SEMINARSKI RAD

STRUJANJE FLUIDA

Predmet: Hidraulika

Student: Jasmina Orman

Predava: Doc. Dr. Enes eperovi

Broj indeksa: PT-02/13-I

Travnik 2016/2017

Sadraj
1.

UVOD............................................................................................................................ 2

2.

VRSTE STRUJANJA......................................................................................................... 4

Stacionarno strujanje.................................................................................................... 4

Nestacionarno strujanje................................................................................................. 4

Gravitacijsko strujanje.................................................................................................. 4

Strujanje pod tlakom.................................................................................................... 4

Laminarno strujanje..................................................................................................... 4

2.1.

Stacionarno strujanje fluida.................................................................................... 4

3.

IDEALAN FLUID............................................................................................................. 5
3.1.

Kretanje idealnog fluida......................................................................................... 5

4.

REALAN FLUID.............................................................................................................. 5

5.

JEDNAINA KONTINUITETA............................................................................................ 5

6.

BERNULIJEVA JEDNAINA.............................................................................................. 6

7.

STAZE I STRUJNICE....................................................................................................... 7

8.

STRUJNA CIJEV, STRUJNO VLAKNO I OS STRUJNE CIJEVI....................................................9

9.

GIBANJE I DEFORMACIJA ESTICA FLUIDA.....................................................................9

10.

LITERATURA............................................................................................................. 11

1. UVOD
Strujanje je gibanje tekuine ili plina (fluida). Prema putanji strujanja razlikuje se laminarno i
turbulentno strujanje. Kod laminarnoga strujanja sve estice u istom sloju fluida imaju istu brzinu, to
jest svi slojevi fluida gibaju se paralelno i fluid se nuno giba sporo. Kada brzina poraste, slojevi se
mijeaju i strujanje postaje turbulentno. Prema promjenljivosti brzine razlikuje se: stacionarno
strujanje, kod kojega je koliina tvari koja proe kroz svaki presjek konstantna, i nestacionarno
strujanje, kod kojega se ta koliina mijenja. Ovisno o tome stvaraju li se pri strujanju vrtlozi razlikuje
se vrtlono i potencijalno strujanje. Strujanje je vrtlono ako se stvaraju vrtlozi, a ako se vrtlozi ne
stvaraju, brzina strujanja moe se prikazati s pomou takozvane potencijalne funkcije pa se takvo
strujanje naziva potencijalno.
Jedno je od najbitnijih svojastava fluida lakoa kojom se fluid giba odnosno struji; i najmanje
smino naprezanje, ili neravnotea normalnog naprezanja (tlakova), uzrokovat e kretanje fluida. Ne
elimo li da se to dogaa moramo posebnim mjerama ograniavati kretanje fluida.
Strujanje se fluida meutim, odnosno gibanje fluida, razlikuje od gibanja materijalne take
odnosno vrstog tijela. Kad se giba naime vrsto tijelo ne postoji relativno gibanje jedne estice
(elemenata) tijela u odnosu na druge. S druge strane, usljed lake meusobne pominosti estica
(elememata) fluida, brzine estica fluida, na raznim mjestima u fluidu to struji, u najopenitijem
sluaju, imaju razliitu veliinu i smjer. Du nekog pravca primjerice, koji u nekom trenutku
zamiljamo unutar strujeeg fluida, imaju estice fluida openito razne brzine u raznim pravcima tako da
e promatrani pravac, shvatimo li ga sastavljenim od estica fluida, u iduem trenutku poprimiti oblik
neke zakrivljene crte koja e se stalno, tijekom strujanja, mijenjati. Posljedino, analiza e se strujanja
fluida unekoliko razlikovati od analize gibanja materijalnih toaka odnosno vrstih tijela. Njihovo gibanje
naime, budui da poznajemo mase tijela i razlikujemo ih meusobno, te da je njihov broj (praktino)
i diskretni nain.
ogranien i poznat, moemo opisati na odvojeni
Analiza se strujanja fluida pritom (odreivanje njegovih fizikalnih svojstava) svodi stoga na jedan ili
kombinacije ovih postupaka:

A. Definiranje individualnog, supstancijalnog ili materijalnog volumena, to znai da emo iz fluida

izdvojiti odreenu i poznatu koliinu, tj. poznatu i konstantnu masu fluida, dakle zatvoreni
sistem, koji emo zatim promatrati i analizirati tijekom njegovog gibanja;
B.

Pratei svaku od velikog broja estica fluida na putu kroz prostor ustanovljujui kako se fizikalne
osobine estica fluida mijenjaju u funkciji vremena; takav se nain promatranja (opisivanja
gibanja), prema reenome, naziva Lagrangeovim (nain promatranja koji se veinom (preteito)
primjenjuje kad se analizira kretanje materijalne take i vrstog tijela), a njegova je primjena
(teoretski) mogua budui da su estice fluida konstantne mase, i/ili

C.

Pratei to se dogaa s esticama fluida u nekoj (nekima) fiksnoj (fiksnim) taki (takama)
prostora, ili u dijelu prostora kroz koji struji fluid, tzv. kontrolnom volumenu, s obzirom na
odabrani koordinatni sustav, u koju (koje, koji) one pristiu u neprekidnom, kontinuiranom
nizu jedna iza druge, to je tzv. Eulerov ili lokalni (mjesni) nain promatranja.

Uzrok gibanja estica fluida moe biti jedna ili vie sila koje djeluju na njih:
Masne (volumenske) sile poput sile tee, inercijskih sila (npr. Centrifugalne sile) isl.;
povrinske sile poput sila tlaka, koje nastaju zbog razlike tlakova u raznim tokama fluida, ili
adhezijske sile;
sile viskoziteta kao posljedica unutranjeg trenja meu esticama fulida i
elastine sile (uglavnom kod plinova) zbog kompresibilnosti (stlaivosti) fluida.
Pri strujanju fluida razlikujemo:

protjecane
strujanje fluida izmeu krutih stijenki (cijevi, kanala i sl.); radi se o transportu fluida protokom,
odnosno o transportu energije fluidom;

optjecane
pojave relativnog i apsolutnog strujanja fluida oko nekog vrstog tijela uronjenog u fluid; radi
se dakle o transportu vrstih tijela kroz fluid (brodovi, podmornice, letjelice itd.), ili, strujanju
fluida oko vrstog tijela i

kombinaciju protjecanja i optjecanja

pojavljuje se npr. kod strujanja fluida izmeu lopatica turbostrojeva jer se strujanje tada moe
promatrati kao protjecanje meu lopaticama ili kao optjecanje oko lopatica uronjenih u fluida.

2. VRSTE STRUJANJA

Stacionarno strujanje
Stacionarno strujanje nastaje kada je u svakoj toki nekog presjeka strujnog toka
jednaka brzina i jednak tlak. Tako je na primjer strujanje tekuina iz rezervoara sa stalnom
razinom, zatim u cijevima sa stalnim tlakom i drugo.

Nestacionarno strujanje
Nestacionarno strujanje nastaje kada je u svakoj toki nekog presjeka strujnog toka brzina i
tlak se mijenjaju s vremenom. Tako je na primjer strujanje kod istjecanja tekuina iz rezervoara
s promjenjivom visinom razine tekuine. Kod toga se, naime, promjenom razine mijenja i
brzina i tlak (Torricellijev zakon).

Gravitacijsko strujanje
Gravitacijsko strujanje je ono strujanje koje nastaje zbog djelovanja sile tee. Takvo je na
primjer strujanje u potocima, rijekama, kanalima i tako dalje.

Strujanje pod tlakom

Strujanje pod tlakom nastaje zbog razlike tlaka u tekuini (na primjer tlani cjevovod); ta
razlika moe nastati radom sisaljke ili od tlaka rezervoara u vodovodnoj mrei.

Laminarno strujanje
Laminarno strujanje je gibanje tekuine u meusobno paralelnim slojevima. Kod takvog
strujanja nema mijeanja tekuine, a pojedini slojevi tekuine kliu jedan prema drugome.
Laminarno strujanje moe biti stacionarno ili nestacionarno. Takvo je na primjer
strujanje podzemnih voda.

2.1. Stacionarno strujanje fluida

Stacionarno strujanje je strujanje kada se svaka estica fluida koja se nae u nekoj strujnoj liniji
nastavlja da se kree u pravcu strujnice kao i prethodna estica, tj. ako se slika strujnica u toku
vremena ne menja. Kod stacionarnog strujanja, strujnice se ne menjaju u toku vremena i poklapaju se
sa putanjom estica fluida. Ako postoji stacionarni tok, to ne znai da se brzina jedne estice fluida
nee promeniti u razliitim takama strujnice. Upravo zakrivljene linije opisuju te promene.
Bilo koji fluid moe proticati (strujati) stacionarno ako su ispunjeni opti uslovi:
1. brzina je dovoljno mala i

2. prepreke su takve da ne uzrokuju previe nagle promene brzine

Ukoliko ovi uslovi nisu ispunjeni, proticanje fluida znatno je sloenije i to strujanje
nazivamo turbulentno.
Oblik strujnih linija zavisi od toga kog je telo oblika, tako da to dovodi do toga da e strujne linije
imati najpravilniji oblik kod tela u obliku ribe/avionskog krila, dok kod tela u obliku lopte strujnice
imaju potpuno drgaiji oblik. Naime, iza tela nastaju turbulencije (vrtlozi,) tako da to ini da strujnice
vie nisu paralelne. Najvei vrtlozi nastaju kod kretanja ravne ploe.

3. IDEALAN FLUID
Idealni fluid je najjednostavniji model idealizacije u mnogim problemima dinamike fluida. Idealni
fluid se definie kao neprekidna, neunitiva sredina koja se kree se bez unutranjeg trenja. Kod
idealnog fluida, zapreminska masa se takoe ne menja, tj. ostaje stalna. U najuem smislu rei, to je
neprekidna sredina koja poseduje sledea svojstva: ne postoji unutranje trenje meu slojevima
(viskoznost) i nestiljiva je.
Pojam idealnog fluida se razlikuje od pojma idealnog gasa. Model idealnog gasa izraava
diskontinualnost, estinu strukturu gasa. Njime se gas predstavlja kao skup ogromnog
broja molekula, koji se zamiljaju kao idealno elastine estice koje uzajamno deluju samo u
direktnim meusobnim sudarima i udarima o zidove suda.

3.1. Kretanje idealnog fluida

Kretanje
idealnog
fluida
karakteriu
etiri
osnovna
makroskopska
parametra: gustina, pritisak, temperatura i brzina delia fluida. U ovom sluaju pod pojmom deli
podrazumeva se deo supstancije obuhvaene elementarnom zapreminom, ije se dimenzije u
odreenim odnosima mogu zanemariti.
Stacionarno proticanje je najjednostavniji oblik kretanja fluida. Kod stacionarnog proticanja nema
nagomilavanja delia fluida, niti njihovog vrtlonog kretanja.
Stanje stacionarnog strujanja je stanje u kojem se idelan fluid nalazi ako se u nekoj taki prostora
(unutar cevi kroz koju protie idealan fluid) brzine estice ne menjaju u toku vremena. Kad je
strujanje idealnog fluida u pitanju, ono je uvek stacionarno jer je unutranje trenje tog strujanja vaan
preduslov za stvaranje vrtloga. Pri tome, brzina kretanja estice moe biti razliita od take do take
du njene putanje. Meutim, u bilo kojoj taki prostora brzine svih estica koje prou kroz tu taku su
jednake. Ako se, pak, ovi parametri menjaju u toku vremena u datoj taki, onda je kretanje fluida
nestacionarno.

4. REALAN FLUID
U realnim fluidima uvek postoji unutranje trenje koje je posledica meumolekularnih privlanih sila.
Delovanje ovog trenja na zakonitost kretanja zavisi od vrste fluida kao i od ostalih uslova kretanja. Po
pravilu: sa poveanjem brzine kretanja, poveae se i efekat trenja neunitivog fluida.

5. JEDNAINA KONTINUITETA
Fluid koji se ispituje mora biti nestiljiv, odnosno gustina mora biti nezavisna od vrednosti pritiska u
fluidu, a brzina fluida u datoj taki prostora mora biti ista za sve estice fluida koje kroz nju prolaze.
Na taj nain, fluid je idealan, a stanje u kom se on nalazi je stacionarno strujanje. Linije du kojih se
estice fluida kreu nazivaju se strujne linije. Deo fluida ogranien dvema strujnim linijama naziva se
strujna cev. Kao to je prikazano na slici 1, postoji strujna cev i u dvema takama (1 i 2) po jedan
popreni presek povrine S1 i S2. 1 i 2 su brzine na osama ovih poprenih preseka. Ako je gustina
fluida u svakoj taki ista, onda e kroz oba preseka strujne cevi za isto vreme protei ista koliina
fluida. Na taj nain se obezbeuje da je masa fluida koji protekne kroz S1 jednaka masi fluida koji
protekne kroz S2. Za vreme kroz presek S1 prostruji fluid mase m, a za isto vreme kroz presek S2
prostruji fluid iste mase m. Poto je m=S (gde je gustina fluida), kada se mase u ova dva
preseka uporede, dobija se: S11=S22, a posle skraivanja: S11=S22. Iz ove jednaine se
izvodi njen drugaiji oblik: 1/2=S2/S1. Odatle je jasno da je odnos brzina proticanja fluida kroz dva
razliita preseka obrnuto srazmeran odnosu povrina tih preseka.

6. BERNULIJEVA JEDNAINA
Na slici broj 2 prikazana je strujna cev koja je pod uticajem Zemljine tee, a krajevi cevi su na
razliitim visinama i imaju razliite vrednosti povrina poprenih preseka. Na fluid mase m utie
pritisak p1 i pritisak p2. Poto je p1>p2, fluid e se kretati u pravcu delovanja pritiska p1 i to u taki 1
sa poprenim presekom S1, brzinom 1, a u taki 2 sa poprenim presekom S2, brzinom 2. Po ovim
vrednostima, rad sile pritiska u taki 1 je A1=p1S1l1 i u taki 2 A2=p2S2l2, odnosno A1=p1V1 i
A2=p2V2. Prema jednaini kontinuiteta V1=V2=V=m/, pa je onda A1=p1V, a A2=p2V.
Poto je p1>p2 onda sledi da je A1>A2.
Razlika rada sile pritisaka u takama 1 i 2 je jednaka promeni ukupne energije tj. razlici kinetike i
gravitacione potencijalne energije u taki 1 i 2. Poto je izvren neki rad da bi se fluid doveo iz take 1
u taku 2, onda je jasno da je u taki 2 vea vrednost energije fluida. Zbog toga jednaina glasi ovako:
(p1-p2)V=1/2m2^2+mgh2-(1/2m1^2+mgh1) Posle sreivanja, preureivanja lanova i
deljenja jednaine sa V, uzimajui u obzir da je m/V=, jednaina dobija oblik:
p1+1/21^2+gh1=p2+1/22^2+gh2 Iz ove jednaine se konano dobija Bernulijeva jednaina u
obliku:

U Bernulijevoj jednaini postoje 3 lana: p statiki pritisak (potencijalna energija sile pritiska u
jedinici zapremine) gh visinski pritisak (gravitaciona potencijalna energija jedinice zapremine
tenosti) 1/2^2 dinamiki pritisak (kinetika energija jedinice zapremine tenosti)
Reima iskazana, Bernulijeva jednaina glasi:
Pri stacionarnom proticanju idealne nestiljive tenosti kroz strujne cevi, ukupni pritisak koji je jednak
sumi statikog, visinskog i dinamikog pritiska, ostaje konstantan u svakom poprenom preseku
strujne cevi.
Specifian sluaj se javlja kod ravnih, horizontalnih cevi gde je visina h=0. Onda je:
p+1/2^2=const.
Postoji puno jednostavnih, oiglednih i zanimljivih dokaza za ovaj princip: U narodu postoji jedna
poslovica: Tiha voda breg roni. Tako saeto sroena, ova reenica zvui besmisleno, ali posmatrano
sa gledita dinamike fluida ova tvrdnja je potpuno opravdana. Opte je poznato da brze planinske reke
imaju uska korita, dok ravniarske, koje su spore, imaju iri tok. Ta pojava je upravo i dokaz za
Bernulijev princip. Reka se ponaa kao fluid i kada se za nju napie ova jednaina, ona ima lanove:
p pritisak fluida (reke) na obale; 1/2^2 brzinu toka, pomnoenu sa polovinom gustine vode;
dok je trei lan jednak nuli jer se ravniarska reka ponaa kao horizontalna cev i onda nema visinske
razlike. U ovom sluaju jednaina ima oblik: p+1/2^2=const. Poto je gustina konstantna
vrednost, mogue je menjati samo pritisak p i brzinu i to na taj nain da, ako je brzina poveana,
pritisak je umanjen, a ako je visoka vrednost pritiska, onda je brzina mala. Tako, ravniarska reka tee
sporo, ali snano pritiska obale koje vremenom poputaju pod statikim pritiskom.

7. STAZE I STRUJNICE
Kod nestacionarnog se strujanja staze i strujnice ne podudaraju. Stazom (putanjom ili trajektorijom)
neke estice fluida nazivamo krivulju koju estica fluida svojim gibanjem opisuje u prostoru. Stazu
bismo mogli registrirati kad bismo esticu oznaili, npr. obojili, te snimali (kroz neko vrijeme);
dakle pratili njezino gibanje (Lagrangeov nain), slika br 1.

Slikabr. 1 Staza estic fluida

Na slici smo dobili put, od toke A do toke B, koji je estica fluida prevalila u odreenom
vremenu.
S druge strane ipak, strujnice predstavljaju smjer gibanja veeg broja estica fluida u istom
trenutku. Postat e vidljive ako opet obojimo, sada vei broj estica, i fotografskim aparatom snimimo
fluid.Radi se dakle o trenutanoj slici, tanije, vrlo kratkom intervalu vremena kroz koje e svaka
estica ostaviti kratak trag koji i pak predouje brzinu estice u tom intervalu vremena na
promatranom,mjestu.

Ponovimo li snimanje vie puta, dobit emo seriju krivulja, nazvanih strujnicama, kojima su tangente ti
mali vektori brzina, slika br. 2.

Slika br.2 Slika strujnica

Strujnice su prema tome linije koje su u prostoru strujanja fluida tangencijalne na vektor trenutane
brzine estice fluida na promatranom mjestu, slika br. 3

Slika br. 3 Strujnica i vektor brzine

Strujanje se fluida u osnovi svodi na ovo, slika br.4

Slika br.4 Formiranje strujnice

estica e fluida A, nakon vremena t, doi u toku gdje je dotad bila estica B, kojoj je opet
ustupila mjesto estica C itd. Dobiveni niz staza tvori isprekidanu liniju A-B-C , koja prelazi u
neprekidnu krivulju, strujnicu, kad skraujemo vrijeme opaanja (t 0). Brzina estice, npr.
estice B, c2, usmjerena je veliina, vektor, kojem se smjer podudara s tangentom na strujnicu.
Ako je strujanje nestacionarno, strujnica e u prostoru mijenjati svoj oblik i poloaj.
Razliku izmeu staze i strujnice razabrat emo najoitije promatrajui gibanje vrstog tijela kroz fluid.

8. STRUJNA CIJEV, STRUJNO VLAKNO I OS STRUJNE CIJEVI

Povuemo li strujnice kroz toke zatvorene konture (oboda), zamiljene unutar fluida, dobivamo
strujnu cijev, slika br.5

Slik br.5 Strujna cijev

Ako je strujna cijev neizmjerno malog presjeka, zovemo je strujn im vlaknom. Centralnu strujnicu

nazivamo os strujne cijevi. Kako je strujnica sastavljena od brzina c u uzastopnim tokama u kojim
se nalaze estice fluida, vidimo te brzine u obliku tangenata. Drugim rijeima, dobiveni niz stazica gradi,
isprekidanu liniju elemenata strujnice osima.

9. GIBANJE I DEFORMACIJA ESTICA FLUIDA

Za vrijeme gibanja mogu se s esticom fluida zbivati ove promjene, slika br. 6:

Slika 6.Gibanje i deformacijeestice fluida

moe se gibati translatorno poput estica vrstog tijela;

moe se okretati (rotirati) oko neke osi kao i estica
vrstog tijela;
moe se linearno istezati ili
mijenjati svoj oblik
mijenjajui pritom svoj
volumen (obujam), ali
nikako i nikada svoju
masu.

10.

LITERATURA

Jevrem Janji, Itvan Bikit, Nikola Cindro: Opti kurs fizike - I deo (4 izdanje); Beograd - Nauna
knjiga; 1989.

Momilo M. Pejovi: Opti kurs fizike - Mehanika, molekulara fizika, termodinamika; II izdanje;
Ni, Univerzitet u Niu; 2001.

Acheson, D. J. (1990). Elementary Fluid Dynamics. Clarendon Press. ISBN 0-19-859679-0.

Batchelor, G. K. (1967). An Introduction to Fluid Dynamics. Cambridge University Press. ISBN

0-521-66396-2.

Chanson, H. (2009). Applied Hydrodynamics: An Introduction to Ideal and Real Fluid Flows.
CRC Press, Taylor & Francis Group, Leiden, The Netherlands, 478 pages. ISBN 978-0-41549271-3.

Clancy, L. J. (1975). Aerodynamics. London: Pitman Publishing Limited. ISBN 0-273-01120-0.

Falkovich, G. (2011). Fluid Mechanics, a short course for physicists. Cambridge University
Press. ISBN 978-1-107-00575-4.

Lamb, Horace (1994). Hydrodynamics (6th izd.). Cambridge University Press. ISBN 0-52145868-4. Originally published in 1879, the 6th extended edition appeared first in 1932.

Landau, L. D.; Lifshitz, E. M. (1987). Fluid Mechanics. Course of Theoretical Physics (2nd izd.).
Pergamon Press. ISBN 0-7506-2767-0.

Milne-Thompson, L. M. (1968). Theoretical Hydrodynamics (5th izd.). Macmillan. Originally

published in 1938.

Pope, Stephen B. (2000). Turbulent Flows. Cambridge University Press. ISBN 0-521-59886-9.

Shinbrot, M. (1973). Lectures on Fluid Mechanics. Gordon and Breach. ISBN 0-677-01710-3.

Raspopovi Milan, etraji Jovan, Raspopovi Zoran, Fizika za drugi razred gimnazije
prirodno-matematikog smera, Drugo izdanje, Zavod za udbenike, Beograd, 2008.

http://www.rgf.bg.ac.rs(http://www.rgf.bg.ac.rs/predmet/GO/I%20semestar/Fizika
%201/Predavanja/2.DINAMIKA_FLUIDA.pdf)

http://tesla.pmf.ni.ac.rs(http://tesla.pmf.ni.ac.rs/people/nesiclj/predavanja/biologija/2010/glava6.
pdf)

http://airserbia.com (http://airserbia.com/forum/viewtopic.php?f=25&t=1710)

www.wikipedia.ba