revocanda cenfent. Quare necejfc tft, inquit Stephanus Baluiius, ut quindecim illos annos , per
quos cum gentibut barbaris Ittfiavit , interpretemur partim de beiltis , qua illic geffit , cum adhuc
frivatus eet , partim po/lquam / faftus efi >
Sed noftrae iententix opponunt Eufebium &
idatium Scriptores fane graves , a quorum tarnen
auftoritate , ne cum Lactantio , Eutropio, Viclore, aliifquc diifentiam, defcifcere vel invitus
cogor . Atque Idatius quidem in faftis Gonfularibus ait levtes effe Ctjares Conftantium & Ma~
ximianum die Kal. Mart* Goff. C. Junio Tiberiano
<r Caffio Dione . Horum autem confulatus incidit in annum 291. , ab eoquc ad confulatum oavum Galerii viginti anni numerantur 5 cum ex
Laantio Galerius anno imperii Caefarei & Auguftalis undevigefimo confulatum oetavum geffej it . Eufebius autem in Chronico feribit Galeriuni mortuum efle viteftmo primo imperii fui anno y ut legitur in vulgatis cditionibus Eufebiani
Cbronici ; quamquam in vetuftiffimo & ptimo
Codice MS. bibothec Colbertin* t ait Baluzius

371

in not. ad Latant. & in variis antiquis exemplaribus , qua Tontacus teftatur fe vidie , btc
tantmn leguntur : Calerius Maximianus moritur .
Pranerea Galerius apud Eufebium in Przfatione
Edi&i pro Chriftianis conditi an. j 1 1. , Tribunitis poteftatis annum xx. fibi attribuit . Sed
vcreor , ne illuc mendum arithmeticum irrepferit ,
& librafiorum incuria ex anno xix. nota illa
intermedia I. exciderit . Argumento eft, quod
Galerius ibidem imperii fui annos tantum xix.
enumeret ; quod fi verum eft, annos quoque
Tribunitia; potelatis eodem numero xix. de finir i
oportet, cum non antea Tribunitiam poteftatem
onfequi potuerit, quam Imperium Caefareum adipifeeretur . In eadem Galcriani edi&i Pr;efatione videtur erratum eTe in computandis annis Licinii , cui Tribunitiae poteftatis iv. , imperii
vero in. annus adferibitur : contra vero ibidem
eodem numero annorum v. xque imperium , ac
Tribunitia poteas Conftantini circumferibitur .
Qua: ideirco annotare volui , ut oftenderem cx
Chsonico & hiftoria Eufebiana non fatis certum
argumentum duci pofle ad confirmandam eorum
fententiam, qui Conftantii & Galerii initia Cxfarea conferunt in annum Chrifti 19a, vel 291.
Flavius Julius Conftantius Chlorus Nailfi in
Gfnni
Dardania Batus , patrem habuit Eutropiutn ge- Confbnnere item Dardanum , opibus , honoribus , rc- 111 '
rum geftarum gloria inter fuos facile prineipem.
Ejus mater fuit Claudia lc&iffimafxmina, quam
Eutropius & Jornandcs Claudii Imperatoris filiam , alii vero filiam fuifle feribunt Aurelii
Crifpi , vel Quintilli fratrum ejufdem Claudii , quorum poftremus poft obitum fratris
paucorum dierum Imperator fuit . In Fragmento, quod editum eft ab Henrico Valefio , extat
de Conftantio hoc perbreve clogium pag. 471.
Conftantius D. Claudii optimi Vrincipis nepos ex
fratre , Proteftor primitm , cxin Tribums , pd
flea Trefes DalmatU . Helenam ex Britannia ,idcft
Braclia, ut putamus, Dlmatis nfula oriundam
in matrimoniumduxit , faeminamprobatiHImam ,
& virtute , quam genere iiluftriorem , ex qua
genuit Cooftantinum Magnum . Dalmatic Pras
les ab Aurcliano, vel Probo Imperatorc conftitutus , huic provineiz fumma cum laude prifuit
ufque ad Diocletianum , qui cum Diocleam matrem Dalmatian prefeeiffet , Conftantium eidem
1 matice prxfeftura* adminiftrum atquc adjutorem dedit ; nifi forte ilium eo regimitte amotum alia reipublica: negotiafeu militari, feu civilia curare juflt . Is fidem & induftriam
fuam in multis gravifmifquc rebus Diocletiano
ita probavit , ut dignus habitus fuerit nomine
atque imperio Cxfareo 5 quo etiam Carus , ut
Conftantium ornaret , Carinum filium ob ejus
flagitia exuere decreverat , ut tiadit Vopifcusj
fed prxclari hajus fali laudem , cum mors immatura Caro praeripuiffet , Diocletianus fibivindicavit*
Galcrius Maximiamrs cognomento Armenla- Ge
rius in Dacia Ripcnfi prope Sardicam natu GalwT.
cx Opilione & cuftode armentorum miles operam haud inutilem cum Reipublicx navaflftt ,
viam fibi ad imperium muni vit Onus parentis
bus agrariis , ( inquit Aurelius in Epit. ) paftor armentorum , unde ei cognomen (rmentarius
fuit . Marrem habuit Romulam , raulierem geneiis atque ingenii barbarici , & fupra quam
cuiquc credibile fit, fuperftitionidcditam. Ha?c
ex antiquis Dacis orta cum effet, veterem trans
Danubium Daciam Carpis depopulantibus in
vam

HISTORIA DIOCLETIAN I.
37
Vam Dciatn five in cam Mfia: partem migra- ut eos Diocletianus etiam affinit:,tz conjungeret ,
verat j in quam Aurelianus prxfidia & Colonias Conflantius privignam Herculii Thcodoram acce
Romanornm ex \rteri feu Trajani Dacia ddu pit , ex qua fex liberos procreavit ; Galerius au
iras mnftulcrac . Nihil porro tarn diilimile , tem Valeriam Diocietiani filiam accepit : unique
t]uam Cohihntius Galerio . Alter ob eximiam priflina matrimonia repudiantes . Addc etiam Pombenigftitatem carus omnibus, atquc acceptus fuit , ponium Laetum in Compend. Hift. Rom. Dio
baud dubius Chriih'anx rcligionis fautor , cletianus Galerium MaXimianum , Maximiams Con
pius adeo > ut Chriftianis Principibus annume- fiantium cognominc Chlorum Cafares fecerunt 3 &
rari mrito pofit . Alter contra , cjui prater prater adoptionem affinitate jmxerunt . 7{am coanatura.- infitam cum matris lacle barbariem ac fti repudiare primas uxores , novas duxerunt ; ilfuperftitionem fuxcrnt, ferox, inhumanus, tru- le Valeriam Diocietiani filiam, hie Thcodoram pri
Culentus cum in omncs, turn maxime in Chri- vignam Maximiani .
Ncc folum hifce connubiis eo fpedtabat Dio
ftianosj tjuos crudeiem in modum exagitavit .
Hujus animi indolem, habitumque corporis 1.- cletianus , ut novi Cxfarcs affinitate inter fc &
iftantius cap. p. defcripfit : Inerat huic befiite na- cum Auguftis conjuncti concordions animis 8c
tuYxlis barbaries , & feritas a Romano [anguine confiliis rempublicam grrent 5 fed etiam ut
alien . [ mirum , cum mater ejus transda- cum nullos e fuo filios haberet, ex aliorum mamtViam , infefiantibus Carpis , in Daciam novam trimoniis nepotes vcl affines fibi crearet , qitvansjeclo amne confugerat . Erat etiam corpus mo- bus imperium veluti per manus , & jure quafi
ribus congruent , flatu eel/us , caro ingens , & in hereditario traderet . Mira enim cupiditate flahonendam magnitudinem diffufa , <6- irtflata . De- g rabat fui nominis generis propagandi , &
niquc & verbis, & atlibus , & afpetlu terrori quod ipfe acceperat a militibus , retinendi in
fu familia , perpetuandique Romani imperii .
omnibus at formidini fuit .
Diocletianus itaque cum Confhntium & Ga- Quae caufla fuit, ut ipfe quoque decreverit fe
Jerium Cxfarcs creavit , cos quidem , quemad" cundas nuptias i ni re , & quos e Serena ad cam
modum antea Herculium , gentis fue nomine diem gignere non poterat , aliunde fibi mares
Valerios appcllatos in fuam familiam per ado- procreare . Itaque Prifcx uxori nuncium remiptionem autcripfix 5 fed Galerium fuum Cxfa- lt , cum nulla fpes eflet , virilis prolis ex cl
.rem itemque filium eie juffit , quern etiam ab fe fufcipiendae j & Alcxandram e regia Perfarum nocrct.
'pfcognominavit Jovium ; Conihntium autemHer- nobilitatc ortam , ac primo Perfico bello captiCfio &Cxfaris& filii loco cTc voluit. Utrum- vjm abductam, de qua fupra meminimus, uxo- uxore"^*1
<ue prxterea & fecum , & cum Hcrculio , cof- rem duxit . Sercnam & Alcxandram conjuges Jc?i.
tjue nter fe affinitate junxit. Nam fuam conju- fuifle Diocietiani, t Aa Martyrum, & probatiffima Martyrologia teftantur adeo clare aperpem Utrque repudiare jufliis , Conflantius qui
dem Thcodoram Herculii privignam , Galerius teque , ut de hac re nulius relius efle videatur
vero in matrimonium duxit Valeriam Diocie dubitandi locus. Duas alias praeterca uxores Diotiani ex Serena filiam , quae a marito Galcrix cletiano attribuunt , Eleutheriaw A&i S. Vigilii
vtiam vocabulo deinde appellari ccepit . Con- , & Trifcam Firmianus Lactantius ; nii
ihntius ex Theodora, ( quam Eutropia ex ho- forte Serena , & Alexandra binomines fuerint ,
mine Syro incomperti nominis genuerat , ante- & hxc quidem alis Elcutheria , illa vero alias
tjuam fecundas nuptias cum HercuHo iniret ) Trifca appellata fit . Sed de his copiofius ac ditresfilioshabuitDalmatium, Conihntium, An- ftinetius agendum erit in Actis S. Serena; Aunibalianum , ac totidem filias Conftantiam , qux guita: , ubi qua: contra multiplex Diocletiaiii
nupfit Licitlio, Eutropiam, Anaflafiam . Galc- matrimonium, ac preferCi m contra Sercnam &
nius autem, cum nihil prolis ex Valeria fufee* Alexandram Auguftas objici folent , argumen
piflet > juflit ab ca Candidianum ab fe genitum ta accurate diluemus . Ncc fatis videbatur fibi
ex Concubina adoptari , quern animo Cxfarcm Diocletianus fui generis fanguinis propagadefigoaverat * fed mors confilium ejus irritum tioni confuluifle , nifi Sc Maximiano Auguflo
fecit. De rrovis Cxfarum nuptiis, & prifcarum collegx fuo lecliimam e gente Valeria Virgitixorum repudiatione extant locuplctiffima telli- nem in matrimonium daret . Itaque cum Eutro
monia veterum paritcr ac juniorum Scriptorum . pia uxor Herculii vel mortua effet, vel juffa rc*
Confiant ins & Galerius Maximianus ( ait Eufcb. pudiari , ci defpondit Sufannam Gabinii patruclib. port. Chron. ) Cafares afj'umuntur in regnum ; lis fui filiam, quam poftea Roms, ut ad ma
atquc ut cos Diocletianus etiam affinitate conjun- trimonium cum Hcrculio ineundum impeliere* ,
gcret , Conflantius privignam Herculii Theodoram preces & blanditias , minas 8c erciatus incafc
accepit y ex qua poflea Jcx liberos Confiant ini fra- Ihm adhibuit . Sed de his plura in Atis S. Sutrcs babuit . Galerius filiam Diocietiani duxit Va- fannx . Cum itaque Diocletianus in id omni
iiriam . y/ltnbo uxores , qt'.as babuerant s repudiare cogitatione ineumberet , ut & reipublicae , 8c
toMpulfi . fiadem brcvius fcripfit Eutropius lib. iux genti ac familix profpiecret , verifimile eft
10. Conflantius privignam Herculii accepit Theo- fub Cxfarum creationem eodem plane tempore
xloram, Galerius filiam Diocietiani Valeriam ; am- 8c i Hos > & Diocletianum , diremptis prioribus
0 uxores , quai babuerant , repudiare compulfi ; conjugiis , novas nuptias celebrafle , & earn ,
fed paullo fufius Aurclius Viftor dc Cxfar. Ma- qux cuique obtigerat , uxorem folemni pompa
ximianus Cr Diocletianus Julium Conjlantium , & deduxifle : qux quidem omnia afta fuifle NicoGalerium MaXimianum , cui cognomen */frmnta- medix videntur ; quippe cum in cadem civitario erat , creates Cfares in ajjinitatcm vocant > te Cxfarcs crearos fuifle Auftor Chronici Ale
friw Herculii privignam , alter Diocietiani edi- xandria affirmt :
Sed fingulari animadverfione digna videtur , l'mitio
tam portiuntur , diremptis prioribus conjugiis , ut
qux
fafta et in ComitiisNicomedienfibus, Roin ^ Tiberio , Jalia filia ^uguflus quon
dam fecerat . His addc Jornandem lib. 1, de mani orbis quadripartita divifio . Cum Dioclc- imperii
Temp, ac Rcgn. fucc. Conflantius & Galerius tianus provincias in quatuor partes diilribuit , Rm4ni
aximianus Cacares ajfumuntur in regnum; atque & quos fecerat Cxfares , defignavit Auguftos ,
Sena-

HISTORIA

D IOCLETIANI.

^Swi^tui populoque Romano priftinae libcrtatis,

quod fuperiores Augufti rdiquerant, ferctotum
adcmitj & abfolutx rcgixquc domir.ationis for
ma invea , quidquid de rcgimine populad Ro
mani adhuc retinebant , prorfus abolcvic: quod
Eutropius cap. p. his verbis fignificat: Diligentifiimus & folertijpmus Trinceps , qui Romano
imperio primus I\egix confuetudinis formam mu
gis , quam B^raanx libertatis invexit . AnteDiocletianum ex inftituto O&aviani Augufti Impcratores cum Scnatu provincias partiri dcbueratit;
& alias quidem hic per Proconfules , alias illi
per Procuratores adminiftrabant . Quamvis autem ad unum rernm omnium publicarum fumma devoluta eTet , nemo tarnen legitimus Im
perator haberi dicique poterat , quem non Senatus populufquc Romanus aut clegiiTct , aut
ab exercita electum approbaflet . At Dioclctianus injuTu populi ac Senatus tum provincias
omnes pro poteftatc diviflc , & partim iibi retinuit , partim i Iiis tradidit , quos in imperii
focietatem adlcivcrat j tum etiam novos Caefarcs pro fuo arbitratu creavit , qui nulla auetoritate vel confenfionc Senatus aut populi requi
nta, vel expectata, fed jure fuo in locum Auguftorum fuccedcrcnt. Diocletiani deindc exemplum , & femd ufurpata auetoritas apud porte
ros valuit. Nam & Conftantinus , & alii deinceps Imperatorcs eamdem confuetudinein ac poteftatem tum ercandi Carfares , tum defignandi
Auguftos retinucrunt, cujufcumque fuFragii aut
approbationis jure Romanis in perpetuum adempto . Quae res Diocletiano tantam invidiam
atque infamiam conflavit , ut Senatus populufque Romanus ejus nomen ac memoriam exfecratus omnia illius acia refeideric.
Quadripartitam imperii diftributionem breviter attigit Ladantius : tres t inquit, participes
regni fecit , in quatuor partes orbe divifo ; fed
Aurelius Victor de Caefar. regiones etiam, quae
cuique obtigerunt , nominatim percenfet : Quoniam bellorum moles acrius urgebat , quafi partito imperio cunta , qua: trans alpes Gallia junt ,
Conflantio commi'a: ^Africa ItaUaque Herculio ,
lllyricique ora ad ufque Tonti fretum Galerio .
Cttcra Valerias retentavit . Cum Victor Hifpanix non memincrit , alii earn Herculio , alii Con
fiando , quod propius vero eft , attributam fuiffe cenfent. In hac tarnen partitione ex Ulyrico
Maritimo , quod in Galcrii poteftatem conceffit, excipi oportet Dalmatiam , cujus procura
tionem Diodea; matri jampridem Diodetianus
commiferat, quam praeterea Imperatoriis a:dibus
prope Salonam conftruendis perficiendifque p rsefle juflerat. Sunt etiam, qui, auctorc mmia, Pannoniam fuperiorem Illyricis Galerii provinciis exemptam fubjiciunt imperio Vlaximiani
Herculii , ad quem cum Italia , utraque Rha>
tia , & Noricum utrumque pertinebat . At du
bium non eft, quin Gajeviani juris effet Pannonia inferior; hujus quippe partem, quae vergit
ad Septentrioncm , & Danubio adjacet , idemGalerius uxoris fu nomine Valeriam appellavit ,
ut idem Ammianus docet, itemque Aurdius Vi
ctor. Valeriam venit partem quondam Taunonia }
fed ad honorem Valeria Diocletiani filia & inflitutam , & ta cognominatam . Ammianus Hb
XIX. Cum agrum Jatis reipublicx commodantem
cxfis immanibus filvis , atque emiffo in Danubium lacu Pelfonc , apud Tannonios feci'ct : cu
jus gratia Vrovinciam uxoris nomine Valeriam
appellavit. Aur. Vic. de Cadf. Vidcntur practclllyrici Sacr Tom, II.

rea duobus Auguftis , itemque duobus Catlaribus , totidem urbes primaria? alignatx fuiffe ,
in quibus fu in quifquc domiclium , fedemque
regiam conllituerct , Diocletiano Nicomedia ,
Galerio Sardica aut Sirmium , Herculio Mediolanum, Confiando Augufta Trevirorum . Certc hxc civitas deinde fedes fuit fixa & ftabilis
Imperatorum, qui poftca iu Gallia regnarunt ,
cx qua tamquam ex arce imperii propius imminerent in hoftes trnfrhenanos , &c promptius
ad eorum incurfiones arcendas accurrerent . Hinc
magna dignitas &au<Soritas parta Epifcopis Trcvirenlbus, quibus praeter alia amplifima privi
legia jus etiam fufiragii ferendi in comitiis Imperatoriis attributum eft . In eadem urbe commorari folebat Prajfeftus Pretorio Galliarum ,
cui Hifpania pariter atquc Britannia fuberant .
Romam vero, quamvis Herculiani imperii finibus ac ditionc contineretur , cum tarnen totius
imperii caput ac veluti Metropolis habita femper fuiflct , nullius juri potefhtique nominatim
addici placuit ; fed communem efte urbem om
nibus voluerunt, in qua ob relatas de hoftibus
victorias veteri more & indos faccrent, & fpeacula darent , & triumphos agcrent 5 praefertim
cum fedes & commoratio Romana , eque ruta,
eque grata i Iiis efle pofltt , quod Senatus &
populus Romanus propter unum Diocletianum
omnibus effet inftntus .
Cum autem Diodetianus orbem Romanum
quadrifariam divifit , nihil ferme immutavit de
bipartita illa imperii Occidentalis , & Orienta
lis divifionc , cujus quidem formam quamdam
rudern inchoatamque fuperiores Augufti adumbraverant j Diodetianus vero pcrfcftitis expreffit, cum Herculium in partem Augultalis im
perii voeavit , certis finibus conftitutis , intra
quos Sc Oiicntalis , quam fibi retinucrat , &
Occidentalis , quam collega tradiderat, jurifdifiio contineretur . Hsec forma feu deferiptio Romai imperii bipartiti fuam abfolutienem perfctionemquc adepta eft fub exitum quarti faeculi , cum duo dcinccps Imperatorcs fere femper
creari cceperunt , quorum alter Orienti , alter
Occidenti prsfidcrct j nec quidquam ufitatius
aut celebrius eft apud Scriptores tatum confequcntium, quam vocabula imperii Orientalis &
Occidentalis.
".

Haie verbo > cum Orientem dicimus, multi- orentii

plex notio apud Geographos fubeft 5 alis enim vocbub
nulla certa deiinitaque fignificationc circumferi- "^rbcu.
bitur , fed promifeue Se commtmiter omnibus
regionibus attribui folet , qui in folem Orien
ten! fpeantj alis proprie fignifk.it unam im
perii Romani dixcelim ex undecim vcl pluribus
pro tcmporum vaiietate prOyinciis conflatam ,
qute in Notitia dignit. utritifquc impcr. appella*
tur Oriens y cujus caput civitafque primaria erat
Antiochia 5 alis denique ad bipartitam jllam ,
de qua nunc agimtis , imperii Romani divifionem rcferri folet, defignatque illam imperii par
tem , cui ex adverfo refpotldct Occidcns , five
pars altera imperii Occidentalis. Sed Orientalis
& Occidentalis imperii non eadem fuit femper
circumfcriptio i utrumque cnim pro arbitratu
Piincipum, vel rerum publicarum convcrfionc,
fines iuos alis contraxit, alias latius cxrendit;>
In hac Diocletianta divifione integrum Illyricum, pnter fuperiorem Pannoniam , Rhtiam&
Noricum, & quidquid exinde terrarum adOricntem vergentium Romanae ditionis erat , quod
Diodetianus fibi & Galerio refervarat , ad im1 i
peiium

HISTORIA
DIOCLETIAN I.
374
perium Orientalf pcrtlncbat ; Italia vero, Gala, multo, quam ill ud , latiiis pattt : Orkntis voHifpania, liricafinia , atque Africa, qua? in jus cabulo fubcft Provinciarum complcxioquxibm,
D*ftr- ditionemque Herculii & Conftantii migravcrant , quarum caput erat Antiochia , quam quidem
Mte Imp. Imperium Occidentale conitituebant. Itaquc Dio- notionem huic verbo fubjiciirnt Vopifcus , &
clctianus & GaleriusOricnris , Hcrculius Sc Con- Jaud.ua inferiptio . Imperium vero Orientale juxMib Dio- ftanrius Occidcntis imperium obtiniicrunt . Nec ta dclcriptionem Diocletiani complcckbatur ,
elttiino.
Vero SoCratemaudiendumcenfeo, qui apud Petrum quidquid gentium ac tcrrarum ab ora maritima
de Marca c4.de Concor, univerfum IJlyricum Ga- Ulyrici Orienten verfus longe latcque porreftum
Icrii poteftate, &Oritntalis imperii finibus exem- Romanis parebut . Itaqtie /Egyptum ab Oriente
ptrn , in Hcrculii ditionem tranftulit , atque five ab d faxe fi Oricntis ita diftingui fcjungiquc
od imperium Occidentale adjunxit ; nam Aure- oportet, ut tarnen regio utraque Oricns & /Hus Viftor , qui propius 5 quam Socrates , ab gypts pars fuerit imperii Orientais. Iilud hie
Diocletiani attate aberat , Illyricum fei e integrum aninKi-dverti velim , vocabula Imperii Orientalis &
Galerio Orientique adcripfit . PraUerca nufquam Occidentalis nondum ufurpari ccepiTe temporilegitur Herculius , "aut Conftantius five apud Dal- bus Diocletiantis ; fed multis poft Diocletianum
matas, five apud Illyrios jus aliquod ufurpavif- tatibus, ad defignandam imperii utriufquc dife i Contra vero Diocletiani & Galerii fu m in ftinftionem , ceepta cFc adhiberi .
tas regiones dominatiomrm exercentium plura
Quamvis autem quatuor eflent codem tempofuppetunt exempla ex anriquis Dalmaria? &Illy*- re Domini omnium rcrum & moderatores , qui
rici momimentis. Ita Illyricum, quod Cams , divifis inter fe provinciis, totius Romani orbis
Carino filio cum tradidit , ab Oriente divulfit , molcm fuftintbant ; unus tamen inter omnes non
paullo poft iterum cum Oriente Diocfetianus avtate folum , fed ctiam auftoritate ac dignitate
conjunxit , & imperii Oricntalis partem haud emincbat Diocletianus, cui fummum erat abfo- Diocletia
lutumque in caeteros imperium, cujufquc volun nus ludo.
fane exigu a m conftituit. Poft Diocktianum va
rtate tunl
rias deinceps mtitationes fubiit 5 alias quippc in
tan omnes , haud fecus quam filii, parentis jul- Herculio
t
ter Occidentis provincias annumcratum eu 5 a-' fis atque mandatis obtemperabant 5 ex quo fie- tum duo
C*.
lis partim Orienti , partim Occidcnti attribii- bat, ut Diocletianus jus fuum poteftatem in but
ribui pre*
tum $ cX quo initium habuit divifio Ulyrici eas ctiam, qua; aliis algnatae fuerant, regiones erat.
Orientalis & Occidentalis. Sed hac alias. Cs- pro arbitratu extenderet, quin etiam nihil fer
terum Illyricum, quamvis & hiptriorjbus tem- me cartcri vel agere vcl dteernere, nifi ex illius
poribuSi & ex difpofitione , live decreto Diocle
aucloritate & confenfu folebant . Hunc imperii
tiani cum Oriente Oricntaiiquc imperio - & auftoritatis prinvuum Diocletiano attribuit
latum futrir, emper tamen inde ufque ab arta- Aurelius Viftor de . Valerium , inquit ,
te Apoftolica ccclcfi Occidentili , Rornanoquc ut parentem , feu Dei magni fufpiciebant modo .
Patriarchatui adhsefit: alia quippc fuit civilis , Er paullo polt : 1 Valerium , cujus nutu omnia
Alk ecclefiattica: Geographie ratio: id quod de gerebatitur , incertain qua jj , abmhet. AtThraci, qua pars erat Ulyrici, prtidentcr ad
que Hcrculius quidem, Diocletiano caeteroquin
Carolus a Sanfto Paullo Geograf. facr. titulo & dignitate Auguftali focius , par on>
lib. I. Imperium > inquit, a Diocletiano Impera^ nino , cjufque frater propterea diftus , eidem ad
tort in Orientale , & Ocdem.ile diviftm fui'e , omnia obedientem fe ac morigerum prsebebat ,
OrientaliqUe , quad fibi & Maxiwiano referva- fie prorfus, ut vcl hortante vel jubente im
vit , Thraciam tributar/i on ignoro. *At quid ad perium quamvis invitus abdicaverit. Ejus confi- Hwuiiul
Diocletia*
tccleftam h&c mutati civilis ab Ethnico Impera- lio , inquit Pomponius Latus , ferunt & ajpc- 0 fub)<tort faa i & qua ad paueos av.nos riguitf
rum ivgenium Maximiani , qui jelebat in omni k'iui .
Cum Aurelius Viftor doccat omnia quidem bus collega non repugnare, acquievit . Idem doint Pontum Galerlo, Illyricum videlicet, Ma
cuit Eutropius : Hic iocktiano in omnibus r/
cedonian, 6c GrjBciam cum infulis ma Janioibus conjtliis ufas ; itemque Eufcbius, hift.
ri f.gxi , extera vero ultra Pontum , ideft Afiarrt lib. 8. cap. i^j. Duo ex Imperatoribus , quorum
minorem, reliqiias regiones in ortum fol i s por- alter primum fummum imperii gradum% alter
refta Diocletiano obtigifle , dtibitari poteft, u* fecundurn pojl ilium obtinebat y ad priyatamquan;
I_ . annameranda
. .
i _ fit
f~ . yEgyptus , an vero in
*
? _ vita rat(enem_ fe
r tranfiulerunt
fi 1
r
trum. his
dam
; atquc hefpx*
didem rcjungeiida, & adfcribcnda HcrcuHo, cui blica langucfccre inde , atque egra effi ccepit .
Africa >gypto contermina obvciierat . Ac mi
Diocktiano quidem Maximiamis Herculius chi
quidem
videtur
jgyptus
in
Diocletiani
dirat
auftoritat proximus, in codem , atque ilietlttianul tiofi y & pars Orientals imperii fuile 5 argu 1c, Augublis imperii falligio contitutus 5 retttfMib mento et i quod Diocletianus fuarum partium liquis vero duobus inferiorem Cxfarca.' dignita
eiTc duxerit provinciam illam vindicare ab ty- tis gradum aflecutis longe antecellcbat . Hujus
tannide Achillei > quocum bellum gerindunl quatuorviratus locum tertium obtinuit Conibn al
ufeepit . Prattcrea cum polt abdicatum a Dio* tius ob generis nobilitatem, ut cenfet Baluxius, liai
Giltcletiatto imperium Maximiarto Galcrio, &Ma- Galcrio homini agrefti , & armentario antela rio Inet
ximino Dajx* univerfum Orientale imperium ob* tus $ quamvis hic illi praferendus vidcrc- primatu
antecclrigtrit > fan's conlat ex Laft.intio cap 56. de tur , non- folum quia Valeriam Diocletiani rl- lens .
liam in matrimonium duxit , fed earn ob caufMort. Perf. wCgyptum cum Syria in jus & po
teftatem Maximini migrafTc; i x quo efficitur yi- fam potiifimum , quod quantum Herculio Dio
gyptum etiam antea ad imperium Oricntis, po- cletianus prajftabat, tantum Galcritis Diocletia
teftatemquc Diocletiani pertinullTe . At , in* ni Cacfar, filiufquc cjufdem adoptivus, dignitate
pra:(larc debuilTct Conftantio , quern Hcrculius
quies, ^Egyptum ab Oriente & Vopifcus in Vi
ta Probi fejunxit , & vetus quardam inferiptio fecundi fubfcllii Auguftus fuum C*larcm ac fi
diftinxit > qua apud Cuperum in cap. 10. La* Hum per adoptionem inftituerat. Attamen Gaftant. extat : Comitique Orientis attribuit ctiam lerius apud Laftantium cap. 18. priores partes
jFgyptum ac Mefopotamiam . Scd aliud eft Orlens Conftantio attribuit , cum fe minorem , & iiud tft Imperium Orientale} atqAic hoc quidem tremum omnium appt Hat . Itaque uobilitas Confhu-

HISTORIA

DIOCLETIANI.

375

antii potior habita fuit dignitate Diocletiani, branda deccnnalia , qus futura erant xv. Kai.
cui Caefar adjutorque datus fuerat Galerius , ho- Octobris, Nicomedia profedus Thraciam , mo obfcuriore loco natus, quam ut Conftantio teraque Illyricas provincias luftravit , utdocent
praeferri poffet aut deberet . Qua in hanc feiv- leges in variisS Illyrici civitatibus promulgari
tentiara fufe eruditeque fcripfit Stephanus Ba- juffa? , quarum tarnen nonnullas vel 43er rrorem
luzius in cap. . Laant. opera* pretium duxi huic anno adfcriptas , vjel in iis urbibus , ubi
hue transferre: Supra cap. 18. Galerius Maximia- lata: dicuntur, propqiltas tantum fuifle arbitrer y
nus Uocjuens Diocletianum ait , ft ipfe ceder no- abfente Diocletiano, qui per eadem feretempohety fe fibi confulturum, ne amplius miner & ra multis in lois y longeque inter fe disjunftis
extremus eet . Eufebius in libro primo in Vita adefle non potuit . Ai Maximianus in Icaliam
Con/iantini cap. 18. ait Oonjlantium, cum Senio- profic.ifci maturavit , ut bellum Juliano infer
red *Augufti imperio fe abdicaffent , primum - ret, qui fi fides habenda fit Aurelio Victori in
guftum renuntiatum efj'e , & primum Auguftum Epit. regnum in Italia qccupaverat . Sed is Mar
appellatum inter quatuor y qui poftmodum defigna- ximiani adventum morte voluntaria fibi praevertifunt. Idem femper priore loco nominatur in fa- tendan cenfuitj & afto per cofias pugione 3 (aie
flis Idatianis y a Zofimo , Eutropio , in cdice fu- Victor ) in ignem fe abjecit . Cxterum Aurel.
ftiniani, inveteri inferiptione de confecratione Ther- Vic. de Carls. Julia.num in Africa imperium
marum Diocletianarum , & aliquot aliis inferi- ufurpafle tradit . Verum Africana expeditio , quse
ptionibus y qua apud Gruterum leguntur pag. LVI1I. Max.imiano obyenem , triennio poft ab eo fur
CLIX. ClXl. CLXVI. CCLXXIX. MLXIII. Et tarnen feepta con.fecbque efle vjdetur . Conftantius au
JElius Spartianus in JElio Vero , Flavius Vopifcus tem fi,raulatque in Galliam venit , nihil priqs
in Carino Galerium Maximianum nommant ante fibi faciendum cea.fuit, qua m ut Britannia m CaConfiantium ; & id quidem tempore Diocletiani . raufii dominatu eximeret . Sed dum conOrribenSane aquum vidtbatur , ut is , qui adoptabat a dis militibus, & clafle adornanda in apparatum
Diocletiano , & qui filiant ejus Valeriam habebat Britannici belli omni cura incumberet , idem
lixorem y priorem locum haberet fupra eumy qui Caraufius anno feptimo, quam infulam illani in
adoptabatur Maximiane fecundi loci principe . fuaro poteftatem redegerat , ab Alecto proditoContra rationi confentaneum erat , ut vir magna nis ac tyrannidis focio , per infidias oppreflus
nobilitatis y cujufmedi erat Conftantius y non poftpo- eft. Alectos eidem fucceflit , ac fere .triennio
neretur homini agrefti , paflori pecorum , atque eamdem infulam obtinuit 5 quern fub finem anni
ilium poft fe haberet in adminiftratione reipublic<e . . Afdepiodorus Prefectos Pretorio juffu Conr
Ego crediderim Spartiani & Vopifci teflimonia poft- ftantii bello appetiir , & acic viftum , regnoponenda effe auftoritati veterurn inferiptionum , & que exutum intcrfecit . Ita Britannia; dcimo
eorum autlorum, qui diferte ajunt , primum lo~ anno recuperate in jus ditionemque populi Rocum datum effe Confiantio , prafertim cum ii , mani redierunt ; quarum accelfione auftum efj
ui ilium Galerio tribuunt , non tralaverint hanc imperium Cajfareuro Conftantii : Cum Caraufto ,
iftoriam ex profeffo , fed per tranfennam , & aliud inquit Eutropius lib. 9. cum bella fruflra tenagentes. Quod etiam dicendum eft de autloreVit* tata eent contra Virumreimilitaris peritijfimum ,
Sani Trocopii Martyris 3 qua habetur in tomo ad poftremum pax convenit. Eum poftfeptennium
quarto Suriiy ubi Galerius primo loco nominatur tleQus facias ejus occidit ; atque ipfe poft cum
Eritannia s triennio tenuit . Qui duu ^fclepiodori
ante Confiantium
Trafetli
Tratorio eft opprefjus . Ita Britannia d
In
conventu
Nicomedienfi
ut
provinciarum
,
Bellorum
admini- fic etiam bellorum adminiftratio inter Auguftos cimo anno recepta eft .
flraiio O' & Caefares divifa fuit , & fuus cuique noftis
Hoc eodem anno 29?. xv. Kal.Octobr. Dio- _. , .
decretus , quocum confligeret , quemque a ~ cletianus Romae Decennalia lolemni apparatu BU, iu>me
flonV
Wf ^iv- gionibus fibi concreditis averteret . Herculio & pompa eelebrayit . Inde fupra humanum fa- jJ"eB,n*'
1 '
traditi funt ad debellandum Quingentiani , qui ftigium elatus divinos fibi honores haberi jult , brvit,TeAfricam depopulationibus ac latrociniis infeftam ac veftes calceofque auro geramis , margaritis pudiat
reddebant , itemque Julianus 3 qui regnum in barbaricum in morem e Perfarum Regum con- /xndrir
Italia ut Viftor in Epit. ) vel in Africa ( ut fuetudine acceptum adornavit, ut Eutropius lib. duxu.
Victor lib. de Cxfar. ) invaferat , Conftantio ix. , & Eufebius in Chronico tradiderunt : qua:
Caraufius Britannia; tyrannus , & Alemanni , hominis intoleranda fuperbia atque arrogantia
qui in omnem occafionem occupanda; diripien- mirum quantum Romanorum in eum odia ior
dxque Galliae immincbant . Galerius juiTus eft flammaverit . Per idem autem tempus Serenas le
Carpos Sc Baftarnas fux ditioni infeftos bello gitima; uxori nuncio remiflo , Alexandram ex
pcrfequi , hifque perdomitis arma & exercitus regia Perfarum ftirpe , primo Perfico bello caconvertere adverfus Narfeum Regem Perfarum , ptam , in matrimonium duxit . De more atque
qui fines dominationi fus bello fuperiori - inftituto quinquennalium ac decennalium celcferiptos pratergrefius , Diocletiani ditionem in- brandorum, qua? Joannes Columbus in cap. 3.
vadere, & provincias paucis ante annis amidas Laant. accurate fcripfit, huic loco eruditis leSyriam ac Mefopotamiam recuperare conftitue- ctoribus gratificandi caufTa intexere placet : Sorat. Diocletianus autem fibi Alexandrinam ex- lemnium votorum quinquennalium nempe 3 decenpeditionem fufeipiendam duxit, debellandumque nalium , & deineeps , qua ongo , quaque ratio
Achilleum, qui ^Cgyptum tyrannico dominatu fuerit , licet traditum fit a dotlis , repetam brevi*
premebat . Novis autem aefaribus , quo major ter tarnen in gratiam eorum , quibus hoc genus
& poteftas & alacritas ad rem gerendam acce- librorum non ita facile e'e poteft ad manus . Ge
dern , poteftas Tribunitia collata fuit j qui ho- far *Auguftus , cum T^pmanis rebus poft motus &
bos nulli Cafarum ante hos contigiiTe legitur, turbas mximas a fe compofitis , & conflitutis
His ita conftitutis , peraifque Gomitiis Ca
decennio prafuiet , five tadio valetudinis diuturfareis Nicomedienfibus , Galerius in Illyricum, na y curtfque , ac laboribus imperii fratlus de redConftantius in Galliam difeeflit . Diocletianus denda repblica ferio cogitaret , ( quod afrmare
autem cum Romam adirc conftituiflet ad videtur Svetonius in^ug. .%.) five hoc tan-,
Jllyrici Sacri Tom. II,
1 i ?
tum

37

HISTORIA

D IOCLETI AN I.

tum prafeferret ob cauffas a Dione prelixius ex

portas , convcate Senat*, rationem adminiflrati
imperii fie reddidit , ut tarnen quafi decernente co
dent , in proximum quinquennium poteftatem confiituenda reipublica reneret . Verum hoc elapfo ,
rurfus aliud quinquennium , pofi decennium, ' aceo
finito , aliud iterum decretum efl , ita ut continua
is decenniis per tetam vitam imperii fummam obtinuerit . Cujus exemplum quodammodo fecuti fucceores, etfi ad certum tempus 3 fed peremne
vita fpatium Imperium delatum ftbi baberent , fingulis tarnen decenniis feflum pro renovatione ejus
agcbant . Hc fere Dio ita refer lib, jj., & ex
to recentiores . Id primo gefium \Auguflo Vil. ,
Agrippa III. onfulibus . Sequentes igitur Augufli
fingulis decenniis celebrarunt has vttvtiypeu , ob id
StA*(<nej>f*s diclas Xiphjlino 3 quibus votaDiisfolvebantm , initio cujufque deennii folemniter poftmodum fufcipi confueta: rmlitibus donativum3 &
annona , populo Circenfes exhibebantur . lmo fin
gulis etiam lu/Iris ,' five quinquenniis res hacdein
repeti cpta . Fiebant ergo vota quinquennalia pri
mo anno initte dignitatis 3 fed folvebantur exatlo.
luflro ; tum deennalia nuncupabantur , luflro al
tero demum completo folvenda . Vota vicennalia
fufcipiebantur anno quintodecimo imperii, feftum
vero ipfum agebatur vicefimo i quo muera etiam
fmper atori mitti folebant , de quibus vide Symmachum lib. lo. epifl. 26. F praterea arceribus
eximebantur 3 Dzo gratia agebantur , pecunia diftribuebantur per civitates , & latitia publica multis modis fiebat teflatior . ex nummis plenius
decent ^dolphus Occo Eriigus , & Lucius Chalucius ; firmantque aut repetunt alii 3 ut Carolus
t>ufrcfnius Di'ertat. de numifmatibus avi inferiris pag. 29. Magna itidem cum cura argumentum
idem tratlarunt Henricus TSlorifius Differtatione de
votis deennalibus , & .Antonius Tagius differtatione Hypatica 3 feu de onfulatibus Cafareis . Sub
dies feftos Decennalium Diocletianum in Illyricum rediit ; Herculius in Italia Mcdiolani ,
aut in urbe manfit .
s. iy.
De rebus Diocletiani ab anno 294. ad an. 297.
Trofperc pugnatum efl cum Quingentianis ,
& Alemannis in Occidente 3 cum Aleandrinis & Perfis in Oriente.
pocict!- /V Nno 294. prmum Confulatum inierunt
nui niyri- J-^ novj Caefares onftantius hlorus , & Ga
belas
lenus Maximianus . Hune annum Diocletianus
perludrat. Ulyriis provinciis atque urhibus peragra ndis lu
ftrandifqiic tranfegir ; quoq* declarant leges quamplurim Byzantii , Heracles ,Philippopli 3 urtadiz.i , Hadrianopoli in Thracia, Variani, Viminacii, Doroftori, Retiarise , Scupis in fia utraque, Singiduni, ac potilfimum Sirmii in
.5fji*b' Pannonia , alise aliis menfibus ac diebus ab Diose

cletiano conditse & promulgate. Extant lub variis titulis in cdice Juftinianseo . In Bithyniam
etiam ' digreflum interdum fuifle Diocletianum
indicio funt aliquot leges iifdem Csefaribus Cofs.
Nicomedia: mcnlbus Martio , Majo , Novembri, Deccmbri conititutas . Vercor autcm ,
ne fub nomen eorurndem Confulum Conftantii
Galerii tres leges fubrepferint , quas Antiochiae' menfibus Februario
Oiobri, ' Novembri
ab Diocletiano latas idem Codex commmort;
nam temporum atque itincrum ratio pugnat cum

Antiochcna profedione, feu commorationc Dio

cletiani , qui menfibus illis apud Illyrios , yel
IB B-ithynia verlabatur , ut docent leges , qua^
ante recebfuimus . Nullus autem dubito, quin
du5B ali leges, quarum altera yui. Kal. Juin
VeronE, altera Nonis Aug. Agrippina; perfcri^
ptae in eodem cdice Ieguntur , per errorem vel
fuppofitx fint Conftantio & Galerio Cofs. , vel
Diocletiano attribute: j fiquidem illis diebus ac
menfibus ab utraqne illa urbe Diocletianus loar
g gentium aberat . Cterum in cdice Ju!Hniani ntultam factam cfle labem cum eruditiffijais viris fateri cogimur , qui plura in eum
menda irrepfifle queruntur . Certe leges illas,
qux vel Nicomediae in Bithynia, yel in variis
IJlyriae civitatibus compofita? ab Diocletiano duobus extremis menfibus hujus anni dicuntur, his
Confujibus , & huic anno falfo adferiptas elfe
oportet; nam per id temporis Diocletianum Ro
ma: fuiTe colligitur ex ais S. Sufannse, ut alio
loco explicandum erit .
Cterum ut omnis amoveatur locorum ac tenv
porum difcrepantia , ob quam hx leges inter fe
diffident , duo potiffimum animadvert! yelim j
ac primum quidem ex hifee legibus alias a Dio
cletiano prafente datas & fignatas effe ; alias ve
ro abfente Diocletiano, fed ejus juifu atque auftoritate affixas, five TT. ideft propofitas fuiffc in iis urbibus, quae legi unicuiqiue adjiciuntur j quamvis ab his pollerioribus duplex PP.
fere fempcr, aut plerumque abfit , quam fcilicet vel Confeftorum codicis Juftinianaei , vel
Amanuefium incuria prxtermifit . Ita fit, ut
non omnes leges ilia: in iis civitatibus, in qui-.
bus funt promulgate , praefentiam Diocletiani
requirant , qui per eofdem menfes aut dies in
Variis & longo intervallo disjunftjs locis adefle
non poterat . Altertim animadverfionc dignum
illud eft , quod nor) omncs leges , quibus duorum Cfefarum confulatus adferiptus eft, irteuoidem annum ponferri oporteat ; fed cum Con-f
ftantius & Galerius , dum eTent Carfares 3 ite
rum ac tertio fimul confulatum geflerint, nno
videlicet 300., & 302. , leges ilia? Horum Ca>
fareo confulatu infigpita; tres inannos diftribui ,
& alise ad 194. , alise ad 300, , alia: ad 202^
annum revocari poflunt : nam quidquid legum
ac decrctorum per tres hofe annos conditum
fuit, Conftantio & Galerio Cofs. refte fubjicitur . Vci um qui has Jeges in unum ' codicem
ollegerunt , cum Csefareos utriufque confulatus
pulla numerali nota diftinxcrint , in cum erro
rem plerofque induxere, ut leges illas omnes ad
primum Conftantii & Galerii coniulatum , anpurnque 294. refrendas putarent; quas quidem
in,' tres annos & Confulatus fi recle diftribueris, totam illam, qua: oritur ex praefenti.i Dioletiani , loorum temporum difcrepjntiam
fuftuleris. Quod vero attinet ad duas illas leges
Verona: & Colonise ' Agrippina: latas , & aliam
pra?terea vi. Nonas Majas CC ideft Csefaribus Cofs. Mediolani datam, barum audorem &
conditorem Herculium libentius , quam Diocle
tianum dixerim ; quippe
civitates una cum
reliquis provinciis atque urbibos imperii Occidentalis in jus potcftatemque Herculii conccflerant; quamvis lex ilia Colonicnfis nomine qui
dem &auoritate Herculii , fed Conftantio operam dante , 8c Augufti fui impcria exfequentc
Agrippina: promulgata fuitj nam turn Conllantius in Gallia verlabatur , Se Colonia Agrippi
na ad Csfaream Conftantii ditionem pertinebat.
Hanc

HISTORIA

DIOCLETIANI.

Hatic autem legem Conbntio adfcribere non

aufim , cum nufquam Cxfaribus jus legum condcndaruni tributum fuifle invenerim.
DieeletiiIntra finem vergentis anni 294. Diocletianus
nui Roms ex lllyrico in Italiam , ac Romam venit , &
*n 194.,
iufanrura fub initium menfis Novembris agi ceeptum eft
Hcrculio
in tnatri. de Sufanna Gabi'nii filia Maximiano , non Gamontan) lerio , ut vulgo creditum eft , fed Hcrculio ,
tridcre
decrtfii . qui itidem Roma; aderat, in matrimonium tradenda. Ab his nuptiis cum illa ob votam Dco
virginitatem vehementer abhorrcret, nuneiis ultro cirroque mittendis, & aeeipiendis , res ex
trada eft in annum proximum . Intcrca Gale
rius cum Carpis , & Baftarnis, & Sarmatis IIlyricum vaftantibus , bellum prolpcre geflt , multifque eos cladibus attrivitj quos anno infequenti in deditionem aeeepit, translatofque in Ro
Gileriui manas provincias citra Danubium agris & doin lllyrico miciliis donavit . Sunt qui hanc expeditionem
rem pro
spere gef. vidoriamque Maximiano Herculio per errorem
t.
aferibant . Carporum genus hominum ad bella nimis expeditum , ait Jornandes de reb. Get. . i6.
qui f&pe fuerunt Upmanis infefli ; quos tarnen pofi
, imperante Diocletiano , Calerius Maximianus Cafar devicit , " l\eipublic 1{< fubjecit . Idatius autem cum ait Carporum gentem
univerfam in Romania fe tradidiffe , fignificatidipfum , quod Iutropius lib. 9. memorat, Carpis, Baftarnis, & Sarmatis vidis , ingentes captivorum copias in Romanis finibus ab Imperatoribus locatas .
Anno 295;. Tufco & Annulino Cofs. Carpo
rum deditio fafta cft, audore Idatio , de qua
Msriyrifl paullo ante diximus. Diocletianus Sufannam fi
Sfanos A;
aliorum liara Gabinii fui patruelis , quod ChrifHanam
fub Dio. religionem , votamque Dco Virginitatem Auguletiano. ftalibus Herculii nuptiis conftantiflme praeerret, primum in cuftodiam tradi 5 deinde vinculis exemptam domi capite pledi jut in.Id.
Augufti j cum aliquot ante menfibus Claudius
& Maximus fratres viri clariffimi, itemqucDiocletiani patrueles una cum Praepedigna uxore
Claudii , Alexandra & Cuthia filiis prsdaram
pro Chrifto mortem oppetiiflent .
Sub idem fere tempus graves de Perils nunci
Romain ab Galerio venerum4. Hi quippe, Narfeo Rege Duce, Armeniam, Cappadociam ,
Palaeftinam impune vaftabant, atquc magnas undique pridas hominum & pecudum abigebant .
Nec fatis copiarum Galerius habebat , quibus
& fines Illyricos a barbaris tucri , & Perfas provinciarum Romanarum aditu ac direptione prohibere poffet . His nunciis excitus Diocletianus ,
quem pratterea urgebat cura ^gyptiac five Alexandrinar expeditionis, aliquot legiones ex Ita
lia; delcdu confcripfit , quas partim Galerio ,
qui tum forte Nicomediac morabatur, ad Perficum bellum traderet , partim ipfe in .Egyptum
adverfus Achillcum deduceret . DifcciTurus ex
Italia tres nobiliimos viros profedionis comi
ts fibi adjunxit , Magnentium , cui Libya; ,
Theognidccn , cui .Egypti, Dadianum fivcDacianum , cui Syria; Prefectura m decreverat .
Item fecum adduxit Alexandram , quam repudiata Serena biennio ante uxorem duxerat ,
hic Valcriam privignam fuam Galerio nuptam
inviferet . Hate fere omnia narrantur in adis S,
Georgii , quorum exordium Daniel Papcbrochius
torn. 3. April, ad d. 23. Rofweidano ex. cdice
defcripfit, nos vero adis Georgii Epifcopi Salonitani intexuimus c. 2.
2. atque iteruna hutc
loco inferendum cenlemus 5 paucis quibufdam
lllyrici Sacri . II.

Ill
ademptis, quae hue non pertinent : Diocletiano
Tyranno urbis Jceptra moderante ,
Ttficomedix imperante Maximiano , T^arfeus Ule
Verfarum l\ex , affidue T^icomedite fines incurfans ,
atque e TaUflina & ^Armenia , magna vi prxdas
agens , yaflata etiam Cappadocia , tu patriam ma
gna fui opinione inflatus fe recipiebat , ubi vieler
magnanimus , domitor hoflium invicliffimus proclamabatur . Semel igitur , iterumque congreffus cum
ipfo Maximianus nullo alio frutlu , quam quod
aperto marte villus magno fuo cum dedecore a
pugna recefferit , in magnas rcdafls anguflias ,
feiens , quo fe vetteret , id cepit confilii , ut
Diocletianum fibi tutortm afcifceret , fpe
exercitus ab ipfo in auxilium accipiendi . Aclutum
igitur litter* ipfius perferuntur , quibus
ad ferendas Imperatori fuppetias vocabatur Dio
cletianus . lile partim Maximiano gratificatums ,
partim imperii fafligi chtits , quam po~
tuit mximo validiffimoque exercitu cclletlo , ma egre'us Tljcomediam pervenit t fuam fecum
uxorem ducens ^lexandram nomine, ut ambo vi
delicet fiiiam fuam Maximiani conjugem coram pof
fet afpicere . Adjunxere Je comits Magnentius &c.
Sunt quasdam in hoc procemio Georgians hiftoria; , quae ut in adis Georgii loco fupra lau
dato monuimus , aliqua rorredione indigent .
Nam Maximianus fcilicct Galerius, Catfarisquidem, nondum vero Imperatoris nomcn adeptus
fucrat, neque imperabat Nicomcdi , nifi forte
ex audoritate fibi delegata ab Diocletiano, ad
cujus ditionem urbs illa pertinebat . Nec vero
Galerius poft duplicem illam cladem a Perfisacceptam , fed antequam cum Narfeo congrederetur, nuncios atque litteras Romam ad Diocle
tianum mifit , quibus illum de Perfarum irruptione admonuit, ab eoque fubfidia petiit ; nam
Diocletianus & cum vinceretur , & cum vinceret Galerius, in pareibus Orientis fubftiterat,
ut antiqui Scriptores docent . Quare ut prudenter feiteque animadvertit Papebrochius , Audorem hujus codicis Rofweydani neque prorfus
ignarum, neque fatis peritum hiftoriae Auguftae
fe oftendit . Caterum fi in aliquibus erravit ,
non continuo fides illi deroganda eft in aliis re
bus , qux ab hiftoria illorum temporum minime
diferepant . Porro Diocletianus anno proximo
Ntcomediam cum exercitu Itlico profedus ex
itincre Dalmatiam invifit, & Salonadiutius fortafle , quam decreverat , commoratus eft , cum
aliud ex alio Nicomedienfem profedionem retardaret. Vide qux diximus in adis Georgii Salonitani Hpifcopi cap. 5. 5- 2. &4Anno 296. Diocletianus fextum Confulatum
Roma; iniit , habuitque collcgam Conftantium
Chlorum II. Confulem . Sub initium hujus anni
Roma Ravennam difeeffit , & cum jam antea
maximam ornari xdificarique claffem in ejus ur
bis portu julliict^ legiones ex Italia colledas in
Dalmatiam tranfportavit . Salonam cum appuliffet j Diocleam matrem invifit, cui illius provin venit.
cia; adminiftrationem commiferat 5 & auguftale
palatium, citeraque aedificia , qua; immani mo
le lumptuque prope urbem cxtrui juflcrat , diligentcr infpexit ac luftravit . Ad haec : tota Dalmatia totoque lllyrico ad bellum Perficum &
Agyptiacum novos delcdus haberi, atque exer
citus conferibi juliit : fatis quippe conftat Galerium lllyri-cis maxime copiis ulum efle ad Perfas profligandos . Tres fere menfes in his curis
confumplic , quo tempore Chriftianos acerbilme divexavit , iifque terquendis prareflc jurTTt
1 i 5
Da-

378

HISTORIA

DIOCLETIAN I.

Dacianum , cui Pra?fe&uram Syriacam decreme

nt . Cum plurcs alios, tum Georgium Salonitaiium Antiftitcm extremo uppJicio affecir j itemcjuc de medio fuihilit Alcxandram conjugem
fuam , quod Gcorgii cohortationibus ac miraGorgie culis impulfa Chritro nomen dediffet . Ea fubt. f. late
hu ir AI- Jata vel tertiam uxorem duxit, cui nomen erac
ktodrtm Elcuthcria;, aut Prifcae, vcl Sercnam Romx reconjugem
lu m in- lictam in thori focietatem recipere decrevit .
ltrfCl> Vide itcrum , qua: diximus in actis Georgii Epifcopi cap. 5. . 2. & IV. j itemque in Appen
dice .
Interca Roma; nihilo mitins in Chriitianos
Hereutiuj fgviebat Herculius, Gabinio Presbytero, & Ca
In Afrfcl
jo Romano Pontfice intcrfeftis. Deindein Afri
cain trajecit , & Quingentianis perdomitis , provinciam pacavit . Tum ad Thermas Herculius
Carthagini dificandas animum adjecit . Irfdem
fere temporibus Conftantius in Gallia cum Ale
mannia* apud Lingonas rem profperc gtfllt &
uno eodemque die , duplici praelio , altero adverfo y altero fecundo perfunftus ad fexaginta
Coafttn- millia hoftium cecidit . Rem paucis deferipfit
tiaiiaGab Eutropius lib. p. Ter idem tempus a Conftantio
Iii rem
bene get Cfare in Gallia pugnatum eft circa Lingones ;
lili
die una adverfam & fecundam fortunam expertas
. T^am cum repente barbaris ingruentibus intra
tivitatem effet coatlus tarn praeipiti necefitate ,
Ut laufts portis per taurum funibus tollcretur ;
yix quinqu bovis mediis. , adventante exercitu ,
fexaginta fert millia Alamannorum cecidit. Hoc
codemanno Britannia 3 vices per Afclepiodorum
Prefectum Pretorio., exfoque Aleo, inpopuli
Romani poteftatem rediit .
Dioclctianus Illyrico exercitu cumLegionibus
Dioclctia
tiuj in !. Italicis conjuno vela in Oricntcm facturus ,
elaflcm viris armifque refertiffimam e portu Salonitano eduxit Aprili menfe ad exitum vergel
te ; & oram Illyricam , Grxciamque circumveihiJ, Nicomediam pcferc contendit . Ibi divifo
txercitu , & Italicis regionibus Galerro traditis ,
ipfe cum Illyrieh copiis, ad meridiem obverfa y in JEgyptum navigavic > quo cum appuliffet, expofito in temm exercitu , ac loco caftris idneo capto , Alcxandriam & Ackilleum
oeri ebfidiwne cinxit , Interea Galcrius exercitum in Mcfopotamiara traduxit, ut Pcrfarumexcurfiones averteret , longcque a Romani imperii
finibus fummoveret . Interim cjovio , ait Victor
de Cfar. Alexandritm profeo , provincia eredita Maximiano Galtrio , uci relitlis nibus in
Mefopotamiam progrederetur ad arcendos TerfaYim impetus . Cum autem Galcrius femel atque
iterum cum Perfis Marte adverfo pugnaverit ,
Eutropio teile , priorem cladem Galerianam ini
tio inlequentis ar.ni innectendam cenfeo . Cxtcri tarnen Scriptores unius tantum pugna: infcliciter cum Perfis commiffx meminerunt .
Sub initium anni 297. Ma*imiamo Hcrculio
Alexin- Aug. V. Maximiano Galerio Armentario II. CoT.
(triam re- Diocletianus Alcxandriam oftavo quam oppucipit Ashilleo gnare eeeperat menie , in poteftatem redegit , Accfo.
chilleum feditionis auetorem feris objecit, carte
ros conjurationis principes atroeiffimis fupplieiis
exerudatos neeavit , Bufirim & Copton nobiles
urbes funditus evertit , & bonorum mulctationibus, civium proferiptionibus, & plurimorum
cxdibus cam defectionem acerbiilime ultus eft .
Utriufque urbis everfionem alii in alios annos
conferunt . Diocletianus , inquit Eutropius, ob~
feum Alexandria jtcbilleum oavo fere menfe
fnperavit , eumque imerfecit . VitJoria acerbe itfus

eft y tot am JEgyptum gravibus proferiptionibus

cxdibufcjue f'adavit . Eadem fere habet Eufebius
in Chronicoj qua? Joannes Baptiita Egnatius bis
verbis explicat : Diocletianus invadit
ineubatorem imperii Alexandria per menfes ali
quot obfeum , & in poteftatem redatlum feris lacerandum objicit ; potentimus quifque cedibus
ac proferiptione petitus . Interim adverfus 7>{arfeum Tcrfarum Bggem Galerius infeliciter prim
pugnavit &c.
Alexandria recepta, & rebus ygyptiacis compoiltis, Diocletianus cum fibi reique publicae a
Perfis vioribus metueret, fatius eile duxit cum
extreitu in Oriente , ideft vel in gypto , vel
in Syria, vel in Mefopotamia ( in omnes enim
has regiones Orientis nomen optime cadit ) fubfiftere , confilium cx rcrum eventu capturus ,
quam fe fuafque copias in aciem ac difcrimen
committere . Exemplum Valeriana timens , ait Latantiusc. . non aufus eftobviam tendere , fed banc
in bArmeniam mit ; ipfe in Oriente fubfiftens , &
aueupans exitus rerum . Nec fuus Diodetianum
timor fcfcllit ; nam Galerius in Mefopotamia
inter Charras & Callinicum bis cum Narfeocongreffus , cxfo amifioque exercitu victus ad Dio
detianum confugit , aquo majorem reeepit ignominiam . Eum quippe non folum aditu fuo con- caTeriot
greffuque prohibuit ; fed veluti gregarium mili- cue,I^,
tem , quamvis purpura indutum , ante fuam rhe- j'^T
dam aliquot millia paiTuum contemptus & ludibrii cauila praecurrci e cocgit . Galerius Maximiams y aitEutropius lib. p. primum adverfus (feum prxlium&fccundum babuit inter Callinicum
Charrafque congreffus , cum inconfulte magis ,
quam ignave dimicaffet , admodum enim parva
manu cum copiofiimo hofte commijit . Vulfus igitur & ad Diodetianum profetlus , cum ei in iti~
nere occurriffet , tanta infolentia fertur a D/oc/eti^no exceptas ut per aliquot paffuum milliapurpuratus tradatur ad vehiculum cueurriffe . Una m
folum adverfam pugnam commmort Scxtus Rufus in Brcviar. Maximiavus Cafar prima congrefftone y cum contra innumeram multitudinem cum
paucis acriter dimicaffet , repulfus receffxt ; ac
tanta indignatione a Diocletiano fufeeptus eft , ut
ante carpentum ejus per aliquot millia paffuum cucurrerit purpuratus . Brevius Jornandes : Maximianus viSus primo pralio a T^arfeo , ante car
pentum Diocletiani purpuratus cueurrit .
Galcrius cum in hiinc modum ab Diocletiano
repulfus effet , habitufque ludibrio , ab eo tarnen
impetravit copias Illyricas nuper .Egyptiaco bel
lo egregie perfunas , qnarum opera virtute r>nrfe
Perfas tanto mpetu invait , ut majori , quam iorin>
acccpcrat , dade hoftibus reddita maculara illam retu,I
fuperionbus praeliis fufeeptam infigni victoria dclcverit : Maximianus tarnen , inquit Eutropius ,
per lllyricum, Maftamque contrais copiis rurfus
cum iiarfeo Ormifda & Saporis avo , in Arme
nia majori pugnavit fueeeu ingenti , minore
confilio, fimulque fortitudine . Nee vero Galcrius
in lllyricum longilimo locorum intervallo ab
Mefopotamia & Armenia disjunftum revcrterat ,
ut exercitum ilium conlcriberet j fed quasexDalmatia totaque Illyria copias Diocletianus contraxerat anno luperiori , quibufque ufus fucrat ad
expeditionem Alexandrinam, eas ab ipfomet Dio
cletiano accepit: quod fatis aperte fignificat Sextus Rufus : Cum vix impetra'ct , ut reparato de
limitaneis Dacia exercitu eventum Martis rpte
nt ; in Armenia majore ipfe Imperator ( Maxi
mianus ) cura duobus equitibus exploravit hoftes ,
& cum

HISTORIA

DIOCLETIAN I.

<jr viginti quinqu millibus militara fuperveniens caflris hojtilius , fubito innmera Terfa
rum agmina aggre'us ad internecionem ceciit .
Quapropter Pomponius Lztus fubiidium IUyricumGalerio traditum vocavit letliimum fupplementum , " pugnacsimas copias robujlijfimas
ex militibus Dacia y lllyria , ac Myfia , quas an
tea confcripferat , fuoque in exercitu habcbat
Diocletianus . Itaquc Galerius Narfeum vidum
& caftris exfutum in extremas regni latebras intimofque Parthiz montes conjecic , omni regia
gaza , itemque armi*^ carpentis , militaribus tgni potitus eft , quamplurimos cum e regali fa
milia , tum ex Pcrfarum nobilitate captivos abduxit . Narfeo pax ea conditione data ft , ut
Armenia, Mefopotamia ,. & Afsyria ciftigrana c.\ccderct . Bx Terfarum K[arfeus y aitRufus, eff'ugit , uxor ejus , & filia capta funt , & cum
maxima pudicitia cuftodia refervata . Tro qua admiratione Terfa non modo armis , fed etiam moribus fuperiores ee Bernanos confe funt ;
Mefopotamiam cum tranfligranit quinqu regionibus reddiderunt . Tax facta ufque ad nofiram metnoriam reipublica utilis perduravit . Qua: omnia
paullo copiofius dcfcrjpfit Pomponius Latus :
In Maximiani vicloria fugatus & vulneratus efl
l^arfeus , quem viores ufque ad invios Parthia
montes perfecuti funt ; & regis proles fere omnis
& uxores , & forores capta funt : pleraque nobilitas Terfarum abdutla , reguli ducefque , &triumpho tarn illuflri refervata : & quamvis per le
gatos a Bgc convalefcente petita , promijfa ta
rnen y fed non fiatim reflituta . vero e fcedus y ut Perfa ab ormeniis , Mefopotamia , <Affyria , & quinqu novis provinciis abflinerent ;
quas Rufus Tranftigranas vocat , ideft trans Tigrim ad Occafum j Tigris vero conftitutus cft
limes utriufque imperii Romani, & Perfici . Vi
ctorian) Perfcam Idatius in Faftis Maximiano
Hcrculio Aug. V. & Maximiano Galcrio Armentario Cxf. II. Confulibus adfcripfit . Horum
autem confulatus congruit cum anno vulVfAoria garis 297. quem in annum camdem vidoriam
a7 conferunt Antonius Pagius ad ann. 297. Diony,7' iius Peeavius de Dodr. Temp. torn. 2. lib. 13. &
Henricus Valefius , qui in notis ad Eufcbium
multis & gravibus argamcntis eo anno cum Per
ils debellatum cffe docet . Verum Eufebius ,
quem Baronius fcquitur , in Chronico cladem
illam Perfis illatam compofuit cum anno Diocletiani 17. Chrifti 500. fed in antiqua Vneta
editione ejufdcm Eufebiani Chronici ad annum
Diocletian i 14. Chrifti 297. cade m vi doria rcvocatur. Dionyfius Petavius Scaligerum , quicamdem rejicit in annum 503. hac cenfura perftrinxk. Scaliger in ^Animad. Eufcb. exiflimat hac an
no mo antequam Diocletianus imperio fe abdica
ra , accidiffe. Quod ex eo fortaffe colligit , quod
Diocletianus & Maximian s anno Chrijii 304. fe
abdicar unt po triumphum 3 in quo Tjarfei con
juga forores dutia funty ut ait Entropas .
Sed variis bellis oceupati ambo triumphum difiulerunt .
Porro Diocletianus Galerium e Perfica pugna
redeuntem gratulabundus ampleditur ; & quem
antea vidum nimis afpere contumelioleque tradaverat, vidorcm ummo cum honore , benevolentia excepit . Quare a Diocletiano , inquit
Eutropius , in Mefopotamia cum prafidiis tune
morante 3 rcgre'us ingenti honore fufeeptus cft .
Galerius autem cum fuopte ingenio ferox y tum
maxime propter recentcm vidoriam fpe atque

animo inflar us, tantos lbi fpiritus, tantam arrogantiam fumpfit , ut exinde Carfaris nomen in
dignan, & Auguftale imperium palam affedare,
& ipli Diocletiano timori efle coeperit . Poftea
profperx res deinceps multa; cum ill i accidiTent ,
ab infolentia rerum fecundarum arrogantior in
dies ferocior , Diocletianum & qucrclis afliduis , & conviciis etiam , atque minis urgerc
non antea deftitit , quam ab eo Augufti nomen
atque infignia extorfit. Fugatoque T^arfeo Rege y
ait Ladantius cap. 9. reverfus cum prada&manubiis ingentibus , fibi attulit fuperbiam , Diocle
tiano timorem. In tantos namque fafls pofl hanc
vitloriam elevatus efl , ut jam detretlaret Cafaris
nomen . Quod cum in Utteris ad fe datis audiet ,
truci vultu ac voce terribili exclamabat : Quoufque Cafar? Exinde infolentiffime agere capit . Hoc
eodem anno Diocletianus, cum effet in partibus
Orientis perfecutionem adverfus milites Chrtftianos edixit i de qua poftea fufius & accuratius .
Interea dum hic in Orientis regionibus geruntur , ltum rei Perficae fucceffu Diocletianum
haud levi follicitudine aiccerant triftes e Dalmatia nuncii, ex quibus de rcbellione Dalmatarum
cognovit.
s.

v.

Dioclctiani ab anno 297. ad joOi

Defeio Dalmatarum, Oppugnatio Sahna ,
everfio urbis Ariminenfis .
REm litteris ac memoria dignam , ab Au
relio Vidore fubobfeure indicatam , acaeteris Scriptoribus tacitam ac prsetermiffam , cum
ad Diocletiani , Dalmatiique hiftoriam pertineat , ex antiquitatis latebris evolvere , ac breviter explicare , hujus loci atque inftituti ratio
jubet ; quas quidem nifi fuiffet Ariminenfibus tabulis tradita & cuftodita , hanc vetuftas , ut pieraque alia Diocletiani Ada , oblivione obruiffet .
Arimini in Archivo Confratrum S. Hieronymi
extat codex membranaceus , fseculo undcimo
conferiptus , quantum ex litterarum forma conjici poteft , in quo continentur Ada Sandorum Maritim
Marini & Leonis . Hi cum egregii effent cas- ftLeoUit
mitxegr.
dendorum poliendorum kpidum artifices , una gii foul,
cum aliis plurimis architedis , fabris , operif- pioret
que juTu Diocletiani undique condudis , ex Arbenfi Dalmtica nfula, unde oriundi erant, ad
urbe m Ariminenfem hoftili ac repentina aggreffione haud ita pridem everfam reficiendam convenerunt . Aboluta urbis aedificatione uterque
humanis rebus nuncio remiffo uni Deo bique
vacandi cauffa , in Heremum fe recepit , & alter in
pelunca montis Titani, alter in jugo montis Ferctrii feu Feliciani cceleftcm in terris vitam , tum
miraculis, tum omnibus fandimonia? notis infignem tranfegit. Locus, quem uterque incoluit, SDcl<tit
deinde ab accolis juxta advenifque habitari ecc- inelyti.
it ; & brevi utrobique duplex civitas extitit
aud fane infrequens, altera ab S.Leone Leopolis dida, altera cognominata Oppidum S. Mari
ni , a quo Reipublica fane pervetus ibidem con
dita nomen accepit .
Adorum S. Marini, & S.Leonis duoprzterea
excmplaria Mf. reperimus , alterum pervetufti
charaderis Arimini in Ccenobio S. Marini Con
gregations Lateraiiens , alterum in Oppido S.
Marini in aedibus familia; Tofna; > quz quidem
Eorum
cum inter ky tum etiam cum priori Arimincn .
Hie-

HISTORIA
DIOCLETIAN I.
38o
Hieronymiano Atographo prarclare cnngriiunt. mus , qua: ftmt quoddam quafi folum ac funda. his Boninus Mombritius defcripfit Vitam SS. mentum, quo totius rei feries deferiptio inMaiini & Leonis , atque in Tomiim fecundum nititur. Cum antiquus boflis colla tmida contra Ejfrrp^*
de Vitis Sancbrum tranftulit . Neque aliunde elefos Dei y cruentis dentibus inflridcns fubleva- "io
Petrus Equilinus materiam fumpfit , ex qua co- ret & letale virus in gremium Santlte Cbriflia- tumS.M.
rumdem vitam confecit , inferuitque Catalogo norum ecclefia fpargere conarctur ; tum exiit edi- r''
Sanctorum cap. 37. Cafar Cardinalis Baron i us tlum a Diocletiano y & Maximiano Imperatoriin hodierno Romano Martyrologio cum nomcn bus y ut mania Jriminenfium reconflrucrentur y &
Marini ad diem 4. Septcmbris adicripiliict , banc ad priflinum flatum Arces jamdudum dirutarevccidem notam fubjecit : Vet. Manufcrip. Scd ali- carentur : 0 mania 3 ficut vetufla rctulit fama ,
cubi Maurus pro Marino ponitur ; ex quo appa- a Demoflbene Liburnorum Rege cla'eTontica olim
retj pri'ter ca , quae laudavimus, alia cxempla- excifa fucrunt . Igitur &c. Eadcm in omnibus
M. exemplaribus leguntur 3 itemque apud Momria nactum fuiTe Baronium , in quibus pro Ma
rino Maurus legebatur . Vitam eamdem ex iif- britium, & apud Scriptores Itlicos Vitx S. Ma
dem manufcriptis apographis dclumptam Italicc rini . Petrus Equilinus evcrfam quidem urbcm
IcrJpcrunt Cxfar Clementinus , Alexander Bel- Ariminenfem haud obfeure indicavit^ fedauftolutius 3 Vior Sylvius Grandius , & alii vcl rcmcauTamquecverfionis filentio pratteriit. Tria
Arimincnfes , vel oppidi Sanmariniani cives . vero hic potilimum animadverti velim, qua? ad
Hincautemconjici velim, quanti feccrint hujuf- rem noftram pertinent } fcilicet Demoflbenem modi Acta five majores noltri, qui cadem, nein- getri , Liburnos y qui ab imperio Romano defcitercidercnt , multis exemplaribus commendari , verant Sc Claffem Tonticam , qua Demolhenes
Adriaticum mare tranfvefus & Ariminum de
atque ad polleros tranfmitti volucrunt 5 five ju
niores Scriptorcs , qui ex illis tamquam ex in- improvifo adortus excidit . Quae paucis verbis
<orruptis fincerifque fontibus rerum ab utroquc involuta funt y fingillatim cvolvere 3 atque ad
Divo praeclare geftarum notitiam hauriendam , hiftoriam illorum temporum apte congrucntcrlittcriique Italicis mandandam cenfuerunt . Pra> que explicare oportet .
Ac primum quidem ut a Liburnis incipiam,
terea hujufmodi Actis fidem concilit vcterum
Scriptorum , Tabularum , Traditionum confen- hoc vocabulo non folum ca pars Dalmatia* , qua:
tiens aucbritas : quippc ex his etiam , non fo- Titio & Arfiae fluviis interjacct, qua;que LiburJum ex Aftis , quidquid de S. Marino fcripfit , nia propria dicitur , fed univerfa Dalmatia olim
fe accepiffe teftatur Alexander Bcllutius , item- comprchendi folebat . Hujus appellationis auftoquc Franciicus Mancntius y qui ad Vetera fcripta rem habeo fane idoneum Thomam Archidiaco& monumenta cvolvcnda , rerumque fcgetem ac num antiquitatis Dalmatics fcienti/lmum ; Di- Dtje ,j
nateriam colligendam ftudium atque opcram fu- Ra cfi Dalmatia etiam alio nomine Liburnia , a omni"'*
am Bellutio navavit : quorum tcftimonio aucto- quodam genere navis pirtica , qua in ufu erat
'
ritatem adjungit Bernardinus Scala Epifcopus apud Dalmatas . Multa in hanc rem cxempla Si ' "
Teretranus , qui Vitam S. Marini per Alexan- auftoritatcs proferri poflcnt, a quibus nunc fudrum Bellutium adjutore Francifco Manentio con- perfedeo . Recolas velim , qua: diximus de Li
icriptam diligenter legit , accurate perpendit , burnia & Liburnis parte prima Prolegomenon .
lite approbavit . Formula approbationis digna Hie vero Liburnia vocabulo fubeffe Dalmatian!
eft , qua huic loco inferatur : Tlenam fidem fa- ex iis, quae mox difturi fumus, vcrifimile fict.
cimus y & verbo veritatis atteftamur retrofcri- Univerfa autcm Dalmatia jam ufque ab imperio
ptam narrathnem geflorum Divi Marini per illu- Augufti & Tibcrii in Romanorum poteftatcm
flres y & Exceentifs. DD. Alexandrum Bellu concefTerat . Cum igitur Dalmata: Diocletiani
tium y & Joannem trancifcum Manentium de San- temporibus contra Romanos arma fumpferint , Libor i.
to Marino recolleam , & deferiptam , & coram regiumque dominatum fubierint, id argumento . DimD. Francifco Honopbrio publico & autbentico (- cft eos ab imperio nomine Romano defeeiffe. ^,^fRj^
tario l{ipulica S. Marini , in eaque ad prafens Qyare Cx'far Clementinus in hiftoria Ariminenfi, ciopnuCancellario noflro recognitam cum legalitate D. itemque Sylvius Grandius in Vitis Sanftorum ^^Uiwe"
Heipublic* , nobis bene vi/am , leclam , atquc Ariminenfium excifa: urbis cauflam in Liburno
tum debito pondere & matritate examintam ee rum feu Dalmatarum defeionem conferunt.
Dcmofthenes autem quid hominis fucrit, lin
veritati confonam ; nibilque continere 3 quod non
muniatur aufrstritate feribentium y publicorum - de addifeere poffimus, nulla fuppetunt monumen
numentorum , & innumerabilium traditionum per ta . Si in obfeuris incertifque rebus aliquis con
noflram dixcefim communitcr aeeeptarum , & pie jectura: locus ! queat, equidem facile in eam
creditarum ; quapropter ad laudan Omnipotentis opinionem addueor , ut putem fuiffe hunc
Dei y & honorem praditli Divi Marini , noflra Anicia gente Dalmtica , nobili in primis ac
approbationis robur 3 quantum in nobis e/i , pra* pervetufta , Cari & Carini confanguineum , quae
jentibus widere non dubitamus . In quorum fidem quidem cognatio miram illi apud Dalmatas Sc
&c. Datum Pinn* ex Palatio noflro Epifcopali die auoritatcm & gratiam conciliabat . Satis comftat Dalmatas contra Dioclctianum a Carini par23. Decembris 1661.
His praefidiis ac teftimoniis Acb SS. Marini tibus ftetiiTc , id quod cum alii docent , tum
& Leonis diligenter firmari & communiri opor- prafertim Joannes Tomcus Marnavitius, &Csetuit , nc quis in dubium vocarc poffit defeio- lar Clementinus, qui prtcrea in hiftoria Ari Dalmatarum , Sc Ariminenfis urbis everfio- minenfi tradit Illyricos & Dalmatas cam ob rem
y aliaquehuc pertinentia, qux cum ab aliis ingenti pecunia a Diocletiano mu'ctatos fuiTe .
Quare Carinus , itemque ejus parens Cams , a
Scriptoribus tacita prartermifla fint , fola hu
jufmodi Aiftorum autoritatc nituntur . Sed de quibus Dalmatae multis maximifquc beneficiis
iifdem Aftis fu us & accuratius in hilcoria ec- aui ornatique fuerant , gratam apud eas gen
cltfia: Arbcnfis , in qua Marinus & Leo cives tes fui memoriam, & charitatis ac btneficcntia:
Arbenfcs locum haud poftremum obtinent. Nunc fua: trifte dclderium rcliquerant . Contra vero
cx Procemio coru indem Attorum pauca decerpi- impcrium Diocletiani , quamvis oriundus eflct
Dal-

HISTORIA

DIOCLETIAN!;

tium claffis Galliam 3 Hifpanias ~y MauritaniamP

Africam , JEgyptum , Sardiniam atque Sicilian
habebat in proximo. Claffis J{avennatiumEpiront
Macedoniam , Achajam, Propontidem , Tontum ,
Qrientem , Cretam, Cyprum , ( quibus addi opor
tet Salonam ) petere direcla navigations confueverat . Utramque daflem commmort Taci
tus Annal. 4. Jtaliam utroque mari dua claes ,
Mifenum apud & B^avennam , tuebntur . Claffis
Pontica , de qua nunc agimus , ex eo nomen
aeeepit , quod in ipfo Ponto collocata fuerit ,
ideft in capite 6c fonte mediterranei maris , ut
mare utrumque tutum ab hoftibus ac praedonibus pacatumque praeftaret . Hanc ex quadraginta riavibus longis, ac roftratis conflatam fuifle
fcr.ipfit Jofephus lib. 2. de Bello Jud. ejufque
ftationem fupra Byzantium pofuifle videtur
citus hift. Hb. 2. his verbis : Mucianus 1
e Tonto Byzantium adigi juffit . Porro cum in
aftis S. Marini feriptum fit Demofthenem clae
Tontica ufum e/Te ad urbem Arjminenfem excindendam , nunc inveftigari oportet , qui fieri potuit, ut ea claffis inde ufque a mari Pontico in
Adriaticum tranfvefta in Demofthenis poteftatem devenerit .
Cum Diocletianus poft recuperatam jgypturn ,
Perfafque debellatos adhuc in Orientis partibus
fubfifteret , eoque x11 i de Dalmatarum defeccio
ne effet allatum , incredibile didu eft , quanta
ex eo nuncio folHcitudine moleftia arfeus
fuerit : acerbiffime enim ferebat Salonitanos ac
yaferit ,
Roman Sequitur jam, ut de clae Vontica aliquid di- Dalmatas populares fuos ab fe abalienatos effe ,
tafia V Camus Plures variis in locis claffes praeclare fibique urbcm illam ac provinciam ereptam , in
i* conl- inftruetas habebant Komani , quibus vel ad ma- qua natus & altus fuerat , in eaque a;des Im
ivue.
j-ia orafque martimas tuendas , vel ad conve- peratorias magnificentia fumma, infinitifque fumhendam annonam, vel ad milites, quo belli ne- ptibus fibi exftruxerat . Nulla igitur mora in- ciaffif
ceflitas vocabat , tranfportandos utebantur. Apud terpofita , cum nullus alius exercitus ad manus ffU DioScriptores haud infrequens mentio eft claffis A- effet , juffit claffem Ponticam, quae ab illis, in eletiani B
quibus tum vcrfabatur, locis propius aberat , e
frican , & claffis alexandrin* , quibus ex Afri
7:

o
r ' r
mare deca vel ./Egypto frumenta Romam quotannis de- Mediterrneo m mare Superum infcrri, &Gr- vehitur .
ferebantur. Commodus Imperator, inquitLam- ca Dalmatiasque littora circumvectam ad Salopridius cap. 17. Cla'em Africanam injtituit , qua obfidioneni deduci . Ipfe verq Romam pro-
fubfidio effet ? ft forte lAlexandrina frumenta cef- ficifei decrevit , ut ex deledu Itlico fubfidia
ad bellum Dalmaticum. contraheret j $c fortaffis
fa'ent . Auguftus , jgypto in provincias for
mait! redada , certum frumenti numerum Ale- etiam ut decimum quinftum a fufeepto imperio
xandrinis imperavit, qui plebi Romanas in fm- annum folemni pompa celebraret . Agebatur er
go annus Chrifti 198. Anicio Faufto, & Seve
gula capita pro rata portione divideretur . Ma
gna vis tritici Romam exvgypto advehiquotr ro Gallo Cofs. cum claffis Pontica Adritico
annis folebat , ut udor eft Aurelius Vidor in mari fubvefta in Salonitanum portum invehitur ,
Epit. c. 6. Iiujus , ideft Augufti , tempore ex & parte copiarum in terram expofita , caftris ad
urbem locatis Salonam ac Demofthenem terra . JjIo
}9 Hrbi annua ducenties centena millia fru
menti inferebantur . Claffis Alexandrine meminit marique acriter obfidet . Cum autem Romani nam ob.
etiam Strabo b. 17. his verbis: Ssntiet , qui A- acrius in dies vehementiufque urbem oppugna- Jet
lexandria , & Tuteolis fuerit , & obfervaycrit rent, & ab omni commeatu externifque auxiliis
onerarias naves & venientes , Precedentes , quan-r jnterclufam defenforibus ntidaffent , nihil propius
to graviores aut leviores ultro citroqtte navigent . videbatur effe , quam ut cam vi caperent ,
militibus diripiendam tradrent, Perditis ac defClaffis Callica apud Gallos Narbonenfes in Colo
nia & Porto Foro-J,ulicnfi conftituta fuerat tum peratis rebus opem attulit Georgius Salonitanus
ad ipfam Galliam , tum ad Hifpania: oram tucn- Antilles duobus ante annis preclara proChrifto
morte perfunftus , qui ccelo delapfus hilari vuldam , de qua Tacitus in Annalibus Hb. 4. Gal
lia proximum littus rofirat naves prxftdebant , tu, ac blando fermone folatus Regcm ac civcs
metu ac maerore torpentes , quibus fe veftiti
quas lAtliaca vicloria captas .Auguftus in Oppi
atque
habitu militari fpecbndum pra:buit , vires
dum Foro-Julienfe miferat , valido cum remige .
eildem
animofque injecit. O410 ceelefti vifo mi-*
His adde cla'em Mifenatium , & cla'em natium , qiias ad tutelara maris infer, & fupe- rifice recreati, ipei ac fiducia; plcni , Georgio
ri collocavit Auguftus, ut docet Svetonius c.49. Duce atque aufpice confeftim ex urbe cru mpunt
n. 3. De utraque pauca quidem , fed cognitu Romanos invadunt , & fufis celfque terreftri-'
digna cripfit Vegetius iv. 31. ^ipud Mifenum& bus copiis , uno eodemque impetu in hoftium berata.
Bavennam fmguU legiones cum claffibus abant , naves tranlliunt, quos fubita illa rerum converfione attonitos , ingentique terrore perculfos ad
ne longius a tutela urbis abfeedentes , & cum ra
tio po\tulaffet , fine mora , Jine cireuitu adcmr.es fatietatem ca?dunt, & Pontica claffe univerfa pomundi partes navigio pervenirent. " Mifena tiuiHur . Hanc Salonifnorum vidoriam Geor8U
IDalrhatia , hand fatis asqao animo ferebant j &
cum jampridem , quod fuprrbe avareque iraperaret, in odium ofFenfianemque omnium incurriffct 5 tum prcipuis quibufdam de cauffis odio
erat Dalmatis, qnos ob ftudiiim favoremque Ca
rino impenfum acerbiffimis exadionibus expilaverat, & fuperiori anno corum nimos vehementius irritaverat , quod muiros cives Salonitanos
cum Georgio eorum Epifcopo religionis cauffa
interfici jiiflffet . Itaquc Demoftheni perfacilc
fuit Cari & Carini beneficiis commemorandis ,
eorumque memoria ac defderio renovando , po
pulos illos ab Diocletiani imperio abducere , &
blanda oratipne , ingentibufque promifls allicetty ut regnum fibi & urbis principatum ? Dioclea matre Diocletiani expulfa , volentes libentefque dferrent . Nec vero conflandae feditionis
opportunitas deerat , quippe cum Diocletianus
per ea tmpora Perfico & jgyptiaco bello implicitus longe terrarum abcffet : id quod annotavit Viftor Sylvius Grandius in eo libro , quem
de Vitis Sandorura Ariminenfiurn infcripfit . Quapropter defedio Dalmatarum conjungi poteftcum.
anno 197. , vel referri ad annum fuperiorem,
cum Diocletianus in partibus Orientis maximis
graviifimifque curis utriufque belli diftinebatur .
Fuit setas illa, ut fupra vidimus, rebellion um
tyrannorum admodum ferax ; ut mirum videri
nemini debeat , fi rerum novandarum cupido,
aliarum gentium exemple , Dalmatas etiam in-

HISTORIA

DIOCLE TI AN I.

^ii ope partira copiofus & accuratius defcripfimus in aftis cjufdem ; atque hine petendara
efle duximus interpretatjonem celeberrimi illius
iniracuii, quod de Georgo haftam ex equo in
Draconem intorquente , & regiara puellam ab
ejus faucibus vindicante narratur . Vide Aft.
Georg, cap. 6. . 3. 6. Ex his habes , qua ratione fieri potuerit , ut claffis Pontica Romanorum in Demofthenis poteftatem vencrit.
Balmta
Poft gratias Deo & Superis aftas , temlaffe
pontics plum in honorem Deiparje Virginis ac Gcorgii
xdificari juflum , Demofthenes Dalmata; com
eas, quas Romanis ademerant , naves confeendiffent, quidquid littorum atque infularum
in Romanorum hde permanferant, primo adven /-.iti.mt.'l!
_1._ Superum ' mare
tu
capiunt; & 1^-:Pontica illa clafe
tranfvefti , Italiae Qram depopulantur j & Ariminum de improvifo aggrelfi, urbem illam diripiunt, inceridunt, funditus evertunt . Exinde
prsda , & fpoliis onufti Dalmatiam repetunt .
Demofthenes primo diluculo , inquit Gfar Clementinus in hift. Arim. lib. s. claem minenfi applicuit ; & exfcenfu e navibus in terram
fatlo J Barbari fealis admotis , tanta celeritate mxnia tranfeendunt , ut cives ante fe ab hoftibusop..;~- fenjerint
r"r~u- , quam
"
J- illorum
'"
J
r r- '
primi
de
adventu
fufpiJlrimiMm cari poffent . Urbem, & fuburbia y & mania excindunt , teis flammas injiciunt , ctves partim
cxdunt y partim in fugam avertunt ; tanta ho~
milium ftrages atque adificiorum everfio faa eft ,
ut parum abfuerit , quin illud tanta urbis reliquiis inferibi poffet : Hic fuit Criminum . Haec
omnia in pauca contulit Auftor Aftorum S. Majini : Qu*
mania , ficut vetu/la retulit fama , a
^
DsmoflJjene Liburnerum Rege clae "Pontica excifa
fuerunt . Haec referri poflunt ad annum 2p8.
Anicio Faufto II, , & Severo Gallo Cofl*.
Haftenus ex tabulis & Scriptoribus Ariminenfibus . Sed huic bello quinam exitus contigerit, nufquam fcriptum invenio . Caeterum a
Romanis haud multo poft & viftum Dem ofthenem, & Dalmatiam recuperatam fuiiTe, illud
argumcnto eft, quod Diocletianus & Herculius
de fumma rcipublicoe confulturi anno 300. Sa]onam convenerin , ut Nicephorus tradit , cujus verba infra fubjiciemus . Quod autem Arirninenfium hiftoriaa deft , id ad hunc modum
per conjefturam fupplcri pofle arbitror , Cum
de clalTe Pontica amifla , & Arimini excidio
Rom^m eTet allatum , enimvero tantus omnes
terror inceit, ut tota, urbe-trepidatum fit . Qua
fiajmatlci
bflli cxi> re Diocletianus. raptim cpaftis terreftribus , &
navalibus copiis cum clafle Ravennati in Dal
matiam trajicere feftinat . Demofthenes multillici & clade attritus vel fuga ialuti conuluit , vel captus in Diocletiani ppteftatem vepit , vel denique pacem ab eo certis conditipnibus impetravit ; eo vifto Provincia univerfa
fine certamine in ditionem Rqmanorum rediit .
Diocletianus rebus Dajmatjcis compofitis , &
Dioclea matri , quam Salonifana fecjitio urbe
exceder oegerat , Salonae Dalmatiaeque Praefeftura impeniius commendata , Romam revertitur, ut pqftea, dicemus ,
Jam vero opera? pretium, eft hue afferre lo
cum quemdam Aurelii Vicloris fane obfurum,
quem ob, ignorationem hujus belli Dalmatici ,
nemo adhuc fortafls explanatione fatis apta,
jnterprttari atque illuftrare potuit . Itaque Aurelius Viftpr Perfiam viftoriam commcmorans
qudam fubjunxit , qua; nifi ad fufceptam adyerfus Demofthenem Dalmata? expeditionerfl

referantur, vix intelligi , aut~ explican pofluntc

Benique ibidem ( Maximianus Ccefar ) 'blarfeum
Regem in ditionem fubegit : fimul liberos , conjugefquet & aulam regiam: adeo viilor , ut ni Valerius , cujus nutu omnia gerebantur , incertum
qui caufta , abnuiffet , Romani fafees in provins
ciam inferrentur . Verum pars terrarumtar
tuen utilior quafita: qua cum acrius repofeuntur,
bellum ingens fufeeptum efl , grave admodum perniciofumque . Ex Firmiano Laando cauflam addifeere licet, quam fibiAurelius fatetur ignotam
efle , car Diocletianus vetuerit Galerium viftorias perfequi ? & longius imperii Romani fines pro
ferre . Maximianus fugato 7{arfeo # , ait LaCV ?" cum prada & manubiis iwenftantius,
reverfus
^-7-._
/!!_ ^. /.
1.
. i

tibus , ftbi attulit fuperbiam , Diocletiano timor

rem . Verebatur ergo Diocletianus , ne fi Galerius novas imperio provincias adjiceret , major
illi quidem audacias , fibi vero timoris caufla &
materies accederet . Quare pace cum Perfis conftituta , juffit Galerium ab Oriente exercitus abducere , atque in Illyricum revent ad tuendas
provincias Barbaris fintimas atque expofitas ,
quae ad ejus ditionem curamque pertinebant . Sed
p'ropius ad rem noftramfpeftant , qua Viftor ft*
'tim fubjecit de quadam ttrrarumparte, quz mul
to utilior Romanis erat , & de gravi illo perniciofo bello quod ejus regionis repofeendae caufa fufeeptum eft . Quid belli hoc fuerit, ubiterrarum, quibufve cum populis geftum , nemo ver
terum Scriptorum litceris ac memoriae prodidit .
Hoftes omnino quatuor per ea tmpora ad Romanum imperium labefaftandum , duosin Oriente, totidem in Occidente coortos fuifle reperio,
Achilleum in jgypto , Perfas in Afia, Qyingentianos in Africa, Garaufium in Britannia ,
Sed cum his omnibus debellatum jam fuerat j
& hoc anno 298., in quo nunc verfamur, nulIi hoftes , quibufcum eilet pugnandum , videntur fuperfuifle . Diocletianus anno fuperiori capto interfeftoque Aehilleo univerfam ^Egyptum
reeperatj & per idem tempus in Africa Hcrculius Quingentianis perdomitis univerfam re
gionemtranquillam pacatamque reddiderat . Con"
ftantius
inde ufque ab anno 293. cum Garaufio
Britannia; tyrapnp , quem nfula fitu & praefi?
diis fretum ac munitum vincere non potuit 3
pacem haud jniquis conditionibus fecerat j &
triennio poft , per Afclepiodorum Prsfeftum
Praetorip cum pppreflus eilet Alcftus, qui Caraufio in ejus nfula: dominatum fucceflt , Britannias recuperaverat . Galerius autem anno 297.
fufis Perfarum copiis, Narfei conjugibus , fororibus , liberifque captis bellum Perficum haud
gloriofius, quam felicius confeccrat . His addi
fi libeat Carpos Baftarnafque Illyrico, Alemannos Galliat infeftos j hi quidem a Conftantio,
illi vero ab Galerio devifti fuerant . Cum ita
que nihil hoftium effet aut bellorum ea tempcftate, quibufcum Romani onfliftarentur , notitiam ejus hoftis bellive , cujus meminit Viftor, fi aliunde petere cpneris , quam a tabulis
Ariminenfibus , fruftra labores . Atque omnia
quidem , qua; narrt Aurelius , cum bello illo
Dalmaico , feu Demofthenico optime congruunt .
Genus belli grave admodum ac perniciofum fuit .
Hrebat quippe hoftis in ipfis imperii Romani
vjfeeribus : Salonam inferiorem Dalmatiam
fere r.otam Romanis ademerat , fufo csfoque ho
ftium excrcitu , Ppnticam claffem in poteftatem
redegerat , Ariminum urbem mnitiffimam exciderat , Italia: un jverae cardem ftragemque mina-;
batur .

HISTORIA

DIOCLETIANI.

batur . Hiu'c bello cauffam prsbuerat defeftio

Dalmatian, qua; regio Romanis non folum utilior y fed plane neceffaria erat, atque in primis
Diocletiano cara, multifcjuc ab eo ac magnificentifTirais redificiis exornata : qua; dum acrius
repofeitur, bellum illud ingensfufeeptum eft, gra~
ye admodum perniciofumque , quod nomini Ro
mano haud minus cladis ignominiseque , quam
terroris attulit . Cartcrum Romanos malis initiis orfos , felices hujus belli exitus habuiffe
neceffe eft , ut fupra diximus ; quippe cum fatts conftet haud multo poil & Ariminum, Si
Dalmatiam in Romanorum ditionem rediiffe.
Hoc codem i neunte anno 298. I-aufto & Gal
lo Cofs. Herculius, cum anno fuperiori ex Africa Romam reverfus effet, Thermas in hono
rem Diocletiani ingenti mole fumptuque aedificare coepit , qua; cum fuerint , ut Marcellini
verbis utar > in modum provinciarum exftrutla
pr& inctedibili fui amplitudine , non ante feptem
annos perfici , ornari , ac dedicari potuerunt.
Therm* Ad hanc aedificationcm Chriftianorum opera uti
***" decrevit, quosfervilibuslaboribusattcrcre, quam
ItomlV nulle fuo, reique publics commodonecare, faer ca- tius elfe duxit . Idem Maximianus Herculius
*ue'
Cyriacum cumSifinnio, Largo, &Smaragdoin
carcerem conjici juHit , quod ii Chriftianis affiduo in diticandis thermis labore exercitisaffliftifque , quotidie qua: tenuem in viftum cultumque neceffaria erant , ab Thrafone egregio
Chrifti cultore , homine opulento & copiofo
fuppeditarent .
Hoc anno 298. in finem vergente, vel proxi
mo ineuhte , Diocletianus vifto Dcmoilhcne ,
pacataque Dalmatia , Romam regreditur . Petrus
Equilinus lib. 7. Catal. SS. cap. 36. in Aftis
S. Cyriaci fcripfit eum in urbem rediiffe de portubus Aphricx . Quid rei feu negotii Diocletia
no fuerit per id temporis in Africa , qua; in
ditione erat potcftate Herculii , fane non intelligo . Id fortaffe fcriptum repcrit in antiquis
tabulis, t Aphricae vocabulo hie intelligi opor
tet Phariam Dalmatiae infulam, cujus fimi, brachiis hinc atque hinc produftis , Portus continebatur celeberrimus , &pleniffimus navium , quam, . que & Aphariam , & Aphricam apud antiquos
nai Ro- interdum appellatam fuiflc alibi d Kuimus . Ar
man t- gumcnto cite potcft , quod apud Equilinum re'l,,,'
gio ilia > unde Diocletianus Roraam profeftus
effe dicitur , Aphrica , duplici littera ph inter
jeta, vocatur, quae cxApharia primitivo voca
bulo videtur cite dcrivata; cum tertiam illam Or
bis partem, qua; Libya etiam dici folet , omnes
fere Latini Scviptores unica littera/interpofita Africam appellent . Sed utut eft , certe Equilinus
paucis verbis duos errores implicuit , quos hie
opportune corrigendos ccttfeo > Cyriacus , inquit ,
cum duobus fociis Largo & Smaragd in carcere
detentas eft per annos tres : donee adifieatii ther
mis , Diocletianus rediit de portubus , ( alibi de
partibus )Apbric. Non tres artnos , fed annum
vix integrum in cuftodiam nclufum fuiffe Cy
riacum, antequam Diocletiani juffu cximeretur ,
clare apertequc colligitur ex Aftis S. Marcelli
Papa; , quibus implcita fuit , & Coherent Acta
S. Cyriaci & Sociorum Martyrum . Nec vero
opus Thcrmarum perfectum erat , cum Diocle
tianus e Dalmatia Romam venit; fed cum anno
398. ineunte c&ptum effet , tandem abfolutum
ell Imperantibus Conftantio & Galerio, a qui
bus 7 hermas Diocletianeas dedicatas effe vctus
inferiptio docet.

3*i
Anno Chrifti 299. Diocletianus feptimum,
Maximianus Herculius fextum Confulatum inierunt. Intcrea Roma; res accidit tum Diocletia
no permoleita , tum vero ad vim & fanftitatem
Chriftianae religionis dcclarandam vel maxime
illuftris. Artemiam Diocletiani e Serena filiam
natu minimam Cacodxmon divexari ccepit mferis modis. Cum humana remedia nihil proficerent , accerfitus Cyriacus Diacoms , quern Her
culius anno fuperiori in carcerem conjecerat .
Is rite adhibit is ex inftituto ecdefia; precatio- D,Ar?e'*
nibus atque exorcifmis, excuffo infefto cxagita- fi|, >
tore , liberam & incolumem filiam parcnti re- Job.
ftituit, quam Chriftianis prasceptis ac myfteriis $lff\
edoftam Cyriacus baptifmo expiavit , atque Se- daemons
rcna; matri in fidem ac difciplinam tradidit . {^"^
Ea res Diocletiani animum erga Chriftianos tan- berate .
tifper mitigavit , ac dum accepti beneficii me
moria viguit , nihil in eos maleficii mol it us
eft . Cyriaco autem ut gratiam rcferret , xdes
donavit propc thcrmas , quas Herculius Diocle
tiano adificari jufferat . Aliud eodem fere tem
pore accidit, quod Cyriaci virtutem in Diabolis depellcndis comprobavit . Jobiam Regis Perfarum filiam idem malus Daemon obfederat , quam
Cyriacus juffu Diocletiani, ad quem ab eodem
Rege Legati vnrant , in Perfidem profeftus
cum liberaffet , ad Chrifti cultum cum aliis e
regia familia quamplurimis adduxit . Quare ab
Rege Perfarum cum ampliilimis litteris , & fummo cum honore dimiffus Romam rcvertitur ,
quern Diocletianus cum Serena uxore Sc Ane
mia filia pcrhonorifice excepit . Sed de his fufius & accuratius in Aftis S. Artemce , ubi
argumenta quadam rcfellcnmr, -quibus hujus hi>
ftoria; Veritas & auftoritas impugnari folet. In
tra finem hujus anni Diocletianus profeftus ex Dioclei.
urbe, Dalmatiam & Ulyricum adiit ; & menfe 7?
Novembri Sirmii degebat, ut colligitur ex le-enmtdiu.
gibus ibidem conditis xvir., Se xvm. Kalendis Decembris Diocletiano VII. , & Hcrculio
V I. Cofs. ideft anno 29p. , quas leges relata;
fuBt in codicem Juftiniani fub Tit. III. De
Paftis . Si quas alias leges prioribus hujus anni
menfibus, dum Diocletianus in urbe vcrfaretur,
ad urbem Sirmienfem refcrt Codex Juftinianeus ,
cas non ibi conditas , fed propofitas fuiffe ne
ceffe eft,
5.

VI.

{es Diocletiani ab anno 300. ufque ad 303.

ANno poll Chriftum natum 500. ConftantioIII. & Galerio III. Cofs* ineunte Majo
Diocletianus difcelit Sirmio , ubi legem pro
mulga verat IV. Maji ; quae vidcri poteft
in cdice Jaftinianeo fub Tit* IL de Paftis.
Interea Diocletianus aetatc in fenium vergente, Dioeleiiaincommoda valetudine affliftar cperat j quor u,eftnio
circa Curarum & imperii perta;fus, de abdican- vil?.6",
do principatu cogitare ccepit, & Herculio, ut e ,ffeidem facerct , fuadendum cenfuit ; inftigante prxfertim atque adeo urgente Gakrio , quem res
profperse, & potiimum relata de Perils viftoiia nimis extulerant , eoque audacix provexerant , ut cum Catfaris nomen delpiceret , & Auguitale imperium affeftarct , ipfimet Diocletia
no follicitudinem ac metum afferret . Galerii fuperbiam , mctuendamque Diocletiano Laftantiu
cap. 9. his verbis expofriit : Fugatotjue garfeo
Bge , reverfiit cam prxda & manubiis ingentibus y

HISTORIA DIOCLETIAN I.
S4
lus , ftbi Attulit fuperbiam , Diocletiano timorem . perante, Roma difce/It, & Salonam diit, ubi
H tantos namque faftus pcft banc vitloriam cle- non quidem ftatim, fed aliquot poil menfes Sirvatus eft y Ht jam detrecJarct Cxfaris nomen . Quod mio rcgrediens tcjlamentum fecit. Nam turn Sacum in litteris ad fe datis ciidift'et , truci vultu , lona Sirmium piofetus eft , qua in urbe , ut
ac voce tcrribili exclatnabat : Quoufque C<cfar ? colligi poteft ex legibus ibidem datis xvib 6c
Exinde infolentijjime agere ccepit , ut Marte fe XVI it. Kal. Deccmbris , de quibus paragrapho
procreatum & videri <&* dici veil/a , tamquam al
fupcriori, quod fupererat hujus anni 29p. tranarum Hpmultm , maluitquc Upmulam matrem ftu- fcgit . Inde vero anno infequenti fub initium
pro infamare , ut ipfe diis oriundus vidcretur . Maji Salonam revertit . Is autem annus 300,
Ad quae verba Jacobus ToIIius hanc pra>claram pcropportunus videtur , quocum Comitia ilia
rota m appofuit: Mctuebat fcilicet Diocletianus > Salonitana copulenturj quippe cum toto illo an
nc fucce'u nimio elatus Galerius contumcliam ftbi no vcrfatus fucrit apud Dlyrios prope a Dal- ^nn. ?ee.
ab ipfo fatlam aliquando ulcifceretur , quod eum matia, ut conltat ex duabus legibus Sirmii con- o'eiet""
re male contra Terfas gefta , ad cavpentum fv.v.m ftitutis, altera iv. Kai. Majas, de qua fupra , nu m 11.
per mille paffiis currere cocgijfet . Et Paullus Baul- altera xvii. Kai. Januar. Conftantio & Galcvio
drius in eumdem Ladancii locuni : Inde Dioclc- Cacf. ni. Cofs. Cum itaque efet in Dalmatia
tiano mifere timendum erat 3 ne brevi Galerius teftamtntum fecit , ideft, non tum quidem rcipfa
sAugufti potefiatem invadctet 3 c.:mquc propter me- imperio le fe abdicavit , fed imperii opportuno
moratum a Toliio curriculum 3 vel fuo Socero eri- tempore deponendi confilium cepit , illudquc Con
perct; quodpofleafatlvm. Cnraigitur indcufque ftantio & Galcrio fliis fuis adoptivis quodam
ab anno 297. cui Pcrficam vidoriam Hcnricus quafi tcftamcnto legavit . Q^od vero additum
Valefius , Antonius Pagius , aliiquc illuftrcs eft & mortuus eft , id referri oportet ad annum
Chronologi illigarunt , Galerius ininitabundus j i j. nam Diocletianus poft hare Salonitana co
mimquart) deftiterit inftare, atquc urgere , ut Dio- mitia quinqu fere annos imperavit , & poftclctiftuus fibi loco cedcrct ; nemini mirum vide- quam imperio dcceit , novem annos , ut Vi
\\ debet, fi is hoc demum anno aliquid ejus fu- ctor tradit , in vita privata apud S^lonas exerori & cupiditati indulgcre , tique baud git. Sed cum hnrc ad hiftoriam S. Marcelli non
onginquam imperii adipifcendi orientare decre- pertineant , hujus Scriptor multa & locis , &
Slonim verit . Itaquc cx compofito Diocletianus paritcr temporibus disjunda , ut fieri folet , orations
tum Her- & Herculius Salonam conveniunt , ut de impe
conjunxit , & breviter perrinxit . Vide Ada
tl io profccliii fin- rio abdicando deliberarent . JEgre admodum S. Artcmia:.
pcrismdc- Herculius in can-, femcntiam adduci poterat 5 led
Quod Nicephorus Calliftus perfpicue docet T
ponencti
traditurque in Adis S. Marcelli, idem confir
confitium fortifie ibidem adcrat Galerius, qui qua preci
ous & bortationibus , qua minis ac tcrroribus mt Audor incertus Pancgyrici de laudibus Mautriufque animum ad id, quod volcbat , impcl- ximiani & Conflantini Auguftoruni , quern co
Jeret . Summa ergo deliberationis fuit , ut vel ram utroquc in Gallia dixit , polquam Maxit>oft annum ab imperio fufeepto vicefimum fo- mianus infignia ac titulum AuguQi refumpfcemni apparatu & pompa eclcbratum , vel fi- rat . Ncque enim dubium videtur cfTe , quin
muiatque opportunitas rci gcrenda; ac tempus hujus conventus , padique Salonitani memincidoneum adefilt , imperium uno & eodem die rit , cum fcripfit Dioclctiano Si Herculio jam
uterquc deponerct 5 intcrca opcram darent , ut olim, ideft multis ante annis , dcliberatum&coninteftinis exttrnifque boitibus fublatis rcmpubli- ftitutum fuiffe rebus publias, impcrioquc nuncam tranquilla m relinqucrent . Porro ad falutcm cium remittcre: Tale eft Imperator (Maximiane )
ec tranquillitatem reipublicas plurimum interef- quod omnibus nobis indujo gemitit m&rentibus fa
4c vifum eft , quidquid ufquam Chriih'anorum cer voluifti , non quidem tu reipublicx negligen
tbrct y de medio tolli , & nomen Chriilianum tia y aut laboris fuga , aut defidix cttpiditate dit* >
Aibiquc ac ptnitus deleri j ne qui vero eTent , Ilus , fed confUii olim 3 ut res eft , inter vos pla~
qui ncfariis confiliis, & conatibus armati pol- citi conftantia & piette fraterna : ne quem totius
fent obfiitere , perfecutionem triennio ante a vitJt fmnmarumque rcrum focium femper babuifmitibus cceptam vehcmctius urgcri placuit . fes , in alicujus fa&i communitate dejereres ....
Galerius sutem imperii Auguftalis brcvi adipi- Verum longe diverfa in vobis erat cau'a declipifcendi dclinitus tantifper quicvit , & Dio- nandi y aut fuftinendi laboris . Quamquam "
cletiano molcfhis efle defiit . Hujus Salonitani totam exeufationem tetatis ajftrres , fie quofuc
onventus memoria vctuftate intcriiflet , nii tibi reipublica curis erat abeundum . Qui
cam litteris traditam nobis confervaflet Niccpho- bus cx verbis illud etiam intclligi poteft hurus Calliftus : Diocletianus y inquit lib. 7. cap. jufmodi confilium non fie eclari potuifTe ,
quin aliqua fufpicio in vulgus emanaverit 5 id
ao. una cum imperii fui conforte Herculio Maxi
miane ex coiiftitato Salonx convenere ; ibiqitc in- quod Audor ejufdem Pancgyrici paullo ante fit;r fe on tr. i turc y ut die uno ambo imperiali po- gnifieaverat} cum enim Herculius an. J04. odateflate depojita y privatorum Teflon fumrent . vum Confulatum RomxKalcndis Januariis iniIdem fere aliis Verbis docet Audor Aclorum ret, ait totam civitatem fufpenfo animo follicico cum ardiffime amplcxum detinerc voluifS. MarceHi: Toft mtnfes duos ambtdatit Diocle
tianus ^ugttus ad Dalmatlas , ibiqus tegritudine fe, quod metucret , ne abjedis imperii guberfatigatus 3 fecit tefla?Kcntum , cobairedes fecit naculis fc defercict , cjufque tutela prarfidio
indigentem deftitueret : Te rurfus vicefttno anno
filios fuos y " vtorutus eft .
Hic dcignatiir tempus profeflionis Dalmati- Imperatorem , otlavo Confulem , ita ipfa amplc2, quam fufcepit poft menfes duos ab Cyriaci XH quodam fuo /. voluit detinere } ut vidercin urbem regrcflu, qui cum anno Chili 29p. tur augurari jam 3 & timere quod fafium eft .
optimc cohseret . Hoc quippe anno , ut dice- Eft enim , Imperator aterne , in quo uno quercmus in Adis S. Artemis , Cyriacus a Perfide lam reipublicte pen: meruifii . Porro Diocletia
nus Salonitan5 Comitiis abfolutis, e Dalmatia
in urbem rcdiit Scptembri menfe incuntej Dio
in
Pannoniam ac Sirmium fe contulit ; qua in
cletianus vero , menfe Octobri in exitum prourbe ,

HISTORIA

DIOCLETIANI.

85
ftianos cdidiflet , Romam conceffit ] ut vicen
nalia cumHerculio eelebraret . Vicennalia erant
ferix quaedam folemnes , quas ineuntc anno vicefimo imperii, per menfem integrum haberi ,
& ingenti pompa magnificerrtia , variifque
ludorum, facrificiorum , votorum generibuscelebrari folebant . Gum Diocletianus anno 284.
XV. Kal. Odob. ut fupra diximus , Augufti nomen & infignia fumpferit , initium anni vicefimi ab imperio fufeepto in annum joj. diemque
Scptembris decimam feptimam incident oportet.
Verum Ladantius docet hanc vicennalem cclebritatem natalis Imperatorii habendam fuile xii.
Kal. Decemb. ideft die vigefima Novemb. ; hinc
Stephanus Baluzius in notis ad Ladant. argu
mentum fumpfit , ut probaret , Diocletianum
non die Septembris decima feptima , ut fcriptum
eft in Chronico Alexandrino, fed hac die N0vembris vigefima anno 284. Auguftum renunciatum fuiflc . Sed Antonius Pagius in Diflcrt.
Hypat. lKgat id, quod concludere vellet Balu
zius, efrki ex eo loco Ladantii, aut eile con- Vieeaiufequens j nam ut ipfe docet , hujufmodi folem- jj*'"1^
nia feu deccnnalia , feu vicennalia in alios atque dilata ad
alios dies certis de cauis fiiiTc interdum trans- ,0' NoT*
lata ; idcirco autcm Diocletianum id folemnc
ab XV. Kal. Odobris in diem vigefimam N0vembris tranftulifle , quod hoc eodem die, an
te annos duodeviginti Maximianus Herculius
imperium Cxfareum adeptus fuerat ; ex quo fiebat, ut is quoque in ejus celcbritatis atque ho
noris focietatem veniret . Vide quae diximus
5. I. His addc hanc prxclaram notam Joannis
Columbi in verba ilia Ladantii *Ad xu. Kal.
Dcembres : Videndus eft de hoc loco Antonius Pa
gius , jam dili operis pagina 90. ubi tradit non
ideo celebrata a Diocletiano hoc die vicennalia ,
quod is effet imperii ejus natalis , fed quia tum
Maximianus Herculius Cafar effet nuncupatus .
Jdque fatlum aliqubties , utique poft Conftantitii.
Magni tmpora , ut cauffa quapiam interveniente,
non ipftus Imperatoris primi , fed partidpi s ejus
die natali , hoc eft , quo particeps Imperium auVII.
fpicatus fuerat , feftum hujus generis celebraretur.
Diocletianus univerf* ecclefix perfecutionem indi- Jam vero ipfum Ladantium cap. 17. audire eft
cit , 1{< vicennalia clbrt , ager 7v(/co- operx pretium , quern dcinde ipfius vcftigiis in,
reliquis Diodetiani Adis ac tcmporibus digemediam repetit. *Ab . qj. ad an. 30 j.
rendis pcrfequemur. Hoc igitur fcelere perpetraNno 203. Diocletianus Aug. odavum , to , cum jam felicitas ab eo rcceffiffet , perrexit
Maximianus Herculius Aug. feptimum flatim I{pmam , ut illic vicennalium diem eelebra
Goniulatum adepti funt . Quod Nicomedienfes ret , qui erat futurus ad duodecimum Kalendas
illas elandeftinx conlultationes tota hyemc par- Dcembres .
Nec vero fi Ladantius fcripfit Diocletianum
turiebant , vere demum appetente pepererunt ,
diuque meditatm fcelus in lucem protulere . perrexiffe flatim Ispmam > continuo putes eum di
Itaque vu. Kai. Martii > ut audor eft Ladan- redo , & nufquam deflexo itinere Romam vetius cap. .12. primos coneepti fceleris furo- nifle 5 fed id voluit fignificare Ladantius baud
ris impetus excepit Templum Nicomedienfe multos dies ab ndida pcrfecutione intercelfle,
P<rfcuio chriftianorum , quod intra paucas horas fundi- cum il le Nicomedia difcellt , ut deinde in ur
1," Nl40. tus everfum eft poftridie vero ejus diti edi- bem tempore conlituto fe conferret ; nulla enim
raedi*
ftum tota urbe promulgari , & per omnes or- erat caufla Romani itineris properandi , quippc
promui* his Romani provincias circumferri juTum , quo cum longe adhuc abeflent vicennalia , quibus
fiu.
ecclcfix dirui, facri codices ilammis tradi, Chri- decreta fuerat dies vigefima Novembris . Prarteftiani cujufque generis & conditionis omnibus rea nihil erat, cur Diocletianus vellet citius Ro
fuppliciis excruciari necarique jubebantur. Hinc mam profieifei , quam vicennalium celebrandoimtium duxit decima perfecutio omnium, quas rum tempus ac neceitas poftularet j feiebat enim
ad earn diem ecclefia pertulerat, multo atrocif- quanto apud Romanos omnes, non odio folum,
fima , ut appareret ltimos ad Chriftianum no- fed etiam contempt u laboraret; qux cauifa fuit,
men ubique dclcndum exeri hominum pariter ac ut fub illos ipfos feftos dies ftatim fe ex urbe
Dxmonum conatus . Sed de hac pcrfecutione proripuerit , quemadmodum infra docebimus.
Itaque abiit Nicemedia paucis poft indidum
multo plura capite proximo explicanda erunt .
Diocletianus vero poftquam Nicomedia; mul
Rcligioni Chriftianae bellum diebus, eo confilio
ta & illuftria fux crudelitatis exempla in Chri- animoque, ut fuo deinde tempere, ideft vicenlllyrici Sacri Tm. I J.
K
nalium

urbe , hoc anno exeunte , ut diximus , xvii.

Ka!. Tanuar. legem tulit , Codici Juftinianeo
infertam fub Tit. m. de padis .
Per hxc tmpora , ut refert Schonlebius ,
Vandali, gens ea tempeftate ferox & immenfa,
qua: regiones Viftulx atque Albi interjedas olim habitafle fertur, Duce Vilomaro , populabundi Thraciam invadunt ; indc ab Galerio rcjedi , compulfique ultra Danubium , provinciam
illam infident, qua; nunc Moldavia dicitur .
Roms exAnno joi. Titiano II. & Nepotiano Cofs.
j"" J acerbius ubique in Chriftianos favitum eft. RopuUtii
mx quidem, ut Baronius tradit ex Aclis S. SachVmu. bini Ep'^copi Spoletini, cum Maximianus Herot.
culius in Circo Maximo Circenfes ludos daret ,
fpedaretque, ab univerfo populo acclamatum eil
duodecics contra Chriftianos . Itaque Herculius,
referente in Senatu Hermogeniano Prxf. Pract.
ut in Italia exterifque Occidentalis imperii provineiis in Chriftianos lege ageretur , omnique
fuppliciorum genere animadverteretur , Senatu
populoque approbante decrevit . Hoc anno Diocletianus partim apud Illyrios comraoratus eft,
partim etiam in Oriente ; id quod fuadet lex
Antiochix data iv. Nonas Julii . Eufebius ad
hunc annum revocat vidoriam Conftantii de
Alemannis apud Lingonas relatam , quam nos
in annum 296. conjeeimus.
DioeUiiiAnno 302. Conftantio Chloro IV. & Maximiano Galerio Caefaribus IV. CoiT. Diocletianeme nr
i.
_ .
|oj, nus menlc Novembn Nicomcdiam in Bitnyniam hyematum abiit . In eamdem urbem , quae
regia erat ac fedes imperii Orientalis , fe contulit Galerius , quocum de Chriftianorum genere
penitus abolendo deliberatum eft 5 caque de re
clandeftinis cum Galerio conventibus habendis
totam hyemem Diocletianus exegit . Sed antequam Nicomediam veniret , verfatum fuifie apud Illyrios colligi poteft ex aliquot legibus ibi
dem dat is, quae cum Cxfaribus Confulibus adicriptx fint, ad hunc annum referri poflunt .

HISTORIA
DIOCLETIANI.
386
nalium cclebratfoni praftituto, Roma; addict . a qua populus illc priftina? libertatis adhuc mcCum igitur ab ejus Nicomedienfi difcelTu ad Ka- mor mirum in modum abhorrcbat; nam & Rc
lendas Novembre feptem ftre menfes numeren- gum Perfarum more , cultum veftitumquc rcga-

DiocloiU- ] .tiling y quam Diofpolim fuiTc arbitiamur ,

"rilo o. convcate Scnatu, quam paucis ante ditbus Ni-

creavcrat . Itaque Romanae dicacitatis impatiens, Diocletrpopulares illas cavillationes ne illos quidem pau- Jpr"rp.e

fintl)i.* comedia; indixerat , promulgare perecutionem

adverfus Chriftianos, &velincadem urbe, vcl

cos dies utincre potuit, qui fupereiant ejus an- r dicef

ni ante Kalcndas Januarias, ot ingnia noni Con- fio*

in alia civitatc haud longe remota , interfuiTe

martyrio S. Geoigii Palatini, quod in primum
univerfalis perfecutionis annum 3 diemque Aprilis vigefimum tertium incidiff confit. Hue revoca , quae fatis accurate dida funt in Adis
Gcorgii Ep. Salonit. cap. 3.
n.
Diocletianus poft varias Oricntis provincias
peragratas Romam venit menfe Novcmbri incuntcj in caque urbe cum Herculio collega ingenti apparatu ac magnirlcentia vicennalia celebrare ccepit die vigefima cjufdem menfs > qua;
gratulatio ac eclebritas ex antiquo inftituto trigjnta ipfos dies tenuit . Intra tempus vicennalibus praeftitutum itidem cum Herculio prarlariimum triumphum cgit non folum de Perils,
fed etiam, ut Eutropius docet, de aliis Romani norninis holtibus , veluti jEgyptiis, Marcomannis , Carpis , Alemannis , Quingentanis ,
quos vel per le ipfe , vel per eos vicerat , quos
imperii confortes adjutorefque adfciverat . Nam
in hoc ufque tempus dilatum fuifle triumphum
audor cil Eutropius , qui cum haud multo anle triumphalfe feribit , quam Imperium deponejet . Ait fiquidem Eutropius Diodetianum Nicomedia:, Herculium Medtoiani Purpuram exuiffe , pofi triumphum inclytum , quem- ex
univerfts gentibus egerant , pompa ferculorum illuflri, qua Tiarfei conjuges , fororefque & liberi ante currura deduffi funt. AtEufebius, quern
mrito Jofephus Scaliger in fuis Animadvcrfiombus rcprehendit , triumphum Pcricum uno
anno ante indidam univerfalcm periccutioncm
ftatuit, & cum anno Dioclctiani duodevigefimo
conjunxit . Hunc triumphum Augufti ne citius
agerent, vel alia ex aliis bella impedimento fuerunt , ut cenftt Petavius ; vel ideirco -diftulcre, nt cum conjungerent cum feflis vicemalium,

iulatus, quem ipfe fibi in annum proximum dccreverat , a Scnatu pro more illorum temporum
acciperct. Nam certum cft, ut praclare monct
Baluzius in notis ad Ladant. nominationem confulum fuifje tum prorfus in pote/tate Imperatorum . Itaquc Senatus non dcfignabat quidem confules , ut olim , fed eos declarabat , eis infignia
confulatus tradebat , & fie quodam modo confulatum dferre tribuere videbatur . lta nos docet
Valerianus Imper, in oratione ad Aureliamm , qui
poftea fuit Imperator , apud Vopifcum : ( te
Confulem bodie defigno , feripturus ad Senatum ,
ut tibi deputet fcipiotiem , deputet etiam fafees .
enim Imperator non folet dare , fed a Senatu , quando fit Confu , accipere . Itaque Diocletianus fibi Confulatum deftinaverat in annum infequentem , & fi manftjjet , ejus infignia,
pro more, Confu accepiffet a Senatu . ErgoDioclctianus die vigefima Decembris Roma difeedens
Ravennam conceffit . Sed audiendus Ladantius
cap. 17. Quibus folcmnibus clbrtis , libertetem populi Romani ferre non poterat , impa
tiens , & ager animi prorupit ex urbe , impendentibus Kakndisjanuariis , quibus Uli vonus Con- J**"1"*;
fulatus deferebatur . Tredecim dies tolerare non Confupotuit , ut potius , quam Vgvenn procede- nm iaii,
ret Confu .
Anno 304. Kalendis Januariis Diocletianus
nonum Ravcnnae, Herculius odavum confulatum
Roma; inierunt . Intcrea Diocletianus , dum Ra
venn hybernabat , ad rcjedificandam urbem Ariminenfem ab Rege Liburnoriim Demofthene
paucis ante annis excifam animum adjecit. Nam
innis quidem fuperioribus ejus civitatis reftituenx nullum ab gravioribus curis fpatium habuiffc , nullamque nadus effe opportunitatem videtur . Anno autem infequenti Nicomedia; impe-

ait Raluzius in nbtis ad Laftant. Cr fie fa(trent clariora atque celebriora .

Quod autem Henricus Valcfius in notis ad Eufebium adverfus Scaligcrum contendit refcrri non
polfeadhoc tcmpus triumphum Dioclctiani, cum
pcr hyemem triumphos agere non folerent Romani Imperatores , vercor , ut eruditis hominibus probari qucatj nam fi tempore hiberno vicennalia publicis ludis & fpedaculis edendis celebrari potucrunt, non video, cur eodem tempore triumphi pompa per urbem circumferri non
potucrit. Sub dies ieftos vicennalium nihil mors interpofuit, quin ibtim ex urbe difecderet ,
ut ca potius fuga , quam difceflus fuiTe vidcatur. Hujus profedionis cauflain conert Ladantius in populum Romanum, qui fuopte ingenio
ad carpenda illulrium ac prxfcrtim Principum
virorum vitia licentior, quam liberior, Dioclctianum quamdiu Roma; fuit , illiberalibus joeis, atque adeo convitiis appetere nunquamdcftiterat. Ncc fine, ut fupra diximus , deerant
caulae peculiares , cur Romani Diocletianum
odiffent. eque cnim folum avare , fed uperbe etiam imperabat, regia plane his poteate,

rio fe abdicavi' ; cum cartcroquin Diocletianus, te"!fc

nt tabula? Ariminenies tcftantur, ad cjufdem ur- rijnffi.
bis reftitutionem non folum audoritatcm , f.d
ctiam fuam ipfe prsfentiam cor.tulerit . Etenim
Diocletianus, quemadmodum narrt Ca?far C!cmentinus in hiit. Arim. 1. 2. cum ex Gallia Ariminum venifTet , ejus civitatis pra*potentis olim
atque opulentiflinx-cxcidium mileratus , eamdem
rexdificari juffit , Architcdis peritiiimis undique edido accitis, coadis fabris, operifque imperatis . Ncque ab vetcris Geographic onomaftico abhorrer , quod Clementinus dc Diocletiani cx Gallia in urbem Ariminenfem adventu fcripfit. Ravenna fiquidem, unde difceflt , Gallia;
Cifalpina; , Ariminum vero Italia; propria; finibus coiitinebatur ; nam Rubicon fluvius tefte Appiano apud Ortclium in Thef. Geogr. Galliam
ab Italia disjungebat 5 quamvis aliquot fictilis
ante conditam Romanam Monarchiam is quoque
Italia; tradus, qui a Rubicone Anconam ufque
protenditur , ab Gallis Senonibus Gallia; nomen
acccpcrat. Quarc Titus Livius lib. 28. antiquiorum temporum ratione habita Ariminum Gallia:
adfcripfit: Criminum ( ita Galliam appelUbant)
Sp.

Dieel.
dwb"
ticeon*.''
' "''ic
triomphtt

HISTORIA

DIOCLETIANI.

Sp. bucretio obtigit . De Arimini excidio & re

paration videnda funt , qus fupra diximus, &
qus diduri fumus in Hiftoria Sandorum Arbenfium Marini &: Leonis .

Cum Diocletianus Romaprofedus Ravennam,

& Ravenna Ariminum regreflus urbem illam inhurandam curbate erat hyems fumma, ac tem
peras perfrigida ; imbres magni & aTidui . Ita.
que partim ex. acris ac temporis inclemcntia y
partim Ox animi xgritudine, partim ex infirma
vaktudine, affedaque jam state, lentum aeperdifficilem morbum contraxit . Quamvis autem
corpore pariter atque animo sger eTet , Raven
na tarnen difceflt ver ineunte , iterque Nicomediam cum fufeepiflet, Vcnetiam antiquamperagravit , Veronam , Altinum, Concordiam ,
Aquilcjam adiit ; urbes vis militari , qus eft
in Pannoniam , impofitas , defcriptafque in Iti
nerario Antonini , atque in tabula Peutingeriana ; inde in Pannoniam profedus Sirmium, TauNicome- ranum > Viminacium luftravit; sftate autem condiam pro feda Ripam Strigam five Iftricam vel Danubiafiicitur. nam circumiit, & fub finem hujus anni , hye\, V-. me jam appetente, Nicomediam pervenit . Ste' " ; phanus Baluzius Diocletianum Ravenna non an"'. .', te men fem Martium digreTum efle colligit ex
lege ibidem data xv. Kai. Aprilisj itemqucquas
fupra nominavi , urbes ab eo aditas in itinere
.i. -n Nicomedienfi , ac luftratas fuifle ex aliis legi
bus Verons quidem xiv. Kal. Jimias, Aquilcjae autem , Sirmii , Taurani , Viminacii diverfis
temporibus vel editis vel fubferiptis ab excefsu
menfis Augufti ufque ad Kalendas Odobris . Ve
rum , ut ipfemet Baluzius fatetur, cum hs le
ges iifdem diebus annorum fuperiorum in illis
civitatibus condi potuerint, indidem nihil certi
elici poteft, neque probari hoc anno Diocletia
num in ea$ civitates venifle, & commoratum
ibidem efle illis diebus, qui legibus modocommemoratis fubjiciuntur.
Haud abfimiie vero exifthnaverim Diocletia
num ex itinere in Dalmatian) & Saionam di
vertirle, five ut ad morbum levandum patrii foli
ccelique falubritate frueretur, quodunumad inveteratas corporis sgritudines certiffimum perfugium vulgo arbitrantur j five ut Salonitani Palatii jamdudum inchoati abfolutionem ac perfedionem fua prsfentia urgeret ; five tandem ut
e Dalmatia pecuniam , qua populos illos ob defedioncm Demofthenicam multaverat, iternque
artifices atque operarios ad sdificationem Ariminenfem tranfmitteret : ajunt quippe Scriptores
Arimincnfes , ingentem vim auri atque argenti
Dalmtica exadionc coadam , iternque operas
quamplurimascx eadem provincia ad urbem illam
inftaurandam juflu Diocletiani fubmiflas fuifle .
Dalmatiam & Saionam hoc anno aditam efle a
Diodetiano fatis oftendunt Ada S. Donati to
mo i. de fc rip ta in Epifcopis Salonitanis. Cum
itaque unum altcrumvc men fem Salons fubftitiflet , in Pannoniam profedus Siimium adiit,
inde Tauranum , poftea Viminacium contendit ; Si circumflcxo fecundum ripam Strigam
itinere in Afiam tranfiit , ac demum Nicome
diam pervenit . Diocletiani morbum atque iter
Nicomedienfc breviter dcfcripfit Ladantiusc. 17.
ad hune modum: Sed profeaus hyeme , /viente
frigote i atque imbribus verberatus , morbum l
vent ac perpetuum traxit , vexatujqut per omne
iter , leica plurimum vebebatur. Sic aflate tranfatta , per circuitum Bjp* Strig* Tifcomcdiam venit , morbo jam ingravefcente .
lltyrki Sacri . IL

387

Rjpa Striga quid loci fit , quidve fignifiect , R S(rj.

difputant Interpretes Ladantii , & huic verbo g quid alii aliam notionem fubjiciunt . Non defuit ,
qui putaret huic loco mendum inefle , & pro
Striga fubftituendam efle ccnlewt aut Phrygiam ,
aut quod propius vero eft Strigoniam ab Strigonio Pannonis urbe clara imprimis nobili ,
qus Danubio adjacet ; inde Diocletianum prster oram Danubianam ledica delatum efle ufque
ad Pontum Euxinum , quem navi tranfmittens
in Afiam atque Bithyniam appulcrit. Stephanus
Baluzius eo vocabulo defignari exiflimat oram
Propontidis , quam Diocletianus terrcftri itinere
circumvedus , Nicomediam pervenit . Elis Bo*
herellus pro ripa Striga legendum putat per circuitum rip& ljirica y & hujufmodi vocabulo fignificari ait vel Ulrum fluvium , vel Iflriam ad
finum Adriaticum ; quern Diocletianus circumjens , Venetiam atque Iflriam peragravit 3 atque
hinc iter in Pannoniam direxit . Pleriquc tarnen
docent, quibus plane aflentior, haud aliam efle
ripam Strigam 3 nifi ripam Iflri , feu Danubii , cu
jus fluvii oram legens Diocletianus Byzantium
venit , & Bofphorum tranfvedus Nicomediam
appulit . Facilis autem fuit commutatio ex Iflri'
in Stricam ac deinde Strigam, dempta ex ufu
fatis communi per librados prima littera . Unde
Spania pro Hifpania , Stricultts apud Arnobium
pro Hiflriculo , Strio pro hiflrione apud Ifidorum
& veteres Gloffas . Quamvis autem is fluvius
duplici appellatione veluti bipartitus , ab jugo
Abnobs Montis , unde oritur , Danubii nomen
Axiopolim ufque retineat , hinc vero ufque ad
oftia , quibus in Euxinum devolvitur, Iflri nomen fubeat; antiquo tarnen ufu receptutn eft , ut
totus fine ulla diftindione alias liter , alias Danubius appclletur ; hinc etiam Ripa I ft rica ea
dem ac Danubiana dtcitur . Henricus Dodwcllus
approbat quidem iter Diocletiani Danubianum ,
five Iftricum j negat tarnen Ripam Strigam aut cura
Jflrica oommutandam , aut ejus nomen ab Iftro
derivandam efle j docct quippe hanc vocem efle
Cromaticam ab agrorum metandorum difciplina
ad rem Caftrenfem , itemque ad colonianam ex
tremarum limitem defignandum tradudam . Quemadmodum autem latus illud Caftrorum hoftibus
obverfum veteres Strigam appellabant , ita limes
ille Barbaris & Coloniis Romanis interjedus
Striga vocari folebat ; quern haud fecus , quam
partem illam caftrorum objedam hoftibus , turribus , Caftellis , firmiifimifque prsfidiis , qus
limitnea dicebantur, ad barbarorum incurfioncs
arcendas communiebant . Porro Danubius fere
femper limes fuit a Septentrione ac terminus im
perii Romani , quem tranfgrcflus eft Trajanus
veteri Dacia occupata ; fed Aurelianus cum hanc
provinciam a Barbaris tueri non poflt, Roma
norum inde prsfidia& colonias detraxit, atque in
Daciam novam citra Danubium traduxit . Exinde Danubius itcrum Romanas provincias , barbarafque regiones difterminare ccepit ; idemque
fluvius, cum Diocletianus rerum potiebatur, imperium Romanum definiebat . Ejus igitur Ripam
plurimis arcibus , validifque prsfidiis impofitis
Romani adverfus Barbaros munierant; eique tu
ende Diocletianus prsfecerat Galerium , cujus
ea eft oratio apud Ladantium plena ftomachi &
querelarum: jam fluxiffe annoi quindecimy ex quo
in Illyrico , vel ad ripam Danubii reiegatut tum
gentibus barbaris lutlaret , cum alii intra laxiores , & quietiores terras delicate imperarent . H sc
caftella & prsfidia dicebantur Trafeittur IllyriK
cian* ,

HISTORIA
DIOCLETIANI.
388
tana , propterea quod ha, eVDanubius prstcr- Striga iter Nicomedienfc ab Dioclctiano fifdhrrn
flurns , limitancis lllyrici provinciis quoddam effe. teatur . Huic vero impofita erant Prxiveluti infuperabilc vallum pritcnderent . Ripa ii limitnea. , five Tratentura lllyriciana , hifigitur Danubii , limes imperii Romani cum ef que tuendis Romana; legiones conftitutas , in
quibus erat I. fovia apud Trofmin in Maefia
fet , ad barbaros arcendos mm ipfo flumine in
termedio prsalro ac minime vadofo , turn egre- inferiori, & II. Herclea apud Noviodunum in
giis munitionibus fcpta undique ac firmata, rite Scythia j. qui' ab Diocletiani & Maximiani fcappellatur Striga, vocabulo non illo quidem ab nio'ris cognominibus denominate fuerant ; & uf
Jftro fiuvio, fed ab re ac difciplina catlrenfi dc- que *d iroperium Honorii perftiterunt , quemad-i
fumpto, quippc cum ea pars Caftrorum , quae modum intelligi poteft ex his verfibus Claudiahoftibus obverfa eft, & majoribus euodiis, vi- ni de, Bello Gildonis:
Herculeam fuus oldies , JovUmque cohort em
giliis, praefidiilque muniri, & Striga denominar!
FX dicit Superum .
lolet. Dc Fjpa Striga ll quis pluracupiat, adeat
Henricum Dodwellum, quieruditamdiffertatio- Ergo Diocletianus via brcviore dextrorfum re
licta, iterque finiitrorfum deflccten's , longiorcm
ntm de Rjpa Striga confecit .
Quod autcm idem Dodwellus cenfet Diocletia- arripuit per circuitum Rjpa Striga; Se praefidiis
numlectica quidem ad Danubium ufque delatum ripenfibus, quantum per valetudinem licuit, lu( ; navigio deinde ufum , & fecundo flumine ilratis, legionibus vel auftis vel fuppletis, tan
deveilum fuiffe > Pontoqiic Euxino tranfvefrum dem intra finem menfis Novembris Nicomediam
pervenit ; & cum itinere aliquantulum relevari
Nicomediam perveniffe, id mihi haud fane pro
...
batura ncque cum iis, qua: de hac Nicomedienfi vifus effet, deinde multo graviirs vehementiul*
profeftione fcriplit Lactantius , fatis cohaerere que affliari ccepit. Quamvis autemmorbus in <"..
videtur. Non tnim leBica plurimum , ut ait La- dies ingravefceret , voluit tarnen leftica proferri in DocIet.
ebntius, fed navi magna m hujus itineris partem publicum, ut Nicomedienfem Circum, quem fuo ut'ci'r**
confeciffet j nec vero mihi fit vcrifimile sgrum nomine xdificari inferibique jufferat , integro eumNieocorpore atque animo Imperatorcm adduci potuif- poft vicennalia anno jam evoluto > dedicaret . J-"^, jjj.
fe , ut per Danubii ctamelas , & Ponti Euxi- Paucis poft diebus morbi vis eo crcvit , ut tota vie ;
ni brevia procellafque , valetudinem male affe- urbe ad omnes Deos pro illiusincohimitate fup- }"'"**
ctam , hyeme jam appetentc , & anno 504. in plicatum iretur. Sed Idibus Decembribus de il- morbnm
exitum vergente , tarn incommoda; pcriculofs- lius vita plane defpcratum cft 5 gravi enim op- a',",,
que navigationi commirterer . cum ait preffus fopitufque lethargo pa.rum abfuit , quin
Lacbntius per circuitum Ripa Striga ab Diocle- pro mortuo habercturj vivere tarnen eum, qui
aderant , ex calore & fpiritu remanente inpraetiano iter habitum effe Nicomediam , fatis d
clart non ilium quidem fluvio , fed terra , non cordiis fenferunt ; fed vidurum exigua pronavi, fed vehculo iter illnd feciffe . Hue adde, pe nulla fpes erat ; tota quidem urbe de ilquod Dodwellus ipfemct docct id Dioclctiano Ni
lius morte fama percrebuit ; qua; opinio mulcomediam proficifecnti confilium fuiiTe , ut ex torum animis ufque adeo infedit , ut quamvis
itinere luftraret Traftdia limitnea, in illisprs- ille paullo poft recepto fpiritu ad fe rediiffct ,
fertim partibus , quibus maximum & fere pcr- evclli tamen non potuerit ante Klcndas Marpetuum im minebat ab hofte periculum ; iter au- tias anni infequentis , cum recuprala valetudi*
rem facienti per circuitum ripa Striga, cumhu- ne fe vivum fpeftandumque omnibus pratbuit ;
jufmodi pradidia ac munmenta frequentiffime nam ad earn ufque diem publico abftinuit, pro
occurrerenr , fane tutius erat &commodius ho- pterea quod ex morbi viokntia in quandam ve*
mini prsfertim argra valetudine Jcctica vehi , luti amentiam prolapfus , ftatis quibufdam hoquam identidem & fere altero quoque milliario ris modo infanirc , modo refipifcere videretur .
e navi in terram confeendere . Nicolaus Toinar- Qax omnia- Laclantius cap. 17; hifce verbis dedus in Not. ad Laant. duas vias, qusc Vimi- fcripfit: Tfjcomcdiam venit , morbo jam gravi innacio ad ripam Danubii fito Nicomediam ferc- [urgente . Quodcumqe (five quo utcumque ) ft
bant, ex Itinerario Antonini Colonia: edito an. premi videret , prolatus eft tamen, vt Circum,
1600. dcfcriplk. Altera quidem erat breviffima, quem fecerat , dedicaret anno poft vicennalia re
altera vero multo Iqngiflima j utraque ab urbe pleto . Deinde ita languore oppreffus , ut per om
Viminacio cum initium duceret , ibidem bifa- nes Deos pro ejus vita rogaretur , donee Idibus
riam divifa , altera dextrorfum ad Meridiem , Decembribus lutlus repente in Valatio , maflitia ,
altera finiitrorfum ad Scptemtrionem vergebat , & lacryma, judicum trepidatio & ftlentium . To
iterumque conjungebantiir, convenicbantque O- ta civitate jam non modo mortuum , Jed etiam feftudizum , five Ofiudizum urbem Thracise, un* pultum dicebant , cum repente mane poftridie perde iter erat Byzantium , hinc brevis trajeftus vagari fame , quod vivret ; domefticoram ac ju
in Bithyniam , ubi prima occurrcbat civitas dicum vultus alacritate mutari . defuerunt ,
Ponticum five Pontichium, deinde Libyffa , a qui fufpicarentur celari ejus mortem , donee Ca
qua paifuum millia duo & viginti abcrat Ni- far veniret , ne quid forte a militibus novantur .
Qua fufpicio tantum valuit , ut nemo crederet eum
comedia . Ac prior ilia quidem viginti, fecun
vivere , nifi Ka lendi s Martiis prodi'et , vix agnoda vero tribus omnino & cjutnquaginta Ofiudi
zum ufque JVIanfionibus contbbat . Haud dubi- feendus , quippe qui anno f'ere toto agritudine tato, quin Diocletianus brcviori viam longiorcm bui'et . Et ille Idibus Decembribus morte fopitus
practulerit , cum ilia quidem alpcltris effet ac animam reeeperat , nec tamen tot^m . Dctnens enim
montofa , hominique infirmo admodum gravis ; fatlus eft , ita ut certis horis infaniret , certis rehaec vero licet plurium effet dierum , plana ta
ftpifeeret .
rnen erat aequabilifquc , levi aut nullo incommodo vcl infirmis obcunda 5 praetcrquamquod
ilia erat mediterrnea , longeque ab Danubio re
mota, haec ripenfis Danubio adjacens , qualem
fuiffe docet Laclantius , qui per circuitum ripa
VIII.

HISTORIA

DIOCLETIAN I.

s. vin.
Diccletianus cum Maximiane abdicat fe Imperio .
Caufl<e " annus abdications .
CiffJb /^V U cauff potiflmum impulerint Diocleunp"|l V^^tianum, ut imperio depofito in ordinem
apndalioi
fe redigeret , non eaedern ab omnibus, ed
alias ab aliis afferunturj idque fadum lane mejnorabile , int qui eidtm laudi , funt ctiam
qui vitio tribuant . Aurelius Victor , itemque
Eutropius ajunt Diocletianum , cum ab anno
fexagefimo prope abeffet, quod tate in fe ni m
de vexa, attritifque corporis & anjmi viribus ad
Imperium gerendum minus fe idoneum fentiret ,
ideifeo Imperatoris nomine diadematc pofito ,
in vitam fc privatam abdidiffe > quam quidem
rem mirificis Jaudibus efferunt , & magnae vir
tud, excelfique cujufdam animi magnitudini ae
moderation! adfcribunt . Et quamquam aliis alia
aflimantibus , veri gratia corrupta fit , ait Vior lib. de Cafar, nobis tarnen' excllenti natura
videtur ad communem vitam y fpreto ambitu , defcendi'e . Eutropius vero de Diocletiano haec (cripfit . Cum autem ingravefeente avo , parum je
idoneum Dioclctianus moderando imperio e'e fentiret , auclor Herculio fuit , ut in vitam priva
tam concdrent , & flationem tuend reipublica
viridioribus , junioribufque mandarent ; cui agre
Collega obtemperavit .... Inujitata virtute uftts ,
ut folus omnium , pofl conditm imperium , ex
tanto fafligio fponte ad privat vit* ftatum civi?
litatemque remearet. Neque ab his diffentit autor Incertus Panegyrici apud Herculium& Conftantium habiti , itemque Calliodorus , qui in
labafeentem utriufque aetatem, cjuas tanto oneri
ferendo non erat , depofti ab utroque imperii
cauflam conferunt, quippe cum potior Ii is ef
fet falus felicitas publica, quam propria di
gnitas vel utilitas . Nicephorus Calliftus Hift.
Eccl. lib. 7. cap. 10. traditum ait ab antiquis
Scripton'bus , Diocletianum & Hcrculium impe
rio fponte abiiiTe, ut publiis curis valere jufr
fis, more Graecorum ad ftudium Philofophia: fe
totos conferrent , Sc ex littera,rum tractations
tantumdem gloria: apud poderos fibi compararent, quantum ex adminiftratione reipublicas af?
fecuti eile fibi videbantur. l\eliqui Scriptores re
ferunt y quod Greecorum Tbilofopborum vitam fibi
degendam legerint . Cum etenim fatis diu imperio
grendo fumma poteflate ufi , & deliciis a/JluifJ%f, & gloriam magnam fibi compara'e vift ef
fent, geners etiam fuos fubrogaent , ad philofophandum ft. etiam per excellentem , & fuperbam
ambitionem ontulerunt , ut fcilicet qui fe imperium optime adm'tnifiraffe exifiimarent , ex philofophica quoque vita gloriam aliquant apud pofte-i
ros confequerentur .
Sed plerique Chriftiani Scriptores longe aliam
fferunt cauflam , cur Diocletianus pariter cum,
collega imperium drpofuerit; & hanc potiflmum
fuifle ajunt, quod ex incremento ingentiquc fucceflu rei Chriftiana: , cui par opprimendoe qon
erat, ta mum matrons triftitiaeque hauferit , ut
fatius fibi efle duceret , reipublica: gubernacuja
aliis tradere , feque vitas privata: tenebrjs occulere , quam fe vidente at'quc imperante , tanto
latius in dies augeri propagarique Chriftianam
religionem , quanto ipfe vehementius vires oro
nes ac ervos ad earn opprimendam contende
r!. Nam id propofitum fuiff; Diocktiano, ut
Iliyrici Sacri Tom. J7,

3%
Chriftianum nomen ufquequaque tolleret , teftirmonio efle poffunt Hifpanicnfes illi adulatores,
qui , ut Diocletiani Se Maximiani elogiiwn non
ad veritatcm , fed ad eorum fenfum ac voluntatem componerent , iifdem ut propagati impe
rii, & cultus Deorum, fie ctiam everfac funditus extintsque Ghriftianae religioni teftimonium
marmrea; columna; inifum falfo dederunt . Ex
tant fiquidem in -hanc fententiam duae in Anna
libus Baronianis ad an. 304. inferiptiones apud
Cluniam Hifpania; Tawaconenfis urbem rcpertL'
Diocletian. Jovius . Maximi . Herculeus CAlSS.
^ugg. Amplificato per Orientem & Occid. Imp.
Vyom. Et Q\omine Chrijlianor. delete qui ,
evertebant . Huic altera fubjicitur inferiptio :
Diocletian. CMS. .Aug. Gallerio in Oriente adopt,
fuperflitione Cbrifii ubique deleta cultu Deorum
propgate . Quod in utraque inferiptione falfo
memoria proditum eft denomine Cbriflianorum
ac fuperflitione Cbrifii ubique deleta , id fatis d
clart, quorfum Diocletiani confilia & conatus
fpearegt, quodve ille monumentum ad fempirternam memoriam fui nominis relinquere , ac
pofteritati propagare potiflmum optaret . Gun
igitur de Ghritiahis facris abolendis oto anir
mo dies noctefquc cogitarct , jufls in eorum
exitium Pia?feclis omnium Provinciarum omni
fuppliciorum genere incumbere, angebatur intimis fenfibus omnes fuos in ecelefiam impetus eo
denique recidere, ut ad illam non evertendam^
fed hbiliendam augendamque refern vjdfrentur. Quocirca fpe fu fruflratum fufeepti confilii & conatus p'cenituit ae puduit . Sqa: igitur
famae atque exiftimationi onfulendum ratus ,
fummam rerum gerendarum poteftatem fponte
dimiit, ut fibi potius voluntas, quam facultas
ad ccepta perficinda defuiTe videretur . Hanc
Diocletiano Sc Hcrculio praecipue caufTam fuiffe , c imperio fe abdicaren! , teftatur Zona ras
5. part. Annal, aliique Scriptores antiqui , quos
cum aliis juniorrbus Scriptoribus fequitur Baronius. ad an, 564. idquc confirmt teftimonio
petitq ex Adis S. IVlenna; & Sociorum Martyrum, in quibus ita fcriptum eft: Toflquam ma
gnum ad hoc adbibuere fiudium , " movere lapidem ut Chriftianam religionem convellerent , quando cognoverunt fe ea aggredi , qua non
poffent fieri & ut dicitur , jacutari aerem , &
conari movere ea , quA funt immobilia , uterque
eorum depofuit imperium; apud alios quidem ~
texentes fortuna fatietatem , & amorem mutationis } iis autem , quibus poterant fecreta commu-.
nieare & animum aperire , dicentes Chrifii virtutem & qua ex fignis proficifcebatur , perfuxfionem } & quod cum hoc non potuiffent efficere ,
alia poflhabentes , & parva exifiimantes , im
perare quidem volebant . Hue fortaflis referri pof
funt, quae fubobfeure fripfit Aurelius Viftor de
cladibus nefcio quibus inteftinis, quas cum rei
publica; impender Diocletianus prifagiret , tempori ceder, Sc loco abire decrevit , vitamque
privatam unicum fibi ab rebus adverfis tutiifimum portum fore exiftimavit j reipublica; cuftodia ac tutela aliis demandata, qui impendentes illas imperio calamitates exciperent ac fufli-,
nerent : T^amque imminentium fexutator , inquic
Victor de Calar, ubi fato inte/Unas lades , &
quafi fragorem quemdam impender comperit fla
tus Upmani x celebrato regni vicefimo anno , valentior By.V. curam abjecit . Nemo eft , quin feia
Ethnicos folitos fuifle Chriftianis acceptum re-?'
ferre quidquid detrimenti undecumque imperiq
Kk 3
Ro,

HISTORIA

Dtp CiL .ETI ANJ.

Romano aceideret j eos jjebant efle peftera st

perniciero reipublica > clandeftinis oitionibue
ewtiion patria moliri , Deorura iemertalium
indignationcm concitare , qui paucorum fclere
violati cum effent , pnas al omnibus, repofeer
bant. Hinc terra raotus, fluviorum inundatior
nes , urbium excidia, fames peftilentia , &
quidquid ma brum dcniq ue , Diis ira t is > huma
no gent ri identidem ingruebat . Cum autcm Diocletianus invifum & exitiale hominum genus
extfnguere non pofieij' quin quotidie magi s augeri atque amplifican ywjeref, ex prava illa de
jChriftjani$ opjnione , qua omnium animis penitus infederar. , augurabatur intefiinas illas la
des , quarum fupra meminit Victor ., p" quafi
fragorcm quemdam flatus Bornant: quibus quiden?
cladibus ac rinHts ut fe ipfe fubduceret , tarnquam in port um , jfic in vitam privatatr feceffit .
Conftantinus Magnus apud Eufeb. 1. 8. c. 5,
in oratione illa , quam habujt ad Sanctorum
caturn, teftatur Diqcletianum , Deo irato, atqe viiidice Chriftiani fanguinis , in quamdam
veluti infamara incidiffe ; qua quidem mentis
pertrbatio , & a refta ratone defectio dementia illum adduxit, ut a feipfe fceleram fuo
poenaiu repetens, e fummo rerum humanarum faUigio fe in hum'lera abjeftamque privatorura hominum fortunam & conditionem dejiceret : Diocleijanus qupque , cumpofl cruentam cadan in 'perfecutione failam 3 ipfe contra fe quodammodo propter Vitium amentia: " delirationis
fu ragium tulj'et , fe unius abjeQa bumilis m*n~
fwnis munitioni , ac prxftdio concredens , panas
dedit . Idem confirmt Eufcbius Cfarienfis lib. 8.
. z6. Cum fecundus jam annus ejus tumultus in
pos commoti nondum effet compjtus , facinus quoddam novum & ioauditum in imperio fatlitatmri
ejus jlatum penitus commutarit , evertitque . Tfam
qui primus noflrarum xrumnarum autlor erat \
pjoctcrinum dico , in tarn. Letalem, pefliferum tnorbum delapfus eft. , ut mens inde de ftatu
fua deturbaretur ; &propterea cum Ule, ipfe , turn
alter , Valerium Herculi'um Maximianum intelligo y qui fecundus pofl ilium obtinebat in imperio ,
honore imperii depofito , plebtjum & privatum vi~
t genus fibi dslegit .
Cacilius Laftantius cap. 18. hac dc re diffentire yidetur j neque enim fua fponte ac vo
lntate
fed vi metu paftos Diocletianum
Sc Herculium , Galerio urgente atqiie impelien
te, abiiffe imperio:
ideft Galerius, venit y non utPa'tri, idefl Dioclttia^noy gratular
fed ut eum cogeret imperio cdete . Jam conflixerat cum Maximiane fern , eumqu termerat y jefio armorum civilium metu . Uggre'us eft tvgo.
Diocletianum primum molliter & amjet'. . . Se4
eum blanda Unique oratione nihil profice ret , turn
minas fajare , formidintm meutere , vim adhibere
ceepit : Sf ipfe ceder noluiffet , fe fibi confulturum He amplius minor c> extremus effet . Jam
fluxijje annos quindecimt ex quo in lllyrico , vel
ad ripam Danuvii rtlegatus cum gentibus barbaris lutlaret j cum alii intra laxiares y & quitiores terras delicate imperarent . His auditis Sener lnguidas x qui jam Maximiani ferns litteras
acceperat fcribenfis quacunque locutus fuijfet , &
didicerat ab eo augeri cxercitum , larymabundus ,
Fiat y iaqait y fihoc placet . Ad hunc Laclantii
locum banc notam adjecic Stcphanus Baluzius:
Haenus exiflimavimus fpontaneam fuiffe Diocletiani abdicationem , & longo tempore mdittam,
quoi certc evidentijpme colUgebatur ex vetuftis au-

tloribus , qui yulgatas tantum kiftorias fcribtbant ,~

arcana, reyum non nayerat , At Latlantius , qui
Tjjeomediam a Diocletiano fuerat accitus > qui
frequeus erat m Talati , melius banc floriam fcire potuit ,' quam Uli , qui poflea animum ad fcribendas biftorias appulerunt . At mihi
fane videtur nihil effe negotii Ladaetium co%ciliare cum caieris Scripf'oribus , fi quidem^0^*
filium & decretum abdicandi imperii ab" ipfo
abdications aftu diftinguere velimus i fane
video, cur non omets illz caufla, quanms va
ria multplices, qua ab antiquis afferri Olent, fimul eonjunVa in earn ogitationem xc
voluntatem impeliere Diocletianum potuerint ,
ut reipublica adminiftratione aliis tradita, ipfe
ad conditionem vitaraque prjwam redir,.
Ac primum quidem vetus eft bac opinio ve-
terum fere omnium Scriptorum confenfu firma
ta, quod pralare monet Baluzius , Diocletiano multo ante, quam reipfa Imperium deponeret, de illo deponendo & cogitatum & deliberatum fuiffe ; nihil vero caufle eft, cur antiquis Scriptdribus fidem abrogemus , fi communis hac opinjo & pervulgata componi poffit
conciliarique cum iis, qua Laflantius feripfit .
Piocletianus autem omnibus i Iiis cauffis ', tfi
rationibus, quas fupra memoravimus, adduci po
tuit,
ut
imperiiquedimittenj:
fupremi .regimjnis
*->_j._.
1
r ' ' ^
d confilium caperet . Galerius inde ufque a per
fica viftoria, qua incidit in annum 107. rci f*liciter gefta fucceffu elatus cesperat effe tanta
infolentia , ut mctu inje&o , nomen atque infi7
gnia Imperatoris Diocletiano detrahere , fibi
ufurpare conaretur . Hinc voces ilia Galerii apu4
Eatantiura cap. 5. iuroris ac minarura plena:
Ouaufque ^far} Quoufque efar i Praterea iatr
unte quarto faculo , quamvis annum quintur
& quinquagefimum atatis nondum cxccffcrat ,
mitarium tamen expeditionum , ac publici regimjnis curjs laboribufque confeftus valetudine
c natura inhrmior elle coeperat i qua caua honefta fane laudabilis fuit , cur fibi receptui
canendum putaret , atque in alios , qui tate
viribus vigerent , imperii onus transferre
dcccrncrcc , quod fibi jam gravius videbatur ,
quam ut ad plures annos ab fe fuftineri pofft
confidret . Atque per id ferme temporis Dio
cletianum incommoda valetudine uti cepifie colligere poffumus ex Ais S. MarceUi Papa, ubi
hac leguntur : Pofl menfes duos ambulavii l>iocletianus \uguflus ai Dalmatias , ibique tgtitudine fatigatus fecit teftamentum , & cebredes fa*
it filios fuos . Ncc vero abnuerim Diocletiannum gloria apud pofteros onfequenda cupiditte incenfum id facer confiituiffe , quod nemo
ante fe fecifle legeretur ,' ut e furorno rerum hil
manarum faftigio fe ad vitam privatam philofophandi ftudio dimitteret 5 qua res fane nova acque
ad eum diem inaudita fuerat , ac plane digna,
quam pofteritas univerfa admiraretur , & maximis ladibus extollerct. Ad hac: Diocletianus
Chriftianos pe(Em oderat j Qc quamvis ab initio ad colligendam dementia famam, omniusuque nimos fibi devinciendos fe illis favere fi
mularct , & poftea , hriftianis confanguineis,
fuis gratiftcari volens aliquid de acerbitate iderv.
tidem remitteret ; certum tamen illi ac deliberatum fuerat delerc univerfum Chriftianorum
genus; idque quam vehementer cuperet , multa
jam documenta dederat. Sed cura experientia didiciffet h rift i religione m concuti quidem plfe , labef atari autem eppiimique nor) pofle ,
quin

HISTORIA

DIQCLETIANI,

augert statte corroboran , quo

vefatraemjor in earn boftiura scoiMtta jneuntbereit? . tntius fibi atque hoeeftitu effe in>
perio carere , quam fe imperante atque jnvite
Cbrjiaeum nomo atque jritum. ,*igert ubique ,
dt latius ie jdies propagan . Qua: quidet caufie ', cum inter ( non pugnaet, gui, atquid
momemrt aflfarm pocueronc , quo Dioelttunus
impelieren ,tn earn fenteatiam, ut fibi imperJo
cedeadampntaTet^^efcuiKeJitfcmuirw
'omni one conaretu fqadere, yix tandem agrer
que perfuaiit . Ira que ambo convneraiit Salonam
atin joa. uttupm diximea, aedeeommurneonfila iraperium Aoguftle opportune tempore deponera , fuifque Cafaribus Confiantjo & Galey
jrio tradrre conffjtuejrant V Hoj'us Salonirani con*ventos dvc.rfiqujp memajiara litters confignauit
Nieephorus .Caltyftus, cujas verba
6. defcripta
font: Idem ridetur fignificare To,luie,Auprincertos Panegyrici ad Maximianum & Conftantiura Agg- fupra mortui nun . Idem confirmt ,
qui Acra S. Marcelli Papa litr.ris tradidit : Toft
menfes duos amhulayit Diocletianus ~uguftus ad
Dahnatt/u y ibique agriiudine fatigatus , fecit tefttmentttnty & cobaredts fecit filiotfuot : Deereverant quidem uno & codi m tempore uterque imperio fe abdicare y fed nullum certum diem annumque huic abdication! praefinierant. Nam priufquam rebus publicis nunciupn' raminerent^ ik
yicefimum ab imperio fufcepto annum abfolvre ,
fttque yicennaiia celebrare yolebant ; &'intereain
id maxime operant fibi dandam cenfebant , ut
snteftinis externifque hoftibus fublatis , rempublicam pacatam tranquilla mquerelinq uerent : hujus autem faluti ac tranquillitati cum nihil pernkiofiusChrilianareligione, nihil exitialius effe
ducerem, ad earn, fi fieri pot oipnino abb)endam'cx;remos conatus fibi exerendos eifecenfebant t Quarc anno infequenti Herculius Romat
Chriftianos yeriementius perfequi ac divexarc inititnit i biennio autem port Dioltianus Nicomedia Chriftianis toto terrarum orbe internecinum bellum indixit quo nullum ad earn diem
rte<juecrudeJius,nequediuturniu$inCbriftianum
nom?n incubuit . '
Jam yero omnibus illis, quas ex antiquis Scriptoribus attujimus cauffas, allici quidem adducique potuit Diocletianus , ut imperio decedere
aliquando ftatvjerct , cogj yel inyjtus perpellique
noq poterat . Quamquam nim jampridem fibi
ftMtucret ab Galerio Cafarep m nomen indignara
te, hujus ta men furor atque audacia nondumeq
procefferat , ut b fene a;gro atque invalido nolenti repugnantique imperium extorqueret j non-?
dum , eo inonfultq atque infcio, Maximianum
Herculium , injeo armorum ciyilium metu , in
fuatn fententiam traxerat ; npndum aperte proT
feffus , fi ipfe ceder noluiffct , fe fibi confultu^
rum : hifce verbis haud obfeure fe ad vim illi
adhibendam
paratum dequnciayerat . Haec
omnia quinqucpnjo poft Njcomedi effe Laantius telafur . in jilo Convontu SaloT
nitano Diocletianus fponte ac libre imperii deponendi confilium cepit ; ex quo factum eft , ut
plerique Scriptores abdicatjqrjm Diocletiani liberara ac voluntariam fuiile, Sc diu multumque ,
ante quam fieret , meditatam & conftitutam efle
affirment . Longe aliter res accidit in Comitiis
Nicoroedienfibus , de quibus jam nobis dicen^
dum eft .
Diocletianus poft vkennalia celebrata, Nicomedieefe iter ingreffui , ia lentum , curatuque

'

perdiffidl^m .moibttm
* quo pe iategraja
rare annum .tot vik .cqpfliatus , ubi Niprqer
diam perrtnit dtduftus eft * ut de illius ,fa)ur
.te vitaqu aum efte putaretur . Ac vis jqujder
morbi prater omnium ipem atque opirtioncm re
mifit , evafitque .mortis > fed vh*y
mer ill* ex morbi yiqjentia , bumorum ac (pir
rituum agttatio adeo mentent illius j-atiortcmque
perturbavit , ut demens effe , ft per iutcrvail
in/amre yideretur , Dmens, jnquit Lacboip
.cap. 17. fafhts eft , iu ut eertis Boris iufanirti,
$trtis rifipiftrtt , JEn porro amentiam Harn atque infaniam > cui depofiti ab Dioltiano
perii cauffam Gonftantinus Eufebius ad/crjbunt; quod yitium male f*ni * depravatique jur
dicii occaJonern fuara effe ratus Galerius > ad
obtinendum id quodyojebat , opportune eo con>
filio Nicomediam jrenit , ut Diocletianum ad iraperium Auguftalefibiexpa'o&ronwentu;Salonitano tradendum, aut fuadendo aut cogendo impclleret . " multis poft diebus , ait Latant. . 1 8.
Cafar adyenit , nan ut patri gratularetur (devaletudine recuperata ) , fed ut tum cageret imperio
edere . Ac pi imiim quiero hominem aggredttur blanda lenique oratione ; jam ftnem effe cens , jam minus yalidum , & adminiftranda reipublic* inabilem j fiebere ilium requifeert pofi
labpres . Sitntd & txemplum (- proferebat
qui imperium Trajjiw ' iradidiffet . Non jconvenit
inter Auctores , utrum Nerva ad.optatum femet imperio vcre abdlca.yerit , (necnc j
aliiajunt, alii negant. Illiquidem fenrentis fuas
patrocinium adfeifcunt ab Aurelio Viore , qui
in lib. de Casfar. ha?c de Nerva fcripfit : C/i//>'e,^.
ptfit nifi a fuperioribus robufiioribufque corpore
animoque geri non poffe (imperium') , menfedecimo ap fxtpfemt abdictfvit , -H yero yij^ori ppponont bliniiim juniorem Ncrvae Trajanique aetati
g?qualem, qui neque in epiftolis, nequein ipfo Trajani Panegyrico , id a Nerva factum efle dixit ,
quod cum fumma laude dignum effet, ab Nerva
Trajanique laudatore filentio prasteriri non oportuit. Quin immo ipfemet Plin. Paneg. c. 8. fatis
aperte videtur indicare imperium nonomninodepofitum a Nerva , fed enm Trajano partitum fuiffe: Inde, inquit , quaft depoftto imperio, qua fe*
curitate , qua gloria Utus ( nam quantulum refert y deponas, an partiaris imperium , nift quod
difficilius hoc eft ) non feus ae prefenti tibi innixus , tuis bumeris fe patriamque fuftentans ,
tua juventute , tuo robore invaluil . Faret etiam
poftcriori fenteptia auftoritas Eutrppii , qui abdicati imperii gloriam , cum uni poft conditam
Monarchiam ijioletiano attribut, Nervs omnino adimere yidetur : Solus omnium , inquit ,
poft conditum Rpmanum imperium ex tanto fafligio ad privat* vit* ftatum civilitatemque remeayit '. Caterum ha;c coritroverfia facile componi
poteft, fi ad id, quod fripfit Plinius, ongruenter dicamus , ISfervam vifum effe abdicare fe
imperio , cum illpd ita partitus eft cum Trajano', ut in hunc quidem toius reipublica admi-j
niftratjonem rejeerit, fibi yero Imperatoris no , purpurarn , Palatum , Prstoriariam cohortern , catterqque hujufmodi , uris omnibus ac
laboribus depqfitis , retinuerit . Atque hoc quidem exemplum N,erva paru m prodeffe poterat
Galerio, qui non modo fumma,m admniftranda
reipublica poteftatem , fed etiam Augufti nomen
atque infignia Diolctiano adimere yolebat ; illud tarnen, qua conducebat ad rem fuam , expo-.
fuir, , obtrufitque homini illitterato , atque hir
ftoria

GtUtUa
'
imperio
"n,^

HISTORIA

ftoriae rudi , qui vim quidem illius exempli de

clinare conatus eft , fed ob rei ignorationem ,
,Galcrii malam fidem in ejufdem exempli expofiione redarguere pon potuit .
' Galeri inopinatum adventiun , ejufque primam congreffioncm mirum quam moleftc lulit
Diodetianus , qui ab graviffimo illo lethali
jrtorbo recens, & corporis animique viribus necdum plane recuperatis tum nihil minus cogitabit , quam de imperio deponendo . Quareut So
ten poftulata & argumenta eluderet earn reponfioncm adhibuix , quam in illis aoguftiis ac
difficultatibus deprehenfo 5 aegra , nec fais
fui compos fuggerere potuit : lile vero ajebat ,
ut legere eft apud Laxantium cap. 18. ei indecens ejfe , fi pojl tantam fublimis fafiigii claritatem in humilis vita tenebras decidiffet , & minus
, quod in tarn longo imperio multormn fibi
odia quajijfet . Inerva vero uno anno imperante y
cum pondus , & curant tantarum rerum vel atar
te , vel infolentia ferre non quirct , abjecijfe gubernaculum reipublia , atque ad privatam vitam
rediiff , in qua confenuerat . Verum fi nomen Imperateris cuperet adipifei , impedimento nihil ee ,
quo minus opines Augufli nuneuparentur .
Verum, inquies, npque Galerii, neque Dior
cletiaoi oratio cohxret cum iis , qua? fupra dijdmus Salonae aa fuifie & conttituta , Si enim
Diodetianus jamdudum cogitabat Imperium ab
fe in alios transferre, idque in conventu illoSar
lonitano ante quiDque annos decrevcrat , quid
eft quod Galcrii poftulatis repugnet , fuiiquc
conventis ac decretis ftarc nolit? quid eft, quod
Galerius neque Salonitani decreti mcmincrit ,
que Qiqclciiano inconftantiam mutationemque
fcntcnliae cxprobravcrit ? Ad hare , quae nobis
objici poflunt , refponderc haud difficile eft .
Njm primum quidem Diocletianus nondum adeffe cxiTcimabat tcmpus idoneumadca, qua?conT
ftitucrt, perficienda j multa adhu detfle ad recram tranquillamque reipublia conftitutionem ,
qua: a fc praeftari oportebat j fufcepram adverfui
Chriftjanos pcrfccutjoncm yehementius urgendam cfle , ut fi minus omnes ad unum caedi V
exterminan poflent , fic tamen carceribus, exfjliis,
fuppliciis , & graviorum rnalorum terrorc jnj.cto opprimcrentur , nulla: ut impofterum vires
ad labefaandum , eycrtendumque imperii ftatum illis fuppetercnt , J'raetcrea quod facer Ji-y
bere ac fpontc decreyerat, id alieno impulfu feciflc coaftuque viderj nolebat , nc prarclari il
lius facti vel merjtam gratiam apud fpeceflores ,
yd optatam glorjam apud poftcros amitteret .
Utrumqup vero ut confequerctur , idquoquepermagpi jntcrerat eum , poftquam omnino convaluiflet, fana mente, yegctoquc corpore Imperium
alijs ceder, ne facultas potius , quam vo
luntas imperandi defuifle videretur. uberatefiam
fortaTc cupiditas diutius dominandi , qui cum
nunquam 1re fatjari fplcat , Diqcletianum ad
fuam abdicationem in aliud tempus differepdam
impcllebat ; ubi enim femcl guftari imppriom
eeeperit j qua; inde pereipitur vojuptas , a-gre
admodum djmitti poteft j ac nihil quidem failius eft , quam praedara quapdam atque ardua
menr.c animoqu concjperc j verum ubi eo venfum eft y ut quod facer conitueras , reipfa
perficiundum fit , tqm demum, quam antea non
fenferas , rci magnitudinem ac difficultatem experiris, qua; te a propofito fufeeptoque confilio
facile deterreat . Ha? rationes fane probabilesafffrp poflunt , cur Piocletianus , quapivjs

OCLETI ANI,
deliberatum eflet Imperium ah'quando depooere,
tergiverfando tarnen , & alias ex aliis cauffas neendo , difficilem fc Galerii poftulatis , ac rer
pugnantem prxbuerat.
Quod fi aantius Diocletianum ita loquentem iuduxit , ut numquajn is cogitafte videatur
de imperio abdicando , aut certc eum ifcepti
confilii peenituifle appareat , animadverti velim
eum hic fermonem Dioclctisno attribui , qui
haberi poterat ab homine mentis aegrje atque iafirmat , quam prarterea repentinus adventus GaJerii , a quo fibi metuebat , valde conturbaverat: cujus autem mens yacillat, ejus oratio ne
que fecum ipfa conftare , neque cum iis cohxr
rere folet , quae antea idem ipfe, qui loquitur,
yel cogitaverar , vel decreverat . Et vero Dior
cletianus apud fe non fatis efte , mente fatis firma atque integra yalere oftendit , cum ad
Ncrvx exemplum ita refpondit, ut illudadfenfum & voluntatem Galcrii contra fe retorquerct ; ait enim idcir.co Ncr.vam abjeeie gubernacula reipublica , quod pondus & curam tantarum
rerum yel atate , vel infolentia ferre non quiret .
Atqui Galerius id ipfum objiciebat Diocletiano,
eum ad imperium relipquendum perpelleret j
nimirum xtatemfenilem , atque viribus deftitutam , quae tanto oneri ferendo non erat ; jam fer
nem ee dicens , jam minus validum , & admir
ni/iranda reipublica inhabilem .
Nec vero , fi Galerius apud Laxantium nequc
Salonitani decreti mentionem fecit, neque Dior
cletianum admonuit, ut fuis ais & contitutis
ftaret , neve a fe ipfe per fummam inconftan
tiam ac levitatem difcrepare vellet , idcirco Ur
trumquc reticuifle putandus eft Galerius . Non
enim Lach nt i us omnia fcripfit , aut fcire po
tuit , qua; in jilo privato congrciTu utrinque dia Sc peradla funt . Sane colloquium illud Nir
comedienfe apud Laflantium brevius eft & con
trarius , quam rei magnitude ac difficults poftulabat ; nec dubitari poteft , quin multo plura
in earn fententiam & momenta rationum allata ,
& refponfa ultro citroque reddita fuerint , qua;
hic auor praetcrmifit j quippe cui propofitum
eflet non intcgram utriufquc orationem defcribere, fed ex utriufque dilis pauca quaedam leviter
attingere. Quidqpod in iis, qux fequuntur , videor mihi videre quoddam quafi vefligium decre
ti illius Salqnitani j ait enim Galerius deber
ipfius difpojitionem in perpetuus confervari , ut
duo fint in repblica majores, qui fummam rerum
teneant ; item duo minores , qui fint adjumento ,
Cum Diodetianus vel Herculium in focietatem
imperii Auguflalis adfeivit , vel duos Cafares al-r
terum Herculip , altcrum fibi ad rcmpublicam
bene gerendam adjumento futurum, nihil decre
ti condidifle legitur , quo juberetur Difpofitio.
hujufmodi in perpctuum fervari; non eft autem
vero abfimile in conventu Salonitano, cum Dio
detianus imperium dimittere decrevit , id difpoT
fitum fuifle, ut duo impofterum efftnt Augufti,
penes quos rcfidcrtt fuprcma poteftas j duo it i-r
dem Cxfares, quibus Si Auguftos in rerum publicarum adminiftrationc adjuvandi m.unus impolitum, & in eorum locum fuccedendi jus traditum eilet . Sed Nicomedienfc colloquium pert
fequamur.
Galerius, qui, ut ait Laflantius , orbem totum
jam fpe inhiaverat , ubi fcnGt fc verbis non proficerc , alia via debilem fenem fibi adoriendum
cenfuit , & minas atque vim intentare ccepit .
Si ipfe ceder nolui'cf , fe fibi confulturum, neam^

HISTORIA

DIOCLETIAN I.

pliws minor & extremas effet . Hoc autem quid

Galcriui erat aliud, nifi palam profited fibi deliberatum
Diodeuieflc imperium Diocletiano vel invito extorque
re? quid erat aliud nifi cogre ? nifi vim arier
re ? ai mi crte atque bellum civile denunciare ?
qua denunciation perterrito feni animum fubiit
rccordatio litterarum , quas paullo ante ab Herculio acccperat.^ cui pra?terea de audis a Galcrio copiis nuncii graves certique vnrant . Galerius quippe, antequam Nicomediam veniret,
turn exercitum auxerat , quo ad occupandum im
1 )
perium uterctur ; tum Herculium injeo armo. t.
rum meta in iuam fententiam pertraxerat . Qua:
dux res cum Galerii minis ac denunciationibus
optime congruentes fenem viribus fradum , Sc
mente debilitatum adeo perculerunt , ut non fine
ingenti triuia Galerio ceder, ejufque poftulaVel im.
tum luit tis afeotiri coadus fuerit. His auditis fenex ln
poftaUiii guidas , ( ut ait Ladantius ) qui jam Maxialleonri rniani fenis litteras acceperat , feribentis quacumqeiocutus fuiffet , & didicerat augeri ab eo exer
citum , lacrymabundus , fiat 3 inquit, ft hoc pla
cet . Ergo inculTus ab Galerio metus a Dioclc
tiano vel invito abdicationem imperii expreifir .
Ita fit, ut fi decretum abdicandi imperii ab ipfo
abdications adu diftinguere velis , non minus
vera fcripfcrint , qui lua fponte & volntate ,
quam qui alieno impulfu Sc coadu Diocletianum
imperio ceffilTc tradiderunt .
Scquitur jam, ut de anno ac die, quo Diocletianus & Maxjmianus Purpuram depofuerunt ,
pauca dicarnus. Antequam Opufculum Ladantii
de mortibus perfecutorum Stephanus Baluzius e
latcbris Bibliothcca* Colbcrtin in lucem publiccam emitteret, Audores fere omnes antiqui paritcr juniorefquc Diocletiani & Maximiani abdi
cationem in annum Chrifti quartum fupra tercentefimum confercbant . Id docet in niftoria
atque in Chronico Lufcbius , qui altero port indidam perfecutionem anno , ac ne i 1 lo quidem
expleto, utrumque imperio bjilTe tradit ; idem
confirmant Zofimus lib. . Idatius in Pais , Audor Chronici Alexandrini , qui cum nono Dio
cletiani , & octavo Maximiani Confulatu abdi
cationem utriufque conjungunt . Neque ab his
videtur diflentire Aurelius Vidor cum ait Dio
cletianum anno imperii fui vicefimoad privatam
vitam rediidc . Horum fententiam fine ulla dubitationc ampledcndam fibi putarunt Caeiar Baronius, Dionyfius Petavius , & cteri fere om
nes , quorum ad manus notitiamque Lacbntius
hon pervenit . Tum primum communis fententia antiquari cpit , cum opufculum illudLadantianum in lucem prodiit j is quippe Scriptor ,
cum squalis tcmporum illorum , idemque rcrum
per a tmpora geftarum tcftis oculatus fuerit ,
tanti debet efle nobis ejus audoritas, ut fine ul
la controverta csteris pofteriorum aetatum Scriptoribus fit praeferendus . Quarc quidquid eruditorum hominum poltca fuit , in fententiam Ladantii conccllit, atque Diocletiani & Maximia
ni abdicationem ad annum of. rcvocavit ; id
quod ex eo libro de mortibus Perfecutorum adeo
plane apertcque colligitur , ut nulla interpreta
tion ad annum fuperiorem detorqueri polfit .
Nam fi Laarttium audimus, Dioclctianus Ra
ExLiia- venna: nonum , Maximianus Roma; odavum Conto ccrto
colligitur fulatum fufecpit ; qui quidem utriufque confuImperium latus fummo omnium confenfu cadit in annum
abioclc
Ii n d tercentefimum quartum aras vulgaris. Hunc an
poli tum num fere totum Dioclctianus quamvis adverfa
eff . valctudine conflidatus Italia: urbibus , IllyiiJOJ.

in
cifque provinciis obeundis , & Ripa Striga hiftranda exegit . Menfe Novembri Nicomediam
pervenit , qua in urbe intra finem ejufdem men
tis ac ferme duodecimo Kalendas Decembris vicefimum ab imperio fufcepto annum feu fefta vicennalia folemni Nicomedienfis Circi dedicario complevit . PauJlo poft adeo gravi morbo
oppreffus eft , ut fere omnium opinione pro mortuo habitus fuerit , ueque antea creditus eft adhuc vivere, quam anno infequenti Kalendis Mar
dis in publicum prodiret . lotus ' igitur annus
304. iflluxerat , rum nondum Dioclctianus fe
imperio abdkaverat . Haec omnia ex .Laclando ,
cujus verba ex cap. 17. in hunc Jocum iterum
transferre haud pigeat : Trorupit ex urbe impendentibus Kalendis Januariis , quilas Uli nanus ConfHiatus deferebatur , Tredecim dies tolerare non
potuit , Ht FyOma potius , quam V^avenna procde
nt Confu. Sed profecas hytme faviente frigore,
atque imbribus verberatus , morbum levan perpetuum contraxit ; vexatufque per omne iter , letlka piarimam vebebatur . Sic aflate tranfala per
circaitum Bjpte Striga "Nicomediam fenit , mor
bo jam gravi infurgente . Quo uteumque fe premi
videret 3 proUtus eji tarnen, utCircum, quem fc
cerat , dedicaret anno pofl vicennalia repleto . Deinde ita languore oppreffus , ut per omnes Leos
pro vita ejus rogaretur , donec Idibas Decembribus lutlus repente in Talatio , m&fiiti& & lacry7tix , & judicum trpidtio , & filentium .
civitate jam non modo mortaum , fed etiam fepultum dicebant , cum repente mane pojlridie pervagari fama , quod viveret , dorne/worum judi
cum vultas alacritate mutari . Tslpn dtfuerunt ,
qui fufpicarentur celari mortem ejus , ; donee Cafar
veniret , ne quid forte a militibus novaretur . Qua
fufpicio tantum valait , ut nemo credent earn vi
vere , nifi Kalendis Martiis prodiffet , vix agnofcendus , quippe qui anno fere toto agritudine tabaiffet .
Poft Kalendas Martias anni 30J. Galcrus Ca
far Nicomediam venit , ut leu prccibus , ice
minis Diocletiano imperium extorqueret . Multi
.Nicemedise clandeftini conventus habiti fnt ,
in quibus de imperii abdicatione coflfultatum
fuit j eaque confultatio, variis rationibus ac refponlis ultro citroque prolatis ac redditis , ufque ad exitum Aprilis extraa eft ; cum Diocletianus incuifis a Galerio minis vehementer commotus , tandem in animum induxit cidem impcf
rium traderej quod ipfis Kalendis Maji folemni
abdicatione depofuit . " multis pofl diebus ,
ait Lacbntius cap. 18. & jp. Cafar advenit , non
ut patri gratulareiur , fed ut cogcret imperio ce
der
His auditis fenes lnguidas ...... lavrymabundus fiat , inquit , ft hoc placet . . . Cum bat
effent conflituta , pmceditur Kalendis Majis &c.
Itaque l fides haberrda. fit Ladautio , ut certc
ell habenda, abdicatio Diocletiani & Maximia
ni dimoveri nequit ab anno vulgaris 305.
Nec vero Scriptores omncs veteres , quos altcrius fententioe patroni ab fc ftarc cxiftimant ,
adeo dilucide mentem fuam hac de re & fenten
tiam aperiunt , ut ea in dubium nullo modo re
vocan poflt . Ad Faftos Idatianos & Chronkon
LtmAlexandrinum <juod attinet , fateor equidem tun
im prepra;utrumque nobis adverfari ; neque inficor utriuf- t"1"'^
f . 7
... po- ciann
Failli ,Ulique auctontatem tanti. iaciendam
, ut ruh
ce
tior ratio five audoritas cum illispugnet, 9{ire"ij**
rum fententiae ftari oporteat ; verum praeterquanT- drie ."
quod mendis atque erroribus non careat , certe
fi cum Ladantio conferantur , ubi ab diffen-

HISTORIA

DIOCLETIAN I.

fcntiunt, nullius ponderis illos effe fatcamurncecfle eft. Qi od autem Zofimo ducunt, argumentum fane infirmum eft , proptcrea quod is
auftor in eo ipfo loco, quem ifti laudant ,
faifa fcripfiffe convincitur , & magis nobis , quam
adverfariis favere . Ait quippe Jib. a. a Confu)atu Cbilonis, & Libonis , quo Severus Impelator ludos fa^lares, ufque ad eum annum , quo
Diocletianus privatus ex Imperatore factus eft,
unum & centum ipfos annos intcrcefliffe . Ule
autem Confulatus 3 itemque ilia Ludorum inftauratio ex communi omnium fententia cohaeret cum anno Chrifti 104., cui fi annos addideris centum & unum, abdicatio Diocletiani juxta computatiojiem Zofimi neceffario incurrit in
annum Chrifti 304. id quod cum noftra fententia plane cohret . Quatenus vero idem Zofimus potidimum favet Adverfariis, errat vel maxime} omninoque in hoc eft omnis error, quod
abdicationem Diocletiani cum nonoejufdem, &
octavo Miximiani Confulatu , ut ifti faciunt s
conjungat; & rem utramque poft unum &centum annos ab anno Chrifti 5<. J & ludorum
ixculariuminftauratienC} ideft anno Chrifti 30 1
quod ifti nolunt accidiffe feribit .
Aurejjus Vidor docet ille quidem Diocletiaim vicefimo imperii anno Imperatoris nomen
atque infignia depofuifle 5 fed annus ille expietus fuerit, ne, cum non declaret, seque in
ttoftram, atque in contrariam fententiam detorqueri poteft. Eufebius itidem, cumin Chronico fcripfit vicefimo imperii , & fecundo perfcutionis anno cam abdicationem facbm effe ,
li troque trahi poffet, nifi in hiftoria 1.8. c. 29.
difertis verbis addidiflet Diodctianum tk Maximianum DM integro biennio poft perfecutionis iniMiH regna'e . Tantum vcroabeft, ut e Panegyvico incerti cujnfdam auftoris, quem coram Maxitniano & Conftantio dium perhibent, quidquam in rem fuam derivare queant patroni contrariao opinionis , ut potius inde ad noftram
ententiam conirmandam fuppetat argumentum
liaud fane improbandum . Ejus verba huic loco
ntexere neccfc eft: rurfus rigeftmo antioJmpcramcm, ( fic Maximianum alloquitur) otlavo Confutemy ita ipfa amplexu quodamfuoV^ma
yoluit detinere, ut vidcretur augurari jam , &
timere quod faum eft . Eft enim , Imperator <eter~
ne , in quo uno querelam B^ipublicx pene meruifti . Is audor cum oavo Confulatu Herculii
conjunxit quidem urbis totius follicitudinem ac
timorem, quo angebatur , nc ilium amitteret,
Hercillii vero abdicationem non conjunxit, quin
pftca facbm ! teftatur : ut videretur , inquit , augurari jam Cr timere quod faum eft .
Qaibus ex verbis id, quodvolumus, cfficitur&
cogitur, quemadmodum monet Antonius
Pagius ad an. 304. . y. Herculius, inquit, de
i:o in Vanegyrico fermo , confulatum
vftavum iniit , cum Diocletianus Ravenna
Aufpicatus ; quo tempore populus Upmanus verati ccepit, N Herculius imperium deponer'et . Quod
ft dum Confulatum ilium Herculius gereret , abdiaet , non iu Orator hqueraur . Hinc ctiam
intelligi licet multo ante , quam Diocletianus
in Comitiis Nicomedicnlibus anni 505. impulu , S coactu Galcrii imperio cedcret , ea dc
re agi deliberan cpiie 5 quippe cum inde ufque ab anno fuperiori, & oclavo Confulatu Herculii, haec fama & fupicio Romaspercrebuerit >
ntque abunde emanaffe videtur, nid e Salonitano
illo conventu, cujus meminit Nicephorus Cal-

liftus lib. 7. c. 20. cum Diocletianus , una tum

imperii fui conforte Herculio Maximiano ex confiituto Salonx convenere, ibique inter feconftitue'
re , ut die uno ambo, imperiali poteftate depofi-*
ta , privatoritm veem fumrent . Nullo autem
modo aflentjri polum vel iis, qui hanc imperii
abdicationem in ann. $0$. conjiciunt 5 vel Jofepho
Scaligero inAnimadv. in Chron. Euf. qui earndem ad annum Chrifti 508. revocavit , cum jam
vivis cxceTerat Conftantius , quem Herculio in
impcrium Occidentale fuccefiffe nemo ignort .
Hanc folcmnem abdicationem Kalendis Majis Diei affixit Lacbntius cap. 19. Cum h&c eent confti' '.^?""
tuta , proceditur Kalendis Majis C~c. Non igi
tur aut Kalendis April, ut Idatius fcripfit, aut
die Palilium, ideft xt. Kai. Maji , ut Baronius
cenfet , uterque ille Imperator purpuram exuit .
Qua; cum ita fint y uc paucis omnia complclar, auetore Lactantio, eodemque locupletiffimo teftc , anno Chrifti joy. Cofs. Conftantio
Ghoro V. , & Galerlo Maximiano V. Kalendis
Majis Diocletianus Nicomediae, Herculius Mc-
diolani impcrium depofuerunt,
$ I X.
Diocletianus novos ^uguflos & novo* Cafares
crt , orbe quadrifariam divifo ,
& fuis cuique provineiis aignatis .
* Rgo Diocletianus cum Galerio, & cohor' - te pretoriana extra Nicomediam ad tria
iere milliaria progreffus in edito loco, ubi co
lmna erat cum Jovis figno fuperimpofito , advocata illuc militum concione paucis cfpofuit
fe id ajtatis jam efle , & valetudine adeo infirma atque imbecilla , ut magni & fua & reipu intereffet , fe quidem graviffimis pcrfunclum laboribus vita; private; ac quiets tradere;
totius autem imperii onus in alios & animo Sc
corpore firmiores tramferre . Quare fe quidem
loco ceder, & quod felix fauftumquc fit, Maximiano Galerio Caefari , cum Auguftali poteftate ac nomine , rerum fummam committere .
trat, inquit Laclantius cap. ip. locus altus extra civitatem ad millia fere tria , in cujus fumtno Maximianus ipfe (ideft Herculius ) purpuram
fumpferat , & columna fuerat erctta am Jo
vis f'grto . Eo pergitur . Concio militum convocatur , in qua Senex cum lacrymis alloquitur milites fe invalidum ejje , requiem poft labores petere ,
imperium validioribus tradere, alios Cafares fubrogare. Eodem tempore Maxiraianus Herculius
Mediolani in templo Jovis Capitolini , ut Eumenius in Pancg. cap. 13. auftor eft , depolita
purpura, Conftantium Chlorum ex CaefareAuguftum fecit, ac renunciavit . Quamvis autem
Calerius, quamdiu Cieiaris locum ac nomen tenuit , de primatu Cacfareae dignitatis Conftantio
conccderet , & inter quatuor illos Romani orbis Principes extremus effet , ut Eufebius 1. 8.
hift. c. 5. teftatur , & ipfemet Galerius fatetur
apud Laftantium cap. 18. videtur tarnen id ab
Dioclctiano extorfiffe, ut in folemni ilia Nicomedicnli novorum Auguftorum rcnunciatione
ente Conftantium , primufque Auguftus nominaretur, contra quam jus, Caefarcufque prima
tus Conftantii poftulabat . Cum cnim Lacbntius cap. ao. fcripfcrit Conftantium , quamvis
priorem nominari eet neeee , contemptum effe
a Galerio, ha:c verba fatis indicant, cum novi
Auguli apud Nicomediam renunciarentur, ordine

HISTORIA
Galfrius
primai
Auguftai
renunciatu i Nico,
media i

A i Medio
lini Con*
fliniiui .

DIOCLETIAN I.

dine prxpoftcro nominatos fuiffe , & Galerio

poftpofitum effe Conftantium. Id fortallis caufix fuit , cur aliqui Scriptorcs , vcluti j-Elius
Spartianus in Vero , & Flavius Vopifcus
in Orino Galerium ante Conitantium nominavcrint. Cxterum Nicomedienfis conventusacdecrcti auctoritas apud vulgus, rcliquofque auro
res haud tantum valuit , ut aiquum ac redum
ordinem invcrtcret , atquc Conitantium e pri
mo > contra quam fas erat, in fecundum Augufhlis imperii gradum dejiceret . Itaque numquam
Conitantium , nifi priore loco nominatum invenies in Faftis Idatianis, apud Zofimum, apud
F.utropium , in cdice Juftiniani , in Epigraphe
Thermis Diocletianeis incifa, atque in aliisperantiquis inferiptionibus , qux apud Gruterumlcguntur . Quod autem Eufebius in vita Conftantini fcripfit , Conitantium poil abdicationem feniorum Auguftorum, primum Auguitum renunciatum effe, id referri oportet ad ComitiaMediolancnfia , in quibus Maximianus Herculius,
cum novos Auguftos declaravit , Galcrio Conitan
tium prxpofuit . Cur autem Conftantius prxlatus fit Galcrio, cauffas attulimus
j.
Poll creationem Auguftorum , novi quoque
Czfares declarati funt , non illi quidem , quos
ratio & xquitas poftulabat , fed quos Galerius
ipfe arbitratu fuo defignavcrat . Cum ncquc Diocletiano, neque Galerio filii eiTent, in quos jus
nomenque Cxfareum transferrent , xquum fane
fuerat, & rationi confentaneum , idque vel ipfe
Diocletianus faciendum cenfebat, ut Maxentius
vulgo crcditus didufque Herculiifilius, &Conftantii filius Conftantinus firent Cxfares , ne
Principum filii xquo & pari jure cum cxtcris
privatis hominibus viverent . Sed Galerius in
clandeitinis illis Nicomedienfibus colloquiis cum
caetera omnia , tum etiam novorum Cxfarum dcfignationem , permittente potius , quam affenticnte Diodctiano , ad fuum arbitrium libidinemquc rcvocaverat . Maxcntium autem quamvis generum fuum fummo odio profequebatur
ob fuperbos ferocefque ejnfdem mores, aquo fe
tiam contemptum dolebat , quod fibi adorationem, divinofquc honores adhibercabnuerets jam
cniaa jubente Diodctiano confuetudo Romanos
Imperatores Cxfarcfque adorandi a Perfis acce
pta invaluerat . Nam Diocletianus, inquit Eutropius, Imperio I{pmano primus regia confuetudi~
nis formam magis , quam libertatis invexit y adorarique fe juffit , cum ante eum cuntlifalutarentur . Conftantino autem fibi metuebat ,
propterea quia , cum ob fingularem humanitatem fuaviffimofquc mores omnibus charus effet ,
verebatur, nc populorum favore ac benevolentia
ad iummam rerum omnium gerendarum poteftatcm , quam ad fe unum pertrahere cupiebat ,
labefadandam minuendamve abuterctur . Ne quis
igitur fuis conatibus , fuxque libidini officcre
poTet, eos creari volebat Carfares, quos in fu
haberct potftate , quolve ad fuum nutum at
que arbitrium flederer. Duos itaque Diodetiano obtrufit titulo ac jure Cxlareo donandos,
Scverum videlicet hominem nulla nujorumeommendationc infignem , moribufque inquinatiffimis prxditum; & Dajam , five Dazam fororis
fuz rilium , adolefeentem ingenii agretis atque
barbari , quem ipfe adoptaverat , fuifque nominibus impertitum Galerium Maximinum , five
Maximianum appellari juflerat . Quamvis autem
Diocletianus probe intelligent noneoseTe, qui
bus falus ac tutela reipublicx rede committi

3P5
poffet; tarnen eos, quoniam rejicere non poterat , ferociter efflagitantc atque adeo cogente *e<n,,a:
Galerio, neceffe habuit in partem focietatem fc?*!
imperii admittere ; prxfertim cum jam Severus
juflu miTuque Galerii profodus effet Mediolaniira ad Herculium , ut ab eo Cxfaris nomen
atque infignia acciperet . Hxc omnia ex La
ando c. 18. defumpfimus , qui congreffum il
ium colloquiumque Nicomedienfe difgenter defcripfit . Itaque Severus Mediolani ab Herculio ,
Maximinus Daja Nicomedias a Diocletiano pur
puran) Cxfaream fumpfcrunt , illc Contantii,
hic Galerii Caefar adjutorque ad rempublicam
gerendam futuras.
Error haud dubie irrepfit in vulgatam Eufebiani Chronici editionem , ubi ha?c leguntur :
Galerius folus biennio Augufius Imperium tcnuit ;
nam imperii Auguftalis collegam Conftantium
habuit, ut omnes tradunt . Dionyfius Petavius
lib. il. de Dodr. Temp. . $6. vulgatam qui
dem ledioncm retinendam putat , led in earn
ftntcntiam accipi oportere cenfet , ut Galerius
biennio folus, ideft nondum creatis Cafaribus,
five ante Cxfarum creationem imperaverit; hos
autem altero anno ab feniorum Auguftorum abdicatione decios fuiffe exiftimat, cum Conftan
tius e vivis exceifit ; idque lib. 15. confirmt
udoritatc anonymi Scriptoris, quem ab Jacobo Sirmondo aeeeperat , quemque typis mandandum cravit Valefius, & Ammiano Marcdlino adjunxit . Ex eo ait non obfeure colligi
aliquanto antea Scverum in Italia copiis prxfuiffe, quam Cxfar fieret . Verum hxc Peru
viana interpretatio non fatis cum Eufebio cohxretj nam in eodem Chronico Maximinus &
Severus Carfares facti eile dicuntur eoanno, qui
Dioclctiani & Maximiani abdicationem proximc
confequitur . Non igitur Galerius duos annos
imperavit, antequam illi Cxfareum imperium adipifeerentur . Qyare ea verba de Galcrio folo
imperium per biennium obtinente, cum abfintab
ejuldem Chronici Veneta editione anni 1485., &
ab antiquis codieibus manuferiptis , quos laudat Pontacus , itemque a vetuftiflimo & ptimo
cdice Colbcrtino , in vulgatas Eufcbiani Chro
nici editiones videntur intruia , atque omnino
abolenda effe .
Cxtcrum non modo Eufebius, fed etiam Eutropius & Socrates ab Auguftorum feniorum ab
dication Cxfarum creationem disjungunt; tra
dunt quippe, cum Italia Conftantii permiffu veniflet in jus ditionemque Galerii , ab hoc duos
Cxfares faftos fuilTe Maximinum Sc Severum ,
& hunc Italix, illum Orienti prxpofitum effe.
Verum horum autoritas tanti non eft, ut debeat , aut pofit prxferri Latantio , qui ab
Diocletiano accitus, cum per ea tmpora primum
Nicomedix , poftea Ronu- Rhetoricam docuerit, vel rebus tum geftis ipfemet interfuit, vel
certe ab iis, qui interfuerunt , earumdcm rerum
notitiam accepit . Is vero clare aperteque d
clart eodem tempore, quo Diocletianus Nico
medix, & Hcrculius Mediolani imperium depo
niere, ab hoc quidem Scverum, ab illo autem
Maximinum Cxfares factos , & purpura indutos fuiffe. Cxteros Scriptores nominum fimili.
tudo fefellitj & cum Severum a Maximiano in
Italia Cxfarco jare nomine impertitum lege
rem , quod ad Maximianum Herculium referri
oportcbat, id per errorem ad Maximianum Ga
lerium tranftulerunt j cum autem Galerius nihil
juris haberct in Italiam , antequam hxc regio,
finen-

HISTORIA

DIOCLETIANI.

fincntc Conftafltio, in ejus poteftatem concede- ortum eft , atque ab Orientali disjunfum ; Sc
rct , Severus autem una cum Maximino Cxfar hoc quidem in ditione manfit Gra;ci Sc Conappellatus fucrit 5 hinc faftum eft, ut Caefaris ftantinopolitani Imperatoris , illud vero in po
utriufque creationem & ab Auguftorum feniorum teftatem Latini Romanique Imperatoris concefabdicationc disjungerent , & Maximiano Gale- fit. Porro Diocletianus Italiam, Galliam, Hifjio poftea Italiam obtinenti attriburent . Sed paniam, Africam Herculio attribuit , fibi au
Idatius inpaftis haud diflenrit a Laclantio, quam- tem Illyricum omne , caetcrafque regiones ad
folis ortum obverfas retinuit . Caeterum utriuf
quam rem utramque DiocJetiano IX. , & Maxi
miano VIII. Conulibus falfo adfcriperit . His que imperii , ut alibi monuimus , non eadem
Cofs. inquit , depofuerunt purpurar privati ejfe- - fuit femper circumferiptio ; utrumque enim pro
Diocktianus , & Maximianus ; <& vefiierunt arbitratu Principum, vel ob rerum publicarum
Sever um , & Maximinum . Nunc audiendus eft converfiones, fines fuos modo contraxit , modo
latius protulit . Atque Illyricum quidem utriLaftantius, qui Comitia Nicomedienfia accura
te dcTcripfit i in quibus Coefares fimul rcnunti.i- que imperio intermedium alias ad Orientale ,
tos effe aitSfcYerum, & Maximinum prarter om alis ad Occidentale imperium acceffit, alias ve
nium expeftationem , cum militum favor, om- ro partim Orienti , partim Occidenti contribuniumque ordinum ftudia in Conftantinum Con- tum eft .
Altera fuit quadripartita imperii divifio , quam Secwnda
ftantii filiuni propendcrcnt . Ac Severus cum
Diocletianus
fecit , cum duos Cacfares Conftan- !?"
obeflet , Nicomedia; quid:m Caefar eft dedaratus , at Mediolani Cxfaris nomen ac purpuram tium & Galerium creavit anno 295. , ut alter
iumpfit . Cum bac effent conflituta , inquit La- Herculio , alter fibi ad rempublicam gcrendam
ebneius . i p. proceditur Kalendis Majis . Con- focius efict atque adjutor . Nihil ille quidem
immutavit de priori illa divifione Oricntalis &
fUntimm omnes imuebantur . Trulla erat dubita
tif ; Milites qui aderant , & Trimores militum Occidentalis imperii, fed utrumque fubfecuit, in
eletli <& acciti ex Legionibus in bunc mum in- duafque partes diftraxit . Imperium Occidentis
tenti gaudebant , optabant , & vota faciebant . alpium interjeclu diferiminavit j Herculio AuguErat locus alius extra civitatem ad millia fere fto Italiam & Africam, Conftantio Caefari Gal
tria , in cuius funirno Maximianus ipfe purpuram liam , Britanniam, Hifpaniam attribuit. Ex im
fumpferat , & ibi columna fuerat eretla cum Jo- perio Orientali regiones omnes ultra Pontum
yis figno . Eo pergitur . Concio militum convoca- Euxinum fibi refervavitj Illyricum fere totum ,
tut,' in qua Sensx cum lacrymis alloquitur mili & quidquid prarterca citra Pontum Romani ju
tes fe invalidum ee , requiem poft labores pete- ris erat, Galeriotradidit . Hue revoca, quae de
re imperium validioribus tradere , Cafares fub- utraque divifione diximus paragraphe 2. & parogare . Summa omnium expetlatio quid afferret . ragrapho 3.
Tertia demum Romani orbis divifio auetoTenU
Tune repente prounciat Szvcrum , & Maximi
num Cafares . Obupuere omnes in tribunali . Con- re Diocletiano faa eft anno . , cum novi it!J*m.
ftantinus aflabat furfura ; feijeitari inter fe , Augufti creati funt Conftantius Se Galerius , te.
Conftantini immutatum nomen effet ; cum in con- itemque novi Csfares Severus & Maximinus .
fpecium omnium Maximianus manum retrerfum ex- Conftantius quidem Herculio in Occidentale ,
tendens protraxit a tergo Dajam , Conflantino re- Galerius autem Diocletiano in Orientale impe
rium /ucceit j & imperium utrumque eafdem ,
pulfo y & exutum vefte privata confiituit in me
dium . Mirari omnes qui e'et , unde e'ct . T^emo quibus antea conftabat, provincias rctinuit, iifdemque regionibus definitum eft. Sed cum Autarnen reclamare aufm e , cunclis infperata no
vitate rei turbatis . Hnic purpuram Diocletianus guftis permiTum eflet , ut quas vellent provin
injecit fuam , qua fe exuit , 0- Diocles iterum fa- cias , vel ad fiiam adminiftrationem adjungerent ,
vel fuis quifque Csefaribus gubernandas tradetlus e.
Creatis novis Auguflis ac Cxiaribus , illud rent 5 hic tertia divifio a fuperiorc hocdiffcrt,
ctiam reftabat , ut Romano imperio quadrifa- quod qua; regiones antea in Auguftorum pote
Prim* r'lam divifo, fua cuique provincia decerneren- ftate fuerant, in jus ditionemque Caefarum tranDiocictii. tur . Tres orbis Romani divifiones ab Diocle- ficrint j contra vero qui prius ad Cxfarcs pern")1-mpe" f'em> factas fliifle comperio , quas bene animo tincbant , Auguftorum imperium & gubcrnatiu>. atque intelligentia comprehenfas habere cumma- nem fubierint . Nam Galerius in fua poteftate
gni interfit ad reftam Geographie eivilisae pra> rctinuit Illyricum , quo cum Afiam minorem,
Icrtiro Illyrica; cognitionem, hic conjungendas, aliafquc Orientales provincias conjunxit , fuo& fub uno veluti afpectu ponendas cenfni . Ac que imperio fubjecit . Maximinum vero Caefaprimum quidem, cum Hcrculium inconfortium rem fuum, filiumqiie adoptiyum Orienti pra?feAuguftalis tituli & potelbtis vocavit , imperium cit, idcft amplidima: illi disccefi, qua; in T^otitia imperii appellatur Oriens , cujus caput erat
bifariam divifit in Orientale Sc Occidentale ; cu
jus quidem bipartita divifiom's fi non abloluta Sc primaria civitas Antiochia . Quod enim Auperfeftio , at conatus tarnen atque adumbrado rclius Victor in lib. de Catf. fcripfit de Maxi
Diocletiano debetur . Hxc divifio Oricntalis Sc mino, in qux 'Jovius obtinuerat y deflinato , haud
Occidentalis imperii tum demum & perfefta , fane in earn fentcntiam accipi oportet , ut quidSc verbis concept's fancita fuit , cum Thcodo- quid rcgionum ac gentium antea fuberat Dio
inis moriens anno
duos filios hxredes rc- cletiano, id omnc in jus venilfe Maximini ; nifi
forte cxiftimemus multo latius Cfaris , quam
liquit imperii , Arcadium , cui Orientem con
cept, Sc Honorinm, cui Occidentem attribuit. Augufti ditionem patuifle , & Galerii cjufque
Exinde hxc divifio omnium eclebrari fermonc inexplcbilcm imperandi cupiditatem intra unius
ac littcris cespit, retenta ufque adAuguftulum, Illyrici fines compingerc velimus . Non igitur
quo cum imperium Occidentis extinetum eft . in omnes, fed in aliquas folum regiones, quas
Eamdem divifioncm longo intervallo intermif- 'Jovius obtinuerat , eidem Maximinus fubrogafam , ineuntc nono fxculo Carolus Magnus re- tus eft. Cum igitur alibi idem Aurclius Vitor
voeavit, cum iterum Occidentale imperium cx- alio in loco , itemque cxteri Scriptqres ajunt
Maxi-

CLETIA

Cl

VI

NI

HISTORIA

Maximine Qrientis procurationem dcrmndatam

fuiffc cum univerfa ./Egypto , Oricntis vocabulo non impcrium Orientale , fed dircefim Orientis fubjici oportet ; cui fi adjungi placeat
unam alteramve provinciam ejufdem regimini
commiffam, baud cquidem repugnavcrim .
Conftantius Chlorus iifdem plane, quibus an
tea Cxfareum continebatur , impcrium Auguftalc regionibus definivit. Nam Gallia, Britan
nia , & Hifpania contcntus , Severo Cxfari fuo
Italix atquc Africa: adminiftrationem commilit .
Id tradunt Aurclius Victor , Eutropius , Orofius , aliique . Conftantius , inquit Eutropius c. 10.
dignitate contentus , Italia atquc Africa adminiftrand follicitudincm recufavit . Hinc expedita 8c
facilis ratio fuppeditat conciliandi cum Lactantio Eutropium , Orolum , aliofque Scriptores ,
qui docent ab Conftantio fponte Italiam , atquc
Africain conceffam fuiffc Galerio, a quo Italix
Scverum prxpofitum eTe ajunt . Contra vero Laantius nufquam commmort Italiam , aut Afri
cain, ad Galerium pertinuiTe , eque ab eo Scve
rum aut Cxfarem fadum , aut Italia: prxpofitum $
fed poft obitum Conftantii Severum a Galerio
creatum effe Auguftum , & cum exercitu in Ita
liam contra Maxentium proficifci juffum, ut fuo
loco declarabitur . Cxfar Card. Baronius ncgat
Galerium five Africa:, five Italia; poffclioncm cedente Conftantio adiiffe; verum utramque rcgionem ab eodem Galerio vi atquc armis occupatam exiftimat. Quae inter fe videntur difcrcpare,
ad hunc modum componi poffe arbitror . Seve
rus , quamvis Cxfar Conftantio datus effet adjutorque, eiquc , ut filius parenti , fubjedum fe at
que obedicntem prxberc debuiffet , tarnen , quia
Cxfaream dignitatem uni Galerio acceptam fcrebat, magis in hujus, quam in Augufti fui poteftate videbatur effe , & ex unius Calci i i arbi
trio nutuque pendebat . Quare cum Severus fe
luaque omnia in fldemacclientclam Galerii contuliffet, vere dicipoterat, quidquid obtinuit Se
verus , in jus ditionemque Galerii migraffe . Quocirca cum Conftantius Italiam , atque Africam
tradidit Severo, id perindc fuit, fi utramque
regionem Galerio tradidiffet . Severus autem propterea dicitur Czfar a Galerio fadus effe, atque
Italiae regendx prareffe juffus, quod Maximianus
Herculius impulfu coaduque Galerii jus nomenque Cxfareum Severo contulcrit . Haec interpretatio prxclar.e congruit cum iis , quae Ladanttus feripfit dc Gaierio totius orbis dominationem aftedante , & omnia ad fuum arbitrium ac
poteftatem revocare cupiente . Cum enim &Maximinum Cxfarem fuum , & Severum Augufti
collegx fui Cxfarem obftridos fibi didoquc au
diences haberet , in iis , qua: utrique obtigerant, provinciis quidquid fibi collibuiflet facere , decernere , libereque dominari poterat ; eorumque opera , fi res pofceret, abuti decrevcrat
ad Conftantium opprimendum ; a quo cxteroquin nihil fibi mctuebat ; nam cum fuopte in
genio mitis effet moderatus , & ea , quam
fibi retinuerat , imperii portionc contentus ,
baud videbatur fore , ut Galerii conatibus obfiftcret; prxterea cum effet inirma valctudine ,
vitam haud diu protraherc poffe Galcrius fperabat. Maximianus , inquit Ladantius c. 20. poflquam fcnibus expulfts , quod voluit , & fecit ,
fe jam folum totius orbis Dominum effe fercbat .
7{am Conflantium , quamvis priorem nominari
effet , contemnsbat , quod dr natura mitis
eet , & valetudine corporis imped tus . Hunc fpeJllyrici Sacri . II.

LE TI AN I.
rabat brevi obiturum , & ft non obiiffct , vel invitum exuere facile videbatur . Quid enim faceret 3 ft a tribus cogeretur Imperium deponere .
Partitionem imperii Orientalis , & Occidentalis , qux antea inter Diocletianum & Herculium fada fuerat , inter Conftantium & Galerium
confirmatam fuiffe apertifime & planiflme docuit Eutropius: His abeuntibus , in adminiftratio
nem i\eipub!ics Conftantius & Calerius Augufti
creati y divifufque inter eos Rfimanus orbis , ut
Galliam , Italiam , .Africam ( adde Hifpaniam ,
& Britanniam ) Conftantius i Illyricum, ^ifiam ,
Orientent Calerius obtineret , fumptis duobUs Cfaribus . Conftantius tarnen contentus dignitate , Ita
lia atque Africa adminiftranda follicitudinem ri'
cujavit . Utramque enim regionem Severo gubernandam tradidit ; quemadmodum etiam Galcrius
Maximinum Orientis regimini prxfecit .
Comitiis Mediolancnfbus & Nicomedienfibus
abfolutis, dimilfifquc, Herculius in Lucaniam ,
Diodctianus in Dalmatian) feceffit . Dc Diocletiani in patriam i de ft Salonas difeeffu hxc habes
apud Ladantium cap. 19. Tum deceditur ; &rbeda per civitatem veteranus foras exportatury
in patriamque dimittitur .
CAPUT

TERTIUM.

De vita privata Diocletiani poft imperium de

pofitum , rebufque publias vivo
ac fuperfiite geftis.
ERgo Dioclctianus cum Auguftalibus infignibus rei publicx adminiftratione depofita, in Dalmatiam patriamque conceilt , ut in
eo Palatio, quod fibi prope Salonas cxftrui jufferat, tamquam in portu, perfugioque honeftiffimo fuas fenedutis ac peraitx valetudinis , vi
tam otiofam 8c quietam fine graviflmis illis ,
quibus antea conllidabatur , curis traduceret .
Hoc palatium masnibus feptum, turribus & pro- Dercrp,0
pugnaculis munitum , quadrivio interfedum , Ptiniisxditieiis ac delubris diftindum, fpatiifque com- ,ewMni
munibus , cum forma , tum magnitudine juftac
urbis fpeciem , acfimilitudinem intuentiumoculis objicicbat . Hic forum, hic plates, hic artificum tabernz, variique generis officine, hic
borti voluptatis ac deliciarum cauffa pulcherrimc deferipti, hic & fua militibus ftatio, & fux
aulicis xdes , & domus uxori, &matronis pucllifque fuum conclave five gynxceum. Hujus palatiiformamac deferiptionem typis xneis expreffam ledorum oculis fubjicimus . In his igitur
xdibus pro eo ac poftulabat Imperatoria, quam
fuftinuerat , perfona dignitas , regio fane luxu cultuque habitavit, & animi cauffa , ut ferunt , hortorum culturx addidus , prxclaro
otto confenuit. Exiftit autem hoc loco quxftio
fubdifficilis, num Diocletianus , cum imperium
depofuit , aliquid de priftina poteftate retinuerit; funt enim in ejus vita privata obfcura quxdam publici juris ab eo retenti ufurpatique in
dicia , qux nunc declarari ad banc controver(iim dirimendam , expendique oportet .

LI

. I.

29*

HISTORIA
.

DIOCLETIANI.

i.

Diocletianus . inftgnibus Augujlalibus dimiffis ,

fumnt aufioritatis & publici regiminis partem aliquant minuit .
iLcriquc cxiftimant Diocletianum fe imperio
fimplicicer & abfolute abdicafTe, fie prorlus , nullam ut deinde reipublicx partem artiDfoelftU gerit . Sed contra fentiunt viri doftiffimi AntoviVii"* n'us Pa8'us^ Jacbus Boffuetus Epifcopus Meldcnls, quorum alter in Crifi Baroniana ad an.
ji6. alter in cap. 13. Apocalypfeos docent Dio
cletianum, vel dum privatus viveret , Confiliis
S< Aftis publicis cum auftoritate interfuiffe ,
tice fere folitos fuiffe Imperatores de fummis
craviffimifque rebus deccrnere , quin Diocletianus
lententiam rogatus afTenfum prxberet . Horum
opinio mihi admodum vtrifimilis vidctur , cui
Jibentiffime meam adjungo , eamquc conjefturis
& argumcntis ex illorum temporum hiftoria duftis confirmandam cenfeo. Sed ne vagari & er
rare cogatur oratio , quod in rerum publicarum
adminiftratione juris fibi poteibtifque refervavit
Diocletianus, id certis quibufdam terminis circumfcribi oportet . Ac duo potiffimum Diocle
tianus, ut mihi videtur, de fumma ilia, quam
depofuit , Auguftali auftoritate & procuratione
retinuit > videlicet liberum & bfolutum totius
Dalmatix regimen , itcmque jus fcrendi fuifracii in comitiis five Cxfareis , live Auguflalibus ,
ac dicendx fententix, cum id, quod in delibcrationem caderct, ad fummam rcipublicae peitiocret .
Ad primumquod attinet, non erat confentaneum , qui ex editiffimo illo rerum humanarum faftigio fponte abierat , cum, quibus antea
prxerat , fubeffe , & vitam quamvis Auguftalibus
titulis atquc infignibus exutam in eorum regno
ac ditione traducere, quos ipfe in fua poteftau .
te, fiueque dominationi fubjeftos habuerat. IIDilii* lud igitur requirebat majeftas ac dignitas Impcrctnuit. ratorix perfonx, quam annos ipfos viginti fullinuit, ut nullius ditioni obnoxius, abfolutum
liberumquc dominatum in ea regione obtinerct,
quam ipfe fibi ad reliquum vitx curfum confieiendum dclegerat . Net folum ad dignitatem
fed ctiam ad ejus tutelam ac prxfidium permagni intererat urbes aliquot in cjufdem potefta
tc effe, & arces, & milites, quibus fe fuofque
ab inimicorum infidiis tueri pofTct , atque ad
vim hoftilem, ficunde ingrucrct, propulfandam
uteretur . Vix cnim fieri poterat in principatu
tamdiuturno, tarn varie dinTufo ac difficili , quin
vel nolens incurrcrct in odium offenfionemque
multorum , qui eum omni prxfidio deftitutum
nullo negotio opprimere potuifent j id quod
callidus lenex fane providebat , & in clandcftino illo Nicomedieni colloquio, ut eft apud Lachntium cap. iS. hanc etiam rationem fubjecit,
cur Galerio abdicationem fuadenti affentiendum
fibi non effe putaret: ajebat enim ei indecens ef
fe , ft pefi tantam fublimis fafligii claritatem in
humilis vit* tencbras decidiffet ; & minus tutum ,
Jittodintam longo imperio multorum fibi odiaquaiffet . Imperii autem depofiti fpecic quadam ac
poteftate retenta & dignitati & faluti confuluit j
!i quidem in eo , quod djximus , palatio magnilice ac regie hatitavit , & Prxtorianos mili
tes habuit , quibus fui corporis cuftodiam committeret. Ita cum regio fane ampia, & urbes, &

milites , & caftella in Diocletiani fide ac ditione

pcrmanfiftent, ejus fencftuti nec prcfidium , ncc
ornamcntum defuit . Ex omnibus autem Roma
ni orbis provineiis , quas dimifit , Dalmatiam
idcirco retinuit ad vitam reliquam cum dignitatc, ac tranquillitate exigendam, quia patriara
fuam fummopere dilexit, multifque aedinciis atque ornamentis auxerat ; prxclarum vero fibi ac
jucundum putabat , ubi natus atque altus fuerat , ibidem honefto otio confenefcere . Hanc
igitur provinciam Galerii , cui Illyricum obtigerat, ditioni exemptam, quemadmodum antea
Diodex matri gubernandam tradiderat, fie poil
abdicatura impcrium, fibi fuxqe adminiftrationi refervavit.
Scd quod ratio & conjectura uadet , idem
Afta illorum temporum confirmant ; nam rctentx a Diocletiano, ufurpatxque apud Dalmatas publicx poteftatis illud eft argumentum \el
certiffimum , quod in ca provincia non fecus ,
quam antea, cum rerum omnium potiretur, in
Chriftianos inquiri , & quxftiones haberi , &
fupplieiis animadverti jufferit. Dici vix poteft ,
quantum calamitatis Dalmatiens ille Diocletia
ni feceffus ecclefix Salonitanx attulerit . Argu
mento effe poteft vel unus Anaftafius Full
Aquilejenfis , qui cum marryrii cupiditate fla
gra ret, anno 508. Aquilcja Salonam eonceffit ,
ubi per ca tmpora , prxfente ac jubente Dio
cletiano , perfecutio in Chriftianos vel maxime
fervebat. Nec fua ilium fpes fefcllit. Nam conjeftus in carcerem , & Diocletiani juffu verberibus cquuleo , aliifque fupplieiis exeruciatus
tandem obtruncatur, atque in mare projicitur.
Vide qux in ejus Aftis dixfmus . Hue adde carceres , ergaftula, cryptafque fubterrancas , qua
in fuo palatio , atque in infulis Pharia , Corcyra , aliifque ad Chriftianos vel cuftodiendos
necique affervandos , vel fame & pedore conficiendos conftrui jufferat , itemque Dalmticas
fodinas, ii Corcyrenfes lapicidinas, quibus addicere folebat Chriftianos vel ad metalla effodienda , vel ad lapides cxdendos ; id quod nar
rt Thomas Archidiaconus Spalatenfis hift. Sa
lon, cap. 4. Tunc Diocletianus tale moderamen
[ voluit adhibere favitia;, dans legem, ut qui
nollet a Chrifliana cultura recedere , non ut priut
flatim capite pletleretur , fed bonis omnibus expoliatus ad diverfa metalla , & ad fodiendas arenas
cxul patria damnaretur . Idem confirmt Conftantinus Porphyrogenitus cap. Subter illo ( Pa
latio ) funt rotundi fornices , olim cuflodia , in
quas Snelos immaniter a fe cruciatos compingebat . Cum autem nulli bomini privato & pu
blica auftoritate carenti vel cuftodias habere ,
vel judiciis capitalibus prxeffe, vel in reos fentcntiam dicere liceat, Diocletiano e fummo im
perii gradu abeunti relifta fuerit oportet adminiftratio & jurifdiftio Dalmtica ; quippe qui
in ea regionc jus torquendi necandique Chriftia
nos neminc prohibente libere , ac palam ufurpaverit . Porro cum tarn Diocletianus , quam Herculius de Auguftali dignitate ac poteftate alquid
retinucrint , & vel dimiffo imperio Imperatorias
perfonx peciem quamdam tueri viderentur , hinc
faftum cft , ut nomen utriufque prxfixum legatur tum in antiquis inferiptionibus polt utriuf
que abdicationem compofitis , tum in Aftis il
lorum etiam martyrum, qui poftquam Diocle
tianus & Herculius imperio dectfferant , prxclaram pro Chrifto mortem oppetierunt.
Altcrum illud, quod fibi refervaffc Diocletia
num

HISTORIA

D IOCLETIANI.

fctdi'1" niim dixtmjs crat us crcndi fuffragii in Couff.);ii raitiis five Cxfareis, five Auguftalibus j & cun
in omi- de maximis graviimifque imperii rebus deliberandum effet., eum in confilium adhiberi oportebat ; eoque vel inicio ve] invito nihil deccrni poterat . id plane perfpicue intelligi poteb ex Auguftali creatione Licinii , cui ipe ab
Galerio accitus interfuit , & ffenfum prxbuit j
quod prxdare animadvertit Antonius Pagius ad
an. 316. n. 4. Diocletianus poft abdicationem , publicorum conftliorum adbuc particeps fuit , ejufque
<r Impcratorum fuffragio Licinius lugttftus declaratus eft . Galerius poft cxdem Severi
Augufti , cum in ejus locum fubftituerc vellct
Licinium perveterem amicum, e Oalmatia Diocletianum in Pannoniam accivit , & Carnunti ,
quo etiam e Gallia Herculius venerat , prxfente
u troque atque approbante Licinius renunciatus
eft Auguftus . Aderat ibi Diodes a genero nuper
accitus verba funt Ladantii , qui paullo ante
Herculii adventum commemoravit ) ut quod an
te non fecerat , prjefente illo imperium Licinio daret , fubftituto in Severi loco . Itaque jit utroque
prtante. Quidnam igitur cauffae fuit, cur Gale
rius Diocletianum ad comitia Carnutenfia vocavit ? Nempe Auguftalis imperii Licinio collati auftorem approbatoremque Diocletianum effe neceffe fuerat ex pato aliquo & conventu Nicomedienfi , quo vetabatur quifpiam five Cavfar
live Auguftus fieri prater voluntatem confenf'umque feniorum Auguftorum . Nec folum ho
noris cauda accerfitum fuiffe Diocletianum, fed
ut Licinius ex ejus auftoritate imperium fufeiperet , Eufebius fatis fignifieavit , cum lib. 8.
cap. 16. hxc feripfit Ruffino Interprete: Sed &
Licinius communi omnium fententia adfeitus in
imperium, ^iuguflus pronunciatur . Verum Eufe
bius , cum dixit communi omnium fententia Lici
nium creatum effe Auguftum , non perinde in
telligi debet , quafi omnes , qui tum erant vel
Cxfates , vcl Augufti , in eleftionem Licinii fua
fuffragia contulcrint . Nam eque Maxentii , qui
Roma? tyraiinidem occupaverat, eque Conftancini , qui aberat in Gallia , neque Maximini ,
qui in partibus Oikntis verfabatur , aut expeatm , aut requifitum fuiffe confenfum probabile eft . Nam nulla erat Galerio focietas cum
Maxentio, fed potius fumma diftradio, & bel
lum inter eos impUcabile exarferat . Conftantinus, vero itemque Maximinus, qui ad earn diem
Cxfareo titulo atque imperio contcnti fuerant ,
Licinium fibi in Auguftali dignitate prxlatum
iniquiffimo animo tulerunt 5 Cantina aberat , ut
col latum eidem imperium approbarent. Quocirca cum Eufebius aie communi omnium fententia
Licinium renunciatum effe Auguftum , eo omnes
fignificare voluit , qui tum Carnunti aderant ,
videlicet Galerium, Diocletianum, Herculium.
Aurelius Vi&or in libro de Cxfaribus Diocletiano non prxfente fol urn , fed etiam confulto
& approbante imperium Licinio poft Se
veri a Galerio traditum diferte affirmt : Hoc
acrior Galerius , adfeito in confilium Jovio , Lici
nium vetere cognitum amicitia Cafarem treat Au
guftum .
Boffuetus Epifcopus Meldenfis in ea opinione
vidctur fuiffe , ut putaret nemini , quoad vixit
Dioeletianus , vel Cxfareum, vel Auguftalc im
perium injuffu Diocletiani delatum effe; ficprorfus , ut is omnium illius xtatis five Cxfarum
five Auguftorum parens & auftor haberi dicique
debeat . Sed vereor fane , utid ViriseruditisproIllyrici Sacri . II.

199

bari poffit. Nam confit muks per ea tmpora

Carfares, aut Imperatores vel abexercitu falutatos, vel per vim ac tumultum militarem fiftos,
vel ncceflitate cogente appellatos effe infcio et
iam, non folum inconfulto Diocletiaoo . Conftantius mort i proximus , cum Diocletiani ne
per litteras quidem adeundi vcl confultandi fpatium fibi effet, Conftantino filio imperium per
manus tradidit ; quod ratum habuit exercitus ,
penes quem jure antiquo arbitrium fucrat & poteftas cligendi Imperatores . Id ubi refcivit Ga
lerius , xgerrimetulit; fed Conftantinum ,quando in ordinem redigere non poterat , Cxfarcm
appellavit ; ut vero illi ad Auguftalem dignita
tem aditum prxcluderet , ftatim neceffe habuit
in locum Conflantii Severum fubftitucre , Diocletiano fortaffe antea , fi per tempus licuit ,
confulto & approbante . Maxentius per vim at
que injuriam , prxtorianis militibus deferentibus, Romz imperium , feu potius tyrannidem occupavit . Idem vero Herculium parentem fuum
eodem , quo fe ipfe fecerat , jure Auguftum iterum creavit . Galerius metu coahis , Maximinumob Licinium fibi prxlatum ira furore incenfum , minas terrores jaebntem , itemque
Conftantinum appellavit filios Auguftorum ; ubi
vero intellexit Conftantinum ab excrcitu nuncupatum Auguftum , utrumquc vel invitus Auguftali
titulo impcrtiri debuit, confultone an inconfulto
Diocletiano incertuin eft . Sed quod vel contra qntmqus
jus , vel neceffitate cogente factum eft , id de "**tt
a.u<ftorirate ac poteftate ilia nihil derogat, quam . fibi Diocletianus ad creandos Cxfares & Augu- JJ* *j
ftos refervaverat , neque indc argumentum duci \Ut% vet
poteft ad fententiam noftram infirmandam . Si
enim jure fuo ac legitimo Augufhlibus comitiis j"Confuivel femel interfuit , & fuffragium tulit , idem Dieil*.
jus femper habuit ac retinuit ; fi qui vero Cx- ,uno*
fares vel Augufti prxter illius confenfum fai
funt , non ideirco dicendus eft jure hujufmodi
caruiffe > fed juris ufurpandi facultas illi atque
opportunitas defuit . His illud quoque confentaneum Se confequens videtur effe , ut fi quando
de fumma rcipublicx deliberandum effet , nihil
legitime ftatui aut decerni poffet , nifi Diocle
tiano in confilium adhibito , enque approbante,
quanquam nulla , quibus id confirman queat, Ve
tera exempla five ted i mon ia fatis certa fuppeditent . Vere igitur fapienterque fcripfit Antonius
Pagius Diocletianum poft abdicationem , publicorum conftliorum adhuc participem fuiffe ; ejufquc
draliorum Imperatorum Juffragio Licinium Augu
ftum declaratum effe . Neque a Pagio diffcritit
Gisbertus Cuperus in Notis adLaantium, qui
de Diocletiano Carnuntum evocato hxc fcripfit :
Scilicet eo a Calerh Maximiano accitus erat > ut
quod ante non fecerat , prxfente illo , imperium
Licinio daret ; &" cum eo de fumma repblica , &
de creando Licinio Imperatore 3 id quod claredocet
confilium haberet .
Illud quoque argumento eft Diocletianum vel
imperio dimiffo , perfonam auctoritatemque publicain fuftinuiffe , quod anno Chrifti 308. decimum Confulatum gefferit . Nam apud Caflodorum , itemque in Siculis aliifque Faftis confularibus decimus Diocletiani cum Sptimo Galerii confulatu conjungitur. Galerius autem eo,
quern diximus , oftavo quarti fxculi anno Con
fu VIL fuit . Sed Caffiodorus in eo vel maxi
me erravit , quod cum dcimo Diocletiani con
fulatu imperii abdicationem triennio ante facia m
conjunxerit . Scio equidem a Petavio , 5c BaluL l
zio,

400

HISTORIA

DIOCLETIAN I.

lio y aliifque hune Dioclctiani confulatumindu- rebat , utrum Diocletianus Licinianis nuptt
Dcime bium vocari propterea , quod cum viram pri- adefTet , an abefTet . Sed longe gravior cauffa fub
Confu* vatam ageret , ab omni publica funftionc , ut crat eum per occafioncm hujufmodi nuptiarum
lui Dioipfi putant , ac poteftate fcjunftam, non fit vc- e Dalmatico feceflu Mediolanum evocandi > quiprifimile Confulem ipfum fuiffe . Quocirca in Fa- pe Conftantinus & Licinius non folum ejus ma
ftos confulares mendum irrcpfiffe fufpicantur, trimonii , qua dignum erat pompa magnifiatquc in locum Diodetiani fubftituendum cen- centia celebrandi gratia in cam urbem convenefent Maximianum Herculium, quipurpuram rc- rant , fed prseeipue ut de maximis graviffimif , & cum anno fuperiore Confu I X. que reipublica; negotiis confulerentj id quoddifuerit cum Conlantino , decimus ejus Confu- ferte additum eft in edicto utriufque Augufti
latus in hunc annum optime cadit, cohaeretque apud Eufcbium lib. 10. cap. yk Quaprcpter
cum eptimo Confulatu MaximianiGalerii . Sed ego Conftantinus ,Angufius , e> ego Licinius *Aucum Diocletianus , ut diximus, non ita fe in guftus profpero itincre Mediolanum perveniremus ,
vitam privatam abdiderit , ut omnem fibi ad & omnia 3 qua ad utilitatem & commodum J\e*
rempublicam aditum interclufum vellet ; neque publica pertinebant , accurate difquireremus , i a
cum purpura Auguftali fie omni fe poteftate & inter catera , qua plebi univerfa perutilia videbantur , maxime omnium decernenda exiimaviauftoritate proilus exuerit , ut ab omnibus de
lude pofito licet imperio vaca ret publicis offi- mus &c. Hujufmodi autem confiliis magni reciis muneribus; nihil cauffe effe video, cur ferebat Diocletianum interefe , ut aa & decre
nerfonam tarnen ac dignitatem Confuhrem fu- ta Conventus Mcdiolanenfis rata cflent , ac le
ftjnere non potuerit: quod fi ab i 1 lis Scriptori- gitima haberentur. Fx quo illud effici& confebus animadverfum effet, neque hujus anni Con- quens tffe videtur , non fi Diocletianus impe
liilatum Dioclctiano abrogaifcnt , opinor , neque rio fe abdieavit , ideirco illi ad pblicos con
ventus , in quibus de fumma reipublica? agercin Fafth Confularibus pro Diocletiano Hercu
lium fubrogandum putaffent . Quid quod , fi tur, aditum interclufum cfTe , aut jus dicenda:
hos audiendos cenfemus , ille Confulatus nihilo fententiae dtifuifTc . Eodem pertinere arbitrar mimagis cum Herculio , quam cum Dioclctiano naces utriufque Augufti & acerbas litteras ad
congruit . Herculius fiquidem abfolutis Comitiis Diocletianum , qui feneftutem & valetudinem
Carnutenfibus , qua; in ni.. Idus Novembris, cauffatus , cum negaffet fibi fatis eile virium ad
Ut videre eft apud Idatium , anni 507. incide- fufeipitndum & coiificiendum iter Mediolann
rant, ftatim, ut Laftantius tradit , fe in Gal- fe , fufpicionem inita? cum Maxentio & Maxi
mino focietatis vchementius auxerat: his autem
Jiam recepit ad Confia ntinu m , eumque ut frau
de ac dolo ci ! cumveniret , purpura depofita ad litteris, ait Viftor , increpabatur Maxentio favitam privatam iterum rediit . Hanc fecundam riffe , & Maximino favere . Quid autem erat ,
quod homine prorfus privato & inermi , miHerculii abdicationcm Henricus A^alelus 1. 1. re
run) Francicar. p. 21. refert adflnem anni 307; litibus, armis , praefidiis, omnique publica po
quamvis non dclnt, quieamdemad initium anni teftate deftituto vel fperarent Maxentius & Ma
confequentis revocandam cenfeanr . Igltur fi an- ximinus , ut ejus gratiam & opem expeterent j
t\o 508. Confuli eiTc non licuit Diocletiano , vel timerent Conftantinus & Licinius , ut eidem
Herculio itidem non licuit; cum enim uterque favorcm& ftudium hoftibus impenfumexprobraprivatus vitam ab omni poteftate publica cura- rent ? Habuit igitur Diocletianus vel in vita
que alienam degeret , ncutri Magiftratum illum privata , unde aliis quidem timorem incinere ,
capere licebat . Scd fac Herculius anno 308. aliis vero auxilia fuppeditare poffet . Non caneunte purpuiam depofuerit , Confulatum etiam ruit ergo poft Imperium depofitum auftoritatc
deponeret necefle fuit ; fi enim ineundi Confu- & poteftate, copiis atque opibus vel ad juvanlatus nullum jus erat homini privato , neque dos amicos, vel ad fuoscorumque hoftesterrendos . De nuptiis Mediolanenfibus Conftantie
gerendi tonfulatus poteftas fucrat . Si autem im
perio panier & Confulatu abiit, quid eft, quod cum Licinio haec feripfit Zofimus b. 2. Lieu
riullus in tot tamque variis Confularium fafto- tiio Mediolanum aectrfito Jbrorem Conantiam iv
rum exemplaribus eo anno Confu Herculio fuf- matrimonium tradidit , quam fe daturam ei
ftftus inveniatur, cum in aliquibus eorum apo- promiferat , cum eum fibi focium contra Maxengraphis interdum etiam Confulatus fubrogati ad- tium boftem adjungere seilet . De Dioclctiano
kripti fint ? Nihil ergo caulf.c eft , cur deci- autem ad eas nuptias aceito, & adeffe abnuenti
haec fubjicit Aurelius Viftor in Epitome : Cum
Riurn Dioclctiani Conlulatum tabulis Confula
ribus eradi oporteat; ex eo autem id quod vo- a Conflantino , atque Licinio yocatus ad fea nu
lumus efficitur & cogitur, nempe Diocletianum ptiarum , per feneftam , quominus intere'e vale
non omnem cum imperio poteftatem curamque nt , excujaviet , referiptis minaeibus aeeeptis ,
reipublicas abjeeiffe, fic prorfus ut ab omni de- quibus increpabatur Maxentio fnvii , & Maxi"
inde magiftratu , rerumque communium infpe- mino favere , fufpeElans dedecorofam , venenum dicitur baufi'e . Et tum quidem poft victione abftinuerit .
ftum cxfumque Maxentium, jure met uendum illi
Hue
adde
Conltantini
&
Licinii
ad
Diocle
DiotlttU
nui ib
tianum litteras, quibus is Mediolanum evocaba- erat ab iratis & viftoribus Conftantino & Lici
lino & Li' tur ad nuptias Conftantia; , quam Conftantinus nio , quibus ad refiftendum neque virium , neque
Hiio Me ejus fiater jampridem Liciniodcfponderat . Haud copiarum fatis habebat ; Maximinus autem lontfioUnn cquidem exittimo officii folum aut honoris cauf- gius aberat in Oriente , quam ut auxilium ab
ccitar )
fa illuc Diocletianum accerfitum fuifle, prxfcr- illo accerfere Sc expetare poffet . Nefcio autem
4 it 4t
tim fi Diocletianus nihil fibi de priflina digni- quid Baluzio in mentem venerit erroris & falfihep. '
fliii in- tte & auftoritate retinuiffet ; hominis enim tatis Viftorem arguere , cum ex capite 43. Laprivati, omnique poteftate exuti prafentia haud ftantii conet , inquit, Diocletianum mortuum ee
tanti erat, ut vel ejus ratio habenda effet, vel ante nuptias Licinii & Conftantia ; addat etiam,
ad eas nuptias five cohoneltandas , five confir- fi libct j ante interitum Maxcntii. Neque enim
Riandas neceflaria videretur . Nihil igitur refe- fi Laftantius ante narravit de morte Diocletiani ,
quam

HISTORIA

D L E T 1 A N .

quam vel de nuptiis i Iii s mentionem faceret , vel

viftoriam de Maxentio relatam exponeret, con
tinuo fequitur priusmortuum efle Diocletianum,
quam vel Conhntia Licinio nuberec , vel Maxentius in acie occumberet . Hiftorici quippeinterdum fo.lent , qua: tempore pofteriora flint, iis
quas anteceflcrarit , narratione praeponere , pra?fcrtim cum ordinis invertendi caufifa fubeft, &
rerum ejufdem generis feries deferiptio poftuiat . Sed hac de re iierum paragrapho j. Nec
vero abfimile eft Diocletianum favifle Maximi, quod ait Viftor , negat Baluzius . Quaraquam enim Maximinus afpere & contumeliofe
traftalTct Valeriam filiam Diocletiani , nequeullis precibus aut legationibus adduci poffet , ut
cam ad parentemremitteret, quemadmodura nar
rt Laftantiusj cum tarnen amicum habere Maximinum magni intereiet Diocletiani , filia; injuriis utilitatem fuam pranferendam cenfuitj nec
ob banc cauflam ab ejus amicitia & focietate
lbi difeedendum putavit . Praeterca Diocletianus
cum nomine inurbano atque imraani fatius effe
duxit leniter agere , quam afpere , & cum mi
nus habere! virium , quam ut armis a Maximi
no filiam extorquere poffet , earn precibus ac
beneficiis obtinerc voluit . Mittit Ale legatos ,
ait Laftantius, & rogat, ut ad fe filiam remittat . 7{ihil proficit ; iterum ac fapius obfecrat ;
non remittitur . Tofiremo cognatum fuum quemdam militarcm ac potentem lgat , qui eum beneficiorum fuorum admonitum deprecetur . Is quoque
imperfeffa legatione irritas preces renuntiat . Itaque tantum abfuit , ut injuria; & probra filis
illata Diocletianum ab amicitia & focietate Ma
ximini divellerent, ut potins animum hujus ma
jori quam antea Audio & obfequio ill e coociiandum Ubi putaverit , & vetera novis benefi
ciis cumulanda duxerit, quo facilius filiam fuam
a Maximino impetrare poffet . Nihil igitur cauffa? attulit Baluzius, cur fides deroganda fit Au
relio Viftori, qui Diocletianum Maximino far
yiffe fcripfit .
Aliud prsetcrea argumentum ex Aurelio ViV
ftore duci pofle arbitror , quo fententia noftra
confirmetur . Aurelius Viftor in eo libro, quem
de Cafaribus inferipfit, docet Diocletianum an
no rcgni vicefimo nuncium Reipublicx* remififfe : Celebrato regni amo vicefimo , inquit , valentior uram reipublicx abjecit . Idem vero in
Epitome hiftoriz Augufta;, nifi forte alius fuerit Auftor hujus Epitomes, imperium Diocle
tiani ad quinftum ufque & vicciimum annum
perduxit : imperavit annis viginti quinqu ;
paullo pot ejufdem vitam privatam annorum
prope novem fpatio circumfcripfit : Vixit annos
fexaginta olo , ex quibus communi babitu prope
novem tgit . Hujus vcftigiis infiftens Paullus
Diaconus libro x. extremo fcripfit , Diocletia
num vixiffe annos fexaginta 00 , e quibus pofi
imperium in communi babitu prope xegit . Qui duo loci de numero annorum imper
rii Diodetianei cum inter fe pugnare videantur , alterum alteri ut conciliaren: , duplicem
\%\* abdicationem aliqui excogitarunt . Primum enim
Diocieii*- Nicomcdix nomen & iniignia Imperatoris dcqiibnlx- ^' Diocletianus anno 305. , Confiando &
cogiuu. Galerio Auguftis in fuum & Herculii locum
fubftitutis , novifque Gaefaribus Severo & Ma
ximino creatis : atque banc abdicationem fignificare voluit Aurelius , cum Diocletiani impe
rium anno vicefimo definivit , cui tamen ali
quot msnfes addi oportet . Dinde anno 507.,
Illyici Sacri Tomx II,

401

quod fibi in fuperiori abdicatione juris Auguftalis , publicique poteftatis ret inucrat , id omne omnino Carnunti dimifit , cum creationem
Auguftalem Licinii iuo confenfu , fuaque auftoritaxe confirmavit ; atque -hue refpexk auftor
Epitomes, cum annos quinqu fupra viginti im
perium Diocletiano prorogavit . At quid .facie?
annis illis /erme novem , quos idem Auftor ,
itemque Paullus Diaconus ejus .vitas privatas attribuunt ? Hos enim poft Garnutcnfia ilia Gomitia ne attigit quidem , nedum explevit Dio
cletianus ; nifi forte ad annum 16, vel 1.7. quarti
fxculi vitam perduxerit; quod quidem vulgo creditum fuit, antequam opufculum Laftantii de
Mortibus perfecutorum in lucem prodiret , ex
quo plane aperteque colligitur Diocletiani yi-4
tarn intra fincm armi jtj. contrahendam cfle,
ut . 4. accurate explicabimus . Ut quod fentio, ingenue confitear, vereor equidem , ne pofterior ilia abdicatio omnino arbitraria fit & commentitia ; nullas enim invenio , quibus ea probari poffit , five auftoritates , five rationed fatis
idneas j atque ego fane exiftimo Diocletianuni ,
quoad vixit , retinuiffe tum provinciam Dalmatiae, turn quidquid auftoritatis jurifque publici rcliftum fibi ac permiflum voluit , cum
Auguftalia infignia Nicomediae , ac titulum Im
peratoris Galerio tradjdit . Rem yero fie expli
co . Annos illos prope novem , quos communi ba
bitu , & pofi imperium exegit , ut Viftor & Paul
lus Diaconus docent , numerandos quidem cenfco ab anno 50J. , cum Nicomedias procuratio
nem reipublicae, ac dignitatem Imperatoriam ab
fe in alios tranftulit , & perducendos ufque ad
annum 31 j. , quo ex ha vita migra vit; fed eos
bifariam divid oportere arbitror ; & prioribus
quinqu aut fere fex annis , quamvis Auguftali
pe lona & majeftate depofita , cum ea tamen,
quam retinuerat, fumma rerum omnium poteftate juris etiam ac muneris publici funftiones
quafdam conjunxit j nam & provinciam Dalma
tian per fe fuofque Praefeftos adminiftravit ; &
Confulatum geffit ; & Auguftalibus five Czfareis Comitiis interfuit , vel potius praefuit j &
de maximis graviffimifque reipublicas negotiis non
folum primus fencentiam dixit , fed etiam ut
quae alii juberent ac dcernrent , rata eflent ac
firma, fuam auftoritatem adjunxit . Atque hos
effe annos illos arbitror, quos Viftor anno vi
cefimo imperii Diodetianei adjecit . Tres vero
poflremos annos , cum eTet a?tatc jam affefta,
& perdita valetudine, quamvis jus poteftatemque
priftinam retinuerit, vixit tamen fibi uni, onir
niijm curarum expers , fejunftufque ab omni pur
blio officio, & muere; id quod tradunt ZfiT
mus . 8. & Svidas verbo Aioxktwascs , qui vi
tam Diocletiani privatam & ab omni reipublica:
procuratione vacuam triennio detniunt . Diocle
tianus , ait Svidas , tranquille conjenuit , ac triennium fumma cum virtute exegit . Hoc triennium ,
quod hi duo Scriptores commmorant , referen
dum puto ad tres annos extremos , quos vixit
Diocletianus , cum videlicet feneftute , & qui-?
bus jamdudum affliftari cceperat , morbis ingravefcentibus, Dalmatian adminiftrationem fuis Vicariis ac Praefeftis commilit; ipfe vero cogitationem omnem, curamque ad vitam tuendam , setatifque ac valctudinis imbecillitatem fufientandam
convertit , Exinde vero de fua in Ghriftianos
aerbitate ac fxvitia multum remifit , & poft
perfecutionem edifto atque interitu Galerii extiuftam , vel potius fopitam , a Chriftianorum
XI 3
csdb

402

HISTORIA

D I L E T I A N I.

eaedibus onmino abftinuit. Quarc hoc triennium volentiam mirifice fibi conciliaflet ; ac proinde
folutus a publicis curis, ac nemini injurius, cum verebatur , ne quid contra fe moliretur , neve
fibi & valctudini vacaret, tranquille 3 ut ait Svi- fua poteftate & euftodia elapfus ad Patrem conCur Vi- das , & Jumma cum virtute exegit . Cum autem fugeret; haud enim dubitabat, quin Conftantius
or im
perio Dio- Aurelius Vidor Diodetiani Imperium tamdiu fimul atque filium reciperet , eum imperii cqIleutnto prorogandum cenfucric 3 quoad illi per aetatem legam , aut certe hasredem inftitueret . Illum ta
quinqu & valctudinem rebus publicis intereTclicuit, id- que ut perderet , faepe numero & clam infidiis
mol ad}erit circo ejudem dominationem in annum vicefi- appetiit , & palam certiffimis vitae periculis obmum quindum protraxit ; quos quidem annos jecit; id quod & Laflantius cap. xxiv! & Ano
ab exordio fuicepti- imperii numerari oportet , nymus Sirmondianus in Frag m. & Vidor Au
perducique ufque ad tres hofee annos pediremos , relius in Epitome teftantur 5 nos vero horum
quos ab omni adminiftratione vacans traduxit ; teftimonia in vita Copftantini proferepius . Ergo
hujus autem triennii non completi initiumduci Conftantinus abeundi facltate vix tandem a
necefle eft ab interim Galeri , ideft ab anno Galerio impetrata , ut Severum per Italian* tr anundcimo quarti facnl i . Quare Victor ex annis fiens vitaret ( ait Anonymus) fumma fefiinatioillis prope novem , quos Diocletiano poft im- ne veredis pofl fe truneatis , Eilpes tranfgre'us ad
perium olemni formula rituque abdicatum at- patrem Conftantium venit apud Bononiam . Eatribuit , quinqu aut ferme fex priores ad ejuf- dem fere leguntur apud Ladantium , Zofimum,
dem Imperium pertinere cenfuit ; quippe cum per Vidorem ; nifi quod hi tradunt Patrem a Conhofee annos purpura depofita , communique ba- ftantino non in Gallia apud Bononiam , fed in
litu y fummae audoritatis 3 quam retinuerat , pu- eo loco repertum efle , ubi mortuus eft, vide
blicique regiminis partem aliquam ufurpavit .
licet Eboraci in Britannia . Patrem igitur vel
mala Valetudine afFedum Bononias invenit , &:
in Angliam abeuntem Eboracum ufque comitaII.
tys eftj vel Eboraci exitiaU morbo laborantem ,
Conantfo hloro *Auguflo extinelo 3 Conflantinus atque adeo moni jam proximum reperit ; qui
filius y Severus , Maxentius ^ugufli creantur . filium peramanter complexus , caeteris fratribus
Maximiams Herailius purpuramrefumpfit ; Se- alia matre genitis prastulit, imperiique haeredem
yero interfetlo Licinius fubflituitur . an. feripfit . Conftantius autem diem obiit vjii. ^
Kali Augufti , cum fextum Confules eflent ip- tiiebiim.
306. Cbrifli ad 308.
femet Conftantius & GalcriuSj ut docet Idatius
MAximianus Galerius Auguftus , fenioribus in faltis , & Socrates ; qui quidem Confulatus
Auguftis in ordinem coadis, fumma re- congruit cum anno Cririlti 06. ; idque etiam
rum omnium , quam adeptus fuerat , poteftate colligitur ex Epitome Aurel iana , qua ejus Im
ad veartdum orbem , fuafque cupiditates ex- perium in unius anni curriculum coegitj cui ta
Galeri plendas impune & audader abuti ccepit. Tanta rnen tres fere menfes addi oportet , cum anno fu
'rrogaotia > avari. fuit arrogaritia , ut more inftitutoque Regum periori Kai. Maji renunciatus fuerit Auguftusj
fia , cru- Perfarum fe a populis adorari juberet , & om- & potentiam Cfaris 3 ut docet ibidem Vidor ,
pcliui . nes fummos seque atque nfimos in loco fervi- tredeeim annos geiffet 5 ideft duqdecim annos
tiorum feu mancipiorum hbitos fuperbe &con- completos , & duos pnterea menfes a Kalendis
Martiis anni 295. ad Kalendas Majas anni 305;.
tumcliofe tradaret . Crudelitas ejus plufquam in
humana , quam non folum jn Chriftianos, fed Porro Conftantinus fimul Patris teftamento^ &
promifeue i omnes cuj'ufcumque ftda & con- militum confenfu rerum fummam adeptus, nihil
ditionis homines fceminafque cxprompfit, novis hibuit antiquius } quam ut Chriftianos ubique (aBiioin
& inauditis fuppliciorum generibus ad torquen- vocatos , &undiqucad conquifitos , quan- Imperium
dum exogitatjs , Avariti:z nullum modum ad- tum in ipfo erat , ftudiofe tueretur , atque in fl,ccefl hibuit, quam ut expleret, acerbimis exadio- fuam fidem ac clientelam reciperet . Intrc ?nibus urbes ac provincias pecuniis opibufqueex- faris appellatione contenais , ( ut docet audor
naufit. Hujus infolentilmos mores , atque im- Panegyrici de laudibus Maximiani & Conftantimania flagitia dcfcripfit Ladantius c. xxi.xxn. ni ) modeftiae caufta Augufti & Imperatoris ti
XXIII.
tulo abftinuit . Sed haec diligentius V copiofius
Anno Chrifti 306. Conftantio Chloro , & in vita Conftantini exponentur.
Maximiano Galerio Augg. V. Cofs. Severus ,
Illud hic quam poflet , unde Conftantinus a
cui Maximiani ' una cum Cacarea di- Galerio dilceflerit , five qua ex udje ac regione
iter in Galliam , atque Britanniam , patris adeungnitate obvenifle haud eft improbabile, qui an
no fuperiori imperii fibi collati pofleffionem Ro- di invifendique cauija fufeeperit . Aurelius Vi
rnae folemni pompa inierat , Artemiam Diode
dor in Epit. quem Baronius, Morinus, & alii
tiani filiam , & jure ac titulo adoptionis foro- fequuntur, tradit Conftantinum Roma; oblidem
rem fuam , una cum Cyriaco Anemia Magi- apud Galerium fuifte , & fuga indidem elapfurq
ftro religionis caufla interfici juit . Vide 3 quae in Britanniam ad patrem profedum efle : Hi
diduri fumus in Aftis S. Artemiae .
dum juvenculus a Galerio in urbe ^ 3 religio
Conftantius Chlorus Auguftus, cum graviter nis fpecie , obfes teneretur , fugam arripiens, at
segrotaret , per nuncios litteras Galerium que in frufirandos infequentes publica jumenta ,
etiam atque etiam rogavit , ut Conftantinum fi- q'uaqua iteregerat, interficiens , ad patrem in Bri
iium ad fe remitteret, quem faepe antea fruftra tannia pervertit . Et forte iifdem diebus ibidem
repopofeerat . Is a ptre apud Diocletianum & Conftantium patrem fata ultima perurgebant . Ve.
Galerium obfes relidus , liberali quidem , fed rum tantum abeft , ut Galerius per ea tmpora
diligenti intentaque euftodia fervabatur . Gale- Roms fuerit , ut urbem illam ne viderit qui
rius Conftantinum peilime oderat, five quod fe dem ante annum feptimum hujus faeculi , cum
hriftianis fautorem haud dubiumpratberet ; five poft Severi Maxentium Roma obfedit .
quod ob eximiam indolem relque multas forti- Hoc docet Ladantius cap. 27. ubi de Itlica Gafer ac fliciter geftas militum nimos btne- krii expeditione 3 urbiique obfidione haec feri
pfit:

HISTORIA

ConRnfe"" d
l>'oiieiinumftGaJciium.

DIOCLETIAN!.

pit : lile inters coaclo exercitu invadit Italiam ,

ad urbem accedit , Senatum extiniJurus , populum
trucida turus . erum chufa & munita omnia offenit . Trulla erat fpet irrumpendi , oppugnatio difjicilis y ad circumfedenda mania non [axis copia ; quippe qui numquam vider , aflimaretque illam non multo effe majorem , quam quas
noverat civitates . Nequit igitur dici Conftantinum Rams apud Gakrium fuifle , cum fugam
in Britanniam arripuit .
Stcphanus Baluzius , aliiquc exiftimant Conftantinum e Bithynia, atque ex urbe Nicomedienfi ,
difceflum jllum ab Galerio , feu potius fugam
jnolitum efle , indeque iter GalJicanum feu Britannicum fufcepifle , quippe cum Yeteres fere
oinnes tradant eum Nicomedia: apud Diocletianum & Galerium obfidis loco habitum , diligentique cuftodia feptum fuifle , ne .qua ad patrem
fuga elabcxetur . Verum ideirco ab antiquis fcriptum efle arbitror Conftaotinum Nicomedia: obfidem fuifle, quod in ea urbe plerumque Diodctianus , itemque Galerius commorari folercnt }
canerum fi quando reipublica: caufla Nicomedia
difcedcrent , nullus dubito , quin Conftantinus
au'aIT1 Imperatorianj , five Caefaream fequi , &
quocumque iter haberent , alterutrum comitari
jubcretur. Magni enim utriufque intererat Conftantjnum ao eorum oculis confpeduque num-

quam abeffe , quo intention cura prxfidio

circumdufus commovere fe contra rempublicam
non poTct , eque cuftodiis elufis pecuniave
corrupts aufugere, praefertim polquam Caefarei
imperii potiundi fpe in Comitiis Nicomeditnfibus dejedus & Dajae ac Seyero noyis hominir
bus pofthabitus , in fufoicionem venerar , nihil
ab eo nop conandum efle, ut injuriam fibi 1 la
tam ukifceretur . Quare cuftodiam Conftantini
non ita Nicomedia: affixam fuiffe arbitror , ut
earn Diocletianus & Galerius illius urbjs rnsenibus
ac prfidiis fatis tuto credi poTe exiftimarent ,
fi quando accideret , ut ab ea civitate alteruter
abeTet . Mihi autem non fit verifimile Conftan
tinum Nicomedia ab Galerio digrcTum efle , fi
quidem fufeepti ab eo in Galliam itineris ratio
habeatur. Nam Nicpmcdia profedum in Thraciam e Bichynia trajicere, inde perDaciam, ac
Pannoniam , per Noricum & Rhaetiam in Gal
liam contendere oportuiflet, atque hinc in Bri
tanniam tranfmittere . Nihil autem neccfle ha-r
buerat in Italiam digredi ; nec vero umquam
commififlet, ut regionem illam attingerct , quam
fibi Severi copiis atque armis infeftam inimicamque cognoverat , ieque ejufdem Severi , qui rerum in Italia potiebtur, infidiis, certiifimifquc
periculis objiceret . Atqui Veteres docent Con
ftantinum iter in Galliam per Italiam habuifle
trcpidationis & periculi plenum, & fummaceleritate ufum efle ad vitandas Severi infidias, mu
tilans aut interfedis publicis equis, quos infingulis manfionibus refpublica alebat , nc illis ad
le infequendum Galeriani vel Severiani fatellites uterentur. De Britannica Conftantini profedione Ladantius pap. 24. haec fcripfit : Qu* cum
Ule profpiceret , quiefcente jam Imperatore pofi
anam propcravit exire ; fublatifque per manfiones multas omnibus equis publicis evotavit . . <At
ille incredibili eleritate ufus pervenit ad Patrem
jam deficientem . Hadem luculentius expofuit audor fragment! Sirmondiani : Qui , ut Severum
per Italiam tranfiens vitaret , fumma feflinatione
vendis pojl fe truncatis Jllpes tranfgre'us , ad
patrem Conflantium pervenit . Idem Aurelius Yi-

or in Cafaribus & in Epitome , idem Zofimus

in libro 2. confirmt . Igitur Conftantinus non
erat Nicomedia:, cum difcefEt ab Galerio j immo neque tum verfabatur Sardica:, auf, Sirmii,
quas duas urbes fiepe Galerius adire , in iifque
commorari folebat . Si enim e Bithynia , *ei
Dada , vel Pannonia Britannica: profedionis
feu fugae inftium fumpfiflet, illura abltalia tum
ratio itineris avocaffet , tum vero ingruens ab
Severo metus abfterrmflet .
Cum ergo iili per italiam tranfeundum fue-*s*,c"
rit j nn aliunde , ut mihi videtur , profetus ^.
eft, nifi Salona e Dalmatia, quo tum forte Ga- gffedelerius Diocletiani adcundi invifendiquc caull cum tnr"
ipfometConftantino fe contulerat; nam poft im
perii abdicationem ut Diocletianus ad Galerium,
fic Galerius ad Diocletianum intcrdum commcabat . Porro Salona in Galliam abeunti Italicum
iter quamvis pcriculofum neceflarium erat . Sa
lona quippe itur Aquilejam , Aquileja Mediolanum , Mediolano ad Alpes Grajas ; hinc vero
in Galliam defcenfus eft , e Gallia autem facilis
brevifque in Britanniam trajectus . Hare via ,
qua: ab Dalmatia per Iftriam atque Italiam eft
ufque ad Galliam , cum in tabulis Geography
eis , tum in Antonini Itinerario defcribitur .
In hoc enim libejlo , cujus Auor vulgo ereditur fuifle Antoninus Imperator , haec oppida
feu loca Salonam inter Aquilejamque interpofita leguntur: Tragurium Vratorium , uraufa ,
Blandona , Jadera , Trajetlus Sinus Liburnici ,
Pola , Tarentium, 7{ingum , Tergefle , Fontes Tir
mavi . Ab urbe autem Aquileja Mediolanum
uqe, haec numerantur: Concordia , Altinum ,
Tatavium , Vicetia , Verona , Sermio , Brixia ,
Bergomum 3 Mediolanum 3 unde per Alpes Cottias, vel Alpes Grajas tranfitus eft in Galliam.
Potuifa quidem Conftantinus Salona decedene
aliorfus iter fleerc, atque ut Italiam Sevcrique
infidias decliniret, Sirmium regredi, inde vero
Noricos ac Rhsetos praetergreffus in Galliam
contendere . Sed is ircuitus longior erat 5 8
plus temporis requirebat , quam itineris accclcrandi neceffitas poftulabat; cum enim illi nunciatum efiet parentem in fummo vitas periculo
verfari, neceife habuit via uti quam potuit brevifima, atque adeo per Italiam, vel inter me
dios hoftes aditum fibi in Galliam patefacere ,
Cogitanti porro mihi quidnam caufla excogi
tan poffit, cur Aurelius Vidor ab illa state fatis
recens , rerum ac temporum illorum apprime
gnarus fcripferit Conftantinum Romas obfidem
apud Galerium fuifle , indeque fuga fe proripuifle ,
ut parentem extremo morbo in Britannia laborntem adirct , quod perfpicue falfum efle Lactantius docetj in mentem venit fufpicari hunc
Scriptorem Roma: vocabulo uti voluifle ad Sa
lonam fignificandam j neque enim alia: defunt
conjeduras, quasaliis in locis afferemus , exquibus elici videtur , pofle tum Nicomediam aliafque precipuas imperii Romani urbes , tum ctiam Salonam interdum honoris dignitatis cauffa ByOmam appellatam fuifle . Certe Diocletia
nus, quemadmodum Nicomediam totius Bithy
nia: Metropolim magnificentia & multitudine aedificiorum ftudebat , ut ait Ladantius , urbi -.
ma coaquare ; fic etiam Salonam patriam fuam
maximoperedilcxit , &civium atque incolarum,
ac praefertim magnificentiffimis illis , quas prope ab ejus minibus extruxerat , dibus Impcratoriis ufque eo auxit ornavitque , ut altera ma merito dici haberique poflt . Prxterea v
tus

404

HISTORIA

D IOCLETI AN.

-tus illufj Proverbium ubi Imperator , ibi l{pma ,

fatis dclart ampliffimas illas urbes , quas Roxnani Imperatqres f veteii Roma relida , ad
commorandum delegerant, quibufque Imperatoriam federo affixerant, propemdum jure fibi
Roms nome vindicate. Hucadde, quodConftantinus Porphyrogenitus audor eft purs Romanorum colonias ab Diocletiano in Dalmatiam
dedudas efl , ex is atem Dalmatas praefertim
martimos non originem folum , fed tiam nomen Romanum traxiffc , & fu quoque actate
Romanos appellari . Non eft autem vero abfinile y quemadmodum gentem Dalmaticam , fie
tiam Saionam gentis illius caput Metropolim ab urbe Roma denominatam fuifle . Quare
primus audor Romnae appellationis cum aliis
rbibus com rnunica nda non Fuit Confia ntinus
Magnus > fed is Deccflorum fuorum exmplum
& auoritatcm fec'utus Romanas urbis omen
.propagavit , cum videlicet federn imperii alio
jtransferendam ratus , Byzantii in Thracia novam Rgmam, tranferipta magna Romana: nobilitatis vi condidit , amque nonolum ab fe Conflantinopolim , fed etiam alteram appel
lari juflit. Ita fit, ut eque erroris feu mendacii argui poflt Aurelius Vidor , qui fcripfit
Conftantinum Roma a Galerio obfidem babiturn ac retentum fle ; & in eo loco Salonam
Romae vocabulo fubjici oporteat. Sedhac alias j
pune ad rem propofitam reyertamur.
Dum ea, qua: dixims , in Britannia gerunMitin*
tor
, Roms Maxentius Herculii filius vulgo
tius Rom*
miliiibnf credit us, militibus Praetrianis Imperator faImperator
retiut. lutatur , Senatu populoqueapprobante, cuifumpum in odium Galerius jampridem venerat ob
acerbiflmas exacciones , quarum ne Romanos
quidem immunes efle volerat . Nam cum Gale
rius, inquit Ladantius cap. 16. Statui'et cenfibus inftitutis orbem terra devorar , ad banc uf->
que proftlivit infaniatn , ut ab bac captivitate ne
populum cjuidem eri vellet immunem . .
. . taque milites pauci , qui iv caflris reli
ai erant , opportunitatem natli , occifis quibufdam judicibus , invito populo , qui erat concitatus y Maxentium purpura inducrunt . Idem ferc narrt Eutropiiis cap. iq. interea toriani y excitato tuvtultu , Maxentium Herculii
filium , qui baud pracul ab urbe 0 via publica
morabatur , juguftum mneupaverunt . Eadem
tradunt Aurel. Vid. Eufcbius , & Zofimus.
Maxentium abHerculio ex Eutropia Syr^muliere genitum ferunt. Sunt tarnen, qui cum alio
patre proercatum arte muliebri, ut ait Vi&or,
Maximiano Hcrculio fuppofitum fuifle fufpican.7
tur : idque confirmt Audor Panegyrici Con
stantino didi poft devidum Maxentium j itemque Audor fragmenti Sirmondiani fxpius laudati. De cujus origine, inquit , water ejus , cum
quafttum effet , Syro quodam bomine genitum e'e
confejfa rejpondit. Eum bona; indolis ,
& praeclari ingenii fpeeimen dedifle teftatur Mamertinus c, 14. Panegyr. Sed a fe ipfc degenerans , in mores libidinofos , plancque inhuma
nos defeivit , fic prorfus ut earns nulli unquam
fuerit , ait Vior, autpatri, tutfoctroi de quo
Laantius cap. 18. hac habet : Erat autan Ma
ximiano filius Maxentius , bujus ipfius Maximianigtner, bomo pernicioe , ac mau mentis , adeo
fuperbus & ont um ax , ut neque patrem , eque
focerum folitus fit adorare . Et ideirco utriqu invifus fuit . Uxorem duxit filiam Galerii , cui
npmen fuit , fi Triftano credimus , MagnA Ur-

eamque Galerius non ex Valeria filia Dior

cletiani , fed ex alia priorc conjuge fufeeperat .
Maxentius ex Urbica duos filios habuifle fertur,
Romulum, qui cum patre Confulatum geflt Caefaris titulum adeptus , & ante interitum parentis
diem fuum obiit ; alterum incomperti nominis,
qui cum matre Urbica adhuc vivebat duobus
ante cladem Maxentianam diebus, ut colligitur
ex Panegyrico Audoris Anonymi ajentis, Ma
xentium ante biduum palatio emigrate , & cum
uxore & filio in privatam domum [ponte concefc.
'
'
Ergo Maxentius rerum potitus yi. Kai. N0vembris an. 506. ut poftea dicemus, ad firmandum fufeeptum imperium omnes curas conver
tit , Simulayit fe Chriftianis amicum & fautorem efi , ut eorum nimos fibi conciliaret .
Haud ignarus quantum fibi a Galerio bellum HrcuJH
immineret", Hcrculium parentem , qui tum for pareotcm.
\ focie
te in Campania, procul ab urbe aberat, confi- tatem im
Hi & prxfidii caufla confeftim accerfit , 8c Im perii revocarit
peratoria purpura ad eum milTa, iterum appellat Auguftum. Neque abnuit fenex, quem feilicet vue priyatae admodum tsdebat , 8c rerum
novarum cupidus imperium , quod invite dimiferat, libenter reeepit .
Nncii de imperio Conftantini una cumejufdem laurcata effigie cum ad Galerium veniflent,
ibi homo impotens aeftuarc, an,gi, verfare fein
omnem partem, incertus eiTequid fibi agendum
foret j parum abfuit, quin odium fuumfuroremcjue in ipfos nuncios expromeret . Sed metu ac
neceffitate cogente , quod auferrc non poterat, ut
dedifle videretur , purpuram ad Conftantinum
mifit , eique aefaris nomen impertiit , Augui non item . Severum autem ex Gaefare Augu
ftum fecit , & collegam imperii adfeivit . Rem
omnem deferipfit Ldantius cap. 2j. his verbis:
Taucis poft diebus laureata imago ejus adlata eft Sevemjl
ad malam beftiam . Deliberavit diu , an fufciperet . rennociaAugu-i
In eo pentj res fuit , ut illam & ipfum , qui at- tui
(tali tc in
tulerat , exurcret , nift eum amici ab illo furore Italiam
fiexiffent , admonentes eum periculi , quoduniverfi coBiraMu
xentiam
milites y quibus invitis ignoti Cafares erant faiy raiffui
fufcepturi Conftantinum fuient , atque ad eum
concurfuri alacritate fymma , ft veniet armtus .
Sufcepit itaque imaginem admodum invitus , ut
nitro,afcivie ilium in focietatem videretur. ..Sed
illud excogitavit , ut Severum , qui erat tate maturior , ^Auguftum mincuparet , Conftantinum ye
ro non lmperatorem , ficut erat fattus , fed C<cfarem cum Maximino appellari juberet , ut eum
de fecundo loco in quartum rejiceret ,
Haud multo poft, cum de Maxentio Romas
imperium adepto, udoribus militibus, Senatu
populoque Romano, Nicomediam allatum efiet,
longe majori dolore , atque iracundia Galerius
exarfit, Severum ex Italia in Illyricurn propere
accitum hortatur , ne tantam ac tam infignem
injuriam inultam efic velitj pergeret porro, 8(
cum fenioris Maximiani exercitu Romam proficifei maturaret , Itali & Occidentis imperium
fihi decretum vi atque armis repeteret . Compa*
fita ei res quodam modo jam videbantur , inquit
Ladantius cap. 26. cum fubito Uli alius terror,
adlatus efl , generum ipfius Maxentium fa
cum lmperatorem . . . Severumarceity & bortatus,
ad recipiendum imperium , mjttit eum cum exer
citu Maximiani ad expugnandum Maxentium &
mittit , in qua milites Uli fummis deliciis
fpiflime except* , non modo falvam e'e illam ur-,
bem , fed ibi yivere optabant . Rem paullo ali

HISTORIA

DIOCLETIAN I,

ter narrt Viftor in libro de C*faribus : Quod

ubi y inquit, Urmentarius accept , Sevcrum C*
farem qui cafu ad urbem erat , arma in boflem
ferre propere jubet . De imperio Auguftali , quod
Galerius Severo contulerat 3 nemo praeter La
ftantium mentionem fecit .
Anno Chriiti $07. Maxiniiano Herculio IX.
Sc Conftantino Augg. Cofl. Severus cum illis
piis, quas Hcrculius paritcr cum imperio dimiferat , Romam magnis itineribus contendit . Vix
in urbis confpoctu conftitcrat , cum milites, fignis repente fublatis , abeunt e caflris Severianis y priitina erga veterem Dominum fide
benevolencia avocad . Hos cum Severus eque
Several preeibus , eque pollicitationibus retiere pofJtfertu t fet fugam confeifeit ; fugientem Hcrculius perfugim
lequitur j & Ravenna; obiellum in earn delperaRtVraa' tionem adduxit , ut fe in hoftis deditionem &
pbfcffu " arbitratum dederet . Purpuram eidem , a quo acctptuique ceperac , Herculio reftituit j & quando vitam
intern. jmpCtrare non poterat , id unum exoravit , ut
liceret fibi , venis iheifis leniter, paeatequemori . Severum objiilc anno fecundo imperii fui an
te Kalendas Majas auftor eil Eufebius in Chronico . Hase ex Laando cap. , quse paucillmis
verbis complexus eft Eutropius cap. 10. Severus
Cafar F>mam miffus Galerio , cum exercitu venit : obfidenfque urbem , militum fuorum fcelere
defertus eft . . . Severus fugiens Ravenna: interfelus ejt . De loco ac genere mortis a Laftantio
difcrepant Auftor fragmenti Sirmondiani , & Zofimus, qui ajunt Severum perjurio deceptumeffe
ab Herculio, & in vincula conjeftum in urbem
perduftum, atque in via Appia ad tres tabernas
tricefimo ab urbe milliario jugulatum efle . Ne<]ue ab his dientit Aurelius Viftor in Epitome:
Severus , inquit , ab Herculio Maximiano flow*
Ad tres tabernas extinguitur , funufque ejus Callieni fepukbro infertur , quod ab Urbe abefi per
Appiammillibusnovtm. Verum in libro de Ca>
faribus dicitur Severus defertus a fuis, quosprstniorum illecebris Maxentius traduxerat , fugiens
ebfeffufque obiie . .
Herculius veritus, ne Galerius & Maximinus,
1 auium audita nece Seven , exercitus conjungerent , tranfftii*m
greiiquc in Italjam , fe ac Maxentium filium
tno"?"* copiis viribus impares opprimrent , confunmrime. git in Galliam ad Conftantinum , quem ut ad
SIT!*
mas Partcs adjungerct , Faufta minori filia in
matrimonium data, affinitatc fibi devinxit , &
Auguftali titulo nomine impertiit Exinde
Conftantinus habitus diftufque eft Auguftus, id
quod in ejus hiftoria diligentius eXplicabitur .
Herculius cum Maximiani noffet infaniam , inquit
Laftantius cap. 37. cogitare capit ilium audita ne
ce Severi y injlammatum ira cum exercitu ejfe venturum y & fortaffe adjuntlo Maximino duplitatis ops y quibas refifli nullo modo foffety ur
be munita . . . proficifcitur in Galliam , ut Conftantinum partibus fuis conciliaret , fus minoris filis
mptiis De profeftione Gallicana Hercuiii ,
ejufque ad Conftantinum adventu eadem fere do
tent Eutropius, Zofiwius, aliique . Sedrerumac
temporum ordines perturbant , propterea quod
unicam tantum Hercuiii Gallicam profeftionem
commmorant ; cum Herculius bis ex urbe ad
Conftantinum in Gallias, auftore Laftantio, fe
contulcrit , femel poft Severi , iterum
poftquam, Galerio ex Italia re infefta abeunte,
Xomam rediit . Conftantinum ab Herculio ercatum efle Auguftum , quod taciturn practermifit
Laftantius , fatis apertc dclart Auftor

405

gyrici, qui Maximiano & Conftantino diftus eft.

Interea Galerius agmine infefto Italiam inva- j^Jjjjjj1
dit , ad urbem accedit , Senatum populumque ''
Romanum ad casdem defignat. Sed cum omnia
undique claufa & egregie munita offendifletj neque locum ufquam inveniebat , qua in urbem
irrumperet, neque fatis copiarum habebat, quibus mttnia circumfederct . His anxium curis le
giones qudam repente deftituunt , fignis ad Ma
xentium translatas , nefas efle diftitantes Romam
a Romano exercitu, Maxentium a Galerio, idcft focerum a genero oppugnari . Ibi Galerius
memor quid paullo ante accidilTet Severo, benignius , quam folebat , milites alloqui , orare
& obfecrare ne fe dfrant , neve hofti traderent . Precibus ingentia adjecit promifla , & fpc
largitionum ac prsdarum illeftos , vix demum
adduxit, ut fignis retro converfis fe abeuntem
fequerentur. Itaque Italia, quacunque inceffit ,
pervaftata, ac militum direptioni permifla , cum
ignominia dedecore in Illyricum rediit . Vi
de Laftantium c. 7. quo cum ctcri fere omncs confentiunt . Auftor fragmenti memoria; pro- E.' '"*
didit ab Galerio , cum Interamne ad Tiberim ,lt* "'
caftra pofuiflst , Licinium & Probum Legatos ad
Maxentium miflbs fuifle, qui eum hortarcntur,
ut irnperium ab Soccro precibus , quam armi*
obtinere mallet . Sed ca legatio fupci bc & arro
ganter a Maxentio rejefta fucceflu caruit .
Poft difcelTum Galerii Hcrculius e Gallia Ro
mam reverfus eft . Cum autem fe Maxen
tio contemni, & feneftutem fuam Romanis lu
dibrio efle animadverteret , acerbe & contumeliofc in filium pro condone invchitur ; hunc
publica; quietis peftem , hunc belli civilis facem , hunc omnium malorum , quae ad earn
diem pertulcrant , architeftum ac machinatorcm fuifle: fed quam filio invidiam confiare voluerat, ea ipfe confla^ravit . Nam militum populiquc clamoribus adverfus impium fencm fublatis, properans feftinanfque fe publico confpeftui furripuit , & urbe Italiaque profugus, ite
rum ad Conftantinum in Galliam fe contulit .
H*c ex Laftantio } qua; Eutropius bfeviter ftriftimque attigit : Hcrculius Makimianus , inquit
lib. 10. poft inte in comite exercitus , filtufit
Maxentium denudare conatus , feditionem , & *
vitia militum tulit . Idem confirmant Auftor Panegyrici Conftantino poft deviftum Maxentium
difti , itemque Epiphanius Scholaflicus .
Hcrculius e Gallia .in Pannoniam profeftui
Galerium Carnunti convenit per fpeciem itteund* cum concordia; , reipfa , ut eum dob's gjh;
atque infidiis circumventum imperio dejiceret . proScifciTrofetlusy inquit Laftamius, ad boftem filii fui ^,^7
Maximianum > *juaf' ut ^e componendo reipublicx P*anonii.
ftatu cum eo dijputaret ; re autem vera , ut il
ium per occaftonem reconciliationis occiderety ac
regmtm ejus teneret. Aderat turn Carnunti Diocletianus accitu Galcrii e Dalmatia profeftus ,
ut Comitiis Augulhlibus intereflct. Nam in.
Idus Novembris auftore Idatio, Galcrius Vale. r-ic!n!u'
rium Licinium humili loco in Dacia Datum in
locum Severi fubrogavit, & Augufti infignibus "u',A"su'
titulo impertiit , Diocletiano Herculioque prfentibus , & confentientibus . Ita uno eodemque
tempore feX omnino fuerunt, qui vel Caefarco,
vel Auguftali cum imperio reipublica: pracflent ,
Herculius, Galerius , Maximinus , Conftanti*
nus, Maxentius, Licinius. Sunt qui exiftimant
Licinium ex Cifare faftum efle Auguftum, idque confirmant auftoritatc Scriptoris Anonymi,
qui

.HISTORIA

DIOCLETIAN I.

qui in fragment Aepius laudato tradit GaleHum ab urbe Italiaquc cum ignominia repulfum j regrefTumque in Illyricum Licinio digni
tatem atfaream contulifie. Ego vero fe exiftimu, ft verum eft, quod aliqui tradunt nemini
licuiffe impcrium Auguftale capeflere , quin an
tea titulo jure donatus fuiiTct , Licinum iifdem Carnuntenfibus comitiis primum
quidem declaratum eTc Caefarem , deind vero
paucis poft diebus renunciatum Auguftum , ut
rite atque ordine omnia firent} imperii autem
Csfarei eidem collati ut monumentum extaret,
nummos illos procufos fuiTe arbitror cum pi
graphe LICINIUS NOB. CMS. quorum mcminit Henrtcus Norifius in explicatinne nummi Diocletiani & Licinii pag. 38. Porro Licinius , ut locum titulumque uguftalem Severi ,
fie eafdem regiones, quibus praserat Severus, obtinuit , feiliect Pannoniam Superiorem , quam
Anonymus Sirmondianus ad Severi imperium adjunxitj itemque Africam , & jus vindicando; a
Maxentio poffidendarque Italia: . Sed per idem
tempus Alexander Vicarius Prafcfti Praetorio in
Africa regnum invaferat , quod apud Eufebium
tncnnio retinuit
De initio imperii Liciniani aliquid eft con
troverts inter Scriptores s illud quippe alii in
feptimum , alii in otavum annum quarti faeculi conjiciunt. Atque ego huic anno, in quo
verfamur . qui eft Chrifti , five aerac vulgaris
banc epocham illigandam cenfeo . Nam fi
ut tribunitiz potcftatis , fic imperii Auguftalis
exordium ab eodem anno ac menfe defumi opor
tet , ut placet viris eruditiffimis j in eo Decre
to, quod Galerius paullo ante, quam evttadecederet , fecundum Chriftianos fecit anno 3.
pridie Kalendas Majas , numeratur annus quarcus tribunicias poteftatis Licinio col lata: . Cum
autem dictus fuerit Auguftus Hi. Idus Novembris , ut Idatius & Chronicum Alexandrinum
docent, fi anno 508. paritcr cum Auguftali im
perio poteftatem tribunitiam injiflet , hujus non
quartum, fed tertium annum computari oportuerat pridie Kal. Majas anni 311. Itaque ad III.
Idus Novembres anni 507. initium imperii Li
ciniani referas neceTe eft , ut quartus a fufcepta
tribunitia poteftate annus incurrat in diem proximum ante Kalendas Majas anni 311. Prxtcrca
iufebius in Chronico Auguftalem Licinii creationem compofuit cum anno fecundo imperii
Conftantini, qui cum ex patris teftamento Im
perator ab exercitu falutatus fuerit an. 306. in
tra finem mentis Julii 5 anno infequenti, Julio
Menfe jam ehpfo , fecundum imperii annum iniit ,
cui juxta Eufebium annedi debet imperium a
Licinio fufeeptum in. Idus Novembris ; cujus
quidem primordia fi rejiciantur in menfem N0vembrem anni 308. , non in fecundum , fed in
tertium Conftantini Imperatoris annum inciderint necefll* eft. Idatius quidem in Faftis Con-

Sub ca Comicia Herculius V Galerius , antequam Carnunro digrederentur , orare inftitcrunr atque follicitare Diocletianum , ut nomen
& imperium Auguftale reciperct. Verum is pro
pofiti tenacior, quam ut dimoveri poltt , omnes eorum preces ac folcitationes rejecit pratclaro illo refponfo: Utinam Salon poetis vife
re olera Hoflris manibus inftituta . ltaque Gale
rius Illyricis provinciis Licinio commendatis ,
Sardicam , vel Nicomediam regreflus cft > Hercu
lius autem tertio in Galliam ad Conftantinum
fe contulit; Diocletianus Salonam rediit . Ma
ximinus Caefar, ubi Licinium Auguftum factum M.ximiefle intellexit, acerbiffime ferens ab nomine no- ^{L^
vo & privato Auguftalem titulum fibi prasre- ppii.
ptum , fe ipfe appellavit Auguftum , feque abT""
exercitu fuo Auguftum falutari dicique juffit ,
invito ac repugnante Galerio , qui tandem metu ac neceftate coadus anno infequenti cum
in Auguftorum numerum recepit . Ita quatuor
eodem tempore Augufti , approbante Galerio,
habiti funt diclque, nimirum Galerius, Licinius , Conftantinus, Maximinus, Maxentio prx
terito , cui perpetua; fuerunt cum Galerio ini
micitiz; quamvis apud Laxantium , nomen Maxentii in locum Maximini, Librariis ofcitantibus, irrepferit . Vide qua; hac de re Laftantius
c. 32. fcripfit j cui aftipulatur Eufebius lib. 8.
cap. 13. Quod quidem Maximinus agre admodum
tulit , qui baenus Afar dumtaxat ab omnibus
appellabatur . Hic ergo ceteris tyrannico prte*ditus ingenie , Auguflus afemetipfo renuntiatus e .
S. III.
De interitu Herculii, MaXentii, Galerii . Diocle
tianus deeimum Confulatum gerit . Maxentio &
Maximino faviffe creditus e. T^uptiis Licinianis , quamvis invitatus , interejfe abnuit ; e fuis
imaginibus difeerptis , & minaeibus Conantini ,
ac Licinii Uteris ingenti agritudine ac metu afficitur . Valeriam filiam indignis modis habitam
frura repetit a Maximino .
ANno Chrifli 308. Diocletiano X. & Ga
lerio VII. Cofs. Maximianus Herculius
ex Pannonia in Galliam anno fuperiori reverfus, rerumque omnium potundi mire cupidus,
quem Galerii decipiendi "fpes & conatus fefelle
rat , ad falltndum extinguendumque Conftanti
num dolos & fallacies convertit . Quare impeditis confiliis y ait Laftantius . 29. Senex Maxi
mianus tertiam quoque fugam moliebatur , redit
in Galliam plenus malte contagionis acfeeleris , ut
Conflantinum Imperatorem , generi filium ( ideft
Conftantii qui Theodoram Herculii filiam duxerat ) dolo malo circumveniret . Itaque purpura
iterum depofita , 8c Conftantino in manus tradita, aliud occulte molitur, aliud fpe & fpecie
fimulationis oftentat . Conftantinus nihil doli

fularibus, itemque Aurelius Victor in Epitome fufpicans eum ampliflmis opibus atque honoriab Eufebio diflentiunt j alter quippe imperium bus impertiit. Interea imperii cum vita genero
Licinio traditum copulavit cum fcptimoGalerii adimendi opportunitatem tacitus quietufque opeConlulatu, qui congruit cum anno Chrifti 308 ; ritur .
alter vero , cum Caeiareum imperium MaximiAnno 309. alii Maxentium & Maximum ,
ni, qui Licinium fibi praelatum aegre ferens, fe alii Maxentium & Romulum filium Confules adipfe itatim e Cafare fecit dicitque Auguftum, feribunt . Quot Confulatus five ordinarios five
c]uadriennio dfi ni at , fatis aperte dclart Lici- fuffecbs gefferit Maxentius, non liquet, proptenium ad faftigium Auguftale non efle evectum rea quod ejus nomen ob infignem in Romanos
ante menfem Novembris anni 308. Verum utri- faevitiam , immanemque tyrannidem e Faftis Con
que praferendum cenfeo Eufebium, qui tempo- fularibus fublatum eft; quare in tabulis illispro
rum illorum sequalis fuit.
nomine Confulum incriptum cft: To Confula
tum

HereM,iui
(afidiu
J^""*,1)"'
"w.m

HISTORIA

DIOCLETIANI.

tum X. & VII. ideft confulatum anni fuperiors .

Extinfto enim Severo fugatoque Galerio , ubi
fenft fe in tabili firma pofleflone imperii
conftitifle, quam ad tempus fufeeperat , demen
tia: benignitatis perfonam depofuit, & fuam
in orunes exinde , atque in Chrifiianos potilrhum crudelittem exprompfit.
Anno 510. Maxentius folus tertium confula
tum gefifle dicitur j quo expuncto , in Falis
Confulura locum obtinet hatc Epigraphe : Annus
II. poft Confulatum X. ( ideft Diocletiani ) &vii.
( ideft Galerii ) .
Franci ad Rhenum ufque progrel agros urunt
vatantque , omnia fuga & terrore complent
Conftantino bellum adverfus Barbaros apparanti
auftor fuit Herculius, ne omnem exercitum in earn
expeditionem educeret , pofic hottes a paucis dcbellari . Vix Conftantinus in Francos caftra moverat , cum Herculius ftimulante imperii cupidine , tertio purpuram & Augufti nomen fumpfit, aerarium expilat, largitionibus ac promifls legiones ad defecb'onem folicitat . Id ubi Con
ftantinus aeeepit , incredibili celcritate regrediHcrealim tur, Hcrculium in extremas Galliae partes fuML*,Iie eientem citato agmine confequitur , & Mafliliae
oblidetart
.,.,/ ,,- ,
1
capa , maenibus inclulum oblidet , captum purpura exuir,
''*'* v'ta 'onav't *"*xc Laftantius paull accuratius
,0B** & diftinclius : Francorum gens in armis erat .
Terfuadet ( Herculius Conftantino ) nihil fufpiconti , ne fecum exercitum duceret ; pau
cis militibus poffe barbaros debellari , ut & ipfe
haberet exercitum , quem occupant , & Ule opprimi poffet ob militum paucitatem . Credit adoIcfcens , ut perito feni , paret ut focero , profieifeitur relia militum parte majore . Ule paucis
diebus expeclatis , cum jam Cmftantinum aflimaret intrajfe fines barbarorum , repente purpurea
fumit , thefauros invadit , donat ut Jolet large ,
fingit de Conftantino , qua in ipfum protinus reciderunt . Imperatori propere qua gefta funt nunciantur. Mmirabili celeritate cum exercitu revo
tt . Oppritaitur bomo ex improvifo , nondum fatis inflruStus y milites ad Imperatorem fuum reeunt . Occupaverat Maiiiam y & portas obferavert . *Accedit propius Imperator , & in muro
adfiantern alloquitur , non afpere 3 boftilitcr ;
fed rogat quid ftbi voluijfet , quid ei defui'et ,
cur faceret quod ipfum praeipue non deceret . le
vero ingerebat malediila de muris . Tum fubito a
tergo ejus port referantur , milites reeipimtur .
Adtrabitar ad Imperatorem rebellis Imperator spater
impius y focer prfidas . ^udit feelera y qua fecit 3
detrabitur ei veflis , & increpito vita donatur .
Sed haud multo poft, cum iterum Conftan
tino infidias, necemque moliretur, Fauftae ejus
rarfa* in- filis 3 & Conftantini uxoris indicio , in ipfo
fir"
fcelcrc dcprelienfus, jamdiu debitas perfidia: p'
nas dedit , & cum 3 quod vellet , mortis genus
eligendi optio fafta illi effet , ex infclii trabe
laqueo fe fufpendit . fufe aecurateque deferipta invenios apud Laxantium cap. 30. ai.
quae breviter a caeteris Scriptoribus paullo alipwlien tel dicuntur . Maximianus Herculius , ait Vitor
fui in fte. in Epitome , a Conftantino apud Majfiliam obfejJcre.auie fus , deifde captus y panas mortis genere poftre , fraclis laqueo cervicibus luit . Eut ropius ve
ro: deteis y inquit lib. 10. inftdiis per Fauftam
filiam , qua dolum viro enunciaverat , profugit
Herculius Maffiamy ibique oppreffus , panas de
dit juftijfimo exitu; eadem habet Orolus lib. 7.
. 28. cum Eutropio plane confentiens . Ad Laantium propius accedit Eucherius Epifcopus

407
Lugduncnfis in hiftoria Martyrum Agaunenfium :
Cum difpofttis inftdiis , genero fuo Conftantino tunc
regnum tenenti mortem moliretur , deprehenfo dolo
ejus y apud Majjiliam captus , multo poft jugulatus y tcterrmoque hoc fupplicio affetlus , impiam vitam digna morte finivit . Breviime om
nium Eufebius lib. 8. c. it. ait inftdias ipft s a
quo religiofe fufeeptus fuerat , molitur ; in quibus
turpiter deprebenfus , turpius periit . Hi fere omncs Maffilienfcm obfidionem cum interim Hciculii conjungunt . Sed Laftantius utrumque &
loco & tempore diftinxit ; & cum capite fu pe
riod dixifiet eum Mafliliae captum, & purpura
quidem exutum, fed vita donatum fuifle; dcinde ingrati ac perfidiofi hominis novos ad rccuperandum impcrium infanos conatus, inftruftafquc iterum Conltantino infidias , & exitum infelicem defcribit c. 30. Sic amifjo Imperatoris ,
ac foceri honore , humilitatis impatiens , alias rurfus infidias machinatus eft . Quia femel abiit im
pune y vocat filiam Fauftam , eamque nunc precibus y nunc blandimentis follicitat ad proditionem
mariti , alium digniorem virum pollicetur , petit
cubiculum patens relinqui, & negligentius cuftodiri
finat . Tollicetur ilia falurum , & refert proti
nus ad maritum . Componitur Seena , qua manifcfto facinus teneretur . Supponiiur quidam viliseunucbus , qui pro Imperatore moriatur . Surgit Hie
nocle intempefta 3 videt omnia inftdiis opportuna .
excubitores erant 3 & hi quidem longius ;
j m bus tarnen diit vidife fe fomnium , quod filio
t~uo narrare vellet . Ingreditur armatus 3 & Spadone obtruneato 3 proftlit gloriabundus , profi
teer quod admiferit . Ppente fe ex altera parte
Conftantinus oflendit cum globo armatorum . Profertur e cubculo cadaver occifi y haret raanifeflarius homicida , & multas ftupet , quaft dura filex y aut ftet Marpefia cautes ; impietatis ac fceleris increpatur . Toflremo datur ei poteflas libera
mortis y ac nodum informis leti trabe neclit ab al
ta . ta Ule Upmani nominis Maximus Imperator ,
qui per longum temporis intervallum cum ingenti
gloria viginti annorum vota celebravit , elijo &
JraUo fuperbijfmo gutture , vitam deteftabilem ,
turpi & ignominiofa morte finivit . Nullo autem
modo audiendus eft Zofimus, qui, cum fcripGt
eum defperatione rerum omnium eo adaftum
fuifle, ut apud Tarfum prae formidine atque en
gor interierit , Maximianum cum Maximino
confundit . Idtius m Faftis Herculii mortem
adferipfit fecundo poft Confulatum X. , *
vu., qui cohxret cum anno Chriiti 310.
Galerius hoc anno 310. cum imperii Cifarei
&Auguftalis annum ageret duodeviccfimum, ut d'ecrVt'um
doctt Laftantius , in exitialem turpiflmumque fecundum
morbum incidir, quo per annum integrum acer- ^/J^'*'
bilme conflicbtus eft . Jam decimus & oiavus nde miteannus agebatur , cum percujfit eum Deus infanabili wlrteriib
plaga . Ft hac falla funt per annum perpetem &c.
Lactantius cap. 33.
Anno 311. Galerio Maxim. Aug. VIII. &
Maximino iterum Cofs. , idem Galerius fx-do
juxta atrocique morbo confumptus, genitalibus
putrefcentibus mifcrandum in modum Majo menit interiit , cum undevigefimum imperii Carfarei paritcr & Auguftalis annum injiflet , ut Latantius tcftatur . Haud ita multis ante obitum
diebus, cum minime dubiam in fc fuprcmi Numinis indignationcm agnofceret , teftatus mrito
fe plcdi, qui prapotentis immortalifque Dei pios
cultores tarn indignis modis vexaffet , cdidtumtulit , ut liberi e vinculis emitteremurquicumque

4o8

HISTORIA

DIOCLETIAN I.

eo tlomine detinebantur , quod Chriltiani effcnt , & ne cuiquam impofterum fraudi , eut
crimiiii effet Chriftianam rcligioncm profitcri .
Hujufmodi edidum promulgatum fuit Nicomedia; pridie Kalendas Majas . T^ec tamen Ule hoc
fatl6s inquit Ladantius cap. 3?. veniam fceleris
accepit a Deo , fed pofi paucos dies , commendatit Licinio conjuge fu 3 & filio 3 atque in manu.
traditis , cum jam totius corporis membra defluerent y horrenda tabe confumptus efl . Idque cognitum Wjcomedi* (...) menjis ejufdem, cum futu effent ykennalia Kalendis Mardis impendentibus . Si Kalendis Martiis anni infequentis initurus erat annum ab imperio Caefareo fufecpto
vicefimum , annosduodeviginti , Se tres fere menies partim Caefar , partim Auguftus imperavit .
DifcorJi Itaquc annoChrifti ap$. Kal. Martiis creatus eft
*rp"cj"" Csefar cum Conftantio; an. 304. Kal.Majis cum
nium ft" codem Conftantio renunciatus eft Auguftus j an.
Wximi- I0 curri annum ageret imperii duodevigefimum
menfe Aprili in morbum incidit , quo acerbiflime divcxatiis cum effet per annum integrum ,
Decretum fecundum Chriftianos fecit , & pridie Kalendas Majas Nicomediae promulgan juffit 5 nec multis poft diebus anno 511. interiit,
cum odavum Confulatum , & duodevigefimum
imperii annum iniiffct . Vide 3 qua? fcripfimus
cap. 2.
3. de initio Cafarei Galeriani imperii,
Hunc a Maxentio in Divorum numerum fuiffe
relatum docent veteres nummi cum hac epigraphe : MAXENTIUS DIVO MAX1MIANO
SOCERO. Sardicsne in Dacia , an Nicomediae
in Bithynia mortuus fepultus fuerit , incertum eft .
Maximinus fimulatque cognovit de intenta
Galerii, ad provincias totius Orientis occupandas animum adjecit . Parum abfuit , quin inter
hunc & Licinium bellum implacabile exardefeeret . Sed fatius uterque duxit conventionibus ,
quam armis , controverfiam dirimere . Pax ita
coovenit, ut Maximinus Bithyniam , caeterafque
ad ortum provincias , Licinius Macedonian!, &
cum totu Illyrico Thraciam obtineret ; Bofpho Tbracio limite conltituto , qui utriufque
ditionem diferiminaret . Quo nuncio Maximinus ndito , inquit Ladantius cap. 36. difpoft*
tis ab Oriente curftbus pcrvolavit 3 ut provincias
occupant 3 Licinio morante 3 omnia ftbi ufque
ad /return Chalcedonium vindicaret . lngreffujque
bithyniam , quo ftbi ad prafens favorem conciliaret , cum magna omnium Ittitia fuftulit eenfum .
Lifcordia inter ambos Imperatorcs , pene bellum . Diverfas ripas armati tenebant . Sed conditionibus certis pax > & amicitia componitur , &
inipfo freto fadus fit & dexm copulantur . Pacc cum Licinio compofita bellum adverfus Chriflianos rcdintegravit 5 fed Conftantini litterisgraviter increpitus cceptoquidem abftinuit , fedquos
palam non audebat , occulte pertqui inllitit ,
multofquc clam de medio fuftulit 3 atque in mari demerfit. Vide Laxantium cap. 36. & 37. fed
litterae Conftantinianae rcftius conjiciuntur in
anntim proximum.
Valeria cum a Licinio, cui fuerat a Galerio
fili*oo* commendata , fibi metueret , in fidem clientelamcictUni a que Maximini fe contulit j fed quern fibi praefiBlaximino lo fore putabat , multis ab eo gravifmifquc
1.W** contumeliis atque injuriis affecta eft. Cum enim

gatos a Maximino petiit, ut filiam ab exilio revocatam ad fe remitteret. Ladantius cap. 4e. &
42. Interca Maxentius Rufum Volufianum Praefedum Praetorio in Africam cum cxcrcitu mifity
qui vido interfedoque Alexandro Africas Tyranno , univerfam illam regioncm in Maxentii
potcftatem redegit .
Anno 51 a. Conftantino II. & Licinio II. A A.
Coff. Maxentius per fpeciem ulcifccnda: necis BUnm
Hcrculio Patri illatas, rcipfa ut totius Occiden- ea,u"
talis imperii potiretur , Conftantino bellum indixit . Sub idem tempus Maximinus per legatos
cum Maxentio focictatem iniit belli adverfus
Conftantinum & Licinium gerendi, ut docetLadantius cap. 43. Conftantinus ergo cum ingen
ti exercitu Alpes tranfgrelTus , & cseleftis crucis
oftento animatus Maxentianis Ducibus & copiis
triplici praelio csefis , & primariis Italia? civitatibus aut vi , aut deditione in potcftatem reda- va0r
dis, Maxentium non longe ab Urbe fuperavit , Conflanqui ex acie fugiens ruina pontisTiberini oppreffus , five multitudine fugientium deturbatus ac
demerfus periit vi. Kal. Novemb. quo die ante
fex annos imperium invaferat . Maxentianam pugnam dademque his verbis defcripfit Ladantius
cap. 40. Jam mota inter eos fuerant arma civilia .
Et quamvis fe Maxentius ^ continent 3 quod
refponfttm acceperat periturum effe , ft extra portas urbis exiftet 3 tamen bellum per idneos Duces
gerebatur . Vlus virium Maxentio erat 3 quod &
patris fui exercitum receperat a Severo 3 & fuum
proprium de Mauris atque ltalis nuper extraxerat .
Dimicatum, & Maxentiani milites prvalebant t
donee poftea confirmato animo Conftantinus , &
ad utrumque patats s copias omnes ad urbem
propius admovit 3 & e regione pontis Mulviiconfedit . lmminebat dies 3 quo Maxentius imperium
ceperat 3 qui eft ad fextum Kalendas Tfovembris ,
& quinquennalia terminabantur . Commonitus eft
in quiete Conftantinus 3 ut clefte fignum Dei notaret in feutis 3 atque ita pr&lium committeret .
Fecit ut juffus eft 3 & tranfverfa x litterafummo
capite circumfiexo 3 Chriflum in feutis nott. Quo
ftgno armatus exercitus capit ferrum . Trocedit
hoftis obviam fine Imperatore , pontemque tranfgreditur . nicies pari fronte coheurrit . Summa vi
trinque pugnatur . T^eque his fuga nota , eque
Ulis . Fit in urbe feditio 3 & Dux increpitatur ,
relut defertor falutis publica ; cunclufque repente
populas ( Circenfes enim natali fuo dabat ) una
voce fubclamat Conftantinum vinci non po'e . Qua
voce confternatus proripit fe , ac vocatis quibufdam Senatoribus 3 libros Sibyllinos infpici jubet ,
in quibus repertum eft illo die hoftem
effe periturum . Quo refponfo in fpem viftoria in*
duius procedit 3 in aciemvenit. Tons a tergo ejus
fcinditur. Eo vifo pugna crudefcit ; &manusDei
fupererat aciei . Maxentianus proteritur ; ipfe in
fugam verfus properat ad ponttm 3 qui interruptus
erat 3 ac multitudine fugientium preffus in Tiberim deturbatur . Confetlo tandem acerbiffxmo bello 3
cum magna Senatus populique Upmani latitia fufeeptus Imperator Conftantinus Maximini perfidiam
cognofcit 3 litteras deprehendit 3 flatuas & imagines invenit . Senatus Conftantino virtutis gratia
primi nominis titulum decrevit 3 quern ftbi Maximinus vindicabat 3 ad quern viftoria liberate urbis cum fuiffet adlata , non aliter accepit , quam

ejus nuptias conftantiffime refpueret , bonis om- ft ipfe villus effet .

nibus exuta , amicis ac familiaribus necatis vel
Fuerunt qui putabant Maxentium tyrannidem
adempris , in exilium rclegatur. Qua de re ad- occupaffe vn. Kalendas Odobris; fed cumLamonitus Dioclctianus fruftra per litteras & Le- antius natalem imperii Maxentiani diem ad vr.

HISTORIA

DIOCLETIANI:

Kalendas Novembres affixerit , nemo ilium ab hoc

dle amover aufit . Cxfus itaque eft anno 512.
poft fextum imperii annum fere completum , &
fuo ipfo natali die , ideft lj. Oftohrh , Ladantio
audore, quo cum prxclare confentit Auetor Panegyrici Conftantino didi cap. 16. ut ipfum diem
Annui ic natalis imperii fui ultima cade fignaret , ne fepte"CA*.1' narium ilium numerum facrum & religiofum vel
inchoando violar et . Exiftit autem hoc locoquxftio firbdifficilis , qui fieri po/It, ut vel eo, vel
proximo ante cxdem die quinquennalia Maxentii terminarentur, quod Ladantius feripfit , cum
inter omnes conftet fextum imperii annum ab
eo cxplctum fuifle ; ut decennalia autem dccirao & vicennalia vicefimo, fic etiam quinquennalia quindo poft fufeeptum imperium anno ,
& quidem primo quindi ineuntis anni die, qui
natalis vocabatur , cekbrari folebant . Huicquxftioni , quod refpondeam , nihil aliud in prxfentia occurrit , nifi folemnia illa ob aliquas
cauffas, qua: nos latent, dilata fuifle in annum
fextum: qua mvi autem his priores tantummodo dies anni quindi ineuntis attribuerentur, ta
rnen cum ea pompa Sc celebritas toto illo an
no identidem ftatis diebus renovari foleret , ad
eum fere modum , quo inftitutum fucrat ex
Novella CV. Imper. Juftiniani, ut Confules feptena quoque anno folemni proceffione diem initi Confulatus celebrarent ; hinc fadum eft , ut
quinquennalia non aliis, nifi quibus annus definitur, terminis jus fuum nomenque circumferiberent . Sic ferme ex ritu ecclefiaftico tempus Pafchale ab folemni Pafchatis die ufque ad primam
poft Pentecoftcm Dominicam diem extenditur ,
quamvis multi fint dies interjedi, quorum litur
gia & celebritas non tarn ad colendam Chrifti
refurgentis memoriam , quam ad honorem alieujus
Divi cultumque referantur . Porro cum eadem
folemnia eo die, quo eeeperant , eclebrari definerent , propterea Ladantius quinquennalibus Maxentii in annum fextum translatis pro termino
adferipfit diem ejufdem natalem, qui in fextum
Kalendas Novembres incidebat. Imminebat dies ,
quo Maxevtius imperium at , qui erat adfex
tum Kalendas T^ovewbris , & quinquennalia ttr->
minabantur ,
. Conftantinum ea vidoria latum Senatus po
^"'Apur" pulufque Romanus totius Occidentis Imperatogaflni jj. rem confalutant , eique primi nominis , ut docet
u'
Ladantius c. 44. & Imperatoris Maximi titulum
deCernunt . Is vero non folum Herculii ftatuas ubi
que convelli , fed etiam eas tabulas dejici confrinStttn i ' )^ in quibus cum Herculiopidus erat
Hcroui Diocletianus . Is porro ex tarn infigni contume
* Diode lia, qux fibi vivo videntique inferebatur, tanUnicrer. tum meeroris haufit , ut neque eibum , neque
fomnum capere poffet : quod quamvis Ladantius
commemoret ante deferiptionem pugnx cladifque
Maxentianx , verifimile tarnen eft fadum fuiffe, poftquam Conftantinus , extindo Maxentio,
utrumque Occidentis tyrannum, ideft Herculium
& Maxentium, fuftuliflet.
An. 215. Conftantino Aug. III. & Licinio Aug
III. Coff. rebus in urbe compofitis fub initium an
ni Conftantinus Roma digre'ifus Mediolanum contendit; ibique regio apparatu fumptuque celebravit
nuptias Conftantix fororis fux , quam Licinio collocavit . Ad eas nuptias invitatus Diocletianus,
cum ejufmodi iter fufeipere vel nollet , vd non
poffet, ufus eft exeufatione fenedutis , & valetudinis . Excufatio fufpicionem auxit eum faviffe
Maxentio, & Maximino ftudere. Quam ob rem
Illyrici Sacri . ,

40

a Conftantino & Licinio per Utreras indigna

tionis minarum plenas vehementer arguiturs oetoe.
qux quidem litters hominem fenem, multifque SiellJi**"
incommodis& follicitudinibus affectum adeo per- .oupiiat
0*
culerunt , ut illi vel mortem acederaverint , vel S"?*1
cum
ctiam mortis ultxo fibi confeifeendx cauflam de- L'o io
derint : Quippe cum a Conflantino atque Licinio celcbrv
vocatus ad fefja nuptiarum, inquit Victor inEpitome , per jeneftam quominus intereffe valeret ,
exeufariet, referiptis minaeibus aeeeptis s quibus
increpabatur Maxentio faviffe , ac Maximino fa~
ver y fufpettans dedecorofam , venenum dicitur haufte,
Stephanus Baluzius , aliique Interpretes Ladantii negant Diodetianum vocatum fuifle ad nu
ptias Licinianas, quippe cum putent certo cobligi ex Ladantio Diodetianum ante obiiffe ,
quam Conftantia Lirinio nuberet . Sed hue re
voca, qux fupra dixi cap. 5. $. 1. Non enim ,
ajebam , fi Ladantius ante narravit de morte
Diodctiani , quam de nuptiis i 1 Iis mentionem
fecit , continuo fcquitur prius mortuum efle
Diodetianum , quam Licinius Conftantiam in
matrimonium duceret j hiftorici quippe inter-r
dum folent , qua? tempore pofteriora funt, iis ,
qux anteceflerant , narratione prxponere 5 prxfertim cum ordinis invertendi cauffa fubeft , &
nerum ejufdem generis feries deferiptio poftulat . Ladantius autem , cum cauflam mortis
Diocletiani non illam quidem proximam , fed
remotam, cui alias deineeps ex aliis cceflerunt,
referendm putet ad xgritudinem illam fane Ve
hementem, qua affedus eft ex infigni comumelia fuis imaginibus iliaca ; hanc ubi cxpofif }'
fatius efle duxit ftatim ejufdem mortem fubjicere, & rem utramque conjungere, quam aliis re
bus atque eventibus deferibendis alteram ab al
tera disjungere ; licet alia follieitudines metufque graviores interceflerint , quibus in tantas anguftias addudus eft, utcurarm acerbitati&doloris magnitudini tandem fuccuumberet : difficilius enim eft interrupta contexere , quam abfolvere inftituta . Vel ex hoc Ladantii libro fumamus licet exemplum , quo docemur non efle
praeter morem officiumque hiftorici res ad unam eamdemque perfonam pertinentes, continuata oratione ad exitum perducere , & qux intcrea acciderunt , poftea deferibere . Nam poft Lici
nium Auguftali dignitate donatum , capite undeti i
gefimo cum de reditu Herculii ad Conftantinum ,
ejufque infidiis narrare eeepiffet , ab inlhtuto
iermone ftylum non antea dimovit, quam rem
totam ufque ad fraudes & infidias detedas , &
illatam Herculio narrando perduceret j
quamvis hxc omnia aliarum rerum eventibus
intermifta, ab odavo ufque ad deeimum quarti
fxculi annum extendi oporteat . Idem vero La
dantius capite fecundo & trigefimo ad fuperiores annos regrediturj & rerum geftarum feriem
refumic ab iplamet Licinii Auguftali creatione,
qux Maximinum adeo exaeerbavit, ut cum nullis neque preeibus, neque legationibus placari pof
fet , Galerius coadus fuerit Maximino mocem
gcrere, & nomen Augufti, quod. fibi ipfe fum->
pferat , ratum habere . Vuncupato igitur Licinio
Imper atore , ait Ladantius , Maximinus iratusnec
Cxfarem fe , tertio loco nominari volebat &c.
Superiori vero capite idem Ladantius deferipferat acerbiifimas exadiones & immania tributa ,
qux Galerius imperaverat , ut vim pecunix maximam ad vicennalia cum magnificentia & apparattonc pupularium munerum celebranda confi-'
Mm
ceret .

410

HISTORIA

DIOCLETIANI.

Cerct . autem omnia ante interitum Herculi facta tranfaftaque efle fatis confit.
Cum autem Laftantius in caput fecundum 8c
quadragefimum Diocletiani obitum conjecifet ,
confentaneum erat , eum caput proximum 43.
exordiri ab his verbis : Units jam fupererat de
adverfariis Da, fcilicet Maximinus3 qui reve
r fuperftes fuit DjocJctiano > quamyis eodem
capite & tribus jnfcquentibus de clade Maxentiana & Licinianis nuptiis ea narret y quae
Diocletiani mortem praeceflerunt . Quare ex
illo Laftantii loco nihil argumenti afferri poteft ad fidem & aucloritatem labefaftandam
Aurelii Viftoris , qui fcripfit Diodetianum ad
Licinianas nuptias invitatum fuiffe 5 & cum ait
earn Conftantini & Licinij litteris increpitum
ife , quod favi'et quidem Maxentio jamextino., farcret autem Maximino adhuc viventi, fatjs dclart Diocletiani mortem inter Maxentii & interitum Maximini collocarj oportere.
Lrgo nuptia; illa: Mediolani celebrara; funt
Nupiie anno 515., vel fub finem Januarii , vel ineunLicinian tc pebruqrio j eque enim Conilantinus Roma
ieiw'teo dfceflt ante xv. Kalendas Februarias 5 quo die
lex ab Roma? data legitur in cdice Juftinianeo lib. xi. tit. 5. Alia vero lex ab eodem
promulgan juffa Mediolani vi. Idus Martias
onftantino & Licinio Augg. III. Coff. fatis
docet Copftantinum non ante hunc diem profeftum efTc in Galliam , ubi rem prpfpere gelit cum
Barbaris , eofque Rheni tranfitu prohibuit . Per
idem tempus Licinius in Illyricum reverfus eft .
Dum Conftanpnus & Licinius Mediolani turn
gravidmis reipublicse ncgotiis , turn celebritate
nuptiarurp Jaetitiaque diftinenfur ; interea Maximinus , ad quem de cbde Maxentii , decretoque Romani Scnatus , quo Conftatuinus Impe
rator Maximus ap'pcllatus fucrat , nuncii triftes
yencrant , nihil ubi cunclandum ratus , bellum
adverlus utrumque omni feftinatione apparabat .
Erat hyems fumroa , tempeftas perfrigida , imMiximi. brcs maxim,} , cum exercitiim e Syria movjt j &
vmc.0 'tbynia.m finefque libi conftitutos praetergrefLicin
fus Licinii provincias invafit. Byzantium & He
ia) . racleam in deditio^em accepit, ujtra progreflurus, nifi Licinius per nuncios admonitus Adrianopolim vepire feftinaflet , ubi quanta maxima
potuit celeritate contrais undique copiis exercitum Maximino objecit numero viribus lon
ge difparem, non ut cum eo dimicartt, fed ut
cum a progreflu arceret . Vide Laxantium capit. 4.
Cum igitur Maximinus infefto exercitu Adrianopolim onenderet , obvium habuit Licinium, qui copiis, ut diximus, in ipfo itinere ,
undecumque poterat , colleftis , ccelefti oftento
admonitus , animatuque ligna cum hofte ontulit pridie Kalendas Majas in Campo , quem
vocant , Sereno Heracleam inter atque Adrianopolim porreo , ut doect Laftantius , a quo
non dilfentic Zofimus , cum ait pugnam hanc
in Illyrico pugnatam fuiffe ; Thracja quippe tum
L^nlf;1* IHy rici ripions continebatur . Vidoria penes Licinium fuit , qui quamvis militum numero lon
ge inferior effet, haud dubio tarnen Dei tentis auxilio fietus , primo mpetu hoftes fudit, partim ad fatietatem qecidit, partim infugam avertit , partim in fidem poteftatem accepit . Ac Licinius quidem pauis ppft diebus
Nicomediam ingrefus Deo ptimo mximo ,
cui tarn infignem viftoriam aeeeptam ferebat ,
iblemni ritu & apparatu gratias egit j deinde ve

ro edium , quod Mediolani fub initium hujus

anni communiter a Conftantino & Licinio fe
cundum Chriftianos compofitum fuerat , Nico
media; promulgan juffit Idibus Junii , ut feribit Laantius . Rebus in ea urbe compofitis ,
perfequi cum exercitu inftitit Maxjminum , qui
amilo primum Nicomediam fe reeeperat , inde fublatis filiis 8c uxore , paueifque ex
Palatio fugae comitibus abiit in Cappadociam , eys M^.
poftea in anguftias latebrafque Tauri montis fe *'m"" '
conjecit ; ibique aliquot dies cum fubftitifTet ,
prfidiis turribus ea loca munivit , ut Lici
nio iter obftrueret; poftremum in Ciliciam aufugit; &apud Tarfum inteftinis , acerbiffimifque
doloribus diu multumque ad infaniam ac furorem ufque exagitatus , demum haufto veneno,
miferrime interiit 5 cum antea hifee ruciafibus ,
&: maleficiorum fuorum confeientia , quibufdam
quafi tormentis coalus fuerit confiteri , fe fux
in Chriftianos crudelitatis juftas debitafque poenas irato
,Intento
Deo
i perfolvere

. Haec ^omnia La&an
nus tule delcriplit capite 45. 46. 47. 48. 49. Maximini,
Interitum Maximiqi ante menem Auguftum
contigifle non potuit, utPagius, Baluzius, alii
que cx iis, quae Latantius narrt , optimeconjiciunt. Baluzius recle in notis obfervat , aitPagius,
nonjiatim mottmm ejfe Maximinum, ac Tarfum pervenit ; fed aliquante tempore gravifjimos dolores
fuflinuie , ficque videri eum ante men/cm
Auguftum periiffe , Cum enim ei peragranda fuerint aliquot milliaria , ut Tarfum Cilicix urbem
, .
perveniret , in appadocia primum , dein in Tau
ri montis angufliis fubiterit , ubi munimenta
turres fabricant , ad arcendos nempe infequen-t
tium Licinianorum impetus , fieri vix potuit , ut:
is qui Kalendis Majis peryenit "Njcomediam ,
Tarjum venerit ante menfem Julium fequentem ,
adeo ut Maximinus ante menfem *Auguftum non
perii'e videatur.
Porro Maximinum interiifTe anno quarti fa>
culi dcimo tertio fere communis eft doclrorum
virorum fententia poft inventum Laxantium ,
qui hac de re nullum dubitadi locum reliquit .
Ait quippe deliberatum fuiffe Licinio pugnam
cum Maximino onferere Kalepdis Majis , ipfo
die, quo Maximinus annum ab inito sefareo
imperio odavum complebat : Statuit Imperator
pralium diei Kalendarum Majarum , qu# ottavum
annum nuncupations ejus implebant , ut fuo potiffimum natali vinceretur , fient Ule , ( ideft Maxentiqs) viftus eft . Ma.ximipus Nicomcdias inauguratus eft Casfar Kal. Majis an. 30?.,
ut fuo loco diximus : hinc autem ad Kalendas
Majas anni 313. 00 jpfi anni numerantur . Itaque hoc anno caefus eft in Campo Sereno, fugatufquc Maximinus , qui primum Niomediam
fe recepit , deinde in Cappadociam aufugit y &
animi apgorc, corporifque cruciatibus acerbiffimis vexatus apud "farfum paucis poft menfibus miferandum in modum interiit . Ncc dif
crepat a Laftantio Aurelius Vior in libro de
Caefaribus , qui auguftale Maximini imperium
biennio circumfcribit : Maximinus ad Orientem
po biennii auguum imperium fufus . hujus ta
rnen bitnnii initium repeti oportet ab interitu
Galerii , quo extinifto folus in Oriente rerum
potitus eft . Caeterum Maximinus inde ufque ab
anno 307. poft Licinii Auguftalem creationem
libi nomen pottftatemque Augufti vindicaverat ,
atque adeo ab iplomet Galerio vel invito extorferat . A morte autem Galerii , qui obiit
mcnle Majo anni 311. biennium 5c aliquot
men-

HISTORIA

DIOCLETIANI.

mcnfes interctfferant , cum Maximinus Augufto menfe anni 313. e vi vis decefit . In Epi
tome autem non atis accurate CaHarcum Maximini Imperium quadriennio , Augutalem au
tem triennio definitur. Cfar quippe fuit annos
ftre fex ; Auguftus autem ab interitu Galerii
duos annos & menfts ferc quatuor . Nunc de
morte Diocletiani, quem hoc anno antecladetn
& fugam Maximini extindum putamus .
$.

IV.

Diocletianus Salonx moritur . Tempus & caua

mortis . De fepuUbro ejufdem atque Apotbeofi .
Etus opinio fuit, & omnium ferefcriptoV rurfl confenfu firmata Diocletianum objif(e anno quarti freu1i dcimo fexto ; quamquara
Eufcbius in Chronico ejus vitam ad annum decimum fepcimum ejufdem feculi pcrduxiffe videatur . Haec (ntentia potiimum niritur auctoritate Idatii , qui in tabulis confularibus mor
tem Diocletiani in. Non- Decemb. Sabino &
Rufno Cofs. adfcripit > horum autem confulatus nequit dimoveri ab annojitf. Idem confir
mant Chronicon Alexandrinum, & Zofmus 1. 2.
qui Diocletianum tercio anno pofttertium confulatum Conftantini & Licinii rebus humanis
exemptum fuiflc tradit . Quare -fuiic anno Dio
cletiani obitum fine ulla dubitatione illigandum
eiTe putarunt Ca?fa Cardinalis Baronius , Dionyfius Petavius , Joannes Baptifta Rjcciolius ,
Ludovkus Schonlebius , & cxteri fere omnes
fuperiorum temporum hiftorici , five Chronologi . Verum ex quo Laftantii liber de mortibus perfecutorum in lucem prodiit , hare fencentia communi audorum diiienfu antiquata eft ;
nemo enim Idatianis faftis & Chronico Alexandrino itemquc Zofimo non prxtulerit audoritatem Ladantii, qui cum atatis fux res geftas
icriptis mandaverit, unus inflar omnium effe de
bet . is autem apertifimc docet Diocletianum
ante deceffiffe, quam Maximinus mortem occumbcret, qui communi dodorum Vi rorum confen
fu anno 313. e vita m ig vit . Nam hune illi
fupcrftitem fuiffe affirmt cap. 43. , quod poil
mortem Diocletiani cap. periori deferiptam
orditur ab his verbis: Unus jam fupererat de tut*ver)"ariis Dei , cujus nunc cxitum , ruinamquefubnetlam . Inter adverfarios Dei non annumerat
_. , . neque Licinium, quippe qui turn (/ Chriftianis
Dui mor- ravere limulabat; neque Maxenttum mteitifiimum
a cxtcroquin Chriftianorum hoftem , quippe cum
'^ ante obitum Diocletiani jam interiifset j quamsimiai . vis pugnae cladiique Maxentianx defcriptionem
propterea huic & proximo capiti rcfervavic, ut
viam fibi fterneret ad narrandum , quod hoc
loco ei propofitum fucrat , exitium ruinamque
Maximini} ab hoc enim tamquam capitefcV ini
tio feries totius narrationis repetenda erat . Nam
Maximinus ob defponfani promiTamque Licinio
fororem Conftantini , cum vereri cocpiffet , ne
duorum Imperatorum affinitas in fuam pcrniciem
conflata eflet , clandeftinam per Legatos amicitiam junxit cum Maxentio , ut narrt Ladantius eodem capitej Maxcntii autem clades & intericus Conftantino quidem peperit lmperatoris
Primi & Maxirni titulum ab Senatu decretum,
Maximinum vero ex occultis infidiis in apertum bellum conjecit j id porro bellum exitio
illi fuit. Hxc omnia cum inter fe apta 8f connexa effent , Ladantius narrationc conjunxit ,
Ulyrici Sacri Tom. 11.

411
rebus aliis ouiifls , quae inter h*c acciderant ,
taque a capite 43. ufque ad quinquagefimum , ideft
ufquc ad intcritum Maximini, continuara oratione perfceutus, inftitutx narrationis cxitum expedivit . Hinc fatis intelligi poteft, cur Ladantius poftcriora prioribus priponens , miferam
Diocletiani mortem antea defcripferit } quam E pott
ca:dem Maxcntii, & vitoriam Conftantini cxponcret; Maxervtiuin quippe ante Diocletiani ex Je,
vita difecfum inccriHe vei illud argumen
to eft , quod Lahntius feripk , extinfto Diocletiano , unum tantummodo fupcrfuile de a~
verfariis Dei . Si enim Diocletianofuperftesfuiffet Maxentius , non umis , fed duo adhuc reftabant Chriftiana; religionis, Deique hoftes infeftiftmi , fe il i cet non folum Maximinus , fedetiam
Maxentius, qui fmulationc omni depofta jamEridcm Chriftianis palam bellum indixerat . Ex
is igitur Ladantii verbis illud effici , & confequens videtur ce, videlicet Diocletianum poft
Maxentium, & ante Maximinum vka functum
fuifife. Prxterea infeiicem Diocletiani exit um - ^pie*
cidifle , antequam Maximinus diem luum obiret , '"'".
idem Laantius illis verbis confirmt, undc ca- J M.
pitis quinc|uagefimi initium fumpfit ; Hoc modo ,
inquk , Deus univerfos ptrfecutores nominis fui 40e MtdebeUavit. Si Maximino fublato , adhuc inter *ie*1'
vivos numerabatur Diocletianus , nondumdebellatum erat cum univer/is perfecutoribus , atque
hoftibus divini nominis; quippe cum Diocletia
nus fupereflct , & quidem tinta? impietatis au princeps , quem potiimum irato atque
ultri Deo pcenas atroci morte depender oportebat . Cum autem Maximinus a Licinio xfus fugatufque intra fi ne m anni 513. mortem
obierit, vita Diocletiani ne ultra quidem hune
annum, nedum in annum hu jus faeculi deciraum
fextum perduci poteft.

Ex eodem Laantio colligi poteft Diocletia
ni morteni cum anno 313. conjungendam efle ,
vel certc cum extremo aut penltimo menfe an
ni fuperioris. Si enim eo extindo unus tantnm
fuperergt de adverfarm Dei , ideft Maximinus,
ut doect Laftantius , ante interitum Diocletia
ni profligatus jam fuerat caefufquc Maxentius ,
q<li cum nihilo mitins , quam cxteri , Chriftianos vexaret , dignum fane fe prxbuerat , quem
Ladantius inter adverfarios Dei annumeraret .
Pono Maxentius periit anno ^i. , ut conftat
inter omnes, & quidem vi. Kalendas Novcmbris , ut monct Laantius . Igitur mors Dio
cletiani ante menfem Novembrem ejufdem anni
contingere non potuit. Ncquc a Laftantio difcrcpat Socrates , qui cladi Maxentianae mortem
Diocletiani fubjecit : Congregas ergo circa pontern Milvium vicit , in flumine necato Maxentio .
Inter hxc Diocletianus Salon.c defnft s efi . Hift.
tripart. lib. . cap, v. Neque Baluzium audio,
qui exiftimat Diocletianum ante objiiTe , quam
dcbellatum effet cum Maxentio ; hunc ait inter
adverfarios Dei neque habendum effe, ncquejnnumcratum fuiffe a Laftantio. Quid ita? quui ,
inquit, licet crudelis ac f<cvus fuerit , vifus ta2 eft favere Chriftianis . Verum haec Maxcn
tii in Chriftianos propenfio, ac benignae in cos
voluntatis fimulatio congrucre quidem poteft cum
initiis imperii Maxcntiani, refcrri vero ad hare
tmpora non poteft , cum jampridem ipfe quoque apcrtum & crudelc bellum Chriftianis intuliffctj id quod alio loco oftendimus .
Duo igitur ex La&antio anni conftitui poffunt i videlicet duodecimus , & dccinjus tcrtius
Mm
quar

41 1

HISTORIA

DIOCLETIANI.

quarti fatculi , quorum alterutri mortem Diocktiani adfcribi oportet; fed ex Ladantio dijudicari Hon poteft, utcr utri antefcrendus videatur .
Banc controvcrfiam diremit Aurclius Vidor ,
qui hsc fcripfit : Diocletianus cum a Conflantino
atque Licinio vocatus ad fefla mptiarum , per fettetlam , quominus intercfl'e valeret , excufavi'et ,
nfcriptis minacibus acceptis , quibus increpabatur
Maxentio faviffe , & Maximino favcrc , fu/'petlans dedecorofam , venenum dkitur bauMo Dio- jijfe . Lid nia rus illas nuptias Mediolani celcbrapeft ml- tas c^c ^ *1 innl 3l3- Scriptores fere
ptiti Ii. omnes magno confenfu affirmant .. Cum autem
tiniMM Ladantius doceat Dioclctianum objiiTe ante M ' ximinum, cujus intcritum menfi Augufto cjufdem anni affigendum effe diximus , ejus mors
inciderit necefle eft in annum 313. Sed quo
menc, quove die e vita deccllerit, non liquet j
eque audiendus eft Idatius , qui ejiifdera morti
t Confulcs Sabinum & Ruhnum, ideft annum
$16, , lie diem tertium Dccembris fallo adcripfit . Si enim hoc die menfe interiit , ante
Maximinus , quam Diocletianus e vi vis excelfit ,
contra quam doeet Ladantius . Jacobus Gothofredus in Commentariis ad codicem Theodolianum torn. I. pag. 7. exiftimat Diocletianum vi
ta fundum nondum fuie Kalendis Junii an.
313. J argumento efle , quod Licinius in lege
ab eo condita iifdem Kalendis Junii Diocletia
num Dominum quidem ac parentem vocet , Di
vum non item, nam fi jam vivere defiifllt , eum
pro more illorum temporum Divi titulo affici
oportebat : Diocletianus , inquit , hoc tempore
ebue Juperflcs erat y ut difeere eft ex I. . Cod.
Tbcodof. de Cenfu . Antonius Pagitis ad an. 31 6.
hanc legem commmort , Gothojfredi in earn
animadverfione adjeda : Cotho/redus ait Calendis
Junii anni 313. i quo ea lex a Licinio data , Diodttianum adbuc in vivis fuijj'c ; quad Imperator
( Licinius ) in ea dicat Je. urbanam plebem per
lyciam & Tampbyliam a cenfu immunem rel
ie y peut etiam , inquit , fub Domino , & parente
noflro Diocletiano Seniore *ugujlo eadem plebs ur
bana immunis fuerat . Si autem Divi titulus in
a lege prxtcrmifliis fatis eft argumenti Dioclc
tianum inter vivos fuifle ineuntc Junio anni
3}. ) idem titulus Diocletiano appokus in
decreto > quod Maximinus paucis antequam decederet dit bus ., iecundum Chriftianos fecit , aperte dclart Diocletianum ex numero mortalium exemptum fuifle, tum cum Maximinus hujulmodi edictum condidit ; nam Deorum honor ,
ait Tacitus Annal. iy. Trincipi non ante habe
tur y quam agerc inter homines defierit . Si quos
vero> dum adhuc viverent, Divos Romani appellarunt , iildcmque divinos honores decreverunt , id prater legem , praeterque confuetudi , quorumdam Impcratorum vel eximia vir
tus bencficentia promertiit , vel infana ambitio & arrogantia vi metu extorfit . Cum
autem Maximinus menfc Augufto anni 513. ex
hac vita migraverit, mors Dioclctiani ad Julium menfm refera* vel ctiam Junio ad fine m
vergenti poteft adfcribi. Nec nobis adrerfatur,
quod fxpe laudatus Aurclius Vidor in Epito
me fcripfit : Diocletianus 3 ait y vixit annos fcxaginta 0B0 , ex quibus communi habit prope norem. Ncque enim Vidor novtm annos ntegros
Diocletiani vitx privatx attribuit , quos proindc numerari ad hune modum & intelligi ve]im : Cum anno 30?. Kalendis Maji imperium
depofuerit, vitam vero amiferit anno 3 13., Ju

lio vel Junio menfe j hoc intervallum feptem

annos intermedios ab Kalendis Januariis ancha
los , plenos perfeftofque complcctitur > & terea anni 30J. 00 ipfos menfes , fex itidem
aut feptem menfes anni 313. Rede igitur , &
ad vulgarem , licet minus cxactum , loquendt
morcm fatis congruenter dicitur Diocletianus
imperio dimiflb annos prope novcm vixifle ,
cum hujus fpatii, ut Ikdicam, novennalis an
num primum itemque poftremum majori aut fe
re dimidia ex parte compleverit . Vel fi hsec
non placcat , alia novem hujufmodi annorum
computandorum ratio adhiberi poteft : cum enim
a Kalendis Majis anni 30J. ad menfem Julium
anni 313. numerentur oto anni pleni , & duo
aut fere tres menfes , Diocletianus vite
privatae annum attigit: recquc propterea dici
tur communi habitu vixifle prope novem annos ;
more fcilicet pervulgato hiftoricorum , qui rerum memorabtlium tmpora integris potius ,
quam fraclis numcris notanda cenfent . At , inquies , quorfum pertinet triennium illud , quo
Svidas & Zofimus privatam Diocletiani vitam
circumicribere videntur? Hue revoca, qua? dixi
mus paragrapho primo hujus capitis de tribus
poftremis annis , quos Diocletianus , poft edictum Galerii jubentis abflineri a cxdibus Chriftianorum, cura rerum publicarum abjeda , uni
fibi vacansj tranquille y ut ait Svidas, & fum*
ma cum virtute exegit . Sed ncque hoc trien
nium plenum omnino , & perfedum haberi de
bet ; duobus enim integris annis , & duobu*
itidem tribufvc menfibus definiendumeft , quip*
pc cum ab die 30. Aprilis anni 311 , cumGalerianum illud edidum Nicomedia: promulgatum fuit , initium ducat j ncque progrediatur
ultra menfem Junium aut Julium anni 313. ,
cum Diocletianum extremum vite dicm confecit .
Nec folum tempus, fed etiam genus & cauf- De Btnert
fa mortis Dioclctiani propter varias feriptorum
opiniones in controverfia verfatur . Alii Dio- ?'cl"'*"
i
_
opi
clctianum alio mortis genere extindum tradunt ; 0odi vaLadantius fame atque angore, Eufebiusdiuturna & afpera in primis corporis agrotatione ;
Conftantinus a pud Lufebium alicnationc mentis ;
Aurclius Vidor veneno ; Svidas fufpendio ; &
quoniam omnium moleftum eft annumerare fentcntias , Zonaras & Ccdrenus putrefcente exefaque a vcrmibus lingua , membris fanie fluentibus taboqtie, & inufitatis vifecrum torminibus conlumptum efle fcribunt . Mortis vero fe
re omncs in a'gritudincm angoremque animi
conjiciunt , unde graves in corpore letalefque
morbi vel gigni, vel augeri folent . Ladantius.
ait Diocletianum ob Iradas juflu Conftantini
disjedafque tabulas , in quibus ipfe cum Hcrculio pidus erat , tantum hauiiflc maeroris , tit
ncque cibum, ncque fomnum capere poet , & tantae injuria; impatiens inedia voluntaria mortem
fibi acccrferc decrevcrit . Aurclius Vidor ex mi
nacibus Conftantini ac Licinii litteris , quibus
arguebatui & Maxentii fuifle, & Maximini ftudiofus ac fautor cflc, tantam illi follicitudinem
ac formidinem incuflam ait, ut mctum ignominiofi fupplicii morte voluntaria fibi pracvertendum cenfuerit. In plerifque Martyrum hiftoriis
fcriptum invenio Dioclctianum ex ingenti fucccflu rti Chriftians , cui par opprimendx non
fucrat , incrcdibili triflitia ac pudore affedum
efle, & cum pra:terea fux in Chriftianos fasvitix> in Deum impictatis confeientia angeretur,
in

HISTORIA

DI OC LE TI A NI.

44
in earn addudum efle defperationcm , at vitam mi . Ita viginti annorum felicimtis Imperator,
ad bumilem vitam dejetlus adeo , & proculcatus
ibi quavis morte acerbiorem putaret . Ha?c fer
me feriptores de genere & caufla mortis Dio- injuriis y atque in odium vita dedutlus 3 poftremo
cletiani, quae licet pugnare inter fe videantur, fame atque angore confeus eft . Verum fame ille
conjungi tarnen , & alia; cum aliis conciliari quidem' fibi percundum ftatuerat j fed cum tardior videretur ac lentior , quam optabat 3 mors
poiTunt .
Caaffs
Ac primum qudem ex morbo , in quem per -inedia m accerfita , veneno haufto , ut ait
p&!. Diocleianus inde ufque ab anno quarto hujus Vidor, fubduxit fe ira; mortalium , immortales
faeculi audore Ladantio incidit, numquamper- apud inferos pcenas fuperis daturus . Quod aupif
fede convaluit ; cujus quidem morbi viseo cre- tem fcripfit Svidas eum -fufpendio necatum fuifvit, ut hominem in amentiam furoremque corn- fe , id Pomponius Lattus xiftimat , referendum
pnlerit . Ad fanitatem ille quidem ac mentem effe ad Hcrculium, & per errorem Diocletiano
rediit 5 fed vefiemens illa ex morbi violentia hu- affingi. Caeterum quaecuraque fuerit feu ratio , mMvrimc
morum ac fpirituum agitatio vim aciemque in- feu mortis j certe tarnen malus male petelligendi fic obtudit ac debilitavit , ut ratio- riit , quod veteres omncs juniorefque confirmant ;
nc, fenfuque communi identidem hebeicente, & pauciffimis verbis explicat Nicephorus Calli,de ftatu mentis interdum deturbari , atque in ftus hift. Eccl. lib. 7. c. 20. Diocletianus y cum
ouamdam infaniam incidere videretur . Lernens ad extremam pervenijfet fene&am , mifere periit .

Diocletianum baud procul a Salonis in villa

fa&us eft , inquit Ladantius , ita ut certis boris
Sale
fua
Spalato mortuum effe teftatur Eufebius, five apud
infaniret , certis refipifeeret . Qua; prava mentis
is in Cao
affedio, quoad vixit, cum fanarinumquampo- Hieronymus in Chronicoj idem Eutropius , Ida. Paluto..
1 ' _ r a.
.
-il 1
/...
, m
. ;
:
tuent i hinc fa dum eft, ut aliqui euminfarium tius, Socrates, & nemine diflentiente, juniores
objifle feripferint . Pot depofitum vero impe- omues confirmant . Unus eft Jornandes , qui
rium res illi graves acerbaeque deinceps multa; lib. I. de reg. & Temp. fucc. eum in Cappaconfecutae funt 3 qua; homini pra;fertim mentis docia diem iuum objifle tradiderit. In animum
infirma; , perditasque valetudinis ingentem trifti,- induccre numquam potui, ut crederem Jomantiam afterrent neceiFe eft , metumque incuterent , dem bonum in primis audorem y locorum *\c
& cos, quibus afflidabatur , corporis atque ani- rerum , veterifque hiftoriae tam rudem atque
ignarum fuiTe , ut temer nulla ratione mor
jni morbos vehementius augerent . Gum Chri
tem Diodetiani Cappadociae affixeritj prxfertim
stiana religio ubique majora in dies incremen
ta caperet , ejufque patrocinium Conftantinus & cum ignorare non poflet , quod Eufebius , Eu
Licinius fufeepiflem , did aut cogitari vix po- tropius , aliique antiquiores hiftorici docuerant
teft, quantum ea res illi dolorem inureret 5 ut Diocletianum objifle prope Sajonas in Dalmanfani conatus fruftra fufcepti taederet illum pa- tia . Cappadocia vero tam longe abeft a Dalmariter, atque puderet incredibiliter 5 & reiChri- tia, & alterum ab altero vocabulo tanta litteftianx amplificationem magno fibi effe dedeco- rarum difmilitudinc ac varietate diftat, utjor-zy in fuamque perniciem demum redundandam nandi , five cuipiam Amanuenfium ne incogieffe exiftimaret. Quo autem animo ilium tulifle tanti quidem aut ofeitanti mendum tam enorme
cenfes infignem
conrumeliam
excidere
potuerit,
Cappadociam
/1
Ml
r_ fuis imaginibus

. ac
.
r._:l
/-
ut pro 1 Dalmatia
/rf.
ftatuis illatam, quas vivo fe amoveri confringi
fcriberet. Quocirca ne vel fumma; negligentia;,
que Conftantinus jult ? Cum vero Conftanti
vel turpiflmi erroris , infeitiseque plane increnus minaces illas litteras ad Diocletianum mi- dibilis Jornandem arguere cogamur, a veritate
fiflet, quibus eidem favorem Maxentio & Ma
non abefle cenfemus, quod diximus inadis Ge^ximino impenfum exprobrabat , hujufmodi expnv orgii Epifcopi Salonitani , nimirum olim earn
bratio comminatioque hominem adeo perturbavit, partem Dalniatia; , qua; a portu Salons ad fitantoque terrore perculit , ut jam de falute fua num Narentanum protenditur , appellatam fuifle
actum eTe crederet, nihilque fibi, praeter acer- interdum Cappadociam , hujufque appellationis
bam atque ignominiofam mortem, expeftandum cauflam ibidem explicavimus 5 & alii prxterca
putaret . Hue adde perpetuos angores cruciatuf- loci nobis hiftoriam Illyricam fcribentibus oc
que improbas confeientiz, quibus, vindice Deo current, in quibus Cappadocia vocabulo Dalma& Chriftiani fanguinis ultore, noftes atque dies tia fubjeda efle videatur .
mifere torquebatur. Nemo autem eft, quin feiat
De fcpulchro Dioclctiani nulla vidctur efle ses.uinn
quantam perniciem afferant, & quam graves pofle controverfia 5 nemini enim dubium efle ar- e in i'i:e
periculofos morbos creare atque alere oleant , bitror, quin eodem in Palatio conditus fuerit,1"1*"0,
corporibus praefcrtim male affedis angores ani- in quo diem fupremum exegerat . Haud fatis conmi, follicitudines, perturbationes, metus diur- ftat , quem fuae fepultura; locum intra illius Pani ac nochirnij quibus cum aidue affliftaretur latii ambitum longe ampli/fimum Diocletianus
Diocletidnus , magnam inde morborum accello- defignaverit . Antiquis haud ignotum fuifle cx
nem ad ejus infirmara valetudinem affedamque eo intelligi poteft, quod narrt Ammianus Marjam setatem fieri necefle fuit . Hinc videlicet cellinus lib, 16. de quadam mullere , qua; im
vetus argrotatio magis invalefcere , hinc bilis perante Conflantio Conftantini filio, virum fuum
exa;ftuare, hinc humores permifceri, hinc fan- per calumniam de violatione fepulchri Dioclegius corrumpi, hinc denique tabes , putredo
tianei, fublatoquc inde purpureo vclaminereum
vermium procreatioj qua; quidem animi & cor- feccrat, inftigantc Rufino , eique fuadente cotifarpons mala, atrociffimique cruciatus eo demum cinatis mendaciis Uja majeftatis arceffcre maritum
crevere, ut hominem mentis parum fanae in def infontem, & fingere , quod velamen purpureum a
perationcm & quemdam quafi furorem conjece- Diocl'etiani fepulchro furatus quibufdam confeiis
rint . Quare moriendum ftoi effe decrevit ; ut ait occultabat . Henricus Valeiius in fuis ad MarcelLadantius . Jatlabat fe hue atque illuc , afinante linum notis exiftimat fubterraneos illos fornices,
anima per dolorem, nee fommm , cibum ca~ camerafque eleganti opere fubftrudas , quas deffiens . Sujpiria , & gemitus , crebra lacrymx , cribit Conftantinus Porphyrogenitus , quibufque
jugis volutatio corporis, nunc in lefio, nunc bu* tedes Imperatoria; incumbebant, illum ipfumefle
lllyrici Sacri Tom. I U
M m 3
lo-

HISTORIA

DIOCLTJANI,

locum , quo fe Diocletianus poft mortem inferri juflit , quique ejus corporis receptum Imperatoria majcftate haud fane indignum praebuit.
Sed mihi longe videtur yerifirailius, quod Joannes Tomcus Marnavitius de fepulchro Dioc]etiar
ni abhinc farculis fere duobus invento narravit .
Palatium Diocletiani fere quadrangulum erat ;
fingulis vero ahgulis totidem turres interjecbe
inflar ingentium propugnaculorum , quibus maenia totum aedificium undique complexa jungebantur . Quae ex illis turribus in Auftrum fpedabat , in ea veluti in quodam Maufoleo fane
magnifico Diocletianus conditus fuifTe dicitur .
Hoc genus fepulturx adfcitum effe videtur ex
Egyptiorum confuetudine , qui ad fuos Reges
condendos Pyramides ingenti mole fumptuque extruere folebant > neque abhorrebat a moribusRomanorum; id quod declarant veterum fepulchrorum monumenta honoris ac memoria: caufla Imperatorurn aut illuftrium virorum corporibus fuperjecb; inter quae facile eminet moles ilia Ionge magnificentiffima , quam Antoninus Pius Adriano parenti ptimo propter Tiberim fepulto
imponijuifit. Ineaigitur, quam diximus, turri ,
cum ve nimia vetuftate > vel ictu fulminis , ut
aliqui tradunt, magna ex parte corruiflet , corpus Diocletiani locatum fuiffe indicio fuit Sarcophagus porphyrcticus ibidem repertus , irquo
nomen Diocletiani infcriptum erat , itemqueorbjculare fruftuium humana: calvara;, in qua erat
jncifa effigies hominis militari habitu atque orT
hatu J quam quidem effigiem Diocletiani effe deflarat oris 8c vultus conformatio haud fanediifirnilis ab aliis hujus Imperatoris fimulachris, quae
in antiquis nummis infulpta vifuntur . Rem totarn narrt Joannes Marnavitius , qui praeterea
duplicem Diocletiani imagjpcm, alteram calvaria? jlli , alteram aereo numifmati imprefTam defcripfit , ac typis mandavit in notis ad Nobilit. Valeriam. Quae omnia hue transferencia cenfui j nam de fepulchro Diocletiani , quod addi praeterea poffit , nihil occurrit : Hujus urbis
palatio Diocletianco fuccedentis , cum ante quinquaginta annos una ex turribus ^Auftrum fpcRantibus y repentino afit , reliqu'is integris ,
corruiffet , intra latimi muri hiatum inventum
ejl farcophagum porpbyreticum antique artis3 litteris Diocletiani nomen unicum exprimentibus in~
fculptum ; quatuor in angulis , lucernis teflaceis
elegantijfime fitlis extantibus . In medio farcopbago parii marmoris cieres continebat ; bafis
ejus circumluebatur liquorc quodam fragrantia incredibilis , exigua admodum quantitatis , jamque
fpiffa denfitate coaglalo , ut magis unguentum ,
quam liquorem prafeferret , cui Jupernatabat fruJlulum orbiculare cranii humani , in fpeciem numifmatis amplioris ejformatum , altera parte effigiem hominis ad medium peflus loricati cum ingenti caffide militari in capite , promifl'a barba ,
raro fane & infolito aque , ac elegantismo fupra
quam credi poffit opere, ctlatam exhibens j quam
fum numifmatibus Diocletiani collatam , omnino
Vrincipis ipfiufmet imaginem , in ejufdem capitis
forte cranio fculptam creditum efi ; ft tantum barba Romano more reflringatur , quam Diocletianum
po depofitum Imperium , privatam vitam inter
fuos nationales agentem , patrio more promiam
geftare voluiffe conjeclatur . Earn ut antiquitatis
gemmam S. D.
Urbano VIII. antiquarum virtutum obfervantiimo nuper obtuli . Tibi vero benevole Lcclor illius exemplar , Valeria 7{pbilita breviter explicata coronidem, tua benignifinta

patientia in ilia cognofeenda munufculum "t fpe-r

ffandum propono, *Addo Diocletiani faciem , qualis fuit ante privatim vitara , dum nimirum Impcrator more barbam compefcuit > exmultis numifmatibus ejufdem Trineipis , apud me ex
iyerfis terrarum partibus redatis , amicis bac in
parte in me propenfiffimis , prafertim veroD.Ludovico Companio cive Romano 3 & D. Claudio
Burgundo de antiquitate optime meritis ; utexcollatione utriufque Diocletianum cranium 3 & imaginem agnofas .
Diocletianum poft mortem in Deos relatum, Dioeieti.
Divique titulo conferatum effe affirmant pu- .^J,*;
tropius , Eufcbius fiye Hieronymus in Chroni- , Hermannus Contractus, Pomponius Laetus , Po,u*'
aliique pcrmulti . Conftat igitur Diocletianum

in Divorum numero repofitum efle 5 cujus vero Conr!

auctoritate repofitus fuerit , non conftat. Equj- *',0.'*
dem adduci nequeo ut credam id honoris tipultr Mx?mi.'
que a Conftantino & Licjnio decretum eidem BU'"
fuiflc . In odium cnim utriufque offenfionemque
incurrerat , quod nunciis atquc litteris interceptis manifefto comperiffenr. favorem ab eo operamque Maxentio & Maximino praeftitam eile .
Prxterea crudeliffimum Chriftianorum hoftem inter Diyos yetabat onftantinum Chriftiana religio, quam ye} jam fufeperat, yel certe , quod proximum erat , quibufcumque rebus
poffet ornare, tuerique inftituerat . Defcivitquidem Licinius ab amicitia Conftantini , eique pariter & Chriftianis bellum indixit 5 fed Diocletianus ante bellum Licinianum , atque adeo ftatim atque ex hac vita difceffit , Divi nomen obtinuit, ut ex eo decreto intelligi poteft , quod
Galerius Maximinus fecundum Chriftianos fecit,
Neque confecrationis Diocletianeae audorem dixerim Senatum Populumque Romanum 3 apud
quem qiianto in odio effet Diocletianus , yel illud argumento eft, quod omnia ejus adaacPecrc^a irrita effe jufferit". Conatus quidem fuerat
Dioclep'anys ab Sepatu & populo divinos honores extorquere , fed fua/illum fpes fefellit j niam
nuljo neque Senatufconfulto, eque plebifcitoapprobatum legiraus, quern ille titulumiibi, ultumque adhiberi volebat > quin immo tantum
abfuit , ut Deqrum honore afficeretur , ut hominis infolentiam omnes omnibus conviciis & execrationibus dignam putarent . Cum igitur neque
Cqnftantinus aut Licinius , neque Senatus aut
populus Romanus Diocletiano Divi nomen &
cultum decreverit , reiht, utejus confecrationis
audorem fuiffe dicamus Maximinum x qui Diocletianqm parser & Maximianum Galerium parentes fuos Divos , atque adeo Divinitfimos appellavit in eo Decreto, quo Chriftianorum faluti ac tranquillitati onfuluit . Si qujs fpr^e miratur nullam )iocleiani confecrati mcmoriam
extare peque in nummis, neque in lapidibus, in
quibus eidem nomen Divi appofitum legatur, is
profefto mirari definet , fi earn , quae ftatim confecuta eft, temporum ac rerum publicarum converfionem fecum ipfe reputet, diligenterque perpendaf . Nam Maximino haud multo poft intepturn Diocletiani extinfto , nullus fuperfuit, ui
cordi effet Diocletiani memoriam aut nummis ,
au marmoribus infculptam pofteris tradere . Senatus enim & populus Romanus adeo nullum ei
monumentum ftatuendum cenfuit , ut ompia ejus
aa reciderit . Licinius quamdiu in fide & officio mani, Diocletiani nomen nullo honore afficiendum putavit j ubi autem ah amicitia Conftantini deiciviflet, graviimis bellis impliitus ,
ab

HISTORIA

Petfecuato dci
ma omnifi
gnviffiI , ab
Diocleiia.
no auore prima
rio Domen
forth* t "

DIOCLETIANI.

4*5
ab fuis rebus haud tantum otii habuit , ut Dio- orbe fimiliter faitatutn exiimamus. ;
cletiani ornandi curam fufciperet. Ppftquam.vero fed in odium impietatis , & impiorum Trincipum ,
Conftantinus rerum omnium poti.tus cogitationes reddita ecclefia pace y eadem peaitus fuiffe delete. .
omnes ad Chriftianam religisem propagandam autem relela memoria caua non fine nutu
convertit , nullus inventus eft auoritate publica divino y ut ejufmodi monumentis immanitas perfeprsditus, quiautmimmosprocudi, aut marmora cutionis intelligi pojfit ; & ex bis plane exijlimare jure lieeat > minora admodum efj'e 3 qua de marcaslari juberet, quibus Diocletiani nomen ac me
moria confecra.retur . Quare hominis impii arque tyribus tunc pajfis idiyerfis in locis feripta h/ibenimmani/mi confecrationem nullis commendatam tur y quajtt qua tupe a Troyinciarum Trafidibus
monu me neis, nifi effet veterum teftimonio , & fatla funt . Hadenus Baronius . Tempus verp
unius Maximini edido cognita, vetulias homi- illud , quo hzc perfecutio majori cum mpetu
num interim , & poftcritatis oblivione prorfus furore in eedefiam graflata } innumerabiles
ubique ftrages ediditj Scriptor.es /ere omnes de
pbruiffet .
cern annorum fpatio circumfcribunr. . Verum fi
quis attcntius confideret , quam multa & graCAPUT CLU A R T U M.
via perpefli fuerint Chriftiarii temporibus illis * per
Diocletianeis
, facile fecurn ipfe ftatuet hanc ^Jmbw
De Terfecutione Diocletiani.
perfec.utionem ab ipfis fere hujus Imperatoris prir ,
EX muhis graviffimifque perfecutionibus , rnordiis per annos prope quadraginta ufque ad
quas jam inde a principio chriftiani nomi- Licinium extinum producendam effej quamyis
identidem aljquid pacis interfuit , & acerbilima
nis'ufquead initium quar.ti ixcuji per annos fe
re trecentos ecclefia fuftinuit , nullam fuiTe ac- illa Chriianorum infeatio alis paullulum de
cepimus , quas yel temporis diuturnitate , vel ferbuit, alis vehementius exarfit.
Si quis autem requjrat, quae cauia nos impuacerbitate fuppliciorum , vel hoftium numero &
aevitia , cum ea comparan poflt , quae nomen lerit , ut de ha perfecutione accuratius , quam
a Diocletianp fumpfit, quaeque ab Auguip.o y de aliis nobis differendum putaremus , is cogiOrofio , & aliis plerifque decima numeratur ; tet yelim Diocletianum , cujus poiiimum audoritate Chriftianis hoc internecinum bellum
quamvis non defint , qui hanc novennarip nu
mero fubjiciantj prop^erea quia , cum recenfe- indi&um fuit , & genere Dalmatam , & patria
xent fuperiorcs , vel aliquam filentio praeterie- Salonitanum fuiffe j reliquos vero omnes ex Jl
runt , vel ex duabus unam conflarunt. A folo lyrico oriundos , qui fe ejus furoris & crudcliquidem Djocletiano celebritatis & nominis cauf- tatis adminiftros adjutorefque prsbuerunt. fam accepit , quod ejus potifmum auoritate terea hac tempeftas univerfam quidem ecclefiam
pervafit, fed in Dalmatiam atque Illyriam vioindia fuerit, qui unus inter omnes fui impe
rii confortes in omnibus rebus decernendis lentius incubuit . Cum enim regiones Dip*
gerendis poteftate primatu eminebat . Czte- cletiani & Galerii imperio fubeffent , mirum
rum fex omnino per eadem fere tmpora exti- quantum yim auebat perfeeufidnis , augebatque
terupt cum fuopte ingenio immanes barban , impetum praefentia tyrannorum , qui provincias
illas identidem luftrare , in eifque hzrere diu*
tum ad nocendum fumma poteftate prxditi, vi
tius folebant , ut Sc leges apud lllyrios. condelicet Diodetianus, Herculius, Galerius , Ma
ximinus, Maxentius , Licinius, quorum fcele- ditae quamplurima; , & utriufque ictorum at
ratiflma confpiratio ad extinguendam Chriftia- que itinerum deferiptio fatis eclarant . Idem
nam religionem vires & conatus opines exferuit . ante nos animadverterat jjominius Zavoreus
rerum Dalmaticarum Sriptor haud peenitendus :
Nullum vero tormenti aut mortis genus exco
gitan poteft adeo inhumanum atque atrox, quod Terjecutio Diocletiani s i'nquit , maxime in Dal. E potifli.
in ils , quae cujufque obtigerant , imperii Ro
matia & lllyrip defaviit , quia in iis regionibus
mani partibus vel per fe ipfi , vel per fuos Prae- fxpe cum imperio y magis quam alibi } commora- *.
feos non adhibuerint , ut quod animo defigna- tus e . Diodetianus vero poft Imperium depo- cum
verant , re ipfa perficerent . Tanta autem totp fitumfereomne reliqpum vitas x tempus, quod bu"'
terrarum orbe Cnriftianorum caedes fada eft , in fuo Palatio prope Salonas tranfegit , ad everut Ethnici homines , perinde quad dcbellatum fionem ecclefia Palmaticae contulit , publicaeque
effet cum Chriftianis, tam infignis vidorias mo- audoritatis, quod fibi retinuerat, in torquennumenta multis in locis ftaturent , in quibus dis necandifque Chriftianis confumpfit . Plena
ineifam Chriftiani nominis ubique deleti me- Chriftiaporum erant ergaftula , plenae Latomiae
moriam pofteritati propagarent . Extat apud Ba- feu fodinas Dalmtica, in quibus illuftres Chrirqnium duplex hujufmodi infriptio columnis fti athletae fervilibus &c laborious operibus aflimar moris confignata, quas Cl unis? , quae urbs due exercebanturj nam Diodetianus , ut precia
eft Hifpaniae Tarraconenfis , Diocletiano , & Her- re animadvertit Archidiaconus cap. 4. tale culio earn ob cauffam de re publica egregie me
deramen fu voluit adhibere favitia 3 dans legem ,
nts excitarunt . Altera haec eft: Diocletian. Jo- ut qui nollet a Chriftiana cultura recedere , non ut
vius. Maximi. Hercleas. Caff. *Augg. amplifica- prius fia(im capite pleeretur , fed bonis omnibus
expoliatus ad diverja metalla , & ad fodiendas
to. per. Orientent. r Occid. Imp. . <&. nomi
arenas exful patria damnaretur . Tanta porro erat,
ne. Cbriflianor. deleto. qui , evertebant . Al
Chriftianorum multitudo, quos invinculis&cu
tera vero : Diocletian. Caf. *Aug. Calerio. in Orien
te, adopt, fuperftitione. Chrifli. ubiq. deleta. cultu. ftodiis habebat vel fame & pedore conficiendos ,
Deorum. propgalo . Idem Baronius in Annal, t. vel aerbilimis fupplkiis excruiandos necandofi. ad an. 304. teftatur his il m ilia legi in aliis que , ut eos carceres fornicad fubter palatium
columnis apud Arevacos ejuidem Hifpanix po
conditi capere non poffent , in quibus carteropulos , & apud Aldum Manutium , nec non quin propter infanas illas fubftrucliones plura
Adolph. Occon. reperiri . Haec deinde fubjecit : hominum millia facile inludi potuiffent . De
*Ac non tantum in Hifpaniis ejufmodi fuiffe de Cbri- carceribus illis Conftantinus Porphyrogenitus a
ftiana religione profirata creca trophaa , fed toto um Diocletiani palatium deferiberet , mentio*
nem

4i

gerben
to Diocl'etiaoea
bifariam
&Lii Tira
'1.1 . '

HISTORIA

D IO LET I AN I.

fecit : Suiter illo , inquit , Junt rtndi for

mes olitn cuflodi* } in quas Snelos immaniter
a fe cruciatos compingebat . Hue adde carcercs
tidem fubteranos Phariefes ,' fe Lifienfcs ,
iquos faeviente Diocletiano Chriftianis referios
fuiffe ex traditione Majorait) accepimus ;
"dubito, quin aim vel immanes ilia's ardes Impe
ratorias prope Salonam , & alia irt aliis Dalma
tian urbibs a?dificia cxtrert , Chrilianorum
operm ad ligna , lapides 3 cimenta convehenda
adhibuerit, quibus tamquam fortis nfima; mancipiis vix pais Cibarii, quod fatis effet ad la
bores diurnos ferendos , avare maligne fuppeditari jubebat . Quamvis autem nefario illo
bello, quod eccefise intulerat , tota circum re
gio arderet , haud alibi tarnen frequentiores ,
trociorefqe y quam Salone , Chriftianorum ci
des fiebnt . Quocirca fi quos rnartyrii cupidibs incefferet, lie in banc urbem , quafi in are quandam ac palaeftram concurrebanr , in
qua pro Chriftp fque ad extremum fpiritum decertarent . Hujus fcilict Jaudis adipifcendae Au
dio incenfus Anaftafius Fullo , Aquilcja difcedcns'iii Dalmatian! fe contulit ; & quam in pa
tria affequi non poterat, rnartyrii palmam Sa
jona? adeptus eft. Illud pcrincommode accidit y
quod martyrum Dalmaticorum praeclara certainina vel nemo per ea tmpora litteris ac me
moriae prodiderit , vel tabulis cccleiiafticis par
tim incenfis, partim vetuftate confumptis, par
tim alio diftraeb's , interims hominum & pofteritatis oblivio interceperit . Cum igitur pcrfecutio Diocletianca eoruro Imperatorum auoritate excitata fit , qui ex Illyrico , vel Dalmatia originem traxcrant; & Dalmticas Illyricafque ecclfias yebementius afflixerit j neminem
fore arbitror, qui ejufdem accuratam defcriptionem ab hiftoria Salonitana ecclefiaftica alienam
exi (timet .
Sunt, qui Diocletianeae perfecutionis initium
ab anno quarti feculi vel fecundo vel tertio fumendum cenfent 5 cum Diocletianus ferali edito Nicomedia; propofito , ritu ac formula folemni , conceptifque verbis toti ecclefiae vaftationem univerfalem , exitiumque extremum dcnunciayit. Verum ante illud editum Nicomedienfe multos Chriftianorum greges fub Diocle
tiano variis in Iqcis maatos fuiffe teftantur antiqua monumenta , ut , quemadroodum Spondapus, & Bifciola docent, nullus fere annus fine
cxdibus & chriftiani fanguinis effufione praeterierit. Neque omnes hujuimodi caedes aut feditiqni cuipiam odiove populari , aut Praetorum improbitati ac faevitiae adferibi poffunt j nam in
AtSis martyrum, qui per ca tmpora proChrifto mortem oppetiiffe dicuntur, difertefcriptum
eft, praefente ac jubentc Diocletiano cos in vin
cula conjectos , & tormentis excruciatos , & fupremo fupplicio affeftos effe . Ac mihi fane viaetur , quae ab Diocletiano appellata eft pcrfecutio in duas veluti partes fic diftribui poffe ,
ut prions quidem a fecundo , pofterioris vero
jnitium ab undevigefimo hujus Imperatoris an
no duci oporteat . Primum igitur ab anno 286.
ufque ad annum 305. neque ullo propofito con
tra univerfam eccleiam edicto, neque uno tem
pore omnibus in locis , neque eadem femper cpntentione & acerbitate , fed modo in his , modo
in il 1 is regionibus, alis acerbius , alias rerniffius in Chriftianos animadyerfum eft : quas u
ern per eos annos perpei funt Chriftiani , quam
vis dura in primis atque afpera , ludos tamcq

- jocofquc fuiile dixefim prse ll&J qua>ineorirto

perniciem confequentium temporum crudelitas
exprompfit; quemadmodum adnotavit Bifciofa,
qui annales Baronianos in Epitomen contraxit :
< 3 inquit, & in aliis Provinciis , ipfo im
perii 'initio frequnti & immania contigerUnt martyria ; refpeu tarnen fubfecuta immenfa flragis
levia rideri potuerunt . Has itaque non infeife
appellaveris quafdam veluti fcintillas , unde incendium illud longe maximum exortum eft
nno tertio quarti fa;culi , cum Diocletianus tc
Galerius de chriftiana religioe ubique abolenda legem Nicomedia; promulgarunt , qua per
omnes Romani orbis Provincias circumferri juffa, negotium magiftr'atibus datum eft, ut Chriftianos omnes aut diis (aerificare cogrent, aut
vinculis, verberibus, omnique fupplicio excru-r
ciatos nccarent . Nulla fuit regio , feu provin
cia , quam hujus perfecutionis immanitas non.
devaftaverit, & quam Chriftianorum fanguis non
inundayerit ; nifi forte Galliam cum aliquibus
eximiere velis , quam tum Conftantius religionis
noftra; fautor haud dubius regebat. Quae quidem
Chriftianorum oppugnatio cum decern ipfos ai
nos tenuiffet , ne pun&um quidem temporis refpiravit 3 pracfertim in Oriente atque in Illyrico,
nullas inducas interpofuit , nihil de acerbitate
remifit . Quare una & eadem dici poteft perfeutio , quae cum ipfo fere Diocletiani imperio
exorta , & alias ex aliis provincias pervagata ,
Chriftianorum millia innumerabilia de medio
fuftulit 5 duos yero ante annos , quam imperio
decederct , multo acrius & vehementius exarfit 5 ac tum primum ab ediis Imperatorum univcrfalis, jufta, ac legitima perfecutio haberi &
vocari ccepit . Nam quas antea Diocletianus imr
pie & crudeliter contra Chriftianos feccrat, di
ci poffunt quasdam proludia eorum , quae porte
longe acerbius atque crudelius adverfus eos decrevit , cum facras sedes incendi , divinos libros
comburij omnes Chrifii cultores necari juffit ,
ccdefiamque totam ad exitium & vaftitatem vocavit . autem proludia five primordia immani/Iims illius , qux deinde confecuta eft ,
univcrfalifquc perfecutionis, & diligenter explir
cari, & fuis temporibus diftingui oportet. Antequam cnim Diocletianus ediito illo Nicomedienfi fuum in Chriftianos furorem univenfum effunderet , multas il le quidem Sc graves
calamitates identidem variifque in locis ecclefiae
intulerat , fed alis fcgnius , alis acrius , pro
ut fe dabat occafio , eofdem exagitabat , nonnumquam illos vexare intcrmifit, aliquando etiam rebus noftris favere vifus eft . Quare hu
jus multiplicis ac variae perfecutionis, quae Nif
comcdienla edita anteccflt, origines evolvere ,
progreffioncs perfequi, incrementa, interpofitafque inducias defcribere neceffe eft 5 quos quidem
gradus & progreffus , ut certis annorum fpatiis
comprehendi & diftingui poflint , quafdam vel
uti periodos, hujus perfecutionis inepte ap
pellaveris . Hujus autcm perfecutionis, quae uni.
verfalem prseceflit, tres potifimum periodos fingulari animadverfione d'gnas notandas acdiftinguendas cenfemusj prima ab an. a%6. altera ab
anno :oj. tenia ab anno 297. ipitium duxit .
Sed antequam eas explicare aggrcdiamur, quon
dam bices amoveri oportet , qui nos ab inftitutac narrationis curfu retardare poffent.
Aliqui
Antonius Pagius, Theodorus Ruinartius, aliir pmaoi
que eruditi viri in ea videntur fuiffe opinione , Uiocleliv
ut putarent D.jocletianum per annos fere decern
a fu-

HISTORIA

DIOCLETIANI.

fufcepto imperio nihil moleftix Chriftianis in- trahere audoritas Eufebii , hanc cum illis con
*"
tuliTe j i qui vero temporibus illis rclisionis ciliare oportet . Ac primum quidem evellenda
chrinia- ergo mterempu Icguntur, eorum cxdis cauflam eft , fi cui forte animo infederit , opinio de
ocuffe"1 cu'Pam4ue omnem in Prxfedos Se Magiftratus fingulari Diocletiani dementia, propenfaque in
conjiciunt, qui aut legum veterum auctoritatc , Chriftianos volntate , quam quidam , ut inaut tradita fibi poteftatc ad fuum adverfusChri- dodis imperitifque fueum faciant , tantoper
ftianos odium explendum abutebantur. Ncc d
exaggerant. Diocletiani mores feros, im mauern- ^Quoremfunt, qui cenfent Dioclctianum alienatx a no
que naturam vel unum adfaibitx in Alexandri- cieMMi*
bis infenfxque voluntatis indicia tum p rim m nos & ./Egyptios crudclitatis exemplum deda- Diocieii.
dedifle, cum anno 97. legem tulir, , quaChri- rat . Capta euirn Alexandria , interfedoque - *^;"7.
ftianos milites aut Chrifto nuncium remitterc, chilleo tyranno , in omnes feu noxios five in
aut militari cingulo exutos , atque ignominia noxios , feu nobiles five plebcjos vidorix acernotatos dimitti jubebat.
bitatcm exercuit ; nullumque exfiliis & mulctaHenricus Dodwellus in ea difllrtatione, quam tionibus , fuppliciis ac cxdibus modum ftatuit ,
de itate Martyrum infcriplit , omnes ner
fie prorfus , ut .Egyptus univerfa , non Ale
vs contendit , ut perfuadeat multo mitiorem fuif- xandria folum, Diodctiancx Sxvitix teftis fue
fe, quam vulgo creditur , Diocletiani perfecu- rit . Victoria acerbe ufus eft , inquit Eutropius ,
tionem ; eque omnes provincias pervagatam eile totam JEgyptum gravibus profcriptionibus , cadiait; & il qua: cades fadx fuerint , as fre
bufque fadavit ; &prxter alias opulentiflimas ur
quenter , ubique $ fed certis tantummodo bes ira vidoris pcrculfas, &civibus atque opiac folemnibus diebus , & in primariis , atque bus cxhauftas , Bufirim & Copton funditus everampliffimis civitatibus , Galcrio potilfimum au- fas folo xquavit . Alterum inaudita: cujufdam
dore patratas fuifle j cxterum vix inveniri quem- immanitatis exemplum proferre licet cxLibanio
piam , qui ob religionem juTu Diocletiani in- Orat. 14. Eugcnius quidam fub initium quarti
teremptus fueritj hunc quippe Imperatorcm fuo- fxculi non ta m fponte fu , quam impulfu Sc
pte ingenio ad clementiam propenfum a cxdi- coadu militum, quibus prxerat, in Syria titubus abhorruifl ; & quamdiu is imperium te
lum atque infignia Imperatoris fumpferat . Egre
nuis , quamvis in Clericos aliquando capital i gia tunc erga Dioclctianum fides extitit Antiopeena animadverfum fuerit, nullos tarnen Lai- chenfium civium , qui undique in Eugenium
cis hominibus in periculum capitis , atque in vita; ejulque proditionis vel audorcs vel focios coor.
difcrimen vocatos fuifle . Ita homo majori fane ti, omnes omnino adquingentoscontrucidarunt .
temeritate & audacia , quam ingenio & doctri
Sed qux res gloria & honori illis efle debucna prxditus , anxiquilmam opinionem de in- rat, ca crimini V exitio fuit 5 quippe Diodccrcdibili multitudine Martyrum fub Dioclctia- tianus primarios illius urbis magiftratus , indi
no cxforum , certiflimis monumentis traditam , cia caufla , nullaque juris formula adhibita per
& omnium xtatum coufenfu firmatam convelie
fummaminjuriam ac farvitiam necari julfit . Dif
re conatur.
ficile eft dictu , quanto in odio exinde fucrit
Qui vero decern vel tredeeim priores annos Diodctianus apud Antiochcnos , qui annis ab
'
Diocletiani Imperatoris innoxios fuifle ab Chri
ea cxdc jam nonaginta clapfis , ut audor eft
ftianis, ab corumque cxdibus alenos exiftimant , idem Libanius , nc nomen quidem ejus audire
fux opinionis telles citant Laxantium & Eufe- fine exlecratione poterant . Piitcrca cx avaritia
biumj hi quippe nullum ne feveritatis quidam, crudelitas exiftat necefle eft , prefertim in ,
nedum fxvitix exemplum a Diocletiano in eos cui cupiditatis fux per aliorum cxdes & opprefeditum commmorant , antequam de Chriftianis fiones cxplendx voluntas poteftas dfit .
militibus expungendis & exaudorandis legem At fi Ladantio credimus , quis unquam fuit
ferret . Atque Eufcbius quidem rei Chrillianx avaritia tam ardenti , tam cifrxnata , qui cum
toto terrarum orbe diffufx progreiliones admi- Diocletiano comparan poit ? Hujus autem ava
rabiles , p roxi mis ante perfecutionem universa
ritia: comes ac miniftra crudelitas quantam holem temporibus, & fecundos fine ulla ofFenlo- minum generi calamitatem ac perniciem attulene curfus eleganter deferiplit; cum videlicet Ro
rit dici vix poflct j quippe in omnium fortunas
mani Principes non folum nihil negotii noftris federate atque immaniter g raflata , urbes pro
hominibus faceflerent, fed etiam ex i is aliquos vincias acerbilimis exadionibus exinanivit , &
fingulari fide & probitate prxditos vel provin- privatorum bonis inhians , civibus opulentioriciis atque civitatibus regendis prxficerent ; vel bus ut facultatcs eriperet , calumniis fidifque
in Palatiura adfeitos , domefticis offieiis mune- criminibus illatis vitam ademit . Dioclctianum
ribufque ampliflimis curandis prxeffe juberent . nihilo avarius quam crudelius imperafle cx La
Inter hos in omnium virtutum genere eminc- dantio c. 7. intelligi poteft , qui fummam ejufbant Dorothcus Sc Gorgonius , quibus Diode- dera avaritiam cum xquali crudelitatc conjuntianus regii eubiculi Prxfeduram mandaverat . dam defcripfit : major efle caperat nume
Quant fi iis , qui verfabantur in aedibus Impc- rus accipientium , quam dantium , ut enormitate
ratoriis , quique pblicos Magiftratus gerebant , inditliomm , confumptis viribus colonorum deferelicebat efle Chriftianis , exteris multo magis , rentur agri , & cultura verterentur in fyivam .
qui ab Imperatorum oculis longius aberant , Et ut omnia terrore complerentur , provincia quoChriftianx rcligionis profeflio impunita fuerit que in frujia oneif , multi prxfides , plura offi
ac libera necefle eft . H.ec Eufebius Hb. vi 11. cia fingulis regionibus , pene jam civitatibus
cap. i. Qix fane non videntur cohxrere cura incubare item rationales multi , & Magiftri &
iis, qux Oiocletianus ad perniciem Chriftiano- yicarii Vra/ , quibus omnibus civiles atlas
rum inique & crudeliter feeifle traditur , ante admodum rari ; fed condemnations tam urn , &
quam bellum ftragemque univerfs ecclclae dc- profcriptiones frquentes , exacliones rerum innununciaret .
merabiiium , non dicam crebra , fed perpetua ,
Ne igitur antiquis monumentis , . probatifl- & in exaionibus injuria non ferenda . quomilque Martyrum hiftoriis lidem videatur de- que tolerari poflunt , qua ad exhibendos milites
0

fpe-

4iH

HISTORIA

DIOCLETIANI.

fpciant . Idem infatiabili avaritia tbefauros quam mimo rottbat ; fed femper extraordinarias
tpet ac largitiones congerebat , ut ea, qu* recondebts integr atque inviolatafervaret. Idem cura
1 iniquitatibus immenfam f'aceret caritatem ,
legem pretiis rerum venalium fat conatus efi .
Tune ob exigua & filia multus fanguis effufus ,
rtee Ifenale quicquam metu apparebat ; & caritas
multo deterius exarftt , donee Itx neceffitate ipfa
po muhcritm exitium folveretur
Jamillud pratcreo , quam multi perierint poffeffwnum aut
opum gratia. Hoc enim ufitatum , & fere licitum
etnfuctudine malorum. Sed in hoc illud fuit cipuum quod ubicumque cultiorem agrum >iderat y aut ornatius ', jam parata Domivo
calumnia y & tapitalis , quaft non po'etrafen aliena fine fanguine . Haflenus Laftantius.
Tu vero mihi etiam pradicabis de iftius clementa benignitate , qui dum fuam infatiabilem avaritiam explerct, nihil penfi habuit publicas & privatas opes per fummam injurian, &
crudelitatem diripere, egentiimos juxta & Opulentiffimos opprimere ac fpoliare, exfiliis ac proleriptionibus innocentiflmos quoique patriis bonis evertere , per calumnias Sc cades in alienas
pofTeffiones c fortunas invadere ; quae fi ntges
hominis efle inhumani ac barbar i , quos igitur
latrones, quos homicidas, quos tyrannos appelJabis ? Egregium vero ingenii mitiffimi fpecimen tum dabat Diocletianus , cum Nicomcdiae
cmnes ulicos Sc familires fuos, obtenuiffimam
incenfi ab ilts palatii fufpicionem falfo per Galerium injeam , in cenfpeflu fuo torqueri ac
necari jubebat , five ut innocentium hominum
iuppliciis animum oblecbret, five ut carnifices,
prafentc fe atque infpeftarite, nihil de poena rum
fftili* & ncerbitarc
remitterent; quin etiam, l Laxantium
'
* "
raaajuui audimus, ipfemet Carnificis officio fungens fuis
ie*
manibus ad miferos illoi uftuiandos combureniu *rju- dofque faces admovebat . Ira inflammatus , ait
",*, Ladantius c. 14. excamificari omnes fuos proti-

ftetiffent. Quamvis autcm Carinus infgni effet

fxvtia & libdine , &Illyricum, Galliam, ltaliam fuis flagitiis ac fceleribus polluiffet , plus
tamen apud Chrih'anos valebat parentis beneficenta , ut filio operam ac fludium navarent,
quam hujus inquinatiffimi mores, ut ab ejus
imperio & focictace abhorrrent. Qu a re adeonflandam nomini Chriftiano apud Diocletianum
invidiam, augendumque odium, ftudia& officia
Chriftianorum in ejus hoftem collata, occafionem matcriamque fuppeditarunt .
Sed illud proprium inprimisacfingulareDiocletiani fuit , ut infitam animo faevitiam ,
catcra fua vitia fpecie quadam & fimulationc
probitatis obtegeret > verfutum enim homincm
uiffc Sc callidum Scriptorcs omnes affirmant,
qui ut alius, reipfa erat, videri poffet, verfare fuam naturam & regere ad tempus feiebat;
& cum feroci eflet ingenio, proclivique ad omnia federa, nimia pervitacia , inquit Vopifcus,
motus inquieti peftoris comprimebat ; ne fi foras
eminerent , quam affectabat moderationis & clementise laudem fibi adimerent . Hinc illa, quam
Diocletiani fufpeam prudentiamroatEutropim ;
hinc dolus & perfidia , quam Vior leviori vocabulo parum boneflam in amicos fidem appellat i
hinc deniqoe ejus ars Sc malitia plane miranda ,
ut fi quid reftum ac peruttle rerpublicae, commimique approbatione dignum decerni ac fieri
oportcret , bujus decreti faftique fe unum auftorem vidert aepradicari relier; qua vero fecJerate crudeiter Facer conftitueret , ea per alioj
decernenda, Sc tranfigenda curaret , ut omnem
ab fc colpam invidiamque in alios transferret .*
Seyeritatem fuam, art Eutropius, aliena invidia
txplere vokbat . Idem confirmt Lacbntius:
erat hujus maliti* . Cum bonum quid facer deerrriffety fine eonftlio faeiebat , ut ipfe laudaretur. Cum autem malum, qnoniam id reprehendendv.m feiebat , in confilium multes advocabat , ut
aliorum culpa adferiberetur , quidquid ipfe dcliquerat . Carerum ver fub illa fimuhra virtutrs
larva, nt fupra diximus , adeo eminebat arrogantia Sc impietas , crudelitas& barbaries, fraus,
Sc perfidia, ut ne ipfi quidem Ethnici Scripto.
rs ta , qua videbant , omnino diiTimulare potuerintj quamvis in Dioclctiano boni Principis
titilifque reipublics imaginem nobis effingere conarentur.
Hoc ingenio, hifque moribus cum effet praditus Diocletianus, fimul ac rerum potitus eft,
nihil habuit antiqutus , quam ut fimulationc ,
Sc inani oftentatione bonitatis & dementia: om
nium nimos fibi devinciret , hifque artibus &
fallaciis fuum imperium firmaret. Quamvis au- P'fc/"'*;

nus pratepit . Sedebat ipfe , atque innocentes igne

tortebat ,' quem Laftantii locum Paulkisliauldrius
ad hunc modum expofuit Hoc efl, ex cathedra
fita videbat innocentes igne torreri . Sed, ut lati~
nafonant, & fequentia funt , non mere videbat
torreri Diocletianus y torrebat ipfe . Caetcrumcrudelitatis Diocletianeae , ut alia omnia argumenta
deeffent , illud apud me plurimum valet, quod
in adis Marryrum Diocletianus fere numquam
{ine aliqua infigni fievitia atque immanitatis nota appofita nominatur . Ut autem Chriftianos
odio teerbiffimo profequeretur , nullamque eos
divexandi occafionem , fi qua oblata effet , termitterec, praeter alias cauflas omnibus Etnnicis
... Imperatoribus
j
- communes
- - - ,s illa vel maxime tem ob eas , quas diximus, cauflas, Chriltianos feCkriDiocletianum impellebat , quod Chriftiani prar- peffime odiffet, illis tarnen adeo nihil moleftisE ^J"'mf]
fertim Occidentales atque Ulyrici partes Ca ri ni exhibuit j ut fi non fautor religionis noftrx , Uvii.
ecuti fueiint ; neque illis deerant cauffs, cur certe quidem non male erga nos animatus vihuic potiffimum faverent. Carus parens Carini, deri vellet. Qua; quidem pravx voluntatis diffi& Numeriani,* bonus in primis
Imperator
, cos mulatio , & benevoli nobis animi fignificatio
*
*
eo fpeftabat , ut fibi quidem boni mitiffimique
lbi benevolentia fingulari , plurimifque bencfi
ciis devinxcrat . Cum filium utrumque Caefarcm Principis laudem compararet , Chriftianos vero
crcaffet , Numcriano intra paucos menfes poft a fide 5: potcfhte Carini ad fuas partes abduceobitum patris interftdo , Imperium llomanum ret . Sed quam non eft facilis virtus , tarn eft
jure quodam hereditario , Csfafeo ad Cari- difficilis ejus diuturna fimulatio; prxfertim cum
num tperrenerat . Itaque
cum in Oriente Dio- adeft facultas impune obfequendi malis cupidita4
cletianus ab exercitu Imperator appcllatus effet, tibus, quas cohibere ad tcmpus metus &neceiTiapud Occidentales tarnen Carinus jufti ac legi- tas cocgerat . Victo igitur atque interfecto Catimi Imperatoris nomen & auftoritatem obtinc- rino, Sc Occidentalibus , quas ille obtinebat ,
bat; ut nulla illis inuri poffit rebellionis nota, province's cum univerfo Ulyrico in fuam ditiopropterea quod a Carino contra Diocletianum nem redaftis, ubi fenfit Diocletianus fe in pofo
feflio-

HISTORIA

PI LET I AN I;

eflione firma ftabili utriufque imperii conftitiffe , odium illud in Chriftianos penitus infiturn baud diutius .eonynere potuit; fed fimulatuc oblata eft pecafio , quo erga illos animo eft, palam oftendit . Id vero ex a&is S. Sebafei
ftiani Martyris intelligi poteft . Interdum etiam
Diocletianus fe Chriftianis faverefimulavit, five
ut confanguineis fuis , qui Chriftum colebant ,
beneficii gratiaeque loco id praeftaretj five utSerena; uxori fuae obfequeretur , cujus auftoritas
atque opera apud Diocletianum interpofita ChriChrifti*. ftianis fepius perutilis fuit ., tefte Ufuardo >
""te'dum
tum p.rseiertim benevolum fe ac fautorem ,Chriinte
fui eft , ftianis prsebuit , cum aliquid ab illis impetrare
cum
ali- cupiebat, veluti nuptias Sufann? cum MaxjmianT*o"
ruAoprtUo Herculio, vel fanitatem Artemis filia* fua,
iadtgtjti. qUam malus )a;mon obfederat , mjfereque tor-

419

inter has rerum ac temporum converfiones per

annos fere trecentos .verfata , cum multo plus
ad
jncremerjti e rebus profperis, quam ex adverfis ufque
Diocletiadetrimenti _caperet,'eo demum creverat, ut fub nam inter
verrat
exitum fieculi tertii in , quem jdefcribit Eu- 1
profperif.
,febius , ampliflimo orentiflimo ftatu confifterct , que vicif.
.
imperante jam Diocletiano , quem vel bonorum utodioes
mirifica
Principum numero adferibas per me licet , an- propij.
tequam fcilicet perfecutionem univerfalem indi- ta . "
ceret > nam jis etiam & gratia habenda , & laus
aliqua bonitatis tribuenda eft , qui cum atrocifima quaeque ad noftram perniciem moliri 8c
efficere qucant , minus tamen , quam poffunt ,
nobis noceant .
Fateor equidem rem Chriftianam latiffime to,to terrarum orbe diffufam , fub imperio Diocletiani per annos circiter duodeviginti eodem
/ere
loco ftetiffe , quem antea obynebat , neque
quebat . Porro Diocletianum ab ipfis fere im
perii fufecpti primordiis in Chriftianos fxvi- ab eo, quem adhuc tenuerat , curfu Evangelii
re ccepiffe , illud etiam argumento effe pofle propagationem retardatam effe . Nam fi turbo
videtur, quodAlexandr.ini & igyptii exordium* perfecutionis unam alteramve ecclefiam percellePerfeevaerae Martyrum fub Diocletia'no caeforum a pri- jet, non continuo moram atque impedimentum tionei
lo
mo ejus imperii anno' fumpferint ; perinde quafi progreionibus 8c incrementis ccclcfia: univerfae cales Bidem imperandi, & Chriftianos perlequendi ini- inferebatj qua: quidem fi quid damni ac di,mi- cremeot
ecelefia
tium fccjffet
quamvis non defint , qui huic nutionis aliquo in loco acceperat, longe majo- uniTerfalit non reserae tum primum a Martyribus gomen accepiffe rum utilitatum & rerum fecundarum compenfa tatdaiuai.
cenfeant, cum indifta eft universalis perfecutio. tione aliis in locis augebatur. Nec vero negaHis ad hune modum expofitis & conftitutis , verim Chriftianos per eadem tmpora muftis in
fequitur jam, ut quae nobis ex Eufebio funt ob provinciis ac civitatibus & bene hbitos efle,
jecta diluamus , apraque interpretatione explice- & publicis etiam muncribus , atque honoribus
mus . Cum Eufepius initio libii oftavi floren- impertitos fuifte } nec dubium mihi eft , quin
tiflraum ilium ante Diocletiani perfecutionem ec- jis, qui verfabantur in aula Imperatoria, variis
clefia: ftatum defcribit , & tanto'pere la'udat , no- domeitias offiens pra:pofiti , impune heuern Chri
lim hoc perinde accipi , quafi hie mirifica - ftum colre, Diocletiano neque jnfciente , neclcfia: propagado & felicitas ab imperio Dio- que invito, non quod rehgionem m Iiis pror
cletiani initium duxerit , cum Eufebiana illa de- barct , fed quia eorum mtegritatem probe coferiptio fuperiora etiam ante hunc Imperatorem gnita^ , B.O) , turrj reipubliae perHUlem
tmpora pompletaiur . Neque enim Eufebiusad- ue ducebat } nondum enim ejus odium & crumirabiles illas rei Chrifthna; progrelfiones uni delitas eo proceTerat , ut genus omne nomenDiocletiano adfcripfit ; fed aliis pra?fertim prae- que Chriftianurn funditus perditqm iret , atque
reritarum tatum Romanis Principibus accepta omnino deletum vellet . Sed quamvis temporirefert , qui fe Chriftianis aequos admodpm ac bus illis , Eufebio auftore , rebus plerumque
benficos praeftiterunt ; /^/, jnquit, tXTrin- profperis & pacatis. cclefia uteretur , non erat
cipibus V^manis & facultatem regendi provincias y tarnen pax ufquequaque & tranquilinas , qua:
jurifque dicendi nojtris pTxbebant ; & conjugibus , nihil infidiarum, nihil , nihil hoftilium
& minifiris , atque univerf* domui [ nonfolum inurfionum haberet j neque hac duo inter fe
credere in Dominum ]ejum > verum etiam cum pugnant Diocletianum non omnibus ubique Chriomni fiducia ac librtate in fide agere pertnitte- ftianis exitium clademque intendifle, & eofdem
bant . In his Imperatoribus Chriftiana: religio- identidem aliquibus in locis crudeliter acerbeni aut propitiis, aut certe non adverfis , quorum que divexafle . Erat quidem in omnes infenfo
nomen ac numerum Eufebius tacitus praeteriit , animo atque inimico; ex quo fiebat , ut nul
annumeres velim Vefpafianum , Antoninum Pium , lum pratermitteret , fi qua data eTet eos exaCommodum , Caracallam , Alexandrijm , Gor- gitandi perdendique occafioj fed quamvis numdianum, duos Philippos, & prasfertim qui por) quam in eorum perniciem aliud ex alio moliri
ita multis ante Diocletianum annis impcrarunt , deftiterit, univerfale tamen illud bellum, quod
Probum & Carum , ut cteros paucorum men- univerfae indixit ecclefiae , in poftremos imperii
fium Imperatores praetermittam , quibus ut vor fui annos feu graviifimis bellis, five aliis atqu
Juntas effet, tempus certe & facultas defuit Chri- aliis curis diftriftus non tarn libenter , quam
ftianos perfequendi. Multi quidem inter horum neceffario diftulit .
setates interjei Principes genus omne ChriftjaQuidnam vero cauffx dicam effe , cur Eufenorum accrbiflime divcxarunt; verum fimulatque bius nullas Chriftianorum vexationes , nulla pciis extinftis perfecutio conquieverat , & pads ricula , nullas cdes commemoret ante decretam
aliquid quietilque dabatur, res Chriftiana, bo- promulgatamque univerfalem perfecutionem , ilnis illis Principibus , tranquillifque ufa tempo-r lud tantummodo refcrens , quod ignis bujus exorribus , longe lateque propagari folebat ; atque dium , ut verbis Eufebianis lib, 8. c.4. utar, Vi
per hujufmodi velut inducas interpofitas auior ter fobs milites parva fcintilla conflaverat, cum
fiebat 8c robuftior ; tantafquc vires acquirebat , deligerentur fi qui e'ent inter milites Cbriiani ,
ut aliis identidem atque aliis fupervenientibus ut aut immolandum fibi fcirent 3 aut militiam patempeftatibus non adeo poffet opprimi , ac de- riter, vitamque ponendam : perinde quafi fub Diobilitari , quominus pacem rurfus ac tranquilli- cletiano per annos fere tredecim ufque ad protatcm nafta eofdem, quos antea habucrat, ma- latum contra milites ediftum , omnia ubique
jorefque etiam progreffus facerct . Ita eclefia Chriftianis ex fententia , ac profpere proceffcrint.

HISTORIA DIOCLETIAN I.
420
rint . Mihi vero dua; potifllmum cauTae viden- ftrages ubique ediderit univerfalis Diocletianea
tur fuiffe , quare Eufebius ilia omnia filentio perfecutio , quantamque cladem univerfx rei
praetermiferit, quae ab Diocletiano variis in lo- Chriftiana; attulerit, huic levia ac propemodum
eis perpefla eft ecclefia , antequam folemni edi- aulla videantur necefle eft , quae antea Dioclefto in dimicationem extremam vocaretur j ac tianus in noftrarn perniciem molitus fuerat , &
primam quidem apud Baronium ad annum J02. vix quidem fatis digna, de quibus Eufebius menn.
his verbis defcriptam inveriio. Quod fpeclat tionem faccret; prafertim cum impedimento efle
ad Imperatores hac ratkne necefi'e eet afirmare non potuerint, quominus ecclefia in aliis quamprateriiffe Eujebium , qua ab ipfis tum Piorna , plurimis maxime ad Orientem province's, quas
tum in G.alliis in Chriftianos funt iniquijfrme per- Diocletiani crudelitas vel leviter perculit , vel
petrata, &ob id, quod unum,vel duos, vel pau- ne attigit quidem , rebus fecundis uteretur .
cos alias Chriftiafios benefieiis iidem fucrint pro- etiam caufla fuit , cur qua; adverfus Chriftianos
fecuti , crditer it ita erga omnes eodem quoque milites Diocletian us decrevit , quamvis plurimis
modo fuiffe Imperatores affeos ; vel, quod in banc aut militiam aut vitam ademerint , ea tamen
diem nullum generale in omnes, provincias ab Us Eufebius perquam breviter perftrinxic ; que
promulgatum fit ediSum , putaverit in omnibus fortafie praeteriiTet , nifi quidam veluti femina
provinciis Chriftianos tranquilla pace potitos effe ; fuiTent univerfalis perfecutionis , quam defcritfexulo- vel quod Syria Valaflina , ubi ( ut ditlum e ) here conftituerat . Ca:terum ne ipfe quidem EuSc'cide"'' ipfe Eufebius agebat , a Cbriftianorum cade in banc febius , nifi a fe ipfo difcrepare vellet, inficiarj
wfebfo' diem expert fu'erit , aque alios in aliis regionibus poTet Diocktianum haud multo poft imperium
Ignot*. exiflimarit fidles otio quieviffe . Hue adde , quod fufceptum Chriftianos perfequendi initium fecifDiocletianus cum Illyrios , Italos, Gallos, aliof- fe, nam in Vita Conftantini defcripfit edicbm
que Occidentalium partium Chriftianos , qui fe perutile atque honorificum Chriftiana; religio-;
Carino addixerant , praecipuo quodam odiq^pro- ni . In eo autem animadverti velim , quae in
fequeretur , hos omnium primos defignavit , a hanc ftntentiam dixit Conftantinus apud Eufeb.
quibus invite gentis vcxanda: perdendaeque ini- de Vit. Confiant, lib. 2. cap. 49. ^udiebam , in-
tium faceret . Quocirc duas priores procellas quit , cum puer admodum effem , eum , qui illa
ab eo adverfus nos concitatas fola fere Occi- tempore principem locum inter Romanos lmperato*
dentalis ecclefia excepit , Oricntis regionibus aut res obtineret , miferum , plane miferum , errore.
leviter perculfis , aut prorfus intais ; utraque ccatum a fatcllitibus fuis curiofe inquirentem ro
sero Rpma; exorta eft, altera fecundo exeunte, ga'e , quinam effent Uli in terris jufti) ( Apollo
altera dcimo ejus imperii anno incunte . Ha- liquidem antea oraculum edidifle fcrebatur , jubebat praeterea in partibus Oecidentis adjutorcm ftos, qui verfabantur in terra , impedimento libi
ac miniftrum fuae crudclitatis Maximianum Her- ciTe , quo minus vera loqueretur ) quemdamque.
culium , hominem ferum ac barbarum , Chriftia- ex vatibus fuis refpondiffe eos effe Cbri/iianos .
rtligipnis hoftem acerbiiTmum , quern in Tyrannum autem vefponjum Ulud tamquam mel oreobnfortim imperii adfeitum Occidentalibus prae- avido arripientem , gladios , qui erant ad injuriam
fecerat . Minime gtur mirum nobis debet vi- ukifcendam excogitati , contra fancies viros , qui
deri , fi rerum , quae in Occidente gerebantur, erant omni labe <& reprebenfione carentes , intenne tenuis quidem fama in Palaeftinam ad Eufe- taff'e . Extemplo igitur mandata crudelibus ficariis,
bium pervnerit . Contra, vero , cum edidum quorum manus erant cade & fanguine refperfa y
adverfus, Chriftianos milites promulgatum fuerit data ejfe , judiefque miffos , ut centres amjni moNicomcdiae , hoc eft in urbe primaria, & tarn- tus a natura datos ad acerbiora fuppliciorum gequam in clarifima luce totius Orientis , illud era invenienda intenderent . Si ergo e pueris,
eque ignorayit Eufebius , Deque litteris trade- nondum exceflerat Conftantinus , cum Dioclere omifit .
tianus Chriftianos exagitare ccepit , iifdem fere
Altera caufla , cur Eufebius nullam mentio- temporibus & reipublicae adminiftrandae , & re-,
nem fecerit de calamitatibus illis , quibus, inde ligionis noftra? perlequenda? initium fecerit ne-,
ufque ab fecundo hujus Imperatoris anno affici cefle eft . Nam Conftantinus cum imperare oc
res Chriftiana ccepit , haec mihi videtur efle x ccepit anno Chrifti 306. annos natus evat duos
quod Ubi ad alia graviora properanti partcula- & triginta , quibus fi annos viginti duos detrarium hujufmodi perfecutionum rationem mini- xerisA relinquuntur anni decern, quos Conftanme habendam putaverit . >am ea potifimum tinus tum numerabat , cum Diocletianus anno
bella fuis feriptis mandare dereverat , quae ex, Chrifti 284. creatus eft Imperator . Fac igitur
edifto Imperatorum univerfae ecltfiae indiceban- duodecim annos habuerit Conftantinus , cum
tur, quaeque juftae ac legitima; perfecutionis vim illa, quae in edio commmort , fama & aunomenque obtinebant^ Sicubi autem vel Praeto- ditione acepit , annus enim setatis duodecimus
rum improbitate , vel Iropecatorum p.ermiflu , intra pueriti limites continetur . Hinc vero (.
i
levioribus quibufdam praliis confliftata eflet efficitur, quod volumus, videlicet piodetianum tina *<!
Chriftiana, religio , ut fipenumero accidere fo- imperii fui exeunte anno fecundo, vel trtio in- J1",^
lebat, de illis verba facer fuperfedit, ne hifto-. eunte , ideft anno Chrifti 3,86. ad exitum ver- ub iniria, quam fcrjbendam fufeeperat, in iramenfum gente, fui in Chriftianos odii, fuaeque faevitiae "eu.
crefeeret ; fi tamen illa hifioria dicenda cft , primum fpteimen praebuifle.
eUtUnci
quae potius Epitome quaedam rerum eedefiaftiEafdem porro, qua; fuerunt Eufebjo , cauftas Cbriflu.
carum maxime memorabilium videtureife. Cum fuifie Ladantio dicam t ut omnes fuperiorum ^. 1
enim per annos trecentos Ethnicorum contra nos temporum calamitatcs Chriftianis per Diocletiaodium & rabies numquajn omnino conquieverit, , num illatas filentio praetermittendas putaverit .
fi omnia &; fingula perfequi voluiflet Eufebius, At vero, dicet ajiquis, videtur Laftantius exiquae aliis atque aliis in locis Chriftiani fufferre ftimafle Diocletianum ufque ad extremos impe perpeti cogebantur , nullis fere voluminibus rii annos adeo innoxium fe Chriftianis praebuifrompehendere potuiflet . Hue accedit, quod fe , nihil ut illis negotii facefleret, idquecxeo
quis feum ipfe reputetj, quas Chrifti^norum colligi, qupd um Diocltianus per annos fere.

HISTORIA

DOCLETIANI.

42I
viginti profpcra ufus fucrit, pcrpctuaque fortu
Icfliae Chriftianis intuliffe. Sublatis igitur amona , tum primum ait Ladantius ab ca umma tifque obftaculis , qua; ex Eufebio & Ladantio
felicitate in miferias omnes incidiffc, cum uni- nubis opponi poterant , nunc rem ipfam aggrevcrfali perfecutionc indida omne Chriftianorum diamur. Perfccutio Diocletiani bifariam divid ,
genus ad cdcm & cxi'tium dcfignavit . Qiiod & altera Tarticularis , ( fic earn appellari liceat )
enim omnia xJ Ii fecunda ad cam diem, adverfa altera Univerfalis nominari poteft; priorem quinulla eveoerint, id magno argumento eft nihil dem tribus pcriodis diftindam exponimus ; poab illo contra pios veri Dei cultores peccatum ftcriorem vero in decern annos diftributam exfuiffe, nihil in cos maleficii admiuiu quam- plicamus .
obrcm e fcliciflimo rerum fuarum ftatu in ex
. I.
tremas calamitates fuerit dejcdus . Hoc igitur
perpetrate fcelerc, inquit Ladantius cap. 17. cum Dc Perfecutione Diocletianea particulari.
jam felicitas ab eo receffiffet , pcrrexit flatim lipmam &c. Verum fi Diocletianus ante illatam uTeriodus Trima.

fiiverfx ecclefia* perfecutioncm , audorc Ladanr

tio, nullas pnas dedit, qua: funt ctiam in hac ERgo Diocletianus anno Chrifti 284. Cari
vita hominum fceleribus ab immortali Deo conno II. & Numcriano Coil. xv. Kal.Odob.
ftitutae, non continuo fequitur cum exLadantii ab cxercitu apud Chalcedoncm appellatus eft Im
fententia omncm ab Chriftianis vim injuriam- perator . Primo atque altero hujus imperii an
que abftinuifle , aut nihil pcenarum promeritum no neminem in hiftoriis martyrum repcries ,
effe . Quod Lit plane perfpicias , memineris ve- quern Dioclctianus ob religionem necari , aut
lim, quae idem Ladantius cap. 20. fapicnterdo- pna ulla aflci jufferit . Si qui vero per ca tm
cuit de ira Dei , quem ait patientiflimim effe y & pora martyrium fubjiffe dicuntur , Praefedorum
ham foam continere . ^ quia pcrfccla eft in eo in Chriftianos odio & crudclitati attribuas opor
virtus, neceffieefl patientiam quoque ejus effe per- tet illorum exdein , vcluti Claudii , Afterii , & fofctam, qua " ipfa virtus eft. Dcinde in extre
ciorum i quos acerbiflimis fuppliciis excruciatos
mo illo capjtc haec adjecit : Sed cum maxima & Lyfias Prefes Lycix pro fua poteftate , injuffu
utilima fit Dei patientia , tarnen quamvis ero , Diocletiani , quamvis abutatur ejus nomine , innoxios punit patitur longius proceder , cum terfecit x. Kalendas Septembris Dioclctiano II.
eos inemendabiles effe perviderit . Porro Ladan- & Ariibbulo Coff. ideft an. 285:. Caeterum in
tiani illius loci fupra deferipti explanationcm ex ter ea Principatus initia multo graviores curse,
his ejufdem Ladantii verbis petendam cenfeo . a perfequendis Chriftianis mentem animumque
Nam fi Dioclctianus , quamvis murta crudeliter Diocletiani longe alio avocabant . Itaque cum
atque impie in homines pios Dtique amicos per- ad rem publicam ordinandam, & fi quae fuperpetraverit , nullam tarnen fuo dignam fcelerc pce- erant , belli Cariniani fcintillas cxtinguendas
nam fufeepit , antcquam toti ecclefia; bellum jl- omni cogitationc incumbrret, focium fibi & adKid longe crudeliffimum indiceret j id apte ad jutorcm Maximianum adjunxit, qui cognomenca, quae docuit Ladantius , referri oportet ad to didus eft Hcrculius ; cumque Caefarem cum Hereuiiw
fummam 6c invidam Dei patientiam, qui fuam creaflet, in Galliam cum cxercitu proficifci juifit,
in Diodetianum indignationem juftifimam tan- ut feditionem comprimeret, quam fub difceffum
diu continuit , quoad is fuam in Deum impie- Carini conllaverant Ruftici cognominati Bacautatcm, atque in Chriftianos fievitiam intra mo- da:, ducibus Amando & . Is vero anno
dum aliqucm cohibuit , & fpes aliqua erat fo
infequenti in Galliam cum veniffet, levibus praere, ut refipifceret aliquando, atque ab nefario liis facile ncgotio agreftes domuit , & Gallicos
& facrilego conatu defiftcrct ; verum ubi omnes motus compofuit .
inipictatis & crudclitatis, qua? in hominem caAnno 280". Junio Maximo II. & Aquilino
dere poteft, limites praetcrgreffus , omne odium Coff. Diocletianus Nicomedia; Maximianum Herac furorem fuum in Chriftianos profudit, uni- culium excepit , quem ob rem bene geftam in'
vcrfamque ecclcfiam abolere conftituit ; neque Pannonia cum Alemannis pacatamquc Galliam Idiullum aut divins dementia; , aut fuse emenda- bus Aprilis cx Cacfare Auguftum fecit , & Coltioni locum reliquit ; turn vero Dei ultoris ju- lcgam appellavit . Imperium bifariam divifit , Apui
ftitia , quo tardior , eo gravior in eum incu- Occidentale Maximiano adminiftrandum dedit , crcato*.
buit; & licet ferius , quam meruerat , debitas Orientale fibi rctinuit . Deinde uterque Romam
tarnen omnium fuorum flagitiorum pec n as Deo conceflt , ut in ea urbe fufcepti imperii poffcflm& hominibus pcrfolvit : T^am cum maxima & nem , Senatu populoque Romano approbantc ,
utiliffma fit Dei patientia , tamcn quamvis fiero , adirent . Ac Diocletianus quidem cx itincre IInoxios punit , patitur longius preceder , cum lyricum peragravit, Dalmatiam 8 Salonam adicos inemendabiles effe perviderit . Ac ne ipfc qui- vit . Hadenus res Chriltianas fub Diodetiano
dem Ladantius verba ilia capitis 18. de Morti- quieta? fucrant, & fecundo fine offenfionc curfu
bus Terfecutorum aliter intelligi vellet ; neque procefferant .
,
cnim ca perindc accipi voluit , quafi turn pri
Sed cum uterque Imperator intra finem menmum Diocletianus infeftus effe ccephTet Chriftia
fis Maji Romam adveniffent , Pontilces atque Du!o^^JJ"
nis , cum ab eo felicitas recefltj quippe Ladan
Antiftites Idolorum , qui profperos ecclefije Ro- ximitoai"
tius ipfemet capite 10. commemoravit perfecu- fucceffus iniquiffimo animo ferebant , vi- ^"f
tionem Diocletiani adverfus Chriftanos milites, debantque tantum de patria avitaque religione toiiioi .
quam ante annos aliquot decrctam , & pcradam demi quotidie , quantum Chriftiana: accedcret,
fuiffe confit , quam univerfalem illam indiee- ira fimul ac dolore ftimulantc, ad Dioclctianum
rct , qua; cauffa potiffimum fuiffe dicitur , ob & Maximianum frquentes cocunt, libcrcque ilquam Felix effe fortunatufque deficrit . Itaque lisdenunciant ; vidrent etiam atque etiam , ne ni
ex eo Ladantii loco, qui nobis objedus eft , mia in Chriftianos indulgentia Dcorum immoreffici nequit Dioclctianum per annos fere vigin
talium cultum magis in dies magifque imminui,
ti, qtiamdiu rebus profperis ufus eft, nihil mo- ac propemodum exiolefccre patercntur ; neve remlllyrici Sacri Tom. 11.
N n
publi-

422

HISTORIA

DIOCLETIANI.

publiom , communemque falutcm in difcrimcn

tttrifc- jdducmnt Legcs Senatus, populique Romani ,
'.i'm'tnT contra Chriftianos fxpc conftitutas , & upcrioimitai rum Impcratorum cdida commmorant, vctcres
rn eos calumnias recudunt 5 illis acceptum fcrcndum cfe quidquid malorum , ex quo iftud hominuni genos exortum eft, imperium Romanum
Diis adverts iratilque pcrtulit ; illos haud mi
nus Impcratorum, quam deorum hoftes fie j ilJos perturbatores publics quietis, & kditionum
aurores. Nec fortafle decrant, qui exulceratum
DiocJetiani animum refricarent commemoratio.
ne belli Cariniani , in quo acerrime omnium
Chriftiani adverfus Dioclctianum pro Carino dc.
Primen pugnaverant , Diocletianus & Maximianus, cum
nntrt
jam fponte fua , quo impellebantur , inclinaChriftU- rcnt, hac orationc vehemcntius commoti, pro|ul Clllumemu- tinus edidum promulgan jubent , quo cavebatur , ne cuiquam liceret aut emcre quidquam,
aut vender, acne aquam quidem haurire, quin
antea fimulachris IdoJorum, qua; in foro vicilquc ad id coilocari juilrant , thura libaflei .
Hinc ortum habuit Periodus prima perfecutionis Dioclctianex , cujus cauflam in (acrificulos
& Pontfices Ethnicx fupcrftitionis conferendam
cfie declarant Ada S. Scbaftiani . Is cnim palam
Uode Im'.

fet: Iniquis fubreptionibus , ait , nimos imperii

vcjiri templorum Tontifces obfidett , fuggerentes
de hriftianis faifa commenta , dicentefque eos reipublicx ejfe adverfarios j quorum oraticnibus ipja
Pjfpublita mdioratur , & crefcit , qui pro imperio veflro , & pro falute exercitus orare
non ceant . Ex iifdem Adb edidi imperatorii
deferiptionem hue transferre operx pretium duxi : Torro occifo Carino in civitate Maguntiaca ,
Maximiane & Aquilino CcnfuUbus facia eft perfecutio talis , ut nullus cmeret , vel venundaret
aliquid , nifi Jlatunculis pofttis in eo loco , ubi
emendi grati.i ventum fui'ct y tburis exhibui'et
incenfum . Circa nfulas , circa vicos , circa queque ctant pofiti compulfores , qui neque
tmendi copiam damit, aut hauriendi aquam ipfam
Jacultatem tribuerent , nifi qui idolis deliba'ent ,
Afta S. Scbaftiani , unde ejus elogium excerperunt Bcd-i ) Ufuardus, Ado, cx-tcrique Martvrologi
ejufdcrnque
Hagiologi
'J
"
9- , -i
i vitam
- a
n fere nes dccripferunt , legitima cflc, ac digna, qui
bus fides habeatur, nemo, opinor, ncgavcrit .
Joannes Heflclius Lovanienfis , qui cxtcroquin
alias haud fane paucas Divorum hiftorias fevcra cenfura perftrinxit , dc his Adis hanc tulit
fentcntiam : S. Sebafliani tota paio omnibus modis placet , in qua multorum aliorum paio conti
netur. Eorumdcm Adorum Scripror fuic dicitur S. Ambrofius ; neque ftylus , inquit Joannes
Bollandus in Com. Prxv. ad Ada S. Sebaft. ab
vdmbrofii elegantia C> gravitate multum recedit .
Cxterum ne in hifce quidem Adis defunt ,
qux corredionc aliqua indigcant , vcluti in
loco, quem paullo ante defcriplimus , pugna &
exdes Cariniana apud Maguntiacum contigifle dicitur , cum Vopifcus , Eutropius , Vidor tradiderint Carinum ad Margum , vcl Murgum Mxfix fuperioris urbcm , extremum cum Diocletia
no prxlium iniiifc , & acie vidum occubuiflc j
nifi forte eadem civitas Maguntiacum ctiam appcllari foleret. Ibidem Maximianus cum Aquili
no confu fuiffe fcribitur , contra quam docent
runes tabulx Confuales , in quibus Maximo

Confuli Aquilinus Colkga jdjungitur . Sed fortalfe, ut admonet Joannes Bollandus, Maximia
nus Herculius anno, poftquam a Diocletiano
didus eft Auguftus , & in consortium imperii
Auguftalis adlcitus, Maximo fubrogatus fuerit,
atque inter Confules fufVeftos annumcrari debeat .
Vide, qua; diximus cap. 2. . 2. Verum hxc le
viora funtj & quam ipli fubjecimus , cxplicatio.
ne adhibita, ab omni cenfura vindicari poTunt .
Sed in eo, qui locum fupra defcriptum proxime
antccedit , paragrapho longe gravius erratum eft;
omninoque in hoc omnis eft error , quod Audor hujulmodi Adorum cum Chronologia , &
cum hiftoria illorum temporum apcrtiflimc pugnat ; Erat , inquit, Tapa urbis Rj>m<e , nomine
Cajus , vir magna prudentix magn&que virtutis ,
imperantibus Carino , Diocletiano , cr Maximicno . Sed Diocletianus in urbe erat cum Maximiano . Carinus autem erat cum toto exercitu in partibus Calliarum pofttus : & ejus intuitu lenta perfecutio Diocletiani e'e caperat , quin Carinus babebat aliquos amicos , quos bujus tituli profejfio
decorabat . Paucis verbis tria, ut mihi videntur,
haud levia peccata . Unum , quod cum Carino
imperante imperium Maximiani conjungat ; nam
ante cladem atque interirum Carini , ideft annum Mix<in.

extindo Carino Cxfaream vcl Auguftalem Ma- 'ftCl,,r*

ximiani crcationem fubjiciunt . Vide , quae in
hanc fentcntiam fcripfimus cap. 2. . 2. Cxtcrum f verum effet, quod Pagius docet, Maximianum uno fere anno, antequam Carinus mortern ^. , imperio Cxfareo pot i tu m fuiffe , nullus in eo error videretur effe , quod tres
fimul imperafle dicantur , Carinus , Dioclctianus Augufti , & Maximianus Cafar . Alterum
eftpeccatum, quod Diocletianus & Maximianus
in urbe tum fuiTe dicuntur , cum Carinus ir
Gallix partibtis cum toto fuo exercitu verfabatur : idque hujufmodi eft , ut nulla exeufatione elui poffit . Nam rerum ac temporum illorum ratio prohibit dicere Dioclctianum polt
fufeeptum imperium Romano veniifc , antequam
cum Carino debellatum effet . Diocletianus anno
384. xv. Kalcndas Odobris apud Chalcednem
renunciatus eft Imperator i idque ubi nunciatum
fuit Carino, is nulla mora intcrpofita cum exer
citu e Gallia difceflit , & Italiam circumiens >
quanta maxima cclericatc potuitin llyrkudi con
tends . Hoc Eutropius, hocVidor, hoc PaulUii Orofius docent. Porro Carinus hujus anni ,
quod fupercrat , & quod vixit anni infequcntis ,
id fere totum in lllyrico, vel in finitimisadOrientcm rcgionibus extraxit, ut cum a progrcffu arceret , ne in Occidentales provincias irrucrct ; ncque intcrea , dum in illis Illyrici partibus bellum fcrvebat , aut Diocletianus Romam
veniendi, aut Carinus in Gallias redcundi fpatium habuere . Eodem igitur tempore Diocletianus in urbe, tk Carinus in Gallia fuiffe nc
queunt ; quod falfo fcriptum eft in eifdem Adis
S. Scbaftiani . Bellum Carinianum tenuit ufque
ad menfem Auguftum an. 285. Pagio audore ,
qui Carinum menfe atque anno adhuc lupcrftitcm fuifle colligi poiTe ait e Grxco Numifmate hujus Imperatoris , quod apud Onuphrium cxtatj in eo quippe inferiptus eft annus
tcrtius imperii , quern Carinus vel appctcnte ,
vcl incunte Augufto menfe ejufdem anni inicrit
oportet . Ac ne exfo quidem Carino , ftatim
Dio-

HISTORIA
An. 8.
Cmim
veoii Die.
cieiiaaas.

DIOCLETIANI.

Diocletianus Romam adiit, fed in Orientem rediir , & anno infequentc Kal. April. Maximianum
Caefarem port Galliam pacatam, & Alemannos ab
j| j y ricis finibus repulios Pannonia redeuntem

Nicomedixexcepit , & jure tituloquc Augufti impertitum i bi collcgam adfcivit. Tcrtium peccatum
commune cum aliis quibufdam martyrum Adis ,
quod dum adhuc Carinus viveret , Chriftianos,
quamris lente remiflcque, perfcqui cpille Diocletianus traditur. At quamdiu cum Carino bel
lum gelit , nulla illi Chriftianos vcxandi aut
voluntas, aut facultas fuit. Extindo autem Ca
rino tantum abfuit, ut Chriftianis ftatim perfccutioncm indiceret , ut potius eos omni indulgentia & beneficio fibi demcrendos putaverit
ob tas caudas , quas alibi diximus. Nulla igiDodeiU" tur a^ Diocletiano perfecutio ac ne lenta qui
nt!? proi*" dem proximis abinteritu Carini temporibus fuit j
mo " quamvis ab Prxtorum rabie & populari odiocreriaitaiM* bra: aliquibus in locis vcxationcs religion) Chrianno, pri- ftjanx identidem ingrucrent . Ncc vero fi quid
p"'" c"e". peccatum eft in Adis S. Sebaftiani vel ignoratio9iChri< ne hiftorix , vel temporum p?rturbatione , idHuaot. cjrco omnis horum Adorum fides periclitatur ;
aut rerum geftarum, qua? ibidem narrantur, Ve
ritas in diicrimen adducitur . Nam Scriptoribus
Vel diligentidimis , quandoquc tarnen dormitantibus , quxdam obrepere folent minus vere proprieque dida ; namquc illi minorum rerum fxpe incuriofi , in majoribus tarnen , qua; ad hi
ftorix argumentum pertinent , fe accuratos prxbuere > atqui non ego paucis offendar maculis ,
ajebat Horatius, quas aut incuria fudit , aut hu
mana parum cavit natura . Cxterum hujufmodi
errata in librarios, quam in Audorcm hujus hi
ftoriae conferre malim; prxfertim cum eadem il
ia, quae corrigenda eTe dixi , brevius paulloque
aliter defcripta invenerim apud Surium , ubi neque Maximianus & Carinus fimul imperafie dicuntur , eque Romana Diocletiani cum Gallicana Carini commoratione conjungitur j & fi
qua perfecutio fuit lenis ilia quidem ac remiffa , ea certe non adferibitur Diocletiano . Que
Surius in hanc rem defcripiit , hie fubjicio, ut
cum i 1 lis conferri poilint , quae in aliis exemplaribus leguntur . Erat id temporis Tapa urbis
l\pma Cajits nomine i vir magna prudentia& exi
mia virtutis . Jmperantibus autem Carino , &
Diocletiano , primo remifjior fuit in Cbrijiianos
perfecutio , quod Carinus baberet quofdam in amicitia , quos hujus confefjionis titulus decorabat .
Czfar Cardinalis Baronius , cum martyrium
S. Sebaftiani , quod Martyrologi omncs ad diem
vigclimam Januarii adferibunt, in annum Chrifti a8ei. conjiciat, edidum illud, quod contra
Chriftianos, Idolorum facrificulis inftigantibus,
uterque Imperator Romae promulgari juilt, vel
ad initium hujuv anni , vel ad finem fuperioris
rcferat neceffe eft; qua; omnia pugnant cum A/i*ir,r,e dis Diocletiani & hiftoria illorum temporum .
i ncquil Cum enim Sebaltiantis Roma; prxlente ac ju*'lts cnte Diocletiano , die vigefima Januarii mor
tem pro Chrifto oppetierit, ejus martyrium cadere nequit in Januarium anni 286. cum feil i
cet Diocletianus longe gentium aberat , ut intelligi poteft ex lege , quam Nicomedia; hoc
anno Maximo II. & Aquilino CoT. Kalendis Fe
bruariis condidit . Neque Nicomedia Romam difeeffit ante Kalendas Apriles , cum in eadem ur
be Maximianum Herculium ad dignitatem Auguftalem evexit . Itaque Diocletianus intra finem
menfis Maji an. 286. Romam pervenit cum MaJllyrici Sacri Tom. II.

ximiano Hcrculio ; & ineunte Junio decretum

contr Chriftianos fecit , undc prima Periodus
perfecutionis Dioclctianex initium fumpfit; nam
polt promulgationem edidi , ut colligitur ex
iifdem Adis, Chriftianorum cxdes fieri eeeperunt vel a die duodevigefima Junii , cum Marcellianus & Marcus martyrium fubierunt , vcl
certe ab die natali Apoftolorum Petri & Pauli i ,
cum Zoe uxor Nicoltrati comprehenfa eft, at que
in euftodiam nadita . Anno autem infequenti
2S7. Diocletianus juflt Sebaftianum religionis
cauTa exeruciatum, & fagittis confixum necari
XIII. Kai. Februar, a qua quidem die ejus mar
tyrium ob confentientem omnium Martyrologorum audoritatem dimoveri nequit : ex quo fit,
ut res geftx , qua; in hiftoria hujus martyris
narrantur, partim ad ann. 286. partim ad ann.
287. pertineant : id quod ipfemet Baronius ad s><j*n.if7.
an. 186. num. 8. clare perfpexit: cum in di- a-J*nur.
Bis legantur lAftis , intelligere fatis potes , non
omni y ut ibi[cripta funt y continuo eefatla , fed
aquo temporis interflitio : neque cunta , qua fub
dt is Confulibus inchoata ponuntur , fub iif
dem ee pariter confummata , fed fequentibus annii eadem urgente perfecutione in Chriftianos .
Cum Diocletianus Romam adiit , ecclefiam
Romanam rege bat Cajus e gente Valeria Dal
mtica oriundus , ejufque frater Gabinius, qui
poft obitum conjugis, ecclefiafticae militiae no
me n dederac, & Presbyteri officio fungebatur .
Hi vero quamvis conianguinei eflent , ac pa
trulles Diocletiani , hujus tarnen animum adverfus Chriftianos ethniex fuperftitionis Antiftites vehementius exafperaverant , quam ut il
lorum gratia vel preeibus leniri , & mitigari
poiTet ; id quod praeclare* animadvert it Hiftoricus Salonitanus in hift. Salon, c. 4. His tempo
ribus Cajus jimiliter natione Dalmatiens fummus
Tontifex fablus eft fedis ^poflolica . Fuit autem
ifte Cajus tempore Sebaftiani Martyris , qui eut
Chromatio urbis Vrafetlo , Marcelano , & Mar
co agonizantes martyrio confortabet . Quamvis
enim effet de genere Diocletiani Cafaris , non ta
rnen pacem Chriftianis obtinere potuit ; quinimmo
perfecutionis turbo cum ceteris eurn involvit Martyribus rc. Ac ne ipfa quidem Serena Augufta
uxor Imperatoris, quae exteroquin calamitofiffimis illis ( temporibus Ixpe utilem Chriftianis operam prsbuit , marirum illis placare , atque a
ferenda contra illos fententia diraovere potuit .
Plus enim apud Diocletianum valuit coneeptum
in nos odium , & adverfariorum noftrorum ca
lumnia , quam vel Caji & Gabinii cognatio ,
vel gratia & preces uxoris . Itaque Cajus , quando turbulentiffima illa procella ecclefix impendens averti non poterat , in cam curam totus
ineubuit , ut concrediti fib i gregis faluti profpiceret. Quare quibus minus effet animi vir
tutis ad fuftinendos cruciatus, certamenque pro CtjiPjp*
Chrifto obeundum , eos commendavit Chroma- f!ipro
tio urbis rrztedo , qui paullo ante cum Ti- ni in
burtio filio chriftiana facra fufeeperat , & per ,WBe**V
ipcciem curandx valetudims imptrala ab Dio
cletiano Prxfedura abeundi facltate, cum ingenti Sandorum hominum caterva ad dedinandam hoftium rabiem in Campaniam feeeifit ,
ubi multa pridia , villafquc habebat fane ampias,
qux tantam multitudinem capere , & occulere
poffent . His fandiffimus Pontifex prxfecit Polycarpum Presbyterum , qui eos tum divinx dodrinx pbulo reficeret, tum facris myfteriisimpertiret. Deinde Sebaftianum Prxfedum primx
N n
cohor-

HISTORIA
DIOCLETIAN I,
4*4
fphorfis, & Uf riqn? Imperatori caruminprimis , Komx perfteutianis ejufdcm Hirb.i percue r \
Pefepforcm clefi conftiruit . Hunc in cccle? td vel nomina eorum vetulias obliteravit j vcj '
(lam Magjftratum primus invcxir Cajus Ponti- fi relata funt in Divorum fallos , nulla fatis
fej, prjmufquc gefir Sebaftianus ; qui dcinccps certa tcmpoiis nota eorum Martyriis appolrj
perpetuo refentus eft , in cynique dignitatis at? cft , Huic perlecutjoni adfcribcndum cenfet Th'.uque amplitudinis gradum proveftus eft , ut vel doricus Ruinartius Martyrium S.Gepcfii ex Mir
PritlcipiRUS Viril honoris catiifa mandari fokat. mo Martyris , quem cum Dioclctianus jufilri
Jjlujws prycipuum ac proprium erat , pan- capitc plci vim. Kai. Septembris , ejus c.vpe ru m inopiaj fubvenire, & eccjefiqj defcnljoncpi des, ut cum Romana ejufdem Impcratoris comlufcipere, u ex epiftolis D. Gregorii cognolci morationc coha?reat , referenda eft ad annum
licet. Ac Scbaftianiis quidem jam antea hoc ofii- 296. Dioclctianus, antcquam Roma di fade ru ,
ci fungi cppprat , coque tiitius ac jiherius , quod Chryfogonum fanrtiifimum virum in carcercrp
jtiiHrari habmi atque vpftitu cum uteretur, ejus, dttrudi jullit .
quam foUba't, rejigionis fufpicioncm nemini daCa-terum Impcratoris utriufqe ex urbe diret, Itaque egepis qua; ad vjctum cuftumquc pc- fcclfu hxc Romana perfecutio aliquantulum forc.c(Taria eifent , fubniiniftrabat ; carceres obibat , tafle deferbuit. Anno liquidem 287. , ver jam Dk1
& ft qqos vcl imbccillitate animi nurantcs in fi- inito Diocletianum expeditio Perfica in Oricn- u,nv* ,a
tcm adfcivit. Maximianum autem anno fupcn'ode
vel .fuppltciorum acerbiratc pertcrritos in
ven i Act , eos contrmabat, & martyrii potiundi ri tumultus iterum excitatus rufticorum, s: bar
barorum incurfio in Galliam evocaverat intra
cupiditate incendebat j mulcos prartera ab im
pura, fuperftitiope ad Daim colend.im traduxe- fincm menfis Augufti : eque enim necce cft
rar . Quibus quidem rebus, id afiecutus fue rat , Maxim'ianus Martyrio S. Sebafiiani interfuerit.
ut tam prajclaro numere d'gnus haberctur.
An Dioclctianus incendium contra ChriSub ejus edi&i Promulgationen) ftatim vincu- ftianos excitatum , quacumque iter fecit , ciiv
1 Aii
S. fb*r lis V fuppljciis in Chriftianos animadverti ccc- cumtulerit, codemque aliqua.* Orientis regiones
ptum eft . -In 3Ctis faepe budatis S. Sebaftiani conflagraverint , non fatis liquet . At Maximiajnii duodeim pominatos invenio , quos bsc pro- nus Romanum edielum in Gallia promulgan
'*'
sella .opprcflt . Sunt autem hi : Nicoftratus Pri- juTic j nam illud in eas provincias allatum fuiflc
mifcrinius cum Zoe onjuge & Caftorio fratre , auftor eft lLda torn. 5. in actis S. Juftini, qui,
Claudius ommcntarienfis , Viftorinus & Sym- quod decreto illo continebatur , hifee verficus
phorianus* Tiburtius filiusChromatiiurbis Pra?- cxplicavit .
fe&i, Marcus & Mareellianus fratres cum TranEt ne quifcjuam potuiffet
nut >n
quillino parente, Calculus Zetarius Palatii , idert
Contutari tatebrhj
Prxpofitus tricjiniorurp ImpcriaJium, aedemum
Ubique componebantur
eilidwm*
que con
Sebaftianus Prxfeftus prima; cohortis. Si habenHoc modo iiijidix ,
tra Chrj.
da fit ratio dierum , quibus cxdem upiufcuj'ufQux euntes compuliffent
Ilianoi il
Cilliim
quc Martyrologi adferibunt, in his aftis, pon
In jus idololatrix;
promulut quifque Martyrii tempore antece/fit, ira no^ Ulis entend quidquam
^ut vendendi copia ,
minatur defcribiturqne .ejus Martyrium ex ordinej nam inter Tiburtium, qui undcima Augu
[ ipfam baurire aquam
fti, Si Scbaftianum, qui vigefima Januarii exDabatur iicentia ,
trcmum pro Chrifto certamen obierunt , interje
Antcquam tburificarent
tai funt Caftulus, Mareellianus & Marcus 5 hos vero
Detcjiandis Jdolis .
duodevigefima Junii anno 286. , ilium autem
Edii Romani exemplar paullo aliter deferinno infequnti poft Scbaftianum 26. Martii ob ptum invenies in Actis SS. Martyrum Nampe,
rcligionem interfectos dfe Martyrologi tradunt . tenfium in Arcmorica provincia , quam bodie
Porro ut neutra dies inter undecimam AiTgufli Britanniam minorem vocanc; quos quidc m Mar
8: vigefi mam [anuarii comprchenditur , fie ne- tyrio perfunlos ix. Kalcndas Junias ad initia Mtrtjmi
imperii Dioclctiani rejiciendos putat Theodri- JJjJS?**
que horum .Martyrium inter Tiburtii & Seba
ftiani cxdem collocari potcft . Qua re in corum cus Ruinartius . Et vero illorum ci'dcs optimc
Martyriis receniendis pcrturbatione ordinis ac quadrat in annum 87. tertii fxcnli , cum Maxiumporis peccatum eflc arbitrar . In himc igi- mianus Herculius bellum in Gailia cum Alcmantur, quern lubjicio, ordincm redigendos cenfeo . nis, Herulis, aliifque Barbaris gcrebat . Ca"tc- Manyrr
perlccutionis exordia revocari oporA Marco & Marcelliano cxdis initium factum rum Gallicane
j
V
icl Mlu"
fuifl'e exiftimo, quorum nomen ad diemduodc- tit ad annum lupenorem 106. , cum Maxmna- tiiio taci.
vigciimam Junii omnes Martyrologi adferibunt . nus Alpes tranfgrcfiis Seduni apud Agaunum 22
Dcinde Martyrio perfunti funt Zoe Iii. No
Septembris, Maurjtium egregium Ducem , to
nas Julii, Tranquillinus pridie Nonas , Clau
ta mque Lcgionem Thebxam , quam jiifTu Dio
dius, Nicoftratus, Caftorius , Victorinus , Sim- clctiani ex Oriente accitam fee um in Gallicam
expeditionem duxerat, concidi juflit; quod mi
pliciantis nonis ipfis Juiiis ; quippc cum tabu
lae ccclefialtica- his plane diebus illorum Mar
litia & vita rarere , quam a Chrifto defiecre ,
tyrium fubjiciant. A quorum interim tres om- & Idolis thus immolare maluerint . Horum acia
littcris confignavit Eucherius Epifcopus Lugdunino ac triginta dies interccerant , cum Ti
burtius mi. Idus Augufti pro Chrifto mortem nenfis ; & hujus Thcbanx legionis carnificinam
oppetiit . Anno autem infequenti Diocletiano uni Maxi miao prxlenti ac jubenti adferipfit .
11. 3 & Maximiane AA. Cois. Scbalianus pri- Numquam dcinde Chriftianis in Gallia quictis
mum fagitis confixus , deinde verberibus esefus eiTc lieuit, quamdiu in illis regionibus vel Maufque ad , pro religione occubuit xin. ximianus verfatus eft, vel Pracfcfturam gcfltRiKalendas Fcbruarii . Poftrcmus omnium decerta- frins Varus , homo infignis cujufdam immanivit Caftulus, qui hoc eodem anno ril.Kilen- ratis, qui in ampliMmis quibufque Gallia; cividas Apriles poft multos cruciatus Martyrii co- catibus innumerabilcs Chriftianorum cardes fecit;
ronam promcruit. Necdubito, quin piures alios ejufque ob hanc cauflam & nomen celebre , &;
.
men-

HISTORIA

MOCLET ANI.

mentio frequens eft apud Martyrologes . Interea

Diodetianus in Oriente bello Perfico diftinebatur , quo e fcntentia confedo , ,in Pannooiam
venit . Anno autem proximo -88. Maximiano
Augufto II. , & Januario Coff. ^tgyptum Juftravit ; & Alexandria: pridie Kai. Aprilis legem tulit contra Manicbeos , .qua impuriffima;
illius Seda; homines & bonis multari , & aliis
pnis , extremoque etiam fupplicio affici jub . Intra finem hujus anni quioquennalia
.celebravit .

. H.

.425

martyrio nondum elapfi erant dies quadraginta ,

cum Diocletianus comprehendi juffit , atque ,in
cuftodiam tradi tres illas fandimxnas .forores Agapen , hioniam , & Irenen ; quas partim
blandis , partim minacibus verbis ab Chrifto ;
divellere ,cum fruftra conatus effet, Dulcitio fi- /"'**
ve Dulcidio negotium ddit , ut eas Theffalo- nicam , quo ipi reipublica; cauffa proficifccn- nioe*
dum erat, poil fuum difceffum perduceret. Jllas in Macedonian! abeuntes fubfequitur Anaftafia > ut folatio iifdem effet ac fubfidio five ad
vitam fuftentandam , fire ad cruciatus tolerandos .
Anno igitur :oo. Diodetiano IV. & Maxi- Died*.
De Martyribus ^quilejenfibus .
miao III. AA. Cofs. ver apptnte Imperator ThefWeTheffalonicam venit . Sub ejus advcntum acer-
Vtrum *gape, Gbionia , Irene Srores Uquile- rima Chriftianorum perquifitio ibidem., & ma-*d"'*
jenfes dijiingucndx fint ab aliis tribus ejur
gna caedes fieri ocepit . "Tura in fuum confpedem nominis Sororibus Tbeffalonicenfibus .
.dum venire , adducique juffit res illas Virgincs Srores; fed cum nihil proficeret eque miNno 289. Pomponio Baffo , & Ragonio nis, eque blandits, eas interrogandas rquen, Quindiano Cofs. Diocletianus ex Illyri- dafque tradidir. primum Dulcitio Praefidi , deinA'
co , Maximianus Gallia Medioianura conve- d Sifinnio Comjii, ut eifdern aut xeligionem,
niunt . Ex adventu Diocletiani in Italiam ve- aut vitjm eriperen,t . Porro Sifinnius, cum eas ad
hementius exarfit perfecutio, praffertim Roma;} fuum tribunal adduccndas uraffet , diverfas intercui etiam acriores faces fubjecit Herculius , qui rogat; & variis percuntationihus, earum fenijis&
per idem tempus in Italiam redierat, undepaul- nimos cum diligenrer exploraffet , ubi fenficin\
lo poft Galliam repetiit . Quamplurimos per id Chrifti cultu altius obfirmatas effe, quamutull
|lartyre temporis ob religionem Romas in vincula con- rationedimoveripoffent, Agapen & Cjioniam vi"'* e*os *"'^ '"'""g l'cct ex adis S. Anaftafia; ; vas in rogum conjici jufit, lentoque igne comburi .
K/ieif- nec dubium eft , quin pluies ex illis interem- Quae quidcm a flammis innoxias vitam mortar
pti fuerint . Inde ufque ab initio hujus perfe- lern cum beata immortalitate commutarunt m,
cutionis five anno 287. ardiffima inclufus cur Nonas Aprjlis . Biduo poft Irene jaculo conftodia detinebatur, multofque perbiennium cru- foffa in ccelum migravir . corpora diliciatus pertulerat B. Chryfogonus , qui Anafta- gcpter curavit , & farcophago inclua cum alifiam lediffimam faeminam , Romx fummo loco quot piis viris funere celebra fepulfura affeoatam , & Publio homini fceleratiffimo nuptam , cil Anaftafia , qua; deinde Sirmium abiit prpr
ad vitam pie caftcque colendam Chriflianis prae- fequens Theodotem fanftiffimammulierern , quam
ceptis imbuebat . fiquidem , quamdiu per cum filiis rejigionis ergo in judicium vocatam
maritum lieuit , nullum diem iutermittebat , Diocletianus Sirmium in Pannoniam abduci jufquin fanftum virum inviferet, ab coque ad - fit , quo ille cogitabat , Sed nefcio qua; cauffa
ne Chriftianae perfectionis officium erudiretur . iter Sirmienfe alio avertit ipfeque in Syriam
Cxteros quoque ob eamdem cauflam carceribus trajecit , ut conftat ex lege , quae data eft Einclufos frequens adibat; iifdemque und vive- mifla! vi. Idus Majas Diocletiano IV. & Marent, large fuppeditabat .
ximiano III. Cois. > eque ante menfem QuinDioletianus Mediolano difeedens , hune an- filem Sirmium reverfus eft . Dulcitius vero 6c
num fere totum luftrandis Italicis urbibus pe- Sifinnius Aquilejam rediere , ut inftitutas adragravit. Aquilejam cum veniffet, ibidem Chri- verfus Chriftianos quaeftiones perfequerentur ; ubi
ftianos ac^erbilTlme divexare inlituit , & Dulcir cum plurimos ob Chriftianam religionem acertium urbis Praefectum juffit quiliones exerce- biffimis quibufque fupplicijs affiferent, duos frare , omnique fuppliciorum genere in eos ani- tres eximia; virtutis ac fidei ex nobiliffima Amadvertere. Cujus quidem perfecutionis flamma niciorum ftirpe , Cantium & Cantianum , una
longe lateque diffufa cum fintima; regiones ar- cum Cantianilla forore & Proto eorum Magi- M,Anic,i
derent , Tergefti Juftus puex , itemque Juftina ftro , bonis omnibus multatos capite damnarunt, Aquife''
Virgo, & Zeno , & alii quamplurimi aliis in quos duodecimo ab urbe lapide apud Aquas Gra- ieBi.
locis Martyrii palmam conecuti funt j nec du- datas pridie Kalpndas Junias fecuri percuffos Zcbitari poteft , quin eodem incendio Salonitana nus Presbyter Aquilejenfis penes S. Chryfogoecclefia , & Dalmatia univerfa conflagraverit , num fepulturae mandavit . Haec rerum feries &
multofque Chrifti athletas ad coelum tranfmife- temporum explicatio ex Ais S. Anaftafia; &
rit . Sed quos Martyres modo nominavi , eos Sanftorum Martyrum Aniciorum elicitur. Go
ad initiu proximi faeculi referendos effe ali- defridus Henfchenius ex eadem S. Anaftafiae hiqui cenfent . Inter haec Diocletianus juffit per ftoria defcripfit Ada SS. Virginum , & Martyr
litteras occidi Chriftianos, quos Romae in vin- mm Agapes , Chionia; & Irenes j earumque
culis effe acceperat ; Chryfogonum vero ad fc Martyrium colligavit cum anno nonagefimo ter
Aquilejam perduci, quem fecuta eft . Anafta- tii faeculi; id quod dclart tertius Maximiani
fia , viro iuo jam defuncb in legatione Perfi- Confulatus in iifdem adis inferiptus , qui cum
Kom2"* ca 5 ^ nihilo fegnius Aquilcjae carceribus obe- eodem anno aptiffime congruit .
cidi juin, undis, pecuniifque in fubfidia confeflorum eroVerum Csfar Cardinalis Barnius, & Theo an<^'s i omnia Chriftianae pietatis officia exfe- doricus Ruina^rtius hifce adis latinis hiftorjse
quiicj* " qui perrexit . Ac Chryfogonus quidem Dioclc- Aftaftafianae infertis , longe praeferenda cenfent
Mrtyra tiani ju{fu capite multatus , & in mare proje- ada ilia Graeca earumdem Virginum , quae ex MS,
* " '
dus vi ix. Kalendas Decembris fufecptum pro cdice ccenobii Crypta; Ferratas in agro Tufcureligionc certamen confummavit . Ah hujus autem 1 defcripfit , atque in latinum tranftulit Guilfllyrici Sacri Turn. 11,
N n 5
lelmus

HISTORIA
D LET I A Ni:
42
lelmas ardinalis Sirletus; & Laurentius Surius
Multiplex trstem eft locorum , perfonarura
typis confignavit , atqe ad diem Kalcndarum rerum, ac tertiparam diferepantia inter Graecara
Aprilium adjecit. Haud equidem negaverim hec Latinamquo baruiti fororum hiftoriam > ex qua.
ada, quae Baronius & Kuinartius tantopere lau- facile agnofcas non eerunidcra in Grcecis atque
dant, finccra ac germana efle , 8c ab Notariis in Latinis exemplaribus Martyrium deferibi . Ac
excepta , S Proconfularia haberi , riteque ap- primum quidera in afis Graecis tres ills foro
pellari deber . Sed eque adis ab Henfchenio res dicuptur ex urbe Tbeflalonicenfi originem
produdis fidem aufim detraherej nam quae Be traxifle; ibidem, vel prope ab ea civitate& ca
da, Uuardus, Ado, Rabanus, caeterique latini ptar , & ex juris formula femel tantum interro
Martyrologi, itemque Graecorum Mensea & M!e- gate; , & Martyrio c0e perfunfbas ; contra yero
nologia de tribus hifee fororibus feribunt, bre- docent acta Latina eas fuiTe ortu Aquilejenfce ,
vique elogio comprehendunt , ea omnia ex adis in ea urbe comprehenfas , ibidem in primara
JHenfchenianis five Anaftafianis defumpta efleap- qu3ftionem de religione poftulatas , deindeThefparet ; & cum his quidem perbclle congruunt , falonicani abduftas , ubi fecundam quseftionem
cum il is vero Baronianis & Suriarjis baud - extremumque pro Chrifto certamen fubierunt .
irurn difcrepant .' Et vero fi Latina cum Adis In ais Graecis omnia in uno & eodem loco
Graecis coriferantur , cum yalde inter fe dil- acta peraftaque funt Praefide ac Judice Dulcideant , alterum fieri profedo poteft , ut neutra , tio ; Diodetianus & Sifinnius in hanc Scenam
alterum certe non poteft , ut ambo vera fint . numquam prodeunt j in Latinis autcm Diode
Quare cum fua utrifque fit auctorjtas, eamfar- tianus Aquilejcnfi quacftipni praefuit , Theflalor
tam teclamque fervari millo modo pofle arbi- nicenli yero primum Dulcitius , deinde Sifin
kroT , nifi ternse illa? forores fic diftinguantur nius, qui 'P eas capitalem fententiam dixit j &
ut alise quidem fint, quae in Gneis , alias vero, in his quidem nullas, in illis autem focias haquae in Adis Latinis commemorantur ; qum- buerunt, fi non martyrii, certe quaftionis, dquam his pariter atque illis eadem nmina ob
fiam , Philippam, Eutychiam cum Agathone.
Nibilo minor rerum difcrepantia . Qua; funt
ligeant . Nec vero defunf hujufmodi exempla,
pud Hagiographos j in quibus interdum videas ultro citroque dida, & priefertim intcrrogatioduas Martyrum diverforum turmas deferibi j & num judicialium capita utrobique longe diverfa.
lifdem quidem fubefle nominibus, fed rerum Nam in exemplaribus Graecis quaftio potiHtemporum yarietate diftingui . In Martyrologio mum habita eft de Idolothytis , quibus illas
Romano nonis Juliis fubjiciuntur Claudius , Ni- vefci nolebant, & de facris libris, quos Chricoftratus, Caftorius , Vidorinus , Symphoria- ftian^ Magiftratibus tradere jubebantur. Nullam
nus; fi Vidorinum excipias, eadem nomina ad de his rebus mentionem fadam invenies in La
fextam Idus Novembris adferipta inyenjes, fed tinis apographis j nifi quod Sifinnius obiter .ac
plane aliorum Martyrum, feilictt Claudii , Ni- veluti praeter propqfitum non Irenen , ut fcricoftrati , Symphoriani , Caftorii , Simplicii j ptum eft in illis , fed Chioniam & Agapen de
hos ab illis longe diyrfos cTe ipfe Baronius in Libris Chriianorum femel intetrogavit j neque
notis ad 7. Julia admonendum pufavit, ne alios hujufmodi interrogado ultra proceflt, que qui
cum aliis confunderes. Plura in hancremexem- dem, ait Henfchenius, melius vidctitr apud pla j fi effet otium , proferrc poflem, praefertirn ns Martyvfilogos omifl'a ; eamque per errorem
ex ontiquo Hieronymianq Martyrologio. Prae- illuc intrufam fuifie fufpicio eft^ Totius igitur
terea in eodem hodierno Romano Martyrolo
quaeftionis fumma eo fpedat , ut t,am Diode
gio quatuor ipfas Agapes , totidem Irenes , tianus , quam Sifinnius, qua minis, qua polliquamvis has ab illis disjundas , reperies . Tama- citationibus interpofitis ad colenda Idola , iifjus Salazar in fuo Martyrologio Hifpanico cen- que facrificandum cas ajliciant impcllantque .
fet alias tres hujus nominis forores Aquilejse, Audor hiftoriae $ fcripfit primum Aga~
tres itidem alias cjufdem nominis Thcffalonicae pen & Chioniam , deinde Irenen in rogum conmartyrio perfundas efle; has autem ex Hifpa- jedas & flammis abfumptas fuiTej qi^i vero La
tinis litteris trium fororum res praeclare geftas
nia oriundas fuifle contendit, ut videlicet mo
re fuo rapias undecumque convehat
quibus mandavit , doeet Agapen & Chioniam igni qui
ugeat fallos Hifpanienks . Mrito igitur quas dem traditas efle , fed intadis illaefifque non,
huic de illa,rum Hifpanienfi origine opinioni corporibus folum , fed etiam vcftibus , placide
animar^ efflavifle; Irenen vero duobus poft dieraciones fubfec(r. , Henfchenius ne dignas qui
dem putavi: , in quibus refellendis operamcon- bus non igne dan^fiatam , fed fagitta confixarn
fumeret. At jure meritoque Joanni Baptifbe Sol- ad Deum migraflej id quod omncs Martyrolo
fret fo lerio nefcio quid hujufce diftindionis fuboluit j gi confirmant Graeci pa riter Latin^que. At Barore'i A
quteien. & cum in Martyrologio Hieronymiapo fcmel ronius, in Martyrologio Romano aullo veterum
'ri diftiii- ad primam Aprilis , iterum ad quindam ejuf- praeeunte' exemplo utrumquc conjunxit , & turn
pueoJx a
dem menfis diem adferiptas inveniflet Chioniam , ab igne , tum ab jacylo Irenen pciifle tradit:
iribai
jufJem Agapen, & Irenen , venerat illi in mentem du- pofl tolerantiam carceris y inquit , fagitta percuffa
haminij
igne cremata .
ibronbul bitare , utrum alias ab aliis diftingui oporteret,; eft ,
T^elbta- fed cum ad alia properaret , ab hujufmodi Sequitur , ut temporum differentiaro. in difquinuenfiveftigatione fuperfedendum cenfuit . Didum eft x fitionem vocemus . Martyrium Agapes , Chionia?,
inquit in Audariis ad Ufuardum ad diem 3. & Irenes in, codic quidem Graeco ad nonum
Dioclctiani & odavum Maximiani Confulatum ,
Aprilis, in ohfervatione 1. Aprilis dubitari poe
ideft
ad annum 304. adfcribitur; in Latinis an
an utrobique de fderr, agatur , quod bic exami
nare non libet , dum alia expendenda fuperfunt . dern codicibus retrahitur ad tertium Maximiani
Ferrarius autem in Catalogo Sjntorum Italia Confulatum, qvii cum Dioclttiano IV. Confuin earn opinionem propendet , ut Aquilejenfes le, Sc cum anno zo. cohatret ; hic nunquaro ,
diveras eTe putee a Thefifalonicenfibus , 8i pe- illic itrum ac faepius non modo Impcratorum,
fttriorcs fub Galerio Maximiano martyrii pal- fed ctiam aefarum decretum aiidoritas interponitur i id autcm argumento eft , haec quidem
mam adeptas fuiffc .

ante>

HISTORIA

D [OGLETIAN.

nt , illa vero gefta effe poft Caefarum creationem, decretamque univeralem ecclefis perfeeutoncm . Hue ade ediftiirn adverfus Chriftianos
Aquflejs propofitum 5 edifti autem caput erat :
nulli Cbriiano licerevel poffidere ali quid, yel artem aliquam exercere , aut aliquod negotium agere ? ut feriptum eil in Aftis Latinis; hete vero
preciare congruunt cum edicto Romano , unde
jnitium duxit Periodus prima perfecutionis Dio.cletianes , quo vetabantur Chriftiani quidquam
emere , aut vender , omnique commercio illis interdiftum erat . At vero in Grseo exemplari
3.
Crypts Perrats ad id clare aperteque alluditur ,
uod continebatur in Edifto Nicomcdienfi , une coepit univerfaljs perfecutio , in quo prater
alia illud perfcripturo fuerat , ut facri libri ad
jncendium tradercntur . Demura Agapen Chioniam & Irenen Apographum Grscum Kalendis
Aprilibus, Latina vero omnia exemplaria duas qui
dem priores in. Nonas April. Irenen vero ipfis
Nonis Aprilibus mortem occubuiife . Hinc fortafle faftum eft, ut Auftor Martyrologii Hieronymiani & Kalendis, & Nonis Aprilibus idem
trium fororum ac martyrum nomen fubjecerit.
Sed inter formulam utraraque hoc intereft , quod
priores Heracles civitati , pofteriores Thcflalonics adferibuptur . In Manufcripto Labbeano fub
Kalendis Aprilibus fine ulla defignatione loci collocantur; fed hie defideratur Cbionia, & in omnia
Fere Apographa Hieronymiana pro Irene intiufum eft nomen Irenai , vel Herenti . Cum autem
Ferrarius in Lex. 6eogr. tres Heracleas Macedonia:
urbes enumeret , in priori ilia formula retineri
poiTet Heraclea , qus una erat ex illis tribus cognominibus Macedonis civitatibus , & prppius
aberat ab urbe Theflalonicenfi . Nam in illis ,
quorum fspius memini, Aftis Grscis femel tanturn in Prologo nominatur Theflalonia , unde
ills quidem oriunds dicuntur; fed neque capts
ibidem , neque in qusftionem vocats , neque
martyrio perfunfts leguntur; idcirco autem earum martyrium Thelalonics vulgo attribui foJet , quia fortafle ab hac Macedonis Metrpoli
non longe aberat Heraclea , ejufque agri finibus ,
aut certe ditione& Prsfeftura continebatur. Sed
urcunque five in ipfomet Autographo fcripta fuerit , five in Exemplaria aliunde irrepferjt Hcraslea, has tres martyres diverfas effe ab illis putamus, qus vel tertia, vel quinfta die Aprjlis
coluntur .
Cum igitur tarn varia fint, tamque difcrepan|ia, qus in Grscis, quaequc in Latinis Aftis narrantur, ut neque inter fe , neque cum iifdem fororibus martyribus cohsrere queant ; ncAftaalterutra in fufpicionem falfitatis adducere cogamur, necefle eft aliarum in Grscis, aliarum in
Latinis hiftoriam atque martyrium narrari . Nec
vero mihi in dubium vocaveris hiftoriam S. Anaftafis , unde Henfchenius harum trium foror
Biierie rura ^fta excerpfit. Hujus enim hiftoris pluri- mos Latinos Codices Manufcriptos eofque per5"*1^* veteres habuit Henfchenius ex variis Arhivis ,
<iur. "qui cum prsclare inter fe confentiant, magnam
eidem auftoritatem adjungunt . Neque ab ea dif-r
crpant j qus de S. Anaftafia & tribus illis fororibus fcripta funt apudGrscos five in Aflis Anar
ftafianis, five in Mensis & Menologiis. His adde omnes Martyrologos Latinos , qui plurium
martyrum elogia, ut fupra diximus , defumpferunt ex eadem Latina S. Anaftafis hiftoria, quam
Beda quidem tanti fecit , ut indidem fuis clogiis
auftoritatem adfeifcendam putaret : quoira ,

427

cum 24. Novembris S. Chryfogoni , 8c -. Augu .

fti S. Theodots martyrium breviter attigiflet ,
utrobique hsc verba fubnexuit : Scriptum <
pafjione S. Anaftafia , Nihil vero eft , quod Tbeo^ .
doricus Ruinartius in eadem hiftoria Anaftafiana , earumdemque fororum aftis tantopere irridea,t vel mente captum , & fuffufum nigredine
Prsfidem ob impuros ejufdem in Sanftas Virgines conatus , vel adeo gravi fopore obrutura
ftertcntemque , nullo ut clamore ftrepituque excitari poffet . His enim fimilia non folum in hiftoriis mar.tyrum , ied etiam in divinis fcripruris leguntur ; qus quidem nullius , nifi admodum impii , aures quamvis delicate averfari eut
faftidire aufint : nifi forte majus portentum ac
prodigium exiftimes Dulcitium infania repente
percitum , & ollas cacabofque amplexantem ex
albo nigrum faftum , quam Regem Babyloniorum in habitum figuramque bovis converfum ,
& coaftum fcptem totos annos ritu pecudis fub
dio tranlgere , fsio viftitare ; Deo feilicet
humanorum feelcrum ultore ac vindice juftiifimo. Non funt, mihicrede, humano fenfu penfanda opera Divins fapientis ludentis in orbe terrarum , aut ad rcgulam noftrs rationis prudenr
tisque exigenda , qus IJeus ad puniendos im
pos, jgnominiaque afficiendos pro fu librtate
atque arbitrio facer folet , nam quos vuljt
quando vuit , & quomodo vult caftigat ; neq^
noftrum eft Divins ultioni modum ac rationem
praferibere: Dens enim ultiomm Dominus , Deus
ultionum libere egit . Sed de hoc fatis .
Haud tarnen negayerim aliqua ex Apographo
Crypts Ferrats in Latinum Hcufchenianum exr
emplar , aut ex hoc in illud per errorem immb
graife ; quod de facris libris tradendis in
Latinis feriptum eft, ex Grscis illis Ais defumptum cenfeo. De Thtflalonica fufpicio eft:
fed ex utro in alterum irrepferit , non fatis U*
quet. Dulcitium utrobique retinendum arbitrorj
quippe cum idem diverfis temporibus & Aquilejs & Theftalonics Prsfeftura fungi potuerit,
Jn Codice Groeco fspius laudato Dulcetius , in
hiftoria S. Anaftafis Dulcitius , in Aftis marty
rum Aniciorum Dulcidius appellatur.
Sed cum mirabile eft ternas Aquilejenfes forores , & tres itidem alias Theflalonicenis idem
nomen habuiffe , & quamvis multiplii rerumdiffimilitudine inter fe diffrant , nis tarnen cum
illis tantam fimilitudinem efle , vix ut alis ab
aliis dignoTci queant j tum vero illud longe plus
habet admirationis , quod tum priores, tumpor.
fteriores in eadem urbe martyrium fubierint ;
vix enim videtur fieri polTe, ut in res , perfonaf"
que diverfas , tam multa ejufdem generis conve
nient . Hinc faftum eft , ut illas aliqui non fo
lum reipfa, fed etiam martyrii loco diftinxerint ,
Qus ortu ac domicilio Aquilejenfes erant , eas
Philippus Ferrarius in Catalogo SS. Italis cenfet Aquilejs interemptas ac fepultas efle , con-*
tra quam omnia hiftoris Anaftalans Latina ex
emplaria docent, in quibus diferte fcriptumeft,
eas Aquileja abduftas juTu Dioclctiani , alioque
tranfveftas fuifle ; id quod obfeurius quidem Mc-r
taphraftes fignificat, cum ait: Diocletiano proficifcente in Macedoniam eas traditas effe Dulctia
Triefidi ; fed ex iis, qus fequuntur apud eumdem Metaphraftem , ut Henfchenius animadvertit , fatis intelligi poteft ex Aquilcjenfi jn aliam
urbem traduftas efle ad martyrium confuman-f
dum .
Si quid in hac re onjeftuis permitti poteft ,
ego

HISTORIA

DIOCLETIAN I.

ego has tres Virgines fororefque Aquilejenfes e

/ei eque que Aquilejas , eque TheiTalonicae , fed Salons ex.
Aqailijx tremm pro Chrifto certamen obiiTe exiftirao .
eqjThcfr Nam ab Diocletiano Aqiiikja abduci juilas fuifc
filoaica
'fcdlilonc poft primam in ea urbe habitam quaeftioncm , AVdentar fta omnia Latina apertius declarant, quam ut id
t(Te interepiz. pofft in dubium vcari . Martyrium vero Theffalonicenfe pugnat cum Aftis SS. Martyrum Ani
ciorum, & cum rajtione itincrum , quae per id
temporis Diodetianus fufeepit . Hoc antequam
oftendo, illud confiare oportet intra fpar.ium fere
dimidii anni Chryfogonum die 34. Novembris
an. 289. anno autem proximo Agapen & Chioniam die tertia , Irenen die quinta Aprilis ; Cantium vero & Cantianum cum forore Cantianilla , & Proto Pedagogo pridie Kai. Junias mor
tem pro Chriftiana religione tuenda fubiifle .
Horum fiquidem martyria quamvis aliquot mnium interyallo disjunfta, tarnen intra curricu
lum anni ferme dimidii coegit ordo feriefque rcrum , qua in Aftis S. Anaftafia* , itemque in
Aftis Aniciorum martyrum continentur . Ab
jntcritu Chryfogoni , ut ex Aftis Anaftafianis
intclligi poteft, trjgihta & noyem dies intercefferant , cum Diodetianus Agapen , Cbioniam ,
Irenen , comprehendi julTit, qua? poftquam aliquandiu in Aquilejenfi cuftodia detenta? fuiiTent,
indidem eduftae , eodem jubente Diocletiano ,
Aquikja relifta alium in locura commigrarunt ,
in quo perfefti abfolutique Martyrii palmam ade
pta: funt ineuDte Aprrli . Poft cjufdem Chryfogoni
obitum fexto&rricefimo die Cantius&Cantianus
cum fotore Cantianilla & Magiftro Proto (utin
.eorum Aftis feriptum eil) Aquilejam yerierunt, qua
in urbe facultatibus fuis in pauperes erogandis ,
anit3te aegrotis quamplurimis impertienda, multiique patrandis miraculis, alijique religionis ac
pktatisoffict'isobeundis amplius tres mentes tranfegerunt. Confit quippc ex eorum Aftis non anCea captos eTe 8 apite darnnatos, quam Dulci
dius Praefes cum Sifmnio Comit poft tres illas
forores interfectas , Aquilejam rediiffet , & fententia, quam in eos tulerant Diodetianus & Maximianus , in eam urbem pi.rla.ta eilet . Na,m hi
duo judices u fororum ilurum, fic horum fratrum quaeftiqni & martyrio prajfuiflt. in iifdem
Ais dicuqtur : neceffe igitur eft i 1 los ab Dio
cletiano Aquilejam remiQos tfle , ut mandatum
ibi fufcptumque in Chriftianos inquirendi &
animadverrendi munus exfequercntur . Quamvis
autem Candi ejufqu fratris ac fororis nomen
dclatum futrit , tarnen cum cives Romani effent
ex primaria nobilitate , antequam in cos lege
agcretur, Dulcidius & Sifinruus Imperatorcs per
litteras confulendos putarunr. : ncque aufi funt
quidquam injuria; moleftiaeyc illis inferre4 priufquam Iroperatorium Refcripturn aeeiperenr, . Cum
his autem. , qua; ex Aftis fratrum Aniciorum
breviter attigimus, cohrere non poteft martyrium Theflalonicenfe illarum Virginum , prarfertim fi itincrum Diocktiani , temporis inttrjedi ratio habcatur.
Fac enim, Chionia cjufque forores ThefTalonica martyrium fubietiqt . Dulcidius a Sifinnius, qui rebus in ea urbe geftis non folum interfu^iTe, fed etiam praefuilTe leguntur, poft No
nas Apriles qecefl eft Thcfalonica difccTerint .
Cum utem multorum dierum via fi, five ma
ritima , five terreftris , qua Theflalqnica it,ur
Aquileja,m , Dulcidius & Sifinnius, nifi vrgente jaminfinem Aprili , Aquilejam pervenire non
potu.erurt J unoTcilicet menfe , aut paulloa mplius,,

antequam fratres Anicii capite plefterentqr i

pridie enim Kaknd. Junias interfefti funt. Pe
illis autem ad Dioder i a nu m per littcras nun
cios referendum erat, ejufque fententia expeftanda j & tabellarii , quamvjs celrrimo itinere uterentur, Theffalonicam tarnen ante Majum men
fe m jam initum adu]tu;nque pervenire potuifle
non videntur . Atqui Dioletianus jam inde a fuperiori menfe Theffalonica profeftus in Syriam
trajicere properayifj id quod dclart lex Emiffas ab eo condita, & prorpulgari jua vi. Idus
Maji , ipfo iy. & Maximiano , Coff. ideft
hoc eqdero , in quo yerfamur , Chrifti an. .
Nulla igitur facultas fqit Dicletiani per littc
ras aut nuncios confulendi ; ve} fi cum tabeljarii in Syriam ufque perfecuti funp, non potuit
Diocktiani refponfum Aquilejam referri ante
diem alteram & trigefimam menfis Maji , qua
die ex utriufque Imperatoris decreto fratres ac
martyres Aniios extremo fupplicip afFeftos e(Te
confit.
Nec vero ad vira hujus argumenti infringendam csedes Fratrum Aniciorum cum Baronio
aliifquc revocari poteft ad tertium vel quartijm
annum proximi fjrculi poft ediftam univerfalem
perfcutioncm j nam praeterquam quod hxc hiftoria, fi ad 4. 3PJ. referatiir , cohaerere nequit cum Aftis atque itineribus Diocktiani 5 an- CiJef
tequam acerbiffima ill? toto terrarum orbe in *""
Chriftianos perlecutio ?xorta eflet , Cantium , neqm'i
Sc Cantianum una cum forore ac maeiflro perfunftos fuife martyrio ex ipfqrum Aftis colli- '0^"
gitiir , quae docen; ftatim ab interitu Carini unr|Chriftianos exagitari cceptos efle , hofque mar'
tyres hac temporis procella perculfos pro Chri
fto mortem obiifle ; Djcktiano Hpm 'jbjMrante 3 Maximiano in partibus lllyricis , Carino
qifoque intra Gallias bene agente erga Chriianos ,
nn pofi multum tenpus tefunflus efl . T.o
cujus obitum fceleratiffimi Imperatores Diodetia
nus , r Maximiqnus per s provincias decre
ta pojucrunt 3 ut ubicumque Chrifliani inveniren(ur y / [aerificare contemyerent , diverfts pais
affligerentur . Tria hie funr., quae aliqua correftipne , feu pqtius explications indigent. Nam
prirnum difpcet conjunftio illa Maximiani &
Carini fimul impcrantiumj nequc enirn ante interiturn Car'nij Maxirn'anus Hercu^us vel fa reo vel Auguftali imperio potitus eft . Illud
deinde , quod in iifdem Aftis diftum eft ,
ximianum in partibus lllyricis imperaffe 3 non fatis cum yeritate cqngruir. j Herculi enim impcrium Oqdentalc obtigerat , a qi^o fejunftum
erar Illyricum , atque ad imperium Orientis ,
ditionemque Diocktiani pertintbat j quamvis
non defint, qui ad jiis imperiumque Maximiani Herculii Pannoniam fupcriorem provinciam
Ulyricam , itemque Noricum ac Rhaetiam adjungant . Dcmum Auftor hujus hifloriae videur
perlccutioncm illam poft obitum Carini adverfus Chriftianos decrctam latius extendere, quam
oporrcat , camque perfeutione univerfali
confundere, fed ejus verba in eam fententiam accipi vclim, ut Orientis quidem aliquas, Occi
dent's vero fere omnes provincias tempeftas il
ia, pcrvaferit, deretis contra Chriftianos Romae
ab utroque Imperatorc conditis longe lateque
circumlatisj ex quo judicari poteft Scriptor hujufmodi Aftorum ncc rudis omnin,o , nec fatis
peritus hifloriaE illorum temporum fuifte . Ve
rum enimvero cum hujus pcrlecutionis initium
ab cajde Carini , fcilicct anno proximo poft ejus
inter

HISTORIA
fcJ tettttad t
id prima
rcriodum
pe fecu.
tIOOll
Dieclc
litnea fc
un
i jo.

DIOCLETIANI.

internum, rrpetatur, id fatis coharret cum pri

ma periodo iodetiancae perfecutionis > eque
ab actis S. Scbaftiani diferepat, in quibus ha-e
feripta funt : Occifo Carino fatla eft perfecutio
talis 3 ut mllus enteret , vel venderet aliquid ,
quin thuds exhibuiffet incenfum . Hue acccdic ,
quod fi afta Aniciorum fratrum cum hiftoria
S. Anaftafiae conferantur, tanta continuado rcrum ac tempoi'um apparet , ut Martyria S. Chryfogoni , & trium illarum fororum , & hoium
fratrum intra curriculum fex menfium & ali
quot dierum includi oporteat. Cum autem feriptor hiftoriae Anaftafianae Martyrium Agapes ,
Chioniac, Irenes ad tertium confulatum Maxi
mian! , ideft ad annum Chrifti 290. initiumque
Aprilis affixerit , ( paff* funt , inquit , -Agape y
& Cbionia tertio nonas Sfprilis , & in ipfis o
is Irene y apud Theffalonicam , Maximiane ter
Confule ) necefie eft eidem anno Martyrium Cantii, Cantiani , Cantianilla & Proti pridic Kalendas Junias adferibi . Nec tertius ille confulatus
referri poteft ad Maximianum Galerium Caefarem, qui III. Confu fuit an. joo. Nam cura
Dioclctianus anni 29p. duos extremos menfes
Sirmii exegerit , neque Sirmio difeeflerit ante
Majum menfem anni 500. , ut docent leges ibi
dem condita: xvn. & xvin. Kalendas Dcem
bres an. 299. , & IV. Kai. Majas anni 300. ,
non potuit interelTc vel Aquilejas Martyrio S.
Chryfogoni die 24. Novembris , vel Tneffalonicae five alia in urbe Martyrio trium fororum
Aquilejenfium ineunte Aprili anni infequentis .
Igitur tertius ille confulatus ad Maximianum
Herculium Auguftum, atque ad annum Chrifti
290. pertinet .
Jam vero ad rem propofitam ut revertamur,
neque Afta SS. Martyrum Aniciorum , neque
hiftoria S. Anaftafiae, neque Syriaca Diodctiani profeftio cum Martyrio Theflalonicenfi SS.
Virginum Aquilejenfium Agapes, Chioniae, &
Irenes congrucre poflunt, ut oftendimus . Praeterca ii Dulcitius per id temporis urbem & provinciam Aquilcjenfem regebat , non eft verifimile, ut cum Diocletiamss tarn longe a Prsefcftura Aquilejcnfi Theffalonicam ufque abduceret , & duobus fere menfibus abeffe volucrit .
Si ergo Agape , Chionia , & Irene non AquilejsE , non Theflalonicx fuprcmam pro Chrifto
pugnam pugnaverint , nihil eft verilmilius , quam
eas Salona? ob Chriftianam religionem interemptas efle . In hanc enim urbem ilia omnia
optimc quadrant , qua cum earum Martyrio
ThclTaionicenfi copulari nequeunt . A eivitate
Aquilejenl duplo minus abeft Salona , quam
ThciTalonica . 1-jc, Dioclctianus ab nonis Apri.
Iis , quo die martyrium fuum Irene confeciiTc
dicitur , ufque ad diem circiter deeimam quinctam cjufdem menfis Salonx fubftitcrit , antcquam inftitutum in Macedoniam iter perfcqueretur, decern dierum intervallo & Dulcitius ac
Sifinnius Aquilejam revert , & iiuncii ab iildem ad Diocletianum adhuc Salona; commorantem venire, remittique Aquilejam potuerunt . Sa
lona abeft Aquileja pafTuum millia fere ducenta , qui a Dulcido quidem & Siinnio fex die
rum ipatio, multo autem citius a Tabellariis,
qui curforibus equis utuntur, confici poiTunt .
Hi ergo cum Prfidum litteris Salonam die quinfta decima Aprilis cum ad Diocletianum perveniifent , ab eo referiptum, quoAnicii fratres
capite plefti jubebantur , Aquilejam retulerunt
die fere vigefima e/ufdem menfis . Nec vero

42p
ftatim fub reditum Tabcllariorum in cos lege
agi potuit; expeftandum quippe erat refponfum
Maximiani, qui tum in Gallia longius abtrat 5
neque Aquilejam allatum eft, antequam Majus
menfis jam in exitum properaret . Ad utrumqtic enim Imperatorem de fratribus i II is Roma
nis civibus longe nobiliflmis referendum eile
Prsefides cenfuerunt ; neque in eos animadvertendi jus ufurpare antea voluerunt , quam Auguftali utriufque decreto peculiaris eofdem et
lege puniendi poteftas fibi daretur . Tunc Dulii*
dius Prxfes una cum Siftnnio Comit , vaide com
mon y ( ita feriptum eft in Aftis ) talem dederunt impio Diocletiano & Maximiano fuggeftionem : piifmi Imperatores &c. His auditis fceleratiffxmi Dioclctianus & Maximianus vehementer
ira commoti funt y & banc anttoritatem dederunt ,
ut ft Jaerificare noluiffent, capitali fententia pletlerer.tur . Ita aeeepto referipto utriufque Impcratoris , Dulcitius & Sifinnius juflerunt Anicios
fratres cum forore, & eorum paedagogo in vin
cula conjici y Sc pridic Kalendas junias capite
plefti apud Aquas gradatas.
Quamvis autem Diocletianus Salonse comidratus fuerit ufque ad diem Aprilis deeimam quinflam, potuit tarnen intra tempus prasfinitum &
Macedonicum iter , & Syriacam navigationem ab*
folvere. Nam 16". Aprilis Salona profeftusviam ,
qute hinc eft Theffalonicam , intra dies fere de
cern confecit , in eamque urbem pervenit 26.
Aprilis , ia qua biduo commoratus in Syriara
trajicere fefliiiavit ; & fecundis ventis cclcrrimaque navigationc ufus die circiter dcimo ,
quam e Macedonia folverat, ad Syriamappulif;
cx quo fit , ut Emiffx potucrit effe vi. Idus
Maji , qua die legem ibidem condidit Diocle
tiano Aug. IV. & Maximiano Aug. III. Gofs.
ideft an. 290. Extat ca lex in cdice Juftin. Ly
tic 41. leg. 9.
Sunt etiam qudam conjeftr , qubus facile Mrtyr;n
addueor y ut Martyrium Agapes & fociarum Sa- s*hnma
lona? , potius quam Theffalonics adjudicandum "'
cenfeam . Ac mihi quidem vix dubium videtur &e. on
tftc, quin Diocletianus , qui nullam revifendae jf*^''*,
patriae occafionem pratermittebat , profefturus
in Orientem ex itinere Salonam adiret , in eaque urbe aliquamdiu commoraretur, five ut in
choati prope Salonam Palatii aedificationem urgcret , live ut cum Diodea matre, officii & benevolentias cauffa dies aliquot tranfigeret . Eodem pertinet , quod cum fere in celeberrimis
qtiibufquc civitatibus acerbiores Sc frequentiorcs
Chriltianorum caedes fieri folebant , quo pluribus terrori client , & latins inde in caetcras ur
bes fuppliciorum fama & metus pervaderet ; hand
vero abfimile eft Salonam potiffimum ddeftam
fuifle , urbem temporibus illis multo frequentiffimam, in qua tribus illis fororibus interfeftis,
Dioclctianus Salonitanis civibus ac popularibus
fuis, quos alieno peiiculo cautos fieri cupiebat ,
infigne documentum ftatueret, ne quis in poftcrum earum in retinenda Chriftiana religione confhntiam imitan vellet . Pritcrea apud Mombritium ternx illa: forores apud Salonicam Marty
rio perfunfti leguntur . Haud memini me ufpiam apud veteres Geographos invcnilfe Theffa
lonicam Salnica: vocabulo appellatam . Quare
fulpicio eft in Aftis autographis Salonam (criptam fuic ; Salona vero primum in Saloni
cam y deinde in Theffalonicam commutntio fieri
facile potuit . Hujufmodi enim nominum depravationes Librariis ofeitantibuspailim obrepere folent .

HISTORIA
DIOCLETIANI.
43
lent . Apud Mctaphraftem qudem nufquam 1c- ptae Ferrata:, aliae vero, de quibus in exemplar
eimr Thcffalonica y eque ullus Martyrii locus ribus Anaftafiana; hitorix fsepe laudatis agitur,
clare difignatur . In aliis vero Anabfianae hi- quod probare conati fumus, priores quidem cum
ftorix excmplaribus emel tantum ThciTalonicam Kalendis Aprilibus rite conjunxeris, pofteriores
commemoratam invenics: Pa* funt autan Ago- vero fie disjungas oportet, ut Agapen & Chiope , & Chionia 1 1 1 , Trnas aprilis , & in ipfis niam in tertiam , Irenen in quinftam ejufdcm
T^pnis Irene apud Tbe'alonicam : quod quidem menfis diem conjicias. Id quippe docent earumvocabulum vel hue irrcpcre potuit ex actis alia- dem afta : Gra?ca quidem ut Irenes , fie ejtifrum cjufdcm nominis fororum ac Martyrum Thef- dem fororum Martyrium ad diem primum Aloniccnfium, vel Sahna y aut Salnica effiftum prilis rtferunt j Latina vero Agapcn & Chioeffe, veJ denique per quamdam conjefturam in- niam Ii t. Nonis, Irenen Nonis ipfis Aprilibus
rruum i id quod vero propius ct : ex eo enim , ex hac vita migraTe teftantur.
Quae de Martyrio Salonitano trium fororum
quod fupra feriptum erat Dioclctianum Aquilcja
in Macedonian! iter fufccpiffe , de Thcfaloni- Aqiiilejcnfium haftenus fcripfimus , ut planius
cenfi illarum Martyrio haud male conjici pode ac dilucidis perfpici pofint, ex utrifque Actis
vifum cft . Sed verba ipfa expend oportet , ex Anaftaanis & Anicianis rerum ac temporum
quibus
dijudicari
refte Trojicifcente
an fecus hujufmodi
conjectura
indidemqueat,
el iciatur:
igitur illorum

^ fynopfim
- conficcre

> juvat.
... . rrAnno^ igitur
a8o. Diodetianus Aquilcjas cum effet, ChryfoDiocktiano ad Macedonian! , omnes Cbriftiani , gonum interfici juffit die 24. Novembris . Ab
qui i vinculis erant , ( Aquilejs ) fimul a cuflo- hujus intcritu fex St triginta dies intercefferant ,
i:ibus eo dui funt , inter quos erant fimul *Ag.i- cum Roma Aquilejam venerunt Cantius , Canj>e , Chionia , & Irene . Igitur cumfuggeflum fuif- tianus , Cantianilla, & Protus tc videlicet triJ'ct Jmperatori de his , qui habebantur in clau- gefima Decembris ; qua in urbe ignoti occultiftris , jufjit Trafidi Dulcido &c. Ex bis autem que multam operam & utilcm Chn.tijnis carverbis non fatis liquet, utrum Dioclctianus in- cerum pedore atque inedia affliftis prabuerunt
iitutam Macedr.nicam profeftioncm confecerit j ufque ad menfem Aprilcm anni infequentis . Polt
an itinerc paullifper internuflo, in aliqua civi- Martyrium cjufdem Chryfogoni die t:ono & tritate intermedia iubltiterit j ibique cum aliquot ceftmo y ideft die fecunda Januarii an. 290. comdies commorari decreviflet , juTcrit Dulcitium prehenfa: funt Agape, Chionia , &r Irene, priin eos Chriftianos , quos Aquileja deducios in mamque quaeftionem Aquileja; apud Diocletiavinculis habebat , quxtioncs Aquileja: cceptas num fubierunt . Mcnfe Martio Diodetianus ,
perfequi, & nifi Chrifto nuncium remirterent, cum in Macedonian) cogitaret, Aquileja d i fee fi
extremo fupplicio animadverci. Quare finonxn fi t , & Salonam adiit , eoque cum aliis Confirfforibus fanftifima? illas Virgincs perduftae funt ,
Thealonicx mcl tantum five per errorcm , fi
ve per conjefturam intrufum exemeris , nihil qu fecunda apud Sifinnium in locum Dulcit
amentia capti fufFeftum quxfiionc perfunftx
et in aftis hiftoriae Anaftafiana;, quod cum Sa
lonitano trium harum Virginum Martyrio pu- cum effent , Agape quidem Sc Chionia in. Ne
pnet . Ab i J lis excmplaribus , linde Bafilius in nas, Irene autem ipfis nonis Aprilibus Marty
Menologio , & Petrus Equilinus in Cataloga rium Aquilcjae inchoatum, Salonaeconfecerunt .
Agapes 8c fororum elogia fumpferunt , aberat Dukitius & Sifinnius ftatim Aquilejam reverfonafis Thciralonica i cum neuter locum ur- tunt , cumque ad eos fratrum Aniciorum nobemve nomimtim exprefferit, ubi fupremum pro men delatum effet , quod Chriftianam religio certamen obicrunt . At vero Martyro- r.em colcrent , ca de re nuncios litteras Sa
logi Latini , cum in iis, qua; apud ipfos erant, lonam ad Dioclctianum, & in Galium adMaapographis legiflcnt eas apud Tbeffalonicam paf- ximianum miferunt. Dioclctianus } his nuneiis
cum fuo referipto Aquilejam remiffis , die Apri
fas tffty eamdem urbem retinuerunt, cui Mar
tyrium illarum affigerent. Hoc inter cosdifcre- lis 16. Salona difcfffit , Tluffalonicam die 26.
pat, quod Beda, Rabanus, Ado Kalendis qui- pervenit , & biduo poft in Syriam navigavit ;
oem Aprilibus Chioniam , & Agaprn , Nonis quo cum appuliffet die Maji feptima vel octa
vero Irenen Jubjiciant , fecuti potilfimura Hie- va, EmiTim adiir , in eaque urbe legem tulit
jonymiana exemplaria, variations tamenquadam vi. Idus Maji . Dukitius & vero & Sifinnius >
adhibita in quibus ad primnm diem Aprilis cum primnm Salona ab Diocletiano , tum e
Ckionia y Agape , Herenei , ad quinftum vero Gallia a Maximiane) refponfa acccpiffcnt, quo
Cbionia Herene s & *Agape rckruntur. Sed U- rum una cademque erat fententia , ut fratres Afuardus, idemqueAdo a Mofandro & Rofwcy- nicii, fi ab Chriffiana religione adDeorumculdo exeufus, Notkcrus, Bellinus , aliique omnes tur abduci nollent , capite plcftcrcntur , cos
obtruncari jufTerunt pridie Kalendas Junias .
cum Martyrologio Romano antiquo Si hodier
Carterum feu Salona? , five Theffalonica- Aquino, carum nomina ad illosdies adferibunt , feifive
I1XC Tr"
/ororei
licet tertium, Sc quinftum Aprilis , quibufeum kjenfium fororum Martyrium adferibas
alio referas, per me licet; quod mihi in re an- Aquiubiftoria Anaftafiana carum Martyrium conjun
J*
ct . Duas hic adjiciam formulas Martyrologi- eipiti ac pernbfeura vero fimius vifum eft , id
cas ex Ufuardo deferiptas, quocum ca.'tcri ftre fequendum cenfui, refte an fecus , alii dijudi- clefi*
confentiant : 1 1 1 . K(on. aprilis : Thealonicx cent. Sed ubicumque gentium Martyrii palmam D,lmt*l|l".
Tafo SS. VV. Agapes , Cbionix fub Dioclet'u- adepta? fuerint, certe ad facros cedefia: Dalma- ,
uo , qux primo in career macrt* , pofi in ignem tica faffos pertinent . Siquidem primum fortaffe
mi*, fed intatl* a flammis , pofl orationem ad Sirmium, deindcConftantinopolim , demum noDominum fufam animas reddiderunt : & biduo poft : no farculo incuntc Jaderam per S. Donarum ejus
fipnis Aprilis : Sanft* Hirenis Virginis , qutepofi urbis Epifcopum, & Caroli Magni apud Nicctolerantiam careeris y fagitta percuffa eft a Sijin- phorum Imperatorem Lcgatum translatas effe connio Comit , fub quo & forores ejus fimul Agape ht; ubi etiamnum in ade Cathedrali honori
er Cbionia martyri^averunt .
fice affervantur ; de quarum multiplici transla5i alia: fint , de quibus in aftis Gratis Cry- tione plura dicenda funt in hiftoria ccclefis Jadcr-

HISTORIA
itcmqu*
1
Auic
oriundi_^e
* u '

DIOCLETIANI.

dcrtinx . Noftros ctiam dicere jure poTumus

Cantium , Cantianum , & Cantianillamj quam
t
vis enim & Romana civitate donati , Se patrics Romanis familiis adfcripti eflent , ta men
oriundi crant e Narbona feu Narona civitate

Dalmatix j unde videlicet Cams , Carinus, &

Numerianus illorum confanguinei , & fortaTs
univerfa gens Anicia originem ducebat . Cum
his tribus fanctis Virginibus eodem tempore
loco quamplurimos ob religionem interemptos
cTe auftor eft, qui eamdem S. Anaftafix hiftoriam littcris confignavit, eique Agapes, Chionix , & Irenes Martyrium intexuit: Herum , inquit , quia longum efi multorum Dei Martyrum
gefla conferibere , tres forores memoramus Dulcicii Trafidis afpeui prfentatas . Sed jam Diocletiaui itinera , & qua: in Chriftianos crudeliter, atque impie geffit, perfequamur.
Ergo Diocletianus poft fanetas illas forores ,
cum aliis fane multis religionis cauffa interfici
juffas, Salona digreflus TheiTalonicam conceflit,
inde vero in Syriam navigavit . Ex adventu
Diodetiani alique partes Orientis eodem bello
conflagrare videntur , quod ille adverfus Chri
ftianos in Occidente concitaverat . Certc quidem Tharfi in Cilicia multos per ea tmpora
Tharit"' k Chrifti religionem interemptos fuiffe cognofei.
fei poteft ex actis Tharaci, Probi & Andionici, itemque ex actis S. Bonifacii , qui Roma
ab Aghe , qua cum turpi confuetudine implicitus aliquamdiu vixerat , in Orientem miilus ,
ut Sanctorum Martyrum reliquias colligeret ,
Romamquc adferret , fc quoque ipfum dignum
prxbuit, qui Tharfenfium Martyrum numerum
augeret. Horum fiquidem Martyrium in eorumdem finceris Sc probatiifimis actis ad quartum
Diodetiani, & tertium Maximiani Confulatum ,
ideft ad annum Chrifti 2po. adferibitur . De
aliis ad Orientem provineiis , antiqua monu
ments cum perierint , nihil habeoquod adjiciam.
Julio menfe Diocletianus e Syria in Pannoniam reverfus Sirmium venit, &quod reliquum
hujus anni . fupererat , in hac urbe vel in
aliis Pannoniae civitatibus tranfegit; quod fatis
perfpici licet ex tribus legibus Sirmii datisDiocletiano IV. & Maximiano III. Augg. Cofs.
prima XVI. Kai. Aug., altera xv. , tercia vu.
Kai. Decembris . Sirmii cum effet Thcodotem
religiofiilimam fxminam , qua; illuc Nicxa adTbeoJ*. venerat , & Anaftafiam Romanam , qua; ut afifi^** fl'^'s, vexatifque Chriftianis fublidium & folatium ferret , Sirmium fe contulerat , comprehendi judit; & illam quidem Nicxam in Bithyniam remifit , ubi cum duobus H Iiis iv. Nonas
Augufti prxelaram pro Chrifto mortem oppetiit; hanc vero in infulam Palmariam cum viris ducentis , & fxminis feptuaginta Probus Pn
fectus Illyrici rclegavitj ubi vin. Kalendas Januarii ad palum alligata , & farmentis circumpofitis igne admoto , quam diu vchementerque
coneupierat, Martyrii coronam adepta eft.
cx Actis S. Anaftafia;, de qua fufius & accuratius in hiftoria ecelefix Sirmienfis , ubi inveftigandum erit , quid loci , quave in regione fica
iuerit nfula Palmaria. Ejus corpus , Conftantinopolim translatum abS. Donato Epifcopo Jadertino fub initium noni fxculi , in xde Metropo
litana Jadrenfi conquiefeit .
Annum 291. . Junio Tiberiano , Sc Calio
Dione Cofs. exegit Diocletianus apud Illyrios
in Pannonia ac Masfia . Id docent dux leges al
tera Sirmii pridie Idus Maji , altera apud Tri-

431

ballos in Mifia inferiori m. Nonas Dcccmbris . In hiftoriis Martyrum Iceuntur quamplu- ! - -

' /- . 0
.? .
rimi in Pannonia, ac prxfertim Sirmii , itemque in Mxlia fub Diocletiano fanguinem pro
Chrifto atque animam profudifle 5 fed cum plerifque nulla fatis certa temporis nota fit appofita, difficile eft annum defignarc, quocumeujufque Martyrium illigari debcat ; haud tarnen du
bium effe poteft , quin tum diuturna in illis
partibus Diocletiani commoratio multis per harc
tmpora martyrii fubeundi occafionem , cauifamque prxbuerit .
Anno 291. Annibaliano , & Afclepiodoro Cofs.
quid rerum geflerit Diocletianus, quas regiones
obierit, ubi gentium verfatus, quxve in Chri
ftianos molitus fuerit , haud fatis compertum
eft, cum nulla fuppetant nec facra , nec profa
na monuments , unde hxc addifei poffint .
.

Mtrtyr
in PlBIlOn &
M*<U.

III.

De fecunda periodo perfecutionis Diocietianex .

VOlvebatur annus arrx Chriftianx fupra ducentefimum nonagefimus tertius, Diocle
tiano V., & Maximiano IV. Auguftis Confulibus , cum ob tyrannos hoftefque undique ingruentes pluribus fublidiis atque adminiculis
Romanam rempublicam fuleiendam cenfuit Dio
cletianus ; & propterea duos Cxfarcs bellorum
adminiftros, rerumque gerendarumfocios, Conftantium Chloruni Hcrculio, Maximianum Galerium fibi adfeivit , iifdcmque Nicomedia; Kalcndis Martiis purpuram ac titulum Cxfareum
impertiit . Quemadmodum autem Valeriam filiam fuam Galcrio, Thcodoram Hcrculii privignam Conftantio in rr.atrimoniurrl dedir , utroque uxorcs, quas habebat , repudiare' juflo j fic
ipfe ctiam , cum mira cupiditate flagruret m,ifculcx fobolis ex fe gignenda: , cui Romanum
Imperium quafi teftamento legaret, Serenas prifea; uxori nuncium remifit, cum nulla fpes effet
virilis prolis exea fufeipienda; , & Alexandram e
regia Perfarum ftirpe generatam , ac primo Pcrfico
bello captam, vel dono accepta m, fibi matrimonio
copulavit. Csterumcum nulla ofenfioaut fimul Oioclttitnui Alf.
tas interceffiflet , ob quam primum connubium dif- XnJtm
folveret , Sercnam cum bona gratia ab fuo tho- uxorem
ilucti , $
ro disjunxit; & Romas in fuo palatio fedes illi remm dt*
ampliilimas affignavit, ac proventus fane copi mittti
los fuppeditavit , unde fplendide lauteque viveret ; nec minus, quam antea, impenfe illam dilexit, & prtcr thalami focietatem omnia , quas
Imperatoriam uxorem decebant, honoris ac di
gnitatis infignia & ornamenta permifit; ex quo
factum eft, ut apud ccclcfiafticos Scriptores niRo
hilo fecius nomen Imperatricis Sc uxoris Dio qua
meo Impecletiani retinuerit. Nec vero Serena illud repu- rMricti
dium moleftc tuiit ; quin e re fua duxit impe- retinuit.
ratoriis illis nuptiis expediri , quo libcrius ac
tutius Dco rebufque divinis vacaret . Quam apud
Diocktianum retinuit gratiam Sc auetoritatem ,
ca deineeps ad prasddium & emolumentum rei
Chriftianas, quoad ejus facer poterat, uti non
intermifit .
Cum Diocletianus hoc & fuperiori atmograviffimis reipublicas negotiis , creatione Ca;larum , diftribuendis ordinandifque Romani im
perii provineiis, & difficillimis contra tyrannos
atque holies bcllis apparandis affiduc diftinerctur , ccclcfias a periculo mttuque cladium refpirafle paullulum videntur . Sed qualefcumquc
fue-

HISTORIA DIOCLETIANI.
43fuerint , breves certe fuiffe confit has inducas linatas jampridem Maximiano Hcrculio ad exihriftisnis conccffas. Nam Diocletianus &Her- tum perduccret . De his agi cceptum eil menfe
culius cum Romam convenifcnt , ut dcccnnalia Novembri vergentis anni 294. Id negotii dedein ea urbe clbraient , qua; incidebant in xv. rat Diocletianus Claudio viro clarifimo patrueli
Kalendas Oftobres hujus anni 293. bellum ad- fuo , quem juffit Gabinium communem utriufverfus Chriftianos paullifper intermiTum redin- que patruclcm convenue , ab coque polulare ,
tegrarunt . Hujus belli renovandi occafionem cen- ut Sufannam filiam fuam Maximiano Hcrculio
feo hancfuife , quod, cum Diocletianus humano tixorem daret. Sed tantum abfuit , ut Claudius
faftigio non contentus , fe tamquam Dcum adorari Suannam vel Gabinium adfuam voluntatem perj
... i

~
jufiffet , id ut raccrent Chriliani , millo pror- duccrct, ut hi contra illun^'abinani Deorumfu
Wttoi . fus modo adduci potucrint . Hinc & Diocletia- pertitione ad Chrilli cultum revocaverint . Qua- CUudioi
rriodi
re Omiflo , quod obeundum fufeeperat , de nu- ""
perfeeat. ni in eos odium vehementius exarfit , & Perio
Pioelct. dus fecunda perfecutionis Dioclctianeae originem ptiis ill is negotii), Claudius cum uxore Prapc- Chrifbm
traxit . Antonius Pagius , itemque Theodoricus digna, & cum filiis Alexandro & Cutia , Chri- fc.d5un
Ruinartius ab hoc anno, &abeadem i n i ilianis myfteriis initiatus eil . Exindc facultates
tium perfequendi Chriftianos repetendum effe fuas diftrahere , confeftam indc pecuniam paunibitrantur . Terfecutionis initium ( ait Ruinar
penbus diftribuerc , noftu carceres obirc , &
tius in Pra?fat. gen. ad Aft. Mart. . 44.) armo quos Diocletianus ob Chriflianam religioncm in
293. confignari pojfe videtur , quo Diocletianus vincula conjcccrt , folutos dimittere , caeteris
decennalia imperii fui celcbraturus , fe ut Deum vero quae ad viftum & velitum neeeifaria erant,
edorari, <r gemmas veftibus calccam:>:tifque fuis large fuppeditare eeepit. Unus menfis & dies fe
injeri jujjit , cum antea > inquit Eutropius lib. 9. re fexdeeim interctiTerant , cum Diocletianus
Irnperatorcs in modum judicum falutarentur , & inftitit qiuerere, quid de Claudio faftum effet,
ihlamydein purpuream plus a privato haberent . quid fit , cur tamdiu abfucrit a Palatio , cur
T.adem reftrt Eufebius in Chronico. Et quidem an
r.ufquam appareat , fufceptaeque jampridem ad
no fequenti paffus eil Mennas martyr JEgyptius cc- Gabinium legationis nullam reddat rationem .
leberrimus , ut videre ejl in Chronico Tafchali . Cumquc Dioclctiano mmciatum effet ilium doPlurimos cam ob cauffam.Romae interfeftos fuif mi fuae grotare , mifit , qui cum inviferet, Ma
fe certius videtur , quam ut in dubium revocari ximum ejufdem fratrem, Comitem rei privara?,
poflint j in quorum numero habendos cenfeo mul
quiquc ab eo rei geflie rationem repofceret . Sed
los ex i Iiis , qui cum legantur Roma? fub Dio- quem Claudii legatio , eumdem exitum habu t
cletiano obtruncati , aliove fvpplicii genere affc- Maximi ad Claudium adventusj il Ie quippe Frafti effc, jncertus tarnen eil annus , quo illorum tris hortatu ad Gabinium Presbyterum, & CaM"yrei icartyriura confignari oportet . Sed pauHo poil jum Pontificcm Maximum fe contulit , per quos
Kcmiai. j,ravjor qusdam reipiiblicae five urilitas, fivenc- de praeceptis ac myftcriis noftra; religionis edoIttmqoe
ceffitas Diocletianum ab urbe Italiaquc in Illy ri- ftus , & baptizatus in cam curam totus incu- 'Maximut
cum evoeavit j Herculio Roma: rclifto , qui rc- buit y ut Chjiftiana? pietatis & chaiitatis offieiis c*dii
dintegratam in Chriftianos perfecutionem fedula fedulo obcundis fratrcm imitaretur . Res haud
diu celari poruit ; cumque delata effet ad Dio
perurgeret .
cletianum
dcimo quineto die, poftquam Maxi
Annum 294. primo novorum Caefarum Conflantii & Galerii Confulatu infignem Ulyricis mus ad Fratrem miflus fucrat , incredibile eft
provineiis lulrandis fere totum Diocletianus exe- quanta indignatione , & iracundia exarferit .
git, ut docent leges quamplurima in Pannonia, Contemptis igitur confiliis ac preeibus Serena?
Maffia & Thracia condita; , quarum mentionem mitiora fuadentis, nulla r^tione habita confanfeeimus capite fecundo
4. lllyrica Diocletia- guinitatis , Gabinium quidem ac Sufannam in
peragratio, common tioque fatis diuturna in cuflodiam trudi > Maximum vero Sc Claudium
variis urbibus , ac prsfertim Sirmii , quantum una cum uxore & filiis apudOftiam lento igne
calamitatis eo tempore attulcrit ccclcfiis Ulyri
comburi, combufrofque in mare projici juffit ;
cis , ex eo facile exiftimari poteft, quod many- qui XU. Kalendas Martii Chriftian legis fanrum admodum feraces fuerint iliac , quas dixi , ctitatem illuflii martyrio fanxerunt . Ab Cajo Mjrtyria
Provincias & ccclefiaE , ut Martyrologia omnia autem manus abftinuit , five ut id daret preci- ^'^!
tcftantur . Multorum quidem incerta funt tm
bus Serena?, five quia vercbatur, ne Chriliani #c.
pora , & pkrofque ad initia proximi fxculi , ob fummo Hierarchy illatam aliquid
cum maxime fervebat univtrialis pcrfecutio, rc- feditionis molircntur. Porro Sufannam cum car
fcrendos cenfeo j dubitari tarnen non poteft , een's fitu ac pedore diu multumque macerafftt,
quin haud pauci ex illis hoc anno , cum Dio
neque tarnen a propofito religionis & Virginicletianus in his partibus verfaretur , pro Chri- tatis tuenda? dimovere poffct, cuftodiaabduftam
fto mortem obicrint inter quos annumcrari clam domi fua? capite plcfti juffit iii.Id. Au
poiTunt Irenxus Sirmicnfis Epifcopus , itemquc gulli . Hare fummatim ex hilloria S. Sulannae , Et s. Montanus Presbyter , & Maxima Virgo , De qua: aliis locis fufius & accuratius exponent ur. fnI,,!
Cum graves de Perils nuncii Romam ab Ga
metrius Diaconus , qui martyrio pcrfunfti cfTc
dicuntur , Probo eodem Illyricam Pratfefturam leno veniffent , Diocletianus cum cxercitu in
gerente , qui quadriennio ante Anaftaia: Oricntcm proficifci maturavit. Anno igitur 2p5.
intulerat . Sed alii horum martyriem referunt fexto Confulatu inito , i n quo collegam habuit
ad initium proximi fxculi , cum ferveret uni- Conflantium Chlorum II. Confukm , cum Italicis lecionibus in Dalmatian! trijecit . Salons:
vcrfalis perfecutio . Nihilo autem pauciorcs il
lis, quorum nomina in Martyrologiis inferipta cum effet , copias ex univerfa Dalmatia Illyi iafunt , commemorari poffent , nifi corum memo- que conlcribi juffit, quibus tum ad bellum Per
ficum contra Narfeum , tum etiam ad bellum Aleriam vetulias perpetua oblivione obtriviTet .
Intra finem hujus anni Diocletianus Romam xandrinum contra Achillcum tyrannum utcrctur.
cum rediiffet , nihil prius iibi faciendum puta- Intcrea dum in illis rcgionibus militum delcVit , juam ut nuptias Sufanna; Gabinii filia; dc- ftus habentur, quod Roma; in.- Chriftianos bel
lum

HISTORIA

DI LE TI AN I.

lum redintegraverat , ' Salonae vehcmentius gelt.

Prater alios fane multos , quos tum in ea ur
be, tum in univerfa Dalmatia finitimifque provinciis aut perpetuo carceri addixit , aut bonis
omnibus evertit, aut exfilio, aut morte multa
Salos rle , Georgium Salonitanum Antiftitem vincuGeorg
Ip.& Ale lis, & verberibus, atque omni fupplicio excruandre n- ciatum necavit; eque vim abftinuit ab Alexan
*orii.
dra conjuge fu , quam fecum deduxerat ; cum
enim Georg miraculis & cohortatonibus immlfa Chrifto nomcn dediffet , fuis fatelli'tibus
ccuri feriendam tradidit . Ab hujus conjugio
folutus vel tertiam uxorm duxit , cui nomcn
erat Elcuthcria; aut Prifcae, vcl SerenamRomae
reliftam in thori focictatern rccipere decrevit .
Sed de his fatis diligenter diximus in A&is S.
Georg .
Interea Romae nihilo fegnius Chriftianos divexabat Maximianus Herculius , qui cum mul
tas piorum hominum ftrages cdidiflet , GabiJCajui & nium quoque fuperiori anno in vincula conjeGabiaini fum xi. Kalendas Martias , & Cajum RomaaliiqueKo. num Pontificem , cui Diocletianus pcpercerat ,
m intetcmpti,in x. Kalendas Majas interfecit . De Gabinio & Ca
tente Her- jo vide , quae in eorum Aftis difturi fumus .
pilla .
Et Maximianus quidem Herculixis in Africain
tranfgreffus Quingentianos perdomuit, & Julianum Proconfulem oppreilt, qui tyrarinidem occupaverat ; Conftantius vero Britanniam recepit , Alemannos Galljara vallantes ad internecionem cecidit . '
At Diocletianus eodem anno . fub finem
Aprilis Salona dtfceft ; & Nicomediam cum
veniit, exercitum bifariam divifit; partemque
Galerio ad bellum Perficum tradidit , partem
fecum ad Alexandrina m expeditionem deduxit .
Dioaletta Alexandriam anno infequenti in poteftatcm renui Ale- degit , Achilleum feditionis autorem feris obfcadrim jecit , exteros conjurationis principes acerbiffireeipil.
misfuppliciis excruciavit . Contra vero in Orien
te male pugnatum eft a Galerio , qui duobus
praeliis temer commifs femel atque iterum fu
fo caefoque exercitu vi&us aufugit . Diocletianus
in Orientem rcverfus, Galerium ex infelici pu
gna redeuntem fuo confpeftu prohibuit, & an
te fuam rhedam aliquot millia pafluum praecurGajtrai rere coegit . Porro Galcrius florentiffimis copiis
Teriatra- ex Illyria contradis , & ab Diocletiano accefit.
ptis Perfas Armeniam depopulantes tanto mpe
tu invafit , ut majori , quam aeeeperat , dade
hoftibus reddita , maculam illam 'fuperioribus
praeliis fufeeptam gloriofe deleverit, ac dignum
le pra;buerit , quem Diocletianus perhonorifice
exciperet. ' funt anno 297. Maximiano
Herculio Augufto V. Sc Maximiano Galerio
xfare II. Confulibus.
. IV.
Ds tertia Teriodo perfecutionis Diocletiane<e ,
Ncerea dum Imperatores gravilfimis& pericuI lofiffimis bellis impliciti omni cura ad tuendas vel recuperandas imperii Romani provincias
ineumbebant , aliquid otii V quietis , aut certe
minus periculi & perturbations videtur hriftianis fuiffe . Sed nova res fubindc accidit ,
quae animum Diodetiani vehementius exafperavit , & tertiss periodo perfecutionis Diocletiainitum neae iitium attulit . Sub vitoriam dePerfis rcPenodi }. ]atam , Diocletianus in Orientis partibus cum
vietltu folemnibus facrifieiis intereffet , eque ull in
Jllyrici Sacri Tom. IL

411
fibris fiffifque jecorum notae apparcrent , undc
rerum futurarum eventus conjedari poflet, admonetur ab Arufpice Chriftianorum afpeftu interventuque prohiberi Dcos , ne quid figni per
exta ederent , neve fuam de more prifentiam
dedararent . Quo admonku Diocletianus mirum
quantum excahduit , & protinus cum vinculorum ac verberum minis edixit, ut omnes, qui
facris aderant , quique in aula degebant , Diis
litarent , neu quifquam in pofterum Chn'ftianis
facris initiaretur . Atque haec tertia periodus
fuit perfecutionis particularis , qua de nunc agimus, hoc edicto acrius exaeerbataej quae initio
Eviendi a Palatinis fafto , mox in univerfos * per
Chriftianos milites Tjibunos, Duces efftifa , ^"3"
Homanos exercitus valde imminuit , integris eootrPipropemodum legionibus ablcgatis , quibus fides ,"ieo*
ac religio , quam falus aut militia , fuit ami- Chnftiaquior .' Nam datis ad Prnsfeftos litteris , ju(fit .'
omnes , qui in caftris Ronianis ftipendia facerent , five ordines ducereat , ad nefaria facra
compelli; fi abnuercnt , cum prohro cxaufloratos dimitti . Neque edicla in milites pcrfecutio
"intra cdes & fupplicia fe continuit . Multi
quippe non folum militara infignia, fed etiam
yitm per fummos cruciatus ademptam fuiffe
vetera monumenta teftantur . Sed audiendus eft
Laftantius , qui cap. 10. rem totam accurate
perfequitur. Cum agerct in partibus Orientis, t
erat pro timor fcrutator rerum futurarum , im-?
molabat pecudes , in jecoribus ventura querer
bat . Turn quidam piiniflrorum feientes Dominum .
cunt adftflerent immolanti , impofuerunt frontibui
fuis immortale ftgnum . Quo fa&o fugatis dmonibiis [acra turbata funt . Trcpidabant arufpices ,
folitas in extis notas videbant , & qvafi non
litaent , fapius immolabant . Verum identidem
miiatx hofli nihil oflendebant , donee magiflef
lie jlrufpicum Tagis , feu fufpicione , feu vifu ,
ait ideireq non refpondere facra 3 quod rebus divinis prqfani homines intereffent . Tunc ira furens
jaerificare non eos tantum , qui miniflrabant , fed
univerfos } qui erant in Talatio, jufftt ; & in eosy
ft detretlaffent , verberibus animadverti j datifque
ad Tr/epofitos litteris , etiam milites cogi ad ne
fanda facrijicia prxcepit , ut qui non paruiffent ,
militia folverentur .
Hanc camdem perfecutionem militarem pau-r
cioribus verbis defcripfit Eufebius lib. 8. cap. 4.
cauiTa , undc initium habuit , praetcrmiiTa : Igitur primo omnium , quoniam, ftcuti diximus , ignis
hujus exordium inter fobs milites parva fcintill*
conflaverat , cum deligerentur , ft qui effent inter
milites Chrifliani , ut aut immolandum fibi fcirent , aut militiam pariter vitamque ponendam ,
plurimi ex Ulis militiam pro Chriflo , pauci etiam
animas pofuere . Idem Eufebius in ChronicoVeturium quemdam Magiltrum militiz nominat , Veturiui
qui omnium acerrime in Chriftianos milites far- Chri"'yiebat : Veturius Magifier militia Chriftianos mi- (^-4,
lites perfequitur y paullathn ex illo jam tempore ,
perfecutione advrfum nos incipiente ,
Initium hujus perfeutionis alii ad ann. 297.
alii ad annum 298. revocant : neque audiendus
ft Saligcr, qui illud in an. joz. rejecit ; praefertim cum in aliis Eufcbiani Chronici extmplaribus affixum fit anno xiv. Diocletiani, qui
eft Chrifti 297. in finem vergens . Egregium rcligionis & conftantiae exemplum Chriftianis militibus praebuit Andreas Tribunus , cujus opera
magni luerat in Perfico bello . Is apnd Tarfum
inCilicia, jubentc Galerio, cum tota fua cohorO

HISTORIA DIOCLETIAN I.
4
te castus eft . Horum martyrium his temporibus rabiles fuifle hriftinos nemo inficiari poteft ,
alligari oportet , cum eos poft Perficam vido- qwos qvdem omnes feriebat ediium Diocltijra'm interfedos fle Aa dclarent . Edida Dio jii . Hin exiftinwi yclim , quam ingens yel marcletiani adverfus ' milite5 Chriftianos longe latc- tyrum, yel orjfeflorum numerus ad facros Illyrique per orbis Romani provincias cirumlata fluf & Dilmatica cclefia Faftos augendos acceffs intelligi poteft ex Ladantio, qui litteras Im- ferit . Sed cum vel prierint antiqu monumenMiliui peratorias non ad unum , fed ad plures Pr&pofi- ta,'vel nemohaec litteris confignaverit , yetuftas
Ta h*pr- f?s > *^e^ mi^c'* Pr?fedos datas effe doet : nam & ohlivio, ut alios plerofque, fie etiim horum
/ecuJone. jn Africain effe perjata teftarur bifioria S. Mar- nomina , & preclara pro Chrifto certamina fi"" eelli Centurionis' Tingitani in Mauritania qui lentio ac tenebris obvolvit, ii pofterorum notiduodecim filios certaminis pariter vidoriasque tiae ac venerationi praeripuit, Nec r<ro fi nomifocios babuit . Parentis & filiorum martyrium patim interdium erjt militibus hriftianam re
Cavfar Bapnius , Antonius pagius , Theodori- ligionem fufipere, vel retiere, Viis , qui fojs
cus Ruinartius in annum 298, rede cnjiciunt. facerent , poena propofita , continuo exidimlri
Eamdcm contra milites legem promulgatam fuif- debet casteris ejufdem religionis colnda jmpunife in Ulyriis provinciis argumento funt Ale
tatem datam effe 1 quin immo fi qui ad magixander miles Curta; in Pannonia fuperiori , Ju
ftratus earn ob cauffam delati fuiflent , multo
lius & Hfyhius, Pafecras & Valention, Nican- gravioribus , quam milites , fuppliciis afficic=
der Si Martjanus milites ' Doroftori in Mafia, bantur .
Florianus & focii quadraginta milites Lauread
Anno 297, vergente acciderat defeftio Dalma- pfrrCCuto
in Norico Ripenfi , per hae , ut credibile eft, tarum, qu;c Diocletianum ab Oriente in Italian) iliMtt
tmpora ob' religionem interfedi; ex quo'con- Romam eyocavit . Belli Dllmatici cauffas &
jeduram fieri yelim de aliis Illyrjcanis regioni- initia , progrefliopes atque exitus cap. 2.
j. >u/q bus ,' quas eadem rempeftas pervafit .' Exiis, quos defcripfimus. Intcrea Maximianus Herculius no- 2?.'?
jnodo recenfui , m3ityrjbus alii in annum 108. yam hruttanos milites divexandi puniendiquc pveiTu. I
referri , alji in alios , qui confeuti funt ', ante rationem excogitavit ; & cum iljis yel morte
perfecutionem univerialcm annos diftribuj pof multatis, vele militia cum probro dimills nihil
funt . Cum autem referta turn effent militum utjlitatis caperet refpublica , eos fervilibus labohriftianorum cadra atque oppida Romana , vix riofifque operibus atterere decrcvit . Itaque cum
comprehendi , nedum iniri poteft,' numerus eor adhuc in partibus Africa; yerfaretur , Carthsgini
rum, quibus ha;c perfecutio aut vitam, auteer- thermarum fundamenta jecit, quibus ad memote miliciam' abftiilit . Quare in Martyrologiis fa
riam imperii fui nomen' fuum infriberet . Ad
ne multorum nomina incripta invenies , qui pro- eas autem aedificandas lapides excidere , arenam
fefllonem militarem martyrii laurea decorarunt; effodere , lateres coquere , onera convehere ,
quorum plerofque cum nulla h.ronologia nota caetera ejufmodi munia , qu vel a jumentis , vel a
^jftinguat ,' ad harc tmpqra fatis probabiliter re- mapfipijs infimje fprtis jprseftari folcnt , milits
yoari poffunt . De ingenti multitudine militum , Chriftiaos peragere juffit .'
quos hujus perfeicutioris turbo perculit in Orien
Anno 298. Faufto & Gallo Coif, idem Maxi
te pariter atque Occidente, hc fcripfit Baronius mianus Herculius ex Africa Romam reverfus in Chriftkai
ad an. 297. n. 26. Si ex its qui in Occidente pajji hac etiam urbe thermas Diodetiani nomine con- Tiic^ni""1
funt Chrifiiani milites , rationcm ducere , & cn- fecrandas ingenti mole aedifiare ccepit ; que? fuerint , ut Marcelni verbis utar , in mo- f"ct,a A*
jecluram facer licet de Us , qui agebant in Orien
te militibus y quorum ob apparatum Terjki belli , dum provinciarum extruffa incredibili jui
JEgyptiofque tumultus , ingentes fuie copias cer- amplitudinc , non ante feptem anns perfici ,
tum exploratum'que vider'rdebet ; de fis, qui in
ac dedicari potuerunt. Huic anno immenfi hu- Ei Rom*
ter eos militabant ,' Chriiahis ,: quibus legiones jus operis initium adferibunt Baronius, Bollan- *JbiUiU
fuiffe refermas jam diximus , magnam cxdem effe dus , a,liique Eufebium fecuti , qui thermas Diopatratam quis neget ? At qua, feriptorum inopia, letianeas extrui cceptas jn fuo hronico affixit
gregia hriftianorum militum pro fide certanand ad annum ij. Diocletiani : is autem congruit
obfcurata remanfrunt , illorum faltcm , 'qui in cum anno vulgaris 298. qiumvis idem Chro
Occidente ommilitones funt pajji , illujlrantur ex
nicum ab Scaligero editum eafdem in ann. 18.
emple ; licet horttm omnium 1 fuerint praclar Diocletiani rejiiat . In has quoque infanas mo
facinara feriptorum memorix commendata . Quod les operam infumi volpit yitamque hriftiano
autem Eufebius fcripfiV hanc militarem perfecu
rum militum , quos in latumias ad caden^dos la
tionem paucis vitam abftulifle , id referri opor
pides conjecit , aliifque laboriolis minifteriis adtet ad Palitinam , in qiia' tum verfabatur Eu- dixit . legi poffunt in Adis S. Marcelli ,
febws Piocletianus quippe inl'taliam , Galerius quorum hoc eft exordium: Tempore , quo Ma
in Illyrium Romanus e^ercitus abduxerant , ximianus \Augufius rediens ex partibus Africa ad
paucis in Palftina copiis reliclis . Qux marty- urbem B^mam , yolens placer Diocletiano tAuguria ,- inquit arqnius', licet frequentia fuerint & fto , ut in nomine ejus thermas dificaret , ccepit
immania, habito tarnen refpeuad ingruentem po- in invidiam Chrijlianorum omnes milites Bernanos
fiea tempeflatem, nullius prope momenti , & pla
ad ajfliclionem laboris competiere , & per varia
nt levia rideri Eufebio & aliis potuerunt ; quem oca alios ad lapides , alios/ ad arenam fodienam
de Us y qu agerentur in PaUftina , ubi degebat , damnavit . Idem alia; martyrum hiftoria; confir
putamus intelfexie' ; cum alioqui non neget , fed mant . Per ea tmpora Maximianus Cyriacum
confirmer , perfecutionem in Cbrijlianos pedetentim cum Largo, Sifinnio, & Smaragdo in carcerem
a nece Chrijlianorum militum' inchoatam . Satis trudi juffit, '&' iifdcm, quibus addidi erant mili
porro confit ingentes copias' cum ex niverlo tes, operibus exerceri , propterea quod ChriftiaIllyricp, tum . Dalmatia olledas fuiffe , quae nis alfiduo in xdificandis thermis labore attritis
primurn Diocletia.no ad expeditionem Alexandri- vidum ab Thrafonc egregio Chrifti cultore fupnam, deinde Galerio ad Perficam viftoriamegre- peditarent. Ex iis, qui in hanc rem operam dagiam opram navarunt . In his autem innume- bant, plerique laboribus, fame , ruronis con
feti ,

HISTORIA

DIOCLETIAN I.

fcfti , alii gladio percud, ut Saturninus Sc Sifinnius , alii ufque ad vcrberibus csefi ,
ut Papias & Maurus, alii deniquc alio leti gencre illuftre Chriftianas religioniteftimoniumdcderunt. Interea Diocletianus in Dalmatia cum
effet , Maximiani cxemplum fecutus idem aniitmque madverfionis genus ad puniendos Dalmatas Chri>n Dlm- ftianos ac pracfertim milites adhibuit . Herculius
",'
igitur Romae in thermis exftruendis, Diocletianus Salonae in fuo palatio abfolvcndo , aliifquc
Dalmaticis aedificiis perficiendis milites Chriftianos ailidue exercebant , & fame, ac fiti , nique aerumnarum genere maceraban!. Hucetiam,
atque ad hoc tempus referri poffunt , quae Archidiaconus fcripfit cap. iv. Hift. Salonit. Tune
Diocletianus taie moderamen [ voluit adhibere
favitiat, dans legem , ut qui nollet a Chriftiana
cultura recedere , non ut prius atim capite pieQeretur , fed bonis omnibus exfpoliatus ad diverfa metalla , & ad fodiendas arenas exful patria
damnaretur . Huic anno adferibendum eile cenfemus Martyrium Theodori Epifcopi Salonitani.
Intra finem hujus anni Diocletianus rebus
Dalmaticis compofitis cum in urbem veniflet ,
is quidem feptimum , Herculius vero fextum
confulatum iniit anno 299. Cyriacus career*
exemptus Artemiarn alteram Diocletiani e Serena filiam a daemone obfeffam cum liberaffet ,
Diocletianum erga Chriftianos tantifper mitigavit; qui non folum librtate , fed etiam aedibus prope thermasCyriacumdonavit. Artemiam
vero idem Cyriacus Chriftianis praeceptis ac myfteriis imbuit , Sc Sufannae ejus confanguineae
exemplo propofito audor illi fuit , ut Virgini. tatem Deo voveret . Idem Cyriacus juffu DiotnaDfct cletiani in Perfidem profedus , Jobiam Regis
cieiiani filiam, quam itidem Cacodarmon invaferat , &
?ubo- *d falutem priftinam revocavit , & ad ChriftiaHe* vex- nam religionem cum aliis e regia familia quam- piurimis traduxit. Sed haec copiofius explican,

435

lefteraque patriam praemififfet Diconos fuus Exuperantium & Marceilum ; item Venuftianum Mrijrre
Auguftalem Praefidcm Tufciae , cujus juffu Sc JP''"capcus & variis fuppliciis affedus fueratj itemque uxorem ac duos filios Venuftiani , quos
'
ipfemet Sabinus ad Chrifti cultum traduxerat .
Ex corumdem Aftorum exordio pauca quaedam
huk loco intexere placet. Cum Maximianus Herculius * ejf/f, & xv. Kai. Majas in Circo
Maximo fpearet Circenfes ludos , Sexto miffo Vcneto vinccnte , acclamatum eft in Circo : Chriftiani tollantur : dium eft duodecies ; iteratumque , Augufte Chriiani non fint 3 clamatum dedes . Ex quo faum eft , ut Eugenius Hermogcnianus Trafeus Tratorio retulerit in Senatu de
perfecutione in hriflianos decernenda . DecerniDecreta
tur in Senatu perjecutio; referiptumque ddit Ma- lwm i
ximianus ad Venuftianum Auguftalem Tufcia bis s^"*
verbis : Ex fuggeftione patris noftri Hermogenia-
ni TT. apud nos claruie cognofee .... Ideo Chri*
monemus , ut ubicumque Cbriftiani inventi fue- B0"
rint fuperflitionem colentes > aut faerificare cogantur diis , aut cette pais intereant , facultatibufque nudati , eadem Fifco cum tributis publicis
Jocicntur . Vale parens carijfme. Dat. pridie Kai.
Majas. Interea Diocletianus partim in Illyrico ,
partim in Oriente haud fine detrimento rei Chriftianae verfabatur.
Anno 30. Conftantio Chloro, & Maximiano Gale rio Cacfaribus iv. Cofs. , Diocletianus
cum in Illyricis aliifquc Oricntis provinciis peragrandis hunc annum fere totum confumpfiffct,
menfe Novembri Nicomediam inBithyniam hicmatum abiit . In eamdem urbem fe contulit
Galerius, ubi de Chrilianorum genere penitus tuCoextinguendo deliberation eft ; eaque de re clan- J"*jj
deftinis cum Galcrio conventibus habendis to- \\tn% .
tam hyeniem Diocletianus exegit . Hadenus de 1''
tribus Periodis perfecutionis Diocleciaoeae ; quae *<1 *
levia quaedam praelia fuiffe dixeris, quibus pro-

ac diligentius expend oportebit in adis S. Arternis . Diocletianus Roma profedus in Dalmatiara atque in Pannoniam abiit, & duos extremi anni menfes Sirmii exegit , ut conftat ex
legibus ibidem promulgatis .
Anno 300. Conftantio & Galerio III. Cofs.,
Diocletianus e Pannonia , Herculius ex Italia
Salonam conveniunt , ut de imperio abdicando
deliberarent . Hue fpedant , qua? capite a. . 6.
diximus . Sub ca comitia Herculius Romam ,
Diocletianus Sirmium revertitur . Joannes II.
Epifcopus Salonae ob religionem interfedus eft .
Anno 301. Titiano II. & Ncpotiano Cofs.
initia quedara Romx jada funt perfecutionis
uni verfalis, quae preludia fuerunt feufignaprsnuncia immanilimjc illius tempeftatis , quae biennio poft in ecclelam univerfam incubuit. Cum
enim Maximianus Herculius in Circo Maximo
ludos Circenfes daret , fpedaretque, ab univcrc""
fo populo acclamatum eft femel duodecies Sc itcoVca" rum decies contra Chriftianos . Itaque Hercu lius , referente ad Senatum Eugenio Hermogc,ft*
niano Praefcfto Praetorio, decrevit Senatu popu-

ludere videbantur boles Chriftiani nominis, Se

quodammodo periclitari quid fibi & quantum
effet virium ad Chriftianos debellandos j antequam iifdem univerfale illud atque internecinum bellum toto terrarum orbe indiccrent cujus initia, progresiones , exitufque explicare aggredimur.

loque Romano approbante Chriftianum genus ac

nomen in Italia totoque imperio Occidentali
abolendum effc . Hoc decretum Baronius huic
anno affixit, quod relius fortaffc in proximum
annum transferri poffet. Haec omnia videre Iicet in adis S. Sabini Epifcopi Spolctini &Martyris , qui hoc , vcl anno infequenti illuftre
Martyrium fubiit in. Kalendas Januarii , cum
ante fe ad gloriofum pro Chrifto certamen , cqlllyrici Sacri Tom. II.

cletiano conderet , nifi hujus mens & voluntas

cognita illi fuiffet , tum ex iis , quas ipfemet
Diocletianus in Chriftianorum perniciem fiepe
decreverat , tum vero ex illo Salonitano conventu , in quo uterque de abolcnda Chriftiana
religione inter fe confultationem inierant . Id
quippe honoris atque officii non folum duo illi
Caefares Conftantius & Galerius, fed etiam Maximianus quamvis Imperator Sc Auguftus , tri
bue-

V.

Diocletianus Auor perfecutionis dcima univerfalis Galerio infligante .

Romae adverfum Chriftianos claflcum
I cani jufferat Maximianus Herculius , cum
impeliente populo, & Senatu approbante ,
decretum condidit, Sc promulgavit, quo Chriftianis fupremum exitium denunciabat. Sed hujus edidi crudelitas non eft praetergreffa fines
Occidentalis imperii , quibus Maximiani poteftas & jurifdidio definiebatur . Nec vero tantum fibi fumere Sc arrogare aufus effet Hcrculius, ut cam legem infeio aut inconfulto Dio-

43*

C!rtu
iccutionii
ji(iiverfa>
"'

,:

HISTORIA

D I OCLETI ANI.

buebant Diocletiano, ut fi quid gravions raoment in deliberationem caderct , nihil per fe

ipfi, nifi de illius confilio ac volntate taruerent ac fufcipercnt : Valerium enim , ait Victor
de Cefar. , ut parentem , feu Dei magni modo
fttfpiciebant ; cujus nutu omnia gerebantur .
Sed Herculiano illi edicto quod deerataudoritatis , quominus vim fuam toto orbe Roma
no in Chriftianos poffet expromere, adjccit Dioclecianus Nicomcdia; , ubi univerfale in omnes
fine ulla exceptione Chriftianos decretum projofuit, quo lublatus omnino eft limes ille imjerii Occidentalis , ultra quem lex Maximiani
ata contra Chriftianos progredi non poterat .
Vix Diocletianus Nicomediam pervenerac intra
finem labentis anni 30. , cum illuc ftatim advohvit Galerius , & partim innato in Chriftianos odio, partim Romulae matris muheris adrnodum fuperftitiofae impulfu ac rabie inftinftus ,
de Chriftianis tollendis , quod Roma? Herculius
decreverat , quodque triennio ante S.ilonae conftitutum fuerat , vehementius Diocletianum urgere ccepit . Dederat enim Galerius, quam male
crga nos animatus effet, praefertim poft bellum
Pcrficum documenta fatis illuftria ; nam ante id
temporis Illyricanis finibus ab irruptione Bar
barorum tuendis cum effet pra?pofitus , & aliis
pnterea molcftis operofifque be His implicatus,
de Chriftianis vix cogitandi fpatium habuerat ;
& cum illi delatum fuiffet nomen cujufdamTribuni de contempto Idolorum cultu , refcripfit
Antiocho totius exercitus duci , ea quxftione
tamdiu fuperfedendum effe, dum foret cum Per
ds debellatum, ne fi quid gravius in eum Tribunum decerneret , milites Chriftiani feditionem
aliquam aut defedionem ab exercitu molirentur . Sed poft relatam de hoftibus viftoriam
fuam in Chriftianos iram palam effudic > aeprimuro cjuidem in Andream ( id nomen erat illi
Tribuno ) univeramque ejus cohortem, deinde
in omnes Chrifti cultores communiter ac promifeue animadverti juffit j ut cognofci poteft
ex Actis SS. Martyrum Indes & Domnae , in
quibus praeterea dekriprum eft Martyrium Glycerii, Zenonis, Euthymii, Theophili , Dorothei, Mardonii, Mygdonii , Agapes, TheophiJas; Se infuper multa Chriftianorum millia una
node prxima ante diem natalcm Chrifti, uno
in templo Nicomediz concremata juflu Galerii
Maximiani leguntur. Quos omnes Baronius an
no primo quarti fxculi adferipfit , ante quam
univerfalis perfecutio indicia effet . Sed verofimilius eft alios quidem fub initium hujus perecutionis, alios vero haud multo ante Marry-:
rium objiiTe . Illud autem Nicomedienfe tem
pi um , quod cum refcrriifimum effet Chriftia
nis, qui natali Chrifti node ad divina myfteria celebranda convenerant , Galerius incendi
judt, five in urbe , five in fuburbio fitum ef
fet, certe diverfum fuerit oportet ab altero tem
plo itidem Nicomedicnfi, quod in fummo editoque urbis loco pofitum Diocletianus & Ga
lerius pridie ejus dici , quo fuit decreta perfe
cutio univerfalis, dirui jufferunt $ de quo Laclantius cap. xii.
Galerius igitur Chriftiani fanguinis , quem
guitare jam cceperat , diuturnam fitim cxplere
cupiens, Nicomediam venerat , ut Diocletianum
ad cauiem Chriftianorum, totiufque invifasgentis extinftionem deccrnendam omnino compellerct . Per totum hyemem ea de re dlibrt um
eft , multae habits confultationes clandeftinx ,

cum Galerius minus facilem, quam putabat, ad

obfequendum fuo furori Diocletianum offendif- .
fet . Sed hue transferenda funt , qua? de illis "un"*i.
conventiculis Nicomedienfibus fcripfit Laftan- Nicotius , qui tum Nicomedia; aderat , litterafque "/cTr''
oratorias docebat , ut ipfe teftatur lib. y. Divin. Rtaaii exInftit. c. 2. Deinde y ait de Mort. Perfec. . io. ,de.rjm'B*BII. in Bithyniam venit hyematum ; eodemque tum
Maximianus quoque Cafar inflammatus fcelere advenit , ut ad perfequendos Chriflianos infligaret
Senem vanum , qui jam principium fecerat . Cu
jus furoris banc cauffam fuiffe cognovi. Erat ma
ter ejus Deorum montium cultrix , mulier admodum fuperjlitiofa . Qua cum effet , dapibus facrificabat pene quotidie , ac vicariis fuis epulas cxhibebat . Chrifliani abflinebant , & ilia cum gentibus epulante , jejuniis hi & orationibus infiflebant . Bine concepit odium adverfus eos , acfilium
fuum non minus fuperftitiofum querelis muliebribus ad tollendos homines incitavit . Ergo habito
inter fe per totam hyemem confilio , cum nemo
admittcrctur , & omnes de fummo flatu reipublicx tratlari arbitrarentur , diu fenex furori ejus
repugnavit , ojlendens quam perniciofum effet inquietari orbem terra , fundi fanguinem multorum ,
tilos libenter mori folere . Satis effe , fi Palatinos
tantum ac milites ab ea religione prohiberet . Tfjec
tarnen defleftere potuit pracipitis hominis in/aniam .
Quidnam cauffa; autem effe dixerimus, cur Dio
cletianus, qui Chriftianis ad earn diem multo,
quam Galerius , iniquiorem fe prsbuerat , inCorDioJ
illis Nicomedienfibus confultationibus non fo- cletiana
lum Galerii poftulatis repugnaverit , fed etiam gJj^H'
Chriftianorum cauffam agere vifus fuerit ? Ac pohiini
mihi in earn rem plane admirabilem intuenti ,
ex duabus caufls , quas hie fubjiciam, alterutra "*
fuiffe vidctur , ob quam Diocletianus ab Gale
no fibi diffentiendum putaverit . Unam arbitrr
fuiffe, quod fui eum adverfum Chriftianos conatus , fuiceptique Chriftianse religionis abolends confilii fortaffe jam peenituerit . Experiundo enim didicerat nihil contra Chriftianos vin
cula & exfilia, nihil caedes & atrociffima quaeque fupplicia proficere ; multoque citius torquentium vires inferendis, quam Chriftianorum
virtutem fuftinendis tormentis debilitan j ajebaC
enim illos libenter mori fotere . Si vero edidis
propofitis palam profiteretur velle fe, quidquid
ufquam Chriftianorum effet, omnino extinguere, fatis intelligebat majus quiddam fe conari ,
quam quod poffet efficere , V infa.no illo irritoque conatu nihil aliud fibi , nifi pudorem &
ignominiam quaerere . Quocirca ceniuit fatis effe
id , quod in fua erat poteftatc , perficere Sc cu
rare , ut nemo five in palatio verfaretur , five
in cxercitu Romano ftipendia facerct , quin Deo*
coleret , iifdemque antiquo ritu facrificaret . Al
tera cauffa , cur Diocletianus oftenderit fe ab
Galerii lententia abhorrere, hoc eft probabilior ,
quo magis cum illius malitia & calliditate congruere videtur . Nihil ille quidem vehementius
optabat, quam univerfum Chriftianorum genus ad
internccionem delere j fed per fpeciem repugnandi huic tarn immani confilio, ab fe in alios
immenfae illius cladis cauffam eulpamque omnem
convertcre ftudebat : Diocletianus moratus callide
fuit , inquit Eutropius cap. 9. fagax prxterea,
& admodum fubtilis ingenio , & qui feveritatem
fuam aliena invidia yeilet explere . Eumdem Vopifcus etiam in Numeriano callidum vocat , con
filii quidem femper alti , nonnumquam tarnen effrontis , fed prudentis , nimia pervicacia motus
inquit-

HISTORIA

DIOCLETI ANI.

inquieii pctloris comprimentis . Ejus tarnen prudtazrt (aifsefufpeSam idem Eutropius ait, aqua
Cbi cavendumunufquifque; &qui earn evafetant ,
fibi gratulandum putarent . Diffentiendo igitur
Diocletianus videri volebat fe invitum in Galerii
fententiam traduci, ut omnis in Galerium atrociffimi illius fafti invidia, omnifque , G aliter
atque optabat fuccederet, ignominia redundaret ,
digitoque in Galerium intento illud Tcrenrianum ufurpare poflet: T^am fi hic mali eft quicquam3 hem illic eft huic ret caput. Sedquoniam
hxc clam & remotis arbitris aa fuerant , ut
palam fieret, conftaretque inter omnes , non fua
illum .fpontc, fed alieno impulfu tantam hominum ftragem decrevtfe.; antequam ea dere quidOpMm-quamiftatueret,
itatueret, confilii
conlii capiendi caufla
cauiia OptimaUptimah'e*Co
i -l' ,
tes nr
ac m;t,rc
railites f,mri't
convocavit ,
quos fatU
fatis frifh-tt
feiebat
cnViium Chriftianis inimicos . Hi omnes cum in Gaoci de ]erj fententiam five ultro , five alieno coai?oe". u iviffent , fimulavit fe tantopere ab caedibus
toeeda, abhorrcre, ut ad decernendum palam, quod ecum ipfe tacitus decr.ev.erat , ne communi quidera omnium confilio adduci poflet , nifi auftoritas quaedam major humana accederet . Mir
fit ergo in Afiam , qui fuper ea r.e confulerei
Apollinem Milefium , a quo contra Chriftianos
illius Nu minis contemptores id , quod voluerat, quodque certo fperaverat, refponfum acce*,*aJS pit . Itaque, ut videri volebat , humano diviie Me. noque impulfu quafi coaftus , univerfalem in

Chriftianos perfecutionem decrevit , vifufque fibi

eft , five res e fententia , five aliter fuccederet,
fatis fua? fa mx & exiftimationi confuluiffe, cum
immaniflmi illius decreti non approbatores folm, fed Auores etiam homines Deofque haberet . Sed nobis iterum audiendus eft Laftantius
cap. ir. Vlacuit ergo amicorum fententiam experiri. J{am erat hu/us maliti* . Cum bonum quid
facer decreviffet , fine confilio faciebat , ut ipfe
laudaretur ; cum autem malum , quoniam id rer
prehendendum fciebat , in confilium multos advocabat , ut aliorum culpa adferiberetur , quidquid
ipfe deliquerat . ^dmiffi ergo judices pauci , &
pauci militares , ut dignitate antecedebant , interrogabantur . Quidam proprio adverfus Cbriftianos odio y inimicos Qeorum & hofles religionum
publicarum tollendos e'e cenfuerunt ; & qui alittr fentiebant , intellecla hominis volntate > vel
timentes , vel gratificari volentes ineamdemfententiam congruerunt . ( fie quidem ftexus eft
Imperator , ut accommodaret aenfum ; fed deos
potilmum confulere ftatuit , mifitque arufpicem
ad Milefium . T^efpondit Ule , ut divi~
na religionis inimicus . Traduclus efl itaque a
propofito .
Hujus autem rei quamvis magnae ac difficilis
perficiund mira tum adeTe videbatur opportunitas, cum feilicet vicb's debellatifque hoftibus
ac tyrannis , bellum omne conquieverat . Recepta erat Britannia, Alemanni cum ingenti caede ab Gallia; finibus repulfi , Alexandrina rebellio ac tyrannis extinifta, Africa omnis Quingentianis erepta in Romanorum fidem ac ditionem redierat ; Perfa? vero tarn magna clade attriti ac perdomiti, ut cum multi anni eis opus
effent ad vires & copias reficiendas, nullum illinc
periculum aut bellum ingruere videretur. Supe-rerant Barbari ultra Danubium j fed hi tumultuaria magis excurfione, quam jufti more belli
in provincias Romanas identidem irruebant, &
praeda contenti domum revertebantur . Praeterea
Chrillianis militibus aut morte, aut exfilio muJllyrici Sacri Tom. IIX

437

tatis , nullum erat periculum , ne quid tumub- s

tus aut feditionis in Romano cxercitu oriretur,
Numquam igitur .res Chriftiana propius efle ab
iiueritu vifa eft , .quam his temporibu,s , cum
Imperatores Pra;fe<ique provinciarum ad earn ,
prorfus extinguendam vires omnes imperii exer
rere, & conjungere.poterant . Diocletianus por.
ro five ut fenlim primo ac pedetentim rem tantarn aggrederetur, five ne illam fimulat bonitatis, quam fufceperat perfonam, ftatim abjiceret, longe mitius , quam optaJTet.Galerius, agendum , neque ad caedes ufque progrediendum
cenfuit : fianc mderafwnem tenere Donatus e , Primo cinquit Lacbntius, ut earn rem finefangume tran- ^itiai fc
figi juberet , vivos cremari reitet , qui e. *,
fdcrificio
jaenpew repugnajfent
repugnajjem . Sed
?ea dolo
aoio fraude
rrauae Gak-^J^
^aie- cit^
rii facile Diocletianus paffus
Daflus l
cft.eo
eo fe
fe,. nur
quo infeipfe- r00i
met volebat , deduci , ut videlicet Chriftianis,
qui di is facrificare abnuerent , non exfilia folum
&carceres, fed etiam atrocima quaeque fuppljcia, caedefque cruennfimas decerneret .
5. VI.
De anno, menfe , ac die indiel univerfalis
perfecutionis .
T T Ujus perfecutionis initium Baronius , Onu?
phrius, Petavius, alque conferunt in anriunf aeras vulgaris 302.5 fed rejici oportere in
annum proximum Eufebius docet, fiquidemeum
ia Ghronico, tum in hiftoria indiftam efle tra,?
dit anno undevigefimo Oiocletiani . Is auteny
cum imperare cpiflet anno 284. xv. Kalenda*
Oftobris, annum imperii duodevigefimum com-r
plevit , iniitque undevigefimum anno 502. eadem die decima feptima menu's Septcmbris . Ita- India* eft
que anno 30$. , cum aut exeunte hyeme , aut Perf"p'io
vere ineuntc bellum illud immaniTimum Chri- cietni
ftianis intulit , annum imperii undevigefimum Jl9i,c0hri*
agebat . Ne vero quis exiftimet Eufebium annos 1 J0J'
imperii Diocletianei numerafte more Romano ad
normam anni Juliani ab Kalendis Januariis, prohibet Lacbntius cap. 12. qui fine ulla verborum
ambiguitate exordia hu/us perfecutionis refertad
oebvum Diocletiani , & feptimum Maximiani
Confulatum : is autem e communi omnium fententia conneitur cum anno Chrifti joj. Idem
Lacbntius cum cap. 48. defcripfifTet decretum
Conftantini Si Licinii III. Cofs. Idibus Juniis promulgatum , quo pax ecekfia reddita eft, perfpicue docuit ab everfione templi Nicomedienfis
ad ejufdem reftitutionem , ideft ab initio ad finem hujus perfecutionis , decern ipfos annos , &
quatuor prsEterea menfes, aut plus eo , minufve
elapfos fuifle: Sic ab everfa ecclefia ufque ad rc*
ftitutam fuerunt anni decern , menfes plus minus
quatuor, Tertius Conftantini & Licinii confulatus incurrit in annum Chrifti 315. Si autem
ab Idibus Juniis hujus anni retrogradiens annos
annumeres decern , menfes vero tres & dies undeviginti , occurret tibi annus tertius quarti iaeculi, & dies vigefima tertia Fcbruarii; qua? quir
dem dies, auftore Lacbntio, excidium templo
Nicomedienfi , initiumque decima; & univerlali
perfecutioni attulit . Quare poft inventum Ladantium nemo eft , qui ejufdem perfecutionis
exordium ab oebvo Diocletiani, & feptimo Herculii confulatu, ideft ab anno 303. dimovere audeat. Cum Laclando , quem Antonius Pagius ,
Stephanus Baluzius, omnes Laantiani Opufculi
Interpretes, & aliiprauerca fequuntur, confentit
3
Chro-

438

HISTORIA

IOCLETIANI,

Chronicon Alexandrinum 3 itemque Idatius , qui

Diocletiano VIII. & Maximiano VII. Cofl". hac
(ubjecit : His Coff. perfecutio Chfiftiamrum .
Hanc epocham Ladantii & Eufebii audoritate firmatam in magnum difcrimen conjiciunt Ada Concilii Cyrthenfis, quodSeundus TigifitamiSj idemque primae fedis in Numidia Epi feopus apud Cyrtham convocavit, ut in locum Cirthenfis Epifcopi defundi alius fubrogaretur. His
autem Actis inferipti funt Diocletianus fill, &
Maximiahus VU. Confutes . Porro cum Auguftinus
in Brevic. Collt, affirmer, id Concilium celebratum efle poft annum, quam Saturninus, Dativus
aliique apud Carthaginm religionis caufla interfedi fuiflent ; tum horum martyrium , turn ve
ro initium perfecutionis referatur necefle eft ad
quartum Confulatum Conftantii Chlori, & Galerii Armentarii , ideft ad fuperjorem ann. 302.
id quod Petavius plane certoque confici putat ex
illa Cyrthnfis Concilji inferiptione .
Henricus Valefius in Annotat. ad lib. 8. Eufeb.
acute perfpexit meridum librarii , quod in earn
inlcriptionem irrepfit ; & pro Diocletiano otties
& Mdximiano fepties Confulibus y fubftituendum
Diiniiur efle cbntendit P.' C. ( ideft poft Confulatum )
^rguinen.'
um de- Dbletiani
. }. :7 <, ... .IX.
, &_ MaxmianiVl.
:T exquofitcon; ^ .
fumpium cihum lllud coactum elle nn, joy. qui nonum
c'liw'c Diocletian' & odavum lylaximiani Confulatum
*"**-, proxime confeqqitur . Emcndatio Valefian'a nititur auctoritate Auguftini . Is quippe in Breviculo Collat|oni$ cap. 17. ad diem tfcrtium ha?c adjecit : gefta martyrum , quibus oflendebatur
tempus perfecutionis , Confulibus facia funt Dio
cletiano lftet, & Maximiano otlies , pridieldus
Februarias ; gefta autem ' Epif opalia Deereti' Cyr
thenfis poft eorumdem 'confulatum , tertio' 7{onas
Manias , ac per hoc tredecim menfes intereffe inyeniuntur . Si ergo Africani' martyres certamen
pro Chrifto obierunt pridi Idus Februarias Dio
cletiano IX. &Maximiano VIII, confulibus, qui
ongruunt cum an. 304. 'fi poft unum annum &
mcnicm unum interjedum habita eft Synqdus
Cyrthenfis in. Nonas Martias, neceflariofequitur
banc fynd'ufn noq Diocletiano yill. & Maximiano VII. ColT. ideft an. 303. fed poft confu
latum , hujus quidem odavum , illius vero nonum ,
ideft anno 30' j. fubjiciendam elle . Ex faifa igttur inferiptione Concilii Cyrthenfis nihil argumenti afferri pqteft , cur injtiurn unircrfajis DPcletinez perfecutionis ab an. 303.' ad fuperiorem
annum revocari oporteat . Vide , quae in hanc fententiam dode accurateque fcripferunt Henricus
Valefius loco fupra laudato , itemque Antonius
Pagius ad aq. 303. num. ill. Prseterea perfecutio
orta eft, cum Pallus Epifcopus elefiam Cyrthenfem adminiftrabat . Id docent Ada apud Tfinophilum Confularern Numidis in caufla Donatiftarum , quae Auguftinus libro tercio contra
Crefconium cap. 29. inferuit : Zenophilus Confularis' dixit : quid adminiftrabat tunc Silvanus in
Clericatut rejpondit ( Vicbr): Sub Taullo Epifcopo orta- eft perfecutio 3 & Silvanus Subdiaconus
fuit . In his autem Ais ltgitur Nundinius ex
ceptor juflus fuifle recitare Afta Proconfularia
Munatii Felicis , cui idem Paullus Epifopus
Cyrthae, propofitispcenjs deterritus , divinos co
dices, facrafque fupelledilcs per fummum fcelus
tradiderat . Haec autem Acia Munatii inferipta
font Diocletiano V1. & Maximianq VU. Co.
quarto dcimo Kalendas Junii . Itaque his Confu
libus ideft an. '303. & die 17. menfisMaji adhuc
auHus vivebat . Ab exordio igitur perfecutionis

ufque* ad diemMaji 17. an. 303. nondum yiduat|.erat paftore ecclefia Cyrthenfis, ad quam Secun
das Tigifitanus , caterique Numidix Epifcopi
convenerunt in. Nonas Martias , ut in locum
Epifcopi demortui alium fubftitperent . Ergo
Conventus Cyrthenfis adicribi nequit Diocletia
no VIII. & Maximiano VII. CoiT. lib Nonas
Martias . Quare multo reius idem Conventus
cum Auguftino rejicitur in an. 30J, poft nonum
Diodetiani , & oftavum Herculii Confulatum .
Ad hWc: Epifcopos illos, qui Cyrthenfis Epif
copi eligendi caufla in earn urbem conyocati
fuerant , antequam in fufFragium mitterentur ,
nefarias traditionis confefllone fua convidos efle
copftatj ac ne ipfum quidem Secundum Numidias
Primatem ejus iceleris immunem fuifle declarant
Acta ipfa Concilii Cyrthenfis. Verifimile autem eft
eodem an. 303. ut in Paullum, fic etiam in cstteros Numidarum Epifcopos de facris libris quaeftiones habitas efle j & oranes iifdem fere temporibus pcenarum metu impulfos fuifle, utChriftianas religionis hoftibus res facras divinofque
libros profrent 3 traderent.. Anno igitur 303
in. Nonas Martias Diocletiano VIII. & Ma
ximiano VII. Confulibus , quibus1 Concilium
Cyrthenfe falfo fubjicitur, nondum Epifcopi ilIi tarn immani flagitio erant implicati . Hasc
itaque ad feriem rerumactemporum illorumapte
c'ongruenterqiie in tirs annos diftribui poflunt .
Anno 303. Diocletiano VIII. Maximiano VII.
Cofl". cum orta eflet perfecutio , & perlatum in
Africam edjftum , quo facrj codices ad comburendum tradi jubebantur , Epifcopi Numidici
impip huic decreto obtemperarunt i anno 304.
Diocletiano IX. Maximiano . Cofl". facrilegx traditionis labcm nomini Chriftianp per eos
Epifcopos inuftam martyres Africani apud 7
th'agnern pridie Idus Februarias preclara con
fefllone eluerunt . Anno de mum 305. Confian^
tio Si Galerio Augg. . Cofl*. habitum eft Con
cilium CyrtheqfeHi. Non. Martias , in quq
Epifcopi jjli facrorpm librorurq proditores Paul-;
lb ejus urbis Epifcopo vita functo fubrogarunc
Silvanum Paulli Subdiaconum , qui eodem im-
piae traditionis crimine fe polluerat. Ita fit, ut
nihil caudas afferri queat , cur Diocletianeas
uniycrfalis perfecutionis initia ab anno 303. disjungi oportea . '
De mepfe die ejufdem perfeuionis indiae
Eufebius eque cum Laantio, eque fee um i pfe videtur confentire. Ladanius fiquidem fcral
illud edium ait cap. 13. fuifle propofitum die
24, Februarii , poftridie ejus diei , quo everfa
fuerat Nicomedienfis ecclefia . Eu^bjus vero lib.
8. hift. eccl. c. 2. menfcDyftro, qui eft Roma
nus Mart'us , rvi rS atuTupi'ou iroSnt ioprSf etat-,
\*vTovotii , appetente fefto falutfer* paffionis }
idem autem in libro de martyribus Palseftinis ,
menfe Xanthico, qui eft Aprilis , ris r ffwrnpi*
vSov iop'rii tiriKecixufoJffiif , fubeunte fefto fahttiferx paffxqnis . H^c in^er fe conciliari facile
poflunt . Nam edidum illud primo quidem Nicomedia? in civitate regia , ubi tum verfabatur
Ladantius, promulgatum fuit vi. Kalcnd. Mar
tias j deinde cum per omines imperii Romarti
provincias juflumeifecircumferri, Martio men
fe propofitum fuit ubi tum Eufebius commorabafur, ut ait Baluzius , menfe autem Aprili in Palxftina. Catterum eruditiffimus Pagius initium Dyftri ad diem 22. Februarii refert ; & quamvis
idem fit menfis , quem Grxci Dyftrum , Ro
mani Martium yocant, eum tamen citius apud

HIST 0 R I A

p I L E TIA N I .

Grteos, quam apud Latinos, incipere ac defi

riere putar. : ex quo ,fierct, ut nihjl ab Ladantio difereparet Eufehius, cum edi iljius Pro
mulgationen} affixit ad nenfem Dyftrum ,' cu
jus priores dies cum poftremis Februarii diebus
concurrunt . Sed adhuc fupereft , in quo Eufer
bius de die, ac menfe fibi non confit . Cum
enim Diocltianci Editai promulgationem in hiftoria quidem ad menfem Martium, in Jibro au
tem de martyribus Palsftinis ad menfein Aprilem revoeaverit, utrobique feripfit eam fadam
efle , cum jam immineret dies Feftus falutifer*
Hioloti'tfaJJionis , quod fane congruere nequit cumMarufcbiini tio gf Apriii ejufdem ari. . Nam fi dies alle
vi Vitien-,
r - #e fm
-f
. .
r
m iaier menfis Martu, quo uno p loco , ubi tum foru
te verfabatur Eufebius , edidum illud affixum
* " fuit, prope aberat' a feriis Pafchalibus j qui fieoDciiUn- ri poteft, ut ab iifdem feriis prope' itidemabef***" * ' fer/eo atmo alter dies Aprilis , quo idem Edi
dum in Palxftinapropofitum fuit ? Ac mihi qui
dem utriufque Eufebiani loci explicandi, & alterius cum altero conciliandi ratio nulla occurrit , ifi hxc fola. , quam hic fubjicio Ante
Concilium Nicaenum fiepe accidit , ut alio die
Occidentales',' alio' die Orientales Pafcha cl
brrent . Dodi autem accuraitique Chronologi
obfrvarunt an.^oj. cum perfccut.io indida eft,
folemnem Dominica? Anaftafeqs comme.morationem apud Latinos quidem , .five Occidentales in
diem Maitii alteram vigefimam, apud Grxcos vero five Orientales in diem Aprilis duodevigefimam incidifle. Priore igitur loco Eufebius
Latitti , pofteriore autem Craci Pafchatis ratio habuifle yidetur.
Auiftor jChjonici Alexandrini perfecutionem
ipfo die Pafchatis denunciatam affirmt; id quod
ad denunciationem Alexandria; fadam referri po
teft > fed cum in eodem Chronico adjeda fit dies
2 J. Martii if li^t'pa <( topTi t ntiay*. , ipfo
Pafchatis fefto , ,id cum anno Ghrifti 33- cohxrere non poteft j nam peque Latinum , eque
Grzcum Pafcha .ejus aDni conferri poteft in diem
vigefimam quindam Martii, nifi forte apud Alexandrinos celebratum fuerit in termino, ideft
fcxia quinda Pafchalis hebdomadx, quod eo fxculo non raro accidi,t, ut Jofephus Scaliger in
Animad, ad Chr. Euf. animadvertit . Utvero tres
ejufdem Edidi promulgationes , de quibus Ladanr
tius & Eufebius , alia aliis diebus & locis fadx
eque jnter fe difcrepent , & fuis queque temporibus diftinguantur , ad hunc modum eas d.iftribui pofle arbitror. Cum 23. menfis Februa
rii excifa fuiilet Bafilica Nicomedienfis , poftridie ejus diei , ideft vi. Kalendas Martias Diocletianeum priroum adverfus Chriftianos edidum
propofitum eft Nicomedix , ut idem Ladantius
docet . Altera ejufdem Edidi promulgado fada
eft ubi tum Eufebius morabatur, vel alio in lo
co incomperti nominis, jubeunte Fefto falutifera
Paffionis y die circiter decima fexta menfis Dyftri five Martii cujus quidem menfis die 21.
Pafcha apud Occidentales anno affjxum erat j
& fortaffis in eo loco , ubi tunc Edidum cvulgatum eft , more Occidcntalium Pafcha celebrari folcbat . Tertia demum Denunciatio die cir-r
citer decima tcrtia menfis Xanthici five Apri
lis advenante Feflp falutifer* TaJJionis fada eft
in Palxftina , ubi eodem anno e ritu inftitutoque Orientalis ecclefix dies Pafchalis incidebat in diem duodevigefimam Aprilis . Alexandriam autem idem edidum perlatumeft, ibique
palam expofitum feria quinda Pafchalis htbdo-

49f
madz ; itemque in aliis imperii Romani civitatibus evulgatum fuit aliis atque aliis diebus ac
menfibus ejufdem anni .
Nunc autem operx pretium eft Jpfam Dio- >
cletianei edidi formulara cx Ladantio .cpgno- m*!*5'
fcere cap. XIII. Poflridie (\ideft die proximo .ideft ftr^
a TerminaliJ>us , .qux fuerant ad feptimum Kalen- i/,P[c**
das Martias , & poft direptam verfamque .ec~"
clefiam .Nicomedie^fem ) Tofiridie , inquit , pro- Priori
pofitum eft editlum , quo cavebatur , ut^eligionis j^1^*'
ejus homines carer&nt omni honore dignitate ,~
tormentis fujefti effenf ex quocumque ordine x out
gradu yejtirent , adverfus eos omnis t ;
' ipfi non de injuria , non de adulterio , non de re
bus ablatis agere po'ent , libertatem dpique ac
yocem non paberent . Quod hic deeft , fupplec
Eufebiana ejufdem edidi formula , ubi diferte
add it um eft de templis Chriftianorum diruendis,
& facris codicibus comburendis : Propofifa funt gfcb. ij.
ubique imperialist edia , quibus ecclefix quidem Jj."'^"
ad folum ufque dirui y facri vero codices ftammis\ *"
abfupii jubepantur ; utque bonorati quidem infa
mia notarentur , plbei vero librtate fpoliarentur , ft in Cbriftiana fidei propofito permanftffent .
Hadenus Diocletiani edidum intra cxdes; quippe earn rem y ait Ladantius cap. i . fine fangui
ne tranftgi vplebat feu pojius fe velle fimulabat . Cxterumyel hoc edidum niultis exitio ef
fet, vitamque adimeret necefle fuit, iis videli
cet , qui facros libros' , ecclefixque yafa & fur
pellediles tradere nollent.
Sed Galerius , ut cceptx perfecutioni vim adderet , clam ignem Imperatoriis xdibus. fupponi juffit , & incenfi Palatii culpam , pcenamquc
in Chriftianos tranftujit . ed Cafar non conten- Giiriet
tus eft ediSi legibus y inquit Ladantius cap. xiy. *|*"',.*
aliter Diocletianum aggredi putat . 7{am ut ilium luAli
ad propofitum crudelijma perfefttimis impelle- iuffm
ret , ficcultis miniftris -^ ubjecit incend^m ;
Et cum pars qudam conflagr ffet , Cbrifliani arguebantur , velut hoftes publici , & ingenti invidia fimul cum Palatio Chriftianorum nomen ardebat . Calumniam Chriftianis illatam , nulla aut
levi admodum fada difquifitione, avide arripuit
DiopJeianus ; & fub ejus obtcntu latere poflc
fuam crudelitatem ratus , decrevit Chriftianis
exeruciandis , omnique fjjppliciorum genere interficiendis , nifi Diis facriflcarent , nullum mo
dum adhibendum efle . Hujus decreti nullam
mentionem fecit Ladantius , fed tantummodo
narrt . 14. quemadmodum Dioclctianus ftatim
in omnes ac prxfertim Domefticos furere cceperit , & carniiieis partes ipfemet occupare : Ira .
inftammatus excarnificari omnesfuos protinus - eJiaum"*
cepit t Sedebat ipfe at que innocentes ignetorrebat. D'o*iu.
Item judices univerfi , omnes denique , qui erant "0".r
in Talatio magiftr 3 data poteftate torquebant .
Capite vero infequenti xv. Furebat ergo Impera
tor jam non in domefticos folum , fed in omnes...
omprehenft Tresbyteri ac miniftri , & fine ulla
probatione ad confeffionem damnatt' cum omnibus
fuis deducebanfur . Qmnis fexus & #tatis homines
ad exuftionem rapti . 7{ec ftnguli , quoniam tan
ta erat multitudo , fed gregatim i reunida to igni
amburebantur ; domejtici alligatis ad Collum molaribus mari mcrgebantur , T^ec minus in caterum
populum perfecutio violenter incubuit . T^am fudices per omnia templa difperfi univerfos ai fa
crifteia cogebant . Tleni areeres erant . Tormentorum genera inaudita excogitabantur y & ne cut
temer jus diceret , in fecretariis pro
txibunali poftta , ut litigatores prius faerificarent
atque

440

HISTORIA

D IOGLETI AN.

gtque itacauffas fuas dicerenti fie ergo ad judie es

Jieequ tamquam ad Dos adiretur . Hsec Laftanns , qua
"
* quidem longe atrociora funt , quam quae priori
Uo decreto Chriftiriis inferri jubebantur.Alterum
igitur iterhqu tertiurh ab Diocletiario multoque
immanius ediclum emanavit, quod cum a Laanto prateVm'iflum fit utrumque petndum eft ab
Eufebio , qui fecuhdum a priore edicto , itemque tertium & temporis intervalle, & pcenarum
primo in Epifcopos, tum inomhes cujufque ge
neris Chriftianos propofitarum acerbitate longe
majori diftirixit '. Et primum quidem contra nos
editlum ejufmodi fuit \ Sed non multo pofi alite
rurfus litter* fupervenerunt , quibus matdabatur ,
ut omnes ubicumque ecclefiarum ointiflites , pri
mum quidetn conjicerentur in vincula , deinde ve
ro Dits facrificare omnibus mdis cogerentur .
Hift. lib. 8. . i. Eadem iifdem cre verbis defcripft Nicephoriis Calliftus b. 7. cap. 3. Hift.
Eccl. Quid autem eft , coger modis omnibus ,
tiifi omnia fuppliciorum genera expromere, njfi
nullum modum adhibere casdibus ac fupplieiis ,
qua? Epifcopis Dos clere abnuentibus inflig
jubebantur ? Utrumque Deeretum diftiqxit Da
niel Papebrochius torn. 3. die 23. Aprilis : Trimum adverfus Chriftianos deeretum non fuit de
torment is , ipfaque mee inferenda conantibus in
fide , fed de conterendis ecclfiis omnibus , & libris fantlis amburendis : novum editlum poft primum fupervenit , ut otnnes ubicumque ecclefiarum
Antiflites primum quidem conjicerentur in vincu
la , deinde vero Diis facrificare modis omnibus co
gerentur .
Ab alterius edicti promulgatione haud multi
dies interceTerant , cum ecce tibi tertium edijftum longe feralius, atquc atrocius, quo quidquid ufpiam Chri'ftianorum effet, pforfus extin
gu deleri, & in omnes cujufcumque generis
& condirionis, nifi imprrata faccrent , & Diis
facrificarent , acerbiffirais qujbufque fupplieiis &
cena capitali animadverti jubebatur . Teytium
oc deeretum habes apud Eufebium c. 6. {ar
fa i vero cum aliud editlum priora illa fubfecutumjuiffet, quo. pr&ciphbatur, ut carceribus iacluft , ft quidem facrificaent , liberi abire fmerentur , fi vero id renuerint , tormentis gravjfrnis cruciarentur ; vix jam iniri numerus pote om
nium , qui deineeps in fmgulis proviniis paffifunt
martyres &c. vero edia primum quidem
Nicomcdiae prppofica funt , deinde per omncs Ro
mani orbis provincias circumferri juffa, & ubi
que, promlgala . Quartum edictum ad Urbanum
Praefetum Paletina; milium anno fecundo perfecutionis Eulebius his verbis commmort in lib.
de martyr. Palaeft. c. 3. Secundo dehinc anno cum
perfeutionis adverfus nos furor vehementius incaiuiffet , Urbano tymc provinciam regente , pri
mum Imperatoris litter* funt mi* , quibus gene
rali praccpto jubebatur , ut omnes ubique loe or um
gentium publice idlis facrificia 3 ac libationes
offerrent .
ft.

VIL

De immamtate dcima perfeutionis.

NOn alia grayior tempeftas in ChrifHanum
nonun incubuit, quemadmodpm Vqtcres
plainer juniorcfque Scriptorcs affirmant . Hx
quippe ut poftrema, l omnium, quas ad earn
diem ceckfia pertulerat , longe maxima fuit ;
decern iplos annos tenuif, & uno fere eq-

demque tempore univerfum Romanum orbem perT

vagata innumerabes ubique, & immenfas Chriflianorum edidit ftrges, ut fatis appareret omr
ni opera conatuque Da:mones fimul hominefque
confpiral ad Chrifti rcligionem proxfus extinguendam . Eo certe fpetabant Diocletianus ,
Herculius , Galerius , quos tres acerbiffmas beftias Ladtantius vocat , & illi quos poftca fibi
Galerius fui furons adminiftros adjunxit , Mar
xi mi nus ac Licinius , ut feilicet generis nominis Chritiani ne veftjgium quidem relinquerent ; id vero ut efficerenr , nullum abis oportui
faviendi modum adhiberi , nullum crudelitatis ge
nus intaSum praetermitti . Sed hac de re quid Perfecnte.
litteris ac memorise prodiderinr. antiq.ui Scripto- rui?
res a?quales temporum illorum , operae pretium
eft cognofeere . Hujus perfeutionis immanitatem nullis verbis explicari pofle ait Laftantius
cap. 16. Vexabatur ergo univerfa terra , & pr
ter Gallias y ab Oriente ufque ad Qccafum tres
acerbifjima befli fxviebant . "Non mihi fi lin- .
gua centum , oraque centum s frrea vox omnes Cuconi$
fcelerum compreheudere formas , omnia pnarum im-.
percurrerc nomina po'em t qua judices per pro- " .'pVi"
vincias juis atque innocentibus intulerant . Idem ta.
Laantius lib. y. Inftitutionum cap. 9. multo cru- ,wra*
delius hbitos fuifle Chriftianos affirmt , quam
haberi foleant devicti hoftes vel infenfiflmi . Si
adeo y inquit , in vios vitloribus fxvin placuit,
nihil plus in eos fit , quam ut occidantur , vel in
fervitutem deducantur . Hoc yero inenarrahile efl ,
quod fit adverfus eos 3 qui maie facer ncfciunt ...
Vexant ergo , & exquijitis pcenarum generibus excruciant 3 parumque habent interficere eos , quos
oderunt y nift etiam crudelitas corporibus illudat...
In eos totis camificit! Jux viribus 3 veluti fanguinem fttiant y incumbunt . Et capite tertio ejufdem libri iifdem ineffe ait fub humana fpecie ac
figura ferinam quamdam immanitatem y atquc
adeo bclluas ipfas ab illis faevitia ac feritate fuperari , quippe nihil hominis nift lineamenta, &
fummam figuram gerunt . quis Caucafus ,
qua: India, q;i* Hircania tarn immanes 3 tam fanguinaxias umquam befiias aluit ? . . . Illa e ver
beia , cujus una juione funditur ater ubique cror;
crudelis ubique lutins , ubique pavor 3 'plurima
mortis imago . Tierno hujus tanta bellua immani
tatem pote pro mrito deferibere y qua uno loco
recubaus , tarnen per totum orbem dentibus ferris
favit ; &nontantum artus hominum diffipat 3 fe4
& o'a ipfa comminuit , & in cieres furit 3 ne
quis exfie( fepultura los . De Prxfcis vero
Provincjarum hace fubjicit . Qua autem per totum
orbem ftnguli gejferint 3 esarrare impoffibile e .
Quis enim voluminum numerus capict tam infini
ta 3 tam varia crudelitatis genera . ^Accepta enim
potefiate 3 pro fuis moribus quifque fxviit &c.
In vero y quod fsepe laudavimus , opufeulo
de mortibus perfeeutorum cap. 21. ferox Galcrii j>Txfe^a
ingenium & humani cruoris fitientiTimum , ejuf- ru ,
que immanem ac barbaram onfuetudincm & mo- f^
res plufquam ferinos his verbis exprcfit &effinjeit . }s enim adeptas maximum poteatem ad vexandum orbem 3 quem fibi patefecerat , animum intendit
. . , Qj.d luforium 3 vel delitias ejus referam ? habe
bat urfos ferocia ac magnitudinis fua fimillimos ,
quos toto imperii fui tempore elegerat . Ouoties
deletlari libuerat 3 horum aliquem adferri nominatint jubebat ; his homines non plan comedendi ,
fed abforbendi objctlabantur ; quorum artus cum
dijfiparcntur 3 ridebat fuaviffme . Nec id aro
fiebat, Se feftis untummpdq ac folemnibus diebus ,

HISTORIA

DIOCLETIANI.

441

bus, fed ferme quotidie,* enim umquam fine cum fuopte ingenio ferocifimi, tum infatiabili
humano cruore cnabat . Et qiiidem nulla pana erga Chriftianos odio perciti rerum potieban- Mrcy.
penes cum levis ; non infuU , non cancres , non tur. Sed hujus perfecutionis in ecclefiam Occi- ne"*"
dentalem graflantis hiftoriam nemo temporibus * Oedmetalla ; fed ignis , crux , fera in illo erant cuo
tidiana & facilia . Modum vero rationemque i His conferipfit 5 & pra illis , qua pericrunt , "",'uda
cemburendi Chriftianos lentis ignibus fie expo- pauca admodum fuperfunt afta Martyrum Occi- immenf.
nit: Cum deligati fuient , fubdebatur primo pedi- dentalium, quae ad noftram artatem pervenerint
bus Unis flamma tamiiu , donec callum folorum Nec vero omnium, fed quorumdam folummocontratlum igni ab offibus revelleretur . Dnde do Martyrum, quos in partibus Orientis perfeincenfa faces & extinfix admovebantur ftngulis cutio fuftulit, certamina illa breviter fux intemembris , ita ut locus nullus in corpore relinque- xuit hiftorix Eufebius , qua? aut ipfe viderat,
retur intatlus . Et inter b*c fuffmdebatur facies aut ab iis, qui viderant , aeeepit ; praetermiffis
aqua frgida , & os bumore abluebatur , ne arc- prxelaris Martyriis exterorum , quos ait nullo
feentibus ftecitate faueibus , cito fpiritus reddere- numero definiri , nullifque voluminibus compre
tur ; quod poremo accidebat , cum per multum hend! polie: Quid opus eft, inquit cap. 10. prodient decotla omni cute , vis ignis ad intima vi
lixa orationeutiy & divinorum , qui per univerfeera penetr aet . Hinc rogo faSo cremabantur fum orbem pa fun t , Martyrum nova fempernocorpora jam cremata lecla o'a , & in pulverem vis fuccedentia certamina exponere ? prafertim
comminuta jaclabantur in flumine mare.
cum Uli non vulgari modo , fed quafi jure belli
Huic ne tantulum quidem de crudelitate con
oppugnati funt . Sed hujus perfecutionis immanicedebat alter Galerius Maximinus , qui , ut ait tas , ac multitudo innumtrabilis Martyrum &
Laftantius cap. 19. aeeepit Orientem calcandum , Confeflorum vel ex iis clare perfpici pottft , quae
Maximini & conterendum . Supplicia ab eo ad Chriftianos narrt Eufebius cap. XI. Caterum hie calamitates
t'entai, exeruciandos adhibita mox deferibemus ex Eu- non prius finem aeeeperunt , quam judices tot febio Hut. Ecclef. 1. 8. qui pluribus locis hanc mnis quidquam adjicere po'e defperantes , jamque
deeimam perfecutionem , fupra quam cuiquecre- cadibus feffi , cum ipfos fanguinis fatietas ac txdibile eft , cruentam fuiiTe immanemque deda
dium ceet , ad fpeciofam illam , ut quidem pu
nt. Ac primum nullo numero comprehendi poe tabant , clementiam atque humanitatem fe conver
tit cap. 4. praeclaros Chrifti Athletas ea tern- terunt , ut in pojlerum nulla adverfum nos uti
peftate ubique oppreflos : Dici non poteft , quot & fxvitia viderentur . Tfeque enim fas ee ajebant ,
quantos Chrifti Martyres in omnibus locis atque ut urbes quidem civium fanguine contaminarentur ;
urbibus pa'os cerner licuerit . Et cum varia ca- Imperatores autem erga omnes benigni manfue
que atrociirima ac diuturna fuppliciorum genera ti y crudelitatis afpergerentur infamia: fed potius
alia aliis infli&a enarraftet ; ^tque hxc omnia , decere , ut humanitas , & beneficentia Jmperata- Perfrcoinquit cap. 9. non paucis diebus , nec exiguo ' Majeftatis in univerfos dijfunderetur ; nec poft- \ J^
temporis fpatio , fed prolixo aliquot annorum cur- bac noflri capitali fupplicio pletler entur , quippe fieri vif .
riculo continue perpetrata funt : cum nunc deni , bujufmodi pana per Impcratorum indulgentiam li
interdum viceni , & amplius , nonnumquam ad berates nos ee . Exinde igitur oculos noflris erui ,
triginta ufque & fexaginta , quandoque & cente- & alterum ex cruribus debilitari pr<eceptum eft .
ni viri fimul ac mulleres cum parvulis uno die Hujufmodi enim fuit illorum humanitas , hoc leinterficerentur , variis ac per vices alternatis fup- niflimum fupplicii genus adverfus nos vifum .
pliciis addicli . "Hps quoque, cum in illis partibus deo ut propter hanc impiorum hominum lenitatem ,
plic.
degeremusy quamplurim'os acervatim una' die , a- nullo jam modo recen/eri poffit numerus tum eo
lios quidem capite truncates , alios vero flammis rum , quibus oculi dextri primum quidem ferr
traditos vidimus ; adeo ut gladii ipft hebetarendeinde vero cauterio adufti funt : turn illo.
tur & cxdere amplius non valentes frangeren- rum , quibus ftniftri poplites candenti ferro debili
ta; ipfique camifices viribus fatifcentes fibi in- tati funt ; & qui poftea ad s metalla i
vicem fuccederent. Hue pertinent, quae Phileas provincia erant , non tarn operis faciendi , quam
Thmui in itgypto Epilcopus ideroque Martyr vexationis cau'a condemnebantur ; aliorum deniMrtyrei egregius de multitudine Martyrum Alexandrino- que y qui varia viritim finguli certamina fuflinueAleorum, ac de varietatc & acerbitate pnarum feri- runt . Qux quidem nos nec enumerare fufficimus ,
ilriui .
pfit in epiftola ad Thmuitas cap. 10. quam Eu- quippe cum preclara illorum facinora diebius libro oavo inferuit . Hue refer plura illa cendi copiam fuperent
Ac fmgulos quidem
Chriftianerum millia, noe una , uno in lo- nominatim commemorare longum ac difficile fueco y pariter cum Nicomedienfi templo flammis rit y ne dieam prorfus inexplicabile . Et caput 1.
abfumpta . Hue adde integram Chriftianorum his verbis concludit : Quorum omnium pro vero
urbem in Phrygia , quam, ut ait Eufebius, mili- Vei culta toto orbe confetla certamina , & qua
i!"!8'* tes itrmati cinxerunt , injecToque igne totam una fmgulis eorum acciderunt , omnia accurate memochrifti*. cum viris y & mulieribus , ac parvulis Chriftum rare non eft officii noflri , fed eorum potius y qui
m
omnium Deum invocantibus concremarunt : hanc res geftas oculis fuis contemplati funt . Hps vero
fcilicet ob cauam , quod univcrft ejus urbis in- ea y quibus ipft interfuimus , alio in libro ( de
col/e , & curator ipfe ac Magiflratus cum honor.1- Martyr. Palxftinse ) pofterorum notitite commentis omnibus ac plcbeis , Chriftianos fe ee profeffi , dabimus . Deinde nefarios mores in omnem libifacrificare jubentibus nullo modo obtemperabant . dinem & crudelitatem efFufos Maximini defcriHue demum fpcclant , qua; de Palaeftinis , qua; bit , qui & vehementior adverfum nos , & gra
de ./Egyptiis, quae de Antiochenis, quae de A- vier prioribus perfecutor fuit . Supplicia ab eo
rabibus, quae de Ponticis, aliifque Afiaticis & Chriftianis infli&a cnumerat: ignem ac ferrum ,
ygyptiacis martyribus propemodum infinitis clavorum fuffixiones , beias , profundos maris
Eufebius fcripfit . Ex iis autem conjcuram fa
gurgites , membrorum abfeiffiones ac peruftiones ,
cias velim de multitudine plane immenfa Mar
confixiones & effofliones oculorum , totius denique
tyrum Occidentalium , ac prxfertim Illyricoruni corporis mutilationcs ; ad hxc famem , metulla ,
in illis regionibus , ubi Herculius , ubi Galerius , vincula ~c. Demum vel unus Galerius innme
ra ho-

HISTORIA
DIOCLETIAN I.
442
ya bominum milli Deutn verum colentium neci ni tum Martyrologia , tum tabulas pervetere*
dediffe ab Eufebio dicitur ; id quod poftea ipfe- eccefias Gallicanas adfcribunt ; quid fiet Rictiomet Galcrius in fuo pro Chriftianis edicto fate- varo feu Ritio Varo mrrimo ac truculentiltur : plurimi eorum periculis fe potius fubjkere , mo Galliarum praefcfto, qui Colonias Agrippimortefque innumerables tolerare , obedire nae , Augulbe Vindelicorum, Rhemis, Ebrcduprceptis talibus maluerunt . Hue adde , quae de ni, Ambiani, Tornaci, Bellovaci, in agro Ahac perl'ccutione in Africam graTante fcripfit gaupenfi , aliifquc in locis,^c potilmum apud
Optatus Milcvitanus Epifcopus, qui earn lib. j. Trcviros , ubi federn habebat , multa Chriftiaad Parmcnianum cum urfo immani furiolo norum millia exquifitilmis fuppliciis affici
tionii fri late omnia, quacumque incedit, vallante com necaii juit . Nec vero hi omnes ad fuperiorcs
can* iraratouai paravit j turn haec fubjecit : Quo tempore fuerunt annos ante univerfalem perfecutionem refcrri pofC impii judices bellum Cbrifiiano nomini inferen- funt . Fateor equidem Conftantium virum ingetes . . . l cogebantur templa Dei vivifubver- nii mitifllmi , c-ximiaeque erga nos voluntatis,
tere alii Chrifium negare, alii thura poner ; & ab Chriftianis innoxium fuifle , ac neminem
de Floro Numidiae Proconfule : Sub perfecutere prorfus , ejus juiTu fententia, ob religionem <?""".
Floro y Cbrifliani Idolorum cogebantur ad templa aut mortem aut pcenam ullam fubjile . Verum lu'co"
. . . . Sub Floro dicebatur , ut negaretur Cbri- id cogitemus velim Conftantio , quamdiu Cae- 'I" fi,n"ftus y & Idola rogarentur. Et lib. i. " fer- far fuit , fie traditam fubjectam fuiffe Gal-,ie*rc*
me ante annos fexaginta , & quod excurrit, per
totam Africam perfecutionis eft devagata tempefias y qua alios fecerit Martyres , alios Confeffores y nonnullos funefta proftravit in morte. Atque ut omittam, quae alii Scriptores antiqui de
acerbitate illorum temporum litteris prodiderunt, quaeque in ais Martyrum lcgunturj ejufdem perfecutionis inauditam acerbitatem , immenfamque Chriftianorum ftragem paucis verbis expreflit Sulpicius Severus : T^ullis mquam
magis bellis mundus exbauftus eft : eque majore
unquam triumpho vicimus , qui cum decern anuorum ftragibus vinci non potuiraus .
At vero Latantius. c. ici. ex hac univerfali
Gallia
puj L- perfecutione Gallias exemit, quas jufto mitique
intiam
tx hic imperio Conftantius regebat : Vexabatur , in)(> quit, univerfa terra , & prter Galliam ab 0lient
rjente ufque ad Qccafum tres acerhiffim befti<tf<cviebfivt . Et paullo ante . 15. in camdem fentcntiam : t jam litter* ad Maximianum atque
Conftantium commeaverant , ut eadem facerent...
Et quidem Maximianus fenex libensparuit peritaliam y bomo adeo clemens . ( Conftantius
ne dijfentire a mdjorum prxceptis viderctur , conventicuUy ideft paetes , qui reitui poterant , di-

liam , ut tarn haec, quam ille in ditione effent

ac poteftate duorum Imperatorum Diocletiani,
& prifertim Maximiani , penes quos jus erat ,
imperiumque in earn regionem fupremum &abfolutum . Quocirca Conftantius Imperatorii edicti atrocitatem vel interpretando, vel tergiverfando , quantum eflet in ipfo eludere conabaturj fed fuo in majores oblequio debitaeque reverentiar , & concitatae adverfus nos multitudini
aliquid dandum fuit j cumque omnem illam temporis procellam omnino averterc a Chriftianis
non poflet , certe quod minimum malorum putavit eTe, id folum permifit, ut videlicet illorum templa everterentur , quae poftatram illam
tempelbtem refici facile potuiffent . Caeterum
cum Diocletianus & Maximianus imperio abjifent , ubi fummam rerum ipfe adeptus fuit, ab
facris etiam asdibus vim omnem injuriamqueabftineri juit ; ad haec quippe tmpora videtur
refpexifle Eufebius , cum fcripfit neque oratio- umen t
domos , & conventcula noftrorum ( fi qua verter
iupererant ) hoftili vaftatione per ilium deftrutla "Bine0rfe.
efje : his quippe verbis haec adhibenda eft in- cutionis
terpretatio, ne a Laftantio Eufebius diferepet . no.n P0'
Verum enim vero prohibere non potuit , quo- ,B"*

rut paus eft y verum autem Dei templum , quod

eft in bominibus , inclume fervavit . Si vero Eucbio 1. 8. . i6. credimus , tantum abeft , ut
Conftantius quidquam moleftiae Chriftianis exhibuerit , ut fuo etiam patrocinio eos texerit ;
beneficiis colucritj atque adeo ab facris aedibus
vaftationes & incendia prohibuerit : Sed is muta dementia erga homines , erga Deum vero religione fumma utebatur . 7{eque vero ex conforts
rabie regnum fuum piorum/anguinemaculaverat,
eque orationum domos , & conventcula noftrorum y imitatus Maximiani vefaniam , hoftili va
ftatione deftruxerat ; quin potius cultores Dei venerationi babuit , & honori . Hue accedit , quod
Donatiftaz apud Optatum Mile vi can um in bello fupplici ad Conftantinum poftularunt, ut
iux caufla: cognofeendx, & quae il lis erat cum
Catholicis controverfiae dirimendas judices e Gal
lia praeficeret , quos nulla traditionis facrilegse
labe pollutos eTe conftabat , quippe cum Conftantius ejus pater eam regionem a perfecutione illa Sc clade univerfali intaam lervarerit :
Upgamus te , 0 Conftantine optime Imperator ,
quoniam de genere jufto es , cujus pater inter
ettteros Imperatores perfecutionem non exereuit 3
& ab hoc facinore immunis eft Gallia, petimus ,
Gatlinai ut e Gallia nobis judices dari pr&cipiat pietas tua .
Martyres
Haec fi vera funt, quid facies Martyribus ilf mal* lis fane plurimis, quos Diocletianeae perfecutio-

minus accepta ab Herculio poteftate Rtiovarus cacterique magiftratus ad Chriftianorum per.

niciem abuterentur. Hue pertinent , quae fcripfit
Lacbntius lib. 5. Inftit. c. ir. de ilia effrasnata
nullifque legibus aftrifta caedendorum Chriftianorum licentia, quam ubicumque gentium Prasfecti Provinciarum fibi arrogabant: autem
per totum orbem ftnguli gefferint , enarrare impoffibile eft . Quis enim voluminum numerus piet tam infinita, tam varia genera crudelitatis i
^Accepta enim poteftate pro fuis moribus quifque
faviit &c. Nec vero Conftantius , qui Cafar
erat , illos pro poteftate cohibere poterat , quo
minus quae ab Auguftis aeeeperant , imperia cxfequerentur. Qiiod autem Lactantius & Donatiftje ajebant ab communi illa vexatione ac carde
exemptam fuiile Galliam , id referri oportet ad
eas Galliae partes , in quibus frequens vsrfabatur
Conftantius j in his enim aut nemini, aut paucis
omnino illo abfente, vel praeter illius voluntatem
exitio fuit profeio Chriftians religionis . Nam
in Blgica potiffimum , ut ex actis Martyrum
colligitur , efferbuit perfecutio Diocletianea j ubi
feilicet rebus publicis praeerat, verfabaturque Ritiovarus , quem Herculius fuas in Chriftianos
crudelitatis adminiftrum reliquerat . Hinc vero
factum ett, ut cum in antiquis tabulis ac Martyrologiis multi lcgantur hac tempeftate apud
Gallos martyrii palmam adepti , ne unus qui
dem

HISTORIA

D IOCLPTI A NI,

tm fub Cooftantio interfeftus eTedicaturj fed

omnium & fingulorum cades Diodetiano Sc Maximiano Auguftis adfcribitur . Czterum Conftantius , cum creatus effet Auguftus , ne tum
quidem feniorum Impcratorum edifta revocanda
ipfe cenfijit , aut ftabibm firmamque eccjefi
Gallican pacem conftituit j propterea quod ab
Ethnicis Chriftiani nominis hoftibus iibi raetucretj praedari hujus fafti gloriam Conihntino filio reliquit ; qui fufcepto imperio , ut ait
Cap.
Laftatitius , nihil egit prius , quam Chriftianos
culcui ac Deo fuo reddere . Hoc fuit prima ejus
ftnSio . Tantum yero abeft , ut gufebius cum
Conftantii clemtntiam erga Chri/tianos , & erga
Deum religionem commmort , Galliam Dioc)e.Galla ab tianeae perfecutioni obnoxiam fuifle negaverit ,
bufebio ut jn Libro de Martyribus Palaeftinae cap. 12.
rata inter banc nominatim inter illas provincias Occiden
te regio. tales annumeret , quae cum per annos dtiostem"** p?ftteni illam fuftjnuiiTent , anno tertio mge per- re animum & refpirare ab ea clade metuque cDe'ieiu- perant : que ulterius fita funt regiones ,
*.
"' Italia videlicet tota & Sicilia, Gallia quoque , &
quacumque ad Occafum Solis porriguntur , Hifpania , Mauritania , & ^Africa ,' cum vix duobus
primis amis integris: furorem bellf experta effent 3
divini numfnis prafentiffimum auxilium , & pa
cem brevi funt confecuta , Dei fciliet Providen
tia , fimplicit'ati illorum hominum ac fidei profpiciente. Quod quidem fie intelligi velim, dc Ita
lia prxfertim , ut fi quam pacem haec fit confecutaV non ea tarnen pax fuerit , qua: nihil
periculi , nihil caedis , nihil infidiarum haberct ,
quamdiu fajtem rcrum in Italia Severus, acdeinde Maxentius potiebantur . In Hifpaniam autem, quamvis haec ad onftantii ditionempertineret , cum tarnen longius ab ejus praefentia
abeflct , longe lateque perfecutionem Diocletianeam graflatam fuifle , afta plurimorum Martyrum Hifpanienlium declarant .
. VIII.
De Martyribus lllyricis fub ~Diocktij.no,
alerto y & Licinio .
MArtyrum Illyricorum, quos Diodetianea
tcmpeftas oppreflit , ingentem ac propemodum innumcrabilcm fuifle multitudinem , ex
maxime intelligi velim, quod duo acerbiifi-:
mi Chriftianorum hoftes dominatum inillis regionibus obtinerent ; nec folum auftoritate fua
& Praefeftorum opera , fed etiam praefentia fua
ac per fe ipfi ad vaftandas illas eclefias jncum-,
berent . Nam faepe in Illyrico vcrfatos. fuifle,
five regionis obeundae, five belli admin iftrandi ,
five reipublics ordinandae caufla , & aliquibus
in locis diutius commoratos cle antiqua monur
menta tcftantur. Ac Diocletianus quidem poft-;
quam imperio depofito fecefit in Dalmatiam,
numquam extra Illyrici trminos egreTus eft,
eque longius ab Dalmatia, quam arnutum in
Pannoniam abiit, Atque in Occidente quidem,
fi fides Eufcbio habenda eft , cruentiifima ilia,
perfecutio poft biennium deferbuit } cum enirn
regiones illae in Conilantii ac deinde onftantini fidem ac ditionem concelilent , nullos ibir
dem hoftes habuit Chriftiana religio praeter Severum, & Maxentium, quibus diutius in Chriftianos faeviendi facultatem imperii ac vita? bre
vitas praeripuit . Contra vero idem Eufebius ,
inter provincias Orientis, quae decern ipfos an-

^43

nos vexationem illam pertulerunt , Illyricuro

annumerat : Huju/modi nofiri temporis perfecutio
fuit , qua cum ab ecclefiarum everftone fumpfiffet
initium y peflmodum fubfecutis yario tempore >florum infeationibus longe ulterius progreffa eft.
In quibus varia omnis generis certamina eorum ,
qui pro pietate fortiter pugnaverunt , innumerabiles in ftngulis provinciis martyres prafiiterunt ;
in Lybia fciljcet , & per uniyerfam Mgyptum ac
Syriam y omnefqjte provincias , qua ab Oriente ufque ad tratlum illyrici quaquaverfum protendun?
tur . 7{am qua ulterius fita funt regiones Italia
videlicet .... cum vix duobus primis perfecutior
nis annis furorem belli experta effent y divini numinis prafentifimum auxilium , & pacem brevi
funt confecuta . Pacem ecclefiae univerfae Galerii
& Maximini morte redditam baud multo poft
excepit perfecutio Liciniana , qua: licet minus
gravis fuerit, minufque diuturna, haud leviter
tarnen ecclefias Ulyricas afflixit . Nam in prbis
Romani partitipne, quam onftantinus cum Li
cinio fecit, huic univerfum Illyricum una cum
toto Oriente obtigerat . Nomina Illyricorum
Martyrum ac praefcrtim Sirmienfium collcgit auftor Martyrolpgii Hieronymianij fed more fuo,
praeter nomcn Martyrum , locum diemque martyrii , nihil de genere mortis, nihil de Imper
ratore ye} de Prxfide , fub quo decertarunt ,
adjecit 5 ut nifi aliunde cognitum fit , ex eo
nequit intelligi, quo Imperatore, quove tempo
re martyrium fubierjnt . Verum quae ille tacitus pratermifit , poftcriorum Martyrpjogprum dir
Jigentia fuppleyit, fi quandp tabulas veteres nanjfci potuerunt, ex qujbus conficerent fingulorum elogia, pecnarum genera fummatim
perftringercnt j & quorum auftoritate jufluque
inflifta? fuiTent, nomina five Imperatorum , fi
ve Prxfidum annotarunt . Scd cum afta pluri
morum Martyrum intercidiTcnt, eque eorumdem ubevior & clara notifia aliunde fuppcteret ,
nudum tantummodo illorum nomer cum dieac
Joco martyrii ex Hieronymianis faftis defcriptum , fuis Martyrologiis intexere potuerunt .
Ad Martyres Illyrica nos quod attinet, non fo-f
lum afta fere omnia , fed etiam nomina pluri
morum inferiere 5 nam quae paullo diligentia
ve memoria; prodita , vel eccjefiafticis tabulis
commendata adnoftram aetatem notitiamque pervenerunt , pauca omnino funt , fi conterantur
um cqrum multitudin , qui variis in urbibus
ac provinciis lllyricis, fsviente Diocletiani perfecutione , proeclaram pro Chrifto mortem fubierunt . Ex tanto igitur Martyrum IHyricoru m
naufragio, quos vel antiqua traditio , vel fida
litterarum cuodia exemit , eos undique uc colligerem operam dedi ; & cum in martyrologiis
hac iliac difperfi eiTent , hun ia locum congregandos , Si fub uno afpeftu ponendos cenfui .
In horum autem numerum illos quoque referendos duxi , quorum cum incerta fint tmpo
ra , verifimile tarnen eft eos ad perfecutionem
Piocletiani pertinere. Horum afta, fi qua fuperfunt, fuis locis dcfribemus, vel jam defcripfimus j nunc nomina fplummodo recenfemus ,
& locum , diemque martyrii adjicimus ; fi vero
nobis cpnftet, quo anno, quove Imperatore gloriofum certamen obierint , neutrum addere &
temus . Sed quem cuiquc annum hic adfribimus ,
non eum ica fixum. ac certum effe volumus , ut
cum afta fingulorum diligentius expendi illuftrarique oportebit , nobis integrum non fit eoruradem martyria in alios annos transferre , qui
cum

444

HISTORIA

D IOCLETI ANI.

cum ijorum hiftoriis magis congrucre videbuntur. In hnc fyllabum collegimus non folum eos
'martyres , quos in provinciis Illyrici hodierni, fed etiam plerofque ex iUis , quos in csteIllyrici avulfi regiopibus perfecutio Diocletiani fuftulit .

Catalogus Martyrum IJIyricorum

Sub Diocletiano, Galerio & Licjnio.
Martyres ex Dalmatia .
Salons vel Tbeflalonics SS. Agape , Sc Chionia virgipes & martyres fub Diocletiano an. 290.
tu. Non. April.
' Ibidem S. Irene virgo & martyr eodem anno ,
Nonis April.
Roms' SS. Maximus, Claudius, Prspedigna ,
Alexander, & Cu.tia , exDlmatia oriundi mar
tyres , fub Diocletiano & Herculio apud Qftia
Tiberina an. iof. xii. Kai. Martii.
Roms S. Sufanna virgo & martyr ex Dalma
tia fub Diocletiano & Herculio an. 295. iii.Id.
Augufti .
Roma S. Gabinius Presbyter Sc martyr ex Dal
matia fub Maximiano Herculio an. 296. xi.Kal.
Martii .
Roms S. Caj'us Dalmata Pontifex Romamis
& martyr fub Maximiano Herculio an. 196. x.
Kai. Maji .
Salons Georgius Epifcopus Salonitanus & mar
tyr fub Diocletiano an. 296. menfe Aprili .
Salonx S. Alexandra Irhperatrix cum SS. Apol
line, Ifaacio , & Codrato Mm. fub Diocletiano
an. 296. xi. Kai. Maji .
Salons Theodorus Epifcopus Salonitanus fub
Diocletiano martyr an. 298. circitcr.
Salons Joannes II. Epifcopus Salonitanus fub
Diocletiano martyr an. 500.
Salons Frontinianus Epifcopus Salonitanus fub
Diocletiano martyr an. 303.
Salons S. Donatus Presbyter Aquilejenfis cum
Macario & Theodoro ab igne & beftiis illajius
fub Diocletianq an, 304. poitea martyr in vgypto fub Licinjo.
Salons Joannes III. Epifcop. Salonitanus fub
Diocletiano an. 304.
Cyzici in Propontide S. Evilafius Dalmata ,
vel Pannonius fub Maximiano Galerio an. 305.
circitcr, if.ii. Kai. Oftobris .
Roms S. Artcmia origine Dalmata virgo S
martyr fub Maximiane Severo . jo. vu. Id.
Mart.
Apud Salonam S. Felix Epifcopus martyr fub
Dioclet. an. 306. XV. Kai. Junias .
Salons S. Anaftafius Fullo Aquilejenfis martyr
jfub Diocletianq an. 308. yu, Id. Septemb.
Martyres ex Pannonia .
Apud Sirmium S. Anaftafia vidua Romana mar
tyr cum aliis plurimis fub. Diocletiano , Probo
Prsfide, ap. 299. vni. Kai. Januar.
Sirmii $. Irensus Epifc. M. fub Diocletiano,
Prsfide Probo an. 294. vel 304. vxu. Kaiend.
April.
Sirmii SS. Montanus Presbyter , Demetrius
Diaconus & Maxima virgo , martyres fub Dio
cletiano, Probo Prsfide an. 294. vel 304. vu,
Kai. April.
Cibali S. Pollio Lector, & S. Triballu$ mar
tyres fub Diocletiano, Probo Prsfide an. 394.
yel 304. IV. Rai. Maji.

Sabaris S. Rutilius martyr cumduobus foeiis

fub Diocletiano , Probo Prsfide an. 294. vel 304.
pridie Nonas Junii .
Roms SS. Claudius , Nicoftratus , Symphorianus , Cftorius , & Simplicius e Pannonia
oriundi martyres fub Diocletiano , anno circijter 303.
Novioduni SS. Heradius , Paullus, & Aquilinus martyres cum dudbus aliis fub Dioclet. an.
circ. 304. XVI. Kai. Jupias.
Noviduni SS. Dinocus, Zoticus , Attalus ,
Euticus , ComanusjQuirinus, Julia , Saturnina
Galdunus, Ninita , Fortunio, & alii triginta j
item ibidem SS. Cirinus , Ebuftus , Rufticus ,
Sylvius martyres fub Diocletiano an. circit. 304.
prid. Nonas Junii .
Sirmii SS. Silotus Diaconus & Romulus mar
tyres fub Dioclet. an. circit. 304. xii. Kaiend.
Septemb.
Vefprimii S. Agrcola martyr fub Dioclet. an.
circit. 304. ni. Non. Decemb.
Sirm SS. Innocentius & Sebaftia martyres
cum aliis 30. fub Maximiano Galerio an. circ.
305. IV. Non. Julii .
Sirmii Septem S. Virgines martyres fub Ga
lerio an. circ. . v. Id. April.
In Pannonia S. Alexander miles & martyr fub
Maximiano Galerio an. circ. 306. vi. Kai. April.
Sirmii S. Serenus Monachus martyr fub Ga
lerio an. 307. yu. Kai. Martii. Ibidem codem
die & fortalls eodem anno feptuaginta duo mar
tyres. Item SS. Snerotes, Antigonus , Rutulus,
Libus , Rogatianus martyres.
Sabaris S. Quirinus Epifcopus Sifcienfis &
martyr fub Galerio an. 308. vel 309. pridie No-
nas Junii .
Sirmii SS. Maximianus, Audio, Timotheus,
Heriflus, Artaxus , Vitus , Auftus, Tobias , Eu
genda martyres iv. Non. Januarii an. incert.
Sirmii S. Anaftafius martyr vi . Id. Januar,
an. incert.
Sirmii SS. Anailafius , Jucundus , Rutjtius ,
Petrus, Florius , Tilius, Florianus Tatia mar
tyres vi. Id. Januarii an. incert.
Sirmii SS. Rufina, Moderata , Romana, Se
cunda j item SS. Florentinus , Geminianus , Saturus , Secundus martyres vi 11. Id. Apr^l. an.
incert.
Sirmii SS. Softratus , Spirus, Heraclius, Eperentius , Cecilius mart, vi 11. Id. Jul. an. incert.
Sirmii SS. Agrippinus , Secundus, Maximus,
Fortunatus, Martialis martyres Idibus Julii an.
incert.
Novioduni SS. Valerianus , Macrinus,Gordiapus martyres xv. Kai. Oftob. an. incert. inecrtum itidem eft, utrum horum martyrium adicribi dtbeat Novioduno live Novidupo , qusurbs
eft Gallis .
Sirmii SS. Thyrfus , Leucius , Sc Callinicus
martyres xix. Kai. Januarii.
S. Urficius martyr incerti loci in Illyrico fub
Maximiano Galerio , Ariftide Prsfide an. 406.
xix. Kai. Septemb.
Martyres ex utraque Msfia .
Doroftori in Ma?fia inferior! SS. Paficrates &
Valentiop milites & martyres fub Diocletiano
an. 304. vel poft 97. fuperraris fsculi vi . Kar
tend. Maji .
Ibidem S. Julius miles & martyr fub Dioclet.
an. ut fupra vi. Kai. Maji.

lbi-

HISTORIA

DIOCLETIANI.

Ibidem S. Hcfychius miles & martyr fubDioclet. an. ut fupra xvn. Kal. Jul.
Ibidem SS. Nicander & Marcianus milites &
martyres fub Dioclet. an. ut iupra, xv. Kalend.
Jul.
Ibidem SS. Maximus , Quinianus , Dada ,
martyres fub Dioclet. Palinio Proconfule , anno
304. Idib. April.
Singiduni in Mxa Superiori SS. Donatus &
Fortunatus Diaconus, & Hermogcnes Lector ,
itemque Venuftus frater Donati martyres fub Dio
clet. an. 04. X. Kal. Septembres.
Apud Halmyridcm in Msfia inferiori SS. Epite&us Presbyter , & Aft ion Mon ach us Mm. fub
Galerio an. 306. vel 30^ nil. Id. Julii.
Singiduni SS. Hermylus Diaconus , & Stratonicus Commentaricnfis fub Licinio ann. 315.
Idibus Januarii .
Axiopoli in Mfia inferiori SS. Cyrillus ,
Cindeus, Dionius," Crifpio , Zenon , Timotheus
mart. an. incert. vi. Ia. Maji.
Ibidem SS. Irenaus , Erucius & Daims martyres an. incert. Nonis Augufti.
Nicopoli in Mxfia inferiori plurimi SS. Martyres anonymi an. incert. in. Idus Augufti .
Doroftori SS. Secunda Sc Donata MM. an. inc.
xv. Kal. Auguft.
Ibidem S. Dafius Ep. martyr , Baflo Prxfide
an. incert. xn. Kal. Septemb.

445

Ex Epiro & Macedonia.

Pydnx in Macedonia S. Alexander miles M.
fub Diocletiano an. circ. 302. v. Id. Martii.
Theflalonicae SS. Agape , Chionia , Irene Theffalonicenfes fororcs & martyres fub Dioclet. Prac
fide Dulcitio an. 304. Kal. April.
Ibidem SS. Agathopolis Diaconus &Thcodulus Letor, fub Dioclet. an. 304. pridie Nonas
April.
Aulone in Epiro S. Petrus martyr fub Dio
cletiano an. 304. 1 1 r. Non. Januarii ; alii cum
ad Aulonam Palxftinx urbem , c imperium
Maxi mini referunt,
Theflalonicx S. Demetrius Proconful.M. fub
Galerio an. circ. 306. vin. Id. Oftobr.
Ibidem S. Anyfia martyr fub Galerio an. cir
cit. 308. in. Kal. Januar.
Heracles in Macedonia S. Ammon Diaconus
Sc quadraginta virgines martyres fub Licinio an.
314, vel 315. Kal. Septemb.
Apollonix SS. Ifaurus Diaconus , Innocentius, Felix, Hieremias, & Peregrinus martyres
xv. Kal. Jul. an. incert.
Dyrracnii SS. Cofmas & Rufus MM. xv. Kal.
Januarii an. incert.
Aulone S. Donax martyr die & an. incerto .
Ex Norico & Rhxtia.

Martyres ex Thracia Sc Scythia Pontica,

feu Parva.
Byzantii S. Mucius Presbyter fub Dioclet. an.
304. in. Id. Maji.
Hadrianopoli S. Philippus Heracleenfs Epifc.
cum Herme Dicono fub Dioclet. an. 304. xi.
Kal. Novcmb.
Ibidem S. Severus Presbyter M. fub Dioclet.
an. 304. X. Kal. Novemb.
Byzantii SS. Alexander miles & Antonina vir;o fub Galerio, Prxfide Fefto an. circ. 306. iv.
Ton. Maji.
Byzantii S. Acacius Centurio cum pluribus
fociis fub Galerio, Flaccino Proconfule an. circit. 305. vin. Id. Maji.
Byzantii S. Eleutherius martyr fub Galerio
an. circit. 306. prid. Non. Augufti.
Hadrianopoli SS. Maximus, Theodorus , Afclepiodoius fub Galerio an. circit. 310. xvn.
Kal. Oclobris.
Tomis in Scythia SS. Argxus , NarcilTus &
Marccllinus MM. fub Licinio an. 315. vel 320.
iv. Non. Januarii.
Ibidem SS. Zoticus , Lucianus, Hclius, Macrobius, Gordianus fub Licinio, Maximo Prsfidc, an. 315. vel 320. Idibus Septembres .
Ibidem SS. Evagrius & Benignus MM. 1 1 1 .Non.
April. SS. Paulla,Cyriacus , Felix, /EmiIius,Fclicianus , Zenon, Mimia , Vitalis > Ruffinus ,
Evangelius, Urfion & Agnitus vni. Id. Julii
SS. Marcianus, Domnus , Diomedes , Joannes ,
Aurelianus, Emilianus, & alii 28. iv.Id. Aifg.
SS. Marcellinus & Mammea uxor, & Joannes ,
Serapion, Petrus filii vi. Kal. Septemb. SS. Prifcus, Crefcens, Evagrius MM. Kal. Oob. an.
incert.
Driziparx S. Alexander mart, fub Maximiane
Galerio xi 1 1. Maji.

lllyrici Sacri . II.

Laureaci in Norico Ripenfi S. Florianus mi

les & martyr cum fociis quadraginta fub Dio
cletiano, & Herculio , Prxfide Aquilino an. 304.
iv. Nonas Maji.
Apud Pctavionem S. Victorinus Ep. M. quern
alii Galium & Pidavienicm volunt elTe , fub
Diocletiano & Herculio an. 304. iv. Non. Nov.
Auguftx Vindelicorum in Rhxtia S. Afra M.
fub Dioclet. & Herculio an. 304. Non. Augufti .
Ibidem poftridie S. Hilaria mater S. Afrx &
tres ejufdem ancillx Digna, Eutropia, Eunomia .
Ibidem SS. Cyriacus , Largion , Crefccntianus, Eutychianus, Cariton, Philadelphius , &
Petrus; Nimmia, Juliana, Diomeda , Leonida ,
& Agape fub Diocletiano & Herculio cum aliis
tredecim pridie Idus Augufti.
Ibidem SS. Norcinus Epifcopus, & Felix Dia
conus fub Dioclet. Herculio anno 30J. xv.
Kal. Aprilis .
Ex Iftria Si Carnia antiqui lllyrici provinciis .
Tergefti SS. Juftitta & Zeno fub Diocletiano
& Herculio an. 289. vel 303. in. Id. Julii.
Ibidem S.JuftusM. fub Diocl. & Herculio an.
28p. vel 303. iv. Non. Novembris .
Ibidem S.Servulus M. fub Dioclet. & Hercu
lio an. circ. 304. ix. Kal. Junii . Alii Servulum Numeriani imperio adferibunt,
Apud Lupariam in Iftria S. Rufus M. fub Dio
clet. & Hercul. an. circ. 304. xiii. Kal. No
vembris .
In Iftria SS, martyres Zoellus, Servilius, Fe
lix, Silranus & Diocles ix. Kal. Jun. an. in
cert. Alii hos ad Syriam referunt.
Aquilejx SS. Cyriaca Sc Mufca virg. & martyres fub Diocletiano 17. Junii.
Ibidem SS. Leontius & Carphorus fratres martyres fub Dioclet. 20. Augufti .
Aquilejx S. Chryfegonus fub Dioclet. mart,
an. 28p. 24. Novcmb.
P p
Con-

44

HISTORIA

] HOCLETIANI.

Concordias SS. Donatus, Sccundianus, & Ro

crumDei quaritur , feriptura repertaintenduntur y
mulus, Diocletiano Imperat. Euphemiano Pra> datur omnibus prada . J{apitur , trepidatur , dif
fde cum fociis 86, 17. Februarii.
curritur . Ipft yero in fpeculis 3 ( in alto enim conAquilcjat SS. Cantius , Cantianus , Cantia- flituta ecclefia ex palatio yidebatur ) diu inter fe
nilla Itib Diotlet. Imp. & Dulcidio Prjefidean. concertabant 3 utrum ignem pot: us fupponi oporteret . Vicit fententia Diocletianus 3 carens ne ma790. it. Maji .
Ibidem SS. Felix & Fortunatos imperante Dio- gn incendio faci , pars aliqua civitatis orderet .
clct, & Iluphcmio Prasfide xi. Junii ,
ISlam multa magna domus ab omni parte cinIbidem S. Protus Psdagogus SS. Cantii &c. gebdnt , Veniebant igitur pratoriani acte rufla
cum fecuribus , " aliis ferramentis , & immi
*ir. Junii.
mdique , templum illud editiimum paucis horis
folo
adaquaxunt .
. IX.
Poftridie ejus dici, ideft viefima quarta Fe
bruarii ediftum promulgatum fut , quolmperaDe initio i Pregrcffk y de fine perfecutionis
tores jubebant templa Chriftianorum everti, faDiodetianea .
cros libros ad incendium tradi , eos vero, qui
UT quae propofito titulo continentur, bre- ad patriam avitamque fuperftitionem reVerti hol*
vitef atqe ordine poffint explicari , ne- lent, omni gradu & magiftratu, fi quem obticciie eft decern annos perfecutionis Diocletiancai nerent, moveri, jus fuum perfequendi facultafingillatim perfequi , & res maxime memorabi- te & bonis omnibus exfpoliari, exfilio etiam
les, praefertim Illyricas , fuas cuique anno ad- peenis affici . Extitit Nicomedix vir quidam
feribere: id quod Eufebium fecifle video in li
genere dignitate illuftris igftoti nominis 3 fed
bro de hiartyribus Palatftina* , cujus exemplum invidi animi , qui ediflum ilud iis, qUibusaffi
in hac dcfcfiptione mihi fcquendum putvi .
xum erat , locis revulfit > rtec fine fallo aetoque convicio confeidit ac difeerpfit ; qui earn ob
cauffam ad tribunal Impcratoruth retraftus, equuAnnus jj. primus perfecutionis.
lcum , verbera, ignem, & atrocimos quoique
Annoigitur poft Chriftum narum joj. Diocle
cruciatus adextremum ufque fpiritum mira tran
tiano VIII. & Maximiano VIL AA. Coif. quod quilzate Lxtitia pertulit . Egregii hominis
Nicomedienies clandeflinae confultationes de abo- facinus memoria fempiterna dignum tcito nomi
lenda chriftiana religione inter Diocletianum ne Ladantius , itemque Eufebius deferibunt .
Galeriumque habita; > tota hyeme parturiebant , Ouod editlum quidam, ait Ladantius cap. 1 j. etfi
demum vere appetente pepererunt , diuque mc- non recle , magno tarnen animo diripuit , c> con
ditatum feelus in lucem protulere . Aderat feidit , cum irridens diceret viSories Cotborum y
dies Terminalium, ex eo dictas , quod vel Ter
& Sarmatarum propofitas . Stattmque produus3
mino , Deo apud Romanos lane antiquo , con- non modo extortus , fed etiam legitime cotias ,
fecratus fuiflt > vel ut Varro de Lingua Lat.^. cum admirabili patientia poflremo exuftus e .
audor eil , quod is dies anni extremus conflitu- Idem paullo accuratius explieavit Eufebius 1. 8.
tus effet : duodcimas enim tnenfis fuit Februarius; cap.
Piseclarum hoc,aut certe non abfimile faor cum intercalate , inferiores quinqu dies duo
itum Joanni cuidam attribuum Beda 3 Ufuardus,
decimo detnuntur menfe ; fic ut hi quinqu dies Ado, aliique Martyrologi ; fed cum hujus maruna cum intcrcalaribus Fcbruario non fuerint an- tvrium ad feptimm diem Septcmbris revocent
numcrati; & fldionc quadam dies Terminaliura He vero, de quo Eufebius & Ladantius ftatim
dies anni ultimus haberetur* Sed Ovidius doccc ab edidi pronuilgatione , ideft menfe Februario
diem Terminalium idcirco totius anni poftre* exeunte, martyrium fubierit, diverfitas tempomum appellari, quod peradis Terminalibus nul- rum alterum ab altero difh'nguir , quae itidem
lus eo anno dies feftus , five facrum folennc fu- pugnat cum fententia Papebrochii idem heroicx*
ptrcrat ante Kalendas Martias , undc confequens virtutis facinus referentis ad Georgi urn Magnum
annus initium duccbat : Tu quoque facrorum , ilium martyrem Palaftinum poft diuturna Sc graTermine 3 finis eras . Sunt qui Terminalia ad viflima ftipplicia , die 2$. Aprilis intcrfedum .
diem Februarii alterum & vigefimum rfrant ; Vide, qua: diximus in AdisGeorgii Salcmitani
funt ctiam , qui in diem proximum conjiciant > Epifcopi .
fed Varro , Macrobius & Beda , aliique cum
Augufiale Nicomedicnfe Palatium Galerii frau
Ladantio diei vigefim tertio ejufdem men- de incenfum, & ejus incendii culpa in Chriftiaiis affigunt. Fort a ( Terminalia non erant fixa, nos falfo conjeda , mirum quantum Diocletiani
fed mobilia 5 & alias aliis diebus pro varietate animum cxalpcravic, qui novis edidis propofitis
vel aurci numeri , vel curriculi Lunaris celebra- omnemineos crudelitatem exerceri jullit. Secun
ri folcbant . Die itaque Terminalium, ideft 23. dum , tertium , itemque quartum Diocletiani
edidum . v. ex Eufebto dcfcriplimus . Ac nc
Februarii primum Diocletianca* univerfalis per
fecutionis impetum excepit templum Nicome- ab ipfis quidem Donufticis vim ac ca?<km abfiidienfe, quod intra paucas horas funditus ever- nuit . Furebat ergo Imperator , ait Ladantius ,
fum eft; id quod Ladantius cap. 12. his verbis jam non in domefficos tantiim , Jed in omhes ; &
cxpofuit : Inquiritur peragenda rei dies aptus & prhmm omnium filiam Valeriam , conjugemque
felix , potijfimum Terminalia deliguntur y qua Prifcam facrificio pollui Coegit . Totentijjimi Eunucbi necati &c. Ex hoc Ladantii loco controfunt ad feptimum Kalendas Martias , ut quaft ter
minus imponeretur buic religioni . lile dies primus verfia orta eft, Chriftiana ftierint , nec ne Prifca
leti , primufquemalorumeauafuit, qua: (jr ipfis , & Valeria ; alii affirmant , alii ncgant . Videfis ,
Seren cap. 5.
& orbi terrarum acciderunt . Oui dies cum ilia- qua: diduri fumus in Adis
xiffet , agentibus Confulatum fenibus ambobus ocla- Cidcm Palatinorum , in qui bus crant Petrus ,
yum , & feptimum , repente adhuc dubia luce ad Gorgonius, Dorotheus Ciibiculo Augufiali praeecclcftam Trafctlui cum Ducibus ac tribunis , & pofiti j itemque ftragem Nicomedienlium , inter
rationalibus venit ; revuljis foribus , fmula- quos annumcranduseft Anthimus ejus urbis Epiffcopus,

HISTORIA

DIOCLETIAN!:

fcopus; defcribt Eufebius cap. vi. quod his verbis conclufit : Verum cum perveniet ad principent aftuare carceres , & per innocentium pcenas
locum deejfe criminous; nova rurfum decreta mittuntur , ut ex his y qui conclufi erant , ftquisvellet immolare , liber abfcederet , qui vero abnuerety
diverfis pnarum generibus interiret .
Feralia edida per omncs Romani orbis provincias circumferri jufla quantam ubique Chriftianorum ftragem ediderint, nec mente comprehendi , nec verbis explican poteft . VexabatuYztgo, ait Ladantius cap. 7. univerfa terra & ....
tres acerbiffim* beflint faviebant . T^on mihi fi linguts centum &c. eque a Ladantio difcrepat Eufebius : Turn jam quanta per fingulas provincias
multitudines martyrum , & pr&cipue in ^Africa
ac Mauritania , Tbebaidis qUoque atque Mgypti
regionibus extiterint y numero comprebendere quis
y'aleat ?
Hoc perpetrate fcelere y inquit Ladantius , cum
jam felicitas ab vecefii'et y perrexit ftatim Romam , ut illic yicennalium dkm celebrareis qui
/. ad duodeeimum Kalendas Dcembres .
Neque tarnen Nicomedia difeedens, reih Romam contendit ; fed in Palasftinam profedus
Spud Diofpolim convocato Senatu, de communi omnium fententia ibidem univerfalis perfecur
tionis edidum promulgan juffit; ftatimque in
ea & finitimis provinciis lege adverfus Chriftianos agi cceptum eft. Tum Georgius Palseftinu*
egregius miles, cum aliis quamplurimis , multis graviffimifque certaminibus perfundus praeclaram pro Chrifto mortem oppetiit 14. Kaiendas Majas. Hue refer, quae diximus . 2. .7.
itemque in Aclis Georgii Salonitani Epifcopi
C. J. .2. Inter Martyres Palatftinos hujs anni
annumerat Eufebius in lib.de Mart. Palselt. c. 1.
& 2. Procopium , Alplieum , & Zaccha>um , item
que Romanum CacfarienfisecclefiaeDiaconum. In
hunc annum etiam revocandi funt Martyres variarum provinciarum , quos Baroniusin annum
fuperiorem conjecit; hifqueadde, quos ipfe Ba-*
ronius huic anno attribuit ,
Diocletianus ex Oriente in Iraliam profieifei
contendit ; & cum ex itinere varias Illyrici provincias, itemque Dalmatiam non fine Chriftianorum caedc pcragraffet, Romam pervenit menfe Novembri ineuntc, in eaque urbe cum Herculio Collega Vicennalia celcbravit die vigefima
ejufdem rnenfis , & cum de cjeteris hoftibusprofligatis, tum .de Perfis triumphum egit, Narfei
conjugibus, liberis, & confanguineis ante currum dedudis . Nec dubium eft , quin pures
Chriftiani ad augendam triumphi ludorumque
pompam ac celebriiatem feris objecli , aliove
uppliciorum genere interfedi fuerint . Deinde
Confu IX. defignatus in annum proximum ,populi Romani dicacitatem cum ferre nonpoftet,
impatiens, & aeger animi repente fe ex urbe
:
proripuit
Annus 304. fteundus perfecutionis
Anno 304. Kalendis Januariis Diocletianus
Ravenna: nonum Confulatum iniit , cum Hcrulius eodem die odavum Confulatum Romae
acccpiTct . Ravenna Ariminum regreffus urbem
illam paucis ante annis a Demofthene funditus
everfam refici juffit, accitis undique architedis,
t ingenti operariorum multitudine prsefertim
ex, Dalmatia } nam a Dalmatis potiffimum , qui
duce Dcmofthene Ariminum exciderant, ad ejus.
illyrici Sacri Tom. IK

447
urbis aedificationem pecunias, & operas confcrri
juffit . Interea perfccutio vel maxime fervebat
Aquilejas, Euphemio immaniffimo Prasfide quaeliones acerbiffimas in Chriftjanos exercente ; qui
Felicem & Fortunatum fratres, Muicam & Cyriacam fororcs Virgines, Leontium & -Carphorum item fratres fed Vicetiae natos 3 & Aquilejam profedos rcligionis cauffa, variis multifque
tormentis fubjici & necari juffit . Hanc temporis procellam ut devitaret Donatus Aquilejenfis
Presbyter ex oppidulo in Iftriae Pannoniasque
confiniis pofito oriundus in Dalmatiam anno fuperiori fecefferat ; atque in jugo montis altiffimi prope Salonam cum fe in fpeluncam quamdam abdidiiTet , ibidem folitariam vitam , dura
perfecutio defervefceret , tranfigere decrevit .
At Diodetianus partim ex hyemis afperitate ^ partim ex gritdine animi lentum ac perdifficilem morbum contraxerat; fed quamvis in
firma effet valetudine, iter tarnen Nicomediam
fufeepit . Igitur vere appetente partem Gallia
Gifalpina? peragravir , Veronam , Altinum , cordiam, Aquilejam adiit; inde in Dalmatiam
ac Pannoniam profedus, Sirmium , Taununum
Viminacium luftravit , reliquam aftatem ripa
Striga , feu Danubiana circumeunda confecit j
& quacumque iter habuit , fuas in Chriftianos
crudelitatis illuftria veftigia reliquit . Salons in
Dalmatia unum fere menfem exegit . In ea unbe dum moratur, ut Jovem Herculemque propitios fibi & Maximiano colJega; 10 redderet,
cumdem montem, quo perfugerat Donatus Pres*
byter Aquilejenfis , facrificia fadurus confeendit ; cumque nullum ab diis refponfum elici
poffct , denuntiant facrificuli prope indidem abeffe Chriftianum aliquem 3 qui nequid oraculi
ederent, Dcorum fuorum os gutturque obftruxerat. Quasfitus igitur, inventufque Donatus Sa
lonam perducitur; cumque nulla ritione adduci
poflet , ut Chrifto nuncium remitteret , una
cum Macario Theodoro, quos ipfe adChriftianam religionem traduxit, primum in ignem
conjicitur , deinde objicitur feris ; & ab his pariter atque ab igne prorfus illaefi , & vinculis
infuper divinitus exempti , ccelefti admonitu jubentur in >gyptum proficifci, &cumThmuim
perveniflent , Phileae ejus urbis Epifcopo ob religioncm interfefro fubrogatus eft Donatus, qui
cum annos fere duodecim ecclcfiam illam fanftiffimc adminiftrailet , in perfecutione Liciniana Martyrii palmam adeptus eft . Scd hxc fufius & copiofius expofuimus in ais Joannis
III. Salonitani Antiftitis , quern per idem tem-
pus juflu Diocletiani necatum fuifTe arbrtror,
& cum eo Chriftianos quamplurimos partim de
medio fublatos , partim Ariminum tranfportari
juffos , ut in ea urbe reardificanda fervilibusopcribus conficerentur j partim etiam in fodinas
Dalmticas conjedos, ut ad varia ardificia , quse
in ea regione conftrui jufferat , lapides caederent, conveherentque . Nihilo levior calamitas
regiones illas pervafit, quas deinceps Diocletia
nus peragravit , Pannoniam feilicet , MaHlam >
ac Thraciaro. Nam hoc anno videntur Martyrio perfundi efle Sirmii Irenaus ejus urbis Epi-
fcopus vin. Idus Apri-lis , & paullo poft ibi
dem Montanus Presbyter , itemque Demetrius
Diaconus & Maxima Virgo j apud Cibalim
S. Pollio Ledor ecclefiae Cibalenfis & S. Triballus IV, Kal. Majas; apud Vefprimium Rutilius.
cum fociis pridie nonas Junii fub Probo Pannonia; Prfidej Novioduni Heradius , Paullus*
P p %
Aqui-

HISTORIA
DI O CL ETI A NI:
44?
Aquil.inu cum aliis duobus xvi. Kai. Juniasj Severo imperante , hriftiani nihifo mtius haSjpgiduni Donatus & Forfunatus Diaconi , Her- biti atque exagitati funt j idque' declarant ada
rogenes Ledor ecdefias Singidunenfis , itemque Sandi Januarii Sc Sociorum
qui apud BeneVenuftus frater Donati menfe Augufto, Diocle- ventum hoc anno xi it.' Kalend. Odobr. yidentiano Imperatore ,' & Vidoriano Prafedo 5 in tur Martyrium obiiflt ,. In ,Oriente autm toThracia apud Hadrianopolim Philippus Hera- toque Illyrjco perfeciitio multo ' fsevius exarcleenfis Epifcopus cum Severo Presbytero , & fit, Galerio Augufto, & Maximino pasfareimHerme Dicono, imperante Diocletiano , Pr- maniffimis Chriftianorum hoflihus imperantibus .
feduram gerentibus Baflo, & Juftino xi. Kal. De Maximino hc fcripfit Eufebius de Martyr.
Novembris. Ex his, quorum nomina ex Divo- Palft. . . Maximinus Cafar ex eo tempore ad
rum faftis collegimus , de reliquis fane quam- Imperium evetlus , quafi qui oii in , &
plurimis conjeduram fieri velim . Certe Noyi- impktatis fibi innatat inftgnia ofientare ' yellet y
duni in Pannonia die quarta Junii fub Diocle
violentius , quam fuperiores Principes , perfecu*
tiano & Maximiano Martyrium fubiere Dino- tioni noflrorum ineubuit . Cutn igitur omnes gracus , Zoticus , Attalus , Euticus, Comafus , viter perturbati bac iliac difpergerentur , & peQuirinus, Julia, Saturnina , Galdunus , Ninni- riculum ejfugere mufquifque omni opt laboraret ^
ta , Fortunio , & alii triginta , quibus adjungi rnaximufque tumultus pmnes provincias occupant
dcbent Cyrinus , Ebuftus, Rufticas , Silvios . &c, upcriora Jmperatorum edida decretis adr
Videntur etiam hui anno adfcribendi eiTe &- verfus nos acerbioribus cumulavit : Cum Maxi
ximus Ledor , Quincb'lianus & Dada , quos Do- minus fecundum adyerfus nos bellum excitaffet
roftori in Ma:fia fub Diocletiano interfedos Idi- anno tertio perfecutionis' Diocktiani 9 & per om
nes provincias miffa eent Tyranni edia , quir
bus April. Martyrologium Romanum comm
mort, cti locum Martyrii filentio prajtcrmit- bus R^tlores'jubebantur operam dare , ut omnes
tat . His dde Florianum Laureaci in Norico omnium urbium incoU diis publice facrificarent .
Ripenfi jufiu Aquilii Praefidis in Anyfo fluvio Yel hinc inielligi poteft perfecutionis in partidemcrfum; Vidorinum Epifcopum Petavienfem bus Qrientis auda? exaeerbatasque jmrnanitas .
At Galerius Maximianus , imperii Auguftatidtm in Norico , eximia yel dodrina vel fanditate infignem , quem Hieronymus in Catalo- lis initia , non aliunde aufpicatfus , quam ab
gum Scriptor. Eccliaticorum retulit . Adde A- impietate , & Chriftianorum caede duci pofle er
rram Auguftae Vindeljcorum in Rhania , perfun- xiftirrjans , novis mulfoque atrociflimis edidis in
dam Martyrio um Hilaria matre , a tribus fia atque Illyrico perfecutionem exafperavit '.
ancillis Digna , Eutropia , Eunomia 5 Cyriacum, Id adeo intelligi poteft ex adis S. Agathii , qu|
Lrgionem j Crefcenfianum , & alios * ibidem ; anno proximo Byzantii in Thracia cum aliisAgapen , Chioniarn, Irenen Thefalqnicenfes fo- plurimi pro Chrifto ufque ad xtrejnum fpirirorcs Theflalbnicae in Macedonia , igne abfum- fum decertavi^. Horum exordium j cum ad hace
ptas , & Mutium Presbyterum Byzaptii in Thracia. tmpora refpiciat , huic loo infexepdum cen-r
I Nulla fuit regio feu provincia imperii Roma
fui : Cum tertio bonorum omnium boflis s & omni
ni , quam hoc anno perlecutionis turbo nop. per- ex parte' improbiffimus Draco Diabolus adverfus
vaferit, ingentique Chriftianorum caede fedave- Dei Servos turbjnem commoyiffet fub Maximiano,
rit . In Phrygia civias integra , qud ab Chri- pioletiani genero y & ipus Satans filio profti cultu bduci non polet ,* injedis flam- pugnatore , flatim impia ejus diffa per omnes re
mis conflagra vit . Hoc itidem anno Marcel
giones mit funt . lidiis autem id pripielinus Romaniis Pohtifex extremum pro Chrifto batur y "ut in omni urbe , ft quis effet qui nolcertamen obiit. , una cum Claudio, Cyrino, & let ad Deorum culturam acceder , fine remione
Antonino , fub Maximiano Herculio capite mul- aliqua , omnibus fuppliciis ac tormentis fubjiceredatus vi i Kai. Maji .
tur . "Edia vero ipfa omni terrore , & regalibus
4 Diodetianus intra finem menfis Novembris in minis' ac perculis referta erant . ,4d
exerBithyniam peryenit. j & Niomediam ingreffus , citus duibus pr&ctptum fuit , ut ft quis e rnilif
cum morbus magis magifque ingravefeeret , eo tibus Imperatoris editlo , quod ad Deorum , ve\
addudus eft, u morti jam proximus yideretur. ad potius , culturam pertinent , non
Cxterum paucis poft diebus ex morbo paul- obediret , Ule yinculis adftriftus , tribunlibas ai
iatim " convaluit ,! & yaletudine utcumque recu- fupplicia perferenda traderetur . Ad Viunc annum
perata, mente deinde adeo infirma debilitata referri polTunt , quae fcripfit S. Joannes hryfqufus eft, ut certis boris infaniret , certis refipi~ ftomus t. i. orat. $t. de inhumanis decretis ,
ftetet , ut ait Ladantius .
qux Maximinus in Oriente , Galerius in Afia
& lily ria promulgaiunt : um perfecutio , inAnnus jay. tertius perfecutionis .
quit, jamdudum exorta , curfum adhuc teneret
fuum y ecce tibi nova ubique edia crudelia
Diocletianus & Herculius alter Nicomediae, prorfus ac barbara . Caput autem tdirum erat ,
alter Mediqlani Conftantio Chloro V. & Ma
ut omnes & ftnguli , fi quos br pianos effe nofximiano Galerio V. Cofs. ipfis Kalendis Majis fent y eorum nomen ad magiftratus dferrent , laImperium purpuram depon unt ; id qudquin- tebrafque indicarent , quibus Uli fe condidiffent .
quennio ante facer conftituerant . Appellati funt Jfeminem excipiebanty non parentes , non filios ,
Augufti Conftantius Chlorus , & Maximianus non conjiiges y non fratres , non rticos ; fie pror
Galerius: fuus utrique sfar adjundus , Con fus ut natura fecum ipfa. depugnare , & fami
ftantio quidem Valerius Severus homo moribus, lia ad fui exitium armari ; ~ bac una tyranniquam genere ignobilior 5 Galerio autem Maxi- ca lege leges omnes , & fancliffiwa quaque jura
minus cognomento Daza adolefcens ingenii agre- violari cogerentur . Ita fublatis omnibus vinculis
ftis ac barbari.
natura & fanguinis , quibus homines inter fe arAtque in Gallia quidem fub Conftantio mi- iffime humana pietas & Charitas devinxit , in
tiffimo Principe, & Chriftianorum fautore, per- gens perturbatio rerum omnium , & magna confufeaitio ferme omnis conquievit . Sed in Italia fio tvum Orientem pervafit . Hinc Damones exitl-?
tare

HISTORIA

DI OCLETI A NI.

tare Utit'ta & triumpbare gaudio ; quippe cum

nulla re mtgis , quam Janguine parentum & propinquorum a filiis , & propinquis effufo gaudeant ;
nam Ule ver interficit hominem , qui eum inimieis ad fupplicium tradit .
Dioclctanus vero, poftquam imperio fc abdicaffet, in patriam fuam fe rccepit , atquc Au
guftalibus inignibus depoftis , rerum publica
rum curam non omninodepofuit > Dalmatian adminiftrationcm integram fibi retinuit j & quam*
diu ferme vixit, jus poteftatemque in Chriftianos inquirendi animad vcrrendique ufurpavit $ neque in fuo paiatio folum , fed in aliis quoque
Dalmatiz urbibus, atque in infulie, praefertim
Iffa, Pharia, & Corey ra carceres & ergaftula ad
Chriftianos torquendos macerandofque con ft i tu crat. Hoc autem acerbius eos perfequi ihftitit ,
quo impenfius fe in Dalmatico feceflu Idolorum
impuras fuperftitioni tradiderat . Nam in fuo
paiatio Salonitano tria templa dedicavit , primum Jovi , quippe Jovem precipuo quodam
cultu venerabatur, a quo fejovium dici, &cognominari voluerat ; alterum fanum Marti coniecravit, Galerio obfequendi gratia , qui fe Mar
te genimm , & aiterum Romulum e(Te per fummam impudentiam g loriaba tur; tertium denique
bel i , feu potius Iidi , cujus colendz ritum
ac difciplinam ab gyptfis ac Perds acceperat ,
idque attribuit vel Matri Galerii fuperftitiofz in primis mulieri, vel Matronis ac puellis,
quas captivas e Perfide abduxerat, quibufque in
eodem paiatio Gynzceum sdificaverat , ubi fecretae ab ho m i nu m con fort io pro fexus condi
cione , pro generis nobilitate laute copiofeque alerentur, fimulque textilibus operibus, ac
ceteris fsmineis opifteiis vacarent . Ab hoc igitur homine fuapte natura crudeliflimo , nec magis nefariis Deorum ca?remoniis addi<o, quam
Chriftiana: religioni infenfo , quanta Chriftianorum ftrages facta fuerit per annos fere odo
in Dalmatia , ne cogitari quidem , nedum explicari poteft . In reliquis provineiis Illyricis Pannonia , Maefa , Thracia , Macedonia quin acerbiffime fzvitum fuerit , Galerio imperante, ni
hil eil, cur dubitemus . Ex catalogo illorumMartyrum, quem fuperiori paragrapho deferipfimus,
alii in hune y alii in confequentes annos referendi funt j fed certum definitum annum t
cui quemque adferibi oporteat, difficile eft defignare . Huic anno fubjici poffct Martyrium
S. Evilafii genere patria Pannonii, aut Dalmatz, qui ex Norico, ubi Przfeduram Chriftianis iniquiffimam geferat , Cyzicum in Propontidem, feu Mxfiam inferiorem evocatuscum
effet ad quxftiones in eofdem exercendas , Fauftz eximias Virginis inperferendis fuppliciisconfhntia , & miraculis impulfus Chrifto nomen
dedit , pro quo etiam cum eadem Faufta przclaram mortem oppetiit xii. Kai. Oftobris fub
Maximiano Galerio. Synodus Eliberitana , hoc
vel proximo anno habita in Hifpania Baetica,
de Lapfis in extremo vits diferimine conftitutis y Caones feveriores ftatuit , quam ecclefiae
benignitas & confuetudo poftularet.
Qui metu poenifve fradi facros libros tradiderunt, Traditores in Africa vocati funt ; atque ut
in feminibus cauffa eil arborum & ftirpium , fe
ifti illius luduofifimi Donatiftarum Schifmatis
fernen fuerunt . Hoc igitur anno Cyrthz in Numidia Concilium ab Epifcopis celebratum eft,
plcrifque hoc dedecore infantibus, cui fecundus
Tigifitanus Primas Numidix przfuit > in eoque
Illyrici Sacri Tom. II.

449
vitandi caufla Schifmatis Traditores reeipiendos
de communi fentencia cenfuic ; prsfertim cum
ipfe quoque eadem infamia laboraret . Ex his
prognati funt Donatila; . Sed ab ejus facrilegx
traditionis labe fartam cedamque Ulyricam ecclefiaravDcus fervavit.^i.
w

.. ,a: .
-,

, Annus 06. quartus perfecutionis .

- 1 j jj
. "r: ! ' i .

Severus Maximianus Caciar , quem Galerius

baud invito Conftantio Italia: atque Africa; prxfecerat , Roma; folemni pompa Cxfarei im
perii fibi collati pefleffionem adiit, Conftantio
Chloro, & Maximiano Galerio Augg. VI. Coff.
Artemiam Diocledani Gliam ^ jure ac titulo adoptionis fororem fuam, quod Chriftiana (acra
fuieepiffet, una cum.Cyriaco Artcmias Magiftro
& aliis interfiei jufllt xvi 1 . Kai. Aprilis . Conftantius Eboraci in Britannia deceffit ; Conftantinus ejus filius, ab exercitu Imperator falutatus , Czfaris appellatione conrentus 3 modcftis
cauffa Auguftali titulo abflinuit. Per idem tempus Maxentius Herculii filius, Severo abente,
Roms tyrannidem occupavit vi. Kalendas N0vembris, patre in fbeietatem imperii adfeito e
Lucania; quo fe poil Auguftalia infgnia depofi ta reeeperat . Principio fmulavit fe Chriftianis amicum , & fautorem effe , ut eorum ni
mos fibi conciliait . Galerius collatum Conftantino y ufurpatum a Maxentio Imperium iniquifimo animo tulit . Utrique Sc verum oppofuit ,
quem ex Czfare Auguftum fecit , & collegam
imperii adfeivit ; eumdcmque cum exercitu con
tra Maxentium profieifei jubet.
Huic anno adferibi poflunt przclara Martyria S. Agathii Centurionis cum aliis duobus
& feptuaginta , S. Eleutherii apud Byzantium
in Thracia j SS. Maximiani, Theodoti, Afclepiodori Hadrianopoli itidem in Thracia ; SS.
Epitei Presbyteri , Sc Afuonis Monachi apud
Halmyridem in Msfia inferiori ; S. Alexandri
Theffalonics in Macedonia , & S. Demetrii Pro
confulis ibidem juffu Maximiani Galerii lancis
confoffi . His adjungas licet SS. Innocentium &
Sebaftiam cum aliis triginta foeiis Sirmii in
Pannonia , Sc prx-terea feptern Virgincs itidem
Sirmienfes, aliofque plurcs, quorum Catalogum
fupra confeeimus. Dum ferro &flammis ubique
in eceleam graffatur tyrannicus furor , domeftica quoque illam tempeftas exereuit . Nam duo
prsfertim Schtfmata fub Conftantini & Maxentii exordium nata feruntur , Donatiftarum in
Africa , Meletianum in >gypto . Et quidem
res Chriftiana* in Africa lats quieta* erant ,
Deo jubente , inquit Optatus b. 1. contra Parmcn. & indulgentiam mittentt Maxentio ; cimv
ecce tibi pertinax diffidium t quod Africanam
eccleftam per annos amplius centum in duas par
tes diftraxit . Lucilla fuit Carthagine Hifpana
mulier przpotens & fadiofa , qus Ciciliani Archidiaconi juftam meritamque reprehenfionem cum
xgre tuliffet. uletfeendi fui occafloncm optaba t.
Forte accidir, ut in locum Menfurii Carthaginienfis Epifcopi vita fundi fublHtueretur Czcilianus , qui vafa ecclefz , facramque fupellcctilcm cum repeteret a Presbyteris quibufdam ,
apud quos ea, ne in hoftium manus venirent ,
depofta fuerant a Mcnfurio. hi res illas cccle(iafticas y quas per fummam perfidiam confumplcrant, in fuofque ufus converte rant , negarunt
fe poffe illi redderc > quem ajebant Epifcopum
vit io creatum effe , propterea quod Felix AptunP p 3
gin-

450,

HISTORIA

DIOCLETIANI.

gintanus , a quo confecratus fucrat , nefaria;

traditioms labe, ut falfo jadabanc, commaculatus fuiTct. Itaque ejus communioncm averfati ,
a Cacciliano fcclffionem fcccrunt . His Lucilla fe
adjunxit , qua Ut erat fcemina opulenta & apud
omnes gratiofa , in fuas partes facile pertraxit
Botrum & CaeJefium , qui Epifcopatus Cartha
ginicnfis adipifcendi fpe cum eflent dejcdi , Caecilianum ibi prarlatum dolebant , itemquc om
nes illos Epilcopos Numidias, anno fuperiori in
Conventu Cyrtheni , manifelto traditionis crirnine , fuaque confeflione convidos , qui fe ad
Pontiticalem Catciliani confecratiouem non vocatos fuife querebantur . Ab his conflatum eft
fchifma Donatiftarum , qui ab Donato a Cafis
Nigris nomcn propterca adepti funt , quod is
Majoriiuim pfcudoepifcopum Ca-ciliano objedum
ordinarat ; etfi ab altero cognomine Donato ,
qui in federn CarthaginknfemMajorino luftedus
eft, appeliari poflea maiuerint, cum ab hoc audore plus audoritatis dignitatis fuas fadioni conciliatum iriputarent. Solemne autem fuit
Donatiftarum crimen Traditionis, quo majores
jpforum infedi Aierant, in Catholicos conferre .
Hujus Africani fchifmatis contagio ne leviter
quidem ecdefiam Iilyricam afflavit.
Alterum ichifma Meletianorum fuit. Audor
ejus Meletius Lycopolitantis Epifcopus , qui a
Petro Alexandrino Antiftitc turn propter varia
crimina, tum quod Idolis facrificaflct, exaudoratus cum eflet , ab eo defcivic , multofque ab
Epifcopi Alexandrini poteftate divulfit , e quibus prodiit Alius Presbyter , qui per fummam
impietattm Dei filio divinitatem ademit . Sunt
riui fchifma Meletianum aliquot ante annisexortum exiftiment . Hoc anno idem Pctri}&- Epifcopus in Concilio Alexandrino modum prsfcripfit
lapfos Deo & ecclcfix reconciiiandi , & Caones
tcclefiaftic benignitatis mifericordis plenos
conftituit.
Sub fincm hujus anni perfecutio in Orientevehemcntius exarfit , cum Maximinus diem fuum
natalem ludorum & fpedaculorum pompa cele
brare decrevifet . Die vicefimo menfis DU , quoi
e ante diem duodeeimam Kai. Decembris , feria
fexta , apud eamdem urbem Cafaream martyrium
prorfus memorabile perpetratum , prxfente ip/o tyratrno Maximino , & ob natalem fuum fpcftacula
populo exhibent e . Eufebius lib. de martyr. Pala-ft.
Felix Epifcopus in Dalmatia hoc anno apud Sa
lonam capitalem fententiam fubiit jubente Dio
cletiano , a quo multos alios quoque ob Chriftianam rcligionem necatos fuifle verifimile eft ,
quorum nomcn ac memoriam oblivio ac vetuftas
abolevit . Sunt tarnen , qui Fclicis martyrium in
annos pofteriores rcjiciunt .
Annus 307. quindus perfecutionis.
Anno 307. Maximiano Herculio A. IX. &
Conftantino Csefare Coff. Serenus Monachus e
Graeciaortus profedufque , cum Sirmiumfccontuliflet , ibique hortorum cultura: operam darct, Prsfidis juifu comprehenfus, &capitemuldatus przclarum in eadem urbe teftimonium
Cbriftiana rcligioni ddit , vu. Kal. Martias.
Pridie ejus diei Sireni nomen & martyrium commemoratur in apographo Hieronymiano Lucenfi,
eique duo & feptuaginta focii martyres adjunguntur , quos in ea civitate pro Chrifto interemptos efe alia quoque Martyrologia teftantur,
quamvis annus martyrii non fit certus omnino

atque exploratus . His addi pofunt Senerotes ,

Antigonus, Rutulus,Libus, llogatianus marty
res indem Sirmienfes, quos aliqui Martyrologi
ad diem 2i.Februarii referunt; cui quidem diet
ctiam Sireni martyrium ejus Acia adfcribunt .
Severus cum Maxentium Romae obfideret ,
defertus a fuis Ravennam confugit > ibiquc ab
Herculio primum obfcTus , tum in poteftatcm
rcdadus vitam pariter atque imperium amific
Hcrculius autem metuens fibi a Galerio in Gallias ad Confiantinum fe contulit . PorroGalerius
Severi ulcifeendi cauTa copiis celeriter contradi*
Roma m advolat , urbem obfidet . Sed cum aUqua? legiones ad Maxentium figna tranftuliTen ,
reliquae item ad defedionem fpedarent , vafa colligi jubet , & in Illyricum rediit . Carnuti in Pynnonia habita funt a Galerio Comiti , qufbus
interfucre Dioclttianus & Herculius j ubi Liciniu*
concordibus fufragiis in locum Severi, primum
Ca-far, deinde Auguftus didus, fubrogatur
Idus Novembris . Sub ea Comitia Hcrculius ad
Cundan ti nu m in Gallia m rediit ; Diocletianus
Salonam revcrfus eft ad divexandos Chriftianos,
quos nihilo mitius Galerius in 111 yr ico. & in
Alia , Maximinus in Oriente per eadem tmpo
ra cxagitarunt ,
Annus 508. fextus perfecutionis .
Diocletiano X. Sc Galerio VIE Coff. Muten
tius extindo Severo, fugatoque Galerio > ab om
ni metu folucus Chriftianortrm haftem fe profi-.
tetur , & in omni fe crudelitatis ac fbgitii genere
deinde volutavit. Marceilum Romanum Pontificem ad curanda jumenta in catabulum conjecit.
Qyirinus Epifcopus Sifciae in Pannonia fub Maximiano Galerio poft multos cruciatus apud Sabariam fufceptum pro Chrifto certamen gloriofe
confuramavit pridie Nonas Juniasj de quo Eultbius in Chronico : Quirinus Epifcopus Sifcianus pro Cbrifto gloriofe interficitur . 7{ammanua4 tnola ad collum ligata e ponte prtcipitatus
fiuvium , diutiffime fupernatvit ; " cum fpeSantibus collocutus y ne fuo terrerentur exemple , vix
orans ut mergeretur , obtinuit . De hujus laudibus praeclarum hymnum fcripfit Prudentius . Alii
gloriofum S. Quirini Sifcienfis Epifcopi certa
men in annum proximum rejiciunt. In hune ct
iam annum confras licet martyrium S. Urficii,
quem Gnci tcito certaminis loco ad diem
XIV. Augufti Illyrico adfcribunt fub Maximia
no, ideft Galerio , Imperatorc & Ariftide Pra>
fide . Eodcm anno fortafs mortem pro Chrifto
pcrtulit S. Agrcola in Pannonia prope Vcfprimium ni. Nonas Dcccmbris. Eufebius tum in
hiftoria ecclefiaftica , tum in libro de martyribus Palaeftinis multos Chrifti Athletas comm
mort fub Galerio & Maximino ob religionem
necatos , cum interea in Dalmatia Chriftiani ,
Diocletiano fxviente , nihilo levioribus pcenis
afficerentur . Hoc quippe anno perfecutio Salonas
acrius recruduitj qua- caufla impulit Anaftafium
Fulloncm Aquilejenfem martyrii cupiditate incenfum , ut Salonam fc conferret , ubi egregie
pro Chrifto ufquc ad extremum fpiritum dimicavit. Vide ejus Ada, quae defcripfi mus torn. 1.
in Petro Salonitano Epiicopo .
Annus 30p. feptimus perfecutionis.
Poft Confulatum X. & VII. five MaxentioII.
& Romulo II. Coff. Nullus martyr Dalmatia,
este-

HISTORIA

D I OC L ETI AN I.

451

cterifque Illyricis previnciis occurrit , quem piam tabefeendorum vifeerum pernicies facunda genominatim huic anno adfcriberc queam . Ex li
averat . Jam diverfo malo partes corporis amilis, quos fupcrioribus annis recenfui , nonnulli ferant fpeciem . Superior ufque ad vulnus aruerat ,
fortaflc ad hunc annum pertinent j fed plerofque & mijerabili made cutis lurida longe inter offa
oblivio ac vetulias obruit . Qua; perpefi fuerint confederat. Inferior fine ulla pedum forma in uChriftiani hoc anno in partibus Orientis , Gale- trium modum inflata dijereverat . it hoc facia
rio & Maximino imperantibus, expofuit Eufebius ; funt per annum perpetem .
ex litis alii ad mctalla damnati , alii atrociflimis
cruciatibus interfecti . Marcellus Romanus PonAnnus $11. nonus perfecutionis.
tifex , quem Maxentius anno fuperiore publias
jumentiscurartdsaddixerat, fam, serumnis, ac
Is annus Maximiano Galerio VIII. & Maxi
tetro odore confeftus ad Superes migravit xvii, mino iterum CofT. felix illuxit Afiaticis atque
Kal. Februarks,
Illyricis ecclefiis, quippe cum finem calamitatis
& cxdis , initium pacis & rranquillitatis attuleAnnus jio. oftavns perfecutionis .
rit . Galerius horrendis il Iis vifeerum torminibus dirum in modum excruciatus , vermibufque
Anno . pod ConfuIatumX. &VII. five Ma- depaftus, tandem mentis oculos apcruit , agnoxentio folo III, Conf. Tranquillatis jampridem vitque jure fe ab Deo vindice plecti , & juftiifi~
fub imperio Conflantini eeclefia Gallicana; re
mas effufi Chriftiani fanguinis pcenasDeo homibus j Herculius fax adverfus Deum iinpietatis , nibufque perfolvere . Itaque ut iratum Numen
adrerfum homines perfidias pcenas ddit. Diocle- placaret, decretum fecundum Chriftianos fecit,
tianus in Dalmatia , Maximinus in Ori#nte , quocavebat, ne quis cuiquam impofterumob reChriftianos infeantur . Petrus Alexandrinus E- ligioncm Chriftianam negotium Facefleret . Tan
pif'copus prater alios quamplurimos gloriofam dem malis domitus , inquit Laantius cap. 53,
pro Chrifto mortem occubuit. In Afia Illyria- D:um coa&us efi confiteri ; vi doloris urgentis per
que nihil de fua in Chriftianos famtia remiferat intervalla exclamt fe refiituturum Dei templum ,
Galerius; cum tamdem divinara in fe animadver- fatifque pro fcelere faclurum . Memorabile eft ,
fionem experiri crepit i fcedo enim atrocique quod hoc loco narrt Eufebius 1,8. c. 18. ac dimorbo correptus , annum integrum fummos inter gnum , quod hie defcribatur : Denique plerofque
dolores cruciatufque exegit . Sed audiendus eft mcdicorum , quod morbo aliquid niederi ,
Lacbmtius c. j'. Ab hoc ( ideft Herculioj Deus im fatoris tolerare poffent , interfui jubet . ln
religionis ac populi fui yindex oculos ad Maximia- quibus cum quidam ju^ulanns potins , quam num alteram tranftulit nefanda perfecutionis au- dicaturus affilieret > infpiratus Deo , cur , inquit ,
&orem , ut in eo etiam vim majeftatis oflenderet . Imperator erras , e> quod Deus infert , ab homiDeinde Galerii morbum , curamque inanem me- nibus putas poffe revocari. " humanus e ifte
dicorum defcribit cap. 33. Jam decimus & oQa- morbus , a mediis curatur . Sed recordare ,
vus annus agebatur ( ideft ab initio Csefarei Ga- quanta in ferves Dei egeris , quamque in religioleriani imperii , eftque is annus Chrifti 310. ) nem divinam unpins & profanus cxtiteris , & incum percuffit eum Deus infanabili plaga . Tfafci- telligcs , mde tibi fint pofcenda remedia . 'Ham &
tur ei ulcus malum in inferiori parte genitalitm , ego quidem mori cum cateris potero , tu tarnen a
ferpitque latius . Medici fecant , curant . Sed in
mediis non curaberis. Tunc primum fe Maximu
duca jam cicatrice fcinditur minus , & rupta ms hominem effe intellexit , & fcelerum fuorum
yena fiuit fanguis ufque ad periculum mortis . Vix immanitatem recordatus , primo omnium erraffe
tarnen cror fiftitur . T$ova ex integro cura . Ta fe y & impie egijfe profitetur ; & velut fasface
rnen perducitur ad cicatricem . B&rfus levi corpo
re incipit Deo &c.
ris motu vulneratur : plus fanguinis , quam ante
Galcriani pro Chriftianis edieti duplex in eamdecurrit . bAlbefcit ipfe , atque abfumptis viribus dem fere fententiam exemplar habemus, alterum
tenuatur ; & tune quidemrivus cruoris inhibetur . apud Laantium , alterum apud Eufebium. LaIncipit vulnus non fentire medicinam , prxima tantianum exemplar ex cap. 34. hic fubjicere
quaque cancer invadit , <& quanto marts fecatur , lubet, non sque, ut Eufebianum, omnibus oblatius favit ; quanto curatur , nerefeit . Ceffere vium , & pervulgatum : Inter catera , qua pro
magiftri Phillyrides Chiron , Amythaoniufque Me- reipublica Jemper commodis , atque utilitate diflampus . Undique medid nobiles trabuntur . JJjbil ponimus y nos quidem volueramus antebac juxtx
humana manus promovent . Confugitur ad Jdola ; leges vetetes , & publicam difeiplinam B^manoApollo & ^fclepius orantur , remedium flagita- rum cunta corrigere , atque id providere , ut et
tur . Dat apollo curam . Malum multo pejus auge- iam Chriftiani y qui parentum fuorum reiiquerant
iur . Jam non longe pernicies aberat y & inferio Jeclam , ad bottas mentes redirent . Siquidem eara omnia corripuerat . Computrcfcunt forinfecus dem ratione tanta eofdem Chriftianos voluntas invifcera , & in tabem fedes tota delabitur . [ vafict y ut non illa veterum inftituta fequerentur ,
defmunt tarnen infelices medici , vet fine fpe vin- qua forfitan primum parentes eorumdem conftituecendi mali , fovere , curare . Hepercuflis medullis , rant y fed pro arbitrio fuo , atque ut iifdem erat
malum recidit introrfus , & interna comprehendit ; libitum y ita fibimet leges facerent , quas obfervayermes intus creantur . Odor teter non modo per rent y " per diverfa varios populos congrtgarent .
palatium,fed totam civitatem pervadit . " mi- Denique cum ejufmodi noftra juio extitift'et , ut
rum cum jam confufi e'ent exitus ftercoris " ad veterum fe injiituta conferrent , midti periculo
urina . Comeflum a vermibus , O" inputredinem cor Jubjugatiy multi etiam deturbati funt ; atque cum
pus cum intolerandis doloribus folvitur . Clamores plurimi in propofito perfeverarent , ac videremus "'ni'
jimul horrendos ad ftdera tollit , quales mugitus, Ds eofdem cuitum religionem dbitant ex- q um
fugit cum faucius aram taurus . ^ipponebantur ad hiberc , Chriftianorum Deum obfervare , con- ^"
fedem fluentem cotia & calida animalia , ut ver
templatione mitijfima noftra dementia intuen- >*.
mculos eliceret calor. Queis refolutis inaftimabi- tes & confuetudinem fempiternani , qua folemus norf*j.
ls fcatebat examen ; & tarnen multo majorem - cunis hominibus veniam indulgere , promptifmam- w'."
in

452

HISTORIA

DIOCLETIAN I.

in his quoque indulgentiam noftram credimus por- advcrfum Chriftianos rcdintcgravity Romae vero
rigendam , ut denuo ftnt Chrifiiani >& conventcula interea Maxcntius Romanos tyrannica vexabat
fu comportant ita ut ne quid contra difciplinam rabie, & Chriftianos hoftilem in modum exagiagant . Jllia outem epiftola judicibus fignijicaturi tabat . Nondum igitur perfecutio Diocletianea
fumus quid debeant obfervare . Unit juxta banc omnino conquieverat ; ifque ab ejus exordio anindulgentiam noftram debebunt Deum fuum orare nus nonus numerabatur . Quae Maximinus poft
pro Jalute noflra & reipublicA ac Jua , ut undi- pacem cum Licinio fadam molitus fuerit conqueverfum res publica perftet incolumis , & fe- tra Chriftianos , ea defcripfit Ladantius c. ;6.
curi vivere in Jedibus fuis pojfint .
Hedit Ule fecurus y & fit qualis in Syria , & in
Hoc edidum promulgatum eft Nicomedia: pri- X-gypto fuit . Inprimis indulgentiam Chrifiianis
die Kalendas Majas, utait Ladantius c. 2j. Ma- communi tutela ( ideft titulo vel confenfu ) daximiano Galerio VIII. & Maximino itcrumCoT. tamtollit , fubornatis legationibus civitatum , qua
ideft an. an. deinde ejufdem exemplaria mifla ad peterent , ne intra civitates fuas Chrifiianis couemncsPre/cdosprovinciarumAfiae atque Illyrici, venticula exfiruere liceret , ut quafi coaclus & imquae vel Galerii , vel Licinii imperio fubcrant . pulfus facer videretur , quod erat Jponte fatluTunc aperti carceres , Chriftiani vinculis exem- rus . Quibus annuens novo more Sacerdotes maxipti , facri Conventus haberi in iis , quas dixi , mos ptr finguUs civitates fingulos ex primoribus
regionibus itcrum ccepti . Hujufmodi edittis lmpe- fecit , qui & facrificia per ornnes Deos fuos farialibus , ait Eufebius 1. 9. c. 1 . per locum cerent quotidie , & veterum Sacerdotum minifle*Aft& Tontique propofitis velut ex ingentibus te- rio fubnixi darent operam , ut Chriftiani neque fantbris fubitum lumen refulftt . Nec vero pax Chri- bricarent , neque publice aut privatim colerent ,
ftianis reddita iilis regionibus, quas Eufebius no- fed comprehenfos fuo jure ad facrificia cogrent ,
minat, Ponto fcilicet , Afiaque fefe continuit , vel judicibus offensent . .Facer untern parabat ,
fed per omnes provincias Ulyricas propagata eft, qua in Orientis partibus fecerat . 7{am cum clequippe quse pertinebant partim ad Galerium , mentiam fpecie tenus profiteretur , occidi fervos Dei
partim ad Licinium , qui cum nulla m adhuc vetuit , dcbilitari jufit . Itaque cmfefforibus effoaverl a nobis aniroi fignificationem dediflet , debantur oculi , amfutabantur mams , pedes dehaud dubium eft , quin Galerii imperata fece- truncabantux , ares vel auricuU defecabantuv .
rit . Gaeterum indulgentia Chriftianis tributa > Quae breviter attigit Ladantius , eorura paulqum non voluntas, fed neceltas expreferat , lo diftindior &accyratior explicatio petenda eil
nihil Galerio profuit > nam quafi alter Antio- exEufebio. Galerianum pro Chriftianis edidum
thus , orari pro fe jubebat fcclefius Dominum , iniquiflmo animo tulerat Maximinus ; fed cum
a quo non erat mifexicordiam impetraturus . " voluntati ejus, penes quern fumma imperii &autamen Ule bac faci , inquit Ladantius cap. 3 c. doritas & poteras erat , obfiftere non auderet >
veniam fcleris accepit a Deo, fed poft dies pau- juflit quidem Sahinum Praefedum Praetorio adtos , commendatis Licinio conjuge fu , & filio , montre per litteras Praedes Provinciarum , ut
atque in manu traditis ; cum jam totius corporis ab Chrifttanorum oppugnatione abftioerent; fed
membra diffluerent , horrenda tabe confumptus eft . edidum ipfum , quod cum perutile , turn perhonoJdque coghitum "Njcomedia medio menfis ejufdem rificum Chriftianis videretur efle , conatus eft fup( ideft Maji ), cum futura effent vicennalia Kal. primere, nolebatque in publicum emitti. InteMartiis impendentibus anni proximi jix.
rca pacis aliquidfurt , dum Maximinus , poft inIn Dalmatia quoque hoc anno cefiatum fuif- teritum Galerii , exercitum conferibit , contrahitfe a divexandis Chriftianis verifimile eft, juben- que omnes fui imperii vires & copias , ut quidte, aut permittentc Dioclctiano, five quod abo- quid in ditione Galerii fuerat , in fuam poteIcndaE religionisdefperacione addudus, five quod ftatem redigeret . Jam Afiam omnem ufque ad
Chriftiani fahguinis effundendi fatietate jam de- Bithyniam fibi vindicaverat , ultraque progredi
feflus cflct , five tandem ut Galerio morcm ge- parabat , cum obviam fit ei Licinius cum exerreret . jEtas ccrte & morbus , quo jamdudum la- citu . Utrique diverfas ripas , freto Chalcedonio
borarc cceperat , quotidie magis ingravefcens , interjedo, armati tenebant ; cumque omnia ad
icemque molcftx res atque incommoda; deinccps prxlium fpedarent, praeter opinionem pax inter
confecuts, hominis animum a pcrfequendis Chri- utrumque convenit. Haec ex Ladantio .
itianis ad cavendum fibi , fuaeque faluti confuCum igitur pax cum Licinio inita fecurum
lendum avcrtcrint neceflc eft. Quocirca Diocle- ab hac parte redderet Maximinum , & viribus
tianus pcrtaefus temporum, & rerun , &fuimet provinciis audus nihil aliunde fibi timeret, ftaipfius, Dalmtica? provincia; adminiftratione Vi- tim retulit fe ad fuum Chriftianos perfequendi
cariis ac Praefedis tradita , omnique rerum publi- inftitutum; & quidquid crudelitatis adverfum eos
carum cura abjeda, quod vit* fuperfuit, nemi- antea exercuerat in Syria & .flEgypto , id omne
ni infeftus , fibi uni vixit . Atque hoc eft illud ad illorum perniciem in Afiam csteraique retriennium , non integrum quidem , fed duos fo- giones , quas fuo imperio adjecerat , effundere
lum annos , & initium tertii compledens , quod atque extendere ftaruit . fydtt Ule fecurus , inpacate , ut Zoiimus & Svidas doccnt , fumma quit Ladantius , & fit qualis in Syria & -&gycum virtute exegit . Hinc ctiam fadum eft , ut pto fuit . Vix igitur ab interitu Galerii , & paAurelius Vidor in Epitome imperio Diocletiani ceecclefix reddita fex menfes interceflerant , cum
quinqu viginti annos tribuerit , quorum ex- quae Galerius pro noftrorum incolumitate ftatuetremus fuit annus quart i faecu li undecimus, cum rat, Maximinus refcripto fuo ad civitates, unab omni reipublicae procuratione feipfum abdu- de Legad de tollendis Chriftianis ab ipfo fubxit . Ita pax & tranquillitas ecclciiae Dalmtica: ornati vnrant , revocavit & abolevit . Hujus
affuifit, licet non omnino expers omnis pericu- refcripti exemplar quidem apud Baronium ad
li ac metus, quamdiu vixit Diocletianus .
an. 511. num. 1. cxtatj caput autem eratChriNec vero edidum Galerianum pacem ufque-. ftianos cx omnibus civitatibus expel lendos efle,
quaque ecclefia? attulit . Nam Maximinus pace iifque aqua & igni interdicendum . Maximinus,
cum Licinio compofita, bellum in Afia& Oriente ait Eufebius lib.?, cap. a. quern in Orientis atque

HISTORIA

DO.CLETIANI.

.'figyptj partibtts tyramidem tener efupradix'mus ,

/ex non amplius menfes pajfus eft norps in pace
perfiftere, & protmus quidquid ad obturbandam
earn nancifci potuit , molitur . Jgitur primo prohibere noftros per occaftones quafdam tentt , ne Ad
\ camiteria conyeniant . Tumdeinde nequijfimos quofdam Antiocbenx urbis yiros inftigat legationem
mittere adverfus nos deponentes , ne in propriis
degere liceat Chriftianis ..... Sed & alios per
fmgulas ciyitates fimiliter deterrimos cives ad u
mue facinus impellft , & ex omnibus provinciis
hujufmodi legationem dirig componit . Multaque
alia adverfum nos fpeciali quodam odio , & obftinata contentione macbinatur , donee omni modo
mala , qua jam quieverant ,' rnovant . Mala
mens , malufque animus yelut fitim quamdam
famem fe pati putabat , nifi laniari carnes civium ,
& fanguine eorum profundi yideret , lllud vero
perquam roalitiofe exeogitavit , ut in vulgus
ederetur peitilens ac deteftandus quidam liber
fub Aorum Pila.ti nomine , in quo multa de
Chrifto nefarie atque impie confia continebantur ; ejufdem autem Jeftione aflldua puerorum
mentes imbui jn fcholjs juflit , ut a teneris
annis afluefeerent ab religione noilra bhorrere , & pellimam de illis opinionem imbibrent .
Ejufdem malitiae fuit mulierculas quafdam vi
tormentor um adigere, ut falfo dicerent fe confeias efle flagitiorum, & obfeaenitatum , quae in
facris aedibus a Chriftianis perpetrarentur eaque omnia Maxirninus atis publicis confignari, Sc in fingulis urbibus ac provinciis evulgari juilit . Ad haec : edida contra nos ubique
proponi , & tabulis aeris incidi voluit ad memoriam fempiternam poileritatis .
Quae yero & quanta fuerit Maximini ejufque
Prxfeftorum ad divexandos Chriftianos rabies
atque crudelitas , intelligi poteft cum ex iis ,
quae fupra defcripfimus ex Ladantio, tum vero
ex verbis Eufeb , quae paullo ante a nobis relata funt. His adde , quae idem Eufebius . 4.
fubjecit : Turn vero rurfum dyerfuin nos perjecutionis rabies inftauratur , & Maximinus interim fumma inflantia per urbes ftngulas & pror
vincias Sacerdotes Simulachrorum ac Tontifices
flatuit , multifqfte eos honoribus , & muneribus
prxficit, & omnia prorfus diligenter agit , quatenus cnelos benefieiis fuis pratveniat , ut per
promptiores eos efficeret in odia , &
Chriftianorum. Jdeoque eo magis obtinebat , quo
gratiorem fibi duceret eum , quem erga noftros
f<zviorem3 nequioremque fenftffet ... Et cap. 6.
7{oftrorum yero rurfum fuga , rurfum perfecutio ,
& fuppliia renoyantur . Judies provinciarum
tamquam gratum aliquid ex hoc Imper atori exhibentes , in noftros atrocius deftevire &c. Item
cap. 7. Sed & per alia nihilominus loca , tanta
in brevi crudelijfimus tyrannus adyerfum nos ex-,
citavitj ut longe fteviora prioribus , " diriora
pararentux . Adi porro ipfum Eufebium , qui
ufque ad caput decimum technas & fraudes,
rabiem ac faeviiam in perfequendis Chriftianis.
egregie deferibit. Maximinus / vefano vafla'e eccleftam dicitur in vita S. Antonii Ab-:
btis j id quod occafionem fanftiilmo viropraebuit Alexandriam , relia eremo , adeundi , ut
faltem praeclaros Chrifti athletas fuis cohortationibus confirmaret , fi fas ei non eflet pariter cum illis martyrii palmam adipifei , cujus
cupiditate ychementiflme ardebat . Idem vero
magna cum librtate & cura ingredientes ad judicem exhortabatur .... jamque fententia coro-

natos exult ans , quafi ipfe vicijfet ufque ad locum felicis fanguinis profequebatitr . Ex ;his antmadverti velim hanc Maximini perfecutionem
ultra mutilaciones &: exfilia , ufque ad effufionem fanguinis, caedefque & plurimas Sc imroaniflimas progreflam efle , quod temer & nulla
ratione Dodwellus negavit . Haec porro tempeihs anno 511. in exitum vergente per Maximinum concitata annum integrum tenuit , ufque
ad cladem Maxentianam , cum hujus tyranni
cjudelitati Copftantinus vicbr fuis ad eum litteris fraeni aliquid injecit . Hoc anno , in quo
ha&enus ver fat i fumus, Eufebius Papa diem fanftifime obiit vi. Kai. Oftobris j cujus in lor
cum fubrogatus cd Melchiades .
Annus 312. & deeimus perfecutionis .
ConftantinoAug.il. & Licinio Aug. II. Cofs,
imperium Orientis bello, fame, peZtilcmia var
ftaturj quas clades ob .diram Chriftianorum ver
xationem divinitus immiflas Eufebius 1. . c. 8,
deferibit . Interea vero dum Maximinus in illis
regionibus faeviebat , nihilo fegnius Romae in
Chriftianorum perniciem graflabatur Maxentius ,
qui intra finem hujus anni peenas fuis dignas
fceleribus pepndit . Is quippe cum .bellum
Conftantino indixiflet, jpfe cladem fibi & exi?
tium confriyit , Chriftianis Romanoque impe-r
rio falutem Sc tranquillitatem peperit . yio
caefoque Maxentio , cum vidoriam Conftantinus fine ulla dubitatione uni Chrifto praepotenti
Deo aceptam referret, nihil prius fibi faien-r
dum cenfuit, quam ut pios ejus cultoresJ ab iis ,
qas ab Ethnicis pertulerant , calamitatibus &
cladibus yindicaret . Romae igitur cum eflet t
decretum pro Chriftianorum incolumitate fecit,
& per omnes Romani orbis provincias circumferri juilit ; cujus quidem Romani difti nullum exemplar fupereft 5 eque tarnen propterea
in dubium revocan poteft, idemque diftingui
oportet ab altero Mediolanenfi jn eamdem iententiam edito anni proximi , quippe cum in
hoc perfpicue & diferte addita fit mentio fuperioris edifli . Hoc autem Romae conditum decretum ftatim perlatum eft in Orientem cum
litteris Conftantini ad Maximinum, cui graves
non deerant juftaeque caulTae , cur a Conftantino Viore, fibique irato inetueret 5 quippe um
Maxentio ejus hofte belli focietatem coierat, u
doet Lafantius . 43. Quare ejus voluntati
litteris pbfequi fe fimulavit j fed quos aperte
jnfetari non audebat , occulte tarnen perfequi
& necare non deftitit . ilk moliens , inqui
Laftantius c. 37. Conftantini litteris deterretur .
Diffimulavit ergo . Et tarnen fi quis inciderat ,
mari occulte mergebatur . Confuetudinem quoqut
fuam non intermifit , ut in palatio per fingulos
dies facrifiaretur . Deinde Maximini avaritiam ,
libdines, feelera, flagitia , efFufamque in omns crudelitatem fufe perfequitur , quae hic deferibi non eft necefle. Sed quae ftriftim de Maximini coninuata perfeutione attigit Laftant^ius , paullo copioiius Eufebius , quamvis hic
metum fimulationem Maximini non ad Romanum , fed ad pofterius Mediolanenfe editum
rfrt , quod cum ratione temporum & veritate hiftoria pugnat . Sed fingulari animadverfione dignum ft, quod fribit Eufebius de litteris ab eo datis ad Sabinum Prxfeitum , quibus
lege lata cavebat, ne quis negotium uHum moletliamve Chriftianis faceflerct . Eas quippe litteras ,

HISTORIA
DI LET I NI:
454
jteras , eamque legem , quam metus fcilicet ac ineffe videbantur , quidam illorum propterea fovrieceffitas extorferat , fcriptam fuifle intra finem tafle paullo pofl , metu ab illius obfervatione
hujus anni 31. illud argumento eft, quod in repulfi funt . Quapropter cum ego Conftantinus Audecreto illo , quod anno infequenti fecundum gufls , & ego Licinius uguftus profpero itinere
Chriftianos morti jam proxinius fecit, cjuf- Mediolanum perveniremus ; & omnia } qua ad utidem legis meminit, quam i'uperiori anno ab fe litatern & commoditm reipublica pertinebant , acr
conditam elle affirmt; id qud infra planius & curate difquireremus , ifla inter cater'a , qua pleapertius declarabitur '. Legefis Eufebium lib. 0. bi univerfx utilia videbantur , maxime omnium
cap. il.
decernenda exiftimavimus , quibus reverentia , <&
Conftantinus ad memoriam omnem abolcndam diyinus cultus contineretur ; hoc eft , uttumCbrityrannidis fuperiorum temporum non modo Ma- fiianis , tum aliis omnibus liberam optionem omxentij , fed etiam Herculii figna ubique con- nino daremus religionem fequendi , quam ipfi
velli , & tabulas pranerea atquc imagines con- in nimos inducerent : quo quacumque fit divinifiringi dejicique juffit, in quibus cum Herculio tatis caleflis tuitionis potentia , nobis ac unir
pius erat Diocletianus; id quod tapto msero- verfis 3 qui fub noftrta ditione vitam degunt , cle-r
re hominem affecit , ut neque cibum , neque mens & propitia effe pofftt &c.
fomnum capere poflt . Nihilo leviorem contu
Magno quidem & acerbo dolore Maximinum
mcliam antea acceperat a Maximino , qui cum afFccerat dades Maxentii , & victoria CopftanValeriam ejus filiam in deferas quafdnm Syria? tini ; fed incredibile eft, quanta iracundia exarflitudines relegaflet , neque beneficiis Diocletia- ferit , cum deinde intellexit a Senatu populoni in fe collatis j neque ejus litteris, lcgationi- que Romano primi nominis titulum, quern ipfe
buj & precibus fe adduci pa flu s eft , ut filiam fibi arrogaba!, Conftantino decretum efle ,
ab exfilio revocatam parenti rcftitueret . Hue demque appellatum fuiffe Imperatorem Maxi
adde Maxentianam cladem, & Conflaminianam mum : qua: res hominis an i mu ufque adeo
vidoriam , profperos rei Chriftianae fucceflus, exalperavit , ut ilium ex pccultis infidiis in ainvalidam fenedutem amicorum praefidiis defli- pertum bellum conjecerit : Cognito detnde Senatutam , & inimicoriim injuriis expofitam , af- tus decreto y ait Ladantius . 44. fie exarfit do
fliam deniquc perditamque valetudinem : quae lore y ut inimicitias aperte profiteretur , convicia
-

i.n._
quidem res graves' in primis moleftaeque homi- jocis mixta adverfus Imperatorem Maximum dice
deo prqftraverant , ut vitam miferrimam , ret . Quare e nuptiis Mediolanenfibus , quae u8c quavis morte acerbioem duceret .
trumque Imperatorem diftinebant , rci celeriter
ac bene gerendae pecafionem nadus , exercitum
e Syria educcre properavit: Maximinus 3 art La
Annus Chriftj 313. P.erfecutionis decimus abfo- dantius, ubi eos intellexit nuptiarum folemnibus
lutus , Se updecimus idemque poftremus
occupatos y exercitum movit e Syria y byemequam
inhoatus .
cum maxime faviente ; & manfionibus geminatis
in Bitbyniam concurrit debilitato agmine . TraConftantinus Sc Licinius Augufti III. Cofs. jecit copias in Europam , & Byzantium obfe-r
fub initium hujus anni Mediolanum conveniunt ; dit ; qua in urbe oppugnanda cum dies aliquot
in eaque urbe celebrarunt nuptias Gonftantiae cenfumpfiflet , fpatim dedit Licinii per nuntios
fororis Conftantini , quam Licinius in matri
litterafque admonendi , ut cum exercitu accuH
monium duxit . Ad eas nuptias invitatus cum rere rpaturaret . Byzantina urbe in deditionem
fuifTet Diocletianus , adeTe noluit vel non po- accepta, Heraclese, & Perinthi oppugnatio diu-r
fuit, ufus exeufatione fenedutis ac valetudinis. tius illum detipuit . Interea Licinius copiis ,
Excufatio fufpicionem auxit 3 eum favifTe Ma- in ipfo itinere undecumque poterat contradis ,
xentio , & Maximino adhuc favere ; quam ob obviam Maximino proceffit ; & ea precatione ,
rem a Conftantino & Licinio minaeibus litteris quam divinitus per quietem edodus fucrat, cum
increpitus cum effet , quoque ad caeteras fibi Deum optimum Maximum conciliafiet , fi?
fuperiores aegritudines acceflt , quibus magis ma- gna cum holte contulit pridie Kalendas Majas,
gifque in dies exefus feu veneno haufto , ka & fulo esfoque Maxiniini exercitu egregiam
Eer voluntariam inediam pofl: Kalendas Junias vidoriam reprtavit . Sed operae pretium me faujus anni mifere periit . Vide , qua; diximus durum arbitroii, fi pugnas apparafum , pugnarccap. 3. . 4. Mors Dioclctiani metu & follici- que ipfam & Maximini cladem & fugam ex iptudine ingenti cum Dalmaticam, tum univerfa- fmet Ladantio cap. 45. defcripferim : Tropin-,
quantibus ergo exercitibus jam futurum propediem
lem ecclefiam levavit .
Uterque Imperator Mediolani pro Chrifliana prdium videbatur. Turn Maximinus ejufmodi voreligione decretum coropofuit, & ubique pro- tum Jovi vovit , ut ft viEloriam cepifl'et , Cbr
mulgari juffit , quod accurate diftinguas vlim ftianorum nomcn extingueret , funditufque deleret .
ab decreto fuperioris anni , quod Conftantinus Turn prxima nolle titinio quiefcenti adftitit AnRomae condidit. Mediolanenfis decreti exemplar gelvs Dei monens , ut ocyus furgeret 3 & oraret
ab Eufebio defumptum extat apud Baronium ad Deum fummum cum omni exercitu fuo , illius foan. 313. n. y. cujus initium huk loco attexere re vitloriam , fi feeiet . Voft has voces cum fur^
placet i integrum enim infra ex Ladantio de- gre ftbi vifus effet , " cum ipfo y qui monebat ,
cribetur : Cum jampridem religionis Ubtrtatem daret , tunc ocebat eum qiiomodo y & quibus
nemini denegandam effe , fed cujufque menti & verbis effet orandum . Difcuffo deinde Jomno , novoluntati permittendam ritus & inftituta divina tarium juft afeiri 3 & ficut audierat 3 bac verba,
pro fu animi volntate &, arbitrio excolendi con- diavit : fumme Deus , te rogamus ; fantle Deus ,
fideraremus , mandatum dedimus , ut cum finguli te rogamus . Omnem juftitiam tibi commendamus ,
*l y tum Chriftiani fu JeBa , & religionis fi- falutem noftram tibi commendamus , imperium nodem integre obfervarerit . Sed quoniam in eo re- flrum tibi commendamus . Ter te vivimus , per
fcripta y in quo ejufmodi. Ulis concedebatur fa- te vtlores y W felices exijtnms . Summe fantle
'cultas j multa Jententut dubia , & controverf^ Deus preces neftras exaudi . Brachia no/Ira ad Pe
fCH-

HISTORIA

E IOCLETIANI.

tendimus . Exaud fantle fumme Deus . Scribuntur

bac in libellis pluribus , & per Trapofitos y Tribunofque mittuntur y ut fuos quifque milites doceat . Crevit animus univerfts vifloriam fibi credentibus de calo nunciatam . Statuit Imperator pralium diei Kalendarum Majarum, qua otlavum an
num nuncupations ejus implebant , ut fuo potiffimum natali vinceretur , ficut Ule ( Maxentius )
vitlus eft 1{ . Maximinus voluit praire maturius ; pridie mane aciem compofuit y ut natalem
fuum poflridie vitlor celebraret . "Nuntiatur in caftra moviffe Max iminum . Capiunt milites arma ,
obviamque procedunt , Campus intererat fterilis ac
nudus y quem vocant Serenum . Erat jam utraque
actes in confpetlu . Liciniani [cuta deponunt y ga
leas refolvunt y ad caelum manus tendunt y praeuntibus Prapofitis , &" poft Imperatorem precem dicunt . jiudit actes peritura precantium murmur ,
lili oratione ter di fia y yirtute jam pltni reponunt
capitibus galeas y fouta tollunt . Trocedunt Impe
radores ad colloquium . Ferri non potuit Maximi
nus ad pacem . Contemnebat enim Licinium y ac
defertum iri a militibu s exiflimabat ; quod Ule ef
fet in Urgiendo tenax y ipfe autem profufus ; co
que propofito bellum moverat , ut exercitu licinii
fine certamine accepto y ad Conftantinum duplicatis
viribus flatim pergeret .
Caj). 47. Ergo propius acceditur ; tuba canunt ,
ftgna pracedunt . Liciniani mpetu faci adverfarios invadunt . lili vero perterriti gladios ex
pedir , tela jacere quiverunt . Maximinus aciem circumire y ac milites Licininos nunc precibus follicitare y nunc donis . Trullo loco auditur .
Tit impetus in eum , & ad fuos refugit . Cadebatur actes ejus impune y & tantus numerus legionum y tanta vis militum a paucis metebatur . Tie
rno nominis y nemo virtutis y nemo veterum pramiorum memor ; quaft ad devotam mortem , non
ad pralium veniffent y fie eos Deus fummus jugu*landos fubjecit inimicis . Jam ftrata erat ingens
multitudo. Videt Maximinus aliter rem geri y quam
putabat . Projecit purpuram , & fumptavefte fervili fugit y ac [return trajecit ; ac in exercitu pars
dimidia proftrata eft y pars autem vel dedita , vel
in fugam verfa eft . demerat enim pudorem de
ferendi defertor Imperator . *At Ule Kalendis Ma
ps y ideft una notle atque una die y "Njcomediam
alia notle pervenit y cum locus pralii abefjet millia centum fexaginta ; raptifque filiis & uxore y
& paucis ex palatio comitibus petivit Orientem .
Sed in Cappadocia collet!is ex fuga & ab Oriente
militibus fubftitit . Ita veftem refumpfit .
Fufo devi&oque Maximino, & Orientem fu
ga repetere coacto, Licinius in Bichyniam cum
exercitu progreflus , ediftum illd , quod Mediolani menfe Februario communiter a ConftantinO; & Licinio compofitum fuerat , NicoinedijB promulgan jult Idibus Junii Conltantino ac Licinio III. Coff. ut feribit Laftantius
cap. 48. quo quidem edido Chriftiana religioni , & Chriftianorum incolumitati cavetur J
Prsides provinciarum jubentur ecelefiis & ChriJcianis omnia , qua* cuique ablata fuerant , reftituere , prohibentur religionis cauTa negotium
cuiquam faceTere . Poteftas infuper Chriflianis
permilTa conventus agendi , & quslibet Divini
cultus officia libere publiceque obeundi : abrogatis Diocletiani , Galerii , & Maximini decretis. Ita demum acerbifima illa perfecutio conquievit , quam abhinc annis decern Diocletianus edixerat ; & reftincla el Nicomcdia: y unde fuerat exorta . Hujus editi exemplar extat

455

apud Laxantium cap, 48. ex quo deferibendum,

& huic loco inferendum cenfui:
Cum fliciter tarn ego Confiantinns ^uguftus y
quam ego Licinius ^Auguftus apud Mediolanum conveniffemus , atque untverfa , qua ad commoda , &
fecuritatem publiam pertnerent y in tratlatu haberemus , bac inter catera y qua videbamus pluribus
hominibus profutura y vel in primis ordinanda efft
credidimus , quibus divinitatis reverentia continebatur y ut daremus & Chriflianis & omnibus li
beram poteftatem fequendi religionem y quam quif
que voluiffet y quo quidem divinitas in fede calefti nobis y atque omnibus y qui fub poteftate noflra
funt conftituti, plata ac propitia pot exftsre.
Jtaque hoc confilio falubri , retliffima rations
ineundum efje credidimus, ut mili omnino facultatent abnegendam putaremus y qui vel obfervatioiti Cbriflianorum y vel ei religioni mentem fuam
dederat y quam ipfe ftbi aptiffimam effe fentiret ;
ut poft nobis fumma divinitas y cujus religioni
liberis mentibus obfequimur y in omnibus folitum
favorem fuum benevolentiamque praftare . Quare dignuiofcire dicationem tuam convenit , placuiffe nobis , ut eem
amotis omnibus omnino conditionibus , qua pritis
feriptis ad officium tuum datis fuper Cbriflianorum
nomine videbantur y nunc ver y ac fmpliciter
tmufquiftjue eorumy qui eamdem obfervanda reli
gionis Cnriftianorum gerunt voluntatem , citra ullam inquietudinem ac moleftiam fui idipfum obfer
rare contendant . Qua follicitudini tua pleniffme
ftgnificanda effe credidimus y quo feires nos liberam atque abfolutam calenda religionis fua facuU
tatem iifdem Chriflianis dedie. Quod cum iifdem
a nobis induituni effe pervideas y intelligit dicatio
tua etiam aliis religionis fua vel obfervantia po
teftatem fimiliter apcrum & lib. ram pro quiete
temporis noflri effe conceffam ut in colendo quod
quifque dekgerit y habeat liberam facultatcm } quia
videri nolumus cuiquam honori y neque cuiquam re
ligioni aliquid a nobis detratlum . ^Atqite hoc infuper
in pcrfona Chriftianorttm fiatuendum effe cenfuimusy
quod ft eademloca, ad qua antea convenire confiteverant , de quibus etiam datis ad officium tuum litteris certa antehac forma fuerat comprehtnfa , prio*
re tempore aliqui velafifco noftro , vel ab alio quocumque videntur effe mercati _> eadem Chriflianis
fine pecunia , <r fine tilla pretii petitione , poftpoJita omni fruftratione atque ambiguitate y reftituantur . Qui etiam dono fuerunt confecnti , etdem
fimiliter iifdem Chriflianis quantocjus reddant ,
etiam vel hi qui emerunt , vel qui dono erunt confecuti , ft pativcrint de noftra benevolentia aliquid ,
yicarium pofiulent y quo & ipfis per noflram
clementiam confulatur . Qua omnia corpori Cbri
flianorum protinus per intercefftonem tuam ac fine
mora tradi oportebit . Et quoniam iidem Chriftiani non ea loca tantum , ad qua convenire confueverunt y fed etiam alia habuiff'e nofcuntur y ad jus
corporis eorum y ideft ecclefiarum , non horninum
ftngulorum , pertinentia y ea omnia lege y qua fuperiuSy comprehendimus y citra ullam prorfus ambiguitatem vel controverftam iifdem Chriflianis y
ideft corpori & conventiculis eorum reddi jubebisy
fupraditla fcilicet ratione fervata } ut ii y qui ea
dem fine pretio y ficut diximus 3 rcfiituerint , indemnitatem de noftra benevolentia fperent . In qui
bus omnibus fupradifto corpori Cbriflianorum interceffionem tuam efficacifp.mam exhibere debebis ,
ut praceptum no/iram quantocyus compleatur ,
quo etiam in hoc per clementiam noflram quieti
publica confulatur . Hatlenus fiet y ut ficut fuperius comprehenfum eft , divims juxta nos favor ,
quem

HISTORIA DIOCLETIANI.
45

quis vellet genti huic vel religieni ahtrere , a
quem in t antis fumus rebus experti, per tem
pos profperis fuccefbus noris cum beatitudine pu- nuo prorfus voluntas ejus , propoftti libertas ,
pitea perfeveret , Vt autem hujus fantlionis benc- impediretur y fed fatisfaceret animis fuis > atque
volentia noflree forma ad omnium poft pervertir haberet licentiam abfque ullo metu vel fu/picione
notifiant , prolata programmate tuo cripta & Agere quod liberet . Verum ne nunc quidem latere
ubique proponere , & ai omnium feientiam te per- nos potuit 3 quod quidam ex judicibus tentaverint
ferre conveniet , ut bujus btnevolentin nofira fan- permovete rurfum provinciales noros , & velut
ex nora eos auoritate turbare , quo feilicet &
{lio latere non poft
Hufe edicto ha?c pauca ibidem fubjecit : His pigriores erga religionem , quam diligunt , redde
littffis propofitis etiar verbo boxtatus e , ut rentur . Igitur ut in pofierum omnis metus vel amconventcula in priinum atum redderentur. Sic biguitas auferatur , bujus cdicli nofiri lege fanciab tvtrfa ecelefia ufque ad reitutam fuerunt an- mus y ut cunis innotefeat , licere his , qui Chrijliani deem , mnfes plus minus quatuor . Perfecutio- narn feclarn religionemque venerantur 3 hac nora
* nis Diocletiane initium Nicomedia; fadum eft indulgentia largitate 3 ut unufquifque , quemadmoab everfione templi Nicomedicnfis vi i. Kaiend. dum vult 3 & prout animo bet , religioni huic
Marcias an, 30$. Ab eo die ufque ad Idus Ja folemnitatique deferviat . Sed & orationum domot3
ras , five uqut ad diem decimam tertiam Ju- idefl dominica fua , ut infiaurent , pro volntate
nii an. jit, cum hoc decretum Nicomedia; pro- fu permittimus. Sane quo in omnibus cumulatior
pofitumeft, numerantur anni decern, tres men- habeatur nora largitio 3 etiam illud hac lege
faneimus 3 ut fi qu* domus 3 agri , vel qualibet
fes , dies omnino duodeviginti .
Maximinus cum Deorum fuorum oraculis fal- praidia ex Chriflianorum bonis antehac parentum
nororum prteeptis ad fifei jus fuent fociata 3 fi
fum fc ac delufum effe cognoviffer , in eorum Sa
cerdotes miniflros furorem convertit , quos qua etiam ibi ab aliquo competita funt, vel fi qua
ftatim necari juflit . Hoc docet Eufebius . La- funt difiratla 3 aut dono in aliquem conlata ,
hntius vero ejufdem inutiles conarus defcribit , omnia in antiquum jus Chriflianorum prteipimus
tit Licinio viori fc infequenti aditus viafque revocari 3 dominifque propriis univerfa reitui 3
omnes intercluderet . Verum ubi cognovit per- ut in hoc omnes pietatis noflra beneficium capiant .
In hoc , quod deferipfimus , edicto diligenter
ruptas ab eo effe & fupcratas Tauri montis an
nuities , apud Tarfum Cilicix urbem fe rece- animadverti oportet verba haec : Super hac re an
pit} ibique in extremam rerum omnium defpe- no pratterito legem dedimus , ut fi quis velletgen
ti huic 3 vel religioni adharere , a nullo prorfus
rationcm adduus , ne in hoftium poteftatem ve
ri ret, mortem fibi, haufto veneno, confeifcen- voluntas ejus aepropofiti libertas impediretur &c.
dam putavit . ibi , inquit Lacbntius cap. 4p. cum quorum quidem verborum explicatio multum
jam terra marique peteretur , ullum fpe- negotii faceflit Baluzio & Dodwello, eofque in
raret refugium > angore animi ac metu confugit diverfas opiniones diftraxit ; propterea quoa neu
ad mortem , quafi ad remedium malorum , qua ter diftinxit duplex pro Chriftianis edidum ConDcus in ejus caput ingejfit . Oed prius cibo fe in- ftantinianum. Alterum Romas Conftantinus folus ,
ferftt , ac vino ingurgitavit , ut folent , qui hoc alterum Mediolani cum Licinio compofuic. Atultimo fe facer arbitrantur . Et fie haufit vene qui non hoc pofterius , fed prius illud decretum
rum . Cujus vis , refertoomacbo repereuffa , valere a Maximino vel invito cxpreft legem earn non potuit in pr&fens , fed in languorem malum ver- teriti anni j quam hoc loco Maximinus ipfemet
fa peilenti* fimilem , ut diutius protratlo fpiritu commmort . Conftantinus liquidem poft Macrue lamenta fentiret . Inteftinis itaque cruciati- xentium vi.Kalendas Novembris deviftum, fta
bu$ diu multuraque exagitatusj & praeterea ma- tim legem pro Chriftianis tulit, eamque in OJeficiorum fuorum confeienria, quafi quibufdam rientem perferri jtiflt cum fuis litteris, quibus
tormentis, coaus eft confiten c fua* in Chri- Maximinus, ut feribit Laftantiuscap. $7. deterilianoscrudelitatis debitas peenas ultoii Deo per- ritus eft. Hxc autem lex, & hae litter, cum
folverej ejufque ut indignationem placaret , Ic data: effent Oftobri exeunte, in Orientem perkern pro Chriftianis tulit , cujus nememinit qui- venirc potuerunt menfe Decembri , intra cujus
oem Lacbntius , fed exemplar extat apud Eufc- finem Maximiniis metu necelitate coaftu.. ,
bium lib. p. cap. 10. quod in hxc verba compo ut fe quoque Chriftianis favere fimularet , le
gem illam condidit, quam ab fe anno fuperiositum eft:
re 312. latam effc in hoc Decreto affirmt . Ni
hil igitur cauffas eft , cur vel Baluzius flng.it
Germanica ,
Imp. C*f. Calerius Maximinus , Germam
Maximinum
non a Kalendis Januariis , fed ab
Sarmaticus, Tius
Tiusy} Felix.
Felix, Invitlus
imperii
fui
initio
annos numeraffe, contra quam
tAuguus
^iuuflus ,.
remporum illorumconfuetudo poihilat; vel Dodwcllus Mediolancnfe Conftantini & Licinii ediIndefmtnter curum Trovincialium nororum ge
him
revoeet ad menfem Dcccmbrem anni 3 12.
rentes , & utilitatibus eorum vel eommodis confu
contra
quam docet Nazarius in Panegyrico ,
ientes 3 qua ad commune & publicum bonum fpetlant y quaque animis cuntlorum grata & jueun- 3ui fcn'pfit Conftantinum poft cladem Maxentit
uosmenfes Romae commoratum fuiffe ad fananda funt , numquam defmimus providere . Unde cognitum efle omnibus hominibus non dubito } manu dum quidquid mali fexennio toto dominatio fera/fleque compertum , ex eo fomite , quo juff'um lis Maxentii inflixerat . Qiiare metus ille ac nefuerat a Divis Trincipibut Diocletiano & Maxi- ceilitas, qua? priorem illam legem a Maximino
miano parentibus noris , inhiberi conventus Chri- extorfic, non ad Decretum Mediolancnfe Con
fiianorum , plurimas direptiones , & pradas ab ftantini ac Licinii hoc anno conditum , fed ad
officialisas facias , idque per dies fingulos indetri- Romanum Conftantini decretum anno fuperiomentum nororum provincialium profeci'e ( quo ri vulgatum exeunte Oftobri referenda eft : qua:
rum nos curam pwcipuam habere geimus ) , ita duo decreta cum eque Baluzius, eque Dodwelut bonis fuis pene patrimoniis evolverentur . lus diftinxerint, non a priori, fed a pofteriori
Super bac re anno pr&terito legem dedimus , ut fi edio timorem Maximino inculum effe putarunt .
Ncc

HISTORIA

D IOCLETI ANI.

Nec vero exiftimes a nobis arbitrait! noftro

confingi prius i Hud Conftantini Romanura Decretumj hujus quippe in fecundo Mediolanenfi
apud Eufebium edifto tam perfpicua & diluci
da mentio fit, ut illud pofterius in dubium revocari non poflit : Mandatum dedimus 3 ut cum
ftnguli alii j tum Chrifiiani fu fecla & religionis fidem integre obfervarent . Sed quoniam in
referipto y in quo ejuftnodi Ulis concedebatur fa
cultas y multa fententia dubia & controverfa inejfe videbantur &c.
,
Poftquam vero Eufcbius edi&um Maximini
deferipfit, his verbis eidem infultat, exprobrat
que feram nimis fimulatamque peenitentiam :
Talibus Maximinus nunc demum utitur legibus ,
qui ante annum non integrum aris adverfum nos
tabulis tamquam in aternum permanfuris fanxerat
panas. Sed hic erratum eft ab Eufcbio innotatione temporis, ut prxclare animadvertit Baronius . Maximinus quippe ftatim poft pacemeum
Licinio compoltam, ideft intra finem an. Ml;
leges illas contra nos incidi juiFerat in tabulis
xneis, annis fere duobus antequam hoc poftremuffi edicium conderet. Pergit igtur Eufebius
fitam ad tempus irritamque Maximini peeni
tentiam coarguere : Verum ne tune quidem erat
ejus integra , & ex corde comrerfto , fed relut
pretium quoddam , hujufccmodi leges offerebat Deo ;
& quoniam Deorum fuorum fpes cum prius in bel
lo deceperat , per hac tamquam mutatis patroci
nas bellum tentabat adoriri , ignorans vaniffimus
homo y quod ab hominibus nequam ad pravum incaptum neque offieiis neque pramiis poteft redim
Deus . Deinde narrt, quemadmodum inipfobelr
Ii apparandi conatu mors i'Hum feeda ac mife-
randa oppreflt poft diuturnos atroeiffimofqueeruciatus , quibus jam ante editum decretum vehementiflme confliftari cceperatj nam idem Eu
febius fupra dixerat : cum gravijfmam mortem
morbis erga femetip/um certantibus duceret , le
gem pro librtate , & Jecuritate Cbriianorum
fefibit: haufti tarnen ab eo veneni, de quo feripfit Lactam i us y nufquam Eufebius meminit . Igitur cum omnibus copiis inflruxiffet exercitum , bellumque paravijfet injuflum y doloribus internorum
vijcerum correptus vehementer exagitari eeepit ;
ita ut ne flratis quidem recubare poffet , fed exiliens cubili ftio , fape pronus elideretur in terram : tum deinde homo edax , & qui vino fetnper
repleretur , nunc ne fummis quidem labris deguandum reeiperet eibum , aut odore tenus vinum
ftmeret . Ita carnibus inedia " ariditate confumptis y hoc folum profecit infelix , quod in ultimis
vita pofttus juam ee vindiclam Dei , & fcelerum Je panam profitetur expender . >A ultimum
Urnen morbo prius luminibus amiis , rtuncmagis quid adverfum Chrittm impietatis admiferit
videns vivendi finem fecit .
Sed hxc multo elegantius & paullo diftin&ius
deferipta funt a Laftantio cap. 49. Jam favire
in cum cperat virus , cujus vis cum pracordia
ejus ureret , infuentabili dolore ufque ad rabiem
mentis elatus e y adeo ut per dies quatuor infania percitus , bauam manibus terrain velut efuriens devoraret . Deinde po multos gravefque
cruciatus cum caput fuum parietibus infligeret ,
exilierunt oculi ejus de cavis . Tum demum amif/0 vifu y Deum videre capit candidatis minifiris
de fe judieantem . Exclamabat ergo , ficut ii , qui
torqueri folent , & non fe , fed alios fecijfe dicebat . Deinde quaft tormentis adatlus fatebatur ,
Chriflum fubinde deprecans <&" plorans , ut fuimet
Illyrici Sacri . II.

457
mifereretur. Sic inter gemitus y quos tamquam eremaretur edebat , nocentem fpiritum deteftabili ge
nere mortis efflavit . Maximinus inter fummos
cruciatus vitam perduxifle videtur ufque ad menfem Auguftum anni hujus 313. quo demamapud
Tarfum mifere periit. Ita Tyrannis, Chriftianique nominis noftibus fublatis , ufquequaque
pax ecclefis & otium partum ; Magnique Con*ftantini aufpiciis & favore dilatata Chrifti re+
ligio , ultra Romani orbis fines jus fuum ac
ditionem longe lateque propagavit . Ut vero totam perfecutionis Diocletianes hiftoriam aliquando concludam ac definiam , eo utar epilo
go, quem fuo de mortibus perfecutorum opufculo Laantius appofuit c. jj. Dei optinii maximi eterna pietati gratias agere debemus , qui
tandem refpexit in terram , quod gregem fuum par
tim a atum a lupis rapacibus , partim vero difperfum y reficere ac recolligeh dignatus e , &
beias malas extirpare , qua divini gregis pafcua
protriverant diipaverant . Ubi funt modo
magnifica illa , & clara per gentes Joviorum , &
Herculiorum cognomina , qua primum a Dioclete t
& Maximiane infolenter aumpta, pomodunr
ad fucceffores eorum translata vigueruntf Trempe
delevit Dominus , & erafit de terra , Celebremus igitur triumphum Dei cum exultatione , ti4
cloriam Domini cum laudibus frtquentemus , diurnis noGurnifque preeibus celebremus , ut pacem po
annos decern plebi fuadatam confirmet infxculum .
De perfecutione Liciniana.
. .'/

A PPEN DI X.. .

y"4Uam Conftantinus vieb cxfoque MaxenV^/^ tio , & Licinius debellato Maximino , pa
cem ecclefix attulcrant ; earn biennio poft
per fummam perfidiam ipfemet Licinius diremit j
Inter utrumque ita convencrat , ut Conftantinus
quidem Occidentis , Licinius vero Orientis impcw'um una cum toto Uly rico obtineret . Et
Conftantinus quidem Cermanis in Gallia compreifis ad fedandas domefticas ecclefix dilcordias ob faftionem Donatiftarum in Africa exortas omni cura ineubuit . Eum liquidem Schifmatici interpellaverant per libellosfupplices con
tra Cxcilianum Epifcopum Carthaginienfem , in
crimen facrilegx confecrationis propterea voca-*
tus , quod earn fufeepifla a Felice Aptunitano, quem facrorum codicum proditorcm fuiTo
falfo criminabantur . Poftulabant autem , ut huic
controverfix cognocendx ac dirimeadx judices
pra;riceret Gallkanos Epicopos , quos nulla ncarix illius proditionis labes afflaverat . Hos libellos Annulinus Ptoconful Africx in Galliam
ad Conftantinum xvii. Kalendas Maji Cartil
gine mifit . Is Melchiadi Pontifici Maximo te
tribus Gallicanis Epifcopis Romam proficifei
jufs controverfiam illar*: in concilio Romano
dijudicandam tradidit . Romx itaque Epifcopi
tres e Gallia Maternus Agrippinenfis , Rheti*
cius Auguftodunenfis, Marimis Arclatcnfis , quindeeim ex Italia, convenerunt in domum Fauftx
in Laterano vi. nonas Oftobiis fexta feria an.
313. In eo concilio fchifmatici caufla ceciderunt ,
quorum coriphxus Donatus a Cafis nigris Epikopatu amotus eft : quos vero Epifcopos ercaverat Majorinus in fede Carthaginienli Cxciliano oppolitus , in ecclefiafticam communionem
fic reeipiendos Mclchiades cenfuit , modo reiipifeerent , ut in fuo quifque gradu maneret .
Qq
Hanc

458

HISTORIA

DI O CL ETI A NI.

Hane Melchiadis fententiam plenam charitatis

& dmenti Auguftinus mirifice laudans : O
virum optimum ; inquit in epift. t6z. O filium
Chriftian pacis , r pattern Chrijlianx plebis !
At Donatiftx ab omni vel xquiflima pace abhorrentes , a Pontfice ad Imperatorem appelJant, qui Schifmaticorum a,udaciam exfecratus ,
ne quid rurfus turbarum in Africa cierent, juffit eos una cum Cxciliano Brixix tantifper derineri, dum mitigatis paullatim animis furor &
infania Donatiftarumdefervefceret . Cxterum ubi
animadvertit nulla ratione illos adduci poTe ad
pacem cum Catholicis ineundam , utriufque partis Epifcopts in Africam dimiffis , ad fuam
cuique eedefiam redeundj licentiam permifit .
Anno Chrifti 314. Volufiano & Aniano Cois,
Melchiadi fuperiore anno exeunte vita fundo
Sylvefterin Romanam cathedram fucceflit . Conftantinus Proconfuli Africas per litteras
id negotii dedit , ut de caufla Aptungintani
Epifcopi , quem Donatifhe aecufaverant facrilegx traditionis, rite cognofeeret , ferretquepro
veritate fcntentiam . Felix immunis ab objedo
crimine dcclaratur . Conftantinus iterum a Donatiftis appcllatus Arlate Concilium convocan
jubet, cui & ipfe intereTe voluit. Felix &Cxcilianus omni non modo culpa, fed etiam culpx fufpicione liberantur ; & ccclefiaftica difeiplina aluberrimis decretis fancitur. Ada concilii Sylvcftcr Romanus Pontifex , rogatus a
Patribus Arelatenfibus , rite approbavit .
Dum itaque Conftantinus ecelefix pacem domefticam reftitucre fummopere ftudebat , LiciIfeioiini nius eidem bellum inferre decrevit . Ac mihi
ni- quickm cogitanti , quxnam caufla Licinium impulcrit, ut qui antea fecundum Chriftianos decreta perhonorifica fecerat , idem in eofdem pitftea, mutata repente volntate , Sc leges acerbiflimas ferret, Sc omni fuppliciorum genere animadverteret ; ca potiffimum videtur fuifle , quod
non ex animo , fed fimulate Chriftianis fautorem fe oftentaverit , five ut eos contra Maximinum fibi pariter noftrxque religioni infenium ad fuas partes pelliccret j five ne Confantinum ab fe alinant , quem fibi amicitia &
affinitate junxerat, cujufque virtutem ac fortunam magnopere metuebat. Ubi autem fenfit fe
in firma poffeffione imperii conlitiTe , vifufque
iibi eft neque Conftantini , neque Chriftianorum auxilio indigere , ftatim quam temporis
caufla fufeeperat , pii benevolique in Chriftianoj Principis perfonam depofuit j & fuum in
nos odium expromere , innatamque crudelitatem exercere inftituit . Haue Licinii fimulationem, fidxque erga nos benevolentix officia annotavit Joannes Presbyter Nicomedienfis , qui
ada S. Bafilei Epifcopi Amafcnidefcripfit . t{am
sum fliciter , quod cupiebat , ei proetffiffet , quaue fperabantur , in ejus poteftatem reniflent ; 0tndit non longe poftea , qualemnam animum haberet , & cujufmodi rvera effet; quod videlicet
per fimulationem , & fub quadam fimulat/e fidei
fpecie atque integumento , cum mximo illo Imperatore Confiantino verfatus fuerat , quo tempore
Confiantini ret geftas conftderans animum fuum
occultabat . Illud quoque ejus odium rabiemque
vehementius inflammavit , quod Chriftiani , prxfertim Illyrici , Conftantino impenfius, quam
Licinio ftudcrcnt , & in facris conventibus fxpius preces & vota pro illius, quam pro hujus
incolumitate ac falute facer folerent id quod
Licinius apud Eufebium lib. p. c. 10. conque-

ritur , ne videlicet fine caufla inimieitias rum

Chriftianis fufeepiffe videretur: T^pfiros veroprir
vato & fpeciali odio perfequi part , hoc i*
querelam devocans , quoi non ita pro fe , peut
pro Confiantino Cbrifliani in folemnibus > r ex
pracepto fibi traduis precationibus excubarent .
Inicium Licinianx periecutionis alii in alios LfeiaUa*
annos conferunt ; eamquc alii trienniodefiniunt , f"^,0""
alii longius producunt. Iilud pro certo haben- epoeb.
dum cenfeo antea Chrillianos ab Licinio divexari cceptos ( , quam Conftantinus primvim
eidem bellum inferrec ; nam ea etiam caulTa fuit ,
cur Conlantinus bello perfequi Licinium decrcverit , quod is multa crudeliter atque impie adverfus Chrilianos molirctur . Prxterea necefe
eft Martyres Ulyricos veluti Singidunenfcs in
fuperiori Mxfia , itemque Herackenfcs in Macedonia, juu Licinii interfectos fuiTe , antequam
idem Licinius cum Confiantino primum apud
Cibalim, deinde in Thracia adverfo Marte confligeret . Nam poft Cibalenfe , & Thracicura
prxlium pax ita convenit , ut Thraciam quidem
ac Scythiam minorem cum reliquo Orientis im
perio fibi Licinius retineret , Illyricum vero
ferme totum in jus ditionemque Conftantini migraret . Ex quo ft, ut nulla deinde fuerit Licinio five jurifdidio in Ulyricis provinciis, five Chriftianos Ulyricos exagitandi ac cxdendi
pteftas . Qiiare initia, progieffiones , exitumque perfecutionis Licinianx certis dcfinitifquc
temporibus colligari nequeunt , nifi antea bella
Liciniana in ordinem redigantur, & adfuosquque annos revocentur ; id quod ab antiquis parum accurate prxftitum eft , qui vcl in cxplicandis temporum ordinibus fe incuriofos, vel in
hifce bellis narrandis fe admodum breves, & ob
earn cauflam fubobfeuros prxbuerunt . Id cauffx
fuit, cur bella Conllantini & Licinii in vulgatis Annalibus, & Chronicis pcrturbatiime digefta reperiantur j id quod Dionyfius Petavius
fcite annotavit.
Quinqu potiffimum infignia Licinium inter
Si Conftantinum prxlia fuerunt , Primum enim
bis pugnatum eft , antequam in concordiam redirent ; femel ad Cibalim Pannonix oppidum ,
itcrum in Campo Mardienfi , qui eft in Thracia , fc ex Zofimo, Sc Anonymo Sirmondiano
colligitur. Poftca certis conditionibus inter ambos pax & amicitia redintegrata eft . Qua poft
annos aliquot dirempta , triplici pugna conflixerunt, prima terreftri ad Hadrianopolim inThracia, altera maritima apud Hellefpontum , tertia
itidem terreftri ad Chalccdonem , qua demum
debellatum fuit cum Licinio , qui Nicomediae
obfeiTus, deditionem facer coadus, cum fupplex ad Conftantinum venifict , impci ium quidem
illi refignavit , vitam autem ab eodem impetravit. Hxc duo prxcipua inter Conftantinum &
Licinium bella ad fuos annos revocari oportet ,
ut de aliis inter utrumque diifidiis belliique levioribus, qux interjeda funt , nihil dicam.
Aurelius Vidor a Schotte primum edituspoft
Licinii & Conftantjx nuptias triennium quieviffe ambos Imperatores fcribit 5 turn inter fc gffiiTe bellum j ac dcinde compofita pace tres Cxfares feciTe Crifpum , Conftantinum, Licinianum, leu Licinium Licinii Augufti filium ; quo
tempore fob's defedio prxfagi um haud diuturnx
concordia fuit . Sexto poft anno rupta pace rurfus in Thracia pugnarunt . Hxc cx Vidorc . ieaini
Conftantia Licinio nupfit incunte anno quarti be,Ii Pf|fxculi dcimo tertio 3 nine fere triennium pacis pu'i"m"
.Sc con-

HISTORIA

I I OC L ETI AN- 1:

& concordias effluxic ufque ad menfem Oftobris

anni jiy., cum apud Cibalim in Pannonia priroum praelium commiflum eft. Quare fi Viftorem adimus, priorem pugnam Conftantini cum
Licinio , quae autore Idatio vi Ii. Idus Gobrrs accidie , initiumque Liciniani belli ad an
num J i y. revocari oportet. Falli ergo eumdem
Idatim neceffe eft, cum praelium Cibalenfe refert ad Volufianum II. f & Annianum CpiT. ,
qui pertinent ad fuperiorem annum 514. Illud
>raeterea anachronifmum Idatii coarguit , quod
ib. vi. Cod. Theodof. Tit. xxxv. lex ab Con
ftantino edita legitur Treveris 1 v. Kal. Novemb.
iifdem Cofs. Volufiano II. & Anniano . Atqui
apud Cibalim pugnatum eft viu. Idus Oftobris } Conftantinus deinde in Thraciam progreffus, & finitimis in locis commoratus, nori potuit eodem anno & intra finem ejufdem menfis
Oftobris tfle in Galliis, ubi legem illam apud
Treviros conderet . Proinde nos Cibalenfe prae
lium conferimus in annum Chrifti jij. Conftantino IV. & Licinio IV. Cofs. Huic fententiae videtur officere auftoritas Anonymi Sirmondiani , qui poft primum bellum Licinianum?
& pacem fubinde confecutam, fubdidit confulaluit) Conftantini & Licinii , qui pertinet ad an
num Chrifti 31?., cum fuperiorc anno Confules fuiflent Volufianus & Annianus } ac proin
de ad horum Confulatum , diemque oftavsm
Oobris an. 314. pugna Cibalenfis referenda
eft . Verum auftor ille eo loco non quartum
Conftantini confulatum, quem iniit cum Lici
nio ugufto quartum itidem Confiile an. 31 5.,
fed quinctum jufdem confulatum defignat , iri
quo eollegam habuit Licinium Caefarem Licinii
Augufti filium an. $19. Argumento eft , quod
cum Caefarea Licinii junioris creatione conjunxit ilium confulatum , quem Conftantinus cum
Licinio geffit j & cum partiulam Itaque inerpofuit , fatis declaravit fe loqui de confulatu
illius Licinii , qui Caefar factus fuerat . Prseterea ftatim fubjecit Conftantino & Licinio Cofs.
ab Licinio Augufto Chriftianos omnes palatio
expulfos fuiffej hanc autem Palatinorum expulfionem rejici oportet ex omnium fententia ad
confulatum Conftantini & Licinii Caefaris,
numque undevigefimum, vel certc vigefimum quarti faiculi , cum Licinius Auguftus bellum in
Chriftianos redintegravjf . Sed verba ipfa Ano
nymi defcribenda funt, ex quibus , quoddixi,
plane cogitur & efficitur : Deinde ( ideft poft fatam cum Licinio pacem ) reverfus Sardicam
Conftantinus hoc cum Licinio abfente conftituit ,
ut filii Conftantini Crifpus & Conftantinus , filius
etiam Licinii Licinius Cafares firent, & fie ab
utroque concorditer xegnaretur. itaque Conftanti
nus , & Licinius fimul Confules fai. In Orientis partibus Licinio , Conftantino Cofs. repentina
rabie fufcitatus Licinius > omnes Chriftianos a pa
latio jujfit expelli &c, Hinc autem illud quoque efficitur , leges illas Conftantinianas , qua:
in variis Illyricis urbibus , Conftantino & Li
cinio Coff. condita; leguntur , revocandas efle
ad confulatum Conftantini, & Licinii Caefaris,
cum Illyria fere tota Licinio jam pridem adempta fuberat imperio Conftantini . Sed opera: pretium eft ex eodem Anonymo cognofcere cauftas
primi belli Liciniani j quibus addendum eft ob
earn etiam cauflam impulfum fuifte Conftantinum, ut Licinio bellum inferret , quod is Chri
ftianos vexare ccepilfet. Conftantinus egerat cum
Licinio , uti Baffianus , cui Anaftafia foror alIllyrii Sacri Tom. II4

tera Conftantini nupferat , Caefar fieret , ac m

dius inter utrumque Italiam obtineret . Interim
Sinicius Bailani fratex Licinii partes fequens ,
fratri perfuadct , ut bello Conftantinum appeteret, a' quo Baffianus in ipfa belli apparandi
gitatione, conatuque opprimitur . Poftea cum
Sinirium imldiarum auftorem Conftantinus ad
pcenas repofceret , abnuente Licinio , primum
inter eos bellum oritur ; cui faces etiam Lici
nius fubjecerat , quod imagines ftatuafque Con
ftantini dejeciflet . Pugnatum eft pri
mum ad Cibalim Pannonia? oppidum , ut diximus , & quidem viu. Idus Oftobris ,ut refere
Idatius , anno autem 5 if. Conftantino IV., &
Licinio IV. Augg. CoiT.
Poft cladem Cibalenfem Liciniut Sirmium fe
recepit , qua in uxbe cum fibi non fatis tutu
efle vidretur , cum uxore & filio , & Valente ,
quern Caefarem creaverat , in Thrciam fe con-?
tulit, ibique exercitum fuga difperfum coHegit,
Si novo copiarum deledu auxit . Conftantinus
autem Cibali, Sirmio, alijfque oppidis potitus
hoftem infequitur, qui pace nequicquam orata,
alttrum praelium inire cogitur in Campo Mardienfi , t ait Anonymus 5 poft dubium diucurnumque confliftum , fufis iterum caefifqueLicinianis, quominus ii ad internecionem deleren-?
tur , nox fuperveniens obftitic . Pax deinde in
eas fonditioncs per Meftrianum Licinii Legatumconvenit, ut Thraciam, Afiam, atqueOrienr
tern Licinius" retineret ; Dacia vero , Pannonia , ptK aK
Maefi, Dardaia, & quidquid Illyrici reliquum licinium
erat, ad impcrium Occidentale Conftantini ad- *intnB
jungeretur . Anonymus Sirmondianus imperio ftpanin'a
Licinii adjecit ex Illyricis provineiis praeter 1^
Thraciam, etiam Ma?fiam inferiorem, ifemque
Scythiam parvam ; ideft tofam earn regionem ,
qua: poftea difta eft Bulgaria . Illud quoque in
eo fadere adjeftum eft, ut Valens Caefaris no*
men nuper adeptus interficcretur . Remgeftam,
quam Eutropius & Viftor breviter , nec fatis
accurate narrant , Zofimus pauilp fufius perfequitur, nifi quod , ut prat iniquo in Conftan
tinum animo, falfo fcripfit e Campo Mardienfi
utrinque asquo Marte difceflum efle : Itaque,
ait Zofimus lib. 2. prorumpentibus in apertum
inimicitiis , ambo copias fuas ad dimicandum cogebant . Licinius ad Cibalim colligebat fuos ; id
oppidum eft 'Pannonia in colle fitum , ad quod op
pidum via furfum ducit arela , cujus longituda
quinqu ftadiorum eft : ejufdem majori parti pro
funda palus imminet (quam Hiulcam vocat Vi
ctor in Epitome) reliquummons eft, quo inmonte Collis eft Ule fitus , in quo ejfe oppidum ipfum
diximus . Hinc aperta planifies excipit , ingens
ea quidem & profpe&u infinita : qua in planifie
caftra Licinius habebat , phalangem Juam fub coU
le porrigens in longitudinem , n parum firma cor-,
nud viderentur . Conftantinus ad montem fuos inftruxerat , & equitatum in fronte conftituerat:
hoc enim el magis expedir vifum fuit , ne ho/les
irruentes in pedeftres copias , eas ipfas ftgnius ad
manum venientes impedirent quominus ob difficultatem progrederentur . Id cum faftum effet , celeriter mpetu primo fuperior , fublatis fignis in
adverfos ftatim irruebat ; eftque commiftum -.
Hum quevis alio pene dixerim acriits . 7{am
emiffis utrinque telis , longo tempore cvfpidibur
& haflis inter eos dimicatum eft ; cumque pr<eHum a prima luce cceptum in vefperam' ufque du
raet , cornu dextrum, cui Conftantinus praerat %
vicit .
Q^q %
Itaque,

HISTORIA
BIOCLETIANI
4*9
baque conjttlis m fugam adverfts , Licinii le
lendis Martiis, Sc Gallicano a BalTo CoiT. quo
giones qued & ipfum Licinium vidrent in equum rum confulatus cobaeret cum - 317., qui fcT
inftlienttm & ad fugam paratum 3 nan amplius cundus fuit poft ibalenfe praelium. Huic Epoco leto mauere , caare aufafunt ; fed r-eli- ha'videtUT auoritas Nazarii j qyippc
8js pecoribus atque jumentis ,' & omni apparatu qui in Paoegyrko decimum quinftum Conftanreliquo , tantumque iborum fecum auferentes , tini annum cum quinqucnnalibus Carfarup coquantum ad fament nole pellendam fatis effet 3 pulavitj ex quo fieret , Cefa rum creationem reWii adbibita feftinatione , cum Liiniq Sirmium yocandam effe ad decimum onftantini annum ,
perveniunt. Tannoni* civitas e Sirmium , quam qui fui: Chrili 316., ut videlicet novi Carfares
fid Htramque partem flumen allait in Iftrum femet anno 10. Kalendis Martiis folcmnia fuorum
exonerans . Hoc oppidum curfu pratergreffus , ' ac quinquennalium conjungepent cum anno dcimo
ponte fluminis folutos pergebat ulterius , quod in quino Confteqtinij qui ab die 2. Julii anni
Thracia militem colligere cogitabat . Conflanti- 320. initium duxit . , ut alibi diximus ,
nus occupt a Cibali & Sirmio , & aliis , qua/u- quinqunnalia, decennalia, & alia id genus fogiens a tergo Licinius relinquebat , quinqu Le- lemnia alias incuntc anno quinto, dcimo &c. ,
gionariorum millia ejus perfequendi cau'a mittit . alias exeunte , alias vertentc celebran folebant.
Sed Uli vi* 3 qua Licinius fugerat 3 ignari confe- Ipfemet Conflantinus vicennalia Nicomediae eequi eum minime potuerunt . Conflantinus autem lebravit poft Nicaenum concilium anno hrifti
ponte Sai jnelo } quem Licinius rcfciderat y cum 325. Septembri menfej quo quidem anno vni.
cxercitu Licinii yefiigs inharebat . Hacbnus de Kal. Augufti annum a fufeepto imperio vicefirebus in Pannonia geftis.
mum inierat 5 Roma vero anno infequenti , quo
Cumque Conflantinus tranjiijfet in Thraciam , annus imperii Conftantmiani vicefimus abfolupervenit ad earn planitiem 3 in qua Licinium ca- tus eft . Itaque credibile eft , quindecennalia
firametatum reperit . ( Flanc planitiem Anony
Conftantini anno ipfius deimo quino jam afmus vocat campum'Mard'enfem . )Eademnoie3 fe<o cum quinquennalibus ineuntis anniY- qua yenerat ^ nflrufta fuorum acie militibus im
farum peraia fuiiTe, anno videlicet Chrift3ii.
perat , ut prima luce parati ad pugnam efl'ent . Kalendis Martiis; hoc quippe anno ac die \Jbi dies flluxit 3 Licinius confpeclo cum exercitu fares annum quindum iniere; cum Conflantinus
Conftantino , aciem & ipfe fuarn. inftruit , cum anno fuperiori ab die . Jqlii decimum quinbelli focium Valentem baeret afarem ab fe di
lum imperii annum agere ccepifTet j fed ea fo-?
ctum ex quo fuga Cibalim reliquerat . Exercitus lemnia in annum proximum diflulic , ut cum
inter fe cotigrcf , primum ex intervallo fejun- quinquennalibus Csefarum conjungeret .
fi3 fagittis utebantur ; telis exhauftis , ha<Aurelius Victor fupra laudatus docet poft crea
jit & pugionibus irruebant . Dum acriter pugnam tes Caefares fex fere annos ceflatum ff ab exercitus urgent , i , quos Conftantinus Licinium mis , ideft ufque ad annum 323. , quo bellum
perfequi juflerat , de confpicuo quodam loco pu- vehementius recruduit . Interea tamen Conftan- Difcor^i*
gnantibus exercitibus Juperveniunt , " & flexo per tinum ^nter ac Licinium identidem aliquid diili- |?ler
collent quemdam itinere , cum fuis ex aeclivi & diifuit, injuria?, fufpiciones, inimicitiae, indu- ^**
eminentiori loco jungeydas vires fiatuunt , &. ha
iae, bellum, pax rurfum; idque ex Eutropioin- Licinium.
ftes ab omni parte ingeridos'. Ub eo cum fibi ca- telligi poteft ', qui poftquam de duplici illopraeviffent Licinii ' milites 3 & fortiter adveirfus om- lio Cibalenfi V Thracio mentionem fecit, quo
nes dimicaent , jamque pluribus & innumerabili- Conflaatinus feliiter perfunftus , omnique Darbus quidem utrinque cafts y pari marte pugnatum dania , Mafia , Macedonia potitus numerofas pro
effet 3 figno dato a fe invicem dirempti Junt exer
vincias occupavit 3 hac adjecit: Varia deineeps
citus . "
'
intex eos bella , & pax rconcilit a ruptaque eft .
Toflridie pais indueiis , vifum eft inter ambos Toftremo Licinius navali , & terreftri pralio vi
effe deber focietatem , & fadus mut : it llus apud Kljcomediam fefe dedidit &c. Idem viquidem ut Conflantinus imperaret Illyriis , & na- detur confirmare Eufcbius, quem libro 2. devi
tionibus ceteris 3 quotquot ulterius effent porye- sa Conftantini cap. 14. loqui exiftimat Baronius
8a; Licinius Thraciam & Orintem 3 <& ulterio
cle altera quadam Thracica pugna yidloriaque
res provincias haberet ; Valens appellatus a Lici- Conftantini, primo & poflremo Liciniano bello
nio Cafar J quod ( ut equidem arbitrer ) perhibe- interjefta . Equidem , ait Baronius ad an. 318.
rtur auclor eorum malorum , qua acciderant 3 e . . Conflantiam ^ttguftam, Licinii comugsm ,
medio tolleretur . trumque' pralium Pannoni- Conftantini vero fororem fuijfe hujufecmodi fape
cum & Thracicum commmort Efebius de pads inter eos reconcilianda fequefirem putamus ;
vita Conlantini lib. . Sc Dei Servatoris auxi
ac nift bac fit recapitulatio pracedentis ccrtamili , alutiferas cruris vexillo, quod Conftan- nis 3 tertio in Thracia vitlum e'e Licinium , 6t
tinus praeferri juflerat, viftoriam utramque ad- bis inter ipfum & Conftantinum ee icia pads fa
fcribit .'"*.'
...... ^ .
dera dicendum eft .
Crctu'Q
Ad pacem magis firmandam Conftantinus, ut
Anno hrifti 323. Severo, & Rufino Cofs., Bellum
wium<e refert Anonymus, Sardicam in Daciam reverfus anno fere fexto poft Cifarum creationem , gra- ['"nf".1"
*"' cum abfente Liiniq conftitiiit , ut tres Caefares
viores inter Conftantinum & Licinium difcordias num.
crearentur, duq quidem ab fe geniti, nimirum exardefcunt , Licinius, ut erat inquieto ingenio
Criipus ex Minervina fufceptus , & Conltanti- pravoque, & provincias fibi priori; bello adimnus ex Faufta Arlate paucis ante diebus ortus, ptas iniquiffimo animo tulerat , ab Conftantino
itemque Licinius five Licinianus filius Licinii.' diilidcndi, refque novas molicndi caulfam quamId tradunt Zofimus , & Aurelius Victor , qui libet aucupari & arripere folebat . Secundi Lici-ait infigncm fulis defeftum , qui, per id tempo- niani belli cauffam paucis expofuit Anonymus
ris accidit , indicio fuifl banc Imperatorum Sirmondianus : Cum eet Thealonicx Conftaiiticoncordiam baud diuturnam fore , neque his, Ws , Cothi per neglcclos limites erumpentes , &
qui adfumebantur , felicem . Idatius in Fait is vaflata Thracia Mafiaque , Conftantini terror ,
banc trium Cxfarum creationem adferipfit Ka- f>" i-npstu reprei f captivos imptrate pace reddide-

HISTORIA

D IOC L ETI AN I.

idermt '. Sed hoc Licinius contra fidem fatlum

queftus efl , quod partes fu ab alio fucrint vin
dicate. Ita flagrantibus odiis bellum poftremtim
idcmquc longe graviimum exarfit ; quod dum
utrinque paratur, Licinius avaritia, & crudelitate, ut ait Anonymus , graTari cccpit , opulentifCmis quibufque hominibus intcrfedis , ut
in eorum bona ac divitias invaderet.
An. 324. Crifpo Sc Conftantino juniore Cxi.
& III. CoT. triplici prselio vidus eft Licinius.
Crifpus Ca:far cum ingenti clafle ad occupandam Afism a patre minus cum eTet, huic Li
cinius cum navalibus copiis Abantum oppofuit;
ipfe circa Hadrianopolim mximo excrcitu la
tera ardui montis impleverat . Uluc Conftantinus cum terreftribus copiis fuperveniens premium
conferuit , & quatuor triginta millibus hoftium caefis egregiam vidoriam reportavit . LiTriplex cinius accepta clade Byzantium fugit . Interea
cUJe* Lf" Crifpus Callipolim pervent, ubi navali praelio
tor'uc" ^ Superior fuit , ut capta , vel opprefla hoflaniini. ftili vix Abantus , quern alii Amandum
vocant , cum quatuor navibus aufugerit . Lici
nius tcrreftri ac maritima pugna vidus, Chalcedonem fe rccepit , & novis ex Afia colkdis
copiis Martinianum magiftrum officiorum prsefecit , quern & Ca:iarem creavit . Conftantinus
vero Byzantium ad deditionem perpulit . Ter
tio pugnatum eft apud Chalcedonem, ac tanta
ftrages Liciniani exercitus fada eft , ut de cen
tum & triginta millium numero , audore Zofimo , vix triginta millia vadrent . Tertio itaque vidus Licinius cum Martiniano Caefare, &
cxfarum copiarum reliquiis Nicomediam confugit , in eaque urbe uterquc obieflus , neceffitate
urgente , fe dedit Conftantino , qui Conftantix
iororis precibus intcrpofitis, Licinium vita quidem donavit, fed in ordinem redaum Theflalonicam relegavit . Huic anno hifque confulibtis
poftrcmum bellum Licinianum fubjccimus , fecutildatium , qui praeterca pugnam Thracicam
apud Hadrianopolim v. Nonas Julias, praelium
vero Chalcedonenfe xiv. Kai. Odobris adfcripfit : Crifpo III. & Conflantino III. Hit Cog', bel
lum Hadrianopolttanum die v. [. Julias , &
bellum Chalcedonenfe x 1 v. Kai. OSob. & levatus efi
Conantius Cafar vr. Idus Tfovemb. Hincconftat
fandioacm illam , quam Conftantinus iv. Idus
April, condidit in gratiam Vetcranorum falfo
adlcriptam effe in cdice Theodofiano , Coff.
Licinio V. & Crifpo Cafare , ideft anno 518.
in ea enim fit mentio vidoria; primae Thraciea?
v. Nonas Julias relata?, quam Idatius refert ad
Confulatum tertium Crifpi & Conftantini Ca>
farum , qui dimoveri nequit ab an. 324. Confules autem illi Licinius Sc Crifpus convcniunt
in annum Chrifti 318. Lex autem illa in Cod.
Theodof. hifce verbis defcripta eft : Veteranis ,
tui ex die qunela T^onarum Juliarum , cum pri
ma per Thraciam vioria univerfo orbi illuxit ,
& qui pofiea apud T^icomediam noflram mijfwntm
meruerunt , certam per ediilum indulftmus licentiam . Edium autem continens indulgentiam noflram ad devotionem tuam miftmus , ut & tua dicatio } & cunfii alii recognofeant quid praflitum
memoratis . T.T. iv. Idus ^prilis Licinio V. &
Crifpo Cafare Coff. Prima ilia per Thraciam vi
ctoria nequit referri ad primum bellum Licinia
num anni jij. In eo liquidem cum Confhntinus fcmel apud Cibalim, iterum in Thracia vieiflet Licinium, haec victoria Thracica non pri
ma fuit, fed poftrema ejus belli, quam ftatim
Illyrici Sacri Tom. U.

461

pax eft confecuta. Contra vero in ultimo bello

Liciniano prior dimicatio & vidoria fuit apud
Hadrianopolim in Thracia , cui altera mariti
ma & tertia Chakedoncnfis vidoria acceffit .
Praeterea eodem die ideft v. Nonas Julias tum
in ea lege, tum in Faftis Idatianis confignatur
prima Thraciea vidoria . Atqui Idarius hanc
vidoriam copulavit cum tertio Confubtu Crif
pi & Conftantini, ideft cum an. $24. Ad hunc
igitur annum revocanda eft etiam illa vidoria
Thraciea , quam lex illa commmort . Hue demum accedit , quod ex eadem lege colligitur
Nicomediam in ditione fuifle ac poteftate Con
ftantini. At nondum an. 5 1 8. Licinio V. Augufto & Crifpo Carfare Cofl". Nicomedia potiebatur Conftantinus , qux urbs Licinianis copiis
triplici praelio profligatis , Licinioque in ordinem coado , turn demum, ideft an. 324. in jus
ditionemque Conftantini migravit . Lex igitur
ilia non de vidoria Thraciea prions belli, fed dc
altera vidoria Thraciea , quae prima fuit poftremi belli Liciniani, mentionem fecit. Quocirca
falfo fubferiptos illos eTe Confules apparer,
non ante an. 324. & ultimam vidoriam Chalcedonenfem, & Nicomedicnfem deditionem, b
Conftantino legem illam fancitam fuifle. Itaque
in locum Conlulatus Licinii & Crifpi , qui per
errorem irrepfit , fubftituendus eft Confuame
Pauliini & Juliani , qui congruit cum anno
Chrifti 325. Hoc autem anno hifque Confuli- c*de Li.
bus Licinius , cum ad ingenium rediiflet , ac ?"
novis rebus ftuderet , juffu Conftantini ThelTa- | *c
lonicsE interfedus eftj itemqueobeamdem cauffam Martinianus in Cappadocia occifus, cui an
no fuperiori Conftantinus nomen Cfaris ademcrat , vitam donaverat . Ita demum ad unum
Conftantinum totius imperii Romani fumma
pervenit .
Conftitutis ad hunc modum & explicatis Li
ciniani mulriplicis belli temporibus , facile jam
erit Licinianae perfecutionls initia , intermilones , incrementa, atque exitus in ordinem chronologicum redigere , & fuis quaeque annis diftinguere ac definir . Cum igitur anno vcrtcnte quarti faeculi dcimo quindo Conftantinum
inter Liciniumque primum bellum exrferit, Li
cinius anteidtempus cceperit neceflc cftinChriftianos favire . Nam prter iniidias , quas , Li
cinius Conftantino moliebatur, illius ctiam crudelitas in Chriflianos adhibita, ut fupra oftendimus , Conftantinum compulit , ut impio Tyranno juftum ac pium bellum inferrct . Itaque
Liciniana aliqua pcrfecutio primum illud bellum anteceirerit oportet. Piaeterea Illyrici mrtyres , ac Macedones imperante jubente Licinio interfedi certifimo argumento funt, an
te Chriltianos a Licinio divexari coeptos efle ,
quam Conftantinus primum cum Licinio bellum
gercret atque couficeret . Hujufmodi enim bel
lo abfoluto pax ita convenit , ut ex univerfa
fere Illyria Licinius excederet , eaque ad Con
ftantini ditionem adjungeretur 5 quare nulla dcineeps Licinio fuit poteflas in Chriftianos Illyricos animadvertendi . Conftantinus , inquit Eutropius, omni Dardania , Mafia y Macedonia potitus numtrofas provincias occupavit . Et Zofimus
Hb. a. ait poft vidoriam Thracicam prioris belli
Licinium omnibus intra fines Thraciae provinciis exutum fuifle : Vifum eft inter ambos effe de
ber focietatem , & f'adus mut , ita quidem
ut Conftantinus imperaret lllyriis , & nationibus
ceteris y quotquot ulteriut efftnt : Lui*
Q q j
niui

prffciuie
'!" L'MprinM
bellum,

42

HISTORIA

DIOCLETIANI.

vins Thraciam, & Orientent, & ulteriores provietas baberet . Idem confirmt Sozomcnus lib.
j. cap. 7. Toft prflium circa Cibales commium ,
Dardanii , Macedones ,
quotcfuot circa, lflrum
eccolwt , Hellas queque Gr- tota lllyria , ditioni
Conftantini fubjugata eft. Ex quo pcrfpicuum fit
LicSnrum Ghriftianis infeftum eile ccepifle vel
anno jiy. ante pugnam Cibalcnfcm , vel etiam
anno fuperiore , quod nemo iniciare poteft ,
ftifi perl'ecntioni LicSnianaj eximere vclit martyrcs illos ex lllyria & Macedonia , quos Marryrologi omnes imperio fiEvitia: Licinii adferibunt. Nee vero Macedones atquc IlJyrici martyres videntur pofle retrahi ad tmpora univerfalis Diucletiaiieae perfecutionis , ideirco autem
eorum martyrium Licinio vere attribui , quod
is fimulatque a Galerio, idemque Auguftus fadus efiet , & provinciis Illyricis praefle
juiTus, Chriftianos perfequi cperit , nec ante
deftiterit, quam Galeras in extremum vita diicrimen addudus an. 31s. Perfecutionem a Diocletiano decretam edido fuo revocavit . Nam
neque Ladantius , neque Eufebius Licinium inter eos annumerant , qui temporibus illis acerbiimis ecclefiam ferro, &igni devaftarunt neque ufquam litteris proditum eft quidquam dainni aut moleftiae per Licinium Chriftianis illa.tum fuifle, antequam inimicitias cum Conftantino fufeiperet . Praterea Paullus Orofius I. 7.
cap. 28. primordia perfecutionis Liciniana; conftituit inter Maximini interitum, &primumConfiantini cum Licinio bellum ; quamquam in eo
erravit, quod cum hifee initiis copulaverit expulfionem Palatinorum, quam confit rejiciendam efle ad annum undevigefimum , aut vigefimun) quarti faeculi, cum iterum Licinius palam
aperteque Chriftianis bellum denunciavit : Maximinus perfecutionis Cbriftianorum incentor , executorque infeftiffmus apud Tharfum , dum chile
bellum contra Licinium difponit , interiit . Licinius
repentina rabie fufeitatus omnes Chriftianos e palatio fuo juffit cxpelli . Mox bellum inter Licinium
ipfum & Conftantinum eff'erbuit . Sed Conftantinus
licinium fororis fus virum in Pannonia primum
yieit . Haftenus Orollus . Nihil igitur caufiae
c , cur ca?des raartyrum Illyriorum ac Macdonum perfecutioni univerfali adfcrib.itur, quippc qua: aptius componi poit cum initiis Licinianx perfecutionis , Sc cum anno Chrifti 314.
vel quod propius vero eft, cum anno infequenti . Hue accedit , quod ex ipfis Ais martyrum
Singidunenfium videtur polfe colligi cos poft
mortem Galeiii , & fedatam perfecutionem Diocletiani interfedos fuifle. Nulla in illis Galcrii
mentio , unus nominstur Licinius , tamquam
is, qui olus eilet in illis regionibtis Imperator,
& penes quem fumma re r um omnium pottftas
effet , ex eoque defumitur epocha hujus hiilorise : Jmpio imperante Licinio , & magnam circa
idola curam adbilente &~c. huic autcm exordio ,
que deinceps fcquuntur , omnino congruunt .
At Galerius cum Licinium Caefareo & Auguftali
nomine impertiit , pra:pofuit ilium quidem I!lyricis regionibus, fed nullam cum eo provinciarum partitionem fecit, & quod ipfe jus antea habusrat in Illy rico & A fia , fupremumque
dominium rctinuit. Ex his autem licet conjicere horum martyrum caedem ad ea tmpora revocandam efle, cum Licinius Galerio, & Maximino cxtinclis, integram & abfolutam rerum
omnium poteftatem nadus , fine ulloCollega in
Oriente, Afia, totoque Illy rico fummum trape-

rium obtinebac. Itaque martyres SingiduncnfeSj

& Macedones pertinent ad annum Chrifti 5 1 y.
vel fuperiorem; alterutro enimarmo Licinius Chriftianos vexare inftituit . Fatcor fane hxc fuifle
qudam tantum proludia perfecutionris Liciniat\x , qua: quinquennio port multo vehementius
cxarfit, & Licinius initio fortafle fine ullis cdidis lente. Jeviter Chriftianos exagitavitj fed
ubi poft pacem cum Conftantino compofitam,
eoque longinquis , & barbaricis bellis implicito, nihil fibi metuendum iccnfuit, tumdemum
palam apcrteque impium illtrd & crudcle bellum
ccclefi intulit, legefque in Chriftianos acerbtffinias tulit , Jegibufque fada longe acerbiora adjecit . Hinc fadum eft , ut plcrique hujus perfecutionis exordia in annum quarti fajculi un
devigefimum , vel certe in annum proximum
conjiciant, audorc Sozomeno , qui ait Licinium
poft Cibalitanum & Mardienfe prjclium, hofteni
ex fautore Chriftiani nominis fadum efle. Hos
autem nihil aliud intelligi voluifle exiftimo .,
nif perfecutionem Licinianam inde ufque abanno 314. exortam , fed deinde vel mitigatam -,
-vel intermiflam , anno potiffimum 5.20. longe
acrius ac vehementius, quam antea, recruduiffe , & propofitis edidis, juft legitimaeque perfecutionis vim nomen adeptam cfle.
Sed antequam ultra progrediar , de acerbitate hujus perfecutionis , ac de Licinianis contra
Chriftianos decrets pauca mihi dicenda funt .
Quam atrox & immanis fuerit ha?c perfecurio ,
Eufebius in Vita Confiant. J. 2. cap. 1. 8c a. fie
expofuit: lfte> quem diximus , Lininius in eumdcm
cum illis gurgitem , qui cum Deo bellum geffi'enty
prxceps dejetlus eft > & quorum interneciones im
pietatis cau'a ipfts illatas oculis afpexiffet , eorum exemplum ad fuam perniciem confeti atus , perfecutionem contra Chriftianos , tamquam quodam
ignis incendium jampridem extinum , de integro
fufeitavit, graviore flamma ab ipfo , quam a^fuperioribus tyrannis accenfa . sirque velut beilud
qunedam immanis , aut ferpens tortuofus in fe convolutus furorem & minas , quaft cum De bellaturus , anbelaus , nondum apene quidem (Conftantinum enim admodum ext'mefcebat ) contra Bei
ecclefias ipftus imperio fubjeclas dimicare aufus e ;
/cd dam apud fe malevolentix occultans venenum ,
clandefiinas injidias feparatim contra Epifcopos
comparavit . " per veteratorias molitiones magiftratuum , qui provinciis prxfuerunt , fpetlatijfimos quofque inter ipfos e medio tolUndos curavit . Quia c&dis modus in eo initutus peregrinus
quidem erat , cujufmodi non aliquando cognitum
fuie arbitrer . Qtm mim fuere ab ipfoinAmafea
Tonti patrata , extra cntdelitatis dum
longe evagata funt . In quo loco ,
qua fuient etiam ante everfnt , jam fecundo e fuLlimi ad folum ufque projlratt . Hxc Eufebius ,
quorurh tarnen pleraque ad poftremos annos impcrii & perfecutionis Liciniana? pertinent . Sozo.
menus lib. i.Hiftor. eccleiaft. non folum multos
Sacerdotes a Licinio afflios fuiffe commmort;
fed & alios plurimos ac prxcipue militaris ordinis
viros male raultatos aflcrit . S. Bafilius in Oratione dc XL. martyribus ait Licinium, per precconem & editlum omnibus denunciare , ne quis
Cbrijium profiteretur , in profesores autem fidei
briiaux omnia tormentorum genera ab eodem
fuie propoftta. Quocirca qttamplurimos , ut ait
Baronius, martyres fub Licinio coronatos tarn Latinorum Martyrologia , quam Grcorum Menologia
atteftantur. In not. ad Martyr. Rom. ad d. 2. Jan.
Plu-

HISTORIA

DI OC LE TI AN I.

Plura contra Chriftianos edifta aliis alia acerbiora Licinius promulgate traditurj non omnia
illa tjuidem uno eodcmquc tempore , fed ab initio leniora ; multo autem crudelifima , poilqiram cjns furor vehementius excanduit . Principio fiquidem , cum fibi a Conftantino metueret, occulte in fortunas vitamqueChriftianorum
graflari ccaperat 5 quamvis ejus crudelkas in illis perfequendis excruciandifquc tanta erat , ut
contineri non poTet , quin fc ipfa proderet .
Erat enim haec perfecutio, ut ait Socrates I, p.
Hift. Eccl. aperta ftmul & occulta. T^atn verbis quidem diffimulabatur , reipfa vero erat manifejUima . Quae autem crudeliter atquc impie
adverfus Chriftianos decrevit, quamvis aliaaliis
temporibus, ea tarnen omnia ab Eufebio lib. 9.
Hift. Eccl. co. commemorata in hunc locum
fimul congerenda cenfemus : Trimo namque nium de palatio fuo , ft quis Cbriianus effet ,
BJiAi exire jubet , tum & de omni militia , Toft haec
LiomUo profiit peftis, & tyrannicis edi&is ftatuit , ChHftU- es, qui fe Chriftianos profiterentur, in carcerem
0,
trudi; ftatim tarnen invenit aliquid , in quopriores eriulelieate fuperaret . ^ddit edicJo , ut ne
quis alicui miffo in carcerem cibum vel potum
deferat, dicens iniquum effe mifericordiam fieri-,
atque humanitatem bis , quos ipfe fuis
legibus condemnaffet . Et ita multitudines in car crem retrufa media abantur . Sed per hoc putabat adhuc occultiortm effe tyrannidem fuam ,
verum crefeente animi favitia , etiam hoc parum
videtur : continuo in Epifcopos caterofque Sacerdotes Dei rabiem crudelitatit extendit ; & primo
omnium nobiliores quoique, & quos fama clarior
extulerat , vel fapicntix & dotlrin* opinio comtnendaverat y callida arte circumvenit , & eos aut
injuriarum reoi fieri , aut cujuslibet alterius fitli
triminis pracipiens ; mllaque negotii inquifttione
babita , punir i hoc folo , quod defei ebantur , jubebat . Jam vero poft inaudito omnibus fculis
crudelitatismodo , omnes , qui contaminaits facrifidis acquiefeere noluiffent , non tortoribus , Ut
pr&ceffores fui tyranni faciebant , neque cruciatibus ac fuppliciis tradi jubsbat ; fed lanionibus dari , ut eos porcorum more fufpenfos , defpicatofque3 & codicibus fuperpofttos , per frufta cxderent y & in partes divijos in mare ad pabulum
pifcitim projicerent . Eccleftas quoque , quas fuis
jam temporibus communibus ediftis exftrui fecerat y rurfum ipfe fubvertere , & per omnia fatis
agere y quatenus cnelos , qui ante fuer ant , tyrannos crudelitate fuperaret . Duas prafterea Licinnas leges Chrilianis exitialcs Eufebius in
vita Conllantioi commfmoratj altera vetuit pifcopos cogre Synodos , ac de rebus ad rem
difciplinam ecckiaftkam pertincntibus confulcrei altera cavit , ne viri cum mulieribus precationis, aut divini Myllerii cauifa <onvenirent ;
luve Epifcopi praeeepta legis Chriftiana* faeminis traderent , eafque rerum divinarum feientia
imbuerent . Hujufmodi autem edicta referri oportere arbitror ad annum vigefimum , vel fuperiorem faeculi quartij & tune primum edictis
propofitis Chriftianos perfequendi initium faum eft ab aulicis , quos palatio expulit; & a
militibus , quos juffit aut diis facrificare , aut
ignominia notatos militari albo expungi. Licinii autem odium rabiefque in Epifcopos potiffimum incubuit , quorum plcroique vel fanftitate , vel fapientia infignes fuppliciis acerbifliniis necatos de medio fuftulit.
Anno igitur 315. vel potius fuperiore , nu!-

463

lis fortaflc tunc advcrfus nos dccretis piomulgatis aut conditis , prirnum pcrfecutionis Lici- J"m*
niana* impetum execpit ecclcfia Illyrica . Sed tltaUo'".
ex illis, qui fijb Licinio, in variis Ulyria*provinciis ob religionem tsefi funt , pauci omnino
fuperfunt , quorum notitia Htteris confignata ad
porteros pervenerit. In horum numcium adferi oportet Hcrmylum Diaconum atquc Strato- Mmyre
nicum Commenta rienfem , quos Singiduni in }uby['"
Mfia fuperiori Martyrio periunetos Licinio im- *>.
perantc Martyrologifere omnes teftantur . Utrura
his adjungendj fint, fpectcntquc ad ba:c tempora , an vero rejkiendi in annum vigefimum
hujus faeculi , Argaeus, Narciflos , Marccjlinus
Martyres Tomitani in Mifia inferiori , five in
Scythia minore, fub Licinio; mihi non liquet.
Ad hxc autem tmpora rcvocandi funt fcptuaginta Centuriones trecenti milites in donia pro Clirifto interempti , quorum meminit Metaphraftes in Aftis S. Theodori Ducis ,
qui apud Hcracleam in Ponto, ut fcriptum eft
in Martyrologio Romano ad diem vu, Fcbr.uarii Licinio imperante poft multa tormenta , truncatus capite vitlor migravit in talum . Hue
ctiam fpeftant Viigincs ilia* quadraginta Maccdones Hadrianopoli Macedonia* Herackam traduche ad Licinium , cujus juflu una cum Am- J^^ro"
nione Dicono , qui eas prxceptis atquc exenv
"
plis fanctiflmis imbuerat , quod eque blanditiis, neque minis ab Chrifti cultu abduci poffent , partim igne , partim gladio incerierunt .
Harum anniverfaria commemoratio apud Grascos Latinofque Kalcndis Septembris cclcbratur .
An vero prima ab Licinio exc i tata in Chriftianos tempeftas Dalmattcsm ecclefiam perculcrit, incompertum eft. Nullos enim Dalmaticos
Martyres fub Licinio interfectos in tabuiis ccckfiafticis feperire licuit . Carteros autem Martyres Illyricos , eadem procclla oppreflos oblivio vetulias obruit .
Sed cptis immanibus Licinit , impiifqire natibus 'framum injecit Conftantinus , qui cum
dupici pra?lio vium ad pacis conditiorres accipiendas compulit , In quibus difertc atditum
cft, ut vim omnem , molcftiamqu a Chriftianis abftineret. Exinde pax perpetua fuitactranquillitas ecclefiz Illyricx, qua* cum tota CThracia & Maefia inferiori excepta ) in jus ditionemque Couftantini tranfiiftlt , fub ejus prafidio ab
omni metu tranquilla efle , quotidic magis ef-
florefeere, mirum in modum augeri cpit .
Quocirca Sozomenus , cum paucis'p'oft ami/s
Licinius bellum in Chriftianos longe cradtrlius
redintegraflet , ab ejufdem fsvitia Illyrios excmit: jt Graci , inquit lib. i. c. 2. Macedones,
<& llyrii, qui verfus Occidentem fuarum rerum
domicilia babebant , Confiantini opera , qui Uli
imperii parti prafuit 3 libere " anim
fecuro Deum colucrunt .
Licinius igitur non tarn ex pacto 9c convento , quam metu coaftuquc Conftantini rncem
quidem Chrilianis reddidit , fed non cjufmodi
paeem , quae nihil infidiarum , nihil periculi
haberet; nam in omnem Chriftianos exagitandi
occafionem intentus, fi qua oblata cTet , numquam omnino intermifit fuam in eos faevitiem,
ac praefertim in Epifcopos ac milites non aperte quidem, fed clam diilmulanterque exercere ;
quos vel fictis criminibus, vel per fpeciem fovenda: publicas quietis, alios fortunis omnibus
everti , alios in euftodiam tradi , alios exfib'o
affici, alios vita ctiam privari jubebat . Nihilo
inte-

HISTORIA
DIOCLETIAN I.
4<*4
i m rea firrnior ftabilior pax illi fuit & ami- di , vcl Chriftianis opiculandi . Nam Sarrr.;tico ,
citia cum Conftantino , quam variis interpofitis & Germnico bello , aliifquc graviffimis curis
ofFenfionibus fapc interruptam , & faepc rcdinte- Occidental imperii diftentus de rebus Orientis
gratam fuiic affirmt Eutropms . Sed Licinii in vix cogitandi lpatium habebat . Sed cum vi atno$ odium , cum eo crevifft , ut eque conti- que bello infaniam Licinii tum coercer non
Sffet, certe quod proximum fuit, egregiepra:ncri , eque dimulari jam poTet , ilium tan
itiffe putandus cft , ut cum per litteras incredem vcl intra fincm an. 319. vel anno 320. ex
aceultis infidiis in apertum adverfus Chriftianos paret , juberetque a nefariis cceptis omnino debellum conjecit j huic liquidem anno initium llitcrc . At homo omnium pronigatiffimus , qui
'eundi perfecutionis Liciniana; affigunt pleriquc recen- tum nihil fibi a Conftantino metuendum cenferet , Hjjjf*,.
l"*j tioret , cum videlicet edidis propofitis ac toto ejus mnita contempfit ; Sc nihilo legnius in- feri Co,
pertior Ovicntc- promulgan juffis , quidquid Chriftiano- ftitit Chriftianos perequi , ad quos infeebndos n,wiM>
**' ^m erat 'n ^ua ditione ac poteftate , ad cazdem opprimendofque tres fere annos contulit ; cum
atque exitium voeavit . Nam quae ad hanc diem tamdem ipfemet in. fuam perniciem exitiumque Conibntinum ad bellum provoeavit , caufinique fraudulenter contra Deum , Deique cul
fatus illum ultra limites fuos in slienam ditiotores vel decreverat, vel molitus fuerat, ca e
que univerfam Orientis ecclefiam feriebant , ne- nem crupiffc ; Gothos enim Thraciam , que hujufmodi erant , ut juila? apertaeque perfe
fiamque inferiorem populantes bello jufto
cutionis nomen fuftinere poTent . Porro ex illis neceffario propulfaverat ; Thracia autem, parsLicinianis legibus nomini Chriftianocxitialibus , que Marlis inferioris, five Scythia ad imperium
quas fupra ex Eufebio deferipfimus , plerafquc Licinii pertinebat . Itaque Conftantinum bello
hoc anno ^. Licinius vel condidit , vel reno- appetere decrevit ; quod quidem bellum anno
-vavit . Quae vero de illius plufquam inhumana 323. eeeptum efle oportet, fi quidem vera Cein exeruciandis ca:dendifque Chriftianis fa;vi- drenus, refert , menfes. videlicet xvni. poftretia, & inaudita crudelitate, qua quidem, ut ait mum hoc bellum tenuifle . Sed quidquid hujus
Eufebius, cunflos , qui ante fuerant , tyrannosfu- anni reliquum fuit , itemque dimidium anni
perare ftuduit , antiqui feriptores narrant , ca proximi vel bello utrinque apparando , vel lead haec tmpora potiflimum revocari oportet . vibus praeliis conferendis extradum eft . Anno
Hie autem tempeftas , qua: magno terrore per- igitur 324. triplici prailio vidus eft Licinius ,
<ulit , ingentique calamitate Orientis ecclefiam ut fupra diximus . Is in viftoris poteftatem cum
affecit, tres ferme annos tenuit, & quampluri- veniffet , ab eo Imperatoriis infignibus exutus
in ordinem redadus cft j & cum vitam impe- ^u" it.
* -mos Martyres Chrifto peperit ; quos inter egre

gia fortitudine memorantur quadraginta Milites traffet , Theflalonicam relegatus fuit . Verum
, quod novas res molirc- Privtlur*
in Cappadocia frigore enedi , Bafileus Amafeae anno infequenti
.Ponticas Epifcopus , & alii complures, quos a- tur, Conftantini juffu in eadem urbe peremptus
Tonius anno dcimo fexto quarci farculi fubjecit; eft . Hic finis civilium armorum fuit . Ita dcfed ex iis plerofque in hoc triennium conjicien- mum fublatis extindifque omnibus Tyrannis ,
<los eTe conftat . Caeterum reliquos Martyres , ufquequaque pax ccclcfiae & otium partum, ope
quos Martyrologia huic Liciniana; perfecutioni ra virtute magni Conftantini , cujus egregia
adferibunt , non eft neccTe a nobis commemo- ftudia , pra'darofque conatus ad rem Chriftiaxari, quippe cum, fi Thraces, & Scythas exci- nam amplificandam his verbis defcripfit, quibus Ptce|C.
pias , non pertinent ad ecclefiam Illyricam , quae etiam hiftoriam fuam conclufit, Euiebius lib. 9. lie uniub imperio Conftantini cum effet, Licinii furor cap. 10. Quieta omnia 3 & tranquilla ab bofli- Ter<**
bus bellifque civilibus , Uti , fecurique atntli mor
& crudelitas illuc pervadere non potuit.
Ipidol'
Eufebius , & Joannes Presbyter Nicomedien- tales pacem agitabant . Ecclefiarum vero gloria
.;onfto- jQs > qui Acia S. Bafilei Amalcni Epifcopi con- incredibile memoratu efl , quanto religiofi ImpcCoii*bq- fcripfit, audores funt Conilantiam MagniCon- r.itoris ludio adoleverit , quantaque etus cura et
xinumft- ftantini fororem , & conjugem Licinii, littcras iam erga fumptum indigentittm fuerit . *Ardens
frtfelMa
fratrem dediffe , quibus ilium admonebat de namque in fide Dei animus , & benignum ingechrifli. jis , quae impie Se crudeliter in omnium prae- ttium atque clemens bonis opcribus pafcebatur .
noi fori fgjjiuj Chriftianorum perniciem Vir fuus molie- In tantum vero prafentiuin rerum bonitas , &
batur r Utrum anno dcimo quarto vcl quinde tranquillitas obtinebat , ut oblivionem prateritorum pareret malorum . F.diclis namque frcquenquarti fxculi > cum primum Licinius Chriftia
tibus
per locum propofuis , non folttm
nis infeftin cfle ccepit ; an vero hifee temporibus , cum in omnia flagitia efFufus nullum fuse tyrarnicas adverfus Cbriftianos depulerat leges ,
jibidini & crudelitati modum adhiberc ftatuc- jufque civile reddidcrat ; verum etiam privilegia
rat , hsec epiftola feripta fuerit , mihi fane non plurima ccclcfiis , ac fuminos honores Sacerdotieft compertum . Verum fi hae litter pertinent bus detulit . Ita Deo atqne hominibus carus ,
ad annos pofteriores, Conftantino per casafdmo- fummam Romani regni , cum religione pura 3 turn
etiam virtute animi ac moderatione , fupra omnes ,
nito de improbitate ac fvitia Licinii, tum d
fait opportunits & facultas vel Licinii cohiben- qui prias fuerant , proemabat .

SYNO-


SYNOPSIS

CHRONOLOGIC A

HISTORIE ET PERSECUTIONIS DIOCLETIANEjE,

AfmusChriftia^j. Fabiani Pp. xo. M.Julii
Philippi Aag. e.
M. Julius Philippus Aug. Sc T. Fabius
' Titianus Coff
CAufelius Valerius Piocietianus natus eft
* Diode ignobili oppidulo agri Salonitani,'ex' Valerio ptre, Se Dioclea Matre , _a4ua
cognominatus eft Diocles .
Annus Chrifti 250. Fabiani Pp. if. Decii
Imp. a.
Deciui Auguftus Sc MaXjmus Gratus Coff.
M. Aurelius Valerius Maximianus humili atque obfcur loco natus eft apud Sirmium in Pannonia V eum alii ex Dwtbmia , alii e Thracia
oriundum cenfent .
' Annus Chr. 260. Dionyfii Pp. 2. Gallieni
Imp. 7.
Julius jEmilianus , & Pomponius Baflus
II. Coff.
Diocletianus militia norrien dedit , atque in
re militari tantos progreffus habuit , ut bellica
fcienria ac virtute ad opes atque honores viam
fibi munierit '. In Gallia cum inter gregarios
milites ftipendia faceret , ab Druide fatdica
muliere, apud quam diverfabatur, imperii omen
aeeepit. '
Annus Chr. 277. Eutychiani Pp. 3. Probi
Imp. 2. i
Probus Aug. & Paullinus Coff.
Gen Valeria Salonitana e Palmaria in Italiam
commigravit , & Romas cum domicilium collocaffet , opibus atque honoribus floruit 5 nifi
hanc migrationem cum Marnavitio revocare placeat ad fuperiores annos, & imperium Claudii.
An. Chr. 280. Eutychiani Pp. 6. Probi
?mp.
Meffala & Gratus Coff,
Serenam fjve ex Palmatia , five aliunde ortatn
Piocietianus in matrimonium duxit . Bello PerjjcoMsefiacis copiis prxfuit, in coque ejus opera.
magni fuit.
An. Chr. 281. Eutychiani Pp. 7. Probi
Imp, .
Probus Auguftus IV. & Tiberianus Coff,
E Serena conjuge Valeriam filiam fufeepit y
quar poftea Galerio afari nupfit-.
An. Chr. 283. Eutychiani Pp. p. Car^
Imp. 2.
Carus Auguftus II. & arinus Cxfar Coff.
Caro bellum cum Perfis gerenti ftrenuam ope,
ram navavit . In Senatum cooptatus fuit au&ore Nicephoro CaHiftoj fed quo anno huncordinem amplillimum adeptus fuerit , non liquet.
Confulatum etiam adhuc privatus geflit, uttradit idem Nicephorus , & Georgius Syncellus
confirmt; in quo Baffum coUcgam. habuit , ut
docent Fafti Idatiani , Se hronicon Alexandrimim. Sed cui anno adferibendus fi; primusDio^
clctiani con.fulatus , & fuffeus an Ordinarius
fuerit, incompertum eft. Per tmpora praepofitus fuit Domefticis , five militibus presto-!
rianis.
An. Chr. 284. Caii Pp. 1. & 2. Pioclet.
Imp. t.
Carinus II. & Numerianus Augg. Coffr

Numcciano interfefto Imperator sppellatus eft

apud Chalcedonem ab xercitu xv. Kal. Oobris, .ideft die Septembris decima feptima j Aprum
Numeriani inter/edorem fua manu .ccidit: ingriffus eft ^Jicomediam die feptima fie vicefima
ejufdem Septembris 5 & natalitio cognomine adau", Diocletianus vocari cpit . Ab ,hc anno
incipit JEra Piocletiani , five rnartyrum ,
gyptiaca five Alexandrina , ejus tarnen initio
retroato in diem undevigefimam antegreffi Augufti , qua: poft captam ab Augufto Alexandriam
conftituta fuerat prima dies anni Cgyptiaci. ,
*
An. Chr. 28?, aii Pp. 2. 3. Dioclet,
Imp. 1. 2.
Dioclet. Auguftus II. & Ariftobulus Coff.
Carinus ex Gallia cum exercitu in Ulyricum
proficifci feftinavit , ut Dioclet iano Imperium
ac vitam criperet. Ex itinere Julianum, quiregnum Venetis occupaverat , apud Veronam,
acie yidum interfecit . Sacpe cum Diocletiano
yarjo marte pugnayit j a quo tandem ad Murgum Mxx fuperioris oppidum copiis & caftris
exutus , cum falutcm fuam fpemque omnem in
fuga collocaffct, ab Tribuni fui , cujus conjugem contredaverat, mifere interiit , Dioclefia
pus rerum omnium potitus , fummam in boites
clementiam adhibuit . In Chriftianos & praefertim Dalmatas , qui Carini partibus fteterant,
jnitio perhumapum fe ac beneficum praebuit, ut
eorum benevolentiam fibi conciliaret . Cum a
Rufticis fub difeeffum Carini in QaUi Ubl
tum effet, qui fft2r. UiS Baccaudarum nome"n
impofir:7i ', & M. Amandum atque
Puces praefecerant , ad eos aliofque barbaros imperio Romano ingruentes fubigendos , Diocletianus adjutorem fibi adfcivit Maximianum cognomento Herculium, quem xi, Kalend. Decembres jure ac titulo Caefareo ornaviti eumque in
fuam familiam per adoptionem rceptum gentiIi t iis fuis nominibus impertivit , Hinc is quoque didus M. Aurelius Valerius Mximianus ,
cui etiam ab Hercul Herculii , Ut fibi ab J, cognomen Joyii impofuit, Hoc anno Herculius cum Alamannis in Pannonia rem profpe*re geffit, eofque a finibus Illyricis exceder -'
git . Sub initium anni ante ladem Carinianam
Diocletianus Sirmii legem tulit Kalcndis Januariis j alias itidem leges Singiduni , ad Sardic
condidit . Nicomediam hyematum conceflt ,
quam urbem adifiiorum numero magnificen;a Roms coaequarc ftuduit .
:
Anno Chr. 280". Caii Pp. 3. 4. Dioclet.
Imp. . & j.
Junius Maximus II. & Vettius Aquilinas ' '
Coff.
>
Diocletianus M. Aurelium Valerium Maximianum Herculium ex Caefare Auguftum creavit,
apud Nicomediam Kalendis April, qua in urbe
Kai. Febr. legem condiderat. Huic tradiditOccidentis, fibi Qrientis imperium retinuit . Maximiano Gallica contra Bacaudas , Dicletiario
Afiatica contra Perfas expeditio ob.rigit . Peris
enim Armeniam ac Mtfopotamiam depopulati /
Syrkm Romanis ademerant . Hint bipartita
Romani imperii Qrientalis, cV 'Occidentalis divifio

%66

HISTORIA

DIOCLETIAN I;

,vifio. Herculio Africa, Hifpania , Gallia, Italia, cum Rhaptia, & Norico , quibus aUqui addunt Pannotiim fup'eriorem obvehit , qua regiores Occidentalis imperii nomine appellari cceperunt .' Caeteras ad Orientera provincias, &quidquid erat juris nominis Illyrici , Pannoniafujeriori fortaflis excepta , in Diodetiani poteftate mahfit . Antquam in fuam juerque Provindam profioifceretur, Romain cnvenere, ut fufcepti imperii poflflionem Senatu populoque apr
probante adirent . Diocletianus ex itinere Dalmatiam attigit , & ampliffimi prope Salonam Palatii fundamentis jadis, ejufque provincias admiiiiftrationi Diocleas matri commiffa , Romam ire
feftinavit. Roma; cumeffent, Aritiftitum ethnicaefuperftitionisimpulfu primurh Chriftianis bellum indixerunt , edido tendentes , he cuiquam
liceret aut emere quidquain , aut vender , ac ne
aquam qujdem haurire , quin antea fimulachris
thura libaffet. Hinc initiiim duxit Periodusprima perfecutionis Diocletianeae . Multi religionis
cauffa Romac'intcrfedt , ut docent Ada S. Sebftiani . Maximianus fub finem aetatis in Galam ad fuam expeditionem profedus Romanum
ediftura illuc attuiit , & inirum perfequendi dendique Chriftianos fecit a Legion Thebaea ,
cjufque duce Mauritio, quae juffu Diodetiani inde
lifque ab Oriente eidem adverfus Baccaudas fublidio veherat. Numquam deindequamdiuinGalJia fuit , Chriftianos acerbiflime divexarc deftitit, quorum ingentes tdidic ftrages, ufus ad id
Ridio ^aro Praefeda , Sc fuae crudelitatis admir
jniftro .
An. Chr. 287. Caii Pf. 4. y. Diodet.
Imp. 3. 4.
Diocletianus III. & Maximianus Augg. Coff.
Diocletianus Roma difcdens , ad bellum Perficum profedus eft. Rem fliciter gellit cum Vararane 11. Rege Perfar^m , qui ut paem impetraret, legatos cum muueribus ad Diocletianum
milit . Eo ex Armenia & Mesopotamia copias
deducere , atque intra Tigrim regnare juffp, Syriam recuperavit, V multos e primaria Perfarum
uobilitate vel captivos abduxit vel obfidum lo, vel dono datos acepitj in quibus fuit Alexandra rtgii generis Virgo , quam dpinde Serena
yepudteta uxorem duxit. E Syria in Pa.nnoniam
venit, aliquot Sirmii leges condidit, cum Rhsptis , Germanis Sarmatis feliiter pugnavit ;
Daciam ejedis barbaris recepit . Nihilo fegniqs.
rem gelt in Gallia Maximianus , qui Baccaudas levibus praeliis domuitj Alamannos, Herulos, Burgundiones ompeicuit. Francis & Saxpnibus Galliae BelgiaE oram vaftantibus Caraun
fium claffe oppofuit , qui pb peulatum a
Maximiano juflus occidi , purpuram fumpfit, &
Britannias in fuam poteftatem redegit . Senatus
populuique Romanus utrique riumphurn decre-:
vit, qui propter alias ex ajiis moras interpofitas
dilatus eft in ann. jo$. Haud vero abfimile eft,
jn Pannonia, aliifque finitimis Illyriis provinciis , ubi Diocletianus hujus anni partim exegit , haud paucos, ob religioner^ interempos
fuiTe .
An. Chr. 288. Caii Pp. 5. 6. Diolt.
Imp. 4. & J.
Maximianus Aug. II. & Januarius Cofft
Diocletianus ex Illyrio in .fgyptum abiit ,
pridie Kal. April. Alexandria? legem tulit contra Ma^nichapos.. Inde in Illyrium reyerfus , vawas in Thracia & Pannonia leges condidit , &
i^iSeptemb. quinquennalia eclebravit , MaximiaT

nus copias trans Rhenum traduxit , & Atenan?

niara vaftavit*
......
An. Chr. 28p. Caii Pp. 6. 7. Diodet.
Imp. y. 6.
Pomponius Baffus II. & L; Ragonius "
Quindianus Coff
Diocletianus ex Illyria , Maximianus e Gl
lia Ivlcdiolanum hoc anno ineunte cnveniunt.
De fumma reipublicae cum inter fe confuluiffent ,
hie in Galliam redit t, ubi pacem cum Caraufio Brinannicc tyranno fecit j ille cogitans in Orientm , peragratis Italicii urbibus Aquilejana
adiit, ubi datis ad urbis Pisefedum litteris juffit Chriftianos Romas in carceribus inclufos occidi ; Chryfogonum vero ad fe Aquilejam per-?
duci, quivn. Kal. Decemb. martyrii palmam
adeptus eft .
An. Chr. 290. Caii Pp. 7. 8. Dioclet.
Imp. 6. 7.
Diocletianus IV. & Maximianus III. Augg.
CoiT.
Diocletianus Salonae vel Theffalonicae tresA-
quilejthfes forores Agapen , Chioniam , & Irenen ob religionem Chriftianam extremo fuppiici ffici juflt . Syriam adiit , ac Saracenos
ab imperii finibus repulit . Ulyricum peragravit , & quacumque iter habuit perfecutionem
Roms in Chriftianos quadriennio ante concita-tarn circumtulit . Aliquot leges in Thracia &
Pannonia condidit. Florus Praefedus Illyrici Anaftafiam Matronam Romanam & alios plures in
inulam Palmariam relegatos , quod a Chrifto
defiecre nollent, lento igne comburi juflit.
An. Chr. 291. Caii Pp. 8. 9. Dioclet.
Imp. 7, 8.
C. Jun. Tiberianus, & Caffius Dion Coff.
Diocletianus cum effet Sirmii legem tulit Idib.
Majis , & alteram apud Triballos in Maefia inferiori III. Nonas Dcembres: hunc annum fere totum apud Illyrios tranfegiffe videtur, ejufque Illyrica commoratio quamplurimis martyrii
fubeundi cauffa, & occafio fuit. Herculiusquinquennalia celebravit Kal. Aprilis .
An. Chr. 292. Caii Pp. 9. to. Dioclet.
Imp. 8. 9.
Annibalianus & Afclepiodorus Coff
Diocletianus Afiaticorum in Thraciam, Herculius Francorum colonias in Nervios Tre-
viros deducunt . Conftantius juifu Diodetiani
Chrcfto Principe Cherlonefi in belli focietatem
adfeito , repulit Sarmatas, qui Provincias Ponti
fede vaftaverant.
An. Chr. 293. Caii Pp. lo. II; Dioclet.
Imp. 9. 10.
Diocletianus V. & Maximianus IV. Augg.
Coff.
Nicomedias Kalendis Marti is novi Caefares creati , iidemqueTribunitia poteftate audi Conftantius Chlorus, & Maximianus Galerius. Uterque
fuam uxorem repudian juffus , hie Valcriam
Diodetiani filiam , ille Theodoram Herculii
privignam duxit . Romano imperio quadrifariam
divio, Africam, Italiam, cum Rhartia &Norico , & fortaflis Pannonia fuperiore Maximiar
nus Herculius , Hifpaniam , Galliam , Britanniam Conftantius; quicquid terrarum ab lllyri in Pontum ufque porrigitur , Maximianus
Galerius obtinuit ; reliquas Romani orbis ad
Orientem provincias cum iummo rerum omnium
gerendarum arbitrio Diocletianus fic obtinuit ,
ut unus omnibus ampia cum poteftate praeeffet .
Praetcrea fuus cuique hoftis , quo cum conigcrct

HISTORIA

DIOCLETIANI.

ret decretus , DiocJetiano Achilleus, qui JEgyptum tyrannico dominant premcbat j Galerio
Narfeus Rex Perfarum , qui limites imperio fuo
praefcriptos tranfilierat ; Herculio Qyingentiani, qui Africam cxcurfionibus & latrociniis ineftam reddiderant > Conftantio Caraufius Ty
rann us Britannia;, & Alamanni, qui in omncm
diripiendx occupandxque Gallia; occafionem imminebant. Sub finem Comitiorum Nicomedienfium Galerius in Illyricum , Conftantius in Galliam, Herculius in Italiam difcedunt. At Diocletianus port varias regiones atque urbes Illy ri
cas luftraras Romam adiit , qua in urbe decennalia celebravit . Is rebus fecundis tumens ,
more Perfarum fe, ut Deum adorari , & gemmas veftibus , calceamentifque infer ju/Tt . Exinde acrius in Chriftianos fxvire cccpit , quod
nefas elfe ducerent homini mortali divinos ho
nores habere. Hinc fecunda Periodus pcrfecutionis Diocletianex . Serena; conjugi nuncium remifit , quod virilis prolis ex ea fufcipiendae nul
la fpes eflct , & Alexandram e regia Perfarum
nobilitate uxorem duxit . Caraufius ab Alefto
focio per infdias occifus eft , cui in dominatum Britannia; idem. Aleus fucceffit.
An. Ch. 294. Caji Pp. il. 12. Dioclet.
Imp. 10. il.
Conftantius &. Galerius Cxfs. Cofs.
Peragratio Illyrica Diocletiani multos in illis
provinciis Martyres ccelo peperit . Galerius bel
lum egregie geffic com Bafternis, Carpis &Sarmatis Illyricum vaftantibus . Intra finem hujus
anni Diocletianus & Herculius Roma fuerunt ;
ubi agi cceptum eft.de Sufanna GabiniiPrcsbytcri filia Maximiane non Galerio , fed Hercu
lio in matrimonium tradenda .
An. Ch. 295. Caji Pp. 12. 13. Dioclet.
. ,
Imp. 11.12.
Tufcus & Annulinus Cofs.
Carpi in deditionem accepti , & in Pannoniam translati . Ex prxfentia Diocletiani & Maximiani perfecutio in Chriftianos Roma: vehcmentius exarft . Maximus , & Claudius, digna uxor , Alexander & Cuthias ex genere
Diocletiani ob religionem interempti . Sufanna
cum patre Gabinio in carcerem conjecb, & ni.
Id. Augufti capite multata, quod Auguftalibus
Herculii nuptiis Virginitatem & fidem in Chriftum conftantiilime prxtuliflet . Diocletianus ad
Perllcam & Alexanurinam expeditionem ex It
lico deleftu cxercitum confcripfit .
An. Ch. 296. Caji Pp. 13. Dioclet.
Imp. ia. i j.
Diocletianus Auguftus VI. & Conftantius
Cxfar II. Cofs.
Diocletianus cum exercitu in Dalmatiam trajecit , ubi acerbiffima crudelitatis exempla in
Chriftianos, Salonx prxfertim edidit . Georgtum
Salonitanum Antiftitem cum aliis pluribus de
medio fuftulit . Nec pepercit Alexandra; , quae
Georgii exemplis ac miraculis impulfa Chrifto
nomen dedit . Ea fublata vel tertiam uxorem
duxit , cui nomen erat Prifcx , vel prifcam conjugem Serenam in thori focietatem recepit . Herculius per idem tcmpus Roma; nihilo fegnius
in Chriftianos fxviebat , Gabinio Presbytero,
& Cajo Romano Pontfice interfectis . Deinde
in Africam trajecit, ubi Quingentianos domuit,
& Thermas Herculias Carthagini exftruxit . Alect.us Britannia; Tyrannus duftu Afclepiodori
Prxfei Prxtorio eft opprelTus . Ita Britannia;
dcimo fere anno recuperatae . Apud Lingonas

467

a Conftantio Cxfare LX. Alamannorum millia

exfa . Diocletianus cum exercitu Nicomcdiam
primum , deinde in .Egypturn ad Alexandriam
oppugnandam profedus eft, traditis antea Ga
lerio legionibus Italicis , quibus ad Perficam ex
peditionem uteretur.
L An. Chr. 297. Marcellini Pp. 1. ..
Dioclet. Imp. ij. 14.
Maximinus Aug. V. & Galerius Cxfar
.":;
II. Cofs.
Sub initium hujus anni Alexandria a Diocletiano capta , qui coedibus & profcriptionibus
acerbiflime defeionem illam ultus eft . Bufiris
& Coptos urbes fubverfae . Galerius femel at
que iterum male, tertio profpere cum Perils pugnavit. Narfei uxores, Jiberos , & forores cepit . Tertia Periodus perfecutionis Diocletianex
ab editfto contra Milites Chriftianos exorta ,
qua; quamplurimos ex Illyricis legionibus per
cutir, quibus potior fuit religio, quam militia
aut falus. Defedio Dalmatarum ex Oriente Diocletianum in Italiam ac Romam evocavit . Her
culius Romam ex Africa reverfus, cogitationem
curamque ad Thermas in honorem Diocletiani
exftruendas adjecit.
An. Chr. 298. Marcellini Pp. 2. 3. Dioclet.
Imp. 14. ij.
Anicius Fauftus II. , & Severus Gallus CoT.
Salona vehementer oppugnata prxfenti difcrimine divinitus liberatur . Demofthenes is , qui
regnum in Liburnis feu Dalmatis occupaverat ,
uius claflc Pontica obverfam Italia; oram vaftavit, Ariminum urbem exfeidit. Vidus a Diocletiano pacem veniamque impetravit , qui pa
cata Dalmatia Romam rediit . Herculius ad Thermarum xdificationem Chriftianorum ac prxfertim militum operam adhibendam cenfuit > quos
fcrvilibus laboribus attererc , quam nullo fuo,
reique publics commodo necare, fatius duxit.
Cyriacum cum fociis in carcerem dctrudi juffit.
Diocletianus etiam Chriftianorum opera uticcepit ad Dalmtica xdificia perficienda . Thcodorus Epifcopus Salonz ob religionem exfus .
An. Ch. 299. Marcellinus Pp. 3. 4. piockt.
Imp. I J. 16.
'-'
Diocl. VII. & Maximian. VI. Augg. Cofs.
Cyriacus juflu Diocletiani vinculis exemptus
Artemiam ejus filiam energumenam , expulfo
Dxmone ad fanitatem corporis & mentis revocavit , eamque baptifmo expiatam de Chriftianis prxceptis erudiendam Serena: Auguftx tradidit ; quam ob rem Diocletianus aliquid de fua
in Chriftianos acerbitate remifit . Cyriaco autem ex Perfide , quo ad Johiaru Regis filiam
itidem a Daemonc obfeilam libcrandam miflus
fuerat, domum prope Thermas donavit. Dein
de in Illyriam profeftus extremos hujus anni
menfes Sirmii confecit. Infignem de Marcomannis Victoriam a Galerio relatam huic anno adfcripfit Idatius .
An. Chr. 300. Marccllini Pp. 4. j.
Dioclet. Imp. i6.4 17.
Conftantius HI. & Maximianus III. CxfT. Cofs.
Diocletianus ex Pannonia , Herculius ex Ita
lia Salonam conveniunt , & de imperio abdican
do dlibrant . Galerio potilmum inftigante, Herculioque sgre admodum aflentiente fumma deli
berations Fuit, ut cum opportunitas rei gerendx ac tempus idoneum adeiet , imperium uno
& eodem die uterque deponeret . Interea operam
darent, ut fublatis inteftinis, extcrnifque noftibus, inter quos omnium pcrniciofiiEmi eficChri
ftiani

468

HISTORIA

IOCLETI ANI.

(Hani cenftbantur, rcmpublicam tranquillam ac

bene conftitutam rclinquerent . Diocletianus Sirmium, Herculius RomamTevertuntur . Galerius
in fines Ulyricos regreffus Vndalos Thraciam
vallantes ultra Danubium rejecit . Joannes II.
Epifcopus Salona martyrium obiit.
An, Ch. Ol. Marcellini Pp. . 6. Dioclet.
Imp. 17. 18.
Titianus II. & Nepotianus Cofs.
Vioriam Conftantii Cxfaris relatam de Alarnannis apud Lingonas huic anno aliqui adferibunt. Res Chriftiana partim odio Imperatorumj
partim Prxfidum improbitate ubique vehementer
Aflicta. Remx in Circo xv. Kalendas Majas itcrum ac fxpius acclamatum eft: Chriftiani tollantur , Cbrijiiemi non jint . Quare Hermogcnianus
Prxfeftus Pretorio de Chriftiana religione abolenda ad Senatum rctulit . Senatus perfecutionem
in Chriftianos decrevit
approbante Herculio,
qui littcras ad Prartores ac Prxfcftos provinciaTum dedtc ; Litterarum caput erat; at ubicumque
Chriiani inventi fuerint Juperftitionem colentes ,
eut {aerificare Dits cogantur , ant cette pais intereant . Ex Aclis S. Sabini . Spoletini . Hxc
Baronius in hunc annum conjecit , quae retius
fortaffe in annum proximum refcrri poflunt. Dio
cletianus partim apud lllyrios, partim in partibus Orientis hunc annum cxegit .
An. Cb. 302. Marcellini Pp. 6. 7. Dioclet.
Imp. 18. ip.
Conftantius IV. & Galerius IV. Cxfs. Cofs.
Paficrates , Valention , Julius , Hcfychius ,
Niander, Marcianus milites pro Chrifto interfci apud Doroftorum in Mafia inferiori , alii
vero in aliis lllyricis provinciis. Horum tarnen
martyrium, etiam in fuperiorcs annos rejici poteft . Diocletianus ex Oriente, ubi apud Antiochiam legen dedit Kakndis Juliis, Nicomediam
hyematum venix . Galerius quoque ex Illyrico
jlluc fe contulit . In ea urbe de Chriftianorum
genere penitus extinguenJo tota hyeme inter il!os dlibrt urn eft . ,
An. Ch. 303. Marcellini Pp. 7. 8. Dioclet. Imp.
ip. 20. Perfecutionis univerfalis 1. . >.\
Diocletianus VIII. , & Maximianus VII.
:.0
Augg. Coff.
IV .'
Nicomedia univerfalis in Chriftianos perfecutio edicta wi. Kal. Martii . Initium factum ab
everfione tcmpli Nicomedienfis . Ubique & ecclefia dirutx
& facri codices flammis traditi ;
& innumerabiks Chriftianorum cades facia . Dio^
cletianus poft peragratas regiones Orientis, Romam venit , ubi cum Herculio xii. Kal. Deccmbris & vicennalia celebravit , & de Perils,
aliifque barbaris populis fubactis triumphum egit .
Deindc confu defignatus in annum proximum ,
cum populi Romani dicacitatem ferre non
fet , xi v: Kal. Januarii .repente ex urbe fe prolipuit, V Ravcnnam abiit.
An. Chr. 304. Marcellini Pp. 9. Marcelli Pp. 1.
Dioclet. Imp. 20. ai. Perfec. t. 2.
Diocletianus IX. & Maximianus VIII.
Augg. Cofs.
Diocletianus Ravenna nonum confulatum iniit .
Ariminum paucis ante annis a Demofthene Rege
Dalmatarum funditus evcrfum rexdifkari juffit ,
accitis undique architects, & ingenti operariorum multitudine prxfertim ex Dalmatia . Interca partim ex hyemis , ccclique perfrigidi vehementia, partim ex defatigatione itincrum, par
tim ex segritudine animi malaque corporis arfeitione lentum ac pcrdifficilcm raorbum contra
..it

xit . Vere appetente , quamvis agro corpore fractfque effet viribus , iter Nicomedienfe ingreffus ali
quot Venctix urbes peragravit , Vcronam, Altinum, Concordiam, Aquilejam adiit , inde in
Dalmatiam profectus Salonx aliquamdiu commnratus eft ; hinc in Pannoniam fc contulit, Sirmium, Taurunum, Viminacium luftravit } tamque xftatem ripa Striga , five Danubiana obeunda , ac limitaneis Illyrix oppidis muniendis
flrmandifque tranfegit . In Bitnyniam autumno
jam in hyemem vergente pervenit, & mehfc N0vembri Circum Nicomedienfcm dedicavit . Cum
vero morbus magis in dies magifque jngravefecret:, eo addutus eft , ut nan folum morti proximus effet , fed etiam pro mortuo haberetur .
Evafit ille quidem ex illo extremo periculo, fed
vis morbi mentem illius adeo perculit ac debilitavit , ut deindc infanire identidem ac furere vi*
deretur . Perfecutio ubique , potiflmum in
Dalmatia Pannonia , Mafia, Thracia, totoque
Illyrico vehementiflme fervet . Salonx Donatus
Presbyter Aquilejenfis acerbiflime excruciatus ;
Joannes III. ejus urbis Epifcopus intercmptus ,
& alii quamplarimi.
' i.-n r<

An. Ch. . Marcelli Pp. 1. a. Dioclec.

Imp. 21. Perfec. 2. 3.
Conftantius V. & Galerius' V. Cxfs. Coff.
Diocletianus Nrcomedia , Herculius Mediolani Kalendis Majis imperio fcabdicant. Appellatifunt Augufti Conftantius Chlorus, & Maxi
mianus Galerius; fuus utrique Cxfar adjuncbs ,
huic Maximinus cognomento Daja , five Daza ,
illi Valerius Severus . Diocletianus in Dalma
tian! feceflt ; cujus provincia adminiftrationem
cum fibi retinuiffet , Chriftianos crudelem in
modum afflixit . In cateris lllyricis provinciis ,
Galerio imperante acerbifime fxvitum eft in Chri
ftianos . Cyrthas in Nlimidia Synodus habita ,
ut Epifcopus ejus urbis crearetur . In ca vitandi
fchifmatis cauffa traditores in communionem ecckfiafticam recepti funt . Thermx Dioclctianca
in urbe perfecta dedicata.
'' - 'ni
An. Ch. 306. Marcelli Pp. 2. 3. Conftantii
Tjr. Sc Galerii Augg. 1. 2. Perfec. 3. 4.
Conftantius VI. & Maximianus Gal. VI.
>y-o-i Augg. Coff.
Severus Cxfar Africam arque Italiam adeptus
Roma imperii Cafarei poffcflonem anno fuperiori adierat . Chriftianos crudelilfimc divexat .
Artcmiam fororem atque alios religionis cauf
fa interfici jubet. Conftantio Eboraci in Britan
nia rebus humanis exempto fucceifit Conftantinus ejus filius vi i r. Kal. Auguli . Roma fub
diiceffum Severi , Maxcntius Militibus Prxturianis Imperator falutatus, Herculium parentem
e Campania five Lucania , quo fecefferat , evocatum purpura iterum induit, atque in priftinum
Auguftalis imperii locum rcftituit . Maxentius
initio Chriftianis fe faverc fimulavk . Perfecutio
in Occidente deferbuit, in Dalmatia totoque Il
lyrico atque Oriente vehementius cxardefcit ex
novis Galerii & Maximini cdiftts . Duplex per
hxc tmpora Schifma exortum , Donatiftarum
in Africa, Meletianum in iCgypto . Ab utroque intacta ecckfia Illyrica . Huic anno adferibas licet Martyrium S. Felicis Epifcopi in Dal
matia . Conftantinus in Gallia patrocinium rei
Chriftiana fufeepit. Severus a Gakrio in locum
Conftantii fubftitutus, & Auguftus appellatus .
An. Ch. 307. Marcelli Pp. 3.4. Conftantin.
Imp. I. 2. Perfec. 4. y.
Maximian. Herculius IX. Conftantin. Agg. Coff.
Scvc-

HISTORIA

DIOCLTIAM.

Severus Roms Maxentium obfidet ; defertus a

-fuis fugam fibi confcifcit; fugientem infequitur
Herculius, & Ravennse obfeflum in earn defpcTationcm adduxit , ut fe in deditionem hoftifque
arbitratum dederet , qui una cum imperio vir
taan cidem ademjt . Severo extindo Herculius ,
cum fibi a Galerio metuer.et , ad Conftantinum
in Galliam confugit , quo cura Faufhm mino
rem filiam matrimonio junxit . Exinde Conftan
tinus appellari ccepit Auguftus , quem titulum
a focero veluti dotalem ac.cepit . Galerius ulcir
fcendi Se.veri cauTa , copiis celeriter contradis,
Romam advolat; urbi , Senatui , populo , Maxentio exitium cladcmque minitatur . Sed cum
pars Galeriani exercitus ad Maxentium defeeiffet , pars ad defedionem fpedaret , fatius efle
duxit , Italia pcrvahta , in Illyricum revert .
Herculius Romain regreffus cum infidias ftrueret Maxentio filio fuo , Roma pellitur , iterumque in Galliam ad Conftantinum profieifei maturavit . Licinius Carnunti ni. Id. Novembris primum Csefar , deinde Auguftus a Galerio
creatus , praefentibus atque approbsntibus Diocletiano & Herculio . Dum Impcratores hilce
inter fe bellis jdiftinentur , Praefedi Provinciarum in Illyrico , Afia , & Oriente nihilo fegnius perfecutionem urgent , edidaque Impera
toria exfequuntur . Multi hoc anno Martyres
Sirmienfes .
An. Ch. 308. Mrcelli Pp. y. Conftantini
Imp. . 3. Perfec. j. 6.
Diocletianus X. & Maxim. Galer. VII.
Augg. Cofl".
Herculius purpura iterum depofita , infidias
Conltantino molitur. Maximinus ab Galerio ti
tulum Auguftalem vi minis extorquet . Ma
xentius Roma; fe Chriftianorum hoftem profitetur ; ex iis quamplurimos variis fuppliciis necavit , aut in vincula conjecit . In Illyrico ,
caeterifque ad Orientem regionibus Galerio &
Maximino fubjedis multi Chriftianorum greges
cum fuis Paftoribus madati . Diocletianus in Dalmatia eofdem acerbi/fime divexat . Gum Aquilej'ae
perfecutio dcterbu;flc-t , Anaftafius Fullo martyrii
cupidus Salonam adiit, & gloriofum in ea urbe
pro Chrifto certamen obiit .
An. Ch. 309. Eufebii Pp. I. Conftantini
Imp. 3. 4. Perfec. 6. 7.
I. Poft Confulatum X. & VIII. vel Maxentio
& Romulo II. CoiT.
Maxentius Chriftianorum complures fuppliciis
madavit; Marceilum praecipue Pontificem , ftafyulo addidum amimnis ac tetro odorc confecit .
In Oriente perfecutio accrbiifime fapvit ; nihilo
remifiius in Dalmatia, totaque Ulyria & Afia.
In Gallia & Hifpania res Chriftianx fub Conftantino fatis tranquilla;.
An. Ch. 310. Eufebii Pp. 1. 2. Conftantini
Imp. 4. y. Perfec. 7. 8.
II. Poft Confulatum X. & VIIJ. vel
Maxentio III. onf. folo.
Maximianus Herculius, cum infidias Conftantino genero fuo ftrueret , profugit Maffiliam,
ibique infelici trabe fufpendi juffus male periit .
Chriftiani ubique praeterquam in Gallia & Hif
pania , crudekm in modum habiti , praefertim
in jgypto ac Palasftina.
An. Chr. 311. Eufeb. Pp. 2. 5. Conftantini
Imp. 5. 6. Perfec. 8. 9.
Maximianus Galerius VIII. & Maximinus II.
Augg. Cofs.
De acerbiilma in Chriftianos crudclitate nilllyrici Sacri Tom. 7/,

4*9
hil rcmiium eft , prfertim in Oriente , ubi
Maximinus rerum potiebatur. Galerius fscdo cxitialique morbo conflidatus , ac propc jam confumptus , fanxitedido, ne quis irapofterum Chriftianis negotium faceleret i edidumque Niomedia; evuJgari juffit pridie Ka!. Majas; paullo
poft mifere interiit . Pax ubique ecclefia; reddita , praetcrquam in illis provinciis, quae Maximini imperio fuberant . Diocletianus in Dalmatia Chriftianis infeftus efle defiit , & reliquam
vitam ab omni rerum publicarum adminiftratione vacans , fibi uni vixit . Maximinus ingenti
exercitu collcdo quidquid Galcrianae ditionis
fucrat , in fuam poteftatem redigere conatur .
Adfuit in tempore Licinii/s , qui ejus conatus
cohiberet . Pax inter utrumque convenit , Sc
Bofphorus Thracius utriufque imperio limes con*ftitutus . Maximinus in Orientem reverfus intermiflam in Chriftianos perfecutionem vehementius
inftaurat . Valeria vidua Galeriia Maximino in
exilium ejeda; a quo ut earn revocaret, ad feque mitteret , fruftra Diocletianus per litteras
& per legatos efflagitat. Eufebius Papa moritur
vi. Kai. Odobiis; & feptimo poft die fuffedus
el Mclchiadcs Afer .
Anno 311. Melchiadis l, 2. Conftantini
Imp. 6. 7. Perfec. 9, 10.
Conftantinus II. & Licinius II. Augg. Cof.
Maximinus Armenis , quod Chriftiani elfent ,
bellum intulit ex Eufeb. lib. 9. Maxentius Ro
ma; cum inomnes, tum maxime in Chriftianos
crudelitatem exercet. Ejus tyrannidem cum diutius ferre Romani non poflent, Conftantini 0
pem implorant, cui Maxentius per fpeciem ulcifeenda; necis Herculio parenti illata: bellum
indixit , Maximino in hujus belli focietatera
ultro fe oferentc . Conftantinus Maxentianis co
piis ac ducibus triplici prxlio apud Taurinum ,
Brixiam & Veronam proligatis, propius ad urbem exercitum admovet. Ccelcftis crucis oftento eredus , & per quietem admonitus , ut ejus
effigiem pro figno in acic praeferret, ad pontem
Milvium fliciter cum hofte pugnavit . Hoftili
exercitu ad internecionem deleto, Maxcntioque
ruina pontis opprefto ac demerfo, egregiam vidoriam reportavit: vr. Kai. Novemb. in orbe m
ingrefus & totius Occidentis Imperator
latus eft. Edidum pro Chriftianis tulit . Hcrculii & Diocletiani ftatuas, ac tabulas confringi juffit . Maxentio extindo res Chriftiana ubi-*
que floret, praeterquam in Oriente , ubi Ma
ximinus , quamvis Conftantini litteris deterritus , Chriftianos tamen occulte perfequi non
delerat .
An. Ch. 313. Melchiadis 2. 3. Conftantini
Imp. 7. 8. Perfecutionis decimus abfolutus, undecimus inchoatus .
Conftantinus III. Licinius III. Augg. Cof.
Conftantinus Mediolani Conftantiam fororem
fuam Licinio copulavit , & alterum pro Chri
ftianis edidum una cum Licinio compofuit .
Diocletianus ad eas nuptias invitatus cumadefle
noluiflet , objurgatoriis ac minacibus illorum
litteris perterritus , & aliis fuper alias gritudinibus affdus apud Salonam mifere interiit Ju
nio vel Julio menfe . Maximinus contra Conftantinum & Licinium bello inito, ab Licinio vidus
in Illyriis j primum Nicomediam fe recepit ,
tum in Cappadociam, poftrcmo in Ciliciamaufugit, & apud Tharfum inteftinis atrociffimifque
cruciatibus exagitatus, miferando mortis genere
periit ; cum antea decretum ampliffimum pro
R r
Chri-

47b

HISTORIA

D 10 G LET I AN I.

Chriftianis rVciffet . Ita fublatis omnibus Chrifti

lioftibus , ufquequaque pax ccckfia? , & otium
partum. Ne quis vero ex impiorum gtftere fupereffet , Licinius devio & cxtin&o Maxiniilio , primum Candid3num Galeno ex Concu
bina genitum j & Severianum'Severi filium interemit, deinde uxorem Maximn , ejufque fi
lium , & filiam Candidiano defponfam fuftulitj
ad extremum anno 314. Pricam & Valeriam
fcapitali fupplicio affecir. . Dortatiftae in Conci
lio Romano damnati . Mclchiades Papa obiit
IV. Id. Decemb. erque Sylvefter fubrogatus eft
anno proximo Kalendis Februarii .
An. Ch. 314. Sylveft. Pp. 1. Conflantini Imp. 8. 9,
Volufianus II. & Annianus Cofs.
Synodus Arelatenfis , in qua Donatiftse iteTm damnari . Intra fincm hujus anni Licinius
hriftianos occulte perfequi coepir .
An. Ch. 3 1 y. Sylveftri Pp. i. 2. Conflantini
Imp. 9. 10.
Conftantinus IV. & Licinius IV. Augg. Co.
Hermylus Diaconus , &Stratonicus Commentarienfis Singiduni in Msfia inferiori , & alii
plures in Macedonia , juflu Licin ob religionem interempti . Primum Licinianum Bellum.
Licinio bis vic~to pjx ita convcnit , ut Licinius
Thracia , Ma?fia inferiori, & Scythia parva re
tentis, reliquum Iliyricum cum Macedonia onftantino trderet . Exinde res Chriftianorum quie
ta; in Dalmatia, & in illis Jllyricis provinciis ,
quae in ditionem Conftantini migraverant .
An. Ch. 316. Sylveftri Pp. 2. 3. Conftantini
Imp. 10. il.
Sabinus & Rufinus Cofs.
Conftantinus Decennalia celcbrat . Ecclefia &
Imperium pace, & rebus profperis florent .
- An. Ch. 317. Sylveft. Pp. 3. 4. Conftantini
Imp. Ii. ir.
Gallicanus & Baffus off.
Conftantinus Sardics in Dacia tre Carfares
crcavit , Crifpum ex Minervina & Conftantinum ex
Faufta filios fuos , nec non Licinium Licinii filium .
An. Ch. 318. Sylveftri Pp. 4. j. Conftantini
Imp. ii. 13.
Licinius Auguftus V. & Crifpus Ca?far Coil.
Is annus nihil attulit memorabile , quod vcl
ecclefiae vel imperii ftatum immutarit .
An. Chr. 319. Sylveft. Pp. 4. 6. Conftantini
Imp. 13. 14.
Conftantinus Auguftus V. & Licinius Crefar Coff.

Conftantinus Sarmatas Maeotidis accolas Iftrum

tranfgreffos rcpulit . Licinius Chrjftianos e palatio militiaque expulit , propofitifque ediis palam bellum ecclefiae indix ; nifi hxc in annum
proximum conferre libeat ,
An. Cb- 320. Sylveftr. Pp. 6. 7. Conftantini
Imp. 14. ij.
Conftantinus Aug. VI. $c Conftantinus
Junior Csfar Cofs.
Argaeus , Marcellinus , Narciflus Martyres Tomi.tani in Scythia parva fub Licinio ; fed mul
to plures in Mlia inferiori , ac Thracia , &
in Oriente ob religionem Chriftianm interfeti . Crifpus Cafar contra Germanos rem profpere geffit .
An. Ch. 321. Sylveftri Pp. 7. S. Conftantini
Imp. 15. 16.
Crifpus II. & Conftantinus II. Ca?ff. Coff.
Quinquennalia Crifpi & Conftantini Czfarum
relebrata .
An. Ch. 32. Sylveft. Pp. 8. 9. Conftantini
Imp. 16. 17.
Petronius Probianus , & Anicius Julianus Coff.
Perfecutio Liciniana fervet .
An. Ch. 323. Sylveft. Pp. 9. 10. Conftsntin.
Imp. 17. 18.
Severus & Rufinus Cofs.
Conftantinus Gothos Thraciam &Maefam va
llantes in fugam conjecit . Secundum Licinianun) bellum hoc anno exortum.
An. Ch. 324. Sylveft. Pp. 10. 11. Conftantin.
Imp, 18. 19,
Crifpus III. & Conftantinus III. Cxff. Coff.
Conftantinus apud Hadrianopolim in Thracia,
cum Licinio cpngreffus multa hollium millia.
concidit . Crifpus apud Callipolim Licinianam
claflem disjecit . Licinius Cb,alcedonem fe recipit , ubi Martinianum Ca:farem creayit . Sed
tertio vtus cum Martiniano Nicomediam aufugit . Conftantinus utrumque Nicomedia obfeffum ad deditionem perpulit , in ordinem coegit, vita donavit.
An. Ch. 325. Sylveft. Pp. 12. 13. Conftantin.
Imp. 19. 20.
Paullinus & Julianus Coff.
Licinius cum at} ingenium rediiffet , ac novis
rebus ftuderet , Theffalonica: juu Conftantini
interficitur. Ita extinclis omnibus Chriftiani Ho
minis hoftibus pax & tranquillitas ecclefiae reftituta eft.

D E

SALONfTANT
^MARTYRES

^GENERE

DIOT^

47 1
DE

S.

ET

SERENA

IMPERATRICE

DIOCLETIAN I

AUGUSTI

O JUGE,

Iftorias & perfecutionis Diocletianeae ordo Sufannae , tum ex Actis S. Marcelii Romani Pon- Re^^'
H feriefquc hadenus explicara non folum tem- tifiis, ubi S. Artemia; Diocletiani ex 5erena fi- "ti"*m
ponous illis, rebufque illius aetatis obfcuriflmis, lis ad Chriftum converfio & martyrium deferitum profanis , tum ecclefiafticis , ac prasfertim bitur. Audor eft Baronius in aliis quoque Dilllyricis lucem impcrtit , fed etiam inftar cu- vorum hiftoriis perhonorificara de Serena , ejufjufdam promii , viam quodammodo fternit ad que virtutibus mentionem fieri ; fed cum nufVitas eorum refque fandiflmc geftas defcribcn- quam nominatim indieaverit , qua; fine hujufdas , quos communio fanguinis e Valeriis Sal
modi hiftoria? , ubi ve reperiantur , nihil ex illis
nica nis deduda ardiflmo cognationis vinculo colligere lieuit ; ha; fi nobis eognitz in promcum Diocletiano conjunxit . Qua mvis autem ptuquc cflent, multa fortafle fuppeterent, caque
ecclefiam Romanam exemplis eximiae fandita- memoratu digniifima, quibus Ada S. Serenas iltis , & illuftri martyrio nobilitarunt , eos ta
luftrari augerique pofent . Quare quod plcrifque
rnen jure ptimo fibi vindicat hiftbria ecclefis Divorum evenrne dolemus , id quoque, fato neSalonitanx , quippc cum ex ea urbe originem fcio quo , S. Sirena; accidit , ut de illius vita
duxerint . Primum igitur de Serena uxore Dio- rebufque geftis longe pauciora ad noftram noticlctiani , & Artemia Virgine ac martyre filia tiam, noftrafque maniTS pervenerint , quam quae
utriufque nobis agendum crit; deinde perfequc- intereepit nimia vetuftas , C pofteritatis oblivia
mur Ada S. Caii Romani Pontifias , & S. Ga- delevit . Habeo tamer* unde fupplere quoquo mo
binii Presbyteri fratrum, & Dioclctiani patrue- do poffim, quod nobis aut longincjuitas tempolium ; quibus fubjici oportet Vitam & marty- ris, aut majorum noftrorum intalibuS rebus me
rium S. Sufannae Gabinii filia; , lediffimas Vir- moria; prodendis incuria invidit . Extant quipginis ac martyris. His poftremo loco accdent pc graviffima teftimonia , qua; cum veteres IVarquinqu nobiliflimi martyres genere Salonitani, tyrologi , rum alii A adores fatis idonei Sere
Claudius & Maximus fratrcs , itemque Diocle- na; fanditati tribuerunt . Hase porro in umm
tiani patrueles , Praspedigna Claudii uxor , ho- colligi j & fuis 'quaeque notis illuftrari oporterunique filii Cuthia & Alexander , qui apud O- bit. Significant quippe , quam egregiam de illius
ftia Tiberina preclara m pro Ghrifto mortem virtute opinionem Scriptores aetatum ferme om
oppetierunt . Nunc de.S. Serena.
nium, habucrint ; & cultus eidem ab cedefia de
Qui fuperiori fsEculo Chronica Hifpanienfia crec initium jam inde a quarto vel quindo fxconfarcinarunt , quicquid ad genus ac patriam culo repetendum effe declarant. Deinde qua; de
Seren 5- Serena; pertinet , id omne more fuo ad na- Serena Augufta narrantur in hiftoria S. Sufannae,
imper*- tionis Hifpanicae decus gloriamque tranftulerunt . ifemque S. Marcelii Papa; , hue transfe'remus l'<XUitpf Hinc enim Serena, (i dignum eft credi, ortum
Indidcm vitam S.Serena: deferipfit Joannes Mar,
nomen traxit ; hie nata & educata eft ; hie navitius Epifcopus Bofinenfis , & i Iii opufeulo
Serenorum familia cum opibus & nobilitate , inferuit, quod Romas anno 1630. typis editum
turn rerum geftarum amplitudine inter cztcras eft, inferibicurque Regia fanffitatis Illyricana feclonge multumque eminebat . Qyje hac de re , cunditas . Hanc quoque proferemus, quae nobis
pocticis magis decora fabulis , quam ccrtis re- erit inftar Adorum S. Serenas, quando nulla alia
rum antiquarum monumentis traduntur , ca non fuppetunt monumenta, ex quibus ca tranferibetarn refellere, quam contemnere in animo eft j re lieat.
prasfertim cum Antonius Hifpalenfis Audor HifVeterum juniorum teftimonia eo pertinent,
panc Bibliothecas tarn multa in hanc fen tent ia m ut S. Serenas non folum ornamento , fed etiam
dote & perfpicue fcripferit , ut iftorum impu- prarfidio fint 5 nam & multa nobis fuppeditant,
dentias ac fraudis non jam vcih'gia tantummo- quibus illuftrari ejus vica , mors , l'epultura ,
do , fed etiam ipfacubilia videro poffimus. Qtia- translatio pot & vero cjufdem fandicatem
re cum egregius ifte Scriptor faiftfs illos Chro- cultumque concra oppugnatorum audaciam egrenologos refellendi laborem parirer ac laudem no
gie communiunt. Ex quo enim Ladantii liber
bis prasripuerit , ne aum agere videamur , ex de mortibus perfecutorum in lucem prodiit, fue
variis locis Hifpanas Bibliotheca; argumenta & re nonnulli, qui ad labefadandam S. Serenas hirationes defcribemus, ne verbo quidem addito, ftoriam, prsclarillimi hujus Audoris teftimonio
aut detracto, quibus tota illa de Serenorum ori
abuecrentur 5 & nemo adhuc inventus eft , qui
gine hftoria admodum fabulofa , c male cn
defenfionem ejufdem fufeiperet. Ac primum qui
ica eti- futa diffolvitur . Quod fi fanCliflma? hujus Im- dem Imperatoriis Serenas nuptiis Ladantii audo*fimiliuiea peratricis patriam ac genus per conjecturas in- ricatem objiciunt , eafque fabulofas & commenciudi. quiri liceat , yero fimilius efle dicemus illam titias effe contendunt ; deinde hoc veluti funda
ex Illyrico , quam ex Hifpania , aut aliunde mento fubdudo, cui extera nituntur , qua; de
oriundam fu i fle .
S. Serena majores noftri tradiderunt , ejus et
Nemo ex antiquis Audoribus , quorum qui
iam fanditatem , & prxdara fada in fulpiciodem monumenta extent , vitam Serena; omnibus nem addueunt ; atque eo demum fpedare alifandimonix notis infignem, litteris confignavit . qui videntur, id agere, Ut omntm illi veri raNonnulla tarnen, qux illius fanditatem mirifi- tionem adimant , ejufque nomen Divorum face commendant , peti poiunt cum ex Adis S. ftis expungant. Nos igitur, quod de Serena Diolllyrici Sacri l'o/tt. II.
R r z
clc-

472

DE

S.

SERENA

clctiani conjt:ge Vetcrcs memoria? prodiderunt ,

quelque multaru.m fetatum coufenfus & audorir
tas confirmt a i pro vjriji .defender, atque ab
omni falfitats cV mendacii fufpicionc vindicare
conabimur. torco ne pertur-bgte & cofufe, fc4
rec atque ordtne rem agamus , primum Laftantii locos , qui nobis contrarii efle videntur ,
in medium afferimus , fimulque interpretationtm, quam itfdem adverfarii adhibuerunt, paucis exponimus; tum gravibus Si perfpicuis argu
mentas oftendimus longe aliam , atquc ifti putant , fententiam addu&is Lacbntii locis effe.
ubfectam , quae cum Auguftalibus Serens nupt'Js optime cohzret; poftca ne ex ipia quidem
adverfariorum interpretationc id, quod volunt ,
effici cogique pofle contendimus : ita fier , ut
illis eripiatur quicquid pratfidii ex auftoritate
Eaitanth, fibifuaeque opinion) adfcifcere conantur. Ad extremum, fi quae aliunde ad nofram
fententiam labefacbndam duci pofint argu
menta diluemus . Quod fi longior fucrit difputatio , cum magnitudine utilitatis comparara ,
fortifie ctiam brevis videbitur . Eo quippe fpeftat , ut veterum MartyrologioTum auoritati
confulac , ut a Chriftiana pietate nimi credulitatis fufpicionem dimoveat , ut denique quod
a ma}oribus noftris creditum eft , & bona cum
fide poftcris commendatum , id nobis quoque
& amplecbndum , & tenendum effe oftendat .
Id fi aflqui liceat , non crit, ut fpero, cur in
hac controvcrfia fane graviflma , aut plus ni
mio longi fuifle, aut truftra laborafle vidcamur.

CAPUT

PRIMUM.

De SanEla Seren xAugua. y ejufque Impe

ratoria connubio , religione a fanfittte ,
obitUy " cultit
Teflimortia Veternm & Juniorum Scriptorum .
.

Teimonia ex Martyrologiis .
J, g." X Martyrologio Romano antiquo feu par|> vo , XVII, Kalendas Septembris , Se
rene uxoris Diocletiani ^ugufli .
II. Ex Martyrologio Romano hodierno . xv 1 1 .
Kalendas Septembres . S. Serena uxoris
quondam Docletiani sAugufti . Huic formula; banc
notam appofuit Caefar Cardinalis Baronius : De
qua Beda , Ufuardus y <& alii . *Agitur de ea in
.Aclis S. Sufanna martyris , itemque in rebus gcflis S. Marcelii & aliis martyrum Aclis ,
licet penes Scriptores gentiles de nulla mentio
babeatur : mirum y cum Diocletiani res geflx
remanferint obfeuriffima , deperditis illorum comntentariis , qui cas exatle fuerant profecuti .
III. Ex Martyrologio Beda; adferipto editionis Antuerpienfis . xvii. Kalendas Septembris .
* S. Seren ttxoris quondam Diocletiani gufti . Ex eodem Martyrologio , ubi de S. Su
fanna agitur ad diem undeeimam menfis Augufti . Sufanna virgo fub Diocletiano Jmperatore paffa efl eo quod nollet a Maximo filio ejus in conjagio fociari , fed in Virginitate permanere , bot
tante earn Cajo Papa , non & Serena *Augufia y ut flabilis permaneret in fide & caflitate
perpetua . Vropter hoc jujftt earn Diocletianus pojl

IMPERATRICE
alia tormenta in domo propria gladie ptreuti ; "
fie martyrium confumayit . Tr*difa vero Serena
vtugufla soxgit corpus. anft<e > & fangui quem fuderat , in eodem loco cum b velamine terjit & pofuit in eapfa argntea in palatiofuo y ubi diu nocluque furtivts vieibus orare ceffabat . Corpus vero S. Sufanna ipfa manibus fais ornavit cum linteaminibus , & aromatibus y V pofuit juxta corpora Sanftorum in d
Ctcmeterio oilexandri ,
IV. Ex Martyrologio Ufuardi editiorvisSoleriana:. xvn. Kalendas Septembris. S. Se
rena ttxoris quondam Diocletiani Augui . Ex
ejufdem Marryrologii apograplio Hagenoyenfi
apud Solerium in Audariis ad dicm 16. Augufti . depofttio S. Serena lmperatricis uxeris
Diocletiani Imper atoris , qua Chriflianis fuo tem
pore multum i utiiit fuit y & multis Chriflianis
vitam iflam prolungavit , ne punirentur . Ex eo
dem apographo ad diem xi. Augufti apud eu in
dem Solerium . S. Sufanna F. " M. qua
fuit Virgo nobilis y & pulchra , & quarebatur
uxor a Diocletiano Maximiane filio fuo . virginitatem fervare dobla efl a Tatre fuo S. Cabin io ,
& Tatruo Gajo furnmo "Pontfice , & Serena Im
pratrice ; & quia confentire noluic , tampro Vir
ginitate y quam pro fide inaudita tormenta paa
efl . T^oviffime gladio vitam finivit . Ex eodem
Ufuardino Martyrologio per Molanum edito ad
diem xi.Augufti: Ejus (S. Sufanna? ) corpus collegit .Augufla Serena notlu y & manibus fuis cum
linteaminibus ornavit ; fanguinem vero martyris
qui effufus fuerat in loco domus fua , velamine
terfit , " pofuit in capfa argntea in palatio fuo ,
ubi diu notJitquc furtivis orationibus } femetipfam
Domino cjfundi bat .
V. Ex Martyrologio Adonis, xvm. Kalen
das Septembris . S. Serena uxoris quondam
Diocletiani lAugufli . Ex code m Adone ad diem
.\ i . Augufti : 'Juft Diocletianus , ut Sufanna adduceretur ad Serenam uxorem fu.;m , qua g occulte
Chrifiiana erat . Cum itaque hymnis & orationibus cum ea vacaret , die no&uque in laude Dei
Tjalmos rtcineret , nunciatura efl Diocletiano cj-c.
..... B. Virgo perfrfltns in confefjione Domini ,
gladio percttjja efl intra domum fuam , & fpiritunt incontaminatum reddidit Deo . Ejus corpus
collegit Serena Augufla notlu y & manibus fuis
cum linteaminibus , & aromatibus ornavit ; W
pofuit juxta corpora Santlorum in cameterio Altxandri in i arenario , in 1 crypta juxta S. ^Alexandrum ?. Idus ^Augufli . Sanguincm vero martyris ,
qui ejjufns fuerat in loco domus fua , velamine deterftt > & pofuit in capfa argntea in palatio fuo ,
ubi diu noiittque furtivis orationibus femetipfam
Deo offerebat .
VI. Ex Martyrologio Galcfinii . xvii. Kal.
Septembris. S. Serena, qua Diocletiani Im
pel atoris uxor a S. Cyriaco m ad fiiem convcrfa ,
Chriflique Domini praceptis pie confirmara , in
confeffione Chrifiiana rciigionis abiit in alum .
VII. ExMartyrologioMaurolyci die xi. Au
gufti . S. Serena uxoris Diocletiani .AuguJli p:r S. Cyriacum , qui filiam ejus ^Artemiam a
damonio liberaverat , converfa y C~ juxta ncptis
fua Sufanna corpus fepulta .

NO-

c
5

DIOCLETIAN I
N

a In locum Maximi omnino fubftitui opor

tet Maximianum, &HercuIium quidem, quem
fibi iilium Diocletianus adoptavit , cum .eidem
Caeiaris nomcn & infignia impeniit j quamvis
audus deinde Auguftali imperio etiam ejus frater dici potuerit . 'Vide , qua in hanc fcntentiam difturi fumus in Aftis S.Sufannc.
b Moserat antiquis Chriftianis martyrum vul-nera diligentcr abftergerc; & pannos Uneos fa
cruore imbutos argenteis lypfanothecis religionis caufa indudere.
Scilicet clam omnibus in fuum conclave identidem fe conderc folebat ,' ibique diurnis a no.furnis precibus vacare .
d Id Ormcterium alii Felicitatis vocabuloafficiunt . Conditum erat extra portam Viminalera ,
quae vergit ad Septentrioncm . Vide Acia S. Sufannae .
e Huic adverbio quondam ea vis fubjecta eile
vidctur , ut fignificet antea Serenam ex Auguilo thalamo , quam e vita difceffiffe , quippc
cum Diocletianus eidem nuncium rcmiferit, ut
Alexandram duccret . Eamdem omnino formu
laire, iifdemque verbis exprefiam videre eft turn
apud Bedam Antuerpienfis editionis , turn in
Martyrologio Romano hodierno .
f Scilicet Diocletiani animum a Chriftianis
alienum identidem placabat; neque folum quandiu uxoris nomen, & locum obtinuit , fed et
iam poft divortium, multas eafdemque graviflimas , qua Chriftianis impendebant , tempeftatcs
avertit . Jure igitur Baronius earn de Chriftia
nis optime meritam fuiflc teftatur anno .
num. 5.
g Serenas pietas in Deum ac religio nondum
ad earn diem vulgo innotueratj non erat tarnen
ignotum Diocletiano illam Chriftianis favere ;
cseterum Serena caute ac prudenter & clam Imperatorem Chriftiana; rcligionis officia Deo fanjifque martyribus pra?ftabat . Nec vero fi Dio
cletianus fciebat uxorem fuam Chriftianis addiftam efte, idcirco hujufmodi notitia obeflc pp.
terat , quominus negotium daret Serena*, utSufannam ad ineundas cum Maximiane nuptias
hortaretur ; neque enim putabat alienum efte a
Chriftianis Virginibus connubia cum Ethnicis
inire .
i Inter Cometerla Sc Arenarias hoc intereft ,
quod latius harum , quam illorum vocabulum
pateat . Neque enim Chriftiani omnes Arena
rias , ideft Arena; fodinas, qua; in urbe & cirr
a urbcm erant frquentes , fepulchris occupaverant; quamquam fere femper in Arenariis lo
cum ad cxmeteria conftituenda deligere foie*
bant .
1 Chriftiani in hifce Arenariis, cryptas quafdam fubterraneas, five lculos conftruebanE , in
quos fuorum corpora inferrent.
m Serenam per B. Cyriacum ad Chrifti cultum traducbm fuifie tradunt cum Galefinio Pe
trus Equilinus , Philippus Ferrarius , Maurolycus, aliiqiie. Unde id acceperint , fane ignoro j
idcerte non colligitur ex Actis S. Marcelji, aut,
S. Sufannx ,

Jllyrici Suri ? 7

CON JUGE,
.

473

il

Teimonia ex Hagiologis.
I. T*X Petro de Natalibus Epifcopo EquilL. no , in Catalogo Sanctorum, lib. 7. cap.
70. Serena Regina uxor quondam Diocletiani *
gufti , a Sanio Cyriaco martyre converfa & bapti%ata eft , a quia filiam ejus Artemiam a De
monio liberavit , ut fupra dium eft in paffione
Cyriaci vi. Idus ougufti . Que vident b perfecutionem diram Cbri/lianorum , quam Fir ejus cxerr
cebat , quae per annos decern duraverat ; ita utintra dies xxx. per diverfas provincias xvii. milita
martyrio coronarentur ; & in Phrygia civitas una
Chri/lianorum undique conclufa , ne alius evadere
poffet , igne cum omnibus cremata fuiffet : videns
quoque Sufannum neptemejus paffam , & alia ma
la qua fiebant , dolore cruciata , & febre correpfa , in confejfwne Domini migravit ad Chriflum
xvii. Kalendas Septembris . Sepulta a Chriftianis
juxta corpus Sufannx in Crypta .
II. Ex Carfare Cardinali Baronio in Annalibus Ecclefiafticis ad an. 295. n. 3. Ipfam diftam
efte Serenam non tantum Acia S. Su/ teflantur , fed etiam res gefta Marcelli : infuper
& , reliqua omnia martyrologia an
tiquitus [cripta eidem veritati adflipulantur . Si
quidem quod Chriftiana effet , & de Chriftianis 0ptime mrita , fantlo fine quieverit , Occidentalis ecclefim tabulx omnes ejus memoriam antiquitus fcriptam confervant; nam dcimo feptimo
Kalendas Septembris natalis ejus dies adferiptus
l>abetur. Idem codem anno n. 4. Deridebunt hcec
fortaffe d iitterafjili 3 qui CentiUam inflar candidam Chriftianam fimplicitatem ex more fugillant 3
quod apud Scriptores Ethnicos , vel in antiquis
inferiptionibus , nulla penitus de Serena ^Augufti
Diocletiani uxore mentio habeatur . Sed dicant ,
quonam alio nomine Diocletiani conjux ^iugufta
ab antiquioribus dia inveniatur . Oiwd ft alio no
mine earn quis appellatam poffet invenire , non ta
rnen propterea Serenx nomcn explodendum effet :
quid enim abfurdi eft , ut Imperator, qui tot annis vixit , e plures diverfts temporibus uxores habuerit* vel ilia ipfa etiam Serena cognominata fucrit ? sAt cum nulla jit mentio apud Scriptores Eth
nicos , nec in antiquarum inferiptionum monumentis veftigium ullum extet de ejus conjugis nomine :
quo jure quis poterit negare earn non eo nomine di~
itam ejj'c , quo in Atlis Santlorum martyrum reperitur adferipta , dr in tabulis ecclefiafticis appellata ? Trodant aliud nomen , quibus difplicet nomen Serena ^iugufta : fed cum non inveniant , ni
hil eft 3 ut faciant de nomine controverftam , Idem
num. y, Fortaffe accidit ( baud eft inanis conjetlura) , quod cum abfque exemplo inter tot conjuges
diverforum lmperatorum folius inveniatur uxoris
Diocletiani nomen excidiffe , id in odium Cbriftia religionis fatlum efte decreto Vrincipis , vel ex
Senatufconfulto ( quod alias [ape accidiffe fcimus
Imperatoribus ) ut nomen ejus abolitum atque abrafum penitus fuerit , quod in Chartis Chriftianorum tantummode integrum manferit . Deperditis
enim femel commentaries Claudii f Eufthenii de re
bus Diocletiani 3 turn nomen Auguftx ex libris Cent ilium excidit , turn multa funt penitus oblivione
deleta .
III. Ex Philippo Ferrado in Catalogo Sanorum Italix ad diem 16. Augufti : Serena Dio
cletiani Imperatoris uxor , a S. Cyriaco g eo miK r i
racu-

474

DE

S.

SERENA

IMPERATRICE

rculo , quo Artemiam ejus filiam a Dmeme ob- milius eft, quod infra Henfchenius innuit, Se*
fe'am beraet , ad fiiem conyerfa bapii^ata renam a B. Cajo Pontfice Maximo ad Chrilj
fuit . Qua clam Chrium coUrfs f vitam marore cuit um traduca m & baptizatm effe.
fienam ducebat , cum tot Cbriftianoru.nimillia juu
b Haud dubim eft, quio hrc referri Qporvifi immaniter interfici cerneret . Ipfa Sufannam teat ad teterrimam illara perfecutipnem , quam
neptim MtHyrio affefiam pluries ofculata prcipriis Diocletianus univerfa: ecclfia; indixit anno 3*3,
manibus , armatibks conditam , notlu fepeliit . Sed deinde Petrus digrediens ad Martyrium S.
autem precita , ' ut fe e tamis malis evipe- Sufannx , rrum ac teteporum ordinem pertur
ret y'xrn, KakHdts Septembris febrecorrepta y ob- bt . Sufanna qutppe ante annos ofto , quam
dornxivit in Domino , dpud corpus B. Sufanna fe- decima perfecutio faevire cperit , martyrium fupulta.
biit .
iy. Ex Vincentio Bcllovacenfi lib, . 7{on
Anno fere dcimo poft interitum Sufanna;,
i, aulicis quidem fuis , ( Diocletianus ) non h Se- ut fuo loco dicemus. eque enim Serena obiit
* 'rena pepercit .
*
ante univerfalem perfecutionem , uc cenfuit Hen
Y. Ex Jpnne Bollando in Ais. SS. Claudii fchenius.'
1
Sc focioruro Tomo 3. Februarii in notis ad 3. ""d Quos hic fugillet Baron i us, nominatimdccap. Colitur S. Serena Uugufia xri. Augufli .
fignar eque feip, eque aufim . Certe quidem
1 YI. Ex Godcfrido Henfchenio in Aftis San- illos cenfura Baroniana perftrjngit, qui Ethni Caj i Papa; Tomo^.ldie 2a. Aprilis : In C05 & profanos Scriptores tanti faciunt , ut quod
\Atlis S, Sufanna dicitur Serena uxor Diocletiani ecelfiafticis tabulis traditur , fi ab illis aut occulte Cbrifiiana corpus S. Sufanna M. collegi'e
termiffum fit , aut diferepet , continuo vel in
& fanguinem cum fuo velamine deterfijfe , rpo- dubium revocant, vel falfitatis nota inurendum
fuie'jn apfam argentearn in palatio fuo . An a cenfent .
S. Cajo ihflrucla & baptijata fuefit \ quod tem- " Preciare ac fapienter. eque igitur inven
pori y & ejus nobilitati confonum videtur , inqui tus Laftantius, neqc Prifca Diocletiani conjux
r poterit ad diem ejus' nata lern xvi.'^Augui . Ex ex eo cognita , Serena; & Diocletiani connueodem. In 'Atis $ Alexandras Augura; rom.3. bium , veterum & juniorum Scriptorum confendie ai. Aprilif
Uxores Diocletiani fuerunt Se~ fu firmatum, labefaftare poteft.
i reua '^r Alexandra y quorum i prior circa annum i A f Vopifcus aufior eft ab Eufthenio res Dio
. mintla y colitur xvi. Augui ; altera vero cletiani diligenter accurateque litterij confignaanno 303. evolavit gloriofa ad ljtm .
tas fuiffe . '
VII. Ex Bartholqroaeo Piazza in Menologio ' g Vide notam a .
Romano perpetuo pag. 97. Ab iflo Snelo Mar
h Nihil negotii Serena; faceffitum effe ab Dio-,
tyre ( videlicet Cyriaco ) S. . E. Dicono con- cletiano legitur.
verfa c ad Cbrifii fidem S. Serena ^Au'gud p/oi Quin immo Alexandra ante obitum Serenas
cletiaw conjux . Ex eodem apudGuilielmum 'u- Martyrio perfufta eft. Vide, quae diximus in
perm tom IV. die ioVAugufti: Bartholomaus Adis Georgii Saldnitani Epjfcopi , quaeque dir
Tiaija hac die in Hemer'ologi fu facro a'erit uri fumus espite poftremo Adorum S. Sere
S. Ssrenam uxrem Diocletiani , propter' publicam na; > itemque in Aftis S. Artemiae.
fidei Chriftiana confeonem in exilium pulfam
Unde id aeeeperit ' Bartholomaus Piazza ,
fl[f j ac obiie { Caflello y quod vulgo Foglia plane ignpro .
nminatur y & qud in Sabina provincia fitum efi ,
ibidemque facrum ejus corpus bonorari .

CAPUT SECUNDUM.
VIII. Ex Joanne Torneo Marn'avltio in eo
libro, qui inferibituf :' nica gentis ^Aurelia Va
leria Salonitana Dalmtica nobilitas . Quod enim oSi S. Serena uxoris Diocletiani excerpt*
ab ipfis ecclfia nafcentis incunabilis mili hable'
ex aliis Sanclorum fields.
nus familia contigiffe legimus , una in domo , uno
eodemque tempore ( prater Diocletianum Jrnpera$. L
torerH y & infperii inaudito, exemple contem
ptorem licet Cbriiana pietate alienum) Sere
Fx jtlis S. Sufanna apud Lippomanum &
na. ' Diocletiani uxor ^ugujia Cbriiana virtutis
Surium D. xi. .Anguja.
Herona fantiijma , ejujque filia ortemia in fumma tenacitate pudoris , & 'avarim gloria , pro
H Oc audito y sAuguus Diocletianus fecretum
diga fnguims&c. Ex eodem ibidem . Imperator
habuit in femetipfo , & retulit Serena uxoex Serena Augtta , quam Illyriam fuie prater rt a fua y eo quod. filiam Gabinii poulajfet Maxi
Trincipis ingemim omnim fuis ieditum , vel ex miane uxorem. Serena boe audito , magis confor<o conjicete licet , quod nullus Scriptortm Bj>ma- tata efi , & dedit gloriam Deo , quia & ipja b
norum umquam illius memitirit'y tabulis ecclefta- o(culte Chriftiana erat . Bfpondit Serena ougufto
icis exceptis , duas filias } Valeriam adhuc pri- dicens : Quod tibi imperatum fuerit fuperna
vatus y & bArtemiam ad regnum evetlus genuerat . majeate , fac . Tune Diocletianus <Auguflus
(ontempfit uxorem fuam
Po dies autem e quinqu & quinquaginta juffit
N Q T .
Diocletianus y ut Serena uxor ipftus ad fe adducea Serenam Chriftianis myfteriis inte initia- fet Sufannam , & ejus propoftium mutaret . Vitqm fuiflj quam Artemia ejus filia a Dfmon dens igitur Sufanna milites ad fe venientes oravit
pet yriacurn vindicata effet, colligiturex Aftis Dominum y & ait: Domine ne derelinquas S. Sufitnn, x qqibttS dignofcitur jam tum fuit lam tuam . ^ddufam inde ad Serenm Auguftam ,
e Chriftiana
cum agi cptum efi: de nuptiis in ' ejus intuitu ipfa otugufia adoravit . Sufanna
hujus Virginis ro lV^a,Hirpiano Herculip ine- autm profiravit fe in pavimentum , dixitque Se
undis . Id autem aftquot annis prjeeffit expul- rena ad earn;. Gaudeat in te Chrius Dominus nofioncm Artemiam obfid^tnii. Vrifi- flex . ^indiens Serenam ^uguflam Chrium invoca7-

DIOCLETIAN!
{ atttem dixit : Gratias ago Deo meo , fM f in
omni loco Hit domitiAtur . Fuit yero Serena jtngufta cum Sufanna mult is dkbus , quibus Sufanna
non eeavit jugiter , etiam noclibus , bymnis &
orationibus yacar y r Deo grattas tgere.
Imperator autern femper fperans Sufanna perfuafuram Serenar* y ut in filii Maximiani conjugium confentiret , mit quemdam(familiaremJ
ai Serenara hac yerba perfereniem . Fiat induflria
tua y ut jungatur puella filio meo Mdximiano . Se
rena Curti dixit: ,7Jifi voluntas dfit , non poteft
hac corona fieri conjuntlio . Ego fane non animadverto pue IU animum m filii fui confortium propendcntem . '
Interim Sufanna diu noftuque lacrymabiliter non
defintbat pj almos canere in laudem Domini fui ,
uti confueverat etiam Gabinius presbyterpater ejus .
Ubi id renunciatum eft Diocletiano 3 multo furore
incenfus y prxcepit Maximiane , ut reduceretur Su
fanna in domum Gabinii dicens : " polluatur
paUtium noftrum ; fed in paternis adibus utere
ilia private & fit' relinque earn . Dirniffa eft
igitur Sufanna ," & ait Serena ^Augufta ad earn;
qui quondam prioremillam Sufannam famulamfuam
liberavit y is te qupque liberet ; fitque tibi auxiliator , gloriofam pacem tibi trjbuens . Deinde Su
fanna cum duabus faminis ingresa domum fuam ,
jatlavit fe in pavimentum , oravitque Dominum
% Deum . Diocletianus vero cum uxore g fu a Serena
' contendebat de adventu Chrifti , & de cultura Idolorum ; fed cum ab ea fuperatus effet , Sufanna
mentionem intulit , aitque ad uguam. Quid ita
egiftiy ut non confentiret fapiens & fpeciofa puella in conjugium filii mei ? Serena r'efpondit . Ilia
elegit quod melius eft : quod etiam novit filius
tuus dicere , qui lumen etiam apud illam comm
mort y nef. te illud celavit . '
Tunc juftit Diocletianus Auguftus y ut ibi intra
domum fuam juxta domum Caji Epifcopi , gladio
puniretur y qua percuffa intra domum fuam reddi
dit fpiritum . Hoc cum audiffet Serena ^Augufta ,
\ cum gaudio noe veniens collegit h corpus San&a
Sufanna Martyris , &fanguinem , quem ejfudefat ,
in eodem loco cum fuo yelamine deterjit : & pofuit in capfam argenteam in palatio fuo , ubi die
notluque furtivis vicibus orare non ceffabat . Cor
pus autem Snela Sufanna ipfa manibus fuis ornayit cum linteaminibus aromatibus , pojuitquejux
ta corpora Santlorum in camiterio *Alexandri &c.
P

A.

a Cum hasc Roms gerebantur , jam Serena

per divortium & thalamo Dioclctiani , & uxoris loco exceffcrat , atque Alexandras utrumque
reliquerat. Sed cum adhuc fuas in palatio aedes,
& honorem cultumque impcratorium , & priftinam apud Diocletianum gratiam retincrct ;
nec minor, quam antea fuerat , familiaritas ufufque domefticus ei cum Diocletiano intercede?
ret, idcirco in A&is S. Sufannas, itemqueSanfi Marcelli , Augufta eadem & onjux Augufti
appellari folet. Vide, qyae difturj fumus cap. j.
. 9. Quare & nos tum hic , tum aliis in lo
is , Serenam quamvis ab Dioclctiani thoro
dimiflam, iifdem titulis afficiemus.
b Numquam induere in animum potui , ut
aentirer Joanni Torneo Marnavitiq, qui cenfuit Serenam palam aperteque , ne infiq quidem Diocletiano , Cnriftianam religionem coiuifle , contra quam Martyrologia ca?terique Scriptores docent. Quis enim Tibi perfuadeat Dio-

CONJUGE.

cletianum id pati potuifle , ut conjux fua eademque Augufta earn religionem profiteretur ,
a qua .ipfe fummopere abhorrebat , cujufque feftatores peffime oderat , & atrociflimis quibufque
fuppliciis afficiebat . Certe Alexandram alteram
conjugem j fimulatqueintellexit Chriftianam cflc,
capit J>ledi juflit '. iHaud equidem negaverim
cognitm fuifle Diocletiano Serenat uxoris fuae
propenfam in Chriftianos ^oluntatem , quorum
faepe cauflam apud maritum agebat , 'eorumque
quafi patrocinium Jufcejpifle .videbatur . cSed jd
facile attribuere Diocletiano rpoterat vel .muliebri cuidam bonitati , iunatzque ex alienis mar
lis mifericordiac , vel Serena in fuos confanguineos aut affines, qui Chriftum colebant , exi
mia; charitati . Itaqc ut con/ugi fax gratificar
retur, de fua in Chriftianos faevitia aliqu.id remittebat identidem, & aliqua etiam iifdem be
neficia conferebat ; id quod Ufuardus aliique
docent . Quare praeterquam Ca/o Romano Pontifici , & pauciffimis aliis , nemini religionem
Serenas notam fuifle arbitror .
verba potuit referre Diocletianus ad
fupernam majeftatem Deorum inanium , quos colebat } jrjeque ex illis fufpicari potcrat de religiooe uxoris .
' d Propterea Diocletianus contempfit Serenam p
quod fuse yoiuntati, minus quam yoluifiet, obr
fecundare videretur.
e Idcft ab Sufanna in cuftodiam cum Patre
Gabinio tradita. Comprehenfa autem fuit cum
Maximo , Claudio , Pra:p$digna , Alcxandro Si Cuthia menfe Februario anni 295. Itaque
cum dies quinqu & quinquaginta intercefliTent,
menfe Aprili tradua eft in domum Serenas ,
apud quam permanfit ferme ufque ad menfem
Auguftum , quo redufta eft in domum fuam ,
ibicjue capite mul&ata palmam Martyrii obtinuit .
f Ex his verbis intelligi poteft vel ipfi Su
fannae ignotam fuifle religionem Serenas Aug Serena cum Diocletiano de religionedifputans prodebat quidem animum fuum Chriftianis
addium, quod aliunde cognitum erat marito;
neque tarnen id fatis argumenti erat earn fuifle
Chriftianam j multa enim ab aliis refte fieri
exiftimamus , qua* ipfi nobis facienda non efle
cxijmamu$ ,
k
h Hate cum Martyrologiis casterifque ScrU
ptoribus prasclare congruunt .
II.
Ex Ullis S. Marcelli Tapa Martyris , Ap, Boll,
Tom. Ii. die xvi. Jan.

Ltera autem die feundum confuetudinem

Jtx, catecbixjivit earn Artemiam^), & allatam aquam benedixit S. Cyricus , ^ bapti^avit
earn prafente matre fua Serena Jiugufta , in no
mine Tatris & filii y & Spiritus Sanli. eo
dem die dicebat Serena filia fua , ut fideliter amaret religionem Chriftianam . Toft b menfes vero
decern & annos duos , explicata fabrica rum cum gloria , ccepit Diocletianus Auguftus
bene habere Cyriacum Diaconum , & donavit Uli
domum , & pracepit ut Jecurus viveret in urbe
, faciente Serena ^Augufta uxore Diocletiani .
Poft d paucum vero tempus venit legatio e a
I{ege Perfarum ad Diocletianum Auguftum , ut Cy
riacum Diaconum ad fe dirigeret , quia fHia ejus
a Da-

DE S. SERENA IMPERATRICE
47
a Dxmonio yexabatur. Tune Diocletahus *4ugu<- nii fratris aii Pontificis , patruelis fui f. Iiam y
fius videns tantam fupplicationem Saporis Fgis viduo Maximiane f Galerio vellet uxorem dare s f
Ter/arum , pracepit uxvrt fua Serena , ut roga- ubi Chriftianam nuptiis Ethnici principis abret ad fe venire Cyriacum Diacenum . Qui cumvc- horrentem didicit , Serena dedit negotium 3 utpuelviffet Cyriacus ad Serenam ,'Auguftam , dicic et k- lam in Valatium advocatam , ad nuptias ineundas s Jbwr
gationem Saporis Fgis Perfarum 3 ficut dixerat ei cum Maximiane infletteret ; at cum poft multas fod"w
Diocletianus Auguftus maritus fuus . Dixit ei Cy
dies y marin rem urgenti illa refpondiet fe ni- Sufmn* ,
"*x^.
riacus Diaconus : Cum auxilio Domini met fefu po'e procere cum Virg\ne , qua Deum ftbi
Cbriji Salvatoris vadam fecurus . Eodem vero tem fponfum praoptaverat , Diocletianus juit puellam beret .
pore Serena ^fugufla Chriftianiima dedit omne ve- ab adibus ^iugualibus ad paternam domum re
bicuturd , vel nece'aria y qua opus fiierant in na- mitiere y eo conlio y quoi fuo loco g explicui- %
yi 3 & cum eo Largus , & Smaragdus perrexernt mus . '
ufque ad Terdam. f Vofl dies autem quadr-agin
Ferunt Serenam digredienti Virgini eamdem diia quinqu afeendens navim cum commendationi- vina Providentia tutelam deprecatam fui'e 3 qua
bus epiftoLarum Fegis rev'erfus eft Fpmam . Quem prifea quondam Sufanna innocentiam protexiet ,
cum grandi honore fufeepit Diocletianus \Auguus <& illuraet ; quin immo cum mirandis fucceicum uxore fu , & filia ; & cpit Cyridcus ha
bus y qui Maximia.no vim Virgini illaturo bitare cum Largo & Smaragdo in domo 3 quam ei rant y turbatHs Diocletianus ^eginam adUa ,
donaverat Diocletianus 3 juxta tbermas D.iocle- deque Chrio multa cum ea difputaet , inania
contendens omnia , qua de illius adventu diceren- Dle,Iet:
iiands .
..
1
...
r
n. .
cum Sere.
tur Clmianamque religionem fuperftitioms at- n de regui'et Serena tanta prudentia , & animi magni- ''S?
N T .
tudinc ad omnia ab Imperator.e objetla refpondit ' pu,u"
a Altera die poftquam Cyriacus ab Artemia
Dimonem obfefforem expulerat: ha?c Roma: agebantur anno 199.
b Therroa Diodetianea ccepta? fnf, dificari an. 298. fed perfecta omnirio abfolutaque non
funt ante an. 30?. cum eas Conftantius & Galerius Augufti dedicarunt.
Sanitas Artemia? perCyriacum rcdditaDioclctianum erga Chriftianos tantifper mitigavir .
d Scilicet poft unum circiter menfem .
e De hac legatione , & Sapore Rege Pcrfartim, yide , qua diuri fumus in Actis S. Ar
temis.
f Cyriacum ex urbe profeclum efle fub
initium Martii an. 299. Ejus legationi menics
fere fexattribui polunt . Ita fit3 ut Romam rcdier.it Septembri ineunte . autem ohsernt
cum chronologia Diocletiani , qui paullo poft
ex urbe abiit in Dalmatiam 3 inde in Pannoniam A
duofque extremos an. 2.99. menfes Sirmii tran-

ut vialidiimis rationibus marito fuperato pudorem ei ojfunderet . lile , cum Je verbis ejus , & ra
tionibus refutandis imparem cemeret , mutato fertyone conqueri cpit , quod tanti illa non fui'et ,
ut Sufannam ad nuptias cum h Galerio contrahen- ^
das adigere yaluiet. *4ft illa magna animi con-r "
ftantia : elegit , inquit , Sufanna quidem quod
melius eft cujus rei idem filins ums adoptivus
teftis habetur , qui cwlei fulgore earn ambiri ,
atque Angelica tutela euftodiri non denegavit. . Ita
illa. Unde i hallucinari eos eft nece'e , qui Sere- $
nam occake , & infelo marito fidem Chriftianam
coluie contendunt . Ladern , ftatim atque Sujannam ad Virginitatis lauream martyrii oronam
adjeeie accepjt 3 tanto fueeeit lata , nou ad
des Gabinii , intra qiias fecrcto Virgo percuda,
fuerat , aeeeit 3 ejufque factum corpus propriis mi
nibus curavit y fanguinemque. ibi efiufum , fuove- Seren*
lamine exterfit y repotoque illa in arca argntea , ^
intra penetralia palatii 3 magna pietate adfervan- curavit ,
do , diu noQuquc furtivis precibus dcinceps inibi *tfepel1peroravit . Corpus porro Sufanna ipfa fuis manibus 3 aromatibus dclibutum. & Untis inyolutum ,
caput tertium:
in crypta ad S- *Alcxandrum. in ar.er>ario depofuit .
Velicitattm Chriftianam hujus ^iugufta dignam
Ex Vita S. ^Anemia V. M. & S. Serena
plane fua ingenti in Deum pietate extiti'e minime
ambigemus , ft unius ar.ni fpatio 3 Cajum F^oma-
ejus Matris
num^ 'Vontlficcm cum fratribus GabinioTresby te
Apud foannem Tomcum Marnavitium in, Libre , ro Scriptore eruditiimo 3 Claudio Tribuno 3 Ma
ximo item Tribuno , & Comit rei privata Dio
cui titulus : Rega Sanctitatis Uly ri
cletiani principis non Trapedignam Claudii
cana; feecunditas .
uxorem y eorumque communes filios Cuthiam , &
jkxandrum y cum Sufanna , Valeria fua familia
s.
lucentiffima 0M0 fydera 3 ad cesium prami'e an
te ft perpendamus : tantum a vero abcft3 quod Vc1 S. Serena .
trus 1 de Tslatalibus fcribit earn mrore ex S. Su- ,
fanna indigna nece concepto 3 paullo p.oft obji'e .
P.iocIeti*< I ^ locletianus. uxorem. Serenam. profanis, fcxipto- Conjlat cnirn ex pluribus inde m fecutis 3 Auguai non | J- ribus ignotam , utpote Chriftianam , ante a flam multis annis a Sufanna manyxio fitijfe fu^" impaium duxit j ex filiam Valeriam fufce- perjiitem . *At Serena cum oirtemia pietatis offi- s# seren^
xit Serer- pit } quam poftea Maximiane Galerio defigmto in dis intenta manftt in urbe , ibique fantliffma. vi- otmui
n*""
imperio fuccefi'ori , cum mafcftla prole carui'et - ta digno fine neccftatis humana debitum perfol xorem copulavit . .Artemiam 3 poftquam ad impe- vit ea luce 3 qua fuprema cli Fegina trantum
rium eft eveus 3 ex eademSerena progenuit . ad immortalitatis tbronum proxime confequitur ;
b in patriam. apud Sahnas , vel b petius Chri- fed quo anno incertum habetur . n Veromile 3 & n
fiian<e pietati- adhferit > non fati.s liquet . Hoc pietate fua dignum cenfeo cam , qua tot lanienas,
ertum 3 ut oftendimus in Valeria nobilitate , piorum , fuorumque in primis fuerat contemplatay
d Diocletiano confeso illam religiovi ftuduifle ; d hint divina benignitate eo ujque vitam perduxie , do
e mortem Valeritg filix cum Sufavr.rm Gabi- na Conftantini 3 bona generis humani , *
L
1
Chri-

DIOCLETIANI

CONJUGE.

77
gionis officiis operam dediffe . Vide Notam a .
Capitis fuperioris . t.
Claudius , Maximus , Prspedigna , Alexan
der , Cuthia pro religione intcrcmpti funtxu.
Kal. Martias, Sufanna til. Id. Augufti eodem
anno 29 $. infequenti vero martyrium fubierunt
Gabinius xr. Kal. Martias, Cajus x. Kal. Ma
$. II.
jas. Itaque hoc fpatium latius patct , quam ut
anni
unius circulo includi poffit.
Nota in Afta S. Serenas .
.-
.-, . :qt '-. -Mr.:
n
1 Videtur quidem Petrus Equilinus doeer
a Incertum eil, quonam anno Serena Diocle- Serenam paucis diebus poft Sufannas martyrium
titno nupferit j neceffe tamen eft earn nupfiffe obiifle . Sed pottus narrationis , quam tempoante an. 28. cum Valeria ejus filia anno 293. rum ordinem perturbt; quippe de Sufannas obinuptiis jam matura effet , hoc eft annos mini
tu mentionem facit , poftquam de initio , promum duodceim haberet . Eo quippe anno in greffuque univerfalis perfecutionis , & Artemias
matrimonium collocata fuit Maximiano Galerio . interitu narravit.
m Ideft ex > converfione & baptifmo S. Ar
b In banc fententiam propendit Henfchenius
temis .
'
i
Tomo III. die 22. April. 4ny inquit , S. Ca
n Nos Serenas mortem adinitium fasculi quar
jo infiruela & bapti%ata fuerit , quod tempori ,
& nobilitati confonum videtur , inquir poterit ad ti revocandam cenfemus . Vide caput poftrcdiem ejus natalem 16. ^iugui . Nemini tarnen mura .
i
dubium effe poteft, quin Chriftiana facra antea
fufcepcrit , quam S. Sufanna martyrium fubiret
CAPUT QUARTUM.
in. Id. Augufti an. 295. Id enim ex hiftoria
S. Sufannas manifefto compertum eft . Erravit
De origine patria S. Serem.
igitur cum Petro Equilino, & Petro Galefinio
Philippus Ferrarius , qai Serenas baptifmum
conjecit in annum tertii fasculi poftremum , &
S icum Artemias ad Chriftum converfione ac baEx Hifpania oriundam non effe.
ptifmo conjunxit.
Haud equidem ignorabatDiocIctianus uxorem fuam Chriftianis ftudcre j fed Chriftianam JOannes Salazar Tamajus, is qui Martyrolo-
gio Hifpanienfi haud plusfortaflc verborum,
efle non fcicbat .
d Id congruit cum Baronio, qui Serenam de quam fabularum intexuit , nc quid commentiChriftianis optime meritam fuiffe affirmt. Hue tii ornatus praeclaro huic operi deeffet , Serenas
Auguftas nomen illuftre fane magnificum fa* f. Seren
referri poteft , quod Ufuardus in camdem fen
tentiam fcripfit, & Solerius ex Ufuardi A pogra- cris Hifpanias faftis illigavit. Pratftantiflmas hu- Hfpanit
pho Hagen ionenfi defcripfit in Auftariis ad diem jus Imperatricis mentionem iterum ac faepius perperam
Jfcrip.
facit, primum quidem xi. Kal. Martias > tura
16. Augufti: Qu* (Serena) Cbriflianis fuo tem
pore multum utilis fuit , & multis iflam vitam X. Kal. Majas , deinde ni. Idus Augufti : in
eos fiquidem dies incidit commmoratio SS.
prolcngayit , ne punirentur .
Hic erravit Marnavitius cum aliis fane mul Martyrum Gabinii, Caii , & Sufanna; , quibus
tis, quibus Laftantii opufculum de Mortibus per- fuerat cum Serena neceitudo & affinitas, quip
fecutorum ignotum fuit; omninoque in hoc om- pe cum illi ex genere Diodetiani eflent , qui
nis eorum eft error, quod Valeriam ante ami. Serenam in matrimonium duxit . Ubi vero aJ
-95- obiifle tradunt , ut Sufannae nuptiis cum diem decimum fextum Augufti pervenit, quem
Galerio , quemadmodum ifti putant , opportu- Serenas Auguftas cultu & nomine confecravit ecnam occafionem ex prematura morte Valerias clefia , tum demum quid fun: fententias effet ,
affingant . Sed poftquam Laftantius in lucem oftendit, & omnes ingenii fui , ut earn tuercprodiit , nemo eft , quin eo audore ac teile , tur , opes copialquc explicuit. Huic tamen fa
Valerias vitam ultra decimum tcrtium quarti cile pepercerim , qui Chronologis Hifpanicnfibus nimis credulum fe prxbuit . Hi autem non
faeculi annum perducat.
f Auftor ex conjeclura Calerium adjecit j nam fatis habuere, comminifei, & confingere HifpaAda S. Sufanna; prsnomini Maximiano nomen num Serenas genus ; nifi & provinciam adjiccfeu cognomen nullum adjiciunt j neque fan's in* rent, unde originem traxcrt, & quibus majotelligi poteft, utrum cum Hcrculio , an cumGa- ribus , quibus confanguineis , quibus affinibus
Ierio conjungi oporteat prxnomen illud utrique contineretur ejus cognatio longe lateque difFufa , ingillatim exponerent ; perinde quafi ab il
commune.
g Ideft in opufculo de Valer. Nob. pag. 28. la estate ipfi admodum recentes eflent , aut cer*
ubiha:c leguntur: Mandat (Diocletianus Hercu- te nacli fuiffent indubitabilis fidei, & aulorilio ) ut Sufanna Valatinis adibus extrufa , & in tatis autographa , unde genealogiam hujus fa
Gabinii patris domum reduela , re vi illata , //- milias deferiberent . At quam feftive fabella conlius abuteretur pudicitia . Additum eft in Aftis texitur. In ea citerions Hifpanix regione , quas
&'
S. Sufannas Maximianum ab inferendo ftupro vulgo appellatur Gallccia , in primis antiqua familiale,
fuit, & cum opibus atque honoribus, turn re- reaorum
Angeli prasfentia, & afpedu deterritum fuiffs .
Hifpaotf .
h Reftitui oportet , ut modo disimus , cum rum geftarum gloria vel maxime floruit Sere- fil falfo
norum familia , ex qua Serena Imperatrix no con fi it .
Maximiano ideft Herculio.
1 Mihi pluris eft, quam Marnavitii, Bedas , men ac fanguinem duxit Ex ea per plures ataUfuardi, Adonis au&oritas; qui ajunt Serenam tes prodiere quampkirimi fumma vel virtute, vel
occulte, ideft clam domcfticos , ac prasfertim Dio- dignitate viri , quibus non defuerc , qui cum ge
cletianum , Chriftianam fuifle ; & furtivis ideft neris nobilitate fan&itatis aut martyrii laudem
dandeftinis in Dtum fanlofque martyres reli- conjunxerint , quorum meminit Luitprandus . Dcinde
Chrijiian* religioni ab indigna oppreffione in libermem vindicando , a Deo datum imperium agnovit ,; aChrifliano orbe quotannis ejus me
moria die mtper memorata .

478

D E

S.

S E R E N A

indc longam illuftrium virorum feriem pra?rer*

predi , propiufquc nd Serenam accedentes , huic
familia annc'unt PHilippum Auguftum, qui pri
mus omnium Romanorum, ut ipfiajiint, Chriftiana fufcepit . Is habuit in matrimonio
Serenam, quam primam hoc nomine appellare
licet: ex ea duas filias fufcepit ; utrtque matris
notnen impofuit . Altera nupfit Cajo Maximo
Senator! & Confuli, qui frater erat Valerii Dio-
elctisrii, ex eoquc genuit Cajum Pontificcra Ma
ximum, itemque Gabinium Presbytcrum S. Sufanna; parentcm . Alteram in matrimonio habuit
Dioclcsianus , qui cx ea duas omnino tilias ha
buit Valeriam Auguftam nuptam Galerio , &Ar~
tcmiam Virgincm ac Mrtyrern . Quid plura ?
nc quid vcrifimilitudinis huic fabula; deeiTct , ge->
ncalogicam Serena; gentis feriem contexuit Salazir ex iifdem Chronologis, & ab ipfomet ftipitc ufque ad Serennm per multas intermedias gcrerationes deduxit .
Cum autem fatis intelligent rem tarn novam,
tamque inaudicam nemini perfuafum iri , nifi ex
aliorum tcftimonio aliquid eidem probabilitatis
adfeifceret , ttftcs nefcio quos produxit , undc
fidem & auctoritatem rebus plane commentitiis
adjungcret . Citat in primis Aulum quemdam
cognomento Halum Poetam , enmdemque , fi
Tamajo crcdi fas eft, vcracim"mum, qui de laudibus Screnx gentis carmen fcripfit , rude illud
quidemy & impolirum, grave tarnen, atquc ad
fidem faciendam fatis idoneum , idemquc ornavic hoc titulo.' Tro Santlis Serenis Hifpanis . Manufcriptum hujus Poeta: codicem, cumquc opti
ma; nota: apud fe ait effe , & incorruptum quidem, ac cuftoditum diligentiifime . Juvat ex
nonnullos in banc fentent-iam vcrficulos defcribere, praetcrmiffis illis, in quibus Majorum , unde orta eft Serena , illuftria nomina recenfet , ac
laudes fufe copiofeque perfequitur:
Omnibus ex iftis procefftt clara Tbilippi
jugufti tonjux Diva Serena pia .
Ifta duas genuit natas , ambafque Serenas :
mipfit Cajo , altera Vallerio .

Ex Cajo dilapfi [une duo limina : Cajus

jtntiftes t\oma ; atque Gabinus yvs
Jfte Gabinus item de ton-juge pertulit almatn
Sufannam pugilem , gloria, , tibi,
jtbfqut Diocletiano conjuge ,
alma Serena
Outulit egregiam palmis & rtberniam .
los plane frutins GalUca inarata ferebat
'fcllus , totque ddit mater Ibera Dios .
Si. ex auftoris ftylo atque ingenio, ejuldem fi
des atque autoritas perpendi debear , nemo non
videt, quam par-i momenti f:t ac ponderis teftimonium illius ad rem tantam confirmandam .
Ac teftem etnm appcllavit Luitprandum . Gra
vis fane auctor , quique nominis fui fplendore
imperiti fucum facer poflet , & vcl apertiffimis mendaciis magna; auftoritatis fpeciem prtendere . Verum finis confbr, quicquid Tamajus ,
cacterique male aufpicati iilius Martyrologii ar
tifices Luitprando attnbuunt , id omne falfum
& adfcriptitium elf. j eque aliud iis, qui Luit*
prandinam hiftoriam confarcinarunt , propofitum
FuttTc, nifi ut tarn prajclari nominis obtenu nd
deeipiendos lectores incautos abuterentur . Ac
Fintai. Tamajus quidem ad uam opinionem compro*
r'*fium bandam pauca qua?dam ex Luitprando hinc acttftimo- que illinc dccerpfit, propterca credo, quod t014m*
meret, ne ii omnes alfi hujus Luitprandi merces fub uno afpectu fubjiceret , facilius earum
vitia deprehendi pofent . Nos. autem, qua; Luit-

IMPERATRICE
piandus in lune fenunti.im fer ipil fo fingitu? ,
non illa quidem difcrpta , atque ab univeifa;
orationis contextu .diyulfa , fed tota fimul at
que integra in linc locum afteremus ; ut quam
fint omnia fabulofa , & maie confuta , ieor
per fe ipfe dipiciat. Quemadmodum cnim conformatio quadam , & tacita totius oris figura
indicio ce folet , quo quifque ingenio ac,na
tura praditus fi j fi etiam ex continuas minimeque interrupts orationis charadere dignofei
pottft, quid hominis fuerit , qua fide , quave autoritate dignus jjle , qui multa fub ementito
Luitprandi nomine non minus inepte , quam falfo fcripfit . Ipfum itAque , fi fuperis placet,
Luitprandum audiamus adverfar. n. 175;. de ge
nealgico Serena; gentis ftcmmate diffre ntem'fidenter fane , ut folent illi , qui imponcrc yolunt, nihilque tam verentur, quam ne dubitare
aliqua de re videantur .
Q. Serenus ^. Seren filius , ad quem fcripfit
S. Bacbius Juinus Vbilofophus & Martyr epijiolam longam anno 146. ( Jcripfcrat anno 154. ad
lAnicetum Papam ) natione Bifpanus ex oppido
GalUciee Samone , nunc vulgo Samos , unde ditlus
eft Samonicus ; fuit , ut quibufdam placet , junio*
ris Gordiani , qui vixit annis XXXV. , preceptor;
multo poft Caralla juus eft occiui in bal
iteo, (creditur yUt pater, Cbriftianus , cujus cauffa
occifus credi pottft ) fuit Mdiats celeberrimus .
Multa fcripfit de Medicina , in qua plurimum ex
cellait. Ex hujus genere fuit Serenus Martyr , "
Santla Serena uxor Diocletiani Augufti , cujus ne~
ptis fuit etiam S. Sufanna Virgo & Martyr , fi
lia S. Gabinii Martyris .
Item num.ftqq. 176. & 177. Zenas &
Se
renus Samoncnfes ex Gallscia convenerunt
Juftinum , & licet conjugati revcrfi in Hifpaniam
utebantur officio catechijlarum , ut ex 'Jujtino Tbilofopho confit . Decejfit O. Serenus Samone in
Gallacia cum opinione fanliitatis anno 165. relifo filio adolefcentulo , qui fuit egregias medicus
tr virttitis religionis amantiimus . Dies ftnioris Seren dicitur fuiffe 14.. Kal. Martii illo an
no . Medici duo filii QuinBus & Marcus Sereni
paffi funt fub Severo Alexandria. Item tertius &
quartus Serenus paffi cum aliis in tfica fub Dicclciiano . Horum filii L. Serenus bus fami
Harts Diocletiano, &Tublius Serenus Martyr , in
Africa hie, Ule vero in Hifpania Sexti firmi in
Batica paffus eft fub Diaclctiavo ar.r.o ;oo. Ho
rum erat cogncita S. Serena uxor Diocletiani: Serena
uxor lmperatoris Tbilippi mater fuit Serena uxoris Diocletiani.
Hactenus Luitprandus, cx quo Tamajus &cteri, qui Martyrologium Hifpanicnfe confarci
narunt . Nemo tam caccus fit, qui non videat
totum id efc ex fabns & mendaciis compofitum, nemo tam crcdulus, cui id vcrifimile fie
ri poffit j & tamen ipib commentum placet .
Unum hie obiter animadverti velim , cx quo RefeIIit
falfi hujus Luitprandi ingenium , artefqii; falla- eflin.oces diqnolcerc queas . Scrcnum Monachum , cum- ?iu.m h
1

ii i

Luiipw
clemquc Mrtyrern egregmm Istcia cxtenquc ve- .
teres Martyrologi Sirmio Pannonia; inferioris urb.i olim celebrrima; adlcribunt. Iftc autem Luit
prandus cum in Geograpbia Hifpanienfi vocabulum reperiiTet , quod ad Sirmivm propc accedit, utriuique nominis Hifpani & Pannonici fimilitudine abufus , Sirenum Sirmio abrcptum
firmo feu Sexto Firmo attribute . Vel ex uno
exemplo difce omnes ejus fraudes falladas .
Non defuerc autem , qui fine ulla dubitatione
Luit-

DIOCLETIAN!
Luitprandum & cos, qui ex Luitprandi officina
prodierunt , tamquam verdicos auores exceperint ac laujdarint , & eorum mendaciifne dixerim, an portentis fidem temer & inconfulto
adhibuerint . Sed quemadmodum veras gravefque fententias confirmt , fie opinionum com
menta delet dies; ncque umquam ita callide fraus
ac dolus celari poteft , quin aliquando detegatur . ExtiteruBt quippe proximo fuperiori fa>
culo ex ipfamet Hifpahia dofti & cordati viri,
quos incredibiliter puduit ex praeclarifima ilia
natione prodiifle quofdam male feriaros homi
lies , & bene naviter impudentes , qui ut Hifpanienfis ecclefia; faftos amplificarent , nee incredibilia fingere , nee aliena furrjpere , quidquam penfi habuerint . Hue igitur fapienttflimi
tili viri fuos labores vigilias contulcrunt ,
ut itorum fraudes flagitia detegerent , fimulque labem illa.m eluerent , quam ex eorumdem
inripudentia ac temeritate, nomen Hifpanum contraxerat . Inter quos vel maxime excelluit Nicolaus Antonius Hifpalenfis , qui Serenas fami
lia: genealogiam oppido fabulofam gravibus argmenris & rationibus refellit, eademquc opera
Luitprandum, casteros, qui ex eadem fajee
hau.ferant , manifefti erroris & mendacii coargujt . Opera prctium eft audi re , quae graviter
ille eruditeque feripfit in hanc fententiam to
mo i. Bibliothecae Hifpanae lib. i. cap. 20.
freftrtim
Itaque putidum commentum indignatus hac
ab Nieo- objurgatoria exclamatione perftrinxit : Cacoethem
do
nugandi , aut potius de rebus facris mentiendi i
tltnfi. Seren ergo tribus iftis ecclefia faculis quotquot
fuere i hos omnes ft pfeudo-Luitprando Hauberto Aures damns , Gallaca dederit Serenorum pro
pago . fuit prorfus Ludionis hujus , " aliorum ejus [milium in fallendo mens & conftlium ,
fpoliare illuflribus earum hominibus externas re
giones y quos Hifpania adferibere nominis aquivoci duRum fequentibus femel placuiffet . ^irrifit er
go Sammonici nomen , quo Screnus appellatur , medicus autlor , vifumque aptam ut fingeretur ab
oppido Gallacia Samos , uti gentile derivatum .
Hinc jQ. Serenus Sammonicus Hifpanus e Gallada
repente faut ,
Oftendir deindc quidquid de Galla>ca gentis Se
rena? origine feribitur , id omne purum putum
commentum eile, fimulque errata Luitprandi pla
ne immania coarguit : tum ad ilia verba : Item
Tertitts , " Quartus Seren pai funt cum aliis
in Africa fub Diocletiano , hanc notam appofuit :
Hifi in his rejpexcrit ad aliquos Tertii & Quarti
nomine appellatos Martyres , qui nonnulli funt in
facrorum faflorum tabulis , libenter fatebimur nor
ftri abigti veftigia nondum hic nos deprehendiffe .
Scd longe gravius vehementiufque caftigat falfi
Luitprandi impudentiam^ qui de duobus Tertii
& Quarti filiis haec temer effutit ; Horum filii
Lucius Serenus Monacbus familiaris Diocletiano ,
& Publius Serenus martyr : in ^Africa hic y ille
vero in Hifpania Sexti Firmi in Batica paffus eft
fub Diocletiano an. 290. Quid Antonius ad hxc ?
Pergit omnifcius vir Serenorumfuccejfwnem pertexere ; Tertii & Quarti filios ait fuifje Lucium Screnum .Monachum Sixti Firmi in Hifpania , &
4?ublium in uifrica Martyres . Undenam fugaces
manus fubripuerint Serenara ilium Monachum Mar-r
tyrern foire oupis*. Equilinum Epifcopum adi , &
lib. 3. cap. 147. Serenum Monachum laudatum
jfendes fu Maximiane Sirmii Mrtyrern; ex Sir
mio enim celebri Vannonia urbe jaita ejl , ad nutum j'.tbulatoris , Sixti Firmi neta Hifpania urbs

ON JUGE.

ad oram btie . Tublius autem Africa Martyr

quarendus eft vel i\ Februarii, vel n.l^ove
bris diebus .
Tandem nexum ilium diflblvit , quo Luitprandus Serenam Diocletiani uxorem cum Phi
lippe) Imperatore, ejufque conjuge Serena Scnior.i arftiflme colligavit; quippe Serenam noftram
ex Philippo & Serena Auguftis genitam fuiffe
feripfit . Horum y inquii Luitprandus , erat gnata S. Serena uxor Diocletiani : Serena uxor
Jmperatoris Vhilippi mater fuit Serena uxoris Dio
cletiani . Id porro quam abfurdum , quam incptumfit, paucis dclart Cenfor Hifpalenfis: Stupiditatem y inquit , an inverecundiam hominis averfabimur y qui Serenam fuflinuit chartis illinere y atque huic familia inferere , qua quidem Se
vera fuit nomine , ad quam feripftffe Originem tejlatur Eufebius . Certe is Zt/Svptw Severam lib. 6.
cap. 36. diferte appellat . Integrum nomen fuit
Mania Otacilia Severa; id quod ex pluribus nummis tarn Grais , quam Latinis obj'ervat docetque
Ezechiel Spanhemius in De praflantia & ufu numifmatum antiquorum . Haenus Bibliothecae Hifpanienfis Auftor , qui tarn graviter luculenteiv
que commentitiam Serenorum genealogiam a Luitr
prando contextam refutavit ac diffolvir, ut fupervacaoeum fore videatur , quidquid de noftro
ad refellendum ejufmodi commentum addipoTet.
$. II.
Veriftmilius eft ex Illyrico , quam ex Hifpania
Serenam ortam fuifje .
Urn igitur fatis fuperque conilet confium Genni Se
rerieTe fabulofum Hifpanienfe Serene Im- rene
fimiliui
peratricis genus ; cumque de illius patria atque
origine nihil ab anciquis memoriae proditum fit > ex Hlyrj.
cujus tamdem ego rei , prater opinionem , qua?
fua cuique conjeebnti efle poteft , auftor fim?
Simile veri eft earn genere fuiTe Illyricamj fed
id affirmare , quia nulla apud vetuftiores Scriptores ejus rei mentio eft, non aufim . Auftorem tarnen habeo , longe ilium quidem ab illa
aetate disjuncbim , fed fane non pnitendum Joannem Tomcum Marnavitium Epifcopum Bofnenfem , qui in Opufculo dc Nobilitate Vale
ria , conjeura duus haud omnino abfurda ,
hsec de Serena; ftirpe atque origine feripfit pag. 18.
Serenam ^uguftam lllyricam fuiffe , prater Trincipis genium omnino fuis deditum , vel ex eo conjicere licet , quod nullus Scriptorum ^omanorum
umquam illius meminerit . Et vero Diocletianus
Dalmatiam , & populares fuos unice dilexit, &
quibufcumque poflet rebus perquam ftudiofe ornavit ,( Auftor eft Conftantinus Porphyrogenitus , qui in eo libro , quem de adminiftrando
imperio ad filium feripfit , haec tradidit: Dio Cap. 29.
cletianus Imperator fummopere Dalmatiam amavit . Idem ex eo colligitur, quod neminem AuDiodeguftali vel Cafarca dignitate impertiit, qui non titan
ex Illyriis originem duceret . Quod fi Diocle Dtlmttia
mire idtianus in altiffimo ac lummo rerum humanarum diai 1
faftigio conftitutus, patriam acprovinciam fuam
adeo non defpexit (quod a plerifque fieri folet ,
poftquam e privata humilique fortuna ad cul
men honoris atque imperii afcenderint ) ut po
tius magna benevolentia compleftcretur , 6c ampliffimis quibulque beneficiis afficerctj quo tam
dem animo cum in patriam ac populares fuos
fuiTe cenfebimus , antequam imperiurn fufeipe
ret , cum videlicet communi eademque , atque
alii

48o

DE

S.

SERENA

alii fortuna , rerumque fuarum condicione uteretur. Art non igitur verilirnile illud eft, Dior
cletianum adhuc privatum ex Ulyrico potius,&
i DImt- Dalrriatia , quam ex Hifpania vel aliunde conjuKmUfib geni fibi adfciviffe ? Nifi forte exiftimemus hovietur minem amantilfimum patria , pluris nationcs cxfumpge . jraneas } quam fuam gentem feciffe , utnonhiuc,
fed illinc uxorem fibi accipiendam putaverit .
At j iuquies , Alexndram- x Perfis accepit ,
quacum fecundas nuptias iniret . Hujus fortaffis
pulchritudine illeftus, non tam confilio, & ratione, quam mpetu quodam & cupiditate Alexaridram fibi mtrimohio deyinxit . Citcrum
jam diximus de Serena? Imperauicis genere ac pa
tria nihil nos habere, quod certo liqueat: con
jectura tantummodo ad fufpicandum duaimur ,
eque huic conjcura; plus tribuimus , quam
quantum alii tribundum putcnt, . Illud tamen
contendo, planequc affirmo, fi controverfia fie
utri nationi, Hifpana;, an lilyrica? genus Serena?
adjudicari oporteat , ejuidem originem ad Illyricos potius, quam ad Hifpanos referendarri effe .
CAPUT

QU IN TUM.

onjugium Dfocktiani & Seren* , itemque

Hioria S. Sufanm ab argumentis
objeclis vindicatur .
. L
Argumenta ex Lallantio deprompta , quibtts utrumqtte impugnatur . ,
sponiwr
irgumentuui BJua eootr
nuDtia
it"! '''
n*,rfexTa
tio .

Tcphanus Baluzius is, qui Lucii Cxcilii Firmiani Ladandi libcllum de mortibus perfcTT
. r
icuiontm primus omnium , ingnu fane ret htteraria: hriftiariaeque utiUtate , in lucem prom
, cumdemque pri'dariilmis notis ornavit , cum.
perveniffet ad initium capitis de mi quinti ,
^^ hih$t : furebat ergo Imperator jam
non in Dmefticos tantum , / in omnes , & pri
mant omnium filiant Valeriam t conjugemque P.rifcam facrificio pollui. cocgit ;. grave inde argumen
tum, clii puffe credidit , quod Aftis S, Sufart , itemque Imperatoriis iniptiis S. Serena? fi
de m omnem atque aucloritatcm adimeret. Etenim fie ferme rtiocinabatur. . Netnini jara dubium effe poteit, quin, Diocletianus uxorem habuerit , cui Pfijcx nornen effet , ex eaque Valerjam fijiam iuke-perit . Valeria autem Maximiano Galcrio. n,uplt annp Chrifti 29$. > ne igitur
ante legitimam a>tatem nupfiffe dicatur, ncceft'e
eft annos minimum duodeeim habuerit tum, cum
Galerius eam. in, matrimonium duxit : ex quo
fit, ut Diocletianus co.njugium cum Prifca inicrit anno ciriter 280. , quatuor fere annis ante
quam regni potiretur . D*inde argumentando progrediens , Prifca vitam & Auguftajc c;>nnubium
perducit ad decirrjum tertium quarti Ijtculi an
num , qui trat annus fere octavus poil impei;ium ab Diocletianp depofitiun ; id liquidem ex
uno itemque altero Laciaatii loco crfki. cogique
poteft . Anno quippe 5.1 1. Maximians poil interitura Galerii , impcrium tatius Orientis adeptus, Prifcam itemque Valeriam in exilium ejecit ; bi^nnio. autem poll five anno 515. Licinius
vitp fugatoque Maximino , utramquc extr-.-mo
fuppliio affecit . Maximians (inquit Lacbntius
. 3p,)( ipfam Valeriam cum. nutre in exilium -

IMPERATRICE
lgat . Deinde vero . ji. Valeria quoque variai
provincias quindeeim menbus plebejo cult pervagata y pojinmo apud Theffalonicam cognita ,
comprebenfa (um matre pnas dedit . Jam vero fi
Diocletianus jam inde ab oogefimo tertit fxculi anno ufque ad anrjum 13. infequentis faeculi
Prifcam habui't in matrimonio , nihil temporis
aut loci relidum eft legitimis Serens nuptiis ,
qu fsculo quarto jneunte obiifle dicitur , mul
to ante , quam Prifcas Auguft mors primum
idemque unicum Diocletiani matrimonium dirimerel; . Totius ergo argumentationis fumma illuc perinet, ut planum fiat, certoque conftet ,
unam fu^ffe Diocktiano uxorem Prifcar nomine
appellar,am, & priterea nullam . Quorfum igitur
Serena iMa , quas Diocletiani conjux eademque
Augufta dicitur ? nonne intrufa eft , & fuppofita, & plane commentitia ? Hinc judicari poteft
nihil ad fidem facitndam aufloritatis ineffe Adis
S. Sufannae , & S. Marcelli , quibus Auguftalc
connubium , refque gelae S. Serenas continentur ,
Sed opter pretium eft audire ipfum Baluzium
hac de re haud brevitec differentem .
In vetufiis idEt'u S. Sufannae Virginis , qua Argume.,,
tyrium B^pnm confummaffeferibitur fub Diocletiano , {"j**
mentio e Serena <Augu\ix uxoris ejufdem Principisy qua occulte Cbriftiana erat 3 & fancla dici
tur. in vetuflis martyr ologits , ubi dies natalisejus
confignatus eft ad diem 17. Kalendas Septembris .
Gravis fane dificultas , ft de aiorum illorum ve
rtate " autJoritate confiaret . Sed cum illa mul
ta j eaque magna fuppofttionis indicia habeant,
turn ex hoc capite faifa ejfe probantur , quod JW
renam uxorem Diocletiani fuiffe volunt . Quippe
oftenfurus fum Diocletiano nullam aliam toto PrincipAtus fui tempore uxorem fuiffe , quam Vrifcam . Etenim ji ea mater Valeria fuit , ut fane
fuit y nece'e cfl earn nupfiffe Diocletiano , antequant is firet Imperator , ideft ante annum Chri
fti 284. , cum Valeria Caleci Maximiano juncia,
matrimonio fit anno 293., atatis fua ut minimum
duodecimo . Vixiffe autem turn Trifcam matrem
ejus hinc certo colligitur , quod diu poftea fuperfics fuiL , t anno tantum 313. extintla eft pofi
vitlvriam , quam Licinius reportavit de Maximi
no . menumenta non fetijtrat illufirifjimus nalium Ecclefiafticorum conditor. Cardinalis Raronius ;. & tamen fufpicabatur futuros, qui eam de.
Serena ^Augufta hifloriam in dubium revocarent ,
quod nulla penitus de ea mentio alibi habeatur ,
eque apud Scriptores Ehnicos , eque in antiquis,
inferiptionibus ; ac tamquam ci difficillima quaftioni finem impofuiffet , interrogat litteratulos ,
his difpliceat nomen Serena ^Augufta , ut dicant ,
quorum alio nomine Diocletiani conjux *Auguft.A_
ab antiqi'.iaribiis ditja inveniatur ; & cum non
invenerint , non faciant de nomine controverftam .
Satisfaiium eft igitur cumulatijms interrogationi
ejus .
Ita fit, ut inter fabulas, fi Baluzio credimus ,
& Aa S. Sulanna; , & Imperatorias nuptias S,
Serena; amandari oporteat. Nec vero, defuerunt,
quibus Baluzii opinio mirum in modum arrifcrit. ; fed haud pauciores invenio, apud quos ve-r
4rendae antiquitatis teftimonia pluris effent , quam
argumnratio Baluzii j vel qui maluerint ab utraque parte affinlonem cohibir, quam in fententiam Baluzii prcipites ire. Ex quo apparet neque opueolum Lacantii, eque eruditifimi viri interpretations tantum valuiffe , ut coraraunem opinionem , ac multarum statum conlenlu
firmatam ex auimis hominum prorfus evelleret ,
Juvat

DIOCLETIANI
uvat hic recnfere , quos Baluzius in fuam fententiam ferme , aut omnino pertraxit .
Iiiato
Gisbertus Cuperus , qui multum ftudii operseque
ad illuflrandum librum La&antii contuomniao
quittant
jlit , Baluzii ille quidem veftieiis infiftit j fed
adhere Ob
j

r
ne videatur a communi vetenque fententia om
nino difcedere , earn cum Ladantio conciliari
polfe ait , fi dicamus una m & eamdem conjugem Diocletiani non uno, aut altero, fed vario
multiplici nomine appellatam fuiife . Dio'cletianus j inquit in notis ad Laant. cap. 39. uxo
rem nomine Serenam habuiffe teftantur Ado in Mar
tirologio , Trifianus , & alii . Eleutheriam earn
appellat Valefius , yAlexandram alii ; fed fuie
trifcam docet LaBantius cap. 1 j. & priores om
tes erraffe videntur ; nift dicamus earn bina , vel
plura nomina habuijje . Genuit Diocletianus ex ea
Valeriam .
Paullus Colomefius Anglus , cujus in Lahntium notas videre licet apud Bauldrium , timi
de, dubitanterque in Baluzii fententiam conceffitj quippe verebatur , ne quid nimis, contra Veterum tettimonia , fibi arrogare videretur . Itaque novae huic opinioni eamdem , quam Cupe
rus , cautionem adhibuit j & praterca non tarn
fuum interpofuit , quam eruditorum hominum
judicium reqifivit: In sAis S. Marcelli , & in
TaJJione S. Sufanna Diocletiani uxor Serena vocatur , filia vero Anemia . Fuerunt forfitan binomines . De quo viderint eruditi .
Daniel Paptbrochius veteri receptaque opinio
ni fubferipferat in Actis S. Georgii Megalomartyris, quae anno 1675. ty pis mandavit torn. ?.
die 23. Aprilis. Verum poft aliquot annos , fimulatque Laantius cum Baluzianis commentariis in lucem prodiit , minime d ubitavit retexere omnia, & revocare, qua; paucis ante annis
icripferat , & Laantii , feu potius Baluzii autoritatem veterum teftimoniis anteferre . Itaque
Tomo IV. menfis Maji, quern in publicum emifit anno i68j. fuam palinodiam nifce verbis p.
1144. iotexuit . Die ^. ^Aprilis ipfo , quo colitur Megalomartyr Georgius , ejus >Atla , ficut apud Grtecos habentur , conatus fui , ut vtrofimilia defender ante annos decern. autempoflquam prodiit liber Firmiani de Mortibus Terfecutorum Sttphani Baluzii commentario illuftratus ,
mutavi fententiam evidentis falfitatis adflritlus ,
mon minus ut exiftimo prudenter nunc , quam tunc
vidtbar proceffiffe . Verum Godefridus Henfchenius , itemque Joannes Baptifta Solerius, alter
collega , alter -t
fucceffbr- Papebrochii, cum
- intelligerent ex ea Baluzii interpretatione nimis gra\c praejudicium trahi poflc in contcmptum ac
perniciem verenda; antiquitatis , parce dubitanterque hanc controverfiam attigerunt , imitantes
corum confuetudinem , qui fi in alterutro fit peccandum, malum videri nimis timidi, quam palum prudentes . Itaque aflenfum uterque fuftinuk , ac rem totam in aliud tempus diftulit ,
cum fibi plus otii fuppeteret ad rationes , qux
in utramque partem afterri poifunt , atftimandas,
momentoque fuo ngulas ponderandas : Lie chit y
ait Henfchenius torn. 2. Maji pag. 149. majori
cum otio id examinare ad diem xi. ^iugufii . So
lerius vero in Auftariis ad Ufuardum die xi.
Augufti haec fcripfit : De S. Sufanna diffufam hiftoriam Martyr ologio fuo inferuit Viennenfis , quam
accepix ab ipfis , qua celebrrima vocat Molanus ,
inclyt* martyris geftis , videndis apud Surium ,
laudatis a Baronio , & a noflris majoribus , a nonKullis plane rejetlis , fed a nobis fubinde examiJllyrici Sacri . II.

CON JUGE.

48
nandis , & illuflrandis . Itcrum ad diem xrr;
ejufdem menfis Augufti ha:c adjecit : Quid de Se
rena ilia , cujus meminerunt Martyrologia v.um Tarvum & Majus ex Ufuardo , <Adone , &
"Uptkero , tandem fiatuendum fit , fuo loco examinabitur .
Antonius Pagius Baluzii fententiam adeo probavit , ut nihil eidem vel addi , vel detrahi pofle
cenfuerit . Itaque ipfamet fere illius verba , pau
cis mutatis , defcripfit , & Tomo primo Crifeos
inftitutz in Annales Baronianos ad an. 294. n. 3.
intexuit. Tantum apud eum five argumenta Ba
luzii , five ejufdem praejudcata opinio valebat :
Qua de S. Serena Diocletiani uxore a Baronio dicuntur juxta fidem AUorum S. Sufatma , corruunt
ex ditlis numero pracedenti ; indeque confit *a
illa vel in toto , vel faltem in parte efj'e fuppofititia . Etenim fi Trifca Diocletiani conjux mater
Valeria fuit , ut fane fuit , nece'e e earn Diocletiano nupfiffcy xntcquam is fieret Imperator ; cum
Valeria Galerio Maximiano juncia Matrimonio fit,
am. 292. atatis fua nimirum duodecimo . Vixie
AUtem turn Trifcam matrem ejus bine certo colligitur , quod diu poflea fuperfles fuit , & anno tantum 313. extina jit poijl viRoriam, quam Licinius de Maximino reportavit . Baronius licet li
brum Laantii de Mortibus Terfecutorum non vidifj'et , fufpicabatur tarnen futuros , qui earn de
Serena biftoriam in dubium revocarent , quod nul
la penitus de ea mentio alibi habeatur , neque apud Scriptores Etbnicos , neque in antiquis Infcriptionibus , ac tanquam ei difficillima quaftioni ji itnpofuijfet , interrogat litteratulos , fi his
difpliceat nomen Seren ^Augufla , ut dicant , quonam alio nomine Diocletiani conjux ^Augufta ab
antiquioribus dicla inveniatur , & cum non invenerint , non faciant de nOmrtt controverfiam . Vcrum huic interrogationi fatisfatlum efl cumulatiffimc , inquit Baluzius loco citato , ubi & rtjicti
jidriani Valtfii opinionem in defenfionem difceptationis fu de Bafilicis , ubi colligit ex Anafiafio
Bibliothecario in Vita Vigilii Tapa , Eleutheriam
vere Diocletiani uxorem fuie .
Francifcus Maria de Arte Archiepifcopus druntinus in notis ad Martyrologium Romanum,
ubi ventum effet ad diem xvi. Augufti, S. Sere titulum Imperatricis , nomenque conjugis
Diocletiani adimindum putavit . Ad ea vero ,
quas fibi , pro illis , qui contra fentiunt , objecerat, in hunc modum refpondit : ^ fufficit fubdere nullum videri abfurdum , ut Imperator Diocletianus

tot -annis
' ' in vivis , plures diverfis scretemporibus uxores habere potuerit , inter quas
nam;
I
r . cum
m . ex. Laclantio
,. , Diocletianus toto tempo
~
re Jut Trmcipatus
aliam uxorem non habuerit
quam Trifcam ; tdcirco S. Sufanna Bahaio
viro erudito fuppofititia videntur .
Guilielmus Cuperus fententiam Aftenfis mirifice approbat , atque ad cam illuftrandam nonnihil de fuo adjecit : Francifcus Maria de jfie ,
perpenfis Baluzii argumentis , putavit in Martyrologio Romano heec tantum rttinenia ejfe : 1{
S. Seren*. Hanc wi illuflriffimi
, u
r
opinionem
faci
le ampleilor , & propter auoritatem veterum
Martyrologiorum exiflimo tempore Diocletiani extitiffe illujlrem quamdam Matronam Chrifiianam ,
& forte in aula Imperatoris familirem , nomine
Serenam, qua propter fidei Chrifliana profeffionem
exilio multlata , aut martyrio coronata fit . Sed
fimul arbitrer illius S. Serena ab aliquo pofteriorum temporum Scriptore interpolata ejfe &c.
Hi ferme iunt , qui ex interpretatione BaluS s
zii

DE

S.

SERENA

IMPERATRICE

Jtii Ladantium eo dctorquent , ut nullam Dio- apud multos confiare . Quapropter caute fapien
cletiani uxorcm , praeter Prifcam , is agnovifle terque Francifcus Blanchinus illuftriflimus Cu.
videatur . Contra vero fuere alii permulti , qui rifle Romana; Praeful de Adis S. Sufannas nihil
Ladanrii opufculum non folum viderunt ac le* in alterutram partem pronunciare voluit; idque
gerunt > fed etiam in id plurimum ftudii ope* unum affirmavit totam illam controverfiam fub
reque contulere , ut illius verba & fententias judicio eruditorum hominum adhuc eile : De
non minus , quam fuperiores illi interpretes , S. Sufann identitate difputant eruditi.
accurate fapienterque perpenderent j & ficubi ob- Tom. . in Notis ad Anaftaf. Biblioth. p. aj.
cura quxdam & ambigua effent , explanationes col. 2.
Quibuf quam aptiflimas adbiberent . Erant prxterea in
ftncei?' manibus Baluziani in Ladantium commcntarii ,
$. II.
tie<iae m- patcbat in promptuque erat omnibus interpreta*
*fP""* uo> quamBaluzius illis Ladantii locis adhibue* ^Argumentum Baluyanum diolvttur , & Laantius cum nuptiis *Auguflalibus S.Serena,
*i *rri. fat, ex quibus hoc coger volebat faifas nuptias
f*rii.
{ ^ qUas cum Diocletiano Serena injiffe dici& cum *Atlis S. Sufanna conciliatur .
tur. Q^iSe omnia cum fapientiimis , & gravifliERgo Baluzianas argumentationis ea tota vis
mis viris efleht perfpeda & cognita , minime ta
ac ratio eft , quod Diocletianus non aliun
rnen adduci potuere , ut vel ex Adis S. Sufannas
ftomcn S. Serena: , refque ab eadcm geftas cxpungc- de Valeriam , quam ex Prifca genuerit , audorent , vel eidem Imperatricis titulum , initique re Ladantio , qui Prifcam Diocletiani conjucum Diocletiano matrimonii dccus & gloriara gem , & Valeria; matrem appellat . Hinc enim ,
adimerent. Quid ita ? quia non exiftimabant ex inita & fubduda temporum ratione , hoc prilino alterove Ladantii loco nec fatis piano ac mum efficitur Prifca; nuptias referencias effe ad
perfpicuo, & perperam fortaflis intelledo, ido- annum circiter 280. deinde ex aliis Ladantii
neum argumentum duci poffe ad communem & locis alterum illud cogitur, ejufdem Prifcas cum
antiquam fententiam infirmandam . Adeo cordi Diocletiano connubium producendum eiTe fil
erat cordatiliimis viris reverentia , & quaedam tern ufque ad annum deeimum tertium quarti
quafi adverfus antiquiratem religio , ut maluc- faeculi , cum feilicet vel obitus Diocletiani , vel
rint earn controverfiam injudicatam relinquere, certe mors juffu Licinii Prifca: illata, matrimoquam de fide & audoritate veterum monumento* nium illud diffolvit . Quod fi ita eft , profedo
rum aliquid derogare. Cum igitur nihil in alte- exdudi oportet a legitimo Diocletiani t Koro tum
rutram partem difputent , nihil ftatuant , nihil Serenam, de qua in Adis S. Sufanna;, &S. Mar
dcernant , aliorum nimis pratceps in re tarn gra
celli , itemque in Martyrologiis ecclefia: Occi
vi judicium , tactti quodammodo incufare vi- dentals perhonorifica mentio fit j tum Alexan
dcntur . Hi autem funt , qui ab utraquc parte dram , cujus Ada S. Georgii , itemque MenoaTenfionem cohibuerunt , Nicolaus Toinardus logia Crseca memincre ; tum denique EleutheAurelinenfis , Joannes Columbus Upfalenfis , riam, feu Leuteriam , quam Anaftafius BiblioChrlftophorus Ccllarius Lipfienfis , Jacobus Tol- thecarius commmort in Vita S. Vigilii Papas .
lius , Thomas Gale, Petrus Allix, aliiquc. Ex Quicquid enim temporis afgnari poffet Impe
his nemo fuit , quin ad Laxantium illuftran- ratoriis vel Serena;, vel Alexandra , vel Eleudum pro fe quifquc fymbolum contulerit j quo
theriz nuptiis , id omne fibi vindicat Prifcas
rum preclaras commentationes Paullus Bauldrius matrimonium , quod latius , quam Imperium
collegit , & una cum Ladantio typis tradidit Diocletiani utrinque patet, initumquequadrienUltrajedi an. i<*P3- prarter eas , quas Chrifto- nio ante , quam is imperare ceeperat , in alte
rum trigefimum annum protenditur. Rede,
phorus Cellarius fcripfit , & cum ejufdem La
dantii opufculo typis mandavit an. i6S. Inter ingeniof , acute , nihil fupra .
Verum paullo accuratius inveftigari oportet ,
omnes Ladantii cxplanatores unus efTe vidctur
Jacobus Tollius , de quo hic praecipuam men- quid intelligi velit Ladantius , quamve huic
tionem fieri neceffe eft. Is enim non folum La* verbo notionem fubjecerit, cum Prifcam Vale
antii interpretes > eorumque commcntationes rias Matrem appellavitj videndumque eft, numex
tdcntidcm caftigat , fed aliquando ne ipi qui* hac appellatione effici cogiqne poflit, quodBadem Ladantio pepercitj indignum ratus fortaf- luzius tantopere contendit . Nemo eft veteris re- .jjjjj^
fe ad fldem unius audoris, quamquam egregii, centifqueOnomaftici tarn rudis tamque ignarus, Anima
quin iciat cognationum , & affinitatum vocabu-
probati flrha quxque antiquitatis mon u menta ex
pend j male enm profedo cum antiquis codi* la duplicem intelledum habere ; modo enim , bnfi*e*I
cibus agi y fi nihil in iis tarn certum , tarn ex* & praseipue quidem , ad eos referuntur , quos fittmt .
ploratum , tarn fandum haberi oporteat , quin inter fe vel communio fanguinis , vel ea , que
continuo bjudicari rejicique debeat , ubi forte ex connubiis oritur , affinitas copulavit ; modo
aliquid reperitur paullum a Ladantio diferepa* iis etiam , & faepe quidem aecommodari folet ,
j' praefertim cum , vel ipfomet fatente Balu* qui quamquam natura ac genere disjundt , ci*
ttio , celebre illud opufculum neque mendis , ne- vili quodam inter fe legalique nexu colligantur.
qire interpolatiortibus carcat } qua de re fufius Quid porro fi Matris filiaque vocabula , quo
poiftca & accuratius. Hase autem eo pertinent, rum alterum Prifcae , alterum Valerias Ladan
ut ne quid pra?judicati vel ex Ladantio , vel tius appofuit , in hanc pofteriorem fententiam
ex ejufdem interpretibus afferri poflit ad hanc aeeipi oporteat ? noune tota Baluzii argumenta
controverfiam dirimendam , qua; de nuptiis S. do corruat necefle eft , quippe cui folum om
Serena: baud ita multis abhinc annis agitari coe- ne, in quo nitebatur, atque fundament um fubducitur. Atqui hoc ipfum contendo , & Balu
picj fimulque oftendatur nondum dodiflimis vi
ris omnino perfuafum effe vel Auguftale Serenas zii pace dixerim , Ladantium utroque illo vocabulo, nihil aliud fignificari voluifle , nifivel
Connubium, vel Ada S. Marcelli, & S. Sufan
nas inter commenta & fabulas referri oporterej adoptionem aliquam, vel aliam quamdam ejuf(cd fuam utrifque fidem & audoritatem adhuc modi neceflitudinem Sc conjundionem , quas Va
leria

DIOCLETIAN I
kriae um Prfca fuerat . Quod ut fidenter ac
fine ulla dubitatione affirmem , duplex me ratio
potimum movct; una, quod noftra haec interprctatio cum Ladantianis loquendi formulis aid
eo non difcrepat, ut quam aptiflme congruatj
eftque praeterea cum ad veterem loquendi ufum
perquam accommodate, tum eorum exemplis&
interpretationibus fubnixa , qui ad explodendas
Serenas nuptias Ladantii audoritate abutuntur :
altera eft , quod ex ea Baluzii interpretatione
multa incommoda oriri necefe eft , unde cerxiffima pernicies facris & antiquis rebus impendet;
qux ne fequatur , ptimo cuique rcligiofae antiquitatis cukori maximopere providendum cenfed . Summa igitur noftra; Refponfionis eft ,
non idcirc vcl Prifcam Matrem vel Valcxiam
Filidm a Ladantio didam , quod hxc ab illa
genita fuerit , fed quia civili quodam vinculo
utraque conjunda erat j ex quo fieri fuit ,
ut licet nulla fanguinis communio inter illas
flet, more tarnen pervulgato, & juris quadam
fidione , altera Mater , altera Filia vocaretur .
Quod fi verum eft , Prifcae & Diocletiani matrimonium neque eft neceffc anticipan quadrienr
nio, antequam is imperium adipifceretur , fed
rejici poteft ad initium quarti faeculi ; & prioribus Serena; cum eodem Imperatore nuptiis fa
its loci ac temporis relinquitur. Ac de Alexan
dra quidem , itemque Eleutheria , nihil eft in
prsfentia quod dicam : nam de altera jam dir
um eft ftis fuperque in Actis S. Georgii ; de
altera vero cuiid mihi videatur, tum paucis exponam , cum prias nuptias Serenz ab omni falfitatis fufpicione vindieavero .
S. III.
ffpjlra interpretatio cum Laantianis loquendi
modis apprime congruit ,

ON JUGE.

4
noluerit , quod mallet eum fibi effe fratiem
quamfilium: Sed eum Cafarem facer mimt , ne
filium nomimret , ut po/iea in Conjiantii locum
nmeuparet Auguftum atque fratrem . Maximinus
Daza , ut tradit Victor in epitome , Maximiani Galerii forore progenitus, avunculum fuum ,
a quo etiam adoptatus fuerat , tamquam alter
rum patentem & colebat , & appellabat j quae
caiifla fuit, ut Valeria maritum fuum Galerium
vocaret pattern Maximini : Pycfpondit illa ( Vale
ria Maximino , ut docet Ladantius c. 39. ) non
poffe de nuptiis Agerc , tepidis adbuc eineribus mariti fui , patris ejus : Sc paullo ante idem Laitantius dixerat Valeriam a Maximino appellatam
fuifle matrem . T^ec ab ^ugufla quidem, quam
nuper appellaverat matrem , potuit temperare .
Quid plura? Sexcenta funt hujufmodi exempla,
quae peti poflunt ex Ladamio, ut mihi quidem
videantur genealgica 'Patrit Matris ,
Fratris ac Filii vocabula longe farpius a Ladantio
ad ci vilem haue copulatioaem accommodai- i , quam
ad veram propriamque confanguinitatem referri .
Ita fit , ut voces ejufmodi > fi carum ufus ac vis
judicio & audoritate Ladantii expenditur, xque
utramque illam conjund.ionem , five quae a le
ge, five quae a natura eft, apud hunc audorem
vere proprieque fignificent. Quorfum igitur fper
dabat Ladantjus, cum Prifcam Matris , Vale
riam Filia titulo impertiit? nimirum , quo
idem audor referri voluit appellationes Fratris
Herculio , Filii Galerio & Maximino , Matris
Valeria;, Tatris denique Diocletiano , & alias
id genus aliis fa:pi(me inditas. Sive ergo Prif- Cur prif>
ca Valeriam adoptaverit , fiye Valeria honoris apod
ac reverentiae caufla Prifcam uxorem fui paren- M*,fe*rn"
ti; , tamqm alterara Matrem colutrit , five vlirJ
tandem alia hujus appcllationis caufla fuefit , ju- y,^,,.
re mcritoque altera Mater , altera Filia dicitur ru,
juxta cam fignificationem, quam Ladantius hi
fee vocibus itcium ac faepius fubjecit . Tantum
igitur abeft , ut noftra interpretatio vulgari
communique Ladantii fenfu, &opinione abhorreal, ut nihil ad ejufdem verba & fentcntias magis apte ongruenterque excogitan pofllt .

Oc omnino proprium Ladantio ac folemH ne fuit , ut cognationum & affinitatum

vocabulis quam faepiffime uteretur ad declarandam quorumdam inter fe conjunetionem , non
illam quidem a natura profedam, fed hominum
legibus atque arbitrio conftitutam , qua homi
. IV,
nes genere diverfo difpari in unam familiam per adoptionem inferuntur , vel alio quoBadem explicara exemple & auftoritate inter~
piam necellitudinis vinculo alii cum aliis copu
pretum Latlantii nititur .
lantur . Quid tarn patria Si cognatione disjunftum , quam Diocletianus & Herculius , alter HAnc explanandi Ladantii, conciliandique
ex Dalmatis , alter ex Pannonibus oriundus ?
cum antiquis monumentis rationem no
Exempi Diverfum fanguinem, inquit Mamertinus in Pa- bis tradiderunt nobiliflimi quique ejufdem AuitiQcii negyrico , aeffibus mifeuiflis ; non fortuita in doris interpretes j quippe cum non modo ver
cogli'atlo. vobis germanitas efl , fed eletla. Quia ergoDio- bis earn commendaverint, fed fuis etiam exemoum m- cletianus in foeietatem imperii Herculium voca- plis illuflraverint : ita fit , ut qui nos oppu*?'hmd verat > cumdemque collegam & Auguftum dixe- gnant, iidem nobis ad defenfionem arma porrionjuo- rat , propterea Ladantius cap. 8. alterum alte- gantj & vetus ilia dc nuptiis Serenas opinio hawin"? rius irrerem appellavit : Quid frater ejus ( Dio- beat vel ab ipfis adverfariis , quo fe tueatur .
rcott* . cletianij Mtximiams , qui fupra ditlus efl Her. Etenim dodilmi i Hi. viri, cum in eos Ladan
culius? non difflmilis ab eo . Nec fi Diocletianus tii locos incidiflent , quos fuperiori paragraphe
dicitur Galerii pater , fequitur illico hunc ab il- exempli caufla in medium attulimus, plane aperlo genitum fuifle ; fed Diocletianus ideirco ha
teque viderunt eos referri non pofle ad cognabitus & didus eft "Pater Galerii, quia hunc - tionem Si propinquitatem illam , quae ex natu
faris nomine Sc dignitate audum in fuam fa- ra, & fanguinis communionc proficifcitur , nifi
miHam ac gentem adferipferat : ( multis pofi forte quis vellet cum univerfa propemodum andiebus Cafar y (Gajerius) advenit , non ut patri tiquitate bellum fufcipere ; quod extremae de
gratularetur , fed ut tum cogeret imperio ceder mentis eflet. Ut igitur 8c fua Ladantio audocap. 1 8. In ejufdem generis fignificationem fra- ritas conftaret, neve is cum optimis quibufque
tris filiique vocabula detorquet Ladantius . . audoribus diflcntire videretur, negant enim ve
eum fribit earn cauflam fuifle , cur Galerius ro vocabula ilia, quibus fspifflme uti folet La
Caefaris nomen ntque infignia Licinio deferre dantius , in eas anguftis compelli oportere a
S s
inter
lUyrici Sacri Tom, II,

484

DE

S.

SERENA

IMPERATRICE

inter quas naturae & fanguinis communie contipetur 5 quin immo ex audoritate Laftantii,
yulgaiique loquendi ufu jam inde antiquitus re
cepto , eonun fignificationem paullo latius ex
tendi ajunt , eaque comprehend! illoS etiam ,
qui non aio, nifi civili quodam & Iegali nexu
inter fe jungi , copularique folent . Nullus fer
me eft Ladantii interprcs , ex quo hujufce in
terpretations exempla peti nequeant ; fed Baluzius mihi unus erit jnftar omnium , quem qui
dem in hac re eo pluris facio , quod primus
omnium Auguftali connubio S. Serena?, & Adis
S. Sufanna; audoritatem Ladantii objecit . Is
igitur in Commentariis ad cap. vi 11, Ladantii explicat , qua ratione Maximianus Herculius
lidus habitufque fit frater piocletiapi : Ifta 3
inquit , non fie accipienda funt , qkaft Maximia
nus Herculius natura frater Diocletiani 3 fed fra
ter imperii ; & non ita multo poft huic interpretationi hanc , praeter alias , rationem fubjecit ; \Ade , cjuod nullus hiftoricus tradit eos natu
ra fratres fuie .
'Gisbertus Cuperus eidem Ladantii loco eam
dem interpretationcm adhibuit , quam etiam pluribus & loculentioribus exemplis illuftrayit ; additque praeterea mors fuiffe Romanorum , ut
uguftos quidem Caefarum patres , Cafares autem Auguftorum ' filios appelrent , quamvis nulla his cum illis generis, affinitas feu cognatio
effet; cujus quidem appellatibnis ea caufla fuit,
quod Augufti , cum Caefares five adoptabant ,
five heredes imperii inftituebant , eos iterum
quodammodo gignere, quafique reipublica pro
creare viderentur . Augufti , inquit ,' refpetlu Cfarum dicebantur patres y & contra hi iHorum filii , In eamdem fententiam Ladantium accipiendum effe docet , cum Piodetianum Galerii pa
irem 3 Galerium Diocletiani filium , itemque Maximinum ejufdem Galerii filium vocat . '
Joannes Baptifta otellerius in notis ad cap.
XX ix. Ladantii ultra progreditur , & prclare
docet eodem propinquitatis vinculo , quo Au
gufti & Caefares, uxores pariter Auguftorum &
Ca?farum inter fe, & cum aliis five onfanguincis , five propinquis virorum fuorum colligatas fuiffe 5 hinc fadum efle, ut etiam cognationum vocabula ex maritis in uxores derivarentur ; & cum diyerfi fint conjundionis gradus
alii aliis propinquiores , diyerfis cjuoquc vocabulis eaedem nominabantur 5 nam ceque civilis,
naturalis cognatio eodem fere online propa
gar , lateque diffundi folet : quae omnia idem
otellerius paucis hifee verbis compledtur :
Cafar Maximinus ^ugufto Maximiane inflar fi erat ; ideo eum Tatrem falutavit , <r >Auguflam Valeriam eodem nexu matrem,
Rifeiropvero hanc praeclarilimam Ladantii inur dver- terprctandi regulam a Baluzio , a Cupero , ab
ftni fui aliis doclifljmis viris traditam referamus adeum
jpfi exem.
. ,
... T
\.
piis ar- Lactantn locum , de quo mihi cum litis conganentii . trpv'erfi eft . Negant Herculium natura fratrem
fuiifc Dioletiani , aut Valeriam Maximini ma
trem 5 quamquam ille frater Diocletiani , haec
mater Maximini apud Ladantium dicatur. Non
ergo fi Prifca Valeria; mater dicta eft , conti
nuo lequitur, Valeriam ex Prifca ver proprieque genitam fuifle . Ajunt alias fuifle cauTas ,
praeter earn , quae eft a natura , cur Herculius
frater Diocletiani , Valeria mater Maximini vocaretur. Nequ deerant ejufmodi caufla permultae & graves , cur Prifca mater Valeriae dici haberique potuerit ; nam, ut alia omittam ficut

Valeria Maximihum filium, fie etim Prifca Va^

leriam appellare filiam per adoptionem potuit.
otellerius docet ut dignitatis , fic etiam cognationis vocabula cum luis uxoribus commu*
nicare folitos fuifle Auguftos & Caefares , Bene
habet. Quemadmodum igitur Piocletianus Au-?
guftus Galerii Caefaris pater habitus , & di&u^
fuit ; fic etiam Prifca Diocletiani conjux , turn
Galerii ejufdem , tum Valeria; Galerio nuptas
mater appellari debuit ; prxfertim cum Prifca,
ob earn etiam cauflam dici potuerit mater Va
leria; , quod hxc progenita effet a Piocletiano
marito ejufdem Prifca; . Et Galerii quidem eraE
Diocletianum > a quo fe adoptatum & Casfarea
dignitate auclum efle memincrat , tamquam alterum parentem reyereri & colre. Itaque illuq\
quoque rationi atque of?cio confentaneum fuit,
ut etiam Caefaris conjux in matris loco haberet , ac diligeret Prifcam conjugem Imperatoris .
Non igitur Piocletianus Galerii pater dici po-;
tuit , quip eamdem ob cauflam Prifca Valerias
mater cliceretur .
Equidem fatis mirari non poffum, quid cauf*
fie fucrit , cur noftri Interpretes , viri caeteroquin acutiimi , non viderint in eos Laftantii Jocos , quos nobis objiciunt, eamdem omnino explanationem ccommodari poffe , quam illi ipfi
aliis fimilibus Laantii locis adhibuerunt ; nec
fane intelligo, cur argumentum indidem duflum
tanti faciant , ut ad labefaflandam S. Serena
itemque S. Sufanna; hiftoriam nihil efficacius effe
putaverint ; cum caeteroqiiin ipfi nobis ejufdem,
argumenti diluendi refellendique rationem tradi-;
diffent : nifi forte dicamus aut illos parum fibi
conftare ; aut erte oblitos fuiffe, quid in earn-:
dem ferme fententiam ipfimet alias fcripfiffent .
Ac noftrae quidem interpretation quid objici
poflt , non video , An liceat illis cognationum
& affinitatum vocabula ad earn fignificationem
detorquere , quae minus propria eft , nobis vero
non liceat? nus idemque eft Auditor, qui ejuf
modi vocabulis in aliam , c vulgo accipi fo
lent, fententiam accommodatis faepiflme utituf .
Locus Sen?nae nuptiis objedus non eft diflmilis cseterorum, quos adverfarii ad civilem quamdam cognationem referendos efle docent . Quid
igitur cauffae excogitari poteft , cur fimilibus
ejufdem Auctoris verbis ac fententiis diifimilis ac diverfa interpretandi ratio adhiberi debeat? An Baluzius idcirco negat Herculium//
fe natura Diocletiani fratrem, quia nullus hiftori
cus tradit eos natura fratres fuie . At qui Sere
ns nuptias in dubium revocet, ex caque Vale
riam genitum fuifle neget , ante Baluzium ne
mo fuit j nemo autem ? immo vero nemo ex
anciquis Scriptoribus de Serena mentionem fe
cit, quin eamdem Piocletiano nuptam fuiffe affirmet ; ex quo illud etiam fequitur , ne ipfis
quidem adverfariis repugnantibus , nifi repugna
re fibi velint , vit Piocletianus non e Prifca , fed
e Serena , ut vcteres tradunt , Valeriam filiam
fufceperit . Serenam Piocletiani conjugem fuifle
docent Beda , Ado , Ufuardus & omnes fere ju
niores Martyrologi ; idem confirmant Ada S. Su
fanna; , itemque Acta S, Marcelli , ex quibusi
Martyrologi SS. Serena; & Sufanna; elogia defcripferunt . Scio equidem hujufmodi monumenta, quamvis perantiquafint , ac dodiffimis quibufque viris probata , Baluzio vehementer effe
fufpeda . Sed quid tandem ad eorum audoritatem labefadandam argumenti affcrat, paullo poit
vidcbiiHus .

DIOCLETIANI
Quid quod, uteumdem locum diutius urgeam ,
Interpretes noftri banc genealgicas voces interprctandi rationem tanti faciunt, ut earn adhiberi velint ad explanandos difficiles quofdam facrs
Scripturs locos 3 qui interdum occurrunt; &nifi
hue tandem revocentur , nullo modo prorfus intelligi poffunt . Hie locus > ( inquit Paullus Bauldrius in cap. 1 8. Lacla ntii ) ubi qui mere focer ,
in hiftorica narratione "Pater -vacatur , folvendis
variis faers ScripturA difficultatibus adbiberi potef . Tum exempli caufia unum Evangelii lo
cum protulit, ubi Lucas Deiparam Virginemloquentem induxit : Ecce "Pater tuns & ego dolen
tes quxrebamus te. An hie patris nomen in earn
fententiam aceipies, ut Chriftumex Jofephonatum exiftimes? Apage tc cum ifta intcrprctatione. Audiamus Bauldrium : Hie pater ea notione
vocatus eft , qua ver y qui quempiam feu natum ,
feu necdum natum adoptavit y appellari folet illi
co "Pater. Bene monet profedo; quamquam nccefle non fuit, ut Bauldrius ad facras litterasinterpretandas hunc canonem nobis conftitucret ,
quem tanto ante a Majoribus noftris acceperamus ; quemque ignorare nemo poteft , nifi qui
ne limen quidem facrorum bibliorum umquam
adierit . Hsc tarnen eo pertinent , ut magis magifque intelligi poffit , quanto in honore ufuque
fuerit adveriariis noftris hsc veterum codicum
interpretandorum ratioj &quam neceffariam eamdem effe putavcrint ad difficillimos quofque no
dos expediendos, qui ex affinitatum & cognationum vocabulis modo in hanc , modo in illam
fignificationem adhibitis oriri folent 5 quamvis
ipfi eos Ladantii locos , quos Adis S. Sufanns
opponunt , ad hanc regulam expender & inter
pretan aut nefcierint , aut noluerint . Sinant igitur nos eo ipfo , quem ipfi fanxerunt , canone
uti ad explicandum conciliandumque Laxantium
cum antiquis monumentis; vel finolunt, fateantur fe , in ejufdem auctoris verbis ac fententiis
intcrprcrandis , a fe- ipfis diffidcre , fibique con
trarios efle .
.

V.

I^pftra interpretado exemple veterum \AuBorum

Latlantio tqualium au&oritttc confirmatur .
ERat hoc in more pofitum inftitutoque ve
terum Scriptorum , ut fspenumero in cognationem ac familiam extreos homines atque
aliengenas per adoptioncm adfeifcerent , eifdemque jus hsreditatis adcunds impertirent ; five ut
f'amilis iplendorcm ac decus latius propagarent}
live ut fus gentis fuique nominis perpctuitati
confulercnt . Cujus quidem confuetudinis exem pa 5 prsfertim ex Romanis Imperatoribus , peti
dopttndi poffunt , quibus cum liberi & confanguinei aut
'nffu-"" n0n fuppeterent , aut parum dignos imperio fe
11. prsberent , moris fuit externos 8c aliunde pro
creates deligcre , quos ad Csfaream dignitatem
eveherent , fibique filios adoptarent . Huic porro
confuctudini illud quoque confentaneum erat, ut
qui in locum filiorum afllimerentur , filiorum
ctiam nomen fubirent i itemque Caetera confanguinitatis vocabula in alios atque alios derivafentur , qui ob unius adoptionem in unam fa
miliam, five cognationem coalefcerent . Hax fa>
milis & cogriationis propagande ratio vel ma
xime vigebat quarto ineurtte faxulo , eratque
ufu pervulgata , cum fcribebat Ladantius r ex
quo fadum eft , ut Scriptores illorum tempolUyrici Sacri Tom. J I.

CONJUGE.

485
rum aequaJes confanguinitatis vocabula filiis ac
fratribus aliunde adfeitis , cognatifque germanis adfcriptitiis fspius accommodaveriot . Id
fapicntcr animadvertit Joannes Columbus , bo
nus in prim is Ladantii interpres : Maximiams
Hercuiius inquit , frater fuit Diocletiani 3 non
naturae , fed imperii confortio ; qui nominis ejus
ufus frequcntatus eft hioricis & "Panegyriftis illius avi . Quod ut confirment reliqui ejufdem
Ladantii interpretes, in medium appellant D. Auguftinum , qui in epift. 90. Ammianum Marcelr
Hnum, qui lib. 7. in Epift. Severi Imperatoris ,
D. Ambrofium , qui in Epift. 43. id Albinum ,
Trebellium Pollionem, qui in D.Claudio, Mamertinum, qui in PanegyriHerculiodida , Eumenium , <jui in Oratione prima habita ad Conftantinum Magnum , confanguinitatis vocabulis
ad civilem quamdam copulationemfignificandara
abutuntur. n eamdem fententiafn Gisbertus Cuperus citat infcriptioneai <juamdam , quae eft
apud Gruterum Jib. 7. pag. 178. ubi Dioclctianus & Maximianus eorum Patres vocantur, quos
ex Caeiaribus fecerant Auguftos . Ejufdem con
fuetudinis exempla fats multa profert Valefius
tarn e facris, quameprofanis Audoribus, item
que Carolus Dufrefnius in fuis commentariis ad,
Annam Comncnam pag. 244.
Ladantius igitur cum PriiCam vocat matrent
Valcris, huic verbo eamdem figniheationem fubjecit , quam ejufmodi vocabulis indiderat ufus
illius statis, optimis quibufquc Scriptoribus probatus ac receptus . Si college: imperii aqua &
pari poteftate pnditi fratres dicebantur , confcHtaneum erat eorum conjuges appellari forores , quippe cum inter fe dignitate pares eflent .
Si Augufti "Patres , Csfares Filii vocabantur ,
confequens erat Auguftorum conjuges Matres ,
Caefarum uxores Filias nominari j prsfertim cum
quae Auguftos inter ac Cafares fuerat , cadera
effet inter uxores utrorumque propinquitatis ra
tio . Jam vero Prifca erat Augufta & conjux
Diocletiani Imperatoris, Tatrifque Galerii 5 Va
leria erat uxor Galerii Csfaris , Filiique adoptivi Diocletiani . Jure igitur pro more illius
aetatiS; altera Mater , altera Filia appellari dcbuit . Ex his intelligi poteft , quam pratclarc
noftra interpretatio cohsreat cum eo loquendi
ufu , quo Scriptores Ladantie squales utebantur :
Prsterea id affinitatis Prifcam inter & Va!eriam interceflit , ut vere proprieque effet dici
poffet ilia quidem noverca , hsc autem pHvi*
gna. Prifca fiquidem nupferat Diocletiano, qui
antea ex Serena Valeriam genuerat . Jamdudum
vero mos ifte invaluit , prsfertim apud matres
filiafque familias nobill loco natas , & prsclara
inftitutione ad omnia urbanitatis officia perpol itas, ut ab novercs privignsque vocabulis omnino abftineant ; atque in eorum locum matris filiaque appellationem libentius ufurpent. Hsc fi
quidem pofteriora nomina eximiam quamdam
amoris ac pietatis fpeciem animis objiciunt
contra vero duobus illis prioribus nefcio quid
fubeft rufticitatis, invidis, atque contemptus ,
unde aurcs cults delicatsque quam longiffime
abhorrent . Quocirca ejufmodi vocabula ab urbibus civilique convidu repulfa in agris pagifque exfulant , aut certc plebejorum hominum
tedis conti nentur . Nec vero dubium cuiqueefle
arbitror , quin hsc civilis urbanique fermonis
confuetudo jamvinde ab antiquiffimis temporibus initium diixerit, & prsfertim apud Roma
nos vigucrit, homines cum fuapte natura, tum
S s 3
inge-

486

DE

S.

SERENA

IMPERATRICE

ingcnuis ac liberalibus difciplinis ad omnera ligiofa? antiquitati fava, ta fumma opc&conhumanitatem fados & inftitutos , ut nemo ex tentione a verter prohibere debet . t>ri:
..~
:j
.

lilis elFet nobili loco natus, quin fuavi illa vo- mum quidem nemo ejufmodi interpretadora ad
cum urbanitate mollirct, quicquid afpetitatis ar
explodendas Auguftalis Serenas nuptias abuti poque invidix fubeft hifee verbis, cum Vitricum , teft , quin eodem tempore vetei rimis ac probanovercam , privignum dicimus ; eque umquam tilmis religionis Chriftianae monumentis vulodiofis hujufmodi vocabulis inter fe ufos fuifle nus fane gravi/mum infligat . Nihil in univerarbitror , nili fi forte id cuipiam , in quem fa ecclefia, fecundum divinas Scripturas , ac trairati client, per contemptum, & cujufdam quafi ditiones, cccumenica Concilia , & judicia fedis
contumelia; loco objicerent . Quod fi ita cft , Apoftolicx , unanimemqqe Sanctorum Patrum conlongius profefta id genus vocabula ab Impera- fenfum , plus auftoritatis obtinet , quam antitorum ac Cajarum palats auribufque aberant j qua Martyrologia . Atqui prxftantiffimi quippe
*x quo fit, ut Prifca Augufta, 8c Valeria Cae- Martyrologorum principes Serenam Diocletiani
farea conjux , quamquam altera Noverca , alto uxorcm appellant , inter quos vctuihte & au
ra Privigna efltt , honoris tarnen & urbanitatis ftoritate eminet Martyrologii Romani antiqui ,
caufla , numquam aliis fe colerent inter fe ac feu parvi, cui plurimum tribui debet, five is
falutarent , nifi honorificentiffimis amantilTiinif- fucrit Eufebius , five Hieronymus , five alius
que matris & filia nominibus . Id pofblabat ci- quifpim ab illa artate admodum recens . Huic
Vilis officii, & politioris cujufdam elegantia ra- confentiunt Ufuardus , Ado ; quorum etfi multio ; id decebat Matronas fummo loco natas, ta fint & varia apographa, tamen fe re in omfummaque dignitate prxditas. Qijocirca Laitan- nibus Serena vel conjux Diocletiani, vel Aueujdinem urbani aulicique fer- fta, vel Imperatrix nominatur . Rtccntiores Marti us, ut ad confuetui
monis orationem fu a m accommodaret , fatiuseTe tyrologos proferre non audeo , ne jilos Criti
corum quorumdam ludibrio, arque irriionibus
duxit Prifcam & Valeriam officiofis hifee ma
tris filixque appellationibus afcere , quam in- objiciam . Unum his adjiciam Martyrologium
gratis i 11 is afperifque Novercx & Privigna vo
Romntico hodiernum , quod cum ab univerfa
ecclefia receptum ac probatum fit , ejus tefticabulis nominare .
Ac ne illud quidem flentio prxtermittendum monio refragari fine maximis gravifllmifque raputo , quod fi Laftantii locos nobis objeftos tionibus , majoris cujufdam audacia; elt , quam
paullo aecuratiusexpendimus, nufquam invenie- ut ferri pollt . A nobis prxterea funt Afta
mus a Laftantio aut Prifcam Valeria; matrem, S. Sulannae, itemque S. Marcelli , qua: cum inaut Valeriam Prifcae filiam clare diferteque ap- de a pluribus fxculis haud infimum auftoritapcllatas. Nam cap. i%. Valeria dicitur Diocle- tis locum apud ptimos Scriptores obtinuerint ,
tiani quidem filia" , Prifca; vero non item : & non eft protefto , cur de fu poefione depelli
primal omnium filiam Valeriam conjugemqueTrif- debeant , nifi cert.ffima argumenta atque indi
um facrificio pollui cocgit . Si vero exiftiment ca fuppofitum.s & faU.tatis afferantur.
Valeriam cffc non potuifie Diocletiani filiam ,
Viderat ane Baluzius , quam graves , quam
quin eadem effet filia Prifca: conjugis Diocle- multi te ft es ex omni fere antiquitate contra fe
tiani Qii-m fibi hoe daturumputant? Idem ve- produci poffent ; quorum autoritre propemoro Uftantius cum . 39- fcripGt Valeriam cum dum deterritus fennel atque iterum ingenue ta
rtre in exfium txpulfam ; itemque cap. %1. tur plunmis maximifque difhcultatibus fuam
Valeriam cum matre comprchenfam pnas luijfe , fcntentiam atque Interpretationen
urgen
,
;
ft**' : Sed
1
Prifcam ne nominat quidem . Perrelim feire , hic y ajebat , fe offert ingens dificultas ; nam ...
ni
unde adverfarii colligant mulierem illam , qua; yctuftis Aclis Sanft* Sujann Virginis mentio eft
in utroque capite dicitur mater , eamdcm eTe S. Serena Augufta , uxoris ejufdem Trincipis ,
CT* Santla dicitur in vetuftis Martyrologiis : Gra
ac Prifcam Diocletiani conjugem , de qua La
vis fane diicultas <&c. Verum ut erat majori
urentius cap. iy. mentionem fecerat; nobis qui
quodam animo & confidentia prxditus , quam
dem verifimilius videtur alteram ab altera di
lti ngui, ut infra dcclarabimus . Tantum igitur ut hifee diffictiltatibus vinci J, atque
--j a fententia
*>!>*> lit. A
abeft:, ut ex Laftantio effici poifit Diocletianum femel fufcepta deterreri polTtt , non dubitavit
r

tjm muita t tam gravia veterum tcHimonia floce Prifca genuiiTe Valeriam, ut nc atis quidem
ci facer , eifdemque fuam opinionem praeferrc .
appareat, ubinam Laftantius aut Prifcam Vale
ria: matrem , aut Valeriam Prifca: filiam plane Illud vero argumentum , quod fibi objecerat ,
ex Martyrologiis defumptum , lilcntio diilimuaperteque appellavcrit .
lavit , perinde quafi paru m dignum videretur
eTe
, cui aliquid refponfi daret ; qua quidem
. VI.
diifimulatione fatis ollendit , quo loco veteres
Martyrologos habuerit, a quibus cum apertiffiInterpretatio Latlantii ab adrerfariis adhibit*
me diffentiret , ne rationcm quidem , cur ita
facrx vetuftatis autloritatem imminuit
faccret, reddendam putavit ; quod nifi oblivio dbilitt.
ni & incuria; tribuendum cxilimes , cuique faHAftenus interpretationcm noftram propu- cilc ell fufpicari id ab de induftria dilmugnavimus hoc potilTimum argumento in- latum fuifle, ne videlicet, fi fuam de i II is fennixi , quod cum aliis Laftantii locis , cum ad- tcntiam aperuiiTet , in juftas meritafque prudenverfariorum exemplis ac praeceptis., cum veteri turn hominum reprehenfiones incurreret . Non
loquendi ufu mirum in modum cohxreat . Nunc ita fe cautuin prxbuit in publica ofFenione
rationcs funt afferendx , cur adverfariorum in- invidiaque declinanda Gisbcrtus Cuperus , qui
terpretationem repudiari oporteat ; dcclarandum- auftore ac duce Baluzio , Serenx nuptiis , &
que, quanta inde pernicies nobiliffimisquibufque Sufannx Aftis Laftantium oppofuit; nihil quipDivorum hiftoriis multarum aetatum fide , & pc veretur Adoni , & cxtcris Martyrologis figraviffimorumScriprorum teftimonio firmatis im- dem aperte palam abrogare : Diocletianum ,
pendcat- quam quidem, ut quifque maxime re- inquit, uxorem nomine Serenam habuie teftatur
jido

fnierpri.
itiie Ltraaiitna
dverf*.
riorum
peroicief
facrii in.
liquit monumcatii.

DI L ETI A NI
odo in Martyrologio ; fed vocatam fuiffe Vrifcam
docet Lallantius , & priores omnes erraffe videntur . Deinde poft alia quaedam interjefta , in
Adohem caeterofque noftra; fententiae Auftores
baud paullo vehemcntius mucronem cenforium
exaeuitj quafi vero priore illa cenfura fe nimis lencm in ejufmodi viros doftiilimos Sc fanftiflmosac moderatum pratbuiffet : Sed ut verum
fatear , inquit, baud magna fides ejufmodi Auftoribus adbiberi poteft .
Quod fi nobis iftorum veftigiis infifti liceat,
parum jam abeft , quin abeamus in fententiam
Henrici Dodwelli, qui omnes verecundia; limites praetergreTus , ut quamplurimas poflet martyrum Myriades ecclefias Catholics adimerct ,
omnibus Martyrologiis arque impium ac teme*
rarium bellum indixit, & magna eorum nomina ac prseclariflima fcripta ad caedem fidenter
atqut animofe defignavit . Id adeo cognofci lice*, ex praefatione, quam Seleftis martyrum Aftis praefixit Theodoricus Ruinartius: Henricus
Dodwellus pracipiti , ne plus aliquid dicam ,
prajudicio abreptus Martyrologiorum conferiptores , uno verbo fabulatores appellando , confoflurum e exiflimavit ; quafi ailes fabulas , idefi
plures martyres in eccleftam fua auBoritate invexerint . Hue tandem nos ducit Baluziana opinio , & interpretatio , ut feilicet nullam Martyrologis fidem habeamus, vel certe non admodum illis fidendum putemus j nihilque ex illis
afferri poffe cenfeamus , quod non continuo abjudicari ac rejici oporteat, ubi vel levis aliqua
fufpicio , aliunde nobis fuborta , eorum fcriptis
repugnetj quafi vero illi temer & inconfulto,
nullo deleftu, nulla diligentia, nulla inveftigatione adhibita, rebus inanibu's & commentitiis
ex trivio , popularique fermone colleftis Divorum Faftos explevcrint . Quae quidem temeritas
atque impudencia quam longe abfit a graviffimis illis ac fanftiflimis viris , qui Martyrologia conferipferunt , dofte cruditeque oftendit
Theodoricus Ruinartius in Praefatione ad Aft
martyrum, ex qua pauca quaedam in hunc locum transferenda effe cenfeo: Etfi enim ejufmodi
libros ab omni penitus mendo immunes effe aflirmare nemo pojfit ; ( hac quippe eft fmgularis faQu fi. crorum codicum prxrogativa) non tarnen hinc inoiim cura ferre lictt eos mala fide , aut temer leviter
inftrib- confcriptas fuiffe; immovero certum eft Martyrodii Mar- logia a viris gravibus ex antiquioribus monumentyroio- tis t & peculiarium ecclefiarum Kalendariis colle8 "'
Ra fuiffe ; qua cum ab Epifcopis approbata fuiffent , publice in ecclefiaflicis conventibus lefta
fuerunt , ut fi omnium Santtorum feftivitates celebrari non poffent , eorum Jaltem aliqua commemoratio fieret , tum inteeramcommunionis , qua
inter ecclefias catholicas haberi debet ; tum ut ea
rations aliquis faltem culeus exteris etiam martyribus exbiberetur . En quam praeclare provifum
fuerit a majoribus noftris, ne incertat , & fuppofitia; martyrum hiitorias pro veris germanis haberentur. En unde Ado , Beda, Ufuardus
fua Martyrologia defcripfere , nimirum ex antiquioribus monumentis , & peculiarium ecclefiarum Kalendariis , quae diligenter recognita & approbjta ab Epifcopis fuerant ; queque in publicis Chriftianorum conventibus recitari folcbant .
De antiquo autem, atque hodierno Martyrologio Romano nihil eft, quoddicam, cum utriufque auftoritas major eTe debeat , quam ut nimia ilia, quam quidam fibi arrogant, opinandi
licencia elevari minuique poffic . Quod fi ccr-

CONJUGE.

487

tiffimis hifce monumentis deroganda fit fides ,

ut fidem adhibeamus Baluzio ejufque afleclis ,
qui unum ant alterum Laftantii locum nec bene intellcftum , & perperam explicatum , eifdem
opponuntj fi tanti facienda fit iftorum interpretatio, ut earn Martyrologis fere omnibus praeferendam putemusj nemo non yider, quanta inde clades pernicies veterrimis quibufque ecclefise monumentis immineat.
Qui autem Martyrologos omnes ufquc adeo
contemplent, ut ne refponfione quidem dignos
putaverit , nihilo pluris fecit Afta S. Sufannae,
unde primum contra fuam opinionem argumen
tum ipfe fibi objecerat . Fatetur fane magnum
fibi negotium faceflere poflfe hujufmodi Ada ,
fi tarn vera & germana efle conltaret , quam
conftat eTc faifa & fuppofitia ; ait quippe multa fibi & gravia indicia fuppetcre , quibus eorum falfitas ac fuppofitio coargui queat : Gra
vis y inquit, difficultas , ft de veritate
illorum conftaret ; fed cum illa multa, eaquemagna fuppofitionis indicia habeant , turn ex hoc fane capite faifa effe probantur , quod Serenam uxorem Diocletiani fuiffe _ volunt . Si magna funt hxc
indicia , profefto ejufmodi efle oportet , qua:
vix aut nec vix quidem celari poffint, quo minus in omnium oculos incurrant } aut certe ne
cefe eft, ejus generis efle , qua: graviimosquofque viros deterreant , ne hifce Aftis fidem ullam adhibeant. At nihil in illts vitii deprehendifle videtur Auftor Romani antiqui Martyrplogii , nihil Ufuardus , nihil Ado, nihil caetcri horum aetati fuppares Martyrologi } aut f
quid falfitatis ineffe viderunt, id certe tanti non
fuit, ut prudentiilimi illi viri pmnem hifce Aftis fidem abrogandam putarent ; quippe cum
ex illis non folum Sanft Serena; , fed etiam
S. Sufannae, aliorumque martyrum nomen atque
elogium deferipferint , quod fuo quifque Martyrologio infereret: nifi forte tarn aperta, tarn
magna fuppofitionis indicia caeterorum omnium
diligentiam ac perfpic3ciam fubterfugerint, uni
autem Baluzio le perpiciia , atque adeo rueri-
diana luce clariora oftenderint.
Ulud praeterea Baluzius contendit non folum
magna , fed multa etiam fuppofitionis indicia in
eifdem Aftis reperiri . Nos vero cum de S. Sufanna afturi fimus, ejufdem hiftoriam, quam accuratiTime fieri potuit, expendemus; quaeobfeura& ambigua videbuntur, opportuna explicatione adhibita explanabimus ; Sufannae fponfalia ,
qua; ad Herculium pertinent, non Aftorum vitio , fed interpretum errore ad Galerium transferri oftendemus j nihil denique in illis reperiri
lieuit, nifi fincerum, nihil nifi pium atque fanftum, nihil quod cum majorum inftitutis , veterique ecclefia; ritu ac difeiplina non undique
cohaereat . Quid porro in hike Aftis invenerit
Baluzius , quod fibi tantopere diipliceret , mihi fane incompertum eft j nifi forte pro multis
iifdemque certiffimis fuppofitionis argumentis
illud unum haberi voluit, quod Serena Diocletiani conjux dicitur . Verum ex ejus oratione
iatis apparet hoc praecipuum quidem efle , fed;
non unicum falfitatis indicium, quippe cum hoc
unum exempli cauiTa protulerit , aliis prtermifs , quae perinde ac fi notiffima eflenc , fingillatim exponere, &nominatimperfequinoluit j
qua quidem in re valde vereor, ne Baluzius illorum artificio abuti voluerit, qui ut alicui invidiam confient, multa fe habere diftitant , de
quibus ilium accufent; cum cteroquin nihil in
prom-

488

DE

S.

SERENA

bromptu habeant, quod ejufdcm vite ac moriDus fpeciatim objicere poflnt . Praterquamquod
illud de nuptiis Serenas pro cert fuppofitioris indicio afferre non licet , cum hoc ipfum
dubium , controvcrfumque fit , utrum ex alJatis
La&antii locis confici queat cas nuptias faifas
efle & commentitias s nifi velit Baluzius , que
dubia funt , ea fumere pro certis atque conceffis. Maneat igitur hihil certi , nihil explorati
allatum eflfe a Baluzio , quod Aclis S. Sufannae
fidem & au&oritatem adimeret.
Jam vero inter noftram, & earn , quam adverfarii Lacbntio adhibent interprctationem , hoc
maxime intereft , quod altera quidem & Laxan
tium ipfum cum Martyrologiis , & cum hiftofa S. Sufannas concilit, & utrorumque auftoritatem fartam tedamque ab omni falltatis fufpicione tuetur ; altera vero , ne quid de auoritate Laftantii detrahere videatur, Ais S. Sufanne, & Martyrologiis antiquiillmis fidem pla
ne derogat . Utra utri prseferenda fit , vel ex
eo cognofci dijudicarique poreft , quod permagni intereft S. Sufannz hiftoriam ab omni fuppofitionis & mendacii nota immunem effe . Nam
nifi me preclari hujus codicis amor fallit , ex
antiquis martyrum hiftoriis hand facile alia eft
five ad propugnanda catholica dogmata, & ecclcfiafticas traditiones , piafque confuetudines
tuendas , five ad haereticorum mendacia coarguenda & infaniam comprimendam efficacior .
Hic quippe falutarem ecclefiaftici jejunii ufum,
& Canonicae expiationis feu pcenitentie ritum,
hic Cceleftium implorationem , cultumque facris
reliqutis adhibitum, hic vit clibis, votacque
Deo virginitatis commendationcm , hic facrum
chrifma , hic ecclefiafticum convivium & facrificium i hic denique hodierna; veterifque eedefiaftice discipline exempla in illuftri pofita mo
numento intueri licet i unde argumenta peti
poffunt, quibus Catholicorum decreta, & faniifima inftituta tucamur, Lutheri autem Calvinique errores atque calumnias propulfemus .
Quare qui repudiatis S. S.ufanne aliifque id ge
nus Actis hec arma nobis efipiunt , defenionem baud fane contemneiuiam ecckfi adimunt, videant porro, ne perieuifam imitationem exempli reliquis in pofterum prdant , &
documento fint hereticis , quam parvi debeant
fieri preclara hsec antiquitatis monumenta, qiiibus Catholica Veritas & traditio faltem aliqua
ex parte innititur. Cum igitur Ada S. Sufanne
& Catholicis perutilia fint, & multorum fecuiorum approbatione recepta , & nullum fuppofitlonis indicium , quod eertum , quod pcrfpiciiutn effet > Baluzius oftenderit , fateamur opor
tet multo fatius effe Lacbntii teftimonii in earn
fetitentiam accipere , quae cum hifee A dis hsetTat, qum ad earn fignificationem referre ,
quat i cum ad mentem Auctoris nihilo fit accommodatior, tum prartersa illud habet incommodi, quod pulcherrima; utiliffimeque hiftoriae
fidem prope omnem & aucbritatem detrahat .
Quod fi adverferi nofiri tantum fibi licere volunt in rerum facrarum mcmoriam , verendum
nobis eft , ne mullos imitatores habeant , qui fcilicet coram exemple inc~hflma queque religio
nis noftre monumenta Uvifllmis de cauilis in
fufpicionem ac dubium vocent ; quo nihil Ghriftiana; ridei ac pietati gravius, nihil calamitofius accidcre potcft.
Hue accedit , quod ifta , quam quidam criliti fibi arrogant , ad rcpudiandas divorum hi-

IMPERATRICE
ftoriaS licentia longius fortaffe , quam ipfi putant , fcrpit atque progrcditur . Nam tandem
iptctat , ut cum Divos pulchcrrimarum rerum ,
quae ab ipfis geftae traduntur , gloria & poffeffione dejecerint , eifdem quoque fanctitatis laudem ac titulum cripiant, eorumque nomen , fi
fieri poteft, cx ecclefiac faftis expungant . Fateor
equidem plerofque ex noftris adverfariis majori
prudent ia ac religione prseditos effe , quam ut
explodendis Actis S. Sufanna: illud etiam cogct
revelint, falfo Serena; fanctitatis titulum adferiptum fuiffe , nec folum e Diocletiani thoro ,
led etiam e Divorum numero repellendam effe :
verum ifti non vident, quid quodque confequatur, nec fatis intclligunt, quam promptum utique ac facile fit , primis convulfis repagulis ,
fractifque vallis , in arcem quoque ipfam invadere. Non diputo , an ei , qui Divorum res
geftas oppugnet, confentaneum quoque ac proP e neceflarium fit, eorumdem fanditatem in dub
b ium ac fufpicionem adduccrej fed cum alterum
ab altero haud ita longo intervallo disjungatur,
vereor , ne impends ac rudibus de utroque dubitandi, perfidis atque improbis hominibusChriftians pictatis calumnanos occafio pnebeatur .
Nihil novum dico , nihil inauditum , nihil recondicum , cujus utinam nobis nulla exempla
fuppeterentj nam ut alia prxtermittam , ex quo
Ada S. Georgii, itemque S. Catharine faifa &
commentitia haberi cceperunt , nondefuere, qui
per fummam imprudentiam dubitaverint , an
cum hiftoria utriufque nomen pariter utriufque
ex Divorum Faftis deleri , & fictis nominibus
ac perfonis annumerari oporteret . Id porro ne
S. Serene accideret , jure ac mrito verebatur
Henfchenius homo prudens & gravis , qui per
acute vidit veterem de Imperatoriis Serene nu
ptiis opinionem impeti convellique vix poffe ,
quin cjufdem cultus & fanitas eodem labefatata motu concideret ; ac proinde exiftimac
haud medioeri ftudio ac inveftigatione opus ef
fe , antcquam de Serene & Diocletiani connu
bio feu vero feu fifto judicium feratur . Que
cordatiflmi Viri fententia ex ipfis ejus verbis
cognofci licet : Ex Laantii libro , inquit , conflat Diocletiano Prifcam conjugan , filiamque leriam f'uijfe , & utramque vixi'e ufeue ad an
num 315. Quid ergo Alexandra in Taone fanfli Georgii , quid Seren* in *Aftis S. Sufanna nominatis fift t -An dietmus coneubinam ejus fuiffe ?
an omnino confiam fatebimur , adeoque eliminandam ex Sanornm Faflis ? Licebit majori cura id
examinare ad xr. ^ugufti .
Periculofe hujus cofifecutionis , qwe & quan
ta vis effet , haud fane ignoravit Francifcus de
Afte Archiepifcopus Hydruntinus , qui ut huic
periculo occurreret , temperamentum quoddam
invenit , quo & Laftantii auetoritati confulerct ,
& Serene fanflitati caveret . Cenfuit fiquidem
retinendum efle in Martyrologio S. Serena: no
men ) fed appofitum cidem titulum uxoris Dio
cletiani omnino induci delcrique oportere : Ex
LaUantio , inquit in Notis ad Martyrol. Rom.
die XVI. Augufti, S. Georgii corrupta , &
Aa S. Sujanna fuppofitia Baluzio yiro erudito
videntur . Ut trica in prtfentiarum explodatur
plcito feniorum adhibito , abfolute pronuncietur : S. Serena . Verum ejus pace dixerim , vercor , ne non fatis provifum fit vel
Serene cultui ac religioni , vel Martyrologiorum fama; & auftoritati. Neque enim deerunt,
ut futit quidam vel nimis cauti & fuipiciofi ,

DIOCLETIAN!

CONJUGE.
ib

re nimis cllidi & audaces , qui teneant prefrafteque defendant , utrumque, aut neutrumdelendiim effe. Iidem enim Auftores & numero fa
ne miilti, & prudemia graves, & fanftitate venerabiles , qui S. Sercnam Divorum faftis adferibunt, fummo confenfu tradunt eamdem Diocletiai uxofem fuiffc , Si tot talium virorum
auftritas nullius ponderis ac momenti cft, ira
Serenam Diocletiani conjugem yocant , eadem
vacillt ft: Claudicat , cum Serenam in Divorum
numero habendam nobis venerandarn proponunt ; praefertim cum de illius fanftitate non
aliunde ponftet , quam ex eorum teftimonio ,
quorum auftoritati connubium Seren* cum DioT
cletiano initum nititur . Fac cos in uno erraffe,
quid cauflse eft , cur jn altero errare nequiverint , cum utrumque omnes iifdem pene verbis
ac fententiis , eodem confenfu , eadem & fumma
quidem con ftantique affeverationc affirmaverint ?
Si ex communi totius fere antiquitatis confen
fu effici nequit Serenam Dipcletiano nuptam fuiffe, nihilo magis indidem efiicictur Serenam effe
Santlam , atque adep dignam, cui preces, ho
nores , cultus adhibeantur . Non quasro , quam
hec inter fe confentanea fint , aut quam reftc
ifti djfputcnt, & cone luda nt . Hoc tarnen contendo , adverfariorum fentcntiam offenfioni eile
rudibus ac meticulofis , quibus hoc fatis argumenti effe videbitur , cur Serena; fanftitatem fufpeftam habeant , & res etiam certiffimas in dupium reyocent . Haeretici porro , alieniquc a
Chriftiana pietate homines mi rum in modum
lstabuntur , tarn amplam , tamque prxclaram
occafionem fibi oblatam effe ad irridendam exprobrandamque nimiam quamdam credulitatem
ecclefiae Occidental! , qua; tarn muftis abhin.
feculis numero Divorum Srenam adfripfit, de
cujus ^nftnate que dubmm eft
certum
fit , ut iftt ajunt ejufdem cum D.oclenano nupt.as faifas & conhftas effe Neque hmc eo ,
, quod nefciam , quanta labes fafta fit an qu.bufdam martyrurn ftis , & quantum in eadem
mendorum irrepfcrit; fed eft, quatenus jufta &
modefta cenfura progredi poffit , u fcilicet qua
funt perfpicue falf rejiciat , esetera vero reti'/la^nur. neat , qua; quamyis aliquam falfuatis fpeciem
yruranoo habeant , explicatione tarnen aliqua adhibita
*. reftecum veritate componi pount . Ita perpur*'
send , gais Divorum hiftofiis , fua illis fanftitas ac
', religio conftabit . Quocirca ne Chriftiana pietas
' ac religio apud bonos quidem & fimplices, Alf;
picione aliqua, apud improbos & inimicos contemptu laboret , fatius eft noftram , quam adverfariorum interpretationem Laftantii teftimoniis adhibere; prefertim cum nihilo minus noftra, & fortaffe multo etiam magis , quam *U
tera ilia explanatio , cum Auftoris mente
verbis cohareat . Praeclare ac fapienter in hanc
fere fententiam hc admonuit Papebrochius to
mo 2, die 23. Aprilis. T^cc prudens religio ad
reyocat , qunt bona fide acceperunt a majoribus pofleri , nil certa ratio cogit habere
fpecialiter fufpetla ; maxime quando confit piam
fidelium credulitatem aut Summorum Vrincipum ,
vel rirorum Santlorum atteflationibus niti , pluriumque ex ordine fieculorum indubitat perfm^
fioni .

VIL

Injurium efl auoritatem Codicis laftantiani

Martyrologiis & \as S. Sufa\
anteferre.
prac!arum illud de Mortibus Tcrfectttorum
opufeulum nullis depravatum erroribus, ab
omnique interpolation jntaftum eiTet , quale
ipfemetLaftantius abhinc annos mille &quadringentos in lucem emifit , fateor equidem argu,.
menta ididem dufta baud parum ponderis habitura eTe prsfertim fi jn bac re , de qua agi*
mus, is Auftor planius_& apertius mentem fuarq
ac fntentiam explicuiffet . Quamquam ne tum
quidem tot ac talium monumentorum , quibus
unus adverfaretur Lafibantius, auftoritas omnino
negligenda effet; fed via omnis ratioque tentanda, ut , quam fieri poffit , aptifma interpretatione Laftantii verba explanarentur , ne a tarn
multis gravibufque Auftoribus, antiquitatis fuffragio comprobatis , diflderent ; adeo nobis cordi
effe debet communis & recepta traditio, cum ab
antiquifimis dufta temporibus , tum majorum
noftrorum teilimoniis innixa. Verum enimvero ,
prsrterquamquod Laftantius non ita fntentiam
fuam aperuit , quin ejus verba cum veteri communique fententia vel facillime componi poffint ,
quemadmodum fupra oftendimus , tantum abeft
ut egregii illius operis vetus exemplar, quod unium extat ex Bibliotheca olbercina depromptum, & ferme oftingentis ante annis exaratum ,
mendis atque interpolationibus careat , ut vel
ipfomet Baluzio teile , quamplurimis ubiqu
erroribus return fit, quorum alios quidem refte emndaffe fibi videtur BaVius , alios vero
corriere fe auum. fuifle fatetur- quod
m, ne recens correftio mendofior, quam vetus depravatio foret: Damns igitur ///^ i^quit
Baluzius , ex cdice i z97. Blbliotbcc Colbert^)
qui oEiingentorum , aut circiter annorum effe ridetur , integrum quidem , fed ab imperita manu
feriptum, adeoque plurimis mendis injfeilum . <At~
que quidem , quorum emendatio facilis & ob
via erat , libere nos emendavimus ; fed intaft
xcliquimus , in quibus audacia corrigendi non vacabat periculo . Vidcn' quanta labes , depravatio fafta eff.t in eo cdice cajteroquin perantiquo , unde Baluzius fuum exemplar defcripfit ,
quod in publicum emitteret . In hoc igitur, &in
reliqua hinc deincep* derivata exemplaria , typifquc edita , ex illa manufcripto Colbertino y
tamquam ex inquinata fonte multa fluxiffe conftatj qua; haud levi correftione indigernt ; nam
teftatur Baluzius in antiquo i lio cdice maculas
haud fane paucas a fe notatas effe , quas intaftas
reliquit, propterea quod , fi quis eas eluere conetur, fruftra laboret 5 aut certe periculum fit ,
ne qua; corrigere velit, fdius depravet .
Caid quod Baluzius multa, qua; fibi emendatu faciliora videbantur, corrigendi cauffavel fuftulit , vcl adjecit , vel imnautavit ; ex quo fit ,
ut ne ipfum. quidem Colbertinum codicem inte
grum ac fincerum hab:amus, cum multas interpolationes idsm Baluzius iuo qaodam jure & arbitratu variis locis interjecit : ea , inquit , quo
rum emendatio facilis , & obvia erat , libere nos
emzndavimus . At debuerat indicare locos om
nes, quibus correftionemadhibuit, Leftorem admonere de m:ndis, quE irrjpferant, q^iaiqueipfe
fuftulcrat; &qiod caput eft, fuam cuiqa; em.andatio-

Qiuntif
cieodt fi
omAu^
tMiiio .

Liftmliut a Ba
luzio corrcui fire
inierpoUtut .

4q

DE

S.

SERENA

IMPERATRICE

dation* cauffam rationem fubjicere: hinc enim

facile dijudicari potu'iffet , rede, an fecus cor-

tiones objicianr , ex quibus advrfiis veterm

probatamquc hiftpriam nihil effici concludique

llvyitllv , wgeHtqi* u *
- * * * . . *. - -- - i
ut fine ulla" ratione valere debeat ejus auori-

--
j
j - - -1
rationes ad hdem faciendas fatis idneas eflc or'"1

as ." Quid enim , fi emendandi ftudio ultra,

quam par eft", progreffus', nohniilla r'efciderit \
que retinenda" erant , yel contra ', ut lacunas explret^ qudam parum apta & congrutntia interferuerit? Quid fi inani conjectura ductus pro
ntiqis germanifque leionibs , novas eafque
a niente Lactanti i alienas fiiblituerit ? Hacqidem fufpica'ri polumus de Baluzio, qui nuliam
fuarum iriterpoiationum rationerh rddidit , fed
pro certo ararmare non poffumus . Caeterum in
Apographum illud Colbertinum , qualcumqu
tandem effet, nimio plus fbi liefere voluit BaIuzius , qui multa arbitratu fuo vl demendo,
vel addendo , vel mutaodo inte polavit ; utqu
id fibi effet impune, eque quos emendaverit ,
locos omnes indicavit, eque ullam fere notam
appofuit , qua fuas interpolations ab Auctoris
verbis & fentrtiis diftingueret . Quocirca Paullus Bauldrius is, qui Laxantium praeclariffmis
eruditorum virorum animadverfionibus ornatum
typis mandavit Ultraje&i arino 1693. nihil vehemeotius optabat , quam ut fibi copia fieret
jnfpiciundi , aeferibendique Golbertini codicis j
idquc impetrare non potuit, quamquam per litteras diu multumque erflagitaverit . Exiftiraabat enim nihil dois hominibs gratius & jucundius , nihil huic operi honorificentius , Sc
ialubrius foie , quam fi ad exemplar veteris illi.us codicis cuderctur, & antiques lctiones per
Baluz.ium expuntae, in fuum qusque locum rer
ftituerentur, fatius, effe ratus ejufmodiopufulurn
jncorreilum , quam in.terpolatum in lucem emittere: VluYftnis placet , inquit in. Pr^fat. ut
cum {orte pvus aliquis Uber veterum , quails
nunc nofier y ex nico, bene fanomanufcrjpta
codie irnpirimendus eft , edatur per omnia , ftcuf
extat exaratus y ne (ui yel ulla prte rei veritas occultetur y aut per publicatas in auorisverbis mendarum , & lacunarum loco Icfiiones^ minus liceaf de nqvfs. cogitare : eventurum fcilicet
, uti tatidem ferme lifter.is propunciayit Jo:
Frider. Gronovius vir maxhuus , ut, fign* ad lutem, & veram ^Auctoris manum idnea defint ,
futurumaue non. rarto , ut prioribus, aliquorum
tjqnjeuris meliorjis, ab aliis proponi . . .
Tsijtnc 'autem.y quia eadem, prorfus fentiebam putaveram opMjcujujn nqn pptuijfe melius nofljra cu cum dois virh , quam, fi prtoxime, ad vetus exemplar cuderetur'y revocatis oh
earn rem in fua Ifiq quibufeumejue leionibus 4
qua* in primus, pf cjatifjinyis editor Balu^jus tefiaretur abjeas a fe fui'e ut corruptas:
eque etn\ alitor . co/dice'm^ qui Bariffis fervabatur , fas er,at confukre . Jft quid moror?
tantum, juris in. alienum opus per litt\eras roganti
conceffum non fuit '. Hinc fabi, nunc ante omnia,
TarifienJktBj edjtioftem. fluram putam , ftcut primum, prpdiit. y out in. Us folum , qu# Balwius,
d/e mutavity interpqlatam , quantum ad autjoris
contcxtum repovamus .
um itaque^ quod in manibus el, Laantii
qpus mendis atque interpolationibus rcfertum
fit, videant etiam a.tq,ue ettam , qui Laantiiauorii^atem. Martyrpbgiis, & A^is S. Sufannat
opponun , ne forte pro Laclantii teftimonio ,
l^ -'brariorun, rnenda , aut Ba.luzii interpola-"

puffe viri do&i exiftimant , fi txefa fint , vitiumve Fecerint fiindamtnta , quibus ills nituntur . Lafhntii puri , finceri, incorrqpti aucbritatem nemo tanti recerit , quanti ego facio .
At fi multis idem maculis fit afperfus, multaf?
que interpolationes fubierit , vercor equidem ,
ut eidem tantumdtm fidti, & auctoritatis tribu
poflTt , quantum iplufmet Autographo , ficubi
extaret , communi omnium fuftragio tribueretur. quo intelligi velim, ex Lactantii opufeulo mendoo arque interpolato haud fatis efficax argumentum prorerri poffe ad labefactandam
hiftoriam S. Sufanna;, ( ut nijiil dicam de Mar- s. tyrologiis ) quam paucis aut nullis fere mendis. "*
aut interpolationibus depravatam effe oftende- pr*fern
mus , & cui multorum faeculorum approbatio "'Mfcfc
ita fuffragatur , ut ex antiqua poffeffione dejici
nequeat, nifi multo graviore falitatis, & fuppofitionis indicia afftrantur , quam qua; ex hoc
Lacbntii opufeulo fuppeditari poffunt . Hinc fatis apparet inique eos facer , qui Baluzianum
Lacbntii exemplar vel Actis S. Sufanna; , vel
communi Marryrobgorum fententias praeferendum putant > eofdemque perniciofo fane exemplo ceteris effe , qui nihil ex antiquis monumentis tam finecrum, tarn verendum, tam fandum haberi oportere exiftimabunt , cui fidem
& autoritatem abrogare non liceat , modo aliquod argumentum, quamvis tenue fit, &undecumque fumptum, eidem opponi poffit .
Non haec eo dice, quod Laftantii opufculum
non valde dignum exiflimem , cui fides^ adhibeatur. Eft enim, quatenus huic operi quamvis
a mendis non vacuo auoritas tribui poffit . Haud
enim ignora ex antiquis codicibus paucos fupereffe , in quib.us nulla fada fit labes , aut
nulla omnino in.terpo.latio appareat ; quos quickm nihilo feius doiffimi homines & plurimi
faciunt , & grav.iffima inde argumenta ad fidem
faci ndam diet poffc arbitrantur, fi nihil aliunde luppetat , quo clidi aut infirman qucant .
Nemo, nefcit, quam multa in Aclis Martyrum,
vel corrigendi cauffa, vel poliendee ornaodaeque
orationis gratia , Laurentius Surius immutaverit . Placidus Porcheron Monachus, e prasclara
D. Bcnedicli familia, ut G.eographiam Aaonymi Ravenna^tis quam maxime emendatam typis
commjtteret , qua? fibi videbantur aut ohfeura
aut depravara , aliqua vocabulorum variationa
illuftravit & correxit , Hase & alia permulta
ejufmodi monumenta, quamquam neque mendis
eque interpolationibus careant , leguntur tarnen
affidue , & magno in honore habentur , 8c ad
rerum antiquarum notitiam aff.quendam non
utilia modo, fed etiam neceffaria putantur . Conftat fiquidem fumino ingenio V prudentia , doftrina & probitate prxditos fniffe , qui han
curam fufcepere , ut hujufmadi codices emenda
rent, ac priftinae intcgritati reftituerent ; nihilque illis aliud propo.liturn fuit , nifi ut obfeura
illuftrarent, vitiofa corrigrent, rerum anti,quarum ftudiofis perutilem operam pra?berent . Ex
his. unum fuiffe Baluzium nullus dubito , qui
quamquam Ucentius fortaffe, quam oportebat ,
in Colbcrtinum odicem emendanJi cauffa manus injecer^it , id tarnen eo confilio fecit , ut
L-

DIOCLETIANI
Ladantius, quam minime fieri poflet , mendofus
in publicum prodirct j in eo autem longe eautior & prudentior fuit, quod ab iis locis calamum & manum abftinuit , in quibus , ut ipfe
ait, audacia corrigendi non vacabat periculo.
Qijorfum igitur fpedat animadverfio noftra in
Laxantium a Baluzio editum , aut quid prasfidii nobis affert ad communiendam hiftoriam
S. Sufannae adverfus objeda Ladantii tcftimonia?
Id videlicet , quod Criticorum arte traditur ,
contineturque praeclariffima illa regula , quam Criticis omnibus magnopere probari video, quamque certiflimam & inconcuffam eile oportet : Si
duorum Audorum , de quorum fide ambigi nequeat , duo codices fefe invicem oppugnent ,
quorum alter fincerus & genuinus, alter corruptus & interpolate habeatur, & controverta fit,
uter utri praeferri debeat , is cauffa cadet, quem
vitiofum ac depravatum effe conftat. Ubi enim
deterioris notas codex ab altero difcrepat , verifimilius eft illuc , ubi difcrepat, Librarii mendum aut corredoris interpolationem fubiiiTe ,
quam ibidem germana ipfiufmet Audoris verba
& fententiam retineri.
K&
Jam vero fi cum libro Ladantii conferantur
*. Sufan. Acta S. Sufannae > inter utrumque opufculum
ox acor- hoc maxime intereft , quod primum quidem ,
"iPfPiin. ipfomet Baluzio tefte , haud ita paucas corru
ga , <)nm ptelas, & interpolationes fubierit j alterum puan",D rum *"> & incorruptum eiTe , nemo praeter
mcodoiuj. Baluzium, ejufque aTeclas, ncgavit; quorum audoritas in hae controverfia ranti nobis effe non
debet, ut etiam fine ulla alia ratione valere
poflit. Si ergo hi duo codices de Auguftalibus
Serenae nuptiis inter fc difcrepant , juxta regulam a Criticis traditam Adis S. Sufannae finceris ac genuinis potius fides habenda eft , quam
Ladantio mendofo &interpolato. Sufpicio enim
effe poteft in eum Ladantii locum , qui eifdem
Adis opponitur , vel unum e multis librariorum mendis , vel aliquam Baluzii interpolationem irrepfiffe ; prxfertim cum huic antiquiffimas
hiftoriae non unum , aut alterum , fed ferme omnia, &optimae notae Martyrologia fuffragentur .
Caeterum Ladantii Opufculum , ubi ab antiquis
probatifque monumentis non difcrepat , tantumdem audoritatis obtinet , quantum ipfiufmet Autographo tribuendum effet j xquum fiquidem eft
fanum & incorruptum haberi in omnibus illis
locis , in quibus nihil reperitur , quod Majorum traditionibus , & pcrantiquis hiftoriis adverfetur. Maneat itaque , quod hadenus oftendere conati fumus, inique eos facer , qui audoritatem Ladantii Baluriani Adis S. Sufannae, &
Martyrologiis pra?ferendam putent . Quamquam
non eft neceffe de Ladantio per Baluzium edito
quidquam detrahere , ut Adis S. Sufannae fides
& audoritas conftet , cum fatis fuperque declaratum fit teftimonia Ladantii in aliam , atque
tdverfarii accipiunt, fententiam referri oportere .
Jam vero ut illuc redeamus , unde omnis adyerfariorum argumentado ducitur , fatis diligenter, opinor, accurateque demonftravimus ex allatis Ladantii locis nullo modo id confici poffe,
quod i 11 x tantopere contendunt , nimirum Valeriam non aliunde , quam ex Prifca Diocletiani
uxore genitam fuiife, cum matris filiaque vocabulis longe alia , quam ipfi vellent , fignifietio
fubjeda fit . Hoc autem fundamento fubdudo ,
tota eorum argumentatio corruit . Si enim Prifca non genuit Valeriam , nihil neceffe eft Prifc
nuptias revocare ad annum 280. ; quod quidem

CONJUGE.

An

necefl erat , fi Diodetianus e Prifca Valerian*

fufcepiflet, ne Valeria , quam Galerius duxitanno 293. ante legitimam aetatem nupfiTe diceretur. Nihil igitur obftat , quo minus Diocletianus multis annis poft imperium fufceptum cum
Prifca matrimonium inierit . Hoc unum conftat
Prifca nuptias rejici non poffe infra tertiumquarti feculi annum ; nam cum Diocletianus univerfe ecclefias perfccutionem indixit, jam tumPrifcam in matrimonio habcbat , quemadmodum ex
Ladantio col) igitur . Ab anno autem 280. cum
Diocletianus Valeriam genuit , ufque ad annum
303. numerantur anni duo & viginti , ex quibus fi non omnes , certe haud pauci legitimo
Serenae connubio affignari poffunt : ex quo fit,
ut Diocletianus antequam Prifcam ducerct , Se
renam in matrimonio habucrit , quam deinde
certis de cauis rcpudiavit , ut alio loco dicetur . Hinc vides, nullum ex Ladantio argumentum fuppetere, quod veterem dc conjugio Diocletiani cum Serena inito opinionem , communemque fententiam infringat ; & Ladantii teftimonia , fi rede explicentur , nihil omnino cum
Adis S. Sufannae , & cum antiquis Martyrologiis difcrepare.
J. VIII.
filtera propoftti argumenti diluendi ratio .
/*~\Uamquam fuperioribus paragraphis , adverlariorum rationibus & argumentis ex
Ladantio depromptis ita refponfum fit,
ut plane non videam quid praeterea defiderari
queat ; quia tarnen fie natura comparatum eft,
ut Veritas adverfus mendacia multis undiquecom^
muniatur praefdiis , altera tuend veritatis , objedique argumenti refellendi ratio fupereft ; non
ilia quidem neceffaria , fed ad id , quod propofitum eft, efficiendum nihilo minus, quam fuperior, firma atque efficax j minimeque prstermittenda , quo plenius & cumulatius huic controverfiae fatisfiat . Ex hac porro difputatione
documentum adverfarios capere velim , quam multa ab eo inveftigari , circumfpici , caveri oporteat , qui tantum fibi fumit atque arrogat , ut
veteres hiftorias ab antiquiffimis dudas temporibus, quafique per manus traditas excutiat , caftiget, condemnet . Habet enim antiquitas longe plura , quam ifti putant, arma & praefidia,
quibus fe ipfam tueatur j nemoque ad earn oppugnandam aggredi debet , quin antea rationes
omnes indagaverit, accuratequeperpenderit , quibus contra oppugnatorum impetus muniri aede
fendi poflit. Adde, quod veteres piaequefententiae
multorum feculorum confenfu approbata? tanti
nobis effe debent , ut omnia experiri ac tentare
deceat , priufquam earumpatrociniumdeferamusj
ac proinde rimari ferutarique oportet locos omnes, unde argumenta eliciuntur, quibus eafdem
illuftrare , tueri , confirmare poffimus 5 quod
contra ifti faciunt , qui cum putent ex critica,
dignitate non effe , fi quidpiam apud fe valeat,
quod vulgatum fit multifque commune, id fufcipcre ac profited videntur , ut religiofae antiquitatis labefadandae vias omnes & rationes exquirant; perinde quafi majoris cujufdam ingenii
effet de rebus graviflimis maximeque probatis dubitationes injicere , quam ferupulos aliunde injedos luculentis ac firmis rationibus amover .
Sed ad rem veniamus . Do atque concedo , quod
Baluzius pro argumento fumpfit, Prifcam earn,
de

DE

S.

SERENA

de qua mentio eft apud Laxantium , verc propricque dici ac fuifle Valeria? matrem , fie ut
Diocletianus non aliunde , quam ex Prifca hanc
filiam habuerit . Quid tum ? an inde effici pu
ta nt adverfarii fuppofititium tfleconnubium Sere
nas cum Diocletianoj negabimtqne propterca Valeriam ab Serena geniram fuifle ? Enimvero, antequam id eoncludant , probent mihi necefle eft
Prifcam , cujus meminit Ladantius , aliam efle
atque diverfam ab Serena ilia, quam Acia S. Sufanns & Martyrologia laudant . Si quis cnimafSereni firmct , unam & eamdem fuifle mulierem, quam
riftT.4" Laantius Prifca appcllatione defignat , alii ve
ro Serenam vocant , huic non deerunt conjefturae, rationefque fatis graves, quibus id verifimile fiat . Nam primum quidem illud fumet at
que contendet Prifca nomen non effe proprium
& finguhre , fed appellativum commune pluribus , qui aliis atate antecedunt . Nemo eft,
juin feiat hifee duobus vocabulis , cum prifcam
t primant dicimus , eamdem fere vim notionem fubefle, & utrumque modo proprii nominis
locum obtincre , referrique ad certas quafdam
perfonas defignandas ; modo appellativi nominis
inflar effe, atque connmunitcr , & promifeue iis
accommodari , qui vcl aetate , vel dignitate at
que ordine aliis prxftant . Atque in pofteriorcm
fententiam a Laftantio prifca vocabulum accipi ,
illud argumento effe poteft , quod ibidem Laftantius prima vocabulo eamdem ferme fignificationem fubjecit : Trimam omnium , inquit, fi
liam Vakriam , conjugemque Prifcam pollui facrificio coegit . Neutrum nomen pro fubftantivo
habetur , aut inter fubftantiva familiam ducitj
utriufque vis & interpretado propemodum eodem pertinet: alterum quidem fignificat primam
ex domefticis fuifle Valeriam , quae Diocletiani
impetum ac furorem excepcrit j altero fignatur
Serena vetus ac prima Diocletiani conjux , qua?
pariter cum filia idem periculum ac difcrimen
fubiit . Ne autem Laantius eamdem vocem
paullo ante adhibitam iterum ufurparet , maluit
-prifca , quam prima vocabulo Serenara uxorem
Diocletiani afficere . Mirum vero quam praclare cum Serena prifca conjugis appellatio congruit ; quippe Diocletianus primum cum Serena
inatrimonium inierat j earn deinde' repudiavit,
ut Alexandram duceret ; hac extintb , prifcam
conjugem fcilicet Sereaam in Auguftalcm thalamum Vevocavit . Atinquies, littcra ilia , unde
?f Jift** "Prifca vocabulum ducit initium , majufcula eft ,
prifti, cui adjeftivi nominis fcribendi ratio rpugnt.
Je prior |j
facile Baluzio attribuam , qui litteram
Diode- illam grandiuicula nota exprefient , quod putafst id nomen proprium fuifle uxoris Oiocletianeaej vcl proferatur in medium Colbcrtinus coflex, quo me tefte convincas , mihique oftendas
primara ejufdem nominis litteram ita conformatam efle, ut figura & magnitudine inter cxtcras
emineat . Quamquam ne id quidem fatis effet j
nam illc codex, au&ore Baluzio, ad nonum vel
decimum faeculum referri poteft 5 & vitia corruptelseque , quibus ufquequaque fcatet , ejus , a
quo defcriptus eft , miram infeitiam , & incuriam produnt . Itaque grandiufculac illius littcra;
conforrr.atio non Laftantio , fed librario adferibi poteft , qui aliis etiam in omni genere depravationibus codicem ilium deformavit . Adde ,
quod multas ex antiquis tabulis proferre liceat ,
in quibus contra , quam hodierna orthographia
poftulac, fine ullodclcdu ac difcrimine aliagrandioribus , alia minufculis litteris cxprimuntur.

IMPERATRICE
Simile quidpiam mendi in quodam locoLac*tantii Baluziani animadvertit ac notavit Petrus Va
lerius Diazius vir eruditiffimus , idemque Confilia.Yius Regis Hifpaniae . Locus extat in edi
cto , quod pro Chriftianis Licinius fuo &Conftantini nomine poftdeviftum Maximinum , Nicomediae promulgavit ; atque ita fe habet : Etiam
vel hi , qui emerunt , vel qui dono erunt confecuti , fi putaverint de nofira benevolentia aliquid , Vicarium poflulent ; quo & ipfis per noftram clementiam confulatur . Ut caetera pra?termittam , qua: Diazius emendatione indigere cenfuit, illud ad rem noftram pertinet , quod negat vocem illam Vicarium referri ad fignificandam Prarfe&uram aliquam feu dignitatem , fed
adjeftivi nominis vim obtinere contendit , eoque juberi iis , qui bona Chriftianorum vel
emerint , vel dono confecuti fuerint , aliquid
vice feu loco eorum reftitui ; adeoque eamdem
vocem non majufcula , fed minuicula littcra
fcribi oportuiflc . Totum autem ilium locum
hoc modo reftituendum idem Diazius cenfuit:
Et jam hi , qui emerunt , vel qui dono erunt
confecuti y ft optaverint de nofira benevolentia ali
quid vicarium y poflulent ; quo & ipfis per no
ftram clementiam confulatur . Rtionem deinde
reddit , cur pro Vicario fubfiituendum putet v/carium . Tracipue autem nofira animadverfio eft
circa <ro Vicarium y quod verbum Dominus Balu%ius majufcula littera initiali curavit imprim ;
fortajfis quia in MS. Colbertino exemplari fie re
prerai y vel quod magis puto , defuo adferipfit ,
Vicarii dignitatem fignificari hoc loco exiftimans ,
fecutufque Eufcbii antiquam letlionem & fenten
tiam , quam & priorem Interpretern Chriftophorfonum y & noviffimum , eumque longe dotJiorem
accuratioremque Henricum Valefium fuis verfionibus expreffijfe viderai . Caterum erravit Eufebius ( quod pace ejus dixerim ) aliofque in er
rorem induxit y quem Laantii locus hic nobis
dttexit . K(am in Jmperiali hoc editlo , quod latine y ut fuerat conceptum , tranfcripfit y non de
Cubernatore , Vicario y aut Judice alio provincia,
mentio facia eft , fed aliquid vicarium valet rem
aliquam vicariam , feu vice , & loco illius , qua
reftituta fuiffet Chriftianis , reddendam ab Impe
rator bus y id quod fequentibus rationibus evincitur . Ts(am Labantius diferte dixerat has litteras
Imperiales ad Trafidem datas , non ad Vicarium ;
& um fermo totus directus eft ad eumdem,
cui executio reftitutionis facienda committebatur ,
ut -bfurdum plane effet ad alium quempiam Trafetlum y qui in illa provincia jus diceret , verb*
lmperatorum converti . Jam vero hac loquendi
ratio y aliquid vicarium optare y "poftularey la
tine feribentibus eleganter ufurpatur &c. De lit
tera initiali <w Vicarii per Baluzium immutata
non maie videtur conjeciffe Petrs Diazius 5 quip
pe Baluzius in fua ad eumdem Diazium epiftola, cum editam ab fe leionem tueri conetur,
grandiufculane an minufcula fit in Colbertino
Exemplari illa confonans V y qua; prima eft in
voce Vicarii, nihil refpondit , & dubitationem
hac de re injeftam a Petro Diazio , tacitus
dilraulavit . Hinc mihi venit in mentem vereri ,
ne idem Baluzius, ut ex vicario Vicarium y itidem ex prifca Trifcam fecerit .
Verum enimvero ne huic conjectura tantum
tribuere videar, ut hac una ratione rem totam
conficere velim ; alia aggrediar via , qua; cum
facilis & expedita fit , tum multorum exemplis
contrita > & veftigiis imprefla cernitur . Efto
voca-

DIOCLE T I ANI
vocabulum Prifcse proprii nominis vim locumque obtincat ; nihil obftat quominus una eadtmque DiqcLetiani conjux binominis fuifle dicatur,
f*ren p- g aijas prifca f alias Serena vocari folerct , Id
MinVii"" nimirum fufpicabatur Baronius , qui cum intel
ligeret non defuturos effe , qui Serenas appellationem in controverfiam adducerent , propterea
quod ex profanis Scriptoribus nemo extarct , qui
Diodetiani uxorem certo proprioque nomine defignaverit , pratclare admonuit , ne continuo Sere
na; nomenabolendum efeputet , fi quis forte inver
niat apud alios aliter eamdem appellatam cfTe }
nihil enim cauflae eft , cur Diodetiani conjux ,
quae aliud fortafle notnen aliunde traxerat , eadem Serena cognominari ncquiverit : Quod ji alio
nomine earn quis appellatam po'et invenire , non
tarnen propterea Serena nomen explodendum eet ;
quid enim abfurdi , quod ilia ipfa etiam SertnfL
fuerit cognominata ? E quo illud etiam efficitur ,
ut non idcirco ex Divorum faltis nomen Serenas
cximi oportet , quod apud Ladantium Prifcse
vocabulo donetur . Hanc eamdem objedi argu
ment! rcfellendi viam rationemque nobis indicarunt Gisbertus Cuperus, & Paullus Colomefius,
qui a verifimilitudine haud alicnum putant , uxo
rem Diodetiani duobus vel pluribus nominibus
infignitam fuiife : nift dicamus , inquit Cuperus ,
earn bina vel plura nomina habuie . Colomefius
aum non folum de Serena , led etiam de Ane
mia idem fulpicatur : Fuerunt , inquit , for/an
Serebtna* binomines , de quo viderint eruditi . Et verb l ex
Sutiam'** antiqua confuetudine hujulce rei petenda fit ra-^
Trifciprt- tio , paucos omnipo apud Romanos rcpeiies ex
inj'0
illuftri nobilique familia ortos, quin fibi prter
gentilitium nomen , plura etiam feu na, feu cognomina aciciverint. Itaque Augufta
Diodetiani conjux Serena; quidem nomen ex
rajclara gente, unde oriunda erat , accepiTe ,
. rifea; vero praenomn aliunde fibi nmtuafl
potuit,
Huic five conjectura; , five argumeHto ponderis aliquid addidit Vincentius Bellovacenfis ,
qui cum de Serena ferme eadem narret, qua; La
dantius de Prifca fcripfit , fatis oftendic Prifcam
inter V Serenara nihil, prater nominis Variatio
nen!, inrrcflc j & duo quidem efle vocabula , fed
in eamdem Diodetiani conjugem utrumquc con
venire . Juvat in hanc fententiam afferre duos
perinlignes locos, altcrum e Bellovacenfi , alterum e Ladantio defumptum j qui quidem fi in
ter fc conferantur, nihil tarn fimile, nihil tarn
congrucns&confcntiens, quam alter alteri rcperietur: Edifto Imperatoris , ( ait Bellovacenfis .
6, lib. 2. ) tun T^icomedite agentis , templa om
nia everfa , libri frnfti exufli , Chriiani a Magiratibus dejetli , in fervitutem rapti , omni ge
nere fuppliciorum aetti ; non aulicis quidem fuis 3
& amicis internis , non Seren* uxori pepercit .
Huic ex adverfo fiftimus Ladantium , qui cum
eadem narrafjfet de Nicomedicnfi edicto, pcenifquc Chriftianorum generi inflidis , fubjecit: Furebat Imperator jam non in domejlicos tantum y fed in omnes ; & primant omnium filiatn
Valeriam , conjugemque Prifcam facrificio pollui
coegit . Vide nunc, quam prxdare inter fe, fi
minus verbis, certe fententiis congruant . Idem
qtrobique tcmpus , idem locus, exdem res defignantur; qua; Nicomedia; gefta funt fubinitium
perfecutionis , uterque defcribit . Uterque nar
rt Diocktianum eo furoris ac fceleris progreffvim fuiiTe , ut cum in domefticos omnes ia:viret , ne ab ipfa quidem uxore vim abftinuerit .
iliyxici Sacri Tom. I h

CONJUGE.

49
Hoc int.er utrumque intereft , quod vim pro
pria; uxori ab Diocletiano adhibitam Bellova
cenfis gencratim , Ladantius fpeciatim expreflit .
Cum igitur quae alter de Prica fcripfit, cadem
alter ad Serenam referat, illud plane videtur effe
confequens , ut una omnino m'ulier fuerit , eademque conjux Diodetiani, qua; alias uno , alias
alter nomine appellaretur . eque mirji Bello
vacenfis fidem & auftoritatem in controverfiam
yocaveris ; nam ut alicubi fortafTe nutet ejus autoritas, hic certe firma, & inconcufla cfe de
bet 5 quippe qui adeo prseclare cuni Laftanti
confentit ', ut haec omnia vel ex aliquo Larantii cdice nondum edito, in quo pro Trifca vel
Serena , vel Vrijca Serena legeretur , aut .certe
x antiquis , probatifque monumentis. defcripferit .
Video equidem , quid huic noftrac refponfioni
objicere adverfarii pont , atque adeo multo
ante provideram. Serena , inquiupt , ex veftra
fententia anno Chrifti , fupra terccntefimum ,
a.
in'
i
t T
irciter quinao mortem tranquille obiit . Priica vero, udore Laftantio, ulque ad an. jij.
vitam perduxit; hoc 4u,PPe y a^a ,cinii , una cum Valeria capitalem fententiam fubiitj & fuperiori anno Maximinus exilio utramque mulaaverat . Quaritm igitur interitus diffimilis fuit , & longo temporis intervallo disjun-r
^tus , cas & nomine & reipfa diitinebs , longe-*
que inter fe diverfas, fuiffe oportet . Magna profefto hujus argumenti vis effet , nullumque no
bis perfugium rejinqueret , nifi adverfarii pro
certis & concefls a fumrent , qua; ipfi pro
bare queunt, nos conceder poflumus. Do*
cet quidem Ladantius cap. 59. Se 51. Valeriam
cum maire in exilium relegatam e'e ; itemque
eamdem comprebenfam cum matre panas dedi'e ;
at neutrobi Prifcam nominat . Vellern aliquid
argumenti attulifTtnt , cur exiftiment hanc mulierem, cum Valeria primum exilio, deinde ex
tremo fupplicio afetam , aliam cfie non (
ab illa, de qua Ladantius commmort cap. 15.
eamdemque Prifcam ibidet.. vocat . Quod enim
earn matris titulo afficiat , id haud magno ar
gumento eft, eamdem natura; & fanguinis communione matrem Valeria; fuifTe. Nam fupra fa
tis diligenter copiofque oftendimus nihil Ladantio , Sc Scriptoribus illorum temporum familiarius fuifTe, quam confanguinitatis vocabulis ad civilem quamdam neceffitudinem Sc conjundionem explicandam adhibere , ut nifi aliun-t
de appareat , ex iis nullo modo naturalis , Sc,
propria ab civili , & adoptatitia cognatione internofci ac fecerni queat . Mihi quidem longe,
verifimilius videtur mulierem illam, quam exilii & fupplicii comitm Valeria habuit, Matro
nam quamdam fuiife fummo loco natam, tate ac prudentia gravem , quam in locum defunda; parentis fubftitutam Valeria fie tamquam,
alteram Matrem colcret ac diligertt , qua? fibi
fuaque pudicitiae , poft mortem conjugis Galerii in difciimen addudae , praefidio ciTet , cujus,
monuis& confiliis advevfus omnia periula ute-
rctur . Hujufmodi quippe tutela, & praefidio inr
digebat Valeria , quo tutior eiTct ab nefaria Ma-;
ximini libdine , & forma; atque a?tati fua; confuleret j vix enim alterum & trigefimum annum
attigerat , cum earn Galerius anno undcimo
. quarti fasculi extindus viduam reliquit . Ejufdem generis nobilitatis fuiffe arbitror Matronam illam, de qua Ladantius cap. 40. mtntionem fecit j quam eadem Valeria fu viduitati
T t
ac

Argnmei oi
naaenu
a, f,
fi|.

DE

SE-Rgtf

UfERfi TIUE

' foUtudini fiibfidio .comparaverat j qwmque

dcirco Maximinus interjEci juflt f gupd fuip>
f ix.
.illius copfilip , &c audoritate fadumfuik
fe, ut Valeria ipiqua poftujata t oblaiafque
Uli,i qudam bices Atnoventur y qui Serena
ptias refpiicret : rat y inquit , clariffima faiuinuptiis qfipptii jpofiitnt .
na , cui ex filiis juyenibus jam nepotes erant .
Valeria tamquam matyem alteram diligebat , aUJE hadenus pro communi veterique fencujus confilio negatam fibi fujpicabatur (Maxi mitemja difiautayimps , eo pertinent , ut
pus ) .' Dot negotium Tr^fidi ratineo , ut earn cum
" ** oilendant infirmum , inan , nullum
rdeicore
Qyid interficjat
quod ex ripfomet JLaftantio id , quod prorfus le argumepum , quod adverfarii ex
quibufdam Ladantii locis itexura a fapjus ]contendimus , hauet napi conjedura elici pot- datis , contra nos producunt . Retant nunc
eft . Docet Ladantjus cap. 4.1. Legatos ab Dio- quidam ferupuli , qui ,aliuode nobis (efe obj'icletianp ad Maximinum iterum ac fsepius yenif- ciunt , quos fximi V amoveri oportet , pe ule , qui de injuriis Yaleriae illatis conquefti , Jus hac de re dubitandi locus relidus effe videa
jUmdem prarent atque obfecrarent t ut filiam tur. Stephanus Baluzius, polquam vifus fibi eft
ab exfilio revocatam Parenti reftitueret : Mittit antiquarti de Augultali Serena connubio fentenfile legais , ,& rogat , ad fe filiam remittat , tiam funditus everpiffe , atque adeo unius La
yihil profiit . Iterum ac fypius obfecrat 3 non re
dantii teftimonio diftaflfc , etiam ex Baronio ,
mittitur .Jam vero fi Prifca uxor Diocletiani eseteroquin egregio fententia noftra; propugnaeodem ac Valeria exfi lio , iifdemque perumnis tore ac vindice, aliquod patrocinium fuae caufconflidabatur j quid oro cauflae fuit , cur Ma
fa; adfcifci poTe exiftimavit; quamquam jd difximinum pro falute filia; non oraret folum , fed fimulanter faciat, ac yideri velit, non tam obetiam iterum ac tertio obfecrarejt ; numquam ve
jicere, quam expopere quid h,ac de re pater ac
rb de conjuge Prifca reftituenda rogaverit , ac princeps hiftorias ecelefiaftica; fenferit , quidve
de jUa 'ne meminerit quidem ? quicj erat , quod cepuerit . Ac primumquidem afferit Barpnium ,
pe filis ignominia & calamitate acerbiflime af- ouamvis Ladantium numquam viderit , provi,
jftidarctur ? & ut eidem fuccurrere* , lantopre aiTe tamenid, quod futurum erat, nimirum fo
Jaboraret; nulla yero icjen? cura , pulla follici- re aliquos, qui Imperatorias Serena; nuptias in
tudinc ex uxoris exfilio injuriifque afficeretur ? dubitationem yocarent j id fcjlicet indicio eTe,
An pop mojris, & pietatis officium poftulabat, ne ipil quidem Baronio rem adeo certam & exT
Ut pariter asqualiterque utriufque faluti , quan
ploratam vifam fuiffe , quae nullum ambigendi
tum eTet irj jpfp , confuleret ? Ap Diocletianp locum relinqueret 5 quod fi fprte fortuna La
minus dedecoris afferebat conjugis , quam filie dantii liber ad ejus notitiam yeniffet, vix duexfilium ? & cum fibi maxirpo probro duceret, bium effe, quip manibus pedibufqqe jn contra
quod vivo fe ac propemodum vidente tam jndi- riant fenttntiam iturus fuiffet . Deinde earn cauf
gnum in rnodurn filia yexaretur, nihil tanti effe fam affert , quamobrem Baronius fufpjcaretur
putabat , ut acceptam ex injuriis uxori illatis non defuturos, qui contra fentirept , quod de _ . .
ignominiam ulla ratjone depelleret ? Quod fi Dio- pomipe & conjugio Serena; nijiil prprfus Ethni- Birom.
cletianus tam vehtmcnter de filia, Sc nihil om- ci Scriptores memoria,* prodiderint . Hae ferme
nino de conjuge follicitus fuit ? id magno argu
duo Baluzius ex Baronio coljegit , quaz per fpe- d ffuiyimento eft non fuiffe utramque ejudem exfilii Se ciera exppnenda: Baronianae fententia; nuptiii'^
calamitatis participem j ex quo illud etiam effi- S. erena; objiferep . Sed juvat ipfum Baluzium
citur , muliercm illam ^ quae una cum Valeria audire ; monumenta , ( ideft Ladantii liin exfilium ejeda fuerat , |onge aliapi ac diver- de Mortibus Perfect non fenferat illujlriffam elle a Prifca Diocletiani uxorc, ac Valeria; ftmus yinualium conditor Baronius , & tarnen fufmatre , cujus Ladantius cap. ij. memincrat . picabatur futuros , qui earn de Serena ^Augufta Caetcrum fi quis contentions quam yerifatiscu- flariam in dubium reyocarent , quod nulla penitus
pidior yelit mulirem ilam , de qua Laftantius de ea mentio alibi habeatur , neque apud Etbnicos
cap. J9. & IJ. & Prifcam fuiffe , S conjugem Scriptores y neque in antiquis inferiptionibus ac
Diocletiani , & matrem Vaieriaj , huic haud valT tam quam ei difficillim<e quaftioni ftnem impofuifele repugnaverim . Cum enipi incertus fit annus,, fet 3 interrgat litteratulos , ft eis difplicat noquo cum colligari oporteat Prifc , feu Serens men Serena ^iuguflx , ut dicant , quonam alio no
mortem, nulla neeitate ogimur earn, in annum mine Diocletiani conjux ^iugua difta inveniatury.
39J. conferrej neque ulla five ratip, fiyeauftori- & cum non inyenerint , non faciunt de nomine
tas prhibet , quominus ejufdem vita ufque ad controverftam .
annum decimum tertium quarti faeculi perdue \
Prirnurp ergo argumeptum promptiffimum eft
poffit!'
refellcre . Nop fi Baronius fufpicabatur futuros,
Duabus. igitur refponfionibus duftum ex Lar effe, qui Auguftales. nuptias & hiftoriam S. Se->
antii tetjrponiis argumentum refelrnus, quas rcnae in dubium & contcmptum adduccrtnt , fecquidem dojlfiipis quibufqu Vins probatumiri quitur illico , ut ca de re ipfe dubitaverit .
onfidimus . Utra utri pra;lbt , aliorum judiT Neque enim ea cauffi fuit, cur id iufpicaretur
cium efto. Illud certe ex utroque efficitur, ne-; quod aut in Adis S. Sufannae errata quasdam,
que commentitium effe S. Serena; cum DiocktiaT deprehenderet , qua; fidem illis abrogarentj aut
no connubium , & Ada S. Sufannae, aliaque hu7 videret gravia argurpena affcrri poife, quaetrajufmodi monumenta , ubi Serena Imperatrix & ditam a Majoribus opinionem , & vulgo rece-;
onjux Diocletiani yocatur , ppn, effe ob han ptam onyellcrent . banc fufpicjpnem fapicntifcauffam repudianda ,
fimi viri animo injiciebant critici quidam , qui
ajitiquitatis emendando; glorila nefcio qua abrepti , nimium fibi fuifque conjeduris indul
gent ; & fuis illis judicandi regulis temer ufi ,
ubique inveniunt , quod caftigent & rcpi chon
ela nt .

DIOCLETIANI
dant ' Porro contra iftos nihil cfli intciligebat
tam firmum, tam ratum, tam religione mnnitum , quod non invadercnt , & labefadare conarentur. Tantum veroabeft, ut Baronius iftorum auctritati quidquam tribucndum putet ,
ut non alio illos , quam litteratulorum nomine
dignos exiftimet, & veterum Ethnicorum firaillimos eflc dicat, quibus nihil magis in promptu erat , quam nimiam quamdam credulitatem ,
& fimplicitatcm per contemptum & irrilionem
Chriftianis objicere: Deridebunt , ait, b&c fortaffe litteratuli , qui Gentilium inflar candidum
Cbrifli&nam [implicitateta ex more fugillant . An
vero Laftantii teftimonia, fi Baronio nota fuiffent , & in utramque partem pcrpenfa , tantam
vim habitura fuilent , ut ab fua illum fentenia^ dimoverent , plane inccrtum eft ; eque is
;
ego fum , qui quod futurum fuiflet , divinare
polim . Nullus tarnen dubito , quin Baronio ,
fi viveret , qua; La&antii teftimoniis refponfa
ipfi dedimus, maxime probarentur.
ArgnmeaIllud vero quam ineptum , quam frivolum ,
tum ex quam ridiculum ? Neeant ullam fuifle Dioderum filen, tiano conjugem , qua; Serena vocaretur , quia
ciodua nufquam eque in antiquis infcriptionibus , e
que in Ethnicorum libris Serena; nomen aut mentio reperitur . Id nimirum litteratulis , ut ait
Baronas, fatis cauflae eTe poteft, cur Serenam
expungant ; gravibus & cordatis viris eTe non
poteft . An non fentiunt eodem argumento fe
ipfos premi urgerique , quod in nos tam fidenter intorquent , & iifdem armis , quibus Sere
na impetitur , Prifcam confodi ? Nam fi ifto
modo argumentan liceat, aftum eft de Prifca,
ejufque Auguftali connubio . Quotas enim quifque eft, qui ullam Priiez mentionem fecerit ,
pister unum Laxantium, qui earn femel tantum
nominavit ? quas inicriptiones , quos codices ,
qua; monumenta proferre poffunt , ubi Prifca;
?* nomen inveniant? Non igitur fiScriptores EthAdvert
ri 01 reior* nici nomen refque geftas Serena; filentio terierint, continuo (equitur nullam fuifle Diocletiano iiyjrcm, qui eo nomine appellarctur .
Si cauffam qusris , cur hoftes Chriltianae religionts Serenam poftcritatis oblivione damnaverint , illa prefecto fuit , que ab odio & contemptu Chriftiani nominis fumitur , auctore
Joanne Marnavitio , qui ait Serenam ignotam
profanis Scriptoribus fuiffe , quia Chriftianam }
quam quidem cauflam Baronius antea expofuerat ad an. 90. n. y. Fortas , inquit , accidit
( baud enim inanis tfl conjetura ) , quod cum
abfque exemplo inter tot conjuges diver/orum ImHUrJ ptretoruM folius inveniatur uxoris Diocletiani
rem Dio- nomen excidiffe , id in odium Cbriflitn religionis
cletiani fatlum effe decreto Vrincipis , vel ex Senatufconnuf<]utnj
omina- fultu , quod alias fape accidifl'e Imperatoribus
nrili f feimus ) , ut nomen ejus abolitum atque abra] um
penitus fuerit , quod in chartis Chriflianorum tan.
tummodo integrum manferit . Mihi vero numquam
perfuaderi poterit rerum noftrarum memoriam
ab Ethnicis Auftoribus petendam eflc, qui eas
Vel contemptus cauTa neglexerunt , vel non fa
tis cognoverunt, vel certe turpiffimis calumniis,
Sc mendaciis onerabant j nec fatis mirari queo
quorumdam confilium , qui in rebus ad ecclefiafticam hiftoriam pertinentibus majorem fidem
extrais atque hoftibus , quam noftris ac domeftitis adhiberi volunt 5 & Godefrjdo Henfchenio prorfus affentior, qui com 3. April, ubi
de S. Cajo agit ; in his y inquit, qua funtBgtnaillyrici Sacri Tom* i L

CON JUGE.

4P*
na eeclefia , ejus alumnis &que antiquis major fi
des adhibenda efl , quam extrais .
Hactenus qua; Baluzius ex Baronio nobis ob
jicere videbatur, diluimus atque refellimus. Sequitur , ut alios quofdam nodos explicem ac diflolvam, qui totam hanc de uxoribus Diocletia
ni controverfiam illigant , & impediunt . Cum
igitur Diocletianus plures uxores alias ex aliis
habuiTe dicatur , earum feries chronologica primum explicanda eft, & tempus conftituendum,
quo unaqusquc Diocletiano nupierit , quove di
luida ex ejus matrimonio aberc. Qua quidem
in re illud nonnihil difficultatis habere videtur , quod Diocletianus Alexandram duxerit ,
nondum Serena priore conjuge extnta , qux
poft obitum Alexandra; ufque ad initium quarti feculi vitam protraxit . S-d facile eft hoc quic->
quid eft argumenti diflolverc . Nam perfpieuum Repudit.
lio uxori*
eile, atque inter omnes confiare arbitror nullam legitima
,
apud Romanos legem conftitutam fuifle , qua r u bllituahequifpiam vetaretur & legitima; uxori nuncium lio
1 uxo
remitiere, & alteram fibi in ejus locum fubfti- ris per
tuere. Id vel ex eo inreliigi licet, quod Con- ro i( R.0ftantius Chlorus & Maximiamis Galeras creati
funt Ca:fares hac conditione interpofita , uc
fuam uterque uxorem dimkteret ; & alter cum
Theodora Herculii privigna , alter cum Vale
ria Diocletiani filia fecundas nuptias contraheret. Nihil igitur contra, ac liceret temporibus
illis, Diocletianus fecit, cum earn ob cauflam
repudiavit Serenam primam conjugem , quod virilis prolis ex ea fufeipienda; nulla ferme fpes
effet, ut alio loco dictum eft; caque adhuc fuperftite , Alexandram in matrimonio habuerit .
Hoc autem obicc amoto , estera , quae ad temporum ordinem fpeftant , facillime explicantur.
Nam Diocletianus Serenam antea duxit , qHam Primt .
Imperium fufeiperet, ex eaque duas filias habuit or Dior
Valcriam , & Artemiam^ cum eadem fecit -di- cletiani
vortium anno circitcr ^.
Porro Serena amifo Auguftali thoro , eamdemrctinuit, quam ante apud Diocletianum obtinebat, grariam, amicitiam, & familiaritatem
id quod diligenter animadverti velira . Neqee
enim vel ejus culpa , vel dillidii alicujus cauffa Curate*
hoc divortiura factum tft; nulla quippe interve- Uimiffa.
nerat offenfio,qua; mariti animum ab uxoreabalieilavent j fed earn Diocletianus propterea dimifit , ut aliunde filios fibi procrearet , per quos
fus familic , fuiquc fanguinis propagationi ac
perpetuitati confulcret . Hoc autem repudium Se
rena non folum non invito , fed ctiam libentiffimo animo tulit , quo tutius ac liberius Deo re*
bufque divinis vacaret . Quapropter communt
Si pari coofenfu , cum uterque ab alterius thoro
difceffcrit , in dhjundione thalami maritalis
conjuncti tamen benevolentia , confuetudine, ufuque domcftico manferunt ; eaque diftradio nihil
de priftina gratia & familiaritate , qua* fucrat
inter utrumque, diminuir , Itaque Serena & affignatas fibi in Palatio sdes , Sc pra?ter Auguftalia infignia, nomen Augufts, omnefque ttu
los atque honores fere omnes , qui uxori Impe
ratoria; folent tribu , perpetuo retinuit . Hinc
fadum eft, ut in utraque hiftoria S. Sufannae &
S. Mareelli non folum ppelletur Augufta , fed
etiam codem , quo prius gaudebat , quam divortium fierct , nomine uxoris Diocletiani afficiatur; tantaque inter cos ibidem apparet focietas & neceffitudo , ut nihilo apud Diocletianum
Serena gratiofior, & honort ior, antequamconT t
eu-

49

DE

S.

SERENA

nubium diflolveretur , nihilo familiatior , &conjunctior fuifle videatur . Quare cum poft privatam illam corporum diffociatiohem , eademapud
Diocletianum valeret audtoritate , & gratia , ni
hilo fegnius, quam antea, Chriftianis prodefle,
& Imperatoris in eos odia placare, quaequeidentidem ab illius crudelitate ac furore imminebant ,
clades & exitia avertere potuit . Quod fi quis
hxc mutuas benevolcntiae & maritalis confuetudinis officia cum utriufque divortio vix , aut
ne vix quidem componi pofle exiftimet , is retineat i per me licet, Serena m in Auguftalis conjugii pofleffione ; Alexandra vero illa , de qua
in Actis S. Georgii , non legitima uxoris, fed
concubina; locum tenucrit j cui tarnen Diocle
tianus , procul ab oculis confpe&uque Serenas,
quae fere femper in urbe verfabatur , omnia ho" noris ac dignitatis infignia atquc ornamenta
amoris ac deliciarum caulfa fictribuebat, uthaec
in Menologiis Graecorum, & in Actis Georgianis habita fuerit, dictaquc Auguita , & conjux
Diocletiani. Ex quo fiet , ut Serena; cum Diocletiano connubium produci queat ufque ad an
num 505. quo quidem Diocletianus Prifcam habebat in matrimonio, ut clare aperteque Laftantius docet . Si vero Serenam & Prifcam verbo
quidem dilingui, re autem unam efe eamdemque Diocletiani uxorem putes , nullum necefle
cl divortium intervencrit ; & Serena feu Prifca
ab 180. cum Diocletiano nupfit , V quamdiu
vixit, thalami ac dignitatis Auguftalis pofleffionem numquam amifit j quamvis Diocletianus interea , libidinis explendae cauTa, Alexandram,
vel etiam Eleutheriam , de qua apud Anaftafium
rr.cntio fit, ad breve tempus indeliciishabuerit .
Cstcrum ut quam initio fum ingreflus, eamdem porro viam rationemque infiftam conciliandi Lactanti cum Inipcratoriis Serena; nuptiis,
cum Martyrologiis , cum hiftori S. Sufanns ,
& S. IVhrcelli, ordo feriefque Chronologiea uxofum Diocletiani , hic paucis explicanda eft .
Diocletianus igitur Serenam cum bona gratia
dimifit anno 203. poftquam etiam novos Caefares coegiifct fuae quemque uxori nuncium rc.
mittere , & Galerium Valeriam filiam fuam ,
Confiantium Thcodoram Herculii privignam ducerej ac praeterea palillo poft Sufannae jungcndae
cum Herculio coniilium ccpit . Eodem anno
Diocletianus , Cum xv. Kal. Octobris Rome
Dccennalia celebrafict , atque more barbrico,
quem a Regibus Petfarum acceperat , veftibus
cakeifque fibi aurum ac gemmas infer , feque
ut Deum adorari jufliflet > novam uxorcm fibi
a Perils adfcivit , Alexandram nimirum ex regali Perfarum ftirpe oriundam, qua cum haud
inultos anuos vixit . De haC vide , quae dixiSan mus in Actis Georgii Salonitani Epifcopi , item
elMitm0' caPut 1,1 & f S' biftori Diocletianeae . Et
Aftaa* Alexandra quidem ex more & confuetudinc ilt*'
lorum temporum juftse Icgitimaeqttc conjugis lo
cum & nomeil obtinuit; & quamquam e Chri
ftianis inftitutis , earn concubinam haberi dicique oporteat, id tarnen non obftat , quominus
jure ptimo repofita fit , habeaturque in nume
ro Divorum ; cum enim Dioclctiano nitpfit ,
nondum Chriftianam rcligionem fufeeperat , cui
nomen ddit paullo ante , quam martyiium obiret Eo autem lartguine , quern pro Chrillo
profudit , & totius anteactae vitae fhgitia expiavit , & Martyris nomen cultumque obtinuit.
Diocletianus itaquc anno z6. , quo Alexandra

IMPERATRICE
ob rcligionem csfa eft, altero matrimonio prfiinctus, tertiam eamdemque poftremam uxorem
duxit, quam Lactantius Prifcam vocat, nifi.potius prifcam conjugem , kkft Serenam revocavit , atque in priftinam dignitatem xeftituit , fi
4 uidem vera funt , quae fuperiori paragrapho
d iximus . Quod fi Diocletiani uxoribus Eleu
theriam quoque annumerandam cenfeas, de qua
mentio eft apud Anaftafium Bibliothecarium,
eamquc ab Alexandra diftingui ptes , Prifca:
conjugio aliquot annos adimas necefle eft, quos
Eleutheriae matrimonio ttribuas . Hoc enim
tixuro & ratum efle oportet, quod a Lactantio
traditur # fcilicet anno 303. Diocletianum habuifle in matrimonio Prifcam, five haec eadem
fit ac Serena , five a Serena diftinguatur . Quo
autem anno Diocletianus Prifcam uxorem ve^
duxerit, vel reyocaverit , incompertum eft . Cflm
igitur ab intcritu Alexandrae ufque ad annum hi iddi
. anni fere feptem effluxerint , huic fpatio ., %et
intermedio Eleuthena? connubium nttrjici po- Eieuiheteft: ita fit,, ut inter Alexandram & Prifcam lo-*'**
cetur Eleutheria 5 qua mortua , aut repudiate,
Diocletianus vel. quartam uxorem fibi inmatrimonium adfcivit , vel priroam uxorem iterum
fibi copulavit .
Cum autem nos fuperiori paragrapho ex Se
rena & Prifca unam Diocletiani uxorem conflari
pofTe dixerimus, qua; duobus nominibus fubeffiet, duo funt, qua; huic opinioni adverfari videntur . Primum cjufmodi eft , ut a Serena fanctitate longiffime abhorreat . Nam Prifcam, dc
qua Laantius , vi rnetu Diocletianus in
earn impietatem addifxit , ut nefario facrificio
feipfam polluerit . Ncquit igitur Serena eadem
ffe ac Prifca ; nifi vero exiftimemus fanftam
fuiiTe , atque adeo in numero Divorum venerandam , quae per fummum nefas, Ethnicorura
ritu , Diis falls & commentitiis cultum & ho
norem adhibuerit Qui ha;c nobis objiciunt
iis primum fie refponfum volumus . Non fi quis
grave aliquod flagitium admiferit, huic continuo . . .
viam omnem rationemque amifla fanctitatis re
cuperando , & augends etiam ademptam efie :
nihil enim eft tarn nefarium atque impium ,
quod Chriftiana pcenitentia non expict , nihil
tarn profligatum perditum , quod fuperni Numinis auxilio , etiam ingenti cum lucro repa
ran nequeat . Optimus fiquidem eft pcenitenti
portus finecra ac fervens ad Deum converfio ,
qua fit , ut qui innocentes jacturam fecerit ,
non modo quicquid miferrimo illo naufragio
periit , colligat ac reficiat ; fed etiam fortior
indidem , alacriorque ad tutandam augendamque fanctitatem exfurgat : nifi forte obfeurum
fit , quod de Marcellino Romano Pontifice ,
quamvis falfo ut plerique volunt , memoria proditum eft; qui Chriftiana* religionis , quam per
metum deferuerat, acerrimus idempoftea propugnator extitit; & turpem illam ignaviam ac timiditatcm tanta virtute ac fortitudine compenfavit , ut pro Chrifto vitam profuderit, ac fe dignum
pixbuerit , cui univerfa ecelefia Martyris no
men cultumque decreverit . Efto igitur Serena
nietu coacta , impuris illis crcmoniis fe ipfara
inquinaverit , nullufne propterca. peenitentis lo
cus, nulla tanti fceleris eluendi ratio fupercrat ?
Immo jam inde a primis eedefis temporibus
erant leges, crant decreta , quibus ii in ecclcfiam recipi jubebantur , qui a Chriftiana fide
reJigione defccient , modo refipifeerent , ac
pro

DIOCLETIAN!
pro fufceptae impietatis magnitudine , Deo ecclefiaeque rite fatisfacerent . An non igitur potuit Serena admiflum flagitium effufis lacrymis , pnifque ab ecclefia conftitutis obeundis
delere; nec iolum in eum locum reftitui , unde
exciderat , fed etiam tantos , ex quo refipuit ,
in omni virtutum genere progreffus facer , ut
altiorem, quam quem a mi fe rat , fanitatis gradum adipifceretur; unde fa<tum eft, ut ecclefia
tarn preclaras mulieris illutri fatisfatione ac
cepta , eamdem in numero Divorum reponendam
eue cenfuerit. Hue pertinent, quse de Chriftiana pcenitentia Lacbntius fcripfit lib. J. Inftit.
cap. 15. er in hoc quoque malitia eorum
convincitur , qui evertifl'e Je funditus religionem
Dei opinantur , fi homines inquinaverint ; cum
& Deo fatisfacere lie eat ; & nullus fit tarn -?
lus Dei cultor , quin data facltate ad placandum Deum , non revertatur , & quidem devotione majori . Teccati enim confeientia & metus
panx religioorem facit ; & femper multo firtnior e fides, quam pcenitentia reponit .
Sed quamquam putemus Serenam ac Prifeam
fuifle unam eamdemque Diocletiani conjugem,
nihil necefle eft religiofiiima; hujus Impratri
ces nomini tarn inngnem impietatis maculam
inurere, quam deinde multis lacrymis , multis
rebus fanftiffime geftis expiaverit . Nullo enim
modo ex Lacbntio colligitur Prifeam minis
terrore eo adduftam effe , ut tantum in fe fla
gitium voluntarie admitteret . Trimam omnium ,
inquit , Valeriam filiam , conjugemque Prifeam
frifa* fen crificio pollui coegit . Haec verba fatis indiSereoa per cant repuenantibus ac nolentibus vimadhibitam
vim coi- rc

i'
iit : ^ud autem vitan nequit , quod non vo-r
rificT luntane , libereque fufeipitur, id nemini vitio
cpf
probrove dari poteft . Quid verba illa fignificent , quove fpctent , pucis aperio . Erat in
Ethnicorura artibus, quas ad Chriftiani nomir
nis perniciem afidue moliebantur , illa, vel pek
fima, ut fortifimos quofque atqu adeo princi
pes ecelefiae athletas , ' quorum exemplo & auctoritate esteri in religione continebantur, ad
delubra in vitos renuentfque pertraherent, & vi
extrinfecus illata, ante eorum firoulachra flexis genibus liftrent, eorumque manibus thura
& libamina imponerent, ut quoquo modo Diis
fpplicafle & immolafle viderentur . enim
ratione Iperabant multos imbecillioris animi atque confilii ad veterem fuperftitionem revocari
pofle , quibus perfuafum effet vel ipfos Antefi-=
gnanos ac Duces , quibus poti/Iimum nitebatur
res Chriftiana , exemplo eseteris fle , ut tcm-.
pori cdrent, necelitati parrent . Prsetcrea
ejufmodi dolos, & falladas commoliri folebant,
fi quando eos vel quorumdam commiferatio
vel Chriftiani fanguinis effundendi fatietas ce-?
piffet; ut in quos nollent fasvire, ii magiftratibus atque Imperatoribus morem gefiffe videren-.
tur . Hujufmodi fraudes 8 calumnias dcfcript
Eufebius lib. 8. cap, 3. Ex ipfis autem perfecutoribus quidam tamquam miferatione ufi adhibebant nonnullos nororum ad infertafacrificia,
quaft facrificajfent , conclamabant , cum non fa-.
crificaffent . De aliis vero cum ne appropriaient
quidem immundis hoiis , aclam-tbant ipfi , quod
jam immolaffent ; & abfeedebant in eo tantum
culpabiles , quod crimen ftbi objeclum cum filentio paterentur . jilii femivivi fublati , tamquam
mortui projiciebantur ; alii pedibus tratli inter
eos, qui facrificajfent , deportabantur . *AlH fane
exclamabant ingtnti voce , & .teabantur fe non
Jllyrici Sacri Tom. Il,

CON JUGE.

497
facrificaffe, fed effe Chriianos , tali fe gaudentes confefone decorari . etiam majori
fiducia eque immolaffe fe , eque umquam immolaturos ee profitebantur : Quibus tarnen ab
aentibus militibus ora continuo atque oculi
contundebantur , ut tacerent , " violenter expellebantur , tamquam acquieviffent . Tantum erat
impiis udii ; ut propofttum fuum viderentur implee .
Simile quoddam violentia genus Prifcae feu
Serenas & Valeria: adhibitum fuifle ex verbis Laantii colligi videtur , ut extrinfecus quidem
Rtfariis illis caeremoniis pollui potuerint , intrinfecus vero mentem animumque ab omni fuperftitione purum atque integrum fervavrint .
Gum itaqu eque blanditiis , eque minis a
fufeepta fententia dimoveri poTent, vim eifdem
inferendam efle Diocletianu cenfuit . Permagni
fiquidem ejus intererat, ut illa; Diis facrificafle
vulgo crederentur , ne ipfe a conj'uge fimul ac
filia contemni videretur ; nev Chriftiani tam
illutri fortitudinis exemplo confirman, & glo
rian portent . Nullus autem dubito , quin pra>
claiiima; illae rnulieres inter facrilegas illas eseremonias, quibus adeTe , aut operam dare cogebantur, lberam vocem Chriftianaeprofefionis
indicem emitterent, & nefariis ac violentis conatibus , quando aliud non licebat , geftum >
vultum , oculos averfantis animi tefles opponerent; cum id plerofque infimae conditionis ho
mines mulierculas fecifle confit . Id praecla
re animadvrtit Balujius, quamquam fuam animadverfionem eo referat , ut contra ?^
aliofque oftendat eque Prifeam , eque Vale-*
riam Chnftianas fuifle : Si illa , inquit, ven
Chriian* fuerant , quomodo exlimri pote farificio fuiffe pollutas etiam coatlas } Qvtis enim
credet principes fxminas in edito loco confiitutas
non fuiffe aufas refragari , cum pueri , ac muliercuU , ut in libro quinto divinarum Initutionum
cap. XIII., tormentis non cdrent; Eunuchi ye
ro necari maluerint , quam negare fidem Chrii
quam impo facrificio pollui .
Cxterurq Prifeam & Valeriam Chriftianis facris imbutas fuifle , & pie cafteque hriftum
coluiie ex Lahntio apertifime colligi exifiimant Antonius Pagius , Gisbertus Cuperus, &
alii plerique Laftantiani Interpretes , quamvis
Baluzius , & Nicolaus le Nourry Benediinus
diffentiant: Ex Laclantii verbis difeimus , inquit
Pagius , tam uxorem Diocletiani Trifcam , cujus
etiam nomen ignorabamus , quam Valeriam ejus
filiam , & Calerii Maximiani conjugem Chriidnas fuie . . . Atque id quidem Eufebius lib, 8,
cap. i. indicarat , fed verbis bfcurioribus ,
ab ejus Interpretibus plerumque non intelleis .Hx ejus verba : T( H vteJi rir
,-'$ B*<n\<jtiif Xtyetv iiKus , njt* rut iiri irair xp^orruy ; 0?
tos o'ixok fit nrpoauvov tri bea> ojitvott xytp fgi itt ya/xtreui
iratai , >aei '* , ^! y$ f'yxxC%cetr$*t ir
<ai vapfvoia mt rrtai tTiffirorwf . Sed iuva hue ,
transferre 5 quae in hanc fententiam copiofi us fcri
pfit Cupcrus quamvis neget laudatiim Eufebii
locum , quo vult Pagius , detorqueri pofle:
Quid igitur ? Trifca & Valeria vel hrifliana
fuerunt , vel its fayexunt ; utque illud fentiam,
facit ipfe Laftantius cap, 1$. ubi ita loquitur:
Furebat ergo Imperator jam non in domeicos
tantum, fed in omnes , %r primam omnium filiam
Valeriam j conjugemque Trifcam facricio pollui
oegit . ^^ enim Diocleiianus eas cosgiet /,
T t 3
*Tf?

,pr;fct fc
Vilm
Chrav
'

S E R EN

I MPEfc A T

J E

{aerificare , WC Laantius fcripftet eafdem fa- tio ac difcrimen fatis pcrfpicuum dudtur , quanv
crificio pollutas fuie , nifi Chriiana fuient , obrem alteram ab altera diftingui & internofci
/ fufpicionem apud Imperatorem inci- queat . Juftinianus Imperator la Eutychianam eIijs^""*
dient licet apene eorum placita non Jhxrem prolapfus Vigilium Romaaum Pontifi- !.
auderent . Gentiiis enim non cogitur ad facrifi- cem Coaftantinoplim accerfiit , quo cum dc *bericium talis proprie Sacrificio pollui poteji pace ecclefix reftituenda , aliifque rebus longc
did ; verum quidem is , qui Chrifio nofnen de~ gravillmis ageret ; cumque impulfu Theodore
dit y & ad Juperftitionem ejuratam redit . Sic conjugis fceleftiffima: , ab illo per metum ac viro
codent capite cogre ufurpatur de Cbriianis 3 quos cxtoxquere ea conaretur, qua aeque ex dignitain templa compulfos cogebant [aerificare : mi te Pontificis , neque ex militate rei Chriftianae
nus in caterum populum ( a quo fcilicet difere- viderentur efle , Vigilius ad omnes minas terroverat presbyteros " Miniros ) perfecutio vio refque imperterritus-dixiiTe fertur : Ut video, non
lenter incubuit . Tfam Judices per omnia templa m fecerunt venire ad fe Juinianus & Theodora
difperfi univerfos ad facrificia cogebant . Et T?ru- piiimi "Principes , fed bodie fcio , quod biocletiadentius Hym. xie nf>. ?. v.
canit Judaam num & Eleutheriam invent . Ita feriptum eft iq.
jpkbem inquinatam fuie ureo boye } & notius libro Pontificalium geftorum3 cujus auftor fuifcfi , quam ut prbari debeat , ad ampleftendam fe perhibetur Anaftalius Bibliothccarius. Vigilius
gent iIcm religionept nihil aliud nece'e fuie fa- itaque ut Juftinjaoum ac Theodoram acrius rer
cere , quam Diis faerificare , <r aris thus inji- prepeiideret , cofque ab infanis conatibus deterr
cere . mea opinio firmalur variis ^tlis & reret , id i 11 is probri , & fummi dedecoris loco
hifioriis , qua apud Baroniitm , Triflanum , aliof- objecit , quod alter Diocletiani , alter Eleuthc?
que uxofem Diocletiani faciunt hrifiianam , li rise crudeles , ac violentos mores nefaria imita?
cet yerum ejus nomen ipfos latuerit , & multa tione exprimrent ; ex quo efficitur Eleutheriarn
tradant y qua a veritafe aliena funt ; id quod ingenio malo pravoque fuifle , in qua nihil apr
etir.m obfervat Balu-^ius . Sed ff Chriiana fue- pareret 3 nifi crudele , nifi arrogans , nifi vior
ruflt y quid tandem cuua e , cur illud nontra- lentum; quod cum a Serenas moribus , demen
dat Latiantis claris verbis ? cum contra Mar- tia, rcligione vehementer abhorreat , id fatis
tyrologia ad d. 18. Kai. Septemb. narrent Sere- cauflae eft , cur hxc longe alia multumque dir
nam ( id nomen dant Diocletiani uxori ) marty- verfa ab Eleutheria exiftimari debeat . Nullum
rem objie . ("Nemo ex antiquis Martyrologis vero ejufmodi invenid poteft difcrimen inter
Seren nomen Martyrii adferipfir.) . Martyrium y Prifam & Serenam ; & prasterea fatis graves.
ut verum f'atear , mihi yidetur reliquis Marty- cauEje fuberant , cur puaremus unam & camrologiorum erroribus adferibendum ee ; ye- dem Diocletiani conjugem fuiTe , quam alii Prifr
rimile e Laxantium illud prateriturum , ft cam , alii Serenam vocant . Porro Eleutheriae
tarn illures famina propter Chrium capite pu connubium eo temporis fpatio circumferibendum
nita fuient . Quin & illud plane rejicit t facri- effe diximus , quod Alexandra; & Prifc matri
ficium idolis oblutum ; quod licet coae ferint , monio interjacet . Caeterum nifi mea me fallir
.
poea ad bonas pentes forte redierint , crimen- opinio, Alexandra eadem fuit atque Eleutheria.
'que illud lacrymis , vita pdica , & yera pixni- Eleutheria? cognomen ex eo traxip , quod eam *'*rf
fetia deleverint ; tarnen ut Chriiana occifa non Piocletianus , primo belo Perfico cum in fervi- , i*>
funt y quia Licinius libertatem Cbriianis edio tuteni abduxiflet , librtate donaverit , ut feili- em
dederat , & npndum animum induxerat imwxiam cet mulierem illam forma pariter ac nobilitate 2o4c"
lacerare gentem . I^am feriptus hic libellas fuit , egregia fecum matrimonio copularet , Nam t >.fuantequam bellum inter Conflarttinum & Licinium fpof apud GraEcps idem valet liber apud La
prirefur y cum pace frueretur ecclefia <r tranquil- tinos . Iq eamdem fere fententiam aeeipi poteft
ltate y uti ex fine ejus clariime patet ; non i'\eWe<o j nam tKtv^tpi'u libertatem , & n*
ex initio y ubi narrt excitae Principes , t\wbipitf libertatis folemnia fignificant . Bafilice
qui tyranmrum nefaria , & cruenta imperia re- agito eleutheria , inquir, Plautus in Perfa . Neeijciderunt y ide Conantinum , & Licinium . 1 cognominis ratio cum, Alexandra congruit ,
ta comm'entatus fueram , cum poea in mentem
mihi venit, verba , quibus tradjt Valeriam & Vrif- fed etiam Eleutheria ingenium atque indoles in
eamdem aptillme quadrat . Nam ut erat ex ilcam facrificio pollufas fuie y poe a Laftantio, luftri regiaque Perfarum familia progenita , &
ut Chriiana dici , & cogi eo fenfu ufurpari y ui ex barbarorum difciplina educata, una cum fancap. eodem , ad facrificia cogebant ; qUamquam guine & puerili inftitutiqne mores fuperbos at
ut verum fatear ha voces vim repugnantibus ad- que immanes imbiberat . Hinc faftum eft , ut
latam ee deftgnent ; nam Judices per omnia tem antequam martyrium fqbiret , ob anteadra vitas
pla difperft univerfos ad facrificia cogebant.
flagitia ingenti doloris feqfu angeretur , eumdemIllud demum jis , quae fuperjori paragrapho
qqe voce ac verbis graviimis cxprimeret , que?
diximus , objici poteft. Nos ex Serena & Prifca
madmodum Aa Georgiana teftantur : ex quq
una m Diocletiani uxorem conflavimusj cui du etiam apparet illud vel maxime criminis lop
plex nomen fuerit . Erit Fortafle , qui noftrp ex habuife , quod infeftam fe atque inhumanam
emples , nourifqueveb'giisiniftens, tertiumquo- Chriftianis praebuiflet , Quamquam yero Alexanr
que nomen Serens adjiciat, & Eleutheriam prae- dra , five Eleutheria, fanguine religionis cquffa.
terea vocatam fuifle contendat , ex quo fier. , ur. prqfufo , Folum omnia fcelera expiaverit ,
ne ab Eleutheria quidem Serena diftinguatur . fed etiam ic dignam prseftiterit , qua in pivoQuod fi verum eft , faifa & comrnentitia cfc rum numerq haberetur , potuir. tarnen Vigilius
oportet , quae in Atis S. Sufannas , & S. Mar- citra ejufdem fanctitatis contemptum , Theodo
celli de fumma pietate , ac religione S. Serenas ra; arrogantiam atque impietatetq cum Eluthetradunturj quippe cum Eleutheriam imperiofifiriae nondum Chrifiianae fuperbia ac faevitia, conmam fupcrbiffimam feeminm , atque adco
ferre ; neque enim fi quis eum , qui ecclefiarq
Chriftiaqis infenfam fuiifc confit . Verum ex
Chrifti acerbiifime perfequitur, alterum Sau Iura
ipiomtt y quod nobis objiitur , argumento rar
appcllaric 3 is proptcrea Uivi Paulli nomini ac
fijJQ-

DIOCLETIAN
ianftitati injuriam irrogafle diceretur . Qus cum
ka fint, minime audiendum Baluzium cenfeo ,
qui ut Eleutheriara ab Dioc.Ietiani thoro excluderet , Vigilio Romano Pontifici , aut libro
Pontificalium geftorum , fidem putavit efle derogandam : Erravit Vigilius ia hiftoria , inquit ,
aut certe corruptus eft in hoe loco geftorum1 "Pon
tificalium liber . Quid ita ? quia uterque a JLatantio diferepat , qui nullam aliam Diocletiani
uxorera agnovifl videt ur , prter Prifcam . Ai
nos ex Ladantii verbis id nullo modo colligi
poiTe fatis fuperque oitendirnus . Illud vero ad
miran fatis non queo, quod Baluzius , vir csteroquin fumma dodrina & eruditione prsdixus , Eleutheris matrimonio objecerit codi ce m
Anaftafianum 736. Bibliothecs Colbertins , in
Eientke- quo pro Eleutheria five Leutheria Leutberium
tUnriu fc"Ptum reperitur: Sed bodie fcio , ejued Dioclckcriaal' -t.i*W* & Decium t vel Leutberium invent. Jam
ergo , fubdit Baluzius , fmina illainvirum mutata eft. Itane vero? An ignorare potuit Balu
zius , quod ne pucris quidem ignorare licet ,
qui prirais Grammatics prsceptionibus imbuun
??" Ous
Qu is tarn rudis
r.udis eflt.
eft, qui nefeiat
nefciat aiquando
ajiquandc
nomina fceminarum generis neutrius formam fubire , veluti Glycerium , Euflocbium, &aliaejufinodi baud pauca apud Plautum ? Nonne fexcentas hujufmodi variationes , & ex uno in aliud
,gcnus vocabulorum immutationes exhibet Martyrologium S. Hieronymi ? Et ne ab re noftra longius
abeamus, in hiftoriam Sandorum Quinqu Martyrum Salonitanorum, quam infra deferi be mus ,
Alexander in Alexandram, & Cutia in Cutium
five Cuicium migravit . Prsterea haud equidem
fcio , an tant i debeat fieri Colbert inum exemplar,
ut hoc unum omnibus aliis prsferatur , in quibus , fcclufo Deem , Diocletianus & Eleutheria
inferipti repcriuaturCAPUT

SEXTUM,

eofytu, fepuUftra, & reitquits S, Serena,

DE anno, S. Serens obkum illigarioporteat, nihil iogniti, nihil comperti habe'jw"">us Godefridirs Henfchenius earn obiifle traserene j,
r
r
opiniones dit anno tertii fsculi 96. uno fcilicet anno &
ffi.
paucis menfibus poft martyrium S. Sufanns circumadis. Id fortafls accepit a Petro Natali &
Philippo Ferrado , qui doccre videntur proxime ab interim Sufanns Serenam e vita migraffe . Verum ut ex Adis S. Marcelli colligitur ,
nondum Serena e vivis exceflrac, cum Diocle
tianus anno 300. Roma difceffit abiturus in Dal
matiam .
Joannes Marnavitius opinatur divinitus con ui(Te huic fandimms Imperatrici , ut
vitam prorogarec ufque ad impcrium Conftantini Afagni , hoftefque nominis Chriftiani debellatosj id liquidem videbatur deberi ejus pietati ac religioni , ut qus ex acerbiffimis innumerabilium Chriftianorum csdibus incredibilem
animo mcerorem ceperat , eadem ecclefis pace
per Conftantinum ubique confirmata , & miricis rei Chriftians increments fummopere Istaretur . Sed cum idem doceat Artemiam matri fuperftitem fuifle , Serens vitam anguftioribus fpatiis circurofcribit . Nam Artemia , ut in
ejus Adis dicetur , Severi juflli interfeda eft ,
qui poft fufceptum imperium Romam adiit an37 Qyid quod Marnavitius a feipfo difcre-

N J U G E,

pat j quippe qui tradit Artcmiam Romae many*

rio perfundam efle imperante Maximiano Gale
no; ex quo fit, ut Serena , i huic Artcmia fr>
prtes fuit, multo ante obicrit, quamConftan.tinus rerum omnium fummam adeptus pacer
ecclefis redderct . Ego itaque fe exiftimo, illud
tantummodo pro certo haberi pofle , quod Sere
na ad initium quarti feculi vitam perduxerit $
i
nam anno 299. Artcmia; baptifmo interfuit , &
itidem anno infequenti Roms verfabatur , cum
Diocletianus ex urbe in Dalmatiam profedus eft .
Quoto autem anno ejuidem quarti fsculi ad Su
peras migraverit , hoc plane incert um eft . Quod
li putes Serenam minime diftingui a Prifca , ejus
vitam pratrahas neccfle eft ufque ad annum 303.
quo quidem anno Diocletianus .toti ecclefis uni*
verfale bellum indixit 5 nam fub initium teterrims illius perfecutionis Diocletianus Prifcam in
matrimonio habebat , ut docet Ladantius , quam
cum Valeria filia facrificio pollui coegft . Itaque s. tutn
ut paucis omnia compledar , Serens obitus in- ^'t*eM"
ter initia quarti fsculi , & annum ejuidem fs- quart
culi vel quindum, vel fextum interjici pofle vi- fccB,e
detur , htfque tamquam certos fines habendos effe arbitrar , quos ultra citraque conftuui fiqueat .
Nemo eft ex Martyrologis , qui erens martyrii titulum adferibat . Petrus Equilinus audor Dr genere
eft religiofiflmam mulicrem , cum ex illa tarn ,
immani Chriitianorum clade ugeptem animo tri
ftitiam haufiflfct , lethalem in morbum incidifie ,
quo paucis poft diebus extinda eft . Idem Phi
lippus Ferrarius affirmt . Sunt qui nullam mor
tis caulam commmorant j fed earn placide trn
quilleque diem fuum obiiflc tradunt j ex quo
perfpicuum videtur efle S. Serenam nulla vi extrinlecus adhibita, fandiffima quidem , fed na vulgarique morte interiifl , At Petrus Galefnius paullulum a csteris difcrepat , cum fcripferi(
cam in confeionc Ghriftian* religionis abiijje in cet'
lum. Verum confeffionis , quam martyrii vocabu*
lum latius patetj neque enim folum in eos vere proprieque convenit , qui coram tyrannis fe
Chrifti cultores profitentur, aut ctiam ejusdodrinam atque inftituta fuo fanguine fanciunt j
fed in eos quoque aptiffime quadrat, qui inore
confpeduque omnium Chriftianam religionem
prsfeferunt , Si fadis egregiis ac virtutibus con
firmant , & comprobant : ex quo fadum eft ,
ut quos nulla quidem ferri vis perculit , fed
eximia vits mortifque fanditas commendat ,
eos nunc ecclefia Confefforum nomine appellet ,
qus vox in hanc fententiam ft accipcre velis j
nemo , opinor , Serens Confeffionis laudem non
tribuerit. Csterum Majores noftri, veteres illi
admodum antiqui cos appellabant martyres , qui
pro Chrifto mortem obiiflent j Confeflores au
tem vocare folebant , qui religionis caufla in
vincula conjedi cum eflent , &variis affedicruciatibus extremo tarnen fupplicio perfundi non
fuerant . Qus diftindio cum apud alios , turn
prsfertim apud S. Cyprianum videri licet. Bar
tholomaus Piazza in fuo Hemerologio Jacro affcrit S. Serenam conjugem Diocletiani , cum ob
religionem Chriftianam exfularet in Caftro Foliano apud Sabinos , in^ ipfomet exfilio extremum diem exegiTe . Unde autem id acceperit ,
neque ille tabulas & Audores profert, neque ego
divinare queam . In Audario Greveni ad Ufuardum Serena martyris nomen ad diem alteram &
vigefimam Februarii adferiptum invenies s fed
hanc ab Serena Impratrice dierre , longeque
abefl

500

Die
Uli 6.
Augufti
Ol nur,

DE

S.

SERENA

ebefle dflcet lollandus in Tratertniffis ad earn

diem . Hsc , de qua ibi mentio eft , colitur
Metis in Gallia Blgica in. Kai. Febr. eamque
omnes quidem martyrem , fed alii Virginem 3
alii
Matronam appellant
. anniverfarium S. Ser
J' Martyrologi
Fere omnes
cultum memoriam diei decimae fextae
Augufti fubjiciunt ; ex quo fcqui videtur hunc
diem fuiffe , qui religiofifmae Imperatrici aditum ad beatarn imm'ortalitatem patefecit . In
pographo Ufuardino Hagenoycrifi apud Solerium ita fcriptum eft : xvi. ^Augufli depofttio S. Serena Imperatricis &c. Qua quidem
formula vides non fatalem , fed Depofitionem
S. Serena; enunciari. Hoc autem inter "fatalem
& Depofitionem intereft , quod primo quidem
vocabulo dies obitus , quo eximia fanftitate fi
fi ccelo nafci dicuntur j altero autem dies fepultUYA defignatur. Cum autem ex inftituto ecfclefiaftico, nunc mos eft, unius fere diei fpatium inter obitum & fepulturam interjici foleat 3 fi Serena depofita fuit , ideft fepulta die
xvi. Augufti , vkietur Serenas mors ad proximum ante fepulturam diem , ideft decimum
quin&um Augufti referenda effe. Verum Caefar
Cardinalis Baronius auftor eft in omnibus eccleftafticis tbuli-s dcimo feptimo Halen. Septemb.
natalem ejus diem adfcriptum baberi . Tanti igitur non eft Ufuardini illius codicis auftoritas ,
ut mors Serena ab die dcima fexta Augufti amoveri debeat. Prajterea cum non fatis conftet in
antiqua primsva ecclefta id perpetuo fervatum.
fuie, ut fepultma, unius diei interjeu , ab.
obitu disjungeretur; contingere potuit , ut in
eumdetn dkm Totalis & Depotio incideret .
Ex quo fit, ut Martyrologi unum & eumdem
d-iem', cui alicujus fandi viri, vei fanda; mulieris nomen ac memoriam fubjiciunt, alias ^tttlm. 3 alias Dfpofitionis diem appellent . Non,

IMPERATRICE
itaque fi Ufuardus in cdice laudato Depofitioi
S. Serena; cum die xvi. Augufti conjun-
xit , fequitur illico ejufdcm ex hac Vita migra-*
tionemindiem proxime antecedentem conjicien
dam efte.
De Reliquiis S. Serena? , ejufquc fepulcro ,
qua; fcribam , pauca funt, & fere incerta. Nam
ubi ejus corpus nunc conditum fit , non fatis
liquet } nifi Bortholoma?um Piazzam audire Ii
beat, qui in Hemerologio fupra laudato tradic
S. Serena; corpus in Cauro Foliano apud Sabi
nos , ubi exful ditm obiit, hodicquc fervari j
& honorifice coli . Maurolycus in fuo Marty- De fePo'->
rologio , itemque Philippus Ferrarius audores "qui;, $'*
funt S. Screnam poft fuum ex hac vita difcef- Seren ,
fum illatam fuifle in csemeterium SS. Alexan- u,^J|2
dri , & Eelicitatis , ibique penes S. Sufannam *
Gabin filiam depofitam . Marcellus Romanus
Pontifcx, una cum Lucina perilluftri Matrona ,
ut verifimilc eft, quam potuit ampliflmum in
illa re ru m inopia a temporum difficultate funus cidem curavit ; & poft exfequias folemni
ritu ac cacremonia peradas ejufdem corpus fe-
pul tu ra? tradidit . S. Serena extra urbem fita in
eo cxmeterio tamdiu jacuit , quoad Conftantinus Magnus templum in honorem S. Sufannae,
in hujus paterno domicilio a?dificari juflt . I1-
lue vero pariter cum . Suanna? reliquiis , S.
Serena; exuvias translatas, honorifieeque ibidem
conditas fuiffe exiftimo; eque vero abfimileeft
S. Serenam in eadem facra Bafilica condi etiamnum affervarique , quamvis locus fepulcri vulgo
ignoretur . Sed Odavius Pancirolus in ea libro ,
quem de Tbefauris abfconditis fcripfit , corpus
S. Serena; Pipino Rgi Francorum donatum fuif.
fe ait , & in Galliam avedum ; quam vero in,
urbem illatum, quove in loco depofitum fucrit
eque ipfe , neque alii commmorant .

D E

501

DE

SANGTA

ARTEMIA

FILIA DIOCLETIANI IMPERATORIS , ET

AUGUSTE,

SERENUE

VIRGINE AC MARTYRE.

.Iocktianus Imperator ex Auguita conjuge

mM_^ Serena , nulla omnino virili proie ffceD
pta , duas habuit filias , quarum natu minima
fuit Artemia , ftirps ac fpes ultima Valeria
Diocktianez familia , qua cum nobilitate a parentibus accepta Virginalis pudicitiz florem ,
Ariem! & martyrii palmam conjunxit . Aa S. MarbDiock. celli Papa nomine infcripta , quibus Auftor
Sercm ge- permulta de converfione ac martyno hujus virB'w
ginis intexit , Artcmam femel atque iterum
Diocktiani filia m appellant 5 neque ulla ratio
afferri poteft , cur hujufmodi vocabulum a pri
maria, maximeque propria fignificatione diitrahi , atque ad civilem quamdam cognationem
five adoptionem referri oporteat . Ex Martyrologis, & Hagiologis , qui de Artemia aliquid
feripferunt, nemo ferme eft, quin earn Diock
tiani filiam vocet , ideft ab eo progenitam .
Horum teftimonia paullo poft afferemus . Unus
eft Martyrologii Hifpanienfis Auftor, qui Ar
temis hune przclarum nobilitatis titulum adimere videatur , cum earn S. Sufanna? fororcm
nuncupaverit . , inquit , Taffio S. oirterr.U y virginis & martyris , fororis S. Sufann .
Sed przterquamquod nemo ignort , quam in
firma Ht, ac parum idnea ad fidem faciendam
auftoritas illius Martyrologii, nulla re magis ,
quam nominum & locorum depravatione infignis , in promptu habeo quod refpondeam . Hoc
verbum , cum Sarorem dicimus , latius patet ,
quam ut arftiflmz illius conjunftionis terminis
definiri oporteat , qua? filias ex eodem thoro
progenitas compkftitur . Nihil crebrius , nihil
ufitatius eft, quam qui mod i vocabulo illas om
nes fubjicere, quas aviti ianguinis communio ,
vel affinitas aliqua conjungit . Porro cum Dio
cletianus parens Artemi, & Gabinius parens Sufa communem avum habucrint, is atavus Ar
te mix & Sufannai fuit, ex quo utraquc fanguinem & originem traxit > cum itaque duorum patruelium filiz effent , jure meritoque forores
appellari potuerunt.
Neque dubium vidctur effe, quin Serena pri
ma Diocktiani conjux Artemiam genuerit . Nam
Afta S. Marcelli alteram matris , alteram lilis
vocabulo afficiunt . Bapti^avit earn ( Artemiam
Cyriacus ) matre fua Serena Augujta . . .
oib eo die dicebat Serena filia / , ut fideliter
amaret religionem . Nec vera fi aliqui Auftores
vocant quidem Artemiam filiam Diocktiani ,
matrem vero ejus taciti prztereunt, fequitur il
lico Artemiam pro certo haberi dicique non
poffe filiam Serena ; priode quafi verum effe
negaverint , quod non affirmant , remque mini
me dubiam, (ikndo dubiam fecerint. Nam cum
eadem Acta id fine ulla dubitatione confirment,
quid eft, curaliorum lcriptorum fikntio tantum
tribuendum putemus , ut in dubium incertumque revocari oporf eat , quod tarn illuftti ac praclaro antiquitatis teftimonio comprobatur ? Praterea quod auftoritas docet , idem ratio non
contcmuenda , faneque probabilis Confirmt

Nam fi Diocletianus Artemiam genuit , quod

certum effe , & conftare inter omnes video ,
liane profefto non aliunde , quam e Serena pri
ma uxore fufcepit . Quamquam enim conftitui
nequeat , cortoque dcfignari annus ilk , cui S.
Artemia ortus illigari debeat , tamen neque an
te matrimonium , neque poft rcpudium Serena
nafci potuit. Diocletianus Serenam duxit antequam Imperator fieret, anno fortaflis oftogefimo tertii faeculi, cum altero circiter &oftogefimo ejufdem fzculi anno Vakriam ex eadem
Serena genuerit . Ante annum ilium oftogefimum nata dici nequit Artemia , quia quarto
& nonagefimo ejufdem fzculi anno , nondum
id atatis erat , ut matura nuptiis haberetur .
Cum enim hoc anno Diocletianus ftatucrit Ma- De tan
ximiano Herculio in matrimonium dare Su fan- JJJjJJj Ar'
nam, kftiimam Virginem , fibique genere propinquam, illud confequens videtur effe, ut per
id temporis nondum Artemia ad ineundum ma
trimonium atas idnea legitima fucrit; quip Artemiam Sufanna pratulifkt , & filia potius, quam confangninea , Cafarcas illas & Im
peratorias nuptias decrevifft , fi tunc per ztatem illi nubere licuifkt . Nihilo propius a veritate abefTet, qui ortum Artemia rejiceret in
fra tertium & nonagefimum annum tertii freuli, cum Diocletianus Serena nuncium remifit .
Nono fiquidem & nonagefimo ejufdem faculi
anno, cum earn miferis modis exercitam vexatamque Cyriacus a Diabolo liberavit , jam ratione & confilio uti cceperat, quod res deinceps
confecutat poft expulfionem cacodamonis fatis
aperte declarant , ut videre licet in Aftis S. Mar
celli . Qyocirca jam turn Artemia annos mini
mum feptem habebat . Qua cum ira fint, perfpicuum effe opinor Artemiam neque Alexan
dra , qua fuit fecunda , neque Priiez , fi hzc
a Serena diftinguitur , quz fuit tertia Diocktia
ni conjux, filiam haberi dicique poffe j alteram
fiquidem Diocletianus anno 293. alteram autem
anno 296. vel poftca in matrimonium duxit ,
cum nata jam erat Artemia . Relinquitur igitur, ut filia fuerit Serena prima conjugib, qua
nupfit Diocktiano , antcquam is Imperium R.omanum adipifeeretur.
*'!/'
Csterum haud fane dfunt Scriptores prxda- 3 \
ri inprimis ac nobiks, qui aut in dubium revocant , aut falfitatis arguunt quidquid de Sanfta
Artemia Diocktiani & Serenz filia litteris ac
memoria proditum eft. Horum agmen ducit Baronius parens hiftoria ecekfiaftiez , qui ad an,
.
1
-.
Arte.
303. num. in. omnia, quz narrantur in Actis mit, qa*
S. Marcelli de Artemia , aliunde invefta <&: in- Bon""t
trufa fuiffe cenfuit , nullaque fatis firma & id
nea uftoritatc niti : Qua: autem fequuntur de
Artemia ufquc ad acia & exitum Marcelli ,
ndditamentum putamits , quod in multis fide va
cillent ; nam ulla mentio fit de ortewU filia
Diocktiani & Martyre in tabutis ecclefiafiicis ,
cujus memoria tarn nobilis milie fuiet monumentis expre'a, fi verum effe majores novient ;
de

DE
SANCTA
ARTEMI A
5i
de ea praterea mentio efl apud Scriptorem aliquem . que apud Scriptorem aliquem . Sed haec alis.
Mihi fane dubium non eft , quin ecclefia; Ro
Baronium haod pauci ex junioribus Scriptoribus
mana? Notarii diligenter collegerint , Iitterifque
fequuntur , & pra?frtim Explanatores & Inter
pretes Laftantiani Opufculi De mortibus perfe- mandaverint res praeclare geftas nobiliflma; hujus
Virgtnis , e cujus martyrio vel plurimum nomi-
cutorum . Gttilielmus Cupcrus in Aftis SS. To
mo II. & die Vr'r. Augufti fententiam fuam ni Chriftiano ad fplendorem ac dignitatem ac
explieat tribus pronunciatis , qua; fane vereor , ceffit . Scd vel temporum illorum iniquitas , vel
ut doftis & cordatis viris probari poflnt . Pri- alia qtixpiam e multis , quae poftea identidem actttp*. ttium igitur profitetur fe veftigia fqui Majorum ciderunt , rei Chriftianae perturbatio & calami- perdiu*
fcfcruai' fcorttrt, *]' de ^Artemia Diocletian:, ut -volant , tas, omnia ilia , quse tunc dc vita & martyrio tx,miim
' ' filia & guident Virgine & Martyre jam non uno S. Artemia: fcripca fuerunt , poftcritati pra:riloco egerunt , ut 16. Januar it ad vitam S. Mar- puitj & nifi ejus nomini ac memorias confu'luiftelti . . , 16. Mann in prtennijfs , & fet qui Afta S. Marcelli conferjpfit , banc vetu
alibi, nufquam ait inter Santlos ei locum dare. ftas , ut alios fane mullos religionis noftra* affertores ac teftes , perpetua oblivione obruiflet .
Verum enmvero Joannes Dollandus parens prin
Quicquid
igitur de convcrfione ac martyrio praeceps Hagiographorum Antuerpicnfium , itemque
Godefridus Henfchenius in s locis, quos laudat clariflima; hujus Virginis diuturnitas atque inju
Cuperus , quofque infra nos profercmus , de anfti- ria temporis reliquum fecit , id omne repetere
tate & cultu Artemia? filis Diocletiani neququam neceffe eft ex Aftis S. Marcelli , unde Beda,^ ;^
dubitarc vifi funtj quin immo tantum abeft, ut Ufuardus , Ado , Rabanus, cauerique deinceps Ha- s. Mar-'
nort audeant earn in Divorum numero habere, giologi acceperunt j qua? de laudibus S. Arter *Ui.^|
c e*
Copetui ut multa Martyrulogia manufcripta , aliofqueScri- mix elogio S. Cyriaci intexcrent . Nos ergo tot
p tores citent, quorum teltimonio audoriras talium virorum exemplum & auftoritatem fe& vetuftas eultus eidem ab ecclefia attributi con- cuti in locum amilTa; hujus hiftoria; Afta Sanfirfflatur Deinde alia duo fubjicit pronunciata fti Marcelli fubftituimus , quibus ad fidem faIdem Cupefus , cenfetque Artemiam retinendam ciendam plurimum auftoritatis tribuunt nobilifquidem effe in tabulis Divorum , fed Diocletia fimi quiquc Martyrologi & Scriptorcs , cum ea
ni filiara habendam efle negat . Exiftimat enim laudant , iifdemque ad conficienda Divorum elo
Artemiam, cujus apud Martyrologos mentio eft gia utuntur . His prxclarum antiquitatis tefti
perhonorifica , aliam effe ejus nominis Virginem monium tribuit Molanus , quippe cum eorum
ac Mrtyrern , illafque Romanas reliquias , de qui- confeftionem indc ufque ab initio quarti fasculi
bus commmort Bartholomaus Piazza in fuo repetat j eorumdemque Auftores Notarios eccle
Hemefologio facro , fpeftare jortaffe ad S, *irte- fia! Romana? , teftes oculatos agnofcit . Ne- Horum
miam , qua fuit um t'X tribus filiabus S, Colli- que a Molano diflentit Joannes Bollandus , qui ^*eM<
csni Martyris , quarum Afta Henfchenius ad diem hfee Aftis hunc titulum pra?pofuit: 8 ex ve- "ue1%. ttbruarii illuflravit . Et paullo infra videri peribus MSS. Tom. II. Januarii , & praeterea in ritM*
iibi ait ignota alicui J. Artemite Virgini & Mar- commentario prvio num. 2. hac adjecit : Aa
tyri applicatam fuijfe hifloriam Artemia Diocle- ejus S. Marcelli , ) qua per ccclefix
tianea t Idem fere antea fenferat & feripferat de 'gotarios conscripta cenjet Molanus , cum veteri*
Serena ac de Sufanna . Poftremum mirari fc ait bus MSS. S. Martini, & S.Maximi Trevirenfis ,
tlarijjimam illam ^Artemiam , fi fuerit Diocletiani S. jtitdomari, S. Maria de Separatorio, aliifque
filia , eque veteri , eque hodierno Martyrologio permultis cantulimus . Idem in prxtermiflis sd
duperai ^omano inferiptam efj'e . Si tantum valet apud diem XVI. Mardi ait ex Aftis S. Marcelli de>
biiufque Cuperuh auftoritas utriuque Martyfologii Ro- fumpta effe, quae ad S. Artemiam pertinent, &
o*'itto" mtctt* > u ct'am b eam uiam rejiciendam pu defcripta in Martyrologiis MSS. Tmacenft , Lade Arte-"1' tek Artemiam Diocletiani filiam , quod neutro- tienfi s Bruxellenfi , aliifque . Ex quo intelligi
nia filen- b ejus nomen inferiptum inveniatur ; cur Sere- velim, quanti facienda fint AftaSanfti Marcelli,
ine** ty1*1 Auguftam non admittit, de qua in utroque quibufcum tarn multa veterum Martyrologiorum
fcbttindr. iljo Martyrologio illuftris eft & prclara com- excmpla omnino congruunt .
Porro cum hujufmodi Afta conhnti multamemoratio? nifi forte exiftimertnis veteris & hodierni Romani Martyrologii auftoritatem pluris rum aetatum fide confrmala recepta ecnc,
nobis elle deber ad rejiciendum , quod eque atque ante faeculum decimum fextum nemo unus ,
ajunt , eque negant , quam ad recipiendum , quod ego feiam, inventus fuerit, qui vel leviflimam notam iifdem inulTerit , primus omnium
quod clare perpicueque affirmant.
His igitur , qui de Artemia contfa fentiunt, Baronius , qua erat in difeutiendis reterum mo^iiiii *4ue aMajorbus traditumeft, opponimus Map- numentis folertia , & perfpicacia, ad an. 309.
>- tyfologos mediae Statis , a quibus diflentiendum nonnulla clTe deprehendit , qua correftione aliTo/ogi
non tfj"j arbitror j nifi fi qua gravir ratio , aut qua indigere viderentur. Non illc quidem totius
major auftoritas nos In contrariam fententiam hiftoriae veritatem in dubium revocat i longe
ique Scri. voccr. . Neffio quidem certum in fuo Martyres quippe aberat graviimus vir ab eorum more ni|>oi. jOgj0 propriurrlque diem ac locum Artemia? affi* mis jam pervulgato , qui fi quid in antiquisDivorum hiftoriis erratum invenerint , continuo
gnantj fed ejus cmmemorationem intexunt elo
gio S. Cyriaci Diaconi ac Martyris , per quern quicquid in illis traditum eft , abjudicant ac reArtemiam filiam Diocletiani, & amalodaimonc jiciunt j fed pauca quxdam fufpefta fibi videri,
liberatani , & facris myfteriis initiatam fummo atque adeo faifa efle Baronius affirmt, & pra>
confenfu affirmant . Martytologis adjungimus fertim ea , qua? ibidem de S. Artemia dicuntur .
Hagiologos , qui Artemise & generis Augufta- Ha?c fi corrigantur, aut refecentur, nihil prstelis, & ianftitatis eximi, & Martyrii pracdari rea fore, quod fincerum non fit , intaftumque
illuftre teftimonium tribucre non dubitartt . Ne- confervari non oporteat . Qua in fententia &
fcio igitur , quid in mentem venerit Baronio di Joannem Bollandum fuifie video , nifi quod alice re, nullum memionem fieri de Artemia filia Die- cubi a Baronio diflentiat; eque ilia omnia iratlethni & Martyre in tabulis ectlefiaftUis , - probanda efle putat , quibus Baronius cenfurara
infli-

FIL! ;
505
p i p % 7 J A Ni
inflisjr Km igitur conabimur refcllere , ejua ftorum poffeffionem invaferit , nihil fui
huic hiftoria Marcelliana, uterque objecit , ca indidem illud depelli ; quin rxitius id honoris
quidem erga tales pifos .reverencia , ut prater communi yeterique confuetudini haberi decet s
rqi .vwritatem nihil eutorirati pratulifle ut quem illa itulum his Ais, quamquam per
yideamur iis vero conje#uris & rationibus , errorem, praefixit , eumdem nobis quoqne retir
qua: fi perfpeta illis /uiffent & cognita , fpr- nendum putemus ,
Fateor equidem effe in Adis S. Martafliseos i pos , a quibus diffentimur , npftrie
relli , quae' omitti pofie videbantur , .cum ad
fem entiz duces uorefque haberemus .
Acta, quamquam S. Marcelli flomen^rxr S. Arteraiam minime fpedent . .Omnia timen
ferant, multo tarnen aptiuscongriienriufque A&* defcribi oportuit , ncque alia ab aliis disjungi
S. Cyrjaci vpc*M arbitrer . Indicio efi , licuit . Cohasrent enim inter fe, & feparatim a
quod Aucfor de Marcello pauca quada obiter reliquis agre intelligi fingula poflunt , prasterleviterque attigit & poftremo capjte , eut de quamquqd Afta haec .continuara & conjunia ,
jllius martyrio narrt
a proposito pracipuo- mirum quantum yalent ad rerum feriem , ap
que hiftoria argumento digredi yidetur , quip- ternporum ordinem ixplicendum . p.es quippe
pe quia fub finern ejufdctn capitis ad Cyriactim continent annorum fere undceim ab anno 08,
ejufque focios regreditur . .Contra vero rerum tertii fculi ufque ad nonum fxculi confequenab Cyriacp jjeftarum narratione? licet aliqujbus j.is perduias ; quarum Synppfin Chronologidigreflionibus interruptara 9' a capite uique ad cam, ut rerum connexio , feriefque ternporum
calcem perducit . 'Totam hiftoriam in capita o- magis perfpicua ac dilucida fiat , ipfis Actis noeorum di- mnino quinqu diftribuit Joannes Bollandus . ftrifque in ea notis fubj'iciemus. Acta devifloquin. primum quid cm Auftpr narrationis initium fcripfimus ex Joanne Bollando, unde etiam pre
'tturr duxit . yriaco, juque fociis, qui Chri- claras quafdam ejufdem Auoris animadverfioiar*is Maximiani Herculii tyrannide oppreffis nes colligere placuit , quas noftris notis inferiad vium cultumque neceflaria ab "Thrafone quo- mus , quique cbarafteris diverfitate a npftre
dam, eximia fidei & probitatis yiro, fuppeditar internofci poterunt . Poftquam autem hiftorian?
bant j deineeps reliqua perfequitur , quae Cyria- S. Marcelh a cenfuris Baronianis , & Bollanco pbtigerunt , neque umquam ab illo oratio- dianis yindieaverimus , de die Martyrii & fer
pultura s ipemque de cultu & reliqus S. Arnem omnino avertit , praterquamquod capite fe
cundo , ubi de quorumdam quasione , Sc Mar- temia adjicicmus , quic<)aid ex antiques & junietyriis narrt, qua; interea acciderunt , dumCyr ribus Scriptoribus colligere potuimus.
riacus in cuftodia Sc oblivione jaceret . Demum
Sancti Cyriaci ac foejorum fcpultura 4ekberiAPUT ? MUM,
da narrationem oncludit ut vel hinc appareat , qup pptiflmum fpedet univerfa hiftoria , De S. ^irtemia fili* Dhcletiam Vfrgint *
quody ill i propofitum fit argumentum , in
Martyre teflimonia ixterum & rrquo pracipue yer'fetur . Quod fi quis huic hicc miorum .
ftoriae quafi rnateriam , quam traftct , fubjefta
efle ycjbt folum S. Cyriaci , fed etiam ejuf
focioruni Aa , & coramuni omnium nomine
$. I
earn inferibendam efle exifiimec, huic facije afenerim , modo primas in ea partes Cyriaco
Ex a MAYtyrologis ,
tribual , qujppe qui ateroruaj princeps & co
ryphaeus efe videtur,. Id fcilieet preciare ani-r
madvertit Petrus de Natalibus Epifopus Equi- 17 En. Beda b Monjchus Berrcdiinus in
linus, qui expurjeto Marcello, Sc nonnullis dey fuo Martyrologio XVII. Kaiend. April.
tratis, quae ad Marcelji martyrium pertinent , < Hatale Sanfti Cyriaci , qui poft Ion*
Ada inferipfit de SanSis Cyriaco, Largo, gam carceris macerationem quam fub d /
& Srnaragdo Martyribus . eque ab Equilini miano pertulit , cum Sifmnio Dicono / , & Srna
fentcntia longe abee yidentur Patres Bollandia- ragdo , & Largo y poft multa facia mir acuta , in
ni, qui cum eadem Afta S.Marcelli titulo fub-r quibus e filiam Diocktiani jrttmiam ipfius j'eciffent XVII. ^al. Febr., cumque ventum ef gatu a Dmonio curavit & bapti'avit , filiam
fet ad diem decimam fextam Martii B. Cyria quoqne Saporis E^gis Verfarum Jobiam , miffus
ci Martyrio onferatam , nihil ferme de illo illo a Diocktiano pro hoc , teque a Dxmonio li
commmorant, folum ipfius nomen curo a Ii berarle baptizarit cum ipfo Bge , & aliis
qua animadverfione adjiciunt ; quo quidem fa- quadringentis triginta; & rediens Rpmam poft f
jo fatis declarant , fibi qeeiTe non etfe res ge- mortem Diocktiani tentus eft inter alios Chrifliatas S. Cyriaci iterum ibidem exponere , cum nos a filf ejus g Maximiane , & m cuftcdiam
earum narratio contineatur in illis Actis, qua? mius , eo quod h Sororem [nam Chriftianam fecommunis, & jampridem recepta confuetudo Sf ci'et . Deinde pr*cepit , ut in die i proceffionis fux
Marcello attribuit , ab eoque denominan fo- nudus , catenis obligatus , ante rbedam ejus tralent . Contra yero qua? Urfio Abbas Altimon' heretur , Et poll hoc edutJus de carcere cum fo
tenfis delcripfit undcimo fseulo , a pptius mi
ciis Largo & Smaragdo ,
refcentiano perCarhi videntur dii poiTe S.Marcelli, quam-r pafium Vicarium , & a pice cliquta caput ejus
vis alia etiam, qua: ad yriacum & focios mar- perfufum eft, Denuo de carcere , in catafla extyr fpe^ant, interferuerit . Hanc ab Urfione tentus y afiraftus nervis, <rfuftibus fus , poft
compolitam hiftoriam Joannes Bollandus anti-r hoc jubente Maximiano , capite truncatus eft , cum
qqis & vulgaribus Ais S. Marcelli fubjecit j Largo & Smaragdo , & aliis viginii , 1 Scriptum
ex qua ea lojum decerpfirnus, qua; vel ad S. Ar- eft in Geftis Marcelli Tap*. Ipfo tempore Maxitemiam , vel ad rerum ac tempovum illorum mianus interfecit fororem fuam ^irtemiam .
explicationem referuntur, Caeterum cum S.Mar
II. Florus : m vi. Idus Augufti . Totalis n
celli nomen jam inde antiquitus in horum A- S. Cyriaci &c, quern Dioletianus Imperator pro
pter

4
b

R
*

m n

DE

SANGT A

pter filiam a Damonis vexations ab ipfo, curatam ,

maxime veneran: , pro eadtm re Rfgi Terfarum
mit . Cujus nam filiam cum aDamdnio Uberf
fet , cum Votre , & aliis quadringentis triginta
bapti^avit . Uinc reverfum Maximinus catenis ligatum ante rhedam fuam nudum trahi 3 & a Vi
cario' fo arpafio diverfis, pais affiiftum , cum
aliis viginti jufiit capite plei .
III. UTuardus ex Ms. Centuienfi : xvii, Kai.
.April. Roma Vajfio S. Cyriaci Diaconi & Martyris-, qui multa fanitatum gratia exuberans , *Are temiam o. filiam Diocletiahi Imperatoris , & Jo' biam filiam Regis Terfarum a Dxmonio liberavit .
Idem cx Ms. Bruxellenfi : Bernte natale S. Cy
riaci &c. eodem die vtrtemia martyris , filia Diocletiani , quam Maximinus frater ejus , quoniam
cultrix Cbrifti fuit , interfecit .
IV. Ado Viennenfts Epifcopus in fuo Martyologio. : XVII. Kaiend. Jpril. Roma natale S.
yriaci , qui pofi longam carceri,s macerationem ,
um Siftnnio Condiacono fuo , & Smar-agdo , &
Largo pofi multa miracula facia , in quibus filiam
Diocletiani ortemiam , ipfius rogatu , a Demonio
curavit & baptiyavit j filiam quque Saporis
Regis Perfarum Jobiam mijj'us illo pro hoc a Diocletiano , aque libcravit a Demonio , ac bapti^avit cum ipfo Rege , Cr aliis quadringentis trigm-.
ta ; rediens Rpmam pofi mortem Diocletiani , ten~
tus efi inter alios Chrifiianos a filio ejus Maximi
no & in cuflodiam mifj'us , eo quod fororem fuam
Chriflianam fuiffet . Tono ipfo tempore Maximinus interfecit fororem fuam ^4rtemiam .
V. Maurus Rabanus Abbas Fuldenfis , idem-,
que poftea Moguminus Archiepifcopus : xvii.
Kal. Apr. %ataiis S. Cyriaci Martyris , qui pofi,
multa miracula , in quibus filiam Diocletiani Artemiam tpfius rogatu Dxmonio liberavit <rc. Ipfo
tempore Maximianus interfecit fororem Juam Sirterm .
Vi Notkerus Monahus : vi. Id. ^ug^ TJativitas S. Cyriaci y qui &c. poji multa miracula x in
quibus filiam, Diocletiani ^rtemiam 3 ipfius roga
tu y a Dxmonio curavit & bapti\avit &c.
VII. Maurolycus : xvii. Kai. Septemb. Roma
S. Serena &c. Anemia yero fub fra-.
\re paffa eft .
i.

'

a Godefridus Henfcbenius in Pratcrmiffis ad

diem XVI. Martii teftatur fe vidiffe plura MartyrologiaMr. vcluti Tornacenfe , Laeicnle, Bruxellen.le, & alia, in. quibus de S. Artemia Dio
cletiani filia, eadem omnino leguntur, quae in Aftis. S. Marcelli de onverfione & martyrio ejufdem Virginis commemoj-aotur .
b eft Beda genuinus , quern Godefridus
Henfchenius Tomo 2. Martii praefixit.
Cyriaus femel atque iterum conjeclus eft
in carcerem, primum juflu Maximijni Hcrculii
anno 2p8. dcindc juflu Maximiani Severi anno
305. Sub Herculia unum fere annum exegit in
vinculis, e quibus eum Diocletianus eximi juillt,
ut Artemiam fiam fuam a malo Dsemone obfeffam curarer,. Exinde librtate donatus rei Cbriftianae utilcm operam navavit ufque ad an. 304.
quo Severus Casiareo aufus imperio Romam venit menfe Majo vel Junio , & ftatim Cyriacum
retrulit in carcerem , eumque variis fuppciis
cxcrucia,tum necavit an. 30. xvii. Kal. April.
Itaque duos fere annos in arrumnis Si vinculis
' "1 fan maceratiovem pcttulit ,

ARTEMIA

d Cyriaus primum ccepitfubMaximianoHer*

culio ob Chritianam religionem laboriofis operibus atterij 6c carceris fitu ac pedore macerari j
deinde aliquot poft annis fub Maximiano Severo
martyrium coniummavit .
e Ha:c omnia coherent cum Aftis S. Mar
celli .
f Poft mortem, ideft civilem &publicam Dio
cletiani 3 cum is depofito imperio ad vitam privatam contulit .
g Is eft Maximianus Severus 3 cur dius fie
filius Diocletiani , alio loco rationem reddemus.
h Artemiam rite vocari pofle fororem Seve
ri alibi oftendimus .
i Tum fcilicet Severus imperii Ca;farei paullo ante iibi collati poffeffionem Roma: adiit fo-.
lemni pompa Sc apparatu ,
1 Vidcn' quanti feerint veteres Ada S. Mar
celli .
m Florus ex Codd. Attrebatenfi , & Tornacenli apud Htnichenium Tom. 11. Martii,
n >4on lolum Florus, fed etiara Beda genui
nus.vi. Idus Augulti Natalem Cyriaci adicribitj
qui reterendus ell ad xvn. Kalendas April, vel
ipiumtt Beda audor , qui utrique diei Natalem;
eumdem alHxu .
o Huic vocabulo aliqui afpirationcm interjiciunt, qua: a pleriique libris editis & manufcri-i
ptis aUett . Numen eft acceptum a Graecis , apudquus , non prQipH j inde irtemido*.
rus , Sc Artemijta ..
J.

ZX antiquis & vecentioribtts Scriptoribut .

Rfio Abbas Altimontenfis in Adis Sanl
MarcUi de Anemia filia Diocletiani hsec
lcnpfic : Cyriaus y quem jibi ( Marcellus Pp. )
conjtituerat Diaconum cum . Siftnnio , jam oblivioni ttadttus tentbatur in carcere , cum Largo
& Smaragd . Sed D*mone protefiante , per os
^Anemia plia Diocletiani , ejus virtutem , juffu
ejufdem. Trincipis educlus Tuellam reduxit , &
pnrificatam fonte baptifmatis in Chrio reddidit
liberiorem . Deinde a Bge Sapor a evocatus ad
partes Ttrfidx , b Jobiam ejus filiam mundavit
a Darnone 3 Regem ipfum & P^eginam cum toto
B^egno Perfarum liberavit a Demoniaca fervitute.
Sicque reverfus. Bpmam , d ingrediente Diocletiano univerfitatis viam , iniit contra M,aximianum
potenter vitoria fu pugnam . Maximianus quippe 34/ dutlus Artemia fororis fua3 fororem ipfam homo miferx cond'itionis tormentis fubjicere ;
Cyriacum vero jufftt miferis cruciatibus deficere .
Petrus de Natalibus Epifcopus Equilinus in ca
talogo SS. libro vu. cap. Lxxi. ^Artemia Virgo
Roma paa efi fub Maximiane e filio Diocletiani,
fratre fuo; filia namque Diocletiani fuit , & Se
rena Jugufix . Qua cum effet ab immundo fpiritu
objeffa , a S. Cariaco martyre liberata & bapti%a,ta efi 3 ut fupra inTaione ditli martyris atlum
efi vi. Idus ^agufii . Tofi f mortem autem Diocletiani , cum Maximianus filius ejus in g imperium fublimatus effet , Chrifiianofque pe\fequere-r
tur , Cyriacum quidem cum ejus foeiis , diverfis
fupplieiis martyri^avit ; ^rtemiam vero fororem
fuam gladio inChrifli confeffione necari fecit , Qua
juxta matrem & h confobrinam i fepultacfi. Cujus cum dies pafiionis ignoretur 3 pajfio ejus re&e matri fubjicitur , .
Bre,

a
b
c

f
g

h i

D I L E T I A N I
"

Brcviarium Romanumdieoftava Augufti: Cyriacus Diaconus cum Sifmnio , Largo & Smaragdo diutius inclufus in carcere , multa edidit miracula , in quibus Artcmiam Diocletiani filiam precibus a Damone liberavit , miffufque ad Saporem
Terfarum Bgem , 'Jobiam etiam ejus filiam a ne
fario fpiritu eripuit &c.
Maurus Orbihus Monachus idemque Abbas Benediftinus e Congregatione Mclitenfi in Libro
de Regno Slavorum pag. 177. Artemia filia Dio
cletiani a Maximiane fratre fuo necari jujj'a ob
hrifli confeionem.
Bartholomaus Piazza in Sanftuario five Menologio Romano : S. Anemia virgo & martyr
colitur in ade S. Martini in montibus , itcmqe
in ade S. Silvefiri in campo Martio , ubipars ejus
corporis a'ervatur .
Pompilius Trottus in opere Itlico, quod in
feribitur de magnificentia urbis Roma? -. Corpus
S. xArtemix partim apud S. Mariam in Equirio ,
partim apud S. Silvsftrum in campo Martio conditum eft .
Joannes Bollandus in Indice Chronologico toj mi 2. Januarii . Anno 1 504. Diocletianus abdicat Imperium $ fub cujus fuccejjoribus martyrium
pa funt SS. CrcJ'centianus , Cyriacus , focii xxi.
& Artemia filia Diocletiani .
Idem in notis ad cap. iv. Aftorum S. MarcelIi Tom, a. Jan. Fcrrarius in Gen. Catalogo San^
Horum feribit 12. iXugui coli in ecclsfla
$. Silvefiri S. ^drtemiam V. & M. estera latere .
In Indice Catalogi SS. Italia tradit Diocletiani fi
liam fuiffe , coli S.Aug, corpus in ecclefia S. Sil
vefiri fervari . martyrologia 16. ug.
matre Serena cam referunt .
Godefridus Henfchenius in Pratermifls ad
diefti XV4-., Martii : S. Artemia filia Diocletiani
per S, Cyriacum a Damone liberata , & deinde ab
eodem Santlo baptixata . In ^tlis S. Marcelli
i6. Januarii num. 20. narrate ipftus Cyriaci
martyrio fubditur : Ipfo tempore Maximianus gujus interfecit Jororem fuam ^rtemiam . Qua
verba etiam adduntur ad hunc diem in Martyrologiis MjJ'. Tornacenfi 3 Latienfi , Bruxellenfi , aliifqite . Item apud \abanum & alios . Corpus ejus creditur ejfe ]\pma in campo in ecelefia S. Sil
vefiri y ubi colitur aut cum S. Cyriaco , aut poflridie , ut Pancirolus tradit , otlavo aut nono Sugv.jli . aliis refertv.r cum S. Serena matre ai
diem XVI. Augufti.
His adde Ada S, Anthimi & fociorum Mm.
a S.\.E. "Notariis confcripta3 ut Galefinius ccnfet , quae ex otto antiquis codicibus Mff. Godefri
dus Henfchenius defcripfit, Sc tomo fecundo fub
m die undcima Maji intexuit . In horum m capite
tertio poftremo de Artemia Diocletiani filia,
itemquc de Jobia Regis Perfarum filia a Dannone obfeffis, & per Cymcum ab Demoniaca vexatione tyrannide vindicatis , cadem invenies,
quae in Actis S, Marcelli , & apud Martyrologos
leguntur . Nee vero praetermittendum eft prasclarum illud de S. Artemia teftimonium incifum in
lamina plmbea , Roma; anno 26. hujus faiculi ,
in aede S. Celfi iubter altare majus inventa , in
n qua fcriptum : n Artemia virgo filia Diocle
tiani .
N T .
a In Aftis S. Marcelli, & apud Pctrum EquiHnum legitur Sapore . Joannes Bollandus idoneis
xemplis docet Pveftum hujus nominis effe Sapores.
b Eadem Regis Perfarum filia in Ms. laralllyrii Sacri Tom. IL

FILIA.

505

montano dicitur Lobia , alibi Jovia , ut monet

Bollandus .
Afta S. Marcelli non univerfum regnum ,
fed tantum quadringentos & viginti cum Re
ge , & Regis confanguineis baptizatos effe affir
mant . Sed poft difeeflum Cyriaci, Evangelium
ab eo in illis regionibus fatum, uberiores in dies
fruftus cum ederet , brevi magna Regni pars
Chriftianam rcligionem fufeepit . Jure jgitur
regni ferme totius , aut cert ex maxima parte
ad Chriftum converfio uni Cyriaco attribuit .
Hinc apparct, cujufmodi e femente extiterint Chriftiani illi , quos Conftantinus Magnus Perfarum
Regis itidem Saporis, fidei ac tutelas per litteras commendavit . Vidcfis Epiftolam Conftantini apud Eufebium in ejus Vita lib. 4. cap. 9. Sc
apud Theodoretum lib. 1. cap. 25.
d Urfio Diocletiani interitum hifce temporibus videtur per errorem adferibere . At Diocle
tianus , ex quo Cyriacus & Artemia matyriura
fubiere, annos ferme feptem vixit. Vide nollras
animadverfiones in Afta S. Marcelli . iy. ad
hunc locum appofitas .
e Is eft Maximianus Severus , qui jure dici
potuit filius Diocletiani , c\ frater Artemiae , ut
infra oftendemus.
f Mors civilis , five Diocletiani ex imperio
in vitam priv3tam fectdio intelligcnda eft.
g Primum ad Capfareum., deindc ad Auguftale imperium eveftus eft .
h Ideft confanguineam ; nam minus proprie
dicitur confobrina . Quae enim e duabus fororibus progeniti funt , vocantur Confolrrina .
Hie vocabulo confobrina apud Equilinum intel
ligi pofe videtur Sufanna.
i In eo fepulcro ufque ad fculum oftavum
conquievit Artemia . Nam ejus deinde reliquiae
vai lis in locis diftributs, alio atque alio diftraftae funt. Vide , quae a nobis dicentur cap. 4.
At nos conjefturis haud abfurdis contendimus una & eadem die ideft xvn. Kalend. April,
Cyriacum & Artemiam pro Chtifto interfeftos
efle, ut cap. 4. declarabitur ,
1 Poft inventum Laftantium nemo jam dubitat , quin abdicatio Diocletiani Imperatoris rer
ferenda fit ad Kalendas Majas anni 505;.
m Cum in aliis codicibus Mi. dfit caput il
lud tertium, in quo mentio fit de Artemia filia
Diocletiani per Cyriacum a Daemone liberata ,
Godefridus Henfchenius cenfuit poltremum illud
caput j vcluti quamdam Appendicem tabendam
efle, quas ex aliis Divorum hiftoriis adjefta fuerit Aftis S. Anthimi & fociorum.
n Ab eo teftimonio, tabula? plmbea impreffo, aflenfionem fibi cohibendam putavit Guilielmus Cuperus j & de antiquitate illius inferiptionis ex oculata cbaratterum , aliarumque circumftantiarum infpetlione judicandum effe ait. Bar
tholomaus Piazza in eo libro , qui Hierarchia,
Cardinalitia inferibitur , auftor eft in aede S,
Maria: in Equiro, cum Alexander III. aram ma
ximal!) confecraret , inter carteras Divorum reli
quias, inventam efle lypfanothecam , cui inferiptum erat : Corpus Artemia Virginis filia Diocle
tiani . Martinellus in eo libro , qui inferibitur
% ex Etbnica facray ex cdice Vaticano hanc
Epigraphcm fumpfit .
In Ts^pmine Domini.
Anno Incarnat. Dom. 1189. Indiel. 12. Confecratio ifiius aharis minoris in honorem . MaV u
'/*

DE

|j

c
d

Cyricui
cL/pienfi.
e

SAN

AR TEM A

rix fatla eft Dominica poft otlavam Tafchx per runt Tribuno Exfpurio . Tune Tribunus nuntiavit
nun t: s D. ^ilexandri TT. III. in quo recndita funt Maximianq Augufto , dicens 3 quod cum hymnis ,
mrita prxelara SS. Marty rum Sebaftiani y Tan- & audibus Dei , & omni veneratiene Chrifto glocratii &c. Corpus Artemix Virginis filia Dioclet. riam reddebant ,
Sed in notam piiorem chronologicam mendum
Eodem tempore miftt Maximianus Auguftus 3
arithmeticum irrepfit . Nequc enim Alexander & juffit ftbi g Sifinnium. prxfentari . Qui cum g
III. federn Romanam adeptus anno iiyp. vitam prxfentatus fuiffet 3 dixit ad eum Maximianus ?- *';
& Pontiricatum perduxic ultra an. 1181. Itaque Quis vocaris? B^efpondit: Ego peccator Sifinnius ^""1
in locum penultimae nota: 8. fubftituas oportet vocor 3 fervus fervorum Domini noftri JefuChri- rcipon7. & annum inferibas 117p. Hoc autem inter fti . Maximianus \Auguflus dixit : Qu parmina - at'
codicem Vaticanum & Bartholomasum Piazza funt in vobis ? Hefpondit Sifinnius Diaconus , di
diferepat, quod apud hune ara maxima y in cens : Si cognoferes qu funt carmina fidelium,,
autem ara minor ab Alexandrp confecrata fuiiTe feires utique Creatorem tuum . B^fpondit Maxi
dicitur . Dux igitur extant inferiptiones fane mianus 3 dicens: Et quis eft Creator 3 nifi inviantiquae, altera in aede S. Celfi , altera in aede tlus h Hercules i I{efpondit Sifinnius Diaconus :
S. Maris in Equirp qua; Artemis illuftre te- Typhis turpe ft vel nominare, vel audire .
ftimonium tribuunt y & eamdem filiam Diocle- Maximianus dixit : Unum tibi e duobus eligere feftina : aut faerifica Deo Herculi , aut carnes tuas
tiani appellant .
ignibus cremabo . Sifinnius Diaconus dixit : &
ego quidem femper hoc optavi ; verumtamen , fi
CAPUT SECUNDUM.
meritus fuero 3 ut coronam defideratam accipiam .
Iratus Maximianus ^Auguftus 3 tradidit eum Lao& S. MarceUi & martyris 5 in
dicio Trfeclo . Tune Laodicius Trfeclus rctrv.fit in re,
eum in cuftodia i Mamertini ,
fuit ibi in eu- *" COIquibus formerfio & martyrium S. ,
ftodia diebus decern 3 & Jeptem ,

iArterni* defcribitur .
Poft bos dies tranfaclos juffit Laodicius Trxfctlus adfpetlibus fuis Sifinnium prxfentari . Qui
cum prxfentatus fuiffet ab lAproniano Commen- ^
> I
tarienfi 3 fubito lux de Calo facia eft 3 & vox de
SS. Cyriacus 3 & Sifinnius in arcerem dctrufi ; luce exiit dicens : Venite ad me benedicli Patris
S. ^iproniani Martyrium .
mei 3 percipite regnum 3 quod vobis paratum eft Apr0B;.
conftitutione Mundi . Tunc *Apronianus treme- nus
fattus
cecidit ad pedes Sifinnii Diaconi dicens ei : ^"ve"-'4
T Empore , quo Maximianus ^iuguflus rediens
de a partibus Africa ad urbem 3 adjuro te per Cbriftum quern confiteris , ne tar- fui ,
des me baptizare, & facias me tecum pertingere
vol.ns placer Diocletiano ^iugufto 3 ut in nomi
ad coronam . Eadem bora allata eft aqua , & cane ejus thermas a folo adificaret 3 ccepit in invi
diam Chrifliatiorum omnes milites Bernanos ad tbechiTuvit eum } & benedixit fontem3 & depoaffliUiiVietn laboris compellere 3 & per varia lo pofuit eum nudum in pelv\m3 & dixit ei: Credis
ca alios ad lapides 3 alios ad arenam fodiendam in D:um Patrem omnipotentem 3 & infiliumejus
unicum Dominum noflrum Jefum Chriftum , & in
damnavit .
In ipfo tempore erat vir Cbriftianus 3 nomine b Spiritum Sanclum ? Et Hie refpondit : Credo . Et
Tbrafon 3 vir potens 3 & facultatibus locuples 3 Sifinnius Diaconus dixit ei : llluminet te Chrifius .
& vita fidelis . Hie cum vidiffet affligi Chriftia- it levavit eum de pelvi , & duxit eum ad S.
nos ad fatigationem , & laborcm 3 capit de fua Marceilum Epifcopum 3 quern chrifmate confignafacltate Sanclis Martyribus alimoniam & vitlum vit , & 1 altare confecravit : & fic participati I
miniftrare , per viros Cbrifiianos Cyriacum 3 Si funt omnes corpus 3 & fanguinem Domini noftri
fmnium 3 Smaragdum 3 & Largum . Hoc audiens 'jefu Cbrifti.
Eodem die poft meridiem juffit fibi Laodicius
B. d Marcellus urbis Epifcopus 3 gandi repletas
eft magno 3 de elcemofyna , quam Tbrafon Sanclis Trxfetlus prxfentari Sifmnium Diaconum . Ve- Ultrp
miniftrabat . Et rogans ad fe venire Sanftos viros viens autem cum Sifinnio Dicono Apronianus Com- m fi"
Cbrifiianos 3 & fervos Domini nofiri Jefu Cbrifti mentarienfis jam baptv^atus 3 capif damans dice- '
re . Quid vos coarclat Diabolus in Dei fervos
Cyriacum 3 & Sifmnium 3 Smaragdum 3 & Lar
tanta mala exercere f" une Trxfetlus dixit ad
gum 3 inqnifivit ab eis : & notum fecerunt Sn
elo Marcello Epifcopo 3 quomodo Tbrafon fantlis Commentarienfem : Ouo modo te vi
D:i vitlualia miniftrabat . Tunc gandi repletus deo 3 &tu Cbriftianus es effettus . B^efpondit Apro
nianus : Vx mihi infelici 3 quia perdidi dies meos .
ducens confdium 3 confecravit Sifmnium 3 & Cy
E^fpondit Trxfefius : ver modo perdis dies tuos ,
riacum Diconos ecclefix .
Faclum eft autem 3 ut una noble 3 dum defer- & juffit eum capitalem fubire fententiam 3 dicens :
non fuerit 3 multi
. EoE cjpite
rent bumeris fuis viclum , quern Tbrafon minifira- Si
hie extintlusini -rpereunt - Et
bat, tenti funt a militibus paganis 3 & perdu- dem tempore duttus in viam Salariam , milliario pieduur,
tli ad Tribunum Exfpurium : Sufcipicns eos Tri- fecundo y capite truncatus eft fub die m quarto m
bunus 3 retrut in euftodiam publicam . Toft diem Jipnarum Februariarum.
vero tert 'um r.untiavit Maxrmiano iXugufto . Hoc
N T .
cum audiffet Maximianus ju/fit 3 ut cum cuftodia 3
O- ipft foderent arenam , e?" bumeris fuis portaa Maximianus Herculius, cui Africa cum cae-.
rent ufque ad locum , ubi therm xdificabantur .
Erat autem vir fenex inter eos nomine f Saturni- terisOccidentalibus imperii provineiis obtigcrat ,
nus , qui jam Jenctlute maceratus fuerat , & ce- ingenti mole fumptuque Carthsginc thermas exftruxit, quibus ad memoriam iempitcrnam im
per unt cum ad portancum adjuvare . Hoc cum vi
drent cuftodes fieri 3 quia Cyriacus 3 & Sifinnius perii fui homen fuum infcripfit . Intra fincm
Diaconi & fuas <& aliorum farcinas cum adjuto- anni 297. ex Africa Romam rediitj ubi itidem
rio Cbrifti portarent 3 mirati funt & nuntiave- Diocktianeas thermas adificare ca-pit 3 vel eo
dem

D I L E T A N I
dem anno exeunte , vel anno 298 , ut Baronius,
Bollandus, aliique docent . Ad hanc aedificatiopern Chriftianorum ac prafertim militum opera
uti dccrevit , quo fervilibus laborious atterere,
quam nullo fno , reique publicas commodo necare , fatius effe duxit . Fuerunt Diocletianes
Therma?, inquit Bollandus, in fexta regione urbis 3 alta /emita dicitur , eo anno 298. cepta y
fed nonnifi feptennio po dedicate a Confiahtio'y
& Galerio ^iuguis y'ut ex teri inferiptione docet Qnupbrius Tanvinius .' Ea in ccleftam deinde
S. Maria & lAngelorum a Tio . IV. confeerat .
b Is deinde cum Tontidno , Tratextato 3 & aliis
martyrium fubiit , coliturque x r . Decembris . T\ri
elara de eo narrantur in vita S. Sufanna Virginis
& Martyris xt. lAuguJH . Bolland.
Hujus & fociorum Martyrium poftridie Idus
Martis, translatio vi. Idus Auguti colitur.
d En primum locum , cui dpravation is no
tarn inurunt Baronius & Bollandus, qui pro Mar
cello Marcellinum legendum putant 1 Nos veterem leionem retinendam effe offendenius ; &
nihil cauff effe docebimus, cur alterum pro al
tero vocabulo fubftitui debeat, cum utrique eadero vis ac notio fubfit . Marcellinus five Mar
cellus Pontificatum iniit anno 296. obiit anno 504.
e Cyriacus cum foeiis i vincula conjefus
eft anno 298. fed quo menfe incertum eft . Id
referri poteft ad initium ejufdem ann , cum jam
opus Thermarum ferverct .
f Coluntur SS. Saturninus & Sifinnius 29. N07

.....

vemb. Bolland.
g Qiiid faftum fit de Cyriaco , qui itidem
accufatus fucrat , quod operam & auxilium Sar
turnino feni prabuiffet, afra nihil tradunt ,
At Petrus Equilinus docet in vita S. yriaci,
eum ab aedificatione Thermarum fuiffeamotum ,
& in cuftodiam onjeum , ubi cum Largo &
Smaiagdo, fitu & aerumnis attritus? & oblivioni traditus delituit per apnum integrum ufque
ad Diocletiani in urbem adyentum.
h Hcrculem Maximianus precipuo quodam cultu venerabatur, & ab eo Herculii cognomep arrogantius, quam religiofius affumpferat .
i De hoc carcere , & Tulliano fi\fe '&" doe
differit Baronius in notis ad Martyr. 14. Martii ,
In hoc Mamertini carcere deienti fuerunt Santli
fApofloli Tetrus & Paullus , aliique innumeri Sw
ell . Bolland.
Hujus erat, A#a judicialia', & martyrum
quxffiones *c fuppliia, publica; memoriae caufiiy in commentarios referre. Baronius in notis
ad diem 2. Febr. rnunus Commcntarienfis aliter
defcribit: Erat Commentarienfis, inquit, carcerum
cuflos y qui in commentariolo conjeclos in carce->
rem feribere folitus erat.
1 Hoc eft, fuper altare rem divinam fecit,
ut coHigitur ex iis , quae fequuntur .
m Is dies ex veteri eclefia; inftituto B, Aproniano Gommentarienfi facer eft,
,

F I L I A:

eos multi gentiles , & bapti^abantur cum omni

fiducia . jiudiens a hoc Laodicius Tr<efeius , juf- t
ftt fibi tribunal parari in urbe in Tellude . Et pofl
dies b quadraginta duos , mit & exhibuit fibi b
Saturninum , & Siftnnium Diaconum : & vintli
catenis , addutli funt in confpetlu Laodicii , nudis jufli ti
Prxfdeuj
pedibus . Quibus dixit Laodicius : Quid efl ? non aJduci *
depofuiis vanas fuperftitiones , & adorat1s Dos ,
quos Imperatores adorant i ^efpondit Siftnnius Dias^j peccatores adoramus Dominum
conns
rum Jefum Chriflum , filium Dei . yfam damonibus & lapidibus nunquam humiliamur . Laodi
cius dixit : Deferatur trpoda , & thurificent majeatibus . Saturninus dixit : Conterai Dominus
deos gentium . Et continuo foluta e trpoda
velut ' lutum . Tunc videntes duo milites Tapias Fapitm
Maori
& Maurus cperunt clamare & dicere : Vere Deut &
convece Dominus Jefus Chrius , quem colmt Stftn- 'toot
nius , " Saturninus .
hat us itaque Laodicius Trtefeftus juft eos in
eculeo levari . Et cum traherentur , nervis , fuibus y & fcorpionibus c*fi funt . tili autem clamabant dicentes : Gloria tibi Domine Jefu Cbrifie ,
quia meruimus focii fieri fervorm tuorum . Tunc
Tapias , & Maurus clamabant , dicentes 1 Ut quid
vos fie coarat diabolus in fervos Dei ia exer
cere # Iratus Laodicius juffit , ut cum lapidibus os
eorutn contunderetur , & retrudi fecit in careerem ; Saturnino autem , & Sifinnio flammas ad
latera poni . tili autem in culeo pendentes , vultu alacri gratias Deo agebant . Eadem vero die capittleifl
feouaiil
dedit eis capitalem fubire fententiam . Et depofiti iolxuni
;
de eculeo , du ft: funt via T^umentana , millia
rlo fecundo , & ib: capite funt truncdti . Eorum
autem corpora collect Thrafon cum Joanne Preibytero & fepelivit in pradio fuo via Salaria ,
fub die d quarto alendarum Dec'embr.
d
To dies e duodeeim , juft Laodicius Trafe
clus Tapiam y & Maurum milites , qui bapti^ati
fuerant . f Marcello Epifcopo , fibi prafentari f
in g Circo Flaminio . Quos cum vidiffet dixit ad .g
eos nunc cognovi , quod & vos chriiani fitis . itemqae
ft
Papias dixit : Vere Chriiani . Dit ad eos Lao Fapiai
Maurui.
dicius : Deponite , & abfolvite vanam fallaciam ,
& adrate Deos , quos Principes adorant . fpondit Maurus , & dixit : adorent eos , qui defperaverunt de animabus fuis , ut in aternum pe~
. Laodicius Prafetlus dixit : Modo vos defperabitis de animabus veflris , fi non facrificaveritis diis immortalibus . ^indite & fache di
ce , & vivite . I\efpondit Tapias : Jaerifica tu ,
& vives in tormentis xternalibus . Tunc juffit eos
fierni in terram & fuibus cxdi . h Et cum diu
caderentur , nulla vox ex eis diela e nifi tanturn : Chrie adjuva nos fervos tuos . Tunc juffit
eos levari de terra 3 & plumbatis cadi . Et cum
diu ceederentur , emiferunt fpiritum . Quorum cor
pora collegit noclu Joannes Tresbyter , & fepeli
vit in via T^umentana , fub die i quarto eben I
darum Februariarum ad Ifjmphas B. Pern,
ubi bapti^abat .
N

A.

a Ex quo Saturninus & Sifinnius retrufi fuerant in cuftodiam , menfes fere novem intercefferant , cum de hominum multitudine per eos
TUnc juft retrudi in cuflodiam Saturninum ad Chriftianam religionem ampleftendam addua
fenem , & Siftnnium Diaconum , dicens : relatum eft ad Laodicium ; qui juffit fibi tribu
Si non immolaverint dits , diverfts eos pais in- nal conftitui in zde Telluris, qua, ut ait Bol
S*,Uft . trficiam . Tunc Saturninus fencx am effet in cu- landus , erat regione quarta intra Carinas ; ut
nui
flodia una cum Siftnnio Dicono , veniebant ad ex eo loco quajftionem in eos itcrum haberetj
lionim
lllyrici Sacri . II,
V 2
Si quo
SS. Sifinnii y Saturnini , Tapia , Mauri
martyrium ,

5P$

a b
Anemia
fiH?D.Q.
eietUni
!
c

DE

S A N T A

ARTEMI A

Sc quo digni erant , fupplicio animadverteret . re cibum . Et dum multo tempore in cuflodU
Sed aliis curis & ocupaciombus diftridus quas- effet . Cyriacus ," & jam de ' eo obliyio effet fa
& judicium in finem ufque Novembris fia , muti
' Chriiani
..-pergebant ad eum in euodiffcerr riecefc habuit.
diam 3 & illumin'abantur , <r infirtni falvi
b Hi dies numcrandi funt ab die decima fex- fiebant a lauguoribus fuis '.' Interea cpit urgeri
r.a O&obris , cum fibj Laodicius juflit tribunal ^Anemia Diode tiani filia a damonio . Hoc cum
in xde Telluris parari : ab enim die ufque nuntiatum fuijfet Diocletiano jiugufto , intravit
ad diem quinhim vel quartum ante Calendas ad earn in cubiculum: & ecce ipfe damon clama
Decembrjs , cum in eos iterum & quaeftio ha
re cpit per os ' ^rtemia prafente Diocletiano ,
bita , & verberibus animadverfurq , & fententia dicens : T^ift yenerit Cyriacus Diaconus , non exeo .
cap.itahs prolata eit , duo circiter &quadragm- Confeim'autem mit Qiocletianu ad
eum m cuta dies elapfi funt
ftodam y ubi erat inclufus vineulis confiriius ,
Via " a porta Viminali ( qua & cum Largo & Smaragdo y & ejecit eum de euoFiculnenfis oiim , nunc S. ^gnetis , a prxima dia . Et cum prfentatus fuiffet Diocletiano Auejus Diva ade appcllatur ) Tfomentum ducit Sa
guo y cpit rogare eum , ut intraret ad liam
bino-/um oppidum, cui nunc Lamentano nomen effe ejus .
volunt y XII. ab urbe millibus paffuum . Bol
tanque e intrffet ad earn Cyriacus dixit: In e
lando^
nomine Domini nori Jefu Chrii prxcipio tibi ,
d Videntur pridie martyrium fubjile , iv, ut exeas ab ea . Damon autem refpondit per os
autem Kai. Decemb. anno 298. fepulti eTe . At Arpemia dicens ; Ii vis ut exeam , da mihi vas ,
nunc ni. Kai. Decemb. coluntur .
ubi ingrediar . Dicit ei Cyriicus : Si potes , ecce
e Hi duodeeim dies numerari debent ab die corpus meum ingredere . B^efpondit diabolus peros
duo^trigefima Novembris . Itaque die fere de
Anemia ; In vas tuum non po'um ingredi , quia
cima menfis' Qecmbris qua:ftioni fubjici atque undique claufum y & gnatum e . Dicit ei Cy
iterum torqueri ju funt Tapias & Maurus .
riacus : In nomine Domini nori cJcfu Chrii cruf Idem eft Marcellinus.
eifixi y exi ab ea , ut fiat vas mundum ad ferg Sic applata efi regio ix. urbis , in qua is yiendum Spirifui Santlo . Et dixit ad yirtemiam :
ircus 3 in quem ( aut vicinam quampiain adem) Filia crede in Deum Tatrem Omnipotentem , &
fapius cogi Senatum folere docet ex veteribus Mar- in ^efum Cbrium filium ejus unium Dominum
liams in topograpbia urbis lib. j. cap. 9. Bol- norum . tAt ille exclamavit dicens ; 0 Cyriace y
landus .
fi bine me ejicis , in Tcrftdem te faciam venire .
h Papias & Maurus milites port primam Chri- Dicit ei Cyriacus : In nomine Domini nori Jefu s. ,
confeflonem , pcenamque ob id fufeeptam , Chrii exi ; & continuo exivit .
'i,c0
iterum tertio in judicium vocati , torTune climayit \Artemia dicens: Ter ipfum no- crt,tt?'
menxis fubjedi fuerint necefle eft , fi ree no- men te conteor , ut me baptises : quia video de
tata funt tmpora in Aclis S. Marcclli . Cum longe Dominum 3 quem tu pradicas . yriace .
enim ibiqem feriptum fit poil diem dupdeci- Tunc ttnentes manum ejus 13. Largus \ <& Smamara a priori illaChrifti confeffione, cruciatu- ragdusy levaverunt earn. Altera autem diefecunque, ideft a die tertio vel quarto anteKalcndas dum confuetudinem cateebi^avit , & allatam
liecembris, in Circum Flamjnium addufts - aquam benedixit S. Cyriacus 3
baptiravit earn
ram Judicc fuiffe , c fuftibV csfos ; deinde prafente maire fita f Serena <Augujla , in nomine (
utriuique internus fepultura diffcratur ufque Tatris, & Filiiy. & Spiritus Sani . codent *W-i
ad diem undetrigefimam Jannarii , cum eos Lao- die dicebat Serena filia fu y ut fideitcr amaret
dicius tamdiu pulfari ac verberan juffit, donee rcliginem Cbriianam g . To menfes vero de
in tormentis aruma'm efflarent ; fatis indicatur cem & amos duos 3 h explicata fabrica therma- g
inter fecundani & iertiam qujeftionem ac verbe- rum cum gloria , cpit Diocletianus ^iuguus be- h
rationm haud breve tempus interfuifle j quo ne habere Cyriacum Diaconum , & donayit Uli
quidem tempore intermedio in cuftodiam inclu- domum , & praeepit , ut fecurus viverei in urbe
fi , dies fere quin^uaginta tranfegerunt . Sed Au- l\oma faciente Serena ^Augua uxore piocletiani .
.ftor hujus hiftoriae ut brevitati onfulerct , hanc
Pojt i paueum yero tempus venit legatio a 1 i
\
multorum dierum cuftodiam interjeebm praete- Hege Perfarum ad Diocletianum .Auguum f ut
riit ; eque tertian^ a fecunda verberatione dier Cyriacum Diaconum ad fe dirigeret , quia filia
rum interyallo diftinxit ,
ejus a dammio vexabatur . Tun Diocletianus Aui Ideft undctrigefirna Januar an. 29p. quem guus videns tantam fupplicationem Saporis ad diem eorum nomen ac martyrium in Ro- gis Terfarum , pracepit uxori fua Serena, ut ro
mano Martyrologio adlcriptum invenies.
garet ad fe yemre Cyriacum Diaconum . Qui cum
Pancirolus hoc cameterium ait feptem milli- veni'et Cyriacus ad Serenam *Auguam 3 dicit ei
bus paffuum ab urbe diare . Bollandus .
legationem Saporis V^egis Terfarum , ftcut dixerat
ei Diocletianus jugujlus maritus fuus . Dixit ei Cyricut
ia
Cyriacus Diaconus : Cum auxilio Domini mei Jeju ^
$. III.
Chrii Silvatoris , vadam fecurus . Eodem vero
Artemia 3 & Jobia I{egia Virgines a Damone
tempore Serena Augua Chriianiffxma dedit omne
per Sanum Cyriacum Liberata.
vehiculum y vel neeearia , qux opus fuerant in
navi ; & cum eo Largus & Smaragdus perrexejP Oft. non multos diet narravit omnia Laodicius runt ufque ad Terdam . Milites vero cum m vero.
Trafetlus ^iuguis Diocletiano , & b Ma
redis ibaht . Beatus autem Cyriacus cum bculo
ximiano de mili(ibus 3 &.deSanclis , quos interfe- to prius peryeniebat ad manjlotiem 3 ufque dum
cerat : & gavi funt Diocletianus & Maximia- per veniret ad Saporem V^gem Terfarum
"**
Brinde po paueos d{es nuntiatum
Cumque prafentati fuijjent BgCCyriacus Dia
Diocletiano ^Auguo , eo ' quod filia ejus .Ane
conus & Largus & Smaragdus y dixit adeos^X :
mia vexaretur a damonio . Unde grandi affliclio- Quis ex vobis dicitur Cyriacus Diaconus . Et ut
ne contriflatus eft 3 & die prafenti noluit cornedecog.iovit y quis e(fct Diaconus , adoravit eum
ro^a-,

P I |L T I A N I

FILIA;

rtgayitque ut introiret incubiculum adfiliamejus 3 per Cyriacum liberatis eadem paucioribus verr
n nomine Jobiam . Eadem bora exclamavit Diabo- l?is dpcuit Audor hiftorias S. Anthimi & fo.fflitm fa! ^" c* ore Z"^* ^ ^W* ^ Cyriacum : Quid ejorum Martyrum, quam Godefridus Henfcher
njus ex variis optimifque MSS. defcripfit , &
porii
e/2 Cyriace ? Bgfpondit Cyriacus : In nomine Do
mini mei Jefu Chrifli pracipio tibi , immunde fpi- 7"omo fecupdo Maji die undcima ejufdem menritus , exi , & jam non reyextaris in earn . - fis jnferuit .
f Nondum igitur mort.ua erat Serena , con
fpondit Diabolus : Fatigatus es . RgJpondit Cyria
cus : Ego exivi in nomine Domini mei Jefu Chri- tra fluam cenfuit Henfchenius, qui obitum iljli , cujus auxilio gubernatus fum , & in omnibus Hus in annum 295. conjecit.
g Horum annorum menfium initium ungubernor 3 & fum fatigatus . Diit ei Diabode fit repetendum , baud equidem fcio . Vereor ,
tus : Tarnen ego te perdui , ad quod yolui . Cy
riacus autem Diaconus cum vidiffet puellam fati- ne mendum Chronologicum irrepferit j & anno
gari} projecit fe in pavimentum , orans 3 tyflens, upo detrao forrafle fubftitui oportet
& dicens : Imperat tibi Dominus meus Jefus Chri- & aliquos menfes , quos necefTe eft numeftus , quem confeffus fum , ut exeas . B^fpondit rari ab incohata Thermarum aedificatione , an
no 297. exeunte, vel ineunte an. 298..
'.
Diabolus : Da mihi vas 3 ubi ingrediar . S. Cy
h Alii MSS. expleta j at non videntur therm
riacus dixit: Dominus Jefus Cbriflus , Deus de
Deo , ipfe imperat tibi ut exeas . Et ecce cum abfolyt ante Imperium Conftantii & Galerii 3 a
ululatu magno
cum clamore fpumans & cla- quibus dedicata , ut fupra diximus. Bqllandus.
i Ideft poft unum circiter menfem.
* nemonc mans dicebat in aere Diabolus : nomen terribile ,

quod me coarclat exire ! Et ab eadem bora fa\va

I Qu? (Je Pei fica Cyriai profeftione , deque
Jobia
Sapoiis filia , quam demoniaca vexatiofatla efl Jobia .
Tunc B. Cyriacus dixit ei: Filia crede infilium ne exemptam Cyriacus baptizavit , ea in du*
Dei j & femper fana eris . l\efpondit Jobia : Ego bium ac fufpicionem Baronius adduxit . Nos
hace omnia haud aena efle a yeritate paujlo poft
credo in Dominum Jefum Chriflum , quern tu pre
dicas , Et fecit earn Catecbumenam more folito 3 oflendemus ,
m MU MSS. verdariis , al. vehiculis & ve* btpi. ^* *. eam j & aqua depofuit
au
eam in concham argentearn , & benedixit aquam redis . Sunt vtredi equi celerrimi tum ad vena& dixit ei : Credis carnis refurreclionem f1 Hefpon- tmn, tum prcipue d ufum publicorum tabellio-.
, qui inde veredarii dii , Et hujufmodi vedit : Credo . Et levta de concha cpit dicere Jo
bia : Vere Dominus Jefus Chriflus , quern prxdi- redis uti S. Cyriaci comits potuerunf , ut oui ab
ram ejui f4 g, Cyriacus 3 ipfe efl Deus . Eadem hora om- Imperatore legarentur ad amicum B^gcm , vellS{t"
t"aUn. & ns affines ejus bapti^ati funt : <r ipfe Bex ba- fxi bello conciliatum , vd B^manorum *
guineu. pti^atus efl , & alii promifcui fexus 3 numero tonem fortais adverfus eum . Bollandus . Vide quai
o quadringenti & viginti fimiliter bapti^ati funt , infra difturi fumus de Sapore Perfarum Rege ,
Eodem tempore multa dona , vel pecunias obtulit vel Regulo . Porro veredis a vehenda , ideft tra-=
. Cyriaco . Cui S. Cyriacus dixit : T^os henda rheda nomen obvenit .
II Alii Joviam, alii Lobiam .
gratiam Domini noflri Jefu Chrifli pretio non offerimus , fed fide aeftimamus . Et nihil accepit :
Totidcm omnino ad Chrifti cultum confed tantum pane & aqua cum Largo
Smarag- verfos fuifle per Cyriacum feribit Petrus Equi
p do ufus ejl . Tofl dies autem p quadxaginta quin
linus . Hunc numerum decern capitibus auxit
qu afcendens navim , cum commendationibus Epi- Ferrarius. Sed Urfio in hiftoria S. Marcelli uniq ftolarum Hegis reverfus q efl R&mam* Quem cum verfum regnum ad Chriftianam religionem tra|\ grandi honore fufcepit Dioclefianus ^uguflus cum du&um fuiffe teftatur . Vide notam ad hunc lo
uxore fu 3 & filia : & cpit . Cyriacus habi
cum, TJrfioni fupra appofitam .
tare cum Largo & Smaragdo in domo 3 quam ei
p dierum numerus ineundus eft ab
, donavcrat Diocletianus r juxta thermas Diode-: Cyriaci in Perfidem adventu.
q Cyriacus e Perfide regreflus Romam adve^
fianas ,
nifle potuit Septembri menfe . Fac enim Cyria
cum ex urbe profeftum e(Te fub initium Martii
.
anno 209. Ejus legationi menfes fere fex attria Diocletianu devicto Demothene , pacata- bui poflimt . Ita fit, ut Romam redicrit Septem
quc Dalmatia in urbem rcdicrat vel ineunte an
bri ineunte . Haec autem coherent cum Chrono jpp. vel fub finem anni luperioris . Eum nologia Diocletiani , qui paullo poft abiit in
de portibus ^fphrica Roraam venillc fcriplit Equi- Dalmatiam , inde in Pannorjiam , duofque ex
linus. Hue revoca, qua diximus in Aclis Dia- tremos anni 299. menfes Sirmii tranfegit ,
r Domus , quam Diocletianus Cyriaco donaeletiani cap. 2. . 5.
b Is eft Maximianus Herculius.
vit , a Chriftianis Deo ptimo Max. confecra Quae deinceps narrantur de Artemia , aliun
ta eft j & S. Cyriaci titulo inferipta . De hac
de adjecb & intrufa fuiTc exitimat Baronius, asde Baronius in notis ad Martyr. Rom. io\
nec vero fatis digna , quibus ides adhibeatur. Martii : Fuit \ titulus S. Cyriaci in TberVide liac de re, qua? dicturi fumus cap.^.. 2. mis, penes quem & Monaflerium Monialium erat y
d Cyriacus coniprehenfus efl; ac thermarum quod ctiam ipfum excidit ; cujus loci Martyroloaedificationi additus fub initium anni 298; e gium pervetuflum habemus in noflra Bibliotheca ,
que ita multo poll:, quod Saturnino Seni ope- ex quo nonnulla vetufiatis monumenta hic deferiram & auxilium pra:beret , contrufus eft in car- pta habentux . Efl mentio tituli S. Cyriaci in Sycerem, ubi oblivioni ac tenebris traditus deli- nodo B^omana fecunda fub Symmacho , &
ruit ufque ad menfem Fcbruarii an. 299. eque in xegiflro S. Cregorii lib. 9. Ep. 22. , qui cum
audiendus eft Equilinus, qui Cyriaci cuftodiam vetuate collapfus effet , a Sixto Quarto
ad ecclefiam S- Quiriaci & Julitta translatus efl :
in tertium ufque annum perduxit .
De Artemia filia Diocletiani , itcmque de fed nuper a Sixto Tapa Quinlo Statio , qua: ibi
Jobia filia Saporis Regis Perfarum a Da;mone erat , eft xeituta in Diacor.ia. S. Maria in via.
Myrii Sacri . 77,
V i
lata3

AkTEMI
DS A N C T A
ftodiam
Larguin , & smaragdttm & Cytiacuf ?
tata , cai inharebat ejufdem Cyriaci monjerium ,
quod diximus , monialiuni. De illo eodem Cy- Poft q dies vero quatuor refedit in eodem loco i
jjacf titulo meminit Fcrrarius in Notis ad Ca- Tellude 3 & prtecepit ftipnefentari Cyriacum Diafil. SS. die vin. Augufti: Cyriaco< autem titu- cut fie dixit' : Quare dies feneutis tu
tus ereus in Tbermis antiquiffimas eft . Porro cum tormentis ad inferos deducs f Befpndit Cy
Titulus S. Cyriaci idem fignificat 3 atque sedes riacus Diaconus : Ego femper hoc optavi . Dicit
nomine S. Cyriaci confecrata j & prsecjpua ur- ei Carpaftus : Sacrifica diis immortalibus 3 & vibis templa , quibus Cardinales prsefici folent , yes . Cyriacu) refpondit : Sacrificed eis , qui non
cognoverunt creatorem fuum Dominum noftrum JeTituli appellantur.
fum Chriftum . Hoc cum audifl'et impiiflimus Car
paftus Vicarius 3 iratus eft Vaide i & jufftt eum in
. IV.
X catafta extendi & attrahi nervis , fuftibus r
SS. Cyriaci , Crefcentiani 3 ^frtemia & aliorum cadi. Cyriacus autem clamabat , dicens: Miftbre mihi pceatori Domine Jefu Chrifte . Eodem f f
cades . Marcelli conflantia . '
die nuntiavit Carpaftus Vicdrius omnia Maximia
% \}Ofi a tnenfes duos ambulavit Diocletianus - ne ^ugufto , qua exercuerat in fanclos Dei . Tunc
b X/ gftus ad b Dalmatias 3 ibique agritudine t iratus Maximianus juflit omnes vintlos , qui c
fatigatus 3 fecit teftamentum , & coheredes fe- erant in cuftodia, una cum Cyriaco capite druma- CyrUcn*
W d filios fuos , er e mortuus eft . Hoc audiens ri.' Et data fententia dutli funt cum Cyriaco Dia- fum
g filius ejus Maximianus \Auguftus g pracepit , ut cono promifcui fe)(Us3 numeto vigintt' u & unus , pu*ei
h hrifliatii, h ubicumejite inventi"fuient, puniren- '& decollati funt via Salaria intra thermas Sau- u
i tur . Et elo du:! us propter i fororem fuam^rte- flii foras muros . Quorum corpora collegit notle
1 miam y rnifti , & teriuit 1 Cyriacum piaconum , <& Joannes Tresbyter , & fepelivit eos in eadem via :
CvrUcui tnifit eum in cuftodiam , &' pracepit , ut in die Santlum vero Cj/riacum collegit & commendavit
"r'eaam P^oceonis [ , ad exemplum Cbriflianorum Cy- ibidem fub die x xyii. Kl. April, ad gloriam ". x
|offu.
riacus nudus , & catenis obligatus ante rbedamm laudem Dei. Jpfo z tempore Maximianus ^uvuftus S-Artemf*
mterfecit fororem fuam ^irtemiam .

4
m ejus traheretur;,*"
.......
a
n
Uno autem tempore veniens in die n procefftoo nis Marcellus Epifcopus , obtulit fe Maximiane
NOTA.
foftib'J"' -ugufto, y dic'ens ei: Tietati tua fuggero , fervos
a Poft menfes fere duos ab reditu Cyriaci >
ilitur. bei', qui orant pro regno tuo 3 & pro repblica,
quare trucidas ? Tunc iratus Maximianus Augu- ideft Odobri exeuntc."
b Diocletianus identidem five exitinere, five
fttts pracepit ut fuftibus cxderetur 3 & expelleretur Marcellus Epifcopus : & Carpafio Vicario commorandj cauflainpalmatiam venit. ExDaljufftt dicens ; Audi Carpaft : Cyriacum facrilegum3 matia abiit in Pannoniam j & quod erat reliquuro,
dut carminibus magicis & incantationibus fuadet anni 29p. Sirmii exegit , ut conftat ex legibus
aominibus Chriftuni confiteri , diverfts pnis af" ibidem conditis hoe anno menie Novembri.
Anno 500, Diocletianus Pannonia regrefiige , fi non libamina Diis obtulerit .
' Eodem tempore Carpaftus Vicarius mittens ad diens Majo menie irt Daimatia Salone teftamencuflodiam, adduxit Cyriacum Diaconum , Largum3 tum fecit , ideft cum Herculio illu acceriita
Smaragdum , & Crefcentianum , & jufftt eos in conftituit, ut poft' vicennalia celcbrata imperiura
Tetlude prxfentari , quibus dixit': Quare non ob- uterque deponeret j & coharedes fecit filios fuos >
ideft Copftantium Chlorum 3 S Maximianum
auditis prxceptis Vrincipum , & offtrtis libami
Qalerium , qui Csefaium locum ae nomen obtina diis immortalibus ? B^fpondit Cyriacus cum Lar
nebant 3 Impcratoies deiignavit . Haec Nicephogo 3 Smaragde 3 & Crefcentiano : K[os ipfos Do
mino Jefu Cbrift< ojferimus '. Carpaftus Vicarius rus Calliftus 1. 7. c, 20. ad hunc modum cxpodixit : Quod obis jubct'.tr 3 fache. Senetlus tua fuit : Diocletianus una, cum imperii fui conforts
alba falla efl , Cyriace 3 fed modo cam juvenem Herculio Maximiano , ex conftitto Salona conve-,
facio. Et jufftt picem reliquari : <& cum reliqua- here; ibique inter fe conftituere 3 ut die una ambo
ta fuiet 3 pracepit ut in capite B. Cyriaci Diaco- imperiali ' poteftate depojita , priyaiorum veftem
ni funderctur , Tunf capit clamare . Cyriacus , fumrent . Vide quae hue fpeftant in Adis Diodicere : Gloria tibi Domine , qui nos ferros cletiani cap. 1.
tms dignatus es portas cceleflis regni introire .
d Conftantius , & Galerius y qui Diocletia' Licit & aliis Carpajius: Sacrifcate 3 aut peri- num, cui praecipue Ccefareum imperium acceptum
bitis 3 ficut perfdus Cyriacus . Dixerunt : TXlos erebant , 'tamcjuam parentem , ut Vitor ait ,
peccatores Domino Jefu Cbriflo nofmetipfos facri- reverebantur, jure ejus filii vocati funt. Hos eficium ojferimus . Tunc Carpafius Vicarius addu- nim duos Romani orbis veluti hajredes fcrixit in conjpetlum eorum eculeum 3 & juflit fuf- pfit . Qui autem hsredes inftituuntur, hi filii ri
Crtfve' pendi Crefcentianum , & fuftibus cadi 3 in cov.fpe- te nominantur .
' ; u Cyriaci , Largi , & Smaragdi . Et cum diu
e N^ortuus eft Diocletianus , non quidern ftalynum. attraheretttr nervis , &" fuftibus caderetur , & tim a teftamentq condito , led poft aliquot anungulis raderetur , Voce magna clamabat dicens : nos . Nam five civilis , five naturalis Tnors inGloria tibi Domine Jefu Cbrifte , qui nos ad gra- telligatur , neutra cum Diocletiani teftamento
tiam tuam dignatus s evocare . Carpaftus dixit : vel confili imperii abdicandi , tempore conjunDate umriias ad latera ejus. Et cum diu incendio gitur . Qua: autor hujus hiftoriae oratione copuconftrius ureretur emiftt fpiritum , Cujus corpus lavit, ea longo temporis intervallo disjunguntur.
juflit jatlari ante Cliumn Urft , in platea ante tem- Nam Diocletianus poft Salonitana ilia comitia
0 Q plt'm oio Talarii . Ipja nolle venit Joannes "Presby
quinqu fere annos imperium retinuit, nequeilter , <& collcgit corpus ejus , & fpclivit in ca- lud ante Kalendas Majas an. joj. depofuit . Demeterio PrifcilU 3 in arenario via Salaria veteri3 inde vero ab imperii adminiftratione vacans 3 vifub die pi vin. Kaiend. Decembris .'
tam apud Salonam ufque ad annum decimum ter*
foji mortem autem Crefcentiani , retruftt in - . tium quarti iculi perduxit . Itaque a fufcepto
abdip6

DIOCLETIAN I
bdictinis confilio ad interiium Diocletiani ,
tredeim ferme anni elapfi funt , quos Audtor
tranfiliit properane ad ea> quae argumentum inilitutas hiftoria; continebant. In reliqua fiquidcm
hiftoria nihil loci reliquum fuit Diocletiani ,
nullafquc deinceps in hac quafi fcena partes egit j
perindc qua aut privatam vitam ageret , aut
mortuus fuiffet. Quamvis enim intra finrh anni
303. Romam adrerit, feu vicennalium celebrandorum cura diftentus, five Romani populi dicacitate vehementer follicitus &commotus, neque
de Cyriaco , neque de Chriftianis perfequendis
fpatium ullum habuit. Hue pertinent , quae ab
n. 30?. ufqe 313. in Adis Diocletiani expofuimus.
f Baronius in locum Maximiani Maxentium
ibrogandum putat . Sed nihil cauflaeeft, curanT
tqua ledio immutetur . Hoc nomine non Galcr
rium quidero > fed Severum , cui itidem Maximiano prmomen fuifle videtur , defignari poftea oftendemus . Severus itaque an. 30?. Kalend.
Majis Mediolani ab Herculio creatus eft Caefar ,
qui filius Diocletiani jure appellari poterat 5
quamvis enim hoc inicio & inconfulto , Galcrius Severum miferat ad Herculium , a quo pur
pura inducretur, tarnen ejus creati ra
ta efle non poterat , nifi poftea acceflflet confenfus & audoritas fummi Imperatoris , cujus
nutu omnia gerebantur. Cujus igitur audoritate fuprema Caefar fadus , & rrsres imperii inftitufus fuerat, ejus filius rite nominatur. Seve
rus itaque , cujus adminiftrationi Conftantius
Galerius Africam, Italiamque tradiderat , anno
305. vergente Romam adiit, ut folemni pompa
apparatuque imperii paullo ante fufcepti poffeffioncm iniret. Sed de his infra plura dicentur.
g Nondum quidem Severus Auguftali titulo
jitebatur ; fed ab Audore hujus hiftoriae Auguus yocatur , quia paullo poft a Galerio nomen
& infignia Imperatoris acccpit .
h Intra fines tarnen Italia; & Africas , quibus
Severi imperium circumfcriptum erat. Igitur Se
verus cum fe totumad nutum ac voluntatem Gakrii immaniffimi Chriftianorum hoftis finxiffet,
ut buic gratificarct , perfecutioncm Chriftianis
indixit .
i Anemia .cum filia effet Diocletiani , cujus
,5c Severus, exadoptione, quia haeres imperii ab
eo defignatus fucra.t , filius dicebatur , jure ha
bita eft , & dida foror Severi , Vide , qua infra
de hac re diduri fumus .
1 Cyriacus Severi juflu iterum in cuftodiam
traditus eft, menfe opinor eptcmbrj an. 30J.
m Cum fcilicet novus C;yfar purpura indutus ,
curruque triumphali invedus Capitoljum adiret.
Erravit autem Ferrarius, cum fcripfit Cyrjacum
quatriduo poft extremo fupplicio affedum fuif
le ; nam martyrio perfunftus eft poft Crefcentianum, qui vnr. Kalend. Deemb. interfedus.
fuit.
n Eo fcilicet die cum Severus imperii Casfa-
rei pofleffionem iniit .
Is Marcello hujus nominis primo, quivul-r
go dicitur Marccllinus, in Romanum Pontifica-
tum an. 504. fubrogatus fyerat, .
00 Surins & Ms. <Aud, TaHadis. Fuit Diluhrum Valatii in regions 10 , qua Talatium dice
batur : Templum Minerva five Palladis in 13, qua
lAventimis . Bollandus .
p Coh'tur Crefcentianus eo die, ideft 14. N0vimbris .
q Idtft die 28. Novembris codem anno 305.

F I Li .

fit
Cyriacus iterum qusftioni & tormentis fubjcSns
eft j ac deinde retrufus in carcerem.
De varia ignificatione vocis atafix confia. Baronium in notis ad Martyr. 16. Martii.
f Ideft a8. Novembris .
t Si hoc adverbium temporis referendum eft
ad camdem dicm duodevigefimam Novembris ,
fententia quidem tune dita eft in Cyriacum 8e
focios ; fed ejus exfecutio dilata eft in menfem
Martium an. 30c*. conftat enim ex Adis & Martyrologiis, eos fecuri percuffos fuiffe xvn. Kal.
Aprilis .
' Beda & Maityrologum Romanum ex hoc
numero unum eximunt, & focios omninoviginti tribus hii'ce martyribus adferibunt . At Urfio
_& alii nullo eos certo numero definiunt .
X Ideft 16. Martii , quo die praeclaros Chrifti Athletas &interfedos&humatos efle ex Martyrologiis colligitur . Miror , quid cauflas fuer
rit, quare Ferrarius eorum fepulturam in fecundum ab eorum martyrio diem rejecerit . Quorum
corpora y inquit , in eadem via XV. Kal. aprilis
a Joan.ne Vresbytero fepulta funt ,
Ideft eodem die, ut dicemus cap. 4. eodem
itidem , quo Cyriacus , fupplicii genere Artemiam intriifle audores funt Petrus Equilinus ,
& Joannes Tomcus Marnavitius , quibulcum con?
fentit Martyrologium Hifpanicum,

S. Lucinx pietas . Marcelli labores ,

Martyrium.
POft dies autem a 080 , yeniens Marcellus Er a
pifcopus cum Lucina matrona Chriftianiffima s.Marcelcondivit corpora Santlorum cum aromatibus , & ,l" * L,"
hnteammibus , & impojuit nottu in b pavone cum rum coreunuchis fuis " fujiulit ubi commendati fuerant . porfepe Translata funt corpora cum S. Cyriaco in - f"* *
dio ejus via d Oftienfi , milliario ab urbe feptimo y ubi requiefcunt in farcopbagis lapidis , ^
quos fnanu fu recondidit B. Lucina in pace vi.
Idus uguftt,
Eodem f tempore . g Lucina fecit donationem
de facltate fu ex omnibus fanl<e ecelefi* Catho
lica . Hoc audiens h Maximianus Auguflus , indi- ^
gnatus proferiptione earn damnavit . Beata autem
Lucina rogaVit S. Marceilum Epifcopum , ut do ejus ecclefiam confecraret . Quod cum omni
devotinc fecit . Marcellus Epifcopus . Ut ubi
frequenter in eadem domo Miffas cekbrafftt inme-n
dia civitate via Lata , audiens hoc Maximianus
bAugnftus y iratus mit in eamdem ecclefiam y <&
fecit prxceptione fua ut in eadem i ecclefia plan-> i
fternerentur ad animalia 1 catabuli publici ,
I
& eumdem Marcellum Epifcopum ad fervitium jumeou
animalium deputavit , cum cufiodia publica . m ^,*,<"
( Ubi etiam poft multos annos ferviendo 3 indutus
arnitlu cilicino , emifit fpiritum fub diefeptimo d
cimo Kalend. Februarii . Cujus corpus rapuit Joannes Tresbyter nou cum B. Lucma 3 & condivit cum aromatibus , & fepelivit in caemeterio
TrifcilU via Salaria veteri , non longe ab urbe
y milliario tertio , ubi requiefeit in . )
Eodem n tempore Maximianus Uugujtus pit ad fe venire Carpaftum Vicarium , c> interrogavit cum de difcuffione & nece Saniorum . Et
cum vidiffet Carpaftus placatumftbi Maximiamm ,
petiitabeodomum B.Cyriaci. Cm conjeftim donas
vit domum Cyriaci Diaconi . Et cum introiffet in
eamdem domum } quam donaverat B. Cyriaco Diodetianus

m
Moritur,

domo'cy.
rieftb.
pfrBui

DE
5 A N T A
ARTEMIA
512
tianus ^uguftus y invertit locum ubi S. Cyriacus
f Id tempus non ad fecundam , fed ad priofontem dificavit y quem confecravit B. Marcellus rem translationem referri oportet . Uluc enim
pifcopus , ubi frequenter b.apti^abat S. Cyriacus regreditur Auor , ut colligi poteft ex iis, qua;
venientes ad fidem . Tun Carpajius Vicarius pa- fequuntur .
ganus crudelifftmus ingreffus efl in eatndem domum ,
g Dehac Lucina agemus ^o.Junii. ^fuptafuit
dum introii'et y & invenifj'et baptifterium , fecit Marco Falconi Tiniano , oui cum effet *Aix Troin loco eodem balneum , quafi ad deridendam legem confu cum uxore converfus efl , ut in ^Ais S.
Chriflianorum . Ubi frequenter lupanarits & fce- Untbimi xi. Maji refertur, Bollandus in Notis
nicis lavacra exbibebat , turpi lucro gaudens in ad lib. de Rom. Pontificibus hac die.
loco fanificato . Et cum frequenter ifta firent ,
h Hi pro Maximiano Maxentium fubftituen". epula, cum fceletatis , decern ^r novem cum dum eife exiftimat Bollandus, Sed Maximianum
Mle pe. Carpafio Vicariojubito ceciderunt , & mortui funt. retjneri, eoquc nomine Severum inteUigi opor-.
} eodem die clauferunt balneum , & fatlus efl tere infra oftendemus, Marcellus bis conjecus eft
' *
timor magnus in eadem regiqne ufque in hodier- in Catabulum , fiv in domum Lucinianam ,
quam Deo ptimo maxirno idem Marcellus connum diem..
Santlorum vero corpora, hoc efl Cyriaci3 Lar- fecraverat , & Maximianus in ftabulum converti
gi3 Smaragdiy Cr.efcentiani 3 , & Ju
jufrat , ac publicis jumentis urandis addius
liana , fepulta funt in via Oflienft 3 milliario ab p.rimum a Maximiano Severo, deinde a Maxenurbe Foma plus minus oclavo 3 ubi orationes eorum tio. . Nam poll difceTum Severi cierii ex eo.
florent nunc 3 <& fempex , & quoufque mundus ifle lpco fan&iflmum Pontificem exemerunt . Cum
fleterit 3 rgnante Domino noflro JefuChrifloy cui yero. Maxentius bellum Chriftianis palam indi*
eft honor &. gloria in fcula feculorum,. .
xiTct, Marcllum ir,erum in idem, catabulum re-*
trufus eft, ubi fame, laboribus , gerumnis con-,
fehis faniilm obiit . Utramque licet ejufdem
N ..
generis pcenam UrCo dilUnxit, tempore fe-.
a A Martyrio S. Cyriai dies, oto intcrceffer. j.unxit 3 & primum quidem a Maximiano , de-=
rant , cum ejus & fociorum corpora 3 ex illo inde rurfusa Maxentio Mar,cellgm comprehenfum
loco, ubi Joannes, presbyter clam & rapti.m h.U- effe , damnatumque ait ad curam ac cuftodiam
maverat, ne ab hoftibus violarentur, Marcellus j.umentorumj id quod diflinguere omifit Audor
& Lucina in locum honcftiorem tranftulerunt 3 hujus liiftorix. Caeterum liber de Rom- Ponti-.
die fere vigefima quarta Martii . At corpus S. 6cibus ,, itemque Breviarium Romanuro hae om-.
Artemis? per idem tempus , vel pauis ante die- nia uni Maxentio a.ttr.ibuuot , a quo Mf'cellum
bus illatum fuit in Cmeterium Alexandri x ibi- biscaptum, compulfumque in id loci affirmant.
quc juxta Ser'enam, & Sufannam pic honorificc- Sed de his poftea paullo fufius & accuratius
que conditum , ut teftantur Petrus Equilinus , Hie igitur retinendus eft Maximianus Severus ,
& Joannes Marnavitius .
contra quam exiftimat Bollandus . Maxentio au^
b Efl Tavo apud Papiam genus operimenti & tem. nihil loi eft in hac hiftoria S. Cyriaci ,
vehiculi 3 & quidem , ut Martinius nott , rotte fjve Marcelli .
mius , & diciiur aliis pabo . Bollandus .
i In libro, etiam de Rom. Pontificibus. frii
Secundo translata funt in viam Oftienfem, ptum eft domum Lucinas , quam confecravera
ex eo Joco , ubi aliquot ante menfibu.s fepujta Marcelms, in Stabulum converfajn fuifte.
Feftus hoc voabulo fjgnificari ait tabulas,
fuerant .
. d Via Oflimfls a porta Trigmina ( qu& & plants . Papias apud Bollandum Auftor eft planOflienfis dita 3 nunc S. Taulli ) Qftiatn duebat . cam dici , quod plana collocetur in aliquo adii
Hoc Lucina cameterium memqrat Tancirolus . *Ana- ficio
ftafius in Honorio I. Fcit , inquit 3 & eccleftam
1 Catabulum e Stabulum publicorum jumento-,
B. Cyriaco martyrj a fob via Qftienft milliario. fe- rum y qua ad vehenda onera defcrvirent . Ttfotioptimo , ubi & donum. obtulit . Boliandus..
nemvocis expnit Papias : atabfile , intuit, pro*
e die Beatorum JNIartyrum corpora, e via prie dicitur y cum quid de fubljmi inferjus. jaci-.
Salaria in Oftienfem translata funt 5 & in - tux . Et mox : Catabulum claufura animalium y ubi
dium Lu.cinae adjacens viae Olienfi devela , mar- defuper aliquid jacitur. Hjnc Catabulenfes dicli ,
moreifque farcophagis inckifa.. Id adeo inteUigi qui pradicla oneraria jumenta dufyabant ; de quipoteft ex Ma/tyrologio Romano av;i. Kalepd. bus Baronius in T^pt'ts ad Martyrol. ex Caffwdori,
Aprilis: Horum tarnen feflivitas vi. Idus *Augu- variarum lib. 3, epifl. 10. ep.qt. & aliis De plufli recolitux 3 quo die - Marcello Tapa eorum ribus. ecclefiarum Prafidibus ad equos Imperatorios
orpora funt levata % & venerabiliter translata, ; curandos damnatis agit Eufebiut Hb.. %- cap. 22,.
ideft in prdium Lucina?, ut idem Martyrolo- Pro Catbulo habet ^otkerus extabulum r quxdam
gium videtur explicare die ocbva Augufti . Ibi Mj]. ftabulum. y quxdam contabulum . Bollandus
enim dici4ur Marcellus eorum corpora inprxdium in Not. ad lib. de Rom. Pontif, ha die ,
Lucin* via Oflienft, bac die tranflidijfe . Duplex
m Nunc Auctor ad alia digrcditur , quae a.d
igitur translatio. facla ftj prior ex uno in alte- hjftotiam S. yriaci minus pertinent. Cum enim
rum Jocum ejufdem viae Salarias x. Kalend. Apr- incidiflet in mentionem S. Marcelli apti conjelis , ideft ohvo poil eorum martyrium die ; ique in catabulum , operae prctium eTe duxit
pofteriore via Salaria in yiam Oftieufcm. ad - ejufdem Krumpas, interitum ac fepulturam cis compledi j & quz plures in annos diflribui
dium Luina? yi. Idus Augufti . Atque hxc fe
cunda translatio in Martyrologio Romano ad oportet , in unum locum congeffit 5 quoirca
diem otavam Aqgufti, jtemque in hifee Aclis brevem han digreffionem , quae fub biice ver
adfcribitur . Rorro inter utramque quatuor men- bis: ubi poft multos annos , ufque ad illa : ubi
fes y & dies fere quindceim interfuerunt , quos requiefcit in pace y perducitur , parenthefis nota
Marelliana; hiftoris Auor filentio prstcrmi- Utrinque appofita delignavimus . Quae autem hac
fit. Utriufquc translatjionis autfores fuere Mar- p?renthefi includunturj ea poft multos annos , tres
ellus & Lucina.
videlicet ^ acidrunj ea referai oportet ad ty
ran-.

D I OPLjE TIAII
rannidem Mxentii , cujus is Scriptor ne ,fe>mcl quidem meminit; nam conftat Marceilum,
quamquam Cub Severo martyrium inchoayerit ,
Maxentio tamen imperante , cujus jufu iterum
captus eft, in iifdem^ quibus antea conflidatus
fuerat , laborious atque aerumnis objiflc . Jtiinc ;
vero illud etiam efficitur, quod fupra diximus,
his Adis MarelJi nomen minus rede inferibi^
cum Audor de illius martyrio non ex jnftitur
to, fed fojum; obiter, quafique aliud agens paur
ca quidam & parum diftinde commemoret .
n Audor / id , unde digreflus fuerat , rer
vertiturj & ea perfequitur,\quse poft Marcellum
Severi juffu in cuftodiam traditum dcinceps confecuta liint , queque ad Cyriacum pertinent ;
cujus domus exitio fuit iis, qui eamdem flagir
tiis & facrjlegiis violaverunt
o Coltmpftr SS. Memmia ( Mombritio Memi-r
nia ) , & Juliana 8. ^ugui , earumque mentio
fit in : S. \Antbimi , & fociorum xi. Maji .
Bollandus .
f IV.,

SYNOPSIS CHRONOLOGIC^
1 S. Marcelli Tap* & Martyris .

?97

2p8

Aximianus Herculius intra finem hujus

i>
.
J_ anni ex Africa Romam rediit , ac flat im
ad tKrmas in honorem Diocletiani exftruendas
curam omnem convertit. Chriftianorumacpraefertim militum operam ad lapides caedendos, ad
arenam effodiendam , ad faxa Sc cxmepta conyehenda , canerumqne hujus adificationis apparatum addixit . Cyriaus una cum Sifinnip ,
Largo & Smaragdo Chriftianis, jn id opus diu
noduque inumbentibus , alimenta ab Thrafone egregia; fidei fanditatis viro clam fubminiftrant. Marcellus, five Marceilinus Romanus
Pontifex Cyriacum & Sifinnium , ob praedara
eorum in Chriftianos vindos, aliduifque labo
ribus exercitos mrita, Diconos elefia Romana- crea vit .
Thermae Diocletianea sedificari coeptat . *
riacus & Sifinnius Diaconi , Largus & Smaragdus
in ipfo , quod Chriftianis praeltabant, charitatis officio deprehepfi , in vincula conjijuntur j
ac dunde ipi quoque huic xdiicationi operam
navare jubentur. Sed paullo polt , cum earn ob
cauTam aceufati effent apud Maximianum , quod
Saturnino homini state confedo , & laboribus
attrito ad farcinas convehendas auxilium pre-?
berent, jubentur in cuftodiam includi. Ac Cy-r
riacus quidem cum Largo. & Smaragdo in tee
bris S oblivionc jaeuit annum integrum ulquc
ad Diocletiani in urbem adventum . Sifinnius
yero apud Laodicium Prsfedum in quxftionem
poftulatus proChriftiana^ religione cauTam egregie dixit ; cui qusftjoni cum intereflet Apronianus Commentarienfis , luce voce divinitus
clo dilapfa perculfus Chrifto nomen dedit i
& baptizatus divinifque mifteriis impertitus ,
cum palam apertcque fe Chriftianum e(Tc profiteretur, apite mujtatus eft iv. Non. Februarias. Sifinnius, & Saturninus in cuftodiam retrufi novem fere men fes in vinculis traofegerunt , quo temporis incervallo , cum ingentes
hominum conurfus ad eos firent, plerique eorumdcm cohortationibus , & prxclaris exemplis
excitati funt , tradudique ad Chriftianam religionem. Id poftquam Laodirius refciit, inlam-

FILIA;

51*

matus federe ac furore , juflt fibi tribunal iri

jede Telluris parari xvii. Kalendas Novembris.
Sed cum aliud,ex alio eum quotidie jmpediret,
quominus illud judicium exercere poFet , poft
duos demum & quadraginta dies Laodicius Si
finnium & Saturninum variis fuppliciis excru^
,ciatos ecuri percut juffit . Itaque fecundo ab
urbe lapide via Nomentana , extremum pro Chri<fto certamen fubierunt quindo vel quarto Ka^
lendas Decembris . Inter hsec eorum virtute &
conftantia permoti Papias & Maurus milites Chrii divinitatem libere ac palam depraed\care cceperunt ; quos verberibus ci-fos Sc equuleo tor
ios Laodicius in carecrem conji.ci juffit ; unde
poft duodeeim dies ideft iv. IdusDecemb. edudi , corara eodem Judice in Circo Flaminio fecundam quaeftionem ac verberationcm fubierunt ,
?ua perfundos iterum career excepit, & per dies
ere quinquaginta inedia , fitu , ac pedore ma-,
ceravit.
Papias Sc Maurus , jubente Laodicio , fuftibus ufqu ad neccm pulfati ac yerberati , illuftris martyrii palmam obtinuerunt iv. Kalendas
Februarias . Interea Diocletianus e Dalmatia in
urbem redierat , cum Artemia ejufdem filia miferum in modum exagitari torquerique a Daemone ccepit ; quam peftem ut ab ea depelleret , juffit Diocletianus Cyriacum Diaconum
jam inde ab initio fuperioris anni arcere itv
lufumcum Largo & Smaragdo e vinculis eximi >
S in fuum confpedum venire. Is rogatu Jmperatoris Artemiam Chrifti nomine interpofifo Jbberavitj eamque de pracceptis ac myfteriis divjnis edodam baptifmo expiavit . Porro Diocle
tianus , ut Cyriaco gratiam referret , eum &
librtate donavit, & domum eidem prope thermas attribuit , annitente praefertim Serena conjuge Diocletiani , cui Artemiae filis ad Chriftum converfio ingentem Isetitiam attulerat . Ex^
inde Diocletianus de fuo in Chriftianos odio ac
furore aliquid remjfit . Haud multo poft Legati
ab Rege Perfarum Romam veniunt , Diocjetiapum fPgant , ut yriaum in Perfidem profi-
pifei jubeat , Jobiam Regis filiam mifer Dmone obfefiam vexatamque (fie , qui crudelem
ilium vexatorem expellat , vel ipfo Diabolo fatente , neminem reperiri poffc , prjjter Cyria
cum . Is igitpr , Diocletiano jubente , in viam
fe dedit jneunte Martio menfe . Ad Regem cum
yeniflet , ejus filiam rite exorcizare ccepit . Nec
prius precibus pugnare deftitit, quam vido excuftoque importuno cxagitatore corporis ac men
tis fanitas reddita eft Jobis ; eamque etiam una cum parente, aliifqu quamplurimis e popu
lo nobibtate ad Chrifti cultum traduxit .
Tum Cyriacus die quindo Si quadragefimo ,
quam in Perfidem venerat , ab Rege Perfarum
dimiflus Romam pervenit Septembri menfe, cum
in ea legationc fex fere menfes confumpfifTet ,
Exinde cum Largo, Si Smaragdo habitare ccev
pit in ea domo, quam fibi prope thermas donaverat Diocletianus , & tutus immunifque ab
omni periculo, libere fidenterque per annos fe
re quinqu utilem rei Chriftianae operam navavit. Diocletianus vero abiit in Dalmatiam . Qui
Ada S, Marcelli litteris confignavit, multa filentio prsteriit , quse deinde confecuta funt in
multiplici rei publica? Sc Chriftianae varietate
motuque, ufque ad ann. 505. quippe cum harc
ad fua; hiftoria; argumentum non pertincrent .
Interea autem indida eft univerfalis perfecutio
an. 303. intra cujus finem Diocletianus Rom
vicen-

DESAN CT A
vcennalia eclebravit . Marcellus in Romanam
Gathedram fucceflit Martellino , feu Mafcello
hujus nipinis primo an. 304. i Diocletianus 8c
Herculius Imperium abdicarunt an. 30s;. , Gonftantio & Galerio Auguis , Maxirniano Seve
ro y & Maximino Daza Cfaribus reatis.
Severus Caefareum imperium adeptus Romam
um veniflt, Artemi fororis fux ad Chriftum
onverfionem iniquiffimo animo tulit ; ac propterea in Oyriacum auftqrem iram fuam faevitiamque exprompfit , quem & in vincula conjer
it j & quo die ingenti pompa & apparatu per
urbe'm circumvetus imperii jus titurum
Senat populoque Romano accepit , yintum an
te fuam rheam duci trahtque julTit . Hinc ve
ro Chriftianos divexandi inttium fecit . Myitis
deinde variifquc fuppliciis Vicario Carpafio judice afteftu* eft Cyriacus Cum Largo , Smargda , & Crefcentiano i quorum pftremus fuprcmum pro Cbrifto certamen obijt vi 11. KaIc.idas Decembris ; & quarto poft die iteTm yriacus cum fociis in quaeftionem abre-:
ptus multa tormenta fuftinuit ; hifque gnaviter
atque alacrirer perfunus in carcerem rctrufus ,
amplius tres roenfes ibidem in aerumnis a ter
nebris delituit.
Jufl Maximian! Severi Cyriacus , Largus ,
8c Smaragdus cum aliis ciriter viginti in viam
Salariam dufti , obtruncatique, praeclarum Chriftiana religioni teftimonium tribuerunt . Ladern
vero die , odemque fupplicii genere Maximia
nus Artcmiam fororem fuam x cum ab Chrifti
cultu abdqcere ncquifTet, interfecit. Atque haec
quidem apud Serenam & Sufannam condita eft j
Cyriacus autem oftavo poft martyrium die
cum fociis ex eo Joco , ubi per Joannem Presr
byterum conditus fiierat , in altum honeftiorem
translatus eft , pio funcri operam dante Lucina ,
qua per id temporis de fuis facuftatibus multa
large effufeque donavit ecdefis Romana? five ad
divioi cultus fplendorem augendum , fiveadpauperum inopiam fublevandam 5 & prarterea domum fuam a Marcelb Pontifice Max.
"
confecrandam curavit 3 in qua & res divina fieri , &
Chriftianus populus facris myfteriis impertiri
pofTet . Id cum refciifft Maximianus, Lucinam
cjuidem exfilio multavit, Marcellum in eamdem
domum inclufum , & publica cuftodia fcptum,
jumenta curare juffit . Carpafium urbis Vicarium , cum a?dem Cyriaci apud Thermas fibi
Maximian traditam nefan'is fceleribus polluiffee, mors repentina opprelit . Maximianus Se
verus baud multo poft ex urbe abiitj quern Galerius, fimulatque de mort Conftantii nunc jus
venit , Auguftum creavit . Severi difceffu res Chriftiana Romas paullulum refpiravit . Luci'na in
urbem rediit j & Cyriaci ac fociorum corpora
e Salaria ad viam Oftienfem in fuum prardium
tranftulit j Ik marmoreis loculis incbifa pie honorificeque condidit vi. Idus Augufti . Huic
translationi non.folum interfuifle , led etiam praefuiiTe Marcellum tradit Martyrologium , & Breviarium Romanum . Nam St vero abeunte , Clerici nihil prius (loi faciendum putarunt, quam
ut ex turpi illo faedoque minifterio faniffimum Pontificem criperent , Intra finem hujus
anni Maxtntius Herculii filius Roma? tyranni<Iem cum occupaTct vi. Kal. Novembris , ini
tio fimulavit fe Chriftianis amicum & fauforcm
cfle . Qyocirca Marcellus propitiis il 1 is temporibus bene ulus , fane pacatcque Rom. ecclefiarn aliquamdiu gubern^vit .
"

RTEMI A

Maximianus Severus Auguftus 3 quem Galerius cum exercitn Romam contendere , & Herculio ac Maxentio bellum inferre juflerat ,
fuis militibus deftitutus , Ravennam confugit,
qua in urbe obfeffus , cum in Herculii poteftatem fe dediflet, vitam cum imperio amifit.
Maxentius poft Severum extinftum, & Gale- 308
rium tota Italia exceder coaftum anno fere elapfo , Chriftianos immanem in modum exagitare ccepttj in domum Lucinac a Marcello confecratam catabulj publici befttas iterum inferri
juflit
earumque cuftodia; & curationi iterum
Marceilum addixit .
Marcellus eidem ftabulo fordidoque minifte- 30p
rio affixus , fame, aerumnis , ac tetro odore confetus j ad fuperos migravit xvii. Kalend. Februarias,
. VII,
APPENDIX.
Vita S. *Artemix V. <& M. a Joanne Tonteo Mar-<
navitio ofnenft onfiripta , & B^ontanis typis
tradita an. 1631. Extut in eo libro , hi titu*
lus efl ab eodtm ^Ai ore prafixus .* Regias fan-<
rtatis Illyricam fscunditas, *
REdierat a ex frica tunc temporis DiocUr a,
tiani collega Maximianus , cognomento Her-,
twiifcj , & ut is qui ferociores nimos in Chriflianos perpetuo geffit } multa millia Cbriflianorum
Thermis * exftruendis damnatorum adduxerat , Cyn'teet
hos duriffimo operi addiclos 3 ii qui tempeate in
' c<rsc<
,
. , '
rem cum
m urbe precipua ptetate emtnebant 3 Cyriacus - ocincou.
mana: ecclefix Diaconus , cum Largo 3 rSmarag- ?'**"
do 3 facultatibus a Tbrafone viro pio , b Maxim "
Tribuni &cmitis opum fecreto difpenfatore , ftbi
fubminiflratis , labote non minus , quam inedia
affliftos Chrifiiana pietatis officiis dum recrearent ,
a fatellitibus , piorum infeeJationi intentis y carceribus mancipantur . Verum cum ad tilos concur*
fus eorum fieret affiduus qui morbis opprimeba**
tur Cariaco divina ope illos fanitati reditente x
quadam die cruciatibus infolitis ad agitatam pucU
lam ( uirtemhm ) Diocletianus accedens 3 malus
d*mon per os puelU acclamitare coepit , fe nifi
Cyriacus adfit Diaconus , minime ex corpore Vixginis egreffurirm .
Jubet itaque Diocletianus hominem perquir &
advocan ; educJum e carcere rogat , ut filia afflicl* opem ferat , accedit ad puellam Cyriacus ,
dtemonemque his verbis ajfatur : Jn nomine Domi
ni Jefu Chrifii crucifixi 3 exi 3 ut vas mundum
efficiatur fupcrvznienti Spiritui Snelo ; h&c damoni ; PuelU vero: Crede filia , crede in Dtum
Patrem omnipotentem 3 & in Jefum Chrifium fi* J^,^1""
Hum ejus 3 unicum Dominum noflrum . ^id h<nc vincuii*
ilia ma?nis vocibus exclamt , dmone impellen-
te : 0 , // mm cjtos 3 ego te m TerJiT j, Arte.
dem ufque . Cyriacus magis ac magis mit eperfidia Colubrum urgens 3 eafdem veces ingemir- pttl"*
nat , In nomine Domini Jefu Chrifii exi ; quibus
exire compulfus 3 ^Artcmia atim in has voces
prorupit: per ipfum nomenDei te adjure , oCyriace3 ut me baptises , quia video procul Dominum ,
quem tu predicas , & quia forte allijione d&monis humi flrata jacebt 3 adnitentibus Largo 3 &
Smaragdo Cyriaci fociis 3 elevatur a terra 3 re*
quieque ei concejfa eo die 3 fequenti luce , ex ChriJiiono inftituto Cyriacus puellam Chrifiianam le-
gem edoatft 3 mox allatam aquam cum rite fa- -J, "**
eraet

DIOCLETIANI
erffet prafente Serena ^iugua Mettre , illam
lavacro Chriiano expiavit , mximo pia matris
gaudio , qua ab eo die in poerum jugiter explo
ta recenter filia illud repetebat: ttt nimirum Chriflianam religionern amaret .
Diocktianus inopinata filia falute cognita Cyriacitm & ocios omnmoda libeytati affermi , argumentoque grati animi eidem de filia optime
merito domum in urbe , non longe a Valeriis adibus afftgnatam donavit , multifqut aliis beneficiis
in dies , Serena agente , auxit . lncidit ^rtemia
fingulare lavacrum in Chriiana fauitatis exorf ta poremum tertium faculum , quarto vero u
reo exoriente ; po triumphum Caii Tontificis ,
aliorumque ejus domeicorum anno quarto . Ex quo
tempore Anemia in ftnu , & fub educatione fanfiiflima matris , tantum profecit , quantum vita
ejus y gloriofa martyrii conantia , praclarus exitus comprobavit .
PeTfi
^tX ^ Tert'lts annus i Pft Augualem VirgU
em pro- faluti mentis aque ac corporis refiitutam , ad
feus Jo- finem tendebat , adefi nuncius a Terfarum I{ege
biam ici- Sapore ad Diocletianum , cum litteris , quiu s Im
dtm ab
Scmone peratorem deprecabatur , ut Cyriacum Diaconum
vexaitm in Ver[idem pro cura filia fu Jobia a damonc
librt
cruciata tranfmitteret . lile ab urbe abfens , Sere
na ^fugua , 1{ cum filia agenti , negotium
Cyriaci in Terfidern pro voto Bjrgis , & legatorum , mittendi committit . ftgnificata volun
tte mariti Cyriaco , in nomine Domini tum iter
i.
aggredientem y cumfociis,vehiculisy navi y caterifque neceffariis rebus infiruum y regia liberalit
tate defiinat ad Saporem , apud quern re flici
ter fuccedente , brevi l\pmam revertitur , quern
redeuntem Diocktianus magno honore affecit .
Serena cum filia ingenti alacritate in domibus ,
Romim eidem ab Imperatore donatis , excipientibus fan|<1>1. ' Hum hofpitem ......
Morte matris Virgo Artcmia nihil de magnanU
mitate Chriiana regio remit animo ; quin pietatis dux & magira tantum in urbe profecit , ut
ejus virtus e Calerii Maximiani animum Chrifliartis infeiffimum , ad mortem inferendam unica
foboli viventis adhuc Trincipis , a quo ille prineipatum aeeeperat , accenderit . Cum enim ferre
non poffet , ut Virginis ^ugualis exemple , &
Cyriaci opera Chriiana fides in urbe majora in
dies fumeret incrementa , Cyriacum cum pluribus
'Artfmit aliis morte affecit ; tum Jororem lArtemiam agob Ghriflianani greffus y ubi minis , tormentis illam a
cap!fe"e P'etate Chriiana dimovere potuit , capite trmditor ;
catam , terris jam nobikm , calo nobilijjimam intulit . Sed ei demum tanta impictas magno fietit
jaxta Su.
Corpus ^irtemia Marcellus Tontifex , cujus aclis
annatn , hatlenus initimus , & Lucina pietatis inclyta
fepeliciir .
fomina y juxta Sufanna reliquias condiderunt ; unde pofiea ad ecclejiam S. Sylreflri in Campo Martio a Dionyfio primo Tontifice , ut fertur , onditi'.m , a Paullo 1. autem translatum ibidemrequiefcit . Contigit ^irtemia triumpbus circa f extrema
Marcelli Papa ttmpora . Dies natalis ejus 3 idem
cum anniverfaria memoria Cyriaci Diaconi , &
fociorum y fexto Idus <Augufii tabulis ccclefiajlicis
recenfetur , cum revera decima ftima dies Kalendas Aprilis mortalitatem cum immortalitate com-,
.
mutavit .
Nota? in. Appendicem.
a Anno, ut fupra diximus , 297. in finem
yergente .
.1

FILIA.

54
b Is erat frater S. Claudii . Uterque cum Prepedigna Claudii uxore , ejufque filiis Alexandra
& Cuthia martyrium fubierat xi 2. Kalendas Martias an.
Scriptum autem eft n Aftis Sanftae Sufanni Maximum ad facultates fuas in pauJ
r
r
peres erogandas ufum fuifle opera miniterio
S. Thrafonis . Thrafo autem, cum thermae a?dificarentur, tum de uo patrimonio, tum de bonis Maximi fibi reliais , per Cyriacum Diaconum alimenta Chriftianis fuppeditabat ; ut legitur in hiftoria S. Marcelli .
Ideft in annum 299.
d Ada S. Marcelli habent po paueum tempus . Male igitur Marnavitius Legationem Per<ficam in annum tertium, poft Artemiam a daemone liberatam , rejecit .
e Maximiano Galerii nomen ex fua conjectu
ra adjecit Marnavitius 5 abeft enim ab Aftis ,S.
Marcelli . Idem tarnen in calce hujus vita; erra
rem fuum agnovit 5 & cum Baronio in locum
Maximiani Maxentium fubftituendum cenfuit .
Nos hunc, eque Galerium, neque Herculium ,
neque Maxentium, fed Maximianum Sevcrum effc
exiftimamus .
f Juxta noftram Chronologiam Artemia martyrio affefta eil an. 306. xvii. Kai. Aprilis
Marcellus autem fere triennio poft , Catabuli
illuvie fituque confeftus obiit an. 309. XVI X,
Kai. Februarias.
CAPUT

TERTIUM,

xAcla S. Marcelli vindicantur a Cenfuris

Baronianis .
TAntum abeft , ut Caefar Baronius univerfam S. Marcelli hiftoriam reprobandam efle
cenleat , quod aliquos feeiffe video , nulla omnino re, neque ingenio, neque diligentia, neque
rerum antiquarum doftrina cum Baronio coraparandos , ut potius ea digna efle exiflimaverit ,
ex quibus non pauca in fuos Annales derrvare.
Sed in hifee Marcellianis Aftis menda nonnulla fibi vifus eft deprehendifle , quae vel librariorum incuria , vel interpolatorum infeitia invexerit , Quatuor omnino fuifle invenio , quae
Baronius iildem Aftis objecit , ex quibus alia
quidem facile corrigi , alia vero deleri omnino
oporterc judieavit . Hujus autem loci & inftituti eft ad ngula refpondere , quas idem Au
ftor cenfura & caftigatione digna efle putavit,
nc praejudicata talis tanti viri opinio hujus.
hifloria; auftoritatem imminuat.
.

, . .

I,

Marcelli nomen ubique retinendum effe .

MArcellus is , qui Cyriacum & Sifinnium
in ordinem Diaconorum adferipik , ut
in his Aftis legitur , Baronii animadverfionem
ac cenfuram primus omnium fubiit . Cum vir
fapientilfimus univerfa m Romanorum Pontificum j,uj'ur1'mh,?'
chronologiam , in animo memoria Ubi diftributam, & compreht nfam haberet, manifefto
T>_:t: .

ii: -. ;
.
comperit Ponrjtcatum Marcelli referri non pofle
ad illa tmpora, quibus hiftoria; hujus primus,
itemque alter paragraphus refpondet . In titroque proinde nullam quidem rtrum , fed unius
tantum vocabudepravationem efle cenfuit , quae
nifi corrigatur , perturbatio temporum fequitur ,
& per-

norias
P,",el",*<i
Marcellinum re
fe rri putat Baroniui .

fi

DE

SANCTA

& perfonarum confufio. ItaqueMarcellinum pro

Marcello ibidem iubrogandum pucat ; in quarto
autem ac tertio paragrapho Marceilum retinendum effe docet ; nam quae hie narrantur , cum
Pontificatu , Adis , temporibus Marcelli lare congruuBt : In ^Atla S. Marcelli , inquit
ad an. 298. n. 12. mendum irrepfiffe puto 3 ut qua
ibi primo loco iiemtur facia fub Marcello , contigerint fub Marcellino ; ftcque pro Marcellino
Marcellus , cujus tarne funt jltla pofleriora ,
errore fit feriptus . " hoc tempore Maximiani Herculii Rpmanx Ecclefi Marceliinum , non
Marcellumprxfuiffe , qua fumus inferius ditluri 3
ex notatis Confulibus fatis aperte declarant . Ea<Jem fere Joannes Bollandus torn. 2. & die 16.
Januar. paucioribus verbis compleditur: Egent
S. Marcelli correclione , ut dicemus , quod
* prior ad S. Marceliinum pertineat .
Si Graecos Scriptores hujus controverfiae arbitros fumi placerct , nihil mihi facilius effet ,
quamBaronii & Bollandi argumentum uno verbo dilueie , & loci hujus , quern corredioni
fubjiciendum putant , integritatem tueri . Nam
Eusebius in hiftoria & Chronico, itemque Nicephorus , & qui hos fequuntur Grasci omnes
tradunt unum & cumdem. fuiffe Pontificem ,
quern Latini ejufdem nominis varietate aliqua
decepti in duos dillrahuDt , & alterum Marcel^padGr- Uni , alterum Marcelli vocabulo afficiunt . Ye*V M"* rum in hac controverta numquam ego tantum
*1- Grarcis tribuerem , ut eos Latinis pFsferendos
1 unu putem , quos noftrarum rerum multo fcientiof
res > qilam extreos , fuiffe nullus opinor negaverit ; prasiertim cum graviffimis rationibus
fuam fententiam communiant , Sc quod caput
eft , Romans ecclefix' audoritatem fequantur ,
] ni in Faftis ' Divorum utrumque Pontificem
diftinguit , & fuum cuique diem feftum aflgnat . Suius igitur , ac tutius fuerit , quam
Graecorum veftigiis infiftere , aliam objedi argumenti refellendi viam rationemque inire.
teor. fane cum Latinis Scriptoribus duos fuiffe
Pontfices, alterum alteri proxime fubrogatum1;
& fuos cuique certos annos adfcribo: prior quippe ab an. 296. ocb annos circiter , pofterior
autem ab anno 304^ annos quinqu ufque ad
StA enm an- zo9' Rmauan3 fcdeni obtinuit . Affcnsior
litinitil- item Baronio, qui docet fub duobus Romanis
lier'a d. Epifcopis res cas gcftas effe, qua: in hac hiihv
Hingui o- ria narrantur j & cum, cujus mentio elt in quarto & quinto paragraphs , plane alium effe ab
illo, qui in primo itemque fecundo paragrapho
iterum ac fsepius codem nomine afficitur 5 nam
in paragrapho tertio intermedio nullus omnino
Pontifex commemoratur . Sed nihilo fecius affirmo nihil cauffas effe, cur Marcelli vocabulum
expungi , & in ejus locum Marcellini nomen
fubftitui oporteat . Qui diligenter affdueque verfati funt in antiquis monumentis , illud facile
animadvertere potuerunc raoris fuiffe illorum
temporum , cum htec Acta fcribebamur, utpropria Perfonrum nomina alio alias exitu clauderentur, & quemadmodnm diminutiva , dexivata pro fimplieibus ac primigeniis , lie contra ha&c pro illis promifeue adhiberentur . Per
ea tmpora Imperium Occidentale adminiftravit
Conftantius Chlorus, & paucis poft annis Im-r
peratoris nomen item obtinuit Maximinus Data: primum quidem fxpe Conftantium, alir
quando etiam Conftantinum, alterum autem
do Maximinum , modo Maximianum appellalum invenies, Ex Maximo itidm in Maximir

ARTEMIA
num , & Maximianum commutatio interdum
fada eft. Sic Marinum didum fuiffe Maurum,
vel Maurinum animadvertit Baronius in notis
ad Martyrologium die 4. Septembris , ubi de
S. Marino Dicono , qui ab illa aetate admodum recens fuit. Itaque duo illi Pontfices crant Viriqne
cognomines: Marcelli iea Marcellini nomen erat
JJ
utrique commune 5 unum enim erat idemque vo- mmmiio!
cabulum, quod diffimilitcr definebat. Porro qui fie.
haec Acra cripfit , maluit fimplex primige- "'00'

nium , quam diminutivum ac derivatum utrique Pontifici nomen tribucre . Aliter aliis vjfum eft , qui ut alterum ab altero diftingue- '
rent, primurn quidem Marceliinum, fecundum
vero Marceilum dixere. Utraquc utriufque Pontificis appellandi ratio cum more , vulgarique
ufa illius pariter noftraque a?tatis praeclare
gruit ; & ficubi apud Audores alterutra inveniatur , nihil eft, cur emendari corrigique dcbeat. Hinc autem fcquitur, ut neque in hifce
Adis, qua? nunc funt inmanibus, aboleri oporteat vocabulum Marcelli , & Marceliinum pro.
Marcello fubrogari ; fed ut alterum ab altero
Marcello internofcere poffis , fatis effet I. & .
notas apponere . Cxlcrum in probanda tuendaque horum Adorum intcgritate non ufque ea
difficiles & morofi fumus, ut eum rcprehenfione dignum cenfeamus , qui e prioribus duobus
hujus hiftoriaj paragraphes Marcelli vocabulum
ddeverit , ut in ejus locum Marceliinum fufficiat . Per me enim liceat fuo quemque judicio
uti in hifce levioribus rebus , qua? totius controveria: caput funimamque minime continent,
Unius enim, sJteriufve vocabuli depravatio, &
corredio tanti non eft, utpropterea totius hitoria* fides & audoritas periclitetus .. .
|.

II. .

"tfilM eauffa effe , cur Baronio fufpeBa vidtni

dtbeat narratio five de Cyriaco in Terfidem ,
five de Jobia Sapoxis Regis filia per cam a
dxmone liberata*
.;. ; ,
TLlud vero baud paulio graviorh momenti eft ,
J_ quod Baronius in paragraphum tertium ejufc
dem hiftoria; fcripfit ; quod quidem diligentius refelli neceffe eft , quo majus inde pericu1 auforitati horum Aftorum imminet. RprJam vero, inquit ad an. 309. n. 6, cum in iif- Profei
dem .Atlis agitur de Cyriaco Dicono cum Lar- *?ri.et. .
go atque Smaragdo niiffo a Diocktiano ad Sa- dew'^u^
porem Regem Terfarum, ut ejus filiam a d&mo- romo conne obfeam liberaret ; & qua babentur de eodem
j{ege Terfarum ab eodem bapti%ato , baud nobis
fatis arrident . Diinde cur ea fibi minus probentnr , hoc cauffje attulit , quod quo tempos
re Cyriacus in Perfidem profeus effe diitur,
nullus in Perfis rcgnuni obtinebat , cui Sapori
nomen effet
nam Sapores junior nondum regnare ceepcrat . , ut ait Baronius, nulla efi memoria , eum fuiffe aliquando Cbriflia: quod reticui'et Conftantinus , cum ad
eum litteras feribens , qua adbuc extant ( apud
Eufcbium in Vita Conftantini lib. iv. cap. 9. )
commendat Uli Cbriflianos 3 qui erant inTerfide.
Torro ab boc eodem Sapore diram perfecutionem
adverfus Cbriflianos fuiffe excitatam So-^omenus ,
Tbeodoretus , & alii teflantur . Ncqueunt igitur
in hunc Saporem juniorem ea convenire , qua:
in Adis narrantur de il Ii lis ad Chriftum converiijue, & baptifmo , quem cum Regni primorb

DI LE T N I
moribus ab Cyriaco fufcepire dicirur . Quamob*
rem i concludit idem Baronius f tota tita hifto
ria de profetlione Cyriaci cum Socis in Trfidem , deque filia Bgis , ipfoque Sapore cum aliis
baptisatis , fide nut at 3 vertate vacillt i
Huie argumento aritequam repondeam, ope
ra? pretium effe arbitror Seriem Chroriologicam
Regum Perfarum leorum oculis fubjicere defcriptam ex Agat/hia, qui earn ex Archivis Perficis per Sergium quemdam Interpretern fe accepifTe teftatur . Qiiamvis enim ejus cognitio
nnadmodum neceffria fit ad diffolvendum p'ropfitum argumentum , nfiii tanien nobis libi
eTe pterit ad res alias enodandas & explicandas., qua; ad Illyricam -hiftoriam q'uoqubmody
pertineant . Hujus Chronologie; initium ducitur ab inftaurato Perfarum Imperio , de Parthis recepto . Nam Artaxarcs , five , tit er
vocat Herodianus , Artaxerfes victo ccefoqueArtabmo poftremo Parthrum Rege, Perficum re
gnum fibi, fuifque poftcris rccuperavit . Hujus
exordia Agatfiias lib. i v. rcfcrt ad quartum an
num Alexandri Severi Romanorum Impciatoris ,
qui cor.gruit cum anno Chrifti fere 225; An
nus enirn primus Alexandri , ut docet Petvius
in Ration. Temp. p. 2. 1. 4. . 5. ec Hyppoiti
Portuenfis aone : omnino cohaeref. cum anno
Chrifti 222. At Baronius Artaxerfis initia rejecit in annum Chrifti 240. , Agathiam it interpretatus, quafi is fcripferit Artaxarem regnare ccepiffe anno quarto port Imperium Alexan
dri : id quod cum hiftoria Hlrum temporum
apertiffime pugnat ; harn ^Hus Lampridius do
cet rtaxerfcm a'cie viftum 'fufumque ab Alexan
dre fuiffe; ex quo ncceffario illud fflcirur, ut
ante hujus obitum ille regnum in Perils obtinucrit. Baronius itaque iniriis Regrti perfici reftituti quindecim ipfos annos detraxit $ ac pra:terea numero Regum Perfarum duos cum
fuis cujufque annis fu menfibus exemit , Vararanem fecundum, itemque tertium , quos Agathias Vararani primo , & Narfxo interj'ecit .
Idem Scriptor Regum horum Chronotaxim perduxit ufque ad Hormifdam , qui annb feXti fculi o&ogefimo regnum adeprus eft . Nobis neceffe non eft eamdem ultra Saporem juniorem
pcrfcqui 5 cjui enim deinceps eo'nfecuti funt Re
ges longius abfunt ab a tte , in qua nunc
verfamur, quam ut cum illis Cyriaci in Perfi
dem profcctio componi pot .
Seriem T^egum Perfarum ab initio Artaxerfis five
rtaxaris ufque ad Saporem . Ex Agatnia
lib. 2. & lib. 4.
chrono;
I. Artaxerfes igitur, five Artaxares Regnum
Serie Re 'n"r anno 225. tenuit annos 14. rhenfes 10^
gm Per- De hoc , anno 254. ipfigqem vitoriam Aleurum. xander Severus reportavit .
II. Saporcs Senior five primus iniit an. 241.
tenuit an. 31. Is Valerianm Impcratotem acie
viftum cepit j ipfe quoquc vitus poftea ccfufque ab Odenato Palmyrenorum Rege , vitam
cum imperio amifit .
III. Hormifdates I. iniit an. 272. tenuit an. I.
dies 10.
.
IV. Vararanes I. iniit an. 273. tenuit an. 5,
V. Vararanes II. iniit an. 275. tenuit an. 17.
Hunc Diocletianus anno 287, infigni clade affecit .
VI. Vararanes III. iniit an. 203. tenuit men
fes 4;
yrki Sari Tom. II.

FIL I A;

517
VIL Narfarus iniit an. 294. tenuit an. 7.
menf.
Ab hoc vitus cum effet Galeris ac
ceptant ignominiam iiltus eft an. 297. fufis Per-'
farum cpiis , ac Narfa;i conjugibus , forotibus , liberifquc captis .
VIII. Hormidates II. iniit an. 502. tenuit
an. 7. merf. y.
IX. Sapores junior five Secundus iniit an. 310.
tenuit an. 70. Is rem Chriftianam vehementer
afflixit, & Chriftianos crudelem in modum vexavit'.
En cur Baronius omnia in fufpieionem ad- Argumec.
duxerif , qua; de Perfica Cyriaci prfedione , * B">de Sapore Perfarum Rege , deque Jobia Regis Ua prof""
filia narrantur . Quorfum" enim pcrtinet Sapo-^'on'ni
res ilie , d quo ift Ais mentio" fada eft ? Si- "c'"
ve enim fenirem , 'five juniorem intelligi ve-'
lis,' neutrius Imperium cum illa atate congruit .
Nam ille quidem longe antiquior } hie autem
paullo pofterior, quaftl ut cum altcrutro Legatio ilia ad Dioclerianum , & Cyriaci in Perfi
dem profti , componi polfit: iiiraque enim
jxta noftram Chronologiam ad annum Chrifti
299. ptrtinet. Pritre Dicletiafius jam Impe
rio minciufm rcmilerat , cum Sapors junior r
gnait occcepit anno dcimo quarti faeculi . Ad
bec : tantum abeft , ut Sapores fecundus aulore Cyriac , qui ab ejus filia da;monem expulerat, Chriftianam religionem fufceperjt , ut
eidem^ cjufque cutoribus txitiale bellum indixcrit , quod praclare animadvertit Baronius.
Si Regum Perfarum Series & Chronologia ,
quam Agatha5 contexuit , undique fincer atqu
integra 'effer, fi nihil incerti, nihil falfi conti
nent , fateor cquidem grave inde argiinnnturn
ad fidem hiftoria; noftrae'labefa&antlam CUC J>oife . Sed video cfle multos, qui contra fntintj
& in ca Regum ac temporum defcriptione diligcntiam ac fidem Agathiae requirunt . Gisberr.'
tus Cupcrus in Notis ad cap. 9. Laftantii muir
ta illic efle animadyertit , quae neque inter fe,
nequc cum aliis Scriptoribus conciliari queuntj
& ipfe conatus effet aliqua explicare , tan-;'
dem conclufit , in tanta hiftoria calgine omnia
liquido fatis elucidari non poffe . Quid quod eadem hxc feries ne ipil quidem Baronio fatis
Erobatur ; nec levia errata in eadem fe depreendiffe exiftimat: Sed Agathias , inquit , erra
re primo convincitur in 7<(arfete , cc. Quid igi- "'
tur argument! ex rebus dubiis atque incertis clici poteft ad elevandzm horum Aclorum auto-
ritatem , quae tamdiu certa & rata effe debet,
quamdiu nihil in contrariam partem afferri queat y
quod certum exploratumque fit i Equidem nori
intclligo, cur plun's, quam hiftoria S. Marcelli , qua; clarae cvidentifque falfitatis argui ncquit, fieri debeat expofita Regum Perfarum Se
ries, quam muftis crroribus implicitam effe conftat ? Adde , quod ex tribus Regibus ejufdem
nominis Hormifdati & Narfeti interjeftjs , duos
omnino aliqui praetcrmittant . Quin ergo fieri
potuit , ut reliqui omnes Scriptbres unum itidem prseterierint , qui Narfctem inter atque Hormifditem rcgnavcrit, quique appellaretur Sapo- '
res fecundus, unde nata effet Jobia, quamCyriacus ab illa daemoniaca vexationc libcraverit ?
Saporcs vero is , qui proximus poft Hormifdatem regnum tenuit , tertius ejus nominis haberi
dicique debeat? Ex his autem id, quod volumus, efficitur, argumentum nullum efe, quippe cum vacillct , vel jaceat potius auftoritas illius Hiftoris, unde ductum eft.
XX
Verum

5i

DE

S A N T A

Verum enimvro fac fiflceram effe , germarwip ,' probata mque omnibus Regum Perfarum
Chronotaxim , ut quidquid inde nauferis , purm liqujdumque fit. Aliunde mihi in promptu eft, quod Baronio , falya ejufdem ChronoJogjae auftoritate , refppndeam . Jam indp ab
antiquiflmis temporibus recepta eft , atque inyaluit confuetudo , uf nobiliffimarum gentium
Reges, praeter npmen proprium, aliud fibi no:
men commune omnibus adfcifccrent , quod ferr
rne accipere folebant ex ajiquo Majorum fuoT
rum , qui cum domi torifve prxclariime omnjum rempublicam geffiffet, jnfignem fui nominis memoriam ac'.famarn pofteritati reljquerat.
Atque hujus confuetudJnis exempla ex omni propemodum hiftoria coJIigi pqfluntj nam ab far qmnes dejneps Romaqorum Jmperatores,
ab. Ptolomso Reges ^gyptjqs, ab Cajano Syri* Reges , perpetuo denominaros fuile opftat ,
Neque Illyricis defunt , unde communis hujufceappellationis exempla petere ac proferre poffintj cum omnes omnino Servias Reges e Nemania il i r pe oriundos vcl Stephani , yelRadoslai vqcabulo Scriptores donare confueverint .
Quin igicur verifimile haberi poteft hoc idem
fuifle in more pqfitum inftitutoque Perfarum , ut
duplici nomjne altero cujufque proprio , altero
omnium ommuni fUos Reges affierent ? Cum,
vero Sapores il Je , qui Valeriano Imperatore capto Romanum exercitum ad internecioncm delet
verat , ingentem ex ea yiftoria laudcrq adeptus
effet , idemque., ut fit, omnium Perfarum Hnguis
litterifque 1, ; hinc faftum'fiffc arbitror , u; oipnes^ deinceps ' Perfarum Reges tarn
prxclarum nomen five ornamenti , fiye faufti
ominis cauffa fibi adoptaient, & fuo quifque
nominj proprio adjungerent. Hoc autem conltiftrici Re- tuto, nihil eft in Ais S. Marceili , quin um
7m% Chronologica Rerupi Kiiarum Serie, per Agaciiiaturco thiam Jefripta , coniliari queat. Dipclctianus
' rogat us ab Rege Perfarum jufft Cyriacum in
Perfidem proricifci anno Chrifti 299. Per ;d temporis regnum obtinebat in. Perfis Narfxus, qui
paucis ante annis viftus , ingentique dade a Galerio affeftus , pacera fupplex a Romanis cum
oraffet, impetraffetque, potuit ad Dioclctianum
tamquam ad amicuqi earn lgationem decernere.
Neque iis affentjor , qui putant Narfaeum
captum a Galerio, & regno exutum effe. Nam.
uui Eufebium, yiftorem, Eutrppium , quos ifti
Auftores habent , attendus legat , clare perfpiciat, id nufquam. ab Ulis , ut praeclaredoNir^ui cet Gisbertus Cuperus . Curn autem Narfaus,
paffTft more m3jorym alterum item nomen gereret, ac-.
Siporei ceptum a Sapore primo hujus nominis , eodemCyruMw nobilitlmo Perfarum Rege , qui haec Afta
piftifciy. inpfit p maluit Narfetem communi* quamp.ro"
prio vocabulo efefignare . En itaque Saporem illum , cujus Imperio Perfica legatio Cyriaci,
refque ab ipfo. apud Perfas gefta , commmorata;que in hifee Aftis refpondent .
Prasterea ne quis exiftimet hanc confuetudinem duplicandi Regum nomina in mores Perfarum Regum arbitratu noftro ipduci, liabeohaud
plane ob/ura hujufee eonfuetudinis indicia , quae
hic proferam , quxque in vetrum friptis videor mihi reperiffe . Flavius Vopifcus auftor eft
ab Narfi'o Perfarum Rege Legatos de pace cum
muneribus ad Probum yeniffe , quod neceffe eft
contigerit ante annum oftogefimum fecundum
tertii fxculi ; hic enim annus Probo vivendi impsrandique finero attulit! Pp^ro Narfasus is , -

ARTEMI

ju$ meminit Vopifcus , nequit idem effc ', atqu<

alter He Marfaeus, quemGalerius devicit. Cum
enim is yicus fuerif a Galerio anno Chrjfti
207. neqqc aroplius feptem annos & menfcs quiib
que regnaverit, ut Agathias auftor eft, nequit
cum xtate & Imperio Probi conjungi . Itaquc
relinquitur , ut Warfes jlle , qui probo xquaT
lis fuit , ab eoque per Legatos pacpm petiit ,
longe alius fuerit ab eo , quo cumQalerius pugnavit j quique annis fere duodecim poll inte
ritum Probt regnum apudPerfas adeptus eft anno 294. Sequitur ergo , ut Vararanes fecundus
hoc nomine, cujus tmpora cum Impefio Pror
bi prxcjare congruunt , legatos ad cum miferit; & qui Vararais ab aliis dicirur, idem a
Vopifo Narfetes appelletur . Quod fi Vararanes bnpmius fuit, identique 8c Vararanes & Narfes appejjatus , yerjfimile eft binomium itidem
fuifle Regem iljum Perfarum , de quo fit mentio in Aftis S. Marceili ; fie ut unus idemque
modo Narfes, modo Sapores yocaretur . Cxterum nos in Aftis Diocletiani laudatum Vopit
fei locum ita cum Caufabono jnterpretati funuis, ut Narfjeus ab eo cqmmemoratus non ille quidem fuerit Rex Perfarum , fed Rcgulus
quidam Armenias , cui ab Rege Perfarum illa,
ad Probum legatio commiffa fuerit. Verum hanc
interpretationem Gisbertus Cuperus , aliique rzjiciunt .
AJiam Barpniani argumenti refellendi yiam
rationenique excogitavit Joannes BqHaridus , qui
quamquam in fententiam Baronii prppendeat,
tarnen acute prudenterque invnit, quemadmodum ad ea , quai in hun locum pbjeda funt,
refpondcri poffit . Quamvis in tota illa Chro- *pnrei^
noloeica Recnum Perfarum Serie neminem re- J"!?L
perias , qui Sapores appel|etur, idemque impe- Cymcui^
Hum geflerit per ea tmpora, quibus neceiTe eft gJJ '
refpondeat Cyriaci in Perfidem adventus; nihil m"8^
tarnen prohibt , qtio minus aliquem fuifle dicamus fumma digniate virura , eumdemque ex
regali iemine proercatum five Praefeum , five
Regulum, five Dynaftam , cui Sapores nomen
effet , quippe pro more illorum temporum liberalius, quam nunc folet, regio titulo dpnaretur. Hujus itaque filia erat jobia, quazadaernone torquebatur j ab hoc legati ad Dioclctiapum yencrunt , qui Cyriacum in Perfidem
ducerent ; hun Cyriaus cum filia , omnique
ejus, familia , aliifque quamplurimis ab inani
Jdolorum fuperftitione ad hrifti ultum trauxit . Quas quidem omnia & mihi valde probantur , & ab omni fufpiione falfitatis hiftojriam S. Marceili egregie yindiant , Juvat hic
proferre ipfamet Bollandi yerba : Totuit Hgulus (uifpiam , aut voyinci Romanis propinquioris Traf&us fuifle hic Sapores , ex regio fortaffls gnre . Quamquam non omnia ab hifloricis
[cripta funt :vr multa funt , qu in .Agathia.
b*c narrante libro 4. reprebendas. Haftenus fatis fuperque refppnfum eft ad fecundum argumentum , cui ne ipfe quidem Baronius admodum fidere videtur , quippe cum rem totam
aliorum jadicio permittat : Si fecus aliis placet , ipfi viderint : nos pro recia r atiene tempo-,
rim hac oportuit difcufjifj'e .
\
-

. HI.

DIOGLETIANI

III.

Suppofititia non effe , qua de S. ^Artemia commentorantur in ^clis S. Marcelli .

QUa Baronius tertio loco objecit , non folum hujus hiftoris audoritatem magna ex
parte labefadant ; fed praeterea cum Artemiam petant , in arcem ipfam noftram invadunt , quam pro hujus loci inftitutique ratione diligenter a nobis communiri, & omni ope
atque opera defend oportet . Atque de primo
quidem atque altero argumento , quod tantopere laborarcm , nihil erat ; neutrum enim Artcmiam ipfam impetit, quam hic tuendam ornandamque fufeepimus , ad quam potifimum fpedant, ac referuntur , qua diximus, quaeque diuri fumus . Neceffe tamen fuit & fuperiora il
la refellere, ne quid officerent audoritati Adorum S. Marcelli , qua: quidem uno in loco me
re non poteft , quin aliis item in locis eodem
labefadata motu concidat , vel cene vacillet .
Tertim Nunc autem eo res deduda eft , ut non obli
'Argumen que , fed directo omnis in Artemiam impetus
tara Batonianum feratur, qui nifi naviter propulfetur, nihil no
contra Si bis de S. Artemia praeter nomen nudum arque
Aricraii inane relinquitur. Itaque Baronius quidquid in
hifee Actis de illa narratur , id totum aliunde
adfcitum , ac temer invedum efle cenfet , fere
omnia in dubium revocat , ac tantum non in
ter fabulas rejecit. Quid ita? quia nufquam nobiliffimae hujus Virginis ac martyris mentionem
neque in ecclefiarticis tabulis, neque in veterum
feriptis invenit: Qua fequttntur 3 inquit, de Ar
temia 3 ufque ad 1 , & exitum Marcelli Ta
pa y additamentum putamus , quod in multis fide
-vacillent ; ulla mentio fit de Artemia
filia Diocletiani in tabulis ecclefiajiicis , cujus
memoria tam nobilis mille fuiffet monumentis ex
presa y fi verum efle Majores noflri novijfent ;
de ea prtcrea mentio efi apud aliquem Scriptorem . Sit ita fane , nemo veterum fucrit ,
qui de S. Artemia feripferit . Ilk- unus nobis
inftar omnium eft, qui S. Marcelli Ada litte
ris ommendavit, quorum de audoritate ac fide
dubitare nefas propemodum fuerit , nifi firmiffimae rations, graviflmique teftes incontrariam
partem afferanturj praefertim cum, vel ipfomet
Baronio judice , &perantiqua fine, & in iis lo
cis , de quibus nulla eTc poteft controverfia ,
omnes omnino veritatis notas expreffas habeant.
Nam quod Baronius pro argumento fumpfit ad
Hefelltur
' hune locum labefadandum , id profedo levius
efle videtur , quam ut ejufdcm loci ldem ac
vtritatem infirmet . Eft quippe ex eorum argumentorum numero, qua; negantia cum fint , ni
hil certi inde effici concludique poteft, nii ali
unde pondus aliquod & fubfidium cifdem addatur . An enim exiftimemus nihil praeclarum ,
nihil memorabile anteadis temporibus geftum
efle, nifi quod veterum feriptis continetur, HtArgumen terilque multorum eft memoriae proditum ? Quid
ti t quod enim ? nonne quod a nemine litteris confignanegatirS tum fuit , fama & auditione in porteros propaTocani ,
imbieli- gari, quafique per manus tradi potuit , Nonne
,
multa , qux- majores noftri diligenter accurateque feripferunt , aut temporum iniquitas abltulit, aut vetuftas obruit, aut tabulariorum incenfio confumpfit , aut urbium ruina oppreit ?
ex quo fadum cft, ut ex antiquis monumentis
admodum pauca ad noftram cetatem pervciKrint,
lllyrici Sacri * IL

PILI A;

yj^t enim Artemia nomen , genus , martyrium

ijluftrius erat, magifque vulgatum, quam ut ve
terum Scriptorum notitiam , aut diligentiam fubterfugere poffet 5 quinmmo vel minimae res ab
ea gefta , cum excellentem quamdam fpeciem ac
dignitatem ab Imperatoria ejufdem profapia fu-merent, digna profedo erant, in quibus commendandis immortalitati Scriptorum omnium
certaret induftria . Quid fi ipiamet praeftantifl hujus Virginis nobilitas, in oculis confpeduque omniutn expofita cum effet , cauffa fue
rit , ut plerique illam tacitam praeterierint ;
quippe cum ejus generis ac virtutum fplendor
per fe ipfe notior effet, atque illuftrior , quam
ut litterarum luce indigeret ? Quid enim necef Cur i*
fe fuit earn feriptis monumentis ornare, quae Anemia
antiqui
in omnium ore ac fermonc fumma cum laude panca vel
verfabatur ; prxfertim cum ejus nomen ac me nulla feu*
pferioi*
moria nullo hominum interitu , nulla poftcritatis oblivione extingui poffe videretur ? Priterea
quam multas five Impratrice* , five Reginas ,
five alias oequc generis nobilitate , atque virtutis ac fandimonia fama preclaras mulieres variis in locis carte ac pie colit Chriftiana relir
gio , de quibus tamen veteres Hagiographi ne
mtminerunt quidem j idque folum de illis compertum habemus, quod a majoribus per quam
dam traditionem accepimus . An quilquain effe
poteft, qui aras, publicofque honores illis adimendos effe , earumque cultum omni memoria
antiquiorem abolcndum propterea cenfeat, quod
omni antiquarum litterarum commendatione careant ? Ex ipfis Apoftolis, quos tamquam religionis noftra: Duces ac principes fumma veneratione profeqiiimur , quampauci furrt , quorum
res praeclare geftas ex idoneis Audoribus proferre pofllmusj five quod nemo eas litteris mandaverit ; five quod ii codices interciderint, qui
bus illorum Ada vcre accuratequeperfcripta continebantur. Hinc autem intelligi licet nihil quicquam effici ex argumento Baroniano, prifertim
huic opponamus ipfa hic Ada S. Marcel
li , veterrima eadem , & probatiffima , ex quibus
aut majorum noftrorum incuria , aut veterum
monumentorum jadura fuppleri poteft .
Verum enimvero, quod Baronius pro cero&
explorato fumpfit, neque in tabulis ecclefiaflicis,
neque apud ahquem Scriptorem Artemiae nomen
reperiri, id paullo diligentius expender, cV invertigare oportet . Si nomine tabularum ecclcfiafticarum nihil aliud , nifi Martyrologium Romanum intelligi velit , fateor equidem nufquam
illic mentionem S. Artemiae nominatim fieri . Sed
De S. Ar
non video, cur inter tabulas ecclefiafticas annu- temia men
merari non dtbeant Martyrologia Beda, Flori , tio fit apud Mar
Ufuardi , Adonis , Rabani , torumque exempla- lyrologoi
ria fane multa vel manufcripta , vel typis edi med ix ata , in quibus Artemiae Diocletiani filia? , egrc- talii .
gium fanditatis , & pro Chrifto conftanter obitx mortis tcftimonium tiibuitur . Ad haec : fi
nemo in numero Divorum habendus fit , nifi
quos Romanum Martyrologium univcria." ccclelia; colendos proponit,- quid ert, quod tam mul
tis prartcrca , aliis alibi, cultus , honores, preces
adhibeantur? Multas fane aras evertere neceffe eft ,
multarum ecclefiarum hiflorias comburcre , ritus abolcre , feftos dies abrogare , multos denique Divos Divafque pro fidis & commemitiis
haberi , fi prater eos, quos Martyrologium Ro
manum recenfet , nullus fit, quamvis antiquiffima
populorum religione confecratus, cui facros ho
nores haberi liceat. Quamquam Arteraia in MarX x i
tyro-

52o

DE

S A N T A

tyrologio Romano aliquid loci fibi vindicat , licet nuiquam proprio nomine defignetur . Nam
eriam Artemiam compleitur formula illa , qux
ad dicm decimum fextum Martii Martyrium S.
Cyriaci & fociorum adfcribit ; in bunc eriimfociorum numcrum Artemiam quoque indudi in
fra oftendemus , ubi de illius natali die , cultu
acreliquiis agendum erit . Martyrologorum enim
iire mos eft, ut cum plures una die & eodem lo
co martyrium fubirint, unum tantummodo altcrumve totius agminis Ducem honoris caufla
nominentj esteros quamvis illuftres, & peculiari quadam commemoratione dignos , brevitatis
caufla communi Sociorum vocabulo comprehendant .
Illud vero fatis mirari non queo , quod Baronius fine ulla dubitatione affirmt , neminem
ex antiquis ecclelafticis Scriptoribus fuiffe, qui
de Anemia mentionera fecerit 5 de ea , inquit , prxterca, mentio eft apud aliquem Scripterem. At qui Anemia? fanitatis & martyrii auebres, teftes, laudatorefque fuerint, haudpaucos habeo; non illos quidem ejus aetati quales,
faiis tamen antiquos , atque ad fidem faciendam
vel maxime idneos , Bedam fcilicet , Ufuardum, Adonem , Rabanum , quorum teftimonia
fuprd decripfimus . His adjicias Urfionem Ab
batem, qui faculo undcimo, & Pctrum Equilinum , qui dcimo quinfto floruit . Caute ig i
tur, prudenterque Joannes Bollandus, cum aliqua in Ah's S. Marcelli reprehenfione digna inveniTet , Anemias tamen vel genus Imperatorium , vel illuftre martyrium in dubium revo
can millo modo pofle cenfuit 5 eque apud il
lum tanti valuit vel auftoritas , vel argumentum Baronii, quod multorum teftium auftoritatc refclli pofle videbat , ut rtemiamDiodetiani filiam Divorum numero expungendam efle
cenfueiit .
. IV.
ftiomen Maximiani , unde Baronius expungi vo
luit , amovendum indidem non ejfe .
Ua; a paragrapho quarto hujus hiftorix ufque ad extremum deducitur continuatio fe1 , ut Baronius
"
:
riefquc rerum , eft ejufmodi
nullo prorfus modo ad Maximianurn earn referri pofle exiflimet . Quocirca quae deinceps gefta funt , Maximiani nomine Se imperio perperam fignari putat , cum ilia omnia ad Maxentium fpedent, V pro Maximiano Maxentium fcribi legique oporteat : Extant , inquit, Aa fanSi Marcelli in nonnullis corrigenda , ut ,
quod ad prxfentem rem fpeclat de tempore , quo
Marcellus paj]us3 loco Maximiani Maxentius reftituendus eft. Idem in Notis ad Martyr. Roman,
ad diem 6. Januarii in ilia verba jubente Maxentio Tyranno haec fcripfit; T^on autem fub Maximiano , ut mendofe legitur in aliquibus codicibus . Joannes Bollandus paullulum diflentiens a
Baronio, non fatis fibi explicatum efle ait , utrumexeo quarto paragrapho dimoveri oporteat
Maximianurn j quippe ad verba illa ejufdem pa-
ragi aphi : Hoc audiens filius ejus Maximianus hanc
notam appofuit : Baronius deinceps reflituendum
cenfet Maxentii nomen , ubi Maximianus nominatur . Id nobis baud fatis expeditum eft pronuncia
re , In cam deinde fentcntiam propendet , ut Ma
ximianurn retinendum putet , & nomine Galerium iptclligi velit . Ubi vero ventum eft ad

A R T E M I A

paragraphum quinflum eumdemque poftrcmum "

Retinen,
tum dcmum Baronio aflcntiens, docet Maximia- dm
in anum ubique in paragrapho delendum efle tisS.Mareft
illa quippe verba ejus capitis : Hoc audiens Ma- celli
Maximia*
''-*
*i
._'
ximianus Auguftus indignatus &c. hac cnfura con aui f nuiquam ve
fixit: Omnino hie & deinceps Maxenfii nomen re ro
Maxen,
ftituendum videtur . Sed lieat nobis ab utroque liut fubdiflentire , & contra atque fentiunt tales ac tan- iluiJut .
ti Viri , utrobique Maximiani vocabulum rctiT
nerc ,
Nam quod attinet ad paragraphum quartum,
unde Baronius, ut Bollandus ait, Maximianurn
expunxit , ut Maxentium fubftitueret $ nemo non
videt eas illic notas Maximiano impreflas efle ,
quse in Maxentium transferri nequeant . Illc
quippe fuic dicitur filius Diodetiani , & frater Anemia; , atque ad rempublicam gerendam
acceiTc ftatim atque Diocletianus imperium depofuit; cujus nutu Sc autoritre in partem Cxfarese five Auguhlis hrcditatis vocatus fuerit j
qua; quidem fi ad Maxentium aecommodare coneris j fruftra labores . Nam is uno anno , &
menibus fere quinqu , poftquam Diocjetianus
imperare defierat , Imperatoris nomen & infignia
furapfit; nec vero Diocletianus haerecjem imperii
Maxentium inftituit, fed per fe ipfe tyrannidem
ocupavit , aflentientibus Praetorianis militibus:
ex quo fit, ut cumMaxentius eque Caefar, ncT
que Auguftus, eque hares imperii faftus fit a
Diocletiano, is nullo modo aut filius Diocletiani , aut frater Anemia; habed dicique potuerit .
Diocletianus , ut hic feriptum eft , cobredes fe
cit filios fuos ; qua; verba non conveniunt in Ma
xentium , fed in Maximianurn , de quo ftatim
fubjicitur mentio . Is autem eft Maximianus Severus, ut infra explicabimus, quo cum haecomnia perbelle congruunt . Praeterea martyrium Cyriaci , quod in eodem paragrapho quarto narratur , nullus Maxcntio , omnes autem Martyroiogt& Hagiologi Maximiano adferibunt . In hoc
igitur paragrapho nihil loci Maxentio rclidum
eft . Cafterum ut quod fentio , ingenue fatear ,
Baronius fie explican j'ntelligique poflet , ut ex
eo tantum loco Maximjanum exdudi velit , ubi
mors Marcelli pro Chrifto inter amimnas fordefque catabuli pie obita refcrtur 5 id quod defcribitur in quindo & poftremo paragrapho hujus hiftoria; . Sed cum Marcellus pcenas & cruciatus ob religionem fubire cceperit fub Maxi
miano, cujus juflu verberibus caefus fuifte dici
tur paragrapho quarto horum Aorum ; cumque Baronius univerfum ejus martyrium referat
ad Maxentium , nullamqu in eo partem relinqut vejit Maximiano; proptcrea Bollandus & alii
putarunt, eamfuifle opinjonem Baronii, ut Ma
ximiani nomen ab toto illo paragrapho quarto
ablegandum cenfucrit. Sed qu'icqud fenferit Baronius , retinendus eft tamen in eo paragrapho
Maximinusj itemque in quinflo ac poftremo,
unde ilium Baronius pariter ac Bollandus abjiciendum efle docent .
Nam inter ea, qua; utroque paragrapho continentur, breve fane tcmpus interjeftum eft, ut
fatis appareat fub uno codemque Caefare vel In:peratorc omnia fafta & tranfada efle . Paragra
phs quartus B. Cyriaci & fociorum martyrio
& fepultura concluditur; hinc oo dierum fpatio interpqfito tranfitio fit ad primam illorum
translationem , unde paragraphi quin&i initium
ducitur: Toft dies ocio veniens Marcellus Epijcopv< cum Lucina Matrona Cbriftianijjima , condiyit corpoia Sanftorum cum aromatibus 3 &~ pofuit

D IOC LET I A N I
pofuit noftu in Tarone &c. Ab eorum prima
translatione nondum quinqu menfes interceiTerant , cum . Lucina Martyrum exuvias e Sa
laria in viam Oftiertfem tranftulit , honorifi'ceque
in fuo praedio condidit yi. Id. Augufti : Trans
lata funt corpora cum S. Cyriaco m pradio ejus
in via Oftienji, milliario ab urbe feptimo ,
ubi requiefcunt in farcopbagis lapidis , quos ma
nu fua recondidit B. Lupina in pace vi. Id. *Augufli . Inter utramque translationem eadem fantiflima mullere fuo patrimonio, quod fibiopulentilmum btigerat , Romanam ecclefiam lon
jee monificeque ditayit: Eodem tempore B. Luci
ra fecit donatijonem de facltate fua : To eodem
tempore non ad fecundam, fed ad primam trans
lationem, quae in diem vigefimam quartam Martii incidit , referendum eife diximus in notis 5
nam ob earn donationem Maximianiis Lucinam
bonorum profcriptione fcexfilio mulravit, Marcellum in Catabulum conjecit . Hoc audiens Ma
ximums ^Auguflus indignatus profcriptione earn
damnavit &c. Id autem cpntingere non potuic
poll fecundam translationem, ideft port vi.Id.
Augufti . Nam tum & Maximianus Severus Ro
ma abierat , quern per hxc fere tmpora poil
obkum Conftantii Galerius Auguftum crearat ;
&Maxentius nondum imperium invafrat, qod
vi. Kal. Novembris adeptus eft an. 306. Quare
nos in notis & in fynopfi hiftoriae Marcellianx
martyrium , fepulturam , utramque translatio
nem S. Cyriaci conjecimus in annum 306. e
que hxc in annos confequentes re^ici poffunt ,
cum jam Maxentius imperabat ; nullus enim Vcterum fcripfit Cyriacum fub Maxentio mortem
pro Chrifto oppetiifle , fed omnes ejus marty
rium Maximiano adicribunt , quo quidem nov
mine Maximianum Severum inrelligi oportere
infra dicemus . Quid plura ? Legantur omnia ,
qua: deinceps coofecuta 1 dicuhtur in hoc paragrapho poftremo , & confcranrur cum iis ,
qua: fuperiori paragrapho dcfcripta funt j utro?
bique fe pftendit interrupta quxdam continuar
tio feriefque renirh, ut alias ex aliis, & omnes
inter fe aptx colligatxque videantur, & omnia
fata peraftaqiie efle fub uno eodemque Imperatore > ex quo fit ut fi Maximianus retinndus
fit in quarto paragrapho , ut retinendum eile
jam oftendimus, idem ab hoc paragrapho, qui
proxime onfequitur, dimoveri nequeat .
Haud equidem negaverim quinfto paragrapho
quxdam interjecb ce de martyrio obituque Marcclji , qua; fine controvcrfia Maxentio attribui
neefle eft . Scd Auftor praeter inftitutum , quar
fique a propofito digrediens ea interpofuit . Cum
enim narrare ccepiUt de martyrio S. Marcelli ,
quem Maximianus in Catabulum conjecit , &
jumentorum cuftodix' addixir, , open pretium
efle cerduit ejus fupplicii martyriique exitum,
paucis exponere : quomodo fcilicet loci pedore
ac fit confeftus aliquot poft annis diem fuum
obient } Marcelli autem interitum , confumatumqu martyrium Maxentio adicribendum efle
inter omnes conftat. Is ergo Scriptor more corum, qui res fummatim attingunt, neque Ma
xentium nominal, neque narrt, quemadmodum
bis 'captus fucrit Marcellus ; & primum a Ma
ximiano ann. q6. hand multo poft Cy
riaco illatam fit indufus in domum Lucinianam,
quam Marcellus Deo confecraverat , Maximianus
vero in ftabulom converti julcrat , nde haud
multo poft a Clericis exemptus fuit j deinde ve
ro a Maxentio fere triennio poft in eumdm lo.
jllyrici Sacri . II,
1

F TL .

cum retrufus fuerit , & pubficis ibidem jumentis fervire juflus ; ubi demum fanftiifime obiit
an. $e. XVII. Kal. Fcbruarias . Id adeo indicant
verba : Ubi poft multos annos, ( tres nimirum ) ferviendo indutus amitlu cilicir.o emiftt fpiritum: qiribus quidem verbis dclart fe plurium
rerum & annorum cpitomam quamdam conficere . Cum igitur multa alia Jiis annis interjefta
brevitatis cauffa praeterierit , Maxentium quoque tacitus praetermifit , fub quo Marcellus martyrii palma'm adeptus eft . Nos igitur brevem
banc digreilionem , quae ab Iiis verbis : Ubi etiam poft multos annos <Cfc. ufque ad haec : ubi re(juiefcit in pace , producitur , parenthefis nota
trinque appofita conclufimus; rte fcilicet interpofitu interjeuque rerum, quae alio fpehnt ,
temporum ordo feriefque prturbartur . Poft
haec , Auftorad id , unde parumper digreffus erat,
ftatim revertitur : Eodem , inquit , tempore Maxi
mianus lAugujlus pracepit ad fe venire Garpafium
Vicarium , & interrdgavit &c. Et cum vidiffet
Carpafius placatum ftbi Maximianum , petiit ab
eo domum B. Cyriaci &c. quae quidem verba conjungi nequeunt cum obitu Marcelli , qui poft
multos annos martyrium jampridem inchoatura
abfolvit ; fed illud tempus indicant , quo pri
mum Marcellus, jubente Maximiano , comprehenfus religionis cauTa , laborare in Catbulo
vexarique ccepit . Id confirmant, quae ftatim fe
quunturj nam ecce tibi iterum Carpafius urbis
Vicarius, qui, ut dicifur paragrapho fuperiori,
& quaeftibni de . Cyriaco habetldae & tOfmentiseidem infligendis prafuerat. Praetera
eft verifimile , ut Carpafius ufque ad obitum
Marcelli' diftulerit vel poftulare a Maximiano ,
yel incolere domum Cyriaci , fed fere ftatirq
ab hujus martyrio ejufdem domus poffeffionem
adiiffc vidctur , quam cum nefariis fceleribus
polluiflet , juftum ac debitum fibi exitium ab
irato Peo confeivip . Dubitari igitur non poteft , quin hxc omnia , quae poft illam digreilio
nem lequuntur , ad id tempus revocari oporteat , cum poft marryrium Cyriaci Maximia
nus in domum Lucinx ad jumenta curanda Mar
ceilum contrufit.
Hanc non ita longam a propofita hiftoria di
greilionem cum graves ca:teroquin accuratique
Scriptores non animadvenerint , faum eft, ut
hifee Alis S. Marcelli nomen praefigerent , dc
quo dium eft alio loco diligencius , deinde ut
b hoc poftremo paragrapho Maximianum ablegandum, & in ejus locum Maxentium fubftituendum putaverlnt . Illud etiam errorem prsebuit , quod cum Marcellus bis captus fuerit ,
conjeftufquc in catabulum , pleriquc exiftiment
unum fuifle Maxentium , qui femel atque ite
rum eamdem illi pcenam innixerit ; ex quo fieret , ut Marcellus fub uno & eodem Tyranno
martyrium inchoaverit , pariterque abfolverit i
quod ego judjeo longe aliter efle . Nam primum
quidem juflu Maximiani comprehenfus eft haud
multo poft Cyriaco ejufque iociis illa
tam, propterea quod ardes Lucina: in media frequentiflimaque qrbis regione Deo confecraiTet ,
in iifque rem divinam perageretj quo idem Ma
ximianus publica jumenta inferri , & eorum cu-j
rationem & cuftodiam Marceilum fufcipere juffit . Id ex Aftis S. Marcelli coliigitur . Deinde
vero poftquam Maximianus ex urbe difceflt ,
Clericorum induftria , cum ex illo loco fecdoque minifterio exemptus cfiet , ( id quod Auclor
nofter prastermifit ) poft duos annos & aliquot,
X X j
men-

Cur Scri.
ptorcs hifee Actit
nomeo
Marcelli
prcflXC;
rini

Bit Mircelluiconjeut in
cat.ibuls ,
primum a
Miximiano,deinde
a Maxatio .

DE
S AN TA
AR TEJA I A
S*2
flacqfps, iterum * Maxpntio jufluseft in e^mdem rnn\s afiff oftdprmiyit in Domino , Sed Urfio
uftdiara.dr.rudj > atqyie a<{ priftinum munujsrp- in eamdfm dem emel atque iterum , prjmur
ypari . Nam Maxntius cum initio fimularet lie a Maxirianp j dinde a Maxentio detrufum f^uiffe
hnftianis amicum & fautorcm cfle , ut eos aj affirmt j id quod oha-ret ^s S.
fuas partes contra Severum y (Galerium allicerer, ejli j nec diferepat a ibrp Rom. Pontificumi
poft nunc ex Italia fugatum , ilium vero extinr in quo feriptum eft jpffifle Maxentium in eadem
dum, ftarim abjpda, quam ad tempus fumpfer ecclefia iterum planeas externi , ideft cidem do?
rat ilia religionis&. dementia? larya , quorum an
mus I^ucina? , quam Maximianus beftiis illqc qe
tea parrocinium fufcepiftc videbatur , in eorum duis yiolaverat , iterum jubente Maxenjip )j>
yitam ac fortunas fajvjre ccepit j & cum plures ftabulum converfa eft^ ubi publica jumenta Mar
Chriftianorum (uppliciis madavit , tum prarci- celli cura qperaque alwntiir . Qyiod autem ejufpue Marcelliim Fpntific.em iterum inlufif dem libri Auor tradit Marceilum x eploo,
earndem domum Lncjna? , quam ipfe divinis fa<- in quo eum Maximianus conclijferat, nono pofi;
crjs & myfteriis injt.iavcrat , & publica jumenta menfe pdudum fuiffe aClpricis, non fattsvide
Maxen iterum illata curare juflum , diuturni car7 tur cum yeritatecongruere; nam Marcellus menr
Mweeuo" cer's rumnis, ac tptro odore confpcit. Exqui- k Martio paullo poft martyrium yriaci ob
aeamd rus ljquido apparet poftrerao hujufce hiftoria? onfecratam domum Lucinianam , in banc ad
| paragrapho nihil ontineri , auod ad Maxentium curanda publica jumenta Maximiani juflu conbeftUf in- pertineat , praeter ea , qua? de fecunda Marcelli trufus fuir ; eodem autem anno dip otava AuP?"*J?
fcuftodia, ejufque morte per digreflonem Audor gufti idem Marcellus jam librtate Clericorum
adjccit . Haec omnia diligenrer djftindequp ex- opera donatus fueratj quippe cum vi. IdusAuplicavit Urfip Abbas Akimontens , & Marcel? gufti una cum' Lucina interfuerit translationi
Juro primo quidem pro religipne certamjne fub corporum S. Cyriaci, & foiorum, qua? eodem
M^ximiano , altero a,utem fub Maxentip defun- die in viam Oftienfem ad pra?diu m Lucina? trans
dum eTe docqif , quamquam ineoerravit, quod lata funt . Ira enim fit , ut yix quinqu menfes
qua? pertinent ad Maximianum Severum, eaMa- ab ipfomet Marcello in cuftodiam tradito , ad
ximiano FJerculio adfcripferi , preciare ani- eumdem
libertatcm aflertum effluxerinj .
madvertit Joannes Bollandus .
Qua? de Marcello bis capto detrufoque in caT
$, V,
tabulum diftinde & perfpicu fripfit, Urfio Ab
bas, fyuc transferre libujt. ex cap, iv. Hiftpria in quarto itemque poflremo paragraphe
S. Marcelli, non alium Maximiani nomine inMarcellianss : At illa, ideft Lucina ) petiit Ta
telligi pojj'e , nifi Maximianum Severum .
pant 3 ut domum, fuata confecraret eclefiam , qua-,
fenus locus cajnalitatis fieret locus confecrationis .
miaous is , de quo in locis modo IauWjc diflua Ule: eclefiam confecravit , in qua MAximia
frquenter & Miffas celeoray.it . Eadem vero doeft, tot tantifque difficulta-?
datis fermo

rnus arex fibi poflea fuit ^ & exilii locus} fed nous Tianc hiftoriam impHciiit , ut przpofteris
cofltempfit quia defiderabaf lum. tempopbus , confufifque perfonis, & rprum ger
aueyem exiflimavjt pro pxatorio , quia juun- ftarurii ordiricm perturbaverit , & tptius narradari deftderabaX' paradifa . Et quod fuit - tionis fidem magnum in difcrimen conjecerit .
P<r titm
forium ea domus Dei jubetur animalibus eff, a- Dunte quarto fajculo plures fuifle cbn- hn ten*
tabulum } in qita tnox anhnaritm paflor ^ tonfli- ftat vpj Ca?farea vel Imperatoria dignitate pra?- ni pin
rel ruetuitur paflor . et & publi- ditos, qui Maximiani nomen gereb.ant i eque rani live
a euflodia; ne. tanto Sacerdtt deeet publica in-z facile eft alium a'liis pra?ferre , & quemcumque Cxi*res
five Impt.
furia . , , . Sed cupi depofiH purpura D&aximia* felegeris, ad quem poftremam hujus hiftoria? parr ratorei
nus fuiffet fecutus collegaw, / Diocletianum , tem referas, multa? undiqup difficultates circumr Ifjaaiau*di nomint
noti Tenientes Clerici, de catbulo eduxerunt S. ftant, quihus te ipfum aut vix^ aut nullo mo- appeJltli
Marceilum . L&tiflcatur ecclefia fubito , utpotetan. do expdies. Fuerunt fane, qiji ante nos hujus
ti pafloris reftituta patrocinio .... Maxentius loci difficultatem pcrfpedam cognitamque hapejor prioribus regni infortunio fortitus imprium , buere, atque ut earn vel imminuerept , vel ex-?
ut regrtandi 3 it faciendi in Qhjiianos obtinuit plicaren , vel omnino amovprent alii aliam,
h&rediurq . Qui cogexet S. Tapar negare , yiam rationemque inierunt. Sed eorum pace diquod erat; videlicet ;
illeCbriuw xprim , nemo ita fliciter in ejufdem loci noconfitendo facrijicia derideret ; ite- diqu explicalipne verfatys eft , quin fe dum ex
TMW cum furore tmiffa fententia refiituiturin a- pedir vellet , in alios atque alios laqueos induerctj nondum, ut m.ihi videtur, ita diligen
tabulo cum pMia uflodia.
ter explanata funr omnia , nopdum ita cautum,
Fajepr equidem in Ledionibus Jireviarit Ro
mani , itemqu.e in libro de Romanis Pontifici- eft de unaquaque re, ut veteri chronologix hibus uniusMaxentmentionem fieri, a quo M^r- ftoria?que nihil detriment immineat , fed undir
c'ellus bis captus conjedufque in catabulum fue- que farta 8c teda fervetur. Ac mihi qyidemneT
it . Verum facile eft fufpicari in priorem lo- mo alius videtur eTe , qui hie Maximiani no-r
um, , Maxentius nominatpr , Librariorum mine intelligi poffit ac deb,at , nifi Maximia
infijitia vel incuria pro Maxitniqno Maxentium nus Severus . Is unus eft, qui nodos omncs ex-?
irrepitflfc , Prarterea in eodem Breviario Roma- pediat , qui hifce Adis perfpicuitgtem conciro alius priori , alius poftcriori Marcelli cuftp- ^ , quocum omnia praeclare congruan . Hoc
^ia; locus a.flgnatur j primum fiqui4em in pu enim conftituto , falva & bene onftityita fun?
blicum ftabulum inclufam fuifle dicitur , bf omnia , nihil eft quod temporum Qldines per-
ftiarum.x qudt publice alebantur , uram fuflineret ; turbct , nihil quod antiqua? da?iarea; hiftoria?
dein.de ver'p in domum illam Luci'nianam ab ip- officiajt . ]d' quod um planp acpuratequc oftenfpmet ad divinum cultura onverf^mj derimus, nec hos induftria? noftjeae, nec fui 1er
M quam atabuli befliifs transferrin & a Marcel dorem laboris pcenitcbit . Priufquam verq rem,
lo euftodiri juffn ubi Iojc f/ditat n}u\tifquc r.t- ipfam aggredior, ncffp pft^ ununj ornnino fcrur
puluro

 I L I N I

F I L I ;

54
pulum amover , quem ftatim qui contra Ten ta quifque ac plerumque tenui humilique fortuna
tiun: , nobis objicere poffent . Illud, inquiunt, ad imperium attulcrat. Non eft autem verifimiante omnia doceas oportet , ubinam Severum Ma- le, ut Severus hanc Majorum confuetudinem ne.
ximiani vocabulo appeliatum invenas , tc undc glexerit , & uno fimplicique vocabulo conten*hoc nomen eidem obvenerit. Nulla extant rno- tue, quod privatus antea geTerat , nihil cidem
numenta , nulls inferiptiones , nulli codices , glorias fplendorifque accerferit ex prsclaris ma.
unde id colligi queat, nufquam ille apud vete- gnifque nominibus, cum ad imperium Ca?fareum
accederet , Prsterea Diocletianus , ut ad Severi
res aliter denominan olet, quam Severus.
tmpora propius accedam, multo* habuit filios,
De antiquis numifmatis, & inferiptionibus ni
hil eft, quod rcfpondeamj ex iis Romans an- quos familia; fus per adoptionem inferueratj nec
tiquitatis reliquiis multo plures periifle , quam paucos ex iis nepotes pofterofque , qui Romaextare confit ; novi quotidie lapides , nummi- imperium obtinuerunt . Ex iis porro nemo
unus fuit , quin ex gente Valeria , unde prodieque in lucem proferuntur ; quod quidem argu
mente eft alios longe plurimos adhuc irrepertos rat Diocletianus , praenomen fibi vel honoris vel
ccj & fubter sdificiorum ruinas altius in ter- grati animi flumpferit . Juvat hic eos recenferam depreTos , quam ut facile effodi , atque e re i quos apud Henningem hoc vocabulo infi*
tenebris emerger poflint. In his fortaffe aliqiji enipos inveni ; fiint auterp hi ; M. * Vor
latent f quibus Maximiani Severi nomen inferi- lerius Maximianus Herculiuf 3 M. ^urelius Va*
ptum fit . Prsterea cum breve fuerit five Cas- lerius Maxentiusy Galerius Valerius Maximianus,
fareum , five Auguftale Severi imperium , nul* Ciderins Valerius Maximinus Da%a , ^iurelius Va
laque re admodum memorabili infigne , pauca lerius Licinius y Fl. Valerius Conftantinus Magnus
ille fane , aut nulla omnino hujufmodi monu- &c. Quid igitur caufia exeogitari poteft, cur
menta pofteritati reliquit ; nec mirum fi pau- Severus aut non debuerit , aut noluerit ex gen
tilicio Diocletian i vocabulo nominari Valerius^
ciflima ilia, qus olim fortaffis extabant , vetu
lias obruerit ; ex quibus efficitur nullum hinc Nonne is quoque nter adoptivos Dioclctiani fiargumentum idoneum deduci ad noftram opi- lios vel nepotes locum , & numerum obtinuit?
nioncm labefaebndam , Antiqui porro Scripto- quod enim hxres imperii , quod Caefar , quod
Auguftus fuerit y uni prxcipue Diocletiano *
r*s cum Imperatores velCsfares nominant, car
ter i s prstermifis uno fere eos vocabulo, maxir ceptum referre debuit, qui collt um illiabHermeque proprio defignant ; up mirari nemo de- culio Cxfareum imperium ratum habuit & ap<
beat , fi hune, de quo agimus, nico tantum , probavit . lit vero Hieronymus Henninges fupra savent bt
quod 1 Ii proprium erat, quove ab aliis diftin- laudatus ceteris, quibus Severum affecit vocabu- v*lerin
guebatur , fimplicique Severi nomine affecerint . 1 1 s y Valent quoque nomen interierutt : M. *Au- ,0 , a,
relius Valerius Severus . Quod fi vix, aut nec Mn*xilJi*
Unam tarnen inferiptionem veterem illam qui
dem , fed admodum mendofam invenio apud Tho- vix quidem dubitari poteft, quin Severus e Dior-^",,*!!.
cletiani familia Valerii nomen acceperit, quam- veiGai*
mam Reinefium, in qua Severus , jpfomet in
terprete Reinefio , Maximiani nomine afficitur. quam ex antiquis Scriptoribus nemo fit , qui 119
Hanc repertam in Delphinatu apud Amputeum ejufmodi appellatione Severum donaverit j quid,
pagum in trivio Columna, hicfiibjiciendam cen- eft cur dubitemus, quin idem Severus aliud fibi
i'o
lafcrlp fui cum ea , quam Reinefius appofuit , animad- prxnomen vel a Maximiano Galerio , vel a Miximiano Herculio adoptaverit , licet ne hoc qui
*."'"
bt
Scve- verfione.
dem memoria ac littcris proditum fuerit ? Et
ru dint
ft Maxi
Imp. Cae. . M.
Maximianus. P. F. Aug. vero cauflae fuberant vel gravifmse , cur Sevc
rus ab Herculio paritcr & Galerio Maximianus.
Germ. Max, Dacic. Max. Daci, five Serus ,
denominari vellet , atque hoc , qualccumque ef
Maximia . . M. Max. Sarm. A. X. D.
fet , grati obfequcntifque animi officium utrique <
m
, M. nobiliffimus Salex, M. P. M.
perfolveret . Etenim ut Severus Csfareo nomine.,
atque imperio donaretur, alter fuam induftriam
Animadyerfio Thorns Reincfii.
conllliumque , alter fuam auftoritatem operamtfegligenter defcriptas , confufus , & prorfus que contulerat . Nam Galerius quidem Severum
male habitus efi ifle lapis ; nec fic tarnen corru- in Italiam ad Herculium mifit , ut ab eo Caefaptus , (juin quid relit , utcunque intelligi poffit . rca dignitate augeretur i numquam vero deftitit
Trafert enim Imper. Cae. . Vol. Galer, Maxi-, Diocletianum hortari , orare, atque adeo injecto metu impeliere , ut Severum in partem hxmiamtm , & quem ifte Cxfarem adoptavit Fl. Se
verum Maximianunt , Germ. Max. Sarm. Max. reditatemque imperii vocaret, eidemque Cxfaris
nomen ac poteftatem confirmaret , quoad ilium
DacicHtn Max. nobiliftmum Cafarem . Verfu fe
cundo Daci frufira iteratur . Extremo ^lexiam ad fuam fententiam perduxit . Herculius yero
innui puto , quod fuit oppidum in Heduis , cujus Severum purpura induit , & folemni caeremonia
veigM hodierna Jtlife . Ultima littera M. in rituque Caefarem appellavit . Porro rem ita genumeri notas revolvtnda videtur , ut millia paf- ftam effe , quemadmodum a nobis exponitur ,
plane aperteque dclart Galerius , qui apud La
/MOixi., nil xa. concipiamus ,
Quod fi remota audoritate cxernplorum , quan- xantium , Diocletiano diflentienti Severum obdo hzc vel nulla , vel dubia fuppetunt , reipfa trudit: ignus y inquit cap. 28. quoniam militia
& ratione veritatem velimus exquirere , non de* bus fideliter prxfuit , & eum. mi ad Maximia*
funt argumenta & conjecturas fat is graves , unde y ut ab eo induatur . Galcrii poftulatis
Colligi liceat Severo Maximiani prsnomen in- quamyis. initio Diocletianus repugnaverit , poditum fuiTe . Omnibus fere five Auguftis, five ftca tarnen , vel invitus aiTenfit : Efto , inquit ^
Csfaribus , iis prarfertim , qui tertio quartoque Conftat igitur ex Laclando tres omnino fuiflefsculo floruerunt , id moris fuit, ut plura fibi audlores Caslarei nominis atque imperii Severiaeademquc illulria nomina , alia aliunde fibi ad- ni , & fuam quilque operam in id contuliflej
feifeerent, unde ornatus quidam fplendor ac quippe cum ad earn rem Galerius confilium ac
ceder proprio cujuque nornini , quod e priva- preces, Diocletianus j & Maximianus auftoritatem

S A N T A

tern poteftatem adhibueirit . Itaque Severus

quemadmodum a Diocletiani familia Valerius ,
fic ab rierculio, vel a Galerio , vel ab 'utroque
Maximianus denominatus eTc videtur . Omnino
ifte mos erat teraporibus illis , hxc five confuetudo, five prasfcriptio illius aetatis, ut qui Imperatores vl Caefares firent , obfervantia & ofr
fic-ii cauTa , ab eo pkrumque nomen mutuarentur a quo Csfare vel AuguftaH dignitate qrnabantur . Nihil autem cauffae aFcrri poteft , cur
ab hac feu lege, feu confuetudine Severum eximi
bporteat .
'Hue accedit , quod Severus nemini magis ,
quam Galerio additum, dedkum, & obftrirum
fe prbuit , qaippe cuiGasfa reun nomen atque
Imperium in primis acceptum ferebat . Argument eft
quod Galerii' voluntas & aucbrkas
potior illi femper fuit, quam fides &qbfervantia
Conftantio debita , quem casteroquin parentis
loco habere, colere, aufcultar'e debuerat ; nam
Herculius & Diocktianus Severum Conftantio
Caefarem , ac reipublica> adminiftrum dederant ,
in ejuique ditione ac poteftate efle voluerant
Contra vero ilk nulH impenfius, quam Galerio
obfequebatur, & morem gerebat . Adeo autem
Severus ab arbitrio nutuque pendebat Galerii,
Ut hoc jubente, non dubkaverk Conftantii AuT
gufti fui filio, ad patrem morti jam pr-oximum
jn Britanniam proficifcenti, infidias moliri . Id
fcilicet Gakrius fpe&abat , cum Severum item.- que Dajam Caefares defignavit, ut ii omnino fibi
obnoxii , atque ad omnia obedientes forent ;
. Hos , inquit Laant. . i8. oportet nuneupari-,
qui jint in mea poteftate , qui time ant , qui nihil
\. faciant , nift meo juffu . Ex hoc autem illud effi- fcitur, ut fi nulla fuif&'t ratio , cur Severus ab
Herculio , effet tarnen cauffa admodum gravis ,
cur a Galerio Maximianus nominari vellet j cum
enim huk vel plyrimum tribuerct, feque totum
ad ejus voluntatem fingeret atque accommodaret ,
fane verifimik eft hanc etiam fuaserga ilium propenfionis & obferyantiiB fignificationem dediffe ,
ut officii gratique animi caufla ab eo Maximiani
Bomen fibimet adfeifcerti.
Quid quod Haymo boftus in primis, licet pot * ^'oruro temporum , Scriptor apud Gisbeitum
voMi M- Cuperum in notis ad Laft-. Maximiani vocabulo,
S'W"? Seyerum affecit ? Q]id porro cauffas ferk Cupe, cur Haymum ob earn appellationcm Severo
tributam erioris. arguerie , fane non inrcHigo j
nec facile mihi perluaferim ab homine gravi &
cordato, temer ac fine ulla ratione , appofitum
Severo fuiffe nomen Maximiani. Adde hue , quod
Diodetiano nomen Maximiani mirifice arridebit , propterea^uia Maximianus Herculius, quem
primo Caefarein , deinde Auguftum & colkgam
fecerat , morigerum fe ac fidelem Diocletiano
praebuerat . (Juare cum id nomen boni fauftique
ominis loco ducertt , ideirco cum Galerio faream dignitatem contulit , eum Maximiarium
deinceps vocari jufft j ex eo nomine augurans
eamdem in Galerio erga fe fidem atque obfervantiam fre , quam in Herculio expertus fuerat. Atque id cauflae fuiffe arbkror, quareGalerius etiam jufferit Dajam, quem Qeiarem facere conftituer^t , denominan Maximinum , feu
Maximianum , hominem esereroquin barbarum,
& ^agitiofum , ut , cum nullam aliunde comrpendationem haberet , vI ipfo tarnen nomine
a^iud Diocletianum gratiefus , fieret . Qua? quidem omnia ex Latantio cap, 18. facile colligi
poTunt: lime y inquit Galer-ius , oftendens Da-

ARTE M A

jam y adolefc entern quemdam femibarbarum ~y quem

recens jufferat Maximinum vocari de fuo nomine. & ipft ( Galerio ) Dipcletianus
ex parte mutverat ominis caujfa , quia Maxir
midnus (Herculius) fidem fumma retigionc ftabat . Hinc conjici poteft ipfum fortaffe Dio*
cletianum autqrem fuiTe , ut qindp' repugna;
re non poterat, quominus Gaefr Severus fieret,
ei faltem Maximiani nomen imponeretur. Sper
rabat quippe id nomen acque fibi felix in Seve*
ro futurum fprtunatumque ',* iatque fuerat in Hcr-r
ulio 5 prasfertim cum vitam privatam inkurus
cogitaret , quantum ad fuam falutem ac pra>
fidium intereflet Severum fibi amicum & fauto->
rem habere.
Itaque vero admodum fimile eft Severo fuiTe
Maximiani praenomen 3 five a Galerio , five ab
Herculio, five ab utroque illud acceperk . Hoc
autem pofito &conftkuto, illud quoque, quod
hujus loci caput eft, fine ulla dubitatione affirmo, Maximianum eum, de quo in quarto item*
que poftremo paragrapho Aftorum S. Marcelli
multa fcripta funt , alium efle non poffe , hifi
Maximianum Severum. Quod in neutro illo pa^
ragrapho , ft brevem quamdam digreflionem excipias , locum habere poflt Maxentius , id fa*
tis fupra declaratum eft. Nunc reftat , utargu-'
menta rationefque afferam, quamobrem Herculius, pariterque Galerius ab ' utroque illo extrc-r
mo pragrapho exdudi debeant . Inter omnes
conveniat neffc eft , a primo paragrapho uf
que ad inkium paragraphi quarti ,. nufquarn
alium efle ^ nifi Herclium, qui Maximiani no-,
mine delignatur 5 fed illud etiam inter omnes
conftare ac perfpicuum efle debet , in ea, quas
deinceps fequitur , rerum. geftaxum narratione,
nihil loci reli&um effe Herculio. , neque deiflde Maximiani nomine Herculium intelligi polit y
Nam Auftor initio cjufdem quarti paragraphi
refer Diocletianum imperio feabdicaff, &pot
earn abdicationem confecuta efle, quae poftca,
narrantur de martyrio Cyriaci , Artemia;, &alio. Herculius autem parker cum DiocktiaDo,
imperium depofuit , & in Lucaniam vitam privatam afturus feceffit , Nullo igitur roodo re-.
bus deindc geftis narratifqtie in utroque illo paragrapho praeeffe aut interefle potuit . Sequitur
erg longe divcrfum ab Herculio Maximianum,
ilium e, qui CyriacLim , Artemiam , foiof-.
que reliquos ob religionem Chriftianam nccari
juflit- . eque vero Martyrium Cyriaci & Ar-,
temiac referri poteft ad illud tempus, cumHerculius Maxentii filii invitatu , Romam advolans , 'Augulti nomen & infignia refumpfit . Cum
enim Maxentius poll tyrannidem in urbe oceupatam vi. Kalend. Novcmbris an. jq6. vetucrk
Ghriftianis maletiam ullam exhiberi , non cft
verifimilc , ut Herculius contra filii volunta-,
tem, a quo imperium receperat , infenfum iifdem fe praeberet. Praeterea ftatim atque cum fi-.
lio iterum imperare ccepit , Severus juffu Galcrii bellvjm utiique intulit , quo Herculius diftents atque implickus Chriftianos perfequendi
neque fpatium , neque facultatem habuit . Severa
apud Ravennam cxtinclo paullo ante Kalendas
Majas an. 307., cum fibi a Galerio metueret ,
ad Conftantinum in Gallias confugit. PoftGalerii ex Ifalia difctffum paucos intra mcnles in
urbem reverfus eft, fed cum fe Maxentio
contemni animadverttret , acerbe in euirrinvxus, quam filio invidiam confiare voluerat , ea
ipfe cpnflagra.vit . Nam militqm populique cla
moriT

D I L E T I A N I
eioribuj adverfus impium fenem fublatis , properans feftinanfque fe publico confpetui furripuit , & ab urbe Italiaque profugus , iterum
ad Conftantinum in Galam fe contulit } neque umquam poftea Romam rediit . ex
Ais Diocletiani . Ex his autem efflcitur Herulio poll Imperium refumptum nullam Chriftianos divexandiopportunitatem aut poteftatcm
fuiiTe. Ncquit igitur Martyrium Cyriaci & Artemis Herculio iterum poft abdicationem imperanti adfcribi.
Haud equidem ignoro id , quod Baronius praeclare docet in Nods ad Martyrol. Rom.xvir,
Kai. Febr. quo die anniverfaria S. Mareelli memoria recolitur } nimirum Martyrologis , canerifque Hagiologis id moris effe, ut Martyrum
agones, refque preciare geftas, Diocletiani, &
Maximiani nomine confignent , quamquam interfefti fuerint poft Imperium ab utroque dimilium j quippe cum perfecutip ilia, qua: dcce m ipfos annus tenuit, a Dioeletiano & Maximiano initium pariter ac nomen fumpferit ,
Totum, inquit, illud decennium , quod fecutum
eft ab indicia perfecutione per Diocletianum , &
Maximianum , licet alii poft illos fucejferint in
Imperium Ulis tribuitur 3 atque ab eis Verfecutio eft denominata , de quo quidem innmera funt
exempla. At in narration? earum rerum , qua;
apud Martyrojogos ad Diocletianum , vel Mar
ximianum referri folent , permultum intereft,
quemadmodum illi Imperatores nominentur, &
quibus quidque verbis . Si errim dicatur exempli cauffa hoc vl illud fub Maximiao, vel ex auctoritat Maximiani feu Dioiletiani geftum effe, fateor equidem eo nomine
intelligi pofle, aut etiam deber Herculium , vel
Diocletianum , quamyis per id temporis uterque in vita privata delitefceret , reique publics
adminiftratione vacaret j nec dubium eft, quin
yerba Baronii in hanc fententiam accipi oporr
teat . Contra vero fi rerum geftarum feries &
contextus Maximiani prfentiam dclaret , fi
quaeftiones coram illp habitae , & fententia ab
illo in Martyres prolata , & alia id genus ab
illo eodem afta fuife dcuntur , qua eque in
abfentem , neque ip exauftoratum privatumque
hominem convenire queant , confequens eft Maximianum eum , quo cum illa congruunt , Ionge eife ab Herculio diverfum , qui poft abdicationem Imperii rempublicam nulla ex parte
attigit , atque in vitam priyatam fe abdiderat,
quamquam inde emerger, depofitum principatum repetere conatus fucrit . Si quis autem
quartum & quinetum hujus hiftoriae paragraphum attentius legat, is clare perfpiciat rerum
geftarum narrationem iis verbis ormulis exponi , qua: Maximiani praefentiam , & jurifdidionem requirunt . Is autem eTe non poteft
Herculius , quippe qui Romam pariter atque
imperium jampridem reliquerat . Url\o Aiti^
montenfis Abbas in Actis S. Mareelli cap. iv.
a Maximiano Herculio ad Maxentium tranfiliens , Maximianum Scvcrum imprudens pisteriit, qui unique interjeclus regnavit; hinc fafturn eft, ut res intermedias Roma fub Severo
geftas Herculio attribut . Qindquid pecavit ,
ignoratione peccavit veteris Chronologiae V Hiftoria, cum Imperium Hercuiii longius, quam
par eft, produxerit. Severum autem poft Herculium , & ante Maxcntium Romi imperarle
ne fufpicari quidem vidctur . Caterum, qua; hactenus dixiraus, & Urfionem, Si alios , ii qtii

FIL I ,

funt , codera captos errore, fatis fuperque je*

fellnnt,
Joannes Bollandus exiftimat, ilia omnia, quae
fub Maximiani Imperio eTe narrantur paragrapho quarto, adMaximjanumGaleriumpertinere j hun.c efle , qui per id temporis Roma*
aderat , qui Chriftianos conqueri , torquerique
juilit, qui Artemiam fororem, Cyriacum Diaconum interfecit . Nam ad ilia verba: Hoc audiens filius ejus Maximianus ^iuguftus pracepit ,
ut Chriftiani ubicumque inyenti ejfent , punirentur , & %elo dublus propter fororem fuam Urtemiam3 mit <& tenuit Cyriacum Diaconum &c,
hanc notam adjecit : Baronius reftituendum cenfet Maxentii nomen ubi Maximianus nominatur .
Id nobis baud fatis expeditum eft pronunciare.
Fuit erte Bj>m* aljquando Galerius , qui Diocle-r
tiani filiam , ^rfemi* fororem , habuerat; nam \Aurelius Vitlor de Conftantino fcribit:
Hip dum juyenculus aCalerio in $ re
Hgianis fpecie , obfes teneretur , fugam arripiens
&c. Et ne dubitet quis , poft depofttam
Dioeletiano purpuram id contigerit , fubdit : ad
patrem in Britanniam pervenit ; & forte iifdem
diebus ibidem Conftantium parentem fata ultima
urgebant . Ht rede quidem Bollandus ab hoc
loco Maxcntium exclufit , quem Baronius per*
peram obtruferat illud vero , quod de Galerio
fcripfit , longius abeft a vero , quam ut erudijcis hominibus probari poffit. Nam poft inventum opufculum Laantii De Mortibus Terfecu , conftare inter omnes video , turn primum a Galerio Romam aditam vifamque fuik
fe, cum earn Maxentii tyrannide oppreflam, &
pracfidiis munitam obfedit. Hoc teftatur Laclantiusc. zj. Trulla erat fpes irrumpendi , oppugna,tio difficilis , ad circumfedenda menia non fatis
copiarum ; quippe qui numquam yiderat ,
ttflimaretque non multo effe majorem, quam
quas noverat ciyitates . Nec multo poft Galerius f aucbrc eodem Laftantio ex urbis obfidione Italiaque inglorius ac re infefta difceffit j
eque umquam poftea Romam reverfus eftj quae
civitas , quoad vixit Galerius , fuit femper in
poteftate ditione Maxentii , Tantum itaque
abeft , ut Galerius Roma jmperaverit , ut ne
pedem quidem unquam in eam urbem intulerit . Ex quo fit, ut Anemia; fororis, & Cyriaci Martyrio Beque adeflfe, eque praeeife potuerit . Nullo igitur modo Maximiani vocabu-
lo Galerius fubjici pote ft ,
Fateor equidem nobis noftrasque fententia; oppopi poife Aurelium Viorem paullo ante a
Bollando laudatum, qui feripfit Galerium Ro fuifle j quippe qui in ea urbe per fpeciem
religionis nefeio cujus, detinebat Conftantinum
diligenti cuftodia feptum , ne fuga elapfus in
Britanniam ad Parentem proficifeeretur . Sed nos
in Aclis Diocletiani hunc Aurelii locum fie interpretati fumus , ut ibidem Romae vocabulo
fubfit vel Nicomedia , vel Salona , juxta loquendi morem temporibus illis receptum j etenim tum
ampliffima civitates, prasfertim illae, in quibus
Romani Imperatores uarn regiam ac fedemlmperii locaftent, interdum honoris caufla Roma urbis appellatione afficicbantur. Utraque.autem illa civitas tanta: erat amplitudinis , tot
tantifque ornamcntis atque aedifieiis aufta ab
Dioeletiano, ut altciius Roma nomen pro di->
gnitatc fuftinere po0et . Hue revoca , qua in hanc
lententiam" diximus in Hiftoria Dioclct. Itaquc
ex allato Victoris loco nihil contra nos effici
cogi.

DE

S A N G T *

conique pofe videtur . Si autem interpretatio

noftra fuipiam minus arrideat , nemo inficiabitur Aurelio prxferendum efle Laxantium , qui
cum temporum illorum aequalis fuerit , diferte
Gleriu affirmt numquam a Galeri ant poflcflam, aut
Em"1 aditam Rorram fuifl~e.- Ita4uc in Aftis S. Maringreffui celli nulus locus rclidus eft Gakrio, quern ilbe Joannes Bollandus minus apte congrucntcrque ad biftoriam illorum temporum intrufit.
Quocirca Maximiani vocabulo fubefle non poteft Galerius.
Quod fi Maximiani nomen in utroquc illo
paragrapho , de quo eft controverta , itcrum
c fxpius commemoratum , neque ad Maxentium , neque ad Herculium , neque ad Galerium aecommodari poteft, relinquitur, ut ad
Maximianum Severum referri debeat . Nam de
Maximino , feu Maximiano Daja % vel Daza ,
nihil eft quod laborem ; is quippe in extremis
Orientis partibus imperavit, neque umquam res
Occidentalis Imperii ulla ex parte attieit . In
duobus igitur ill is paragraphes faepe laudatis
funt quxdam quail notx, quibus infignitur Maximianus Cyriaci & Artemia: interkdor ; ex
iis porro nulla eft , quin preciare cum Severo
congruat; funt qudam rerum locorum indicia , ex quibus nemo alius, pra?terquam Severus, dignofci queat . Ac primum quidem Maximianus is , qui Roma; Cyriacum & Art,miam extremo fupplicio afFecit , longe aberat
Nicomedia, cum Diocktianus in ea urbe purpuram exuit, & Imperium depofuit . Argumen
to eft, quod Maximianus, de quo agrmus, foemni abdicationi non interfuit , fed vel per
literas , vel per nuncios accepit ab Diocletiano
rclifum effe imperium , atque hxredes inftituC , qui fibi in reipublicx adminiftrationc fucIodieii cdrent. Id ex ipfib Ais S. Marcelli colligi4UXdTtma tUI-5
'n"'um- paragrnphi quarti hax leurih guntur . Hoc audiens ( fcilicet de abdications
prgra. Diocletiani ) filius ejus Maximianus ^uguftus
iuxiniu-0 Pr*cepic 3 m Cbrifiiani inventi fuifnut Seve fent. , C> 7glo dltfus propter fofOi-usipno. Yem Jfrtemiam &c. Ilia verba hoc audiens fatis
if poffi ...
. .. .
.....
declarant abfsntiam Maximiani , qui cum re
rum Nicomediae geftarum ignaras effet, velcerte non'admodum confeius , fama & auditione
accepit- Diocktianum rebus publicis valere juffis 3, alios fibi fubftituifle , qui Romani Orbis
imperium pro fua quifque parte adminiftrarent .
Id autem nullo modo cum Gakrio cobceret ,
qui non folum rebus Nicomedia geftis inter
fuit , fed etiam Diocktianea; abdicationis au&or & impulfor fuit ; atque adeo ab ipfomct
Diocletiano vel invito Imperatoris nomen &
infignia extorfit ; quod Lactantius Rife accurateque defciibit . At vero Severas paucis ante
menfibus in Italiam commodum difecflcrat ; quip
pe qui Galcrii juffu miffuquc Mediolanum ad
Herculium fe fc contukrat , ut ab Ca;farea
dignitate ac purpura ornaretur. Ita cnim Her
culium inter & Galcrium convenerat , utftatim
atque nuncii a Gakrio veniiknt Diocktianum
tandem conitituiffe Imperium dimitterc , 8c novos ab eo Impcratorcs ac Cafarcs defignatos
fuiffe , Herculius purpura Severum indueret, ac
Carfarem declarant . Rem in hunc modum contigiffe auor eft Latantius . 18. Ouos ergo f.idemus Caefares , ait DiocktiamiiT) ? Severum
inquit (Galerius ) . lUumne Saltatorem ( verba
funt Diocletiani ) temtdentum , ebriofum , citi
%ox pro die, & dies pro notlc ? Dignus inquit,

ARTEMA

quoniam militibus fideliter prafuit ; & eum mifi

ad Herculium , ut ab eo induatur . Severus itaque
eo tempore aberat Nicomedia 5 quxque llic aa.
Amt, non ipfemet prxfens vidit, fed exGaleril
litteris, atquc nunciis cognovit . Nullum igitur
alium, nifi Maximianum Severum fpedant ac defignant ilia verba: Hoc audiens filius ejus Maximianits ^iuguus &.
Maximianus is , qui Cyriacum in cuftodiam
tradi, & paucis poft menfibus , una cum Artemia neari juffit , Romam per idem tempus folemni ritu ac pompa ingrenus eft, ut in ea urbc'Cxfarei Imperii paullo ante fufcepti pofleffio-j
:, S. Marcelli collinem iniret. .
Id adeo*
ex Aftis
gitur : Mifit ac tenuit Cyriacum Diaconum , &
mifit cum in cuftodiam ; & prxcepit , ut in die
proeeonis fux ad exemplum Chriianorum Cyriacus nudus , & catenis obligatus ante rhedam ejus
traberetur . Et paulo poft : Uno autem tempore
veniens in die proeeonis Marcellus Epifcopus obtulit fe Maximiano ^iugufto dicens : pietati tua
fuggero &c. Quxro, quinam fuerit Maximianus
ille , qui poft Imperium a Diocletiano & Herculi depofitum , infigni apparatu, ingentique,
ut fit , hominum coneurfu frequentia , Romam iniit , & cum vefte purpurea proceffit ?
Num Herculius, qui imperio publicis rebus
nunium remiferat ? Num Galerius, qui in urbem numquam pedem intulit ? Num deniquc MasiminusDaja, quern Diocktianus intra fines extremi Orientis rcgnarc juflerat ? Reftat igitur ,
ut fokmnem hunc Romanum ingreffum referamus ad Sevcrum , qui Cafarei Imperii , quo Mediolani donatus fuerat ab Herculio, poflelioncm
morc majorum Roma; adire voluit 5 praefertim
cum in ejus ditione ac poteftate Roma effet cum
Italia & Africa, qua? antea Herculii imperio
conrfnebantur . Vix igitur, aut ne vix quidem
dubium efic poteft , quin in hoc quarto, & inkqucnti
paragrapho
unus idemque Severus Mai
1
Dl.
ximiani nomine deiignetur.
Eodem peitinet , quo.c! rcliqua omnia , qu
de Maximiano in hifce duobus poftremis para
graphis pradicantur , in Severum aptiffime conveniant. Is quippc appellatus filius Diocletiani;
qua; quidem appcllatio in eumdem Sevcrum optime quadrat . Nam Cacfar faftus eft , itemque
hx-res Imperii autoritate Diocletiani , quern vel
invitum injcifto metu Gakrius impulerat , utCa;farei nominis ac juris Severo & Daja; conferendi ficret . Nam injuflu Diocletiani,
qui fupremus erat Imperator , & principem au-.
oricatis locum obtincbat , neutrius Imperium
ratum ac firmum efle potuiffct . Qui autem hae-.
res ab aliquo inftituitur, is rite vocari poteft fin
husillius, a quo cum hxres fcribitur, perquamdam veluti adoptionem , in hrcditatem fami-.
liamqiie fuam adfcifckur . Quocirca hifto-
ria; Marcclliana; eos omnes appellat filios Dio-,
cktiani , qus ipfe in partem Imperii , & Cafa vel Auguftalis ha;reditatis vocavit . Fecit te-,
fl amentum , & coheredes fecit filios fuos . Eamdem ob cauffam dici potuit Severus quidem
frater Artemia; , hxc vero foror Severi . Erant
fiquidem habitique funt filii Diocletiani ; nam
altera naturali , alter civili quadam propagatione ab progeniti fuerant . Piaeterea Severus
jure dici haLcrique poterat filius Herculii , aquo
creatus fuit- . Cum autem Herculius &
Diocktianus Augufti fratres inter fc vocarentur,
hlflc fit, ut quemadmodum duoruro fratrum fi ; quj patrueles proprie nominari foknt , ali-.
quando

P I 0 L E T I A N I
uaedafraW appellantur j fie etiam Artemia,
eilet
Diocletiani

< poterat
nf.i-it foror
nrnr
cum filia
, vocari
Severi, cjui filius Herculii frarris Diocletiani diccbatur . Maximianus , ut ex Aftis S, Marcelli
cognofci licet , acerbifllmpm fe hriftiaais hoftem prxbuk . Id vero non abhorret ab indole &
ingenio Seven , quem .corruprifimis noxibus inquiBatumfuiffe, crudekni, temulentum, ebrio?
fum LaftantiusJteftaturj prsfertim cum hoc _vehementius Chriii,iano5 jibi affligendos &divexandos putaret , quo majorem gratiam iniret apud
Galeriuro , a quo ge Cafareum jam accepeiat ,
& Auguftale ImperiuBB brevi fe adepturum fper
rabat. Denique hawd rpugnt cpmSevero titu.lus Augufti , quo exornat Scriptor hujus
hiftoris; tjuamquam enim nondum Imperator &
Auguftps diftus fuiffet , cum Cyriacum & Arter
miam intefjfecit ; tarnen paulo ppft a Galerio jd
neminis atque poteftatjs accepk. C.pmenimMaxentius ? Imperatoris tkulum atque infir
gnia fumpfift , Galerius ut baberet, quem huic
opponeret, cujufve oyera ad eumexauftorandum
uteretur , Severum Imperii Collegam dfcivit,
& Auguftum appellavit . Cum autem Ada S.
MarcelJi conferipta fuerint triennip poft
Cyriaco & Artemia: iilaram ( fi quiaem horum
Scriptores fuerunt Notarii Romans pclefia: , ut
tradit Molanps ) mirum non eft , fi eorum au
flores titulam Augufti Severo attribuant ; quip
pe cum non ignorarent Severum e Caeiare fafcum
fuifle Auguftum, quamvis cum Cyriacum & Artemiam occidi juiTc , pondum Auguftale Impe
rium afTccutus iuiiTcr , Csterum nop dfunt ex
empta , ex quibus initellgi polt ipfos Cxiares
aliquando Imperatores , & Auguftos appellatos
efTe i nam apud Laxantium Galerius pariter &
Diocletianus eodem & Trinctpjs & Imperatoris
nomine afficitur: jfrguebantur ChfiftUniyelut hofies publici , & cum ipgenti inyidia fmul cum
palatio Chriftianorum nmen ardehat ; tilos confilio cum Eunuchis habito de extnguenos prineipibus .( Djocletiano &GaIcrioJ cogiujfe ,' duos
Imperatores domi fu pene vivos ejfe combuos ,
ideft Diocletknum &.Galcrium, qui tum erant
Nicomedis > Herculius quippe lopge gentium
aberat . Qiare Gisbertus uperus hunc Laftanr
tii locum hac animadverfione illuftrat : ^dtqui
unus tantum Imperator alter Cafar erat quod
notandum diligenter , quia ejufmodi loauendi ra
tio apud alios etiam occurrit , & quia fimiliter
Eufebius eos appellat ai\ix( . Nihil igkur eft
in quarto j, itemque in quinfto Hiftoris Mar
paragrapho, quin cum Severo apprime
cohsfeat
CAPUT QUARTUM
De Culm

^trtemU yirginis
%,

Dies Totalis feu Martyrii ; Locus epulcbri

,Ui hiftoriam S. Marcelli nomine inferiptam litteris rpandavit , is de onverfioQ
Oiei mir* ne;
Artemis , ejufque Vita fapftiffime afta ,
tyrii
pauca quidem , fed prorfus egregia ommemocrit ratj verpm qus ad illius Martyrium pertinent ,

?l L I A:

$%j

B. Artemis^Martyrium ejufque nomen & annv

verfarium cultu m proprio certoque die configpa,verit . Nam cum nemo ufpiara S. Artemis raentionem fecerit , mil in a .formula atque elc*.
gio, quo quifque S. Cyriacum ornavit, eorum
inftkuto ac propoiito .confentaneum erat ^ jres
5. Artemis non ultra attingere , nifi jqya ,cum
jaudibus & martyrio S. Cyriaci .coharerent^,
Quocirca Petrus Equilinus Epifcopus cum anniyerfario feftoque die S. Seren Martyrium S,
Artemis conjunxit j quippe .negat omnino, de
illius Martyrii die , fe habere , quod liqueat :
Cujus dies pafjwnis , inquk , cumignorctur , Tafr
fio ejus trelt Matri ( Serena? ) fybjifiutr . Verum
.fi quis Martyrologicas formulas, quibusB.Cyriaci rnartyrium defcribitur, Jiefque ejus nomijie confecratus defignatur, diligenter accurateque,
perpendat , huic yix dubium efle poterit , quip,
Cyriacus pariter & Artemia uno & eodem die
extremum pro Chrifto certamen ubieritj aeproinde martyrium utriufque ad diem deeimum fextum menfis Martii adferibi oporteat . Qui S
.Cyriacum commmorant Beda , Ufuardus, Ado, Rabapus , erdem Martyriicommilitoncs adjungunt ; his adde Martyrologium Romanum>
quod quidem cum carteris omnino ongruit,
VLldB illi
ill fufiusperfequuntur , paucio*
nifi quod,j qux
ribus yerbis comr^Ieflitur . autem .omnia
Martyrologia, prster Largum & Smaragdum >
alios crciter vigihti gloriofi ceitamim's focios.
cum Cyriao prsclaram pro Chrifto mortem
obiiffe tradunt , quamquam nullum ex Iiis cefr
to proprioque yocabulo distinguant . In hunc aur
tem numerum quafdam etiam pias pwlieres ac
yirgjnes conjiciendas effe Afta S. Mareili de
clarant : Tunc iratus Maximianus juflit omnes
vin&Qs , qui erant in cuftodia , una cum Cyriaco
capite truncari . Et data fententia ducJi funt v.m
yriaco Dicono promifeui fexus vi^w & unus ,
& decpllati funt in via Salaria juxta thermos
Salufiii foras muros. Quod fi . Cyriacus Mar
tyrii focias comitefque etiam mulieres, non ftv ,
lum viros habueric, qui omnes una die, &
dem fupplicio affefti pro religione decertaruatf
fane verifimile eft in earum numero focktte Artemiam pariter includi
quidquam
cauTs excogitan poteftj cur Severus poft Cy
riacum, ejufque commilkones egregios interfc'
ftps, ArtemiqB martyrio dies aliquot five menfes protraheret, Maximianus Severus idcirco Cy
riacum vinuiis mandari, extremoque fupplicio
affici jp^t 3 quod Artemiam fororem fuam Chriftjapis praeceptis ac myfteriis imbuiffet ; itemque
Artemiam in cuftodiamtradidit, & capite damnayit , propterea q,uod nulli s ncque minis , neque pol^
Jikationibus adduci poflt , ut a refta in Dcum fi
de ad pcfariam Idolorum fuperfiitionem deficeret .
Propiusigitur vero eft in utrumque, quandoneutrumapropofito, fufeptaque religione dimovere
poterat , uno & eodem tempore ientcntiam tulif*
fe i & quibus communis religio idem crimen,
eamdemque mortis cauflam conflaverat, eos eo
dem tempore necatos effe vero fimile elt. Ad
de, quod eadem capitis fententia in Artemiam {
pariter ac Cyriacum Si focios decreta fatis de* odm,>c
clarat , unum item diem ommuni omnium fup- ^^.
1 - &focn,<ilC
pliiq onititutum fuiffe j Artemiam enim uti '^"?
esteros, gladio csfam , & obtruncatam docet ?" gf>er*
Petrus Equilinus hifee verbis : Artemiam vero,at"
'

ea perquam breviter perftrinxit atque attigit; fororem fuamt gladio inChri/ii confejfione necari
de funcre autem ac fepukura ne verbum qui- fecit . eque verq crediderim Severum hominem
dc^m feit , Ejc Maryrplogis. vero nemo eft, qui fuopte ingenio truculentum , & Chriftiani fanguinis

DE
5ANCT
ARTEMI
*9
guinis ficientrTmum , ullam habuiffe rationem pultura caruit , quoad Lucina, utarbitror paunbbiJffimae hujus virginis , fibique civilis co- cis poft diebus ejufdem funus curavit . Nam cum
gnationis vinculo conjunfla, ut cum forore len- Cyriacum & focios octavo poft eorum marty
tius ac remifus , quam' cum caeteris agere't . rium die , ex eo loco , ubi Joannes Presbyter
Plus eim apud em valcbat immanitas , & o- raptim &dam humaverat, in locum nobiliorem
dum in Chriftianos , quam Artemis nobilitas, tranftuliflet , eadem Lucina una cum Marcello
& qua? fibi cum ilia erat conjunction prarfertim fanctiimo Pontfice , ut credibile eft , eodem
tempore, vtl pjucis poft diebus, corpus S. ArT
cum fceleri ac furori fuo iocletiani autorit
rem & exemplum pretendere poTet , qui ne a tema; paterna domo elatum , extra portam Vidomeftico quidem fanguihe , nedum a propin- minalem in cemtttrium Alexandri intulerunt ,
quis & confanguineis violentas manus abftinuit; & in eodem fepulchro , quod Sercna matri , itemquippe cum non modo Sufannam Gabinii pa- que Sufannar conlanguinc* exuvias exceperat ,
trelis fui filiam, fed etiam Alexandram conju- pie honorifieeque condiderunt . In hoc quippe
gem Cnriftianx religiorjis cauiTa interfeccri't . cjemeterio fepulturce mandatam fuiffe Artcmiam
Sed quod maxime ad rem pertinet, ex ipfis A- auclor eft Petrus Equilinus , ur.de multis poit
is & Martyrologiis colligitur unam eamdem- faeculis in urbe m translata fuit ; Qua:, ( inquit
que fuiiTe diem, quam Cyriacus &Artemia fuo Equilinus ) juxta matrem & confobrinm fepulta
martyrio confecravcrint . Nam .4. poft defcri- e . Idem tefhtur Epifcopus Bolincnfis : te
ptam Cyriaci , &' fociorum , hxc addun- rni# corpus Marcellus 'Pentifex , & Lucina pietatitr : Ipfo tempore Maximianus ^inguus interfe- tis inclytte fmina juxta Sufann reliquias condir
cit fororcm fuam ^Artemiam . Eadem verba ple- derunt . Scr'cnam vero pariter ac Sufannam in cae^
rique Martyrolpgi in Ribs quifque codices retu- meterio Alexandri conditas fuifle diximus.
lerc, ut auftor eft Henlchenius in Prietermifs
ad diem xvi. Martii : Qua -verba, inquit , et
II.
i rus..ta;
-\
* ->-> :
" 4
iam adduntur ad hunc diem in Martyrologiis Mff.
De reliquiis S. terni , & corporis trtnslaTornactn , L&tienft , Bntxellcn , aliifque . Item
apud %abanum , r alios . His autem verbis ,
tione , & Promano culm .
cum dicimus , ipfo tempore , bare vis & notio
fubjefta eft, ut certum ac definitum diem, at- DUas in urbe facras des Artemis rcliquiis
que adeo ipfum diei horque punctum ilgnifinobilitatas apud Scriptores invenio 5 al
cet 5 idemque valeat ea locutid , ac fi dicere- teram titulo S. Silveftri in campo Martio, alte
tur , in ipfo articulo , & eodem punto temporis , ram S. Maris in Equiro inferiptam . Id doccnt Reliquia
quo Cyriacus interfectus eft. Contra vero cum Pancirolus , Trottus, Ferrarius, Piazza, & alii. $ Aremix ad
dicimus illo tempore hxc verba paullo latio- PompHius Trottus in opere Itlico, tjuod inferi- S Silveft.
rem fignificationm fubeunt, neque nccefle eft, biturde magnificentia urbis Roma?, hare fcripfit: in campo
Martio te.
ea uni us ejufdemque die5 circumfpcctione defini- Corpus S. Arttm 'ut partim apud S. Mariam in Equi S. Mariana;
ri . Atque id cauflx fortaffe fuie , cur Marty- ro , partim apud S. Silveflrum in campo Martio jn Equiro
rologi B. Artemia; nomine & commemorations condit'um e . Corporis Artemiani bifariam divifi, translata^
nullum alium diem fignaverint , cum verba illa in aedem utramque transfcrendi , auflorcm fuifle
atis indicaient diem deimam fextam menfis Mar
cenfeo S. Paullum hujus nominis primum Pontitii Gyriaco pariter & Artemiae facram tfle , & ficcm Romanum , qui inter a^nnos quinquagefintriufque martyrio nobilitatam fuiffe. His for- mum feptimum, & fexagefimum octavum faeculi
Jfjtan rtionibus adductus, ( nifi aliunde id ac- ocavi ccclefiae prseftiit . Pancirolus in libro de
ceperit ) Epifcopus Bofinenfrs line ulla dubita- thefauris abfeonditis &c. pag. 401. tradit Corpus
tione fcripfit XVII. Kal. April. Gyriaco & Ar- S. Artemiae e cmeteno S. Callii a Paullo Primo
temiaj ad beatam immortalitarem aditum patuif- Pontifice Maximo fublatum fuifTe, ejufquc par
ie , ac proinde anniverfari utriufque comme
tem honorificc depofitam in ze Mariana ab
moration} una.m & camdem diem jure ac- mri
Equiro cognominata . Ubinam Pancirolus fcrito in Faltis ccclefiafticis conhtutam eTe . Con- ptum invencrit ex caemeterio Calfti translatam
tigit \Arttmi<z triumpbus , inquit, circa extrema fuiffe Artcmiam, haud equidem fcio j cum caMarcelli Vapte tmpora . Dies natalis ejufdem tcroquin Petrus Equilinus doccat cam poft mar
idem cum atiniverfaria memoria Cyriaci Diaconi , tyrium fepultam elle apud Sufannam , & Serc<& fociorum vi. Id, ^ugufti tabulis ecckfiajiicis nam , ac proindc in cxmcterio Alexandri, feu Ferecenfetur , cum revera xvii. dies Kal. ^prilis licitatis ; fed vcl incuria librariorum in locum
mortalitateta cum immortalicate cemmutavit . Ex Akxandri Calliftus irrepfit , vel ante fxculum
leliquis fanetis mulieribus, qux una cum bea
octavum Anemia cx in alterum cxmcteto Cyriaco martyrium lubierunt , duas omnino rium translata fucrat . Utcumqiie res fucrit , ccrin Aflis S. Marcelli invenio , quas auetor cer- te quod de hac translatione Pancirolus fcripfit,
to proprioque nomine infignierit , Julianam , pra:clare congruit cum eximia erga S. Martyres
&Memmiam. Has porro ftiiffe illuftri loco na
pictate ac religione Paulli Pontificis , qui cum
tas, & S. Artemiae pedifTequas atque anciHascon- fernerer facia ibis caemeteria vctuftate paullatim labefaflari , & jam comiere ccepific , eojeari licet.
De fepulcbro S. Artemi pauca fane habeo, rumque religionem , hominum defidia negleitu, fatis certa, qua? feribam. Facile adducor , que magis in dies exfolefccre , paucis admodum
ut credam, quemadmodum Sufannam, ita etiam ea loca ' venerationis cauffa fubcuntibus , quamArtcmiam domi privatofque intra parietes juftu plurima Sandorum Marty rum corpora indidem
tyj anni interfetam effe , ne feilicet virgo id - fuftulit , evedaque folemni pompa in urbem 3
tatS, eoloco, iis parentibus nata, publici fup- alia in aliis ecclefiis pie ac religiofe colloavit ,
plicii ignominiam fubiret; neve mileranda mois ubi j locorum minime deviorum opportimitatc
forori per fummam crudelitatem illata populi frequentiam ac religionem invitante, dtSe.vcro invidiam atque infamiam conflaret . Car- bitus i His honos haberetur . Qi_! jn banc ftti igitur S. Artemije domi abditum tamdiu (;- t'.ntiam Auftor ejus Vita: torn. 8. Cone. edit.
Ye-

D I C L E T I A N I
Veoet. fcripfit , ca hue transferre haud piget :
flic enim beatijfimus Tontifex communibus fpiritualibus fuis fludiis magnam folliitudinis euram ergo, Santlorum cameteria indefinenter gerehat . IJnde cernens plurima eorumdem Santlorum
camettriorum loca ntglttla y ac defidia , O" antiyuitat maxima demolitas at que jam vicina rui
na pofita, protinus eadem Santtorum corpora de
ips dirutis abfiulit meterHs . Qua cum hymnis , & canticis fpiritualibus intra banc civitar
tem introducens y alia torum per ttu
los , Di. nia s , feu monafieria , & reliquat
critfias ondeenti fluduit rteondi honore .
Jtaque Paullus ex illis fuburbanis caemeteriis ,
cum alios plures martyres, tum corpus S. Aiturnia; jn urbem invexit , ejufque partem tem
plo S. Mariai in Equiro attribuit , ut docet Pancirolusj idque confirmt inventio ejufdem, qua
praetcr opinionem accidit an.' i$8j. cum arcirjrempli aram demolirentur,
demolirentur , ut
t
ces veterem illius templi
noyam exftruerent, eodem teile Pancirolo , qui
in eodem libro fupra laudato pag.^itf. id litteris mandavjt . Eodem pertinet altera inveptip
longe vetuftior, quam Bortholomaeus Piazza in
Hierach. Cardinal, refert ad Pontificatum Aleinventio xandri tertii . Is quippc Pontifex cum altare
upiex . ejufdem templi Mariani confecrare ftatutffct , rei"xdc's. liquias martyrum , quas fubter facram menfam
Wtri*
in x antjquo more,
ecclefiaeque
praeferipto recon'
'
i^WiT eret , ibidem lqculis fubterraneis effqdi juft. Huic rei qui operam dabant , dum altius
farculis & ligonibus terram foderent , patefafta
eft arca , jn qua inferiptum ra.t -. Corpus *Arthemia Virginis , filia Lioletiani ; quod non
perinde accipi veljm , quafi integrum corpus inibi effet , fed ad earn dicendj formam ac perfcriptionem referri oportet , qua juberqur 'partem
ex toto iptelligerc . Banc porro corporis partem tunc jn ara Mariani tempH inclufam fuiffe
illud argumento eft , quod poft quatuor fxcuJa, eadem rc^cienda effet, ut tradit Panirolus, ibidem loci reperta fuerit.
Alteram vero partem corporis S. Artemiae
idem Paullus videtur intuliff? in aedem S. Silveftri, quam ipfe fcilicet in domo paterna exftruxerat , eidemque cenobium adjunxerat, translata
illuc corpore S. Silveftri, & S. Stephani Poptifi-:
eis ma,rtyris , ubi etiam caput Joannis Baptiftae reconditum ferunt . Hoc in vita ejufdem
Paulli fcriptum inveqio: Hie fautUfimus> ?1
\n fua propria domo monafiertum a fundamentis,
in honore $. Stephani , fcilicet martyris atque
Pontificis non & bead Silveflri Tontificis
& conftjforis Qhrifii y confiruxit . \jbi oracu-r
(urn in fuptrioribus ejufdem monaerii mantis a*
dificans corpora magna cum venerafiow
ondidit . Infra dauflra vero ipfius monaflexii
eclefiam mira pulchritudinis fundamentis noyiter confiruxit. Baronius in notis ad diem ji.
Decembris hate fubdit : Taullus Tapa ades pa-,
ttrnas , in quibus vatus fuerat , <& educatus ,
in eclefiam , & monafierium converters , eajtidem
in honorem SS. Stephani y & Silvefiri Tont.B^tn,
dicavit . Dicla efi etclefia S. Silvefiri apud cam-r
pum Martium , ficut <" antiqua monumenta tefiantur i vel ut habet Marfinus Tolonus , S. Sil
veftri ad Caput y ob reconditum in ea, caput Tracur/oris Domini . Itaque Paullus Papa primus ad
augendam templi a fe conditi religionem &fanitatem, cum aliorum illuftrium Divorum ly-r
pfana, turn etiam, ut eft admodum vcrjfimile ,
illuc intulit partem corporis S. Artemiae haud
Illyrici Sacri Tom. U.

FILIA.

ita pridem e fuburbano caemeterio tranfvedi ,

cujus alteram partem per idem fere tempus ecdfia? S. Marias in Equiro attribuerat . Illam veto laminara plumbeam in a>de Romana S.Celfi
abhinc annos amplius viginti repertam, in qua
feripturr eft : ^Arttmia Virgo filia Dioclttiani ,
ego equidem arbitrar indicio ffe aliquid ex reliquiis S. Artemiae ibidem olim FuifTe , aut etiamnum exifterej nifi forte ad aliquod ejufdem
vrginis fimulachrum , feu monumentum, hono
ris ac memoriae caufla earn epigraphem appofitam fuiffe putemus.
De Cultu S. Artemiae feftifque & anniverfaAeriis diebus quae feriberem , haeC fane pauca col- 2J2eJ}J
ligere potui . Ferrarius in generali Catalogo
Sanctorum fcripfit Artemiarrt i, ^iugufii coli
in ecelefia S. Silvefiri . Pancirolus in eo
libro, quem de fubterraneis urbis dificiis feripfit, docet S. Artemiae memoriam "anniverfario
cultu Roma? celebran vel vi. vel v. Idus Au-?
gufti, ideft vel eo ipfo die, quo colitur S. Cyriacus , vel poftridie . Hujus diei celebritas referri non pqtelj: ad eclefiam S. Silveftri apud campum Martjum, ubi ejus corporis pars affervatur,
illic enim pridie Idus Augufti S. Artemis fokmnia rcligionis officia perfolvuntur , quemadmodum Ferrar i us tradit . Itaque verifimik eft
alterutrum ilum diem feftum olim agi fphtum
fuiffe in aede Mariana , cui ab Equiro cpgnor
men eft 3 ubi S. Artemiae lypfana recondira funt {
&(. propterea ibidem ejus cultus religio antiquitus lloreoat j yero 11$ ibidem feftus
dies S.Artemis decretus eft, nihil eidem anniverfarii cultus perfolvitur , quemadpiodum per
ljtteras ab urbe miflas mihi fignificatum eft .
Cum autem Pancirolus in incerto reliquerit ,
utrum oavo die Augufti, an poftridie , srni'
vrfarii , ftatique honores . Artemiae deferantur , opinari lice? id moris olim fuiiTe , ut
avus quidem Augufti dies communi tum Cyriaci & fociorum, tum Artemiae nomine feftus.
agereturj nono autem ejufdem menfis die unius
Artemiae commemoratio cuftufqueiterctur j quip^
pe quae ob generis nobilitatem cum eximia fanitate onjuncam digna habita fuerit , quae
proprii & peculiaris diei, religiofique officii celebritate coleretur . Ad hunc fere modum univerfalis ecelefia , poftquam iii. Kalend. Julii,
quanta maxima fieri potft religione a magnificentia, facrum utriufque Apouqlorum Principis , feftumque diem pergit, infequenti die B,
Paulli Pdoris gentium commemorationem praecipuo quodam ritu ac veneratione profequitur.
Caetcrum Joannes Jacchctus in ea opufeulo ,
quod de eclcfia S. Silveftri fripfit, ex Calen
dario ejufdem ecckfiae tradit , inter feftos & anniverfarios dies, quosfacra; illae virgines ccenobii
Silveftrini celebrare folent , diem nonum Augu
fti adferiptum effe his verbis: . Augufti S. .Ar
temia Virg. & Mart, adefi corpus , Idem Jacchetus in codem opufculo pag. "5. indiculum Db
vorum ex lapide ad parietem affixo in porticu
ejufdem aedis Silveftrinae defribit, in quo haec
leguntur : pit nona menfis fupradiili Augufti )
S. ^irtemia Virginis Martyris . Verum aedituus , five prarpofitus facrario hac de re inter-r
rogatus um effet , refpondit diem tertiam Septembrjs apud virgines illas Silveftrinas ad cub
tum & commemorationem B. Artemiae referri^
& pfalmodia liturgiaque anpiverfaria fub ritu dupi. min. celebrari . Sunt praetcrea , qui cultum anniverfarium B. Artemiae rfrant ad diem deciY y
mam

530

DE

S AN T

mam fextam Augufli ; qua quidem die in ecclefiaiticis Divorum falis S. Serena; ejus matris
& commemoratio inferibitur . Mihi admodum probabile viderur olim in templo San
se Sufannae apud Thcrmas Diocletiani una
& eadem die Serena: pariter atque Artemiae mcmoriam celebrare folitos Romanos fuiiTe, & com
mune utrique religionis officium tribuere . Sed
is ritus Sc confuetudo tum Serena , tum Artemise fingus annis eo die colenda: jamdudum
exfolevit. Bartholomxus Piazza tradit S. Artemiam coli apud Romanos etiam in a*de S. Mar
tini in montibus; &diem, quo ibidem iolemncs
illi honores adhibentur , filentio praetermifit .

DE

DALMATA ET CIVE

P A Jp

PAPA

M,

Sed cum in eodem templo extet incifusmarmorreae tabulae index Sanctorum , quorum ibidem
vcl corpora aTerytntur, vel dies feli aguntur,
virtemh quidem nomen infcriptumlegitur , \Artemia vero nufquam invenitur . Utrum B. Artemia extra urbem peculiari alieubi cultu ac'
veneratione affici foleat, mihi non eil compertum ; fed cum univerfa eedefia o&avum Augufti diem S. Cyriaci & fociorum nomine confecraverit, haud dubium eil , quin ejufdem feilt
diei, cultufque anniverfarji confortem & partieipem ciTe voluerit Artemiam, quae quidem in
ter focios fociafque B. Cyriaci facile primum
dignitatis atque honoris locum obtinet.

CAJO

SALONITANO, PATRUELI ,

DIOCLETINI IMPERATORIS, PONTIFICE

"

' 1 ROMANO ET MARTYRE.

UI yitam refque geflas S. Caii Pontif

Pontifieis Maximi, feorfum ab aliis Divprui
ivorum
^s-^^ hiiloriis, litterarum monumentis mandavent , neminem ex antiquis & acqalibus llorum'tcrnpbrum Scriptori^us fuiife invenjo j yel
fi quj fuerint, certe earum feripta ^ cum nuf
quam appareant, injuria temporum interierunti
Anno nujus ficulj vicefimo ,' cum Romae in
Vaticanas bibliotheca; forulis perferutandis , &
veterurh monumentis evolvcndis, adu peram
daret P. Philippus Riceputus ,' intentis oulis
perlnilranti forte fortuna obtulit fe illi codex
fane' vetuftiiimus , 8c ingentis asque molis ac
pretil 9 qui titulum de Actis Sanctorum , & numerum J696. tergo' inferiptum praefeferebat .
Hunc Paullus V. Pont. Max. a Canonici; 'Bafilicx Majianae d Martyres fibi donatum Bibliothecae Vaticana addixerat 5 ejufdemque in.
Annalibus iterum ac faepius mentionem facit Baronius
Statim animum inceffit cupido indicis'
jnfpiciundi, explorandique, numquid ex eo c
dice ad Illyriam Hagiographiam augendam
ornandamque decerpi poiTet , Perurrit itaque
fumma rerum capita, quae ibidem recnfebantur , & in eorum numeriim hiftoriam S. Caii
relatam invenit. Adiit ad paginam , in qua ut
quaereret hujufmodi hiftoriam V index mnueratj
nihil deprehendit , praeter Ada S. Sebaliani
quibus permulta fane de rebus S. Cii Auctor
intexuit ; ex quo illud illi perfpeum Se perfuafura fuit Afta propria hujus Pontificis , &
feparatim ab aliis Divorum Aclis deferipta nuf
quam extare, neque aliunde ea peti poife , nifi
af, ss.^" ex a^orum Divorum hiftbriis , quibus, interjesu'nn cta funt, ac difperfa, colligantur: Id cum prae& Seb. cja'r' intelligeret Godefridus Henfchenius , ad
uni '
vitam S. Caii feribendam ex Actis S. Sufannre,
A5t S.
Caii nuf-

itemque ex A#is S. Sebaliani materiam fibi

comparavitj cVquscumque ad eum pertinerc videbantur, ex utiifque defcripfit, inferuitque to
mo 3. Aprilis X. Kal. Majas 5 quem diem ecclefia nomine , Caii Pontificis Martyris confecravit . Ita Cajus nofter rebus quidem fuis ,
fed aliunde repentis decerptis fatis inftructus ,
prnatufque ex typis Antiierpienfibus fuperiori

faeculo in lueem prodiit. Confilium Henfchenif

equidem probo , fed neceTe non habe illud ex.
omni parte amplecti . Quid enim attinet hue . lv ;
ingerere Acta S. Sufannae , quand hsec bifariam
diftributa , partim cum de vita & martyrio ejuf
dem S. Sufannae , partim cum de S. Claudio
ejufque foeiis agemus , deferipturi fumus . Ia
jboc tarnen Henfchenium fequor, quod ex Actis
S. Sebaliani hue transferam quidquid ad S. Cajum pertiriet} cujufmodi permulta in i 11 is continentur, qua; quidem neque ad cognofeendum
inutilia , neque ad excitandam erga hunc fanfliffimum Poptificem in lelorum animis religionem exigua yidentur eTe . Satius porro duxi in
hunc locum ca congerere , quam Lectores ad;
Mombritium yel Surium rqicere , ex quibus
difeerent , qua: hinc abeifent .
Ca:far Becillus Urbinas Presbyter congrega
tions Romanae S. Philippi , vir prsclara eiuditione atque doctrina, res praeeipuas S. Caii ex
variis Aufioribus collectas ita digeffit, compofuitquc , ut juflum ejus vitx corpus efficerent .
Hoc opus ex typographia Reverenda; Camera;
Apoilolicae in publicum emifit anno i6z8. , &
Urbano VIII. Summo Pontifiei dedieavit . Ve
rum ipfemet Aulor in primo aditu veftibuloque operis denunciat ac profitetur , fe nihil in
medium efle allaturum, nifi quod ex Actis San&x Sufannae, & S. Sebaliani , itemque ex Anaflafio Bibliothecario , ac Breviario Romano
collegerat j ut nullius opera? pretium eTe videatur vitam S. Caii a Becillo deferiptam huic loo intexere . Cum enim fontes rcrum habcamus , unde haurire liceat, quid cauiTae eil ,
quamobrem' rivulos confectemur ? Itaque ipfos
rerum fontes aperiam , exponamque , unde Becil
lus derivavit, quidquid in fuam hiftoriam con
ge dt . Nam omiffis Actis S. Sufannae, pofl: de
feripta S. Caii elogia ex antiquis ac recentioribus Martyrologiis , primum ex Actis S. Seba
liani hue omnia transferam, quae ad vitam ref
que geilas S. Caii referuntur. DeinHc ex cata- R" J-Ctii
logis Romanorum Pontificum , ex Eufebio, ex scriptoriBieviario Romano , ex Anaftafio Bibliotheca- ^u^.ruDt
rio, ex hiiloria Salonitana, aliifquc Scriptori- eend'^ .pe"
bus

IOCLETIANI
bus ea fubjiciam , qua* ad cumdem Pontificem
pertinent . porro omnia veluti Epitomam
quamdam & fummam Atorurn S. Caii conti
nent, ubi ejufdem res maxime memorabiles brviter atque ordine comprehenduntur , Nullum
ex his protcrmitti oportuit ; nam cuique incft
a-liquid proprium , peculiare, ac notatu dignum ,
quod in aliis defideratur^ quippe pro fuo quifque ingenio fcripfcrc , alii aliis paullo copiofius; & quod aliis decidit, alii ferme fupplenjt .
Praeterea ficubi inter fe diffident , vel alios cum
aliis conciliare, vel fi quid aujt rerum aut temporum ignoratione peccaverint , corrigere oporrebir. .
Caefar Cardinalis Baronius inter annum oftogefimum tertium, & nonagefimum fextum tertii faeculi Aa S. Gaii inierjecit, non illa qiiidem fimul conjuncb, fed hac iMac difperfa, &
fuis quique locis intcrtexta . Verum ut ipfcXnet teltatur , ea tantum de Cajo narrt , que
in Aftis S. Sufanns, & S. Sebaftiani perfcripta
jnvenerat* neque enim habuit , undc plura aux,
certiora depromeret . Itaque Baronius nihil rer
rum aut materia? nobis fuppedirat . Sunt tarnen
quacdam ab eo prudenter animsdverfa, qua: no
bis ufui eFe poterunt in quibufdam hujus hiftoriae locis, quos explicare & interpretan oporrebit. Nam cum Auftores , quos modo laudavi, comprehenfione rerum breves efTc volucrint t
ob earn ipfam cauffam interdum fubobfeuri vu
dentur j & nonnuHa apud ipfos reperies aut non
fatis commode, aut ambigu dih , quardam/vero funt ab ipfis filentio pratermifla . Hinc aufem exiftunt paucula quidam qu.-eftiones , quas
duplici diflertatione complecbr j eifdemque , quam
maxime potero, perfpicue breviterque refpondcbo . Altera erit de nomine & patria S. aii ,
de tempore Tontiftcatus & martyrii ; altera de
loco, genere y & caufta martyrii,
' ad Caii vitam, & mortem pro Chrifto
fancliTimc obitam pertinent , ex quibus Lecto
res ejus virtutis & fanftitatis effigiem quamdam
animo mente concipiant . Ulud fequitur anir
madyerfione dignum , quod multa urbes eedefiasque pro reliquiis S. Caii inter fe decertent ,
& facri corporis poTcffioncm fibi vindicent . Ad
hanc porro controverfiam dirimendam judex
atque arbiter adhiberi poteft ipfemet S. Cajus,
qui cum inventus fuerit in cimetcrio Callifti,
ex illis tenebris atque latebris quodammodo redivivus emerfit. Sed de hac ipfa inventione aliquid controverfia fuboriturj idem enim corpus
in eodem caemcterio bis inventum repcrio, primum anno ij88 , deinde iterum anno 162.1 5
c cum ha: duas inventiones, ut dicemus, inter
fe pugnent , utra vera fit , mrito dubitari po
teft . Priori pofterioicm ut praeferamus, & plu~
rium Scriptorum auftoritas , & quxdam conjefturae ac radones fane probabilcs nos impellunt.
Illud permolefte accidit , quod corpus S. Caii
fere fimul inventum & amiflum eft > nam quid
illo factum fit , ubi nunc lateat , certo fciri
non potcft . Cum autcm multae civitatcs atque
eccleliae Cajani corporis ac fepulchri pofieffioneni & gloriam fibi arrogent, rem ita componcre conabimur, ut quod cujufque eft, id cui
que tribuatur . Vel enim aliquid ex reliquiis
Caii Pontificis adepta; funt , vel alium quempiam Cajum fanftitate ac Martyrio infignem
apud fe conditum habent, de cujus corpore
fpulchro jure gloriari poffint .
Deinde ad ea progrediar, qua: ad cnltum &
venerationem S. Caii referuntur . Auftores hatilyrici Sacri Tom. II%

IMP.

PATRUELI.

S3*
beo multos , graves in primis ac nobiles, qui
de cultu S. Caii fcripferunt , inter quos annumerandi funt Francifcus Maria Florentini us, AIphonfus Ciaconius , Catfar Becillus, AuguftLnus Oldoinus, Pauljus Arringus, Bartholomaus
Piazza , Godefridus Henfchenius , & alii plu-*
res . Hi nobis viam mument , & facem quo
dammodo praeferent ad cauflas illas inveftigand,as, quae Martyrologos impujerint , ut fex ipfos dies Caii titulo & commemorationi attri
buent . Ad extremum paucis exponam, quid
honoris & eultus B. Cajo nunc adhibeatur , fi
ve in Dalmatia, unde oriundus fuit, five Ro
mas, qua in ur.be Pontificatum egregiis virtutibus & faftis infignem geffit , multaque & gravia pro Chrifto perpeflus ex hac ,vira ad Super
ros emigravit .
CAPUT

PRIMUM.

Elogia & yit S. Caii Tontificis Romani

Ex variis Scriptoribus
* 1
Ex Martyrologiis .
I. TJ* X Martyrologio Hieronymiano : x. KaU
4 Martii Bernte via^ppia in cmeterio CaU
lifii y 'depofnio Gagi Epifcopi , .& alii . Ex eo
dem x. Kal. Madii . in cmeterio alefii1, via bAppia depofttio S. Gagi,
II. Ex Romano parvo five aruiquo: x, %.*U
Maji . Piorna in cmeterio Callifli Caii Tapa .
III. Ex Romano hodierno: x. Kal. Maji
"via Appia S. Caii Tapa , qui fub Diocltiano "Principe martyrio coronatus eft .
IV. Ex Beda : x. Kal. Maji . depofttio
S. Caii , qui cum eccleftam duodecim annos , menfes quatuor , dies duodecim rexiffet , Mar
tyrio coronatur fub Dioclctiano Principe cum Gabinio fratre,
V. Ex Mtrico Wandalberti . jpril. si. Un
dcima Cajus pariter Simeonque coluntur .
VI. Ex Ufuardo : x. Kal. Maji . via
vfppia J^atalis B. aii Papa , qui cum eccleftam
undecim annis , menftbus quatuor, diebus 12. re-*
xi'et , martyrio coronatus eft fub Diocletiano
"Principe .
VII. Ex Adone : x. Kal. Maji . via
^ippia in cmeterio Callifti S. Caji Tapa , qui
cum eccleftam xi. amos , menfes iv. , dies xii.
rexiffiet , martyrio coronatus eft fub Diocletiano
Trincipe. Frater namque ejus . Gabinius Trefbyter , in multis clarijfimus pafftonibus , jam fi
niera* triumpbum vicJoria fita, fub eodem impia
Trincipe , dcimo Kal. Marfias .
VIII. Ex Rbano.* x. Kal. Maji . B^pma de-,
pofttio S. Gaii Tapa, qui cum eccleftam xi. annos , menfes iv. , dies duodecim rexiffet , marty
rio coronatur fub Diocletiano Trincipe cum Ga->
binie fratre .
Ex eodem: x. Kal. Martii , B^ma T^ativitat
S. Gai Epifcopi.
IX. Ex Notkero : x. Kal. Maji . Roma vit
lAppia in cmeterio Callifti 7{ativitas S. Gaii
Tapa , qui cum eccleftam undecim anno s , menfes
quatuor , dies duodecim rexiffet , martyrio coro
natus eft fub Diocletiano Imperatore . Frater au
tan ejus B. Gabinius Tresbyter , in multis cla*
rifftmus pafftonibus, jam finierat triumpbum viY y 2
Soria.

DE

S AN

Soria fu. . Hic conituit , ut per omrtes vin. &

libellum aide utilem de Incarnatione fcripftt .
Ex eodem : x. Kal. Mart. Roma via ^ippia
in cetmeterio Callii depofitio Gaii Epifcopi .
X. Ex Galefinio : x. Kal. Maji : \ item
S. Caii Tontificis & Martyris . Is e genere Diocletiani Cafaris ortus , ubi Tontificatum iniit,
ad ecclefia amplitudinem cum multa inftituit , turn
illud potiffimum , ut borum ordinum , Ofliarii ',
Lettoris , Exorcifta , jtcoluthi , Subdiaconi , Diaconi & Vresbyteri gradibus ad Epifcopatum afcenderetur . Diaconis prttterea regiones urbis partitus eft . Cum autem Diocletiani tyrannicam in
Chriflianos crudelitatcm fugeret 3 aliquandiu in
fpelunca delituit : tandem ab illius fatellitibus com
prehends , cum a fide defeifcere confiantiffime recufafl'et , datis pro Cbrijio cervicibus 3 martyrii
poculum hauftt .
$.

II.

Aa S. Caii Papa Martyris .

Ex lAflis S. Sebafiiani apud Henfcbenium Tomo
TU. die . Jtprilis , qua Joannes Lollandus
Tomo II. & diei zi.Januarii inferuerat , fuifque notis illuftraverat .
a ERtt urbis Roma , nomine Cajits ,
p S. Cijui
vir magna prudentia , magnaque virtueis ,
imperantibus b Carino, Diocletiano , & Maxi

miane d . . , 'lgitur Carino e occifo in Civitate
d e
{ Maguntiaco , g Maximiano & Aquilino Confuf g
libus facia eft perfecutio talis, ut nullus emeret , ve\ venundaret aliquid , nifi qui h ftatunculis pofitis in eo loco, ubi emendi gratia ventum. fuifiet , thuris exbibui'et incenfitm . Circa
\ nfulas , circa vicos, circa nympbaa quoque
i erant pojiti compulfores , qui neque emendi darent copiant, aut hauritndi aquam ipfam tribuerent facultatem, nift qui idolis libajjent . Tunc
S. Caii Epifcopi confilio habito , Cbromatius il.
luftris vir omnes Chriflianos in domo fua fufcepit , & univerfos ita fovebaP, ut nullus omnino
facrificandi necefittati fuccumberet . Verum quia
tanta vis perfecutionis extiterat , ut opinio ipfa
Chriflianitatis ejus cxlari non pofl'et , meruit ex
facro rtferipto Cbromatius , ut medendi gratia in
m Campano littore moraretur , in quo erat m lati
cefpitis dominus , ' tribuitque copiam omni Chriftiano ire volenti cum eodem ad perfecutionis rabiem declinandam . Tunc orta eft contentio inter
S. Tolycarpum , & Sebaianum , quis borum duorum in urbe rmaneret , & quis iret cum ChroPim oa- matio , qui tantum populum fufeperat ChriftiateottooeiQ nura . Ouibtts altercantibus venerabilis Ca*
SS. Pplfcrpif Se jus dixit: Dum ambo paffionis coronam quaritis ,
ScbaAUni cquifitum Domino populum defolatis. Unde mihi
ditimili videtur , ut tu Tolycarpe frater , quia & Sacerdotii rectum tramiten tenes , & feientia Dei repletus es , pergas fimul ad confortandas credenn tium gentes^ , & nimos dubios n edificandos .
^t Ule his audit is quievit , & bhndum ?
imperium aquanimiter tulit . Venit itaque dies
Dominica , in qua Cajus Epifcopus agens qua
Dei junt , intra domum Chromatii, , hac omnes
alloquitur voce : Dominus noer Jefus Chrifius ,
pr&fcius fragilitaiis human*, duos in fe credentibus confliruit gradus , confeffionis fcilicet , &
martyrii, ut hi , qui vtatyrii pondus fe poffe perferre defperant, confeffionis gratiam teneant , &
dantes latus beilamibus , ChrifU militum , qui

CAJO

PAPA

M.

pro ejus funt nomine pugnaturi , follicitudinem

grant . Pergant itaque qui volunt una cum filiis
nofiris Chromatio , & Tiburtio , & mecum qu\
voluerint in hac urbe maneant . Hon enim nos
terrarum fpatia divident , quos Chrifli caritas ner
clit ; abfentiam veftram fentient oculi noftri ,
quia de interioris hominis vos intuemur adfpeflu .
, &" his jimilia dicente Papa Cajo , exclamavit Tiburtius vir lriffimus , dicens : Obfeero
te , Tater , & Epifcoporum Epifcope , ne me patiaris tcrga perfequentibus dare . Mihi enim valde jueundum e , & optabile , fi poflfem millies
pro vero Deo ocjdi ; tantum ut illius vit di
gnitatem inveniam , quam nullus mihi fuceffor
eripiat , cui nulla tmpora finem imponant. Tunc
S. Cajus congaudens fidei ejus , lacrymas effundebat , orans , ut omnes , qui remanferant , certamine yitlores efficerentur , triumphum martyrii capientes .
Remanferant autem cum venerabili Cajo Papa ReipaBf,
hi y Marcellinus , Marcus , fimul quoque & pa- n utbe '
ter eorum vir clariimus Tr.anquillinus , item B. xu
SebaLinus , & puleberrimus juvenis , fed men
te pulckrior S. Tiburtius , & "^icoratus ex
Trimifcrinio , cum fratre fuo Caflorio , & cum
conjuge fua , Zoe nomine ; item Claudius cum Vi
ctorino fratre fuo , & cum filio fuo Symphoriano , qui fuerat a morbo hydropis liberatus . Hi
tantum , univerfis cum Chromatio proficifcentibus. ,.
cum Cajo Epifcopo remanferunt . Marcum , &
Marceinum Diaconii honore fanclificavit . Tranquillinum vero patrem eorum fecit Tresbytentm ,
S. Sebaianum autem , qui ad multorum profetlum fub fpecie militia latebat , Defenforem ecclefia inflituit : ceteros yero Subdiaonos fecit .
Sed quia tutus nullus inyeniri poterat locus ad
latebram confovendam , p erant omnes hi moran- p,
tes cum Santto Papa Cajo apud Caflulum Zeta- '
rium in ipfis fuperioribus palatii , & die 3 nouque gemitibus fietibus & jejuniis , atque
orationibus occupati , exorakant Dominum 3 ut
digni baberentur tolerantia confeffionis ejus in nu
mero Sanctorum Martyrum fociari . ^Afcendebant
autem ad eos occulte religiofi viri , & religiofa
famine , & a Sanctis diverfas fibi fanitatum
gratias impctrabant . Corroborates narrique vera
fidei firmitate , & folidatos fundamento virtutum ,
fanitatum gratia profequebantur . " 0" rum oculi illuminabantur eorum prccibus , & fanabantur infirmi , & ex obfejfis corporibus d&mones pellebantur'. q Ita S. Tiburtius juvenem,. q
ex lapfu exanimem fanavit , eumque , &. paren- Juvenem
tes convertit . Tunc apprehendens manus eorum j ""t"!"*
fegregavit eos a turbis , & indicavit eis yirtu- bunio ftem nominis Chrifli . Et videns animum eorum J""1^""
fixum fortiter in timore Domini , perduxit eos ad ptiri ,
Papam Cajum, & dixit : Venerabilis Papa , ac
divina legis ^ntifles , ecce quos per me hodie
lucratus eft Chrifius , in quibus fides mea velut
arbufcula novella , primum prorupit in fruttum .
Tunc S. Cajus Epijcopus bapti%avit eos , hoc eft
juvenem cum pareutibus fuis , Deo gratias refe
rentes .
Notae Joannis Bollandi cum noftris permixtae.
a Inde ufque ab an. 283. xvii. Kal. Januarii
Pontificatum gerebatj quem adeptus fuerat uno
fere anno antequam Diqcletianus rerum potirctur, appellatus ab exeritu Imperator apud Clulcedoncm an. 184. xv. Kal. O&obr.
b Carir.us fub finem anni 282. Cafar reatus ,
" % Caro

DIOCLETIAN! IMP. PATREL I533

"Ptre in expedhione Perfica iftu fulminis >
o Juxta veterem loquendi ufum confcflores a
"^umeriano fratre Soceri fraude extinftis , martyribus diftinguk j quae diftinio pafim
ipft quoque anno %$. Diocltiani '2. ab hoc VI- ufurpatur apud Tertullianum , & Cyprianum.
ftus 3 interemptufque eft. Hxc Bollandus , qua
p militer contuendam.
optime copgruiint cum noftris alculis Chro>
q Hac funt verba Henfchcnii , qui fatius efnologicis .
fe duxit in pauca confcrre , qua in Aclis fufe
Maximiatfus Hcrcdius primum Csefar an. narrafttur de juvene illo per Tibur-tium ad vii8j. deindc Auguftus creatus eft an. 286. apud tarn revocato , quam omnia indidem totidem
Nicomediam Kalendis Aprilis . Itaque Pontificar verbis defcribere^
tus Caii apte conjungitur cum imperio Augur Qua fequuntur , ex ipfis Actis dcfumpta
ftali tum Carini , qui ftatim poft obitum 'Patris Augiifti nomen, & infigpia fumpfit , tum
Diocltiani, & Herculii : Imperantbus Carino ,
III.
JDiocletiano & Maximiane , inquiunt Acta .
d Hic Henfchcm'us nonnulla pratermifit 3 quas Ex tribus Catalogis Pontificum Roraanorum , fc
ad Cajum pertinent.
ex Eufebio Ca-'farienfi
e Cides Carini incidit in annum Chiifti 28J.
f Ita plerique codices , quidam Maguntiaca ,
Ex a primo eodemque omnium vetuftiflmo .
mus Moguntiaco 3 Mombritius Montiacho , Brecbtus ad Margtim 5 refte . Ita Vopifcus : " con
X""'* } us annos b xi!, menfibus iv. diebus vu.
tra Diocletianum , inquit , multit praliis confliFuit temporibus Cari & Carini 3 ex die
xit . Sed ultima pugna apud Margum commia xVi. Kalendas Januarii , Confulibus Caro d 11.
oeeubuit . Eutropius lib. 9. "Pofiea Carinum omni & Carino , ufqe in x. Kalendas Maji 3 Diocle
odio & detefiatione vivement apud Murgum in~ tiano VI. Cr Conftantio iL Confulibus .
genti pralio vicit ; proditum ab exereiiu fuo ,
quem fortiorem babebat , certe defertum , inper VEx fecundo codicis Mf. e Regime Sveciaj.
minatium , atoue montem . Aurclius Vi
ftor de Cafaribus: Jt Carinus tibi Mxfiam conCajus natione Dalmata 3 & ex genere Diocl
tigit 3 illico Murgum juxta 3 Diocletiano cengref- tiani Imperatoris 3 ex patre Gajo /edit amos xr.
fus , dum viftos avide premeret 3 fuorum in- f menfes iv. dies xn. Fuit temporibus Cari &
teriit . Murgus urbs erat Mafia , & flumen 3 ut Carini ex die g xv. Kaien. Januarii a Confulatu
in tabula itineraria videre eft. Hactenus Bollan- Cari II
Uic fugit perfecutionem Diocltiani in
dus. Hue pertinent, qua; nos fcripfimu.s in hi- %ff!s?.J-f
'J*'*
ftoria Dioclet. cap. 2. . 2,
fecit Ordinationen' iy. per menfem Dxemb. "Pres
g Ita codices omnes. Legendumforte Maximo & bytres xv!. Diconos i vi 1, F.pifcopos per loca
Aquilino , nift Maximianus Herculeus Uli fubro- v. Sepultus eft in ceemeterio Calli/ii via ^Appia 3
gatus 3 qui amp fequenti Chrli 287. fecundum x. Kaiend. Maji. Ce'avit Epifcopatus dies xi.
Confulatum geie legitur . lis ergo Confulibus cum
fuperiore anno occifus\efet Carinus , vehemens
Ex tertio , five ex libro Pontjficali , cui
commota perfecutio in Occidente Bollandus . Itavulgo eft ab / Damafo nomen.
q^ue inrerpunione aliqua fejungi oportet, quae
leguntur de Carino ca:fo apud Maguntiacum ab
Gajus natione D.it?/uta ex genere Diocltiani
iis , quae fequuntur de Confulatu lyiaxim, & lmperatoris 3 ex Tatre Gajo , fedit m amos unAquilihi; is enim Confulatus , & exorta in Chri.- decim3 /es quatuor , dies duodecim. Fuit au^ Perfecutio
Vi _
_ J ' in
!_ aq. 285.
)
I
ftianos
cadit
Vide,
quae tern temporibus Cari fecundo & Carini ex die o
difta funt de prima Periodo perfeutionis Dio- xvi. Kalendarum 'januarii ufque ad diem x. Kacletiane cap. 4.
1. itemque jn Aftis Diocl. lendarum Maji fub Diocletiano fexto <& Confianca p. 2. . 2.
tia fecundo , Hie conftituit ut ontnes ordines in
h Ita S. Gregor tus Turonens lib. 1. biflor, ecelefta fie afcenderent : p Si' quis Epifcopus fieri
Trane. cap.$. Hic primus ftatunculam adorandam mereretur 3 ut effet Oftiarius , Leftor , Exorcia ,
diabolf inftigatione conftituit . Alii ftatunulum ^icolytus , c] Sequens , Subdiacpv.us , Diaconus ,
legmit , tr 'ftaticulum 4 uti 0" hic 3 eftque ftatU "Presbyter ; & exinde Epifcopus ordinaretur . Hie
culi nomen etiam Tertulliano ufurpaturn . Brecb- fugiens perfecutionem Diocltiani 3 in cryptis hatus : flatunculis , hoc eft parv'is idolorutn ftatuis . bitans , confeffor quievit , r martyrio coronatus
Bollandus .
poft f anvos ofto . Hie fecit ordinationes quatuor
i Infula in urbibiis funt domas undique vicis per menfem Decembrem , "Presbyteros 2 5 . Dico
clauft , atque ab aliis feparat , uti marina n
nos 8. Epifcopos per loca y. Qui poft annos xi.
fula undique aquis ambiunttir . Svetonius in "Ne- cum t Gabinio fratre fuo 3 propter filiara Gabinii
rone cap. 16. " ut ante nfulas domos porti- Tresbyteri , nomine Sufannam , u martyrio corocus effent , de quarum folariis incendia arecren- natur . Sepultus eft in cameterio Callifti via ; & in Julio cap. 41. P^ecenfum pepuli pia , x. Kalendas Maji . Et vacavit Epifcopatus
more 3 loco folito , fed vicatim per domos dies xi.
infularum egit . In veteri deferiptione urbis ad
ftngulas regiones 3 numerus exprimitur infularum.
Ex Eufebio Csefarienfi lib. 7. cap. 27. Hift.
Bollandus .
Ecclefiaft.
1 jl. nymphas . In deferiptione urbis
prater balnea lacufque 3 aliquot recenfentur nymFelix quinqu snnis x adminirato facerdotio ,
phaa .
Eutychiano fedem reliquit . Is decern menfibus
m *Al. quod latex fubterftuit , in quo erat la- folis tranfaftis , Gajo Epifcopatum tradidit . Qui
tice pifeis <&c. inepte corrupta leftio . Boll.
noftris jam temporibus quindecim amis facern Mf. Bp. recreandos 3 al. confirmandos , Bol- dotio jam perfunftus , Marcellinum fucce'oremre
landus.
liquit , quem jam perfeutionis timpus invenit .
lllyrici Sacri . II.
Y y 3
Ex

DE^ftTO

GAJO

?AP

M.

534
Ex odem in hronico fub Cpnfyla|#
ugufti & Vi&r'pi.lutyChianas $ wUH ff'ofa
tum fufcepit mesfibus oio , fo/i quem xx-vji.
dums '( alias Gajanus ) amis aa quindicim .
1
NOT

<

a Is Catalogue Romanorum Pontificum velanriquitate vel auftoritate ceteris omnibus facile

prajftat . Ilium quanti fecerint viri eruditi vix
dici poteft . Hunc Joannes ufpinianus inferuit
commentarip fuo in Faftos oofukros Aurelii 5
iEgidius Bucherius edendum curavit in Commentariis ad Canonem Pafclialem Viftorii , &
quamvis alicubi yitiatum putet , haud dubiuvit tarnen, quin eum reliquorum Catalogorum
fbntem haberj dicique oporteret; c facile poffe ait ftudio atque indufiria doftorum hominum
emendari , atque ad irrigandam yeteris hiftoriae ficcitatem adhiberi . Idem atalogus fummopere plauit Godefrido Henfchenio, qui eum
Aftis Sanftbrum mcnfis Aprilis praefixit , itemjue Danieli Papebrocbio , qui codem potiffimum ufus eft ad explicandos temporum ordines, Se feriem hronplogicam priorum Pontificum illuflrandam in Propyleo ad Afta Sanftorum mends Maji. Deduftus eft ufque ad Liberium Pontificem, VConfulatum quinftum Conftantii Imperatoris, five ad an. 354.
b Is numerus, annorum , menfium , acdierum
omnio rctinendus eft, Gajoque Pontifici attribuendus . Caeteri vero' Catalogi & Scriptores ,
qui plures tut pauciores annos ', ac dies eidem
adtcribunt , ad banc computationem revocandi
funt . Vide cap. 2. $. 3.
Huic numero diem unum addc , Amanucnfium negligentia pra?tcrmilum . Vide . 2. .3.
d Haec nota Conlularis 'ongruit' cum anno
283. cui quidem aqno Fafti adferibunt Confulatumll. Cari cum Carino collega . Quarecreatio Caii Pontificis ad . Cari Confulatum, idtft
ad annum 283. referenda.
vVf Is atalogus extat in praclara Bibliothca.

Scriftoruw inter fe difidentium nulla ratio baheri pppuerit .

' ' . . V; ^ . ~
m
ongruit cum atalogo Reg
Reginas Svecise j
adde igitW annum unum. ipfius Vontificjlis tibri teftimoniq , ait Binius 10. Kalendas
Waji,' Diocletiano Sextum, & Conantio Secun
dum Confulibus f anno nimirum Chrifti 96.
martyrium fubiit . T^umrando igitur a principio
inchoata. Sedis , ( de quo Jupra ) ufque ad tm
pora abitas Caii, ipfum . amis , quatuor menftbus , & quinqu ditbus Tontificatum tenuie
liquido confit.
..
o Immo XVI i. Kai. Jan. Vide notam ad hunc
locum prioris Catalogi.
p Decretum Caii de Hierarchie ecclefiaftica,
non fie intcrpretari oportet ; quafi ipfe primus
inflituerit y ut ad fummum ordinem afeenfurus ,
per inferiorum ordinum gradus , fublimt faftigium
Sacerdotii confeenderet ; nam ejufmodi hierarchic
ordinem, temporibus Apofllorum in clefta fiabilitum fuiffe fupra pluribus locis efi enarratum .
Caii igitur decretum nihil aliud conituijfe videtur , quam quod ad thronttm tpifcopalem nemo
provebertur , nifi qui in fmgulis inferioribus or-,
dinibus debito confueto tempore miniflraffet .
Severinus Binius in fuis'notis ad hunc locum.
q Haec vox idem fonat, atque Acolytus; fed
cum effet adjecta in margine interprerationis
caufla, in textum per imprudentiam Amanuenfis
irrcpfit .
r Qui confeffionis titulo illuftres obiiifcnt ,
ii quoque martyrii palmam confecuti diceban-
tur,
"
f Poft annos ofto ab fuo in cryptas feeffu ,
ideft ab anno 28p. Vide cap. 3. . 2.
* t Idcft eadem , qua Gabinius , procella perculfus j non autem codem tempore.
u Hic Cajo non {plum confefloris, fed etiam
veri proprii martyris laus attribui videtur .
X Addc ad annos quinqu Felicis menfes ali
quot , five undecim ex primo, five tres ex alte
ro , Sc tertio Catalogo , praeterea aliquot
dies .
y Eufebius in Chronologid Pontificum Romanorum identidem turpi (lime peccat, veluthic^
um Eutyhiano decern menics atcnbuit , quem
ex priori atalogo, communique fentcntia anT
nos ofto, Si aliquot infuper menfes ac dies cc-r
cleliae 1 confit > quamquam duo polieriorcs Catalogi linius anni, menfis ac dici curriculo ejus Pontificatum definiunt .
z Nimirum Eufebius ex annis , quos Eutychiano detraxera, tres reftituit Cajo , qui Pon
tificatum tenuit annos omnino duodecim , men
fes quatuor , dies feptem .
aa Eufebii Chronicon iifdem ferme anachronifmis fcatet , quibus ejufdtm hiftoria laborat .

pptimifque cpdicibus referta Regina; Svccije ,

(Jefcriptus in codic membranacep fatis magno,
fub numro 58. $ ufque ad Pontificatum Feli
cis IV. & imperium Juftiniani perduftus .
f Immo dupdim , dies vero non plurcs
quam feptem 5 vel quinqu , fi dicm utrumque
exerrieris 3 quo iniit Pontificatum > & quo ex
Jaac vita decefUc . onfule fuperiorem Catalogum, & loa in ejus noti$ citata .
g Dfunt duse not arithracticas addenda; xv.
Kal. Januarii.
h Martyrum ne , an onfeflorum in numero^
. IV.
habendus lit Cajus , eft inter Scriptores contre
yerfia . Vide cap. j. '. {.
Zx Brev. . Anafl. Bibliot. & Hifl. Salon.
i Alii huic numero unum adjiciunt.
Alii plures , alii paiiciores dies huic Pon
Ex Breviario Romano.
tificio interregno attribuunt.
i Is atalogus a Pctro initium ducit , 8c apud Colleftores Conciliorum producitur ufque CiAjus Dalmata ex a genere Diocletiani Imperatoris , conflituit, ut his ordinum & ho
ad S. Grcgoriumj quamvis Damafi nomen ferat , ab eo tamen abjudicandum cenfent Viri norurn gradibus ad Epifcopatum ajcenderetur
eruditi . Hnjus libri Tontificalis Damafus autlor Ofiiarii y Lctloris , EXorciftte }\Acolyti , Subdia eil , inquit Severinus Binius 5 fed potins e coni , Diaconi , Tresbfteri , Hie Diocletiani cruduobus diverfis auftoribus confarcinatum e'e in- delitatem in Chrifiianos b fugiens aliquamdiu in
de probatur, quod m unoquoque fere Tontine pu- deliluit ; verum otto pojt annis una
gnantia inter fe contmeat , adeoque dlQorum ac Cum Galinh fratre , martyrii coronam corjecu
tus

PIOCLETIANI

l.

eft; cum fediffet annos duodccim, menfes qua

tuor , dies d quinqu ; cratif menfe Dtcembri
Tresbyteris yiginti quinqu , Diaconis ocio , Epifcopis quinqu. Sepultas eft in Cacmeterio Callifti
dcimo Kalendai Maji . Ejus memoriam e Urbanus , in urbe renovavit , dirutam ecclefitm
reftituiti Titulo y ftatione , & ifflus rcliquiis decoravit.
Ex Anaftafio Bibliotecario,
Cajut natione Dalmata ex genere Diocletiani
f Imperatoris 3 dr Taire Cijo, fedit annos xi. f,
menfes iv. dies ix. Fuit autem temporibus r't i & Carmi die xiv. g Kai'end is Januarii
Confulatu Cari II. & Carini ufque ad diem x.
Kalendarum )arum Diocletiano VI. " Conftantio II. Cofs. Hk conflituit y ut Ordinationes
omncs in Ecclefta ftc ajcenderent : Si quis Epifcopus fieri mereretur y ut effet Oftitrius , Letlor ,
Exorcifia , Ucolytus ', Subdiaconus , Diaconit s ,
"Presbyter , & exinde Epifcopus ordinretur . flic
regiones diviftt Diaconibus . Hie fugiens perfecutionetn Diocletiani in cryptis habitando , martyrio coronatur poft annos i . Hic fecit Ordi
nationes quatuor per menfem Decembrem , Presbyteros XXVII. Dinos viii.Epifcopos per diyerfa loca numero quinqu . Qui poft annos undecim cum Gabinio fratre jo propter filiam
Cabinii Presbyteri nomine Suftnnam , martyrio
cor onat ur ; qui etiam fepultus eft in Coemeterio
Callifti , via sAppia IX. Kal. Maji & ceffavit
Epifcopatus dies xi.
Ex Hiftoria Salonitana .

His temporibus Cajus fimiliter natione Dalmaticus Suvtmus Tontifex fatlus eft ^poftolica Se
is . Fuit autem ifte Gajus tempore Sebaftiani
Martyxis y qui cum Cbromatio urbis TrAfcfto ,
Marcelliano , & Marco agonizantes Martyrio confortabat ; quamvis cnim effet de genere Diocle
tiani Cttfaris y non tarnen pacem Chriftianis obti1 nerepotuit : quin immo perfecutionis turbo cum 1
m ceteris cum involvit martyribus , m xii. fere
annis *Apoolicx pratfidens EccUfi* cum triumpbo n martyrii perrexit ad Dominum.
N

M..

a Scriptores omnes & Dalmaticam originem

Gajo attribuunt , & Diocletiani Imperatoris confanguineum fuide teftantur. De gener confanguinitatis inter fe diferepaut j nos Diocletiani
patruelem fuifle 3 ideft ex fratre parentis Dio
cletiani genitum diximus. ,
b Non quod vincula & fupplicia pertimefeeret , fed et Chriftianis prasGdk) ac folario cfftt , qui hoftium furore faevitia conterriti
in fubterraneas latebras fefe abdiderant .
Ideft ab anno s88. cum Cajus publico ca
yere , atque in cryptis habitari eeepit , ufque
ad X. Kalendas Majas, an. .
d Coherer, cum priori Catalogo , qui annis
duodem, & menfibus quatuor, dies feptem adjecit j fi tarnen e feptem dierum numero & priraum , quo Poncificatum fufeepit , & poftre*
mum, quo mortem obiit, detraxeris .
e De Templo S. Gaii , quod Urbamis VIII.
reftituit , feu verius a fundamentis iterum exftruxit, vide qua; difturi fumus Cap. v. . j.
f Adde unum annum , a detrahe quatuor

535
dies , Ci hune locum ad prioris Catalogi nor
ma m exiger* ylis .
g Immo A die XVIf,v JCal. Januar .
i In aliis AnaftaGanis codieibus anno ftre
nono .
Non jlle quidem eodem , atque Gabinius
die , fed eadem perfecutione faeviente , & ob
eamdem Cbriftianae rcligionrs cauflam extin
ct us eft .
j
1 Nob quod Diocletiani juffu intcrernptus
fuefit i is quippe per id temporis ab urbe aber
rat y fed quia Diocletiano auore rempeftas il
ia excitata fuerat > quae Cajum pariter aliis
quamplurimis abforbuit .
in Quin immo duodecim irrtegris annis , c
praterea menfibus quatuor, diebus feptem.
n Breviarium Romanum, Anaftafius & Tho
mas Archidiaconus , non folum prxclarz confeffionis laudem , fed yerii propriique Martyrii
....
i
r*-.'~
palmam
Cajo .:j>iu.>
videntur .j:..j;../t"~
adjudicafle .
\f.n i
, V.
Ex Tetro Equilino , & Vhilippo Ferrarlo ,
Ex Pctro de Natalibus Ep. Equil. lib. iv. c. 7c.
CAjus Tapa & Martyr natione Dalmatinus ,
de genere Diocletiani Imperatoris , frattr
Gabini Tresbyteri , de quo fupra atlum vi. Vial.
Martii ex patre a Gallo , Eutycbiano Papt in
Epifcopatu fucceffit; [editque annos xi . b
menfes iv. dies ix. Hie conflituit , ut omnes ai
Oriines in Ecclefta [ afcenderent : ut ft quis di
gnus fuiffet, primo Oftiarius , Leclor , Exorcifta ,
Acolytus ; deinde Subdiaconus ,
Diaconits y ac
Tresyter ; deinde yero Epifcopus ordinretur, .
Hic conflituit Taganos , Cr herticos , vel Judms non poffe Cbriftianos aecufare , aut voem
eis infamationis inferre . Item ftatuit t ut nemo
Epifcopum y aut Clcricos apud Judices feculares
accufare prtefumtret . Hie etiam \ regiones^
diviftt Diaconibus , ut gefta Martyrum perraire
rent & conferiberent , ac etiam alia, negotia
Eccleftaftica procurarent . Hicque fecit Ordinatio
nes iv. per menfem Decembrium, , Presbyttros
XXV. Diconos vi 11. Epifopos per diverja loca
v. Qui fugiens perfecntionem Diocletia
ni in cryptis habitundo , martyrio coronatur .
Et fepultus eft in Ccemeterio Callifti via
x. Kalend. Maji , Et ceffavit Epifcopatus dies XI,Hic d contra Herticos Epiftolam edidit , de Verbi Dei Incarnatione fidem catholic am continentem .

Ex Philippo Ferrario in Catal. Sanftor.

. Aprilis .

r,, .

Cajus genere Dalmata , patria e ialonenfts ,

Diocletiani Imperatoris propinquus , poft S. Ktychianum, Caro & Carino, & Tslumeriano Imperatoribus Tontificatum gefftt , ufque ad Diocle
tiani tmpora . Conflituit , ut his Ordinum , <& bo
norum gradibus in Ecclefta ad Epifcopatum afcenderetur ; Oftiarii , Letloris , Exorcifh , Acolyti,
Subdiaconi, Diaconi , & Tresbyteri . Epiftolam
Decretalem ad Felicem Epifcopum fcripftt . Supcriorum Tontificum, ne Laicus Clericum apud pro
fanos Judices accufare: , decrctum innovavit .
Crudelttatem Diocletiani in Cbriftianos fugiens ,
aliquandiu in fpelti^ca delimit; ac poft annos oblo
una cum Gabinio fratre martyrii coronam percepit x. Kal. Maji 5 cum fediffet annos duodecim ,
menfes

gg(f

DE

SANCTO

menfes quatuor, dies quinqu, & reaffet menfe

Decembri Tresbyteros viginti quinqut 3 Diconos
cBo, Epifcops quinqu . Sepultus in Ctrmetetio
Caliii .
N

CAJO

PAP

M.

detur , f non promoveretur quis ad thronum Epifcopalem 3 nift qui in fingulis inferioris ordinibus miniraet . Idem quoque (ut quondam Fabianus ) regiones Diaconis divifit 3 qui res gefias
martyrum confcriberent .
Confiituit etiam , ne profanus quifpiam facris cnoaci
initiatum in judicium vocaret 3 neve paganus 3 ,c',

a Ideft Gajo. Nam Gallus idem cfl , atquc aut hareticus aceufandi Chriflianum bominem auGajus , Gaggius , Cajus &c.
tloritatem haberet . Extant nonnullx res ejus geb Has temporum notas apparet defumptas ef- ft inter alla S. Sufanna 3 CT in aBis S. Seba ex duobus pofterioribus Catalogis ; quibus fliani . Fertur ejus g nomine epiflola ad Feliccm g
unum annum addi , &: dies aliquot adimi oportet. Epifcopum data. Ejus Pontificatu Epifcopos per Soripfii 4
Hos Caones Equilinus defcripit ex Epi- diverfit loca v. in urbt vero I{pma Tresbyteros )}
ftola Caii ad Felicem Epifcopum , qua? judicio quinqu & yiginti , Diconos vi 11. quater oreruditorum hominum fuppofita eft, & e decre- dinibus facris menfe Djcemiris habitis creavit .
eis poftcriorum Pontificum compolita.
Per i4 temptis in JEgypto orta Hieracitarum .
d H-anc Cajo falfo adferibi modo diximus . harefis , auore i Hirate , feu Hiera , qute ex
e- Fcrrarius non folum Dalmaticam originem Gnoflicorum , & Manichaorum ojftcinis prodiit j"
Cum cd&ris Cajo attribuit; fed etiam ejus Pa- propago, & fob oles , eorumque fentina , & for-,
triam Salonam AiiiTe docetj quae fui.r etiomPa- des: cor.jugia deteflabantur : fuperftitiofam cibo-.
tria Djocletiani , quo cun confanguinitatis vin- rum abflinentiam feligebant : cum cuna
culo Cajus conjun&us erat.
diabolo fda dkerent 3 de quibus Epipbanius .
*t{egabatit- item carnis refurrcBionem 3 anima ta-,
men effe afferentes 3 clibumque folum ec vitam
. VI.
aternam : puerofque ante perfeBam cognitionem
morientes damnari: quod Apojtolus dica-t : "Non
Ex Ciacconio.
coronabirur , nift qui legitime er t aver-it . Conflixit
CajiiiSa SxAnBus Cajus , Caii Maximr filius , Dalmata , cum hoc fycophanta Macarius Monacims JEgypatria Salonitanus , Diocletiani Imperatoris , ptius . Cumque ventum eet ad hoc periculum
inctrfeBoris Santlorv.m , ex jratre a nepos , [edit tentandum de refurrcBions mortui 3 & Macariusid prafiatet , Hierax jiitpefaus 3 aufugit tejlo
St-!*' in V.ontificatu , Imperatoribus M. ^Aurelio Cari
.
'. :
" ;
no , M- Aurelio Kljimcriano 3 C. Valerio Diocle- EvJ'>rio

Erat Cajo Tapx /rater germanus , Gabinius dU

tiano , & M. Valerio Maximiatio ^ngufiis , anh ms- XII. mrnfei IV. dies b vi. Creams Bus 3 qui viridiori ttate uxorem duxerat 3 tx
XVI. KaL 'januarii 3 qua incidunt in dhmxxvii. qua filiam fuuierat , Sufannam nomine . Uxore
Decembris 3 vir magna: prudenti 3 & eximia vir- autem dcfunUx 3 vitam duxit , filiam
tutti , vitxquc continent iffima ; fummo ideo Sa- janBime tnfiitutione Cbriiana. educavit . Ob
(cranio auBus , & creatus c urbis Epifcopus , egregiam pietatem , & doBrinam , ad Trtsbytetotmfijue jimul ChniflianA Ugligionis ^Antics . rii gradum meruit promoveri: qui adverfus GenQuern Qhritxm legis prxife/o ab ejufdem Div~. tiles pro xcligione Cbrijtiana, defeujionem edi~
ekiiani , gaitilis jui , confuetudine jegregavit . derat .
He fucceffione ejus p-roxime po obitum EutychiaDiocletianus ^Auguftus 3 cum i Galcrium Ma-. ^
ni fcr.ibunt Eufebius , Qptatus Milevitanus 3 S. ximianum defarem declara'et , & confortem ImAuguinus , 'Njccpboms in Chronica, & alii.
pcrii feci'et , cum nulla ei virilis proles ccntiA.nno Chrijti CCLXXXIV. qui fuit primus giet , voltns cum arBiori vinculo
Tontificatus aii, Imperatoribus Carino , r Dio- copulare, Sufannam virginem Uli fpopondit , quod
letiano d r.emiffior juit in Chriiancs perfecutio , nullam haberet generis fui propmquiorcru . Con-,
quod Carinas haberet quefdam in amicitia , quos fen/Us Gabinii 3 O patrui Caii Pap.e exquiritur 3
hujus cqnjiffxonis titulus decorabat . Caii 7" puellx : ip/a refpuit nuptias 3 quamvis </Iu-.
anno 2. Chrijti 8j. Cofmas , & Damunus fra- guas 3 dicens 3 fe nolle Chrijli thorum aliquo
ires, profejfione Medici, JEgeA in Cilicia 3 glo- mortali conjugio fadare . T^itllis potuit deniqne
riofq martyrio, cccubuernnt 3 fub Diocktiano lm- promiflis , blanditiifque emolliri. 3 nee minis dcper,at.ore .
terreri Sufama : & tandem ob conantem Fidei
Per idem tempus Cajus Tontifex J{pmanus S. rcligionem intra. <ndes paternas jujfa eji a DioSebaflianum Ecclejite defenforem inflituit , quem cletiano 3 gentili fuo 3 clam decllari . *A die auipfe Cajus fide primus initiarat , & baptizarat , tern , quo Sufanna pereua e , jugiter obtulit
novo titulo fervorern , & affeBum Chriflianum facrificium Cajus Papa pro ejus commemoratioin acrrimo milite exprimere volens . Qui anno ne . Erat enim conjunBa Caii Tapa domus cum
Chrifli CCLXXXVL f Caii III. martynum con- dibus S. Sufanrja , & Gabinii patris ejus . ^itflantijfime fub Diocletiano bnperatore paus..
que inde faBum eft , ut flatio Chyiflianorum in
Ordines in Ecclejia Cajus diflinxitl quibus tarn- duabus Ulis adibus fuerit infiituta ad QuirinaOi-dintJio
jtiftiexil t quam gradibus quibufdam ad Epifcopatum tkd- lern ante forum Sallujlii , & m Ecclejia inter
fcenfus , e> adittfs patent . Hi erani , Ojliarius , illas amborum ades adifct\ta in titulum TresbyLeBor , Exorcia 3 oicolytus , Sitbdiacoms , Dia- teri Cardinalis ercBa fit, qui cortfuevit appelcokus 3 Tresbyter , & Epifcopus,. T^equaquamta- lar-i fanBorum Gabinii, & Sufanna a inter duas a
men ita intellipcnda veniunt , ut ipf primus in- domos. To/l 3 tentus Gabinius, & carceri manieucrit 3 ut ad jummum gradum adjeenfurus per cipatus , flageis cfus , ampuiatlone capitis tnarinferiorum ordinum gradus confeenderet fublime tyrium cornplevit , pofi filiam Sufannam, & anfajiigium Sacerdotii . - ejujmodi hierarchicum te fratrcm Cajmn Vspam .
in Ecclefia jarn temporibus ^Ipoflolorum fiabiliTrogrediente tanta perfecutione , quanta mm-, Perftcu:io
tum fuie , atque ufu ordinem receptum , con- quam antea , fugiens Cajus immanitatcm Dw- ;'.0'1'"1'
fiat. Sed aii de bac re deX'-Wn illud fuic vi- elet.Uni , pofl martyrio affeBots , p Sebaftianum 3 0
Gabin

DIOCLETIANI IMP. PATRJJEL;

Gabinium fratrem 3 & Sufannam ntptem , & pierofque dios 3 quos ipfe in fide inflituerat , -pti^arat, in cryptis diu Intuit , ab Augufti miniflris diligenter quafttus t repertus , & comprehenq fus q, abfcifone capitis martyr'tum gloriofe conMariyri fummavity die x. Kaiend. Ma , qua incidunt in
*"*"*
diem XXI i. ^prilis anno Domini CXCVI. Sepultus in Cmeterio Callifti via *Jppia y tertio ab
X urbe miiario . Vacat Sedes "Pontificia dies r xv.
Oftenduntur ruin* domus Caii , & eccleft* in ejus memorfam conftrutl* poft ejus marty
rium y in taberna s vinaria prxima , ex alter*
parte , ubi nunc eft ccenob.ium virginum facrarunr
inftituti S. Bernardi ubi fuit domus Gabinii , &
Ecaiefit Sufanna martyr . Supereft nunc eo in loco ecf. ^*>':cefiltparpa:
flat0 antiqua extftit ad duas do
mos: ait yinquam, Tapa y & Gabinii 3 &vetuftiffimus tifulus Tresbyteri Cardinal'. s inftitutus ,
Santli Cali martyris . Collapfa autem ecclefta S.
Cxiiy tifulus permutatus eft a S. Gregorio Magno
in Quatuor SS. Coronatos . Ecclefta autem ampliar
adificata , nomine Santlorum Martyrum Gabinii y
& Sufanna ad des ipforum proprias a Leone Pa
pa IV. opere yermiculatp exqrnata : fitulus in eifdem permanftt , Caii antiquato. /epit earn eccleftam Sixtus IV. Pontifex Max. vetuflate colla
bentem , ante annum 50. JubiUi . Tslobilitayit
eamdem ecclefiam prxter ccenobiummonialiuntibir
dem translatunty Tontificatu Sixti V. anno 1587.
facellum magnificentiffimum 3 quod Camilla "Peretti , foror Sixti V. erexit , translatis ad idem ex
S. Joanne a Tinea in Campo Martio , duobus corporibus fantlorum Martyrum Eleutherii Epifcopi ,
(fr Ginefti anno Iff I. vigilia S. Laurentii , facultatem in earn rem largiente Clemente .
Sed in jus Tempil ornatum , Hieronymus Fjtftieucius Tauenfts y ampliffmus Cardinalis y Vicarius
"Pap* in Urbe s totus ineumbit , & prxclarifftmum opus molitus , illud templum cujus titulum
fortitus y illuftrare parat , tetlorio opere & inauratis laquearibus & egregiis piuris , eorundem gefta y & martyrium exprimentibus y &marmorum varicolorum incruftatione 3 ac confeffione
in puleberrimam formam renoyata anno Domini
MDXCV. & pietate ejus in fantlos Martyres auBoi y ardentas pergit , multis opibus } & impenfts . Trecari debemus Deum} ut qui fuo injlin&u
opus tarn eximium eeepit , det Uli y ut perficiat in
gloriam Dei , & fantlorum Martyrum Gabinii ,
& Sufannx y & in perpetuam terna immortalitatis laudemy & memoriam ipfius fempiternam .

337

materno genere , natus tarnen ; eleus tft

Bjmanus Tontifex die u 10. Decembris anno a
brifto nato . Cabinium germanim
ex Baronio , re ex aliis y uterinum fratrem habuit , Sufanna Virg. <& Mart, parentem , fiiotletiani Jmperatoris confanguineum , in divinis ac
profanis' litteris yerfatum . Latuit hic amis ocio in rrypty
tum in fpeluncis , non ob perfecutionis metan , **,"
fed ut Chrifiianis inferyiret , tum apud Caflulum
Palatii Zetarium ( Zetarius dicebatur Prafetlus
Zetis ; zetn s enim locus erat capax uni s 1 ,
& duarum fellarum , qui relis obdutlis , yel re
duclis , modo adjiciebatur cubculo , modo auferebatur y erat inquam celia mobilis ex cortinis
confetla) ibique Coriftianos , qui noe accedebant ,
in fide firmabat. Tranquillinum Serdotern , Marcellianum , & Marcum filios 3 Diconos ordinarit : "Protum Tresbyterum y & 'januarium Diaconum in Sardiniam miftt ad debellandam Idololatriam in Chrifti fidem infurgentem : fanftum Maximurn Vefuntinis in Epifcppum concefftt ; ^ipoftolicum decretum , ne quis ad Epifcopatum afcenderet ytiift prius ftatis folitifque temporibus inferioribus officiis perfuntlus eet y confirmavit , "Pra
ter y prppriam domum , Sufanna etiam ex fratre ne- Dornum
ptis xdes Deo dicavit , in ea facrofanum Miff* H"i"x

i> f<tpe
l *. celebrando
falo /1 1- 1 vt n :. quia
..1. yero
Gabinii
r.L.Mi 0-J
facrificium
mus Caii domui
jungebatur 3 ideirco unica
'
ftatio ibidem decreta . atque ad duas domos apptllata y ut diclum eft / a Ciacconio .
Toft Martyrium Gabinii fratris , qui obiit de- Marijr
cima nona Februarii 3 vixit Cajus menfes duos , ob .
dies tres, namxxii. ^priUs die Martyrii lau
rea coronatus Cajus , etiam ft Breviarium I\omanutn 3 ac Jtnaftaftus rfrant , una cum Gab'mio
pccubifife 3 fiqwdem non eodem die , eque eodem
menfe j fed eadem Martyrii palma ? eandemque ob
caujfam ambo funt ajfetli . B^omamm moderatus
eft Eccleftam amis duobus , menftbus quatuor,
duodecim diebus ex Damafoy <0* Platina i ex
naftafto vero amis undeim 3 quatuor menftbus ,
diebus novem 5 ex Eufebio amis quindecim : nos
cum Baronio, Tanyinio , Terrario, Breviario mano y aliifque fere omnibus Eccleftafticis Scriptoribus anuos duodecim , menfes quatuor 3 dies
quinqu vel fex huic Romano Tontijici tribu'mus ,
xEpijlolam unicam fcripftt ad FelicemEpifcopum , x
quam invenies torn. 1. Conciliorum Binianis notationibus exornatam 3 noti/que illuftratam nov'lfftme a Cafare Becillo . z Decreta quadam Caii ^
leguntur apud Gratianum, Jvonem 3 Carran^am t
aliofque ,

Ex Oldoino in Additionibus ad iaonium.

Notae in Ciacconium, & Oldoinum ,
Dkinuu

pe/w ex nobiliffimo ortus genere patrem ha' buit Cajum Maximum y vel Maximinum fratrem
t Diocletiani Jmperatoris , & matrem Serenam t ,
,' filiam Thilippi i\omani Trincipis , qui primus

Dioden'- hriftiams Imperator Upmqnus dignofcitur : hmc

'
fjc Tarentis genere virili Cajus vacatur undequaque Ddmata 3 quia cum avorum feries ex Dalmatia derivaretur , ideo ait Joannes Tamayus Sa
ladar in Martyrologio Hifpano mafeulinam profapiam intuentes Scriptores 3 Dalmatam Cajum manum Pontificem nominarunt ; ex materna vero
linea Hifpanam originem e aljeqttutus , nam &
Serena mater 3 & Serena uxor Diocletiani forores
cum fuiffent 3 ex Serenorum Samonicorum apud
Gallxciam familiis 3 ideirco HiJ'panum genere fuiffe Cajum idemmet 1 feribit . Quare cum poft
Eutychianum Tapam , diebus novem vacaffet Ca
thedra 3 Cajus Dalmata ex paterno y Bifpanus ex

a Cajus Valerius Diocletiani pater , & Cajus

Maximus pater Caii, fratres erant. Non igitur
Cajus Diocletiani ex fratre Hepos 3 fed Patruclis
fuit Diocletiani ,
b Praeter anuos XII, & menfes quatuor, Cajo
Pontifici fex ipfos dies rede attribuit , fi nimirum vel dies creationis , vel dies obitus ab hoc
numero excludatur. Vide cap. 2. . 3.
Crcatio Pontificia Caii revocanda eftadxvir.
KaL Januarii , five ad diem xvt. Decembris ,
qui dies erat Dominicus , & anno 183. ut Papebrocius oblcrvavit, qui etiam docet temporibus
il lis id mors fuifle, ut Pontificis Romani eledi confecratio in diem proximum Dominicum
differretur ; & ab hoc die Pontificum illorum
tmpora numeranda efle , qui duodecim prioribus fieculis floruerunt . Vide cap. 2. .3.
d Hue

DE

SANGT O

d Hue revoca J qua diximus inhiftoria Dior

i detiani cap. 4. . 1. de prima Periodo perfecutionis Diodetianea; .
e Imperante quidem , fed non eo jubente
ofmas & Damianus interfeti funt . Eos fiquidem Lyfias Lycia Prafetus pro fu poteftate,
injuTn Diocletiani, extremo fupplicio ob Chriftianam religionern affecit an. 295. ex Baroniana computatione .
f Iptra finem hujus anni 286. Romas Chriilianis bellum indixit Diocletianus , atque hinc
prima periodus perfecutionis Diocletiapeae initium ducit . Sed Sebaftiani martyrium in an
num proximum rejici oportet . Vide cap. 4. &
. i. fupra memoratum .
g Quam quidem epiftolam etuditj homines
commentitiarn etTe judicant , in eaque plerique
Caones cntinentur , qui hujus Pontificis nominj fubjiciuntur .
i De Hierace plura Baronius ex Epiphanio
& Hilario ad an. 288.
1 Non Galerio , fed Hercub'o Sufannam defponfam ac deftinatajn fuifTe in hujus Actis oftendemus .
m Unam tantummodo eclefiam agnofeit Ciacconius S. Sufannae, & S. Caii aedibus ipterjaeeptem , cui titulus ab Gabinio & Sufanna affixus
fuerat . Sed ut ab initio , fie nunc poft templum S. Caii ab Urbano VIII. reftitutum, ux
iiint sedes conecratae , altera ubi domus erat Gabinii & Sufannae, altera antique domus S. aii
fundamentas feu veftigiis impofita ; & communis
trique ftatio ac titulus olim deretus . Vid- ca
put y. . 3.
n Alii fere omnes a.d ditas doraos,
o Poft martyrium S. Sebaftiani Cajus in la
tebras ccepit fe abdere anno infequenti 288.
p A martyrio S. Scbaftiapi feptem fere anni
interceTerant , cum primum Sufa,npa , deinde Ga_
binjus ?1. pro hrifto mortem, oppcticrunt .
q Is fine ulla dubitatiope affirmt Cajum religiopis cauffa interfeftum ei; ac proindc rpartyris etiam, non folum confeflqris titulo
donjndum .
r Huic Pontificio interregno dies undecini
Catalogus Reginas Sveciae , itemque liber Popticalis attribuu ut .
f Ideft prope ab taberna Vinaria . eque enim
domus Caii poft ejus obitum Deo in ejufdem ho
norem dicaja, fuit taberna vinaria,. Qua; deinde
lquuntur, pertinent ad hiftoriam S. Sfanna?.
t Nimirum Oldoinus nimis credulum fc pra>
buit nugis , & fabulis quorumdam pfeudohiftoricorum Hifpanienfium . Vide cap. 2. . 2.
u Die lo. Deccmbris eleftus fuit dje vro
XVI. qui anno Dominicus , fuit conferatus.
Vide cap. . . j.
y Cajus & Gabinius ex eodem Cajo Maximo
geniti funt, ut dictum eft cap. i. .7. in hiftoria Diocletiani .
X ommuni dofarpm hominum fuffragiq ea
epiftola eft (uppofititia .
Hi Caones ex illa epiftola corpmeptitiadefumpti funt .
'

GAJO

PAPA

CAPUT

M,

SECUNDUM,

De Nomine ? atria , Tontifiatu S. Caii ,

De Pranomine Caii , yariaquc ejus feribendi

ac mulplii rations.
CAjus apud Romanos yo.cabulorum pr*n<.
nunierum obtinebat , qua? cujufque pro- men Ctii
pfWac gentilitio nomini vel honoris, ycl con- fGen?i
fuetudinis cauffa praeponi folebant . Huic itaque, ^'erj*
de quo agimus , Cajo prxpomen fgitj quodquir ******
dem, ut mihi yidetur , veluti proprium acfiium
effecerat gens Valeria Salonifana , atqp ex avis
atque parentibus ip liberos pofterofque quodam,
quali jure hereditario propagabatur . Nam id
praenorpinis geffit primpm avus S. Caii, qui dic)us eft Cajus ^Aurelias Valerius , deipdp parens,
qui vocabatur Cajus Mximas 3 vel Maxipiinus ,
fic enirn hunc appellant Acta S. Sufann, & Ol
doinus , quem reliqui omnes uno tantuni Caii
nomine afficiunt . Diocletianus itidem, qui Caii
noftri erat patruelis , Caii praenomen fibi gdfeivit , pominarique voluit C. Aurelias Valerius
Diocletianus. . Sunt etiam , qui ejufdem fratrem
eodem prnomine pfum /pifie cepfeant ; Gabiniuro fiquidem ab Cajo five Gajo gigni a derivari putant , docentquc hujufmodi vocabulum
diminutum effe j atque inter diminutiva annumerari , fie prorfps , pt Gabinius idem fignificet, ac ajus minor $ & fane Gabinius vidctur
fuiite minor natu , quam Cajus . Nomen pro
prium quafique perfqnale , fep cogpomen, quo Car
jus nofter diftinguebatura caeteris Valeria; gentis
feu familia;, quibus idem prarnorncp obvenerat,
nemo eft , qui memoria? prodidcrit . Scd cum
prp.
ubique in antiques monumeptis fimpHciccr ac 5^^"^"'
fine ulle additamento appclletur Cajus , cxifti- -*'*
mo eum fie vulgo appel la.ri folitum fuiffe j excii.
quo faftum arbitror , ut in locum
proprii nomipis irrepferif, ejufque vice fungcretur . Hipe illud quoque accidifle puto , ut
proprium quidem ejus nonien defuctudipe & obliyio.pe intcrciderit ; pramomen vero & vulgi
-!
fermope ufurpatum, & littcris proditum a.d noT
tatem pervenerit . Hue pertinent , qua; diximus in hiftoria Diolctia.ni cap. 1. ^.4. de nominibus Diocletiani . Nec defunt exempla , ex
quibus colligi poteft multos fuiffe , qui proprio
nomine feu cognomine prorfus lieglefto , uno
tantum vel pra&nomine , vel gentilitio nomine
ufi fuerint , eoque ab cseteris ejufdem familia;
vel gentis diftingpi fojerent ,
Hoc vocabulum tarn varias , tamque multi- 1*''
phces tormas mduit , & ex alus in alias com- for^*mii
mutatuv, vix ut in tanta ejus feribendi pronun- V'* r*"
. ' j.
.
-j
1104e
claudique vanetate unum & idem nomen agnofci poffit . Cajus infci ibitur in Catalogo Bucher
rii x in Martyrologio , itemque in Breviario Ro
mano, qua; feribendi ratio ex Aftis S. SebafHar
ni , & S. Sufapnae profluxit , quam ufurparunt
Apaftafius Bibliothecarius , Beda , Ufuardus ,
Petrps Equilinus, qua juniores fere omnes Har
giologi utuptur, Cajfar Baronius , Petrus Galeiinius , Philippus Ferrarips , Godcfridus Henfche-.
nius, Francifcus Maria Florcntinius , &aliipaffim.
Hanc ejufdem vocabuli formatn, cum jampriden>
yfu communi , & euditorum honiinum confenfu ;ct

DIOCLETIANI

IMP.

fa recepta fit ~> nobis quoque retinendam duximus , prWfettim cum majores noftri faeculo fuperiori nomen hujus Pontificis in ejus fepulchra]; lapide iifdem plane litteris incifum' invenerint Verum in Martyrologiis antiquis Manufcriptis nihil eft tam'varium ac multiforme ,
quam hujus vocabuli fcribendi ratio, cui nuenfes pro fuo q'ujfque arbitrio unam alteramve litteram vel detrahunt, vel adjiciunt , vel aliam pro alia fubftituunt. In Exemplaribus Antuerpienfi , Epternacenfi , Corbejenfi , itemque
in Catalogis Pontificum Romanorum Gajus in
Apographo Hieronymiano Lucenfi Gagus fete
femper fcribitur; aliis Gaggius, vel Gagiusmagis arridet. Quid quod inventi funt , qui hoc nomen adjefta iyljaba producerent , longeque dir
yerfa terminatione oncluderent , & ex Cajo Cajanum effingerent . In eo deinde v'ariari inter eos
folet ', quod banc ipfam appellationem alii aliis
litteris diftinguant . Hinc fit , ut pro Caj'ano ,' alii
Caganum , alii Gajanum, Gaganum fubftituunt .
Hinc intelligere licet Gajanum eum , qui pro^ximus a S. Domnio ecclefis Salonitans praefuit,
ab Cajo nomen una'fyllaba audum traxiiTe ,
ex quo fit , ut nomen Caii jam ufque ab antiquiffimis temporibus e Latio, unde originem duxit , in Dalmatian! tranfmigraverit,'& ante Caii
Pontificis anatem in ufu fuerit apud'Dalmatas ,
a quibus fortafle poftrema; fyllabaj incremntum
accepit, fic ut ex Cajo Cajanus evaderet.' Dein
de ex Dalmatia propemodum omnes Illyrici re
giones peragravit, receptum a Scythis, accerfitum ab Hiinhis , ufurpatiim ab omnibus fere barbaris gentibus toto Illyrico longe lateque difperfis i apud quas in tantum honorem afcendit ,
Utearum Reges illud fibi adoptaverint, 8c regia;
dignitatis nota m ac titulum efle voluerint . Ex
quo faftum eft, ut qubd Cafar apud Romanos,
idem apud illas nationes Cajanus five Caganus
fignificaret . Sed hsec alio loco & copiofius , '&
opportunius dicentur , jubi de alienienis p^pulis'in Illyrium tranfgrels , ibique rerum & re
gni potitis agemus. Nunc ad id, quod fecuado loco propofitum nobis eft, progrediamur,

De Tatria S. Caii.

CaJai
nacione
Dalmaia

Patrt faJoniunui
tun.

Emo cft , quin S. Caii Romani Pontifir

N eis genus atque originem a Dalmatis re-r
petendam efle affirmet j idque omnino perfpicuum efle , atque inter omnes conftare, video .
TXatione Dalmaticus dicitur in hiftoria Salonitana , { Dalmatinus in Calendario pcrvetufto ecclefiae Lucenfis , quod citatur a Florcntinio X. Kalcnd. Mart. T^atione Dalmata apud
Anaflafium Bibliothecarium . His addc Catlo
gos Romanorum Pontifium , Breviarium Romanum , Petrum Equilinum , Caelarem Baro
nium, & alios praeterea multos, quos confulto
prattermittam , ne videar velle uti in re non du
bia ttflibus non neceflariis.
De patria S. aii nihil ab antiquis memorial
prqditum fuifle invenioj ex junioribus yeroHagiographis nemo prter unum , aut altcrum, negat eum Salonis ortum elfe 5 fed pauci funt ,
qui id plane diferteque affirment . Patria fuifle
Salonitanum expreifc docent Fcrrarius & Ciacconius . Prior fiquidem ad diem 22. Aprilis
commem0rationem Caii his verbis adferipfit
4

ajus genere Dalmata 3 patria Salonenfis &cr Al-

PATRUELI.

ter in Addit. hare habet : Cajus C. Maximi filing

Dalmata , patria Salonitanus &c. steri de na*tali 'ejufdem folo jiihil ompino adjiciunt j 'Jed
cum omnes fummo cqnfenfa .doceant eumdern
ex genere & ftirpe^ Diocletiani prqereatum .eflc^
fatis videntur indicare Cajum ortu Salonitatum fuifle ^ cum Diocletianus , ut in ejus Aftis
diximus , apud Salonas natus /uerit j hie ejus
genus, hie domus; jainc majores, hinc confanguineos habuitj nam fere omnes patriam Dio
cletiani Salonae , vel in hujus urbis agro conilituunt .
Andreas Zmajavitius Archiepifcopus Antir
barenfis five Diocletanus S. Can Pontificis ortum refert ad Diocleam pramobilem quondam
a-.hi:.. Antibarenfium
_..-.___
'r_ii_
urbem , Antiftitum
fedem antiquam , & caput ac Metrpoli m Dalmatian fuperioris . Is in fynopfi Annalium facrorum >
qus nondum in lucem edita torn. z. extant in
archivo Sac. Congreg. de propaganda fide, hxc
de Cajo fcripit fub anno Chrifti .83. Cajus
Diocleiiani Imperatoris ex fratre nepos , Diocle
am Dalmatia Juperioris quondam Metropelim , an*
tiquam & celebrem Illyricorum Rfgum , ac noftrorum Tradece'orum urbem , patriam habet .
Sed cum millas tabulas, nullos audores prof
rt , quorum teftimoniis fuam fententiam con
firmt ejus audoritas nulla ratione , nulloque
antiqutatis fuffragio innixa , non videtur efle
tanti , ut aliorum fehtentia; praeferri debeat .
Nam quod ait fingulari quadam eximiaque earum gentium adverfus Cjum religione fe adduci, ut eum patria Dio'cletanum fuiTe putet
id five pro argumento , five pro conjectura ha
ben velit, certe minimi mornenti eft ad perfuadendum , quemadmodum oftendimus in hiftoria,
Diocletiani cap. 1. . . Miror, quid fit, quod
Baronium non appellee , eumque pro fe ftare
jubeat , quippe cum is aperte doceat Diojeam,
patriam fuifle Diocletiani} ex quo haud inepte,
concludcret , uti nos aullo ante feimus , & a
jum ibidem ortum eile , quod ^dmodum verifipl videatur communem ils fuifle pariam ,
inter quos. generis & fanguinis communio erat i
nam eos fratrum filios fuifle diximus . Diode*
tianus , inquit Baronius , natus eft obfcurijjimo
loo Dioclea oppido DalmatU , "Verum Archies
piieopus Antibarenfis aut imprudens htme locurn
prateriit , aut certe aniraadvertit nihil prafidii
ad fuam communiendam fententiam ex eo fibi
fuppeditari. Nemo enimeft, quin videat aliam
a Baronio , ajiam a Zmajavjtio Diocleam commemorari . Haec amplilimae provincia; caput ac
primaria civitas erat, commercio, divitijs> ci-i
vium numero ac frequentia in primis nobilis 3
Plinii ac Ptolomi litteris celbrala 5 illa vero,
fuerat ignotum quoddam oppidulum atque infrequens , quod veteres Geographi ne dignum
quidem efle cenfuerunt, de quo mentionem faerent . Quoirca in hiftoria de genere , itineribus, rebufque geftis Diocletiani alteram ab al
tera disjunximus , & Diocleam illam fuperioris
Dalmatiae Metropolim negavimus patriam fuifle
Diocletiani 5 eumque natum eife oftendimus in
obfeuro quodam & ignobili Dalmatias inferioris,
& agri Salonitani pago , cui nomen erat Dio-,
cleae . Hue revoca , qua? ibidem paullo copio
fius , & diftinius explieavimus .
Nec vero audiendos. efle arbitror Antonium
Gallonium , & Auguftinum Oldoinum , qui S.
Cajum Roma; natum fuifle tradunt j nil! forte
verbum nafeendi a propria fignificationc diftradum

**** *.** ,' .

540

DE

SANCTG

j Aum in m fententiam accqmmodar placet ,

quam idem veteres interdum fubjicere ioleht ,
ata eos etiam natales mperatorum dies appel
lant , quibus e tenebris vira privata in publi<iam imperii lucem editi ac fufeepti effent , quaiique iterurri ad communem utilitatem , reique pu
blicas commoda proereati. iHinc accidit, ut ni
hil apud Latinos adeo ferrhone ac litteris tritum
ft celebratum , quam Imperatores & magilratus creare: quod quidemverbum (iira<foptxisy
uTurpari confit, & unde mutuatum fit , nemo
non videt . Quare fi laudatos audores ad hanc
vel fimilem loquendi ebnfuetudinem interpretari yeis , ideirco Cajus Romas natus eile dicifur y quod vel Roms per baptifmum Chriflo
rnats , vel ibidem fummus totius ecclefiasHisrarcha creams fuerit . Sed uceumque illi feribant, vel feritiant, nihil interefl . Si veram ac
germanam Caii patriam velint eTe Romam ,
quin fiise opinin aJquid vel conjeturae , ve
argumenti fubjiciunt, quo probabilis fiat? Ego
quidem adduci non poflum , ut illis aTentiar .
Cjds ft Confit fane Caii & Gabinii familiam in urbemi
Folmi cpmmigrfle ; nam merque certum ftabile doiaqnaado micilium Romas habuit, ut hifloria S. Sufanna
piirarint. tertatLir , '& domus triufque fitus ac veftigia
ftiamnu'm monftrantur . Huic autem commigrationi tempus nullum aptius & congruentius aflignari ppffet , quam llud , ijuo Claudii impefium definitur , & circumfcribitur , fi verum
effet, quod Ivlarnavitius, cenfet , Claudium ori
gine Dalmatam fuiffe . Cum enim isamaret unice
patriam & cives fuos, cofdem & ampliffimis honoribus afficiendos, & maximis beneficiis ornandos
^enfuit 5 ratus id quod erat , nullam ab fe cuT
mulatiorerh gratiam pa,tria referri poffe , quam
n ppularibus fins nullum ab fe amoris , nul
lum ftudii, nullum charitatis officium deeffe pateretur . Hinc facile evenire potuit , ut Claudii
rga Dalmatas benefiecntia & humanitas multes
prasfertim ex Dalmtica nobilitate ad fe alliccret , & in urbem evocaret , pe propofita digni
tatis , & rei familiaris augends j quibus enim
tam facilis aditus ad gratiam Imperatoris patebat , is profeclo fatis cauffa erat , cur Roma;
pud Principcm , quam in patria eTe mallent .
Quare cum Claudius ab anno undeeptuagefimo
ufque ad alterura & feptuagefimum tertii fxcul
Imperium itenuerit , d hac tmpora Valerias
gent Salonitanae in urbem migratio revocar
poffet . Sed quod de Claudio Impcratore fcripfit
Marnavitius , td multo aptius a verifimilius in
Probum convenir , qui a Dclmatio janguine , ut
ait Vior, originen trahebatj & praterea, ut
nos exiflimamui , & alibi diximus , artifimo
cognationts vinculo cum omnibus Valeriorum
Salonitanis familiis conjuhus erat . Porro nul
la videtur fuiffe occafio tam idnea & praelara, qux Valerios omnes e Dalmatia Romam acr
cerferet, quam, qua illis ex imperio Probi civis
Si confanguinei fui oblata fuerat i nam propinquitas Se communio fanguinis , quae illis cum
Imperatore in.tercefferat , non fokim eofdem in
rbem invitabat , fed etiam facilem viam atque
expeditam ad omnes bonorum gradus eifdem
muniebat . Vrum five Claudio, five Probo im
perante, Valerii Romam venerint, Cajum mul
to ante natum effe oportuit , quam cjufdem fa
milia in urbem migraret . Si enim pofl ejufmod rnigrationem Romse natus ell, ejus ortusconfticni nequit ante annum tertii faeculi 6p. quo
laudius imperare occepit . Cum autem crea-.

GAJO

PAPA

M.

tus fit Pontifex anno ejufdem fsculi

neceffe
efl non amplius quatubrdecim annos habuerit,
cum Pontificatum fufeepit ; quod quidem nori
folum a veritate, fed ab omni etiam verifimilir
tudine longilfime abhorret . Itaque antea natu^
eil", quam Valerii domiciliiim n urbem transferrnt j ex quo fit , ut Cajo patria fuerit non
Roma, fed Saiana; vel potius duas habuerit par
trias, unam naturas , alteram civitatis j quippe
apud Salonam natus cum efTet , in civitatem populi Romani fufecptus efl j atque habuit alte
ram natura loci patrian , alteram juris
domicilii.
Joannes Tamajus Salazar hie quoque aliquid
fabulas intermifcet . Non ille quidem negatCa- Genmm,
jm fuiffe Dalmatam yel patria , vel origine
paterna ; fed maternum ejufdem genus inde uf- Hirpn
que ab Hifpania repetendum efffe contendit . Vi- ^edl*^i>mi
de porro quid comment huic fabulas fubflru-:
xerit . n a citerions Hifpania; regione , qua
Gallicia nuncupatur , in primis clara & nobilis,
fuit Serenorum familia . Hinc ortum duxit Philippus Imperator , idemque Caii & Gabinii ma^
ternus avus . Is quippe duas habuit filias , &
utrique nomen Screnx impofuit j altera nupfit
Diocletiano , alteram Cajus Maximinys duxit
uxorem, x aque Cajum & Gabinium fufeepit 5
idque hoc argumento confirmad poteft , quod
Sufanna Gabinii filia Serena ^uguftae neptis ap
pellators ex quo fit, ut Hifpania fi minus pa
terna?, certe materna o.riginis jure, Cajum fibi
vindicet , at;que Divorum fuprum Faflis adferibat . Hanc male cpnfutam fabellam paucis exponunt ac refellunt Hagiologi An.tuerpienfes to
mo ni. die XIX. Fcbruari : Joannes Tamajus
Saladar fanffis Hifpanis annumerat SS. Gabinium
& Cajum , ex Serena nefcio qua ortos , Vbilippi refc,
Imperatoris plia , origine , ut aerit , Hifpana ;
*
probat ea natum , quod $. Sufanjia virgo ufpiatn
neptis voetur S. Serena \AugujU . K{on id inde
fequitnr. Hoc commentom iidem explodunt to
mo 1 1 1 1 die 2?. Aprilis : Tamajus Saladar fan*
fiis Hifpaniie annumerat SS. Gabinium , & Ca
jum , quafi effent nati matre Serena , filia Tbilippi Imperatoris origine Hifpana . De qua re a.-.
aum efl xix. Februarii ad Vitam fantli Gabinii .
Deinde Caidofum ibidem refellun,t , qui corpus
S. Caii in Lufitaniam delatum falfo fcripfit ;
Georgius Cardofus in Hagiologi Lufttano afferit
anniverfaria folemnitate celebrari feftum ejus (ideft Caii ) in monaflerio S. Clarx de Tinheina
: quod i/iic a'ervetur corpus ejus , a Paulo V.
Tapa donatum nobili Viro Lufttano, nomine He
elori de Sella Falcao , atque ab eo in diclo conventu
depofuum . arbitramur de aliquo Cajo mar
tyre intebligenda effe .
lllud admirari fatis non potui , quod Auguftinus Oldoinus vir Angularis ingenii & doctri
na, & naris fatis emunta , nihil in ea narratione fall , nihil commentitii olfecerit 5 quin
immo totam illam fabulam haud fecus , qiiam
fi vera effet hifloria , excepit , & approbavit .
Ejus verba hic iterum deferiberc volui, ex qui
bus phnius intelligi poffit , quod Tamajus hac
de re feripferit , feu'verius confinxerit : Cajus
ex nobiliffimo onus genere patrem habuit Cajum
Maximum yel Maxim'mum fratrem Diocletiani Im
peratoris, & matrem Serenam , filiam Thilippi
?/ Trincipis , qui primus Chriflianus Impe
rator Hpmanus gnofcitur . Hinc ex parentis genere
-pirili Cajus vocatur undequaque Dalmata , quia
feries ex Dalmatia derivaretut , ideo

DICLETiNI MP. PATRUELI.

ait Joannes Tamajus Saladar in Martytologio Ulfpano mafculinam Caii profapiam intuentes Sertptores , Dalmatam Cajum l{pmanum Tontificem
nominarunt; ex materna vero linea bifpanam originem eft a'ecutus ; nam & Serena mater Caii ,
Serena uxor Biocletiani forores cum fuiffent \
ex Serenorum Samonicorum apud Call' tam /amiIHs ; ideirco Hifpanum genere fuiffe Cajum idemtet Auftor feribit . Verum enimvero venia danda Oldoino , quod Hifpanis Hagiologis aures
tam faciles ccommodaverit ', feque hbulis plus nimio credulum praebuerit . Cum enim
hac le feribebat , nondum quifquam hiftoricis
illis larvam detraxerat ; adhuc fub mbra male partas exiftimationis latebant ; paTim legebantur , probabantur , inhasrebant penitus in mentibus , nemini in fufpicionem veniebant; illorumqu auoritas in fpeciem fane gravis vel fapientiimum
quemque in errorem abducere potuiflet . Nunc
Vero, quando omnia illorum confilia, doli nes ae fallaciae patent , qui eorum commentis
fidem habeat , nie is prudens & feiens in errorem fe ipfc conjicit, & voluntario errato nullum ignofeendi locum relinquit . Porro cum majus , & casteri cjufdem generis hiftorici apud
doftifmos viros tarn multa, & tarn gravi* praejudicia fubierint, ut nihil eorum auetorirato levius , nihil infirmius , nihil profligatius cxeoT
gitari queat , illorum mendacia fatius eft cont'emnere , quam rerellerc . Castemm in hiftoria
S. Serena: habes , qua: contra hujufmodi nugas
graviter oppido& praeclare feripfit Antonius Hif?
palenfis, qui & fallaces i Hos hiftorkos acricenfura peitrinxit , & quidquid libuit illis fingere de' utraque ilia Serena , fobole Philippe Imperatori fuppofita , cgregie refutavit .
1 '

Vitt pri.
rat Caii
ante Vontificacuiq

III.
'} r
De Tcntificatu Santli Qaii .

HUjus loci atque inftituti ratio poftularct ,

ut pra:cipua qux'dam & maxime memora
bilia, quae ad vitam privatam S, Caii pertinent,
in prdinem Chronplogicum redjgercm , V fuis
queque annis intexerem . Sed vetulias atque bvio, cum ejus vitas ante Pontificatum
memoriam aboleverit, hiftoricis pariter
atque Chronologis bonam materix partem fubtraxit , in qua eorum labores ftudia verfarentur. De illo quippe, antequam Pontifcx fie.
ret , nihil memorix aut litteris produm eft .
De anno igitur vel quo in lucem editus eft ,
vel quo ad Chriihim fufepto baptifrrio fe adjunxit, nihil cogniti , nihil comperti habemus;
cum casteroquin in hiftoriis iliuftrium viroriim
uterque ilk annus ftudiofe inveftigari foleat ,
feituque digniTimus habeatur. Nihilo minus inCompertum eft , quam vitx private rationem
inient, quid rerum pnclare geflerit pro tidea
religione , quibus virtutum , atque bonorum gradibus ad fummum totius ecclefia: Principatum
viam fibi munierit . Ad hanc ejus vita: partem
jlluftrandam nihil hiftoria , nihil Chronologia.
conferre poteft, cum antiquarum litterarum lu-^
Ce careat. De illius rebus aliquid conftareinci
pit ex eo tempore, quo Pontificatum fufeepit
Ac primum duo omnino funt , qua: in difquifitionem Chronologicam vocari poiTunt ; nam
inter Scriptores controverfia eft tum de numero
annorum ac dierum , quibus Caii Pontificatus.
eircumferibirur 5 tum de anno illo ac di ^ in
Jllyrii Sacri . 11

quem ejus Pontificatus initium coferri oprV

teatj nam de anno, menfe, ac die, quo exhac
vita difeeflit , fere inter omnes conftat . Deinde
pauca crunt nobis fubjicienda, qua* ad ejus
Poniificalia pertinent .
Ac primum quidem nullo modo audiendum
Eufebium in hift. eccl. Hb. 7. cap. 27. cenfeo,
& quos ipfe in fuam opinionem traxic, Geor
gium Syncellum in Chronogr. , Nicephorum Cal
liftum hift. Jib. 6. . 54. aliofque Graicos Scripeores j qui Pontificatum Caii ad annum ufque
quinftum deeimum perduxit . ^ in bis 3 qus
funt ecclefia , ut preciare monet Henfchenius ad 22. April, ejus alumnis deque amiquis major fides adhibenda eft , quam externis .
Idem Eufebius cum in Catalogo, tum inChronologia Pontificum Romanorum faepiflme peccat j veluti in Eutychiano , qui proxime ante
Cajum, ecclefia: praefuit . Hujus quippe Pontificatum , qui annos fere novem compleftitur .
in decern menfium curriculum cocgit . Nimirurf
quos annos Eutychiano detraxerat , eos partir 1
Cajo, partim aliis Romanis Epifcopis attribuit .
Eft autem inter Latinos Scriptores de uno
smno controverta , quem Caii Pontificio regimini alii quidem adimunt, alii vero adjiciunt ;
illudque alii undeeim , alii duodeeim annorum
fpatio definiunt . Fere inter omnes convenit , quamor ipfos menfes integris ac folidis annis vel
undeeim vel duodeeim addendos cfle . Sed de
numero dicrum , quos complctis annis ac mcnT
fibus fuperaddi oportet, major eft diferepantia ,
De diebus poftca , nunc de annis. In libro Pontificali , itemque in Catalogo & Martyiclogio
jVIS,' Regina? Svecia? , Cajo Pontifici attribuuntiir anni undeeim ; quorum auftoritatem fcquunr
tur Ufuardus , Anaftafius Bibliothecarius , PeT
tros Equilinus, & alii; a quibus difcrepare non
vidctur Auctor hiftoria: Salonitana:, qui Cajum
annos fere duodeeim ecclefia: praefuiflc tradit ,
Contra vero annos duodeeim omnino ntegros
completofque Cajo Pontifici adjiciunt Catalogus primus Rom. Pont, idemque vetuftifimus ,
Beda, antiquum Lucenfe Calendarium apud Florcntinium , Breviarium Romanum, Baronius
Platina, Panvinius, Oldoinus , Ferrarius, Henfchenius , Pagius , & reccntiores fere omncs ,
quorum quidem fencntiam omnino pra?fercndam
& fequendam cenfeo . Nam in priores illos Catalogos mendum irrepfiiTe conftat , & notas illi
arithmetica xi, numerum unum detraum, five librariorum incuria prjetcrmiflTum fuiTe . Id
autem fecundi etiam , itemque tertii Catalogi
Ciju
teftimonio apertiiime comprobatur. Ibidem enim Pontifie,
initia Eutychiani, qui Cajum anteceflt, & an-: tum geflu)
annot
nos oo , & menfes aliquot Pontificatum te- duodeeim
nui, fubjieiuntur Aureliano III. Sc Marcellino
Cofs, , quorum Confulatus ineurrit in annum
Chrifti 27J. Hinc vero fi annos 00 Eutychia
ni numerare ineipias , neceffe eft pervenias ad
annum *8j, , quo ad exitum vergente ille defunftus ft menfe Decembri, & Cajus fubilitutus. Porro Caii ex hac vita difecfum uterque
Catalogus refert ad confulatum fextum Diocletiani, & feundum Conftantii, qui cohaeret cum
anno Chrifti 296. A Decembri autem menfe
anni 283., ufque ad diem vigefimam fecundam
ApriUs anni 39c. , cum Cajus ad fuperos mi
gravit, anni omnino duodeeim & aliquot menfes numerantur . Prjeterea Caii Pontificis exordia Catalogi & Liber Pontificales conjungunt cum
confulatu fecundo Cari & primo Carinr. Is auZ z
tem

442

DE

S AlSCTO

CAJO

PAPA

M.

tm dimoveri nequit ab anno hrifti i8j. Ita-

que cum Cajus Pont-ificatum inierit eo apoo ,
& menfe quidem peccmbrj ,' ut opftat inter
omnes j vivendj autem finem ftxerit anno ,
X. Kai. Maji, Djodetiapq VI. , & onftaptiq
. Cofs., nequit dubitarj , quin anno$ duodeim , njenfes quatuor ,' Sc aliquot pra?terea dies
Romanam fedem tenuerit ,
pe Bumt- Catalogus feu Liber Pontificalisj itemquearo dierum tai0gUS ^ Martyrologiumi MS. Rginae Sveciae,
ftUmcff'' Kalendariura feu Breyjarium vtus Lucenfe , cum

Hanas plebis condone , qui elecFus fuerat , fo

lemni caerempnia rituque, Pontificia confei -aticw
ne inaugurabatur } nam ex Apoftojorum i: tflitwto S tradiribrte antiquitus id fancitum fuiiL* ^
f ; ut Epifopj Romani ordinario feu <-onfeerario ad diem domioium fie affigerctur, utinde dimoveri transferrique in alium diem non liceret . IUud docet, Majores oftrosante initium duodecimi fasculi non ab ipfo elccb'o
nis die , ut nunc fieri folet
annos cujufque
Pontificia , fed a poftcriqri confecrationjs die

wfi-*' $<*
Ufuardo prter quatuor illos ' rpenfes
dies omnino duodcim adjungunt; huic numero
cportei. 'Unum eximunt Anaftafius Bijbjiothecarius , &
Petrus Equiljnus '.' Breviariuni Romamim , Baronius, Ferrarius dies quinqu futmectunt 5 hifque unum Oldoinus , duos adjecit primus aalogus Romanorum Pontjficpm . De boc c}irum nunier proptcrea fortaffis Scriptores inter
fe diffident, quod alii' aliunde hofee djs pumerare incipiant, & in primo Cajani Pbntificatus
die con(tituendo"alii alio fpeftent . Nam Kor
mani Pontificis creatio , quam Majores noftri
funvma rcligione maximaqu elebritate confici
voluerunt, plurefque cpntmet cxremonias ritufque , qui cumuno die peragi nequcant , in plures dies diftribui ac'^ifFerri nccefle eft . Nam,
ut nunc mos eft , primum eiigitur, qtn ecclefiae univerfa? pr?fit, & fre'quenti advocata concione Pontifex rcnunciatur ; mox verb coram
produus le'ro populoque Romano fpeflandum
fe colendumque exbjbet } aliis d^jn^e atque aliis
dkbusjtumfacrisOidinibsinitiatur, confecraturque ' Epifcopus , ' fi nopduni eft iis chara^eribus
ia%itus ; um folcmni ritu inau'guratur ', "8c
Po^hcis Maximi infignia , annulum pifcatorjum , ac thiaram triplici corona infignem affumit ; turn denique evim. magna pompa' ac frequcnt ta proedif , delatufquc in Baftlicam Laterantnfem , Pontificia; fedis pofleifioncm ufufpat.
porro, aut fimiles ' a Majoribus
inftituta? plores olim fortale , quam nunc dies'
interdum occupabant , prrfertim tcmporibus il-

numerare folitos effe .' Juxta banc do&rinam feotentiamque Papebrochii failjs ratio ' fuppetic
mendi illius corrigendi , cui dierum computad
tip in duobus pofterioribosCatalogis fubeft . Ac
primum illud ftatendum eft , quod Papcbrochius
ex acc'urariflmis calculis deprehendit, dominicm dieni anno 283., quo ajus Pontificaturnj
iniit , in diem dedmum fextum Decembris , fi
ye xyil'. Kal. Januarii inidifle '. Is vero dies
dompicus Pontifiiam Caii confecrationera fibi
yindicat . Ab hoc autem die anni 283. t ufque
ad diem 22, Aprilis an. 286 , quo Cajus obiit,
praeter duodecim annos , & menfes quatuor , dies
pmnino feptem numerantur . Re igitur prior
Catalogus annis duodecim , &menfibus quatuor t
feptem'" ipfos dies' adjecit ; Sed in dj il lo affignando ^ ex quo Caii Pontjficis tmpora procedunt , uaius' nota; aritlimetica; detraftione pecavit librarius 4 in bunc enim, quam in Auitorem Catalogi culpam conferre prxftat '. Ex die
xvi. Kalentls Jamarii . . . . ufque in x. Kalendas . Nam feptem illi dies, cum annis duo- ottimi.
decim ^ & menfbus quatuor , a x. Kalendas Maji *r' menan. 196. retrqti peryenfunt non ad xvi. , fed ^bfti,"'?
ad Xvi I, Kalendas Januarii , five ad decimum in Ctuiefextum diem ' menfis' Decembrjs anni 283. , in f"tj"'*
quern diem eo anno dies dpminicus incurrit . In wc*'diecaeterps, auterp Catlogos' duplex error arithme- ^m*4 ''
ucus irrepfit j altcri obnoxiqs eft dies , 'unde
Caii Papa; initia fumuntur 5 nam in fecundo Catalogb Reginae Sveciae fcriptum eft ex die- xv.
Kal. jamarii , ' in 'tertio autem , cq ab Damafo

Iis, cum ab hoftibus Chiiftiapi nominis nulla

erat fatis tut'a tranquillitas , '&c rpentini identidem impetus in Chriftianos fieq ' folebant , qui
fubita incurfipne pertcrriti 'ftatas ' folemnefque
caeremopis intrrumpere , & in alios atq'uc alios
dies differre cogebantir
Qybrfum igitur fpeitant Scriptores; cum alii pbres, alii puciores
dies 'quatuor ' illis menfibils' fuperaddunt ? nimiiuwn alii citius, alii ferius primum hujus Pon-'
^.ificatus dte'm conftituunt; ajii fiquidem ejus initiuro referunt ad em diem , quo eltus & renunciatus eft Pontifex* j alii Pontificatus dies'
omptare incipiunt ab ejus" confecratione ; alii
ab inita fedis Pontificia; poTcfione 5 alii denique ab aliis' bujufraodi caeremopiis, q'uibus Ro-'
mani Epifcopi cretib pcrfici ac celcbrari folebat . Habes igitur cuTam , cur Auftores depau-'
culis illis diebus inter fe dentiant '. "

Cxterum mihi fummopere placet , quod doiiit Daniel Papebrochius in Praefat; Propylei
Miti, creationem Romani Ppntificis dubus rebus conficere & abfolvere folitos fuiife Majores
noftros prioribus ecclefia; fxculis ,; electiohe ni-'
miru'm & Confecratione qua; duos ipfos dies occupibnt '. Nam primo die Pontificiis comitiis
initis eligebatur , qui omnium digriiflimus habitus eTet , cui cotius ecclcfiae principalis & adrniniftratio committerc'tur j dein proximo dit dominicp convocata quanta maxima poffct Chri-

pomen eft, ex die ' xvi. Kalendarum Januarii ;

uterqu'e autim dies retrahatur neccfle eft adxvr 1.
Kal. Januarii , fiye ad diem decimamfextamDe^embris in quam anno 283.' incidit dies dominicus,' cuique , ut diximus , & Caii confecrationein , & ejus Pontificatus primordia affigi oporjet'.1' Sed multo longe gravior alter eft error , in
quo vcrfatui niimefus dierum , qui quatuor illis
mepfibus fubjiciunturj quern quidem in errorem
uterque Catalogus Bedam & Ufuardum induxit .
Duodecim ibidem dies n'otantur, quos'ultraquatuor menfes Cajus in Pontificatu expleyerit . Atqui a xv.
five a xvi. Kal.' Jan.' ufque ad x.
Kal. Majas , cum Cjus obiit , fupra quatuor
menfes nop duodecim dies,' fed vel quinqu vel
fex t'antummodo dies comprebenfis utrinque terminis numerantur". Propius ad veritatem accedit BrevtariumRomanum, Baropius, Ferrarius,
& fi qui alii funt, qui ad annos duodecim , &
menfes quatuor Cajani Pontificatus , quipque
folidos dies integrofque adjungunt: nam a xvi r.
Kal. Januarii, ad x. Kal. Majas quatuor menfes, 8: dies omnino' quinqu procedunt fi quidem ex numero dierum fedi Pontificias Caii attributorum eximre velis & primum diem ,
quo Cajus Pontificatum iniit , Sc extremum ,
quo ex hac vita migravit . Hi quippe in hac
diemra computatione neutrius diei rationem habendam cfl'e puta runt , quod neutrum plenum

DIOCLETIANI IMP. PATRUELI:

Cij'aiprt&mer.
Pootifica.
m 7.et

perfedmque Caii Pontificatus fibi vindicaret .

Quare ut qua: haftenus dixi , in pauca conferam; Gajus Romana; ecclefia; praefit annos duodccim j menfes quatuor , dies feptem . Atquc
ia priori quaeftioni Chronologies? abunde , ni

fallor, fatisfactum eft.

Ad fecundara vero qua?ftionem ex i is , quae
ad fuperiorem enodandam diximus, facilis & ex
pedita refponfio fuppetit, planeque confequitur .
Cajus itaque anno 283. Caro & Carino Coll'.,
XVII. Kai. Januarias , qui erat dies Dominicus , ritu folemni Pontificalem confecrationem
adeptus , regimen ecclefia? fufecpit . Ejus vero
e fede Pontificia vkaquc deceifus disjungi nequit
ab anno 296, dicq.uc Aprilis vigefima fecunda.
Omnes quippe Catalogi , ca?tcrique Scriptorcs
docent ilium objifle Dioclctiano VI. & CoGajm ftantio II. Coff. , qui confulatus congruit cum
pbi q. anno Chrifti 106. ; iidemque cum Martyroloai. April, giis ejus mortem in eamaem diem vigciimamiecundam Aprilis conjiciunt . Cur autem in Hieronymiano aliifque Martyrologiis alii etiam dies
Caii Pontificis nomini, annivcrfariaeque commemorationi fuerint attributif caudas turn inveitigabimus , cum de feftis illius diebus agendum
prit.
De Gcftis Ptitificalibus S. Caii vix haLco
quidquam, quod iis adjiciam, qua? de i narrantur in Actis S. Sebaftiani , & S. Sufanna? ,
unde cpgnofci poflunt, ut neceffe non fitea iterum hoc loco a me delcribi . In Catalogis Romanorum Pontificum quatuor fjcra? & folemnes
ordinationcs ab illo menfe Decembri habita; cominemorantur , in quibus Diconos feptem , vel
o&o , Presbyteros quinqu aut feptem fupraviginti, Epifcopos quinqu, alios aliis locispraeficiendos reavit . Regiones urbis divifit, &fingulis fingulos Diconos pripofuit, hifque id ne
gotii datum eft, ut pauperum inopia? confuleicnt , & Chriilianam plebem de rebus divinis
erudirer.t; quod etiam a fuperioribus Pontificibus inftitutiim fuiffe accepimus . Feruntur nonnulla ab eo fapienter , & egregie conftituta ,
qua? inter Caones Ecclefiafticos locum obtinent . Decreto fanxit, ne quis ad Epifcopatum
Decree* ni i per gradus ordinum inferiorum afcenderet:
iifi''t1>0n" cluoc^ non PeI"inde intelligi velim , quafi ipfe
"c"' primus gradus illos inftituerit , ac diftinxent,
ex quibus inde ufque ab Apoftolicis temporibus conftabat eccleiiaftica hierarchia; fed vetuit
qucmpiam fieri Epifcopum, quin antea in fingulis inferioribus ordinibus verfatus ac probajus effet j & cujufque ordinis muncribus rite
fungendis dignum te Epifcopa nomine faftigio pra:buiffet . Epifcopos live Clericos accufandi jus orr.ne Laicis hominibus ademit . Lce
cavit , ne Tagani
h$rmc\ vel ^udxi po'jnt
Cbrijiianos acciifare , aut vocera eis infimationis
inferre y ideft ne qui a Chriftiana religione alienus effet, jus haberet dcferendiChriftianos apud
Judices ecclclafticos , neve in judicium admitterentur , li qua his ab illis illata effet infamia .
Verum is Canon videtur pofterioribus temporibus conditus effe , & Cajo perperam adfcribi >
nam vox Tagani ad cultores Idolorum fignificandos nondum adhiberi cerperat , cum Cajus
ecclefia? pra?erat . Siquidem Baronius fapienter
animadvertit Optatum hac voce primum fuiffe
tifum, deinde Prudentium , Auguflinum, &paffim alios deinceps ; neque antequam Chriftiani
Imperatores rerum potiti funt , ab ullo ufurpatam effe . Extat pra?terea quxdam Caii Papa?
- iltyrici Sacri , 11,

543

ad Felicem Epifcopum epiftola , qua; de Vefbi

Dei Incarnatione infcribitur , & in qua etiam
Pinnnpc
m \!/ laudad
liirirt continentur
rnnhnonrnx . Sed
) faanc
L _ - _
Caones modo
mrito viri eruditi commentitiam effe cenfent ,
atque inter fuppofititias lfidori merces rejkiunt .
Tota quippe ex verbis ententiis Pontificum
& Canonum longe pofteriorum ccwnpofia eftj
ut fatis appareat mulxis poft Cajum actatibus
confarcinatani effe, & vel per errorem, vel per
fraudem ad conctliandam eidem audoritatem ,
fan&iflimi bujus PoDtificis nomini fuppofitam
fuiffe .
Duo prseterea fiint memoria digna aclitteris,
qua; Caii Papa? Pontificatum maxime commendant ; altcrum in Actis S. Sebaftiani traditur,
alterum ex hiftoria Thebanorum Martyrum colligitur. Ac primum quidem novum in ecclefia
Magiftratum inltituit, cui ecclefix xuenda? par
tes tradidit , & illuftrc Defenforis ecclefix nomen dedit . Sebaftianum quippe prima; Cohortis ducem, baud bellicis virtutibus, quam reli
gione ac fanftirate clariorem creavit Defenforem
ecclefia; . Nec Vio is prxclaram de fe rami
Pontificis opinionem fefcllit , aut eo fe hono
re tituloque indigoum pra?buit. Nam cum mul
ta egregie pro Deo atque ecclefia gefElTet , multofque ad fupplicia pro Chrifto fubeunda conhrmaflet, nec dubitaffet coram ipfo Diodetiano
pro Chriftiana religione cauffam diccre , eumdemque vehementer increpare , quod eos perfequeretur, ampliffimam illam dignitatem fibi om
nium primo collatam inligni martyrio decora.vit . Mos hujus magiftratus creandi , conferendiqne etiam primariis viris eximia fide ac virr
tute pra?ditis tenuit deinde apud porteros t ut
epiftolis S. Grcgorii Magni colgitur ; de qUP
ha?c Bollandus die 10. Januar. Defenforis eccle
fia illuflre auondam mums , ut ex S.Gregorii Epifloiis liquet : legibus etiam quandoque
bonoris gratia deIatum a Tontificibus , quamquam
nonnulli ambitiofms adipifci hujufmodi vocabulorum decora, quam exfequi meritis nituntur . Hu
jus magiftratus partes atque officia defcripfit Ba
ronius tomo 6. anno 496. n. 16. & Gretferus
lib. I. cap. 4. Obfcrvationum ad Georgium Codinum . Alterum ad hujus Pontificatus memo,
riam illuftrandam illud acceffit , quod Cajus Theba?os ex Oriente accerfitos in earn expeditionem, quam Herculius in Gallia contra Bagaudas fufecpit , cum duce fuo Santo Mauritio
Roma; baptizavit, vel certe , quam ii in urbe
ritu publico , ac folemni & jurejnrando interpoto ediderunt, Chriftiana? religionis antea fiilcepta? profeifionem excepit . Id intelligi poteft
ex hiftoria eorumdem Martyrum' Theba?orum,
quam S. Eucherius Epifcopus Lugdunenfis conicripfit 5 quamvis per infeitiam Librariorum in
locum Caii nomen Marcellini Papa; Irrepferit .
Hujus hiftoria? initium, uti extat apud Surium ,
huic loco intexere opera; pretium cenfeo : Dio~
cletianus Heipublica Trinceps , cum ad
Imperium totius orbis fuijfct eleclus , omnefque
provincias turbari quoruntdam prafumptione perfpiceret j ad confortium imperii vel laboris , olim
fibi commilitonem Herculium Maximianum Cfarem fecit: eumque contra ^imandum , & Aelianum , qui in Bagaudarum nomen prafumptiane
fervili arma commoverunt , ad Gallias defiinavit .
Cui ad fupplementum excrcitus legionem Thebesam ex Orientalibus militibus ireprcepit . Qua
legio fex millia , fexcentos fexaginta fex vires
validis am'mis , & inflrutlos armis , antiquorum
Z z
-

Epi(W
Ceil
EP**""*'

tf
s" c,i'.'

DE SANGTO GAJO PAPA M.

544
habebat exemplo . Hi igitur milites tyres olim vocari folebant. Alii vero, quamys
_". .. .
i- .
.. - _ ^ .i: i -- :
!:__
if. '.
^.
i re
ChriflUna rtligionis ritim orientait traditione ab religionis caufla mortem ipfam non obiiflent ,
Hkrafolymitma tirbis Epifcopo fufeeperant , fi- quod tarnen eamdem coram Tynmnis palam ac
dtmqttc facram virtuti & armis omnibus prafe- fidenter confei fuiflent, ob idque vel in carcerebant . <Ad urbem quippe itinere attin- rem detrufi , vel fuppliciis affect.i , vel bonorum
gentes , eamdem Cbriftianitatis ftdem , quam ac
jactura &cxfi!io multati efient , ideirco appcllaceptant , apud beatum Marellinum pradia r\p. bantur Confesores , atquc ctiam Martyres defimana urbis Tontificcm confirmaverunt , ut ante gnati. Utriufque Martyrii & appellation genus
gladio mrirent , quam facram fidem Chrifii '9 apud Ecclefiafticos Scriptores admodum anti
quam acceperant , violaren? . Quamvis hic The- ques, prsfcrtim apud Tertullianum & Cypriabsi milites ab Hierofolymitano Epifcopo baptif- num, faspe commemoratum invenics ; idque etmum fufeepifle videantur, in aliis tarnen Exem- iam intelligi vel maxime poteftex epiftola Vicnr
plaribus baptiza dicuntur a Romano Pontfi
nenfis & Lugdunenfis cedefia; ad Cnriftianos Ace, eoque Marcellino, cujus nomen ac Pontifi- fije & Phrygiae apud Eufcb. Uli jam rere funt
catus hic appofitus ingenti anachronifmo fubeft. Martyres , quos Cbriftus propter fidei confeffwnem
ad fe reciperc dignatus e/i , G~ quorum Martyrium
Nam bellum cum Bagaudis geftum confenfu om
nium Chronologorum refertur ad initia Maxi- preclaro vita exitu , tamquam figillo certiffimo
miani Herculii , qui anno 287. Ccfar factus obfigiiavit". 7{os autem tenues folum , & abjeQi
eil ; infequenti autem Auguftus appellatus eft a Cbfifii nomine Confesores Sic. Proxime ad ConDiocletiano , adfcitufque in focictatem Impe- fe fio res accedunt , in hujufque fane illuftris tirii .' Per id autem temporis Romana; Eccleiiae tuli focietatem yocantur , qui licet numquam ad
Pontificatum gerebat Cajus inde ufque a xvir. hriftianam religionem profitendam TyrannoKal. Januarii an. 283. ad Sedem Pontificiam rum tribunal fubierint , nullamvc ab Iiis inflieveebs . Uli autem fubftitutus eft Marcellinus am pcenani pertulerint , tarnen cum fibi fuasanno 396. nifi forte hujiis ercationem cum Pa- que imbecillitati diffiderent , ne in alcam peripebrqhio in annum infequentem, revocari pla
culumque Fidei amittendae adducerentur , aut fucear . Non igitiir Marcellinus , fed Cajus l'he- gam exfiliumquc fibi confeifeere, aut in cryptis
baeos cum egregio ijlorum Duce Mauritio Chri- & fpeluncis vitam aermnofam , patientia famis
ftianis facris initiavit , aut editam ab illisChri- & frigoris , aliifque laborious & incommodis
ftiana; fidei profe/ionem Sacramento confirma- exercitam traherc maliicrunt 5 in quos verba illa
tarq excepit ; vel certe ex ejus auftoritate juf- Apoftoli ad Hebr. c. 11. quadrant : Circuierunt
fuque alterutrum praefti tit Marcellinus, cum Ec
in melotis , in pellibus caprinis , egentes } angu
clefia Romans Presbyter eflet , urbis alicui ti fiiati , afflicli y quibus dignus non erat mundus . In
tulo praepofitus ; vel etiam Vicarii muere apud folitudinibus errantes , in montibus & fpeluncis ,
ajum fungeretur . Jn eo autem ceriilme hic in cavernis terra . Et bi omnes teftimonio fi
peccetqm eft, quod Marcellino titulus Tontifi- dei probati inyenti funt , in Cbrifto Jefu Domino
fis multo ante, quam Pontifcx fieret , per er- noftro . Hos quoque inter Confesores annumerayit idem ipfe Cajus , de quo nunc agimus , Aurorem tribuatur.
Qiias vero aerumnas peitulerit Cajus , quan- flqr fane locupletiffimiis 5 hune enim fie Chritifve pericus perfundus fuerit , cx eo intelli
ftianos alloquentem induxit Scriptor Adorum S.
gi velim, quod ab ipfis ferme fui Pontificatus Sebaftiani: Dominus nofier fefs Cbriflus prafeius
Jjiitiis primos in Romanam Ecclclam Diock- fragilitatis humana duos credent ium in fe gradas
tiani impetus exceperi , ut ex Actis S. Seba- conflituit , confeffionis feilicet , <- Martyrii ; ut
ftiani poteft perfpici j exinde autem cum, nulla qui Martyrii pondus fe non poe ferre videntur ,
Chriftianis quies & tranquillitas five a Diocle- onfefftonis gratiam teneant . Caetcrum ecclefia
iano , five a) Maximiano fuerit ^ fed alia ex Catholia utriufque generis Martyres eodem in
aliis calamitates identidem ingruerent , necciTe honore habet , communi ritu cultuque vencrahabuit fere femper publico carerc , atque in cry
tur, & gloriofo Martyrum norr\inc paffim appelptis vitam ducere rumnofam , &: multis peri
lat. Nam Marcello , Joanni , Sylverio , Pontiacus atquc infidiis exercitam, agitatamque .\ II- no Ecclefia; Romana? Epifcopis, itemque EufeIud vero ad hujus Sariftiifimi' Pontificis laudem bio Vercellenfi Epifcopo, & Felici NolanoPresmaxime pertinet, quod in tanta curarum & as- bytero , quamvis mortem non illatama Tyrannis ,
rumnarum mole Cnriftiani gregis incolumitati fed a natural? necellitate profedam obierint , quia
conlulere, & omnia optimi Paftoris atqiie Pon
tarnen ob religionem multa & gravia perpeifi
tifias officia , & muera exfequi numquam in- fuerunt, ecclefia eumdem honorem, cumdemque
liturgia; ritum deertvit, quo prioris generis Mar
termiferit .
tyres coluntur .
Exiftit autem hoc loco quaeftio perdifficilis, cjuma.i
CAPUT TERTIUM.
num Cajus inter Martyres primi ceneris locum int MrI
J
er
imi, ilii
obtineat, an yero in Confeflorum numerum re- iSterCo.
De Martyrio S. ait .
ferri debeat . Nec vero diferepat , quin Marty- feflore
mime-i
ris cultu tituloque fit afficiendus ; id ambigitur, an
rant.
violentamne pro Chrifto mortem fubierit , an
%. I.
vero rcligionis caufla multis laboribus serumnifDe Genere Martyrii .
que confedus extremum vita> diem incruento
quodam martyrio confecerit. Et funt inutrumDuplex Martyrii genus inde ufque a princi que Audores fane graves ; nec facile eft aut fenpio Chriftiani nominis eeelefia diftinxit. tentiam fententia: , aut Auftorcm Auftori prcAlii fiquidem pro religione ad extremum ufque ferre. Prima: fentenci videntur faverc Catalofpiritum fie decertarunt , ut eamdem fanguinis gus tertius , Marty rologia Beda;, Ufuardi , &
vitque ob Chriftum profufe illuftri teftimonio Regina; Sveciae, itemque Martyrologium &Breconfirmarent . Hi autem vtre proprieque Mar
viarium Romanum, Anaftafius bibliothccarius ,
Petrus

DIOCLETIANI
us Equilirtus , qui afferunt Cajum Martyrio
toronatum fuifle ; qua: quidem loquendi ratio videtur efle ejufmodi , ut eidem veri propriique
Martyris laudem ac titulum attribut. Hisaccedunt Ferrarius , Oldoinus , Maurolyc.us , Piar,
za , aliique . Idem planius apertiufque docuk
Thomas Archidiaconus in Hift. Salon, cum fcripfit eadem procclJa Cajum perculfum fuifle , quae
per idem tempus alios quamplurimos abfo.rbuit;
. '
Quin immo 3 inquit , perfecutionis turbo cum ce
teris eum involvit M.irtyribus ; xi i. fere amis
Apoolica prtftdcns ecclefia , cum triumpbo martyriiperrexic ad Dominum. Hujus opinionis adftipulatores palam fe , ac line utla verborum ambiguitate profitentur Galefinius & iacconius , firaulque fupplicii genus sdjiciunt , quoCajus interierit: liquauidiu in fpelunca delituit , ait Ga
lefinius, tamdem ab illis fatellitibus comprebenfus , cum a fide defcifcere conantiffime recufaret ,
datfs pro Chrio cervicibus , martyrii poculum
baufit . Eadem fere aliis verbis fcripfit iacco
nius : In cryptis diu Intuit . Augufii miniris
diligenter qusfitus , repertus , <& comprebcnfus ,
abfciffione capitis martyr mm gloriofe confumayit
X. Kal. Maji.
Nihilo minoris au&oritatis ac pondcris videtur effe contraria fententia, cui fuffragantur Catalogus Regina Sveciae , in quo Cajus non Martyr y fed Confeffor appelilaturj itemque pervetufta
Hieronymiana Apographa , in quibus ejus dies
anniverfarius non natalis vocabulo , quod Mar
tyribus , fed depofitionis titulo explicatur , qui
ferme Confefloribus attribuit folet ; pra>terquamquod in Adis S. Sufanna? legitur quidem Gabinius Caii frater in vincula conjedus , & infigni
martyrio perfundus fuifle ; Cajo autem , qui Je
que Gabinius , Sufanns audor fuerat obla
tas Maximiani nuptias refpuendi, nulla ob earn
eauffam vel poena inflicta 3 vel moleftia exhibita
fuiile legitur. Praeter alios , qui Cajum non Martyribus annumerandum, fed in Confefforum claffem conjiciendum putant , hujus fententia* patrocinium fufcepit Francifcus Blanchinus in Notis
ad ilia verba Anaftafii bibliothecarii Martyrio coronatus eft, camque diligenter explicat , & ac
curate dfendit. Primum igitur in hanc rem te
lles citt veteres Divorum Indiculos, ubi Cajus
vel in numero ConfeTorum reponit-ur , vel certc ab iis fejungitur, qui pro Chrifta fanguinem
ac vitam profuderunt . Deinde rationem affert,
cur Martyris nomine cultuque donetur. Referam
ejus verba , quibus nihil de noftro addi neceffe
Cjn erit : Mortuus dicitur Confeffor in Catalogo VgicVf's* n& $' Coincidit cum vetuflis lndiculis , cum
i ' non rcponatur in Indiculo Depofitionis Martyrum s
Jed in Indiculo Depofitionis Epifcoporum . In fndi*
culis enim Ecclefiarum digentiffime difcriminabantur Depofitiones & Martyr-ia ; cum eodem tempo
re pari cautela diitiguerentur tituli , quibus coIjonefiabantur Confesores florida , & generofa fejfione y & Martyres defignati 3 & Martyres eo~
ronati . Et quidem hujus rei tefiis accedit Tontius
in vita S. Cypriani 3 qui prabaturum S. Antifiitern primum inter Epifcopos Carthaginenfes mar
tyrio nobilitatum 3 id ex lndiculis deducir. Verum
ft Martyr dicatur Cajus , five alii , de quorum
confumato martyrio dubitatur , id intelligi pote ,
quomodo dixerat Tontius : licet Deo femper cipata devotio dicatis hominibus pro martyrio deputetur . Martyris enim titulo compelUbantur quicumque vera confefftone ante Judiees fidem profi(ebantur ant intra careerum anguias pro fide
lllyrici Sacri Tow. IU

IMP.

PATRUELI.

545
detertabent y ut fape Cyprianus. Haftenus Blan*
c-hinus admodum praeclare ac fapienter , Idem an
te Blanchinum fenferat Joannes TomcusMarnavities , cujus itide-m verba ex lib, de Nobilitate
Valeria pag. -$6. hie adferibere piget: Licet
ydnaaftus martyrio coronatum fcribat , ficut r
Gabinium , non tarnen id ita inteiligendum cenfeo ,
ut violenta manus crudatu vitamsonpluferif, rcmm eo f enfu , quo antiquitas pari honore marty
rii honorare confueverit eos , qui pro Chrijlo fan
guinem effudifftnt ilos , qui aquando pre
canfefsione Ghriiame legis affefti fuient utrumnis
atque rnolefliis ; ut Eitfebium Vercellenfem , Felicem Ttylanum , plurimofque alios , alioqui quieto
fine obdormifetntes 3 titulo Martyrum Ecclefiaica
Tabula ad banc ufque diem inftgnes exhibent .
Non is ego fu m , qui me inter utramque fententiam arbitrum conftituam , cum ferme paria
utrinque fine rationum momenta ; & doctiOlnii
Viri in contrarias partes diftraci , utriufque
opinionis defenfionem fufejperint ; quippe cautius ac tutius videtur elfe ab utraque aflenfionem cohibere , quam in alterutram ire fententiam .

Sed utcumque five ab hoftium gladio interierit , five laboribus & aerumnis religionis caufr
fa fufeeptis mortem ipfe fibi acceleraverit , ge
nus martyrii ejufmodi fuit, quod ilium per annos plures vehementer exercuit , V paullatim
confecit . Ex quo enim fe in cryptas latebrafque conjecit 3 00 annos eoque amplius vitam
ibidem aerumnofajn , afliduis curis & calamitatibus exercitam, in fumma rerum omnium ino
pia traduxit . Nam Auftor Libri Pontificalis
Breviarium Romanum , Anaftalus Bibliothccarius , & alii plures hoc temporis fpatio diuturnum ejus martyrium definiunt , quod quidem
ex totidera vigiliis , laboribus , incommodis ,
& corporis animique affliationibus confit ,
quot il le in cryptis habitando , & Chrilianis
diu noftuque excolcndis folandique mira alacritate fubiit , V ufquc ad extremum fpiritum
conftantiffime pcrtulit . Neque tarnen in ejuf
modi latebras ita fe occultaverat 3 penitufque
defixerat , ut numquam indidem emergerct 3 &
in apertum prodiret . Nam & proprias J.e%
identidem repeler , ibi<]ue ad tempus commorari , & fi quo rci Chriftiana? uci liras aut necefitas evocaret , illuc accurrere & pra^fto effe
confueverat . Id adeo intelligi poteft ex Ais
S. Sufannas . Cum enim de illius nuptiis agebatur , eo tempore Cajus erat domi fuse frequens , unde ad proximam Gabinii domum iden
tidem fe conferebat . Porro annorum illorum ,
quos Cajus maxima ex parte in locis fubterraneis exegit , initium repetendum effe cenfeo a
martyrio S. Sebaftiani, quod ex noftris Chro.
nologicis computationibus congruit cum anno
Chrifti 287. nam ut fuo loco diximus , anno
fuperiore mene Junio ineunte Dioclecianus fuam
in Chriftianos rabiem & crudelitatcm expromere inftituit ) atque inde ccepta eft prima Periodus perfecutionis Dioclctiancae , cujus exordium
Maximo II. & Aquilino Cofs. & anno 285.
affiximus . Sed cum vere jam inito ejufdem anni 287, Diocletianus in Orientem ad Perficam
expeditionem , Herculius in Galliam belli Caraufiaci cauffa difcefterint , & utriufque difceffu
abfentiaque deferbuerit perfecutio, fane non in
telligo, unde Cajo injeda fuerit necefltas fubeundi latebras, nid forte ad tempus, actamdiu
latueric , quoad utroquc Imperatore abeunte >
Z s
Chri-

S46

c;f tn.
U 9*
puTibde* 11

DE

SANCT

CAJO

PAPA

M.

hriftianorunv oppugnatio aliquantulum refpiravit. Exinde aljquid pacis' fuit ufque adreditm Diocletiani, qui Perfico bello e fententa gefto , lftratifque variis Orientis ~ regionibus , 'in Italiam rediit ineunte anno ' 189. Cum
per idem'tcmpus Herculius e Gallia revertilet ,
uterqueMcdiolanum convenit. In ea urbe cum
de fumm rcipublic inter fe conmluiTent, alter in Galliam fe retulit , alter pcragrati's Italicis urbibus Aquilcjam adiit . Ex prxfentia feu
propinquitate Diocletiani cum in Italia, tum
Romas vehemeritius exarfit' p'erfecutio , cui etlam ' acrior'es faces fubjecit Herculius reverfus '
Gallia Y ubi magnas Chriftianorum ftrages ediderat . Diocletianus Aquilcjx cuni effe , datis
ad Prxfcum rbanum litteris ; juflt' ChriftianosRomx in carceribus incluios o'ecidi, Chryfogonim vero ad fe Aquilejam perduci ,
ttmpeftate fxvicnte Cajus , ut mihi quidern verofimilius yidetur', neceffe 'habuit in latebras' fe
afadere
ac fere femper 'deinceps publico abftiner . Ab hoc anno igitur 289. nnosiUos ofto,
quamv,s non 'expletos, numerndos cenfeo , quibus Caii feceum > & fubterraneam 'commorajionem Liber Pon'tificalis , & 'Anaftafius circumfcribunt .' Ex eo fiquidem anno ufque ad obitum Caii, five ad x. Kai. Majas an. 296., feptem anrii omnjno/& aliquot prxterea menfes

fentiebt non itidem fibi . ut citeris exitium mo

Jiri . Argumento eft, quod cum Diocletianus
juflt comprehendi Claudium una cum fratre ,
xore, ac liberis , itemqueGabinium paritc.r cum
fllio', Cajo nominatim cautum cfe voluit ,' &
fatellitibus intcrdixit, ne manus in cum injicerent, neve quidquam negotii eidem faceferent :
quod Ada S. Sufann?; teftantur . Adeo Pontificia dignitas ac majeftas yel immaniflimi Imperatoris animum religione quadam perfuferat : nifi
forte metus , ne quis a Chriftianis tumultus ut
fcditio exifteret , Diocletia num abftcrruit , ne
quid contra Cajum ftatucret . Cxterum quamvis
Cajus eque in judicium vocatus neqii inquxftionem ac vincula' abreptus fuiffe legitur , aut
ante Judices ac Prxfides profeffus efle Chriftianam religionem , ci tarnen non deficit prxclara
Chrifti confelo, undeMartyris titulum & cultum fibi prpmeruit j non illa quidem ex juris
formula , V coram Tyrannis habita ; fed qux
huic xquiparatur , nota fcilicet ac manifefta vel
ipfis Imperatoribus ac Magiftratibus , a qua ille
nullo metu' periculpve deterreri potuit . Nemo
enim ignorbat Cajum non modo Chriftianum
effe; fed etia'm Chriftianorum Patrem , Duceim j
acMagiftrum, cujus atifroritate ac pnfidio univerfa Chriftjana religio nitcbatur . Quare tota
ejus vita nihil aliud(fuit ,T nifi publica quxdam Confelfia

elapfi funt , qui' ad initium anni oflavi cum

perveniant, haud inepte1 odo anni dicuntur ex

& perpetua Chrifti confeilip , multarum xrumna- p'f'

rum, quas ob cain fufcepit, teftjmonio compro- " erl,'

more pervlgalo Chronologorum , qui ad defignanda tmporum' fpatia incegris' libentius ac

folidis, quam fradis numeris, & jufta per intervala imminutis tuntur .
'
Illud vero diligenter animadverti velim , quod
pon mor. Cajus j' ut p'rxclare mbnet Oldojnus, nullo mori metu, tfS aut fuppjicirum' metu V fed immnfa ilia
'' t: * :' Deum & prximos flagrabac',' charitate

pata . Do atque concedo' nihil adrerfus Cajum

edifti ab hoftibus Chrjftianis nominapm conditurn, nihil eidem fupplicii pccna?ve illatum 5 >t
qux alia cauiTa , nili Imperatorum in hriftianos furor1 V crudelitas ijlum in cryptas com
pulit ? ubi tarn multa &'gravia hrifti caufa
& religion tuendx ftucjio fuftinuit, ut confliftatus quotidianis miferiis & arumnis , denique

impeliente ,'' patrnis jdfpiis exccTt , & in fubtenan,eis ill is latibulis habitare' conftituit , ut
Chriftianis 'illic 'prx timore' abditis', & rerum
omnium egeritibus folatio' effet '' prxlidip.' T^ptt
ob perfecutionis meium inquit Oldoinus, fednt
Chriftianis inferviref ."" Tantum quippe abeft , ut
mortis'ac pcenarum fuga latebras quxrret , ut
nullum cei tarnen aut" difen'men' Dei Cauffa reufaret ; ' quin immo nihil yehementius expetiit,"
nihil avidius , quam Martyrii decus' quxfivit j
t fi voti compos, non' fuerit^ I II i potius' perfedum confumatumque'martyrium
quam ille'
martyrio defuiff ' yidatur s Ex ' quo tarnen in
Ghriftianos aperte acritrque fxvire cptum eft ,
caute' prudctcr publico crit j Sc ob earn
cauffam prxterea ; Diocletiani Koftiumque ' confpe&irm vitavit ,'ne fi palam fidenterque' in ur
be verfri V Sc nihilo 'occultius , quam antea ,
M i" rei Chriftianx' operam rftVare neige ret / fe ipfe
quodammodq oftentare, V Imperatorum minas
c- -: auftoiitattmquc'nihili pender vide'retur , eoque
vthementius corumdem fuforem in Chpftianos
acueret . " Nec defunt TaniTimorum Antilitum'
exempla , qui cbncitatas in eclefiam 'procellas
fibi devitandas putrunt , Ut fcilicet fe Chriftiani gregis' utilitati St faluti' refervarent '. Atque
irr hanc ftntentiam accipienda funt illa verba,
qux in Catalogis & Elogiis fupra defcriptis legumur : Hie fugi'ens perfecutionem Diocletiani in
cryptis habitando 8cc. q'ux quide'm fuga nullum
timorem coarguit , fed fingularem in ajo prudentiam fuiffe dclart . ' Cxterum nihil propemodum cauffs videtur fuiffe, cur fibi Cajus a
Diofletiano magnopere timendum enferet , quera

vita ceflerit , nccfuo, & 'alier)o ecclefix 'tempore ; ex quo fit , ut ejus morti cauflam turn
hriiianx religinis pr'ofeio , tum eorum, qui
Chriftianis bellum indixerant, fxvitia Sc immapitas attulerit . Itaque nemo erit tam 'injuftus
rerum xftimator, qui dubitet , an Cajus in eorum numero haberi debeat , qui antiqitus Confeffbrcs 1 appllabantur j' ac ' jure proinde mcritoque Ecclefia Catholic'a eumdem huic faniiCmi Pcmtifici , quo Martyres alios pro Chrifto
interfectos profequi folet , honorem cultumque
decrevit.
1 4
, 1 1,
De Cauffa Mortis , five Martyrii .
^*\Uod attinet ad cauffam , qux Cajo mor- C^uff^
te m attulit, liam alii proerunt , pro ea , IT0""
quam- quilque iequitur , de genere mortis (en- 1
tentia . Si enim exiftmas Cajum naturaii morte
exftinc^um effe, cVobeas, quos modo expofuimus , cuffas Mrtyris titulum ac venerationem
Martyribus debiam adeptum effe , die a/Iduos
labores , rerum omnium inopiam , incommoda,
& jerumnas , aliaqu hujufmodi perpeffu afpcra, quae in cryptis habitando , Chrifti a ni fque
infervindo alacriter fubiit , Sc conftanter pertulit, illi cauffam fuiffc mortis immatura; , qux
ditum idem ad beatam immortalitatem,'aperuit . Sin autem vera funt , qux doccnt aiterius
fententix patroni ^ videlicet Cajum rcipfa ctiani ,
non folum nomine Mrtyrern effe, & ob rcligionem violenta morte fublatum , eadem illi ,
a
qux

01 |MF.
qua; Gabinio fratri , quae confanguincis Claudio
& Maximo, 'cauifa & oceafio fuie Ma'ftyrii fubcuricli . Nam Sufannae in tuenda yirginitate, &
ffpuendis Maximiani nuptiis conftantiam, item
Cajo, ut ca^eris", fraudi & efimni fiflfe" tradnt
p'ber Ponjtificalis , Anaft'afius BiblitJ^ecarius &
al.ii, qui abinij pariter & Caii martyrio eam
dem cauiTam fubjiciu.nt : Qui cum Gabinio fr*
tre fup , propter filiam Gabmii Pyesbyteri , nomjne Sufattnam , martyrio coronatur,
Verum / inquies , Diocletianus an. $. cum
ajus Roma; mortem qccubuit , aberat'jn D'ilmatia ', in eaque provincia , dun) confenbendis
militibus Perficam expeditionemadornaret ,GeorT
gium Salonitanum 'Antiftitem , & Alexandram
conjugem fuam, aliofque qgamplurjmos religionis caufla de medio fuftulit . Quid ergo ? An
propterea nullus Romas tum erat Tyrannus f qui
Chriftianos acerbiffme diyexaret, & Caii
inferret ? immo yero aderat Maximianus Hercur
lius, qui flihilo remiflius, quam Diocletianus ,
Chrifti cultores infeabaturi eoque yehementiori in Cajum odio furore cxarferat , quodanimo iniqujffimo ferret fe ab Sufanna contemptum ,
fe repulfu m ", fe indignum habitum efte
qui
ejus nuptiis potiretur j eque dubitare poflet ,
quin Cajus il)atae fibi injuria; ac repulfa:'
fuiflet, ut longe gravior Herculio , quam Dio:
clepiano caufla extiterit , cur Cajum extremo fupplicio affici yellet '. TJni tamen Diocletiano Caii
martyrium adferibi folet, propterea quod hiftorici & tjagiologi , cum de rebus illius aetatis
fcrjbunt , ad Diocletianum permulta rfrant ,
qua; Maximiani volntate jufuque gefta funt .
Quamquam enim Diocletianus imperii confortern adlciyiflet Herculium , Ubi tarnen prjmarium auoritatis dignitatis locun retinueratj
ex quo fadum eft , ut primi fupremique Imperatoris aufpiciis ac nomine fignarentur , qua>
imperio collega! nutuque gerebantur .
. III.
De loco martyrii , five ejufdem ab hac Vita
difeeffu .
loco item, ut de gener mortis, nihil
I M certi habeo , quod, line ulla dubitatione
afhrmare poflmj adeo locus , ne ratio mortis in Pontifice tarn claro V infigui confit .
Nullum enim reperio ex aniquis Scriptoribus ,
qui certo proprioque vocabulo. defignet locum
ilium, unde ajus feu martyr, five confeflor ad
Superos emigraverit cum omnes caeteroquin
apcrte doccant ejus corpus in cemeterio allifti,
onditum efle > ex quo fortafle fufpiari poffumus eumdem ejus mprti ac fepuftura; loum obtigifle . Ycteres Chriftiani in agro Romano ,
prsediifque fuburbahis abditas quafdam ipeluncas
& infra, folum depreflas fibi, deftoderant , in quibus & fuorum corpora humarent , & perfecutionibus ingruentibus facros conventus ageent ,
rcbufque divinis intereflent , & paratum haberent perfugium , quo fe reiper,ent, ibique fe ab,
hoftibus tutos praeftarent. Cum autem hujufmodi loca ab Ethnicorum oculis onfpeuquc fejunfta & fepulturam & reeptum.hriftianis praeberent , alias ccemeteria , alias cryptai , alias
tumba: , & catacumbas , alias etiam arenaria? ,
quod fodinae arenaria; ad id acommodatifima;
viderentur , appellari folebant. Cselar Cardinalis Baronius fub anno Chrifti . num. ix. ex

PATRUELl;

547

hujufmod ccemeteriis ad tria , & quadraginy

recenfec & cum eorum fitum ac forrnam alibi
defcripferit , hie fuo quodque yocabulo diftinguit , & unde cuique nomen obvenerit , paucis
xponit . .Celebre in primis iuit vl loci fandi^
tte, yel confluentium Chriftianorum frequentia,
cmeterium .Callifti , quod via Appia fubftrutura tertio ab urbe lapide ferme aberat . Hui>
foftum eft cognomen al? ejus conditore Callilo
Romano Pontfice , qui inter anfts tertii fa;culi .undeyigefimum , & yigefi mum quart urn rei
Chriftiana prarfuit , quamquam idem Baronius
Pontificatum Callifti ab altero & vigefimo ejufdem fsculi ad quartum, & vigefimum deduat .
De hoc Pontifice haec fcripfit Anaftafius Bibliothecarius: Hie fepultus in cmeterio Calepodii $
via Aurelia , piilliario tertio, fecit aliud came*
teriumvia Appia:', ubi multi Sacerdotes , & martyres requiefcunt , (juod appellatur ufque in hodiernum diem ccemeterfum Callifii . Nunc autem
frequent ius , quam a Callifto denominan fole a
D. Sebaftiano; ab hujus liquider bafilica fupe(c
impofita novum mutuaffe cognomen videtur.
Jam yero cum omnes fummo onfenfu tr
dantCajum in cceme^erio Callifti onditum fuiff , locum autem , ubi in obfequio Chrifti vitarn amiferit, fatis apcrte nemo declaret; quaeri
poteft, utrum ibidem obierit , ubi fepultus eft ,
an yero alibi ex hac vita deceflerit , & aliunde
in hoc cpemeterium illatus fuerit . Memini me
legere apud quofdam, quorum nomen memoria
excidit, Cajum in ea urbis regione, cui nomen
fuerat Semita alta prope ab thermis Diclctiar
ni, domi fuse interfeum fuiffe . eque dfunt,
quibus bsc opinio probabilis videatur j inter
quos eft Bartholomaus Piazza , qui in opere
Itlico, quod de Hierarchia ardinalitia inferipfit, banc priterea rationem affert, cur id fibi
yrofimile fiat 5 quia nimirum Imperatorcs veri^
\i } n quid tumultus ab Chriftianis oriretur ,
Romanos pontifics dam plerofque & in priva
tis locis capite pjei juberent.
Scd mihi rem hanc paullo diligentius confideranti contraria fententia & gravior & vero pro-pior videri folet , quam item aliis probari vi-f
dco , quamque ibidem ipfemet Battholomaeus
piazza altcri praeferendam putat ; atque ita pror*
fus exiftimo Cajum in cemeterio Callifti mor-i
tuum pariter & fepultum efle , fic ut idem lo-=
.
cus , c extremum' ejus fpiritutn exceperit , Si cemcerTo
ejufdem orpori fepulchrum prsebuerit . Huic Callifti
fentutia; patrocinium aliquod adfeifei poteft ex "/ftp^.
fecundo & tertio Catalogo Romanorum Ponti- ui.
fium, i.temque x Ana.ftafio Bibliothecario , &
Petro Equilino , qui fubterrancam illam Caii
habitationem ita cum ejus morte conjungunt ,
ut ibidem mortuus cfe videatur , ubi fibi domicilium ftatuerat : Hic fugit perfecutionem Diocletiani in cryptis habitans , & confcffot quievit ,
ex fecundo Catalogo : Hic fugiens perfecutionem
piocletiani , in cryptis h abitans , confesor quievit, &. martyrio coronatus pofi annos oo , ex
tertio Catalogo . Sedplan.ius apcrtiufque noftram
fententiam, Anaftafius his verbis expreflt : Hic
fugiens perfecutionem. Diocletiani , in cryptis liabitandoi martyrio coronatur . Idem, iifdem, verbis
fcripfit Petrus Equilinus : Qui fugiens perfecutionem Diocletiani- , in cryptis habitando martyrio coronatur. Porro cryptarum nomine hic ni-,
hil aliud quam cmeterium Callifti videtur fi-,
gnificari ; nam cum apud Scriptores eedefiafticos, ut paullo ante monui , vox. Crypta idem,
valeat,^

E SANGT O
64%
aleat , a<? nomen Cmeterii , eft qudam 7
Jiaris ratib, cur" generale illud Cryptarum voca-?
bulum , quo laudati Scriptores utuntur, contrahi Oporttfai , referriqiie ad ccemeterium Calli
fti . Si enim in alio quopiam ccemeterio poftremos vit fuse annos exegit, & diem extremum
obiit , cur non ibidem fepultu ra affedus eft ?
quid neceffe fuit ejus corpus' ex alio in aliud
cemeterium trnsferri , praefertim cumhaud coniefitaneum videretur eff ut, locus ille fandiffitni hujus Pontifiais extiviis fraudaretur , quem
Jpfe & vita omnibus fandimonias notis infigni^
& praiclara piaqiie morte nobilitavcrat ? Necve4
fo exiftmo futurum fuiTe , ut Chriftiani , qui
hujufmodi crypta m rei divins celebrando caufl frequentabant , in eque & perfugium ac domicilium , fi quid periculi ab hoftibus immineret , fibi paraverant , & fuae fepulturae locum
defignaverant , paterentur aljo abduci facrum
illud depofitum , quod eidem ccemeterio ad reIigionem& fanditatem vel plurimum addcre potuiffet . Hue accedit , quod fi Cajus in iifdem
cryptis mbrtuus efie dicitur , in quibus per an
nos ofto habitavit, erat e Romani Pontificis dignitate atque officio fedem fuam in eo potiilimum ccemeterio deligere, quod celeberrimum ef
fet frequentiffmum , quo pluribus vel metu
vel religiois caufia illuc dc more confluentibus ,
& confolando &hortando prodeffe poffet . Atqui
haud equidm cio, an'ccemeterio Callifti ullum
aliud nbilius aut frequentius fuerit; certe ma
gnum nomen , venerationemque apud Chriftianos habebat , ut fane dignum videretur effe, in
quo ajus fuum domicilium locaret j cum ibi
dem commorando , Pontificis maximi muera
omnia & officia exfequi pro dignitate , & fuas
curas laborefque latius extendere, atque in multos derivare poffet . Ncc vero cxiftimes velim
ita Cajum uni ccemeterio addidum , & affixum
fuiffe, ut numquam indidem emergeret ; nam&
in domum fuam interdum irreperc, & alias cryT
ptas identidem obirc, Cbriftianofque in il lis la-;
litantes invifere folcbat , quos div.ini verbi p
bulo r.eficcre, facris myfteriis impertir, & fuis
Hionitis atque cohortationibus ad pugnam &
martyrium inftruere conlueverat . >Ieccfle umen
erat eum in uno praccipue ccemeterio ftabilemac
ccrtam fedem , quafique domicilium fixum ha
bere, ut Ghriftiani fcirent, quo fibi adcundum
effet , fiquando Pontificis Maximi confilio , audoritate , operaque indigerent . Ex his autem
mihi admodum fit verifimile, cryptas illas, in
quibus Cajus. annos fere ocio delimit , & fupremumdiem obiit, five gladio caefus , five mor
te naturali cxtirxftus , nihil aliud fuiffe , nifi
ccemeterium Callifti , quod cum inultos fmus ac
receffus haberet , idciro ad loi conformationem, ac rei veritatem roagis apte congrueoterque cryptarum j quam crypta? vocabulo affi.citur , quippe cum ex myitis cryptis latebrifqyc
onftaret .

CAJO

PAPA

CAPUT

M.

QUARTUM,

De Inventione Corporis S. Caii , ejufque

Reliquiis.
.

I.

De prima inventione dubia atque incerta.

,;'> -Ot .dt >.j;-.. ,;r;.-.' IT , 'r.;.\ nu-!. '/
Orpus S. Caii Pontificis ac rnartyris in ?PU<
G ccemeterio Callifti indc ufque ab ejus obi- cmrp
tu conditum , mille annos ibidem ac fere du- *ll*fli
centos jacuit 5 numquam illud quidem fubterraneis illis cryptis edutum prolatumque } fed
intra eafdem , femel aut iterum mutavit locum
fepulchri ? & ex alio in alium honorificentius
translatum fuit , ut poftea dicetur . Nec vero
abfimile eft aliquas eX eo partculas pofterioribus faculis avulfas fuiffe , quae in aliis atque aliis locis repofita , S. Caii cultum ac religionem
latius propagarent . Sunt enim cum in urbe ,
tum in Italia ac Germania , ecclefiae haud pau-r
, ut infra diccmus , qua de reliquiis S. Gaii
apud fe jam inde antiquitus reconditis glorientur. Anno Chrifti iy88. Komae verfabatur Minutius de Minutiis ex oppido Scrravallenfi , Prsepofitus Oetinganus , & Protonotarius Apoftolicus , idemque Confiliarius intimus Guiliclmi DucisBavariae, vir haud genere atque opibus , quam
doctrina virtute illuftrior, qui deiride Innocentio IX. & Clementi VIII. a fecrctis fuit,
demum Jaderenfem Epiicopatum adeptus , anno
1596. cum annos fere octo illi ecclefiae fumma
cum laude praefuiffet, anno 1604. extinus re"
ligionis , audoritatis , ac fapientia; trifte bo
nis omnibus defiderium reliquit . Hunc igitur
pia cupido inceflt colligendi Romanis cme- * M;wo
teriis quantam poffet maxjmam vim reliquiarum, \'t
quas ad Guilielmum Bavaria: Ducem defrret ; ob>p.
rtus nullum facris hifce thefauris majus , aut JerenC
optatius religiofilfimo Principi munus afferri poffc . Id ut fibi per Pontificem Maximum liceret,
ampliffirnam poteftatem impetravit a Sixto V.
qui Pontificio diplomate Romae dato apud S.
Petrum fub Annulo Pifcatoris die v. Decerabris
an. 1588. Pontificatus fui anno iv. juffit "icolaum de A/Sfio ex preclara Divi AuguiHni fa-i
milia templo S. Sehaftiani ad catacumbas fitum , rimari perferutarique lculos cmeterii
CalHftiani , atque indidem quantum vellct Mnutius facrarum reliquiarum extrahere , caique
capfulis inclufas riteque obignatas eidem Minu-r
ti deferendas in Bavariam tradere . Ergo Nico
laus nuam moram interpofuit , quin mandata
Pontificia exfequeretur; &eodem die cum eodem
Minutio, cjufque , ut vocant , Capdlano Jacobo
Cataneo Clerico Vneto , & teftibus idoneis ad
id adhibitis, ccemeterium Callifti ingreffus, va-:
lia fepulcbra referavit , ex quibus perinlgnes
Sanftorum Martyrum reliquias extraxit , quo
rum nomina defcripta funt in tabulis authentic
eis, quas accurate conficiendas curavit , ut hi
fce facris reliquiis certam fidem j debitamqu
venerationem conciaret . In iis autem nominatim ac diferte additum eft .- Item integrum fere
corpus S. Caii & rnartyris . Extat in ar
chivo Colegii Monachienfis Soc.Jefu hujufmodi tabularum autographum rite obfignatum , duobus teftibus jurejurando addutis firmatum , fubferipturaque manu Sebaftiani Martre } Clerici coujugati

PIOCLETIANI

IMP.

jvgati Tirmeonenfis DUiefis , publici autloritate

^ipoflolica T^otarii . Ex eo defumptum eft eacemplum, tranfmiiTumque ad Patres noflros pienfes Hagiologos , qui in Appendice ad Tomum III. Aprilis pag, p8j. typis evulgarunt ;
quod cum apud illos ipfpicere ac legere liceat,
- B
ioterponere hoc loco opera; pretium vifumnoneft .
'um nia. ' Preciaras igitur Sandorurn Martyrum reliquias
lamm, per Minutium Bavarians devedas Guilielmus
roira veneratione ac lattitia exccpit ; eafque (ut
cum egregia fu pietas & religio facer admonebat ) partim privati cultus , praefidiique fui
in rebus adverfis, ac folatii caufla apudferetiriuit ; partim variis Monach & Bavaria; ccenobiis ac templis diftribuit , ut publicus illis
bonos haberetur ; & pie ac fuppliciter eas adeuntibus prifto eflent, & quoddam veluti ad pericula avertenda ', propulfaodafque calamitates
communc perfugium. Ex his partem baud exiguam , pro fua erga Societatem noftram benevolentia , Patribus Collegia Monachienfis dono
dedit ; inter quas erat ex corpore S. Caii os
unum integrum , & dens , r caput ; ut fchedula
eifdem appofita docet . autem lipfana fuis
indufa capfulis auro argentoque oblitis , & mira arte fadis ccelatifque , recndita funt in facrario noftri templi , cui titulus eft ab Sando
Michaele; & fumma cum veneratione etiamnum
ibidem aflervantur. Hadenus de prima inventione corporis Sandi Caii Pontificis ac Martyris,
qua; mihi quidem dubia vifa eft , ac fufpeda ;
quippe cum huic inventio fecunda, de qua mox
erit dicendum, longe gravioribus indicis & audorifatibus nixa , adeo rpugnt , ut omnino
neccfle fit , alterutram cfle falfam . Haud equidem inficior & inuuifitionem illam in ccemctcrio Calliftiano fadam fuifle rogatu Minutii * pri- pofiti Oetingani , juffuque Sixti V. Pontificis
riiTtMn". Maximi , & plurimas Sandorum Martyrurn reilitio du- liquias indidem exemptas, convedafque in Bayariam; fed vereor, ne fit Caii alterius corpus
illud, quod Cajo noftro Romano Pontifici adfcribitur.
Nam qui alterius inventionis hiftoriam deferibunt , audorcs fane graves , rem ita narrant,
ut haec fecunda inventio praeter fpem & expeCerjior ationem illis evenerit, qui anno i6iz.exmanfecimd* dato Gregorii XV. in id operam dabant , ut
aoai
e fepulohris Calliftianis Martyrurn corpora effoderent , -qua: ad alliciendam erga illos Chriftiani populi religionem , fiduciamque excitandam
publicis in locis exponerentur . A prima invenrione anni fere quatuor & triginta interceflerant ,
cum corpus S. Caii in, eodem cccmetcrio iterum repertum eflc dicitur . Si autem nihil tale
cogitantibus Cajuin inventum fors optata magis ,
quam fperata obtulit , nccefle eft ex hominum
animis memoriam omnem prioris inventionis lie
excidifle, ut ne locus quidem feptilchri haud
multis ante annis rcclufi notus effet j non eft
autem verilimile, ut inventio ilia multorum te-ftimoniis pervulgata & cognita , atque adeo publicis monumentis confignata , intra quatuor annos triginta penitus in oblivionem abierit .
Certe ea prorfus. ignota vidctur fuifle Jacobo
Crelcentio Abbati Nurfino , qui cum loculis
ccemeterii Calliftiani luftrandis atque infpiciun-dis proeefiet , Caii reperiundi miro quidem ar-debat defiderio , ut teftatur Marnavitius , qui
-tum Romas aderat ; fed nulla tum fupercrant
-monumcnta , nulla indicia ne ubcura quidem,
;. 4jeibus iile de loco, ubi Cajus conditus fucrat,

PATRUEL;

-545,

edoceri poffet ; ut cum illi de Cajo invento air

latum fuiflet, is nuncius tarn gratus ac jucundus, quam inopinatus , atque infperatus eidem
acciderit . Prjeterea fepulchrum illud fufili ac
ferrugineo plumbo ita circuracluum erat , antiquoque jundura: genere obftrudum, atque infuper arena obrutum , ut fatis appareret , jam
inde a multis fxculis omnino intadum , ac nunquam refignatum fuifle. De m um fi fides habcnda fit Marna vitio audori fane idneo , quippe
qui Roma; fyerit , idem^e propemodum oculatus teftis, fub Pontificatu Gregorii XV. codpus S. Caji inventum eft carne quidem exefa,
fed integrum, fuifque omnibus onftans offibus
ac partibus 5 id quod non cohaeret cum tabulis
prions inventionis, in quibus fcriptum eft : integrutn fere corpus S. Caii Pontificis & Martyris donatum fuifle Minutio Prajpofito Oetingano, & in Bavariam tranfvedum . Nihilo
nus hic fecunda inventio integri corporis , pugnat cum reliquiis illis , qua; apud Patres Soietatis Jefu Monach in eorum Sanduarjo affervari dicuntur , nimirum ex corpore S. Caii
unum os integrum , dens, & caput , e ccemeterio Callifti , ut ajunt , extrada; anno ij88, &
biennio poft ex dono Sercniffimi Bavaria; Dueis illic repofitse . Igitur cum ha; dua; ejufdem
corporis inventiones inter fe coharere ncqueant ,
alterum fieri profedo poteft , ut carum neutra ,
alterum carte non poteft, ut plus una vera fit.
Pofteriorcm priori ut prsferam, impellit meaudoritas illuftrium fcriptorum yel temporibus illis qualium , vcl ab ea artatc admoctutn rece
.tium , qui fecunda; inventionis fidera faciunr, ,
Hi autem funt Joannes Tomcus Matnavitius
tum quidem Archidiaconus Zagrabienfis , poftea vero Epilcopus Bofnenfis, Ca=far Becillus ,
Aiiguflinus Oldoinus, Andreas Zmajavitjus Archiepifcopus Antibarenfis , Joannes Severanue ,
Bartholomaus Piazza, & alii , quorum teftimonia paullo poft aftcremus . Hue accedit , quod
inventio fecunda & plura , &clariora, quam fuperlor , indicia pralert , ex quibus -compus illud e ccemcterio Callifti an. 16. prolatum dignofcitur verum effe corpus Caii Romani Pontificis ac Martyris . Nam praeter ejus nomen ,
c martyrii notam fepulchro infculptam , inventus eft annulus ex amichalco dextera; manus
indici dgito infertus , quod unum eft ex infignibus Pontifialibus cum illorum tcmporum paupertate ac modeftia optime congruens; ac preterea nummiaerei, cum effigie Diocletiani , temporis indices, qui cum a:tate & Pontificatu Caii
praedare cohaerent . At in priori inventione ninil argumenti indiciive fatis certi apparuifle legitur , ex quo Caii Romani Pontificis corpus ,
dignoici pofltt j nifi fortailis nomen Caii cum c* Marduplici PP. appofita ; quod qui aderant fatis rref
figni efle putarunt , ut illud corpus haberi diique oportcret Caii Pontificis Romani . Nam,
ut poftea dkemus, plures fuifle confit niartyrii titulo infignes , quibus Caii nomen fueritj
quibufque idem corpus anno 1588. repertum
attribui poflet . Duplex autem littcra PP eft ambigu ( fi tamen Cajano illi lculo incifa erat )
ex qua dua; fignificationcs , aut etiam plures elici poffunt . Etenim hanc notam fi quis in cam
fententiam trahere vclit, ut idem valeat ac Trafetlus Prcctorio , five Trxpofttus Valatio , five
Proprastor , quo eum tefte , quove argumento
convinces, ut fua ilium interprctatione falli otiendas^ Haud equidem mcmini inter Praefedos.
Prae-

. D E

SANG T O

Pretorio aut Proprcstores fuie ullum, cui Ca

jo nbmn effet, idemque martyrii palmam adeptus fuerit . Ac Romse floruit fub dimidium fe
te tertii iaeculi', ut Baronius docet , Cajus Patatinus egr'egius Chrifti Martyr, de quo pcrhonorica mentio apud Marcyrologos I v. Nonas
Martii adferipta eft ; ejufquc elogiurh his yerbis cnfecit Petrus de Natalibus :' Cajus Valaitnus , & alii XXVII. Martyres apud urbem wam paffi funt . Oui omnes maris flutlibus immerft vitloria coroHts a Domino percipere meiruerunt IV. TJon. Martii. 'Xi Cajus fortaffe vel
praeerat familia palatinas, vel militum Palatinotum agmeh ducebat 5 ex quo heret, ut duplex
PP. optime in illum conveniret , quippe cum
Trapojitus Palatio 3 vel Falatinis diceretur . Juffiis ille quidem fuerat cum fociis in marc demergi; fed quibus id mandatum erat, abeuntibus-, prafto fuit , ut affblebat , pia Chriftianorum induftria, & opera clandeftina , qui cor
pus illius diligenter inquirerent, undifque eduttum in cmeterium Callifti inferrent, & mo
re rituque ecclefiaftico ibidem fepultura; manda
ient. Vel igitur Caii Palatini, vel alteriusCaii
certc potius , quam Caii Romani Pontificis , cor
pus iflud effe dixerim , quod fub Pontificatu
Sixti an. 1588. in eodem ccemeterio repertum
fuit , adveftumque in Bavariam ; ex quo dens
tinus , caput , olque unum integrum divulfum
cum effet , traditum eft Patribus Monachicnfibus Societtis Jcfu , & in eorum facrario reconditum . Haec fere habui de prima Caii inventione , mihi fane dubia & fufpeda , qua: feriberem 5 nunc ad fecundam progrediamur , qui
yidetur effe certa, nullique dubicationi obnoxia.

C A J O

PAP A

M.

cum inveniet , Sinendum Sanftuin pro SanBo t*

boraye pronumiavit . Is ea , qua erg'a ejufcemodi
labores ' indefeffa fertur , aviditate dum fubterranearum crepidinum fubeundarum peritis , aliifque
piis adfeitis fociis , a Callifiian fepulchra mu- a
'tis a retro fxculis inaccefj'a , per caliginofas ca
reas ternis tenebris devota , foraminaque rix
cubitalia aliquando , decidentis arena fubinde tu
mulis cbjlrua , plerumque reptando , ferpendoque
pia patient ia labores rix alteri tolerabiles , ama-,
biliores in dies efficiente , perferutatur , fcula jugiter refetla prxeunte , - maxima facrarum reliquiarum conquifttione invifit ; aliquando cum poft
ttius ferme diei iaborem ex infimis Ulis fpeUis ,
aura captanda gratia egreffus , penfum Sacerdotalium precum , in campo inter Bafilicam S. Seba/iiani & Taulli , facris fepulcbris imminenti ,
conflitiet perfoluturus , animadvertietque exfolvendas occUrrere vefpertinas boras pervigilii diei
Sano Cajo dicati , oculos ad clum att aliens :
Vtinam , inquit , fanclifjim: Tontifex , cujus inDeniendarum reliquiarum deftderio jampridem ardeo , bac die, qua cum univerfa orbe Cbrifiiano,
triumphalem tu am recol ori am , meis beni
gnus votis ade'es ; quam praclare cum qualibuftumque laboribus , autloritate tut fuccefforis a me
lubentifme fufeeptis , aum putarem . lis ita non
minus animo , quam voce conceptis , inflantiLus
tenehris , domum fefe reeepit , totamque noctem ,
pio deftderio Caii vifendi tranfegit . Vix dies il- Ca cor,
luxerat , adejl a Stephane Fi?iuo ex Beneditli fa- Pui * 4'
11 n
ftr* n i
cobo Cre^
muta perilluflrt , & Bajtlica S. Trtmate , centio4.
quem pridie urbem petens Crefcentins operariis ventuia
prafeclum reliquerat , mijfns vir , citbantiquo adhuc tAbbati nunciat pridiano vefpere , fiatim ab
ejus digre'u , fepulchrtm Caii Pontificis detetlum .
< ; - .
:
%. n.
'
:
Jlle fumptis propere vefiibus , alacritatis aliis ad
Opt.it.HM locum accurrit ; cernit in latere crypta,
P fecunda inventione S. , taque certa & rcpurgais renis , quibus obruebatur , fepulcbrum,
in arenaria tellure 3 terapeflatis illius more exmultorym teflimonio lomprobata .
jlruttr.m , opere lateritio murjtum , plumbique fu
Hiftoriam hujus inventionis ab Joanne Tomco fis ferramne compatlum , quo junBura genere
Marnavitio, ArchidiaconoZagrabienl , & po- nullam fepulchrakm urnam antea viderai folidaftca Epiicopo Blnenh" , tefte prupe oculato tara . Media in lateritia tabula ejufcemodi nota ,
deferiptam in lib. de Valer. Nobil. p. 36. ope- palmaribus libteris excifa videbatur , fubfequenti
piecium duximus huic loco atttxcre j ad ftgno rami palma & Cbrifli uominis .
quam magis magilque comprobandam , aliorum Scriptorum fere aequalium teftimonia adjunximus .
b
CAIO; PP:
IT^cefferat anhnum Gregorii XV. , ait Marnavitius , omni ex parte religionis propaganda ,
Vcnerabundus aque genibus hjtmi pofttis cum
hvinique cultus ac Sanorum venerationis ugen- adantibus , precibus , qiias tempus &'loci pietas
da , ft ea , qua triennali ferme Pontificatu peregit , fuggerebat , pie pro gratiarum atlioue effufis , Cre>txamiaaverimus , omniao admiranda cupido ; inde fecutius lateritia illa munimenta fumrna diligentia
dum mentis fua motus exjequendos deleis ad id referat ; invertit httmani corporis oibus integris
demandt Mini/iris ; facra urbis & fnburbana c- d compagem, fupino fitu jacentem, indice dgito
meteria , Sanvrv.mque corpora , " riquias in dtxterx manus annulv.m , ex aurichalcho , Vonti- in
Ulis quiefeentia , Vitro V-auilo Cardinal: Crefcen- jicium inftgne , pro illorum temporura pia modcr aIlei4> 1
tio , tituli Sanorum 1>{erei3 ZT. ^icbillei , Epi- flia retinentcm ; aliquotque e areas nummos cum e
J'copo Urbevetano invifendi , recognofeendique pro- Diocletiani effigie , tempovis f abfque dubia indi- f
yinciam demandt . Hic in a,dea pii , fed multum ees , intra corpus extantes : quibus omnibus del-aboris ZT aiduitatis requiurnis operis confor- centi cura 3 cum aliquot facris corporibus , ollertium , Jacobum gerntanum fuum ^ibbattm Jiur- Bis , * ad urbem allatis , res vulgata Gregoftnum , virum prter, vetufiijfim familial fpjen- riv.m magno a'ecit gaudio , tantatum aque reli
doran , morum integritate nullt inter facros
quiarum inventione , ac diei Zr ordinis , quo res
1 {rimara Proceres fecundum , a teneris nirai- fuccefferat , non abfque miraculi uota, memoran
annis, ab avi nojtri HlurJfma Janclitatis da obfervatione . Verum cum eo ipfo tempore feSydire vbilippo Iberio ad ommm p'utatem effor- renijma Gonzaga familia Sobles eximia gAloy- g
inatum adjcijcit ; haud abfznli raiione ab 3 ftus Dynafia Caflilionenfts oppidi , P^pmani Trinqua olim Angelicas Doctor Seraphicum Bonaven- ceps Imperii , excitaturus in eodem oppido tem( Savfti rancijei d;:fcribenda ivtmuvt plum mer^oria h Tatrui fui 3 prarogativis - h
elici

mOCLETIANI J M P.

PATRUBl,

gtiie* puritatis j te triginta quinqu annot in cbro , una cum corpore f. Caii , reptrti fitere
/*w CVe* Societatis Jefu3 toto terrttrum orbiin- extare apud fyos in Congregationt Oratorii, sunt
flZni > am
Beatorum titulo in coth Utantis nonnullis particulis reliquiarum .
Ex Auguftino OJdoino in Additionibus ad
* Gregom Pontfice aquas infigniores
Santtoyim reliquias , novo templo ornando municn- Ciaconium : Martyr oeeubuit Cajus * , &
deque ex Cbrifiiano inflittito , i per Ahpkonfum fepultiis in cetmeterio Callii via Appia , in quo
Gomeagam tyodienfem Ifnl&pifppim fiagitaret} jacuit ufque ad annum MDCXXlI.' qui fuit feCa)um bei redditum , inter Kjotnenos Von? cunius Tontificatus Gregorii XV. Die enim xx-t*
tifices Angelica pur itate antiquitatis teim- Aprilis y ipfa noe peryigilii ejufdem Santli , in*
nio ceUbtrrimum , puriffimi Adolefcentis illatim- ventum S. Caii corpus ; fepulcbro etenhn prfet
} per ccbc templum illmjiraturum j "Pontificia be? palmam, & Gbrifiianorum hoc fignum t '
nignittte , atque autloritate conteUm obtinuit .
tarnen forte , ut f:uti Romana eccleft* P filis exigua liet pars j\pma fuerit m refcrvata ,
fie & luyricani generis nfimo lllyricani Tatris
molaris dens y omni ga^a pretiofiot , mihiperpetuo
coltnius , cum uno ex memoratis nuntmis denegatus non fuit &c.

.
ium"yGoi
hjS*. \
}

Synopfis cjufden? hifloris ex aliis5criptorrbus .

Ex Andrea Zmajavitio Archiepifcopo Antibarenil
Tomo I. MS. Annal. Ecclefaftic. ad an. 383.
n
Cajus Diocletiani Imperatoris ex fratre n l^eo pos o Diocleam Dalmatia fuperioris quondam Metropolim antiquam , & celebrem lllyricorum fum, & nororum Tradecefforum refidentia urem, pat ri am kabuit, Unde inter illiuii jurifditionis Cbrijlianos tant Latini 3 quam Graci riius ,
etiam modo ob deyotam memoriam S. Tontificis
cohterranei ( quod nuUibi in Dalmatia inferiori , )
nomen ejufdem Caii in ufa e . Sepultus fuit in
cometerlo Callii via Appia , quo jacuit ufque
ad annum 16. y qui fuit fecundus Tontificatus
Gregorii XV. Die enim i . Aprilis , ipfa nile
peryigilii 'ejufdem Santli inven tum e ejus corpus .
Vide cotera hujus inventionis apud Oldoinum . In
Diario noflro poterie locus ee buk inventioni .
Tunc ut fcribit Marnavitius Archidiaconus Zagrabienjis y borum omnium oculatus teis , cut quoque lllyricani Tatris molaris dens , cum uno ex
nummis conce'us fuit y earumdem requiarum exi
gua pars' refervata \< ; deinde ab Urbano
VllL in cedefia ejufdem Santli collocata veneratnr . Hujus collocationis , fieut & translations
exteras partes fieri debebit in Diario SantJomm
commemoratio . '
Ex Caefare Becillo turbinate, Presbytero Con
gregations de urbe.' qui vitam S. Caii egregiis
a/nimadverfionibus ilfuitratam typis Romanis confrgnavit anno
I narrt farum S, Caii
corpus in diclo S. Callii ceetneterio , anno Chrii
. die xxr. jfprilis repertum fuiffe ; infculptum autem erat fepulcbro hoc modo: CA
JO cum duobus TT. in lateritio lapide , in facien\
fepulchri mutato , cum palma , & figno, confueto
apud Chrifli fidles , ineis , cum lamina, plm
bea fepulchri lapides cometiente . Bsp.erti cum cor
pore S. Caii annulus illius , & inter oa quidam
hummi arei Diocletiani . Idem Bacillus apud Henfchenium torn. 3. die 12. Aprilis teftatur corpus
S. Caii cum a^iis reliquiis , a Gregorio XV. donatum fuiffe Jtlppomo Gon%agx P$qdorum Ar
chiepifcopo y & chartam doitatianis xxx 1 . Julii
an. 1 6 12. a Joanne terrino amer ^Apoolic*
p 'ari confetiam fe vidi'e , & corpus p T$oveilariam in Calliam Cifalpinam delatum fuie-:
Littritium vero li dem , in quo Caii nomen
iufculptum e 3 apud Jncobum Crefcentikm S. Equitii apud Tfurfiam Abbaten adfervari : duos
autem ex mmmis #tw Diocletianii , qui in fepul

nomen infuper ipfius Santli Tontificis infcriptitm

hoc modo :
G A I U S . P.P.
Lamina plmbea fepulchri lateritios lapides onT
neebat ; inventi nfuper in eodem fepulcbro non*
nulli arei nummi Diocletiani , & annulus ipfe
Caii Tontificis . Cieres hos , una enm aliis SS.
Martyrum , Gregorius XV. dpno dedit Alphonfo
Gonzaga Bjjodiorum Archiepifcopo , qui eos {vellariam Gallia Cifalpina urbem dtduXit : hujufce Tontificis corpus in q Vaticano ejfe ex antiquo lapide 3 noris hifce temporibus infacyis ejnfdem Vaticani Cryptis affervato fcribit Turrigius .
r Bamberg* etiam partem ejufdem corporis fervari ex Maurolyco fcirnus ; & fupra nos indicavimus y s partem alteram ee in ecclefia Cajo
facta ab Urbano VIII. inaurata . Contra hos infurgit Becillus y totumque hujufce Tontificis or-i
pus dono datum Gonzaga Arcbiepifcopq ovel-,
ari effe affirmt ex ipfis Pontifiais litteris ,
quas ipfemet pro manibus habuit , & ntultoties
legit y additque non hujus 3 fed alterius Caii ch
nexes ee , qui B^m , & alibi aervantut .
Ex Joanne Severano Presbytero Congregationis Qra,torii , in Opere quod inferibitur I\pma
Subterrnea lib, 3. cap. 11.
Torro in eodem cameterio farum ejus corpus
recurrente anno Cbrii . , die . Aprilis
repertum e , ut Cafar noer Becillus Congreationis Oratorii Presbyter in S. Caii Aclis a fe
exatle defcriptis enarrat . Et fuperioribus quidem
annis ab Urbano VIII. ejufdem S. Caii ecclefia eo
dem plane loco reituta3 ubi domum ejufdern olim'
Diocletiani tmpoxibus extiti'etraditur 3 baud lon
ge ab ecclefia S. Sufanna Virginis ; ibidemque fantliffimi Po.ntificis ac Martyris corpus x quod e
ameterialibus tenebris in lucent redivivumy lan
ga, po fcula y pia fidelium manu perquirente ,
calitus emerferat , religiofo affervandum cultu,
repofitum e.
Ex Fraicifco, Maria, Florerttinio in Notis ad
Martyr. Hieronym. Lucenfe die . April. Cor
pus S. Caii in cameterio Callii noflra tate nventum fuit die lt. Aprilis 16. , in, perv'gilio
nempe natalis ipfius S. Tontificis ; cujus nomen in
lateritio, lapide infculptum his litteris, erat : CAJO
TT. cum, ftgno palm* 3 & Chrifli nomine 3 antiquo more Chriianorum 3 breviato
In fepulcbro
inventa funt aliqua Diocletiani numifmata 3 fub,
quo coronam acepit 3 r Tontificalis annulus <
Cor-.

r
s

> E

S A & Alf *

Corpus fub Urbane VIH. $ in fui nominis e&- urbefque cauffa rdere neceffe-eft , qui antea cob
ilefia repofitutn fuie refert'^ringbius Piorna fub- tendebant vd corpus ipfum ,^vel infignem alir
quam ex ea. partem apud fe affervari .
ter.. /.4. cap. 4$. 1
^
.
e De numero hujufmodi nummorum nihil feri
Ex eodem in' iifdcm Noris ad diem'20. Fc
bruarii : Sacrum ejus corpus aiate /ira reper- ptum eft; fed minimum tres fui ffe oportet. Ex
tum die ai. jiprilis anni Cbriftiani . in c- his quipp unum fi bi donatum fuifle infra tmeterio Gllifli docet \Aringbius lib.$. fub- ftatur Marnavnius ; & alios praterea duos apud
terranea cap. i ex Cafare Berilio y qui fanUi Patres Philippines Congregation^ Vajlicellan
Pontificis & collcgit , nondutn nobis, vifa , & affervari Becillus affirmt.
f Hoc more Majorum inftitutum erat , ut
mira X>ei Providentia 3 inventm tffe addit in vi
gilia illiut. diei 3 quo Trtale ejus in teUfia - cum martyres vcl infignes aliqui fandimonia
Viri fepultura* mandabantur , una cum illis in
ynana celebratur.
Ex Bartholomaeo Piazza in Ephemeride Va eamdem arcam numifmata quxdam iricluderenticana. Habii Cajus eccUftm unam e fla- tur , qua: Impcratoris tum regnantis effigie
tionalibus , qua cum temporttm vetujlate penitus nomine imprefla , tempus defignarent , quoquifr.
corruiet iterup a fundamc'ntis vefiituta fuit in que obiiffet . Hujufmodi confuetudo adhuc viQuirinali , five in alta femita, per, Vrbanum VIII geba,t undcimo fasculo , dc qua in Adis fandi
illata illuc paite ejuem corporis : idquc argu- Gaudentii Epifcopi Auxurenfis; quin etiamnum
mento et potef3 integrum SiCaii corpus ab Romani cujufque Pontificis cadaveri aliquot num.
Gregorio XV. donatum fuiffe Alphonfo Gonzaga mi argentei apponi folent , in quibus ejufdem
Arcbiepifcopo Jjodhnft , ut 'illud Klovcllariam nomen effigies , ac gentilitium inlgnc infculptum eft.
i
transferret , illudque in ade illius oppidi prima
g Aloyjius ex nobili/Hma Sc perantiqua genrla y & perillufiris <Abbati<e titulo infignita , pie
honorifceque reconderet , ut docet T. Becillus , ub\ tis Gonzagi ftirpe ortus erat , idemquc filius.
natu maximus Francifci, qui frater fuie S. Alo.yde invention? S. Caii fcripfn..
Ex Fran,ifco Blanchino Romana; Curia; dp- Hi, & Rodulpho alter! fratri fucceffit in prin-.
Q.O atqu.e eruditiffimo Praelule , in Notis ad A- cipatum caftri Stiliconis , quod nunc vulgo dinaftaf. BibUothecar^um : Totum corpus came- itur Cafliglione delle Stiviere eftque oppidum
terio Callifii repe'rtum anno 1622. fub Gregorio , in
ueque
... Gallia Cifalpina
j
, iofcequens- ,, neque
, ignoL,
XV. narrai Becillus in i^ef. ad , S. Caii pag bjle, Mantua: ac Brixiae ferme interjacns. ; ted.
$>y. nomen Pontificis indicante lai.erculo bis litte- ab hac, quam ab illa urbe, longius diftat .
h Hic eft Alo.yfius i 1 le. , quem infigni moris inftgnito : CyjO^ TV. addita ctiam palma figno & mpnogrammate hrifli Domini ; quo loco rum innoentia vitarque fanditnania illuftremia
una cum facris offibus npertum fuie annulum Ton- numerum Djvorum reulit Benedilus XIII. PonIs .
Ferdinando Gonzaga
t iCtiim y &
<s nummes iocletiani
XJlui.ict'iuii* }, fub
jku quo
"J*?"' paus
f*1!!"' tifex Maxima
.
^JV"-'t-"-b^ Caftel

tificiutH
jucr.it y' idem ecilus affeverat ;. nullam corporis ynafta , & Martha Tana leftiffima lpjrtm defuiffe prodiium a'crit
. Si Cajus (lie raina , ex praelara Roverorum familia , genimartyr apud litchliim'indicatus 3 vere fuit Cajus, tus, abdiato. Priucipatu , quern Rodulpho fra-,
.: & nf'per vere coiflet , uti dicitur nul- tri minori cedit, in Societatem Jefu ooroen de-,
latnex ofp.bus illius Sccieti partem defuiffe , iici dit. In ea. ita vixit, ut ad fumoumi virtutis ac
divin^rive po'et , reliquias. lUs Caii Taps mt- famftitais apicem b.rcvi pervenerit. Annys trts,
moratas in marmore facelli u jb.vir.is VII. fangui- & viginti, prter aliquot men le s , natus e viu
nem y juntlhif cum reliquiis SS. Lucii ac Zepheri- migravit XII. Kal, Quinil. ann- 1(9.1. Quem
niTontificum, & lita vela indicare , feu bran- vimitibus a miraculis infignem Paullus V-. in
Catalogo Batorum rcpofu.it , & Benedius XIIIdea y ex veteri confuetudine ibidem repofita .
u.t diximus , apno hujus fsculi 26. folcmoi ritu Sanctorum Faftis adfcripjt .
S: . .
.

i Oriundus erat e ftirpe nobiliffima Gonzaghiorum

Dynaftarum Novellarienfium } & fJius,
Nota: in ^. IL
fuit Alphonfr Comitis. Novcl.laria;, qui um ccdediffet
a Inter,
bafilicam. S.
Sebaftiani,, & !S.
inter . uaiuicani.
a. ocuaniau^j
^. Paulli
, clcfiafticae
w..
- militia: n,omen
--,
Ti, Archiepifo'
mcterium Callifti longis perplexifque viarum pi Rhodienfis titulum obtrauit . Vtraqi:.e& Prm
\1.>'.'"
, 1 I
'.i
. r
r n-i
- 1- altera in alteram,
.ir<.m
cipuco Caftclltonenfium ,. & Comitum
omitum. Novella
arifiaalbus
ab
baUhcam infra
mira, riniim
fplum excurrebat . Sed terra decidua iter illud rienfium domus a,b eodem ftipite geqtis Gonza
disfubterraneu'm
iubterraneum vars.
varus iq
locis
lucs obftruxit
. Hujuf- , ga?
^ origincm
v..b...-. traxit ,, fed
.-_ a.lterius ab altera
-,
modi Emeterium ' vulgo dicuntur Catacumba. m6tio
,
ac
veluti
m
duos
Gonzaga:
propagims,
J 4^" wv *
- ~: i - .
5. Sebaftiani proptcrea quia ex hujus Bafjhca ramos diftraio, jan; i.nde a.ni;iqiutus fatta tue; in em cryptam defcenfus atque adieus., pa.tet.. rat.
Tcftimonio funt peantiqua S. Su fan-,
b Huic nomii primi cafus formam indidit
;
imelligi poteft
eximium, in,- Ca-,
Oldoinus ',, apud
quern'
Cafus
pro
Cajo,
legitur
apua quem \*u/** jv v-; *"" *>....ex
v"- quibus
^-
*
i r

_
:
Sed Henfchenius. Sc Blanchinus tertium. cafum jo
tuifle
amorem
ftudmmquc
caltim.onia:
, qui.
i-
.
.
anflnr fucrit
futrir Sufanna: fratris filia; ,, ut nullo
audor
retinendum cenfent .
Unium palma: ramuUira appinxit Marna- ractu furjpliciove, a propofito, fufceptoque Virvitius, fcx appofuit Oldoinus , iifque notas ia- ginalis intcgritatis tuend confilio deterreretur .
1 Neque Aloyfius templum , quod Patruo de-,
tertexuit , quibus, defignatur caufia mortis pro
hrifio 9pptitae . Utririfque fchematis exem- creverat , ondidit j neque Alphonlus , quod ad
plum habes oulis fubjeduna . Utci fidem ha- eum mittere conftituerat, epipus S. aii mififfe
bendam cenfes ? Malim , tcfti oculato Marnavitio . legitur . Itaque confilium. utriufque fucceffu cad Si anno 1622. corpus S. aii Pontificis in- ruit . Vide . $.
m
repofita. fuitin
VeillUin Sit
lniCgl lJul,, O.
111
UXL dtinde
uwiiiytv. npm
.w tmplo,' S.
Caii,

Yentum
eft aueo
adeo integrum
c Uliiuiuu
omnibus lua,
fuis. j^oiipa.r
tibus' conftans , ut nihil ad perfedam humant quod Urbanus Papa VIII. poftea rcftituir, .
Scleti ftruduram deelet , omnes illas eclcfias
n Cajus Papa fuit patru.elis. D^oletiani ut,

DIOCLETIAMI

IMP.

in hujus hlbria oftendimus ; & cap. 2. . a.

dixinius.
Q Non Diodea civitas ampliffima Dalmatias
fuperioris , fed aliud ejufdem nbminis oppidulum
prope Salonas, patria fuie Diocletiani, ut ibi
dem diximus.
p An corpus S. Caii delatum umquam fueric
Novellariam, quo illud tranfmktere decreverat
ArchiepifcopHS Rhodienfis, plane incertumeft.
Vide S- $
q Corpus S. Caii Vaticano abefle certum eft 5
ex ejus reliquiis aliquid ibidem condi haud nejjaverim . Vide . 4.
r Confule, quae dicenda funt . 4.
f Vide S- t Vide iterum . %.
u Quod eft in bafilica Vaticana.
S- IV.
Dt civitatibus ae bdflicis , qua de corpore
S. Caii apud fe condito gloriantur .
Acrarum reliquiarum cultus ac religio quam
lj longe fit , lateque difFufa , & quam altas
in hominum animis radices detxcrit , vcl illud
maxime dclart , quod ampliffima; quasquc ci
vitates , fi quas Divorum prsfertim illuftrium
exuvias apud fe conditas haoeant , hanc praecipue ob caufTam fpliees fe ac beatas prxdicent
idque fibi, turn praefidio ac tutela;,* tum apud
exteras naciones ingenti gloria; efle arbitrentur.
Hinc fa?pe exilunt multa; & magna; contentiones, dum plures civitates unius ejufdemque h*
cri corporis poffeflonem fibi vindicantj graviffimos totius antiquitatis Scriptores pro fe ftare
jubent , tabulas proferunt , fepulchra oftentant ,
Majorum traditiones appellant, & de hac re una
haud fecus inter fe pugnant , quam fi pro aris
ac focis dimicarent . Id porro cum Chriftiani
populi pietatem ac religionem mirifice commet
dat, tum vero Divis ipfis perhonorificum eft ,
quando non folum beatiffimis eorum animis ,
apud Chriflum regnantibus, debitus bonos cultufque adhibetur, verum etiam mortales eorum
exuvia; apud nos relidas tanti fiunt. , ut populi
atque urbes , non modo pro illis tuendis onfervandifque fumma contentione decertent , fed
ne opinionem quidem, quam de illarum pofleffione habent , quamvis interdum falfam , faspe
incertam, fibi adimere patiantur. Magnum na
que, jam inde antiquitus, fuit Caii Pontificis,
ac martyris nomen , magna de illius fan&itate
opinio 5 quippe cum multa; olim civitates, at
que adeo principes Romana; bafilica;, tum apud
blf'& e ^ conditum eTc gloriarentur, ac pro hujus glolefia fibi ra; poiTeffione diu multumque contenderint .
vindicaor -- *
corpus * Nec 'ver,o hujufmodt contentio ante fedari poCaii .
tuit, quam ipfemet Cajus , vigefimo & fecun
do fuperioris fasculi anno, efFoffus e cmcterk)
Callifti, in lucem quodammodo rediit, contro
verfiam diremit, atque ejufmodi fententiam tulit, ut liquido appareret errafTe omnes, qui ad
eum diem exiftimaverant alibi ejus corpus efTe ,
quam inillo & eodem , loco ubi ab initio conditum
fuerat . Ita factum eft , ut omnis conccrtatio
ac pugna conquieferet , quemadmodum refert
Marnavitius, & nulla effet civitas, aut bafilica,
quin ccemeterio Calliftiano in ea cauffa cederet
atque opinionem falfb conceptam , animis aut
libentibus , aut acquis remitteret . Neque enim
reftabat commune illud& extrenjum perfugium,
ijrici Sacri Tom. IIK

PATRUELI:

553
quod hifce controverfiis fere femper in prompta efle iblet, ut illis urbibus ecclefiifque, inter quas de alicujus facri corporis poffeffione eft
contentio , aliqua faltem ejuidem corporis par*
adjudican poflit $ nam hoc illis perfugium ertpuit ipfamet inventio corporis , quod licet excfa came , integrum tarnen , omnique ex parte
intaum apparuit . Verum tempore procedente ,
quae funditus fublata videbatur , iterum paullatim redintegrari ccepit controverfia j neque enim videbantur leves effe rationes & contemnendai , quas partes inter fe contraria; pro fe
?[iiaeque afferebant j prsfertim cum minime deuerint, qui ncgarent fatis confiare, utrum repertum in ccemeterio Callifti corpus ad Cajum
Pontificem , an ad alium quempiam ejufdem nor
minis martyrem pertineret . Sed quod attinet
ad veritatem corporis, cum ex hiftoria translationis fupra defcripta , turn ex noftris animadvcrfionibus priori hujus capitis paragrapho intertextis , fatis fuperque apparat, illud , quod
anno 1622. inventum fuit , edutumque ex il
lis cryptis Calliftianis , vere corpus eile S. Caii
Papas & martyris ; neque hac de re dubitationem ullam aut controverfiam eflc poiTe . Reftat ,
ut videamus, qusenam fint five urbes, five bafilies, quae fepulchrum, & corpus S. Caii apud
fe extare contendunt 5 & quid argumenti pro fe
unaquasque afferat , ut , fapientiffimorum homir
num judicio adhibito, ftatuamus , quid&quanr
tum cuique dari concedique oporteat.
Primum igitur Vaticana S. Petri bafilica cor*
pus S. Caii multis abhinc feulis fibi concre
ditum fuiTe contendit : illud argumento efle ,
quod lapis quidam perantiquus in Hvpogaeo ,
five in templo fubterraneo vifitur , hilee notis
ineifus : S. LUI PP. S. PP. S. ZEPHECorpus s.
RINIPP. Ext at , inquit Turrigius , atiauis la- Caii late
pis in Hypogao bafilica Vaticana repojitus ex re in Hypogro b*.
vetujlifpmo facello Joannis Vlll. ubi inter catera V*.
Sanorum nomina , quorum reliquia ibidem a'er- caar
vantur ybxc infculpta leguntur : S. LttciiTP. S.Caii quedara
iofcripcie
TT. J\ Zepherini TT. Haud equidem fcio , an Caii iocei j
ibidem conditi luculentior teftis proferri queat ,
quam lapis i II e ejufdem nomine inferiptus ; ut
nifi corporis, alibi Patrum noftrorum memoria
inventi, graviffima teftimonia fuppeterent , vix
aut ne vix quidem dubitari pofTet, quin, om
nium fuffiagio , hxc cauTa Vaticana; bafilicas
adjudicanda cTet . Sed illud accidit perincommode, quod corpus S. Caii reperiretur in cce
meterio Callilli multis fieculis, poftquam lapis
ille pofitus fuerat in Hypogaeo Vaticano j ex
qua perfpicue apparet inferiptionem illam ali
ter, atque antea vulgo accipi folebar , interpretandam efTe, ne diferepet a veritate. Nam Caii
Pontificis ac martyris efTe corpus illud , quod Sti fMo.

fuperiore faeculo Jacobus Crefcentius e latebris

Calliftianis cxtulit, tamcertis argumentis, tam
evidentibus indiciis probatur , ut fi quis hanc
rem in dubium revocare audeat , is aut plane
defipere , aut veritati vim apertam inferre videatur. Extat quippe Caii PP. nomen in marmore incifum, extat palma martyrii teftis, ex
tat duplex littera altera alteri inferta , mortis
pro Chrifto oppetita; index j extat Pontificias
ex aurichalco anmilus } extant deniquc nummi
SBFei Diocletiani nomine atque effigie iropreiS 5
ut mihi quidem videatur ipfimet veritati tenebris offundere velle , qui hifce fignis atque in
diciis meridiana luce clarioribus rcpugnet . Pra>
t,erea Vaticanum illud monumentum quid celet>
Au
quid-

DE
;~"

SANCTO

quidve contlneat, clam me, clam omhcs habet?

nmo enim fuit , qui amoto lapide rem ipfam
expiorarct . Contra vero reftes oculatos habemirs clariflmos viros, qui Calliftiano fepulchro
patefao , humani corporis compagem , carne
quidem penirus exutam fcji omnibus fuis parfibus arque oflbus conftantem ioyenerunt ; ex
fiuo illud prasterea intelledum eft , nihil prorus, nii forte fruftulura aliquod ex corpore S.
aii in Bafilica S. Petri reconditum effe . Quorfum igitur pertinet Vaticanas lapis 'atque inferiptio? Becillam equidem non audio, qui in
Hypogaso S. Petri martyrem quempiam aii
noftri cognominem depofitum cenfet . Huic ne
aflentiar , reyocat me ac retrahit nota ilia PP.
marmori infculpta , qua; ferme ad defignandos
Pontfices Romanos ex yeteri more atque inftituto apponi folebat : prarterquam quod parum
fibi confiare videtur , qui eamdem notam ter
ibidem impreffam , aliter cum Lucio Zepherino adjedam videt , aliter cum Cajo ipterutrumquc interjedo appofiram legit , interpretandam
putat . Sequar jgitur Blanchinum dodiiGmum
yirum , qui ne particulam quidem corporis Cajani effe exiftimat in Vaticano illo fepulchro^
fed ibidem contineri ait aliquid ex aliis S.
Caii reliquiis, veluti finguinem, & brandea feu
fintea vela , ex yeteri confuetudine ibi repofita;
idque tantummodo ilia pigraphe fignificari ,
quae non alium fane, nifi Cjjum Romanum Pontificem defignat . Mcmineris velim , quae fcripfimus de panno lineo, quem Sufanns cruore imbutum Serena Imperatrix in arcam argenteam
honoris ac religionis caufla inclufit , repofuitque in eq concia vi , quad ubi jn modum facelii adornaverat , ubi diurnis & nodurnis preerbusoperam dabat: ex quo intellig poteft jam
ufque ab antiquiflmis temporibus' confuetudine
reeeptum (uiffe , ut martyrum fanguis in venejratippc haberetur; & cum hujufmodi confuetu
dine fententiam Blanchini apprime congruere .
Quod fi Cajum morte incruenta extindum
enfeas , Vaticana iqferiptio fignificac ibidem afferyari aliquid ex ejus yeftibus , aliifve rebus,
quibus ille utebatur , dum yivcre ; nam base
quoque in facris Lypfanis numeraban: majores
noftri , & hujufmodi rebus fanditatem quamdam ac religionem jnefle haud magis pie, quam
rede exiftimabant .
Nec folum Bafilica S. Petri, fed alia: prasterca Divorum aedes in urbe atque in Italia, perinfigncs ac nobiles olim de corpore S- aii certabant , ut audor eft Mar na vi ti us in Hitoria nventionis , qui tarnen nullum illarum certo proprioque vocabulo defignavit : pracipuis , inquit ,
t/rbanis Italicifque ecclefiis facrorum ejus inerum
poefsionem fibi vindicantibus . Verum poft idem
corpus in coemetcrio Callifti repertum d ubi tari
piurci s?, non poteft, quin omnes caufla ceciderint . Erat
*"
tarnen titulusfane probabilis, quem fuo quaeque
errori prastenderent , ut fi minus vere , attamen
prudenter cujuique caufla defend poflet . Nam
praeter Cajum Pontifiem Romanum , alii etiam
in facris eatalogis locum obtinent , qui aii no
mine appellantur , veluti Cajus Palatinus , qui
mortem pro Chrifto cum feptem ac viginti focus
Roraasoppetiit , idcmque apud Adonem&Equilinum , a^que in Martyrologio Romano ad iv.
ante Nonas Martias adl'cribitur : Cajus Presby
ter, is , qui Ztpherino Pontifice eximia doftrina &: fanditate floruit , cujuique perhonorificam
^ntioricm fecit Eufebius Odarienfis, ^-

CAJO

PAPA

M.

nus, Galefinius , & alii plures . Hi' adde'Cav

jum illum, qui ut referunt Equilinus & Bolland$ y raartytii fofios habuit Vidorem & Potamiam , Roms martyrio perfunum x. Kalend.
Martias > nid forte hune minime diftinguendum
putes a Cajo Presbytero, de quo proxime diximus. Habeo igitur, quemadmodum eeelefias illas *,
inter fe difcrepantes conciliem : fuuro cuique Ca- JSJ"",^'
jum attribut, vel ex eorum rejiquiis partem ali- fiii djul
quam infignem unicuiquc difpertiri oportet . Ira j!"riPfomnis ontroyerfia fublata erit . Hin etiam - "*.
paret uride occafionem errandi, cauflamque fum- f*u"fe^J'.
pferint . Cum enim Cajus ubique omnium /rvari' "
fermone litteris celebraretur , csteri yero ejuf- gioniw.
dem cognomines ferme in vulgus igpoti cflent ,
c variai varijs in locisLypfanothecnomenGaii
infculptum exhibrent, bine factum eft, ut yulgo exiftimarent non alium eo vqcabulo fignificarj pofle, nifi Cajum Rpmanun Pontjficem to7
toChriftjano orbi longe notiflmum. laud equi
dem dubito , quin e cqrpore S. aii , cum e
cryptisCalliftianisextraam eft^ plnres partcu
la; dfleda? fuerint , prxter illarh intignirem in
templo S. Caii per Urbanum VIII. reftituto dpoli tarn: his inter fc diftributis, &apudfecdriditis glorientur, per me licet , facra? Urbana^sS.
des S. Sylveftri in Campo Martjo , S, Salvatorie
in Suburra , S. Annae apud Funarios; in eis quippe aliquid reliquiarum S. Caii affervari colique
^radit Pancirqlus in libro , quem dp Thefauris
abfeonditis inferipfit j verum Bartbolomajq Piaz
zas partem ajani corporis fer dimidiam templo
Sylyeftri , fupra commemorato , attribuent;
paud facile aflenlrim .
Sunt etiam qui tradunt apud Becillum , Qlr
doinum , Henfchenium , aii Papas facras exu.
vias Bononi conditas efle . Verum hi quoque
falluntur ambiguiiiate nominis , qiiod Cajo no*
ftro iim aliis fandiflmis Viris , iifdemque pror
pemqdum squalibus commune fuit . Bononiae
fub initium quarti fzeuli , onftantia & fides
enituit egregia cujufdam Caii , qui Maximiano
imperante cum Hermete 8i Aggao martyrium
fubiit. Itaqiie habeant fibi Bononienfes Cajunj
fuum , fed a noftro longe diyerfum i de cujus,
Lypfanis apud fe conditis jure gloriari poflunt .
Caii martyris Bononienfis clogium Ufuardus^
itemque Andor M^rtyrologii Romani ad hunc
modum ompofuit: xv. Jan. Bononia /
Hermetis, Aggai, & Caii Mm. qui fub Maxi
miano Imperatore pafsi funi . Horum fanditati
ac martyrio teftirtiqnium tribuunt Tabulas Bonqnienfis eeelefias, quas Baronius ladat, & ab
fe ledas fuifle teftatur in Notis Martyrologiis , quas ad cum diem , eamque formulam
adjecit
Godefridus Henfchenius die . Aprilis citat
Georgium Cardofum , qui tradit corpus S. Caii,
( antequam feilicet inventum effet in Ccemeterio Callifti ) Paullo V. Pontfice Maximo translatum fuifle in Lufitaniam , & in Ccenobi
Claras dePinhelma, pie atque honorifce depo
fitum. Georgius Cardofus , inquit , in Hagiolo*
io lufitano , aflerit anniverfaria folemnitate cetebrati feflum S. Caii Papa & Martyris, in Monafterio S. Clane de Pinhelma , quod ifiic adfervetur corpus ejus , a Taullo V. donatum nobili
Viro Lufitano. , nomine HcBori de Sella Falcao K
atque ab eo in dio Conventu depofitum . Hadenus Henkhenius , qui tarnen hegat illud ef-r
fe corpus Caii Pontificis Romani : qua arbit
tramur , inquit, de aliquo Qajo martyre intelli*
. g&d$

DIOCLETIAN!

IMP.

gend ejfe. Martyr ille, cujus corpus in Luficaniam deveftum ferunt, fortafle ignoti nomicis wat; multi cnim quotidie martyres e Ro,jaanis Cr.ypxis effodiuntur, quorum nomen iis,
<unde educuntur , loculis inicriptum non eft.
Cum autern proprio vocabulo carerer,, aliunde ,
ut fit , nomen eidem inditum eft , & incer.tum
jfjuibus de cauffis Cajus appellatus , Hinc yero
faflum eft, ut eum vulgo in Lufitania colant ,
habeantque pro Cajo Romano Pontfice, &anniverfariam ejus commemorarionem codera die
peragant , quem ecclefia Cajo noftro facrum ,
acfolemnem fe multts abhinc fzculis decrcvit .
Idem Henfchenius auor eft Bambergs in
Germania apud Mooacbos Aodecenfes aliquid
ex reliquiis S. Caii aflervari ; & alias praeterea
urbes arque ecclefias efle , quse hujufmodi reliquiarum pofeffionem fibi vindicent. Haud fane
dubito, quin piac ills gentes perfuafum habeant
ad Gajum Ecelefiae Romanae Pontificem pertinere , quas ipfae poflident coluntque reliquias,
quippe cum Caii nomen iifdem inferiptum legant. Verum fu illas fallit opinio. Nam Ca
jus nofter e ccemeterio Callifti , ubi primum
conditus fuerat , numquam dimotus eft ante an
num fecundum & vigefimum ixculi fuperiqris ,
cum Gregorio XV. Pontfice Crcfcentius Ab
bas fanftiffimi Martyris corpus ibidem reperit ,
ex omnibus fuis partibus atque offibus conftans ,
ut praeter carnem , quam vetuftas confecerat,
nihil prorfus ex eo detraum appareret ; illud
vero idem Gregorius Pontifex dono dedit Alphonfo Gonzag Archiepifcopo Khodienfi; idque munus quo gratius & acccptius foret , 01Bxcorpo- hil ex eo ademit praeter fruftula qusdam, quae
n s. C* partim Archidicono Zagrabienfi tradidit , parf?"ifia. 1' aliquibus urbanis ecclcfiis diftribuit , parliqnoire tim apud fe fortafle religionis & memoria: caufra % ^ retinuit > ex his autem infigne fragmentum
jn'ii ur. Urbanus VIII. qui Gregorio in Pontificatum
I'ifdjiicT Proxime fucceffit, in ./Ede Cajana ab fe magni4T *' ficentius reftituta depofuit . Alio igitur perti
nent , quae Bambcrgae in Coenobio Andecenfi ,
quapque alibi oftentantur reliquiae S. Caii nomi
ne infignitae; eafque referri oportet, ut docent
Henfchenius, Oldoinus, &Becillus, ad alios ejufdem nomiuis martyres , qui aut aliunde illuc
translati funt , aut ibi pro Chrifto vitam &
fanguinem profuderunt , ubi corum facrae exu
viae coluntur . Nam pra?tcr eos , quos fupra

commemqravi, alios etiam Cajos habet ip nu

mero Martyrum , veneratiir ecclefia . Quin
qu ipfos invenio in Martyrologio Romano,
Caii nomine, & martyrii titulo illuftres. Primus Salerni v, Ka!. Scptemb. , alter Corinthi iv.
Non. Octob. , tertius Alexandria; eodem die ,
quartos Nicomedia vi 1. Kai. Novembris , quinus denique Meflana; xn. Kai. Decembris praeclaram mrtyrii palmam confecuti efle dicuntur . Ex eorum reliquiis alias fojtaffis in Germaniam , alix alio translate funt. Ita fit, ut
fuus cuique Cajus reddaturj & falva fide ve.ritate , multae urbes & ecclefiae gloriari poffipt
fe Caii roartyris Lypfana pofldere,
.

Jllyrtei Sacri fm. Jjf,

PATRUEl;

5.

v.

Ubi (ieryctftr corpus $. Caii.

EQuidem fatis mirari non pofum , qua ra- -Cj.wr.
tione fieri potuerit , ut cum corpus S. Caii ESiJ
iupriori faeculo in vent um fit , .tarnen in hac conflit,
baud (ane antiqua hujus inventiocis memoria,
eque fepulchri , ubi nunc jaceat , ujla cxtet
fatis certa noticia , peque de loco , ubi condixum fuit , inter .Scriptures illis temporibus aquales aut fuppares conveniat . Alii ajio tranfyeurn fuiTe fcr.ibunt j verum apud eos , ad
quos delatum efle dicitur , nulla hujufee translationis yiget memoria ; nihil de hac re fibi 3.
majoribus traditum , aut littcris confignatum fe
habere commmorant ; ut plane mihi videatur ,
fimul e Calliftianis latebrjs eduftum oftenfumque hominibus, fimul aliis iterum latibulis abditum , publicacque luci ac veneratjoni lubduum fuifl , Quare juftiflma eft piorum homimim de illis querela , quorum culpa & incuria
faftum eft, ut yenerabile illud depofitum prae
ter fpem inventum a divinitus oblatum , iif
dem nunc , in quibus antea per tot fenla jacuerat, tenebris obrutum laceat , negledum ignotumque omnibus ; cum c^teroquia fanftillima;
ills tanti Pontificis exuviae dignae profeo effent , in qqibus ornand/s colendifque Chriftianorum omnium religio cprtaret, utquantis ma
xi mis poffent, ftudiis atque honoribus praeterir
torum fpulqrum obljvionem compepfarent .
Joannes Severanus , & Pauljus Aringhus aur Rome ta
clores funt corpus S. Caii, aliquot ante annos
BOe*
ub Gregorio XV. repertum , ab Urbano VIII. tegrumcfillatum fuiffe in templum S. Caii , quod ipfe- ie >
met reftitueraf. ,
novo elcgantique opere exr
ftruxerat . Verum de hac re qusrentibus nobis
& percunrantibus per jitteras refpopfum eft,
nullum in eo templo fepulchri & Cajani cor
poris indicium extare, eque id fama & auditiqne majoribus acceptum efle, nequcullam hu
jus corporis illuc translati memoriam in ejus
ecclefi tabulis repcriri : prajterquamqqod ScnV
ptores plerique illius statis affirmant corpus il
lud donatum fuifle Archiepifcopo Rhodienfij
a quo Urbanum VIII. repetiifle idem corpus,
ut in aede ab fe magnificcntius reftituta depo,
neret, ncque videtur efle verifimile, peque lit
tcris aut memoria: proditum eft . Fateor equi- ejai
dem partem aliquam ex invento corpore ciivul- Pm Hin eo templo ab Urbano repofitam efle,4tt*m'
fam
ut inferiptio ibidem incifa dclart j fed totum
corpus illic ab eodemPontificc illatum fuife ut
credarn, adduci non pofum j certe fi forte ibi
dem eft, penitus inclufum atque abditum in occulto latet, & locus fepulchri vulgo ignoratur.
Joannes Tomcus Marnavitius , qui Roms
tum aderat , cum corpus S. Caii inyentum eft ,
narrt in eo libro, quem de Nobilirate Gentis
Aurelias Valeriae infcripfi", Aloyfium Gonzagam Dynaftam Caftellionenfis oppidi , quod antiquitus Caftrum Stiliconis appellatum ferpnt,
a Gregorio XV. Pontfice Maximo , per Alphopfum Gonzagam Rhodienfem Archicpifcopum gcntilem fuum , mpetrafe corpus S. Caii ,
in eo templo collocandum , quod in honorem
. Aloyfii patrui fui a fundamentis excitare
decreverat . An vero quod animo conceperat ,
reipfa perfecerit , Marnavitius nop explicat .
erte pullum in eo oppdo templum xtat , quod
2
Aloy-

S ANT

Aloyfius princeps proprio are fumptuque condiderit , ut eximia fua adVerfus patruum , haud
multis ante annis Beatorum numero adfcriptum,
pietatis at relgionis ' monumentutn pofteritati
relinqueret . Nam templum , quod nunc aitillione obtinent Pitres Socictatis Jefu , partim
ipforum petunia , partim piorum civium aire
ollatitio exftruftum efle doceV Hiftoria MS.
Cbllegij noftri Calkllionenfis, in qua nihil ad
ejus adificdtionem contuliffe Aloyfius princeps
fnemratur . Cum autem hujus rempli jafta fint
Fundmcrtt anno i6 8. idem yero quamvis nondum etTet omni ex parte abfolutum , anno i6iy.
pcmim futrit , & folemni ritu ac ceremonia
initiatum ; netjue ex publico, eque ex domc7
fticq araro ad facram illam adem conftruen-
dam aliquid contribuir Aloyfius per atatem
ioterat adhivc Turorum Curatorum pote.tari obnoxius . Non eft autem vcrifimile , ut
id facer ei licucrit ex udorjtate V confenfu
eorumdcm Curatorum , quippe qui propter nonnullas inrerpofitas oft'cnfioncs a patribus Sbcietatis animo cFent alieno. Aloyfius is, de qo
agimus , fiiius erat natu maximus Francifci , qui
frater Fuit S. Aloyfii, S: Rodulpho alteri fratri , morte immatura p ra; repto , in Principatum
CalKlcnenfem fucccilt . Frapcifcus anno 1616.
moiicns Aloyfium fiiium nprrdum regimini idoheum Chriftierni fratris , & Theodori Triultii
confanguinei fui ttelae curaque commifit j cx
qna cum Aloyfius anno 1627. excciTerit , ante
tempus , nullam habuit dc nobis ac ternplo noltro benemerendi facultatem . Itaque hujus templi conditor noo fuit Aloyfius; fed neque corpus S. Caii , fi quando Roma Caftelfio'nim translatum fuit , in collocari juffit.
Claudius AquaviVa Prapofitqs Generalis SocieTatis Jefu anno l5io. GifWlionem deferenda cura vit , una cum capke S. Aloyfii, quatuor SanAdrCirn corpora e ccemtterio S. Prifci eduh , unum quidem S. Jovihi, akerm S. Mar"cells tertium VerO & quartum nonyma ; item
anno idij. P. Virgilius Coparis is, qui prirnus vitam B. Aloyfii a fe compofitam in publicum protulit , tria infuper corpora SS. Calitetti , FWtiinati , & Fcikitatis um aliis fars Lypinis ad Patres Caftellionenfes tranfmifit; qx 'omnia poft aliquot annos , condito oriiatoque templo ut major qudam ficret acceffio & orna menti & fanctitarts, il|uc illata funt ,
& fuis qtiieque lculis inclua , honerifieeque

CAJO

PAPA

M,

liejuias curaret , quibus novo templo a fe condendo majorem ornatum ac venerationem adjungeret . Juftis ac piis Aloyfii poftulatis fatisfacitndi occafio peropportuna oblata eft ex in*
yentione corporis S. Caii , quod Alphonfus Gonzaga , cum a Gregorio XV. fuppliciter petiiffet, had agre impetravit. Caterum ne Aloyfius praclara cogitata perficeret, auteorum, in
quorum erat cura & potehte, audoritas , auc
asrarii publici privatique inopia, aut alia quaepiam gravior cauffa obftitit , ac templi adificandi cohfilium plane difculit . Si yero Aloyfius facras illas reliquias, quas fibi ex urbe tranmitti cupiebat, tradere contituerat Patribus Soietatis Jefu, in eorum templo reponendas , M
cauffa afftrri poteft, quare confilium mutarit,
quqd fcilicet ejus animum ab iliis abalicnaiTent
Chriiliernus patruus , & Theodorus Triultius
confanguineus , quorum tutela; poteftati fuberat ; his quippe cum Patribus notris graves
controverfia , moleftaque diffenfiones eTe rant anno 1620. ob des quafdam ab his injuffu illorum coemptas; quae quidem contentiones difeordiaque vehementius exarferunt anno
1622. quod iidem Patres ad laxanda ollegii
fpatia, pauxillum foli publici occupaient, pro
quo requirendo tantumdem pecunia;, quanti aftimatum fuerat , Communi Caftejlionenfiurti
perfoverent . Qua cum ita efient , vel Aloyfius
ad Rhodienfcm Archicpifcopum perfcripfit , nihil jam fibi opus efTe illis reliquiis , nec fe habere ubi eas pro dignitate collocaret 5 yel ipfc
Archiepifcopus , de his, qua; diximus, certior
fadus cum effet , corpus S. Caii, Aloyfio non
invito, apud fe turn quidem retinuit, fed poft, ,
ea aliam illi fedem illuftriorem diftinavr, ubi
quo dignum erat , honore cultuque afficeretur.
Ita Caftellionenfibus tam praclari thefauri po
tiundi fpes adempta eft. Marnavitrus autem <!e
pia Aloyfii volntate , de corpore S. Caii
per Archiepifcopum Rhodienfcm impetrato, &
Caftellionem, transferendo vera feripfit ; fedconf Iiis illis atque aftis , vel quas expofui , vel
alias cauflas obflitife , ille quidem non feripfit,
verum eyentus ipfe comprobavit.
Ergo Alphonlus Gonzaga tam praeclarum depofitum intra domelicos fuos parieres minime
ontinendum , fed publico fepulchro cultuque , s
donandum efle ratus , ilrad. Novellariam , quod ii Netft oppidum Galliae Cifalpinae haud fane igno- '"'J^'
bile , traftsferendum , atque in a-dc ejus loci pri- dcPcrui.

ibidem cHocata , ingentem fane huic templo collocandum cenfuit, ut fantus Pontifex '
religionem ac celcbritatem hodicque conciliant. & oppidanos illos ad fui venerationem allicc d nos perferipta funt ex biloria fupra ret, ik praefidio illis effet , certiifimoque in reiaudata ollegii noftri Caftellionenfis ? in qua bus dubiis atque affliftis perfugio . Id tradunt
ne verbum quidem ajunt reperiri de corpore S. Becillus , Oldoinus , & Bartholomaus Piazza,
"Cii Roma tranfvedo , atque in templo noftro- aliique : idem fuadtt arftilfima fanguinis conjunrm Patrum dpfito; id autem fi verum fuif- io , qua; lphonfo erat cum Familia ComiTet , dignum fanc fucrat , qud ad memoriam tum Noyellarienfium , ex qua originem traxit .
fempiternam litteVis commendaretur . Quarc ut Ab unp veluti communi fonte , & capite genMarnavitio ea , qua fupra decripfimus , - tis Goraga; fnt plurium familiarum facta diranti fua fides & auftoritas conftet , res ita fe yortia , in quibus clara fuit imprimis nobihabere potuit! Aloyfius Ca'ilcllionenfis TJynafta lis domus Dynaftarum Novcllarrenfium i quae
poft obitum parentis , pro fu erga B. Aloy- paucis ante annis extinfta eft . Alphonfus Gonfium egregia piaque volntate, cum aliquod ei zaga Comes Novellariae in matrimonium dufra
monuhientum poner decreviffet , atft ftafim, fi Victoria de Capua , aque clari generis fmiper fuos Curatores licefet , tel cum primum na- na , duodecim fufcepit ex ea liberos , quorum
flus effet libram rerum fuarum adminiftrandanim maximus natu fuit Camillus , qui poft obitum
facultatem , rogavit per litteras A'^b^pifcopum parentis in patrimonio imperioque fucceffit ,
Rbodiertfm , quo cum erat illi necelfitudo ,
idemque Dornum Probationis in eo oppido Sofanguinis ac nominis gehtilitii communio 3 ut cietati Jefu fundavit. Inter hujus fratres &A1ibi Pontfice Mximo 'infignes iDitorum -Re- phonfi filios , fuit Alphonfus hic fape a nobis
Uuda-

DIGLETIANI IMP. PATRUELI:

audatus I qui cum ecclefiafticas militias nomcn
dediffet , Archiepifcopi Rhodienfis titulum ob~
tinuit . Ejus itaque in (nos atque in patriam
charitati confentaneum erar , fancliffimi illius
Pontificis exuviis , quando de i 1 lis per A!oy;
fium Principem Caftellionis, cui deftinatas fuerant, fuo arbitratu quidquid vellet , agere pojerat, Novellarienfe oppidum templum loxu*
pletare. Verum ex litteris mihi Novellaria redditis plane cognovi, nullam apud indgenas cor
poris S. Caii ibidem recepti memorjam extare,
five a Majoribus traditam , five tabulis public
eis, aut privatis litteris confignatam ; nullum
Cajani fepukhri vel tenue indicium in templo
totius Oppidi mximo , aliifque facris asdibus
reperirij nihil denique Angularis cultus , prascipuasque venerationis huic Sandio Pontifici ac
Martyri adhiberi ; ejufque diem feitum eodem
communi ritu atque officio coli , quo ilium ecclefia univerfalis concelebrat . Sufpiciojeft cor
pus S. Caii allatum i] lud quidem fuifle Novel?
lariamj fed numquam vel publico fepulchro donatum , vel publicas venerationt expofitum efle i
verum in palatio Comitum Novellarienfium affervatum , atque in domeftico Sacello rcpofitum
fuifle , ubi prasftantiffimi hujus Pontificis me
moria reliquiis privatim honos haberetur.
Poft familiam Comitum Novellaria? paucis an
te annis extinctam , Dux Mutinenfis , cumtra-*
ditum fibi ex autoritate Casfarea ejus oppidi
ac ditionis dominium .adjiTet , juffit in abditurn conclave Palatii five Arcis referri quidquid
codicum ac tabula rum ad Gonzagas Novella-?
rienfes pertinebat; quo in conclavi ajunt etiam
eTe perinignes Martyrum Divorum reliquias ,
quae cum casteris bonis propriis peculiaribus
domus Gonzagas Novellarienfis , ad Sereniffimam
Ducem Maflb Carrarienfis filio natu mximo
Ducis Mutinenfis nuptam, hasreditario jure trnfierunt . An inter eas reliquias exiftat corpus
S. Ca, explorare non licet 5 nam eque omni
bus ad l'.ud conclave aditus patct , & tabulas
illas ac reliquias perferutandi facultatem adimit
annulus feu figillum familias Eftenfis , quo eas
Dux Mutinas , & castera omnia ibidem repofita obfignari juffit . Illud etiam mihi venic in
mentcm vereri , nc forte corporis S. Caii Car
ftcllionem, fie Novellariam tranfmittendi con_ . inter*
. , (ilium
fcJ
\
r clfeu
a caruerit . Satis confit
inter Air

ytm.
pnonlum Sc tratres nefcto quas onenhonum cautias fubortas fuifle , quas quamvis ilos in apertam difcordiam non conjecerint , adeo tamen
utriufque partis nimos exaccrbarunt , ut num
quam ckindc in priftina.m perfecta mque concordiam redicrint . Quod fi corpus S. Caii No
vellariam ad Camillum castcrofque fuatres dono
mittere Alphonfus antea decrevit , quam illas
diflendones mutuam charitatem fr-aternamque conjunclioncm dirimerent , immutatas voluntatis quae
aufla fuerit, fatis apparet ; ex quo fortaifc fa
ctum fuit , ut Novellaria etiam prasclariffimi il
lius muneris , quod fibi jam ckftinattim ac promifum fuerat , adipifcendi jus, fpemqueomnem
amiferit . Caeterum Alphonfus cum matre Vi
ctoria , quamvis 'domicilio , 8c locorum intervallo pkrumque disjun&us, camen conjunfsiffirae vixit j & cum hasc Novcllarws cnobium
asdemque facram Francifcanis Capuccinis fuo tere
fumptque exftruxiflet , non lolum apud illos
Patres fcpeliri cum matre v-oluit ; fed etiam,
ut eidem gratifies retur , eofdem Patres fummooere dilexit , & plurimis atque iijfignibus, Dilllyrici Sacri Tomx 1\

537
varum reliquiis donavit , quas inter annumeratur dens S. Caii Papas & Martyris , fingulari
cultu ac veneratione dignus . An vero ejufdem
Pontificis corpus , quod fratribus denegavit ,
matri dono rniferit , ut idjem pignus effet
teftis fuas erga illam perpetuas obfervantias propenfasque voluntatis, illudque cum casteris reli
quiis in eo , quod diximus, Novellarienfis Arci* conclavi abditum fit, plane ignoramus.
Cum itaque ex illis , quos nominatim pexcenfuimus , locis nullus omnino fit , cui certo
& fine ulla dubitatione adjudicari queat pocffio corporis S. Caii , quid illo fatum fit , ubi
nunc lateat , quove infortunio publicas notitiasac
venerationi fubduftum fuerit, mihi faneincompertum eil. Faxit Deus optimus Maximus, cu
jus fingulari benignitate ac Providentia poftan-
nos mille tercentos tenebris Calliftianis fu?
periori fasculo emerfit , iterum prodeat in Jucem , ad prasfidium & folatium totius ecclefias,
ac prasfertim Dalmticas, atque ad Chriftiani populi debitam erga fe religionem excitandam,
divinamque clementiam omnibus ejus opemimplorantibus conciliandam .
CAPUT
De

f^UINCTUM.

Cultu San&i Caii Romani Tontificis,

a Martyris.
,
.

I.

De feis diebus S. Caii,

A Pud plerofque Martyrologos invenio fex

ipfos dies , alios aliis menfibus interjecios , quos ad recolendam celebrandamque S. Caii
Papas ac Martyris memoriam antiquitas religiofa defignavit , & in facrorum dierum numero
repofuit. Non unam omnes eamdemque ob cauf* sx jei
fam fanftiffimo huic Pontifici confecratos fuiffe , nomini
multiplies ac varii titul declarant , quibus dies
unaquasque fubjicitur . Aliis quippe depofitio ,
aliis T^ataiis , aliis alius , vel nullus omninct
titulus prasfigi folct , unde confecra.tionis cauffam acceperint. Porro cum ex antiquis illis Ro
manis Pontificibus nemo praster hune reperiatur, cui Cajo nomen fuerit , idemque Marty-i
ris nomine atque elogio ornetur , Florentinius
in not. ad Martyr. Hieron. Lucen, die X, JuIii mirari fe ait , quod Martyrologi tot dies
feitos unius Caii martyrio & venerationi tribuerint, cum aliorum Divorum quamvis illuftrium
folemnis commemoratio unius ferme aut alterius
dici celebritate definiatur. Deinde raiionem af-r
fert , cur is honos Cajo plane Angularis habi
tus fuerit :
cum S. Tontifex , inquit , annis
novem in cryptis ad fidelium folamen lattterit ,
fortafl'e in iifdem craeteriis pluries a jidelibus
ejufdem memoria recoiebatur . Dies autem Cajo
Pontifici in aliis atque aliis Martyrologiis attributi funt hi i dies undevigefimus , itemque
vigefimus Februarii j dies alter & vigefimus ,
itemque vigefimus fccundus Aprilis> dies vige
fimus tertius Maii, ac demum primus dies menfis Julii , An vero omnes hi dies ad cultura
ejufdem Caii Romani Pontificis referantur , fortafie dubitari poteft j de illis , quos non fatis.
certo conftet ad Cajum noftrum pertinere , irb
fra Leiitorem, admoncbimus..
... .
A aa $
Pri-

DE SANCTO
SS
De$ fth
Primus igituf dies Cajo facer incidit inraenFcbriw. fcm Februarium , rtque hujs menfis dies un?
devigeftmus five xi. Kalendas'Martias^ ad hunc
quippe Caii Pontificis Romani ' adferiptun) reperitur in MartyroJogio MS. Trevirenfi , ut refert Joannes Bollandus Tomo III. die.
10. Februarii in Catalogo SS, Prstermiflorum :
S. Cajus Tontifex B^manus hoc etiam die in MS.
Martirologio Trevirenfi occafton fratris S. Ca-,
binii colitur . Sobjicit itaque Bollandus ratiqnem ,
cur dies undevigefima Februarii martyrio Sancti
Gabinii copfecrata , referatur etiam ad cultum
S. Cai| , cum afferit hunc ocafione frtris S.
Gabinii coli . Magni quippe videbatur intereffe
ad deCus ac laudem S. Gabinii , eodern die &
culto- S. Caii comtrjemorationem fieri," cum et
iam in fratrem gloria & celebritas pra:ftantiffim hujus Pontificis redundare^ ,
Cave igjtur pates idcirco Cajum pariter cum
Gabinio ejufdem anniverfarii honoris focietate
cfijungi, quod eodem die prasclaram proChrifto mortem uterque obieritj prsefertim cum erroris occafionem prbeant antiqui Msrtyrqlogi
& Scriptores, apud quos fcriptum invenies ; Cai
jum marty) ia coronation effe Gabinio fratre ;
quibtis" verbis ijtuntur Liber Pontifialis Damafo adlcriptus, Beda, Anaftafius Bibliothecarius ,
c alij plures j cadem poftea Ferrarius , & aliqiii Juniores Hagiolqgj tibi adoptarunt ,& in
fua Menqlogia tranftulerht . Quamam his ver
bis fubjiienda fit fententia, five adhibenda in
terpretado , Godcfridus Henfchenius Tom. III.
die 2i. April, ad hunc modum declaravit : SS'.
Caii & Gabinii martyrium ita conjungitur in ge
nuino Martyrologio Beda ad hunc xxu. lAprilis : J\pmx depofitio S. Caii Papa , qui cum eccleftam duodceim annos ,' menfes ' quatuor , ' dies
duodem rexi'et , martyrio coronatur fub )iotUiiano "Principe cum Gabinio fratre ; fcilicet in
cadem perfecutionc Diocletiani occifo , fed xi.Ka-i
kndas Martii , uti additur apud T^ot^erum qui
"Not^erus Ufuardo , ^done , aliifque idem
fere elogium habet , Itaque ej interpretatione
Hcnfcheniana cum non idem dies , fed eadem
perfecutio utrique mortem attuleric,' idcirco al
ter cum alterq martyrii coronam adeptus eiT
dicitur '. Sed Anguftinus Oldojnus in Additioriibus ad Ciacconium rem planius & accuratius
explicat : Toft martyrium Gabinii fratris , qui.
obiit i 9. Februarii , vixit Cajus menfes duos, ac
dies tres; nam 22. Aprilis die, Martyrii laurea
oronatus Cajus ; etiamfi Breviarum Bomanum ,
fr ^inaftafius Bibliothecarius rfrant una cum
Gabinio eccubuiffe , fed non eodem die , neque eo
dem menfeffed eadem martyrii palma , eamdemque ob cau'am ambo funt ajfei . Hanc vel fimilem quampiam interprctationem fubcant nefefle eft verba ilia , qua? videntur Cajum cum
Gabiniq martyrii focietate conjungercj t^ifivcro
xillimemus tot ac tarn graves auftoics. cum eclefiafticis tabuliSj & veterrimis quibufque monumentis diiTcntire , in quibus clare difcrte
perfcriptum eft , quo uterque die obierit 5 &
Gabinius quidem xi. Kal. Mart. , Cajus vero
X. Kal. Majas martyrio perfunctus effe djcitnr.
Quod fi adhuc contendas inter utriufque obitum
nihil temporis interfuifle , &in eo perftas , proptrt.a quod fciptum fit Cajum martyrio. coronatum effe' cum fratre Gabinio; ad cumdem diem,
camdem ob cauflam , referas licebit mrtyrium
5. Sufannse , quam religionis caufla interfeam
effe conftat 1 11. Idus Augufti . Nam Francifcus

CAJO

PAPA

M.

Maurolycirt Cajum nn modo cum G biniofra-*

tr, fed etianj cum hujus filia Sufanna marty
rii palman* adepturn effe fcripfit : 22. Jlprilis
Vid Jlppia pajfio S, Caii , qui fub
Diocletiano "Principe , una cum Gabinio fratre t
ejufque filia Sufanna martyrio coronatus eft .
Alter dies Cajo item dicatus fuperiorem pro- Dei fexim confequitur , 8 in MartyroJogio Hiero- "
nymiano Lucehfi hifce verbis notatur ; xi Kai, '
Martii . }\oni via Appia in ceemeterio Gallifii
depofitio Gagi Epifcopi . Ejufdem diej folemne
ahniyerfarium Cajo attribuunt ali qiioque Hieronymiana Apographa , itemque alii Martyrologi , quibufcum Lucenfis Hieronymiana formu*
laprasclarecongruit, ut Flprentinius doct . Gum
nofiro (ideft Lucenfi ) concordat Corbienfe &MS.
fycbcnovienfe apud Henfchcmum in notis ad hunc
diem , quin etiam cum K[otl{ero MS. Hegin* Svecia hoc patio : x. Kal, Mart. via \Appia
in ceemeterio Callifii depofitio Gai Epifcopi , Idem
docet Joannes Bollandus in prastermifs Tm-3
die 20. Febr, . S. Cajus Epifcopus ?< via
Appia in ceemeterio Callifti . Ita MSS. Bjchenoyienf S. Hieronymi , <r alia cum Beda , Babano, ISlotkero , & aliis Martyrologiis , Deinde
idem Bollandus fine ulla dubitatione affirmt hu
jus diei cultum ad S. Cajum Romanum Pontificem referri . Eft , inquit, S. Cajus , co
liturque 22. jprilis \
Huic verbo, cum depofitionem dicimus , apud
eedefiafticos Scriptores , ca vis ac notio fubje-?
eft, quae apud bonos auclores Latinitatis vocabulq fepultur* tribuitur . Verum qui fieri potuit, ut Cajus fepultura afficerctur X. Kal.Martias , quem duobus poft menfibus objifle con
fit ; nifi forte ejufdem humatio dilata fuerit
in annum proximum , fie ut decern ipfos men
fes fepultura caruerit. jgitur fuerit necefl
eft alia quxdam ejus corporis depofitio , quas
ab Henfehenio & Florcntjnio apte congruente^
que appellatur corporis in melioxem , vel aptio*
rem locum cameterii Callifti depofitio; iidem ve
ro negan proprie dici poffe depofitioncm , quam
potius rite dixeris elevationem . Is bonos anti
quitus illis, haberj folebat , qui vel martyrio
perfuncli , vel cum fama eximix fanftitatis ex
hac vita decefferant ; idemque erat corpus aliujus elevare , fiye jn nobiliorcm locum extolle
re, atque ilium in Divorum nunierum reftrre.
Yctercs Chriftiani , fimul atque Martyresextrerno certamin perfuni , vel Confefforum nomen
ac laudem adepti occubuiflent , nihil habebant
antiquius, quam ut eorum corpora cxEthnicorum manibus confpeftuque furriperent, qua; ubi
pai forent, dam & raptim nulla funris pompa, nulloqu apparatu, propter ingruentium hoftium metum, humili vulgariquc fepultura afficere folcbant . Ubi vero, defervtfeente perfecuione, paullulum refpirarc a metu coepiflent ,
facras eorumdem reliquias humo fublatas folemni ritu ac ca?remonia efFerebant ; atque in fepulchris honorificentioribus ad id extiutis collocabant . Nec dubium effe poteft , quin idem
honos habitus fuerit Cajo Pontifici Maximo ,
cum ob ejus fanftitatem egregiam, tumobejuidem preclara in Chriftianam rcmpublicam me-,
rita. Is itaque cum ftatim ab ejus obitu , pro
more illorum temporum, humili loco humatus
cum cacteris fuiffe , dcimo quam obicrat menfe, anno fcilicet 297., cum uterque Imperator
ab urbe aberat, indidem cxtraftus eft, & fifta
pompa kcoque apparatu elatus , intra ejufdem
'Calli-

DIOCLETIAN

IMP.

Cllli' ctemeteriur depfituS fuit in alio longe

honeftiri fepulchro , quod eidem Chriftiarri,
per eot dies, honoris religionis eaufla parayfnc . Curt utem hujufmodi depofttio , feu
pttus elevatio in diem yigefifflurt Febraarii rhenfis incident, decretum fuit, uc ad hurle etiam
diem, in tbilis ccclefiitieis , nninifaria juf*
dm ortrnertortio idfribretur.
*" PetfUs dt' Ntalibui Jib. t. . 74. ftfeminit
alterius cujufdafn Caii , qui ha eadem die, cum
dubus fii Rm fhartyifium ' fubiie : Pitttniui & HtftftUi in CypfO infuld funt X.
Kal. fiirtu'.' Gijuiy Viftot, Or Tirtittinia. eodem
die l(pm~ palfnam peteipiunt '. Hunc porro divrfum efie* ab noftr Cajo , Vel tx eO colligi
licet, quod hui nihil' ritas aut tituli apponitur, und jritellig qut eum fuiTe Epilcopali
Charaktere c" poteftte praeditum j" contra yero
numqum nfter tominari folet, quin yel Epifopi, vel Paptb titulo brnetur . Prtrea ipfemer Petrus quilinus Epifcopus eum diftinxit
a Cj Romano Pontfice
hujus quippe Elogium fub loco jart defcrpferat , illum vero conjecit in caput poftremutri libri undecimi, atque
inter Sanftos jilos annumeravit , quorum , in:
quit , fold nomirid , & dies fe/tivi invniuntur .
Eofdem tres Martyres, Cajum , Vifforern, &
Pantamiam eodem die conjungunt , & Romae
attribuunt multa MSS. exemplaria Ufuardi apud
Henfchenium Jomo 5. die 20. Febr. pag. 172.
l\pme SS, Caii Vtorit , & TaMami* . In
aliquibus Apographis Hieronymianis itidemuterque Cajus diltinguitur ; & pofteriori adduntur
focii anonymi alias decern , alias Viginti praeter
yiorem & Coronarn 'bidem ih locum
Tantami fubftituitur : vid '^fppia in ca~
fneterio Callifli depofttio Cagi Epifcopi : & Galiiy Vioris, Corona 3 & aliorum decern . Neque vero te conturbec nomen Calii , quod pro
Cajo fubrogatur. Memineris velim , quasdemultiplici ac varia hujus nominis forma c. 2. . 1.
diximus j vix enim invenies aliud yocabulum,
quod tarn multiforme fit , & tanta litterarum
diimilitudine varietate gaudeat ; ut minime
mirum videri debeat , fi in lcum Caii , alias Gar
gus , alias Gallus , alias Ga//x irrepferit . In Apographo LucenC feriptum eft , tralii, ad hunc Iciliet mduin: l{pnix ViaAppia in cmiterio Callifti depofttio Gagi Epifcopi , '
alii Vit! ons , Co , & aliorum decern . Sed apparct mendum,
efle librarii j quippe duae ill voces & alii eque
cum antecedentibus neque cum confequentibus
verbis coherent . JVlinusineptcin Corbicnfi jaliifque codicibus jprxtcrmifloGa/iOj fiveCajo,fcriptumeft: &" alibi Vioris , G" Corona. Sed cum
conftct alterum quemdana Cajum Romx floruifje , dc quo mox' dicctur , ejufque martyrium
Ufuarditta exemplaria, , & Petrus Equilinus in,
hunc ipfum diem conjiciant , nihil cauflx eft ,
cur ex illis Hieronymianis Apographis Galium
delerj bporteat, & proprium nomen cum adverbio oci commutari . Hue adde Aquifgranenfe
Mf. in quo uterquc Cajus aperte diftin'guitur ,
& huic diei 20. Februarii fubjicitur: Gagi, ViBoris , & Cotona martyruin , & aliorum yiginti .
Rpmx Gagi Epifcopi: quaft , ait Henfchenius tomo 3. Febr. die 20. alter Cajus SS.Vi&ori fo^
fociandus foret . Itaque utriufque Caii nomen , & commemoratio ad hanc diem pertinet :
hoc tantum intereft, quod alterius qnidem Depofttio , alterius autem martyrium in cumdem
diem conferantur.

PATRIJELI,

55,

Ac mihi quidem Cajus martyr de quo EquiHnus Sc alii non folum ab Cajo Pontfice longe
diverfus , fed prererea onus , & idem vjdctur
efle, atque ille , quem non fine laude commmorar fufebius lib. 6. hift. . i6. Is Zepherinp
Pontfice floruit eruditione juxta & fanitate inelytus , qui cum Proculo quodam, ex impuriffim Cataphrygum fea, congreflus, eodera au.diente diceptante Zepherino , accuratam de
rtfligione CatholiCa difputationem habuit , le.*
yiirfii hominis audaciam (regit , Catholicorum
decreta idoneis rationibus ac firmiifimis argumentis propugnavit. .Fuere autem, qui hunc feniorem cum noftro Cajo juniore confundertnt;
ex quo faura eft , ut Cajum Gabjnii fratrem
Zepherino in Pontificatum fucceflifle exiftimayerint . rrandi caufla & occafio fuit mira M1"*
cogitantia & infeitia ujuidam interpretis , qui
ut Galtfinius in notis ad diem 22. April, monet , laudatum Eufebii locum male yertendo ,
feed um in modum depravayit . Caeterum il Graecae locutioni , & ommuni aliorum Interpretum
judicio ftandum fit, nihil aliud ex eo loco Eufebii colligitur , nifi Rom fuifle querndamCajum, ingulari dorina , & fantitate praditum,
qui Zepherino Pontifice tanta fama: nominis elebritate floruit, ut Latinis pariter Grifque hominibus notus efTet . Hunc autem fubrogatum eiTe Zepherino nufquam Eufebius fcripfit j idque hoc argumento confirman pteft ,
quod Grseci , qui caeteroquin Eufcbium fequuntur, non Cajum, fed cum ipfomet Eufebio La
tinifque omnibus Calliftum fuifle fcribant, qui
proximus poft Zepherinum Romanam fedem obtinuit 5 & omnes prseterea doccant Cajum Gar
binii fratrem Eutychiano fufFeclum efl'c , anno fere centefimo , poftquam Zephcrinus obierat. Tantum igitur abeft , ut Cajus is, de quo
Eufcbius meminit , idem fit atque Cajus Romanus Pontifcx, ut inter hujus Pontificatum,
& illius aetatem anni ferme centum intcrfuerint.
Joannes Baptifta Sollcrius nobis anfam yeluti oeiterpraebuit ad inveniendum ac defignandum diem liuis.c
ertium , quem veteres Caii Pontificis nomini
Apri1,
ac memorias confecrarunt . Is fiquidem tradit in
eo Apographo Hieronymiano , quod Richenovienfe Contractum vulgo appellant, altero &vigefimo die menfis Aprilis Caii mentjonem fieri
ad hun modum: xi. Kal. Maji , depof:tio Gagi Epifcopi . Hue adde Wandalbertum ad
camdem diem Caii nomen adferibentem : Unieima Gajus , pariter Simeonque coluntuv . Illud
yero per mihi mirum videtur, quod in R che
novienfi ftatim infequentidie eadem formula iterum defcribitur : x. Kal. Maji ^ depofttio S.
Gagi Epifcopi . Non defuere graves in primis
dotique homines , qui exemplaribus Hierony-.
mianis vitio dederint , quod eadem identidem
rptant , eafdemque formulas iifdem plane verbis, iterum ac ficpius cxhibcant 3 idque negant
Auori tribuendum, fed ad Librarios fiepe ofcitantes , operique indormientes referendum elle
affirmant . Ego vero his valde aflcntior , qui
plerafque hujulmodi repetitiones Librariis adferibunt ; verum quod attinet ad hun locum Mf.
Richenovienfis. , mih; yidetur, non temer,
cafu , fed. confilio ac dedita opera ejufdem formulae repetitio facia fuifle i quippe cum in aliis
etiam Martyrologiis MIT. commemoratio S. Caii
Papae affixa eft ad diem 21. Aprilis 5 id quod
praedare monet Henfchenius in Prtermiffis fub
die it. Aprilis: S. Cajus Papa memoratur aWandalber-

DE

SAN

alberto., & irr nonnullit ,Mff- * etiam obfetvamus in ejus ^tlis XXI i'.^pruis ; ubi hoc iterum
admonet : T'ridie , feu xxi.\Aprilis norninatMr S.
Cajus a Wandalberta & in nonnuUis Mff. Non
igitur incuria Librrii in Richenovicnfe contrahirn irrepfit , quod aliorum codicum teh'monio confirmatr. Verum cur is dies Caj'p facer,
habitus fit , non eft facile rationenj reddere .
Si tamen in re fubobfcura conjecturis uti liceat, idcirco xi. Kalendas Majas Caii rnentionem fieri diXerim , quod in hunc diem fanftiffimi Pontificis obitus incidents proximo autem,
die ejufdem cpmmemorati propterea iteratur ,
quod hoc ipfo die venerandum illius corpus fcpulchro illatum fuerit . Neque enim eodem ,
quo quifque moritur die , fepulturas mandarj
folet. Gum itaque Cajus obiiflet xi. Kal.Maii,
ejufdem humatip fiy Depofitija in proximurn,
diem dilata fuit i uterque porro dies, dignus, vius eft , qui ad ejus mernoriam recqlendam in
Faftos Divorum refcrretur . Neque illud me ab
hac fcntentia dimovet , quod dies uterque Depofitionis titula fignetur, , nam ut paullq infra
dicemus, apud Martyrologos etjam dies obitus
ppoftcnis nomine incerdum appellan folet .
Si autem mihi objeceris Catlogos Ramanprum
Pontificum i qui Caii vitam & Pontificatum producunt ufque ad x- Kalen. Maji , five aa diem
vigefimam fecundam Aprilis , in prompt u eft j,
quod refpondeam . Vtteri confuetudine receptum
eft j ut im4ium diei ecclcfiafttci , .5 quidem
ab dimidio no&is antegradientis. , alias verp ab
velperis fupcrioris jnclinati in occafum ' rpuatiir i quae ppfteriov dierum iochoandovum
ratio ad folemnia Divoruui celeb.randa, fpec^ari
poiimuni folet ; a primis enim vefperis diei
antecedentis , e praefcript.o eccltfie, anniverfarii
ultus officia lilis pcrfplycre incipimus , Fac ig itur obicrit Cajus fub. vefperas, diei vigefima; pri
mas Aprilis , cum jam dies, vigefima fecunda
rituque ecclefiaico inierat, ex eo fit,,, ut
Vere proprieque in Catalogas upra laudatis ejus
yita & Pontificatus proferatur ufque ad X. Kakndas Maji , qui quidem dies extremam praeederitis diei partem ex inftituto ecclefiaftico fibi
yindicat.
*.

De rliquis tribus diebus Caii notnine,

cqnfccrat'tf .
f\ artus dies, , idemque omnium nprjflmus.
i]et Cij V^^a celeUerrimus , quem folemni & anniverSjcer ij.
fariap B. Caii ommempratioqi elcfiaderevitj X. ^alendas Najas mpre ipftitutpque ,joruo) hpdieque peragitur . Itaque is unus dies,
etiam.num habetur Caii Pontjficjs nomine religjofus, & ubique celebra tur , qeo ecdeja praeT
(cribii; , ritu ult.uque j n^m. r.eliquos in vulgus
ignotos jampridem vetufta,s ac deiu'tudo abrogayit.. Secundam a vigefimam Aprilis diem Caii
Ponti.ficjs Majjimi nomine, ipfigniuni Martyrologium Romanum utrumque , Appgr.ipha Hiero-r
riymiaiia , Beda, Ufuardus, Ado, No.tkerus ,
Rabanus , Anaafius } Petrus Natajis ^ Petrus
Galefinius, Phjlippus Ferrarius , atqu ut pau^
eis ,5 omplecbr, neminem reperio ex Hagiplogis dn;iqui's [uxta & jynioribus , quin ad
bun dkm camdem Gaii commemorationem. Sc
ultutn, anniverfarium adfcriplerit. Ineoyariari
PS.. video j, quod eumdttn feftum diem ajij

CAJO

PAPA

M.

ali titulo affio'unt . Auor Martyrologii Ro

manf nullam buje diei notara appofuit, qua fer
cerni a reHquis diftingujque poffet : x. Kaiend.
Maji , Bfiintc S. Caii Vapx y qui fub Diocletiano "Principe mzrtyrio coronatus efl : Apud Not
kerum & Uiuaruum is dies efie dicitur ^titalis
S. Caii : via otppia in ccemeterio Callifti
TJativitas S. Caii . Ita Notkerus . Ufuardus au
tem: 1{ vift^ppia Totalis . Caii &.
Sunt qui huic diei S. Caii Tajonem, five -,
tyriwm amount , quod idem fignificat y atque
letalis . Id videre licet in JVlf. cdice Rcgins
Syeciae : B^mx Taffro S. Ca Taps. AU denique
in hunc diem S*- Caii depofitionem conjiciunt ,
ut legitur in plerifque Apographis Hicronymianis : Roma in meterio Callii via ^ippia Depofitio S. Cagi ; itemque eo opufeulo five indice
fane perantiquo gpud Buchcrium de doftrina
temp. cap. ij. cujus tiulus eft depofitio Epiicoporum ; - Kai. Maji Caii in Callii. .
Multplices tiuli, quibus unus idemque dies;
afficitur, nos addubitare cogit , utrum Majores,
notri hoc die Ca obitum , five martyrium y
an vero ejufdem fepultura; memoriam cclcbrari
colique yoluerint . Hioc faum efle arbitror
Ut Aor Martyrologii Ro.mani cau.te prudenter ab omni titulo ablHnutri.t , quod fatius
( d.uceret hujus diei elebranda caulam filentio pratterire , quam in re dubia minimeque ex
plorara aucloritatem fuam interponere . Caterum , nifi fallor , Martyrologos verbis , non,
re difidere arb.iror , quippc diJimiles illi va-,
riiquc tituli eodem fpetant, habentque ca,mdem
fibi fubjectam notjonqm, Nam ' feu Mar
tyrium valet prorfus idem., quod i^tulis dies,
five dies.j quo quis terr* moritur, ac ccelo nafciuir, vitam.que immortalcm, adipifeitu . Depofitia autem.., quanwis prop,iie fepulturam fignificet , ipterdum tam.en paullp latins patct , atque ad natalem diem, five diem obitus aut; rnartyrii accommodait foiet ; itetnejue nat,alis diei
yocabulp. fubeft qonnumquam ipfemet dies fepulturae, feu dcpolitionis . Quarum quidem ppellationum txempla Martyrologi nobis haud,
pauca fuppeditapt . Gerte D. Ambrofius. depofi-r
tionis vocero traiiftulit ad Ggnificandum,
diem., quo. . Eufebius martyr &; Epifi:opus ctllcnfis ex hac vita ad Supcros migravit , in ea,
kilicet oratione, quam de lau.dibus ej.ufdem habuit eiAemque titulum Dcpofitionis grxnxit ,
quin imtno ab bac ipfa voce iermonem exorditur . Depofitionem S. Eufebii bodie celebr.amus &c.
& infra : Unde & depoitiq)ifs ipfa dies natalis dir
citur , quod deliorum carere liberati , Ubertat i
nafmur Salvatoris . Sed Vidarnus_ , I. Eufebius
cura quanta gloria ad banc diem deppfitionis advenerit . Quarum quidem appellationum , qua;
unique diei obitus , a fcpulturas pro.milcue ,
& communiter attribuuntur , hanc rationem reddi. poiTe exiftimo . Cum idein olitn t atque nunc
yigtjmos fuiiTe,eadcmquc antiquitus dehumatione
ac fepultura lex ecclefiaftica onftituta videatur ,
ut. iilicet Chriftiani proximo, poft objtum die
tumularentur , duo ilti dies , quorum alter e
Santorum virorum morte , alter ex eorumdem
fepultura religionis ac eiebritatis cauCTam acceperant , pro uno & eodem die habe ri folebant i
quippe ;nter mortem 8f fepulturam tantumdem
temporis intcrctderct , quantum juft? integracque diei fpatio circumfcribitur . Hinc fa,c\urn
eft , ut alii quidem accurate ac cb'ftincle diem
utramque nouret , & fuo quemque ac proprip
voca-

DIOCLETIAN!
vocabulo impertirent j alii autem ex duobus
diem unum confiantes , cidem vel natalis , vel
depofitionis titulum adfcriberent , quippe cum
in eum diem veluri ex duobus coalitum & mors ,
& fepultura concurrebant . Quod ad rem noftram
attinet, fiveCajus depofitus atque bumatus fue
rit X. Kalendas Majas, & die proximo fuperiori
obierit , ut fupra diximus nobis videri j fire ex
hac vita dece&rit x. Kalendas Majas , & infer
quenti die fcpulchrum fubierit, haud inepte dies
hie vicefimus & fecundus Aprilis ab aliis Dcpofitio S. Caii , ab aliis "H^atatis yocatur . Utrumque enim hoc die acridit , fiquidem hujus diei
metiendi ratio , non a dimidio unius ad dimidium alterius no&is deducatur , fed a vefperis diei fuperioris initium ducat , dc in diem
proximum definat, viginti & quatuor ipfas ho
ras complexa, quarum aliquot ex utroque , qui
anteccdit , & confequitur, die mutuatur .
Ad cultum S. Caii Romani Pontificis videtur
Qunm revocar' p9^e et'am dies tertius & vigefimus
diei'ij."' menfis Maji. Is quippe S. Cajo diatus fuifTe traM in- ditur in Martyrologio Mf. Divionenli , de quo
nomine* Henfchepius torn. 3. die 22. Aprilis mcntionem
V*'' ' fecit; Martyrologium Mf. Divionenfe in adjunftis
ad Martyrologium Beda ante Tomum I. Martii
memoriam ejufdem recolit his verbis : xxi 1 1. Maji
S. Gaii Tafte & aliorum ducentorum quinquaginta . Et in Praetermiffis cudem die 2$. Maji
hsBC apud Hagiologos Antuerpienfes leguntur :
XXIII. Maii S.Gaii Papa & 140. memoria celcbratur in Mf. Divionenfi . De foiis mbil alibi
kgimus y ne quidem ad vitarn S. Caii 22. Aprilis . Vereor equidem, ne hujufmodi formula ad
Cajum noftrum non pertineat . Quod enim Cajus lie titulo Papx ojioneftctur ', id -non eft
fatis argumenti , cur ad Cajum Romanum Epifcopum referri debeat . Nemo quippe tarn rudis,
>
tarn ignarus eft eccleliaftic antiquitatis , quin
feiat hujufmodi titulum omnibus olim Epilcopis communem fuifle. eque vero ante Qregorium VII. qui Pontificatum iniit anno tertio &
feptuagefimo feculi undcimi , fie Romani Pon
tificis proprius efTe cpit , ut hui uni deinceps , ac praterea nulli tribuatur. Quorfum vero
pertinent tot focii in earn forrnulam conjtti ?
Cum tarn mujti Aufores de Cajo, noftro cripferint, neminem invena , qui vel unum five
martyT, five fcpulchri focium eidem adjunxerit , quod ante nos animadverte rant Antuerpien->
fes Hagiologi . Ge fociis , inquiunt, nihil alibi
legimus , ne quidam ad vitam S. Caii 22.
Aprilis . Video fane quid ad haec refpondere
polfis , m'mirum non idirco ducentos illos &
quinquaginta martyres cum Cajo onjungi ,
quod huic cum iis focietas aliqua intercefferit, fed quia cum inartyrio perfundi effent x.
Kal. Junias, jure meritoque iibi vindiant-hunc
diem , quem Cajo etiam. Romano Antiftiti aliam ob cauTam Majores noftri confecraverint .
Sed uteumque res habeat , certe non fatis con
fit , utrum hujus diei religio ad Cajum noftmm , an vero ad alium quemdam referenda fit,
qui Epifcopus pariter ac martyr fuerit , & Cajus itwlcm appellarecur , Roma; cumducentis
aliis & quinquaginta pro, Chcrfto, decertaverit .
Demum in -Martyrologio Hieronymiano inDieif. venio Kalendas Julias Cajo Papa: dedicatais fuif it 1; 'Ju fe ; Kakttdis Julit 'Gagi Papa . Notkerus ad cum'""
dem diem Caii commemoratioiiem affixit ; ac
tria nfuper adjeeit , quae in formula Hteronymiana defiderantur ; primum pofitionem loci ,

PATRUELI:

$61

deinde titulum fefti diei , tandem ocios haud

paueos martyr laude infignes . nativitas
Gaii Papa, & aliorum non paueorummartyrum .
In Auario Adonis eadem fere leguntur , Florentinio teile , nifi quod diei titulas , five diei
in hujus Pontificis honorem eukumque cclcbnndi caufla prxtermittatur : Bma Caii 0"
aliofum . Eft praeterea vetuftiffimus codex Regi
na Svecias , in quo , ut idem Floreutinius eft
auor , non dies natalis , fed Depofitio S. Caii
Kalendis Juliis fubjicitur . Docet autem idem
Florentinius hie Depofitionis vocabulo fignificari alteram quamdam B. Caii translationem ,
quae fortalis in hunc diem jncideritj idque cqhgruit cum florarlo , feu Proraptuario San&orum , ubi fie legitur : Caii Tapa translatio .
Nee vero quidquam obftat, quo niinus facrum
ejufdem Caii corpus in eodem Ca|lifti cemeterio femel atque iterum fcpulchri locum mutaverit , ac primum quidem x. Kai. Martias, de
inde ipfis Kalendis juliis ex alio in aliud monumentum idemque auguftjus , & magnificentius
translatum fuerit. Erraffe autem Notkerus convincitur , qui diem natalem fani Caii Romani
Pontificis ex Aprjli menfe ad Kalendas Quinilcs tranftut; nifi forte hunc errorem in Amanuenfes conferri placeat. Ca;terum fi quis exiftimet alterum quemdam Cajum fuifle item EpifcojHim ac martyrem, cui anniverfarium poflremi hujus diei cultum adjudican oporteat , hu
jus fententia; eque temer affentiendum j ncque
valde repugnandum putaverim .
S. III.
De cultti S. Caii Tapa & martyris in urbe .
POft Caii ex hac vita exceffum, ejufdemque
confecrationem , anni haud ita multi intercefferant , cum extinis tyrannis , & pace per
Conftantinum Magnum ecclcfiae reddita templum in urbe eidem onftitutum eft, humile illud quidem ac mediocre pro hodierna f&Cfarum
aedium magnificentia , fed, ut temporibus illis,
fatis ornatum carwxquc . Nam ipfamet CaiiDo^
mus in ejus honorem cultumque Deo ptimo c?7n*
mximo dediata eft . Hujus locum Ht um que ejus bono,
diftincte accuTatcque defcriptum invenio apud ^fe^fc4
Suri um in Adis S. Sufaunae: Ca Epifcopi domas lt.
B. Gabinii domui jutiQa erat ; atque ex eo tempo
re Chrifliarmum flatio deputata eft in duabus adibus ufque ad hodiernum ditm . Faiium eft hoc Ro
ma in regione vi. apud Vitum Matnttri , anteSaluftii forum . Itaque domus aii, in Colle Qyirinali , proxime aberat ab sdibus paternis S. Sufanna? ; cum autem utraque domus in templum
onverfa effet, una^ utrique flatio decreta eft,.uC
docet Oldoinus ; idemque Joannes Ciampinus
Vet, monum. par. 2. cap. zj. confirmt : Cum B.
Caii domus , adibus S. Sttfama & Gabinii pairis
conjunfa effet , inde faftum x ut CbrJftianorum
ftatio in duabus Ulis adibus iaftituta fuerit. Una,
igitur erat , & communis ftatio affixa utrique *| ^*
templo; quo fcilicer, fingulis annis , ftata die , Snfann*
publica folemnique fupplicatione inftituta , ve-*ffix*'
teres Chriftiani conftuere folebant j ibique cum
Dei verbo audiendo, facris myfteriis obeundis,
orantes jejunantefque perftarent, & pices jejuniumque ufque ad horam diei nonam , vel et
iam ufque ad vefperas protraherent , a fiando
Statio nomen invenit . Cujus verbi vim notionemquc Bellarminus de Indulg. lib. 2, cap. 20.
hit

rft

DE

SNGTO

Jiis yerbti explicuit: Stations dicJa funty mili'tari voidbulo , -vigilia quadam fpir'itualcs ecclefia y qua'vel ob imminentem pe/fecutionem 3 vel
alia de cauffa , in jejuniis & oratione perfevsrabant ufque ad hram diei nonam , aut etiam
ad vefperdmi fimul enim jejunium3 &atiofolyebaiur .' t quemadmodum milites in excubiis
Sigilantes in flatione effe dicntur 's five fient ,
five fedeant , five obambulent ; fie et iam Chrifliani ftationem celebrare dcebantr , cum in ora
tione &' jejunio iota die perjeverareni , five flan
co y five proflrati ad tefram ,' five genibus pofitis y five alio quovis modo Dominum prccarentur .
De qua re vide Tertullianum in lib. de Fuga in
Terfeeutione , in lib. de jejun. & in lib. de ora
tione &c. Erant aiitem hx , de quibus meminit
Bellarminus j ftationes quxdam eXtraordinarix ad
nala ingruentia avertenda, divinamque opem implorandam inftitutx . Cxterum plurcs alia: fingulis annis celebran folebant fa ra: ftationes ,
& ftabilcs illx quidem, affixxque primariis uibis templis ac Bafilicis , ad quas certis cujufquc
nni diebus , fupplicandi & indulgentix deliorum impetrandx caufla Chriftiani admodum fr
quentes conveniebant . Has porro ftationes , ait
Laurentius Beyerlink y pojlea S. Gregorius "Pa
pa , cefto fiib numero limitavit , totidem per totum annum flatuens , videlicet quatuor Domini
ks Advent s y Feriis 46. <& Sabb atho quatuor
Temporum; vigilia & die K[ativitatis Domini ,
S. Stepbani y S. Joannis Evangelffta y SS. lnnocentium y Kai. Januarii in Circumciftptie Domini ,
die Epiphanie , Dominicis in LXX. EX. & L.
a Feria 4. Cinerum ufque ad Dominicam in Al* bis y per totam Qv.adragefimam, in die S. Maroi\ in jifcenfione Domini 3 a vigilia Ventecoes
ufque ad Dominicam Trinitatis excluftve , inFeftivitatibus S- Crucis , & Anniverfaria dedica
tions Ecclefiarum S. Sdvatoris y & SS. ^ipofilorum Tetri ac Vaulli . His adde alias ab aliis
deinceps Pontificibus conftitutas , veluti Lita
ras' triduanas ante Afeenfionem Domini, Sc.
qua: quidem omnes ctarnnum yigent, atque exi
mia populi Romani religions frequentantur .
Mtio ad
Porro Statio ad S. Caii, & S. Sufannx yetuV*|>i & ftiffima eft , inde ufque ab initio quarti fxcuji
Miutnjffi- inftitut, eaque vocabatur Statio ad duas domos ,
|e. " ' piopterea quod in utriufq^ue domo divinis Myfteriis initiata y celebran foleret uno & eodem
die > nimirumeo fabbatho, quod diem Domini
cain ab inecepto fokmni qadraginta dierum je
junio trtiam proxiirie con-quitur . Utriquc autem templo quemadmodum una decreta fu trat
communifque Statio y fie ctiam unus ab Cajo &
Sufahna fimul conjunis , idemque Titulus impofitus fuit y dictufque Titulus SS. Caii & Sufan
na . Titulus aut cm , ait Baronius in Not. ad
Martyrol. die 26. Julii 3 idem ejly quod memo
ria feu ccclefia y c dius , quod in loco, ubi erat
ecclefta erigenda , Crux poneretur in titnium . At
que in hahe rem citat plures kges ex Codice
Theodof. aliifque, & plures Caones ex Conci
lias , & alia aliunde teftimonia deprompta , itemque hs Verfculos deferibit ex Prudencia hym. ^.
Perjileph. de S. Vincentio, in quibus Poeta Tyyannum induxit loquentem ad nunc moduro :
Jam nunc & off, extinxero.}
' t fepulchrum funeris,
Qpod plebs gregalis excolat
Titulumque figat Martyris .

GAJO

PAPA

M,

Dcinde Baronius idem hac fubjecit : ~

tern obtinuit vtus loquendi ufus 3 ut non omnis
ecclefta , martyrumve memoria 3 Titulus dicere- Um ib
tur ; fed tantum inftgniores ecclefta , in quibus ?^,e '
praeerentur Vresbyteri Cardinales . Ex quibus Templo '
perfpici porel duas illas apdes S. Caii 3 itemque
,9J|J
S. Sufannae , fi minus propter amplitudinem ac > i^pomagnificentiam , certi ob loci rcligionem aefanr ",*
titatem inter primaria urbis templa olim annumc-ratas fuifle , ac dignas plane habitas, qua? Ti
tulo Cardinalitio exornarentur; & utriufque adminiftratio ac Prefectura uni de Prcsbyteris
Cardinalibus committeretur . Bartholoma?us Piaz
za de Hierarch. Cardinal, udor eft eafdem S.
Caii &S. Sufannae xdes uui titulo fubjeas rut
le ufque ad Gelafium I. quo Pontifie?, vcl palil
lo ante , idem titulus in duos divifus eft , 8f Dtiedii
fiius utrique templo tributus , alter ab S. Gajo, jjj,* C9-"
alter ab S. Sufanna ; idque intelligi poteft ex ,tis Goncilii Romani Primi fub Symmacho habiti anno 4pp. quibus & ^Afellus "Presbyter tituli
S. Sufanna y & Severus Tresbyter tituli S. Caii
fubicripti inveniuntur .
^desS. Caii, quamdiu incolumisftetit, haud ^Je y,
dubium eft , quin a populo Romano , qua par ^ 3
erat , frequentia ac religiooe celebraretur . Sed
cum eadem multis abhinc fsculis aut terrxmotu ,
aut vetuate , incertum quo tempore quove cafu , corruerit , una pariter religio loci penitus
interiit. Satis confit , fi vera funt, qux fcripfit Bartholomxus Piazza , jam inde a Pontificatu S. Gregorii Magni , nihil ex ea fuperfuiiTe,
nifi vcl femirutos parietes , vel collapfi xquatique folo templi vefiigia . Nam haec cauiTa fuit ,
cur idem Pontifex , qui fcptimo ineunte fxculo
ecclefix prxfuit, in xdem SS. Quatuor Corona- & titulu*
torumtitulum Cardinalitium transferrct , ut idem
Bartholomxus tradit , quem majores ab initio Coron.
xdi S. Caii honoris cauda indiderant . Exeo igitur tempore nullum tcmplum , nullum prxcipui
cultus monumentum , de quo memorix proditum fit, Cajus in urbe habuit , nifi quod, ut ercdibile eft , cjufdem anniverfarius ac feftus dies
majori, quam in aliis templis foleret , apparatu
rituque celebrabatur tum in Bafilica S. Petri , uhi
aliquid ex ejus rcliquiis conditum ferunt , tum
vero in xde S. Sufannx , in qua aflervatur coli-:
turque corpus ejufdem Virginis ac Martyris ,
itemque S. Gabinii , quibus cum Cajo non falum communio fanguinis, fed etiam ejufdem rer
ligionis ac fidei , rerumque omnium divinarum
ardiifima facietas intercefierat .
Cum ergo jamdudumCaii nomen ac memoria
in urbe propemodum exolevifiet, neque debitus.
cidem houos vulgo haberetur 5 Urbanus VIII.
Pontifex Maximus fuarum partium eile duxitfanr
tiffimi deceToris fui , prxftantmi Pontificis cultum ac religionem magis magifque in dies
fenefeentem, ab oblivionc hominum, & polerir
tatis incuria vindicare . Porro ut Romanos ad veterem erga D. Cajum venerationem revocaret ,
nihil opportunius aut efficacius efie cenfuit , quam
fi collapfum ejufdem templum reftitueret. Ad id
perfteiendum Pontificis animo mirum ardorem
injecerat defperata falus ac libertas, opeD.Ca
Dalmatis haud ita pridem reddita, de quibus paragrapha proximo dicendum erit; prxfcrtimcum
ii voti religionis cauTa Romam profei , con
tra quam putabant , nullum in urbe tcmplum v"[^*^
Cajo dicatum reperiffent, in quo infignis maxi- p1UH| .1""
meque memorabilis beneficiiab eo accep.ti monu- Cinur
menta ftatuerent ad memqriam pofteritatis fem'*
piter-

DIOCLETIANI

IMP.

pfceJMm. Itaque Urbanus hue precipuas-eogitab

tiones curafque convertit j folertw ac peritos viros accerfi jubet , quibus id negotii daret , at
veteris templi aream , ac fitum fedulo ipveftigarenr, & que comperiiffent , ad fe referrent . 1
eonfeftim iroperata faciunt, locum explorant, dirute edis vcftigia deprehendunr, ex eifque ej'nfdem formam ac magnitudinem conjiciunt . Pontifer re comperta mirifice letu* , operi manum
ftatim admovet ; & architects exiroiis , operifque ad id conduis rem ftrenue urge infticit .
Unum intra akesutnve amram , ipfius Pontificis
ere fumptuque , nova edes 5. Gajo dicata , in
!5(Hem ferme ftetit veftigiis , quibus vetus infederat; nifi quod hec ijTx & longirudine , & lar
titudine^aliquanto preftabat . Caeterum novi templi elegantia ornatuque antiqui magnitudo compenfatur. Eft quippe folerter cVperpukhre deferir
ptum , variis eoloribus eximiifque pifturis ex
omni fere parte obduftum j Sc inauratis prcrea
marmqreifque fignis arque operibusconfpicuum .
Tria omnino facelli? r totidemque habet altara
mira arte perfedaj inter que tum materia; praeftantia , turn operis forma ac fpecie , longe multumque eminet Ara Maxima , e regione janue
fita, quam Urbanus S. Cajo dicavit, arasque ejuf
dem effigiem egregii artificis manu pidam impofuit.
Condito ornatoque templo Pontifex nihil habuit antiquius , quam ut eidem facris quoque
prnamentis adjedis religioncm ac celebritatem
copciliaret . Ac primuni quidem infignes B. Caii
reliquias ibidem condidit , quae ad facram aedem
vifendam celcbrandamque populi Romani frequentiam ac pietatem allicerept. Nec vero audiendus eft Floravantes , & alii , qui totum corpus ejufdem illue ab Urbano illatum fuifle feripferunt , quippe cum Archiepifcopo Rhodienl
donatum illua fuerat a Gregorio XV. paucis anReliqufit te annis. Itaque Urbanus in eo templo S. Caii
S. Caii , ab fe reftituto depofuit turn partem illam , quam
Gregorius ex corpore eodem recens invento detraxit, fibique retinuit , ut narrt Marnavitiusj
tum fortaffis etiam dentem illum mqlarem indidern exemptum , quem idem Gregorius eidem
Marnavitio Epifcopo Bofinenfi , tum Archidiacono Zagrabienfi , donodeditj praefertim cum is
facrum illud pignus Barberinis Urbani cognatis
cuftodiendum tradiderit ; neque fatis confit ubi
nunc extet , aut in cujus poteftatem venerit.
antiqna Idem Pontifex Urbanus antiquam ftationem , coli
Aaiioneft lapfi templi caufla intermiffam longo intervalle
indulgen. revocavit, atque iterum cum ftatione ad S. Sutiia oeeorafii.
fannam conjunxit, quae olim dia fuerat Statio
ad duas domos , nunc tarnen unicum fere illud
cognomen retinet a S. Sufayna , quod numquam
amifit. Dies huicftationidecretus cftSabbathum
ante quartam Dominicam jejunii quadra,genarii ;
quo quidem die ut S. Sufanna: , fie S. Caii sdem
pie cafteque vjfentibus deliflorum^enia.m idem
Urbanus indulfit . Quamvis autem novo templo
titulum S. Caii impofuerit , eidem tamen Cardinalitium titulum non reftituit ; quia cum cum
dimover nollet ab ede SS. Quatuor Coronatorum , quo multis ante feculis a S. Gregorio Magno translatus fuerat , ttulos Cardinalities non
effe multiplicandos putavit. Illuc praeterea juffit
inferri, ut in oculis confpeuque omnium perpetuo expofitum eflet , unum e vexillis , que
Dalmate haud dubio D. Caii auxilio, barbarice fervitutis metu certiffimoque periculo exempti, Turcis aderperantj ut falutis ac vidorix di -

PATRUEU;

vinitus part* trophea illic pofita, Divi fo/pitalis beneficentiam , prefenfque in rebus afHi&is
perditis auxilium pofteris declararent . Ad
extremum, ut tempii reilituti , cukufque inftaurati memoriam in poiteritatem propagaret, in Breviario Romano ad (extam Ledionere
Officii S. Caii banc claufulam adjici juffit; Ejus
memoriam Urbanus 11. in urbe rettovavit , dimUm ecclefiam reftituit, titule, Jlatione , & ipfius
reliquiis decoravit . Extat pratterea ineodemtempo fupra jan nam Maximam inferiptio eju/dcra
rei teftis > in tabula marmrea his litteris incifa ;
Urbanus VIII. Pont. Max.
Dornum in Urbe S. Caii & Mart.
In Ecclefiam olim confcratam
Ac in titulum ereftam
Sacraque Statione celebrem
Vetuftate collapfam
A Fundaroencis excita vit .
IUatifque ejufdem Sani Caii
Rcliquiis Titulum
Ac Stationem reftituit
An. Sal. MDGXXXI.
Pont. IX.
In hac ede fingulis annis dies patalis S. Caii
magnifico apparatu , folemnique ritu , & pio
populi Romani concurfu celebratur X, Kalend.
Majas. Idem Urbanus omnibus die temphim
S. Caii rite adcuntibus, animi maculis per confeflionem elutis , ac divina dape refedis, cunftorumdelidorum Indulgentiam impertiit ; quod
quidem privilegium caeteri deinceps Pontifices

r)ie$
flu**-Cu
Jje J,*"
* Je"", *c*e'

non modo ratum habuere, fed infuper audori- ova.

tte fu confirmarunt . Tota ejus diei Liturgia
ac pfalmodia fub ritu duplicis i. claf. ad culturn honoremque S. Caii refertur ; & in oda
vam ufque diem vel idem religionis officium
eidem perfolvitur, vel certe quotidiana ejufdem
commemoratio celebratur. Neque ejus diei latitia ac celebritas hujus templi anguftiis conti
neri deberet , fed emanare etiam in Bafilicam
S. Sufanna;, que prope adjacet, itemque in aedem proximam atque Cnobium facrarum Virginum, que ex inftituto ac difiplina Carmelitica vitam omnibus fanetimoniae notis infgnem
colunt , Cnobium condidit Urbanus VIII. Sc
Virgines i gentilitio Conditoris nomine ap*
pellantur Barberinae. His templi ab fe inftaurati
ac refcti curam Pontifex commifit ; ut non minus
diCajana; ornamento praefidio forent x quam
Chriftianis illuc fubeuntibus ad omnm virtu-
tern ac religioncm, exempta atque incitamento
eflent .
. .
.

IV.

De ultu S, Caii Tape in Dalmatia .

N ea Dalmatia: fuperioris parte , que Rhi- Ci te,
I zqnicum Drinenfem finum interjacct, que- JJJtj^jt
que multos abhinc annos Ottomanice fervitutis perioh,
jugam fubiit , antique erga B. Cajum religionis veftigia qudam adhuc remanent , qua: ne*
que diu t umitas temporu m, neque Turcarum barbares c fuperftitio penitus abolere potuit . Audorem habeo Andream Zmajavitium Archicpifcopum Antibarcniem , qui in Synopfi MS. Annalium torn. i. an. j8$4 tradit apud Chriftianos
Grsecipariter Latinique ritus, qui fane frequentes earn regione inolunt, id vetcri coniuetudine

DE

S AN

dine receptum efie , ut baud puci filiqs fuos,

turn baptifmate initiantur , Caii nomine appel'ri jubeaOt 5 five lit eos fanftiffimi hujas Pon
tificis fidi' c tutela; commendent; five utfuara
dverfus illurn religionm, pianique voluntatem ,
hoc qualicumque venerationis officio dclarent .
Hjai porro confuetudinis banc rationem affert, quod ii populi fie habenr prrfuafum , Cajuft) ex' plmatia originen) duxile , proinde
populares ' fuoe H1i cur futuros 5 & fe fuofque
iberos nufquam tutiores , quam in ejus beneirolentia ac patrocinio fore confidurit . Verum
Dalmatia inferior! , five in Salonitana Pro
vincia , ubi Cajus in lucem editus eft, quan
tum aimadvertcre potuk , qui reglones illas
Apoftolicis Miffionibus fa?p luftravit , ne hoc
quidem publica? religionis officium vulgo ufurpant. Opinio tarnen de Cajo in his locis genito atque educato & omnium eft , & fumma
curn fide ab avis ac parentibus filiis ac ncpotibus traditur; Ex eo fit, ut plerique Caju m pri
vatim' prascipuo quodam cultu yencrentur, & fi
quid adverfi accidat, ad ejus opem confugiantj
9c a Dt- eque dfunt "qui in grav'iffimis rebus ac diffiin- cillirnis temporibus um fibi prafidio ac faluti
ferien i fuifle teftentur. Capterum nulla publici externique" cultus monumenta , quod ego fciam , in
univerfa Dalmatia , nullum tcmplum , nullum
altare, au facellutn extat,, quod Caii titulo infcribatur .
Spes tamen eft impofterum, fore , ut Dal ma
tas luperiorum temporum injuriam , quadignum
eft, religione ac pietate com'penfent , & patronum ac populrem fuum hoc impenfius pofteri
colant , quo negligentius habitum a majoribus
fiiis , cultumque fuie meminerint ; praferttm
germ eonatui eft ciim ante annos aliquot Nicolaus Blancovitius
nsercNi- Epiicopus Macharfchenfis , qui non fine opiniocolaut
Blincovi- ne fanctttatis eximiae deceifit , omnem iiiduftriam
iui Epifo. in id, operamque cctntulerit , ut torpentes DalMichir- matarum nimos ad itudium & venerationem
tnti Patroni excitaret 5 ejufque culture jamdiu
obfoletum in antiquum fplendorerp ac dignita
tem reftitueret. Is quippe, ad honorem cultum
que fanctiifimi hujus Pontificis propagandum, '
multa apienter excogitavit , folerterquc perfecit. Nam primum quidem cum earn fua Dicccefis partem , qua: Turcarum imperio fubeft ,
Epifcopali more rituque luftraret ; in quodam
pago , cujus nomea perfcriptum non invenio,
domunculam quamdam poflefione yacuam ac femirutam confecratione Pontificali initiavjt , &
B. Caii titulo ixifcripfit. Aram pranerea ibidem
e'xftruxit , eique ejufdem Pontificis effigiem impofuit. Sub dilceflu incolas 5c fintimos Chri-
ftianos etiam atque etiam hortari inftitit , ut
fingulis annis X. Kal. Majas ( qui cUes ajo
facr eft ) illam aediculam pie afteque inviferent, rem divinam ibidem faciendam curarent,
neque omitterent facrae concioni interefie , fi
quetnpiara e Clero, idoneum nancifci poiTent ,
qui eo die de laudibus S. Caii. orationem haberet . Diinde Macharfchae. 'in aede Cathedrali,
qua; eo potilitmura impuifore exftrui jam ecepejrat, locum fane aropum defignavit, in quo fa
cellurn atque aLure .. Cajo ponerct 4cdicaret, qod an perfecerit , antequam, e vtvi^ ex
ceder! , haud equidem feio.
Prajte'r.ca hbrtahdo fuadcndpque id fumroopere optavit ac pett , ut Magiftratus populufque
rlacharfchenfis publico folemni decreto S.
juro urbis ai diccefcos patronum adoptaret.

AJO

PAPA

M.

Demum ad <acram Rituum Congregatonem Htteras fupp'iccs ddit, quarum caput erat, fe ro- * CtJiBt

jare veb.ementer petere , ut in fua dicecefi Fefti .

Pficftum & anriiviifariiim B. Caii diem jub ritu rita
. tliC .
lbrdi .
duplicis luv.nia clafs celebran licear , dilato in euJenem
aliam diem cultu S. Soteris , qui pariter cura >|
S. Cajo X. Kai. Majas prsfcrjpto univerfalis Congre.
gtitone
ecelfix, eodem officio rituque colitur ; item- peint.
que ut Fefti diei celebritas ac Liturgia in feT
ptem dis prximos extehdatur . Nec preces incaflum adhibitae . Sacra Congregatio totam rem
probavit , & fupplicanti omnia prolixe conceffitj idque teftatum voluit efle publico referipto
Rom dato , cujus exemplar , fi quando nadus
fuero , non committam, ut in hiftoria noftra
defiderari poffit . 1
Per idem feie tempus nihilq fegnior ad culr
tum S. Caii in univerfa Dalmatia augendum pia,
qua:dam extitit Dalmaticorum Antiftitum on-r
fpiratio , qui ut licerct impofterum in tota
provincia, Liturgiamprecefque cannicas S. Caii
ritu duplici celebrare X. Kaiend. Maji, a facra
Rituum Congregatione poftularunt; interpofitis
etiam ad id impettandum precibus Sac. Cong,
de Propaganda Fide , ad quam unanimi confenfu , communique nomine fupplices. littecas dederunt. Antea fiquidem Glems Dalmaticus S. Cajo,
ejufdem fefto die, nihilo plus honoris anniverfarii tribuere folebat , quam quantum illi ccclefia tota pcrfolvit . Piis Epifcoporu.m poftulatis Sacra Congregatio indulfit , & Innoccntia
XIII. P. M. approbante , hoc in earn rem dccretum condidit , juffitque in Dalmatiam tranfmicti .
Vervmtk ad Sacram CongregAtionem de Pro
paganda Fide enixis. omnium Epifcaparum Dalmatitc precibus , quibus huntiliter fupplicatum.
fuit , quatenus ad fatisfaciendum maxime devo-.
tioni , qua erga S. ajum Mart, in tota Dalma
tia precipite viget , elcvationem Ulitis officii ai
ritum di'.pl, pro tota Dfllmatia impetrare digna-..
retur , illifque . Fjtuum Congregatio , accedentibus etiam inflantiis nomine ipfuts Sacrai
Congregations de "Propaganda , indultum in pofierum recitandi ab omnibus Chyifli fidelibus tarn
Stccularibus , quam K^gularibus utriufque fexus y
in tota Dalmatia , fub 'ritu dup. Officium S. Caii
Martyris poffe conced enfuit , ft faniffimo Do
mino noflro vifym fuerit. Die -j.^iugufli 1725,
Fatlaque deinde per me Secretariuyn , de diis Santijfimo Domino Tipflro relatione , fantitas fua. benigne annuit . Die . ejufdem *
fis, Cr anni 1725.
F.. Card. Taulutius Traf.
Loco ** Sigilli.
t{. M. Tedefchi ^irchiepifc. .
S. Bjt. Cong. Seer.
Haud fane dubitari fas eft , quin . Cajo cordi
fit popularium fuorura falus. ac felicitas , eofdemque e ccelo propjtius afpiciat , & multis be
nefices augeat ornetque , tilos prajfertim , qui
eum peculiari ftudio venerantur,feque in ejus client
telam ommittunq . Quanta fit ejus patrocinii
vis in rebus parditis plnedefperatis, alia
non fuppetant documenta, ve! urtum illud ma
xime dclart , quod Bartholomaeus Piazza uperiori fceculo diyinitus accidifte narrt in cg,
libro }

DIOCLETIANI IMP. PATRUEL:

Dlmite
quidam
implorait
ope feto
Ai Caii

fervirate
4iriaitui
Mflapii.

Vi
biles ab omni labe intactas fervavit J quas iili
Regis fui impuriflmi deliciis ac Hbidini deftinaverant . Dal m a ta; igitur voti , cceleftifque collati auxilii memores e veftigio Romam iter intcndunt, Deo Divifque , quorum flngulari praefidio libertatem ac vitam receperant , gratias im
mortales auri . Et divini beneficii memoriam
ut in pofteri tatem propagarent , tria vexilia barbaris erepta in tribu urbis templis
fufpendi voluerunt ; primum in templo S. Hieronymi, quod eft nationis Illyrics; altem m in
Balica S. Sufannae; tertium vero inaedeS. Stanislai Regis Martyris , quae ad Polonos pertinet, cum nondum refecla cflet aedes S. Caii,
in qua inignc hoc libcrtatis, divinitus recuperatae , monumentum affigere decreverant . -Nec
piis Daimatarum votis defuit pictas ac munifi
cent ia Urbani VIII. Pontificis Maximi, qui in
andern S. Caii ab fe reftitutam unum ex illis
vexillis transferri juffit . Primum illud Turcicum
vexillum adhuc extat , vifiturque fufpenfum e
Fornice templi Hieronymiani . Votivi muneris
cauflam duplex titulus utrinque adjeftus dclart .
Alter a fronte duobus hifee verficulis conti nctur :
Urbano imperio , femper Mahometa tyrannus
Languet , Luna velut foie fugata prit .
Alter prro titulus a tergo , duobus itidem carminibus conftat:
Hxcgeta , Tyropiusy Mahometis compedefrailo ,
l^uminibus patriis focra tropbeea dicat .

libro 1 quem de Hierarchia Cardjnalitia Italice

fcripft .
Nobiles quidam e Dalmatia viri , cum navigarent in patria m f a Turcis caoti in miferam
fervitutem abduccbanmr . Itaquc in cadcm , qua
Turcas vehebantur, navi impofiti, cum nullum
pateret efFugium , hu.mana ope defperata , vertunt fe ad divinamj cunH pariter Divym Cajum, itemqae Divum Hieronymum patrios Di
vos ac Tutores implorant; utrique pro libertate ac falute vota faciunt . Mira diu res . Ex
templo additi omnibus animi fimul vircfque .
Arrepts gladiis vidi in vjdores impetum fa
ciunt , partim obtruncant, partim ftupore attonitos in vincula conjiciunt , navigium io fuam
poteftatem redigunt , quodque fibi exitio fuerat, eodem bene inftrufto atque expedito ad falutem utuntur . Nulla mora interje&a proram
avertunt , ftrenue navim propellunt e portu Mitylenenfij quo barban appulcrant j atque inter pi
rticos lembos , qui eum man's traiftum frquentes obfidebanr, , nulio prohibente,
celeriter elap , non vento mags , quam Deo
Divifque obfecundantibus , fecundilmo curfu
Siciliam tenuere, Nec Dalmitis folum , fedaliis
quoque captivis imploratum coelefte auxilium
faluti fuit . Nam hujufmodi victoria diyinitus
parta, cum plures e Chriftianis mancipiis fervitio excmit , quos Tercas remigio addixerant,
tum multas praeterea Virgines ingenuas ac no-

DE

S.

GABINIO

CIVE SALONITANO ,

PRESB.

PARENTE S. SUSANNE ,

S. CAII ROMANI PONTIFICIS ,

1

Gabinii
Vita ex
Aii S.
Savons
peteada .

AC

M.

FRATRE

ET PATRUEU

IMPEHATORIS .

DE S. Gabinio omnia ftre Martyrologla ,

fi Hieronymianum Lucenfe excipias ,
mentionem perhonorificam faciunt , eamque adjiciunt ad diem undevigefimam menfis Februarii . Primum igitur ex Martyrologis ea , qus
ad fanftiffimi hujus Martyris commendationem
pertinent, unum in locum , more noftro, congeiTmus . Qua: iile pro Chrillo , ejufque cultu
amplificando pie ac pratclare gefit, ea fere om
nia , pra:ter ejufdem Martyrium , in Adis S.
Sufannae continentur . Hace autem integra cum
exhibituri fimus in hiftoria hujus praeftantiffima
Virginis ac Martyris ; & nonnulla etiam indidem accepta in Aftis S. Serena; deferipferimus i
hic nobis imitandos effe duximus celebrrimos
quofque Hagiographos , Mombritium videlicet,
Surium , Bollandum, & alios, qui ubi ad diem
undevigefimam Februarii ventum eft , de S. Ga
binio aut nihil, autpauca fubjiciunt, leftorefque
ex hiftoria S. Sufannae, quae ad hujus vitam refque fanilime gefta* pertinent, repetere jubent j
ipfi vero aut nihil omnino adjiciendum putant,
aut ea fupplent, quae Auftor i H jus hiftoriae praetermifit , & explanant , qua; obfeurius feripfit,
quam ut fatis per feipfa intelligi poflint , Itaque
poft elogia S, Gabinii allata ex Martyrologiis ,
in locum Atorum fubftituimus Synopfim ejufdem
vita;, quam ex hiftoria S. Sufannae Petrus EquiHrus, itemque Philippus Ferrarius confecic . HuJllyrici Sacri Tom. J I,
1

jufmodi epitomem paullo uberiorcm contexuit

etiam Joannes Torneo Marnavitius, ubi res hu
jus Martyris maxime memorabiles breviter atquc
ordine comprehenduntur . Hanc etiam porro dignam efle cenfui, quae hie defcribcretur . Nam
quae in Actis S. Sufannae hue illuc difperfa funt ,
& rebus alio pertinentibus interjecb , eadem
Marnavitius in unum locum collegit, & ratione
ac diftributione, fub uno afpetu pofuitj multa
copiofius & planius explicuit, quae Petrus Equilinus & Ferrarius perquam breviter ftriftimque
attigcrunt; nonnulla etiam adjecit, qua; illi filentio praetermiferant , veluti de Gabinii puerili
inftitutione, de laudabili vivendi ratione , antequam Sacerdotio initiaretur, de praeclara morte ,
quam pro Chrifto fortiter & conftanter oppetiit .
Praeterea ex antiquis & junioribus Martyrolo- 5o"gis, & Hagiographis conabimur elicere, fi quo *c die
modo fieri poffit , genus, annum, diemque Mar- M*r,jrru
tyrii ; quae quidem nobis neque inutilem , &
fatis ubercm ad difserendum materiam praebebunt . Jc ftpuJ
Tandem controverfia ilia , quae adhuc inter Scri- chro s.
ptores viget de hodierno S. Gabinii fepulchro , S^
argumentum fane copiofum difputandi fuppedi- erii.
tabit j quippc cum varia; Sc inter fe difidentes
opiniones conciliandae fine , & fuus honoscultufque reftituendus alteri cuidam Gabinio Sardinia;
Martyri , cui fepulchrum & Altare in Vaticana
Bafilic Gabinii nomine infignitum fcriptores quiBb b
dam,

^6

S.

GABINI

. dam prxclari casteroquin ac nobiles adimunt,

& utrumque Gabinio parenti S. Sufanna; attribuunt .
aeterum quam copiofius cOepoiTem, &quan_. hic mihi rcrum feges ac materia fuccrefceret ,
fi quxftionem de repetundis inftituere vellemadverfus Tamajum, aliofque pfeudohiftoricos , qui
. cum multos egregios viros fanclimonia perinfigncs dolo malo Dalmatis eripuerint , tum etiam
maternum Gabinii genus ad Hifpaniam referrcconantur . Sed eorum fraudes commcntitiis fabulis
implcitas lats diligenter evolvimus , ac gene
rating refutavimus in Afis utriufque Ifichii Salonitani Lpiicopi ; & quod attinet ad hanc pecuIjarem controverfiam nonnulla contra illos diximus in A&is S. Caii Pontificis , ubi hujus originem maternam ab eorum mendaeiis vindieavimus; & paullo copiofius difleruimus in hiftoria
S. Serenas , quam ilJi apud Hifpanos ftirpe antiquiflima ortam fuiTe conflngunt ; & ex eadem
familia, unde illa piodiit , Caii & Gabinii ma
ternum genus deduunt .
CAPUT

PRIMUM.

PRE SB.

. I.
EX Martyrologiis
I. TT*X Martyrologio Romano antiquo: .
g Idus Augufti : Koma Gabinii Presbyteri
Martyris .
Ih Ex Martyrologio Romano hodierno: xi.
Kai. Mardi . Roma Totalis S. Gabinii Presbyteri
& Martyris , fratris B. Caii * , qui a Diocletiano diu b in cuflodia vineulis affliclus , pretiofa morte cali gaudia comparavit . Ad hune lo
cum Caear Cardinalis Baronius hanc notam appofuit : De eo Beda 3 Ufuardus , ^do 3 & alii .
Juntla Junt ejus Atta rebus geftis S. Sufanna,
habet eas Surius tomo 4. die i\. ^Augufti . Pajfus
ejl Diocletiano d VI. , & Conftantio II. Co'. non
cum Cajo Tapa , ipftus Germano , ut legitur in
libro de Roman. Tontificibus . In praditlis autem
rebus geftis S. Sufann de domo Gabinii in ecclefiam converfa bac leguntur : Caii Epifcopi domus
Beati Gabinii domui propinqua erat ; atque ex illo
tempore Chriftianorum flatio deputata eft in duabus adbus ufque ad hodiernum diem . Fat!um eft
hoc Bernte in regione fexta , apud Vicum Mamuri ,
ante Saluftii forum . Uli . Ex qua loci deferiptione facile apparet earn fuiffe domum Gabinii 3
qua nunc dicitur ecclefta S. Sufanna 3 ac domum
Caii ecclefiam Uli propinquam 3 cujus dumtaxat
fuperfunt e veftigia ex adverfo pofita .
III. Ex Martyrologio f Beda; edit. Antuerpien. xi. Kai. Martii . Bpm S. Gabinii Tresby
teri 3 Tatris Beatima Sufanna , qui a Diocle
tiano diu in cuflodia vineulis affliclus 3 pretiofa
morte codi gaudia, comparavit . Ex Addit. ad Bedam inApog. Divionenfi: Roma S. Gabinii Tres
byteri ac Martyris .
IV. Ex Martyr. Ufuardi : Totalis Sanii
Gabinii Presbyteri & Martyris, qui a Diocletia
no diu in cuflodia vivatUs affliclus , pretiofa mor
te cali gaudia comparavit .
Y. Ex Apographo Hagenoyenfi : xi.Kal.Mar-

M,

tii . Roma Tatalis S. Gabinii Tresbyteri & Mar

tyris , Beatijfima Sufanna Tatris , S. Caii Tapa
fratris , atque confanguinei DiocUtiani . Hie quia
fillam Sufannam noluit dare in canjugem homini
Tagano y filio Diocletiani Maximiane , g a Dio
cletiano diu vineulis affliclus , pretiofa morte cali
gaudia comparavit . .
VI. Ex Martyr. Adonis: Totalis San Gabinii Presbyteri & Martyris , Tatris Bea
tima Sufanna , qui a Diocletiano diu in cuflo
dia vineulis affliclus , pretiofa morte cali gaudia
comparavit .
VII. Ex Martyr. Notkeri: x\.Kal. Mart. Rpma l^ativitas S. Gabinii Presbyteri , Tatris Bea-,
tiffima Sufanna , qui a Diocletiano diu in cuflo
dia vineulis affliclus 3 pretiofa morte cali gaudia
meruit .
VIII. Ex Martyr. Petri Galefmii . Roma SanHi Gabinii Tresbyteri & Martyris , Hic 3 h Dio
cletiano Imperatore 3 in vineulis diu cruciatus 3
pretiofa morte fibi cali gaudia comparavit . Idem
Galefinius in notationibus hzc adjecit ; Cujus etiam
mentio eft in geftis S. Sufanna , de qua "b{ptaXiis S. Rj . Jcriptum eft ni. Idus ifugufli .
N

Elogia, ^ Vit* Sanbli Gabinii Tresbyteri

ac Martyris ,

AC

A.

a Is dies anniverfaria B. Sufannas commemo*

ratione facer eft , ad quern propterea fortaffis nomen Gabinii adferibitur, quod olim Parens cum
filia cultu aliquo affici foleretj nifi forte in hunc
diem aliqua ejus corporis inventio 3 vel trans*
latio incident .
b Ideft annum integrum & aliquot praeterea
dies. Nam menfe Februarii an. 295. captus eft
cum Maximo & Claudio patruelibus fuis , qui
duodevigefima ejus menfis die martyrio perfunfti funt ; ipfe vero anno infequenti * ad
ccelum migravit \\. Kal, Martias , Vide , .
S- 2.
Cseteri quoque Martyrolog prcfaram Ga
binii mortem pro religione obitam iifdem ver
bis explicant i qua; cum ambigua fint , incertum
eft , utrum Gabinius ferro interierit , an vero
inedia & fquallore carceris confumptus fuerit .
Vide cap. it. . 1.
d Isconfulatus congruit cum anno Chrifti Z96.
Poft mortem Baronii 3 Urbanus VIII. iif
dem fere veftigiis, quibus olim domus Caii incumbebat in ecclefiam converfa, novum illi templum fuperpofuit ac reftituit .
f die vacat Beda genuinus . Nam Beda
typis Antuerpienfibus editus eft vel Ado , vel
Ufuardus interpolatus .
g Maximiano Herculio , non autem Galerio,
ut credebatur ante inventum Laftantium . Confule Ada S. Sufanna:, qua; mox fequuntur.
h Diocletiani quidem juflu captus & in cuftodiam traditus eft ; fed cum is ab urbe abeffet , vel jubente Maximiano Herculio affeus
eft fupplicio fupremo , vel fitu ac pedore car
ceris periit.

II.

DIOCLETIANI .IMP.
. II.
pita Santli Gabinii ex >Aftis S. Sufanna in
Epitomem contrail* .
Ex Petro de Natalibus Epifcopo Equilino.
Lib. 3. cap. 137,
a

Minus Tresbyter & Martyr nobilis

vis Romanus ex venere Diocletiani Jmpeivis .
ex genere ratons , e5" /hifer &* aii Tapa, fuit . H/'c
liberalibus ftudiis cum effet gentilis non medipcriter eruditus , fatlus Cbriflianus & "Presbyter ,
b b libros & traatus ad fidei emditionent plurivios compilabat . Hic germanos Maximum &
Claudium cum uxore Claudii 3 & filiis ad Chxiftum convertit, & per manus Caii Tapa bapti
fecit . Filian quoque fuam Sufannam Virgi pulcherrimam ab infantia Chrifiianam factis
litteris erudivit . Qua cum ob ejus nobilitatem &
elegantiam a Maximiano Diocletiani filio in conjugium peteretm: & paella, confentirenollet , dicns fe Cbrifto Domino defponfatam non poffe alicui viro potiffime Idolorum cultori matrimopi copulari: & Gabinus Tresbyter ab Imperatore requifitus , earn ad hoc compellere nollet , in
carcerem juffu ^iugufti mittitur: ibique fame &
\a Arcerl vineulis maceratur . Qui etiam pa aliquod temjncluu pus ibidem expiravit . Cujus corpus Cujus Tapa
akist germanus ejus fepeliv.it xi. Kalendas Martii,
Ex Philippo Ferrario in Catalogo Sanctorum
Italiae pag. 110,

friter

XIX. Februarii . S. Gabinius ex nobili genere

Diocletiani lmperatoris 3 & S. Caii Papa frater ,
Cum Sufanna ejus filia Maximiani fiIii Diocletia
ni connubium refpueret 3 ipfe vero Claudium cum
ejus familia , & Maximum Claudii fra,trem baptiiaffet 3 aptus juffu lmperatoris 3 diu in cufiodia vineulis colligatus maceratur . Cum autem
filiam fuam 3 quam in Chriftiana religione erudie^
rat , ad Maximiani nuptias 3 quad illa caitatem
e voviffet 3 bortari nollet , it* in carcere cum ,
non folum vineulis 3 fed & f fame affligi jut 3
ut po aliquot dies confetlus arumnis ad Dominum migrant anno falutis 2gy, g Cujus corpus
a Cajo Tontifice tumulatus fuit x 1 . Kalend. Mar
tii . Ex pajfione
Sufanna Virginis & Mattyrologiis.
Ex Joanne Tomco Marnavitio Epifcopo Bofnenfi .
De Valer. Nobilit, pag. 31.

Gibinii

Gabinius cur* Caii fratris natu majoris 3 pie

aque 3 a liberaliter educatus 3 adulta tate duXit uxorem : hujus 3 ut reliquus, vita curfus 3 it*
nomen etiam ignoratur 3 baud tarnen abfimile ve
ro creditur 3 eum & Illyricana fobolis 3 &Chri*
ftiana fuiffe religionis. occafione facile mihi
perfuadeo Gabiniurn , propria fibi domo couftituta3 a Cajo calibem facramque vitam profitente 3
fili* Sa- domefiica cura cauffa fecee . Ex uxore ei Su
(* fannam tantummodo natam exploratum habemus ;
cui diutius neququam matrem li fuperfuiffe cer
ium efl ; Gabinium enim uxorio vinculo fqlutum 3
circa e* Umpora3 quibus Cajus ad Tontificatum
eft affumptus y Tresbyterali ordine inititum f'uiffe Scriptares teftantur . Quo vita flat arrepto
egregiam operam tcclefi* Dei 3 fratrique Tontifici facer Senator navavit . " cum \ittetis %
lllyrii Sari Tom. IL

PATRUEL:

rara eruditione excelleret , amanitdtem ingeniipra~

ciarif exercuit laboribus , defenonum inprimis ,
& jpologiarum libros pro Chriftiana religions , ffj&ffi
ut diximusy evulgavit. Fratris Tontificis & 1~%^,
borum focius extitit affiduus , donec Claudii Ma-'
ximique germanorum , non Sufanna filia caufy jiiffu Diocletiani , pcenali carcerii honore circumdatus fyif ; in quo , ut habet Martyrologium, diuincuodi* affiius 3 pretwfamorH cali gaudia comparait , undcimo Kalendas
Martii anniverfaria ipfius memoria dicato 3 po
mortem i* i menfe jexto , die ouaro . Tetras
i
de Hatalfbus ajo fratre fepultum effe eft auflor . Tlura de panto viro ex ttiquitatis pelago expifeari non licuit . Quantumvis tarnen filentibus Scriptoribus 3 auget mrito fublimis ecclcfta Senatoris pluribus aliis titulis praclarum
nomen y magnumque reddit , non minus publicis
feriptis tuend 3 quam proprio J"anguine protegendot religionis Chriiana fiudium , & labor 3 quo
primus Ule ex ^ipoolico Promano Clero , %elo
item canfiantia * , bello nefaria inanium Deorum fuperflitioni indicio, ylum eruditionis contra impietatem ontorftt ; quod olimfub
^Antonino Trincipe Jufiinus Thilofophus , & fub
Adriano ^riides ^ithenienfium Epifcopus , tefle
Hieronyrno. , fuerunt auft ; imitatipne Gabinii 4rnobius jifer , & Minutius Felix , aliique
praitere . Trogreu temporis t#m Gabinii , quam TrniI
Sufanna corpus in eorumdem domum 3 per Cajum o & feTontificem fiatim a morte Virginis in eclefiam Pn'ehfU'
commutatam 3 translatum fuiffe conanti Scriptorum teimonio confit . Fx quibus Tompejm
Xlgonius qui ante aliquot amos librum de faris Urbanis ationibus edidit , antequam ea eclefia pietate ver Senatoria Hieronymi Cardinalis Ritflicuccii regii fplendoris ornamento decoraretur , ejufmodi inferiptionem in ytpfide ipfius ex(iti'e teatur,
Olim Presbyteri Gabini filia felix
...
tfi Sufanna jacet in pae Tatri fociata J
N

<,

a Non natura atquc origine, fed jure do

micilio civis erat Romanus j orti enim cum
Dalmata effet apud Salonam natus , inpopuliKornani civitatem fufeeptus eft .
b Erat a puera 3 inquit IJoIlandus Tomo 3.
die \. Feb. humanis divinifque litteris egregie
cultus 3 quas <&" filiam perdocuit ; fed pracipue
earn ad pietatem 3 virginitatis amorem 3 caterarunique fiudium virtutum infiammavit . Ipfe quo
que libros tratjatuum contra Paganos compofuiffe
traditur : qui tarnen , fi abfoluti fuere 3 poftea interciderunt , De Gabinii dorina atquc fingulari cruditione 3 itemque de libris ab eo ad tuendam Chriftianam religionem , refellendamque
Ethnicam impietatem compofitis mentioucm fadam inventes in Actis S. Sufanns cap. 1.
Qux fequuntur* ex Adis S, Sufanna;, ubi
fufius expofica funt , in Epitomem redegit Pe
trus Equilinus . Gabinii autem mortem ac fcpulturam, qua? abfunt ab iifdem Aclis, aliunde
accepk .
e Virginitatis & continent^ Deo vovendo?
honorem apud veteres hriftianos receptum fuiffe intelligi poteft ex his verbis Clemntis Alexandrini Hb. 3, Strom, Eft erga ontmentia cor->
paris defpicientia , onvenienter pais convenus
cum Deo &c. item ex epiftola 6\. Cypriani , in
qua videtur pro fua EpiffQpali poteftate , voti
Bbb a
lege

%6%

DE

S.

GABI N10 PR ES . AC M.
f i r aL.lt.
fj
l_
-
lege illas eximere , qua? cum f iWe / Chrifio atqu* iifdem verbis qus m?rtyrium deferibunt
dicaffent , pcrfcverare npllept , aiit pon pofenjt . Ado, Ufuardus, Notkcrus , quibus adde Marf Ad esteras carceris a^umpas inediamac fa- tyrologium Romanum , & easterns fere omne$
Martyrologes cum Petro Qalefinio ; nifi qpod
niem adjiciupt Equjiinus ac Ferrarius .
g tyortem Gabinii l(q fubj'ecit appq
> hic vinculis ruciatumy quam aitlum feribere
quaj omnino in apnum proximurn conjiciepda maluit ; quq quidepi yerbo fignjficari videtur
eft ". Eo q nippe anno caefa eft Sufanna ni. Idus ad carcris aeruronas aliquid adjeum fuiffe ,
Augufti ,* fi autem Gabinius eodem anno fundus eft qupd Gabinio mortem roatiiraveritj eurnque in
lVJarryrio, retrahi neceflfe eft ad rnenfem Fe7 cuftodja vinculis & verberibus ufque adeo exr
bruarium ejufdem anp ' Ita fierer , ut ante fi- ruciatum eCTe , ut inter ipfa yerbera apipwm
liarn ex hac vita migraverit . quod pon fatis efflaverjt . Haud equiderp fcio , pnde Ufuardus
coherer cum Aftis S. Sufanna; ; in quibus cum ejetepique aceperint, quod' de incruento Gabin
narratum fit de martyrjo Claudii & fociorum martyr? tradupt ; yerjfimil eft illos pulla qui
die duodevigefima Februar an. 2py., fi epderri dem yeiterpm popupientorurp auftoritate , fed
anno & poftridie ejus dici Gabinius obiilTec tantummodo conje&ura quadam haud fape improbabili adduftos fuiffe ^ ut eidem hoc genus
baud fane ejus obitum llentio praeteriifset Au
ftor ejus hiftoriae i quae raartyrip fepultu- martyrii affipgerent . Cum enirn de illius mar
tyrio opftaret , & pihii iupplicii praeter carT
jr S. Sufanna? conduditur Vide cap! .
a.
h fofl conjugis obitttm Trsbyter erat ordina- cerem & vincula , quibus conftrius fuerat
fus, aie Bollandus ." d nop ex hftoria $. Su- Gabinio illaturp yel ip Aclis S. Sufapns , vel
fa prise 5 fed ex conjeftura . Potuit epirn efiara in aliis antiquis tabulis aut Scriptoribus invefuperftie uxor , led diociatione corporurq piflnt , facile ip eam opiniopem induii fupt ,
thori , ex mutuo opfepf n perpetuum fafta, Ut putaverjpf cum tamdiu in euftodia & vincuT
lis detent um fuiffe , qpoad teternmi illius loi
faris ordipibus initiari .' '
'
i Ifottdem omnino paepfes a dies ab upde- fitllj grayeolentia, catcrifque hujufmodi incomima Agufti ad updeyigepmani Februarii , jdeft modi? conficeretur .
Petrus quilipus , & Philippus Ferrarips do pjaryri fifis ad parentis intcrit'rp elapfi
jfunt . 1 ' 1 ' ''' '
cent ad esteras miferias & calamitates illud accefliTe j qupd Imperator vetuerit , ne quis illi
' Je Vide cap. jj. Squid qua m cibi ad viftum quotidianum perferret, ex quo faftum eft ^ utadmaciem extremam
redigeretur . a tandem fame atque inedia inte
rnet ; qupd copjeftura piagis , quam ert* rar
tione & auftoritate ab utroque difturp effe arbiDe Marzyrh S. @.
trpr : careerem jufftt Augufjli miftitur , ibiqut
fame & vinculis maceratur . Qui ti.im poft ali\ *
quod ternpus ibidem expiravit . Haec quilinus ,
Eadem papllo diftinftisac planips expofuit Fer
D Centre ,
rarius : Ita in carcere tum 3 non jblum vinculis
fed
& fame tffi'gi jut , ut pofi aliquot dies
genere
, qmpes Gabipiuru Gaii Ppn-:
rtyrii '
confeu's
arumnis ad Dominum rhigrarit . Verum
' fra^rem^ & . Sufapnaepakinunt
cum
Scriptpres
haftenus laudati nihil argument
...
,
Jpfa
auffa
nw.tern,
bjilc
.
&
ecrix' fea.
clefiae mart^ribus annumerapdum verum de ti afferant , quo fuam ppipiopem confirment ,
genere mort a fupplicij extrerni nljrul fatis cr- ne quifquam quab's temporibus ijlis Scriptor
turp atque explqratm haberous . dercapud in alterutram partem citari poi , quo fatis
Scriptore^ primasys eccelwe pe yerhum quiderq . certo aucWe Ueeiirj hip apparet dubium effe,
Qui ' &a S. Sufanpap itteris. onfignayit , mq)- utrum Gabinius ip euftpdia fquallore a miferia
ta'qu^dem de . Gabinio conmemorar ; fed px qptabucrie pique * mortem , fame perieextripfecus illata, cruentum martynon, ultra profequitur, nifi qua cum vitarebuf- rit ^ ap
rium
(ubierit
. Quocirca Joannes Bollandus to
que budabiliter geftis S. Sfanna: copirent ;
mo
3.
die
19.
Fcbr~.
ipter caetera vetuftate ipcom
oftquam enim narraiTet cum Dioclctiani juffu
jn vincula onjeiturn fuiflfe, fermonerp alioon- pert a , hoc quoque in iperto relinquendum
yertit i & pulla deinde meptipae de Gabinio tepfuit: S. Gabinius ex iflimari pottfi eodem an
nterjela , inftituti narrationis feriem atque or- no, y die XIX. Februarii deceffiffe five ergaflidi
dipem ad exiturri ufque , ideft ad. martyr^um arutnuiS) feu ferro pexemptus .
$. Sufapnae , ejufque fepulturam perduit . Ip
Martyrologi'o Hierohyrriiano Lucepi pe pomem
quidem Gabinii , nedum genus aut cauiTam marDe Amo wattyr.
tyrii, deferiptum ipvepies. Auc^o^ ant^qui Ro
mani Martyrologii Gabinip Martyris tituium
AUor Flora^rii Manufripti apud Joannem
ac laudem attribuit ; quo, tuerie 1 upplicio a tie
Bollapdun? loo citato S. Gabinii martyft us , minime dclart : '$* inquit,' Calfimi
rium
confert
ip appum hrifti 87. Sed pop
Treshyteri ac Martyris.
Martyrplogi media; poftrema: actatis yidep,- eft dubium , quki vel librariorum incuria , rel
tur exiftimaife Gabi ni um diuturni areris illu- intcrpolatorum infitia in hafe arithmetias noyie ac pedor copfeftum (ui$e , lentaque morte tas anachronifmurn ipvex,erit. Ego vero fie exipaullatim cenfumpturp . Beda fiquidem Antucr- ftimo, martyrium Gabinianum neque apte annum
05. tertii fxuli conftitui, peque infra ann.95.
Sienfis , prter euftodije ac vipculorum abrum
as, nullum aiurn vel a fer.ro , vcl ab ignecru- re>ii pole . Nam quod Sufanna nullis peque
iatum adjecit , qui
mortis cauflam attulerit . promiffs y peque terroribus a fufceptp tuendae
Qui diu in cujhdi'a vincuis ajjlius , fretiofa virginitatis confilio dimoveri poffet , id fuit
cali gaudia comparavit, . Eadem referunt , maxime parenti ejus Gabinio iraudi ac crimi
ni.

DOCtETIANI IMP. PATRUEL.

m'y eidemque prascipuam necis martyrii caufjfarh a.ttulit , quemadmodum intelligi poteft ex
Actis S. Sufannae . Gabinius quippe credebatur
hortatqr in primis , atque audbr fuifle , ut
. yirginitatenV Auguftali connubio , religionem ca
pitis difcrimini praeferret . Porro cum annus tertii faeculi 94. in exitu jam effet, cum primum
Dioeletianus hafce nuptias moliri coepit > cumque id negotium dcdiffet primum Claudio , dcinde Maximo Sufannae confanguineis 3 ut quid
fui confilii effet, Suannas exponerent-, ejufque
voluntatem ad ineundum cum Maximiano rhatrimonium allicerent , res in annum infequentem prolata eft , antequam quid adum effet , Dio
eletianus refciveritj quos enim ille ad Sufannam
internuntios legaverat , it hortatu Gaii & Gabinii Chriftianam religionem amplexi , ea de re
nihil refpon'fi adeumdem retulerant. Hue revocanda funt -, qua: diximus in Adis Diocletiani
cap.' 2. $. 4. & praeterea vide , quae diduri fumus in Adis S. Sufannae, & c. 2. . 2. in Adis
SS. Claudi & Maximi &c. Ibi enim oftendimus
prima ejufmodi nuptiarum confilia & ada par
tim ad annum 94. labentem, partim ad an. 95.
tertii faeculi referenda efle. Nquit igitur mar
tyrium S. Gabinii ante annum 205. conftitui j
nifi vero exiftimemus Gabinio ante Ha
tarn efle , quam extaret cauffa , ob quam Diocletianus eum comprehendi & in cuflodiam
-fradi juflt , :
Ncc vero S. Gabinii martyrium retrahi poteft
infra ejufdem faeculi annum nonagefimum fextum y quo Gajus ex hac vita migravit . ConCif *n- ftat fiquidem Gabinium ante mortem obiiife ,
Wi''b! 4uam Cajos e vi vis deceflt ; quippe cum Auiu G, chores fatis idneos habeo Equilinum , & Fcrinio u. rarium , qui docent Cajum Pontificem fratris
Sit.'*
funeri operam dediflfc, ejufque corpus fepulchro
mandaffe. Ado autemperfpicucdocet , Cajum fuperftitera fuifle Gabinio : Frater namque ejus Gabitiius Tresbytery in multis clariffimus paffionibusyjam
finierat triumpbum viftoria fute fub eodem impo
"Principe ix. Kalendas Martias . Jtaque Gabinius
obiifle non potuit poft annum 296. Caii martyrio infignem . Relinquitur ergo, ut Gabinius
anno vel 9j. vel-95. tertii fasculi martyrium confecerit , ejufque mors intra hujus biennii fines
conjicienda fit , quos ultra citraque confiftere
nequit . Qnoniam vero ita costrada res eft ,
atque in argabm deduda 3 ut anni omnino
duo in bac cntroverfia verfentur } illud
inquiri oportet , uter utri anteferendus videatur.
Gtbiaiui
Si quis "hoc, unum animadverteret Claudium
a'11?"" cum fociis die l8> Febrarii, Gabinium vero die
quo cifu- 19- ejufdem menfjs extindos efle , & prxterea,
iuf & fo- nuptias Maximiani fpretas a Sufanna fuifle cii, cera, . t
.
f
1
prehcofui cipmm , eamdemque communem omnibus marnon' f]d 1.*1 hbwvdi cauflam , is facile in earn opi<".,1" nipnern adduci poffet, ut putaret Gabinium in-

' mis aerumnis diu multumque confliftatus effet.'

Id Martyrologi pmnes communi confenfu do
cent : Diu in cufiodite rinculis affliftus , pretiofa
morte cali gaudia comparavit . eque ab his difcrepat j qui Ada S. Sufannae conferipfk ; poft' quam enim de Claudii 8c fociorum martyrio narravit , ait Gabinium & Sufannam juffos in cufio' dia vinculo mane 1'pa; i , ibidem tamdiu aflervandos , quoad fpes foret illud ab eis extorquendi , quod Dioeletianus tantopere expetebat : ex
quo conficitur, ut Gabinius non proximo poft
interitum Claudii & Maximi die , ideft eodem
anno xi. Kaf. Martii, fed anno ihfequenti, qui
Fuit Chrifti 296. die 19. Fcbruarii martyrium
obierit, cum anno fuperiori ac die 18. ejufdem
menfis, Claudius cum fratre , uxore , & liberis
pro Chrifto mortem oppetiiffent . Quod audoritas fuadet , idem conjectura haud fane levis con
firmt . Nam cum Dioeletianus mirum in modum cuperet Sufannam matrimonio jungi .cum
Maximiano , tamdiu Gabinio vitam prorogandam duxit , quamdiu Sufannat diftulit .
Sperabat enim fore, ut vel parentis
fordes animum filiae commiieratione fic emollirent , ut mutata fententia oblatis nuptiis affenfum praeberet ; yel ipfemet Gabinius tot moleftiis atque incommodis labefadatus, pro paterna
audoritate, filiam Imperatori morem gerere jubcret , ut fe ipfum x teterrima ilia cuftodia
eximeret . Qua fi vera funt, ut verifimilia eflc
yidentur, cum Sufanna martyrio perfunda fuerit an. 295. 3. Id. Augufli, fequitur , ut Gabinii
interitus , qui apud Martyrologos d diern 19.
Fcbruarii adferiptus eft , inciderit in menfein
Februarium anni infequentis 196. Joannes Bol- oe
landus hanc eamdem conjeduram his verbis ex- jj*^"
pofuit torn. 5. die 19. Februarii : Oftendimus i8. jcceffi'i *
Fcbruarii cum S. Cajus poft S. Sufann*
in ejus adibus facra agere non exiguo tempore
jit folitus 3 qui deind latere in cryptis coacJus ,
anno tandem 296. 22. ^iprilis martyrio perfunftus eft y yideri S. Sufannam inter fetlam undeci-.y, ma lAugufli anni 29 j. cum 18. Februarii ejufdem
anni alii martyres ejus confanguinei y Claudius ,
Maximus y & focii occubuiffent . S. Gabinius exiftimaxi poteft eodem anno die 19. Februarii decee y five ergaftulo , feu ferro peremptus . Malim tarnen fufpicari s quamdiu tyranno fpes affui' fit poffe Sufanna conftantiam infring , patri infcrre non jufftft~e , fed folum in cuftodia attineri y ne filiam in propofito confirmara ; fed
ipfc potius a fuo y fi fieri poffet , dimoveretur
pedore & incommodis carceris , ficque tandem anno
296. 19, Februarii in ccelum migrajfe , duobus
menfibus y diebus quatuor ante Cajum fratrem.
s-

I",

De 7{atali dit S. Gabinii , feu de die martyrii.

teriifle anno 29J. ppftridie ejus diei, quo Clau
dius una cum focijs gloriofi certaminis palmam
praeripuit . Verum qui Martyrologos paullo attentius leget , is clare perfpiciet rem longe ali
ter fe habere . Fateor equdem omncs eodem tem
pore , & eamdem ob cauflam una cum' Sufanna
comprehenfos , & in vincula conjctos effe . Sed
Claudius cum Maximo fratre, & cum Prarpedigna , ac duobus liberis ftatim in exfilium
pulfus eft, ubi paucis poft diebus alii alio lethi
genere interierunt . Contra vero Gabinius in cuftodiam tradi juffus non antea vitae cerxaminis curfum confecit , quam in carcerc gravifli/''Jllyrici Sqcrt TW, I h

T . Romani
U
...
1 31 hodierni ad
-J
AUdor
Martyrologii
diem 19. Februarii non folum S. Gabinii D;ef Nt<i
nomen , & commemorationem fed etiam obi- talitl.G.
turn atque martyrium adferipfit. Argumento eft , Jjjj ,J*
quod eum diem Gabinii Totalem appellet; quo
quidem vocabulo apud cclefiafticos Scriptores
dies ille defignari folet , quo fandi viri ex hac
vita migrarunt , & immortalitatem nadi , fempitcrnum illud bcatumque aevum una cum Supcris agere . Adde , quod Romae in
ccenobio D. Sufannae facra? illae virgines y quarum in poteftatem fimul cum aedibus ac bafili-

S.

G A I N I

ca corpus S. Gabinii venit , ex antiqua traditione annivcrfarios honores fokmni ritu cultuique eidem perfolvunt x.i. KaJ. Martias , ideft die
ip. Februarii , autem ne verbum quidem
fnvenirc liccac in tota illius die? liturgia, quod
ad Gabinii vel fcpulturam, vel translatioriem referri pofltp id magno argumento eft, ejufmod
religionis officio natalitium B. Gabinii diem ceJcbrari , qui fcilicet ab illius 'martyrio expjeto
<onfummatoqueconfecrationis cauflam acceperit .
Hujus quidem fcntentia; aurem nullum hai>eo y qui Ufuardo Sc Adone antiquior fit. .Cum
autem merque xi. Kal. Mart. D. Gabinii nomini atque elogio Totalis vocabulum praeponat,
jfais aperte fignificat propterea diem ilium coi
iendum efle, quod egregius Chrifti Athleta eo
pfp die mortalem nanc cum immorralx yita
pommutaverit . Neque video , quid argumenti d
banc fententiam labcfaftandam ex to duci pofjit , quod Beda Ancucrpicnfis, aliique Martyroiogi huic diei vocabulum Watalis pon adjecerint . Etenim non dfunt exempta quaniplurima , qua; ex omnibus Martyrologiis afferri poffunt, ubi vox ilia defideretur, cum tamcn cbnftet natalitios martyrum dies ibidem haud dubie
defignari . Praetcrea Martyrologi mediae aetatis ,
cum alicujus martyris pomen atque elogium
in alium diem conjiciunt, qui non unus, & idem
fit, atque" natalis dies , propriis adhibitis vocabuljs fignificre folent vel Translation^ , yel
Qrdinationis , vel Depofitionis commcmorationem
o die celebrar? aut certe aliquid ejufmodi adjicere
unde liceat intelligi , qua; cauiTa fit ,
cur feftus lie dies ejus martyris memoria; &
-cutui tribuatur. Ubi vero niillarn hujufcemodi
notam apponunt , ejus celebritatis cauflam rfcrri oportet ad djefn obitlis , five martyrii , nifi
aliunde aliud confia .
Jllud paullo gravioris momenti eflfe, & piufculum negotii nobis faceflere vidctur , quod Be
da upra laudatus docet Cajum Pontificem cum

Gabinio fratre martyrium fubiiiTe 5 ex quo fit',

reiniarty. ut Gabinii mortem ab die ip. Februarii ad diem
"|
22" Aprilis 1 oprteat . Nam Cajus 22! AiiurtyHo"* Pri''s cx bac vita migravit : Martyrio , inquit,
Caiieon- coronatT fub Diocletiano "Principe y cup; Gabinio
<?u*ttm\fratre . Idem tradunt liber PontificHs ,' itemque
Anaftafius Bibliotliccarius' ^ & alii plures , qui
Caji martyn'um cum martyrio Gabinii conjungere yidentur. Verum Henfchenius torn. 3. die
3.2. April, praectare interpretatur, quid fignificet , quidvc intelligi yclint Beda , caeteriquc , cum
Gabinio Cajum fratrem focium gloriofi certaminis adjungun j eque enini idcirco alterum
cum altero martyrii focietate copulaVi , quod
uterque eodem die extremum pVo Chri^o cer
tamen confeceri , ferj quia uterque per idem
fere "tempus , eadem fievienie " perfecutione 3
ejufdem Xyranni juifu , vitam pro religione"
profudit . Cajus 3 iriquit Beda' 3 cororiatur fub
bioclctiano 'Principe cum Gabinio fratre , fcilicet y
tit Henlchenjus expfict , in eadem Diocletiam
fsrfcutQie )fa , fed xi. Kaleudas Martii , Uti
additar pud 7iptl{erum . Hue accedir, , quod
pra:;er rcligionis cauflam mnibus^ m'artyribus
communcm , alia quardaiii peculiaris caufla fuit ,
& Cajo paritcr atque Gabinio propria , quae
iitrique intulit. "Nam id potiflimum exi;ium llii, mortemque confeivit, quodSufanns
uflores fuiflent , ut fidem ac vi'rginitatem j
quam vitam & Imperatorias nuptias, aritiquioyem haberet . Cum eos jgitur eadem martyrii

PRE SB.

AC

M.

cauda , idem Tyrannus confortes ? cer

taminjs , Sc ejufdem gloria; participes f cerit ,
ac prasterea non folum religionis , fed etiam
fanguipis communio junxerit , non temer nec
fine ratione dicitur Cajus cum Gabinio fratre
coronatus fuiffe ; quamquam non eodem die uterque ad Superos evolayerit , fed alter alterum
duorum menfium, & quatuor dierum fpatio anteceflerit.
Nec yerp illud fatis eft, cur S. Gabi
nii obitum ab die ig. Februarii dimoyeri debeat , quqd ejufdern nomen ac martyrium in
proximum fuperiorem diem conjecerint Mif.
qua-dam Marryrologia apud Bollandum , qu
in ccenobiis Marchianenu , Aqujfcinftino ,
Trevirenfi S.Martini affervantur. Id enim pro
pterea evenjfle arbitror , quod eorum Auftores
exiftimayerint inter martyrium S. Claudii 0 fociorum , & martyrium S. Gabinii ne diem qui
dem, pedum integrum annum interfuifle j nifi
forte confulto id faciendum putaverint , ut Gabinium cum illjs cbpjungcrept , quos ipfe ad
Chriili cultum traduxerat , & fuis hortationibus ac praeeeptis ad pugnam ac martyrium inftruxerat . lllud mibi mirum videtur , quod
Audor Martyrojogii Romani antiqu commemorationem S. Gabinii ad diem xi.Augufti D.
Sufannae facrum reyocayerit . Cujus quidem rei
cauflam inquirenti nihil aliud occurrit, nifi quod
vel parentem cum filia confociare voluit ; ve\
olim eo fprtais die corpus S. Gabinii ex humili loco ip auguftius fepulchruro illatum fuit 5
cx quo fieri potuit , ut veteres non folum Sufannx , fed ctiam Gabinii nomine hunc diem
feftum agerent .
.
CAPUT

TERTIM.

De Corpore & Sepukbro S. Gabinii.

Corpus S. Gabin.ii * adbuc effe in #de S.

Sufannx ; & de illius poffeffione alias
urbes falfo gloriari .
Etrus Equilinus, Sc Philippus Ferrarius do- Gbo
cent Cajum Pontificem fratris funus cu-corPu*'
riffle , eumque fepultura afFccifle. Cujus corpus ,
ait Equilinus , * Cajo Tontifice fumulatum fuit
xi. Kai. Martii ; idemque confirmt Ferrarius :
ejufjue corpus Cajus frater germanus ejus , xt.
Kalerid. Martii fepelivit. Nemo locum indicar. ,
cjucrn Cajus fratris fepulchro defignaverit , ac
dclegerit . Sed quae a nobis dicentur in hiftori
S. Sufanriae de hujus fepulchro in ccemeterio
Alexandri , in earn me pinionem impellunt
, .
ut putcm corpus S. Gabinii. ab ajo illatum.
fuifle in idem ccemcterium , ac prope filiam
conditum ; indidem verp hsud multis poll annis in urbem translatum , & una cum exuviis
B. Sufapna; in eo templo depofitum , ubi domus utriufquc antea fuerat, quam ajus Pontifex Deo confecraverat , ac deinde veterum Chriftinorum pietas ac religio in honorem utriufque titulo SS. Sufannae & Gabinii donavit.
sedes iterum faepiusreftituta etiamnumextr, , &
quidem longe fplendidius, quam olim, exornata. Nulla igitur controverfia yideturcTc, quin
antiquitus Romae in eadem S. Sufannae ecciefia
corpus S. Gabinii fervaretur, quod quidem
" queuf-

DIOCLETIANI
i? s"s.'4Ue *0 certum &r exploratum habuit Joannes
Ro- Tomco Marnavitius , ut in lib. de Mobil, Va5JJ_5'*r* Ier P-32- non dubkaverit afirmare id confiant i
Scwpcorum fere omnium teftimonio perhiberi :
Prtterea temporis , inquit , tarn Gabinii , quam
Sufanns corpus in eorumdetn domum , pet Cajum
Pontifican ftatin a morte Virginis in ecclefiam
commuttam , translatant fuiffe conftanti ScriptOr
rum teftimonio confit , Atque alia omnia argu
menta ut deeffent , mihi vel unum illud inftar
cft omnium} quod anrequam Hieronymus Car
dinalis Ruftiuccius , veteri abrafa , noyam pifturam hujus asdis abfidi fupcrinduci j'uberet ,
hoc ipfum teftabatur antiqua pigraphes , his
duobus verficulis ibidem inferiptis :
Qiim Tresbyterj Gabini filia felix
Hic Sufanna jacet , in pace Vatri fociata .
Tillemontius torn. 4. monum. ecclef. p. 761. uc
fecundum verficulum ad leges mtricas redigeret , Tmulo , non in pace legendum cenfet .
Haud equidem dubito, quin eadem bafiliea pofjfe/fionem venerabilis hujus depofiti hodieque refineat; nulli enim teftes, nullx tabula , res nulli fatis idonei proferri poTunt , qui dor
ceant corpus S. Gabinii indidem amotum fuif
fe, alioque translatum , ut nihil cauflse fit, cur
aedi S. Sufannx gloriam tarn antiqua; pofleffionis adimere oporteat . Hue accedit , quod cuftodes ejufdem tcmpli reliquias S. Gabinii apud
fe adhuc effe glorientur ; idque fe accepifle diitant ex Majorum traditione , qux nullis in
terrupt^ temporibus etiamnum apud cos vigct ,
quamque Populi Romani pjctas ac religio con
firmt , quippe cum in eodem templo Sufannx
pariter atque Gabinii fepulchrum ab fc coli ceJebrarique exiftimet . Jure igitur Pancirolus in
libro Ds Thefauris abfeenditis alma urbis , quem
Romanis typis mandavit , fine ulla dubitatione
affjrmavit , corpus S. Gabinii in ecclefia S. Su
fannx ad eum ufque diem, cum ilia fcriberet ,
affervari ; nequc aliud eidem ad intcgritatcm
dceffe , nifi unius tibia: partem , qua Roma: litur, ut ipfe teftatur, in xde S. Maria, cui a
Populo cognomen inditum eil . At Bartholomxus Piazza in Sanftuar. Rom. corpus S. Gabi
rjii bifariam diftributum efle ait; & partem ejuf
dem idi S. Sufannx, partim hafilicx Vaticana
Wtribuit . Sed hac de re paragrapho proximo
dicendum erit.
Video tarnen non deeffe , qui a nobis diffenGorpni s. tiant ; & S. Gabinii corpus fuperiori fxculo RoGabimi ademptum , V alio traqslatum effe conten,
dunt . Carolus Sauffajus D.oftor Sorbonicus ,
idemque Decanus Aurcliancnis ecelefix in fupplemento Martyrologii Gailicani, hxc de S. Gabinip fcripfit : lpftus facratiffitnum corpus a Taulio V. fummo Tantifice. Qbriflianifjimi Bgis inUffdaae ternuntio in pignus datum eft; a quo Lugdunum
iaQtUUt Cltica Gallia transla turn , in ecclefia
Societatis Jjefu bac ipfa die ollocatum fuit fumma cum celebritatt.
Antonius Mafini in eo libro, cuititulus eft,
Bononia illujtrata, affirmt fibi compertu.m efli
* Centum exuvias S. Gabinii ex urbe adveflas , Gentum
i oppida Bononienfis aeri oppidum delatas fuiffe , condi-.
igriBuno- r
.
r ii \ ........
!
nieofi
talque m lacello iodalmi Manant ; ejus vero
inoiiaio, caput avulfum a corpore it idem Centi in tem
plo S. Crucis affervari . Hui rei teftimonio efr
fe publicas tabulas Romx confetas vi. Non,
Maji an. 1621. & Antonii Pravx Notarii chirographo fubferiptas: quarum caput eft corpus
S. Gabinii e facrts Romx lois eduiftum cfle
i

[MP.

PATRUELI.

S7

Gregorio XV. Pontifice Maximo ; Ad hxc .idem corpus exploratum fuiffe ait atque recognitum ab Andrea Pafqualino Centenfis oppidi
Archipresbytero , eodemq.ue Vicario Forneo Archiepifeopi Bononienfis } idque conftare ex litr
terij item publicis Joannis Francifci Bamfeldi
manu fubfcriptis , riteque obfignatis yj t.
Maji an. 1650.
Jtaque tres omnino urbes pro corpore S. Gar
binii decertant . JLugdunenfes apud le illud efle
contenduntj Centenies fibi viodicant j Romani
repetunt , & numquam ab ecclefia S. Sufannx
fublatum , aut certe ab urbe dimotum , fuiffe
confirmant: quorum aflertiones cum inter fe conjrarix fint t alterum fieri profedo poteft , ut earum nulla , alterum certe non poteft , ut plus
una vera fit, cum idem corpus pluribus in lociscfle nequeat. J?orro in hoc diffidentium opinionum eonfliclu , fi omiflis auoritatibus
rationibus , fententia ferenda effet , hujufmo.di
CauflaRomanx urbi adjudicanda foret; qux hoc
caeteris prxftat , quod ab ipfa flat jus antiquiffimx poffeffionis , ex qua dcpelli nequit , nifi
graviffima ac certiflima argumenta in contra
riant partem afferantur. Cxteriim eft ratio quxdam , eaque fatis trita & pervulgata , qux hafce opiniones inter fe difcrepantes cpmponat , ac
Lugdunenfes pariterque Centenfes cum Romani$
oniliet. Hi fiquidem Reliquias S. Gabipii ma
xima ex parte adhuc obtinent , coluntque inBa
lilica S. Sufannx , fed duas indidem eafque perinfignes partculas detraftas fuiffe arbitror , quarum altera Lugdunum , altera Centum delata
fuit; hinc fit , ut S. Gabinii Lypfanis utraque
jija cjvitas vere glorietur; nec propterea neceffe eft ejufdem corppris antiquiffimam poffeffionem Romanx urbi adimere . Sed quohiam eft
inter cas urbes non de partibui, fed de poflef
fione totius integrique corporis contendi a
hujus controverfix dirimendx alia-quxdam via
nobis ineunda eft . L>qobus ilHs Martyribus ex
urbe advetis, quorum alterum Lugduncnfis
vitas a Paullo V. alterum a Gregorio XV. Cen-.
tenfe oppidum accepit , nihil prxter nomen
cum noftro Gabinio commune fuit ; verifimile
quippe eft tres fuiffe Martyres cognomines , quibus Romx variis in locis fuum cuique fepul
chrum obtigerat . Habeant itaque & Lugdunen
fes, & Centenfes, & Romani uum quiqueGabinium, de quo glorientur, quem prxcipue colant , cujus fepulchrum oftentent ; nihil igitur
eft , cur impofterum hac de re dimicent inter
fe , & alii al litem intendant . Illud etiam
addi poteft ; quod cum fuperiori fa?culo duo illi
Martyres Lugdunum ac Centum delati Cryptis eduti fuiffent ; neque fuum illis nomen appofitum , & fepulchro incifum effet ; nomen >
de adfeitum, ut mos eft, illis affinxcrint, qui
tum facris Lypfanis effodiendis prxerant; Sc inertum quam ob cauffam nomen Gabinii utrique indiderint . Ita demum fit , ut Romanis
Gabinii Presbyteri ac Martyris poffeflio ftabilis.
adhu, & erta permaneat .
eque vero mihi umquam perfijaderi poterit
facrss illas Virgines , quibus Sixtus V. Pontifex
Maximus xdes S. Sufannx attribuerai, & tem^
pli cuftodiam & procurationem commiferat , paffuras fuifl eripi fibi , & alio abduci corpus in
tegrum prxclari/fimi hujus Martyris ; & parentem a filia disjungi , quos pia ac religiola an-,
tiquitas eodem in loco conjunxerat : prxfertiia
cum ad, retcrem pofleifionem retjnendam ex am
pliffi mo

DE

S.

GABI N

pliffimo Cardinaliura collegio Patronos adhibefe poffent qui per id temporjs fanciffimae huic
ecckfi praeerant; quibufque ad tuendum farum
aliud depofitum nque' autoritas, eque voliintas deifit; quippe cum fatis conftet Cardinalious
lus
filie
fe dxriht , non mod facros thefaurqs in ea
conditos Omni bpc curaque fartos tedos lervaife j fed etiam ejus loci fanftitatem atque amplitudinem , quibufeumque poffent rebus perquam
udiofe ornare atque augere : adeo non eft verifimie, ut vel invitis ill is Virginibus , indidem auferri paterentur corpus S. Gabinii > quod
fecundum reliquias S. Sufannae principem locum
bbtirtebant, & venerationis vel plurimum facrofanftac illi Bafilicae conciliabant . Hue adde,
quod Romani Scriptorcs temporum illorum aequales hujus translations ne memincrint quidem. Adde, quod neque Sauffajo, nequeMafino compertum fuiffe videtur , unde Romani extraxerint utrumque Gabinium, quiCcnti, quique Lugduni colitur. Quod fi exploratum illis
fuuTet non aHunde facra illa fypfana, nifi fubterraneis D. Sufanna* cryptis edu&a effe, numquam eos commiTuros fuie arbitror , ut id fientio praeterirent , quod cum fidem & auctoritateni fuc opinioni adjungere , tum majorem
quemdam cultum venerationem fandis illis
Martyribus conciliare potuiffet . Ex quo fatis
apparet nuila illos quidem racione, fed tantummodo conjedura quadam ex nomine defumpta
addudos fuiffe, ut putarent Gabinium parentem S. Sufannae apud Lugdunenfes , vel apud
Centcnfes conditum 1 ; cum nihil habuerint
cogniti , nihil comperti de loco, unde hujufmodi reliquias Romani eruerint .
. Illud vero nihil plane officit noftrx fenteniix , qued duo illi Scriptores , fui quifque Gabinii annverfariam commemorationcm retulerint
ad xi. Kalendas Martias, quem fane diem Gabinii noftri martyrio confecratum fuiffe Martyrologi tradunt . Nam lalfae illi opinioni, quam
animo imbiberant , illud qupque confentaneum
erat, ut Gabinii utriufque nomen ad cum diem
adfcriberenc, quiGabinio Presbytero ac Maityri
facer i quippe cum neuter putaret Gabinium
fuum a noltro difiingui . Praterea cum aliquibus Divis , quorum nomeo ac memoria interciderit , a,nnivcrfarii honores decernendi fint,
il ferme dies ad corum cultum dcligi folent ,
quos jamdudum aLii Divi fatis noti eclebratique abtinent , e quib.us nomen mutuatura affiumque ft prioribus illjs ignotis , quorum corr
pora inventa cum fint , n9m.cn tarnen refque
cfbe in tenebris adhuc , atque in oblivione jacent. Hujus confuetufiinis exempla videntur ef{ notiora, quam ut neceffe fit hoc lpcq a ppr
bis CQmraemoari .
. 1
. \

. :
'
'
-.. ^ Ib
.s
.
S. Gabinium Mrtyrern, cujus, corpus in Balica
Vaticana ej conditum , longe alium efje a.
i S. Gabinio Tresbytera ac Martyre,
~;pjiUxe S. Sufanna.
..
, _...'
.
H/V2:tnus.eox.um fententiam refutavimus, qui
corpus S. Gabinii. Ro^ianis a,dimunt , aiior
que Iranslatum ffe docent. Sed quoniam inter
ipfos Romanos .de loo fepulchri contravrfia

PR ES .

AG

M.

eft; & cum nullus neget intra urbem effe ; srHqui tarnen apud D. Pet rum , plerique apud S.
Sufnnm fepultum cffe Gabinium affirment ; nunc
eos refeller oportet, qui- ut praeftantiflimi hujus
Martyris reliquiis Vaticanam Bafilicam augeanc ,

re animadvertendum cenfuit Ludovicus Morcrius in magno Diccionario hiftorico V. Gabitus , ne ci forte Gabinii nomcnplur ibus olim
commune errandi occafionem praeberet . Is ergo
ubi de Gabinio Presbytero Martyre mentioncm fecit, refert apud Straboncm lib. 17. lau- Animtd.
dari alium quemdam Gabinium , eumdemque Ter.'?oMo"
perantiquum , qui fuae ctatis hiftoricus baud*"''"
ignobilis habebatur: proinde cavendum efle Lectoribus, ne alterum cum altero confondant, neve unum ex duobus confient , proptrea quod
idem utrique nomen obvenerit . Equidem mir
rari fatis non poTum , unde in mentem venerit
Moreno id lectores fuos monere , Ut caveant,
quod qui per fe ipfe cavendum eiTfc non vider
rit, cum plane nihil vidcre arbitror . Quid eft
Tarn diffimile, quam Ethnicus, & Chriftianus,
idolorum cultor, & Chrifti Martyr? quid lonius xtate disjundum , quam qui fub initium
ajr Chriftianse , & qui tertio faeculo exeunte
floruit? quiddenique alteri cum altero commune fuit praeter nomen ? ut magna feilket cau-r
tione. opus fit , ut Gabinium Presbyterum ab
Gabinio hiftorico internolei po'ifit . Neminem
fane fuiffe exiftimo , cui vel tenuis elfe polt
fufpicio Gabinium , de quo meminit Strabo, eumdem efle atque illum, quem inDivorum acMarT
tyrum numero repofuit Ecclefia. Quorfum iir
tur pertinet, quidve iftaMorerii admonitio fignifiat ? illos nimirum fpedat , ( nifi me fallit ) illos oblique vellicat, & tacite carpit , qui
quidquid Gabinii nomine infriptum ac fignaT
tum inveniunt , id ftatim ad Gabinium parentem S. Sufannae referunt $ quod ifti facer videntur, quibufeum hic nobis controverta eft ; perinde quafi nemo praeterea reperiri polt , qui
olim Gabinii vocabulo appellaictur . non
inutili eruditilfimi hujus Audoris admonitione
leiloribus propofita , ad rem veniamus .
artholomsEUs Piazza in eo libro , cui titulum Epbemeridis Vaticana pra:pofuit , Sc Romat
vulgavit anno fuperioris faeculi 87. de fepulchro
Gabinii quid fentiat, his verbis cxpofuit : Ga
binius , iuquit , Treshyter parens S. Sufanna , fta~
(er Caii Tontificis , pattuelis Dioclctiani , ibidomum habuit , ubi- nunc vifttur tcraplum S. Caii
martyris eximii . Huic Gregotius III. in Balica Uidic*
Vaticana dedicavit antis ancellis circum- Vtifati
feptam , & fubter aiarum Mrtyrum GiVii '
reliquias , ut refert Anaaus BibUothecarius , iiudici
tum carpus S. Gabinii condidit . Sardinia & Corfica vori rzligionis cajiffa folcmne tributum
fingulis annis huic martyri penjitant . Hatenus
Bartholomaeus Piazza , qui caeteroquin in fuo
Sandtuario Romano ex corpore S. Gabinii par-r
tem aedi S. Sufannae , partem BafiHcae S. Petri
adjudicavit . An vero quod in Ephemeride feripfit cum iis confentiat, qua; in Sanctuario docet, ipfe viderit. Sed ante Bartholomaeum , Rot
manus quidam Canonicus S. Petri idem ferme
feriptum rcliquit jam inde ab aetate Eugen ii
III. Pontificis Maximi in . Defcriptione. veteris
Bafilica Vaticana cap. feu titulo 6. Idem tradi-
dit Paullus ^milius Sandorius Archiepifcopus
Urbini

mOCLETIANI
CJrbini fl ZiSis S. Taulli t facta Scriptura coir
leQis cap. f. Idem ddcuit Qnupb.rius Papvioiu*
j libro pe feptem urbis eclefiis . Hi porro
ns coxnmuni confcnfu affirmant , quidquid ho
noris & cultus in ci Bafilica D. Gabinio defertur , id omni tribu S. Gabinio Presbytero ac
Martyr , qui frarer Caii Poutificis , paren
fuit S. Sufannas : buic proiode altare illud dica
jtum efe , huj'us eTe corpus } quod fubter arara
inclufum contiaetur.
Ego vero tot talijim virorum auoritati
plurimumtribuoj peque mihi ab ifs diffentiendum putarem , nifi me multa , & graves rationes impellerent , ut horum teftimoniis Henfchenii noftri fententia m praeferrem , Is ad banc cqntroverfiam dijudicandam adhibuit tum ea , qua;
de Gabinio Presbytero ac Martyre fcripferat,
tum ea, quas de Gabinio in Vaticana Bail lica cul
to compererat utraque accurate expepdit ; alia
cura aliis diligenter contulit j & res utriufque
adeo inter fe differre animad ver tit , ut fine ulla
dubitationc alterum ab altero diverfum effe affirr
Ctbiniui maverit . Itaque ad hunc modum fuam ipfe fcnoDvLU? tcnMan dclart torn. 6. die $p. Maji: Eft ab hoc
d%erfu,^,' Gabinio alius S. Gabinius Tresbyter ( Bfi* Gbt vue pater S. Sufanna Virginis & Martyris , g>*
Prcib ffnff $f aij > & M. > cujus annivcrfarii
memoria celebyatur io. Februarii , bujus autem
corpus aemtum fuie % in ecclefia S. Sur
fannte ad ejus diximus .
Et verp fi omiffis autoritatibus , ipfa re &
ratione veritatem exquirere lubeat , Gabinius is ,
qni Roma; in Bafilica S. Petri fepultus efle traditur , tantura diffre a Gabinio parente S. Su
fanna;, quantum ab urbe diftat Sardinia . Vtus
eft Sardorum opinio, & conhnti fama , atque
indigenarum fermone , & litteris celebrara , olim
Turribus ip Sardinia , qui Urbs erat in pri mis
frequens nqbilis , ujufque in loum fucefr
(iffe dicitqr , quae nunc vulgo appellator Safris
altera Sardinia: Metropolis , Gabinium quemdam
floruiffe eximia; fanicatis virum , & illuftri ibi
dem martyrio perfunftum effe : ejus vero corpus ,
ipcertum quo tempore , quave de cauffa , Romam tranfvecfum eflb , atque in asde Vaticana
Principis Apoffalorum honqrifice depofitum 4
cui deinde Gregorius III. in eadem Bafilica oftavo fatulo altare pariter & fepulchrum eleganti
opere & magnifico ponendum curavir . Sardi
lumma cum fide a majoribus velut per manus ac*
cepta diligenter confervant , ac pofteris tradunt .
Nee yana fides , aut dubia . Hanc inveteratam
Sardorum opjnionem pia confuetudo jam I que
b antiquiffmis dua temporibus confirmt ,
quam Qlim Sardinia conftanter retinuit, & ejus
vicina , non ita lato intcrjecfo mari , Corfica
numquam intrrmi ttcbat , Nam Sardi pariter Corficique more atque inflituto Majorum quotannis, nomine utriufque Infulas , Vaticano Gabinii fepulchrp veigal pendebant , quod non fo*
lum populi utriufque erga hunc martyrem pia
itudia , eximia mque religipnem dclart fedetiam tcfiimonium elfe potcif baud dubium ejus
corporis e Sardinia in urbem translati . Nec ver
ro dubico , quin gentes his muneribus afe
que offieiis ab fe coli ornarique vellent , non
martyrem aliquem alicnigenam & extrancum ,
fed civem & populrem fuum , qui olim apud
Majores fuos egregia: fanitatis laude , $c clari niartyrii gloria floruerit , fi ut ob earn
cauflam veteres illi Infulares fe pofierofque fuos
in ejus fidem ac clientelam contulcrint . Nam

MP.

PATRIJELI:

S7t

quid caufla; excogitan poteft , cur id honoris

ac religionis adhibcrcnt Gabinio Sufansas pa
rent! , a quo eque nfulas illas uroquam adi~
tas , neque ullo fingulari beneficio auasornatafque coramcmorare polTunt, unde antiquiffima
ilia annui tributi conferendi confuetudo in i tiu m
duxerit ? Fatcamur itaque neceffe eft^ duos fuifle
Gabinios martyrii titulo infignes , & alterum
in zde S. Sufanna; , alterum in Vaticana bafili
ca fepultum efle . De hoc poftremo , quae nos
ex antiqua Sardorum traditione docuimus , ear
dem fere Paullus rringhus lib. . Roma; Subter. . j, n. 6. e tabulis Vaticana: ecclefia; deffcripfit : Vaticanx infuper bafdica praclari inter
cuteros martyris Cabinii exuviis nobilitatur . E
Sardinia enim , ubi Ule vloriofum pro Chriflo
martyrium fubierat , bop olim ejus corpus translatum fub Altari in ejus honorem dicato , & a
Gregorio III. confecrato , juxta Canonicorum deum , neis pariter ancellis circumfepto , repofttum eft . Cui jam ab antiquis temporibus eleberrimA Infularum Sardinia & Corfica annuum
endere tributum venerationis ergo confueverant .
)e Gabinio illuftri apud Sardos martyre honorificam mentioncm faciupt cum hodierno Ro
mano estera fere omnia Martyrologia , Hieronymianum , Ufuardus, Ado^ Nockerus , & alii i
eique focium adjungut S. Crifpolum > & pomcn utriufque ad diem Maji trigefimam adferibunt,
Noftras fententiae vel plurimum autoritatis
ex judicio Rota; Romana: longe graviffimo &
mximo accedit . Cum enim Archiepifcopus
Turritanus , vulgo Saflarenfis , omni ope con
tendere!: , ur Gabinio, quern Sardinia & Corfi
ca Patronum agnofcuni, quique apud D. Petri
col it ur j przter martyrii gloriam , etiam Epif?
copatus ticulum vindiarct , delata res eft ad
tribunal Romana; Rots , quae Gislerio Prasfide controvcrfiam ita diremit , ut martyris
tantummodo nomen ac decus Gabinio Sardo adjudicaverit ; pullo autem modo ilium five inter
Epifcopos , five inter alios inferioris Ordinis
Clcricos annumcrandum cenfuerit . Qyapropter
inter noftrum atque ilium Gabinium hec maxi
me intereft quod prior quidem Sc Sacerdotio
irtitiatus , #i martyrio perfuncfus fuerit, pofterior vera nullum hierarchic cjericalis gradum
attigprit. Videfis Florentinium , qui hujus controvcrilae meminit in notis ad Martyr. Hieron.
Luccnfe ad diem a. Maji , 8i apud Prafules
Romanos Archiepifcopum Turritanum caufla ceidifle affirmt .
Illud ad extremum accedit , quod non idem
dies feftus utrique inftitutus eft , fed fuus cuir
que dcret us , & alius alio die colitur , Nam
Sardinia y & Corfica y Clerufque Vaticanus Ga
binio fiio honores anniverfarios perfolvunt ill,
{Calendas Jimias j quem quidem ad diem Mar?
tyrologi omnes ejufdem nomen affixerunt. Gar
bipii autem Presbyteri ac martyris commemorationera cultumque anniverfarium Martyrolo
gia referunt ad xi. Kalen. Marti as j quo die in
zde S, Sufanna; ejufdem martyrii memoria celer
bratur Patee igitur maxime diverfos eile y quos
inter fe disjungit natalis feftique diei celebritas ,
fua cuique attribute , Suum igitur Gabinium habeat Vatiana bafilica , quem colat 3 cujufque
fepulchro glorietur, modo ne alterum ilium fibi
arroget , quem jamdudum in ecclefia S. Sufannae
conditum effe , & in banc ufque diem ibidem
affervari, fat is fuperque oflendimus.

DE

SUSANNA VIRGINE

AC

M.

ORIUNDA EX BALMATIA, FILIA S. GABINII

RESBYTERI
La s.

TrOannes
.
Cannes Bollandus Afta
S. Sufanna Virginis
I sc Martyris bifari
mam divifit . Primam par.
tem, qua: tria pri
>rira capita compleftitur,
Februarii , & duodevigefinfcruit tomo tertio Fe
mo ejufdem menfis diei fubjecit ; quem ad diem
S. Claudii & fociorum Martyrum nomen atque
annverfariam memoriam Martyrologi omnes adfcribunt . Alteram partem , quae quartum eft
idemque poftremum nujus hiftoria; caput , praetermifit propterea quia refervandam efle duxit
' in diem undecimam Augufti , quo quidem die
Martyrium . Sufanna* religiofo cultu rituque
cclebratur. Bipartita hujus divifionis qua; cauffa fuerit , baud difficile eft cognofcere . Prima
ilia parte Glaudii & fociorum d Chriftum converllo , res pie ac laudabiliter geftae , mors religionis caufla alacriter obi'ta cemtinetur . Gum
utem nulla alia extarent monumenta, unde illorum Martyryrh Afta defumi poffent , neceffe
fuit ca defcribi ex hjftoria S. Sufanna:; fed qua;
in hac narrantur, non ultra Bollandus perfequi
voluit , nifi quatenus propofiti argumenti ratio
requirebat . Poftremam itaque partem, qua: alio
fpeftat, omninp refecujt , eamdemque integrara
S.. Sufannae ejufque diei anniverfario refervavit .
Aftorum S. Sufannas duo exemplari Bollandus
habuit, caque peranciqua, & optima: nota;, altrum Cfllegii Fuldenfis , altcrum nefcio unde
acceptumj utrumque accurate contulit cum ter
tio M f. cdice Mop.aftcri S. Maximini Trcyircnfis, & Bonino Mombritio ; & ficubi comperit
inter ie dilfidere , in nocis de qualibet vel levi
difcrcpantia lecYorem admonuit. Sed opera; pretium eft hue transferre, qua; de hifce exemplaribus fuique confilii ratione feripfit Joannes Bol
landus in Commentario , quem Aftis illorum
Martyrum prspofuit . Horum converfionLs , ;tyriique hiftoria fumjnatim cxpofita ejl in ^clis
S. Sufanna Virginis Mtirtyris , qua ad .gufli edita a Surio , fed pbiaft expolita . Hps
"Afta primar flylo deferipta babemus in vftufiis
duobus optima nota exemplaribus , quorum alterum fuie CoUegii Fuldenfis , coniulimufque cum
te-rtio Mf. Monacrii S. Maxminitrevirenfis , &
Bonino Mombritio . J{ecenfet eadem Baxonius ad
an. 294. ex quatuor Mff. ^ps omxffo poflvemo
capite , quo de ipfius Sufanna martyrio peculiariter agitur , priora omnia , qua ad l*os commu
nier fpeclanc', hie damns .
Guilielmus Guperus Bollandi confilium exfecutus , multis poft annis p.oftrema,m Aftorum
S Sudans partem, quam il le iotaftam, reliquerat , ex antiquo Mf. cdice Fuldcnfi defcriptam
tomo fecundo, diei undcima; Augufti men
fis intexuit , Cum res, preclaras hujus Virginis
Martyrs illuftrancUs fiUcpiltcc . Nos vero
fatius efe duximus integrum hiftoriam in qua
tuor paragraphos diftribum hic leftoribus cxhibere > uc expli.cata uno in loco, propofitaque
rerum geftaruni ferie, uno itidem in confpeftu
omnia vickie poffint , qua de vita, & martyrio
pi-jcftahtitrima; hujus Virginis vetetes tradiderunt .
j\c primam quidem panera ex tomo 3. Februal1}. ' alte M m ex tomo 2. Augufti Antuerpien-

AC

MARTTRIS..

iium Hagiologprum defumpfimus . Gum autem

paullo poft nobis agendum fit de quinqu illis
martyribus origine Salonitanis Claudio, Maxi-
mo Prspedigna , Alexandro , & Cuthia , non ''hTi
erit nccefle quae hie cxpofita funt, illic iterum eob indefcribi ; fed fatis fuerit leftores remittere ad SJL!T,
hunc locum , unde haurire poffint uberiorem no*
tiiiam rerum ad cofdem Martyres pertinentiam,
quas in epitomem quamdam contraftas ibidem
perquam breviter perftringemus . Afta , in quibus de Claudii 6 focio
rum converfione ac Martyrio fufe copiofeque
narratur, jure ac mrito ab S. Sufanna nomen
ibi titulum vindicant . In. his quippe Suinnna primas partes agit, prsbetque huic hiftorias
pra:cipuum argumentum, in quo potiffimum verfetur. Quae ad alios pertinent, idcirco inferuntur, quia cum martyrio S. Sufanna:, rebufque,
ab ea gelt is adeo implcita funt , & cohzrent ,
ut ab bis ilia disjungi nequeant, quin huic hiftbri multum five materia; five ornamenti detrahatur . Caeterum baud inepte , meo quidem
judicio , Afta inferibi poffunt: De SS. Mar
tyribus Salonitanis e. gente Valeria Dalmtica:.
Nec fane ab ejufmodi titulo abhorret arguojentum totius hiftorias , Nam fi Artemiarn enri
pias, neminem fortaffis ex tarn illuftri profapia
in Divorum faftos rclatum inventes , quin hu
jus hiftoria: partem aliquam fibi vindicet . Ac
Sufanna quidem, ut diximus, prineipem locum
obtinet ; fed quammulu de Gabinio ejus pa
rente , itemque de Cajo ejufdera patruo , nar
rantur . De Serena Diocletiani conjuge frequens,
eft mentio , & perquam honorfica . Qjid commemorem Maximum Comit m rei privatae , Claudium Clariffimum Maximi fratrem , Praepedignam
Claudii uxorem , & horan1 os Alcxandrum
& Cuthia m , qui ferme dimidiam narrationis
partem occupant ? nam primo , itemque altero
& tertio, capite eorum ad Chriftum converCo,
ac martyrium luculente dcfribitur; quaroquam
iifdem capitibus alia quoque intermifta fint, qua;
ad Sufannara , & primarium totius hiftoria;^ ar
gumentum referuntur . Sed um auftoritate .&
confenfu Majorum fancitum fit , ut hujufmodi
Afta ab S. Sufanna denorninentur , eque opus
eft , peque decet veterem inferiptionem loo
movere , cV novum huic hiftoria; titulum praeligere .
Laurentius Surius & Petrus Galcfinius exifti- \
mant hujus hiftoria; auftores fuifle Notarios ce- J^*1^"'
cJefia? Romanx , qui ea litteris confignarunt , eietRee^.
quai aut fuis ipil oculis. viderant , aut ab ido- "r*,b
neis teftibus, qui rebus gelHs interfuerunt , - del* ^
rant . Alii verifimilius putan.t hujufmodi afta
conferipta fuiffe ab Thrafoue quodam eive Ro
mano. , quem S4. Cajus inter initia PontiGcatus
ad Chriftianam religionem ab D.eorum cultu tradyxerat , quiquc poftea, martyrii palmam adeptus Divorum numerum obtinuit. Is fiquidem
onus hoc religioG officii ac pietatis. fufceperat,,
ut Chriftianis in carcerem inclufis , & rcligionis cauffa vexatis , quae ad victum neceftaria
crant, de fuis facuUatibus large fuppeditaret ; Sc
Pra?~

S.

G A I N

praeterea id muneris habebat, ut afta & certami. na. Martyrum in tabulas & commentaries pbli
cos referret . Caeterum five Thrafo , five alius
quifpiam aequalis , aut fuppar illis temporibus
res geftas S. Sufannae litteris mandaverit , certe
Auftor videtur eiTe fatis idoneus, qui huic hiAuori- ftoriae fidem & auoritatem conciliet . Haec au tern afta tanti facit Malanus , ut eadem apud
'Sollerium in. Auft. ad Ufuard. die xi. Aqg. ce
lebrrima vocet idem vero Sollerius teftis eft,
nihilo, minoris habita fuifle tum a Majoribus
fuis, turn a Baronio , a quibus & probata, &
laudata efle affirmt. Cum his Aftis confentiunt
. Maityrologia vetuftilllma , & prxfertim Martyrolegi mediae aet at is, qui praeclariflma hujus Vir
ginie Martyris elogium paullo ubcrius & piofius adornare cum vellent , omnia omnino,
qu de illa narrant , ex hac hiftoria tamquam
ex fonte fincero & incorrupto hauferunt , atque
in iua fcripta derivarunt, veluti Ado, Notkeru , Rabanus , itemque Beda & Ufuardus , ut
videre liet in variis Apographis , quae fub Be
das atque Ufuardi nomine circumferuntur . Denique Baronius ad an. 294. docet olim id moris
fuifle , ut haec ipfa Aa in facris aedibus , populique Chriftiani conventu, pro concione legerenturj & iifdem veterrima qusque Martyrolo
gia fidem & autoritrem adjungere teftatur.
Quare cum hac hiftoria tot tarn gravium
teftium commendatione nteretur , nemo fupcrioribus faeculis inventus fuit, qui eidem cenluram aliquam infligere auderet : quin immo ubi
que & ab omnibus, qua dignum erat , approba
tion excepta, & tanti habita fuit, ut apud Ecclefiafticos Scriptores eum auftoritatis & honoris
locum obtinuerit , qui probatiffimis quibufque
facrae antiquitatis monumentis omnium conceflli
dari tribuique folet . Sed cum proximo fuperioII fculo prodiiTet in lueem praeclarum illiid Laftantii Firmiani Opufculum de Mortibus Perfecutorum, tum vero exorti funt , qui huj'us hiHidori* ftoriae a-uftoritatem impeterent, atque adeo fun.5, Suhu. <Jitus evertere conarentur , propterea quod alio uifij QUO l ~ i
_ 7
1 ,j
obiecit bus in locis cum Laftantio difcrepare videatur .
Biuziui . Stephanus Baluzius primus omnium limul&opus
Laftantianum' e Bibliotheca Colbertina in publi
cum protulit, fimul & claflicum cecinit ad oppugnnda hujufmodi Afta , quibus duo potiffimum objecic, quae faifa omnino & commentitia
efe cenfuit . Primum illud eft , quod Auftor
Serenam in hanc hiftoriam, fic tamquam in Scenam, induxerit , cui partes pcrfonamque uxoris
Imperatoria; imponeret ; cum ex Laftantio fatis
perfpicuum fit unam Diocletiano uxorem fuiffc ,
cui nomen erat Prifcae , eamque longe diverfam
a fabulofa ilia & fuppofititia Serena . Scd in Aftis S. Serena; fatis fuperque refponfum elle ar
bitrer Baluzio , caeteriique omnibus , qui omni
ope & opera enituntur , ut Serenam ex Diocletianeo thoro dejiciant, cidemque Augultalem titulum ac dignitatem abrogent , atque etiam , fi
fieri poffit, in ordinem redaftam, ex Divorum
Faftis , & antiqui cultus pofleffione depellant .
Illud deinde Baluzius in hifee Aftis graviter reprehendit , quod feriptum cd de nuptiis defignatis Sufanna; , quam Diodetianus ut in matrimonium daret MaximianO filio fuo , omnem operam adhibuifle dicitur; id quippc cum iis , quae
r narrt Laftantius , pugnare , & longe alienuni
cfle a veritate Baluzius putat , eorum opinione
jdeceptus , qui Maximiani nomine Gaieiium intelligi volunt , cum eseteroquin Afta nihil dc

FILIA;

:m

Galerio , ne femel quidem meminerint . Hujus

autcm loci atque inftituti ratio poftulat, ut diluam ac refellam quidquid argumenti ex Laftan
tio arripiunt Baluzius , aliique ad nuptias illas
oppugnandas , in quibus tota fere hiftoria a pri
mo capite ufque ad extremum verfatur ; funt
cnim primarium idemque fere unicum totius narratiouis argumentum , ad quod omnia diftaque
faftaque xeferuntur. Fuere autern permulti , quos
Baluzius in fuas partes traxit , videlicet Anto
nius Pagius, Nicolaus le Nourri Monachus Be- '
,
nediftinus , & plerique Interpretes Laftantii ; at
que ut cateros pretermita m , e noftris Hagiologis Antuerpienfibus Godefridus Henfchenius,
Daniel Papebrochius , Joannes Baptifta Sollerius
curam diligentius examinandi Afta S. Sufannae,
caque ad regulam criticae arris exigendi pofteris
fuis reliquerunt, ad quos futurum erat, ut pertineret Faftos menfis Augufti digerere atque illuftrare. At Guilielmus Cuperus, cui haec pro
vincia obtigit , de Aftis S. Sufannae idem , quod
antea fecerat Baluzius, judicium tulit 5 fed ne
quid de fanftitate & cultu perantiquo S. Sufan
nae detraheret , vide, quid temperamenti invenerit : Imprimis facile y inquit , credimus illaflrem Guihtimi
quamdam Virginem nomine Sufannam filiam S. Ca- "
binii Tresbyteri , & for/am S. Caii Tontificis ex s?SuUnA
fratre neptem, oblatas nobilis Ethnici nuptias recufaffe, ac propterea de profeione fidei Chriflia invide accufatam , domique fu capite truncatarn fuiffe . ^clorum fubantia cum allatis
Vfuardi verbis , & annunciatione bodierni Martyrologii Byomani , baud difficulter componi poteji .
Afta hujus preclara; Virginis & Martyris , fi urnquam conferipta fuerint , injuria temporum ,
aut in pofteriori fxviifima Dioclctiani pcrfecutione interiifl exiftimat . Qiias vero nunc extant
cjufdem Afta , tam multis apographis ac typis
coniigaata , pofteriorum temporum fcetum cfle
male conccptum atque informem arbitratur , Et
Cuperus quidem hoc temperamento appofito fa
tis confultum cfle putat Ufuardo , & Romano
Martyrologio hodierno, & falvam retineri utriufquc auoritatem; & quid. faciet Adone ? quid
Notkero ? quid Rbano ? quid multis Ufuardi
& Beda: cxemplaribus , creterifque Martyrographis , qui fumino confenfu tradunt Sufannam ob
repudiatas Maximiani Augufti ac Caefaris nuptias
interfeftam fuific, & pervulgatis cjufdem Aftis ,
ut ait Baronius, fidem adjiciunt? an horum om
nium confentiens auftoritas ad fidem huic hifto- muit,-,
riae conciliandam parum idnea videtur f angra- Minyreviffimis illis & fanftiffimis viris ad rem hanc [titL'""/*
examinandani , momcntoquc fuo ponderandam ojuda .
judicium & acumen, curam & ftudium inquircndae veritatis defuiflc diccmus ? an nihil penfi putemus illis fuifle dubia pro certis , faifa pro ve
ris in fuos codices refcrre , & fuis aequalibus pofterifque obtrudere ? Hanc certe de lummis illis
viris opinionem habuifle videtur Paullus Bauldrius , qui in Indice ad Laftant. fane audafter,
nihil haefitans , nihil tot Martyrologorum auftoritatem veritus plane affirmt Sufannae cum
Maximiane tentatum matrimonium menas tffe fa
bulas . Vellern cogitaflet , antcquam ifta taminconfiderate diceret , quanta; demum impudentiae
fit Divorum hiftorias graviilmorum Scriptrum
teftimonio , & multarum attatum confenfu firmatas non modo in dubium vocare , fed etiam
tamquam fabulas, anilefque commentationcs exploderc .
Cacterum accrrime omnium in univerfam S.
Su-

&6

DE

S.

SUSANNA

Sufanna hifbnam mucronem cenforium exaeuit

Tillemontius tota. 4. hit. ecclef. in notis ad
Cajum Papam , qui earn nullo prorfus modo
{irobari deferidique poife affirmt . Ncc vero fourri fummam & caput totius hiftoria invafit,
quod eil de Auguftalibus nuptis Sufanna bblatis , ab eaqe conftancifime repuditis ;
fed etiam Hifcc Actis ftyli quamdam barbariem
objecit non modo propter genus orationis unTillemoOD. djque fcatens folacifmis ac barbarifmis , quod
m Ait
S. SUfm- quidem librariorum infcitia atque incurias atM infli tribui poflet $ fed multo magis propter hanc
<? '"
cauam, quod qujfquis fuit hj'us hiftoria Scriptor , contra quam decori , c yeritatis ratio
ftoftulat , temporibus ill is perfonis, qua non
unt convenientiauque , fed maxime repugnant ,
mperite admodum ridiculeque affinxerit . Locos
illos , quibus Tillemontius hujufmodi cenfuras
inflixit, vindicabimus , apta ciquc explicatiohe adhibita , in animadverfionibus noftris , quas
Atis S. Sufanna fubjiciemus . Nec yero his
termini's cenfuram fuam Tillemontius cohibuit ;
fed quod nenio adhuc fecit , ultra progreflus
Jaudem Virginitatis ac martyrii , qua omnium
conceflu Suiannae debetur, in contrqverfiam vocat . Quid ita ? quia uterque ille titulus abfft
a Kalcndario Frontonis , & Hieronymianis apo
praphis , Eximatur igitur , fi fuperis placet , e
numero Martyrum Laurentius, expungatur Caecilia 5 neutri enim idem Frontonis Kalendarium Martyris nomen appofuit. Ad incertum
revocetur tituli utriufque' poflflo vel antiquiffima , quam ne ipfo quidem Tillemontio diffitente , ' totius ecclefiae confenfu innumerabiies
i)ivi Divaeque obtinent, quippe cum in vetuftis
Kalendariis neque virgiries, neque martyres pellentur . Caterum hoc quidquid eft argumenti ex illorum
uiorum numero eft
elt , qua; m
in icholis
fcholis vocantur negativa 3 quibus nifi aliquod fulcimentum aliunde fubjicias, nihil efficere aut concludere^poilit . Prasterea vim omncm , fi qua ineft
huic argumento , clidunt vetus Martyrologium
Romanum editum a Rpfweydo , & fi Bedam
genuinum excipias, quem tomo fecundo Martii
prifixerunt Godefridus Henfchenius, & Daniel
Papebrochius , catena omnia pofteriorum tatum Martyrologia , in quibus titulum virgims
ac martyris diferte additum , adfcriptumquc Su
fanna invenjes ecclefia univerfa confentiente ,
qua illi virginis martyris cultum inde ufque
ab antiquiffimis temporibus decrevit. Quod autem idem Tillemontius de Serena & Alexandra
ibidem adjecit , quibus itidem & nomen & connubium Auguftale eripere conatur, quemadmodum refelli poffit ac debeat, habes ex Ais S.
Serena a nobis fupra defcriptis . Hie nobis rc
futanda funt argumenta, qua Augublibu nuUiai. Sn~ ptjis S. Sufanna Baluzius , Tillemontius, aliir
": obiiciunt , contra quos difputationem indiciotl*. itmiemus , qua quidem, nib vehtmcnter erro,
lacra profanaque hiftoria aliquid lucs impertiet, errata corriget, ambigua diflinguet , involuta expedict , & quod caput cfl: , hiftoriam S.
Sufanna , quam adverfarii tantopere labefacbre
conantur , ab ornni falfitatis ac mendacii fufpiione vindicabit .
De Patria S. Sufanna nihil ejus Afta , nihil
?Sufnn veteres Scriptores commmorant . Sunt tarnen
onjeura; quadam baud omnino abfurda, qua
*nnoe ubi orta fit , nobis indicio effe poterunt , De* 'y- inde in difquifitionem vocabimus annum, diem14^ que, quo Sufanna martyrium obiit, qiio in fe-

V.

A t

M.

pulchro depofita , quo denique ~3 pro more rit

que illorum tcmporum, in numerum Divorum
adfcripta eft.
Multa nobis praterea fuppetunt 3 quas fcribamus, de fanctiflima hujus virginis ac marty
ris cultu , qui cum jam inde ab ejus martyrio
vigere cceperit , quotidie magis effloruit . Hue . *JjjJJ
pertinet illius bafilica, in qua condita eft, -nlni
ligio magnificentia 5 hue adde Romanorum Wim
Pontificum , & S. R. E. Cardinalium pie.tatem
ac munificentiam , quibus maxime cordi fuit ,
ejus & venrationem augere , & bafilicam egregiis
orna men tis donifque decorare . Qua; quidem om
nia perbrevi narratione complexi , fuis quaeque
temporibus fubjiciemus , & quam diligentiflime
fieri pocerit , explicabimus .
CAPUT

PRIMUM,

De Sufanna Virgine ac martyre , ejufqye

nuptiis Maximiano Jeereds .
S. L
Teflimonia ex Martyrologiis .
I. Tj* X Martyrologio Romano antiquo : I I.
4 Idus *ueufii , . Sufanna a Virginis
Martyris
II. Ex Martyrologio Romano hodierno . .
Idus Augufii item b \ S. Sufanna virginis ,
qua cum effet nobili profapia orta 3 & B. Caii
Tontificis neptis 3 martyrii palmam 3 tempore Diocletiani , capitis obtruncatione promeruit.
^
'
n
III. Ex Apographo Lucenfi Hieronymiano :
ill. Idus lAugufti Totalis S. Sufanna c.
IV. Ex Martyrol. Mf. Regina? Svecia; : I Hi
Idus ^fugufli: juxta duos domos d iocletianus J^atalis S. Sufanna virginis 3 ac mar
tyris .
V. Ex Beda genuino , apud Bollandiftas To
mo II. 1 1 1. Id. Jtug. Roma S. Tiburtii martyris
& Sufanna e .
VI. Ex Apographo f ejufdem Beda; nomen
pra;ferente : ni. Id. *ug. Trtale S. Su
fanna V. qua fuit filia Gabinii Trcsbyteri fratris
Caii . ergo fub Diocletiano Imperato
rs pa'a efl 3 quod nollct Maximo filio ejus in
conjugio fociari ; fed in v.irgiuitate permanere ,
bortante eam Cajo 3 & Serena An*
gufla 3 ut flabilis permanent in fide & caflitate
perpetua , Tropter hoc juffit Diocletianus pofl alia tormenta 3 in domo propria gladio percut 3
& ftc martyrium confunimayit .
VII. Ex Ufuardo apud Sollerium : in. Id,
lAugufli : inter duas Lauros Ts(atalis S. Ti
burtii &c. Item S. Sufann.a virginis , qua
cum effet nobili profapia orta , & B. Caii Pontificis neptis , martyrii palmam 3 tempore Diockr
tiani , capitis obtruncatione promeruit.
VIII. Ex Apographo Ufuardino Centulenfi :
I{pm<e S. Sufanna 3 qua / g Imperatoxis S
fprevit conjugium 3 ut Cbrifti Domini fortiretur
confortium .
IX. Ex Apographo Ufuardino Hagenoyenfi:
* S. Sufanna V, & M. qua fuit virgo nobilis 3 & pulchra; & petebatur uxor a Diocletia
no Maximino h filio fuo 3 qua virginitatem fervare dotla e a Ptre fuo S. Caloinio. 3 & Tatruo
S. Gajo fummo Tontifice 3 & Serena Impratrice,.
it quia onfentire xtoluit torn pro virginitatt ,
quam

5.

G N II

'/pirn pro fide , inaudita tormenta paffa efl . 2{oviffime yero vitam finivit .
X. Ex Mauro Rbano : Trtale S. Sur
fanna virginis , qua fuit filia Gabinii Presbyteri
fratris S. Gaii Tapa . ergo virgo fub Diocler
tiano Imperatore paffa efl, eo quod nollet Maxir
filio fuo in conjugio fociari , fed in virginitate permanere ; bortante earn Gajo Epifcopo , nep
non & Serena ^ugufla , ut flabilis permaneret in
fide Chrifli , " caflitate perpetua ; propter hoc
juflit earn Diocletianus , pofi alia tormenta , in
domo propria gladio percut , & fie martyrium
conjummavit . Tradia vero Serena ^dugufla coU
legit corpus S. Virginis , & fanguinem , quem
fuderat in eodem loco , juo velamine terfit , & pofuit in capfam argenteam in palatio fuo , ubi diu
nouque furtivis v icibus orare non cefabat . Cor
pus S. Sufanna ipfa manibus fuis ornavit cum
. linteaminibus , & aromatibus , & pofuit juxta
corpora Sorum in ccemeterio ^lexandri .
XI. Ex Adone . T^atalis S. Sufanna V. & M.
fub Diocletiano 3 & Maximiano lAuguflis , judice i Macedonia . Fuit autem filia gloriofi Presr
byteri Gabinii , fratris Gaii Epifcopi & martyris , nobili fatis orta progenie , quam pater nutriverat y & divinis litteris imbuerat . oudiens
itaque Diocletianus de paella , quod pulchritudine , & fapientia pracelleret , fnifit ad Gabinium ,
quemdam qui erat ex genere ejus , 1 confobrinum
fuum , nomine Claudium, & petivit earn ^ugufius filio fuo in conjugem . Qua fpiritu Snelo
corroborata conjugium bujufmodi refpuit, & refpondens patri & avnculo dixit : Tater fcio ,
quia de ore tuo fum erudita, ut caflitatem fludeam ferrare, & pudicitiam Domino Jefu Chriflo exhibere . In ejus ergo timore jam conflituta
numquam coinquinabor virili commiftione ; fed cui
tnefemelteadidifli, ipfifcrvio> & ipft confido&c.
tum estera ex ejus Aclis fummatim defcripta
perfequitur , & concludit : Tafsa efl autem tertio
Idus Augufli .
XII. Ex Notkero: S. Sufanna V.&M.
fub Diocletiano & Maximiano Imperatoribus , judice Macedonia . Fuit autem filia gloriofi Tresbyteri & M. Gabinii, fratris Gaii l'apte & M. nobiii fata propagine. ^udiens Diocletianus de puella , quod pulcbritudine , & fapientia pracelleret,
miftt ad Gabinium quemdam confobrinum fuum
nomine Claudium , & petiit earn jlugnflo Maxi
mino filio fuo in conjugem . Cujus petitionem , &
filia , & ptre , ac pracipue patruo relucante ,
Diocletianus juffit filio fuo Maximino , ut abuteretur Sufanna in domo fua , ficut ipft luberet .
Qui ingrefj'us dornum , ubi S. Virgo orabat , vidit nimiam claritatem fuper earn , & tremefaus ad palatium recurrit . Quod Diocletianus audiens , miftt Macedoniurn , qui earn intra domum
patris fui conflringeret , illeque expoliatam earn
cpit fuflibus cadere : cumqut beata virgo in
confcffione Chrifli perfeveraret , gladio pereuffa ,
fpiritum incontaminatum Deo reddidit. Cujus cor
pus Serena ^ugufta notlu collegit , & manibus
fuis aromatibus canditum , linteaminibus involutum pofuit juxta corpora Sanorum in cce
meterio Alexandri in arenario, juxta S. Alexandrum ni. Id. lAugufli . Sanguinem vero martyris velamine deterfit , & pofuit in capfa argen-,
tea , in palatio domus fua ; ubi diu nouque
furtivis orationibus femetipfqm Domino effundebat .
XIII. Ex Petro Galefinio . S. Sufanna
M. qua filia Gabinii fratris S. Caii Tapa ,
lllytici Sacri ,.

FI L I ;

577

eadem Diocletiana perfecutione , forti conflantique

animo martyrium fubiit 9 abfcijfo capite ,. JjfU
corpus Serena Jugufla fepetiendum curavit .
$.

II.

7^ in Martyrologia .
a Hoc Martyrologium , quod vel antiquita te ^
velauftoritate maxime excellit , Sufannac tituluro
utr.umque virginitatis ac martyxii adcribit ,
quem TiUemontius in dubium vocat .
b Autor hodierni Martyrologii Romani , ut
alia plurima , fie hoc S. Sufanna? elogium ex
Ufuardo totidem iifdemque verbis defcripfit .
Hujus Martyrologii Scriptor , eu fuerit
Eufebius , five Hieronymus , five alius , hoc
tantum oneris fufcepit , ut ex hiftoriis martyrum nudum fere nomen martyrum locumque
eertaminis defumeret , ca:teris praetermifls , qua:
ad rationem hujus inftifuti non pertinebant .
Mirum igitur videri non debuit Tillemontio ,
fi neque virginis , neque martyri titulum Sufannae appofuit .
d Cur sedibus S. Gaii & Gabinii ab Diocle
tiano cognomen inditum fit , rationem reddemus cap. v. . 5,
e Beda aliquod Hieronymiani Martyrologii
exemplar fibi propofitum habuit , unde marty
rum nomina , & certaminum loca defcriberet ,
quae ipfe deide augerct ornaretque clogiis fane
prolixiSi tempus genufque martyrii adjiciens ,
aliaque hujufmodi , fi quatexcorum hiftoriis addifcere poterat . Sed cum fere ad nonaginta ejufmodi elogia collegiflet , in fuos qu&'que lies
diftributa , multo plures anni dies omnino va?
cuos reliquit , caeros autem more Hiero?
ny miao folum fubjecit , cum loco martyrii
nomina martyrum nuda atque inornata 5 quibus
( ait Henfchenius ) addere quidquam vel tarnquam abunde cognitis noluit , vel non potuit ,
ois necdum , ut fperarat , repertis . Quare idcirco S. Sufanna: neque martyris ac virginis noram
neque elogii quidquam appofuit , quia
vel ejus praeclara gefta erant notiflima , atque
apud omnes pervulgata , vel ejus Aorum
piar nullum naneifei potuerat .
f Quod fub nomine Venerabilis Bedae vulgatum eft typis Plantinianis Martyrologium , fatis conftat non eflc germanum hujus Scriptoris
opus, fed partim ex Adone, partim ex ipfomet
Beda, partim aliunde confeum.
g Maximianus itaque, cui Sufanna uxor deftinata fuerat, non Galerius Caefar, fedHerculius Auguftus & Imperator fuit.
h Maximus , Maximinus , Maximianus idem ,
& ejufdem nomen eft, paucarum litterarum vel
adjeftione auum , vel detratatione contratum .
i Macedonia judice : Huic Ara S. Sufannaepotius carnificis , quam judicis partes attribuunt ,
1 Id videtur ex Actis defumptum , ubi con*
fobrini vocantur , qui vere funt proprieque pa-<
trueles ,

Ccc

A-

-578

DE

S.

SUSANNA

CAPUT SECUNDUM.
lAila S. Sufanna Virginis & Martyris
etc antiquis Codicibus.'
.

I.

f. Sufanna genus , indoles y educatio y &proppfitum

'.' tuenda Virginitatis . Claudii ejus conjanguinet
1 ad Chrifium converfio .
Maximiani JuCalilnitll TEmporibus Diocletian^ ,
Ifesb."
guorum fuit quidam "Presbyter nomine b
Gabinius y z de urbe Roma y frater d uterinas
b aii Epifcopi urbis J{pma y doclus in divinis li d bris y amator tam divins Sapitntia j quant mundanarnm litterarum . Hic frequens traabat cum
f Cajo germano fuo "' it ut libros f tratlatiomm
4 faceret contra Taganos', '& erat eruditus in om
ni mundana drtisfiudiq litterarum : qu} tarnen ,
g " o7? ortus progenie g fameiiffime cognofeebatur y eo ' quod effet de genere Diocetiani Augnfii.T>{am " Cajus it' vulgabatur .' Hic Gabi
nius Tresbyter dum haberet filiam unieam dulcifSufinnim fimam\'y & pulcherrimam '3 quam utriverat in erufc'j\m dT ditiohe litterarum mundana artis 3 fimiliier
di
vinis Ubrisimberat 3 faa e hujus ingenii ar
tificio patri 'fuo aqualit ." '
Dio- ' Audiens hoc Dioletianus de puella , quia &
wVx'imu. pukbriwdine y & fapientia effet formofa , mit
no Aug. - ad Gabinium , *& ptiit earn \Augufio h ' Maxi*
miao filio 'fuo in conjgium . Et I mittens ad
. ' jj Gabinium quedam y qui ex gener ejus ' erat , m
confob rinum fuum nomine Claudinmy ex affe&u n
1
generofitats , ut ' omnia paifice obt[nerei Gabim m'o "Presbytero .' Veniens atem Claudius ad ' Gan biniam 3 Jic cum alloquitur ' dicens : J^ifi dies

feftus 'occurrijfet in praceptis Dorninorum noflrorum sAugufiorum y ut' me ad vefiram caritatem

dirigeret
; tdmen vos debuiftis longe 'fieri a
Undiut
mandai* pareniHm fuavitatis agniuone. Quid melius eliDiocletiani expont gere dignius eft , quam ut gencrojiias nora conGabinio. junfhonis reparetur per claritatem Dominorum
nororum lAuguorum?
'"'
p
' I{efpondit~ Gabinius Tres byter dicens : "bfos p
humiles uHdf digni fumus cognati dici majorum ?
Bgfpandie Claudius dicens : c\Sant~lfrater 3 numq quid tu filius non es 'Maximini , cujus & Ca
r jus Epifop'us vt/ler frater , famatimi Senatoris " Confiis 3 patrui nori & % ' confobrini
Dominorum 1 nororum Augorum . Hefpondit Ga
binius : Ita e : tarnen nos Ultimi 3 & inanes temporum non fumus digni hoc dici : Dit ad eum
Claudius : "fruSum natienis comrmtnis y habito confiliofapienti 3 boc* praeeperunt Domini nori Trineipes 3 & Diocletiams\Auguus 3 ut t 'filiam
tuam , quam cognoyimus eruditam in omni fa
W-, pientia 3 in conjunSionem filio ejus tr \
. Maximiano ^Auguflo copuletur : quia jufium e ,
ut ex'radice ' firma virguita nata non feparentur 3 quod tarnen a nobis optrntdum femper fperetur in gadi . P^efpndit Gabinius "Presbyter;
Inducas mihi date , ut animum puella obligem
X cariiati . Et data pace falutationis excef*
feruni ,
Tunc veniens Gabinius "Presbyter ad filiam fuam
nomine Sufannam , quam ampkclens dixit ci : Defidero te ad fantlum Patrem 3 & germanum nofirum y rium turna djum Epifcopum' dud y ut
quod in te contulit Spiritus Santlus ', non ' eva1 ~ -i

V.

AC

M.

cuetur . Eodem tempore ngavit venire ad fe fan*

Rum Cajum Epif y & narrayit ei prim*
omnia qua ge/la fuerant 1 intr antes in domum y dixermt puella cum lacrymis : Dioletia
nus Auguftus direxit ai nos Claudium a a confo*
aa
brinum nofirum , qui veniens ad nos te cbarimam filiam fuo filio Maximiano in conjugium petere faclarayit ' ;
t\efpondit Sufanna ad patrem fuum , & dixit i
Ubi fapientia tua exebfs eft , ut non fcires me Serum
tffie Chriftianam, fient & ros Dotierest Quare renwV
coinquinafli OS tuum y yei aurcs audiendo pollu
tes ferments , ut ego cmjungar crudxli "Pagano ,
quem vos fecundum fidem Domini, non muiis
negare generofitati yeflra e'e conjunRwm ? Ta
rnen gloria Deo omnipotently qui me dignatus e
eonjungi corporibus fanorum ; quia fie credo in
Domino Jefu Cbriflo } quia per me bb hunc conbb
iemptumy afcendo ad palmara mariyrii . Hffpondit Gabinius "Presbyter : Ergo filia confiant efto
in fide y. quam tenes. Refpondit Cajus Epifcopus ,
& dixit : Et nos mereamur fruum oblationis of
fene Domino JeJuChrio de conavtia tu*.: quia
fuo pietatem ejus in omnes homines ee , &"
mifericordem Dominum Jefum Cbrium . l\efpondit
Sufanna ad Cajum Epif T^ium fuum , & ad
patrem fuum Gabinium "Presbyterum , " dixit
eis : ' Domini mei ego fcio , quia de ore tuo hoc Pmu c
fum erudita ut aflitatem jluderem femper fervare & pudicitiam Domino Je/ Cbrifto exhh yirgmiti.
berem. Et in ejus timore'jam conflituta , nun-,em*m'
quam coinquinabor virilem commium amoris F ex* '

ludio ; fed cui tu me femel tradidifti y ipfi feryio V ty. in ipfo confido y quia ipfe novit con
fidentiam meam. Cajus Epif dixit: Ergo fi
jam'femel tradita es Deo , cuflodi pracepta ejus y
quia fie dignatus e nobis fervis fuis per tvangelicam dodrinam declarare dd yeftigium
ut di
cum fiabitis ante "Principes y & Trafides non prameditari qualiter refpondeatis 3 quia dabitur yobis
in illa hora quid dientis ;' quia non vos loquimini 3 fed Spitus Santlus qui loquitur pro vobis .
t^fpondit Sufanna cum lacrymis , & dixit: Sic
fpero in Dominum Jefum Cbrium. y quia orationibus veflris templum ' Dei ejficiar y fiut\Apofiolus Beatus Paullus nos commonet dicens: Tem
plum enim Dei fanum e y quod eis vos y ne
mo vos fducat .
' Eifdem invicem traftantibus y fubito yenitClau- <;uU4,t
dius ad eos pofl dies tres , & cum gaudio in- ierum ci
troivit in domum Gabinii y & invenit eos fedn- V'
tes . Qui tarnen cum magna muliitudine " obfequio cum ' venifi'et 3 non introivit cum aliquo
de obfequio militantium y nifi ipfe folus. Et in
intritu ejus fuit gaudium y r in prafentia com
mune funt amplexi ce ofeulantes fe in

vicem. Claudius vero ff Clarijfimus dixit :' Co

ff
gnovit fanitas Vera y quo gaudio venerim
ad vos? Refpondit Cajus Epifcopus 3 & dixit ad
eum : Si caufa g g alia funt , tarnen yel pro gCr
nealogia communi , &' genere nora conjunionis , nos meremur prajentari cognationi . Clau
dius dixit : Ergo modo cognofeat h h fanitas Ve
hh
ra, quia Dominus nofier Dioletianus Auguus
amicitiam v'e/ira cognationis , &. affeftum defide
rat amplecli . Unde commoneo 3 & etiam tarnen
rogo fanimoniam veftram 3 ut faciatis volunta'
iem Domini Trincipis totius Mundi, &
ejus gaudio repleatis .' Vgfpondit Gabinius Tres*
byter 3 &, dixit : Divulga' fanclo Epifcopo pra-.
ctptionnii JLugui Claudius dixit Ego cum gait,
dio , & glorin deyulgaha : &\ 4ixit Claudius*
-
, , ...
. Dornt-

S.

G A I N 1

Dominus' nofler clementiffimus ^uguftus filiam veflram , ncp'tem meam in conjugio petit ^Augufto 3
t i
& ii fari filio fuo Maximiano , eo quoi multa
bona de ejus eruditions cognoviffet . T^ibil enim
melius efje cognovimus , quam ut generatio noftra ad nfulas imperii migrare feftinet , & gejkjc
nus nofirum augeatur fublimitate praclartim.
Gabinius Tresbyter dixit : 7{ihtl ext'raneum nobis obfcurat 3 vel impedit : tarnen quramus fimu animum . '
Tunc vocta eft puella Sufanna in confpetlu
Claudii y & Gabinii Presbyteri , & Caii Epifcopi y ut nullus alius judicaretur prafens ejfe cum
eis . Tunc Claudius vident Sufannam , cum lacrymis amplei earn yoluit , & ofculari 3 quia car
ritati y & genetofitati proximus jungebatur . fpondit Sufanna , & dixit ad Claudium : 7v(o/j
Contaminare os meum , quia Dominus meus Jefus
Chriflus novit, quia nunquam os ancilU fua tetigit vir . Bfpndit Claudius , & dixit : Ego
quidem fecundum caritatis affeum votui ofcu
lari te dominam y & neptem meam . Sufanna in
confpeilu Gabinii Presbyteri patris fui , & Caii
Epifcopi c dixit : ^ tantum ego recufo ofcutum tuum , fed recufabo quia de facrificiis idolorum pollutum eft os tuum . Claudius dixit : Et
quid faciam , lit purificetur os meum ab immunSufinn* ditia ifta ? dixit ei Sufanna : Hoc faciendum tibi
Cliudium e ut pcenitentiam aas , & bapti^eris in no,drb*p.if- mine Patris , & filii , & Spiritus Santli .
ma iufciClaudius dixit ad Cajum Epifcopum : Ergo pu^ rificate ft melius eft homo mitndus 3 qui cre
dit in Cbrifto , quam in Deos , quos coli 3 &
facrificia obtuli , quibus & "Principes noftri butniliantur . Cajus Epifcopus refpondens dixit ad
IBafaf le Claudium : EraterClaudi audA me. e quod
'- *V commoneo . Hoc autem quod agere venifli , Doii% doeei. minus te redimere vult per puelU petitionem ,
fit falvum fit genus noflrum , quia ipfe Dominus
dignatus eft in Evangelio dicere : Venite ad me
omnes qui laboratis , & onerati eftis 3 & ego
reficiam vos . Thulium onus peccatorutn pejus eft ,
quam ut idofts coinquinetur homo 3 quem Dptittus Dsus fecit: pro quo dignatus eft ad terram
defcendere , & nafci per Virginem 3 & humilia-r
ri , & mori propter hominem , quern refurgendo
ipfe Dominus de inferno relevare dignatus eft 3
qui tenebatur yinculis peccatorutn , hoc eft idolis
fervientium , & ut ereftus ufque ad ccelorum ter-:
minum perduceretur . Claudius autem omnia cum
gaudio fufcipiens dixit ad Cajum Epifcopum: Vir
\everendiffime , omnia faciam , qua nobis prdiatis ; tantum ut petitio, Jiugufti Dioletiani non
tardetur . Cajus Epifcopus dixit : Tu frater prius
fac petitionem noftram 3 & omnia oneduntitr
tibi bona precanti .
Claudius dixit: Dec brate mihi omnia, quacut
flodire debeam 3 & faciq pracepta veftra , Ta
rnen quid agendum fit Augufto Diocktiano , hoc
me infiruite continuo, & relationem meam qua
rter Uli expanam . Cajus Epifcopus dixit : Tu
frater utere conftlio meo 3 & efto fidelis Deo 3
1 1
& age pcenitentiam de 11 fanguine fanorum,
quem eff'udii 3 & baptifmum percipe 3 & omnia
miniftrabuntur tibi, Quia Dominus nofter fic di
gnatus eft nos admonere dicens: Cum flabitis an
te Traftdes 3 & 1{eges 3 ego dabo vobis os , er
fapientiam , cui nan poffint refifter-e omnes adyerfarii yeftri . Claudius dixit : Et dum baptif:
percepero , delebuntur omnia facinara cor
dis mei ? fyfpondit Cajus 3 & dixit : Omnia layabuntur facinora'y tantum tu fidelitev crede , Ear
illyrii Sacri Tom. //,

Fi L I A:

57*
dem vero hora mittens fe Sufanna ad pedes Caii
Epifcopi y dixit ei : Domine , per Cbriftum te con
juro ne tardes eum baptizare , fed redime tum :
dicit ei Cajus Epifcopus : Inquifitionem qura
mus y fi ex toto corde credere feftinat . Claudius
dixit : lu veftra pollicitation credo 3 ft omnia mi- Cum<u
hi laxantur delicia, Cajus Epifcopus dixit : Im ffi^h'***
nomine Jefu Cbrifti 3 & Dei Omnipotentis , om~
' 1
nia tibi relaxantur peccatp, Eodem die mm pro- mm
jecit fe in terram ante pedes Caii Epifcopi , Zir
jafians fe3 & n n afpergens pulverem terra in a n
caput fuum , fic ajebat dicens ; Domine Deus lu
men aternum ignofce mibi omnia , qua in fantlis
tuis geffi y quia nefciens feci , & ola 3 quibus
facrificia obtuli mifer , inanis , & vacuus refpuo .
i{eple me gratia tua , ut fciant omnes filii mei ,
vtl uxor mea , quia tu falvas omnes fperantes
in te . Tunc fecit eum catechumenum 3 & dedit * * cf
ei o o medicinante & dimifit eum,
techumeaus .
09
N T A.
a Haud dubie is eft Herculius , quem Dio-r
rietianus an. . nomine Auguftali impertiit,
& CoUcgam appellavit. Ab his duobus Auguftis fumpta eft Epocha rerum , qua: deinceps
narrantur . Nec vero alius Maximianus , nifi
Herculius, in hanc hiftoriam, fic tamquam in
icenam producitur .
b In aliis codicibus alias Gavinius , alias Gar
vinus .
e Non quod genere aut patria Romanus efr
fet, fed quia e Dalmatis oriundus in Romanam
civitatem adfcriptus fuerat , vel quia urbis , fi
ve ecdeiia; Romana; Presbyter erat.
d Fratres uterini vulgo dici folent , qui ab
eadem matre procreati cum fint , non eumdem
patrem habuerunt. $ed vis a notfo huic voa
bulo fubjeda hic lathis patetj necfolum ex ea-
dem matre, fed etiam ex iifdem & patre & ma^
tre genitos comple&itur j riam hi quoque ute
rini vere dici poffunt , quippe cum ex eodem
utero prodierint . Cajus igitur & Gabinius fra
tres eranf, nec folum matris, fed etiam patris
ejufdem filii j nam paullo infra idem Maximinus utriufque parens fuiflfe dicitur , Nihil igi*
tur cauffe fuit , cur Tilkmontius Auftorem hu-r
jus hiftoria; parum fibi confiare fripferit, propterea quod quem hic fratrem uterinum Caii
appellac , huic poftea eumdem atque sjo prntem attribut. Nimirum Tillemontius in hifce Ais morofius, quam fif necele , verborum
proprietatem requirit,
e H>c quoque Tillemontius podum in feir
po invenit; nam fanftos viros, inquit , magis
feire y quam amare ljtteras humanas addecet .
Vah putidum cacoethes vetera fcripta caftigandi, modum omnem sequsc ac moderata; enfuras
tranfiliens !
f Dolendum nobis eft, quod tarn egregia monumenta interierint ; at cum hac ignota fue*
rint Hieronymo , ac cateris qui de Scriptoribus Ecdefiafticis antiquis mentionem feeerunt ,
id fatis auflas vifum eft Tillemontio , cur d
hifee Gabin fcriptis dubitari poffe cenfuerit ,
Quanto cautius ac prudeptius Joanns Bollandus in Aftis S. Gabinii : lpfe quoquc libros Traatuum contrahganos compofuiffe traditur ; qui
tarnen fi abfoluti ab eo fuere , poftea interiderunt .
g Ideft fama latijfime cognofcebatur , ut hun
locum corrigit & explicat Surius,
Cc ?
h Pic-

X*U:

to

pE $-

S ANN A

V.

ACM.

fc. Plerique Codices pro Maximiam xhiben

Maxi'minum . Sed nihil- intereft , utro vocabulo
maris nm unum idenique ppra) eft , n-if
quod una littera vel inferta", yel exempta paul?
ittlum varietur. Cseterum apud.yejir.es & Herulius , & Galerius , & Daja, five Daza,- qibus
Idem prnornen fuit ,.' alias; Maximiani y alias
Maximini Vocabulo afflciuntur j & cum ad cos
defignandos hoc folum pragnomen fere dhibeant \
fxpe incertum eft , quemnam ex illis' iotelligi
b'porteat. Errant/ vero, qui'ptan in hifee Aftis
Maximiani vocabulo fubefe Galerim' i quipp
omnia , quae in' ha hiftbpa de Maximiapp nar4
rantur ', referenda eile ?d Maximianum Hcrcujium infra dec'rabimus Cap/j,
a* } 4.' 'A
TiHemontius quide'm fufpicabatur* futuros qui
nuptias SufannasHercujio" decretas fuiffe contenderet j ' fed begat ' id pofle dferai V quippe
Herculius turn Eutropiam in Matrimonio bb'at. H'uic argumento farjsfaciemuY cap.'a. $.4.
Nihil igitur eft, cur ! uorem bujtt's hiftoria?
cum Tillemontio reprebendas quod Maxjrniabp i cui Sufanna uxor 'deftiiiata fuit , 'titlum
Augufti attriburit . CeteVura Philippus Brietius
ante nos SufannamMaxiniiano Herculio defponfam ac' deftinatam fuifle cenfuit'. '
'""
1 De. Sfannae' nuptiis agj eceptum eft intra

Gabinii pater erat . Non ergo fratres utrig o?

lorn ,' jdeft ab cadem matre, &d e.iam ab codera
. petre geniti fuerunu
f En iterum a propria in a^icnam fignificaripT
dstprtum vocabuura. Maxinjinus
enim prens'Caii & Gabinii ut Caudii , fie Djepletiani patruu erat , Nam Valerius pater Diocletiani erat frater Maximiai V itemque ejus , a
quo Claudius &Maximus procread fuerunt . .yj,
s Caput i. hiftorias Dipclet.'
i.' . jf ftrc.
porro ide.qj Maxirainus , quamquam nulla fanguinis prppinquitate attwgeret utrj,
que tarnen Augufto , Dipcletiano #
Herculio , edem cognationis vinculo cqm'ii.nus
prppterea'dicitr quod Herculius. per adoptio in Valeriam familiam adferiptys fueraj , atque irj focietatem Imperii adfeitus &' frater appehjtgs . Difplicet autem Tillemontio hc Diocletiani
quern loco obfeuro & ignobjli 'ortu m
fermt, cum'.Maximino Cnfule Senatore il-
luftriffimo cognado , In Hiftor. Diocl. cap. 1,
. 2. habes , quid Tillemontio refpondeas .
- t Corrige, u filia 4 1" ' " '
u yide' cap. 3.:if! v. ubi rationem reddimus ,
cur qui Auguftali'dignitate frater erat, j$ Dip-,
letiapi filiu appelletpr .
k x Codex S. Maxixn,' haritatf , ita & Surius .

finem vertentis ' an. 294: mepfe Novembri .' Vide qua? difluri fumiis in A'ftis SS. Martyr. Claudii , Maximi See. Cap. . $. t. :
J

formula fignificari yipVtur Chriftianje

falta'tionis officiumj-qubd ut inGab^niun^ cpnyeniat abhbrret' tarnen , ' inqufcr..Til}emoqtiw a

1 m Auftor hujs" hiftriad epgnationum yoca.bulis ferme abutitur j' & cum' plur fint confanguinitatis genera "f non admodum labbrat quibus
quodque'nominibus defignet ac diftinguat . Qui
e duabs foVribu's alter ex altera editi funt , h<
confobrinidicuritur. Contra yero,* quos duo fratres genuernt, hi patruelc's appellari (oient. Porj
ro pater Gabinii & pater Claudii * fratres'' ernt i
ex quo fit, ut Gabinis & Claudius cognatiohe
patruelcs effent . Vide caput 1. hiftor. Oiockt
$.7. & 8.
- n Jdeft prseclari generis utrique Gabinio &
Claudio communis ,
1
o Hunc locum ut magi perfpicuum redderetf
Surius , ad nunc mbdum expofuit . Etiamfi occurrcnte die Feo , me non compuliffet priceptum dominorum norontm Auguftorum , qui me amanter
ad vos dirirert roluermt , tarnen vos hon debuin i
4
<
is longe rc'edere ab agnitione fuavimorum tentum veftrorum
p Tilemontius affetlat* humilitatis arguit Gabiniiim, qui cum fe Dicletiani confanguineum
eff noffet , tarnen ndignum fc putat , qui per
qptias filix1 fua' affinitate 'cum Auguftis magis
jungatur ac nobilitetur : quafi yer'excellentia
dona , quibusquifqepfsditus' fit', feu naturalia ,
leu divina agnofeeret , & honores iis dbitos autpbfentaneos reeufare alienum efer. ab Chriftiana
humilitte j' cum potius t quifquc maxime exellit 'i ita fe minim^ facer , regula fit praeferipti hujs yirtutis .l '"

Claudio nomine heterodoxo , & cultpre idolor

rum '. Sed' hune ferupulum amoyit Surius bac
correftiorie adhibita ; ntque cum fe falutaflent,
difeeum eft ; " . ';'
: 2 Vox eft Itlica , inquit Bollandus ; grsiecam'
potius dixefim; nam $i<Br ut auftor eft Gaza de
feneft. apud Grafcos frtrem patris , aut mtrijf
interdum' fignificat . 0 'pis -f'
idem va
let ac patruus ; 0 ^oj unjh
, idem eft atque avunculus. Quare Surius vocem hanc on-.
gruenter huic loco interpretatus Tatruum fripfit; Caj'us enim erat frater Gabinii.
. a a Ideft patruelem .
bb MSS. Fui. Sc S. Max;, per hunc contem-
pturn'. Mombrit. per me hoc contemplo . Sur. bujus contemptu. '
,
ce Parm commode nee fatis perfpicue fliftum. MSS.Fuld. Maxim. & Bollandiapum : ciyili commioi. Morribrit.' Virili commf Jiuiio ,
Surius paullo aliter & planius: nuniquam amoris
udio coinquinaior , virili complexu .
dd Veftigiura ,. feu viam , cui inlftere debemiis
" Ofculum nota quidem erat charitatis Chriftianae; fed non video, quid obftet, quo minus
odem amoris fignoEthnici inter e uti poiTent ,
pratfertim cbpfanguinei '.
. ff Quid dignitatis aut Praefefturse huic titulo
fubefTet , docet Bollandus torn. . die 8. Februar,
Com', pravio de SS. Mm. Maximo , Claudio St.
. 3. Qui S. CUudio txibuitut Clariimi titulus

q Hinc quoque' aliquid ad reprehendendum ar- eo in " Imperii Occident dis ingniuntm
ripuit Tilemontius; eque pini putayit efie veri- Confutares Trovinciarum , & Correores , &fimle, ut Claudius homo Ethnkiis j & a Chri- fides y prxterquam Dalmati* , qui Terfettiimus
ftiana religione abhorrens Gabihium [ani nomi- yocatur . Hue pertinent, qua? ipfi difturi fumus
ne compellaret . Sed cum veteres Chriftiani fe in Aftis' horum Martyrum ,.
.' '
nter' fe:fanftos appellrent , & Epifcpos praeg g MS. Fulden. Si'cau<e alia non funt. Sufertim ac Prcsbyteros hujufmodi appellatione af- riu$ : Etiamft nulla alia cau'a ad vos veniendi
cereta , nemini mirm debet yideri' Cladium fuppeteret .
Gabinio eumdem titulum attiribuere', qiio eum
h h Claudius quamvis Ethnicus, iifdem titura Chriftianis honoris caui impertiri feieb^tr.
Iis Cajum impertiit , quibus eum a Chriftianis.
t Idem' igitur Maximinus Caii paritcr atque affici novtrat. Is enim cuique hpnos ab extra
is

S.

GABI N I I

twi etiam tribuendus , qui a fuis eidem folct

deferri .
i i Auguftis etiam Caefarum nomen adjeftum
tfuiffe doCent veteres infcriptiones . Vide cap. Iff,
Aft. S. Sufanna: .
In MS. 'S' Max. Jegitur pr<eclarius ; Sc
quidem ut videtur , multo reftius .
- 11 Claudius fcilicet vel Romae , vel in aliqua
Provincia , cujus praefecuram cum titulo Clarifimi obtinebat , pro muneris fui ratione Chriftianis inquirendis , ac torquendis praefuerat .. J4-re igitur reus effufi Ghriftiani fanguinis aiguicur
& Cajo, &admonetur, ut facrilegum atqUe imanan ? quo fe obftrinxerat , fceius pcenitentia
expiet . '
m m Haec Claudii ad Chriftum eonverfio vi.detur Tillemontio tarn repentina , prodigio
imilis-, ut Leftorum nihil tale expeftantium ni
mos ftupore quodam percellat , & fidem omnem
exfuperet . Ego vero plane ccus fim , qui ni
hil videam in hujufmodi converfione inufitatiim ,
nihil novum, nihil tarn fingiilarc, qud inaliis
Martyrum hiftoriis non faepe legerim. Nec fane
Claudius fbtim & coeco quodam inppetu ., fed
paujlatim aii & Gabinii verbis atque exhortajtionibus, & potiiTmum divino 1 limine atque inftinclu eo adduftus eft? ut errata vita; fuperioris
gnofceret, avits fuperftitioni nuncium remitie
ret, ac baptifmum, quo anteafta flagitia expia-jrentur, fuppliciter expeteret . Sed quamvis hace
convero plane improvifa , portentofa , praeterque
jconfuetudinem fuiffet , an is eft Tillemontius ,
qui legem in revocandis ad falutem hominibus
ihodumque prsfcribere velit Deo , cujus fpirkus
ubi vult , & quomodo vult , & quando vult ,
fpirat .
n Nefcio qua; caufTa Tillemontium impulerit , ut putaret hos praxlaros Chriftiana; humilitatis ae religionis aftus Claudio adhuc Catecluimeno male affingi , cum egregia fine pnitentis aniini , converfaeque ad Deum voluntatis indicia .
00 Medicinante inquit Surius , profalutari doftrina & erudition* , Fortaflis Auftor hujus hiftorias vocabulum medicina; adhibuit ad fignificandum falem ilium, qui Catechumenorum linga imponi folet; quo nimirum cceleftis fapientia , divinitus per baptifmum infundenda , defjar-atur,

H.

Claudius Clariimus, Pispcdigna ejus uxor,

Alexander & Cuthia baptizantur.
C laudius autem veniens ad domum fuam ,
narravit omnia uxori fua , quo modo per
petitionem puella neptis [ ad gratiam Domini
aeeeiffet . Tunc uxor ejus , Treepedigna nomine ,
hoc cum audijfet , flupefaca e/i , & dixit advirum fuum Claudium: Quis dedit tibi ifla monij tai Refpondit Claudius: Cajus Epifcopus a fra*
ter meus , <& Gabinius Presbyter , nam & puelPr*pecJi- la virgo precipua in omnibus. Hadem horaVra< peigna afeendit caveam bbafterna, & venit ad
b' domum Gabinii Tresbyteri , & introivit fola ad
cijum Epi/ . Videns earn Cajus Epifcopus
grattas egit Dzo . Qua cum venifet , mit fe ad
c adit pedes Beati Caji Epifcopi , & tenuit pedes ejus ,
smfiJi,
ofculabatur cum lacrymis dicens : Salva famulum tuum3 &1 me 3 & filios meos . ^udiens
hoc Sufanna, exiens de cubculo ampleSiturVraptdignam cum gaudio. Subfecutus noHu & ipfe
Jllyrki Sacri TMh Ui

PILI .

Claudius cum ducbus filiis venit ad domum Ga GMf

poft
binii Tresbyteri y & mit fe ad pedes ejus* di paulo
Xubcgute
cens ; Ter Dominum Je/um Chriflum te conjuro ,
ne me tardes una cum uxore , & filiis mets -ba
ptizare .
Tunc fecit uxorem ejus feemdum confuetudiuem , & filios ejus Alexandrum & Cutiam Catechumenos , & dedit eis d medicinam fapienti* .
Edem vero hora catechisms eos , & afferens
aquam benedixit fecundum timorem Domini , &
bapti^avit Claudium , cui ita dicebat : Creis in
Deum Tatrem Omnipotentem ex toto corde ? Et
refpondit Claudius flans nudus fuper pelvim ligheum : Credo : & iterum dixit ei : In Chriflum
Jefum Dominum noflrum ? Et refpondit: Credo.
Qui natus efl de Spiritu Sanfto ? Et refpondit:
Credo Domine. Et iterum dixit ei: Qui natus efl
de Spiritu Sanfto , & Maria Virgine ? Et refpon
dit Claudius : Credo . Et dixit ei : Et ego famu
lus Dei y & Sacerdos baptizo te in aqua , in
nomine Vatris , & Filii , & Spiritus Sanfti , in
remiffionem peccatorum , & carnis refurretlionem . zaatur .
Et levato eo de pelvi , ctepit dicere Claudius :
Vidi lumen fplendidius fole illuminans me. Unde
integre credo Deum Dei Filium Jefum Chriflum
Dominum. Eadem bora B. Cajus Epifcopus e linivit eum chrifmate , & bapti^avit uxorem ejus
Prapedignam , & filios ejus alexandrum , &
Cutiam y quos tarnen Gabinius Presbyter de baptifmo fufcepit . Tunc obtulit pro Ulis f facrifi- f
cium in eadem domo , dr confecravit Corpus , &
Sanguinem Domini noflri Jefu Chrifli ; & g lac ,
& mel y & fontem , & participavit cum omni g
bus myflerium Domini.
. .
Ab eadem die capit Claudius dmnet facultatet
fuas vender , & pauperibus Chriflianis erogar .
Et quArens loca abdita <0> fecreta , ubi Chrifliani habitarent , ambulans , & pecunias y & tegu
menta diflribuebat : vel in cuftodia quofcumque h
ipfe obligari prxceperat , ipfe per fe ad eos cum
viftu, & vefiimentis ambulans relaxabat omnes ,
mittens fe ipfe ad pedes fingulorum , qui in cu
ftodia tenebantur , pnitentiam agens , & prout habebat y omnia Ulis miniftrabat quotidie cum gau
dio nofturnis temporibus .
Toft i menfem unum, & dies fexdecim requiritur Claudius a Diocletiano Imperatore . Dum
autem eum perquireret propter puellam , nomine
Sufannam , ditlum eft ei , quia agritudinis mor
bo teneretur . Et mit ad eum fratrem ejus , no
mine Maximum comitem rei privatx , ut vifi-
taret eum , & loquefetur ei de puella Sufanna ,
nepte fua . Qui cum veniet Maximus ad Clau
dium y invenit eum in 1 cilicio or antem , & fti 1
bito maximus tremor apprehendit eum , & dixit
ad Claudium : Prater diletliffime <& nimium ama
tar meus y qui me m a cunabulis educare dignatus m
es y ex qua cauffa fe tenuis fatlus es ? Claudius
dixit ad Maximum fratrem fuum : Si confiderares
audire , enarrarem tibi ex qua caufla ad hxc n
febrio . Tunc ampleftitur eum Maximus , & di
xit ei : Enarra mihi , Domine , triftitiam corpo
ris tui . Dicit ei Claudius : Ago panitentiam ,
quia audivi prceptum Trincipis , & effudi fan
guine innocentium , tarnen ignorant feci , quia
fanftorum Chriftianorum effudi fanguinem , &
truncavi .
Dicit ei Maximus : Dominus meus Diocletianus Trinceps ad hoc ad tedirexity ut reverentiffimo Ca-fari etiam & Auguflo filiam Gabinii fratris noftri in conjugio copulandam acciperemus :
quia tanta ei gratia data eft, ut genus noftrum
Ccc i
augea-

5,

D E

St

? SAN N A

augeatur fublimitati , & non Jeparetur a cogniffjOtfe : & tu mihi talia infers ani ? *sfpondit Claudius dicens "; Et ego petiyi
. arijjintam Dominam tern meant , de qua mihi prccperat *Auguflus "piqcletianus : fed invent
earn fanam , & prudentia fuavis , pulchri^fudinis clarijftmam, & Deq *fnfo dicatam, per
'quam redemptus fum a pecatis mets . Tarnen ut
Jetas Dum\ Qmnipotentem pojfe omnes homines Jalvare , eamus ad domum fratris noftri , 0* patris
er/ Tresbyteri una noclu , & videbis lumen
aternum.. Maximus dixit . Quidquid mihi jufp ferit faciam.
1 . .'
.;....
N T .
...
.
v
.V
a Ideft amore frater , fed cognatione patruelis ,
.
'.' '
. ,b Eft Baerna, inquit Bollandus, yehiculigepus moll'w Jiratum , matronis pracipue ufttatum .
Plurima exempla Scriptorum, & giojfariorum ha%et Hpfweydus nofter in onomaflico pofl vitas Tar
trum ,
,
't c. Nimirutrj ex yerbis Claudii mira Chriftianse religionis fufcipiends pupiditas Prspedignarn
inceflerat ? nifi forte jam antea de diyinis myfteriis ac prxceptis edoda dfifidriq baptiftni f|?gra-?
bat , quod conjpgfs mtu, penitus animo ?nlufum continebat: Cum diu ante, inquit Baropius,
de fid hrifliana feftanda conium iniiffet , fed
viri impietate perterrita deftitiffet . Triftanus
quoque eadem fcripfit .
d Salem fortaifis , ut fupra diximus,. , jntelliT
gi oporte, qui jjodieque in 05 catechumenis ingerj folet , & gnificatineni iabet fuperna illius fapientia? , qus in hominum mentes diviniT
jus influit , cum aquis Juftralibus abluuntur.
e Erat hP ip mor? pofitum^ ipftitutoque ve-r
teris ecclefisi utNeqpbiti fub ipfum baptifmum
fonfirmationis faramentq inifiarentur .
f Yiden' quam idnea , quam praelara antiquitatis teflipionia & exempla ex hifee Aftis Catholici Sriptorcs depromeie pqfnt } quae infaT
nis hasreticorum conatibus opponant, quibufve
8c facrofanc^um euchariftiae farificium
81 fa<yamentum chrifmatis , & ritus xremoniafque
fanftiffimas regionis nqftr? antiqua confuetu-;
dine receptas firm,iffme communiunt . eque
veromirurq ft, fi l^etefodoxis hiftoria S. Sufan-;
non fojum difpliceat , fed etiam ludibrio
atque jrnfioiie digna yideatur , quos utinarq
imitad non cTent aliqui ex noftris finceras 11
quidem incorruptque fidei , fed ignari quantum
fubfidii , repudiatis hife Ais , ecckfiae catholicae adimerent.
,
g Bapcifmo expiatis hic tria pHm apponi fof Jqbant, ut ex unoquoque aliquid pie ac religiote delibarent . Huic porro onfuetudini , quid
myfterii fubc-ffet , Tertullianus apud Baropium
$tc\i3X\ eaque Neophitos admontri docej fum-,
ma illius enaritatisi & oncordi , qua Chriftiani fe inter fe cpmplefti debent j nam Chriftianas charitatis fineritas in fonte, duledo in
melle, fuavitas in lae dignofeitur, Aliammyfticis hi fee rebus interpretationem adhibuit Baronius an. 294. cum ait typum ha gerere , quod

M,

h Ideft in vincula onjici jmTerat j ex quo

apparet Claudii in Chriiano; fatvitia , qua
magiftratibus exerceri multo ante cepta eft ,
quam perfecutio Diocletianea ecclefias univerfse
indieretux r
i Initium menfis hujus& fcxdecim confequentium' dierum Aimi poteft a legatione Claudii d
Gabinium juffu Diocletian fufcepta ineunteDeenibri an. 204. Ita fit, ut Maxi mi fratrj; Chudii converfio ic baprifmus revocari debeat addi
midium fere Januarium anni proximi*
Dt officio Comitis yei privat* vel rerum pri~
. Vatarum vide , jnquit Bollandus , notitiam provinciarum imperii , commentaries Guidi ciroli. Vide etiam cap. 2. $. 1. Aor. SS. ~
ximi , Claudii Sec. qua; infra deferipfimue .
1 M f. Cod. S. Max. in cubculo . (
m Erat igitur Claudius major natu , quam
Maximus.
Cod. S. Max. febricito , Mombrit. Febricitor ,
Jam animus Maximi divina gratia percelli,
fleique ad Chriftianam religioaem ampledn.dam, incipi ,
. . .
.
, . $. III.
. (

:'

Maximus Cmes rei. privat fratr Cl^udi ad,

Cbrifti cultum traduftus , Utej-que cumPrje
pedigna Alexandre & Cuthia ob Chriftum
necati . Gabinius , & Sufanna in carcerem
detrufi.
"T^ widern noble ad Arcus a porta Sa- a
\ laria juxta palatium Saluflii , ubi manebat Ciiudiu
aBinius "Presbyter . Et nuntiatum eft Gabim'q jJ^GiT '
Presbyterq to"quod Claudius , & Maximus Ger- bioin
mani tui foribus fiantes vos falutare dcftde* ?deunb
rant. Tunc abinius "Presbyter exiens ccurrit illis , & introduxit eos in domum fuam. Et dum
introiffent , ddit prationem Gabinius Presbyter
dicens : Oremus : & dum profirati b jacerent in
pavimento , dixit Gabinius Presbyter : pomine
Leus , qui difperfa ongregas , & congregata
refpicis , refpice in pera manuum tuarum , &
illumina omnes in te credentes , quia tu es lumen
verum in fcula feculorum . Et refponderunt omms. .Amen '. Et erigentes fe de pavimento, am-.
pleUentes fe, ofculati funt fe inviem,
1 Eadem hora Claudius ofeulari ceepit pedes Gabinii Tresbyteri cum gandi . Videns hoc Maximus mirari capit , & rogans coepit dicere , ut
prxfentaretur ei Sufanna . Jngrefjus Gabinius in !cubiculum yocavit earn . Sufanna yero exiens de ! *(,
cubculo , & adorons Dominum dixit patri fuo:
pona nobis beneditlionem . Et in ejus iterum adyentu oravit Gabinius "Presbyter dicens: Tax no
bis donetur a Domino noflro Jefu Chrifto , quiviyit , & rgnt cum Deo Tatre Omnipotenti in
f&cula fculorum ;
refponderunt omnes . tA-r
men. June videns Maximus Sufanna conftantiam
humilitatis , C5* verecundia y tenens manum Sufann ofculatus eft^manus ejus . Illa autem contemnebat ho fieri. ' .
'
Et dum diu pra gaudio firent, nuntiatum eft + .
ajo Epifopo ,' quia juxta habitaculum ecclefta p*p!,U

per baptifmi gratiam , qui antea erant filii ira, fua , quam ipfe fecerat juxta palatium Saluflii , '.,
habitantes , ut ait pfalmus , in terra defera, & eo quod ibidem maneret . Et cito veniens ad Galoco horroris tr vaft 'folitudipis , terram binium Tresbyterum , fperans quod ad palmam. .
promihnis yiderentur ingrejfi , quam lae , & martyrii ad eum ventum fui'et , & ideo conci
ta elk manantem pra fui excellentia (livina Scri- tus venit . Qui vero tanta ambitione ingrejjus .
ptura nominare confusvit .
eft , ut in ingreffu ejus , omnes caderent in pa,*;.;
yimen-

S.

G A I N I I

\tnto. Quibus dixit . Cajus : confian

tes efiote , in nomine Domini . Eadtm hora dedit
orationem dieens , Oremus : pontine pens Tater
Domini nofiri Jefu brifti 3 qui omnibus ad falutem , & yitam aternam mififti Qomittum noftrum Jefum Chriftum 3 ut nos erueres a tenebris
Mundi : dona bis fervis tttis conftantiam fidei ,
quia tu rognas in fatula facuhrum . Et refponerunt omrtes uno animo , kirnen . Et Jedentes audiebant yerba . Cajo Epifcopo ; Sufanna yero
nunquam yoiuit cum eis federe fed fiant orabat ,
Qui MaTunc Cajus Epifcopus dixit ; Gratias ago Do
Kimum al- meo y frater Maxime } quia dignatus es nos yiftr
jo^inr/ texe% ji^fpondit Maximus y &- dixit: Ego quidem
9 non meritus veni ad vas, tomen d ofcukbor pedes vefiros . TLX qua cauffa yener'm nofii melius .
Dicit ei Cajus Epifcopus : Enarra nobis , Bjefpondit Maximus dicens': Diocletianus ^ugufi^ paflu
yens nofter diyexit me ad I audium Cermanum
Jami 111
i
meum quia audiyit eum agritudine detineri ,
in muri' quem tamen direxeyat ad petendam filiam e Santrjdlt ' Tresbyteri Gabinii in confortium filio fuo ado
Maximia ptivo Maximiane Cafari , ideoque & ego aufus
DO i '
e fui yentre ad yos . Eue ex qua caufa dirtins
fum . Dixit autem Cajus Epifcopus : Tuella bac
Refpondet jam Chriftum accepit cnjugem a Deo Tatre OmeVdefpoo" nipotente . Hoc fcito. B^efpondit Maximus y & dimeffe. XIfi Ouidquid f a peo datur y fempiternum efi .
Cajus Epifcopus dixit; Ergo accipe & tu fernf
piternam
vitam . Dicit ei Maximus ; Et g qua
S
eft fempiterna vita * Bjfpondit Claudius : Sicut
ego cognovi . Befpondit Maximus : fere quod tu
eognoyiftiy (reg defidero; tamen non debet elonh gari h nato noftra a fublimitate ^ugufiorum .
Bmndeni pct e Cajus Epifcopus : T^os te commonemus 3
ad'fiden ut erectas Dominum Jefum Chriftum Deum Dei fi fentpiternum . Quia fublimitas Imc , quam
fufcipiea- yidemus temporalis efie cognpfcitur : ilia autem ,,
dai
quam nos pradicamus , fempiterna , innoxia detinetur y & amabilis , Hoc audiens Maximus } cunt
gaudio fufcepit . Dicit ei Cajus Epifcopus : T>{ofti frater omnia, qua deyeliqutms 3 quavobisdixirms y quanta vobis commiftmus 3 & nihil fperavims , quam Dominum nofirum Jefu Chriflums
per quem vivimus y & gloriamur . Bjfpondit Ma
ximus y & dixit : T^e tardes in me , Domine ,
fed qitod cognofcis expedir in me 3 ficut in vo
bis y facile celerius . Tunc indixit Maximo jejuut ambularet ad domum
praceptt
mum
fuam
Veniens autem ad domum fuam Maximus 3 ni
hil alicui confeffus efi , fed tantum detinebatur
amore fraternitatis 3 qui tantum cupiditate amoris Caii Epifcopi y & Gabinii Tresbyteri detinebatur y ut morte prapofita Dominum confiteretur
Quod tarnen cum ipfis diebus Ulis fecit confilium ,
p" intra quinqu dies cpit venundare facultatem
fuam y & difiribuere paperibus Chrifiianis . Toft
1 quintam diem veniens 1 mundus mit fe ad peE ??1!? des aii Epifcopi , dicens : jdjuro te Domine mi3
per ipfum quem iIluminafti frafrem nofirum Claudium 3 ne me tardes Iluminare 3 quia fenft com in corde meo Domini nofiri Jefu Chri'fti quem tu pradicas , a die quo mihi dignatus
es fermonem adificationis donare, Dicit ei Cajus
Epifcopus : Ergo inclina cor tuum in invocathnem Domini nofiri Jefu Chrifii . Bgfpondit Maxi
ra mus y & dixit : Ego mifer infelix oro m Sanclimon'tum vefirum y ut falvetis animam m cum , &
eruatis me de profundo idolorum tenebrarum , &
ai veram lucem perducere dignemini . Cajus Epif
copus dixit : Audi me frater , ex toto corde cre-

F I L I A,

583

dis , & abrenuncias pompis ~y angelis Satan I

Befpondit Maximus: ego femel abrenunciari , quia
ye/iro exemplo viyere yolo . Tunc atechi%avit
eum Gabjnius "Presbyter , & omnia facramenta,
manifeftarit ei . Et S. ajus Epifcopus fecit Se
cundum confuetudinem 3 ut maris eft 3 & baptiZavit eum : & leyato de pelye , Uniy.it eum n
Chrifmatis Sacramento , & .obtulft pro eo oblationem Domino y & partiipati funt omnes : & a.
peruni ab eodein die fimul habitare cum gaudio
& hymnis .
Maximus autem omni noQe yemmdabat facuU
tatem fuam , per quemdam amicum fuum o Jbra-
fonem Cbriflianiffimum togatvm , qui occulte adebat p publico , habens in pye fuo cum reve
rentia religionem Chriflianam , quern ante multos
annos Cajus Epifcopus baftifayerat : qui magis
geftaJanSo^mamum colligens ornabas^ &
omnia nollurnis temporibus pauperthus Chrifiianis
erogabat ? circumiens per vicos , & careeres 3 &
cufiodias .
Eodem tempore ppft dies q quindecim divulgata q
efi fama Maximiano a quodam Pagano y f adj to
re Comjfts rei privat , nomine \ \[ 3 Dio- f
cletiano \AH4ufi0 quaft ad gloriam dicens : Sacratiffime -Princeps y & femper ^ugufie \ magna fa- fiaJ*
ma declaratur de famulp vefiro Comit rei privar aeafatnrr
ta quod multis fubveni^t egentibus alimonia,
1 multi in ejus t humatiitate fama declarant *
facienti . Diocletianus Augufius dixit adArficiumi
Terquire mihiy ude hoc pecunia habere
cognofeitur , Bfpondit Arficius 3 & dixit . Sacrapiffime femper jugufie , fi licet loqui fuggero . Diocletianus dixit . Loquere fiduialitey ,
lArficius dixit : faeultates fuas tranfigendo vet
numdat y & exinde facer hoc videtur . T^am &
Chriflianus effe cognofeitur ftus a Cajo , &Gabinio . Hoc audito Augufius Diocletianus fecreturn habuit in femttipfo er retulit Serena UX<h
ri fua 3 quod fi&m Gabinii pofiulffet MaxU
miano uxorem . Serena hoc audito magis confoy-t
tata efi y & dedit gloriam Deo , quia & ipfa u
occuite Chrifiiana erat . B^efpondit Serena Uugufi*
dicens : Quod tibi imperatum fuerit a fuperna
rnajefiate 3 fac ,
Tun Diocletianus ^Augufius contempfit uxo
rem fuam 3 & vocavit ad fe quemdam Julium
paganum crudelem 3 & habito cum eo confilio di
xit ei: Mifi X cariffmos meos ad quendam3 pe
tere uxorem filio meo : Uli autem contemnentes
pracepta mea , qui fuerunt mei , immo magis
hrifiiani e'etli funt . Bffpondit Julius , & di
xit : Omnes contemptores Trincipum > etiamfi in
jufta pracipiant 3 puniuntur . Tietas autem veflra 3 & prudentid , & quod juftum efi impera
tum y erat faciendum . Quare in y evolutatione
adducJum eft , fine mora puniantux contemptibi- 7" ?
les . Et juffit Diocletianus Auguftus Julio , ut diuS
iffe dirigeret milites , & tenerent omnes , ut tan- cum ais
tum z Cajum Epijcooum non tenerent. Sed tenuerunt Gabtmum Tresbyterum cum filia fua Sujan- preheodi.
na & vi. Claudium cum uxore fua , vel bb fir z
\s & deportari in civitate ce Cornos -. 1U0$
aunt *
Lf
juffit incendio conexemari': Claudium , & Trape- !,kT.'"/-/dignam , & Alexandrum , dd & ec Maximum'
dd
in ff Ofiia in gg jaffari . Gabinium vero
ff 8g.
Tresbyterum, & Sufannam fecit in cuftodia vin
culo maneipari .

M -

]>

5.

SUSANNA

a Porta Salaria i itemque palatium Saluftii etaht in CoH Quirinali 3 4UX urbis re
gio . ib dormir Caii '& Gabinii .
?
aeter, qui <uu<ui
aderant !
Chriftiarti,,
; Cludius jawu,
fe fe fu'pplicandi caufla prP'ftraverant , humiqe
jacebant,*' & flemhTpreeatini , quam' praeiverat
Cabinis, una omnes voce kirnen fubjecerunt .
Jiec vro rfecfler eft in hanc fupplicantiunv foietatm'includi Maximum honiinem adhuc Etfibicum , verajquedivinitatis ignarum , qaod facie
^illemontius, ut hie tiarh haec Acta irrdendi afm arripiat ." Maximus quippe , ceteris
Deiim pfntibus , floqiic harentibus, ftabtadinirans quid 're i jftuc effet , id quod paullo poft
declartur Videns hoc Maximus mirari ckpit .
Idcft vultu & inccflT adeo gravi atqtie ad,
<najftatem compofito , ut divinum quiddam
pirare videretur '3 eofqe omnes qui derant ,
jnetu quodm c religione perfunderet . Hop eft,
([uod Scriptor latin fermpnis mperitus inepte
ambitinem Vocat , nfi forte is locus mendo
fbfit, qUod manuenfium incuria obrepferit .
Hinc etm ilkmontjus fumpfit
quod hujus
fciftoria; veritati objicrot ; nam quod de Gajo
jturq tanta ambitione domum ingreffo irnpeftiflme dictum eft, maluit in deteriorem par
tem acipere , quam explicatione aliqua adhibita , in aptam congruentemque Pontificia; fanirnonj aC majeftati fententiam detorquere ; illarn
quippe ambitionis vocem refere ad mundanum.
qmmdam faftum , & inanem pompam , qua; an
cum modeftia & fanftitate EpifcPporum illius
attatjs poffit, dubitare fe ait.""J
1 d Maximus vel divinq fpiricu , quo jam afflari ceperat, yel aliovum cxemplo impulfus 3
potuit Ppntifici Maximo id honoris offieiique
pn-ftac ut ejus pides ofcularetuc ; eque intelligp , cur Tillerhontius exiftimec hanc revefentiam adverfus Cajum Chriftianovum Batrem
c Principem aefhiberi non potuiffc ab homine
Ethnico ^llo quidem , fed Ca" confanguinea
ac peramico, qui putabat ingenui ac bene moimuus tffc
eue cum
cuwi cuique
nmtjnv honorem
^^.. tri
rati hominis
buere , quo quifque ab aliis impertiri folct ;
pra?fertim cum ipfamet Caii priefentia ac ma-,
jertas humana major
quae cseteris rcligioncm
jncufferat > Maximum ctiam ad ptsftandam Pontifici venerationem alliceret.
e Maximus Gabinium patruelem fuum iifdem
titl5 affecit , quibus eum a Chriftianis prnari
fciebaV '
' f Nimirum Maximus clefti lumitie ad Deura
yrum agnofeendum venerandumque jam per'undi cceperat.
.
'
g Superna fcilicet gratia in animum Maximi
divinitus illapfa quofdam velutj igniculos jece^rat, quibus veritatis vitaeque empiterna; cuguoT
fcenda; cupiditas accenderetur .
,
h Idtft cognatio, five genus noftrum .
.
,
Itaque Maxi mus & Caii verbis, & divino
nftinftu paullatim ep perdulus eft , ut veritati
manus daret .
l -Quippe jejuniis elempfynis , aliifque piis
ex.ercicationibus , & flagranti fcilicet in De um
ampre, baptifmique deiiderio antcaftae vitae flagitia expiayerat.
m Mornb.riiiuj legit fanlmoniam vtflram .
^ iterum facrum chrifma , en euchariftias

V.

M.

acrificium, alios ecclefiae ritus ; qua tanto?'

pere haeretici verfantur .
' '
' o Hujus nomen illuftre eft ac celebre apud
Hagiologos & Martyrologos . De Thrafone mentio' perhonorifica fit in A&is S. Marcelli Papa: .
Beda
Ufuardus , Ado , Aucbr Martyrolog'i
Romani aliique ejus mrtyrium infigni elogio
broatum' referunt ad diem undecimam Deccrabris . s Chriftianorum inopiam fuis VYlenis
bpibus fuftentabat, ac martyrum certamina refqie praeclare geflas excipere , & in codices referre folebat . : '
p Surius perfpjcuitatis & elegantiae canffa interpofuit prapofitionem localem \A$debat in publico . Quamvis autera in urbe palam , in ore
afque ocuiis omnium verfaretur, five ut raartyrum quftionibus . fiippliciis inrereffet
fivj;
t Chriftjanis laborantibus, ubicunique res p
fblaret , prxito foret.; tarnen fimulabat fe aliud
agcre , cavebatque diligenter, ne cui ( religio*
nis, fuiquc coniilii fuipicionem injiceret. Sunt
qui exiftimant ab eo conferiptara effe hanc hir
ftoriam, quamvis de fe ipfq fie mehtionem fa
isist , quafi alius effet ab eo, qui hxc feripfit
eque nim dfunt hujumodi exempla, ubi fe ipfe nominat , de fuifqoe rebus perinde
loquitur , fi ab alio quopiam geftae fuiffent ,
minimeque ad fe pertinerent, .-. .
q Hi dies quindecim numerandi funt a baptifmp Maximi , quern die fere deciraa fexta
Januarii anno ip$. fufcepit .. Itaque menfis Fer
bruarius jam inierat , cum de converfione Maximi , cjufque effufa in pauperes munificently
Diocletiano nunciatum eft.
r Quem fcilicet muncris (i admipiftrum Ma
ximus fibi adfeiverat .
f Alii ^irfnius 3 Momb. mpdp xArficius , modo *Arfactus.
t cum fint fubobfeura , Surius ad hunc
modum declaravit: Aiulti 3 fama babjt , ejus
humanitate foventur .
u Serena clam D.iocletianurn ChriUianaiu rligjonem colebat, contra qiwm exiftimavit Marnavitius . Vide de hacre^ qua? fcriplimus in Aftis S.Serena;. .

- ,
X Romani Imperatores , fi qups intimos &5
caros imprimis habebant , eos honoris & blanditiai um cauffa cariffimos appe]l?rc folebant .
' y Hic locus vel depravatus eftj yel erte aUqua explanatione indiget. Poteft autem fic corrigi vel explican . Quare in ea ylutatione y
( idcft confultatione, idem enim eft vplutar ani-.
m aliquid, & confultare ) ediumeft; finemora puniantur conttwptibiks 3 hoc eft conteniptores & contemptu digni , quia, mandata Impera-toris contempferunt . Apnd Surium fic Jegitur :.
faque fine xetraQatione pwwur contemplons .
' Vetuerat Diocletianus ajum comprehend
di, vtl quia Eontificiam dignitatem quoquomodo reverebatur j v.el quia metuebat 3 ne quam tumultuandi occafionem Chriftianis praebeiet j mirum enim quam cautus ac fplliitus. eflt , ne.
quis populi tumultus aut feditio fieret . Nihil
jgjrur eft, cur incredihile videatur Tillenjontip
Diocktianum Cajo peperciffe, cum. caeteros ejuj
culpa affines comprehendi atque in ar<erem includi jufliffet .
aa Quae fequuntur , aliquid vel mendi vel ob-,
fcuritatis kabent. Ea Surius ho.c-piodo five ex-,
planavitj fivecorrexit: Undi vero cum tixore Tr*pedigna , & puis Alexandro & uthi.t ,
itsmque M^ximinum in exilium. juflit dtportayi

S.

GAB I N I I

& flammis concrematos apud Ofliam in aquas

jaftari .
bb Surius particulam disjun&ivam cum cor
pulativa commutandam cenfuit : & filiis ; id
quod reda loquendi ratio & Veritas poftulat.'
'. ce Surius Cornes omifit . Vide cap. a. . 3,
Aft. S. Caud &c.
: d d Libra rii i gcuria prater miam arbitror uthiam Alexandri fororem,.quam ex Martyrologiis conftat una cum fratre ac paren tibus comprehenfam , & in ignem conjeftam /uiiTe .' terum non fat is liquet , utrum Cuthiam inter viros 3 an inter /cerninas annumera ri oporteat . '
. Sunt qui cxiftimanc non eodem , atque alios,
fupplicio Maximum affeftum effe; hunc gladio,
ijlos igne interiiflc tradunt. Vide cap. a. $. 3,
in Aft. SS. Claudii Sec. quae portea defcr.ibemus .
ff In eV fcilicet Oftia
quibus Tiberis fluvius mari illabitur ; unde nomen inditum fuit
celebrrima quondam urbij quam ab An
co Afartio conditam 'feront ."
g g Sollerius in Audariir ad Ufuardum die
18. Feb. interpretatur : in aquam prxterfluentem ,
Bollandus: f'ipet fluxum fignificat , bicprpfiuenton y Tiberini videlicet , aut mare '. Ffacvidetur
effe Scriptoris fententia. Juffit Diocletianus far
eras reliquias illuc projici, ubi yehementior erat
aquarum vis atque impetus , quo lbngius a ontinnti in altum abrepta, Chriftianorum ad cas
perquirends & colligendas folertiam operamque
fallerent .
5- *
Sufann in refpuendis Maximiam nuptiis
conftantia & Martyrium. Ex CodiceFuldenil Mufci Bollandiani .
a POfi dies a quinquaginta quinqu juffit ( Dio
Sultana
cletianus ) Seren* uxori fua , ut addueretur
Jubetur ad
ercntm ei Sufanna , ut mores ejus flecleret ; qua cum viadduci diffet milites ad fe venire, orayit Dominum di
cens: Domine , ne ierelinquas ancillam tuam. Et
adducla Sufanna ad Serenam jlugufiam , adoravit earn Serena Augufia in introitu ejus. Sufan
na autem profiravit fe in pavimento , & dixit
Serena ad Sufannam : Gaudeat in te Chriflus
Dominus nofier . Et cum b cognoyiffet , quia
Chrium invocavit , hoc dixit : Gratias ago Deo
meo , quia in omni loco dominationes ejus funt .
Et fuit cum Serena ^iugua Sufanna multis
diebus . In ipfts diebus die noftuque Sufanna hymnis & orationibus non ceffabat Domino adfifiens gratias agere . Imperator autem Diocletia
nus femper fperans , quod Sufanna ad conjugium
dT filii fui Maximini per Serenam declinaretur ,
mit quemdam Curtium familirem ad Serenam
Diocletianus Augufius dicens : Jungamus puellam
filio meo Maximino per tuam indufiriam. Serena
dixit ad Curtium: 7{ifi voluntas fuerit , non efi
congrua e confundi , quia ego non cognofco amorem puclla f juxta filii tui consortium ". Fuella
vero die nouque lacrymabiliter in laudem Dei
fui non ceabat vocem pfalmarum canere , fuut
g faciebat pater ejus g Gavinius presbyter . Hoc
mntiatum efi Diocletiano oiugujto . ' .
Maximia*
. Tunc Diocletianus Jlugufius furore, plurimo
violen accenfus juit Maximino, ut revocaretur ad doter ftuprida iradi- mum patris fui Gavinii presbyteri dicens : T>fon
tur Sufjn- eoinquinetur palatium norum ; fed in domo pa
tris fui ibidem ea utere ficut defideras , & relinque earn . Eodem tempore dimit earn . J\cfpon-

F I L I A;

iit Serena dicens ; Qui liberavip famulam fuam

Sufannam priorern, & tey
fit tibi uxiliator, dans ei pacem cum gloria. Veniens au
tem Sufanna cum duabus midieribus in domum
fuant intr.oivit , & jaClans fe in pavimento , a,
pit orare Dominum Jefum Chriutn. Ipfe autem
yeniens ' ad earn Maximinus , introivit in
cubicuiMm , ubi orabat Sufanna , - in ingreff
ejus apparuit h. ngelus Domini fupya Sufannam : ^
Ule autem videns claritatem tantam, timuit , &
curfm fugit ad palatium, & non contigit earn >'
& narrayit omnia patri fuo Diocletiano *Augufio . Dixit autem Diocletianus ^iuguus : Hoc Sed ,
genus non e nift ars mgica, & mit Curtium
&jut, ut dn domo fua earn audiret i ampliffi- j
me . Veniens Curtius capit magis ac magis pavere. '
. ,
3, Eodem tempore Diocletianus Augufius in
troivit ad Serenam uxorem fuam & capit cum
ea habere altercationem de hrifii adyentu , 0" ]
de idolorum cultura : & dum conyiclus fui'et Diottai;
4 Serena , convertit fe ad Sufanna difeiplinam * ""'/"/j'
dicens ad Serenam: Quare ita egifli , ut - put ir
fentiret puella prudens & pulcra filio meo 11".'conjugium Serena dixit : jO/a elegit melius , .rc'IS'"
quod nobis films tuus in relatione fua enarravit , '
lumen aternutn , quod Maximinus enarrare non
tacuit .' Iratus Diocletianus ^uguus mit ad
quemdam Maceionium facrilegum paganum , cui
hoc pracepit dicens : Coarcla earn in domo fua,
ut facrifici diis offerat; tarnen occulte propter 1 1
manfuetudinis nofir invidiam .
4. Veniens autem m Macedonius introivit in m
dornunt ejus in regione Salufiii , & capit coar- . Sufanna
Uare earn ad facrifiium 3 deferens n deunculum
aureum fovis , & menfam tripodam . Cum vidif- fmauao
fet hoc Sufanna infuffiavit , ' & fleftens genua , 1
ad Dominum dixit : Domine ne videant Ii met

damonum thecas ; fed confolare ancillam tuam.

Tunc dixit Macedonius ad earn; Erige te a ter? .
ra ; & adora Deum p Cafaris , Erigens caput
fuum Sufanna ad calum , fubito fimulacrum nujquam comparait. Tunc Macedonius dixit ad earn:
Cupiditas a auri feduxit te, & in impetu cupi?
ditatis X clarefecit te ; tarnen gratias ago tibi , 4
r
quia nifi amore deorum non furate, ees eum .
Ilia autem cqnfignans peblus fuum dixit : Domi
nus mit angelum fuum , & tulit eum a facie
mea , ne polluerentur oculi mei .
y. Eadem hora introivit units de fervis Ma- manyro
cedonii , & nuntiavit Jovem aureum in platea- f0100*1*
ante palatium Salufiii jacentem . Accenfus ira
Macedonius ipfe manibus fuis exfpolians earn,
capit earn fufiibus s cadere . Sufanna autem gau- s
dens dicebat: Gloria tibi Domine. Dcit ad earn
Macedonius: Confule tibi, & facrifica. lila au
tem congnans peus fuum dicebat : Ego Deo
meo ms ipfam deftdero facrificium offene . Eodem
tempore Macedonius renuntiavit Diocletiano sin
gulto rem geam , & quomodq Jovis fimulacrum
expulfum e , & confrablum in platea , & redutlum fuiffet . Tunc jut Diocletianus Augu
fius , ut ibi intra domum fuam juxta domum Gaii
epifcopi gladio puniretur ; qua pereuffa intra do
mum fuam emifit fpixitum.
6. Hoc cum audiet Serena Jiugua cum gaur * bonor
dio noQu veniens collegit corpus fanUa Sufanna f.ce ftPe*
martyris & Jangutnem , quem effuderat tn eodem
loco , cum fuo velamine deterfit , & pofuit in
capfam argenteam in palatio fuo , ubi die nocluque t furiivis vieibus orare non ceffabat ; cor- t
pus autem fancla Sufanna ipfa manibus fuis ornavit

ES. SUSANN A V. AC M.
5$w
novit cum linteaminibus & atomatibus y &
n Alii atunculam , alii ftatuunculam legunt?
pofuit' juxta corpora' fanorum in u'meerio
o Pe: rus Equilinus: infufflans in pulverem rcAlexandri in Jretiatio, in crypta juxta fntlum degit ;" miniis apte congrenterque ad vritatem ,
Alexandrum jxta Civitatem X Figlinas hrtiq eque cnim" quafi uno fpiritu fie difflavit fimhius yAuguas . Jb eoem die capit biatus Ca- herum illud , ut omnino diflolveret , atque io
jus epifeopus in eamdem domum introirc , tibi plvrerh yrte'ret ; nm paullo poft inventurn
gladio fuerdt perufa 3 & facrifi'cium Domino Deo eft in Foro Saluftiij fed fiante 5ufanna, ta ex
fuo offerte pro y commemoratione beata Sufann oculis repente evariuit, qufi in pulverem, aty. populo . Quia z ontus'ad domum beati Gavinii que in auras abiiflfet .
'
'*
prtsbyteri )ungebatur beati Gaii tpifcpi , abed- p Ideft Diocletani Augufti, cujus Deus erat
dem tempore jam' tale etat ftgnm Chrifiianis , primarius Jupiter, quem fcilicet peculiari quo<& flatia dputata in duas domos , quod e uf dam cutu vencrabarur, & a quo Jovii cgnoue in hodiernum diem . Faclum efi autem hoc mentm fibi adoptaverat .

....

.t t* . _
aa bb ?"<* in regione s fexta juxta vicum q Sufapnam furti infimulat , eidemque ni' fini ante forum Saluii rgnante Domino' cum miam quamdam uri potiupdi icupiditatem ob
Vatre " Spiritu Sanfto , Domino nofir Jefy jecto', 'qua* illam pellexerit , ut' aureain Jovis
ftatuatn fubriperer .'
pbrifio in fcula faculorum . kirnen .
" X Siirius & itpetu fuo ciaram te reddidit.
s Quamvis au&or hujus hiftoriae verberum
N T A.
janturhmodo memincrit; longe tarnen plures &
a Horum dierum quinquaginta initium capi graviores pcenas Sufannat inflidas efle , anter
oportet a die , quoS. Claudius cm'fociis mai- quam "ecuH frirtur, alii teftantur. Ufuardus
tyrium fubiit . Cum autem illi mortem pro Chri- in Apographo HagenoyeDl tradit Sufannam in
fto oppetierint xvi 1 1 . Februarii , necefle eil Su- audita tormenta pajfam effe , antequam extremo
fanna e carcere in palatium ad Srepam addu- fpplicio afficeretur . Item Ado, cui Ferrarius
adftipiilatur , feribit pofl multa tormenta morte
a fuerit 14. Aprilis.
b lgitur praeter Cajum & Gabinium & pau- multatam fuifle . Porro pecefle eft id accepecos alios fpedafse fidei ac prudentiae viros > de rint ex aliquo pervetufto exemplari , quod alieligione Chriina , quam ' colebat Serena , om- quanto prolixius efit , quam illa , quae apud
nes celtos fuifle oportet , cum ea res ne ipfi Antuerpinfes Hagiologos extaut. Et yero tcftatur Baronius fe quatuor horum Atorum equidem Sufannae nota efit .
Cum hi dies muid nuilo certo numero de- xempla nadum efle , alia aliis copiofiora ,
quibus fortafle illa tormentoruni genera
finiantur, vel poiTunt ita contrahi , ut non ul
hatim recenfebantur .
tra menfem Majum protendantur 5 ' vel ita ex
X Ado; furtiv.is orationibui,alii 3furtnh putendi , idque vero propius eft, yt in menfem
cibus /
'
Apgurtum excdant. Vide cap. iv. $.2.
Pe ccemeterio Alexandri dicturi fumus
Hune tiam alii Maximmum , vel Maxi
mum vocant, plei;ique Maximjarium appellant. cap. v. . i.
X Vide cap. y. . i.
e Suriqs : non potefi $ own fieri cony Hinc conjiciunt viri doli Sufannam a Ca
janclio, .
jo -Pontfice in fanftarum Virginum ac Marty Surius: in filii {tft confortium propender .
g Abas Gavinus , alias Gabinus , crebrius & rum numerum rite adfcriptam efle . Vide cap.
IV- . 2.
ufitatius Gabinius .
h Cqelefte hoc oftcntum, , quo dcterritus eft
z De utraque Caii & Gabinii domo videfis
Maximians ab inferendo ftupro Sufanna;, pon qu$ diluri fumus cap. y. .5.
a a De hac urbis regione , & caeteris locis
lats arridet Tillemoptio j eque tamen W
cidem interjeiis confule P. Victorem , itcmque
fibi non probetur, ullani rationem attulit.
i Septentia eft fubobfeura , quam Surips fie Scxtum Rufum . Nos etiam aliqua delibabimus
interpretatur : Mifit. inde urtium , qui audiret cap. v.
j.
bb Alias Mamurti vel Mamurri , vel Mam*earn , p. tit firent gefia ampliffima . Scilicet id
negotii datum fuerat Curti , pt cognofcerer. , rii . De vico Mamurri habes, qua videntur coreferretque ad Diocletiapiim > quid tandem oftepti gniu peceflaria, cap. v. .3.
aut mopri illud eTet , quod fuerat
Maximiano, umdemqu ab nefario copatu ab;
. V.
fijerruerat .
erena apud Diocletianum fie rcligionis epitome S. Sufanna . Ex Tetro Epifcopa
Chviftianae , & Sufannae cauflam agebat , pt oT
Equilino. lib. 7. cap. 5.
ftenderet quidem fe cViftianis favere, ? vero.
Chriftianam efle non delararet , ut in ejus (>i- SUfannn virgo pajfa e fub Diocktiano Siifjnn*
,. qua
fut filia Gabini Vresbyfijoria diximps.
^ lmperatore
,
,
j 1U ,
1 S.urius : manfueiudo noftr,a inyjdia labo- teri fratris aii Taps. ; de quo fupra diffum e .
ret . iio om.nino D.iocle'tiano. proprium fuit > n pafwne Gabini xi. Kalend. Martii. pa- *
i\t fuam malitiam^ & crudelitatem y fimulatio- tri fuo nica , & dilecta a cunabulis Cbriiana
ne quadam dementias tegeret ; idque unum quam facris litteris erudita efi. Quia yero erat de gediligentilim curbat, ut odium ofenfinem.que nere Diocletiani Jmperatoris , idem Imperator mifpopularern, vitaret . Quare fi quid impie & cru- fo ad patrem ejus Claudio ipfius consanguneo & dliter coptia jus fafquc ageve decreviflet, quae- Sufanna ayunado pnellam filio jm in conjugem
rebat quos ejus rci, auitores & confiliari.os i- requifivit . Tater autem Gabinus inducas petiit ,
tarepoflet , ut in eos uinem cuipam i
m- kt filia voluniatem. tequitetet . Quam cum tequique rejieret .
fivi'et y UlafeCbtiQ defponfatam tefpondit: de is ab A4ope Judex, ab Equilipo negans opmino conjugium *, potime quia Cbrinus appelatur.
1 ' <
flianam iecebat cultoti damonum copulari*
'
Tofl '

*,

G 1 N I I

Vbji dits tftt fevetfus Claudius , ut ejus refponfionem audiret , a Sufa/tn convtrfus eft ad hri*
Iiu<lioi ftum '. t^verfufque domum cum omnia Vrttpediid Chrifiutn ooo* gna uxori fua' tetuliffet ipfa ctiam ad briftum
yerfiu
conVertitUr . fit fi ipfe Claudius cum cnjuge
a fili \Alexandfo atque filia Cutta notie a S. Ca
cum eon[acra Eucbatiftia coMjnge & jo Papa b*pti%ahtut :
filin lit- municantur . Claudius igitwt omnibus fait yendi?
tit rnimrarc tapit egentibus briftianis . Toft
" b dies autem b KLVI. Snfnna iterum fequiritur in
conjugium filit Mperatoris per Maximum comi-.
tem ni privat y quod ipfam uti fponfam ja*
ytnis nimiwm adamaret : yenienfquf * adclaudirnn ut fecum it Matfimonip traaret , ab co
dent ad fidem anvtrfus eft: <&" ppft dies quinqu
hemqee
MnxuBf a Cajo "Papa bapti%atus , & ipfe tapit hriT
fiianis tiftijitan . Quod audiens Diocletianus Se
ren Auguft uXori fux fuafit , ut Sufannam
acterfitam de conjugio filij hortaretur . Augufta
yero cum effet occulte Chriftiana, puellam ad Je
yocavit , & una fecum per dies piares orationi
vacavif , Hot autem Imperator comperiens Claudium cum uxore & filiis , & Maximo ftatre fua
juffit apud oftium in mare jaari: de quibus fupra in eorum paffione ditlum efl xii. Cal. Mar-:
tii. Cabinum yero in careen definefi fecit ; SuSeren tb fannam yero nmifit ad ipfius domum > ut ;am
impuro '
comtu
ibidem filius fuus yel violenter polluent, nolens
Maximin palatum fuum contaminari . Ingrejfus autem juni divini.
et de ' ytnis ad earn noElu , videnfqae ^ingelum fplen~
fnU,
didum juxta earn timnit , &'fugit ,' ajfumptdqut
e Curti e Herum ad earn rediit : qui ambo ange vifione exterrti fugtiunt . Quod Imperator
audiens , & maieficiis deputans , mifit Sufannteftatuunculam Joyis'y ut cam aut adoraret , aut glaf dio periret. Quam mfnffians in f pulverem rede-;
git . Tunc Imperator miffo Tribuno ,
juffit earn primo fu/Ubus cafam intra domum ip'
fins decollari , cujus corpus a Serena Imptratricipite pic
unr . ' ce in crypta fepultnm eft , fanguis in linteo
collrflus m. Idus jiugufti .
N T A,
a Cum aliquibus codicibus pro -Gut'ta , pins , & uccianus leguntur ; non fatis liquet ,
fororne Alexandri & filia Claudii , an frater
Se Alius fuerit.
In Aftis : Toft menfem unum & dies fexr
decim .
In Ais: Toft quintlnm dim.
d Ordo paullulum itnmutatus. Nam in A<is
antequam Sufanna Serenan? adiret , cooje&afuiffc ip arerem legitur j Sc Claudius cum focii*
interfili dicuntur.
e De reverfione Maximiani ad domum
Sufamns, nihil Afta meminerunt,
f Imo Jovis fgnum integrum repertum eft
in foro Saluftii. '
;

CAPUT

TERTIUM,

Dt Tatria > Ortu S. Sufanna , nuptiifque

ouguflalibm ddem oblatis .
*

%.

Ubi & quo amo in lucent edita fit ,

ea Dalmatias regione , que ad Salonita
ta provine! pertinet , io primii clara

V 1 L I ; i

fuit, ut Alibi ofteacjimus , gens Valria , quse

cum Romam . unde oriunda fuerat , renilgrafet , it) urbe .opibus atque honorjbus , .rerunique geftaru.m gloria vel maxime floruit . Hate
in quatuor familias divifa cum eilet , Sufanna
ex ea familia originem traxit , cujus auor &
.conditof fuit Maximinus ..Caii & Gabinii pa
rens . Cum autem inter omnes conveniat ique
Cajum & Gabin.ium genere Dalmatas fuifTe , dubium fe non poteft , quin Sufanna: genus ad
Palmetas referri dcbtat } quocirca riffima Virgo ,& jMarty.r apud Scriptores alias
Illyrica , alis Palmara y alis Salonitana appel"
lari folet . Andreas Zmajavitius Archiepifcopus
ntibarenfis in Synopfi Mf. Annal. Eccl. par. i.
pag. tfl* earn vocat gl&riofam Virginem Illyrica*nam; fru&ot Cbronici orimbergenfis j>, 297.
Virginem Dalmateam, 8c in Indice Dalmaticam ;
Joannes Tomcus Marnayitius de Valer. Nobilit.
p. 66. Virginem Salonitanam 3 propterea quia gens laftnot
Valeria Dalrntica aut Salonis , aut prope Salo- V'fgo *
as domicilium habuit. eque hic refellendos ar- juce"'*
bitror , quod iteru ac fepius fecimjus , Joan- gnem ,
pem Tamajum , caetcrofque Hifpanienfes Chronologos , qui Sufanna praeclarum genus Hifpamx , fibique vendicantj quibus nunc fatis fue
rit id refponfi , quo illorum nugas & ineptias
contemptuj quam refutationc , digniores expodit Guilielmus Cuperus die xi. Augufti : "
debet bic nos movtri Joannes Tamajus Saladar,
qui in Martyrologio fuo Hifpanico ad diem xi,
afferit S, Sufannam noftram origine Hifpanam fuiffe
ex genere Serenorum , qui ex Gallada Hijpai4
oriundi luftribus ditarant ciyibus ; nam
fimiles bujus Scriptoris ineptias , jamfexcenties 3
ufque ad naufeam refutavimus . Itaque inter om
nes confit pon aliunde originem S. Sufannac ,
quam ex Dalmatia repeti oportere : utrum ve
ro patria ctiam, non genere olyrr. :pal mata fuefit, i4 IB omroyrfia eff poteft,
jfa Aftis S. Sufanna? nufquam invenies mentionem fieri five provincia, unde originem duxit, five civitatis , ubi nata eft . At plerique
ex junioribus Scriptoribus Romam illi fuiffe patriam affirmant , ortuque Romanam dici opor
tere . His afentire videtur Philippus Ferrarius ,
cum S. Sufannam Virginis titulo exornat . Sed Joannes Ciampinus fuam hac de re
fententiam planius explicar in eo libro, cui titulus eft : Vetera Monimenta part. 3. cap. 25.,
ubi de paterna domo S, Sufanns , qux poftea
ejufdem nomine confecrata fuit , hc fcripfit :
Hic injuper locus t & , tumulus , Su* Rom* na.
[ fuit, cum in eo orta , mortuaque fuerit, u
Antonius Gallonius in vita S. Sufannse nullam
effe controverfiam putat, quin Roms nata fue
rit ; eamque fine ulla dubitationc in numerum
Virginum Romanarum refert . Unus eft , qui
ab his diffentiat , Joannes Tomcus Marnavitius,
qui etiam Gallonium reprehendit , quod non folum Sufannam , fed etiam Cajum Pontificcm ejus
patruum ortu etiam, non folum domicilio Romanum fuiffe feripferit: Cum conftans , inquit,
in lib. de Valer. Nobil. Scriptorum ajftrtio Salonitanum ajum cum fratribus facial , gratis
ergo Antonius Gallonius , vir alioqui facrarum
hiftoriarum indnflria prclarus , ajum natiene
Dalmatam , nativitate fingit in vita
S. Sufann , quam itidem eodem modo inter Virgines I[pmanas deferibit . II lud equidem , quod
dictum eft a Marnavitio de Dalmtica origine
atque patria Caii , valde eidem affentior j a
pror-

t)B

S.

SUSANNA

j>rorfus fie etftimo Cajum , cum natus effet

Salonis, in populi ' Roroapi civitafem fufceptnm
fuiTe : habuifleque alteram loci a naturae paUiam, altera'm juris ac domicilii . Nec tameu
Cajus atque etiam Gabinjus pati funt Salonis , yel apud Salorias in Dalroatia , fequitur
illico & Sufannam ibidem ortam fuilj quinimino mihi longe verifimilius videtur hoc ad dccus ac laudem Romans urbis addendum eflc ,
quod hanc prftantiflimam Virgincm gepuerit,
atque ad dignitatem Si, gloriam Chriftiani noiminis aluerit . Nihil autem eft, cur Salopitanj
querantur ademptum fibi eTe quidquid celebritatis & gloria; ex hujus pobiljffimae yirgipjs
fanditatc ac martyrio in fuam civitatem deri
van poflct . Nam ortus noftri > & rerupi pre
ciare a nobis geftarum partem fibi vindicat turn
patria , qu?s nos in lucem editos excepit , tum
etiam urbs ilia atque provincia , unde genris naftrae primordia repetimus ; & egregiis illuftrium
virorum facinoribus uterque Ipcus ornatur, fi,ye is, ubi pati funt , five ille , unde Majores
eorum ac parentes prodierunt . Hoc nimirum
eft , quod B. Sufanna in hac parte hiftoriae Salenitahae locum baud fane ignobilem obtinet ,
cademque ivorum poftratum numero adferibi
debet . Pono in hac de natali folo hujus Virginis controverfia , ut Romam Salonas prasferam, non folum me gravium virorum auftoritas impulit, fed etiam conjectura quaedam haudquaquam levis adduxit .
Qjji S. Sufannair hiftoriam conferipfit , uon
femel tantum , fed iterum ac fiepius camdem
pucllte vocabulo affecit; ex quo intelligi poteft
Sufannam , cum de illius Auguftalibus nuptiis
agi cceptum eft exeunte anno 294. , id aetatis
fuiffc , ut vix decimum quartum annum attingeret . Si autem gens Valeria univerfa , ut aujftot eft Marnavitius , Romam cornmigravit Clau
dio Imperante , cujus, initia ad annum 6. ,
exitus ad annum 71. tertii fuli referuntur; fi
Sufanna ante id tempus eamque migratjonem SaIqnis orta eft , anno Chriti 294, annos habuerit oportet minimum quatuor Se yjginti a
propterea longius aetate provecta fuerit , quam
ut in earn fuclU noraen convenire poflet . Sed
fac primo aut altero anno Probi imperantis, ,
qui fuit vel fextus vel feptimus fupra feptuagefimum tertii faeculi, Gabipius um exteris VaJeriis Salqnianis Romam yeperit , quod mihi
cjuidem vero propius videtur j fi autem Salonis
nata eft Sufapna, antequam ejus Pater Salopitanarp urbem ac fedem cum Romana civitate a
domicilio cqmmut,aret , annum irciter duodevigefimum, agebat , cum Di cktianus earn Ma
ximino filio fuo in Patrimonium col.locare dccrevit . Atqui aetas grandiufcula eft , &
p.uellaris aet.atis ac vocabuli modum not-ioncmque prl;ergredit,ur ; nam pucritiam plerique an
no duodecimo definiunt , quamvis pan detpt,
qui earpderp lopgius paullq p.roducant . Si ergo
Sufapna aut vix e pueris e^ceflerat , aut, ert
ujtra pueriles annos non ita miiltum progrefla
fueat , um Dioclet,ianus e Gabinio per interhpntios ptii , u.t ea dar.etur nuptura Maximiaiio' filio, fuo', videtur tum a tatc fuiiTe ,
appos fere quatuordeim haberet 5 qu quidicm at.as fiv ad puci;itiarn fpectet;, fiyc apueiiti.a^ pa.ul.lo ante pretrita? fi.nib.ps prope a,bfit,
ctro, a. rt. appellatip pucllaris fans apte conB^H' P0fro um ai apnum decimum quaitum
^n'.criot Yirg.in.s ingen.ua: ac nobiles 3 um

ferme nuptui coHocari foknt j eft fiquidm hu^

jufrpodi ajas vigens ae florens , valet animo \
valet corpore , cenfeturque ad gignendos li.beros
vel maxime idnea. Qiise cum ita fint, Sufan
na non Salonis , fed Roms nata eft poft Gabinii e Dalmatia difeeflum , qui referri poteft
yel ad annum 1.76". , qui fuit primus , .vel ad
annum 177. , qui fuit fecundus Probi imperan
tis juxta probabjliorem 3 & yulgo pune rece-
ptam Chrono)(piam , Hin etiam elici poteft '
annus ille, cui B. Sufann ortum illigarioporteat. Si epim anno Chrifti 294. in exitum ver7 tuno a>
gente, ut capite proxime declarandum erit, de,-c,er*^
Sufann puptiis ab Maximiano ineundis agi c-,
pit, fi tum hite Vi go, ut fupra diximus , an-,
num decimum quartum attigerat , neeeife e(l
ejus ortus diefqpe nataljs in annum tertii hu
jus faeculi fere o^ogefi mum incident. ?
ro conjectura magis , quam firmis ratjonibus,
gravibufqiie argumentis pituntur . Quoirca de.
patria S. Sufannae five Salonitana , five Roma
na , ejufque anno natalitio pihil certum haber;
aut conftitui poteft .
.

II.

"Nuptias Sufanna decretas non effe Maximian*

Galerio .
QUem Diodetianus S. Sufannae fponfum de- Mj
fignavit, huic Maximiano prxnomen fuif- nw'fyon,
fe cum Hagiologi omnes Sc Martyrologi fat Sofa.
plerique, tum hiftoria ejuldem Virginis teftadccr'*
tur i hoc tantum. intereft , quod eumdem alii
Maximianum, alii Maximinum appellant j nam
veteres utrumque vocabulum promifcue, & communiter uni eidemque homini attiibuunt . Sed
cum per id tcmporis duo omnino , licet poteftate ac dignitate inter fe diipares , reipublicae
praeeflent , quibus idem Maximiani praenomen
obtigerat, Herculius nimirum , & Galerius, al-r
ter Augufti , alter Cxfaris titulo infignis , con
troverfia eft, utri Diocletianus Sufannam defpondere voluerit. Etenim Ada S. Sufannae, in qui
bus Maximianus hujus Virgipis Sponfus defig na
tus fa?piflime nominatur , cum huic pranomini
nullum five nomen , five cognomen adjiciant,
quo alter ab altero dignofci poflt , difficile fa
ne eft ftatuere , utrum utri Diocletianus pra>
tulcrit , quonm Sufannam matrimonio jungeret . Ex antiquis & junioribus Martyrologis ,
quorum teftimonia in primum caput congeffi-r
mus, nihil adjumenti five prafidii ad hanecontroverfiam dirimendam nobis adfcifcere poiTumus ; nam omnes quidem affirmant hake nu
ptias deftinatas fuifle Maximiano, fcdhujufmodi vocabulo Gakriumne an Herculium intelligi
velint, ex eorum feriptis dignofci nequit . Qua-. qBem fvi(,
re nominis ambiguitas doflifmos viros , quifeGtieproximo , quique fuperiori farculo de hac re rium .Tul"
fcnplerunt , m duas omn:no partes dutraxit . tUr.
Aliifiquidem, Baroniopotiflimum auflore,Maxmianum eupi', cui S'ufanns conjugium decre-i
tum fuerat., non alium fuifle putant , nifi Gakrium . Alii cum non inveniant , quemadmodum
defignati hujus matrimonii conilia & eventus,
rerum, Jocorum, & t'e'm poru m ratio cum Gakjoflnt , totam hanc de hifee nurio conciliari pc
ptiis narrationem inter futiles & commentitias
fabulas annumerant 5 nec folum incredibilem videri ajunt , fed plane indignara , quae cum Atis prseft^ntiffiraE hujus yirgi.ni.s a,c Martyris^
rebuf-

S.

G A I N I I

FILIA.

rebufque hudabiliter gcftis immifceretur j pe- gis fibi cum devinfium retineret : Immo ea etiam
rinde quafi nemo alius fuiffet , qui per ea tern- caujfa ilium fibi in filium adoptavit , ut cenfet
pora Maximianus vocaretur , & in quem ilia Baronius torn. 2. Annal, an. 294. Barormim item
omnia , quae a Galerio abhorrent , convenire fecuti funt Ludovicus Schonlcbius , & Melchior
poffent. Sed de his . Nunc nobis res erit , Inchofferus, alter in Annalibus Camiolia: , ubi
& controvcrfia cum Auoribus prioris fenten- haec fcripfit : 296. Cajus Tontifex
tiae , quos quidem , cum ejufmodi nuptias ad martyrio coronatur , cum anno fuperiore pramiftfr
Galerium referrent , non tarn incuria , five re- fet S. Sufannam Virginem fratris fui Gabinii fi~
rum antiquarum infeitia , quam neceffitate qua- Ham , Galerii Maximiani Cafaris nuptias refpuendam , & optimorum codicum defedu , erraffe tern; alter in Apparatu ad Annales lacros Hunoftendam .
gariae , ubi ad annum eumdem 296. ha>c adjeCsefar Cardinalis Baronius , a quo numquam cit : Cajus fupcriori anno pramiferat Sufannam Virnifi invitus diffentio , hujus fententia: ducm & ginem Gabinii fratris fui filiam , qua Galerii Ma-r
aubrem fe przbuit ; fuaeque opinioni conjedu- ximiani Cafaris nuptias quod Chriftiana rejeci'et ,
ras fubjecit haud leves illas quidem in fpeciem , ^Augufti xi. die martyrii palmam obtinuit . His
fed quae funditus evertuntur teftimonio vel unius adde Ciacconium, Marnavitium, alioique haud
Auctoris qualis Diocletiano & Galerio, maxi- fane paueos , qui nuptias Sufannae oblatas ad Mameque ad fidem faciendam idonei , cujus ximianum Galerium revocandas effe cenfuerunt .
darum Opufculum, fuperiori fulo in lucem
Me quidem haud peeniteret in hanc fententiam
produetom , Baronius caeterique ejufdem atatis conceder, nifi me potior ratio , & major quscScriptores ignorabant. Opera: pretium eft audi- dam auetoritas alio abduceret . Caeterum nihil
rc ex ipfomet Baronio torn. 2. an. 294. num. 2. eft , qund Baronio ej'ufque aileclis fuccenfeam ,
quibus argumentis , quave ratione fuamille fen- quippe cum ea luce, quam deindc nobis Laftantentiam firmaverit , tque communient : Ad ea tins praetulit, deftituti non ultra id, quam quod
( ideft Acta Sanftx Sufanna: ) elucidanda , qua in lue controverfia verifimilius oecunebat , pro- Qoodex.
Argimen- videri poffunt ambigua , illud in primis intlli- fpicere potuei int . Eft porro , quod Baronii acu- ptfctou
^"?* gendum efi , Diocletiani filiam y qtta conjugio jun-r men, olcrtiam , & veri inquirendi induftriam *^n
fia fuit ( ut ditlum eft) Gblcrio Maximiano Ca- conatumque non laudem modo, fed etiam admi- firmiiur;
fori , baud diu pofl nuptias fuperftitemfui'e : nul- rcr . Qiid enim habet ejus argumentatio , quod
la enim penitus extat memoria in antiquioribus non verifimile , non rationi confentaneum , non
monumentis ; fed ex ea proles aliona legitur aptum fit ad perfuadendum ? Hoc primum fuinT
effe fufeepta : pater autan, ut filia defunfi me- pfit , Valcriam haud multo poft , quam matrimoriam confecraret aternitati , Tannonia partem monium inierat cum Galerio, nulla lufeepta proC ftcut inquit Ammianus lib. 19. ) ejus nomine in- le objifle; prater enim, quam de ejus matvimoftitui , & cognominari yolv.it . Sed & ejufdem nio , nullam de illa poftca mentionem fieri ait
Valeria nomine nuncupavit civitatem fitam ad ri- in antiquis monumcntis , qua: tum quidem extafam Danubiiy ut Ennodius tradit , frequentior ta- bant: probabilis eft conjeftura , cui pnidentiffimen eft provincia Valeria mentio , quam civitatis ; mus quifque affenferit. Dsinde adjungir, Diol-i
ejus enim pofl Ammianum Zoftmus , & ex nojlris tiano id Vfl maxime orji fifle , ut Galerium
mbrofius tnemincrunt . Difia eft autem Valeria Gfarem fibi quam aifHlmo affinitatis vinculo
Tannonia ad dijlinguendam earn a Valeria proyin- devinhim haberet j nam idcirco cum Caefarem
cia Italia y de qua alibi a nobis fufius ditlum eft, fecit, jufferat cum primae uxori nuncium remitDiocletianus igitur , qui yut demonftratum eft , - tere , ut Valeriam filiam fuam eidem in matrinemadhibuitdiligentiam, ut Galerium , quern ere- monium t raderet : hoc nemo inficiari poteft.
afset afarem affinitatis vinculis obligaret , & Pergit porro: ex Diocletiani ftirpc, & cognatiopb id coegiffet eum , quamduxerat , repudiare con- ne tum nulla erat Diocletiano , quam Sufanna ,
jugem y atque filiam fuam Valeriam fumere in uxo- propinquior j id quoque conced oportet. Arterem, illius morte refoluto jam vinculo , quam in mia enim filia Diocletiani nondum fuerat nuptiis
fita cognatione baberet gradu propinquiorem Vir- matura . Sufannam igitur ( nam ita concludit)
<inem y earn Uli fadere nuptiarum conjungere fe- nulli , pra?terquam Galerio, uxorem dare decrcvejlinavit . Fuit bac Sufanna filia Gabinii , germani rat, quo cum affinitatcm , quam mors Valerise
Caii Papa y qui ambo Diocletiano fanguine conjun- diremcrac, irerum conjungere volebat . Egregia
fii erant y confobrini nempe , iidemque e Dalmatia eft conclufio , nec reprehend poteft, fi anteceoriundi.
dentia, undeemanat, conceffris . Sed utut haec
Porro fententia Baronii illis prsefertim conje. praeclare fe habeant , tarnen his quoque ilia inuris & argumentis innixa, jure meritoque apud tervenit calamitas , quam firmiflmis opinionieruditiflmos viros tanti ponderis fuit , ut earn bus , ac temporum vttuftate corroboratis , fubinfibi caecerifque fequendam effe ducerent . Joan- de afferunt antiqua monumcnta , quae cum ntea
nes Bollandus in notis ad cap. 1. hiftoriae S. Su- latuerint , tandem aliquando in lucem proferunfannae torn. j. die 18. Febr. unde Afta SS. Ma- tur. Ex quo Laftantii liber de mortibus perfeximi Sc Glaudii &c. decerpfit , qua: Baronius cutorum Baronio , ejufque aileclis ignotus^ in
paullo fufius explicat, paucioribus compleftitur } publicum prodiit , vel hie unus quam multas in
ubi enim ventum effet ad hunc ejufdem hiftorias rc hiftorica & Chronologica fententias , multatacum , in quo dicitur Diocletianus earn petiie rum aetatum confenfu firmatas evertit , quas MaMaximino filio fuo , hanc explanationem adhi- jores noftri pro ccrtis habuerunt , & bona fide
buit : Hie eft Galerius Maximianus , qui anno 504. pofteris tradtderunt . Atqui is ipfe Auftor, qui
lAuguftur fufius eft cum Conftantio Cbloro , cum Diocletianeis temporibus ftorebat, fidem omnem
Diocletianus & Maximianus purpur am pofuijfent . fententiae Baroniana, & autoritatem abiogavit .
Filius Diocletiani hk dicitur y quia Valeriam ejus Nam quod Baronius primo loco fumpfit, Valcfiliam uxorem habuerat , qua mortua , jngere ei rim mortuam effe non multo poft , quam Galcvoluit , quam babebat Janguine proximam , Su- rio nupferat , uno & item altero Laantii teftifannam , ut cum ipfe prele mafcula carcret , ma- rnonio, falfi convincitur . Docet quippe LactaniUyrici Sacri Tom.. 1^
Ddd
tius

M SUSANNA V. M.
9
, cum de
ris fenenti
decUffnd
ftudia
, tongius
ye*
us Valeria non folum
^ g*

Paftc*
e3*CUJ-"c
Is."8
ilhs mprns agebatur, led et,a V"5

_ f
d ea t v< Lfbntii commentariis ha?c
.,.,..,. anteritl. Galen

namUec , a i m J 3,

tu/r pervagata ,' poftremo apud Thefsalonixam gnita , comprehenfa cum matre panas ddit ; cum
cilicet jam Conltantins ' & Ltcinius nerum potiebantur. Tantum igitur abelt , ut Valeria mar
tern antea obierit , quam Diqcletianus Sufanna
cum Maximiano copulando confilium caperet
anno 2p4- , ut poft conjugem Gaierium anno
iij. extindum , annos circiter duos yixerit .
Non eft auterri verjfimile ut Dioeletianus fi
lia* adhuc vivae , Auguftaequc jam dfifignatas ,
Galerii affaris, futurique Jmperatorie tbalarhra
adimere vellet, lit in ejus locum Sufannamfub
ftitucret. Ita fubdudo Baronianx argumentationis fundamento , reliqua omnia, corruant neceffe eft.
! Pranerca ex eodem Ladantio ad labefaflanr
dam Baronii lententiam aliud argumentum, idque graviimum'duci poten) :. Maximiapus is,
cui Sufannae conjugium cjecretqm fuerat , Ro
ms pra:fens aderat , cum iq hac ijrbe de hifee
nuptiis agebatur , Nam A&a, S. Sufannaa , rerumque geftarum ordo
fori^ique' ejus praefentiam requirunt , Ut cetera omittam, vel illud
argumento eft', hiijfcemodi conilliis atqueadis
Maximianum'interfuiife , quod Diocletiani jufTu
in domum Sufannae invaferit , ut Virgini petvim aut fraudem ' vitium afFerret . Hoc autem ,
i ''Laftnfium audimus , ' nuJlo modq prorfus
cum Galerio cohaeret , Is quippe numquam urbem, ne procul quidm viderai: ante annum feptimum quarti fa;culi cum Maxentium Romas
obledit . Hanc bbfidioncm paucis deferibit Ladantius cap. 27. ubj. iic 'ait: 11 erat fpes
ir-rumpndi , oppugnatio difficilis 3 ad circumfedenda nutnia non fails copiarurn ; quippe' Qui nunir
quam fiderat '', xl'maretqiic illam non
mult.0 e'e majqrern' , ' quam qus, noverat civita
tis,. Qui ergo fieri poteft;',
rebus Romas ge-

, 1> . .

x qua narratione peffundatur omnino

illufiriffmi Cardindis Baronii , qui ad 294.
ferihit filiam Diocletiani,. qua conjugiojuncia fuit
Galerie Maximiano , baud diu pofi nuptias futjfo.
fiiperflitcm y wild ejus memoria extet in antiquioribus monuitfentis , fed ex ea proles aliqua legatur effe fufeepta . Hadenus praeclare Barluzius'; nihil hujus ratio.cinatione gravius , nihil
ad improbandas Sufann cum Galario exeogitatas nuptias aptius, nihil evidentius . Si Baluzius
hic gradum fifteret , eque alio fpedaret , nifi
ut epeeret nihil ncgoci^ in hife nuptiis habuiffc
Gaierium, nulla nobis eflej; cum illo controve 1fia; fed pergit porro , fc langius argumentando
progredjtur . Pofl.quam enim Baronii conjeru- { .
ram Laftantii auctoritate disjecit , tum yero in s. sfn^
ipfam B. Sufanna: hiftoriam impetum fa.cit ; cui njE
nihilo plus fidej tribuendum putat x quarp quan- pug"!
tum meretur faifa illa de matrimonio Galerianoj
'
Valerias morte dirempto , Baroniana perfuafioj
perinde quafi tota illa narratio hac Baronii
conjeciura niteretur , fie prorfus , ut ha;c convelli non paffet', quin illa neceffaria corruerct .
Hanc igitur conclufionem Baluzius verbis paullo.
ante laudatis fubjecit : Verutn inquit , tofa b<*c,
hifloriaru.it j rente fundamento , Juper- qu# pofi
ta fuerat , ideft morte Valeria , quam diu fupervixifle Caierio confit . Paucis verbis, tria magna,
peccat ; unum quod huic hiftoria; pro funda
mento Baronii conjecbiram fuppofuit , quafi ni-
hil effet aliud, quo ejus Veritas fu}ciri & firma
ri poffet: alterum'eft peccatum, quod parum at
tendit, qu quibus propofitis fint , quasque non
iint confequentia . Gajerii onjugi (uperftitern
fuiffe Valeriam fumpfit j concedimijs : nuptias
igitur Sufanna? ad Galeriuni referri non poffe^
id quoque damus , & libenter quidem . Subjun
git , quidquid de nuptiis Sufanna? Maximiano de^
& comtitat ?
fecundum
miao 5 quBPe Galcrius'tum primum Romam refte atque ordine eum progredi video 5 ad torYidit , cum Maxentio bellum, intulic , & poft tiurn quomodo accdt plane non video . Nam
Severi eum Romae obfeTum oppugna- ex primo, itemque altero pronunciatq nihil aliud
yit ; ; ideft currii anni fre duodeeim ab interim ffici poffe intelligo, nifi falfam effe Baronii fenSufannae defluxrant"'. yero fatis fuperque tentiam., qui Sufannse matrimonium Galerio dededarat
Sufanna; nuptias
ad Maximia- ftinatum fuiffe docuir. ; contra vero Baluzius hoc
P
r defignatas
0
.s .
num, Gaierium accommodari nqn poffc.
coger volebat, hiftoriam Sufannae fidam effe ac
fabulofam ; & quod a, Baronio peccatum fuit*
huic hiftoria? vitio vertit . Neque enim hujus,
5.
narrationis,
Audor , fed Baronius fua conjedurai
*
'
S. ufiamiam dfiinatam, fuiffe uxrem, Maximiano deceptus , Gaierium Sufanp nuptiis imjjUeuit ,
Herculio .
Patet ergo id , quod poftremo loco condudero
-' 4 ' j ' , ;
'V"'
, eM '
; voluit , non effici ex propofitis , ne effe confer
Adeniis convenit mihi cum Audoribus
Aud'
quens. Tertium denique peccatum eft, undeduO:
poftcrjoris fenfentix , ' qui pariter nobir illa priora emanarunt, quod Baluzius prajter Ga
6a iifdem , quibus ipfi.utimur, arg
rgumcn- ierium , neminem alium fuiffe cenfet qqq cumSiln
'

'
. '
if*
tas doccnt Gaierium^ euro effe non poffe , in fanna , falva hujus hiftoria: fide & udoritirto,
quem fpedent' Diocletiani confilia de nuptiis. matrimonium inirc potuerit .
Svfa.nnae inita, rcfqqe ob earn cauffam fufcept^
Baluzii fentcntiam multis placuiffe video , Us quemI
gertaj convenient . Stephanus Baluzius is., praefertim, quamquam non omnibus, qiii ad il- equumur.
quem pltr.iqi^e, 4apntu interpretes fcqiuintur., lutrandum V explanandum J^adavtii apufculum
paueior.ibiis verbis ferme eadem compleditur , aliqid ftudii opera?quc cont^Jerunt . Antonius
qu n,os: paullo fiafius fuperiori paragrapho ex- Pagius hac de re quid fenferit , exppfuit in differpufvvttnufc5 qHiViyjViam
niwiqq^qdamprio- tationibus Criticis ad annales, aron anno 294.

S, i GABINII
. . Sed intra juas enfurs rnodura fefe con*
jtinuitj nam Baroqii quidem fenteatiam falfitatis coafgujt , autem notam Ais S. Sufann* inuflt ; Quod ait Barnius ex 8is S. Sur
fauna y earn ai nuptias Galerii Maximiani nulla
Arte induct potuijfe , eatnque feauenti idefl
a 9 c. wurtyxio covonatam fuie , fkbfijlere non
fotfi f rente fundamento. , f*P** 0
fuerat , fdefi morte Palera quam diu Jupervir
jiffe Calerio confit , ut objeryat Balu^jus , Vir
jien' quatenus eqfura ha?c Pagii progrediatur ?
JBaronium reprehendit , hiftoriae partit. Neque
enim huic hiftorja fraudi clic , aut yitip dari
debet, quod Baronius falfam eidtm interpretar
ionem adhibutrit . Sed multo audacius Baullus
jiauldrius in notis ad Laant. Baluzii veftigi
infiftens hifce nuptiis iniultat , dum fcribit $u:
fanna cum Maximiano matrimonia meras ee
fabulas. Bpna verba quaefo . Si Maximiani vocabuloGalerium adjicias, quod facit tfaronius,
meara quoque ad tuam fententiam adfcribito ;
fed velim mihi proferas yel urium hujus hiftojriae locum , in quo bac duo vaabula conjungantur j aut ex quo clare & liquido appareat
non alium fponfuro Sufanna deftinatum fuiffe ,
nifi Galerium, Fuit quidem haec Baronii inter
pretado , qui falfo putavit Maximian nomine
dcfignari Qalerium , cujus conjugem Valeriam
vita tum funtam fuie falfo itidem exiftimavit . Sed vide, quam iniquum fit veteribus mor
numentis intcrprctum errores affingcre , & fi
quid ifti aut prapofteris temporibus , aut cortfu(s perfonisj aut perturbato rerum ordine peer
caverint, id continuo in Au&orem fcnpti con
feree perinde quad inter feriptum & explanationem eidem adhibitam nihil omnino interef
fet . Remove hipe Baronii interpretationem >
nihil in hac hiftoria invenies , quod fabulam
oleat , quod non aptum & confentaneum , quod
non verifimile fit ac fincerum .
Errant igitur, qui defignatas Sufanna nuptias
pro fabulis habent , omni noque in hoc eft oranis error , quod prater unum Galerium nemi
nem alium fuiffc putant , quo cum hujufmodi
nuptias congruere queant ; hoc enimvero falfwrn
ee ajo. Itaque mini id agendum , ut alium h>
veniam , quern in locum Galerii hue perperam
intrufi fubftituam, quique fic in hac hiftoria,
tamquara in fcena partes agat fponfi Sufanna: de
crec , & hanc perfana m ad id , quod agitur ,
narraturque de hice nuptiis , apte congruenterque fuftineat . Nullus porra mihi ad hanc rem
Mtxlmu- magis idoneus videtur effe , quam Maximianui Her-* "us Herculius , is , quem Diocletianus anno
culi
, Cluifti
non Gale t 85. ex
Csfare Auguftum
. y _ fecit, *, atquc
a
rioi.fpon- 10 iocietatem imperii adfcivtt . Sunt crura m Aui sufan- flis S, Sufanna; quscdam quail nota Maximiano
mwm.
defignato ejufdem fponfo impreiTa: , qu nemioi , prsterquam Herculio , conveniunt . Nam
priraum quidem Maximianus is , cui Diocletianus Sufannam defpondert, Augufii nomine iterum ac fzpius in hac hiftoria appellatur , ac
diftinguitur , Atqui per id temporis , prter
Herculium , nemo alius erat , qui pariter cum
Diocletiano titulum ac poteftatem Auguftalem
obtinerct . Hune liquidem , ut modo dicebam ,
Oiocletianus jam ab an %6. Auguftum & Collegam appel] avrt , cum cum fuperiori anno
Cafarem fecilTet: ex quo illud etiam ietelligitur
Maximiani vocabulum referri noa pofl ad Ga
lerium , qui tum Csfarjs nomen gerbat , & annos praterea, decern ineqdem gradu muere con
lUyrici Sacri . .

FILI A;

SP i
ftitit, antequam Auguftuscrearetur. Haud quiJem ignoro Seyerum aliquando , itemque Licirruu.m in antiquis monumentis ^ugujios appt liaj y licet res ills narrentur , quas aote gclTexant , quam Auguftale & imperium fur
dperent . Sed .cum hi ad breve tempus Cxfares
fueriixt y facile fuit Scriptoribus res b llis in
uxroque imperio geftas confundere , y\ certe
nihil tant i eile i mariant , ut eadem diftinguerent , &: alias quidem ad Caefarcum: , alias
ad Auguftale ytriufque imperlymreferreot . Contra yexo .Galcrius annos ipfos duudecim Caefaris
nomen atque infignia retinuit , antequam in
fummo dignitatis atque imperii gradu collocaftturj ut eque ignoran" poflet , quid jlle dum
, quidve dum erat Augnftus gefierit , &
operas prefjurn effet Ca diftinguere j quae ad Cae
farcum , qusque ad Auguftale ilJius imperium
pertinerentj prxfertim cum ea , quae de nuptiis
5 u nn? narr an tur , mult is ante annis acciderint j quam Galcrius Augufti nomen & locum
adjpifceretur . Galcrius quidem adhuc Caefar
femel apud Lada nt i um cap. 14. fibi nomen Im?
peratoris arrogavit , cum ait duos Iwper$fore$
domi [ pene vivos effe ombufios , quibus ver
bis Diocletianum , Si feiplum defignat ; fed id
admodum infoleptr fecit, praeter jus , prjeterque confuetudinem , cum videlicet propter vif
oriam Perficam caperat ee tanta audacia, ut
Caelaris titulum contemnerct , atque infra fe
fuaque in rempublicam promerita duceretj prsetereaque nomep S imperium Auguftale ab Dio
cletiano per vim ac metum extprqutre conabatij , Hinc illa? vos pen* ftomachi & minarum : Quoufque Cafar ? Jn tantos namque faus ,
inquitLaantius cap. p. poj bm viclorum elevalus eft y ut jam dttreftaret Cafaris nomen .
Qued cum in litteris ad fe datis audiviffet , truci vultu ac terribili voce exclamt : Qttonfque
Cafar ? Exinde infolentiffime agere ccepit . Quid
quod verba ipfa, unde hiftoria S. Sufanna; initium ducit , fatis indicant defignatum hujus
virginis fponfum proprie & vere diftum- & habtum fuiffe Auguftum ; ac propterea alium effe
non poffe, nifi Maximianum Herculium. Hoc
enim modo Auctor rem narrare aggreditur :
Temporibus Diocletiani , & Maximiani oiuguflorum fuit quidam "Presbyter &c. Porro antiqua
confuetudine receptum eft , communique ufu
fancitum , ut nemo ex imperio ac nomine Cxfarum notas temporum defumeret ; fed vtl Confulum , vel Auguftorum vocabulis res geftas
fubjiceret, nt incte intelligi poffet, quibus quaeque temporibus accidifient . Cum igitur haec
hiftoria pro nota Chronologica Diocletiani &
Maximiani nomen atque imperium praefeferat ,
utrumque per ea tmpora Auguftali jure ac dignitate praeduum fuiffe oportet. Jam vero Ma
ximianus Auguftus , qui nomen fuum atque epocham huic hiftoria; commodavit , unus idemque videtur effe, atque is, qui deinceps fapiffime commemoratur , quemqiie hujus narrationis pars praecipua fpeat . Nam fi de duobus
Maximianis iermo effet, quorum alter initium,
alter reliquas hujus hiMoris partes fibi vindica
re t , profeto huic poftremo notam aliqum
Scriptor appofuiffet , ex qua d gnolci a priore
illo fecernique poffet; nufquam auttm pofteriorem Maximianum , ab eu , quem initio nominavit , diverlum effe vel apene fignificat , vel
fiibobfcure indicat . Unus ubique Maximianus ,
6 eodem fere ubique titulo Auguftali infigni
Ddd 2'
tus

DE

SUSANNA

V.

A G

M.

tus in medium producitur . Omnia igitr , qua? appellatone ettc poteft . cniiftv'ero fat
in hac hiftoria MWrniani' vocabulo fub/jiciun- mini' pftendas , unde epnftet epitheton jllud ,
fur, revocari ne-e0 eft ad Maximianurfl ilium, quod abeft ab Jiac hiftoria, rcejf rio requin-,
x quo furoptum fuit totius narrationis exor- c iiipplendum efl. i tantym juris in antiques
um j quod cum a -alerio Csefare fumi non tabulas tibi conced yelis', ut'quidquid colli>otuert , ut fupra oftendimus ," fequitur nihil buerit tup arbitratu yel addere yel detrahere liuic loci elfe ut negotii in hac hiftoria /''if at , eq addua res eft , u jiihil in yeterm
duemadmodum temporis nopam bis Actis prae> fcriptis tarn ce.rtum , Jtamquam .teftatum' fit ,
xani/fic etjam' Sufanns nuptias ad Maxi.mia- quin facili' negotio oppugnarj queat . Prsterca
mim Fferuliitm refrrj ' oportere '. Hoc ' ipfum , ex utroquej Joco , ubi Maximianus' Auguftus

'ionis reparetur" per claritatem Dominorunt nol

rorum Augufiorumf Puqitari no^ poteft , qujn
ji'dem- fint uguftj , qui hoc loco , qiiique' ab
initio hujus hiftori nominantur, iciljcet I}ioflefianus^'Hercuiius
*w;
U:* "

Imperti'
jre & gufti
Ca
faran} re.

ftinatam fuiffc
ft , quippe
Sinerfn caer ideft nqbilitatemi- cbgnationis ,
use "Claudio erat cum Qabinio, five utriufqu
p-ilix , per ha.fce nuptias auflum iri , Non
utem Docletiaiio uxor decreta fuerat Sufanna ,
igitur Herculio j ex cujus feilicet Augultali ma
trimonio magnam tum fus, tum Qabjnii fami
lia? acceffionem fieri Claudius putabat & fortu
na? & dignitatis ,
i
' Verum |' inquiet ajjquis , quid cauffaseft, cur
dem Maximianus femel atque iterum in hac
hiftoria non folum Augufti ,' fed etiam Csfaris
titulo afficiaturj in, promptu eft, quod refpondeanV. Non fi qui; imperio , a dignitate Augu# augeretur, ontipuo aifaris nomen, deponebac . Id clare pefipii poteft ex anjiquis lnfcrjptionibus, iq quibus eofdem Caefares'pariter
& Auguftqs appeljatos inyqies \ Hu feyoca
duas illas b|ifpanienfes inferiptiones , quas defcripfimus in niftqria Dioclefiani } alterius ini^jum cft hujufmodi ' pioletian. Jovius. Maximi, Herculeus. Caej]'. \4ugg. amptifiato' Ce,' Al
tera vero' ad h,unc modum inipit , Diocletian,
ef, ^Hg, Galer{o pre. Hue add ipfripti'onem
jlam apud Cuperum in ejus epif|ola ad notas
Laftantianas, adje^a,' in qua Imperatqris & faris nomina onjuna , & uni "ei^emque
ufto atributa repries : ' Imp. Caef. Fl. Val,
Conantino. T. F, 'Jttg. Tepfiti. ' DJvi. Confiant,
Aug, Tii. filio , Niolaus folpardus in nqtisad
Latantium multa Grseca numifinata protuli^ j|
in quibu; fimiles Epigraphs leguntur , quorum
liquas latine redditas" huic loco attexere libuit:
Imperator. Caefar. Aelius.' Hadrianus. Jiugufius.
Vater. TafrU. nfu. III. Imperator, Caefar, Ju
lius. Verus. Maximinus. Imperator. Caefar. Mar
cus, ^iurelius. Antoninus. Germanicus . Ex his
liquido confit Romanos Auguftos cum Impe
ratorio & Auguftali titulo Csefari* nomen retipuiffe . Non igitur Maximiano , de quo in Ais S. Sufanme frequens eft mentio" , dignitas ,
poteftas Augpftalis ideirco^ abroganda eft ,
quod afaris etiam vocabulo ornetur.j curnque
per eaitempora nullu;'fuerit Maximianus , qui
Auguftus idem Csfar effet, nifi Hcrculius ,
huic --Sufanns connubium deftinatum fuerit oportet ;.
;
Nec vero dixeris titulo Augufti , quo Ma
ximianus ornatur , deeffe epitheton Defignati ,
quod aliunde fuppleri intelligique debeat 5 id
autem fi verum eft, nullum prq Herculio, "qui
non defignatus , fed jampridem renunciatus Au
guftus fuerat , argumentum ex adjea Augufti

bis conftaf -.Dominus nofter clementimus guftus fiam veftram neptem meam in conjugio
petit Jugufio & Casfari filio fuo Maxjrniano .
Cum bonorum titulo; ' principibus viris
uos
------ --t----

Jisereditariq jure , yel autoritate publica" def

ponfos fjbj a deftinatos habent j jd (quidem
rei ordinis ratio prsfribit . In eq utem lo , quem modo adduxi, Maximianusi primurti
Augufti, deinde Caefaris titulo affiitur , quod
contra oportebat , primum quidem Cxfara ^
deinde Auguftali appellatipne donan , fi riondum reipfa erat , led ex defignatione
piocletiani , futurus fuerat Auguftus . Alter lo
cus fic fe habet : Diocetianus Vrinceps ad hoc
ti: direxit ut reverentiflim Cafari etiam & guflo filiam Gabinii fratrif yoflri in conjugip copulandatn aciperemus . Hic quidem ordine i nyerfo Cafareus Auguftali titulo prxporijtur $ led
aliunde dignofi poteft A"^ufti yqcabulo eum
fignificari , qui feipfa Auguftus erat . ?am ft
adverbium etiam ad titulum Augufti referendum
putes, idem fignificat , ac fi iceretur, non folum Cfari , Jed, etiam Augufto ; qua; quidem
interpretado fententiam poftram onfirmat 5 fi
yero conjungendum cenfeas yocabulq Czfaris , idem *!" atque adverbium, ftidem ; Se
explicari oportet ad (june modum : Cffari itidem , & ^ugufto , Caeterum Auguftali appellafioni five anteponas, five fut>jicasCaefareum nomen, utriufque modi atque ordinis4 exefnpla fuppetunt ex infriptibnibus fupra laudatis i nam
jn Hifpanienfibus ilfis Diocletianeis pra:ponitur,
in reljquis yero Grcis fubjungitur nomenxfareum titulo Auguftali five Imperatorio j &
qucmadmodum in illis, five lapidibus fiye nu-r
mifmatibus, fic etiam in bac hiftoria S. Sufanns,
non defignatione , fed reipfa Augulti & Imperatores hifce yocabulis fignificantur 5 Sc nihil
capftae excogitan poteft , cur in Alis hujus
yirginis ac martyris ad nomen Augufti Maximiano attributum adjungi debeat epitheton Deftgnati.
Nihil vero negotii nobis faefljt locus quidan^
hujus hifioriz, in qo Maximianus, iincadditarnento Auguftalis tituli , tantummodo
appellatur ; quern direxerat ad petendam filiam
SanSi Tresfyyteri Gabinii in consortium filio fuat
adoptivo Maximiane Cfari . Nam & hodierna
loquendi confuetudine receptum eft, ut qui fuprcroum orbis Chriitiani impcrium tencnt , ii
fine' appofitione- ullius illuftrioris vocabuli fimpliiter dientur Caefarcsj & praeterea ex antiquis Scriptoribus exempla fane plurima proferre pqiTem, in quibus nico Csfaris titulo ipfimet Imperatores & Augufti impertiuntur j idque vel hac hiftoria potes cognofcere. Macedo
nia

S.
im e i '
res aitqaaado
<S?r?q
votbalo

G A I N I I

n*us '^ >k Dioclctiano juffus ad dornum

Sufanna: adir cum ureo Jovis fimulachro , ut
jjUjc honorem cultumque adhibeat , virginem
bifce verbis hortatur : Erige te a tena , & ador
ra DeumC<sfaris . Hic uno hoc fimplicique Cae.nomine defgnari ipfum Dioclerianum .
guftum nemo infciabitur , modo mcminerit Jor
Vem peculiari quadam racione didum efle Oeum
Diocletiani ; is enim precipuo quodam & fingulari cultu Jovem profequebatur ; ab coque
five religionis five arrogancia; cauda Joyti cor
gnomen fibi adopta vera t . Quod igitur Maximianus femel in hac hiftoria Caefar folummodo
fie appellatus , id non eft argumento eum ca?
ruifle nomine & potefhte Auguftali . Quare ut
in pauca confra m , quae haften us fufe & co
pile diffemi; cum Maximanus lle , cui Diqcletianus in matrimonium Sufannam tradere conT
fitucrat , ver diftus fit habitufque Auguftus
& per ea tmpora unus fuerit Maximanus Her
culius , qui fecundum Diocletianum ver proprieque Augufti perfonam ac dignitatem fuftineret ; nemini , prseterquam Herculio , Sufanna
uxor decreta ac defignata fuerit neceffc eft.
Ad noftram fententiam confirmandam illud
etiam acced t , quod dum Roma: de hujufmodi
nuptiis agebatur, hifee confiliis atque aft i s eum
interfuifle conftat , quem Diocletianus ad hoc
matrimonium cum Sufanna ineundum delegerat .
Id adeo ex ipfa hiftoria intelligi poteft & rerum geftarum feries atque eventus ejus tiam omnino requirunt, queraadmodum fuperiori paragrapho oftendimus ; qua? altera caufla eft ,
cur he nuptis cum Galerio congruere nequeant, quippe qui tura longiiTmc ab urbe in Orien
tes partibus abeilet . Atqui Herculius commodum Romae aderat , cum hc gerebantur , ut
dictum eft in hiftoria Diocletiani . Vel nullus
itaque Maximianus eft , quo cum defignatum
Sufanna; matrimonium cohsreat , vel unus eft
Maximianus Herculius , in quem omnia hxc
confilia & Afta fpeftant , & quam aptilTime
quadrant ,
f. IV.
Qua objici pount noflr* fententia , argumenta
refelluntur ,

SEquitur, ut pauca quadam amoveam ac diluam, quae defignatis Herculii , & Sufanna
nuptiis obftare atque offieere videntur . Maxi-r
mianus is , cui fuerat Sufanna defponfa , Dior
cletiani filius identidem appel latur . Non cadit
autem in Herculium haec appellatio , qui Au-r
guftus cura effet , idemque Diocletiani Colk*
ga , frater Diocletiani dici poterat ac debuerat, filius non item. Et fane apud Laxantium
fratef vocatur Diocletiani , & veteres Scriptores numquam fere alio , nifi fratrum nomine ,
Auguftos ejufdemque imperii & poteftacis con
fortes afficiunt . Verum non defiint exemple ,
ynde colligi liceat , non folum Cafares , fed
tiam cos, qui reipublis fummo cum. imperio
Auguftalique prxerant , dii potuiffe haberique
filios eorum j a quibus Augufti creati , & ad
faftigium Imperatoria; poteftatis evedi fuiffent.
Eft apud Gruterum vtus infriptio numero fe
ptima pag. 178. in qua Diocletianus & Her.
eulius poft depofitum imperium Tatres voca,n-r
tur non modo Seven $ Maximini , quos Csfaes creaverant , fed etiam Conftantii # Gak>
Illy rici Sacti * II*

FILIA.

$9i
rii , quos e Caefaribus fecerunt Auguftos : DD,
"HTi; Diocletianus. & Maximianus. invicli. ft*
niores Augufti. Vtres. Imperatarum. Et Cafa*
rum &c. Si ergo illi Patres Imperatorum Au?
guftorum Gooftaotii & Galerii , hi quoque iir
lorum filii rite appellari poffunr ; ex quo fit ,
uc etiam Imperatbres & Augufti vorari potuerint filii eorum, a quibus Auguftale imperium,
veiut Herculius , a Diocletiano , arcepei unt . Praetcrea Herculius, quamvis Auguftus eilet & fra
ter Diocletiani, hajus tarnen filius effe non d
fierai . Ilium liquidem antea Diocletianus fimul
Gaefarem dixcrat , & filium adoptaverat ; & quod Herroliai
confequens eft , cidem turn filii nomen f pyt\ J^miii
jus adeunde haereditaiis , five adipifeendi Augu- dicipo>
ftalis imperii, tum reliqua omnia impertierat , ^!of 0.'"
quae hbens tribu a parentibus & conced fo- , quot
ient . Porro filii nomeb five natura irnpreffum, f*1 dfive ab adoptione indirum nulla vel temporum ^MIM' '
diuturnitate , vel bonorum acceflone aboleri pt
ele . Nemo enim pater efle , vocarique propte-r
rea dfinit , quod ejus filii feu naturales , five
adoptivi eumdem , quem obtinet Pareos , aut
etiam fuperiorem dignitatis gradum affecuti fuerint . Addc , quod Diocletianus & Herculius ,
vel in ipfa honoris ac nominis Jmperatorii sequalitate, erant inter fe jure poteftate difpares.
Par quidem dignitas, idem titulus, fed dilfimilis auftoritas , impar potencia in hoc & illo
fuit . eque enim Diocletianus imperium cum
Herculio ita partiendum cenfuit, quemadmodum
antea inter Carinum & Numerianum , poftea in
ter tres illos Magni Conftantini filios divifum
fuiffe accepimus . Utraque enim hxc partitiq
Auguftos inter fe squales & pares fecit ,
al
teram alterius ditipne exemit, fic prqrfus ut finr
guli in iis , qua; cuique obtigerant , provinci
quidquid liberet e reque publica yideretur effe ,
Iih confenfu aliorum vel refpeftu decerneret ageretve . At Diocletianus , qui ob bella ingruentja
neceffitatc magis , quam volntate Herculium inn
peril Collegam adfeiverat , e fu dignitate & e
repblica ene non cenfuit omnem cum illo autritatem communicare , five ut eum in officio
contineret , five ut unius nutu & arbitrio , fi non
omnia , certc prscipua & maxima gererentur .
Quare eidem habenas imperii fic tradidit , ut
quotiefumque vellet, eafdemvel adduceret , vel
laxaret . Cum igitur Herculius audoritate infe
rior effet, quauque fecundus Auguftus, fic erat
tamquam filius in Diocletiani poteftate, ut pro-.
inde ejus filius jure ac mrito dici poffet . Et
fane Aurelius Vidor de Csfar. fummam rerum
omnium potcftatem uni Diocletiano attribuit ,
ejufque imperio non Conftantium & Galerium
modo , fed etiam Herculium obnoxios & fubje-
dos fuiffe docet : quippe ujtts nutu omnia gere
bantur , inquic, & eum, ut parentern , feu Dei
magni J'ufpiciebant modo . Nequit igitur dubium
effe , quin 8( Diocletianus Herculium , quamvis
Auguftum & Collegam, fuum tarnen filium compellare potuerit, & Herculius Diocletianum pa*
rcntis loco hahuerit & coluerit , cum ex ejus
nutu penderet , ab eoque fe primum Csfarea ,
deinde Auguftali dignitate audum meminerat .
Illud quoque hi fee Herculianis nuptiis obji- ci poteft , quod non videtur effe verifimilcj up surn
Diocletianus Virginem vix quatuordecim annos ,c 'na tarn viro jam grandxyo , & multo longius ,p,nl0,,
tate provedo deponderit . Fateor mors non
effe virginem fenem ab ingenuo adolefcente in
matrimonium dui 5 non eft autem prater con-,
Ddd 5
fuer

DE

S.

US AN BfA

fuetudioem ingenuas ac nobiles adolefcetmdas-viw

ris grandiaribus natu prfertim principibus colocari . Herculius anna'294. cum ad ejus matrifflonium folliitari Sufantia urgeriquecpit , an
num quindumj & quadragefimum agebat , fi quidem fides Hieronymo Hnningi habeijdajfit ,' qui
docuir cum natum fuifle annoChriiti 249. Nonpocaii
Herculio dum igitur procefirat arate ?, ut yidcrctur aut
CModavo parum idoneus , quo cunjyirgo egregia forma" at-.'
Jefpederi. que tate integra florentique nuberet ; aut adeo
effatus y ut prolis est eoi fufcipiendat fpes' nulla
fupereflet . Eft' quipp- hujufmodi acge' fere me
dia , palillo' illa quidemi, ut in muliere , dcteVjr >' fed in viro ad hu vigen?', & valida , quae
pihilo propius abeft a fenedute, quam ab1 ado.
lefcenria. An vero per id-5empori$ adhuc'yiyeret conjux Herculii; j iocompertum eft ; fed fac
jfuperftitem' etiamnum fuifle . Nulla apud'Ethpicos lege yftitum. erat , ne quis cum uxore le
gitima matrimonium dirimercc
ut in ejus lo
cum alferam fibj adfcifccret ; nam'ipfemet HercujiusXonflantium Cafarem fuum Helene1 nun
cfum remitiere juilt , uT eidem Thcodoram priyignam fuam'in matrimonium daret . Et yero
cum pioltianus coegerit Gajerium. priori uxor expulfa, Valeriam ducere , ut interpofitis
filias nuptiis eum reddcret fibi & cbnjundiorera
& obfequntiorem , minime mirum yideri defa,et, fi' tantopere uperer, onareturque Sufann*< cortfanguinea fua' nuptiis Herculpim impli
care , quo eum fibi hoc affinitatis vinculo ardiu$ jundum & bbftrjdum haberet . Hue pertitlet i quod multi Audores graves in primis
a(vnobiles exiftimaht nullos fuifle Herculio liberos , per quos fuum genus atque imperium
pofte'ritati propagaret' . Nam' Maxentium ',' qui
ejiri-fius yulg dicebatr , aliunde ' genitum
fiufle' ", Si uxori ipfius HercuHi fuppofitum' ferunr, idque eque Dioclctianum , neque Herculium' latere pqtuifle. Quod fi yerm eft^ 'nihilo
pluris iqrererat Diocletiani Sufannam Maximia
ne iff matrimonium dare , quam Maximiani earn
ducere j uterque enim eo fpedabat , ut fua, gntis, fuique nominis perpctuitati confujerent / ex
illas autem nuptiis fpcrabant' fore , ut dua ills
Imperatoria familiar 'jam deficientes ab interim
yindicarentr . Ex his fatis fuperque, quod no
bis propofitum fuit, effici consludique arbitror,
nimlrUm voabulo Maximiani , cujus crebra eft
nient io in hiftoria- S'. Sufaanas non Galerium,
led Herculiuiri figqificari j Sc in hunc ilia ompia prsclare conyenire , qu d nuptiis' Sufanna?-, non iUis quidem confedis , fed tantummodo defignatis narrantuT .' ex quo illud praetcrea
fequitur nihil caufiae fperefle, cur hiijus hiftoriae fides & auoritas in dubium vocari ppffit .
CAPUT

Q_UARTUM.

D Martyrio S. Sufanrue.
. I.
i
De Martyrti.
aUi S. Sufaqnaj gefta litteris tradidi, tero, poribus quidem Diocletiani Sc Maxinliarii martyriurrt hujus Virginis iliigavit ; fed nullam praeterca notam apppfuit , Unde' poflet dignofci certus ille atmus ac definitus Imperii Dioclwianei ,.auc areChriftianat , quo Dioclctiafius

V.

AC

M,

ob^ rep'udiatas Maximiani' nuptias illam domj

fur obtrUnbari' jufl^. Hunc icaque annum Su->
fimnar martyrio infignem elici 'oportet ex" effi~'
c-ha> illa) r cui affiximus- morjiem-.Gebinij paren-'
tisRjvitemqueGaii patru;-,' quern fratris* filiae'1u.pcrftitem- fui(T: Ada ejufdem Sufarina; declafaiit .
Inter martyrium S; Suiann, &-'inte}ritum Gabinii & Gaii haud lorigi temporis fpatium interfuifle ex eo in.telligi poteft ,/ quod Sufanrafr
conftantiV' in refpuendis A'uguftalibus n'uptijs utrique ortis cauflm attulerit . NateGabjinium Mnjrh*
jdcircrf'ia Vincula cpnjeaum
carcetis': tu-,-feridtBf
inediaque abfumpturo' efffe , quod in propofito .fu- . 9t;
feeptoque confili permanendi aUdor filia fuif- ^o^'
fC crederetujr , Martyrologi, & Ha^bgi do^"
cent . Eamdemob caulTam extremo fupplic^o affedum efle Cajum affirmant liber pontifitalis
Anaftafius Btbliothecarius , aliique; yel certe coa-
drft in cryptas
aWere pettitufque includer , ubi multis incqmrrodis srumnifque confedus interiit . Quibus igturSufanna1 mortis' cauffar fuit, illorum nteritus abhujus martyrio hauddiuturod' intervailb' dsjngi poeft . Atqui- Ca^
jus extindus eft { pioletiano 1, & Conft'antio II. jdeft anna >p5: X Kai; Majas V tit
ytteres binnes ^Catalogi- teftantur . Itqvte- mar
tyrium ; Sufanna? ,- quam III; Idus Agufti inr
terfedam c(fe confiar, revpeari oportet, ad riienfem Auguftlim anni fuprioris' 295. nequit eftim
rejici ' in Auguftum ejufdem anni, quo Cajus
jam menfe Aprili obierat , nam hunc Suiannae
fuperftitem fuifle Ada ejufdem1 Sufannas teftanpurj eque retrahi poteft ad' annum 204; nam: ,
loDgiori fpati Caii patrui interitum antecfliffetr, quam ut hujus caufla efle didque potuiffet .' NecefFe itaque eft martyrim S/ Sufaonai
incident' in menfem Auguftum il lius arrniy qui':proXimuS eft ante annum , quo Gabirrius , &
ajs mortem obierunt . Hi autem ad ftiperos
migrarunt armo tertii fajculi 96. alter 19, Februarii , alter . die Aprilis ; ilia igitUr iof
p'remum prb hrifto fuppHciUm- p/frtuiit armo
fuperipri, ideft 9y.ejufdem faeculi, die xt. Au*
guli. Cafar Cardinalis Baronius, Joannes Bollandus , caeterique' fere bmmes Chronologi at
que hiftorici eidem annp 295. S, Sufanna: mar
tyrium adfcribuntj itemque in annum proximum Qabinii & C^ii' mortem conjiciunt j vix
Ut de ' hac nota Chronologica dubitari poflit .
Eft quidem apud Philippum Ferrarium annCT
225. Sufanna maTtyrium affixumj fed nemo noti
videt fecupdam notam arithmetiam mendo fubefle,! & typothetarum vel infeitia yel inctwia
pro numero^ 95. numerum %. fubrepfifle. Quis*
enim afit culpam tarn aburdi anachrnifmi
onjicere in Philippum Ferrarium , virum oppido eruditum, qua vix aut ne vlx' quidem in
hominem vd medjocritcr dodum cadere pottft?
Iramane enim quantum 'diftat ab anno 2251 Im
perium Diocletiani, qui SufaBnam1' interfici juffit , qufque regnare' ccepit 284^ quod qudem
ignorare nemo poteft a-nifi qftl totam antiqutatem ignort.

&

GAB IN TI

De Menferac <Hc martyr .

'Etu.sr' opinio' eft',: jam nique ab antiqtifiV
mi du^: temporibus- , &' omninr Mir-fjien tyrologoruth fufragio comprbbata> , Suannarm
* Afr pwGhriftcrcefa^i Ariffe' III; IdurAugufti , quo
quidem dreaimiveTarios-jeidm hoBores , & fo*
leinriiaChTiftiafear religionism officia perbivit lefia univerfa. Sed qui ejufdern Aa cnfcripCt
menfium derum , ex quo> capta fuie irfquead
ejufdern obit um , mimcrum adeo corrcrahere, &
in augbftum adducere yidetur j ut nos de tam
teftata explorataque re preypemodum addubitare
cegar. rri qna poft Claudiun fpciofqoe interfeifts,- & Sufannan. in vincula cortjeftam deinceps confecut* futtt; ufque ad fanctiflima:
htrjtoMartyrisy eabrfcrjori terjftpbris fpatio circumfcrjpfit ,' qtam yideafltur extendi pofie uf
que ad ' d ie m t i . Augufti , qua? dies Su.fa n na* no
iiHe cV' cult confecrta' eft . Claudium cum foiis'Dibcletitfiis de medip: fuftulit xv 1 1 1 . Febr. ,
c per" ebfdert die' Sufannam cum Gabfnio; patre'comprebendi, & ih carcere^affervari juflerat.
Ab extihfto Claudio , & Sfanfl' in euftodim
tradita quinqu omnino , & qinquaginta dies
intercefferaht , cum Dibcietianus Serena? uxori
fuaf negotium dedit , ut Suianrtam ad fe accerferet ,- animmque adlefcentulaf ; nondum fatls ,
u? putabt
cofiliq V ratione firmatum , ad
nuptias cum Maximiano ineundas pclliccrct .
dis omrfbus , quibus astas ill capi deliniri
folet : Tofi! dies qUinqUaginta quinqu ' juffit Dioletiahksfy tit Serena tiXor ipfiUs ad fe addueeret
Sufnifim'y' tit tfu's' prbpofttum' mmet' . gituf
initV&? fdbdfta tmpbrum rktiH^ erat dies feredcimi' qincta Aprilis , cum Diocletianus Su-

:mpffi
fuam rfeducertur j d cori Auftor hujus hiftofiaf ebs di niillq erto numero definiat , quamdiu'apdSeTe'nam in reg'io paiati mnferit, no
bis : incompeham eft vidntur tamen pliiores
elfe , quam ut eorum numerus feriiqu prorogari pflt fque ad menfem Augfti , in quem
eju$ mttyriUm incidii feriint . ommurti eriirn
loquedi ufu reptum eft , ut cum"mtiltf dies
eff)trxfle diuntbr , hujns forml^fignificatia
anguftioribus finibs circimifcribltur' , quam ut
intgri' mfs fptium exa'quet . S' enim plus
tempors praftrlapfum fit , quam quantum trium
yel cformri menlm circumferiptio1 rquirat,
tu'm ! a; earn terpporis diuturnitatem fgnifi'can-r
dam . rnehfium potius , quam dierum vpbulis
uti folemos'. Aq hnc fere modum, qibus pla
ne dftmciie loqi cura; eft , in' fupputandis
notandi fque temporibus a nnorum pbtus , quam
mefifimr rationem habfidam cenfeht :, ubi menfium numerus eo crevit , ut duorum yel trium
rn'crimSenfionem xcedat . Quod i Sfananbr
ria'J rte' intg-runii q'uidem ninfem a'pud ' Serenata
commorat"eft , ad quam'aceeflr die xv. Apri
lis',- nondum infequentis Maji diinidiV pars elapja erat',' cum earn Diocletianus ih a?'des pater
nas :trducehdam cura vit. Q^vrdncfps acidrunt , antquam martyriam fubiret , ade
pauca funt", modicifque temporum irttervallis
disjunfta , ut apte omnia in quatuor' vl quin
qu dies diftribui qneant. Nata'C-'die, qiwdi-

F V I J M

fceflit e pafedb , Maxiraianus noe* intcmpefta'

,iir ejus dbmum fubrepfit , per vim jftubrhjitf
eidem inferret ; fed Angel ccfflo repente delapft1
fulgurnti fpecie coofpectuque deterritus refitu
ftatimque ad Diocletianum regrc/Tus narfavit fe>
ccelefti qaodam oftento prohibitum faille , quo-;
minus' cogitata perficre poflet. Nulla mora interjpfta ad domum Sufanriar mittitur Curtius ne>
finp quis , qui exploret quid prodigii illud fuetit . Interea'Diocletianus de conte.mnenda gione Chritiana ,' deque Diis olendis cum S*
renauxore difputat , a qua vichis cum eilt , ne
que ferre poflt , Sufaonx fidem' ac miram in
propofito conftantiam'abSerena fum'mjs efFerri laudibus , incredibili iracundia exarft ; Macedonium quemdam hominem in primis truculentuffl ac barbarum accerfi jubet , quid fui confi-lii fie, paucis exponit ; Sufannam adeat , vi ac
minis cogat impellatque , ut Diis cultum adbibeat . JHle ftrenue imperata facit , Sufannam im-'
mani terrore yerborura , ingentique minarum
apparatu aggreditur , profert auream Joyis i*
tuahi , cui nifi fupp^icem fe abjiciat , in em om
nia exempta cruciatufque editum iri derinciat .
Sed' nihil proficit . Simulachrum Jovis piis Sufanh* ad Deum preeibus diflatum'ex oculh re
pente eyapuit , inventumque tft in foro jacens
ante palatiom Saluftii , Ad extremum ea re cogrtlta Diocletianus odio furore excandefeefts
jubet Sufannam ftatim interfici j quam idem Macedonius earn domi fux fecuri percu-ffit. HcC
omnia intra quatriduum fatis commode fieri potuerunt , praefertim cum ita narrentur, ut rebus
hifee gerendis nihil mora: interpofitum efle appateat . Tantum igitur abeft, ut Sufanna;' marty
riaffl'in Auguilum menfem' fuerit pirolatum, ut
vix1 ultra dirbidiam Maji partem exceQerit,*
Hue accedit , quod inJCalerjdarioquodamMS. XaVtUb.
Mrtyrologii Hieronymiarii' S: Su'fnrtaj Virgi- vs.Hierei'
Mr.
se.
mricam notam referri ad Sufannam Gabinfi filiam j cujus dies fchis agitur III. Idus Augtifti;
fed cur neget , nullam ratiorjem reddit . Caeter
rum f temporum rerumque geibrum ratio hir
pektur , dics'decima ejufdern Mji cum maftywrio S. Sufanna fatls apte ongruere yidetr .
enim Sufannam in sibus palatinis apud Sefentn'
mnferit dies ipfd$ vginti j qiiodquidem teitip^
ris intervallum nbn ita breve~eft, quinhife veri
bis, cum dlcms muks dies , fignifcari & ifttelligj podt . Ad Serenam atem addua fuit
die" decima quinera Aprilis , ut fupi'a diximus .
Ab ea igitur digreditns in paternam domum rtr
migrafle juila eft quina Maji. Quinqe'des fupcffunt, ih quos prrinia, qua: deinceps gela narrafitir, una ntn ipfo martyro , fatis com'mode
indudi pofTunt . Ira -ft, ut S; Sufanna mortem
pro' Chrift fubicHf VI. Idus Majas . Si vero
quieras , cur MartyroIogi:ih" Divoruhi Faftis addim XL Agufti
nuguiu Sufanna;'
juiiiiiK nbrnn
iKJiiicii adfcripferint
auiv'iinciim ,.
non' abfmile vero eft ea die ad* fepulturam inecemeterio Alexndri veneranduta ejus, corpus datum
fufff j nm apud majores noftros in veneratone", atqt honore folebat fTe non folum dies ,
quo' nar tyres ex hac vita migraverant , fedetiarrt
aliquando dies ille, quo fepultura afficiebantur , Diet xi,
quemque appellabant Diem depofttionis ; & hunc auu
\ugulli
vidciur re
etiam interdiim in codicem feltorum dierum re- LM*|j['ej
ferebant , ejufque mcmbriam folemni ritu quo- pepofiiiotannis celebrabant . Quid quod ipfame hiftoria * ,'iV f"
!
t
1
*
-jpuliur am
indi.SufOD.

:%96

DP

S. S U S A NN A

indicare yidetur inter martyrium fepulturam

. Sufanne, fptiurd temporisnon ita brey in7
frjediim fuiffe . Nam Serena Augufta, ut exea
rprtione videtur colligi poffe , corpus B. Su( aliquandiu domi apud f rtinuit inclufum
jn arcam ' argeateam , ante quam dies nodefque
affiduis precatiohibus extraherc folebat : Serena
Jugufia ciim gaudio nou vchiens , collegit corpus S. Mdrtyris , & fanguinem ejus illic fufum
fuo v.ela'tnine exterfit , pofuit in capfa argntea in
palatia fua
ubi diu otiuque furtivis vicibus
rarc non ceffabat . Ex quoapparet B. Sufannae
exuvias fati diu in augufto Seren conclavi
clam aflervatas fuifle , priufquam fepultura afficerehtur .' Cum itaque , fi vera funt quae di ximus ', e vivis difeefferit VI. Id. Majas , tertio
poft menfe ejus corpus in ceemeterium Alexan?
dri illatum eft III. Idus Augufti, ibique pie &
honorifice dcpofitum. Adde, quod Ufuardus &
Notkerus, & Audor utriufque MartyrologiiRomani , itemque Galefinius , cum undcimo Augufti diei cammemorationero B. Sufannae adjiciunt, abftinent ab iis vocabulis , quibus martyrii , feu trahslationis , fiye depofitionis dies,
fignifiari folet ; quod eos conilto feciFe Ubi-'
tror, ne in re dubia fidentius , quam cautiusfententiam fuam interponcrent ; quippe cum inteigerent nondumfatis liquere, utrum ad ejus Mar
tyrium , an vero ad ejus fepulturam hujus diei
cultus ac religio refexatur .
Hace ferme funt , quae diem menfem , cui
fere omncs martyrium S. S a fan na: adferibunt ,
dubium controverfumque facer queant . Verum
Metinenda mmvero nulla hujus generis argumenta apud m
cft ni tant)' fuerint, ut ah eafententia difeedaro , quam
buni (en ommuni eruditorum hominum confenfu comdemia de
Miriyrio proba ri , Se Martyrologis fi non omnibus., cer-r
S.Sufannz te pluribus placuiiTe video . Nam fi cos excipias,
d dtr .
Augufti . quos paullo ante nominavi, quippe cum abutra fentntia aiTenfionem cohibeant , neutri vel
favent , vel adveriantur , reliqui omnes veteri
communique fententiae fuffragantur , ut vidcre
licet in. eorum forroulis , in quibus plane diferteque addium eft , diem xi. Augufti natalem B.
Sufanna? Si efle , & dici oportere . Dies autem
natalis , juxta ccdefiafticum loquendi morem,
idem valet ac dies obitus , five martyrii ; quo
quidem die fandi viri immortalitatem adepti
ad novam bcatamque vitam, ver proprieque nafeidieuotur. Hieronymus, princeps omnium Martyrojogorum x nifi quis alius fit Aucbr illius
Martyrobgii, quod Hieronymianum^vulgo appellant , diem natalem S. Sufanna; , five marty
rium. cjufdem cum xi. menfis Augufti onjungit : III. Id. bAugufli . , natalis S. Sufanna .
Iiidem verbis utir Beda , cujus auoritas in
re Martyrologica, plurimi fieri folet . Ado Epi
feopus Viennenfis emcl , atque iterum docet mar
" r
J?
...
..
tyrium Sufanna?
affigi oportere adJ diem
xi. Au?
ufti: . Hus ^ugufit Trtale S. Sufanna .
Sc poft multa, qua? hue non pertii>en,t, ejusElogiam hifce verbis con.lufit: Tfffa eftUJ. Idus
Auguflt', ^dc-m tradit, Rabanus , idem legitur in
Martyrologio M.S. Reginae Sy^ecia? i idem habe
tur in Chronica Norimbergenfi . Hue adde reliquos. fr,e pmnes, five Martyrologos, five Hagiologos, , quorum teftimprua breyitatis ^
pr^ternutimus. .
Ne vero a Martyrologis , communique fenymtia dildni; Ad S. Sufanna? , fi molefta illa
V. '. '
^uuMique unius vocu^a; coptroverfia omifla, lo
^Pj pbjedo; fignifieaTiojaero lati-

V.

AC

M.

rem accommodemus, quam fubtilier qTjaedam ae>

curatiorque loquendi. 'ratio poftularet . Neque
enim omnia, qua; veteres illi boniviri, pierna?
gis ac religioie, quam eleganter diftindeque
pferunt , ad vivum refecari oportet ; Sc fi quid
paullo aliter dixerint ferat fermonis nftrf
confuetudo, id in earn partem accipi debet, qu#
neque a communi fenfu abhorreat , & cum re?
rum veritate cohaereat . Fateor equidem, cum dir
cimus dies multes , his vocibus earn vim ac no?
tionem fubefle , qua; ne unius quidem menfis fpatium explere videatur . Verum quibus non tarn
cura: fuit proprie & accurate loqui , quam re$
laude atque imitatiane dignas quoquo modo ppfteris tradere , ab his fermonis curam , & elegan?
nam requircre non debemus j & eorum verba
non aurificis ftatera , ut dicitur, fed populari
quadam trutina expendamus neceffe eft. Audor
hujus hiftoriae, cum fcripfitSufannam multisdkbus domi apud Serenam fuifle, nihil aliud , nifi
diuturnam ejus in regio palatio comroorationerrt
fignificare roluitj neque operas prctium efle duxit dies aut menfes annumerare , crtaque tcmporis circumfcriptione ejufmodi cpmmorationeip,
definir* j piaefertim. cum ea loquendi formula uteretur , qua; ab omni crrandi periculo longifltme
abeffet ; nam quae verbis illis inharet fighificatio , pro eo ac res poftulat , & contrahi, & dilatari poteft : cum enim dicimus multos dies y
hac locutione multi etiam anni , non folum men
fes fajva veritate comprehendi poflunt i quippe
cum veriflimum fit , menfes pariter atque an.nos
ex multis diebus conftare . Quae cum ita lint , muir
tos illos dies fie interpretan poflumus, ut' men
fium fere quatuor fpatium exaequent. Ita fit, u
Sufanna, cum xv. Aprilis ad Serenam aceita fue^
rit, ineunte Augufto in domum paternam re-.
dierit. Cujus quidem interpretationis hanc ratio*
ne m potiflimum reddimus, quod cum Martyrologi plcriquc martyrio S. Sufannas dicm xi,Augufti aflgnaverint , fi ejus Ada explican debent , ut neque a communi fentenna difcrepent,
neque Martyrologorum tftimoniis adverfentur.
Quare autem Sulanna tamdiu apud Serenam fue?
rit , haec cauila eft , ut mihi quidem videtur ,
admodum verifim>s x qupd ipfamet Serena auftoritate & gratia , qua valebat apud maritum x
jnterppfita impetraverit , ut nuptiis illis dies roulti , alii ex aliis protraherentur , fpem verbis am?
biguis oftentans fore , vf. tamdem Sufanna morigeram fe obfequentemque juftis poftulatis pra:?
beret, Nec deerant cauflse, cur Serena, do, & tergiverfando rem ex die in diem difFerret , fiye quod fperaret ipfa mora & cundatione.
to;um illud negotium disjdum iri 5 five quod
jticunda piaqu.e Sufanna; confuetudine quam diutiime poTet, uti fruique vcllct . Nullum igitur
eft argumentum , quod ducitur ex Adis S. Sufannae , cur ejiis martyrium ab xi. Augufti die
retrahi oporteat i nifi forte aliquis contentionis ;
quam veriatis cupidior, verbi controverfiam urgre yelit .
Quod autem in Kalendario illo Martyrologii Die, MlJi
Hieronymiani nomen S. Sufanna Virginis fub die decim in
dcimo Maji ppnatur, id fane levipris momenti 2b?S
eft , quam ut nos a communi fententia abducere
debeat . Nam Henfchenio prorfus^ aflentior , qui J*^*^J
earn ab Sufanna Gabinii filia longe diverfam ef- net.
fe arhitratur , Sufannae fatis freqpens eft
ac elebre a,pud Hagiographos , & fa;pe in eorum
fcriptis reperitur. TiHemontius torn. j. rnemini
Sufann* cu|ufdam , quse fuh Pioletiano martyri^ ,

G A MHH

^ cultu annivc.rfaxio Salerni ele.pratur XV;. Kal. Februarji : ^oanqs Peffina de Me-*
.trop. ccef. Pragp. S. Viti tradir uoafn uifle
% illo celebrrimo S, Urfalas cPmitatu, cui Su/ ooojn fuijtj ejufque mernPmm coli XII.
KJ. Nove'mb- queni diem univerfali s ecclefa .
Urfla i fdci'arum martyrio cpnfecra>t , Ir
Martyrol. Herobyrhiano yjijfdartj jterfl Sufanti; mntio fij! prijdie fdys Februarii. In Rtrno Mirtyrloo duas tidem Sufannas inyenip ,
alteram XI. Aalend- Pftpbris ,' d qua etiant
Grxci bac die in Menolpgio agunp , fticjqit Baronius in notis ; alteram 1%. Kaiend. Junii, quae
appd Gradeos pariter cplitur \ eorumque Meno?
Jogio inicripta eft . Itaque in earum feu Virgi, feu Mariyrum \ feu piarum mulierum nur
merum , quibus nihil eft priter nomen cum
noftra Sufanna commune, referamus licet Sufan.
y de qua in cdice illo Hieronymiano manufcripto die x. Maji commemoratur .
Qui yero' trimeftri inteTVallo fepulturam Su
fanna; ab ejus mrtyrio disjungit , i$ mea quidem fenfentia longe a vericate aberrat . Neque
enim Serena corpus bujus Virginis apud fe retinuif, fed quod fanguinis vulnere fluentis , bumique ftagnantis collegerar, , fupque yelamine abfterferat , id enim verP in argenteam apfam iUr
lufit , & quoad vixit , memoria; religionis
caufla in fuq onclavi aflrvavit . Sufannx hiftoriam qui paullo attendus lgat , hoc clare perfpiciat t Nam yerba ; oltegip corpus S. -r
tyris; majori quadam nota jnterpunctionisdisjunr
genda funt ab filis qusproxime fequuntur: &
fanguinem ejus illi fufum fua velatftine ty.
referenda ad id quodpoftea fubditur; Corpus au
tan Sufanna ipfa manibus fuis ornavit Untis &
uromatibus , pofuitque juxta orppra fantlorum
cmeterio flexandri in arenaria , in crypta juxta,
S. ulexandrum terfio idus Augufli . Ex hac igh
tur ' nihil caufla; apparet , quampbrem
martyrio ac fepultura; S. Sufanna; aliquod temporis fpatium > ne ira breye , interjici necefle
( . Itaque Serena , ubi de nece hujus Virginis
cognovit, fubeunte, clam ad ejus d^mum
venit , & cqrpus inde fublatum in cmeterio
Alexandri fepeliendum Curavit eadem ipf* nole,
quae proximeconfecuta eft poft diem ilium, quo
cafa fuerat , illuftriqtie maftyriq perfuqeta j ve
lamen a,utera ejufdem fanguipe imbutijm apu4
fe rctinuit . Cum qiitem 9nte dimidiam noem
ejus diet fepulta fuerit, idirco S &c
funus , Sufanna; ad eumdem djem pcrtinct , &
tertio Idus Augufti utrumque adferibitur,
Sequitur, ut de folemni B. Sufanna: onfecra-r
tione , quam Noftri Ca,nonizationem vocant ,
pauca diam . jib eodem die (inquit Aulor hu-
jus hiftoriae ) , ajus Epifcopus in cam domum x
ubi illa percuffa ejl , ingtediens facrificia Domino
Deo fuo obtulit pro commemoratione beat* Sfannx ,
. Hoc porro eft', quod nunc vulgo dicitur quifft S* S"' Piam c*',<"".'r, i five ex auftoritate pubb'a in
01 ' numerum Divorum referri , quemadmodum Bar-,
tholomsus Piazza, AlphonfusCiaconius, Joan
nes Ciampinius , aliique ccclcfiafticx antiquita-,
tis ac veterum Sctiptorum per.iti affirmant . e
que enim pi i m ecelefi in. Divis onfecrandis
apparatu & magnificentia , ut nunc fieri folet x
;ifdemque ritibus ac a?remns utebatur ; neque vero id ferebat ratio & calamitas illorum
temp.orumj fed fi quem Romanus Ppntifex, vel
cujuslibet civitatis Epifcopus inter facrificandum
folemni implorationc appellafiet , atque ad ejuf

F ILIA,

dem tumulum , ,vel in eo loco', ubi pro Chriilp

mortem obierat , divinis myfteriis operam da/t , is taroquam rite coqfecratus in divorum Jo
co numero haberi cperat, & pblicos eidem
honores , cultus , preces a.dhiberi ljcebat . Ex
eo igitur tempore diem xi. Augufti martyrio
hujus Virginis & nomine infignem jmajores no
ftri , qua dignum erat , religione cultuque celebrarunt . Majorum inde audoritas apud porteros
frluit ; hodieque feftus S. Sufanna; dies . Idus Dietfe&u
Augufti ritu quidem fimplci agitur in univec- .'^
fp phriftiano orbe , fed Roma; in .ejus Bailli- gai.
Ci y apud facras illas Virgines , quorum fidei ac
tutela; 8 templi procura.tio , & venerandi .corpo.ris cuftodia commifa ,eft , folemni officio rituque
primaz claffis colitur; ejufque quotidiana commemoratio in oftayum ufque diem prducitur . Hu
jus aur.cm diei celebritatem ac religionem ut aur
grent Pontfices Maxi mi , amplifima delitorum
omniurri jndulgentjam largiti funt omnibus dem S. Sufanna? eo d,e cafte pieque vifentibus f
Ad h*c : Senator , Sc princeps urbis JVJagiftratus , publica infignique pompa Bafijicam adeunt,
& nomine totius populi facras exuvias veneran ,
inibi de more calicem argenteum > cefeafque far
ces annui cujufdam quafi tributi caufla deponunt ,
-AJtJfc , ': .1 . tinr ; .II rrtlTJ PJI \ R fiZ iff.
ApUT

Q^UINCTUM,

De [is loots , quos . Snfanm fuis relifuiis

nobilitavit.

f)e Cameterio Alexandri.

HAud dubium eft, quin ccemeterio Alexan

dri ad veterem loci religionem ac cele
britatem corpus S. Sufannas illuc illatum ma- Corpw i;
gnam attulerit aceffionemj hoc unum ex - J^n"
nibus irca urbem cemeteriis deleftum; fuit , " .
cui venerabiles ilia; exuviicommitterentur. Nam
AUSerena, cum fibi de Sufanna? martyrio effet aU *
latum , nihil antiqujus habuit , quam ut ejus
corpus ex Ethniorum manibus furriperet j idemque balfamo illitum candidis vcflibus ornaretj
& ad cemeerium Alexandri defcrendum cura
ret, Hujus rei auftor eft, qui Ada S. Sufannae
defcripfit : Corpus autem S, Sufanna manibus
fuis ornavit Untis , & aromatibus ; pofuitque
juxta corpora fanfforum , in cameterio ^Alexan
dri in Arenario y in crypta juxta S. Jtlexandrum
tertio Idus Augufli .
Illud prmirum videfi potcft , quod Baronius cum torn. 3. ad an. 226. n. 7. omnia urbis
mcteria recenfeat , & fuo quodqu^ vocabulo
diflinguat , hujus vero, cui ab Alcxandro nomen eft, ne meminerit quidem , Adde, quod Cameie
de h ccmeterio nihil ufquam memoria; Pro" ijl1,JrAl',
ditum eft j eque enim illud inMartyrologiis, qodnaid,
peque in Divorum hiftoriis memoratum inve-r ^cubifiiB,
nio , Paullus Aringhus torn, a. Rom, Subter.
1,4. .3. ccemeterium illud, unde corpus S. Su
fanna; delatum eft in urbem, duplici cognomine affecit , alterum a S. Felicitate , alterum a
S. Alexandro mutuatus i quippe non eft vero abfimile unum idemque ccemeterium fuifle , cui
& Felicitas , & Alexander nomen fuum indiderint. Porro ccemeterium S. Felicitatis valde notum , veterumque littcris cclcbratum in cataloga
-.

DE

S.

SWS Alf ;,, Jfc

Baroniano. vJgefin\i,un fextum bcqm ac. purne-,

jum obtinet, eftque haud ita.prPPe ab urbs jux-.
(a v^ai Salariam j de 9U0 memipir, jber Eontif^al.ts in Vita 'Bonifacii Papa? I. , S Baropius in
notis Martyr. '4.m: lx: K. Dccemb. ubi
e . Felicitate . Hui autem ccemeterip fi alter,ivm a fuit ab Alejandro , ab eo ccrte fuit ,
qui prinYus inter Rorpanps Porfirices hoc nomcn
gefljtj, Se
imperio Hadriariipro Chrifto mori
tcrn Oppetiit ap. 130. y,. Nouas . In libro
^pnt;inca,li ifpultus effe trac^tur fcptimo ab urbe
Rapide in, via Nomentana 3 ubi etiam fecurt pereuffus fuerat . Via Nomentana propeaberata via,
Salaria ; ut,raque in Septem riouem , 1 ab. Orien
te , hac ab Qccafp , obverfa ducebat in Sabinos .
Altera iqcipiebat a port,a Viminaji , quae nunc
2> voatur , Se cum per earn iter effet Noment.um oppidum Sabinorura , ex eo difta eft No
mentana; altera vero, a porta cognominc initium
rnejat , & Salaria propterca nominata. eft aupre Fefto , quod per earn Sabini fa,Iem ab urbe
acceptum dferrent . Utrique via? interjectum
fuiffc arbkrox ccemeterium, illud in quo
conditus fuer.it S. Alexander itemque S. Felici
tas , ab utroque nomen accep.it. Ac ccemeterium
juioVm S. Felicitis pofttum fuiffe dicitur in
via Salaria; fed cum cfut intermedium , & ab Oc
cidente Salaria ^ ab ortu Nomentana via dtfiniium , ftat'ui etiam poteft ad viam Nomentanam ,
propter quam Alexander fepultura aftectus effe
dicitur. Hoc autem cecmcceriumdiftingui opor
tet tum a ccemeterip S. Agnetis 3 quod itidem
adjacebat via; Nomentana; , tum ab aliis ccemeteriis propter viam Sa!,ariam, qua; omnino quin
qu apud Baroniurn numerantur . Hase ccemeteria Y.el interja.cebant quidem utrique vias, fed
aut propius y' aut longius , quam ccemeterium
Alexandri & Felicitatis 3 ab urbe aberant ; vel
;
a.ba a vja Nomentana in Orientera , alia vero
a via Salaria in Occafum vergebant . Unum ,itaf
que idemque videtur fuifie ccemeterium Alexan
dri & Felicitatis inter via;n Nomentanam & Salariam; quod ab his duob.us fane illuftribus mar'
tyribus prcip.uam celebritatis ac nominis cauffam accepjt , vel quia illud Alexander quidem
condid.it , Felicitas vero auxit & ornavit ; vel
quia, utriufque exuviis ibidem onditis rnirifice
nobilitatpm fuit . Atque ab initio quidem unum
tantummodo cognomen illi, fuitj quod ab Ale
jandro Pontfice fumpferat ; poltea vero Felici
tas infigni.s illa fepcem filiorum Martyrum pa
rens , cum illud amplificaffet , vel illuc iliaca
fuiffet, , tantum, eidem ccemeterio religionis ac
c^elebritatis, attulit x ut tiam cx ea denominari
cceperit; demum veteri appellatiohc magis magifque in dies obolefeente } hoc unum illi cogno
men , quod a S. Felicitate acepit , perpetuo manit .
<*mete- ( a:terum fi ccemeterium Alexandri ex coa'ndr^'' goaminatum, eft , quod ibidem lepultus fuejit
forte Alexander Papa, mihi verofimilius videtur hoc
1-*' ''..' idem effe, atque ccemeterium ad
tymphi." Nymphas ip via Nonjentana 5 ip praedio Se'verje., quod apud Baroniurn quinftp loco nume
ratur. , nam pofitio utriufque adem fuit . In
libro bontificali Alexander fepylchro mandatus
effe cfycitur (n via Nomentana feptimo ab ur
be lapide : crnetcrium vero ad Nympbas totiqem a.b. urbe pafijum millia. abcrat , ut dacet,
Bronius j itemque vjaj Nomcnt-ma; adjacebat,
,
m,ultoque longius , quam ccemeterium S. AgneVib Vf*ta- arndm viam. fubflruftum Roma 'diT.^AV }. conjeftura; omrurjo favent Ada S.

Sufapna? , in quibus eadem crypta \ idemque lo*

cjis fepulchri huic yirgini & Alexandro obti?
giffe ;tradirur : in crypta juxta S. Alexandrifm .
Itaque corpus utrjufque via Nomentana , & fer
ptimo ai ufbe lapide conditum fuit , qui lo
cus mii ifice opgruit cum cemeterio ad Nymphas in pradio Seyerae . Prseterea jn iifdem Acjis. iepulclirum Sufannae locatur jftxia civitatem
figlinas . Hnjus oppidi mentionem faepe fadam
invenies ir, Atis Martyrum ; cui quidem no
mcn inditum, fuerat' ab ofrjeinis Figulorum j ut
praclare docet Aringhus , que fane frquentes
erant in via Niucntana extra portam Viminar
\em , quae propterca difta etiam eft porta Figuluenfis y five Ficulnenfis , Fx fit > ut cce
mettrii^m & fipukhrum , in quo Alexander 8f
Suianna traduqtur ff conftttuti } cum effet jux
ta civjtatem Figlinas in, via Nomentana y ibi
dem loci ileum fut rit y ubi erat ccemeterium ad
Nymphas , a quo urbs Figlinarum proxime abe-?
rat . |n hiftoria S. Laurentii feriptum eft mili
tes quoidam Chriftianos eduftos fuiffe extramu
ros port* Salaria in civitatem Figlinam y t illic capite pletlerentur ; ntc vero propterea quod
e porta Salaria dicuntur edudi, neceffe eft han
urbem e Nomentana in Salariam viam transferri; cum enim fpatium haud ita late interjectum
yiam utramque diferiminaret, nonfolum e por
ta Viminali feu Figulnenfi 3 fed etiam e porta
Salaria iter effe po.terat ad viam Nomentanam ,
urbemque Figlioas , huic vir impofitam . Duo
hic fubjeit Paullus Aringhus , qux mihi non
fatis probantur. Nam primum Figlinas. a Ficulea five Ficulnea civitate non diftinguit , cum
haec civita.s a Figlinis tantum abeffetj, quantum
ab, Nomenuna diftat via Oftienfis . Ficulnea fiquidem , qua; apud Sigonium& Ortelium voa
tur etiam Ficana , undcimo ab urbe lapide viam
Oftienfem infidebat , ut Feftus docet ; deinde eum
Atorum locum depravatum effe admonet , &
pro Figlinis Fidenas fubjiciendas effe cenfet . Fi
delias autem erant pervetus & celebre quondam
oppidum , : Colonia Romana in via Salaria ,
quinto fere ab urbe milliario diftans, ubi nunc
eft caftellum 3 quod vulgo dicitur Jubileum .
Cum enim Aringhus exiftimaret , ut fupra ditum eft , ccemeterium Felicitatis via; Salaria:
adjacens non effe diverfum a ccemeterio Alexandi i , in quod illatum eft corpus S. Sufanna ,
ei confentaneum erat dicere, urbcmillam , apud
uam illa fepulta eft, non Figlinas , fed Fidenas
uiffe, ut & ccemeterium Alexandri & condita;
juxta ilium Sufannje fcpukhrum e Nomentana
in Salariam viam a ccemeterinm Felicitatis trans- _. ..
ferret . Sed ii propjus vero ele , quod nos ar- retinend
bitramur , ccemeterium Alexandri idem effe ac j,0
ccemeterium ad Nyniphas , non cft neceffe ve- '.
tercm leflionem loco movere, aut Figlinas expungere, ut in earun? locum Fidena; fubrogentur; hoc fiquidem ccemeterium optime coDgruit
cum pofitione urb.is Figlina; , feu Figlinarum >
quippe & civit,as ha;c, Se ccemeterium illud ad
yiam Nomentanam pertincbant , & zqualis vi->
detur fuiffe utriufque ab urbe diftantia.
Multa Baronius Chriftianorum apud urbem Cmet*.
cemeteria enumeravit omnino ad tria & qua-, jjj*
draginta ; qua; quidem omnia conftrufta fuerant apd ur. ,
n locis fuburbanis , V in agro, Romano ; nam lex, i'
erat perferipta in duodeeim tabulis , qua; vetaIpat mortuos intra urbem fpeliri : Hominemmortuum t inquit , in urbe ne Jepelito , neve urito .
Hujufmodi autem lege exemptos fuiffe teadunt,
cla-

5.

G A I N I

.clWOSr Viro,. Hqufr de hoftibas triumpltt gk>ija. infigne^ quibus locus fepultura intra maenia. .viftutis, . ibutus eft . ufl*auJtemh*i(jftiani iifdem , cajteri , legibus o^noxii eflent ,
fuis teriis fubftr.uendis varia cire* urbern.
lpca delegerant , in quibus fuorum corpora non
quidero more EthnieoTuro coneremafa-., fed gueotis deji.but* fcpuUur mandabant . 1er
sm DQft. boles Qwiftiwi fublajo > defuetucyne wtiquatam "JTheodoricus Rex Itali
reftituit *pud Caffiext cap. j. fed Leo Auguflus cmftit, . hand njuJto po penitua absogavie ,
' "
ffoemete- \ Illiid praters* b.oc loco animadverjone diriara Ale- gnum eft* quod ccemeteriuitt Alexaodri inA&is
xandri "
unde di- S. Sufaflns \Arenarhm & rypta appellatur: In
loci natura id npmen
dam Are- ' & rypta.
otrium ft obvenit ccemeteriis , qua? ferme in Fodinis are?
Crypta . "
narii$ aedificari foiebant j ccemeteria autem appellaban^ur u)|.tatiori yocabulo , magifque apto
& congruenti ad id, quod ex pratfripto Religionis poflrie jubemur credere, Chriftiarjos niEtymolo- micum non omninq incerire , fed rijrfus exci7
gia ( ' tandps in Domino quiefeere } quafe quod jGi aer
imeiern
- 1 i .. ce yocatur coemeterium Latine locum qui.cfcendi rite appeLiavcris . Qubd autem fubter b^mum
excayata eflTent, idciro Tumbx, Catatumbx , &
atacumbie cjici etiam foiebant . Hic explicari
oporteret , quem fum haberent ujus ecnt forr
mat & circumfcriptjones , quam lqflge lateqqe
t
pppreda
fufrint loca 'ubtcrranea , quibus
Chriftiarji alias pro latibulis , quo
ab ho*
tium infea.tione reciperent ; alis pro cpemeteriie , ubi fuorum cadavera fepelirent , alias pro
templis uterentur , in quibus facros conventus
haberent,, rebufque diyinis operam darent . Sed
quonian1 bac de r& admodum dofte , & fatis
cupiof fcripfic Joannes Baptifta Donii:s in Li
bio, cui titulus ell : De R^flituenda fqlubrifate
*4g*i %pmani , hue illius verba transfrera, qui
bus nihil de noftro addere neceTe erit : Arena
ria antiquis temporibus ad extrabendam
arcnat* in ufttm adificiorum excavate ( quod hodie diver/a* -%* fuperne effofl'a ferra,
ut m pajtinationibus fqleb) tarn multa extant non
ia proximo tantum , ac fuh vineis urbi propinquis ; fed e,tiqtn- lcngius , & in omnes fere par
tes ad mam ufque ,
montes Traneinos ; atque ab alio ccdi car.dine in truriam. etiam longime , ( ne defuit quibufdam abditiora quadanr, " penitm fepuka -eteris miraculariiHandi ' ) ut mus bic LatiiacTufia fuburbana- traSus ( , folum. mius na eft topbaceum eft- fabulofum ) penitus ftiff'o-r

F I L I A

monument* , (fit* & conditori* dictbantur , opere

loteritio parietibus in ambitmi fuffulta , in queis
erebri locuii cum urnis , atque offuariis ad unicam fere familfom fpeflantibus . His addere pas,
cet, quae fripfic Hieronymus in Ezeh. .cap. 40*
de iifdem cqemeteriis , qua; jpfemet a puero religipois eaufla Dominico quoque die frequinta. folebat : Dum e'em 1 puer ^ & liberali
bus fludiis erudirer , folebam cum catens ejufdem-.
atatfs & propofiti ,. diebus Dominicis fepulcbra , " Mmyrum circumire , crtbroque
cryptas ingredi , qua in terrarum profunda defof/ ex utraque parte ingredientium per paetes
habent corpora fepultorum : 0" ita obfemafunt
omnia y ut prppemodum illud propheticum compleatur : Descendant in infernum inventes : <- raro defuper lumen admiffum horrorem temperet ttnebrarum , ut non tarn feneflram , quam foramen
dimiffi luminis putes ; mrfumqtte pedetentim acce-ditur &.
S.

II,

De Sacello in adibus S. Serena .

^^Ugufto Serenai onlayi pibilo minus venerationis & fanftitatis attuHt fapguisB. Su,-,
lnna: pro hrifto effufus , ibique reconditus,
quam quantum ccemeterio Alexandri ex acceffit , quod venerandum ejufdem corpus exceperit, ejuique fepulturas loum praebuerit . Etenim Sangni.
Serena , quemadmodum in ^* tradifur , fa- "e^n^
crum cruorem , quo folum perfufum erac , qui- ttteui
que manabat ex vulnere , diligentcr cullegiti & poiiegii ,
fcricura pannum eodem fanguine imbutum in ar- p^Vregentea capia inclufir, locavitque iu intimo dium condidit
fuarum cubculo , quod dcinde privati cujufdam ,5^ ,pe'

;raru loco
Joco habere ccepit . Hue identidem fupfacrarii
pliandi caufa fe recipere ; hic clam Diocleti'arro-, remotifque arbitris ante facras illas reliquias
diu noctuque orare . Cur autem hac de re conjugem celatum vellet , ea cauffa fuit , quod timerer, ne Dioc|etianus ira & furore exardefctret, ubi refeiret earn fuse uxori in honore venera.tQne , quam ipfe indignum in modum .
ncari juTerat . Qijoad Serena vixit , perpetuo
apud fe , ut eil fane yeriGrnile } faCra \\\$ lypfapa retinuit , & omni pietatis ac religionis offi
cio coluit ; poft ejufdem obitum , quo delata
fuerint, quorumve in poteilatm venerint, incotrtprtum cil. Vero propius videtur apud Sufannam in eodem ccemetetio tum depofita fuifle,
cum Serena elata eil , & juxta fepulhrum Sufan" canda^ ; deinde
J>*>*. vero
cum -:..C4.m

ejufdem \n~,;n:..
Virginis
corpore
in
urbem
patei
namque
domum reveta,
fus firope penfilis exiftjntari pojfit : unde fit ,
ut Wx umquam internis flatibus quatiatur : ita (St in eumdem 11 iulufa fuiffe exiilirao ,
longi & multiplies multifariam inter fe im*
, il L
pliciti Jubmrwei meatus quaquo iterfus patent ,
ut immenfi cujufdam? labyrinthi fpeeiem prabeant .
De Domo S. Gainiix
Hujufmadi. crypta x five cmiculi , Arenaria etiam
fimpliciferr dia leguntur in veteribus SS. Mar74 Dem S. Gabinii Presbyteri turrr . Sufan-. AeJe,
tyrum ^iis:;. Catacumba etiam. , quad /aviente
t-yrannwrum perfecutionfi , imncens hrifli plebr J i7j. nx incunabulis clajam, tum vitae ibidem ma Saatae exemplis ac vefticiis impreifam , f*nn*i0^
fubterraveis hifce loeis interdiu potimum delite-. lanctJiime
.

_ft
...? f..L :_,fet*u'
feeret y cubayet . cibum capsret , facrofque con- & quod caput eft , recenti adhu fanguine imy&ntus haberet .\Ab his, tamquam genere fpe- butam. , quem pro hrifto profuderat , Cajus
cies , dtftant cometerla x qua urbi fere propjnqua Pontifex Maximus rite conferavit , ibique
fmp ,j ac militaribus viis adfita ( multa enini fu* exftruxit , ubi dcinde rem divinam aliquoties
perfunt ) laxioribus , fed brevioribus fpatiis dif- fecit , S Chr,iftianis illue pie caftequ adeuntifuf jacellis y fepulcbris J axis ,. atque id genus, bus diyina, myfteia impettiit . Hujus onfecra*
adtfiaaiionibus luculenter ernata.: qualicL ferme no- tionis cumdem babeo Auftorem , qui vitaan ac
quoqiiSi fitexunt apud Ethnicos fubterranta S. Sufannse. litteris confignavit . *Ab,
eodem.

DE S. SUSANNA V. ,
00
eodem die , inquit , . Cajus Epifcopus in earn lern perrineat, mihi non fatis liquet, nam col*
domum ingtediens , ubi illa pcrcujj'a eft > facrifi- lis utriufque' fines apud Chorographos non fatis
cia Domino fuo, obtulit pro commmorations diftincte defignatos invenio. Sic enim funt con
. Sufann* . In Martyrologio Mf. Regina; Sve- junct atque invicem implicit! , ut alter alterum
cis banc domum Gabinii , itemque proximam interfecet , & alterius ditionem uterque inter?
Caiij ex Diocletiano cognominatas invenio : in. rumpat . Ex quo fadum eft 3 ut Alta Semita
Id. Jiugufli : juxta duas domos Diocletianas apudaliquosetiam Quirinalis vocetur , quod pre
S. Sufanna &c. Utraque igitur ex Diocletiano ciare animadvertit Ciacconius , & pleriquc do-?
ognomen traxerat , five quod tota illa regio, mum Gabinii in colic Quirinali collocant 5 nec
in qua fita? fuerunt , ab Thermis aliifque sdi- defunt tarnen , qui cam ftatuant in colle Vimificijs Diocletianeis, qua? longe lateque earn oc- nali , cujus certe partem haud exiguam occupacupabant , ejufdem Imperatoris nomen fibi ado- bant Therms Diocletianes, a quibus sdes GaKdeiCij; ptaffet; five quod Diocletianus ipfemet duas ha- biniana non longe diftabat .
* docc; 'ce domos Cajo Gabinioque fuis confanguineis
Vicus Mamurri , ad quem adfita erat domus
timo de- afgnaverit . Erat prsterea Roms tenia qus- Gabinii, nomen fumpfit a Mamurro quodam ,
- tm scjes propeabiifdern Thermis, quam idem quern alii Mammurum , alii Mamurium vocant .
Diocletianus dono dedit Cyriaco , de qua in Is pereximius quidam Faber ferrarius fuit, in
Aftis S. Artemis. Joannes Ciampinus de veter. hujufmodiarte squalium fuorum facile princeps ,
1
" J
monuro. par. . . . auor eft natalem Sufan- qui
-: Numa
XT
n
"
rgnante floruit
, & ftatuam
plum domum etiam propterea ini;gni quadam re
beam ibidem poiitam promeritus , nominis fui
jigione, ac frequcntia a Chriftiaqis cultam ac memoriam huic vico impreffam pofteritati comcclebratam fuiffe, quod habita effet veluti quod- mendavit . Vicus Mamurri , ( ait Cuperus die
dam Seminarium SS. Martyrum . Ulic enim quafi il. Augufti ) cognomen accepit ab inclyto Fabro
quaedam femina Chriftians pietatis ac fortitu- Mamurro , qui Saerdotibus Saliis fub JJuma Tomdinis latere videbantur , ex quibus tarn multi
pilio olim ancilia conficiebat ; & cujus Mamurri
plex , ac gencrofa martyrum Tobles progcnita jiat eo loco circa forum Saluflii pofita erat ,
effet. Nam "t prsetermittam Sufannam & Gabi- ut Tompejus Ugoaius de ftationibus Romanis fol.
nium , qui has sdes incolebant , itemque Ca- 19.
jum Poncificcm , qui rei Chriftians cauffa hue
Forum Saluftii locavit Ferrarius inter sdem
frequens ventitabat ; ex hac domo , t^mquam Gabinianam, & Portam Salariamj quod fic inex praeclara quadam religionis & virtutum - telligi velim , ut ills quidem contiguum effet ,
er i_. .j J
;
]
|.
nium officinal ad rhartyrum prodierc Claudius, ab hac autem haud mdico intcrjeo fpatio dis
i,
.

j;

ai
J
/-...u:.
Maxiraus , Prspedigna , Alexander , Cuthia , junum . Huic Foro proxime adjacebant horti
qui fane illinc , una cum baptifmo , incredibi- Saluftiani ad portam ufque Salariam , quae etiam
lemillam animi magnitudinem inviebmque con- Collina difta fuit, exporrei . Et Foro & horftantiam fumpferunt , qua mortem ipfam pro tis nomen dedifle fertur Crifpus Saluftius , qui
Chrilto fortitcr conftanterque excipere potue- ex Africas prstura cum bene nummatus rediiffet ,
amplilmassdes exftruxit, in quibus laxe&marur>t
Sequitur jam, ut de regione ac fitu celeber- gnifice^habitaret 5 iifque deliciarum ac voluptaFo litio
domniGa- rim Gabinian domus pauca dicamus . Auftor tis cauffa hortos peramsnos eximieque cultos ad^inian* hujus hiftoria: tradit earn conditam fuiffe in re
jecit . Tanta porro erat hujus sdificii loci
gione fexta , juxta vicum Mamurri , ante Saluftii five amsnitas , five magnificentia , utneipfi qui.
forum. Urbcm Romam veteres diviferunt in pari dem Imperatores alienum ducerent dignitate fua
tes omnino quatuordecim , quas vulgo Regiones illuc identidem relaxandi animi cauffa fe conappellabant. divifio fane antiquior etPon- ferre; nec defuerunt, qui ex Auguftali Palatio
tificatu Evarifti , qui Anaclto fubragatus eft in sdes hortofque Saluftianos fedem & commoanno 110. Is quippe cum fcptem Romans eccle
rationem Imperatoriam tranftulerint . Nam eo
fis Diconos inltittiiffet , fingidos in binas re
Neroncm fspius divertifle , ibidem autem Vefgiones defcripfit , qui in its , qus cuique obti- pafianum, Nervam, & Aurelianum habitaffe alir
errant, urbis partibus rem Chriftianam procura- quamdiu veteres Hiitorici tradunt
rent , ex eoque nominatos fuiffe Diconos legio
Quod in Ais S. Sufanns fcriptum eft Caii
Domui
narios Baronius docet . Hujus partitionis auo- Epifcopi domum Beati Gabinii Tresbyteri domui c,pto.
rem fuiffe ferunt Auguftum , qui cum urbem juntJam fuiCfe , id non perinde intelligi opomt, xim ^ai
prolato pomsrio amplificaffet , qiiatuor illas ma
quafi nihil intermcdii fpatii interceflerit . Tan dem do
mui Gabi
jores partes Suburranam , Efquilinam , Colli- tum quippe abeft, ut feclufo cujufque fpatii in- nii ; fed
via internam , Palatinam , ex quibus antea Varrone te
terpofitu alteram altera contingent , ut via it ,euiQ1,.
media dit.
ile civitas conftabat , in quatuordecim Regio la, qua itur ad Portam, nunc Piam , olim Vi- juogitur.
nes diftribuit, fuumcuique. nomen inditum it, minaem, five- Nomentaam, & quidem admo& certo unaquaeque ordine ac numero defcri- dum lata , utramque dirimeret . Quid quod e
pta . Prima erat Porta Capena ; 2. Coelimon- que altera alteri in confpeu omninoque e re
t,ium; 1. Ifis & Serapisj 4. Via facra; j; Efqui- gione obverfa erat. Nam qui, unde Alta Semi
ina j - Alta Semita > 7. Via lata ; 8. Forum ta initium ducit, ad Portam Viminalem ire irvRomanumj, 9. Circus Flarainius j 10. Palatium; ftituit , buic primum Caii domus a dextera ,
Ii. Circus Maximus 5 12. Pifcina publica; 13. deinde perpauculos paffus progreffo , Gabinii
M. Aventinus j 14. Tranftiborim . Idem regio- domus a finiftra occurrit . Ex quo facile intel
oum numerus hodieque fer.vatur , fed defcriptior ligi , & cogitatione percipi potcft, qualis effet
nis atque ordinis ratio pullum immutata eft i utriufque domus pofitio ; & quid veteres figni& veteribus abrogatis alis alia nomina fubierunt . ficari vclint , cum alteram alteri junftam fuiffe,
Itaque exta Regio , ubj fita erat domus Gabi
vel ftationem ac titulum S. Sufanns ad duas do
nii y. vocabatur iAlta Semita; cujus appellationis mos conftitutum effe docent . Hsc igitur verba
a. cauffa , qupd prs csteris paullulum emine- nihil aliud declarant, nifi sdes Caii sdibus Ga
' Ac* ViminaJemn.e , an ad Qiiirinalem, coU binii propinquas fuiffe . Andreas Fulvius, &Lu
ius.

S,;

G ABINII

-eins Faunas templum , ftarionem , titulura

S. Sufannx- inter duas Lauros locanc ; quod idem
eft, atque ad duas domos , Floratantes, &Ciaminus interpretantur . Sed Pompejus Ugonius in
ift. Rom. ftat. negat inveniri apud veteres Scriptores id cognomenti templo S. Sufannae appoitum , & valde il los errare , qui templum hoc
ftatuunt inter duas Lauros , unde longiilime aberat. Eil ccemeterium trigefmum eptimumapud
Baronium inter duas Lautos , quod tertio ab ur
be lapide diftabat ; coque S. Tiburtius martyr
deduci juffus praeclaram ibidem pro Chrifto mor
tem oppetiit. Oya: Fulvium & Faunum in errorem induxit , ea caula mihi videtur fui (Te , quod
cum in antiquo Romano Martyrologio hxc legerent ad diem xi. Augufti : inter duas
lauros Tiburtii martyris , & Sufanna virginis
martyris , eque ullam loci diftinctioncm interpoftam vidrent , Tiburtii pariter ac Sufannae
martyrium ad ejufdem loi pofitionem retulerint . Cur autem qui vitam Hadriani Papas to
mo vin. Conciliorum edit. Ven. infertam defcripfit, aedi S. Sufannas , veteri appellatione ad
duas domos pofthabita, novum inter duas domos
cognomen indidwit , haud equidem feia . Nc
vero, quod ait Oldoinus , aMajoribus dictum efi
inter duas domos , afirmare vel negare aufim ,
fed praeter Scriptorem Vita; Hadriani , nemo ex
antiquis , quern ego legerim , id cognomenti ad
baiilicam S. Sufannae appofuit.
Cum B. Cajus domum Sufannas confecravic ,
nihil ille quidem immutavic de forma veteris
privatique aedificii ; fed tantum in eo loro ,
quem haec illuftris virgo , collum ferro fubjiciens,
fanguine fuo perfudit , aram pofuit , ubi rem
divinam fecit ; itemque titulum ac ftationcm
affixit , quo deinde Chriftiani ad verbum Dei
audiendum , & facra myftcria percipienda con
venient . Quonam autem tempore , quove auftore eadem haec dooms , disjectis contignationibus , fublatifque parietibus intermediis , aris
in ea & facellis difpofitis , Chriftiani templi formam fubierit > nemo veterum Scriptorum littetecief* "s ,c meroo"ai prodidit . Convenit inter omnes
J.Su.u ecelefam S. Sufannx pervetuftam ee j & pauciffima urbis templa proferri poTe , que huic de
antiquitate non concdant . Satis quippe confit
m
inde ufque ab extindis Chriftiani nominis hoftibus eam magnum femper nomen , venrationemque apud Romanos habuife, ejuique ab Am
brollo mentionem fieri honorificam teftantur
Bartholomaeus Piazza , & Pompejus Ugonius .
Ego fane arbitror hujus ecclefiae , in domicilio Sufannx^ aedificationem Conftantini Magni
vdeorr rnunificentia: ac religioni tribuendam effe , &
fnifleCon- hunc ipfum auclorem fuifle , ut in hanc aedem
Migni'. aD ^ conditam ornatamque corpus B. Sufannae
una fortaffe cum reliquiis S. Serena; ex Alexandri ccemeterio , itemque S. Gabinii exuviae transferrentur . Id autem verilimilius cenfeo ,
quod qui multa ubique templa Chrifto fanftifque many ribus excitaverat , is nullo modo praetermififfe videatur , quin fimile quodpiam ho
noris ac pietatis monumentum celebrrima; h uic
virgini exftruxerit , qua cum affinitate aliqua
fe devindum eTe cognoverat , quippe cum ipf
quoque per qua m da m adoptionem in Va le nam
gentem ac familiam immigrafiet, ab eaque Va
lerius cognominari voluiffet.
Anno igitur j ta. Conftantinus Magnus vido interfedoque Maxentio , cum urbem tyrannide ereptam pacaffet , nihil antiquius habuit ,
Jllyrici Sacri . II.

FILIA,

6oi
quam ut Chriftianorum incolumitati confuleret
iifdemque religionjs libere palamque profitendae
poteftafem faceret . Ac primum omnium juffit
facras sdes , yel collapfas reftituere , vel novas
excitare , qua in re quo vehementius Chriftia
norum ftudia incenderet , fui exempli ftimutos
eifdem admovit . Extant quippe adhuc ampliiliniae urbis bafilicae , quamquam pleraequc temporum, injuria labefadatae , eqedemque itcrum exftrudae vctefem defcriptionis , & ft ruft u rae formam amiferint , quas Conftantinus regio plane
orpatu fumptuque aedificavit . In his principem
locum obtinent tres primaria; bafilica; ab eodem
conditae , bafilica Salvatoris in fuo palatio Latcl anenfi , & duae aliae extra urbem S. Petri in Va
ticano , & S. Paulli in via ORicnfi ; quibus adde bafilicas S. Crucis in extremis Efquiliis , aedibufque Sefforianis , S. Laurent ii extra Portam
Efquilinam , S. Agnetis extra Viminakm , &
alias pra-terca , qua; non veneratianem folum
propter fan&itafem , fed admirationem etiam
propter amplitudinm magnificentiam habuerunt . Cum itaque Conftantinus in eam pot iffimum cura m ineumberet , ut baflicis exftruendis Divinum cultum Sc martyrum gloriam amplificaret , ac plura fane in Horum honorem
templa condiderit, quam quae ad noftram notitiam pervenerunt, quid eft , quod dubitemusad
caetera Conftantinianae in Deum ac martyres pie
tatis monumepta hoc templum addere in aedibus S. Sufannae conftruum ; prxfertim cum in
veterum feriptis ac tabulis nemo reperiatur 3 qui
hanc fibi lauclcm vindcete eaque fit ejus tem
pli antiquitas , quae ad Conftantini xtatem referri facile poflit ; ac praeterea minime videatur ee
crtdibilc, nullum ab hoc religiofillimo Imperatore pofuum fuifle monumentum s quo fuse erga Sufannam affinem fuam eximiae voluntatis
religionis pofteros admoneret . Quamvis autem,
templum S. Sufannae multum fortaffis a forma &
magnitudine bafilicarum abeflet , liceat tarnen
nobis illud bafilicam appellare , quod jam faspe
feimus , fcuti exemplum Optati Milevitani
Hb' I. qui omnia urbis templa hoc vocabulo fa
ne magnifico ornavit itemque auftoritatem Iidori, qui lib. i j. Orig. huic verbo, cum bafi
licam dicimus , cam fubjecit notionem , quae in
omnia loca Deo dicata aptiffime quadrat : Bafi
lica prius y inquit j vocabantur Hgum habitacula , unde & babent . " dutem ideo ba
filica divina templa nominantur , )quia ibi Bgi
omnium Deo cultus 3 & facrificia offeruntur .
Abfoluta igitur, ornataque bafilica , illue Con
ftantinus . Sufanna; corpus transferendum , eidemque arcam marmoream, in qua conductur,
faciendam curavit . Hxc translatio , ut mihi
quidem videtur revocari poteft ad annum circiter vigefimum quarti fsculi , cum ab ejus **
t) rio anni quinqu jam & viginti effluxiflenr .
De hujus bafilica; reparatione , ac de Romanis
Pontificibus , & S. R. E. Cardinalibus , qui
eam ingentibus fane donis ac privilege's ornarunt, plura dicentur paragraphe feptimo.

Eee

.IV.

,5ly.lTl
.J.

- - >
r

jV.

}.
.
De'sri- IN warte fuperlori-hHi'us bafilicx fubtr rm
pito ft pal
maximam extat adhuc cryptai qu*dam fobehri bt
nunc coa terranea ant iquo opere in mpdurti facelli conteftua/ ftri<fta & piiuris undjqae ornata , & nulla re
rnagis , quam religine ac vetuftate infignis .
Dua: fcalx lapidis gradibus compaa; , hinc
atque hint dorfunA yergentei , facrarjum illud
fubeuntibus fatis commodum defcenfum pi**bnt . Is locus jam inde ab antiquifljmis temporibus appellari'folet ConfejTto^fantla Sufannx,
quod ' quidem vqeabulum eft eidm commune
cum ceteris hujfmodi fubterraneis locis ,' in
qubus rnartyrum corpora ligneis vel marmoreis
eapfis inclufa condofttur ; ex oque derivatum
-eft , quod prxclari illi Athletx propterea
fubierint , quia nullis neque minis , heque
fm^pliciis deterreri' pbtuerunt , quorflinus hri0um efle Dcum humanxque falutis vindicem pJam ac' libere confiterentur . Confejfio quidem ,
fi vim ndminis perpendasi idem fere eft, atque
Grxce Martyrium; fed fi ufum fpeftes, MartyiiurH latius patet apd Grecos, quam apd La
dinos confefiq," Nam Grxci fxpe Martjrii vocabulq uniyrfam bafilicam in honorem alieujus
martyris conftruftam cornprehendunt j jjinc Mar
tyrium', ideft ballic S.' Euphemia;, derttidem
becurrft in Ais Gpcilii Chalce^one'nfis . At
Latinos bailicas SS. Martyrum Memorias appellare folits fuifle aubr eft Auguftinus de Cifki? Dei 1. 12. c. 10. onfeilonK autem vocabttlo peculiarem in uaqque bafilica Jocuirj
diftinguebant , ubi yideliet reliquise Sanftorum
iftirryrm i yel integre ipforum corpora recondla erant , quibus' altare ad rem diyjnaro faciendam imponi folebat . Hujus appellatiqnis
exempla quamplurima nobis fuppeditat ber Pon
tifica}, yeluti in Hilaro Papa: Jn Oratorio S.
Cruets fait confeonem , ibi pojuit lignum Do
mini . In Sixto ; Fei confeonem S. Martyris
Laurent ii de argento purifmo &c'. J.- V
In ; hac igitur Confeffione S. Sufannte duo fa antiquitatis monumenta fervantur, quxrpagnarn huic loco fanftitatem & venerar ionerp con
ciliant . Altera eft ara illa , quam Cajus Papa
ibidem conftruxit , & fupra quam idem Pontifex rem diyinam faspiusfeciiTe'dicitur. Alterum
eft corpus^ S. Sufannjp , quod ibidem in aia marmorea xontineti maxima ex parte pro certo haheraus; totum yero eiTe atque integrum , affirmare non aufim. Pompiljus Tfttus ih eo'opufculo , quod feripfit de reliquis SaBtorum inurfee Roma , auftor eft multas ex partculas
avalfas effe , & in varia urbis ternpla , alias
-alio illatas. Adde , quod Joannes Peflina in libro de Metropolitana Pragenfi tcclefia , ubi faera lipfana recenfet , qus fane multa & prxclan illic affcrvantur , in horum cenfum ac numerum refert Digitum S. Sufannai , itemque infigne quoddam fragmentum ab ejufdem feaptila.
abfciflum 3
pixterea tradit eeelefiam Pragenfem utrumque illud donum Carolo Magno acceptum referre . Sed cum idem Auor feripferit
ibidem condi caput Sufannz cjufdam yirginis
itidem martyris, qux fuit ex prxclaroD. Urfulx comitatu , vereor equidem, ne hujus quoque fit turn digitus , rum feapulx pars , quam
ille ad noftram Sufannam pertinere exiftimavit;

prafertim cum nullum , idonenm teftem profit?

rat unde id acceperit .
:' ;<
' ; *
. -IJo facellum fubterraneum antiquiffimum ofywctur futile , quo domus Gabina & Sufannx
n ecelefi* forrmm redaa eft. Ejus antiqaftap
.teftimonjo efle poteft pigraphes ilia in rnarmore ohm mena , que duobus hifce verfibs
confit: . '
'
"
. .:
\
/ Tresbyteri Gabini filia felix
Hic Sufanna facet , in pace patri fociat a .
Quem fecundum veficulurn ut ad leges mtri
cas conformant Tillemontius, tmulo, inquic ,
non in pace legendum eft,' Ex hac porro inferiptione intelligi poteft Gabinii parentis .corpus
in eodem templo fepultum eflc , quod numquam
inde ablatum, aliove translatum fuiife docuimus
in ejufdem Actis cap. 3. . I.

Propter fepulchrum S. Sufannx condicum eft

corpus S. Felicitatis, ejus fortafle, qua ccemeterio fuburbano ad viam Salariam, ub) per a li
quot annos jacuit Sufanna, nomen dedit. Hue
' Felicitatm
ab Leone
*
"* deJata.ra
'
S\
Papa
III.
fuii
fe docent Pompejus Ugonius, & Paullus Aringhus ex yeteri Epigraphe , quam infra defcribomus . Ajunt prsterea aflervari colique reliquias
S. Luca; Evngelifta: , fed unde adveftae fuerinti,
incompertum eft . Extant ibidem fub altare S.
Laurentii corpora non integra SS. Martyrum
Ginefii S Eleuther , quz illuc a Clemente VIII.
-P. M. translata ferunt . Verifimile eft prope Sufannam olim condita m fuifle Sercnamuguftam.,
id quod in ejus Ais etiam diximus - De panno illo ferico , feu velamine Auguftali , quod
cruorem e bufto Sufanna; , abfciioque capite
efFufum , humiquc ftagnantem abfterfcrat atque
ebiberat j quodque in argntea m capfam indufum Serena Augufta , quoad vixit , apud fe retinuit, nihil memoria; proditum eft. Mihi haud
-vero abfimile videtur in eadem area appofitum
fuiflc ad corpus S. Sufannx , hodicque ibidem
-affervari

De Titulo S. Sufanna .
i'
f
OS fuit veterum Chriftianorum , ut fi
c
quas
des
confpcraffent
,
eafdem
fitulos
pt'lni-'
M
app'eliren , quam quidem appellationenj , ut 4e' '*
videtur, ab ebusfifco adjdicatis mutuaverant . p"iuTfe.
Nam olirn fi quid rerum immobilium vel cadu- lercai.
-cum & poTeTore vaepum , vel privatis homini
bus mulita; caufta ademptum nlo five rario
publico addiceretur ,'iifqm nou quaidam im-'
primi folebat, qua; inftar cujufdam citali indicaret rem'illam ex ufu ac dpminio priyato in
juris cmmodique publici ppteftatem devolutam
efl ? Fifcus enim hujufmadi tituli impofitione
feu domurn feu praedium fibi yindicabat , atque
in jus ditionemque Principis transferebar . Hue
pertinet Jex iila Si quand . de bon. vacant.
-. H. Tituli vero , quorum adjctlione fradia
noftris funt onfecranda fubftantiis , nonni publi
ca teftificatione propouantur . Hune morem primxva ecclefia , & quod huic mori congruebat ,
vocabulum ad dedicationem xdium privatarum
tranftulie, quemadmodum plerafque alias confuetudines , & appellationes -x ricu & opomallico
-civili accepit ^ quas ad divinum cultum tradu-xit, ac rebus facris adoptavit. Cum igitur pri
vara! domus ex profanh lacras firent , in eifdem ,

S.

G A I N I I

dem ut preciare docet Baronius t. 3. ad an. 11 a.

& in not. Mart, die il. Jul. infculpi vel infigi foiebat falviricseCrucisinfigne, quod loci fanditatem
deelararet . Hujufmodi autem titulus cognominabatur, vel ab templi condirore, veluti titulus
EuprepU, titulus Tafioris , titulus Eudoxia &c.
vel ab eo martyre , in cujus honorem Deo tenv
plum erat dedicatum, veluti titulus Taulli , ti
tulus Caii , titulus Sufanna &c. Et ab initio
quidem omnia Chriftianorum templa , quamvis
exigua & vulgaria , Tituli vocabantur j verum
procedente tempore hujus vocabuli ufus contrani ccepit , & quo anguftioribus terminis ejus
vis ac poteftas circumfcripta eft, eo plus illi ad
dignitatem ac fplendorem acceffit . Nam cum an
tea nulla effet aedicula Divino cultui mancipata,
quin fibi jure fuo tituli nomen vindicaret; poiftea vel dccretum eft , vel certe ufus obtinuit ,
ut ejufmodi nomen ac decus praeipuum effet
proprium earum dumtaxat ccclefiarum, quae five
ob loci fanditatem , five ob magnificentiam operis inter caetera totius urbis templa eent ceJeberrimx , & iifdem propterea Cardinales vel
Presbyteri, vel Diaconi praeficcrentur . Hi por hifce titulis tamquam ouibufdam Cardinibus
affixi cum fint , idcirco ( ut aliqui audores
funt ) Cardinales dicuntur, & ab eo , cui quif.
que praeeft , titulo cognomen mutuatur .
Jam vero bafilica: S. Sufannas is nonos habi
tus fuit a Majoribus noftris, ut non folum earn
Tiuio S. titulo , fed etiam tituli dignitate ornaverint ,
Sufrona unumque ex collegio Cardinalium PrcsbyteroPreibyier rum perpetuo conftanterque cligi voluerint, qui
Cardina eidem titulo bafilica priponeretur . Hujus ti
lis Frxpojtui.
tuli Cardinalitii dignitas V antiquitas omnem
fuperiorum temporum , qua inde ufque a quar
to faeculo cffluxcrint , memoriam antegreditur
quippe cum ncque nomen Audoris proditumfit,
a quo fuerit inftitutus, ncque ullum poft conditam bafilicam tempus inveniri poilit , quo non
dum vigere ufurparique cceperit ; ex quo facile
apparet hunc titulum ipfius templi vetuftati aequalcm , & bafilica S. Sufannae , ftatim atque
condita fuit , hanc dignitatis atque excellentix
notam.impreffam fuiffe . Pr*terea neminem huic
acdi praepofitum fuiffe umquam reperies , quin
idem Cardinalium Presbyterorum numerum obtineret; ifque , ut animadvertit Ciacconius , non
folum ab S. Sufanna , fed etiam ab S. Gabinio
interdum cognominari folebat ad hunc modum :
. . "KH: Tresbyter Cardinalis SS. Gabinii & Sufanimerdum na Inttr ^uas domos. Nec defunt fnonumenta faciiam ab Vetera , in quibus tituli hujus Cardinalitii
S. Gabi 010 nientio repenatur . Extat perantiquus
'.
.
.
cogneraicodex
m
.
archivo. S. Maria Tranftiberim , qui auftore eodem Ciacconio ad Gelafii primi Pontificatum referri debet, ubi fubfcripti leguntur: Joellus Tres
byter Cardinalis SS. Gabinii & Sufanna ; itemque
oigatho Tresbyter tituli S. Sufanna . Adis & decretis Concilii Romani primi fub Symmacho
exeunte fseculo quindo duos fubfcriptos invenies
eodem S. Sufannae titulo infignitos, Agathonem,
quem paullo ante nominavi, itemque Afellum ,
qui idem ac Jofellus fupra didus , Presbyteros
Cardinales. De hoc titulo Cardinalitio S. Grego
rius Magnus meminit apud Bartholomaeum Piazza .
jdes quoque S. Caii Pontificis huic bafilica
prxima tituli dignitatem olim obtinuit , cique
ss 'saUn- ex Cardinalium collegio Curator Praefes dari
um c folebat . Atque initio quidem aedes utraque S.
pode* o Sufannae Sc Caii uni titulo , uniufque Prcsbyteri
ms
' Cardinalis procuration fuberat > ilque ab Sanlilyrici Sacri Tom, 1U

FILIA;

dis Cajo & Sufaona cognominarl folebat. Deinde titulus utrique communis in duos divifus eft,
& duo deledi e Senatu Cardinalitio , quorum al
ter S. Caii , alter S. Sufannae titulo infignitus
ecclefia* fibi commifla: curam utcrque fufciperet .
In fubfcnptionibus Concilii Romani paullo an
te laudati titulum utrumque diftindum invcnies.
"Neque enim folum <Afellut Presbyter tituli S. Su
fanna , fed ctiam Severus "Presbyter tituli S. Caii
Adis illis & conftitutis fuum nomen fubfcripfit ,
Vide qua diximus in Adis S. Caii. Sed cum xdes S. Caii haud multis poft annis collapfa effet ,
Gregorius Magnus ejus titulum tranftulit in ecclefiam SS. Quatuor Coronatorum, unde hodie-r
que cognomen accipit Cardinalis huic ecclefia*
praepofitus , quippe titulus Caii una cum ejus
templo corruerat, ac vetuftate exoleverat. Con*tTa vero bafilica S. Sufannae titulum Cardinalitium femel adeptum perpetuo retinuit . Nec pre
clara hujus tituli diuturna magis fuit , quam
gloriofa poffeffio . Huic enim titulo atque ecckr
fiae ii ferme Praefides obtigcrunt , qui non minus
dignitatis ac fplendoris eidem redderent , quam
quantum honoris atque amplitudinis ab illa acceperant ; ex quibus fuere aliqui , quos eximia
virtus ac fapiertfia ad fummi Pontificatus apicem evexit ; ut veJ hinc appareat, quanti tan
dem is titulus fierr f qui talibus. ac tantis Yt*
ris decerni falcret ,
. VI.
De Statione ad S. Sufannam '.
STationis nomine ac privilegio gaudent pri
maria quaedam vel ob antiquitatem , vel ob
religionem, urbis templa, multis magnifque indulgentiarumthefaurislocupletata , quibus fruuntur quicumque ilia certis ac ftatis diebus pie &
cafte adierint . Huic verbo , cum ftationem dicimus , qua: fubjeda fit notio , fatis fuperque
dcclaravimus in hiftoria S. Caii cap. v. .
j
Convenit inter omnes ftationem aedi S Sufannae stitlo d
affixam perantiquam effe, & paucas omnino re- s- Suf"
periri in urbe Bafilicas , qua* vetuftiorem hu- niqu",
jus privilegii ac dignitatis poffeffionem oftentent . Ferunt fiquidem ejus ftationis audorem
fuiffe Cajum Pontificem Maximum, qui ftatim
ab interitu S. Sufannae , ejus paternam domtim
confecravit , ibi altare conftituit , ibi deinde rem
divinam iterum ac faepius fecit 5 atque ex illo
tempore , inquit Audor hujus hiftoriae, Chrifiianorum atio deputata eji in duabus adibus
ufque in hodiermm diem , quo lcilicet Chriftiarii convenirent , ibique divina Myfteria , & delidorum veniam perciperent . Huic ftationi il olim com.
erat
lud praecipuum eft , atque omnino fingulare munit
etiaiemquod non iifdem, quibus S. Sufanna; Bafilica , pJoS.Ca
finibus circumfcribitur , fed vim fuam ac poteftatem latius extendit, & quibus ipfa indulgentiis prasdita eft , eafdem cum de prxima S.
Caii communicat 5 ex quo fit , ut eodem die
utrumque templum eximia populi Romani reli*
gione ac frequentia eclebretur , cum propofita
utrobique Indulgentiarum prsemia ad aedem utramque rite ac pie vifendam Chriftianos alliciant . Hujus autem communis utrique templo
ftationis non folum ca cauffa fuit , quod alterum ab altero prope abeffet , fed etiam haec lon
ge pulchrior, & praeelarior , ut inter quos turn
communio fanguinis , turn religionis fandiffimaeque vitse focietas fuit , eorum nomini ac
memoEce

BE

S.

SUS ANN A

ecmori* una je, uno populi concurfu, itqtte

un omnium gratulacin ac latckia, idem honos euftuique adh.iberetur, Hinc faum; eft.,
na/ores noftri haoc ftationcm ad duas dom$s9
five duabus dombus appelrent j uc fignificarent una & eadem die duobus in locis ftationem fieri celebra rique . Porro dies huk ftationi
conflicting incidk jn fabbathum illud , quod
diem dominicum quartum lolcmnk quadrageni
je/unii proximo ^ntecedit.
'
'
Verum aedes . Can jam mde a fexto faecuto
Mi ei S.
Caii dira ftationis nomen ac Privilegium amiferat, quipr
is ju tionii - pe cum ante Pontincatum S. Grcgorii Magni
mifii ; re- corrucrk . Turn haec ftatio intra Bafilicarn S.
fluuii reSufann* compulfa, hifcc anguftionbus finibus
fefe commun ufque ad Urbanum VIII. Ponaficem Maximum , qui & collapfam S. Cii
demrefticuit, & longo mtervalio acionera intermiTam eodem reyocavit Ca>terum ^umquarn
a Bafilica S-Sufapna:, ne ad breve quidem tempus, hep ftatio dmau, aliove translata fuit s
fcquamquam per nongentos fere annos, iifderp
tantummodo terminis, quibus ipfa Bafilka, definirecur ; nihilo fecius , quam antea, majores
noftn ftationem ad duas domos favis diu vocitare confueverunt. Nunc autem bac yeteri appellatione antiquta , ornifiaque Caii mentione,
fmpliciter icitur Statio ad S. Sufannam , quamyis eadeni ad S. Caii, V ad S. Sufannae haberi
celebran foleat.
.

VII.

Tontificum Upmanorum &Cardinaliurn erga ttdem

S. Sufanna religio & munificentia , ejufque
vel ornanda, yel refiriendo cura,
. ,
PR. i mus omnium j de quo memoriae proditum
fit , ad Bafilicam S. Sufannse ornandam ?
lendamque
munerjbus animiim adjeck Sergius
Sergiat V.
edem S. natione Syri}s, patria Antiophens . Is Romam
Safran*
donis lo- um venillet , in Cltrum Romanum ab Adepato Papa receptus , a Leone II. in collegium
Presbyterprum Cardinalium cooptatus , asdique
titulo $. Sufaqnse piBpofitus, anno 688. in
fedem Rotnanam Gononi nicei; , Ppntificatum
tenuit annos ipfos 13. & menfes 8,'diefque ao
quem cum yita depofuit anno fecundo faculi
odavi . ' Is facrofanf Euchariftix afervandae
arca m marmoream praeclaro apere caelatam faciendam curavk, quam in locum veterk ex \\gno conftru&ae Hbftituert, Muka praetcrea ex
|uro argentoque eimelia huic Bafilica? dono dedit j quo vocabulo Ciampinqs & Qldoinus intelligi vplunt Utenfilia , calices nimirum, veftes
acerdotales argento. Sc auro interceptas , aliaque pretiofa periftromaBB, & v^fa fiye ad temH prnatum , five ad rei divjna; , facrorijmque
yfteriorum uum accommodate, & praediis etiam iliam locupktavk . Hujus rei teftem habeo
Aucbrem libra Pontificalis, qui de Sergio hasc
cripfit: Hic Ciborium Baftlice S.Sufanna, quod
antea ligneum fuerat y ex marmore fecit , diverfaque cimilia urea & argntea a vel imniebilia
loca illic condonavit .
Hadrianus primus hoc nomine , qui ab anna
72. ufqu ad annum o?, oavi u Ii Pontificatumgefit, cum plurima urhis templa vel collapa reftituiiTet , vel a fundamentis excitaflet,
yel eximiij muneribus impertiiflet, aljquam etI. teum iam fus religionk ac munificentise partem in
afilieam S. Sufann derivayk hujus quippc

V,

ACM.

teum nimia vetuhre collabefcens, totique teau

plo, cui incu.mbebac , fcedam ruinam mk.itarn
inihuriri, reficique de integro juflk : *Ab Ha~
drUno primo , inquit Ciampinus Ve'ter Mon"
par. 2. c. 23. novo tefto reftaurat* . Idem docet
Oldoinus: Hadrianus reftauravit fere pmnes ur
bis eeclefias , e quibus ecclefiam s S.ifannt
Uterque id accepit cx vita ejufdern Hadri ni "
ubi fcriptum eft in Collec. Ven Concil torn
vin. col. , non & ieum ttuii
Sufanns martyris inter ditas domos fitum , quod
jam cafurum erat , & in minis pofitum * novier reftauravit.
Extincio Hadriano Pomificiam inde fedem Leo
excepk anno 7P5. quam fereunum, & vi.
einti annos obtinuk. Hie vixdum inito Pontifccatu, admolitionem novi templianimum convertit , Cum enim parieres vetuftate exefi iam
.
pridem rimas agere, Yiciuroqire facer cpiflent , *!"
juffit yc.terem Bafilicara difturbari , laxariauc p0,'*be2:
*ream novo templo condendo . Inde opus SSU
ptum ftrenue edificare inftitit . breviouc nov rimi*
Bafilica extkit a fundamental cxtrucV; eaou MO***
& trdificii amplirudine , & operis forma ataue
'
elegantia longe, quam antiqua, pulchrior & ma
'
gnificentior . Tum conditum a le templum plu*
rirriis 8c egregiis ornamentis donifque decoravie .
aD Leone III.
ni. reftituta
reitituta auDe bac panuca
Bafilica ab
taque prter Severanum , Ugonium , Piazza,
iampinum , Martinellumfcripfit Oldoinus , qui
ex Anaftafio fubjecit eximium totius Bafilica
prnatum, & amplifma donaria , quibuseaindem
Leo Pontifex large effufeque cumulavit : Templum S. Sufannx ad T hermas Dioclctianas , quod
majores noftri inter duas domos dixere , in que
antea ipfemet ad fafiigium Romani Toniificatus
tveftus fuerat , vefufiate labefaftatum omnino de*
rnolitus eft, jablatifque rurfus amplioribus funda*
mentis novum atque magnificentius excitavit ;
quod quidem templum muftis deinde ac pretiofis
donis ajfecit , ut fcribit ^inaftaftus his verbis t
lpfe vero beatus Tontifex m titulo S. Sufann*.,
ubi & Presbyter orditiatus fuerat y dum breviter rcd)fic>.
deftruclus fuiffet , &i jam per longitana tmpora "fbor^**
ipfa parietitifc marcuijeat , ab nimium amorem drkne
ampliavit adificium , & noviter in altum fodiens
fimiimum pofuit fundamentum , &eruta planitie mirifice excelfa 3 fuper ipfa fundamenta adi-,
$ca*it ecclefiam cum apftda ampliffima , & ca>cumina mirifica de mujivo , atque cameram deoratam , feu Presbyterium s typavimentum marmoribus pulchris ornavit . Verum etiam dextra
Uyaque, & porticus ejus cum columnis marmo
reis conjlruxit ; fed & Baptierium ibidem conuuit , ubi & dona obtulit , videlicet Cabatkas
ureas fundatas tres pnfantes libras quatuor
& femis } Cruces ureas duas cum gemmis penf.
lib. unam i tum virgas argnteas penfan. libras
tres , & uncas fettem \ Luccrnam argenteam *-r
nam penfan. libras quinqu ; imagines argentis
tres penfan. libras triginta quinqu . Fecit &
Confejfionem ejufdem altaris ex argento purijfimo
penfan. libras centum tres, & uncas duas. Columnas argnteas o5io & gammadia duo , & ar- .
cus duos cum. crucibus argentis quinqu , &
gabathas quindecim penfan. fimul libras cen '.un
quinquaginta . Cruceta diacopton. penfan. libras
quatordecim . Caniftrum ex cede Cafotii penf, tir
bras duodecim , & femis. Coronam majorem de
argenta una cum delphinis triginta dnobus penf.
libras 32 , non & Caniftrum de argento mim penfan. libran decern O otto* fed <? aliud

S.

G I N I I

FI LI A.

' Canifirum argenteum penf. libras decern & otlo ; Leone III. in Leoncmllll. five IV. fierct com
mutation quae enim Leoni IV. attribuuntur , ad
Vafa colatoria argntea de a ura t. penf. libras qua
tuor , & uncas tres . Gabatbas argnteas haben- Leonem III. revocanda efle videntur . Nam nuftes gryphos deauratos penf. libras duas ; coronas quam vel in illius vita , vel in aliis antiquis
monumentis reperitur Leo IV. in eorum numeargnteas duas cum delphinis penfan, libras de
rum adferiptus , quorum in adem S. Sufannae
cern & novem. ILnim -pero idem prcipuus in
times fecit in eadem ecclea veftem cbryfoclabatn pietas ao munificentia commendatur . Adde ,
tum pericly , cum chryfoclabo mam , fed & quod nihil cauffae fuit , cur hanc Bafilicam fub
aliara vefiem de blatthia kabentem in medio cru- initium hujus faeculi a Leone tertio magnificentiffime exftruftam kerum reficeret ornaretque >
cem de chryfoclabo ; & tabulas cryfoclabas qua
tuor cum gemmis ornatas , atque gemmadias in nifi vero exiftimemus earn rurfus mitare collaipfa vefle chryfoclabas quatuor cum pericly de bique ccepiffe , cum vix annus quinquagefimus
intercefiLrat , ex quo Leonis tertii opera fumchryfoclabo .
Inforiptio
Condito ornatoque templo adjeda eft in- ptuque reftituta fucrat .
ilci(l.ie foi?110 ex Romanis majoribus litteris in apfiSixtus IV. in locum Paulli II. fucceffit anno
147 1, excelit e vivis anno 1484. Is Pontificade incifis , quae Leonem III. Pontificem Maxi
mum hujus Bafilicau magnificentius reftituta: con- tU inito nihil antiquius habuit, quam ut Vete
ditorem fuiTe dedarabat: Dudum hxc . Sujan- ra urbis templa refarciret quorum e numero
fuit Bafilica S. Sufannae , qua; cum aevo fati\ '.}'.9 martyris aula coangufto , & tetro exi/lens lo
co marcuerat: quam Leo III. Tapa a fundamen- fcei ct , ac parietes fitu ac vetuftate confefti unerigens , e> condens corpus B. Felicitatis mar dique rimas agerent , hujus Pontificis cura at
tyris, compte adificans ornavit , atque dedicavit . que impenfa firmata eft ac reftituta. Teftis eft
Bafilicae dedicationem alii referunt ad annum idem Ciacconius in S. Cajo, ubi hujus Bafili
Bafillca
Moiuti
abfolutai oavi faecui o7. alii ad initium fasculi infe- cae reftituta; laudem Sixto IV. adferibit . /dc4>cm quents reV0candam cenfent . Utra opinio fit ve
ctt earn Sixtus IP'. Tontifex Maxirnus vetujlate
collabentem ante annum Jubilai, qui fuit Chrira, non eft hujus loci dijudicare. Id unum mi
hi cum probabife videtur , tum quibufdam et- fti 147?. Lt prseterea in Sixto ipfo hac feri
iam veftigiis indictur , earn fcilicet abfolutam pfit: Multas per urbem facras ades vetuftate laintante dedicatam fuiffe nono fseculo ineunte , cum lefatlatas rejarftt ; in his fanclorum ^Apoflolorum
&uIo ix. Carolus Magnus Romam venit . Argumento eft , abdem . . . S. Sufanna .... fua impenfa , ut
quod Leo in abfide hujus templi Carolum re- ex ejus infignibus & elogiis liquet, refecit . Pomgiis ac bellicis infignibus ornatum pingi juflt. pejus Ugonius auftor eft hanc sedem renovatam
Hic fiquidem Pontifex cum a piimoribus Ro- ac reftauratam fuiffe anno decimi quinfti farculi
manorum calumniis atque injuriis indignum in lxxv. qui Jubilan religione ac celcbritate infimodum appetitus effet , ad Carolum Regem in gnis fuit. Indicio effeait utramquc epigraphem j
Galliam confugit, ut fibi contra hoftes & ob- altera in intcriori, altera in externa templi fa
treftatores fuos opem porrigeret. Nec fuaillum cie extabat .
Sixtus V. egregius Sixti IV. cemulator videri
fpes fefellit. Carolus Romam venit anno Chrifti'8oo. &!Pontificias majeftatis violatoribus exfi- voluit . Is quippe ex Dalmatia oriundus ( fuelio multatis, urbis tranquillitatem reftituit , & rat enim ejus proavus patria Afcrivienfis , indcPontificis faluti ac dignitati confuluit . En igi- que in Picenum cum tota familia commigravetur cujus benefieii gratia Caroli Magni effi- rat) praeclari/fimam hanc Virginem indidc-m no. giern in ea Bfilica Leo 1. pingendam cura- biliflmo genere prognatam , quafiquc populrem
- .vir. 'Ad haec idem Pontifex, ut eximiis in ec- fuam ab fe potiTimum ornandam cokndamque
clefiam Romanam Caroli promeritis juftam de- exiftimavit . Itaque ut ejus Bafilica: cultum ac
bitamque gratiafn referret, ipfo anno 800. ipfo- celcbritatem amplificaret , perinfigne facrarum
qtte natali dominico die Romani Imperatoris Virginum ccenobium inftituit , quibus alendis
titulum atque infignia , Grsecis Imperatoribus quod fatis effet ex serano Pontificio algnavit.
ob graviflimas cauflas adempta , in Carolum tran- Sc templo S. Sufanna; prximas aedes , cafque
ftulit, eidemquc ecclefiae uhiverfalis tutelam tra- adhabitandum fatis ampias ornatafque attribuit .
didrc. Cum autcm infequcnti anno habita fuc- Eafdem autcm Bafilica; hujus euftodia: ac pro
rit de feditiofis & calumniatoribus quaeftio, da- curation pracpofuit eo confilio, ut non minus
mnatique capitis, deprecante Pontfice, pcenam ejus cultum ac religionem divinis laudlbus aflcapitalem cum exfilio commutaverint , templi due canendis augerent , quam ut fanifljmae cahujus perfeiH ornatique abfolutio, itemque fo- fiiffmaeque vitse exemplis illuc adeuntium ni
lemnis dedicatio conjicienda videtur in annum mos ad pietatem morumque innocentiam allicerent . Santlimonialium Monafterium ( inquit Ciac
primum faculi noni , poftquam fcilicet Ponti
fex ibidem Auguftalem Caroli effigiem depingi conius in Sixto ) inftituit y cui deinde S.
juffit , quod integri plenique benefieii per eum Sufanna: templum & vicinas eedes ddit . Hae Virfibi ac fedi Apoftolicae collati perpetuum effet gincs nomen dederant in Ordincm Ciftercienlium D. Bernardi adfcript , ex ejufque lege
apud porteros monumentum .
Sunt qui tradant hanc Bafilicam iterum re- praeferipto vivendi rationem inftituerant . Idem
feftam fuiffe a Leone IV. qui anno 847. Pon- Ciacconius , itemque Bartholomaus Piazza in
tificatum fufeepit 5 obiit autem anno 85 y. De Sanctuar. Rom. ad Station, . tradunt primum
illo Ciacconius haec feripfit in S. Cajo : Eccle- eifdem tedes ailignatas fuiffe apud Columnam
fia amplior adicata nomine SS. MM. Gabinii , Trajanam , deinde vero ab eodem Sixto , ut
9* Sufanna ad des ipforum proprias a Leone Camilla; Peretta; forori fua: morem gereret , ad
. IV. opere vcrmiculato exrnala . Sedvereor, templum S. Sufannse in collem Quirinalem trans
ne in hunc locum typographorum incuria men- latas: id fiquidem a fratie enixis preeibus podum irrepferit ; quippc ofcitantibus , ut fit , fa- ftulaverat Matrona religiofilfima, ut ex illo preecillimum fuit in typographieam tabulam jota claro Virginum collcgio major quidam ornatus
pnum arithmeticum lubreperej cujus dditio ex ac fplendor huic Bafilica; accederet 5 cujus celeEee 5
briJllytici Saeri Tom. IU

Edcrn
BfillOi
Sixto IV.
reaurau

. 145.

Sixtm V.
spud S. S'ufaoni con>
ilidii icDobiuip Iorarfl VirginQ ,quibui Bafilicc coram
demanda
vit.

DE S. SUSANNA V. AC M.

britati ac religion! que ipfa , ac frater minfi- ronymus Ruilicuccius is, quem Pius V. in fa
ce favcbant. Nam Camilla ctiam ad hanc Bar crum Cardinalium collegium cooptavit anno Chrifilicam ornandam hand parum ftudii pecunix- fti 1570. Tot enim tantifque ornamentis hanc
que contulit , quippc in ca faccllum & altare Bafilicam auxit , & cumulavit , ut alter ejus
eximis pulchritudinis & magnificentix S. Lau- Conditor haberi dicique poffit : adeo prxftantifrentio exltruere inflituic 5 utrumque perfeeit fub fimi hujus Cardinalis opera fumptuque fe ipfa
Pontificatu Clcmcntis VIII. cujus permiflu il- Sc elegantior & opulentior evafit . Opus eft Or
lue tranftulit corpora fanetorum Martyrum E- mnino prxclamm, & vcl in hodierna Romans
leutherii Epifcopi & Ginefii , ex quibus non urbis magnificentia confpiciendum . Qux de hac
plus ipfi facello , quam toti templo decoris ac Bafilica propemodum refecb, & magnificentiifivencrationis acceffit .
nie ornata per Hieronymum Rufticuccium feriAd hxc : idem Sixtus V. ad tcmplum extrin- pfere Alexander Donatus , & Alphonfus Ciacfecus ornandum cogicationem curamque conver- conius , ea fatis fuperque prxftantiffimi hujus
tit . Itaque tale opus ferme e rcgione tcmpli Cardinalis pietatem ac munificentiam commensedificavit , quod haud magnificcntius defcri- dant , ac digna propterea funt , qui huic loco
ptum , quam folertius perfectum , reliqua ejus inferantur : Jam vero Hieronymus }\t{flicuccius
generis monumcnta, qui' turn in urbe vifeban- (inquit Donatus de urbe Roma 1. 4. c. 11. )
Aqtu Fe- tur, facile fuperaret . Ingentem vim aquarum ex ab eodem Pio diffus Cardinalis prater ornatam
fix ab ce longinquis montibus collccbm in urbem dedu
domitm in urbe Leoniana exadificatam, adera S.
t!l
I

1; |,1

dent Sixto xit, canalibus

lateritiis
ingenti
labore
fumptuSufanna in Quirinali ftc refecit , ut novam poV. in ur
bem ilcdu- que' ad id cxftruis , qui quidem pro inxquali tius videatur ex integro refeciffe . Jnterius qui<At prope
Bafilicam Jocorum fuperfcie alibi e folo eminent , alibi dem maculofis lapidibus , pitluris , levi afperoS.Sufaon; laFra terram ita dcprelTi funt , ut eorum pe ve- que fcflorio , laqueati tctli ac parietum inxuraftigia quidem apparcant . Ejufmodi aquam vo- torum fplendore tota fulget ; exterius Tiburtino
luit appellari Felicem , fcilicet nomine, quod marmor elegantiime concinnata ; templorum tarujpfe ante Pontificatum gefferat . Ornatum vero quam Vbanix , nift prope alterum baberet Viclrl
fontis , uncle aqua profluit, in ipfamet area , qux cis Virginis , interiore cult , candidoquc ornatu.
ante Bafilicam S. Sufannx explicatur , eximia extima frontis commendatum , quod Uli adjecit Scimole & ftruftura infigncm perfecit . Priclari pio Cardinalis Burgbefius . Sed hxc multo diftinhujus monumenti facies cgrcgie defcripta , cxla- dius & accuratius defcripfit Alphonfus Ciaccotifque opcribus adornata , fere tota conftat ex nius in Pio V.
J.pide Tiburtino . Columns hinc atque illinc
Hieronymus T^ufticuccitts Fanenfis faclus eft Car
fcite venufteque difpofitx, figna marmrea mira dinalis a Vio V. , tertio, creatione anna 15:70.
arte faa, in quibus ingens Mods fimulachrum e vivs exceit anno 1603. Is titulum S. Sufanaquam e rupe externa virga clicientis , Sf cir- annos feptem fupra viginti habuit : quern Epicumfufa Hebrxorum multitudo , tanta huic operi fopus Albanenfts 3 Sabinenfts , & deindeVortuenvenuftatem , ac majeftatem conciliant , ut nihil fis renunciatus , permitiente Vontifice numquam
yel ad fpeciem, velad magr<ificcntiara addi pof- dimiftt , ut praclarmu in ilia ecclefta pietatis
fit. Aqux ex tribus veluti oftiis ingenti copia opus abfclvcret , ut fecit. Eccleftam nimirum S.
& fragore erumpunt , dtfiliuntque in totidem Sufanna cgregiis pitluris , pretiofis marmoribus ,
fubjeftos cratres, feu lapdeos lacas ; indc in
eximiis imaginibus , contignatione lacunaribus difra folum dclapfos excipiunt capaliculi quidam flinfia fulgentibus , confirutlo ex Tiburtino marfubtcrranei , quibus inclufx inferiores urbis par
more magnifico profpstlu , ea , qua, ad prafens nites fubtcrmeant , variifque in locis identidem tet } forma decoravit ; uno verbo ita refecit , Ut
cxiliunt , & Jatices fane copiofos ad pblicos exadificationis potius , quam inflaurationis gloria
privatofque ufus fuppeditant . Opus omnino vi- Hieronymo debeatur . regio certe animo , li
iendum, quod Bafilicx quidem S. Sufannx ma
beralique mam , &Chrifliana pietaie inximum ornamcntum , iliac vero prsetcreuntibus dicat infculpta inferiptio in ejuflem ecclefta fron
fpedaculum multo pulcherrimum prxbet. Inferi
te , & marmore cripta , undc babent pofieri Se~
ptio in media totius xdificii fronte in lapide natores ecclefia quern imitcntur :
infculpta Sixtum V. Pontificem Maximum eximii opcris conditorem dclart .
Hieronymus Epifcopus Vcrtumfis
Clemens VIII. Pontificatum adeptus anno 1 jpi.
Clement"
Card. Rjiflicuccius Papx Vicar.
VIII io*> in dem S. Sufannx quid beneficii ornamcnti MD I II.
dein S. Siifanuz pic que contulerit, paucis commmort Ciacconius. intro vero legitur :
ea: '
in S. Cajo: T^obilitavit eccleftam S. Sufanna ,
Hieronymus Card. Epifcopus ^Albanenfis
prater MonafieriumMonialium ibidem translation
V. P. Vicarius
Vontificatu Sixti V. amo 15:87. faccllum magniMDLXXXX1X.
ficentijmum , quod Camilla Veretti , foroi Sixti In pavimento item ejufdem repetitum nomen ha
V. erexit 3 & translatis ad idem ex S. "Joanne a betur .
Tinea in Campo Martio duobus corporibus SS.
Hieronymus Kjifticuccius
Martyrum Eleiitherii Epifcopi , & Ginefii anno
MDLXXXXV.
i)9 1. Vigilia S. Laurentii , facltate in earn rem
Eodem anno Confeffwnem , idefl fubterraneum fa
largiente Clemente Vapa Vitt.
Nihilo fegnius ad Bafilicam S. Sufannx or? ccllum , ubi jacet S. Sufanna corpus , quodque
nandamaugendamque incubuerunt Cardinales am- etiam Martyrium dici folet , in pnlcb errimam forpliilimi , quibus S. Sufannx titulus , hujufque mam reftauravit , ut etiam Jupra monuimus. Sexdis procuratio 8c Prxfeihira obtigit . Singulos pulchrum tandem ftbi vivens in eadem ecclefta
rcenle re , & quibus quifque bcntliciis atque or- condidit , oilavo antequam decedent anno & epinamentis ecckfiam eamdem affecerit , commemo- tapbium in marmore fcalpro incidit jufftt .
rare non vacat . Inter omncs in omni magnificcntix ac libcralitatis genere unus eminet HieD. 0. M.

J?**^'
rhcc'
JAertiM
ZCeci
s. iura.
'

S.

G A I N I I

D. . M.
Hieronymus P^ufiicuccius
S. . E. Tresb. Card.
Tituli hujus Ecclefix
Vicarius Tapa
Monumentum ad SS. Martyres
Devotionis auf
Vivens fibi pofuit
atatis fue L 1 X.
Sal. Hum. MDLXXXXV.
Obiit XIV. Junii. MDCIJI.
. VIII.
De antiqua Icorwgrapbja templi S. Sufanna .
Eo III. Pontifex Maximus cura sedem S.
- j Sufanna: iterum a fundarrjeritis excitaffet ,
i ejufdem abfide novem omnino icones mufivo
Vea n opere pingendas curavit ; egregium fane ilHus
nog.l0O Bafilicae decus , quippe cura effet ea pidura vaphi.
riis coloribus feite ac venufte diftinda, ad fpeciem omnino praeclara , furnmoque artificio per
fecta . Porro vetus cft , & quotidiana eruditorum hominum querimonia , qui fane graviter
Hieronymum Cardinalem llufticuccium reprehendunt , quod tarn eximium antiquitatis opus
deleri abradique juffrir. , ut in ejufdem locum
novam quamdam iconographiam exteroquinegregiam fubrogaret 5 & quamquam hifee querelis
nihil fe proficcre intelligant , tamen nec queri
definunt , nec eam jaduram aequo animo ferre
poffunt. Ego vero amplifmum hune virumhaud
majori reprehenfione , quam laude dignum exiftimaverim . Nam fi quid in ea re peccavit ,
cum tot " tantifque ornamentis hanc afilicam
cumulaverit , ut fe ipfa longe pulchrior , & magnificentior ejufdem Cardinalis opera fumptuque
evaferit , quidquid hujus aedis magis magifque
ornando: ftudio deliquit , fatis abundeque com.
penfavit. Itaque illi venia danda , quod hujufmodi vetuftatis monumentum fane prxclarum
abolendum cenfuit , laus tribuenda , quod tam
multa tamque eximia in hanc Bafilicam orna
menta congeilt, quae veteris forma: & ftructuXX clegantiam ac magnificentiam longe multumque fuperant. Cxterum non video, quid caufix
fit, cur tantopcre querantur . Neque enim an
tiqua illa pidura penitus interiit , fie ut nulla
jufdem exempla aut yeftigia fuperfint ufquam.
Nam ejus exemplar ex abfide S. Sufanna; deferiptum reperitur in Palatio Vaticano; deinde extat apud Floravantem Martinellum in eo libro,
cui titulus eft Ecorna Sacra Tabula XLII. ; demum eamdem ex aliqua parte adumbrare conatus eft Nicolaus Alcmannus in Differtationc hiftorica de Parietinis Laterancnfibus . Habentigitur antiquitatis ftudiofi , unde praeclariflimi ejus
Autographi jaduram fuppleant , & eruditos oculos pafeant , rerumque antiquarum notitiam hauriant , quarum ftudio & inveftigatione tantopere delectantur.
- EjuWem
Jam vero antique illius iconographie: ratio
. ac difpofjtip paucjs explicanda eft , docendumque quorum perfanas grant fuftineant, quove ordine diftributa lnt novem illa; imagines,
quas Leo III. in abfide facclli maximi , quod
eft veluti Bafilicx caput, egregiis coloribus, &
arte mirifica deferibi juifit . Locum medium
primarium obtinet Chriftus Dominus idemque
humani generis Scrvator. Huic ad dexteram Deipara Virgo , ad finiftram Paullus Apoftolus ad-

FILIA.

ftant ; reliqua: deineeps figura; hoc prorfus or

dine fequuntur , tres nempe ad dexteram , vi
delicet S. Petri, S. Sufanna;, S. Leonis, totir
dem ad finiftram, nimirum S. Caii , S. Gabinii
& Caroli Magni . Quid fignificenr, facias ejufmodi effigies, quove fpedent , fatis per fe ipfa
declarant , ut nihil necele fit in fingulis inar
morari . Itaque ex hac iconographia ea tantummodo delibabimus , quai vel explieatione aliqua
indigent, vel paullo diljgentius aniniadvcrti notarique oportet . Ac primum quidem hue revor
canda funt , qua; in Adis S. Venantii , Audore Joanne Lucio, fufe accurateque docuimus ;
Ante Carolum Magnum hanc confuetudincm
a Graecis acceptam apud Latinos fatis diu viguiffe diximus , ut fi cui primas , vel officii ,
vel majoris cujufdam cxcellcntia: ac dignitatis
cauffa dferre voluiffent, hune fibi a laevaGraeco more rituque collocarent , quippe cum apud
Grxcos finiftra, quam dextera pars , honorifiT
ceutior habeatur. Cum enim Imperatoribus Graecis univerfus Romanus orbis ab Oriente inOcidentem longe lateque porredus fubcffpt, cumque ob eam cauffam Graeci in Italiam , Itali
que in Grxciam frquentes ultro citroque commearent , Graecique fuorum inftitutorum tena-j
iores fint quam Latini , nihil fadu facilius fuit ^
quam ut externi mores fenim in Italiam e Grxcia, circumjedafque regiones irreperent. Adde,
quod res ipfa poftulare videbatur , ut Itali potius
ad Grxcorum difeiplinam, quam hi ad illorum
inftituta fe fingerenc atquc accommodarent j quip
pe rerum fumma tum erat penes Graecos , ex
eifque jura ac leges civiles accipere Latini nccefTc habebant. Ca-terum Italia ftatim atquecun
provinciis, qua; Italia: circumjacent , Grxcorum
dominatum exeuffit , inftituta ab illis adfcita
fenlim abolcre, antiquos propriofque mores re
vocare ccepit , & in antiquum honoris ac di-*

gnitatis locum , quem lxva occupaverat , dex*

tcram reftituit . Hxc autem rerum publicarum
converfio, pariterque morum & confuetudinum
commutatio fada eft nono fxculo ineunte , cum
Carolus Magnus, Leone III. Pontifice Maximo
titulum & infignia Auguftaa conferente , Im
perium Occidentis obtinuit ; id quod confirmavit Niccphorus , qui tum Byzantii rerum potiebatur, Irene imperio fortunifque omnibus exuta ia Lesbona relegata . Is enim Legatis ad
Carolum miflrs pacem cum eo fa:dufque fanci^
vit , fie prorfus ut alter Orientis , alter Occi-i
dentis Augufti fratrefque inter fe effent .
Jam ut ad rem veniamus , Grascanica: illias
confuetudinis abolita;, Italicaeque veteris per hic
tmpora revocata; cxemplum vel in hac icono
graphia , de qua nunc agimus , intueri licet j
alia enim referre fuperfedeo , quae videri poffunt
apud Joannem Ciampinum Vet. Monum. par. 2.
. 23. Cum Deipara Virgo fecundum Deum & Deipan
Chriftum humana: falutis vindieem in omni ex- d depjtc^
cellentise ac fanditatis genere una omnibus an- i, \
tecellat , idcirco ad Cnrifti dexteram locatur , l**m^
Paullo ad la;vam conftituto , contra quam po- tn"Dt*
ftulabat mos Graecorum , qui jamdudum ante
Carolum Magnum in urbe invaluerat . Nimirum
Komani Latinique dominatum pariter morefque
Grcorum urbe exegerant ; priftinaque confuetudine revocata dexteram quam finiftram pluris facer, majorique in honore habere iterum
cceperant . Ob eamdem cauffam Petrus Cajo ;
Sufanna, unde titulus Bafilicae inditus , Gabinia j Leo III. Summus Chriftiani, orbis Hieras
ha

o8

DE S. SUSANNA V. ,C M. S. GABIN FllrA:

f /cha Garolo Occidencalis Imperii Augufto loci

dexteri j>rimatu antefernntur . Atque hoc qui
dem intelledu, & explicatu facillimum eft. II]ud admirari fatis non queo, quod Paullus Chrifto proximus tcrtium locum ibidem teneat , Pe
trus vero ab Chrifto Deipara interpofitu disjundus in quartum rejiciatur; nam ca;teri quidem, ut quifque yel titulo , vel dignitate prxcedit , it ex ordine collocantur . Quid iftuc
jrjyfterii fit, hercle non intelligo, & fatius efle
arbitror fateri me nefeire , quam minus aptam
congruentemque huic loco interpretationem adhibere .
Leo III. Pontifex a dextra , Carolus Magnus
a laeva conftituti extremum abfdis locum occu
pant . More inftitutoque Majorum reccptum fuerat , ut qui facras asdes vel exftruxerant , vel
refecerant, atque ornaverant, eo'rum fimulachra
vel effigies ibidem locarcntur , djed* vel pi
graphe, vel alia quapiam nota, qua pofteri adiHoniti intelh'gerent, quifnam fuerit illius templi vel conditor, vel reftitutor , vel amplificator. Jure igitur in ea pidura Leoni III. Pontifici Maximo aliqucm locum dari oportuit ;
quippe banc Bafilicam collapfam a fundamentis
excitavit , & magnificentiori forma atque amplitudine conftruxit j eamque ob cauflam utraque manu aediculam fuftentat , reftitutas ab fe
Bafilica, iterumque exadificatas indicem teejn . At quid rcrum hic agit , quid fibi vult
Carolus Magnus regio militari ornatu infifnis , cui nonus idemque poftremus locus triuitur. Sunt qui putant eurh fuifle hujus Bafir
lica; rcficiendas audorem, ad cjufque asdificationem non folum confilium & audoritatem , fed
etiam operam pecuniamque contulifTe . Verum
& pigraphe marmori incifa , & Anaftafius Bibliothecarius , & castcn* fere omnes, Leoni III.
templi hujus reftituti & magnificentius conditi
laudem attribqunt ; atque ut estera omnia ar
gumenta delint , vel ipfa sedicula ejufdem manibus impofita fatis fuperque dclart novam
Bafilica; aedificationem ad Leonem III. referendam effe ; prasterquam quod inter multa , &
prxdara fandiffimi hujus Pontificis ftudia atque
ppera , illud in primis eclcbratur , quod multum curas pecuniique ad facras ardes refarciendas ornandafque contribuent j ut vel hoc fatis
argumenti efle videatur, curabeopotius, quam
a Carolo Magno asdem S. Sufanna? reftitutam
fuifle dicamus . Alia itaque cauifa fuit , eaque
longe verifimilior , quamobrem Carolo Magno
is honos habitus fuerit , ut ibidem pingereturj
quam quidem cauffam Joannes Ciampinus Vet.
Monum. par. . c. 34. his verbis expofuit : Ad
hujus "Pontificis ftniflram fiat Carolus Magnus ,

qui dexteram Tontifici extendit , libertatemeidem

Tontifici reflitutam demonfirans ; am calumniis
Tontifici objetlis deteVtis , & penitus diipatis
prifiin* Pontificia majejlatis exiflimationem &
reverentiam in integrum apud omnes fubditos reflituit . Quae quidem omnia prseclare cohasrent
cumiis, qua; paragrapho feptimo docuimus ; fimulque oilendunt Bafilicam quidem refedam fuifle
ante Caroli in urbem adventum ; iconographiam
vero perfedam efle , poftquam Carolus pacata ur
be , & Pontificia: majehtis violatoribus exfilio
multatis , Leonem in priftinum honoris atque
audoricatis locum reftituit . Is fiquidem officii
gratique animi caufia reitutorem & vindicem
fu; falutis ac dignitatis in ea Bafilica pingendum curavit . Id porro cum anno primo faeculi
noni contigerit , templi hujus folemnem dedicationem in hunc annum onferendam cfl cenfuimus .
Nicolaus Alcmannus, & Pompejus, Ugonius
& Ciampinus animadvertunt capiti Leonis
fignum quoddam figura; qadrangula pro diade
ma t impofitum eTe; quo fignificarir/utant eum
adhuc inter vivos numerari , cujus fimulachro
hujufmodi infigne adjedura fuerit ; ac propterea iis tantummodo appingi folere , qui nondum e vita exceflerint . Qua* interpretatio praeclare illa quidem in Lenem convenit, cm vi
vo videntique fu ipfius imago pingebatur; ve
rum e facris vetuftifque piduris aliqua repe-?
riuntur, quibufeum hac interpretatio congrucre nequit . Ravenna; in Bafilica S. Apollinaris
multas Virginum Martyrum effigies vifuntur ,
quibus quadratum illud diadema impofitum eft,
cum ca;teroquin multo ante, quam pingerentur ,
e vita migraTent . Itaque vis notio , quas
huic figno fubjeda eft , latius videtur parre ,
quam ut ad vivos tantummodo referri poflit At mihi quidem illi fatisfaciunt , qui cenfent id ee Pontificias dignitatis infigne ; nam
idem capitis ornamentum Carolo Magno fuperpofitum eft . Porro viderint eruditi , quorfum
fpedet ea nota , quidve fignificet j neque enim
tantum ab rebus noftris eft otii nobis , ut in
aliis etiam , qua; minus pertinent ad noftrum
inftitutum , explicandis immorari debeamus .
Haec fere habui de antiqua ilia Bafilicae hujus
iconographia qua; fcriberemj nam novam, quas
hiftoriam veteris Sufannas egregio penicillo expreflam exhibet, cum fpedare ac intueri liceat,
hoc loco defcribere pretium operas non duxi:
eft fane opus ita elegans , ita venuftum , ita
perfedum expletumque omnibus fuis numeris ,
& partibus, ut, fi quid Rufticuccius in abolenda veteri pidura peccavit , hac nova fuperindu-
da, ne ipfum quidem peccatum fua laude careat.

. t.
DE

?.

SANCTIS

MMTTKIBUS

SALQWTAms

.. STIRPE AC GENERE DIOCLETIANI IMPERATORJS

CLAUDIO PR^PEDIGNA.
. I. 14

ALEXANDRA

CUTHIA ET MAXIMO*
Emo eft five ex antiquis, five ex junio
ribus Martyrologis , prarter Bedam gc^_ , nuinum, iiemque auorem Martyrolor
g Hieronymini , quin horum marry rum mcntioncm faciat, & nomen eorumdem ad diem 18.
Februarii menfis referat , & commune iifdera
elogium adferihat . Porro quod alii Roms , plcrique Oftiae , quae civitas eft Latii , eorum conv
mcmorationem fubjiciant , id fane argumento
eft , olim utrobique i Horum cul tu m viguifle ,
praefertim cum traque civitas ex eorum fanditare & martyrio aliquid fibi ad comme ndationcm
viudicet j altera , quod illos ex Dalmatia profedos exceperit, (ak , domicilio, jure ac nomi
ne civium dona verit ; altera , quod ci dem pra>
buerit tum palsftram , in qua pro hrjfto decertarent , turn fepulchrum , quo iliorum exuviae
onderentur. Tenuit hc religio, cultufqueSS.
Martyrum multa fascula , ut opinari fas eft , &
apud Romanos pariterque Oftien/es floruit ; fed
deinde paullatim vetuftate confenuit , ac demum
fie omnino extinda eft, ut neutrobi veteris cultus ne vetrgia quidem appareant . Adde , quod
nulla eft civitas, ccclcfia nulla , five in Italia ,
fi in Dalmatia , ex qua oriundi crane , ubi
hifce martyribus aliquis honos habearur, Be fe*
ftus eorum dies anniverfaria commemorationc cclebretur . Qucumque autem fuerit cauiTa hujus
religionis prorfus abolitsc , haec profedo iilam
operas litteraris partem nobis adimit, quam in
aliis Divorum hiftoriis fibi vindicat defcriptio
ultus , qui erga illos adhuc extet vigeatque .
Quidquid de horum martyrum vel ad ChriEorum ftum converfione, vel morte pro hrifto fortiVita u
mtrtyrii ter obita , Jittcris ac memoriae proditumeft, id
ex Aii continetur paragraphe primo, fecundo, itemvjue
S. SuUutertio Adorum S. Sufannc , qua: quidem Ada
quam vetufta fint , quam credibilia , quam pro
bata optimis quibufque Scriptoribus , fupra demonitratum eft in Pra:fatione ad hiftoriam S. Sufanne , in qua cum tres illi paragraphi inferti
fint, eos iterum hoc loco nihil attinet deferibere . Ex il Iis Philippus Ferrariys ea tantum deEpUorac cerpfit , quz ad hos martyres fpedant , multa
a Ferra riq
concAa. refeeuit , qua: alio pertinent ; & omnia perbrevi narratione complexus epitomam quamdam
tot i us hiftorie conf'ecit , retulitque in eu m li
bran) , qui Catalogus Sandorum Italia; inferibitur . Et quoniam plerique avidius rerum fummaria , quam longas narrationcs , expetunt ,
optimum fadu exiifimavi , fi qua; Ferrarius breviter, & fummatim perftrinxit , ea pro iliorum
Adis fufe deferiptis , & rerum aliarum interjedu disjundis fubjieertm : ita fit , ut digreffionibus amputatis , & rebus alio fpedantibus
exempt is , uno in confpedu omnia eorum gefta
videri & cognofci poffint . Tota rerum , quas
hue pertinent, materies, um non fit valde copiofa , duobus capitibus comprehendi fatis eomteode poteft j in alteram Elogia horum marty

Hrem
wtriyrum
fJ MtrtyroJojOi
fere oniitt bono
rificamea-

rum ex Martyrojog, & Hagiographie defumpt, nemque Synopfim Ferrariaeam eonjicimusj

in altero autem explican ac dinmi oportebit
minufeulas quafdam quasftiones de iliorum pa
tria , nominibus , numero , geftifque Magiftratibus, de iliorum ad Chriftum con vert one, de
anno genere & loco martyrii; quarum plerique
fententis Audorum aliquo modo variz aut dis
crepantes occafionem materia m que prabuerunt.
Qui vitam S. Sufannae litteris mandarunt , i
omnes interferuerunt Adis ejufdcm Sandimas
Virginie , certamen horum quinqu martyrum ,
veluti Mombritius , Surius, Baronius , & al
plures; Ceparatim verodeiifdem, fed paucis , a
gunt Audor Aureas Legenda; , Petrus Equilinus ,
Philippus perrariusj longe uberius & aecuratius
Joannes Triftanus tomo tertio Auguftas, quam Gallice feripfir, ubi de Serena Imper
ratrice fatis multa , diligenperquc perfequituc
CAPUT

PRIMM.

Elogia & Vita SS. CUudii t fociorum

Martyrum .

'.
. >
$

I.

Ex Martyrologis , & Hegiograpbis .

I. L'X Martyrologio Rom. parvo five antiquo ; jtil. Calend. Martii : Et
martyrum Ciaudii , Trtpedign* , Mtxandri , &
Cuthifi <& b Maximi. ' >
II. Ex Martyrologio Antuerpienfi Bedas adferipto: XXI. Cal, Martii San&orum Mm. Ciau
dii , & uxoris ejus Trapedigna , & filiorum Ah'
xandri&Cutbi* , & fratris Ciaudii Beati d A4ximi; qui cum eent praclariffimi generis , agen
te futre eorum Gabinio , bapti^ati funt . Cajo
Pontfice Remano j & poflmodum tenti funt jubente Diocletiano a judice implo Julio , Et Claudius
quidem cum uxore fu & filiis deportatus in
exilium ; deinde incendio concremati , odoriferum
facrificium martyrii Deo reddiderunt : & fu pofl
modum apud f Hoftiam in g mare jatlati funt ,
quorum reliquias Chrijtiani ftrquifitas juxta ci-

a
b

f g

"pitatm fepelierunt .
III. Ex Martyrologio Ufuardi : XII. Calend.
Martii : Civitate Oia SS. Mm. Maximi , Claudii , & uxoris ejus Trtepedigna cum duobus filiis ;
qui cum effent h praclariffimi generis , jubente ^
Diocletiano , fmt tenti , atque in exilium depor\ati y deinde incendio concremati , odoriferum fa
crificium martyrii Deo reddiderunt .
IV. Ex Apographo Ccntulenft apud Sollerium
in Audariis ad Martyrolog. Ufuardinum : m,
Calend. Martii i SS. Martyrum Ciaudii &
uxoris ejus Tr<epedigna , & filiorum jlexmdri
& Cu-

<0t<

DE

SS.

QUINQUE

& CuthU & fratris Claudii nomine Max'mi _

qui cum eent praclariffimi' generis , agente fratre
eorum Gabinio Tresbytero , bapti^ati funt a Gajo
Tapa y & pofimodum a Diocletiano diverfis
\ mortibus peretnpt funt. .
I
V. Ex Martyrologio Romano: 1 xxx. Calen.
' : Apud Qflia Tifierpia SS.Mm. Maximity
Claudii
Prapedigna uxoris Claudii,
cum duobus filiis Alexandro " Cutbia y qui cum
tjfent praclariffimi generis jubentc Diocletiano ten
ti funt y atque in exilium deportati ; deinde incen
dio concremati , odoriferum martyrii facrificium
Deo ipft obtulermt ; quorum reliquia in jiumen
projetla , & a Chriflianis perquifita , juxta earndem civitatem fepulta funt .
VI. Ex Marty rologio Petri Galefinn : nr.
Calend. Martii: ia Saniorum martyrum , Maximi , Claudii 3 m Trimi , & Trapedigna cum
duobus liberis , qui omnes , Diocletiani Cafaris
ju'u , in exilium pblfi 3 tum demum in fidei confejjione combufli coronantur .
VII. Ex Petro de Natalibus Epifcopo EquiB lino lib. 3. . 135. Maximus & Claudius n fra
tres Caii Tapa & Gabini Tresbyteri 3 & uxor
Claudii Trtepedigna x & filii ejus Alexander &
0 Cutbia y prclariffimi genere ex o urbe 3 agente
p fratre eorum Bin p Tresbytero 3 a S. Cajo Ta< pa bapti^ati funt . Ob hoc ju'u Diocletiani Im
peratoris tenti funt a judice Julio . Et Maximus
q quidem q capitalem fententiam accepit . Claudius
vero cum conjuge & filiis in exfilium deportati ,
deinde incendio concremati 3 odoriferum martyrii
facrificium Domino reididerunt . Quorum corpo
ra in mare apud Oiam jaflata fuerunt . Sed eo
rum reliquias Cbriiani requirent es y cum corpore
Ma ximi jta muros Qjlia urbis fepelierunt . Qui
pa funt XII. Calendas Martii .
VIII. Ex Joanne Bollando , jufque indice
Chronologico Tom. III. Febr. Saculum in.
205. SS. Maximus^ f Comes rei privata ,
*
Claudius y Trapedigna uxor , Alexander , er Cuthias filii martyres 18. Fcbruarii .
IX. Ex Joanne Torneo Marnavitio Epifcopo
Bofineni in Opufculo , quod infcrjbitur Unica
entis lia Valeria Salonitana nobilitas : Quod
ab ipfi.S: ecclefia incmabulis nulli hatlenus famir
lia contigie legimus , una in domo , uno eodem-r
que tempore , Serena Diocletiani uxor ougufia
Cbrifiiana virtutis Herona fanftiima y ejufque
filia Arthemia in fumma tenacitate pudoris & 7
yaritia gloria 3 prodiga fanguinis ; tum fratres
\ t Imperatoris quatuor, 3 Claudius & Maximus mi
litia terrena , caleifque Duces egregii ; Gabinius
TrincipJ.s ecckfta Tresbyter , & Scriptor eruditijfimus pfifi natam ip Sufannam, qua fanguine
in cauffa virginitatis ejfufo 3 *Auguflalis thalami
faces ex,tinxit ; deniqu ajus Vaticani Sacerdotii
Trfceps y rerum humanarum ac divinarum ar
biter, floruerunt . bAcceffit & Trapedigna Claudii
eonjux y filiique ejus Alexander & Cuthia , qui
vita pro Chrifio defuncli 3 ipfo juyenili flore de
vaqrte gloripfijfime triumpbarunt .
X. Ex Martino S^entivanio Decade 3. Mifcelkn. pag. i f i . 18. Febryarii : S. Maximus Comes
r.ei. privata 3 Claudius Claxifimus ejus frater 3
Trapedigna laudii, uxor 3 Jflexatider
Cuthia
filii. , Quinqu hi martyres coronam mar<tyrii adepti funt bac ipfa die 18. Februarii , aq
uo brifii 2p j. Frant aut,tm omnes </e familia &
\J fr< Diocletiani afaris y gente u patria
Dabnat
Claudius ftquidem & Maximus eranp
S, WW*, fibres, y & confobrini Diocletiani &

MARTYRIBUS

ad fidem Chrifiianam converft funt per Gabiniut

Tresbvterum , & Cajum Tontifitem Maximum y
qui fimiliter fuere ex genere Diocletiaui : qui
quamprimum Chrifii fidem fufeepere , omnia fu.
bona in pauperum 3 de pro fide Chriiana captivorum fubfidium diribuere : aecujati dein apud
Djocletianujri , quod eent Cbriiani 3 jnente Diocletiano funt tenti y atque in exilium deportati ;
deinde incendio concremati odoriferum martyrii
facrificium Deo ipfi ob\ulexmt ,
N

JE,

a Cur hic Romas, in aliis Martyrologiis Ou

fttae, hi martyres adferibantur , rationem fubjt.
eimus cap. . .3.
b Maximum alii prponunt , alii poftponunt
caeteris . Vide cap. 2.
3.
Apud Bedam genuinum , quern Henfche-.
nius Tomo . Martii praefixit, hie dies vacat.
Beda autem typis Plantinianis editus an. 1564.
vel eft Ado ipfemet , vel ex aliquo Adoniano apographo dclcriptus.
d Ado itidem Maximum in locum poftremum
conjecit .
e Maximus cum hic non nominetur, videtur
e profcriptorum numero eximendus . Vide cap.
2.
3.
f Ci vitas Latii perantiqua, fere xu. ab ur
be lapide , apud Tiberina oftia .
g Alibi in flumen, five in proftuentem .
h Vide cap. .
i.
i Confule Notam a .
Maximus gladio, incendio perierunt .
1 Baronius ad hunc locum Martyrologii Ro- mani hodierni hanc notam appofuit: De his item
Beda ( falfo exiftimatus ) Ufuardus , Ado y atque
alii omnes . Habentur horum res gea juncia fimul <8is S. Sufanna y apud Sur.ium Tomo IV.
die 1 1 . >Augui ; ex quibus & cateri , qui de
his feribunt y quos recenfere omittimus , accepijfe
nofeuntur .
m De hoc primo martyre ceteris, fuperaddi-i
to , vide cap. 2.
3.
n Ideft fratres patrueles .
Origine crant Dalmatx, civitate Romani ,
p Idem ac Gabinius. Vid. cap. 2. . 3.,
q Idem conBrmat Canifius .
r Vide cap. 2. . 2.
f Vide cap. . . I.
t Fratres patrueles , ideft frat,rum filii .
u Vide cap. 2. 1.
x Non folum Matre , fed etiam Patre eodem
geniti .
.

II.

jifta Sanftorum quinqu martyrum in Epitomen

contracta : Ex Philippo Ferrado in
Catalogo Sanctorum Italix .
Maximus & Claudius fratres nobiliffimi
Diocletiani Imperatoris prepinqui , & Caii Q^ftam
Vontipcis ac Gabinii Tresbyteri } martyrium oh couverfio,
earn cauffam fubierunt , quod cum Diocletianus
Maximiano filio Sufannam Virginem in matrimonium dari vellet y Claudiumque ad hanc rem tra+
Bandam mififfet , Ule Sufanna verbis , & Caii
Tapa hortatione ad Chrium converfus , cum
Trapedigna uxore , Alexandre & Cuthia filiis ,
aqua falutari a Gabinio Tresbytero luflrantur , \
& a Cajo Tontifice hrifmatt confirmante: Po
quem

GENERE

DIOCLETIANI

/juem MutiOtts frater Diocletiano , t quid dp

.fonjugio Sufannx aum effet, exploraret , jniffus
( fama ettim de Claudii grjtudine fparfa illud
apud Imperatoren? excufabat ) Claudium cilicio
indutum , made & Jqnalore confeilum feperit ;
a quo cunt rem didiciffpt y ad Sufannam ,
deinde ad Cajum Tontififem parduelus [cujus pe
des adbuc gentilis , ut mos erat etiam tern?
fore s exofcuUtus eft) & ipfe ad Cbrifium 7
vertitur , omnia / pot pauperbus ergate
cpit . Qua ubi Diocletianus refcivijjit , Julio
cuidam mandat , ut omites , excepto Cajo , Comprehenderet , . ac Gabiniuyn & Sufannam filiam
quidem uftodU traderet , alios rer in ex[
te Mmy: dporttes puniret . b Maximus taque , Claudius ,
rm.
j>r*pedigna t ^Alexander 3 & Cutbia apud Oiam
in exilium deportantur ; paullo pofl incendio
concrematij in flymen projiciuntur . Quorum reliquit ' a Chriflianis colleUa' apud mcenia Ofti*
civitatis conduntur .
. '
. "
N

a Claudius quidem aGabinio, Pripedigna ve

ro cum filiis a Cajo Pontifice baptizad dicuntur in Aftis S. Sufannae , quibus caetera omnia ,
quae Ferrarius fcripfit, fat is coherent.
b Maximus ncque cum cxtcris in cxfium pulfus , eque flammis abfumptus , fed cervjcibus
fecuri fubjedis., martyriipalmamobtinuit. Vid.
cap. 2. . j.
,

/,

4?APUT SECUNDUM,

Qu*flimcul* qmdam , five vAnimadvcrfioms

in Santlorum Martyrum .

D Tatria , nominibus , muneribus , feu

Magiflratibus .
O Adis S,Sufanne fides ha benda. eft, ut cer?
*' Mui- /j| te maximam habepdam cenfeo , quinqu
mus confaaguinci bis Martyribus aliqua cum, Csjo S Gabiniq
lam C*ii confanguinitas interceffit , quorum rpodo nfo
&Gibinii
IH Mi , modo germani y modo fratxes Claudius
plttiwi.' & Maximus, in iiidem Adis appellantur, & hi
cum illis communione generis fanguinis jundi fuic diuntur . Nec diferepat , quin Cajus
& Gabipius fratres ex eadem ftirpe , unde ortus erat Diocletianus Imperator, origincm traxerint ; id quippc eadem Afta , c Hagiologi
omnes confirmant. Quonam autem cognationis
vinculo Cajus & Gabinius, Claudius & Maxi
mus inter fe, & cum Diocletiano colligati effent , a nobis demonftratum eft in Hiftoria Dio-,
cletiani cap. i. ubi oftendimus Diacletianum,
Cajum & Gabinium , Claudium Sc Maximum
non obfeuri generi homines, , fed claros illuftrefque , ex gente Valeria prognatos , & cognatione patruelcs , ideft ab tribus, fratribus procreats fuilTc : quippe Cajus Valerius Dioclctianum , Cajus Maximus , five Maximinus Cajum
& Qabinium , tertius vero frater Valerii , &
Maximini anonymus Claudium & Maximum genuerant ; ut rite proprieque Claudius Maximinum parentem Caii & Gabinii patruum fuum,
ideft patris fui fratrem in Aclis S. Sufannc -,
pellaverit . Cstterum Audor corumdem Ado-

IMP.

rum , ut banc , quae Maximo & Claudio etat

cu.m .Cajo & Gabinio, fanguinis &: generis c*r
jundionem fignificet , als atque ajiis cogneiohum yocabulis abutitpr , id quod ante ns
animadyertit Joannes Bollndus torn. 3. die 1?,
)Febr. qui ad eum Jpcum hiAoria; S. Sufannac ,
ubi Gabinius frater uterijtus Caii , -MaxiHiines
utriuCque parens confobrinus Diojclejini > iteraque .Claudius confobrinus Caii & Gabipii vo.caniur, hanp nofam appofuit : Quotiipdo tgkkr
utcrini folum fratrts erant , quomodo confobrini
vfuguftorumf nifi quis velit improprie yerba ilT
lafumi?. Hue revoca, qux cap. 1. H'iftorjzDioclet. fuie accurateque diflcruimus de tribus Salonitanis familiis gencis Valerias , quibus quartam Probi Jmperajtpris adjunximus.
Cum Piocletianum , Cajum , & Gabinium
genere Dalmatas fuifl Scriptores pmnes confentiant, dubitari non poceft , quin Claudius itt- qdin(
dem & Maximus fratres e Dalmatia oriundi fuer * Mf*
rint., qui cum j}lis crant maximis vinculis propinquitatis & cognatipois conjnndi , & communcm ex eadem gente Valeria proximamque
originem fortiti . At Martinus Szentivanius not)
folum genere , fed etiam ortu & patria Palme
tas fuie Claudium k Maximum cenit: Erant,,
inquit Dead. 3. part. 1, in Mifcel. de regno
Hung. & gente 1. de familia & genere Dio-: '
cletiani Cafaris , gente & patria Dalmai' ; Clau
dius fquidtm &c, Gns Valeria I^omapa erat,
antiqua in primis ac nobilis , nec magis opibus & divitiis , quam civilibus & bellicis Jau-j
dibus abundans : ex ea Valerios Dalmatas di?
maruTe redibile ft , qui cura ex urbe Italia^que incertum quo tempore quamve ob cauflam
migraTent, rerum fuarum fedes ac domicilia in
Dalmatiam tranftulerant ; vel certe ob infigne
aliquod erga Valerios Romanos meritum in n0rnen geritemque Valeriam per adoptionem adr
feiti fucfant. Vide cap. 1. Hift. Dioclet, f. 4.
ubi tertiam quamdam cauflam fubjecitnus , ob
quam ab Valeriis Romanis agnomen ccepiiTe
pdtueript . Ab Valeriis Salonitanis ortus eft
. Aurelius Valerius , ex quo geniti cum ei.
ient quatuor liberi, funt totidemfamil iarum fada. divorria . Harum una eft , cx qua Claudius &
Maximus prodjerunt > quorum avus paternus
idem , quem modo nominavi , C. Aurelius Va
lerius fuit . igitur omnes Scriptores ge
nus Dioletiani , Caii Sc Gabinji ad Dalmatas
rfrant , illud quoque intet omnes convenit
necefle eft, Claudium 3f Maximum erum coilfanguineos ex Dalmatia oriundos fulTe. Ac Dio-
cletianum quidem patria fuifle Salowtanum , id- .
eft vel Salons natum, vel prope ab urbe in oppidulq agri Salonitani, cui Diolc nomen fue,
rit, apite fupra citato oftendimus .
Caii &

Gabinii patriam Salonam itidem fuiffe diximus

in eorumAdis; *x quo verifimile fit Claudium
etiam , vel Maximum ortos eTe vel Salonis , JP^$ osr*r
vel apud Sajonas in oppido aliquo agri Saloni
tani . Joannes Tomcus Marnavitius Epifcopus
Bofnenfis illud prxtcrea tradit , Claudium & Ma
ximum , itemque Cajum & Gabinium Salonfs
ort i cum efient , indc Romam tranfmigraife , Romam
& cum, in populi llomani civitatem fufeepti Dimnu
fueriM , ibidem rerum ac fortunarum fuarum ^ust*t0,
de conftituta y tarais opibus atque honorbus1 ~ : ' ,
floruifie , ut in. primarii s Romanorum familiis
\
haberentur . Romnam illorum migrationem in
ter annes tertii ficuli 68 , & 70. interjecit ,
tum rerum .potiretin: Claudius Iiriperator , qmi
cum

12

DE

SS.

QUINQUE

cum e Dalraatia originem duceret , ut ccnfet

Marnavitius 3 amabat unice patriam & popula
res fuos , eofque quibufeumque poflet , honoribus ac benefieiis auxit & ornavit. Quaeinhanc
fententiam feripfit Marnavitius, rptas oportet
ex capite . Hiftoriae Diocletianes , fub cujus
initium ea deferipfimus . Sed de origine Dal
mtica Claudii Imperatoris cum dubitari poffit, eorum in urbCm profeioncm in annos po
rterions libentius contulerim, cum M.Valerius
Aurelius Probus 3 ortu quidem Sirmienfis , fed
patria & genere Dalmata , ut tradit Aurelius
Victor, idemque confanguineus Valeriorum Salonenfium , quod nos conjectura baud improbabili fuadere conati fumus 9. cap. 1. Hift.
Dioclet. & confirmt nomen Valerii , quem Hen
ninge* eidem adferibit , Imperium Romanum
adeptus eft anno zjS. vel ut Daronio placet ,
279, Spes igitur rei famiiiaris, 5c dignitatis augendae, quae Probo imperante afFulfit, Valerios
Salonitanos Roma m accivit; & Imperatoris ci
tes & coofanguinei fui gratia , favore, potentia nixi cum in multas opes creverunt , tum
facilem fibi ad omnes bonorum gpadus viam munierunt ; nam dtinde Maximinus parens Qabinii
Confulatum obtinuit , Claudius vero & Maxixnus haud vulgares mogtftratus adepti funt .
cuudii
Claudius natu major , ut ex Actis S. Sufannae
y"igo"i intelligi poteft , uxorem duxit Praepedignam lesiii uui. fciflmam toeminam , ex qua duos liberos fufeeiodef'ftP^i Alendrum& Cuthiam; illud cornpcrtum
uihu , non habeo , an Prapcdigna indidem e Dalmatia
oriunda fuerit , an Roma ex antiquiflma ftirpe
oru.cum effet, in ea urbe Claudio nupferit } ac
prasterea illud quoque incertum eft , in Dalmatiane an Rorrwe geniti fuerint Alexander & Cuthia . In exfcribtndis horum Martyrum nominibus altqua eft inter Auores diferepantia , de
qua Joannes Bollandus om.
die '18. Febr. bate
pauca fubdit: " qucrurrJam tarit ab milis Autloribus exarata : S. Cuta , re forte
Cutas y etiam Cuthia appellatux , Cncius , Curiar
ws y & apud Camfium Curia 3 qui & pro Ale
xandra Alexandriam ponit , Maurolycus pro Maytimo , Marinum habet . PrtpedignamGbinius Bropedignam vocat3 nss.quoddam Pradigfram , aliud
Trobedignam , quadam Prapidignam . Dubitaii
poteft, an Cutbia vcICuthias, quamvisfeemin^i
vocabuli formam itnitetur , virili tarnen generi
adferibi oporteat, ac proinde mafeulufne an feemina fuerit j praefertim cum , ut modo dictum
tfl , apud- aliquos Cucius Sc Cucianus appeHecur.
Claudias
Claudius Sc Maximus, antequam brillo, no*uiM"n" men darent , cum erant in primis gratiofi apud
Sguie Diodetianum , tum ei fumma familiaritate con*tocb iun&* Argumento eft , quod Dioclerianue , cum
,
Sufannam Nkximiano filio fuo in matricnonium
tradere conftituiffet , utriufque opera ufus eft
apud Gabinium Sufannat pareatem , ad nuptias
illas conficiendas > ut Acta faepius ladala decla
rant . quidera gratia & familiaritas non fa
cilem modo Sc quotidianum ad Imperatorem acccffum , fed etira ad honores & magiftratus aditum eifdem aperuil . Maximus quippe erat Co
mes rei privat* j ideft Praefedtus ptivati,
five bonorum omnium , qua: ad fifeum, fue ad
Patrimonium privatum Principis pertinebant..
Vxizau*
x odine 1 , qui Senatorio erat dipu*. gmute proximus } plerumque dcJjgt iojebant,
qui bunc roa^giftratum grrent , rcmqtie privar
lam Principis admioiftrarent } & eodeai Hlurif
litulpj <juq Yfxhi Praetoiio, & Primarii Mar

MARTYRIBS

giftratus, ornabantur Comits rei privat",

Notitia Dignit. utriufque Imperii docet . Praeterea fi quando Imperatores five Leges , five Referipta ad Comits rei private mittebant , eos
amplifimis il Iis vocabulis compellabanc : Subli
mitas tua I. Super. . de in fife. sAuSoritas tua
in 1. ult. C. ne rei domin. vel templo, Dignatio tua 3 I, 2. C. de fun. rei priv. Sinceritas
tua 1. 3. . de priv. domus Aug. Verum quid
hoc effet muneris & magiftratus docte copiofeque
explicat Guidus Pancirolus in Not. Imp. Orient,
c. 87. ex quo pauca quazdam delibafle ac decerpere fufficiat . Trimum , inquit , "Procurator re~
rum privatarum Cafaris a Severo e inventus .
Vlurimis mim amiorum ,Albim & Tefcennii TS]Jgri , qui Imperium fibi vindicaverant , prajcriptis mir in modum ditatus , eorum bonis Vrocuratonm prefect** . , .IS diverfis titulis eft ap
pellants y primo Cafaris Procurator 3 aliquando
"Procurator rei private y aliquando procurator pri
vat* rationis . Magifter quoque rei private a Dio
cletiano nominatur . cadi s ^uguftus Contitern
rei dominie* vocat . Tjjccphorus Imperatoris Do
mus Trfefium y & Comitem return privatarum .
Is poftea Comes etiam ' privati nuncupatus ,
univcrfumque Patrimonium Principis } prafertim
agros in Stfia Pontica , Cappadocia , Mtfopotamra y Gfrohena s <& per toturn traQum Orientis ,
alibique exijlenies curabat , faltus etiam , emphy
teutic a pradia , colonos 3 gregts , armenta , &
bujufmodi alia privati patrimonii Principis adminijlrabat y cujus rei gratia Provinciarum Prafidibus imperahfit. > owncs. denique privates rationes
in Provinciis difponebat . hoc munit s [olebat de
mandan equeflris ordinis viris . Etiam auflas ineeus & fepukbrorutn cognoverunt . Sed & pa
nant a coxxuptis pecunia judicikus exigebanf ,
triplum ejus , quod aeeeperant in cauffis pecu
niary s in criminalib/is vero omnia bona , qua
ob hoc crimen publicabantur : quadruplant quoque
auferuflt cohortalibus , qui immoderatas 4 litigaxibus fportulas extorquent . Ilumina item publi
ca x qu navigantur 3 fub ejus cura cenferi poffent y quia in Principis patrimonio a noftris Interpretibus ponuntur . Jirtifcibus etiam Principi opffrantibus flipendiafolvebant . Denique familia Prinr
eipis y & Augufta aliment y corunique equis pahula fubminijtrabant . Cum vero bonis in diverfis
xegionibus fitisfufficere. npn poffent , plurts in Pro
vinciis in[iituebant Rationales , & procuratores
rei dominica vel privata dittos 3 qui reditus pradiorum 3 & alia ad fuam arcam pertinentia ex/gerent publicata bona alinaient , aut confervarent . Quod Comes Largitionum trailabat , id
proprie ararium dicebatur 3 Comitis veto privata
rum arca fifeus vocabatux ; quandoque rium pro fifco aeeipitur 3 & magiftratus , de qua
agimus , Conus ararii privati nuneupatur . Fif
eus tarnen non orones res Principis privatas fignificat 3 neque enim ad omnes ejus fundos extendititr y fed auflas bonorum public atorum , caduco quorumdam vdtligalium compleitur .
Hactcnus Pancirolus , qui prastcrea ex Notitk
Dignit. utriufque Imp, defcribit Infignia , qui-r
bus ornari & diftingui folebat , itemquc Adminiftros percenfet _, quibus ad fuum munus exfequendum utebatur Comes rei privata; : infignia
habebat hie Magiftratus > quemadmodum facrarum
Largitionum Comes , nempe exeftum Librum
datorum abaco fubflrato tapeto impofitum ; ad fi
nift ram eft facri ararii pluteus lutei coloris , clatufttis fextcis jirmattis 3 quem officii fcrinia ,fentare

GENERE

D10CLETINI

[entire puto; duo luteifacculi 3 five fifci , fibulis

infummotransfixi , & alii duo carulei fine fibulis
quadrati , in angufiius collum exeuntes > qui in
ventre tumentes , tutus auro pleni videhtur : id
ex fundis privaiis & canoni'bus , feu conduelorum penfionibus , ac bonis publicatis venditis colligebatur : prope aliquot aurei jacent ; infra luteus pluteus quadratus , laminisferreis obferatus ,
& fupra clauftris confixus vifitur , qui & ipfe
fcrinii officia reprafentat , aut pecuniam in area
cufiqditam. Hunc juxta duo argntea vafa aureis
plena 3 aurum ex bonis publicatis, aut veffigalibus quibufdam huic Comiti adfignatis exaftum
indicant ; fupra a dextro latere funt duo aurea
cliva folia 3 qua coronas ex aureis olea frondihus , militibus , qui aliquid egregium fecifjent 3
donandas referre po'unt . Confit autem kpma
cv antes , & <Athenis viores ea cinelos fui(fe .
tpluteo duo adjacent Codices carulei , quorum aU
ter quinqu bullis argenteis exornatur 3 alter lamina fimbriata munitus 3 latiere limbo circumdatur , hi Codices rationes officii reprafentant . Alia tria oliva folia fuperioribus fimilit fpeantur . Tlures quoque aurei ex fex aureis facculis
effundi videntur , qui ureos a "Principe ex privata crumena donatos infirmt . In imo clypeOf
rum argenteorum acervus in fafiigium furgit ,
quorum fupremus fculptam in umbone bullam ofiendit ; hos virtutis mrito fortiffimis militibus Prin
ceps elargiebatur ; veterefque in his ex argento
major um yultus ad eorum memoriatn confervandam exprimebant 3 ut auftor efi Tlinius lib,
16. cap. 3. inftgnia in Comitis adjutorio defia adflitifse puto , & in publicum exeunti faufia acclamantibus praconibus 3 pralata. HuncComitem ita "Princeps appellabat; Sublimitas 3 Aulomas tua3 Dignado, Sinceritas . Deinde Adjutores five Adminiftri Comits rei privatae fubduntur, defumpti ex eadem Notitia , inquaeoTum ordo & numerus, & nomina ad hunc modum deferipta funt ;
Sub difpofttione Viri illufirls Comitis rerum
privatarum Pomus Divina,
J{ationales rerum privatarum,
Baaga privata ; illis praeerat , qui res privatas
Principis tranfvehebant .
Prapofiti gregum & Stabulorum .
Trocuratores Saltuum.'
Officium autem fuprafcripti Viri illuftris Comitis
rerum privatarum habet
Trimicerium totius officii.
Trimifcrinium beneficiorum ,
"Primifcrinium Canonum.
Trimifcrinium fecuritatum.
'Primifcrinium fcrinii largitionum privatarum ,
& cateros fcriniarios fuprafcriptorum feriniorum.
Secundoeerium totius officii , qui tratlat chartes
ipfius officii 3 & cateros palatinos.
His vero quid negotii effet , quidve muneris
impoficum , explicat idem Pancirolus parte 1.
cap. 85.
Dio'cieti*E Magiftratu, quern gercbat, & officio, quo
no cur
fungebatur Maximus , videtur venifie in fufpi cinem Diodetiano de peculatuj cum enim poft
Ut.
baptifmum fufceptum facultates fuas e prfcripto Evanglico pauperibus large donaret, idque
nunciatum effet Diocletiano , is vereri cpit,
ne Auguftale aerarium expilaret , pecuniamque
Principis alio averfam prodigeret : Sacratiffime
Illyrici Sacri , II,

IMP.

Princeps , nquit Arficus adjutor Comitis i

privatae in Aft. S, Sufannae ^. j, magna fama
deciaratur de fmulo vefiro Comit ret prvala ,
eo quod multis fitbveniat egentibus alimonia ...
Diocletianus ^ugufus dixit ad Arficium: Terquire mihi , unde hoc pecunia auxilium habere cognofcitur .
Claudium fratrem Maximi in Aftis S. Su- cuudio
fannas titulo Clariffmi donatum invenies 5 fed CJ"aquid dignitatis fubeflet , feu muneris huic tifulo , quo Claudius afficitur , cum id taciturn
eadem Afta praetereant , intelligi nequit . Tres
Magiftratus apud Notitiam repcries, in quos tituius il}e conveniebat , videlicet Confulares ,
Correctores, & Praefides Provinciarum . Antequam ea, quam exhibet Notitia , Magiftratuum
& Provinciarum defcriptio conftituta effet , nomen ClariffimiSenatoribus attribuifolebat, utdo->
cet Pancirolus, quod e Senatu primum in Corv
fules & Proconfues , deinde vero ia tres illos,
quos dixi, Magiftratus Provinciarum regimini
praepofitos emanavit. Sed cum Ada S. Sufannae
hon doceant, quidnam muneris poteftatifve publicae gereret Claudius, unde illi titulus Clarifmi obvenerit , inter caetera vetuftate incomperta 3 hoc quoque in inerto relinquendum eft .
$

1 1,

De Converfionls & Martyrii SS. Claudii

& fociorutn.
A~\ Use in Aftis S. Sufannae de converfionc ad
Chrjftum Claudii & fociorum, ac morte
iildm ob religionem iliaca narrantur, itemque
martyria SS. Sufannae, Gabinii , & Caii, cum
fint inter fe apta & colligata, tres in annos fseculi tcrtii cxeuntis videlicet 04. 9$. 96. diftribui, & fuis quaeque menlibus illigari adcoconeinne poflunt , inde ut exiftat praedara quadam
feries rerum ac temporum , quae cum hiftoria
horum omnium Martyrum apprimc cohret .
Jam primum omnium fatis conftpi Claudium
cum focHs martyrio perfunftum eTe, antequam
Sufanna , Gabinius , & Cajus pro Chrifto mortem oppeterent , S horum omnium poftremum
fuiffe Cajum,qui feu laboribus serumnifque confeftus, feu gladio caefus, eamdem palmam laudemque martyrii obtinuerit . Id fatis aperte declarant Afta S. Sufannae. Nunc vero conftituas
necefle eft annum emortualcm Caii Pontificis ,
a quo ad fuperiora tmpora retrogradientl tum
ex Aftis S. Sufannae, tum aliunde occurrent anni, & menfes, & dies, quibus martyria caeterorum inneftas . Annum vero ilium, qui Cajo
vivendi finem attulit , certum ac definitum nobis fuppeditat Confulatus Diodetiani fextus ,
Conftantii vero fecundus , qui in annum serae
vulgaris 291?. incurrit ; Cajum enim Diocletiano VI. , & Conhntio II. Confulibus vita & c ,
Pontificatu funftum eife Catalogus vetuftillmus obiiiano
Romanorum Pontificum , itemque liber Ponti- 9*-
ficalis confirmant, ut Caii martyrium , five ex prl '
hac vita deceffus ab eo anno 296. dimoveri nequeat , quern praeterca in omnibus Martyrologiis ad diem 22, Aprilis adferiptum invenies .
Nee vero martyrium Gabinii amplius duobus
menfibus & tribus diebus Caii.mortem antcceffit, nam cum Beda, Rabanus, liber Pontificalis, Anaiiafius Bibliothecarius, & alii, qui perfefti confumatique martyrii laudem Cajo attribuunt , affirment cum cum Gabinio fratrejuo
F f f
coro-

BE SS. QUINQUE fVlA.RTYRIBUS

4
coron.uum efe, ideft eodem fere tempore, eam- rat . Decernbri ejufdcm anni ireuntc rniflus eft
dem ob cauffam , Sc eadem perfecutipne favien- Claudius ad Qabinium , qui ab peteret , ut
tc, ut nos interpretad fumus j fatis oftendunt Sufannam filiam fuam Maximiano 'defpondcret .
martyrium Qabinii a martyrip Caii lpngp in- Gabinius fpatium deliberandi , animuraque SuGibinius ter.vallo disjungi non pofle. Cum autem Gabi- ianna explorandi fumpfit; tertio poftdie ,ClaumeiftiV* PiVf prp'.Chrifto mortem obierit 19. Februar, dius rediit , qui Caii, Gabinii, ac ISufanna verled eodem ut Martyrologi omnes tradunt , neceffc eftutri- bjs , & potiflxmum divino inftinftu fic paullaM"?j ' " jifque martyrium in annum . incident 3 ne tim affeftus eft, ut demum avita fuperftitioni
fj csdein Gabinii ad menfem Februarium anni nunriurp remitiere , ad Chriftum fe aggrega
fuperiqris referamps , unum annum & duos pra- te decreyerit . Itaque atechumenus faftus ,
terea menfes utriufque martyrio interiicere co- demum reverfus , quid fui confilii effet , cum
fiafpurj id quod longe difcrepat a Iaudatis Scri- Prpedigna uxori fuse pftendiflet , earn hri
ptoribus , qui martyrium Caii cum martyrio ftiana religipnis fufcipienda mira cupiditate in
Gabinii conjungere videntur . Porro utri- cendia j qua ftatim ad Gabinii aedes fe contuque pro Chrifto mortis fubeunda; cauffam pra> lit , eamdemque paullo poft Claudius cum filiis
buerit Sufanna , quae horuro hortatipnibi^s po- Alexandro & Cuthia fubfecutus eft j quos omtidmum impulfa fuiffe credebatur , ut Maximia- nes de Chriftianis praceptis edoftos , riteque
ni nuptias refpueret ,"( nam etiam Cajutri pro
jnitiatosj Gabinius quidem laudium , Cajus ve
pter filiam Gabinii Tresbyterj nomine Sufannam ro uxprem ejus , & filips baptifmo expiavit ,
martyrio coronatum tradit Anaftafius Bibliothe- & Chrifmate inunxit, & Divinis rayfteriis imcarius ) quamvjs alise ex aliis cauifa: poft inter- pertiit. Itaque Horum conyerfio ac Baptifmusinfe.tam Sufannam incidere potuerint ', 'qua? utri- cidit in diem fere 4. >ecembris , qui fuit feufque fupplicio moram innefterent, hoc tarnen ptuagefimus feptimus ante eorumdem martyrium .
non yidetur in annum integrum abinteritu Su
ex Aftis S. Sufanna: indiens Diocfetianus
Sufanna fanna differri potujffe . Sufanna autem cum caede puella , qu & pujchritudine & fapientia effet
an. 95,
Arfgu- fa fuerit di . Augufti , ejus martyrium op- formofa , fnjfit ad Gabinium , & petiit earn AuI.*
' tim; cpngruit cum apo 29 j. . neque ' longius gufto Maximiano filio fuo in onjugium . Et mit
a parentis patruique martyrio , cui cauffam Su
tens ad Gabiniuni quemdam , qui ex genere ejus
fanna prxbuit, disjungi, rejicique poteft adan- erat y confobrinum fuum , nomine CUudiym ,
pos fuperiores'. Hue revoca, qua? de anno mar- affetlu germanitatis 3 ut omnia, pacifie obtineret
tyrii tum Gabinij , & Caii, tum Sufannae in a Gabini Presbytre . Vcniens autem Claudius ad
eorumdem Adis difseruimus. Hoc eodem anno Gabinium ,' fic eum aloquitur dicens , .. . . hoc
295. Claudium cum fpeiis , quorum diera na- praceperunt omini nofiri Trincipes , & Diocletalem Martyrologi 12. Kalendas Martias fubji- tianus jugufius , ut filia tua , quam cognovimus
ciunt, rel|gionis caula extinetum fuiffe ex iis , erudit am in omni fapientia , in cqnjunionem filia
quie deferipta funt in Ais S. Sufanna , facile ejus tradndi Maximiano ^iugufio copuletur . . .
jntelligi licet , qua ' enim ab nce Gladii d F^fpondit Gabinius , inducios mihi date , ut an\martyrium Sufanna" confecuta effe dicuntur , fpa-' ' 0bligem charitaii . Et *a falu
intermedium tere fex menfium vix imple- tationis excefferunt , . . . Eifdem invicem 'tractab
le
poffe,
nedum exceder yideatur , ut demoq- tibus.t fubito venit Claudius ad eos poft tres dies:
codem
no i. an
ftratum eft in Aclis S. Sufanna cap. iv. . .; ... . Claudius vero clarifjimus dixit : cognovit
Scbt'
qiao fit, ut martyrium Claudii lengius' eo in- fanftitas veflra pro quo gaudio venerimadvos .. J
tervallp fejupgi nequcat'a martyrio Sufanna; Claudius dixit ad Cajum Epifcopum , ergo purif
beque hoc ultra menfem Auguftum,vel infra annum cate me' . .. .'. Declrate mihi omnia , qua cufto29 $. rejici , eque illud ad fuperiorem annum dire debeam , " facio precepta veflra : . . Tunc
294. revcari poffit i Invento utem & conti- fecit eum catechumenum , & dedit ei medicinam ,
itp annp ac menfe , quo Claudius cum fociis & dimifit eum . Claudius autem veniens ad domartyrii palmam adepti funt , rerum anteacta- mum fuam narravit omnia uxori fua .... Tunc
rum feriem , dierum interpoftorum numero ac uxor ejus TrApedigna nomine , hoc cum audiffet ,
fpatio fic pulchre diftinftam invenies ini A dis ftupefafta eft . .
eadem hora venit ad do. Sufanna u facile indidem tempus colligere mum Gabinii Tresbyteri ... Subfecutus notlu &
ppflis , quo Claudius cum uxore & filiis, quo- ipfe Claudius cum duobus filiis venit ad domum
ye Maximus Chriftianx religioni nomen dede- Gabinii Tresbyteri .... Tunc Gabinius fecit uxorint. Ex diebus enim, quos Afta rebus geis, rcm ejus y fecundum confuetudinem & filios ejus
lonvcr'o ant* diem 18. Februarii eorum martyrio infi- [Alexandrum & uthiam catechumenos
iiierqm fe. gnem , expreffe interponunt, vc| interjici ac fu- baptizavit Claudium .
. . & B. Cajus linivit
eiui7mrb.- Peraddi bportere indicant, conficitur fumnia die- eum chrifmate , <~ bapti\avit uxorem ejus & fi
lyrio dif. rum circiter 77. quibus Claudii uxoris & filio- lios .... Tunc obtulit pro Ulis facrificium in
iuoa. rum 2 Chrium converip martyrium eorum
eadem domo, & confecravit corpus & fanguinem
dem antecellt ; quod quidem propius abeft a Domini nofiri Jefu Chrifti ; & lac & mel &fonconverfione Maximi , qui diebus tere jo. poft iem ; & participavit cum omnibus myfterium Do
illorum baptifmum chriiiana facra fufeepit . Si mini .
vero ab die 18. Februarii an. 295. dies I0S77.
Sed pedetcntim progredientes , rerum ac dieretrogradiendo numerare incipias, pervenies ad rum feriem , & Afta ipfamet ipforum veftigiis
diem Decembris fere quartam anni fuperioris pcriequamur. Poft menfem unum & dies 16. ab
294., in quam dies Iii 77. definunt . Itaque ex impofita Claudio ad Gabinium legations , ideft
Aftis Sufanna rerum omnium , qua ad quin
ab die prima mentis Decembris , Maximus juffu
qu ho marbyres' pertinent feries fuceffioque Diocletiani, die Januarii fere 16. anni 295 , ad
hronologica ad hunc fere modum explican di- Claudium venit, ut ab eo negotii abDiocletiaftribuique debet . Intra finem menfis'Novcmbris no mandad, obitiquc rationem repofceret. Clau
an. 294. agi cceptum eft de nuptiis Sufanna , dius Maximum ad Cajum & Gabinium psrduuas.
as DiocK-tianus Maximiano filio fuo decreve- xit, quorum hortatu , & Claudii f'ratris exem
ple

Seri'
conver
fi"ne
"

GENERE

DIOCLETIANI

plo permotus Chriftianx religionis ampleftendx

confilium cepit , & quineto poft die , ideft 21.
Januarii baptizatus eft . Qiiindecim dicbus interjectis , Februario fnenfe jam inito , nunciatum
eft Diocletiano Maximum & Chriftianum effe ,
& multa in cgenorum alimenta & fubfidium erfufe erogare: quo nuncio perculfus Diodctianus
fpatium fibi ad deliberandum & inquirendum fumpfit , ac dcinde rem omncm cum Serena uxore
communicavit . Interea dum inquirit ac dlib
rt, aliquot dies effluxerint neccfle eft , ut non
Citedas ante dimidium Februarii Claudius una cum fra
cum uxore nc uxore & liberis comprehenfi , & in exfilium
& liberie
pulfui in pulfi efle videantur; nam antequam extremo fupexfilium , plicio alficercntur , in exfilium ejectos fuifle tradunt Martyrologia . Demum poft aliquot dies
in exfilio exactos , Dioclctiani juu in ignem
conjecti mortem pro religionc oppetierunt xii.
Calcnd. Martias anno zg<. Poft menjem unum
& 1 1. Febr.
to. 9J. & dies fexdecim rcquiritur Claudius a Diocletia
mircyriil no Imperatore . Dum autem eum perquireret , pro
obiii
pter puellam nomine Sufannam , diclum eft et ,
quia xgritudinis morbo tmeretur . Et miftt ad eum
fratrem ejus nomine Maximum Comitem rei pri
vate , ut vifitarct , & loqueretur ci de puella Sufanna nepte fua . Qui cum veniffet ad Claudium
invsnit eum in cilicio orantem .... Dicit ei Ma
Miximi ximus : Dominus meus Diocletianus Trinceps ad
Aftorum hoc ad te direxit 3 ut reverentiffimo Cxfari etiarn ,
ferie*.
& jiuguffto filiam abinii fratris noftri in conjugio copulandamaccipercmus . . . V^fpondit Clau
dius dicens : Et ego petivi carilrnam Dominam
neptem mcam , de qua mihi prxecperat Diocletia
nus .Align(lus ; fed iaveni earn /anclara . . . Ta
rnen ut feias omnipotentem Deum pofft omnes ho
mines f.ilvare , eamus ad domum fratris noftri &
patris Gabinii Tresbyteri .... Eadcm nccte ve
nerum ad circus porta: [alaria juxta p.tlatium S.iluflii , ubi manebat Galinius "Presbyter . . . Tunc
Cujus Epifcopus dixit : Gratias ago Deo meo 3 frater Mqxime . . . Tuclla hxc jam Cbrifiim accepit conjugem a Deo Tatre omnipotente . Hffpondit
Maximus quicquid a Deo daturfempitcrnumeft...
Dicit ei Cajus Epifcopus : J^ps t$ commonemus ,
ut credas Dominum noflrum Jefum ChriftumDeum
Dei filium fempiternmn .... Rjfpondit Maximus
e> dixit : ' tardes in me Domino , fed quod cognofcis expedir in me , ficut in vcbis , fache ccUrins . Tunc indixit Maximo jejunium , & prxcepit ut ambularet ad domum fuam . . . Toft quintlum diem veniens mundus miftt fe ad pedes Caii
Epifcopi dicens : oldjuro te . . . Tum catechi"zavit eum Gabinius Tresbyter , & omnia Sacramen
ta manifeftavit ei . Et S. Cajus Epifcopus fecit
fecttndum confuetudincm , & bapti^avit eum . . .
Eodem tempore poft dies quindceim divulgata eft
fama Maxitniano a quodam adjutore Comitis rei
private , nomine Arftcio , Diocletiano ^iugufto quaft
ad glorram dicens : Sacratiffime Trinceps & femper ^iuguftc magna fama declaratur de fmulo vero Comit ret private , quod multis fubveniat
cgentibus alimonia . . . ( & Cbriftianus efle
cognofcitur fatlus a Cajo & Gabinio . Hoc ndito
Auguftus Diocletianus J'ecretum babuit in femctipjo & rctulit Seren* uxori fua . . . Tunc vocavit ad fe quemdam Julium Vaganum crudelem . . .
Et jufjit Diocletianus Auguftus Julio , ut ipfe dirigeret milites , er tenercnt omnes , ut tantum Cajum Epifcopum non unerent . Sed tenuerunt Gabinium Vresbyterum cum filia Sufauna ; & Clau
dium cum uxore fua t>cl filiis , & deportari in
civitate Cornos 3 quos juffit incendia concremari:,
Jllyrici Sacri . II.
*

IMP.

6iS

Claudium & Prxpcdignam , Ahxandrum & Maxi

mum in Oftia in rbeuma jatlari . Gabinium vero
Presbyterum 3 & Sufannam fecit in cuflodix vin
culo uancipari .
Itaquc hiftoria . Sufannx initium ducit ab
extremo Novembri an. 294. Sub initium Decembris Claudius cum Pnpedigna uxore, Alexandro & Cuthia filiis baptifmum fufcepit . Anno
2py. Maximus Claudii frater die 21. Januarii
Cliriftianis facris initiatus eft . Fcbruario fere
medio comprehenfi funt omnes & in exfilium
pulfi i demum 18. die ejuldem menfis extremo
iupplicio affedi. Porro eodem anno Sufanna ladio cala fuit Iii. Idus Augufti , anno auteminfcqucnti . , primum Gabinius xi. Kalendas
Martias , dcinde Cajus x. Kalendas Majas martyrium obierunt . Qyi quidem rerum ordo fcriefque Ghronologica cum Actis S. Sufannse , Sc
Martyrologiis Si Catlogis Romanorum Pontificum uptime coharet, eidemqueadftipulatur confentiens auftoricas Baronii , Bollandi & fcrc
omnium juniomm Scriptorum , qui martyriur*
Claudii quidem & focioruro , jtemque Sul'jnnas
in annum 295., Gabinii vero & Caii in annum
296. conjiciunt .
.

HI.

De genere & loco Martyrii , de numero atque

ordine Martyrum .
AN omnes uno codemque fupplicii genere
intericrint, dubitandi cauflam potiffimum
praeoet apographum Centulene , in quo difertc
criptum eft, eos diverfis mortibus peremptos efjc .
eque ab diflentire omnino videntur hCti
S. Sufannae, itemque Martyrologium Antucrpieivfe, quod olim Beda: vulgo adfcribi folebat j fed
idem arbitror efle , atque Adonianum , exigua
mut.itioiic fafla j quibus addc etiam Noikevum .
Nam Chudiiim quidem cum uxore & liberis igne
conlumptum, affirmant 5 Maximum vero cum taciti loco pr^termittant , ab hujus martyrii
fock-tatc videntur illum excludere; quarnvis. Ma
ximum poft ntertum io prolucntem , cum reli
que fu m exuviis , projectum; fuifle Acta teftentur : Et Claudium cum uxore fua vel filiis depor
tari in civitate Cornos , quos juffit incendio con
cremari : Claudium & Vrxpcdignam , & ahxan
drum & Maximum in oftia rbeuma jatlari . Ex
Actis S. Sufannx : Et Claudius quidem cum uxo
re fua & filiis deportatus in exfilium , deiv.de in
cendio concrcmati , odorifcrum facrificium martyrii
Deo reddiderunt. Ex Beda Antuerpienfi ; eadem Notkerus iifdem fere verbis defcripfit . Verum Ulnardus ab Socrio editus , &: exteri Martyrologi
fupra laudati , nullo inter eos difcrimine , omnes
in eamdem exfilii & rogi focietatcm conjiccre
videntur : qui cum effent prxclariffxmi generis ,
jubente Diocletiano funt tenti , atque in exftUum
dportti , deinde incendio concrcmati , odoriferum
Deo facrificium reddiderunt . Ex Ufuardo . Sed
quarnvis neque Ufuardus, eque Auctor Mrtyrologii Romani , neque Galefinius eorum martyria difcrcverint , tarnen cum Martyrologium
Centulenfe , quo cum Acta & Notkerus atqu
Ado confentiunt , perfpicue doceat , alios alio
fupplicio periifie , Maximum genere martyrii a
reliquis fejungendum exiftimo ; prxfertim cura
Petrus de Natalibus Epifcopus Equilinus fine
ulla dubitatione affirmet Maximum capite abfeiifo praeclaram pro Chrifto mertcm occubuifle.
Fff 2
Et

Au Mail
mut iodem ! as
czieri ,
fupplicii
genere
iiucrem
ptUli

66

SS.

QUINQUE

MARTYRIBUS

I.t Maximus enidem capitalem /entendant aecepit . fcripta funt , quamvis mendofe , in Ah'
Idem confirmt Ca'riifius apud Joanricm Bollan- Sufannxj ubi addenda eft Cuthia , quam incu
Miximni dum j qui Maximum decollatum fuifTe tradit j ria librarii pratermifit . Ad nomen illius urbis
ffijjf j propterea fortais 3 quia cum is apud Diocletia- haclenus ignotae, Cornos, banc notam appofuit
fuBiij num fummo loco effet, illuftrique Corhitis fet Joannes Bollattdus *An Cumas} quomodo ergo in
privatac muriere fungerctur , honeftiori mortis oftii in rbcurna jaiiati , Surius nomert omifit , itagenere afficieridus efle videbatur . Ac ne com-1 queexprcffit: in exfilium juflit deportari > &flammunem quidem Maximo cum cateris exfilii p- ntis concrematos apud Oftiam in aquas jatlati
riam ftiiffe arbitrer 3 quippe Claudius quidem Hujus oppiduli 3 quod Gomos appcllat hiftoria
cum uxore & Hberis in exfilium exportari juf1 S. Sfanna: , ne nomen quidem , ncdum veftigia
fus effe dicitur in Actis S. Sufannx 3 & Mar- fuperfunti Pono civitas Comorum, fi qu fuit,
tyrologiis fupr laudatis , Maximus vero i 1 1 is prope aberat ab OIHa , qUam urbem ab Anco
cum nori adjiingitur , videtur ab illis iejungi , Martio coridicam ferunt apud Oftium Tyberiac de illo profcriptorum rimero exemptus fuii- num
undc nomen fumpfit , & lapide circitef
fe i quamvis ejufdem corpus ad mare , five ad duodecimo ab urbe Roma diftat in meridiem
emdcm profluentem delatum , & cum ceteris locus autem ilk- horurrt martyrum exfilio condemerfum fuerit 3 id quod fcriptum eft in A- ftitutus , propter aquas circa fhgnantes ex alveo
eris Sufartn - Huic fententia; fi opporias Ufuar- Tybcris exuridantis effufas , < propter lacum
dum Si Martyrologium Romanum , utriufque oftierifem , cujus meminit Livius , admodum
formulam Martyrologicam fic interpreteri s li
irifalubris erat propemodum defcrtus , quo
cet, ut Maximum potius rion excludere , quam makfici improbiqne homines amandaii folebantj
hominatirH indudere in ejufdem pceriar fcicta- ut ejus cceli afpiratione gravi & peftilenti , 8c
tem videntur . At Galtfinis , cum feripfit fame infuper , affiduifque a:rumnis paullatim
mnes eodem Si exfilio afftclos , & igne abfunv conficerentur . Quod fi exiftimes illo vocabulo
ptos fuiffe, pltiius & aperrius fentcntiam filam nunc obfoleto urbem ipfam Oftiam defignari ,
expofuit , quam ut ejs verba aliorfum accipi qua; olim biriotrtinis fuerit, alterum nomen ab
kum - pofint i Hind vero exitit quarftio fubdiKcilis / oftiis Tiberlnis nafra , alterum ab colonis illuc
fou?**** num qiiemadmodum alio , ac cxteri, fupplicio, Cumis ex urbe maritima Campania: dedudis>:&
Joed nitr. ita etiam alio loco & die martyrium fuum ob- alias Oflia , alias Com appellari fokret , non eft
Ittuf0*' ,erit ' Nam t cum c*teris aPud Oftiarn non cur repugncm : ex quo illud fiet , ut idem locus
excuavit , Roma* in vinculis manferit necclTe illorum & exfilio & martyrio obtigerit . Quameft, ubi ftatim , aut palillo port capitalem fen- quam de loco rnartyrii aliqua eft inter Martytentiam fubiifTe videtur j idquc verilimilius logos diicrcpantia 5 nam Romanum vetus feu
fit j qiiod Romanum quidem parvum , itcmqUe parvum , itemque Martyrologium Centuknfe
Centuknfe Martyrologium Roma, Ufuardus ve
hos martyres Romas , citeri vero Martyrologi
ro itemque Auftor Martyrologii Romani ho- Oftia; adlcribuntj ncutri urbi, & nulli loco eodierni !c Galefinius Oftia; illorum martyrium rum martyrium Ado atixit. Sed nihil eft nego
dfcribunt : qua; loci diverfitas argumento eft tii alios a 1 i i s conciliare Qui enim formulae
alios Romae, alios Odia; cxtrerhurn pro Chri- MartyrologicaJ Romanam urbem prsflgunt , ii
ft certamert obiifle . At vero , cum Maximus videntur eo fpeftare, ut fignificent hos martyr
pft confeum martyrium pariter cum Claudio fes Romas potiffimum adjudicandos clTe , qued
teterifqu in fiumen pfojetus fucrit , nori eft $i Romarii eives fuerint , & ampliffimos in ea
Verifimile ejus corpus exnime 3 iode ufque ad Urbe rhagiftfatus ddcpti efTent , tk ibidem il ta
urbem Oftiam delatum effe 3 ut cum aliorum it re Chnftiana; confeiiohis rnartyrii initium fefemiuftulatis cadaveribus demergeretur ; & vero ceriotj c prcterca dies i 1 Je apud Romanos ce->
bropius eft Maxi f um aliquot poll diebus Q- Icbe-rrimus oiinl efict atque fandiflmus , & anftiam deportar! jut!um efle , ut eodeai loco ac niverfaria horum martyrum commemorationc in*
tie 3 quo Claudius frater cum uxorc fua&filiis fignis ; nulius enim dubito , quin eorurn cultus
iri ignem conjiciendus erat, capite pleftereuir. ac religio Roma: antiquitus vel maxime florueCum conjectura utroque trahant , per me li
rit j neque abimile vero eft , vel a Conftantino
cet 3 quam velit quifque 3 opinionem fequatur. Magno 3 qui haud plura templa arafqc inanium
llud pro cert habendum eft 3 quod Martyro- Deorum evertit , quam Chrifto fanftifquc roarlogi omnes fummo cbnlenfu tradunt, Claudium tyribus cxcitaVit, vel a Romanis Pontificibus ,
um Prarpedign uxor 3 cum Alexandra & Cu- templum aliquod iri Urbe hifee martyvibus lon
thia filiis dupliceni religionis cauiTa pcenam fu- ge pracclriffirrlis exftruclum fuifte , corum nofcepiife 3 exfilium & ignem , quo intcrie- mine confecratum , quod vetuftate collapfum
runt j cum dies nori ita muks exfilii serum- deinde cum fucrit 3 eotum pariter memoria &
has pertuliiTent j nequc enim Felicio aflentior , religio pullatim deflorefecre ca-pit, demurrt
qui apud Joannem Bollandum tm 3. Febr. die prorfus obrut fuit hominum interim, & obli
8. aTeritj pofl diturnum exfilium concrematos vione pofteritatis extinfta . Nam qodex illuftri
tfj'e
cujus opinioni , ut idem Bollandus ani- loco nat, Si Imperatoria confanguinitate nobilif
madvertit, Ma Su/ baud ftis fuffrgantur. fimi effent , qwod in Romartam civitatem fufeefcomoi
^ lcum rnartyrii quod attinct 3 Diocktia- pti fuiffent , & ampliiliuiis muneribus fundti ,
kxfihum nus juflit cos i exfiliurn Cornos exportari , ac quod dtnique tam egregiurti pro Chrifto certa
\lnit
deinde in rogum impofitos extremo fupplicio men fubjiiknt , digni profefto erant , quibus
affici 3 eorumqe corpora eo loco fubmergi , Roma; prfertim maXimus honos cultufque adhiRoms
ubi Tiberis apud Oftiam in mare influit : Sed berctur . Nifi fotte ideirco putes omnium no olim
hotenuerunt Cabitliurh Vresbyterum cum fili.t fua Su- mina & commemorationem Roma; adicribi , norifice
fanna 3 e> Claudium cum uxore vel filiis , & de
quod fortaiTe unus eefum 3 videlicet Maximus 3 culti.
portan in civitate Cornos > quos jujfit incendio ut fupra diftum eft, in ca urbe fuppofitis gladio
concremari ; Claudium
Prapedignatn & Ak- cervicibus, illuftre Chrifto ejufque religioni tekandrum & Maximum inOfti in rbeuma jaSari . ftimonium tribuerit . Caeteri vero Martyrologi ,
-, .< qui

GENERE

DIOCLETIANI

IMP.

6lj
<jui liorum martyrum elogio urbem Oftienfe.m ces Binus & Primus ferme fimilker cadant , &
confufum quidam auribus fonent, quod di,ft;npriponnijic, loum defignaht, ubi , fi oro
nes , certe plerque in ignem conjeft , proChri- eui, nifi auditu -folcrti & intento, vix potcft,
fto ad extremum ufque fpirit,uro decertarunt j facile fuit librariis, alia, ut {blent, inter fcriApud Q itemquc yenerabiles Horum exuvias ex aquis 3 bendum cogitantibus ., alteram pro altera excifti*m ftin quas immerfae fuerant , educas ac diligenter pere j ex quo factum eft, ut in locum Bini Pricolleas Chriftiani pie honqriceque condide- mum fubrogarent . Hase mihi conjedanti opinio
run.t > nam Ado , Nockerus , Martyrologium incidit , qua; qu.ajnti yaiea , pruclens Lecbr exRomanum , Galefinius , Petrus Equilinus , & penderit .
"Philippus Ferrarius eos apud Qftiam fepultos
Martyro.logi & Hagiographi in hifoe marty
tradunt . Nunc locus fepulchri plane ignotus ribus percenlndis non eumdem ordinem fereft , eque ulla extant veltigia, five indicia, ex vant. Apud plerofque primum Maximus , tum
quibus dignofci , vel indagari poflt . Sequitur , Claudius , poft cos Praepedigna nominatur j his
ut de numero martyrum , V ordine , quo apud deindc Alexander , tum Cuthia fubjicitur . Sed
Auor Martyrologii parvi Rojnaj, Ado, apoScriptores nominad l'oient, pauea dicamus .
graphumCentuleolp hunc ordinem paullulumimPetrus Galefinius in fuo Martyrologio quin
qu hice martyribus fextum interferuit , eique mutarunt ; & Maximum quidem primo in lpr
Trimi nomen , & locum tertium attribuit : $S'. cum poftremum derurbant , aliorum vero mar
Primuj Martyrum Maximi , laudii , Trimi , & Tr&pe~ tyrum diftxibutionem atque ordinem r.etinent ,
hifee mirSc itfcum ab ajijs attributum fuum cuique relintyribui * digna &c. In notis autem rationem fubjecit , quunt . Poremae huic difpofitioni cauffam praetlefinio cur ipfe huic exiguo illuftrium Chrifti militum
manipulo unum ab aliis prxtermiiTum addiderit: buiffe vioVntur Aa fanftae Sufannx , quippe
in his primus omnium Claudius in medium
nos , inquit , adjunximus Primi , ut in Mf. c
dice legimus , at vero Ufuardus non habet, eque producitur , & primus omnium ad Chriftum
Beda item , qui pluribus exponit , Sed cum nul- converfus baptifmo cxpiatur ; deind ejus uxor
Prapedigna , ejufque filii Alexander & Cuthia ,
lam ejus neque in A&is Sufannx , neque in ce
teris five Martyrologis , five Hagiographis men- conjugib patrifque audtoritate & exemplo Chrbtionem reperiam , in earn opinionem adducor , ftiana facra fufcipiunt , poftremus omnium fu.
ut putem Trimi vocabulo , non alium in co- pervenit Maximus , qui nihilo fegniiij , quam
dice, quern laudat Galefinius , defignari aut in- caeteri, ad Chriftum acceffit . Itaque animadverUna i- telligi pofle , nifi Gabinium fratrem S. Caii , & ti oportet , quam quifquc rationem in hifce
detur efle
M Gbi- parentem S. Sufannae ; ejufque anniverfarium cul- martyribus recenfendis , & ex ordine collocanpidJ,
tum ibidem per errorem adferibi ad diem 18. dis , fequatur . In Martyrologio Romano par
Februarii , quem ecclefia quinqu horum mar
vo , in Adoniano , & Centulenfi , ut quifque
tyrum nomine & commemoratione confecravit. baptifmi fufcepti tempore anteceifit , ita ex or
Argumento eft, quod in omnibus Divorum fa- dine nominatur, cumque Maximus , poftremus
ftis martyrio S. Gabinii dies 19. ejufdem mcn- ex omnibus j religioni Chriftiana; nomen dedeiis attribuitur , ex quo facile fieri potuit , ut rit , idcirco in extremum locum rejicitur . Caeejufdem nomen vel infeitia vel inconfiderantia teri vero Martyrologi & Scriptores aliunde ra
librarii in proximum fuperiorem diem irreperet, tionem ordinis & fui cuique loci diftribuendi
atque ex proprio in locum alicnum ibique con- petendum exiftimant propterea Maximum
tiguum invaderet. Unde porro evenerit , ut ex omnibus praeponunt , quod is , cum effet Co
Cabinio in Trimum commutatio fieret , paucis mes rei privatae , ceteris dignitate , ac tituli
explico . Gabinius five Gabinus ( utroque enim amplitudine anteibat ; vel quod cum id aetatis jam
modo appellari folet ) mutilata priore fyllaba, effet, ccelibem vitam duceret, & caftitatis lauBinus evafit , nam Petrus de Natalibus Binum dem cum palma Martyrii conjunxerit ,
pro Gabinio cripfit . Cum autem hs du vo<?

lllyrici Stcri . II.

INIS.

Fff $

INDEX

DE

VERBORUM
Trior

numerus

RE

RUM,

MEMORABILIUM,

paginant , alter columnas nott*

A Cactus . . hasrefi Eutychana infeftus.

Henoticon Zenonis Acacio . auftore
conditum & promulgatum . 129. z. Acac
pertinacia . ibid. exatoratus a Felice P. ibid.
Acepbait haeretici unde orti . 139.a. a Vigilio
Papa damnati.
196.1Atla S. Sufannse a Baluzio contempla , & ab
anriqus plurimi habita . 487. 2. quanti fa
cienda fine . 488. i. Afta martyrum non
rejicienda , fed corrigenda kubi mendofa
fint. 489. i. Laftantii corrupt! & interpolati auftoritas aftis S. Sufanp* , & Marcyrologiis praeferri non deb""- 49? & 49.
i. Aftorum S. MarcfW ve'tufta & aufto
ritas. 502. . h?^ afta verjus S. Cyriaci ,
uam S. appelland.a . 503. 1. vindicantur enfuris Baronianis .
2.

ricus viftus & caefus.

'49Alboinus Rex Langobardorum univerfa Italia
potitus praeter Romam , & Ravennam , infidiis uxpris fuz periit.
212.3.
Alcyfqn Ep. Nicopolitanus cum Acacii noraen
damnaffct, receptus in gratiam Ecclefiae Ro
mana; CP. objit.
*S4- 1Alexandra vel uxor fecunda , vel concubina
Diocletiani.
49^
Altmum oppidum, ejufque pofitio . 50.3.51.1.
Amalartcus Alarici filius in Hifpaniam lecedit.

Amalafuntba Theodorici filia cum Athalarici

tutela regni Gothici adminiftrationem fufecpit. ij8. i. vetat Catholicos vexari . ibid. .
ab Atnalaricq filio defpefta , Sc Gothorum
jnfids appetita Juftiniani fidem implort .
177. 3. eidemque Italiam fe tradituram prpmittit. ibid. Athalarico extinfto Theodatum
regia; dignitatis confprtem facit , a quo ociditur . '
}7%Ad^us adSynodos antiquitus Presbyteris, Diaconis, icemque civilibus Magiftratibus pate- Anacborita ipcomrnoda yitse Anachoritics .
S3, i,
><?4-
bac.
Anacbronifmus Diocleatis corrigitur ,
147. 1,
jldoptatit. Mos extreos adoptandi apud ve
teres uCtatiffimus. 48 j. 1. eofque cognatio- S.Anaflafia martyr; ejus hiftoriaeau^oritas vin
djeatur . 437. 1. qua; huic hiftoria; objecic
nis naturalis vocabulis appellandi exempla
Ruinartius refelluntur: ibid. ubi paffa fuerit,
permulta apud feriptores quarti , & quinfti
431. i. ejus corpus Conftantinopoli Jadram
i'xculi .
ibid. 2.
translatum ,
. ibid.
Mgyptus ab dwpcefi Orientis, fed non ab im
Anaflafius
Imp.
fautor
hsreticorum
,
&
Hasfi
perio Qrientali diftinfta i'ub Diocletianp .
tantium
feftator.
136.2.
Theodotico
bellum
374. i. .
t
:
indixit, & claife immilTa oram Italia; depo
Aera Diocletiatii apud ^gyptios & Alexandri
pulatur..
i49*'2>
nes difta ra Martyrum . 339. 2. ab ejus
Ancana abfidione Gothorum liberata.
204.a,
imperii initio apud Alexandrinos fuos an
uos numerar. ; cur diela sera Martyrum . Andreas Tribunus cum tota fu cohorte mar
tyr in perfecutione Diocletianea ,
433* 2,
560. . varie ppellata.
J^i.i.
Agape 1 Gbinia , & Irene fprores Aquilejenfes Anni a Confulibus vacui defignari folebant no
ta confuan defumpta a Conlulibus fuperior
ubi paiae; . 42?. i. an confundende cum tribus
rum annorum,
274.1,
fororibus Homonymis martyribus Theflalonicenfibus . 416. i. & fcqy. Salona vid,entur Annus .Egyptiacus ad normam anni Juliani re
daftus poft Alexandriam ab Augufto captam .
interemptz.
428.x. 429.3.
3^9 t>
Agapetus Papa juffu Theodati legatione fungitur ad Juftinianum . 192. 1. & CP. morbo Anatbemius Leone Aug. Imperator occidentis
creatus. 112. 2. interficitur .
113.2.
extinguitur .
ibid.
Aporifarius
quinam
ejufque
officium.
229.2,
Agilulpbus Rex Langobardorum Cremonam 8c
Mantuam capir.
293. . Appenius e Sirmienfj clade profugus non era
Prasfeftus Prastorio Illyrici, ac fortaTe ne ViAgnomen quid fit.
347. 2.
carius quidem Praifefti Illyrici ,
6. 2.
Ajo Dux Beneventanorum exercitum ducit
contra Slavos & interficitur.
342. 3. Aquilejenfes Pelagio faventes libellum mittunc
ad Auguftinum metropolitam .
8t. 2.
Alani partim Europei , partim Afiatici , alias
amici , alias infefti Romanis. 61. 2. adferi- Aquilejenjts Eclefia, excifo Sirmio , Scarabantienfem , & fortafle ^monienlem etiam ade
pti militia; Romanas , in Galliam, deindein
pta eft, 97. i. provincia poft obitum Sevcri
Hifpaniam , demum in Africam migrarunt.
Patriarcha; in duas partes divifa , 8c duo Pa
62. i.
triarchs creari ccepti , aher chifmaticus in
Markus Illyricum , & Dalmatian! vaftat ; in
Aquileia veteri, alter catholicus apud GraItaliam perrumpic ? & apud Pollentiam dum ,
'93.3.
ditur . 47. 3. Galliam ex Honorii confenfu
petens Romanos , a quibus irritatus fuerat, Arcbidiaconus poft Epifcopi obitum rerum &
veftigalium Ecclefia; curam plerumque gerecsedit. ibid, revertitur in Pannoniam. 48. 1.
bat in Ecclefia Qccidentali , & Salonitana.
prima Se fecunda Alarici xpeditio. 58.1.2.
128. 3. in omni clero auftoritate fecundusab
Romam expugnat. 59. 1. ejus obitus . ibid.
Epilcopo, 219. i . Afcbidiaconi muera. ibd.
Bellum inter Alaricum & Clodoveum . Ala-

INDEX
Irgitimum Archidiaconi jus reprchendendi Epilcopum Ecclefiae bona dilapidancem . ibid,
. Archidiaconi inftituendi auftoritas omnis
in Epifcopo refidet, ibid, non autem ejuldem
ab officio removendi , nifi judicialis formula
legitiman) caufatn omnes edoceat . .1. Ar
chidiaconus exauftorari nequic fine maxima
injuria, ibid, praeeft Archiprcsbytero, & Ab
batibus, ibid, vice Epifcopi in univerfa dicecefi fungitur. ibid. . Presbyteratum cum Ar.
chidiaconaiu conjungi vetebant leges Ecclefiafticae,
22ifi,
Arcbiepifcopus : hie riculus olim primaris Epifcopis, & Metropolis attributus .
164. 1,
Anana bterefis Pannoniam invadit , 4. I, in
Illyrico invalelcit.
. . 33.2.
Arianij eorum legaii e concilibulo Antioche.
no a Confiante Auguto reje6li . 13, i, qua
tuor fidei formulas in eo Concilibulo condunt . ibid, novam fidei formulam componuntj quam Occidentales Epilcopi refpuunc,
ibid, concordia inter Arianos 8c Semiarianos
Sirmii conftituta. 29.2. Diffident iterum in
Synodo Seleucienfi , & Ariani feceffione fafta Conftantinopolim confugiunt , 8c ibi no
vam Synodum cogunt.
,21. 1.
Arius exful ad lUynos. 6. if ab exilio revocatus. )W . turpiffime moritur.
7,1.
S.Artemia ab Diocletiano , 8c Serena genita .
501. cur difta foror S. Sufanna. ibid. Arcemia vere fuit filia S.Serenas . ibid. de anno
ejus natali. ibid. 2. de Artemia quaeferipfe.
rit Baronius ? ibid. quae Cuperus ? 8c refelluntur . 502. f. 519. i. pro Artemia fiant
Martyrologl tais media; , alque feriptores , ibid, Afta S. Artemiaj deperdit , iMi
1. a daemons obfeffa liberatur a S. Cyriaco ,
& baptizatur. 508.1. occiditur . 510. 2. 8c
juxta S. Sufannam fepelitur . 515.2. Cur de
Artemia antiqui pauca vel nulla fcripferint .
519. i. Dies ejus martyrii incertus, videtur
efle tamen 16. Martii . 527. a.eodem ac Cyriacus die , ac fupplicii genere interfecta .
ibid, & fequ. fepulta in ccemeterio Alexandri apud Serenam & Sufannam . 728.1. ejus
reliquiae ad S. Silvef. in Campo Martio , &
S, Mariam in Equiro translata; . ibid.i.jnventio duplex S. Artemi ae in aede S, Marias in
Equiro. 529, i, ejuscultus Romanus . ibid. .
Afinarius , & Ulifigalus Salonam obfident incalfum ,
183. i.
Afpar 8c Ardaburius juflu Leonis Imp. interfefti,
113. 2.
Aflurius fueritne Toletanus , an Complutenfis
Epifcopus ? 68, 2. retinendus inter Epifccv.
pos Toletanos.
69. x,
Atbanafius in exfiiium pulfus. 6. 2. a Conftantino in fuam fedem refiitutus. 7.1. ejus epifilas ad Solitarios locus corruptus emendatur. it. 1. in Antiocheno concilio iterum
damnatus . 12. 1. in concilio Romano abfolutus. ibid. . Et in Concilio Sardicenfi , 4.
i. Naiffo Aquilejam profeftus iter habuit per
Dalmatiam. 15. 2. in concilio Romano Li
berii rurfum ablblutus, 18,2, in concilio Arelatenfi, itemque Mediolanenfi damnatioAthanafii per vim extorta , 19. 1. ejus litera?
ad Jovianum Imp, - 24.2.
Attila provincias orientales devaftat. 99. 1. pax
ab Attila pecunia redempta . ibid, ejus auda
cia et ferocia, & fuperba ad Valentinianutn
Sc Martianum legatio. 103.1. viftus in Gal-

RERUM
6i9
lia & caefus. ibid. Italiam invadit, an antea
Dalmatiam devafiarit , 103,2. & Jeqj. pri
mos Attila e Pannonia erumpentis impecus
excepit Aquileja . io5. 1. Attila: interims .
lo. .
Avares Sirmio potuntur , a quibus Tiberius
Imp, pacem pecunia redimit. 213. I. Illyricas
provincias urbefque populabundi evertunt , &
Mauritius Imp. iniquiffimis conditionibus pa
cem redimic. 235. 2. duplici clade affefti a
Commentiolo, 237. 1. vifti a Prifco, ibid. 2.
irrumpunt in Dalmatiam ; Belicham & plures, alias urbes expugnant. 285.1, unde difti; iidem atque Hunni. 309. 1. Avares &
Slavi everfores Salonae; & unde in Dalmatiam
venerint. 310. 2. Avarum regio ultra Danubium . ibid. Avares ab Juftiniano fedes ultra
Danubium obtinuerunt , Sc Pannoniam conceffu Langobardorum occuparunt , 311. 1.
parfis per agros tuguriis habitabant ; praeda
8c rapto vivere conlueverant . ibid. Avares Sc
Slavi Salonam evertunt. 310. . Epidaurum
Ctiam exfeindunt . 316. 1. Mediterraneam regionem occupant . ibid. 2. Maefia fuperior direpta , Sc occupata ab Avaribus , itemque
I [tri a .
ibid.
Augufii fratres appellati .
365. t.
Avitus Imp. Occidentis Imperio pulfus fit Epi
fcopus Placentiae.
107. i.
^Aurelia gens Se familia.
349. 2.
Autbaris Langobardorum regnum in Italia obtinet ,
236. i.
Auxentius Mediol. Ep. Illyricos Epp. ad fuas par
tes trahere fruflra conatur. 36, 1. daranatur
in Cone. Rom. fub Damafo.
37, i,
6
BAccaudte in Gallia feditionem excitant. 362. 2.
Balu^jus refellitur . 359. 1. ejus interpre
tado Laftantiana de Prilca uxore Diodetiani late confutatur . 484. & feq. interpretationem fuam praetulic auftoritati veterum Aftorum Sc Martyrologiorum . 486. 2. Afta S.
Sulannas a Baluzio contcmpta . 487. 2. Laftantius a Baluzio correftus five interpolatus . 489. 2. nulla ratione correftionis reedi
ta . 490.1. refellitur.
589.2.
Barcenjis ci vitas quaenam, 8c ubi fita. 140. 2.
Bathia ad Confluentes Dravi 8c Danubii , e
que a Barcenfi, eque a Bacenfi urbe videtur
differre. 141. 1. in ea ab Honorio Ep. Salonitano fundatus novus Epifcopatus .
1 39. .
Belicba urbs, ejus fitus inveftigatur , difta etiam Balea & Baloje.
285.x.
Belifarius Itlica; expedition! praefeftus Siciliam
Gothis adimit . 178.2. Neapolim expugnat.
182. i. Ravennam obfidec Sc capit . 184. 1.
Vitigem captum fecum CP. abducit. ibid, ex
Epiro in Italiam redit. 203. 2. Romam recipit. ibid. Conftantinopolim revocatur . 204. 1.
vincit Hunnos.
209.1.
S. BenediQus reftitutor auftorque Monachalis inftituti in Occidente. 55. 1. ejus ordo in Dal
matiam receptus.
ibid.
Bonofus Ep. Sardicenfis haerefiarcha in concilio
Macedoniano damnatus.
4S r
Bonofus aequalis 8c condifcipulus S. Hieronymi
Anachorita in aliqua infularum Dalmatia: .
JI. 1.2.
Bulgari atque Hunni Illyricas provincias infeftant. 192.2. quaenam gens 214. .1. Macedo-

RERUM
rum , fedis Appflolicse Apocrifarus Raven
, & Curator patrimonii Apoftolici . 275,
jr. 2. ad eum fcribit Gregorius M. 277. r. ju,
dex fecundarius in caula Maximj Salonitani
Ep.
ijS. r,
CJEfares filii Auguftorum appellati. 3*5;.
Gajes urelius Valerius avus Diocletiani ? Cenfure illuftrium Icriptorum in Crironologos&
interpretes Hiipanienles . 67.1.. O" feq. 478.
?uonemo ex gente Valeria Salonitana reper
tur antiquior * ab Diocletianus caeterae1 , 2, 479. I.
que Valeriorurri familia.
341. 1, Cbaganus Romanos captivos interficit, quos vel
mimmo prt ip redimere Mauritius noluit . 292.
ajus & Gabinius ex genere Diocletiani , & fraj, qui Chagano annuum vetigal augere cogitres germani . 351. "a. patrueles Diocletiani.
tur . ibid. Chaganus junior Venetian! & Caraya. i. Afta S. Caii nuquam extant , nifi in
niam diripuit , Gifulphum. Ducem ForojulicnAlis SS. Sufanns &Sebftian. 530. i.2.pra;fem interferir,
294.1.
homen Caii commune fuit genti Valeria; Salonitana; , & proprium faftum Caii Pontifi- Cbartulam q uina;n , eorumque munus . 276. 1,
cis. 5 *8.'i. Gajus natione Dalmata Salonita- Cbafroes Perfarumrex Hierololymam capit, & fa*
croanta Crux in Perfidem afportata . 295. 2,
taniis fuit. 539. i. Gajus & Gabiniuse Dalma
tia quando Romam migrarint . 540. 1. genus Cbrifma conferendi jus ordinarium penes Epi1 copos. 140. i. in Sardinia ufurpatum a Presmaternum Caii ex Hilpania dedu&um refeU
litur . ibid. 2. Ca jus Pontificatum gefiit annos
byteris, quibus Gregorius P. illud primumademit, deinde extra ordinem conceflit , ib.&z,
duodeim. 541. 3 de numero dierum, quos
annis & menfibus Cajani Pontificatus addi o- Cbrobati ScSerbli nation es Slavonics . 31 7. 2. iU
lis Heraclius Dalmatiam lub conditione annul
portet. 542.1. an. 12. & menfes 4. Pon
tributi conceflit. 318. i. cum Avaribus bel
tificatum geffu eptem dies. 543. 1. obiit an.
lum gerunt . ibid, quibus expulfis Dalmatia
396. die 27. Aprilis. ibid. ejus decreta, ibid.
Mediterrnea potiuntur. ibid. . hac biparti
epilqla Caii commentitia. ibid. 2. S. Sebaftia?
to divila, pars Occidentalis Chrobatis , pax
num Ecclefiae defenforem conftituit, & TheQrientalis Serblis- prior Chrobatia , pofterior
baeos in Galliam proficifcentes excipit . ibid.
Serblia difta .
ibid.
utrum inter Martyres, vel Gonfeffores recenfendus fit. 544.2. & feqq. cauffa mortis Caii . Chronica Hilpanienfium antiquis & illuftribus fcri-t
ptoribus fallo luppofita,
66. .
346". 2. & feq. mortuus ft in cmeterio Cal.
.
224.1,
lifti. 547.2. duplex inventio corporis S. Caii. Cimclia quae dicantur .
548.2. fecunda certior . 549. \.& /^.pluies Claudius & Maximus fratres a quonam geniti .
353.2. patrueles Diocletiani, itemque Caii &
Caii martyres, ibid. 2. muka urbes & Ecele
Gabinii. 354. i. Maximus Comes rei privatae,
fias fibi vindicant corpus S. Caii. 553. 1. cor
Claudius clanffimus . ibid. & 6 1 z. 2. hujus filii .
pus S. Caii latere in hypogaeo Bafilicae Vatica
ibid. 2. Claudius fid em chnflianam amplcina: quaedam infcriptio docet , fed fallo, ibid. 2.
plures SS. Caii, quorum reliquias illis eccletur. 579.1.2. Cajum adit cum uxore &filiis,
& baptizantur. 581. \. %. fua erogat pauperU
fiis adjudican poffunt, qui corpus S. Caii Pp.
bus, & captivos dimittit. ibid, ducit fratrera
apud le affervari fallo gloriantur . 554. 2. ex
Maximum ad Gabinium . 582. 2. Maximus
corpore S. Caii reperto a. 1621. aliquot reli
baptizatur. 583. i. 1 pauperibus per Thraquia;, detracts , Sc variis urbis ecclefiis divila* .
fonem Lrgitur; accufatur apud Diocletianum ,
555. - Roma; in ejus templo non integrum
qui jubci Maximum cum Claudio &aliiscomelfe, fed ejus partem aliquam . ibid. . fex di
prebend 1 Sc ammisablumi. ibid. 2. Claudius
es no.rn.ini S. Caii confecrati 557.2.0*" feq.oSc
Maximus familiares Diocletiani . 611. 2.
mus Caii in ejus honorem cpnfecrata. Statio
in ejus aedibus. 561.2. aedes S, Caii cojlapfa
Maximus Diocletiano cur fufpeftus depecula& titulus ad ecclefiam SS. quatuor Corcnatotu . 612.2. Claudius, cum locus martyriurn
fubiitan. 295. i8. Februarii . 613. 1. Maximus
rum translatus. 562. 2. Urbanus VIII. temcapi.ee abfeiflb, oubuit .
614,. 2.
plum S. Caii in urbereftituis. ibid. templi Ca
jani cura Virginibus Barberinis commiffa . lerici ecelefias fuas deleterc prohibentur variis
canoiibus, 167.2. cur aliquando. cler,icis lie563. 2. Caii cukus in Dalmatia fuperiori .
i;et ab luis ad alias Ecelefias tranfire , ibid.
ibid. in inferiori . 564. t. iluda Epilcoporum
nullus oii m Clericus inuiabatur, quin alicui
Dalmatia; pro S, Caii cuku augendo . ibid.
eccleliafticae procurationi deftinacetur. 168. 1.
feq.
lericorum numerus non augendus uhra quam
ajus Maximinus y vel Maximus pater SS. Caii.
& Gabinii . 352. i. patruus Diocletiani . ibid.
neceitas poltubt . ibid. Clericis ad viftum
-Senator & Confu ; idem fortafe M. Va
cultumque neceffarU prebenda. 168. 2. Celerius Maximus an. 281. Gonlul. ibid. 2. fuit
r,icis a negotiis forenfibus a.bftinendum . ibid.
fortafis Gonlul extraordinarias.
353. 1.
quid lericis impune liceat injudieiis" Sc poe
allinieus Exarchus Ravenna; fuffec^us. Romano
na; in Clericos ulurarios,.
169. 1.
opem Gregorio M. tulit ad red.ucendos chil- Coucs antiqui. His licet mendofis^ Sc interpolats non omnis auc^oritas deroganda . 490.
m ticos.
284. 2.
SS. Contins., Cantjanus , &. Cantiattila cum Pro2. fed illis, paeferendi lu,nt codices germani &
to eorum magiftro AquiJejae ma.riyrium paffi .
lincri .
49,1. t.
425.2. eorum martyrium nequit referri adpr- . meteria inter & Arenarias quidinterfit i 473.
iiecutjonem univerialem Diocletiani . 418. 2. led
i.Ccemeterium A'cxandri quodnam ,
ubi
ad an. 19.0. referendum .
429. i.
itum. 597. 2. forte idem ceemeterium ad
aprulenfes , ejeb fchifmalio Catholium Epi.
Nymphas . 59.8. 1. etymojogia ce,meterii .
l'opum petunt .
289.2. .. 599. i.
'
V ,-v'
araufius in Britannia regnum occupt- 367. 1. Cognomen qu,id fit I
. ,. 347. 1.
aftortuSj clericus Romanus ex oxdiqe Notarlo. Comitattts quid fit? 1 66, 2. Sanbo luftimani ,
qua
20
N) E X
doniam > Mafiam , Tb.Vaciam occupant . ibid. .

INDEX
qua cavctur , ne epifcopi ad urbem regiam
accdant, nifi Imperator illuc adeundi poteftatem fecerit.
ibid*
Commentarius Regum Dalmatise cur Slavonicus
dicendus fit, ejuque aulor Slavonicus, kin
terpres Latinus presbyter Diocleates . 141.1,
item Marcus Marulus interpres iatinus ejufdem commentarii . 14z. 1. Duo exemplaria Hiftoriat Slavonics Diocletanum , & Marulanum
inter fe diverfa; tertium Marulano fimile repertum in Craina . ibid.& 2. cur Diocleates
a Slavis huic Commentario titulum impoiuit .
1 43. i . argumentum hitoriz Diodetanas, in
qua multa; labes, mullique errores. 144. .
non vidtur tarnen omnin refpuenda . ib. .
Concilium Sardiccnlc, in quo Athanaus abfolutus, ejuique calumniatores condemnati . 14. I.
provincia; epifcoporum Sardicenfium . ibid. 2.
Mediolanenfe adverfus Photinum. 15.a. Sirmienfe conflatum ex Semiarianis , & prima
formula Sirmienfis Semiariana. 18.1. iccunda formula Concilii Sirmienfis omnino Ana
na . 19.2. tertia formula Sirmienfis. 20.2.
Ariminenfe Concilium primo legitimum &cumcnicu'm . ibid. in conciliabulum defit . 21.
i. Illyricum habitum poft Lampfacenum con- tra Arianos 8c Semiarianos. 27. i. 2. Tem
pus bujus concilii. ibid'O" feq. locus hujus
' concilii incertus. 30. I. forte Theflalonica .
bid. . Concilium Singidunenfe Arianum. 34.
1. Romana duo fub Damafo. 34. 1. & 37.1.
alia duo adverfus Apollinarem . 39. 2. Conftantinapolitanum adverfus Macedonianos approbatum a Damafo. 4t. 2. Concilium Aquilejenfe juflu Gratiani convocatum , in quo Palladius & Secundianus damnati . 43. 1. 2. gene
rale Romanum ob controverfiam Antiochenam . ibid. 2. 8c caufla Paullino adjudicata .
44.1. Macedonicum contra Bonofum. 4^.1.
Mediolanenfe contra Jovinianum . 45. 2. Na
tionale Carthaginenfe adverfus Pehgium . 81.
2. Romanum , in quo damnatus Nedorius .
91. , Romanum, in quo afta conciliabu
Epfaeflni reieifla, & ex quo litrera ad Theodofium Imp. Pulcheriam Aug. & clerum CP.
datas. 100.2. quid fit concilium virtuale. 102.
i. Chalcedonenle univerfale, in quo Conci
liabulum ephefinum reprobatum, EutychesSc
Diofcorus damnati . 102. 2. Romana fub Symmacho concilia . 137.2. primum Provinciale
Salonitanum. 162.2. Salonitanum fecundum .
173. i. Concilia provincialia bis in anno cele
bran prajcipiunt Caones. 17. 2. Conftantinopolitannm damnt tria capitula . 199. 1.
poft approbationem fedis Apodolicas cecumeniciim. 199.2. Gradenfe in quo fedes AquiJejenfs Gradum translata. 213.2. Cyrtkenfc
ad Epifcopum illius ecclefiae creandum convocatum revocari ad an. 305. oportet. 438. 1.2.
Arelatenic in cauffa Donatiftarum .
458.1.
Corifeffio , & Martyrium qid fint?
602.1.
Confcfbres qi nunc dici folent, quibufveolim id
Hominis tribui foleret.
499.2.
Confccratio Epilcoporum cur Diei Dominico affxa fit. 126.1. ritus veteris ecelefiz ad Di
vos confecrandos .
597. 1.
Conflaas Imp.typum promulgat. 325.1. qui rejeftus fuit a Concilio Latcranenli fub Martino,
ibid.
Conftantinopolis a Barbaris obfeTa Se divinitus
liberata .
296. 2.
Conftantinus M* Imperator fzpe Illyricum 8c

RERUM
621
Dalrhatiam adiit. 2. 1. Sardicx Crifpum &
Conftantinum filios, item Licinium juniorem
Cafares appellat. t. 1. fere femper in Pannonia, Dacia 8c Dardania ante bellum poftremum Licinianum. ibid. 2. Dalmatian! &
Salonam ex itinere Aquilejenfi adiit . ibid.
ejus leges Chriflianis perutiles . 3. 1. templa
per Diocletianum diruta Conftantini julfu
Salons rcaedificandi ccepta . ibid. Crifpum filium falli criminis accufatum interficic . 5.1.
ejus ardor in perlquendis Arianis interdum
deferbuit. 6. 1. Conftantinopolim condit &
dedicat. ibid. 2. obit 7. 1. ab Galerio male
habitus, & cuftodia Galeriana elapfus , ad
patrem (mnftantium morti proximum fc contulit, eiq^je in Imperio fucceffit . 402. 2.unde
fugerit ad patrem . 403. 2. vincit Maxentium . 408. 2. primus Auguftus a Senatu
Rom. nuncupatus . ibid. 8c 409. 1. Statuas
Herculii & Diocletiani evertit 409. 1. Mediolani nuptias Conftantia: cum Licinio cl
brt, ibid. Vifto Maxentio Roma; edi&um
pro Chriflianis edit, diftinguenclum ab alte
ro fimili edifto, quod poftea Mediolani promulgavit. 453. & 454. 8c 416. ediftum Me
diolanenfe Conftantini ex Laftantio deferibitur . 455. 2. Conftantinus controverfiam
Donatiftarum in concilio Romano dijudicandam Melchiadi Pontifici committit. 457. 2.
iterum a Donatiftis appellants Arlate conci
lium convocan jubet , ubi & ipfe interee
voluit. 458. i. Licinium duplici praelio vin
cit. 459. 2. tres Csfares creat. 460. 1. no
vum bellum aggreditur contra Licinium ,
quem triplici clade afficic . 46. i. Lex Con
ftantini poft debellatum Licinium. ibid. epiftola Conftantia; ad Conftantinum fratrem de
Licinii in Chriftianos faevitia .
464. 1.
Conantinus junior Imp. bellum cum fratre gerens in acieinteriit . *
, . 7. r.
Confiantius Cblorus cum Sarmatis rem bene gerit 369. 2. Csfarcreatur quo anno. 369. :.
8c 370. 1. 2. genus Conftantii . 371. 2. Galerio loci primatu antccellens . 374. 2. ante
Galerium in antiquis monumentis nominatus.
375. r. in Gallia rem bene gerit. 37. 1. ex
Caslare creatur Auguftus . 394. 2. ejus obitus.
402. 2. quam conatus fit mitigare perfecutionem a Diocletiano indiftam , tarnen avertere
omnino non potuit.
442.2.
Confiantius Imp. Dalmatis catholicis infeus .
22. 2. moritut*
23. I.
Centroverjia de tribus Capitulis ab Neftorianis
orta . 195. t. quznam tria illa Capitula .
ibid. Cauffam quis dederit huic controverfias
195.2. Jufiinianus tria capitula damnat, & VigiliumP. CP. vocat. ibid. Confpiratio Occidentaliumad defendenda tria Capitula . i6. 1.
Craina quid fignificet?
142. 2.
Critici . E nimia quorumdam Criticorum licentia quanta pernicies Divis , eorumque hiftoriis impendeat .
488. 2
Curio , Magiftratus in Dalmatia , & alibi ab
Honorio abolitus .
75. 2.
S. Cyriacus & Socii alimenta fuppeditant Chriftianis ad opera laboriofadamnatis . 506. 1.
comprehenduntur . S. Cyriacus a Dsmone
librt Artemiam filiam Diocletiani. 4 . ".
item Jobiam filiam Saporis . "509. 1. capite
pleftitur. 504. I. profe&io Perfica Cyriaci
videtur Baronio confifla . 516. . defend itur : 517. 1. & feqq. Sapores , ad quem mii-

tt%
I N D E 5
fus fuit Cyricus k erat Perfarum Dynafta , non
Rex .
5 i S. 2.
Cyrillus Alex, omnium primus oppugnavit Ne
. ftorium, atque ail ledem Apoftolicam detulit
91.2. Legatus Cailcftini in caula Nleftorn .
92. j 4
t2xcbus8c Lcchus Seniilati filii ngnum obtinent,
alter in Bohemia, alter in Polonia. 181. j.
D
DA)a y vel Da?a, diftus pftea Gaerius Ma
ximinus, vcl Maximianus, creaturCaelar .
395. 2. ieiple Auguftum appellat . 406.1. pro
vincias Licinti invadit . 410. x.fik jus fuga Sc
interiius. ibidi 2. feritas. 44,1. 1/ nboUt edi
ium Galerianum pro Chridianis , quos dire
pcrlequitur . 45a. & fcq. ejus calumnia;, frau
delque in Chnftianos . 455. imular le obl
qui Jitteris & edito Confan uni , occulte men Chriflianos periequi , ac necare non de
llitit . ibid. vitus a Licinio editum ieeun*
dum ChriOianos emittit, cjufque mileiandus
interims .
456. 457.
jjlmata copiis navalibus, reique maritima: ici
eritia praeftantes. 150.I. jubntnr AihalaricO
(idem luam lacra m ento obftringere . 159. 1.
ejurato Ichifmatc ad finum ecclefi redicrpnt. 208. Ii ab Romanis deficiunt. 380.2.
palmatin MonachisScMonaftenis referta. 51. 1.
a Goihis vaftata , 59.2. lepius a Gothis de
populate. 60.1. Sc aSucvis. ne. I. Dalmalia Germanica . ibid. DJmatis flatus fub
Theodorico felicior . 13. . novum regnum
in Dalmatia conditum . 141.2. Dalmatia metal
lorum ferax . 152. 1. Magiftratus lub Theo-,
drico Dalmatian prjepofui. 155. 2. Dalma
tia ad gradum prtavinciarum conlularium evea. ibuU numquam alium-ab Romano Pont
fice Primatem agnovit. 188. 2. nomen fuurh
be fiiiM ufqu >d Danubium propagavit. 190.
i olim dik Liburnia.
580.2.
)amafus Papa in Conc. Romano Arlanos dam
nt. 344 I. alterum ejus Concilium . 37>.
alia duo . 39. . generale a Da malo convocatum ob controverfiam Antioclicnam . 43. 2.
obit 4
44.?..
t>efenfores ccleiie i ebrumque mnia . 7 7. 2. Se
424. i. in Dalmatia antiquiius conftuui ccepti. rbid. ex ordine laicorum dcledi. ibid, a
pud Grteos primum^ deinde etiam apud La
tinos ex ordine Clericorum.. 6. 1. & 293. I.
Demo/tbetus auftor defectionis Dalmatic/oi taie.ex genere Cari 8c Carini . 380, 1. ca fie Pontica potitus Ariminum eKcindit .
3.8a T.
Dcfofito quid lignificet? 558,2. apud Martyrologos idem 1 figniicat Natdis Depoi. tio.
560,2.
Dioclea mater Diocletiani Dalmatia; regimini praspofita
366. r,
Biocletiitmis , cujus ovus C. Aurclius Valerius 'lonitanus. 541. i. apud vScriptores Valer pjanominc tlonuiuS) , Se Ameln. tbid%
2. ejus piren Valerius . 242.1. ignobii.tas a
Scriptoribus ei objela . ibid.*. a ! 1 i cun (cri
ba; hlium, alii Libertino pane genitum, alii
Libcrtinum vpcant \ 344.1. ab omni lerviiutis notas vindica'tur . ibidt non fuu Libertus ,
eque Libertinas, led Icriba filiuk * fbidt a
Diocletiano nobilitaiem .generis attribuuni aa S. Suiannz?. 344. 1. uude Dioles cognominatus, amequam Imperator hret. / ,

R E R U M.
Sc 350. i. ejus patria an Dioclea ? 54.5. ,
Salona ejus patria . ibid. . natus eft propo
Salonam in oppidulo Dioclea. 346. I. appellatus C. Aurelius Valerius Diocletianus . 348.
2. plures habuit uxores , & quas ? 350. 1.2.
quinam ejus fii 8c nepotes adoptivi . 351. i
quo anno natus. 355. t. miliuas nomen ddit .
Prafectus excrcitus Mafiaci. Pripofitus Doroefticis. 357. i. Imperasor apud Chalcedonem ab exercitu appellatus, ejulque ndoles .
ibid. 2. initium imperii cum anno 184. col
ligendum . 558. i. dies fufcepti imperii eft
17. Seprembris . 359. 1. Primus Diocletiani
Coofulatus. Carinum vincir, ac caedit. 361.
a. ejus dementia in vi&os . $6%. .1, Maximianum Hsrculium Cslarm, deinde Auguftum dicit. ibid. . 8 36J.1.2. ejus viflria; de Germanis, & Briiannis. Niconlediam
uget ornatque. 364.2. Diocletianus & Herculius Romam conveniunt, Sc Chriftianos vexare lncipiunt. 366.1.1. C422. 1. cum Per
ils fliciter puguavit. 367. 2. Diocletiani in
Pannoniam adventus , Sc de arbaris viciori . ibid. Sc
Ii leges condita in variis
urbibus. 568. 1. quinqueonalia . ibid. Diocle
tianus Sc Maximianus Mcdiolani convtniunt.
ibid. Itinera Diocletiani . 369. 1. Diocictianus & Maximianus Nicomedia conveniunt ,
& Csfares crant Conftantium Chlorum ,
& Gaicrium Armentarium . 5K9. 2. 372. Dio
cletianus ipfe fibt nvam uxorem adfeivit ,
Sc Maximiano defpondic Sulannam . 372.2.
aclemic Senami populoque Romano , quidquid
juris, ac poteftatis. fuperiores Imperatores eidem reliquerant. 373- r auftoritate tum Her
cuiio, .tum duobus Cfffaribus pra;erat . 374.
2. Roma; decennia celebrar, & repudia ta Se
rena Alexandra ducit . 375.2. lllyricas pro
vincias luftrat, legelque ab eo condit . 376. 1.
Sulannam Herculio in matrimonium traderc
dc-cernit . "7. I. lextum coniulatum Romic
init. 377.2. Gcorgium Ep Salonit. Sc Alexan
dram conjugem luam interfecit. 378. i.-A
It-xandriam reeipit Achillco caeio . ibid. Ro
mam redit. 383.1.. Datniatiam Sc lllyricum
adiit . tuid. . Salon Imperium deponendi coniiiiutn cum Herculio capit . 584.1. univerlalern periecutinem in Chrilianos indicie . 585.
1. Romam venit , vjcconalia celebrar , c
triumphum agit . j8. t. Ravenr.se nonum
confulatum init , Se Ariminum reaedificat . ibid.
2. Nicomedinm aeger proficifeitur . '7. i.Circnm Nicomeienicm dedicavit , inde in lethalem morbum incidir, 388. i. qu* cau{fa;i!bim impukrint ad deponendum imperium .
389. i. & Jeq:. quo anno llud depoiicrit .
395.1. novos Auguftos 5c Carfares crear ,, Sc
quos . 594. i. & feqq. quid Sc quantum 4116toritatis , jurifque publici iibi refervar }
398. 2. &' feqq. Decimus confulatus Diocle
tiani. 4DO1- GurViclor Imperio Dioclcciat\co quinqu annos adjecei'it. 401. i.&feqq.
Ociando fjbicrit. 411. i. ubi obierit, 415. .
Dioayus Exiguas asrae Chriftianae inventor, Sc
cycli Palchalis. 159. 2. Colleiio
Dionyfianaj laudatur a Cafliodoro". i(5o.i.
D.ofco/us Ef>..Alex. fautor utychetis. loci,,
in, concilio Chalcedon. damnacur.
102. 2.
Divifio Imperii, Sc tllyrici in Orientale , Sc Oc
cidentale!. 4f>. i. Eorumque provincia;, ibid. .
Dodvvellus , Henricus; ejus audacia Sc temrip
tas fabulaceres appellandi Maityi-ologas.*^- 1

...IN D JE X
' quinam , & corum officia , variaque
genera . 115. 2. mos creandi Domefticos viguic etiam in Occidente , & apud Reges Gothorum in Italia, ibid, vide etiam . 357. i,a.
Ponatite fhiftna confiant , qua occafione , quibufquc aufftonbus. 449. & feq, Conftantinum
interpellant, & in concilio Romano damnantur. 457.?. aufla icerum cadunt jn concilio
ce late nie.
. 458. 1.
Donatus Ep. Carthag. Filium Patri confubihntialem elle docuir, quamvis de Spiritu fanclo
& fil^o minus ftikt fentircr/ '.
,
5. 2.
Donatus Aquilejenfis Presbyter perfecutionem fugiens in ipelunca quadam montis editifiimi prope Salonam abdic. 447. a, inventus a Dio.
cletiano vars tormentis fubjicitur , a quibus
divinitus ereptus fugi. in ./Egypt um, ubi Thmuis Epilcppus eligitur, & martyr occubuit.
ibid?:
Donatus a CafisNigris Donatiftarum Coryphaeus
iq Cpncio Romano Melchiadis Epifcopatu
priva;ur<
.
4J7 2Vorotbeus Theffalonic. Ep. ad Timotheum CP.
deficit, j 54. 2. Joaanem Nicopolitanum ve
4ft h

Effigies S. Mauri Ep. in facello Lateranenfi

pifta videtur referri polTe ad Marinum Ep.
Salonitanum .
I. 2.
Electo no vi Epifcopi intra tres men fes fieri debebat . iz. i. mos antiquus eligendi Epjfcopos. ibid, in comitiis epilcopalibus primas pifcopi, fecundas Clerus , tertias populus tenebat , ibid. 2. ad eligendum Mtropolitain Er
picopi totius provincias convenicbant . ibid,
Elevatio quid fignificet.'
558. z .
Eleutheria an uxor Dipletiani? 496.2. fortaffis eadem ac Alexandra . 498.2. Alexandra;
& Eleutheria; iidem mores, ibid. Eleutheria
difta etiam Eleuthenum.
499.1.
Elpidius a Concilio IllyricQ ad explorandam
Onentalium fidem miffus .
7,3. 1.
Epbefinum concilium, leu latrocinium , & praedatorium Eutychetem abfolvit, Flavianum da
mnt. 100. i. ejus afta relcifa in Concilio
Romano,
ibid. 2,
Epidaurus non a Romanis, uc cenfet Archidiaconus, fed capta eft & everfa a Slavis, fiv
Abaribus. 320.2. Epidaurus civitas , quam
faeculq tertio excifam ferunt? faeculo fexto c
xeunte adhu ftabat,
321.1
Epifcopus. ur aut pauci, aut nulli ex Occident?
Epifcopi ad Concilia Orientaba con venire confueverint . 4. r, Epifcopi Dalmatae Primati
Romano fubje&i , ad Concilium Romanum
nationale adeundj lege tenebantur. 4.2. Epi
fcopus Stridonenfis iubjelus Primati Sirmien
fi. ibid, dogma catholicum ablllyricis Epilcopis expofitura . 28.2. Epifcopi Illyrici Arioiineniem errorem damnant. 34. 2. de Ortho
doxa Illyricorum Antiftitum fide nulla, apud
Epifcopos Italia fufpicio. 56. 2. Epifcopi ali
quot fuffraganei Eccleftz Salonitanae . 76. 2.
Illyrici orientalis vi ac fraude impulfi conci
libulo Ephefino fublcribunt . 100. 1. Epifcoporum omnium refponfa ad Leonem Imp, pro
Synodo Chalcedonenfi . 109. 1. intra tres men.
es Epifcoporum fucceflbres elig debebant, 1 26.
t. Epiri Epilcopi damnant Acacium, caeterofque haereticos . 1 55.
Epilcopi Gallarum Ec

R E R U M
23
clefias Noricas ifai fubjiciunt , & Metropo
lita; Aquilejenfis jurifdittionem invadunt .185.
2, jljorum conatus prohibet Juftinianus. ibid.
Epifcopus Merjdiani omni juridibone privatus in Dacia Ripenfi. 188.2. Epilcopi Il
lyrici coala Synodo pro tribus capitulis dec re tu m condunc. 197. 1. Africani coacta Sy
nodo Vigilium P. ab Eccleia fejungunt . ibid.
Epiftola Epifcoporum Italia; ad Epicopos Illy
rici. 21. . lcripta ex Cono Itlico. 55. i.z.
Illyricorum ad Orientales. 21. 1. Imperatorum Valentis & Valentiniani ad eoldem .
ibid. 2. altera Epifcoporum Italia; ad Illyrios Epiftola. 36. i. Epiola e Conc.Romano ad Pecrum Salonitanum milla . 37. 1. ,
tres Synodica; Epiftola; ad Imperatores e Con
cilio Aquilcjenfi , 43.2. S. ]oan. Chryfoftomi
ad Hefychium Ep-SaLonit. 72. 2. bina; Inno
centa P, ad Rufum Primatem Theffalooicen
fem . 76. i. Epiftola; duae S. Auguftini ad
Hefychium SaJonit. Ep. 88. 2. 89. 2. bina;
Epiftolas Gelafii P. ad Honorium Ep. vSalon.
134. i. 135. 2. Epiftola Theodorici ad Janua
rium Ep.. Salon. 151. 2. dua; ejufdem ad Prasfeftos Palmatia. 152.2. & 153. 1. Alia ad
Epiphanium Confularem Dalmatiae . 156. t.
Athalarici ad Romanos , Dalmatas , & Ita
los. 159. i. Dionyfii Exigui ad Stephanuta
Ep SaJonit. i 60. 2. Gregorii P. ad Honoratum Arehidiac. Salon. 223. 2. binas Gregorii
ad Natalem Salon. Ep. 224. 1. 225. 1. alia
ejufdem ad eumdem. 227. 1. ejuldem adEpi ropos Dalmatiae. 228. 2. ejufdem ad Antpnium 5>ib(liaconum R. E. apocrifarium .
230. 2. Ejufdem alia ad Nacalem Ep. 231. .
binas Gregorii * altera ad Natalem Ep. Salonit. 238. 2. altera ad An-toninum Sobdiaconum in cauffa Florentii Ep. Epidauritan .
239. i. alia; Gregorii epiftola; ad Antoninum
Subdiac. pro elelione novi Epic. Salonitani v
241.2. ad Honoratum Subd. 243. 1. ad E-i
clefiam Salonir. pro confirmation? Honorait
eleeli Ep. Salonitani . 244^, 2. ad univerfos
Epicopos per Dalmatian!. 253. 1. ad Ma
ximum Prasumptorcm in Salona. 255. . ad
Marcellum Scholafticum . 256. . adConltaninam Augufiam . 257. 2. fecunda ad Ma
ximum Prsfumptorem . 259. . tenia ad
umdem, 160. 2. ad Clerum & Nobiles Salonae confidentes . 263. , ad Iadertinos.
264.2. ad Sabinianum Ep, Iadertinum. z66,
i. ad Sabinianum Diaconum. 267.2. fecun
da ad Sabinianum Ep, Iadertinum. 269. r.
tertia ad eumdem, 270. 1. ad Marcellinum
Proconfijlem Dalmatiae , 271. 2. ad Conftantiurn Ep, Mediolanenfem , 274, 1. ad Marinianum Ep, Ravennae . 27J. 2. ad Caftorium Notarium . 277, i.quarta ad Maximum
Salonir. Ep, 280, i. quinta ad eumdem .
281, r, fexta ad umdem . 287. 2, fpiimu
da eumdem ,
292. 2.
Error libelH Synodici corrigitur. 35.2. librrii
in fubferiptionibus concilii CP. 42. a, duplex
Catalogi Romani . 64. 1. , chronologicus
Pfeudo-Dextri 6g. 2. al ejufdem, 70. 1, Ju
ftiniani . 96,1. Errata Procopii corriguntur.
124- 2- duplex error in nofiris Prolcgomenis
emendatus. 182. 2. 291. 1. codicisMarulani .
206. 2. Hiftoriae Salonir. a Thoma Archid.
conferipta:. 231. 2. rrata Archidiaconi perftringuntur . 309. i. Error Surii tollitur .
?53. U
Euge.

RERU M,
570. . Gabinius M. conditus in baliic
Vaticana diverfus a Gabinio Presbytero ,
Theodofio.
46. 1.
573- JEuphemtus immaniffimus Prxfes quos martyrio
Galerius
, cui Armentario cognomen Csfar creaaffecerit Aquilejx.
447-2.
tus,
&
quo anno. 369. 2. & 370. 1. 2. ejes
Eufebiam legationem ad Julium P. mittunt. 12.
genus & mores . 371. . in lliyrico rem
i. Julii & Romana; Synodi judicium dcli
profpere geflit. 377. I, cum Perils male punant . ibid, ad concilium Sardicenfe cicati
gnavit, ignominiole proinde a Diocletiano ha
Philippopolim fecedunc , ibique Conciliabubitus, deinde victoriam retulit. 378. 2. ejus
lum celebrant . 15. 1. epiftolas Encyclias
ob relatara de Perfis vi&oriam arrogantia .
mittunt ad Epifcopos omnium Ecclefiarum
379.2. Diocletianum, ut imperio cedt, hr,
nomine Concilii Sardicenfis. ,
ibid.
tatur. 385. 2. & vel invitum fuis pftulatis
Eufebius Vercellenfis in taliam regrediens Illyaffentiri cogit. 393.1. Auguftus a Diocletia
ricum & Dalmatian! peragravit .
23. 1.
no creatur . 394. 2. Galerii arrogantia, avaEufiatbius Ep. Sebaftcnus a Lampfacena Syoodo.
ritia, crudelitas, 402.1. Romam fruftra obi
ad Liberium P. legatus. 27. 1. legatus Maledit; & in Illyricum redit. 405. 2. morti
cedonianorurn in Concilio lliyrico.
28. 1.
pioximus decretum fecundum Chriftianos
Eutroptus Eunuchus interemptus.
47-2.
didit, Sc mifere interiit. 407.2. Sualor, Sc,
Eutycbes haerefiarcha damnatur in Concilio CP.
impullorperlecutionisuniverfalis. 436.1. ejus
99. 2. littcrx Eutychetis ad Leonem P. &
odri
& crudelitatis cxempla in Chriftianos
Epifcopos Occidentales . ibid, abiolutus in
edita . ibid. Galenani edi&i pro Chriftianis
Ephefino latrocinio . 100. 1. in Concilio
Chalcedoneni damnais .
192. 2. . exemplar a La&antio deferiptum exhibetur.
45 1. 2. Galerius nunquam Romam ingreflus
eft . 526. i. Non fuit Maximianus ille a
Diocletiano Sulannx fponfus decretus . 589.
FElix poft cafum Libeiri habitus eft legiti
1. & feqq.
mus Pontifex.
30. i. Galli dem ac Norici , feu Japydes.
37.
Tlaccitbeus Rex Rugorum erga S. Severinum Gelaus P. de Pelagianis in Dalmatia graffanubas Honorium Ep. Salonit. admonet per
Apoftolum Noriorum venefatione propenfus
epiftolam
. 134. 1. altera Gelaiii Epiftola ad
I2J. 2.
eumdem Honorium de eadem re . 135. 2.
Torminus Ep. Tergeftinus cum Ecclefia in graejus ad Epifcopos Ilryrici epiftola , & nomitiam redit .
289. 1.
natim ad Epifcopos Dalmatix.
fJ7>1
Fortunatns Ep. Neapolitanus. ; ejus fan&itas .
Genefius
quando
pro
fide
cxfus
fuerit.
424.2.
8. i.
Fortunatus federa Gradenfera invafic , qui di- Genfericus Romain capit. 107. 1. oram Dalmaticam populatur .
108. f.
repcis Ecdefiaruai thefauris apud tangobardos fe recepit.
297. I. Germinius in locum Photini Ep. Sirmicnfis .
8. i. abhorret ab impietate Ariana . 34. Franci & Alemanni apud Gapuas cajfi x tota-,
obit..
40. i.
que Italia ].
. .209.1.
Frontinianiftx legendum in Epiftola Gregbrii Gildo Comes, qui tyrannidem in Africa occuM. ad Maximum Salonit. Ep. non. Photuiiapaverat, viclus ac cxfus.
47^ 2.
niftx. 20. i. detei in Dalmatia . 286. . Glycerius Salonx natus. fub ^tio Duce , Qc
MarcelHno militavit. 115. ante imperium
alii ad ecclefiam redierunt, alii iojum verteDom t ft ici dignitatem obtinuit. 115. 2. poft
run.t.
289. I.
Olybciutn imperium Occidentis obtinuit .
Erontin/anus Ep. Salonitanus defenfor acerrimus
trium Capitujorum etiam pofteaquam damna-. . 116. i. Itaiiam a vaftatione prohibet . 116,
2. in ordinem redigitur , & fit Epilcopus Sa
ti fuerunt a Vigilio. 290, 1. Judicao Vigilonitanus.
117. 2. Glycerium ex Imperatore
liano. gravitr commotus auor fuit Concilii
Epifcopum
Salonjt. fuifle quinam tradant .
Illyrici ogendj pro defenfione Capitulprum .
X 1.4. 1.2. volens imperium depofuit . 118. 1.
ibid. Froncinianus cura Dalmatis , lllyriis ,
Angularis ejus humanitas in Nepotem, qui
Aquilejeniibus , & Africains Scbifmaticus .
eidem Iroperim ademerat . ibid. 2. Glycerii
201. i. Coftantinopolim accitus a Juftiniano relegatur in iEgyptum inde Ancyram
obitus. 121. 1. QuxdeGlycerio Ennodius &
Lupicmus fcripferint , non ad Mediolanentransferor . ibid. ab. eo defenfores Capitulo-,
ifita , fed ad Salonitanum Glycerium refe
rum difti Frontinianiftx. ibid* Frontus ille ,
renda efle contendit Marnavitius. 122. 1.2.
feu Frontinus,, qui Mediolanenfera fedem invafit, videtur fuiflb Frontinianus Salonit. Ep. otbi , orum origo & prpfeffio; eorurnque diyifio. 46. i. Gothi antiqui difti Getx , an
20. 2. Fronti , leu Erontiniani milerandus
etiatn Daci . ibid, vaftant Romanas provin
internus.
20 i.
cias . 57. i. Romanx militix adferipti ibid.
Eundatio, novi, Epifcopatus fpeftat ad Metropo
2. Mundura , ac Mauritium ejus filium in
litas , & Epifcopos provinciales . 139.2. interacie occiduiu , &. Sa.lonam cum Dalmatia
dura etiam ab Epifcopi.- ulurpata .
ibid.
fere omni recipiunt. 179.1. Romanuraexeritum cxdunt & fugant. 184. 1. bellum pro
fpereT
gcrunt /in Italia, & in Dalmatia. 204.1.
~r~~
Gjbiuius civis Romanus ex genere Diocle- Gratianus patri fucceffit, rei catholicx ftudioius. 40. 1. Valentinianum fratieor collegatn
tiani, & frater S. Caii Pontifiis, Prefa.dfcivit, & imperat in Oriente, ibid. Tneobyter, pater S. Sufannx. 367. 1. libros de re
dofio imperium Orientis tradit, & occiden
ligion? fripfit. ibid. 2. quo genere martyrii
tale imperium cum fratre Valentinianodivi
fublatus fuerit , incertum. 568. i. a. anno 2,96.
dit . 40. 2. hxreticis conventus interdicit . ibid.
die ig. Febru^rii interiit. s 69. 2. ejus cor
fuorum infidiis perit .
pus in ecclefia S. Sufannx Romx aflervatur.
44.
524
INDEX
Eitgemus tytarmus. 45. . Vi&us cxfus a

INDEX

RE RU M.
2$
Ionic, renunciatur. 244. 1. & eonfirmaiur a
Gregorio P. ibid. 2. IchifmatistoJlendi cauTa
H
ponciticatu ulero fe abdicar.
245. 2.
Honorius P. relpondet ad Sergium Monothelitarn . Honoriana? epiftolae oc lenteniis germana
explicatio. 298. 2. Honorius ab omni
HJEfitantes haeretici quinam?
136. 2.
Heraclius Imperator appellatur occifo
haereeos fufpicionc, & negligentia culpa per
Phoca . 294. i. Bellum cum Pcrfis aggrediviros dotiffimos vindicacus.
399. 1.
ditur, eoique maxima cladc afficit; 8c cru- Hormifdas Pontifex legatos de pace CP. mittit , qui re infecta redeunt. 154.2. Joannem
cem Hierololymam reportt . 96. 2. negat
Nicopolit. fuis litteris folatur , Dorotheum
fe fuiffe promulgate Elhefeos .
Thcffalonic. increpat. ifj. 1. alteram lega?*3- i.
tionem ad Anaftafium Imp. mittit ; fed le
Herculius . Vide Maximianus Herculius.
an Apoftolici male habiti. ibid. 8c z. alios
Heruli iedes in Pannonia ab Oftrogothis reli
legatos mittic ad Juftinum Imp. & pax ftactas occupant. 124. i. Heruli Ariani Daltuitur.
i s 7- ! Obit.
ibid.
matis Cathelicis infefti .
119. 1.
Hcfycbius difcipulus Hilarionis , ejufque atas. Hw- genere Scyihse Oftrogothos fubjugant ,
Pannoniam valiant , Palarflinam depopulan6^. i.
tur. 6. 2. Illyricum Orientale devaftaat .
Hefycbius Presb. ecclefiae Hierofolymitanse ,
63. I. Pannonia expulfi . 82. 2. Hunnorum
ejulque opera .
65. .
initia, & progrefliones . 94.2. Sirmium MeHefycbius , ad quern extant epiftola? quack m
tropolim Pannonia? diruunt . 95. 1, ca?fi ab
Joannis Chryioftomi .
65. 2.
Oftrogothis. no. i. a Bclifario vifti . 209.
Hefycbius Ep. Oparienfis miffus a Jo. Chryoft.
i. fub Avarum nomine Juftiniano imperante
in Afiam .
66. i.
innotefcere cperunt, & ab Juftiniano fedes
Hefycbius Ep. Hierofol. ad quem fcripfit S.
petunt, & imptrant circa Danubium . 509.
Gregor i us M.
ibid.
i. Slavos fubigunt & ve&igales reddunt .
Hefycbius Presb. CP. de quo Photius.
ibid.
Hefycbius Ep. Toletanus commentitius . 66. 2.
ibid. 2.
inter epilcopos Toletanos nullus Hefycbius .
68. i. e faftis Salonitanis fubreptus . 69. 2.
ex duobus Hefychiis Salonitano & Palatino
compofitus .
ft, I.
Hefycbius Ep. Saionitans: ejus indoles, ingenium , & fludia bonarum artium . 70. 2. JJldria novum Oppidum a Salonitanis exfilVicam S. Clementis ante Epifcopatum fcripfit .
libus in Dalmatia inferiori sedificatum .
32c i. haec non eft Jadera antique colonia
71. i. e Monacho p;imum Clericus , mox
Romanorum. ibid. 2. inadifkata eftin ruinis
Archidiaconus, demum Archiepifcopus' . 71.
antiquiffimi oppidi olim everfi, cujus nomen
2. ad eum epiftola D. Jo. Chryioftomi .
vel obioletum, vel ignoturo, ibid. eique non
a. per Heteras admonuit Ruffinum de cor
reftitutum eft , fed nove inditum , Jadria
ruptela Recognitionum S. Clementis . 75. r.
nomen . ibid, vicus , nunc ditus Jadera v
Zofimum P. confulit deiacris ordinibus contus in Liburnia , diftans ab urbe Jadera in
ferendis, & Zofimi refponlum . 76.2. & 78.
Ortum, ibi olim fuit Jadria condita a Salo
I. ejus poteftas MetrOpolitica . ibid. Mucua
nitanis.
322, i.
Hefychii & Auguftini epiftola qua occafioIllyricum
;
ejus
nova
defcriptio
,
&
provincia
ne, & de quibus rebus fcripta. 79. 2
lllyrico per Conftantinum adje&a. 5. I. 2.
feqj. fcripfit vitam S. Clementis P. 83. 1.
divifio Illy rici Orientalis 8c Occidental^
& feqq. Vitam S. Anaftafii Fullonis . 85. 2.
& eorum provincia?. 46. 1. 2. univerlum Il
an etiam Commentaria in Levkicum . 87.
lyricum Occidentale & Orientale fub pote8c 88.
ftate Patriarchs Romani. 47. 1. ter Illyricum
5". Hilarius Monachus in Dalmatian! venit . 2f.
vaftatum a Viiegothis. 60. t. Illyricum Occi
*. duo maxime admiranda ibi patravit 26.1.
dentale Valentinianus III. tranftulit ad Impe
S. Hilarius Pi&avienfis Ep. fidei catholics re
rium Orientis. 94. Occidentale fere cotum
liquias tuetur in Oriente, . i. in Dalmaub imperio Barbarorum . 107. IllyriciOcci
eia a Theodoro Ep. Salon, honorifice excedeiitalis flatus reflorefeens fub Theodorico .
ibid. 2.
peus .
1 39. I. Illyricum & ecclefia Orientalis cura
fifloria S. Donaii compofita in Dalmatia , Sc
lllyrico 8c ecclefia Occidentali in concora Monacho Dalmaea 53. 2. quam non eil
diam redit 156. 2. nova totius Illy rici de
' necefle rejici poft declinationem Imperii, ut
fcriptio invefta a Juftiniano. 186. 1. IllyriCardonus cenfet , fed referri poteft ad 4.
ci Occidentalis vocabulum quando apud
faculum
54 i>
Honoratus Archidiaconus Saionitans renuens
Giaecos obfolevit . 191. 1. Illyricum fere
adir Presbyteratum a Natali lo Ep. offi
totum Imperio Orientali adlcriptum fub Diocio fuo interdicitur . 211. 2. Natalis peccata
cletiano.
374. i.
Mlyrii Sc Dalmatjc barbaricis irruptionibus exPelagio Papa defert , ejufque opem implo
rt, ibid. & 222v 1. Mottuo Pelagio Grepofiti.
5>.2.
gorii fuccefloris opem implort . 222. 2. Imperium tripartito divifum . 7. t. a barbaris
ubique male habitum. 283.1. bifariam divk
Honorato quid feribat Gregorius . 22. 2.
Honoratus ftudio pacis Sacerdotium lulcipit.
fum inter Diocletianum & Maximianum .
225V 2. Romm contendii , & Natalcm ac- 36^. 2. quadriprtito divifum inter Diocletia
cufat . 226. 2. in inteerum a Natali reftinum , Herculium, Chlorum , & Galerium.
tuitr. 234. I. 8c Gregorius cogrma caufla
372. . divifio Imperii Orientalis & Occi
dentalis exeunte quarto feculopeifefta . 373.
feiuentiam profert . ibid. 2. Epilcopus SaGgg
a. notflyrhi Sacri Tom. iL


I N D E X
' iv'tiova imperii quaripartita divifio . 390.
O4 feq.
Inferip to apud Sa lonas reperta a Marco Ma ru
lo, & ab Joanne Marnavitio e Icriptis Marulanis prolate
310.2.
Joannes in Occidente Imperium occupt; ccii" tor i
8l. 2.
Joannes Nicopol. p. in fuis ad Hormiiitiam
- litters Acaeium damnt . 155. l. vexatiir
Dorothco Theflalon. 5c opem Sedis Apoft.
implort.
ibid.
-Joannes 14. Papa Dalmata captivos Dalmatas
per Martinum Abbatem redimic , & plura
Sanftorum corpora e Dalmatia advefta condit ih Bafilica Laterancnfi * 317. 1. primus
bserefim Monothelitarum , & Heraclianum
ediftum damnavit . 312. 2. Pyrrhi Monothelim epiftolatn rejecit . 323. 1. & Monofcium decefiorem fuum a calumniis hreticorum vindicavit. ibid. ejus mors.
324. 1.
Jovianus Imperator Chriftianus, fidei catholics
tenax. 24. 2. ad eum Athanafii Epiflota,. &
ejus obitus.
ibid*
jovtniatiut haerefiarcha in infulam Boam relooatus;
75* i.
Iflria Gregorii opera Smaragdo Exarcho adju Vante magna ex parte ad ecclefiam reveria .
287. 2. ad eccltfiam opera Honorii P. tota
reverla .
297. i4
Jutianus ih Gallia Auguftus falutatus , rerum
Otitur; beneficus in Dalmatas; praeleturam
Hyricam contulit Marner; ino. 2^. 1. Chrifliana religionis delcrtor bellum impium Chrifiianis indixic . ibid. . ejus horrendus inreritus.
24. .
Julianus Ep. Capuae patrOnusPelagii .
81.2.
Juliamts judex in Daimatia iniquus, & avarus,
fortuna; pauperum exitialis, admonetur ft ultra
a Maximo .
85. i. 2.
Julius NepOs Dalmata Imperator OccidentisditiSi 1 1 7* i. imperio dcpulfus inDalmattam
confugit * & Leonis conceffu regno in Daltnatia potitur. ri8. 2. Zeno Nepotis auxium
ad rcuperandum imperium pollicttur * 2o.
2, Ejus interitus 1
i Ii. i.
Julius Pontifex Romae concilium cogit, & hzrefim Arianam damnt . 7. 1. dua: Synodi
Roman* fub Julio, in quarum altera Athanafius abfolutus.
12.2.
Juramentum ad lpulcra Martyrurn antiquitus
obtinebat.
274.1
Juftiniatia prima, ejufqiie pofitio . 186. i.poftea
di6ia Achrida. 187. 1. totius Illyrici principatum ei attribuit Juftinianus * ibid. 2. &
feqq. dicla Metropolis Bulgaria.
214.2.
JuJliniattas ampliffimam Primatis & Prtecli
ThefTalonicenfis jurisdiftionem extnut. 97.
X. Juftino facceffit . 159. 2. Daimatia atque
Italia Gothos detrudere aggreditur . 177. 2.
Barbarorum imperium extinxit, & Moricum
Francis permifit. i8>.i. novam totius Illy*
rici defcriptionem invexit . 1S6. 1. atque in
atria fua Jurtiniana prima fupremos totius
llyrici Magiftratus cnftituit -, i86\ 2. ejus
fanftio, in qua ecclefiafticam totius Illyrici
diiBcefim defcribit , ejulque principatum pa
trias Iba attribuit . 187. 2. roga-c Agapetum
P. ut privilegia, qua; i pie decreverat patria*
fuse, confirmet, quod tandem a Vigilio impetravit. 190. 2. Tri Capitula damnt , &
Vigilium P. CP. vocat. 195. 2. legem filentfi pontificiam violt edicto adverlus tria Ca

RERUM.
- <> piiula vulgato . 197. 2. in harcfim Phantafiaitarum prolapius Eutychium Patriarcham
& alios Epilcopos catholicos exfilio affecit .
< i:3<l'i. i. obiic.
ibid. .
Juftinus fucceflor Anaftafii Imp. catholics reli_
gionis vindex Epilcopos exlules fuis eccleiiis
, reftituii.
1 56. .

LAmpades facrz ; earum ufus perantiquus H

Ecclefia . 150. 2. multitudo & variews
Lampadum in asde Metropol. Salonit. fere
perpetuo ardentium .
151.2,
Longobardi & Gepedes regnant in Pannonia jure
fiduciario Romanis obltriti . 186. 1. Langobardi unde nominati & profeli . 212. "t.
Hunnis fociis in Italiam tranfeunt , Carniam
& Venetiae partem occupant . 1 2. 1 . Italiam
vaiLnt & diripiunt.
38. t.
taureacens Metropolis antiquitus Norici fini,
bus coercita. 97. 1. quznam provincia Sirmienfis Ecclefia; exciiie eidem obtigerint .
ibid* !.
1
Legati Pntificii Conltdntinopolim mifli praivaricantur; eos Felix Papa exautoravit . 129.
2. legati Pontificii ad Juftinum Imp. mifli
pacem inter Orientalem & Occidentalcm ce
cidias ftatuunt . 15 1. 1. legati ab Imperatore Sc
Epilcopo CP. Romam miffi.
ibid*
Leo Papa legatos mifit ad Concilium Ephefimim , Sc epiflolam ad Flavianum . 100. t*
in Concilio Romano relcindit aa Conciiiabuli Ephcfini . ibid. 2. petf litteras monee
Theodofium & Pulcheriam , ut jubeanc
Concilium GEcumenicum intra Italiam con
vocan . 101. 1. ejus epiola ad Flavianum
recepta , Sc approbate ab Epifcopis Gallia;,
Hipania , aliilque . ibid. & 2. decedit .
y. l.
Leo Orientis Imperator , 8c Synodi Chalcedonertis patronus ad omnes Metropolitas 1'cribir, illos conlulens^ quid de Concilio Ckalcffdoneni latuendum effet .
108. .
Liborius Julio I'uffeclus concilium cogit ,
in.quo Athanalius denuo abfolvitur . 18. 1.
ejos imbecillitas.
19.1.
Libertits quid fit, quid Libeninus. 343. 1. Li
berties jure ordinario militia interdila .
ibid* a;.
Licihtur iterum Chriflianos in Oriente perfequitur. 2. 2. bellum intulit Conflantino
a
quo vilus,j & Thcffalonica; intcrfici juffus.
ibid. Carnnti nuncupatus Auguus cum paulJo antea creatus fuiffet . 405.2. dilcordia & pax inter Licinium & Maximinum .
408. t. Conftantiam Conrtantini filiam uxorem ducic. 409. 1. ha; nuptia; an. 313. ineunte clbrt*. 410,1. vincir Maximianurm
410. 2. & 4^4. 2. Nicomedia; cditum Mediolanenle pro Chriftianis promulgari jubet.
45?. t. cur Coftaaiinobellum intulerit. 458.
i. Licihian perlecutionis epocha , 8c belli
primi tempus. ibid. 2. defcriptia pugnar Ci balenfis. 4^9. 2. nova dilcordia; inter Con
hntinum & Licinium, bellumque lecundum
Licinianum . 4^0. t. triplici clade vincirur
Licinius. 46 i . i. perdtiellis. deinde interimitur. ibid. i. perlecutio prima Liciniana ante
primum bellum, ibid* edicb Liciniana contra
Chi-

RERU M.
627
INDEX
Ghritianos. 463. 1. fecunda perfccutio Lici- Marcianas Imp. Epifcopos omnes Chalcedonem
ad Concilium convenire jubct. I0I.1. obit.
niana apertior & crudelior.
464. 1.
Locus eplftolx Vigilii ad Sebaftianum Diaco108. i.
num explicatur . 176. 1. obfcurus Aurelii Marcus Photinianus adverfus quem (cripfit epi
ftolam lnnocentius ad Laurentium Ep. SeVi&oris illuftracur. 582. 2. Mendofus Eiifc49., U
bii corrigitur. 395. 2. duo loci Eufebiani , i. nienem .
qui videntur inter fe pugnare , explicantur , Marcus Marulus interpres latinus codicis Sla
vonic! c!e Regibus Dalmatia.
142.. 1.
& conciliantur . 4?9 locus Codicis Colbertini , five Laftantii Baluziani a Petro Marinus Ep. Salonit. cum aliquot Dalmatian
Diazio emendatus.
492.2.
Epilcopis Concilio Rom. fub Sylveftro in
Ludrti m oppidum ejus pofitio ignota . 174.2.
terfuit.
. i.
Luitpfaadi confiftum teltimoniura refellitur . Marinus Sc Leo Dal mata; egregii fculptores
478. I. 2.

fan&itare inclyti , & eorum acia .
379. 2.
Martinus Ep. SaJonir. interfuit Concilio Roma
no fub Julio P.

7.-2.
Martyres
duodecim
feih
Nicoftratus
&c.
de
M
quibus in Alis S. Sebaftiani x quo ordine,
quavc die caefi fuerint- 424. 1. Namnetenles,
MAcedonia & Epirus nova voce tantum dif- oc Agaunenfes . ibid. 2. Anicii Aquilejenferunt.
.189. i.
fes . 425. 2. Tharfenfes . 431. 1. Milites
martyres. 434. 1. Spoletini . 435. 2. Ale
Macedoniana hxrefis Romanis ignota , fed Ulyricis nota .
28. .
xandrini . 44t. t. Illyrici in perfecutionc
univerfali. 444. 1.
feqq. martyrum vul
Macedonius in Sedem CP. intrulus.
MaQoritanus , feu Maconianus Epiicopus idem
nera mos erat antiquis Chriftianis diligenac Delminenfis..
17. I.
ter ablcrgere, & pannos lineosfacro cruore
Magnentius tyrannus in Gallia , a cujus Ducc
imbutos argenteis lipfanothecis religionis
Gonfians Imperator interficitur. 16*. 2i vicauffa includere.
473. 1.
lus .
17. 2. Martyrolagia . Quanta fuerit olim cura adhibita
Mabonetes ; ejus initia, fefta, & fuga feu Hein lcribendis Martyrologiis .
487. 1.
gira. 397. i. ab eo regni Saraceni crigo, ad S. Mauritius cum legione Thebsea quando mar
Turcas poftea devoluti .
tbid.
tyrium lubierit.
424. 2.
Majorianus Imp. Occidentis , cujus expeditio Maxentius Roma*, a MiUtibus Imperator crea tur, ejus pater, uxor, filii , & mores. 404.
Africana luccefTu caruic . 108. 2. ejus .
1. Herculium parentem in focietatem Impe
cities.
I09. 2.
M'alvbus Ep. Delmitanus, qui a Maximo con
rii revocavit . tbid. 2. vi&us a Coftantino
tra Honoratum fteterat , fafti pcenitens redemerlus in Tiberi periit. 408.2. Ejus.quiniipuit, Romam venit , veniam & ablolutioquennalia in iextum annum dilava . 403.1.
nem tupplex impetravit , & paullo poftobiit.
dies fufcepti ab eo imperii VI./ Kal. N0- 267. i. non fuit Epifcopus Langobardorum
. vemb. primum fautor , deinde hoftis Chriin Italia , ut vult Mura tonus , led Delmi(tianorum .
.
411.2.
tanus in Dalmatia.
ibid. Maximianus Herculius creatus quo an
Mamertinus Praefeftus Prauorio Illyrici Chrino , & de anno imperii Auguftalis eidem
ftianis Illyricis & Dalmatis infenius. 23. 2.
collati . 362. 2. apud Nicomediam auguftalia
Manicbei Rom dcteti . 98. 2. in Concilio
- infignia fumpfit . 365. 1. nequitia & improbiRomane damnati . 99. 1. lex Diocletiani
tate haud diffimilis Diocletiano . ibid. 2. res
Maximiani profpere in Gallia geftae. 367. j.
contra Manichasos Alexandria data. 368*1.
Marcellianus Anachorita Dalmaticus j ab eo
ejus Confulatus fecundus & ordo ejus Confunfula appellate Marcelliana .
52. 1.
latuum. 368. 2. Diocletiano lubjeiius . 374.
Marcellinus , five Marcellianus a Valentiniano
2. Roma: Chrillianos vexat , inde in Afri
decivit , & Majoriano advcrfus Vndalos
can! trajiciens Quingentianos domat , . &
operam navavit. lift . Recimeris malina
ihermas Carthaginenl ardificat. 378. r. Ro
offenfus iterum ab imperio decivit , Sicilia
manas thermas aedificat . 383. Mediolani
excedensj cui tuendae . ibid. & PrinImperio fe abdicat , & Conftantium Chlocipatum in Dalmatia oceupavit . 112. 1.
rum ex Caefare dicit Augufium . 394.2. afilio
cum Leone Imp. tonciliatus Vandalis Sar
Maxentio revocatur ad imperium . 404. ..
dinian! eripuit ibid. Romanorum dolo in
Fauftam filiatn Coftantino in matrimonium
terfectas .
ibid.
dedit . 405. i. proficifeitur Carnuntum in
Marcellinus Proconfijl Dalmatian favet Maxi- Pannoniam . 4a ). 2. infidias Conantino.
ximo, reprehenditur a Gregorio P. jubeturmolitur . 406. 2. purpuran) tertio iumit. ,
que abdicare patrocinium Maximi. 271. r.
Maffilia: obfidetur , capitur , vita & venia
donatur. 407. rurlus infidias Confiantino
Marcellus Ancyranus Photini Magifter Catholiculne , an hbereticus.
13. i
ftruit , & deprehenfus in fcelere laqueo viJ. Marcellus Papa jumenta curare juffus motam fini vi . ibid. Sponl us Sufanna; a Dio
ritur. 511. 2. apud Grsecos Marcellus &
cletiano defiinatus probatur . 391. r. r.
Marccllinus unus , idemque Pontifex ; fed
feqq. quamvis Auguus dici potuit filius Dio
cum Latinis diftinguendi lunt. 51^. 1. utricletiani .
593. 2.
que tarnen idem nomen fuit Marcello , feu Maximinus Daja , vel Daza Vide Da ja .
Marcellino ibid.z. Marcelli martyrium fub Maximus Ep. Salonitanus , ad quem SemiariaMaximiano cptum , iub Maxentio complenorum Epiftola , licet non eflet eorum labe
tum. 520. a. bis Marcellus conjeftus in ca
infeus. 8. 1.10. 1. Athanafii defenfor. ibid.
tabulurov
521. 2. & feq.
3. eo defenfore gloriatur Athanafius . n.:.
Illyrici Sucri , I
Ggg a ..
inter-

Sit
I D E X
R 11 M,
interfuir Concilio Romano Tub Julio . u.a.
aurores praecipui Monachorum . ibid. ordo
& feq. Cur concilio Sardicenfi non interfueMonachalis in Italia & Occidente propagatus
. rit.
i jit.
aftore thanafio. 50.1. przfertim in infuMaxmus tyrannus in Britannia.
44* *
lis maris Tynheni, tum etiam in Dalmatia.
Maximus a faliofis in federn Salonitanarh poil
ibid. . tria Monachorum genera iniEgypco.
iegitimam eleionem Honorati ntruditur ;
51. i. cenbbia Monachorum, ut in littoribus
45.2. ejus genus, ingenium; & mores: 2 jo;
atqUe inlubs mans infer, (ic etiam in ora infuliique maris Dalrbatici state Hironymi ;
i. multis vitiisinquinatus ad epifcbpatum aceffit; ibid. . Eleclionem Maxlmi Grgorius
52.2. Monachi & ccenobitse Ecclefis perutiM: irritam effe jubet , & Epicbpi alteris
les. 54.1. veterum Monachorum opera ad
ligendi faculttem permittt , Maximo nbOpern Ecclefia; la bbranti ferendam . 54.2. Mo
minatm exclub; 251.2. Maxims diftus eft
nachi in Dalmatia longe lateque fufi . 77. 1;
fcra^mptor; &Pra;varicaror, cur? ibid. Maprimits ab omni gradu & muere Eccleia
- nms Simniacus . ibid. cognomento Sc H i ftico abftinbant;
ibid:
maticus. 251. i. cbnfecratur ab aliquibusEpU Monaflerium y Ruffiniahum in Dalmatia an in
fcopis contra vetitm Gregorii . 254. 1. 2.
provincia Aquilejenfi pofitum fuerit. 53.2. e
contra Gregorium Mauritii patrocinio le armonafteriis Cierici & Epiicopi eligi folebant;
rnavit ; ibid. 2. obiurgatur Gregorio ju
.'54- H
beturque de illatis criminibus vel le purgare Monotbelita eorum haerefis origo, & auftores;
vel fatisfacer, vetatur intrim quidquam at298. 2. prpagatio, ejufquepatroni primarii :
tingere acerdotlis officii. 255. i. violt in
299 .
.
terditum pntificium ; 256. i. objurgatur Moroulacbi , five Maurolachi vocabulum quid fierum Gregorio, jubeturque Rbmam le con
gnifiect.
215.2;
Ierre. 258.2. refpondec Gi-egorib exculatione Muccurum ^ feu Mucrum j ejus pofitioj idem eft
tifus j rogatque \ t judices fibi Salbnae den Muicarum Procopii j nunc Macarlca . 174:
tur. Grgorius e praefinit 30; dies ad Ro2. deicriptio & fihes EpilCopatus Muccorita,
175. 1;
manum iter apparandrh jubeturque interea . bi .
Mi'.ndus Dalmatia belli Imperator Salonam oc
facre mnibus abftinere . 260. 2. nomina
ting declaratur excommunicato , jubeturque ab
cupt.
178.3;
omnibus vitari. 263.1. Malchi p. Dejrhitani mortis, clpm per calmnim in Gregbriurri cbnfert . 267. 2. De'ertus a fuis refiN
puit , ad Gregorium legatos & litteras fup
plices mifit. 272. 2. jubetur a Gregorio Ravennam ire - & ibi apjd judices a fe dele- VT Arfts dux bello Gothico praspofitus. 20?;
gatos cuflam diceir , & pnam pro modo T i. exercitum Ravennam traduxit . ibid. 2;
apud Apenninum profpere cum Gothis pugnaculpa? ab ilfis imponendam lubire . 273. 1.
vit. ibid. The ja m Totilas fuccefforem vicit
infignis & voluntaria pcenitentia Maximi :
5c occidit ; ibid. Francos , & Alemannos cce277.2. Tria potiffimum obje&a Maximb, &
dit .
309. 1;
quaeham ; 278.2. de Simona ad fepulcrum
S. Apollinaris jurejurahdo fe purgat. 179.21 Natalie Ep. Salonit. Honoratm fuum Archidiaconum, a quo reprehenlus fuerat,ab Archidiaco^
cetera crimina fibi objecla fimplici apud inatu ut dejiceret, ad Presbyteratum dblo malo
dem fepulcrum inficiatione diluir ; ibid. imfveher ftatuit . 220.2. 4 feq. renuertti tamperata fibi a Mariniano pcenitentia rite faquam
contmaci Archidicontus officium intisfecit pro fu In federn Apoft. contumacia .
terdicit . 221.2. jubetur a Pelagio P. acia con
280. i. & abfblutus ab omni culpa & poena
tra Honoratm refeindeire , & Romana petelitteras conflatrias accepit, quibs ejus E*
re fuam cauffam diclurus. 2 i 2. I. per litteras
pifcopatus ex irrito ratus fit ac legitimus .
fe Gregorio Pelagii fucceflori purgare, & Ho
ibid, pallium a Gregorio miffum accipit . 281.
noratm calumnian contendit. 222. 2. quid
i. Gregorium de htu Ecclefiae Dalmtica;
ei referibat Grgorius? 214. 1. Natalis pergic
docet, & confilium ab o petit. 287. i.fchifArchidicono fuo moleftus effe . 22 j. 1. Gr
matis de tribus Capitulis in Dalmatia prorgorius fertiam Epiftolam Natali feribit , &
fus extin&i laus tribuenda Maximo. 289.1:
cidem ulu pallii, tum etiam divini's myfteriis
Morit'r;
%
... ,
*95- interdicit, nifi in priftinam dignitatem fine
Maximus genere Dalmata Ep. Gradenfis , qui
cunatione reftituerit Honoratm . 227. .
Concilii Lateranenfis decretis fubfcripfit , cur
Natalis promittit luis litteris Gregorio datis
. fe Aquilejenfem nominet.
. 325.2.
fe obtcmperturum . 251.2. Natali quid reMaximus pat'er Probi Imp. 354. 2. Maximus pa
fpondeat Grgorius? 252.1. Honoratm licet
ter Probi qualis Valerio patri Diocletiani.
abfentem in integrum reftituit. 234.1. indi355;. i. diftirgu'cnds Maximino fiveMaxila cauffa condemnat, graduque dejicit Flo- rao patre Gaii & Gbinii . ibtd. 2. Maximo
rentium Ep. pidauri . 238. 1. injuftam fenparenti Probi objetta ignobilitas refellitur .
tentiam refclndi't Grgorius M. jubetque pro'ibid. Probi Imp. filis & co'nfanginei . 356.1.
vincialem Synodum cauffam hanc cognofeere ,
Milites martyres in perfccutione Diocletianea.
ac judicare , datis litteris ad Natalem, & ad
434.1. ingens numerus; ibid. Chriftiani mi
Antoninum Subdiacojium . 258. 2. 239. 1.
lites ad thermas asdificandas in frica , &
Moritur Natalis.
239.2.
Roms adhibiti . 434. 2. itcmque in Dalma. Via.
.
.. .
4'* Natalis dies , & depofitionis aliquando idem .
Mcefia fecunda fubjicitur Archiepifcopo Jufti500. i.
nianae prima; . .
,188.1. Neorius\ ejus hscrefis. 91. 2. damnacur in duMonebus quid fit? 49.2. Antonius & Hilarin
plici Synodo Romana . ibid. Cr 92.1. & in
Syno-

NDEX
Synodo Oecumenica Ephefina. 9. i. in exfilium mittitur.
ibid. 2.
Nicolaus Antonius explodit, & rfutt Hifpantenlcs confiaos hiftoricos.
479.1.
Nomen quid fit.
346.2.
Notani , eorumque munus. 142.1. eis legacio
nes ad Concilia , & negotia graviflima Ecclcliaftica, & Patrimonium S. Petri , & mu
nus Apocrilarii committi folebat. 276.1.3.
Notitia Dignitatum utriufque Imperii ante an
num 437. concripta .
94-

Diva Nepotis interfeclor tyrannidem in

Dalmatia occupt .
125.2.
Qdoacev Italiam occupt relegato in Campaniam
Auguftulo. 119. 2. Rex Turcilingorum , St
Herulorum. 124.1. in Italia educatus in e xercitu Romanorum militavic . Creatus Pro
tector Czlarianus. ibid. Barbaros tumultuan
tes fibi concilit ad regnum Italia: occupandum . ibid. . fit Rex Turcilingorum , Scyrorum, Herulorum & invitatus Italiam occu
pt, il), i. Zenonis injuflu cum Italiz dominatu regium nomen fumpfit, & Confides crea*
vit . ibid. Odivam tyrannum luftulit , &Dalmatia potitur . ibid. 2. quam per Prxfelos
procuravit. 127. 2. Alemn nicis, ac Noricis
expeditionibus , itemque bello Itlico , quod
cum Theodorico per tres annosgeffu , diftentus. ibid. vifus eil interdum Catholicisautinfeftus, aut certe non valde propitius. 128. 1.
viclus, & interfeclus a Theodorico. 152. 1.
Otybrius Imperator Occidentis . 113. 2. quem
Jacobus Goar Fallo feripfit ante Imperium fui f
l Epifcopum Salonit.
1 14. 1 .
Orot quid fint, & aliz ficariz , aliz vinarix .
151.1.
Oriens: huic vocabulo triplex tjotio Cubed, 373. r.
Orgenes ; de ejus doclrina controverta . 48. 1.
ejus libri per Dalmatiam dilperfi.
ibid. 2.
Ons labitur, & lecunds formula Sirmienfi fubferibit, fed deinde refipileit.
19. 2.
Orogotbi Hunnis iubditi . Reges Oftrogothorum cum aliis barbaris conjurant contra filios
Attilz. Viclores Hunnorum regionem inter fe
partiuntur. 107. i. 2. Eis tradita a Marciano
Imp. Pannonia . ibid. a Marciano deficiunt ,
& Illyiicum vaftant . Pacem imptrant . 108. 1.
Oftroyllus , & Totilas Gothi Pannonia fubacla
Dalmatiam cfis hoilibusobtinent. 145. 2. re
gnum Oflroylli in provincia Prxvalitana. 146.
1. Bofna ad regnum Oflroylli acceffit. ibid.
. idolorum cultor . 148.1. cum Romanis ini
que Marte congrefius occubuit,
180. 1.

PJigius refellitur.
39. . 363. a.
Palatium prope Saonatn aDiocletiano sdificari cceptum .
35- 2Pannonia magna ex parte Arianis adhzftc. 10.
2. Arianorum referta. 18.2. Valente & Urfacio in Conc. Romano damnatis mortuoque
Gcrminio catholica fides in Pannonia reilituta. 35.1. Pannoniz commoda & feracitas .
lyrici Sacri . II.

R E R U M.
62p
186. i. in ea Langobardr & Gepedes regnant
jure fiduciario obftricli Romanis.
ibid.
Parocbia quid fententiz olim fubeflee huic vo
cabulo.
v
."
, -1 7. ;l48. t.
Patrimonium Romanian , cum in aliis provinces ,
tum in Dalmatia lautum & copiolum. 193.
. i. duplex patrimoaium Apollolicutn in Dal
matia.
>.- <? V--*4.t. X.
Paullinus Aquejenfis Ep. metu Langobardorum
apud Gradum in tutum fe retulit.
213.1.
Paullus Diocletanus Ep. de nefario crimine conviclus e concilii provincialis lententia exaucloratur, eique fufficitur Neemefion. 290. I.
Pauilus ejicit Neemcfionem, ledPaulli, audaciam coercendam mandat Grcgorius M. ibid.
Pelagiani irrepunt in Dalmatiam, dum vacat Se
des Salonitana. 150.2. Latentes in Dal ma-.
tip..
>
m . 43-
Pelagius & Cxleftius auclores hxrefeos Pelagia
ns a Synodo Carthaginenfi & Milevitano ,
itemque ab Innocentio & Zofimo damnati .
8j. i. in Synodo Ephefina cum Neftorio damnatus Pelagius.
. ,.'3 . 93. 1.
Pelagius II. P. rogatus ab Elia Aquilejen- Ep.
iedis Epilcopalis Gradum aveclz translationem ratam habuit.
213.2.
Perfecutio decima a Diocletiano primario
nomen tortita . 415.1- decern annos tenuit ,
& potiffimum in Dalmatiam & Illyricum incubuit. ibid. . bifariam divifa. 410.a. Con
fian ci no adhuc puero, ideft (ub initium im
perii Diocletianei Chriibani vexari cccpti .
420. 2. perfecutio contra Palatinos , S mili
tes Chrilianos. 433.a. anno 297. indicia ,
& per omnes Romanas provincias propaga ta .
tbid. & jeq. Roms contra Chriftiancs concia matum eft. 435.1. decreta Roms in Senatu
perfecutio contra Chrilianos, ibid. 1. Con
venus Nicomedieniis de Chrifliana religione
abolenda . ibid. & feqq. primo cceptum eil
mitins, & citra cxdem agi in Chrilianos .
437.2. indicia m efle perlecutionem univerfalem anno Chrifti 303. probatur . ibid. quam
immanis fuerit hxc perlecutio. 440. 2. &feqq.
integra civitas Chriflianorum incenl'a . 441.
i. Gallia non fuit immunis ab hac perfecutione, ut tradit Laclan t i as . 442. 2. & feqq.
Annus 303. primus perlecutionis Dioclecianx Ctcfcribitur. 446. i. de iecunde anno perI kcutionis. 447.1. de tertio. 448. 1. de quar
to. 449. 2. de quinlo, lexto, & feptimo .
450.1.2. de oclavo, Se nono. 451. t.
de
dcimo. 453.2. de undcimo inchoato. 454.
i i. Perfecutio prima Liciniana ante primum
-, bellum cum Conlantino . 461. acerbitas
perlecutionis Licinianz.. 462. 1, perfecutio
fecunda Liciniana crudelior.
464.1.
Petovium proditione Juliani Ep. a Gothis everfum .
,. . ,
57. 2.
Petrus genere Illyricus , presbyter Romanus
egregiuen ejus in urbe monumentum . 94. 1.
Petrus Fullo Antiochenus Ep.Trifagium depra
vavit, fxpe expulfus, ac zperefti tutus, [29.
i. exaucloratus a Flice P.
ibid. 2.
Petrus Moggus Ep. Alexandrinus Eutychianus.
i2. t. a Zenone primum eje&usin exfilium,
deinde revocams.
ibid.
Petrus & Providentius Epp, Iftriz ad finum Ecclcfi redire cupidi .
: 284.2.
Pbtlippopolitanum Conciliabulum , cui ritulus con
cilii Sardicenfis per malicia m infptus. 8. 2.
Ggg 3
Pbo-

j
i N E X
R E R U M.
hbotiniani o paroehia Senunfi cxpulfi .
49.1.
cui videtur fuffeftus fuiffe in Aquilejenfem
Pbotmus Sirmienfis Ep. hcerefiarcha . 3. 2. erPontificatum .
aio. i2.
- rores (uos undc traxeric ibid. damnatur in Procurator patrimonii Romani ; ejus munus &
concilio Mediolanenfi . 16. 1. & irerum in
auaoritas.
194. f.
concilio Romano, ibid. . a Concilio Sirmi- Prottlores qui t eorum muera & dignitas .
enfi ad Conftantium appellac ; 8c conviflus
124. i.
hzreleos in exfilium pellitur.
18. I. Pyrrhus convi&us a Maximo impietatem Moi8i.
Pctntt'entia dplex, publica, c privara* jus ornotheliticam Roma; exlecratur . in quam
dinarium pcenitentia; publica; imponenda; pe
paulio poft relabitur.
3*5- 4
nes Epicopos erat; quo tarnen jure urgenre
hecefitate etiam Presbytcri fui.gebantur . 169.
it. icxto fzculo id juris Presbyteri ulurpare
coeperunt: ibid, presbyter miniftrr Ordinarius
pcenitehtiz private. 170.1. defcriptio pceni
tehtiz publica, ibid. cur Clerici a peenitenUadi & Marcomanni quinam populi , eotia publica exempti ;
171. 1.
Q rumque ledes. 61. I. Pannonias & N0Pontifex Romanus Patriarcha Occidentis, & Princdm populantur. tbtd. & 2. Chrilliana la
jns Italia; . 4. i. abolevic Sarterenlem , &
cra lulcipiunr, & cum alus Barbaris in GalLudrenlem Epfcopatus recen* inftituios. 176";
liam migrant.
ibid.
" Pontfices Romani praecipam in Eccleias Qttinqucnnalium , & dcennal ium origo . $7$.
Illyrici Oriehtalis potefhrem annquitus ufur3. mos & ratio hoium Solmnium celebranparunt '. i 9 1 . 2. c trans Rhizonicum finum
dorum ;
376.
ulque ad Dnlonem .
tbid.
Prenomen quid fit i . ..
546.2.
S. Prapedtgn uxor S. Claudii cum filiis bapti, zatur a S. Cajo P.
$81.1.2.
Pravalis detrafta Metropolit* Salonitano , &
provincia Eeckfiaftica conftituta fub Metro
RAagatfus a Stilichone viflus.
4^.1;
polita Scodritano autore Tuftiniano , ut vi
Raguftum abEpidauriis & Salonitanis conduur. 290. 3. lb Conftantino erat provincia
di;um . 520. a. 321. 1. Ragufii vocabuii etycivilis dicecelos Daciz. ibid. Juftinianus Przmologia . tbid. cives primarii Salonitani ,
valim civilem & Ecclefiafticam provinciam
qui Ragufium demigrarunt ex Porphyrogcbjecit Przfeo Prztorio, & Primati totius
nitO .
tuij,
Illyrici ad Juftinianam primarn translatis . RatQwirus Bladino patri in fuperioris Dalma
tian regnum iuccedens Chriftianos inlftatus
Presbyter bioc/eates feriptor XII. fzeuli auftor , - kfti
;
,
36. I.
& interpres Commentant Rcgum DaJmatiz. Reatus quid, fit ?
_
; 171.
. 141.8.142.1.
Repudtatio Lixoris lgitima , & fubiUtutio alprimas . Primatis Sirmieniis jurisdiftio ufque ad . lenus uxoris pernufla Romanis .
4^.1.
Dlrnatarri Cilalpisam . 4. . Primati Sir- Ripa Striga quid fit?
387.2;
inienfi olim totum deinde lolum Occiden- Roma capitur a Genferico.
, 107. 1.
taie lllyricum lbjeclum praeter, Dalmatian) . Romanus Exarchus Ravenna; , ei pacis cum
^<r. 2. idem Epilcopus Sirmii , 8f MetrpoliLangobaidis facienda; au6tor eft GregorUra
ta Pannpnis. Oc Primas Illyrici. ibid. ThelMagnus . 28. 2. Gregorio femper .infenj'us
falonicenfis Primtis jurifdicio provincias ofuit , & impenle favit Maximo Salonit. &
mnes Illyrici Macedonici competebatur anSchifmaticis . 284.1. ejus mors.
'. 2;
te Concilium Sardicenfe . ibid, Sirmienfis Pu- Ruffinus Sarmen.inus Prasles Dalmatix. iz. 1.
matis Illyrici Occidentalis poceftas ad Thc- Ruffinus S Stilicho auclores turbarum utriuffalonicenlem translata poft Sirmium cxcifum .
que Imperii. Ruffinus Hunnos & Gothos in
y^. U. Sirmienfis Ep. juridiio primatialis
perniciem imperii excivic . 47. 1. a militiTheTalonicenfi , Metropplitica vero partim
bus tilcerptus.
.
ibid. ;
Lauracenfi, partim quilejenfi , partim Sa- Rugi gentes Gothic.
123.2.
, lontano Metropolita; iradita .
o?* 1.
Primicerias, quis diceretur;
242.1.
Princeps Officii, feu Officiorum , ejufque mueS
ra & inlignia. 156.1. alius Princeps officii,
,, alius offiuorurh'.
ibid. .
;
Prijca altera uxor Diodetiant cur apud Laclan- ibinianus Epifcopus Jadertinus in eligend
tium mater, & Valeria ejus filia difta fuerit. i3 conlecrandoque Maximo Salonitano contra
483.2. proprie difta Noverca Valeria;, ideirvetitum Pontificis cum cafteris Epilcopis con,eo honeftiori vcabuTo mater. 485.2. eadem
fenfit . 265. 1. communicat cum Maximo
excommunicato . 266. 1. cujus re pniSerena. 492. . Priiez vocablum apud La
tens jubetur a Gregorio Romam venire ,
antium non eft proprium & fubltantivum,
ut veniam Sc ablolutionem obtineat . ibid.
led appellativum & commune . ibid. Prifcz
pcenitentia infignis Sabiniani . 260. 1. eum
nomen in Laftantlo per Baluzium edito non
hortatur Gregorius, ut alios quoque a Ma
bene I r i b i initial] majulcula . 492. 2. terximo fejungc . ibidem, opem Gregorii im
tia uxor Diocletiani'. .
496.2.
'Probinus Ep. Salonit. defenfor irium Capituloplort adverfus Maximum.
270.1.
rum. 209.2. conlpiratione D.dmatarum coa- Sahna capta a Totila, fed non everfa. 145.1.
us retiquit ledern luam , & Aquilejam l
a Mundo capta. 178. 2. a Goihis recepta .
Vntulit ad Pallinm item fchiimaticum \
179. i. a Romanis iterum capta, ibid. 2. in
ca f-

INDEX
affum obfeffa ab Afinario , & UligilaloGoihis . 183. I. urbis Salonitana*. deterrimus
ftatus. 300. 2. refellitur opinio corutn , qui
Attilanis lemponbus Salonam excilatn tradunt. jo5. 2. anno 639. capta. 307. 2. nota
chronologica excila; Salons apud Porphyrogo
nitum viciaea emendatur . ibid. Abates &
Slavi everiorcs Salonae . 310. 2. exponitur
fcntentia Archidiaconi dc cauiTa Salonitani
excidii , & refellitur ; & lententia Porphyrogeniti longe cercior explicatur . 312. 2.
Hiltoria dadis & everfionis Salons ab Archi
dicono cxponitur. 313. . & Jeqc. Salona
patria Diocletiani : 345. * Romae vocabulo
appellata. 403.2. a Clafle Pontica obleffa ,
& divinitus liberata.
381.2.
SJoriitana Ecclefia olim 24. Epifcopos fubditos
habuit. 97. 2. ejus juritdi6tio iiculo nono in
Pannoniam ulque ad Danubium pro'ata . 98;
I. excilo Sirmio aufta eft Ecclefia Scifienli ,
ac Bolnenfi, ac deinde Barcenfi ab Honorio
Salme, inftitut .
ibid.
Salonitani patria irtcenfa ad nfulas fe recipiunt ,
vel alio confugiunt . 315. 1. cateri aut casfi j
aut per Dalmatiam dilperfi . tbid. 2. ahi agri
cultura?, alii mercimoniis maritimis dant operam , & alii lembis armatis irifeftant oram
maritimam Dalmatis, & barbaros in Medi
terrnea compellunt. ibid. Salnitani ex in
lulis redeunt ad Cbntinentem , ck alii Jadramj
alii Ragufium condunt . 310. 1. Salonitani ,
cur dich Romani , & Salona urbs Roma .
ibid. . Spalatum conduht; 3 5. 2. difti Ro
mahi . .
404. i.
Saraceni ultores Monothelmc impietatis j eorum progreffiones & viloria?' Hieroolymam
capiunt , & Antiochien . 299. 2. Afiicam
occupant, & deitide Cyprum .
2:5. r.
Sarmata vaftaiores Illyrici . 60. 2. a Diocletiano & Conftamno repulfi . tbul. a Servis
vili , esfique ad Conftantinum confugiuntj
& baptizantiir . ibid. a Conftantino iubaoti a
Theodofio Maffia expulfi , Pannoniam ingenti
clade afficiunt . ibid. cum aliis barbaris in
Galliam irrumpunt V
<5i. 1.
Ssrfentru'm oppidum , fu civitas ignota". 74.2.
Sarabantienfis Ecclefia, excilo Sirmio, obvhit
Aquilejenfi.
97. 1
Scbijma Donatiftarum in Africa. 31. Meletianorum in iEgypto. ibid. Conftantinppolitanum. 136. 2. Orientale . 137. 1. fchilmati
Romano cauflam praebuit . tbid. fchifmatis
Donatiftarum quinm au&ore's. 449. & feqq.
a quo nomen aeeeperit .
456. 1.
Scbifmatici defenfores Trium Cpit'ulorum im
plorant Mauritii Imp. patrocinum . 238. 1.
Veneci & Iftri in ichilmate pervicaces .
Scbolaflicus quis ? varia interpretationcs hujus
nominis.
256.
Scbonlebius notatus .
324. 2.
Scnbte^ eorumordines varii , iidemque honeftilfimi .
344. I.
Sebaftianus Diaconus Procurator Patrimonii Dalmatici , & Piajvalitani a Vigilio P. conftitutus. 193. i. contra Vigilium feditiofe agit,
& conlentit cum Honorio Saonit. duplici
culpa; reo .
ibid. 2.
S. Sebaflianus M. ejus afta fincera & probata ,
in quibus tarnen pauca corrigenda . 422. 1.
ejus martyrium nequit atllcribi air. 2 85. -fed

RERUM.
6$X
anno 287. 2. Januarii adneendum , 423*
1. & feq. Defenor Eccltiia a Cajo P. creatus. 424. I. in ejus alis nairDUir certamina tii Martyrum , qui quo oriune , quove
die carfi fuerint.
ibid.
Secrttarium plura fignificat.
.
'( ij
Semi-Ariani undc appellati. 8. I. eorum Epi*
ftola ad Maximum Salonit. Ep. ib. & arrogantia. 9. t. uc Donatiftas fibi adjungerent
littcras ad Donatm miierunt.
tbid. 2.
Seiiuladtis Rex Gohus in Dacia ve-teri inter
Poloniam & Bohemiam.
145. I.
Ssiiulatus Oftroylli filius pacem ab Romanis
redemit paci tributo. 180. 2. regnum Senu*
lati, ejulque confinia . 281. I. & 182. i.Chri*
ftianos pei lequiiur . ifl. i. obiit.
206.2,
S. Serena Imperatrix non ex Hiipania , fed vcrilimilius ex lllyrico oriunda . 471. k 49.
2. de ea mentio honorfica apud Martyrclogos abolque Scriptotes. ibid. & feqq. Chi ltianis acris initiata antequam Artemi ejus
filia a Dtnone per Cynacum vindicata e
let . 474. i. Chriftianam regionem coluit
inicio Diocletiano . 475. 1. perpe*
ram adlcripta . 477.2. Exponitur argumentum
Baluzii contra nuptias auguftales Serena depromptum ex Laftantio. 480. 1. Cr feq. re*
icllitur. 482. 2. & feq. periculum eft ne Se
rena, fi conjugis Imperatoria: nomen ademeris, Sartta; etiam titulus , cultulque adima\ur. 489. i. Serena eadem forte ac Prilca.
492. I. vere difta Prilca, ideft prior conjux
Diocletiani . ibid, appellata etiam Prifca . 493.
1. Serena nomen gcntilitium , Prifca prarorti'en fuit. ibid. de Serena eadem narrt Bcllnvacenils , qua refert dc Prifca Latanus .
ibid. quam Lalantius vocat ftutitin , Xii>
cum Valeria exfi lavit, non efle Pnicam , nec
Serenam, fed matronam qmmdam a Valefia
matris locohabitam. tbid. 2. Sjipicio B.ironiana de Serena non eo Ipeftat , ut in di.biurtl
vocet nuptias Auguftales Serena , fed lit eas
ab Crinas Ititeratulis defendat-. 494. 2. Cur
Ethnici uxorem Diocletiani nufquam nomihavelint. 495. 1. prima uxor Diocletiani Se
rena , & cur ab dimiffa . ibid. 1. quand
earn dimiferit. 496. 1. per vim coaita Ds
(aerificare , fi quam culpam contraxit, earn,
pnitentia expiavit . ibid. . & f"}"- fuit
Chriftiana . 49^. 2. alia eft ab Eleuthena .
498. i. de anno emo: tuali S. Serena; opinio
nes vari?. 499. i. Obiit ineunte quarto faculo . ibid. 2. de genere ejus mortis . ibid*
dies natalis 16. Augufti colitur. 500. I. de
Upulcro , & reliquiis S. Serenx nihil certi
tiaditur .
ibid. .
Serettoium gens & familia Hifpnienfis fallo
-.
477. 2. & feq.
Severus Imperator ccitlentis. 109. 2. Veneno
fubhtus.
i)2. 2
Severus Caefar creatur. 395. 1. in Itliam cum
copiis contra Maxentium miffus . 404. 2.
deiert'us a militibus fugit Ravennam , ubi obfeflus captulque interiit. 405. 1. appcllaturn.
etiam fuiffe Maximianum prtbatur . 523. 1.
" fequ. cur nulla; reperiantur inferipti ones ^
in quibus Severus Maximiani praenomine donetur ibid. Maximianus vocatur ab Ha'ymo
ne. '524. i. jure dius filius Diocletiani
itemque f'a-ter Artemia. 526. 2. Chriffianoura hoftis-.
...
527. 1.
Stfiniut


NDEX
. E R U JA*
iUimirui patri fuccedit in regno Prsevalitano,
S. Sulanna petitur a Diocletiano uxor Mapacem Chriftianis reddit , & Slavorum colo
ximiano Augufto. 578. i. Virginitatcm am'
nias agris & Domiciliis traduis recepit. 206.
plexa renuit Iponalia . ibid. . Claudium
1. de nuptiis amitae Juftiniani cum Silimiro
honatur ad baptimum ucipiendum. 579. i,
prudenter dubitari potefL Obiit (
207 it
Maximiano violenter (tupranda traditur <
Hiliauaticum quid tributi fit j & a quibus in*
585. i nb Angelo dcfenl'a ibid. . jubetur
ventum * 151.1s procuratio Siliquatici trien*
acrificare fimulacro Jovis ; renuens martynio definite .
ibid.
rio coronatur . ibid, E Dalmatia originan
ducens Roma; pita eft . "587. 2. anno to,
Simottiaci : Decreta varia antiqua contra Simona*
circiter . 588. r. quis fuerit ejus fponfus
COS . I55. 2. I66. I.
Sirmtum ab Hunnis dirutum. of, l< ejus urbis
deftinatus a Diocletiano . 5 88. 1. & feqq.
frequentia & opulentia , in qua lllyrici iemartyrium paila anno 2j?f. die . Augulli.
des Praefec-ti Prsetorio ante divjfionem Ulyri*
394. 2. 595. i. 596. 1. ejus corpus ci Orienialis & Occidentalis . ibid, poftea
ditum in ccemeterio Alexandri 4 597. 2.
ledes Vicarii Prxfeli Pranorio Italia i ibid. .
asdes S. Sufanna; conlecrata . 599.
ejus
Slavi a Gothis differunt . 143. I. nugrationes
Romana; ecclefia? conditor Conlantinus Ma
Slavorum multa: in Dalmatiam . Ibid. Slavi
gnus 601. 1. Statio S. Sulann ad duas do*
Gothis in Dalmatia numero & viribus mos , live inter duas lauros ibid. decriptio
Valuerunt 4 143. 2. Slavorum numerus auctus
lepulcri , ubi nunc cndita S. Sufanna. 602.
cum effet in lllyrico, vocabulo Gothico aboi* titulo S. Sulannae Presbyter Cardinalis
lito, Reges, & regnum a Slavis denominnri
prpofitus. 603. . & tituls iriterdum etiam
ccepit ; 206. a. in Miriam effufi . 285. 1. Caab S. Gabinio cognominatus . ibid. titulus
gano Avarum rgi veigales. tbid. longe difSS. Sufanna; Sc Caii poftea in duos divifus .
terunt a Gthis 308. I. vetigales Hunnorum,
ibid, Statio ad S. Sufannam perantiqua .
led duce Samone le in liberuiem vmdicant4
603. 2. cujus auor S* Cajus fuiffe perhibetur. ibid. olim communis erat etiam templo
309. 2. Samo primus Rex Slavorum & Sla
vi cx veftigalibus locii Avarum. 310. it SlaS Caii 4 ibid. propterea dia ad duas domos .
Vonica gens longe lateque diffufa i 312. iiSla*
604. i. Sergius Papa dem S. Sulanna donis
Vi ocii Abarum in expeduione Dalmtica ,
praediifque hxuplctavu . ibid. Hadrianus Pa*
& everfone Salonz ab occa.u finmmi erant
pa templum bafilicae S. Sulanna; refecit . ibid,
Avaribus, & Noricum incolebant. Pannonia
a. Leo III. bafilicam collabentem relbiuit,
& plurimis ornamentis auxit . ibid. eadem
Savia pft Abares exaos oecupata fuit a
bafilica rexdificata & ornata ab Hadriano 4
Chrobatis Slavis , & Sdavonia denominate.
ibid. Inlcriptio in abfidc ineifa . 60$. 1. Ba
ibid, Slavi Prajvalitani um Serblis advens
iilica abfoiuta & dedicata ineunte faeculo no*
junguntufj & utrique Regem appellant Ducem
ii. ibid, qua; de reaedificata ornataque Bafi
Serbiorum . 318.2. duplex eries Regum iri
regione Prasvalitana ; neque Diocleasj netjuc
lica S. Sulannas Ciacconius Leoni IV. attribuit,
Marulus alteram ab altera diftinxit. 31 9. 1.
ad Leonem III. referenda funt. ibid, eadem
balilica a Sixto IV\ feftaurata . ibid. .
conciliatur cum Porphyrogenito Hiftoria DioSixtus Vi apud S. Sufannam condidit cceno
cletatla. ibid. 2. Slavi in Italiam infefti ve*
bium facrarum Virginum quibus bafilica;
niunt. 324. i. caeduntur a Rodoaldo. 325. t.
Sfovini czfis Romanis Illyricum populantur, e
curam demandavit . ibid. Camilla Peretti
Dalmatia exai dein clade ingenii afficiunSixti foror ibidem exftruxit altare S> Lauren
tur. 204. 2i Illyricum & Thraciam vaitant.
tti . . I. Aqua telix ab eodem Sixto V.
in urbem deduca prope Bafilicam S. Sulanna .
235.2. a Prifco vii.
137.2.
iSolitudines inlularura Dalmatia idem lune
ibid. dementis VIH. in dem S. Sulanna;
monafteria.
50. .
pietas . ibid. Hieronymi Cardinalis Ruiticuccii liberalitas in ornanda bafilica S. Sufanna; .
Spama eadem Iberio provincia Alia:. 42. 1.
Statio quid fu? 562. 1. Stationes alix extraor
ibid, vetus in abfide S. Sufanna; iconogra
dinaria;, alia; annus & ordinaria;, ibtd. Sta
phia. 607. 1. & ejufdem deferiptio . ibid.
tio ad S. Caii & S. Sulannae antiquiffma
ibid,
itephanus Ep.Salonitanus a Dionyfio Exiguo
lauda tus. 158. 1. Caones colligendi , lat*
eque vertendi auftor fuit Dionyfio . ibid. 2.
Sttlicbo ab Arcadio hoRis Imperii judicatus .
Tmpla Sc altaria a fundatoribus dotnnda
4? 2...
effe. 169. i. Templum Chriftianoruni ab
Stndn patria D. Hierbnymi ever la kquando
Ethnicis Nicomcdix everlum .
385.1.
Svabin non dem ac Savia.
182.2. Terminales dies unde dii , & ad quofnam dies
Svcvi Dalmatiam populantur . ii. t. Svevoreferendi .
446. 1.
rum fedes antiqua; Svevia hodierna , ejuf- Tbejas Gothorum rex a Narfete vius, & ocque fines . ibid. Suevi in Pannonia Savia .
cifuSk
20 f.t.
A Dalmtica vaatione redeuntes ab Oftro* Tbeodatut Gothorum rex Amalafuntham in*
terimit, & nequidquam ab Juftiniano pa
gothis caefi , ibid. . iterum tertio ab
cem expofeit . 178. i. Italiam omnem ultro
trogothis vii . 1 1 ik i a Theodomiro ma*
Juftiniano offert . ibid. 2. promiffa facer regna clade affei.
113. 1 .
'S1. Sufanna^ ejus Aa a quo defcripta? 574. 1.
cufat. 179. 1. intetficitur a Vitige. 182. a.
horum Aorum auoritas. 575. 1. quae ob- Theodebertus Francorum rex bis feedifragus
jecerit his Aclis Baluzius . 575. I. Qua CuGothos Romanofque inopinato aggreffus utrofperus . ibid. . quae Tillemontius . 576. 1.
que vincic.
83. 2
Tbeode*

NDEX
Tbeodelitida Langobardorum regina Eccleiae re*
conciliata i
284. 1
Tbeodemirus Svevos de improvifo adortus ma
gna clade afficit.
nj< t*
Tbeodoretus fautor Neorii . 93. I. ut alios
Metropolitas, fie Joannem Salonitanum litteris tentare aggreditur * ibid, ejus litteris
hqcrefis Neftoriana in Hiipaniis difleminata .
ibid. 2.
Tbeodoricus Theodimiri filius cum ageret an
num 18. Sarmatas C3dit, Singidunum eifdem
eripit. 113. i. i. Zenoni operam navat con
tra Leontium ijl i a quo regno Italia donatur. ibid. Odoacrem tertio praelio vitum
Ravenna; obfidet & interficit 4 133. I. prim um Italia m deinde Dalmatian! adeptus
ibid. 2. Pahboniam ad regnum Dalmatiae
adjunxit. 138. i; 142.2. ejus victoria, & Norico potituri ibid. 2. Monomthiam lutulit,
& Catholicis favet. 1 39. 1. Francos cxdh , &
Gundubaldum regem Burgundionum . 149. 2.
, ejus cura* ad claflem navalem adornandam .
jo. I. Catholicos vexat. 157 2. ejus inte
rims
ibid. Ii
Theodorus P. Montheiits mnes , & hominatim Paullum & Pyrrhum damnavit.
325.2.
Theodorus Cafarienfis Ep. & Juftinianus Poncificiam legem filentii violant, alter libro, alter
edifto adverius Capitula evulgato ; Theo
dorus anathemate percellitr a Vigilio
. 197. 2.
Yheodous Imp. ab Acholio Ep. Thealon. bai
ptizatur. 40. 2. Ejus lex apprime catholica.
41. I. Arianes perfequitur. 44. 2. Maximo
tyranno vilo Valeritinianum in Imperium
reftitutt .
in Theffalohicenfes faevit . 45.
I. obit . 46. i. Ecclefiam Illyricam a Patriarchatu Romano avellere conatus . 82. 1.
obit .
100. 2.
Tbeodote cum duobus filiis martyrium Nicaeas
paffa .
431. ii
Ttllemontius Aa S. Sufannae carpens refellitun
579. 2. 580. i. a, {81. Ii "
Timotheus .Kluru's Ecclefiam Alexand'rinam tur
bar. '
108. 2.
Titulas Ecclefiaticus quid fit . 165. 1. 562. 1.
. 2. unus idemque titulus templo SS. Caii
& Sufannae impofitus deinde fuus cuique. 56.
, 605. 1. 1. Ecclefia cur antiquits tituliappellari folerent. 603. i. titulus erat crux
impofita atdibus conicratis. ibid. titulis adjetum cognomen, & huifee titulis Cardina
les praepti & affixi .
ibid.
Totila duplex; aliter fiater Oftrylli , & pa
rens akerius Totilaj regis Gothorum in lealia. 147. i. priori regio Sc civitas Tarvilii
conceffa . 146. . Totilas junior natus Tarvif.
.
147. >.
Totilas junior Gothorum rex profpere cum Ro
manis bellum gerit. 184. 2. Romam capit .
203. i. iterum Romam obfidet & capit . 204.
i. relicta Sicilia exercitum in Italiam revexit. ibid. 2. vitus a Narfete , & a milite
gregario caefus .
205.2.
Traditio vetus Sc communis quanti facienda fit.
489. 2.
Tribunitia poteas Gaefaribus 2 Dibcletino pritnum collata .
375.

R E R U M,

633

Valens Imp. catholicam ad Orientales Epi

llolam feribere non potuit poil an. 366..
& titulus ejus epiftolae vitiatus . 29. I. Ca
tholicos vexat , Epilcopos pradertim & Monachos . 39. . a Gothis caefus , & fagitta
confixus. 40.1. Valentis expeditiones adverfus Vitegothos.
6.2.
Valens Murfae , & Urfacius Singiduni Epilcopi
diieipuli Arii i 6. i. Arianam hxrefim late
propaganc . ibid. 2. Valens federn Aquile*
jcnlem invadit. ibid. Valens & Urfacius pnitentes a Concilio Mediolanenfi in gratiam
reeepti , item a Julio Pontfice in Synodo
Romano, revocant calumnias fallo iliacas Athnafio. 16. i. in haerefim relabuntur. 18.2.
Valentiiiianus Illyricus Imperator Valcntem fratrem imperii cortfortem adlcivit , & alter
Conitantinopoli , alter Mediolani fedemfuam
conftituerunt .
25. t.
Valentinianus II. Arianis favet, Ambrofio infeftuSi 44.2. reftitmus in Imperium a Theodofio. ibid, ab Arbogale (Irangulatus . 45.2.
Valentinianus Caslar cum Placulia mat re Salonam venit .
82. 2.
Valeria gens Salonitana ex qua Diocletianus >
& Probus Imperaiores . 340. 1. Salonis cla
ra. 341. i. in quatuor familias divifa . ibid*
2. ante Diocletianum gens Valeria opibus &
honoribus florebat. 342.2* Valeria gens Ro
mana . 349-. J-, gens Valeria Salonitana Ro
mam commigravit .
356.2.
Valeria filia Diodetiani a Maximino male tra
ctate. 408.1. fuit Chriliana.
497. 1.
Vaadali gens Gothtca , e Scandinavia in oram
adverlam maris Balthici trajiciunt . 62. t.
vi&i a M. Aurelio , & ab Aureliano ultra
Danubium rcpulfi , veftigales Romanorum fa6ti, in Pannonia a Conftantiorecepti , Galliaminvaduiit, dcinde Hifpaniam occupant , demum in Africam trajiciunt , ubi regnum inftituunt.f^. 2. rerum potiuntur in Africa . 8?.i.
Venetite quomodo ort*.
loi. .
Vetranio in Pannonia Auguftus appellatus Im
peratoria infignia Conftantio fponte tradidit.
Veturius Chriftianorum hoftis acerrimus. 433.2.
Vigilius Papa vocatur CP. a Juftiniano ob controverfiam trium Capitulorum. 195. 2. ei
in Sicilia cOmmoranti trium Capitulorum cauflam commendant legati Ecclefiarum Sardidinias , & Africa*. 196.1. item Epifcopi Graerci, & Illyrici. ibid. CP. damnat Acephalos ,
Se piimum tria Capitula acriter dfendit .
ibid, deinde damnanda cenfuit, edito in earn
rem judicato. 196.2. quod judicatum Occi
dentales a Vigilio alienavit. ibid, calumniam
illatam fibi a defenforibus trium Capitulo
rum litteris dcpellit. 197. 1. judicatum a fe
falum repofcit, & recipit : Concilium Oecumenicum indicie , &utrique parti filentium
indicit, & male habetur a Jutiniano . 197.
2. fe recipit in Bafilicam S. Petri . ibid. denu
injurile habitus Chalcedonem trajecit. 198.
i. fcripta Epiftola ad univerfam Ecclefiam
CP. revertitur.- ibid, noluic intereTe Concilio
Oecumenico V. ediditque conlitutum. T98.24,
Coft-

64
I N E X
RE Rr U M.
Concili damnant! tria Capicula aTentitur , Ulpbila primus Gothorum lipifcojSus.
i4
caque damnt . 99. 1. alterum ejus confti- Vocabula cognationum & affinitatum varios hatutum . ibid. Vigilis ab omni levitatis &
bent fignificatus .
482. .& feqt
inconftantia* culpa alienus.
199.2. Vopifcus cum Agathia conciliatus.
367.2.
Vifitator . Poft Epifcopi obitum curam anima*
ruff ) & estera Pontificalia muera exequi
folebat vel Metropolita , vel aliquis cx provincialibus Epifcopis ad id deleclus , quern
fere vifitatorem appellabant.
128,2.
Yitiees, quem Gothi regem appellarunt, Theo- Zzjmus Papa ab Hefychio Salon, de facris;
datum interficit. 182.2. Francorum regesfi, ordinibus conferendis per litteras confulbi concilit , Sc Dalmatian recuperando; cu
tus ei'dem refpondet.
76. 2.78. 1.
ram Afinario & Uligifalo imponit . ibid. Ro* Zuanimirus rex Strblias pacem Chriftianis red
didit.
.
324. i.
mam oppugnat. 183. 1. a Belifario CP. captivus duftus.
184. i.

I N

IN

SEQUENTES

INSCRIPCIONES

S/ ;

DAlmatia utpote referta quondam coloniis Romanorum , fie plurima Romans Antiquitatis monumenta ciiamnum fervat, partim veterum sdificiorum femirutis
parietibus innexa , partim ubter ruinas urbium everfarum Jatcntia j vix ut
aliam regionem invenias , qua: hujufmodi rcrum vetuftarum copia magis abundet:
id quod , ut verbis utar joannis Lucii , Numerus pene infinitus columnarum lapidumque
fepulcbralium^ & varii generis marmorum per diverfa Dalmati* loca tranjportatorum , in
fer ipiionumque infignium fragmenta teflantur . Quocirca quemadmodum olim Dalmtica
ipfa regio ad perquirendum , & effodiendum aurum , cujus admodum ferax fuifle traditur, mortalium cupiditatem allicicbat, fic poftea ad indagandas , congerendafque, auro pretiofiores antique eruditionis opes, quarum ditiffima eft, litteratorum hominum
ftudia excitavit . Hinc habuit Janus Gruterus, unde ornaret , augeretquc ingens illud
volumen nfeript. vet. hinc Joannes Lucius, unde integrum libellurn Infcript. Dalmati<carum conficeret; hinc Marcus Marulus Patricius Spalatenfis, Valerius a Ponte Archidiaconus Ecclefia: Jadertina: , Simeon Gliubavatius Patricius itidem Spalatenfis, & alii
plures nacYi funt Romanarum inferiptionum vim fane maximam , quas in fuos Codi
ces manufcriptos retulerunt; & ex his bene multas fax Colle&ioni Joannes Lucius in
feruit . Hoc prxclaro ftudio incenfus Pacificus Bizza rchiepifcopus Spalatenfis, quamquam plurimis , & graviifimis Ecclefiaftici- regiminis curis ita diftineatur , ut ad alia
incumbere integrum ei non fit , cur tarnen aliquid operseque ad inveftigandas , &
colligendas hujufmodi erudite antiquitatis reliquias derivandurn cenfuit; & cum Dicecefitn fuam ftatis temporibus ritu Epifcopali luftraret, quidquid otii a Pontifiais funionibus nancifci poterat , in hanc pulcherrimam inveftigationem impender confuevit. Ac fumptu quidem fuo, adhibita vero etiam opera Hieronymi Bernardi viri clarifiimi, & Canonici Spalatenfis, quem Apoftlica; peragrationis comitem , & adjutorem adfeivit, letiflimam veterum monmentorm fupelletilem fibi comparavit . Ex
hac autem lapidum , & inferiptionum copia tabulas marmreas omnino ad duas , &
fexaginta, Romanis litteris incifas felegit, quibus rete atque ord in e difpofitis Atrium
Paiatii Archiepifcopalis ornavit . Opus fane -egregium , eruditos iluc adeuntium oculos , animofque mirifice obledtans, & plane dignum tiibus Pontificiis , qua non- folum fan&itatis, fed etiam dotrinas , Sc fapeati* domicilia efie debent. Has vero inferiptiones, & alias prasterea multas, ex variis Oatmatiae Iocis diligenti inquifitione ,
nec parva impenfa congeftas, juffit'b Hieronymo Bernardo fupra laudato , hujufquc
gloriofi operis conforte, quam aecuratifiime rranferibi , atque Patavium ad me tranfmitti; ut Ii quse vei ufui, vel ornamento efe pofent Hiitoria; lllyrica;, eas huic To
mo infertas, five adjeclas evulgarem. Incredibile enim dilu eft, quam afiidue fapientiffimus Praful , ac toto animo de adjumentis Se incrementis hujus Hiftoria cogitet ,
nullis parcens eque fumptibus , neque incommodis : ut estera filentio praeteream >
vel illud argumento eft, quod mihi ftudiorum meorum adjutorem ac focium adjungendum curavit ; ScCollegio noftro Patavino , ne is oneri effet, annuam penfionem in
ejufdem alimenta decrevit. Porro ut ejus voluntati obfequerer , ac defiderio fatisfacerem , in extrenao hoc volumine leloribus exhibere ftatui fpeeimen aliquod Inferi
ptionum Dalmaticarum ; quas rogatu meo Francifcus Antonius Zacharias Presbyter noftne
Societatis ad id, quo quasque pertinent, apte congruenterque in clafes diribuit, &
dotis interpretationibus atque animadverfionibus illuftravit. Has ipfas, & alias longe
plurimas , quse vel apud feriptores edits jam extant, vel nondum in lcem publicam
prodicrunt, fcorfum ab Hiftoria lllyrica in unum omnes volumen colleclas diu defiderari non patiemur . Nunc quidem his contenti erimus, has edemus, has vulgabimus.
De Colle&ione , & copia marmorum Dalmaticorum ab fe adornara, & in aedibus
Archiepifcopalibus expofita, cum ad Bcnedictum XIV. fcripfiifet Archiepifcopus Spa-,
latenfis, mifiifetque aliquot exempla inferiptionum indidem fumpta; Pontifex doclifiimus ea re admodum delegatus, ut oftenderet quanti faceret , quantoque opere illius
folertiam, & induftriam probaret, unam ex hifee Infcriptionibus tanto honore dignatus
eft, ut earn brevi quidem, fed perfpicua , & dilucida, dora vero in primis , Be eru
dita Interpretation explanar; tum fubjecit preclara qudam ad eundem Archiepifcopum

\
pum, a quo de rebus hujufcemodi confultus fuerat, refponfa; in quibus illud eft muK
to praftantiffirriuifi , c talis tantique Pontificis fapientia dignum
plurimi fcilicet fieri
deber quidquid veteYurn Infcriptionum , lapidum , fignortm, quamvis mutilunij & Vetuftate exefum inveniri poffit, quod ad Hifloriam Ecclefiafticam illuftrandam aliquid adjumenti aiferat . Ponficiam Interpretationen! vehementer ego admiratus cum lTem,
quod maxime optabam, id mihi, qua? eft maximi hujus Ecclelis Principis facilitas , &
indulgehtia, conceifim eile immortaliter gaudeo, & Hiftoria lllyricae maximopere gratulor, quod huic fecundo Tomo tam lluftre eruditionis , & doftrins monumentum iririectCre, &hic fubjicere iiceat ^ unde pretium , quod per fe nullum habet, omniaeftimatine majus 5 & fplendorem cximium , & decus > & praifidium prorfus fingulare cquirat .

HIC REQilSCET IN PAC

ANNOS NOVEM ET SEP

AVO SVO

DECBMBR. D. D. NN. TH . . . .

&

C1DO

T DEPOSI

VALENT1N1A

Dalle parole, ehe leggon nella lferizkme trafmefia da Spalato : HlC RE- *t
QV1SCET, pro Reqmejat, in PAG.... e DEPOS . non pu dubitarfi , ch'ella S
non fia Criftiana
Non puo pero credefi^ eh ella fia di Martire ; prima, perch in tempo di
Teodofio II. e di Valentiniano ill. lmperatori, n 1 Italia, n per illirico *l
( quamunque vi foTe qualche reliquia di Gentilefimo, e degli Ariani ) vi fu for-
male perfeeuzione ; e nell'anno di Crifto 425. fu fojamente mandato da Teodo- *S
fio lb in Salona Ardaburio , affinch di l paflafe in Italia contro il Tiranno ?
Giovanni da cui, a cagione della tempefta di mare} fu fatto prigiorte, e tenu- *!
to in Ravenna.
f
In fecondo luogo non puo eifere di Martire , pofciach con efa lapida o fe- *>
polcro non v' ftato trovato alcuno de'contiafegni di martirio , che fono il vafo \
almeno tinto di fangue, o la Palma.
*
La fconda linea della Ifcrizione dic > ANNOS NOVEM ET SEP. . . ed
confecutiva della linea fuperiore mancante del nome , e della parola VlXlT : e *!
le lettere SbP. forfe indicano Septuaginta novem , proporzionata all' cfpreffiva
fufeguente AVO sUQ. Dopo la parola DhPOS. fenza dubbio v'erano o le Ca- *j
lende^ o le Non, o gli <di di Dicernbre.
\
Nella 4. e 5. linea debbonfi leggere: D.D. N. N. Dominis noris T&EODO- *
SIO II. & PLA< IDO VALENTINIANO III. Placido Valentiniano fu figliuolo g
di Galla Placidia Augufta^ forel a di Onorio Imperatore , e moglie di Coftanzo *j
Cefare $ e da Teodofio fu afunto per Collega nell' Imperio anno 425 , nel
quai anno ambidue furono Confoli , e refero infierne il principato fino all' anno *!
450 ; dopo mono Teodofio reft Valentiniano. Non efendovi per nella la-
pida il Confolato, non pu indovinarfi, fe la lapida fpetti al predetto anno 425. *
o pure agli lufeguenti .
W
Quanto alia Iftruzione, che fi defidera nella lettra, per poterfi regolare nele %
oCcafioni di rinvenirfi alcun Corpo di qualehe Martire , potra fervire di molto
lume l'Opra de* Cimiterj del Cannico Marc' Antonio Boldetti , in cui minuta- *
mente fi fpiegato quanto a tale materia appartiene .
|
Circa pofcia ad altri monumenti , che vagliano ad illuftrare l'cclefiaftica fto- 5]
ria , dee frfi conto di qualunque Ifcrizione , o lapida , anche mutila , o antica W
pittura, che fi ritrovi.
*j
Nell'akro foglio ove fono delinear i i due baffi rilievi , il primo rafembra ef-

MAR-

MARMORA

SALONITANA

FRANCISCO

ANTONIO

SOCIETATIS

IN

AC

ORD1NEM

BREVIBUS

ZACHARIA

]ESU

DIGEST

A,

OBSERVATION1BUS

INLUSTRATA.

ILLVSTRISS. MARCHIONI. SCIPIONI. MAFFEIO

LATINIS. GRAECIS. HEBRAICIS. LITTERIS AP
PRIME DOCTO. POETAE CELEBERRIMO. EXIMIO
PHILOSOPHO. EDITIS. LIBRIS. MVSEO LAPIDARIO
INSTRVCTO. PRETIOSIS CODICIBVS. E. SORDIDO. PVL
VERE. FORTVNATE. ERVTIS. RECENSIS. DIVVLGATIS
DE. PATRIA. OPTIME. MERITO. ANTIQVITATVM
ROMANARUM. GRAECARUM. HETRVSCARVM. EXPLA
NATORI FELICISSIMO. CL. DIPLOMATICAE ARTIS
AMPLIFICATORI. CHRISTIANORUM . DOGMATVM AD
VERS VS. PHOTIANOS. LVTHERIANOS. SOCINIANOS
STRENVO. VINDICI. INVICTO. IANSENIANI. ERRORIS
PROFLIGATORI. VIRO. SVPRA. OMNEM. INVIDIAM
LAVDATISSIMO. ITALIAE. LITTERARIAE. REIP.
SECVLI. NOSTRI. ORNAMENTO
MARMORA. HAEC. SALONITANA
FRANCISCVS . ANTONIVS . ZACHARIAS
SOC. IESV
D. D.
KALENDIS. IAN VARUS. A. P. C. N. CIDIDCCLII.

MAR

' 4

t,

.1,

; " 1 . " ' 't

l- "
r .. "...

- :
r . ;V i

NON heic ego de veterum Jnfcriptipnum pra;ftafltia di/feram

eque quan-r

tura ill is debcamus, qui fingularium urbium 0 aut regiopis unius fcriptps
lapides, divulgandos fufcipiunt, multa praefabor. Nam illa jufti yoluminjs
jnateries eft, quam ut eruditiflirais viri quibufdam fuit , ita
nobis m animo
'ej(t aliquando pertraUre ; hoc adpo per fe e darum eft , atque perfpicuum , ut
jpteeffe fit illud aut ratipnibus, aut exemplis confirmare, Enimvero quam ni
hil anpquitatis ftudiofis pptabilius fit, quam fi qui? in unum tandem corpus In
fcriptiones quotquot ubique exftant adeurate redjgat , neque fieri poffit .( quod ta
rnen fieri ad hujus colleftionis 4iligentjam , praeftantiam , dignitatem maxime.oporeret ) ut marmora ipfa in tarn djffitjs loci? conftifut* tantj mojitor pperis con
fit unus , atque deferibat; s certe, qui urbjs, auf regionis cujufpiam lapides
dum fedujo frutantur , atque divulgant , expetjtam aejeo , neepflariam illam
pmnium Infcriptionum cpjle&ionem , fed magnis implicatam difficultatibus expediunt, maximam a nobis deberi gratiam inficiabitur nemo, pa de cauTa horranfe maxime dp^lTimo Pra;fule Pompejo ompagnorio , nimos etiam addente amir
(ciflimo Oliverio , qui han Spartam quo4 ad Patria; fuae Pifaurenfis marmpra
pefSjtat , tanta fui nominis cpmmendatione ornavit , Auximates Jnfcriptiones adr
grefus tueram colligere, atque obfervationibus meis ubi fujfet neceTe explicare.
Hace molientem ad aliud opus plane fimile, fed quod fufcipi a me umquam de
ber , ne cogtaffem quidem , vocat me docbs Illyrici Sacri editor P. Daniel
Tarlatus. Nm & plures habere Spalatp mjflas veterum Salonarum , earumque agrj
Infcriptiones feribit ad mej optare autem fe addit perhumaniter , ut, fi per ternr
pus, meaque ftudia lieret , eas ipfe in prdinem digererem , atque illuftrarem,
parui ftatim , ut equidem debueram, prasclaro Societati* npftrs? Viro, cujus in
tanta monumentorum inopia conatus probavi femper , ac porro prpbabo ; quumque quae Canonicus Hieronymus Bernardus Spaiatenfis Salonitanarum Infcriptio
num exempla humanitate fmma ad ipfum miferat , ab eo adcepiflem , ^jmiffi$
tantifper Auximatibus Lapidibus, ad Delmaticos tranfii. Illud autem primum a
me fieri deber intellexi , ut qui ineditj adrjuc eflent , qui contra lucem vidrffent, invftigarem . Gruterii, Gudii , Reineii , Fabretti Muratorii col lecciones
pvolvi feduloj yriaci quoque Apconitani Epigrammata excuifi, Rom perquam
vitioe edita , ut non immerito queruntur Hollanli aucTores Mifccllanearum Obfer riticarum Novarum ( Totp. 4, />, *i8. ) qui tarnen ( detur en i m veritati
brevis digreTip ) aliis in locis non debuiffent lariifimo Vko Compagnonio vitio verter , qua; inemendata in Muratoria.no Thefauro reperrunt ex Barberinjs
Cyriaci fhedis ab eo ad Muratorium miifis , qqal ille noh qua in ichedis fegebat , fed conjecturas fuas debuiifet cum Muratorio communicare , Sponium fruftra quaefivi , ne nii priores tres Mifctfknee cruditt Antiquitatis ihpnes ab humaniflinao Antonio Francifo Gorio mutuari potui. Quamobrem fortaffe alias Sponius. reitabit Salonitanas Infcriptiones , quas hei ego velut inditas exhibeo.
Fortaffe ctiam in ipfis illis, quas antea memorabam, olleitionibiK exftabunt aliquap, quae feftiiianti exciderunt invifaj. Nam i quem nuper a me appellatus Clariifimus orius Ponianas Infcriptiones in vulgus emittens , Urbium , locorumque, ubi illas Donius aut exfripiit, aut efe intellexerat, utilifimo labore confecit , Indicem Lapidum quoque editores ceteri addidiflent colletionibus , facilJimum tum mihi fuiTet Salonitanas, Epigraphes ipvenire , cumque adceptis exemplis editas contendere 5 fed in tanta Infcriptionum tot pragrandibus volumi-nibus
comprehenfarun\ mu.ititudine quam id difficile ! quam tcdii plenum , tque perculi, ut vel dirkjeniffimum aliqua efFugiant. Dum vro Spalatenfia exempla cum
ditis liMs coprro, iljud, etiam e re plurimum efe vifum eft , ut quas in iis
non inveniflem Salonitanas Infcriptiones, ab aliis tarnen divulgaras, illas quoque
colligerem , iterym una fimul profrendas ; fe enim Salonitanorum marmorum
corpus proditurum videbam nou contemnendum , opufque meum multo magis proa

batum

"5 I

O.

bat.um iri Lapidarias rei cukoribus, qui idem Margarinium in Infcriptionibus Bacz S. Paulli, Malvafiam in Marmoribus Felfmeis, Oliverium in Piiaurenfibus
c'olligendis prxftitifle norunt, nec ea fol um , quae ipii invenerant nondum divulgata j fed quae ab aliis jam lucj donata fuerant Monumenta in fuos quoque li
bros retuliffe. Sed quum numerus Salonitanorum marmorum his adceffionibus au&\w etiam, quam initio putaveram , effectue fit, ilia in certas clTes partid libuit; turn figlas explanavi, obfervationibus , quoad fieri potuit, brevibus, ac neceffarirs ( nec enim illos ferre poTum prdigos chartac , bonarum horarum
confumptores , qui quicqid norunt, feu tri tum fit, vulgare, feu peregrinum,
& naudtum , nulla inftituti fui ratione habita , proferre geftiunt ) Infcriptiones
noftras identidem infperfi , Indices demum , ut equidem fpero, non inutiles , ex
tremo operi adjeci. Hace mea funt. Cujufmodi illa fuerint, quas Spalaro perlata
ad nos funts, nunc edilero. Atque ea quidem duplicis veluti generis funt: chartarum plagulae aliqua disjunebe inter fefe , & libellus . Schedac ( fie enim illas
deinceps appellabo ) Infcriptiones continent non multas , fed diligenter exaratas.
Multo uberiorem Lapklum copiam exhibet Libellus, at plurimi funt paru m apte
decripti. eque id miror . Nam- Vid etiam do&ifimi , iiqu in hac tudiorum.
ratione exercitatifllmi in deferibendis marmoribus, vel prasconceptis opinionibus
fuis , vel charafteris forma admodum letu dificili , vel temporis injuria , quas
litterulas mifere obtrivit, faepe falluntur , nifi fecundo, ac tertio fingulos apices
perferutentur . Doleo tarnen id contigife , inde enim non parum operj decedit
utiltatis. Omnes tarnen, quoad licuit, emendare conatus fum ; utinam Fliciter
Verum etfi aliqua ex his marmoribus non admodum recle exarata funt, mu/tum
debebunt certe Lectores mei Canonici Bernardi conatibus , ex quibus de muro
totum hoc , quicquid futurum eft, opus proficifeitur .

'1

'MAR-

MARMORA

ALONIT

AN

II .

CL ASSIS PRIMA.
;

tx MS. lib. Spal. 198.

T I V A.
I. . M.
MAVRILIVS .CL. F. CLEMENS
CL. NEPOS . EPICARMVS . VELLIVS
MAX. F. DECVR. L. CN. F. EDITVVS
ARAM. L. P. C. DD.

iEjc MS. Spalatenfi libello n. 4.

I. O. M.
O^ RAONIVS.
. . DDORVS. EX
VOTO. POSUIT
fie
LIBES, MERITO
. IDVS. MAJAS
PROMIANO. ET
BRADVA . COSS.
Lapidem hune Jovi Optimo Maximo pofitum
ediderunt Gruterus XVI. 9. qui illum Spoleti
perperam collocat, Johannes Lucius , 8c Muratorius XLiy. I. Exftare nunc dicitur in
sedibus quondam Nicolai Papalis nobilis Spalatenfis. MS, exemplum , ex quo illud npviilimus
omnium adfero , corruptum eft in tertia , ac
penltima linea 5 ibi enim legendum omnino ,
ut ex Codice MS. Maruli Lucius edidit , Diodoras , heic Vero \Aptoniano , nt habet Muratorius . Aprqnianus enim, non Promianus Braduae
collega fuit in Confulatu anno Chriftianae
XCI. ad quern fpeftat inferiptio.
L

"

. .

..

In Atrio ^rchiepifcopalis Talatii Spalati ex

rMinis Salonarum . Lib. MS. Spa l. 101.
I. . .
SAKRUM
L. EGATIVS. L. F.
KN. NEP. KN. PRONEP.
TRO. KLEMENS
DEKVRIO. AVGVS

Heic turbata; omnes Lapidum leges . 0- T^er

pos , & Max. F. poft cognomen pofitum , gen<tis homen omiflum poft praeno.men Lucii: quid
hae ? Spurianc inferiptio ? an quod facilius crea
do indiligenter deferipta ? Dum doftior aliquis
rnrmor infpiciat , defcribatque , fub initium le
ge , Marcus \Aurelius Siglas atitm L. . .
DD. interpretare locus publice conceffis Decteto
Decurionum .
.

?vf :

Ex audio V III, ..
IOVI. OPTIMO. MAXIMO.
VICTORI SACRVM
A. VOLVMNlVS. A. F. QVIRINA
EXPECTATVS . SALONA. MARTIA.JVLIA
DECVRIO. COL. I1111I VIR
V. S. L. M.
Aulus Volumnius Expeflatus infra recurret in
Militaribus. Num hic Decurio Colonia , Svir,
qui Jovi Optimo Maxima Viblori Votum folvit
libens mrito ? Salona Martia Julia in aliis La
pidibus dicitur, & in nummo Claudii apud Golzium, COL. IVL. SALONA . Inferiptio alia
IOVI VICTORI dedicata a Muratorio deferibitur ( pag. xi. . )
V.
Ex Sponie SeQ. . a. 1,

Et hic lapis editus eft a Muratorio (III. 10.)

VIBIVS. PIVS. DEO
qui L. EGNATIUS legit , & littera effert
SOLI. INVICTO. ARAM
quaecumque heic nomina littera conferipta
DEDICO. VT. SIS. MIHI
funt ; legit idem Muratorius Decurio , mingar ;
PROPITIVS. MILITIBVS
at Decuriones ^iugui , nempe Palatii Caefaris,
ceNtvrionibvsqve MEIS
ex lapidibus noti lunt , Decuriones jugurum nufquam inveni . Decurio autem , Augur . fi refto
Legatus erat , inquit Clariflimus Philippus a
cafu intelligas , in graviores impingas difficulta- Turre (de Mitbra cap. ult. pag. 338.) vd Trites . Dierem Lucium Egr.atium Lucii filium Cnei bunus alicujus Legionis in Dalmatia degentis hic
Hepotem Cnei Tronepotem Tromentina , fei licet Vibius , atque Inviclum ea Ejligione bellicis rebus
ex Tribu Tromentina , Cltmentem , qui Jovi 0- ' putebat , qua adfeeli Imperatores aliqui
ptimo Maximo lapidem inlcripfit, fuifle Decurio- numifmata pereuffere INVICTO & SOLI. COnem lAugufti ; fed Decuriones ejufmodi Liberti MITI . Cur autm invictus Sol ? Confulefis 4
fuere , quas Egnatius hic non yidetur fuifle . eumdem a Turre (cap. 11. pag. ijp.)
Fuerit igitur potius Decurio Auguftalis . Decu
riones, & Auguftales faepc in lapidibus conjunguntur .

VI.

 i
MARMORA

VL
x '

Montium cuflos y nemorumque Virgo '. Hoy.

( Od. 1. . )
Quare apud (Giuterura ( XLL 8. ) Gudiura
( XXIX. 2. & 4. ) Moratorium (XXXVI. y. )
t^emorenfts dicitur in Lapidityus .
,

PIANAE. LNVICTAE. LVCINAE.

D D -\
Q-RTIYS C^FIJ.. QyiRlN. CVPIDVS
- VI R. CAPITAL. COL. IVL. M ART.
SALpNAE.ET, t. VELLiyS SERA
TiyS . QyiR - A VCTVS '. IUI. VJR 1
OyiNOyENI^ . SIGN. AEN. P. C.
Signum poni cura.ru.nt. Hujus Q. Ortii
fientio in hone/ta vfiilone, quam in Militanas prqferemus. En iterum Salona Colonia Julia
Martia . Triumviri Capitales ii erara , qui ca
pitales infimae plebis cauflas cognofcebant . De
Romanis ejufmodi Triumviris Confule Pitifcumj
ajtarum urbjum, qua? Romanos Magiftrarus ambitiofe semulabantur , ut notu/n eft eruditis om
nibus , Triumviros capitales fervarunt nobis infcriptiones yetufl* . Triumvirupt apitalent Ticino fiabemus in Lapide , quem refert Muratoyjus ( fag. MCX1X. 4. ) Ex duabus hifce irifcriptionibus difcimus , Salonam Quirins Tribu
adcriptam fuiTe . Quid fignum a ftatua diffrt ,
nott um ab' Oliverio in fuis ad marmora Pifaufenfia egregiis animad verionibus (pag. .) '

Z
.

VIII.
Ex MS. Spalatenfi Libella.
LIBERO. PATRI. S.
Lege Sacrum . Bacchura heje deflgnari pervulr
gatum cit.
EX Muratorio XLL 8.
LIBERO. AVG. SACRVM.
! L. AVEVSTVS L. F.
SER. CELER. AED. IIVIR
AEDEM D. $/ P.
Lucius hie vfufuius Lucji filius Celty Miilis
Pu'umyir ,qui Libero juguflo ( Augufti n'omen plerifque gentium Dijs commune ) Adcm de fun
ppfuit , vel de fua pecunia , t Sergia Tribu fuit,
non ergo Salonitanus ; Salonitanos enim vidi
mus in Quirina ccqfos fuiffe .

Ex Spalatenjibs Sebeis .

Ex Sckedis Spalatenfibus.

..IANE AVGUS
1 TE SILYESTRI
... IVSO POSV
IT SEPTIMYS
pro FiLfp svq

AEDEM...,
ET SILVANO
AVG.
SAC.
L. APROFENIV$
JRCITOR V.S,P.

Supple initio . Sufpi/or aufem in tertia linea legendum L. M. V. SO , nempe Li

ions Mrito Koto Soluto . Silvzftris cognonjen
lis Dianas cognominibus addendum , quae Gy~
aldus congeflit. Diana nempe'

Circitor cognomen hei eft Lucji Aprofeqnii

qui dem i?oo foluto , feu fujeeptq Pofuii
Merc. ut fufpicor , nam "Mercurius Silvano
juqgitur , etiam in M4rato"ana Infcriptipn
(LXXI. 3. ) & Silvano jfuguftis .

XI.
z> .

SALON

ix

Qui heic exhibetur Deus, Pan eft, ut acut rentnam illam Infcriptionem Clarifs. Gorio
aures, caprini pedes , fiitula feptem calamorum, divulgatam (T. 1. Infcript. Ant. Etrur. Urbium
quam finilra tenet , & reurvum pedum fatis p. ?88. )
oftendunt j haec enim Panis fymbola effe igno
SOZOMENETI. ALUMNAE
rt nemo . Vide Gyraldum ( Syntagm. XV. )
AVDIENTI
Cornua vel heic dfunt, vel parum apte effida
PATRONVS. FIDELIS.
funt . tarnen eminent in alia ejufdem Pa
Catechumena hase fuit , ut ^iudientis nomen
is tabula , cujus ectypen hei exhibemus. Ve- indicat ; de quo , deque Patrum fententiis fuper
natorem fuiiTe Panem feimus; heinc dubio pro- Catechumenorum fine baptifmo decedentium facul in utraque tabula canis venatius cum da- lute vide Chardonium in hiftoria Sacramentoma infculptus, atque in prima quidem , cujus rum T. I. noftrafque in ilium obfervationes e
a ( hx adnotavimus , canis damam infer Typographio Poletiano Venetiis brevi prodituquens .
ras cum Latina Gallics illius hiftoriae verfione .
poftiffimus Corfinius in fecunda e fex pereruXII.
In dibus quondam " Papalis JJobilis
ditis differtationibus , quas Notis Grxcorum
Spalatenfts ex MS. Libelle Spalatenfi
adjecit ( p. xxxm. ) exiftimat, OnefimenCatechumenam, cujus mentio in Muratoriano la
num. 6%.
pide p- 19 1 8. 9. ) revera fuifle Neophytam ,
CONSENTIO DEQRVM
etenim , inquit , fola quatuor annorum atas , quam
MARC. AN. A. SOZOMENE
IMPERIO FECIT
vixiffe illa in Epigraphe dicitur , pati vix pa
Gruterus banc edidit Infcriptionem (III. i. ) ierai , ut Oneftme Jacris myfleriis infirutla , fufciqui quam errat earn Spoleti ponens, tanto pro- piendique Baptifmatis cupida foret , adeoque re
pius veram lccHonem adtingit legens MARIAN. cepta jam phrafi Catechumena diceretur . CorA SQZOMENE , nempe Mariana 5 quis enirn finio laudato eamdem & ego in citatis ad Char
ignort in Lapidibs montra interpun&ionum donium notis fententiam lequutus fum . Verum
faepiime occurrere? Urfini Schedas habent Ma
re melius confiderata aliter omnino fentio; quis
rianus So^menus .... Imperio . L. M. ex voto enim credat , Neophytam Cateehumenam fuile
fee, Mariana haec So'fomene confentio Deorum , appellatam ? quum tanta horum graduum effet
content jentibus nempe Diis fecit, qui hocce dir in ecclefia diverfitas , ut nonnifi ab ineptiffimo
fticho comprehenduntur .
poflent confund . Fidelium autem infantes, qui
Juno Vefta, Minerva, Ceres, Diana, Venus, per tatem nee ludientes , Competentes eile
poterant, Catecbumeni tarnen dicebantur, quum
Mars ,
Mercurius, , Jovi , J^tptunus , Vulanus , Apollo. pro il lis vel Parentes, vel Patrini fponderent. AnConfer Mufeum Vtronenfe (pag.QCXXX VII.) tiquiimi ordines ad faciendum Catecbumenum
fc Mazochium (in Kal. Ntap. pag. 15$.) For
non pro adultis tantum erant, fed & pro parvumula imperio quid fignifiet , explicat Murato- lis , hique etiam antequam Baptifmo initiarenrius ( pag. IV. i . ) Confentium Deorum dictum tur, iifdem quibus ceteri Catecbumeni, ferutiheic vides nomine Lexiographis inaudito, vc- niis , aliifque exercitationibus probabantur .
luti Collegium quoddam Confentientium deorum . Quid ergo mirum , puellam annorum quatuor
Sozomenis vero amen in mentem revocat Flor Cateehumenam in fepulchrali titulo diftam fuif?
XIII.

MARMORA
PeDiisSyris adi commentarium JohahnisSel
deni . Siglas dnotant Tribum , quae fuerit ne
CluTfia, an Cluentia, ignorare re non difficilis
fateor .
XIIII.
EX Spalatenfi MS. Libello n, 82,
THOMAS VIBVRNVS
PRO VOTO PEDIT

XIII.
In aula demus q. J^kolai Vapalis T^pbilis
Spalatenfis ex MS. Spalatenfi
Libello n. 63.
DIS. SYRIS
C. ALBVCIVS
CU RESTITVTVS

XV,

Furias heic babes y quas qui Statuam pofuit 3

vici fui vindices e(Te voluit . Turpicula quoque
dirarum obnunciatione fui fepulcri violatores
deterret C. Caecilius Florus in Infcriptione ,
quam ex Fabretto ( Infer, dont. pag. 1 10, ) hue
traniftr0C. CAECILIVS. C.
ET. 3. L. FLORVS

VIXIT. ANNOS. XVI

ET. MESIBVS. VII. QVT
HIC. MIXERIT AVT '
CACAR IT. H ABE AT*
DEOS. SVPEROS ET
INFEROS. IRATQS

jCL ASSIS

II.

IMPERATORIA,

i-

gium Veneris aem frequentaret . Ohe , far eft.

Quam feite ! Quam docte ! Alia abrum Colle
gia putafne i Sponi , non frequentafle sedes Jovis , Saturni j ApoJlinis ? At nufquam invenies
Collegium Fabrum Joris 3 Saturni, ^pollinis &c.
Illud optime a Sponio dicbim, fpere hanc in
feriptionem ad Flavium Confiant ium Chlorum .

1.
Ex MS. Spahtenfi Libelle . 104.

.CLAUDIO DRUST. CA ESA RI

AUG. CER. M. PONTIF. MAX.
TRIB. OPE. XI. IMP. XIILII COS. V
PEFENSORI PATRI PATR I E P.P. ANTEJO LEG.
PROPRIA
Siquid umquam informe eorum , qui Lapides
defcrifyunt , imperitia peperit , ejufmodi certe
haec mifera inferiptioeft, digna csteroquj meliori fortuna . Medicm quoad licet manura infelieiffimae dabo. Lege ergo

III.
EX Muratorio pag. CCLXI.
CL. CONSTANTINO NOBI .
LISSIMO AC PRAESTANTIS
SIMO CAESARI
. .
FABRUM
. .
VENERIS
Hinc ea confirmantur , quae nuper diximus
de Sponiano Collegio Fabrum Veneris .

PLAIS
CLAVDIO DRVSI F. CAESARI
AVG. GERM. PONTIF. MAX.
TRIB. POT. XI. IMP. XXIII. COS. V.
CENSORI. PATRI PATRIAE PP.

JH.

DIGN1TATES, ET OFFICIA
JSIQBILIORA.

Cetera qui refingarn , non invenio . Annus

XL Tribunicia: Poteftatis Claudii anno Chrifti
LI. refpondet, quo etiam qujnftumCun'fuIatum
inierat . Imperatorem.XXIII. , atque adeo XXIV.
apud Goltzium in Tttefapro rei anpiquari* Chudium anno XI. Tribunicia! Poteftatis vocant infcriptiones , Tillemoptio teft ( T. I. Monum.
Imp. fag. 245. Ven. edit.) Eodem anno Tribu
nicia; poteftatis XI. Cenluram adhuc gercbat ab
anno Chrifti 47. quare in inferiptionibus Tibe
rio poft hunc annum pofitis Cenforis nomine
prarnotatur j atque adeo fi quid fapio , Cenfor
pft annum Chrifti LI, diftus invenitur : Cenfo?
ri enim omnino explicanda Sigla Ctn inMuratoriana inferiptione ( CCXXV. 7.) At quid rcliqua? Siglas PP. explicari facile pofTunt ///'f Tur
blius CfQrtais) Antejus LF. non E, nempe Lucii filins . Littera G, quae fequitur, cognominis,
quod diffrato marrnore defideratur , prima lit
tera eft: dceft qutem pranerea pecunia . Sed hxc
divinando. Difcant ij , qui inferiptiones ex Schedis, & MSS. Codicibus emittunt inlucem, qua:
monftra , atque antiquariorum tormenta hinc
farpe prodeant , mirepturque , qui fieri potuerit ,
ut Muratorio praftantiflmo viro ha?c exciderint
dia (X. Th. CXV. i.) nullum difrimenftatuo
inter epigrammata adhuc in vetuflis Lapidibus exiftentia , & qua in fuis libris yteres , aut in Sehe*
dis reentiores nobis fervarunt . Confer egregiam
in Mufeum Veronenfe praefationem pag. vin. 3
c IX.
n

i.
Ex Fginefio vi. 81.
T. RVBRIVS. T. L. PHILOMVS
lu. VIR
TESTAMENTO. FIERI. JVSSIT
SIBI. ET
BAVREAE X%: L. RVFAE
ET T. RVBRIO. T. F. ALBAE
Salonis hanc collocat Inferiptionem Reinefius, qua de caufla earn heip refero . Cetcrum
inter Epigrammata reperta a Cyriaco Anconitano ea quoque legitur num. 174. Tragurii
ponitur 5 praterea Cyriacus legit . Vir ,
feu Svir , non lui. yir , uti Rejnefius . De
more Reineius nomina refingi audater jubet. ,
ac legi Thilomufus in primo verfu , in quincho
Fjtbri y Albteo in fexto . Siglas IX. L. interpretatur idem Reinefius Duorum Titorum Liber}: quod non probo. Explico ; Duorum fextorum Liberta . Vides heic fpecimen barbaras illius licentiae, qua; in Latinas Incriptioncs He
teras Grzcas interdum intulit .
H.
Ex Muratorio dClxxx"iv, 6,
f. CAETENIUS AGATHIAS
V. F. S. ET CAETENNIAE,
P. L. VENVSIAE. ET. P.
CAETENNIO VENVSIQ
VI. VIR. FIL. IVS

Ex Spohio Mifc. erud. ant. S. \t. a, xi.

FL. CONSTANTI . NOBILISS1MO
AC BEATISSIMO CAESARI
COLL. FABRVM VENERIS
Sponiiis inferiptionem hanc dum reddidit ex
Marulli MS. , non animadvertit poft verba Coll.
Fabrum , feu Collegium Fabrum , alia in mar
more fuifle j quae vel negligentia, vel legendi
imperitia prtermiiTa erant in MS. illo Codice .
Quid enim quaefo Collegium Fabrum Veneris? At
hi , inquit Sponius, fie difti , quod eorum colle

Virus fecit ftbi ... T. Libert . f . Svira filio

ejus. Fortafle feribendum Venuft* , & Venuji ,
III.
Ex MS. Spalaten Libella . 88.
.
D: . M.
,
TVLLINA JANVARIA DEFVNCT.
ANNORVM XL. C. ALBVCIVS PVBH
VS SEX VIR AVGVSTAE CONlVGI
RARISSIMAE ET SIBI POSVIT
LOCVS- DATVS A. PL. SOMONTE
Han

xj

<

'M

R
M

Hanc Infcriprionem "mancam , c inemcndatam Schedis Mariangeli Accurfii dcdit Muratorjus ( pag. MXXX. 8. ) Nec tarnen correftifmum crecfideriro exemplum P. Danieli FarlatQ
tranfmiflum . Quid enim fit Sex Vir Augufla
non intelljgo. Ait quidem Muratrius Sabnam
heic denotan , quae in Ligorii nuramo apud
Spanhemium , & Harduinum dicitur COL.
CLAVDiA. AUGUSTA. PIA. VETER. SALONA. Sd ut demus Muratorio fiftitium non
efle hune nuraraum, de quo iidem ab eo cirati
audores Spanhemius , & Harduj'nus admodum
dubirant , vix induci poflum
ut putem Salonam heic ^iugufiam abfolute diftam fuifle , haud
adje&o Colonfa , jdve. genus aljo noniine . Qua-:
mobrem Albucium , fuifle Svir, ^fugual. five
Sevirum Auguftalem facile credo ; quemadmodum L.Varius Ver. y qqem memorac marmor mox
referendum . DefunSa dicitur Tullina , formur
la, quae Chriftianis familiaris fuit, fed in Slonitanis, aliifque Delmatia? Lapidibus ctiam Ethnicis ea longe ufitatiffma
ut mirer Cl. Muratorium Tragurienfe hoc marmor inrer Chriftiana recenfuiffe ( pa%. MD^CCLXXVI. 7. )
frtvniq
DEF. ANN. Hi. MENS. XI.
. AETENIANVS. ET VICTORINA
ALVMNI CARISSIMI
Nullum enim heic indicium , quo Fortunius
credatur fuiflTe Chriftianus , nifi Sigla defy qua:
defunum fignitkat; at hrc, ut dicebiam, for
mula apud Delmatas Ethnicis a:que atquc apud
nos Chriftianis Lapidibus communis fuit .
IV.
In Infula Uranixt vulgo Uragni^ Spalatenfis
ditionis 3 ex minis Saloriarum 3 Lib.
Ms. Spal. . i j. <& 107.
L. VARIVS L.L. VER.
In 1 1 1 VIR AVG
LIBiRTIS LIBERTABVSQ^
ER VM. H. M. SIVE SEPVLCRV . .
IN. FR. P. XX. IN. A. P. XX.
- L. Varius Lucii Libertus ( fortaile cognomine ) Vcrus Ssvir lAugualis. fuit . Penltima li
nea fuppkri fortafie pofit , additis confuetis
Siglis E. H. N. S. ut fendis fit, hoc monumentum
five fepulcrum extraneum heredem non fcquitur .
Quid extrema; linea? notis fignifiectur ', vulga^um eft : in fronte pedes xx. in agro pedes xx.
V.
Tragmentum ibidem ex ruinis Salonarum Lib.
1
Ms. Sp. . ra.
. .._MNA
Iiiiii VIR A
vxoRi. mi.
.:*

sllVstiA LI

asitico. .
save svnt
H. M. SlVE

VI.
Ex Lib. Ms. Spal. . i6.
T. TITISENI
CONVICTO
RIANT DEC. C. COL.
SALON. SACERD.
T. TITISENVS
VALENT1NVS
7 LEG. FILIVS
feS*w marmore feriptum fuerat DEC.

A-

C. CL. nempe Decurionis Colonia Claudia Sah

na Sacerdotum. Quod fi marmor diligenter cxferiptum eft, Siglas interpretem Decurionis Collegii Colonia Salonitana Sacerdotum . UtrurnJibet legas , nicriptio eft non contemnenda ,
Non fine exemplo eft illud centurio Ugionis filius y quo clauditur Infcriptio, nulla addita no
ta, qua: legionem defignet . Vide Kuratorium
( pag. DCCXCVIII. 2. )
VI I.
Ex MS. Spal, Libella .
D. M.
M. AVRELI. HER
MOGENIS. EQ,
ROM. DRC. AEDIL.
CVR. DEF. AN. XX. D. III.
M. AVR OL. AVGG. IB.
HERMES. PRQC.
P1ISSIMO
FILIO
Ofcitanter deferiptum marmor . Equidem Ict
go 5 Jiq. . Dec. deinde ^iugg. Lib. interpret
tor autc"m. Djis manibus Marci llermbgepis Equitis J\pmani Decurionis JEiils Curulis
Defuntti jlnnorum XX. Dicrum III. Marcus lius ^uguorum Libertus fermes Vrecurator Tiifftmo filio . Ne mircris porro Libcrti filium, Equitem Romanum , alium habes apud Muratorium ( pag. DCLXXXVIII. 1. j Quantam ad
dignitatem eveda eflet Libertorum conditio. s
Imperio praefertim inclinante , quo eerie pofitus Salonitanus hic Lapis , ut duorum Augufto-r
rum mentio indicat , neminem latet . Quod autem M. Aurelius Hermogenes heic dicatr JEdilis Curulis y ex ea proceilt , quam fplcndidiores
Colonia; adfedarunt , Romanarum dignitaturr
amulatione . In marmore quoque Pifaurtnli occurrit M. K^avius M. F. Tal. Jufi, V:rifftmus
JEdil. Curul. Vide autem qua? ad illud marmor
commentatur dodifljmus Oliverius ( pag. z. >
i ' I
-
1
- ' (
VIII.
jid S. johaimera de Lac extra muros Spala
ex MS. Lib. Spal. . 93.
G. BASILIDES EQ.R. ET AVR. VIBIA ...
VIBIANAE MATK.ONAE PARENT!
FIL. RARISS. VV. FF.
Mancam habebarous apud Grutcrum pag. 374.
4. qui Polae, iUam collocat . Interpretor : Cajus
Bafilides Eques B^omanus & Aurelia Vibia. Vibiana Matrona Tarenti filii raxiffimj yivj fcerunt, .
1
...
IX.
Ex MS. Spal. Lib. 4. 133.
PVBLIO BALSAMIO SABINIANO
C. TRIP. LATI. CLS. FILIO AVR.: i
SABINIANIVE . PROC. DVC. PROC.
DALMAT. TR1B. HIC MVRILLVM
EPIGRAMM A . N.S. VIGOR CONCOR
D1VS VICTOR INI A NVS PATRONO
PRESTANTISIMO
Tribunum Laticlavium hei video ; de cujus
muere, deque aTribunis fimplicicer dih's , at-;
que a Tribunis Augufticlaviis diferimine videls Ltpfiuro ( de miiit. t\om. 1. 2. c..) Pancirlum (inHotitia dignit. Imp. Orient, c. 97.) aliof-v
que . Video praeterea Procuratorem Ducenarium,
( confer Oliverium in nptis ad marmor Pifaurenfia p. 16. & feq.) , Procuratrem Dalmatia .
Cetera peflinje delcripta .
X.

5-

Ex MS. Lib. Spal. tt. 207.

Q^PAETO. OPTINO
Q. F. SERG. VALEN
TINO. D. CC. AEDILI
FLAMINI DIVI
TRAIANI AVG.
TRIVMVIRO. DESIG
NATO. CALPVRNIA
MARITO. PIENTIS.
Habemus heic QuinclumTaetum Optinum Quin filium Sergio, (ex Tribu fcilicet Sergia ) Valentftium Decurionem Colonia Claudia ( Salonita nempe ) Jitiltm , Flaminem Divi Trajani
^ugufli y Triumrirum ( ut equidem puto , Ca
pita lern ) deftgnatum , cui Marito TientijfxmoCalpurnia monumentum pofuit. Sed quid heic Tri
bus Sergia? Num aO^uirinaTribu , cui adcenfam
vidimus alibi Salonam, ad Sergiam tranfierat ? ut
faepe faftum . Vereoretiam, ne Tromentina; quoque Tribui adferipta fuerif Salona . iis , qui
marmora noftra inter fe contulerint , difpicienda
/elinquo. Vide praefertim quartum marmor Clais nona;.
XI.
Ex Spouio Mifc. Erudita Antiquit. Seft. II.
artic. XI. .
T. VETIO,
AVGVSTALI.
DECVRJONI. COL. SAL.
QVAESTORI. AEDILI. II. VIR.
IVRE . DIC. PRAEFECT. . PATRON .
COLL. FABR. oB. MERITA
EIVS. COLL. FABR.
EX AERE CONLATO
Hanc inferiptionem haufit ex Lucio Sponius .
'lAuguHalem non dignitatis nomen heic crcdiderim , fed cognomen . Colonia Salona municipales
Magiftratus ex ea difcimus non ita paucos . N0tiffima formula ea eft ex aere contato , de qua
onfule fis Clariff. Oliverium in notis ad -,
ra Tifaurenfia . iQf.)
XII.
Ex eodem> ibidem.
AVR. QVINTIANVS. DEC. COLL. FABR. ET. CENT.
QVI. VIXT. ANN. P. M. L. MENS. V. D . . .
VIVVS. SIB. rOSVIT. ET. AVR. aENVAIUAE
CONIVGI. SVAE. COT. SI . QV1S. . ARCAM
TOST. MORTEM - EORVM. APERIRE . VOLVERIT .
INFER. DECVRIAE. .
XXV.
Leges ivfert in extrema linea ; in prima autem : Decurio Collegii Fabrum , & Centonariorum .
Cavs putes Collegia ifthaec , quae in aliis quoque lapidibus conjunta noveramus , militara
fuiffe . Fuere Colonicorum Artificum collegia,
Fabrum quidem , univerforum nempe artificum ,
qui Fabrorum nomine continental Ferrarii , Murarii &c. Centonariorum vero eorum , quiftragula quique conficiebant . Vide Oliverium in no
tis id Marmora Pifaur. (p. 140.J
XIII.
Ex MS. Spal. Lib. . m.
L.FL.PRAET.CLEMENT.JVLIAN.PONTIF.
QVINQVENNAS . DESIGNATO . FLAMINI
PATRON. COLONIAE. PK 1MIPLI. LEG. v*
MACEDONICAE. PRAEFECT. CASTRORUM
LEG.ETVSDEM. VETERANO. QVI MI
LITAVER.SVB.AVR.MEMTINO.REGVLO
ANGRELIETMISSISVNT. Q^EVTETIQ

A.

LVCIOSATVNINO. M.SEJO. VERANO

COS. VRAM GERENTIBVS. TI . CL ADIO
CELSO TI. AVG. COMBIO . M. TAVRITIO
MARCELLINO. L. D. P,
Quam dolendum praeclarum hoc marmor ab
imperito deferiptore fuifle corruptum ! Quid fit
Traet alii viderint . Sufpicor , feriptum fuifle
in marmore PF. AEL aut AEM Tublii Filio lia ( fi ufquam fuit ) ("nempe Tri
bu ) . Quinquennas a deferiptore prodiit . Mar
mor habuit fine dubio Quinquennal , Trimipli
munufeulum aliud eft exferiptoris , pro quo le
ge Primipilo . Veterano en tertium fphalma oitantis Antiquarii : refigo: Vcterani . otngreli ubi
nam gentium eft? Andretium novi ego, quoin
caftello Tiberius fngientem Batonem obfedit , ut
ait Dio Cafius 1. $6. quod erat ad ipfas Sah
nas adificatum in munita , & inaeeea ,
profundis convallibus , qua torrentes fluvios babebant y cinum. Tiberii Augufti mentio , qua
mox fit, qucmadmodum probat, Lapidem vcl
imperante , vel certe a paucis annis defunto
Tiberio pofitum fuifle, ita fufpicionem auget,
veteranos , qui fub Aurelio Memtino Regulo
militaverunt , Andretii pugnafle contra Bato
nem. Miifi autem fuerunt , fcilicet honefte dimiffi jX Eutetio Lucio Satunino ( Saturnino maJim) M. Sejo Verano Confulibus. Enimvcro honeftis miffionibus adferiptos fuifle Confulatus
probat praedara illahonefta Miffio, quam in Ar
te critica diplomtica edidit Clarifimus Maffeius. At quinam hi Confu es ? SufFetos opinor, qui Faftis addendi erunt fub Tiberio. Pergamus . TI CLADIO CELSO TI . AVG.
COMBIO . Ita peritus fcriba j non it mar
mor : forte : Ti . Claudio Celfo Ti . tug. L,
Comhio; quod tamen non fatis adridet, vel potius LIBERTO. L. D. P. explico: Locus Datus Tublice .
Nunc de L. Flavii dementis Juliani muneribus , ac dignitatibus pauca dicenda funt .
Tontif. Pontfices fuere etiam in Coloniis &
Municipiis .
Quinquennal, dsftgnato . Quod Romas Cenfores, id in Coloniis, & Municipiis Quinquen
nales . Confule Oliverii notas in Marmora Ti
faurenfia ( p. 62. ( feqq. )
Flamini. Pontificia dignitate infigniti Flami
nes fimul fuere non raro. Exemplum habes in
Mufei Veronenfis lapide ( p. lxxxi. 8. )
Vatron . Colonia . Patroni Coloniarum in la
pidibus crebro occurrunt . Confule Marmora Pi
faurenfia xxxiii. & lviii.
Trimipilo leg-v". Macednica. Primus Pi lanorum Centurio Primipilus erat , ifque , ut Vegetii verbis Htar (lib. 11. cap. %.) non folum ^qui
la praerat , verum etiam quatuor centurias ,
ejl quadringentos milites , in prima acie gubernabat . Legionem quinftam Macedonicam in Ger
mania inferiore in caftris apud Vetera Auguftus
inftituerat. De ea Panvinius in Imperio Roma
no ( p. 823. p. 236. p. 8?2. )
Trafeel. Caflrorum leg. ejufdem . Confule Vegetium ( //.11. cap. 10.)

CLAS-

MAR

S I

IV.

MILITARIA,
i.
X Spalatenfi MS. Libella . 205.
DYCONI SEXTENIQ LATINAE LAS.
PRAEFEC. VC PRAESIDI PROVING.
D ALM AT. L. FELICIANO. OR DIN. MIL.
LEG. SYRIAE. AEMILIVS MEMP
TINVS AEDIL. PATRONIS PRESTAN
TSSIMS
Praeftandima & haec Infcriptio eft, qua La
tinam laffem , ejufque Prafe&um Dyconem
Sextenium Virum Clariflmum , Praefidemque
Provincia? Dalmatian commmort. Sunt qui em
pino ex Lapidibus Pelmatiam , & Ddmatas fcri-bendum adferant . Non unus tarnen hic Lapis
eft, quo Daimatia, non Delmatia. Ne mireris autem Prsefidi fimul , & Ordinario militi
Legionis Syria; pofitum marmorj fcito Ordinar
riqs milites fuiflc primum Gregarios , deinde
eos fuifle, qui, ut ait Vegetius lib. %. . 7. )
-in pralio quia prhni funt , primos ordines duct*
bant .
It
:EX Muratorio pag. 853. 3.
SERVILIO
M. F. PALAT
PACVVIANO AED^

vianus Philomarinus ab hoftibus interemptus eft;

denotari . Nam id in Infcriptiontbus familire
eft, ut non folum Legio, fed & Centurio adfcribaiur : fic in Muratoriana 781. 3. legimus
Leg. ill. Tarth. Centuria . Qyare inter
preter fingularias Legionis feptima Centuria :
Quis autem fuerit Centurio P. P. diyjnent Iii ,

V.
In Infula Urania vulgo Uragni^Spalatenfts ditionis
ex ruinis Salonarum (Lib. Spal. MS. 104. )
FANIiE MAXIMA
INNOCENTISSIMAE PVELLAE
QVAE VIXIT. ANN. II. M. VIII.
AELIVS MARTIANVS B. F. COS.
LEG. I. ITAL. DVLCISSIMAE
Martianus fuit Beneficiarius Confulis Legionis
prima Itlica.
VI.
Ex MS. Spal. Lib. Mtl.
M. IVL. M. F. VOLT. PATERNVS
AQVIS SEXTIIS. MIL, LEG.
VI. VIC. TRI. . LEG. VIII. AVG.
LEG. XIIII. G. M. V. LEG. XL . P. P,
ET. EX. X. 1VLIA. T. F. MAXI
MA VXOR. ET. M. IVL. MIL. DOCI
MVS. H. F. C,
Satis negligenter defcripta eft Epigraphe, ex;
qua difcimus Aquas Sextias Voltinise Tribu
adferiptas fuifle . Nam ex ha Tribu fuit Mar
cus Julius Marci filins Paterms Aquifextienfis
Miles Legionis fexta viftricis (ne interpuniouem curato ) Legionis Oavx ^iugute , Legio
PRAEF. COHORT.!
nis
quarta: dcima Gemina Martia viftricis , Le
. " MORINORVM
gionis
undcima Claudia Tia Fidelis (perperam
M. SERVILIVS COPIEN
hei
P.
feriptum ) & Legionis jf. ( fie enim omSIS PACVVIANUS
nino
legendum
) Titulum Julia Titi filia MaPATER FECIT ET SIBI
ximi uxor y & Marcus Julius Menennia (Tribu
Cobortem primant Morinaxum ex hoc marmo- fcilicet x nam fi alio in loco Sigla effet , Milts
re primum innotefcerp nott Muratorius , qui interpretarer , heic autem nonnifi Tribus intelxllud ex Johanne Lucio defcripfit . Extremos ligi poteft ; Mil. autem Tribus nufquam legir
hominum Morinos vocat Virgilius ( ^neid. tur ; in marmore fcriptm igitur fuerit ME )
L. vin. v. 727. ) Vide Ccllarium (Geogr.anti Docimus Heredes fieri cutarunt . Docimi cogno
lib. 2. c. j. fed. if. ) Fuit hi Qiiinflus Servi- men habemus in Romana Epigraphe , quam
lius Marci fliius Pacuvianus yEdilis , & Praefe- edidit Gorius V. . ( Symbol, vol.y.pag. 21.)
ftus Cohortis primae Morinorum ex Tribu Pa
latina .
VII.
Ex MS. Spal. Lib. n. U&
III.
MS. Spl. Lib. . if i.
AVRELIO APOL1NARI VE '
AEL. VRSACIO. MIL.
RANO. AVR. DELMAi
c CORTIS . VIII . VOLVNT .
VS FILIVS PATRI
QVI VIXIT . ANNIS. XXV. MENS. Villi.
PIENTISSIMO
M ARITO, PIENTIS. POSVIT
Delmatiurri crediderim fcriptum in marmore,
Nomen fuum adfribere oblita eft Vrfaii militis Oortis ( fcilicet Cohortis ) oftava
non Delmaium. Compendia VE*E RANO Ve~>olmtariorum bona uxor . Ejufmodi ineptias
-exemplis confirmt Lupius nofter ( peg. idj. teranum indicant fuifle Aurelium Apolinarem,
feqq. )
IV.
vrn.
Ex MS. Spd. Lib.
Ex MS. Spal. Lib. n. ri8.
C. VIVIANO PHILOMARINQ
D. M.
<LEG. VII. CENT. P, Pt
FL. CAROSO VETERANO
AB. HOST. INTER EMPT.
ATTIGIA VRSAGIA
VALERIANA. COIVX
COM PATRI BENIGNISSIMQ
VIRO. S. BENIGNIS. P.
IX.
ET IPSA . D. III. DL. MSQ. OCCVB.
Ex MS. Spal, Lib. n. 163,
Praeclarum exemplum hie habemus conjugaD. M.
lis amoris . Valeriana conjux viro fuo benignifC. MA. SELIN. ROMVLO
fimo fofuit , & ipfa die tertio dolens waxenfque
VETER. INTEGERRIMO, . . .
occub'uit . Sed quid Sigla; LEG. VII. CENT,
GERENTE AVTOR1TE. ANN...
P, P. Equidem fufpicor Siglis P. P. nomenCenPeffime defcriptum mannor exhibo Roul
furionis, in cujus Centuria militans Cajus Vi- Veterani /Int^gerrimi .

"

X.
Ex Scbrft spam,

ici . 1 .fia,
umdmi
.ni 40*
'i il

M.DIONY

v^rfe
LX^pTrA
VENN. M. DIO
NYSIVS TIRM VS
ato, tft
FIL. PATRI PNSSIMO
Mirum Patrcm., filiumque eifdeni plane prae
nominibus, nominibus, & cognominibus , apa;
pellatufn fuiflc j nii in tcrtia linca Firminu m
legas . Quid vero uterque rcfto cafu pofitus ?
Ut ut fe res habet , habemus hic Veteranum ex
Clafle Pranoria Ravcnnate , cui Patri Pienti/mo filius roonumentum poluit,
XI.
Ex Ms. Lib. Spl. . 97.
In tigra Spakttnfi prope Ecclcfiam S. Stephani .
D. M.
L. SEXTILIO VET. EX CLASS.
PRATORIA MISENATVM. ET PA
PIRIAE.HELIPIDI. PARENTIBVS. ET
SEXTILIAE VALERIAE SEXTILIA
RVFINA FECIT
. Fortafle in marmor^ erat Helpidi . De Clae
Pretoria Mifenatium confule Gorium (. I.
Infcript. Etrur. Urbium p. 237. )

Saloms
EX lib, Ms. Spalatcnfi . 194.
A. STATILIO VMBRO
LEG. III. PROVINC. SYRIAE
L. ANNIVS. VICTORINVS
A. RARISSIMO
Leges: arnica rariimo faciendum curavit . Con
fer autem primam hujus Clafls Infcriptioncm .
'<

XIII.

? '

Ex Spal. Schedis , & Lib. M. Spul. . 47.

M. ANTONIVS. M. F.
SER. SVRVS. VET.'
LEG. lui. F. F. T. F- 1. SIBI. ET
FABIAE PRIMAE ^...
VXORI
Et :
LIB.
LIB.
ET
HER METI
IN F. P. XII TN AG. P. XIX.
Nullius negocii eft lapidem bunc interpretaXI : Lego igitur : Marcus Antonius Marci filius
Sergia .( Tribu ) Surus Veteranus Legionis quar
ts Elavil Eelicis Titulum , ( aut Ii mavis ) Teftamento fieri jujjit ftbi , & Fabi Trinis uxori ,
& Libertis Libertabus , Fiermeti , In fronte
pedes duodeeim ; in agro , pedes novemdeeim .
Sed Suri nomen me monet , ut heic ineditam, illamque Delmaticam , etil non Salonitanam Infcriptionem exhibeam, quam mecum vir
seque huraaniffimus atque do&iflmius Marchio

XV

Maffejus communieavit . Unde eruta fit, igno

ro} icio eximiam effe . En illam.
SVRVS. SPARVCI. F.
DOM. TRIBOCVS
EQVES. ALAE. CLAVD
IAE. NOVAE. ANN. XXX.
STIP. XIII. H. S. T. F. I.
ARBITRATV. CELARI. SES
QVIPLICARI. EREDIS.
Liceat auttm de illa pauca commentari.
I. Fuit Surus Sparuci Filius domo Tril
Triboci populi erant Germanise Superioris >
heic urbs- Ti;ibocoi;um aliqua denotatur , qua:
quidem num Brocomagum , num Hekebus , num
hodiernum Argentoiatum fuerit , adtiimare non
aufim . Confide Ctllarium ( Geograph, ant. lib.
Ii. c. 3. Jtl. 7.) Unum hoc icio , x hoc lapide
Orthographiam confirmar! , quam Sponianus abus
lapis a Cellario ipfo redditus ( um. 89. ) uti Sc
Muratorianus ( pag. 108p. 1. ) docuerant , nec
Triboccus , aut Tribocbus feribendum effe , ut habent Plinii , ac Strabcnis editiones aliqua?, fed
Tribocus . Dixi Urbcm heic denotari , idque ob
figlam illam Dom. domo feilicet, qua cujus civi
tatis effet quifpiam , veteres in Iapidihus difiguabant , fic domo ^rretio , domo AquiUjenjis , do
mo Alinas y & fexcenta id genus habe it lapides .
II. Eques j ae Claudia: T^ova. Miffuium Alae
Claudia nova habebamus in egregio mar more
Virdomari Tharontis F. domo Bitnricis , quod rune
exftat in Mueo Veronenfi , cditumqut eft a Maffejo ( Muf. Veron. p. cxxi. 3. ) Traguni dim
fuit hoc marmor, quod ex Lucio peliiiic corruptum in fuum Thefaurum intulit Muratorius
p. 870. 3. ) Idque moneo , qund ex utriufque
marmoris collationc videor mihi iud inierre poffc j in Liburnis alam daudiam novam cot.ftitiffe, dubio procul fic dicbm, quod Claudius earn
Imperator inftituiffet .
III. H. S. T. F. I. Hoc fepulcbrum teflarnento fieri jufjit .
'. , 1
IV. Arbitxatu . Celari . Sefquiplicari . Sefquiplicarius hic fuit , feu fefquiplaris qucmadmedum T. Fl. Saturninus, cujus infcriptionem videlis apud Fabrettum p. 104. Sefquiplicarios au
tem fuiflc
qui annonam unam femis adcipiebant, ex Vegerio ( lib. 11. cap. 7. ) aliifque monumentis eft exploratum . Verum tarn quits,
quam pedites ejufmodi efle poterant . Saturninui
ille Fabrettianus Eques fuit.. Fortafle & hicCelarius , qui Suri Equitis hres fuit .
XiV. V,
Ex Muratorio pag. 8op. 3.
T. CVR7IACVS. T. F. LEM. BON
VET. LEG. VII. F. H. S. E. T. F. I.
Hoc eft, inquitMuratorius, Lemonia Tribu ,
Bononienfis Veteranus Legionis feptim Eelicis ,
aut Fidelis heic fitus eft . Tefiamento fieri juffit .
Numquam ego interpretabor Siglam Bon Bono
nienfis y quum eo loco cognomen effe oporteat ,
puta, , Bonitum . Ncque placet explicatio
Sigla; F Eelicis y aut Eidelis . Etavia inttrpretari
malim , ut in alio Muratoriano Lapide p. 930. 13.

Pol. Toknfem interpretareturMuratorius., quemadmodum fupra Bon Bononienfem reddidit : fed

heic iterum ajo cognomen efle ex. gr. Tolybii ,
Polybiani y utrumque enim habent lapides. Pollia nempe Tribu expeditius ciTtt interpretan , fed
cognomen defideraretur: exemplum autem fupe.

A;

*vij

rioris Lapidis demonftrat , ipfa cognomina Siglis fuifte infculpta . Gens Fuficia etiam in inferiptione Florentina reperitur, quam indiligenter deferibens Muratorius ( pag. 151 1. p. ) ?u~
fiftam gentem inauditam commentus eft . Vide
Hagembuchium ( deDiptycho BoetbiiCons.p. 147.)

XVI.

, , .

Infignis honefia Mifjo &nds tabulis infculpta olim Sahna, nunc in Mufeo Medicto
Ex Grutero, . 74. . 6. 7. )
t Gorio ( . 1. \Antiq. lnjcript. ktrur, Ur(/ium p. 69. )

J MP. CAESAR. DIVI VESPASIANI F. DOMITIA

NVS. AVGVSTVS. GERMANTIC\__ PONTIFEX MAXI

"

MVS. TRIBVNIC. POTESTAT. XII. IMP. XXII. COS. XVI.

CENSOR PERPETVVS P. P.
PEDIT1BVS. ET. EQVITIBVS. Qyi. MILITANT. IN. COHOR
ALPINORVM. ET. IN. VIII. VOLVNTARIORVM .
CIVIVM. ROMANORVM. QVI . PEREGRINAE. CONDICIO
NIS. PROB ATI. ER ANT. ET. SVNT . IN. DELMATIA . SVB. Q, POM
PONIO RVFO. QVI. QVINA. ET. VICENA . STIPENDIA.
A VT. PLVRA. MERVERVNT. ITEM. DIMISSO, HO
NESTA. MISSIONE. EMERITIS. STIPENDIIS
QVORVM. NOMINA. SVBSCRIPTA . SVNT. IPSIS.
EIBERIS. pOSTERISQVE.. EORVM. CI VITATEM,

*
. ,

DEDIT. ET. CONVBIVM. CVM. VXORIBVS.

QVAS. TVNC. HABVISSENT. CVM. EST. CIVI
TAS. IIS. DATA. AVT. SI QVI. CAELIBES. ESSENT CVM
IIS; QVAS. POST A. DVXISSENT. DVMTAXAT.
'
SINGVLI. S1NGVLAS. A. D. III. IDVS. JVLIAS
M. LOLLIO. PAVLLINO. VALERIO. ASIATICO. SATVRNINO.
. ANTIO. IVLlO._Q.VADR ATO, COS. fie
COHORT. Ill ALPINORVM, CVI PRAEST
. VIBIVS. MAXIM VS
PEDITI
VENETO. DITI, F. DA VERS
ET MADENAE. PLARENTIS FILIAE. VXORI EIVS DERIAVST
ET GATO F. EJVS
DESCRIPTVM. ET. RECOGNITVM. EX TABVLA.
AENEA. QVAE. FIXA. EST. ROMAE.
IN MVRO. POST TEMPLUM DIVI AVG. AD MINERVAM

A. VOLVMNI
Q. ORFI
CN. EGNATI
SEX. MANLI
L. PVLLI
P. ATINI
L. PVLLI
Praefhntiffimus Maffeius tum in prima de
Antiquitatibus Gallia; epiftola , cum in Mufeo
Veronenfi (p. xcvni. & feqcf.) pleraque occupavit, quae poflcrn in has tabulas commentari.
Adi ctiamejufdem hiftoriam diplomaticam {p. 31.
& fcq. ). Unum heic addo, ex adnotatis Confulibus manifefto colligi , Tabulas hafce anno
Chriftianae , defcriptas fuifle , atque

EXPECTATI
CVPITI

! :

VITALIS
CINNAM
SPERATI
AMERIMNI
VERECVNDI
recognitas . De his Confulibus vide Gorium
(/> 7*0
Deformatam ediderat Gruterus j ad autographum exemplum reftituit citatus Gorius de antiquaria re optime meritusj in ejus tarnen editionem inrepfu DITI. E, quod ex Maffeio
craeridavimus .

CLA S

OFFICIA

.V .

V.

DQMUS^UGUST^,

MS. Spal. Libello . 48.

. ORGHIVO.
DECVR.
ANN.
MATER.
FECIT..
SIB. .
CESA
RIS..
AVG.ORCHIVIA PHOFRF
mufctfc
DISP. CONIVGI. ET. LIBERTIS. LIBERTABVSa POSTERISO
SVIS. ET. EORVM. ET. RHODIN. AMEMPTI. CESARIS
IN. FRONTE. CVM. TABERNA. P. LU. IN AGRO P. XLV. HOC. MONVMENTVM
SIVE SEPVLCHRVM. REST, EXTRANEVM. HEREDEM NON SEQ.VETVR
cuU parva & fimplices , Siglam F^ explico.
B^imutm. In Kirkeriant Mufei illuri Lnfcn- ;
ptipne apud Lupium ( p. 1 $9. ) habebaraus Mo- .
nimtntum Virgine . In Muratoriano Lapide ,( pag,
542. . ) T. ^lius. Sentinianus petit a "Pontfi
ce ( (ic ) ut fibi permittetent reficere 2& j(.
vu m ) Monumentum juris fui .
Heic videmus fepulcrum, B^initum quod
quidem idem credo ac B^feclunii &elatts , qua;
intus erant , pilbus , iterurn veluti dedicatumV.'
Qyod ad illam formulam fpecbt hoc monume.H-1
tum , five fepulcrum y confule Fabrettum (In--."
fcript. domett, c. 11, p. 9J.). Monumentum de \
loco puro dicebatur , qui deindc locus pofl inlatum
cadaver fepulcrum evadebat , ut explicit Lex mo
numenta 42. D. de relig. .& fum.pt. funer, Quare ad incertitudinem , dubietatem.y &_ controver
ts tollendas u,trumque comprehendebant . Ab hac
formula initium ducit Infcripti.o quam inter
Florentinas rcitt Gorius ( T. 1. Infer. .
Etrur. Urbium p. 579, )
j

Fabrettus (Infex. Dom. p, 2,94. & feqq, ) plu?

ribus contendit, Difpenfatores fervilis conditionis Aiiffe. Maffeius ( Mf Veran.. p. xxx. ) M.
Antonii Tallantis L. ( Liberti ) "S{obilis \Abaf~
canti 4ug- difp. a tournent. Infcriptionem referens jaro, jdnotayerat , idgeperatim verum non
efle. Confrmatur luculentcr haecMaffeii opinio
ex lapide noftro j numquid enim Servi Liber
to^ Libertafque habuiffent ? Animadvert? jam
formulam illam in fronte cum taberna P. (Pe
des ) LU. Nonnumquam intra fepulri ambitum, quem facrum eTe volebant veteres, difertis verbis aediculas , idque genus alia exprimebant . Confer MafFeii Infcriptiones varias (Muf.
Veron. p. . . ) ibi leges: in fronte comprebenfis diculis tribus ped. ocio. JEdicula ouaria
legitur apud Muratorium ( i66<$. .) Heic ve
ro Taberna comprehenditur. Tabernarum mentio in aliis fepulcralibus Titulis, ut apud Mu
ratorium ( p97.11. & 137L ? ) Taberna (ait
S. Ilidorus lib. ij. c. 2. ) olim vocabantur adi-

IL
Muratorio p. 913. a.
PHRYGIO. AVGC. NN.
AB INSTRVMENTIS
DEF. ANN. XXXVIII.
L. AVRELIVS CASTVS
ET . IVLIVS HONOR ATVS
FILL PATRI . M. P.
ET IVLIAE VALERIAE
MATRI DEF. ANN. XXX.

^ugufioxum noronm
Defuno

Bene merenti pofuerunt

"1 Ijri^Lp "

De hoc Lapide audi difTerentem Muratorium a
qui ex fchedis. Mariangeli Accurfii cum divulgavit . In Cruteriano Thefauro ( pag, 46. n. 2. )
vifttur 'Photinianus Augui noei Verna Librarius ab lnrum. Gen . . . ialibus . Heic non fecus 3
atque ibi obfeurum , quid fint Inrumenta . $vetonius in Vefpafiano ( cap. vi 11.) memorat Infirumentum Imperii pulcherrimum , ac ytuftiffimttm , quo continebantur pene ab exordio Urbis
Senat s Confulta, 1?lebifcita deSocietate> & I ce
dere 3 ac "Privilegio cuicumque conceffxs . Indefortaffe lux . Hcec vir dous . Sed lux his tenebris, qua? fortaffis nullae funt, clariffima adfulgebit ex alio Svetonii loco ( in Caligula . 8.)
Sequenda y inquitifte, igitur efi, qu fola atorum reflat 3 & publict Inflrumenti autloritas .
Fuit igitur Phrygius Auguftorum noftrorum ab
Inftrumentis , feilicet ab ais, 8c tabulis publicis , ut alii erant a diplomatibus , ab epi-

Oi

tx Sebeis Spaktenftbuf f
FELICISIMO
AVG. N. VERN.r : .
QVI VIXIT. H' ,
XXX CASSIA
FRAT1U PIENrl
,
SSIMO. B. M. ;
...F-, SVO. SIBI. ,
Fait Felicijfimus Augui l^ori Verna
De
Vernis adi Pignorium in commentario. de Serys ,

L A S S I s

vi;

'.

A.

VIVI SIBI POSVERVNT. SI QVIS

AVTEM . . .VMINO
REVOLVERIT,
STRVMALI
INFE

ARTES, ET OFFICIA MINORA,

ARGENT. PONDO Q-faf N;
.
x MS. Spal. b,
Spalati ad S, Martinum .
...
D. M.
A. ATIVfi. CAIVS, ARCHIATER
.
SIBI ET IVLIAE PRIMAI
CONIVGI INC0MPARABIL
Vf S, F.
fibi fecerunt poftreenas Siglas interpret
tor, Has omittic Muratorius, qui banc InicrLptionem veluti Pola: exftantem e Schedis far.nefiis edidit poft Gruterum ( p, 959. 3. ) Ini
tio autem legit C. L. .Arcbiater , ut Archiater
non officii nomen fit , fed gentis cognomen ,
In noftro exempjo legitur Cajus , quod quidem
praenomen faepiffime eft , fed norrien quoque gen
tis , item cognomen, ut in Aurelii Caii Infcriptione ab ipfo Muratorio edita (p. 1382, j.)
PeArchiatris cum plurimi multa dixerint , ne
mo verifimiliora excogitavit, quam quae inMarrnoribusPifaurenfibuspraecIariflimus amicus meus
Annibal de Abbatibus Oliverius ( p. 152.) difr
feruit , Putat nempe egregius bic Antiquitatis
explanatory Medicos dtsfuifte illos, qui medicinam fuo pcriculo exercebant , quo$ hodic
Medici Venturieri appellamus, Arcbiatros yero,
qui a Decurionibus eledi falario publico hqnoxarbantur . Scholam Medicoruni Roma: fuTe dir
fcimus ex Lapide Muratoriano (p. 024. 15. ),
in eaque etiam memoratur M- Livius Lutychus
tArcbiatros . Quid fi ergo *ArMatri praefefli fuejrint Medicorum Scbolis, quas non Roma: folum, fed & in praeftantioribus municipiis, aut
etiam coloniis fuTe oullus dubito . Hi vero Archiatri publico falario conduci potuerunt . Hxc
conjeando .
IL
ypud Heredes q. ^rchiepifcopi Kadricb ex ruinis
Salonarum ( Lib. Ms, Spa. . 24. )
D, M,
AVRELIO EVTICI
ANO INFELICISIMO
EXCVRSORE PRAV
ATO QVI CONFICIT
SUB DIE MILIA XCIV,
QVI VIX1T ANNOS
XXV. MESES PVQ. DIES
VIH, AVREL1VS GRECIO
FRATRI PIENTISSIMO
HANC MEMORIAM
POSVIT
Depravatum marmor baud dubie eft ,
"PravatHs ltgendum , fed Privates . Erant enim
Curfores publici , erant etiam privati . Exempla mira; , atque adeo incredibilis celeritatis in
dimetiendis itineribus remotiffimis Yide apud
Hermannum Hugonem ( de prima fcribendi ori
gine , & rei litter. an tiquit. . i 4. ) Trotzii
notas in hoc caput ( pag, 235. ) Neque Euti~
cianus hic parum velox fuit ,
III.
In arca lapdea aflri vArcbiepifcopalis
S. Ceorgii , ex Jiff. Lib. Spal.
AVR. PECVLIARIS. MAGIS "fi R
ONQVILIARIVS. ET AVR. VRBICA

Qui purpurara inter , & concbyli* diicri nevit ( yide Pitifci Lexicon V, Purpura )
intelliget , quid intcrfit inter Purpurarlos ,
qqos noveramus ex edicts Lapidibus , & Magiftrum Conquiliariwn . Extrema corrige, & fupple : Si quis poft obitum noftrum alium
fuperponere rolucrit , inferat argenti pondo Q
N. quod non inteljigo, Auftor Diatriba in infcriptiones quafiiam ( T, III, Mi/cell. Ob/ervat.
Tipvarum) editae Amlbeledami 1741. (p. 112.)
contendit in Gruteriana ( pag. 903, 6. ) dut fifco P, CCC. M. N, perperam has notas explicatas fuiTe a SeaIige : Tondo treeenta miIlia
nummum; quando enim nummi inferyiunt ponderi indicando recle rox pondo adjicitur . ttqui
quando nummi pecuniam numer.itam , pecuniariam
multam notant , voci pondo non eft locus . Fortaffe igitur feriptum heic fuerit, ut in alio Salonitano Lapide vidimus, D. N. Decuria; Tipftra,
IV.
Ex fyfafio Cl, XIV. 171.
L. CASSIO HERMO
DORO. NAVCLERO
QVI. ERAT. IN. COLLEG
SERAPYS. SALON. PER
FRETA. PER MARIATRA
JECTVS SAEPE PER VND
QVI. NON. DEBVERAT
OB1TVS REMANERE.
IN AE^SRN. SET. MECVM
CONJVNX. SI VIVERE
NOLVERAS. AD STYGA
PERPETVA VEL RATE
FVNEREA. VTINAM
TECVM COMITATA
FVISSEM. VL. PIACANDI
DA. DOMVS. SALON
CXXX
M. P. Monument um pofuit aternum
AE 'S RN.QVE FV1T.1N COLL. YSID.
Obitus promortuus archaifmus eft , quern Grutcrianis Lapidibus ( p. 527. . & p. 621. J.)
atque adeo Apuleii ( de Mundo , ) & Ennodii
( IUK3. . . ) auoritate dfendit Reiofius.
Sed quid tecum comitate. ? Barbarifmum agnofcit ipfe Reinefius nimium ab Augufteo feculo
alienum , Quod ad hiftoriam facit , illud eft ,
Salonis fuifle tum Collegium Yfid. fcilicet Ifidis , cujus facris mancipata erat Vlpia Candi
da , tum Collegium Serapidis , cui L. Caflius
Hermodorus Nauclerus adferiptus fuerat.
V.
In Infula Vrania ex ruinis Salonarunt
( Lib tMs. Spal. . 106.)
C. VALERIO. . F.
RESTITVTO FR
. VALERIO. . L.
RESTITVTO P
NEGOTIATORI V STrIO
M. NAS5VS. SOTER1CVS
AM1CO . M,
Ne-

MARMORA

Ngocit orcm vinarum heichabemus. Alios

novimus ex'aliis Lapidibus . Vide Gorii Symbola* Iliterarias ( T. V. p. 1 66. )
VI.
In domo nobilis Dttmanea , ex dono Ipifcopi
Hjcolai Biancovicb ( Lib. Ms. Spal.
mm. $6. )
D. M.
C. ACRIVS
PLOCAMVS
C. ACRIO
CLARO
PEDAGOGO
. M.
bene merenti
T. F.
Titulum fecit
Pa-dPOfforum
oftendit Plaufr*p4? M officium
,-.
fpcrfpicue

tus ( in Bacchid. . . Seena ir. ) Sed de eorun

nomine,,& cura adi Laurentii Lucenfis i Polymat,
Po
l.l.differt. XU. Marmorarius nofter contra veterrimorum faxorum fidem , Grascamque etymologiam "Pedagogo cripfit , quum Tutdagogo feribendum fuifet. Habet tarnen ille orthographici erroris fui focium quadratarium , quiFlorentinum marmor l^eriti Tomponi Materni infculpfit ab egregio amico meo Gorio divulgatum
( T. i. Incript. Etrur. Urbium p. jjo.) in eo
enim Conpedagogitas finedyphtongo feriptos 1cgimus . Pbtuierh ad excufandum marmorarium
noftrum cxemplum aliud adferre inferiptionis a
Fabretto ( Incript. c. 4. pag. 248. ) edita: , fed
Tedagogus qui ibi fcriptqs eft , vitium eft Fabretti j non quadratarii , a quo Pdagogi nqmen
Orthographia
. Vide itatumreda
Gorium
( ibid. p. infeulptum
82. )

VII.
In Cometerlo S. Domnii ( Lib. MS. Spal. num. 6. )
ACRIAE IANVARIAE. DEF. ANNIS
XXXXI. FIL. VERGINAE ET CONIVGI
1NCOMPARABILI. CVM. QVA. CONCORDI
TER EG1T. SINE. QVERELA. PER. ANNOS. XXVI
M IVL. FELIX AB RATIONE FISCI
VIVVS POSVIT. VIVAS. QVI. DIXERIS. VIVIT. ELYSIIS
Muratorius (p. 815. ) quum in pl. Viftoris
Ducenarii titulo hare inveniflet : quod debuerat
Virginius Virginia filia [ feciffe 3 modo Virgi
nia fecit, fufpicatus eft illud filis a feiolo adjeftum effe 3 compellationis hujus ( Virginia )
inter conjuges ignaro . Placuit ha;c viri Clariffimi conjeftura Auftori Diatriba; in quafdam
Infcriptiones, quae ( Tom. . Mifcell. Obfervat.
" in ann. 1741. ) prodit Amftasledami
(p. i j i. ) Sed uterque erroris arguitur a noftro Lapide, in quo Sigla Til nonnifi explicari potcft , feu puea? Virgini , & deinde cotijugi ; qua fignificatione filiam non ha-r
bent Lxica Latina? Lingua;. Optime enimvero
puella dicitue fuiTe , fcilicet dum nupfic , quae
nupferat quindennis . Egit nempe Vixit , ut fe
cit eodem fenfu fa?piilime habemus in Lapidibus.
Confule Fabrcttum ( Infeript. Domc/t. pag. 68.
& feqq. ) ubi late oftendit , a Gutherio injuria
diftum , formulam hanc habere obfemitatis affinitatem. Lupius ( p. 144. in notis ) plura congellit ex Lapjdibus , qua; formulam illam fine
querela mirifice inluftrant . Fifei vocabulum ,
Imperatores Romanam Rempubliam adminiftrafle , quo tempore pofitus eft Lapis , indicat j
libera epirri Repblica reditus omnts invehebant
in rarium j at fub Imperatoribus fcparatx erant
ratiooes fifei 3 atque rarii : hoc ad populum 3
11 ad Principem pertinebat . Confule Heinecium ( oint. hpm. ad Inftit. lib. 1. Tit, xxvn i,
num. X. )
VIII.
x MS. Spalat. Libelto .
FLORINO. FELICIO. COS. AVG.
FELICIVS. DIDORVS. NEP. EX.
TEST. IPS. F.
Qui Salonam ouguflam nullo ano addico no
mine diftam aliquando fuiTe exiftimaret (quod
quidem , ut alibi diftum, non credo ) , facile
Lapidis hujus Siglas interpretaretur : Confulis
*Augufi : Nimirum Confules quoque Municipales fuifle ( quod negavit Reinefius ), Fabrettus pluribus pugnat , etfi Pifanus Lapis Felicis
Herculeenis Confulis multis nominjbus fufpeeft , ut etiam indicavit doftus P, Corfi-

nius ( Symbl. Gorian. Vol. vi. p. 160.) Nee

minus ridicule quis Siglas explicaren
t Confule Ju
guflo . Unum id reftare video , marmor aliter
habere , atque defcriptum ad nos pervenit . Ok
ficium fortafle aliquod Augufta; domus heic la.tet ; fed illud certe libera; conditionis ; fcrvog
enim teftari vetabant jura ; hie autem Florinus
teftamcntum condiderat . Fortafle Confu Aqu.
feu Aquarum hic fuit ; fortafle nihil horum .
Spalatcnfes cruditi marmor diligentius fcr*r
teneur .
L A S S I S
OPERA

VII.

PUBLICA.

fragmenta e Salon ruderibus effoffa 3 Turri

quam vacant Campanariam > aidis Metropolitan*
Spalatenfis infera 3 ex primo Illyrici
Sacri 61' ( p. 286. )
Tab. I,
AESAR. D. AVG. E
GVSTVS. IMP. PONTIF. MAX.
TRIB. POTEST. XXI ... Sill
VIAM. AB. SALONIS. AD. LIU... ASTEL.
DAESITIATIVM. PER. M
VVSV
CLVI. MVNII
ET. IDEM. VIAM. AD. I. . AI . . . ALN
QVOD. DIVI. F. III...IBVS
A SALONIS. MVNII... RIB.
ci vit; "
Tab. II.
CVIVS. VIAL MILLIA. PASSVS. SVNT.
CLXVII. MVNIT^PER. VEXILLARIOS
LEG. VIL ET. XL
ITEM. VIAM. GABINIANAM
AB. SALONIS. ANDETRIVM. APERVIT
T. MVN^T. PER. LEG. VIL
Tab,

Tab. III.

A:

xxj

fupplendamque , & corrigendam in hunc raodum .

MVNIT. LVM. MONTEM

DIVONVM.
MILLIA. PASSVVM.
LXXVII. D
A. LEG. PRO.

TI. CAefar. dh>. . F. AV

Cvflus Imp. Tont. Max. TRIB
Potes. XIIX. CO.
A. colonia Salonitana

Tab.VV.
ESAR. DIVI. AVG. III
VSTVS. IMP. PONT. MAX.
OTESXIX CO iT
A. COLONIA. SALONITANA
Ex Cellario (Geogr. Ant. b. ir. captvjX,
fcft.v. num. 12?. ) difcp, Sponium duas ex his
Tabulis emendatiorcs edidifle ' ( p. 179. Mifc.
erud. ant. ) Prima ejufmodi eft/
Tl. CAESAR. DIVI. AVGVSTI. F.
AVG. IMP. PONTIF. MAX.
TRIB. POTEST. XXI. COS. III.
VIAM. SALONIS. AD. CASTEL.
DAESITIATIVM. PER. MILLIA. PASSVVM
CLVI MVNIT
'
Fortaffe Sponius cetera etiam corrediora dejit . Tabulam IV. fufpicor tertiae prxponendam ,

II.
Ex \eincfw Ci. . 2
L. GAVIAR. N. N. AVG.
11 VIR- OVINOS DEC. DECR.
MVR. REF. IDEMQ, PROB. COR. <^
Ed,tus cft Lapis etiam inter Cynaci epigrammata }J- ) heic vero non Salon,s *^ L'ffi,inSun RaineGus, de
f40, I.gujlai ; fed Tribum additara, cognomenque omiffum non credo: PV

cognomen po"5 effe , me,a n!ent>!a "fingen^m ; Meliora

adnotat de,nde Re,ncfius * JuBem p ltimam vocem * ejF veteri formuIa fc"bi COIR. Q. ideil, coeravitcjue f ut lenlus Jit: Decurionum De0 M"" ^ ew?e Trefcwf , Coera

III.
Ex MS. Spal. Libello n. 94.
IMP. CAES. M. AVR. ANTONINO AVG. PONT.
MAX. TRIB. POT. XXIIII. P.P. . I. CX ) DEL. SVB
CVR. GR A NI. FORTVNATI. TRIB. . EIVSD. MVRI
P. DCCC. IN HIS. TVR. VNA

Paullo aliter Infcriptionem edidit e Schedis

Antonii Giganti , & Julii Guaftavini Muratorius (p. 455. t. ) fed & Jcnhannes Lucius divulgaverat . Conjicit autem idem Muratodas , pofitum Lapidem fuifle anno Chrifti
I70. aut 171. Cohprs I. Delmatarum occurrit
in aliis Lapidibus : duos habes in Mufeo Veronenfi ( pag. 446. i. & 4. ) At eque in
* peque in Muratoriano noftrae Infcriptip

nis exemplo, videas notas illas numerales CX)

quibus ortaTe dtfignatur millenarius numerus
Delmatarum 3 qui in ea militabant . Hic igitur
Conors fub cura Grani Fortunati Tribuni co
hortis ejufdcm Muri pedes DCCC. in Hiftriam
( fortaffe ) duxit; nifi ultima explicanda fine :
in his Tunis ma , Muri hujus rudera adhuc
confpiciuntur nop exigua.

I
I

VHI.
A,

Ex Spal. MS. Lib. . 154.

VIATORES OPTVMI VEL ADVENAE SIVE BINI SIVE
SINGVLI INCEDITIS SIVE TVRMAT1M. QVOD
MAGTS ERIT GRATIAE SISTITE: OBFIRMATE GRESSVM
NEC MIREMINI SI MORAMINI AL1QVANT1SPER . D1CACVLVS EQVI
DEM F VI. SVCC1NCTVS SERMO DARI VOBIS NjN
POTEST. VT IVVAT VOB1SCVM ESSE AC AB ORE
MEO PENDVLOS DETINERE VT IV VIT SEMPER.
SAXVM HOC VOS VOCAT. QVID INQVAM VT
VIVVS ASSVEVI PRVDENS IMPRVDENS. MORTVVS
ITEM VOS FALLO. NAM NON VOS VOCAT QD
VACAT ORE VERVM IS QVOJVS CINIS HIC LATET.
OLIM QVO POTV1T NVNC HVC VOS VOCARI VOLVIT
VALV1TQ.. OLIM SVA VOLVNTAS VOLENTES
VOS LEGERE HOC_SCRIPTVM VAH QD LOQVOR
SCVLPTVMQ EGRE VERITAS ADHVC SE ME
CVM CONCILIAT . NAM NFQ. HIC ATRAMENTVM VL PAPYRVS
AVT MEMBRANA VLLA ADHVC SED MALLEOLO ET CELTE LITTE
RATVS SILEX SILENS ADHVC QD HIC LATET QD
EGO EFFERI ET EFFARI GESTIO. SERTIVS PO
{. SeXtius
LENSIS PARASITVS HISTRIO VR FESTIVISSI

MVS

MVS HIC CVBO HOC VNVM QVOD TANDEM SPQN

DICTVM VERVM EST. SI QVIS DVBITAT H ANC
LFACIAT HVMVM'. OLET TEMETVM ET FLOREM
V1NI VETERIS QVO SATVR SATIS VIVENS VIXI
TSI VIXI VITAM VOBIS GRATM: QVAM
NOTAM VRBI ET ORBI NON MINVS MVNVS AVOBIS IM
PETREM OPORTET. ADESTE MIHI ET FVETE EDICTOQ.
HVIC VOS SVBSCRIBIT ET OBSIGNATE. SI QVIS SIBI
^
VESICAM ONVSTAM SENSERIT DQMVM SVAM ONVS HOC
REPORTET IN CLOCAM . SI VQ FESTINVS FVERIT CI
TERIOR VEL'VLTERIOR HOC LOCO PRO RELIGIONE SE E
VACVET . QVI NON PARVERIT MVLCTA ILLI ESTO
TESTE ALTERO CAREAT. CANES QVOQ.VE CESI FVSTIBVS '
EDICTVM HOC SENTI ANT, AFFVISTIS. FAVISTIS. ET OB
SIGNASTIS. VIDEO Q. VOS RISVM DARE SITIO. 1 SENTIQ
DICTVM VOLVI. QVID HOC EST Q.TAM FACILITER ISTVC
PROCEDIT VERITAS.' PROFECTO CONTGI0NE MEI STIT
IP A QyOQVE ET MIHI SVPPARASITAT Q VLTRO POTVM INVQ
CATA ADVENIT. NVNC SIVRBNI PERHIBERI vyLTJS
?*
ET VERITTLSVPPARASITARI HORRENTI MEO CINERI
CANTARO PI ACVLVM VINARIVM FESTINATE. POST
VALETE ABITE IN REM VRAM VIATORES OPTVMI
HIS NVGIS TRVFFIS AMBAGIBVSQ. MEIS CONDONATI POS
TUMIS
^
^
TVMIS,
PoIse hunc Lapidem miras magnitudinis adfcribit Gruterus (pag. 319.) , cum cujus editione noftra haec conferatur . Utinam genuina ef
fet Infcriptio ! fed vreor , ut fit . Orthogra
phia, frquentes illa; parano'mafia: miremini 3 moramini j ejfrri , effari, & alia non pauca de veritate dubitare me vel inyitum cogqnt . Heic
tamen malui illam exhibere , quam inter Spurias, eque enim falfitatem plane habeo exploratam . Si yeram eTe eruditi yiri'fenferint, habebunt Lapidem, quovulgatam ledionem tueantur'( "job XIX. it. ) Quis mihi dei ut exarentur
in libro Stilo frreo , aut plumbi lamina , vel
caite fculpantur in Silice 3 quum in Bibliis Regiis certe feriptum fit pro caite.

ri Luftani titulo adfcripta fuit Salonisf annui,

que ejus quadringentefimus defignatur.

IV.
EX Muratorio ( pag. 1 1 16. 6. )
T. FLAVIO
T. F. TRO
DECV. COL. SAL.
AEDIL. HVIR, IVRE
DIC. DEC. COL AEQyi
FABR IIVIR. Q^Q. DISP;
' MVNICIPI RIDFTAR.
PRAEF. ET PTRONO. CO. V.
FABR. OB MERITA El VS COLLI
FABR. EX AERE COLLAT A
CVR ATORI REIPVB. SPLEN
ISTARVM TRIB. LEG. X.^
CL ASSIS
IX,
G, P. F.
Accuratiorem ptimo jure , ac meritiffimo heic
geographica:
defiderat Muratorius Lucium , unde hanece do
formatam iofcriptionem haufit. Quid enim 77to Flavio y Titi filio Tromentina fine cognomiI.
Ex Infula Solta ditionis Spalatenfis adlatus Lapis ne ? Quae fequuntur Decurioni Colonia Sahna JEin domum Hpbilis Dumanea don Epifeopi
dili Duumviro Juredicundo Colonia qui ( de
Biancovich (Lib. MS. Spal. . 57.)
jquo adi Cellarium Geograph, ant. Hb. . cap.
VIII. fet. y. pag. mihi 495, ) rete procdunt .
AVR. KAMINES
At Fabr. nihil eft , nifi aliud praernutas
ut
NATIONE. ARMENIVS
Praf. oempe Praefefto . Sed infra babemus : Traf.
QVIVIXIT. AN. XXVIII.
Cr Vatrono ollegii Fabrum ; ut credam adjetivum quodpiam efe iquenfis Colonia? deforma
IL
In Cameterio S. Domnii ex MS. Spal,
tum . Qui adduntur Duumviro Quinquennali Difpenfatori Municipiiy nullam habentcjifficultatem;
Lib. . j 8.
. VILLIVS SEXTILIVS
fed quid Bjditarum} Cum Muratorio nefeire me
DOMO. AQVILEJAM VIVOS F.
fateor. Num Rhizonitarum ? CO. y. in odavam lincam inrepfit pro OLL uti in nonam
III.
Ex Spal. MS. Libella . 170.
COLL. II. pro COLL. SS- feilicet Collegium
FRENSIMONI PVERO LVSITANO
fupraferiptum . Ex aere collata Luci| eft ; ex
GRAVITER A SVIS PEREMPTO '
ire conlato habuit marmor . Refpubjica Spleniftarum Panvinio , Cellario , Muratorio igno
ANN. C. D. '
pbvium eTet Siglas explicare : anno Chrifti ta fuit 5 mihi quoque inomperta , nifi forte lequingentefimo j fed nondum eo Dionyfius Exi- gendum fit Bgipub, ' Splend. Iffitarum , fei licet
euus Chriftianam aeram invenerat . Fortaffe igi- B\eipublica fplerididiffitna
f'!"'rj:/r"* Iffitarum
,/c
" i, feu
f"" 1"~
rum
.
Cetera
nota
funt
:
Tribuno
Legionis
deci~
tur iis denotatur Puerum hunc vixifle annum ,
& centum dies, etfi fcio numerales notas fere m Gemina Via Fidelis . Sponius ( Mifc. erudit.
femper nominibus poftponi . Quid fi in mar- Antiquit. Seil. u. a. xi.) hanc ipiam inferiptiomore alia omnia ex. gr. ANN. S. D.
nem dederat minus deturpatam; legit, enim: ob
fex dierum , '. . '. . Num Hifpanica Pue- mrita ejus Coli. Fabr. ex are conlato . Scd quam
Mu-

Muratorius Splenijlarum , Sponi*s Splendiftarum

Rerhpublicam adpcllatj omittic hie praetcrea Siglas Of. P. F.
!IT3VIV
CLASSIS
X.
MISCELLANEA AFFECTUUM.

xxuj

VII.
Ex Cyriaco n. i6.
Un1
AVRELIA PRIVATA
^AE- VIXIT- ANNOS
PLVS. MINVS. XXXXXX,
AVRELIVS DON ATI
ANVS. MATRI. BENE
MERENTI POS VIT

STOqf^JA.O
^ VIIL
EX Cyriaco n.
AVRELIAE FLAVIAE
CONIVGI
ABILI
NI. L. I
f. Virgini , feu
ET SIBI VIVVS POSVIT
Virginia
Grumo 6j. 14. , & MS. Lib. Spal. . ? O.T3 CU.VO .IVA -t,
IX.
D. M.
Ex Cyriaco . 1 60.
L. BAEBIO. VINDEMIATORI
1.
BAEBIA. SECVNDA. PATRl
EIPHNH. CEMNOTATH
D. M.
Gruterus exftare hoc raarmor Tarvifti perpe
Edidit Muratorius quoque (p. 1691. ir.) qui
Graeca
reddit: Julia Pile Irene pudkiffima : fed
tra m ait.
Julia fecit Ireni pudieima mallem, enim
.
Ex Grutero 933* 13. & MS. Lib. Spal. . 72.
corrupturn videtur $ out cer-te Julia Pila Ireni
pudicijfma ,
AVRELIO TIMARCO
SP ASI A LIBERTA V. F.
Virensfecit
Gruterus Polas collocat marmor ; legit etiam
XI.
Timacho , fed Libclli Spalatenfis leftio videtur
Ex Cyriaco 164.
heic omnino Gruterian prfcrenda.
D. M.
T. ATTIAE LAEMONTINAE
DEF.ANN.XXIII. CAETENNIA AMVLLINA
IV.
D. . M.
Ex Lib. MS. Spal. . to i. & Grutero p. 803.
Qj.ii ipfam hanc Inferiptionern edidit Grute
6. In agro Spalatenfi ad ades S. Sterus ( pag. 8^9. 14.) legit. Laemotinae , Amuliphani de Pinis .
na , . . M. Fortafle in marmore habebatur
AVIDIA. MAXIMINA. DOMVM
JX S. . M. De fe bent erenti,
AETERNAM. VIVA. SIBI. POSVIT
SI QVIS. ALIVD. CORPVS. SVPER
POSVER1T. DER FISCO * CCC. MILLIA
XII.
Ex
Cyriaco
tj.
&' Grutero . 14.
Non una in re peccat Gruterus ; primurn quod
3Pola inferiptionern adfignet; deinde quod mul
. SEVIO. TERTIO. C. SEVIO TEMPESTIVO
ta addat , omittatque. Confer cumiHonoftrum
FILIO
CELANDVS
xemplum . In ceteris poft nomeu Fifco addit ille
Siglam P. Polenft , ut ego fentio, qua in maN
Extat & apud Gudium ( 244. 7. ) Accuramore dcfideratur . Vide tamen inferiptionern tius Muratorius (..pag. 121,5.9. ) qui legit FI
XXXI. Hinc male Scaliger P explicat "Pondo y LIS non Filio .
fed rvera ea nota in marmore non eft ; quare
interpretabimur Siglas det Fifco denarmmCCC
XIII.
milita T^umum. Confer dicta ad nfeript. 111. in
Ex Cyriaco 166.
Claflc artium , & offic. min. Sepulcium hcic
P. CETENIVS. VRSIO
vocat Avidia domum aternam ; frmilc alibi inMARCIAE. VENERIAE
COJVGL ET. CETENIO
Venics , ut if) Florentina inferiptione apud Gorium ( T. i. Infcript. Ant. Etrur. Urbiutn p
VR SI NO. F. P.
Filio J>ofuit
445. ) Hinc Janua; in fepulcris.
XIV.
Ex Cyriaco 16*7.
Ex Bginefto Cl. XII. y I. , <& Cyriac 158.
- D. M.
C. MANU MONIMVIANI
S. IVLIVS. PROCVLVS
VIXIT. AN. XV. D.XVTI.
IVLIA. PRISCA. MATER
Cyriacus legit Jul. S. Sextum defignau
bEXARIA. PRIMITIVA. MATER
FILIO PIISSIMO
VI.
XV.
Ex Cyriaco . 169.
Ex Cyriaco n. 168.
L. SVLPITIVS . P.
AVIDIAE T. L. NGENVAE
VARVS
MATRI. ET. CAECILIAE C. R
V. F. SI. ET M Et>E AE
Vivens fecit fibi .
TERTVLLAE VXORI
.
OPAE
AVIDIA T. F. LVCVLLA
MATRI SVA
ET SVIS OMNIBVS
P.
Depravata Infcriptio, quam Gruterus ( 694,
Reiftefius, qui Glafle XIII. 49. idem Cxhibet
marmor, omitrit Siglas V. F. nomina fufde 13. ) egregie reddit > legit enim Tertulia foque turbat fuo more.
' " ' 1
ro,i *vidia C. F. fed Gruterus in <o peccat,

quod

OOOJ DO\

XXIV

quod banc , & fiiperiorem Infcriptionem velut

nam commenter exhibeat. Praplacct ctiam Gruten leio in quarta antecedent^ pigraphes Iihe: Sextaria.
XVI.
Ex Murtorio
3.
VLIVS MARTIANVS SE VIBO POSVIT
ET CONIVGI OBSQVENTLSIMAE SVAE
AELIAE CSSIAE. SI. QVI VERO POST
MORTEM NOSTRAM EANDEM AR
CAM APERIRE VOLVERIT INFERET
CNVIBIO VETERANORVM SIVE
MARTENSIVM

Explican tarnen fortaff; poflat: Ttrat Te Terri

Terpctuo :
filia : nam de poftremis hifce
vix dubio Iocuseft. Qiiod ad priores ias etil
fcio vehementer optaffe veteres , ut terra effet
defunftis levis , leviterque fupcr oJ}a refideret ,
negari tmen non poteft , quin maxime voluerint, ut ne terra plane adfportaretur , turn enim
vexata ofTa fuiffent , violata , & facile tratla
loco, contra quam video in Muratoriano Lapi
e (932. 2. ) precari defuntum .
XIX.
Ex Muratorio p. u8y. ij;
D
M
LVPE FIL
DEF. AN
VIII. ME. V.
PETINVS
T CALLIS
TE PAREN
TES

. Donius hanc ponit Ravennse apud Sancbm

Mariam in portu ; fed Johannes Lucius Salor\s . Scheda? Capponise pro Convibio habenc Cenobio . Sed ve ipfa Orthographia nihil immutandum fuadet . . Intelligo equidem Collegium;
verum fi fupra Confentium Deorum a con/entien
do efformatum vidimus ihfueto vocabulo, quidjii Collegium hominum , qui vitae conjunftioXX.
Ex Muratorio p. 1 18p. ?.
hem haberent, Convivium dki potuerit, quum
adeubatio epulris amicorum inde aLatinisCo...
D.M..
MARTI ANO DEF. NN. 1. MES
yivium dia fuerit , Cicerone teile f" ddamus
VII. IVL. MARTIANVS PTER
ergo Lexicis convivii nomen hac fignificatione
FILIO 1NFEL1CI P.
riondum in illis notum, Diftionariumquc C01radini de Hio augemus . Porro Collegium
XX. .
Martenfium exhibet alia Infcriptio MuratoriaEx
Muratorio
p. 1216. 2.
ha C pag. <?24. i. ,)j Sodales Martenfes alia

SEXTO.
SERVI
LIO.
SFX.
FILIO. TI
(ibid. 2. ) .Martenfes autem videntur reeMuTIANO. INFELICI. DEFVNCT. ANNOR
iratorio fuiffe Milites, iique Veterani, a Mar
XVIII. MENS. III. DIER. IUI. AELIA. M
te , cujus numen peculiari quadam Religione
XIMA. INFELICISIMA. MATER
in fuo Collegia colerent , appellati ;
S1BI. tT. FILIO. PIISSIMO P.
.
XVII.
Ex Muratorio 1135. 3. Donio , & Job. Lucio:
Di M.
ATAIA. iviARCIA
MAR.CELLAU. FIL.
DEF. ANN. VIII.
XVIII.
ix Muratorio pag. 1157. \l
DANES
FILAE
INFELICISSIMAE
T.T.T.P. A.F.
Eamdem Infcriptionem idem Muratorius pro
fer ( p. 1197. 7* ) ex Johanne Lucio fie : D.
M. Panes fili* &c. Siglas fruftra follicitarem ;

XX1.
Ex Muratorio p. 1308. 2.
f '

D. M.
AVRELIAE.FLAVIAE. COG. INCOMPA cw]4i
RAB1LI HELLEN. 1NGENTIVS Hellemut
ET S1BI VIVVS 10SVIT . .
, Sufpicor eamdem tfie, quam ( num. 11.)
dedi ex Cyriaco.
XXIII.
Ex Muratorio p. 130. il.
VRELIAE. MESS1AE
INFELICISSIMAE
Q. V. ANN. XXV.. ,
!
qui vixit
SIGNIVS. LVPVS. MARITVS
B. M. F.
bene merenti fedt

XXIV.
Ex Muratorio p. 13 il. 2.
D. M.
M. AVRFLIVS. ROMANVS
ET. ANTISTIA. CRISTINA. VXOR. EIVS
.
FECERVNT. SIBI. ET. L1BERIS. SVIS. roSTERISQVE. EORVM
ITEM. LIBERTIS. LIBERTBVSQVE. POSTERISQVE. EORVM
MONVMENfVM. CVM. AEDIFICIO.
NON. VENIET. NEQVE. DONABITVR.
NEQyE. PIGNORI. OBLIGAB1TVR
- 5ED. NEC. VLLO. MODO. ALIENABITVR. . .
NE. DE. NOMINE. EXEAT. FAMILIAE. SVAE
. Vide Gutherium 'de Jure Manium. Confer et
XXV.
am Lupium ( pag. 114. & Jcq<j.) Se Murato
Ex Muratorio 1320. 5.
i-iaftum Lapidem 7^4. .
CASSIO MINERBINO. DEF. AN. XLVL
AELIA. SVPERA. CON1VX. MAR1TO
INCOMPARABILI. CVM. QVO
VIXIT. ANN. XXVII
fc. M. P. ET SIBI
XXVI.

SALON
XXVL '
; '

A:

XXV

XXXIII.
Ex Muratorio p. i4<5*<?. 8.
GEBENIVS. CAESIAE. SVE
'
OPTATE. NON. LVBEN
FECIT. SED. FATVM
FECIT
Gruterus
p.
763.
7. hunc Lapidem divulga' ...
X XV II.
verat
,
legitque
aptius
Bennius .
Ex C.
Muratorio
p. 1408.
TESPRIO.
MAS14.
' "
Fatum fecit habent Infcriptiones pro obiit ;
qua de re confule Vidorii Clarifs. Equitis DifCILLONI. MISELLIA > ' "
lertationem Philologicam nuper divulgatam (p. 8.)
FELICIA. MARITO
Heic vero aut fatum pro futo fciiptum , fenINCOMPARABILI
fumque eumdem redder Epigraphe, quem illa:,
POSVIT
in quibus formulam contra votum adnotavitFaJohannes Lucius i addendis ad opus de Re
brettus ( Infer. Dom. p. 583. ) j aut nominandi
gno Dclmtiz ita ltgit priores lincas.
cafu fatum ufuipatur, fenlufqUe hic erit , non
. TESPI MASCENIO
jpfum maritum , fed crudele fatum fepulcrum
NEVISCELIA
Cxfiae pofuiffe . Illud vero mihi maxime probatur.
;
XXVIII,
XXXIV.
X Muratorio p. 1404. Ii/
Ex Muratorio p.
D.
M.
4>
D.M.
. V. CALLISTO. V. GEMELLINA
ANN / F. ^iti,
Tit
Jtlirt
CONIVGI B..M.
-\ T
>r\ I
S

Poiitus titulus , ut ego interpretor , inqit

MVS GEN
Muratorius , Cajo Valerio ValeriaGemellia i
P.
- ER

XXIX\
. '
-XAV.
Yv
Ex Muratorio p. 1456. 7.
Ex
Muratorio
p. i5oi. ij;
D.
M.
D. M.
RRIVS -.

1
messa i i :
TERTVLXlANO VIX. AN. V.
: - y . i >nvS.- SE' i
* AVREL. TERTVLLIANVS
NErOTI POS VIT
CVNDINAE
s.:..---.
., . . _ .
h o.'; Y
;
B.
M.
XXXVI.
fix Muratorio p: fio. 9.
XXX.
RCA.. VICTORINI. ET. SEX
x Muratorio p. 1438. Ii/
TILLIAE. FRATRVS GERMAN
P. ATTIVS. NEPTVNALIS
PALATII
HERMETI
Forte aliquid deeftj ailt Jegendum Valatinis .
XXXI.
XXXVII.
EX Muratorio p. 1439. 7.
Ex
Muratorio
p. 1 fl %. iu
VREL1A. VICTORINA. QVAE
VOLVSIA. LET
EMIT. EX. ARCA. EX. PROPRIO. SV
INA. IVLIO. APRO.
ET. VIXIT. ANNOS. XLV. ET. DIES
ALVMNO. DEP.
TRES. ET. POST. VlTAM. IPSIVS
ANN. VII.
FECIT. FORTVNATVS. ALONNVS
B.
M.
1PSEIVS. EX. DOLO. IPSEiVS. FECIT
Alumnos. fa?pius in his
aliifque lapidibus
SI QVIS. VOLVER IT. CORPVS IN
invenimus
.
Vide
Fabrettum
{
Infer.
Dom. p. jp4v,
PONERE. DABIT. IN. FISCVM
'& feqq. )
XXXV III.
POL. H. S.
QrO
Ex Muratorio p. ijir. 14.
D.
M.
AVRELI ACHILLEO
Habcmus heic Fifcurn Polenfem . Quamobrem
LIBERTO FIDELISSIMO
fi in inferiptione , quam in hac Claffe adtuliAVRELIVS POMPEJVS
mus , IV. Siglam P. cum Grutero addimus ,
PATRON VS POSVIT B. M.
non eft cur illam aut cum Scaligero Vondo expliccmus, aut cum Gronovio ( de Tecunia vet.
lib. . c. J. ) prxfentia . \Alonnus fcriptum pro
XXXIX.
EX Muratorio p. 1463. 9.
Alumnus . Num ex dolo } pro ex dolore ? An
M. TITIO M. F. FAB.
potius fciiptum Bolo , feu Bolontate 3 ut fupra
COMBVLVS LL. TERTIVS
^ilonnus? De corculis , quae fepulcralibus tituFabiamTribum alii fortaffe heic legenc. Eg'$
lis adduntur fzpe 3 Fabrct'tus j & Lupius lucutaalim Fabii cognomen intclligerc-.
lenter difleruerunt, quos vide.
XXXI.
XL.
. . Ex Muratorio p. 1448. io.
Ex Muratorio p. 1564. 13.
A. CANDIDA. SE
VIVA. POS. SIBI. ET - D. M.
C.
VALERIO.
PROTATI.
POZZONI. FORTV
VALERIA.
MARTIA
NATO
PATRONO. . M.
Vide ihferiptionem CLX1V.
XL.
Ex Muratorio p. 1406. 4.
STENIO. HKRMET
:
MARITO. BENEME
RENTI. CHARITE^ CONIVNX

XLI.
%X Muratorio p. 1649. 10.
s
OSSA
L* CAI. SEX. R
1ANVARI
XL il
Ex Muratorio p. 1674 i to.
FLAVIA PARDALIS
SEVIVA SIBI POSVIT
Johannes Lucius habet Tandolina viva
XLliL
Ex Muratorio p* 17$ 1^15.
A. TER. PANTERA
AGO FECIT

MORA
tus p. $24, ) & nuper Acbr Diatriba iniriferiptiones quafdam alias citatae, contendunt Vir*
giniam uxrem did , qua; Virgo dua erat , Virginium , qui Virginem duxerat , etfi trigamus
fuiffec . Unam vero I. litteram pro duplici II.
in marmoribus adhiberi non eft, quod moneam .
Hinc Caffiodorus prodiit, cum Cafiodorius omnino legcndumfie, ex eorum officina, qui Cafftodori invenientes Jota fmplex duplicis Jocum
habere not animadverterunt , ut luculenter a
Maffe/o demonftratum eft,.,- .
XL IX. 7
EX MS. Spal. Lib. . fi.
In atrio Monialium S. Benedii , nunc S*
B^aynerii .
C. C^'ENIO PHIL
ET PATRONO

x Muratorio p. 1 772. 6,
D. S. P>
FEL. VR. QV. TE. CI. Q. L. SE VA E
INI. INT. ANN. XX.S.C. DEC. B.M. ST.P.
Benemerenti ftatuath pofulf . Cetera non in
tellieo,
J"V;K
6
XLV,Ex Muratorio p. H99. i. Cyriace i 159.
Spud, Lib. 8 .
D. M.
ANTONIO. AGRIPPE. QVI. VIX
ANN. XXXVIII. ARRIA. PRIMA
MARITO. INCOMPARABIU POSVIT. ET. SIBI.
Auiftior eft in MS. exemplo > quam in ediki$ . Vide Gruteruro ( pag. 728. )

In adibus HUronymi Celfi bbatis S. Stephani

de "Pittis ex MS. Spal. Lib. . 6.
TT M.
PICIAE SELLONI
ACATONVS
DASSIVS C
TVGI PiENTISS*
B. M. P.
mittit Siglas , M. legit Jgatoms Muratotius p. JjOO. I.
XLVlL
.X MS. Lib. Spal. . 7
AVFIDIO FELICISSIMO
AVFIDIVS FELICIVS
FRA "R . POSVIT. . SIBI

. CA "fcNIVS DEMETRIVS
ET
CA TS NiVS PRIMVS* 5
H ET
caTnia FVSCA
B. M.
AMICI OPTIM; AVETE
ET AVETE
FELIX LAPIS
Editus eft hic Lapis a Grutero p. 93$.)
Cyriaco ( 161. ) ab Johanne Lucio, a Murato-
fio denique ( p. jyiy. .) qui mifere illum deformaruntj alii enim Cajnium y alii Calenium,
Muratorius Cajeniam Fauftam legerunt . Caetenia
gens nota eft ex aliis Salonitanis marmoribus .
Quare non dubitaverim emendatifmum noftrum
exemplum, quod ad nomina fpecliat^ adfirmare *
Utinam correfta item effet extrema formula ! Attiici optimi aster, vlete . Felix lapis habet Mura
torius , lAve i & Vate Cyriacus ; malim ego
vvete, & Vale ; ut quidam Dialogifmus fit C
Cetenium Philetum inter, & amicos? ac quum
hos ille valere jultc > arnici Phiteto refpondeant :
\Avc . In Pifano Lapide , quern ego emendatiorem dedi ( Symbol. Gorian. Vol. 4. p. i<>j.)ejufmodi Diajogifmus occurrit .
. PARTHENI . HAVE .
. BENE . . BALEAS .
> QVI . ME. .SALVTS
, CVM.SOSSIA.FILIA.MEA.
t)ici tarnen poteft una Phileti adlocutio ad
amicos ; tum autem lege fis : lAvttt , & Vlete ,
ut in Muratriano Lapide (2042. 6.)Eufebi ~
ve & vale . Atque id etiam facilius credo .

Muratorius ( p. ijj8. 13. ) legit in fecunda

linea Felrcio , Felicionera alium infra dabimus
XLVI.
In platea S. D omnii ex MS. Spal. Lib.
AVR. GLYON. ET. VA
LENTIA. VIRGINl. VIVI.
SIBI. fOSVERVNT.
Gfkers proxime adceffit ad verarn ledionerri
( 1042. . ) dum legit Virginia . Muratorius
( p. 1641. Ii. J & ante cum Cyriacus ( ijj. }
Virgei legunt . Virgini retine , feu Virginii , ut
litrumque intelligamus. Viigincm fuiffe , nempe
hullam uXqrem habuiflc Aurelium > antequani
Valentiam duceret , heque hanc fuiffe alteri nuptam , antequam Aurelio jungeretur j id enim
Virginii nomine fignificari docet Muratorius
<p. i6u ) Sed Rinefiue Cl. xiv. y. ) Fabrct-

Ex Schedis Spal. & Cyriaco 175.

D
M
FORTVNIO
DEF. ANN. III. MENS,
XL CAETENNIANVS
ET VICTORINA. A
LVMNO CRISSIMO

Ecce Afcise figuram a Cyriaco omiffam , de

qua taUta inter Antiquarios diffenfio eft . Fue
re qui formnb fub ^ifeia dedieaverunt uterentur
lit Galli : fuere qui formula omiffa idem fignifitarent afeia infculpta, ut ferme Itali . Del mat is
iem

SAL

idem ufus fuit ~y qui Noftratibus . Ceterum

quid ilia denotetur , yix probabiliter dici poteft. Confule inter eos, qui po.ftremis hifce annis in ea explicando defudarurtt , ex Gallis Benediinum Martin Explication de divers mommem finguliers ; ex Noftratibus Muratoriurrt (pig.
jji; & feqq._N. Th. Infeript. ) atque eruditiffimum Maffejum in Mufeo Veronenfi ( p. 16$. Sc
feq. & 485. )
'
LI.
Ex Scbedis Spalatenfibus .
DM
AGR.SECVN
DINO.OMNI
BVS.ORNATO
MOT
OMR/
QVlECCAVlf
LAVD^Vl.VBI

PRETIOSVS
QVIANOSEST ,
UBERT.B.M.P.
'

liberto Benemsrenti pofuit

LU.
Ex Scbedis Spalatenfibus '.
D
M
TAMPIO SECV
Tito lAmpio
LARI DEFVNC .
TO.' ANN. P. M.
LXX. TAMPI
Titus sAmpiu!
VS MARCEL .
LVS. FILIVS. PA
T RI B. M. P. "

LUI.
Ex Scbedis Spalatenfibus
p
M
IVLIAE HER 7i
CLEAE DEF
ANN. X3
PLoPIVS FV
Eutycbes
YCHESCoIVG
M.
L IV,
Ex Scbedis Spalatenfibus,
D M
SINTROP
HIA. MaTEr. I
NFELICISSIM
' ... AMPHIO. N1
. .. t.. POSVIT
Xu. - - # r '
Interpundio, Yitiata. Lege yimpbini.

LV.
Ex Scbedis Spalatenfibus,
DM
IVLIA . LEV
CE. VERGI
NIO
PHI

LIP ... M
RITO. BENE
MEREN
Quid fit Verginius, fupra notatum eft.
LVI.
Ex Scbedis Spalatenfibus .
p. 'Iff
SVLLIO
COMMVNI
SVLLIA. BERONCe
. M. EEC
L VI I.
Ex Scbedis Spalatenfibus
L. LARTIVS TERPINVS
V. F. SIBI. ET. ORELLIAE
NICE. CONIVGI.
SVAE. SANCTISSIMAE
ET CORELLIAE. MELETE
DELICATAE. SVAE- ET.
LIBERTIS. LIBERTABVS. SVIS
IN. FR. P. XX. IN. A. P. XXX,
HMHN5
Num delicatus , ac delicata obfcaeni aliquid
indicent , difputatur jnter auores , Vide Fabrettum ( Infeript. dorn. p. 362. ) & Maffejum
( Muf. Veron. p. itfj.* ) Heic filiara fignificare mihi videtur e nomine matris Corelliamdidamj idemque efle, quod delictum in aliis Lapidibus.
LVIIL
Ex Scbedis Spalatenfibus ,
D
M
1 AVGG. LIB.
SECVNPINVS FILIVS
ET SABINVS
COLLIB. COIVGI
DVLCIS SIMAE

LIX,
Ex Scbedis Spalatenfibus,
D M
f
p.

PONIO
ANDRO
NICO
MESSIA
LAMIA
MATER. . M,
LX.
Ex Scbedis Spalatenfibus.
D M
AVRELIAE VENE
RIAE CONIVCI CA
RISSIME QVAE VIX
IT ANNOS II PERt LTertulliarms
VLLIANVS AVC LIB
MARITVS TOSVIT
Non annos vitae, fed conjugii intellige, qui
hac formula faepe exprimebantur : fecit mecum
annos ,

*xviij

MAR

LXI.
EX Schedis Spalatenftbus .
AELIAE. FELI
CISSIMAE
CONIVGI: A
RISSIME. PLATO
RIVS. AGRIPPA
. . M. P.

MORA
LX VI IL
EX Schedis Spalatenftbus'.
D M
RAVONIAE
EVCARPIAE
RAVONIA PLA
CONTIS MATR
ET NICINI
DELICATE
DEFVNCTE
NNO XIII
Vide Infcriptionem LVII. "pjicini , feu T^ieni pro Tijci . Adi Lupium .
LXIX.
EX Schedis Spalatenftbus .
PAENIO VRSO
P1

LXII.
Ex Schedis Spalatenftbus.
P. PQMPONIO. PAV
LO. CAECILIA .
F. PAVLA. MATER
POSIT.
LXIII.
Ex Scbedis Spalatenftbus
D M
OBVLTRO
NIO HER
METI AV
LVS OBVL
TRONIVS HER
MIAS FPBM
T P.
Kkus Fatri Bennjerenti titulum pofui,
EXIV,
Ex Schedis Spalatenftbus .
D M
BONITA E ALV
MNAE DEFANN
XVIIII MENSIHI
CLO.DIA CRES
CENTENA B. M.

v..

s-

CONGVBINAE
DEFVNCTAE
ANNOR. XX
C. AEMILIVS THEOPI
LVS. B. M. F.

LXVII.
Ex Schedis Spalatenftbus .
D M
VISCI AE
MAXIMINAE
ANNIA MAXI
MA MATER

LXXI.
Ex Schedis Spalatenftbus ,
D M
PRIMITI .
VOf DEF.
ANN. XXV
M
SATVR NINA
MATER
LXXII.
Ex Schedis Spalatenftbus .'
DM
HELP1DIS
SEX BEBVS f. Baebms;
VALENTIO
SORORI PIISSM
POSVIT

EXV.
Ex Schedis Spalatenftbus .

LXVI.
Ex Schedis Spalatenftbus.
D r Mr S r dits manibus Sacrum
FABERIA rEVTY
CHIA r FABERiAE
PATRON A Et; BrM
titvlvm;
posvjt

LXX.
Ex Scbedis Spalatenftbus,
D M
P. OFFONO
SATRIO
DER AN XV.
ANNA ALVM
NO. PIENTIS
SIMO

. :

LXXIII.
Ex Schedis Spalatenftbus .
Dr Mr
QrARrRIrOrAE
NErAErDEFV
ANNORVM
, . i XXVIIIrVIN
PEMlArCONIVGI
rrMr

LXX IV.
Ex Schedis Spalatenftbus .
r D r Mr
rQ_r C AS r FELI
ClONIrQrA
TERTVLLI
NVSr ALVM
NVSrP
Quindus Caflus Tercullinus Alumnus Pofuit .

LXXV.

A!

A;

xxx]

CASIVS.FIL
; .
PATRI PIENTISSIM

LXXV.
EX Schedis Spalatenfibus .
D
M
APR O DEF
ANN XX
NICRINA
NEPOTI
Pr

LXXX.
Ex Schedis Spalatenfibus F
FVriCIA. AGRE
CRVOEEES PARCAE
NiMlVM MATERCVLA
DICITQVOIVS HOC
TVMVLO FTLIA PxRV*.
IACET DEBVERAM
PRIVS IPSA MORI. SED
NVMINx VESTRxQVE
COLVERjE CADVNT NEa
LEX ER E ' xxxN ENT. T N
PERNZE VOCES COMMEN

L X X V I.
Ex Schedis Sp latenfibus .
D M
P. CAETENNIO
CAELIANO.P.
CAETENNIVS
CAETENN1A
Caetennianus

' ' ' N HO TVMVLO. ..

LXX VII.
Ex Scbt-dis Spatatenfibus .
D M
P. STATIOVI
TALI ET STAtI
A FORT VN
TA QVI VIX
RVNTANNO
X-X X X- VINSEP. XLvi.f.wen/e,fcilf
STA VS VETV men/em (ham M.fappe
t .
. JVSP.
ornittitur) Publius

S
Confer Fabrettum ( 1/. /. p. 584. num,'
182. )
LXXXI.
Ex Schedis Spalatenfibus ,
M. VALERIO ..
CLEMENTI

LXXX II.
Ex Schedis Spalatenfibus .'

Ex Scbedis-i&palatetifibus .
M . OGTA
VIO. M, F.
TROM
Tromentina ( Tribu )

. . , LAVi ,
ELICISSIM . .
ANNIS. X.
XVI. ET N ,
I. XVI. MEN .
QEGTIVS. V . .
DAL. MARIT .
t..VICISSIM.,t

LXXIX.
Ex Schedis Spalatenfibus .'
IA . . . .

Etlicijfim.

Markus
Conjugi dulcijfim*

t.

YVYTTr

MAR

XXVllj

MORA
NL

XXX

...

u,

LXXXIV.
Ex MS. Spak Lib. i.
Lfe 4r/m </o D. Francifi Bolis \n
Spalatenft Suburbio Lu%a.X.
P. PVBLICIVS
PHILETVS
V.P. SIBI. ET
Vivent pofuit
TER SI NI A E PANTHER AE
LIBERTIS . LIBER TABVS.
POSTERISQL. EORVM.
H. M. H. N. S. hoc monumentum
heredes non fequitur
L X X X V.
In pago Urarne apud Salonarum Urbem
ex MS. Spul. Lib. . .
SEIO DALMU
Dalmate
MINI BONO oyi
INCENDIO PPRS
SVS EST AVRELIA
VICTORINA VXOR
L. Sejo Dalmata bomini bono qui incendio $ppreffus eft,

A:

A;

XXX)

XC.
In pavimento ejufdtm Ecclefi* ex eodem
Libello . i6.
D M
CAESI
DAE RO
MANAE
POMPO
NIVS CRES
CENS
CONIVGI
B. M.
XCI.
In eodent pavimento ex eodem Lib. n. ip,
M
POMPONO . P. Tomponio,

XCIL
In eodem pavimento ex eodem Lib. . ij.
TER T.
Tertius,
ANN. VII.
pa35r fili .

LXXXVI.
tx MS. Spal. Lib. , 4.
D M
. ROMA
NA CAESIAE
, . . IF. DVCA
TRICE F. IUI.
. M.
Ofcitanter defcriptus Lapis.
LXXXVII.
Ex MS. Spal. Lib. n. 6K
TITIA RVF
INA MATR
I VARONEP
ITESEME Q.
VE VISSI AH
LXXV
pitefeme pro Tiiffim* .
LXXXVI.
Ex MS. Spal. Lib. n. 14.
In pago Uran* ex minis Salonarum
L>

CLAVDIAE
IANVARIAB
LXXXIX.
Ex MS. Lib. Spal. n. If.
Ante Januam Taracialis Templi Vrana .
D
M
IVLIAE
AQVlLINiE
i
DEF.
AN. XVIIII

.
In pavimento ejufdem Eccleftft ex MS. Lib,
Spal. 20.
PON TIEN. . . CALE.V. SIB. T
T. FLA VIO. AVG, L. SVAVI VIRO
QiPOT^ENO SVAVI. FIL. A ... Tontieno
Erutum fuit hoc fragmentum an. 1752. ex
vinea quadam prope Salonarum menja conftitura .
XCIV.
In tedibus Johannis JJjxich in Spalatenft fuburbio
Lu-^^ ex MS. Spal. Lib. . 23.
Mulieris effigies .
IVLIAE PROCILLAE
L1VITI PAPHROD1TI FILIAE
ANN. XXII. LIVIIVS CRESCENS
ET LIVIVS DERIPHORVS LI
BERTI PATRONAE . M.
POSVER.
XC V.
Ex MS. Spal. Lib.
. . . LAE.QVAE.VIXT
AN. XXXV. POMPE
JVS FORTIS
COJV. BENE
M. P.
XCVI.

'

Ex MS. Spal. Lib. n. 28. Ante atrium DD.

Ben^oni Uranat .
ALBVCIA
FELICVLA
ACTE. FILI
AE. ANNORVM
XVII
ET
SIBI

XCVII.

,1 I

XCVII.
Ex MS. Lib. Spal. .. o,

;
PVBLICIVS. L.L. TRO JJlMVS
' -Y- F. SIBI ET
1: PVBLICIO IASONI PATRON. DEFVN
IVLIAE VENDONI . VXQRI . EIVS
PVBLlClAE. GORGE. CONIVGI SVAE
PVBLICIE INVENTAR PVBLICIO. TAVRION. EIL. SVIS
IN FRONT. P. XII. IN AGR. P. XVI.
' <
H. M. H. N. S.
\ ; '
XCVIII.
Ex MS. Spal. Lib. n. 31.
IVLIA. C. F. TERTVLLA
.
V. F. SIBI ET ' '
'' * '
. IVLl. . F. SABINO. FRATRI
ET IVLIAE CEVNAE MATRI
LIB. LIBERTABQ. SVIS OMNIB
INF. P. XII. IN AGR. P. XX. H. M. H. N. S.
XCIX.
EX Lib. MS. Spall . 32.
D.
M.
1
P. RMITI
Trimtivo ,
VO DEF.
ANN. XXV.:
. M.
SATVRNINA
MATER :

IVRISCVS
ET AVIDIAN
TIA FILIOLI
In quarta linea deeft poft notam X fbrtafle
L aut alia fimilis nota . Anne fililas habere
potuit dcfundus an. X?
.' VI
Ex Ms. Spal. Lib. . 44.
' ' I
D.' M. ' -
VRG. VALEN
TINAE. P; VRGO
pRiMiTivvs - ;
MATRI
RARISSIMAE ,
. M.
>

CIL
' Sx MS. Spal. Lib.
STINIAE " *

SICVRAE
L. RVBLICIVS
TROPHIMVS
VXORI ,
CHI.
Ex MS. Spal. Lib. 40.
D. M.
ARETHVSAE
ANN. IL M. VIII. D. IX

"'

CVIIL
Ex Ms. Spal. Lib, 46.
ATI. MARCELLVS. ATILI. LVCIANO FILIQ
INFELICISSIMO. QVI VIXIT. ANN. II. M. II.
, ;
POSVIT
Videtur legendumvift*. Marcellus. ^tilius,
IX.
Ex Ms. Spat. Lib. n. 92.
In Talatio orchiepifcopali Caflri S. Georgii .

VALERIO HILARO.
.
DEF. ANN. XVII.
'' VALERIA EVTHYCALA
ALVMNO POS. ET SIBI

CIV.
- '
Ex MS. Spal. Lib. 41.
CAMILIVS
C. JEmlius
THEOPHILVS
VIVOS FECIT
' .
SIBI ET. FI. H. . .
Vivos , archaiimus.
V.
Ex MS. Spal. Lib. n. 43.
D. M.
IVL1 VARI
SATVRISCI
DEF. ANN. X.
L. VAR1VS

'. VL ': .:
Ex Ms. Spal. Lib. .45.
p: m.
iVLiE
IELIADI
Heliadi
pEFVNCT.
ANN. . M. II. DE Ditru
XX IVLIVS
HELIVS PATER
"
FILIE."
INFLICIS."
ET CORELIA
piCEOSINE MAT.
Matey

C.
Ex Spal. Lib. MS. . 37
. BENNIO .
VALENTINO ....
Num hic . Bennius } cujus fupra meminit
nfcriptio XXIII?
CL
Ex Spal. MS. Lib. . 36.
PETRONIO
DIANOM. .....

'

4 '.' v. '

CX. '
Ex Ms. Spal. Lib. . Jo.
; d. . ''
AVR. MAXIMINE
Q_V E VIXSIT AN
NOS QViNQVAGI
NT A CONIVGI D
IGNISSME MARI
TVS PS

CXI.

CXI.
J Aidbus D. Comitis Hieronymi Cambi
Ex Ms. Spal. Lib, . ft.' .ri
D

1
B. M. P.
CXII.
Ms. Spal. . yjP
b, M.Q^AERONIVS
,

sbK, ET AERONS ,, ,s.

DELICIA. QL,.
..i ,
FECERVNT
SE VIVI pSTERIS
QVESVIS.H.M.H.N,S.
Qjiid de Delicia? Obfeceni aliquid ltet . E?
uta eft hase Infcriprio, pn&fequens an. 1732?
"'^
CXI M.
Ex Ms. Spal. Li. . 54.
TERTVLLNO DE DEF
ANNVLLI DIOGENES
PATER FILIO INFELICISS.
Num Ann. V. D. LI? Melius fortaffis: annorum quinqu . Lucius Livius Diogenes .
CX IUI.
Ex Ms. Spal. Lib. . 5 y,
D, M.
L. CVRIATIO
RVFINO ,
DEF- . XXXVI.
CVRIATIA. SO
TERIS. SOROR. EEC.
CXV.
Ex Ms. Spal. Lib. . .
ROMVLLA FILIO. DEFV.
AN. V. MES? II. % L. SALONIVS
LIBERTVS. ? C. EPICARIS
NVTR. S. DVLCISSIMO
Forte nutrito fuo > forte minus barbare nutrir
fii /,
CXV J. Ex Ms. Spal. Lib. . 67,
fVLIA VALENTINA PATRONAE
ET MATRI PIENTISSIMAE
BENE MERENTI ANNORVM SXAGINTA
ET iVLIA CAESIA LIBERTA ET ALVMNA
MATRI ET PATRONAE PJENTSSfMAE BENEM,
Vel quadratarji ofcitantia , vel temporis in-^
vidia ( quod malim credere ) faum , ut pientiflime hujus feminae nomen ignoremus , nulla
quidem Lapidarias artis detrimento.
cxvir.
Ex Ms, Spat. Lib. '6^
MAMILLA.PAVLA.DE.PATRIMONIO.SVO.
SIBI. ET. ELIO.PAVLINO.COMPATRI.SVO
DOMVM A TERN AM, P.
En itcrum fepulcrum in Salonitanis noftris
marmoribus demum JEternam dium yidemus ,
Quid Competer}
7.Z
V ''

XVIII.
IX Ms. Spal. Lib. . 70.
YETTIAE MARCELLAE;
CONIVGI RARISSIMA
P. HELIVS. PHILIPPVS
MARITVS EIVS
POSVIT B. M.
' :*3L- X IX.
,.
EX Ms. Spal. Lib. . 71.
.i V *,:
D- M.'
HVSEBIO DEF. ANN. XXX.
SVRA. CONSERVO PIISSIMO
" CX X.
EX MS. Spal. Lib. . 73.
L. AELIO PEDEROTI
AMARANTVS. L. AELII. FI,
;
CLEMENTISSIMVS
B. M. H. M. H. N. S.

XXI.
Ex MS. Lib. Spal. . 74.
BASILISSAE. INFELICISS. DEFVNCTAE
ANN. XXX. ET SVRAEFILIAEDEFy
NCTAE. ANN. II. VERNA FILIVS
BENfiMERETIBVS
CXX 1 1.
Ex MS. Spal. Lib. n. 75,
D. M.
ARRIVS
MESSIANVS
SECVNDINAE. B. Mr
CXXIII.
Ex eodem lib. . 76.
AVRELIA CYEREMA. ft
CXXIV.
Ex eodem lib. n. 77.
CAELIA. C, L. HIBERA
TESTAMENTO DIC.
IVSSIT SIBI ET BELLIAE FIL,
Nota hujus Caja; ALlix Caii Liberta: fingularcm formulam : Teamenfo dicari juffit .
CXX V,
Ex eodem lib. . 78,
D. M.
IVLIO. EPIFORETO. DEF.
FILIA. PATRI. PIENTIS.
CXX VI.
Ex eodem lib. ut cetera qu<e fequuntur
marmora .
L, ST^NIVS CRETICVS
SIBI ET SVIS
X X VI I
TITIAE AGRIPPINAE
NIGIDIVS CAPITO
MARITVS PARIS TEMPORIS
Notanda formula maritus paris temporis ,
CXXV1II.
Spalati in adibus S. Clara .
O^ TAN AGRO
FL. MARINA
VXOR : =1
VIVA FECIT
CXXIX.

xxxiv

MARMORA

CXXIX.
Ibidem intra Septa Mnialium S. ^aynerii.
L. AEMILIO VRSINO PTRI EIVS
POSVIT.T.AEMILIVS.PROTOGENES.
6XXX.
Imago muliebris .
IVLIE VALERIE CO] VCI QVE 0
LlVS EVVELPrSTVS. QVE V
[ECVM CONGO RDI
TERANNIS XVI %
X X X I.
ALEXANDER PIVS FAVSTVS
CXXXIL
ROMANIA THALIA VI
Vixens
SIBI ET ROMANQ SEC VNDINO
ROMANIO VRIONI FILIO
ROIVIANIAE SALONINAE ET
CHRISSIO LIB. LVPAE LIB. '
SABINAE SECVNDAE
CXXXIII.
IVLIO
MESSORI
PHEBVS
AVOMCVLO
B. M.
CXX XI V.
D. M. 4
NIGRINA
CONSTRO
B. M.
XXXV.
Spalati in adibus. S. Felicis Epiftopi^
& MartyrJs .
MAVRENCIVS FABRICENCIS
VNA CVM CONCORDIA
VXORE SVA SARCOFACVM
VIVI SIBI ORDINAVERVNT;
Leg. Marcus .
CXXX VI
ASCONIAE MARCELL1NAE CL. F;
MATRl P1ENTISSIMAE QV\EVIXIT
ANN. LVII. CASCONIA MARCELLINA
, CL. FR. FILIA ET H ERES SIQ.VIS HOC
SEPVLCRVMTENTAVERIT APERIRE
DEDERIT FISCO SS. L.
Matris nomen, heic latiore fignificatiane iuroitur .
XX XVII
VIBI. TROFIME. PETRONIVS. HILARVS.
CXXX VIII.
I agro Spalatenft. prope Ecckfwn S. Stephani,
de Tinis .
C. ALVIO. FILEMINO CONIVGI
KARISSIMO CVM OVO VIXIT
ANNUS TRIGINTA SINE MACVLA
HERPILLA PROTOGILLA
MARITO. lNCOMPARABILI
X X X I X.
ARCA HONORATO. ALESTRIO
CXI
I. 1VNIO. EPICTETO IVNIA TROFIME
DLiCATO SVO POSVIT AN. V.
H;ck qrtc olpfcoi. F intellige .

CXLI.
L. PETRONIO SECVNDO
PRIMITIVA VXOR . .
CX LU.
t>. M.
VLA LEV
CE VERGI
NIO PHI
LU . M
RITO BE
NE MERENTI
Phileto Iegcndum putabam , nam II idem ef*
fe atque E monent antiquarii ; fed, hanc Infcriptionem fupra ftedimus n. lv. quare Tbilippa
legi jubeo . De Virginio ad Infrip. xlviii,
nonnulla diximus . Sponius perridicule arbitratur, hune titulum conjugibus tributum, a quir
bus maritalis fides violara numquam fuifet .
Praeter Fabrettum adi Montfauconium ( Ant.
Expl. T. Iii. Part.I. pag. 67. & 68.) ubi hoc
figmentum refellit.
exLiii.
S. Maria Magdalena in agro Spalaten .'
L. APROFENNIVS
PRO . ! . POSVIT SIBI
IVLIAE CF. MAXIMAE
VXORI ET
L. APROFENNIO CINITORI . et
L. APROFENNIO LVCVLLONI
ANNOR. . DEFVNCT.
QVOD SI LONG A M AGIS NEXISSENT
STAMINA PARCAE AEQVIVS ISTE LAPIS
PATRIS SVPER OSSIBVS ESSET.
Videtur igitur L. Aprufennius Lucullo L.
Aprofennii Pro . . . filius fuiTe , L. Aprofennius initpr inVotivis memoratus a nobis eft.
CXLI V.
D. M.
IVLIAE . F. SEVERINAE
VL. VINDEMIA MATRONAE
XLV.
Jn arce Signli Spalatens agri .
CORNELIA F ROCILIA
CORNELIAE FEROCILIAE
pBSEQVENTISSlMAE FILIA E
MATER ET MATERTERA
DEPOSVERVNT
X L V I.
Spalati in adibus Equitis *Antonii *Alberti .
D. M.
P. PAPIRIO FORT VN ATO DF. Defun8<\
AN. XXV. PAP1RIA EVTYCHIA
LIBERTO - .
CXLVIL
In Palatio bdcchiepifcopali Cafiri S. Gcorgii
D

CLODIO SECVNDINO
DEFVNCTO ANNOR VM XXVII,
INFELICISSIMO AVREL1VS
SECVNDVS ET CLODIA FIR
MINA MERENTISSIMO
In ipfa Libella Spalatenfi n. 1 1 3. referwr fe
cundo hae Infcriptio : in hac auttra non vurentijmo y ltd Tatrimi , & fibi legitur .
CXLVIII. -

'A
S

LO

. cx^yjii.
Spiilati in. atrio ^rcbiepifcopalis Palatii ex
minis Saionarum.
D. M, ".'
BONITAE ALV
MNAE DEF. ANN.
XVIIII. MENS. IUI
CLODIA CRES
CENTA . M.
Paullp aliter exhi^ui n, 64. ea lecctio reti
nencia. .
CXLIX.
ft ft//4 /mw.

* '
D. ' .
'
,iivjx ,qh^in
-n-iit'- "jij-'ihl MARON.
-ip s - ;nuudi FIRMA
lalHiA m-.upr
ibident
. )
r.'.
. M,
" .q*3
DONATAE. VRSINAE CON,
BENEMERENTI
CLL
Spalati in atrio domus Illuflrifs. Comitis Gianco
Marianovicb ex minis Saionarum,
D.
'
rAJ 7 ;
V^vRIyfi

"

REGIL,

A;

JLt PIISSI
MB
CLII.
PACVVIO LVCfDO
DEF. A. VIH. PACTRYFERA ALVMNO
LI It
SEX. ATILIO. NICONI DEF. AKN. VIH.
ATILIAE DISTE. ET NICON. NICOSTR A
TO FILIO INFELICISSIMQ
LOCVM PACV VIA DONA
BIT
T - . y .
. pro V.
JC LI V.
SEPPIENAE PHILOMENAE
SEPPIENA RESTITVTA LIB.
VI. M. MATRI FEC.
Viva merenti.
CLV.
D. M.
BVCCIONL ANN. XX. S. S. M. P.p.
Fortafe fuavi / marens pater pofuit ; fed
malina: fepulcbrum, five monumentum Pater por
fuit .
CLVI.
L. ARRIVS SECLARES PROTIANO
FRATRI PIENTISSIMO
B. N. M. P.
, Benemerenti pofuit.

CL VII.
MVTIANA SIBI VIVA
POS VIT ET AVR. PATEATI
CONIVGI SVO INTER ARCAS
IN MEDIO IN HORTO AT VIAM
ad
PROSPICIENTEM IN AREOLAM
VET. AT. SALVENTIAM. INGONAM
fortafe Veterem ai
LOCO CONCESSO AB AELIO MARVLLINO
Quid Salventia Ingona ? Bifquirant eruditi
Spalatcnfes .
CLVIII.
P. ANTEJVS. SECVNDINVS
ET T1TIA ARTEMISIA
EIVS VIVI SIBI POSVERVNT
CL1X.
L. LVPVLANO LYBIO CONIVGI
PIENTISSIMO
CLX.
D. M.
PRIMILLAE INFELICI DEF. ANN. XVIII,
INFELICISSJMVS. ONIV.
CLXI, .
D M. .
L. SELLIO ARTORIO
DER ANN. VIII. M. VIII
ARTORIA. SECVNDINA
ET SELLIVS FELIX
P. P. F. INFELICISS1MO
fater pofuit filio ,
CLXII.
D. M.
CAESONIAE FIRMINAE
COJ. RARISS. DEF. ANN. XXL
VRSVL. FAVSTVLVS MARIT. . M,

L X 1 1 1.
LAELIA MAXIMINA POS VIT
DELIORTO FELICISSIMO DEFV.
ANN. . *
L X I V,
A. CANDIDA VIVA POS. SIBI ET
POGIO CONIVG. FORTVNATO
Eadem meo judicio qua? xxxii. fed emenda^
tior .
CLX V.
POMPAE PHYEBAE. L. EPIDIVS
VALENS POSVIT SIB. VXORI
BENEMERENTI ET LIBER.
LIBERTABVSa SVIS. INF. P. VIII,
IN. AG. P. VIII,
CLX VI.
ft "Pago Grobota Spalatenfts agri .
CVRTIA
AEMILIA
VPIONI F.
Filia
ANNORVM
XXI. T. D. SVO Titulum de
POSVIT
CLX VI I.
M'. OCLAVIVS
PVLLVS
H. S. E.

fortalfe

kvius

Hie fitus e
CLXVIII.

XXXVJ

CXLVIII.
VIRGILIAE.DILICTAE. PARENTE ARISTO
NIE. FILIVS. ARISTONIVS. HANC
NOCTV. TVMVLVIT. VISIT. AN. XXX.
VIH. VALETE.
Dileffa: Tumulavit: vixit.
CLXIX.
D. M.
PRIMA MATER
FILIAE FRVCTV
LE 1NFELICISS1ME
Q.VE VIXIT AN
NOS XXXV. BE
NEMERENT1 PO
SVIT

Afciam rurfus vides.

CLXX.
D. M.
PETRONIO PRIMI
TIVO FILIO
PIENTISSIMO
R. P. W. DI. ET 1VLIE
PROBE FILIE
IFELICISSI
ME PARENTES POS.
DEF. AN. XX.
R. P. W. quis intelligac ? Defun. fortaffe
D. L.
L X X I.
D. M.
LAELIA. SEX
TA. VITALI
Jnnorum
AN. VIL D. X.
DELICATAE
B. M. P.
L X X 1 1.
CAJO VAL. VERO. VIX. ANN. XVI.
MEN. V. DIES. XVI. POS. . V. E
V. V. PAR. FIL. PIEN. ET SIBI
Cajo Valerio Vero . Vixit annos XVI. menfes V. dies XVI. Pofuerunt Cajus Valerius , &
Valeria Vera Parentes Filio Pientiflmo , & fibi .
LXX111
CAECINIA CALPVRNIA
VIX. AN. VI. DIES XXX.
CALPVRNIVS ET RVFINA
PARENT. FILIAE DVLCIS
SIME F.
GLXXIV.
Urania in S. Martini ,
D. M.
CASSIAE CO
NCORDIAE
CAELIA BO
NQSA EX TESTA
MENTO IPSIVS
L X X V.
ERENNIO APELTI IVLIA ER
BVLA . MAR1TO P.
L X X V I.
IVL. AQVILIN. DIONISIVS
CONIVGI INCOMPARABILI
CON QVA VIXIT AN. L. ET SIBI

A
CLXXVI.
D

C. IVL. FIL
CYRIO
FL. SOTERIS
MARIT.
PIENT. ijyj

LXX VIII.
D
M.
P. PVBLICIO Q
NESIM1ANO
DF.F. ANN. XL.
IVLIA PROCIL
LA MARITO BE
NEMERENTI
ET AEL CORIN
THIA FQSVE
RVNT
CLXXIX.
D. M.
DOMITIAE
PIAN1A1L
DEF. ANN. XXII,
CLODIVS
aRtemidorvs
CONIVGI
B. M.
CLXXX.
1j. M.
FORTVNATO
OBSEQVLNTISSIMO
pT INNOCENT ISblMO
ALVMNO
ANNORVM
P. M. XVII.
M. LECTIN I VS
CORNEL1ANVS
B. M.
L X X X I.
In ta Spalatenfis ^inbitpifcopaHs Talatii.
D. M.
TERENTIAE
TlTIy. P. NOVI
VS. LAVRVS
CONIVGI RA
RISSIME POSVIT
B4 M.
L X X X 1 1.
Ibidem
CANDIDO
DEFVNCTO
ANN. XXI.
SODA LES
. M.
CLXXXIII.
ibidem
CORNELIA
FEROCILLAET
COELIA

TIACOELIAEMAR
CELLvfc DEF. ANN.
XXV. MATER EX
Kit

MATERTERA FI
LI/E INFELICIS
SIME ET OBSE
QVENTISSIME POSV
ERVNT
Confer Infcriptionem CXLV. eamque fupp.Icto .
CLXXXIV.
Ibidem.
i
D. M.
VIPSANIVS TERENTIVS
VllELIE VICTORINA j ifIon
COJ VGI AR ISSIMAE
VIRGINIE POSVIT ET
SIBI QVAE VIXIT ME
CV AN. NOS. Villi. M. V
' DEE A. N. XXIII. '
Nupferat ergo Aurelia XIII. annos nata , Sc
menfes VII. pro mecum f 1 ire- -ft i*
lapidibus .

VA At: .-K'K
CLXXX V
Ibidem .
L. IVLIO AM
ANTHO IV
LIA ELPIS
CONIVGI
B. : '
CLXXXVI,
Ibidem .
VLICRT
O. DEF. AN.
XVIIII IVLI

EP FLEV^R
FILIO INF
HCISSIMO
tal mplicatam ut vides , quartam lineam forflis 'legere poflis Julia Vub'li filia Euterpe .

A;

XXXVlj

CXGI.
D.
M.
^
STATIA PRIMA
. .. .
STA . TI .
VR. SI. NO. CO.
JVC GI. BE. NE. ME
REN. TI. EX. PI. ':;
TA. TE. PO. SV. IT.
CVM. QVO. VI. XIT.
AN. NIS. XXX.
Similis interpuntionis ad ingulas ferme Cylr
Jabas cxempla habes apud Lupium pag. 68.
CXCII.
M. P. CRYSERO
II. BT P. CALLIOPEN
M. P. RVFVS
PARENTIBVS
PIENTISSIMIS
Quid II ? Lege omnino TI . Exempla lapidum in quorum editione I. pro T. male exfcriptumeft, vide apud Hegembuchium (de dy~
fticho Boethii Conf. pag. 146. & feqq. ) Nam
Marco Publio Cryferoti , & Tublia Calliopeni
( Calliopi fcribendum fuera t 3 fed quantum ejufmodi nominum muliebrium contra Grammaticorum leges agmen Syllabis nis ni , produdius ev'aferit fequiore avo, ut non jam Tychen , Calen, >Agapen &c. fed Tebenem 3 Calenem 3 Agapenem ufurpatum videamus , docet
cruditifmus Lupius in^pitaphio S. Severae Mrtyris
)J Marcus Tublius Rufus ParenL 11 pag.
fag* 160.
1
tibus Pientiimis Tofuit

.
In $. Maria de Sgnano agri Spalatenfis ,
D. M.
ET SECVRITATI
SEXTO ATILIO QVAR TINO
DEFVNCTO. ANN- XLII .
ETTVLIAESECVNDINAE VXORI EIVS
CLXXXVII.
SEXTVS ATILIVS MAN VMS.
Q. CASSIO
ALVMNO QVEM SEMPER VICE
EVTIC
FIL. DILEXIT VNVS POSVIT. LOCVS
CASSIA
CONCESSVS A CASSIA AFRODETE
EVTICHIA .
Compendiis littcrarum ulus eft quadratarius
. CLXXXVIII.
in omni ferme verbo ; ea fol vi mus in typographi gratiam , Manumiflum nobis exhibet In
D. M.
DECEMBRO IVCVNDAM
fcriptio .
AMICO INCOMPARABILI QVIRITVM
CXC IV.
RAJA VALERIA VINQMIQ
ANN. XXXV.
Leg. Qui vixitj ne faifa Infcriptio fit.
MAR1T. PIENTISSIMO
DEF. ANN. P. M. L. CVM
CLXXXIX. , QVO VIXIT INNOCENTISSIME
PLOTIAE
Num Caja Valeria ?
.
. N'
SECVN
X V.
DINAE
VLPIA. . F. PRIMA. V. F. SIBI
L. PLOTIVS
ETVLPIO. CF. ETQVARTINO. TR,
EVTICHES
ET MAXIMILLE POPPIE MATRJ
LIBERTVS
ET. SEXTILIO. SATVRNINO. TR.
PATRONAE
ET C. CLEMENTILLE. FILIO
BENEMEREN
ET LIBERT. LIBERTA. COM, E. V.
TI
Siglam Tr, Tribuno explicad poe video; fed
quid hie Tribuni nomen ? Tota lapidis feries
L/
,
cxc.
oftendit , quadratarium ibi fortaffe compendiis
' D.
M.
ufum fuiiTe ad Tatris in fecunda linea , Fratris.
IVCVNDA TARCONI
in quarta defignandum nomen j nihil autem faO ACATHEMERO
cilius legenti marmor, nec compendium efie
CONSERVO DEFVCTO
ANNORVM XXX INFE
'v fufpicanti (fortaTe etiam quod detritum fuerit )
LIC1 POSVIT
: 1 quam ita legere, ut hei exhibet noftrum MS.
e
exem-

xxxyiij

MARMORA

exemplum . Filia autero, non Filio lego inquiri

da , & fexta linca . Corrupta quoque lunt
Com. . V. Reftitao: Forum.
CXCVI.
VR H TE. CL. GARGILIANI PATRIS
Q POSTLIMINIO GARGILINI FILL
LT NIM. EXPIRAVIT. ET.' IPSIVS
GARGIL1N1- Q.- M. P. A. OCCVBVIT.
ELISI1S VIVAT FILIVS. ATCv PATER

Non /, fed Or fuit ip marmore; litter*

prcdente nunc forraffis injuria temporum extrita. Sic'egq titulum interpretor. Corpus beic
tegitur laudii Gargiliani } qui poliminio Gargilini filii latus nimis expiravit , & ipfiusGargilini y qui morte Tatris adflius occubuit .
X V 1 1.
In agro Spalatenfi ad S. iftdorum .
FAVST. POSTHVMO. LAETINO
VJXlf ANN. VII/ M. VII. D. VIL
A. SEPTIMIVS, GEMELLINVS
' ALVMNO DVLCISSIMO POSVIT
CX CVIII.
D. M.
AEL. SEPPlVS CALWS
LVCRINQ FIL. ADOPT.
. M. E." S.
filio adoptivo bene tnerenti e fuo . De fiio fre=
quentius' habent Lapides.
X I X.
D. M.
C. AQVILIO GALLO
GALLILIVS FILIVS
F. E. S.
Fecit e fuo .
CC.
D. M.
CALTILIA L. F, PROBA
V. F. I. ET L. PROBO PATRI
ET DODORAE SABIN AE MATRI
ET SVIS
FortaTe. Caja Lucii Filia Troba Vi-,
vens Fecit Sibi .
CCI.
D.
M.
IVL. PETRONIVS CERINVS
SANTINO FERTILIO
B.
M.
T.
F.
Titulum fecit.
CCII.
ARCA COCYMI. MASCARBI
CON1VGIS YASSE YENVDAE
ET DELSENIAE CONIVGIS
PROTOCOCYMI GALVAENI
Nomina admodum barbara heic funtj fequioris propterea temporis titulus .

LASSIS

XI,

CHRISTIANA.

Ex Sebeis Spalatenfibus .
DEPOS B' M. AVDENTI & ADVL
TOO FORIDALM DIEIIIIKAL DECEMBS
QVH VIX. AN. XXIII M. IUI D' XXV
MAXIMO II ET PATHERIO VC '
ft
IND XII .
e "
Difficile eft expifeari , quis fit fenfus Siglarum lAdul CTOC ; fed dum aliis meliora currant , incriptionem fie explicandam cenfeo .
Depofitio bont Audenti *Adulefcentis Chrifii Fori Dalmatia die iv. Kalendas Dccembris ,
qui vixit annos xxiii. menfes iv. dies xxv. Ma
ximo fecundum 3 & Tatberio Viris clariffxjnis fulibus Indiione XII. Multa heic , fed paucis
adnotanda fuggerit pratclara iflhaec inferiptio .
Primum difimus Forum aliquod in Dalmatia.
exftitifle, cujufmodi plura apud nos , ut Forum
Popilii y Forum ornelii &. Quaerant Dalmatae, ubinam fuerit : mihi non yacat . cllarius
magnus ille Geographic antiquae ipftitutor nul
lum novit . Jurdicos Ciyitatium HJyrici conventus Scardonitanum , Salonitanum , & K^aronitanum memorat Plinius : in Salonitano autem jus
petebant cumMazasis, Sardiatibus, aliifqueDelmatae. Quid Ii prope Salonam locus aliquis fue
rit huic conventui deftinatus , ditus propterea
Forum y quod illue convenirent civitates illa,
Delmati vero aDalmatis, quos caeterjs numero
praftitiTe in eo conventu , Plinius jpfe adfirmat . Sed ego malim diere Forum hoc nonnifi Salonarn fuiffe , ut propterea multum huic
incriptioni debeamus, quod hocce Salona nomen nobis fervarit , detexeritque . Confirmt
priterea hac inferiptio fententiam doftilmi Pagii , qui Petronii Maximi Collegam in Confulatu , contra quam Relandus exilimavit , non
Paternum , fed Patherium appellandum docuit .
Porro quum fecundus Maximi Confulatus cum
Collcga Patherio in annum Chriftiana ara? ineiderit CCCCXLIII. , ad liunc annum referen
da Audentii inferiptio eft. Itaque tertiutn illud
intclligimus, Salonis aut Spalati , ubi nunc la
pis exftat , Indidiones a Septembri menfe nu
meratas fuifle. Nam annp Chrifti CCCCXLIII.
undcima decurrebat indiio , fed Septembri
duodcima cperat numerari. depofitionis no
mine Chriftianas inferiptiones plu'res inhoari
non eft, quod moneam . Vide Fabrettum (cap.
VIII. Infcrip. LVIL) Muratorium (Vor. Thef.
Infcrip. pag. 1892. i. & 1893. ! ) & Lupium
alias citatum (pag. 173.) E pro I. feculo elegantiore , nonnifi Ruftianorum hominum fuit
ufus pronunciandi, feribendive, L. Crafso tefte
apud Ciccronem ( de Orat. L. in. . 46.) ; fed
fequiore aevo barbarus hic ufus inTeTcras, Numifmata, Lapides, & alia id genus monumenta
inrepfit, ut mirum non fit , heic H pro tertia vocali inferiptum in verbo qui . Num hinc
praefidii quidpiam adcedat modernis Graecis non
eta y fed ira pronunciantibus , alii viderintj ego
fi quid intelligOj oppofitum potius conjicerem,
atque H pro E fcriptum dicercm , quum E li
ters L fubftituifie barbariem noverimus j quamquam neutra fententia lapide hoc quini feculi , eoque non ekgantiflimo multum gloriabitur .

tur. Quifquilias alias miito, illafque noti/Iimas,

cuj'ufmodi ha?c funt adulefcentis 3 pro adolefcentis , ut in infcriptione Leudomari apud Muratorium ( par. 406. 1. ) atque Audenti , una litera I
pro Audentii . SedSigmata ilia, qua; punorum
Joco funt, inobfervata haud relinquam. Multa
de variis interpunc~tionis notis, qua; in lapidibus occumint, dilseruerunt Viri Clariffimi Rei~
iefius ( in Trafatione ad Syntagma Infcript. a
pag. 6. ) ac Lupius ( pag. 60. & pag. 6j. ac fequentibus ) . Aliquid & nos adnotavimus in epiItola a doctiffimo Gorio edita (Symbol, litterar.
T. 4. pag. 197.) Adde bis Muratorjanam inferiptionem (pag. 1931.
) & noftram hanc vel ex
hoc capite non contemnendam . Quod ADVL
CTOCs adulefcentis Cbrifli interpretan fumus;
ex fimilibus Chriitianis formulis duximus: Sic
homo Dei occurrit in novo Thefauro Muratoiii
( pag. 1946.6.) Fmula Cbrifti apud FleetWood
( pag. 45?. 4.) Famulus Chrifii 3 apud MuratOr
rium ( pag. 1877. it)
II.
Ex MS. Spalatenft libello . 94.
AVR . SOTER ET A VR. STEPHAN VS A VR.
SOTERIAE MATRI PIENTISSIMAE
RELIGIONIS VIVIFICE MERENTI
Trita el diphthongorum omiio , ut vix nor
tari hie mereatur in adjeftivo Vivifica . At lin
de , inquies , Chriliariam hanc effe inferiptionem putas? Ajo ex verbis Ulis Heligiopis vivifica: ,
qua; nonnifi ad Chiiftianam Religionem referri
poTe comprobat tum Paganorum ulus ab ornanda ejufmodi encomiis in fepulcralibus titulisReligione fu alienus; cum ipfum vivifica Religionis nomen , quod Chriftianum , & facrum omnino eft; unde Baptifmalem aquam fape reperimus aquam vivificam didam in Liturgias, prxfertim Grscorum libris . Maniftfium efi autem
( S. Cypriani verbis utor ep. LXXI. Baluzianae

A."

xxxix

Vnetas editionis col. 272. ) eos J qui non funt

fn ecclefia Cbrifii inter mortuos computan . . , .
quando una fit ecclefia 3 qua vita aterna gratiam
confecjuuta , & vivit in ater 3 & vivifieat
Dei populum .
III.
Ex Crutero p. M LI. 5.
CLEOPATRAS FILIAE
DVLCISSIMAE
QVAE. VIXIT. ANN. I. M.
D. IUI
PONTIANVS. ET TEGILLA
IN PACE
Ex Appiano edidit hanc infcriptioriem Gruterus, ex Grutero Flcctwoodus pag. 578. 2.)
Tertio prodiit in Gudiano Syntagmate ( pag.
366. 8. ) fed Gudius addit fub ipfum initium
Siglas . M. Bona Memoria 3 annos numerat
XII. Tegillam denique Tertullam appellat . Etiam Muratorius (pag. i8yz. $.) exSchedis fratris Jucundi Verontnfis, fuifque illam divulgavit Gruteriano cxemplo ferme fimilemj confentit tarnen Gudio legenti initio . M. TeUr
gillam legit, ubi Tegillam habet Gruterus .
IV.
Ex Cyriaco Anconitano n. 270.
FL. FIDENTIVS EX
COMITIBVS SIRMESIS
HIC. EST. DEPOSITVS
VIX. AN. XX,
Exfht apud Gruterum ( 1052. 9. ) & ex
defcripfit Fleetwoodus ( pag. 402. j. ) qui ta
rnen omittunt vocem Sirmefis , & Fidetius legunt . Edidit & Muratorius fibi miTam a clarilimo , dodiTimoque Pompejo Compagnonio
nunc Auximatium Epifcopo ; atque hxc adnotat . Hic fuijfe videtur Comes Sirmicnfis 3 hoc
efi Provincia Sirmii Bior aut Civilis 3 aut Mi'
litaris. Vide Gruerum ( pag. 8j2. 9.)

V.
Ex Mutatorio pag. 38 1. 2.
FL. IVL1VS ZACONVS ET
AVRELIA MERIA CON
JVX LIVS HOC SARCOFA
GVM SIBI VIBI POSVERVNT
SI QVIS POST NOSTRAM PAV
SATIONEM HOC SARCOFA
GVM APERIRE VOLVER1T IN
FER AT ECCLESIAE SALON. AR
GENTI LIBRAS QVINQVAGINTA

DEP
IVL
ZACO
NIS
DIE III
NOVEM
BRES
DATIA
NO ET
CEREA
LE COSS.
Edita jam fucrat prftantiiTima ha?c Infcri- torianis Infcriptionibus ( 1571. 1. & 171. 1.)
ptio, qua ad annum fpetat Chrifti CCCLVIII. Zeta pro dieta , de quo nomine legendus Mazoa Fleetwoodo ( p. jio. 2. ) cum variis hifce chius in Calendarium Neapolitanum ( p. 104.
leionibus : Juli Zaconi die IUI. Ilonas .... & feq. ) eque heic tantum Zaconi3 aut ZacoDeciano
Sarcopbacum .... Vivi .... Sarco- nis vox occurrit. Nam Commodianus (Tnftruft.
phacum .... Salonarum . Nunc aliqua qua* ad 68. ) ait
earn inluftrandam fpedant 3 paucis de more, adMinifierium Chrifli Zacones exercete cafle .
notabimus , etfi jufto illa commentario indigna
II. Zaconus nofter conjugem habuit Aureliam
Bon eflet .
Meriam . Non unum hoc excmplum iaconorum
I. Zaconus pro Diaconus , ut Zabolo pro Dia- conjugio junetorum fuppedit.nt Lapides. Aliud
bolo ufurpatum legimus a Phoebadio in Epifto- habemus in praeclaiiffima infcriptione ab eximio
ia contra Arrianos, Zebus pro diebus in Mura- Marchione Mafteio edita ( Muf. Veron.pag. 179.)
IN HOC SANCTO ET RELIGIOSO LOCO. POSITA EST LICINIA
HONESTA FEMINA. OMNI LAVDE BAEATA. ET DEO CRISTO
DEVOTA THEODOTO. DIACONI. IVNCTA. PVDICA. QVAE
VIXIT SECVM ANN. P M. XXVII. ET IN VIDVITATE ANN. P. M. XXV.
PENIQVE COMPLETO. ANN. LXVII. M. X. D. III. DEP. XVII. . NOV
A
MATRI. BENE. MERENTI. IN PACE

e 2
In

xj

It) banc autrh infcriptinem hare commentatur clariffimus editor. Licinix conjux Tbeodotus 3
Theodoti pater Diaconus videtur fuiffe . Cxjaris
ferritin alia infcriptio memorat 3 cui Diaconus nomen erat . Dicono fi fcalptum effet 3 cum illa
fociari poffet epigrapba, ubi habetur: Jul. Auguftinus Subdiac. conjugi dulcilfimat , cum qua
vixit anq. VIII. ita in marmort , non onvixit
ut in Grutero. tarnen ratio tanti mihi non
eft, ut etfi quidquid a Maffeia proficifcitur ,
deofcularj foleo , Trjeodotum Diaconum fuie
pon credam; Diacon enim Diacnis , unde Diaconi iq dandi cafu , vulgatjffimum nomen eft
apud veteres Ecclefiaftjcos libros ; contra Theoioto Diaconi empe hominis hoc nomine appeljati filio formula eft antiquiori sevo , quod hie
lapis prae fe fert , non admodum confentanea .
Neque propferea legi Ccelibatus Diaconis pracepti ah ecclea ajrem Latina nam hac in,
re yariam fuiffe Gra- ecclefja; difciplinam mul
ta funt j qua: probant , a Tuvnelio diligenter
collecta , atque expenfa ) quidquam hinc contrarium ducere fe pofle ' gloriabuntur Callixtus,
ZiegleruSj, ceteqque Ccelibatus hoftes hctcrodoxi . Nam, ut optimc idem Tuurnelius. animadvertit in Prxleionibus de Sacramento Ordinis
("Venet. edit. a. 1751. pag. 300. ) quorfum heic
Novatores tanta fludio colligunt exemple, conjugatorum 3 qui ad Epifcopatum , Presbyteratum ,
& Diaconatum affumpti funt ? quid ex Ulis extundi poted , quod nobis noceat ? nihil profeclo .
T^on enim id negamus ; imo negamus 3 licitum Ulis aliquando fuiffe 3 fitas domi retiere
uxorcs cum iis conviyere 3 cohabitare : hoc
ipfe fatetur S. Leo epiflola ad Bjiflicum Tiarbonenfan ; ut nempe , inquit 3 faira fit caritas conjv.giorum , At fi quid ejficere vellent adverfarii 3
pi'bjndum ipfis foret 3 eiufniodi facris Miniflris
licitum fuiffe non tantumcontubernalcs habere uxores ante Ordinationem duiias ' 3 fed etiam ejufdem
thori participes 3 quod certe numquam oftendent
ex Us 3 qua heic proferuntur , exemplis .
III. Vibi. De ufu cononantis prq V, fatis multa, dileruit Claridimus Lupius , quem vi
de fis (pag. 121. & fequentibus ) Confer etiam
novum Muratorii Thefaurum ( pag. 1929. 9.
pag9- P*gP*g- I97- 7- PaS1972. I. &c. )
IV. Fl. Julius, & Conjux Sarcophagum fibi
Vivi pofueruntj & ho de more. Conlule Mu
ratorii Infcriptiones (pag. 1851.4.
1902.2.
pag. 1904. 9. pag. 1912. . pag. 192J. I. pag,
1949. 6. )
V. Taufationis nomen Chriftianum eft , uti
& paufare . Exemplis, qua: adfert Cangius in
GlofTario, Infcriptiones duas adde a Muratorio
recitatas ( pag. 1888. 2. & y. )
VI. Iidem Conjuges cum 3 qui Sarcophagum
b ipfis pofitum aperire voluerit , jubent inferre
TLclefiA Salonarum argenti libras l. Id quidem
apud Ethnicos familiarilTimum fuit , fuorum fcpulcrorum violatoribus peenniariam peenam comtninari . In Chriftianorum titulis execrationes
fapilfime occurrunt , quas ab inepta Reinefii
cenfura vindicat Fabrettus ; raro admodum in
venas peenam pecunia; folvenda?. Vtftigium ejumodi poena; habemus apud Donium ( Clafs. XX.
15. ) 5 prterea in Mediolancnfi Lapide , quem
defcribit Muratorius ( pag. 1909. 5. j legimus .
St qis ( fic ) remover vos qeret 3 aut aperire ,
aut vellet alium ( fic ) qurpus , davit in Fefcu
auriP.l. Fifco nempe auri pondus unum j hunc

ORA
porro Lapidem , quum Chrifti monogramma , Si
literas A. il illi funt infculptas , Chriftianum
nullus dubito. In fronte quidem Siglas exhibet D. M. Sed hae aut Deo Magno explicari
facile poflunt , aut etiam Diis Manibus . Nam
& hsec formula in Chriftianorum Lapides obrepfit , ut ex Mufei Kirkcriani Infcriptione oftendit Lupius ( pag. iof. ) 3 non quod Peos Ma
nes elle crediderint Chriftianj , fed quod eorum
nomen adpofuerint aliquando tumulis fuis, fimplici quadam negligentia ( Lupij verba funt pag.
108. ) Dum cruda adhiic quormndam in cordi.
bus Chri/iiana Religio aliquid de Taganici xitus
fuperflitione ( faltem in bquendi formulis ) re-t
tinebat : ut dixerat P. Mabilonius { Irin. ltd.
PaS- 73- ) vel potius , ut tquidem fentio , neceditate aliqua j fuis enim loculis meterialibus claudendis lapides 3 quos primum offendiffent, applicabantj inofficinis vero Ethniorum ,
qui prohbanc cjufmodi Lapides s iis facile Siglae D. M, ufq jam confirmatae erant infculpta;;
quare animadverti non feme} Siglas, illas non.
iifdem , quibus Lpigraphc , litteris inferiptas
fuifie . Mirum igitur noq eft in Chriftianis Infcriptionrbus Siglas illas occuryere , quas jam
Lapidibus infculptas Fideles inveniebant , nec
delere femper iis licebat ; ipG etiam facratiore
aliquo lenlu fortais volebant intelligi.
VI.
Ex Spalatevft MS. Libelle.

-F

^
ARCAE yERATAE
DIAC SCE ECCLESIAE

Quam apud eruditos certum eft Monogram

ma notam non elfe Martyrii , neque enim
pro Chriflo 3 ut vulgo crcditumeft, fed Chrifius
illud interpretantur , tarn exploratum eft, quidquid Balhagius , aliique qbgannierint , Chriitianifmi effe indicium, Variis autem modis infculpebatur , ut ofttndit doftiifimus P. Vitry
in Titi Flavii Clementis tmulo ( pig' a6"4fequentibus Cdogerianx editionis T. xxxilt.) &
nos ipfi demonftravimus in Paralipomenis ad
eamdem P. Vitry Difitrtationem ( ^^.400. &
fequentibus . ) Confer etiam Gor;um in Commentario De mitrato capite Jefu Chrifti Crucijixi ( cap. j. ) & prseftantiifimum * Victorium in nupera Dificrtatione Romanis typis
excufa , cui titulus: Differtatio Thilologica , qua,
nonnulla Monimenta facrx vetuftatis . . . Hluftrantur . Crucem etiam luUtntjifime infculpebant monumentis fuis Chriftiani ; qua de re 3 ut antiquiores praeteream 3 multa ongeific P. Mamahius ( Originum , & Antiquitatum Chriftianarum lib. in. pag. 46. & fequentibus ). Sed con
fule etiam Qorium in laudato commentarioeruditiffimo ( pag. i. & fequentibus ) . Infcriptioni quoque fecunda; Crucerq infulptam vi
dimus. 4 nomen raro admodum legimus in
veterum Chriftianorum titulis 5 inferipturn ta
rnen eft Mediolancnfi Lapidi 3 cujus in fuperiore Infcriptione inluftrandj meminimus &
alteri , quern exhibet Muratorius (pag. 1941.7. )
Diaconus hie Santlx EcclefiA f fic enim compen
dia ilia litterarum cxplicanda funt ) Yeratas nuncupabatur .
VIL

VII.

A:

h A S S I S

XII.

Fragmetitum ex Spalatenfibus Scbedis.

PUBIA,

r : . . 1VLIAS

Habemus heic iterum Monogramma cum lit

teris A & , quae monogrammati fajpiffime adjungebantur. Vide Lupium ( pag. 142. ) cita
tum Gorium pag. 127. & pericum Mamachium
libro item citato ( pag.j.)

VEL SPURIA;

i.
Muratorio p. 1,808. j.
I.
O.
M.
L. LIBVCIO
FELIX ANN. XX.
IUI. PATRIA MIRA
FORTIT. DEFEN.
INTERFE. ET. CVM\ COM.
LACHRI. AD
ROG. DVC. T. TVLLIOLA
MARCbLLA. V. PI. POST
III. O. OBIIT.
.
Nihil magis ridiculum , quam fepulcrali ti
tulo Siglas Jovi Optimo Maximo premittere .
Caetera etiam a veterum Lapidura ftylo maxime
abhorrent .

.
Ix Muratorio p. joy. $.
ALBINO VIBVLIO COS. OCTOBR.
PRAEEVNTE. C. 1VLIO. SEVERO. PONTIF.
SCRIPTA SVNT
IODIE HANC ARAM DABO DEDICABQVE. OLLIS LEGIBVS
PALAM DIXERO VTI INFIMVM SOLVM
HVJVS ARAE EST ET PROTOLLAT ITCIRCO
TAMEN PROBE FACTVM ESTO. CAETERAE
IN AVENTINO MONTE DICATAE HISCE
REGIONIBVS DICO DEDICOQVE VT
SIS VOLENS PROPITIVS MIHI
COLLEGIS C. IVLIAE SOLONAE
CONIVGIBVS LIBERISQVE
NOSTRIS
Clarifs. Muratorius genuinam habuit hanc des vix admittunt . Salonam infuper dixere anInfcriptionem , retulitque ad annum Chriili tiqui , non Solonam . Solonam novi , ad quam
157. quibus Confules fuerunt L. vElius Veius fpectat marmor a Gorio ad Hagembuchium mifCaefar II. & L. Caelius Balbinus Vibulius , mul- ium ( vide hujus Appendiccm Epigraphicam ad
tifque contendit , Albinum Confulem in mar- Diptych, Boetbii pag. 192. ) Sed haec in Italia
more notatum efle ipfummet Balbinum Vibu- fuit. ( Adi Cdlarium Geograph, ant. 1. . e.g.
lium 3 de quo Fafti . Ego vero cur unus tan- Sett. i. n.89. )
Ha.'c fcripftram, quum ad me jam Mediolatum adfcribatur Confu , non intelligo: infigulinis cur aliquando unus tantum notaretur 3 num cogirantem defertur primus Illyrici Sacri
caufla: multae eie potuerunt 5 non ita in Lapi- Tomus; dum autem turn avide cvolvo, p. 288.
in ipfam hanc Infcriptionem incido , atque earn
dibus : id faltem perrarum efle inficiabitur ne
mo, ut faltem dubiae fidei fit ejufmodi Lapis . a Muratoriano exemplo adeo diverfam invenio ,
Quid vero vox ilia Ottobr. fine Kalendarum , ut Muratorii manibus fubirafci paene mihi viaut Iduum , aut Nonarum nomine ? Et hoc pa- fus fim . Gratulor enimvero Salonitanis , prerum anati illi confentaneum . Quodfi velis men- tiofum hunc lapidem reftitutum , & ab omni
dum eile , & legendum Ordin. nempe Ordinario vitio , quod mihi yoduas fufpicionem iniecera
in Scyllam incides, volens vitare Charybdim : vindicatum . En ilium .
nam Ordinarii nomen genuini ejus feculi Lapi
L. AELIO CAESARE. il. P. COELIO
BALBINO. VIBVLIO PIO. COS.
VII. IDVS. OCTOBRES.
. DOMITIVS. VALENS. II. VIR. I. D.
duumvir Juri dicund
PRAEEVNTE. . IVLIO. SEVERO. PONTIF.
LEGEM. DIXIT. IN. EA. VERBA. QVAE
INFRA. SCRIPTA. SVNT.
IVPITER. OPTIME. MAXIME. QVANDO
QVE. TIBI. HODIE. HANC. ARAM
DABO. DEDICABOQ, OLLIS. LEGIB.
Ulis veteri more
OLLISQVE. REGIONIBVS. DABO. DEDI
CABOQVE. QVAS. HIC. HODIE. PALAM
DIXERO. VTI. INFIMVM. SOLVM. HVIVS. ARAE
EST. SI. QVIS. HIC. HOSTIA. SACRVM. FAXIT. QVOD
e 5

MA-

MARMORA

SALONITANA.

MAGNEN. NEC. PRO. TOLLAT. IDCIRCO. TAMEN

PROBE. FACTVM. ESTO. CAETERAE. LEGES. H VIC. ARAE
EAEDEM. SVNTO. QVAE. ARAE. DIANAE. SVNT. IN AVEN
TINO. MONTE. DICTAE. HIS.CE. LEG1BVS. HISCE. RE
GIONIBVS. SICVTI. DIXI. HANC. TIBI. ARAM. IV
PITER. OPTIME. MAXIME. DICO. DEDICOQVF. VTI
SIS. VOLENS. PROPITIVS. MIHI. COLLEGISQ,. MEIS.
DECVRIONIBVS. COLONIS. INCOLIS. COLONIAE MAR
TIAE. 1VLIAE. SALONAE. CONIVGIBVS. LIBERISQVE
NOSRIS .
III.
Ex Cruttro ( $6o. 3. )
P. AQVIVS. SCAEVAE. ET. FLAVIAE
. FIL1VS
CONSI. ET. DICLAE
NEPOS
BARBI ET DVRICINE
PRONEPOS
SCAVR
QVASTOR DECEMVIRATIVM
LITIVM . 'IVDICNDARVM
TRIB. PLEB. AEDIL. CVRVL.
IVDEX QVAESTIONIS. PRAETOR AERARI
PROCONSVLE . PROVINCI AM
CYPRVM OBTINVIT . VIAR . CVR
EX VRBE S. C. IN QVINQVE
COS. ITRVM . EXTRA SORTEM
AVCTORITATE C. CAESAR. ET 5. .
MISSO . AD COMPONENDVM .STATVM
IN RELIQVVM PROVINCIAE CYPRI
FECIALIS CONSOBRlNVS IDEMQ.
VIR FLAVIAE CONSI FILIAE SCAPVLAE
NEPTIS BARBI PRONEPTIS SIMVL CVM
EA CON DITV$

{Jufpefta mult!? nominibus Infcriptio }

fertim vero cum ob infolitam illam feminarum
eo loco mentionem Scvte & Flavia filius &c'.
tum ob dupliccm ilium Confijlatom , cujus nul
lum in aliis monumentis veftileium
IV.
MS. Spal. Lib. n. 138.
LAVRVS ANIBALIS FIDELIS PRO
CENSOR D. M. COLVIT OCCISVS A
PIROTIS HIC SITVS JACIT VIXIT '
'AN.
ANIBALES FRATRES
LVGENTES
Chriftiana baud dubic eft Infcriptio . Fidelis
id nomen indicat ; prarterea fingularias D. M.
explicando videntur Deum Magnum , At quam
a veterum Chriftianorum Lapidum fimplicitate
abhorret ! Neque illud fatis antiquum \Anibales
fratres in quo cognomen familias vidcor mihi
videre 3 ad noftros plane mores ufurpatum .
Num vero Pirotis irrepferit pro Tiratis , an
Epirotas fignificet, nihil intereft difputare.

Romanus

MARMORA

numerus

la[fem ,

earumqm nomina ,

SALONIT^A.

arabicus

marmora

dejignat .

Deorum ,

Templa &c. Sacerdotes. &c.

.
*i.
yT7Des L 9. 10.
. Ara. I. 3. 5. XII. ,
Augultalis I. 2.
Conferido Deorum I. 12.
Dec. C. Col. Salon. Sacerd. III. 6.
Diana; Auguite Silveftri I. 7.
invicte Lucina; I. 6.
Diis Syris. I. 13.
Flamen III. 13.
divi Trajani Aug. . 10.
Jovi Optimo
Maximo I-Vidori

3;I. 4.
r
Jupiter Optime Maxime XII. 2.
Libero Aug. I. 9.
Patri I. 8.
Pontifex III. 13. XII. 2.
It i ni. Auguft. III. 3- 4
Signum aeneum I. 6.
Silvano Aug. I. 10.
Soli invido I. j.
Templum d. Augufti ad Minervam IV. 15.
Magiftratus honores
. II.
JEd. I. 9. III. 10. IV. i. 2.
/. Cur. III. 7.
ex Comitibus Sirmefis XI. 4.
Curator Reip. Splend. Iffitarum IX. 4.
Decurio I. 2. III. 7. V. i.
Decurio Col. I. 4.
Decurio Col. Sal. III. ir.
D. . . III. 10.
Dec. Coll. Fabr. & Cent. III. 12,
Difp. Miinicipii IX. 4.
II. Vir I. 9.
II. Vir. Jur. die. III. il. IX. 4. XII. 2.
II. Vir "QQ. IX. 4.
Patronus Colonia: III. 13.
Prarf. & Patron. Coli. Fabr. III. 11. IX. 4.
Praces Provine. Dalmat. IV. 1.
Proc. III. 7.
Proc. Delm. III. 9.
Proc. Duc. III. 9.
Quaritor III. Ii.
T ni V'r I. 6. III. I.
Quinquenn. I. 6. defignatus III. 13.
I nn I Vir I. 4. III. 2.
III. Vir Capital . I. 6.
Triumvir defignatus III. 10.
Militara
. III.
, F. Cof. leg. I. Ital. IV. j.
Centurio leg. III. 6.
Centuriones I. 5.
Cohors I. Del. VII. 2.
I. Morinorum IV. 2,
III. Alpinorum IV. 16.
VIII. Voluntariorum IV. 3.
VIII. Voluntariorum Civium Romano
rum IV. 16.
EQ; Rom. III. 7. 8.
Latina; Claflis Pra;f. IV. 1.
Lcgio Syria; IV. 1.
I. Itlica IV. J.
III. Provincias Syriae IV. 12,
IUI. F, F. IV. 13.
V. Macednica III. 16.
VI. Vittr. IV. 6.
VII. IV. 4. VII. I.

VII. F. IV. 14. VIII. Aug. IV. 6.

X. S. P. F. IX. 4.
XI, VII. i.
Leg. XL' C. P. F. IV. 6.
XIIII. G. M. V. IV. 6.
Uli VIII.
T in* Volunt.
T uiuuu IV.
. 3.
^,
Mil. Coh.
Leg. VI. Vidrie. Leg. XIII. Aug. Lee,
XIIII. S. M. V. Leg, XI. C. P. F. IV. t,
Milites I." j,"
MiiTi III. 13
Ordin. Mil. leg. Syriae IV. 1.
Priefedus Caftrorum leg. V. Macedonicae III,
Prf. Cohort. I. Morinorum IV. 2.
Primipilus Leg. V, Macedonicae III. 13.
Trib. Coh. VII. 2.
Trib. Leg. X. G. P. F. IX. 4.
Trib. Laticl. III. 5.
Veterani III. 13.
Veteranus IV. 7. 8. 9.
ex ClaiT Pra?t. Mifenatum IV. 11.
ex Clffe Praet. Ravenn. IV. 10.
Leg. IUI. F. F. IV. 13.
Leg. VII. F. IV. 14.
Vexillarii Leg. VII. & XI. VII. r.
Officia, artes &c.
, IV.
Ab ratione Fifci VI. 7,
Archiater VI. r.
Ca?faris Aug. Difp. V. 1.
Excurfor privatus VI. 2.
Augg. NN. ab Inftrumentis V. 2.
Magifter Conquiliarius VI. 3.
Nauclerus VI. 4.
Negociator Vinarius VI. 5.
Psedagogus VI. 6.
Aug. N. Verna V. 3.
Collegia, Corpora <&c.
. V.
Collegium Fabrum II. 2. 3. III. n. IX. 4.
Fabr. & Cent. III. 12.
Ifidis VI. 4.
Col. Salon. Sacerd. III. 6.
Serapis VI. 4.
Convibium Vcteranorum, five Martenfium X. 16,
Geographica
f. VI.
Col. ^Equi IX. 4,
Andetrium VII. 1.
Aqux Sextia IV. 6.
domo Aquileja IX. 2.
Armenus IX. I.
Caftellum Daefitiatium VII. 1.
Forum Dalmatiae XI. 1.
Refp. Splend. Iilitarum IX. 4.
Polenfis VIII.
Municipium Riditarum IX. 4.
Tribus Romano
. VII.
CL. I. 13.
Lern. iV. 14.
Pakt. IV. 2.
Quirina I. 4.
Seh I. 9- IV. 13.
Serg. III. 10.
Tro I. 2. IX. 4
Trom. X. 8.
Volt. IV. 6.
Imp. Cfarum nomina
. VIII.
Ti. Caefar divi Augufti F. VII.
CIau-

xliv

INDEX

Claudius Druft F. Ca?far Aug. - i.

Imp. Ca?far divi Vefpafiani F. Domitianus IV.15.
Divus Trajanus Aug. III. 10.
Imp. Ca?far M. Aurel. Antonin. VII. 2.
Fl, Conftantius NobiliiT. Ca?far II. 2.
jCl. Conftantius Nobilifs. Ca?far II. 3,
Confutes
. IX.
L. 1> Csefare II.
}Cof. XII.
P. Clio Balbino Vibulio Pio
Aproniano
Cof. I. 1.
&
Bradua
Datiano
Cof. XI. 5.
&
Cereale
M. Lollio Paullino Valerio Afiatico Saturnino
&
. Antio Julio Quadrato Cof. IV. ij.
Maximo Ii.
7
&
Cof. XI. r.
Patherio V. j
Hiorica , qua ad Urbem Salonu
. X.
Nomina Salon*
Augufta III. 2,"
Claudia
Julia
I. 4-III.6. 10.
XII. 3.'
Martia I. 4. 6. XII. 2.
; " Colonia I. 4. III- 10. . XII. 2.
Tribus
1
Qiiirina I. 4. 6. { nifi fpurias malis Gudfanas
has Infer jptiries ) : mim aliis adferipta? III. 10.
Magiflrats

^Edilis III. .
Decuriones I. 4. III. 11.
II. Vir Jur. die. III. . XII. 2.
Qiia?ftor III. ir.
Quinquennales I. 6.
Seviri I. 4.
III. Vir. I. 6,
Capitalis I. 6. III. 10.
Sacerdotes &c.
Collegium Sacerdotmri III. 6.
Pontii'ex XII. 2.
Iii Iii. Auguft. III. 3.
Collegia alia
Colleg. Fabr. II. 2. 3. III. 11.
Ifidis VI. 4Serapidis VI. 4.
Hiorica alia
. XL
Muri refefti VII. 2.
Viae aperta' XII. 2.
Munita; VII. 2.
Sepulcralia
. XII.
Amici optimi avete, & vlete. Felix lapis. X.49.
Arca X. 36. 139. 202.
. M. F. X. 23.
Cot fiquis earn arcam poft mortem noftram aperire
voluerit , inferet decuria? met * XXV. III. 12.
Defundx HI. 3. paffim
Emit ex arca e proprio fuo X. 31,
E. S. X. 198.
F. . IV. 12.
Fecerunt ftbij &c liberis fuis, Pofterifque eorum,
item libertis libertabufque Pofterifque eorum :
monumentum cum a?dincio non veniet , neque
donabitur , nequ pignori obligabitur , fed nee
ullo modo alienabitr , ne de nomine exeat
Familia? fu?; X. 24.
H. F. . IV. 6.
Hanc memoriam pofuit VI. 2.
H. S. E. T. F. I. IV. 14.
Hoc farcophagum fibi vivi pofuerunt XI. 5.
In fronte cum Taberna P. LH. in Agro. P. XLV.
Hoc monumentum five fepulcium Reft, extraneum heredem non fequitur V. .
Locum Pacuvia donabit X- rj 3.
Loco conceib b 1 Marullino X. 157.
Locus conceTus a Catlia Afrodita X. 193.
Locus dams a Fl. Sozonte HI. 3. .

Sarcofagum vivi iibi ordinaverunt X. 135.

Se viva iil>i pofuit . X. 42.
Siquis aliud corpus ftipra pofuerit , det fifcq
f 4 CCC. Millia
Siquis autem poft obitum noftrum alium fuperponefe voluerit , inferet argent . Pondo Q.N.VI.3.
Siquis hoc fepulcrum tentaverit eperire, dederit
Fifco il L. X. 136.

Siquis poft noftram paufationem hoc Sarophagum

aperire voluerit , inferet Ecclefia? Salonitanas
afgenti libras quinquaginta XI. 5.
Siquis vero poft mortem noftram eandem arcam
aperire voluerit , inferet Convibio Veterano?
rum, five Martenfium * . X. 16.
Siquis voluerit corpus imponere , dabit in Fifcum
Polenfem H. S. OO X. 31.
Teftamento dicari juflit. X. 124
T. F. I. IV. 13.
Vi pus iibi pofuit HI. 12.
i
V. S. F. VI. i.
VV. FF. III. 8.
Nomina Appellativa affefus if,
. XIII.
Alumno cariffimo X. jo.
dulciflimo X. 197.
obfequentiffimo, & innoentiflimo X. 194,
Amico rariimo IV. 12.
oniugi carifTima? X. 60.
dignifima? X. no.
dulciffima? X. 58.
Incomparabili VI. 7. X. 2,
pientiffima? X. 46.
qua? vixit mecum concorditer X. 130.
cum qua concorditer egit fine querela VI.7.
rariiima? III. 3. X. 181,
fu? fanftiliima? X. 57,
Verginia; VI. 7.
Compatri benignilimo IV. 8.
Confervo piiftimo X. 119.
Filia? dulcilfima? X. 173.
infelicilma? & obfequentilma? X. 183.
obfequentillima? X. 145.
Filii rariliimi III. 8.
Filio infelici X. 20.
pi i limo III. 7. X. 21.
Fratri pientiflimo VI. .
Homini bono X. 85. 181.
Liberto fideliflimo X. 38.
Marito Incomparabili X. 2j. 27. 45.
Pientiflimo IV. 3.
cum quo vixit innocentiffime X. 194.
cum quo vixit annis triginta fine macifta
X. 138.
Markus paris temporis X. 127,
Mater infeliciflima X. 2 .
Matfi rarilfima? X o.
parenti dilecb; X. 168.
patri pientiflimo IV. 7. 10.
Patrono Praftantiflimo III. 9.
Puella? innocentsima? IV. 5.
Veterano integerrimo IV. 9.
;
Viro fuo benigniiimo IV- 4.
Chriftiana
. XIV.
Arca XI. 6.
depofitio XI. i.

Diac. Snela? Ecclefia? XI. 6.

. .j
Ecclefia Salonitana XI. 5.
in pace XI. 3.
: .
Paufatio XI. y.
Religioni vivifica? XI. 2.
Zaconus XI. 5.
Quifauilite Grammaticales
. XV.
Agere pro vivere VI. 7.
Avomculus X. 133.
<
Comparer IV. 8.
Conubium fimplici N. IV. 16.
Confentium , ii. I. 12.
Convibium pro Collegium X. 16.
Cot pro Quod III. 12.
Daim. III. 9. IV. I.
Delm. I. 15. VII. 2.
Dyphton-

INDEX
Dyphtongorum abufus III. 12,
Dyphtongi omix I. 7. III. 9. VI.6. X.24.132. 151.
181. 18$. implicate IV. j. X. 77. 185.
Filia pro putlia VI. 7.
Hres fine dyphtongo V. 1.
Interpunclio ad fingulas yllabas X. 73. 191.
exotica XI. 2. Vitiofa I. 12 IV. 6. X. 54.
. pro C.I 2.
Litterarum implicado VI. 5- X. 47. 54. 55. 57.
60. 71. 74. 92 171.
Obitus #?7. VI. 4.
T. pro D- X. 157.'
Tecum omitata Vi. 7.
V- pro . X. 153.

A
Acatonus Daflus X. 46.
Acria Januaria VI. 7.
C. Aerius Clarus VI. 6.
Plocamus VI- 6.
Afta X. 96.
J&YiA Caliia X. 16.
Corinthia X. 178.
Felicilma X. 6x.
Maxima X. 21.
Supera X $ \\ L Hibera X. 124.
L- yElia Maximina X. 163.
.Elius Martianus IV- 5.
Urfacius IV. 3.
L- 21$ Pederotes X- i10vEmilius Memptinus IV- iC. .Emilius Theophilus X- 65. 104.
L. ^Emilius Urinus X. 129.
"
T- .Emilias Protogenes X. 129.
./Eronia X 112.
Qj'yEronius Ajutor X. 112.
Agrius Secundinus X. 51.
Albucia Felicula X. 96.
C. Albucius Publius III. 3.
. L. Retitutus IAlexander X. 131.
. Altilia L. F. Proba X. 200.
C- Alvio Filemino X. 138.
Amarantus L. .Elii F. Clementifimus X. 120.
Amphion X. 54.
T. Ampius Marcellus X. 52.
Secularis X- 5a.
Anna X. 70.
Annia Maximina X. 67.
P. Antejus Secundinus X. ij8,
Antifiia Chriftina X. 24.
Antonius Agrippa - 4.
M. Antonius M. F. Ser. Suras IV- 3Aper X. 74.
Apicia X. 46.
L. Apro'ennius ircitor I . X. i
43r
Lucullo X. 143.
Pro ... X. 143.
. Aquilius Gallus X. 199.
Arethufa X- 103.
Arifionius X. 168.
Arria Prima X. 4J.
Arrius Meffianus X- 29. 122,
L. Arrius Sedares X
Q. Anius .(Eneas X. 73.
Artoria Seundina X
Afpafia X. 3.
Atania Maicia X- 17.
Atilia Edifte X- 153.
Sex. Atilius Nicon X. tJJ.
Quartinus X. 193.
P. Atinius Amerimnus IV. 15.
A. Atjus Cajus VI, iT. Attia Larnontina X. 11.34.
Attigia Urfagia IV. 8.
P. Attius Neptunalis X- 30.
Aufidius Felicius X 47.
Feliciffimus - 47.
L Aufuitius L F. Ser. Celer I. 9.
Avidia Maximina X. 4.
T. L. Ingenua X- iy.
. F. Luculla X. ij.

Avidiantia X. ioy.;
Aurelia Candida X. 32. 14,
' Cyerema X. 123.
Flavia X. 8. .
Ienuaria III. 12.
Maximina X. 110.
Meffia X. 23.
Privata X. 7.
Vibia III. 8.
Victorjna X. . 8j. 184,
Urbica VI- 3.
Aurelius Achilleus X. 38.
Apolinaris IV. 7.
Donatianus X. 7.
Euticianus VI. 2.
Grecius VI. 2.
Glycon X. 48.
Kamines IX. 1Pateas X. iy7.
Pficijliaris VI. 3;
Pompejus X. 38.
Qiiintianus III. 12.
Secundus X. 147.
Tertullianus X. 3J.
Timarcus X. 3.
L. Aurelius Caftus V. 2.
M. Aurelius F- Clemens I. 3:
Hermogenes III. 7.
Romanus X. 24.
M. Aurencius Fabricenfis X- 135.

Baebia Secunda X- 2.
L. Basbius Vindemiator X- 2.
Sex. Baebius Valentio X. 72.
G. Bafilides III. 8.
BafiliTa X. 121.
Bellia X. 124.
Bennius X. 100.
Bonita X. 64. 148.
Buccio. X- 155.

G F. Tertulia X. ij,
F. Paula X. 6.
Cacinia Calpurnia X. 173.
Cxlia Bonoa X. 174.
C- L Hibera X. 124.
Marcella X. 183.
Oftatia X- 183.
Crfia Optata X- 33.
CaMidia Romana X. 90.
Carlonia Firmina X. 162.
Csetennia Amulina X. ti.
Fufca X. 49.
L. Venufta III. 2.
Cartennianus X 50.
Cartennius Philth. X. 49.
P. Canennius Agathias III. 1.
Ca^ianus X. j6.
Catennianus X. 7$,
Venuftus III- 2.
L- Cai. Sex. F- Januarius X. 41.
Callifte X. 19.
Calpurnia III. 10.
Calpurnius X. 173.
Candidus X- 182.
Cafconia Marcellina X. 13e.
aflla V- 3.
Concordia X- i74Eutychia X. 187.
Caiius Minerbinus X. 2*.
L. Caiius Hermidorus VI. 4,
Caffius Eutychius X. 187.
Felicio X. 74.
Tertullinus X.
Celandus X. 12.
Cetenius Urfinus X. 13.
P. Cetenius Urlius X. 13.
Charit X- 26.
Chrifius X. 132Claudia Jamara X. 88.
Clodia Crefcentina X- 64.
Firmina X. 147.
Clodius Artemidorus X. 179.
Secundinus X. 147.

xlvi

Concordia - .
Conftrus - 134
Corellia Diceofine - 107.
Melete X 57.
Nice - Cornelia Fer >cilia X. 145- 18 J
Curiada Soteris X 114.
L- Curiatius Ru inus X 114.
Curta ^Emilia X i66T. Curtiacus . F. Lern Bon. IV. 14- '
D
Dane X 18.
Decembriu^ X. 188.
Deliorrus Felicillimus X 163.
M. Dionyfms Firmus IV. jo.
Dodora Sabina X 200.
Domitia Pinnia X. 179.
Donata Urfina X. 150.
Dycon Sextennius IV, 1.
.,,
E
G. Ebenius X. 33.
Cn. Egnatius Vitalis, IV. if.
L. Egnatius Clemens I. 2.
Epetinus X. 19.
L. Epidius Valens X. i6f.
. Epicaris X. i ij .
Erennius Apeltes X. 17;.
Eufebius X. 119.
F
Faberia X. 6.
Faberia Eutychia X. 66.
Fania Maxima IV. j.
Fauftus Polthumius JLaetinus X. 197^
L. Felicianas IV. 1.
Felicia V. 27. .
Felicillimus V, 3.
Felicius Djodorus VI. 8.
Flavia Patdalis X. 42,
Soteiis X. 177.
Fl. Carofus IV. 8.
Sozon III. 2.
L. Fl. Clemens Jul i anus HI. 13.
T. Flavius Auf. lib. X. 9.
- F. Tro. IX. 4.
Florinus Felicias Vi. 8.
Fortuna tus. X. 180.
Fortuniiis X. 50.
Frenlimo IX. 3.
F^uctula X. 169.
....
Funcia Agre X. 80.
- L. Prifca IV. 15..
T. L. Prima IV. %.
T. Fundus . Fil. Pol. IV. 15.
T. L. Privanis IV, 15.
G
Cl. Gargianus X. 196.
Gargilinus X. 196.
H
P. Helius Philippus X. 118.
Helpis. X. 72.
Herpilla Protpgilla
Honoratas Caleltrius X. 139,
Innocentius X. 8.
fucunda X. 188. 190.
Julia Aquilina X. 89. 176.
CaTia X. 116.
Ceuna X. 98.
El pis X. 185.
Erbula X. 175.
Helias X. 107.
Heraclea X. 53.
Leuce . X. 55. 142.
C. F. Maxima X. 143.
Mutiana X. 157,
Prilca X. j.
Prora X. 170.
Procilla X. 94. 178.
C. F. Severina X. 144.
C. F. Tertulia X. 98.
Valentina X. 116.
Valeria V. 2. X. 130,
Vendo X. 97.
Vindemia . 144.

t..

....

I.

Juliiii Aper X. 37.

i : ..
Epiforetus X. i2|.
Helius X. 107.
'
Martianus X. 16.
'*
Meflor X. 133.
Varius Saturilcus X. iojt
C. Julius Fil. Cyrius X, 177.
Honoratus V. 2.
,C. F. Sabinus X. 98.
M. Ju. Felix VI. 7.
M. F. Volt. Paternus IV. 6.
S. Julius Proculus X. j.
Iunia Trorime X. 140.
m Junius Epiftetus X. 140.
L
Lcelia Sexta X. 17,
^Lamus Terpinus X. 57.
. Ledinius Corne lianus X. 180.
P. Liberalis X. 83.
Livius Crecens X. 94.
Deriphorus X. 94.
Paphroditus X. 94.
L. Livius Diogenes X. pij.
Lucianus X. 108.
Lucrinus X. 198.
Lupa X. 19. il*.
L- Lupuianus Lybius X. 1^9,
M
Sex. Manilius Cinnamus IV. ijt
C. Manius. Monimujanus X. 14,
Marcella X. 17.
Atius Marcellus Atilius X. 108,
Marcia Veneria X. 13.
Mariana Sozomene I. 12.
Marina X. 128.
Maritima X. 13.
Martianus X. 20.
Maximilla Poppia X. igft
Medea Oppia X. 6.
Media Lamia X. 0.
N
M. Nadus Sotericus VI. S\
Nice X. 68.
Nicon X. IJ3Nicoltratus X. 153.
:
Nictina X. 7j.
Nigidius Capito X. 127,
Nigiina X. 134.
P. JNovius Laurus X. 181.

Obultronius X. 63.
Hermes X. 63.
M. Otfavius Pul lus X. 167.
M. F. Trom. X. 78.
P. Offonius Satrius X. 70.
Orcnivia Phoebe V. 1.
C. rchivius Amemptus V. 1.
Ortius s). Fil. v^uirin. Cupidus Li. IV. IJ
Olpicalis X. in.
P
Pacuvia Tryfera X. 152.
Pacuvius Lucidus X. i$z.
Paenius Urlus X. 69.
Paetus ptinus III. 10.
Papiria Eutychia X. 146.
Helpis IV. .
P. Papirius Fortanatus X. 14.
Pertullianus X. 60,
1
Petronius X. 101.
Hilarus X. 137.
Primitivus X. 170.
L. Petronius Secundus X. 141,
Pnebus X. 132.
Pniietus X. 142.
Pnilippus X. 55.
Piirygius V. 2.
Piatonus Agrippa X. 6r.
Plopius Eutyches X. .
Plotu Secundina X. 189.
L. Plotius Eutyches X. 189.
Pegius Fortun*tus X. 32. 164,
. Pnyeba X. 165.
P^mpeia Hermione X. 83.
Pompejus Fortis X. 95.
P. Pom*

P. Pomponius Andrpnicus X, jj.

Paulus X. 6z.
Q Pontienus X- 93.
Prima X. 169.
Primilla X. 160.
Primitiva X. 141.
Primitivus X 71. 99.
Primus X. 34.
Probus X. loo.
Protianus X- 1 1 6.
Publicia Gorge X- 97.
Inventa X. 97.
L. Publicius Trophimus X. iez.
L. L. Trophimus X. 97.
P. Publicius Onefimianus X. 178.
Philetus X. 84.
M. Publius Rufus X. 192.
L. Pullus Speratus IV. ij.
Verdecunus IV. ij.
Q. Raonius Diodorus I. 1.
Ravonia Eucarpia X. 6.
Placens X. 6.
C. Romana Csefia X. 86.
Romania Saloriina X. 132.
Thalia X. 132.
Romanius Secundinus X. 132.
Urio X. 132.
Romulla X. iij.
T. Rubrius T. L. Philomus .
S
Sabina Secunda X. 13.
Sabinus X. 58.
L. Salcnius X. tij.
Saturnina X. 71. 99.
P. Secunda X. 83.
...
Secundina X. 29.
Secundinus X. j8.
Seius X. 83.
Sellius Felix X. 16t.
L. Sellius Artorius X. itfr.
Seppiena Philomena X 1J4.
Reituta X. 1J4.
\. Seppius Calvus X. 198.
S. Septimius Gemellinus X. 197.
Septimus I. 7.
M. Servilius Copienfis Pacuvianus IV, 2.
Q_ Servilius M. F. Palat Pacuvianus IV. 2.
S. Servilius Sex. Fil. Titianus X. ai.
C. Serius Tempeftivus X. 12.
Tertius X. 12.
Sextana Primitiva X. 14.
Sextilia Rufina IV. .
Valeria IV. if.
L. Sextilius IV- I.
Sextilla X. 7,6.
Signius Lupus X. 23.
Sintrophia X. 54.
Statia Fortunata X. 77.
..,
Prima X. 191.
A. Statilius Umber IV. 12.
Q. Statius Vitalis X. 77.
Stenius Hermes X. 26.
L. Stenius reticus X. .
Sullia Beronice X. 56.
C. Sullus Communis X. 46.
L. Sulpitius P. F. Varus X. 6.
Sura. X. 119. 120.
T
Q_ Tamager X. 128.
Tarconius Acatheraeras X. 190.

I,

xlvij

Terfinia Pantera X. 84.

Tertius X. 92.
Tertullianus X. 37.
Tertullinus X. 113.
Tefprius Maicillo X. 27.
Thetis X. y 8."
Thomas Viburnus I. 14Titia X. 181.
Agrippina X. 127.
Artemifia X. 158.
Rufina X. 87.
T. Titifenus onviftorianus III.
Valentinus III.
Tullina Januaria III. 3.
Secundina X. 19^.
--
Valenta X. 48.
Valeria Gemellina X. 28.
Mania X. 40.
\ .
Valeriana IV. 4.
Valerius Hilarus X. 109.
. Valerius Calliltus X. 28.
Protates X. 40.
C. F. Reltitutus VI. y>
Verus'X. 172.
M. Valerius Clemens X. 81.
Varia Regilla X. iji.
ul. Varius Saturifcus X. 105.
. Varius Jurifcus X 10.
L. L. Ver- III 4.
. Vellius Seratius Quir. Auftus I. .
Q. Vellius Evelpiftus 130.
"T Vetius Auguftalis III. 11.
Vettia Marcella X. 118.
Vibia Trofima X. 137.
Vibiana III 8.
Vibius Pius I. j.
Viftorina X "jo.
Viftorinus X. 3.
Vigor Concordius Viftorinianus III. 9.
C. Villius ' Sextilius IX. 2.
Vindemia X. 73.
Vinomius X. 194.
Vipfanius Terentius X. 184
Virgilia- Ariftonia X. 168.
Vil'cia Maximina X. 67.
Vitalis -' 17 ri
Vivianus Philomarinus IV- 4.
Uligratus X. 186.
Ulpia Candida VI. 4.
. F. Prima X. 19J.
XJlpius X. 195.
A. Volumnius A. F. Expe&atus I. +i IV: xj
Volufia Letina X. 37.
Upio X. 166.
TJrga Valentina X. 106.
P. Urgo Primitivus X. 106.
Urfulus Fauftulus X. 162.
Chrifiiana
Audentius XI. i.
Aurelia Meria XI. y.
Soteria XI. 2.
Aurelius Soter XI. 2.
Stephanus XI. 2.
Cleopatra XI. 3.
Fl. Fidentius XI. 4Julius XI. .
Pontianus XI. 3.
Tigilla XI. 3.
Verata XI. 6,

INDF-

xlvij

I
luv
. ..
'Dicula V I.
, vEdiles Cumies in Goloniis III, 7.
in lepulcralibus titulis VI. 7.
AJa Claudii Nova IV- 13.
Alumni X. 37.
Andretium III. 13.
Ai-chiacer VI. f,
Alcia X. 50Catechumen! I. 13.
Celte VIII.
Centuria adcripta legionis nomini IV. 4.
Claudius Imp. . 1.
Collegium Centonariorum III. 12.
Fabrum, ibi
atientes dii I. 12.
Jes honelis Miiripnibus adfcriptj III. 13.
In Municipiis
Convibium X. 16.
Decurio Augufti I- 2.
Defunus in lapidibus Dalmaticis III. 3.
Delicata X. 17- ,
Diana cur Silveflris difta? I. 7.
Diaconi uxorati XI. 5.
D. M in Chriflianos titulos aliquandq inrepfir,
. .
.
Difpenfatores num fervilis conditionis ? V. \Excurfor VI. 2.
?'BW /'f* x- 3?Fifcus VI. 7.
Forum Dalmatia? XI. 1.
Gruterus notatus I. 14. X. 2. 4; alibi,
i .' ?W/'".'IJ\'*jAiiO>0r>' ."
-

\armora Salonitana.
Gutherius notatus VI. 7.
Imperio fecit 1. \.
Indictio in Delmatia a Septembri inchoata XI. r.
Infcriptio vitiata IV. 4. Infcriptiones nothse XII.
i. c ieqq. in infcrip,tionibus exotica IV. 3.
ab Inflrumentis V. 2.
Interpunionis variae nota; XI. 1.
Legio V. Macednica III. 13.
Liberti quits aliquando Romani III. 7.
Magifter Conquiliarius VI. .
Martenfium Collegium X. i.
Monogramma XI: 6.
Monumentum Reftitutum V. ,
Morini IV. 2.
Muratorius notatus III. 3. IV. 13. 14. iy. alibi ,
Ordinarii Milites IV. t.
Panejus fymbola Lu.
?"?1* S'
Pondo VI. 2.
Primipilus III. 13,
Proc. Ducen. III. .
Quinquennalis III. 13.
Religio vivifica Xl. 2.
Scaliger notatus X. .
Sedet XLI.
Sepulcrum domus eterna X. 4. quei difrrer. a
monumento V. i- Sepulcromm violatores XI. j
Sponius notatus II. 2.
Taberna V.
Tribocus IV. 13.
Trib, Latidavii III. 3.

I
1