PRS Zadaci PDF

Sveuilite u Rijeci
TEHNIKI FAKULTET RIJEKA
POGONSKI I RADNI STROJEVI

Rijeeni zadaci
Rijeka, 2007.
SADRAJ
1
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
30
31
32
33
34
35
36
Mjerni sustavi
Svojstva fluida
Statika fluida
Termodinamika
Pare
Termodnamiki procesi
Otvoreni sustav i jednadbe ouvanja
Dinamika nestlaivog fluida
Stacionarno strujanje fluida u cjevovodima
Dinamika kompresibilnih fluida
Prijenos topline, izmjenjivai
Smjese plinova
Goriva i izgaranje
Generatori pare
Principi djelovanja strojeva
Hidraulike turbine
Hidraulike akcijske turbine
Reakcijske hidraulike turbine
Parne turbine
Akcijske parne turbine
Reakcijske parne turbine
Parnoturbinska postrojenja
Kondenzatori
Pumpe
Volumetrijske pumpe
Veza pumpe i cjevovoda
Kompresori
Ventilatori i kompresori
Volumetrijski kompresori
Rashladni ureaji i toplinske pumpe
Plinske turbine
Mlazni motori
Motori s unutarnjim izgaranjem
1
3
4
7
12
19
22
30
35
40
44
49
52
55
57
61
64
68
71
76
83
87
94
99
107
112
117
120
127
130
134
142
145
Pogonski i radni strojevi
Zadaci
ZADACI 1
MJERNI SUSTAVI
Primjer 1.1 (Pretvorba stupnjeva u radijane)
Potrebno je pretvoriti: a) kut od 0.0572 u miliradijane i b) kut od 1 rad u stupnjeve.
Rjeenje
a) Po definiciji znamo da kutu od 180 odgovara radijana. Da bi izvrili pretvorbu,
koristimo se jednadbom:
[ ]180
= 0.0572
= 0.000998 rad = 0.998 mrad
180
o
b) Kut od 1 radijana emo pretvoriti u stupnjeve po obrnutoj jednadbi:

180 180
=1
= 57.296 o
o =
[]
Primjer 1.2 (Pretvorba decimalnih dijelova stupnja kuta u minute i sekunde)

Potrebno je izvriti pretvorbu: a) kuta od 142536 u decimalno pisani kut, b) kut od 2230
u decimalno izraeni kut i u radijane.
Rjeenje
a) Pretvorba ide na sljedei nain:
=
14.000000
14
25/60
=
0.416667
36/3600 =
0.010000
142536
14.426667
b) Na isti nain imamo:

2230 = 22.5
[ ]180
= 22.5
= 0.3927 rad
180
o
Primjer 1.3 (Mjera mase na Sjevernom polu i na Ekvatoru)

Stanovnici zemlje N na Sjevernom polu poslali su zemlji E na ekvatoru zlata u koliini od
1000 kg. Ova masa zlata izvagana je vagom koja koristi elastinu deformaciju opruge za
mjerenje mase. Zajedno sa zlatom poslana je i vaga, kako bi se istom vagom moglo ponoviti
mjerenje kod primopredaje zlata. Masa zlata izvagana u zemlji E bila je 994.9 kg, tj. manja
nego na Sjevernom polu. Gdje se izgubila razlika od 5.1 kg zlata?
Rjeenje
Zemljino ubrzanje na Sjevernom polu je gN = 9.83 m/s2, dok je na ekvatoru gE = 9.78 m/s2.
Pomou vage s oprugom izmjerena je sila teine zlata. Teina je produkt mase i Zemljinog
ubrzanja. Omjer teina iste mase na Sjevernom polu i na Ekvatoru je:
Zadaci
G E m g E g E 9.78
=
=
=
= 0.994914
G N m g N g N 9.83
tako da ako je vaga na Sjevernom polu pokazivala masu od 1000 kg, na Ekvatoru e ista vaga
pokazati masu od 994.914 kg.
Primjer 1.4 (Pretvorba mjernih jedinica)

Potrebno je izvriti sljedee pretvorbe: a) rad W = 15 kp.m u kJ, b) snagu od P = 250 KS u
kW, c) potronju goriva od 160 g/KS.h u g/kW.h, d) toplinsku vodljivost srebra od k = 369
kcal/(h.m.K) u W/m.K.
Rjeenje
a) W = 15 kp.m = 15 9.81 = 147.15 Nm = 147.15 J = 0.147 kJ
250
b) P = 250 KS =
= 183.82 kW
1.36
g
g
c) be = 160
= 160 1.36 = 217.6
kWh
KS.h
kJ
W
d) k = 369
= 369 1.163 = 429.15
m.K
h.m.K
DOPUNSKI ZADACI
Izraziti volumen od 1600 cm3 u dm3 i u m3. (Rjeenje: V = 1600 cm3 = 1.6 dm3 = 0.0016
m3 )
2. Koliko je gigasekundi prije 1990. godine zaapoelo bronano doba, ako se zna da je to
bilo u 3000 godini prije nae ere? (Rjeenje: 157 Gs)
3. Izraziti u radijanima kut od 87. (Rjeenje: 1.52 rad)
4. Pretvoriti u SI jedinice donju ogrijevnu mo goriva od 10330 kcal/kg. (Rjeenje: 43.2
MJ/kg)
5. Pretvoriti u SI jedinice toplinsku vodljivost elika, koja iznosi 12.8 kcal/(h.m.K).
(Rjeenje: 14.9 W/m.K)
6. Pretvoriti najprije u decimalni broj, zatim u radijane kut od 951530. (Rjeenje: 95.26,
1.667 rad)
7. Pretvoriti u SI jedinice brzinu automobila od 140 km/h. (Rjeenje: 38.9 m/s)
8. Pretvoriti u SI jedinice brzinu vrtnje od 240000 min-1. (Rjeenje: 4000 s-1)
9. Pretvoriti gustou od 0.835 kg/dm3 u kg/m3. (Rjeenje: 835 kg/m3)
10. Koja je vrijednost standardnog atmosferskog tlaka na razini mora? (Rjeenje: 101325 Pa)
1.
Zadaci
ZADACI 3
SVOJSTVA FLUIDA
Viskoznost tekuina
Primjer 3.1 (Smina naprezanja)
Ulje za podmazivanje SAE 30 pri temperaturi od 20 C nalazi se izmeu dviju ploa,
od kojih jedna miruje, a druga se giba brzinom od 3 m/s (slika). Razmak h meu ploama je
2.6 cm. Potrebno je odrediti tangencijalno naprezanje u ulju.
v
F
h
Rjeenje
Potrebne podatke uzimamo iz tablice 3.1. Dinamika viskoznost ulja je 0.26 Pas.
Tangencijalno naprezanje u ulju je:
F
v
3
= = 0.26
= 30 Pa
A
h
0.026
ZADACI
1. Izmeu dvije ploe, od kojih se jedna pomie, a druga miruje nalazi se voda pri
temperaturi od 20 C. Brzina gibanja ploe je 3 m/s (slika 3.2). Razmak meu ploama je
3 cm. Potrebno je odrediti tangencijalno naprezanje pri toj deformaciji. (Odgovor: = 0.1
Pa).
2. Za poznatu gustou zraka = 1.2 kg/m3 potrebno je izraunati njegov specifini
volumen. (Odgovor: v = 0.83 m3/kg).
3. Iz vrijednosti dinamike viskoznosti i gustoe u tablici 3.1 potrebno je izraunati
kinematsku viskoznost za svaki od fluida u tablici.
Tablica 3.1 Dinamika viskoznost, gustoa i kinematska viskoznost fluida pri 20 C
Fluid
Vodik
Zrak
Benzin
Voda
Etilni alkohol
iva
Ulje SAE 30
Glicerin
Dinamika viskoznost
Pas
8.9 10-6
1.8 10-5
2.9 10-4
1.0 10-3
1.2 10-3
1.5 10-3
0.26
1.5
Gustoa
kg/m3
0.084
1.20
720
999
789
13540
930
1263
Kinematska viskoznost
m2/s
1.06 10-4
1.51 10-5
4.03 10-7
1.01 10-6
1.51 10-6
1.16 10-7
2.79 10-4
1.19 10-3
Zadaci
ZADACI 4
STATIKA FLUIDA
Primjer 4.1 (Tlak koji vri sila na povrinu)
Masu od m = 102 kg postavimo na klip povrine A = 200 cm2, kao na slici. Koji je tlak
u fluidu ako je klip u ravnotei?
F
A
p
Rjeenje
Sila teine mase m je sila kojom e masa djelovati na klip:
F = mg = 102 9.81 = 1000.6 N
Tlak u fluidu e biti jednak tlaku na klipu:
p=
F 1000.6
=
= 50030 N/m 2 = 50 kPa
A
0.02
Primjer 4.2 (Tlak stupca fluida)

Ronioc se sputa s povrine mora na dubinu od 40 m. elimo znati koliki je tlak na toj
dubini. Potrebno je uzeti u obzir gustou morske vode od 1025 kg/m3.
Rjeenje
Tlak na povrini mora je tlak p1 = 100 kPa. Tlak na dubini h = 40 m e biti:
p2 = p1 + gh = 100 000 + 1025 9.81 40 = 100 000 + 402 210 = 502.21 kPa
Primjer 4.3 (Hidrauliki tlak)
U cilindru se nalazi tekuina na relativnom tlaku od 400 kPa. Potrebno je:
1. Izraziti ovaj tlak u (naporu) visini stupca vode (H2O = 1000 kg/m3) i stupcu ive (Hg =
13600 kg/m3)
2. Izraunati apsolutni tlak u cilindru uz pretpostavku da je atmosferski tlak patm = 101.3 kPa.
Rjeenje
1. Visina stupca vode je:
400000
h H 2O =
= 40.77 mVS
1000 9.81
Visina stupca ive je:
hHg =
Zadaci
400000
= 3.0 mHg
13600 9.81
2. Apsolutni tlak je:

pa = p + patm = 400 + 101.3 = 501.3 kPa
Primjer 4.4 (Odreivanje relativnog tlaka)
Potrebno je odrediti maksimalni relativni tlak vode koji moemo mjeriti
piezometarskom cijevi visine 3 m.
Rjeenje
Maksimalni relativni tlak odgovara tlaku stupca tekuine u cijevi. Kako se ovdje radi o
vodi, taj e tlak biti:
p = gh = 1000 9.81 3 = 294 300 Pa = 294.3 kPa
Primjer 4.5 (Mjerenje relativnog tlaka pomou manometra s U cijevi)
Manometar s U cijevi prema slici a) spojen je za mjerenje relativnog tlaka ulja u
cjevovodu. Gustoa ulja je = 835 kg/m3. Manometarski fluid je iva s gustoom mano =
13600 kg/m3. Koliki je relativni tlak u toki A u sljedea dva sluaja:
1. h1 = 0.4 m, h2 = 0.8 m. iva se nalazi iznad linije B-C, kao na slici b)
2. h1 = 0.1 m, h2 = -0.15 m. iva se nalazi ispod linije B-C, kao na slici a)
patm
patm
D
A
A
h1
B
D
a)
h2
C
h2
h1
B
C
b)
Rjeenje
1. pA,rel = g(manh2 - h1) = 9.81 (13600 0.8 - 835 0.4) = 103 465 Pa = 103.47 kPa
2. pA,rel = g(manh2 - h1) = 9.81 (-13600 0.15 - 835 0.1) = -20 831 Pa = -20.83 kPa
Primjer 4.6 (Razlika tlaka u cjevovodu)
Manometar s U cijevi spojen je za mjerenje razlike tlaka izmeu toaka A i B nekoga
cjevovoda u kojemu struji voda gustoe = 1000 kg/m3. Kao manometarska tekuina koristi
se iva. Visinska razlika izmeu toaka A i B je b - a = 0.3 m (vidi sliku). Visina stupca ive
hmano = 0.8 m. Potrebno je odrediti razliku tlaka pA - pB.
Rjeenje
pA - pB = g(b - a) + ghmano(mano - ) = 1000 9.81 0.3 + 9.81 0.8 (13600 - 1000) =
= 101 828 Pa = 101.83 kPa
6
A
a
C
Zadaci
B
b
hman
D
DOPUNSKI ZADACI
1. Izraunati tlak koji masa od 51 kg vri na klipu povrine 500 cm2, ako znamo da je klip u
mirovanju. (Rjeenje: p = 10 kPa)
2. Koji je tlak u moru na dubini od 1000 m, ako je gustoa morske vode 1025 kg/m3?
(Rjeenje p = 10 MPa)
3. Izraunati tlak p na dubini od 10.2 m u slatkoj vodi gustoe 1000 kg/m3. Koliki e tlak biti
na istoj dubini u ulju gustoe 850 kg/m3? (Rjeenje pvoda = 100 kPa, pulje = 85 kPa)
4. Koja bi morala biti dubina h u benzinu gustoe 735 kg/m3 da bi tlak bio 0.11 Mpa?. Koja
bi trebala biti dubina vode za isti tlak? (Rjeenje hbenz = 15.25 m, hvoda = 11.2 m)
5. Izraunati relativni tlak p i apsolutni tlak pa na dubini od 8 m ispod povrine u vodi gustoe
1000 kg/m3 ako je atmosferski tlak 101.32 kPa? (Rjeenje p = 78.5 kPa, pa = 179.8 kPa)
6. Koji tlak odgovara stupcu tekuine od 500 mm ako jetekuina benzin ( = 720 kg/m3), ulje
( = 860 kg/m3), voda ( = 1000 kg/m3) ili iva ( = 13600 kg/m3)? (Rjeenje pbenz = 3.5
kPa, pulje = 4.2 kPa, pvoda = 4.9 kPa, piva = 66.7 kPa)
7. Koji tlak p pokazuje manometar s U cijevi koji je povezan na spremnik vode gustoe 1000
kg/m3 (slika 4.12) ako je stupac ive na lijevoj strani h1 = 25 cm, a na desnoj strani je h2 =
45 cm? (Rjeenje p = 57.6 kPa)
Zadaci
ZADACI 5
TERMODINAMIKA
Primjer 5.1 (Toplina za zagrijavanje smjese plinova)
Koliko je topline potrebno za zagrijavanje smjese od 2 kg CO2 i 3 kg N2 s temperature od T1 =
+25 C na temperaturu T2 = +500 C pri konstantnom tlaku?.
Rjeenje
Iz termodinamikih tablica za srednje specifine topline imamo za CO2:
cp
+25
0
= 838 J/kg.K
za N2:
c p 0+25 = 1042 J/kg.K
cp
+500
0
= 1019 J/kg.K
cp
+500
0
= 1069 J/kg.K
Za plinsku smjesu e biti:

2 838 + 3 1042
c p 0+25 =
= 960 J/kg.K
2+3
cp
+ 500
0
2 1019 + 3 1069
= 1049 J/kg.K
2+3
i konano izmjenjena toplina:

Q12 = (2 + 3) [1049 (773.15 273.15) 960 (298.15 273.15)] = 2 503 000 J = 2503 kJ
Primjer 5.2 (Temperatura smjese)
Koja je temperatura smjese kada u staklenu posudu s masom od 200 g pri temperaturi od +20
C ulijemo 250 g vode s temperaturom od +70 C?
Rjeenje
Zanemariti emo promjenu cp. Za staklo je cp = 840 J/kg.K. Temperatura smjese je:
Tsmj =
0.20 840 (293.15 273.15) + 0.25 4190 (343.15 273.15)

+ 273.15 = 336.24 K = 63.1 C
0.20 840 + 0.25 4190
Primjer 5.3 (Jednadba stanja plina)

Ako pretpostavimo da se zrak ponaa kao idealni plin, potrebno je odrediti masu zraka koji se
nalazi u prostoriji irokoj 4 m, dugoj 5 m i visokoj 3 m. Tlak zraka je 101.32 kPa.
Temperatura zraka je:
1. T = 15 C
2. T = 21 C
Rjeenje
Plinska konstanta zraka je R = 287 J/(kg.K). Masu zraka odrediti emo iz jednadbe stanja:
pV
m=
RT
Zadaci
101320 4 5 3
= 73.5 kg
287 (273.15 + 15)
101320 4 5 3
= 72.0 kg
2. m =
287 (273.15 + 21)
1. m =
Primjer 5.4 (Jednadba stanja)

Kolika je gustoa vodika pri temperaturi 0 C i tlaku 1.0132 bar? (Molarna masa vodika je
2.016 kg/kmol)
Rjeenje
8314.3
=
= 4124 J/kg.K
R=
2.016
M
m
p
1.0132 105
= =
= 0.08995 kg/m3
=
V RT 4124 273.15
Primjer 5.5 (Parcijalni tlak plina u smjesi)
Smjesa plinova ima pri tlaku od 1 bar sastav po masi: 77% duika i 23% kisika. Koliki su
parcijalni tlakovi oba plina?
Rjeenje
Jednadbe stanja plina su:
duik:
pNV = mNRNT
Kisik:
pOV = mOROT
Molarne mase su za duik MN = 28.02 kg/kmol i kisik MO = 32.00 kg/kmol
pO mO M N 0.23 28.02
=
=
= 0.2616
p N m N M O 0.77 32.00
p N + pO = p = 1 bar
pO = p p N
p pN
p
=
1 = 0.2616
pN
pN
p
1
pN =
=
= 0.7926 bar
1 + 0.2616 1.2616
pO = p p N = 1 0.7926 = 0.2074 bar
Primjer 5.6 (Unutarnja energija)

Odrediti promjenu specifine unutanje energije i specifine entalpije zraka prilikom prijelaza
s temperature od 300 K na temperaturu od 850 K na dva sljedea naina:
a) po jednadbi stanja idealnog plina, b) po tablinim podacima.
Rjeenje
a) Zrak emo promatrati kao idealni plin. Iz tablinih podataka za zrak imamo:
cp = 1.0035 kJ/kg.K i cv = 0.7165 kJ/kg.K
u = u2 u1 = cv (T2 T1 ) = 0.7165 103 (850 300) = 394.1 103 J/kg
h = h2 h1 = c p (T2 T1 ) = 1.0035 103 (850 300) = 551.9 103 J/kg

b) Iz tablica imamo:
Temperatura, K
300
800
900
Zadaci
Sp. un. energija, kJ/kg Sp. entalpija, kJ/kg

214.07
300.19
592.34
821.94
674.63
932.94
T 800
50
= 592.34 + (674.63 592.34 )
= 633.49 kJ/kg
900 800
100
T 800
50
h850 = h800 + (h900 h800 )
= 821.94 + (932.94 826.94 )
= 872.44 kJ/kg
900 800
100
u = u850 u300 = 633.49 214.09 = 419.40 kJ/kg ( + 6.4%)
u850 = u800 + (u900 u800 )
h = h850 h300 = 877.44 300.19 = 577.25 kJ/kg ( + 4.6%)

Primjer 5.7 (Promjena entropije)
Odrediti promjenu entropije duika (idealni plin) pri promjeni temperature s T1 = 300 K na
temperaturu T2 = 600 K i tlaka s p1 = 465 kPa na p2 = 350 kPa.
Rjeenje
Iz tablica uzimamo podatke: cp = 1.0416 kJ/kg.K i R = 296.8 J/kg.K
T
p
600
350
s = s2 s1 = c p ln 2 R ln 2 = 1.0416 103 ln
= 637.66 J/kg.K
296.8 ln
300
465
T1
p1
Primjer 5.8 (Izotermna kompresija)

Masa zraka m = 2 kg nalazi se u cilindru volumena V1 = 1.8 m3 na temperaturi T1 = 298 K.
Zrak se polako komprimira na volumen od V2 = 0.7 m3. Prilikom kompresije temperatura
ostaje konstantna (T2 = T1 = T). Potrebno je izraunati toplinu koja se odvodi tijekom
kompresije.
Rjeenje
Odvedena koliina topline za ovu izotermnu kompresiju je:
V
0.7
3
Q12 = m q12 = m R T ln 2 = 2 287 298 ln
= 161.55 10 J
1.8
V1
Primjer 5.9 (Izobarni proces)
U cilindru se nalazi masa m = 4 kg helija na tlaku od p1 = 4 MPa i temperaturi T1 = 300 K.
Heliju dovodimo toplinu Q12 = 800 kJ po izobari (p1 = p2 = p). Uz pretpostavku da je helij
idealni plin potrebno je izraunati temperaturu T2 i volumen V2, te izvreni rad W12.
Rjeenje
Iz tablica imamo podatke: R = 2077 J/kg.K i cp = 5190 J/kg.K
m R T1 4 2077 300
Iz jednadbe stanja: pV = mRT slijedi: V1 =
=
= 0.623 m 3
6
p1
4 10
Iz Q12 = m c p (T2 T1 ) slijedi: T2 = T1 +
Q12
800 10 3
= 300 +
= 338.54 K
4 5190
m cp
V2 = V1
10
Zadaci
T2
338.54
= 0.623
= 0.703 m 3
T1
300
W12 = p (V2 V1 ) = 4 10 6 (0.703 0.623) = 320 10 3 J
Primjer 5.10 (Izohorni proces)

U elinoj boci volumena V = 0.05 m3 nalazi se zrak na tlaku p = 20 MPa i temperaturi T =
300 K. Zraku dovodimo toplinu Q12 = 837 kJ. Zrak smatramo idealnim plinom. Proces se
odvija po izohori. potrebno je izraunati masu zraka m koju imamo u boci i temperaturu T2 i
tlak p2 na kraju procesa.
Rjeenje
pV 20 106 0.05
=
= 11.61 kg
287 300
RT
Q
837 103
= 400.62 K
Iz Q12 = m cv (T2 T1 ) slijedi: T2 = T1 + 12 = 300 +
11.61 716.5
m cv
T
400.62
p2 = p1 2 = 20 10 6
= 26.708 10 6 Pa
T1
300
Masa zraka je:
m=
Primjer 5.11 (Adijabatski proces)

Masa m = 2 kg argona nalazi se zatvorena u cilindru s klipom na tlaku p1 = 700 kPa i
temperaturi T1 = 400 K. Argon e ekspandirati naglo po adijabati na tlak p2 = 100 kPa.
Potrebno je izraunati rad W12 predan klipu.
Rjeenje
Iz tablice uzimamo podatke: R = 208 J/kg.K i = 1.667
1
1.667 1
p
100 1.667
Temperatura na kraju ekspanzije: T2 = T1 2
= 400
= 183.62 K
p
700
1
R (T1 T2 )
208 (400 183.62 )
Rad: W12 = m w12 = m
=2
= 134.95 10 3 J
1.667 1
1
Primjer 5.11 (Politropski proces)

U cilindru dizelskog motora komprimira se zrak sa tlaka p1 = 0.1 MPa i temperature T1 = 300
K na tlak p2 = 4.42 MPa. Kompresija se odvija po politropi uz eksponent n = 1.35. Potrebno je
odrediti temperaturu T2 na kraju kompresije, specifini izvreni rad w12 i izmjenjenu
specifinu toplinu q12.
Rjeenje
Temperatura:
Specifini rad:
n 1
n
1.351
p
4.42 1.35
T2 = T1 2
= 300
= 801.15 K
0 .1
p1
R (T1 T2 ) 287 (300 801.15)
w12 =
=
= 410.94 10 3 J/kg
n 1
1.35 1
Specifina
11
izmjenjena
R (T1 T2 )
=
n 1
= 216.5 (801.15 300) 410.94 10 3 = 51.84 10 3 J/kg
Zadaci
toplina:
q12 = u12 + w12 = u2 u1 + w12 = cv (T2 T1 ) +
DOPUNSKI ZADACI
1. Izraunati masu zraka m koja je sadrana u volumenu V = 172.2 m3 pri tlaku p = 100 kPa i
temperaturi T = 300 K. (Rjeenje: m = 200 kg)
2. Izraunati tlak p pri kojemu je masa m = 12 kg metana u posudi volumena V 0 0.4 m3 pri
temperaturi od 20 C. (Rjeenje: p = 2 MPa)
3. Izraunati izmjenjenu toplinu Q12 tijekom transformacije zatvorenog termodinamikog
sustava u kojemu se izmjenjuje rad od 40 kJ uz promjenu unutarnje energije U = 660 kJ.
Ako znamo da je poetna vrijednost unutarnje energije U1 = 200 kJ potrebno je izraunati
unutarnju energiju na kraju procesa. (Rjeenje: Q12 = 700 kJ, U2 = 860 kJ)
4. Ako pretpostavimo da je specifina toplina konstantna, potrebno je izraunati promjenu
specifine entalpije vodika, helija, zraka i argona kada ih zagrijemo s temperature 300 C
na 800 C. (Rjeenje: hH2 = 7104 kJ/kg, hHe = 2596 kJ/kg, hzrak = 502 kJ/kg, hAr =
260 kJ/kg)
5. Potrebno je izraunati masu zraka koja je sadrana u cilindru volumena 1 m3 pri tlaku od 4
MPa i temperaturi od 600 K. Ako znamo da zrak povrativo ekspandiramo po izotermi sve
do tlaka od 0.1 MPa, potrebno je izraunati specifinu toplinu q12, specifini rad w12 i
koliinu izmjenjene topline Q12 i rada W12 tijekom ove ekspanzije. (Rjeenje: m = 23.2 kg,
q12 = w12 = 635.2 kJ/kg, Q12 = W12 = 14.74 MJ)
6. Potrebno je izraunati rad W potreban za punjenje plina u zrani balon promjera 11 m,
znajui da je poetni volumen jednak nuli i da je tlak za svo vrijeme punjenja balona
jednak atmosferskom tlaku od 101325 Pa. (Rjeenje: W = 564.9 MJ)
7. Poetno stanje zraka, koji je zatvoren u cilindru, zadano je tlakom od 100 kPa,
temperaturom od 500 K i volumenom od 10 m3. Potrebno je izraunati temperaturu T2 i
tlak p2 kada se voluen smanji na 1.5 m3 po izobarnom procesu, po izotermnom procesu,
po politrospkom procesu uz n = 1.33 i po adijabati. (Rjeenje: izobara T2 = 75 K, p2 = 100
kPa, izoterma T2 = 500 K, p2 = 666.7 kPa, politropa T2 = 935.1 K, p2 = 1264.8 kPa,
adijabata T2 = 1067.9 K, p2 = 1423.9 kPa)
8. Poetni tlak i temperatura za masu zraka m = 0.1 m3, koji je zatvoren u cilindru su 100
kPa i 300 K. Zrak se komprimira po politropi uz n = 1.246 sve dok se ne dostigne omjer
poetnog i krajnjeg volumena = V1/V2 = 8. Potrebno je izraunati rad W12 izmjenjen
tijekom procesa, temperaturu T2, poetnu i krajnju specifinu unutarnju energiju u1 i u2, i
izmjenjenu toplinu Q12. (Rjeenje: W12 = -23.4 kJ, T2 = 500 K, u1 = 214.09 kJ/kg, u2 =
359.53 kJ/kg, Q12 = -8.9 kJ)
9. Zrak zatvoren u cilindru volumena 0.5 m3 na tlaku 173 kPa i temperaturi 300 K
komprimira se pomou klipa po politropi uz n = 1.3. Na kraju kompresije postignut je tlak
od 600 kPa. Potrebno je izraunati masu zraka u cilindru m, volumen na kraju kompresije
V2, omjer poetnog i krajnjeg volumena , izmjenjeni rad W12, temperaturu T2, specifinu
unutarnju energiju na poetku i na kraju procesa u1 i u2, i izmjenjenu toplinu Q12.
(Rjeenje: m = 1 kg, V2 = 0.192 m3, = V1/V2 = 2.6, W12 = -95.3 kJ, T2 = 400 K, u1 =
214.09 kJ/kg, u2 = 286.19 kJ/kg, Q12 = -23.6 kJ)
10. Potrebno je izraunati specifinu toplinu q i snagu P koju moramo dovesti masi od 20 kg
zraka zatvorenoj u krutom spremniku, da bi mu u roku od 1000 s poveali temperaturu za
100 K. (Rjeenje: q = 71.65 kJ/kg, P = 1.433 kW)
12
Zadaci
ZADACI 6
PARE
Primjer 6.1 (Specifini volumen pare)
Potrebno je izraunati specifini volumen pare pri 210 C, gdje je sadraj pare x = 0.8.
Poznati su specifini volumeni zasiene kapljevine v = 0.001173 m3/kg i zasiene pare v =
0.10441 m3/kg.
Rjeenje
Po jednadbi za specifini volumen smjese pare i tekuine pri isparavanju imamo:
v = v '+(v" v ')x = 0.001173 + (0.10441 0.001173) 0.8 = 0.08376 m3/kg
Primjer 6.2 (Sadraj pare u smjesi pare i tekuine)
Potrebno je izraunati sadraj pare x u smjesi pare i kapljevine s ukupnom masom od m = 3
kg, koja je smjetena u spremniku volumena V = 0.12 m3. Poznati su specifini volumeni
zasiene kapljevine v = 0.001173 m3/kg i zasiene pare v = 0.10441 m3/kg.
Rjeenje
Specifini volumen smjese je:
V 0.12
vs = =
= 0.04 m3/kg
m
3
Sadraj pare dobiti emo iz izvedene jednadbe:
v v'
0.04 0.001173
x= s
v s = v '+ (v"v ' )x
=
= 0.376
v" v ' 0.10441 0.001173
Primjer 6.3 (Specifina toplina pri konstantnom tlaku)
Potrebno je odrediti vrijednost specifine topline pri konstantnom tlaku za vodu u stanju plina
pri tlaku od p = 1 MPa i temperaturi T = 800 C.
Rjeenje
Iz tablice za paru oitavamo vrijednosti entalpije za najbliu temperaturu (iznad i ispod
zadane vrijednosti):
TA = 700 C
hA = 3923.1 kJ/kg
hB = 4392.9 kJ/kg
TB = 900 C
Sada moemo nai vrijednost za specifinu toplinu:
dh hB h A (4392.9 3923.1) 103
=
=
= 2.349 10 3 J/kg.K = 2.35 kJ/kg.K
cp =
900 700
dT TB T A
Primjer 6.4 (Svojstva pare iz Mollierovog dijagrama)
pomou Mollierovog h-s dijagrama za vodenu paru potrebno je za masu od 1 kg vode
odrediti: a) temperaturu Tg, specifini volumen vs, specifinu entalpiju hs i specifinu
entropiju ss za stanje zasiene pare pri tlaku od p = 0.1 MPa, b) specifini volumen vs,
specifinu entalpiju hs i specifinu entropiju ss za stanje zasiene pare pri tlaku od p = 0.1
MPa i temperaturi od T = 200 C i c) koliinu topline koju treba dovesti zasienoj pari da bi je
doveli do temperature T = 200 C po izobari p = 0.1 MPa.
13
Zadaci
Rjeenje
a) Sadraj pare za zasienu paru je x = 1. Za tu vrijednost i za tlak p = 0.1 MPa iz Mollierovog
dijagrama oitavamo sljedee vrijednosti, date u tablici. U tablici su unesene i vrijednosti
oitane u tablicama za vodenu paru.
Mollierov
dijagram
100
1.7
2675
7.35
T, C
v, m3/kg
h, kJ/kg
s, kJ/kg.K
Tablice za paru
99.63
1.694
2675.5
7.3564
b) Pri tlaku p = 0.1 MPa i temperaturi T = 200 C iz Mollierovog dijagrama moemo oitati
podatke. Stanje je odreeno presjecitem izobare i izoterme zadanih vrijenosti. Oitane
vrijednosti prikazane su u tablici, zajedno s vrijednostima oitanim iz tablica za vodenu paru:
Mollierov
dijagram
2.2
2875
7.83
v, m3/kg
h, kJ/kg
s, kJ/kg.K
Tablice za paru
2.172
2875.3
7.8343
c) Toplinu koju moramo dovesti zasienoj pari da bi je doveli do temperature od T = 200 C

po izobari p = 0.1 MPa moe se izraunati iz razlike entalpija:
q = hpreg - hzas = (2875 - 2675)103 = 200103 J/kg = 200 kJ/kg
Izraunavanjem te topline prema podacima iz termodinamikih tablica za vodenu paru dobili
bi:
q = hpreg - hzas = (2875.3 - 2675.5)103 = 199.8103 J/kg = 200 kJ/kg
Primjer 6.5 (Svojstva vode u nekim tokama)
U sljedeoj tablici prikazani su neki od podataka unutar grupe podataka koja definira stanje
vode za razliite zadane uvjete. Podatke koji nedostaju potrebno je dopuniti:
Stanje
Tlak,
kPa
Temperatura,
C
A
B
C
D
E
100
3500
700
30000
200
20
450
Sp.
volumen,
m3/kg
Entalpija,
kJ/kg
Unutarnja
energija, kJ/kg
Entropija,
kJ/kg.K
******
******
7.1271
2500
80
Rjeenje
Stanje A: Temperatura zasienja koja odgovara tlaku od 100 kPa je 99.63 C, to je vie od
zadane temperature od 20 C. Voda je tu u stanju pothlaene kapljevine. Voda e imati
pridruene sljedee vrijednosti:
v = 0.001002 m3/kg
14
Zadaci
h = 84.0 kJ/kg
s = 0.2963 kJ/kg.K
Vrijednost za unutarnju energiju nije navedena u termodinamikim tablicama za vodenu paru
i moramo je izraunati iz definicije za entalpiju:
u = h - pv = 84.0103 - 1001030.001002 = 83.9 kJ/kg
Stanje B: Temperatura zasienja koja odgovara tlaku od 3500 kPa je 242.6 C, to je nie od
zadane temperature od 450 C. Voda je tu u stanju pregrijane pare. Voda e imati pridruene
sljedee vrijednosti:
v = 0.09196 m3/kg
h = 3337.2 kJ/kg
s = 7.0052 kJ/kg.K
u = h - pv = 3337.2103 - 35001030.09196 = 3015.3 kJ/kg
Stanje C: Stanje C odrediti emo iz zadane entalpije i zadanog tlaka p = 700 kPa. Zadana
entalpija h = 2250 kJ/kg je vea od entalpije zasiene kapljevine h = 697.22 kJ/kg i nia je od
entalpije suhozasiene pare h = 2763.5 kJ/kg, tako da zakljuujemo da se voda nalazi u fazi
isparavanja, tj. kao smjesa pare i kapljevine. Sadraj pare e biti:
x=
h h'
2250 697.22
=
= 0.7515
h"h ' 2763.5 697.22
Ostali podaci za zadani tlak su:

T = 164.97 C
v = 0.001108 m3/kg
v = 0.2729 m3/kg
s = 1.9922 kJ/kg.K
s = 6.7080 kJ/kg.K
Podatke emo sada preraunati na zadani sadraj pare:
v = v '+ x(v"v ' ) = 0.001108 + 0.7515(0.2729 0.001108) = 0.20536 m3/kg
s = s'+ x(s" s ') = 1992.2 + 0.7515(6708.0 1992.2 ) = 5536.1 J/kg.K = 5.5361 kJ/kg.K
u = h - pv = 2250103 - 7001030.20536 = 2106248 J/kg = 2106.2 kJ/kg
Stanje D: Stanje D odreeno je tlakom od p = 30 MPa koji je mnogo vii od tlaka zasienja
za temperaturu od T = 80 C (p = 31.19 kPa), tako da zakljuujemo da se voda nalazi u stanju
pothlaene kapljevine. Podatke za to stanje uzimamo iz tablica za paru. Veliine stanja su
sljedee:
v = 0.0010156 m3/kg
h = 358.77 kJ/kg
s = 1.0561 kJ/kg.K
Stanje E: Ovo stanje zadano je presjecitem izobare p = 200 kPa i izentrope s = 7.1271
kJ/kg.K. Iz tablica vodene pare nai emo da ta entropija pri zadanom tlaku odgovara
entropiji zasiene pare na kraju isparavanja (tj. za x = 1). Iz tablice emo nai i vrijednosti za
ostala svojstva:
T = 120.23 C
v = 0.8857 m3/kg
h = 2706.7 kJ/kg
15
Zadaci
Stanja u kojima se nalazi fluid u svakoj od toaka su:

A
pothlaena kapljevina,
B
pregrijana para
C
smjesa pare i kapljevine
D
pothlaena kapljevina
E
zasiena para
T
B
C
D
Stanje
Tlak,
kPa
Temperatura,
C
A
B
C
D
E
100
3500
700
30000
200
20
450
164.97
80
120.23
Sp.
volumen,
m3/kg
0.001002
0.09196
0.20536
0.0010156
0.8857
Entalpija,
kJ/kg
84.0
3337.2
2250
358.77
2706.7
Unutarnja
energija, kJ/kg
Entropija,
kJ/kg.K
83.9
3015.3
2106.2
******
******
0.2963
7.0052
5.5361
1.0561
7.1271
Primjer 6.6 (Toplina i rad u pretvorbi po izobari)

Jedan cilindar zatvoren klipom ima volumen V1 = 0.15 m3 sadri masu m = 0.75 kg smjese
pare i kapljevine u termodinamikoj ravnotei pri tlaku p = 0.6 MPa. Pri konstantnom tlaku
dovodi se toplina sve dok se ne postigne temperatura od T2 = 350 C. Potrebno je odrediti
dovedenu toplinu Q12 i rad W12 izmjenjen tijekom ovoga procesa.
Rjeenje
Prilikom promjene po izobari izmjenjena toplina je:
Q12 = mq12 = m c p (T2 T1 ) = m (h2 h1 )
Izmjenjeni rad je:
W12 = m w12 = m p (v 2 v1 )
Iz tablica za vodenu paru nai emo podatke za stanja pare pri zasienju pri tlaku p = 0.6 MPa
v = 0.001101 m3/kg
v = 0.2157 m3/kg
h = 670.56 kJ/kg
h = 2756.8 kJ/kg
Poetni volumen smjese je zadan volumenom cilindra. Specifini volumen je:
V
0.15
v1 = 1 =
= 0.2 m3/kg
m 0.75
Tome volumenu odgovara sadraj pare:
v1 = v '+ (v" v ')x
16
x=
Zadaci
0.2 0.001101
v1 v '
=
= 0.632
v" v ' 0.3157 0.001101
Entalpija smjese u toki 1 je:

h1 = h ' + x (h" h ' ) = 670.56 10 3 + 0.632 (2756.8 670.56) 103 = 1989.1 103 J/kg
Stanje 2 definirano je tlakom p = 0.6 MPa i temperaturom T2 = 350 C. Nalazimo se u
podruju pregrijane pare. Specifini volumen i entalpija su:
v2 = 0.4742 m3/kg
h2 = 3165.7 kJ/kg
Sada konano moemo izraunati dovedenu toplinu i rad:
Q12 = m (h2 h1 ) = 0.75 (3165.7 1989.1) 10 3 = 882.45 10 3 J
W12 = m p (v 2 v1 ) = 0.75 0.6 10 6 (0.4742 0.2 ) = 205.65 10 3 J
Primjer 6.7 (Izmjenjena toplina pri izohornom procesu)

U zatvorenoj posudi volumena V = 10 m3 nalazi se voda na tlaku p = 0.15 MPa u stanju
zasiene smjese kapljevine i pare. Volumen kapljevine je Vl = 0.097 m3, dok je volumen pare
Vp = 9.903 m3. Smjesi dovodimo toplinu sve dok kapljevina potpuno ne ispari (kada je sadraj
pare x = 1). Potrebno je odrediti koliinu izmjenjene topline. Poznato je da su vrijednosti
unutarnje energije za stanje zasienja:
u = 466.94 kJ/kg
u = 2519.7 kJ/kg
Rjeenje
Obzirom da je volumen posude konstantan tijekom procesa, dovedena toplina jednaka je
razlici unutarnjih energija:
Q12 = U 2 U1
Unutarnja energija smjese U1 jednaka je sumi unutarnjih energija pare i unutarnje energije
kapljevine. Najprije moramo nai mase pare i kapljevine. Iz termodinamikih tablica za
vodenu paru nalazimo da su specifini volumeni koji odgovaraju tlaku p = 0.15 MPa jednaki:
v = 0.001053 m3/kg
v = 1.1593 m3/kg
Odgovarajue mase kapljevine i pare su:
V
0.097
ml = l =
= 92.12 kg
v ' 0.001053
Vp
9.903
mp =
=
= 8.54 kg
v" 1.1593
Unutarnja energija na poetku procesa je:
U1 = ml u'+ m p u" = 92.12 466.94 103 + 8.54 2519.7 103 = 64532.8 103 J
Specifini volumen zasiene pare na kraju isparavanja je:
10
V
=
= 0.09934 m3/kg
v2 =
ml + m p 92.12 + 8.54
Iz termodinamikih tablica nai emo da tome specifinom volumenu za suhozasienu paru
odgovara tlak p2 = 2.0 MPa. Entalpija pri ovome tlaku zasienja je h2 = 2799.5 kJ/kg. Iz
entalpije dobivamo unutarnju energiju:
U 2 = m u2 = (ml + m p ) (h2 p2 v2 ) = (92.12 + 8.54) 2799.5 103 2 106 0.09934 =
= 261.799 106 J
Dovedena toplina je:
17
Zadaci
Q12 = U 2 U1 = 261.799 10 6 64.533 10 6 = 197.266 10 6 J
DOPUNSKI ZADACI
1. Pomou termodinamikih tablica za vodenu paru potrebno je odrediti stanja vode:

a) p = 1.0 MPa, T = 205 C
b) p = 1.0 MPa, T = 95 C
c) p = 1.0 MPa, T = 179.91 C, x = 0.0
d) p = 1.0 MPa, T = 179.91 C, x = 0.55
e) p = 1.0 MPa, T = 179.91 C, x = 1.0
f) T = 340 C, p = 22.0 Mpa
g) T = 340 C, p = 2.2 Mpa
h) T = 340 C, p = 14.586 Mpa, x = 1.0
i) T = 340 C, p = 14.586 Mpa, x = 0.0
j) T = 600 C, p = 30 Mpa
k) p = 50 MPa, T = 100 C
(Rjeenje: a) pregrijana para, b) pothlaena kapljevina, c) zasiena kapljevina, d) smjesa
pare i kapljevine, e) suhozasiena para, f) pothlaena kapljevina, g) pregrijana para, h)
suhozasiena para, i) zasiena kapljevina, j) pregrijana para, k) pothlaena kapljevina)
2. Potrebno je odrediti treu veliinu stanja za vodu, ako su zadane prve dvije veliine.
Potrebno je odrediti stanje u kojemu se voda nalazi.
a) p = 800 kPa, v = 0.04 m3/kg,
T = ? C
b) p = 10 kPa, x = 0.46,
v = ? m3/kg
c) p = 200 kPa, T = 40 C,
v = ? m3/kg
d) T = 600 C, v = 2.0 m3/kg,
p = ? kPa
e) p = 1 MPa,
T = 300 C,
v = ? m3/kg
(Rjeenje: a) smjesa pare i kapljevine, T = 170.43 C, b) smjesa pare i kapljevine, v =
0.009076 m3/kg, c) pothlaena kapljevina, v = 0.001008 m3/kg, d) pregrijana para, p =
200 kPa, e) pregrijana para, v = 0.26 m3/kg)
3. Iz termodinamikih tablica nalazimo specifini volumen za zasienu kapljevinu v i
zasienu paru v za freon R12 za temperaturu zasienja od 90 C. Potrebno je izraunati
specifini volumen i sadraj pare za masu od m = 2 kg freona koja je zatvorena u posudi
volumena V = 0.01 m3. (Rjeenje: v = 0.001012 m3/kg, v = 0.005258 m3/kg, v = 0.005
m3/kg, x = 0.939)
4. Potrebno je nai tlak p, specifini volumen v i v za stanje zasienja, entalpiju h i h za
stanje zasienja za vodu pri temperaturi od 30 C. (Rjeenje: p = 4.246 kPa, v =
0.001004 m3/kg, v = 32.89 m3/kg, h1 = 125.79 kJ/kg, h = 2556.3 kJ/kg)
5. Potrebno je nai temperaturu T, specifini volumen v i v za stanje zasienja, entalpiju h
i h za stanje zasienja za vodu pri tlaku od 2 MPa. (Rjeenje: T = 212.42 C, v =
0.001177 m3/kg, v = 0.09963 m3/kg, h1 = 908.79 kJ/kg, h = 2799.5 kJ/kg)
6. Potrebno je nai tlak p, temperaturu T, specifini volumen v i v za stanje zasienja,
entalpiju h i h za stanje zasienja za vodu pri kritinoj toki. (Rjeenje: p = 22.09 Mpa,
T = 374.14 C, v = v = 0.003155 m3/kg, h1 = h = 2099.3 kJ/kg)
7. Potrebno je nai temperaturu T, specifini volumen v i entalpiju h za zasienu smjesu vode
i pare pri tlaku od 2 MPa i sadraju pare x = 0.95. (Rjeenje: T = 212.42 C, v = 0.0947
m3/kg, h = 2704.96 kJ/kg)
8. Potrebno je odrediti stanje i nai specifini volumen v, entalpiju h i entropiju vode pri
temperaturi od 400 C i tlaku od 1 MPa. (Rjeenje: pregrijana para, v = 0.3066 m3/kg, h =
3263.9 kJ/kg, s = 7.4651 kJ/kg.K)
18
Zadaci
9. Potrebno je odrediti stanje i nai specifini volumen v, entalpiju h i entropiju vode pri
temperaturi od 100 C i tlaku od 5 MPa. (Rjeenje: pothlaena kapljevina, v = 0.001041
m3/kg, h = 422.72 kJ/kg, s = 1.303 kJ/kg.K)
19
Zadaci
ZADACI 7
TERMODINAMIKI PROCESI
Primjer 7.1 (Toplinski mnoilac)
Postrojenje za kondicioniranje jedne kue napaja se mehanikom snagom od P = 3 kW i u
stanju je da spremniku vie temperature preda toplinski tok od dQ/dt = 12 kW. Potrebno je
odrediti:
a) Toplinski mnoilac kada se tijekom zime kua grije,
b) Toplinski mnoilac kada se tijekom ljeta kua hladi.
Rjeenje
a) Toplinski mnoilac je omjer izmeu korisne energije i utroene energije. Prilikom grijanja
kue mi svu toplinu dovodimo kui kao spremniku vie temperature:
Q& 12
= =
=4
3
P
b) Toplinski mnoilac je omjer izmeu korisne energije i utroene energije. Prilikom hlaenja
kue mi iz nje odvodimo toplinu, te toplinu odbacujemo na okoli kao spremnik vie
temperature:
Q& P 12 3
=
=
=3
3
P
Primjer 7.2 (Carnotov proces)
Carnotov proces je ostvaren izmeu spremnika visoke temperature T1 = 370 K i spremnika
niske temperature T2 = 240 K pri maksimalnom tlaku od 700 kPa i minimalnom tlaku od 100
kPa. Radni fluid ini 1 kg duika. Potrebno je odrediti:
a) Vrijednosti tlaka i volumena za crtanje p-v dijagrama
b) Koliinu izmjenjene topline izmeu spremnika vie i nie temperature
c) Stupanj djelovanja procesa kada stroj radi kao motor, toplinski mnoilac kada stroj radi kao
toplinska pumpea i toplinski mnoilac kada stroj radi kao rashladni stroj.
Rjeenje
a) Da bi odredili sve toke u p-v dijagramu potrebno je poznavati vrijednosti tlaka i volumena.
Nama su zasada poznate vrijednosti koje su navedene u tablici:
Toka
1
2
3
4
T, K
370
370
240
240
p, kPa
700
??
100
??
v, m3/kg
??
??
??
??
Specifini volumen u tokama 1 i 3 moemo odrediti iz jednadbe stanja. Plinska konstanta

duika je R = 296.8 J/kg.K
RT
pv = RT
v=
p
RT
296.8 370
= 0.1569 m3/kg
v1 = 1 =
p1
700 10 3
20
Zadaci
RT3 296.8 240

= 0.7123 m3/kg
=
3
p3
100 10
Eksponent adijabate za duik je = 1.4. Iz promjene po adijabati izraunati emo stanja u
tokama 2 i 4, i to iz omjera temperatura:
v3 =
T2 p2
=
T3 p3
T
p2 = p3 2
T3
1.4
370 1.41
= 100 10
= 455 10 3 Pa
240
3
1.4
T 1
T4 p 4
240 1.41
=
= 700 10 3
= 153.9 10 3 Pa
p4 = p1 4
T1 p1
370
T1
Iz jednadbe stanja nai emo specifine volumene za toke 2 i 4:
RT2 296.8 370
= 0.2414 m3/kg
v2 =
=
3
p2
455 10
RT4 296.8 240
= 0.4628 m3/kg
v4 =
=
3
p4
153.9 10
Sada moemo popuniti tablicu za ostale toke:
Toka
1
2
3
4
T, K
370
370
240
240
p, kPa
700
455
100
153.9
v, m3/kg
0.1569
0.2414
0.7123
0.4628
b) Izmjenjenu koliinu topline izraunati emo iz razlike dovedene i odvedene topline

procesa:
v
0.2414
q12 = RT1 ln 2 = 296.8 370 ln
= 47314 J/kg
v1
0.1569
v
0.7123
q34 = RT3 ln 3 = 296.8 240 ln
= 30716 J/kg
v4
0.4628
c) Kada stroj radi kao motor, stupanj djelovanja e biti:
q q34 47314 30716
= 12
=
= 0.3508
q12
47314
Kada stroj radi kao toplinska pumpa, toplinski mnoioc e biti:
q12
1
47314
= =
= 2.8506
=
q12 q34 47314 30716
Kada stroj radi kao rashladni stroj, toplinski mnoioc e biti:
q34
30716
=
=
= 1.8506
q12 q34 47314 30716
DOPUNSKI ZADACI
1. Potrebno je izraunati stupanj djelovanja motora, ako znamo da je dobiveni rad jednak
400 kJ/kg i da je motoru dovedena toplina od 1000 kJ/kg. (Rjeenje: = 0.40)
21
Zadaci
2. Potrebno je odrediti rad dobiven iz procesa motora, znajui da je toplina predana motoru
1000 kJ/kg i da je toplina odvedena hlaenjem jednaka 600 kJ/kg. (Rjeenje: w = 400
kJ/kg)
3. Potrebno je odrediti stupanj djelovanja motora koji radi po Carnotovom procesu izmeu
temperature 2160 C i 700 C. (Rjeenje: = 0.60)
4. Potrebno je odrediti stupanj djelovanja nuklearne elektrane u kojoj se proizvodi
mehanika snaga od 409 MW, ako je dovedena toplinska snaga jednaka 1570 MW.
(Rjeenje: = 0.26)
5. Potrebno je izraunati toplinski mnoioc za rashladni ureaj koji radi izmeu sljedeih
krajnjih temperatura: a) 5 C i +35 C, b) 20 C i +35 C. (Rjeenje: a) = 6.7, b) =
4.6)
6. Tekui natrij koji izlazi iz reaktora jedne nuklearne centrale s temperaturom 775 C koristi
se kao izvor topline vie temperature u generatoru pare. Para se na kraju procesa odvodi u
kondenzator, gdje kondenzira pri temperaturi od 20 C. Koji je stupanj djelovanja koji se
moe postii u parnom postrojenju? (Rjeenje: = 0.72)
7. Jedna velika termoelektrana razvija mehaniku snagu od 1000 MW uz stupanj djelovanja
od 0.4. Potrebno je izraunati toplinski tok koji se dovodi postrojenju i toplinski tok koji
se odbacuje u okoli. (Rjeenje: Qdov = 2500 MW, Qodv = 1500 MW)
22
Zadaci
ZADACI 8
OTVORENI SUSTAV I JEDNADBE OUVANJA

Primjer 8.1 (jednadba ouvanja mase)
Na slici je prikazan vertikalni presjek hidraulike turbine. Izlaz iz turbine je izveden na kraju
difuzora koji je izveden kao rotacijska ploha oko uzdune osi turbine. Potrebno je nai brzinu
istjecanja vode u presjecima 1 i 2 kada je volumenski protok kroz turbinu Q = 3 m3/s.
Slika Prikaz hidraulike turbine

Rjeenje
Brzina vodeu presjeku 1 moe se odrediti poznavajui povrinu protonog presjeka 1, kojemu
znamo promjer D.
Q = Av
v1 =
Q
Q
3
= 2 =
= 5.97 m/s
A1 d
0.82
4
4
Povrina protonog presjeka na izlazu difuzora je prstenasta ploha s promjerom D2 = 4 m,

visine h2 = 0.25 m. Brzina strujanja na izlazu je:
v2 =
3
Q
Q
=
=
= 0.95 m/s
A2 D2 h2 4 0.25
Primjer 8.2 (Jednadba ouvanja mase)

Kroz sustav cijevi prema slici struji voda. Prve dvije dionice cjevovoda a i b spojene su u
seriju, dok su druge dvije dionice c i d spojene paralelno. Za svaku dionicu zadani su podaci
prema slici. Potrebno je izraunati sve ostale podatke koji nedostaju.
23
Zadaci
Rjeenje
Pri rjeavanju se polazi od pretpostavke ouvanja mase. Ovdje se radi o stacionarnom
strujanju nestlaivog fluida. U prve dvije dionice protok fluida je jednak i on se kasnije dijeli
na dvije paralelne dionice. Protok fluida emo odrediti iz podataka za dionicu b:
Q = Ab vb =
Db2
0.082
vb =
2 = 0.01 m 3 /s
4
4
Qa = Qb = 0.01 m3/s
Sada moemo odrediti brzine strujanja za dionicu a:

va =
Qa
4 0.01
=
= 3.54 m/s
2
Da 0.062
4
Volumenski protok se dijeli na protoke u dionicama c i d:

Qa = Q = Qc + Qd
Prema slici nam je zadan omjer protoka Qd = Qc/2, odakle moemo odrediti protok kroz
dionicu c:
Q a = Q = Q c + Q d = Qc + Q c 2 = 3 Qc 2
Qc = 2 Q 3 =
2 0.01
= 0.00667 m3/s
3
Qd = Qc/2 = 0.00667/2 = 0.00333 m3/s

Za dionicu c nam je nepoznanica promjer cijevi Dc :
Dc2
Qc =
vc
4
Dc =
4Q
4 0.00667
=
= 0.065 m = 65 mm
2
v c
Brzina u dionici d je:

vd =
Qd
4 0.00333
=
= 2.65 m/s
2
Dd
0.04 2
4
24
Zadaci
Primjer 8.3 (jednadba ouvanja energije)

Jedna parna turbina (prema slici), koja obrauje protok pare od dm/dt = 2 kg/s, dobiva s
parom toplinski tok od Qdov = 11 kW. Stanja pare na ulazu i izlazu iz turbine data su u tablici.
Tlak p
MPa
3.0
0.125
1 Ulaz
2 Izlaz
Temperatura T
K
400
105.99
Sadraj pare x
1
Brzina v
m/s
80
180
Visina z
m
5
2
Potrebno je odrediti mehaniku snagu P koju razvija turbina.

Rjeenje
Razvijena snaga turbine P zadana je produktom masenog protoka i specifinog rada w po
jedinici mase. Spcifini rad po jedinici mase w izraunava se u presjecima 1 i 2 na kontrolnoj
povrini (granici) kontrolnog volumena (ili termodinamikog sustava).
v12
v22
q + h1 +
+ gz1 = h2 +
+ gz 2 + w
2
2
2
v
w = (h1 h2 ) + 1
v22
+ g (z1 z 2 ) + q
2
Razliku meu entalpijama na ulazu i izlazu iz turbine odrediti emo iz termodinamikih

tablica:
h1 - h2 = 3230.9 - 2685.4 = 545.5 kJ/kg
Promjena kinetike energije je:
v12 v22 60 2 180 2
=
= 14400 m 2 s 2 = 14400 J kg = 14.4 kJ kg
2
2
Promjena potencijalne energije je:

g(z1 - z2) = 9.81(5 - 2) = 29.43 m2/s2 = 0.02943 kJ/kg
Koliina topline dovedena po jedinici mase (u masenom protoku) je:
q=
Q 11 103
=
= 5.5 103 J kg = 5.5 kJ kg
m&
2
Konano je specifini rad jednak:

w = 545.5 14.4 + 0.02943 5.5 = 525.6 kJ kg
a ukupna mehanika snaga koju turbina predaje potroaima je:
25
Zadaci
P = m& w = 2 525.6 10 3 = 1051.2 10 3 W = 1051.2 kW
Ako analiziramo doprinose razliitih lanova jednadbe za specifini rad, vidimo da je

doprinos razlike entalpije najvei, dok je doprinos razlike potencijalne energije najmanji.
Primjer 8.4 (Rad i snaga turbine)
Maseni protok od dm/dt = 10 kg/s vodene pare ulazi u turbinu sa specifinom entalpijom od
h1 = 3161.7 kJ/kg i izlazi sa specifinom entalpijom h2 = 2310.1 kJ/kg. Potrebno je odrediti
specifini rad w i mehaniku snagu P.
Rjeenje
Specifini rad (zanemarujui ostale doprinose) izraunavamo iz razlike entalpije:
w = h1 - h2 = 3161.7 - 2310.1 = 851.6 kJ/kg

Mehanika snaga je:
P = m& w = 10 851.6 10 3 = 8516 10 3 W = 8.516 MW
Primjer 8.5 (jednadba ouvanja energije)

U kondenzatoru rashladnog postrojenja radni fluid (Freon R12) s masenim protokom dm/dt =
0.02 kg/s ulazi pri tlaku p1 = 1.2 MPa i temperaturi T1 = 100 C i izlazi ukapljen pri tlaku p2 =
1.15 MPa i temperaturi T2 = 40 C. Rashladna voda ulazi u kondenzator s temperaturom Tul =
5 C i izlazi s temperaturom Tizl = 15 C. Potrebno je odrediti maseni protok rashladne vode
za hlaenje kondenzatora.
Kontrolna ploha
Slika Shema kondenzatora

Rjeenje
Da bi rijeili ovaj zadatak promatrati emo dva odvojena otvorena termodinamika sustava
koji izmeu sebe izmjenjuju toplinu odvedenu freonu pri kondenzaciji. Podaci o radnim
medijima za ulaz i izlaz dati su u tablici:
Poloaj
Ulaz c1
Izlaz c2
Ulaz f1
Izlaz f2
26
h kJ/kg
409.5
238.535
20.98
62.9
Radni medij
Freon 12
Freon 12
Voda
Voda
Zadaci
Stanje
Pregrijana para
Zasiena kapljevina
Tekuina
Tekuina
Izvor
Term. tablice
Term. tablice
Term. tablice
Term. tablice
Toplinski tok potreban za kondenzaciju freona je:

Q = m& (h1 h2 ) = 0.02(409.5 238.535) 10 3 = 3.42 10 3 W
Maseni protok vode potreban za hlaenje kondenzatora je:

m& v =
3.42 103
Q
=
= 0.082 kg s
hizl hul 62.9 20.98
Primjer 8.6 (jednadba ouvanja koliine gibanja)

Iz otvora na vertikalnoj stijenci spremnika izlazi mlaz vode brzinom od v = 5.6 m/s. Razina
vode u spremniku je konstantna (vidi sliku). Na mjestu izlaza mlaz ima promjer od d = 40
mm. Ako znamo da se spremnik giba brzinom od u = 0.9 m/s suprotno od smjera istjecanja
mlaza, potrebno je odrediti poriv mlaza F i rad mlaza na spremnik u jedinici vremena.
Kontrolni volumen
Slika Poriv mlaza vode na spremnik u gibanju

Rjeenje
Du osi x primjeniti emo jednadbu ouvanja koliine gibanja.
F = m& (v 2 v1 ) = v
2
d 2
((v u ) ( u )) = 1000 5.6 0.04 ((5.6 0.9 ) ( 0.9 )) = 39.41 N
4
4
Snagu mlaza emo izraunati iz rada sile poriva na spemnik (hvatite sile) u jedinici vremena,
tj. kao produkt sile poriva i brzine spremnika:
P = Fvs = 39.410.9 = 35.47 W
27
Zadaci
Primjer 8.7 (unutarnji stupanj djelovanja turbine)

Turbina je napajana parom tlaka p1 = 1.2 MPa i temperature T1 = 300 C. Para na izlazu iz
turbine ima tlak p2 = 10 kPa. Turbina na svome vratilu odaje specifini rad w = 700 kJ/kg
pare. Koristei termodinamike tablice za vodenu paru potrebno je izraunati: a) izentropski
stupanj djelovanja pretvorbe t u turbini, b) efektivnu entalpiju h2 i sadraj pare na izlazu iz
turbine, c) postotnu promjenu entropije i d) pomou Mollierovog h-s dijagrama za vodenu
paru potrebno je odrediti stupanj djelovanja t, entalpiju h2, sadraj pare x i entropiju s2.
Rjeenje
a) Izentropski stupanj djelovanja t predstavlja omjer idealne i stvarne promjene entalpije
prilikom pretvorbe energije u turbini. Rad predan turbini je w = 700 kJ/kg i predstavlja
stvarnu razliku entalpija. Du izentrope moemo izmeu tlakova p1 i p2 nai idealnu razliku
entalpija. Stanju pare na ulazu odgovaraju vrijednosti:
p1 = 1.2 MPa, T1 = 300 C, h1 = 3045.8 kJ/kg,
s1 = 7.0317 kJ/kg.K
Za toku na izentropi pri tlaku na izlazu nai emo vrijednosti za p2 = 10 kPa tako da emo
najprije odrediti sadraj pare, a zatim iz njega entalpiju:
s1 = s2 = s + x(s s )
x=
s s 7.0317 0.6493
=
= 0.851
s s 7.5009 0.6493
h2 = h + x(h h ) = 191.83 + 0.851(2584.63 191.83) = 2228.1 kJ kg

Idealna (izentropska) promjena entropije je:
wt,is = h2 - h1 = 3045.8 - 2228.1 = 817.7 kJ/kg
Izentropski stupanj djelovanja turbine je:
t =
700
w
=
= 0.856
wt ,is 817.7
b) Efektivna entalpija na izlazu iz turbine je:

w = h1 - h2e
h2e = h1 - w = 3045.8 - 700 = 2345.8 kJ/kg
Sadraj pare je:

x=
h2 e h 2345.8 191.83
=
= 0.90
h h 2584.63 191.83
c) Specifina entropija za paru na izlazu iz turbine je:

s2e = s + x(s - s) = 0.6493 + 0.9(8.1502 - 0.6493) = 7.40 kJ/kg.K
Postotno poveanje entropije je:
s 2 e s1
7.40 7.0317
100 =
100 = 5.2%
s1
7.0317
28
Zadaci
d) Sada emo koristiti Mollierov h-s dijagram. Najprije emo odrediti toku koja predstavlja
stanje pare na ulazu u turbinu i to na presjecitu izoterme T1 = 300 C i izobare p1 = 1.2 MPa.
Nali smo se u podruju pregrijane pare. Oitavamo h1 = 3050 kJ/kg i s1 = 7.05 kJ/kg.K. Sada
nalazimo toku na izobari p2 = 10 kPa pri istoj entropiji. Nalazimo se u podruju isparavanja.
Oitavamo sadraj pare x = 0.854 i h2 = 2230 kJ/kg.
Izentropski stupanj djelovanja je:
t =
w
700
=
= 0.854
h1 h2 3050 2230
Efektivna entalpija je:

h2e = h1 - w = 3050 - 700 = 2350 kJ/kg
Sada odredimo poloaj toke 2e na izobari p2 = 10 kPa i entalpiji h2e = 2350 kJ/kg. Nalazimo
se u podruju isparavanja. Oitavamo s2e =7.42 kJ/kg.K i x2e = 0.902.
Primjer 8.8 (stupanj djelovanja kompresora)
Kompresor koji adijabatski komprimira zrak sa stupnjem djelovanja od c = 0.85 usisava zrak
pri tlaku p1 = 100 kPa i temperaturi T1 = 300 K. Brzinu pri usisu i na tlanoj strani moemo
zanemariti. Zrak se tlai natlak p2 = 1 MPa. Uz pretpostavku da je zrak idealni plin sa
eksponentom adijabate = 1.40 i cp = 1003.5 J/kg.K potrebno je odrediti mehaniki rad za
pogon kompresora i efektivnu temperaturu zraka na tlanoj strani (na izlazu iz) kompresora.
Rjeenje
Izentropski stupanj djelovanja kompresora je:
c =
wc
w
p
T2 = T1 2
p1
w=
wc ,is
1000
= 300
100
1.41
1.4
c p (T1 T2 )
= 579 K
wc,is = cp(T1 - T2) = 1003.5(579 - 300) = -280103 J/kg

w=
wc ,is
280 103
= 329.4 103 J/kg
0.85
Efektivna temperatura zraka na izlazu iz kompresora je:

w = h1 h2 e = c p (T1 T2 e )
T2 e
329.4 103
w
= T1
= 300
= 628 K
1003.5
cp
29
Zadaci
DOPUNSKI ZADACI
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Voda struji u prvoj cijevi promjera 1.1 m brzinom od 2.6 m/s i iz nje ulazi u drugu cijev s
promjerom 1.3 m. Druga cijev je serijski vezana na prvu cijev. Potrebno je izraunati
volumenski protok Q i brzinu vb u drugoj cijevi. (Rjeenje: Q = 2.471 m3/s, vb = 1.86 m/s)
Volumenski protok vode od 3.6 m3/s dijeli se na dvije cijevi c i d koje su postavljene
paralelno. Cijev c ima promjer 0.9 m i kroz nju imamo protok od 1.2 m3/s. Brzina
strujanja u cijevi d je 2.4 m/s. Potrebno je izraunati brzinu strujanja vc u cijevi c i
promjer dd za cijev d. (Rjeenje: vc = 2.22 m/s, dd = 1.13 m)
Potrebno je odrediti silu poriva F koju mlaz vode promjera 50 mm s brzinom od 18 m/s
vri na spremnik iz kojega istjee. (Rjeenje: F = 636 N)
U visokotlano kuite turbine ulazi protok pare od 74.2 kg/s s entalpijom od 2765 kJ/kg
na ulazu i entalpijom od 2517 kJ/kg. U niskotlano kuite ulazi protok pare od 57 kg/s s
entalpijom na ulazu od 2674 kJ/kg i na izlazu od 2279 kJ/kg. Potrebno je izraunati
mehaniku snagu PVT za visokotlani dio turbine, snagu PNT za niskotlani dio turbine i
ukupnu snagu Puk. (Rjeenje: PVT = 18.4 MW, PNT = 22.5 MW, P = 40.9 MW)
Protok vode od 75.6 kg/s ulazi s entalpijom od 688 kJ/kg u generator pare i iz njega izlazi
kao para s entalpijom 2765 kJ/kg. Potrebno je izraunati snagu kotla. (Rjeenje: P = 157
MW)
Iz turbine izlazi para s protokom od 54.3 kg/s i s entalpijom od 2279 kJ/kg ulazi u
kondenzator. Kondenzat na izlazu iz kondenzatora ima entalpiju od 140 kJ/kg. Potrebno
je izraunati termiku snagu koja se oduzima pari da bi se kondenzirala. (Rjeenje: P =
116.1 MW)
Pomou Mollierovog dijagrama potrebno je odrediti poetnu entalpiju h1, poetnu
entropiju s1 i izentropski pad entalpije hs pare u turbini. Para u turbinu ulazi s tlakom od
4 MPa i s temperaturom od 480 C da bi se u turbini izvrila adijabatska ekspanzija na
tlak od 10 kPa. Ako znamo da je izentropski stupanj djelovanja turbine jednak 0.85,
potrebno je odrediti entalpiju h2, sadraj pare x2 i efektivnu snagu turbine Pe. (Rjeenje:
h1 =3398 kJ/kg, s1 = 7.02 kJ/kg.K, hs = 1173 kJ/kg, h2 = 2401 kJ/kg, x2 = 0.923, Pe =
997 kJ/kg)
Turbini dovodimo paru tlaka 1.5 MPa i temperature 350 C. Para iz turbine izlazi pri
tlaku od 10 kPa. Rad koji se predaje turbini je 744.5 kJ/kg. Pomou Mollierovog
dijagrama potrebno je odrediti entalpiju i entropiju na poetku ekspanzije, entalpiju na
kraju izentropske ekspanzije, idealni entalpijski pad, idealni sadraj pare, izentropski
stupanj djelovanja turbine, efektivnu entalpiju i sadraj pare na kraju stvarne ekspanzije u
turbini. (Rjeenje: h1 = 3147 kJ/kg, s1 = 7.10 kJ/kg.K, h2s = 2250 kJ/kg, hs = 897 kJ/kg,
x2s = 0.86, t,is = 0.83, h2 = 2402.5 kJ/kg, x2 = 0.925)
30
Zadaci
ZADACI 9
DINAMIKA NESTLAIVOG FLUIDA

Primjer 9.1 (Prijelaz iz laminarnog u turbulentno podruje strujanja)
Voda pri atmosferskom tlaku i temperaturi od 20 C struji kroz cijev promjera 30 mm.
Potrebno je odrediti a) kritinu brzinu pri kojoj poinje prijelaz iz laminarnog u turbulentno
strujanje, b) kritinu brzinu pri kojoj bi imali prijelaz iz laminarnog strujanja u turbulentno,
ako bi kroz cijev strujao zrak.
Rjeenje
a) Reynoldsov broj je: Re =
b) v =
Lv
v=
Re kr 2100 1.01 10 6
=
= 0.07 m s
0.030
L
Re kr 2100 1.51 10 5
=
= 1.06 m s
0.030
L
Primjer 9.2 (Protok i Reynoldsov broj za strujanje u cjevovodu)

Ulje gustoe = 930 kg/m3 i viskoznosti = 0.26 Pa.s protjee kroz cjevovod masenim
protokom od 3 kg/s. Promjer cijevi je 80 mm. Potrebno je a) izraunati brzinu ulja u
cjevovodu, b) pokazati da je brzina strujanja manja od kritine brzine strujanja, tj. da je
strujanje laminarno.
Rjeenje
a) Brzinu ulja emo odrediti iz jednadbe kontinuiteta:
m& = Av
v=
m&
=
A
43
m&
=
= 0.64 m s
2
D 930 0.082
b) Reynoldsov broj za ovo strujanje je:

Re =
dv
d v 930 0.08 0.64

=
= 183 < Re kr = 2100
0.26
Primjer 9.3 (brzina i tlak u cjevovodu)

Jedna pumpa za navodnjavanje (slika) dobavlja vodu (gustoa = 1000 kg/m3) tako da joj
dovodi specifinu energiju po jedinici teine od 25 J/N, to odgovara stupcu tekuine od 25
m. Pumpa sie vodu iz bazena ija je razina 4 m ispod pumpe i tlai je do mlaznice koja se
nalazi 2 m iznad pumpe. Promjer mlaznice je 40 mm. Promjer usisne i tlane cijevi je 120
mm. Ovdje emo strujanje vode promatrati uz zanemarivanje trenja du cijevi. Potrebno je
odrediti: a) brzinu mlaza vode koji izlazi iz mlaznice (toka 3 na slici), b) tlak u usisnoj cijevi
na mjestu usisa u pumpu (toka 1 na slici).
31
Zadaci
Pumpa
Razina tekuine (referentna razina)
Rjeenje
a) Da bi rijeili ovaj problem koristimo se Bernoulijevom jednadbom

p
v2
p1 v12
+
+ z1 + H p = 3 + 3 + z 3
g 2g
g 2g
p p3 v12
1.0 105 1.0 105
02
v32 = 2 g 1
+
+ z1 z3 + H p = 2 9.81
+
+ 0 6 + 25 =
2g
1000 9.81
2 9.81
= 372.78 m 2 s 2
v3 = 19.31 m/s
b) Da bi mogli odrediti tlak na usisu u pumpu potrebno je poznavati brzinu strujanja vode u
usisnoj cijevi. Brzinu vode odrediti emo iz jednadbe kontinuiteta:
A2 v2 = A1v1
v2 =
A3v3 d 32 v3 0.04 2 19.31

= 2 =
= 2.14 m s
A2
d2
0.12 2
p
v2
p1 v12
+
+ z1 = 2 + 2 + z 2
g 2g
g 2g
v 2 v22
0 2 2.14 2
1.0 105
p
= 59.7 10 3 Pa
p2 = g 1
+ z1 z 2 + 1 = 1000 9.81
+04+
2
2
9
.
81
1000
9
.
81
g
g
Primjer 9.4 (Protok i tlak u sifonu)

Sifon promjera 100 mm (slika) ispunjen je vodom i slobodno se prazni u okoli u kojemu
vlada atmosferski tlak. Pranjenje se vri kroz mlaznicu promjera 50 mm. Gubici zbog trenja
fluida se zanemaruju. Potrebno je odrediti a) volumni protok kroz mlaznicu, b) relativne
tlakove u tokama 1, 2, 3 i 4.
32
Zadaci
Piezometarska
linija
Referentna razina
Rjeenje
a) Na presjeke 0 i 5 primjeniti emo Bernoulijevu jednadbu:

p
v2
p0 v02
+
+ z 0 = 5 + 5 + z5
g 2g
g 2g
U toki 0 imamo:
U toki 5 imamo:
p0 = 105 Pa, v0 = 0 m/s, z0 = 4 m

p0 = 105 Pa, z0 = 0 m
p p5
105 10 5
v2
02
= 8.86 m s
v5 = 2 g 0
+ z 0 z5 + 0 = 2 9.81
+04+
2g
2 9.81
1000 9.81
g
Volumni protok na mlaznici je:

d 2
0.052
= 0.0174 m 3 s
V&5 = v5 A5 = v5 5 = 8.86
4
4
b) Sada emo najprije izraunati brzinu u cijevi sifona iz jednadbe kontinuiteta:

v=
V&
4V&
4 0.0174
= 2 =
= 2.21 m s
A dc
0.12 2
Pomou Bernoulijeve jednadbe emo sada odrediti relativne tlakove u svakom od presjeka
cijevi:
Tlak u presjeku 1:
p0 v02
p
v2
+
+ z 0 = 1 + 1 + z1
g 2g
g 2g
33
Zadaci
v 2 v12
0 2 2.212
p1,r = p1 p0 = g 0
+ z 0 z1 = 1000 9.81
+ 0 0 = 2440 Pa =
2 9.81
2g
= -2.44 kPa
Tlak u presjeku 2:
p0 v02
p
v2
+
+ z0 = 2 + 2 + z 2
g 2g
g 2g
v 2 v22
0 2 2.212
p2,r = p2 p0 = g 0
+ z0 z 2 = 1000 9.81
+ 0 3 = 31880 Pa =
2 9.81
2g
= -31.88 kPa
Tlak u presjeku 3:
p0 v02
p3 v32
+
+ z0 =
+
+ z3
g 2g
g 2g
v 2 v32
0 2 2.212
p3,r = p3 p0 = g 0
+ z 0 z 3 = 1000 9.81
+ 0 0 = 2440 Pa =
2 9.81
2g
= -2.44 kPa
Tlak u presjeku 4:
p0 v02
p
v2
+
+ z0 = 4 + 4 + z 4
g 2g
g 2g
v 2 v42
0 2 2.212
p4,r = p4 p0 = g 0
+ z0 z 4 = 1000 9.81
+ 0 + 4 = 36800 Pa =
2 9.81
2g
= 36.8 kPa
Primjer 9.5 (Stvarni protok na sapnici)

Kroz provrt na spremniku izlazi voda. Promjer provrta je 10 mm. Visina vode iznad provrta je
2 m. Koeficijent kontrakcije mlaza je Cc = 0.64, a koeficijent brzine je Cb = 0.97. Potrebno je
odrediti a) promjer mlaza, b) efektivnu brziu istjecanja, c) teorijski protok i d) stvarni protok.
Rjeenje
a) Promjer mlaza d je onaj koji mjerimo na mjestu suenja mlaza.

Am ,e =
d m2 ,e
4
d 2
= Cc A = Cc
4
d m,e = C c d 2 = C c d = 0.64 0.01 = 0.008 m = 8 mm
34
Zadaci
b) Brzina istrujavanja:
v = Cb vt = Cb 2 g h = 0.97 2 9.81 2 = 6.08 m s
c) Teorijski protok emo dobiti kada bi mlaz teorijskom brzinom vt istjecao po cijelom
protonom presjeku sapnice:
d 2
0.012
V&t = vt A = 2 gh
= 2 9.81 2
= 4.92 10 4 m 3 s
4
4
d) Stvarni protok bi dobili sa stvarnom brzinom istjcanja i stvarnom povrinom mlaza na
izlazu iz sapnice:
V& = v Am,e = Cb vt C c A = CbC cV&t = 0.97 0.64 4.92 10 4 = 3.054 10-4 m 3 s
DOPUNSKI ZADACI
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Potrebno je izraunati Reynoldsov broj Rekr koji odgovara kritinoj brzini zraka od 0.31
m/s u cijevi promjera 100 mm. Izraunti brzinu vode pri kojoj bi dostigli kritini
Reynoldsov broj za protok kroz istu cijev. Podatke za kinematsku viskoznost usvojiti iz
tablica. (Rjeenje: Recr = 2053, vcr = 0.02 m/s)
Ulja gustoe 930 kg/m3 i dinamike viskoznosti 0.26 kg/(m.s) protjee s protokom od 5
dm3/s kroz cijev promjera 50 mm. Potrebno je odrediti brzinu v, Reynoldsov broj i
karakter strujanja. (Rjeenje: v = 2.5 m/s, Re = 547, strujanje je laminarno)
Etilni alkohol gustoe 789 kg/m3 i dinamike viskoznosti 0.012 kg/(m.s) protjee
protokom od 2.5 kg/s kroz cijev promjera 70 mm. Potrebno je odrediti brzinu v,
Reynoldsov broj i karakter strujanja. (Rjeenje: v = 0.82 m/s, Re = 37700, strujanje je
turbulentno)
Potrebno je izraunati ukupnu visinu H struje vode (gustoa 1000 kg/m3), koja protjee
kroz cjevovod pri tlaku 40 kPa, na visini od 5 m brzinom od 10 m/s. (Rjeenje: H = 14.17
m)
U cijevi promjera 50 mm struji voda (gustoa 1000 kg/m3) konstantnom brzinom od 2.4
m/s. Potrebno je izraunati tlak p u jednom presjeku koji se nalazi na razini od 2 m,
znajui da u jednom drugom presjeku, koji je na visini od 10 m, vlada tlak od 275 kPa.
(Rjeenje: p = 353 kPa)
Cijev u kojoj struji voda (gustoa 1000 kg/m3) s protokom od 0.1 m3/s ima u gornjem
dijelu promjer od 1.4 m, koji se nalazi na visini od 4 m, tlak od 80 kPa. Cijev u donjem
dijelu, koji se nalazi na visini od 0 m, ima promjer od 0.5 m. Potrebno je izraunati brzinu
vg u gornjem dijelu cijevi i brzinu vd i tlak pd u donjem dijelu cijevi. (Rjeenje: vg = 0.06
m/s, vd = 0.51 m/s, pd = 119 kPa)
Tekuina izlazi iz provrta s promjerom od 20 mm, koji se nalazi 6 m ispod razine
tekuine. Ako pretpostavimo da je koeficijent kontrakcije mlaza jednak Cc = 0.65 i da je
koeficijent brzine Cb = 0.98, potrebno je izraunati promjer mlaza na mjestu suenja,
brzinu istrujavanja i volumenski protok u mlazu. (Rjeenje: d = 16 mm, v = 10.6 m/s, Q =
2.15 dm3/s)
35
Zadaci
ZADACI 10
STACIONARNO STRUJANJE FLUIDA U CIJEVOVODIMA

Primjer 10.1 (Pad tlaka u cijevi)
Kroz glatku cijev promjera D = 20 mm, dugu L = 700 m struji voda s protokom Q = 0.157
dm3/s. Potrebno je odrediti a) pad tlaka zbog trenja u cijevi i b) odgovarajui pad napora.
Rjeenje
a) Iz dijagrama za pad tlaka u cijevima (slika 10.6) polazimo od protoka Q = 0.157 dm3/s i
diemo vertikalu sve do pravca za cijev promjera 20 mm. Od toga presjecita vuemo
horizontalu do ordinate gdje emo oitati pad tlaka:
p
= 197 Pa m
L
U istom dijagramu, linije koje su nagnute u drugom smjeru odnose se na brzinu strujanja. Iz
tih linija bi oitali brzinu strujanja v = 0.5 m/s, emu odgovara protok od Q = 0.157 dm3/s na
promjeru od 20 mm. Ukupni pad tlaka na cijeloj duini cjevovoda je:
p =
p
L = 197 700 = 137900 Pa = 137.9 kPa
L
b) Pad napora emo odrediti tako da pad tlaka pretvorimo u stupac tekuine:
p = g H
H =
p
137900
=
= 14.1 m stupca vode
g 1000 9.81
Primjer 10.2 (Pad tlaka u cijevi za strujanje zraka)

Kroz glatki cjevovod, duine 500 m, struji zrak s protokom Q = 1 m3/s. Potrebno je odrediti
ukupni pad tlaka, odgovarajui pad napora i promjer cjevovoda za dvije razliite brzine
strujanja zraka: a) v = 5 m/s i b) v = 10 m/s.
Rjeenje
a) Iz dijagrama za pad tlaka u cijevima (slika 10.6b) polazimo od protoka Q = 1 m3/s i diemo
vertikalu sve do pravca za brzinu v = 5 m/s. Od toga presjecita vuemo horizontalu do
ordinate gdje emo oitati pad tlaka:
p
= 0.5 Pa m
L
Ukupni pad tlaka na cijeloj duini cjevovoda je:
36
Zadaci
p
L = 0.5 500 = 250 Pa
L
p =
Pad napora emo odrediti tako da pad tlaka pretvorimo u stupac fluida:
p = g H
H =
p
250
=
= 21.2 m stupca zraka
g 1.2 9.81
Protoku od 1 m3/s pri brzini strujanja od 5 m/s odgovara promjer cijevi od D = 0.5 m
b) Iz dijagrama za pad tlaka u cijevima (slika 10.6b) polazimo od protoka Q = 1 m3/s i diemo
vertikalu sve do pravca za brzinu v = 10 m/s. Od toga presjecita vuemo horizontalu do
ordinate gdje emo oitati pad tlaka:
p
= 2.5 Pa m
L
Ukupni pad tlaka na cijeloj duini cjevovoda je:

p
L = 2.5 500 = 1250 Pa
L
p =
Pad napora emo odrediti tako da pad tlaka pretvorimo u stupac fluida:
p = g H
H =
p
1250
=
g 1.2 9.81
Protoku od 1 m3/s pri brzini strujanja od 10 m/s odgovara promjer cijevi od D = 0.35 m
Primjer 10.3 (Potrebna snaga za odravanje fluida u gibanju)
Kroz horizontalnu elinu cijev promjera 50 mm, duine 1200 m, tee voda s dinamikom
viskoznosti = 0.001 Ns/m2. Cijev je nova i ista i ima kruni presjek. Potrebno je odrediti
pad napora zbog gubitaka trenja i potrebnu snagu za pokrivanje gubitaka trenja za dva
razliita protoka vode: a) Q = 0.06 dm3/s i b) Q = 0.6 dm3/s.
Rjeenje
a) Najprije moramo odrediti Reynoldsov broj:
v=
Q
4Q
4 0.06 10 3
= 2 =
= 0.0305 m s
A d
0.052
Re =
vd
vd 1000 0.0305 0.05

=
= 1525
0.001
37
Zadaci
Strujanje je laminarno. Iz dijagrama za koeficijent trenja po Moodyju dobivamo = 0.04. Istu

vrijednost mogli smo dobiti iz jednadbe:
64
64
=
= 0.042 0.04
Re 1525
Pad napora u dionici cjevovoda je:

1200 1000 0.03052
L v2
0.04
p
0.05
2
= 0.0455 m stupca vode.
h =
= d 2 =
g
g
1000 9.81
Potrebna snaga za odravanje strujanja vode je:

P = Q p = Q g h = 0.06 10 3 1000 9.81 0.0455 = 0.02679 W
b) Najprije moramo odrediti Reynoldsov broj:

Q
4Q
4 0.6 10 3
v= = 2 =
= 0.305 m s
A d
0.052
Re =
vd
vd 1000 0.305 0.05

=
= 15250
0.001
Strujanje je turbulentno. U ovom sluaju potrebno je poznavati relativnu hrapavost cijevi k/d.
Za k/d = 0.001 i Reynoldsov broj Re = 15250 iz dijagrama oitavamo koeficijent trenja =
0.03. Koeficijent trenja moemo odrediti i iz jednadbe:
k d
2.51
= 2log
+
3.7 Re
2.51
0.0001646
0.001
= 2log
+
= 2 log 0.0002857 +
3.5 15250
Iteracijskim postupkom dobiti emo da je = 0.03.

Pad napora u dionici cjevovoda je:
h =
p
=
g
L v2
1200 1000 0.3052
0.03
d 2 =
0.05
2
= 3.414 m stupca vode.
g
1000 9.81
Potrebna snaga za odravanje strujanja vode je:

P = Q p = Q g h = 0.6 10 3 1000 9.81 3.414 = 20.095 W
Primjer 10.4 (Ukupni pad tlaka u cjevovodu s armaturom)

U trgovakoj elinoj cijevi promjera d = 50 mm i duine L = 30 m protjee voda. Koeficijent
trenja za strujanje u cijevi je = 0.02. Volumenski protok vode u cijevi je Q = 0.012 m3/s.
Cijev povezuje dva spremnika, tako da je potrebno uzeti u obzir gubitke strujanja na ulazu i
38
Zadaci
na izlazu iz cijevi. U cjevovodu su ugraena dva koljena po 90 i jedan ventil, koji je pri
ovom protoku potpuno otvoren. Potrebno je odrediti ukupni pad napora.
Rjeenje
Ukupni pad napora izraunati emo iz pada tlaka:

H =
2
p L
v
= + i
g d
2g
Suma lokalnih otpora trenja je:

Ulaz u cijev:
Izlaz iz cijevi:
Koljeno 90:
Otvoreni ventil:
1 = 0.5
2 = 0.5
3 = 0.6
5 = 0.26
= 1 + 2 + 3 + 4 + 5 = 0.5 + 0.5 + 0.6 + 0.6 + 0.26 = 2.46

Brzina strujanja je:
v=
Q 4Q 4 0.012
=
=
= 6.11 m s
A d 2 0.052
2
30
6.11
H = 0.02
+ 2.46
= 27.51 m stupca fluida
0.05
2 9.81
DOPUNSKI ZADACI
1.
2.
3.
4.
5.
6.
U glatkoj cijevi s unutarnjim promjerom od 40 mm, duine 600 m, protjee voda s

protokom od 0.4 dm3/s. Potrebno je odrediti brzinu vode, pad tlaka po jednom dunom
metru cijevi, ukupni pad tlaka i ukupni pad napora. (Rjeenje: v = 0.32 m/s, p/L = 38
Pa/m, p = 22.8 kPa, H = 2.3 m stupca vode)
Kroz glatki cjevovod s unutarnjim promjerom 400 mm, duine 400 m, struji zrak s
protokom od 1 m3/s. potrebno je odrediti brzinu zraka, pad tlaka po metru dunom cijevi,
ukupni pad tlaka i ukupni pad napora. (Rjeenje: v = 8 m/s, p/L = 1.4 Pa/m, p = 560
Pa, H = 47.5 m stupca zraka)
Koja je snaga potrebna za odravanje protoka vode od 0.4 dm3/s kojastruji kroz cjevovod
tako da je pad napora jednak 2.3 m stupca vode? (Rjeenje: P = 9 W)
Potrebno je odrediti Reynoldsov broj i koeficijent trenja za strujanje vode s protokom od
0.4 dm3/s kroz cjevovod promjera 40 mm. (Rjeenje: Re = 12600, = 0.03)
Potrebno je odrediti Reynoldsov broj i koeficijent trenja za protok zraka od 1 m3/s kroz
cjevovod promjera 400 mm. (Rjeenje: Re = 211000, = 0.015)
Kroz trgovaku elinu cijev promjera 50 mm protjee voda s protokom od 0.012 m3/s.
Potrebno je odrediti relativnu hrapavost, Reynoldsov broj i koeficijent trenja. (Rjeenje:
k/d = 0.0009, Re = 302500, = 0.02)
7.
8.
9.
39
Zadaci
Potrebno je izraunati dodatni pad napora na cjevovodu u kojemu voda struji brzinom od
8 m/s zbog toga to su ugraena dva koljena po 45 i ventil (zasun), koji je otvoren
napola. (Rjeenje: H = 12.6 m stupca vode)
Kroz trgovaku elinu cijev, promjera 76 mm, duine 60 m, protjee voda brzinom od 6
m/s. Koeficijent trenja za strujanje u cijevi je = 0.019. Cjevovod ima i lokalne otpore na
ulazu i na izlazu iz cijevi, na ventilu (zasunu), koji je otvoren na 3/4 i dva koljena od 90.
Potrebno je izraunati ukupni pad napora. (Rjeenje: H = 32.1 m stupca vode)
Voda koja izlazi iz veeg spremnika ulazi u elinu cijev promjera 50 mm i duine 15 m.
U cjevovodu promjera 50 mm je ugraen kuglasti ventil (otvoren). Nakon toga cijev sena
kraju iri na promjer od 200 mm. Znajui da je koeficijent trenja za strujanje kroz cijev
jednak = 0.02, potrebno je odrediti lokalne koeficijente trenja na ulazu, na kuglastom
ventilu i na naglom proirenju cijevi. Znajui da je brzina vode u cijevi jednaka v = 5.4
m/s, potrebno je izraunati ukupni pad napora. (Rjeenje: 1 = 0.5, 2 =9, 3 = 0.88, H =
24.3 m stupca vode)
40
Zadaci
ZADACI 11
DINAMIKA KOMPRESIBILNIH FLUIDA

Primjer 11.1 (Protok zraka u cjevovodu)
Kroz termiki izolirani cjevovod s promjenljivim presjekom struji adijabatski i bez izmjene
rada s okoliem, zrak sljedeih karakteristika:
Stanje na ulazu: statika temperatura T1 = 800 K, brzina v1 = 150 m/s.
Stanje na izlazu: statiki tlak p2 = 100 kPa, brzina v2 = 600 m/s.
Potrebno je odrediti: a) zastojne temperature na ulazu T1o i izlazu T2o, b) statiku temperaturu
T2 na izlazu, c) zastojni tlak p1o na ulazu i d) omjer povrina A1/A2 na ulazu i izlazu.
Rjeenje
a) Protok je izentropski (adijabatski) i povrativi. Zahvaljujui tome zastojna entalpija na

izlazu jednaka je zastojnoj entalpiji na ulazu.
h o = h1o = h1 +
T1o = T1 +
v12
2
c p T1o T1 =
v12
2
v12
150 2
= 800 +
= 811.2 K
2c p
2 1003.5
Obzirom da su zastojne entalpije jednake, to e i zastojne temperature (uz pretpostavku cp =

konst) biti jednake:
T o = T1o = T2o = 811.2 K
b) Statika temperatura T2 na izlazu biti e izraunata iz entalpije i poznate brzine strujanja:
T2 = T2o
v 22
600 2
= 811.2
= 631.8 K
2c p
2 1003.5
c) Zastojni tlak p2o moemo odrediti iz promjena temperature i tlaka za adijabatsku promjenu:
p2o
T2o
= p2
T2
1.4
3 811.2 1.41
= 100 10
631.8
= 239.8 103 Pa
Obzirom da je promjena adijabatska i bez izmjene rada s okoliem, zastojni tlakovi na ulazu i
izlazu su jednaki pa je:
p o = p1o = p2o = 239.8 kPa
d) Iz jednadbe kontinuiteta u koje emo umjesto gustoa staviti izraze za gustou, dobiti
emo omjer protonih presjeka:
1A1v1 = 2A2v2
41
Zadaci
p1
p
A1v1 = 2 A2 v2
RT1
RT2
Tlak p1 je:
1.4
T 1
800 1.41
p1 = p1o 1o
= 239.8 103
= 228.4 103 Pa
811.2
T1
Konano je omjer povrina:

A1 p2 v 2 T1
100 103 600 800
=
=
= 2.218
A2
p1v1 T2 228.4 103 150 631.8
Primjer 11.2 (Stanje pare u jednom dijelu turbine)
U jednom dijelu parne turbine, stanje pare je sljedee: zastojni tlak je po = 800 kPa, zastojna
temperatura je T o = 200 C i statiki tlak je p = 350 kPa. Pomou Mollierovog dijagrama
potrebno je odrediti: a) statiku temperaturu T i odgovarajue vrijednosti entropije i
specifinog volumena, b) brzinu pare, c) maseni protok pare po jedinici povrine.
Rjeenje
a) Za zadano stanje po = 800 kPa i T

vrijednosti:
= 200 C iz Mollierovog dijagrama oitavaju se
ho = 2839 kJ/kg
so = 6.815 kJ/(kg.K)
Zastojno stanje je na istoj vrijednosti entropije kao i statiko stanje (po definiciji). U
presjecitu izentrope so = 6.815 kJ/(kg.K) i izobare p = 350 kPa imamo toku koja odreuje
stanje pare u turbini:
Linija zasienja
T = 139 C
h = 2681 kJ/kg
v = 0.5 kg/m3
Podruje smjese
pare i tekuine
b) Brzinu emo dobiti iz razlika zastojne i statike entalpije:
42
Zadaci
v = 2h = 2 h o h = 2(2839 2681) 10 3 = 562.14 m s
c) Maseni protok po jedinici povrine dobiti emo iz jednadbe kontinuiteta:

m& = Av
m&
562.14
= v =
= 1124..28 kg m 2 s
A
0 .5
Primjer 11.3 (Brzina zvuka u pari unutar cjevovoda)

Potrebno je izraunati brzinu zvuka u pari koja protjee kroz cjevovod pri temperaturi T = 200
C i tlaku od p = 0.8 MPa.
Rjeenje
Stanje pare odreuje toku u podruju pregrijane pare, tako da je eksponent adijabate = 1.3.
Specifini volumen pare je v = 0.2608 m3/kg. Brzina zvuka je:
a = RT = pv = 1.3 800000 0.2608 = 520.8 m s
Primjer 11.4 (Machov broj za strujanje zraka u cijevi)
Kroz cijevovod protjee zrak brzinom od 500 m/s. a) Potrebno je odrediti Machov broj M za
dvije razliite temperature zraka T1 = 298 K i T2 = 1000 K. b) Koji bi bio Machov broj kada bi
umjesto zraka protjecao helij?
Rjeenje
a) Brzina zvuka e biti: za temperaturu T1 = 298 K:
M=
v
500
=
= 1.445
a 246.03
a = RT = 1.4 287 1200 = 694.38 m/s
M=
v
500
=
= 0.72
a 694.38
a = RT = 1.4 287 298 = 346.03 m/s

Za temperaturu T2 = 1200 K:
b) ako bi imali helij, njegova plinska konstanta je R = 2077 J/kg.K, = 1.667, za temperaturu
T1 = 298 K:
a = RT = 1.667 2077 298 = 1015.77 m/s
M=
v
500
=
= 0.4922
a 1015.77
M=
v
500
=
= 0.2453
a 2038.34
Za temperaturu T2 = 1200 K:
a = RT = 1.667 2077 1200 = 2038.34 m/s
43
Zadaci
DOPUNSKI ZADACI
1.
2.
3.
4.
U nekom presjeku cjevovoda izmjerena je statika temperatura od 900 K. Potrebno je

izraunati zastojnu temperaturu T o zraka koji struji kroz cijev za dvije razliite brzine
strujanja: a) za brzinu od 120 m/s i b) za brzinu od 200 m/s. (Rjeenje: a) T o = 907 K, b)
T o = 920 K)
Potrebno je odrediti specifini volumen i brzinu zvuka za paru koja struji kroz cjevovod
pri temperaturi od 300 K i tlaku od 200 kPa. (Rjeenje: v = 1.3162 m3/kg, a = 585 m/s)
Potrebno je izraunati brzinu zvuka i Machov broj za zrak koji pri temperaturi od 600 C
protjee kroz cjevovod brzinom od 400 m/s. (Rjeenje: a = 592 m/s, M = 0.67)
Potrebno je izraunati brzinu istjecanja pare, ako znamo da je entalpijski pad jednak 120
kJ/kg. (Rjeenje: v = 490 m/s)
44
Zadaci
ZADACI 12
PRIJENOS TOPLINE, IZMJENJIVAI

Primjer 12.1 (Protusmjerni izmjenjiva topline)
Protusmjerni izmjenjiva topline s koncentrinim cijevima (slika) koristi se za hlaenje ulja
za podmazivanje u jednom plinskoturbinskom postrojenju. Protok rashladne vode, koja struji
kroz unutarnju cijev promjera d1 = 15 mm je (dm/dt)v = 0.1 kg/s. Ulje protjee kroz vanjsku
cijev promjera d2 = 50 mm s protokom od (dm/dt)u = 0.05 kg/s. Ulje na jednoj strani
hladnjaka ulazi s temperaturom od Tu,1 = 110 C, dok voda ulazi na suprotnoj strani s
temperaturom od Tv,1 = 30 C. Uz pretpostavku da je koeficijent izmjene topline k = 40
W/m2.K potrebno je odrediti potrebnu duinu izmjenjivaa da bi se ulje ohladilo na
temperaturu od Tu,2 = 70 C. U proraunu je potrebno uzeti vrijednosti za ulje: cp = 2.13
kJ/kg.K, a za vodu: cp = 4.18 kJ/kg.K
Ulje
Voda
Uzdu izmjenjivaa topline
Ulje
Voda
Slika Shema protusmjernog izmjenjivaa topline

Rjeenje
Iz toplinskog toka koji je potrebno oduzeti ulju odrediti emo povrinu izmjenjivaa:
Q& = k ATsr = k Ld1 Tsr
L=
Q&
k d1 Tsr
Da bi odredili srednju razliku temperatura Tsr potrebno je odrediti jo temperaturu vode na

izlazu iz hladnjaka. Sva toplina koju oduzimamo ulju prijei e na vodu i zagrijati je:
Izmjenjena koliina topline je:
45
Zadaci
Q& = m& c p (Tu ,1 Tu , 2 ) = 0.05 2130(110 70) ) = 4260 W

Ovaj se toplinski tok predaje rashladnoj vodi, pa emo imati:
Q& = m& v c pv (Tv , 2 Tv ,1 )
Tv ,2 = Tv ,1 +
Q&
4260
= 30 +
= 40.19 C
m& v c p ,v
0.1 4180
Srednja razlika temperatura je:

Tsr =
(Tu,1 Tv,2 ) (Tu,2 Tv,1 ) = (110 40.19) (70 30) = 53.53 K

110 40.19
ln
70 30
T T
ln u ,1 v ,2
Tu ,2 Tv ,1
Potrebna duina hladnjaka je:

L=
Q&
4260
=
= 42.22 m
k d1 Tsr 40 0.015 53.53
Primjer 12.2 (Izmjenjiva topline s poprenim strujanjem)

Ispuni plinovi sporokretnog dvotaktnog dizelskog motora prolaze kroz utilizacijski kotao
poprijeko na snopove cijevi kroz koje prolazi voda i para (slika). Temperatura ispunih
plinova na ulazu je Tp,1 = 400 C, a na izlazu je Tp,2 = 120 C. Toplina se predaje vodi pod
tlakom koja s protokom od (dm/dt)vp = 1.2 kg/s prelazi s temperature Tvp,1 = 30 C na
temperaturu Tvp,2 = 140 C. Specifina toplina vode je c5 = 4187 J/kg.K. Koeficijent prijelaza
topline je k = 110 W/m2.K. Potrebno je odrediti povrinu izmjenjivaa za prijenos topline.
Du izmjenjivaa
Slika Izmjenjiva s poprenim strujanjem

Rjeenje
Potrebnu povrinu za izmjenu topline odrediti emo iz jednadbe za toplinski tok predan u
izmjenjivau:
Q& = k ATsr
A=
Q&
k Tsr
46
Zadaci
Da bi mogli izraunati potrebnu povrinu, moramo poznavati srednju razliku temperatura i

izmjenjeni toplinski tok:
Srednju razliku temperatura odrediti emo primjenom korekcije pomou vrijednosti P i Z i
dijagrama na slici 12.9:
P=
Z=
Tvp , 2 Tvp ,1
T p ,1 Tvp ,1
T p ,1 T p ,2
Tvp ,2 Tvp ,1
140 30
= 0.297
400 30
400 120
= 2.545
140 30
Iz dijagrama oitavamo faktor korekcije:

Srednja razlika temperature je:
Tsr =
F = 0.88
(T p,1 Tvp,2 ) (T p,2 Tvp,1 )F = (400 140) (120 30)0.88 = 141.02 K

400 140
ln
120 30
T p ,1 Tvp ,2
ln
T T
vp ,1
p ,2
Izmjenjena toplina je:

Q& = m& vp c p ,v (Tvp , 2 Tvp ,1 ) = 1.2 4187(140 30) = 552.7 103 W
Potrebna povrina izmjenjivaa topline je:
A=
Q&
552.7 103
=
= 35.63 m 2
k Tsr 110 141.02
Primjer 12.3 (Razliite izvedbe izmjenjivaa topline)

U jednom izmjenjivau topline s cijevnim snopom protjee etanol s protokom od (dm/dt)e =
10.45 kg/s kojega treba ohladiti s temperature od Te,1 = 60 C na temperaturu od Te,2 = 35 C
pomou vode s protokom od (dm/dt)v = 6 kg/s i temperaturom na ulazu Tv,1 = 6 C. Poznate su
kalorike veliine za pojedine fluide: etanol cp,e = 2400 J/kg.K, voda cp,v = 4180 J/kg.K,
promjer cijevi iz kojih se izrauje cijevni snop je d = 25 mm, koeficijent prijelaza topline k =
550 W/m2.K. potrebno je izraunati duinu cijevi za sljedee izvedbe izmjenjivaa topline: a)
paralelni, b) protusmjerni, c) popreni.
Rjeenje
a) Duinu cijevi izmjenjivaa odrediti emo iz predanog toplinskog toka u izmjenjivau:
Q& = k ATsr = k Ld1 Tsr
L=
Q&
k d1 Tsr
Da bi odredili srednju razliku temperatura Tsr potrebno je odrediti jo temperaturu vode na

izlazu iz hladnjaka. Sva toplina koju oduzimamo etanolu prijei e na vodu i zagrijati je:
Izmjenjena koliina topline je:
47
Zadaci
Q& = m& c p (Te,1 Te, 2 ) = 10.45 2400(60 35) ) = 627000 W

Ovaj se toplinski tok predaje rashladnoj vodi, pa emo imati:
Q& = m& v c pv (Tv , 2 Tv ,1 )
Tv , 2 = Tv ,1 +
627000
Q&
=6+
= 31 C
6 4180
m& v c p ,v
Srednja razlika temperatura je:

Tsr =
(Te,1 Tv,1 ) (Te,2 Tv,2 ) = (60 6) (35 31) = 19.21 K

T T
ln e,1 v ,1
Te,2 Tv , 2
60 6
ln
35 31
Potrebna duina hladnjaka je:

L=
Q&
627000
=
= 755.56 m
k d1 Tsr 550 0.025 19.21
b) Srednja razlika temperatura za protusmjerni izmjenjiva je:

Tsr =
(Te,1 Tv,2 ) (Te,2 Tv,1 ) = (60 31) (35 6) = neodredjeno

T T
ln e,1 v , 2
Te,2 Tv ,1
60 31
ln
35 6
Dobili smo izraz u kojemu se nula dijeli s nulom. Do ovakove situacije dolazi kada su tokovi
osjetnih tooplina (produkti masenog protoka i specifine topline) jednaki:
C& e = m& e c p ,e = 10.45 2400 = 25080 W/K
C& e = m& v c p ,v = 6 4180 = 25080 W/K
U ovom sluaju je razlika temperature jednaka na ulazu i izlazu iz izmjenjivaa topline i
jednaka je razlici na ulazu:
Tsr = Te,1 Tv ,2 = 60 31 = 29 K
Potrebna duina cijevi za protusmjerni izmjenjiva je:

L=
Q&
627000
=
= 500.52 m
k d1 Tsr 550 0.025 29
c) Srednju razliku temperature za izmjenjiva s poprenim strujanjem dobivamo kao srednju

razliku temperatura za protusmjerni izmjenjiva s time da je mnoimo s korekcijskim
48
Zadaci
faktorom F (prema dijagramu na slici 12.9). Da bi odredili korekcijski faktor, potrebni su nam
faktori P i Z:
P=
Z=
Tv , 2 Tv ,1
Te,1 Tv ,1
Te,1 Te, 2
Tv 2 Tv ,1
31 6
= 0.463
60 6
60 35
=1
31 6
Iz dijagramase dobiva korekcijski faktor: F = 0.9

Srednja razlika temperature je:
Tsr = Tsr , protusmjerni F = 29 0.9 = 26.1 K
Potrebna duina cijevi za izmjenjiva s poprenim strujanjem je:

L=
Q&
627000
=
= 556.13 m
k d1 Tsr 550 0.025 26.1
Komentar: U sluaju izmjenjivaa s paralelnim strujanjem duina cijevi izmjenjivaa je bila

756 m, kod izmjenjivaa s protusmjernim strujanjem duina je bila 500 m, a kod izmjenjivaa
s poprenim strujanjem 556 m. Odmah vidimo da je izvedba izmjenjivaa s paralelnim
strujama fluida preskupa i da se posljednje dvije izvedbe razlikuju vrlo malo u duini cijevi
(odnosno povrini za prijelaz topline), tako da one predstavljaju najee izvoene
izmjenjivae topline.
DOPUNSKI ZADACI
1.
2.
3.
Potrebno je izraunati srednju razliku temperatura za jedan protusmjerni izmjenjiva

topline u kojemu topli fluid (ulje) ulazi s temperaturom od 100 C i izlazi s temperaturom
od 60 C, dok hladni fluid (voda) ulazi s temperaturom od 15 C i izlazi s temperaturom
od 40 C. (Rjeenje: Tsr = 52.1 K)
U jednom protusmjernom izmjenjivau topline s cijevnim snopom, topli fluid ulazi s
temperaturom od 160 C i izlazi s temperaturom 95 C. Hladni fluid ulazi s temperaturom
od 20 C i izlazi s temperaturom od 80 C. Ako znamo da je povrina izmjenjivaa
jednaka 15 m2 i da je koeficijent izmjene topline jednak 240 W/m2.K potrebno je
izraunati srednju razliku temperatura i toplinski tok. (Rjeenje: Tsr = 77.5 K, P = 279
kW)
Potrebno je izraunati potrebnu povrinu izmjenjivaa za koji je poznat toplinski tok od
560 kW, koeficijent prijelaza topline od 100 W/m2K i srednja razlika temperatura od 140
K. (Rjeenje: A = 40 m2)
49
Zadaci
ZADACI 13
SMJESE PLINOVA
Primjer 13.1 (Broj molova u jednoj smesi)
Smjesa idealnih plinova ima molarnu masu M = 28.97 kg/kmol i pri temperaturi T = 25 C i
tlaku p = 101 kPa zauzima volumen V = 5.3 m3. Potrebno je odrediti broj molova n, masu m i
specifini volumen v smjese plinova.
Rjeenje
Iz jednadbe stanja imamo:

pV = nT
pV
101 103 5.3
n=
=
= 0.216 kmol
T 8314 (273.15 + 25)
Masu smjese moemo odrediti pomou poznatog broja molova:

m = n M = 0.216 28.97 = 6.26 kg
Specifini volumen je:

v=
V
5 .3
=
= 0.847 m3/kg
m 6.26
Specifini volumen smo mogli odrediti i iz Avogadrovog broja:

v0 =
V0
22.4
=
= 0.773 m3/kg pri normnom stanju.
M 28.97
Specifini volumen pri zadanom stanju emo odrediti iz jednakosti masa:

pV
pV
mR = 0 0 =
T0
T
p0 T
101 103 (273.15 + 25)
v = v0
= 0.773
= 0.844 m3/kg
3
T0 p
273.15 101 10
Primjer 13.2 (Sastav i masa zraka)

Pomou poznatih podataka za sastav zraka potrebno je odrediti masene udjele pojedinih
sudionika, molarne mase i plinsku konstantu zraka.
Rjeenje
U tablici su navedeni podaci i provedeni su potrebni prorauni za ukupno rjeenje ovoga
problema. Problem rjeavamo na sljedei nain:
50
Masa sastojka po
1 kmol zraka, kg
Maseni udio
%
Molarna
masa
kg/kmol
4
5 = 34
6 = 5/5
78.03
20.99
0.94
0.03
0.01
0.0012
0.0004
0.7803
0.2099
0.0094
0.0003
0.0001
0.000012
0.000004
28.013
31.999
39.948
44.01
2.016
20.183
4.003
21.859
6.717
0.376
0.013
0.0002
0.0003
0.00002
75.46
23.19
1.30
0.045
0.0007
0.001
0.00007
100.00
1.00
5 = 28.966
100.00
Volumni
udio
%
2
Molarni
udio
N2
O2
Ar
CO2
H2
Ne
He
Zrak
Sastojak
1
Zadaci
Molarni (volumenski) udio yi svakoga sastojka zraka mnoimo s njegovom molarnom masom
i dobivamo masu po jednom kmolu zraka. Sve ove produkte zbrojimo i dobijemo ukupnu
molarnu masu zraka. Molarne mase pojedinih sudionika dijelimo s ukupnom molarnom
masom i na taj nain dobivamo masene udjele. Plinsku konstantnu zraka na kraju dobivamo
pomou molarne mase zraka.
R=
8314
=
= 287 J/kg.K
M 28.966
Primjer 13.3 (Volumetrijski sastav pojednostavnjenog zraka)

Koristei podatke za pojednostavnjeni sastav zraka (vidi tablicu) potrebno je provjeriti da
volumetrijski sastav odgovara podacima koji su prikazani u istoj tablici.
Rjeenje
U tablici su dati podaci i kompletna obrada. Ovdje je zrak sveden samo na dva glavna
sastojka, na duik i kisik. Njihove molarne mase su zaokruene na najblii cijeli broj.
Dijeljenjem masenog udjela s molarnom masom dobiven je broj molova sastojaka po jednom
kilogramu zraka. Broj molova je zbrojen, tako da je dobiven broj molova za 1 kg zraka.
Dijeljenjem broja molova pojedinog sastojka s ukupnim brojem molova za zrak dobiven je
molarni, tj. volumenski udio.
Sastoja
k
1
N2
O2
Zrak
Sastav po
masi, %
2
76.8
23.2
Maseni
udio
3
0.768
0.232
100.0
1.000
Molarna masa,
kg/kmol
4
28
32
Broj molova,
kmol/kg
5=3/4
0.0274
0.0072
Molarni
udio
6 = 5 / 5
0.791
0.209
Vol. sastav
%
7
79.1
20.9
5 = 0.0346
1.000
100.0
DOPUNSKI ZADACI
1. Potrebno je izraunati specifini volumen argona Ar, ugljinog monoksida CO, helija He i
vodika H2 pri normnom tlaku i temperaturi. (Rjeenje: vAr = 0.561 m3/kg, vCO = 0.8
m3/kg, vHe = 5.6 m3/kg, vH2 = 11.12 m3/kg)
51
Zadaci
2. Potrebno je izraunati gustou argona Ar, ugljinog monoksida CO, helija He i vodika H2
pri normnom tlaku i temperaturi. (Rjeenje: Ar = 1.78 kg/m3, CO = 1.25 kg/m3, He =
0.178 kg/m3, H2 = 0.0899 kg/m3)
3. Potrebno je izraunati specifini volumen argona Ar, ugljinog monoksida CO, helija He i
vodika H2 pri normnom tlaku p = 101 kPa i temperaturi T = 25 C. (Rjeenje: vAr = 0.612
m3/kg, vCO = 0.873 m3/kg, vHe = 6.11 m3/kg, vH2 = 12.14 m3/kg)
4. Pomou univerzalne plinske konstante potrebno je izraunati plinske konstante argona Ar,
ugljinog monoksida CO, helija He i vodika H2. (Rjeenje: RAr = 208 J/kg.K, RCO = 297
J/kg.K, RHe = 2077 J/kg.K, RH2 = 4124 J/kg.K)
52
Zadaci
ZADACI 14
GORIVA I IZGARANJE
Primjer 14.1 (izgaranje ugljena)
U loitu generatora pare izgara ugljen s masenim sastavom datim u postotcima obzirom na
masu ugljena:
Ugljik
C
72.8%
Vodik
H2
4.8%
Kisik
O2
6.2%
Duik
N2
1.5%
Sumpor
S
2.2%
Vlaga
H2O 3.5%
Pepeo
9.0%
Potrebno je izraunati stehiometrijsku masu zraka za izgaranje i potrebnu koliinu zraka za
izgaranje pri pretiku zraka = 1.25.
Rjeenje
Potrebna stehimetrijska koliina zraka je:

8h + 2.667c + s o
8 4.8 + 2.667 72.8 + 2.2 6.2
Lst = 4.31
= 4.31
= 9.85 kg kg
100
100
Potrebna koliina zraka za izgaranje pri pretiku zraka je:

L = Lst = 1.25 9.85 = 12.31 kg kg
Problem 14.2 (izgaranje tekueg goriva - izooktana)
Ottov motor napaja se stehiometrijskom gorivom smjesom izooktana C8H18 i zraka. Koristei
se tablicom za tekua goriva potrebno je odrediti maseni sastav goriva, stehiometrijsku
koliinu zraka za izgaranje izooktana i ogrijevnu mo stehiometrijske gorive smjese.
Rjeenje
Sastav goriva emo nai iz kemijskog sastava formule:

8 atoma C 12.011 kg/kmol + 18 atoma H 1.008 kg/kmol =
= 96.088 kg C + 18.144 kg H = 114.232 kg goriva
c=
96.088
= 0.8412 = 84.12%
114.232
h=
18.144
= 0.1588 = 15.88%
114.232
Stehiometrijska koliina zraka za izgaranje je:

8h + 2.667c + s o
8 15.88 + 2.667 84.12
Lst = 4.31
= 4.31
= 15.14 kg kg
100
100
53
Zadaci
Ogrijevna mo gorive smjese je:

Hs =
Hd
44.6 10 6
=
= 2.763 10 6 J kg = 2.763 MJ kg
Lst + 1 1 15.14 + 1
Primjer 14.3 (izgaranje plina - metana)

Za metan kao plinovito gorivo potrebno je odrediti maseni sastav goriva, stehiometrijsku
koliinu zraka za izgaranje i stvarno dovedenu koliinu zraka za izgaranje pri pretiku zraka
od = 1.1.
Rjeenje
Sastav goriva po masi dobiti emo iz kemijske formule goriva:

1 atom C 12.011 kg/kmol + 4 atoma H 1.008 kg/kmol =
= 12.011 kg C + 4.032 kg H = 16.043 kg goriva
c=
12.011
= 0.7487 = 74.87%
16.043
h=
4.032
= 0.2513 = 25.13%
16.043
Stehiometrijska koliina zraka za izgaranje je:

8h + 2.667c + s o
8 25.13 + 2.667 74.87
Lst = 4.31
= 4.31
= 17.27 kg kg
100
100
Stvarno dovedena koliina zraka:

L = Lst = 1.1 17.27 = 19.00 kg kg
DOPUNSKI ZADACI
1.
2.
3.
4.
5.
U loitu generatora pare izgara bitumenski ugljen sa sljedeim sastavom po masi: c =

72.0%, h = 4.4%, o = 3.6%, n = 1.4%, s = 1.6%, w = 8.0% i a = 9.0%. Potrebno je
izraunati stehiometrijsku koliinu zraka i efektivnu koliinu zraka ako se izgaranje
odvija s pretikom zraka od = 1.4. (Rjeenje: Lst = 9.7 kg/kg, L = 13.58 kg/kg)
U cilindar dizelskog motora ubrizgava se gorivo koje je ekvivalentno tetradekanu
C14H30.Potrebno je odrediti maseni sastav i stehiometrijsku koliinu zraka. (Rjeenje: c =
85%, h = 15%, Lst = 14.9 kg/kg)
Tekue gorivo (Bunker C) ima sljedei sastav po masi: c = 87.9%, h = 10.3%, o = 0.5%,
n = 0.1%, s = 1.2%. Potrebno je izraunati stehiometrijsku masu zraka i efektivnu
koliinu zraka za izgaranje pri pretiku zraka = 1.19. (Rjeenje: Lst = 13.66 kg/kg, L =
16.3 kg/kg)
Benzin ima po masi 86% ugljika i 14% vodika. Benzin se dovodi u Ottov motor koji
koristi gorivu smjesu s pretikom zraka = 0.95. Potrebno je odrediti stehiometrijsku i
efektivnu koliinu zraka. (Rjeenje: Lst = 14.7 kg/kg, L = 14 kg/kg)
U petrokemijskom postrojenju na raspolaganju za izgaranje u Ottovom motoru stoji etan
C2H6. Potrebno je odrediti maseni sastav goriva, stehiometrijsku koliinu zraka
(usporediti je s onom u tablici za tekua goriva). Ako se zna da motor koristi smjesu u
54
Zadaci
koju se dovodi koliina zraka od 17.73 kg/kg goriva, potrebno je izraunati pretiak
zraka. (Rjeenje: c = 79.89%, h = 20.11%, Lst = 16.117 kg/kg, = 1.10)
55
Zadaci
ZADACI 15
GENERATORI PARE
Primjer 15.1 (Gubici u generatoru pare)
Generator pare napaja se ugljenom prainom s protokom od 1 kg/s. Ogrijevna mo ugljena je
33.5 MJ/kg. Protok zraka je 14 kg/s. Temperatura ispunih plinova na izlazu iz kotla je 193
C, a temperatura zraka na ulazu u kotao je 20 C. Specifina toplina plinova izgaranja je cp =
1.13 kJ/kg.K. Koliina ljake i pepela po masi je 12%, to odgovara neizgorenom ugljenu u
koliini od 10%. Potrebno je odrediti toplinsku snagu dovedenu gorivom, razliite gubitke,
toplinsku snagu predanu fluidu i stupanj djelovanja generatora pare.
Rjeenje
Toplinska snaga koja se dovodi gorivom je:

Pdov = m& H d = 1 33.5 106 = 33.5 106 W = 33.5 MW
Gubitak osjetne topline ispunim plinovima je:
Pip = m& c p ,ip (Tizl Tul ) = (m& g + m& z )c p ,ip (Tizl Tul ) = (1 + 14 ) 1.13 103 (193 20) = 2.9324 106 W
Gubitak neizgorenim dijelom ugljena (10% od dovedenog ugljena, s time da je u neizgorenom
ostatku 12% ugljena):
Pneizg = 0.1 0.12 m& g H d = 0.1 0.12 1 33.5 106 = 0.402 10 6 W
Gubitak zraenjem se procjenjuje na 0.5%, dok se ostali gubici procjenjuju na 1.5%:
dovedene energije:
Pzr = 0.02 33.5 10 6 = 0.67 10 6 W
Snaga predana fluidu je:

Pgp = Pdov Pip Pneizg Pzr = (33.5 2.9324 0.402 0.67 ) 106 = 29.5 106 W = 29.5 MW
Stupanj djelovanja generatora pare je:
gp =
Pgp
Pdov
29.5
= 0.8806 = 88.06%
33.5
Primjer 15.2 (Ventilatori u generatoru pare i uravnoteena promaja)

U generatoru pare s uravnoteenom promajom, ventilator s naporom od ha = 330 mmVS
dobavlja zrak u loite s protokom od 54 kg/s. Zrak se uzima iz okolia pri temperaturi od 27
C. drugi ventilator usisava plinove izgaranja s protokom od 57.3 kg/s pri temperaturi od 162
C i naporu hb = 274 mmVS. uz pretpostavku da je stupanj djelovanja ventilatora jednak 0.75,
56
Zadaci
potrebno je odrediti snagu za pogon dovodnog ventilatora i snagu za pogon odsisnog

ventilatora.
Rjeenje
Snagu ventilatora izraunati emo po jednadbi:

pV&
P=
Najprije moramo nai volumenske protoke:

m&
m& RT
54 287 300
V&a = a = a a =
= 46.034 m3/s
5
a
p
1.01 10
m&
m& RT
57.3 287 435
V&b = b = b b =
= 70.828 m3/s
5
b
p
1.01 10
Snaga ventilatora je:

Pa =
Pb =
pa V&a
pbV&b
v g haV&a 1000 9.81 0.330 46.034

=
= 1.987 105 W = 198.7 kW
0.75
v g hbV&b 1000 9.81 0.274 70.828

=
= 2.538 105 W = 253.8 kW
0.75
DOPUNSKI ZADACI
1.
2.
3.
4.
U loite jednog generatora pare dovodimo ugljenu prainu s protokom od 2 kg/s i zrak s
protokom od 28 kg/s. Izlazna temperatura ispunih plinova je 185 C, a ulazna
temperatura zraka je 20 C. Specifina toplina ispunih plinova je cp = 1.13 kJ/kg.K.
Koliina neizgorenih tvari je 11%, a u njima ima oko 8% zaostalog ugljena. Potrebno je
izraunati gubitke topline s negorivim ostatkom, ispunim plinovima i ukupne gubitke,
ako znamo da su svi ostali gubici jednaki 1.2 MW. (Rjeenje: Pneizg = 0.6 MW, Pip = 5.6
MW, Pgub = 7.4 MW)
Loite jednog kotla napaja se protokom od 2 kg/s ugljene praine, ija je ogrijevna mo
manja i jednaka 33 MJ/kg. Znajui da su ukupni gubici 7.4 MW, potrebno je izraunati
snagu dovedenu gorivom, snagu predanu fluidu i stupanj djelovanja generatora pare.
(Rjeenje: Pdov = 66 MW, Pgp = 58.6 MW, = 0.89)
U generatoru pare, stalni ventilator dobavlja zrak s protokom od 60 kg/s (gustoe od 1.17
kg/m3) i naporom od 400 mmVS. Uz pretpostavku da je stupanj djelovanja ventilatora
jednak 0.76 potrebno je izraunati snagu za pogon ventilatora. (Rjeenje: Pa = 264.9 kW)
U generatoru pare ugraen je odsisni ventilator ispunih plinova. Protok na ventilatoru je
63.5 kg/s pri temperaturi od 185 C i naporu od 250 mmVS. Potrebno je izraunati
volumenski protok ispunih plinova i njihovu gustou. Uz pretpostavku da je stupanj
djelovanja ventilatora 0.76 potrebno je izraunati snagu za pogon ventilatora. (Rjeenje:
= 0.79 kg/m3, Q = 80.4 m3/s, Pa = 264.9 kW)
57
Zadaci
ZADACI 17
PRINCIPI DJELOVANJA STROJEVA

Primjer 17.1 (Rad centripetalne turbine)
Rotor hidraulike turbine vrti se pri n = 5 s-1 (300 min-1). Voda ulazi u rotor na radiusu r1 =
0.5 m s tangencijalnom komponentom brzine c1,u = 16 m/s i iz rotora izlazi na radiusu r2 = 0.3
m s tangencijalnom komponentom brzine c2,u = 0.5 m/s. Volumenski protok vode kroz turbinu
je Q = 3.5 m3/s. Potrebno je odrediti rad po jedinici mase fluida, moment na vratilu turbine i
snagu turbine.
Rjeenje
Rad po jedinici mase je:

w1 = u1c1u u2 c2u = (r1c1u r2 c2u ) = 2 n(r1c1u r2 c2u ) = 2 5 (0.5 16 0.3 0.5) = 246.6 J kg
Snaga turbine je:
P = m& w1 = V& w1 = 1000 3.5 246.6 = 863.15 10 3 W = 863.2 kW
Moment na vratilu je:

M=
= m& (r1c1u r2 c2 u ) =
863.2 10 3
= 27475 Nm = 27.5 kNm
2 5
Primjer 17.2 (Bezdimenzionalne karakteristike centrifugalne pumpe)

Centrifugalna pumpa A, koja ima promjer rotora DA = 600 mm, ispitivana je pri brzini vrtnje
nA = 12.5 s-1 (750 min-1). Podaci dobiveni mjerenjem prikazani su u tablici 17.1:
Tablica 17.1
Protok QA
m3/s
0.0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
0.93
Napor hA
m
40.0
40.4
40.6
40.0
38.7
36.0
32.0
25.6
16.0
4.0
0.0
St. djelovanja
0.00
0.40
0.57
0.69
0.78
0.83
0.83
0.75
0.53
0.15
0.00
Potrebno je odrediti karakteristike neke druge pumpe B koja pripada istoj obitelji, s time da
ima promjer DB = 450 mm i brzinu vrtnje nB = 20 s-1 (1200 min-1). potrebno je izraunati
58
Zadaci
bezdimenzionalne koeficijente za brzinu i tlak za pumpe A i B. Potrebno je nacrtati

krivulje karakteristika h = f(Q) i = f(Q) za obje pumpe, te karakteristike = f() i = f().
Rjeenje
Za preraunavanje svojstava druge pumpe iz svojstava prve pumpe, obzirom da pripadaju
istoj obitelji, koristimo izraze za sline pumpe:
3
3
V&B n B DB
20 450
=
=
= 0.675 ,
V&A n A D A
12.5 600
hB n B
=
h A n A
DB
20 450
=

= 1.44
12.5 600
DA
Pomou ovih jednadbi vrimo preraunavanje. Rezultati su prikazani u tablici 17.2

Tablica 17.2
Protok QA
m3/s
0.0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
0.93
St. djelovanja
Napor hA
m
40.0
40.4
40.6
40.0
38.7
36.0
32.0
25.6
16.0
4.0
0.0
A
0.00
0.40
0.57
0.69
0.78
0.83
0.83
0.75
0.53
0.15
0.00
Protok QB
m3/s
0.000
0.070
0.135
0.200
0.270
0.340
0.405
0.470
0.540
0.610
0.630
Napor hB
m
57.6
58.2
58.5
57.6
55.7
51.8
46.1
36.9
23.0
5.8
0.0
St. djelovanja
B
0.00
0.40
0.57
0.69
0.78
0.83
0.83
0.75
0.53
0.15
0.00
Bezdimenzionalne koeficijente za brzinu i tlak moemo odrediti po jednadbama:

=
Q
nD 3
gh
n D2
2
Vrijednosti za svaku pumpu su:

A =
QA
QA
Q
=
= A
3
3
2.7
n A D A 12.5 0.6
B =
QB
QB
QB
=
=
3
3
1.8225
n B DB 20 0.45
A =
ghA
9.81 h A
=
= 0.1744 h A
2 2
n A D A 12.52 0.6 2
B =
59
Zadaci
g hB
9.81 hB
= 2
= 0.1211 hB
2 2
n B DB 20 0.452
Pomou tih jednadbi izraunate su vrijednosti koje su prikazane u tablici 17.3

Tablica 17.3
A
0.000
0.037
0.074
0.111
0.148
0.185
0.222
0.259
0.296
0.333
0.344
A
6.96
7.03
7.06
6.96
6.73
6.26
5.57
4.45
2.78
0.70
0.00
A
0.00
0.40
0.57
0.69
0.78
0.83
0.83
0.75
0.53
0.15
0.00
B
0.000
0.038
0.074
0.110
0.148
0.187
0.222
0.258
0.296
0.335
0.346
B
6.97
7.04
7.08
6.97
6.74
6.27
5.58
4.46
2.78
0.70
0.00
B
0.00
0.40
0.57
0.69
0.78
0.83
0.83
0.75
0.53
0.15
0.00
Primjer 17.3 (Specifina brzina i specifini promjer pumpe)

Iz slike 17.14a za pumpu iz ranijeg primjera proizalo bi da centrifugalna pumpa A (nA = 12.5
s-1, DA = 0.6 m) ima optimalnu (projektnu) tou na protoku od Q = 0.55 m3/s i pri naporu hA =
34 mVS. Potrebno je odrediti specifinu brzinu s, specifini promjer Ds i stupanj djelovanja
u projektnoj toki. Potrebno je odrediti specifinu brzinu s, specifini promjer Ds i stupanj
djelovanja u radnoj toki pri protoku Q = 0.3 m3/s i naporu h = 40 m.
60
Zadaci
Rjeenje
Specifina brzina je:
s = 2 n
(gh A )
34
= 2 12.5
0.55
(9.81 34)3 4
= 0.746
Specifini promjer je:

Ds
(
gh A )1 4
=D
(
9.81 34 )1 4
= 0.6
0.55
= 3.457
S ove dvije vrijednosti ulazimo u dijagram po Baljeu s - Ds (slika 17.15). Ove koordinate
daju toku koja upada u podruje gdje je hidrauliki stupanj djelovanja vii od 0.9
Da bi nali koja je specifina brzina i specifini promjer, te koji je stupanj djelovanja u
izmjenjenom protoku i naporu, ponoviti emo proraun:
Specifina brzina je:
s = 2 n
(gh A )
34
= 2 12.5
0.3
(9.81 40)3 4
= 0.4879
Specifini promjer je:

Ds = D
(gh A )1 4
Q
= 0.6
(9.81 40)1 4
0.3
= 4.8755
S ove dvije vrijednosti ulazimo u dijagram po Baljeu s - Ds (slika 17.15). Ove koordinate
daju toku koja upada u podruje gdje moemo procijeniti hidrauliki stupanj djelovanja na
vrijednost od 0.85.
Da bi preli s ovako dobivenih stupnjeva djelovanja na stupanj djelovanja pumpe, potrebno je
hidrauliki stupanj djelovanja pomnoiti s volumetrijskim stupnjem djelovanja i stupnjem
djelovanja rotora.
61
Zadaci
ZADACI 18
HIDRAULIKE TURBINE
Primjer 18.1 (Usporedba dvije izvedbe turbine)
Na raspolaganju nam stoji protok vode Q = 5.7 m3/s s korisnim padom od h = 370 mVS.
Brzina vrtnje rotora mora biti takova da ga se moe spojiti na sinkroni generator. Potrebno je
odrediti glavne karakteristike (brzinu vrtnje, promjer rotora i korisnu snagu) koje se mogu
postii pri maksimalnom stupnju djelovanja pomou a) jedne Peltonove turbine (s omjerom
obodne brzine k = 0.46) ili b) jedne Francisove turbine (s omjerom obodne brzine k = 0.75).
Na kraju je potrebno dati usporedbu oba rjeenja.
Rjeenje
a) Napor je, kako emo kasnije vidjeti, vrlo velik i orijentiramo se na jednu Peltonovu turbinu
s tri mlaza, koja prema tablici 18.3. ima srednju vrijednost specifine brzine od 0.1. Ova nam
vrijednost prema slici 18.9 omoguuje da naemo najvii stupanj djelovanja od 0.88. Kada
znamo specifinu brzinu moemo odrediti brzinu vrtnje iz jednadbe za specifinu brzinu:
s = 2 n
(ghA )3 4
s ( gh )3 4 0.1 (9.81 370)3 4

n=
=
= 3.117 s-1 = 187.04 min-1
2 Q
2 5.7
Najblia sinkrona brzina za pogon elektrinog generatora za frekvenciju izmjenine struje od
50 Hz je 3.125 s-1 (187.5 min-1). Na dijagramu na slici 18.8 za specifinu brzinu vrtnje 0.1 i na
krivulji za Peltonovu turbinu moemo oitati stupanj djelovanja = 0.88. Tu moemo za
optimalni stupanj djelovanja oitati i specifini promjer Ds = 13. Iz specifinog promjera
izraunati emo promjer rotora:
Ds
(
gh A )1 4
=D
D=
Ds Q
(gh )
14
13 5.7
(9.81 370)1 4
= 3.9986 m
Promjer moemo odrediti i iz omjera obodne brzine:

k=
D=
u
nD
=
2 gh
2 gh
k 2 gh 0.46 2 9.81 370
=
= 4.002 m
3.117
n
62
Zadaci
Korisna snaga turbine je:

Pa = Q gh = 0.88 5.7 1000 9.81 370 = 18.207 106 W = 18.2 MW
b) Iz slike 18.9 i tablice 18.3 nalazimo da je specifina brzina, koju moemo oitati za
znaajno vii stupanj djelovanja od 0.94 za sporokretnu Francisovu turbinu. jednaka s = 0.6.
Iz poznate vrijednosti specifine brzine nalazimo brzinu vrtnje:
s (gh )3 4 0.6 (9.81 370)3 4

=
= 18.702 s-1 = 1122.12 min-1
n=
2 Q
2 5.7
Najblia brzina vrtnje za pogon sinkronog elektrinog generatora za frekvenciju od 50 Hz je n
= 16.67 s-1 (1000 min-1). Sada moramo izvriti korekciju specifine brzine prema sinkronoj
brzini vrtnje:
s = 2 n
(gh A )
34
= 2 16.67
5.7
(9.81 370)3 4
= 0.535
Iz slike 18.8 odabiremo specifini promjer za poznatu specifinu brzinu nastojei da

postignemo najvei stupanj djelovanja. Dobiveni specifini promjer je Ds = 4. Iz specifinog
promjera moemo odrediti promjer rotora turbine:
D=
Ds Q
(gh )
14
4 5.7
(9.81 370)1 4
= 1.2303 m
Promjer rotora moemo odrediti i iz omjera obodne brzine k = 0.75

D=
k 2 gh 0.75 2 9.81 370

=
= 12.202 m
16.67
n
Snaga Francisove turbine je:

Pb = Q gh = 0.94 5.7 1000 9.81 370 = 19.448 10 6 W = 19.4 MW
Usporedba obje izvedbe.
Francisova turbina s manjim promjerom rotora od svega 1.23 m umjesto Peltonove turbine
velikog promjera rotora od 4 m ostvaruje na datom vodotoku 1.2 MW (za 3.2%) veu snagu.
DOPUNSKI ZADACI
1.
2.
Potrebno je izraunati snagu koju razvija turbina, koja pri padu od 310 m obrauje
volumni protok vode od 7 m3/s uz stupanj djelovanja od 0.94 (Rjeenje: Francisova
turbina, P = 20 MW)
Potrebno je izraunati specifinu brzinu, specifini promjer, vrstu i hidrauliki stupanj
djelovanja jedne turbine koja pri padu od 310 m obrauje protok od 7 m3/s s promjerom
rotora od 1425 mm i brzinom vrtnje od 12.5 s-1. (Rjeenje: s = 0.51, Ds = 4, Francisova
turbina, > 0.9)
3.
4.
5.
63
Zadaci
Potrebno je izraunati specifinu brzinu turbine koja pri padu od 310 m razvija snagu od
20 MW pri brzini vrtnje 12.5 s-1. (Rjeenje: s = 0.49)
Potrebno je izraunati specifinu brzinu, specifini promjer pri maksimalnom stupnju
djelovanja, vrstu turbine i promjer rotora za turbinu koja pri padu od 6 m obrauje protok
vode od 16.5 m3/s pri brzini vrtnje od 5 s-1. (Rjeenje: s = 6, Ds = 1.1, Kaplanova
turbina, D = 1613 mm)
Jednoj turbini, koja se vrti brzinom od 12.5 s-1, uz pad od 200 m, pridruen je koeficijent
obodne brzine k = 0.75. Potrebno je izraunati promjer rotora turbine. (Rjeenje: D =
1200 mm)
64
Zadaci
ZADACI 19
HIDRAULIKE I AKCIJSKE TURBINE

Primjer 19.1 (Dimenzioniranje Peltonove turbine)
Jedna Peltonova turbina ima samo jednu mlaznicu i radi s korisnim padom od hv = 1150 m i
protokom od Q = 1.5 m3/s. Poznat je organski stupanj djelovanja o = 0.96, omjer obodne
brzine k = 0.47, koeficijent istjecanja = 0.98, koeficijent smanjenja relativne brzine = 0.96
i kut izlaza = 18. Potrebno je odrediti:
a) Brzinu vrtnje n kako bi turbinu mogli spojiti na sinkroni generator.
b) Korisnu snagu Pe
c) Promjer rotora D, obodnu brzinu u, promjer mlaza d i omjer D/d.
d) Broj lopatica N i glavne dimenzije lopatice (prema slici 19.1) A, B, C, D i E.
Rjeenje
Ukupni stupanj djelovanja
a) Da bi odredili brzinu vrtnje n potrebno je odrediti vrijednost specifine brzne s kako bi se

dostigla im via korisnost i kako bi se u isto vrijeme turbina mogla spojiti na sinkroni
generator s frekvencijom 50 Hz. Iz tablice i iz dijagrama imamo kao specifinu brzinu za
maksimalnu korisnost jedne Peltonove turbine s jednim mlazom vrijednost s = 0.07. iz
poznate vrijednosti za specifinu brzinu odrediti emo brzinu vrtnje:
Tablica: Karakteristine specifine brzine s razliitih vrsta hidraulikih turbina

Vrsta turbine
Karakteristina specifina brzina s
Donja granica
Sredina
Gornja granica
Pelton turbina s 1 mlazom
0.03
0.07
Pelton turbina s 3 mlaza
0.1
0.35
Francis turbina, spora
0.25
0.6
Francis turbina, normalna
1.1
Francis turbina, brza
1.6
2.5
Kaplan turbina s 8 lopatica
1.7
2.5
3.2
3.8
Kaplan turbina s 4 lopatice
4.3
6
Propelerna (aksijalna) turbina
4.6
10
65
s = 2 n
(ghv )3 4
n=
Zadaci
s ( ghv )3 4 0.07 (9.81 1150)0.75

=
= 9.957 s-1 = 10 s-1
2 Q
2 1.5
Dobili smo brzinu vrtnje koju smo zaokruili na 10 s-1, to omoguuje pogon sinkronog
generatora s 5 pari polova. Specifina brzina vrtnje za ovu zaokruenu brzinu vrtnje je s =
0.0703.
b) Korisna snaga turbine je:
Pe = t Q g hv
Najprije moramo odrediti stupanj djelovanja turbine. Iz dijagrama moemo oitati da je
hidrauliki stupanj djelovanja h = 0.92 za s = 0.07. Ukupni stupanj djelovanja turbine je
produkt hidraulikog stupnja djelovanja h = 0.92, volumetrijskog v = 1 i organskog o =
0.96, tako da imamo:
Pe = h v o Q g hv = 0.92 1 0.96 1.5 1000 9.81 1150 = 14.946 10 6 W = 14.95 MW
1 ili 3 mlaza
1 ili 3 mlaza
Krivulja optimalnog Ds
Karakteristina specifina brzina s
c) Iz dijagrama na gornjoj slici za s = 0.07 dobivamo vrijednost specifinog promjera Ds =

19. Iz ove vrijednosti emo odrediti promjer rotora:
Ds = D
(gh )0.25
Q
D=
Ds Q
(ghv )
0.25
19 1.5
(9.81 1150 )0.25
= 2.258 m = 2258 mm
66
Zadaci
Promjer moemo izraunati i iz koeficijenta obodne brzine k = 0.47:

k=
2 ghv
nD
2 ghv
D=
k 2 ghv
nD
0.47 2 9.81 1150

= 2.247 m = 2247 mm
10
Usvojiti emo promjer rotora D = 2250 mm.

Obodna brzina je: u = n D = 10 2.25 = 70.686 m/s
Promjer mlaza d izraunati emo iz volumenskoga protoka i brzine strujanja:
c = 2 ghv = 0.98 2 9.81 1150 = 147.2 m/s
Q = cA = c
d 2
4
d=
4Q
4 1.5
=
= 0.1139 m = 114 mm
c
147.2
Omjer D/d je:

D/d = 2250/114 = 19.74
Specifina brzina moe se izraunati i po jednadbama za broj mlazeva i = 1.
s = 1.38 i
0.114
d
= 1.38 1
= 0.06992 = 0.07
2.25
D
d) Za empirijsku relaciju citiranu na slici 19.1 dobivamo broj lopatica:

N = 15 +
D
2.25
= 15 +
= 24.87
2d
2 0.114
Broj lopatica zaokruujemo na N = 25.

Glavne dimenzije lopatice prema slici 4.1 su:
A = (0.9 ... 1.2) d
A = 1.0 0.114 = 0.114 m = 114 mm

B = (2.8 ... 3.5) d
B = 3.1 0.114 = 0.3534 m = 353 mm

C = (0.8 ... 0.9) d
C = 0.85 0.114 = 0.0969 m = 97 mm

E = (1.2 ... 1.3) d
E = 1.25 0.114 = 0.1425 m = 143 mm

DOPUNSKI ZADACI
1.
2.
Potrebno je izraunati snagu Pe Peltonove turbine s 1 mlazom koja pri padu od 795 m i
protoku od 9.18 m3/s ima ukupni stupanj djelovanja 0.90 uz brzinu vrtnje 428 min-1.
(Rjeenje: Pe = 64.4 MW)
Potrebno je izraunati brzinu mlaza c (poznat je pad od 795 m i koeficijent istjecanja
0.98), promjer mlaza d, specifinu brzinu s, (poznata je brzina vrtnje 7.19 s-1), specifini
promjer Ds u uvjetima najvieg stupnja djelovanja, promjer rotora D, omjer d/D za
3.
4.
67
Zadaci
Peltonovu turbinu s jednim mlazom iz zadatka 1 u sluaju da se usvaja izvedba s dva

rotora (prorauni prema tome trebaju biti izvedeni s polovinim protokom 4.59 m3/s, dok
je ukupni protok 9.18 m3/s). (Rjeenje: c = 122.4 m/s, d = 218.5 mm, s = 0.115, Ds =
11.3, D = 2570 mm, d/D = 0.085)
Potrebno je izraunati promjer d jednog mlaza (protok vode je 9.18 m3/s, a brzina mlaza
je 122.4 m/s), omjer d/D (za poznati promjer rotora D = 2.57 m), specifinu brzinu s i
specifini promjer Ds kada se odluimo za prijelaz s dvije Peltonove turbine na jednu
Pelton turbinu s tri mlaza. (Rjeenje: d = 178.4 mm, d/D = 0.07, s = 0.17, Ds = 8)
Potrebno je izraunati obodnu brzinu u i omjer obodne brzine k, ako je poznata brzina
mlaza od 122.4 m/s, promjer rotora 2.57 m i brzina vrtnje 7.13 s-1. (Rjeenje: u = 57.6
m/s, k = 0.47)
68
Zadaci
ZADACI 20
REAKCIJSKE HIDRAULIKE TURBINE

Primjer 20.1 (Dimenzije jedne Francisove turbine)
Potrebno je projektirati jednu Francisovu turbinu koja e raditi u uvjetima maksimalne
korisnosti za koristan pad hu = 120 m i protok Q = 2.5 m3/s. Turbina je direktno vezana na
sinkroni elektrini generator koji se vrti s brzinom vrtnje n = 10 s-1 (600 min-1). Generator ima
10 polova, a frekvencija elektrine struje je 50 Hz. Potrebno je odrediti:
a) specifinu brzinu, specifini promjer, hidrauliki i ukupni stupanj djelovanja.
b) efektivnu snagu.
c) promjer rotora i obodnu brzinu.
Rjeenje
a) Specifina brzina je:
s = 2 n
(ghu )
0.75
= 2 10
2.5
= 0.494 0.5
(9.81 120)0.75
Specifina brzina je niska, tako da se radi o sporom rotoru. Obzirom na dobivenu specifinu
brzinu, specifini promjer koji e dati najveu korisnost je (prema slici) Ds = 4.1, a hidrauliki
stupanj djelovanja je H = 0.94. Ukupni stupanj djelovanja za turbinu nai emo iz dijagrama
na slici 18.9 kao T = 0.925.
b) Efektivna snaga turbine je:

Pe = TQghu = 0.9252.510009.81120 = 2.7223106 W = 2.72 MW
c) Promjer rotora dobiti emo iz jednadbe za specifini promjer:
69
Ds = D
(ghu )0.25
D=
Ds Q
(ghu )
0.25
Zadaci
4.1 2.5
(9.81 120)0.25
= 1.1067 m = 1107 mm
Obodna brzina je:

u = Dn = 1.10710 = 34.78 m/s
Primjer 20.2 (Dimenzioniranje jedne propelerne turbine)
Potrebno je projektirati jednu propelernu turbinu u uvjetima maksimalnog stupnja djelovanja
za koristan pad hu = 5.6 m i protok Q = 9.5 m3/s. Turbina je direktno vezana na elektrini
generator koji se vrti s brzinom vrtnje od n = 4.167 s-1 (250 min-1) (24 polova, 50 Hz).
Potrebno je odrediti:
a) specifinu brzinu, specifini promjer, hidrauliki i ukupni stupanj djelovanja.
b) efektivnu snagu.
c) promjer rotora i obodnu brzinu.
d) promjer D3 na izlazu difuzora, gdje je izlazna brzina jednaka c3 = 1.5 m/s i gubitak energije
na izlazu.
Rjeenje
a) Specifina brzina je:
s = 2 n
(ghu )
0.75
= 2 4.167
9.5
(9.81 5.6)0.75
= 3.9992 4.0
Iz dijagrama Balje za specifinu brzinu odabiremo specifini promjer da se postigne najvei

stupanj djelovanja. Nalazimo vrijednost Ds = 1.4 (tokasta linija, prijanja slika). Hidrauliki
stupanj djelovanja je jednak:
H = 0.85
b) Efektivnu snagu emo dobiti tako da koristimo ukupni stupanj djelovanja turbine, koji
emo ocijeniti na T = 0.84:
Pe = T Q g hu = 0.84 9.5 1000 9.81 5.6 = 438389 W = 438.4 kW
c) Promjer rotora emo nai iz specifinog promjera:
D=
Ds Q
(ghu )
0.25
1.4 9.5
(9.81 5.6)0.25
= 1.585 m
Obodna brzina je:

u = Dn = 1.5854.167 = 20.75 m/s
70
Zadaci
d) Kada nebi imali difuzor na izlazu iz turbine, gubitak na izlaznoj strani bi bio vrlo visok
(oko 25% napora), to je nedopustivo. Postavljanjem difuzora smanjiti emo taj gubitak tako
da smanjujemo izlaznu brzinu na 1.5 m/s. Promjer D3 na izlazu iz difuzora raunamo po
jednadbi kontinuiteta:
D32
Q=
v3
4
D3 =
4Q
=
v3
4 9.5
= 2.84 m
1.5
Gubitak na izlazu time postaje:
(v 2) =
2
3
ghu
v32
1.5 2
=
= 0.0205 = 2%
2 ghu 2 9.81 5.6
Kada bi sva voda prolazila kroz cijev s promjerom rotora, gubitak bi bio:
D
v = v3 3
D
v32 D3
v2
2.84
=
= 0.0205
= 0.2113 = 21.13%
2 ghu 2 ghu D
1.585
DOPUNSKI ZADACI
1.
2.
3.
4.
Potrebno je izraunati specifinu brzinu s, tip, specifini promjer Ds, hidrauliki stupanj
djelovanja, ukupni stupanj djelovanja i efektivnu snagu turbine koja obrauje koristan
pad od 86 m s protokom od 4 m3/s pri brzini vrtnje od 10 s-1. (Rjeenje: s = 0.8, tip:
Francisova turbina, Ds = 3.0, H = 0.95, T = 0.94, Pe = 3.17 MW)
Za zadani protok 4 m3/s, koristan napor 86 m, specifini promjer 3.0 i brzinu vrtnje 10 s-1
potrebno je izraunati promjer rotora D, obodnu brzinu u, idealnu brzinu c* i omjer
obodne brzine k za jednu Francisovu turbinu. (Rjeenje: D = 1.1 m, u = 34.5 m/s, c* =
41.1 m/s, k = 0.84)
Potrebno je izraunati idealnu brzinu c*, obodnu brzinu u i omjer obodne brzine k za
jednu reakcijsku turbinu koja ima koristan pad 127.5 m s promjerom rotora 1146 mm pri
brzini vrtnje od 10 s-1. (Rjeenje: c* = 50 m/s, u = 36 m/s, k = 0.72)
Potrebno je izraunati stupanj reakcije za jednu hidrauliku turbinu koja obrauje
koristan pad od 127.5 m uz hidrauliki stupanj djelovanja od 0.93 i apsolutnom brzinom
na ulazu od 33 m/s. (Rjeenje: = 0.53)
Parne turbine
71
Zadaci
ZADACI 21
PARNE TURBINE
Primjer 21.1 (Stupanj aksijalne turbine)
Stupanj reakcijske parne turbine sastoji se iz niza rotorskih lopatica na opsegu diska s
promjerom D = 1 m, koji rotira brzinom vrtnje od n = 100 s-1 (6000 min-1). Proces je opisan
trokutima brzine, koji su simetrini obzirom na uzdunu os rotora. Omjer izmeu obodne
brzine u i apsolutne brzine pare c1 iznosi u/c1 = cos 1 uz 1 = 30o (vidi sliku). Para u rotor
ulazi pod tlakom od p = 350 kPa, uz sadraj pare x = 1 i protok od 210 kg/s. Potrebno je
odrediti:
a) specifini rad l1,
b) vrijednosti brzine na ulazu i izlazu iz rotora,
c) visinu h1 lopatica na ulazu u rotor i omjer h1/D1 pod pretpostavkom da je koeficijent
protoka 1 = 0.96.
Slika 21.1 Shematski prikaz stupnja turbine i trokuta brzine

Rjeenje:
a) Specifini rad je dan jednadbom:
l1 = u (cu ,1 cu , 2 )
U trokutu brzina na gornjoj slici, tangencijalna komponenta apsolutne brzine jednaka je

obodnoj brzini, u = cu,1, a tangencijalna komponenta apsolutne izlazne brzine jednaka je nuli,
cu,2 = 0, obzirom da je apsolutna brzina koaksijalna s osi rotacije. Prijanja jednadba se sada
skrauje na jednadbu:
l1 = u (u 0) = u 2
Kada nam je poznat promjer rotora i brzina vrtnje, obodna brzina je:
u = n D = 100 1.0 = 314.1 m/s
Specifini rad (pod pretpostavkom da se je entalpijski pad u potpunosti pretvorio u kinetiku

energiju) je:
l1 = u 2 = 314.12 = 98 659 m2/s2 = 98.66 kJ/kg
b) Iz zadanoga omjera u/c1 moemo izraunati apsolutnu brzinu c1:
Parne turbine
Zadaci
72
u
314.1
u
= cos 1 c1 =
=
= 362.7 m/s
c1
cos 1 cos 30o
Relativna brzina na ulazu u rotor je:

w1 = c1 sin 1 = 362.7 sin 30o = 181.3 m/s
Kada smo dobili vektore brzina na ulazu, moemo rei da su nam poznati i vektori brzina na
izlazu:
c2 = w1
w2 = c1
c) Visina rotorskih lopatica dobiva se rjeavanjem jednadbe kontinuiteta:
m& = 1 A1 cm ,1 =
1
1
1 2 r h1 cm,1 = 1 D h1 cm ,1
v1
v1
h1 =
m& v1
1 D cm,1
Iz tablica za vodenu paru moemo oitati da je za vrijednosti p1 = 350 kPa i x = 1 specifini

volumen pare jednak v1 = 0.5243 m3/kg. Brzina pare na ulazu jednaka je cm,1 = w1:
h1 =
210 0.5243
= 0 .2 m
0.96 1 181.3
h1 0.2
=
= 0 .2
1
D
Primjer 21.2 (Indicirana snaga stupnja)

Za poznati specifini rad od l1 = 98.66 kJ/kg i maseni protok pare od 270 kg/s (iz primjera
21.1), potrebno je odrediti indiciranu snagu Pi i efektivnu snagu Pe, pod pretpostavkom da je
mehaniki stupanj djelovanja jednak o = 0.97.
Rjeenje:
Indicirana snaga stupnja je jednaka produktu specifinog rada i masenog pprotoka:
Pi = m& l1 = 210 98.66 = 20 719 kW = 20.7 MW
Efektivna snaga je manja od indicirane snage:
Pe = o Pi = 0.97 20 719 = 20 000 kW = 20 MW.
Primjer 21.3 (Dimenzioniranje jednog stupnja primjenom dijagrama po Baljeu)
Jedan stupanj aksijalne reakcijske parne turbine obrauje paru iji su odgovarajui podaci za
izentropsku ekspanziju prikazani u tablici. Para u stator ulazi brzinom co = 109 m/s.
Parne turbine
Zadaci
73
Koefijijenti gubitaka u statorskim i rotorskim lopaticama su = = 0.94. Maseni protok pare

je 65 kg/s, a turbina se vrti brzinom vrtnje n = 50 s-1 (3000 min-1). Potrebno je odrediti:
a) Promjer D rotora i obodnu brzinu u,
b) Vrijednosti brzina na ulazu i izlazu iz stupnja, pod pretpostavkom da su trokuti brzina
slini onima iz primjera 21.1,
c) Efektivne vrijednosti entalpija h1 i h2,
d) Omjer h/D izmeu visine lopatica i promjera rotora uz koeficijent protoka od 0.93,
e) Stupanj djelovanja pod dvije pretpostavke potpunog unutarnjeg oporavka i bez oporavka
kinetike energije pare na izlazu.
Ulaz u statorske lopatice
Ulaz u rotorske lopatice
Izlaz iz rotorskih lopatica
Stanje
0
1s
2s
p, kPa
400
325
260
T, oC
300
275
246
h, kJ/kg
3066.8
3015
2964
s, kJ/(kg.K)
7.5662
7.57
7.57
v, m3/kg
0.6548
0.74
0.90
Specifini promjer Ds
Optimalni
promjer
Specifina brzina s
Rjeenje:
a) Da bi odredili promjer rotora koristimo dijagram po Baljeu (vidi sliku gore). Potrebna nam
je specifina brzina vrtnje:
s = 2 n
V&2 s
hs0.75
Volumni protok pare je:

V& = m& v2 s = 65 0.9 = 58.5 m3/s
Entalpijski pad se rauna iz
c02
1092
3
2964 103 = 108.7 103 J/kg

hs = h h2 s = h0 + h2 s = 3066.8 10 +
2
2
o
0
Specifina brzina vrtnje je:
Parne turbine
s = 2 50
Zadaci
74
58.5
(108.7 10 )
3 0.75
= 0.402
Za dobivenu vrijednost za s iz gornjega dijagrama moemo za optimalni stupanj djelovanja

oitati specifini promjer Ds = 4.5. Iz definicije specifinog promjera moemo dobiti stvarni
promjer rotora:
hs0.25
Ds = D
V&
2r
D = Ds
V&2 r
58.5
= 4 .5
0.25
hs
108.7 103
0.25
= 1 .9 m
Obodna brzina je:

u = D n = 1.9 50 = 299 m/s
b) Apsolutna brzina c1 na ulazu u reetku lopatica je:
c1 = 2 (h0 h1 ) + c02 = 0.94 2 (3066.8 3015) 103 + 1092 = 319 m/s

Kada su poznati obodna brzina i apsolutna brzina na ulazu, moemo odrediti kut 1:
u
= cos 1
c1
1 = arccos
u
299
= arccos
= 20o
c1
319
Relativna brzina w1 je:

w1 = c1 sin 1 = 319 sin 20o = 109 m/s
Iz trokuta brzina na izlaznom rubu dobivamo:
c2 = w1 = 109 m/s
w2 = c1 = 319 m/s
c) Zastojna (ukupna) entalpija h1 je:
2
1
c2
1
319
h1 = h1s + 2 1 1 = 3015 103 +
1
= 3021.7 103 J/kg
2
0.94
2
Presjek linije pri h1 = 3021.7 kJ/kg u h-s dijagramu s izobarom p1 =325 kPa odreuje toku 1.
Ako iz te toke spustimo okomicu do izobare pri p2 = 260 kPa, odreuje se toka 2s. Za ovu
toku iz h-s dijagrama oitavamo specifinu entlpiju h2s = 2970 kJ/kg. Sada moemo odrediti
entalpiju h2 na izlazu:
2
1
w2
1
319
h2 = h2' s + 2 1 2 = 2970 103 +
1
= 2976.7 103 J/kg
2
2
0
.
94
2
Parne turbine
Zadaci
75
d) Po istom postupku kao u primjeru 21.1 odrediti emo visinu h lopatica rotora. Da bi mogli
odrediti tu visinu trebati e nam prosjena vrijednost specifinog volumena pare izmeu
stanja 1 i 2. Vrijednost aksijalne komponente brzine pare je cm = c2 = 109 m/s.
h=
m& v
65 0.9
=
= 0.097 m
D cm 0.93 1.9 109
h 0.097
=
= 0.05
D
1 .9
e) Da bi izraunali indicirani stupanj djelovanja potrebno je poznavati indicirani rad li. Njega
moemo izraunati kao i u primjeru 21.1 koritenjem podataka iz trokuta brzina:
li = u 2 = 2992 = 89.4 103 J/kg
Tonije ga moemo izraunati po jednadbi:
c02
c22
li = h0 + h2 + = h0 h2 = (3066.8 2976.7 ) 103 = 90.1 103 J/kg

2
2
obzirom da su brzine c0 = c2 = 109 m/s.

Pod pretpostavkom potpunog oporavka imamo indicirani stupanj djelovanja:
TT =
li
c2
h02 h2 s + 2
2
li
c2
c2
h0 + 0 h2 s + 2
2
2
90.1 103
li
=
= 0.88
h0 h2 s (3066.8 2964) 103
Pod pretpostavkom da nemamo potpunog oporavka kinetike energije izlaza, indicirani

stupanj djelovanja bi bio:
TS =
90.1 103
li
=
= 0.83
hs 108.7 103
Komentari:
1.
2.
Usporedimo rezultate prorauna s podacima dobivenim iz dijagrama po Baljeu (na

poetku zadatka). Iz dijagrama za s = 0.4 i Ds = 4.5 oitavamo stupanj djelovanja
izmeu 0.8 i 0.9, to je sukladno izraunatoj vrijednosti od 0.83. Ako smo u podruju s
> 0.3 bolje je da odaberemo reakcijski stupanj. Iz istoga dijagrama oitavamo omjer za
visinu lopatica h/D = 0.05, to se poklapa s izraunatom vrijednosti.
Izraunamo omjer izmeu entalpijskog pada po izentropi hs =108.7 kJ/kg i specifine
kinetike energije u2/2 = 2992/2. Dobivamo vrijednost od 2.4. U jednom od daljnjih
primjera vidjeti emo da je ova vrijednost pogodna za odabir stupnja i da je navedena
vrijednost uobiajena za reakcijski stupanj.
Parne turbine
Zadaci
76
ZADACI 22
AKCIJSKE PARNE TURBINE
Primjer 22.1 (Snaga parne turbine s parcijalnim privodom)

Parna turbina vrti se brzinom vrtnje od n = 150 s-1 (9000 min-1) i radi izmeu tlakova od 1
MPa (pri 300 oC) na ulazu i tlaka od 0.2 MPa na izlazu. Protok pare je 0.65 kg/s, a brzinu
strujanja na ulazu u parcijalni privod zanemarujemo (c0 = 0 m/s). Potrebno je odrediti:
a) pad entalpije hs i volumni protok pare V&2 s koji odgovaraju izentropskoj ekspanziji,
b) specifinu brzinu vrtnje s i vrstu turbine,
c) efektivnu snagu turbine (mehaniki stupanj djelovanja je m = 0.97),
d) obodnu brzinu u.
Rjeenje:
a) Iz tablica za vodenu paru oitavamo podatke za pregrijanu paru na ulazu u turbinu. U
Molierovom h-s dijagramu spustimo izentropu do izobare 0.2 MPa i za tu toku oitamo
vrijednosti za paru na izlazu. Vrijednosti su prikazane u tablici:
Poloaj
Ulaz u turbinu
Izlaz iz turbine
Stanje p, MPa
0
1
1s
0.2
T, oC
300
120.23
s, kJ/kgK
7.1229
7.1272
h, kJ/kg
3051.2
2706.7
Linija optimuma
Baljeov dijagram za podatke iz ovoga zadatka
v, m3/kg
0.2579
0.8857
Parne turbine
77
Zadaci
Izentropski pad entalpije je:

hs = h0 +
c02
h1s = 3051.2 103 + 0 2706.7 103 = 344500 J/kg
2
Na kraju izentropske ekspanzije (toka 1s u dijagramu), volumni protok pare je:

V&1s = m& v1s = 0.65 0.8857 = 0.576 m3/s
b) Specifina brzina vrtnje je:
s = 2 n
V&1s
0.576
= 2 150
= 0.05
0.75
hs
3445000.75
Ova je vrijednost vrlo mala da bi tu mogli odabrati aksijalni rotor turbine s punim privodom.
Ako koristimo dijagram po Baljeu obzirom na mogunost da odaberemo parcijalni privod na
rotor turbine, vidimo da se za s = 0.05 nalazimo u podruju turbine s vrlo jakom
parcijalizacijom privoda pri vrijednosti = 0.1 = 10% uz stupanj djelovanja od t = 0.57.
c) Efektivnu snagu izraunamo po jednadbi:
Pe = m& hs t m = 0.65 344500 0.57 0.97 = 123800 W = 123.8 kW
d) Iz Baljeovog dijagrama oitavamo optimalni specifini promjer Ds = 20, iz ega moemo
izraunati promjer rotora:
Ds = D
hs0.25
V&
2r
Obodna brzina je:

u = D n = 0.63 150 = 297 m/s
D = Ds
V&2 r
0.576
= 20
= 0.63 m
0.25
hs
(344500)0.25
Parne turbine
Zadaci
78
Primjer 22.2 (Dimenzioniranje jednostavne aksijalne akcijske parne turbine)

U jednostavnoj aksijalnoj akcijskoj parnoj turbini para ekspandira s tlaka p0 = 15 MPa i
temperature T0 = 500 oC na tlak p1 = 9 MPa. Maseni protok pare je m& = 200 kg/s. Brzinu pare
na ulazu u turbinu moemo zanemariti (c0 = 0 m/s). Dodatno su zadani:
kut izlaza pare iz statorskih lopatica 1 = 18o,
brzina vrtnje je n = 50 s-1 (3000 min-1),
koeficijent smanjenja brzine = 0.95.
Potrebno je izraunati:
a) promjer rotora D,
b) parametre rada obzirom na specifinu brzinu vrtnje i specifini promjer.
Linija optimuma
Rjeenje:
a) Izvedba ove turbine bi trebala biti odabrana da se postigne optimum rada. To emo postii
ako odaberemo parametre koji e zadovoljavati optimum u dijagramu po Baljeu.
u
cos 1
=
2
c1 opt
u = c1
cos 1
2
U gornjoj jednadbi za sada znamo kut 1 dok apsolutnu brzinu c1 na ulazu trebamo
izraunati iz entalpijskog pada, odakle dalje moemo izraunati obodnu brzinu u. Iz poznate
obodne brzine i brzine vrtnje izraunati emo promjer rotora. U sljedeoj tablici dani su
ppodaci za stanje pare:
Parne turbine
Poloaj
Ulaz u turbinu
Izlaz iz turbine
Zadaci
79
T, oC
500
410
Stanje p, MPa
0
15
1s
9
s, kJ/kgK
6.3443
6.35
h, kJ/kg
3308.6
3159
v, m3/kg
0.0208
0.031
Izentropski entalpijski pad je:

hs = h0 +
c02
h1s = 3308.6 103 + 0 3159 103 = 149600 J/kg
2
c1 = 2 hs = 0.95 2 149600 = 519.6 m/s

cos 1
cos18o
u = c1
= 519.6
= 247.1 m/s
2
2
u = Dn
D=
u
247.1
=
= 1.573 m
n 50
b) Sada emo odrediti specifinu brzinu i specifini promjer. Da bi ih odredili potreban nam
je volumni protok:
V&1s = V&2 s = m& v1s = 200 0.031 = 6.2 m3/s
s = 2 n
Ds = D
V&2 s
6.2
= 2 n
= 0.1
0.75
hs
1496000.75
hs0.25
1496000.25
= 1.573
= 12.4
6.2
V&
2s
Na dijagramu po Baljeu se za izraunati specifini promjer i specifinu brzinu vrtnje moe

oitati stupanj djelovanja t = 0.65 uz omjer visine lopatice h/D = 0.26 i parcijalnost privoda
od = 0.2 = 20%.
Primjer 22.3 (Potreban broj stupnjeva za obradu entalpijskog pada)
Akcijska parna turbina s vie stupnjeva koristi paru koja ekspandira s tlaka od 2.0 MPa i
temperature od 400 oC na tlak kondenzatora od 5 kPa. Za zadanu srednju obodnu brzinu u =
220 m/s potrebno je odrediti potrebni broj stupnjeva da bi se mogao obraditi cijeli entalpijski
pad.
Rjeenje:
Iz tablica za vodenu paru i Molierovog dijagrama, za izentropski pad entalpije na turbini
dobivamo sljedee podatke za vodenu paru:
Poloaj
Ulaz u turbinu
Izlaz iz turbine
Stanje p, kPa
0
2000
1s
5
T, oC
400
33
s, kJ/kgK
7.1271
7.127
h, kJ/kg
3247.6
2173.6
v, m3/kg
0.1512
23.7
Pod pretpostavkom da je brzina na ulazu u turbuinu zanemarivo mala, entalpijski pad je:
Parne turbine
80
Zadaci
hs , ukupni = h0 h1s = (3247.6 2173.6) 103 = 1074 103 J/kg

Pomou vrijednosti za omjer izmeu pada entalpije na stupnju i kinetike energije za obodnu
brzinu, moemo odrediti pad entalpije na stupnju turbine:
hs
=5
u2 2
hs = 5
u2
2202
=5
= 121 103 J/kg
2
2
Potrebni broj stupnjeva turbine je:

hs ,ukupno 1074 103
i=
= 8.87 9 akcijskih stupnjeva
=
121 103
hs
Primjer 22.4 (Curtisova turbina)
Umjesto obine aksijalne akcijske turbine iz primjera 22.2 sada koristimo Curtissov stupanj.
Iz primjera 22.2 poznato je:
- izentropski pad entalpije je hs = 149.6 kJ/kg,
- apsolutna brzina na izlazu iz statorskih lopatica je c1 = 519.6 m/s,
- kut izlazne brzine je 1 = 18o,
- brina vrtnje rotora je n = 50 s-1.
Zadane su vrijednosti koefficijenta brzine = 0.95, te = = = 0.9
Potrebno je odrediti promjer rotora za uvjet maksimalnoga stupnja djelovanja.

Rjeenje:
Slijedimo isti postupak kao i u primjeru 22.2. Prema teoriji, optimalni stupanj djelovanja za
Curtissov stupanj dobivamo za:
u A cos 1
=
c1 B 2
u = c1
A cos 1
B 2
Konstante A i B su:
A = 1 + + (1 + ') ' = 1 + 0.9 + (1 + 0.9) 0.9 0.9 = 3.44
B = 1 + + (1 + ')(1 + '+ ' ) = 1 + 0.9 + (1 + 0.9)(1 + 0.9 + 0.9 0.9) = 7.05
3.44 cos18o
u = 519.6
= 120.6 m/s
7.05 2
D=
u
120.6
=
= 0768 m
n 50
Komentar: U ranijem sluaju obinog akcijskog stupnja, obodna brzina je bila u = 247.1 m/s,
a promjer rotora D = 1.573 m.
Parne turbine
Zadaci
81
Primjer 22.5 (Akcijska turbina sa stupnjevima tlaka)

Stupanj akcijske turbine sa stupnjevima tlaka obrauje protok pare od m& = 50 kg/s koja ulazi
brzinom od c0 = 100 m/s, pri tlaku p0 = 0.6 MPa i temperaturi T0 = 300 oC i izlazi pri tlaku p1
= 0.4 MPa. Rotor ima brzinu vrtnje n = 50 s-1. Koeficijent smanjenja brzine je = 0.95, a kut
istjecanja iz statora 1 = 15o. pod pretpostavkom da je omjer obodne i apsolutne brzine
jednak:
cos 1
u
= 1.05
,
c1
2
potrebno je odrediti:
a) promjer rotora,
b) stupanj djelovanja TS dobiven iz dijagrama po Baljeu.
Rjeenje:
a) Obzirom da su zadani omjer brzina i kut istrujavanja, najprije emo izraunati brzinu c1 iz
entalpijskog pada na stupnju, nakon ega emo izraunati obodnu brzinu u. Pomou obodne
brzine i brzine vrtnje izraunati emo promjer rotora. U tablici su prikazani parametri stanja
pare na ulazu i izlazu iz stupnja turbine.
Poloaj
Ulaz u turbinu
Izlaz iz turbine
Stanje p, MPa
0
0.6
1s
0.4
T, oC
300
250
s, kJ/kgK
7.3724
7.3789
Za izentropski pad entalpije (prema gornjoj slici) imamo:

c02
1002
3
hs = h0 + h1s = 3061.6 10 +
2964.2 103 = 102400 J/kg
2
2
c1 = 2 hs = 0.95 2 102400 = 429.9 m/s
h, kJ/kg
3061.6
2964.2
v, m3/kg
0.4344
0.5951
Parne turbine
cos 1
u
= 1.05
c1
2
D=
82
u = 1.05 c1
Zadaci
cos15o
cos 1
= 1.05 429.9
= 218 m/s
2
2
u
218
=
= 1.39 m
n 50
Linija
optimuma
b) Volumni protok na izlazu iz statorskih lopatica je:

V&1s = V&2 s = m& v1s = 50 0.5951 = 29.8 m3/s
Pomou entalpijskog pada i protoka moemo izraunati specifini promjer i specifinu brzinu
vrtnje:
Ds = D
hs0.25
102400
= 1.39
= 4.5
29.8
V&
2s
s = 2 n
V&2 s
29.8
= 2 50
= 0.3
0.75
hs
1024000.75
Iz dijagrama po Baljeu za izraunate vrijednosti moemo oitati stupanj djelovanja TS = 0.83

i omjer visine lopatice i promjera rotora h/D = 0.045
Parne turbine
Zadaci
83
ZADACI 23
REAKCIJSKE PARNE TURBINE

Primjer 23.1 (Stupanj djelovanja stupnja reakcijske turbine)
Zadani su koeficijenti smanjenja brzine = = 0.94 i kut istjecanja pare iz statorskih
lopatica 1 = 20o (vrijednosti iz primjera 21.3 za reakcijski stupanj parne turbine sa stupnjem
reakcije R = 0.5). Potrebno je odrediti stupanj djelovanja.
Rjeenje:
Stupanj djelovanja reakcijskog stupnja turbine sa stupnjem reakcije R = 0.5 je:
t =
2 cos 2 1
0.942 cos 2 20o
= 0.87
=
1 2 sin 2 1 1 0.942 sin 2 20o
U primjeru 21.3 dobivena je vrijednost od 0.88 koja je vrlo blizu ovdje izraunate vrijednosti.
Primjer 23.2 (Odreivanje stupnja reakcije)
U primjeru 21.3 su dobivene sljedee vrijednosti entalpije i brzine:
h1 = 3021.7 kJ/kg
h00 = 3066.8 kJ/kg
h2 = 2976.7 kJ/kg
h20 = 2876.7 kJ/kg
Potrebno je odrediti stupanj reakcije R na stupnju parne turbine prema podacima iz primjera
21.3.
Rjeenje:
Stupanj reakcije je:

R=
h1 h2 3021.7 2976.7
=
= 0 .5
h00 h20 3066.8 2876.7
Primjer 23.3 (Radijalna centripetalna turbina s jednim stupnjem)

Radijalna centripetalna turbina s radijalnim ulazom i aksijalnim izlazom obrauje protok pare
od m& = 3 kg/s. Parametri rada su:
Stator:
Brzina na ulazu c0 = 138 m/s,
Rotor:
Brzina vrtnje n = 400 s-1, obodna brzina u1 = 360 m/s
U tablici su dani podaci za stanje pare na razliitim mjestima u turbini:

Poloaj
Ulaz u stator
Izlaz iz statora
Izlaz iz rotora
Stanje
0
1s
2s
p, kPa
500
350
240
T, oC
200
160
127
s, kJ/kgK
7.0592
7.059
7.059
h, kJ/kg
2855.4
2780.8
2718
v, m3/kg
0.4249
0.58
0.75
Parne turbine
84
Zadaci
a) stupanj djelovanja turbine prema dijagramu po Baljeu, bez oporavka brzine,
b) omjer obodne i teorijske brzine k = u1 2 hs
Rjeenje:
a) Da bi mogli ui u dijagram po Baljeu potrebno je najprije izraunati specifinu brzinu

vrtnje i specifini promjer.
s = 2 n
Ds = D
V&2 s
hs0.75
hs0.25
V&
2s
Entalpijski pad je:

c02
1382
3
hs = h h2 s = h0 + h2 s = 2855.4 10 +
2718 103 = 146.9 103 J/kg
2
2
0
0
V&2 s = m& v2 s = 3 0.75 = 2.25 m3/s
u1 = n D1
s = 2 n
Ds = D
D1 =
u1
360
=
= 0.286 m
n 400
V&2 s
2.25
= 2 400
= 0.5
0.75
hs
1469000.75
hs0.25
1469000.25
= 0.286
= 3.7
2.25
V&
2s
Parne turbine
85
Zadaci
Za te vrijednosti iz dijagrama po Baljeu moemo oitati da je stupanj djelovanja vrlo blizu

vrijednosti TS = 0.9.
b) Omjer obodne i teorijske brzine je:

k=
u1
360
=
= 0.664
2 hs
2 146900
Dobili smo vrijednost blizu 0.7 koja odgovara omjeru za maksimalni stupanj djelovanja.
Parne turbine
86
Zadaci
Parno turbinska postrojenja
87
Zadaci
ZADACI 24
PARNOTURBINSKA POSTROJENJA
Primjer 24.1 (Stupanj djelovanja Rankineovog procesa sa zasienom parom)

U Rankineovom procesu u turbinu ulazi zasiena para pri temperaturi T3 = 190 oC i iz
kondenzatora izlazi kao zasiena tekuina pri temperaturi T1 = 60 oC. Pod pretpostavkom da
su unutarnji stupnjevi djelovanja turbine t i pumpe p jednaki i da iznose 0.7, potrebno je:
a) izraunati specifini rad pumpe lp i entalpiju h2 iza pumpe,
b) izraunati specifini rad turbine lt, entalpiju h4 na kraju ekspanzije u turbini i sadraj pare
x4,
c) izraunati stupanj djelovanja procesa ,
d) prikazati u tablici podatke za tlak, temperaturu i entalpiju za razliita ispitana stanja.
Rjeenje:
a) Pumpa podie tlak tekuine s tlaka zasienja p1 na tlak p2 potreban na ulazu u parni kotao
da bi dobili zasienu paru. Ako zanemarimo utjecaj promjene brzine na pumpi, specifini rad
pumpe je:
l p ,i =
= v p
Specifini efektivni rad pumpe dobivamo ako indicirani rad podijelimo s unutarnjim stupnjem
djelovanja pumpe:
l p ,e =
v p
v ( p2 p1 )
U tablicama za vodenu paru oitavamo tlak zasienja p1 = 19.94 kPa za temperaturu T1 = 60

o
C i tlak zasienja p2 = 1.2544 MPa za temperaturu T2 = 190 oC. Specifini volumen je za
tekuinu v = 0.001 m3/kg.
l p ,e =
v ( p2 p1 )
0.001 (1254.4 19.94 ) 103

= 1764 J/kg
0 .7
Entalpija h2 na kraju kompresije je:

l p = h2 h1
h2 = h1 + l p , e = (251.11 + 1.764) 103 = 252.87 103 J/kg
gdje je entalpija h1 = 251.11 kJ/kg entalpija zasiene kapljevine pri T1 = 60 oC.

b) Specifini rad turbine je:
lt = h3 h4
88
Zadaci
Entalpiju h3 oitavamo iz tablica za vodenu paru za stanje zasienja pri temperaturi T3 = 190
o
C. Oitana vrijednost je h3 = 2786.4 kJ/kg. Za izentropsku ekspanziju do tlaka p4 = 20 kPa,
koja odgovara temperaturi zasienja tekue vode pri T4 = 60 oC, moemo za toku 4 oitati
entalpiju h4 = 2145 kJ/kg. Idealni rad koji daje turbina je:
lt ,i = h3 h4 = 2786.4 103 2145 103 = 641.4 103 J/kg
Efektivni specifini rad turbine je:
lt , e = t lt ,i = 0.7 641.4 103 = 449 103 J/kg
Entalpija na izlazu iz turbine, tj. na ulazu u kondenzator, e biti:
h4 = h3 lt , e = 2786.4 103 449 103 = 2337 103 J/kg
Za tu vrijednost entalpije na izobari p4 = 20 kPa oitamo sadraj pare:
x4 = 0.89
c) Stupanj djelovanja cijeloga procesa je:
l lt , e l p , e
449 103 1764
=
=
= 0.176
qs
h3 h2
(2786.4 252.87 ) 103
d) Tablica s podacima za parametre pri radnim tokama Rankineovoga procesa:

Toka procesa
1
2s
2
2
3
4s
4
Stanje fluida
Tekuina
Pothlaena tekuina
Pothlaena tekuina
Zasiena tekuina
Zasiena para
Smjesa pare i tekuine
Smjesa pare i tekuine
Tlak, kPa
19.94
1254.4
1254.4
1254.4
1254.4
20
20
Temperatura, K
60
60
60
190
190
60
60
Entalpija, kJ/kg
251.11
252.87
807.62
2786.4
2145
2337.4
Komentar:
Promjena entalpije vode zbog njenog tlaenja u napojnoj pumpi predstavlja zanemarivi
specifini rad:
l p , e h2 h1
1764
=
=
= 0.007 = 0.7%
251.11 103
h1
h1
89
Zadaci
Primjer 24.2 (Stupanj djelovanja procesa, indicirani i ukupni efektivni stupanj djelovanja)
U parnom kotlu parnoturbinskog postrojenja izgara tekue gorivo s masenim protokom od
m& = 2.5 kg/s. Gorivo ima ogrjevnu mo od Hd = 42 MJ/kg. Specifini rad koji para predaje je
l = 1200 kJ/kg. Rashladna voda ima protok V&rv = 1.45 m3/s kroz kondenzator uz porast
temperature od T = 10 K. Zadane su vrijednosti za mehaniki stupanj djelovanja od o =
0.97 i stupanj djelovanja parnog kotla b = 0.88. Potrebno je odrediti:
a) Toplinski tok koji generator pare predaje vodi,
b) Toplinski tok koji se u kondenzatoru oduzima pari,
c) Stupanj djelovanja procesa, indicirani i efektivni stupanj djelovanja,
d) Maseni protok pare.
Rjeenje:
a) Toplinski tok koji generator pare predaje vodi je:
Q& s = b m& g H d = 0.88 2.5 42 106 = 92.4 106 W

b) Toplinski tok koji je oduzet pari predan je rashladnoj vodi kondenzatora. Specifina toplina
vode je cp,v = 4.18 kJ/kgK. Obzirom da je zadan volumni protok vode i njen porast
temperature, toplinski tok predan u kondenzatoru je:
Q& k = m& rv c p , v T = rv V&rv c p , v T = 1000 1.45 4.18 103 10 = 60.61 106 W

c) Termodinamiki stupanj djelovanja procesa usporeuje dobiveni rad s potroenom
energijom goriva:
l
L&
= &
qs Qs
Snaga postrojenja jednaka je razlici toplinskog toka predanog pari i onoga odvedenog od pare
u kondenzatoru:
L& = Q& s Q& k = 92.4 106 60.61 106 = 31.79 106 W
L&
31.79 106
th = & =
= 0.344
92.4 106
Qs
Indicirani stupanj djelovanja je:
i = th m = 0.344 0.97 = 0.33

e = i b = 0.33 0.88 = 0.293
d) Ako je poznat specifini rad, koji nam daje para, dobiti emo i protok pare:
L& = m& p l
m& p =
L& 31.79 106

=
= 26.49 kg/s
l 1200 103
90
Zadaci
Primjer 24.3 (Stupanj djelovanja Rankineova procesa s pregrijanom parom)

Proces parnoturbinskog postrojenja s pregrijavanjem pare prikazan je na slici. Poetni tlak je
p1 = 4 kPa, a stanje u toki 3 (stanje na ulazu u turbinu) je p3 = 4.5 MPa i T3 = 600 oC. Zadan
je protok pare m& = 800 kg/s. Stupanj djelovanja turbine je t = 0.9, a mehaniki stupanj
djelovanja je 0 = 0.97 (ukljuujui i rad napojne pumpe). Potrebno je odrediti:
a) stupanj djelovanja procesa ,
b) efektivnu snagu postrojenja Pe
Rjeenje:
a) Stupanj djelovanja procesa je:
h3 h4
h3 h1
Da bi izraunali stupanj djelovanja potrebno je nai vrijednosti entalpije u tokama 1, 3 i 4.

Stanje 1 odgovara stanju zasiene tekuine. Za tlak zasienja pri p1 = 4 kPa iz tablica za
vodenu paru nalazimo temperaturu zasienja T1 = 28.96 oC i entalpiju kapljevine od h1 =
126.46 kJ/kg.
Pri stanju 3 imamo pregrijanu paru pri tlaku p3 = 4.5 MPa i temperaturi T3 = 600 oC. Za tu
toku oitavamo entalpiju h3 = 3670.5 kJ/kg i entropiju s3 = 7.31 J/kgK.
Od stanja 3 imamo ekspanziju u turbini do toke 4 za koju znamo tlak p4 = 4.0 kPa (jednak
poetnom tlaku p1). Da bi odredili entalpiju u toki 4 potrebno je najprije odrediti toku 4s za
pretpostavljenu izentropsku ekspanziju. Sada se koristimo Molierovim dijagramom i iz toke
3 povlaimo izentropu (pri s = const) do izobare za toku 4s. Oitana entalpija za toku 4s je
h4s = 2202 kJ/kg uz sadraj pare x4s = 0.855. Rad izentropske ekspanzije na turbini je:
lts = h3 h4 s = (3670.5 2202 ) 103 = 1468.5 103 J/kg
Stvarno dobiveni rad na turbini je manji jer stvarna eksspanzija nije izentropska:
91
t =
lt
lts
Zadaci
lt = lts t = 1468.5 103 0.9 = 1322 103 J/kg
Efektivni rad turbine jednak je promjeni entalpije u stvarnoj ekspanziji:
lt = h3 h4
h4 = h3 lt = (3670.5 1322 ) 103 = 2348.5 103 J/kg
Oitane vrijednosti za sve radne toke procesa prikazane su u tablici:

Toka procesa
Stanje fluida
1
3
4s
4
zasiena kapljevina
pregrijana para
vlana para (x = 0.855)
Tlak, kPa
4.0
4500.0
4.0
4.0
Temperatura, oC
28.96
600.00
28.96
28.96
Entalpija, kJ/kg
121.46
3670.5
2202.0
2348.5
Konano dobivamo stupanj djelovanja procesa:
(3670.5 2348.5) 103

(3670.5 121.46) 103
= 0.372
b) Efektivna snaga Pe parno turbinskog postrojenja je:

Pe = m& le = m& m lt = 800 0.97 1322 103 = 1024.8 106 W = 1.0248 GW
Komentari:
Stupanj djelovanja ovoga procesa je vei od stupnja djelovanja procesa u primjeru 24.1.
Razlog tome je ekspanzija pare na nii tlak u kondenzatoru (p4 = 4 kPa, umjesto 20 kPa iz
primjera 24.1).
Primjer 24.4 (Stupanj djelovanja procesa parnog postrojenja s dva pregrijanja pare)
U procesu parno turbinskog postrojenja s meupregrijanjem (s ukupno dva pregrijanja),
prema slici, poetni tlak je p1 = 4 kPa. Para se pregrijava pri tlaku p3 = 4.5 MPa na
temperaturu T3 = 600 oC, kako bi mogla ekspandirati na turbini do tlaka p4 = 500 kPa. Nakon
toga se para pri tom tlaku ponovno pregrijava do temperature T5 = 500 oC i nakon toga
ekspandira na tlak p6 = p1 = 4 kPa. Pod pretpostavkom da su stupnjevi djelovanja obje turbine
jednaki t1 = t2 = 0.9 potrebno je izraunati stupanj djelovanja procesa i potrebno ga je
usporediti s onime za proces iz primjera 24.3.
Rjeenje:
Slijedimo isti postupak rjeavanja kao i u primjeru 24.3. Stupanj djelovanja je omjer
dobivenog rada u obje turbine i ukupno dovedene energije (topline i rada napojne pumpe)
vodi ili pari. Obzirom da je rad doveden napojnom pumpom zanemarivo mali, pod
dovedenom energijom emo uzeti toplinu za isparavanje i pregrijavanje pare prije prve
turbine i toplinu za pregrijavanje pare prije druge turbine. Na taj e nain stupanj djelovanja
biti:
92
Zadaci
l
l +l
(h h ) + (h5 h6 )
t1 t 2 = 3 4
qs qs1 + qs 2 (h3 h1 ) + (h5 h4 )
Da bi odredili entalpije za pojedine toke koristimo se Molierovim dijagramom i iz njega

oitavamo toke. Vrijednosti za oitane toke prikazane su u tablici. Od toke 1 pri p1 i T1 se
po izentropi dignemo na tlak p3 i dalje pri tom tlaku po izobari do toke 3 s temperaturom T3.
Tu oitamo entalpiju h3. Da bi dobili entalpiju za toku 4 provodimo isti postupak kao i u
primjeru 24.3:
lt1 = (h3 h4 s )t = (h3 h4 )
h4 = h3 (h3 h4 s )t
Kada smo odredili toku 4, po izobari p4 se penjemo do toke 5 za koju je zadana temperatura
T5. Iz tako definirane toke 5 na isti nain kao kod turbine 1 odredimo toku 6. Na taj smo
nain doli do svih vrijednosti koje su prikazane u tablici.
Toka procesa
Stanje fluida
1
3
4s
4
5
6s
6
zasiena kapljevina
pregrijana para
pregrijana para
pregrijana para
pregrijana para
Tlak, kPa
4.0
4500.0
500.0
500.0
500.0
4.0
4.0
Izentropski rad dobiven na turbini 1 je:

lt1s = h3 h4 s = (3670.5 3000 ) 103 = 670.5 103 J/kg
Stvarni rad dobiven na turbini 1 je:

lt1 = lt1s t = 670.5 103 0.9 = 603.5 103 J
Entalpija u toki 4 je:

h4 = h3 lt1 = (3670.5 603.5) 103 = 3067 103 J/kg
Temperatura, oC
28.96
600.00
260.00
304.00
500.00
28.96
28.96
Entalpija, kJ/kg
121.46
3670.5
3000.0
3067.0
3483.9
2435.0
2539.9
93
Zadaci
Izentropski rad dobiven na turbini 2 je:

lt 2 s = h5 h6 s = (3483.9 2435) 103 = 1048.9 103 J/kg
Stvarni rad dobiven na turbini 2 je:

lt 2 = lt 2 s t = 1048.9 103 0.9 = 944 103 J
Entalpija u toki 6 je:

h6 = h5 lt 2 = (3483.9 944 ) 103 = 2539.9 103 J/kg
Stupanj djelovanja procesa parno turbinskog postrojenja s meupregrijanjem je:
lt1 + lt 2
603.5 + 944
103
=
3 = 0.39
(h3 h1 ) + (h5 h4 ) (3670.5 121.46) + (3483.9 3067 ) 10
Dobiveni stupanj djelovanja je vei od onoga u primjeru 24.3, koji je bio pri vrijednosti 0.372.
Komentar:
Utjecaj pregrijanja u ovome primjeru je umjeren. U praksi se koristi ekspanzija u prvoj turbini
do podruja vlane pare (x = 0.995) pa se tek tada vri novo pregrijavanje. Tada bi znaajno
poveali rad prve turbine i ukupno bi mogli imati veu snagu postrojenja, ili bi za istu snagu
postrojenja mogli smanjiti protok pare (tj. kapacitet napojne pumpe i parnoga kotla).
94
Zadaci
ZADACI 25
KONDENZATORI
Primjer 25.1 (Protok rashladne vode kroz kondenzator)

Parno turbinsko postrojenje efektivne snage 600 MW ima vlanu paru na ispuhu iz turbine pri
tlaku pk = 5.628 kPa i sadraju pare x = 0.92. Stupanj djelovanja procesa je = 0.4, a
mehaniki stupanj djelovanja je m = 0.975. Poveanje temperature rijene vode koja se
koristi za hlaenje kondenzatora je Trv = 10 K. Potrebno je:
a) Izraunati toplinski tok Q& koji se odvodi u kondenzatoru,
b) Izraunati omjer protoka rashladne vode kondenzatora i protoka pare u postrojenju,
c) Izraunati volumni protok rashladne vode kondenzatora,
d) Izraunati omjer protoka rashladne vode kondenzatora i protoka pare u postrojenju za
sluaj kada bi se rashladna voda kondenzatora zagrijavala za samo Trv = 8 K.
Rjeenje:
a) Toplinski tok Q& koji se odvodi u kondenzatoru jednak je produktu masenog protoka pare i
specifine topline koja se pari oduzima u kondenzatoru.
Q& = m& qk
Zadatak kondenzatora je da vlanu paru koja u njega ulazi kondenzira do stanja zasiene
kapljevine pri konstantnom tlaku. Za zadani tlak u kondenzatoru mi iz tablica za vodenu paru
moemo dobiti specifinu toplinu hvap potrebnu za isparavanje vode od stanja zasiene
kapljevine do stanja zasiene pare. Obzirom da u naem sluaju u kondenzator ulazimo s
vlanom parom (kod koje je jedan mali dio ve kondenzirao), mi moramo kondenzirati
preostalu paru.
qk = x hvap = 0.92 2418.6 103 = 2225.1 103 J/kg

Temperatura zasienja za zadani tlak u kondenzatoru je Tk = 35 oC. Toplina koja je dovedena
u proces u parnoturbinskom postrojenju moe se izraunati iz stupnja djelovanja i specifine
topline odvedene u kondenzatoru:
qdov qodv qs qk
=
qdov
qs
qs =
2225.1 103
qk
=
= 3708.5 103 J/kg
1
1 0.4
Indicirani korisni rad pare je:

l = qs qk = (3708.5 2225.1) 103 = 1483.4 103 J/kg
Efektivni specifini rad pare je:

le = m l = 0.975 1483.4 103 = 1446.3 103 J/kg
95
Zadaci
Maseni protok pare je:
m& =
Pe
600 106
=
= 414.85 kg/s
le 1446.3 103
Toplinski tok predan u kondenzatoru je:

Q& = m& qk = 414.85 2225.1 103 = 923.1 106 W = 923.1 MW
b) Protok vode kroz kondenzator moe se odrediti iz kalorike jednadbe za zagrijavanje

vode:
Q& = m& rv c pv Trv

m& rv =
Q&
923.1 103
=
= 22084 kg/s
4180 10
c pv Trv
Omjer protoka rashladne vode i protoka pare je:

m& rv 22084
=
= 53.2
m&
414.85
c) Volumni protok rashladne vode kondenzatora emo dobiti ako maseni protok podijelimo s
gustoom vode:
22084
m&
V&rv = rv =
= 22.084 m3/s
rv 1000
d) U sluaju da je porast temperature rashladne vode kondenzatora Trv = 8 K, protok

rashladne vode kroz kondenzator bi bio:
m& rv =
Q&
923.1 103
=
= 26605 kg/s
4180 8
c pv Trv
Omjer protoka rashladne vode i protoka pare bi bio:

m& rv 26605
=
= 66.5
414.85
m&
Komentar:
Protok rashladne vode kroz kondenzator je vrlo velik (22 m3/s ili 79200 m3/h), no ipak se tu
radi o postrojenju snage 600 MW (otprilike dvije termoelektrane Urinj).
96
Zadaci
Primjer 25.2 (Kondenzator s mijeanjem rashladne vode i pare)

U kondenzatoru s mijeanjem rashladne vode i pare potrebno je kondenzirati protok pare m& p
= 3 kg/s koja izlazi iz turbine pri tlaku pk = 5 kPa pri sadraju pare x = 0.93. Rashladna voda
ima na ulazu temperaturu Trv,ul = 15 oC. Potrebno je odrediti:
a) Potronju vode po 1 kg pare i ukupni volumni protok na izlazu iz kondenzatora
(kondenzirana para i rashladna voda),
b) Snagu Pkp pumpe kondenzata koja tekuinu na izlazu iz kondenzatora podie na tlak
okoline uz stupanj djelovanja pumpe kp = 0.75 uz gubitke strujanja u cjevovodu od 6 m
stupca tekuine.
Rjeenje:
a) Specifina toplina koju moramo odvesti pari da bi je kondenzirali (pri tlaku pk = 5 kPa) je
(specifina toplina isparavanja dobiva se iz tablica za vodenu paru pri zadanom tlaku):
qk = x hvap = 0.93 2423.7 103 = 2254 103 J/kg

Toplinski tok koji se oduzima vlanoj pari u kondenzatoru je:
Q& = m& p qk = 3 2254 103 = 6762 103 W

Iz tablica za vodenu paru nali bi da je za zadani tlak u kondenzatoru temperatura zasienja
jednaka Tsat = 32.88 oC. U prvoj iteraciji pretpostavimo da je izlazna temperatura smjese
kondenzata i rashladne vode jednaka Tiz = 32 oC (granina temperatura je 32.88 oC). Potrebni
protok rashladne vode koja e se zagrijati s 15 na 32 oC i pritom oduzeti toplinu pari koja
kondenzira je:
6762 103
Q&
=
= 95.1 kg/s
m& rv =
c pv (Tiz Tul ) 4180 (32 15)
Potronja rashladne vode po 1 kg dovedene vlane pare je:
m& rv 95.1
=
= 31.7
3
m& p
Volumni protok rashladne vode je:
95.1
m&
V&rv = rv =
= 0.0951 m3/s
rv 1000
Volumni protok kondenzirane pare je:
m&
V&kp = p =
rv
3
= 0.003 m3/s
1000
Ukupni volumni protok na izlazu iz kondenzatora je:
V&iz = V&rv + V&kp = 0.0951 + 0.003 = 0.0981 m3/s
97
Zadaci
b) Pumpa za ekstrakciju kondenzata s tlaka kondenzatora na tlak okoline projektirana je za

puni protok na izlazu iz kondenzatora. Snaga za pogon te pumpe je:
Pkp =
V&iz p
kp
V&iz g H
kp
gdje je H napor pumpe izraen u stupcu tekuine (ovdje stupcu vode). Dio napora potreban za
svladavanje razlike tlaka od tlaka kondenzatora do tlaka okoline je:
H1 =
( p0 pk ) = (101.3 5) 103 = 9.82 m

g
1000 9.81
Dio napora za svladavanje otpora strujanja u cjevovodu kondenzata je:
H2 = 6 m
Snaga za pogon pumpe kondenzata je:
Pkp =
V&iz g H
kp
V&iz g (H1 + H 2 )
kp
0.0981 1000 9.81 (9.82 + 6 )

= 20299 W = 20.3 kW
0.75
98
Zadaci
Pumpe
99
Zadaci
ZADACI 26
PUMPE
Primjer 26.1 (Manometarski napor i unutarnji napor pumpe)

Tijekom ispitivanja centrifugalne pumpe manometar na usisu u pumpu pokazivao je tlak p1 =
-40 kPa, a manometar na tlanoj strani pokazivao je tlak p2 = 300 kPa. Promjer usisnog
cjevovoda je d1 = 300 mm, a promjer tlanog cjevovoda je d2 = 250 mm. Prikljuak na tlanoj
strani je smjeten 1 m iznad prikljuka na usisnoj strani. Protok vode na pumpi je 0.1 m3/s.
a) Manometarski napor hu pumpe,
b) Unutarnji napor pumpe h pod pretpostavkom da je napor pasivnih gubitaka u pumpi jednak
hw = 4.2 m stupca vode.
Rjeenje:
a) Manometarski napor hu moemo dobiti primjenom Bernoulijeve jednadbe:
hu =
p2 p1 v22 v12
+
+ ( z2 z1 )
g
2g
U ovoj jednadbi poznata nam je razlika u visini prikljuaka:
(z2 z1 ) = 1 m
Nisu nam poznate brzine v1 i v2, pa ih moramo izraunati iz volumnog protoka i promjera
usisne i tlane cijevi.
v1 =
v2 =
4V&
4 0 .1
V&
= 2 =
= 1.41 m/s
2
d1 d1 0.32
4
4V&
4 0.1
=
= 2.04 m/s
2
d 2 0.252
Sada, kada su nam poznati svi podaci, moemo odrediti manometarski napor:
hu =
p2 p1 v22 v12
(300 ( 40)) 103 + 2.042 1.412 + 1 = 35.77 m
+
+ ( z2 z1 ) =
2g
1000 9.81
2 9.81
g
b) Unutarnji napor pumpe dobiti emo ako manometarskom naporu dodamo jo napor
unutarnjih gubitaka:
h = hu + hw = 35.77 + 4.2 = 39.97 40 m
Pumpe
100
Zadaci
Primjer 26.2 (Ukupni napor na postrojenju cjevovoda)

Pumpa prebacuje vodu iz jednog bazena u drugi uz protok V& = 0.04 m3/s kroz cijev promjera
d = 150 mm. Visina usisa je zu = 2 m, a visina tlaenja je zt = 50 m. Gubici strujanja u usinom
i tlanom cjevovodu su predstavljeni jednadbom Y = 17 v 2 (2 g ) , gdje je v brzina strujanja u
cjevovodu. Pod pretpostavkom da na povrinu vode u oba bazena djeluje atmosferski tlak i da
je kinetika energija strujanja zanemariva, potrebno je odrediti:
a) Napor ukupnih gubitaka u cjevovodu,
b) Ukupni napor ht,
c) Manomentarski napor hu.
Rjeenje:
a) Brzina strujanja u cjevovodu je:

v=
4V&
4 0.04
=
= 2.26 m/s
2
d 0.152
Napor gubitaka strujanja (trenja) u cjevovodu je:

Y=
17 v 2 17 2.262
=
= 4.43 m
2g
2 9.81
b) U ovome se primjeru ukupni napor cjevovoda ht poklapa s geodetskim naporom hg:
Pumpe
101
Zadaci
ht = hg = zu + zt = 2 + 50 = 52 m
c) Manometarski napor je:

hu = ht + Y = 52 + 4.43 = 56.43 m
Komentari:
Manometarski napor hu (56.43 m) je vei od ukupnog napora ht jer pored svladavanja
razlike u visini razine tekuine moramo svladati i gubitke strujanja u cjevovodu.
U ovome sluaju se ukupni napor poklapa s geodetskim naporom (razlici visina razina
tekuine u oba bazena) jer ne svladavamo razliku tlaka (nad obje povrine tekuine vlada
jednaki tlak) i zato to unutar cjevovoda nemamo promjene brzine strujanja, odn.
promjene kinetike energije.
Primjer 26.3 (Napor i rad centrigugalne pumpe)
Za jednu centrifugalnu pumpu poznati su sljedei podaci: r1 = 100 mm, r2 = 180 mm, 1 =
30o, 2 = 20o, n = 24 s-1 (=1440 min-1), b1 = b2 = 44 mm. Za uvjete kada je rad l rotora pumpe
najvei potrebno je odrediti:
a) Protok vode na pumpi,
b) Specifini rad pumpe lp,
c) Napor hi koji odgovara specifinom radu pumpe lp.
Rjeenje:
a) Trokuti brzina na ulazu i izlazu iz rotora prikazani su na gornjoj slici. Kut na ulazu u rotor
je 1 = 90o (za projektne uvjete rada pumpe). Volumnei protok na pumpi je:
V& = 2 r1 b1 cm1 = 2 r1 b1 c1
Apsolutnu brzinu c1 emo izraunati iz trokuta brzina na ulazu u rotor:

c1 = u1 tan 1 = 2 n r1 tan 1 = 2 24 0.1 tan 30o = 8.7 m/s
Pumpe
102
Zadaci
Protok na pumpi je:

V& = 2 r1 b1 c1 = 2 0.1 0.044 8.7 = 0.24 m3/s
b) Da bi dobili specifini rad li potrebno je odrediti obodnu brzinu na izlazu u2 i obodnu
komponentu pasolutne brzine na izlazu cu2:
u2 = 2 n r2 = 2 24 0.18 = 27.14 m/s
Radijalna komponenta apsolutne brzine na izlazu dobiva se iz protoka na pumpi i protone
povrine na izlazu:
cm 2 =
0.24
V&
=
= 4.82 m/s
2 r2 b2 2 0.18 0.044
Sada moemo iz trokuta brzina nai obodnu komponentu apsolutne brzine:

cu 2 = u2
4.82
cm 2
= 27.14
= 13.9 m/s
tan 2
tan 20o
Specifini rad rotora pumpe je:

li = cu 2 u2 cu1 u1 = cu 2 u2 = 13.9 27.14 = 377.17 m2/s2 = 377.17 J/kg
c) Napor koji daje rotor pumpe je:
hi =
li 377.17
=
= 38.45 m
g
9.81
Primjer 26.4 (Snaga za pogon centrifugalne pumpe)

U primjeru 26.3 imali smo centrifugalnu pumpu s unutarnjim naporom hi = 38.5 m i protokom
V& = 0.24 m3/s. Uz pretpostavku da je ukupni stupanj djelovanja pumpe p = 0.8 i hidrauliki
stupanj djelovanja h = 0.85 potrebno je odrediti:
a) Manometarski napor hu,
b) Snagu Pe za pogon pumpe.
Rjeenje:
a) Manometarski napor se moe dobiti iz specifinog rada rotora:

li = g hi =
g hu
hu = hi h = 38.5 0.85 = 32.7 m
b) Efektivna snaga za pogon pumpe je:

Pe =
V& g hu
0.24 1000 9.81 32.7

= 96236 W = 96.2 kW
0 .8
Pumpe
103
Zadaci
Primjer 26.5 (Bezdimenzijski koeficijenti za dvije hidrauliki sline pumpe)

Ovdje se radi o dvije centrifugalne pumpe. Pumpa A ima rotor promjera DA = 810 mm, a
pumpa B rotor s promjerom DB = 960 mm. Obje pumpe se mogu smatrati hidrauliki slinim
pumpama. Obje pumpe su i geometrijski sline s time da pumpa B ima za priblino 20% vee
dimenzije nego pumpa A. Karakteristike obje pumpe prikazane su na slici.
Nakon to su iz slike oitane karakteristike za obje pumpe u ovisnosti o protoku na pumpi,
potrebno je izraunati bezdimenzijske koeficijente protoka , tlaka (napora) i snage za
obje pumpe i potrebno je provjeiti koliko su njihove vrijednosti sline.
hu,
m
-1
n = 1170 min = 19.5 s
-1
NPSH,
m
Originalna pumpa
hu,
m
-1
n = 710 min = 11.8 s
-1
NPSH,
m
Pumpa s 20% poveanim kuitem
Rjeenje:
Iz dijagrama na slici oitavamo toku po toku vrijednosti za volumni protok V& ,

manometarski napor hu, snagu Pe i stupanj djelovanja pumpe p za pumpu A s promjerom
rotora DA = 0.81 m. Iz oitanih vrijednosti izraunavaju se bezdimenzijski koeficijenti:
A =
V&A
V&A
V&A
=
=
nA DA3 19.5 0.813 15.795
Pumpe
104
A =
g hA
9.81 hA
=
= 0.621 hA
2
2
n A DA 19.52 0.812
A =
PA
PA
PA
=
=
3
5
3
5
A nA DA 1000 19.5 0.81 2 585 407
Zadaci
U gornje jednadbe samo uvrtavamo oitane vrijednosti za protok, napor i snagu. U tablici su
prikazane vrijednosti oitane za pumpu A.
V&A
m3/s
0.00
0.25
0.50
0.75
1.00
1.25
1.50
1.75
hA
m
PA
kW
153
152
147
141
133
120
104
83
1150
1340
1570
1750
1900
-
0.62
0.76
0.84
0.86
0.85
-
0.00
0.02
0.05
0.07
0.10
0.12
0.14
0.17
6.1
6.0
5.8
5.6
5.3
4.8
4.0
3.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.75
-
Isti postupak ponavljamo i za pumpu B (prema donjem dijagramu na slici):

B =
V&B
V&B
V&B
=
=
nB DB3 11.8 0.963 10.44
B =
g hB
9.81 hB
=
= 0.076 hB
2
2
nB DB 11.82 0.962
B =
PB
PB
PB
=
=
3
5
3
5
B nB DB 1000 11.8 0.96 1339 683
V&A
m3/s
0.00
0.25
0.50
0.75
1.00
1.25
1.50
1.75
hA
m
PA
kW
80
80
79
77
73
66
58
45
550
800
950
1050
0.65
0.80
0.86
0.88
0.86
-
0.00
0.02
0.05
0.07
0.10
0.12
0.14
0.17
6.1
6.0
6.0
5.9
5.6
5.0
4.4
3.4
0.4
0.6
0.7
0.8
Ako usporedimo dobivene podatke u obje tablice vidimo da su vrijednosti za koeficijente

tlaka i snage gotovo jednake, te da se malo razlikuju vrijednosti za koeficijent protoka.
Pumpe
105
Zadaci
Primjer 26.6 (Karakteristike pumpe)

Za jednu pumpu koja pripada istoj obitelji slinih pumpi kao u primjeru 26.5 potrebno je
odrediti njene karakteristike. Pumpa ima rotor promjera D = 500 mm i brzinu vrtnje n = 25 s-1
(1500 min-1). Za vodu pri 15 oC potrebno je odrediti pri uvjetima najboljeg stupnja djelovanja:
a) Protok pumpe V& ,
b) Manometarski napor hu,
c) Porast tlaka p pod pretpostavkom da je promjena kinetike energije fluida pri protjecanju
zanemariva,
d) Efektivnu snagu za pogon pumpe.
Rjeenje:
Vrijednosti bezdimenzijskih koeficijenata odabrani su iz tablica u primjeru 26.5 (pumpa A):

Koeficijent protoka = 0.12
Koeficijent tlaka
= 5.0
Koeficijent snage
= 0.7
Iz poznatih jednadbi koje definiraju koeficijente, dobivaju se traene vrijednosti.
a) Protok na pumpi:
=
V&
n D3
V& = n D 3 = 0.12 25 0.53 = 0.375 m3/s
b) Manometarski napor na pumpi:

gh
= 2 u2
n D
hu =
n2 D 2
g
5.0 252 0.52

=
= 79.64 m
9.81
c) Ako zanemarimo promjene kinetike energije, porast tlaka na pumpi je:

p = g hu = 1000 9.81 79.64 = 781268 Pa
d) Efektivna snaga za pogon pumpe je:

=
P
n3 D5
P = n3 D 5 = 0.7 1000 253 0.55 = 341796 W = 341.8 kW
Primjer 26.7 (Karakteristike pumpe pri promjeni brzine vrtnje i promjera rotora)
Brodska centrifugalna pumpa projektirana je za brzinu vrtnje n = 30 s-1 (1800 min-1), tako da
pri naporu hu = 60 m ima protok V& = 190 dm3/s uz snagu pogona Pe = 130 kW. Potrebno je
odrediti nove vrijednosti protoka, napora i pogonske snage kada:
a) promijenimo brzinu vrtnje pumpe s nA = 30 s-1 na nB = 20 s-1 uz isti promjer rotora D = 300
mm.
b) promijenimo promjer rotora s DA = 300 mm na DB = 250 mm pri istoj brzini vrtnje (n = 30
s-1).
Pumpe
106
Zadaci
Rjeenje:
a) Novi protok, napor i snaga na pumpi pri promjeni brzine vrtnje e biti:
3
3
V&B nB DB
=
V&A n A DA
hB nB
=
hA n A
DB
DA
PB B nB

=
PA A n A
n D
20 0.3
3
V&B = V&A B B = 0.190
= 0.1267 m /s
n A DA
30 0.3
n
hB = hA B
nA
DB

DA
DB
20 0.3
= 60
= 26.7 m
30 0.3
DA
n
PB = PA B B
A nA
DB
1000 20 0.3
= 130
= 38.5 kW

1000 30 0.3
DA
b) Novi protok, napor i snaga na pumpi pri promjeni promjera rotora e biti:
3
3
V&B nB DB
=
V&A n A DA
hB nB
=
hA n A
DB
DA
PB B nB

=
PA A n A
n D
30 0.25
3
V&B = V&A B B = 0.190
= 0.1099 m /s
n A DA
30 0.3
n
hB = hA B
nA
DB

DA
DB
30 0.25
= 60
= 41.6 m
30 0.3
DA
n
PB = PA B B
A nA
DB
1000 30 0.25
= 130

= 52.2 kW
1000 30 0.3
DA
Komentar:
Mnogi konstruktori i korisnici pumpi prihvaaju promjene promjera rotora (tokarenjem) uz
izraunavanje novih karakteristika pod pretpostavkom da nova pumpa pripada istoj familiji po
hidraulikoj slinosti. Jasno je da se tokarenjem rotora mijenjaju i izlazni kutovi lopatica, tako
da pretpostavka hidraulike slinosti ne mora vie biti tona. esto puta osim promjene
promjera rotora treba prilagoditi i geometriju kuita pumpe.
Primjer 26.8 (Odabir turbopumpe na temelju dijagrama po Baljeu)
Centrifugalna pumpa (pumpa B iz primjera 26.5) ima brzinu vrtnje n = 11.8 s-1 (710 min-1) i
promjer rotora D = 960 mm. Za mjesto s najviim stupnjem djelovanja p = 0.88 pumpa ima
sljedee vrijednosti podataka: V& = 1.25 m3/s, hu = 66 m, Pe = 950 kW, = 0.12, = 5, =
0.7. elimo koristiti pumpu iz iste porodice da bi ostvarili protok V& = 5.22 m3/s pri
manometarskom nporu hu = 7.5 m. Potrebno je:
a) Izraunati specifinu brzinu s i specifini promjer rotora Ds originalne centrifugalne
pumpe,
b) Izraunati promjer rotora D, brzinu vrtnje n i snagu za pogon pumpe pri maksimalnom
stupnju djelovanja,
c) Provjeriti sluaj kada prethodno rjeenje nije adekvatno da bi udovoljilo traenim uvjetima
nove pumpe.
Pumpe
107
Zadaci
Rjeenje:
a) Specifina kutna brzina originalne pumpe je:
s = 2 n
V&
1.25
= 2 11.8
= 0.65
0.75
(g h )
(9.81 66)0.75
Specifini promjer originalne pumpe je:

Ds
0.25
(
g h)
=D
V&
0.25
(
9.81 66 )
= 0.96
1.25
= 4 .3
b) Brzinu vrtnje n i promjer rotora D za novu pumpu izraunati emo iz specifine brzine i
specifinog promjera originalne pumpe. Rekli smo da nova pumpa treba pripadati istoj
porodici kao i pumpa uz najbolji stupanj djelovanja. Koristiti emo vrijednosti specifine
brzine i specifinog promjera originalne pumpe, ali s podacima za protok i napor nove pumpe:
s = 2 n
Ds = D
s ( g h )0.75 0.65 (9.81 7.5)0.75

V&
n
=
=
= 1.14 s-1
&
2
2
(g h)0.75
5.22
V
(g h )0.25
V&
D = Ds
V&
5.22
= 4.3
= 3.354 m
0.25
(g h)
(9.81 7.5)0.25
Nova snaga za pogon pumpe se moe izraunati iz definicije bezdimenzijskog koeficijenta

snage = 0.7.
=
Pe
n3 D5
Pe = n 3 D 5 = 0.7 1000 1.13 3.3545 = 395 449 W = 395.4 kW
Nova pumpa bi dakle trebala imati brzinu vrtnje od 1.14 s-1 uz promjer rotora od 3354 mm,
to sve skupa djeluje groteskno, bez obzira to je matematiki tono.
c) Zbog poveanog protoka nova pumpa bi upala u podruje turbo pumpi. Iz dijagrama po
Baljeu moemo oitati specifinu brzinu vrtnje i specifini promjer koji pripadaju podruju
aksijalnih pumpi. Tako npr. odabiremo par vrijednosti s = 4 i Ds = 2 uz hidrauliki stupanj
djelovanja h = 0.84. Iz jednadbi za specifinu brzinu vrtnje i specifini promjer moemo
izraunati:
0.75
4 (9.81 7.5)
s ( g h )0.75
n=
=
= 7 s-1
2
2
5.22
V&
D = Ds
V&
5.22
= 2
= 1.56 m
0.25
(g h)
(9.81 7.5)0.25
Snaga za pogon pumpe se moe izraunati pomou stupnja djelovanja:
p = h m = 0.84 0.98 = 0.82
Pumpe
Pe =
108
V& g hu
Zadaci
5.22 1000 9.81 7.5

= 468 368 W = 468.4 kW
0.82
Komentari:
Originalna pumpa ima specifinu brzinu s = 0.65 i specifini promjer Ds = 4.3. Vidimo
iz dijagrama po Baljeu da takva pumpa pripada u podruje centrifugalnih pumpi uz
stupanj djelovanja h = 0.9 (to se dobro poklapa s izmjerenom vrijednosti u dijagramu
koja iznosi h = 0.88.
Ako se zadovoljimo s niom vrijednosti stupnja djelovanja moemo se premjestiti u
podruje aksijalnih pumpi, to smo i uinili pod c).
Pumpe
109
Zadaci
ZADACI 27
VOLUMETRIJSKE PUMPE
Primjer 27.1 (Dimenzioniranje pumpe za poznati protok i srednju brzinu klipa)

Za jednoradnu stapnu pumpu s dva cilindra zadan je protok V& = 14 dm3/s, volumetrijski
stupanj djelovanja v = 0.95, srednja stapna brzina cs = 1 m/s i omjer hoda klipa i promjera
s/D = 1.05. Potrebno je odrediti:
a) Promjer D i hod stapa s,
b) Stapajni volumen za jedan cilindar Vs1 i ukupni VH,
c) Brzinu vrtnje n.
Rjeenje:
a) Ukupni stapajni volumen je stapajni volumen jednoga cilindra pomnoen s brojem

cilindara.
D2
V&tot = z V&s = z v
cs
4
D=
4V&tot
4 0.014
=
= 0.0968 m = 96.8 mm
2 0.95 1
z v cs
Usvaja se promjer klipa D = 97 mm. Iz poznatog omjera stapaja i promjera klipa moemo
izraunati stapaj:
s
s = D = 97 1.05 = 101.85 mm
D
usvajamo vrijednost s = 102 mm
b) Sada moemo izraunati stapajni volumen jednoga cilindra:

Vs =
D 2
0.097 2
s=
0.102 = 0.000754 m3 = 0.754 dm3
4
4
Ukupni stapajni volumen ja pumpu s z = 2 cilindra je:

VH = z Vs = 2 0.000754 = 0.001508 m3 = 1.508 dm3
c) Iz jednadbe za srednju stapnu brzinu moemo nai brzinu vrtnje pumpe:
cs = 2 s n
n=
cs
1
=
= 4.9 s-1
2 s 2 0.102
Pumpe
110
Zadaci
Primjer 27.2 (Snaga za pogon pumpe iz poznatog protoka i tlaka)

Klipna pumpa treba ostvariti protok vode od 11.5 dm3/s uz poveanje tlaka od 5.6 MPa. Za tu
namjenu koristimo jednu triplex pumpu (pumpa s 3 cilindra) s kratkim hodom klipa, sa
sljedeim karakteristikama: stapaj s = 102 mm, stupnjevi djelovanja y = 0.96, o = 0.95 i v
= 0.96. Potrebno je odrediti:
a) stapajni volumen jednoga cilindra i ukupni stapajni volumen,
b) brzinu vrtnje pumpe n,
c) srednju stapnu brzinu cs,
d) Snagu Pe za pogon pumpe.
Rjeenje:
a) Stapajni volumen jednoga cilindra je:

Vs =
D 2
s
4
Obzirom da pumpa ima kratki hod (s/D = 1.2), moemo za zadani stapaj s odrediti promjer
klipa:
D=
s
0.102
=
= 0.085 m
( s D ) 1 .2
Stapajni volumen je:

Vs =
D 2
0.0852
s=
0.102 = 0.00058 m3 = 0.58 dm3
4
4
Ukupni stapajni volumen je:

VH = z Vs = 3 0.00058 = 0.00174 m3 = 1.74 dm3
b) Brzinu vrtnje dobiti emo iz poznatog protoka pumpe, stapajnog volumena i
volumetrijskog stupnja djelovanja:
n=
0.0115
V&
=
= 6.9 s-1 = 410 min-1
v VH 0.96 0.00174
c) Srednja stapna brzina je:

cs = 2 s n = 2 0.102 6.9 = 1.41 m/s
d) Ukupni stupanj djelovanja pumpe je:
p = y o v = 0.96 0.95 0.96 = 0.87

Snaga za pogon pumpe je:
Pumpe
Pe =
111
V& p
Zadaci
0.0115 5.6 106

= 74 023 W = 74 kW
0.87
Primjer 27.3 (Snaga za pogon pumpe kada je poznat protok i brzina vrtnje)
Klipna pumpa s tri cilindra radi s protokom od 0.048 m3/s uz promjenu tlaka p = 4.1 MPa.
Omjer stapaja i promjera je s/D = 1.2, a brzina vrtnje je n = 5 s-1 (300 min-1). Potrebno je
odrediti:
a) promjer D klipa za zadani volumetrijski stupanj djelovanja v = 0.97,
b) Snaga za pogon pumpe ako je zadan ukupni stupanj djelovanja pumpe p = 0.9.
Rjeenje:
a) Ako broj cilindara pomnoimo sa stapajnim volumenom i brzinom vrtnje dobiti emo
ukupni teorijski volumni protok, odakle emo poslije izraunati promjer cilindra:
D2
D2
&
VH = z Vs n = z n
s = zn
s
4
4
D=3
4V&H
4 0.048
=3
= 0.155 m = 155 mm
0.97 3 1.2 5
v z (s D ) n
b) Iz poznatog omjera stapaja i promjera moemo sada izraunati stapaj:

s
s = D = 0.155 1.2 = 0.186 m = 186 mm
D
c) Snaga za pogon pumpe je:

Pe =
V& p
0.048 4.1 106

= 218 666 W = 218.7 kW
0 .9
Pumpe
112
Zadaci
ZADACI 28
VEZA PUMPE I CJEVOVODA
Primjer 28.1 (Radna toka pumpe)

Pomou pumpe, ije su karakteristike navedene na slici (za promjer rotora od D = 810 mm),
prebacujemo vodu iz jednog spremnika u drugi, koji je smjeten 28 m vie. Voda se
transportira kroz cjevovod duine L = 200 m promjera d = 400 mm. Zanemarujemo lokalne
gubitke u cjevovodu i raunamo samo s gubicima trenja u cijevi uz koeficijent trenja = 0.03.
a) radnu toku pumpe,
b) snagu za pogon pumpe
hu
NPSH
Rjeenje:
a) Radna toka pumpe definirana je naporom i protokom. Napor potreban za protok u

cjevovodu moemo prikazati jednadbom:
1 &2
V
hs = z + Z
2
2g A
U gornjoj jednadbi poznajemo vrijednost z = 28 m i protonu povrinu cijevi A = d 2 4
(d = 0.4 m). Ukupni koeficijent trenja Z moe se izraziti pomou koeficijenta trenja:
L
d
a =
Uvrtavanjem u prijanju jednadbu za napor cjevovoda imamo:
Pumpe
113
1 &2
L 1 4V&
hs = z + Z
V
z
+
2
d 2 g d 2
2g A
L
8
= z +
V& 2
4
2
d gd
hs = z +
Zadaci
200
8
L 8
V& 2 = 28 + 0.03
V& 2 = 28 + 48.4 V& 2

4
2
d gd
0.4 9.81 0.4 4 2
Ako ovu jednadbu unesemo u polje karakteristika pumpe, radna toka e biti u presjecitu
krivulje cjevovoda i karakteristike pumpe. Tablica vrijednosti na krivulji pumpe je:
V&
hs
m3/s
m
0.00
28
0.25
31
0.50
40
0.75
55
1.00
76
1.25
104
1.35
116
1.50
137
Mjesto presjeka karakteristike pumpe i krivulje za napor cjevovoda je pri protoku V& = 1.35
m3/s i hs = hu = 116 m. Stupanj djelovanja pumpe u radnoj toki je p = 0.85.
hs
hu
m
b) Snaga za pogon pumpe je:

Pe =
V& g hh
1.35 1000 9.81 116

= 1807 350 W = 1807.4 kW
0.85
Primjer 28.2 (Paralelni rad dvije jednake pumpe)

Pomou dvije jednake pumpe elimo prebaciti vodu iz jednog spremnika u drugi koji je 2 m
vie od prvoga. Gubitak strujanja u cjevovodu moe se prikazati jednadbom 200 V& 2 , gdje je
V& protok u m3/s. Na raspolaganju nam je aksijalna pumpa ija je karakteristika prikazana u
sljedeoj tablici:
V&
hu
m3/s
m
0.0
5.6
0.02
4.75
0.04
4.2
0.06
4.3
0.08
4.3
0.10
3.75
0.12
3.25
0.14
2.3
Potrebno je odrediti protok V& u radnoj toki pumpe za sljedee sluajeve:

a) Za jednu samu pumpu,
b) Za dvije jednake pumpe (kao pod a) u paralelnom spoju,
c) Za dvije jednake pumpe (kao pod a) u serijskom spoju.
0.16
1.25
0.18
0.0
Pumpe
114
Zadaci
Rjeenje:
a) Radnu toku pumpe dobivamo na mjestu gdje se krivulja napora cjevovoda sijee s
karakteristikom pumpe. Jednadba krivulje cjevovoda je:
hu = z + Y = 2 + 200 V& 2
U tablici su prikazane vrijednosti napora cjevovoda za razliite protoke:

V&
hu
m3/s
m
0.0
2.0
0.02
2.08
0.04
2.32
0.06
2.72
0.08
3.28
0.10
4.0
0.12
4.9
0.14
5.9
0.16
7.1
0.18
8.5
Radna toka cjevovoda pri radu s jednom pumpom prema tablicama (za karakteristiku pumpe
i krivulju cjevovoda) daje nam protok od priblino:
V&1 pumpa = 0.1 m3/s
Cjevovod
Dvije pumpe u seriji
Dvije pumpe u paralelnom
spoju
Jedna pumpa
b) Kada dvije pumpe rade u paralelnom spoju, pri istome naporu se zbrajaju njihovi protoci.
Obzirom da se tu radi o dvije jednake pumpe, napor e ostati isti, a protok e biti dvostruki.
Karakteristika za zajedniki rad dvije jednake pumpe u paralelnom spoju prikazana je u
sljedeoj tablici.
V&
hu
m3/s
m
0.0
5.6
0.04
4.75
0.08
4.2
0.12
4.3
0.16
4.3
0.20
3.75
0.24
3.25
0.28
2.3
0.32
1.25
0.36
0.0
Radna toka za zajedniki paralelni rad dvije jednake pumpe na cjevovodu je pri protoku:
V&1 pumpa = 0.11 m3/s
b) Kada dvije pumpe rade u serijskom spoju, pri istome protoku se zbrajaju njihovi napori.
Obzirom da se tu radi o dvije jednake pumpe, protok e ostati isti, a napor e biti dvostruki.
Karakteristika za zajedniki rad dvije jednake pumpe u serijskom spoju prikazana je u
sljedeoj tablici.
Pumpe
V&
hu
115
m3/s
m
0.0
11.2
0.02
9.5
0.04
8.4
0.06
8.6
0.08
8.6
Zadaci
0.10
7.5
0.12
6.5
0.14
4.6
0.16
2.5
0.18
0.0
Radna toka za zajedniki paralelni rad dvije jednake pumpe na cjevovodu je pri protoku:
V&1 pumpa = 0.13 m3/s
Primjer 28.3 (Usis pumpe iz spremnika)

Pumpa s promjerom rotora D = 810 mm (iz primjera 28.1) mora dobavljati s protokom V& =
1.5 m3/s pri brzini vrtnje n = 19.5 s-1 (1170 min-1) iz spremnika kojemu na povrini tekuine
djeluje okolni tlak p0 = 101.32 kPa. Ako je gubitak napora zbog trenja u usisnom cjevovodu
jednak 2 m stupca vode, potrebno je odrediti na kojoj visini mora biti usis pumpe da ne doe
do kavitacije u sluajevima da je temperatura vode:
a) 15 oC uz apsolutni tlak zasienja pare pv,s = 1.7 kPa i gustou 1000 kg/m3,
b) 90 oC uz apsolutni tlak zasienja pare pv,s = 70 kPa i gustou 965 kg/m3.
Rjeenje:
a) Ako elimo sprijeiti kavitaciju, za odabranu pumpu moramo zadovoljiti netto pozitivnu
visinu usisa NPSH = 12 m (iz dijagrama za pumpu u primjeru 28.1):
NPSH
p0 pv , s
zu Yu
g
Iz ove jednadbe dobivamo maksimalnu doputenu visinu poloaja usisa pumpe iznad razine
tekuine:
zu
p0 pv , s
(101..32 1,7 ) 103 12 2 = 3.84 m
NPSH Yu =
1000 9.81
g
Dobili smo visinu za usis pumpe nad razinom tekuine. Kako je dobivena vrijednost
negativna, usis pumpe mora biti potopljen, tj. minimalno 3.84 m ispod razine tekuine.
b) Za viu temperaturu vode morati emo jo vie spustiti usis pumpe ispod razine vode.
Raunamo na isti nain kao prije, samo s drugim podacima:
p0 pv , s
101.32 70.0) 103
(
zu
NPSH Yu =
12 2 = 10.69 m
1000 9.81
g
Primjer 28.4 (Pumpa koja sie iz spremnika pod tlakom)
Pumpa koja ima potrebni NPSHpotr = 3.2 m sie iz spremnika, u kojemu vlada tlak p1 = 140
kPa, sumpornu kiselinu u koncentraciji 60% s gustoom od = 1500 kg/m3 i tlak zasienja od
pv,s = 0.38 kPa. Ako znamo da su gubici napora u cjevovodu Y = 1.5, potrebno je izraunati
visinu usisa.
Pumpe
116
Zadaci
Rjeenje:
Da bi sprijeili kavitaciju unutar pumpe potrebno je da zadovoljimo uvjet:

NPSH
p0 pv , s
zu Yu
g
Iz ove jednadbe moemo nai potrebnu visinu usisa:

zu
p1 pv , s
(140 0.38) 103 3.2 1.3 = 5 m
NPSH Yu =
1500 9.81
g
Ako usis smjestimo npr. na 3 m iznad razine tekuine udovoljili smo traenom uvjetu, uz
ogranienu slobodu i sigurnost da do kavitacije nee doi ni ako se malo povea temperatura
tekuine.
Kompresori i ventilatori
117
Zadaci
ZADACI 30
KOMPRESORI
Primjer 30.1 (Rad idealnoga kompresora u razliitim uvjetima)
Kompresor sie zrak pri temperaturi T1 = 20 oC (= 293.15 K) i apsolutnom tlaku p1 = 100 kPa
i tlai ga na tlak p2 = 800 kPa. Potrebno je odrediti specifini rad za rad idealnoga kompresora
kada se kompresija odvija:
a) izentropski (adijabatski),
b) izotermno,
c) politropski uz eksponent politrope n = 1.31 te temperaturu na kraju kompresije.
Rjeenje:
a) Omjer tlakova na kraju i na poetku kompresije je:
p2 800 103
=
=
=8
p1 100 103
Da bi izraunali specifini rad za kompresiju po izentropi, moramo poznavati eksponent
adijabate i plinsku konstantu. Podaci su = 1.4 i R = 287 J/kgK. Specifini rad za adijabatsku
kompresiju je:
ladiab
1
1.14.41
1.4
=
RT 1 =
287 293.15 8
1 = 239 260 J/kg
1.4 1
1
b) U sluaju izotermne kompresije specifini rad je:

lizot = R T ln = 287 293.15 ln 8 = 174 950 J/kg
c) U sluaju politropske kompresije specifini rad je:
l politrop =
n 1
1.311
n
1.31
287 293.15 8 1.31 1 = 226 140 J/kg
R T n 1 =
n 1
1.31 1
Tempratura na kraju kompresije e biti:

T2 = T1
n 1
n
1.311
= 293.15 8 1.31 = 480.8 K = 207.65 oC
Komentar:
Minimalni specifini rad kompresije imamo za izotermnu kompresiju (174.95 kJ/kg), dok za
politropsku kompresiju imamo 226.14 kJ/kg. Najvei specifini rad kompresije je onaj za
adijabatsku kompresiju (239.26 kJ/kg).
118
Zadaci
Primjer 30.2 (Rad idealnoga kompresora s vie stupnjeva i s meuhlaenjem)

Kompresor s dva stupnja i meuhladnjakom sie zrak pri tlaku p1 = 100 kPa i temperaturi T1 =
20 oC i tlai ga na tlak p3 = 800 kPa. Izmeu dva stupnja kompresije zrak se hladi u hladnjaku
na poetnu temperaturu. U oba dva stupnja kompresija se odvija politropski uz eksponent
politrope n = 1.31. Potrebno je odrediti:
a) optimalni tlak p2 pri kojemu treba izvriti meuhlaenje zraka,
b) specifini rad svakog stupnja kompresije i ukupni specifini rad za pogon kompresora,
c) temperaturu na izlazu iz svakoga stupnja,
d) toplinu koja se odvodi u meuhladnjaku.
Rjeenje:
a) Optimalni omjer tlakova kod kompresora s vie stupnjeva se odreuje pod uvjetom da je
omjer tlakova na svakom stupnju kompresora jednak:
optim =
p2 p3
=
=
p1 p2
p3
800 103
=
= 2.83
p1
100 103
Tlak pri kojemu emo izvriti meuhlaenje zraka je:

p2 = p1 = 2.83 100 103 = 283 103 Pa = 283 kPa
b) Potrebni rad za kompresiju na svakom stupnju je jednak jer smo pretpostavili da su omjer
tlakova i temperatura na poetku kompresije na oba stupnja jednaki:
l politrop
1.311
nn1
n
1.31
=
287 293.15 2.83 1.31 1 = 99 270 J/kg
R T 1 =
n 1
1.31 1
Ukupni specifini rad za pogon kompresora je:

lukupno = l1.stupanj + l2.stupanj = 2 l politrop = 2 99270 = 198 540 J/kg
c) Temperatura na izlazu svakoga stupnja je jednaka jer su omjeri tlakova na svakom stupnju i
temperature na poetku kompresije jednaki za oba stupnja. Temperatura na izlazu je:
T2 = T1
n 1
n
1.311
= 293.15 2.83 1.31 = 375.2 K = 102 oC
Temperatura T3 na izlazu iz drugog stupnja kompresije je jednaka temperaturi T2.

d) Toplina koju odvodimo u meuhladnjaku je:
qmedjuhlad = h2 h2' = c p (T2 T2 ' ) = 1003.5 (375.2 293.15) = 82 340 J/kg
Komentari:
1. Usporedimo ove rezultate s onima iz primjera 30.1 (pitanje pod c). Specifini rad
kompresora s meuhlaenjem od 198.5 kJ/kg je vei od onoga za izotermnu kompresiju
(174.95 kJ/kg), ali je sigurno manji od rada za politropsku kompresiju bez meuhlaenja
(226.14 kJ/kg). Temperatura na kraju kompresije za kompresor bez meuhlaenja (480.8
K = 207.65 oC) je mnogo vea od one za kompresor s meuhladnjakom (375.2 K = 102
119
Zadaci
2.
C). Tako visoka temperatura kod kompresora s meuhladnjakom je vie nego prednost,
no u svakom sluaju treba jako paziti na ispravnu uporabu kompresora.
Radi jednostavnosti smo razmatrali kompresor sa samo dva stupnja kompresije. Isti
postupak bi koristili i kod kompresora s vie stupnjeva.
Primjer 30.3 (Efektivna snaga za pogon kompresora)

Stupanj jednog centrifugalnoga kompresora sa stupnjem djelovanja c = 0.84 vri kompresiju
zraka s protokom V&1 = 0.5 m3/s s poetnog tlaka p1 = 0.1 MPa na tlak p2 = 0.14 MPa.
Potrebno je izraunati efektivnu snagu za pogon kompresora.
Rjeenje:
Omjer tlakova za kompresiju na stupnju je:
p2 0.14 106
=
= 1.4
p1
0.1 106
Za pretpostavku da je kompresija bila adijabatska, efektivna snaga za pogon kompresora je:

1
1.4 0.1 106 1.4 1.4 1
p1 V&1
Pe =
1 =
1.4 1.4 1 = 21 040 W = 21 kW
c 1
0
.
84
1
.
4
120
Zadaci
ZADACI 31
VENTILATORI I KOMPRESORI
Primjer 31.1 (Snaga za pogon ventilatora)
Ventilator, koji ima stupanj djelovanja v = 0.8, koristi se u cjevovodu kroz koji se dobavlja
protok V&1 = 2 m3/s zraka pri atmosferskom tlaku p1 = 101.32 kPa i temperaturi T1 = 15 oC.
Brzina zraka na ulazu u ventilator je v1 = 20 m/s, a brzina na izlazu je v2 = 50 m/s. Statiki
tlak na izlazu iz ventilatora je za 150 mm stupca vode vei od onoga u usisnoj cijevi. Potrebno
je izraunati snagu za pogon ventilatora.
Rjeenje:
Snaga za pogon ventilatora prikazana je jednadbom:
m& ( p2 p1 ) v22 v12

+
Pe =
2
v
U gornjoj jednadbi poznati su nam stupanj djelovanja ventilatora i brzine strujanja. Poznata
nam je i razlika statikih tlakova. Potrebno je samo jo izvriti pretvorbu jedinica za razliku
tlaka i izraunati gustou i maseni protok plina.
p = p2 p1 = v g h = 1000 9.81 0.150 = 1471 Pa
p
101.32 103
=
= 1.2252 kg/m3
R T 287 288.15
m& = V&1 = 1.2252 2 = 2.45 kg/s

Snaga za pogon ventilatora je:
m& p v22 v12 2.45 1471

502 202
Pe =
+
=
+
= 6 885 W = 6.89 kW
2 0.8 1.2252
2
v
Primjer 31.2 (Napor ventilatora)

Loite parnog kotla mora biti snabdijevano protokom zraka V&1 = 3.5 m3/s uz porast tlaka p
= 125 mm stupca vode. Zrak gustoe = 1.225 kg/m3 (pri atmosferskom tlaku p1 = 101.32
kPa i temperaturi T1 = 15 oC) ulazi u usis ventilatora sa stupnjem djelovanja v = 0.85
brzinom koja je zanemarivo mala (v1 = 0 m/s) i izlazi iz njega brzinom v2 = 30 m/s. Potrebno
je odrediti:
a) statiki napor hstat, dinamiki napor hdinam i ukupni napor huk ventilatora, iskazani u stupcu
fluida (u ovom sluaju zraka),
b) Snagu za pogon ventilatora.
121
Zadaci
Rjeenje:
a) Statiki napor ventilatora je ve zadan kao:

hstat = 125 mm = 0.125 m stupca vode
Da bi dobili napor u stupcu zraka, koristimo se jednadbom za statiki tlak:
p = hstat , v v g = hstat , z g
hstat , z = hstat , v
1000
v
= 0.125
1.225
Dinamiki tlak emo dobiti iz razlike kinetikih energija:

hdinam =
v22 v12 302 02

=
= 46 m stupca zraka
2g
2 9.81
Ukupni napor ventilatora je prema tome jednak:

huk = hstat , z + hdinam = 102 + 46 = 148 m stupca zraka
b) Snaga za pogon ventilatora je, slino kao i u ranijem primjeru:

Pe =
V&1 g huk
3.5 1.225 9.81 148

= 7 323 W = 7.3 kW
0.85
Primjer 31.3 (Ukupne i statike karakteristike stupnja kompresora)

Jedan stupanj aksijalnog kompresora dobavlja protok zraka od m& = 35 kg/s pri apsolutnom
tlaku p1 = 60 kPa i temperaturi T1 = 260 K (statiki uvjeti) i brzini c1 = 120 m/s. Omjer
totalnih tlakova na stupnju je = 1.3. Unutarnji izentropski stupanj djelovanja je c = 0.88,
dok je mehaniki stupanj djelovanja jednak m = 0.99. Potrebno je odrediti:
a) zastojnu temperaturu T10 i zastojni tlak p10 na ulazu u stupanj,
b) zastojnu temperaturu T2s0 na kraju izentropske kompresije i zastojnu stvarnu temperaturu
T2'0,
c) indicirani rad na stupnju,
d) snagu za pogon stupnja aksijalnoga kompresora.
Rjeenje:
a) Zastojnu temperaturu na ulazu T10 izraunati emo pomou entalpije i specifine topline pri
konstantnom tlaku:
h10 = h1 +
c12
2
c p T10 = c p T1 +
c12
2
iz ove jednadbe konano dobivamo:
T10 = T1 +
122
Zadaci
120 2
c12
= 260 +
= 267.2 K = - 5.95 oC
2 cp
2 1003.5
Zastojni tlak p10 se dobiva iz izentropske kompresije s tlaka p1 na p10 uz eksponent adijabate
od = 1.4.
T10 p10
=
T1 p1
p10 T10 1
=
p1 T1
1.4
T 0 1
267.2 1.4 1
= 66 103 Pa
p10 = p1 1 = 60 103
260
T
1
b) Zastojna temperaatura na izlazu T2s0 odgovara izentropskoj kompresiji:
p0
T
= 20
T
p1
0
2s
0
1
p0
T20s = T10 20
p1
1.4 1
= T10 [ ] = 267.2 1.3 1.4 = 288 K
Efektivna temperatura na kraju kompresije se dobiva iz definicije izentropskog stupnja

djelovanja za kompresiju na stupnju kompresora:
T20s T10
T20 T10
c =
0
2
T =
T20s T10
+ T10 =
T20 T10 =
T20s T10
288 267.2
+ 267.2 = 290.8 K
0.88
c) Indicirani rad l1 dobivamo tako da idealni rad izentropske kompresije ls podijelimo s

izentropskim stupnjem djelovanja stupnja:
ls = c p T20s T10 = 1003.5 (288 267.2) = 20 900 J/kg

l1 =
ls
20 900
= 23 750 J/kg
0.88
d) Snaga za pogon stupnja kompresora dobiva se kao produkt masenog protoka i indiciranog
rada na stupnju, podijeljeno s mehanikim stupnjem djelovanja:
Pe =
Pi
m& l1
35 23 750
= 839 600 W = 839.6 kW
0.99
123
Zadaci
Primjer 31.4 (Usporedba specifinih radova sa zrakom i s vodom)

Turbokompresor poveava tlak protoku zraka od V&1 = 0.1 m3/s (gustoa zrak 0 1.2 kg/m3) s
100 kPa na 120 kPa. Nakon toga se isti stroj koristi kao turbopumpa za poveanje tlaka vode,
polazei opet od poetnog tlaka p1 = 100 kPa. Stroj u oba dva sluaja primjene (kao
turbokompresor ili kao turbopumpa) ima isti stupanj djelovanja = 0.8 i radi pri istoj brzini
vrtnje, te zadrava iste promjere usisnog i tlanog cjevovoda. Promjene kinetike energije
izmeu usisa i tlane strane su zanemarive. Potrebno je odrediti:
a) specifini rad za idealnu kompresiju zraka, kada stroj radi kao turbokompresor,
b) specifini indicirani rad,
c) indiciranu snagu kada stroj radi kao turbokompresor,
d) tlak vode na tlanoj strani kada stroj radi kao turbopumpa s istim specifinim radom kao ia
kada radi kao turbokompresor,
e) indiciranui snagu kada stroj radi kao turbopumpa,
f) obodnu brzinu rotora kada stroj radi kao turbokompresor uz pretpostavku da je zadan
koeficijent rada = 0.5
Rjeenje:
a) Obzirom da je omjer tlakova = 1.2 nizak, fluid moemo smatrati nekompresibilnim. Ve

je reeno da je promjena brzine strujanja izmeu ulaza i izlaza zanemariva, tako da je
specifini rad po izohori jednak:
lizohora =
p2 p1
zrak
(
120 100 ) 103
=
1.2
= 16 670 J/kg
b) Indicirani rad dobivamo tako da idealni rad podijelimo sa stupnjem djelovanja na stupnju:
li =
lizohora
16 670
= 20 840 J/kg
0 .8
c) Indicirana snaga se dobiva kao produkt specifinog rada i masenog protoka zraka na
turbokompresoru:
Pi = V&1 zrak li = 0.1 1.2 20 840 = 2 500 W = 2.5 kW
d) Stroj koji sada radi kao turbopumpa, on vodi predaje jednaki idealni specifini rad koji smo
ve ranije izraunali za zrak:
lideal = lizohora =
p2 p1
voda
Tlak na izlazu iz pumpe e biti:

p2 = p1 + ( p2 p1 ) = p1 + lizohora voda = 100 103 + 16670 1000 = 16.77 106 Pa = 16.77 MPa
e) Indicirana snaga turbopumpe je jednaka produktu masenog protoka i specifinog rada:

Pi , voda = V&1 voda li = 0.1 1000 20 840 = 2 084 103 W = 2.084 MW
124
Zadaci
f) Eulerova jednadba nam daje indicirani rad li = 20.84 kJ/kg kojega rotor predaje plinu za
poveanje tlaka u ovisnosti o obodnoj brzini:
li = u22
u22 =
li
u2 =
li
20 840
= 204 m/s
0.5
Primjer 31.5 (Primjena dijagrama po Baljeu u projektu kompresora)

Potrebno je projektirati kompresor zraka koji e raditi s masenim protokom m& = 0.6 kg/s koji
radi izmeu zastojnog tlaka p10 = 0.1 MPa i zastojne temperature T10 = 290 K te zastojnog
tlaka p20 = 0.14 MPa pri brzini vrtnje n = 300 s-1 (18000 min-1). Koristei dijagram po Baljeu
potrebno je:
a) odrediti vrstu kompresora prikladnu da postigne maksimalni stupanj djelovanja i promjer
rotora D,
b) komentirati mogunost koritenja drugih vrsta kompresora za istu namjenu.
Rjeenje:
Da bi uli u dijagram po Baljeu moramo izraunati specifinu brzinu vrtnje i specifini

promjer. Specifina brzina vrtnje je:
s = 2 n
V&1
hs0.75
Gustou fluida emo izraunati iz jednadbe stanja plina:

100 103
p1
1 =
= 1.2 kg/m3
=
R T1 287 290
Volumni protok je:
m& 0.6
=
= 0.5 m3/s
V&1 =
1 1.2
Moramo izraunati statiku temperaturu T2s na kraju izentropske kompresije:

p
T2 s = T 20
p1
0
1
0.14 106
= 290
6
0.1 10
1.4 1
1.4
= 319.3 K
Izentropski porast entalpije hs je:
hs = c p T2 s T10 = 1003.5 (319.3 290) = 29 400 J/kg

Sada moemo izraunati specifinu brzinu:
s = 2 n
125
Zadaci
V&1
0.5
= 2 300
= 0.594
0.75
hs
29 4000.75
Sada moemo ui u dijagram po Baljeu i iz dijagrama za maksimalni stupanj djelovanja

moemo oitati specifini promjer Ds = 4 uz stupanj djelovanja c = 0.85. Rotor stroja je na
prijelazu izmeu radijalnoga i dijagonalnoga.
Linija
optimalnog Ds
Linija
optimalnog Ds
radijalni
Turbokompresori
aksijalni
Volumetrijski
kompresori
Sada moemo izraunati promjer rotora iz definicije specifinog promjera:

Ds = D
hs0.25
V&
D = Ds
V&1
0.5
= 4
= 0.216 m = 216 mm
0.25
hs
294000.25
b) Da bi ispitali mogunost koritenja drugih vrsti kompresora, vratimo se dijagramu po

Baljeu. U dijagramu su na gornjoj strani prikazane vrijednosti stvarne brzine vrtnje. Skaliranje
se vri na slijedei nain:
n
hs0.75
29 4000.75
=
= 505 s-1
&
0
.
5
2 V1
Slino moemo napraviti i za skalu promjera, koja je na dijagramu prikazana s desne strane:
V&
D
0.5
= 0.125 =
= 0.054 m
Ds hs
294000.25
Sada se iz dijagrama moe zakljuiti da se stupanj djelovanja nee bitnije promijeniti ako
odaberemo vee brzine vrtnje koje su karakteristine za aksijalne kompresore. U sluajevima
kada smo ogranieni prostorom, odabir aksijalnoga kompresora dati e nam manje promjere
rotora. Ukoliko elimo smanjiti brzinu vrtnje, ulazimo u podruje volumetrijskih kompresora,
koji imaju znatno nii stupanj djelovanja (oko 0.7). Promjer volumetrijskog kompresora je
samo malo manji od promjera turbokompresora, tako da e trebati posebnu panju posvetiti
126
Zadaci
zazorima meu rotorima, kako bi se smanjili gubici proputanja kod volumetrijskog

kompresora.
127
Zadaci
ZADACI 32
VOLUMETRIJSKI KOMPRESORI
Primjer 32.1 (Stapajni volumen i srednja stapna brzina)
Volumetrijski kompresor sa samo jednim stupnjem kompresije ima promjer cilindra D = 130
mm i stapaj s = 105 mm. Volumen tetnog (kompresijskog) prostora je 4% stapajnog
volumena. Kompresor sie zrak pri apsolutnom tlaku p1 = 0.1 MPa i tlai ga adijabatski na
tlak p2 = 0.55 MPa. Brzina vrtnje je n = 13 s-1 (780 min-1). Potrebno je izraunati:
a) stapajni volumen i volumen tetnog prostora, kao i stupanj kompresije,
b) srednju stapnu brzinu.
Rjeenje:
a) Stapajni volumen cilindra kompresora je:

D2
0.132
Vs =
s=
0.105 = 0.00139 m3 = 1.39 dm3
4
4
Volumen kompresijskog prostora je (obzirom da je reeno da on predstavlja 4% stapajnog
volumena):
Vc = Vs = 0.04 0.00139 = 0.0000556 m3 = 0.0556 dm3
Stupanj kompresije je:
Vmax Vs + Vc 0.00139 + 0.0000556

=
=
= 26
0.0000556
Vmin
Vc
b) Srednja stapna brzina je:

cs = 2 s n = 2 0.105 13 = 2.73 m/s
Primjer 32.2 (Stapni kompresor s dva stupnja kompresije)
Stapni kompresor s dva stupnja kompresije koristi se za kompresiju zraka na izlazni tlak p3 =
2945 kPa. Cilindri su rasporeeni u obliku slova V i jednoradne su izvedbe. Zrak na usisu ima
tlak p1 = 101 kPa i temperaturu T1 = 288 K (= 15 oC). Kapacitet kompresora je V&1 = 22.8
dm3/s (obzirom na stanje na usisu). Stupanj djelovanja kompresora je c = 0.7, a volumetrijski
stupanj djelovanja je v = 0.80. Potrebno je izraunati:
a) tlakove i temperature na izlazu iz pojedinih stupnjeva, uz pretpostavku da je meuhlaenje
potpuno,
b) snagu idealnoga kompresora Pideal i snagu stvarnoga kompresora Pe,
c) dimenzije kompresora za brzinu vrtnje n = 25 s-1 (1500 min-1) i srednju stapnu brzinu cs =
4.3 m/s
128
Zadaci
Rjeenje:
a) Potpuno meuhlaenje znai da smo zrak nakon prvog stupnja kompresije uspjeli ohladiti
na poetnu temperaturu na usisu. Optimalni omjer tlakova na stupnju je:
2945 103
p3
= 5.4
=
101 103
p1
Tlakovi na izlazima iz pojedinih stupnjeva su:

Stupanj
I
Tlak na usisu
p1 = 101 kPa
Tlak na izlazu
p2 = p1 = 5.4 101 103 = 545.4 103 Pa = 545.4 kPa
II
p2 = 545.4 kPa
p3 = p2 = 5.4 545.4 103 = 2945 103 Pa = 2945 kPa
Temperature zraka na izlazu iz svakoga stupnja su jednake, obzirom da su omjer tlakova i

poetna temperatura na svakom stupnju jednaki:
T2 = T1
= 288 5.4
1.4 1
1.4
= 466 K = 193 oC
b) Snaga idealnoga kompresora (s adijabatskom kompresijom, ali bez volumena tetnog

prostora) je:
= W = 5 kW
Obzirom da imamo dva stupnja s jednakim masenim protokom i jednakim omjerom tlakova,
ukupna snaga je dvostruka:
Pideal = 2 Pideal ,1 = 2 5000 = 10 000 W = 10 kW
Sada moemo izraunati efektivnu snagu za pogon kompresora:

Pe =
Pideal
10000
= 14300 W = 14.3 kW
0 .7
c) Stapaj (hod klipa) izraunati emo iz zadane srednje stapne brzine:

cs = 2 s n
s=
cs
4 .3
=
= 0.086 m = 86 mm
2 n 2 25
Promjer cilindra izraunati emo iz volumnog protoka prema stanju na usisu. Za prvi stupanj
kompresora moemo pisati:
D12
&
V1 = v Vs n = v
sn
4
D1 =
4V&1
4 0.0228
= 0.13 m = 130 mm
=
v s n
0.7 0.086 25
129
Zadaci
Volumni protok na usisu u drugi stupanj dobivamo iz jednakosti masenih protoka:

m& = 1 V&1 = 2 V&2
p R T2
V&2 = V&1 1 = V&1 1
2
R T1 p2
Obzirom da su temperature na usisu u prvi i u drugi stupanj jednake, gornja jednadba se
svodi na:
p V& 0.0228
= 0.004222 m3/s
V&2 = V&1 1 = 1 =
p2
5.4
Sada moemo izraunati promjer klipa drugog stupnja kompresora na potpuno isti nain kao i
kod prvoga stupnja:
D2 =
4V&2
4 0.004222
= 0.056 m = 56 mm
=
v s n
0.7 0.086 25
130
Zadaci
ZADACI 33
RASHLADNI UREAJI I TOPLINSKE PUMPE

Primjer 33.1 (Prozorski rashladni (klima) ureaj)
U jednom klima ureaju za montau na prozor, snage 5 kW kao radni medij se koristi Freon
12. Proces ovoga klima ureaja prikazan je na slici. proces se odvija izmeu temperature
isparivaa (evaporatora) od 0 oC i kondenzatora od 50 oC. Potrebno je izraunati:
a) koeficijent rashladnog uina,
b) maseni protok rashladnog medija,
c) volumni protok rashladnog medija na kompresoru,
d) Snaga za pogon idealnoga kompresora.
Rjeenje:
a) Koeficijent rashladnog uina F jjednak je omjeru topline isparavanja qi i rada kompresora l

koji je jednak:
ls = h2 h1
F =
qi h1 h4
=
l h2 h1
Potrebno je odrediti entalpije u tokama 1, 2 i 4 prema dijagramu na slici. U toki 1 (uvjeti za

zasienu paru) oitavamo podatke iz tablica za Freon 12. Dobivamo vrijednosti:
p1 = 0.3086 MPa
h1 = 351477 J/kg
v1 = 0.055389 m3/kg (specifini volumen)
Stanje u toki 2 dobivamo tako da u p-h dijagramu tako da se iz toke 1 diemo po izentropi
(s1 = s2 = 1554.5 J/kgK) do toke 2 na izbari pri tlaku zasienja za temperaturu 50 oC, koji
iznosi p3 = p2 = 1.2193 MPa. Toka 2 se nalazi u podruju pregrijane pare Freona 12. Njeni
podaci su:
p2 = 1.2193 MPa
h2 = 376 kJ/kg
T2 = 58 oC
131
Zadaci
Toku 4 emo dobiti tako da najprije odredimo toku 3 na mjestu zasiene kapljevine
(kondenzata) pri temperaturi 50 oC, koja definira tlak p3 = p2 = 1.2193 MPa. Entalpija u toki
3 je h3 = 249 kJ/kg. Entalpija u toki 4 je jednaka kao i u toki 3. Do toke 4 dolazimo tako da
se po izentalpi (pri h = const) sputamo od toke 3 do tlaka p4 = p1 = 0.3086 MPa. Podaci za
toku 4 su:
p4 = 0.3086 MPa
h4 = 248884 J/kg
T4 = 0 oC
Sada moemo izraunati traene vrijednosti:
qi = h1 h4 = 351477 248 884 = 102 593 J/kg = 102.6 kJ/kg
ls = h2 h1 = 376 103 351477 = 24 523 J/kg = 24.5 kJ/kg
F =
qi 102.6 103
= 4.2
=
ls
24.5 103
b) Zadana je termika snaga Q& i = 5 kW koju treba oduzeti iz hladnjaka. Maseni protok
rashladnog fluida je:
Q& i = m& qi
m& =
Q& i
5000
=
= 0.049 kg/s
qi 102 600
c) U toki 1 imamo poznati specifini volumen. Kapacitet kompresora rashladnog stroja je:
V&1 = m& v1 = 0.049 0.055389 = 0.002714 m3/s
d) Snaga idealnoga kompresora je:
Pideal = m& ls = 0.049 24 523 = 1201.6 W = 1.2 kW
Primjer 35.2 (Toplinska pumpa)
Postrojenje za klimatizaciju s toplinskom pumpom i radnim medijem Freon 12 ima na
raspolaganju jezero s vodom na temperaturi 14 oC koje moe dati 1500 kW topline toploj vodi
na 45 oC. Da bi mogli razmijeniti toplinu izmeu Freona i tople vode potrebno je da
temperatura Freona u kondenzatoru bude 60 oC, a da bi on mogao preuzeti toplinu od jezerske
vode, njegova temperatura u isparivau mora biti 5 oC. Proces je prikazan na slici. Kompresor
ima stupanj djelovanja c = 0.8. Potrebno je odrediti:
a) koeficijent uina toplinske pumpe,
b) maseni protok Freona 12,
c) maseni protok vode koja krui u klimatizacijskom postrojenju s time da znamo da ona ulazi
u grijae s temperaturom 45 oC, a izlazi iz njega s temperaturom 35 oC.
d) snagu za pogon kompresora, s time da mu je mehaniki stupanj djelovanja m = 0.9.
132
Zadaci
Rjeenje:
a) Koeficijent uina toplinske pumpe je:
TP =
qs
l
gdje je:
qs = h2 h3
l = li = h2 h1
Pomou tablica za svojstva Freona 12 i p-h dijagrama odredimo entalpije u tokama 1, 2 i 3:
Stanje
1
2s
2
3
4
Stanje fluida
zasiena para
pregrijana para
pregrijana para
zasiena tekuina
smjesa pare i tekuine
T oC
5
68
75
60
5
p, MPa
0.3626
1.5259
1.5259
1.5259
0.3626
h, kJ/kg
353.6
380
386.6
259.69
259.69
s, kJ/kgK
1.5522
1.5522
1.1938
-
Za stanje 1 je zadana temperatura isparavanja od 5 oC. Tlak zasienja za tu temperaturu je p1

= 0.3526 MPa i ostale podatke koji su prikazani u tablici.
Za stanje 2s na kraju izentropske kompresije polazimo iz toke 1 i po izentropi se penjemo do
izobare za tlak zasienja (obzirom da je u toki 3 zadana temperatura) pri temperaturi T3 = 60
o
C. Ovoj temperaturi odgovara tlak zasienja p3 = p2 = 1.5259 MPa. Temperatura koja
odgovara toki 2s u podruju pregrijane pare je 68 oC. Svi ostali podaci prikazani su u tablici.
Stanje u toki 2 emo odrediti primjenom stupnja djelovanja kompresora. Kompresija
zavrava na istome tlaku kao i izentropska, samo pri vioj temperaturi. Specifini rad za
izentropsku kompresiju je:
ls = h2 s h1 = 380 103 353 600 = 26.4 103 J/kg
Stvarni specifini rad za kompresiju je:
li = h2 h1 =
133
Zadaci
ls
Entalpija na kraju kompresije je:

h2 = h1 +
ls
= 353 600 +
26 400
= 386 600 J/kg
0 .8
Temperatura koja odgovara toki 2 je 75 oC.

b) Toplinski tok koji kondenzator predaje toploj vodi je zadan i iznosi Q& s = 1500 kW.
Potrebni maseni protok Freona 12 e biti:
Q& s = m& qs
m& =
Q& s 1500 103

= 11.82 kg/s
=
qs 126.9 103
c) Protok vode emo dobiti iz kalorike jednadbe:

Q& s = m& voda c p , voda Tvoda
m& voda =
1500 103
Q& s
=
= 35.88 kg/s
c p , voda Tvoda 4.18 103 (45 35)
d) Efektivna snaga za pogon kompresora je:

Pe =
Pi
m& li
11.82 26.4 103

=
= 433.4 103 W = 433.4 kW

0.9
0.8
134
Zadaci
Plinske turbine, Mlazni motori
135
Zadaci
ZADACI 34
PLINSKE TURBINE
Primjer 34.1 (Braytonov idealni proces plinske turbine)
U plinskoj turbini koja radi s Braytonovim idealnim procesom prema slici, zrak ulazi u
kompresor pri atmosferskom tlaku p1 = 0.1 MPa i temperaturi T1 = 300 K. Omjer tlakova u
procesu je = p2/p1 = 6. Maksimalna temperatura procesa je T3 = 1200 K. Potrebno je
izraunati:
a) tlak i temperaturu za razliite toke procesa,
b) radove kompresora i turbine,
c) stupanj djelovanja procesa.
Rjeenje:
a) Tlakovi i temperature po radnim tokama su redom:
U toki 1:
p1 = 0.1 MPa
T1 = 300 K
U toki 2s:
p2 = p1 = 0.1 106 6 = 0.6 106 Pa = 0.6 MPa
T2 = T1
= 300 6
U toki 3:
p3 = p2 = 0.6 MPa
T3 = 1200 K
U toki 4s:
p4 = p1 = 0.1 MPa
1.4 1
1.4
= 500.8 K
T3
T4 s =
1200
6
1.4 1
1.4
136
Zadaci
= 718.8 K
b) Potrebni specifini rad za pogon kompresora dobivamo iz razlike entalpija meu tokama
2s i 1
lc = c p (T2 s T1 ) = 1003.5 (500.8 300) = 201.5 103 J/kg

Specifini rad koji proizvodi plinska turbina je:
lt = c p (T3 T4 s ) = 1003.5 (1200 718.8) = 482.9 103 J/kg
c) Stupanj djelovanja za Braytonov proces je:
1
=1
=1
6
1.4 1
1.4
= 0.40
Stupanj djelovanja moemo dobiti iz omjera neto snage plinske turbine (razlika snage turbine
i snage za pogon kompresora) i dovedene topline gorivom:
(
482.9 201.5) 103
l
lt lc
= =
=
= 0.40
qs c p (T3 T2 s ) 1003.5 (1200 500.8)
Primjer 34.2 (Braytonov proces stvarne plinske turbine)
U plinsku turbinu koja radi po Braytonovom procesu zrak ulazi pri atmosferskom tlaku p1 =
0.1 MPa i temperaturi T1 = 300 K. Omjer tlakova u procesu je = p1/p2 = 6, a maksimalna
temperatura procesa je T3 = 1200 K. Pad tlaka od kompresora do turbine je p = p3 p1 = 20
kPa. Zrak se uzima kao idealni plin. Eksponent adijabate je = 1.4. Potrebno je odrediti
tlakove i temperature u glavnim tokama procesa, indicirane radove kompresora i turbine,
omjer radova kompresora i turbine, efektivni rad procesaa, dovedenu toplinu gorivom i
stupanj djelovanja procesa pod uvjetom da su unutarnji stupnjevi djelovanja kompresora i
turbine sljedei:
a) c = 0.65 i t = 0.8,
b) c = 0.85 i t = 0.9.
Na kraju treba usporediti rezultate koji su dobiveni za ova dva sluaja.
137
Rjeenje:
a) Omjeri tlakova i temperatura u razliitim tokama procesa su:

Toka 1:
p1 = 0.1 MPa
T1 = 300 K
Toka 2s:
p2 = p1 = 0.1 106 6 = 0.6 106 Pa = 0.6 MPa
T2 = T1
= 300 6
1.4 1
1.4
= 500.8 K
Toka 2:
Temperaturu u toki 2 emo odrediti primjenom stupnja djelovanja kompresora:
T2 = T1 +
T2 s T1
= 300 +
500.8 300
= 609 K
0.65
Toka 3:
p2 = 0.6 MPa
T3 = 1200 K
Toka 4s:
p3 = p2 p = (0.6 0.02 ) 106 = 0.58 106 Pa = 0.58 MPa
T4 s =
T3
p3

p4
1200
0.58 10
6
0.1 10
1.4 1
1.4
= 725.8 K
Toka 4:
Tlak u toki 4 je jednak tlaku u toki 1. Temperatura u toki 4 je:
T4 = T3 t (T3 T4 s ) = 1200 0.8 (1200 725.8) = 820.6 K
Rad kompresora dobiti emo iz razlike entalpija za toke 2 i 1:
lc = c p (T2 T1 ) = 1003.5 (609 300) = 310 103 J/kg = 310 kJ/kg
Na isti nain nalazimo i rad turbine kao razliku entalpija meu tokama 3 i 4:
lt = c p (T3 T4 ) = 1003.5 (1200 820.6) = 380.7 103 J/kg = 380.7 kJ/kg
Omjer radova kompresora i turbine je:
Zadaci
138
Zadaci
lc
310 103
=
= 0.81
lt 380.7 103
Efektivni rad stvarnoga procesa plinske turbine je:
l = lt lc = (380.7 310 ) 103 = 70.7 103 J/kg = 70.7 kJ/kg
Toplina dovedena gorivom je:

qs = c p (T3 T2 ) = 1003.5 (1200 609) = 593 103 J/kg = 593 kJ/kg
Stupanj djelovanja procesa je:
l
70.7 103
= =
= 0.12
qs 593 103
b) Sline proraune je potrebno provesti i za drugu kombinaciju stupnjeva djelovanja
kompresora i turbine. Ovaj dio prorauna ostavljamo studentu za vjebu.
Komentar rezultata:
U tablici koja slijedi prikazani su glavni rezultati za dva navedena sluaja s kombinacijama
stupnjeva djelovanja kompresora i turbine. U treem retku su dodani rezultati iz primjera 34.1
koji odgovaraju sluaju kada su stupanj djelovanja i kompresora i turbine jednaki jedinici.
Radovi prikazani u tablici su indicirani (unutarnji) radovi.
Sluaj
a)
b)
c)
0.65
0.85
1.00
0.80
0.90
1.00
lc, kJ/kg
310
236.9
201.5
lt, kJ/kg
380.7
428.5
482.9
lc/lt
0.81
0.55
0.42
l, kJ/kg
70.7
191.6
281.4
qs, kJ/kg
593
666.6
281.4
0.12
0.29
0.40
Ako usporedimo idealni sluaj (sluaj c)) s druga dva realna procesa opaamo da je utjecaj
nepovrativosti procesa takav da smanjuje stupanj djelovanja procesa na nain da poveava rad
kompresora i smanjuje rad turbine. Obzirom da je rad procesa jednak razlici rada turbine i
rada kompresora, on vrlo brzo pada kako se smanjuju stupnjevi djelovanja i kompresora i
turbine.
Visoka temperatura ispunih plinova iz plinske turbine nosi veliki toplinski tok koji se moe
iskoristiti za proizvodnju pare o emu e biti rije u sljedeim primjerima.
Primjer 34.3 (Stupanj djelovanja, doziranje goriva i protok zraka)
Za plinsku turbinu (prema primjeru 34.2) potrebno je odrediti:
a) Stupanj djelovanja uz zadane:
- indicirani (unutarnji) rad kompresora lc = 236.9 kJ/kg
- indicirani (unutarnji) rad turbine lt = 428.5 kJ/kg
- toplina dovedena u proces qs = 666.6 kJ/kg
- mehaniki stupanj djelovanja m = 0.98
b) korisnu snagu plinske turbine Pe kada je zadan maseni protok zraka od 56 kg/s,
c) potronju zraka i specifinu potronju goriva qg uz zadano:
139
Zadaci
- donja ogrjevna mo goriva Hd = 41 MJ/kg,

- stupanj djelovanja izgaranja izg = 0.86
d) Ukupni stupanj djelovanja e,
e) Volumni protok zraka koji ulazi u kompresor uz zadano:
- tlak na usisu p1 = 100 kPa,
- temperatura na usisu T1 = 300 K,
- plinska konstanta za zrak R = 287 J/kgK.
Rjeenje:
a) Da bi izraunali stupanj djelovanja potrebno je najprije odrediti efektivni rad le:

le = (lt lc ) m = (428.5 236.9 ) 103 0.98 = 178.7 103 J/kg
e =
le 178.7 103
=
= 0.27
qs 666.6 103
b) Efektivna snaga plinske turbine je:

Pe = m& le = 56 178.7 103 = 10 106 W = 10 MW
c) Potronja zraka je:

H d izg
41 106 0.86
=
1 =
1 = 51.9 kg zraka / kg goriva
qs
666.6 103
Specifina potronja goriva je:
qg =
m& g
Pe
Maseni protok goriva emo dobiti tako da maseni protok zraka podijelimo sa specifinom
koliinom zraka:
m& g =
qg =
m&
56
= 1.08 kg/s
51.9
m& g
1.08
=
= 0.108 10 6 kg/J = 0.108 kg/MJ
6
Pe 10 10
d) Ukupni stupanj djelovanja je:
uk =
10 106
Pe
=
= 0.226
m& g H d 0.108 41 106
e) Da bi odredili volumni protok zraka iz poznatog masenog protoka zraka potrebna nam je
gustoa:
1 =
140
Zadaci
p1
R T1
m& m& R T1 56 287 300

V&1 =
=
=
= 48.2 m3/s
3
p1
100 10
1
Primjer 34.4 (Proces plinske turbine s regeneracijom)

Tlakovi i temperature u pojedinim glavnim tokama procesa za idealni Braytonov proces bez
regeneracije uzeti su iz primjera 34.1 i prikazani su u tablici i na slici.
Toka procesa
1
2 = 2s
3
4 = 4s
Tlak, MPa
0.1
0.6
0.6
0.1
Temperatura, K
300
500.8
1200
718.8
Rad procesa je bio l = 281.4 kJ/kg. Pod pretpostavkom da je proces i dalje idealan i da
raspolaemo regeneratorom s efikasnosti = 0.85 potrebno je odrediti:
a) toplinu qs koju treba dovesti u komoru izgaranja,
b) stupanj djelovanja procesa.
Rjeenje:
a) Toplina koja se dovodi u komori izgaranja koristi se da bi temperatura narasla do T3.

Poetak zagrijavanja radnog medija moe krenuti od temperature T2 (ako nemamo
regeneracije) ili od vie temperature Tx (ako koristimo regeneraciju). Temperaturu Tx
izraunati emo iz jednadbe koja nam definira efikasnost regeneracije:
Tx T2
T4 T2
Tx = T2 + (T4 T2 ) = 500.8 + 0.85 (718.8 500.8) = 686.1 K

Dovedena toplina u komori izgaranja je:
qs = c p (T3 Tx ) = 1003.5 (1200 686.1) = 515.7 103 J/kg
141
b) Stupanj djelovanja procesa s regeneracijom je:
281.4 103
l
=
= 0.54
qs 515.7 103
Zadaci
142
Zadaci
ZADACI 35
MLAZNI MOTORI
Primjer 35.1 (Potisak, snaga i stupanj djelovanja turboreaktora)
Turboreaktor se snabdijeva protokom kerozina (petroleja) m& g = 0.89 kg/s uz specifinu
potronju zraka od 42.8 kg zraka / kg goriva. Brzina kojom produkti izgaranja izlaze iz
reaktora je w2 = 987 m/s, a brzina leta zrakoplova je w1 = 200 m/s. Potrebno je odrediti:
a) Silu poriva, specifinu potronju goriva obzirom na potisak i specifinu promjenu koliine
gibanja,
b) Korisna snaga potiska Pe, izgubljena snaga Pgub i snaga pogona Ppog,
c) Stupanj djelovanja pogona.
Rjeenje:
a) Sila potiska turboreaktora rauna se iz promjene koliine gibanja:

m&
F = m& z (w2 w1 ) = m& g z
m&
g
(w2 w1 ) = 0.89 42.8 (987 200 ) = 29 985 N
Specifina potronja goriva za potisak je:

qgp =
m& g
0.89
=
= 0.0298 10 3 kg/Ns
F
29 985
Specifina promjena koliine gibanja turboreaktora je:
I = (w2 w1 ) = 987 200 = 787 Ns/kg

b) Snage koje opisuju pogonske karakteristike turboreaktora su:
Korisna snaga potiska:
Pe = F w1 = 29 985 200 = 5.997 106 W = 6 MW
Izgubljena snaga:
m&
m& z = m& g z
m&
g
Pgub = m& z
= 0.89 42.8 = 38.1 kg/s
(w2 w1 )2
2
= 38.1
(987 200)2
2
= 11.798 106 W = 11.8 MW
Snaga pogona:
Ppog = Pe + Pgub = (6 + 11.8) 106 = 17.8 106 W = 17.8 MW
143
Zadaci
c) Stupanj djelovanja pogona je:
p =
2 w1
2 200
=
= 0.337
w2 + w1 987 + 200
Stupanj djelovanja idealnoga procesa (termiki stupanj djelovanja) je:

Ppog
17.8 106
e =
=
= 0.46
m& g H d 0.89 43.5 106
Ukupni stupanj djelovanja je:
uk =
Pe
6 106
=
= 0.155
m& g H d 0.89 43.5 106
ili:
uk = p e = 0.337 0.46 = 0.155

Primjer 35.2 (Vrijeme izgaranja pogonskog goriva za raketni motor)
Raketni motor spreman za lansiranje ima na raketi spremnik s 400 t goriva. Pod
pretpostavkom da se gorivo troi konstantnom brzinom i da se pritom stvara poetni potisak
od 5 MN, potrebno je odrediti vrijeme izgaranja goriva u sluajevima da se gorivo sastoji iz:
a) vodika i kisika sa specifinom promjenom koliine gibanja l = 2850 Ns/kg,
b) vodika i fluora sa specifinom promjenom koliine gibanja l = 3070 Ns/kg.
Rjeenje:
a) Zadan je poetni potisak Fpoc i specifina promjena koliine gibanja. Iz toga emo
izraunati maseni protok goriva (smjese vodika i kisika):
I=
Fpoc
m& g
m& g =
Fpoc 5 106
=
= 1754 kg/s
2850
I
Vrijeme izgaranja goriva je:

tizg
m poc , g 400 103

=
=
= 228 s
m& g
1754
b) Za gorivo koje se sastoji iz smjese vodika i fluora imamo:

I=
Fpoc
m& g
m& g =
Vrijeme izgaranja goriva je:
Fpoc 5 106
=
= 1628 kg/s
3070
I
tizg =
144
m poc , g 400 103

=
= 246 s
m& g
1628
Ovo vrijeme izgaranja je za 8% vee od vremena izgaranja smjese vodika i kisika.
Zadaci
145
Zadaci
ZADACI 36
MOTORI S UNUTARNJIM IZGARANJEM

Primjer 36.1 (Stapaj i srednja stapna brzina klipa)
Motor s 4 cilindra, namijenjen pogonu osobnog vozila ima ukupni stapajni volumen VH = 999
cm3 i vrti se brzinom n = 50 s-1 (3000 min-1). Potrebno je izraunati stapaj s i srednju brzinu
klipa cs uz uvjet da je omjer stapaja i promjera cilindra s/D = 0.93.
Rjeenje:
Motor ima z = 4 cilindra. Stapajni volumen jednoga cilindra je:
Vs =
VH D 2
s3
s=
=
2
4
z
s
4
D
2
s=
s
4 VH
4 0.932 999 106
D
=3
= 0.065 m = 65 mm
4
z
Promjer cilindra je:

D=
s
0.065
=
= 0.0699 m = 70 mm
s 0.93

D
Srednja stapna brzina je:

cs = 2 s n = 2 0.065 50 = 6.5 m/s
Primjer 36.2 (Kompresijski volumen i promjer cilindra)
Motor s 6 cilindara za pogon teretnog vozila ima stupanj kompresije = 16 i ukupni stapajni
volumen VH = 9.5 dm3. Potrebno je izraunati kompresijski volumen jednoga cilindra i
promjer cilindra ako se zna da je radius koljena r = 70 mm.
Rjeenje:
Stapajni volumen jednoga cilindra je:

Vs =
VH 9.5 103
=
= 1.5833 10 3 m3
6
z
Volumen kompresijskog prostora (ili kompresijski volumen) dobiti emo iz definicije stupnja
kompresije:
146
Zadaci
Vmax Vs + Vc Vs
=
= +1
Vmin
Vc
Vc
Vc =
1.5833 103
Vs
=
= 0.1056 10 3 m3
16 1
1
Iz radiusa koljena moemo izraunati stapaj:

s = 2 r = 2 0.070 = 0.140 m
Promjer cilindra izraunati emo iz jednadbe za stapajni volumen jednoga cilindra:

Vs =
D2
s
4
D=
4Vs
=
s
4 1.5833 103
= 0.12 m = 120 mm
0.14
Primjer 36.3 (Karakteristike Ottovog procesa)

Stupanj kompresije Ottovog procesa je = 8, a izgaranjem se smjesi u cilindru predaje toplina
qs = 1800 kJ/kg. Potrebno je izraunati:
a) stupanj djelovanja idealnoga procesa,
b) specifini rad procesa.
Rjeenje:
a) Stupanj djelovanja idealnoga Ottovog procesa je:
Otto = 1
=1
1
1.4 1
= 0.565 = 56.5%
b) Specifini rad procesa dobiti emo iz definicije stupnja djelovanja. On je:
Otto =
l
qs
l = qs Otto = 1800 103 0.565 = 1017 103 J/kg ) 1017 kJ/kg
Primjer 36.4 (Karakteristike Dieselova procesa)

Stupanj kompresije Dieselova procesa je = 16, a izgaranjem se smjesi u cilindru predaje
toplina qs = 1800 kJ/kg. Potrebno je izraunati:
a) stupanj djelovanja idealnoga procesa,
b) specifini rad procesa.
Rjeenje:
a) Stupanj djelovanja idealnoga Dieselova procesa je:
Diesel = 1
147
Zadaci
1
3.051.4 1
1
1
=
= 0.567 = 56.7%
81.4 1 1.4 (3.05 1)
1 ( 1)
1
b) Specifini rad procesa dobiti emo iz definicije stupnja djelovanja. On je:
Diesel =
l
qs
l = qs Diesel = 1800 103 0.567 = 1021 103 J/kg ) 1021 kJ/kg
Primjer 36.5 (Karakteristike Ottovog motora)

etverotaktni Ottov motor sa z = 4 cilindra promjera D = 70 mm i stapajem s = 64.9 mm, s
ukupnim stapajnim volumenom VH = 1 dm3 ima brzinu vrtnje n = 58.33 s-1 (3500 min-1) i
sljedee vrijednosti za specifine potronje goriva: 68 g/MJ (0.245 kg/kWh) pri srednjem
efektivnom tlaku psr,e = 0.8 MPa i 87 g/MJ (0.313 kg/kWh) pri psr,e = 0.4 MPa. Donja
ogrjevna mo goriva je Hd = 44 MJ/kg. Gustoa zraka za izgaranje je = 1.2 kg/m3.
Stehiometrijska koliina zraka za izgaranje je = 15 kg zraka / kg goriva. Pri oba navedena
optereenja motora potrebno je izraunati:
a) efektivni stupanj djelovanja, mehaniki i indicirani stupanj djelovanja,
b) efektivnu snagu i moment,
c) stupanj punjenja cilindara.
Rjeenje:
a) Efektivni stupanj djelovanja, izraunat putem specifine potronje goriva pri srednjem
efektivnom tlaku psr,e = 0.8 MPa je:
e, 0.8 =
1
1
=
= 0.334 = 33.4 %
9
qg H d 68 10 44 106
Pri srednjem efektivnom tlaku psr,e = 0.4 MPa efektivni stupanj djelovanja je:
e, 0.4 =
1
1
=
= 0.261 = 26.1 %
9
qg H d 87 10 44 106
Sa smanjenjem srednjeg efektivnog tlaka (tj. optereenja motora) poveava se specifina

potronja goriva i smanjuje se stupanj djelovanja. Efektivni stupanj djelovanja je umnoak
indiciranog i mehanikog stupnja djelovanja:
e = i m
Da bi doli do indiciranog stupnja djelovanja moramo poznavati mehaniki stupanj djelovanja
koji kod motora uzima u obzir gubitke u trenjima unutar motora i pogon opreme motora.
Mehaniki stupanj djelovanja je omjer efektivne i indicirane snage motora, a jednako tako i
omjer srednjeg efektivnog tlaka i srednjeg indiciranog tlaka:
m =
psr , e
psr , e
=
psr ,i psr , e + psr , m
148
Zadaci
gdje je psr,m srednji tlak mehanikih gubitaka motora. Jedna od brojnih empirijskih jednadbi
za srednji tlak mehanikih gubitaka motora za pogon osobnih vozila je: (moramo paziti na
jedinice u kojima se u jednadbu uvrtavaju pojedine veliine)
1 3
psr , m = 0.06 1 + + + 0.03 psr , e + 0.015 cs
z D
gdje su tlakovi p u MPa, D je promjer cilindra u mm, z je broj cilindara i cs je srednja stapna
brzina u m/s. Srednja stapna brzina je:
cs = 2 n s = 2 58.33 0.0649 = 7.57 m/s
Pri srednjem efektivnom tlaku od 0.8 MPa, srednji tlak mehanikih gubitaka je:
1 3
1 3
p sr ,m ,0.8 = 0.06 1 + + + 0.03 psr ,e , 0.8 + 0.015 cs = 0.06 1 + +
+ 0.03 0.8 + 0.015 7.57 = 0.233 MPa
z D
4 70
1 3
1 3
p sr ,m ,0.4 = 0.06 1 + + + 0.03 psr ,e , 0.4 + 0.015 cs = 0.06 1 + +
+ 0.03 0.4 + 0.015 7.57 = 0.210 MPa
z D
4 70
Sada moemo izraunati mehanike stupnjeve djelovanja:
m, 0.8 =
psr , e , 0.8
0.8 106
=
= 0.78
psr , e , 0.8 + psr , m, 0.8 (0.8 + 0.233) 106
m, 0.4 =
psr , e , 0.4
0.4 106
=
= 0.65
psr , e ,0.4 + psr , m, 0.4 (0.4 + 0.210 ) 106
Sada moemo konano izraunati indicirane stupnjeve djelovanja:
i , 0.8 =
sr , e, 0.8 0.334
=
= 0.43
0.78
m, 0.8
i , 0.8 =
sr , e, 0.8 0.261
=
= 0.40
0.65
m, 0.8
b) Kada nam je poznat srednji efektivni tlak moemo izraunati efektivnu snagu:
Pe = psr ,e VH
n
2
Efektivne snage za dva navedena srednja efektivna tlaka su:

Pe ,0.8 = psr , e , 0.8 VH
58.33
n
= 0.8 106 0.001
= 23.3 103 W = 23.3 kW
2
2
Pe , 0.4 = psr , e , 0.4 VH
149
Zadaci
58.33
n
= 0.4 106 0.001
= 11.65 103 W = 11.65 kW
2
2
Vidimo da je pri konstantnoj brzini vrtnje n efektivna snaga motora direktno proporcionalna
srednjem efektivnom tlaku. Pogonski moment na koljenastom vratilu takoer je
proporcionalan srednjem efektivnom tlaku:
Me =
Pe
Pe
2 n
psr , e VH n
V
= psr , e H
4 n
4
Za dva navedena srednja efektivna tlaka, momenti su:

M e , 0.8 = psr , e , 0.8
0.001
VH
= 0.8 106
= 63.66 Nm
4
4
M e ,0.4 = psr , e ,0.4
0.001
VH
= 0.4 106
= 31.83 Nm
4
4
c) Stupanj punjenja p dobiti emo iz jednadbe za srednji efektivni tlak:

psr , e = e p H s = e p
p =
Hd
1+
psr , e (1 + )
e H d
Za naa dva sluaja s razliitim srednjim efektivnim tlakovima, stupnjevi punjenja su:
p , 0.8 =
psr , e , 0.8 (1 + )
0.8 106 (1 + 15)
=
= 0.7258
0.334 1.2 44 106
e, 0.8 H d
p , 0.4 =
psr , e, 0.4 (1 + )
0.4 106 (1 + 15)
=
= 0.4644
0.361 1.2 44 106
e, 0.4 H d
Primjer 36.6 (Karakteristike dizelskog motora sa slobodnim usisom)

etverotaktni dizelski motor sa slobodnim usisom namijenjen je za pogon teretnog vozila.
Motor ima 6 cilindara u liniji. Promjer cilindra je D = 100 mm, a stapaj s = 128 mm. Ukupni
stapajni volumen je VH = 6.0 dm3. Brzina vrtnje motora je n = 25 s-1 (1500 min-1). Za dva
srednja efektivna tlaka imamo sljedee specifine potronje goriva: qg = 58 g/MJ (0.209
kg/kWh) pri psr,e = 0.8 MPa i qg = 61 g/MJ (0.220 kg/kWh) pri psr,e = 0.4 MPa. Ogrjevna mo
goriva je Hd = 43.3 MJ/kg. Gustoa zraka na usisu je = 1.2 kg/m3. Stupanj punjenja je p =
0.9. Za oba srednja efektivna tlaka potrebno je izraunati:
a) efektivni, mehaniki i indicirani stupanj djelovanja,
b) efektivnu snagu i efektivni moment motora,
c) pretiak zraka za izgaranje.
150
Zadaci
Rjeenje:
a) Efektivni stupanj djelovanja, izraunat putem specifine potronje goriva pri srednjem
e, 0.8 =
1
1
=
= 0.398 = 39.8 %
9
qg H d 58 10 43.3 106
e, 0.4 =
1
1
=
= 0.380 = 38.0 %
9
qg H d 61 10 43.3 106
Ako ove vrijednosti usporedimo s onima iz primjera 36.5 vidimo da je stupanj djelovanja
dizelskog motora vei od onoga za Ottov motor. Sa smanjenjem srednjeg efektivnog tlaka (tj.
optereenja motora) poveava se specifina potronja goriva i smanjuje se stupanj djelovanja.
Efektivni stupanj djelovanja je umnoak indiciranog i mehanikog stupnja djelovanja:
e = i m
Da bi doli do indiciranog stupnja djelovanja moramo poznavati mehaniki stupanj djelovanja
koji kod motora uzima u obzir gubitke u trenjima unutar motora i pogon opreme motora.
Mehaniki stupanj djelovanja je omjer efektivne i indicirane snage motora, a jednako tako i
omjer srednjeg efektivnog tlaka i srednjeg indiciranog tlaka:
m =
psr , e
psr , e
=
psr ,i psr , e + psr , m
gdje je psr,m srednji tlak mehanikih gubitaka motora. Jedna od brojnih empirijskih jednadbi
za srednji tlak mehanikih gubitaka motora za pogon osobnih vozila je: (moramo paziti na
jedinice u kojima se u jednadbu uvrtavaju pojedine veliine)
1 3
psr , m = 0.06 1 + + + 0.03 psr , e + 0.015 cs
z D
gdje su tlakovi p u MPa, D je promjer cilindra u mm, z je broj cilindara i cs je srednja stapna
brzina u m/s. Srednja stapna brzina je:
cs = 2 n s = 2 25 0.1 = 5 m/s
3
1
1 3
p sr ,m, 0.8 = 0.06 1 + + + 0.03 p sr ,e ,0.8 + 0.015 c s = 0.06 1 + +
+ 0.03 0.8 + 0.015 5 = 0.20 MPa
z
D
6
100
3
1
1 3
p sr ,m, 0.4 = 0.06 1 + + + 0.03 p sr ,e ,0.4 + 0.015 cs = 0.06 1 + +
+ 0.03 0.4 + 0.015 5 = 0.18 MPa
z D
6 100
151
Zadaci
Sada moemo izraunati mehanike stupnjeve djelovanja:
m, 0.8 =
psr , e , 0.8
0.8 106
=
= 0.80
psr , e , 0.8 + psr , m, 0.8 (0.8 + 0.20 ) 106
m, 0.4 =
psr , e , 0.4
0.4 106
=
= 0.68
psr , e , 0.4 + psr , m, 0.4 (0.4 + 0.18) 106
Sada moemo konano izraunati indicirane stupnjeve djelovanja:
i , 0.8 =
sr , e,0.8 0.398
=
= 0.497
0.80
m, 0.8
i , 0.4 =
sr , e, 0.4 0.38
=
= 0.56
m, 0.4 0.68
b) Kada nam je poznat srednji efektivni tlak moemo izraunati efektivnu snagu:
Pe = psr ,e VH
n
2
Efektivne snage za dva navedena srednja efektivna tlaka su:

Pe , 0.8 = psr , e , 0.8 VH
25
n
= 0.8 106 0.006
= 60 103 W = 60 kW
2
2
Pe ,0.4 = psr , e ,0.4 VH
25
n
= 0.4 106 0.006
= 30 103 W = 30 kW
2
2
Vidimo da je pri konstantnoj brzini vrtnje n efektivna snaga motora direktno proporcionalna
srednjem efektivnom tlaku. Pogonski moment na koljenastom vratilu takoer je
proporcionalan srednjem efektivnom tlaku:
Me =
Pe
Pe
2 n
psr , e VH n
V
= psr , e H
4 n
4
Za dva navedena srednja efektivna tlaka, momenti su:

M e ,0.8 = psr , e ,0.8
0.006
VH
= 0.8 106
= 382 Nm
4
4
M e , 0.4 = psr , e , 0.4
0.006
VH
= 0.4 106
= 191 Nm
4
4
c) Pretiak zraka dobiti emo iz jednadbe za srednji efektivni tlak:
152
Zadaci
Hd
1 +
Hd
1
1
e
p
psr ,e

Stehimetrijska koliina zraka za izgaranje kg goriva je = 14.5 kg zraka / kg goriva.

Za naa dva sluaja s razliitim srednjim efektivnim tlakovima, pretiak zraka je:
0.8 =
0.4
Hd
43.3 106
1
1
= 1.5355
1
0
.
398
0
.
9
1
.
2
1
=
e
p
,
0
.
8
6
14.5
psr , e , 0.8

0.8 10
Hd
43.3 106
1
1
0.380 0.9 1.2

= e , 0.4 p
1 =
1 = 2.995
6
psr , e ,0.4
0.4 10
14.5
Primjer 36.7 (Pretiak zraka za dizelski motor s prednabijanjem)

etverotaktni dizelski motor s prednabijanjem i hlaenjem zraka namijenjen je pogonu
teretnog vozila. Motor ima ukupni stapajni volumen VH = 9.5 dm3. Za dva srednja efektivna
tlaka poznate su specifine potronje goriva: qg = 55 g/MJ (0.198 kg/kWh) pri psr,e = 1.6 MPa
i qg = 58 g/MJ (0.2088 kg/kWh) pri psr,e = 0.8 MPa. Brzina vrtnje motora je 25 s-1. Ogrjevna
mo goriva je Hd = 42.3 MJ/kg. Gustoa zraka na usisu je = 1.2 kg/m3. Stupanj punjenja je
p = 0.9. Gustoa zraka se prednabijanjem i hlaenjem poveava za faktor = 2.1 pri psr,e =
1.6 MPa i = 1.4 pri psr,e = 0.8 MPa. Za oba srednja efektivna tlaka potrebno je izraunati
pretiak zraka za izgaranje.
Rjeenje:
Gustoa zraka na usisu u cilindar e pri zadana dva srednja efektivna tlaka biti:
1.6 = 1 1.6 = 1.2 2.1 = 2.52 kg/m3

0.8 = 1 0.8 = 1.2 1.4 = 1.68 kg/m3
Efektivni stupanj djelovanja, izraunat putem specifine potronje goriva pri srednjem
e, 0.8 =
1
1
=
= 0.4298 = 42.98 %
9
qg H d 55 10 42.3 106
e, 0.4 =
1
1
=
= 0.4076 = 40.76 %
9
qg H d 58 10 42.3 106
Pretiak zraka dobiti emo iz jednadbe za srednji efektivni tlak:
153
Zadaci
Hd
1 +
Hd
1
1
e
p
psr ,e

Stehimetrijska koliina zraka za izgaranje kg goriva je = 14.5 kg zraka / kg goriva.

Za naa dva sluaja s razliitim srednjim efektivnim tlakovima, pretiak zraka je:
Hd
42.3 106
1
1
1.6 = e,1.6 p 1.6

0.4298 0.9 2.52
1 = 1.7083
1 =
6
psr , e ,1.6
1.6 10
14.5
0.8 =
Hd
42.3 106
1
1
1
0
.
4076
0
.
9
1
.
68
=
1 = 2.1784
e , 0.8 p 0.8
6
psr , e ,0.8
0.8 10
14.5
Ako ove vrijednosti usporedimo s onima iz primjera 36.6 za motor bez prednabijanja, vidimo
da se u sluaju dobro odabranog sustava prednabijanja pretiak zraka ne mijenja tako jako s
optereenjem motora i da je on dovoljno visok i kod visokog optereenja motora, to e nam
osigurati kvalitetno izgaranje sa smanjenom emisijom ae.
Primjer 36.8 (Toplinska bilanca dizelskog motora)
etverotaktni dizelski motor s 6 cilindara u liniji s prednabijanjem i hlaenjem zraka
namijenjen je pogonu teretnog vozila. Za motor su poznati sljedei podaci dobiveni na
konici:
- maksimalna snaga Pe = 150 kW pri brzini vrtnje n = 43.3 s-1 (2600 min-1),
- specifina potronja goriva qg = 60.3 g/MJ (0.217 kg/kWh),
- protok rashladne vode m& rv = 2.75 kg/s pri promjeni temperature za Trv = 6 oC,
- protok zraka za izgaranje u motoru m& z = 0.23 kg/s,
- zrak za izgaranje se nakon prednabijanja ohladi za Tz = 82 oC,
- temperatura ispunih plinova na izlazu iz turbine turbopuhala Tisp = 520 oC.
- ogrjevna mo goriva je 43.3 MJ/kg,
- temperatura okolnog zraka je T0 = 15 oC.
Potrebno je izraunati:
a) Doveden toplinski tok izgaranjem i efektivni stupanj djelovanja,
b) Toplinski tok predan rashladnoj vodi,
c) Toplinski tok odveden zraku za izgaranje nakon prednabijanja,
d) Toplinski tok odveden ispunim plinovima,
e) Toplinski tok predan s motora izravno na okolni zrak,
f) Toplinsku bilancu motora izraenu u postotcima dovedenog toplinskog toka izgaranjem
goriva.
Rjeenje:
a) Toplinski tok doveden izgaranjem goriva je:
154
Zadaci
Q& s = m& g H d = qg Pe H d = 60.3 109 150 103 43.3 106 = 391649 W = 391.65 kW
Efektivni stupanj djelovanja je:
e =
Pe 150 103
=
= 0.383
Qs 391649
b) Toplinski tok predan rashladnoj vodi je:

Q& rv = m& rv c p Trv = 2.75 4180 6 = 68 970 W = 68.97 kW
c) Toplinski tok odveden zraku za izgaranje nakon prednabijanja je:
Q& z = m& z c p , z Tz = 0.23 1003.5 82 = 18 926 W = 18.93 kW
d) Toplinski tok odveden ispunim plinovima izraunamo tako da koristimo protok ispunih
plinova koji je:
m& isp = m& z + m& g = m& z + qg Pe = 0.23 + 60.3 109 150 103 = 0.239 kg/s
Toplinski tok odveden ispunim plinovima je:
Q& isp = m& isp c p , z (Tisp T0 ) = 0.239 1160 (520 15) = 140 006 W = 140.01 kW
e) Toplinski tok predan izravno okolnom zraku (npr. s toploga kuita motora) izraunati
emo kao ostatak u toplinskoj bilanci:
Q& 0 = Q& s Q& rv + Q& z + Q& isp + Pe = 391.65 (68.97 + 18.93 + 140.01 + 150) = 13.74 kW
f) Toplinska bilanca motora:
Toplinski tok doveden gorivom
Efektivna snaga motora
Odvedeno rashladnom vodom
Odvedeno hlaenjem zraka
Odvedeno ispunim plinovima
Predano okolini
Suma
kW
391.65
150.00
68.97
18.93
140.01
13.74
391.65
%
100.00
38.30
17.61
4.83
35.75
3.51
100.00

PRS Zadaci PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

PRS Zadaci PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Sveuilite u Rijeci

TEHNIKI FAKULTET RIJEKA

POGONSKI I RADNI STROJEVI

Pogonski i radni strojevi

b) Kut od 1 radijana emo pretvoriti u stupnjeve po obrnutoj jednadbi:

Primjer 1.2 (Pretvorba decimalnih dijelova stupnja kuta u minute i sekunde)

b) Na isti nain imamo:

Primjer 1.3 (Mjera mase na Sjevernom polu i na Ekvatoru)

Pogonski i radni strojevi

Primjer 1.4 (Pretvorba mjernih jedinica)

Pogonski i radni strojevi

Pogonski i radni strojevi

Primjer 4.2 (Tlak stupca fluida)

Pogonski i radni strojevi

2. Apsolutni tlak je:

Pogonski i radni strojevi

Pogonski i radni strojevi

Za plinsku smjesu e biti:

i konano izmjenjena toplina:

0.20 840 (293.15 273.15) + 0.25 4190 (343.15 273.15)

Primjer 5.3 (Jednadba stanja plina)

Pogonski i radni strojevi

Primjer 5.4 (Jednadba stanja)

Primjer 5.6 (Unutarnja energija)

h = h2 h1 = c p (T2 T1 ) = 1.0035 103 (850 300) = 551.9 103 J/kg

Pogonski i radni strojevi

Sp. un. energija, kJ/kg Sp. entalpija, kJ/kg

u850 = u800 + (u900 u800 )

h = h850 h300 = 877.44 300.19 = 577.25 kJ/kg ( + 4.6%)

Primjer 5.8 (Izotermna kompresija)

Iz Q12 = m c p (T2 T1 ) slijedi: T2 = T1 +

Pogonski i radni strojevi

W12 = p (V2 V1 ) = 4 10 6 (0.703 0.623) = 320 10 3 J

Primjer 5.10 (Izohorni proces)

Masa zraka je:

Primjer 5.11 (Adijabatski proces)

Primjer 5.11 (Politropski proces)

Pogonski i radni strojevi

q12 = u12 + w12 = u2 u1 + w12 = cv (T2 T1 ) +

Pogonski i radni strojevi

Pogonski i radni strojevi

c) Toplinu koju moramo dovesti zasienoj pari da bi je doveli do temperature od T = 200 C

Pogonski i radni strojevi

Ostali podaci za zadani tlak su:

Pogonski i radni strojevi

Stanja u kojima se nalazi fluid u svakoj od toaka su:

Primjer 6.6 (Toplina i rad u pretvorbi po izobari)

Pogonski i radni strojevi

v1 = v '+ (v" v ')x

Entalpija smjese u toki 1 je:

Primjer 6.7 (Izmjenjena toplina pri izohornom procesu)

Pogonski i radni strojevi

Q12 = U 2 U1 = 261.799 10 6 64.533 10 6 = 197.266 10 6 J

1. Pomou termodinamikih tablica za vodenu paru potrebno je odrediti stanja vode:

Pogonski i radni strojevi

Pogonski i radni strojevi

Specifini volumen u tokama 1 i 3 moemo odrediti iz jednadbe stanja. Plinska konstanta

Pogonski i radni strojevi

RT3 296.8 240

b) Izmjenjenu koliinu topline izraunati emo iz razlike dovedene i odvedene topline

Pogonski i radni strojevi

Pogonski i radni strojevi

OTVORENI SUSTAV I JEDNADBE OUVANJA