PAMUKKALE NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

FOTOVOLTAK-RZGR TRBN HBRT ENERJ RETM

SSTEMLERNN ULUSAL ELEKTRK EBEKESNE ETKLERNN
NCELENMES

YKSEK LSANS TEZ

Mahmut HEKM

Anabilim Dal : Elektrik-Elektronik Mhendislii

Program : Yksek Lisans

Tez Danman: Do. Dr. Bekir Sami SAZAK

MAYIS, 2011

NSZ
Bu almada Fotovoltaik-Rzgr trbini hibrit enerji retim sistemlerinin MatlabSimulink ortamnda modellemesi yaplm, sistemin ebekeye olan etkileri
incelenmitir. Bu alma srecinde karlatm zorluklar amama bilgi ve
tecrbesi ile yardmc olan danman hocam Do. Dr. Bekir Sami SAZAKa,
desteklerinden dolay teekkr ederim.
almamn her aamasnda desteini esirgemeyen, bilgi ve tecrbelerini benimle
paylamaktan ekinmeyen Do. Dr. Harun Kemal ZTRKe ve Uzm. Dr. Engin
ETNe teekkr bir bor bilirim.
Her zaman yardmn ve desteini eksik etmeyen sevgili eime, canm ocuklarm
Umut ve Dilaya, aileme sonsuz teekkr ederim.

Mays 2011

Mahmut HEKM
(Elektronik Mh.)

iii

NDEKLER

Sayfa
1. GR ...................................................................................................................... 1
1.1 Genel ...................................................................................................................... 1
1.2 Tezin Amac ........................................................................................................... 2
1.3 Tezin nemi ........................................................................................................... 3
1.4 Tezin Kapsam ....................................................................................................... 4
2. LTERATR TARAMASI ................................................................................... 6
2.1 Giri ........................................................................................................................ 6
2.2 FRHES Deneysel ve Teorik alma rnekleri .................................................... 6
3. YENLENEBLR ENERJ ................................................................................ 12
3.1 Genel .................................................................................................................... 12
3.2 Yenilenebilir Enerji Kaynaklar ........................................................................... 12
3.2.1 Gne enerjisi.................................................................................................... 13
3.2.2 Rzgar enerjisi .................................................................................................. 13
3.2.3 Hidrolik enerji ................................................................................................... 14
3.2.4 Jeotermal enerji ................................................................................................. 14
3.2.5 Biyoktle ........................................................................................................... 14
3.2.6 Biyogaz ............................................................................................................. 14
4. FOTOVOLTAK -RZGR ENERJ SSTEMLER .................................... 16
4.1 Gne Pilleri ......................................................................................................... 16
4.2 Gne Gne Pili (Fotovoltaik Pil) alma lkesi ............................................. 16
4.3 Gne Pillerinin Yaps ve almas................................................................... 17
4.4 Katklandrma ....................................................................................................... 17
4.5 Yariletken PN Eklemler ...................................................................................... 18
4.6 Gne Pilinin Elektriksel Modeli ......................................................................... 18
4.7 Gne Pili Elektriksel Edeer Devresi zellikleri ............................................ 19
4.7.1 P-N jonksiyonlu diyot ...................................................................................... 19
4.8 G-Gerilim Grafiinde Maksimum G ............................................................ 21
4.9 Fotovoltaik Modln Elde Edilmesi .................................................................... 21
4.10 Fotovoltaik Sistem alma Prensibi ................................................................. 23
4.11 ebekeye Bal FV Sistemler ............................................................................ 24
4.12 ebekeye Bal FV Sistemin Avantajlar ........................................................... 25
4.13 ebekeye Bal FV Sistemin Dezavantajlar ..................................................... 25
4.14 FV Enerji Santrallerinin ebekeye Sorunsuz Entegrasyonu .............................. 25
4.15 Ykselten Tip ( Boost) DA/DA Konverter ........................................................ 26
4.16 Gne Pili ile Beslenen ebeke Etkileimli Eviriciler ....................................... 29
4.16.1 ebeke balantl bir inverterde bulunmas gereken temel zellikler ............. 30
4.17 Rzgar Enerjisi ................................................................................................... 32
4.18 Rzgar Trbinleri ............................................................................................... 32
4.19 Rzgar Trbini Yaps .................................................................................... 32
Hzlarna Gre Rzgr Trbini Tipleri ............................................................. 34
Sabit hzl rzgr trbinleri ............................................................................ 34
iv

Deiken hzl rzgr trbinleri ..................................................................... 35

Rzgr Trbinlerinde G Elektronii .............................................................. 35
Rzgar Trbinlerinde Asenkron Jeneratrler ..... 36
Kendinden uyartml asenkron jeneratrler ................................................... 37
Sincap kafesli asenkron jeneratrler (SKAJ) ................................................. 37
Rotoru sargl asenkron jeneratr (RSAJ) ...................................................... 37
ift beslemeli asenkron jeneratr ( BAJ) .................................................... 38
ebekeye Bal Rzgr Trbini Sistemleri ...................................................... 38
Rzgr trbini ebeke balants ................................................................... 38
Rzgr trbini ebekeye etkileri ................................................................... 41
Rzgr trbinlerinde harmonik akmlar .......................................................... 42
Rzgr trbinlerinde gerilim kalitesine harmonik etkiler ............................... 42
Rzgr trbini sistemlerinde flicker ( krpma) etkisi ................................ 43
Rzgr trbinlerinde reaktif g ..................................................................... 43
5. G SSTEMLERNDE ENERJ KALTES ................................................ 45
5.1 Enerji Kalitesi Tanm .......................................................................................... 45
5.2 Enerji Kalitesi Terimleri ...................................................................................... 46
5.3 Transiyentler ........................................................................................................ 47
5.3.1 Anlk transiyentler ............................................................................................ 47
5.3.2 Osilasyonlu transiyentler .................................................................................. 47
5.4 Sag (Dme) ......................................................................................................... 48
5.5 Swell-Ykselme ................................................................................................... 48
5.6 Kesinti (Interruption) ........................................................................................... 48
5.7 Kalc Kesintiler ................................................................................................... 49
5.8 Gerilim Dmesi .................................................................................................. 49
5.9 Ar Gerilim ........................................................................................................ 49
5.10 Gerilim Dalgalanmalar (Flicker) ....................................................................... 49
5.11 Frekans deiimi ................................................................................................ 50
5.12 G Sistemlerinde Harmonikler ......................................................................... 50
5.12.1 Harmonik nedir ............................................................................................... 50
5.12.2 Harmonik kaynaklar ...................................................................................... 51
5.12.3 Harmoniklerin enerji sistemleri zerindeki etkileri ........................................ 52
5.12.4 Harmoniklerin rezonans etkisi ........................................................................ 52
5.12.5 Temel frekansta rezonans oluumu ................................................................. 53
6. EBEKEYE BALI FV - RZGR TRBN ENERJ RETM
SSTEMLER MODELLEMES ........................................................................... 54
6.1 FV Sistemlerde Inm iddeti ............................................................................. 54
6.2 ebekeye Bal FV Sistemlerin Matlab-Simulink Modellemesi ........................ 55
6.3 Fotovoltaik Modl Matlab-Simulink Modellemesi ............................................ 60
6.4 Ykselten Tip ( Boost ) Konverter Matlab-Simulink Modeli ............................. 64
6.4.1 Boost konverterde kondansatr Seimi ............................................................. 66
6.4.2 Boost konverterde indktans seimi ................................................................. 68
6.4.3 Pulse jeneratr Matlab-Simulink modeli .......................................................... 68
6.5 IGBT Inverter Matlab-Simulink Modeli ............................................................ 69
6.6 Matlab-Simulink Modelde Voltaj Reglasyonu ................................................. 71
6.7 LC Filtre Matlab-Simulink Modeli ..................................................................... 73
6.8 Transformatr Matlab-Simulink Modeli ............................................................. 74
6.8.1 400V/25kV Yldz-Yldz bal transformatr Matlab-Simulink modeli ........ 74
6.8.2 25kV/110kV Yldz-Yldz bal transformatr Matlab-Simulink modeli ...... 76
v

6.9 Pi Tipi Enerji Hatt Matlab-Simulink Modeli ..................................................... 77

6.10 Ortak Endktans Matlab-Simulink Modeli ...................................................... 78
6.11 Gerilim Kayna Matlab-Simulink Modeli ....................................................... 79
6.12 Yklerin Matlab-Simulink Modeli .................................................................... 80
6.13 lm Sistemlerinin Matlab-Simulink Modeli ................................................. 80
6.14 FV Modellemede Matlab-Simulink ile Simlasyonun altrlmas .............. 81
6.15 FV Modellemede Matlab-Simulink ile Harmonik lmleri ........................... 81
6.16 ebekeye Bal RT Sistemi Matlab-Simulink Modellemesi ............................ 87
6.17 Rzgar Trbini Matlab-Simulink Modeli ......................................................... 92
6.17.1 Rzgar trbini Matlab-Simulink modeli giri ve klar ............................. 93
6.17.2 Rzgar trbini Matlab-Simulink parametreleri ............................................... 93
6.17.3 RT Modl Rzgar hz giri ve kontrol sistemi ............................................ 94
6.18 Asenkron Jeneratr Matlab-Simulink Modeli ................................................... 95
6.18.1 Asenkron jeneratr Matlab-Simulink modeli parametreleri .......................... 96
6.19 Asenkron Jeneratr Kapasitif Yk Kullanlmas .............................................. 98
6.19.1 Asenkron jeneratr kapasitif yk hesab ........................................................ 99
6.20 AA/DA Konverter Matlab-Simulink Modeli ................................................... 100
6.21 AA/DA Konverter k LC Filtre Kullanlmas ........................................... 100
6.21.1 LC Filtrede kondansatr seimi .................................................................... 101
6.22 RT Sistemi lm Sistemlerinin Matlab-Simulink Modeli ............................ 102
6.23 RT Modellemesinde Matlab-Simulink ile Simlasyonun altrlmas ......... 103
6.24 RT Modellemede Matlab-Simulink ile Harmonik lmleri ......................... 103
7. SONU VE NERLER ................................................................................... 108
KAYNAKLAR ....................................................................................................... 111
ZGEM ............................................................................................................ 116

vi

KISALTMALAR
FV

: Fotovoltaik

PLC

: Programlanabilir Lojik Kontrolr

FRHES

: Fotovoltaik Rzgr Trbini Hibrit Enerji retim Sistemleri

EPDK

: Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu

SCADA

: Denetleyici Kontrol ve Bilgi Edinimi

RT

: Rzgr Trbini

YP

: Yakt Pili

REDS

: Rzgr Enerjisi Dnm Sistemi

UK

: Ultra Kapasitr

GP

: Gne Pili

SMDA

: Srekli Mknatsl Doru Akm

EE

: Elektrik leri Etd daresi

YEK

: Yenilenebilir Enerji Kanunu

MGN

: Maksimum G Noktas

YERT

: Yatay Eksenli Rzgr Trbini

DERT

: Dey Eksenli Rzgr Trbini

THB

: Toplam Harmonik Bozulma

PWM

: Darbe Genlik Modlasyonu

IEC

: Uluslararas Elektrik Komisyonu

TEA

: Trkiye Elektrik letim Anonim irketi

RSAJ

: Rotoru Sargl Asenkron Jenerator

BAJ

: ift Beslemeli Asenkron Jeneratr

IJRT

: ndksiyon Jeneratrl Rzgar Trbini

SKAJ

: Sincap Kafesli Asenkron Jeneratr

IGBT

: zole Kapl Bipolar Transistr.

GTO

: Kapdan Tkanabilen Transistor

AJ

: Asenkron Jeneratr

Nss

: Seri bal modl says

Npp

: Paralel bal modl says

vii

TABLO LSTES

Tablolar
4.1 : ebeke etkileimli FV sistemler ile ilgili belirli standartlar........................31

viii

EKL LSTES
ekiller
3.1 : Yenilenebilir enerji kaynaklar........................................................................... 13
4.1 : Gne pili hcresi............................................................................................... 16
4.2 : Fotovoltaik hcre alma prensibi .................................................................... 18
4.3 : Gne pili elektriksel edeer devresi ................................................................ 18
4.4 : p-n diyota ilikin akm-gerilim karakteristii .................................................... 20
4.5 : FV panelin I-V grafiinin ykle deiimi ......................................................... 20
4.6 : Fotovoltaik modl ve dizi elde edilmesi ............................................................ 21
4.7 : FV modllerin seri balants............................................................................. 22
4.8 : FV modllerin paralel balanmas ..................................................................... 22
4.9 : Seri-Paralel FV modl balantlar .................................................................... 23
4.10 : Seri-Paralel FV modl akm(A)- gerilim(V) grafii ....................................... 23
4.11 : ebekeden bamsz bir gne pili enerji sistemi emas ............................... 24
4.12 : ebekeye bal FV sistem balant emas ..................................................... 25
4.13 : Boost konverter devresi ................................................................................... 27
4.14 : Boost konvertr iin mod1............................................................................... 27
4.15 : Boost konvertr iin mod2............................................................................... 27
4.16 : Boost konvertrde srekli yk akm iin gerilim ve akm dalga formlar ..28
4.17 : Rzgr trbinini oluturan paralar ................................................................. 33
4.18 : ebekeye bal rzgr trbini sistemi ............................................................. 39
5.1 : Enerji kalitesi kavramlar ................................................................................ 45
5.2 : Anlk transiyent dalga ekli ............................................................................. 47
5.3 : Osilasyonlu transiyent dalga ekli ................................................................... 47
5.4 : Sag (Dme) dalga ekli ................................................................................. 48
5.5 : Swell (Ykselme) dalga ekli ......................................................................... 49
5.6 : Gerilim dmesi dalga ekli ............................................................................ 49
5.7 : Gerilim dalgalanma ekli ................................................................................ 50
5.8 : Harmonik bileenler ........................................................................................ 51
6.1 : Sabit ve hareketli paneller zerinden pyranometre ile alnan g,...
nm, evre scakl ve rzgr hz deiim erileri ..................................... 54
6.2 : Sabit ve hareketli FV paneller zerinden llen nm deerlerinin......
zamana gre deiim grafii ........................................................................... 55
6.3 : ebekeye bal FV sistem modellemesi tek hat balant emas ..................... 56
6.4 : ebekeye bal FV sistemin Matlab-Simulink ortamnda simulasyon modeli 57
6.5 : ebekeye bal FV sistemin Matlab-Simulink ortamnda simulasyon.
modelinin yerleim plan .................................................................................. 59
6.6 : FV modl edeer devre tabanl alt sistem modellemesi ................................. 61
6.7 : FV model ayar uygulamas .............................................................................. 62
6.8 : FV model katsaylar ........................................................................................ 63
6.9 : Matlab veri transferi ......................................................................................... 64
6.10 : FV Modelleme akm-gerilim-g grafikleri ................................................... 64
6.11 : FV panel k- inverter girii- nm iddeti simlasyon dalga ekilleri . 65
6.12 : Ykselen tip konverterde enerji depolama...................................................... 66
6.13 : Boost konverterde kondansatr arj ve dearj erisi ....................................... 66
6.14 : Boost konverter devresi ve yksek voltajda kalma sresi .............................. 67
6.15 : Pulse jeneratr faz-periyot-genlik deiimleri ................................................ 68
6.16 : Pulse jeneratr parametreleri .......................................................................... 70
ix

6.17
6.18
6.19
6.20
6.21
6.22
6.23
6.24
6.25
6.26
6.27
6.28
6.29
6.30
6.31
6.32
6.33
6.34
6.35
6.36
6.37
6.38
6.39
6.40
6.41
6.42
6.43
6.44
6.45
6.46
6.47
6.48
6.49
6.50
6.51
6.52
6.53
6.54
6.55
6.56
6.57

: IGBT inverter Matlab-Simulink modeli ........................................................ 70

: PWM IGBT inverter Matlab-Simulink parametreleri .................................... 71
: Voltaj regulatr Matlab-Simulink modeli .................................................... 72
: PWM jeneratr Matlab-Simulink modeli parametreleri ............................... 73
: LC filtre Matlab-Simulink modeli ................................................................. 73
: FV sistem Vdc inverter girii dalga ekli- Vab yk gerilim dalga ekli
modulasyon indeksi dalga ekli ..................................................................... 74
: Trafo Matlab-Simulink modeli ...................................................................... 75
: Trafo Matlab-Simulink modeli konfigrasyon parametreleri ........................ 75
: 400V/25kV trafo Matlab-Simulink modeli ayar parametreleri...................... 76
: 25kV/110kV trafo Matlab-Simulink modeli ayar parametreleri ................... 77
: Enerji iletim hatt (Pi) edeer devresi ....................................................... 77
: (Pi) tipi enerji hatt Matlab-Simulink parametreleri .................................... 78
: Ortak endktans Matlab-Simulink modeli sistem parametreleri ................... 79
: 110kV Gerilim kayna Matlab-Simulink modeli parametreleri ................... 80
: power gui mens........................................................................................ 81
: THB Matlab-Simulink modeli ....................................................................... 82
: FV modelleme yk zerindeki lm noktasnda THB grafii ..................... 83
: FV modelleme yk zerinde FFT analiz gerilim dalga ekli ......................... 83
: FV modelleme Yk zerinde power gui FFT analiz lm THB deiimi 84
: 04/25kV trafo k lm noktasndan elde edilen THB grafii ................. 85
: FV modelleme 0.4/25kV trafo k zerinde FFT analiz gerilim
dalga ekli....................................................................................................... 85
: FV modelleme 0.4/25kV trafo knda power gui FFT analiz lm THB
deiimi .......................................................................................................... 86
: ebekeye bal rzgr trbini sistemi tek hat emas .................................... 88
: ebekeye bal rzgr trbini sistemi Matlab-Simulink modellemesi .......... 89
: ebekeye bal RT sistemin Matlab-Simulink ortamnda simulasyon..
modelinin yerleim plan ................................................................................ 91
: Rzgar trbini Matlab-Simulink edeer modeli ........................................... 92
: Rzgar trbini Matlab-Simulink parametreleri .............................................. 93
: Rzgr trbini-rzgr hz- mekaniksel g erisi ......................................... 94
: RT giri kontrol sistemi.................................................................................. 95
: Rzgar hz deiim parametreleri ................................................................. 95
: AJ Matlab-Simulink modeli konfigrasyon parametreleri ............................ 96
: AJ Matlab-Simulink modeli genel parametreler ............................................ 97
: Rzgar hz-jeneratr hz-rotor hz, AJ k dalga leri .............................. 98
: AA/DA konverter parametreleri Matlab-Simulink modeli .......................... 100
: ebekeye bal RT Sistemi Vdc-Vab-Vabyk- modulasyon indeksi dalga
ekli .............................................................................................................. 102
: RT Sistemi yk zerindeki lm noktasndan elde edilen THB grafii 103
: RT modelleme yk zerinde FFT analiz gerilim dalga ekli ....................... 104
: RT sistemi yk zerinde power gui FFT analiz lm THB deiimi ..... 104
: 04/25kV trafo k lm noktasndan elde edilen THB grafii ............... 105
: RT Sistemi 0.4/25kV k FFT analizi gerilim dalga ekli........................ 106
: RT 0.4/25kV trafo knda power gui FFT analizi THB deiimi ............ 106

ZET

FOTOVOLTAK-RZGR TRBN HBRT ENERJ RETM

SSTEMLERNN ULUSAL ELEKTRK EBEKESNE ETKLERNN
NCELENMES
Fotovoltaik Rzgr Trbini Hibrit Enerji retim Sistemleri (FRHES), enerji
kaynaklarnn hzla azalmaya balad gnmzde temiz, evreye zarar vermeyen,
modler ve fosil yakt bamll olmayan enerji retim sistemleri olarak n plana
kmaktadr. lkemizdeki genel uygulama, lokal ve kk gl yenilenebilir enerji
retimlerinin retildii tesisle snrl kalmas, retilen enerjinin tesis ierisinde
tketilmesi, fazla enerjinin ise aklerde depo edilmesi eklindedir. Oysa sisteme ak
ilavesi, beraberinde maliyet art, aklerin yerletirilecei sistem boyutlarnda
byme, ek kablolama, ilave pano, aklerin bulunduu ortamn havalandrlma
ihtiyac vb. bir ok sorunu da beraberinde getirmektedir. Dnya genelindeki eilim,
bu tr sistemlerde ak kullanlmasndan ziyade, yenilenebilir kaynaklarca retilen
enerjinin annda tketilmesi, fazla retimin ise ulusal elektrik ebekesine
gnderilerek, ebekenin bir eit enerji havuzu olarak kullanlmas eklindedir.
lkemizde lokal ve kk gl (< 500 kW) uygulamalarda elde edilmi teknik
verilere, karlalan problemlere, mevcut ebekede oluabilecek tepkilere ilikin
yeterli veriler bulunmamaktadr. Gelecekte, konutlarn yenilenebilir enerji kaynaklar
ile elektrik enerjisi retmesi ve ulusal ebeke ile ift ynl bir irtibat ierisine girmesi
kuvvetle muhtemeldir. Bu alma ile konutlarda retilen elektriin ulusal ebekeye
sorunsuz bir ekilde entegrasyonuna ynelik bir kaynak oluturulmas hedeflenmitir.
Bu almada ebekeye bal FRHES Matlab-Simulink benzetimi ile modellenmitir.
Modellenen sistem zerindeki akm, gerilim dalga ekilleri llmtr. Deiik
rzgr hz parametrelerinde modellenen Rzgr Trbini (RT) sisteminin ve deiik
nm ve scaklk deerlerinde de modellenen Fotovoltaik (FV) sistemin tepkileri
incelenmitir. ebekeye bal FRHES sistemlerinde harmonikler Matlab-Simulinkte
Scope ve Power Gui FFT Analiz metotlaryla llerek, lm sonular
deerlendirilmi, sistem almasna etki eden dier parametreler aratrlmtr.
Anahtar Kelimeler
Fotovoltaik, Rzgar, Enerji Kalitesi, Yenilenebilir Enerji, ebekeye Bal Sistemler
xi

SUMMARY
INVESTIGATION OF EFFECTS OF PHOTOVOLTAIC-WIND TURBINE
HYBRID ENERGY SYSTEMS ON NATIONAL GRID
Nowadays with that energy sources quickly tend to decrease, Photovoltaic-Wind
Turbine Hybrid Energy Production Systems (PWHES) have become apparent as
energy production systems which are clean, environment-friendly, modular and
independent from fossil fuels. General application in our country is limited to
buildings self-demand and storing the surplus energy in batteries by meeting to use
local and small renewable energy production systems. However, adding batteries to
the system causes many problems like cost increase, increase in system size, extra
cabling, additional panel, ventilation demands of the space etc. The trend in the
world is to use the national grid as an energy pool by consuming the energy produced
from renewable sources instantly and transmitting the surplus energy to the national
grid, rather than using batteries in the system.
For national applications, there are no technical datas based on small scale power
applications (< 500 kW), their problems, and national grid applications. In the near
future, residential applications and energy supply for national grid by residential
energy constructions can be achieved. With this study, a reference manuel can be
created which consists of integration of residential power generation units to the
national grid.
In this study, an on-grid photovoltaic and wind turbine system was simulated with
Matlab-Simulink program. Current and voltage vaweforms were evaluated. Some
effects such as reactions of photovoltaics in different solar radiations and
temperatures and wind turbines in different wind speeds were investigated.
Harmonics of on grid PWHES were measured with FFT Analiysis and Scope
method on Matlab- Simulink program. The parameters that effects to system were
investigated for on-grid PV-Wind Hybrid Energy Systems
Key Words
Photovoltaic, Wind, Power Quality, Renewable Energy, Grid Connected Systems

xii

1. GR
1.1 Genel
Enerji, zellikle de elektrik enerjisi, yaammzda tartlmaz bir ncelie sahiptir.
Elektrik enerjisinin olmad bir yaam, neredeyse olaslk ddr. Teknolojinin
geliimi ile artan konfor ve buna bal olarak tketimin art enerji tketimini
artrmaktadr. Enerji a lkemizde de yeni enerji kaynaklar ve enerji tketiminin
zerinde daha fazla dnlmesini, hzl bir ekilde alternatif kaynak arayn
gerekli hale getirmitir. Birincil enerji kayna olarak kullanlan fosil yaktlarn sera
gaz emisyonlar ile kresel snma ve iklim deiikliine yol amas, alternatif
olarak sunulan nkleer enerjinin ise tehlikeli, toplumsal, evresel ve ekonomik
adan olduka maliyetli olmas, lkelerin z kaynaklarn daha etkin bir biimde
kullanmn zorunlu klmaktadr. Gnmzde doal dengenin kurulmas, yeni ve
yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanlmasnn nemini giderek artrmaktadr.
Enerjinin yeterli, zamannda, kaliteli, ekonomik, gvenilir ve temiz olarak sunumu
gnmzde lkelerin gelimilik dzeylerini belirleyen en nemli gstergelerden
biridir. Artan dnya nfusu, modern hayatn getirdii yenilikler ve teknolojinin
geliimi enerjiye olan bamll ve ihtiyac son yllarda daha belirgin bir biimde
artrm ve enerji en nemli sorunlardan biri haline gelmitir.
Gelimiliin gstergesi olarak elektrik enerjisi kurulu gc ve buna bal olarak kii
bana den tketim miktarlarnn deerlendirildii gnmzde, fosil enerji
kaynaklarnn bilinsizce kullanlarak insanln hizmetine sunulmas, hem snrl ve
yenilenemeyen doal kaynaklarn ksa zamanda tkenmesine, hem de bilinsiz
tketim yoluyla evrenin kirlenmesine neden olmaktadr. Bu sorunlar mevcut enerji
kaynaklarnn iyi kullanlmas ve yeni enerji kaynaklarnn bulunmas ile almaya
allmaktadr.
Yenilenebilir enerji kaynaklar zerine yaplan almalar, zellikle son yllarda artan
bir ivme gstermektedir. Mevcut enerji retim kaynaklarnn hzla tkenme eilimi
iine girmesi, hammadde fiyatlarnn artmas, evreye ve insan sal zerine olan

olumsuz etkileri, kullanmlarndaki bir takm zorluklar, yeni ve yenilenebilir enerji

kaynaklar zerine yaplan almalar arttrmtr (etin, 2010).
lkemizde kk gl (< 500 kW) yenilenebilir enerji tesisleri iin ebekeye enerji
baslmas ve ift ynl saya kullanlarak enerji datm irketleri ile mahsuplama
yoluna gidilmesi uygulamasna imdilik mracaat edilememektedir. 2010 yl Aralk
aynda dzenlenen Yenilenebilir Enerji Kanunu (YEK) deiiklii ile kk gl
yenilenebilir

enerji

tesislerinde

retilen

enerjinin

ebekeye

iletilmesi

ve

mahsuplamaya gidilebilmesi ynnde almalar balatlmtr. Bu tr bir

uygulamaya geildiinde ulusal ebekenin nasl bir tepki verecei, retilen enerjinin
ebekeye

baslmasnda

veya

ebekeden

geri

alnmas

noktasnda,

ebeke

topolojisinden ve kurulumundan kaynakl hangi teknik problemlerle karlalaca

da tam olarak bilinmemektedir.
lkemizde bu tr lokal ve kk gl uygulamalarda elde edilmi teknik verilere,
karlalan problemlere, mevcut ebekede oluabilecek tepkimelere ilikin yeterli
veriler bulunmamaktadr. lerleyen yllarda, konutlarn yenilenebilir enerji kaynaklar
ile elektrik enerjisi retmesi ve ulusal ebeke ile ift ynl bir irtibat ierisine girmesi
muhtemeldir.
1.2 Tezin Amac
Teknolojinin ilerlemesi, dnya nfusunun hzla artmas insanolunun enerjiye olan
talebini de gnden gne artrmaktadr. Hzla artan enerji ihtiyacn karlamak iin de
temiz ve ekonomik enerji kaynaklar konusunda aratrmalar nem kazanmaktadr.
Bu nedenle yerli ve temiz enerji retim kaynaklar olan gne ve rzgr enerjisinin
kullanmnn yaygnlatrlmas gereklidir.
Yrrlkteki yasaya gre Enerji Piyasas Dzenleme Kurulu (EPDK)den izin
alnmakszn kurulabilen 500 kWtan dk gteki yenilenebilir enerji tesislerinden
olan fotovoltaik ve rzgr enerjisi santralleri kurularak, ebekeye enerji aktarr
konuma geebilir. Bu sre srasnda oluabilecek her trl elektriksel anormal
durumlarn belirlenerek zm nerilerinin ortaya konmas iin bir bavuru kayna
oluturulmas ama olarak belirlenmitir.
ebekeye bal FRHESnin ebekeye balants ile ilgili olarak gerekletirilen
alma sonucunda elde edilen verilere gre, ulusal elektrik tesisat standartlarn tespit
edilmesinde referans tekil etmesi mmkndr.

Bu alma ile dk gteki yenilenebilir enerji tesislerinin ebekeye en uygun

balant noktalarnn ve metotlarnn belirlenmesi de hedeflenmitir.
1.3 Tezin nemi
Kmr, petrol, doalgaz gibi konvansiyonel fosil yakt kaynaklar, son yllarda hzl
bir azalma eilimi ierisine girmitir. Ayrca bu tr fosil yakt kaynaklarn kullanm
ile birlikte doay kirletmeleri, sera etkisi oluturarak kresel snmaya neden
olmalar ve bylelikle dnyamz geri dnlemez bir felakete srklemeleri
kanlmazdr. Bu nedenle alternatif ve yenilenebilir enerji kaynaklar, insanlk
tarihinde hi olmadklar kadar nem arz etmektedir. Mevcut enerji retim
kaynaklarnn hzla tkenme eilimi iine girmesi, hammadde fiyatlarnn artmas,
evreye ve insan sal zerine olan olumsuz etkileri, kullanmlarndaki bir takm
zorluklar, yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklar zerine yaplan almalar
arttrmtr (etin, 2009).
lkeler karbondioksit (CO2) emisyonu yksek olan, da olduka yksek oranda
baml, maliyetleri siyasal alkantlardan etkilenen petrol, doalgaz gibi enerji
kaynaklar yerine, kaynak anlamnda da baml olmayan, evreye daha duyarl,
siyasal istikrarszlklardan etkilenmeyen gne, hidrojen ve rzgr gibi enerji retim
kaynaklarna ynelmektedirler (etin, 2010). zellikle son kullanclarn yaknna
kurulan sistemler, iletim ve datm cihazlar gereksinimini azaltmakta ve yerel
elektrik hizmetinin gvenilirliini arttrmaktadr. eitli kontrol tekniklerinin
kullanlmasyla konut uygulamalar iin verimli bir hibrit enerji sistemi kurmak
mmkndr. Bu tr sistemler elektriksel olarak paralel balanarak g artrm
yaplabilir, ulusal ebekeye bal veya ulusal ebekeden bamsz olarak
altrlabilir.
Temiz enerji kaynaklar olarak FRHESin nemi, teknolojinin geliimi karsnda
enerji kaynaklarnn hzla azalmaya devam etmesiyle gn getike artmaktadr.
Yenilenebilir enerjinin retildii tesiste kullanlarak fazla enerjinin aklerde depo
edilmesi uygulamas lkemizde daha fazla tercih edilmektedir. Fakat bu sistemlerde
ak kullanmnn zorunlu olmas nedeniyle maliyette ve sistem boyutlarnda art
kanlmazdr. Bu tr sistemlerde ak kullanlmasnn yerine yenilenebilir
kaynaklarca retilen enerjinin annda tketilmesi, fazla retimin ise ulusal elektrik
ebekesine gnderilerek, ebekenin enerji havuzu olarak kullanlmas dnyada daha
fazla tercih edilen uygulamadr.
3

Tezin gereklemesiyle; fotovoltaik-rzgr trbini hibrit enerji retim sistemlerinin

ebekeye olan etkilerinin belirlenmesi ve neticede bu veriler nda uygun balant
metotlarnn nceden belirlenerek, yenilenebilir enerji tesislerinin kullanmnn
yaygnlamas mmkndr. FRHES sistemlerinin kullanmnn artmasyla birlikte,
yenilenebilir enerji teknolojisinin gelitirilmesi ve sistem ekipmanlarnn lkemizde
retilmesi ynnde almalar art gsterebilecektir. Bylelikle hem lke
ekonomisine katk yaplabilecek hem de istihdama ynelik olumlu gelimeler
salanabilecektir.
Bununla

dk

birlikte

gteki

yenilenebilir

enerji

tesislerinin

ebekeye

entegrasyonuna ynelik skntlar daha ortaya kmadan tespit edilip zme

kavuturulacak,

bylelikle

zamandan

ve

maliyetten

byk

tasarruflar

salanabilecektir. lkemizde yrrlkte olan 18.05.2005 tarih 25819 sayl

Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn Elektrik Enerjisi retimi Amal Kullanmna
likin Kanuna nemli maddeler kazandrlmas hedeflenmektedir.
1.4 Tezin Kapsam
Tez, yedi ana blmden olumaktadr. lk blm olan Giri blmnde
tkenmekte olan mevcut enerji retim kaynaklarn kullanmann meydana getirdii
olumsuz

etkiler

sonucunda,

yenilenebilir

enerji

kaynaklarn

kullanmann

zorunluluundan bahsedilmi, ebekeye bal FRHES sistemlerinin kullanm ama

ve metotlar zerinde durulmutur. Tez konusunun amac ve nemi de bu blmde
yer almaktadr.
Tezin ikinci blmnde, FRHES ile ilgili olarak yaplm teorik, deneysel ve
simlasyon almalarna yer verilmitir.
nc blmde yenilenebilir enerji sistemleri ile ilgili genel bilgiler verilmitir.
Drdnc blmde, ebekeye bal ve ebekeden bamsz FV ve RT sistemleri ile
ilgili bilgiler yer almaktadr.
Beinci blmde, ulusal elektrik ebekesinde g kalitesini etkileyen kavramlar
hakknda bilgiler yer almaktadr.
Altnc

blmde,

Fotovoltaik-Rzgr

trbini

sistemlerinin

Matlab-Simulink

modellemesi ve simlasyon almas yer almaktadr.

Yedinci ve son blm olan Sonular ve neriler blmnde, almada elde edilen
sonular ve ileride yaplacak almalar iin neriler yer almaktadr.
4

2. LTERATR TARAMASI
2.1 Genel
FRHES ile ilgili olarak dnya genelindeki eilim, yenilenebilir kaynaklarca retilen
enerjinin annda tketilmesi, fazla retimin ise ulusal elektrik ebekesine
gnderilerek, ebekenin bir eit (her an bavurulabilecek) enerji havuzu olarak
kullanlmas eklindedir. Bu nedenle FRHES enterkonnekte sistemlere balanmas,
teknik ve fiziksel problemleri, enerji kalitesine etkileri dikkatle incelenerek, en
uygun metot ve cihazlarla gerekletirilmelidir. Bu balamda ebekeye bal FRHES
sistemlerle ilgili analizleri, incelemeleri, deneysel sonular, standartlar ieren
literatr almalar aada yer almaktadr.
2.2 FRHES Deneysel ve Teorik alma rnekleri
Kitamura ve arkadalar (1996), Doru Akm (DA) retim yapan fotovoltaik panel
sistemleri ile AA ebekenin bir arada almas durumunda AA tarafta oluan
harmonikleri ele alm ve analiz etmilerdir.
Macken ve arkadalar (2002), yenilenebilir enerji tesislerinde reaktif g ve
harmonik etkiler zerine bir alma yapmlardr. rnek uygulamada ise elektronik
kontroll rzgr trbini sisteminin g kalite analizini yapmlardr.
etin ve Sazak (2004), fotovoltaik enerji sistemlerinde kullanlan bir seri rezonans
inverter devresini incelemilerdir. Devrenin sistem zerindeki etkilerini ele alm ve
sonular analiz etmilerdir. Sistemin genel verimindeki artla birlikte, ayn i iin
daha kk gte ve boyutta fotovoltaik panel kullanmna olanak vereceini
savunmular, bu ekilde de hem sistem boyutlarnn klmesinin, hem de maliyetin
azalmasnn salanacan belirtmilerdir.
Srda (2004), yapt almada, Trkiyede Marmara blgesinde on istasyonda
yapt harmonik analiz ve rzgr hz deerlerini kaydederek, verilerin blge ve
zamanla birlikte ok hzl olarak deitiini saptamtr. eitli harmonik

yaklamlar hesaplam, rzgr hzna gre harmonik bileenleri detaylandrarak

sunmutur.
Tarek ve arkadalar (2005), kapasitif yk, dk skala aktif g filtresi, regleli
k voltajl indksiyon jeneratr, reaktif akm komponenti ve harmonik filtre
tarafndan kontrol edilen hibrit sistemi sunmulardr. Tam dalga kpr diyot tipli
dorultucuya 3 faz indksiyon jeneratrn direk olarak balayp sistemin dinamik
performans cevabn aratrmlardr. Deiken DA ykte kpr tip dorultucu
uygulamas

gerekletirmilerdir.

Rzgr

uygulamalar

iin

uygun

sistem

seilmesine ramen DA ykn artmasyla ciddi harmonik problemler tespit

etmilerdir.
Fukuoka ve arkadalar (2006), yaptklar almada eitli FV sistemlerin ebekeye
balanmalar ile ilgili testler yapmlar ve oluan problemleri ele almlardr.
Bhatia ve arkadalar (2006), 20kWp rzgr, 2kWp fotovoltaik ve 20kWp yakt
pilinden oluan 20kW hibrit g istasyonu iin Denetleyici Kontrol ve Bilgi Edinimi
(SCADA) sistemi dizayn etmilerdir. Sistemin tasarmn ve gelitirilmesini endstri
ile ibirlii iinde gerekletirmilerdir.
Wang ve Liu (2007), hibrit rzgr-fotovoltaik-yakt pili sisteminin gerek zamanl
olarak takip edildii kontrol sistemi tasarlamlardr. Tasarladklar sistem, SCADA,
Programlanabilir Lojik Kontroller (PLC) ve dijital power metreden olumaktadr.
Tasarladklar sistemle elektriksel veriler gerek zamanl olarak izlenip, uzaktan
ynetim merkezine intranet kullanarak transfer edilebilmektedir. Simle edilen
rzgr-fotovoltaik-yakt pili sistemi 2 adet rzgr trbini, AA/DA konverter, DA-AA
inverter, FV modl ve batarya nitesinden meydana gelmektedir.
Kak (2008), elektrik ebekelerinde kompanzasyon ve harmonik konularnda
almalar ve analizler yapm, bu alanda yaplan almalara dair (normlar, kurallar,
talimatlar, ynetmelikler, kanunlar, IEC 60364 vb.) detayl bilgiler vermitir.
Shinji ve arkadalar (2008), yaptklar almada, fotovoltaik, rzgr trbini gibi
yenilenebilir enerji sistemlerinin ebekelerde oluturduu frekans ve gerilim
dalgalanmalar gibi olumsuz etkileri ele almlardr.
Bayndr ve arkadalar (2008), bir iletmenin enerji datm sistemini izlemek
amacyla bir enerji otomasyon sistemi gerekletirmilerdir. Enerji izleme sistemi
iletme ii kritik noktadaki analizr ile llen enerji parametrelerinin takibi,
arivlenmesi ve grafik ortama aktarlmasn salamaktadr. Yaplan alma ile
6

iletme akm, gerilimi, g faktr (cos), g ve frekans deerlerindeki deiimler

ve harmonikler izlenebilmektedir. Enerji analizrnden alnan veriler bilgisayarda
veri tabanna aktarlabilmekte ve kullanc enerji analizrnden alnan verileri
saatlik, gnlk, aylk, yllk gibi istedii tarih-saat aralnda grebilmektedir.
Mutlu ve arkadalar (2008), rzgr trbinlerinde g kalitesi lmleri yaparak,
gelitirdikleri deiik simlasyonlardan bahsetmilerdir. Rzgr Enerjisi Dnm
Sisteminde (REDS) g dnm iin 600kWlk rotor indksiyon jeneratr
mevcuttur. Bu almada 12 adet rzgr trbini iin g kalite deerlerini
incelemilerdir. Hat akm, gerek g, reaktif g ve toplam harmonik distorsiyonu
simlasyon program ile modellenip, llen sonularla karlatrmlardr.
Hassaine

ve

arkadalar

(2009),

ebeke

balantl

fotovoltaik

sistemleri

incelemilerdir. ebekeye bal fotovoltaik sistemlerin verimlilii, solar modlden

elde edilen doru akmn alternatif akma dntrld inverterin verimine de
baldr. Sisteme balanan inverterde; maksimum g noktasnda alma, yksek
verimlilik, ebekeye balanma noktasnda kontrol dzenei ihtiyac, yksek g
faktr ve dk toplam harmonik distorsiyon gibi bir takm zellikler aranr. Bu
almada, tek faz inverterler iin inverter k gerilimi ile ebeke gerilimi arasnda
faz kaydrmasna dayanan yeni bir kontrol stratejisini ortaya koymular, Matlab ve
PSIM yazlmlar ile simlasyonu yapmlardr.
Trk (2005), rzgr santrallerinin enterkonnekte sistemlere balanmasnda
yaanan teknik ve fiziksel problemleri incelemi, almasnda rzgr trbini
teknolojisindeki ilerlemeler ve son 20 yldaki aratrmalar, rzgr trbinlerinin ve
rzgr iftliklerinin elektrik ebekesine entegrasyonundaki problemleri analiz
etmitir. Trkiyenin rzgr enerjisi politikalarn ve rzgr santrallerinin
enterkonnekte sistemlerle entegrasyonunda karlalan problemler iin neriler
sunmutur.
Tozlu (2004), Mula blgesinde 25,6kWp kurulu gce sahip ebekeye bal
fotovoltaik g sisteminin yllk performans ve karakteristiini incelemitir.
NEG LOG lm sistemleri ile sistemden elde edilen verilerden yararlanarak her bir
ay iin gnlk FV rg Alternatif Akm (AA) k gc ile fotovoltaik rg zerine
ve yatay dzlem zerine gelen gnlk nm enerjisi miktarlarn karlatrmtr.
Yapm olduu simlasyon ile sistemin bir yl boyunca aylara gre ebekeye
aktard enerji dalmn bularak, sistemden elde edilen veriler nda yaplan
analizler ile karlatrmtr.
7

ener (2003), enerji kalitesini etkileyen faktrler ve bunlarn sonucunda ebekede

meydana gelen bozulmalar incelemitir. Enerji kalitesi iin gerekli olan verileri,
laboratuar ortamnda kurulan enerji datm setinden derlemi, sonrasnda Labview
yazlm ile analiz etmitir. Enerji kalitesi analizinde dalgack ve simetri bileenler
metotlarn kullanarak iki metot arasnda karlatrmalar yapmtr.
Carolina ve arkadalar (2003), yaptklar almada rzgr trbininin g kalitesine
nemli etkilerinin olduunu belirtmilerdir.
Bert ve arkadalar (2009), yaptklar almada yke bal elektrik g sistemlerini
ele almlardr. Harmonik voltaj ve harmonik akm distorsiyonu g sistemlerinde
olumsuz etkilere sebep olabilir. Yaplan alma ile harmonik akm dengelemesi ve
harmonik voltajdaki azalma etkilerini analiz etmiler ve verileri dorulamlardr.
etin (2008), yapt almada harmonikleri, g kalitesi problemlerini ve filtreleme
metotlarn detayl olarak incelemitir. almada sanayi yklerini ve ehri besleyen
fiderler ile radyo verici istasyonlarna ait lm sonularn irdelemitir. lm
sonularna gre sistem iin tasarlanan filtre, kompanzasyon sistemine seri endktans
balanmas metotlarnn simlasyonunu Matlabta gerekletirmitir. ki filtreleme
metodunun da harmonik filtreleme iin kullanlabileceini, akm ve gerilim toplam
harmonik bozulmasn azalttn gzlemlemitir.
Sevin (2004), yapt almada fosil yakt kaynaklarnn 4050 yl gibi srede
bitme noktasna geleceini, alternatif, temiz, evreyle dost enerji kaynaklarna
ynelmenin gereklemesi gerektiini belirtmitir. Trkiyede Marmara blgesinde
on istasyonda harmonik -rzgr hz deerlerinin blge ve zamanla birlikte ok hzl
olarak deitiini gzlemlemitir. Tm harmonik deerlendirmelerdeki toplam
deiim olmak zere eitli harmonik yaklamlar hesaplam, rzgr hzna gre
harmonik bileenleri haritalayarak sunmutur.
Zainal (2003), yapt almada ok seviyeli yksek voltaj Doru Akm (DA)-AA
voltaj kaynak inverterini incelemitir. Bu inverterin iki seviye geleneksel invertere
gre avantajlarndan ve ok daha iyi harmonik performansndan bahsetmitir.
Deneysel sonu olarak 5 seviyede modler yapl multilevel inverter ile testler
gerekletirmitir. Test sonular teorik iyiletirmeleri dorulamtr.
Chen (2008), yapt almada hibrit g sistemine dayanan yenilenebilir enerjinin
dinamik modellemesi ve simlasyonunu tanmlamtr. Bu makalede yenilenebilir
enerji olarak Gne Pili (GP), RT, Yakt Pili (YP) ve Ultra Kapasitr (UK) ile
8

kombinasyonlar gerekletirmitir. Rzgr Trbini k gc deiiminin rzgr

hzyla, Gne Pili g k deiiminin evre scakl ve radyasyon ile, YP
sistemin UK bank ile tm artlar altnda btnleik performans saladn, ktaki
voltaj deiiminin kabul edilebilir snrlar ierisinde olduunu belirtmitir. ktaki
dalgalanma RTde rzgr hz deiimiyle ve gne pilindeki evresel scaklk,
radyasyon ve yakt pilinin azalmas ile balantl olduunu dile getirmitir.
zcan (2006), yapt almada metal ileme-istifleme, matbaa, tekstil gibi
Trkiyenin lokomotif sektrlerine ait 15 farkl fabrikay incelemi ve bunlarn
kulland enerjinin kalitesi hakknda ayrntl olarak aratrmalar yaparak elde edilen
verileri yorumlamtr. Multilog adl enerji analizr yardmyla birer dakika arayla
alnan L1, L2, L3 fazlarna ait faz akm deerleri, Toplam Harmonik Bozulma
(THB) gerilim ve THB akm deerleri de dahil olmak zere 3., 5., 7., 9., 11., 13., 15.,
17. ve 19. akm ve gerilim harmonikleri 3000er adet rneklemeyle Matlab
yazlmnda modellemitir. Bu tezdeki amalarn ise, endstriyel tesislerdeki
harmoniklerin nemini vurgulamak, ayrca tespit edilen harmoniklerin yeni
kurulacak tesislere yatrm ve maliyet asndan bir n bilgi olmasn salamak olarak
belirtmitir.
Alta (1999), yapt almada fotovoltaik gne pilleri ile uygulama metotlar ile
ilgili bilgiler verip, uygulama rneklerinden bahsetmitir. FV gne panellerinin yk
sistemine dorudan doruya ya da ebeke zerinden g aktarmalarndan yola
karak, FV gne panellerinin hemen yaknlarndaki ykleri besleyebilecekleri gibi,
ebekenin dier ksmlarna da destek olabileceini belirtmitir. Dorudan yke
balanan FV panellerde de yke uygulanan gerilim ve gc ayarlayabilmek iin ara
balant birimlerinin gerekliliinden bahsetmitir.
Muljadi ve Nguyen (2008), bu almada 9 bus sistem ve standart 3 makineyi 22 adet
RT

jeneratrne

bal

olarak

altrp,

enterkonnekte

noktasnda

voltaj

kararllklarn incelemilerdir. RT varken ve yokken radial sistemin ayn olup

olmadn kontrol etmilerdir. Rzgr trbinindeki transiyent kararllndan
bahsetmilerdir.
Mario ve arkadalar (2005), yapt almada Calabria niversitesinde enerji
aratrma laboratuarnda 2.7kWlk FV panelleri ile kurulan sistemi anlatmlardr.
Deneysel verimlilik sonularn FV sistem ve inverterler iin sunmulardr. Solar
radyasyonun ve hcrelerdeki scakln etkilerini incelemilerdir.

Mutlu ve arkadalar (2008), almalarnda RTde g kalitesi lmleri ve

simlasyon sunumlarna yer vermilerdir. Rzgr Enerjisi Dntrme Sistemi
(REDS) g dnm iin 600kWlk indksiyon jeneratr mevcuttur. G kalite
deerlerini 12 adet rzgr trbini iin incelemilerdir. Hat akm gerek g, reaktif
g ve THByi nceden simlasyon program ile tahmin ederek, llen sonularla
kyaslamlardr.
zaktrk (2007), yksek lisans tezinde rzgr enerjisi ve kalitesi zerinde
younlam, rzgr enerjisinin dnya ve lkemiz genelindeki durumunu anlatm,
rzgrn tanmn yaparak RT hakknda detayl bilgiler vermitir. Rzgr
santrallerinin iletim ve datm sistemine olan etkilerini, retilen enerjinin kalitesini,
rzgr enerjisinin avantaj ve dezavantajlarn anlatmtr. Rzgr enerjisi projelerinin
gerekletirilmesinde yer tespiti, maliyet, rzgr analizi verileri ve tevikler gibi
dikkat edilmesi gereken hususlar ele almtr. Son olarak Trkiyenin rzgr enerjisi
potansiyelini belirlemeye almtr. Bu almada, rzgr enerjisinden elektrik
enerjisi elde edilmesinin yaygnlamasn destekleyerek, retilen enerjinin daha
kaliteli ve daha gvenilir olmas gerektiini vurgulamtr. Sonu olarak, uygun
blgelere

rzgr

santralleri

kurularak

mevcut

ebekenin

yknn

hafifletilebileceini, da bamllnn azaltlabileceini, enerji arznn artrlarak

lke ekonomisine katkda bulunabileceini belirtmitir.
Akdeniz (2006), yksek lisans tezinde zellikle 90l yllarn balangcndan itibaren
evre dostu enerji retiminin, dnya genelinde birok uluslararas kurum tarafndan
teknolojik aratrma-gelitirme ve buna paralel olarak yatrm yaplmasnn tevik
edilen bir alan olduunu belirtmitir. Yenilenebilir enerji teknolojileri olarak
tanmlanan bu yeni nesil elektrik retim tesislerinin birounun deiken retim
yapyor olmas sebebiyle, bu tip santrallerin mevcut elektrik ebekesiyle
btnlemesini

zorlatrdn

belirtmitir.

Yenilenebilir

enerji

santrallerinin

genellikle ebekenin gl olmad arazilerde tesis edilmesi, bu santrallerin

genellikle

ebekenin

noktalarndan

elektrik

sistemine

balanmasn

gerektirmektedir. Bu durumun ebekenin mevcut enerji akn nemli lde

deitirdiini, rzgr santralleri sisteminin deiken enerji retim karakteristiklerinin
nominal gerilim ve frekans deerlerini olumsuz ynde etkilediini belirtmitir. Farkl
yenilenebilir enerji santrallerin srasyla ebekeye farkl kurulum glerinde, deiik
ksa devre glerindeki balant noktalarndan balant yapmas durumunun
ebekenin enerji kalitesi zerine etkilerini incelemitir.

10

Villalve ve arkadalar (2009), yaptklar almada fotovoltaik hcrenin edeer

devre modelinden yola karak, modellemesini gerekletirdikleri FV sistemin
knn nm ve scaklkla deiebildiini gstermilerdir. Kullancnn alt sistem
parametrelerinde deiiklikler yapmasna imkn tanyan, Matlab-Simulink yazlmn
kullanarak gerekletirdikleri FV sistemin modellemesini anlatmlardr.

11

3. YENLENEBLR ENERJ
3.1 Genel
Teknolojinin gelimesi ve hzl nfus art nedeniyle doada snrl miktarda
bulunan kmr, petrol, doalgaz gibi binlerce ylda olumu kaynaklar tkendike,
atklaryla hava, su, toprak da tkenmeye balad. Fosil yaktlar olarak adlandrlan
kmr, petrol ve doalgazn yaratt olumsuzluklar sadece yakn evreyle snrl
kalmad, atmosfere de yayld. Sonunda bu kirlilik, iklim deiikliine yol amaya ve
dnya yaamn tehdit etmeye balad.
Bugn fosil yaktlarn evre ve insan sal asndan yaratt olumsuzluklar her
geen gn katlanarak artyor. Fosil yaktlar yakldnda sera gazlarnn aa
kmasna neden oluyor. Bunlardan en belirleyici olanlar karbondioksit ve metandr.
Kmr, petrol ve doalgaz gibi fosil yaktlarn iklim deiikliine yol amasnn
nedeniyse, yanma srasnda ortaya kan karbondioksit ve metan gibi sera gazlarnn
bnyelerinde s tutma zelliine sahip olmasdr. Gne, gn doumundan batmna
kadar atmosferin iine s ve n veriyor. Doal dngnn devam iin, bu snn
tekrar uzaya transferi gerekiyor. Oysa fosil yaktlarn neden olduu sera gazlar,
snn bir ksmnn atmosferde tutulmasna yol ayor. Bylece dnya snmaya ve
iklim deimeye balyor.
3.2 Yenilenebilir Enerji Kaynaklar
Yenilenebilir enerji, doann kendi evrimi iinde, bir sonraki gn aynen bulunabilen
enerji kayna olarak tanmlanyor. Bugn yaygn olarak kullanlan fosil yaktlar,
yaklnca biten ve yenilenmeyen enerji kaynaklardr. Oysa hidrolik (su), gne,
rzgr ve jeotermal gibi ekil 3.1de gsterilen doal kaynaklar, yenilenebilir
olmalarnn yan sra temiz enerji kaynaklar olarak karmza kyor.

12

ekil 3.1 : Yenilenebilir enerji kaynaklar (Url-12)

3.2.1 Gne enerjisi
5346

sayl

Yenilenebilir

Enerji

Kanununda

(YEK),

yenilenebilir

enerji

kaynaklarndan elektrik retiminin desteklenmesinde kaynaa gre farkl fiyat

uygulamas yoktur. YEK ile verilen tevikli tarifenin, maliyetleri olduka yksek
olan gneten elektrik enerjisi retimi iin uygun olmamas nedeniyle imdiye kadar
gne santrallerinden elektrik enerjisi retimine olanak salanamamtr. Kanunda
yaplacak bir takm deiiklikler ile Trkiyenin zengin gne enerjisi potansiyeli
zellikle elektrik retimi asndan deerlendirilebilecektir (Ulu, 2010).
Kaynann sonsuz olmas ve kaynaa kolay ulalabilmesi nedeniyle, yenilenebilir
enerji kaynaklar ierisinde fotovoltaik enerjinin nemi ortaya kmaktadr. Dnya
zerine den toplam gne enerjisinin miktar, modern hayatn srekliliini
koruyabilmesi iin gerekli olan toplam dnya enerji tketiminden 5 kattan daha fazla
bykle sahiptir (Ulu, 2010).
3.2.2 Rzgr enerjisi
Rzgr, gnein douundan batna kadar yeryzndeki farkl yzeylerin, farkl
hzlarda snp soumasyla oluur. rnein, deniz kayadan daha ge snr. Isnan
yerdeki hava ykselir ve daha souk ksmdaki hava hareketlenerek rzgr oluturur.
Hareket halindeki havann kinetik enerjisine rzgr enerjisi denir. Dev kulelerin
zerine monte edilen kanatlar yardmyla rzgrdan elektrik enerjisi retilebilir.

13

Rzgrla gelen hava kanatlar dndrr, kanatlarn bal olduu mil de jeneratr
altrr. Kanatlarn birletii ykseklikte bulunan blmeden aada sadece elektrii
ileten kablo bulunmaktadr. letme maliyetinin olmad hesaba katlrsa rzgr, ok
ekonomik bir enerji kayna olarak gzkmektedir.
3.2.3 Hidrolik enerji
Hidroelektrik santraller; nehirler, akarsular, gller veya kanallar zerine kurulabilir.
Hidroelektrik santrallerin en nemli zellikleri: yakt masraflarnn olmamas,
verimlerinin zamanla azalmamas, enerji birim maliyetinin dk olmas ve
kaynaklarnn yenilenebilir olmas eklinde sralanabilir. Sularn kinetik ve
potansiyel enerjilerinden faydalanabilmek iin hidroelektrik santraller kurulmu,
bylece elektrik enerjisi retiminde ok uzun mrl ve ucuz bir kaynak hizmete
konulmutur ( etin, 2010).
3.2.4 Jeotermal enerji
Magmadan kaan kzgn ve sv halde bulunan gazlar yeraltnda bulunan atlak
mermer tabakalarn str. Yamur sular ve nehirlerden yeraltna inen sular scak
tabakalarda snarak, gazn basn oluturmas ile jeotermal kaynak olarak yeryzne
kar. Elektrik retimi de jeotermal buharn gcyle yaplmaktadr.
3.2.5 Biyoktle
Bitkiler byrken, fotosentez srasnda atmosferden aldklar karbondioksitin
karbonunu bnyelerinde biriktirip biyoktleyi olutururken oksijeni darya verir.
Bu bitkiler yakldnda ise karbondioksit yeniden atmosfere verilir. Bu nedenle
biyoktle yaklmasna srdrlebilir biyoktle enerjisi kullanm ad verilmektedir.
Hzl byyen bitkilerle enerji ormanlar oluturmak ve bu bitkileri bir yandan
yetitirip dier yandan yakmak suretiyle elde edilecek buhardan elektrik
retilebilmektedir (Url-13).

14

3.2.6 Biyogaz
Hayvansal ve bitkisel atklarn rtlmesiyle retilen metan gazn depolayarak
tehlikeli ve evreye zararl olabilecek bir gaz enerjiye dntrmek mmkndr.
p iinde biriken metan gaz, alan kuyulardan borularla enerji retim tesisine
pompalanarak retim gereklemekte, aktif gaz depolama sistemiyle depolanan
gazlarn artlmasyla elde edilen metan gaz, yaklarak elektrik enerjisine
dntrlmektedir.

15

4. FOTOVOLTAK -RZGR ENERJ SSTEMLER

Fosil yaktlar tkenmekte olduundan ve tkenirken de dnyada iklim deiikliine
sebep olduklarndan dolay, doayla dost yenilenebilir enerji kaynaklarnn nemi
artmaktadr. Yenilenebilir enerji kaynaklar arasnda fotovoltaik-rzgr enerji
sistemleri n plana kmaktadr.
4.1 Gne Pilleri
Fotovoltaik etki ile alan elemanlara fotovoltaik pil veya gne pili ad
verilir. Gne pili hcresi ekil 4.1de grld gibidir.

ekil 4.1 : Gne pili hcresi (Url-16)

Her ne kadar pil ad verilse de bir gne pili, nma baml bir akm
kaynadr.
Gne pilleri, yzeylerine gelen gne n dorudan elektrik enerjisine
dntren yariletken maddelerdir. Yzeyleri kare, dikdrtgen, daire
eklinde biimlendirilen gne pillerinin alanlar genellikle 100 cm
civarnda, kalnlklar ise 0.2-0.4 mm arasndadr.
Gne enerjisi, gne pilinin yapsna bal olarak %5 ile %20 arasnda bir
verimle elektrik enerjisine evrilebilir.

16

G kn artrmak amacyla ok sayda gne pili birbirine paralel ya da

seri balanarak bir yzey zerine monte edilir, bu yapya gne pili modl
ya da fotovoltaik modl ad verilir.
Gne pilinin k gc, zerine gelen gn seviyesi ve alma
scaklna bal olarak deiir (Url-16).
4.2 Gne Pili alma lkesi
Gne pilleri fotovoltaik ilkeye dayal olarak alrlar, yani zerlerine k
dt zaman ularnda elektrik gerilimi oluur. Gne pilinin verdii
elektrik enerjisinin kayna, yzeyine gelen gne enerjisidir.
Fotovoltaik g retimi, nmn etkisiyle souran madde ierisindeki
negatif (-) ve pozitif (+) ykl tayclarn ayrmasnn bir sonucudur.
Elektrik alan mevcut ise bu tayclar d devre zerinden akm aktabilirler.
G dnmnn verimli olabilmesi sadece gne pilinin iyapsna deil,
d devre elemanlarna, yani alma noktasna da bamldr.
Gne pilleri ok byk bir oranda silisyum tabanldr.
mrleri uzundur, yaklak 2030 yl g retebilirler.
4.3 Gne Pillerinin Yaps ve almas
Gnmz elektronik rnlerinde kullanlan transistrler, dorultucu diyotlar gibi
gne pilleri de yar-iletken maddelerden yaplrlar. Yar-iletken zellik gsteren
birok madde arasnda gne pili yapmak iin en elverili olanlar, silisyum, galyum
arsenit, kadmiyum tellr gibi maddelerdir. Yar-iletken maddelerin gne pili olarak
kullanlabilmeleri iin n ya da p tipi katklanmalar gereklidir.
4.4 Katklandrma
Katklanma, saf yariletken eriyik ierisine istenilen katk maddelerinin kontroll
olarak eklenmesiyle yaplr. Elde edilen yar-iletkenin n ya da p tipi olmas katk
maddesine baldr. Valans bandnda Silisyumdan daha fazla elektronu olan
atomlarla (V. grup elementler, fosfor, antimon vs.) n tipi katklandrma yaplrsa
elektron fazlal oluur. Valans bandnda Silisyumdan daha az elektronu olan

17

atomlarla (III. grup elementler, bor vs.) p tipi katklandrma yaplrsa boluk fazlal
oluur (Url-14).
4.5 Yariletken PN Eklemler
Yariletken eklemin gne pili olarak almas iin eklem blgesinde fotovoltaik
dnmn salanmas gerekir.
Bu dnm iki aamada olur.
lk olarak; eklem blgesine k drlerek elektron-hol iftleri oluturulur.
kinci olarak ise elektron-hol iftleri blgedeki elektrik alan yardmyla
birbirlerinden ayrlr (Url-3).
Fotovoltaik hcrenin g k meydana getirmesi eklindeki alma prensibi ekil
4.2de gsterilmektedir.

ekil 4.2 : Fotovoltaik hcre alma prensibi (etin, 2010)

4.6 Gne Pilinin Elektriksel Modeli
Gne pilinin elektriksel edeer devre modeli ekil 4.3de grld gibidir.

ekil 4.3 : Gne pili elektriksel edeer devresi

18

Elektriksel edeer devrede;

Iph

: Gne tarafndan retilen elektrik akm

Id

: Diyot akm

Ish

: Paralel diren akm

IL

: Yk akm

Rs

: Seri diren

Rsh

: Paralel diren

Gne pili elektriksel edeer devresinde Kirchoff akm ve gerilim kanunlarnn

uygulanmasyla 4.1 ve 4.2 eitlikleri elde edilir.
Kirchoff Akm Kanunu :
Isc Id Vd / R p I pv = 0

(4.1 )

Kirchoff Gerilim Kanunu:

Vpvcell =VdRs.Ipv

(4.2)

4.7 Gne Pili Elektriksel Edeer Devresi zellikleri

Gne pilinin elektrik retimi bir akm kayna olarak sembolize edilir.
Hcre zerine den nmlar arttka elektrik akm da artmaktadr.
Gne hcresinin gvdesi yar iletken malzeme olmas nedeniyle diyotla
modellenmitir.
Jonksiyonda retilen enerjinin kutuplara iletilmesi srasnda oluan kayplar
seri diren ile gsterilir.
Bu seri diren hcre verimini dorudan etkiler.
4.7.1 P-N jonksiyonlu diyot
Gne pili elektriksel edeer devresinde kullanlan p-n diyota ilikin akm-gerilim
karakteristii ekil 4.4de grlmektedir. Ayn p-n diyot zerinden geen akm
denklemi ise 4.3 eitliinde grld gibidir.

19

ekil 4.4 : p-n diyota ilikin akm-gerilim karakteristii

Id =I 0 . (e

q.Vd
kT

-1)

(4.3)

Id

letim ynndeki diyot akm (A)

Elektron yk (1,602x10

Boltzman sabiti (1.381x10

-19

C)

-23

j/k)

Vd p-n diyot ular ynnde oluan gerilim (V)

T

Kelvin olarak jonksiyon scakl

I0

Ters doyma akm (A)

Gne pili hcresinde akm-gerilim-g arasndaki ilikileri gsteren grafikler ekil

4.5de grlmektedir.

ekil 4.5 : FV panelin I-V grafiinin ykle deiimi

20

4.8 G-Gerilim Grafiinde Maksimum G

k gc, akm ve gerilimin baz deerlerinde maksimum olmaktadr. k
gcnn maksimum olduu noktaya Maksimum G Noktas (MGN) noktas
denmektedir. Kurulan ve iletilen bir FV panelin verimini yksek tutmak iin, o
panelin k gcn mmkn olan maksimum deerde tutmak gereklidir. MGN
forml ise denklem 4.4de grlmektedir..
P mg = I fv (V mg )* V mg

(4.4)

4.9 Fotovoltaik Modln Elde Edilmesi

Tipik olarak bir FV hcre 25-30 cm 2 lik kare bir alana sahip olup, yaklak 1Watt
g retir. Yksek gler elde edebilmek iin, birok FV hcre seri ve paralel
balanarak, byk bir alana sahip bir modl ekil 4.6da grld gibi elde edilir.
Bir FV gne paneli ise ihtiya olan akm ve gerilimi retecek ekilde modllerin
seri-paralel kombinasyonlarn ierir.

ekil 4.6 : Fotovoltaik modl ve dizi elde edilmesi (etin, 2010)

Modllerin ekil 4.7de grld gibi seri balanmasyla modl gerilimi
arttrlr. Modl gerilimi denklem 4.5 ve 4.6da grld gibidir.
Vmodl = n.V

(4.5)

Vmodl = n ( V D -I.Rs)

(4.6)

21

ekil 4.7 : FV modllerin seri balants ( Url-21)

Modllerin ekil 4.8de grld gibi paralel balanmasyla modln
salayaca akmn miktar ayarlanr.

ekil 4.8 : Fv modllerin paralel balanmas (Url-21)

ekil 4.9da grld gibi seri-paralel modl balantlar ile arzu edilen g
seviyesi elde edilmi olur. Modllerin seri-paralel balantlar sonucunda
akm-gerilim deiimleri ekil 4.10daki gibi deimektedir.

22

ekil 4.9 : Seri-Paralel FV modl balantlar

ekil 4.10 : Seri-Paralel FV modl akm(A)- gerilim(V) grafii (Url-21)

4.10 Fotovoltaik Sistem alma Prensibi
Gne pilleri, elektrik enerjisinin gerekli olduu her uygulamada kullanlabilir.
Gne pili modlleri uygulamaya bal olarak; akmlatrler, inverterler, ak arj
denetim aygtlar ve eitli elektronik destek devreleri ile birlikte kullanlarak bir
gne pili sistemi (fotovoltaik sistem) oluturur. Bu sistemler; zellikle yerleim
yerlerinden uzak, elektrik ebekesi olmayan yrelerde, jeneratre yakt tamann zor
ve pahal olduu durumlarda kullanlrlar.
Gnein yetersiz olduu zamanlarda ya da zellikle gece sresince kullanlmak zere
sistemde akmlatr bulundurulur. Gne pili modlleriyle gn boyunca elektrik

23

enerjisi retilerek akmlatrde depolanr ve yke gerekli olan enerji akmlatrden

alnr. Aknn ar arj ve dearj olarak zarar grmesini engellemek iin kullanlan
ve denetim birimi olan arj regltr, aknn durumuna gre ya gne pillerinden
gelen akm ya da ykn ektii akm keser. ebeke uyumlu alternatif akm
elektriinin gerekli olduu uygulamalarda, sisteme bir inverter eklenerek
akmlatrdeki DA gerilim, 220 V, 50 Hz.lik sins AA dalgasna dntrlr (Url15). Benzer ekilde, uygulamann yntemine gre eitli destek elektronik devreler
sisteme katlabilir. Baz sistemlerde, gne pillerinin maksimum g noktasnda
almasn salayan MGN izleyici cihaz bulunur. ekil 4.11de ebekeden bamsz
bir gne pili enerji sisteminin emas grlmektedir.

ekil 4.11 : ebekeden bamsz bir gne pili enerji sistemi emas ( Url-3)
FV sistemin srekli olarak optimum artlarda, yani MGNda altrlmas
istendiinde, elektronik bir yk ayarlaycsna, yani bir MGN izleyicisine gerek
duyulmaktadr. ekilen gcn maksimum olduu (V LM , I LM ) noktas MGN olarak
adlandrlr. MGNda alan FV eleman maksimum verimini vermektedir. Gcn
deiken olmas, FV eleman gcnn MGN artna gre tanmlanmasn ve
dolaysyla yalnzca [W] birimi ile deil, [Wp] ile gsterilmesini gerektirmektedir.
4.11 ebekeye Bal FV Sistemler:
Yenilenebilir kaynaklar kullanlarak retilen enerjinin retildii tesiste tketildii,
fazla retimin ise ulusal elektrik ebekesine aktarld ebeke balantl FV
sistemler, dnya genelinde tercih edilen uygulamalardandr. ekil 4.12de rnek
tekil edebilecek ebekeye bal FV sistem balant emas grlmektedir. Balant

24

emasna gre, FV panel knda DA sigorta ve inverter, inverter knda ise AA

sigorta, yk datm panosu ve saya zerinden ebeke balants gerekletirilmitir.

ekil 4.12 : ebekeye bal FV sistem balant emas (Url-5)

4.12 ebekeye Bal FV Sistemin Avantajlar:
ebekeye bal FV sistemlerde batarya ihtiyac yoktur. FV sistemin rettii fazla
elektrik enterkonnekte ebekeye satlabilir. FV sistemdeki herhangi bir arzada veya
FV sistemin yeterli olmad durumda ebeke direk devreye girecektir. Modl says
yani k gc istenildii zaman arttrlabilir.
4.13 ebekeye Bal FV Sistemin Dezavantajlar:
Frekans, g faktr, harmonikler, dalga ekli gibi nemli elektriksel parametreler
ok dzenli reglasyon istedii iin, ebekeye bal FV sistemde yksek kalitede
elektronik ekipmanlara ihtiya vardr. Bu nedenle maliyet artmaktadr.
4.14 FV Enerji Santrallerinin ebekeye Sorunsuz Entegrasyonu
Herhangi bir FV enerji santralinin ebekeyle optimum ekilde enterkonnekte
olabilmesi iin aada listelenen zellikleri salamak zorunda olduu tespit
edilmitir.

25

Deien aktif ve reaktif enerji retimlerinden dolay ebekede istenmeyen

gerilim deiimlerinin nlenmesi,
Mevcut ebeke elemanlarnn ksa devre akm limitleri ile sl dayanm
kapasitelerinin zorlanmamas,
Flicker ve harmonik retiminin kabul edilebilir snrlar iinde olmas,
Anahtarlama ve anlk devreye girme olaylar gibi geici durumlarda ebeke
kararllnn limit deerleri ierisinde olmas gerekmektedir.
ebekeye bal fotovoltaik sistemlerde karlalan en nemli sorun ebeke hatlar
ierisinde meydana gelen dalgalanmalardr. Bu durum; yldrm dmesi sonucunda
ebeke ierisinde meydana gelen voltaj ve frekans deerlerinin anlk deimesine,
ana ebeke besleme hattnda meydana gelebilecek dengesizliklere ve FV sistemin
bal olduu ebeke hattndan byk deerlerde g ekilmesi gibi durumlara
sebebiyet verebilir. Bu durumda inverterler bu dalgalanmalara kar verimsiz
alacaktr ve inverter ierisindeki elektriksel bileenlerin zarar grmesine neden
olacaktr. Bu durumu engellemek amacyla sistemde ebekedeki voltaj ve frekans
deerlerini izleyen bir nite yer almaktadr. Bu sistemde inverterlerin k deer
aralna edeer olan ebeke gerilim ve frekans parametrelerinin deerleri
ayarlanarak sistem koruma altna alnmaktadr (Tozlu, 2004).
ebekenin gerilim ve frekans deerlerinin, ayarlanan limit deerlerinin altnda veya
zerinde olmas durumunda koruma nitesi devreye girerek FV sistem ile ebeke
arasndaki g aktarmn durdurur.
4.15 Ykselten Tip (Boost) DA/DA Konvertr
Boost konvertrlerde, k gerilimi giri geriliminden daha byktr. ekil 4.13de
bir Boost konvertr devresi grlmektedir. Devre iki modda alr. Mod1, M1
tranzistrnn t=0da iletime gemesiyle balar. Anahtar iletimdeyken diyot ters
kutupludur, bylelikle k izole edilir (Mohan, 1989). Ykselen giri akm, L
indktans ve M1 zerinden akar. Mod2, M1 tranzistrnn t=t1 annda yaltma
gemesiyle balar. Tranzistr zerinden akan akm, L, C, yk ve Dm diyotu zerinden
akacaktr. ndktr akm, M1 tranzistr bir sonraki evrimde tekrar iletime girene

26

kadar der. L indktans zerinde depolanan enerji yke aktarlr. Modlarn edeer
devreleri, ekil 4.14 ve 4.15de grlmektedir. Srekli yk akm iin, gerilim ve
akm dalga formlar ise ekil 4.16da grlmektedir (etin, 2010).

ekil 4.13 : Boost konverter devresi

ekil 4.14 : Boost konvertr iin mod1

ekil 4.15 : Boost konvertr iin mod2.

ndktr akmnn, t1 sresi iinde lineer olarak I1den I2ye ykseldii kabul edilirse;
denklem 4.7 elde edilir.
Vs = L . ( I2 I1 ) / t1 = L . I / t1

(4.7)

27

ekil 4.16 : Boost konvertrde srekli yk akm iin gerilim ve akm dalga formlar.
(etin, 2010)
ndktr akmnn t2 sresi iinde lineer olarak I2den I1e dt kabul edilirse;
denklem 4.8 elde edilir.
Vs Va = -L . I / t2

(4.8)

elde edilir. Burada I = I2 I1dir ve I deeri, L indktrnn tepeden tepeye

dalgalanma akmdr. Denklem 4.7 ve 4.8deki Ilar eitlenirse; 4.9 denklemi elde
edilir.
I = Vs . t1 / L = ( Va Vs ) . t2 / L

(4.9)

elde edilir (Rashid, 1993). t1 yerine DT ve t2 yerine (1-D)T koyularak ortalama k

gerilimi 4.10daki gibi oluturulur.
Va = Vs . T / t2 = Vs / (1 D)

(4.10)

Kaypsz bir devre olduu kabul ile 4.11de grlen eitlik elde edilir.

28

Vs . Is = Va . Ia = Vs . Ia / (1-D)

(4.11)

ortalama giri akm 4.12 eitliindeki gibi elde edilir (etin, 2010).
Is = Ia / (1-D)

(4.12)

Bir Boost konvertr, k gerilimini transformatr kullanmakszn ykseltebilir.

Dolaysyla boost konvertr, gerilim ykseltici bir DA transformatr gibi dnmek
mmkndr. Konvertr tek tranzistr kullanr ve bu yzden verimi yksektir. Giri
akm sreklidir. Ancak yksek pik akm, tranzistr zerinden akar. k gerilimi,
Ddeki deiimlere ok hassastr ve konvertr kararl hale getirmek zordur.
Ortalama k akm, (1-D) faktrnden dolay ortalama indktr akmndan daha
dktr ve ok daha yksek bir etkin akm deeri filtre kapasitr zerinden akar.
Bylelikle, bir buck konvertrdekinden daha byk filtre kapasitr ve indktr
kullanlmas gerekir (etin, 2010).
4.16 Gne Pili ile Beslenen ebeke Etkileimli Inverterler
Gne Pillerinin ebekeye balanabilmesi ve bylece daha verimli bir alma
salanlabilmesi iin ebekeyle paralel alabilen ve ebeke etkileimli ad verilen
inverterlere ihtiya vardr.
ebeke etkileimli inverterler ile FV panellerde retilen DA elektrik enerjisi AA
elektrik enerjisine dntrlmekte olup, inverter k datm tablosuna
balanmaktadr.
Sistemdeki yklerin tamam veya bir ksm inverterden beslenebildii gibi retilen
enerjinin ihtiyatan fazla olmas durumunda ebekeye enerji aktarm da mmkn
olmaktadr. Bylece daha verimli bir alma salanabilmektedir. Bu tip bir inverter
ile kk gl bir FV sisteme sahip bir kullancnn dahi gnn belli saatlerinde
satc durumuna geebilmesi mmkn olabilmektedir.

29

4.16.1 ebeke balantl bir inverterde bulunmas gereken temel zellikler

ebekeye sins eklinde akm enjekte etmeli ve bu akmn harmonikleri

ynetmeliklerde belirtilen snrlar iinde olmaldr.

ebeke etkileimli inverterin g faktr 1 olmaldr.

Inverterdeki g elemanlarnn yksek frekansl anahtarlamas nedeniyle

oluan radyo giriimi kontrol altnda olmaldr.

ebeke kesildiinde ebeke etkileimli inverter ebekeden ayrlmaldr.

FV Sistemin veriminin en yksek tutulmasn yani FV panellerden her an

maksimum g ekilmesini salamaldr ( Sefa, 2009).

ebekeye bal inverterlerde karlalabilecek en byk sorun, ebekenin

kesilmesi durumunda, inverterin ebekeye enerji aktarmna devam
etmesidir. Adalama olarak bilinen bu olay nlemek amacyla ebekenin
voltaj ve elektriksel parametrelerinin normal deerlerinin zerinde veya
altnda iken, FV sistemin ebeke ile olan balantsn kesen yksek ve
dk voltaj rleleri ile yksek ve alak frekans rleleri kullanlr.

Gne nmnn olmad durumlarda veya fotovoltaik modlden gelen

giri gcnn limit deerleri dnda olmas durumunda inverter otomatik
olarak kendisini devre d brakr ve gne nmnn yeterli olduu
durumda tekrar ebekeye g aktarmna balar.

Inverterler ebekeden bamsz ve ebekeye bal olmak zere iki gruba

ayrlr. ebekeden bamsz inverterlerde retilen alternatif gerilimin
220V efektif deere ve 50 Hz frekansa sahip olmas yeterlidir. Ancak
ebekeye bal inverterlerin ek olarak ebekeye senkron olabilme, gne
pillerini maksimum g noktasnda altrabilme ve ebekeye kontroll
olarak g aktarabilme yeteneklerinin olmas gereklidir.

ebeke etkileimli FV Sistemlerle ilgili dnya apnda kabul gren IEC 61727,
IEEE1547, EN61000-3-2 Standartlarna gre harmonik, g faktr, gerilim ve
frekans snr deerleri Tablo 4.1de gsterilmitir.

30

Tablo 4.1: ebeke etkileimli FV sistemler ile ilgili belirli standartlar (Sefa, 2009)
KONU

IEC61727

IEE1547

EN61000-3-2

ANMA GC

10kW

30kW

16A*230V=3.7kW

Derecesine gre
harmonik akm
limitleri

(3-9) % 4.0

(2-10) % 4.0

(3) 2.30A

(11-15) % 2.0

(11-16) % 2.0

(5) 1.14A

(17-21) %1.5

(17-22) %1.5

(7) 0.77A

(23-33) %0.6

(23-34) % 0.6

(9) 0.40A

>35 % 0.3

(11) 0.33A
(13) 0.21A
(15-39) 2.25/h

Bu aralktaki ift sral harmonikler Teksral

listelenen tek sral harmoniklerden %25 harmoniklerin
daha az olmaldr.
yaklak %30u kadar
Maksimum Akm
THBsi

%5.0

%5.0

Anma Gcn
%50sinde G
faktr

0.9

DA akm enjeksiyonu Anma k akmnn Anma

k <0.22A-50W yatrm
%1.0ndan az
akmnn
dalga dorultucuya
%0.5inden az
uyan
Normal alma iin %85-%110
gerilim aral
(196-253V)

%88-%110

Normal alma iin 501 Hz

frekans aral

59.3Hz-60.5Hz

(97V-121V)

31

4.17 Rzgr Enerjisi

Rzgr enerjisi, gne radyasyonunun yer yzeylerini farkl stmasndan
kaynaklanr. Yer yzeylerinin farkl snmas, havann scaklnn, neminin ve
basncnn farkl olmasna, bu farkl basn da havann hareketine neden olur. Gne
nlar olduu srece rzgr olacaktr. Rzgr gne enerjisinin dolayl bir rndr.
Rzgr oluturan hava akmnn sahip olduu enerji hareket (kinetik) enerjisidir. Bu
enerjinin bir blm mekanik veya elektrik enerjisine dntrlebilir.
4.18 Rzgr Trbinleri
Rzgr trbinleri, rzgrdaki kinetik enerjiyi nce mekanik enerjiye daha sonra
elektrik enerjisine dntren sistemlerdir. Bir rzgr trbini genel olarak kule,
jeneratr, hz dntrcleri (dili kutusu), elektrik-elektronik elemanlar ve
pervaneden oluur. Rzgrn kinetik enerjisi rotorda mekanik enerjiye evrilir.
Pervane milinin devir hareketi hzlandrlarak gvdedeki jeneratre aktarlr.
Jeneratrden elde edilen elektrik enerjisi akler vastasyla depolanarak veya
dorudan alclara ulatrlr.
Kullanmdaki rzgr trbinleri boyut ve tip olarak eitlilik gsterse de, genelde
dnme eksenine gre snflandrlr. Rzgr trbinleri dnme eksenine gre Yatay
Eksenli Rzgr Trbinleri (YERT) ve Dey Eksenli Rzgr Trbinleri (DERT)
olmak zere iki snfa ayrlrlar.
4.19 Rzgr Trbini Yaps
Rzgr Trbinini oluturan paralardan pervane kanatlar, rotor, eim, fren, dk
hz mili, dili kutusu, jeneratr, kontrol nitesi, rzgar ler ve anemometre, rzgr
kanad, motor yeri, yksek hz mili, sapma srcs, sapma motoru ve kule paralar
ekil 4.17de gsterilmitir.

32

ekil 4.17 : Rzgr trbinini oluturan paralar (Url-19)

Rzgr trbinini oluturan paralarn bazlarnn grevleri aadaki gibidir.
Makina Blm
Makine blm rzgr trbin kulesinin tepesinde durur ve ierisinde vites
kutusunu, dk ve yksek hz millerini, jeneratr, kontrol nitesini ve freni
bulundurur.
Pervane Kanatlar
Pervane kanatlar, rzgr yakalar ve rzgrn gcn pervane gbeine aktarr.
Dk Hz Mili
Rzgr trbininin dk hz mili, pervane gbeini dili kutusuna balar.
Dili Kutusu
Vitesler dk hz milini, yksek hz miline balayarak dn hzn 3060
devir/dakikadan (rpm) 10001800 devir/dakika seviyesine (elektrik retmek
iin gerekli olan dn hz) kartr.

33

Mekanik Frenli Yksek Hz Mili

Mekanik frenli yksek hz mili, dakikada yaklak 1500 devir hz ile dner ve
elektrik retecini altrr.
Elektrik reteci
Elektrik reteci, genelde bir senkron rete veya asenkron retetir.
Elektronik Kontrol nitesi
Elektronik kontrol nitesi, rzgr trbininin durumunu srekli izleyen ve eim
mekanizmasn kontrol eden bir bilgisayar ierir.
Anemometre ve Yelkovan
Anemometre (Rzgr ler) ve yelkovan, rzgr hz ve ynn lmek iin
kullanlr. Anemometreden gelen elektronik sinyaller, rzgr hz yaklak 5
m/sye yaklatnda rzgr trbininin elektronik kontrol nitesi tarafndan
rzgr trbinini altrmak iin kullanlr. Bilgisayar, trbini ve evresini
korumak iin rzgr hz 25 m/syi atnda trbini otomatik olarak durdurur
(Url-19).
4.20 Hzlarna Gre Rzgr Trbini Tipleri
Rzgr trbinleri hzlarna gre sabit hzl ve deiken hzl rzgr trbinleri olmak
zere ikiye ayrlrlar.
4.20.1 Sabit hzl rzgr trbinleri
Sabit hzla alan rzgr trbinlerinde, rzgr trbininin rotor hz sabittir ve
besleme ebekesinin frekans, dili oran ve jeneratr tasarm tarafndan belirlenir.
Reaktif g kompanzasyonunu azaltmak iin bir soft starter, kapasitr grubu ve
ebekeye dorudan balanm bir indksiyon jeneratryle ( sincap kafesli ya da
rotoru sargl ) donatlmtr. Belirli bir rzgr hznda maksimum verim salayacak
ekilde tasarlanmtr.
Sabit hzl rzgr trbini basit, salam, gvenilir ve kantlanm olma avantajna
sahiptir. Elektriksel paralarn maliyeti dktr. Dezavantajlar ise snrl g kalite
kontrol, mekanik zorlama, kontrol edilemeyen reaktif g harcamasdr. Sabit hzl

34

almasndan dolay rzgr gcndeki salnmlar, zayf ebekelerde gerilim

dalgalanmalarna neden olabilir.
4.20.2 Deiken hzl rzgr trbinleri
Son yllarda deiken hzl rzgr trbini kullanmnda art gzlenmitir. Deiken
hzl rzgr trbinleri geni bir rzgr hz aralnda maksimum bir verim salamak
zere tasarlanmtr. Deiken hzl alma ile rzgr trbininin dn hznn(w)
rzgr hzna srekli uyarlanmas (ivmelenme ya da yavalama) mmkn hale
gelmitir. Bu ekilde u hz oran (

) maksimum g katsaysna karlk gelen n

tanml bir deerde tutulur. Deiken hzl sistemler jeneratr torkunu sabit tutar ve
rzgr deiimleri jeneratr hzndaki deiiklikler tarafndan absorbe edilir.
Deiken hzl RT elektriksel sistemi, sabit hzl RT elektriksel sisteminden daha
karmaktr. Rzgr trbini indksiyon jeneratr ya da senkron jeneratrle
donatlm olup, ebekeye bir g konverteri vastasyla balanr. G konverteri
jeneratr hzn kontrol eder. Rzgr hzndaki deiimler, rzgr trbini rotor
hzndaki deiimler tarafndan absorbe edilir.
Deiken hzl RTlerin avantaj artrlm g kalitesi ve enerji yakalama zelliidir.
Deiken hzl RTlerin dezavantaj ise g elektroniinden dolay kayplar ve
maliyetlerin artmasdr (Ackermann, 2009).
4.21 Rzgr Trbinlerinde G Elektronii
Rzgr Trbinlerinde yumuak yolvericiler, kapasitr gruplar, dorultucular,
inverterler ve frekans konverterleri gibi g elektronii cihazlar kullanlmaktadr.
G elektronii, rzgr iftliklerinin ebekelerde aktif elemanlar haline gelmesini
mmkn klar. ebekeye ilikin olarak bu zellik eitli avantajlar sunar.
Rzgr iftliinin aktif ve reaktif g ak kontrol edilebilir.
Rzgr iftliindeki g konverteri zayf ebekeler sz konusu olduunda lokal
bir reaktif g kayna olarak kullanlabilir.
Rzgr iftliinin ebeke kararll zerinde pozitif bir etkisi vardr.
G konverterleri, krpma seviyesini azaltarak rzgr iftliinin g kalitesini
gelitirir.

35

Dk harmonikleri filtreler ve ksa devre gcn snrlandrr.

ebeke sz konusu iken g elektronii, ebeke zerinde yksek harmonik retme
dezavantajna sahiptir (Ackermann, 2009).
4.22 Rzgar Trbinlerinde Asenkron Jeneratrler
Asenkron jeneratrn statoru faz grubundan birok sarma yataklk yapar. Bu
grup sarg fiziksel olarak stator etrafna yaylmtr. Bu sarglar zerindeki akm
akndan dolay rotor etrafnda, evresinde dnen bir manyetik alan oluur ki bu
manyetik alan asenkron makinenin en nemli alma zelliini gsterir. Dnen
manyetik alann asal hz ayn zamanda senkron hzdr. Buradaki senkron hz Ns
4.13 denkleminde gsterildii gibidir.
Ns = 60f/p

( 4.13 )

f frekans
p manyetik alan kutup ifti
Stator manyetik alan Ns (senkron hz) ile dner. Dner manyetik alan ile rotor
arasndaki bal hz her bir rotor dnnde gerilim indkler. nk stator aklar,
rotor tarafndan kesilir (Url-20).
Bota alma durumunda (manyetik yk yok, srtnmeler ihmal, sfr diren) rotor,
stator dner alan ile ayn hzda (senkron hzda) dnecektir. Bu hzda rotorda
herhangi bir akm indklenmez, dolays ile moment oluturmaz. Yani bu noktada
rotor dengede olup, srekli olarak senkron hzda dner. Makine bu durumda motor
olarak alr.
Eer rotor bir rzgr trbinine balanrsa ve senkron hzdan daha yksek bir hzda
dndrlrse, rotorda indklenen akm ve momentin yn motor alma durumuna
gre ters ynde olur. Bu durumda makine jeneratr olarak alr. Trbinin mekanik
gcn elektrik gcne evirir ve stator ularna bal yk besler. Eer makine
ebekeye

paralel

olarak

alyor

ise

ebekeye

temin

edecektir.

Yani makinenin jeneratr olarak alabilmesi iin senkron hzdan daha yksek bir
hzda dndrlmesi gerekir. Asenkron makinelerde stator ile rotor arasnda
elektriksel bir balant olmayp, tamamen elektromanyetik endksiyon prensibine
gre alr. Asenkron makinenin alma prensibi transformatre benzetilebilir.

36

Statordaki yksek gerilim sarglar kendisi zerinde ksa devre edilmitir. G her iki
sarg ynnde de akabilir ( Apaydn, 2009).
4.22.1 Kendinden uyartml asenkron jeneratrler
Eer stator, 3 fazl uyarma akm sistemi ile birlikte dizayn edilirse rzgr trbinine
ve dili kutusuna bal olan makine balangta motor olarak almaya balayacak
ve senkron hz yakalama ynnde hzn arttracaktr. Rzgr hz jeneratr miline
senkron hz aacak seviyede etki edince, asenkron makine otomatik olarak jeneratr
almaya geecektir ve elde edilen elektriksel gc stator sarglar zerinden
ebekeye aktarlacaktr. Makine ebeke ile paralel alyor ise bu srete fazl
mknatslanma akm ebekeden temin edilir. Bununla birlikte, makine harici bir
kondansatr balayarak makinenin ihtiyac olan uyarma akm ebekeye ihtiya
olmakszn salanm olur (Url-20).
4.22.2 Hz kontroll asenkron jeneratrler
ebekeye dorudan bal asenkron jeneratrlerde grld zere, deiken kayma
zellii jeneratrn hzn deitirebilir. Ancak yksek kayma oran, rotorda yksek
kayplara neden olacandan, kayma miktarnn %10 seviyelerini gememesine
dikkat edilir. Bununla birlikte rotor gc ebekeye aktarlarak jeneratr hz kontrol
iin kullanlabilir (Url-20).
4.22.3 Sincap kafesli asenkron Jeneratrler (SKAJ)
Sincap Kafesli Asenkron Jeneratr ( SKAJ) bir AA sisteme dorudan balanp sabit
hzda iletilebilecei gibi g elektronii niteleri ile birlikte deiken hzlarda da
iletilebilir. Sincap kafesli asenkron makineler, frasz, gvenilir, ekonomik ve
salam bir yapya sahip olmalar nedeniyle uygulamada ska kullanlmaktadr.
Kayma dolaysyla rotor hz, retilen gcn miktaryla deiir. Rotor hzndaki
deiimler %12 civarndadr. Bu yzden, bu tip asenkron jeneratr rzgr hznn
sabit olduu zamanlarda avantajldr.
Dezavantajlar; jeneratr parametrelerinin scaklk ve frekansla deierek sistemin
kontroln karmak hale getirmesidir. Moment-hz erisi lineerdir. Bylece rzgr
gcndeki dalgalanmalar direkt olarak ebekeye iletilir. Bu geiler zellikle rzgr
trbininin ebeke balants srasnda kritiktir. Bu noktalarda nominal akmdan 7-8

37

kat daha hzl akm geii olur ki bu sistemin dezavantajlarndandr. Ayrca SKAJ
reaktif g tketir. Birok durumda, zellikle byk trbinlerde ve zayf ebekelerde
bu istenmeyen bir durumdur. Bu yzden SKAJ, reaktif g faktrn bire
yaklatrmak iin kapasitrler kullanarak g tketimini dengeler (Apaydn, 2009).
4.22.4 Rotoru sargl asenkron jeneratr (RSAJ)
Bir Rotoru Sargl Asenkron Jeneratrde (RSAJ) rotorun elektriksel zellikleri
dardan kontrol edilebilir ve bylece rotor gerilimi deitirilebilir. Rotor sarg ular
rotorla beraber dnen bileziklere baldr. Bilezikler zerinde sabit duran fralar
yardmyla, rotor sarglar fazl bir yol verici direncine ya da d kaynaa
balanabilir. Bylece yol alma akm snrland gibi hz ayar da yaplabilir.
Dezavantaj pahal olmas ve SKAJ kadar salam olmamasdr ( Apaydn, 2009).
4.22.5 ift beslemeli asenkron jeneratr ( BAJ)
ift Beslemeli Asenkron Jenerator (BAJ) stator sarglar direkt olarak sabit
frekansl, 3 fazl ebekeye bal bir RSAJ ile rotor sarglarna monte edilmi iki
ynl IGBT konvertrden meydana gelmitir. Genellikle rotor tarafndaki konverter
kontrol sistemi, elektromanyetik torku regle eder ve jeneratrn manyetizasyonunu
srdrebilmesi iin reaktif g salar. ebeke tarafndaki konverter kontrol sistemi
ise, DA linkini regle eder. BAJ deiik rzgar hz uygulamalarna imkan salar,
ancak snrldr ( Dursun, 2008).
4.23 ebekeye Bal Rzgar Trbini Sistemleri
Rzgr enerjisi ok kesintili bir enerji kaynadr. Rzgr enerjisini, hibir
snrlamaya tabi tutmadan elektrik enerjisine evirerek ebekeye veren RT sistemi
ok kesintili bir elektrik enerjisi retmektedir. RT sisteminde retilen elektrik enerjisi
retildii tesiste ayn anda tketilebildii gibi ebeke balants ile fazla enerji
ebekeye aktarlmaktadr.
4.23.1 Rzgr trbini ebeke balants
Rzgr trbinlerindeki enerji dnm srasnda kullanlan temel eleman,
pervane, vites kutusu ve jeneratrdr. Pervane, rzgr enerjisini mekanik enerjiye
evirir. Jeneratr, bu mekanik enerjiyi elektrik enerjisine dntrerek tketir. Vites
kutusu ise, pervaneyi jeneratr hzna gre dzenler. Sabit hzl makinalarda,

38

jeneratr dorudan ana ebekeye baldr. Sabit hzl rzgr trbininin en byk
faydas basit yapda ve ucuz olmasdr. Ayrca herhangi bir senkronizasyon nitesi
gerektirmez. Dezavantaj olarak ise, yksek balama akm ve reaktif g
gerektirmesidir.
Rzgr trbinlerinden elde edilen elektrik enerjisi mevcut elektrik ebekesine
verilmektedir. Her lkenin kendi sistemine gre deimekle birlikte, genel olarak
300 kWa kadar olan kk rzgr trbinleri alak gerilim sistemine, 1015 MWa
kadar olan kk ve orta byklkteki rzgr santralleri orta gerilim sistemine, 15
MWtan daha byk rzgr santralleri ise yksek gerilim sistemine balanmaktadr.
ebekeye bal rzgr trbini sistemi balants ekil 4.18de grlmektedir.

ekil 4.18 : ebekeye bal rzgr trbini sistemi ( Url-23)

Rzgr konverterleri son 5-10 ylda byk bir gelime gstermitir. Bugn kullanlan
modern rzgr trbinlerinde olduu gibi rzgr enerjisi, elektrik enerjisine evrilerek
ebekeye verilmeden nce eitli kademelerden gemektedir. Trbinler personelsiz
iletildikleri iin, trbini her trl ebeke olayna ve trbin arzasna kar koruyan
bilgisayarl bir kontrol sistemi iermektedir. ok nadir olarak meydana gelen
arzalarda trbin kontrol sistemi tarafndan sinyal yollanmakta, uzaktan mdahale
edilerek veya teknisyen gnderilerek arza giderilmektedir.
letim ebekesine bir rzgr santrali en yakn TEA trafo merkezine ekilecek bir
iletim hatt ile ya da en yakn iletim hattna girdi-kt yaplarak ebekeye
balanabilir. letim ebekesinin gerilim seviyesi 154kV veya 300kVtur. Bu
gerilimdeki trafo merkezlerinin ksa devre gleri 300-400MVAdan balamakta,
10.000MVAya kadar kabilmektedir. Bu nedenle byk gte rzgr santrali tesis
etmek isteyenler ancak iletim ebekesine balanabilecektir.

39

Datm sistemine balanacak bir rzgr iftliindeki elektrik balantlarnn gerilim

seviyesi, tercihen balanacak trafo merkezinin gerilim seviyesi olarak seilmektedir.
Bu durumda santral kna ilave bir ykseltici (veya drc) trafo tesis maliyeti
olmayacaktr.
Rzgr tarlas veya rzgr trbininin rettii aktif ve reaktif g, ebeke empedans
zerinden akarken ebeke gerilimini etkileyecektir. Bu etkiler dk gl ebekeler
iin daha byk olacaktr. Etki, olaand haller hari dier tketicilerin ebekeye
balant noktasnda ise en yksek deerde olacaktr.
Edeer sistem empedansnn endktif bileeninin rezistif bileene oran da (X/R
oran) nemlidir. Bu oran genellikle 2 civarndadr ve bu deer sabit hzl rzgr
trbinlerinin etkilerinin en aza indirildii deeri gsterir. ebeke empedans terimi
iin faz as terimi de kullanlr.
lkemizdeyse trafolar, trbinleri ve balant kablolarn korumak iin kesici, ayrc
gibi ilave tehizat ve kablo arzalarna kar ring sisteminin kullanlmas art
koulmakta, bu da santral maliyetlerini arttrmaktadr
Ksa sreli periyotlar iindeki enerji retimindeki dalgalanmalar elektrik datm
ebekesine kmsenmeyecek zararlar verebilmektedir. Kesintili yk eken tesislerin
elektrik ebekesindeki olumsuz etkileri ok eskiden beri bilinmektedir. Bu nedenle
kesintili retim yapan bir rzgr konverterinin de ebekeye yapt olumsuz etkileri
snrlamak iin, dier lkelerde olduu gibi lkemizde de snrlamalar getirilmitir.
Rzgr konverterlerinin ebekeye yapt olumsuz etki, ebekeye balant
noktasndaki ksa devre gcne baldr. Bugn lkemizde tesis edilecek bir rzgr
santralinin kurulu gc, balant noktasndaki minimum ksa devre gcnn yzde
bei ile snrldr. Trbinlerin ilk devreye girerken ektii akm snrlandrlarak,
ebekeye etkisi azaltlmaktadr. Rzgr hzna gre retimi sabit tutmak amacyla
kanat alar srekli deitirilmektedir. Bir ksm rzgr trbinleri ise, ani gelen
rzgr darbeleri ile retim yapmadan dn hzn artrmakta, bu ekilde rzgr
darbesinin elektrik darbesi olarak ebekeye aktarlmasn nispeten engellemektedir.
Rzgr santrallerinin elektrik retimdeki pay artp, byk gl trbinlerin ebekeye
balanmas ile sistem daha zayf hale gelmektedir. Burada zayf olarak nitelenmesi,
rzgr hzna bal olarak retim kapasitesinin, gerilim kararllnn ve hata sonras
dzeltme yeteneinin dk olmasdr. Bu amala rzgr santrallerinin 24 Eyll

40

2008de Resmi Gazetede yaynlanan ynetmelik gerei Ek-18de yer alan ebeke
balant kriterlerine uymas zorunlu hale getirilmitir. Birok lkede uygulanan
balant kriterleri arasndan Nordic balant kriterleri Trkiyedekine en yakn
olandr.
Ek-18 alt ana balktan olumaktadr. Bunlar:
Hata sonras sisteme katks
Aktif g kontrol
Frekans tepkisi
Otomatik gerilim reglasyonu
Reaktif g kontrol
Akm, gerilim dalga ekli kalitesidir.
Rzgr santralinin balant noktasnda Ek-18 ynetmeliinde belirlenen kriterlerin
salanmas gerektii belirtilmitir. Dolaysyla rzgr santralini oluturan balant
transformatr, OG kablolar, trbin trafolar ve trbinlerin tm birlikte
deerlendirilmelidir. OG kablolar, kapasitif reaktif g, transformatrler endktif
reaktif g, trbinler ise hem endktif hem kapasitif reaktif g retmektedir. Buna
gre sistemin ynetmeliklere uyumunu incelemek iin trbinlerin farkl yklenme
durumlarn grmek gerekir. Bu amala yaplan yk ak analizi ile toplam reaktif
g gereksinimi belirlenir.
4.23.2 Rzgr trbini ebekeye etkileri
Rzgr trbininin elektrik enerjisi retim performans ile ebeke zerine yapaca
etkiler g kalitesi kavramn oluturmaktadr. Zayf ebeke ve iletim hatlarnn
bulunduu blgelerde rzgr santrali kurmaktan kanlmaldr. Rzgr trbininin
ebekeye yapaca etki genellikle gerilim deiimi (art veya azal) eklinde
kendini gsterecektir. Bu durum aadaki biimlerde olur
- Harmonik (>50 Hz),
- Flicker (0.01-35Hz),
- Gerilim art (<0.01 Hz),
- Ani deiimler (rastgele deerler).
Gerilim deiimlerine ek olarak rzgr trbininin ebekeden reaktif g ekmesi de
ebeke iin istenmeyen bir durumdur. G retimi, trblans younluu ve rzgr

41

kaymas gibi olaylar arazi yaps ve meteorolojik koullara baldr. Aktif ve reaktif
gcn retimi ve tketimi srasnda gerilim ykselmesi ve dmesi meydana gelebilir
( zaktrk, 2007).
4.23.3 Rzgr trbinlerinde harmonik akmlar:
Harmonikler yumuak balatma (soft start) niteleri tarafndan retilirler. Ksa sreli
olmalar ve trbinlerin ayn zamanda balama olaslnn dk olmas nedeni ile
ihmal edilebilir. Deiken hzl trbinlerde, srekli olarak harmonik akmlar
retildiinden filtreler gerekli olabilir. Filtre tasarm rzgr tarlasna zg olabilir,
filtreler hacimlidir ve ek maliyet gerektirir. Harmonikler genelde inverterli rzgr
trbinlerinde olumaktadr. Bugn gelitirilmi ou trbinde ksmi de olsa inverter
kullanlmakta ve gerekli filtreler kullanlarak harmonikler istenilen seviyelere
indirilmektedir.
G elektroniine sahip bir rzgr trbininin srekli almas srasndaki harmonik
akmn yayn ifade edilmelidir. Maksimum harmonik akm veren k gcnde her
bir derece iin ellinci harmonie kadar harmonik akm deerleri ve toplam harmonik
bozulumu da belirtilmelidir (Ackermann, 2009).
4.23.4 Rzgr trbinlerinde gerilim kalitesine harmonik etkiler
Lineer olmayan ykler, gerilim dalga biimini bozarak ntr iletkenlerin ar
snmasna sebep olabilir, transformatrlerin elektriksel dalmn bozabilir,
elektronik ekipmanlarda ve haberleme sistemlerinde arzalara sebebiyet verebilir.
Araya giren bir g elektronii konverteri olmakszn ebekeye dorudan balanan
bir indksiyon jeneratr olan rzgr trbininin gerilim dalga eklini bozmas
beklenmemektedir. G elektronii konverterlerini kullanan deiken hzl rzgr
trbinleri, harmonik akmlarn deerleri hesaplanm snr deerlerine gre
deerlendirilmelidir.
Modern rzgr trbinlerinde harmonik gerilimleri etkileyebilen tristr tabanl
konvertrler yerine transistr tabanl ve 3kHz anahtarlama frekansnda alan
konverterler kullanldnda, gerilim dalga ekli zerindeki etkisi ihmal edilebilir
seviyededir. nemli harmonik kaynaklara sahip ebekeler iin, kapasitr gruplu
rzgr iftlikleri gibi yeni birimlerin balants, harmonik empedansn hatalarn
engellemek iin dikkatli bir ekilde tasarlanmaldr.

42

Modern motor srcleri 1kHz zeri frekanslarda yksek derecedeki harmonikleri

yayar. ebeke balantl rzgr trbinleri iin g kalite karakteristiklerinin lm
ve deerlendirilmesine ilikin Uluslararas Elektrik Komisyonu (IEC) standardna
gre ( IEC 61400-21), harmonik yaynlarn yalnzca g konverterine sahip rzgr
trbinleri iin llmesi gereklidir. Dorudan ebeke balantl indksiyon
jeneratrlerine sahip rzgr trbinlerinden harmonik yaynlarn llmesine gerek
yoktur (Ackermann, 2009).
4.23.5 Rzgr trbini sistemlerinde flicker ( krpma) etkisi
Rzgr Trbinleri, balatmalar srasndaki anahtarlama ilemlerinin ve srekli
alma srasnda k gcndeki hzl dalgalanmalarn sonucu olarak krpma
yayar.
Rzgr Trbininin aktif ve/veya reaktif gcnn dalgalanmalar krpmaya neden
olur. Sabit hzl rzgr trbinlerdeki krpmaya ilikin temel neden kulenin
uyanmasdr. Bir rotor kanad kuleyi her geite, trbinin g k indirgenir.
Genellikle sabit hzl rzgr trbinlerinin krpmas yksek rzgr hzlarnda
maksimum deerine ular. Yumuatma etkilerinden dolay byk rzgr trbinleri
genelde kk rzgr trbinlerine gre daha dk krpma gsterir. Deiken hzl
trbinler iin, hzl g dalgalanmalar yumuatlr ve kulenin uyanmas g kn
etkilemez. Bu nedenle deiken hzl g trbinlerinin krpmas sabit hzl g
trbinlerinin krpmasndan daha dktr (Ackermann, 2009).
4.23.6 Rzgr trbinlerinde reaktif g
ebekeye dorudan balanm bir indksiyon jeneratrne sahip rzgr trbinleri,
aktif k gcnn bir fonksiyonu olarak reaktif gc harcar. Bu harcama
kapasitrler tarafndan kompanze edilir. Kapasitr grubu sabit hzl ya da deiken
hzl rzgr trbinlerinde kullanlan ve indksiyon jeneratrlerine reaktif g
salayan elektriksel bileenlerdir. Bylece jeneratr tarafndan absorbe edilen reaktif
g en aza indirilir. Kapasitr gruplar rzgr trbininin en stne monte edilir.
Rzgar trbinleri, ebekede ar gerilimler sz konusu olduunda ar bir ekilde
yklenmi ve hasar grm olabilir. Bu ekilde sistemin bakm maliyeti artabilir.
Sabit hzl rzgr trbinlerinin asenkron jeneratrnn reaktif g talebi ksmen
kapasitr gruplaryla kompanze edilmektedir. Bu nedenle genel olarak g faktr

43

( aktif gcn grnr gce oran) 0.96 civarndadr. PWM inverter sistemlerine sahip
deiken hzl rzgr trbinleri reaktif gc dengelemek iin invertere sahiptir. Bu
nedenle bu tip rzgr trbinleri genel olarak 1.00 lk bir g faktrne sahiptir. Bu
trbinler geni bir aralkta reaktif gc kontrol edebilir. Bu nedenle, rzgr iftliinin
ebeke balant noktasnda gerilimin kontrol edilmesi ya da daha kararl bir ekilde
tutulmas mmkndr (Ackermann, 2009).

44

5. G SSTEMLERNDE ENERJ KALTES

5.1 Enerji Kalitesi Tanm
Enerji kalitesi; llen veya hesaplanan parametre deerlerinin, uluslararas standart
otoriteleri tarafndan belirlenen limitler dhilinde olup olmamas durumudur. Enerji
kalitesi kavramlar ekil 5.1deki gibidir.

ekil 5.1 : Enerji kalitesi kavramlar

Vazgeilmez bir enerji kayna olan elektrik enerjisini reten, ileten ve datan
kurulularn grevi kesintisiz, ucuz ve kaliteli bir hizmeti tketicilerine sunmaktr.
deal bir g sisteminde akm ve gerilimin, sabit 50Hz ebeke frekansnda, istenen
genlikte, g faktr 0,9un zerinde ve sinsoidal biimde deiim gstermesi
gerekmektedir.
Ancak bu tr enerji pratikte bir takm zorluklarla salanabilir. G sistemine
balanan baz elemanlar ve bunlarn yol at olaylar sebebiyle tam sinsoidal
deiimden sapmalar olabilmektedir. Tam sinsoidaldan sapma, genellikle harmonik

45

ad verilen bileenlerin ortaya kmas ile ifade edilir ve buna sebep olan etkenlerin
banda ise manyetik ve elektrik devrelerindeki lineersizlikler (Nonlineerlik) gelir
(Url-22).
Enerji Kalitesi, ebekenin tanmlanan bir noktasnda, gerilimin genlik ve frekansnn
anma deerlerini korumas ve gerilim dalga eklinin sins biiminde bulunmasdr.
Bu tanmn tersi olarak, gerilimin genliinin deimesi, kesintiler, gerilim darbeleri,
flicker, gerilimin doru bileen iermesi, dalga eklinin sinsten uzaklamas,
frekans deiimleri enerji kalitesizliidir.
Enerji kalitesi oklukla yk tarafndan bozulur. V-I karakteristii lineer olmayan
ykler ebekeden sins olmayan akmlar eker ve bu akmlar ebekede sins
olmayan gerilim dmleri oluturarak besleme noktasndaki gerilimin dalga eklini
bozar.
Gerilim ve/veya akm dalga ekli sins biiminde deilse, bu dalgaya Fourier analizi
uygulanarak harmonikler bulunur.
5.2 Enerji Kalitesi Terimleri
Transiyentler - Geici Rejim Bileenleri
Anlk Transiyentler
Osilasyonlu Transiyentler
Ksa Sreli Gerilim Deiimleri
kme
Ykselme
Kesinti
Uzun Sreli Gerilim Deiimleri
Kalc Kesintiler
Dk Gerilim
Ar Gerilim
Gerilim Dalgalanmalar
Gerilim Dengesizlii
Frekans Deiimi
Gerilim Distorsiyonlar
DA Bileen
entik
Grlt
Harmonikler

46

5.3 Transiyentler
Transiyentler anlk ve osilasyonlu transiyentler olmak zere 2ye ayrlr.
5.3.1 Anlk Transiyentler
Transiyentler, ok ksa sreli (< 0.5 devir) dalgalanmalardr. Anahtarlama olaylar,
yldrmlar, endklenmi akmn ani dearj, kontaklar aras arklar vb. nedeniyle
meydana gelir. iddetin bykl ve enerjisine gre cihazda hasara sebep
olabilirler. Anlk transiyent dalga ekli ekil 5.2de grlmektedir.

ekil 5.2 : Anlk transiyent dalga ekli (Gl, 2010)

5.3.2 Osilasyonlu Transiyentler
Akm veya gerilim dalgas zerine binmi yksek frekansl ve ksa sreli
dalgalanmalardr. Transformatrlerin enerjilenmesi, anahtarlama olaylar veya
ferrorezonans durumlarnda meydana gelirler. Osilasyonlu transiyent dalga ekli
ekil 5.3de grlmektedir.

ekil 5.3 : Osilasyonlu transiyent dalga ekli (Gl, 2010)

47

5.4 Sag (Dme)

Gerilim kmesi 10ms ile 1 dakikalk sre boyunca anma geriliminin efektif
deerinin % 10'u ile % 90' arasndaki bir deere dmesi olarak tanmlanr.
Gerilim kmesinin sonucunda oluabilecek durumlardan birisi yklerin zellikle
motorlarn devreden kmas veya verimlerinin dmesidir. Enerji iletim ve datm
sisteminde meydana gelen arzalarn byk bir ounluu tek faz ntr arzalardr.
Sag (Dme) dalga ekli ekil 5.4de grlmektedir.

ekil 5.4 : Sag (Dme) dalga ekli (Gl, 2010)

5.5 Swell-Ykselme
Anlk gerilim ykselmesi 10ms ile 1 dakikalk sre boyunca anma geriliminin efektif
deerinin %10'u ile %80'i arasndaki bir deere anlk olarak ykselmesi olarak
tanmlanr. ebekede yk azalmas gibi nedenlerle meydana gelir. Bilgisayar
donanmnn ve akkor flamanl lambann mrn azaltr. ebekede Swell
(Ykselme) olay gereklemesi halinde motor srclerini, kontrol elemanlarn
olumsuz ynde etkiler. Swell (Ykselme) dalga ekli ekil 5.5te grlmektedir.

ekil 5.5 : Swell (Ykselme) dalga ekli (Gl, 2010)

48

5.6 Kesinti (Interruption)

Bir periyottan daha uzun sre gerilim veya akmn anma deerinin %10undan daha
dk deere dmesidir. ebeke hatalarndan, ykteki arzalardan, kontrol
ksmndaki aksaklklardan dolay meydana gelir.

5.7 Kalc Kesintiler

1dkdan daha uzun sreli gerilim kesintilerine denir.
5.8 Gerilim Dmesi
AA gerilimin 1dkdan daha uzun sreyle deerinin %90ndan az olmas durumudur.
Bir kapasite bankasnn devreden kmas, ebekenin ar yklenmesi gibi
durumlarda meydana gelir. Gerilim dmesi dalga ekli ekil 5.6da gsterilmitir.

ekil 5.6 : Gerilim dmesi dalga ekli ( Url-22)

5.9 Ar Gerilim:
AA gerilimin 1dkdan daha uzun sreyle deerinin %110undan ok olmas
durumudur. Kapasitif yklerin devreye alnmas, kademeli transformatrlerin yanl
anahtarlanmas gibi durumlarda meydana gelir.
5.10 Gerilim Dalgalanmalar (Flicker)
Gerilimin periyodik olarak 6-7 tam dalga sresince %90-%110 aralnda
deimesidir.Gerilim dalgalanmas, insanlar ve akkor flamanl lambalar etkileyen
zel bir etkidir.

49

Genellikle gerilim dm ve ykselii ile kartrlmakla birlikte ikisi birbirinden

farkl olaylardr. Gerilim dalgalanmas dalga ekli ekil 5.7de grlmektedir.
nsanlar aydnlatma sisteminlerinde meydana gelen flicker olaylarna kar son
derece hassastr. Bu olay gerilimin ok ksa sre iinde devaml olarak ykselip
alalmas ile meydana gelir. Bu nedenle aydnlatma sistemlerinde meydana
gelebilecek flicker olaylarna kar sistemin daima kontrol altnda tutulmas
gerekmektedir ( Url-17).

ekil 5.7 : Gerilim dalgalanma ekli (Url-17)

5.11 Frekans deiimi
ebeke frekansnn anma deerinden sapmasdr. ebeke, jeneratr, kesintisiz g
kaynaklarndaki ayar dzensizliklerinden kaynaklanr.
5.12 G Sistemlerinde Harmonikler
Elektrik enerjisine olan talebin srekli artmas ile daha gvenilir ve daha kaliteli bir
enerji kavram ve bunu gerekletirmek iin bir takm kriterlerin gereklilii ortaya
kmaktadr.
5.12.1 Harmonik Nedir?
Alternatif akm g sistemlerinde, ideal koullarda ebeke geriliminin ve ebekeden
ekilen akmn sinsoidal biimde olmas istenir. Ancak, uygulanan gerilimin
sinsoidal olmasna ramen g elektronii dzenleri, ark frnlar, dearj lambalar
gibi yklerin akm sinzoidal deildir. Akmn sinsoidal olmay, ebeke
geriliminin dalga ekline de etki edebilir. Bu durumda gerilim dalga eklinde

50

bozulmalar balar. Sinsoidal zelliini kaybeden fakat zamana gre periyodik

olarak tekrarlanan akm veya gerilimin dalga ekli Fourier serisi yardmyla temel
frekans 50Hzin katlar frekanslardaki sinsoidal dalgalarn toplam olarak ifade
edilir. Harmonik bileenler ekil 5.8de grlmektedir. 3., 5., 7., vs Tek
Harmonikler, 2., 4., 6., vs ift Harmonikler olarak ayrlrlar. En ok karlalan
harmonikler tek harmoniklerdir (Kocatepe, 2006).
Elektrik enerji kalitesinin bozulma orannn tespiti iin standartlarla belirlenmi olan,
aadaki 5.1 ve 5.2 nolu bantlar kullanlabilir.

Vh2
Toplam Harmonik Bozulma ( Gerilim iin ) THD

h 2
V

V1

(5.1)

I h2
Toplam Harmonik Bozulma ( Akm iin ) THD

h 2
I

I1

(5.2)

ekil 5.8 : Harmonik bileenler (Bilge, 2008)

5.12.2 Harmonik kaynaklar
Ana bileene ilikin gerilim dalgas ile ana bileenle ayn ve farkl fazlarda 3., 5. ve
7. harmoniklerin bulunmas halinde, ebekede ounlukla bu harmonikler yksek
genlikli olduu iin, bileke gerilim dalga biimi sins erisinden uzaklaacaktr.

51

Sins erisindeki harmoniklerin sebebi, g sistemlerinde farkl amalarla kullanlan

baz cihaz ve devrelerdir. Bunlarn banda; jeneratr, transformatr, alternatif ve
doru akm enerji nakil hatlar, kondansatr, dinamik kompanzatr, elektrik motoru,
dorultucu, evirici, AA kyc, direk frekans evirici devreler, ark frn, g filtresi,
anahtarlamal g elemanlar gelmektedir.
5.12.3 Harmoniklerin enerji sistemleri zerindeki etkileri
Tm harmonik akm seviyeleri sonu olarak akm seviyesinin artmasna ve artan
frekans seviyesine bal olarak kondansatr empedansn drerek kondansatrlerin
ar snmasna yol aabilmektedirler. 3 ve 3n kat olan harmonik akmlarn 3 faz
dengeli ebekelerde ayn fazda olmalar durumunda, birbirlerini dengeleyip harmonik
etkileri azaltmalarnn aksine trafolarn yldz balantlarnda dner akmlarn
olumasna ve sonuta trafolarn snmasna sebebiyet vermektedirler.
Enerji sistemlerinde harmoniklerin gerilim ve akm dalga ekillerini bozmas
(distorsiyon) eitli problemlere neden olmaktadr. Bunlar:
Gerilim eklinin bozulmas
Gerilim dmnn artmas
Enerji sistemlerindeki elemanlarda ve yklerde kayplarn artmas
Motorlarda moment salnmlarnn ve ar snmann meydana gelmesi
Koruma ve kontrol dzenlerinde sinyal hatalar
zolasyon malzemesinin delinmesi
Elektrik aygtlarnn mrnn azalmas
Kompanzasyon tesislerinin ar reaktif yklenmesi ve dielektrik zorlanma
nedeniyle zarar grmesi
ebekede rezonans olaylar, rezonansn ar gerilim ve akmlara sebep olmas
5.12.4 Harmoniklerin Rezonans Etkisi
Elektrik

enerji

sistemlerinin

harmonik

empedans,

elektrik

sistemlerinin

harmoniklere cevabn etkilemekte olup, bu etki elektrik enerji sisteminin rezonansa

girmesi durumunda daha fazla artmaktadr. Rezonans olaylar, enerji sistemlerinde
enerji kalitesinin azalmasna neden olduundan, sistemin devamll bakmndan
byk risk oluturmaktadr.

52

Bir elektrik devresinde endktif reaktans ile kapasitif reaktans deerlerinin eitlii
sonucu rezonans meydana gelir. Enerji sistemlerinde rezonans meydana gelmesi
sistemde ar akm, ar gerilim gibi bir takm problemlere ve enerji aknn
kesilmesine neden olabilmektedir. Bu sebeple harmoniklerde rezonans etkisi
engellenmesi gereken olaylardandr ( Kocatepe, 2006).
5.12.5 Temel Frekansta Rezonans Oluumu
Diren (R) , Bobin (L), ve Kondansatr (C)

elemanlarndan oluan bir devrede

kaynak tarafndan verilen gerilim ve devreden ekilen akm ayn fazda ise (L ve C
elemanlar olmasna ramen devre omik ykl ise) bu devredeki L ve C elemanlar
rezonans halindedir.

53

6. EBEKEYE BALI FV - RZGR TRBN ENERJ RETM

SSTEMLER MODELLEMES
6.1 FV Sistemlerde Inm iddeti
FV sistem kurulacak olan blgedeki nm verileri nceden tespit edilerek, sistemin
besleyecei ykle beraber hesaplar yaplmal, elde edilen sonular deerlendirilerek
sistemi oluturan cihazlarn seimi yaplmaldr. rnek olarak Denizli ili iin 2010
yl Mays aynda elde edilmi olan bir gnlk nm ve scaklk deiim deerleri
ekil 6.1de verilmitir. Kurulmas planlanan FV sistemin, hareketli izleyicili veya
sabit al olarak tercih edilebilmesi iin, 2010 yl Temmuz aynda PA temiz enerji
evinde kurulu sabit ve hareketli FV paneller zerinden pyranometreyle nm
deerleri llmtr. llen nmn zamanla deiim grafii ekil 6.2de
verilmitir.

ekil 6.1 : Sabit ve hareketli paneller zerinden pyranometre ile

alnan g, nm, evre scakl ve rzgr hz
deiim erileri (Ulu, 2010)

54

Sabit Panel

Sabit ve zleyici Paneller Inm Zaman Grafii

zleyici Panel
Inm (w/m2)

1000
800
600
400
200

19:33:58

18:57:08

18:20:18

17:43:28

17:06:38

16:29:48

15:52:58

15:16:07

14:39:17

14:02:27

13:25:37

12:48:47

12:11:57

11:35:07

10:58:17

10:21:27

09:44:36

09:07:46

08:30:56

07:54:06

07:17:16

06:40:26

06:03:36

Zaman

ekil 6.2 : Sabit ve hareketli FV paneller zerinden llen

nmdeerlerinin zamana gre deiim grafii
6.2 ebekeye Bal FV Sistemlerin Matlab-Simulink Modellemesi
ebeke balantl FV Sistem modellemesi tek hat emas ekil 6.3te verilmitir.
Modellemede seri ve paralel modl balantlar ile 15kW gcnde FV sistem
tasarlanm, FV sistem kna DA/DA ykselten tip boost konverter balants
yaplarak, FV k voltaj deeri ykseltilmitir. Ayrca DA/DA boost konverterin
k iaretinin fazl DA/AA IGBT inverter zerinden ebekeye ve yklere
balants salanmtr. Inverter knda da LC filtre kullanlarak filtreleme
salanmtr. Filtre knda bulunan yk zerindeki gerilim deerinin kararll
PWM reglatr kullanlarak, frekans reglasyonu ise Faz Kilitlemeli Dng (FKD)
kullanlarak gerekletirilmitir. FV sistemin knda, DA/DA konverter knda,
IGBT inverter knda ve yk zerinde gerilim, akm dalga ekilleri llmtr.
FV sistemin g kalitesi ile ilgili olarak ebekede oluan harmonik deiimler yk
zerinde ve 400V/25kV trafo knda llmtr. Elektrik datm sisteminde
oluabilecek problemler belirlenmeye allmtr.
FV sistemlerin ebekeye etkilerini incelemek amacyla Matlab-Simulink ortamnda
gerekletirilen modelleme ve simlasyon almas ekil 6.4de grlmektedir.

55

ekil 6.3 : ebekeye bal FV sistem modellemesi tek hat balant emas

56

ekil 6.4 : ebekeye bal FV sistemin Matlab-Simulink ortamnda

simulasyon modeli

57

Simlasyonu gerekletirilen ebeke balantl FV sistemin kolay anlalabilmesi iin

sistemi oluturan paralarn numaralarla etiketlenmi hali ekil 6.5te gsterilmitir.
ekil 6.5te yaplan etiketlemeye gre FV sistemi oluturan paralar aada
belirtildii gibidir.
1

FV modl, scaklk ve nm girileri

Ykselten tip boost konverter

3 ve 4

lm ( Scope) girileri

PWM IGBT inverter

LC filtre

Gerilim lm ve ayar noktas

Yk

Voltaj reglatr ve PWM pulse jeneratr

10

400V/25kV transformatr

11

25km Pi hat

12

25kV/110kV transformatr

13

Ortak endktans

14

faz 110kV voltaj kayna

58

ekil 6.5 : ebekeye bal FV sistemin Matlab-Simulink ortamnda

simulasyon modelinin yerleim plan

59

6.3 Fotovoltaik Modl Matlab-Simulink Modellemesi

FV sistemin edeer tabanl alt sistem modellemesi Villalva ve arkadalarnn (2009)
almas referans alnarak ekil 6.6da grld gibi gerekletirilmitir.
Sistemde kullanlan FV modln oluturulmasnda, Blm 4te bahsedilen FV
modl edeer devresinden ve edeer devre zerinde uygulanan Kirchoff akm ve
gerilim kanuna gre (Drdnc blm Denklem 4.1, 4.2, 4.3) elde edilen dm
analizlerinden faydalanlmtr.
ekil 6.7de FV Modelin temelini oluturan, parametre ayarlamalarnn yapld
pv_model_adjust.m uygulamasnn arayz grlmektedir. Tasarlanmak istenilen
sistemin g ihtiyacna gre fotovoltaik modlleri seri ve paralel balayarak g
artrm yaplabildii 4. blmde belirtilmiti. Simlasyon almasnda kullanlan
FV modln g kapasitesini belirlerken ekil 6.7de grlen seri bal modl says
(Nss) ve paralel bal modl says (Npp) deerlerini deitirerek g ayar
gerekletirilebilmektedir. Bu almada Nss ve Npp deerlerini 15 deerinde
semek suretiyle

15kW

gcnde bir FV

sistem oluturarak

simlasyon

gerekletirilmitir. ekil 6.7de grlen dier parametrelerden ak devre gerilimi,

ksa devre voltaj, MGN gerilim deeri, MGN akm deeri gibi veriler, gne
panellerinin etiket deerleridir. ekil 6.8de FV panel edeer devresine gre yaplan
hesaplamalarda kullanlan forml ve katsaylar grlmektedir.

60

ekil 6.6 : FV modl edeer devre tabanl alt sistem modellemesi

61

ekil 6.7 : FV model ayar uygulamas

ebekeye bal FV sistem simlasyonu altrlmadan nce FV modl, verileri
kullanmak zorunda olduu iin pv_model_adjust.m uygulamasnn altrlmas
gerekmektedir. Uygulama altrldktan sonra veriler ekil 6.9da grld gibi
Matlab ara yzne transfer edilirken, Akm (I)Gerilim (V) grafii ve G(W)
Gerilim(V) grafii ekil 6.10da grld gibi elde edilmektedir.

62

ekil 6.8 : FV model katsaylar

63

ekil 6.9 : Matlab veri transferi

ekil 6.10 : FV modelleme akm-gerilim-g grafikleri

6.4 Ykselten Tip (Boost) Konverter Matlab-Simulink Modeli
Ykselten tip boost konverter hakknda detayl bilgiler Blm 4te verilmiti.
ebekeye bal FV sistem modelinde boost konverter, FV modl kndaki DA
iaretini ykseltmek amacyla FV modl knda, IGBT DA/AA inverter giriinde
kullanlmtr. Boost konverter devresi ebekeye bal FV sistem modellemesi
yerleim emas olan ekil 6.5te 2 ile etiketlenmi ksm olarak belirtilmitir.
ekil 6.5te 2 numaral ksmda grld gibi boost konverter; indktor, diyot,
transistr, pulse jeneratr ve kondansatrden olumaktadr.

64

Gerekletirilen 1 saniye sreli Matlab-Simulink simlasyonunda elde edilen FV

panel kndaki (boost konverter girii) DA iaretinin, boost konverter kndaki
(inverter girii) DA iaretinin ve nm deiimlerinin zamana bal deiim erileri
ekil 6.11de grlmektedir. ekil 6.11de elde edilen erilere gre boost konverter
k iareti (Vdc)nin 0.2sn sresine kadar gerilim dalga eklinde kuvvetli salnmlar
mevcut olup, 0.2sn sre sonunda salnmlar azalmaktadr. Boost konverter
kndaki gerilimin genlii yaklak 1000Vdc deerde olup, 90-110Vdc deer
aralnda salnmlar (ripple dalgalanmalar) yapt grlmektedir. FV panel
kndaki DA karakteristikli (Vdc) iarete ait eriler, 0.2sn sresine kadar
deikenlik gsterirken, 0.2sn sresinden simlasyon sresi sonuna kadar 450Vdc
genlikte sabit olarak ilerlemektedir. Inm iddetinin 0.2sn sresine kadar 400w/m 2 ,
0.2-04sn aras 600w/m 2 , 0.4-06sn aras 800w/m 2 , 0.6-1sn aras ise 1000w/m 2
deerlerinde olduu grlmektedir.

ekil 6.11 : FV panel k- inverter girii- nm iddeti simlasyon dalga ekilleri

65

6.1.1 Boost konverterde kondansatr seimi

Ykselen tip konverterde kullanlan kondansatrn balants ekil 6.12de
gsterilmitir. ekil 6.12ye gre dm denklemi 6.1 elde edilmitir. Kondansatr
deerinin hesapland 6.5 denklemi 6.2, 6.3 ve 6.4 denklemlerinden elde edilmitir
(Url-7).

ekil 6.12 : Ykselen tip konverterde enerji depolama ( Url-7)

P ac -P ac (t) = P ac P ac (1- Cos2wt) = P ac .Cos2wt

( 6.1 )

P ac >P ac (t) olduu zaman kondansatr (C) V dc min deerinden V dc max deerine
arj halde, P ac < P ac (t) ise kondansatr ( C ) dearj haldedir. Boost konverterde
kondansatr arj, dearj ve ripple deiimleri ekil 6.13de grlmektedir ( Url-7).

ekil 6.13 : Boost konverterde kondansatr arj ve dearj erisi (Url-7)

E C =

Tac / 8
Tac / 8

1
2

E C = CV 2

V DC =

Pac cos 2wtdt

DCMAX

1
2

- CV 2

Pac
W

DCMIN

( 6.2 )

= C(V DCMAX -V DCMIN )

Pac
CV DC W

C= Pac / VDCW

VDCmax - V
2

DCmin

(6.3 )

(6.4)

V DC

(6.5)

66

Yksek voltajda kalma sresinin ( Duty Cycle) hesaplamas denklem 6.6da

gsterildii gibidir.
D=

V0 V d
V0

( Duty Cycle )

(6.6 )

Sistem Parametreleri:
Pac

: 15kW

V DC

: 100 ( Ripple Faktr )

V0

: 900V

V fv

: 450V

Ts

: 4.10

( Anahtarlama periyodu )

fs= 1/Ts ( Anahtarlama Frekans )

D

: Duty Cycle ( Yksek voltajda kalma sresi ) ( 0

Ifv

: 22A

1)

Pulse Jeneratr Anahtarlama Periyodu : %50

Boost konverter devresi ile birlikte yksek voltajda kalma sresi ( Duty Cycle)
deiimleri ekil 6.14de grlmektedir.

ekil 6.14 : Boost konverter devresi ve yksek voltajda kalma sresi ( Url-7)
Simlasyonda kullanlan boost konverter Duty Cycle ve minimum kapasitans
deerleri 6.5 ve 6.6 denklemleri kullanlarak;
D = 0.5
Cmin= 555 F olarak hesaplanr. Simlasyonda 1000 F kondansatr kullanlmtr.

67

6.4.2 Boost konverterde indktans seimi

Boost konverter iin minimum indktans (Lmin) hesaplama forml Denklem 6.7 de
grld gibidir (Url-24).
L min =

T .V0
D(1-D) 2
2I 0

(6.7)

Bir boost konverterde verim hesaplamas denklem 6.8 den yaplabilir.

konverter =

Pout
Pfv

= V0. .I 0

V fv .I fv

(6.8)

Sistem parametrelerini 6.8 ve 6.7de yerlerine koyunca,

Lmin = 50mH yaklak olarak hesaplanmtr. Simlasyonda kullanlan indktans
deeri 200mHdir
6.4.3 Pulse Jeneratr Matlab-Simulink Modeli
Pulse jeneratr blou dzenli aralklarla kare dalga retir. Pulse jeneratr faz,
periyot, genlik ve genilik deerlerinin grafiksel olarak deiimi ekil 6.15te
grlmektedir.

ekil 6.15 : Pulse jeneratr faz-periyot-genlik deiimleri ( Matlab-Simulink

Ktphanesi)
Boost konverterde transistr elemannn anahtarlamasn salamak amacyla
kullanlan pulse jeneratrn, simlasyonda ayarlanan verileri ekil 6.16da
grld gibidir. ekil 6.16ya gre tnin faz gecikmesinden byk olduu
zamanlarda pulse On konumunda, Y(t) genlik deerindedir. Dier durumlarda ise
Y(t) = 0 deerindedir.

68

Pulse jenerator iin seilen simlasyon parametreleri:

Pulse tipi zaman eksenli, pulse zaman olarak simlasyon zaman, genlik 10,
periyot 4.10 6 , pulse genilii (duty cycle) periyodun %50si, faz gecikmesi ise 0
olarak belirlenerek simlasyon gerekletirilmitir.

ekil 6.16 : Pulse jeneratr Matlab-Simulink parametreleri ( Matlab-Simulink

Ktphanesi)
6.5 IGBT Inverter Matlab-Simulink Modeli
ebeke balantl FV Sistemde boost konverterin kndaki DA iareti 3 faz AA
iarete evirmek amacyla ekil 6.5te 5 nolu etiketlenmi blmde gsterilen
IGBT inverter kullanlmtr. IGBT inverterin Matlab-Simulink modeli ekil 6.17de
grlmektedir. ebekeye bal FV sistemin nemli parametrelerinden olan
inverterler

hakknda

blm

4te

detayl

69

bilgi

verilmitir.

ekil

6.18de

Matlab-Simulink ile yaplan modellemede kullanlan IGBT invertere ait parametreler

grlmektedir.

ekil 6.17 : IGBT inverter Matlab-Simulink modeli

Kullanlan sistem 3 fazl olduu iin kpr kol says 3 olarak seilmitir. 1 ya da 2
deeri monofazl sistemlerde tercih edilmektedir. Snubber rezistans Rs deerinin
ohms () cinsinden deeri 5000 Ohms, Snubber kapasitans deeri rezistif snubber
olmas iin inf olarak kullanlmtr. Sistem analiz edildiinde Rs ve Cs deerleri
Denklem 6.9 ve 6.10dan hesaplanabilir ( Matlab-Simulink Ktphanesi).
Rs > 2Ts/Cs
Cs<

(6.9 )

Pn
100.( 2 f).Vn 2

(6.10)

Pn

: 1 yada 3 fazl konverterin nominal g deeri

Vn

: Nominal hattan hatta gerilimin rms deeri

: Temel frekans

Ts

: rnekleme zaman

Rs ve Cs deerleri iki kriteri salamaldr. Bunlar

Snubberlarn RC zaman sabiti rnekleme zaman Tsin iki katndan byk
olmaldr.

70

G elektronii elemanlar devrede deilken, temel frekansta snubber kaak

akm nominal akmn %0.1 inden dk olmaldr.
Ron seili devrenin dahili rezistansnn ohm olarak deeridir. (Matlab-Simulink
Ktphanesi)

ekil 6.18 : PWM IGBT inverter Matlab-Simulink parametreleri

6.6 Matlab-Simulink Modelde Voltaj Reglasyonu
PI voltaj denetleyicinin abc/dq ve dq/abc dnmn kullanmasyla IGBT inverter
kndaki yk voltaj 1pu (380 Vrms - 3 Faz) deerine ekil 6.19da grld gibi
set edilmektedir. ebekeye bal FV sistem simlasyonunun ak emasnn
belirtildii ekil 6.5te 9 ile etiketlenmi ksmda voltaj reglasyonu sistemi
kullanlmtr. Vabc(pu) deeri d-q eksen takmna dntrldkten sonra elde
edilen Vd ve Vq deerleri ayr ayr kontrol edilmektedir. Kontrolr olarak PI
denetleyici kullanlmaktadr. Daha sonra kontrolr knda tekrar d-g eksen

71

takmndan abc eksen takmna dnm yaplarak elde edilen gerilim ile darbe
genilik modlasyonu iin referans iaret retilmektedir.
PWM retilen darbeler ile evirici istenen gerilim dzeyinde k verecek ekilde
ayarlanmaktadr. Bu blmde ayrca faz kilitlemeli evrim (PLL) yardmyla frekans
deeri 50 Hzde sabit tutulmaktadr

ekil 6.19 : Voltaj regulatr Matlab-Simulink modeli

Voltaj reglatrnn iki adet k bulunmaktadr. Birinci k, alt pulse reten
PWM jeneratr kullanlarak elde edilen adet modle edilmi sinyali kapsayan
vektrden, ikinci k ise modulasyon indeksi olarak geri dnten olumaktadr.
Voltaj reglatr Matlab-Simulink modelinde Extras/Measurements ve Extras/
Discrete Control librariesten oluturulmutur. PWM jeneratr Matlab-Simulink
parametreleri ekil 6.20de grld gibidir. 3 blge kprl, 6 pulse jeneratr mod
seimi ile birlikte, carrier frekans 2kHz, rnekleme zaman simlasyonun
tamamnda kullanlan Ts zaman ile ayn deerde 1.10

72

006

olarak belirlenmitir.

ekil 6.20 : PWM jeneratr Matlab-Simulink modeli parametreleri

6.7 LC Filtre Matlab-Simulink Modeli
Modellemesi gerekletirilen ebekeye bal FV sistemin ak emasnn belirtildii
ekil 6.5te 6 ile belirtilen ksm LC filtre oluturmaktadr. Inverter knda
oluabilecek harmonikleri engellemek amacyla sistemde kullanlan LC filtre
Matlab-Simulink modeli ekil 6.21de gsterilmitir. Sistem L:2mH, C: 3kVar,
380V, 50Hz parametrelerinde almaktadr.

ekil 6.21: LC filtre Matlab-Simulink modeli

Simlasyon sonucunda IGBT inverter ve LC filtre knda elde edilen zamana bal
gerilim deiimlerinin ve modulasyon indeksinin grld grafikler ekil 6.22de

73

grlmektedir. ekil 6.22deki erilere gre inverter giriindeki DA iaret ekil 6.11
iin incelenmiti. IGBT inverter kndaki ve yk zerindeki alternatif gerilim
dalga eklinin 1 sn simlasyon sresince deiimleri incelendiinde, 400V deerinde
sins formuna ok yakn, alternatif akm iareti elde edildii grlmektedir.
Simlasyon sresince modlasyon indeksinin 1 deerinde olduu grlmektedir.

ekil 6.22 :FV sistem Vdc inverter girii dalga ekli- Vab yk gerilim
dalga ekli modulasyon indeksi dalga ekli
6.8 Transformatr Matlab-Simulink Modeli
ebekeye bal FV sistem modellemesinde 400V/25kV ve 25kV/110kV yldz bal
transformatr modelleri kullanlmtr.
6.8.1 400V/25kV Yldz-Yldz bal transformatr Matlab-Simulink modeli
Yaplan almada IGBT inverter knda elde edilen 3 faz 400V AA gerilimin
ebekeye balants yaplrken, ilk basamakta 400V deerini 25kV deerine
ykseltmek amacyla ekil 6.5te ebekeye bal FV sistem modellemesi tek hat

74

emasnda 10 ile iaretlenmi ksmda bulunan 400V/25kV trafo kullanlmtr.

400V/25kV trafo Matlab-Simulink modeli ekil 6.23de grlmektedir.

ekil 6.23 : Trafo Matlab-Simulink modeli ( Pamuk, 2011)

Birincil ve ikincil sargs yldz bal olan trafolar yldz-yldz bal trafolardr.
Yldz balant ebekede faz-faz geriliminden, faz-ntr geriliminin elde edilmesi
avantajn salar. Sadece yldz sarg ieren transformatrlerde simetrik olmayan
yklerde olumsuz bir durum sz konusudur. Sins eklinde bir aknn meydana
gelmesi iin, ve n kat harmonikler olduka nemlidir. Yldz bal trafolarda
bu aklar ayn fazda olduklarndan sfr noktasnda ylrlar (Pamuk, 2011).
Matlab-Simulink modellemesinde kullanlan trafonun konfigrasyon parametreleri
ekil 6.24de grlmektedir. Sarg 1 ABC terminaline, sarg 2 ise abc terminaline
balantldr.

ekil 6.24 : Trafo Matlab-Simulink modeli konfigrasyon parametreleri

ekil 6.25te ise trafonun ayar parametreleri grlmektedir. Ayar parametrelerine
gre 630kVA nominal gte, 50Hz frekansta, 400V gerilimi 25kV deerine
ykselten bir trafo modellenmitir.

75

ekil 6.25 : 400V/25kV trafo Matlab-Simulink modeli ayar parametreleri

6.8.2 25kV/110kV Yldz-Yldz bal transformatr Matlab-Simulink modeli
Yaplan almada 25km Pi tipi hat kndaki 25kV AA gerilimin ebekeye
balants yaplrken, ekil 6.5te ebekeye bal FV sistem modellemesi tek hat
emasnda 25kV deerini 110kV deerine ykseltmek amacyla 12 ile iaretlenmi
ksmda 25kV/110kV trafo kullanlmtr. 25kV/110kV trafoda hattn banda
kullanlan 400V/25kV trafo ile ayn zelliklerdedir. Trafonun Matlab-Simulink
modeli ayar parametreleri ekil 6.26da gsterildii gibidir. 6MVA nominal gte,
50Hz frekansta, 25kVu 110kV deerine ykseltecek ekilde modelleme yaplmtr.

76

ekil 6.26 : 25kV/110kV trafo Matlab-Simulink modeli ayar parametreleri

6.9 Pi Tipi Enerji Hatt Matlab-Simulink Modeli
ebekeye bal FV sistem modellemesi uygulamasnn tek hat emasnn gsterildii
ekil 6.5te 11 ile belirtilen ksmda

(Pi) tipi enerji nakil hattnn Matlab-

Simulink modeli gsterilmitir.

Enerji iletim hatlarnda kullanlan (Pi) edeer devresi ekil 6.27de gsterilmitir.

ekil 6.27 : Enerji iletim hatt

(Pi) edeer devresi (Pamuk, 2011)

77

Devre sistem empedans ile paralel yarm iki admitanstan olumaktadr. Devre
empedans iletkenin diren ile reaktans deerleri toplamna, admitans (Y) ise
kapasitans deerine eittir ( Pamuk, 2011).
Modellemesi gerekletirilen (Pi) tipi hattn Matlab-Simulink parametreleri ekil
6.28de gsterildii gibidir.

ekil 6.28 : (Pi) tipi enerji hatt Matlab-Simulink parametreleri

Enerji iletim hattnn uzunluu 25 km, frekans 50Hz, kilometre bana diren 0.1153
ohm/km,

Endktans

1,05e H/km,

kapasitans

11.33e 009 F/km

olarak

kullanlmtr. Deerler Matlab-Simulink enerji hat modellemelerinde kullanlan

deerlerle ayn seilmitir.
6.10 Ortak Endktans Matlab-Simulink Modeli
ebekeye bal FV sistem modellemesi uygulamasnn tek hat emasnn gsterildii
ekil 6.5te 13 ile belirtilen ksmda ortak endktans modeli gsterilmitir. faz
ortak endktans fazlar aras ortak balantyla Z1 ve Z0 Bloklar arasndaki faz
endktif ve rezistif empedanslar dengeler. Rezistans ve endktans deerlerine
dayanarak faz dengeli g sistemleri iin uygun sistem parametrelerinin girilmesi
gereklidir ( Matlab-Simulink Ktphanesi).

78

ebeke modeli olarak kullanlan gerilim kaynana sistemin balantsn yapmak

amacyla kullanlan ortak endktans modellemesine ait sistem parametreleri ekil
6.29da grlmektedir. Sistem modellemesinde kullanlan parametreler X0/X1 Oran
3, frekans 50Hz, gerilim genlii 110kV ve g 25MVA olarak belirlenmitir.

ekil 6.29 : Ortak endktans Matlab-Simulink modeli sistem parametreleri

6.11 Gerilim Kayna Matlab-Matlab-Simulink Modeli
ebekeye bal FV sistem modellemesi uygulamasnn tek hat emasnn gsterildii
ekil 6.5te 14 ile belirtilen ksmda ebeke modeli olarak gerilim kayna
gsterilmitir.
fazl kaynak blou, dahili R-L empedansnda dengeli fazl gerilim kaynan
oluturur. voltaj kayna, yldz ve dahili olarak topraklanabilen ntr noktas ile
balanr (Matlab-Simulink Ktphanesi).
Simlasyonda kullanlan voltaj kaynann Matlab-Simulink parametreleri ekil
6.30da gsterilmitir. Dahili faz-faz aras rms voltaj deeri 110kV, A fazna ait faz
as 0, kaynak frekans 50 Hz, dahili ntr topraklama zerinden voltaj
kaynann balants Yg, temel voltaj ksa devre seviyesi 25MVA, faz-faz aras
temel voltaj rms deeri 110kV, X/R Oran (Dahili kaynak empedans ya da dahili
kaynak empedansnn kalite faktr ) 10 olarak kullanlmtr. Dhili rezistans (Rohm) , kaynak reaktans (X-ohm)un X/Rye oranndan denklem 6.11de gsterildii
gibi hesaplanr (Matlab-Simulink Ktphanesi).

79

R= X/(X/R) = 2 fL/(X/R)

(6.11)

ekil 6.30 : 110kV Gerilim kayna Matlab-Simulink modeli parametreleri

6.12 Yklerin Matlab-Simulink Modeli
Modellemesi gerekletirilen ebekeye bal FV sistemin ak emasnn belirtildii
ekil 6.5te 8 ile belirtilen ksm R tipi yk modellemesi oluturmaktadr.
Modellenen FV sisteminin inverter knda 5kW gcnde, 380VAA genlikte, 50
Hz frekans zelliklerinde Matlab-Simulink ara kutusunda bulunan yk balanm,
yk zerindeki gerilim, harmonik bozulma gibi lmler gerekletirilmitir.
6.13 lm Sistemlerinin Matlab-Simulink Modeli
ebekeye bal FV sistem modellemesinin ak emasnn belirtildii ekil 6.5te 3
ve 4 ile belirtilen ksmlarda, verilerin bilgisayar ortamnda llerek analiz
edilebilmesi iin lm noktalar ( Scope ) kullanlmtr. ebekeye bal FV sistem
knda, boost konverter knda, IGBT inverter knda ve 0.4/25kV trafo
kndaki gerilim, akm, harmonik, g gibi lmler gerekletirilmi, grafiksel
olarak eriler elde edilerek tezin ilgili ksmlarnda ekil olarak sunulmutur.

80

6.14 FV Modellemede Matlab-Simulink ile Simlasyonun altrlmas

Matlab-Simulink benzetimi ile oluturulan ebekeye bal FV sistem modellemesinin
simlasyonu 1sn srede Ts: 1.10

006

rnekleme zaman ile gerekletirilmektedir.

Simlasyon devam ederken Scope olarak adlandrlan lm noktalarndan zamana

bal deiimler izlenebilmektedir. Simlasyon bitiminde ekil 6.31de grlen
Power Gui mens kullanlarak FFT analiz gerekletirilir. Gerekletirilen
simlasyon sonucunda inverter ve trafo kndaki gerilim deerlerinin zamana bal
deiimleri llerek grafikler elde edilmitir.

ekil 6.31 : Power gui mens

6.15 FV Modellemede Matlab-Simulink ile Harmonik lmleri
ebekeye bal Fotovoltaik sistemlerde bulunan harmonikler, gerek verilerden yola
klarak simlasyon ortamnda incelenmitir.
Harmonik etkiler akm ve gerilim dalga ekillerinin ideal sinzoidal formdan
uzaklat durumlar iin genel bir durumdur. zellikle anahtarlama elemanlar
kullanan birok elektriksel ekipman tipik harmonik kaynadr. Genelde, harmonik
akmn seviyesi arttka harmonik bileenin etkisi azalmaktadr.

81

IEEE 519 standard uyarnca 69kVun altndaki elektrik ebekelerinde oluan

harmonik seviyeleri toplamda %5i ve cihazlardan kaynaklanan mnferit emisyon ise
%3 gememelidir ( Akdeniz, 2006).
Blm 5te detaylar verilen harmonik hesaplama formln temel alarak hesaplama
yapan, Matlab-Simulink uygulamasnn ara kutusunda yer alan THB MatlabSimulink modelinin ak diyagram ekil 6.32de gsterildii gibidir.

ekil 6.32 : THB Matlab-Simulink modeli

Simlasyon altrlp, alma sonucunda yk zerindeki ve 0.4/25kV trafo k
zerindeki harmonik lmler, Scope olarak lm noktalarndan ve Power GuiFFT analizden gerekletirilmitir. Yk zerinde lm noktalarndan yaplan
harmonik lmler sonucunda elde edilen grafikler ekil 6.33de gsterilmitir. ekil
6.33e gre simlasyon sresi olan 1sn sresince THB deiimi takip edilmitir.
THB deiimi 0.2sn sresine kadar dalgalanma gsterirken maksimum %2 civarnda
bir deere THB erisi ulamaktadr. Gzlemlenen dalgalanma ayn zaman diliminde
IGBT inverter giriindeki DA iaretinde de grlmektedir. 0.2sn sresinden
simlasyonun tamamland zaman olan 1 sn sresine kadar THB deiiminin %1.5
deeri civarnda olduu bir eri elde edilmitir.

82

ekil 6.33 : FV modelleme yk zerindeki lm noktasnda THB grafii

Power Gui-FFT analizden elde edilen yk zerindeki 50 saykl gerilim dalga ekli
ekil 6.34de grlmektedir. ekil 6.34de elde edilen gerilim dalga ekline gre yk
zerinde sins dalga ekline ok yakn, 400V genlikte AA karakteristikli iaret elde
edilmektedir.

ekil 6.34 : FV modelleme yk zerinde FFT analiz gerilim dalga ekli

FFT analizden elde edilen yk zerindeki harmonik bileenler ekil 6.35de
gsterilmitir. ekil 6.35de grld gibi 39. harmonik bileene (1950Hz) kadar
THB lmleri yaplarak stun diyagram eklinde grafikler elde edilmitir. Elde
edilen grafiklerde temel frekansn ilk katlarndaki harmonik bileenler yksek
frekanstaki harmonik bileenlere gre yksek olup, frekans ykseldike harmonik

83

bileenlerin dt grlmektedir. Sfrnc harmonik (OHz) DA bileen deeri

%0.40, DA bileenden sonraki ilk deer olan temel bileen (50Hz) deeri %100dr.
Grafiklerdeki harmonik bileenlerin frekansla deiimi 2. harmonik bileenden
balanarak incelenecek olursa; en yksek 2. harmonik bileen %0.66 deerinden
sonra harmonik bileenler frekansla dmekte olup, 14. harmonik bileende (700Hz)
nedeni bilinmeyen ykselme gereklemekte, ardndan tekrar harmonik bileenler
dmektedir. THB deeri ise FFT analiz ile %0.98 olarak hesaplanmtr.

ekil 6.35 : FV modelleme yk zerinde power gui FFT analiz lm

THB deiimi
04/25kV trafo k zerinde lm noktasnda yaplan harmonik lmler
sonucunda elde edilen grafik ekil 6.36da grlmektedir. ekil 6.36ya gre
simlasyon sresince THB deiimi takip edilmitir. THB deiimi 0.2sn sresine
kadar dalgalanma gstermektedir. Gzlemlenen dalgalanma ayn zaman diliminde
yk zerindeki THB lmnde de grlmektedir. 0.2sn sresinden simlasyonun
tamamland zaman olan 1 sn sresine kadar THB deiimi kararllk gstererek
%0.5 deeri civarnda eri elde edilmektedir.

84

ekil 6.36 : 04/25kV trafo k lm noktasndan elde edilen THB grafii

Power Gui-FFT analizden 0.4/25kV trafo kndaki elde edilen gerilim dalga ekli
ekil 6.37de grlmektedir. Sins dalgasna ok yakn, sabit genlikte devam eden
AA karakteristikli eri elde edilmitir.

ekil 6.37 : FV modelleme 0.4/25kV trafo k zerinde FFT analiz

gerilim dalga ekli
FFT analizden elde edilen 04/25kV trafo kndaki harmonik bileenler ekil
6.38de gsterilmitir. ekil 6.38de grld gibi 39. harmonik bileene kadar
(1950Hz) THB lmleri yaplarak stun diyagram eklinde grafikler elde edilmitir.
DA bileen deeri %0.19, temel bileen (50Hz) deeri %100dr. Grafiklerdeki
harmonik bileenler 2. harmonik bileenden itibaren incelendiinde; en yksek 2.

85

harmonik bileen olan %0.37 deerinden sonra harmonik bileenlerin deeri

frekansla dmekte olup, 14. harmonik bileende (700Hz) %0.40 deeriyle nedeni
bilinmeyen ani ykseli gereklemitir. THB deeri FFT analiz ile %0.60 olarak
hesaplanmtr.

ekil 6.38 : FV modelleme 0.4/25kV trafo knda power gui FFT analiz
lm THB deiimi
IGBT inverter kndan sonraki yk zerinde ve 400V/25kV trafo knda, Power
GU FFT analiziyle temel frekans 50Hz ve maksimum frekans 2000Hz deerleri
arasnda harmonik lmler gerekletirilmitir. ekil 6.35 ve 6.38de grlen
grafikler ve hesaplamalara gre THB yk zerinde % 0.98, trafo knda ise %0.60
olarak llmtr. Scope olarak yaplan lmlerde ise harmonik bileen deerleri
%1-2 arasnda deimektedir. Matlab-Simulink ortamnda gerekletirilen harmonik
lm sonularna gre harmonik bozulmalarn seviyelerinin, kabul gren en genel
art olan %5 harmonik bozulma snrn amaktan uzak olduu grlmtr.
Modellemesi gerekletirilen ebeke balantl FV sistem modellemesinde, THB
Discrete Simulink modeli ve FFT analizle temel frekansn katlarnda lm imkn
olmasndan dolay harmonik bileenler llerek yorumlanmtr. llebilen
byklkleri deerlendirme prensibinden hareketle g kalitesini belirleyen dier
kalite faktrlerine ilikin yorumlama getirilmemi, sadece gerilim dalga ekilleri
sunulmutur.

86

6.16 ebekeye Bal RT Sistemi Matlab-Simulink Modellemesi

ebeke balantl RT Sistemin modellemesi tek hat emas ekil 6.39da grld
gibidir. Tez almasnda Matlab-Simulink ortamnda jeneratr hz, rzgr hz ve
kanat as verileri deitirilebilen 275kW gcnde RT balantl olduu AJ ile
birlikte RT sistemi modelini oluturmaktadr. Oluturulan RT sisteminin eviriciler
araclyla ebekeye entegre edildii simlasyon modeli ise ekil 6.40da grld
gibi oluturulmutur.
Rzgar trbininde rzgr hz temel limit deeri 12m/s olarak kullanlmtr. AJ Tm
girii negatif iken jeneratr, pozitif iken motor modunda almaktadr. Rzgr
trbininde rzgr hz giri deeri 8m/s den fazla iken, jeneratrn Tm girii negatif
deer olarak llmtr. Rzgr hzn 0 m/s deerine getirerek yaplan lmlerde
inverter kndaki gerilim dalga genliinin dmekte olduu gzlenmitir.
RT sistemini ebeke ve yke balamadan nce AJ kndaki dalga ekli AA/DA
konverterle dorultulmu, dorultulan iaret LC Filtresinden geirildikten sonra FV
sistemde kullanlan metotla ayn olarak IGBT ( Yaltml Geytli ift kutuplu bipolar
transistr) inverter zerinden ebeke ve yke balants yaplmtr.
Sistemde IGBT inverter kullanlmasnn nedeni IGBT inverterler hem aktif hem
reaktif gcn kontrol edilmesi avantajna sahiptir. Geleneksel tristrler aktif gc
kontrol edebilirken, anahtarlanabilir tristrler ve transistrler hem aktif hem reaktif
gc kontrol edebilir (Mohan, 1989). Gnmzde deiken hzl rzgar trbini
jeneratr sistemlerinde ok farkl tipteki konverterler kullanlabilir. Bunlar ebeke
anahtarlamal veya kendinden anahtarlamal konverter olarak karakterize edilebilir.
Gnmz de en yaygn ve en hzl geliim gsteren transistr IGBTdir. IGBTlerin
anahtarlama frekans 2-20kHz aralndadr (Ackermann, 2009). Kendinden
anahtarlamal transistrler, yksek anahtarlama freakansna sahip olduu iin
harmonikler daha kolay bir ekilde filtrelenebilir. Genel olarak inverter kilohertz
aralnda harmonik retir. Bu nedenle harmonik filtreler kullanmak gereklidir.
RT modellemesinde denetleyici olarak PI denetleyici kullanlmakta, rzgr hzndaki
deiimler nedeniyle inverter giriinde farkl genliklere sahip bir DA gerilimi olusa
da, yaplan denetim ve uygun filtrelerin kullanlmas sonucu inverter k
geriliminin etkin deeri 380Vda, frekans da 50Hzde sabit tutulabilmektedir.
Ayrca

oluan

harmonik

etkiler

de

87

kullanlan

filtrelerle

nemli

lde

azaltlabilmektedir. Yaplan RT sistem simlasyonunda (Alta, 2008) makalesindeki

metotla benzer metot kullanlmtr.

ekil 6.39 : ebekeye bal rzgr trbini sistemi tek hat emas

88

ekil 6.40 : ebekeye bal rzgr trbini sistemi Matlab-Simulink modellemesi

89

Simlasyonu gerekletirilen ebeke balantl RT sisteminin kolay anlalabilmesi

iin sistemi oluturan paralarn numaralarla etiketlenmi hali ekil 6.41de
gsterilmitir. ekil 6.41de yaplan etiketlemeye gre RT Sistemini oluturan
paralar aada belirtildii gibidir.
1

RT modl rzgar hz giri ve kontrol sistemi

Rzgar trbini

Asenkron jeneratr

4 ve 18

lm ( Scope) girileri

Kapasitif yk

AA/DA dorultucu

LC filtre

PWM IGBT inverter

LC filtre

10

Gerilim lm ve ayar noktas

11

Yk

12

Voltaj reglatr ve PWM pulse jeneratr

13

400V/25kV Transformatr

14

25km Pi hat

15

25kV/110kV Transformatr

16

Ortak endktans

17

faz 110kV voltaj kayna

90

ekil 6.41 : ebekeye bal RT sistemin Matlab-Simulink ortamnda

simulasyon modelinin yerleim plan

91

6.17 Rzgr Trbini Matlab-Simulink Modeli

RT sisteminde rzgrdan elde edilen mekanik enerji elektrik enerjisine evrilir. Elde
edilen enerjiyi kullanabilmek iin gerilim ve frekans ayar yaplr. Rzgr trbin
modeli, trbinin srekli durum g karakteristikleri temel alnarak gelitirilmektedir.
Rzgr trbininin rettii mekanik g forml denklem 6.11de grld gibidir
(Matlab-Simulink ktphanesi).

A
2

3
P m = c p ( , ) V Wind

(6.11)

Pm

: Trbin mekanik k Gc (W)

cp

: Trbinin performans katsays

: Hava younluu (kg/m3)

: Rotor sprme alan (m2)

vwind

: Rzgr hz (m/s)

: Pitch as ( deg )

: Tepe hz oran (deg)

Denklem 6.11de belirtilen eitlik temel alnarak Matlab-Simulink ara ubuunda

oluturulmu bulunan RT Matlab-Simulink edeer modeli ekil 6.42de grld
gibi oluturulmutur. ekil 6.41de bulunan ebekeye bal RT sisteminin MatlabSimulink modellemesi yerleim plannda RT modeli 2 ile belirtilen ksmda
kullanlmtr.

ekil 6.42 : Rzgar trbini Matlab-Simulink edeer modeli

92

6.17.1 Rzgar trbini Matlab-Simulink modeli giri ve klar

Simlasyon modellerinde grld gibi rzgar trbininin rzgar hz, jeneratr hz,
eim as olmak zere 3 adet girii ve rzgar trbininin mekanik tork olarak 1 adet
k mevcuttur. RT parametreleri aadaki gibidir.
Rzgar Hz

: Rzgar hznn Matlab-Simulink girii (m/s)

Jeneratr Hz

: Jeneratrn nominal hzna (pu) bal olarak jeneratr hznn

Matlab-Simulink girii (pu)

Pitch Angle

: Eim asnn Matlab-Simulink girii ( deg )

Tm(pu)

: RT mekanik torkunun Matlab-Simulink k (pu)

Jeneratrn nominal torku, nominal jeneratr hz ve gcne
baldr.

6.17.2 Rzgar trbini Matlab-Simulink parametreleri

ebekeye bal RT sistemi simlasyonunda kullanlan RT ayarlanabilir parametreleri
ekil 6.43de gsterildii gibi seilmitir. RT 275kW nominal gcnde seilirken,
RTne bal elektriksel jeneratrn nominal gc 0.73 VA, temel rzgar hz iin
maksimum gte rotasyonel hz ise 1.2 pu (Temel jeneratr hzna gre), temel
rzgar hz 12m/s, temel hzda maksimum g katsays 0.73, eim as ise 0 olarak
belirlenmitir.

ekil 6.43 : Rzgar trbini Matlab-Simulink parametreleri

93

Trbinin mekaniksel k gcnn temel rzgr hz 12 m/s ve eim (pitch) as

sfr iken, rzgr hz ile deiimi ekil 6.44de grlmektedir.

ekil 6.44 : Rzgr trbini-rzgr hz- mekaniksel g erisi

(Matlab-Simulink ktphanesi)
6.17.3 RT Modl Rzgar hz giri ve kontrol sistemi
RT rzgr hz giri ve kontrol sistemi, ekil 6.41de bulunan ebekeye bal RT
sisteminin Matlab-Simulink ortamnda simulasyon modelinin yerleim plannda 1
ile belirtilen ksmda kullanlmtr.
Rzgr hz simlasyon sresince deitirilerek lmler yaplmtr. Gvenli
alma snr olarak 25m/s zerinde RTnin almasn engellemek amacyla ekil
6.45te gsterildii gibi Matlab-Simulink benzetiminde alt program oluturularak
rzgr hz girii snrlandrlmtr. Rzgr hz alt limit deeri olarak da 8m/s deeri
kullanlmtr. Simlasyon sresince deiik rzgr hz seeneklerinde lmler
yaplmtr. Matlab-Simulink modelinde ekil 6.46da gsterilen parametre ayarlar
ile deiken rzgr hz girileri rzgr trbini modelinde gerekletirilmitir.

94

ekil 6.45 : RT giri kontrol sistemi

ekil 6.46 : Rzgr hz deiim parametreleri

6.18 Asenkron Jeneratr Matlab-Simulink Modeli
AJ modeli ekil 6.41de bulunan ebekeye bal RT sisteminin Matlab-Simulink
ortamnda simulasyon modelinin yerleim plannda 3 ile belirtilen ksmda
kullanlmtr.
Rzgr trbini sistemlerinin byk bir ounluunda kullanlmakta olan asenkron
jeneratrler hakknda detayl bilgiler Blm 4te verilmitir.
Matlab-Simulink modelinde AJ, jeneratr veya motor modunda almaktadr. Eer
Tm girii pozitif ise makine motor modunda, negatif ise jeneratr modundadr.

95

Asenkron jeneratrn m k rotor hz olarak rzgr trbininin jeneratr hz

giriine geri besleme yapmaktadr.
Rzgr santrallerinin byk ounluu asenkron jeneratre sahip olup, bunlar
gerilim reglsyonuna katkda bulunmadklar gibi, retim yaparken ihtiya
duyduklar reaktif enerjiyi de ebekeden ekerek gerilim dmne neden
olmaktadr. Trbin knda 0,8-0,85 civarnda olan g faktr alnacak
kompanzasyon nlemleriyle daha yukar seviyelere karlabilmektedir.
6.18.1 Asenkron jeneratr Matlab-Simulink modeli parametreleri
AJ modellemesinde kullanlan konfigrasyon parametreleri ekil 6.47de gsterildii
gibi uygulanmtr.
Konfigrasyon parametrelerinde preset model kullanlmad iin No seenei
seilmi, mekanik girilerden hz ve tork seeneklerinden tork seilmi, referans
olarak rotor ve per-unit (pu) sistem tercih edilmitir.

ekil 6.47 : AJ Matlab-Simulink modeli konfigrasyon parametreleri

AJ modellemesinde kullanlan genel parametreler ekil 6.48de gsterildii gibi
uygulanmtr. Nominal g 275kW, faz-faz aras gerilim deeri 480V, frekans 50Hz
deerlerinde seilerek modelleme gerekletirilmitir.

96

Stator rezistans Rs : 0.01379 , Stator indktans: 0.04775L, Rotor rezistans :

0.007728 , Rotor indktans: 0.04775H, Ortak indktans : 2.416 (pu) deerleri
seili iken simulasyon gerekletirilmitir.
Atalet sabiti 0.2236J(kg/m2), Srtnme faktr :0.008726F(N.m.s), kutup iftleri
2p olarak kullanlmtr. Deerlerin seiminde Matlab-Simulink uygulamalarndan
faydalanlmtr.

ekil 6.48 : AJ Matlab-Simulink modeli genel parametreler

ebekeye bal RT Sistemi, deiken rzgar hz deerlerinde 1 sn sreyle
gerekletirilen simlasyon almasnda rzgar hz, jeneratr hz, rotor hz, AJ
k dalga eklinin zamana bal deiim grafikleri ekil 6.49da gsterildii gibidir.
k dalga ekilleri incelendiinde jeneratr hz ( Tm girii ) negatif olduu iin AJ
jeneratr modunda almaktadr. Rzgar hz 0.2sn sresine kadar 8m/s, 02-04sn
aras 10m/s, 0.4-0.6sn aras 12m/s, 0.6-1sn arasnda 14 m/s deerlerinde deiim
gstermektedir. AJ k ise sins dalgasna ok yakn biimdedir.

97

ekil 6.49 : Rzgar hz-jeneratr hz-rotor hz, AJ k dalga ekilleri

6.19 Asenkron Jeneratr Kapasitif Yk Kullanlmas
AJ retim yaparken ihtiya duyduklar reaktif enerjiyi ebekeden ekerek gerilim
dmne neden olmaktadr. Gerilim dmn engellemek amacyla AJ kna
kapasitif yk balanmas gerekmektedir. Uygulamas yaplan RT simlasyonunda AJ
kna balanan kapasitif yk yerleim plannn belirtildii ekil 6.41de 5 nolu
ksmda gsterilmitir.
Reaktif enerji bakmndan rzgr santrallerinde enerji teslim noktasnda istenecek
g faktrnn belirlenmesi gerekmektedir. Buradaki temel felsefe rzgr
santrallerinin ebekeden ekecei reaktif enerjinin, dolaysyla bu konuda sisteme
verecei

rahatszln

minimuma

indirilmesini

salayacak

dzenlemelerin

yaplmasdr. Rzgr santrali projelerinin younlat blgelerde, g faktrnn

mmkn olduunca yksek tutularak ebekenin rahatsz edilmemesi gerekmektedir.
Bu nedenle bu santrallerinin g faktrnn 0,99'dan az olmayacak ekilde
kompanzasyon tesisleriyle birlikte yaplmas gerekmektedir ( Trk, 2005).

98

6.19.1 Asenkron jeneratr kapasitif yk hesab

Asenkron jeneratrlerin elektrik enerjisi retebilmesi iin rotor devrinin senkron
devrinden yksek olmas gerekmektedir. Bu nedenle ns = 300 alnr (Gencer, 2008).
Asenkron jeneratrlerin enerji retebilmesi iin sarg ularna paralel balanan
kondansatrlerle paralel rezonans devresinin oluturulmas gerekmektedir.
Jeneratrn endktif reaktans deeri ile ularna eklenecek kondansatrn kapasitif
reaktansnn denklem 6.12de gsterildii gibi birbirine eit olmas gerekmektedir.
Kullanlan parametreler:
( AJ devrinden kutup says hesab )

p =6

L= 0.380H Jeneratr sargsnn LCR metre ile llmesi sonucu llen deer
(Gencer, 2008).
XL = XC

(6.12)

WL = 1 / W C
2. .f.L = 1/2. .f.C
(2. .f)2.L.C = 1
fr = 1/2
n = 60.f/p buradan f = 30 Hz.
AJ ularna eklenecek kapasite deeri denklem 6.13den hesaplanr (Gencer, 2008).

1
(2 f ) 2 L

(6.13)

C= 81.2 F
Z=

1
2 fC

(6.14)

Z= 41.05
Sistemde kullanlmas gereken kapasitif yk deeri denklem 6.15deki eitlik
kullanlarak hesaplanr.

Q=

V .V
kVAR ( Kapasitif Yk )
Z .1000

(6.15)

Q= 3.5kVAR yaklak olarak hesaplanmtr.

99

Gerekletirilen ebekeye bal RT sistemi simlasyonunda AJden sonra 4kVARlk

kapasitif yk kullanlarak gerilim dm engellenmitir.
6.20 AA/DA Konverter Matlab-Simulink Modeli
AA/DA konverter (dorultucu) modeli, ekil 6.41de bulunan ebekeye bal RT
sisteminin Matlab-Simulink ortamnda simulasyon modelinin yerleim plannda 6
ile belirtilen ksmda AJ kndaki alternatif gerilimi doru gerilime evirebilmek
amacyla kullanlmtr.
Matlab-Simulink ara kutusunda bulunan AA/DA konverterin parametreleri ekil
6.50de grld gibi seilmitir. Snubber rezistans 2, snubber kapasitans 50F,
dahili rezistans 10 olarak belirlenmi, diyotlardan kurulu g elektronii devresi
seilmitir.

ekil 6.50 : AA/DA konverter parametreleri Matlab-Simulink modeli

6.21 AA/DA Konverter k LC Filtre Kullanlmas
LC Filtre modeli, ekil 6.41de bulunan ebekeye bal RT sisteminin MatlabSimulink ortamnda simulasyon modelinin yerleim plannda 7 ile belirtilen

100

ksmda, AA/DA konverter knda bulunan DA iaretteki akm ve gerilim

dalgalanmalarn engellemek amacyla kullanlmtr.
Dorultma devresinin kna paralel balanan kondansatr, k sinyalini filtre
ederek dzgnletirir. Pozitif alternans maksimum ykseklikte iken kondansatr arj
olur. Alternans sfra inerken kondansatr zerindeki yk alcya verir. Dolaysyla
alc zerinden geen doru akmn ekli daha dzgn olur. Filtre olarak kullanlan
kondansatrn kapasite deeri byk olursa ktan alnan DA dalga daha dzgn
olur.
Filtrede kullanlan bobinler, zerinden geen dalgal akmlarn salnm yapmalarna
engel olur. Bobinlere deiken zellikli gerilim uygulandnda sarglarn etrafnda
bir manyetik alan oluur. Bu alan kendisini oluturan akma kar koyarak ykselen
giri akmn bastrr. Uygulanan akm kesilince bobin etrafndaki alann aniden sfr
deerine doru azalmas nedeniyle bobinde bir gerilim (emk) oluur. Bu emk
ebekenin geriliminde ykselme etkisi yapar ( Mohan, 1989).
ekil 6.51de ebekeye bal RT sistemi simlasyon almasnda elde edilen IGBT
inverter giri dalga ekli, IGBT inverter k dalga ekli, yk zerindeki gerilim
dalga ekli ve modulasyon indeksi deiimi grlmektedir. AA/DA konverter k
dalga eklinin simlasyonun balamasndan yaklak 0.2 sonra 400Vdc genlik
deerinde sabit olarak devam etmektedir. IGBT inverter kndaki ve yk
zerindeki gerilim dalga eklinin 400V genlik deerinde sinsoidal forma ok yakn
olduu grlmektedir.
6.21.1 LC Filtrede Kondansatr Seimi
Kondansatr kapasite denklemi 6.16daki gibidir.
Q = C.V

(6.16)

V = 30 ( Gerilim Salnm)
t

= 0.1 sn ( Kondansatr dearj sresi kabul edilen deer)

RL = 1k ( kabul edilen deer)

Vout = 400Vdc
Parametre deerlerini denklem 6.17de kullanarak kondansatr minimum deeri
hesaplanr (Rashid, 1993).
I (boalma akm )=C.V/t = Vout/RL

(6.17)

101

Cmin= 1333F olarak hesaplanm olup simlasyonda 2000 F kondansatr

kullanlmtr.

ekil 6.51 : ebekeye bal RT sistemi Vdc-Vab-Vabyk- modulasyon

indeksi dalga ekli
ebekeye bal RT Sistemi modellemesi ile ebekeye bal FV sistem
modellemesinde, IGBT inverter ve sonrasnda ayn zellikte malzemeler kullanlarak
simlasyon gerekletirilmitir. Bu nedenle ayn malzemelerin tekrar detayl bilgileri
verilmemitir.
6.22 RT Sistemi lm Sistemlerinin Matlab-Simulink Modeli
lm sistemleri ebekeye bal RT sistem modellemesinin ak emasnn
belirtildii ekil 6.41de 3 ve 18 ile belirtilen ksmlarda, RT sisteminin
bilgisayar ortamnda analiz edilebilmesi iin kullanlmtr. RT sistemi knda, AJ
knda, IGBT inverter knda ve 0.4/25kV trafo knda gerilim, akm,
harmonik, g gibi lmler grafiksel olarak elde edilmi ve tezin ilgili ksmlarnda
ekil olarak sunulmutur.

102

6.23 RT Modellemesinde Matlab-Simulink ile Simlasyonun altrlmas

Matlab-Simulink ile oluturulan ebekeye bal RT sistemi modellemesi simlasyon
almasnn ileyii 6.16 balnda anlatlmt. Matlab-Simulinkte oluturulan
ebeke balantl RT sistemi simlasyon almas da ebeke balantl FV sistem
simlasyonu almas ile ayn ekilde yani 6.14 balnda anlatld gibidir.
6.24 RT Modellemede Matlab-Simulink ile Harmonik lmleri
ebeke balantl RT sistemi modellemesinde simlasyon altrlp, alma
sonucunda yk zerindeki ve 0.4/25kV trafo k zerindeki harmonik lmleri
Scope

olarak

lm

noktalarndan

ve

Power

Gui-FFT

analizden

gerekletirilmitir. Yk zerinde yaplan harmonik lmler sonucunda elde edilen

grafikler ekil 6.52de gsterilmitir. ekil 6.52ye gre simlasyon sresi olan 1sn
sresince THB deiimi takip edilmitir. THB deiimi 0.2sn sresine kadar
dalgalanma gsterirken maksimum %2 civarnda bir deere ulamaktadr.
Gzlemlenen dalgalanma ayn zaman diliminde IGBT inverter giriindeki DA
iaretinde de grlmektedir. 0.2sn sresinden simlasyonun tamamland zaman
olan 1 sn sresine kadar THB deiimi kararllk gstererek %0.5 deeri civarnda
eri elde edilmektedir.

ekil 6.52 : RT sistemi yk zerindeki lm noktasndan elde edilen THB grafii

103

Power Gui-FFT analizden elde edilen yk zerindeki gerilim dalga ekli ekil
6.53de grlmektedir. ekil 6.53de elde edilen gerilim dalga ekline gre yk
zerinde sins dalga ekline ok yakn, 400V genlikte AA karakteristikli iaret elde
edilmektedir.

ekil 6.53 : RT modelleme yk zerinde FFT analiz gerilim dalga ekli

FFT analizden elde edilen yk zerindeki harmonik bileenler ekil 6.54de
gsterilmitir. ekil 6.54de grld gibi 39. harmonik (1950Hz) deere kadar
harmonik bileenlerin lmleri yaplarak stun diyagram eklinde grafikler elde
edilmitir.

ekil 6.54 : RT sistemi yk zerinde power gui FFT analiz lm THB deiimi
ekil 6.54e gre DA bileen deeri %0.39, DA bileenden sonraki ilk deer olan
temel bileen (50Hz) deeri %100dr. Grafiklerdeki harmonik bileenlerin frekansla

104

deiimi 2. harmonik bileenden balanarak incelenecek olursa; en yksek 2.

harmonik bileen %0.74 deerinden sonra harmonik bileenler frekansla dmekte
olup, 14. harmonik bileende (700Hz) ve 38. harmonik bileende (1900Hz) nedeni
bilinmeyen ykselme gereklemitir. THB deeri FFT analiz ile %1.49 olarak
hesaplanmtr.
0.4/25kV trafo k zerindeki lm noktasnda yaplan harmonik lmler
sonucunda elde edilen grafik ekil 6.55de gsterilmitir. ekil 6.55e gre
simlasyon sresi olan 1 sn sresi boyunca THB deiimi takip edilmitir. THB
deiimi 0.2sn sresine kadar dalgalanma gstermektedir. Gzlemlenen dalgalanma
ayn zaman diliminde yk zerindeki THB lmnde de grlmektedir. 0.2sn
sresinden simlasyonun tamamland zaman olan 1 sn sresine kadar THB
deiimi kararllk gstererek %0.25 deeri civarnda eri elde edilmektedir.

ekil 6.55 : 04/25kV trafo k lm noktasndan elde edilen THB grafii

Power Gui-FFT analizden 0.4/25kV trafo kndaki elde edilen gerilim dalga ekli
ekil 6.56da grlmektedir. ekil 6.56ya gre 0.4/25kV trafo knda sins
dalgasna ok yakn, sabit genlikte devam eden AA karakteristikli eri elde
edilmitir.

105

ekil 6.56 : RT sistemi 0.4/25kV k FFT analizi gerilim dalga ekli

FFT analizden elde edilen 04/25kV trafo kndaki harmonik bileenler ekil
6.57de gsterilmitir. ekil 6.57de grld gibi 39. harmonik (1950Hz) frekansa
kadar THB lmleri yaplarak stun diyagram eklinde grafikler elde edilmitir. DA
bileen deeri %0.19, temel bileen (50Hz) deeri %100dr. Grafiklerdeki
harmonik bileenler 2. harmonik bileenden itibaren incelendiinde; en yksek 2.
harmonik bileen olan %0.40 deerinden sonra harmonik bileenlerin deeri
frekansla dmekte olup, 14. harmonik bileende (700Hz) %0.29 deeriyle nedeni
bilinmeyen ani ykseli gereklemitir. THB deeri FFT analiz ile %0.69 olarak
hesaplanmtr.

ekil 6.57 : RT 0.4/25kV trafo knda power gui FFT analizi THB deiimi
Power GU FFT Analizinde maksimum frekans 2000 Hz seilerek temel frekans
50Hzin 40 katna kadar harmonik deiimleri, IGBT inverter kndan sonraki yk

106

zerinde ve 400V/25kV trafo knda llmtr. ekil 6.54 ve 6.57de grlen

grafikler ve hesaplamalara gre THB yk zerinde % 1.49, 400V/25kV trafo
knda ise % 0.69 olarak FFT analiz ile hesaplanmtr. lm noktalarndan
Scope olarak yaplan lmlerde ise harmonik bileen deerleri %0.3-1 arasnda
deimektedir.
Matlab-Simulink ortamnda gerekletirilen harmonik lm sonularna gre
harmonik bozulmalarn seviyelerinin, kabul gren en genel art olan %5 harmonik
bozulma snrn amaktan uzak olduu grlmtr.
IGBT inverter filtre kndaki gerilim dalga eklinde yaplan incelemelerde yk
zerindeki gerilim dalga eklinin 380V genlik deerinde sabit kald grlmtr
Matlab-Simulink ktphanesinde THB Discrete Simulink modeli olmasndan dolay
ve FFT analiz ile temel frekansn katlarnda lm imkn olmasndan dolay ebeke
balantl RT sistem modellemesinde harmonik bileenleri lerek yorumlama
imkn bulunmutur. llebilen byklkleri deerlendirme prensibinden hareketle
g kalitesini belirleyen dier kalite faktrlerine ilikin yorumlama getirilmemi,
sadece gerilim dalga ekilleri sunulmutur.

107

SONU VE NERLER

Fotovoltaik ve Rzgr trbini hibrit enerji sistemlerinin ebekeye entegrasyonunda;

ebekenin balant noktasnn ksa devre gc, ebekenin rezistif ve endktif hat
karakteristikleri, mevcut koruma elemanlarnn ksa devre akm kapasiteleri
nemlidir. Yenilenebilir enerji santrallerinin ebekeye balantsnda; aktif ve reaktif
enerji retimlerinden dolay ebeke de istenmeyen gerilim deiimlerinin nlenmesi,
harmonik gibi g kalite faktrlerinin snrlar iinde olmas, anahtarlama ve anlk
devreye girme olaylarnda ebeke kararllnn salanmas gerekmektedir.
Tez almasnda ebeke balantl fotovoltaik sistemlerle ilgili olarak MatlabSimulink ortamnda fotovoltaik modl modellemesi gerekletirilmi, akm-gerilim,
g-zaman grafikleri teoriye uygun olarak llmtr. 15er adet seri ve paralel
modl bir araya gelerek FV sistem oluturulmu, ykselten tip boost konverter,
IGBT inverter, filtre, yk, trafo, Pi tipi hat, gerilim kayna zerinden ebeke
balants gerekletirilmitir. FV modl ve ykselten tip boost konverter dndaki
cihaz modelleri, Matlab-Simulink ara kutusunda paket olarak mevcut modellerin
parametrelerinin sisteme uygun hale getirilmesiyle elde edilmitir. Ykselten tip
boost konverter ise g elektronii kaynaklar referans alnarak, Matlab-Simulink
ara kutusunda bulunan kondansatr, bobin, pulse jeneratr, anahtarlamal transistr
gibi elemanlardan oluturulmutur.
FV Model Matlab-Simulink ara kutusunda mevcut deildir. Sistemi oluturan tm
cihazlar Matlab-Simulink

Sim

Power Systemste bulunduu iin

Sim

Electronicste bulunan fotovoltaik hcre modeli ile balant salanamamtr.

Simlasyonda ilk bata kullanlmas planlanan Colorado niversitesi tarafndan
modellenen FV modl, knda teoriye uygun grafikler elde edilebilmesine ramen,
ebekeye ve g elektronii cihazlarna balants gerekletirilememitir. Villalva
ve arkadalar tarafndan serbest olarak kullanma sunulan FV modl modellemesi
kullanlm, sistemin dier ksmlar ile balants gerekletirilebilmitir. Sistemin
g ayar yaplabilmi, deiik nm ve scaklk deerlerinde FV modl lmleri

108

gerekletirilmi, deiimlerin teoriye uygun elde edildii tespit edilmitir. Bu

ekilde ebeke balantl FV sistem modelleme almas gerekletirilmitir.
Matlab-Simulink imknlaryla modelleme tamamlanm, modelleme zerinde akm,
gerilim, g, harmonik deiimleri llm, grafiksel olarak ekiller elde edilmitir.
Elde

edilen

lm

sonularna

gre

gerilim

erileri

teorik

bilgileri

desteklemekteyken, harmonik lmleri standartlarda belirtilen snrlar ierisinde

llmtr.
ebeke balantl FV sistem modellemesi almalaryla ilgili olarak; birden fazla FV
sistem

modellemesi

ayn

anda

ayn

ebekeye

balanarak

bu

almada

gerekletirilen lmler gelitirilmelidir. FV sistemin ebeke balantsnda YEK

ynetmeliinde taslak olarak belirtilen (Aralk, 2010 dzenlemesi) kurulu gcn
%30u gememesi snrlamas ile ilgili olarak, yine birden fazla FV sistem modelinin
deiik

kapasite

deerlerinde

lmleri

yaplarak

ebekeye

etkileri

incelenmelidir. Ayn konu ile ilgili olarak Matlab-Simulink modellemesine ilaveten

gerek cihazlar ile gerek ebeke balant FV sistem oluturulmaldr. lmler tm
g kalitesi terimleri iin gerekletirilmeli, ebekede problemler oluturularak
sistemin performans takip edilmelidir.
ebeke balantl RT sistemi ile ilgili yaplan almada RT, AJ, AA/DA konverter,
DA/AA IGBT inverter, yk, trafo, Pi tipi hat, gerilim kayna gibi cihazlarn MatlabSimulink ktphanesinde bulunan modellerinin parametrelerinin dzenlenmesiyle
salanmtr. Matlab-Simulink ktphanesinde IJRT, BAJl RT sistemlerinin
ebekeye balant rnekleri mevcut olmasna ramen, aralkl lm yaplamamas
nedeniyle harmonik lmler gerekletirilemedii iin farkl bir metotla RT sistemi
oluturulmutur. Altan 2008 yl makalesinde kulland metoda benzer bir metot
kullanlarak Matlab-Simulink ara kutusunda bulunan RT ve AJ modllerinin uygun
balantlar salanarak ve parametreleri oluturularak RT sistemi oluturulmutur.
Matlab-Simulink ortamnda gerekletirilmi ebeke balantl RT sisteminde akm,
gerilim, g, harmonik gibi lmler deiik rzgr hzlarnda gerekletirilmi,
rzgr hz deiimlerine RT modelinin teoriye uygun tepki verdii llmtr.
Rzgr hznn 25m/s zerinde olduu deerlerde rzgr trbinini devreden karan
alt program ile rzgr hz giriinin RT modeline girii salanmtr. lmler
sonucunda gerilim dalga ekillerinin teoriye uygun, harmonik lmlerinin
standartlarda verilen snrlarda olduu gzlemlenmitir.

109

ebeke balantl RT sistem modellemesi ve gelecekte yaplmas gereken almalar

ile ilgili olarak; birden fazla RT sistem modellemesi ayn anda ayn ebekeye
balanarak bu almada gerekletirilen lmler gelitirilmelidir. RT sistemin
ebeke balantsnda ynetmelikte belirtilen kurulu gcn, ebeke ksa devre
akmnn %5ini gememesi snrlamas ile ilgili olarak, yine birden fazla RT sistem
modelinin deiik g kapasite deerlerinde ve snr deerlerinde lmleri yaplarak
ebekeye etkileri incelenmelidir.
FV ve RT enerji retim sistemlerinin ebekeye entegrasyonunda veya mevcut ev tipi
ykleri beslemesinde enerji kalitesi deerlerinin standartlarda izin verilen aralkta
olmas ok nemlidir. G kalitesi deerlerinin standartlar dhilinde olmasnda FV
ve RT ekipmanlarnn nemli olduu kadar, sistemde kullanlan zellikle DA/AA
inverter, AA/DA konverter, filtreler, DA/DA konverter gibi g elektronii
ekipmanlarnn kalitelerinin de son derece nemi vardr.
Simlasyon almalar, farkl zellikte g elektronii ekipmanlar ve farkl tip
yklerle gerekletirildiinde daha farkl sonular elde edilmesi ihtimal dhilindedir.
ebekeye entegre edilebilen FV Sistemlerin maliyetinin ve yaplan yatrmn amorti
sresinin de akl sistemlere gre dk olmasndan hareketle, gerekletirilecek
kanuni dzenlemeyle birlikte lkemizde ebekeye bal FV sistem toplam kurulu
gcnn artmas beklenmektedir. FV kurulu gcn artmasnn istihdama ynelik
olarak da pozitif etkileri olabilecei belirtilebilir.
ebekeye bal FV sistemleri olutururken; enerji kayna olarak gne nmndan
yararlanlmas nedeniyle da bamllk sz konusu deildir, fakat FV sistemi btn
olarak inceleyince FV panel ve ebeke etkileimli inverter gibi sistemi meydana
getiren en nemli unsurlarn retiminde da bamlln azaltlmas son derece
nemlidir.

110

KAYNAKLAR
Ackermann,T., 2009, G Sistemlerinde Rzgr, EMO Yayn, No: GY/2009/4
Apaydn M., stn A.K., Kurbam M., Filik .,2009, Rzgar Enerjisinde
Kullanlan Asenkron Jeneratrler, RGES 2009,
Adak, S., 2008,Elektrik Tesislerindeki Kirlilik, Harmonikler , Elektrik Kaynak
Dergisi, Say 162,
Akdeniz, E.,2006,Yenilenebilir kaynaklardan enerji retiminin ebekenin enerji
kalitesi ve kararllna etkilerinin incelenmesi, stanbul Teknik
niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi
Alta .H., 1999, Fotovoltaj Gne Pilleri Uygulama rnekleri, Enerji, Elektrik,
Elektromekanik-3e, Mays 1999, Say 60, Sayfalar:26-29, Bilesim
yaynclk A.., stanbul
Alta .H., Mengi O.., 2008, Rzgar Enerji Sistemlerinde Harmoniklerin
Azaltlmas, VII. Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu, UTES2008
Bayndr, R., Demirba, ., Bekta, A., olak., ., 2008, Bir Endstriyel letmede
Elektrik Enerjisinin zlenmesi, Erciyes niversitesi Fen Bilimleri
Enstits Dergisi 24 (1-2) 154 164.
Bhatia, C. M., Banga, S., Khurana, M., Malhotra, S., Juneja, B., Bhardwaj, H.
and Kapahi, M., 2006, Stand-alone SCADA based renewable energy
power station suitable for rural application, IETE technical
review, ISSN 0256-4602, vol. 23, n5, pp. 321-327.
Bilge M., 2008, G Sistemlerinde Harmoniklerin Pasif Filtrelerle Eliminasyonu,
Kahramanmara St mam niversitesi, Yksek Lisans Tezi
Carolina V., Julio U.,2003,A Frequency Domain Approach to Wind Trbines for
Flicker Analysis Energy Conversion,IEEETransaction on Volume 18,
Issue 2, June 2003 Page(s):335 34
Cem . ., 2006, Endstriyel tesislerde harmonik sorunlar ve zmleri,
Kocaeli niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi
elebi A., 2009, ebekeye Bal Fotovoltaik sistemlerde oluan harmoniklerin
ebekeye etkileri, EMO yaynlar,
etin ., 2008, Datm sistemlerinde enerji kalitesi, Gazi niversitesi Fen
Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi

111

etin E., Hekim M., Ylanc A.,Ozturk H.K., pliki S., Kak ., 2009,
Yenilenebilir Enerji Tesisleri in rnek Bir Otomasyon Sistemi
Tasarlanmas Ve Uygulanmas, V.Otomasyon Sempozyumu Bildirileri,
zmir
etin, E., 2010, Fotovoltaik-Rzgr-Yakt Pili Hibrit G Sistemi in Bir Mikro
Doru Akm Datm ebekesi Tasarlanmas, Uygulanmas Ve Analizi,
Ege niversitesi Gne Enerjisi Ana Bilim Dal, Doktora Tezi,
etin, E., Sazak, B. S., 2004, Fotovoltaik Enerji Dnm Sistemlerinde
Kullanlabilecek Bir Seri Rezonans nverter Devresinin ncelenmesi
Pamukkale niversitesi Mhendislik Fakltesi Mhendislik Bilimleri
Dergisi Cilt No:10, Say 3.
Dursun, E., Binark, A.K., 2008, Rzgar Trbinlerinde Kullanlan Jeneratrler,
UTES 2008
E. Muljadi , T. B. Nguyen, 2008, Impact of Wind Power Plants on Voltage and
Transient Stability of Power Systems, IEEE Energy2030
Fukuoka, N., Nakashima, E., Miyamoto, Y. and Sugihara, H., 2006, The
Simulated Equipment of Distribution Line for The Research on Clustered
FV Systems, 1-4244-0016-3/06/$20.00 2006 IEEE.
Gencer ., Sevim, D., 2008, stanbul boaz alt akntsndan yararlanarak bir
hidroelektrik santral ile elektrik retilebilirlii, Dou Anadolu Blgesi
Aratrmalar
Gl M., 2010,Enerji Kalitesi Nedir, ST. Elektrik-Enerji Dergisi / Mays 2010
Hassaine, L., Olias, E., Quintero J. and Haddadi, M., 2009, Digital Power Factor
Control and Reactive Power Regulation for Grid-Connected Photovoltaic
Inverter, Renewable Energy, 34, pp. 315-321
Hung Chen, 2008, Dynamic modeling and simulation of renewable energy based
hybrid power systems DRPT2008 6-9 April 2008 Nanjing China
Kak ., 2008, Elektrik Tesisleri Temel El Kitab Sayfa: 23-25 171,
Kitamura, A., Yamamoto, F., Matsuda, H., Akhmad, K. and Hamakawa, Y.,
1996, Test Results on DC Injection Phenomenon of Grid Connected FV
System at Rokko Test Center, 25th FVSC; May 13-17, Washington D.C.
Kocatepe C.,2006,Elektrik Tesislerinde Harmonikler, Birsen Yaynevi, ISBN 975511-354-1,
Macken K. J. P., Green T. C, Belmans R. J. M., 2002, Active filtering and load
balancing with small wind energy systems, IEEE
International
Conference on Harmonics and Quality of Power, Vols I and II, pp, 776781.
Mario C., A.De Rosa, V. Ferraro,D. Kaliakatsos, V. Marinelli, 2005,
Performance analysis of a 3 kW grid-connected photovoltaic plant,

112

Renewable Energy 31 (2006) 11291138

Mengi, O., ve Alta .H., Fotovoltaik Gne Panellerinden Beslenen Ykler
zerindeki Gerilim Genliinin Denetimi, EMO Yaynlar
Mutlu, O. S., Akpinar, E., Balikci, A., 2008, Power quality analysis of wind farm
connected to Alaat substation in Turkey, Renewable Energy 34 (2009)
13121318.
Mohan, Undeland, Robbins, 1989, G Elektronii, eviriciler, uygulamalar ve
tasarm
Mutlu, .S., Akpnar, E., Balk, A., 2008,Power quality analysis of wind farm
connected to Alaat substation in Turkey, Renewable Energy 34 (2009)
13121318
zaktrk, M., 2007,Rzgr enerjisinin g kalitesi asndan incelenmesi,
Sakarya niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi
Pamuk, M., 2011, Sakarya ili elektrik iletim ebekesinin Matlab-Simulink
program kullanlarak modellenmesi ve analiz edilmesi,Erciyes
niversitesi Fen Bilimleri Enstits dergisi, Cilt :27, Say :1
Perinek O.,(2003), Fotovoltaik G Sistemleri Elektrik ebekesine Balandnda
Oluan Anomaliler, Ege niversitesi Mhendislik Fakltesi, Yksek
Lisans Tezi
Rashid, M., (1993), Power Electronics, Prentice Hall Inc., 2nd ed., New Jersey,
USA
Renders B,. Koen De G., Ryckarert WR, 2009.,Konverter-connected distributed
generation units with integrated harmonic voltage damping and harmonic
current
compensation
function,
Electrc
Power
Systems
Research Volume: 79 Issue: 1 Pages: 65-70 Published: JAN 2009
Sefa ., Altn N., 2006, Kesintisiz G Kaynaklar in 18 Darbeli Bir Dorultucu,
Politeknik Dergisi, Cilt :9 Say :3 S:147-152
Sevin S.,2004, Daily wind speed harmonic analysis for Marmara region in
Turkey, Energy Conversion and Management 46 (2005) 12671277
Shinji, T., Sekine, T., Akisawa, A., Kashiwagi, T., Fujita, G. and Matsubara, M.,
2008, Reduction of Power Fluctuation by Distributed Generation in
Micro Grid, Electrical Engineering in Japan, Vol. 163, No. 2, pp. 22-29.
Sirdas, S., 2004, Daily wind speed harmonic analysis for Marmara region in
Turkey, Energy Conversion and Management Volume: 46 Issue: 78 Pages: 1267-1277
ener A., (2003), Alak gerilim g sistemlerinde enerji kalitesinin belirlenmesi,
Anadolu niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi

113

Tarek A., Mutsuo N., Toshihiko T., Nishida K., 2005, Advanced active power
filter for renewable energy applications of stand-alone induction
jeneratr, IECON 2005: 31st Annual Conference of the IEEE Industrial
Electronics Society, vols 1-3, pp. 756-761.

Tozlu, C., (2004), Mula niversitesinde Kurulu ebekeye Bal Fotovoltaik G

Sistemlerinin Performans Analizi, Mula niversitesi Fen Bilimleri
Enstits, Yksek Lisans Tezi
Trk, S., (2005), Trkiyenin Rzgr Enerjisi Politikalar ve Enterkonnekte
sistemlere Entegrasyonu, Gazi niversitesi Fen Bilimleri Enstits,
Yksek Lisans Tezi
Ulu,E., 2010 Gne-Hidrojen Hibrit Enerji retim Sisteminin Ekserji Analizi,
Pamukkale niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Doktora Tezi.
Uzunolu M., Elektrik Kaynak Dergisi, Say 145, , Elektrik G Sistemlerinde
Harmonik Byklklere Ait tanmlar ve Kavramlar
Villalva M.G.,, Gazoli, J.R., and Filho,E.,(2009), Comprehensive Approach to
Modeling and Simulation of Photovoltaic Arrays Ieee Transactons On
Power Electroncs, Vol. 24, NO. 5, MAY 2009
Villalva, M. G., Gazoli, J. R., Ruppert F. E., ( 2009), Modelng And CrcutBased Smulaton Of Photovoltac Arrays, Brazillian Journal of Power
Electronics, vol 14, no 14,pp 35-45, ISSn 1414-8862
Wang, L. and Liu, K. H., 2007, Implementation of a Web-Based Real-Time
monitoring and control system for a hybrid wind-FV-battery renewable
energy system, Intelligent Systems for Electrical Engineering and
Communications, Volume: 15, Issue: 2, 99-105.
Ylanc, A., 2008, Gne-Hidrojenli Bir Sistemin Kurulmas ve Performansnn
Analizi, Pamukkale niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Doktora Tezi.
Zainal S., 2003, Desgn And Development Of A Stand-Alone Mult-Level Inverter
For Photovoltac (FV)Applcaton, Universiti Teknologi Malaysia,
Doktora Tezi

114

Url-1 www.akmtele.com
Url-2 http://www.mathworks.com
Url-3 http://www.eie.gov.tr/turkce/YEK/gunes/gunespv.html

Url-4, http://sites.google.com/site/mvillalva/pvmodel
Url-5 (http://www.sma.de/en.html)
Url-6 http://ecee.colorado.edu/~ecen2060/materials/simulink/PV/PV_module_model.pdf
Url-7 http://www.bilesim.com.tr/dergi.php?git=yazi&id=6626
Url-8 http://www.nuveforum.net/700-mimarlik-bolumu/193755-ruzgar-enerjisindekullanilan-asenkron-jeneratorler/
Url-9 http://www.resmi-gazete.org/tarih/20080924-15.htm
Url-10 http://www.solar-bazaar.com/gunes.asp?id=116
Url-11 http://www.unienerji.com/?p=2650
Url-12 http://www.aymoli.com/enerji-kaynaklari-ve-yenilenebilir-enerjiler-nelerdir/
Url-13 http://www.kamuenerji.com/Anasayfa/yenilenebilir-enerji.html
Url-14 http://electronics.ege.edu.tr/boztepe/download/gee591_lecture2.pdf
Url-15 http://www.guneshaber.net/haber/59-teknik-bilgiler-gunes-pilleri
fotovoltaik.html
Url-16 http://320volt.com/gunes-pilleri-ve-teknolojik-uygulamalari/
Url-17 http://gunesenerjisi.uzerine.com/index.jsp?objid=702
Url-18 http://www.powerstandards.com/tutor.htm
Url-19 http://energy.yolu.tk/index/sayfa/ruzgar-ve-gunes-enerjileri-calismamekanizmalari
Url-20 http://forum.elektrikport.com/showthread.php?p=2332
Url-21 http://www.yildiz.edu.tr/~tanriov/RG7.pdf
Url-22 http://www.kontrolkalemi.com/forum/guc-kalitesi-enerji-verimliligiharmonikler/235-elektrik-guc-sisteminin-kalitesini-bozan-faktorler.html
Url-23 http://synergyholdings.net/esolutions/Wind_Power.htm
Url-24 http://320volt.com/guc-elektronigi-hesaplamalar-formuller/

115

ZGEM

Ad Soyad

: Mahmut HEKM

Doum Yeri ve Tarihi

: Ereli-KONYA 1974

Adres

: Adalet Mah. Vatan Cad. 10080 Sok Eren apt. D:20

DENZL

Lisans niversite

: Erciyes niversitesi Elektronik Mhendislii

116

Yayn Listesi:
Ulusal Dergi yaynlar
etin, E., Hekim, M., Ylanc, A., ztrk, H. K., pliki, S., olak, M. ve Kak,
., 2009, Yenilenebilir Enerji Tesisleri in rnek Bir Otomasyon Sistemi
Tasarlanmas ve Uygulanmas, EMO zmir ube Blteni, Eyll 2009, s. 30-33.
anl, G., ztrk, H. K., Ylanc, A., etin, E., Ulu, E. Y., Hekim, M. ve Kvrak, S.,
Parabolik
Oluk
Tipi
Gne
Kolektrlerinin
Performans
Analizi,
Endstri&Otomasyon Dergisi, Say: 155, ubat 2010, s. 18-24.
Ulusal ve Uluslaras Konferans Yaynlar
etin, E., Hekim, M., Ylanc, A., ztrk, H. K., pliki, S., olak, M. ve Kak,
., 2009, Yenilenebilir Enerji Tesisleri in rnek Bir Otomasyon Sistemi
Tasarlanmas ve Uygulanmas, 5. Otomasyon Sempozyumu, zmir Fuar Alan, 7-10
Mays.
Cetin, E., Hekim, M., Yilanci, A., Ozturk, H. K., Colak, M. and Kasikci, I., 2009,
PLC-Based Measurement of Electrical Datas in Photovoltaic Energy Systems,
International Conference on Applied Electronics, September 9-10, Pilsen-Czech
Republic.
Ulu, E. Y., ztrk, H. K., Ylanc, A., etin, E., Hekim, M, anl, G., 2009, Temiz
Enerji Kaynaklar Uygulamalar PA Temiz Enerji Evi rnei, Ege Blgesi Enerji
Forumu, Bildiriler CDsi, EMO yayn no:2009/1, 12-13 Ekim, Denizli.
Cetin, E., Yilanci, A., Ozturk, H. K., Hekim, M., Kasikci, I., Colak, M., Icli, S.,
2010, Investigation of DC and AA power distribution systems for renewable energy
applications, 5th International Ege Energy Symposium & Exhibition, June 27-30,
Denizli-TR
Ulu, E. Y., Ozturk, H. K., Yilanci, A., Olgun, H., Cetin, E., Hekim, M., 2010,
Energy Efficiency Comparison of Fixed and Movable PV-Arrays for the Climatic
Condition of Denizli, 5th International Ege Energy Symposium & Exhibition, June
27-30, Denizli-TR.
Engin Cetin, Ahmet Yilanci, Harun Kemal Ozturk, Mahmut Hekim, Ismail
Kasikci, Metin Colak, Siddik Icli, Simulation and Application of a DC Energy
Distribution System for Hybrid Renewable Energy Systems, 7th Biennial
International Workshop in Advances in Energy Studies, October 19-21, Barcelona,
Spain

117