UNIVERZITET U SARAJEVU

PRIRODNO-MATEMATIKI FAKULTET
CENTAR ZA EKOLOGIJU I PRIRODNE RESURSE
LABORATORIJA ZA PALINOLOGIJU

IZVJETAJ SEZONSKE I PROSTORNE VARIJACIJE POLENSKIH

ALERGENA NA PODRUJU SARAJEVA
-Izvjetaj za 2013 godinu(Monitoring stanice Pofalii i Stari Grad )

2013, Sarajevo

U realizaciji Programa praenja vrsta i koncentracije polenskih alergena na podruju grada

Sarajeva i njegove okolice sudjelovali su: Kantonalno ministarstvo prostornog ureenja i
zatite okolia, opina Novo Sarajevo, opina Stari Grad, opina Centar i Centar za
ekologiju i prirodne resurse Prirodno-matematikog fakulteta Univerziteta u Sarajevu

Naziv udruenja
graana/ Institucija
Adresa:
Telefon:
Rukovodilac Centra
Saradnici projekta:
Godina realizacije
Vremenski period
projekta

Centar za ekologiju i prirodne resurse, Prirodnomatematiki fakultet Univerziteta u Sarajevu

Zmaja od Bosne 33- 35, 71000 Sarajevo
033/ 649-196
033/ 649-196
Prof. dr. Senka Barudanovi
Ass.Velida Durmi
MA Armin Macanovi
MA Ermin Mai
Sedik Veli - tehniki asistent
2013.godina
april- oktobar 2013.god.

SADRAJ
I UVOD .....................................................................................................................................5
1.1 Pristup problemu ..................................................................................................................5
1.2 Polenska groznica (Alergijski rinitis) ..................................................................................5
1.3 Znaaj postojanja mjernih stanica i analize koncentracije polena .......................................6
II MATERIJAL I METODE ISTRAIVANJA ...................................................................8
2.1 Ureaji za uzorkovanje......................................................................................................... 8
2.2 Pripremanje i postavljanje trake.......................................................................................8
2.3 Pripremanje preparata za kvalitativnu i kvantitativnu analizu..............................................9
III REZULTATI MJERENJA POLENA.............................................................................10
3.1 Variranje koncentracije polena alergenih biljaka u 2013.godini (april-septembar)............11
3.2 Uporedna analiza variranja sezonskih alergena na mjernim stanicama Pofalii i Stari
Grad.....................................................................................................................................
14
3.3 Rezultati prethodnih mjerenja.............................................................................................16
3.4 Mjere prevencije i savjeti alerginim osobama..................................................................19
IV ZAKLJUCI......................................................................................................................20
VI LITERATURA...................................................................................................................22
VII PRILOG............................................................................................................................23

I UVOD
1.1 Pristup problemu
Polen ili cvjetni prah je ista prakasta tvar koju proizvode muke gamete na biljkama. Sastoji
se od mnotva mikrogametofita (polenskih zrnaca). Nauka koja prouava polen se
zove Palinologija. Drvee, cvijee i trave iz nae okoline, proizvode granule polena u velikim
koliinama. Ove male, lahke i suhe estice su prilagoene za prenos vjetrom, koji ih moe
nositi stotinama kilometara daleko. Alergeno djelovanje polena se ispoljava preko specifine
ornamentike povrinskog sloja i preko fizioloki aktivnih materija koje sadri polen. Zrela
polenova zrna sadre karbohidrate (eer i krob), masti, proteine, aminokoiseline, nukleinske
kiseline, enzime (citohromoksidazu, peroksidazu ), vitamine, karotenoide, mineralne soli itd.
Primjena histohemijskih metoda u istraivanju polena pokazala je veliku promjenjivost
fizioloki aktivnih materija u toku polenogeneze kao i ekolokih prilika u kojima se biljka
razvija. One lahko ulaze i u zatvorene prostore kroz male pukotine na graevinama ili ih ljudi
nose na svojoj koi, odjei ili razliitim predmetima, te ivotinje na krznu ili perju.

Slika 1. Oblik polenovog zrna trava (Poaceae)

(Izvor: http://www.vcbio.science.ru.nl/en/virtuallessons/pollenplants/)

Najei uzronici alergijskih reakcija kod ljudi mogu izazvati sljedee biljne vrste:

drvea (proljee): breza, grab, hrast, topola, brijest, javor i td.

trave (ljeto): jeevica, maiji repak, jednogodinja livadarka, vlasulje, kukuruz
korova (jesen): ambrozija, bijela metlika, pelin, kopriva, maslaak, jeziaste glavoike,
ljutika, kiselica i td.
1.2 Polenska groznica (Alergijski rinitis)
Polenska groznica, poznata pod nazivom i sezonski alergijski rinitis je najei oblik alergije.
Svaki deseti ovjek ima polenovu groznicu. To je alergijska bolest gornjih disajnih puteva
koja se javlja sezonski, i u vrijeme kada se u zraku nalaze estice polena drvea, korova i
trava. Polen moe izazvati jaku imunoloku reakciju koja se obino naziva ''polenska
5

groznica'' kod ljudi koji su tome podloni. Polen moe dospjeti u disajne puteve (usta, nos,
grlo i plua) putem disanja ili sa ruba oiju.
Nakon to dospiju u tijelo, estice polena interreagiraju sa imunim sistemom, to izaziva
simptome. Simptomi groznice su: peenje, svrbe i otok kapaka, suzne oi, kihanje, curenje
iz nosa, zapuen nos i slino. Kod ozbiljnijih sluajeva, alergeni koji se prenose zrakom mogu
dovesti do smanjenog kapaciteta plua i izazvati potekoe sa disanjem. Kontaktne alergije se
mogu manifestovati u vidu jakih konih osipa. Iako su proljee i jesen primarne sezone za
polensku groznicu (sezonski alergijski rinitis), oni koji ive u podrujima sa blaom klimom
mogu patiti od alergije tokom cijele godine.
1.3 Znaaj postojanja mjernih stanica i analize koncentracije polena
Polenske groznice danas pokazuju trend rasta i sve vie ugroavaju zdravlje stanovnitva. U
okviru rada Laboratorije za palinologiju u proteklih nekoliko godina svakodnevno su vrene
analize sezonskih varijacija alergena (koncentracije polena). Analize su vrene u cilju
preventivne zdravstvene zatite stanovnitva. Rezultati mjerenja su do sada omoguili
pravovremeno informisanje stanovnitva o opasnosti i rizika polenskih alergija. Na podruju
grada Sarajeva postoje dva mjerna ureaja i to u opinama Novo Sarajevo i Stari Grad
(Tabela 1).
Tabela 1. Poloaj mjernih stanica za praenje polena
Lokalitet
Pofalii
Trg osloboenja

Mjerno mjesto
Zgrada Prirodno-matematikog
fakulteta
Zgrada Opine Stari Grad

ire podruje
Opina Novo Sarajevo
Opina Stari Grad
Opina Centar

Prolo je nekoliko godina od kada je poela sa radom Laboratorija za palinologiju u okviru

Centra za ekologiju i prirodne resurse, Prirodno-matematikog fakulteta (2005.godina) pri
emu se vrila potpuna kvalitativno-kvantitativna analiza polena u zraku. U tom periodu je
postojala samo jedna monitoring stanica (ureaj za mjerenje) koja je registirala koncentraciju
polena u zraku, na podruju opine Novo Sarajevo.
Nakon odreenog perioda Projektu monitoringa polena u zraku pridruile su se opina Stari
Grad i opina Centar. Novi ureaj, koji pokriva podruje opine Stari grad i opine Centar, je
nabavljen na osnovu Sporazuma o sufinansiranju izmedju opine Centar, opine Stari grad,
Kantonalnog ministarstva prostornog ureenja i zatite okolia i Prirodno-matematikog
fakulteta Univerziteta u Sarajevu. Drugi ureaj je instaliran polovinom 2013.godine na zgradi
opine Stari Grad na Trgu osloboenja, i na ovaj nain je obuhvaeno podruje opina Centar
i Stari Grad (Slika 2). Zahvaljujui ovakvom pristupu odreivanja kvalitativno-kvantitativnog
sastava polena u zraku obuhvaeno je ire podruje grada Sarajeva. Svaki od navedenih
aparata se redovno posjeuju i servisiraju, dok se rezultati analiziraju i pohranjuju. Na ovaj
nain se omoguava detaljnija analiza dobivenih rezultata jer je monitoringom obuhvaeno
ire podruje grada Sarajeva.
6

Tokom proteklog perioda vren je konstantan monitoring i analiza podataka. Rezultati su u

obliku sedminih izvjetaja upuivani prema Kantonalnom Ministarstvu za prostorno ureenje
i zatitu okolia, u svrhu javnog informisanja.
Za kvalitetnije podatke neophodno je pratiti odreeni vremenski period dinamiku i strukturu
polena alergenih biljaka sa dvije monitoring stanice grada Sarajeva. Alergene biljke su
karakteristine za pojedina podruja dok koncentracija njihovog polena ovisi od fenofaze i
meteorolokih uslova podruja. Pored navedenog vano je pravilno tumaiti rezultate
monitoringa na obje mjerne stanice.

Slika 2.Geografski poloaj mjernih stanice polena na lokalitetu 1-Pofalii, 2-Trg osloboenja
(Izvor: https://maps.google.com/?ll=43.72048,18.63658&z=8&t=h)

U narednom periodu neophodno je uporedno pratiti i analizirati rezultate mjernih stanica na

lokaciji Pofalii i Stari Grad. Uporeivati ih sa proteklim istraivanjima u cilju unapreenja
procjene variranja polena alergenih biljaka. Znaaj toga se ogleda u poduzimanju efikasnijih
mjera prevencije alergenih bolesti i prognoza za nadolazee sezone.
Za podruje opine Novo Sarajevo i Stari Grad posjedovanje dva mjerna ureaja je sasvim
dovoljno za utvrivanje stanja strukture i dinamike polena. Neophodno je u skorije vrijeme
ulagati u ljudske resurse ove laboratorije, edukaciju, nabavku neophodne literature i
sufinansiranja buduih projekta.
Dosadanja saznanja o strukturi i sezonama pojave polena bi trebalo iskoristiti za kvalitetnije
informisanje javnosti. Neophodno je formirati kvalitetan program informisanja putem
prezentacija, izvjetaja i konsultacija, te formiranjem polenskog kalendara. Predvianje
poetka sezone polinacije moe omoguiti pacijentima da ponu sa preventivnim tretmanom.
Formiranje dnevnika polenskih reakcija bi pomoglo u formiranju jedinstvene baze alergena
na podruju grada Sarajeva. Dnevnik bi predstavljao servis dostupan javnosti u kome bi
graani evidentirali vlastita iskustva. Na ovaj nain bi se pohranjivala iskustva graana,
ispoljeni simptomi i oblici prisutnih alergija. Glavni cilj formiranja ovakve baze jeste
objedinjavanje iskustava stanovnitva i rezultata egzaktnog mjerenja polena u vazduhu.

II MATERIJAL I METODE ISTRAIVANJA

Metodologija sabiranja uzoraka je moderna i komparabilna, a temelji se na uzimanju uzoraka
standardiziranim, lako ponovljivim metodama. Tokom 1986.godine osnovana je u Beu baza
podataka Europaean Aeroallergen Network (EAN), u kojoj se sabiru podaci o koncentraciji
polena iz tzv.monitoring jedinica, rasporeenih po skoro svim zemljama Evrope. Odavde
se podaci o pojavljivanju, vrstama i koncentraciji polena u zraku, sedmino alju u nacionalne
centre, koji podatke alju u evropski koordinacijski centar (Redi, 2012).
2.1 Ureaji za uzorkovanje
Uzorci se prikupljaju ureajem tipa Hirst (Lanzoni, Bologna, Italy) koji hvata polen i spore
(inhalatorni alergeni) aktivno usisavajui 10 L zraka u minuti u promjeru 10-30 km, ovisno o
smjerovima vjetra i drugim meteorolokim uvjetima ispitivanog podruja. Klopka za polen
(ureaj za mjerenje) je postavljen na ravni krov zgrade Prirodno-matematikog fakulteta
(Redi, 2012). Drugi ureaj za mjerenje je postavljen na zgradi opine Stari Grad u mjesecu
aprilu 2013 g. Aparat je visine 70 cm i promjera 90 cm, sa minimalnim utrokom energije
(troak pumpice za uvlaenje zraka, cca utroak elektrine energije za sijalicu) u periodu od
februara do oktobra (period polinacije). Trake za monitoring polena se postavljaju (mijenjaju)
jednom sedmino na oba mjerna ureaja. Oba ureaja su postavljena na standardom propisanu
visinu, kako bi se dobio reprezentativan uzorak polena (Slika 3).

Slika 3. Mjerna stanica pomou koje se prikuplja polen (zgrada Prirodno-matematikog

fakulteta Univerziteta u Sarajevu) instalirana u skladu sa pravilima i standardima Svjetske
zdravstvene organizacije (Izvor: Redi, 2010)
2.2 Pripremanje i postavljanje trake
Pripremanje i postavljanje trake za uzorkovanje polena vreno je u Laboratoriji za
palinologiju na Prirodno-matematikom fakultetu u Sarajevu. Traka je mijenjana periodino,
svakih sedam dana i uvijek u isto vrijeme na oba mjerna mjesta (ponedjeljak u 8:00 sati).
2.3 Pripremanje preparata za kvalitativnu i kvantitativnu analizu
8

Melinex traka se ree, a svaki odrezak predstavlja 1 dan tj. 24 h uzorkovanja. Traka se fiksira
u gelvatolu na predmetnom staklu. Tako pripremljeni preparati se analiziraju pod svjetlosnim
mikroskopom pri uveanju od 400 X.
Koncentracija polena se izraava kao broj polenovih zrna/m3 zraka i klasificira kao: odsustvo
polena, niska, srednje visoka, visoka i jako visoka vrijednost (Tabela 2).
Budui da za mnoge vrste polena nije mogue odrediti taan broj zrna potreban za razvoj
simptoma, napravljen je raspon koncentracija za pojedine skupine polena (polen drvea, trava
i korova). Razina koncentracija je u takvom prikazu stavljena u korelaciju sa pojavom
simptoma alergije, te je takva tablica odlino pomagalo pri praenju polenove prognoze
ili razumjevanju polenskog kalendara, svim osobama koje pate od nekog oblika inhalatorne
alergije (Redi, 2012)
Analiza polena u mikroskopskom preparatu zasniva se na pregledavanju preparata,
identifikaciji i brojanju polena. Broj polenovih zrnaca dobiven pregledavanjem preparata
potrebno je transformirati u broj polenovih zrnaca u m 3/zraka na razdoblje od 24 sata
(Redi, 2012).
Tabela 2. Polenska skala za determinaciju koncentracije i djelovanja polena alergenih biljaka.
(Izvor podataka: Forsyth Cunty Enviromental Affairs department, Pollen Rating ScalePRS)
POLENSKA SKALA

KONCENTRACIJA (broj zrna u m/ 3 zraka)

Drvece

Trave

Korovi

Simptomi alergije javljaju

se kod

Odsustvo

Niska

1-25

1-15

1-5

1-10

izuzetno osjetljivih osoba

Umjerena

26-50

16-90

6-20

11-50

puno alerginih osoba

visoka

51-75

91-1500

21-200

51-500

veine alerginih osoba

Jako visoka

vie od 75

vie 1500

vie 200

vie 500

svih alerginih osoba

Polen razliitih vrsta biljaka je prisutan u zraku vei dio godine (od februara do oktobra).
S obzirom na osjetljivost ljudi na polen i uestalosti alergijskih reakcija razlikujemo: nisko,
umjereno, visoko alergene i jako alergene vrste polena.

III REZULTATI MJERENJA POLENA

9

Mjerenja koncentracije polena alergenih biljaka u zraku grada Sarajeva zapoela su s pojavom
prvih polenovih zrna u zraku. Rezultati izvjetaja su obuhvatili mjerenja koja su kontinuirano
izvoena u 2013. godini na oba mjerna mjesta. Monitoring je vren u razdoblju od aprila
(novi ureaj od jula) do septembra 2013.
Poetak proljea u gradu Sarajevu u 2013 god. je karakteristian po visokim koncentracijama
polena drvenastih alergenih biljaka. To je bio sluaj i prethodnih godina (2010, 2011 i 2012
godina).
Tokom mjeseca aprila ukupno je izmjereno 5393 polenovih zrna/m 3 zraka. Od promatranih
biljaka, najvie je bio prisutno polenovih zrna breze (Betula). Konstatovano je ukupno 2624
zrna breze, odnosno 49 % u odnosu na ukupnu koncentraciju polena u ovom mjesecu.
Najvia koncentracija polena breze konstatovana je u periodu od 15-28 aprila 2013 god. sa
ukupno registrovanim 1944 polenovim zrnom/m3 zraka za navedeni period.

Slika 4. Oblik i struktura polena breze, Betua pendula

(Izvor: http://www.vcbio.science.ru.nl/en/virtuallessons/pollenplants/)
Koncentracija polena breze je bila prisutna navedenom periodu u visokim koncentracijama
(Polenska skala: 91-1500). To znai da su osobe osjetljive na polen u ovom periodu bile
izloene riziku od alergijskih reakcija.
U maju mjesecu su se smjenjivale umjerene do visoke koncentracije polena breze i graba.
Izmeu 15 i 28 aprila konstatovana je poveana koncentracija polena graba Carpinus sp. u
kategoriji umjerene do visoke koncentracije. Ukupno koncentracija polena graba u mjesecu
maju iznosila je 823 zrna /m 3 to je znatno manje u odnosu na koncentraciju polena breze.
Pored breze i graba, visoke vrijednosti polena su imale i vrste iz rodova: Taxus/Juniperus,
Fraxinus i Coryllus. Maj mjesec zapravo predstavlja poetak pojavljivanja polena iz sve tri
kategorije alergenih biljaka (drvea, trava i korova). U ovom mjesecu se pojavljuje polen u
niskim i umjerenenim koncentracijama sljedeih biljaka: Acer (javor), Aesculus (divlji
kesten), Coryllus (lijeska), Fagus (bukva), Plantago (bokvica), Fraxinus (jasen),
Juglans (orah), Poaceae (razne trave), Quercus (hrast), Rumex (kiselica), Tilia (lipa) i polen
biljaka iz porodice glavoika Asteraceae. To su vrste koje su dosta rasprostranjene u
parkovima grada Sarajeva, u vrtovima, livadama i okolnim umama.
3.1 Variranje koncentracije polena alergenih biljaka u 2013. godini (april-septembar)

10

U periodu od aprila do septembra 2013.godine na mjernoj stanici Pofalii ukupno je

registrirano 14946 polenovih zrna razliitih alergenih biljaka po m3 zraka. Kvalitativni i
kvantitativni sastav se u znaajnoj mjeri podudara sa sezonom i fenologijom alergenih biljaka.
U proljetnom periodu dominira polen drvea pa je u aprilu mjesecu konstatovana najvea
koncentracija polena u iznosu od 5393 zrna po m 3 zraka to predstavlja najveu izmjerenu
koncetraciju polena tokom 2013.godine (Graf. 1). U sljedeim mjesecima nastupa blagi pad
koncentracije polena i pojavljivanja polena novih alergenih biljaka ija faza polinacije kree u
ljetnom periodu, a to su trave i korovi. U jesenjem periodu dominira polen zeljastih biljaka
(korova) kao to su Ambrosia, Artemisia, kao i polen biljaka iz skupine trava, Poaceae.

Graf. 1. Ukupna koncentracija polenovih zrna u periodu april-septembar 2013 god.

Mjerna stanica: Pofalii
Procentualna analiza polena alergenih biljaka ukazuje da je na obuhvaenom podruju tokom
2013.godine najvie bilo zastupljeno polena breze, Betula pendula (36%), od drvenastih vrsta.
Pored nje tu je svakako i grab sa ueem od 24%. Visokoj koncentraciji polena na podruju
Sarajeva doprinose i vrste roda Taxus i Junniperus, odnosno vrste tise i empresa (18%), koje
spadaju u osnovne hortikulturne vrste parkova (Graf.2 i 3). Inae sve drvenaste vrste sezonu
polinacije imaju poetkom proljea (period mjeseci mart-maj).
Na visokom mjestu se nalazi polen raznih vrsta trava koje su rasprostranjene po parkovima,
degradiranim stanitima i obalnom podruju rijeke Miljacke. Zatim vrste iz skupine zeljastih
biljaka (korova) koje poliniraju u odreenom periodu godine kao to su: ara (porodica
Uritaceae-28%) bokvica (rod Plantago-18%), pelin (Artemisia-17%), kiselica (Rumex-8%),
ambrozija (Ambrosia-6%).

11

Graf. 2. Procentualni udjeli drvenastih biljnih vrsta u odnosu na ukupnu koncentraciju polena
u zraku na podruju grada Sarajeva tokom perioda april-august 2013. godine.

Graf. 3. Procentualni udjeli korova u odnosu na ukupnu koncentraciju polena u

zraku na podruju grada Sarajeva tokom perioda april-august 2013. godine.

12

Brojane vrijednosti koncentracije polena prema kategorijama alergenih biljaka na podruju

Sarajeva predstavljene su u tabeli 3. Dok su sedmini izvjetaji sa mjernih stanica oblikom
grafikona navedeni u prilogu.
Tabela 3. Vrijednosti koncentracije polena prema kategorijama alergenih biljaka na podruju
grada Sarajeva
Biljne vrste
DRVEE
Betula (breza)
Carpinus (grab)
Tax/Jun (tise,empresi)
Pinus (bor)
Corylus (lijeska)
Acer (javor)
Aesculus (divljikesten)
Fraxinus (jasen)
Quercus (hrast)
Tilia (lipa)
Fagus (bukva)
Juglans (orah)
Sambucus (zova)
Castanea (domai kesten)
Platanus (platan)
Alnus (joha)
Populus (topola)
Ulmus (brijest)
KOROVI
Urticaceae
Plantago (bokvica)
Artemisia (pelin)
Rumex (kiselica)
Asteraceae
Ambrosia (ambrozia)
Chenopodium
TRAVE
Poaceae (trave)

Ukupno za
period od 4-9
mjeseca

Mjesec
4

2624
1120
1204
10
197
6
7
45
41
0
15
0
50
0
16
17
15
0

321
823
231
39
32
214
171
109
124
17
67
86
0
27
5
0
0
0

0
0
32
74
0
0
2
15
0
74
58
22
0
0
0
0
0
2

0
0
6
68
0
0
0
0
0
54
0
0
0
0
0
0
0
0

0
0
0
53
0
0
0
0
0
15
0
0
0
0
0
0
0
0

0
18
0
0
0
0
0
8

13

52
182
0
141
101
0
0
212

9
0
0
0
0
0
0
0
0
0
5
0
0
0
0
0
0
0
0

2945
1943
1473
244
229
220
180
169
165
165
140
108
50
27
21
17
15
2

Ukupno (br. zrna/m3)

203
228
594
320
311
166
99
128
0
69
491
249
275
209
75
87
77
76
80
218
0
3
42
260
0
2
55
129

8113
1397
904
809
787
552
305
186

Ukupno (br. zrna/m3)

424
659
371
219
Ukupno (br. zrna/m3)

4940
1893
1893

3.2 Uporedna analiza variranja sezonskih alergena na mjernim stanicama Pofalii i

Stari Grad
Od instalacije i postavljanja novog ureaja na lokaciji Trga osloboenja podneeno je 14
sedminih izvjetaja u 2013.godini. Monitoring kalitativno-kvantitativnog sastava zraka (u
svrhu analize sezonske varijacije alergena) se na ovaj nain vrio na dva mjerna mjesta, a to
su Pofalii (Prirodno-matematiki fakultet) i Trg osloboenja (Stari Grad). Prvi izvjetaji su
podneseni za sedmicu od 24. do 30. juna 2013.godine. Izvjetavanje obuhvata period od aprila
do septembra 2013.godine.
Uporednom analizom variranja sezonskih alergena dobiveni su sljedei rezultati: prilino
jednake koncentracije polena na podruju opine Pofalii i opine Stari Grad (obuhvaeno i
podruje opine Centar). Najvea koncentracija polena nakon putanja u rad novog mjernog
ureaja na lokalitetu opina Stari Grad je zabiljeena u grupi korova i to na obje mjerne
stanice. Najmanja koncentracija polena zabiljeena je kod biljaka iz grupe drvea, takoer na
obje mjerne stanice.
Druga mjerna stanica na lokalitetu Stari Grad je poela sa radom u periodu kada su prole
fenofaze alergenih vrsta drvea. Na osnovu mjerenja je u periodu od 6 do 9 mjeseca
zabiljeena manja koncentracija polena ili gotovo neznatna. Za jesenji period je
karakteristino poveanje koncentracije polena iskljuivo biljaka iz skupine korova. To je
monitoringom i potvreno za 2013.godinu. Iz skupine korova sa posebno visokom
koncentracijom polena se istiu sljedei predstavnici: biljke iz porodice Urticacae, i iz
rodova Ambrosia, Artemisia i Rumex.
Polen trava je tokom cijele godine relativno stabilan na oba mjerna mjesta, uz mala poveanja
koncentracije u mjesecu julu 2013 godine.

Graf. 4. Uporedni prikaz koncentracije polena mjernih stanica Pofalii i Stari Grad
prema kategorijama alergenih biljaka

14

Graf. 5. Rezultati ukupno zabiljeene koncentracije polena u periodu juli-sept 2013 god. na
obje monitoring stanice
Ne postoje znaajnije razlike u koncentraciji polena alegenih biljaka izmeu mjernih stanica
(Pofalii i Stari Grad). Razlike se uoavaju u grupi biljaka iji se polen pojavljuje u odreenoj
godinjoj sezoni. Npr. krajem mjeseca juna i poetkom jula 2013.godine konstatovana je
poveana koncentracija polena trava (Poaceae) na obje mjerne stanice. Na podruju Starog
Grada polen trava je inio 46 % od registrovanih biljaka u mjesecu julu, dok je u podruju
Pofalia polen trava inio 45 %. Polen iz porodice Plantaginaceae inio je na podruju
Pofalia 12 % od ukupno konstatovanog polena u mjesecu julu i taj odnos se zadrao i u
mjesecu augustu. Na podruju Starog Grada taj udio je inio 8 % od svih konstatovanih
biljaka i blago opada u mjesecu augustu. Pored nabrojanih na oba mjerna mjesta polen u
veim koncentracijama je zabiljeen kod biljaka iz sljedeih rodova Rumex, Tilia i Urtica.
Mjerni ureaj na lokalitetu Stari Grad zapoeo je sa radom pred kraj proljetne sezone 2013.
godine. U tom periodu drvenaste proljetne vrste (breza, grab i jasen) su ve zavrile fazu
polinacije, tako da nije konstastovan ni polen ovih vrsta.
U mjesecu augustu konstatovane su poveane vrijednosti polena biljaka iz rodova Urtica
(ara) i Artemisia (pelin). Visoke koncentracije polena iz roda Urtica su zabiljeene na
podruju Starog Grada (879 zrna/m3) i na podruju Pofalia (594 zrna/ m 3). Zabiljeena je i
poveana koncentracija pelina i ambrozije, na obje mjerne stanice.
U toku mjeseca septembra su konstatovane poveane koncentracije polena korovskih biljaka.
Konstatovani polen pripada biljkama iz rodova pelina (Artemisia), ambrozije (Ambrosia) i
biljaka iz porodice Urticaceae i Asteraceae. Poveana koncentracija polena je konstatovana i
kod pripadnika porodice trava (Poaceae). S obzirom da se radi o kraju ljeta i poetku jeseni
polen korovskih vrsta dominira tokom ovog perioda. Zabiljeene su umjerene i visoke
vrijednosti polena ambrozije i pelina na obje mjerne stanice.

15

U periodu od 02.10. do 15.10.2013.godine je konstatovana najvea koncentracija polena

pelina i ambrozije (Graf. 6). Polen trava je uglavnom bio u kategoriji umjerene do visoke
kocentracije.
U drugoj polovini mjeseca septembra uoen je pad koncentracije polena koji se moe
objasniti padom temperature zraka, uestalijim padavinama i veom koliinom vlanosti.
Konstatovani polen pripada sljedeim biljnim vrstama: pelin (Artemisia), ambrozija
(Ambrosia), kao biljkama iz porodice: glavoika (Asteraceae), ara (Urticaceae) i trava
(Poaceae).

Graf. 6. Uporedni rezultati ukupne koncentracije polena po m3 prema sedminim izvjetajima

na dvije monitoring stanice Pofalii-Stari Grad. Period 24. juni-sept. 2013. god.
3.3 Rezultati prethodnih mjerenja
Na osnovu dosadanjih analiza kvalitativnog-kvantitativnog sastava i prisustva polena u
vazduhu, konstatovan je blagi pad nivoa koncentracija polena alergenih biljka za period 2013,
u odnosu na 2010/2011 godinu.
Na koncentraciju polena bitno utjee nekoliko faktora i to: faza polinacije, meteoroloke
prilike podruja (temperatura zraka, koliina padavina, relativna vlanost), strujanje vjetra,
karakteristike reljefa itd. Koncentracija polena alergenih biljaka je u pozitivnoj korelaciji sa
temperaturom u toku godine, a to znai da se sa porastom temperature poveava
koncentracija polena, dok je u negativnoj koleraciji sa koliinom padavina. Distribucija
polena zavisi od godinjeg doba, mjeseca, sedmice i dana.
Komparativom analizom rezultata variranja koncentracije polena za 2011. i 2013.godinu se
moe konstatovati da je koncentracija polena u 2013.godini manja, nego u protekloj godini.
16

Glavni razlog manje koncentracije polena su meteoroloke prilike i nepravilna smjena

godinjih doba. Prema tome, meteroloke prilike tokom smjene godinjih doba znatno utiu
na proces cvjetanja i polinacije biljaka.
Na osnovu izvjetaja Federalnog hidrometeorolokog zavoda Bosne i Hercegovine za sezonu
proljea 2013.godine ekstremno topao mjesec nije zabiljeen tokom proljea 2013.godine to
je znatno uticalo na fenofaze mnogih biljaka. Tokom mjeseca aprila i maja 2013.godine
konstatovana su samo po dva topla dana, dok su u mjesecu martu u gradu Sarajevu
zabiljeena ak 3 izuzetno hladna dana.
Ukupne koliine padavina tokom proljea 2013.godine su bile iznad viegodinjeg prosjeka
(Graf. 7). Prema raspodjeli ukupne koliine padavina grad Sarajevo spada u kino podruje.
Ukupna koliina padavina tokom mjeseca mart i maj je bila vea od prosjene. Dok je u aprilu
konstatovana znatno manja koliina padavina. Na mjernoj stanici Sarajevo ukupna koliina
padavina u aprilu 2013. godine je bila ispod viegodinjeg prosjeka (64,2l/m2), to prema
pravilniku ovog zavoda spada u kategoriju normalne koliine padavina.

Graf. 7. Izvjetaj Federalnog hidrometeorolokog zavoda Bosne i Hercegovine za sezonu

proljea 2013.godine
Na osnovu dosadanjih istraivanja najvea koncentracija polena je konstatovana poetkom
proljea. Meutim u 2013.godini koncentracija polena je relativno manja nego ranijih godina
to za posljedicu ima i manji stepen alergijskih reakcija. U prilog ovoj tvrdnji moe posluiti
grafiki prikaz (Graf.8). Na osnovu grafikona se jasno moe vidjeti da je za mjesec april u
toku 2011.godine konstatovano 6636 polenovih zrna/m3 zraka, dok je za isti period 2013.
godine konstatovano 5393 polenovih zrna/m3 zraka. Kako je i naglaen u izvjetaju
meteorolokog zavoda maj mjesec 2013.godine je okarakterisan sa nadprosjenim
padavinama to se odrazilo i na koncentraciju polena zabiljeenu tokom ovog mjeseca, a koja
je iznosila 2954 polenova zrna/m3 zraka. Ljetna sezona je obiljeena kao relativno stabilna i
sa blagim porastom polena porijeklom od korovskih biljaka (pelin, ambrozija, kopriva,
kiselica) i trava (Poaceae). U proteklim godinama zabiljeena je vea koncentracija ambrozije
poetkom jeseni to nije sluaj sa mjerenjem tokom 2013.godine. Razlog tome jeste nagli pad
temperature kao i uestale padavine koje utjeu na dinamiku kretanja polena. Kao posljedica
uticaja meteorolokih prilika ukupan broj polenovih zrna u 2013 godini je iznosio 14946
zrna/m3 zraka, dok je za period 2011.godine, ta vrijednost iznosila 25018 zrna/m3 zraka.

17

Dakle, moe se zakljuiti da meteoroloki uslovi nisu bili povoljni za proces polinacije
ambrozije kao izrazito alergene korovske biljne vrste, a to znai i manji broj uestalih
alergijskih reakcija (Tab. 4).

Graf. 8. Uporedni prikaz rezultata mjerenja koncentracije polena za period 2011-2013.

Vano je napomenuti da manja koncentracija polenovih zrna u zraku ipak ne garantuje

bezbjednost. Razlog tome lei u injenici da ljudi razliito reaguju na prisustvo odreenog
alergena u vazduhu. To znai da prag tolerancije nije isti za polen breze i polen ambrozije.
Drugim rijeima broj polenovih zrna u metru kubnom koji izaziva alergiju kod veine
osjetljivih (bolesnih) osoba nije isti za sve tipove polena. Tako npr. alergijska reakcija na
polen trava se javlja pri koncentraciji preko 10 polenovih zrna/m zraka, dok kod polena koji
je porijeklom od korovskih biljaka, alergijska reakcija nastaje obino kada koncentracija
pree iznad 50 polenovih zrna/m zraka. Meutim, ovo pravilo ne vrijedi za polen ambrozije.
Alergijska reakcija kod osjetljivih osoba se javlja ve pri udisaju 20-30 polenovih zrna/m
zraka. Tako npr. pri niskoj koncentraciji polena u zraku samo osobe koje su jako osjetljive na
polen e imati izraene simptome bolesti.
Tabela 4. Sumarni prikaz koncentracije polena za period 2011. i 2013.god.
Godina izvjetavanja
Mjeseci
2013
2011
april
5393
6636
maj
2954
2830
juni
1569
3210
juli
1540
3257
august
1875
4282
septembar
1615
4803
3
Ukupno (broj zrna/m )
14946
25018

18

3.4 Mjere prevencije i savjeti alerginim osobama

Jednostavne preventivne mjere u proljee trebaju postati dio ivotnih navika osoba s
alergijskim bolestima. Prevencija je nuna bez obzira na primjenu medikamenata.
U sezoni polinacije preporuuju se slijedee mjere:
- Informirati se o kretanjima polenovih alergena (pratiti polenovu prognozu).
Prema izvjetajima o koncentracijama polena u zraku organizovati aktivnosti.
- Ostati to je due mogue u zatvorenim prostorijama tokom sezone cvjetanja
biljaka na iji polen ste alergini.
- Izbjegavati odlazak u prirodu za vrijeme sunanog i vjetrovitog vremena,
kada je poznato da je visoka koncentracija nekog alergena.
- Izbjegavajte svjee pokoenu travu.
- Za odlazak u prirodu izabrati dane nakon kie, jer su tada koncentracije
polena najnie u zraku.
- Drati prozore automobila zatvorenima tijekom vonje i po mogunosti
ugraditi dodatne filtere u sistem prozraivanja.
- Drati prozore stana zatvorenim i prekriti krevet u vrijeme najvee
polinacije, te koristiti klima ureaje koji iste, hlade i sue zrak.
- Nositi sunane naoale i eir tokom dana.
- Planirati odmor tako da se izbjegne sezona cvjetanja biljne vrste na iji polen ste
alergini.
- Nakon boravka vani promijeniti svu odjeu, istuirati se i oprati kosu, kako bi
se uklonuo polen.
- Ne suiti odjeu i rublje na otvorenom u vrijeme visokih koncentracija polena
- etkati i prati kune ljubimce.
- Uzimati redovito terapiju propisanu od lijenika.

19

IV ZAKLJUCI
-

Tokom 2013.godine na mjernoj stanici Pofalii konstatovano je 16 tipova polena, dok je

na mjernoj stanici Stari Grad konstatovano 18 tipova polena.
Ukupan broj polenovih zrna u 2013.godini je iznosio 14946 zrna/m 3. U odnosu na
protekle godine utvreni iznos ukazuje na manju koncentraciju polena/m3 zraka.
Smanjena koncentracija polena u gradu Sarajevu u 2013.godini je rezultat
meteorolokih uslova koje utiu na fenofaze biljaka, koncentraciju i irenje polenovih
zrna. Vea koliina vlanosti praena obimnijim padavinama su osnovna karakteristika
ljetne sezone 2013.godine. Pad temperature zraka je uvjetovao manje koncentracije
polena naroito pred jesen.
Konstatovan je polen svih biljnih vrsta u 2013.godini, a koje su i prije stvarale prijetnje
stanovnitvu, to dokazuje na njihovo prisustvo na podruju grada Sarajeva.
Na podruju opina Novo Sarajevo i Stari Grad najvie polena iz grupe drvea pripada
vrstama rodova breze, graba, empresa, jasena, kestena i lipe. Od korovskih vrsta
najvie je zastupljen polen pelina, are (kopriva), ambrozije, biljka iz porodice
glavoika kao i raznih vrsta trava.
Razvrstamo li biljne vrste u skupine drvee, trave i korovi, u prva tri mjeseca u
zraku grada Sarajeva nalazimo iskljuivo polen drvea. Tokom mjeseca maja se
pojavljuje polen trava i korova, a za period augusta i septembra dominantan je polen
korova. Rano u proljee pojavljuje se polen breze, graba, lijeske, javora i empresa.
Zatim slijedi polen jasena, brijesta i divljeg kestena. Veina navedenog drvea koje
cvate od marta do maja otputa velike koliine alergenog polena. Polen se iri vjetrom i
tako u zraku dosee visoke koncentracije, naroito u mjesecima april i maj. Nakon toga
od juna do oktobra slijedi razdoblje cvjetanja trava i korova (pelin, ambrozija,
glavoike, kiselica, ara/kopriva).
Za kvalitetnije razumjevanje pojave alergijskih reakcija na pojedine vrste polena
neophodno je vriti analize dui vremenski period. Tako bi se definisala dinamika
sezonskih varijacija polena na podruju Sarajeva. S toga smatramo da je mjerenje u
2013.godini predstavljalo testni/probni period kojim smo usaglaavali mjerenja sa
stanica Pofalii i Stari Grad.
Vano je napomenuti da je za analizu polena za period jedne sedmice neophodan
vremenski interval od 15 dana, (od dana uzorkovanja do dana podnoenja izvjetaja-2
sedmice). Potrebno je izvjesno vrijeme za pripremu i suenje preparata i identifikaciju
polena pod mikroskopom.
Tokom 2013.godine postali smo bogatiji za jo jedan ureaj za mjerenje polena. Pored
toga smo naalost iznenadnom smru izgubili velikog strunjaka akademika prof. dr.
Sulejmana Redia. Uvaeni profesor se tokom svog rada mnogo zalagao za opstanak
laboratorije za palinologiju. Pored toga Centar za ekologiju i prirodne resurse je uspio
da ispuni obaveze i odri laboratoriju funkcionalnom sa svojim skromnim sredstvima.
Za dalji rad ove laboratorije neophodna su nova sredstva i obueni struni kapaciteti za
koje je potrebna finansijska pomo. S toga se nadamo da e se u narednom periodu
izvriti transakcija novanih sredstava u cilju podmirenja trokova za 2013.godinu.
20

Novana sredstva su nam neophodna kako bismo nastavili sa radom i sticanjem novih
strunjaka u oblasti palinologije.
Uveliko se nadamo da emo uspjeti i dalje saraivati u svrhu zatite i unaprijeenja
zdravlja graana i prevencije polenskih alergija.

21

LITERATURA
Global Initiative for Asthma: Global Strategy for Asthma Management and Prevention.
NHLB/WHO Workshop Report. NIH Publication No.95 3659, 1995. Haathela T and
all. Prevalence of asthma in Finnish young men. BMJ 1990; 301: 26-68.
Izvjetaj Federalnog hidrometeorolokog zavoda Bosne i Hercegovine za sezonu proljea
2013 godine. (Izvor: http://www.fhmzbih.gov.ba/latinica/KLIMATOLOGIJA/K-9.hp)
Radii P. i saradnici. Aeroalergogeni polen kao riziko-faktor alergijskih bolesti respiratornog
trakta. Zdravlje ljudi u Vojvodini. 2002;125-31.
Redi S., Mehi B. 2009. Seasonal and spatial variations of pollen allergens in Sarajevo
region. Health Med, 3(3) Suppl.1: 8-14.
Redi, 2010. Sezonske i prostorne varijacije polenskih alergena na podruju Sarajevo.
Izvjetaj za 2010. godinu. Laboratorija za palinologiju. Centar za ekologiju i prirodne
resurse, Prirodno-matematiki fakultet Sarajevo.
Redi, S. 2009. Seasonal and spatial variations of pollen allergens in Sarajevo region.
Respiratory Society in Bosnia and Herzegovina, Third Congress with international
participation, 22-24. October 2009, Tuzla.
Redi, S. et al. 2008."Sezonske varijacije polena na podruju Kantona Sarajevo.
Kantonalno ministarstvo prostornog ureenja i zatite okolia. Centar za ekologiju i
prirodne resurse Prirodno-matematikog fakulteta Univerziteta u Sarajevu.
Redi, S. et al. 2009."Sezonske varijacije polena na podruju Kantona Sarajevo.
Kantonalno ministarstvo prostornog ureenja i zatite okolia. Centar za ekologiju i
prirodne resurse Prirodno-matematikog fakulteta Univerziteta u Sarajevu
Ziska L and all. The potential influence of rising atmospheric carbon dioxide (CO 2) on
publoic health:pollen production of the common ragweed as a test case. World res rev
2000; 12: 449-57
Zvezdin, B. et al. 2004. Alergijske bolesti respiratornog trakta i polen ambrozije kao njihov
uzroni faktor. Pneumon, 41.

22

PRILOZI
Tabela 5. Rezultati kvalitativno-kvantitativnog sastava polena na podruju mjerne stanice Pofalii za period april-septembar 2013.godine
22.07.2013.
28.07.2013.

29.07.2013.
04.08.2013.

05.08.2013.
11.08.2013.

12.08.2013.
18.08.2013.

19.08.2013.
25.08.2013.

26.08.2013.
01.09.2013.

02.09.2013.
08.09.2013.

09.09.2013.
15.09.2013.

16.09.2013.
22.09.2013.

23.09.2013.
29.09.2013.

Ambrosia (ambrozia)

10

11

117

64

36

43

Artemisia (pelin)

69

74

140

80

122

75

151

86

10

14

14

31

11

14

10

101

43

47

27

11

13

10

14

64

60

11
53

46

12

17

Datum/dan

24.06.. 30.06.2013.

01.07.2013.
07.07.2013.

08.07.2013.
- 14.
07.2013

15.07.2013.
21.07.2013

Aesculus (divlji kesten)

Asteraceae

25

20

17

Carpinus (grab)
Castanea (domai kesten)
Chenopodium
Fagus (bukva)
Fraxinus (jasen)
Pinus (bor)

33

28

23

11

22

12

Plantago (bokvica)

67

36

49

66

15

11

30

19

39

Poaceae (trave)

236

163

189

232

75

53

95

60

79

84

119

76

11

13

Rumex (kiselica)

55

55

44

69

41

18

18

11

20

40

36

Tax/Jun (tise,empresi)

Tilia (lipa)

31

10

Urticaceae

46

34

30

67

97

94

121

110

120

149

129

79

58

54

Ukupno:

450

351

388

467

334

304

464

311

416

380

774

495

175

171

Platanus (platan)

Ulmus (brijest)

23

Graf. 9. Kvalitativno-kvantitativni sastav polena na podruju mjerne stanice Pofalii

24

Tabela 6. Rezultati kvalitativno-kvantitativnog sastav polena na podruju mjerne stanice Stari Grad za period april-septembar 2013 godine

Datum/dan

24.06.2013
.30.06.2013.

Aesculus (divlji kesten)

01.07.2013
.07.07.2013.

08.07.2013
. - 14.
07.2013

15.07.2013
.21.07.2013

22.07.2013
.28.07.2013.

29.07.2013
.04.08.2013.

05.08.2013
.11.08.2013.

12.08.2013
.18.08.2013.

19.08.2013
.25.08.2013.

26.08.2013
.01.09.2013.

02.09.2013
.08.09.2013.

09.09.2013
.15.09.2013.

16.09.2013.
22.09.2013.

23.09.2013.
29.09.2013.

17

13

16

11

103

72

32

52

77

112

70

41

48

145

78

13

19

15

12

12

98

33

74

30

13

82

55

10

Ambrosia (ambrozia)
Artemisia (pelin)

85

Asteraceae

13

22

Carpinus (grab)

24

24

21

Fagus (bukva)

Fraxinus (jasen)

Pinus (bor)

24

10

Plantago (bokvica)

30

33

50

56

Poaceae (trave)

191

357

123

187

104

Rumex (kiselica)

38

50

48

71

16

Tax/Jun (tise,empresi)

Tilia (lipa)

31

32

10

Ulmus (brijest)

Urticaceae

43

57

87

67

93

122

169

253

204

131

132

110

45

32

Ukupno:

400

579

350

413

328

278

413

458

373

280

760

525

219

155

Castanea (domai kesten)

Chenopodium

24

9
11

21

17

9
11

36

51

22

50

43

54

53

121

81

33

22

43

16

43

45

17

Platanus (platan)
35

25

Graf.10. Kvalitativno-kvantitativni sastav polena na podruju mjerne stanice Pofalii

26