Matematik7 PDF

Celalettin KESKN
Bu kitap, Mill Eitim Bakanl Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn

25.05.2015 tarihli ve 34 sayl (ekli listenin 68nci srasnda) kurul karar
ile 2016 - 2017 retim ylndan itibaren 5 (be) yl sre ile ders kitab
olarak kabul edilmitir.
ADA Matbaaclk Yaynclk San. ve Tic. Ltd. .

Uur Mumcu Mah. 1578. Cad. Nu.: 21 Ostim/ANKARA
tel.: (0 312) 385 54 10
Editr
Abdullah Tansel GEZM
Dil Uzman
Nihat ERDAL
Grsel Tasarm
Soner GRGN
Program Gelitirme Uzman

Sanem GEZM
lme ve Deerlendirme Uzman

mer GLZ
Rehberlik / ocuk Geliim Uzman

Yasemin AKYAZ BAT
Bask
ADA Matbaaclk
Ankara - 2016
ISBN
978-975-6604-51-9
STKLL MARI
Korkma, snmez bu afaklarda yzen al sancak;
Snmeden yurdumun stnde tten en son ocak.
O benim milletimin yldzdr, parlayacak;
O benimdir, o benim milletimindir ancak.
Bastn yerleri toprak diyerek geme, tan:

Dn altndaki binlerce kefensiz yatan.
Sen ehit olusun, incitme, yazktr, atan:
Verme, dnyalar alsan da bu cennet vatan.
atma, kurban olaym, ehreni ey nazl hill!

Kahraman rkma bir gl! Ne bu iddet, bu cell?
Sana olmaz dklen kanlarmz sonra hell.
Hakkdr Hakka tapan milletimin istikll.
Kim bu cennet vatann uruna olmaz ki feda?

heda fkracak topra sksan, heda!
Cn, cnn, btn varm alsn da Huda,
Etmesin tek vatanmdan beni dnyada cda.
Ben ezelden beridir hr yaadm, hr yaarm.

Hangi lgn bana zincir vuracakm? aarm!
Kkremi sel gibiyim, bendimi iner, aarm.
Yrtarm dalar, enginlere smam, taarm.
Ruhumun senden lh, udur ancak emeli:

Demesin mabedimin gsne nmahrem eli.
Bu ezanlar -ki ehadetleri dinin temeliEbed yurdumun stnde benim inlemeli.
Garbn fkn sarmsa elik zrhl duvar,

Benim iman dolu gsm gibi serhaddim var.
Ulusun, korkma! Nasl byle bir iman boar,
Medeniyyet dediin tek dii kalm canavar?
O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- tam,

Her cerhamdan lh, boanp kanl yam,
Fkrr ruh- mcerret gibi yerden nam;
O zaman ykselerek ara deer belki bam.
Arkada, yurduma alaklar uratma sakn;

Siper et gvdeni, dursun bu hayszca akn.
Doacaktr sana vadettii gnler Hakkn;
Kim bilir, belki yarn, belki yarndan da yakn.
Dalgalan sen de afaklar gibi ey anl hill!

Olsun artk dklen kanlarmn hepsi hell.
Ebediyyen sana yok, rkma yok izmihll;
Hakkdr hr yaam bayramn hrriyyet;
Hakkdr Hakka tapan milletimin istikll!
Mehmet kif Ersoy

3
GENLE HTABE
Ey Trk genlii! Birinci vazifen, Trk istikllini, Trk Cumhuriyetini, ilelebet
muhafaza ve mdafaa etmektir.
Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegne temeli budur. Bu temel, senin en kymetli
hazinendir. stikbalde dahi, seni bu hazineden mahrum etmek isteyecek dhil ve
hric bedhahlarn olacaktr. Bir gn, istikll ve cumhuriyeti mdafaa mecburiyetine
dersen, vazifeye atlmak iin, iinde bulunacan vaziyetin imkn ve eraitini
dnmeyeceksin! Bu imkn ve erait, ok namsait bir mahiyette tezahr edebilir.
stikll ve cumhuriyetine kastedecek dmanlar, btn dnyada emsali grlmemi
bir galibiyetin mmessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatann btn kaleleri zapt
edilmi, btn tersanelerine girilmi, btn ordular datlm ve memleketin her
kesi bilfiil igal edilmi olabilir. Btn bu eraitten daha elm ve daha vahim olmak
zere, memleketin dhilinde iktidara sahip olanlar gaflet ve dallet ve hatt hyanet
iinde bulunabilirler. Hatt bu iktidar sahipleri ahs menfaatlerini, mstevllerin
siyas emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret iinde harap ve btap dm
olabilir.
Ey Trk istikbalinin evld! te, bu ahval ve erait iinde dahi vazifen, Trk
istikll ve cumhuriyetini kurtarmaktr. Muhta olduun kudret, damarlarndaki asil
kanda mevcuttur.

Mustafa Kemal Atatrk
MUSTAFA KEMAL ATATRK

(1881 -1938)
NDEK LER
ORGANZASYON EMASI................................................................................................................8
1. NTE................................................................................................................................................9
TAM SAYILARLA ARPMA VE BLME LEMLER..................................................................10
Tam Saylarla arpma ve Blme lemleri.........................................................................10
Tam Saylarla lemler Yapmay Gerektiren Problemler..............................................18
Tam Saylarn Kuvveti................................................................................................................21
RASYONEL SAYILAR........................................................................................................................24
Rasyonel Saylar ve Say Dorusunda Gsterimi............................................................24
Rasyonel Saylarn Ondalk Gsterimi.................................................................................27
Devirli Olmayan Ondalk Gsterimleri Rasyonel Say Olarak fade Etme..............29
Rasyonel Saylar Karlatrma ve Sralama....................................................................31
RASYONEL SAYILARLA LEMLER...............................................................................................37
Rasyonel Saylarla Toplama ve karma lemleri..........................................................37
Rasyonel Saylarla arpma ve Blme lemleri...............................................................44
Rasyonel Saylarn Karelerini ve Kplerini Hesaplama.................................................53
Rasyonel Saylarla ok Adml lemler...............................................................................55
Rasyonel Saylarla lem Yapmay Gerektiren Problemler.........................................59
1. NTE DEERLENDRME SORULARI...........................................................................................64
2. NTE..............................................................................................................................................67
ETLK VE DENKLEM......................................................................................................................68
Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Denklemleri Kurma...............................................68
Denklemlerde Eitliin Korunumu lkesi.............................................................................71
Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Denklemlerin zm.........................................75
Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Denklem Kurma ve zme.................................79
DORUSAL DENKLEMLER..............................................................................................................85
Koordinat Sistemi ve Sral kililer........................................................................................85
ki Deiken Arasndaki Dorusal liki...............................................................................91
Dorusal Denklemlerin Grafii...............................................................................................96
2. NTE DEERLENDRME SORULARI.........................................................................................103
3. NTE............................................................................................................................................105
PROJE...............................................................................................................................................106
ORAN VE ORANTI...........................................................................................................................107
Oran................................................................................................................................................107
Oranda okluklardan Birinin 1 Olmas Durumunda Dierinin Alaca Deer.......110
Orant.............................................................................................................................................111
Doru Orantl ki okluk Arasndaki liki........................................................................117
Doru Orantl ki oklua Ait Orant Sabiti.....................................................................119
Ters Orant...................................................................................................................................123
Doru ve Ters Orantyla lgili Problemler.........................................................................129
YZDELER........................................................................................................................................136
Bir okluun Belirtilen Yzdesini ve Yzdesi Verilen okluu Bulma...................136
Bir okluu Dier Bir okluun Yzdesi Olarak Hesaplama......................................140
Bir okluu Belirli Bir Yzde ile Arttrma veya Azaltmaya Ynelik
Hesaplamalar..............................................................................................................................141
Yzde ile ilgili Problemler......................................................................................................144
4. NTE............................................................................................................................................153
DORULAR VE AILAR.................................................................................................................154
Bir Aya E Bir A izme......................................................................................................154
Bir Ann Aortay...................................................................................................................157
ki Paralel Doruyla Bir Kesenin Oluturduu Alar....................................................161
EMBER VE DARE.........................................................................................................................171
emberde Merkez A.............................................................................................................171
emberin ve ember Parasnn Uzunluu.....................................................................175
Dairenin ve Daire Diliminin Alan..........................................................................................181
ARATIRMA SORULARI RETME, VER TOPLAMA, DZENLEME,
DEERLENDRME VE YORUMLAMA..........................................................................................188
Bir Veri Grubuna Ait Daire Grafii.......................................................................................188
Verilere likin izgi Grafii...................................................................................................196
Bir Veri Grubuna Ait Ortalama, Ortanca ve Tepe Deer.............................................202
Verilerin Uygunluuna Gre Grafik eitleri...................................................................208
5. NTE............................................................................................................................................219
OKGENLER.....................................................................................................................................220
okgenlerin Kegenleri, ve D Alar.......................................................................220
Dzgn okgenler.....................................................................................................................225
Drtgenler...................................................................................................................................228
Ekenar Drtgenin ve Yamuun Alan...............................................................................243
Alan ile lgili Problemler..........................................................................................................248
DNM GEOMETRS...............................................................................................................255
E ekiller....................................................................................................................................255
teleme........................................................................................................................................258
telenen ekil ile Grntsn Karlatrma..............................................................262
Yansma........................................................................................................................................266
Yanstlan ekil ile Grntsn Karlatrma.............................................................269
Ardk telemeler ve Yansmalarn Grnmleri........................................................276
CSMLERN FARKLI YNLERDEN GRNMLER.................................................................283
Boyutlu Cisimlerin ki Boyutlu Grnmleri..............................................................283
Farkl Ynlerden Grnmleri Verilen Yapy Oluturma...........................................290
SZLK.............................................................................................................................................299
KAYNAKA.......................................................................................................................................302
GRSEL KAYNAKA......................................................................................................................302
SEMBOLLER VE KISALTMALAR..................................................................................................303
CEVAP ANAHTARI..........................................................................................................................304
- 12, 75 =- ;^110h + ^21h + c 7
ORGANZAS Y ON EM AS I
=- =
b.
=- ;
10
5
2
7
+
+
+
1
1
10
100 G
^100 h
^100 h
^10 h
^1h
1000 + 200 + 70 + 5
1275
1200
75
E =- ;
E =- ;
E
+
100
100
100
100
=- 12
Konuyla ilgili bilgi ve akla-
1
1
m + c 5
mE
10
100
75
olur.
100
Devirli olmayan ondalk gsterimler, rasyonel sayya dntrlrken ondalk gsterimin
tam ksm, rasyonel saynn tam ksmna; ondalk ksm rasyonel saynn payna yazlr.
Rasyonel saynn paydasna virglden sonraki basamak says kadar 10un kuvveti yazlr.
malar verilmitir.
3 . R NE K
Aadaki ondalk gsterimleri rasyonel say olarak ifade edelim.
a. 3,6
b. 2,47
c. 8,125
Rasyonel
Saylar Karlatrma ve Sralama
Z M
Say Dorusu zerinde Gstererek Sralama
6
47
a. 3 , 6 = 3
b. -2 , 47 = -2
100
ETKNLK 10
rencilerin yapmalar iin
c. -8 , 125 = -8
125
1000
Ara ve Gereler: kt, kalem.
etkinlikler verilmitir.
4 .}R
NE K
Kdnzn
zerine bir say dorusu iziniz.
Aadaki ondalk gsterimleri rasyonel2 say olarak

ifade
3
1 edelim.
} Say dorusunun zerinde - 3, 1 , 1, - , -2 saylarn iaretleyiniz.
4
a. 5,2
b.7 4,43 5
c. 2,147
} Say dorusundaki rasyonel saylarn en k ve en by hangisidir?
Ters
Z Meleman zellii
4.
} Rasyonel saylar kkten bye doru sralaynz.
9. RNEK
43
2
a. 5 , 2 = 5
b. -4 , 43 = -4
100
7 R N E K 7 10
.
c .m + c + m ileminin sonucunu bulalm.
16
9R N E K 9
c. -2 , 147 = -2
147
1000
3
3
5
1 1
;- + 1 : c - mE ileminin sonucunu bulalm.
2
4
2 5
25 1 48
, , rasyonel saylarn, say dorusu zerinde kkten bye doru sralayalm.
1
1
^
m + c 5
mE
;
1
10
-Z712
,M75 =7
7h + ^271h + c-77 +
107 = 0 = 0100
c -Aadaki
m + c + devirli
m = c - olmayan
m + c mondalk
olur.
=
1.
gsterimleri
rasyonel say olarak ifade ediniz.
M
9
9
9
9
9
9
ncelikle ayralarn
en2 ite bulunanndan
balayarak ilemleri yapalm. Tam sayl kesri bileik
10
5
7
a. 0,8rasyonel
d. 1,33
=+b. 5,16
+ dorusunda
+ c. G3,2gsterelim. . 5,64
Verilen
1 say10
100
kesre
evirelim. = 1saylar,
^100 h
^100 h
^10 h
^1h
b.
2.
devirli
gsterimleri
say olarak ifade ediniz.
3 Aadaki
5
3
3
5 7 3rasyonelsa
1olmayan
1 ondalk
sol
200 +
70
5
1275
1200
75
+
;
E
=- +a1; 1000
:e + =
+
:
a
a
; 4
E 10
; + `- +
=- a
5 oG 25 E =25a. 1,02
8 =- 4rasyonel
20 3,004
j = 0Eolup,
say
zere;
rasyonel saysnn topc. 8119,344
. 81,0361
100
^5b.
h 100
^2 h ve b 0 olmak
b
b 100 b 100
b
Z5 M5
A5LITIRMA
LA R
Konu ile ilgili zellikler veril-
75 gre tersi ` - a j dir.

lama
ilemine
5
12
=-ondalk
olur
5 . 5
5b 5
3. Aadaki
say olarak ifade ediniz.
10 rasyonel
3zmleme
7yaparak
100 gsterimleri
G = 3 =- 5 + 35 G
=
=- +
3 . 24,41
25 c. 815,16
25
8
6d. 5,384
a. 3,4
b. 4,7
e. 4,298
24
^4h
^3h
Say dorusunda soldan saa doru gidildike saylarn deeri byyeceinden
sralama,
4.
gsterimleri rasyonel say olarak ifade ediniz.
1 Aadaki
2tam ksm,
4 ondalk
rasyonel
ksmna;
3 tam15
140 ondalk
3 ksm
125 rasyonel saynn payna yazlr.
eklinde
olur. saynn
1 1
m=
=
c +
5R N E K5
25 virglden
24 basamak
25
24says kadard.10un
b. 4,9
c. 24
14,53
. 38,19
9,373kuvveti yazlr.
e. 6,146
150.a. 2,8
Rasyonel saynn
paydasna
sonraki
mitir.
30
Bu blmde, konunun pf
5
saysnn toplama ilemine gre
tersini5 bulalm.
1
11
3
125
5
bulunur.
=
=
8
24 8
1 25
Aadaki
2 Z 1M ondalk
4 gsterimleri rasyonel say olarak ifade edelim.
1
,
, - 1 rasyonel saylarn say dorusu zerinde kkten bye doru sralayalm.
5
3 4
a. 53,6 ^- 5h
b. 2,47
c. 8,125
+
= 0 olduundan,
11
11
Z MM Kesir izgisi kullanlarak verilen ilemlerde, ilem ncelii kesir izgisine gre belirlenir.
Z
32. . R
RNE
N EKK
5
5
nceilemine
kesir izgisinin
pay
ilemler yaplr. Sonra kesir izgisi blme
- ve paydalarndaki
olur.
in toplama
gre tersi
11
11
125
47
ilemini 6belirttii iin paydaki ilemin sonucu, paydadaki
ilemin sonucuna blnr.
a. 3 , 6 = 3
b. -2 , 47 = -2
c. -8 , 125 = -8
10
1000
100
sol
sa
noktasna dikkat eken ve
kavram yanlglarna kar
4
Saylarla
karma lemi
7Rasyonel
. R N E K1
uyarlar verilmitir.
4 . R NE K
1
4
2
1
3
3
1ileminin
sonucunu
bulalm.
Aadaki
ondalk
gsterimleri
rasyonel
say olarak ifade edelim.
2
1 - Rasyonel saylarla karma ilemi yaplrken paydalar eit deilse paydalar eitlenir.
1
a.Say
5,2 dorusunda
b.gidildike
4,43 saylarn deeri byyeceinden,
c. 2,147
1 - kendi
soldan
saa doru
sralama,
Paylar,
aralarnda
karlarak
fark paya, payda da ortak payda olarak
yazlr.
5
2
4M 1
-1Z
< < 1 eklinde olur.
5
3
4
ZM
43
3
3
.5 , R2N E=3K5 2 = 1 a.111= 1 b.
- -4 , 43 = -4 100
5
2 10
1
2
11 1 -3
1-2
1
karma ileminin sonucunu
bulalm. 4 2
4
17 17 1 - 1
5
5
1
147
1000
c. -2 , 147 = -2
^5h
lenen konu ile ilgili peki-
ALITIRMA
LA R
ZM
3
= 15
1 ondalk
1.11
Aadaki
devirli olmayan
gsterimleri rasyonel say olarak ifade ediniz.
3
- eit olduundan,
ileminde paydalar
paylar birbirinden karlr, fark paya yazlr ve payda
1
2
17
^2h
a. 0,817
b. 5,16
c. 3,2
. 5,64
d. 1,33
da ortak payda olarak yazlr.
3 ondalk gsterimleri
2
2.11
Aadaki
devirli
olmayan
rasyonel
say
olarak
ifade
ediniz.
1
1
3
=
=
c
m
1
8 3
3
11 - 3
31
=
=
olur.
a. 1,02
c. 19,344
. 81,0361
17
17
17 b. 3,004
17- 2
tirme sorular verilmitir.
3. Aadaki ondalk
zmleme
yaparak rasyonel say olarak ifade ediniz.
= 1gsterimleri
+ 2 = 3 bulunur
.
a. 3,4
b. 4,7
c. 15,16
. 24,41
d. 5,384
e. 4,298
41
4. Aadaki ondalk gsterimleri rasyonel say olarak ifade ediniz.
57
a. 2,8
b. 4,9
c. 14,53
. 38,19
d. 9,373
e. 6,146
30
Blm sonu lme ve
deerlendirme sorular verilmitir.
1. NTE DEERLENDRME SORULARI

1. Aadaki ilemlerden hangisinin sonucu pozitiftir?
A) 20 34 (9)
B) (21) (4) (12)
C) (5) 9 (11)
D) (2) 5 16
31
2. [(8) : ( 4)] (3) ileminin sonucu katr?

A) 3
B) 2
C) 4
D) 6
3. Yandaki ekilde alt tane kp verilmitir.

En alttan balayarak komu iki kpn sar renkli n yzlerindeki saylarn
arpm, bu iki kpn stnde bulunan kpn sar renkli yzeyine yazlyor.
Buna gre en stteki kpn sar renkli yzeyine ka yazlr?
TAM SAYILARLA ARPMA VE BLME LEMLER

Tam Saylarla arpma ve Blme lemleri
Tam Saylarla lemler Yapmay Gerektiren Problemler
Tam Saylarn Kuvveti
RASYONEL SAYILAR
Rasyonel Saylar ve Say Dorusunda Gsterimi
Rasyonel Saylarn Ondalk Gsterimi
Devirli Olmayan Ondalk Gsterimleri Rasyonel Say Olarak
fade Etme
Rasyonel Saylar Karlatrma ve Sralama
RASYONEL SAYILARLA LEMLER

Rasyonel Saylarla Toplama ve karma lemleri
Rasyonel Saylarla arpma ve Blme lemleri
Rasyonel Saylarn Karelerini ve Kplerini Hesaplama
Rasyonel Saylarla ok Adml lemler
Rasyonel Saylarla lem Yapmay Gerektiren Problemler
TAM SAYILARLA ARPMA VE BLME LEMLER

Atomun yapsn oluturan paracklardan protonlar kendi aralarnda,
elektronlar da kendi aralarnda birbirini iter. Ama bir protonla bir elektron
birbirini eker. Ntronlar ise birbirine veya dier paracklara herhangi bir
+ +
kuvvet uygulamaz. Bu yzden, proton ve elektronlar ykl paracklar,

ntronlar ise yksz paracklardr. Hatta protona art ykl, elektrona
eksi ykl parack denilmitir. Elektrik ykl dendii zaman ykl paracklar anlalmaldr.
Elektrik ykl bir cismin iindeki atomlarn proton saylar elektron
saylarna eit deildir. Eer cisimde proton fazlal varsa cisim (+) ykl, elektron fazlal varsa ()
ykldr. Cisimdeki proton ve elektron saylar eitse cisim ykszdr (ntrdr).
(+2) ykl bir cisimden 5 tane aldmzda bunlar ntrlemek iin (5) ykl cisimden ka tane alma-
mz gerektiini toplama ve karma ilemleri dnda hangi ilemleri kullanarak bulabiliriz?
Kaynak: http://mebk12.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/54/04/194602/icerikler/atomun-yapisi_514201.html
Tam Saylarla arpma ve Blme lemleri

Tam Saylarla arpma lemi
Tam saylarla arpma ileminde saylarn mutlak deerleri arplr. Ayn iaretli iki tam
saynn arpm pozitif + , zt iaretli iki tam saynn arpm negatif bir tam saydr.
+ +
1. R NEK
(2)7 ilemini sayma pullar ile modelleyerek yapalm.
ZM
Bu ilemi yapabilmek iin modelde 2 tane 7li sfr ifti oluturmalyz. (2)7 ilemini Modeldeki +
pullardan 2 tane 7li grup pul karlacak. eklinde dnebiliriz.

+
14 tane pul elde ettiimizden sonu (2)7 = (14) bulunur.
10
2 . R NEK
(4)(5) ilemini sayma pullaryla modelleyerek yapalm.
ZM
Bu ilemi yapabilmek iin modelde 4 tane 5li sfr ifti oluturalm. ( 4)(5) ilemini Modeldeki
pullardan 4 tane 5li grup pul karlacan sonucun + pullardan 4 tane 5li grup pul olacan
dnebiliriz.
+ +
+ +
+ +
+ +
+ +
20 tane + pul elde ettiimizden sonu; (4) (5) = (+20) bulunur.
3 . R NEK
4 (+6) ileminin sonucunu say pullaryla modelleyerek bulalm.
ZM
4 (+6) ilemini modellerken, 6l + pul gruplarndan 4 tane olacan dnebiliriz.
+ + + + + +
+ + + + + +
+ + + + + +
+ + + + + +
+ + + + + +
+ + + + + +
+ + + + + +
+ + + + + +
24 tane + pul elde edildiinden, 4 (+6) = (+24) olur.
4. R NEK
Aadaki ekilde bir arpma ilemi, sayma pullar ile modellenmitir.
+
Bu modellemeye gre yaplan ilemi bulalm.
11
ZM
Soldaki ekilde 2 tane 4l sfr ifti +
vardr.
Bu ekilden 2 tane 4l pul karlarak sadaki 8 + pullu ekil elde edilmitir.

Buna gre modellenen ilem, (2) (4) = (+8) olur.
5 . R NEK
3 (5) ileminin sonucunu say pullaryla modelleyerek bulalm.
ZM
3 (5) ilemini modellerken 5li pul gruplarndan 3 tane olacan dnelim.
15 tane pul elde edildiinden 3 (5) = (15) olur.
ETKNLK
Aadaki problem durumlarn inceleyip etkinlik admlarn uygulaynz.
} Her gn kumbarasna 2 TL atan birinin, 5 gnn sonunda kumbarasnda ka TL olur? Say
dorusundaki modellemeyi inceleyip noktal yerleri doldurunuz.
1.
10 9 8 7 6 5 4 3 2 1
1.
10 9 8 7 6 5 4 3 2 1
2.
3.
3 4
2.
3.
3 4
} Pozitif iki tam saynn arpmnn iareti ne oldu?
4.
6
4.
6
5.
8
9 10
........ x ........ = ........
5.
8
9 10
} Ocak aynda Ankarada pazartesi gn llen scaklk 0 Cdir. Scaklk her gn 2 C dt-
ne gre cuma gn scaklk ka C olur? Problem durumunu aadaki say dorusunda modelle10 9 yerleri
8 7 doldurunuz.
6 5 4 3 2 1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
yerek noktal
10 9 8 7 6 5 4 3 2 1
12
3 4
9 10
........ ........ = ........
6 . R NEK
Aadaki arpma ilemlerini yapalm.
a. (10) (5)
b. (8) (+6)
c. (+4) (7)
. (+9) (+3)
ZM
a. (10) (5) = (+50)
b. (8) (+6) = (48)
c. (+4) (7) = (28)
. (+9) (+3) = (+27)
7. R NEK
Aadaki arpma ilemlerini yapalm.
a. (+6) (1)
b. (12) (1)
c. (1) (+2)
. (1) (4) d. 0 (1)
e. (2) 0
ZM
a. (+6) (1) = (6)
b. (12) (1) = (+12)
c. (1) (+2) = (2)
. (1) (4) = (+4) d. 0 (1) = 0
e. (2) 0 = 0
(+6) tam says (1) ile arpldnda iaretinin deitiini gryoruz.

(12) tam says da (1) ile arpldnda iaretinin deitiini gryoruz.
0 (sfr) tam says (1) ile arpldnda ise sonucun sfr ve iaretsiz olduunu gryoruz.
0 (sfr) hari btn tam saylarn (1) ile arplmas, arplan saynn iaretini deitirir.
8. R NEK
Aadaki ekilde en alttaki iki kutunun iindeki saylarn arpmn stteki kutu-
lara yazarak boluklar dolduralm.
ZM
En alttaki kutulardan soldan balayarak iki kutu ierisindeki saylar arparak, ikinci kattaki sol kutuya
yazalm. Sonra yine alttaki sadan iki kutu ierisindeki saylar arparak, ikinci kattaki sa kutuya yaza-
lm. Ayn ekilde ikinci kattaki kutularn ierisindeki saylar da arparak en stteki kutuya yazalm. Bu
ekilde sonucu aadaki gibi bulmu oluruz.
(3) 3 = 9
ve
32 = 6
54
9
(9) 6 = 54 olur.
6
3
13
9. R NEK
Aada verilen arpma ilemlerinin sonularn bulalm.
b. (9)(+5)
a. (+4)(+12)
c. (+9)(3)
. ( 8)(5)
ZM
a. (+4)(+12) = (+48)
b. (9)(+5) = ( 45)
c. (+9)(3) = (27)
. ( 8)(5) = (+40)
Tam Saylarla Blme lemi
ETKNLK
Ara ve Gereler: sayma pullar, kt, kalem.
} Sayma pullar ile (20) : (+4) ileminin sonucunu bulmak iin nce
20 saysn pullarla modelleyiniz.
} Sayma pullarn drt gruba ayrnz.

} Her grupta ka tane pul olduunu ve bunlarn iaretini belirtiniz.
} Sayma pullar ile yaptnz ilemin matematiksel ifadesini yaznz.
Tam saylarla blme ileminde saylarn mutlak deerleri birbirine blnr. Ayn iaretli
iki tam saynn blm pozitif + , zt iaretli iki tam saynn blm negatif bir tam
saydr.
+ : +
+ :
: +
10. R NEK
Yandaki ekilde bir blme ilemi sayma pullar
ile modellenmitir.
Bu modellemeye gre yaplan ilemi bulalm.
ZM
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
Soldaki ekilde 20 tane + pul vardr.

Pullar 4 grup olacak ekilde gruplandrlarak her biri 5 + puldan oluan sadaki ekil elde edilmitir.
Buna gre modellenen ilem (+20) : 4 = (+5) olur.
14
11. R NEK
Aadaki blme ilemlerini yapalm.
a. (+32) : (+8)
b. (32) : (+8)
c. (32) : (8)
. (+32) : (8)
ZM
a. (+32) : (+8) = (+4)
b. (32) : (+8) = (4)
c. (32) : (8) = (+4)
. (+32) : (8) = (4)
12 . R NEK
Aadaki blme ilemleri yapalm.
b. (12) : (1)
a. (+8) : (1)
c. (0) : (1)
a. (+8) : (1) = (8)
144424443
ZM
b. (12) : (1) = (+12)
c. (0) : (1) = 0
(+8) ile (12) tamsaylarnn (1) ile blmnn saynn iaretini deitir-
diini, 0 (sfr) tam saysnn (1) ile blmnn sfr ve iaretsiz olduunu
gryoruz.
0 (sfr) hari tm saylarn (1) ile blm, blnen saynn iaretini deitirir.
13 . R NEK
a. (+16) : (2)
b. (14) : (+2)
c. ( 48) : (12)
b. (14) : (+2) = (7)
c. ( 48) : (12) = (+4)
ZM
a. (+16) : (2) = (8)
14. R NEK
a. (+9) : (+3)
b. (+6) : (3)
c. 0 : (3)
. 0 : (+3)
ZM
a. (+9) : (+3) = (+3)
b. (+6) : (3) = (2)
c. 0 : (3) = 0
. 0 : (+3) = 0
15
ALITIRM ALAR
1. Aada sayma pullaryla modellenen matematiksel ifadeyi yaznz.
a.

b.

c.
+
2. Aadaki ilemleri yapnz.

a. (2) (+3)
b. (+5) (7)
c. (+9) (+2)
. (6) 0
d. (3) (9)
e. (2) (1)
3. Yandaki tabloda verilen boluklar doldurunuz.
+2
7
1
63
+3
+3
+5
16
+9
+10
4. En alttaki iki kutunun iindeki saylarn arpmn, stteki kutulara yaznz.

a.

+7
b.
+4
+2
5. Aadaki ilemlerde verilen boluklara uygun saylar yaznz.

a. (7)
c.
d. (14)
b. (+2)
= 7
= (2)
. 0 (9) =
(5) = 0
e.
= (14)
(20) = (20)
6. Aadaki blme ilemlerini yapnz.

a. (+12) : (6)
b. (20) : (5)
c. (32) : (+4)
. (+40) : (+4)
d. (+18) : (2)
e. (24) : (2)
7. Aadaki tablolarda verilen blme ilemlerini yaparak boluklar doldurunuz.

:
60
+6
+15
10
20
360
+52
+8
+4
24
336
192
+780
+144
+240

12
+96
+696
+174
8. Aadaki ilemlerde verilen boluklara uygun saylar yaznz.

a. (+12) :
= (3)
b. (15) :
c.
: (4) = (20)
. 0 : (+100) =
d.
: (1) = 0
e. (30) :
f.
: (+50) = 0
g. 0 : (5) =
= (+15)
= (10)
17
Tam Saylarla lemler Yapmay Gerektiren Problemler
1. R NEK
Yandaki tabloda Esin Hanmn banka hesap czdan
verilmitir.
Hesap czdannda (+) ile belirtilen miktarlar yatrlan
para miktarn, () ile belirtilen miktarlar, ekilen para
miktarn gsterdiine gre Esin Hanmn banka hesabndaki son durumu inceleyelim.
ZM
Problemi anlayalm
Yandaki tabloda Esin Hanmn bankaya yatrd ve
ektii para miktarlar grlmektedir. Bizden, nce Esin
Hanmn parasnn son durumu istenmektedir.
Plan yapalm
Tabloda grlen tutarlar toplayp son hesap durumunu bulmalyz.
Tablo: Esin Hanmn Banka Hesap Dkm

Gelir-Gider Durumu
Hesap Nu.:
1132456
Ad Soyad:
Esin
ATABEY
Tarih
Tutar
01/05/2014
+1000.00
03/06/2014
700.00
15/06/2014
+350.00
03/07/2014
+40.00
27/07/2014
285.00
11/08/2014
85.00
15/08/2014
550.00
01/10/2014
+150.00
Plan uygulayalm
Yatrlan paralar:
(+1000) + (+350) + (+40) + (+150) = +1540 TLdir.
ekilen paralar:
(700) + (285) + (85) + (550) = 1620 TLdir.
Son hesap durumu: (+1540) + (1620) = 80 TLdir.
Kontrol edelim
lemleri tabloda verilen sraya gre yaparak son hesap durumunu bulalm.
(+1000) + (700) + (+350) + (+40) + (285) + (85) + (550) + (+150) = 80 TL sonu ayn olduundan zmmz dorudur.
Problemleri zerken ya da kontrol ederken hesap makinesi kullanabiliriz. Tam saylar yazarken
hesap makinesindeki +/ tuu kolaylk salayacaktr. rnein 700 saysn yazmak iin nce +/
tuuna sonra 700 yazarak 700 yazm oluruz.
700
18
+/
" 700 eklinde de yazlr.
2 . R NEK
Ahmet, her gn babasndan 5 TL alp her hafta kardeine 10 TL vermektedir. Geriye kalan parasn
kumbarasna atmaktadr. Buna gre 4 hafta sonra Ahmetin kumbarasnda ka TLsi olduunu bulalm.
ZM
Ahmetin kumbaraya att bir haftalk paray bulalm.
Ahmet, gnde 5 TL aldndan 7 5 = 35 TLsi olur.
Kardeine haftada 10 TL veriyor.
35 10 = 25 TL
Ahmet her hafta kumbarasna 25 TL atyor.
Ahmetin 4 haftada kumbarasnda 4 25 = 100 TLsi olur.
3 . R NEK
Ankara ilinin bir gnlk en dk scakl 12 C, en yksek scakl 3 C olarak llyor.
Buna gre bu gn iin scaklk ka derece artmtr.
ZM
Scaklk art iin en yksek scaklk ile en dk scakln farkn bulmalyz.
3 (12) = 3 + 12 = (+15)
Buradan scaklk 15 C artmtr.
4. R NEK
Ali, 22 saysn 3 azaltp 19u, 19 saysn 3 azaltp 16y buluyor. Bu ekil de devam ederek her
bulduu sayy 3 azaltp yeni sonular elde ediyor.
Buna gre Alinin bulaca ilk negatif sonula bir nceki sonucun arpmn bulalm.
ZM
22 3 = 19
19 3 = 16
16 3 = 13
13 3 = 10
lk bulduumuz negatif sonu 2, bir nceki sonu ise
1dir. Buradan,
(2) 1 = 2 bulunur.
10 3 = 7
73=4
43=1
1 3 = 2
19
5 . R NEK
6 ile 9 arasndaki en kk tam say a ve 5 ile 12 arasndaki en byk tam say bdir.
Buna gre a bnin ka olduunu bulalm.
ZM
9 ile 6 arasndaki en kk tam say, adr.
... 9
4 ...
... 9
4 ...
a = 8dir.
5 ile 12 arasndaki en byk tam say, bdir.
... 5
10 11 12 ...
... 5
6
b = 11dir.
10 11 12 ...
a b = (8) 11 = 88 bulunur.
ALITIR M ALAR
1. Denizin yzeyinde bulunan bir denizalt, 240 metre derinlie dal yapmtr. Denizaltnn bulun-
duu konumu matematiksel olarak ifade ediniz.
2. Bir dac trmanmaya balad andan itibaren her 10 m yksee ktnda scakln 2 C azal-
dn fark ediyor.
Trmana balad noktada hava scakl 20 C olduuna gre ka metre yksee ktnda hava
scakl 16 C olur? Bulunuz.
3. lhan Beyin firmasnn, yaz aylar boyunca kazanc ve har-
camalar yandaki tabloda verilmitir.
Tablo: lhan Beyin Firmasnn Yaz

Aylarndaki Gelir ve Giderleri
Kazanlan Harcanan
(TL)
(TL)
Buna gre lhan Beyin aylk kr-zarar durumunu belirleyi-
niz.
lhan Bey, temmuz ay harcamalarn 3 taksitte derse taksit
miktar ka TL olur?
Haziran
7000
1500
Temmuz
2500
6000
Austos
5000
7500
4. M 20 ylnda doan birisi, MS 40 ylnda lmtr. Bu kiinin ka yl yaadn bulunuz.

5. Birgln katld bir bilgi yarmasnda her doru cevap iin (+4) puan, her yanl cevap iin (3)
puan verilmektedir. Birgl, 9 doru ve 6 yanl cevap verdiine gre toplam ka puan almtr?
6. Bir ngilizce snavnda retmen, rencilerine bir metin vermi ve bu metindeki boluklar dol-
durmalarn istemitir. 20 boluk bulunan bu metinde, her doru kelime (+5), her yanl kelime (1), bo
braklan yerler ise 0 puandr.
Buna gre; 12 doru, 3 yanl yapan bir renci, dier boluklar doldurmadna gre ka puan
almtr?
20
Tam Saylarn Kuvveti

an ifadesinde aya taban, nye s (kuvvet) denir. an, n tane ann tekrarl arpmdr.
an = a a a ... a
144424443
n tane
1. R NEK
Tabloda eitli tam saylarn baz kuvvetleri hesaplanmtr. Tablodaki deerleri inceleyelim.
Tablo: Tam Saylarn Tekrarl arpm
sl say
Tekrarl arpm
Sonu
sl say
Tekrarl arpm
Sonu
(+2)4
(+2)(+2)(+2)(+2)
+16
(5)3
(5)(5)(5)
125
(3)4
(3)(3)(3)(3)
+81
(2)5
(2)(2)(2)(2)(2)
32
(+5)2
(+5)(+5)
+25
171
(1)6
(1)(1)(1)(1)(1)(1)
+1
105
(+8)2
(+8)(+8)
+64
(6)3
(6)(6)(6)
216
(1)2
(1)(1)
+1
(+26)1
+26
+26
17
17
1010101010
100 000
ZM
Yukardaki tablonun sol tarafndaki sonu stununu incelediimizde, saylarn iareti ne olursa olsun
ift kuvvetlerin sonucunun pozitif olduunu grmekteyiz.
Tablonun sa tarafndaki sonu stununu incelediimizde ise negatif saylarn tek kuvvetlerinin
negatif, pozitif saylarn tek kuvvetlerinin pozitif olduunu grmekteyiz.
ETKNLK
} Aadaki tabloda bo braklan yerleri uygun ekilde doldurunuz.
Tablo: Negatif Tam Saylarn ss
Negatif tam say
ss
Tekrarl arpm
Sonucu
(1)
(1)(1) (1) (1) (1)
(2)
(3)
(4)
(5)
} Bulduunuz sonular inceleyiniz.
21
2 . R NEK
2nin 3. kuvvetini bulalm.
ZM
23 = 2 2 2 = 8 olur.
14243
3 tane
Negatif saylarn tekrarl arpm yaplrken, eer s (kuvvet) tek doal say ise sonu
negatif, s (kuvvet) ift doal say ise sonu pozitif olur. Bu durum, sadece negatif saylarn
tekrarl arpmnda geerlidir.
3. RNEK
(1)in 3. kuvvetini bulalm.
Z M
(1)3 = (1) (1) (1) = (1) (1) (1) = (+1) (1) = (1) olur.
144424443 1442443
3 tane
(+1)
4. R NEK
(1)in 4. kuvvetini bulalm.
ZM
(1)4 = (1) (1) (1) (1) = (1) (1) (1) (1)
1444442444443 1442443 1442443

4 tane
(+1)
(+1)
= (+1) (+1) = (+1) olur.
5 . R NEK
(2)nin 4. kuvvetini bulalm.
ZM
(2)4 = (2) (2) (2) (2) = (2) (2) (2) (2)
1444442444443 1442443 1442443

4 tane
(+4)
(+4)
= (+4) (+4) = +16 olur.
6 . R NEK
(3)n 5. kuvvetini bulalm.
Z M
(3)5 = (3) (3) (3) (3) (3) = (+9) (+9) (3) = (+ 81) (3) = (243) olur.
14444444244444443
5 tane
22
7. R NEK
(2)nin 3. kuvvetini bulalm.
ZM
(2)3 = (2) (2) (2) = (2) (2) (2)
144424443
3 tane
= (+4) (2)
= (8) olur.
1442443
(+4)
8. R NEK
10un 4. kuvvetini bulalm.
ZM
104 = 10 10 10 10 = 10 000 olur. (10un 4. kuvveti olan 10 000 saysnda 1 rakamnn sanda
144424443
4 tane sfr olduuna dikkat edelim.)
4 tane
9. R NEK
10un 5. kuvvetini bulalm.
ZM
105 = 10 10 10 10 10 = 100 000 olur. (10un 5. kuvveti olan 100 000 saysnda 1 rakamnn
14444244443
5 tane
sanda 5 tane sfr olduuna dikkat edelim.)
a sfrdan farkl bir tam say olmak zere, a0 = 1dir.
10. R NEK
7nin 0. (sfrnc) kuvvetini bulalm.
ZM
(7)0 = 1 olur.
ALITIR M ALAR
1. Aadaki sl saylarn deerlerini hesaplaynz.
a. (3)2
b. (+7)3
c. (12)2
. (+2)0
d. (+4)3
e. (11)2
f. (2)6
g. ( 4)2
C) 36
D) 64
C) 100 000
D) 1 000 000
2. (6)2 ileminin sonucu katr?

A) 36
B) 16
3. 10 10 10 10 10 10 ileminin sonucu katr?

A) 10
B) 100
23
RASYONEL SAYILAR
Matematik, Orta a eitim programlarnda mzik ve astronomi ile ayn grupta yer alrd. Matematik
ve mzik ilikisi, gnmzde bilgisayar aracl ile devam etmektedir.
Bir mzik parasnda ritimler belirli oranlara gre yaplr (4:4lk, 3:4lk, 5:8lik gibi).
Pisagor ve onun dncesini tayanlar sesin, ekilen telin uzunluuna bal olduunu fark ederek
mzikte armoni ile tam saylar arasndaki ilikiyi kurmulardr. Uzunluklar tam say oranlarnda olan
gergin tellerin de armonik sesler verdii grlmtr. Gerekten de ekilen tellerin her armonik bileimi
tam saylarn oran olarak gsterilebilir. rnein, do sesini karan bir telin uzunluunun 16/15i si sesini
verirken 6/5i la sesini, 4/3 sol sesini, 3/2si fa sesini, 8/5i mi sesini ve 16/9u re sesini verir.
Kaynak: http://www.megabilim.com/index.php/Matematik/Matematik-ve-Muzik.html
Rasyonel Saylar ve Say Dorusunda Gsterimi

a
a ve b birer tam say (b 0) olmak zere,
biiminde yazlabilen saylara rasyonel
b
saylar denir.
a
rasyonel saysnda, a tam saysna, rasyonel saynn pay, b tam saysna ise rasyob
nel saynn paydas denir.
1. R NEK
1; 3; 4; ve 5 tam saylarn kullanarak rasyonel saylar yazalm.
ZM
a
biimindeki saylar, rasyonel saylardr. Buna gre yukab
rda verilen saylar kullanarak baz rasyonel saylar yazalm.
a ve b tam saylar (b 0) olmak zere,
3
3
5
1
1
1
1
;
;
;
;
;
;
;
5
1
1
3
4
4
4
4
4
;
1
3
ve
5
gibi rasyonel saylar yazabiliriz.
1
Her tam say, ayn zamanda paydas 1 olan rasyonel saydr.
24
iareti, kesir izgisinin nnde de olsa pay veya paydadaki saynn nnde de olsa
sonu deimez.
a -a
a
=
dir.
Yani - =
b
b
-b
2 . R NEK
2, 1, 3 ve 4 tam saylarn kullanarak rasyonel saylar yazalm.
ZM
^- 2h
=-
(Negatif iaretli bir tam saynn, pozitif iaretli bir tam sayya
2

3
^+ 3h

^+ 4h
4
=-
3
^- 3h

blmnn iareti negatiftir.)
(Pozitif iaretli bir tam saynn, negatif iaretli bir tam sayya
blmnn iareti de negatiftir.)
2
1
4
4
Benzer ekilde, - , - , - , - gibi rasyonel saylar da yazabiliriz.
1
3
3
2
3 . R NEK
7
rasyonel saysn say dorusu zerinde gsterelim.
8
ZM
nce 0 ile 1 arasn payda kadar 8 e paraya blelim, sonra 0dan saa doru pay kadar 7 birim
7
sayalm. Bu nokta
rasyonel saysnn yeridir.
8
7
8
... 0
...
Rasyonel saylar, say dorusu zerinde gsterilirken iki tam say aras, rasyonel saynn paydasndaki say kadar e paraya blnr. Bu e paralardan say pozitif ise saa
doru, negatif ise sola doru pay kadar saylr.
4. R NEK
...
Say dorusu zerinde
3
1
10
3
1
10
1
...
3
3
2
1
, 2 , -1
ve - saylarna karlk gelen noktalar bulalm.
5
4
3
2
ZM
... 2
3
4
2
3
1
2
3 ...
3
5
1
yi bulmak iin 0 ile 1 arasn 2 e paraya blp 0 dan 1 birim saa doru sayarak noktay ia2
retleyelim.
25
3
i bulmak iin 2 ile 3 arasn 5 e paraya blp 2den 3 birim saa sayarak noktay iaretleyelim.
5
3
bulmak iin 1 ile 2 arasn 4 e paraya blp 1den sola 3 birim sayarak noktay iaret4
leyelim.
-1
2
bulmak iin 0 ile 1 arasn 3 e paraya blp 0dan sola 2 birim sayarak noktay iaretle3
yelim.
-
5 . R NEK
-1
7
3
3
ve 1
rasyonel
... 0 saylarn say dorusu zerinde8gsterelim.
1 ...
10
10
ZM
Say dorusu zerinde 2 ile 1 ve 1 ile 2 rakamlar arasn 10 eit paraya blelim. Sonra 1den
sola doru 3 birim ve 1den saa doru 3 birim sayarak aradmz kesirleri say dorusunda yerlerine
yazalm.
...
3
1
10
3
1
10
1
...
ALITIRM ALAR
1. 5, 4, 1, 2 ve 3 tam saylarn kullanarak rasyonel saylar yaznz.
2. I. Her doal say ayn zamanda bir rasyonel saydr.

II. Her rasyonel say ayn zamanda bir tam saydr.
III. Her tam say ayn zamanda bir rasyonel saydr.

IV. Her rasyonel say ayn zamanda bir doal saydr.
Yukarda verilen ifadelerden ka tanesi dorudur?
A) 1
3.
B) 2
C) 3
D) 4
3
3
1
1
, 1 , -2
ve - rasyonel saylarn say dorusu zerinde gsteriniz.
4
4
4
2
4. Paydas 1 olan rasyonel saylardan bazlarn say dorusu zerinde gsteriniz.

5.
3
1
2
1
, 2 , -1 , - rasyonel saylarn say dorusu zerinde gsteriniz.
5
3
3
4
6.
7
rasyonel saysn say dorusu zerinde gsteriniz.
10
7. Say dorusu zerinde iaretlenmi A, B ve C noktalarna karlk gelen rasyonel saylar bulunuz.
A
...
26
C
0
...
Rasyonel Saylarn Ondalk Gsterimi
1. R NEK
Yandaki ekilde bir btn 10 e paraya blnm ve bu paralardan
5 tanesi boyanmtr. Boyal ksm gsteren rasyonel sayy bulalm.
ZM
10 tane e kareden 5 tanesi boyal olduundan boyal ksm gsteren rasyonel say
5
dur.
10
5
5
= 0, 5 eklinde yazlr.
rasyonel says virgl kullanlarak,
10
10
0,5 says sfr tam onda be eklinde okunur.
2 . R NEK
Yandaki ekilde bir btn 20 e paraya blnm ve bu
paralardan bazlar boyanmtr. Buna gre boyal ksmn

ifade ettii rasyonel saynn ondalk gsterimini bulalm.
ZM
ekil birbirine e paralardan olumutur.
Birbirine e 20 parann 8 tanesi boyanmtr.
Buna gre boyal ksmn ifade ettii ondalk kesir,
8
85
40
=
=
= 0, 40 tr.
20 205 100
Bir kesir ondalk gsterime dntrlrken kesrin paydas 10, 100, 1000 olacak ekilde geniletilir veya sadeletirilir.
3 . R NEK
Aadaki rasyonel saylarn ondalk gsterimlerini yazalm.
a.
12

100
b.
5
11
c.

20
25
3

4
d.
9

15
e.
45
36
ZM
a.
12
= 0, 12
100
b.
5
54
20
=
=
= 0, 20
25 25 4 100
c.
115
55
11
=
=
= 0, 55
20 205 100
3 325
75
=
=
= 0, 75
4 425 100
9
9: 3
3
=
=
15 15: 3 5
320
60
=
=
520 100
= 0, 60
45 45: 9 5
e.
=
=
36 36: 9 4
525 125
=
=
525 100
= 1, 25 olur.
d.
27
Bir ondalk sayda, sonsuza kadar tekrarlayan rakam veya rakamlar varsa bu sayya
devirli ondalk say ad verilir. Devirli ondalk gsterimlerin kesir ksmnda tekrar eden
rakamlar bulunur ve bu rakamlar, stne (izgi) konularak gsterilir.
4. R NEK
2
rasyonel saysn ondalk gsterimle ifade edelim.
3
ZM
2
rasyonel saysnn paydasn 10 ya da 10un kuvveti olacak ekilde geniletemediimiz iin pay
3
paydaya blelim.
2
Blme ilemine ne kadar devam edersek edelim, kalan
0 0,666...
20
daima 2 olur. Bu ondalk gsterimde devretmeyen say yok, devreden say 6dr. 6 says devrettiinden stne izgi () konur.
18
20
2
= 0, 6
3
18
20
devreden say
18
5 . R NEK
43
rasyonel saysnn ondalk gsterimini hesap makinesi kullanarak bulalm.
99
ZM
43
= 0, 434343... = 0, 43 olur.
99
43
99
= 0,4343...
43
rasyonel saysnn devirli ondalk gsterimi 0, 4343... = 0, 43 olarak bulunur.
99
ALITIRM ALAR
1. Aadaki rasyonel saylarn ondalk gsterimini bulunuz (Hesap makinesi kullanabilirsiniz.).
a. -
123

3
b.
3

25
c.
18
2
1
. d. 5
9
3
2. Aadaki rasyonel saylara karlk gelen ondalk gsterimleri, kesirlerde sadeletirme ve geni-
letme zelliklerinden yararlanarak bulunuz.

a.
28
16

4
b.
15
2
c.
5
8
60
24
d.
75
32
3. Aadaki rasyonel saylara karlk gelen ondalk gsterimleri bulunuz.

a.
4

10
b.
5

10
c.
1

10
7
2
d.
1000
100
4. Aadaki rasyonel saylara karlk gelen ondalk gsterimleri yaznz.

a.
2

5
b.
7

20
c.
9

25
22
1
d.
50
2
5. Aadaki rasyonel saylara karlk gelen devirli ondalk gsterimleri yaznz.

a. -
1

3
b. -
2

3
c.
1

9
2
1
d.
3
3
Devirli Olmayan Ondalk Gsterimleri Rasyonel Say Olarak fade Etme

Devirli olmayan ondalk gsterimi rasyonel say olarak ifade edebilmek iin ondalk
gsterim zmlenir.
Devirli olmayan ondalk gsterim rasyonel say olarak bu ekilde ifade edilir.
1 . R NEK
0,7 ondalk gsterimini rasyonel say olarak yazalm.
ZM
0, 7 = ^01h + c 7
= 0+
=
1
m
10
7
10
7
olur.
10
2 . R NEK
Aadaki ondalk gsterimleri zmleyerek, rasyonel say olarak ifade edelim.
a. 2,342
b. 12,75
ZM
a. 2, 342 = ^21h + c 3
=
2
1
^1000 h
1
1
1
m + c 4
m + c 2
m
10
100
1000
3
4
2
+
+
10
100 1000
^100 h
^10 h
2000 + 300 + 40 + 2
1000
2342 2000
342
=
+
1000 1000 1000
=2
342
1000
2,342 ondalk gsteriminin rasyonel say biiminde yazl 2
342
dir.
1000
29
- 12, 75 =- ;^110h + ^21h + c 7

=- =
b.
=- ;
1
1
m + c 5
mE
10
100
10
5
2
7
+
+
+
1
1
10
100 G
^100 h
^100 h
^10 h
^1h
1000 + 200 + 70 + 5
1275
1200
75
E =- ;
E =- ;
E
+
100
100
100
100
=- 12
75
olur.
100

tam ksm, rasyonel saynn tam ksmna; ondalk ksm rasyonel saynn payna yazlr.
Rasyonel saynn paydasna virglden sonraki basamak says kadar 10un kuvveti yazlr.
3 . R NEK
a. 3,6
b. 2,47
c. 8,125
ZM
a. 3 , 6 = 3
6

10
b. -2 , 47 = -2
47

100
c. -8 , 125 = -8
125
1000
4. R NEK
a. 5,2
b. 4,43
c. 2,147
ZM
a. 5 , 2 = 5
2

10
b. -4 , 43 = -4
43

100
c. -2 , 147 = -2
147
1000
ALITIR M ALAR
1. Aadaki devirli olmayan ondalk gsterimleri rasyonel say olarak ifade ediniz.
a. 0,8
b. 5,16
c. 3,2
. 5,64
d. 1,33
2. Aadaki devirli olmayan ondalk gsterimleri rasyonel say olarak ifade ediniz.
a. 1,02
b. 3,004
c. 19,344
. 81,0361
3. Aadaki ondalk gsterimleri zmleme yaparak rasyonel say olarak ifade ediniz.
a. 3,4
b. 4,7
c. 15,16
. 24,41
d. 5,384
e. 4,298
d. 9,373
e. 6,146
4. Aadaki ondalk gsterimleri rasyonel say olarak ifade ediniz.

a. 2,8
30
b. 4,9
c. 14,53
. 38,19
Rasyonel Saylar Karlatrma ve Sralama

Say Dorusu zerinde Gstererek Sralama
ETKNLK
Ara ve Gereler: kt, kalem.
} Kdnzn zerine bir say dorusu iziniz.
} Say dorusunun zerinde - 3, 1
3
1
2
, 1, - , -2 saylarn iaretleyiniz.
7
5
4
} Say dorusundaki rasyonel saylarn en k ve en by hangisidir?

} Rasyonel saylar kkten bye doru sralaynz.
1. R NEK
2 1 4
, , rasyonel saylarn, say dorusu zerinde kkten bye doru sralayalm.
5 5 5
ZM
Verilen rasyonel saylar, say dorusunda gsterelim.
sol
sa
1
1
5
2
5
4
5
Say dorusunda soldan saa doru gidildike saylarn deeri byyeceinden sralama,
1
2
4
eklinde olur.
1 1
5
5
5
2 . R NEK
1
2 1
4
,
, - 1 rasyonel saylarn say dorusu zerinde kkten bye doru sralayalm.
5
3 4
ZM
sol
2
1
1
4
5
1
1
4
2
1
sa
2
3
Say dorusunda soldan saa doru gidildike saylarn deeri byyeceinden, sralama,
-1
2
4
1
< < 1 eklinde olur.
5
3
4
31
Ondalk Gsterim eklinde Yazarak Sralama
3 . R NEK
5 3 9
,
,
saylarn ondalk gsterim eklinde yazarak kkten bye doru sralayalm.
4 2 5
ZM
5
5
125
=
=
= 1, 25
4
4
100
^25 h
3
3
15
=
=
= 1, 5 = 1, 50
10
2
2
^5h
9
9
18
=
=
= 1, 8 = 1, 80
5
5
10
^2h
Yukardaki ondalk gsteriminin tam ksmlar eit (1) olduundan virglden sonraki ksmlarna gre,
sralama yaplr. Sralama, 25 < 50 < 80 olduundan,
1,25 < 1,50 < 1,80 olur. Bylece verilen rasyonel saylar,
9
5
3
eklinde kkten bye doru sralayabiliriz.
< <
5
4
2
Negatif saylar kendi aralarnda karlatrlrken, nce saylarn iareti dikkate alnmadan, sralama yaplr. Sonra pozitif saylar iin bulunan sralamann yn deitirilir.
rnein;
2 < 5 < 12 olduundan 12 < 5 < 2
1
1
1
1
< < 1 olduundan -1 < - < 5
5
3
3
1
1
1
1
<... gibi.
<
< 9 olduundan - 9 < 17
17
25
25
Paylarn Eitliinden Yararlanarak Sralama

Paylar eit olan pozitif rasyonel saylardan paydas kk olan daha byktr. Paylar
eit olan negatif rasyonel saylarda ise paydas byk olan byktr.
4. R NEK
5 5 5
,
,
rasyonel saylarn, paylarnn eit oluunu dikkate alarak bykten ke doru sra6 8 3
layalm.
ZM
Paylar eit olan pozitif rasyonel saylardan paydas kk olan say daha byk olacandan,
5
5
5
> >
olur.
3
6
8
32
5 . R NEK
-
5
5
5
, - , - rasyonel saylarn kkten bye doru sralayalm.
3
6
8
ZM
5
5
5
5
5
5
> >
olduundan - < - < - olur.
3
3
6
8
6
8
Paydalarn Eitliinden Yararlanarak Sralama
Paydalar eit olan pozitif rasyonel saylardan pay byk olan byk, pay kk olan
kktr. Paydalar eit olan negatif rasyonel saylardan pay kk olan byk, pay
byk olan kktr.
Pay ve paydalar eit olmayan kesirler sralanrken paylardan veya paydalardan biri
eitlenerek sralama ona gre yaplr.
6 . R NEK
16 4 7
,
,
rasyonel saylarn kkten bye doru sralayalm.
9
9 9
ZM
Paydalar eit olan pozitif rasyonel saylardan pay byk olan say, pay kk olan saydan byk
olacandan;
16
4
7
< <
olur.
9
9
9
7. R NEK
5 4 11
,
,
rasyonel saylarn sralayalm.
9 3 15
ZM
Rasyonel saylara baktmzda ne paylar ne de paydalar eittir. Byle durumlarda, paylar ya da
paydalar eitlenir. Biz burada paydalar eitleyelim.

5
,
9
^5h
25 60 33
4
11
,
ise
,
,
paydalar eit olan rasyonel saylardan, pay byk olan rasyonel
15
3
45 45 45
^15 h
^3h
say daha byktr.

Buna gre,
5
25
33
60
11
4
<
<
<
<
olduundan sralama,
olur.
15
9
3
45
45
45
33
8. R NEK
-
5
3
1
, - , - rasyonel saylarn sralayalm.
4
2
2
ZM
-
10
3
5
3
2
1
, - , , , ise 4
4
4
4
2
2
^1h
^2h
^2h
Negatif saylarda sfra yakn olan saylar daha byktr.

Buna gre, -
10
3
5
3
2
1
< - < - olduundan sralama, - < - < - olur.
4
4
4
4
2
2
9. R NEK
a =-
1
1
2
, b =- , c =- olduuna gre a, b ve c saylarn bykten ke doru sralayalm.
3
2
6
ZM
Verilen rasyonel saylarn paydalarn eitleyelim.
-
1
1
2
, , 3
2
6
^3h
^2h
^1h
3
1
4
, - , 6
6
6
Burada paydalar eit olan negatif rasyonel saylardan pay kk olan byktr.
-
3
1
1
2
1
4
> - > - ise - > - > - eklinde olup sralama b > a > c olur.
3
6
2
6
6
6
10. R NEK
13 9
rasyonel saylarn btne yaknlklarn gz nne alarak sralayalm.
,
15 8
ZM
9
13
says btnden (1den) kk,
says btnden (1den) byktr.
15
8
Bylelikle,
9
9
13
13
olduundan sralama,
olur.
<1<
<
15
15
8
8
11. R NEK
6
7
ile
rasyonel saylarn yarma yaknln gznne alarak sralayalm.
13
10
ZM
6
7
1
1
says yarmdan c den m byk,
says yarmdan c den m kktr. Buna gre
10
13
2
2
6
6
1
7
7
< <
olduundan sralama,
<
olur.
13
10
13
10
2
34
12 . R NEK
Zafer ile Zeynep, eit byklk ve arlktaki karpuzlardan yiyorlar.
5
5
Zeynep, karpuzlardan birinin ini Zafer ise dier karpuzun unu
9
8
yemitir. Zeynep ile Zaferin yedikleri karpuz dilimlerinin byklklerini karlatralm.
ZM
5
Zeynepin yedii karpuz miktar
8
5
Zaferin yedii karpuz miktar
9
Yaplan bu modellerde Zeynepin yedii karpuz miktarnn, Zaferin yedii karpuz miktarndan fazla
olduu grlmektedir.
yleyse
5
5
>
olur.
9
8
13 . R NEK
Ahmet, Dursun ve Zeki isimli arka-
da, yemek yemeye karar verdiler. Yemein
yannda ekmek olarak eit byklkte baz-
lama geldi. Bazlamalar yle lezzetliydi ki,
yemekten ok bazlama yemeyi istediler.

7
Arkadalardan Ahmet, bazlamann
sini,
12
5
6
Dursun
ini ve Zeki de
sini yedi. Bu
7
8
durumda Ahmet, Dursun ve Zekinin yedii
bazlama miktarlarn karlatralm.
ZM
Ahmet, Dursun ve Zekinin yedii bazlama miktarlarn modelleyelim.
7
12
5
8
6
7
Modeldeki btn olarak alnm byklkler, ayn byklktedir. Boyal ksmlara bakarak sralama
yaparsak;
5
6
7
eklinde olur.
< <
7
12
8
Buradan srasyla bazlama paylam azdan oa doru Ahmet, Dursun ve Zeki eklindedir.
35
ALITIRM ALAR
1. -
3
3 2
17
,
, 1 , saylarn say dorusu zerinde sralaynz.
5 7
4
2
2. Aadaki say iftlerini kutularn iine, < , >, = sembollerinden uygun olann yazarak karlatrnz.
a.
3
7
3

10
. - 1
3
7
b.
5
9
7

9
1
24
d. +
4
3
c. -
14

7
12
5
17

8
1
4
13
4
e. - 3
3. Aada verilen saylar bykten ke doru sralaynz.

a. -
8
18
5 9
, -2 ,
, , 0
7 4
7
3
b. -
19
5 3 12
, -2 ,
,
, -2
7 4
6
2
4. Aadaki ifadelerde, kutulara <, >, = sembollerinden uygun olan yaznz.

a.
3
8
5

7
. -3
1
5
b. -
-3, 2
2
5
d. - 4, 1
3

4
-4
1

3
c. e.
15
8
12
5
9
4
3
5
5. Aadaki rasyonel saylar, kkten bye doru sralaynz. Sralama yaparken kullandnz
yntemi aklaynz.
a. - 1
b. -
1
1
1
, -1 , -1
3
12
6
5
15
3
, +
, 7
4
8
c. 1, 9 ,
73
124
,
61
36
. - 0, 6, -
65
642
, 100
1000
6. Aadaki seeneklerde verilen rasyonel saylar arasnda olacak ekilde er rasyonel say bulup
noktal yerleri uygun ekilde doldurunuz.
36
a. -
1
7
< ....... < ....... < ....... <
3
2
b. -
5
1
< ....... < ....... < ....... <
3
2
RASYONEL SAYILARLA LEMLER

lkemizde, hzl nfus art ve kentleme
sebebiyle konut ve kentleme sorunu yaanmaktadr. Bu nedenle, retimin artrlarak isizliin

azaltlmas amacyla, 1984 ylnda Genel dare
dnda, Toplu Konut ve Kamu Ortakl daresi

Bakanl kurulmutur.
Toplu Konut ve Kamu Ortakl daresi
Bakanlnn ilevi, Trkiyede konut retim
sektrnn tevik edilerek, hzl artan konut talebinin planl bir ekilde karlanmasn salamak
ynnde belirlenmitir.
5
3
i, B blounun i ve C blounun ise
5
8
13
si satlm ise sat ofisinin elindeki dairelerin kata kann kaldn hangi ilemleri yaparak bula20
bilirsiniz? Aklaynz.
Tek tip binalardan oluan 3 binalk yeni sitenin A blounun
Rasyonel Saylarla Toplama ve karma lemleri

Rasyonel Saylarla Toplama lemi
Rasyonel saylarla toplama ilemi yaplrken paydalar eit ise paylarn toplam paya,
paydaya da ortak payda yazlr. Paydalar eit deilse paydalar eitlenir, paylarn toplam
paya, eitlenen payda, paydaya yazlr.
1. R NEK
2 4
+ toplama ileminin sonucunu bulalm.
7 7
ZM
2 4
+ ileminde paydalar eit olduundan, paylar toplanr paya, payda da ortak paydaya yazlr.
7 7
2 4 2+4 6
+ =
=
olur.
7 7
7
7
2 . R NEK
4+
1
2
+ 2 toplama ileminin sonucunu bulalm.
5
3
ZM
nce tam sayl kesir, bileik kesre dntrlr, sonra toplama ilemi yaplr.
4+
6 + 35 60 + 6 + 35 101
2
1
2
7
4
11
+2 = 4+
+
=
+
=
olur.
=
=6
5
5
1
15
15
15
15
3
3
^3h
^5h
^15 h
^1h
37
2
7
3
7
3 . R NEK
2
3
2
+ 3 toplama ileminin sonucunu bulalm.
9
9
ZM
5
7
3
2
+ 3 ileminde nce tam ksmlar toplanr. Sonra basit kesirler toplanr ve sonu, tam sayl
9
9
5
+
kesir cinsinden bulunmu olur.
11
2
3
3 2
5
5
2
+ 3 = ^2 + 3h +
2 c 9 +39 m = 5 + 9 = 5 9 olur.
9
9
2
11
7
7
2
1
0 3
4. R NEK
7
7
3
Aadaki1
ilemlerin sonularn0 say dorusunda modelleyerek gsterelim.
11
a. c -
3
2
m + c - m
7
7
5
2
m
m + c+
11
11
b.
5 c7
+
c. c1
3
1
m + c + m
2
2
ZM
a.
5
+
11
3
7 2
11
2
7
5
7
3
2
b.
5
7
1
2
5
11
1 2
2 11
0
1
03
11
2
1
0
3
11
5
3+
11
2
2
11
2=
1
2
0 1
0 . 2 + c - 2 m
c.
3
2
1
2 3
11
18
9
2
9
1
2
16 1
9
2
5 . R NEK
Aadaki ilemlerin sonularn bulalm.
a. c 0
3
2
1
m2+ c -2 = m18
+ c + 1 m
7
5 9
82
ZM
b. c 1
2
1
1
2
m c+ m c m
9
3
3
2=
2
9
18
9
^- 80 h + ^- 168 h + ^+ 35 h
213
3
2
1
,
=2 e - 15 o + e + 8 o 2=
0 a. e - 7 o +
3
280
280
^40 h
16
9 1
^56 h
^35 h
10
1
2
1
2
m+e- o+e+ o
b. c 1 m - c + m - c - m = c
9
3
3
9
3
3
^3h
2=
0
38
18
9
1
16
9
10 + ^-3h + ^+ 6h
9
13
4
=2
=1
olur.
9
99
=
^3h
16
9
2
9
2
ETKNLK
3 4
+
}
ilemini yandaki say doru5 5
sunda modelleyerek sonucu bulunuz.
} c -
3
1
m + c - m ilemini yandaki say
5
5
dorusunda modelleyerek sonucu bulu-
nuz.
} c +
3
4
m + c - m ilemini yandaki say
5
5
dorusunda modelleyerek sonucu bulunuz.
...
+1
+2
...
...
+1
+2
...
...
+1
+2
...
...
+1
...
...
+1
...
...
+1
...
...
+1
...
...
+1
...
...
+1
...
Rasyonel Saylarda Toplama leminin zellikleri

1. Deime zellii
6 . R NEK
Aadaki ilemlerin sonularn bulup karlatralm.
a. c -
b. c
3
2
m + c m
5
4
3
2
m + c- m
5
4
ZM
a. e - 2 o + e 3 o = c - 8 m + c 15 m
5
4
20
20
^4h
^5h
7
20
b. e 3 o + e - 2 o = c 15 m + c - 8 m
5
4
20
20
^5h
^4h
=
c-
7
20
3 3
2
2
7
m + = + c- m =
5
5
4 4
20
(Saylarn yerleri deimesine ramen, sonu deimedi.)

Toplama ileminde terimlerin yerleri deitirildiinde, sonu deimediinden, rasyo-
nel saylarda toplama ileminin deime zellii vardr.
a c
a
a
c
c
,
rasyonel saylar olmak zere, + = + dir.
b d
b d d b
39
2. Birleme zellii
7. R NEK
Aadaki ilemlerin sonularn bulup karlatralm.
ZM
a. c - 1 m + - 1 + 2
=e 5 o e 3 oG
4
^3h
= c= e= c-
^5h
b.
^5h
= ;c -
3
10
1
m+c
mE
m + ;c 15
15
4
1
7
+
4 o 15
^15 h
1
1
2
=e - 4 o + e - 5 oG + 3
^4h
28 13
15
m+
=
60
60 60
^4h
5
4
2
m + cmE +
3
20
20
= e-
9
2
+
3
20 o
= c-
40
13
27
m=
m+c
60
60
60
^3h
^20 h
ki ilemin sonucu da ayn kmtr.

e
a c
a
e a
e
c
c
,
ve
rasyonel saylar olmak zere, ` + j + = + ` + j dir.
b d
b d
b
d
f
f
f
Rasyonel saylarda toplama ileminin birleme zellii vardr.
3. Etkisiz eleman zellii
8. R NEK
Aadaki toplama ilemlerinin sonularn bulalm.
a.
b. 0 + c -
3
+ 0
7
5
m
8
ZM
a.
3
3
+0 =
olur.
7
7
b. 0 + c -
5
5
m = c - m olur.
8
8
Rasyonel sayya sadan ve soldan 0 eklendiinde saynn deeri deimemitir.
Bir rasyonel sayy 0 ile topladmzda sonu, rasyonel saynn kendisidir. 0 rasyonel
a
a
a a
saylarda toplama ileminin etkisiz elemandr.
rasyonel says iin + 0 = 0 + = dir.
b
b
b b
40
4. Ters eleman zellii
9. R NEK
c-
7
7
m + c + m ileminin sonucunu bulalm.
9
9
ZM
c-
7
7
7
7
-7 + 7 0
m + c+ m = c- m + c m =
= = 0 olur.
9
9
9
9
9
9
a
a
a
a
rasyonel say ve b 0 olmak zere; + ` - j = 0 olup,
rasyonel saysnn topb
b
b
b
a
lama ilemine gre tersi ` - j dir.
b
10. R NEK
5
saysnn toplama ilemine gre tersini bulalm.
11
ZM
^- 5h
5
+
= 0 olduundan,
11
11
5
5
in toplama ilemine gre tersi olur.
11
11
Rasyonel Saylarla karma lemi

Rasyonel saylarla karma ilemi yaplrken paydalar eit deilse paydalar eitlenir.
Paylar, kendi aralarnda karlarak fark paya, payda da ortak payda olarak yazlr.
11. R NEK
3
11
karma ileminin sonucunu bulalm.
17 17
ZM
3
11
ileminde paydalar eit olduundan, paylar birbirinden karlr, fark paya yazlr ve payda
17 17
da ortak payda olarak yazlr.
8
3
11 - 3
11
olur.
=
=
17 17
17
17
41
12 . R NEK
4
4 2
- karma ileminin sonucunu bulalm.
5 5
ZM
nce tam sayl kesri bileik kesre dntrelim. Sonra karma ilemini yapalm.
4
4 2 24 2 22
2
- =
- =
= 4 olur.
5 5
5
5
5
5
13 . R NEK
3
5
karma ileminin sonucunu bulalm.
5 10
ZM
3
5
ileminin paydalar farkl olduu iin nce paydalarn eitleyelim.
5 10
3
5
6
5
1
olur.
=
=
5
10 10 10 10
^2h
^1h
14. R NEK
1 3
- karma ileminin sonucunu bulalm.
6 4
ZM
1 3
- ileminin paydalar farkl olduu iin nce paydalarn eitleyelim.
6 4
9
3
1
2
7
olur.
=
=4
6
12 12
12
^3h
^2h
ALITIR M ALAR
1. Aadaki ilemlerin sonularn bulunuz.
13 8
-
27 9
2 3
g. -
3 7
23 1
16
1
+ b. + 12

5
10 5
20
5
3
7
1
+
e.
+ f.
17 4
12 2
a.
7

15
5 1
h. 8 6
c.
. 2 -
d.
2 1
+
3 4
2. Aadaki ilemlerin sonularn srasyla altta verilen harflerle eletirerek gizli kelimeyi bulunuz.
2 1

2 7
-
3 6
2 3 1
+ -
3 2 6
0-
42
1

4
1

8
2 -c
3 1
+ m
5 2
A=
1
2
K=
7
4
L=2
P=-
8
5
E=
-1
8
M=
9
10
T=
31
10
=1
3. Aadaki ilemlerde rasyonel saylarla toplama ileminin zelliklerini kullanarak noktal yerlere
gelmesi gereken saylar bulunuz.
Sonucu hangi zellie bal olarak bulduunuzu yaznz.

a. c - 1
1
m + 0 = c ........ m
5
b. 0 + c 3
1
m = c ........ m
2
c. c -
5
m + c ........ m = 0
7
. c
d. c -
3
3
1
m + c - m = c - m + c ........ m
4
4
2
2
2
1
e. c ........ m + c - m = c - m + c + m
3
3
2
3
m + c ........ m = 0
4
4. Aadaki rasyonel saylarn toplama ilemine gre terslerini bulunuz.

a. -1
3

4
b.
3
1
2
c. - . 3
5
4
8
5. Aadaki tablolarda verilen toplama ve karma ilemlerini yanlarnda verilen rneklerdeki gibi
tamamlaynz.
+
-2
-2
1
4
1
3
1
2
1
3
1
4
rnek: 2. satr ile 6. stun arasnda
yaplan ilem:
1
4
1
3
11
1
12
9
1
1
1
+ 2 =+
3
3
4
4
^4h
=-
1
3
1
4
1
2
3
4
5
4
1
5
1
3
1
3
yaplan ilem:
-
0
1
5
11
12
rnek: 1. satr ile 5. stun arasnda
4
27
+
12 12
23
12
=1
-1
^3h
-1
9
20
5
25
1
4
=5
4
20 20
^4h
^5h
29
20
9
=-1
20
=-
43
Rasyonel Saylarla arpma ve Blme lemleri
ETKNLK
Ara ve Gereler: kt, kalem, cetvel, boya kalemleri.
} Kdnza bir dikdrtgen iziniz.
} Dikdrtgeni yatay izgilerle e paraya ayrarak, iki par-
asn sar renge boyaynz.
} Ayn dikdrtgensel blgeyi dikey izgilerle 7 e paraya ay-
rarak 4 parasn mavi renge boyaynz.
} ki kez boyanan blgenin kesir deerini yaznz.

2 4
arpma ileminin pay ve paydalarnn, iki kez boya3 7
nan yeil blgeye ait kesrin pay ve paydasyla ilikisini aklaynz.
}
Rasyonel Saylarla arpma lemi

Rasyonel saylarla yaplan arpma ileminde paylarn arpm paya, paydalarn arpm
da paydaya yazlr.
a
a c
ac
c
ve
rasyonel saylar olmak zere, =
dir.
b
d
b d bd
1. R NEK
Aadaki ilemleri say dorusu zerinde gsterelim.
a. 4 c +
b. 4 c -
2
m
5
3
m
8
ZM
a.
...
...
O hlde, 4 c +
3
8
3
b.
... 2
O hlde, 4 c -
44
2
5
2
5
2
5
2
5
+1
2
5
2
5
+1
8
2
4
2
m = c + m c + m =+ olur.
5
5
5
1
... 2
2
5
2
5
12
8
12
3
8
3
3
8
3
8
5
8
5
+2
...
+2
...
3
8
3
1 ...
1 ...
3
3
4
12
m = c - m = olur.
1
8
8
8
2 . R NEK
Aadaki arpma ilemlerinin sonularn bulalm.
a.
5 15
7
2
b. c + m c - m
5
3
25 25
. c 3
c. c -
5
1
2
m c m d. 2 c - m
5
7
2
e. c
5
11
mc - m
3
9
1
m 8
2
ZM
a.
5
15
5 15
3

=
25 25
25
25
25 5 1
b. c +
7
2
72
14
mc - m = c m = cm
5
15
3
35
c. c -
5
115
55
11
m = c+
m
mc - m = c +
3
9
39
27
. c 3
7 2
1
2
7
2
7
mc m = c mc m =
=
5
5
2
2
2 5 5
d. 2 c e. c
5
25
10
m = cm =
7
7
7
18
1
m 8 =
= 4 olur.
2
2
Rasyonel Saylarda arpma leminin zellikleri

Deime zellii
3 . R NEK
Aada verilen ilemlerin sonularn bulup karlatralm.
a. c -
5
3
m c m
7
8
b. c
ZM
a. c -
5
3
53
m c m =7
8
78
=-
15
dr.
56
b. c
3
5
mc - m
7
8
3 ^ - 5 h
3
5

mc - m =
7
8
87
=-
15
dr.
56
Verilen iki ilemde de arpanlarn yeri deitii hlde sonular deimemitir.

a
c
a c
c a
ve
rasyonel saylar olmak zere; = dir.
b
d
b d d b
Rasyonel saylarda, arpma ileminin deime zellii vardr.
45
Birleme zellii
4. R NEK
c
5
3
1
m c m c m ileminin iki farkl ekilde zmn yapalm.
7
4
2
ZM
I. Yol
c-
II. Yol
5
3
5
3
1
1
m c m c - m = ;c - m c mE c - m
7
7
4
4
2
2
= c=
15
1
mc - m
28
2
c-
5
3
5
3
1
1
m c m c - m = c - m ;c m c - mE
7
7
4
4
2
2
15
dr.
56
= c=
5
3
mc - m
7
8
15
dr.
56
Verilen ilemde arpma ilemine farkl arpanlarla balanm, ancak sonu deimemitir.
e
a c
a c
e a
c e
,
ve
rasyonel saylar olmak zere; ` j = ` j dir.
b d
b d
b
d f
f
f
Rasyonel saylarda, arpma ileminin birleme zellii vardr.
Yutan Eleman zellii
5 . R NEK
5
0
5
5
ve
rasyonel saylar olmak zere; 0 ve 0 ilemlerinin sonularn bulup karlatra1
9
9
9
lm.
ZM
5
0 = 0
9
0
5
= 0 olduundan,
9
0 (sfr) says, rasyonel saylarda arpma ilemine gre yutan elemandr.
0 ve
a
a
a
rasyonel saylar ^b ! 0h olmak zere; 0 = 0 = 0 dr.
b
b
b
Rasyonel saylarda arpma ileminin yutan eleman zellii vardr.
46
arpma leminin Toplama ve karma lemleri zerine Dalma zellii
6 . R NEK
9 45
16
m ileminin iki farkl yolla zmn inceleyelim.
c +
9
4
8
ZM
I. Yol
9
18 45
16
45
16
m
+
=
c
+
9 e 4
9
8 o
8
8
^2h
16
63
91
18
II. Yol
4
16
9
16
45
9 45
16
m=
c +
9
4
8
91
41
91
81

= 4 + 10
= 14 tr.
= 14 tr.
ki zmde de sonu, eit kmtr.
7. R NEK
5 3 5
c m ileminin iki farkl yoldan zmn yaparak iki zmn de eit olduunu gsterelim.
3 4 6
ZM
I. Yol
II. Yol
5
3 5
5 3
5
5
c - m = e o - c m
3
4 6
4
3
6
3
9
5
3 5
5
3
5
5
10
m
= c
c - m = e
3
4 6
3
4
6 o 3
12 12
5
25
45 50
=
4 e 18 o 36 36
^9h
^2h
=-
^3h
5
dr.
36
^2h
5
-1
m
c
3
12
=-
5
dr.
36
ki yolla yaplan zmde de sonu birbirine eittir.
e
a c
,
ve
rasyonel saylar olmak zere,
b d
f
a
e
a c
a e
a
a c
a e
c
c e
` + j = ` j + ` j ve
` - j = ` j - ` j dir.
b
d
b d
b f
b
d
b d
b f
f
f
Rasyonel saylarda, arpma ileminin toplama ve karma ilemleri zerine dalma
zellii vardr.
47
Bir Rasyonel Saynn Tersi
8. R NEK
c
3
m says, hangi rasyonel say ile arplrsa sonucun 1 olacan bulalm.
5
ZM
5
3 5 15
3
=
= 1 olur.
rasyonel says
ile arplrsa, sonu 1 bulunur.
5 3 15
5
3
a
a b
b
ve a rasyonel saylar olmak zere; a = 1dir.
b
b
a
b
rasyonel saysnn arpma ilemine gre tersi a dr.
b
Bu durumda arpmlar 1e eit olan rasyonel saylar, arpma ilemine gre birbirinin
tersidir.
9. R NEK
2
rasyonel saysnn arpma ilemine gre tersini bulalm.
7
ZM
7
2
rasyonel saysnn arpma ilemine gre tersi, dir.
7
2
1 0. R NEK
Yandaki arpma tablosunu inceleyerek arpma ileminin yutan
eleman, etkisiz eleman, ters eleman zellikleri olup olmadn ve

(1) saysnn arpma ilemine etkisini inceleyelim.
ZM
Tablonun ikinci satrn ve nc stununu incelediimizde,
3
4
4
3
3
4
3
0 -4
2
3
2
3
8
9
3
2
9
8
0 (sfr) says ile hangi say arplrsa arplsn sonucun 0 (sfr)
2
3
arpma ileminin yutan eleman 0 (sfr)dr.
5
6
5
20
6
18
5
6
5
4
16
3
olduunu grrz. Tam saylarda olduu gibi rasyonel saylarda da

Tablonun drdnc stununu incelediimizde, 1 ile yapt-
mz arpma ilemlerinde sonucun hep arpan olduunu grmekteyiz. Tam saylarda olduu gibi rasyonel saylarda da arpma
ilemine gre etkisiz eleman 1dir.
3
2 3
4
ve c - m c - m ilemlerinin sonucu 1i vermektedir. Bir rasyonel say ile tersinin arpm3 2

4
3
3
2
saysnn arpma ilemine gre tersi dir. 0 (sfr) says ile
nn birim eleman vermesi gerektiinden
3
2

hibir saynn arpm 1 saysn vermeyeceinden, 0 (sfr) saysnn arpma ilemine gre tersi yoktur.
(1) saysnn bulunduu stundaki saylar incelendiinde, bir rasyonel saynn (1) ile arplma-
s o saynn iaretini deitirmektedir.
48
11. R NEK
Aadaki ilemlerin sonularn bulalm.
a. 0 c
5
m
9
b. 1 c
5
m
9
c. ^- 1h c
5
m
9
ZM
_
5 05 0
=
= = 0b
9
9
9
b
5 5
` & 0 = 0 = 0 olduundan, 0 (sfr), rasyonel saylarda arpma ile9 9
5
50 0
= = 0 bb
0 =
mine gre yutan elemandr.
9
9
9
a
a. 0

5 15 5 b_
=
=
9
9
9b
5 5
5
` & 1 = 1 =
9 9
9
5
51 5 b
= b
1 =
9
9a
9
b. 1

gre etkisiz (birim) elemandr.
_
5 ^-1h 5
5
=
=- b
9
9
9b
5 5
5
` & ^-1h = ^-1h =9
9 9
5 ^-1h
5
5b
=- b
^-1h =
9
9
9a
c. ^-1h

olduundan, 1, rasyonel saylarda arpma ilemine
olduundan, bir rasyonel saynn (1)
ile arpm, o saynn toplama ilemine

gre tersini verir veya (1) ile arpldnda saynn iaretini deitirir.
Bir rasyonel saynn 0 (sfr) ile arpm, 0 (sfr)dr.
0 (sfr) says, rasyonel saylar kmesinde arpma ileminin yutan eleman olduundan,
a
a
a
rasyonel say olmak zere; 0 = 0 = 0 (sfr)dr.
b
b
b

Bir rasyonel saynn 1 ile arpm, o rasyonel saynn kendisini verir.
1 says, rasyonel saylar kmesinde arpma ileminin etkisiz elemandr.

a
a
a a
rasyonel say olmak zere; 1 = 1 = dir.
b
b
b b

Bir rasyonel saynn (1) ile arpm o rasyonel saynn toplama ilemine gre ter-
sini verir.
a
a
a
a
rasyonel say olmak zere; ^- 1h = ^- 1h =- dir.
b
b
b
b

arpmlar 1 olan iki rasyonel say, arpma ilemine gre, birbirinin tersidir.
a
a
a b
b
rasyonel says iin a = 1 olduundan, nin arpma ilemine gre tersi a dr.
b
b
b
49
Rasyonel Saylarla Blme lemi

Rasyonel saylarla blme ilemi yaplrken blnen rasyonel say aynen yazlr, blen
rasyonel saynn arpma ilemine gre tersi ile arplr.
Tam sayl kesir varsa, bileik kesre evrilerek ilem yaplr.
12 . R NEK
c
8
14
m ileminin sonucunu bulalm.
m: c - 1
99
27
ZM
c
8
35
14
14
m=c
m
m: c - 1
m: c 99
99
27
27
2
14
99 11
f -
27
35 5
-3
2
m
c
5
11
6
=bulunur.
55
13 . R NEK
c-1
1
4
m: c m ileminin sonucunu bulalm.
5
15
ZM
c-1
6
1
4
4
m: c m = c - m: c m
5
5
15
15
= e= c=
6
15
oe o
51
42
3
3
mc - m
1
2
9
bulunur.
2
14. R NEK
2 4
5 : ileminin sonucunu bulalm.
3 9
ZM
c5
2
4
17
4
m: c m = c
m: c m
3
9
3
9
=e
50
17 e 9 o
o 4
13
17 3
1 4
51
=
bulunur.
4
15 . R NEK
21
12
: c
100
10
ZM
7
21
10
21
12
o = c 7 m c 1 m = 7 bulunur.
m=
: c
e
100
10
10
4
40
100 10
12 4
16 . R NEK
Aada verilen ilemlerin sonularn bulalm ve ilem sonularn yorumlayalm.
a. 0 :
3
6
3
7
m : ^1h
b. c m : 1 c. 1: . c
5
2
4
11
d. ^1h : c
7
m
9
ZM
a. 0 :
5
3
= 0 = 0
5
3
b. c
7
7
m:1 =
4
4
c. 1:
3
2 2
= 1 =
2
3 3
. c
6
6
m : ^1h =
11
11
d. ^1h : c
9
7
m=
7
9
Bir rasyonel saynn 0 (sfr) ile blm tanmszdr.
0 (sfr)n rasyonel say ile blm 0 (sfr)dr.
a
Buradan rasyonel saylar kmesinde, blme ileminin yutan eleman yoktur.
rasb
a
a
yonel says iin : 0 ! 0: dir.
b
b
Bir rasyonel saynn 1 ile blm, o saynn kendisine eittir.
1in rasyonel sayya blm, o rasyonel saynn arpma ilemine gre tersine eittir.
Yine bu iki blme ilemi eit olmadndan, rasyonel saylar kmesinde blme ileminin
a
a
a
etkisiz eleman zellii yoktur.
rasyonel says iin : 1 ! 1: dir.
b
b
b
Bir rasyonel saynn (1) ile blm, o saynn toplama ilemine gre tersine eittir.
(1)in rasyonel sayya blm, o rasyonel saynn arpma ilemine gre tersinin zt
iaretlisine eittir.
Bu iki blme ilemi de yine eit olmadndan, rasyonel saylar kmesinde blme ilea
a
a
minin ters eleman yoktur.
rasyonel says iin : ^-1h ! ^-1h: dir.
b
b
b
51
ALITIR M ALAR
a.
3 2

8 3
b.
1 5

2 6
c. 2
1
2
1
: 1 . 6 : 1
2
3
3
2. Aadaki ilemleri, arpma ileminin toplama ya da karma ilemi zerine dalma zelliini
kullanarak yapnz.
a.
3
1 5
c + m
5
3 6
b.
5
10
6
3
4
1
7
4
1
m c.
m . c m
c c +
7 14
5 10
15
4 16
4
21
3. Aadaki ilemleri yaparak, 1, 0 ve 1in arpma ve blme ilemleri zerindeki etkisini aklaynz.
a. c
. c
5
7
4
m ^1h b. ^- 1h c m c. c - m: ^- 1h
7
4
9
13
12
m 0
m: ^- 1h d. c 5
4
f. c -
8
6
m ^1h g. 1 c m
11
9
e. 0 c 2
h.
1
m
3
15
:1
4
4. Aadaki eitliklerde sembollerin yerine yazlacak saylar bulunuz. Bulduunuz saynn dier
arpanla ilikisini aklaynz.

a. c -
9
3
7
1
m i = 1 b. d c m = 1 c. e = 1 . H c - 1 m = 1
5
5
2
8
5. Aadaki rasyonel saylarn arpma ilemine gre terslerini bulunuz.

a. - 1
6. -
3
5
3
1
4
b. - c. - . d. 1
7
4
3
9
8
e. 7
13
3 1
3
, -1 ,
, 2 saylar ile arpldnda, 1 sonucunu veren rasyonel saylar bulunuz.
5 4
5
2
Bulduunuz saylarla elde ettiiniz saylarn ilikisini aklaynz.

7. Aadaki eitliklerde, sembollerin yerine yazlacak rasyonel saylar ilem yapmadan bulunuz.
Sonucu rasyonel saylarla arpma ileminin hangi zelliini kullanarak bulduunuzu aklaynz.

a. c -
3
5
3
m i = c - m c - m
5
7
5
b. e c
52
6
6
5
m=c
mc m
13
13
24
c. c -
9
9
7
mc
m
m = d c 22
18
22
. c -
9
9
17
m=
mc
H
10
10
21
8. Aadaki eitliklerde, sembollerin yerine yazlacak rasyonel saylar ilem yapmadan bulunuz.
Sonucu rasyonel saylarla arpma ileminin hangi zelliini kullanarak bulduunuzu aklaynz.

a. c -
b. ;c 1
3
5
3
5
7
m ;c - m iE = ;c - m c - mE c m
4
4
4
2
2
3
5
5
2
2
m c - mE c - m = d ;c - m c - mE
7
7
4
8
8
9. Aada verilen saylarn arpma ilemine gre terslerinin, toplama ilemine gre terslerine bl-
mn bulunuz.

a. -
4

5
b.
3
5
1
c. . 1
7
10
2

a. ^- 1h c
5
5
3
2
m b. c m ^- 1h c. c - 1 m: ^- 1h . ^0h: c - 1 m
7
9
9
3
Rasyonel Saylarn Karelerini ve Kplerini Hesaplama

3
3
a
bir rasyonel say olmak zere, ` a j = a a a = a
b
b b b b3
b
a 2 a a a2
` j = = 2 olur.
b
b b b
1. R NEK
Aadaki sl ifadelerin sonularn bulalm.
a. c -
3 2
m
5
b. c
2 2
m
3
c. c
4 3
m
5
. c -
2 3
m
3
ZM
a. c -
^- 3h ^- 3h
9
3 2
3
3
m = c - mc - m =
=
5
5
5
55
25
b. c
2 2
2
2
22 4
m = c mc m =
=
3
3
3
33 9
c. c
64
4 3
4
4
4
444
m = c mc mc m =
=
5
5
5
5
555 125
. c -
^- 2h ^- 2h ^- 2h - 8
2 3
2
2
2
m = c - mc - mc - m =
bulunur.
=
3
3
3
3
333
27
53
2 . R NEK
Aadaki sl ifadelerin sonularn bulalm.
a. c
6 3
3 2
m b. c - m
7
4
. c - 2
c. (0,5)3
5 2
4 3
m d. c 1 m
5
8
ZM
a. c
9
3 2 3 3
m = =
4
4 4 16
b. c -
6 3
6
6
6
216
m = c - m c - m c - m =7
7
7
7
343
c. ^0, 5h3 = ^0, 5h ^0, 5h ^0, 5h = c

. c - 2
d. c 1
5
5
5
125
25
5
1
mc
mc
m=
=
=
=
10
10
10
1000 200 40 8
5 2
5
5
21
21
441
m = c - 2 mc - 2 m = c mc m=
8
8
8
8
8
64
9
9
9
729
4 3
4
4
4
m = c 1 mc 1 mc 1 m = c mc mc m =
bulunur.
5
5
5
5
5
5
5
125
3 . R NEK
c-
2 3 1 2
m c m ileminin sonucunu bulalm.
3
2
ZM
c-
2
3
2 3 1 2 ^- 2h 1 2 - 8
1
2
m c m =
=
=bulunur.
3
2
3
2
27
27
41
3
2
ALITIRM ALAR
1. Aadaki ifadelerin sonularn bulunuz.
1 2
1 3
b. c - m
a. c m
4
2
c. c
4 2
m
3
2
m saysnn karesi aadakilerden hangisidir?
5
3
5
4

B)

C)

A)
25
25
28
. c -
3 3
m
2
2. c -
3
m saysnn kp aadakilerden hangisidir?
2
24
27

B)

A)
3
8
D)
6
28
3. c -
4. c
1
m saysnn kpn bulunuz.
2
5. c 6. c
54
3
m saysnn karesini bulunuz.
4
1 3
2 2
m c - m ileminin sonucu bulunuz.
3
2
C) -
24

3
D) -
27
8
Rasyonel Saylarla ok Adml lemler
1. R NEK
2 5 3
- ileminin sonucunu, iki farkl ekilde bulalm.
3 8 4
ZM
1. ilem
2 5
4
1
o - 3 = c 15 m - 3 = 5 - 3 = c 5 - 9 m ==- olur.
3
4
34
4 12
4
3
12
84
12
3
^3h
2. ilem
5
3
5 6
2
2
= c - m
3 e 8
4 o 3
8 8
^1h
^2h
1 ^-1h
2
1
=
3 c 84 m
34
=-
1
olur.
12
Elde edilen sonular farkl olduundan, ok adml ilemlerde hangi ilemin daha nce yaplacann
ayralarla belirlenmesi gerekir.
Birden fazla ilemli sorularda;

1. nce sl ifadeler,
2. Sonra parantez iindeki ilemler,
3. Daha sonra arpma veya blme ilemleri,
4. En son olarak toplama veya karma ilemleri yaplr.
Ayn ncelie sahip ilemlerde, soldan saa doru ncelik sras takip edilir.
2 . R NEK
c
1 2 1
m:
3 ileminin sonucunu bulalm.
4
32
ZM
c
1 2 1
1
1
m:
3 = 2 :
3
4
32
32
4
2
32
1
3
1
1 16
123
11
= 6 bulunur.
55
3 . R NEK
1
1 1 9
:c :
7 21 2
3
ZM
3
21
9
1
1 1 9
1
1
:c :
m = :e
o
7 21 2
1
3
3 17
2
139
1
m
= :c
3
112
1
27
m
= :c
3
2
1 2
=
3 27
12
=
327
2
=
bulunur.
81
4. R NEK
9
1 4
+
: ileminin sonucunu bulalm.
10 10 5
ZM
9
9
1 4
1 5
+
: =
+
10 10 5 10 10 4
1
1 5
9
+
10 2 10 4
9
1
+
10
8
36 + 5
40
41
bulunur.
40
^4h
^5h
5 . R NEK
c
1
1
4 5
m + c + m ileminin sonucunu bulalm.
5 10
3 6
ZM
c
5
1
1
4 5
1
1
4
m+c + m = e
+
+
5
5 10
3 6
10 o e 3
6 o
^2h
^1h
^2h
^1h
8 5
2
1
m+c + m
10 10
6 6
8+5
2-1
c
m
m+
=c
10
6
13
1
=
+
10
6
=c
^3h
^5h
3 + 65 68 34
bulunur.
=
=
=
30
30 15
56
6 . R NEK
3
3
5
1 1
;- + 1 : c - mE ileminin sonucunu bulalm.
4
2 5
25
8
ZM
ncelikle ayralarn en ite bulunanndan balayarak ilemleri yapalm. Tam sayl kesri bileik
kesre evirelim.
3
5
3
3
5 7 3
1
1
E
- + 1 :e
=
;- + :
5 oG 25
4
25 = 8
2
8 4 10
^5h
^2h
10
3 = 5
7
G = 3 =- 5 + 35 G
- +
3
25
8 24
25
8
6
^4h
^3h
3
15 140
3 125
m=
c +
25
24
24
25 24
1
3
125
5
=
bulunur.
8
24 8
1 25
Kesir izgisi kullanlarak verilen ilemlerde, ilem ncelii kesir izgisine gre belirlenir.
nce kesir izgisinin pay ve paydalarndaki ilemler yaplr. Sonra kesir izgisi blme
ilemini belirttii iin paydaki ilemin sonucu, paydadaki ilemin sonucuna blnr.
7. R NEK
1-
3
1-
1-
ileminin sonucunu bulalm.

1
5
ZM
1-
3
1-
= 1-
1-
1
1
5
1
^5h
= 1-
2
4
5
= 1-
3
1
1-2
5
42
3
5
1
1
2
^2h
= 1-
3
2
= 1 - 1 3 c m
3
31
2
= 1 + 2 = 3 bulunur.
57
8. R NEK
2
;c - 1 m + 1E: 3
4
2
2
9
2
c m
2
3
ZM
3
1
1
2
1 4 3
= 4 + 1 G: 4
;c - 1 m + 1E: 3
; + E:
^4h
4
2
4 4 4
= 2
=
2
1
2
9
2
4 9
c m
2
3
91 21
5 4
5
4 3
3
=
=
2
2
=
5 1 5
bulunur.
=
3 2 6
ALITIR M ALAR
3
2 1
1
a. c - 1: + 2 - m
5
3 2
2
b.
1
1 1 2 1 1
:c - m + - 1
9
2 3
2 3

5
5
2
1
1
1
1
a.
b. 1 c. 4
:
4 +
7
1
1 8
1
2
24215
4
3
4
3 2 1
+ 4 5 2
3.
ileminin sonucunu bulunuz.
9
3
4
6 10 12
. - 1 -
1
1-
1-
1
11
4. Aada zm admlaryla verilen ilemlerde hata var mdr? Varsa hatann kanc admda
yapldn bulunuz. Hatay dzelterek doru zm yapnz.

1
1
1
4
a. - c m: + 1
b. 11
1
9
6
2
+
3
2
15
6 1
4
4
1. Adm:
: + 1
1. Adm: 1 1
1
36 36 2
+
3
3
5
2 1
1
2. Adm: : + 1
2. Adm: 1 36 2
1 5
+
3 3
-3
4
3. Adm: 3. Adm:
+ 1
36
6
3
8
3
4. Adm:
4. Adm: 9
2
58
R
S 2011 +
5. S
S
S 2012 +
T
7 VW2
5W
1
: 3 + ileminin sonucunu bulunuz.
3
2W
5 XW
6. 2 +
7.
1-
1-
8. c 1 -
12
1-

1
4
1
2
1
1
1
1
mc 1 mc 1 m ileminin sonucunu bulunuz.
mc 1 15
14
13
16
Rasyonel Saylarla lem Yapmay Gerektiren Problemler
1. R NEK
1
1
1
ini ev kirasna, n mutfak giderlerine, kalan maann n de fatura
5
3
3
giderlerine ayryor. Bu alann giderlerden sonra 560 TLsi kaldna gre maan bulalm.
Bir alan; maann
ZM
Problemi anlayalm
1
1
1
alan maann
ini ev kirasna,
n mutfak giderlerine, kalan maann
n de fatura
5
3
3
giderlerine ayryor. Burada alann maan bulacaz.
Plan yapalm
1
1
1
ile
toplayalm. Toplam maan tamamndan kararak sonucun n bulalm.
5
3
3
Maatan kalan 560 TLyi kalan miktarn kesrine blelim.
Plan uygulayalm
Kira ve mutfak giderleri,
Kalan, 1 -
8
1 1 3+5
olur.
+ =
=
5 3
15
15
^3h
^5h
8
8
15
7
1
7 1
7
=
=
, kalann
=
tir.
15 15 15 15
15 3 45
3
Maatan kalan, 1 - c
8
31
7
24 + 7
m = 1 -c
m= 1+
15 45
45
45
=
45 31
45 45
14
45
45
14
14
i 560 olan say, 560:
= 560
= 1800 olur.
45
45
14
Buradan alann maa, 1800 TL bulunur.
59
2 . R NEK
Bir ii Ahmet tek bana 12 gnde, Mehmet tek bana 18 gnde bitiriyor. kisi birlikte 1 gn ala-
rak iin kata kan yapabileceklerini bulalm.
ZM
in tamamn 12 gnde bitiren Ahmet,
1 gnde bu iin
1
sini bitirir.
12
in tamamn 18 gnde bitiren Mehmet,

1 gnde bu iin
1
ini bitirir.
18
kisi birlikte 1 gnde iin kata kan bitireceklerini bulmak iin
1
1
i toplayalm.
ile
12
18
3+2
5
1
1
1
1
+
=
+
=
=
12 18 12 18
36
36
^3h
^2h
kisi birlikte 1 gn alarak iin
5
sn bitirebilirler.
36
3 . R NEK
Yzey alan 625 m2 olan yzme havuzu
kullanldn bulalm.
1
m2 lik karolarla kaplanyor. Bu i iin ka tane karo
25
ZM
Ka tane karo kullanldn bulmak iin, havuzun yzey alann bir karonun yzey alanna blelim.
625:
25
1
= 625
1
25
= 15 625
Havuzun yzeyi iin 15 625 tane karo kullanlmtr.
4. R NEK
Bir tarlann
1
1
sine buday ekildikten sonra, kalan ksmn ne arpa ekiliyor.
3
2
Arpa ekili alan 900 m2 olduuna gre tarlann tamamn bulalm.
ZM
1 tarlann
1
sine buday ekilmitir.
2
Geriye tarlann 1 Kalann
1 1
= si kalr.
2 2
1
1
1 1 1
sinin ;
olur.
=
3
2
2 3 6
Buradan arpa ekili alan tarlann
1
sdr.
6
1
1
s 900 m2 olan tarlann tamam 900: = 9006 = 5400 m 2 bulunur.
6
6
60
5 . R NEK
13
1
mdir. Mervenin bir adm
m olduuna gre
3
27
Mervenin, kendi evinden Zeynepin evine ka admda gidebileceini bulalm.
Mervenin evi ile Zeynepin evinin aras 95
ZM
Mervenin ka adm attn bulmak iin, iki ev aras uzakl, Mervenin bir adm uzunluuna blelim.
c 95
286 13
13
1
m=
m: c
:
3
3
27
27
22
286
27
31
13 1
= 198 adm bulunur.
6 . R NEK
Bir ii, hafta ii gnde
13
15
saat, hafta sonu ise gnde
saat almaktadr.
4
2
Buna gre bu iinin bir haftada toplam ka saat altn bulalm.
ZM
Hafta ii, 5
15 75
=
saat
2
2
Hafta sonu, 2
2 13 13
13
saat alr.
=
=
4
2
42
Hafta boyunca toplam;
75 13 88
+
=
= 44 saat alr.
2
2
2
7. R NEK
E byklkte 2 pasta,
1
ve 2 kg
8
verilerine gre rasyonel saylarla ilgili bir

problem kuralm ve zelim.
ZM
Problemi aadaki gibi kurabiliriz.
Gl, doum gn iin e byklkte ve her biri 2 kg arlnda iki pasta sipari etmitir. Doum
1
gnn kutlayan Gl, her iki pastann lik ksmn kendisi yemitir.
8
Pastalardan birini 10 arkadana, dierini 7 aile yesine eit olarak paylatrmtr.
Buna gre bir aile bireyi herhangi bir arkadandan ka gram fazla pasta yemitir?
61
imdi problemi zelim.

Glden kalan ksmn kesir deerini bulalm.
1-
1
1
1 8 1 7
=
- = - =
1
8
8 8 8 8
^8h
Bir arkadann, bir pastann kata kan yediini bulalm.

7
7 1
7
: 10 =
=
8
8 10 80
Bir aile bireyinin, pastann kata kan yediini bulalm.
1
7 1
7
1
:7 =
=
8
8 71 8
Bir aile bireyinin, bir arkadandan fazla yedii pasta miktarnn kesir deerini bulalm.
10
3
1
7
7
=
=
8
80 80 80 80
^10 h
Bir pasta 2 kg = 2000 gramdr.

2000
3
= 75 gram (aile bireylerinin her birinin fazla yedii miktar) olur.
80
8. R NEK
1
Mahallemizin bakkal Mehmet Amca, 3 kglk bir uval pirincin nce x kgn, sonra da satt pirin9
1
cin 2 katn satyor. Geriye 2 kg pirin kaldna gre nce satlan pirin ka kilogramdr?
3
ZM
x + 2x + 2
1
1
=3
3
9
3x +
7 28
=
3
9
3x =
28 7
9
3
3x =
28 - 21
9
3x =
7
9
93x = 7
27x = 7
x=
7
27
Buradan ilk nce satlan pirin
62
7
kg olarak bulunur.
27
ALITIRM ALAR
1. 1500 TL maa alan bir memur, maann yarsn ev kirasna ve kalann
Buna gre bu memurun maandan geriye ka TL kalr?
2
ini faturalara ayryor.
5
2. Veli Bey, bir maazada beendii gmlei alp demeyi yapmak zere kasaya gidiyor. Kasiyer
gmlein fiyatnn 30 TL olduunu sylyor. demeyi kredi kart ile mi, yoksa pein mi yapacan
soruyor. Veli Bey, kredi kart ile deme yapacan belirtiyor. Kasiyer demeyi tek ekim mi, yoksa
taksit mi istersiniz? diye soruyor. Ardndan Veli Beye eer taksitle demeyi kabul ederse 4, 6 veya 9
taksit yapabileceini sylyor. Veli Bey, 4 taksitle almak istediini belirttiine gre her bir taksit tutarn
bulunuz.
3. Bir futbolcunun lig boyunca oynad malarda kaleye att toplam utlarn
nere ve 28i de darya gitmitir.
1
1
i kaleye, kor5
3
Bu futbolcunun kaleyi bulan utlarnn says katr?

4. Yandaki her bir karenin bir kenar, bir nceki karenin bir kenarnn
3
katdr. Balangtaki byk karenin alan, 4 br2 olduuna gre bu
5
ilemin nc admndaki karenin evresi ka birim olur?
5. 1000 TL maa alan bir memur, maann
Buna gre, geriye ka TL paras kalr?

6. Bir kuman nce
bulunuz.
1
1
n ev kirasna, kalann
unu faturalara ayryor.
4
10
3
1
i sonra i satlyor. Geriye 40 m kuma kaldna gre kuman tamamn
5
5
7. Bir snftaki rencilerin
1
1
gzlkl, gzlkl rencilerin
erkek rencidir. Buna gre
3
4
erkek rencilerin kata kann gzlkl, erkek renci olduunu bulunuz.

8. 1
1 2
,
, ifl, 20 gn verilerini kullanarak bir problem kurup znz.
4 5
63

1. Aadaki ilemlerden hangisinin sonucu pozitiftir?
A) 20 34 (9)
B) (21) (4) (12)
C) (5) 9 (11)
D) (2) 5 16
2. [(8) : (4)] (3) ileminin sonucu katr?

A) 3
B) 2
C) 4
D) 6
3. Yandaki ekilde alt tane kp verilmitir.

En alttan balayarak komu iki kpn sar renkli n yzlerindeki saylarn
arpm, bu iki kpn stnde bulunan kpn sar renkli yzeyine yazlyor.
Buna gre en stteki kpn sar renkli yzeyine ka yazlr?
A) 480
B) 240
C) 120
D) 240
4. Deniz seviyesinden ykseldike her 200 mde scaklk 1C azalyor. Buna gre deniz seviyesinde
20 C llen scaklk, 3000 m ykseklikte ka C olarak llr?

A) 1
B) 5
C) 10
D) 15
C) 64
D) 81
5. 34 says, aadakilerden hangisine eittir?

A) 27
B) 36
6. 1,25 saysnn rasyonel say olarak gsterimi aadakilerden hangisidir?

A)
5

4
B)
5

3
C)
4

5
D)
3
4
7. (2)8 says aadakilerden hangisine eittir?

A) 256
64
B) 128
C) 256
D) 64
8.
1
2+
2+
ileminin sonucu katr?

1
2
A) 3
B)
12

5
C)
5

12
D) 1
9. Bir ticari taksi, kontak alnda 3,75 TL, gidilen her kilometre iin 0,75 TL yazmaktadr. Bu tak-
siye denen 18,75 TL cretle ka kilometre yol gidilir?

A) 18
B) 20
10. c -
5 3
m ileminin sonucu katr?
2
625

8
A)
B)
25

8
C) 22
C) -
5

2
D) 24
D) -
125
8
3
12
ve c = saylarnn kkten bye doru sralan, aadakilerden
5
5
hangisinde doru verilmitir?
11. a = 3,4 , b = - 3
A) a < b < c
B) b < a < c
C) c < a < b
D) a < c < b
12.
3
rasyonel saysnn ondalk gsterimi aadakilerden hangisidir?
5
A) 0,6
B) 0,5
C) 0,4
D) 0,3
13. 1000 + (2012)1 (1)2012 ileminin sonucu aadakilerden hangisidir?

A) 2011
B) 2012
C) 0
D) 1
14. Aada verilen ifadelerden ka tanesi dorudur?

I. (2)0 = 1
II. (2015)1 = 2015
III. (3)3 = 27
IV. (2)4 = 16
A) 1
B) 2
C) 3
D) 4
15. 5555(2)(2)(2)(2)(2)(2) arpmnn sl ifade olarak yazl, aadakilerden han-
gisidir?

A) 54 (2)6
B) 45 26
C) 45 (2)6
16. c 1 -
1
1
1
1
m c 1 - m c 1 - m ... c 1 m ileminin sonucu katr?
5
3
4
20
1

10
A) -
B)
1

10
C)
1

120
D) 45 (2)4
D) 1
65
1 10
1 1
c - m ileminin sonucu katr?
3
3
2 5
17.

A) -
5

2
B) -
1

2
C) -
2

3
D)
3
2
18. Aada verilen ilemleri, altlarndaki zelliklerle eletiriniz.

a.

3 2 2 3
+ = +
7 5 5 7
b. c
I. Ters Eleman zellii
1 2
4 1
2 4
+ m+ = +c + m
5 9
9 2
2 5
II. Deime zellii
c. 0 +
1 1
=
3 3
III. Etkisiz Eleman zellii
-7 7
+ =0
8
8
IV. Birleme zellii
19. Aadaki ifadelerden doru olanlarn bana D, yanl olanlarn bana Y yaznz.
2
2
saysnn toplama ilemine gre tersi - dir.
7
7
Rasyonel saylar kmesinde blme ileminin deime zellii vardr.
2 saysnn arpma ilemine gre tersi 3 saysnn arpma ilemine gre tersinden daha
Rasyonel saylar kmesinde arpma ileminin yutan eleman 0dr.
kktr.
20. ;1 + b
A)
1

2
1 2E 2
l ileminin sonucu katr?
3
2
B)
2

5
C)
4

7
D)
7
12
9
1
kg reelin tamam, her biri
kg reel alan kutulara doldurulacaktr. Buna gre ka adet reel
4
8
kutusuna ihtiya vardr?
21.
A) 18
B) 16
C) 14
D) 12
22. Bo bir havuzu birinci musluk tek bana 4 saatte, ikinci musluk tek bana 5 saatte doldurmakta-
dr. nc bir musluk da dolu havuzu tek bana 10 saatte boaltmaktadr. musluk birlikte 1 saat
aldnda havuzun kata ka dolar?

66
A)
5

21
B)
7

20
C)
8

23
D)
9
25
ETLK VE DENKLEM
Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Denklemleri Kurma
Denklemlerde Eitliin Korunumu lkesi
Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Denklemlerin zm
Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Denklem Kurma ve
zme
DORUSAL DENKLEMLER
Koordinat Sistemi ve Sral kililer
ki Deiken Arasndaki Dorusal liki
Dorusal Denklemlerin Grafii
67
ETLK VE DENKLEM
Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Denklemleri Kurma
inde bilinmeyen bulunan ve bilinmeyenin baz deerleri iin doru olan eitliklere
denklem denir.
a, b ve c (a 0) bilinen saylar ve x bilinmeyen say olmak zere, ax + b = c eklindeki
ifadelere; birinci dereceden bir bilinmeyenli denklem denir.

Bir denklem kurulurken x bilinmeyen olarak alnabilir.
1. R NEK
Biri dierinin 5 fazlas olan iki saynn... ifadesinin bulunduu bir problem zlrken kk say x
ile ifade ediliyor.
Byk saynn matematiksel ifadesini yazalm.
ZM
Biri dierinin 5 fazlas olan iki saynn... ifadesinin bulunduu bir problem zlrken kk say x
ile ifade edilirse byk saynn matematiksel ifadesi x + 5 olur.
2 . R NEK
Bir i yerinde alanlarn
1
kadnlardan olumaktadr... ifadesinin bulunduu bir problem z4
lrken i yerinde alanlarn says 4x ile ifade edilirse kadn alanlarn says ve erkek alanlarn
saysnn matematiksel ifadelerini yazalm.
ZM
Bir i yerindeki alanlarn
1
kadnlardan olumaktadr... ifadesinin bulunduu bir problem
4
zlrken i yerinde alanlarn toplam says 4x ile ifade edilirse kadn alanlarn says, x, erkek
alanlarn says ise 4x x = 3x olur.
3 . R NEK
Biri dierinin 5 katndan 3 eksik olan iki say... ifadesinin bulunduu bir problem zlrken say-
lardan biri x ile ifade ediliyor.
Dier saynn matematiksel ifadesini yazalm.
ZM
Biri dierinin 5 katndan 3 eksik olan iki say... ifadesinin bulunduu bir problem zlrken say-
lardan biri x ile ifade edilirse dier saynn matematiksel ifadesi 5x 3 olur.
68
4. R NEK
Bir saynn 4 katnn 5 eksii, 19dur. ifadesine ait denklemi yazalm.
ZM
Bilinmeyen sayya x diyelim.
Saynn 4 kat 4x ve 4 katnn 5 eksii de 4x 5 olur.
Buna gre ifadeye ait denklem;
4x 5 = 19 olur.
5 . R NEK
Nurann bugnk ya, Sinemin bugnk yann
3 katndan 2 fazladr. kisinin yalar toplam 42dir.

ifadesine ait denklemi kuralm.
ZM
Sinemin bugnk yana x diyelim.
Sinemin bugnk yafl
x
Nurann bugnk yafl

3x + 2
Yalar toplam 42 olduuna gre ifadeye ait denk-
lem;
x + 3x + 2 = 42
4x + 2 = 42 olur.
6 . R NEK
30 kiilik bir snfta kz rencilerin says, erkek rencilerin saysnn 2 katndan 3 eksiktir. ifade-
sine ait denklemi kuralm.
ZM
Snftaki erkek rencilerin saysna x diyelim.
Erkek renci says
x
Kz renci says
2x - 3
Snfta 30 kii olduuna gre ifadeye ait denk-
lem;
x + 2x 3 = 30
3x 3 = 30 olur.
69
ALITIR M ALAR
1. Aadaki ifadelere ait denklemleri kurunuz.
a. Bir saynn 3 kat 27dir.
b. Bir saynn 5 katnn 2 eksii 24tr.
c. Bir saynn 2 eksiinin 3 kat 15tir.
2. Mehmetin 20 bilyesi vardr. Mehmetin bilyeleri-
nin says, Ahmetin bilyelerinin saysnn 3 eksiinin 4

katdr. ifadesine ait denklemi kurunuz.
3. zlem, her gn eit sayda sayfa okuyarak bir
kitab 8 gnde bitiriyor. Eer gnde 15 sayfa eksik okusayd kitap 16 gnde bitecekti. ifadesine ait denklemi
kurunuz.
4. Murat Beyin birikmi 600 TL paras vardr. Murat
Bey evine bir buzdolab almak iin para biriktirmektedir.
Alaca buzdolab 2200 TLdir. Murat Bey, her ay

buzdolab almak iin 200 TL ayrmaktadr. Murat Bey,
buzdolab parasn tamamlamak iin ka ay para biriktirmelidir? problemine ait denklem, aadakilerden
hangisidir?
A) 600 200 x = 2200

B) 600 + 200 x = 2200
C) 300 x 100 = 2200
D) (300 + x) 100 = 1000
70
Denklemlerde Eitliin Korunumu lkesi
1. R NEK
3x + = 3x + 5 ifadesinde eitliin bozulmamas iin yerine gelebilecek sayy bulalm.
ZM
3x + = 3x + 5 eitliinde,
3x = 3x olduundan, = 5 olarak bulunur.
2 . R NEK
+ 7 = 2x + 7 eitliinin bozulmamas iin yerine gelebilecek sayy bulalm.
ZM
+ 7 = 2x + 7 eitliinde,
7 = 7 olduundan, = 2x olarak bulunur.
3 . R NEK
Sude ve Emre, gittikleri piknikte tahterevalli grp zerine biniyorlar. Ayaklarn kaldrdklarnda
60 kg olan Sude, 63 kg olan Emreye gre daha yukar kalkyor. Bunun zerine Sude srt antasn takp
tekrar tahterevalliye biniyor ve bu kez dengeyi salyor. Sudenin srt antasnn ktlesini bulalm.
ZM
antann ktlesi bilinmediine gre ktlesine x diyelim. Sude 60, Emre 63 kg olduuna ve antay
Sude taktna gre tahterevallinin bir ucunda 63 kg, dier ucunda ise (60 + x) kglk ktle bulunur.
Denge salandna gre bu iki arln eit olmas gerekmektedir:
60 + x = 63
60 + x = 60 + 3
x = 3 kg bulunur.
4. R NEK
3x + 4 = 16 denklemindeki x bilinmeyenini sayma pullar ile modelleyerek bulalm.
ZM
1. adm: Denklemi modelleyelim.
Kp eklindeki kutu, bilinmeyeni temsil etsin.
3x + 4 = 16
71
2. adm: Eitliin her iki tarafna pullardan 4 tane ekleyerek bilinmeyeni temsil eden kutular
yalnz brakalm.
3x + 4 + (4) =
16 + (4)
3. adm: Her bir kutunun ka pula denk geldiini bulalm.
Buradan x = 4 bulunur.
1
1
3x = 12
3
3
x=4
Eitliin korunumu ilkesine gre, eitlik ve denklemin her iki tarafna ayn say eklenir
veya karlrsa ya da iki taraf ayn say (sfr hari) ile arplr veya blnrse eitlik deimez ve korunur.
5 . R NEK
6 + 4 = 2 (3 + 2) eitliinin,
a. Her iki tarafna 5 ekleyelim.
b. Her iki tarafndan 5 karalm.

c. Her iki tarafn 5 ile blelim.
ZM
a.

72
6 + 4 = 2 (3 + 2)
b.
6 + 4 + 5 = 2 (3 + 2) + 5
10 + 5 = 2 5 + 5
15 = 10 + 5
15 = 15 eitlik dorudur.
6 + 4 = 2 (3 + 2)
6 + 4 5 = 2 (3 + 2) 5
10 5 = 2 5 5
c. 6 + 4 = 2 (3 + 2)
6 + 4 2 ^ 3 + 2 h
=
5
5
5
10
= 2
5
5
5 = 10 5
6 . R NEK
Aadaki ekilde verilen denge konumundaki terazinin sol kefesinde 1
kefede ise 4
ktle bulunmaktadr.
ktle ve 1 ktle, sa
Terazi modelindeki bir yi bilinmeyen kabul ederek
p
ppp
denge konumuna ait denklemi yazalm.
ZM
ekli bilinmeyen ise,

+ = 4 (Denge konumuna ait denklem)
+ = 4 (Her iki taraftan karalm.)
= 3 olur.
7. R NEK
Yanda verilen dengedeki terazide her eklin ktlesi,
zerindeki sayya eittir. Buna gre ann ka birim ktle

olduunu bulalm.
a 3
a 3
12
12
ZM
12
a 3
Terazi dengede olduundan, sol taraftaki ktlelerin toplam sadaki ktleye eittir. Buna gre
12
a 3
a + 3 = 12
a + 3 12
3 = 9 + 3 3 (Eitliin hera iki tarafna
3 12 3 ekleyelim.)
a = 9 birim ktle olur.

a
3 12
12
3 9
3 9
8. R NEK
Yandaki terazide her bir eklin ktlesi zerinde yazan say-
ya eittir. Teraziyi denge konumuna getirelim.
3 9
2 2 2
3 9
2 2 2
3 9
3 9
ZM
Terazinin sol kefesindeki ktlelerin toplam 3 + 9 = 12 birim
ktle, sa kefesindeki ktlelerin toplam 2 + 2 + 2 = 6 birim
ktledir. Buna gre sol kefede 12 6 = 6 birim ktle fazlalk

vardr.
3 9
2 2 2
3 3 tane
Teraziyi
iin sa kefeye
9
2 2dengelemek
2
2 2 2
sinden veya 2 tane
2 2 2
koyarsak sa kefede
3 ktlesinden
9
2
olacandan terazi dengede olur.
2 2 2
2 2 2
3 9
3 9
ktle-
12 birim ktle olur. Bu durumda her iki kefede 12 birim ktle
3 9
3 9
3 9
3 9
2 2 2
2 2 2
2 2 2
2 2 2
2
22
2
2
22
2
2
22
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
3 3
2 32 32
2 2 2
3 9
2 2 2
3 9
2 2 2
73
ALITIRM ALAR
1. 9 + 2 = + 5 eitliinin bozulmamas iin yerine gelecek sayy bulunuz.
2. Aadaki eitliklerin bozulmamas iin eitliklerdeki bilinmeyenleri bulunuz.

a. 20 + 7 = 21 + x
b. 25 + 4 = 30 a
c. 4 5 = 2 b
. 36 : 6 = x : 2
d. 30 + 5 = 25 + y
e. 24 4 = 6 t
3.
x

4
x
2 5 7
4
2 5 7
Yukardaki modelde terazi denge durumundadr. Daire ekillerinin zerinde yazan saylar herbi-
rinin ktlesini gstermektedir. Buna gre x ka birim ktledir?

x
4.
m m m
m m m
2 5 7
13 kg
2 kg
13 kg
2 kg
100
13 kg 2 kg
m gm m
Yukardaki
modelde
terazi,
denge
Buna gre m ka kilogramdr?
xg xg xg
110 g durumundadr.
110 g
100 g
5.
xg xg xg
110 g
110 g
110 g
110 g
100 g
xg xg xg

Yukardaki ekilde grlen terazinin sol kefesinde her birinin ktlesi x g olan tane eit ktle
ve ktlesi 100 g olan bir baka ktle daha vardr. Sa kesesinde ise her biri 110 g olan iki ktle vardr.
Terazi dengede olduuna (eitlik korunduuna) gre x ka gdr?
74
Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Denklemlerin zm

Bir denklem zlrken aadaki zellikler kullanlr:
Bir eitliin her iki tarafna; ayn say eklenebilir veya her iki tarafndan ayn say
karlabilir.
Bir eitliin her iki taraf sfrdan farkl ayn say ile arplabilir veya blnebilir.
Bir eitliin herhangi bir terimi, eitliin dier tarafna getiinde iareti deiir.
1. R NEK
x 3 = 5 denklemini salayan x deerini bulalm.
ZM
x3=5
x 3 + 3 = 5 + 3 (Eitliin her iki tarafna 3 ekleyelim.)
x = 8 bulunur.
2 . R NEK
3x + 5 = 26 denklemini salayan x deerini bulalm.
ZM
3x + 5 = 26
3x + 5 5 = 26 5 (Eitliin her iki tarafndan 5 karalm.)
3x = 21
3x 21
=
(Eitliin her iki tarafn 3 ile blelim.)
3
3
x = 7 bulunur.
3 . R NEK
5m 1 = m + 15 denkleminde m deerini bulalm.
ZM
5m 1 = m + 15
5m 1 + 1 = m + 15 + 1 (Eitliin her iki tarafna 1 ekleyelim.)
5m = m + 16
5m m = m + 16 m (Eitliin her iki tarafndan m karalm.)
4m = 16
4m 16
=
4
4
m = 4 bulunur.
75
4. R NEK
3x + 4x 16 = 5 denkleminde x deerini bulalm.
ZM
3x + 4x 16 = 5
7x 16 = 5
7x 16 + 16 = 5 + 16 (Eitliin her iki tarafna 16 ekleyelim.)

7x 21
(Eitliin her iki tarafn 7ye blelim.)
=
7
7
x = 3 bulunur.
5 . R NEK
3(x + 6) 1 = 17 denkleminde x deerini bulalm.
ZM
3(x + 6) 1 = 17
3(x + 6) 1 = 17 (Dalma zelliini uygulayalm.)
3x + 18 1 = 17
3x + 17 = 17
3x + 17 17 = 17 17 (Her iki taraftan 17 karalm.)

3x = 0
3x 0
=
(Her iki taraf 3e blelim.)
3
3
x = 0 bulunur.
6 . R NEK
4(x 2) 2(x 3) = 0 denkleminde x deerini bulalm.
ZM
Buradan sonra denklem
zmlerinde bilinenleri eit-
4(x 2) 2(x 3) = 0 (Dalma zelliini uygulayalm.)

4x 8 2x + 6 = 0
4x 2x = 6 + 8
2x = 2
liin bir tarafna, bilinmeyenleri ise dier tarafna alarak

zm ksa yoldan yapacaz.
x = 1 bulunur.
7. R NEK
2x (1 x) = 3(2 x) + 5 denkleminde x deerini bulalm.
ZM
2x (1 x) = 3(2 x) + 5 (Dalma zelliini uygulayalm.)
2x 1 + x = 6 3x + 5
3x 1 = 11 3x
3x + 3x = 11 + 1 (Bilinenleri bir tarafa, bilinmeyenleri dier tarafa yazalm.)

6 x 12
=
6
6
x = 2 bulunur.
76
8. R NEK
3x 6 = 2(x 1) 4 denkleminde x deerini bulalm.
ZM
3x 6 = 2(x 1) 4
3x 6 = 2x 2 4
3x 6 = 2x 6
3x 2x = 6 + 6
x = 0 bulunur.
9. R NEK
3x 6 4(x 1) = 2(5 x) denkleminde x deerini bulalm.
ZM
3x 6 4(x 1) = 2(5 x)
3x 6 4x + 4 = 10 2x
x 2 = 10 2x
x + 2x = 10 + 2
x = 12 bulunur.
10. R NEK
Yukarda verilen iki ekilde de teraziler dengede ise arlnn arl trnden deerini hesap-
layalm.
ZM
4Y 2
=
2
2
2Y =
6 = + 2l
6 - = + 2l - (Her iki taraftan

5 = 2l
lk denklemde bulduumuz eitlii, ikinci denklemde yerine yazalm.
karlr.)
5 = 2l
5 (2Y) = 2l
10Y 2l
=
2
2
5Y = l
bulunur.
77
ALITIR M ALAR
1. Aadaki denklemlerde bilinmeyenleri bulunuz.

a. y 3 = 2 (y + 1)
b. (a 2) + 2(a 1) = a + 4
c. 2 (m 3) + 4 (2 m) = (m + 4)3
. 2(z 4) (z + 1) = 4(z + 2)
d. 3k + 2 (k 5) = 6(1 k) (k + 4)
2. Aadaki denklemlerden hangisinde xin deeri bulunamaz?

A) 7 x = 2 x
B) 2x 5 = 5 + 4x
C) 4x 10 = 10
D) 2 + 5x = 12
3. x 10 = 12

y+4=5
z+2=4
olduuna gre, x + y + z katr?

A) 1
B) 0
C) 1
D) 2
4. Aadaki denklemlerde xlerin deerlerini bulunuz.

a. x + 4 = 10
b. 2x 5 = 3x 4
c. 6x 1 = 7x + 8
. 2(x 4) = 3(2x + 4)
5. 2(x 4) = 6 denkleminde xin deerini bulunuz.

6. 2(x + 4) 4(x 1) = 0 denkleminde xin deerini bulunuz.
7. 4x + 3 = 3(x + 1) denkleminde xin deerini bulunuz.
8. Yandaki terazinin dengede durabilmesi iin T ar-
lnn deerini bulunuz.
78
2 kg
Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Denklem Kurma ve zme
1. R NEK
Nevehire doru ayn hzla hareket eden iki ara, ayn mola yerinde buluuyorlar. Mola bitiminde ayn anda tekrar yola kyorlar. A arac moladan sonra, iki kat hzla yolculuk yaparak 1 saatte
Nevehire varyor. B arac ise hzn deitirmiyor ve A arac Nevehire vardnda, B aracnn daha
50 km yolu kalyor. Bu aralarn moladan nceki ortak hzlarn bulalm.
ZM
Problemi anlayalm
A ile B arac ayn anda yola ktktan sonra, A arac B aracndan 2 kat hzla ilerleyerek 1 saatte
Nevehire ulayor. Bu srada B aracnn 50 kmlik yolu kaldna gre bizden A ile B aralarnn moladan nceki ortak hzlarn bulmamz isteniyor.
Plan yapalm
Aralarn mola sonras katettikleri yol uzunluklarn hzlarna gre bulmalyz. Sonra da bu deerleri
birbirine eitleyerek ikisinin hzlarn belirlemeliyiz.
Plan uygulayalm
Aralarn hzlarn bilmediimizden, hza x km/sa. diyelim. Ayn anda ayn yerden yola kp ayn yere
gittiklerinden almalar gereken yol eit olmaldr. A arac hzn iki katna kard iin hz 2x km/sa. olur.
B aracnn hz deimediinden x km/sa. olur.
A arac 1 saatte 2x km yol gider. B arac 1 saat sonra x km gidip 50 km yolu kaldndan
x + 50 = 2x denklemini yazarz.
50 = 2x x
x = 50 km/sa. bulunur.
Kontrol edelim
A arac, moladan sonra 2 50 = 100 km/sa. hzla 1 saatte 100 km yol gider.
B arac, hz deimediinden, 1 saatte 50 km yol gider. A arac Nevehire vardnda B aracnn
50 km daha gidecek yolu kaldndan mola yeri ile Nevehir aras uzaklk 50 + 50 = 100 km olmaldr.
Bulduumuz iki sonu eit ktndan ilemler doru demektir.
2 . R NEK
Ezginin ya, Minenin yann 4 katndan 5 fazladr. Ezgi ve Minenin yalar toplam 40 olduuna
gre Ezginin ka yanda olduunu bulalm.
ZM
Minenin ya m olsun. Bu durumda Ezginin ya 4m + 5 olur.
kisinin yalarn toplayp 40a eitlemeliyiz.
m + (4m + 5) = 40
5m + 5 = 40
5m = 40 5
5m 35
=
5
5
m=7
Minenin ya 7 olduuna gre Ezginin ya 4 7 + 5 = 28 + 5 = 33 bulunur.
79
3 . R NEK
Bir snftaki renciler, sralara ikierli otururlarsa 11
renci, erli otururlarsa 1 renci ayakta kalyor. Bu

snftaki renci saysn bulalm.
ZM
Bu snftaki sra saysna x diyelim.
Sralara ikierli oturduklarnda 11 renci ayakta kalyorsa renci says, 2x + 11dir. ...(1)
Sralara erli oturduklarnda 1 renci ayakta kalyorsa renci says, 3x + 1dir. ...(2)
Her iki durumda da renci saylar eit olacandan (1) ve (2) denklemleri birbirine eitlenerek
denklem kurulmu olur.

2x + 11 = 3x + 1
Bu denklemi zelim.
2x + 11 = 3x + 1
11 1 = 3x 2x
10 = x
x = 10dur. Buradan snftaki sra says bulunmu olur. Bu bulduunuz deeri eitliklerden
birinde yerine yazalm. 3x + 1 olduundan, x = 10 iin snf mevcudu 3 10 + 1 = 31 olarak bulunur.
4. R NEK
Meltem Hanm, marketten tanesi 50 kr. ve 1 TLlik ikolatalardan toplam 36 tane alarak 26 TL d-
yor. Meltem Hanmn 1 TLlik ikolatalardan ka tane aldn bulalm.
ZM
Tanesi 1 TL olan ikolatalarn says x ile ifade edilirse tanesi 50 kr. olan ikolatalarn says 36 x
olur.
Tanesi 1 TL olan ikolatalarn tamam iin denen para, 1 TL = 100 kr. olduundan
100 xtir. ...(1)
Tanesi 50 kr. olan ikolatalarn tamam iin denen para,
50 (36 x)tir. ...(2)
Alnan ikolatalara denen toplam para 26 TL = 2600 kr. olduundan, (1) ve (2) denklemlerini top-
layacaz ve 2600e eitleyeceiz.
100 x + 50 (36 x) = 2600 olur. ...(3)
80
(3) denklemini zersek 1 TLlik ikolatalarn saysn bulmu olacaz.

100 x + 50 (36 x) = 2600
100x + 50 36 50x = 2600
50x + 1800 = 2600
50x = 2600 1800
50x = 800
50x 800
=
50
50
x = 16
x = 16dr.
1 TLlik ikolatalarn says 16 olarak bulunur.
5 . R NEK
Bir otobsteki erkeklerin says, kadnlarn say-
snn 2 katdr. Bu otobsten 6 evli ift inince, er-
keklerin says kadnlarn saysnn 3 kat oluyor.

Balangta otobsteki yolcu saysn bulalm.
ZM
Otobsteki kadnlarn saysna x diyelim.
Kadnlarn says
6 evli ift inince
x 6
Erkeklerin says
2x
2x 6 olur.
Son durumda erkeklerin says kadnlarn saysnn 3 kat olduuna gre

3 (x 6) = 2x 6 denklemini yazarz. Bu denklemi zelim.
3 (x 6) = 2x 6
3x 18 = 2x 6
3x 2x = 6 + 18
x = 12 (Balangta otobsteki kadnlarn says) olur.
Balangta otobsteki erkeklerin says 2x = 2 12 = 24tr.
Sonu olarak balangta otobsteki yolcu says, 12 + 24 = 36 olarak bulunur.
81
6 . R NEK
Erayn ya, Gln yann 6 katdr. 2 yl sonra ikisinin yalar toplam 32 olduuna gre Erayn
bugnk yan bulalm.
ZM
Gln bugnk yana x diyelim.

Gln ya
Erayn ya
6x
x + 2
6x + 2

2 yl sonra
2 yl sonra yalar toplam 32 olduuna gre

x + 2 + 6x + 2 = 32
7x + 4 = 32
7x = 32 4
7x = 28
7 x 28
=
7
7
x = 4 (Gln ya) olur.
Erayn bugnk ya ise 6x = 6 4 = 24 olur.
7. R NEK
Ardk 5 tane doal saynn toplam 110dur. Bu saylarn en byn bulalm.
ZM
Ardk doal saylar 1er artmaktadr. I. doal sayya x diyelim.
I. say
II. say
III. say
IV. say
V. say
x + 1
x + 2
x + 3
x+4
Bu saylarn toplam 110 olduundan,

x + x + 1 + x + 2 + x + 3 + x + 4 = 110
5x + 10 = 110
5x = 110 10
5x = 100
5 x 100
=
5
5
x = 20dir.
En byk say, V. say olduundan, x + 4 = 20 + 4 = 24 olur.
82
8. R NEK
Hangi saynn 3 eksiinin 2 katnn, ayn saynn 4 fazlasna eit olduunu bulalm.
ZM
Bilinmeyen sayya x diyelim ve verilen probleme ait denklemi kuralm.
(x 3) 2 = x + 4
2x 6 = x + 4
2x x = 4 + 6
x = 10 bulunur.
9. R NEK
2x + 3 = 17 denklemi ile ilikilendirebileceimiz problemler kuralm:
ZM

Hangi saynn 2 katnn 3 fazlas 17dir?
Bir snftaki renciler, sralara ikierli oturduklarnda 3 renci ayakta kalyor. Snf mevcudu 17
Bir ikizkenar genin evresi 17 cmdir. Bu genin taban kenar 3 cm ise eit kenarlardan birinin
Bir pansiyonda 2 kiilik ve 3 kiilik odalar vardr. 17 kiilik bir tur grubu, bu pansiyonda konak-
ise bu snfta ka sra vardr?

uzunluu ka cmdir?
layacaktr. Grubun 3 bakan, 3 kiilik bir odaya, geri kalan kiiler 2er kiilik odalara yerleeceklerdir.
Bu grubun pansiyona yerleebilmesi iin 2er kiilik en az ka bo odaya ihtiya vardr?
SIRA SZDE
90
57
65
Yukarda bir maazada her bir resimde gsterilen rnlerin tamam iin denecek para tutarlar
verilmitir.
Bu verilere uygun problem kurunuz ve znz.
83
ALITIR M ALAR
1. Aada verilen sorular ile cevaplarn eletiriniz.

a. Hangi saynn 3 fazlas 11dir?
12
b. Hangi saynn 3 kat 36dr?
10
c. Hangi saynn 2 eksiinin 5 kat 20dir?
. Hangi saynn 3 eksii 7dir?
d. Hangi saynn 2 fazlasnn yars 8dir?
14
2. Dikdrtgen eklindeki bir arazinin, uzun kenar, ksa kenarnn 3 katndan 10 m fazladr. Dikdrtgenin evresi, 212 m olduuna gre uzun kenar ka metredir?
3. Sibel, kitapdan 5 adet hikye kitab alyor.
Kitaplar 3 lira daha ucuz olsayd, 2 kitap daha alabilecekti. Sibelin ald bir kitabn fiyat ka liradr?
4. Bir snfta 29 renci ve 12 sra vardr. rencilerin bir ksm sralara ikier ikier, bir ksm er
er oturduunda, hi kimse ayakta kalmyor. Buna gre rencilerin ikier ikier oturduu sra says
katr?
5. ki saydan biri, dierinden 5 eksiktir. Byk saynn 3 kat ile kk saynn 4 katnn toplam
64tr. Buna gre byk sayy bulunuz.
6. Bir otelde tek yatakl ve ift yatakl odalar vardr. Oteldeki toplam yatak says 160tr.

120 odal bu otelde ka tane ift kiilik oda vardr?
7. Bir snftaki kz rencilerin says, erkek rencilerin saysnn 2 katndan 3 eksiktir. Bu snfta
27 renci olduuna gre kz rencilerin saysn bulunuz.
8. 40 yandaki Mehmet Beyin iki ocuunun yalar toplam 15tir. Ka yl sonra Mehmet Beyin
ya, ocuklarnn yalar toplamna eit olur?

84
A) 21
B) 23
C) 25
D) 29
DORUSAL DENKLEMLER
Dnyada zeytin reten lkeler arasnda Trkiye
mevcut aa says asndan 4. , yetitirilen alan

asndan 6. sradadr.
5 kg zeytinden yaklak olarak 1 kg zeytinya
elde edilmektedir. Zeytin ve zeytinya miktarlar

arasnda nasl bir iliki vardr? Aklaynz.
Koordinat Sistemi ve Sral kililer
Ekvator kua ile Kuzey Kutbu arasnda, eit aralklarla dnyay evreleyen yatay izgiler vardr.
Daire biimindeki bu izgiler paralel ya da enlem diye tanmlanr.
Her enlem izgisi, Ekvator hatt 0 (sfr) kabul edilerek numaralandrlmtr. Ekvator kuann 10
derece kuzeyindeki enlem, 10 kuzey enlemi olarak belirlenir.
Dnyay evreleyen dikey izgiler de bulunur. Bu izgi kuaklar meridyen veya boylam diye
adlandrlr.
Yeryzndeki her lke, ngilteredeki Greenwichten (Grinvi) geen izginin 0 kabul edilmesinde
fikir birliine varmtr. Bunun 10 derece dousunda kalan boylam, 10 dou boylam diye tanmlanr.
Ak denizlerdeki gemiler de mevkilerini bu enlem ve boylamlar sayesinde bildirirler. Bylece, gerekli
durumlarda bir geminin yeri kolaylkla bulunabilmektedir.
Enlem ve boylam dairelerinin baka hangi konularda yarar saladn aklaynz.
85
Koordinat Sistemi
ETKNLK
Ara ve Gereler: karton, kt, kalem, izole bant, tebeir.
} Kartonunuzu snfnzdaki sra
gruplarnn says kadar e paraya ayrnz.
} Bu paralara Adan balayarak
srasyla harfler yaznz ve ekildeki gibi
gruplarn her birinin srasna yaptrnz.
} Her grubun en nndeki sradan

itibaren tm sralar 1den balayarak
numaralandrnz. Bu numaralar sralarn
zerine tebeirle yaznz.
} Grup arkadanza bir harf ve bir say syleyip hangi snf arkadanzn yerini belirttiinizi
sorunuz (Sralar birer kiilik olarak alnz.).
} Bu etkinlie grup arkadanzla grev deiimi yaparak devam ediniz.
} Harf ve saynn yer bulmada ne ie yaradn aklaynz.
Koordinat sistemi, iki say dorusunun sfr noktasnda birbirine dik kesitirilmesiyle
oluturulur.
Yatay eksen x ekseni, dikey
eksen y ekseni olarak adlandrlr.
Koordinat eksenlerinin kesim

noktas balang noktas veya orijin olarak adlandrlr.
Koordinat sistemindeki herhangi
bir nokta sral ikililerle belirlenir ve
her noktaya karlk gelen bir sral
ikili vardr. Bu sral ikilide birinci
say x eksenindeki, ikinci say ise y
eksenindeki koordinat gsterir. Bir
sral ikili nokta olarak A(x, y) eklinde yazlr.
x koordinat
(x, y)
II. Blge
I. Blge
2
1
Orijin
3
y ekseni
1
III. Blge
x
x ekseni
IV. Blge
y koordinat
I. blgede her iki koordinat da pozitiftir (x, y). II. blgede x ekseni negatif, y ekseni pozitiftir (x, y). III. blgede hem x, hem de y ekseni negatiftir (x, y). IV. blgede x pozitif,
y negatiftir (x, y).
O balang noktasnn koordinatlar, O(0, 0)dr.
86
1. R NEK
K(2, 5), L(3, 7), M(4, 0), N(5, 6),
L(3, 7)
7
6
P(6, 7) ve R(0, 3) noktalarn koordinat
sisteminde gsterelim ve bulunduklar blgeleri belirleyelim.
ZM
Verilen noktalar yandaki koordinat siste-
minde gsterilmitir.
K noktas, I. blgede,
M(4, 0)
5 4 3 2 1 O
1
L noktas, II. blgede,
3 R(0, 3)
M noktas, x ekseni zerinde,
N noktas, III. blgede,

P noktas, IV. blgede,
K(2, 5)
6
7
N(5, 6)
R noktas, y ekseni zerindedir.
P(6, 7)
2 . R NEK
y
7
B 6
Yandaki koordinat sisteminde verilen noktalarn
koordinatlarn bulalm.
ZM
Yandaki koordinat sisteminde verilen noktalarn
koordinatlar,
4
H
A(3, 0), B(0, 6), C(2, 0), D(0, 5), E(2, 4),
F(5, 2), G(5, 3) ve H(5, 2) olarak bulunur.
3
2
5 4 3 2 1 O
1
F
A
3
5 D
6
3 . R NEK
x < 0 < y ve A(x, y) ise A noktasnn, koordinat sisteminin kanc
blgesinde olduunu belirleyelim.
y
II. blge
(, +)
ZM
x < 0 < y olduundan x negatif ve y pozitiftir.
Buna gre A(x, y) noktas, II. blgededir.
I. blge
III. blge
(, )
(+, +)
O
IV. blge
(+, )
87
4. R NEK
Ali, Bora ve Derya ayn sitede oturmakta ve bu sitede bulunan bir ortaokulda okumaktadrlar.
Havuz, sitenin balang noktasnda bulunmaktadr. Bu nokta, (0, 0) eklinde gsterilmek zere; Ali,
Bora ve Deryann oturduu binalar ile okulun koordinatlarn bulalm.
ZM
Alinin oturduu bina, A harfiyle gsterilmitir. A noktas, balang noktasndan 4 birim sada ve 5
birim yukardadr. Bu nokta A(4, 5) eklinde gsterilir.
Borann oturduu bina, B harfiyle gsterilmitir. B noktas, balang noktasndan 5 birim solda ve
2 birim yukardadr. Bu nokta, B(5, 2) eklinde gsterilir.
Deryann oturduu bina, D harfiyle gsterilmitir. D noktas, balang noktasndan 9 birim sada
ve 5 birim aadadr. Bu nokta, D(9, 5) eklinde gsterilir.
Okul binas, K harfiyle gsterilmitir. K noktas, balang noktasndan 6 birim solda, 7 birim aa-
dadr. Bu nokta, K(6, 7) eklinde gsterilir.
5 . R NEK
A(2, a + 1) noktas x ekseni zerinde olduuna gre B(a, a 1) noktas koordinat sisteminin kanc
blgesinde olduunu bulalm.
ZM
x ekseni zerindeki noktalarn y deerleri sfrdr.
a+1=0
a = 1 dir.
B(a, a 1) noktas B(1, 1 1) = B(1, 2) olduundan, B noktas koordinat sisteminin III. blge-
sindedir.
88
ALITIR M ALAR
1. Aadaki koordinat sisteminde verilen noktalarn koordinatlarn bulunuz.
y
8
7
6
5
4
3
2
8 7 6 5 4 3 2 1 O
1
1
3
4
G 6
7
H
K
2. Aada verilen noktalardan x ekseni ve y ekseni

zerinde olanlar bularak yandaki tabloyu doldurunuz.

A(5, 3)
B(0, 5)
C(7, 0)
E(0, 1)
F(3, 2)
G(2, 0)
H(0, 4)
I(1, 5)
K(1, 0)
L(2, 0)
M(0, 9)
N(1, 5)
P(0, 10)
R(15, 0)
S(0, 21)
3. Yandaki kareli zeminde iaretlenmi koordinatlardan C noktas koordinat sisteminin orijinindedir. Buna
gre A, B, D, E ve F noktalarnn koordinatlarn belirleyiniz.
x ekseni zerindeki
noktalar
y ekseni zerindeki noktalar
C
F
89
4. Aada verilen noktalarn dik koordinat sisteminde hangi blgede olduklarn belirleyiniz.
A(3, 3)
B(2, 1)
C(5, 3)
D(4, 2)
E(2, 4)
F(1, 5)
G(4, 3)
H(3, 7)
I(2, 6)
5. K(3, 3), L(2, 3), M(1, 2) ve N(4, 2) noktalarn
yanda verilen koordinat sistemi zerinde iaretleyiniz.
6. Aada verilen bilgilere gre yandaki koordinat

sistemi zerinde gsterilen noktalar isimlendiriniz.
A noktasnn x deeri, B noktasnn x deerine
eittir.
B noktasnn y deeri A noktasnn y deerinden
byktr.
C noktasnn x deeri y deerine eittir.
D noktasnn x deeri ve y deeri negatiftir.

E noktasnn x deeri 4tr.
F noktasnn y deeri 1dir.
7. A(1, 4), B(2, 3) ve C(3, 4) noktalarnn belirttii ABC genini yandaki koordinat sistemi zerine
izerek ABC geninin alann bulunuz.
4
3
2
1
5 4 3 2 1 O
2 3
1
2
3
4
5
8. A(a 3, 5) noktas, y ekseni zerinde olduuna gre, B(a, 2 a) noktas koordinat sisteminin
kanc blgesindedir?
90
ki Deiken Arasndaki Dorusal liki
1. R NEK
x
Yukardaki tabloda x ve y deerleri arasndaki ilikiyi bulalm.
ZM
Tablodaki deerleri sral ikili olarak (x, y), (0, 1), (1, 1), (2, 3), (3, 5) eklinde yazabiliriz. Sral iki-
lilerde ikinci terim, birinci terimin 2 katnn 1 eksiine eittir.
Buradan x ile y arasndaki ilikiyi y = 2x 1 denklemi ile gsterebiliriz.

ax + by + c = 0 biimindeki ifadelere dorusal denklem denir. Burada c sabit, a ve b
saylar kat saylardr. x ve y ise deikenlerdir. a ile b katsaylar ayn anda sfra eit
olamaz.
2 . R NEK
Aadaki grafikte y ile x arasnda nasl bir iliki olduunu bulalm.
y
5
4
3
2
1
O
ZM
Grafikten (0, 1), (1, 2), (2, 3), (3, 4) ve (4, 5) sral ikililerine bakldnda; ikinci terimlerin, birinci
terimlerin 1 fazlas olduu grlmektedir. Birinci terim x, ikinci terim y olmak zere x ile y arasndaki
iliki, y = x + 1 olarak bulunur.
91
3 . R NEK
Bir aracn hz saatte 60 km/sa. tir. Aadaki tablo ve grafikte verilen bu araca ait yol-zaman arasndaki ilikinin denklemini bulalm.
Grafik: Yol -Zaman Arasndaki liki
Tablo: Yol- Zaman Arasndaki liki
y Yol (km)
Zaman (t)
(sa)
Yol (y)
(km)
liki
60
60n 1 kat
120
60n 2 kat
180
60n 3 kat
240
60n 4 kat
120
300
60n 5 kat
60
360
60n 6 kat
360
300
240
180
Zaman (sa.)
ZM
Grafik incelendiinde, yol ile zaman arasndaki ilikinin bir doru belirttii grlr.
Yol - zaman arasnda dorusal bir iliki vardr. Yol y ile zaman t ile gsterilirse bu ilikinin denklemi
y = 60 tdir. Bu denklem, y 60t = 0 eklinde de gsterilebilir. Bu denklemin belirttii grafik dorusal
bir grafiktir.
4. R NEK
x
11
13
Yukardaki tabloda verilenlere gre x ile y arasndaki ilikinin denklemini bulalm.
ZM
Dorusal ilikinin genel denklemi;
y = mx + n eklinde doru denklemidir.
Bu denklemdeki m ve nnin deerlerini bulmamz gerekir.
(x, y), (0, 3), (1, 5), (2, 7), (3, 9), (4, 11), (5, 13)
Tablodaki deerlerden birkan bu denklemde yerine koyduumuzda, eitlik salanmaktadr.
x = 0 iken y = 3 oluyor.
y = mx + n
3 = m0 + n
n = 3tr.
x = 1 iken y = 5 oluyor. n = 3 olduunu bulmutuk.
y = mx + n
5 = m1 + 3
53=m
m = 2dir.
m = 2 ve n = 3 olduundan,
Bu tabloda verilenlere ait denklem;
y = 2x + 3 eklinde yazlr.
92
5 . R NEK
Uzunluu 80 km olan bir metro hattnn, uzatl-
masna karar verilmitir. Uzatma iinin haftada 0,5

kilometresi yaplabilmektedir. Her hafta eit miktar-
da i yapldna gre bu yolun uzunluundaki dei-
ime ait tablo ve izgi grafiini oluturalm.
Tablo: Haftalara Gre Metro Hattnn Uzunluu
Zaman (x)
(Hafta)
Yolun uzunluu (y)

(km)
liki
y = 80 + 0,51
80e, 0,5 kmnin 1 katnn eklenmesi
y = 80 + 0,52
y = 80 + 0,53
y = 80 + 0,5x
80e, 0,5 kmnin x katnn eklenmesi
ZM
Grafik: Haftalara Gre Metro Hattnn Uzunluu
y Yolun uzunluu (km)
Yolun uzunluu ile zaman arasn-
85,0
84,5
da dorusal bir iliki vardr. Bu ilikiye
84,0
ait denklem y = 80,0 + 0,5x eklinde
83,5
bulunur.
83,0
82,5
82,0
81,5
81,0
80,5
80,0
0
3 4
7 8
9 10 x
Zaman (hafta)
Bu tablo, herhangi bir haftada gelinen uzunluu renmede kolaylk salar. rnein, 6. hafta metro
hattnn uzunluu 83 kilometreye ular.
y = 80,0 + 0,5x denklemi, y 0,5x + 80,0 = 0 biiminde de yazlabilir.
93
ETKNLK
Ara ve Gereler: kareli kt, kalem, cetvel.
Enerji verimlilii ve tasarrufu konusunda tm dnyada insanlar
her geen gn biraz daha hassas davranmaktadr.
Evlerimizde kullandmz enerji tasarruflu bir buzdolab 1 gnde
1,6 KWh enerji harcamaktadr. Harcanan bu enerji miktarn daha da

azaltmak iin youn bir ekilde almalar yaplmaktadr.
} Yukarda verilen bilgiye dayanarak tablodaki boluklar doldu-
runuz.
} Zaman ve kullanlan enerji miktar arasndaki ilikiyi aklaynz.

} x gn saysn, y enerji miktarn gstermek zere bu ilikinin
denklemini oluturunuz.
Tablo: Enerji-Zaman likisi
Zaman Enerji
(gn) (kWh)
1
liki
1,6
} Tablodaki deerleri kullanarak kareli kdnza bu ilikinin gra-
fiini iziniz.
} Grafii ve eksenlerini isimlendiriniz.

} Grafie gre bu buzdolabnn 1 haftada ne kadar enerji harcayacan bulunuz.
ALITIRM ALAR
1. erisinde 600 L su bulunan bir su deposundan her saat 50 L su eksilmektedir.

a. 1, 2, 3 ve 5. saatlerde depodaki su miktarn gsteren bir tablo oluturunuz.
b. Saat ile depodaki su miktar arasndaki ilikiyi gsteren denklemi yaznz.
2. Aadaki tabloda bir irketin yllara bal gelir ve gider durumu gsterilmektedir.
Bu tabloya ait grafikleri iziniz. Gelir - zaman ve gider - zaman ilikisini gsteren denklemleri bulunuz.
10. yldaki gelir - gider durumunu aklaynz.

Tablo: Bir irketin Gelir - Gider Durumu
94
Zaman (yl)
Gelir
(milyon TL)
10
12
Gider
(milyon TL)
3. Bir maazaya gelen mteri saysnn zamana gre art miktar aadaki tabloda verilmitir. Bu
tabloya ait, mteri says - zaman ilikisini gsteren denklemi bulunuz.

Tablo: Zamana Gre Mteri Says
Zaman (x)
(saat)
Mteri says (y) (adet)
10
30
50
70
90
110
4. 1 kovanda 10 kg bal mumu bulunmakta ve bu kovandan 25 kg bal alnmaktadr.

a. Kovan says 4 olduuna gre kovan says ile bal retimi ve bal mumu ile bal retimi arasn-
b. Bu tablolardaki ilikinin dorusal olup olmadn belirleyiniz. Dorusal ise bu denklemi yaznz.
c. 5 kovan olan bir reticinin ka kg bal reteceini bulunuz.
daki ilikiyi gsteren birer tablo oluturunuz ve tablolarn grafiini iziniz.
5. Bir otomobil saatte 40 km yol almaktadr. Buna gre,

a. Bu aracn 1, 2, 3 ve 8. saatlerde ald yol miktarn gsteren tabloyu oluturunuz.
b. Yol-zaman ilikisini gsteren denklemi yaznz.
6. Bir arkteride 1 yumurta 90 kurua satlmaktadr. Buna gre,

a. Yumurta says ile yumurtalarn toplam fiyat arasndaki ilikiyi gsteren bir tablo dzenleyiniz.
b. Bu ilikinin dorusal olup olmadn belirleyiniz ve denklemini yaznz.
c. 4, 7 ve 10 yumurta iin ka lira denmesi gerektiini denklem kullanarak bulunuz.
7. Aada verilenlere gre tabloyu doldurunuz.
...
1. adm
2. adm
3. adm
Tablo: Adm Says ile Birim Kare Arasndaki liki
Adm says (a)
Birim kare says (b)
liki
1
2
3
4
5
6
95
Dorusal Denklemlerin Grafikleri

Orijinden Geen Dorularn Grafii
ax + by + c = 0 dorusal denkleminin grafiini izmek iin
1. xe birden fazla deer vererek y deerleri bulunup (x, y) ikilileri oluturulur.
2. (x, y) ikilileri koordinat sisteminde iaretlenerek bu noktalardan geen doru izilir.
1. R NEK
5x y = 0
...
5x y = 0 dorusunun grafiini izelim.
5 (1, 5)
ZM
5x y = 0 denkleminde,
3
2
x = 0 iin 50 y = 0
y=0
(0, 0)
... 6 5 4 3 2 1
x = 1 iin 51 y = 0
y=5
(1, 5)
1 2
O (0, 0)
1
6 ... x
x = 1 iin 5 (1) y = 0
y = 5
(1, 5)
...
(1, 5)
ax + by + c = 0 denkleminin grafii daima bir doru belirtir.
2 . R NEK
x + 2y = 0 dorusunun grafiini izelim.
ZM
x + 2y = 0 denkleminde,
x + 2y = 0
x = 0 iin 0 + 2y = 0
2y = 0
(0, 0)
x = 1 iin 1 + 2y = 0
2y = 1
1
y=
2
x = 1 iin 1 + 2y = 0
2y = 1
1
y=2
96
(1, 1 )
2
2 1
1
1
1
2
O
1
2
c - 1,
c 1, -
1
m
2
1
m
2
...
y=0
... 3
(1, 1 )
2
3 ...
izilen grafiklerde sral ikililer, birer nokta belirtmektedir. Bu noktalar, ayn doru zerin-
de olduklarndan, doruda noktalar olarak adlandrlr.
3 . R NEK
(2, 3) noktas, 5x ky + 4 = 0 dorusu zerinde olduuna gre k deerini bulalm.
ZM
y=b
(2, 3) noktas, 5x ky + 4 = 0 dorusu zerinde ise bu noktalar doru denklemini salar.

5x ky + 4 = 0 dorusal denkleminde x yerine 2, y yerine 3 yazarsak,
5(2) k 3 + 4 = 0
10 3k + 4 = 0
3k = 6
k = 2 bulunur.
Eksenlere Paralel Dorularn Grafii

1. y eksenine paralel dorular; x = a
eklindeki dorular x eksenini (a, 0) nok-
x=a
tasnda kesen ve y eksenine paralel olan

dorulardr.
2. x eksenine paralel dorular; y = b
eklindeki dorular y eksenini (0, b) nok-
tasnda kesen ve x eksenine paralel olan
y=b
dorulardr.
97
x=a
4. R NEK
x = 2 ve y = 1 dorularnn grafiklerini izelim.
ZM
y
O2
...
...
x = 2 x = 2
5 . R NEK
2x + 1 = 0 ve y = 5 denklemlerinin grafiini koordi-
x=
1
2 y
y=5
...
nat sisteminde izelim.
y=1
y=1
5
4
ZM
y eksenini dik kesen bu dorunun zerindeki tm

noktalarn y deeri 5tir.
2
... 5 4 3 2 1
1
O
1
4 5 ...
2
3
4
5
...
2x + 1 = 0 ise, 2x = 1
1

x =2
x eksenini dik kesen bu dorunun zerindeki tm
1
noktalarn x deeri - dir.
2
y = 5
6 . R NEK
y
y + 2 = 0 ve x 1 = 0 dorular ile eksenler arasnda
kalan blgenin alannn ka br olduunu bulalm.

2
x=1
ZM
y + 2 = 0 ise y = 2 ve x 1 = 0 ise x = 1 doru denklemleri elde edilir.
y = 2 ve x = 1 doru denklemlerinin grafikleri yanda
izilmitir.
Dorular ve eksenler arasndaki boyal blge, OABC
dikdrtgenidir.
A(OABC) = |OA| |OC|
= 21
= 2 br2 bulunur.
98
C
1
A
2
y = 2
Eksenleri Kesen Dorularn Grafikleri
ETKNLK
Ara ve Gereler: noktal kt, kalem, cetvel.
} 3x + 2y + 6 = 0 denklemi veriliyor. Tabloda
verilen x deerlerine gre y deerlerini bulunuz.
} Bulduunuz deerlere gre tablodaki bo-
luklar doldurunuz.
} (x, y) ikililerine karlk gelen noktalar
koordinat sisteminde iaretleyerek grafii iziniz.

} izdiiniz grafii hangi geometrik ekil ile
3x + 2y + 6 = 0
3 (1) + 2y + 6 = 0
3
2
(x, y)
c - 1, -
3
m
2
4
2
0
aklarsnz?
...
y
} Yandaki tabloda verilen
sral
ikililerden
5x 2y
= 10
hangilerinin, izdiiniz grafik
zerinde
olduunu
5
belirleyiniz.
4
3
2
1
7. R NEK
... 5 4 3 2 1
1 2
3 4 5 ...
Aada verilen dorularn grafiklerini izelim.

x
O
1
2
3
ZM
4
a. 2x + y = 4 denkleminde,
5
a. 2x + y = 4
y=4
5
4
3
2
1
(0, 3)
x 3y = 6
x
1 2 3 4 5 6 ...
1
2
3
4
5
(0, 4)
2x + 0 = 4
y 2
2x + y = 4
...
(2, 0)
05
y=
1
x+1
2
...
4
3
Bu iki noktadan geen dorusal
denkleme ait grafik,
2
yandaki gibidir.
1
... 5 4 3 2 1
1 2 3 4 5 ...
x
O
1
2
3
4
5
... 5 4 3 2 1
y
...
x=2
5
4
3
2
1
1
2
3
4
5
2 3 4 5 ...
...
y = 0 iin
b. x 3y = 6
(2,
6 0)
20 + y = 4
... 5 4 3 2 1
...
x = 0 iin
(4, 9)
...
(1, 1)
...
} Bu grafii izmek iin en az ka tane sral ikili gereklidir?
99
b. x 3y = 6 denkleminde,
x = 0 iin
0 3y = 6

y = 0 iin
x 30 = 6
x=6
...
(0, 2)
(6, 0)
y
5x
6 2y = 10
... 5 4 3 2 1
6
5
4
3
2
1
...
5

y
2
0
4

3
Bu iki noktadan2 geen dorusal denkleme
1
yandaki
gibidir.
1 2 3 4 5 ...
... ait
5 grafik,
4 3 2
1
x
O
1
2
3
4
5
...
y = 2
x 3y = 6
x
1 2 3 4 5 6 ...
1
2
3
4
5
...
8. R NEK
y
5
4
3
2
1
... 5 4 3 2 1
2 3 4 5 ...
1
2
3
4
5
y
5
4
3
2
1
... 5 4 3 2 1
1 2
5x 2y = 10
3 4 5 ...
1
2
3
4
5
...
Bu iki noktadan geen dorusal denkleme ait grafik,

yandaki gibidir.
...
...
ZM
...
1
5
y = x+1
2
4
a. 5x 2y = 10
3 denkleminde,
x = 0 iin 2 5 0 2y = 10
1
4 5=...10
... 5
1 2 3 2y
4 3 2 1
x
O
(0, 5)

y = 5
1
y = 0 iin 2 5x 2 0 = 10
3

5x = 10
4
(2, 0)

x=2
5
2x + y = 4
...
...
Aada verilen dorularn grafiklerini izelim.

1
y
a. 5x 2y = 10
b. y = x + 1
2
100
...
y
5
...
2
1
... 5 4 3 2 1
1
x + 1 denkleminde,
2
1
x = 0 iin
y = 0 + 1
2

y=1
(0, 1)
y = 0 iin
0=
... 5
1
x+1
2
1
x =- 1
2
x = 2
1
2
3
4
5
(2, 0)
...
3 4 5 ...
...
b. y =
1 2
... 5 4 3 2 1
y=
1
x+1
2
1 2 3 4 5 ...
1
2
3
4
5
... 5
...
Bu iki noktadan geen dorusal denkleme ait grafik, yandaki gibidir.
5
4
3
2
1
9. R NEK
4x + 3y 12 = 0 denkleminin belirttii dorunun grafiini izelim.
ZM
4x + 3y 12 = 0 denkleminde,
x = 0 iin
4 0 + 3y 12 = 0
3y = 12
y=4
y = 0 iin
4x = 12
x=3
(0, 4)
4x + 3 0 12 = 0
4x + 3y 12 = 0
y
...
5
4
3
2
1
(3, 0)
Bu iki noktadan geen dorusal denkleme ait grafik, yandaki gibidir.
... 5 4 3 2 1
1
2
3
4
5
2 3 4 5 ...
...
101
ALITIRM ALAR
1. Aada verilen denklemlerin grafiklerini iziniz.

a. 2x = 5
b. y = 3
. 5y 2x = 10
d. y = 4 3x
c. 2x = 3y
2. Aadaki dorularn grafiklerini iziniz.

a. y = 3
b. y = 2x
c. x + 2 = 0
. x + y 1 = 0

x y = 0 dorusu, orijinden geer.
x = 3 dorusu, x eksenine diktir.
y = 5 dorusu, y eksenine paraleldir.
A(1, 1) noktas, y = x dorusu zerindedir.
4. Aada verilen denklemlerin altlarndaki tablolar doldurarak grafiklerini iziniz.

a. 3x y = 3
2 1
b. 5x y = 2
2 1
c. y = 4x + 1
2 1
5. x + y = 2 , x + y = 2 , x y = 2 , x y = 2
dorularnn grafiini yanda verilen koordinat sistemi

zerinde iziniz.
102

1. 5 + 3 = d + 1 eitliinin bozulmamas iin, d yerine hangi say gelmelidir?
A) 5
B) 6
C) 7
D) 8
2. Bernann yann 3 eksiinin 4 kat 20dir. ifadesinin denklemi, aadakilerden hangisidir?
A) 3 (x + 4) = 20
B) 4 (x 3) = 20
C) 3 (x 4) = 20
D) 3 (x + 4) = 20
3. 2 3(x 1) = 2(x + 5) denkleminde x deeri katr?
A) 2
B) 1
C) 0
D) 1
4. A kmesindeki ifadelerin aklamalarn B kmesinden bularak eletiriniz.

A
a. Dorusal iliki
b. Orijin
c. (2, 4)
. III. Blge
I. Koordinatlarn ikisinin de negatif olduu yerdir.

II. ki deikenden oluan ax + by + c = 0 biimindeki cebirsel ifadelerdir.
III. x = 2 ve y = 4 olan noktadr.
IV. Koordinat eksenlerinin kesim noktasdr.

x = 3 dorusu, x eksenine diktir.
x + 2 + y = 0 dorusu, orijinden geer.
y + 5 = 0 dorusu, y eksenine paraleldir.
x + y = 0 dorusu orijinden geer.
6. Kelerinin koordinatlar, A(4, 3), B(2, 3), C(2, 3) ve D(4, 3) olan drtgenin evresi, ka birimdir?
A) 12
B) 16
C) 20
D) 24
7. Kelerinin koordinatlar, D(3, 5), E(6, 5) ve C(3, 2) olan genin alan, ka birim karedir?
9
11
C) 5
D)
A) 4
B)
2
2
8. A(a + 2b, b + 3) noktas, orijin noktas olduuna gre a katr?
A) 6
B) 3
C) 3
D) 6
9. Aadaki tablolarn hangisinde okluklar arasnda dorusal bir iliki vardr?

A)
B)
C)
D)
Zaman Scaklk
(sa)
(C)
01:00
20
5,3
25
02:00
5,2
04:00
5,4
03:00
Zaman Uzunluk
(sa)
(km)
2
4
25
30
Ya
Boy (cm)
zlen
soru says
75
Hafta
(gn)
85
92
20
109
60
1
3
4
40
80
103
10. Tanere ya sorulduunda, Tanerin cevab Yamn 3 katnn 7 fazlas, basamakl en kk

doal saydan 3 eksiktir. oluyor. Buna gre Tanerin ya katr?
A) 24
B) 30
C) 36
D) 40
11. Bir kumbarada 50 kr. ve 1 TLlik paralar bulunmaktadr. 50 kr. luk paralarn says 1 TLlik paralarn
saysndan 8 fazladr. Kumbarada toplam 11,50 TL varsa ka tanesi 1 TLliktir?
A) 13
B) 8
C) 5
D) 4
12. Dikdrtgen eklinde bir bahenin uzun kenar ksa kenarnn 1,6 katdr. Bahenin evresine iki
sra tel ekilmek istendiinde, toplam 104 m tel gerektiine gre bahenin ksa ve uzun kenar uzunluklarnn toplamn bulunuz.
A) 26
B) 20
C) 18
D) 15
13. Bir pazarc, dzinesini 2,40 TLye ald yumurtalarn tanesini 25 kurutan satmtr. Pazarcnn
gn sonu elde ettii kr 30 TL ise, pazarc ka yumurta satmtr?
A) 660
B) 600
C) 540
D) 500
14. Aadaki dorulardan hangisi (2, 1) noktasndan geer?
A) 3x + 2y 8 = 0
B) 2x 2y + 1 = 0
C) y = 3x 1
y
x
+ =1
2 3
D)
15. A(x, y) noktas koordinat dzleminde III. blgede olduuna gre B(x, y) noktas kanc blgededir?

A) I
B) II
C) III
D) IV
16. Yandaki birim karelere blnm zemin zerine
noktalar yerletirilmitir. K noktasnn koordinat (4, 3)
y
olduuna gre orijin hangi noktadr?

A) Y
B) N

C) T
D) L
Y
R
17. 3x + 2y = 6 dorusunun grafii aadakilerden hangisidir?

A)
B)
C)

O
3
104
y
3
y
x
D)
y
y
3
2
O
ORAN VE ORANTI
Oran
Oranda okluklardan Birinin 1 Olmas Durumunda Dierinin
Alaca Deer
Orant
Doru Orantl ki okluk Arasndaki liki
Doru Orantl ki oklua Ait Orant Sabiti
Ters Orant
Doru ve Ters Orantyla lgili Problemler
YZDELER
Bir okluun Belirtilen Yzdesini ve Yzdesi Verilen
okluu Bulma
Bir okluu Dier Bir okluun Yzdesi Olarak Hesaplama
Bir okluu Belirli Bir Yzde ile Arttrma veya Azaltmaya
Ynelik Hesaplamalar
Yzde ile ilgili Problemler
105
PROJE
Konu: Bir ailenin aylk giderlerini gsteren grafii izme
Projenin Hazrlanmas
1. Ailenizin toplam aylk giderlerini hesaplaynz.
2. Gider cinsine gre bir tablo hazrlaynz (Aadaki rnek tablo gibi).
Giderin cinsi
TL
Mutfak
Kira

Eitim
Projenin Yapl
1. Excel programn altrnz (stediiniz bir grafik programn rnein eba.gov.tr veya Microsoft
Mathematics programndan da yararlanabilirsiniz.).
2. Elde ettiiniz tabloya ait verileri hcrelere giriniz. Hcreleri iaretleyip, grafik butonlarn kullanarak
grafii iziniz.
Sunum
retmeninizin uygun grd bir tarihte snf arkadalarnza projelerinizi sununuz.

Projenin Deerlendirilmesi
Deerlendirme ltleri
alma plan yapma
10
Projeyi plana gre gerekletirme
10
Farkl kaynaklardan bilgi toplama
10
Toplanan bilgilerin dzenlenmesi
10
Aratrmann nitelikli olmas
30
zgn tasarm
Zaman iyi kullanma
Raporun temizlik ve dzeni, grn
10
Raporda yaptklarn anlatabilme ve Trke

yazm kurallarna uyma
Etkili bir sunum
TOPLAM
106
Tam Puan
100
Ald Puan
ORAN VE ORANTI
Bir yer belirli bir oranda kltlerek kt zerinde haritas izilir. Her haritann zerinde de gerek
1
uzunluklarn hangi oranda kltld yani lei yazmaktadr. rnein,
lekli bir harita2 200 000
da gerek uzunluu 2 200 000 cm olan uzunluk harita zerinde 1 cm olarak alnmtr.
Oran
ETKNLK
Ara ve Gereler: kumbara, 25 kr.
} Kumbaraya, retmeniniz veya snf bakannz kontrolnde her gn kii ba 25 kr. attnz
varsaynz.
} Gn saysna gre biriken para miktarn aadaki tabloya yaznz.

Tablo: Gn Saysna Gre Kumbarada Biriken Para Miktar
Gn says 1. Gn 2. Gn 3. Gn 4. Gn 5. Gn 6. Gn 7. Gn
Biriken para
miktar (kr.)
} Tablonun her stunu iin gn saysnn biriken para miktarna blmn
hesaplaynz.
} Bulduunuz blmler arasndaki ilikiyi aklaynz.

} Bir ay sonra kumbarada ne kadar para biriktirebileceinizi bu blmleri kullanarak nasl bulur-
sunuz? Aklaynz.
} Kiisel olarak birikmesine katkda bulunduunuz parann miktarn artrmann veya azaltma-
nn kumbarada biriken para miktar ile ilikisini tartnz.
107
1. R NEK
Mgenin 33, Ahmetin 17 kalemi vardr. Mge, Ahmete 3 kalem veriyor. Son durumda, Mgenin
kalemlerinin saysnn Ahmetin kalemlerinin saysna orann bulalm.
ZM
Mge, 33 kaleminden 3n verince 30 kalemi kalr. Ahmet, 17 kaleminin yannda 3 kaleme daha
sahip olunca 20 kalemi olur. Bundan dolay, Mgenin kalemlerinin saysnn, Ahmetin kalemlerinin
M 30 15 3
saysna oran
olur.
=
=
=
20 10 2
A
2 . R NEK
Bir kasada 23 elma, 43 portakal vardr.
Bu kasadaki elmalarn saysnn portakallarn saysna orann bulalm.
ZM
Elma says
23
=
olur.
Portakal says 43
3 . R NEK
Bir sepetteki bilyelerden 16 tanesi sar, geriye kalan ksm ise beyaz bilyedir. Beyaz bilyelerin say3
snn sar bilyelerin saysna oran
ise beyaz bilyelerin saysn bulalm.
4
4 kat
ZM
x
16
Beyaz bilyelerin says 3

= ,
4
Sar bilyelerin says
Beyaz bilyelerin saysna x diyelim.
3
4
4 kat
Buradan beyaz bilyelerin says, 12 bulunur.
x = 34
x = 12dir.
4. R NEK
Bir snftaki kz rencilerin saysnn erkek rencilerin saysna oran
erkek rencilerin saysn bulalm.
ZM
Kz renci says
2
ve erkek renci saysna x diyelim.
=
Erkek renci says 3
4 kat
8
x
2
3
4 kat
x = 43
x = 12dir.
Buradan erkek rencilerin says, 12 bulunur.
108
2
ve kzlarn says 8 ise
3
ALITIR M ALAR
1. Bir grupta 21 erkek, 32 kadn vardr. Bu gruptaki erkek saysnn kadn saysna orann bulunuz.
2. Bir kasada bulunan portakaln saysnn elma saysna oran
2
tr. Bu kasada 15 elma olduuna gre portakallarn saysn
3
bulunuz.
3. Sedayn 72, kardei Fahrettinin 38 TL paras vardr. Seday parasnn 12 TLsini kardei
Fahrettine verirse Sedayn parasnn Fahrettinin parasna orann bulunuz.

4. Bir turist kafilesinde 72 ngiliz, 45 Alman ve
27 Rus turist vardr. Bu kafiledeki;
a. Rus turistlerin saysnn ngiliz turistlerin
saysna orann bulunuz.
b. Alman turistlerin saysnn ngiliz turistle-
rin saysna orann bulunuz.
c. Rus turistlerin saysnn Alman turistlerin
saysna orann bulunuz.
5. Seyahat hlindeki bir otobste 22 kadn, 20 erkek yolcu vardr. Yol zerindeki bir durakta duran
otobsten 5 kadn, 2 erkek yolcu inip, 3 kadn, 4 erkek yolcu bindikten sonra, otobsteki kadn yolcularn
saysnn erkek yolcularn saysna orann bulunuz.
6. 10 L boya hazrlamak iin 1,5 L tiner ve 4 L su kullanlarak bir karm hazrlanyor. Buna gre
aadaki noktal yerleri doldurunuz.
a. Suyun tinere oran, ..........................

b. Boyann tm karma oran, ..........................
c. Suyun karma oran, ..........................
. Tinerin boyaya oran, ..........................
109
Oranda okluklardan Birinin 1 Olmas Durumunda Dierinin Alaca Deer
1. R NEK
5 kilogram 120 TL olan kuzu etinin 1 kg fiyatnn ka TL olduunu bulalm.
ZM
F: Fiyat, M: Kuzu eti miktar olmak zere
120 120: 5 24
F
=
=
=
olduundan 1 kg kuzu eti 24 TLdir.
5
5: 5
1
M
2 . R NEK
Bir karmda 7 lek A maddesine karlk, 70 lek B maddesi olduuna gre bu karmda 1 lek
A maddesine karlk ka lek B maddesi olacan bulalm.
ZM
B 70 70: 7 10
=
=
=
olduundan, 1 lek A maddesine karlk 10 lek B maddesi olmaldr.
7
7: 7
1
A
3 . R NEK
120 L stten 6 kg tereya elde edildiine gre
a. 1 kg tereya elde etmek iin ka L ste ihtiya olduunu bulalm.
b. 1 L stten ka kg tereya elde edileceini bulalm.
ZM
S 120 120: 6 20
olduundan, 1 kg tereya elde etmek iin
=
=
=
1
6
6: 6
T
20 L st gereklidir.
a.
b.
6 kg
120 L
6
= x ise 120x = 16 ise x =
ise x = 0,05 kg = 50 g olur.
120
1L
1 L stten 0,05 kg tereya elde edilir.

b
a birim bir maln fiyat b TL ise 1 birim maln fiyat a TLdir.
ALITIR M ALAR
1. 30 tanesi, 7,5 TL olan yumurtalarn 1 tanesi ka TLdir?
2. Bir hamur karmnda 12 kg un iin 3 L su gerekiyorsa 1 kg un-su karm iin ka L suya ihtiya
vardr?
3. 3 L benzin 18,6 TL olduuna gre 1 L benzinin fiyatn bulunuz.
4. 20 L stten 3 kg tereya elde edilmektedir. Buna gre,
a. 1 L stten ka kg tereya elde edilir?
b. 1 kg tereya elde etmek iin ka L ste ihtiya vardr?
110
Orant
ki (veya ikiden fazla) oran birbirine eit ise bu eitlie; orant denir.
a
c
ve
oranlar birbirine eit ise bu oranlarn belirttii orant,
b
d
a
c
=
veya a : b = c : d eklinde gsterilir.
b d
a:b=c:d
iler
dlar
a
c
=
orantsnda a d = b c dir. (ler dlar arpm eittir.)
b d
1. R NEK
a
3
=
orantsnda a deerini bulalm.
12 4
ZM
a
3
=
orantsna gre
12 4
3
a 4
12 3
=
= 33
a 4 = 12 3 ise
4
4
a = 9 bulunur.
2 . R NEK
5
4
= y orantsnda y deerini bulalm.
40
ZM
5
4
= y orantsna gre
40
5 y 8 40 4
=
= 84
5 y = 40 4 ise
5
5
y = 32 bulunur.
3 . R NEK
28 z + 2
orantsnda z deerini bulalm.
=
7
5
ZM
28 z + 2
orantsna gre
=
7
5
7 ^z + 2h 4 28 5
=
= 45
7 (z + 2) = 28 5 ise
7
7

z + 2 = 20

z = 20 2
z = 18 bulunur.
111
4. R NEK
8
4
orantsnda t deerini bulalm.
=
3t - 1 10
ZM
8
4
orantsna gre
=
3t - 1 10
^3t - 1 h 8 = 410
24t - 8 = 40
24t = 40 + 8
24t = 48
48
t=
ise t = 2 bulunur.
24
5 . R NEK
Nevin Hanm, olunun doum gn kutlamas iin kek
yapmak istemitir. Doum gn kutlamasna 24 kii katlacaktr. Yandaki 8 kiilik kek tarifine gre yumurta, st ve bitter
ikolatadan ne kadar kullanmas gerektiini tablo oluturarak

bulalm.
ZM
Tablo: Kii Says ile Kullanlan Malzeme Arasndaki liki
Kii Yumurta
says
says
Kii
says
St
miktar
Kii ikolata
says miktar
1 bardak
200 g
16
16
2 bardak
16
400 g
24
24
3 bardak
24
600 g
...
...
...
...
...
...
FRAMBUAZLI KOLATALI KEK

Malzemeler (8 Kiilik)
3 yumurta
1,5 su barda toz eker
Yarm su barda ayiek ya
1 ay barda st
2 yemek ka kakao
2,5 su barda un
1 paket kabartma tozu
1 su barda damla ikolata
Servis iin 200 g ikolata
Tablodan anlald zere kii says arttka, kullanlmas gereken malzeme miktar da belirli bir
oranda artmaktadr.
1. tablodaki ilk satrda,

kinci satrda,
Kifli says
8
= ,
Yumurta says 3
Kifli says
16
dr.
=
6
Yumurta says
Bu iki orann eitliinden

8 16
ise 8 6 = 3 16 (ler dlar arpm)
=
3
6
48 = 48 olduundan kii says ile yumurta says orantldr.
Ayn ekilde kii says ile st miktar, kii says ile ikolata miktar, yumurta says ile st miktar
da orantldr.
112
Doru Orant
Oranty oluturan okluklardan biri artarken dieri de ayn oranda artyorsa ya da biri
azalrken dieri de ayn oranda azalyorsa, bu tr orantlara doru orant denir.
6 . R NEK
Sabit bir cretle gnlk alan bir ii, alt 5 gn iin 400 TL almaktadr.
Bu iinin 11 gn altnda ka TL alacan bulalm.
ZM
inin alt gn says arttka alaca cret tutar da ayn oranda artacandan gn ile cret
arasnda doru orant vardr.

I. Yol
5 gnde 400 TL aldna gre,

1 gnde
400
= 80 TL alr.
5
11 gnde toplam 80 11 = 880 TL alr.

II. Yol
5 gnde
400 TL alrsa
11 gnde
D.O.
x TL alr.
5x = 11400
x=
11 400
5
80
x = 880 TL
inin 11 gnde alaca toplam cret 880 TL olur.
7. R NEK
Kilogram 15 TL olan tahinin 700 gramnn ka TL olduunu bulalm.
ZM
denecek cret ile alnan tahin miktar doru orantldr.
1 kg = 1000 gdr.
1000 gram
700 gram
D.O.
15 TL ise
x TL olur.
1000 x = 700 15
10x = 105
x = 10,5 TL bulunur.
113
8. R NEK
4
Mehmet Usta, bir iin sini 120 dakikada bitirebilmektedir. Buna gre Mehmet Ustann, iin tama7
7
mn c sini m ka dakikada bitirebileceini bulalm.
7
ZM
4
sini
7
7
sini
7
D.O.
120 dakikada bitirirse

x dakikada bitirir.
7
4
x = 120
7
7
4x = 840
x = 210 dakikada bitirir.
9. R NEK
Aye Hanm ve Hatice Hanm bir manifaturacya gidip kuma
almak istiyorlar. Manifaturac, kuman metresinin 10,45 TL

olduunu sylyor. Aye Hanm mavi renkli kumatan 3 metre,
Hatice Hanm ise sar renkli kumatan 4 metre alyor. Her birinin
ne kadar cret demesi gerektiini bulalm.
ZM
Aye Hanm
1 m kumaa
3 m kumaa
D.O.
Hatice Hanm
10,45 TL derse,
x TL der.
1x = 310,45
x = 31,35 TL der.
1 m kumaa
4 m kumaa
D.O.
10,45 TL derse,
x TL der.
1x = 410,45
x = 41,80 TL der.
10. R NEK
Bir konfeksiyon maazas, gmlek satn artrabilmek iin bir kampanya dzenliyor. Kampanyaya
gre 2 gmlek 30 TL ve 4 gmlek 50 TL olarak belirleniyor. Hangi kampanyaya gre gmlek almak
daha krldr? Hesaplayalm.
ZM
1. durumda 2 gmlek karlnda, 30 TL deniyorsa, 1 gm-
lee dediimiz para,

2 gmlek
1 gmlek
D.O.
30 TL ise
x TLdir.
2 x = 30 1
x = 15 TL olur.
114
2. durumda 4 gmlek karlnda 50 TL deniyorsa 1 gmlee dediimiz para,

4 gmlek
50 TL ise
1 gmlek
D.O.
x TLdir.
4 x = 50 1
x = 12,5 TL bulunur.
1 gmlee dediimiz paraya gre 2. durumda alnan gmlek daha krl olmaktadr.
Tablo: Benzin Miktarna Gre
denecek cret
11. R NEK
Yandaki tabloya gre alnacak benzin miktarna karlk dene-
Benzin miktar
(L)
cek cret arasnda nasl bir iliki olduunu grafik izerek inceleyelim.
ZM
Yatay ekseni benzin miktar, dey ek-
seni denecek cret olarak adlandralm.

1 L iin 5 TL
2 L iin 10 TL
3 L iin 15 TL
4 L iin 20 TL
5 L iin 25 TL
6 L iin 30 TL
7 L iin 35 TL
8 L iin 40 TL denir.
denecek
cret (TL)
15 = 5
2 5 = 10
3 5 = 15
4 5 = 20
5 5 = 25
6 5 = 30
7 5 = 35
8 5 = 40
Grafik: Benzin Miktarna Gre denecek cret

y denecek cret (TL)
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Benzin
miktar (L)
Grafikten de grlecei gibi benzin miktarndaki art ile denen cretteki art ayn oranda olduun-
dan, bu iki okluk arasnda doru orant vardr ve grafik orijinden gemektedir.
Doru orantl okluklara ait grafikler daima orijinden geer.
115
12 . R NEK
Yandaki tabloya gre eit zaman aralklarnda musluktan akan
su miktarnn deiiminin grafiini izerek inceleyelim.
Tablo: Geen Sre ile Akan Su

Miktar Arasndaki liki
Geen sre Akan su miktar

(sa.)
(L)
1
2
3
4
ZM
1 saatte akan su 15 L
15
30
45
60
Yatay ekseni zaman, dey ekseni akan su miktar
olarak adlandralm.
Grafik: Geen Sre ile Akan Su Miktar Arasndaki liki

Su miktar (L)
60
Yandaki grafikte zaman, 1er 1er artarken akan su
45
miktar, 15er 15er artyor. Dolaysyla bu art, doru

orantl bir arttr ve grafik orijinden gemektedir.
30
15
0
Zaman (sa.)
ALITIRM ALAR
1. Aadaki orantlarda bilinmeyenleri bulunuz.
y
a
42 14
2
12
a.
= b.
=
c. y =

5
3 27
8
2
a+3 2
x+1 5
= e.
=
d.
4
3
a-2
x-2
2. Cihann doum gn iin 36 dilimlik bir pasta siparii
verilmitir. Bu pasta doum gnne katlan kiilere eit olarak
paylatrlacaktr. Yandaki tabloyu bu bilgilerden faydalanarak

doldurunuz.
8 40
=
9
b
Tablo: Kii Says ile Kii Bana

Den Pasta Dilimi
Kii says
2
Kii bana den

dilim says (tane)
3
4
6
4
18
116
3
1
3. Bir otomobil, sabit hzla 4 saatte 300 km yol almtr. Ayn koullarda bu aracn, 450 km yolu ka
saatte gideceini bulunuz.
4. Yanda verilen tabloya gre st miktar ile denecek cret
arasnda nasl bir iliki olduunu grafik izerek gsteriniz.
Tablo: St Miktarna Gre denecek

cret
St miktar
(L)
denecek para
(TL)
12 = 2
32 = 6
2
4
5
6
7
8
9
10
5. Bir ii, bir iin
bulunuz.
22 = 4
42 = 8
5 2 = 10
6 2 = 12
7 2 = 14
8 2 = 16
9 2 = 18
10 2 = 20
8
3
ini tek bana 6 gnde bitirirse, iin tamamn c ini m ka gnde bitireceini
8
8
6. 5 kg karpuz iin 6 TL deme yapan Ahmet Beyin, 15 kg karpuz iin ka TL deme yapacan
bulunuz.
Doru Orantl ki okluk Arasndaki liki
1. R NEK
Bir ortaokulun 7. snfndaki kz rencilerin saysnn erkek rencilerin saysna oran
rencilerin says 28 olduuna gre snftaki rencilerin saysn bulalm.
4
tir. Kz
5
ZM
Snftaki kz rencilerin saysn K, erkek rencilerin saysn da E ile gsterirsek,
K 4
olur.
=
E 5
Kz rencilerin says orandaki 4n 7 kat 4 7 = 28 olduundan, erkek rencilerin says da oran-
daki 5in 7 kat olmaldr. Buradan erkek rencilerin says 5 7 = 35 olur. Buna gre kz rencilerin
saysnn erkek rencilerin saysna oranndan,
47
K 4 28
= =
tir.
E 5 35
57
7. snftaki rencilerin says 28 + 35 = 63 olur.
117
2 . R NEK
Yandaki tabloda, geen sreye gre akan su miktarnn dei-
iminin denklemini bularak grafiini izelim ve inceleyelim.
ZM
ki deiken arasndaki ilikiyi bulurken art orann da dikka-
Tablo: Geen Sreye Gre Akan Su

Miktar
Geen sre
(sa.)
Akan su miktar
(L)
120
240
te alarak bir denklem kuralm ve bu denklemin grafiini izelim.
60 120 180
ki okluu birbirine oranlarsak,
=
=
= ... olur.
1
3
2
Burada akan su miktarnn 60 Lnin katlar, zamann ise 1in ayn
oranda katlar olduunu grrz.
1
3
5
60
180
300
Grafik: Geen Sreye Gre Akan Su Miktar

y Akan su miktar (L)
300
Oranty tekrar yazacak olursak,

60 120 180
=
=
= ... orantsnda pay 60n payda
1
3
2
ise 1in katdr.
240
180
Burada akan su miktar y ile zaman x ile gsterilirse,
bu deiim grafiinin denklemi, y = 60xtir.

y 60
Buradan x =
olduu grlr.
1
120
60
0
x
5 Geen sre (sa.)
Bir orantda paylar birbirinin ka kat ise paydalar da birbirinin ayn say katdr.
a 2a 3a
gibi.
=
=
b 2b 3b
3 . R NEK
Bir orantda
A 2
= tr. Ann deeri 60 ise Bnin deerini bulalm.
B 3
ZM
A 2
=
ve Ann deeri olan 60, orantdaki 2nin 30 kat olduuna gre Bnin deeri de
B 3
30 kat
60 2
=
3
B
30 kat
118
B = 3 30 = 90 olur.
ALITIR M ALAR
1. Bir turist kafilesindeki Alman turist saysnn, talyan turist saysna oran
says, 48 olduuna gre
3
tr. talyan turistlerin
4
a. Kafiledeki Alman turistlerin says katr?

b. Kafiledeki toplam turist says katr?
2. Bir karmda, karm meydana getiren M ve N maddelerinin karmdaki oran
sinin 21 kg olduu karmda N maddesinin ka kg olduunu bulunuz.

3. 42 TL para iki kiiye
7
dir. M madde8
2
orannda paylatrlrsa bu iki kii kaar TL para alr?
5
Doru Orantl ki oklua Ait Orant Sabiti

ki okluk ayn oranda artyor veya ayn oranda azalyorsa bu iki okluun doru orantl
olduunu renmitik.
y
y ile x doru orantl ise x = k veya y = k x eitlii vardr. Bu eitlikteki k saysna
orant sabiti denir.
1. R NEK
Yandaki tabloda gsterilen verilere gre doru orant kurarak
bir denklem yazalm. Grafii izelim ve orant sabitini belirleye-
lim.
Tablo: Alnan Domates Miktarna Gre

denen Para
Alnan domates denen para

miktar (kg)
(TL)
12 = 2
22 = 4
32 = 6
42 = 8
5 2 = 10
ZM
ki deikenin eit aralklarda, eit oranda artt grlmektedir. Burada alnan domates miktarn x,
denen paray y ile gsterip ve deerleri birbirine blersek,

y 2 4 6
x = 1 = 2 = 3 = ... = 2 sabit deerini elde ederiz. Bu sabit deer, orantnn her orannda eit olduundan orant sabitidir.
119
Grafik: Alnan Domates Miktarna Gre denen Para

y denen para (TL)
10
8
Orant sabitini grafikten de bulabiliriz.

y 2 4 6 8 10
olur.
Orant sabiti x = = = = =
5
1 2 3 4
Buradan sabiti k = 2 bulunur.

y = 2x, orijinden geen dorunun denklemidir.
Burada bir kg iin 2 TL denmektedir.
2
0
x
Domates
miktar (kg)
2 . R NEK
x ile (y + 11) doru orantldr. x = 7 iin y = 3 oluyor. Buna gre x = 4 iin y deerini bulalm.
ZM
x ile (y + 11) doru orantl olduundan x = k(y + 11) eklinde yazabiliriz.
x = 7 iin y = 3 ise 7 = k(3 + 11)

7 = 14k
7
1
k=
ise k =
olur.
14
2
x = k(y + 11) ise x =

x = 4 iin
1
^y + 11h orants elde edilir.
2
1
^y + 11h
2
42 = y + 11
4=
8 = y + 11
y = 8 - 11
y =- 3 bulunur.
3 . R NEK
a, b, c saylar srasyla 2, 3 ve 4 ile doru orantldr.
a + b + c = 27 olduuna gre 3a b + c deerini bulalm.
ZM
a, b, c saylar 2, 3 ve 4 ile doru orantl olduundan
a b
c
= = = k (k orant sabiti) eklinde yazabiliriz.
2 3 4
120
a
c
b
= k ise c = 4k olur.
= k ise a = 2k,
= k ise b = 3k,
4
3
2
a + b + c = 27
2k + 3k + 4k = 27
9k = 27
k = 3 olur.
a = 2k ise a = 2 3 = 6
b = 3k ise b = 3 3 = 9
c = 4k ise c = 4 3 = 12 olur.
Buradan, 3a b + c = 3 6 9 + 12
= 18 + 3
= 21 bulunur.
4. R NEK
a+b c+d
a
c
= = 4 olduuna gre a
d
b d
ZM
a
c
= = 4 orantsn iki orann eitlii olarak yazalm.
b d
a
= 4 ise a = 4b
b
c
= 4 ise c = 4d olur.
d
a ve c deerlerini yerine yazalm.
a + b c + d 4b + b 4 d + d
a d = 4b d
5b 5d
=
4b
d
25
=
bulunur.
4
5 . R NEK
2x = 5y ise
2x - y
ifadesinin deerini bulalm.
2y - x
ZM
5
x 5
2x = 5y ise y =
yazabiliriz. k =
orant sabiti olduundan, pay ve paydann t katn alalm.
2
2
x 5t
y = 2t ifadesinden x = 5t ve y = 2t olarak alabiliriz. Buradan,
2x - y 25t - 2t 10t - 2t
8t
=
=
=
= - 8 bulunur.
4t - 5t
2y - x 22t - 5t
-t
121
6 . R NEK
y 7
x 2
x
y = 3 ve z = 6 ise z orann bulalm.
ZM
Birinci ve ikinci orantdaki ortak olan ynin karsndaki saylar eitleyelim.
x 27 14
y = 37 = 21
y 73 21
z = 63 = 18
x = 14t
x 14 t
14 7
=
=
y = 21t 4 alabileceimizden z =
bulunur.
18 9
18 t
z = 18t
ALITIRM ALAR
1.
a b
=
ve a + b = 36 ise a b deeri katr?
4 5
A) 4
B) 3
C) 0
2.
a 8
a 3
a
ifadesinin deerini bulunuz.
=
ve c =
ise
9
b 4
b+c
3.
a+b
a 3
=
olduuna gre
ifadesinin deerini bulunuz.
3b + a
b 4
D) 1
4. Yandaki grafikte orant sabitini bulunuz.
...
3/2
1/2
O
5. x + 2 says ile y 3 says doru orantl saylardr.

x = 4 iken y = 5 olduuna gre x = 8 iken y katr?
122
...
Ters Orant
Kum saati, iine kum doldurulmu alt ve st ksm geni, beli ince, iindeki
kumun delikten geerken daima ayn zaman gsterecei ilkesine dayanarak
alan, zaman lme aracdr. 16. yzyldan gnmze bu saatler srekli zaman
lmek iin deil, belirli bir srenin balangcn ve bitiini gstermek iin de kulla-
nlmtr. Kiliselerde dua sresi, gemilerde tayfalarn nbet sresi ya da gemilerin

hzlarnn belirlenmesi amacyla da kullanlmtr.
st ksm dolu bir kum saatindeki kum hareketleri sresince st ksmdaki kum
miktar azalrken, alt ksmdaki kum miktar ayn oranda oalmaktadr.
Oranty oluturan okluklardan biri artarken dieri ayn oranda azalyorsa ya da biri
azalrken dieri de ayn oranda artyorsa bu tr orantlara ters orant denir. Ters orantl
k
niceliklerin arpmlar sabittir. Yani y ile x ters orantl ise y = x veya y x = kdir. Burada
k says orant sabitidir.
1. R NEK
ki ii 100 metrekarelik bir alana 6 saatte karo demektedir. Ayn koullarda ve ayn nitelikte
4 iinin ayn alana ka saatte karo deyeceini bulalm.
ZM
i says arttka sre ksalacaktr. Yani ii says ile sre ters orantldr.
2 ii
6 saatte derse
4 ii
x saatte der.
Ters orant
4x = 26
4x = 12

x = 3 saat bulunur.
ETKNLK
Ara ve Gereler: sayma pullar, plastik bardaklar, kalem.
} Defterinize yandaki gibi bir tablo iziniz.
} 12 tane pul alp bir bardan iine koyarak tablonun ilk deerini olutu-
Tablo: Bardak
Saysna Gre Pul
Says
Bardak
Pul
} Pullar 2 bardaa eit olarak paylatrnz.
12
} Bir bardakta bulunan pul saysn yandaki tabloya not ediniz.
runuz.
} 3 ve 4 bardak iin etkinlii tekrar ediniz.

} Bardak says ile bardakta bulunan pul says arasndaki ilikiyi fark
ettiniz mi? Aklaynz.
} Her satr iin bardak says ile bir bardakta bulunan pul saysnn ar-
pmlarn karlatrnz.
3
4
6
12
123
2 . R NEK
Yanda verilen tablodaki verilere gre ii says ile yaplan iin
biti sresi arasndaki ilikiyi bulalm. Deikenler arasnda ters
orant olup olmadn belirleyelim ve orant sabitini bularak grafiini izelim.
Tablo: i Saysna Gre Yaplan

in Biti Sresi
i says
Yaplan iin biti

sresi (gn)
12
ZM
ki deikenin deerlerine bakldnda birinin deerleri artarken dierinin deerleri de ayn oranda
azalmaktadr. Bu durumda bu iki deiken arasnda ters orant olduunu syleriz. Ters orant olduun-
dan, deerleri birbiri ile arpalm.
1 12 = 2 6 = 3 4 = 4 3 = 12
Grld gibi okluklarn arpmlar sabit bir deere eittir. Sabit 60 deeri, orant sabitidir.
Ters orantl bu deerlerin denklemi, ii saysna x, iin bitirilme sresine y dersek, y x = 12 ya da
60
y = x tir.
i says birer birer arttka iin bitme sresi ayn oranda azalmaktadr. Orant sabiti deikenlerin
arpmna eittir.
Grafik: i Saysna Gre Yaplan in Biti Sresi

in biti sresi (gn)
Orant sabiti = 12 1 = 6 2 = 4 3 = 3 4
12
= 12
k = 12 olur.
Yukarda grld gibi arpmlar eittir.
Bu iki okluk arasnda ters orantl bir iliki vardr.
i says
Ters orantl okluklarn arpmlar sabit bir saydr. Sabit olan bu deer orant sabitidir.
124
3 . R NEK
Bo bir havuzu, eit miktarda su aktan 5 musluk 6 saatte dolduruyor. Ayn kapasitede su aktan
10 musluun ayn havuzu ka saatte doldurabileceini bulalm.
ZM
Musluk says arttka havuz daha ksa srede dolaca-
ndan, musluk says ile havuzun dolma sresi arasnda

ters orant vardr.
5 musluk
6 saatte doldurursa
10 musluk
x saatte doldurur.
T.O. 10x = 56
10 x 30
=
10
10
x = 3 saat bulunur.
4. R NEK
a ile b ters orantldr. a = 5 iken b = 8 olduuna gre a = 2 iken b deerini bulalm.
ZM
a ile b ters orantl ise a b = k eklinde yazabiliriz.
a = 5 ve b = 8 deerleri iin 5 8 = k
k = 40 olur.
a b = 40
a = 2 iin 2 b = 40
b = 20 bulunur.
5. R NEK
a says; b says ile doru orantl, c says ile ters orantldr. a = 4, b = 2 iken c = 5 ise a = 1,
b = 3 iken c saysnn deerini hesaplayalm.
ZM
Doru orantl okluklarn blmleri, ters orantl okluklarn arpmlar sabit olduundan,
ac
= k eitliini yazabiliriz. Verilen deerleri yerine yazdmzda k orant sabitini buluruz. O hlde
b
45
ac
= 10 olarak yazarz. Ayn saylar iin orant sabiti dei= 10 olur. Buradan oranty
2
b
meyeceinden yeni deerler iin hesaplama yapalm.
k=
a = 1 ve b = 3 iin
1c
= 10 ise c = 3 10 = 30 bulunur.
3
125
6 . R NEK
retmenleri; Aye, Buse ve Murata resim sergisinde kullanlacak olan boyutlar e toplam 36 adet
resmi eit olarak paylatryor. Her birine okulun ayr katlarndaki birer duvar gsterip resimleri aralarnda boluk kalmayacak ve dikdrtgen oluturacak biimde yaptrmalarn sylyor.
rencilerden her biri birbirinden habersiz olarak resimleri, aada gsterilen ekillerde yaptr-
yor. Bu dikdrtgenlerin alanlarn karlatralm.

Aye
Buse
Murat
ZM
Aye, 2 satr 6 stun; Buse, 3 satr 4 stun ve Murat, 4 satr 3 stun kullanmtr. Her birinin olu-
turduu dikdrtgen, dierlerinden farkl olsa da alanlar hep ayn kalmtr.

26 = 12
34 = 12
43 = 12
Alan sabit olan bu dikdrtgenler iin en ve boy ters orantl olarak deimektedir.
7. R NEK
a, b, c saylar srasyla 2 ve 5 ile doru, 3 ile ters orantldr. a + b + c = 660 olduuna gre cnin
deerini bulalm.
ZM
Verilen oranty
a b
= = 3c = k eklinde yazabiliriz.
2 5
a
= k ise a = 2k
2
b
= k ise b = 5k
5
k
3c = k ise c =
olur.
3
a + b + c = 660
k
2k + 5k + = 660
3
7k
k
+ = 660
1
3
^3h
21k + k
= 660
3
22k = 3 660
22 k 1980
=
22
22
k = 90 olur.
90
k
c=
olduundan c =
3
3

126
c = 30 bulunur.
ALITIR M ALAR
1. Aadaki grafiklerde verilen okluklarn ters orant oluturup oluturmadklarn gsteriniz.
Grafik:
(dk.)
a. Sre

Sre
(dk.)Bir Havuzun Dolma Sresi
Sre (dk.) Sre (dk.)
60
60
60
60
30
30
30
20
20
20
15
15
15
30
20
15
1 2 1 3 2 4 3 4
1 2 31 42 3 4
MuslukMusluk
says says
Musluk
Musluk
says
says
Grafik: Tereya retimi

c.
St miktar
(L)
St miktar
(L)
miktar St
(L) miktar (L)
200 St200
200
200
150 150
150
150
100 100
100
100
50
50
50
50
25
25
25
BirYol
Aracn
b. Grafik:
Yol (km)
(km)Zamana Gre Ald Yol
Yol (km) Yol (km)
350
350
280
280
210
210
140
140
70
70
350
280350
210280
140210
70140
70
ZamanZaman
1 2 1 3 2 4 3 5 4 6 5 6 (sa.) (sa.)
Zaman
Zaman
1 2 3 1 4 2 5 3 6 4 5 (sa.)
6
(sa.)
. Grafik: Bir Halnn retimi

retim retim
(m2) (m2)
retim (m2)retim (m2)
6
6
6
6
4
4
2
2
Tereya
Tereya
25
1 2 1 3 2 4 35 4 5
miktarmiktar
(kg)
(kg)
Tereya
Tereya
1 2 3 1 4 2 5 3 4 5 miktar (kg)
miktar (kg)
4
2
i
i
1 2 1 3 2 4 3 5 4 6 5 6 says says
i
i
1 2 3 1 4 2 5 3 64
5 says
6
says
2. Aadaki ifadelerde bulunan orantlarn ters orant olup olmadklarn yanlarndaki noktal yerlere
yaznz.
a. Bir ara iki ehir arasndaki mesafeyi 90 km hzla 8 saatte alyorsa 120 km hzla 6 saatte kate-
decektir. ................................................
b. Gnde 2,5 litre su tketen bir insan haftada 17,5 litre su tketir. .............................................
c. E gte 3 ii bir evin boyama iini 6 saatte bitiriyorsa ayn ii iilerden yalnz biri 18 saatte
bitirir. .............................................
. 5 kg zeytinden 1 kg ya elde ediliyorsa 100 kg zeytinden 20 kg ya elde edilir. .......................
......................
3. y says, (2x 1) ile doru, 3x ile ters orantldr. x = 1 iken y = 3 oluyorsa, x = 2 iken y ka olur?
127
4. Aada verilen grafiklerde okluklarn orant oluturup oluturmadn belirleyerek, orant sabiti-
ni bulunuz.
Bir havuzun Bir

dolma
sresidolma
(sa) sresi (sa)
havuzun
12
a.
12
12
b.
Birdolma
havuzun
dolma
Bir havuzun
sresi
(sa) sresi (sa)
12
210
280
210
280
140
210
140
210
70
140
70
140
3
4
2
1
Gidilen yol Gidilen

(km) yol (km)
280
280
Gidilen yol (km)

Gidilen yol (km)
3
2
3 1
31
Musluk
says
Musluk
says
Musluk
says
Musluk
says
c.
24
25
16
20
16
20
25
15
16
16
30
20
1525
20
10
1020
10
5
15
5
515
5
10
10 15 5
5
10 15
1 3
2 4
Zaman
4
(sa.)
Zaman
4
(sa.)
Zaman
(sa.)
Zaman
(sa.)
Depodaki
benzin
24 benzin
Depodaki
miktar
(L) miktar (L)
20
24
25
20
24
30
24
Depodaki benzin
miktar
(L) miktar (L)
Depodaki
benzin
Mavi boya Mavi

(L) boya (L)
30
13
Mavi boya (L)

Mavi boya (L)
2030
1 70 2
70
Sar boya
(L)
Sar boya
(L)
8
8
50
8 100
150 100
50
150
Gidilen yol Gidilen yol

(km)
(km)
Sar boya Sar boya
Gidilen yol Gidilen yol
15aktan 6 e musluk,
1508 musluk bu (km)
5 10 miktarda
15 5 10 su
50
100 50Ayn
150100
5. Eit
bir(L)havuzu 24 saatte dolduruyor.
ekilde
(L)
(km)
havuzu ka saatte doldurur?
6. E gte 8 rak bir ii 10 gnde yaparsa e gteki 16 rak ayn ii ka gnde yapar?
7. a ile b + 2 ters orantl saylardr. a = 6 iken b = 1 olduuna gre a = 9 iken b katr?
8. Yandaki tabloda x ve y deerleri verilmitir.
a. x ile y arasndaki ilikiyi veren grafii iziniz.
b. x ile y arasndaki ilikiyi veren denklemi yaznz.
c. y = 6 iin x deerini bulunuz.
128
x
y
9
3
12
4
15
5
...
...
Doru ve Ters Orantyla lgili Problemler
1. R NEK
Bir havuzu ayn kapasitede su aktan 4 musluk, 12 saatte doldurursa 6 musluk ka saatte doldurur?
Bulalm.
ZM
Problemi anlayalm
4 musluk bir havuzu 12 saatte dolduruyor. Ayn havuzu 6 musluun ka saatte doldurduunu bulmalyz.
Plan yapalm
Orant kurarak 6 musluun havuzu ka saatte doldurduunu bulmalyz.
Plan uygulayalm
Musluk says artrldnda, havuzun doldurulma sresi ksalacandan, ters orant vardr.
12 saatte doldurursa,
4 musluk
x saatte doldurur.
6 musluk
48
T.O.
x 6 = 4 12 ise x =
= 8 saat (6 musluk bo havuzu 8 saatte doldurur.)
6
Kontrol edelim
Musluk says : 1
2
3 4
5 6
Sre
: 48 24 16 12 9,6 8
(4 musluk 12 saatte, 1 musluk 48 saatte doldurur.)
2 . R NEK
Bir ABC geninin i alarnn lleri srasyla 2, 3 ve 4 saylar ile doru orantl olduuna gre i
alarnn llerini bulalm.
ZM
Ah, m ^W
Bh ve m ^X
Ch olmak zere,
genin i alarnn lleri m ^W
m ^W
A h m ^W
B h m ^X
Ch
=
=
= k eklinde yazabiliriz.
3
4
2
m ^W
Ah
Ah = 2k
= k ise m ^W
2
m ^W
Bh
Bh = 3k
= k ise m ^W
3
m ^X
Ch
Ch = 4k olur.
= k ise m ^X
4
ABC geninin i alarnn lleri toplam 180 olduundan,
A
2k
3k
B
4k
C
m ^W
A h + m ^W
B h + m ^X
Ch = 180
2k + 3k + 4k = 180
9k = 180
9 k 180
=
9
9
k = 20 olur.
W
Buradan, m ^ Ah = 2k = 220 = 40
m ^W
Bh = 3k = 320 = 60
m ^X
Ch = 4k = 420 = 80 bulunur.
129
3 . R NEK
9, 12 ve 15 yalarndaki karde topladklar 235 tane fnd yalar ile ters orantl olacak biimde
paylamak istiyorlar. Her birinin payna den fndk saysn hesaplayalm.
ZM
Kk kardein ald fndk says x, ortanca kardein ald fndk says y ve byk kardein ald
fndk says z olsun.
Bu durumda 9 ile x, 12 ile y ve 15 ile z ters orantl olur.

Fndklar ters orantl paylatklarndan, 9x = 12y = 15z = k yazabiliriz. Buradan,
x=
k
9
y=
k
k
ve z =
olur.
15
12
20k
15k
k
k
k
12k
47k
+
+
= 235 ise
+
+
= 235 ise
= 235 tir. Buradan k = 900 bulunur.
15
9
12
180 180 180
180
^20 h
^15 h
^12 h
Kk kardee, x =
z=
900
900
= 100 tane, ortanca kardee y =
= 75 tane ve byk kardee
9
12
900
= 60 tane fndk der.
15
SIRA SZDE
1 damacana su 19 litredir ve fiyat 5 TLdir. Haftada 2 damacana su tketiliyor.
Yukardaki verileri kullanarak orant ile ilikilendirebileceiniz bir problem kuru-
nuz ve znz.
4. R NEK
Bir karm A, B, C maddelerinden
5
A 2 B
oranlarnda kartrlarak elde ediliyor.
= ,
=
B 3 C 6
645 g karm elde etmek iin, ka gram A maddesi gerektiini bulalm.
ZM
B maddesinin karsndaki saylar eitleyelim.
A 25 10k
=
=
B 35 15k
53 15k
B
=
=
C 63 18k
Karm 645 gram olduuna gre,

A + B + C = 645
10k + 15k + 18k = 645
43k = 645
43 k 645
=
43
43
k = 15 olur.
Buradan, A = 10k olduundan A = 10 15 = 150 g bulunur.
130
5 . R NEK
850 gramlk bir kek hamurundaki un ve ya miktarlar srasyla 5 ve 3 ile
doru orantl, eker miktar ise 3 ile ters orantldr. Buna gre kek hamurundaki ya miktarn bulalm.
ZM
Kek hamurundaki un miktarn x, ya miktarn y ve eker miktarn z olarak alalm.
y
x
Verilene gre,
= = z3 = k yazabiliriz. (k orant sabiti)
5 3
x
= k ise x = 5k
5
y
= k ise y = 3k
3
k
z 3 = k ise z =
olur.
3
Kek hamuru 850 gram olduundan,
x + y + z = 850
k
= 850
3
8k
k
+ = 850
1
3
5k + 3k +
^3h
24k + k
= 850
3
25k = 8503
25 k 2550
=
25
25
k = 102 olur.
Buradan ya miktar, y = 3k = 3 102 = 306 gram bulunur.
6 . R NEK
Maliyeti 1000 TL olan bir televizyonun
3
a.
orannda krla ka TLye satldn,
10
1
b.
orannda indirimle ka TLye satldn bulalm.
5
ZM
y
y
x TLye alnan bir mal z orannda krla x + z x TLye satlr.
y
y
x TLye alnan bir mal z orannda zararla x - z x TLye satlr.
3
a. Maliyeti 1000 TL olan bir maln
orannda krla sat fiyat,
10
3
1000 +
1000 = 1300 TL olur.
10
1
b. Maliyeti 1000 TL olan bir maln
orannda indirimli sat fiyat,
5
1
1000 - 1000 = 800 TL olur.
5
131
7. R NEK
Bir satc maliyeti 400 TL olan bir mal
Satc bu mal sat fiyat zerinden
3
orannda krla satmaktadr.
10
1
orannda indirim yaparak satarsa elde ettii kr bulalm.
10
ZM
Maliyeti 400 TL olan bir maln
400 +
3
400 = 520 TL olur.
10
Sat fiyat 520 TL zerinden

520 -
3
orannda krl sat fiyat,
10
1
orannda indirimli sat fiyat,
10
1
520 = 520 - 52 = 468 TL olur.
10
Yaplan kr = Sat fiyat maliyet

Yaplan kr = 468 400 = 68 TL bulunur.
Bir yerin belli bir oranda kltlerek kt zerine izilmi byk lekli ekline plan
denir.
1
1
ile
arasndaki lekli izimleri ifade eder.
Plan,
1000
20 000
Plan; ev, snf, hastane, okul, ehir gibi eitli yerlerin dzenleniini veya bir btnn
blmlerinin ku bak grnlerini, emayla gsteren izimdir.
Haritalarda kltme oranna lek denir. lek; harita zerindeki iki nokta arasndaki
uzunluun, o iki noktann arasndaki gerek uzunluuna orandr.
8. R NEK
Gerekte 12 km olan bir uzunluk
bulalm.
1
orannda kltlerek izilirse ka cm olarak izileceini
6000
ZM
12 km = 1 200 000 cmdir.
1
orannda kltlerek yaplan izimde, gerekte 6000 cm olan bir uzunluk 1 cm olarak izilmi
6000
demektir.
6000 cm olan bir uzunluk
1 cm olarak izilmise
1 200 000 cm olan bir uzunluk

x cm olarak izilir.
D.O. 6000 x = 1 1 200 000

x=
1200 000
6000
x = 200 cm
Gerekte, 12 km = 1 200 000 cmlik bir uzunluk,
132
1
orannda kltlerek 200 cm olarak izilir.
6000
9. RNEK
Yandaki resimde, Boaz Kprsnn karlkl iki aya
arasndaki uzaklk 1074 mdir. Yaplan bir makette bu mesafe 10 cm olarak gsterilmitir. Ana halatlar tayan direklerin
gerek ykseklii 165 m ise maketteki yksekliin ka cm
olduunu hesaplayalm.
ZM
Yaplan makette lek, yani plandaki uzunluun gerek
uzunlua oran deimez.
1074 m = 107 400 cm, 165 m = 16 500 cmdir.

107 400 cm
10 cm gsterilirse
16 500 cm
x cm gsterilir.
D.O. 107 400x = 1016 500

x=
165 000
107 400
x . 1, 54 cm bulunur.
10. R NEK
ki turist ellerindeki turizm dergisin-
de grdkleri Efes Harabelerini gezmek zere Seluk ilesine gelmilerdir.

Dergide verilen kroki ve lek yardmyla
baz yerlerin aralarndaki gerek uzaklklar hesaplayalm.
ZM
Cetvelimizin 0 balang noktasn,
krokinin sa alt ksmnda 500 m ile gs-
terilen doru parasnn u noktasna

koyup ltmzde izginin 2 cm olduunu grrz. Bu durumda her 2 cmlik
kroki uzunluu gerekte 500 mye karlk gelmektedir.
Seluktan yola kan turistler ana yollar boyunca Antik Tiyatroya (Theatre) gitmek istiyorlar. Krokiye
gre toplamda 7 cm yol gitmeleri gerekmektedir. Burada orant kullanrsak,

2 cm
500 myi gsterirse
7 cm
x myi gsterir.
D.O. 2 x = 7 500
3500
x=
ise x = 1750 m
2
Turistlerin, kroki zerinden 7 cmye karlk gelen 1750 m yol gitmeleri gerekmektedir.
133
11. R NEK
Gerekte 18 km olan bir uzunluk haritada 3 cm olarak izilmi ise bu haritann leini bulalm.
ZM
18 km = 1 800 000 cmdir.
1 800 000 cmlik bir uzunluk
3 cm olarak izilirse
x cmlik bir uzunluk

1 cm olarak izilir.
D.O. 3 x = 1 1 800 000

3x 1 800 000

=
3
3

x = 600 000 cm
Bu durumda haritann lei,
1
bulunur.
600 000
12 . R NEK
1
lekli bir haritada 5 cm olarak gsterilen iki nokta arasndaki uzakln gerekte ka metre
50 000
olduunu bulalm.
ZM
1
lekli bir haritada gerekte 50 000 cm olan bir uzunluk 1 cm olarak izilmi demektir.
50 000
1 cmlik bir uzunluk gerekte
50 000 cm ise
x cmdir.
5 cmlik bir uzunluk gerekte
D.O. 1 x = 5 50 000
x = 250 000 cm = 2500 m
1
lekli bir haritada 5 cmlik bir uzunluk, gerekte 2500 m bulunur.
50 000
13 . R NEK
7 kg kays ile 3 kg eker kartrlarak reel yaplyor. Buna gre 50 kg reel yaplabilmesi iin ka
kg kaysya ihtiya olduunu bulalm.
ZM
7 kg kays + 3 kg eker = 10 kg reel olduuna gre
10 kg reel iin
7 kg kays gerekirse
50 kg reel iin
x kg kays gerekir.
D.O. 10 x = 50 7
10 x = 350
x = 35
50 kg reel iin, 35 kg kaysya ihtiya vardr.
134
ALITIRM ALAR
1. 5 litre boyann iinde 0,5 litre tiner ve 2 litre su bulunmaktadr. 20 litre boyann iindeki tiner ve su
miktarn bulunuz.
2. 300 gramlk bir karmda A, B ve C maddelerinden srasyla 2, 3 ve 5 saylar ile orantl olarak
bulunmaktadr. Karmdaki B maddesi ka gramdr?
3. Bir genin i alar 4, 5 ve 9 saylar ile doru orantldr. Buna gre bu genin en kk d
as ka derecedir?
4. Yalar 10, 12 ve 14 olan arkada 1080 TLyi yalar ile doru orantl olacak ekilde payla-
yorlar. Buna gre en ok para alan ka TL almtr?
1
olan kartpostalda bir resim verilmitir. Kartpostal, dikdrtgen eklinde ve kenar uzun400
luklar 10 cm, 12 cm olduuna gre resimde grnen blgenin evresi gerekte ka mdir?
5. lei
6. Bir haritada 2,8 cm ile gsterilen uzunluk gerekte 80 kmdir. Ayn haritada 7 cm ile gsterilen
uzunluk gerekte ka kmdir?
7. Arazi zerindeki 84 kmlik uzunluk, lei bilinmeyen bir harita zerinde 14 cm olarak gsterildi-
ine gre haritann leini bulunuz.

8.
1
1
lekli bir haritada 12 cm ile gsterilen uzaklk
lekli bir haritada ka mm olarak
750
10 000
gsterilebileceini bulunuz.
1
lekli bir haritada dikdrtgen eklindeki bir binann eni 1,5 cm boyu 2 cm olarak llm1500
tr. Bu binann evre uzunluunun gerekte ka metre olduunu bulunuz.
9.
10. Yandaki resimde Trkiyenin ilk minyatr park olan
Miniatrkteki Galata Kulesi maketi verilmitir. Bu parktaki

1
orannda kltlmtr.
maketlerin tamam
25
Galata Kulesinin uzunluu gerekte 63 metredir.

Bu verilere dayanarak orant ile ilikilendirebileceiniz bir
problem kurunuz ve znz.
135
YZDELER
htiyalarmz karlamak iin alveri yaparz. Aldmz her rn iin
bir alveri fii alrz. Filerin zerinde alnan rnlerin miktarlar, fiyatlar
ve yanlarnda baz yzde deerler bulunur. Bunlar rnlerin fiyatlar zerinden alnan katma deer vergisini (KDV) gstermektedir. Bu KDV oran,
her rn iin deiiktir. rnein, giyimde %8 krtasiye malzemelerinde
%4 gibi.
ALI VER F
TARH: 15.01.2015
SAAT: 13.15
F NO: 00195
TEMZLEYC %18
PARFM %18
KALEM %18
DZELTC %18
GZ KREM %18
3,50
8,50
1,00
4,50
4,50
TOPLAM KDV
3,36
TOPLAM 22,00
Bir okluun Belirtilen Bir Yzdesini ve Yzdesi Verilen okluu Bulma

%a =
a
100
Bir x saysnn % as; x
a
dr.
100
Yani; bir saynn yzdesi, verilen say ile yzde oran arplarak bulunur.
Yzdesi verilen okluu bulurken, yzdeye karlk gelen say yzde oranna blnr.
%as x olan say, x:
a
dr.
100
1. R NEK
140 saysnn %20sini bulalm.
ZM
%20 =
20
dr.
100
140n %20si, 140
20
140
=
= 28 bulunur.
5
100 5
2 . R NEK
200 saysnn %30unu bulalm.
ZM
I. Yol
2
200n %30u, 200

II. Yol
100de
30 ise
30
= 60 bulunur.
100 1
200de
xtir.
D.O. 100 x = 200 30

30
2
x = 200
100 1
x = 60 bulunur.
136
3 . R NEK
Bir A saysnn %130u ve %0,2sini bulalm.
ZM
130
100
= 1,3 Adr.
A saysnn %130u = A
Bu sonu A saysnn 1,3 kat demektir ve A saysndan byktr.

0, 2
A saysnn %0,2si = A
100
= 0,002 Adr.
Bu sonu A saysnn 0,002 kat demektir ve A saysndan kktr.
4. R NEK
500 saysnn %120sini ve %0,05ini hesaplayalm.
ZM
120
= 5001, 2 = 600 dr. 600, 500n 1,2 katdr ve 500den byktr.
100
0, 05
= 5000, 0005 = 0, 25 olur. 0,25, 500n 0,0005 katdr ve 500den
500n %0,05i; 500
100
kktr.
500n %120si; 500
5 . R NEK
130 TLnin %52sinin ka TL olduunu tahmin edelim.
ZM
%52yi yaklak olarak %50 alalm. %50 =
50
1
=
olduundan 130un yars 65 TL olur. Buradan
100 2
130 TLnin %52si tahminen 65 TLdir.

Gerek deer ise 130
52
= 67, 6 TL bulunur.
100
6 . R NEK
%16s 40 olan saynn ka olduunu bulalm.
ZM
I. Yol
%16 =
II. Yol
16
100
100 de
16 ise
xde
40tr.
10
16 x 100 40
D.O.
=
16
4 16
1000
x=
4
x = 250 bulunur.
40:
16
100
10
= 40
100
16 4
=
10100 1000
=
4
4
= 250 bulunur.
137
7. R NEK
116 kmnin %150sini ve %0,03n tahmin ederek hesaplayalm.
ZM
Tahmini olarak, 116 km yaklak 120 km olarak alabiliriz.
150
120 kmnin %150si, 120
= 1201, 5 = 180 kmdir. 180, 120nin 1,5 katdr ve 120den byk100
tr.
150
= 1161, 5 = 174 km olur.
Gerek deer ise 116 kmnin %150si, 116
100
116 kmnin %150si olan 174 km, 116n 1,5 katdr ve 116dan byktr.
0, 03
3
3
= 120
= 120
120 kmnin %0,03, 120
100
100100
10 000

= 0,0360 kmdir ve 120 kmnin 0,0003 katdr ve 120den kktr.

0, 03
Gerek deer ise 116 kmnin %0,03, 116
= 1160, 0003 = 0,0348 km olur.
100
116 kmnin %0,03 olan 0,0348 km, 116nn 0,0003 katdr ve 116dan kktr.
Grld gibi gerek deer ile tahmini deeri birbirine yakn bulmu olduk.
8. R NEK
60 saysnn yzde ka 12dir?
ZM
Yzde oranmz
x
olsun.
100
x
= 12
100
60x = 1200
1200
x=
60
x = 20 olur.
60 saysnn %20si 12 bulunur.
60
9. R NEK
120nin % kann 36 olduunu bulalm.
ZM
Yzde oranmz
x
olsun.
100
x
= 36
100
120 x 3600
=
120
120
120
10
36 100
1 12 10 1
310
x=
11
x = 30
x=
120nin %30u 36 bulunur.
138
10. R NEK
%25i 18 olan sayy bulalm.
ZM
I. Yol
25
Saymz x olsun. %25 =
100
25
x
= 18
100
18 100
1 25
x = 184
II. Yol
18:
18 100
25
=
100
25 1
= 184
= 72 bulunur.
x=
x = 72 bulunur.
11. R NEK
%35i 42 olan saynn %60nn ka olduunu bulalm.
ZM
Saymz x olsun.
x
35
= 42 ise 35x = 4200
100
4200
x=
35
x = 120 olur.
120nin %60;
120
60
72 000
=
100
100
= 72 bulunur.
ALITIRM ALAR
1. 500n %25ini bulunuz.
4. %8i 24 olan sayy bulunuz.
5. %10u 15 olan sayy bulunuz.
6. 200n %110unu ve %0,2sini bulunuz.
7. Bir saynn %21i ile %18i arasndaki fark 36 olduuna gre bu saynn %4 katr?
A) 36
B) 48
C) 56
D) 72
8. 49 TLnin %20sinin ka TL olduunu nce tahmin edip, sonra sonucu hesaplaynz.
139
Bir okluu Dier Bir okluun Yzdesi Olarak Hesaplama

a saysn b saysnn yzdesi olarak yazmak iin a says b saysna blnr. Bulunan
sonu yzde olarak ifade edilir.
1. R NEK
140 saysnn 350nin % ka olduunu bulalm.
ZM
I. Yol
350de
140 ise
100de
xtir.
D.O. 350 x = 100 140

14 000
x=
350
x = 40 olur.
II. Yol
140 14 2 220
40
=
= =
=
= %40
350 35 5 520 100
140 says, 350nin %40dr.
140 says, 350nin %40dr.
2 . R NEK
90 saysnn 60n % ka olduunu bulalm.
ZM
90 9 3 350 150
= = =
=
= %150
60 6 2 250 100
90 says 60n %150sidir.
3 . R NEK
300 saysnn 500n % ka olduunu bulalm.
ZM
300 3 320
60
= =
=
= %60
500 5 520 100
300 says, 500n %60dr.
4. R NEK
125 saysnn 105in % ka olduunu bulalm.
ZM
125
. 1, 19
105
125 says 105in yaklak %119dur.
140
125
105 = 1,1904...
5 . R NEK
Bir baba, haftalk harlk olarak byk ocuuna 150 TL, kk ocuuna 120 TL vermitir. Bu
durumda kk ocuun ald para miktar, byk ocuun ald para miktarnn % kadr? Bulalm.
ZM
80
120 120: 30 4 420
=
= =
=
= 0, 80 olur.
150 150: 30 5 520 100
Kk ocuun ald para miktar, byk ocuun ald para miktarnn %80i olarak bulunur.
6 . R NEK
A saysnn %48i, B saysnn %60na eittir. Buna gre B saysnn, A saysnn yzde ka oldu-
unu bulalm.
ZM
Verilenlere ait denklemi kuralm.
48
60
A
= B
100
100
48
60
100 A
= B
100 (Eitliin her iki tarafn 100 ile arpalm.)
100
100
48A = 60B
4
48 A
60 B
=
60 5
60
4
B = A olur.
5
420
A (Paydann yz olmas iin eitliin sa tarafnn pay ve paydasn 20 ile arpalm.)
520
80
B=
A
100
B=
Buradan B says A saysnn %80i olarak bulunur.
ALITIRM ALAR
1. 40 says 160n yzde kadr?
2. 480 says 120nin yzde kadr?
3. 30 says 540n yzde kadr?
4. 12 says, 400n yzde kadr?
5. 110 says 330un yzde kadr?
6. Bir A saysnn %45i, B saysnn %27sine eittir. Bu durumda, Ann, B saysnn yzde ka
olduunu bulunuz.
7. Bir iyerinde ustaba 240 TL, rak 60 TL gnlk cret alyor. ran gnlk creti, ustabann
ald cretin yzde kadr?
141
Bir okluu Belirli Bir Yzde ile Artrma veya Azaltmaya Ynelik Hesaplamalar
1. R NEK
150 saysnn %20 fazlasn bulalm.
ZM
30
150 + 150
3000
20
= 150 +
= 150 + 30 = 180 dir.
100
100 1
150 saysnn %20 fazlas demek; 150 saysn 1,20 ile arpmak ve 150yi %20 artrmak demektir.
150 1,20 = 180 olur.
2 . R NEK
120 saysnn %35 eksiini bulalm.
ZM
120 - 120
35
= 120 100
42
4200
100 1
= 120 - 42 = 78 bulunur.
120 saysnn %35 eksii demek; 120 saysn 0,65 ile arpmak ve 120yi %35 azaltmak demektir.
120 0,65 = 78 olur.
3 . R NEK
200 saysnn %20 eksiinin %10 fazlasn bulalm.
ZM
nce, 200 saysnn %20 eksiini bulalm.
200 - 200
20
= 200 - 40 = 160
100
Sonra, 160 saysnn %10 fazlasn bulalm.

1
160 + 160
10
1601
= 160 +
= 176 bulunur.
10
100 10
4. R NEK
a. 150 saysnn %15 eksiini bulalm.
b. 150 saysnn %8 fazlasn bulalm.
ZM
a. Bir saynn %15 eksiini hesaplamak iin sayy,
bulabiliriz.
100
15
= 1 - 0, 15 = 0, 85 ile arparak da
100 100
(%100 %15 = %85 = 0,85)

150 0,85 = 127,5
Sonu olarak 150 saysnn %15 eksii 127,5 bulunur.
142
b. Bir saynn %8 fazlasn hesaplamak iin sayy, 1,08 ile arparak da bulabiliriz.
(%100 + %8 = %108 = 1,08)
150 1,08 = 162 olur.
Sonu olarak, 150 saysnn %8 fazlas, 162 bulunur.
5 . R NEK
200 saysnn %40 fazlasn bulalm.
ZM
2
200 + 200%40 = 200 + 200
40
100 1
240
1
= 200 + 80
= 280 olur.
= 200 +
Bunu u ekilde de ifade edebiliriz;

200 saysnn %40 fazlas, 200 saysn 1,40 ile arpmaktr.
200 1,40 = 280 bulunur.
6 . R NEK
500n %15 eksiini bulalm.
ZM
5
500 - 500%15 = 500 - 500
15
100 1
515
1
= 500 - 75
= 425 olur.
Bunu u ekilde de ifade edebiliriz;
= 500 -
500 saysnn %15 eksii, 500 saysn 0,85 ile arpmaktr.

500 0,85 = 425 bulunur.
ALITIRM ALAR
1. 250 saysnn %12 fazlasn bulunuz.
2. 4500 saysnn %80 eksiini bulunuz.
3. 240 000 saysnn %20 fazlas aadakilerden hangisine eittir?
A) 278 000
B) 275 000
4. %35 fazlas 270 000 olan say katr?

A) 180 000
B) 200 000
C) 280 000
D) 288 000
C) 220 000
D) 250 000
5. 500 saysnn %25 fazlasnn %20 eksiini bulunuz.

6. 5 saysnn %60 eksiinin %500 fazlasn bulunuz.
143
Yzde ile lgili Problemler
1. R NEK
Bir alveri merkezinde tm rnlerde etiket fiyat ze-
rinden %25 indirim yaplmaktadr. Bu alveri merkezinde,

etiket fiyat 24 TL olan bir tirt ile etiket fiyat 40 TL olan bir
etek satn alan bir kiinin bu iki rn iin ka TL deyeceini

bulalm.
ZM
24n %25i, 24
25
=6
100
40n %25i, 40
25
= 10 olduundan,
100
Tirt 24 6 = 18 TLye, etei 40 10 = 30 TLye satn almtr.

Bu iki rn iin 18 + 30 = 48 TL denecektir.
2 . R NEK
Bir pantolon %60 krla satlyor. Sezon sonunda maazada etiket fiyat zerinden %45 indirim yap-
lyor. Buna gre son durumda kr veya zarar durumunun yzdesini bulalm.
ZM
Pantolonun maliyet fiyat 100 TL olsun.
Etiket fiyat 160 TL olan pantolon %60 krla 100 1,60 = 160 TLye satlr.
160 TLye alnan pantolon %45 indirimle 160 0,55 = 88 TLye satlr.
Maliyet fiyat 100 TL olan pantolon en son 88 TLye satldndan, 100 88 = 12 TL zarar edilmitir.
Sonu olarak; maaza sezon sonunda pantolon satndan %12 zarar etmitir.
3 . R NEK
Bir gmlein fiyat, 50 TLdir. Gmlein KDV (Katma Deer Vergisi) oran %8 olduuna gre KDV
tutarnn ka TL olduunu bulalm.
ZM
Bir gmlein fiyat 50 TL ise, gmlein KDV tutarn bulalm.
KDV oran %8 ise,
1
50
50 8
8
=
100
100 2
18
=
2
= 4 olur.
Buna gre, gmlein KDV tutar, 4 TL olarak bulunur.
144
4. R NEK
Maliyet fiyat 200 TL olan bir ceketin etiket fiyat, %60 krla hesaplanmaktadr.
Bu ceket, etiket fiyat zerinden %8 KDV ile satlacana gre ceketin KDV dahil sat fiyat ka
TLdir?
ZM
Maliyet fiyat 200 TL olduundan
%60 krl sat fiyat, 200 + 200
206 100
60
= 200 +
100
100
= 200 + 120
= 320 TL olur.
%8 KDVli sat fiyat, 320 + 320
8
= 320 + 25, 6
100
= 345, 6 olur.
Buna gre ceketin %60 krl ve %8 KDVli sat fiyat 345,6 TL bulunur.
5 . R NEK
200 TLnin yllk %12den 2 ylda ka TL faiz getireceini bulalm.
ZM
2
200n %12si, 200
12
= 24 tr.
100 1
200 TL bir ylda 24 TL faiz getirir.

2 ylda 2 24 = 48 TL faiz getirir.
6 . R NEK
2000 TLyi aylk %1den bankaya yatran bir kiinin 2 yl sonunda, bankada ka TLsi olacan
bulalm.
ZM
2000 TL bir ayda 2000
1
= 20 TL faiz getirir.
100
2 yl = 2 12 = 24 ay olduundan 2 ylda
20 24 = 480 TL faiz getirir.
O hlde 2 yl sonra bu kiinin bankada 2000 + 480 = 2480 TLsi olur.
145
7. R NEK
2000 TL, gnlk %0,06 faiz oran zerinden bankaya yatrlyor. Bu parann 25 gn sonra ka TL
faiz getireceini bulalm.
ZM
Gnlk faiz oran %0,06 olduuna gre 25 gnlk faiz orann bulmak iin 0,06 ile 25i arpalm.
0,06 25 = 1,5 olur.
2000 TL parann 25 gnlk faizini bulmak iin 2000 saysnn %1,5ini bulalm.
2000 TLnin 25 gnlk faizi, 2000
1, 510 2
15
= 2000
10010
1000 1
= 215
= 30 TL bulunur.
8. R NEK
Mehmet 500 TL parasn, yllk %6 faizle bir yllna bankaya yatryor.
Mehmetin bankadan ka TL faiz geliri elde edeceini bulalm.
ZM
500 TLnin yllk %6 faizle bir yllk faizi,
5
500
6
6
= 5
1
100 1
= 56
= 30 olur.
Bu durumda, Mehmet, yl sonunda bankadan 30 TL faiz geliri elde eder.
9. R NEK
Bir banka ekilen nakit krediler iin aylk %2 faiz uygulamaktadr. Sevda, bu bankadan 500 TL nakit
kredi ekiyor.
Buna gre, Sevdann ay sonunda bankaya toplam ka TL deme yapacan bulalm.
ZM
ekilen nakit kredi 500 TL ve aylk faiz %2 olduuna gre ay sonundaki faiz tutar, 500 saysnn
%2si kadar olur. Buradan,

500%2 = 500
52 100
2
=
100
1 100
251
= 10 olur.
1
Bu durumda faiz tutar 10 TLdir.

Buna gre, Sevda ay sonunda bankaya toplam,
500 + 10 = 510 TL deme yapar.
146
10. R NEK
Bir bankaya 1000 TL olarak yatrlan para, 3 yl sonunda 1600 TL olarak ekiliyor.
Buna gre, bankann yllk faizinin yzde ka olduunu bulalm.
ZM
Ana para = 1000 TL
3 yl sonra bankadan ekilen para 1600 TL olduundan,
3 yllk faiz, 1600 1000 = 600 TL olur.
1 yllk faiz,
600
= 200 TL dir.
3
1000 TL bir ylda

200 TL faiz getirirse
100 TL bir ylda
x TL faiz getirir.
1
1000 x
100 200
=
D.O.
1000
1000 10
200
10
x = 20 olur.
x=
Banka, yllk %20 faiz oran uygulamtr.
11. R NEK
Aylk %0,8 faiz oran ile bankaya yatrlan bir miktar para, 5 ay sonra faizi ile birlikte 832 TL oluyor.
Buna gre bankaya yatrlan parann ka TL olduunu bulalm.
ZM
Bankaya yatrlan para x TL olsun.
1 aylk faiz oran %0,8 olduuna gre 5 aylk faiz oran, %0,8 5 = %4 olur. x TLnin 5 aylk faizini
bulmak iin x saysnn %4n bulalm.
x
4
4x
=
100 100
Bankaya yatrlan x TL, 5 ay sonra faizi ile birlikte 832 TL olduuna gre
x+
4x
= 832
100
104x
= 832
100
8
100 104 x
832 100
^Her iki taraf 100 ile arpp 104e blelim.h
=
104 100
104 1
x=
8100
= 8100 = 800
1
Bu durumda, bankaya yatrlan para 800 TLdir.
147
12 . R NEK
Nuray Hanm, 3000 TL parasn yllk %4 faiz oranyla 5 yllna bir bankaya yatryor. 5 yl sonra 4000 TL deerinde bir televizyon almak istediinde, bankadaki parasnn yetip yetmeyeceini
hesaplayalm.
ZM
3000 TL parann %4, 30000,04 = 120 TLdir.
5 yl sre geeceinden biriken faiz tutar 1205 = 600 TL olur.
Nuray Hanmn 5 ylda 600 TL faiz geliri olmutur.
Bu durumda, bankadaki para 3000 + 600 = 3600 TL olup televizyon alabilmesi iin
4000 3600 = 400 TL eksii kalmtr.
13 . R NEK
Bir turist kafilesinde bulunan 15 talyan turist, kafilenin %12sini oluturmaktadr. Turist kafilesinin
tamamnn ka kii olduunu bulalm.
ZM
Turist kafilesinde A kii olsun. Verilenlere gre Ann
%12si 15tir.
Buna gre,
12
A
= 15
100
12
A
100 = 15100
100
12 A 1500
(Her iki taraf 12ye blelim.)
=
12
12
A = 125 olur.
Bu durumda, turist kafilesinde 125 kii vardr.
14. R NEK
4000 TL aylk %1,25 faiz oran ile 4 yllna bankaya yatrlyor.
Buna gre 4 yln sonunda bu parann faizi ile birlikte ka TL olarak alnacan bulalm.
ZM
Aylk faiz oran %1,25 olduuna gre
1, 25
15
1 yllk faiz oran, 12%1, 25 = 12
=
= %15 olur.
100
100
4 yllk faiz oran, 4 %15 = %60 olur.
4000 TL parann 4 yllk faizi,
4000%60 = 4000
4006 100
60
=
100
100
= 2400 olur.
Buna gre 4000 TLnin 4 yllk faizi 2400 TLdir.

4 yl sonundaki para 4000 + 2400 = 6400 TL bulunur.
148
15 . R NEK
1000 TL, gnlk %0,04 faiz oran zerinden bankaya yatrlyor.
Bu parann 20 gn sonunda ka TL faiz getireceini bulalm.
ZM
Gnlk faiz oran %0,04 olduuna gre 20 gnlk faiz orann bulmak iin %0,04 ile 20yi arpalm.
20 gnlk faiz oran, 20 %0,04 = %0,8 olur.
1000 TLnin 20 gnlk faizini bulmak iin 1000 saysnn %0,8ini bulalm.
8
0, 8
8
10
1000%0, 8 = 1000
= 1000
= 1000
100
100
10100
8
= 1000
1000
= 8 olur.
Buna gre 1000 TLnin 20 gnlk faizi 8 TL bulunur.
16 . R NEK
140 TLye mal edilen bir takm elbise, %15 zararla satlyor. Bu elbisenin sat fiyatnn ka TL oldu-
unu bulalm.
ZM
Maliyeti 140 TL olan takm elbise %15 zararla satldnda, sat fiyat 140n %15 eksiine eit olur.
140n %15 eksiini bulalm.

140 - 140
15
14015
= 140 100
100
2100
= 140 100
= 140 - 21
= 119 TLdir.
Maliyeti 140 TL olan takm elbisenin %15 zararl sat fiyat 119 TL olur.
17. R NEK
%30 krla satlan bir cep telefonu 390 TLye satlyor. Buna gre bu telefonun al fiyatn bulalm.
ZM
Cep telefonunun al fiyat x TL olsun.
%30 kr yaplarak 390 TLye satldna gre xin %30 fazlas 390 TLye eit olmaldr. Buradan
x + x
30
= 390
100
130x
= 390
100
130x = 390100
130x 390100
=
130
130
x = 300
Cep telefonunun al fiyat, 300 TL bulunur.
149
ALITIRM ALAR
1. Bir tirtn al fiyat 20 TLdir. Bu tirtn %20 krl sat fiyat ka TL olur?
2. Stn hacminin %60 kadar yourt, yourdun hacminin %150si kadar ayran yaplmaktadr.
300 L stten ka L ayran yaplabilir?
3. Ya ceviz kuruduktan sonra arl %20 azalmaktadr. 175 kg kuru ceviz elde etmek iin ka kg
ya ceviz gereklidir?
4. Bir maazada sat fiyat 4200 TL olan LCD televizyonun fiyatnda %20 indirim yaplmtr. Bu
LCD televizyonun sat fiyat ka TL olur? Ka TL indirim uygulanmtr?

5.
500
1800
1900
200
%15
%25
%12
%8
Yukarda bir maazada satlan rnlerin sat fiyatlar ve indirim oranlar verilmitir. Her bir rnn
indirimli sat fiyatn bulunuz.
6. Yanda Serhan Beyin kredi kart hesap ekstresi veril-
mitir.
Toplam borcu 1200 TL olan Serhan Bey, bu borcun
300 TLsini nakit olarak ekmitir.
Buna gre 1 ay borcunu deyemeyen Serhan Bey top-
lam ka TL faiz demek zorunda kalr?
Hesap Bilgileriniz
Hesap kesim tarihi: 05.01.2015

Son deme tarihi: 17.01.2015
Dnem borcu: 1200 TL
denmesi gereken asgari tutar: %20
Kazanlan Puan: 140 puan
Aylk,
Nakit ekim Faiz Oran %2,12
Gecikme Faiz Oran %2,62
7. %25 krla 300 TLye satlan bir cep telefonunun al fiyat ka TLdir?
8. 2000 TLlik bir televizyona nce %20 zam yaplyor. Daha
sonra satlarn azalmas zerine zaml fiyat zerinden %30 indirim

yaplyor.
Buna gre televizyonun son fiyat ka TLdir?
150

1. Aadaki orantlarda bilinmeyenlerin deerlerini altta verilen doru cevaplar ile eletiriniz.
a.
4 8
= x
5
I. x = 5
b.
x
12
=

3 15
II. x = 10
c.
30
x
=
42 7
III. x = 4
18 27
. x =
6
IV. x =
12
5
2. (x + 2) ile (y 1) doru orantldr. x = 6 iken y = 3 ise x = 10 iken ynin deeri katr?

A) 3
B) 4
C) 5
D) 6
3. Bir aa dikildiinde boyu 40 cmdir. Bu aacn boyu her yl 6 cm uzamaktadr. Buna gre aacn
11 yl sonunda boyu ka cmdir?
A) 84
B) 98
C) 102
D) 106
4. Bir fabrikada 15 gnde ayn marka ayn model 4 araba retilebiliyorsa 60 araba retimi iin ka
gn gemesi gerekir?
A) 210
B) 225
C) 240
D) 255
5. Eit miktarda su aktan musluklardan 3 tanesi ayn anda aldnda bir kvet 21 dakikada dolmaktadr. Musluklardan biri ayn kveti tek bana ka dakikada doldurur?
A) 7
B) 21
C) 24
D) 63
6. A, B ve C maddelerinden oluan 1360 gramlk karmda maddelerin birbirlerine oranlar

2
A 3
B
=
=
ve
olarak veriliyor. Buna gre karmda A maddesi ka gramdr?
B 4
C 5
A) 360
B) 320
C) 240
D) 180
2
7. ki kardein yalar oran tir. Kardelerin yalar toplam 35 olduuna gre kk karde ka
5
yandadr?
A) 10
B) 12
C) 15
D) 20
8. Bir haly ayn gteki 8 ii 7 gnde dokuduuna gre ayn gteki 7 ii ayn haly ka gnde
dokur?
A) 7
B) 8
C) 9
9. 700 TLye alnan bir mal %25 zararla ka TLye satlr?

A) 625
B) 600
C) 525
D) 10
D) 425
10. %20 krla satlrken sat fiyat zerinden %20 indirim yaplan bir kitabn satndan yzde ka
zarar edilir?

A) 4
B) 8
C) 10
D) 12
151
11. Bir sayy 0,88 ile arpmak bu sayy yzde ka azaltmaktr?

A) 15
B) 12
C) 9
D) 7
12. Bir mal, %20 zararla satlrken sat fiyat 3200 TL arttrlnca %20 krla satlm oluyor. Buna
gre, maln al fiyat ka TLdir?

A) 6400
B) 7200
C) 8000
D) 9000
13. %30 krla 1300 TLye satlan dizst bilgisayarn maliyeti ka TLdir?

A) 700
B) 1000
C) 1170
D) 1690
14. Fiyat 90 TL olan gmlek 54 TLye satlrsa yaplan indirim yzde ka olur?

A) 40
B) 45
C) 48
D) 54
15. %20 zararla satlan bir tirtn sat fiyatna yzde ka zam yaplrsa ilk al fiyatndan %20 kr
edilir?

A) 20
B) 32
C) 40
D) 50
16. Maliyeti 22 TL olan bir pantolon, 33 TLye satlrsa, bu sattan % ka kr edilir?

A) 12
B) 22
C) 33
D) 50
17. Bir miktar para yllk %40 faiz oran zerinden 1 yllna bankaya yatrlmtr. Yl sonunda 240 TL
faiz alndna gre yatrlan para ka TLdir?

A) 360
B) 480
C) 600
D) 720
18. Bir miktar para yllk %20 faiz oran ile 2 yllna bankaya yatrlmtr. Yatrlan para bankadan
2 yl sonunda 2800 TL olarak ekildiine gre yatrlan para ka TLdir?

A) 1400
B) 1800
C) 2000
D) 2200
19. Bankaya yatrlan bir miktar para, 8 ay sonunda bete biri kadar faiz getiriyor. Buna gre bankann
uygulad yllk faiz oran yzde katr?

A) 30
B) 24
20. Gerekte 12 km olan bir uzunluk

152
A) 250
B) 300
C) 20
D) 18
1
orannda kltlerek izilen plan zerinde ka cmdir?
4000
C) 350
D) 400
DORULAR VE AILAR
Bir Aya E Bir A izme
Bir Ann Aortay
ki Paralel Doruyla Bir Kesenin Oluturduu Alar
EMBER VE DARE
emberde Merkez A
emberin ve ember Parasnn Uzunluu
Dairenin ve Daire Diliminin Alan
ARATIRMA SORULARI RETME, VER TOPLAMA,

DZENLEME, DEERLENDRME VE YORUMLAMA
Bir Veri Grubuna Ait Daire Grafii
Verilere likin izgi Grafii
Bir Veri Grubuna Ait Ortalama, Ortanca ve Tepe Deer
Verilerin Uygunluuna Gre Grafik eitleri
153
DORULAR VE AILAR
Bir Aya E Bir A izme
A h = m ^W
Bh ise W
A,W
B eklinde gsteA lleri eit olan alara; e alar denir. m ^W
rilir. Burada b elik semboldr ve A as B asna etir diye okunur.
1. R NEK
Yandaki T asna e bir a izelim.
T
ZM
Pergelin ucunu T noktasna yerletirelim ve T asnn kenarlarn
kesen bir yay izelim. Kesim noktalarn R ve K harfleriyle isimlendirelim.
R
T
K
Bir CD n izelim. Pergelin akl ayn kalacak ekilde ucunu C

noktasna koyarak CD nn kesen bir yay izelim. CD n ile yayn
kesim noktasn L harfi ile isimlendirelim.
Pergeli RK uzunluu kadar aalm. Akl koruyarak pergelin ucunu

L noktasna koyalm. CD nnda izdiimiz yay kesen yeni bir yay izelim ve bu iki yayn kesim noktasn M ile isimlendirelim.
CM nn izelim ve ay oluturalm.
D
T as ile C as e alardr.
2 . R NEK
Yanda verilen B asn aler yardmyla lelim ve bu aya e bir a
izelim.
B
154
ZM
Aleri ann kenarlarndan birinin zerine, alerin orta noktasn ann kesine gelecek biimde yerletirerek B asnn lsn
belirleyelim.
Buna gre m ^W
Bh = 30 dir.
Kalemimizle bir nokta belirleyelim. Bu noktay K ile isimlendirelim.

Balang noktas bu nokta olan bir n izelim. Alerin ortasndaki iaretli yere K noktasnn zerine yandaki gibi yerletirip ok ynnde 30 lik aya karlk gelen noktay iaretleyelim. aretlediimiz
noktay K noktas ile birletirip B asna e bir a oluturalm.
K as ile B asnn lleri birbirine eit olduundan, e alardr.
3 . R NEK
%
Yandaki kareli ktta verilen KLM na e bir a izelim.
ZM
%
KLM nn kesi olan L noktasnn 3 birim sann 2 birim yukarsnda K noktas, 3 birim sann
1 birim aasnda M noktas yer almaktadr.
Kareli ktta bir P noktas belirleyelim (1. ekil).
P noktasnn 3 birim aasnn 2
birim sanda bir S noktas, 3 birim
aasnn 1 birim solunda bir R noktas belirleyelim (2. ekil).
R
1. ekil
2. ekil
PS ve PR nlarn izdiimizde, oluan RPS asnn ls, KLM

%
%
asnn lsne eit olur. Bu durumda m ^KLMh = m ^RPSh olduun-
dan KLM as ile RSP as e alardr.

R
155
4. R NEK
Aadaki kareli kda izilen alardan e olanlar belirleyelim.
R
F
T
S
ZM
%
DEF nda F noktas, E noktasnn 1 birim sann 2 birim yukarsnda; D noktas, E noktasnn 1 birim
aasnn 3 birim solundadr.

%
ABC nda A noktas B noktasnn 1 birim solunun 2 birim yukarsnda; C noktas, B noktasnn
1 birim aasnn 3 birim sandadr.
%
%
O hlde DEF ve ABC nn lleri birbirine eittir. Yani bu alar etir.
%
NRS nda 6RN ve 6RS kareli kttaki karelerin kegenleri zerindedir.
%
TVY nda 6VT ve 6VY kareli kttaki karelerin kegenleri zerindedir.
%
%
O hlde NRS ve TVY nn lleri birbirine eittir. Yani bu alar etir.
5 . R NEK
K
Yanda verilen 40 lik KLM asna e bir

ay ayna kullanarak elde edelim.
K
L
ZM
Bir cismin aynadaki grnts kendisiyle ayn byklkte ve ters yndedir.
%
%
Buradan m ^KLMh = m ` KlLlMlj olup
KLM b KlLlMl
L
L
156
40
K
M
40
40
40
M
L
L
ALITIR M ALAR
1. Yandaki kareli kda AOB as izil-
mitir.
AOB asna e bir a iziniz.

2. a = 35 lik POR asna eit bir KOM asn,
a. Pergel yardmyla,
b. Aler yardmyla iziniz.
a = 35
3. a = 40 lik aya eit bir ay,

a. Pergel yardmyla,
b. Aler yardmyla iziniz.
Bir Ann Aortay
Bir ay iki e paraya ayran na bu ann, aortay
denir.
AOC asnn aortay [OBdr.
%
%
%
%
m ` AOB j = m ` BOC j ise, AOB , BOC olur.
B
O
1. R NEK
Yanda kareli ktta verilen ann aortayn izelim.
157
ZM
Kareli ktta grld gibi,
%
m ` AOB j = 90 dir.
O noktasndaki karelerin kegenlerini birletirdiimizde, [OC,
bu ann aortay olur.
70
a
b
a
b
45
O
45
D
A
E
B
2 . R NEK
Yandaki ekilde A, O, B dorusal noktalardr.
taylardr.
%
Buna gre m ` EOD j nn ka derece olduunu bulalm.
%
%
[OD ve [OE, srasyla AOF ile COB alarnn aorD
70
ZM
[OD ve [OE aortaylardr.
%
%
m ` AOD j = m ` DOF j = a ,
%
%
m ` BOE j = m ` EOC j = b olsun.
A, O, B dorusal olduundan,
a + a + 70 + b + b = 180 dir.
a
a
70
O
b
b
2a + 2b = 180 70
2a + 2b = 110
2a
2 b 110
+
=
2
2
2
a + b = 55 olur.
= a + b + 70
= 55 + 70
%
m ` EOD j = 125 bulunur.
158
%
m ` EOD j = a + 70 + b
D
70
3 . R NEK
%
Yandaki ekilde, [OC aortay ve m ` BOA j = 74 olduuna gre
%
m ` COA j ka derecedir? Bulalm.
ZM
%
[OC aortay ve m ` BOA j = 74 olduundan,
%
m ` BOA j
%
m ` COA j =
2
%
74
m ` COA j =
2
%j
`
m COA = 37 bulunur.
4. R NEK
Bilgisiyarda GeoGebra programn kullanarak bir ann aortayn izelim.
ZM
GeoGebra programn altrp yandaki
gibi ki noktadan geen doru paras

mensn seelim.
Kareli zeminde A ve B noktalarn iaret-
leyerek bir doru paras izelim.
Tekrar ki noktadan geen doru para-
s mensn seelim.
Kareli zeminde B noktas ortak olacak
ekilde B ve C noktalarn seerek bir doru

paras daha izelim.
Aadaki menden Aortay seeneini
seerek izilen alarn kollarn setiimizde

aadaki gibi ann aortay izilmi olur.
159
ALITIR M ALAR
1. 58 lik bir a izerek bu ann aortayn iziniz.
%
2. Yandaki ekilde m ÂDEh = 140 ,
%
m ^BFEh = 80 , [OC aortay olduuna gre
%
m ` DEC j = y ka derecedir?
140
C
80
%
%
m ` DOE j = m ` EOB j ,
%
m ` AOB j = 90 olduuna gre
3. [OA [OB,
%
%
m ` AOC j = m ` COD j ,
C
D
B
C
B
%
m ` COE j ka derecedir?
%
%
m ` EOF j = m ` EOD j ,
%
%
%
m ` AOB j = m ` BOC j ve m ` COD j = 90
%
ise m ` BOE j ka derecedir?
%
%
m ` EOF j = m ` FOA j ,
C
E
F
E
%
%
m ` BOC j = m ` COD j ,
160
5. Yandaki ekilde, [OC [OE,
%
%
m ` COF j = 120 ise m ` DOE j ka derecedir?
4. Yandaki ekilde, A, O, F dorusal noktalar,
D
C
ki Paralel Doruyla Bir Kesenin Oluturduu Alar

Ayn Dzlemde Doru
Gnmzde binalar deprem gerei gzetilerek ina
edilmektedir. Binalardaki dey ve yatay yk tayan kolonlar kaliteli malzeme ile belirtilen llere uygun yaplmaldr.
Resimdeki krmz izgi ile belirtilen dorularn birbirleri-
ne gre durumlarn inceleyiniz.
ETKNLK
Ara ve Gereler: geometri eritleri ve pimler.
} Geometri eritlerinden n alp masann zerine hi-
bir noktalar birbirini kesmeyecek ekilde koyunuz (1. ekil).
} Geometri eritlerinin oluturduu doru modellerinin bir-
birine gre durumunu aklaynz.
1. ekil
} Geometri eritlerinden ikisini birbirine paralel tutup
nc eridi bu iki eridin her birine birer pim yardmyla tutturunuz (2. ekil).
} Geometri eritlerinin oluturduu doru modellerinin bir-
birine gre durumunu aklaynz.
2. ekil
} geometri eridini, pimler yardmyla ikier ikier bir-
letiriniz (3. ekil).
} Oluan eklin adn aklaynz.
} geometri eridini bir noktada pim kullanarak birleti-
3. ekil
riniz (4. ekil).
} Elde ettiiniz 4 ekilden faydalanarak ayn dzlemde
dorunun hangi durumlarda bulunabileceini aklaynz.
4. ekil
161
1. R NEK
Ayn dzlemde bulunan iki dorunun birbirine gre durumlarn modelleyen rnekler verelim.
ZM
1. Dorular birbirlerini hi kesmeyebilir. Byle dorular, paralel do-
rulardr.
Aralarndaki mesafe eit olan elektrik kablolalar paralel doru mo-
delidir.
2. ki doru birbirine paralel olup nc doru bu iki doruyu
kesebilir.
Yandaki it grseli iki paralel ve bir kesen doru modelidir.
Paralel iki dorunun her birini farkl birer noktada kesen nc bir doruya; bu iki
dorunun keseni denir.
3. doru, birbirini ikier ikier kesebilir.
Yandaki trafik uyar iareti, ikier ikier kesien doru modelidir.
4. ki ve ikiden fazla doru, bir tek noktada kesiebilir.

Yandaki pervane grseli ayn noktada kesien doru modeli gr-
selidir.
Ayn noktadan geen dorulara noktada dorular denir.
162
2 . R NEK
Yandaki ekilde verilen dorularn birbirlerine
d1
d2
gre durumlarn belirtelim.
d4
ZM
1. d1, d2 ve d4 dorular noktada dorulardr.
2. d4, d5 ve d6 dorular paralel dorulardr.
d5
3. d1, d2 ve d5 dorular ikier ikier kesien

dorulardr.
4. d1 ve d6 kesien dorulardr.
d6
d1 // d2
d3
b
c
t
a
d2
d1
YNDE
AILAR
TERS
AILAR
AILAR
DI
AILAR
x ile a
x ile z
y ile b
y ile t
z ile c
a ile c
t ile d
b ile d
BTNLER
AILAR
x ile y
y ile z
z ile t
t ile x
TERS AILAR
DI TERS AILAR
a ile z
x ile c
b ile t
y ile d
a ile b
b ile c
c ile d
d ile a
Paralel iki doru nc bir doru ile kesildiinde meydana gelen alarda; ynde alarn
lleri, i ters alarn lleri, d ters alarn lleri, ters alarn lleri birbirine eittir.
Tabloya gre a + t = 180 ve b + z = 180 dir.
3 . R NEK
ekildeki tabelada dikdrtgenin kegeninin oluturduu i ters
alar inceleyelim.
ZM
1
4
1 ve 3 ile 2 ve 4 numaral alar i ters alardr. Dikdrtgende karlkl kenarlar birbirlerine paralel
olduundan kegenin oluturduu 1 ile 3, 2 ile 4 numaral alarn lleri eittir.
163
4. R NEK
%
Yandaki ekilde d1 // d2, m ÂBDh = 50 olduuna gre
%
m ^FDEh = x ka derecedir?
A
F
50
D
50
ZM
d1
d2
d
1
d2
d1 // d2 olduundan,
%
%
ABD ile FDE alarnn lleri eittir. (Ynde alar)
%
%
m ÂBDh = m ^FDEh = 50
x = 50 bulunur.
50
A
F
50
50
D
50
d1
d2
d
1
d2
5. R NEK
Yandaki grselde birbirine paralel iki cadde ve
bu iki caddeyi kesen stiklal Caddesi verilmitir.
1. cadde
es
ekildeki gibi stiklal Caddesi ile 2. cadde ara-
Ca
dd
sndaki dar ann ls 55 dir. Yandaki ekilde
st
ikl
al
dier alarn llerini bulalm.
55
2. cadde
ZM
Verilen caddeleri dorularla modelleyelim.
%
%
KLF ile FLM btnler alar olduundan,
D
B
55
F
164
55
%
m ^FLMh = 180 - 55 = 125 olur.
55
125
%
%
KLF ile DLM ters alar olduundan,
%
%
m ^KLFh = m ^DLM h = 55 olur.
%
%
KLF ile DBC d ters alar olduundan,
%
%
m ^KLFh = m ` DBC j = 55 bulunur.
d3
6 . R NEK
130
B
%
%
Yandaki ekilde m ` CBD j = 130, m ÊFBh = 50 olduu-
d3
na gre d1 ve d2 dorularnn paralel olup olmadn gste-
relim.
E
A
13050
ZM
%
m ÂBDh = 180 - 130 = 50
%
%
m ÂBDh = m ` FBC j = 50 (Ters alar)
50
E
%
%
m ` DBC j = m ÂBFh = 130 (Ters alar)
%
m ` GFB j = 180 - 50 = 130
%
%
m ÊFBh = m ` HFG j = 50 (Ters alar)
%
%
m ÊFHh = m ` GFB j = 130 (Ters alar)
%
%
m ` DBC j = m ` BFG j = 130
4 Yndefl alar
%
%
m ^DBAh = m ^BFEh = 50
E
A
50
130
d3
ekilde grld gibi,
%
%
m ÂBFh = m ` BFG j = 130
4 ters alar
%
%
m ` CBF j = m ^BFEh = 50
H
d3
50
130
130
B
50
G
C
130
50 F
130
B
50 G
50 130
H C
50
d2
d1
d2
d1
d2
d1
130
50 G
H
130kesenidir.
olduundan d1 ve d2 dorular birbirine paralel ve d3 dorusu da bu paralel dorularn
E
d1
d2
7. R NEK
%
Yandaki ekilde EC // AB, m ` ABC j = x + 35 ,
%
m ` ECD j = 125 olduuna gre xin ka derece olduunu
bulalm.
D
125
C
x + 35
A
ZM
%
%
EC // AB ve BD kesen olduundan, ECD ve ABC ynde adr ve ynde alarn lleri eittir.
%
%
m ` ABC j = m ` ECD j
x + 35 = 125
x = 125 35
x = 90 bulunur.
165
d1
70
8. R NEK
%
%
Yandaki ekilde d1 // d2, m ` ACD j = 40 ve m ` BAC j = 70
%
olduuna gre m ` CDE j = x in ka derece olduunu bulalm.
EB
D
70
dd
21
x
40
d2
C
40
C
ZM
d1 ve d2 dorularn uzatalm ve iki paralel doru
ile bunlar kesen bir doru elde edelim. d2 dorusunu
d1
70
uzattmzda, [AC]n kestii nokta K olsun.
%
%
m ` BAC j = m ` DKC j = 70 dir. (Ynde alar)
KDC geninde i alarn lleri toplam 180 dir.
K70 70
70
%
%
%
m ` DKC j + m ` KCD j + m ` KDC j = 180
%
70 + 40 + m ` KDC j = 180
40
%
m ` KDC j = 180 - 110
70
dd
21
70
%
m ` KDC j = 70
EB
d2
40
%
%
KDC ile EDC btnler alar olduundan,
%
%
m ` KDC j + m ` EDC j = 180
70 + x = 180
x = 180 70
x = 110 bulunur.
9. R NEK
%
Yandaki ekilde d1 // d2, m ^KLMh = 35 ve
%
%
m ^MNPh = 25 olduuna gre m ^LMNh = x in ka derece
166
35
x
olduunu bulalm.
d1
25
P
d2
ZM
M noktasndan geen d1 ve d2 dorularna paralel bir d3
dorusu izelim. d1 dorusunu uzatalm.

%
%
%
%
RMN ile PNM ve KLM ile RML i ters alardr.
%
%
%
%
m ^RMNh = m ^PNMh = 25 ve m ^KLMh = m ^RMLh = 35
olduundan,
%
%
%
m ^LMNh = x = m ^RMLh + m ^RMNh
35
35
25
d1
S
d3
25
d2
x = 35 + 25
x = 60 bulunur.
10. R NEK
%
Yandaki ekilde DC // AB, m ` ACD j = 55 ve
%
m ` BAC j = 2x + 5 olduuna gre xin ka derece olduu-
nu bulalm.
55
ZM
DC // AB ve AC kesen olmak zere,
DCA ve CAB alar i ters alardr ve i ters alarn
lleri eit olduundan,

%
%
m ` CAB j = m ` DCA j
2x + 5
B
2x + 5 = 55
2x = 55 5
2x = 50
x = 25 bulunur.
11. R NEK
%
Yandaki ekilde DC // AB, m ` ECD j = 3x + 20
%
ve m ÂBFh = x + 40 olduuna gre xin ka derece
E
C
olduunu bulalm.
3x + 20
D
ZM
CD // AB ve EF kesen olmak zere,
%
%
ECD ile ABF d ters alardr ve d ters alarn
lleri eit olduundan,

%
%
m ` ECD j = m ÂBFh
A
x + 40
3x + 20 = x + 40
3x x = 40 20
2x = 20
x = 10 bulunur.
167
5x
12 . R NEK
%
Yandaki ekilde DE // AB, m ` DCB j = 5x ve
%
m ` ABC j = 13x ise xin ka derece olduunu bulalm.
13x
B
5x
13x
ZM
I. Yol
DE // AB ve [BC] kesen olmak zere
%
%
m ` DCB j = 5x ise m ` BCE j = 180 - 5x olur.
C
5x
%
%
ABC ile BCE i ters alar olduundan lleri eittir.
%
%
m ` ABC j = m ` BCE j
13x = 180 5x
13x + 5x = 180
180 5x
C
13x
B
5x
E
180 5x
13x
18x = 180
x = 10 olur.
II. Yol
%
%
DCB ile ABC kar durumlu alar olduundan, alarn lleri toplam 180 dir.
%
%
m ` DCB j + m ` ABC j = 180
5x + 13x = 180
18x = 180
x = 10 olur.
13 . R NEK
Yandaki ekilde [AB // [EF // CD, [AE] aortay,
%
%
m ` CDA j = 100 olduuna gre m ÂEFh ka dere-
cedir? Bulalm.
A
100
CDA ile DAB alar i ters alardr.

%
%
m ^DABh = m ` CDA j = 100 dir.
ZM
[AB // CD olduundan
[AB // [EF olduundan AEF ile EAB kar durumlu
168
F
B
100
[AE] aortay olduundan,

%
%
100
m ^DAEh = m ÊABh =
= 50 dir.
2
alardr.
%
%
m ÊABh + m ÂEFh = 180
%
50 + m ÂEFh = 180
%
m ÂEFh = 180 - 50
%
m ÂEFh = 130 bulunur.
A
100
C
D
100
50
B
130
E
50
130
E
F
B
F
B
110
14. R NEK
Yandaki ekilde [BA // [DE,
110
%
%
m ` ABC j = 110 ve m ` BCD j = 30 ise
30
%
m ` CDE j = x in ka derece olduunu bulalm.
C
30
D
x
ZM
C noktasndan geen [BA ve [DEna paralel olan
GH dorusunu izelim.
%
%
m ` ABC j + m ` GCB j = 180 (Kar durumlu alar)
%
m ` GCB j = 180 - 110 = 70
B
110
A
110
%
%
%
m ` GCB j + m ` BCD j + m ` DCH j = 180
30
70
%
70 + 30 + m ` DCH j = 180
%
m ` DCH j = 180 - 100 = 80 bulunur.
70
%
%
G
m ` CDE j + m ` DCH j = 180 dir. (Kar durumlu alar)
30
x
80
D
80
x + 80 = 180
x = 180 80
x = 100 bulunur.
ALITIR M ALAR
1. Aada kareli ktta verilen dorularn birbirlerine gre durumlarn inceleyiniz.
A
K
C
E
F
N
Y
169
2. Yandaki ekilde d1 // d2,

%
%
m ÊFDh = 35, m ` DBC j = 150 olduuna gre

35
%
m ^FDBh = x ka derecedir?
d1
150
B
3. Yandaki ekilde AB // EF,

%
%
[AC] [CD], m ` BAC j = x, m ` EDC j = 65 ve
%
m ^DEFh = y olduuna gre

AA
d2
d1
65
D
C
E
D
y
d3
%
%
m ` EDG j = 135, m ^FABh = 120
d4
%
olduuna gre m ` AGB j = x ka derecedir?
4. Yandaki ekilde d1 // d2 ve d3 ve d4 kesendir.
x y ka derecedir?
AK
d1
135
d1
d2
G
x
d2
120
F
5. Yandaki ekilde d1 // d2 ve

a b
c
= = dir.
7 5 8
d2
30
B) 110
C) 112
D) 114
d1
70
A
c
B
35
[BC // [ED],
%
%
m ` ABC j = 35 ise m ^DEFh = a ka derecedir?
a
d1
170
6. Yandaki ekilde [BA // [EF,

120B
%
Buna gre, m ` CDF j = a ka derecedir?
A) 108
d2
D
a
30
d2
70
120
EMBER VE DARE
Korling (Curling) Sporu: lk olarak
16. yy.da skoyada ortaya kan korling

sporu, gnmzde olimpik bir spor olarak
k olimpiyatlarnn en nemli dallarndan
biri hline gelmitir. Avrupa ampiyona-
larnda elliye yakn takmn katld bu

spor dal, lkemizde pek yaygnlamam
olsa da resm msabakalarda takmmzn
yer almas ve lke geneline yaygnlatrlmas amacyla 2003 ylnda Korling
Federasyonu kurulmutur. Korling 42
metre boyu, 4,3 metre eni olan buzdan
bir pist zerinde oynanr. Buz zerine disk
eklinde i ie izilmi halka, hedef evi oluturur. Pistin ucunda 3,66 metre apnda ev bulunmak-
tadr.
Oyunu evin merkezine en yakn ta atan kazanr.

emberde Merkez A
Kesi emberin merkezinde olan aya; merkez a,
merkez ann i blgesinde kalan ember parasna; merkez ann grd yay denir.
%
%
Yandaki ekilde DOE merkez a, DE merkez ann
a
a
grd yaydr.
Merkez ann ls grd yayn lsne eittir.

%
%
m ^ DEh = a ise m ` EOD j = a dr.
1. R NEK
72 lik merkez ann grd yayn lsn bulalm.
ZM
Merkez ann ls, grd yayn lsne eit olduundan,
%
%
m ` POR j = m ^ PRh = 72 olur.
72
171
2 . R NEK
Bir emberde 80 lik yayn grd merkez ann lsn bulalm.
ZM
%
%
%
AOB merkez a olduundan m _ AOB i = m _ AB i = 80 olur.
A
80
B
D
3 . R NEK
%
Merkez asnn ls 70 olan yandaki emberde m _ DGE i n bulalm.
D
70
70
EF
E
ZM
Yandaki ekilde DOE merkez asnn ls 70 dir. Bu merkez

(
ann grd yay olan DFE dr ve ls merkez ann lsne
(
%
eittir. m ^ DFEh = m ` DOE j = 70 olur.
emberin evresi 360 lik bir yay oluturur.
)
(
m ^ DGEh = 360 - m ^ DFEh = 360 - 70
)
m ^ DEGh = 290 olur.
290
290
70
70
EF
70
E
G
B
4. R NEK
Yandaki ekilde verilen O merkezli emberde, [AD] ap ve
)
%
%
m ` AOB j = m ` DOC j = 35 dir. Buna gre m ^ BECh n bulalm.
D
70
C
O
C
D
ZM
&
%
%
%
m ` AOB j = m ` DOC j = 35 ise m ^ ABh = m ^ DCh = 35 dir.
)
[AD] ap olduundan m ^ AEDh = 180 dir.
)
&
%
m ^ ABh + m ^ BECh + m ^ CDh = 180
)
35 + m ^ BECh + 35 = 180
= 180 - 70
)
m ^ BECh = 110 bulunur.
172
B
A
B
35
35
110
E110
110
E
C
35
110
O
C
35 D
O
D
5 . R NEK
%
%
Yandaki O merkezli emberde, m ^ BAh = 115 olduuna gre m^COAh
ka derecedir? Bulalm.
ZM
dir.
)
%
ekilde [BC] ap olduundan BAC yarm ember yaydr. m ^ BAh = 115
A
O
O
65
C
6 . R NEK
%
Yandaki O merkezli emberde, m ` AOB j = 126 olduuna gre
%
m ` ABO j nn ka derece olduunu bulalm.
115
B
A
65
65
C
O65
ZM
BOA geninin i alarnn lleri toplam 180 dir.

%
%
%
m ` OBA j + m ` BOA j + m ` OAB j = 180
a + 126 + a = 180
2a = 180 - 126
2a = 54
a = 27 bulunur.
ZM
[BC] ap olduundan,
&
%
m ^ CDh + m ^ BDh = 180
&
m ^ CDh + 110 = 180
&
m ^ CDh = 180 - 110
&
m ^ CDh = 70
%
COD merkez a olduundan,
&
%
m ` COD j = m ^ CDh = 70
%
m ` COD j = 70 olur.
2277
A
B
7. R NEK
%
Yandaki O merkezli emberde, m ^ DBh = 110 olduuna gre
%
m ` COD j nn ka derece olduunu bulalm.
115
6
12
[OA] ve [OB] emberin yarap olduu iin birbirine eittir. OBA ikizke%
%
nar gen olur. m ` OBA j = m ` OAB j = a olsun.
115
%
%
m ^ BAh + m ^ ACh = 180
%
115 + m ^ ACh = 180
%
m ^ ACh = 180 - 115 = 65
%
%
m ^ ACh = m^COAh = 65 bulunur.
115
110
110
77
66 22
1122
B
O
110B
70
O
110
D
70
70
70
173
ALITIR M ALAR
1. Aadaki O merkezli emberlerde verilenlere gre a deerlerini bulunuz.
a.

A A
A
K K
K
b.
c.
a a
a
O O
O
L L
L
7070 a a O
aO O
70
B B
B
D D
D a
a a
O O
O
E E
E
220
220
220
2. Aadaki O merkezli emberlerde verilenlere gre b deerlerini bulunuz.

a.

A B A B
F
F
60 F60
O OO
a a
O
a
b.
100
100
b
G G
G
I I
D
D
C130130
C130
130
130
60 C
O
100 O
H H O
H
c.
D
130
E
20
E
E
F20 F
F
20
M M
O
O
M
O
O b
b
a aA
b
O
O
a
40
O O
N N
4040
N
P P
P
b
b
O OO
25
a a
a
OA
%
3. Yandaki ekilde O merkezli emberde, m ` OAB j = 25 olduuna gre
%
60
60
?
?
O ? O ? O
?
50 50 50
m ^ ABh ka derecedir?
30 30
?
30
a a
a
O O
S
O
C) 140
R R
R
?T T ?
T
?B) 130
D) 150
S S
X X
X
Y Y
Y
9595
95
T T
O O
T
O
a a
% a
a a
aA O 60
B B
B
B
60
A
C
B
OD
O
%
%
5. Yandaki O merkezli emberde, m ` AOB j = 2x + 10 ve m ` ACB j = 5x
%
olduuna gre m ` AOB j nn ka derece olduunu bulunuz.
Y OY
U U
Y
U
50
B
5050
60
A
B
B
O O
O
A A
A
4. Yandaki ekilde O merkezli emberde, m ^ ABh = 60 olduuna gre

Z Z
Z
%j
`
m AOC nn ka derece olduunu bulunuz.
60
25 25
A) 110
2x + 10
B
A
O
5x
A
2x + 10
O 2x + 10
174
5x
5x
C
C
B
B
emberin ve ember Parasnn Uzunluu

Olimpiyat halkalar, 5 ktay temsilen ilk kez 1920
Olimpiyatlarnda kullanlmtr.
Mavi halka Avrupay, sar halka Asyay, siyah halka Afrikay,
krmz halka Amerikay, yeil halka da Avustralyay temsil eder.

Grld gibi ember eklindeki halkalar birbirlerine etir.
emberin Uzunluu
r yarapl emberin uzunluu, evre = 2r formul ile hesap22

lanr. Burada sabit bir saydr ( r =
veya c 3,14 olarak
7
alnabilir.).
1 . R NEK
Yarap uzunluu 8 cm olan emberin, evre uzunluunu bulalm ( = 3 alalm.).
ZM
r = 8 cm
evre = 2r
= 238
evre = 48 cm bulunur.
2 . R NEK
evre uzunluu 150 cm olan emberin, yarap uzunluunu bulalm ( = 3 alalm.).
ZM
evre = 2r
150 = 2 3 r
1
6 r
150
=
6
61
r = 25 cm bulunur.
3 . R NEK
Yarap 4 cm olan ember eklinde bileziin evre uzunluunu hesaplayalm ( = 3 alalm.).
ZM
Bilezik ember eklinde olduundan, bileziin evre uzunluu emberin uzun-
luuna eittir.
Bileziin evre uzunluu = 2r

= 2 3 4 = 24 cm bulunur.
175
4. R NEK
Yanda evresi 80 cm olan ABCD karesinin ierisine kenarlarna deecek
ekilde izilen O merkezli emberin evre uzunluunu bulalm ( = 3 alalm.).
O
A
ABCD karesinin evre uzunluu 80 cm olduuna gre bir kenarnn uzun-
Yandaki ekilde ABCD karesinin bir kenarnn uzunluu, ierisine izilen
ZM
luu 80 : 4 = 20 cmdir.
O merkezli emberin ap uzunluuna eittir.
ap 20 cm olan emberin yarap, 20 : 2 = 10 cm olur. Yarap uzunlu-
u 10 cm olan emberin evre uzunluu;

evre = 2r
= 2 3 10
10 cm
C
10 cm
O
10 cm
10 cm
A
B
1444442444443
20 cm
A
B
1444442444443
20 cm
= 60 cm bulunur.
5 . R NEK
Yandaki ekilde, |AB| = 2 cm, |BO| = 4 cm olduuna gre O mer-
kezli emberler arasnda kalan boyal blgenin evre uzunluunu bulalm ( = 3 alalm.).
ZM
A 2 B
A 2 B
O
O
ekilde grld gibi,

|OA| = r1 = 6 cm ve |OB| = r2 = 4 cm yarapl iki yarm emberi
vardr.
Byk yarm emberin uzunluu, 1 =

Kk yarm emberin uzunluu, 2 =
2 rr 1
2
2 rr 2
2
= 36 = 18 cm ,
= 34 = 12 cm dir.
Boyal blgenin evre uzunluu, evre = 1 + 2 + |AB| + |CD|

176
= 18 + 12 + 2 + 2
A 2 B
4
4
C 2 D
O
1444442444443 1444442444443
A 2 Br = 64
4
O
r2 = 4C 2 D
1
1444442444443
1444442444443
r1 = 6
r2 = 4
ember Parasnn (Yaynn) Uzunluu
6 . R NEK
A
Yandaki O merkezli emberde,

%
m ` AOB j = 72 ve |OB| = 10 cm olduuna gre AB yaynn uzunluunu
bulalm ( = 3 alalm.).
72
O
ZM
|OB| = r = 10 cm
emberin evresi, evre = 2r

evre = 2 3 10
evre = 60 cmdir.
emberin ls 360 dir. Buradan bir orant yazalm.

360 lik a,
60 cmlik ember yayn grrse
72 lik a,
x cmlik ember yayn grr.
D.O.
360x = 7260
1
72 60
=x
360 5
60
x=
5
%
AB = x = 12 bulunur.
7. R NEK
34,92
6,00
7,00
2,50
Disk atma, atletizm spor dallarndan biridir. Disk atma sporunun yapld alann bir modeli yukarda
verilmitir.
Disk, ap 2,5 m olan bir dairenin ierisinden atlmaktadr. Gvenli olmas amacyla at dairesini
U eklinde bir kafes evrelemektedir. Kafesin az genilii 6 mdir.
Bu alanda at yapan atlet embere ya da dna deerse ve disk 34,92 lik daire diliminin dna
derse at geersiz saylr.
Atn geerli sayld alandaki ember yaynn uzunluu ka cmdir? Bulalm.
177
ZM
2, 5
ncelikle diskin atld emberin evresini bulalm. emberin ap, 2,5 m ise yarap,
mdir.
2
2, 5
= 7,85 m = 785 cm olur.
evre = 2r = 23,14
2
emberin 34,92 lik aya karlk gelen uzunluunu orant ile hesaplayalm.
ember yaynn uzunluu Yay gren ann ls
=
360
evre
ember yaynn uzunluu 34, 92
=
785
360
ember yaynn uzunluu = 785
34, 92
360
= 76,145 cm bulunur.
r yarapl bir emberin AOB merkez asnn grd em-
ber yaynn (ember parasnn) uzunluu,

%
%
m ` AOB j
AB
orantsyla bulunur.
=
2rr
360
A
B
r
O
Bu orantdan yararlanarak,
%
a
AB = 2rr
forml elde edilir.
360
8. R NEK
Yandaki O merkezli emberde,
|OB| = 3 cm olduuna gre 60 lik merkez ann grd AB yaynn
uzunluunu bulalm ( = 3 alalm.).
ZM
60
Burada |OB| = r = 3 cm ve a = 60 dir.

%
23360
a
AB = 2rr
=
360
360
%
AB = 3 cm bulunur.
9. R NEK
Yandaki O merkezli emberde, |OA| = 8 cm ve AB yaynn uzun%
luu 10 cm olduuna gre m ` AOB j = a nn ka derece olduunu
ZM
%
AB = 2rr
a
360
10 = 238
3600
a
ise 36010 = 48a ise a =
360
48
%
m ` AOB j = a = 75 bulunur.
178
8
a
A
10
B
10. R NEK
Yandaki ekilde, bir kenar 6 cm olan ABCD karesi ile yaraplar,
2 cm olan emberlerin bir ksm izilmitir. Buna gre boyal blgenin

evresini bulalm ( = 3 alalm.).
ZM
ABCD kare olduundan, i alarnn lleri 90 dir.
Bir tane eyrek emberin uzunluu,
232
2rr
1 =
=
= 3 cmdir. emberler e olduundan,
4
4
4 tane eyrek emberin uzunluu,
41 = 4 3 = 12 cm olur.
2
C
2
D
A
2
B
2
2
C
2
D
2
2
2
2
evre = 41 + 2 + 2 + 2 + 2
2
2
2
2
A
2
B
2
B
A
Boyal blgenin evre uzunluu,

= 12 + 8
11. R NEK
Yandaki O merkezli eyrek emberde, |OB| = 20 cm olduuna
gre, |AB| eyrek ember yaynn uzunluunu bulalm ( = 3 alalm.).
ZM
20
I. Yol
eyrek ember uzunluu sorulduundan, emberin evre
uzunluu bulunup 4e blnrse eyrek ember yaynn uzunluu

bulunmu olur.
evre = 2r = 2 3 20
20
= 120 cm olur.
% 120
AB yaynn uzunluu evre uzunluu AB =
= 30 cm bulunur.
4
II. Yol
a = 90 olmak zere,
%
a
AB = 2rr
360
1
%
90
AB = 2320
360 4
%
1
AB = 120
4
%
AB = 30 cm bulunur.
179
ALITIR M ALAR
1. Yarap 4 cm olan emberin uzunluunu bulunuz ( = 3 alnz.).
2. evre uzunluu 60 cm olan emberin yarap uzunluunu bulunuz ( = 3 alnz.).
3. evre uzunluu 32 olan emberin yarap uzunluunu bulunuz.
4. Yandaki ekilde O merkezli ember ABCD karesinin kenarlarna
deecek ekilde izilmitir. ABCD karesinin evre uzunluu 32 cm oldu-
una gre emberin evre uzunluunu bulunuz ( = 3 alnz.).
5. Yandaki ekilde verilen O merkezli emberde, |OB| = 5 cm oldu-
una gre boyal blgenin evre uzunluunu bulunuz ( = 3 alnz.).
O
5
5
B
6. ekildeki dairesel ampuln evresi 90 cmdir. Buna gre bu
ampuln ap ka cmdir ( = 3 alnz.)?
%
7. Yandaki O merkezli emberde |OA| = |OB|=10 cm ve m ` AOB j = 45
olduuna gre AB yaynn uzunluunu bulunuz ( = 3 alnz.).
10
45
180
cm
72
%
8. Yandaki O merkezli emberde, |OA| = 18 cm ve AB = 9 cm
%
olduuna gre m ` AOB j = a ka derecedir?

A) 30
B) 60
C) 70
D) 90
A
18
O
9. Yandaki ABCD dikdrtgeninde, |DE| = 4 cm,
|AF| = 5 cmdir. D ve B merkezli eyrek emberler izilmitir.

Buna gre boyal blgenin evre uzunluunu bulunuz
( = 3 alnz.).
Dairenin ve Daire Diliminin Alan
ETKNLK
Ara ve Gereler: A4 kd, makas, boya kalemleri, pergel.
} Kdnzn zerine yarap 10 cm olan bir ember iziniz ve oluan
daireyi kesiniz.
} Daireyi merkezden geen doru paralaryla 8 e paraya ayrnz ve
ekildeki gibi 2 farkl renge boyaynz.
} Oluan daire dilimlerini kesip karnz.

} Kestiiniz daire dilimlerini yandaki gibi birletirerek para-
lelkenarsal blgeyi oluturunuz.
} Bu eklin ykseklii ile emberin yarap arasnda nasl
bir iliki vardr?
} Oluan blgenin boyu ile emberin evresi arasndaki ilikiyi aklaynz.

} Oluan blgenin yaklak alann hesaplaynz.
} Bulduunuz alan ile dairenin alan arasnda nasl bir iliki vardr? Aklaynz.
Yarap uzunluu r olan dairenin alan, A = r2 forml ile
hesaplanr.
181
1. R NEK
Yarap uzunluu 16 cm olan dairenin alann bulalm ( = 3 alalm.).
ZM
A = r2 = 3 162 = 3 256
A = 768 cm2 bulunur.
2 . R NEK
Duvarda asl daire eklindeki duvar saatinin yarap 20 cm olduuna
gre saat dairesinin alann bulalm ( = 3 alalm.).
ZM
Daire eklindeki duvar saatinin yarap r = 20 cm ise,
A = r2 = 3 202
= 3 400
Saat dairesinin alan
20
A = 1200 cm2 bulunur.
3 . R NEK
Alan 300 cm2 olan dairenin yarap uzunluunu bulalm ( = 3 alalm.).
ZM
A = r2 ise
3 r 2
300
ise r2 = 100 ise r r = 10 10 ise r = 10 cm bulunur.
=
3
3
4. R NEK
[AB] ve [AC] apl dairelerin arasnda kalan blgenin alan, 80 cm2
dir. |AO| = |OB| = |BC| olduuna gre |AC|nun ka cm olduunu bulalm.
A
A
C
C
ZM
|AO| = |OB| = |BC| = r alalm.
[AB] apl kk emberin merkezi O ve yarap r cmdir.
|AC| = 3r olduundan, byk emberin yarap
3r
cm olur.
2
Boyal blgenin alann bulmak iin byk dairenin alanndan kk
dairenin alann karmalyz.
182
A
A
r
r
O
O
r
r
B
B
r
r
C
C
Byk dairenin alan, A 1 = r c
3r 2 9 rr 2
m =
4
2
Kk dairenin alan, A2 = r2
Boyal blgenin alan,
A = A1 - A2
80r =
9rr 2 rr 2
1
4
80r =
9rr 2 - 4rr 2
4
80r =
5rr 2
4
^4h
480r = 5rr 2
16
80 r
5r r 2
(Eflitliin her iki tarafn 5r ile blelim.)
=
5r
15r
r 2 = 416
r 2 = 64 ise r = 8 cm bulunur.
Buradan, |AC| = 3r
|AC| = 3 8
|AC| = 24 cm bulunur.
Daire Diliminin Alan
5 . R NEK
Yarap 6 cm olan yandaki O merkezli emberde 60 lik merkez ann
grd boyal ksmn alann bulalm ( = 3 alalm.).
ZM
r = 6 cm olan dairenin alan A = r2

=
3 62
=
3 36
= 108 cm2 olur.
360 lik merkez a
108 cm2 ise
60 lik merkez a
x cm2 dir.
D.O.
6
O
60
A
x 360 = 60 108
x=
60 108
360 6
x = 18 cm2 dir.
Boyal ksmn alan 18 cm2 bulunur.
183
Daire dilimi, bir dairede merkez ann i blgesindeki
yayla snrl alandr. r yarapl bir dairede AOB merkez as-
nn grd daire diliminin alan,
%
m ` AOB j
Daire diliminin alan
orantsyla bulunur.
=
360
rr 2
a
B
Bu orantdan yararlanarak,
Daire diliminin alan, AD = r2
a
elde edilir.
360
6 . R NEK
Yandaki O merkezli emberde, |OA| = 5 cm olduuna gre 120 lik mer-
kez ann grd daire diliminin alann bulalm ( = 3 alalm.).
ZM
a
360
35 2 120
3 360
= 3 25
O
B
B
6
120
Daire diliminin alan, AD = rr 2
240
O
120
1
3
AD = 25 cm2 bulunur.
7. R NEK
Yarap 12 cm olan daire diliminin alan 36 cm2 dir. Bu daire diliminin merkez asnn lsn
bulalm.
ZM
A D = rr 2
a
360
36r = r12 2
a
360
36r360 = r144a
1
36 r 360
1 144 r
90
r 144 a
(Eflitliin her iki tarafn 144r ile blelim.)
144 r
a = 90 bulunur.
184
8. R NEK
Yandaki ekilde |OA| = 8 cm ise 270 lik merkez ann oluturduu
boyal blgenin alann bulalm ( = 3 alalm.).
ZM
A
Daire diliminin alan
%
m ` AOB j
A D = rr 2
360
A D = 38 2
270
B
8
270
360 4
16
AD =
3 64 3
41
270
3163
1
A
A D = 144 cm 2 bulunur.
30
O
9. R NEK
%
Yandaki ekilde O merkezli emberde, m ` BOA j = 30 ve
%
m ` DOC j = 90 dir. |AD| = 60 cm ise boyal blgelerin toplam alann
C
B
30
D
ZM
ap 60 cm ise yarap r = 30 cm olur. Boyal blgelerin alanlar sra-
syla
30 lik daire diliminin alan A1 ise,

A 1 = rr 2
30
360
90 lik daire diliminin alan A2 ise,

A 2 = rr 2
90
360
1
= 330 2
30
360 12
= 330 2
90
360 4
= 3900
1
12
= 3900
1
4
2700
12
2700
4
= 675 cm 2 olur.
= 225 cm 2 olur.
Toplam boyal alan, AD = A1 + A2
= 225 + 675

AD = 900 cm2 bulunur.
185
10. R NEK
12 e dilime ayrlabilen 12 cm yarapl ya pastann her bir dilir
minin alann bulalm ( = 3 alalm.).
ZM
12 dilimlik dairenin merkez as 360
360
1 dilimlik dairenin merkez as
= 30 dir.
12
1
30
a
1
= 312 2
= 3 144
Bir dilimin alan = rr 2
360
360 12
12 4
144
2

=
= 36 cm dir.
4
11. R NEK
%
Yandaki ekilde O merkezli dairede, m ` AOC j = 120 ve ABC yaynn
uzunluu 4 cm olduuna gre boyal alan bulalm.
ZM
)
a
ABC = 2rr
360
120 1
4r = 2rr
3 360
12r = 2rr
12r 6
= 6 cm olur.
r=
1 2r
Boyal alan, A D = rr 2
A
O
120
B
B
C
a
360
1
120
3 360
1
= r36
3
= r6 2
A D = 12r cm 2 bulunur
.
A
ALITIRM ALAR
240
O
120
1. evresinin uzunluu 10 cm olan dairenin alann bulunuz.

2. Yandaki ekilde ABCD karesinin iine A merkezli r = 8 cm yar-
apl eyrek bir daire izilmitir. |AB| = 8 cm olduuna gre boyal alan
bulunuz ( = 3 alnz.).
186
C 1
3. Yandaki verilen koyunun boynuna, 2 m uzunlu-
unda bir ip balanarak otlamas iin yerde sabit bir
noktaya balanyor. Buna gre kuzu en fazla ka m2 lik

bir alanda otlayabilir? ( = 3 alnz.)
8
4. Yandaki daire eklindeki pizzann yarap 12 cmdir. Pizzann
60 lik ksm kesildiinde, kalan parasnn alann bulunuz

( = 3 alnz).
60
C 1
5. Yandaki ekil, bir kenar 3 cm olan ABCD karesi ile yaraplar 1 cm
olan e eyrek 4 emberden olumutur. Buna gre boyal alan ka cm
dir ( = 3 alnz.)?
A) 4
B) 5
C) 6
D) 7
A 1
6. Yandaki E ve B merkezli dairelerden knn yar-
ap r, bynn yarap 2rdir. DEF ve ABC ile gsteri%

len boyal blgelerin alanlar birbirine eittir. m ` ABC j = 30
%
olduuna gre m ^DEFh = a ka derecedir?
A) 60
C) 120
D
F
a
FA
r
2r
30
B
C
A
2r
30
B) 90
D) 150
7. Yandaki O merkezli emberde, [AC] ve [BD] ap,

%
%
m ` AOB j = m ` COD j = 60 ,
D
D
|OB| = r = 3 cm olduuna gre
60
60
boyal blgelerin alanlar toplam ka cm dir? ( = 3 alnz.)
60
O
60
A
3
B
3
B
187
09
20
z
mu
09
20
l
yl
09
09
20
Te
s
sto
m
Ki
09
20
Ka
sm
20
k
ral
09
20
k
ca
10
20
t
ba
10
20
rt
Ma
10
20
n
isa
10
20
s
ay
10
20
n
ira
10
20
Ha
ARATIRMA SORULARI RETME, VER TOPLAMA, DZENLEME,

DEERLENDRME VE YORUMLAMA
Grafik: Trkiyenin Temmuz 2009-Haziran 2010 Aras Turizm Gelir ve Giderleri
Turizm Geliri
Turizm Gideri
Turizm Hacmi
(Milyon $)
4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
O
09
09
0
z2
mu
m
Te
to
us
0
s2
0
0
0
0
9
10
10
09
09
09
01
01
01
01
00
20
20
20 k 20
20
t2
t2
s
k2
n
n2
r
a
m
m
l
a
i
a
a
a
y
b
a
s
s
M
zir
Oc
EK
Ar
Ni
Ma
u
Ka
Ha
Ey
2
ll
Aylar
Yabanclarn veya yurt dnda yaayan vatandalarmzn lkemizde tatil iin yaptklar harcamalara; turizm geliri denir.
Yurt iinde ikamet edip baka lkeleri ziyaret eden vatandalarmzn harcamalarna ise turizm gideri
denir.
Trkiye statistik Kurumundan alnan yukardaki verilere gre turizm gelirlerimiz ile turizm giderlerimiz arasndaki ilikiyi fark ettiniz mi?
Bu durumu nasl yorumlarsnz?
Gelir ve giderleri karlatrmak istediimizde, gelir ve gider tablolarn ayr grafiklerde mi, ayn grafikte mi gstermek daha avantajldr? Aklaynz.
Bu blmde veri gruplarn zetlemede kullanlabilecek uygun grafik trlerinden daire ve izgi grafiklerine yer verilecek ve grafikler yardmyla veriler hakknda yorumlar yaplacaktr. Verileri grafiklerle
gstermek, veriler arasnda karlatrma ve yorumlamada en etkili yollardan biridir.
statistik almalar sonucunda elde edilen bilgilerin ekil, resim ve izgilerle gsteril-
mesine; grafik denir. Grafikler kullanlarak sonularn daha rahat grlmesi salanr.
Bir Veri Grubuna Ait Daire Grafii
Bir verinin btn veri grubu ierisindeki orann gstermek iin daire grafii kullanlr.
Daire dilimleri belirlenirken dairenin merkez a lleri dikkate alnr. Daire grafii, verilerin
bir btn ierisindeki oranlar, yzdeleri veya merkez a lleri gsterilerek oluturulur.
Parann btn ierisindeki orann grmek istiyorsak daire grafii daha uygundur.
188
Tablo: Bir Ailenin Aylk Giderleri
1. R NEK
Giderler
Bir ailenin aylk harcamalar yandaki tabloda verilmitir.
TL
Harcamalara ait daire grafiini oluturalm.
Kira
540
ZM
Gda
720
Giyim
360
Eitim
180
Dier
270
Toplam
2070
Toplam gider = 540 + 720 + 360 + 180 + 270 = 2070 TLdir.
Dairenin merkez alarnn top-
lam ls 360 dir.
Tablo: Bir Ailenin Aylk Giderleri
Giderler
TL
Gider/toplam gider
Her bir verinin merkez as
Kira
540
540
x
=
ise x . 94
2070 360
Kira giderinin merkez asnn
Gda
720
y
720
=
ise x . 125
2070 360
Giyim
360
360
z
=
ise z . 63
2070 360
Eitim
180
180
t
=
ise t . 31
2070 360
Dier
270
270
m
=
ise m . 47
2070 360
Toplam
2070
doru orant kurularak bulunur.
bulunuunu rnekle gsterelim.

Toplam gider 2070 TL ise
Kira iin;
2070 TL
360 ise
540 TL
xtir.
2070x = 360540
x=
360540
. 94
2070
Tabloda grld gibi ailenin giderlerinin toplam gidere oran kullanlarak her bir gidere karlk
gelen daire diliminin merkez alarnn lleri bulunmutur. Tablodaki deerler kullanlarak aadaki
daire grafii oluturulur.
Grafik: Bir Ailenin Aylk Giderleri
31
47
94
63
125
Kira
Gda
Giyim
Eitim
Dier
Grafikte grld gibi ailenin gda gideri, toplam giderde en fazla yer alrken eitim gideri en azdr.
189
ETKNLK
Ara ve Gere: hesap makinesi.
} Bir gn boyunca yaptnz etkinlikleri ve bunlara ayrdnz sreleri aadaki tabloya yaz-
nz.
} Her etkinlik iin bir gnnzn (24 saatin) yzde kan kullandnz hesaplaynz.
} Tablodaki verileri bir daire zerinde daire dilimleri ile gsterecek olsanz her bir etkinliin 360 lik
tam dairede ka derecelik bir merkez a ile izilebileceini bulunuz.

} Bulduunuz deerleri, tablodaki uygun yerlere yaznz.
Tablo: Bir Kiinin Gn Boyunca Yapt Etkinlikler
Etkinlik
Sreler
A
24 saatte
Uyku
8 saat
360 de

Yemek
Kiisel temizlik
Ulam
Okul
Ders alma
Serbest etkinlik
} Tablodaki verilere ait daire grafiini oluturunuz.
190
8 saat ise
x derecedir.
24x = 360 8
x = 120
Orman Yangnlar
Orman yangnlar ile mcadele politikasnn baars halkn bilinlendirilmesi ve aktif katlmnn salanmas ile dorudan ilikilidir. Yangn kmasna engel olmak en nemli unsurdur. lkemiz ormanlarnn
hassas yangn alanlar en fazla nfusun yaad yerlerdir. Bu nedenle hassas yangn dnemi olan yaz
aylarnda yerli ve yabanc turizm hareketlerinin en youn yaand alanlar kontrol edilmelidir.
Orman yangnlarnn k nedenleri incelendiinde; yzde 91i insan (ihmal, dikkatsizlik, kaza,
kast), %9u ise doal (yldrm) kaynakldr.
lkemizde kan orman yangnlarnn yzde 91i insan kaynakldr. Bu nedenle btn nleme
almalarnn temeli insanmzn, yani hedef kitlenin eitimden geirilmesidir. Bunun iin ilgili btn
kurum ve kurulular, sivil toplum rgtleri, niversiteler, yazl ve grsel basn, insanmz bilinlendirme
almalarn aralksz srdrmelidir. Ksacas orman yangnlarnn nlenmesi iin toplumsal katlm
salanmaldr.
Halk eitmek iin niversiteler, liseler, ilkretim okullar tarafndan; kylleri, ehir halkn, asker
birlikleri, turizmcileri, kamp sakinlerini ve yazlk tatil sitelerinde yaayanlar bilinlendirmek gerekir.
2 . R NEK
Son 10 yln orman yangn k nedenleri yandaki tabloda verilmitir.
Verilerden yararlanarak daire grafii oluturalm.
Tablo: Trkiyedeki Son 10

Yln Orman Yangnlarnn
k Nedenleri ve Yzdelik
Oranlar
Orman
Yangn k
Nedenleri
Yzde
hmal ve
Dikkatsizlik
59
Yldrm
12
Kast
Nedeni
Bilinmeyen
ZM
hmal ve dikkatsizlik
Kast
100
100
59
360
x

36059
D.O. x =
= 212,4
100
360
x
36020
D.O. x =
= 72
100
360
x

36012
D.O. x =
= 43,2
100
Nedeni Bilinmeyen
100
360
x
3609
D.O. x =
= 32,4
100
Bulduumuz sonulara gre daire grafii yandaki gibi olur.
Kast
12
Grafik: Trkiyedeki Son 10

Yln Orman Yangnlarnn k
Nedenleri ve Yzdelik Oranlar
32,
100
20
20
Nedeni
bilinmeyen
Yldrm
72
43,2
Yldrm
hmal ve
Dikkatsizlik
212,4
Kaynak: web.ogm.gov.tr
(09.01.2015)
191
3 . R NEK
Bor, nemli bir endstriyel ham maddedir. Trkiye bor ihraca-
t, deiik rnler baznda olup madencilik sektrnde ana gelir
kaynaklarmzdan biridir. Bu potansiyelin deerlendirilmesi, hem

lke hem de dnya teknolojisi ve ekonomisi asndan nemlidir.
karlan bor minerallerinin %10a yakn bir blm dorudan
mineral olarak kullanlrken geriye kalan %90 oranndaki ksm

ise bor cevherlerinden retilen borat rnlerini elde etmek iin
harcanmaktadr.
Kolemanit minerali
Kestel-Bursa
Tablo: Dnya Bor Rezervlerinin lkelere Gre ve Dnya Tketimini Tek Bana Karlama
Kapasitelerine Gre mrleri
LKE
Trkiye
A.B.D.
Rusya
in Halk Cumhuriyeti
Gney Amerika
(ili-Bolivya-Peru-Arjantin)
Srbistan
TOPLAM
Rezerv (Bin Ton)

644 000
Rezerv mr (Yl)
240
3000
1 019 000
2
313
105 000
140 000
36 000
91 000
33
16
17
5
Kaynak: http://80.251.40.59/eng.ankara.edu.tr/kavusan/borpage/dunrez.html (15.01.2015)
Dnya bor rezervinin daire grafiini oluturalm.
ZM
lkelerin bor miktarna karlk gelen merkez alarn llerini bulalm.
1 019 000
360
644 000
x
x = 227,52
Benzer biimde dierlerini de hesapladmzda,
A.B.D.
: 37,10
Rusya
: 49,46
in
: 12,72
G. Amerika lkeleri : 32,15

Srbistan
Gney
Amerika Srbistan
1,06
in 32,15
12,72
Rusya
49,46
: 1,06 bulunur.
Bulduumuz sonulara gre daire grafii yandaki

gibi olur.
192
Grafik: Dnya Bor Rezervi Dalm
A.B.D.
37,10
Trkiye
227,52
4. R NEK
Bir turistik otelde, turistlerin 12 tanesi Kanadal, 18 tanesi sveli ve 15 tanesi Rustur. Bu turistik
oteldeki turistlerin dalmn daire grafii ile gsterdiimizde, Rus turistlere ait daire diliminin merkez
asnn lsn bulalm.
ZM
Otelde toplam 12 + 18 + 15 = 45 turist vardr.
Dairenin tamam 360 olduundan,
1 turist 360 : 45 = 8 lik merkez a ile gsterilir.
Oteldeki turistlerden;
Kanadal turistler 12 8 = 96,
sveli turistler 18 8 = 144,
Rus turistler 15 8 = 120 ile gsterilir.
Bu verilere gre daire grafii aadaki gibi olur.
Grafik: Bir Turistik Oteldeki
Turistlerin Saylarnn lkelere
Dalm
Kanada
Rus
96
120
Yandaki daire grafiinden Rus turistlere ait daire diliminin merkez
asnn ls 120 dir.
144
sve
5 . R NEK
16 kz rencinin bir snfa ait daire grafii yanda verilmitir. Buna gre
bu snfta ka renci olduunu bulalm.
Grafik: Bir Snftaki Kz ve

Erkek renci Dalm
ZM
Kz
renciler
Snftaki renci says x olsun.
160
16 kz renciye karlk gelen merkez ann ls 160 dir.

16 renci
160 ise,
x renci
360
D.O. 160x = 16360

x=
200
Erkek
renciler
16360
160
x = 36 olur.
Buradan, snftaki renci says 36 bulunur.
193
6 . R NEK
Yandaki tabloda, ayda 3500 TL kazanan bir kiinin aylk giderleri
verilmitir. Bu verilere ait daire grafiini bilgisayarda izelim.
Tablo: Bir Kiiye Ait Aylk Giderler
Giderler
denen para
(TL)
Kira
550
Eitim
450
Kredi borcu
1125
Mutfak gideri
750
Giysi
375
Dier
250
Toplam
3500
ZM
Excel programn altrarak verilerin adlarn ve deerlerini A ve B hcrelerine yazalm. Verileri
seelim.
Pasta - 3-B Pasta mensn seerek tabloya ait daire grafii elde edilir.
194
ALITIRM ALAR
1. Yandaki tablo, bir rencinin yllk okul giderlerini gstermek-
tedir. Buna gre,
a. rencinin giderlerini gsteren daire grafiini oluturunuz.

b. Deftere harcad parann, tm giderlerin yzde ka oldu-
unu bulunuz.
Tablo: Bir rencinin Yllk Okul

Giderleri
denen para
Malzemeler
(TL)
Kalem
60
Defter
237
Kitap
340
Elbise
557
1194
Toplam
2. Bir renci, girdii bir snavda 50 soruyu cevaplayabilmitir.
Yandaki daire grafiinde. rencinin snavda cevaplad sorularn

derslere gre dalm verilmitir. Buna gre bu rencinin ka tane
matematik sorusunu cevapladn bulunuz.
Grafik: Derslere Gre

Cevaplanan Soru Yzdeleri
%30
%30
Fen Bilgisi Matematik
%40
Trke
3. 12 erkek rencinin bulunduu bir snfa ait daire grafii yanda
verilmitir. Buna gre bu snfta ka renci olduunu bulunuz.

%30
%30
Fen Bilgisi Matematik
%40
Grafik: Snftaki Erkek ve Kz

renci Says Dalm
Kz
Erkek
240
Trke
4. Aadaki tabloda bir okuldaki rencilerin sevdikleri spor dallarna gre saylar verilmitir.
Tabloda bo braklan yerleri doldurunuz. Tablodaki verilere ait daire grafiini oluturunuz..
Tablo: rencilerin Sevdikleri Spor Dallar
Spor dallar
renci says
Futbol
300
150
Basketbol
180
Voleybol
120
Yzme
90
Tenis
30
Toplam
720
360
195
5. Yanda bir sigorta irketinin bir ylda yapt sigorta eidi dalm
verilmitir. Ylda 2400 sigorta yapan bu irket, ka tane trafik sigortas
Grafik: Bir Sigorta irketinin

Yllk Sigorta eidi Dalm
yapmtr?
Dier
Trafik
sigortas
Hrszlk
sigortas
60
45
Deprem
sigortas
80
135
Hayat
sigortas
6. Bir otelde 40 Fransz, 120 ngiliz, 20 talyan turist kalmaktadr. Bu turistlerin dalm daire grafii
ile gsterilirse ngiliz turistlere ait daire diliminin merkez as ka derece olur?
7. Yandaki grafikte, Ali Babann iftliinde yetitirdii kmes hay-
vanlarnn saysn gsteren daire grafii verilmitir.
Grafik: Ali Babann iftliindeki Kmes Hayvanlar
Horoz
Bu kmeste 300 adet tavuk olduuna gre hindi says katr?

A) 175
Hindi
B) 200
B) 250
D) 280
100
70
Kaz
40
150
Tavuk
Verilere likin izgi Grafii
Verilerin yatay ve dikey eksenlerdeki karlklarn veren noktalarn birletirilmesi ile
elde edilen grafiklere izgi grafii denir.

y
6
5
4
3
2
1
0
x
A
Deerler arasndaki deiimi grmek istediimizde, izgi grafiini kullanmamz daha
uygun olur.
rnein, bir lkenin bir yllk ihracat ve ithalat deerleri, borsada bir aylk altn ve para-
nn deerleri ve illerin haftalk tahmin hava scaklk deerleri gibi veri grubunun belli bir
zaman aralndaki deiimini gstermede izgi grafii kullanlabilir.
196
1. R NEK
Aadaki tabloda A iline ait haftalk en dk ve en yksek scaklk deerleri verilmitir.
Tablo: A line Ait Haftalk En Dk ve En Yksek Scaklk Deerleri
Gnler
En Dk Scaklk (C)
En Yksek Scaklk (C)
Pazartesi
12
16
Sal
10
15
aramba
13
Perembe
10
14
Cuma
11
15
Cumartesi
12
16
Pazar
13
17
A ilinin haftalk hava scaklndaki deiimini, izgi grafii zerinde inceleyelim.
ZM
Grafii oluturabilmek iin yatay eksene gnler, dikey eksene ise tablodaki her gne ait scaklk
deerleri yazlr. Tablodaki her gne ait scaklk deerleri iaretlenir ve deerler bir izgi ile birletirilir.
Grafik: A linin Haftalk Hava Scakl
Scaklk (C)
20
17
16
15
14
13
12
11
10
9
En yksek scaklk (C)

En dk scaklk (C)
Pazar
Cumartesi
Cuma
Perembe
aramba
Sal
Pazartesi
Gnler
Grafikte bir nceki gne gre hava scaklndaki deiim izlenebilir. Grafie gre pazartesi gnn-
den itibaren en dk ve en yksek scaklk derecelerinin de getii, en yksek scaklk ile en
dk scaklk derecelerinin her ikisinin de haftann en dk deerine ulat gn, aramba gndr.
aramba gnnden sonraki gnlerde scakln tekrar artaca grlmektedir.
197
2 . R NEK
Tablo: 2013-2014 Yllarnn lk 6 Ayna Gre Trafie Kayd Yaplan Ara Says
Aylar
2013 Yl Ara Says
2014 Yl Ara Says
Ocak
90 000
160 000
ubat
40 000
65 000
Mart
50 000
100 000
Nisan
70 000
105 000
Mays
65 000
100 000
Haziran
80 000
120 000
2013-2014 yllarnn ilk 6 ayna gre trafie kaytl ara saylar verilen tabloya ait izgi grafiini
oluturarak en ok hangi ayda ara saysnda fark olduunu ve 2014 ylnda en az kaydn hangi ayda
yapldn bulalm.
ZM
Grafik: 2013- 2014 Yllarnn lk 6 Ayna Gre Trafie Kayd Yaplan Ara Says
Trafie kayd yaplan ara says
160 000
140 000
2014
2013
120 000
105 000
100 000
90 000
80 000
Haziran
Mays
Nisan
Mart
ubat
Ocak
70 000
65 000
60 000
50 000
40 000
Aylar
Grafie gre 2013 ve 2014 yllar arasnda trafie kayd yaplan ara saysndan fark en fazla ocak
aynda olmutur.
2014 ylnda en az kayt ubat aynda yaplmtr.
3 . R NEK
Yanda verilen tablo, haftann baz gnlerinde Mervenin aile-
sinden ald harlk miktarlarn gstermektedir. Bu tabloya ait

izgi grafiini oluturalm ve yorumlayalm.
198
Tablo: Mervenin Haftann Baz Gnlerinde Ailesinden Ald Harlk Miktarlar
Gnler
Pazartesi
Harlk (TL)
10
Sal
aramba
Perembe
ZM
Grafik: Mervenin Haftann Baz Gnlerinde

Ailesinden Ald Harlk Miktarlar
Yatay eksene gnler, dikey eksene harlk miktarlar-
n yerletirelim.
Harlk miktar (TL)
stenen izgi grafii yandaki gibidir.
10
Yandaki grafik incelendiinde, Mervenin en fazla
harl pazartesi, en az harl da sal gn ald
grlr.
Perembe
aramba
Sal
Pazartesi
Gnler
4. R NEK
Aada verilen tablo bir rencinin hafta ii gnlerinde zd soru saylarn gstermektedir.
Tablo: Bir rencinin Hafta i Gnlerinde zd Soru Saylar
Gnler
zlen soru
says
Pazartesi
14
Sal aramba Perembe Cuma

16
12
18
22
Bu tabloya ait izgi grafiini oluturarak grafii yorumlayalm.
ZM
Grafii oluturabilmek iin gnler yatay ekse-
ne, zlen soru saylar dikey eksene yerletirilir.
Sonra, yatay eksenden ve dikey eksenden deerler eletirilerek noktalar oluturulur. Bu noktalarn
birbiri ile birletirilmesi sonucu izgi grafii oluturulmu olur. Oluan izgi grafii yandaki gibidir.
Yandaki grafik incelendiinde renci en az
aramba gn, en ok cuma gn soru zm-
Grafik: Bir rencinin Hafta i Gnlerinde zd

Soru Saylar
zlen soru says
22
18
16
14
12
Cuma
Perembe
aramba
Sal
Pazartesi
tr.
Gnler
199
5 . R NEK
Tablo: Bir rencinin Haftann 5 Gnnde

Okuduu Kitap Sayfa Saylar
Yanda verilen tablo, bir rencinin kitaptan okuduu
gnlk sayfa saysn gstermektedir. Bu tabloya gre izgi
Gnler
grafiini oluturalm. rencinin en fazla okuduu gndeki

sayfa says ile en az okuduu gndeki sayfa saysnn farkn bulalm.
ZM
Grafii oluturabilmek iin, gnleri yatay eksene, oku-
nan sayfa saysn dikey eksene yerletirelim. Verilere ait
Pazartesi
20
Sal
80
aramba
60
Perembe
40
Cuma
100
Grafik: Bir rencinin Haftann 5 Gnnde

Okuduu Kitap Sayfa Saylar
Okunan sayfa saylar
izgi grafii yandaki gibidir.
Grafii incelediimizde rencinin,
Okunan Sayfa Saylar
100
Pazartesi 20,
80
Sal 80,
60
aramba 60,
Perembe 40 ve
40
Cuma 100 sayfa okuduu grlmektedir.
20
Bu durumda, rencinin en fazla sayfa okuduu cuma
Cuma
Perembe
aramba
Pazartesi
fark 100 20 = 80 sayfa bulunur.
Sal
Gnler
gn ile en az sayfa okuduu pazartesi gn arasndaki
ALITIR M ALAR
1. Aadaki rneklerde noktal yerleri uygun szcklerle (izgi-stun-daire) doldurunuz.
Bir ilin aylar baznda yllk scaklk ortalamasn incelemek isteyen biri ............... grafii kullanr.
Trkiyede yllara gre marina ve plajlardaki mavi bayrak saysn grafikle gstermek isteyen bir
aratrmac ........................................... grafii kullanr.
Trkiyede termik, hidroelektrik, rzgr ve doal gaz santrallerinde retilen yllk elektrik miktarn
karlatrmak isteyen bir kii ........................................... grafii kullanr.
2. Dorusal bir yolda geri dnmeden ilerleyen bir bisikletlinin harekete baladktan sonraki her saatte
ald yol aadaki tabloda verilmitir.
Tablo: Bisikletlinin Saat Bana Ald Yol
Zaman (sa.)

200
Saat bana alnan yol (km)
1. saat
2. saat
3. saat
4. saat
11
Tablodaki verilere ait izgi grafii yanda veril-
Grafik: Bisikletlinin 4 Saat Boyunca Ald Yol
4 saat sonunda bisikletlinin ka km yol alaca-
14
mitir.
n bulunuz.
Saat ba
alnan yol (km)
12
11
10
9
8
7
6
4
2
0
Zaman (sa.)
3. Aadaki grafikte 2013-2014 ylnn ilk 6 aynda A ve B irketlerinin kr miktarlar verilmitir. Buna
gre
2013- 2014n ilk alt ayndaki
kr miktar oran hangi ay en fazladr?
A) Haziran
B) Nisan
C) Ocak
D) ubat
Grafik: 2013-2014 Ylnn lk 6 Aynda A ve B irketlerinin Kr Miktar

180 000
Kr (TL)
160 000
A irketi
140 000
B irketi
120 000
100 000
80 000
60 000
40 000
20 000
Aylar
Ocak ubat
4. Yandaki tabloda bir ktphaneye hafta boyunca gelen

renci saylar grlmektedir. Bu tabloya ait izgi grafiini
oluturunuz. Ktphaneye hafta boyunca hangi gn en az
renci geldiini bulunuz.
Mart Nisan Mays Haziran

Tablo: Bir Ktphaneye Hafta Boyunca
Gelen renci Says
Gnler
renci Says
Pazartesi
35
Sal
10
aramba
25
Perembe
20
Cuma
35
Cumartesi
10
Pazar
45
201
Bir Veri Grubuna Ait Ortalama, Ortanca ve Tepe Deer

Veri Analizi
Bir rnn 11 gnlk sat adetleri yandaki tabloda verilmitir. Bu tabloyu
inceleyen A yneticisi, rnden gnlk 50 tane alnmasnn, talebi karlayacan sylemitir. B yneticisi itiraz ederek, bu saynn gnlk 65, C yneticisi
ise gnlk 70 olmas gerektiini sylemitir. yneticinin de aklamalarn

yapmadan nce nasl bir yntemle hesap yaptklarn dnnz.
Hangi yneticinin nerisi sizce daha uygundur? Aklaynz.
Tablo: Bir rnn 11

Gnlk Sat Adetleri
30
45
50
50
50
65
70
80
90
110
130
Ortalama
Bir veri grubunun ortalamas; veriyi oluturan saylarn toplamnn veri saysna blm
ile hesaplanr.
Ortalama =
Verilerin toplam
Veri says
1. R NEK
10, 15, 20, 35 saylarnn ortalamasn bulalm.
ZM
Ortalama =
Veriler toplam
Veri says
10 + 15 + 20 + 35 80
=
4
4
= 20 bulunur.
=
2 . R NEK
Boylar 160, 162, 169, 166 ve 168 cm olan bir gruba ait boy ortalamasn bulalm.
ZM
Ortalama =
160 + 162 + 169 + 166 + 168 825

=
5
5
= 165 cm bulunur.
3 . R NEK
Arlklar 60, 65, 70, 63, 72 ve 90 kg olan 6 kiilik bir arkada grubunun arlklarnn ortalamasn
bulalm.
ZM
60 + 65 + 70 + 63 + 72 + 90 420
=
6
6
= 70 kg bulunur.
Ortalama =
202
ETKNLK
} Yandaki tabloda, alma saatleri ierisinde bir
markete gelen mteri says verilmitir.
} Markete gelen mterilerin bir alma saatine
den ortalamasn bulunuz.
} Verileri kkten bye sralaynz ve en ok
tekrar eden sayy bulunuz.
} Verileri kkten bye sraladnzda ortadaki
sayy bulunuz.
} Bu tabloya baklarak bir sonraki gn hangi saat-
lerde mterinin daha fazla olaca ve daha fazla kasann almas gerekecei ngrlebilir mi? Aklaynz.
} Marketin daha uzun sre ak kalmas, sonucu
nasl etkiler? Aklaynz.
} Marketin 08.00de deil de 09.00da almas,
bulduunuz deerleri nasl deitirir? Aklaynz.
Tablo: Markete Gelen Mteri Says
Zaman aral Gelen mteri says

08.00-09.00
15
09.01-10.00
45
10.01-11.00
98
11.01-12.00
142
12.01-13.00
174
13.01-14.00
182
14.01-15.00
121
15.01-16.00
98
16.01-17.00
48
17.01-18.00
61
18.01-19.00
98
19.01-20.00
142
20.01-21.00
168
Tepe Deeri (Mod)

Bir veri grubunda en ok tekrar eden say tepe deer (mod) olarak adlandrlr.
Bir veri grubunda tepe deeri olmayabilecei gibi birden fazla en ok tekrar eden say
bulunabilir. Bu durumda veri grubunun birden fazla tepe deeri vardr.
4. R NEK
1, 2, 2, 3, 3, 3, 5, 5, 5, 6, 6, 6, 6, 7, 7, 7 veri grubunun tepe deerini bulalm.
ZM
Bu veri grubunda en ok tekrar eden say 6 olduundan, tepe deeri 6 olur.
5 . R NEK
6, 8, 9, 8, 7, 8, 4, 2, 5, 7, 9, 10, 10, 3, 1, 5 veri grubunun tepe deerini bulalm.
ZM
Bu veri grubunda en ok tekrar eden say 8 olduundan, tepe deeri 8 olur.
203
Ortanca Deeri (Medyan)

Bir veri grubu kkten bye veya bykten ke doru sralandnda ortada
bulunan say; ortanca deer (medyan) olarak adlandrlr.
Veri grubundaki terim says tek ise ortanca deer en ortada bulunan say; terim says
ift ise ortanca deer, ortadaki iki saynn ortalamasdr.
6 . R NEK
Bir pistteki deneme srnde yar arabalarnn tur sre-
lerini len Zafer Bey ve Vedat Beyin 19 tur boyunca elde

ettikleri tur srelerinin saniye deerleri aadaki gibidir.
Zafer: 52, 54, 56, 62, 65, 66, 67, 75, 80, 82, 83, 84, 86, 90,
92, 94, 95, 96, 98
Vedat Bey: 70, 70, 70, 74, 80, 81, 81, 82, 84, 86, 87, 87,
88, 88, 89, 90, 90, 90, 106
a. Zafer Beye ait veri grubunun tepe deerini bulalm.

Vedat Beye ait veri grubunun tepe deerini bulalm.
b. Zafer Beye ait veri grubunun ortanca deerini bulalm.

Vedat Beye ait veri grubunun ortanca deerini bulalm.
ZM
a. Verileri kkten bye doru sralayalm.

52, 54, 56, 62, 65, 66, 67, 75, 80, 82, 83, 84, 86, 90, 92, 94, 95, 96, 98
Zafer Beye ait veri grubunda tekrar eden say olmadndan tepe deeri yoktur.
70, 70, 70, 74, 80, 81, 81, 82, 84, 86, 87, 87, 88, 88, 89, 90, 90, 90, 106
Vedat Beye ait veri grubunda en ok tekrar eden saylar 70 ve 90 olduundan tepe deeri 70 ve
90 olur.
b. 52, 54, 56, 62, 65, 66, 67, 75, 80, 82, 83, 84, 86, 90, 92, 94, 95, 96, 98
Ortadaki terim

Zafer Beyin tur srelerinin ortanca deeri 82 olur.
70, 70, 70, 74, 80, 81, 81, 82, 84, 86, 87, 87, 88, 88, 89, 90, 90, 90, 106
Ortadaki terim
204
Vedat Beyin tur srelerindeki ortanca deeri 86 olur.
7. R NEK
Yandaki tabloda ngilizce kursuna giden 10 rencinin 100 kelimelik ngilizce bir
metni okuduklarnda yaptklar telaffuz hatalarnn saylar verilmitir. Bu veri grubunun ortanca deerini ve tepe deerini bulalm.
ZM
Bu veri grubunun deerlerini kkten bye sralayalm.

9 ,
15 , 15
,
18 , 26 , 28 , 28 , 29 ,
38 ,
42
26 + 28 54
=
= 27 olur.
2
2
Sralamada 15 ve 28 saylar en ok tekrar ettiinden tepe deer, 15 ve 28 olur.
Ortanca deer (Medyan) =
8. R NEK
Tablo: Telaffuz
Hatas Says
Ceren
Selim
Elvan
Serap
Aye
Aylin
zlem
Cem
Kemal
Elin
42
15
28
29
15
28
18
38
26
9
Bir snftaki rencilerin matematik snav sonular aada verilmitir.

86, 45, 74, 12, 70, 74, 42, 77, 70, 69, 49, 90, 71, 80, 74, 65, 87, 76, 49, 77, 82, 85, 67, 79, 100, 73, 79
Bu verilere gre
a. Matematik snav sonularnn ortalamasn bulalm.
b. Ortanca ve tepe deerini bulalm. Sonular yorumlayalm.
ZM
a. Ortalama =
Puanlarn toplam
renci says
1902
. 70, 4 tr.
27
b. Terimleri kkten bye doru sralayalm.

12, 42, 45, 49, 49, 65, 67, 69, 70, 70, 71, 73, 74, 74, 74, 76, 77, 77, 79, 79, 80, 82, 85, 86, 87, 90, 100
Ortanca
Ortanca deeri 74 ve en ok tekrarlayan terim 74 olduundan, tepe deeri 74 olur.
Ortalama ok byk ya da ok kk deerlere kar duyarl olduundan, bu puanlar, ortalamay
etkilemektedir.
ok byk ve ok kk puanlar atarak snfn ortalamasn tekrar hesaplayalm.
12 + 100 = 112
En dk En yksek
puan
puan
1902 112 = 1790
1790
= 71, 6 olur.
25
Ortanca, u deerlerden etkilenmediinden, snfn genel baars ile ilgili yorumlar ortanca deere
bakarak yapmamz daha doru olacaktr.
Her iki duruma gre, snfn %50den fazlas ortalamadan yksek puan almtr.
Bu durumda Ortalama =
Amaca uygun ortalama eidinin kullanlmas gerekir. Veri grubunda ok byk ve ok

kk deerlerin olmas ortalamay etkiler. Bu tr deerler olmadnda ortalama, var olan
durumu ortaya koymada veya gelecek ile ilgili tahmin yapmada kullanl veri yorumlama
yntemidir.
205
Veri grubunda ok byk ve ok kk deerlerin olmas durumunda ortanca ortalamadan daha salkl bilgi verir. Bunun nedeni sz edilen deerlerin ortancay etkilememesidir.
9. R NEK
7A snfnda bir anket yaplm ve her renciye en sevdikleri spor dal
sorulmutur. Verilere bakarak en sevilen spor daln bulmak iin ortalama,

tepe deer ve ortancadan hangisini kullanmamz gerektiini bulalm.
ZM
En sevilen spor daln belirlemede ortalama ya da ortanca deer,
uygun olmayacaktr.
En sevilen spor daln belirlememizde tepe deerini bulmamz daha
uygun olacaktr. 10 kii futbolu setiinden en sevilen spor dalnn bu

olduunu syleyebiliriz.
Tablo: En Sevilen Spor Dal
Spor dal
Kii says
Futbol
10
Basketbol
Voleybol
Yzme
Atletizm
Bir veri grubunda, en tipik zellii veya deeri belirlemek istediimizde tepe deerini
kullanmamz en uygundur.
10. R NEK
7, 4, 5, 6, 2, 4, 3, 5, 6, 4, 9, 8
Yukardaki veri grubunun tepe deerini, ortalamasn ve ortancasnn deerini bilgisayar programn
kullanarak bulalm.
ZM
GeoGebra programn altrarak Matematiksel
Fonksiyonlar - statistikler - Mod seerek giri blmne yukardaki verileri girelim. Enter tuuna bast-
mzda tepe deerini buluruz. Ayn ekilde ortalama ve

ortanca deerini de siz bulunuz.
Matematik Fonksiyonlar imleci
206
ALITIR M ALAR
1. Aadaki veri gruplarnn her birinin ortalamasn bulunuz.
a. 7, 9, 13, 15
b. 9, 2, 10, 1, 6, 4, 3
c. 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 19

2. Aadaki veri gruplarnn her birinin tepe deerini bulunuz.
a. 1, 2, 2, 3, 3, 3, 4, 4, 5, 5, 6, 7, 8
b. 6, 10, 16, 19, 25, 28, 12, 12, 8, 12, 28, 41, 11
c. 2, 3, 4, 5, 6, 2, 3, 4, 5, 6, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12
3. Aadaki veri gruplarnn her birinin ortanca deerini bulunuz.
a. 4, 5, 6, 7, 8
b. 2, 4, 6, 8, 12, 15, 16, 19, 22
c. 40, 15, 8, 16, 22, 28, 49, 10, 13, 33, 48, 60
4. 5, 25, 15, 20, 5
Yukardaki veri grubuna ait ortalama ile tepe deer arasndaki fark bulunuz.
5. Ya ortalamas 25 olan 6 kiilik bir gruptan yalar 10 ve 40 olan iki kii ayrlrsa, kalan kiilerin
ya ortalamas ka olur?

A) 20
B) 25
C) 35
D) 45
6. Girdii drt snavn puan ortalamas 80 olan Ferhat, beinci snavdan ka alrsa, puan ortalamas
82 olur?

A) 84
B) 86
C) 88
7. Yandaki tabloda bir okulun gre takmndaki drt
rencinin arlk ve boylar verilmitir. Buna gre bu
takmdan kim ayrlrsa grubun arlk ortalamas azalrken boy ortalamas artar?

A) Blent
C) Davut
B) Cem
D) Ahmet
D) 90
Tablo: Bir Okulun Gre Takmndaki Drt
rencinin Boy ve Arlklar
sim
Boy (cm)
Arlk (kg)
Blent
170
60
Ahmet
Cem
Davut
8. Levent, nternet kotasn iki ay st ste anca gnlk veri indirme mik-
tarlarn not almaya karar vermitir. Bu veriler yandaki tabloda gsterilmitir.

Buna gre bu verilerin tepe deerini bulunuz.
180
165
170
70
70
75
Tablo: Bir Haftalk

nternet Verileri
Pazartesi
250 MB
Sal
300 MB
aramba
250 MB
Perembe
320 MB
Cuma
700 MB
Cumartesi
400 MB
Pazar
500 MB
207
9. Yanda verilen tabloda, 7B snf rencilerinin matematik
dersi birinci snavndan aldklar puanlar verilmitir. Tabloya gre;

a. Bu snftaki rencilerin matematik snavndan aldklar
b. rencilerin matematik snavndan aldklar puanlarn
c. Snfn baar durumunu yorumlaynz.
puanlarn ortalamasn bulunuz.
ortanca ve tepe deerlerini bulunuz.
10. Yanda verilen tabloda, bir snftaki rencilere sevdikleri
dersler sorulduunda tablodaki veriler elde edilmitir. Tabloya
Tablo: 7B Snf rencilerinin

Matematik Dersinden Ald Puanlar
rencinin Ad
Ahmet
Mehmet
Ali
Veli
mer
Aye
Zeynep
Hasan
Hseyin
Saliha
Semih
Zuhal
Zlal
zlem
Ald Puan
40
30
25
42
34
66
28
41
59
21
47
100
62
05
Tablo: Bir Snftaki rencilerin

En Sevdii Derslere Gre renci
Saylar
Dersin Ad
renci Says
gre en ok sevilen dersin bulunabilmesi iin ortalama, ortanca
Matematik
Trke
Aklaynz.
Beden Eitimi
12
Fen Bilgisi
Sosyal Bilgiler
ngilizce
ve tepe deerlerinden hangisinin kullanlmas daha uygun olur?
Verilerin Uygunluuna Gre Grafik eitleri

Verilerin deerleri arasndaki deiimin grafii istendiinde sklk tablosu, stun grafii
ve daire grafii yapmak; hatalara sebep olacandan, bu tr sorularda izgi grafii gsterimi daha kullanl olacaktr.
Her bir verinin miktarn gstermek ve veriler aras karlatrma grafii istendiinde
izgi grafii yapmak hataya sebep olacandan bu tr sorularda sklk tablosu stun grafii
ve daire grafii gsterimi daha kullanl olacaktr.
Bir verinin btn veriler iindeki yzdesinin grafii istendiinde izgi grafii yapmak
hataya sebep olacandan, bu tr sorularda sklk tablosu, stun grafii ve daire grafii
gsterimi daha kullanl olacaktr.
ki ve ikiden fazla verinin say yzdesinin grafii istendiinde izgi grafii, sklk tablosu
ve stun grafii yapmak hataya neden olacandan, bu tr sorularda daire grafii gsterimi
daha kullanl olacaktr.
208
1. R NEK
Bir okulda yaplan ankete gre rencilerin 50 tanesi sinemaya gitmeyi, 40 tanesi piknie gitmeyi,
60 tanesi mze ziyaretine gitmeyi ve 30 tanesi de ktphanedeki kitaplarn saymn yapmay tercih
etmilerdir. Bu durumu grafik zerinde gsterelim.
ZM
nce sklk tablosu sonra da tabloya gre stun grafii yapalm.
Tablo: Okuldaki Etkinlikler
Etkinlik ad
Grafik: Okuldaki Etkinlikler
Say
Say
Sinema
50
Piknik
40
Mze
60
40
Ktphane
30
30
60
60
50
50
40
30
20
10
Ktphane
Mze
Sinema
Piknik
Etkinlik ad
Verilerin, btnn iindeki yzdeleri bulunabileceinden, bu tr sorularn daire grafii de yaplabilir.
2 . R NEK
Grafik: rencilerin Sevdii Mevsimler
mevsim hangisidir? anket sorusunu soruyor. Ald cevap-
6
5
4
3
2
O
1
Sonbahar
leri kullanarak stun grafiini daire grafiine dntrelim.
Yaz
lara gre yandaki stun grafiini oluturuyor. Grafikteki veri-
Say
lkbahar
retmen, snfndaki rencilere En ok sevdiiniz
Mevsimler
209
Mevsimler
ZM
Sonbahar
lkbahar
Yaz
Daire grafii oluturmak iin her mevsimin daire grafiinde belirttii merkez ay bulmamz gerekir.
Bunun iin orant kurmalyz.
Dairenin tm merkez a ls 360 dir.

lkbahar mevsimini
gsteren merkez a
Yaz mevsimini gsteren merkez a
Sonbahar mevsimini
gsteren merkez a
K mevsimini gsteren merkez a
Bulduumuz merkez a deerle-
8
x
=
ise 20x = 3608
20 360
1
18
20 x
360 8
=
ise x = 144
20 1
20 1
4
x
=
ise 20x = 3604
20 360
20 x
=
20 1
18
rini kullanarak oluturduumuz daire

grafii aadaki gibi olur.
Grafik: rencilerin Sevdii Mevsimler

lkbahar
360 4
ise x = 72
20 1
144
2
x
=
ise 20x = 3602
20 360
1
20 x 2 360
=
20 1
20 1
108
18
ise x = 36
72 Yaz
36
Sonbahar
6
x
=
ise 20x = 3606
20 360
1
20 x
=
20 1
18
360 6
ise x = 108 olur.
20 1
3 . R NEK
Snf retmeni Selin Hanm, rencileriyle beraber hafta sonu bir etkinlik yapmak istiyor. Bu etkinliin
ne olacan belirlemek iin ise snfta bir anket yapyor. Anketin sonucunda ise aadaki verileri elde
ediyor.
Ankete gre aadaki tablo oluturuluyor. Bu verilere ait stun grafii oluturalm.
Tablo: Snfn, Hafta Sonu Yapaca Etkinlikler
Etkinlikler
Sinema
Futbol
Gezi
etele
Katlan Kii Says
XXXXXXX
14
XXXXXXXX
16
XXXX
XX \
ZM
Grafik: Snfn, Haftasonu Yapaca Etkinlikler

Katlan Kii Says
Yukardaki sklk tablosuna gre stun grafii yandaki
gibi olur.
16
14
8
210
Sinema
Etkinlik ad
Piknik
Futbol
16
14
Gezi
Piknik
4. R NEK
Aadaki tabloda haftann 5 gn iin bir kasabaya ait scaklk deerleri verilmitir. Tabloya gre
bir grafik oluturalm.

Gnler
Scaklk (C)
Pazartesi
Sal
10
aramba Perembe Cuma

8
ZM
Grafikte gnleri yatay eksene, scaklklar dikey eksene yerletirelim.
Grafik: Haftann 5 Gn Scaklk Deerleri
Scaklk (C)
10
Bu tr sorularda sklk tablosu, stun grafii ve
daire grafii yapmak uygun olmaz. Hataya sebep olur.

izgi grafii oluturmak uygun olur.
Tabloya gre oluturduumuz grafik yandaki gibi
olur.
8
6
4
2
Cuma
Perembe
aramba
Sal
Gnler
Pazartesi
SIRA SZDE
Yandaki tabloda verilen deerler herhangi bir parti-
nin yaptrm olduu Kimi belediye bakannz olarak
grmek istersiniz? anketinin sonulardr. Buna gre siz

partinin bakan olsaydnz;
Tablo: X Partisinin Belediye Bakan

Adaylar ve Aldklar Oylar
Adaylar
Aldklar oylar
Ahmet KURT
750
a. Kimi kesinlikle aday gsterirdiniz?
Burhan KAZ
600
b. Kimi kesinlikle aday gstermezdiniz?
Cihan SERE
800
c. Kesinlikle bir erkek aday gstermek isteseniz kimi
Demet KORTAL
1000
Esra ARSLAN
400
aday gsterirdiniz?
211
ALITIR M ALAR
1. Bahvan, baheye bir am fidan dikmitir. Bu fidann yllara gre boyu
yandaki tabloda verilmitir.
Tablo: Fidann Yllara

Gre Boyu
Yl
Boy (cm)
b. Tablodaki verileri stun grafii ile gstermek uygun olur mu? Neden?
25
c. am fidannn 6. yldaki boyunu tahmin ediniz.
40
65
100
145
a. Tablodaki verilere ait izgi grafiini oluturunuz.
2.
Tablo: 2007 -2010 Yllar Arasnda Ankara linde K Dneminde Havadaki SO2 Deerleri
Aylar
Ekim
Kasm
Aralk
Ocak
ubat
Mart
Ortalama
2007-2008
14
72
118
78
71
54
68
2008-2009
12
22
39
58
64
26
37
2009-2010
39
29
38
34
25
29
Yllar
Yukardaki tablo, Ankarada 2007-2010 yllar arasnda k dneminde havadaki SO2 deerlerini
gstermektedir. Bu verileri uygun bir stun grafiinde gstererek grafii yorumlaynz.

3. Meral Hanmn mays aynda kredi kart ile yapt harca-
malara ait dkm yandaki tabloda verilmitir.
a. Her bir harcama eidinin mays ay ierisindeki tm
harcamalardaki yzdesini bulunuz.
b. Mays ay harcamalarna ait daire grafii oluturunuz.

c. Verileri stun ve izgi grafii ile gsteriniz. Bu grafik
eitlerinin bu verileri gstermek iin uygun olup olmadn

aklaynz.
212
Tablo: Meral Hanmn Mays Aynda

Yapt Harcamalar
Harcamann eidi
Harcama
tutar (TL)
Gda
400
Akaryakt
400
Giyim
300
Kozmetik
50
Ev eyas
200
4. Aadaki stun grafiindeki deerler, bir blgenin mart ayndaki 7 gnlk scaklk deerleridir.
Stun grafiini izgi grafiine dntrerek kareli kda izimi yapnz.

Grafik: 7 Gnlk Ortalama Scaklk Deerleri
9
Scaklk (C)
8
7
6
5
4
3
2
Gnler
Pazar
Cumartesi
Cuma
Perembe
aramba
Pazartesi
Sal
5. Yandaki grafik bir bahedeki meyve
aalarnn saylarn gstermektedir. Bu veri-
lere ait daire grafiini oluturunuz.
Grafik: Bahedeki Meyve Aac Saylar

50
Aa says
40
20
Nar
eftali
Kays
Armut
Elma
10
Meyve
aalar
6. Sera gazlar, sera etkisini destekleyen, atmosferde bulunan ve en ok s tutma zelliine sahip
olan bileiklerdir.
Gneten gelen nlar, atmosferi geerek yeryzn str. Atmosferdeki gazlar, yeryzndeki
snn bir ksmn tutar ve yeryznn s kaybna engel olur. Bylece sularn scakl dengede kalr
ve nehirlerin, okyanuslarn donmas engellenmi olur. Fakat sera gaz seviyelerindeki art nedeniyle
dnya gittike snmaktadr. Buna, sera etkisi denir.
Tablo: Sektrlere Gre 1990 -2009 Yllar Aras Toplam Sera Gaz Emisyonlar
1990
1995
2000
2005
2009
132,13
160,79
212,55
241,75
278,33
Endstriyel ilemler
15,44
24,21
24,37
28,78
31,69
Tarmsal faaliyetler
29,78
28,68
27,37
25,84
25,70
9,68
23,83
32,72
33,52
33,93
187,03
237,51
297,01
329,90
369,65
26,99
58,80
76,39
97,64
Enerji
Atk
Toplam
1990 ylna gre art yzdesi
Kaynak: http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=16174 (22.05.2015)
Yukardaki tabloda sektrlere gre toplam sera gaz emisyonlar verilmitir.

Buna gre atk sektrne ait stun grafiini oluturunuz.
213

P P
1. Yandaki PRS asnn ei olan a aadakilerden hangisidir?

R R
R
S S
P
S
S
R
A)
B)
C)
D)
2. Yandaki ekilde,
[OA [OE,
%
%
m ` AOB j = m ` BOC j,

%
%
m ` COD j = m ` DOE j,
%
%
m ` AOE j = 90 olduuna gre m ` BOD j ka derecedir?
A) 30
C) 60
214
D) 108
120
F
B
G
84
y
E
B
G
y
E
120
O
C
84
B) 84
B) 145
D) 105
4. Yandaki ekilde,
%
m ` HDO j = 84,

%
m ÊFBh = 120 ve
A
[OCHaortay
ise
%
D
` DEC j = y kaC derecedir?
m84
E
A) 180
B
C) 135
C
B
[OB ve [OE aortay olduuna gre

%
C m ` BOE j ka derecedir?
C) 96
B) 45
D) 75
3. Yandaki ekilde,
D
%
m ` COD j = 90,
A) 36
120
F
B
G
5. Aadaki cmlelerde noktal yerlere uygun szckleri yaznz.

a. Bir ilin bir haftalk scaklk deiimini gstermek iin ............................. grafii kullanlabilir.
b. Bir grupta bulunan rencilerin bir dersten aldklar puanlar gstermek iin .............................
grafii kullanlabilir.
c. Bir rencinin girmi olduu drt snavn sonularn gstermek iin ............................. grafii
kullanlabilir.
. Bir ehrin son be yldaki nfus deiimini gstermek iin ........................ grafii kullanlabilir.
d. Bir gruptaki rencilerin arlklarn gstermek iin ............................. grafii kullanlabilir.
e. Bir verinin btn verilerin iindeki yzdesini (orann) gstermek iin ............................. grafii
kullanlabilir.
f. ki ve ikiden fazla verinin say yzdesini gstermek iin ............................. grafii kullanlabilir.
6. Yandaki ekilde d1 // d2,
%
m ` CBD j = 20,
%
m ` DFG j = 40 dir.
20
x D
d1
%
Buna gre m ^BDF h = x ka derecedir?
A) 20
B) 40
C) 60
D) 100
7. Yandaki ekilde [AB] // [DE, [AD // [FG,

%
m ÊDHh = 47 ,
%
m ` CFG j = 110 olduuna gre
%
m ÂBCh = x ka derecedir?
A) 63
C) 81
B) 72
40
D) 95
47
H
110
F
8. Yandaki ekilde k //, olduuna gre aada verilen ifa-
delerden doru olanlarn bana D, yanl olanlarn bana Y
yaznz.
a ile x alar yndetir.

b ile x alar i terstir.
c ile d alar d ters alardr.
a ile z d ters alardr.
d2
y
z
a
d
d ile t ynde alardr.
215
9. Yandaki ekilde [BA // [FD,

%
%
%
%
m ÂBCh = m ^CBEh, m ^CFDh = m ÊFCh ,
%
%
m ^BEFh = x, m ^BCFh = y olduuna gre
aadakilerden hangisi kesinlikle dorudur?

A) x + y = 180
C) x y = 90
B) 2y = x
D) 2y + x = 180
E y
10. Yandaki ekilde,
[AB // [DE,
%
m ` ACD j = 105 ,
%
m ` EDC j = 130 olduuna gre
%
m ` BAC j = x ka derecedir?
A) 45
B) 50
C) 55
D) 60
x
105
130
D
11. Yandaki O merkezli emberde,

%
m ` AOB j = 120 olduuna gre
(
m ^ AXBh = a ka derecedir?
A) 30
C) 90
B) 60
120
D) 120
12. Merkez asnn ls 90 ve ember uzunluu 48 cm olan emberde merkez ann grd
yayn uzunluu ka cmdir?

A) 96
B) 48
C) 24
D) 12
13. Yandaki dairede verilenlere gre boyal ksmn alan ka cm2 dir?
r=6
( = 3 alnz.)

A) 72
B) 36
C) 30
D) 27
14. Yandaki ekilde verilen ABCD karesinin ierisine C merkezli
100
daire dilimi izilmitir. |BC| = 12 cm olduuna gre boyal blgenin

alan ka cm2 dir? ( = 3 alnz.)

A) 24
B) 27
C) 32
D) 36
12 cm
216
15. Yandaki ekilde, ABCD karesinin ierisine birbirine e drt teet

2
daire izilmitir. ABCD karesinin alan 64 cm ise boyal blgenin alan-
12 cm
lar toplam ka cm2 dir? ( = 3 alnz.)

A) 24
B) 18
C) 16
D) 8
16. evresi 102 cm olan bir dairenin alan ka cm2 dir? ( = 3 alnz.)

A) 289
B) 689
C) 841
D) 867
17. O merkezli iki dairenin yaraplar 5 cm ve 3 cmdir. Buna gre dai-
relerin arasnda kalan blgenin alan ka cm2 dir? ( = 3 alnz.)

A) 72
B) 54
C) 48
D) 36
18. Yandaki ekilde ABCD kare, E, F, G, H emberin kareye deme
noktalardr. [EF] ap ve |OF| = 20 cm olduuna gre mavi boyal blgenin

alan ka cm2 dir? ( = 3 alnz.)

A) 100
B) 150
C) 175
D) 200
19. 11, 8, 13, 7, 18, 9, 14, 10, 12

Yukardaki veri grubunun ortancas katr?
A) 9
B) 10
C) 11
D) 12
C) 15
D) 16
20. 5, 12, 15, 21, 8, 15, 12, 16, 9, 12, 6, 20

Yukardaki veri grubunun tepe deeri katr?
A) 5
B) 12
21. Ya ortalamas 30 olan 4 kiilik gruba, ya 40 olan bir kii daha katlrsa grubun yeni ya ortala-
mas ka olur?

A) 32
B) 33
C) 34
D) 35
217
D
D
22. Yanda verilen daire grafii, bir okulun 7. snf ubelerindeki renci say-
Grafik: Bir Okulun Snf

100
Mevcutlarnn Dalm
75
C
A
larn gstermektedir. D ubesinde 19 renci olduuna gre B ubesindeki
100
90
D
75 A
renci says A ubesindeki renci saysndan ka fazladr? C
B90
A) 2
B) 3
C) 4
D) 5
100
75 A
90
24 000
mesafeden daha ksadr.
8000
12 000
20 000
D) aramba, cuma ve pazar gnleri kotuu
4000
8000
16 000
mesafe eittir.
4000
12 000
scaklk dalmn gstermektedir.
16
14 16
12
10
B) 11
12 14
C) 12
D) 13
10 12
K
L
Gnler
Gnler
Cuma
A) 10
Perembe
Cuma
8 10
K
ScaklkL (C)
K
16
L
14
Pazartesi
218
4000
Scaklk (C)
aramba
Perembe
dk scakl arasndaki fark ka derecedir?
Gnler
Scaklk (C)
Sal
aramba
Buna gre K ilinin en yksek scakl ile L ilinin en
8000
Grafik: K ve L llerinin Be Gnlk Scaklk Dalm
Pazartesi Sal
24. Yandaki izgi grafii K ve L illerinin be gnlk
Gnler
Pazar
12 000
16 000
Cuma
Cumartesi
mesafe, cumartesi gn kotuu
Perembe
Cuma
aramba
Perembe
28 000
Sal
aramba
16 000
20 000
Pazartesi
C) Sal ve aramba gn kotuu toplam
Pazartesi Sal
32 000
Cumartesi
20 000
24 000
Cuma
B) En az kotuu gn sal gndr.
Gnler
Cuma
Koulan yol (m)
24 000
28 000
Perembe
cumartesi gnleridir.
28 000
32 000
Perembe
32 000
aramba
A) En fazla kotuu gnler pazartesi ve
aramba
Koulan yol (m)
Sal
dakilerden hangisi yanltr?
Pazartesi
Cumartesi
Pazar
Sal Pazar
kotuu mesafeyi gstermektedir. Grafie gre aa-
Grafik: Bir Sporcunun Haftann Her Gn Kotuu

Koulan yol (m)
Mesafeler
Pazartesi
23. Yanda verilen grafik, bir sporcunun her gn
OKGENLER
Dzgn okgenler
okgenlerin Kegenleri, ve D Alar
Drtgenler
Ekenar Drtgenin ve Yamuun Alan
Alan ile lgili Problemler
DNM GEOMETRS
E ekiller
teleme
telenen ekil ile Grntsn Karlatrma
Yansma
Yanstlan ekil ile Grntsn Karlatrma
Ardk telemeler ve Yansmalarn Grnmleri
CSMLERN FARKLI YNLERDEN GRNMLER

Boyutlu Cisimlerin ki Boyutlu Grnmleri
Farkl Ynlerden Grnmleri Verilen Yapy Oluturma
219
OKGENLER
okgenlerin Kegenleri, ve D Alar
En az doru parasnn ardk bir ekilde u uca eklenmesiyle oluan kapal ekil-
lere; okgen denir.
Bir okgenin ardk olmayan herhangi iki kesini birletiren doru parasna; ke-
gen denir.
Yukardaki okgenlerde krmz renkteki doru paralar birer kegendir.

Kegenlerin tamam okgenin i blgesinde ise bu tr okgenlere; dbkey okgen
denir.
Kegenlerin bazlar okgenin d blgesinde kalyorsa bu tr okgenlere; ibkey
okgen denir. Biz dbkey okgenleri ele alacaz. Bundan sonra okgen denince dbkey okgen anlalacaktr.
Kegenler okgenin i
blgesinde (dbkey)
Kegenlerin bazlar okgenin

d blgesine tam (ibkey)
okgenlerde i blgede iki kenarn kesiimi ile
oluan alara; i alar denir. Bir kenarn uzantsyla
d a
komu kenarn oluturduu aya d a denir.
Bir okgenin ayn kesine ait i as ile d asnn toplam 180 dir.
i a
i a
i a
d a
...
220
d a
...
okgenlerin ve D Alarnn lleri Toplamn Hesaplama
ETKNLK
Ara ve Gereler: geometri tahtas, renkli ip, lastik, boya kalemleri, noktal kt, cetvel.
} Geometri tahtas zerinde lastiklerle drtgen, begen, altgen, yedigen ve sekizgen oluturu-
nuz.
} Bu okgenlerin bir kesini dier keleriyle renkli ipinizi kullanarak birletirip genler olu-
turunuz.
} Bu okgenleri ve kegenleri noktal kdnza modelleyiniz.

} okgenlerin i blgelerinde oluan genleri farkl renklerde boyayp aadaki tabloyu dol-
durunuz.
okgenler
Kenar says
(n)
4
Oluan gen says okgenin i alarnn lleri toplam

(n 2)
((n 2) 180)
2
(4 2)180 = 2 180 = 360
Kenar says n olan bir okgende, bir keden, kegenler izilerek (n 2) tane gen
elde edilir.
n kenarl bir okgenin bir kesinden (n 3) tane kegen izilebilir.

n kenarl bir okgenin i alarnn lleri toplam, (n 2) 180 forml ile hesaplanr.
221
1. R NEK
Begenin i alarnn lleri toplamn bulalm.
ZM
okgenin kenar says 5 olduundan, n = 5 olur.
alarnn lleri toplam = (n 2) 180

= (5 2) 180
=
3 180
= 540 olur.
2 . R NEK
Yedigenin i alarnn lleri toplamn bulalm.
ZM
okgenin kenar says n = 7 olur.
alarn lleri toplam = (n 2) 180

= (7 2) 180
=
5 180
= 900 bulunur.
3 . R NEK
%
%
Yandaki ekilde, m ^DABh = 40, m ` ABC j = 80 ,
%
%
m ` BCD j = 110 ise m ÂDEh = x in ka derece olduunu bulalm.
40
C
110
80
ZM
Drtgenin i alarnn lleri toplam = (4 2) 180 = 2 180 = 360 dir. Buradan,

%
360 = 40 + 80 + 110 + m ` ADC j
%
m ` ADC j = 360 - 230
%
m ` ADC j = 130 olur.
%
m ÂDEh = 180 - 130
x = 50 bulunur.
Btn okgenlerin d alarnn lleri toplam 360 dir.
4. R NEK
Bir sekizgenin d alar toplamn bulalm.
ZM
Btn okgenlerin d alar toplam, 360 olduundan, sekizgenin de d alar toplam 360 dir.
222
5 . R NEK
Bir yedigenin bir kesinden izilen kegenlerin oluturduu gen saysn bulalm.
ZM
Yedigenin bir kesinden geen kegenlerin oluturduu gen says = n 2

=72
= 5 bulunur.
6 . R NEK
10 kenarl bir okgenin bir kesinden ka tane kegen izilebileceini bulalm.
ZM
n kenarl bir okgenin bir kesinden (n 3) tane kegen izilebilir.

n = 10 olduundan (n 3) = (10 3) = 7 tane kegen izilebilir.
40
7. R NEK
%
%
Yandaki ekilde m ` BAC j = 40 ve m ` ACD j = 30 olduuna
30
B
%
gre m ÂBDh nn ka derece olduunu bulalm.
40
30
ZM
Yandaki ABC geninde i alar toplam, 180 olduundan,
%
40 + 30 + m ` CBA j = 180
%
m ` CBA j = 180 - 70
%
m ` CBA j = 110 dir.
CBA i as ile komu ABD as btnler olduundan,
%
%
m ÂBDh = 180 - m ` CBA j
= 180 - 110
= 70 bulunur.
A
40
70
%
%
Yandaki ABCD drtgeninde, m ^BADh = 125, m ` CBA j = 110 ve
%
%
m ` DCB j = 75 olduuna gre m ` ADC j = xin ka derece olduunu
bulalm.
30
B
40
8. R NEK
D
D
70
x
x
30
B
125
110
75
A
125
B
110
ZM
75
125 + 110 + 75 + x = 360

310 + x = 360
x = 360 - 310
x = 50 bulunur.
D
D
Drtgenin i alar toplam 360 olacandan,
%
%
%
%
m ^BADh + m ` CBA j + m ` DCB j + m ` ADC j = 360
C
C
C
75
50
50 125
A
125
A
110
75
B
110
B
223
D
x
9. R NEK
%
Yandaki ABCDE begeninde, m ` ABC j = 120 ,
%
%
%
m ` BCD j = 130 , m ÊABh = 110 ve m ^DEAh = 90 olduuna
%
gre, m ` CDE j = xin ka derece olduunu bulalm.
E
E
110
130
120
A
110
A
130
C
C
B
120
B
ZM
Begenin i alar toplam 540 olduundan,
%
%
%
%
%
m ÊABh + m ` ABC j + m ` BCD j + m ` CDE j + m ^DEAh = 540
110 + 120 + 130 + x + 90 = 540
450 + x = 540
x = 540 - 450
x = 90 olur.
130
110
130
120
A
110
A
ALITIRM ALAR
C
C
B
120
B
1. Kenar says 12 olan okgenin,

a. alar toplamn
b. D alar toplamn bulunuz.
2. Bir altgenin bir kesinden ka tane kegen izilebilir?
%
%
3. Yandaki ekilde m ÂDEh = 75, m ^DABh = 80 ve
%
%
m ` BCF j = 70 olduuna gre m ` ABC j = x ka derecedir?
75
80
A
4. Bir kesinden geen kegen says 13 olan okgenin kenar saysn bulunuz.
224
70
x
B
E Bulunuz.
J
E x katr?
J
5. Aadaki okgenlerde
verilenlere gre her bir okgen iin
D
D
a.
D
120
120
D
120
120
60
2x + A10 2x + 10
60
2x + A10 2x + 10
130
130
130
B
K
K140
140
L
L
135
M 135
140
K130
R
140
130
J
2x +J 30 140
E2x + 30 E140
+ 30 140
2x + 30 2x
140
3x 30 3xI 30
F 155 F 155
3x 30 3xI 30
F
155
F 155
135
90
135
90
R
130R
S
S
H
Z
Z
Z 4x 35
4x 35
4x 35 4x 35
130
P
135
H
G 135
90
H
G 90
x + 30 x + 30
O
O
135
155
x + 30
155x + 30
O
155
M135
NO
N
155
M
3x + 10 3xP + 10
140
3xP+ 10
1403x + 10
140 L
L
140
C 60
60
C
130
B
c.
b.
T
T
3x 30
+ 20 xY+ 20
T 3x x30
T 3x x30
3x 30
+ 20 xY+ 20
0
10
+1
+
x
4 3x
4x 3x + 10
0 + 10
+1
10
x
+
4V 3x + 10
V
U
10
4x 3x + U
U
UV
Y
Y
Dzgn okgenler
Kenar uzunluklar ve alarnn lleri eit olan okgenlere; dzgn okgen denir.
1 . R NEK
Kare, dzgn altgen ve dzgn sekizgenin kegenlerini izelim. Kegen uzunluklarn karla-
tralm.
ZM
Yukarda kare, dzgn altgen ve dzgn sekizgenin merkezden geen kegenleri izilmitir. Her
eklin kegen uzunluklar birbirine eittir ve kegenler birbirini ortalamaktadr.
Dzgn okgenlerin merkezinden geen kegenler birbirine etir ve birbirini ortalar.
225
2 . R NEK
Aadaki ekillerin a llerini ve kenar uzunluklarn inceleyelim. Dzgn okgen olanlar belir-
telim.
K
A
60
60
145
60
100
D
145
95
120
N
A
B
135 135
135
135
135
135
135 135
C
ZM
Yukardaki gen, kare ve sekizgenin her birinin a lleri ve kenar uzunluklar birbirine eittir.
Begenin ise a lleri ve kenar uzunluklar eit deildir. Bundan dolay, ekenar gen, kare ve
sekizgenin her biri birer dzgn okgendir.
3 . R NEK
Dzgn altgenin bir i asnn lsn bulalm.
ZM
Altgenin i alarnn lleri toplam;
(n 2) 180 = (6 2) 180

=
4 180
= 720 dir.
x
x
Dzgn altgenin i alarnn lleri birbirine eittir.

alarnn her birini x olarak adlandralm:
x + x + x + x + x + x = 720
6x
=
6
120 720
61
x = 120 bulunur.
n kenarl bir dzgn okgenin bir i asnn ls x olmak zere, n kenarl dzgn bir
okgenin n tane i as olduundan, bir i asnn ls,

x=
^n - 2h 180
dir.
n kenarl dzgn bir okgenin bir d asnn ls y olmak zere, n kenarl dzgn
bir okgenin n tane d as olduundan, bir d asnn ls,

y=
226
360
n dir.
4. R NEK
Dzgn begenin bir i asnn lsn bulalm.
ZM
Begenin kenar says n = 5 olduundan, bir i asnn ls, x =
x=
^5 - 2h 180
^n - 2h 180
formlnden,
5
3180
x=
5
x = 336
x = 108 olduundan, bir dzgn begenin bir i asnn ls 108 dir.
5 . R NEK
Dzgn sekizgenin bir i asnn lsn bulalm.
ZM
Dzgn sekizgen 8 kenarl olduundan n = 8 olur.
Bir i asnn ls x =

^n - 2 h 180
^8 - 2 h 180
6 180
12 8
45
345
1
x = 135 olur.
6 . R NEK
Bir d asnn ls 60 olan bir dzgn okgenin ka kenarl olduunu bulalm.
ZM
Dzgn okgenin kenar says n olsun
360
y= n
360
60 = n
60 n = 360
360
n=
60
n = 6 bulunur.
7. R NEK
Bir i asnn ls, bir d asnn lsnn 3 kat olan dzgn okgenin kenar saysn bulalm.
ZM
Dzgn okgenin bir d asnn lsne x dersek bir i asnn ls 3x olur. okgenlerde i a
ile d ann lleri toplam 180 olduundan,

x + 3x = 180
4x = 180
180
x=
4
x = 45 olur.
227
360
n olur.
okgenin bir d asnn ls x =

360
n
45 n = 360
360
n=
45
n = 8 bulunur.
Buradan, 45 =
ALITIR M ALAR
1. Bir d asnn ls 20 olan dzgn okgen ka kenarldr?
2. Bir i asnn ls 140 olan dzgn okgenin kenar says katr?
3. 15 kenarl bir dzgn okgenin bir d asnn ls ka derecedir?
D
4. Kenar says 12 olan bir dzgn okgenin bir i asnn ls ka derecedir?

Drtgenler
D
Yamuk
d
A
H
B
Kenar iftlerinden en az biri paralel olan drtgene;
yamuk denir.
14444444444444244444444444443
Yandaki ABCD yamuunda [DC] // [AB]
paralel olan bu kenarlardan [AB] kenarna
A
H
B
14444444444444244444444444443
yamuun alt
a taban, [DC] kenarna yamu-
un ykseklii denir. Ayrca, [AD] ve [BC]

yamuun yan kenarlardr.
Paralel olmayan kenarlarnn uzunluklar
D
C
A
H
B
14444444444444244444444444443
t
z
a
eit olan yamua; ikizkenar yamuk denir.

t
rnn lleri eittir.
dik yamuk denir.
C
y
[AD] [DC] ve [AD] [AB]

ise [AD] yksekliktir.
D
A
[AB] // [DC],C
B
C
t
Bir kenar tabanlara dik olan yamua;
228
m ^W
A h = m ^W
Bh ve m ^X
C h = m ^X
Dh dr.
B
[AB] // [DC] ve |AD| = |BC|

kizkenar yamukta alt ve st taban ala-
un st taban, [AC] ve [BD]na ABCD
yamuunun kegenleri, [CH]na yamu-
a
c
B
D
C
t
A
H
B
14444444444444244444444444443
a
Yamuun alt taban st tabanna paraleldir.
[AB] // [CD] olduundan, bir yan kenarla tabanlarn oluturduu i a llerinin top-
lam 180 dir.

D
C
t
m ^W
A h + m ^X
Dh = 180
x + t = 180
m ^W
B h + m ^X
Ch = 180
x
y + z = 180 dir.
B
1. R NEK
Yandaki ABCD yamuunda,
D^ W h
m ^W
Ah = 4x, m
B = 2y ,
4y
5x
4x
2y
ZM
^X h
^W h
B m B + m C = 180
m ^W
A h + m ^X
DAh = 180
4x + 5x = 180

9x = 180
x = 20 dir.
m ^X
Ch = 4y, m ^X
Dh = 5x
x
olduuna gre, y orann bulalm.
2y + 4y = 180
6y = 180
y = 30 dir.
x 20 2
Buradan, y = C =
bulunur.
30 3
z
2 . R NEK
x
|AD| = |BD|,
A
%
%h
^
m DAB + m ` BCD j = 150 ise
%
m ` CBD j = a ka derecedir? Bulalm.
ZM
D
D
y
B
a
a
A
A
B
B
[DC] // [AB] olduundan,

%
%
m ` CDB j = m ^DBAh = x tir. (i ters a)
D
D
%
m ` BCD j = y olsun.
|AD| = |BD| olduundan,

%
%
m ^DBAh = m ^DABh = x
%
%
m ^DABh + m ` BCD j = 150 verildiinden,
C
C
A
A
x
x
x
x
C
yC
y
a
x a
x
B
B
x + y = 150 dir.
229
DCB geninde i alarn lleri toplam 180 dir.

Buna gre
x + y + a = 180
150 + a = 180
a = 30 olur.
3 . R NEK
Yandaki ABCD ikizkenar yamuunda,
D
D
96
96
|BC| = |CD| = |AD|,

%
m ^BDAh = 96 ise
%
m ` BCD j = x ka derecedir? Bulalm.
x
x
C
C
A
A
ZM
B
B
CBD ikizkenar gen olduundan, taban alarnn lleri eit ve a olsun.

D
D a
96a
96
[DC] // [AB] olduundan,

%
%
m ` CBD j = m ^DBAh = a olur. ( ters a)
ABCD ikizkenar yamuk olduu iin taban alarnn ls eittir.
%
%
m ` CBA j = m ^DABh = 2a olur.
DAB geninde i alarn lleri toplam 180 olduundan,
A
A
x
x
C
C
a
aa
a
2a
2a
B
B
2a + a + 96 = 180
3a + 96 = 180
3a = 180 - 96
3a = 84
a = 28 olur.
DBC geninde i alarn lleri toplam 180 olduundan,
a + a + x = 180
28 + 28 + x = 180
56 + x = 180
x = 180 - 56
x = 124 bulunur.
Paralelkenar
Karlkl kenarlar paralel olan drtgenle-
re; paralelkenar denir. Paralelkenarn karlkl
kenarlar paralel olduundan paralelkenar yamuun zel bir hlidir.
230
Paralelkenarn karlkl kenarlar paraleldir.

[AB] // [DC] ve [AD] // [BC]
Paralelkenarn karlkl kenarlarnn uzunluklar eittir.
|AB| = |DC| ve |AD| = |BC|
Paralelkenarn karlkl alarnn lleri
eittir.
m ^W
A h = m ^X
Ch ve m ^W
B h = m ^X
Dh
Paralelkenarda ardk iki ann lleri
toplam 180 dir.
m ^W
A h + m ^W
Bh = 180
X
W
m ^ Bh + m ^ Ch = 180

m ^X
C h + m ^X
Dh = 180
X
W
^
h
^
m D + m Ah = 180
Paralelkenarda kegenler birbirini ortalar.
e
f
AO = OC =
, DO = OB =
2
2
b C
C
e
2
f
2
f
2
e O
2
fe
22
f
2
e
2
4. R NEK
Yandaki ABCD paralelkenarnda,
%
%
m ` ABC j = 120 ise m ^DABh = x in ka derece olduu-
nu bulalm.
ZM
%
m ` ABC j = 120 ve
120
x
A
%
%
ABC ile DAB ardk alar olduundan,
%
%
m ^DABh + m ` ABC j = 180
x + 120 = 180
x = 180 - 120
%
m ^DABh = x = 60 bulunur.
5 . R NEK
%
m ^DABh = 75 ise,
x + y + z deerini bulalm.
75
A
z
B
231
C
105
75
ZM
z
Bir paralelkenarda karlkl alar eit ve ardk alarn toplam 180 75

dir. Buradan,
%
%
m ^DABh = 75 ise karsndaki m ` DCB j = y = 75 dir.
%
%h
^DAB
ile ` ADC j ardk alar olduundan, toplamlar 180 dir.
%
%
m ^DABh + m ` ADC j = 180
%
75 + m ` ADC j = 180
C
75
105
%
m ` ADC j = 180 - 75
%
m ` ADC j = 105 ise x = 105 dir.
105
75
%
%
ADC ile ABC karlkl alar olduundan,
%
%
%
m ` ADC j = m ` ABC j ise m ` ABC j = z = 105 dir.
Buradan, x + y + z = 105 + 75 + 105
x + y + z = 285 bulunur.
C
8
6 . R NEK
D
12

|OA| = 12 cm, |OD| = 8 cm ise
|AC| + |BD| deerini bulalm.
ZM
12
Paralelkenarda kegenler birbirini ortaladndan,
|OA| = 12 cm ise |OC| = 12 cm
C
8 cm
|OD| = 8 cm ise |OB| = 8 cm olacandan,
D cm
12
|AC| = 12 + 12 = 24 cm,
8 cm
8 cm
O
|BD| = 8 + 8 = 16 cm olur.
|AC| + |BD| = 24 cm + 16 cm
12 cm
= 40 cm bulunur.
12 cm
12 cm
B
8 cm
A
7. R NEK
Yandaki ABCD paralelkenarnda verilenlere gre ann ka
derece olduunu bulalm.
5a + 30
232
2a + 24
ZM
Paralelkenarda birbirinin ard olan iki i ann lleri toplam 180 dir. Buna gre
%
%
m ^DABh + m ` ADC j = 180
2a + 24 + 5a + 30 = 180
7a + 54 = 180
7a = 180 - 54
7a 126
=
7
7
a = 18 bulunur.
E
x
8. R NEK
D
51
B, D, E dorusal noktalar,
%
%
m ` BCD j = 51 ise m ÂEBh = x in ka derece olduu-
nu bulalm.
ABCD paralelkenar olduundan,

|AD| = |BC| = |ED| ve |AB| = |CD| = |EA| olur.
C
51
|DE| = |CB|, |AE| = |CD|,
ZM
E
x
Buradan EAD ve EAB ikizkenar genler olur.
%
%
%
m ÂEDh = m ÊADh = m ÊBAh = x olur.
%
%
m ÂDBh = m ` DBC j = 2x olacandan,
x
A
x
%
%
m ` ABC j + m ` BCD j = 180
3x + 51 = 180
2x
D
512x
51
51
B
2x
3x = 180 - 51
2x51
3x = 129
x = 43 dir.
%
m ÂEBh = x = 43 bulunur.
9. R NEK
ABCD paralelkenarnda, [AO] ve [BO] aortay ise,

%
m ` AOB j = a nn ka derece olduunu bulalm.
C
O
x
A
a
y
y
B
233
ZM
[OA] ve [BO] aortaydr.
%
%
%
%
m ` DAO j = m ` OAB j = x ve m ` ABO j = m ` OBC j = y
diyelim.
ABCD paralelkenarnda komu kelerdeki alarn topla-
m, 2x + 2y = 180
x + y = 90
%
AOB geninde m ` AOB j = a = 180 - ^x + yh
= 180 - 90
a = 90 bulunur.
10. R NEK
x
D
100
C
Yandaki ABCD yamuk ve DEBC paralelkenardr.
100
%
%
m ` DCB j = 100 ve m ^DAEh = 50 ise
50
%
m ÂDEh = x in ka derece olduunu bulalm.
50
ZM
DEBC paralelkenar olduundan, karlkl alarnn lleri eittir.

%
%
m ` DCB j = m ^DEBh = 100 dir.
DEA as ile DEB as, btnler olduundan,
%
m ^DEAh = 180 - 100 = 80 dir.
DAE geninde i alar toplamndan,

%
m ÂDEh = x = 180 - ^50 + 80h
x = 180 - 130
x = 50 bulunur.
x
D
100
C
100
50
80
50
80
100
E
100
Dikdrtgen
alarnn her biri 90 olan paralelkenara; dik-
drtgen denir.
Dikdrtgenin de paralelkenar gibi karlkl kenar-
lar paralel ve karlkl i alar etir. Ayn zamanda
kegenleri birbirini ortalar.
Buradan, dikdrtgen zel bir paralelkenardr. Her
paralelkenar zel bir yamuk olduundan, dikdrtgen

de zel bir yamuktur.
234
Dikdrtgenin i alarnn lleri 90 dir.

A h = m ^W
B h = m ^X
C h = m ^X
Dh = 90
m ^W
Dikdrtgenin karlkl kenarlar paraleldir.
[AB] // [DC] ve [AD] // [BC]
Dikdrtgenin karlkl kenar uzunluklar eittir.
|AB| = |DC| = a ve |AD| = |BC| = b
Dikdrtgenin kegen uzunluklar eittir ve
kegenler birbirini ortalar.
|AC| = |BD|
|AO| = |BO| = |CO| = |DO|
11. R NEK
Yandaki ABCD dikdrtgeninde,
%
m ` ECD j = 36 olduuna gre
%
m ÂEBh = x in ka derece olduunu bulalm.
O
a
36
E
36
ZM
%
%
m ` ECD j = m ÊABh = 36 olur ( ters alar).
|AE| = |EB| olduundan EAB ikizkenar gendir. Buradan,

%
%
m ÊABh = m ÊBAh = 36 olur.
Bu durumda EAB geninde i alar toplam 180 olduundan,

x + 36 + 36 = 180
x + 72 = 180
x = 180 72
%
m ÂEBh = x = 108 bulunur.
12 . R NEK
%
Yandaki ABCD dikdrtgeninde, m ÂEBh = 120 olduuna gre
%
m ` DBC j = x in ka derece olduunu bulalm.
E
D
A
x
36
EAB geninde i alar toplamndan,

y + y + 120 = 180
2y = 180 - 120
60
y=
2
y = 30 olur.
%
%
m ÊABh + m ` EBC j = 90
30 + x = 90
x = 90 - 30
x = 60 bulunur.
36
36
x
D
A
D
36
36
B
C
E
E
120
ZM
|AE| = |EB| olduundan, EAB ikizkenar gen olur.
%
%
m ÊABh = m ÊBAh = y olsun.
36
120
xB
C
E
E
120
A
A
30
30
120
x
30
30
B
B
235
Ekenar Drtgen
Kenarlarnn uzunluklar eit olan paralelkenara; eke-
nar drtgen denir. Ekenar drtgen paralelkenarn zel
bir hlidir.

|AB| = |BC| = |CD| = |DA| = a
Ekenar drtgenin de paralelkenar gibi karlkl kenar-
a
D
C
lar birbirine paralel
ve karlkl
i alarnn
lleri eittir.
yleyse, ekenar drtgen zel bir paralelkenar, her
paralelkenarDzel bir yamuk

olduundan,
ekenar drtgen
a
C
a
de zel bir yamuktur.

a
a
B
Ekenar drtgende karlkl kenarlar paraleldir.
[AB] // [DC] ve [BC] // [AD]
Ekenar drtgenin karlkl alarnn lleri eittir.
m ^W
A h = m ^X
Ch
D
A
m ^W
B h = m ^X
Dh
C
D
B
Paralelkenarda
olduu gibi ekenar drtgende de ardk iki ann lleri toplam
O
180 dir.
C birbirini ortalar ve dik kesiir.

Ekenar Ddrtgenin kegenleri
A
C
D
O
236
[AC] [BD],
|OA| = |OC| ve |OD| = |OB|
13 . R NEK
Ah = 110 ,
Yandaki ekenar drtgende, m ^W
m ^W
Bh = x, m ^X
Ch = y ve m ^X
Dh = z ise
x + y + z toplamnn ka derece olduunu bulalm.
110
y
x
B
ZM
Ekenar drtgende karlkl alarn lleri eit olduundan,
m ^W
Ah = 110 ise m ^X
Ch = y = 110 ve m ^W
B h = m ^X
Dh = x = z olur.
Drtgenin i alar toplam 360 dir.

110 + y + x + z = 360
110 + 110 + x + z = 360
220 + x + z = 360
x + z = 360 220 = 140 dir.

x = z olduundan, x = z =
140
= 70 dir.
2
x = 70, z = 70, y = 110 olduundan,

x + y + z = 70 + 110 + 70
x + y + z = 250 bulunur.
14. R NEK
Yandaki ABCD ekenar drtgeninde, |OA| = 5 cm, |OD| = 3 cm
ise |AC| + |BD| toplamnn ka cm olduunu bulalm.
O
A
ZM
[BD] ve [AC] kegenleri birbirini dik ortalar.
|OA| = |OC| = 5 cm, |OD| = |OB| = 3 cm dir.
|AC| = |OA| + |OC| = 5 + 5 ise |AC| = 10 cm,
|BD| = |OD| + |OB| = 3 + 3 ise |BD| = 6 cm olur.
|AC| + |BD| = 10 + 6
= 16 cm bulunur.
237
Kare
Btn kenar uzunluklar eit olan dikdrtgene; kare denir.
Karede birbirine eit uzunlukta olan ve birbirini dik ortala-
yan kegenler, ayn zamanda karenin i aortaylardr.
Karenin de dikdrtgen gibi karlkl kenarlar paralel ve her
bir as dik adr.
Buradan, kare zel bir dikdrtgendir.

Karenin de ekenar drtgen gibi her bir kenarnn uzunluu
C
45
45
birbirine eittir. Kegenleri dik kesiir ve birbirini ortalar.

Kare ayn zamanda zel bir ekenar drtgendir.

Kenar uzunluklar birbirine eittir.
|AB| = |BC| = |DC| = |DA| = a
Kegenler birbirini dik ve eit olarak ortalar ve ke-
[AC] [BD] ve |AK| = |KC| = |KD| = |KB| olur.
Karenin her bir asnn ls 90 dir.
genlerin uzunluklar eittir.
m ^W
A h = m ^W
B h = m ^X
C h = m ^X
Dh = 90
45
45
K
45
45
A
45
45
B
Kegenler aortaydr.
15 . R NEK
%
Yandaki ABCD karesinde, [AC] kegen ve m ` EBC j = 50 olduuna
%
gre m ÂEBh = x in ka derece olduunu bulalm.
ZM
%
[AC] kegen olduundan, m ` ACB j = 45 olur.
D
D
C
C
E
E
x
x
50
50
A
A
B
B
D
D
C
C
EBC geninde,
%
%
%
m ` EBC j + m ` BCE j + m ` CEB j = 180
%
50 + 45 + m ` CEB j = 180
%
m ` CEB j = 180 - 95
%
m ` CEB j = 85 olur.
%
m ÂEBh = 180 - 85
x = 95 bulunur.
238
45
45
E
E
95
95
A
A
50
50
B
B
16 . R NEK
%
Yandaki ABCD karesinde, [AC] kegen ve m ÂEBh = 120 olduuna
%
gre m ` EBC j = x in ka derece olduunu bulalm.
C
E
ZM
%
[AC] kegen olduundan, m ` ACB j = 45 olur.
%
m ` BEC j = 180 - 120
%
m ` BEC j = 60
17. R NEK
120
xB
C
45
BEC geninde i alarnn lleri toplam 180 dir.

%
%
%
m ` BEC j + m ` ECB j + m ` CBE j = 180
60 + 45 + x = 180
x = 180 - 105
x = 75 bulunur.
120
E
45
120
E
120
xB
D
D
C
C
Yandaki ekilde ABCD kare ve BEC ekenar gen olduuna gre

%
m ÊABh = x in ka derece olduunu bulalm.
E
E
x
A x
A
B
B
ZM
|BC| = |BE| ve |BC| = |AB| olduundan, BAE geni, ikizkenar gendir.
%
m ` CBE j = 60 ise,
%
m ÂBEh = 90 - 60
%
m ÂBEh = 30 olur.
BEA geni tepe as 30 olan ikizkenar gen olduundan,
%
%
180 - 30 150
m ^BAEh = m ^BEAh =
=
= 75 dir.
2
2
%
m ÊABh = x = 75 bulunur.
D
D
E
60
E x 60
x
x
A x
A
C
C
60
60
60
30
60
B
30
B
239
ETKNLK
Ara ve Gereler: noktal kt, cetvel, aler.
} Yukardaki noktal kt zerinde verilen drtgenleri, kendi noktal kdnza modelleyiniz.

} Bu drtgenlerin kenarlarn ve alarn lp zerlerine yaznz.
} Her bir drtgenin kegenlerini iziniz.
} Kegen uzunluklarn, kegenlerin kenarlarla ve birbiriyle oluturduklar alar bulunuz,
drtgen modellerinin altna not alnz.
} Oluturduunuz drtgen modellerinden yararlanarak aadaki tabloyu doldurunuz.

Drtgenler
zellikler
Kare
Dikdrtgen Paralelkenar
Ekenar
Drtgen
Yamuk
Karlkl kenar iftleri birbirine etir.

Btn kenarlar birbirine etir.
Kegenleri birbirine etir.
Btn alar dik adr.
Kegenleri birbirini ortalar.
Kegenleri birbirine diktir.
Karlkl alar birbirine etir.
Ardk alar birbirini btnlerdir.
} Drtgenlerin ayn ve farkl zelliklerini yazarak drtgenler arasnda nasl bir iliki kurabilece-
imizi belirtiniz.
240
ALITIRM ALAR
1. Yandaki ABCD dikdrtgeninde,

[AC] kegen,
%
m ` ACD j = 48 ,
%
m ` BAC j = 3a + 6 ise
3a + 6
3a + 6
AD
3a + 6
%
m ÂEDh = a ka derecedir?
E
20
AD
[AE] aortay,
|DE| = |EB|,
%
m ` EBC j = 24 olduuna gre
[BD] kegen ise

%
m ` BCD j = x ka derecedir?
D
A
a
20
D60
%
m ÂEBh = a ka derecedir?
4. Yandaki ABCD paralelkenarnda,

%
m ÂDBh = 60,

%
m ÂBDh = 40,
BC
24
CB
20
B
B
DA
3. Yandaki ABCD paralelkenarnda,
BC
3a + 6
DA
[AC] ve [BD] kegen,

%
m ÂBDh = 20 ise
CB
48
48
48
DA
a ka derecedir?
48
20
60
B xC
Bx
40
40
D
60
B
B
D
D
C 40
3
3
100
40
60
100
5. Yandaki ABCD yamuunda,

%
[AB] // [DC], m ` ADC j = 100 ,
%
m ` ABC j = 50 , |AD| = 6 cm,
|DC| = 3 cm olduuna gre
|AB|nu bulunuz.
A
A
D 1003
100
50
C
x
C
50
50
C
50
C
x
B
B
6
A
D
A
x
x
D
D E
x
x
241
C
15

|BC| = |CD|,
%
%
m ^BDAh = 96 ve m ` DBC j = 25 ise
%
m ^DABh = x ka derecedir?
96
25
x
A
7. Yandaki ABCD dik yamuunda,

%
[DA] [DC], [DA] [AB], m ` DCB j = 130 ve
%
m ÂBDh = 20 ise
%
m ` DBC j = a ka derecedir?
C
130
a
20
8. Yandaki ABCD ekenar drtgen,

|EA| = |EB|,
%
%
m ` DCB j = 52 ve m ^DAEh = 15 ise
C
52
%
m ^BEAh = a ka derecedir?
15
B
D
9. Yandaki ABCD ekenar drtgeninde,

%
%
m ^DABh = 4x , m ` BCD j = 3x + 35 ise
%
m ` ADC j = a ka derecedir?
4x
3x + 35 C
10. Yandaki ekilde ABCD kare,

%
m ÊBAh = 20 olduuna gre
%
m ^DEBh = x ka derecedir?
242
x
20
Ekenar Drtgenin ve Yamuun Alan Bantlar

Ekenar Drtgenin Alan
|AC| = e, |DB| = f alalm.
f
e
AC DO
2
=
,
2
2
f
e
& j AC BO
2
`
A ABC =
dir.
=
2
2
Buradan ABCD ekenar drtgenin alan,
&
&
A ÂBCDh = A ` ADC j + A ` ABC j
&
A ` ADC j =
ef ef
+
2
2
=
2
ef
2
2
=
2
ef
A ÂBCDh =
olur.
2
a
f
2
a
e
2
C
e
2
f
2
B
ABCD ekenar drtgeninin alan, kegenlerinin uzunluklar arpmnn yarsna eittir.

Dier taraftan,
&
&
A ÂBCDh = A ` ADC j + A ÂBDh
DC AHl
AB CH
+
2
2
ah ah
=
+
2
2
ah
= 2
2
^
h
A ABCD = ah bulunur.
=
ABCD ekenar drtgeninin alan, taban uzunluu ile tabana ait ykseklik uzunluunun
arpmna eittir.
1. R NEK
Yandaki ABCD ekenar drtgeninde,
|BD| = 12 cm,
|AC| = 16 cm ise
A(ABCD)n bulalm.
B
ZM
A ÂBCDh =
AC BD
2
8
16 12
21
A ÂBCDh = 96 cm 2 bulunur.
=
243
2 . R NEK
[AC] ve [BD] kegen,
[EF] [AB],
|EF| = 4 cm,
|BC| = 10 cm ise
A(ABCD)n bulalm.
10
ZM
&
&
&
&
Ekenar drtgende, ykseklikler ve tabanlar eit olduundan, A ÂBEh = A ` BCE j = A ` CDE j = A ^DAEh
&
olur. Buradan A ÂBCDh = 4A ÂBEh olur.
|AB| = |BC| = 10 cm olmak zere
AB EF
&
104
A ÂBEh =
=
2
2
&
2
A ÂBEh = 20 cm dir.
&
A ÂBCDh = 4A ÂBEh = 420
3 . R NEK
[AC] ve [BD] kegen, |DE| = 6 cm,
|CE| = 8 cm ise A(ABCD)n bulalm.
ZM
Ekenar drtgenin alan, kegenlerin arpmnn yarsna eittir.
Kegenler, birbirini ortaladndan,
|AE| = |CE| ve |DE| = |BE| olur.
Buradan, |AC| = |CE| + |AE| = 8 + 8
|AC| = 16 cmdir.
|BD| = |DE| + |BE| = 6 + 6
|BD| = 12 cm olur.
A ÂBCDh =
244
AC BD
1612 192
=
=
= 96 cm 2 bulunur.
2
2
2
4. R NEK
Yandaki ekilde verilen ABCD ekenar drtgeninin alan 108 cm dir.

|AC| = 9 cm olduuna gre [DB] kegeninin uzunluunu bulalm.
ZM
AC BD
A ÂBCDh =
2
9 BD
108 =
2
9 BD
108 =
2
216
BD =
9
BD = 24 cm bulunur.
Yamuun Alan
Yandaki ABCD yamuunda |AB| = a, |CD| = c ve |AE| = |CH| = h ise, ABCD yamuunun
alan,
&
&
A ÂBCDh = A ` ABC j + A ` CDA j
ah ch
+
A ÂBCDh =
2
2
a+c
j h olur.
A ÂBCDh = `
2
Bir ABCD yamuunun alan, taban uzun-
luklar toplamnn yarsnn ykseklik ile arpmna eittir.
144444444424444444443
a
5 . R NEK
[CH] [AB], |AH| = 7 cm, |HB| = 6 cm,
8
8
|DC| = 5 cm, |CH| = 8 cm ise

A(ABCD)n bulalm.
H
E
ZM
A ÂBCDh = `
a+c
j h
2
13 + 5
m 8
=c
2
= 98
S1
A ÂBCDh = 72 cm bulunur.
2
S4
AE
S
A 2
A
8 H
8
S3
7
245
6 . R NEK
Yandaki ABCD dik yamuunda,
[AD] [AB], |AB| = 10 cm, |DC| = 4 cm, |DA| = 6 cm ise

A(ABCD)n bulalm.
ZM
10
ABCD yamuunda |DA| = h = 6 cm olur.

A ÂBCDh =
A ÂBCDh =
^ AB + DC h DA
^10 + 4 h 6
14 6
A ÂBCDh =
21
A ÂBCDh = 76
7. R NEK
10
Yandaki ekildeki ABCD yamuunda [DC] // [AB],

&
|DC| = 5 cm, |AB| = 8 cm, A ` DAC j = 15 cm 2 ise
DC AH
&
A ` DAC j =
2
5 AH
15 =
2
3
AH =
D 15
15
AH = 6 cm olur.
A ÂBCDh =
^ AB + DC h AH
2
^8 + 5 h 6
=
2
=
13 6
12
= 39 cm 2 bulunur.
246
D 15
15 2
51
A(ABCD)n bulalm.
ZM
15
6
A
C
D
ALITIR M ALAR

|BD| = 10 cm,
|AC| = 18 cm ise
A(ABCD) ka cm2 dir?

A(ABCD) = 48 cm2,
|AC| = 8 cm olduuna gre
|OB|nu bulunuz.
B
A
C
ABCD yamuunun alann bulunuz.
A(ABCD) = 96 cm ,
B = 8 cm,
|BK|
|AB| = 18 cm olduuna gre |DC|nu bulunuz.
|DC| = 8 cm ise
B
ABCD yamuunun alann bulunuz.
15
15
2
E30 cm
B
1444444444442444444444443
8
22
D
CB
D
18
D A
|AB| = 15 cm,
5. Yandaki ABCD dik yamuunda,
O
|DA| = 10 cm,
A
D 12 15
C
E
B
1444444444442444444444443
C
D
22
2
8
cm
A
E
B
12
1444444444442444444444443
S
22 S
E
D
C
K
[BK] [DK],
[AB] [AD],
O
B
15
12
D
15
C
E
B
12
1444444444442444444444443
22
|AB| = 22 cm, |DE| = 12 cm, |CD| = 15 cm olduuna gre
O
D
3. Yandaki ABCD yamuunda, [AB] [DE],
D
A
D
A
D
A
A
A
AE
18
D
15
18
18
10
E
C
B
K
K
8
8
K
B
8B
C
C
B
B
247
D
B
B
Alan ile lgili Problemler
1. R NEK
F
F
Yandaki ekilde BCDF dikdrtgen, ABEF paralelkenar,
BCDE yamuk, |AF| = 13 cm, |BF| = 12 cm, |FE| = 5 cm,
1313
|BC| = 16 cmdir.
Buna gre ABCDEF blgesinin alann, gen, dikdrt-
gen, yamuk ve paralelkenarn alanlarndan yararlanarak

bulalm.
5
5
E
E
12
12
B
B
A
A
D
D
16
16
C
C
ZM
1. Yol
ABCD dikdrtgen olduundan, |BC| = |FD| = 16 cmdir.
F
F
|ED| = |FD| |FE| = 16 5 = 11 cm olur.

A ÂBCDEFh = A ^BCDEh + A ÂBEFh
^16 + 11h
6
12 + 512
A ÂBCDEFh =
12
= 276 + 60
= 162 + 60
A ÂBCDEFh = 222 cm 2 bulunur.
1313
BCDE yamuk ve ABEF paralelkenardr.
A
A
5
5
5
5
12
12
E
E
11
11
12
12
13
13
B
B
D
D
16
16
C
C
2. Yol
BCDE dikdrtgen ve ABF gendir.
&
A ÂBCDEFh = A ^BCDFh + A ÂBFh
5 12
12
= 192 + 56
= 192 + 30
= 1612 +
A ÂBCDEFh = 222 cm 2 bulunur.
2 . R NEK
Verilenlere gre yandaki ABCDEFGH blgesinin alann,
4 cm
gen, dikdrtgen, paralelkenar ve yamuun alanlarndan

yararlanarak bulalm.
6 cm
6 cm
A 4 cm B
248
8 cm
C 2 cm
ZM
Yandaki ekilde,
|HK| = 6 cm
|AH| = |KL| = |ED| = 6 cm

|AB| = 4 cm
|BC| = |KE| = |GF| = 8 cm

|CD| = 2 cm
|FE| = |GK| = 4 cmdir.
4
E
h=6
4
B
L
C 2 D
1444442444443
8
&
&
A ÂBCDEFGHh = A ÂBKHh + A ^BCEKh + A ` CDE j + A ^KEFGh + A ` HKG j
=
^6 + 4 h
6 + 86 +
= 30 + 48 +
62
64
+ 84 +
2
2
12
24
+ 32 +
2
2
= 30 + 48 + 6 + 32 + 12
A ÂBCDEFGH h = 128 cm 2 bulunur.
ay
Bahesi
3 . R NEK
esi, ocuk park, otopark yaplacak ve geriye kalan ksmna
35 m
Yanda verilen dikdrtgen eklindeki arsa zerine ay bah-
35 m
im ekilecektir.
Verilenlere gre im ekili alan ka m2 dir? Bulalm.
20 m
20 m
im
G
H
K
ay
Bahesi
im im
H
E
K 30 m
C
ocuk
Park
Otopark
30 m
Otopark
im
A
ocuk
Park
30 m
30 m
F
15 m
BF
15 m
B
ZM
D
ay
Bahesi
Yandaki ekil, eni 35 m, boyu 60 m olan dikdrtgendir.
3520
4020
E
= 6035 - ;
+ 3015 +
2
2
= 2100 - 6350 + 450 + 400@
35 m
&
&
Boyal alan = A ÂBCDh - 8A ` ADG j + A ÊBFHh + A ` GCF jB
35 m
ekilde, |HF| = 30 m, |HE| = 15 m, |GC| = 40 m olur.
20 m
40 m
im
G
H
K
ay
Bahesi
im im
K 30 m
im
= 2100 - 1200
= 900 olur.
20 m
15 m
ekillerine ayrp ekillerin ayr ayr alanlarn bulalm.
30 m
H
E
15 m
Dikdrtgen eklindeki arsay gen, dikdrtgen ve yamuk
ocuk
Park
40 m
ocuk
30 m
Park
Otopark
30
30 m
m
Otopark
30 m
C
20 m
F
20 m
15 m
BF
15 m
B
&
Boyal Alan = A ÂEHKh + A ` GKF j = 900 m 2 bulunur.
249
F7
4. R NEK
Yandaki ekilde ACDG paralelkenar, BCEF
dikdrtgen, CDE gen, ABFG yamuk olmak

zere, |AB| = 6 cm, |FE| = 8 cm, |ED| = 4 cm ve
|BF| = 7 cm ise A(ACDG)n bulalm.
ZM
B7
&
A ÂCDGh = A ÂBFGh + A ^BCEFh + A ` CED j
2
4 7
6+2
m 7 + 87 +
2
21
= 47 + 87 + 27
=c
G 2
G 2
F7
7E
= 28 + 56 + 14
A ÂCDGh = 98 cm 2 bulunur.
5 . R NEK
Bir ifti, dikdrtgen eklindeki tarlasn 6 parayaAayr-
m ve buralara arpa, buday, yonca, yulaf ve msr ekmitir.

Yandaki ekilde verilenlere gre ifti ka m2 lik alana
B7
40 m
B
L
D
40Buday
m
G
Msr
KA
ekilde verilenlerden yararlanarak verilmeyen kenarlar belirleyelim.
& 30 m
+ A ` LMG j + 4030
&
8000 = 3000 + 2000 + 1500 + A ` LMG j + 1200
&
A ` LMG j = 8000 - ^3000 + 2000 + 1500 + 1200h
&
A ` LMG j = 8000 - ^7700h
&
A ` LMG j = 300 m 2 olur.
50 m D
30 m
KA
50 m
Msr
40 m
30 m
C50 m
30 m
Yulaf
BF
50 m
Arpa
40 m
60 m
G
Yo
nc
L 20 m
40Buday
m
G
Msr
C
F
M
E 40 m
60 m
30 m
^60 + 40 h 30
Yulaf
Buday
&
40 mh
D^KLGD
A ÂBCDh = A ÂEMKh + A ÊBFM h + A ^MFCGh + A ` LMG j + A
10080 = 6050 + 4050 +
Yonca
30 m
60 mArpa
60 m L
ZM
|KL| = 40 m, |LM| = 20 m ve |KA| = 50 mdir.
Yonca
|ME| = 50 m, |MF| = 40 m, |GL| = 30 m, |DK| = 30 m
60 m
G
8
Msr
yonca ekmitir? Bulalm.
7C
Yulaf
40 m
60 mArpa
Yo
Yulaf
nc
M
60 m L 20 mE
40
40 m
40 m
m
Buday
Arpa
30 m
F
C50 m
30 m
BF
50 m
Yonca ekilecek blgenin alan, 300 m2 olarak bulunur.

A
250
60 m
40 m
evre Alan likisi

Dikdrtgenin evresinin uzunluu ve alan hesaplanrken kenar uzunluklarndan fay-
dalanrz. Buna gre evre ve alan, kenar uzunluu ile dorudan ilikilidir. Bu ilikiye gre
H
evre uzunluu fazla olan dikdrtgenlerin alanlarnn fazla olaca dnlebilir, ancak bu
dnce her zaman doru olmaz.
6 . R NEK
6 cm
E
Aadaki dikdrtgenlerin evreleri ile alanlarn inceleyelim.

H
16 cm
6 cm
E
16 cm
7 cm
F
A
15 cm
ZM
Yukardaki ekillerde verilen dikdrtgenlerden EFGH dikdrtgeninin evre uzunluu,

7 cm
evre(EFGH) = 2 (16 + 6) = 2 22 = 44 cm,

ABCD dikdrtgeninin evre uzunluu,
A
15 cm
evre(ABCD) = 2 (15 + 7) = 2 22 = 44 cm olur.

EFGH dikdrtgeninin alan,
A(EFGH) = |EF| |FG| = 16 6 = 96 cm2,
ABCD dikdrtgeninin alan,
evre(EFGH) = 44 cm
A(EFGH) = 96 cm2
H
A(ABCD) = 105 cm2
14243
evre(ABCD) = 44 cm
14243
A(ABCD) = |AB| |BC| = 15 7 = 105 cm2 olur.
G
4 cm
evre(EFGH) = evre(ABCD)
E
10 cm
D
F
C
G < A(ABCD)
A(EFGH)
5 cm
4 cm
Grld gibi EFGH ve ABCD dikdrtgenlerinin evre uzunluklar birbirine eit olmasna ramen
dikdrtgenlerin alanlar farkldr.

E
10 cm
8 cm
evre uzunluklar eit olan dikdrtgenlerden kenar uzunluklar birbirine yakn olanlarn
alanlar daha byktr.
5 cm
8 cm
251
G
4 cm
7. R NEK
Aada verilen dikdrtgenlerin evre ve alanlarn inceleyelim.
E
10 cm
4 cm
E
10 cm
5 cm
8 cm
ZM
5 cm alanlarn bulalm.
Yukardaki verilen dikdrtgenlerin
EGFH dikdrtgeninin alan,

A
8 cm
A(EFGH)
= |EF|
|GF| = 10 B4 = 40 cm2,
ABCD dikdrtgeninin alan,

A(ABCD) = |AB| |BC| = 8 5 = 40 cm2 olur.
Grld gibi iki farkl dikdrtgenin alan, birbirine eittir.
EFGH dikdrtgeninin evresi,
evre(EFGH) = 2 (|EF + |FG|) = 2 (10 + 4)
= 2 14 = 28 cm,
ABCD dikdrtgeninin evresi,
evre(ABCD) = 2(|AB| + |BC|) = 2 (8 + 5)
=
2 13 = 26 cm olur.
A(ABCD) = 40 cm2
evre(EFGH) = 28 cm
evre(ABCD) = 26 cm
A(EFGH) = A(ABCD)
14243
A(EFGH) = 40 cm2
14243
evre(EFGH) > evre(ABCD)
Grld gibi EFGH dikdrtgeni ile ABCD dikdrtgeninin alanlar eit olmasna ramen evreleri
farkldr.
ABCD dikdrtgeninin kenar uzunluklar, EFGH dikdrtgeninin kenar uzunluklarna gre birbirine
daha yakndr.
Alanlar eit olan dikdrtgenlerden, kenar uzunluklar birbirine yakn olanlarn evre
uzunluklar daha kktr.
252
8. R NEK
Kenar uzunluklar pozitif tam say olan bir dikdrtgenin evre uzunluu 34 cm ise alannn en fazla
ka cm2 olacan bulalm.
ZM
evre uzunluu eit olan dikdrtgenlerde kenar uzunluklar birbirine yakn olan dikdrtgenin alan
daha byktr.
Dikdrtgenin evresi 34 cm olduundan, birbirine dik olan kenarlarn uzunluklar toplam 17 cmdir.
Toplamlar 17 olan pozitif tam saylarn arpmlarn yazalm.

2 17 cm
1 16 = 16
2 15 = 30
3 14 = 42
4 13 = 52
Yandaki kenar uzunluklarndan birbirine en yakn uzunluklar, 8 cm ile
9 cmdir ve arpmlar en byktr.
Buradan, evre uzunluu 34 cm olan dikdrtgenin alan en fazla,

8 9 = 72 cm2 bulunur.
5 12 = 60
6 11 = 66
7 10 = 70
8 9 = 72
9. R NEK
Alan 30 cm2 olan dikdrtgenin kenar uzunluklar tam say olduuna gre evre uzunluunun en az
ka cm olacan bulalm.
ZM
Alanlar eit olan dikdrtgenlerde kenar uzunluklar birbirine yakn olanlarn evre uzunluu, daha
kktr.
Alan = 30 cm2
1 30
2 15
3 10
56
Yukardaki kenar uzunluklarndan birbirine en yakn uzunluklar, 5 cm ile 6 cmdir. yleyse alan
30 cm2 olan dikdrtgenin evresi en az,

2 (5 + 6) = 2 11 = 22 cm bulunur.
253
ALITIRM ALAR
1. Yanda ABCD dikdrtgeninde,

|DE| = 8 cm, |EC| = 4 cm, |DA| = 6 cm

6
&
olduuna gre A ÂBEh n bulunuz.
6
B
A
D
D 8
8 E
4E C4
2. Bir kenarnn uzunluu 20 m olan kare eklindeki bir bahenin ierisine kenar uzunluklar 3 m ve
4 m olan dikdrtgen eklindeki bir havuz yaplmtr.
6
Havuzun dndaki alanlar imle kaplanacaktr. Buna gre ka m2 alan imle kaplanr?
3. Yandaki ekilde verilenlere gre boyal blgenin alaB
A
6 cm
nn bulunuz.
20 cm
10 cm
12 cm
6 cm 6 cm
F
8 cm
12 cm
12 cm
10 cm
4 cm
10 cm
10 cm
6 cm
12 cm
20 cm
10 cm
4 cm
20 cm20 cm
8 cm 8 cm
12 cm
8 cm
A10 cm
10 cm
12 cm12 cm
4. Yandaki ekilde verilenlere gre boyal alan

bulunuz.
4 cm
4 cm
8 cm
12 cm
10 cm
8 cm
B 2 cm C
5. Kenar uzunluklar tam say olan bir dikdrtgenin evre uzunluu 36 cm olduuna gre bu dikdrtgenin alan en fazla ka cm2 dir?
6. Alan 72 cm2 olan dikdrtgenin kenar uzunluklar tam say olduuna gre bu dikdrtgenin evre
uzunluu en az ka cmdir?
7. Yanda lleri verilen kapal eklin alan ka cm2 dir?
2 cm
4 cm
3 cm
2 cm
6 cm
4 cm
5 cm
3 cm
8 cm
5 cm
5 cm
6 cm
4 cm
5 cm
2 cm
4 cm
254
3 cm 3
DNM GEOMETRS
E ekiller
ki okgenin karlkl alarnn lleri ve karlkl kenarlarnn uzunluklar eit ise bu
iki okgen etir denir.
Yukardaki ekilde verilen ABCD dikdrtgeni ile KLMN dikdrtgeni e dikdrtgenlerdir. Her iki
dikdrtgenin de
6 br, uzun kenar uzunluklar 8 br, olduundan, bu iki dikA ksa kenar uzunluklar
B
drtgen birbirine etir.
D dikdrtgeni etir NKLM dikdrtgeni diye

Bu elik ABCD , NKLM eklinde gsterilir ve ABCD
okunur.
&
&
Yukardaki ekilde verilen ABC ile DEF e genlerdir. nk karlkl kenar uzunluklar ve
karlkl alarnn lleri eittir.
&
&
ABC , DEF eklinde gsterilir.
255
1. R NEK
Aadaki ekillerin e olup olmadklarn belirtelim.
a.
b.
c.
ZM
Yukarda verilen ekiller incelendiinde, karlkl kenar uzunluklar ve a lleri eit olduundan,
a, b ve c klarndaki drtgenlerin (yamuklarn) e olduklar grlr. kknda verilen drtgen ise dier-
lerine e deildir.
2 . R NEK
Aadaki genlerden birbirine e ve e olmayan genleri belirtelim.
a.
b.
c.
ZM
Yukarda izilen ekiller, incelendiinde, karlkl kenar uzunluklar ve a lleri eit olan a, c ve
klarndaki genler birbirine etir. b kkndaki genin kenar uzunluklar ve a lleri dier klardaki genlerinkinden farkl olduundan, dierlerine e olmad grlmektedir.
256
3 . R NEK
Yanda kareli ktta verilen ekle e bir ekil izelim.
C
A
ZM
Karlkl kenar uzunluklarna ve a llerine eit olmak zere verilen
E
ekle yandaki gibi e bir ekil izebiliriz.
|ED| = |ED|, |AB| = |AB|, |EA| = |EA|,

|DC| = |DC|, |BC| = |BC| ve
A
ABCDE , AlBlClDlEl
B
A
ALITIR M ALAR
A
A
A A
B
D D
B
karlkl kelerindeki alarn lleri eit olduundan,
C
A
BR B RB R R
P
P P
1. Kareli kt zerine yandaki ekle e bir ekil iziniz.

D
CS C SC S S

2. Yandaki ekilde verilen ABCD
drtgeni ile PRST drtgeni, e midir?
Belirtiniz.
3. Aada verilen ekillerden hangisi dierlerinden farkldr?

A)
B)
C)
D)
257
T T
6 birim
teleme
Bir nesnenin, bir yerden baka bir yere, belirli bir dorultu ve ynde yer deitirmesine;
teleme denir.
5 birim
5 birim
5 birim
6 birim
4 birim
5 birim
4 birim
5 birim
4 birim
4 birim
5 birim
5 birim
5 birim aa telenmitir.
5 birim
6 birim saa telenmitir.
5 birim5 birim
5 birim
5 birim
5 birim
4 birim
5 birim sola telenmitir.
4 birim
5 birim
5 birim yukar telenmitir.
5 birim
5 birim
6 birim
telenmitir.
5 birim
3 birim
3 birim
5 birim
3 birim yukar, 5 birim sola telenmitir.
258
2 birim
4 birim
5 birim
5 birim
3 birim
6 birim
5 birim yukar, 4 birim saa telenmitir.
5 birim
4 birim saa, 6 birim aa
4 birim
4 birim
4 birim
4 birim
5 birim
6 birim
6 birim
4 birim
5 birim
2 birim
5 birim
2 birim
5 birim
5 birim
5 birim
6 birim
5 birim
rim
rim
6 birim
5 birim
6 birim
2 birim
5 birim
4 birim
4
4 birim
birim
5 birim
5 birim
5 birim
2 birim
4 birim
5 birim
2 birim sola, 5 birim aa

telenmitir.
4 birim sola, 5 birim yukar

telenmitir.
4 birim
telenen bir eklin zerindeki herbir nokta, ayn yn ve byklkte telenir.

5 birim
1. R NEK
Kareli kt zerinde bir A noktas alp 3 birim saa, 5 birim yukar teleyelim.
ZM
A noktas, 3 birim saa, 5 birim yukar telenerek A
noktasna e A noktas elde edilir. Belli bir yn ve dorultuda telenerek yer deitirmitir.
5 birim
A
birim
3 birim
5 birim
6 birim
3 birim
2 . R NEK
Noktal kt zerinde bir AB doru paras alp 2 birim yukar, 4 birim saa teleyelim.
ZM
AB doru paras, 2 birim yukar, 4 birim saa tele-
4 birim
nerek AB doru paras elde edilmitir. Sadece belli bir

yn ve dorultuda telenerek yer deitirmitir.
2 birim
5 birim
5 birim
2 birim
A
259
3 . R NEK
Yanda kareli kt zerindeki ABC genini, 5 birim aa,
3 birim sola teleyelim.
ZM
A
ABC geni, kareli kt dzleminde 5 birim aa, 3 birim sola
telenerek ABC geni elde edilmitir. Sadece belli bir ynde ve
dorultuda telenerek konum deitirmitir. ekil ile telenen ekil
birbirinin ayn kalmtr.
A
B
4. R NEK
Yanda verilenlere gre 2. ekil, 1. eklin ka birim telenmi
5 birim
C
A 5 birim
3 birim
C
3 birim
hlidir? Bulalm.
2. ekil
2. ekil
ZM
1. ekil
1. ekil
4 birim
4 birim
2. ekil, 1. eklin 6 birim yukar, 4 birim saa telenmi hlidir.

telenen 2. ekil ile 1. ekil birbirine etir.
1. ekil, konum deitirerek 2. ekil konumuna telenir.
6 birim
6 birim
1. ekil
1. ekil
260
2. ekil
2. ekil
ALITIR M ALAR
1. Yanda kareli kt zerinde bulunan A ekli ve B ekli ara-
sndaki iliki ile ilgili aadaki ifadelerden hangisi dorudur?
A) B ekli, A eklinin 5 br sola, 5 br aa telenmi hlidir.
B) B ekli, A eklinin 5 br sola, 5 br yukar telenmi hlidir.
C) B ekli, A eklinin 5 br saa, 5 br aa telenmi hlidir.
D) B ekli, A eklinin 5 br saa, 5 br yukar telenmi hlidir.
2. Yanda verilen X eklini 2 br yukar ve 9 br saa
telersek hangi ekil oluur?

A) D
B) C
C) B
D) A
A
B
X
D
C
3. Yanda noktal ktta verilen A noktasnn teleme altndaki
grnt noktas B noktasdr. Buna gre aadakilerden hangisi
dorudur?

A) A noktas, 5 br saa, 6 br aa telenerek B noktasna

gelmitir.
B) A noktas, 7 br sola, 7 br aa telenerek B noktasna
gelmitir.
C) A noktas, 7 br saa, 7 br aa telenerek B noktasna
gelmitir.
D) A noktas, 7 br sola, 7 br yukar telenerek B noktasna
gelmitir.
261
teleme ekil ile Grntsn Karlatrma
ETKNLK
Ara ve Gereler: kareli kt, cetvel, kalem.
} Kareli kt zerine bir gen ekli iziniz.
} izdiiniz genin kelerini A, B, C olarak adlandrnz.
} ABC geninin kenarlar zerine srasyla D, E ve F nok-
talarn yaznz.
} ABC genini saa doru 3 br teleme yapnz.

} ABC geninin telemesi ile oluan yeni gene ABC
geni adn veriniz.
} ABC geni 3 br telendiinde A, B, C keleri kaar
birim telendi?
} ABC geni 3 br telendiinde, kenarlar zerindeki D, E ve F noktalar kaar birim telendi?

} ABC geni telendiinde |AA| = |BB| = |CC| iken D, E ve F noktalarnn teleme sonucu
oluan grntleri D, E ve F olmak zere |DD| = |EE| = |FF| oldu mu? Aklaynz.
} ekil ve grntnn telemeden dolay kenar uzunluklarnn deiip deimediini belirtiniz.
1. R NEK
Yandaki ekilde 2. eklin, 1. eklin ka birim telenmi hli
olduunu bularak iki eklin e olup olmadn belirtelim.
1. ekil
2. ekil
ZM
2. ekil, 1. eklin 6 birim saa, 6 birim aa telenmi hlidir. Buradaki 1. ekil ile 2. ekil birbirine
e ekillerdir.
1. ekil, konum deitirerek 2. eklin konumuna telenmitir. ekillerin byklkleri deimemitir.
2 . R NEK
Yanda kareli kt zerindeki ABCD drtgenini 8 birim saa, 2 birim yukar
telediimizde ekil zerindeki K, L, M, N noktalarnn yeni konumlar ile eklin
yeni konumu arasndaki ilikiyi ve ekille grntsnn e olduunu gsterelim.
262
C
L
N
A
ZM
Yandaki ABCD drtgenini 8 birim saa ve 2 birim
D M
yukarya telediimizde, ABCD drtgeni elde edilir.
ekilde de grld gibi telemede ekil zerin-
deki her bir nokta, ayn yn ve byklkte bir dnme tabidir. Oluan ekillerde etir.
ABCD , ABCD olur.
N
A
L
N
A
2 birim
8 birim
3 . R NEK
Yanda kareli ktta bir ABCD drtgeni izerek 4 birim yukar, 3 birimMsaa teleyip
ABCD drtgeninin her noktasnn da ayn yn ve dorultuda telendiini gsterelim.

A N B
M
A N B
ZM
ABCD drtgeninin kareli dzlem zerinde 4 birim yukar, 3 birim
saa telenmii ABCD drtgenidir. Burada ABCD drtgeninin
3 birim
her noktas da ayn llerde telenmi olur.
Grld gibi ABCD drtgenindeki teleme yer deitirmesi
zerindeki N noktas da 4 birim yukar, 3 birim saa telenmitir.
telenmi ekillerin grntlerinin de e olduunu gryoruz.
ekiller e ise zerlerindeki noktalarn da eit mesafede telenmi

olduu grlmektedir.
3 birim
4 birim M
A, B, C ve D noktalarn da 4 birim yukar, 3 birim saa telemitir.

ekil zerindeki [DA] kenar zerindeki M noktas ve [AB] kenar
A
C
D
N B
4 birim M
A
C
A N B
N B
M
A N B
4. R NEK
Yandaki noktal ktta verilen [AB]nn 5 birim aa 4 birim sola
telenmiini gstererek [AB]nn zerindeki her bir noktann ayn yn

ve dorultuda telendiini gsterelim.
C
A
263
C
A
ZM
[AB]nn noktal kt zerinde 5 birim aa, 4 birim sola te-
lenmii [AB]dr. Burada [AB]nn zerindeki her bir noktas da ayn
lde 5 birim aa, 4 birim sola telenmiidir.
Burada telenmi [AB] ile [AB]nn ve C ile C noktalarnn e
olduunu gryoruz. telemede ekiller e ise zerlerindeki noktalarn da ayn yn ve byklkte telenmi olduu grlmektedir.
C
A
5 . R NEK
Bilgisayar programnda bir okgenin telemesini yapalm.
ZM
GeoGebra programn altrarak okgen seeneini iaretleyelim. ABCDE okgenini izelim.
okgenin dnda bir F noktas iaretleyelim. Matematiksel Fonksiyonlar mensnden tele see-
neini seelim.
Giri blmne tele[okgen1, F] yazp enter tuuna bastmzda, ABCDE okgeni 5 birim saa
3 birim aa telenmi olur.
264
ALITIR M ALAR
1. Yandaki kareli kt zerinde verilen ABCD drtge-
nini 6 birim sola 2 birim aa teleme yapnz. telenen

ekil ile grntsn karlatrnz.
2. Yandaki kareli kt zerinde izilmi KLM ge-
ni, KLM geninin 6 birim saa 3 birim yukar telenmi
K
T
K
iziniz. Grnt ile KLM genini karlatrnz.
T
L
T
eklidir. KLM genini, geri teleme yaparak bulunuz ve
3. Yanda TXYZ drtgeni telenerek TXYZ drtgeni
elde ediliyor. Buna gre aadakilerden hangisi dorudur?

A) 5 birim aa, 3 birim saa telenmitir.
B) 8 birim aa, 4 birim sola telenmitir.
C) telenen ekil ile grnts etir.
D) 10 birim sola 5 birim yukar telenmitir.
R
Z
R
Y
T
X
Z
Y
R
Y
R
Z
R
Y
T
X
Z
Y
R
Y
4. Yanda kareli kt zerindeki ekli 2 birim saa
3 birim aaya teleyiniz.
265
Yansma
Dzlemde nokta, doru paras ve ekillerin simetri dorusuna gre simetrii yansma
olarak adlandrlr.
1. R NEK
Yanda kareli kt zerindeki bir A noktasnn simetri dorusuna gre yansmasn bulalm.
Simetri dorusu
Simetri dorusu
A
A
ZM
A
A
Simetri dorusu
Simetri dorusu
A noktas simetri dorusuna 3 br uzaklktadr. A noktasnn

yansmasnn grnts olan A noktas, simetri dorusunun dier
tarafnda ve 3 br uzaklkta olur. A noktasnn simetri dorusuna
gre yansmas A noktasdr.
A
A
2 . R NEK
3 birim
3 birim
A
3 birim A
3 birim
Simetri dorusu
Yanda noktal kt zerindeki bir [AB]nn simetri dorusuna gre yansmasn bulalm.
B
A
266
Simetri dorusu
ZM
[AB]nn simetri dorusuna uzakl ile [AB]nn yans-
Simetri dorusu
masnn grnts olan [AB]nn simetri dorusuna uzak-
lnn eit olmas gerekir. [AB]nn u noktalarndan olan

B noktas, simetri dorusuna 3 br uzaklkta ise [AB]nn
B noktas da simetri dorusuna 3 br uzaklkta olur. Dier
taraftan [AB]nn A noktas simetri dorusuna 5 birim uzaklkta ise [AB]nn A noktas da simetri dorusuna 5 birim
3 birim
5 birim
3 birim
B
A
5 birim
uzaklkta olacaktr.
3 . R NEK
Yandaki kareli ktta verilen ABCD drtgeninin simetri
Simetri dorusu
dorusuna gre yansmasn bulalm.
ZM
A noktas simetri dorusuna 5 br uzakta ise grnts
Simetri dorusu
olan A noktas da simetri dorusuna 5 br uzaklkta, B
noktas simetri dorusuna 2 br uzakta ise B noktas da
2 br uzaklkta, C noktas simetri dorusuna 2 br uzaklkta
ise C noktas da simetri dorusuna 2 br uzaklkta, D nokta-
s simetri dorusuna 4 br uzaklkta ise D noktas da simetri

dorusuna 4 br uzaklkta olur. Bylece ABCD drtgeninin
simetri dorusuna gre yansmas ABCD drtgeni yandaki gibi olur.
267
ALITIR M ALAR
1. Yanda noktal kt zerindeki bir K noktas-
nn simetri dorusuna gre yansmasn bulunuz.
Simetri
dorusu
2. Yanda kareli kt zerinde [AB]nn simetri
dorusuna gre yansmasn bulunuz.
Simetri dorusu
A
Simetri dorusu
B
3. Yanda kareli kt zerinde verilen eklin
Simetri dorusu
simetri dorusuna gre yansmasn bulunuz.
Simetri dorusu
4. Yanda kareli kt zerinde verilen eklin
Simetri dorusu
268
Yanstlan ekil ile Grntsn Karlatrma
ETKNLK
Ara ve Gereler: kareli kt, simetri aynas, kalem, cetvel.
} Kareli kdnz ikiye katlayp anz.
} Oluan katlama izgisini cetvel ve kalem ile belirleyiniz.
} Katlama izgisinin sol tarafnda belirlediiniz drt noktay birletirerek bir drtgen oluturu-
nuz.
} Belirlediiniz noktalarn her birini isimlendiriniz.

} Simetri aynasn katlama izgisi zerine yerletiriniz ve izdiiniz drtgenin aynadaki grn-
tsn inceleyiniz.
} izdiiniz eklin keleri ile bu kelerin yansmalarnn katlama izgisine uzaklklar arasn-
daki ilikiyi belirleyiniz.
} Drtgen ile yansmas arasndaki biim ve boyut ilikisini aklaynz.

} Drtgenin her bir noktasnn aynaya (simetri dorusuna) uzakl ile drtgenin grntsnn
ke noktalarnn aynaya (simetri dorusuna) uzaklnn eit olduunu, ekil ile grntsnn e
olduunu fakat eklin ynnn deitiini gzlemleyiniz.
} Sonra aynay kaldrarak ayna varm gibi katlama izgisinin sa tarafna ve eit uzaklkta
grnt noktalarn iaretleyiniz.
} aretlediiniz bu noktalar birletiriniz ve adlandrnz.

} Karlkl olarak noktalarn simetri dorusuna uzaklklarn lnz.
} ltnz uzaklk deerlerini karlatrnz.
} Drtgenin eklini ve grntsn karlatrnz.
} Uzaklklar ve ekiller e ise bu iki ekil ile grnt arasnda nasl bir iliki vardr? Aklaynz.
Simetri aynas
Simetri dorusu
A
B
A
D
D
C
269
1. R NEK
Yanda verilen ABCD paralelkenarnn d simetri
Simetri dorusu
dorusuna gre yansmasn bulalm.
D
A
C
d
ZM
eklin yansmasn olutururken eklin zerindeki
her noktann yansmasn alp bu noktalar birletirdi-
Simetri dorusu
imizde, ABCD paralelkenar oluur.
Yanda grld gibi, A ve A noktalarnn simetri
dorusuna uzakl olan doru paras d dorusuna
Simetri dorusu
diktir. [AA] d, [BB] d, [CC] d ve [DD] ddir.
Ayn zamanda ABCD , AlBlClDl olur.
A
C
Yansmada, ekil ile grnts zerinde birbirlerine karlk gelen noktalarn simetri
dorusuna olan uzaklklar eit ve ekil ile grnts etir.
ekil ile grnts zerinde birbirine karlk gelen noktalar birletiren doru paralar,
simetri dorusuna diktir.
270
ETKNLK
Ara ve Gereler: simetri aynas, cetvel, kareli kt.
} Kdnz ikiye katlayp anz.
} Oluan katlama izgisini cetvel yard-
Simetri aynas
} Katlama izgisinin bir yanna AYE
AYE EYA
myla belirleyiniz.
kelimesini yaznz.
} Simetri aynasn katlama izgisi ze-
rine yerletiriniz.
} AYE kelimesinin aynadaki grn-
tsn inceleyiniz. Yansyan grntde
harflerin biimi ve bykl deiti mi? Harflerin ynnde bir deiiklik var m? Aklaynz.
} AYE kelimesinin hangi harfleri deiti? Nedenini aklaynz.
2 . R NEK
Aada, simetri dorularnn solunda baz ekiller, sanda ise doruya gre yansmalar verilmitir.
Bu ekilleri ve ekillerin doruya gre simetrilerini inceleyelim.

Simetri dorusu
Simetri dorusu
Simetri dorusu
Simetri dorusu
1. ekil 1. ekil
2. ekil 2. ekil
ZM
Yansma sonucunda ekillerin biimi veya bykl deimemitir. Burada 1. ekilde yansma
sonucunda grntnn yn deimemitir. 2. ekilde ise yansma sonucunda grntnn yn dei-
mitir.
Yansmada eklin yn her zaman deimez, yeri deiir.
271
Simetri
dorusu
3 . R NEK
Yandaki kareli ktta verilen eklin simetri dorusuna gre
yansmasn bulalm.
Simetri
dorusu
ZM
Simetri dorusuna gre verilen eklin yansmas yandaki gibi
olur. Yansma sonucu oluan ekil ile grnts etir.
Simetri
dorusu
A
Simetri
dorusu
Simetri
dorusu
4. R NEK
Yandaki okgenin eik simetri dorusuna gre yansmasn
A
D C
bulalm.
Simetri
dorusu
Simetri
dorusu
D C
ZM
Eik simetri dorusuna gre simetri, yatay ve dikey simetri
dorularnda olduu gibi eklin simetri dorusuna uzaklna gre
bulunmaktadr. Burada iki eklin de simetri dorusuna uzaklklarnn eit olduunu, ekillerin byklklerinin ayn fakat ynlerinin
deitiini grmekteyiz.
5 . R NEK
Yandaki kareli ktta verilen okgenin simetri dorusuna gre
A
D C C
B
D
D C C
D
B
Simetri
dorusu
B A
SimetriAdorusu
yansmasn bulalm.
272
Simetri dorusu
ZM
Simetri dorusu
Verilen okgenin simetri dorusuna gre yansmas yandaki
gibidir. Grld gibi ekil ile grnts etir.
6 . R NEK
Bilgisayar programn kullanarak A, B, C, D, E, F noktalarnn simetri dorusuna gre yansmalarn
y
alalm.
ZM
GeoGebra programn alt-
ralm. okgen mensn seerek
P
C R
A
C
A, B, C, D, E, F noktalarn tklayarak yandaki ekli elde edelim. ki

noktadan geen doru paras
mensn seerek G ve H noktalarn birletirerek g doru parasn

izelim.
Matematiksel
Fonksiyonlar-
Yansma-Yansma[<okgen>,
<Doru>] seeneini alalm. Giri
blmnde okgen yerine ok-
gen1 doru yerine de g yazarak

enter tuuna bastmzda, izdiimiz eklin yansmasn alm olu-
ruz. Yandaki grld gibi A, B,
C, D, E, F noktalarna karlk gelen
A, B, C, D, E, F noktalarnn g
simetri dorusuna uzaklklar eittir
ve oluan ekiller etir.
273
7. R NEK
Simetri dorusu
Yanda ayn dzlem zerinde bulunan nokta,
doru paras ve eklin simetri dorusuna gre

yansmalarn bulalm.
K
D
G
E
Simetri dorusu
F
ZM
Simetri dorusu
Verilen nokta, doru paras ve eklin
simetri dorusuna gre yansmalar yanda
verilen ekildeki gibi olur.
ekiller ile grntleri etir.
K
D
C H
G
E
K
G
D
E
ALITIRM ALAR
1. Aadaki okgenlerin simetri dorusuna gre yansmasn bulunuz. Yansyan ekil ile grnt-
sn karlatrnz.

a.
b.
Simetri dorusu
Simetri dorusu
A
B
K
D
G
E
274
Simetri
dorusu
Simetri dorusu
2. Yandaki kareli ktta yazlan AMBULANS
kelimesinin simetri dorusuna gre yansmasn bulu-
AMBULANS
Simetri dorusu
nuz. Yansyan harfler ile grntlerini karlatrnz.
Ambulans aralarnn nndeki yaznn neden ters
yazldn aklaynz.
AMBULANS
3. Yanda simetri dorusu zerinde olan eklin
A noktasnn simetri dorusuna olan uzakl ile
yansmas sonucu oluan grntsnde oluan A
noktasnn simetri dorusuna olan uzakln kar-
Simetri dorusu
latrnz.
Simetri dorusu
4. Aadaki sorular yandaki ekilde verilenlere
Simetri dorusu
gre cevaplaynz.

a. A, B, C ve D noktalarnn simetri dorusuna
gre yansmasn bulunuz.

b. [AB] ve [EF]nn simetri dorusuna gre
Simetri dorusu
yansmasn bulunuz.

c. Dzlemsel ekillerin simetri dorusuna gre
yansmasn bulunuz.
Noktalar ile yansma sonucu oluan karlkl
noktalar birletiren doru paralarnn simetri dorularna dik olduunu gzlemleyiniz.
Simetri dorusu
275
Ardk telemeler ve Yansmalarn Grnmleri
Bir tekstil rn olan kilimin, deerini belli eden kendine has karakteristik zellikleri vardr. Motifler
el yapm Trk kilimlerde her zaman kullanlmtr. Motif yapmadaki ana teknik dmdr. Trk dm diye bilinen ift dm, el yapm Trk kilimlerinin karakteristik bir zelliidir. Dizayn ve motiflerde
gelimeler olsa da Trk kilimleri tarih ve geleneksel zelliklere sadk kalnarak retilir.
Her blgenin kendine has motifleri ve teknikleri vardr. Kilimin motiflerinde sakl hikyelerin oluumu
ve bu motiflerdeki anlam, Anadoluda dokunan ilk kilime kadar uzanr. Kilimi dokuyan kii, kilime duygularn ve dncelerini katar (sosyal kstlamalar gibi), bu duygu ve dnceleri aktarmak iin kodlar
ve semboller meydana getirir. Motifler bu ekilde domu ve anlam kazanmtr.
Motifler, hizmet ettikleri amalara gre drt farkl balkta incelenebilir:
Doumu ve oalmay anlatan motifler
Hayat temsil eden motifler (hayatn ortaya kna, hayatn temellerine ve korunmasna dair
motifler)
lme ait motifler
lmszlk ve aile ile ilgili motifler
Kilimi dokuyan kii, nce doumla ilgili motiflerden balar, hayat sembolize eden motifleri koyarak
devam eder ve kilimin dokunmas lm motifleriyle son bulur. Kilime bakldnda hayatn her ayrntsn
grmek mmkndr.
Kilim motiflerinin ortaya knda duygular n plandadr.
Resimdeki kilimde, yansma ve teleme hareketlerinden hangilerinin bulunduunu belirleyiniz.
276
Simetri dorusu
1. R NEK
Yanda kareli ktta verilen ekli 3 birim
Simetri dorusu
saa teleyelim. Simetri dorusuna gre yansmasn bulalm.
ZM
Simetri dorusu
Yukardaki istenenleri yaptmzda yandaki
ekil elde edilir.
Yansma
3 birim
Simetri dorusu
saa teleme
Simetri dorusu
2 . R NEK
Yandaki kareli ktta verilen ekli simetri
dorusuna gre yanstp 2 birim saa, 3 birim

aaya teleyelim.
3 birim
saa teleme
Yansma
Simetri dorusu
ZM
Yukardaki istenenleri yaptmzda yandaki
ekil elde edilir.
Simetri dorusu
Yansma
2 birim saa
teleme
3 birim aaya
teleme
Simetri dorusu
Yansma
2 birim saa
teleme
277
3 . R NEK
Yandaki kareli kt zerindeki modeli kullanarak nce yans-
ma, sonra 4 br saa teleme sonucu oluan grnty bulalm.
ZM
Simetri dorusu
Yansma
Simetri d
teleme
4. R NEK
Yandaki modeli kullanarak yansma ve teleme hareketleri ile
Yansma
teleme
sslemeler oluturalm.
ZM
Yansma
teleme-Yansma
278
teleme
Yansma
teleme
teleme-Yansma
5 . R NEK
Yansma
Yansma
Yansma
Yansma
Aadaki ekillerden hangisinin telenmesi ile aralarnda boluk kalmayacak ekilde ssleme yap-
lamayacan bulalm.
A)
B)
C)
D)
ZM
C seeneindeki ekil ile teleme yaplarak boluk kalmayacak ekilde ssleme yaplamaz. nk
bu ekil ile teleme yaplsa sslemede boluk kalr. eklin alt tarafndaki kntnn simetrii olan girintinin st tarafta olmas gerekir. Oysa st tarafta girinti yerine yine knt olduundan, teleme yaparak
oluturulan sslemede arada boluk kalr. Bu yzden, C seeneindeki ekille boluk kalmayacak
ekilde teleme sslemesi yaplamaz.
6 . R NEK
Yandaki ekilde grlen ssleme, aadaki e-
killerden hangisinin telenmesi ile elde edilmitir?

Bulalm.
A)
B)
C)
D)
ZM
Yukardaki ssleme B seeneindeki parann telenmesi ile yaplmtr.
279
7. R NEK
Yandaki ekli kullanarak yansma ve teleme ile ssleme yapalm.
ZM
Yukardaki eklin yansma ve te-
lenmesi ile yandaki ssleme elde edilir.
ETKNLK
Ara ve Gereler: rnt bloklar, noktal veya izometrik kt, kalem, boya kalemleri, cetvel.
} Snfnzdaki rnt bloklarndan ayn olanlarn tespit ediniz.
} rnt bloklarn kullanarak boluk kalmayacak ekilde ssleme yapnz.
} Sslemenizi noktal veya izometrik ktlardan uygun olanna iziniz.
} izdiiniz sslemenizi farkl renklerde boya kalemleri ile boyaynz.
8. R NEK
Yandaki sslemeyi inceleyelim.
ZM
Yandaki ekil dzgn altgen, ekenar drtgen ve ekenar gen kullanlarak yaplmtr.
Ssleme yaplrken okgenler arasnda hibir
boluk braklmamtr.
280
ALITIR M ALAR
1.
FF
KK
AA
GG
BB
FF
EE
DD
CC
Simetri
Simetri
dorusu
dorusu
KK
GG
AA
BB
EE
DD
CC
Simetri
Simetri
aynas
aynas
Yukardaki kareli kt zerinde ABCDEFGK eklinin simetri dorusu ile simetri aynasna gre
yansmalar sonucu elde edilen ABCDEFGK grntsn izerek grntleri karlatrnz ve

yorumlaynz.
2. Yandaki kareli kt zerinde grlen modeli
kullanarak nce simetri dorusuna gre yansma
sonra da 1 br saa teleme sonucu oluan grnty

izerek yorumlaynz.
Simetri dorusu
3. Yandaki kareli kt zerinde grlen modeli
kullanarak nce 2 br saa, 1 br aaya teleyip sonra

da d dorusuna gre yansmasn bulunuz.
Simetri dorusu
4. Yandaki ekli kullanarak teleme ile ssleme
yapnz.
281
5. Aadaki sslemelerde hangi geometrik ekiller kullanlmtr? Bu sslemeleri boya kalemleriyle
renklendiriniz.

a.
b.

6. Aadaki sslemelerde hangi hareketlerin kullanldn yaznz.

a.
b.
7. Kareli kt zerinde ekenar gen ve kare kullanarak bir ssleme yapnz.
282
CSMLERN FARKLI YNLERDEN GRNMLER
Mimar, bir binay tasarlarken binann farkl ynlerden grnmlerini izer. Bu izimler binay yapacak
olan kiilerin ilerini kolaylatrr.
Hayalinizde bir bina tasarlaynz. Bu binann grnmnn baka biri tarafndan tam olarak anla-
labilmesi iin hangi ynlerden grnmnn izilmesi gerekir? Aklaynz.

alt
Boyutlu
Cisimlerin ki Boyutlu Grnmlerini izme
Grnt izimi
alt
Verilen bir yapnn herhangi bir ynden grnts izilirken bak asna dik, yzeyler
izilir.
a. nden Grnm
alt
Yandaki izometrik kt zerine izilmi birim kpler-
den oluan yapnn nden grnm, eklin altndaki iki
alt
boyutlu izimdir.
arka
b. Arkadan Grnm
sa
arka
den oluan yapnn arkadan grnm,

sa eklin altndaki
iki boyutlu izimdir.
arka
arka
sa
sa
sol
st
283
arka
sa
c. Sadan Grnm
sa
sa
sa
den oluan yapnn sadan grnm; eklin altndaki

iki boyutlu izimdir.
sol
st
sa
. Soldan Grnm
sol
st
st
den oluan yapnn soldan grnm; eklin altndaki iki

st
boyutlu izimdir.
st
d. sten Grnm
st
den oluan yapnn stten grnm; eklin altndaki iki

boyutlu izimdir.
e. Alttan Grnm
alt
Yandaki izometrik kt zerine izilmi birim kp-
alt
lerden oluan yapnn alttan grnm; eklin altndaki

kareli zemine izilmi iki boyutlu izimdir.
Grnt izimlerine bakldnda, sadan-soldan, nden-arkadan ve stten-alttan grnmle-
rinin iki boyutlu izimleri, birbirine e ve simetriktir.
284
st
1. R NEK
arka
sol
st
Yanda verilen e kplerden olumu yapnn, nden, arkadan, sadan,
soldan, stten ve alttan grnmlerini iki boyutlu izelim.

n
alt
arka
sol
sa
sa
alt
ZM
Birim kplerden olumu yukardaki yapnn nden arkadan, sadan soldan ve stten grnmleri-
nin iki boyutlu izimleri, alttaki kareli kttaki gibidir.
nden
grnm
Arkadan
grnm
Soldan
grnm
Sadan
grnm
stten
grnm
Alttan
grnm
nden
Arkadan birbirine Soldan
ki boyutlu izimleri incelediimizde, nden ve arkadan grnmlerin
iki boyutlu izimleri,
grnm
e ve simetriktir.
grnm
grnm
Sadan ve soldan grnmlerin iki boyutlu izimleri de birbirine e ve simetriktir.
2 . R NEK
sol
Yanda verilen e kplerden olumu yapnn, nden, arkadan, sa-
dan, soldan grnmlerinin iki boyutlu grnmlerini izelim.
arka
sol
sa
n
arka
sa
ZM
Birim kplerden oluan yukardaki yapnn nden, arkadan, sadan, soldan grnmlerinin iki boyut-
lu izimleri aadaki kareli kttaki gibidir.
nden
grnm
Arkadan
nden
grnm
grnm
Soldan
Arkadan
grnm
grnm
Sadan
Soldan
grnm
grnm
Sadan
grnm
ki boyutlu izimleri incelediimizde, nden ve arkadan, soldan ve sadan grnmlerinin iki boyutlu
izimleri birbirine e ve simetriktir.
285
3 . R NEK
st
st
Yanda verilen yapnn nden, sol

arkadan, sadan, soldan ve stten grnmlerini aadaki kareli kt zerine izelim.
sol
arka
arka
sa
sa
ZM
Verilen yapnn farkl ynlerden grnmleri aadaki gibidir.
nden
grnm
Arkadan
grnm
Sadan
grnm
nden
grnm
Soldan
grnm
Arkadan
grnm
stten
grnm
Sadan
grnm
Soldan
grnm
izdiimiz iki boyutlu grnmleri incelediimizde, nden ve arkadan, sadan ve soldan grnm-
lerinin iki boyutlu izimleri birbirine e ve simetriktir.
sol
4. R NEK
st
Yanda verilen yapnn nden, arkadan, sadan, soldan ve stten
arka
grnmlerini aadaki kareli kt zerine izelim.
sol
st
arka
sa
sa
ZM
nden
grnm
Arkadan
grnm
Sadan
grnm
Soldan
grnm
stten
grnm
ki boyutlu izimleri incelediimizde,

nden ve Arkadan
arkadan, sadanSadan
ve soldan grnmlerin
nden
Soldan iki boyutlu
stten
grnm
izimleri birbirine e ve simetriktir.
286
grnm
grnm
grnm
grnm
5 . R NEK
Bilgisayar programnda bir yapnn farkl grnmlerini izelim.
ZM
eba.gov.tr adresinden yaplarn farkl ynden grnmlerini ieren
videoyu aalm. Gerekli
talimatlar yerine getirerek yandaki ekiller elde
edilir.
E kplerden oluturulmu
boyutlu yapnn nden, arkadan,
sten, soldan ve sadan grnmlerini verilen kareli ktlara izelim.
st
sol
ALITIRM ALAR
arka
st
1. Aada verilen yaplarn sadan, soldan, stten, alttan, arkadan ve nden grnmlerini iziniz.

a.
sol
alt
alt st
sa
alt
arka
sa
soln
sa
arka
sol
arka
st
b.
st
sol
st
soln
alt
alt
st alt
c.
sol
soln
arka
sa
arka
sa
sa
arka
st
st
alt
sol
arka
sa
arka
287
alt
alt
sa
sa
2. Yandaki ekilde verilen yapnn sadan, soldan, alttan, stten,
arkadan ve nden grnmlerini iziniz.
3
2
4
1
sa
3. Yanda verilen yapnn sadan, nden ve arkadan grnmlerini
iziniz.
arka
sa
4. Aadakilerden hangisi yanda verilen yapnn sadan grnm
olur?
sasa
sa
sa
A)
B)
288
C)
D)
sa
sol sol
5. Aadaki ekillerden hangisi yanda verilen yapnn soldan gr-
nmdr?

sol
B)
A)
D)
C)

st
st
6. Aadaki yaplardan hangisinin stten grnm dierlerinden farkldr?

A)
B)
stststst
stststst
C)
stststst
7. Aadakilerden hangisi yanda verilen yapnn herhangi bir
ynden grnm olamaz?

A)
arka
arka
arka
arka
C)
stststst
sol
st
arka
B)
solsolsol sol stststst
D)
sa
n
alt
D)
sa
sasasa
nn n n
altalt alt alt
8. Yandaki numaral kplerden hangisini karrsak yapnn sadan
grnm deiir?

A) 1
B) 2
C) 3
D) 4
3
2
4
1
sa
289
Farkl Ynlerden Grnmleri Verilen Yapy Oluturma
ETKNLK
Ara ve Gereler: birim kpler, izometrik kt, kareli kt.
nden
grnm
stten
grnm
Sadan
grnm
Soldan
grnm
Arkadan
grnm
} Yukarda bir yapnn kareli kt zerinde farkl ynlerden grnmleri verilmitir. Bu gr-
nmleri inceleyiniz.
} Bu grnmlere bakarak yapy birim kplerle oluturunuz.

} Oluturduunuz yapy izometrik kda iziniz.
} iziminizi arkadalarnzn izimleriyle karlatrnz.
} Kareli kda bir yapnn nden grnmn, her iki yandan grnmn ve stten grn-
mn iziniz.
} izdiiniz yapnn oluturulup oluturulamayacan birim kplerle deneyiniz. Oluabilenleri
izometrik kda iziniz.
1. R NEK
Aada, yaplarn farkl ynlerden grnmleri verilmitir. Bu yaplar izometrik kda izelim.
a.
stten
grnm
stten
grnm
Sadan
grnm
Sadan
grnm
Arkadan
grnm
Arkadan
grnm
nden
grnm
nden
grnm
Soldan
grnm
Soldan
grnm
b.
290
Sadan
grnm
Sadan
grnm
stten
grnm
stten
grnm
nden
grnm
nden
grnm
Arkadan
grnm
Arkadan
grnm
Soldan
grnm
Soldan
grnm
ZM
st
a. Grnm verilen yap yandaki gibidir.
arka
sol
sa
st
st
b. Grnm verilen yap yandaki gibidir.
arka
sol
sol
arka
sa
sa
2 . R NEK
Aada bir yapnn farkl ynlerden grnmleri verilmitir. Bu yapy izometrik kda izelim.
stten
nden
Arkadan
Sadan
Soldan
stten
ZM
Arkada
st
Grnm verilen yap

arka yandaki gibidir.
st
sol
sol
nden
arka
sa
n
sa
291
3 . R NEK
Aada farkl ynlerden grnmleri verilen yapy oluturalm.
nden
Arkadan
Sadan
Soldan
stten
ZM
Yukarda grnmleri verilen yap yandaki gibidir.
4. R NEK
Aada farkl ynlerden grnmleri izilen yapy oluturalm.
nden
nden
Arkadan
Sadan
ZM
Yukarda grnmleri verilen yap yandaki gibidir.
292
Soldan
Arkadan
stten
Sadan
Soldan
5 . R NEK
Yanda kareli kt zerine izilen grnmn, hangi yaplarn stten
grnm olabileceini bulalm.
ZM
Yukarda verilen yapnn stten grnmne ait yaplardan bazlar aada verilmitir.
6 . R NEK
Yandaki kareli kt zerine izilen grnmn, hangi yaplarn sa-
dan grnm olabileceini bulalm.
ZM
Yukarda verilen yapnn sadan grnmne ait yaplardan bazlar aada verilmitir.
293
ALITIRM ALAR
1. Aada verilen grnmlere ait yapy yan-
daki izometrik kda iziniz.
2. stten grnm yandaki ekilde verildii gibi olan iki farkl yapy birim kplerle
oluturunuz. Oluan yaplar izometrik kda iziniz.

3. Aada iki boyutlu grnmleri verilen yaplar birim kplerle oluturarak yanlarnda verilen izo-
metrik kda iziniz.

a.
nden ve
nden
ve
arkadan
nden
ve
arkadan
arkadan
stten
stten
stten
294
Sadan ve
Sadan
ve
soldanve
Sadan
soldan
soldan
b.
stten
stten
stten
nden
nden
nden
stten
stten
stten
nden
nden
nden
Soldan
Soldan
Soldan
Sadan
Sadan
Sadan
c.
Soldan
Soldan
Soldan
Sadan
Sadan
Sadan
x
B
A
C
C
40
CB

1. Yandaki dzgn altgende, [BF] [FE],
%
olduuna gre m ^BFAh = x ka derecedir?
A) 15
B) 30
C) 45
D) 60
A
35
B
B
64
B
2. Bir d asnn ls 24 olan dzgn okgen ka kenarldr?

A) 8
B) 10
C) 12
C) 120
D) 135
110
A
75B
4. Yandaki ABCD paralelkenarnda

%
%
m ^BAEh = m ^DAEh ,
%
m ÂEDh = x ka derecedir?
A) 90
B) 95
C) 100
D) 110
95
xA
B
35 115
E
D
x
110
75
115
A) 150
C) 65
B) 75
40
D) 50
2x + 10
G
m ^W
Ah = x + 20, m ^X
Dh = 2x + 10 ise x ka derecedir?
[AB] // [DC] olmak zere
5. Yandaki ABCD yamuunda

E
D
x E
D C G
80
%
%
m ` CDE j = m ÂDEh ise
D
D
84
%
%
m ` ADC j = 110 olduuna gre m ` DCE j = x ka derecedir?
B) 110
80
D) 15
%
%
3. Yandaki ekilde m ^DABh = 75, m ` ABC j = 115,
A) 105
x + 20
295
121
C
%
6. Yandaki ABCD yamuunda, [AB] // [DC], m ` ADC j = 121
%
%
%
, m ^BADh = x , m ` ABC j = 82 ve m ` BCD j = y olduuna gre y x
A) 41
B) 40
C) 39
D) 38
A) 85
B) 75
C) 65
D) 45
B) 70
C) 65
144 D) 60
D
b
b
D
A
A(ABCD) = 400 cm2 144

olduuna gre |AC| ka cmdir?

C) 25
B) 40
121
121
C
82
xD
eklindeki bahesi iin im

alacaktr. imin metre
y satn
121
A
B
karesi 6 TL olduuna gre Begm Hanm, toplam ka TL
x
A) 1080
B) 1050
x 950
C)
82 D) 900

A
B
D
C
25
[AB] // [CD], [CE] [AB], |AE| = 10 cm, |DC| = 6 cm,

C
&j
`
25
|EB| =
4
cm
ve
A
EBC
=
10
cm2 olduuna gre A(ABCD)
b
a + 15
DA
b A) 20
a +50
15
C)
A
296
a + 15
D
D
25
15 cm
C
E C
B
N
15 cm
20 M
CC
M
20
D 20
ka cm2 dir?
H9
9
82
deyecektir?
D50
15 cm B
10. Begm Hanm, yanda lleri verilen paralelkenar
20
B
K
x
A
x
A
D) 15
D
D 20 B
50
D
20
B
B
K
C
B
25
a + 1550
D
25
a + 15
9. Yandaki ABCD ekenar drtgeninde, |DB| = 20 cm ve

A) 50
82 C
25
B
a + 15
144
x
A
ka derecedir?
A) 75
y
82
121
8. Yandaki ekilde verilen ACBD ekenar drtgeninde,

%
%
|DE| = |AB| ve m ` CDE j = 50 olduuna gre m ^BADh = x

B
C
%
7. Yandaki ABCD dikdrtgeninde, m ` BAC j = a + 15 ,
%
%
m ` ACD j = 25 ve m ` CAD j = b ise, a + b deeri katr?

82
D
x
ka derecedir?

121
CB
B) 40
D) 70
10
50
B C
C
10
10

A(ABCD) ka cm2 dir?
C) 50
[EH] [AB], |EH| = 8 cm,

&
A ÂEBh = 40 cm 2 ise
A) 80
B) 65
13. Bir dikdrtgenin ksa kenarnn uzun kenarna oran
A) 96
D) 45
ka cm2 dir?
B) 84
3
ve evresi 40 cm ise bu dikdrtgenin alan
7
C) 72
D) 60
14. Kenar uzunluklar cm cinsinden tam say olan bir dikdrtgenin evresi 42 cm ise alan en fazla ka
cm2 dir?

A) 110
B) 100
C) 84
D) 76
gre evre
15. Alan 48 cm2 olan dikdrtgenin kenar uzunluklar cm cinsinden tam
A say olduuna
F
B
uzunluu en az ka cmdir?

A) 20
B) 24
C) 28
D) 30
16. Aadaki ekil, kareli kt dzleminde 3 birim saa, 2 birim aa telendiinde, ekil zerindeki
D
A noktas ne kadar telenmi olur?

A
A) 2 birim sa
3 birim aa
B) 3 birim sa
2 birim aa
C) 3 birim sol
2 birim yukar A
17. Aadakilerden hangisinin aynadaki grnts kendisi ile ayndr?

A) 303
B) 404
C) 808
D) 3 birim sol
2 birim
yukarB
8
D) 909
M
D
C
18. Aadaki kareli kt dzlemindeki genin ke noktalarnn aynaya olan
uzaklklar,
ekildeki
gibidir. Buna gre noktalarn aynada yansmas sonucu oluan A, C, B noktalarnn aynaya uzaklklar
srasyla aadakilerden hangisidir?

A
A) (5, 3, 6)
5 br
C
Simetri dorusu
A
3 br
6 br
B) (5, 6, 3)
C) (3, 5, 6)
D) (6,
C 5, 3)
297
19. Aadaki ekillerden hangisinin telenmesi ile aralarnda boluk kalmayacak ekilde bir ssleme
yaplamaz?

A)
B)
C)
D)
20. Yanda yaplan sslemede hangi geometrik ekiller kullanlmtr?

A) Begen, gen
B) Dzgn altgen, ekenar drtgen
C) Altgen, gen
D) Begen, kare
st
st
st st
st
21. Yanda verilen birim kplerden olumu yapnn stten grnts aa-
dakilerden hangisidir?
A)
B)
C)
D)
22. Aada, bir yapnn farkl ynlerden grnmleri verilmitir. Buna gre yapy iziniz.
298
Sadan
nden
Soldan
Arkadan
SZLK
A
a: Balang noktalar ayn olan iki nn arasndaki aklk.
B
bilinmeyen: Cebirsel ifadelerde, isteneni temsil eden harfler.
birim: Bir nicelii lmek iin kendi cinsinden rnek seilen deimez en kk para.
birim kare: Eni boyu 1 birim olan kare.
btnler alar: llerinin toplam, 180 olan alar.
C
cebirsel ifade: En az bir deiken ve ilem ieren ifadeler.
ap: emberin merkezinden geen (embere ait en uzun) kiri.

ember paras: emberin iki noktas arasnda kalan paras, ember yay.
okgen: Kenar says ve ten fazla olan dzlemsel geometrik ekiller.
D
daire: ember ile i blgenin birleimi.
daire dilimi: Bir dairede merkez ann i blgesiyle grd yay arasnda kalan ksm.
daire grafii: Bir btnn paralar hakknda bilgi sunmada kullanlan daire eklindeki grafik tr.
deiken: Cebirsel ifadelerde, bilinmeyeni temsil eden harfler.
denklem: inde en az bir bilinmeyen bulunan ve bilinmeyenin ald zel deerler iin doruluu
salanan eitlikler.
devirli ondalk gsterim: Bir rasyonel saynn, payn paydasna blerek yaplan ondalk almda,
belli bir basamaktan sonra belli rakamlar grubuna devretmesi.
d a: Herhangi iki doruyu nc doru kestiinde, bu dorularn arasnda olmayan kesenin her
iki tarafnda olan alar.
d ters alar: D alardan kesenin ters tarafnda komu olmayan alar.
dik a: A lm deeri 90 olan a.
doru orant: ki okluktan biri artarken dieri de artyor, azalrken de azalyorsa bu tr orantlardr.
dzgn okgen: Btn kenar uzunluklar ve i alarnn lleri birbirine eit olan okgenler.
299
E
e: Birbirinin ayn olan.
etkisiz eleman: Bir ilemde etkisi olmayan eleman.
H
homojen: Tamam ayn yapda olma durumu.
i a: Herhangi bir doruyu nc bir doru kestiinde, bu dorular arasnda ve kesenin her iki
tarafnda olan alar.
i ters a: alardan kesenin ters tarafnda komu olmayan alar.
K
koordinat dzlemi: Birbirini dik olarak kesen ynlendirilmi iki dorunun belirttii dzlem.
koordinatlar: x ve y deerlerinin oluturduu sral ikili.
kegen: Bir okgende ardk olmayan iki keyi birletiren doru paras.
kroki: Bir konu veya nesnenin balca zelliklerini yanstacak biimde hazrlanm taslak.
L
litre: Svlar lmede kullanlan hacim birimi.
M
medyan: Ortanca deer (Veri grubunda ortadaki deer).
merkez a: Kesi emberin merkezinde olan a.
metre: Uzunluk ls birimi.
mod: Tepe deer (veri grubunda en ok tekrar eden deer).
N
noktada: ki ve ikiden fazla dorunun bir noktada kesimesi.
O
oran: Ayn l birimi ile llebilen okluklarn veya iki kmenin elemanlarnn blme yoluyla karlatrlmas.
orant: ki veya daha ok orann eitlii.
orijin: Koordinat sisteminde koordinat eksenlerinin balang noktas.
300

lek: Bir harita veya planda grlen uzunluklarla bunlarn gsterdii gerek uzunluklar arasndaki
oran.
teleme: Bir cismin btn noktalarnn eit, paralel veya ayn ynde yollar izmesi ile belirlenen
hareketi.
telemeli yansma: Bir eklin nce telenmesi sonra telenen eklin yansmas.
P
pay: Bir oranda veya bir blme ileminde stteki birinci bileen.
payda: Bir oranda veya bir blme ileminde alttaki ikinci bileen.
plan: Bir ehrin, bir yapnn, bir makinenin eitli blmlerini gsteren izim.
R
rasyonel say: a bir tam say, b sfrdan farkl bir tam say olmak zere,
a
biimindeki saylar.
b
S
sral ikili: Koordinat sisteminde bir noktann yerini belirlemek iin kullanlan say ifti.
simetri: Doruya gre yansma.
T
terim: Bir cebirsel ifadede, ilemler arasnda bulunan ifadelerden her biri.
ters alar: Keleri ayn, kenarlar doruda fakat ters ynl alar.
ters eleman: Bir ilemde, ilem sonular etkisiz eleman veren saylar, o ileme gre birbirinin
tersidir.
s (kuvvet): sl niceliklerde tekrarl arpmn ka defa yapldn gsteren say.
V
veri: Bir aratrmann dayand temel eleman (bilgi).
Y
yansma: Doruya gre simetri.
yarap: emberin merkezi ile ember zerindeki herhangi bir noktay birletiren doru paras.
yay: emberde farkl iki nokta arasndaki ember paras.
ynde alar: Paralel iki dorunun bir kesen ile kesimesinden oluan ve biri ite, biri dta olarak
kesenin ayn tarafnda kalan alar.
301
KAY N AK A
Barnett, R. A., Ziegeler M. R., Byleen K. E.; College Algebra with Trigonometry, Mc Graw-Hill Higher
Education, 2001.
Dnmez, A., Dnya Matematik Tarihi Ansiklopedisi, Toplumsal Dnm Yaynlar, stanbul, 2002.
Hill, Mac Graw, Course 3, New York, 1999.

zer O., enel M., Kk Y., Azcan H., reyen M., Orhon N., Genel Matematik, Anadolu
niversitesi, 2001.
Sertz, S., Matematiin Aydnlk Dnyas, Tbitak Popler Bilim Kitaplar, Ankara, 2012.
Swokowski E. W., Calculus with Analytic Geometry, PWS Publishers, 1979.
T.C. Mill Eitim Bakanl Ortaokul Matematik Dersi retim Program 5-8. Snflar, MEB, Ankara,
2013.
Trke Szlk, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara, 2011.

Yazm Klavuzu, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara, 2012.
http://www.mgm.gov.tr/arastirma/orman-yanginlari.aspx (21.05.2015)
http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=16174 (18.01.2015)
http://80.251.40,59/eng.ankara.edu.tr/kavusan/borpage/dunrez.html (09.07.2014)
http://mebk12.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/54/04/194602/icerikler/atomun-yapisi_514201.html
(26.01.2015)
http://www.megabilim.com/index.php/Matematik/Matematik-ve-Muzik.html (28.01.2015)
GRSELK AY NAK A
Sayfa 69 (1. resim): http://images-new.tapchilamdep.com/images/upload/2858/2013/06/05/imag-
es/T1SHysXDpgXXXXXXXX_!!509309683-0-pix_jpg_450x10000.jpg (02.01.2015)
Sayfa 69 (2. resim): http://www.nurnet.org/wp-content/uploads/2013/01/snf-ve-renciler.jpg
(14.01.2015)
Sayfa 70: http://newstop24.com/reading-a-good-book-may-make-permanent-changes-to-your-brain/
(20.01.2015)
Sayfa 80: http://www.eba.gov.tr/gorsel/bak/1230cc47342b79be840968c607c34808c0cdedb5fe003
(22.01.2015)
Sayfa 116: http://www.liveinternet.ru/users/3602419/rubric/5205319/ (25.01.2015)
Sayfa 148: http://aragec.com/fr/banka%20%C5%9Fubesi.html#prettyPhoto%5Bgaleri%5D/3/
(27.01.2015)
Sayfa 171: http://redfoxtours.eu/curling.html (21.01.2015)
NOT: Kitapta sayfa numaras verilmeyen dier grseller yaynevi arivinden kullanlmtr.
302
SEM B O L L ER VE K IS ALTM AL A R
C
Selsiyus derecesi (Santigrad derece)
br2
Birimkare
<
Kktr
sa.
Saat
Kk eittir
sn.
Saniye
>
Byktr
[AB
AB n
Byk eittir
[AB]
AB doru paras
Eittir
AB
AB dorusu
Eit deildir
|AB|
AB doru parasnn uzunluu
Yaklak
%
ABC
ABC as
Etir
%
m ` ABC j
ABC asnn ls
Trk liras sembol
^ ABh
AB yay
TL
Trk liras
kr
Kuru
%
AB
Litre
&
A ` ABC j
kg
Kilogram
&
evre ` ABC j ABC geninin evresi
Gram
Yarap
cm
Santimetre
Pi says
mm
Milimetre
Yzde sembol
mL
Mililitre
(x, y)
x, y sral ikilisi
br
Birim
Diktir
cm2
Santimetrekare
//
Paraleldir
mm2
Milimetrekare
%
m ^ ABh
AB yaynn ls
AB yaynn uzunluu
ABC geninin alan
303
CEVAP AN AHTAR I
1. NTE
1. C 2. D 3. A 4. B 5. D 6. A 7. C 8.C 9. B 10. D 11. B 12. A 13. B 14. C 15. A
16. B 17. C 18. (a. II, b. IV, c. III, . I) 19. D, Y, Y, D 20. D 21. A 22. B
2. NTE
1. C 2. B 3. D 4. (a. II, b. IV, c. III, . I) 5. D, Y, Y, D 6. D 7. B 8. D 9. D 10. B 11. C 12. A
13. B 14. A 15. B 16. D 17. D
3. NTE
1. (a. II, b. IV, c. I, . III) 2. B 3. D 4. B 5. D 6. C 7. A 8. B 9. C 10. A 11. B 12. C 13. B
14. A 15. D 16. D 17. C 18. C 19. A 20. B
4. NTE
1. D 2. B 3. C 4. D 5. a. izgi, b. stun, c. izgi, . izgi, d. stun, e. daire, f. daire 6. C 7. A
8. D, Y, Y, D, D 9. B 10. C 11. D 12. D 13. C 14. D 15. C 16. D 17. C 18. D 19. C 20. B
21. A 22. B 23. C 24. A
5. NTE
1. B 2. D 3. C 4. A 5. D 6. C 7. B 8. C 9. B 10. A 11. C 12. A 13. B 14. A 15. C 16. B
17. C 18. A 19. B 20. B 21. B 22.
304

Matematik7 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Matematik7 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Celalettin KESKN

Bu kitap, Mill Eitim Bakanl Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn

ADA Matbaaclk Yaynclk San. ve Tic. Ltd. .

Program Gelitirme Uzman

lme ve Deerlendirme Uzman

Rehberlik / ocuk Geliim Uzman

Bastn yerleri toprak diyerek geme, tan:

atma, kurban olaym, ehreni ey nazl hill!

Kim bu cennet vatann uruna olmaz ki feda?

Ben ezelden beridir hr yaadm, hr yaarm.

Ruhumun senden lh, udur ancak emeli:

Garbn fkn sarmsa elik zrhl duvar,

O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- tam,

Arkada, yurduma alaklar uratma sakn;

Dalgalan sen de afaklar gibi ey anl hill!

Mehmet kif Ersoy

Mustafa Kemal Atatrk

MUSTAFA KEMAL ATATRK

- 12, 75 =- ;^110h + ^21h + c 7

Konuyla ilgili bilgi ve akla-

Devirli olmayan ondalk gsterimler, rasyonel sayya dntrlrken ondalk gsterimin

rencilerin yapmalar iin

Ara ve Gereler: kt, kalem.

Aadaki ondalk gsterimleri rasyonel2 say olarak

Konu ile ilgili zellikler veril-

75 gre tersi ` - a j dir.

noktasna dikkat eken ve

kavram yanlglarna kar

lenen konu ile ilgili peki-

tirme sorular verilmitir.

4. Aadaki ondalk gsterimleri rasyonel say olarak ifade ediniz.

Blm sonu lme ve

deerlendirme sorular verilmitir.

1. NTE DEERLENDRME SORULARI

2. [(8) : ( 4)] (3) ileminin sonucu katr?

3. Yandaki ekilde alt tane kp verilmitir.

TAM SAYILARLA ARPMA VE BLME LEMLER

RASYONEL SAYILARLA LEMLER

TAM SAYILARLA ARPMA VE BLME LEMLER

kuvvet uygulamaz. Bu yzden, proton ve elektronlar ykl paracklar,

Elektrik ykl bir cismin iindeki atomlarn proton saylar elektron

mz gerektiini toplama ve karma ilemleri dnda hangi ilemleri kullanarak bulabiliriz?

Tam Saylarla arpma ve Blme lemleri

pullardan 2 tane 7li grup pul karlacak. eklinde dnebiliriz.

14 tane pul elde ettiimizden sonu (2)7 = (14) bulunur.

20 tane + pul elde ettiimizden sonu; (4) (5) = (+20) bulunur.

24 tane + pul elde edildiinden, 4 (+6) = (+24) olur.

Bu modellemeye gre yaplan ilemi bulalm.

Bu ekilden 2 tane 4l pul karlarak sadaki 8 + pullu ekil elde edilmitir.

dorusundaki modellemeyi inceleyip noktal yerleri doldurunuz.

} Pozitif iki tam saynn arpmnn iareti ne oldu?

........ x ........ = ........

........ ........ = ........

b. (8) (+6) = (48)

c. (+4) (7) = (28)

. (+9) (+3) = (+27)

. (1) (4) d. 0 (1)

b. (12) (1) = (+12)

c. (1) (+2) = (2)

. (1) (4) = (+4) d. 0 (1) = 0

(+6) tam says (1) ile arpldnda iaretinin deitiini gryoruz.

lara yazarak boluklar dolduralm.

Tam Saylarla Blme lemi