STATISTISCH

ZAKBOEKJE
20 10
DUURZAAM LOONBELEID
STRUCTURELE INDICATOREN
• LONEN
• WERK
• WERKLOOSHEID
• ARBEIDSORGANISATIE
• SOCIALE ZEKERHEID

Sociaal departement
VBO vzw
Ravensteinstraat 4, 1000 Brussel
T + 32 2 515 08 11
F + 32 2 515 09 99
info@vbo-feb.be
REDACTIE: Klaas Soens
VORMGEVING: The Mailshop, Patrick Fierens
DRUK: Geers Offset
VERANTWOORDELIJKE UITGEVER: Olivier Joris
Wolvenbergstraat 17, 1180 Brussel
WETTELIJK DEPOT: D/0140/2010/3

De inhoud van deze publicatie vindt u op www.vbo.be

Cette brochure est également disponible en français.
 Brussel, juni 2010

Beste lezer,

De kiezer heeft de kaarten geschud. Nu is het tijd voor verantwoordelijkheid en dialoog om de zaken aan te pakken, niet
enkel op het institutionele vlak, maar ook op economisch en sociaal vlak. De uitdagingen zijn enorm. Bovenop de vergrij-
zings-, globaliserings- en ecologische uitdagingen is sinds twee jaar de financieel-economische crisis gekomen. De impact
op het Belgische bedrijfsleven is groot geweest. Gelukkig hebben de stelsels van tijdelijke werkloosheid en de crisismaatre-
gelen de nodige zuurstof kunnen geven. Na de tijdelijke maatregelen is het nu echter tijd voor structurele ingrepen. Alleen
zo kunnen we het uitgestippelde begrotingspad (een saneringsinspanning van 4 à 5 miljard euro per jaar in de komende 5
jaar!) blijven volgen en de problemen echt aanpakken.

Het Statistisch zakboekje van het VBO hamert al jaren op enkele structurele pijnpunten. De problemen inzake loonkosten-
handicap, arbeidsmarkt, eindeloopbaan, pensioenen en sociale uitgaven worden in dit zakboekje aan de hand van cijfers en
feiten geïllustreerd. In een thematische focus worden enkele elementen voor een duurzaam loonbeleid meegegeven. Nu is
het aan alle beleidsmakers – regeringen en sociale partners – om met zin voor verantwoordelijkheid en in dialoog een geza-
menlijk traject uit te tekenen naar meer groei en welvaart voor iedereen. België heeft vele troeven, laat ons de ambitie
koesteren om met zijn allen sterk vooruit te gaan en opnieuw tot de top in Europa te behoren!

Het Statistisch zakboekje is een werkstuk van het Sociaal departement van het VBO en werd voorbereid door een experts-
groep1. Voor verdere vragen en suggesties tot verbetering kunt u terecht bij Klaas Soens (ks@vbo-feb.be), coördinator van
dit zakboekje.

Het zakboekje is gratis te verkrijgen in gedrukte versie (zie colofon), alsook terug te vinden op onze website www.vbo.be,
onder de rubriek Publicaties / Cijfers en feiten. Wij wensen u veel leesplezier.

Met vriendelijke groeten,

Pieter Timmermans, bestuurder-directeur-generaal van het VBO

1 VBO-experts: Bernadette Adnet, Elin De Vits, Vivienne Dumoulin, Klaas Soens , Geert Vancronenburg en Pieter Timmermans; externe experts: Marc Blomme (Fedustria) en Manou Doutrepont (Fevia).
 INHOUD

5 DUURZAAM LOONBELEID WERKLOOSHEID

21 Dringend gevraagd: technische profielen
6-7 Loonmatiging leidt tot meer groei en jobs 22 1 op 8 leeft in een gezin waar niemand werkt
8 Loonrigiditeit vernietigt jobs 23 Arbeidsreserve: 330.000 50-plussers op arbeidsleeftijd
9 Flexibiliteit op de werkvloer is beperkt
10 - 11 Hoge loonwig maakt alternatieve verloning populair ARBEIDSORGANISATIE
12 2de pijler pensioen voor 6 op 10 werknemers 24 - 25 Landingsbanen: rechten zonder plichten
26 Na de werkloosheidsval nu de verlofval
27 Gemiddeld 5 dagen ziekteverzuim per jaar
13 STRUCTURELE INDICATOREN
SOCIALE ZEKERHEID
LONEN 28 Langer leven wringt met korter werken
14 Helft van de loonmassa wordt herverdeeld 29 Ongecontroleerde sociale-uitgavenmechanismen
15 Beperkte kloof tussen hoge en lage inkomens in België 30 - 31 1/3 pensioenen op basis van gelijkgestelde dagen
16 Weinig werkende armen in België

WERK 32 Kerncijfers
17 Tijdelijke werkloosheid tempert economische crisis 33 Nuttige websites
18 - 19 EU 2020 zet in op meer jobs en minder armoede 34 Landcodes EU-lidstaten
20 Betere jobvooruitzichten voor ontslagen werknemers 35 Notities
STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

4
 DUURZAAM LOONBELEID
STRUCTURELE INDICATOREN
LONEN
WERK
WERKLOOSHEID
ARBEIDSORGANISATIE
SOCIALE ZEKERHEID
 DUURZAAM LOONBELEID
LOONMATIGING LEIDT TOT MEER GROEI EN JOBS
• Sinds de wet van 1996 op het concur-
rentievermogen moeten de Belgische
loonkosten in lijn evolueren met het
gemiddelde van onze drie buurlanden.
Tot 2005 - en de historische handicap van
8% vóór 1996 buiten beschouwing gela-
ten - werd deze wet goed nageleefd,
maar volgens het laatste technische ver-
slag van de Centrale Raad voor het
Bedrijfsleven werd er in de periode
2006-2009 toch weer een loonkosten-
handicap van maar liefst 3,5% opge-
bouwd.
• Gezien de historisch opgebouwde han-
dicap is een dergelijke evolutie zeer
nefast voor de concurrentiekracht van de
STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO
6
Belgische ondernemingen. Daarom is het
belangrijk om de sinds 1996 opgebouw-
de loonkostenhandicap in de komende
legislatuur opnieuw naar 0% te herlei-
den.
• In de afgelopen maanden hebben nage-
noeg alle politieke partijen en de vak-
bonden opgeroepen om van een maxi-
male jobcreatie en het opnieuw
afbouwen van de werkloosheid dé pri-
oriteit te maken van het komende loon-
overleg eind dit jaar. Het Federaal
Planbureau heeft in ieder geval in een
recente studie2 berekend dat het afbou-
wen van de loonkostenhandicap hieraan
een belangrijke bijdrage kan leveren.
Indien we in de komende 5 jaar de loon-
kostenhandicap naar 0% terugbrengen,
dan zal er volgens het Planbureau niet
alleen meer groei, maar ook maar liefst
42.000 jobs extra worden gecreëerd in
vergelijking met wanneer dit niet zou
gebeuren. In een andere recente studie
schatten Abraham en Konings deze posi-
tieve impact zelfs op 60.000 à 73.000
jobs.3
2 Federaal Planbureau (mei 2010), Economische vooruitzichten
2010-2015.
3 Abraham F. & J. Konings (2010), Loonkosten, productiviteit
en werkgelegenheid in een concurrentiële internationale
omgeving: een analyse met Belgische bedrijfsgegevens.
Verband tussen de evolutie van
de loonkostenhandicap en de
tewerkstelling wanneer men de
loonkostenhandicap sinds 1996
afbouwt
(in vgl. met wanneer men dit
niet zou doen)
(Bron: Federaal Planbureau, 2010)
3,0% 50.000
41.730 45.000
2,5% 40.000
2,0% 35.000
27.830 30.000
1,5% 25.000
18.385
20.000
1,0% 15.000
8.940
0,5% 10.000
2.000 5.000
0,0% 0
2012 2013 2014 2015 2020
Totale werkgelegenheid (rechterschaal)
Loonkostenhandicap/uur, t.o.v. 3 buurlanden (linkerschaal)

STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

7
 DUURZAAM LOONBELEID

LOONRIGIDITEIT VERNIETIGT JOBS

• België wordt wegens de automatische
loonindexering gekenmerkt door een
hoge neerwaartse reële loonrigiditeit.
Dit wil zeggen dat in geval van een eco-
nomische schok (bv. recessie, olieprijs-
schok,…) de Belgische ondernemingen
quasi geen mogelijkheden hebben om
de lonen onder de inflatie te brengen.
Daar de ondernemingen een dergelijke
schok toch op één of andere manier
moeten verwerken, dienen ze een
beroep te doen op een andere strategie
om de negatieve impact hiervan op de
rendabiliteit zoveel mogelijk binnen de
perken te houden.
• Deze rigiditeit lijkt dus op het eerste
gezicht een goede bescherming te bie-
den aan de werknemers, maar de keer-
zijde van de medaille wordt duidelijk in
STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO
de grafiek. Bij ongunstige economische
schokken gaan Belgische onderne-
mingen immers sneller ingrijpen in het
vaste en tijdelijke personeelsbestand
(dit geldt voor 49% van de ondernemin-
gen) in vergelijking met 10 landen uit de
eurozone (36% van de ondernemingen).
Met andere woorden, een hoge loonri-
giditeit lijkt misschien een goede zaak
voor de insiders op de arbeidsmarkt - wie
al een job heeft -, maar het is duidelijk
dat zowel sommige insiders alsook de
vele outsiders hiervoor een zware prijs
betalen in de vorm van minder behoud
en creatie van jobs.
Eurozone-10 10% 11%
België 8% 25%
• Om de negatieve effecten van een eco-
nomische schok op de tewerkstelling te
beperken, dienen de sociale partners
dan ook na te denken hoe ze de huidige
hoge loonrigiditeit kunnen verminderen.
Eén voorbeeld hiervan betreft de all-in
loonakkoorden die in sommige sectoren
in het verleden zijn gesloten. Deze
akkoorden hebben als voordeel dat ze
ondernemingen toelaten om op een
soepele en adequate manier te reage-
ren op een onverwachte inflatie-opstoot,
waardoor de werkgelegenheid meer in
stand wordt gehouden.
25% 9% 43%
24% 4% 39%

België - kmo 3% 16% 9% 8% 65%

Kostenverlagende strategieën
als reactie op ongunstige
België - grote bedrijven 15% 35% 29% 0% 21%
economische schokken, in
normale economische tijden 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
(in % van het aantal bedrijven) Basislonen Variabele lonen Vaste werknemers
Tijdelijke werknemers Gewerkte uren Niet-loonkosten
(Bron: Dhyne en Druant, 2009) Uitbesteding

8
 DUURZAAM LOONBELEID

FLEXIBILITEIT OP DE WERKVLOER IS BEPERKT

• Om de competitiviteit van de onderne-
mingen te verhogen, is naast loonkosten
ook een flexibele arbeidsorganisatie een
belangrijke troef. Wettelijk zijn er heel wat
mogelijkheden voorzien om een flexibel
arbeidstijdmanagement door te voeren,
via bijvoorbeeld ploegenarbeid, week-
endwerk, een flexibele arbeidsduur,… In
de feiten blijkt de flexibiliteit op de
werkvloer echter minder vergaand
dan gemiddeld in de buurlanden of
Europa. Dit is te wijten aan de rigide pro-
cedures (vnl. akkoord met vakbonden op
bedrijfsniveau) om van het reguliere
arbeidsstelsel af te wijken.
• In België wordt de helft zoveel ploe-
genarbeid verricht dan in andere West-
Europese landen, we tellen namelijk 8%
ploegenwerkers tegenover 15%
gemiddeld in de EU-15. Ook de tijdelijke
contracten (contracten van bepaalde
duur en interim) worden sterk aan banden
gelegd: 92% van de Belgische loontrek-
kenden heeft een contract van onbe-
paalde duur tegenover 86% gemiddeld
in Europa.
• Overuren blijken niet buitensporig veel
voor te komen, vermits de feitelijke
arbeidsduur voor de voltijdse loon-
trekkenden in België (38,3 uur) lager is
dan gemiddeld in de EU-15 (39,5 uur).
Deeltijdse arbeid
Door de sterke toename van het deeltijds
werk in de voorbije jaren - in veruit de
meeste gevallen op vraag van de werk-
nemer -, bedraagt onze gemiddelde
arbeidsduur voor alle loontrekkenden
samen nog maar 34,6 uur tegenover 35,4
uur in West-Europa. We moeten dus vast-
stellen dat de flexibiliteit in België in de
feiten niet ongebreideld is en geenszins
onze hoge loonkosten compenseert.
Ploegenarbeid
30%
25%
20% Nachtarbeid
15%
10%
5%
0%

STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

Tijdelijke arbeid Avondarbeid
(bepaalde duur + interim)

Feitelijke flexibiliteit in België,

België
de buurlanden en de EU-15 Buurlanden
(Bron: Eurostat, 2008) EU-15 Zondagarbeid Zaterdagarbeid

9
 DUURZAAM LOONBELEID
HOGE LOONWIG MAAKT ALTERNATIEVE VERLONING POPULAIR
• België is wereldkampioen inzake lasten
op arbeid. Volgens het laatste Taxing
Wages 2009-rapport van de OESO4
houdt een alleenstaande werknemer
44,8 EUR over van elke 100 EUR loon die
hij aan zijn werkgever kost. 55,2 EUR
wordt afgeroomd ten voordele van de
overheid en sociale zekerheid, tegenover
36,4 EUR gemiddeld in de 30 onder-
zochte landen. Alle lasten samen geteld
(loonlasten, vennootschapsbelasting,…)
betalen Belgische ondernemingen
gemiddeld 52% belastingen op hun win-
sten tegenover 37% in negen ontwik-
kelde landen.5
• De grafiek toont aan dat de loonwig - wat
aan belastingen afgehouden wordt van
het loon - en het verschil met de ande-
re landen nog toenemen naarmate
STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO
10
men meer verdient (60,5% loonlasten
op een hoger jaarloon), terwijl deze afne-
men voor een lager loon (33,7% voor een
alleenstaande ouder). Voor het mini-
mumloon ligt de loonwig in België zelfs
lager dan gemiddeld in Europa, respec-
tievelijk 29,5% en 31,1%.6
• De hoge loonwig duwt werkgevers en
werknemers naar alternatieve belo-
ningsvormen, die een hoger netto
garanderen dan cash loon en dus op dat
vlak populair zijn bij beide partijen.
Respectievelijk 1,5 miljoen en 850.000
loontrekkenden ontvingen maaltijd-
en/of ecocheques in 2009. Deze zijn
geheel of gedeeltelijk vrijgesteld van
loonlasten. Op de niet-recurrente resul-
taatsgebonden voordelen, in voege
sinds 2008, wordt er enkel 33% werkge-
versbijdragen betaald. Deze collectieve
bonussen worden uitbetaald aan onge-
veer 3,5% van de werknemers in de pri-
vésector. Op het aanvullende bedrijfs- of
sectorpensioen ten slotte, is een werk-
geversbijdrage van 8,86% en een verze-
keringstaks van 4,4% verschuldigd. 2 op
3 loontrekkenden genieten momenteel
een dergelijke pensioenaanvulling.
4 Organisatie voor Economische Samenwerking en
Ontwikkeling.
5 Bron: PricewaterhouseCoopers & Federation of Enterprises
in Belgium, Total Tax Contribution, 2009 update.
6 Bron: Immervoll, Herwig (2007), Minimum Wages, Minimum
Labour Costs and the Tax Treatment of Low-Wage
Employment.
Loonwig als % van de loon-
kosten voor 5 type-gevallen,
in België, de buurlanden en
de OESO in 2009
(Bron: OESO, Taxing Wages 2009)
 70%

60%

50%

40%

30%

20%

10%

0%
België Nederland Duitsland Frankrijk OESO
Alleenstaande, minimumloon (2005) 29,5% 34,4% 29,9% 26,7%

Alleenstaande ouder, laag loon (67%) 33,7% 11,3% 31,3% 36,8% 16,9%

Gehuwde ouder (100%) 47,4% 31,6% 43,1% 44,0% 31,3%

Alleenstaande arbeider/bediende (100%) 55,2% 38,0% 50,9% 49,2% 36,4%

Alleenstaand kaderlid (167%) 60,5% 41,8% 53,0% 53,1% 41,1%

STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

11
 DUURZAAM LOONBELEID

2DE PIJLER PENSIOEN VOOR 6 OP 10 WERKNEMERS

• De vergrijzing plaatst de wettelijke pen-
sioenen (1ste pijler), net als in vele andere
Europese landen, onder druk. Via het
repartitiestelsel worden de huidige
pensioenen betaald door de huidige
actieven. De toename van het aantal
gepensioneerden en de geraamde
inkrimping van de bevolking op arbeids-
leeftijd stelt bij gelijkblijvend beleid
financieringsproblemen. De pensioen-
uitgaven zouden evolueren van 9,1% van
het bbp in 2008 tot 13,3% in 2030 en
14,4% in 2060.7
• Daarom worden aanvullende pensioen-
verzekeringen, via de techniek van de
kapitalisatie8, via de werkgever (2de
pijler) en individueel (3de pijler) door
de overheid fiscaal aangemoedigd. De
Wet op de Aanvullende Pensioenen
STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO
(WAP) van 2003 heeft getracht dit aan-
vullende voordeel te democratiseren
naar zoveel mogelijk arbeiders en bedien-
den. Momenteel genieten ongeveer 2 op
3 loontrekkenden van een dergelijke pen-
sioenaanvulling. Gekeken naar de al
bestaande en komende sectorale plan-
nen zullen dat er binnenkort 3 op 4 zijn.
• Het VBO is pleitbezorger van een sterkere
2de pijler, omdat een performant pensi-
oensysteem de voordelen van zowel
repartitie als kapitalisatie dient te combi-
neren. De 2de pijler zou verder aange-
moedigd kunnen worden door werkne-
90%
80% 77%
70%
56%
60%
50%
mers bij loonbesprekingen te laten kie-
zen voor direct loon of uitgesteld loon.
Daartoe zou de 2de pijler opgenomen
moeten worden in de loonnorm en zou er
een vrij aanvullend pensioen van de werk-
nemer (VAPW) ingevoerd kunnen worden
naar het voorbeeld van de zelfstandigen
(VAPZ).
7 Bron: Hoge Raad van Financiën, Studiecommissie voor de
Vergrijzing (SCvV), Jaarlijks Verslag, Juni 2009.
8 Huidige actieven sparen voor hun eigen aanvullend
pensioen.
82%
62%

40%
Aandeel werknemers met
30%
een aanvullend pensioenplan
20%
(op bedrijfs- en/of
10%
sectorniveau)
0%
(Bron: GfK Significant/Assuralia Bedrijven met < 50 Bedrijven met 50-99 Bedrijven met ≥ 100 Totaal
+ ramingen AG Insurance) werknemers werknemers werknemers

12
 DUURZAAM LOONBELEID
STRUCTURELE INDICATOREN
LONEN
WERK
WERKLOOSHEID
ARBEIDSORGANISATIE
SOCIALE ZEKERHEID
 LONEN

HELFT VAN DE LOONMASSA WORDT HERVERDEELD

• De hoge lasten op arbeid voor een
gemiddelde werknemer worden voor
34,1 procentpunten verklaard door soci-
ale werknemers- en werkgeversbijdragen
aan de sociale zekerheid en voor 21,1
procentpunten door de personenbe-
lasting ten voordele van de schatkist. De
impliciete belastingvoet op arbeid via
de personenbelasting bedraagt 17,6%
in België tegenover 12% gemiddeld in
de buurlanden.
• In de grafiek zien we duidelijk dat België
hogere belastingvoeten hanteert dan alle
ons omringende landen. Men bereikt ook
vrij snel het maximale tarief van 50% op
de hoogste loonschijf. De helft van de
Belgische loontrekkenden heeft een
bruto belastbaar jaarloon van minimum
25.923 EUR (excl. vakantiegeld en 13de
maand).9 Vanaf een iets hoger dan
mediaan loon wordt er minstens een
gedeelte maximaal belast. De midden-
en hoge inkomens worden zeer zwaar
belast en dit betekent een handicap in de
actuele kenniseconomie, waar het aan-
trekken van hoge competenties (bv.
onderzoekers, ingenieurs,…) het verschil
kan maken.
50%
• In België bestaat er reeds een grote her-
verdeling van de inkomens. Alleen al via
de personenbelasting staan de 10%
hoogste inkomens in voor 42% van
de fiscale lasten (tegenover 28% in
Nederland).10
9 Bron: Loonstructuurenquête FOD Economie, oktober 2007:
2.485 EUR bruto mediaan maandloon – 13,07% persoonlijke
RSZ-bijdragen.
10 Bron: Geert Noels, Econoshock-blog.

40%

30%
STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

20%
Progressiviteit van de
10%
personenbelasting,
in België en drie 0%
buurlanden 0€ 10.000 € 20.000 € 30.000 € 40.000 € 50.000 € 60.000 € 70.000 €
(Bron: CRB) België Nederland Duitsland Frankrijk

14
 LONEN

BEPERKTE KLOOF TUSSEN HOGE EN LAGE INKOMENS IN BELGIË

• In de meeste Europese landen vindt er • De kleinste inkomensspanning is terug • In de meeste landen zien we een vrij
een sterke herverdeling van de inko- te vinden in enkele Oost-Europese lan- stabiele evolutie in de tijd. In België
mens plaats via vaak progressieve den, alsook de Scandinavische landen bedroeg de inkomensspanning 4,0 in
belastingstelsels en de sociale zekerheid. en Oostenrijk. De grootste inkomens- 1998, 4,3 in 2003 en 4,1 in 2008.
Na sociale transfers bedraagt de span- spanning is terug te vinden in de Baltische
ning tussen de 20% grootste verdieners Staten, alsook Bulgarije en Roemenië.
en de 20% kleinste verdieners (incl. uit- Lage werkloosheids- en pensioenuitke-
keringen, inkomen uit vastgoed,…) 4,1 in ringen kunnen daarin een rol spelen.
België tegenover 5 gemiddeld in Europa.
Een voldoende inkomensspanning is
nodig om zij die de economische groei en
dus de welvaart schragen, ondernemers
en werknemers, aan te moedigen en te
belonen.

8
7,3
7
7 6,5
6 5,9 5,9 6,1
5,4 5,6
4,8 5 5 5,1 5,1
5 4,5
4 4 4,1 4,1 4,1 4,2

STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

4 3,7 3,8
3,4 3,4 3,4 3,5 3,6 3,6
Spanning tussen de 20% 3
hoogste en 20% laagste 2
netto beschikbare inkomens 1
in 2008
0
(Bron: Eurostat) CZ SI SK SE DK HU AT FI MT NL BE CY LU FR IE DE EU-27 EE IT PL ES UK EL LT PT BG RO LV

15
 LONEN

WEINIG WERKENDE ARMEN IN BELGIË

• België is na Finland het land met het Een job biedt dus zeker in België de arbeidsleeftijd terug te dringen, lijken
kleinste aandeel lage lonen (≤ 2/3de van beste bescherming tegen armoede, twee zaken belangrijk: jobcreatie stimu-
het mediaan brutoloon), namelijk 7% van maar als outsider is het moeilijk om tot die leren door de lasten op arbeid te beper-
de voltijdse loontrekkenden tegenover arbeidsmarkt toe te treden. ken en een sociale zekerheid die activiteit
17% gemiddeld in Europa.11 Dit is in de • Diverse studies tonen aan dat eens een aanmoedigt en inactiviteit ontmoedigt.
eerste plaats te danken aan de zeer hoge bepaald minimumloon bereikt, een ver-
dekkingsgraad van sectorale cao’s met dere verhoging perverse effecten teweeg 11 Bron: Eurostat (2010), Statistics in focus 3/2010: 17% of full-
time employees in the EU are low-wage earners.
minimumlonen en aan het relatief hoge kan brengen. Indien de loonkosten voor
12 Bron: Eurostat (2009), Data in focus 29/2009: Minimum
interprofessionele minimumloon in laaggeschoolde jobs hoger komen te Wages in January 2009.
België. Dit laatste is het derde hoogste liggen dan de productieve waarde, zul-
van Europa in nominale waarde (na len bedrijven moeilijker aanwerven.
Luxemburg en Ierland) en eveneens het Om de armoede van de bevolking op
derde hoogste in koopkrachtpariteiten
(na Luxemburg en Nederland).12
• Een hoog minimumloon en een klein
aandeel kleinverdieners in de werkende
bevolking wijzen op een sterke bescher- 35%
ming van de insiders op de arbeidsmarkt.
30%
Dit resulteert in een laag armoederisico
onder de werkenden in België, namelijk 25%
5% tegenover 8% gemiddeld in Europa.
20%
STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

15%
Aandeel van de voltijdse loon-
trekkenden met een laag loon 10%

(max. 2/3de van mediaan 5%

brutoloon) in Europa
0%
(Bron: Eurostat, 2006) FI BE DK FR SE MT IT NL AT LU ES CZ SI EL EU-27 SK DE PT IE CY EE UK PL HU RO BG LT LV

16
 WERK

TIJDELIJKE WERKLOOSHEID TEMPERT ECONOMISCHE CRISIS

• De Belgische arbeidsmarkt heeft beter • Een belangrijke buffer is het stelsel van tij- respectievelijk 26.000 jobs minder tegen-
weerstand geboden tegen de economi- delijke werkloosheid gebleken. In 2009 is over een verminderd arbeidsvolume van
sche crisis dan eerder voorspeld en dan het gemiddeld aantal arbeiders in tijde- 41.000 voltijdse equivalenten. Dit toont
andere landen in Europa. Eind 2009 lijke werkloosheid op dagbasis toegeno- duidelijk het beroep op tijdelijke werk-
waren er volgens het Instituut voor de men met 28.185 tot 60.566 gerechtigden. loosheid. Voor heel wat bedrijven is de
Nationale Rekeningen (INR) 38.400 jobs Zonder dit stelsel waren er mogelijks op crisis nog niet voorbij, gezien er in april
verloren gegaan tegenover een voor- korte termijn 10.000 tot 20.000 jobs extra 2009 dagelijks nog 51.000 arbeiders en
speld jobverlies van 74.000 jobs. verloren gegaan. bedienden in tijdelijke werkloosheids-
Gemiddeld is de tewerkstelling in 2009 • RSZ-cijfers tonen aan dat het aantal wer- stelsels opgenomen waren.
met 0,5% gekrompen in België tegen- kenden in de industrie veel beperkter
over met 1,8% in de eurozone. Sinds het is afgenomen dan het arbeidsvolume,
uitbreken van de crisis kende België, na
Duitsland, de kleinste toename van de
algemene werkloosheid in Europa. 100.000 3%
80.000
2%
60.000
40.000
1%
20.000
0 0%
-20.000 Q1 2008 Q2 2008 Q3 2008 Q4 2008 Q1 2009 Q2 2009 Q3 2009 Q4 2009

STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

-1%
Evolutie daggemiddelde -40.000

tijdelijke werkloosheid in -60.000

-2%
België en tewerkstellings- -80.000
evolutie in België en -100.000 -3%
eurozone Tijdelijke werkloosheid (linkerschaal)
Tewerkstelling eurozone (rechterschaal)
(Bron: RVA, Eurostat) Tewerkstelling België (rechterschaal)

17
 WERK
EU 2020 ZET IN OP MEER JOBS EN MINDER ARMOEDE
• De EU 2020-strategie toont de richting
aan die Europa uit wenst te gaan: per-
formante economieën, met veel en
goedgeschoolde werkenden en weinig
armoede, in een innovatieve en ecologi-
sche omgeving. Europa heeft de ambi-
tie tegelijk economisch, sociaal en eco-
logisch goed te presteren.
• De landen die economisch en sociaal
reeds goed scoren, bevinden zich rechts
onderaan in de grafiek: zij halen bijna of
reeds de 75% werkzaamheidsdoelstel-
ling (in de bevolking van 20 tot 64 jaar)
van de EU 2020-strategie13 en tellen min-
der burgers onder de armoedegrens dan
gemiddeld in Europa.
STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO
18
• België scoort met zijn sterk herverdelen- 13 De Lissabondoelstelling uit 2000 had betrekking op de
bevolking van 15 tot 64 jaar en bedroeg 70%. 8 EU-lidstaten
de sociale zekerheid en fiscaliteit reeds haalden deze doelstelling in 2008 en, omwille van de econo-
mische crisis, slechts 5 lidstaten in 2009.
beter dan gemiddeld in Europa wat de
bestrijding van armoede betreft. Op de
werkzaamheidsdoelstelling scoort het
minder goed (67,1% in 2009 tegenover
69,1% in de EU-27). Om verder naar
rechts onderaan te evolueren in de gra-
fiek, zullen heel wat structurele her-
vormingen nodig zijn: bv. afbouwen van
vervroegde uittredestelsels, snellere
opvolging van werklozen, betere afstem-
ming van het onderwijs op de arbeids-
markt, lagere lasten op arbeid en loon-
matiging, een toekomstgericht
ontslagrecht, enz.
Werkzaamheidsgraad (20-64 jaar)
en armoede (18-64 jaar) in Europa
(Bron: Eurostat, 2009)
21%
Hoge armoede Roemenië Letland Hoge armoede
Weinig werkenden Veel werkenden
19%
Griekenland
Litouwen
17% Bulgarije
Italië Spanje Polen Portugal
EU-27 Verenigd Koninkrijk
15% Estland
Ierland Duitsland

13% Luxemburg
Malta Hongarije Frankrijk Finland
België
Cyprus Denemarken
11% Zweden
Oostenrijk
Slowakije
Slovenië Nederland
9%
Lage armoede Tsjechië Lage armoede
Weinig werkenden Veel werkenden
7%
55% 60% 65% 70% 75% 80%

STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

19
 WERK

BETERE JOBVOORUITZICHTEN VOOR ONTSLAGEN WERKNEMERS

• Sinds het uitbreken van de crisis heeft het 49% van de opengestelde vacatures bij van de grootste economische uit-
VBO het jobaanbod bij de publieke de VDAB in 2009 stonden langer dan een dagingen voor de komende jaren.
arbeidsbemiddelingsdiensten VDAB, maand open en konden uiteindelijk Daarnaast schort er ook iets aan de
Forem en Actiris op de voet opgevolgd. moeilijker ingevuld worden. In 2008 arbeidsattitude: voor de helft van de
Rekening houdend met zowel de vaste konden er maar liefst 25.000 jobs op vacatures is immers geen enkel diploma
als tijdelijke jobaanbiedingen is het aan- een totaal van 269.122 ontvangen werk- of ervaring vereist.
tal vacatures op het dieptepunt in novem- aanbiedingen helemaal niet ingevuld
14 Het invullen van deze 73.298 vacatures zou de werkzaam-
ber 2009 al bij al beperkt teruggevallen worden!15 heidsgraad doen toenemen van 67,1% tot 68,2%. Deze inge-
met 1/5. Sinds januari 2010 is er sprake • De mismatch tussen aangeboden en vulde jobs zouden op hun beurt leiden tot nieuwe groei en
nieuwe jobcreatie.
van een heropleving van de vacature- gevraagde competenties op de arbeids-
15 5.663 vacatures werden door de werkgevers geannuleerd
markt met op vandaag 73.000 markt zal ons in de komende jaren steeds wegens een gebrek aan geschikte kandidaten. De resteren-
de vacatures bleven openstaan en konden mogelijks alsnog
onmiddellijk invulbare vacatures.14 zuurder opbreken. De afstemming tus- het daaropvolgende jaar ingevuld worden (Bron: VDAB
• De aan de gang zijnde economische cri- sen onderwijs en bedrijfsleven is één 2009, Analyse vacatures 2008, Knelpuntberoepen).

sis verschilt dus van deze van de jaren ’70

en ’80 doordat er vandaag wel nog heel
wat jobs beschikbaar zijn op de arbeids-
markt. In volle economische crisis is het 80.000 72.000 72.481 73.298 73.172
69.097 66.894 66.530
aantal knelpuntvacatures niet afgenomen. 70.000 65.473 64.394 64.019
60.427 62.483
57.677 56.273
60.000

50.000 102%
100%
STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

40.000 78%

Aantal openstaande vacatures 30.000

op de websites van de 20.000

publieke arbeidsbemiddelings- 10.000
diensten (incl. interim)
0
(Bron: VDAB, Forem, Actiris, analyse VBO) 01/2009 03/2009 04/2009 06/2009 08/2009 09/2009 10/2009 11/2009 01/2010 02/2010 03/2010 04/2010 05/2010 06/2010

20
 WERKLOOSHEID

DRINGEND GEVRAAGD: TECHNISCHE PROFIELEN

• Het probleem van de knelpuntberoepen
en -vacatures stelt zich jaar na jaar scher-
per. Uit een recente enquête bij onder-
nemingen blijkt dat 55% van de
Belgische ondernemingen moeilijkhe-
den ondervinden om geschoold per-
soneel te vinden tegenover 36%
gemiddeld in Europa.16 Voor laagge-
schoolde/ongeschoolde profielen kent
22% van de Belgische ondernemingen
feurs,… Voor jongeren die afstuderen met
een diploma dat arbeidsmarktgericht is,
liggen er kansen voor het grijpen. Voor de
meer humane richtingen (sociale weten-
schappen, filosofie,…), alsook de kunst-
richtingen (kunstwetenschappen, grafi-
sche en audiovisuele technieken,…)
bestaat er een overaanbod.17
16 Op basis van 1.303 interviews met managers en werkne-
• Naast de kwantitatieve mismatch wegens
een gebrek aan instroom uit het onder-
diploma of ervaring. Een derde mismatch
betreft de beperkte geografische mobi-
liteit van werkzoekenden. Naast arbeids-
marktgerichte opleiding moet het werk-
loosheidsbeleid dan ook blijven inzetten
op een snelle opvolging en begeleiding
van werkzoekenden.
mersvertegenwoordigers in België en 30.854 interviews in
Europa.

problemen, dit is de hoogste score van
de EU-15.
• Er is een dringende nood aan techni-
sche profielen en dit zowel op het niveau
wijs, is er ook een kwalitatieve mis-
match. Een aantal jobs is blijkbaar nog
weinig aantrekkelijk. Maar liefst 1 op 2
knelpuntvacatures vereist geen enkel
17 Bronnen: VDAB (2009), Analyse Vacatures 2008:
Knelpuntberoepen; Forem (2009), Détection des métiers et
fonctions critiques en 2008; VDAB (2009), Werkzoekende
schoolverlaters in Vlaanderen, studie 2008-2009; Forem
(2009), L’insertion au travail des jeunes demandeurs d’emploi
wallons sortis de l’enseignement en 2008.

van het secundair onderwijs (BSO/TSO)

als op het niveau van hogeschool en uni- 60%
versiteit. Technici, elektriciens, inge-
nieurs, wetenschappers,… zijn veel 50%
gevraagd. Daarnaast bestaat er sinds
40%
jaren ook een tekort aan verplegers,
boekhouders, verkopers, bepaalde leer-
30%
krachten, directieassistenten, koks, chauf-

STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

20%

Moeilijkheden van bedrijven 10%

om personeel te vinden
0%
(Bron: Eurofound, European Company LU BE DE DK FR FI AT NL EU-27 EL PT IT SE ES UK IE
Survey 2009) Geschoold personeel Laaggeschoold/ongeschoold personeel

21
 WERKLOOSHEID
1 OP 8 LEEFT IN EEN GEZIN WAAR NIEMAND WERKT
• Ondanks het uitgebreide jobaanbod
leeft van alle 18-59-jarigen, de bevolking
op actieve leeftijd, 1 op 8 in een gezin
waar niemand werkt tegenover 1 op 11
gemiddeld in Europa. Enkel Hongarije
doet slechter.
• Het moge duidelijk zijn dat de actieve
welvaartsstaat nog niet volledig gereali-
seerd is in België. Naast een hoge struc-
turele werkloosheid kampen we ook
met een hoge inactiviteitsgraad18,
namelijk 33,1% van de bevolking op
arbeidsleeftijd (15-64 jaar) is niet aan het
werk en niet werkzoekend, tegenover
27,5% gemiddeld in de EU-15.
• Dit is een pijnlijke illustratie van enkele
structurele handicaps waarmee we kam-
pen, zoals:
- de langdurige werkloosheid: onder
meer door de onbeperkte duur van de
werkloosheidsuitkeringen in België is
STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO
Aandeel van de actieve bevol-
king (18-59 jaar) in jobloze
gezinnen in 2008
(Bron: Eurostat)
22
3,5% van de beroepsbevolking langer arbeid goedkoper gemaakt wordt voor
dan een jaar werkloos tegenover 3% ondernemingen;
gemiddeld in Europa (= +17%); - de passieve sociale zekerheid: in talrij-
- de vervroegde uittrede: onder meer ke stelsels wordt er onvoldoende inge-
door het aantrekkelijk systeem van zet op activering of reactivering naar
brugpensioen is nog maar 35,3% van een job.
de 55-plussers aan het werk tegenover
46% gemiddeld in Europa; 18 Bijvoorbeeld: werkloos met vrijstelling van de verplichting
om werk te zoeken, bruggepensioneerd, vervroegd gepensi-
- de hoge lasten op arbeid: het is empi- oneerd, invalide, langdurig ziek, in voltijds tijdskrediet, moe-
risch aangetoond dat hoge lasten op der aan de haard,…
arbeid leiden tot hoge structurele werk-
loosheid. Meer mensen aan de slag krij-
gen, zal alleen maar lukken wanneer
13%
12%
11%
10%
9%
8%
7%
6%
5%
4%
3%
2%
1%
0%
CY PT NL CZ EE LV SI DK AT ES EL SK LU FI MT BG DE LT EU-27 IE IT FR PL RO UK BE HU
 WERKLOOSHEID

ARBEIDSRESERVE: 330.000 50-PLUSSERS OP ARBEIDSLEEFTIJD

• Wanneer we een foto van de Belgische
bevolking maken in 2008, dan stellen we
vast dat er ongeveer 2 werkenden zijn
voor 3 personen ten laste. Deze laatste
groep kunnen kinderen zijn en inactieven
die eerder zelf of niet hebben bijgedra-
gen aan de sociale zekerheid. De groot-
ste efficiëntiewinst op de Belgische
arbeidsmarkt is ongetwijfeld te boeken in
de categorie 50-64 jaar. In deze leef-
tijdscategorie is nog ongeveer 1 op 2 aan
het werk, bij de 55-plussers nog nauwe-
lijks 1 op 3 tegenover 46% gemiddeld in
Europa.
• Het aantal bruggepensioneerden
verdere toename met 9.237 personen.
De groep ‘vrijgestelde oudere werklozen’
(94.801) is in de voorbije 10 jaar met 1/3
gedaald, door een verstrenging van de
voorwaarden. Tegelijk is het aantal oude-
re werkzoekenden die beschikbaar moe-
ten blijven voor de arbeidsmarkt
(117.804) sterk toegenomen (x 3,3), ter-
wijl de regionale arbeidsbemiddelings-
diensten of de RVA deze leeftijdsgroep
lange tijd links hebben laten liggen in hun
begeleidingsplannen. De drie genoemde
categorieën samen maken dat het totaal
4.500.000
aantal werkloze 50-plussers toegeno-
men is van 290.000 in 2000 tot bijna
330.000 vandaag. Daarnaast waren er in
2008 onder de wettelijke pensioenleeftijd
nog 214.403 vervroegd gepensioneer-
den, 134.196 invaliden, 352.904 inactie-
ven zonder socialezekerheidsuitkering
en 5.108 voltijdse loopbaanonderbrekers.
• In geval van een uitdoving van het brug-
pensioen zou de werkzaamheidsgraad
(20-64 jaar) toenemen van 67,1% tot
68,9% of bijna het Europees gemiddelde
van 69,1%.

(115.552 in 2009) is in de voorbije jaren 4.000.000

gestabiliseerd, maar vooralsnog niet 3.500.000
afgenomen. In de leeftijdsgroep 50-54 3.000.000
jaar merken we wel een daling met 6.856 2.500.000
personen in de voorbije 10 jaar. Bij de 2.000.000
55-59-jarigen is er een daling met 1.307 77,3%
1.500.000
personen, maar bij de 60-plussers een

STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

1.000.000
500.000 48,0%
Aantal actieven en inactieven 0
0-19 jaar 20-49 jaar 50-64 jaar 65+
in de bevolking, volgens leef- Kinderen Werkenden
tijdsgroep, in 2008 Voltijdse onderbreking
Vrijgestelde werklozen
Werkzoekenden
Bruggepensioneerden
Invaliden Gepensioneerden
(Bron: Eurostat, RVA, RIZIV, RVP) Inactieven

23
 ARBEIDSORGANISATIE
LANDINGSBANEN: RECHTEN ZONDER PLICHTEN
• Bij de invoering van het tijdskrediet in
2002 stonden twee doelstellingen voor-
op: de combinatie van arbeid en gezin
verbeteren en langer werken via een ont-
spannen loopbaan aanmoedigen. In de
loop der jaren zijn er talrijke uitbreidin-
gen van de diverse stelsels geweest,
onder meer ook een absoluut recht voor
55-plussers op 1/2 en 1/5 tijdskrediet (de
zgn. landingsbanen), zonder dat daar de
plicht van langer werken tegenover
stond.
STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO
24
• Het resultaat is dat de helft van alle
onderbrekers ouder is dan 50 jaar
(126.952 personen), maar dat slechts
4,6% daarvan ouder is dan 60 jaar! De
loopbanen werden dus meer ontspan-
nen, wat een enorme organisatorische uit-
daging betekent voor heel wat onderne-
mingen, maar zonder dat de
uittredeleeftijd voor deze mensen is toe-
genomen. Op 58 en op 60 jaar zien we
een duidelijke terugval in de cijfers,
omwille van vervroegde uittredes.
• Het RVA-budget voor de verschillende
verloven is op 10 jaar tijd geëvolueerd
van 197 mio EUR naar 750 mio EUR. De
vraag stelt zich of een dergelijk budget
verantwoord is, gezien de geringe
impact op een langere loopbaan en
gezien de vele andere sociale noden. Het
VBO pleit dan ook voor meer garanties
(bv. hogere brugpensioenleeftijd in geval
van een landingsbaan, geplafonneerde
gelijkstellingen voor de pensioenbere-
kening,…) opdat de loopbaan onder-
breken ook effectief zou leiden tot langer
werken.
Tijdskrediet en loopbaan-
onderbreking volgens leeftijd,
50-64 jaar, in 2009
(Bron: RVA)
16.000

14.000

12.000

10.000

8.000

6.000

4.000

2.000

0
50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64
Loopbaanonderbreking - voltijds Loopbaanonderbreking - deeltijds
Thematische verloven Tijdskrediet - voltijds
Tijdskrediet - deeltijds

STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

25
 ARBEIDSORGANISATIE

NA DE WERKLOOSHEIDSVAL NU DE VERLOFVAL

• De diverse verlofstelsels hebben in de
voorbije jaren een steile opmars gekend.
Vooral de 1/5-regelingen zijn zeer
populair, goed voor 57% van alle onder-
brekers in tijdskrediet19 en loopbaan-
onderbreking tegenover 10% voltijdse en
32% halftijdse onderbrekers.
• Financieel zijn de 1/5-regelingen nog
steeds uitermate aantrekkelijk, ook al
werd de bedrijfsvoorheffing op de 1/5 en
• Het beleid heeft de voorbije jaren heel zicht, zijn er niet alleen meer werkenden
wat verlofregelingen ingevoerd en uit- nodig, maar tevens een groter arbeids-
gebreid. Budgettair (750 mio EUR in volume (totaal aantal gepresteerde uren).
2009) en organisatorisch zijn de limieten
19 Werknemers in de privésector kunnen tijdens hun loopbaan
ondertussen bereikt. Met de toene- minimaal (sectorale uitbreidingen zijn mogelijk) gebruik
maken van 1 jaar voltijds tijdskrediet + 5 jaar 1/5 tijdskrediet
mende tekorten in de sociale zekerheid + een absoluut recht op 1/5 of 1/2 tijdskrediet vanaf 55 jaar
+ 3 maanden ouderschapsverlof per kind.
stelt zich de vraag of het nog langer te
20 In het voorbeeld: 35% bedrijfsvoorheffing op 1/5 tijdskrediet en
verdedigen is dat deeltijds werken dus- 17,5% op 1/5 ouderschapsverlof. Voor alleenstaande ouders geldt
een verminderde bedrijfsvoorheffing. Door de verhoogde be-
danig financieel ondersteund wordt, drijfsvoorheffing wordt tevens vermeden dat werknemers achteraf,
niet alleen direct via de aanvullende toe- bij de jaarlijkse belastingafrekening, nog extra belast worden.

1/2 onderbrekingsstelsels sinds begin
2009 verhoogd om werken lonender te
maken.20 Dit zien we in de grafiek voor
enkele loonniveaus tot aan het mediaan
slag (goed voor 1/5 van alle deeltijdse
jobs), maar ook indirect via de volledige
gelijkstelling voor pensioen en brugpen-
sioen. Met de budgettaire uitdagingen in
21 50% van de loontrekkenden verdiende maximaal 2.485 EUR
bruto/maand in oktober 2007 (Bron: FOD Economie).
22 Hier nagegaan voor -50-jarigen met minder dan 20 jaar
beroepsverleden. Voor 50-plussers en meer dan 20 jaar
beroepsverleden zijn hogere toeslagen voorzien, alsook
voor alleenstaanden en alleenstaande ouders.

loon van ca. 2.500 EUR in België.21 Voor € 1.600

heel wat alleenstaande en samenwonen- € 1.500

de ouders is deeltijds werken bijna even € 1.400

€ 1.300
lonend dan voltijds werken.22 Indien de
€ 1.200
kosten van een dag kinderopvang in reke-
€ 1.100
ning gebracht worden, zou het 4/5 wer-
€ 1.000
ken nog aantrekkelijker worden.
€ 900
STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

€ 800
Nettoverschil tussen voltijds € 1.400 € 1.500 € 1.600 € 1.800 € 2.000 € 2.500
en 4/5 werken, voor een 5/5 werken 100% 100% 100% 100% 100% 100%
gehuwde ouder met 2 kinde- 4/5 + tijdskrediet 94% 94% 94% 94% 95% 93%
ren ten laste 4/5 + ouderschapsverlof 95% 95% 95% 95% 95% 93%
(Bron: RVA, www.werk.be, 4/5 + ouderschapsverlof
99% 99% 99% 99% 99% 96%
+ Vlaamse zorgpremie
berekeningen VBO)

26
 ARBEIDSORGANISATIE

GEMIDDELD 5 DAGEN ZIEKTEVERZUIM PER JAAR

• Jaar na jaar neemt het ziekteverzuim in jaarbasis nooit ziek meldt, ligt het 23 Exclusief verzuim wegens arbeidsongeval of zwangerschap.
Bron: Securex (2010), Absenteïsme in de privé-sector,
ons land toe.23 De eerste maand ziekte is gemiddeld aantal verzuimdagen per Benchmark België 2009.

van bijzonder belang voor de werkgever, zieke nog veel hoger.

omdat hij voor een groot deel (arbeiders)
of volledig (bedienden) instaat voor het
gewaarborgd loon tijdens die eerste ziek-
temaand. Arbeiders zijn gemiddeld
6,3 werkdagen afwezig in de eerste
ziektemaand, bedienden gemiddeld
4,7 dagen. 8 jaar geleden was dit zowel
voor arbeiders als bedienden nog onge-
veer een dag minder.
• Het totale verzuim – inclusief langdurige
ziekte – is geëvolueerd van gemiddeld 11
werkdagen in 2001 tot 13,7 werkdagen of
bijna 3 weken in 2009. Te weten dat
ongeveer 1 op 2 werknemers zich op
• Volgens een analyse van Securex kost de
eerste ziektemaand de werkgevers ca. 3
miljard EUR aan gewaarborgd loon. Het
indirecte kostenplaatje wegens produc-
tieverlies, overuren, vervanging,… ligt
vele malen hoger. Het is duidelijk dat een
weldoordacht verzuimbeleid, met ele-
menten van preventie en controle, heel
wat efficiëntiewinsten voor ondernemin-
gen kan opleveren.
7

6
Aantal werkdagen

STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

4
Gemiddeld aantal dagen
ziekteverzuim van maximaal 3
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
1 maand in België, naar Totaal 4,5 4,6 4,7 4,5 4,8 4,8 5,1 5,3 5,4
statuut van de werknemer Arbeiders 5,5 5,6 5,7 5,4 5,8 5,8 6,4 6,6 6,3
(Bron: Securex, bewerking VBO) Bedienden 3,6 3,7 3,9 3,7 3,9 3,9 4,1 4,2 4,7

27
 SOCIALE ZEKERHEID
LANGER LEVEN WRINGT MET KORTER WERKEN
• In de voorbije 50 jaar zijn we langer gaan
studeren, langer gaan leven, maar korter
gaan werken. Dit wringt en stelt ons voor
steeds grotere budgettaire uitdagin-
gen wanneer de bevolkingspiramide
steeds minder jongeren en steeds meer
ouderen telt.
• De grafiek toont aan dat 3 jaar langer
werken een absoluut minimum is om de
balans tussen actieven en inactieven in
evenwicht te houden. Waar we in 1960
nog meer dan de helft van ons leven aan
het werk waren, is dit vandaag niet veel
meer dan 1/3.
90
80
70
Balans tussen actieve en
60
inactieve jaren in 1960-
50
2010-2060 (gemiddelde
STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO
40
mannen/vrouwen), in
30
geval van 3 jaar langer 20
werken tegen 2060 10
(Bron: OESO, FOD WASO, FOD
Economie, Federaal Planbureau,
bewerking VBO)
28
• Diverse West-Europese landen hebben gen, dan zou dit een zeer belangrijke stap
vandaag reeds een geleidelijke verhoging voorwaarts zijn om de pensioenen betaal-
van de wettelijke pensioenleeftijd in de baar te houden. Vanuit het oogpunt van
toekomst gepland, waaronder Nederland de intergenerationele solidariteit is het
en Duitsland. Andere landen hebben een bovendien billijker om daar op korte ter-
levensverwachtingscoëfficiënt in hun pen- mijn werk van te maken. Dit neemt niet
sioenberekening opgenomen. Het is weg dat wellicht op termijn, zoals dit in
duidelijk dat ook in België tegenover een andere EU-lidstaten reeds beslist is, ook
7 jaar hogere levensverwachting in de de wettelijke pensioenleeftijd omhoog zal
komende decennia effectief langere moeten.
loopbanen zullen moeten staan. Mochten
we erin slagen om de effectieve uittre-
deleeftijd dichter bij 65 jaar te bren-
88
81
71
64
62
59
61% 36%
36%
22 22
18
0
1960 2010 2060
Kindertijd Arbeid Werkloosheid Inactiviteit Pensioen
 SOCIALE ZEKERHEID

ONGECONTROLEERDE SOCIALE-UITGAVENMECHANISMEN

• In zijn Economische vooruitzichten 2010-
2015 heeft het Federaal Planbureau
andermaal aangetoond dat de Belgische
sociale zekerheid gekenmerkt wordt
door enkele structurele uitgavenme-
chanismen:
- de vergrijzing slaat al op korte termijn
toe: tussen 2010 en 2015 zullen de pen-
sioenkosten met 5,7 miljard EUR toe-
nemen (+ 31%);
- de gezondheidszorg kende in de voor-
bije jaren bij wet een groeinorm van
4,5% bovenop geschatte inflatie, ook al
was bv. in 2009 de economische groei
negatief! Indien dit economisch • Een meerkost op 5 jaar van 17,6 mil-
onhoudbare beleid voortgezet zou jard EUR, inclusief inflatie, toont dat de
worden, zouden de gezondheidsuitga- sociale-uitgavendynamiek dringend bij-
ven tussen 2010 en 2015 nog eens met gestuurd moet worden. Een gat dichten
7,3 miljard EUR toenemen (+ 35%); van 22 miljard EUR in de begroting
- de sociale uitkeringen (werkloosheid,…) tegen 2015 kan enkel via ingrijpende
worden om de twee jaar selectief ver- besparingen, ook in de sociale zeker-
hoogd via het mechanisme van de wel- heid. Dit wil niet zeggen dat de uitke-
vaartsvastheid van de uitkeringen. ringen daarom zullen verlagen, wel zul-
Indien deze politiek wordt voortgezet, len ze minder sterk moeten toenemen.
dan zou dit (excl. pensioenen) nog eens
4,7 miljard EUR kosten (+ 20%).
30
28
26
24
Miljard EUR

22
20
18
Geraamde uitgaven
16
pensioenen, gezond-

STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

14
heidszorg en andere 12
sociale uitgaven bij 10
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
ongewijzigd beleid
Pensioenen 16,9 17,8 18,1 19,0 20,1 21,3 22,5 23,8
(Bron: Federaal Planbureau,
Economische vooruitzichten Gezondheidszorg 18,6 20,3 20,9 21,9 23,4 24,9 26,5 28,2
mei 2010) Resterende sociale uitgaven 19,8 21,9 23,1 24,0 24,9 25,8 26,8 27,8

29
 SOCIALE ZEKERHEID
1/3 PENSIOENEN OP BASIS VAN GELIJKGESTELDE DAGEN
• Het pensioenbedrag wordt berekend op
basis van 45-sten. Voor een volledig
pensioen moet men 45 jaar gewerkte
en ‘gelijkgestelde’ dagen kunnen bewij-
zen, om te komen tot 45/45-sten van het
volledige pensioenbedrag. Gegevens
over de opgebouwde pensioenrechten
zijn niet gemakkelijk te vinden. In een stu-
die van de Rijksdienst voor Pensioenen
(RVP) werd een analyse gemaakt van de
opgebouwde pensioenrechten voor ca.
10% van de werknemers.
• De studie onthult dat gemiddeld 37% van
de pensioenrechten opgebouwd werd op
basis van niet-gewerkte dagen. Bij de
mannen is dit aandeel 34% en bij de vrou-
STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO
30
wen maar liefst 41%. Bij de mannen zijn voorbeeld heeft immers als doelstelling
de assimilaties vooral gebaseerd op langer werken via een ontspannen loop-
werkloosheid, ziekte en brugpensioen. baan aan te moedigen. Dit wordt geens-
Bij de vrouwen zijn deze vooral geba- zins gerealiseerd indien alle periodes van
seerd op werkloosheid en in mindere loopbaanonderbreking gewoon meetel-
mate ziekte. len in de pensioenberekening en niet
• Momenteel zijn er nagenoeg geen beper- gekoppeld zijn aan een hogere uitstap-
kingen op het aantal gelijkgestelde leeftijd (bv. inzake brugpensioen en
dagen. Het VBO pleit ervoor (bv. in het vervroegd pensioen).
kader van de Pensioenconferentie van
begin 2010) om de gelijkstellingen
werkloosheid en verloven op één of
andere wijze te plafonneren, teneinde
werken aan te moedigen en gewerkte
dagen meer te laten meetellen dan niet-
gewerkte dagen. Het tijdskrediet bij-
Opgebouwde pensioenrechten
vanaf de leeftijd van 35 jaar
(Bron: RVP, 2003)
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
66%
30% 59%
20%
10%
0%
Mannen Vrouwen
Gewerkte dagen Ziekte en invaliditeit Werkloosheid Loopbaanonderbreking Brugpensioen Andere

STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

31
 België (Eurostat, FOD Economie, RVA) 1999 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Aantal werkenden (x 1.000) 4.007 4.139 4.235 4.264 4.380 4.446 4.421
- Aantal vrouwen (x 1.000) 1.686 1.785 1.849 1.872 1.937 1.985 1.991
Werkzaamheidsgraad 15-64 j. 59,3% 60,3% 61,1% 61,0% 62,0% 62,4% 61,6%
- Werkzaamheidsgraad 15-24 j. 28,2% 27,8% 27,5% 27,6% 27,5% 27,4% 25,3%
- Werkzaamheidsgraad 25-54 j. 76,2% 77,3% 78,3% 78,4% 79,7% 80,5% 79,8%
- Werkzaamheidsgraad 55-64 j. 24,6% 30,0% 31,8% 32,0% 34,4% 34,5% 35,3%
Werkzaamheidsgraad 20-64 j. 64,5% 65.9% 66,5% 66,5% 67,7% 68,0% 67,1%
% tijdelijke contracten24 (personen) 10,2% 8,7% 8,9% 8,7% 8,6% 8,3% 8,2%
Werkloosheidsgraad 15-74 j. 8,7% 8,4% 8,4% 8,2% 7,5% 7,0% 7,9%
- Werkloosheidsgraad 15-24 j. 22,6% 21,2% 21,5% 20,5% 18,8% 18,0% 21,9%
- Vlaams Gewest 5,4% 5,4% 5,2% 5,0% 4,4% 3,9% -
- Waals Gewest 12,8% 12,0% 12,0% 11,8% 10,5% 10,1% -
- Brussels Hoofdstedelijk Gewest 16,1% 15,7% 16,3% 17,7% 17,2% 16,0% -
- % ≥ 12 maanden werkloos 60,5% 48,8% 52,4% 51,2% 50,7% 47,1% 44,2%
% deeltijds werkenden 19,7% 21,4% 22,0% 22,2% 22,1% 22,6% 23,2%
- Bij de mannen 4,6% 6,8% 7,6% 7,4% 7,5% 7,9% 8,2%
- Bij de vrouwen 39,9% 40,5% 40,5% 41,1% 40,6% 40,9% 41,4%
Inactiviteitsgraad 15-64 j.25 35,4% 34,1% 33,3% 33,5% 32,9% 32,9% 33,1%
EU-27 (Eurostat) 1999 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Aantal werkenden (x 1 Mio) 200,9 207,0 210,4 214,4 218,4 221,8 217,8
- Aantal vrouwen (x 1 Mio) 86,3 91,4 93,2 95,3 97,4 99,3 98,6
Werkzaamheidsgraad 15-64 j. 61,8% 62,9% 63,5% 64,5% 65,4% 65,9% 64,6%
- Werkzaamheidsgraad 15-24 j. 37,1% 36,1% 36,0% 36,4% 37,2% 37,6% 35,2%
- Werkzaamheidsgraad 25-54 j. 75,6% 76,6% 77,2% 78,2% 79,1% 79,6% 78,2%
- Werkzaamheidsgraad 55-64 j. 36,5% 40,7% 42,4% 43,5% 44,7% 45,6% 46,0%
Werkzaamheidsgraad 20-64 j. 66,2% 67,4% 68,1% 69,1% 70,0% 70,5% 69,1%
% tijdelijke contracten (personen) 12,2% 13,3% 14,0% 14,4% 14,5% 14,0% 13,4%
Werkloosheidsgraad 15-74 j. 9,3% 9,0% 8,9% 8,1% 7,1% 7,0% 8,9%
- Werkloosheidsgraad 15-24 j. 18,3% 18,4% 18,3% 17,0% 15,3% 15,4% 19,8%
STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

- % ≥ 12 maanden werkloos 46,4% 46,7% 46,1% 45,7% 42,3% 37,1% 33,1%

% deeltijds werkenden 15,8% 17,2% 17,8% 18,1% 18,2% 18,2% 18,1%
- Bij de mannen 5,9% 7,0% 7,4% 7,7% 7,7% 7,9% 7,4%
- Bij de vrouwen 28,7% 30,0% 30,9% 31,2% 31,2% 31,1% 31,0%
Inactiviteitsgraad 15-64 j. 31,5% 30,7% 30,2% 29,7% 29,5% 29,1% 28,9%

24 Incl. uitzendcontracten.
25 Personen die niet werken of werkzoekend zijn, namelijk studenten, gepensioneerden, arbeidsongeschikten,…

32
NUTTIGE WEBSITES
• Federale Overheidsdienst Economie – Afdeling Statistiek, Arbeidsmarktportaal: http://statbel.fgov.be/port/lab_nl.asp
• Eurostat: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/
• European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions: http://www.eurofound.europa.eu/
• Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg (FOD WASO): http://meta.fgov.be/
• Nationale Arbeidsraad (NAR): http://www.cnt-nar.be/
• Ecodata: http://ecodata.mineco.fgov.be/Nl/begin_nl.htm
• Federaal Planbureau: http://www.plan.be/
• Nationale Bank van België (NBB): http://www.nbb.be/
• Steunpunt Werk en Sociale Economie (WSE): http://www.steunpuntwse.be/

Lonen LONEN
• Centrale Raad voor het Bedrijfsleven (CRB): http://www.ccecrb.fgov.be/

Werk
WERK
• Aan de slag, Overheidssteun voor banen: http://www.aandeslag.be/
• Rijksdienst voor Sociale Zekerheid (RSZ): http://www.onssrszlss.fgov.be/nl/home.html

WERKLOOSHEID
Werkloosheid

• Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening (RVA): http://www.rva.be/

• Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding (VDAB): http://www.vdab.be/
• Service public de l'emploi et de la formation en Wallonie (Forem): http://www.leforem.be/
• Actiris: http://www.actiris.be/

WelzijnARBEIDSORGANISATIE
op het werk

• Fonds voor Arbeidsongevallen (FAO): http://www.fao.fgov.be/

STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

Sociale SOCIALE
zekerheid ZEKERHEID
• Federale Overheidsdienst Sociale Zekerheid: http://socialsecurity.fgov.be/
• Rijksinstituut voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering (RIZIV): http://www.riziv.be/
• Rijksdienst voor Pensioenen (RVP): http://www.rvponp.fgov.be/onprvp2004/
• Rijksdienst voor Kinderbijslag voor Werknemers (RKW): http://rkw.fgov.be/

33
 LANDCODES EU-LIDSTATEN
EU-15
AT: Oostenrijk
BE: België
DE: Duitsland
DK: Denemarken
EL: Griekenland
ES: Spanje
FI: Finland
FR: Frankrijk
IE: Ierland
IT: Italië
LU: Luxemburg
NL: Nederland
PT: Portugal
SE: Zweden
UK: Verenigd Koninkrijk

EU-27
EU-15
BG: Bulgarije
CY: Cyprus
CZ: Tsjechië
EE: Estland
HU: Hongarije
LT: Litouwen
LV: Letland
MT: Malta
PL: Polen
STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

RO: Roemenië
SI: Slovenië
SK: Slowakije

• EU-27: geheel van de huidige 27 lidstaten, sinds 1 januari 2007

• EU-25: geheel van de 25 lidstaten, na de uitbreiding op 1 mei 2004
• EU-15: geheel van de 15 "oude lidstaten", vóór de uitbreiding van 1 mei 2004

34
 NOTITIES

STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

35
Verbond van Belgische Ondernemingen vzw
Ravensteinstraat 4 – 1000 Brussel
T + 32 2 515 08 11
F + 32 2 515 09 99
www.vbo.be