H23333H3S]

* W
*W*.1I> 1

lli

,Til

WIUMIll|WI>il.. 1 ..

^M

m&II/i

14

EXCERPTA BREVIA

Class. Sern.

LaL.Gr
jT97e

EXCERPTA BREVIA

ONES,

M.A.

AND

R.

PARKER SMITH,

m.a.

ASSISTANT MASTERS AT THE PERSE SCHOOL, CAMBRIDGE

BLACKIE AND SON LIMITED

OLD BAILEY LONDON
GLASGOW AND BOMBAY
50

Digitized by the Internet Archive

in

2007 with funding from

Microsoft Corporation

http://www.archive.org/details/excerptabreviaOOjoneuoft

PREFACE
This compilation

many
Latin.
for

readers of

The

my own

is

my

selections

published at the request of

The Teaching of
had already printed

book,

little

which

use, as described in the third chapter of

that book, were too few to offer to the general public,

and the task of finding a considerable number of

new extracts has proved far more laborious than I
I
have been fortunate enough to secure
expected.
the help of my colleague, Mr. R. Parker Smith, who
has chosen most of the historical passages, besides
giving other valuable help.

alone, however,

am

responsible for any errors in the marking of quantities.

Only those who have done such work know

how hard

it

is

for

one pair of eyes to avoid errors

I need not add that any cor-

and omissions, and

rections will be gladly received.

Part

consists of short

passages suitable for

learners on their first introduction to a Latin text

a year's course, such as that given in Scott

and Jones's First Latin Course, on the simple sentence.
The blank page is for the teacher's notes,
after

given either before or after the preparation at home;

references to the Latin grammar in use should be

added
will

to

in the

be found

which

margin of the

text.

Other suggestions

chapter of The Teaching of Latin

refer above.
in the

Preface

VI

Part

II

contains passages which throw light upon

Roman

history, arranged

order.

Although extracts, they

many

in

a rough chronological
will

be found to be

That splendid prose

epic in brief, the attack upon Cicero's camp, is certainly more of a unity than, say, a " book " of the
odes of Horace. The compilers have desired to find
selections which show why the Romans were a great
in

cases artistic unities.

people.
All vowels long

by nature have been marked, so

mark is discarded
Nothing but good can come from the
the short

that

as superfluous.
distinction, thus

unconsciously impressed upon the learner, between

long vowels and long syllables.

In the very difficult

matter of hidden quantity, Gildersleeve and Lodge's

Grammar has, in general, been closely followed.

may add in conclusion that most of this book has

Latin
I

been tested by myself in class, and I believe that it

will be found suitable in point of difficulty for learners
in their second and third years, for whom it is primI have made no attempt to arrange
arily intended.
the selections in order of difficulty, in my opinion a
useless task.
Part I, however, is much simpler than
Part
alter

have not hesitated to

it appeared too
where
the Latin of passages

II,

difficult.

and

in the

former

In Part II such alterations are very rare.

W.
Perse School,
Cambridge.

H.

S. Jones.

REFERENCES TO AUTHORS
PART
i.

Catullus,

5.

17.

-J9.M

18.

2.

3.

Martial,

4.

,,

i.

iv - 30

56.
7-

Martial,

,,

21.

Cicero,

22.

86.

11.

vii. 3.

27.

12.

vii.

28.

13-

x. 47.

14.

iv. 21.
iii.

16.

iv. 64.

29.

2.

Ovid, Fasti,

35.

A. Gellius, N.A.

36.

Ovid, Fasti,

39.

Ep.

ii.

II

40. Livy,

10.

41.

iii.

26-28.

iii.

52-55.

42. A. Gellius,

193.
i.

44.

N.A.

i.

17.

i.

18.

45. A. Gellius, iii.

46. Horace, Odes,

19.

685.

23, 32, 33.

47. Eutropius,

ii.

48-50.

48.

ii.

Gallico, iv.

ix. 21.

ii.

Ovid, Fasti,

xiv. 19.

v. 18.

43. Florus,
i.

10.

ii.

8.

20, 40.

34.

38.

i.
i.

Ennius, ap. Cic. de Div.

37. Livy,

Pliny,

30.

Florus, Epitome,

i.

xiv. 8.

xiv. 12.

24.

PART

,,

485.

420.

,,

i- 53
ii. 12.

Nepos, xv. 9.
Caesar, de bello

25.

iv.

ix.

ad Fam.

Livy,

26.

15.

523.

24.

v. 80.

89.

215.

iii.

Aeneid,

,,

23.

3iv.

iii.

Vergil, Georgics,

19.

v. 20.

33.

,,

20.

9-

32.

44.

10.

31.

Ovid, Fasti,

109.

iii.

Catullus, 50.

8.

Nepos,

ii.

195.
vii

7.
iii.

5.

24, 25.

xxiii. 2.

49. Livy, xxviii.

ix. 13.

n.

References to Authors

Vlll

50.

Livy, xxix. 10, 11.

51.

Nepos,

52. Cicero, de

Divin.

53. A. Gellius, N.A.

54. Florus,
55. Sallust,

56 -

i.

62.

35.

Caesar, de

I2 >

1 3-

3>

ii.

1 1

64. Tacitus, Agricola, 45, 46.

65-

lugurtha, 93, 94.

A. Gellius, N.A. xv.

4, 5, 7,

13, 16, 19.

21.

59. Cicero, in Cat.

Gallico,

bello Gallico, vi.

63. Tacitus, de situ,

Iugurtha, 4-8.

22.

8-10.

60. Caesar, de bello Gallico, v.

38-52.

bello

77, 78.

21-23; iv

18.

16, 20,

Caesar, de
vii.

iv. 18.

57. Sallust,
58.

ii.

15,

61.

xxiii. 10, 11.

11-13-

66. Spartianus, Severus.

67. Iustinian, Institutes.

68. Propertius, iv.
69. Vergil,

Aeneid,

1.

vi.

756.

EXCERPTA BREVIA
Part

Vlvamus, mea Lesbia, atque amemus,

rumoresque senum severiorum
omnes unius aestimemus assis.
soles occidere et redire possunt:

nobls

nox

cum semel

est perpetua

occidit brevis lux,

una dormienda.

Disertissime Romull nepotum,

quot sunt, quotque fuere, Marce

quotque post alils erunt in annls,

Tulll,

maximas Catullus
agit pessimus omnium poeta
tanto pessimus omnium poeta
quanto tu optimus omnium patronus.

gratias tibi

nemo quod libenter,

quod, quacumque venls, fuga est

Occurrit

tibi

et

ingens

circa te, Ligurlne, solitQdo,

quid
(B611)

sit,

sclre cupis?
1

nimis poeta

es.
li

Excerpta Brevia
et stanti legis et legis sedentl.

10

in thermas fugio; sonas ad aurem.

piscinam peto: non licet natare.
ad cenam propero: tenes euntem.
ad cenam venio: fugas sedentem.
lassus dormio: suscitas iacentem.
vls,

quantum

facias mall, videre?

vir iustus, probus,

innocens timeris.

Issa est passere nequior Catulll,

Issa est purior osculo columbae,

Issa est blandior

omnibus

Issa est carior Indicls

5

puellis,

lapillis.

Issa est deliciae catella Publl.

hanc

tu,

sl

queritur, loqul putabis;

gaudiumque.
collo nlxa cubat capitque somnos,
sentit trlstitiamque

ut susplria nulla sentiantur.

10

hanc ne lux rapiat suprema totam,

picta Publius exprimit tabella,

tam similem videbis Issam,

tam similis sibl nec ipsa.
Issam denique pone cum tabella:
aut utramque putabis esse veram,
aut utramque putabis esse pictam.
in qua.

ut

15

sit

Baiano procul a lacQ monemus,

piscator fuge ne nocens recedas.
sacrls piscibus hae natantur undae,
qul norunt dominum manumque lambunt
illam, qua nihil est in orbe maius.
quid quod ndmen habent et ad magistrl

Excerpta Brevia

vocem quisque sui venit citatus?

hoc quondam Libys impius profundo,
dum praedam calamo tremente ducit,
raptls luminibus repente caecus

10

potuit videre piscem,

captum non
et nunc sacrilegos perosus hamos
Baianos sedet ad lacus rogator.
at tu,

dum

potes, innocens recede

iactis simplicibus cibls in

undas,

15

et pisces venerare delicatos.

6
Hesterno, Licini, die otiosi
multum lusimus in mels tabellis,
ut convenerat esse delicatos.
scrlbens versiculos uterque nostrum
ludebat numero

modo hoc modo

illo,

reddens mutua per iocum atque vlnum.

atque

illinc abil

tuo lepore

incensus, Licinl, facetilsque,

ut nec me miserum cibus iuvaret,

nec somnus tegeret quiete ocellos,

sed toto indomitus furore lecto
versarer cupiens videre lucem,
ut tecum loquerer, simulque ut essem.
at defessa labore

semimortua

10

membra postquam

lectulo iacebant,

15

hoc, iucunde, tibl poema fecl,

ex quo perspiceres meum dolorem.

nunc audax cave sls, precesque nostras,

oramus, cave despuas, ocelle,
ne poenas Nemesis reposcat a te.
est vemens dea: laedere hanc caveto.

20

Excerpta Brevia

Lugete, 6 Veneres cupidinesque.

passer mortuus est meae puellae,
passer deliciae meae puellae,

quem

plus

illa

oculis suls

nam

mellltus erat

ipsa

tam bene quam

amabat:

suamque norat
puella matrem.

nec sese a gremio illius movebat,

sed circumsiliens modo huc modo

illuc

ad solam dominam usque

it per iter tenebricosum
illuc, unde negant redlre quemquam.
at vobis male sit, malae tenebrae
Orci, quae omnia bella devoratis
tam bellum mihi passerem abstulistis.
6 factum male! io miselle passer!
tua nunc opera meae puellae
pipilabat.

10

15

qui nunc

flendo turgiduli rubent ocelli.

8
Si vis auribus Atticis probarl,

exhortor moneoque te, libelle,

ut docto placeas Apollinari.
nil exactius eruditiusque est,
sed nec candidius benlgniusque
si

10

te pectore, sl tenebit ore,

nec rhoncos metues mallgniorum,

nec scombrls tunicas dabis molestas.
si damnaverit, ad salaridrum
curras scrlnia protinus licebit,
inversa puerls arande charta.

Excerpta Brevia

9
Si

tecum mihi, care

Martialis,

securls liceat frui diebus,

sl

disponere tempus otiosum

verae pariter vacare vltae:

nec nos atria nec domos potentum
nec lltes tetricas forumque trlste
nossemus nec imagines superbas;
sed gestatio, fabulae, libelll,
campus, porticus, umbra, Virgo, thermae,
haec essent loca semper, hl labores.
nunc vlvit necuter sibl, bonosque
soles effugere atque ablre sentit,
qul nobls pereunt et imputantur.
et

quisquam vlvere cum

sciat,

10

moratur?

10

Non totam mihi, sl vacabis, horam

dones et licet imputes, Severe,

dum nostras
Durum est

legis exigisque nugas.

perdere ferias': rogamus

iactQram patiaris hanc ferasque.
1

quod

sed

sl

legeris ista

cum

numquid sumus improbl?

plQs multo

tibi

Secundo,

debitQrus hlc est

quam debet domino suo libellus.

nam securus erit, nec inquieta
lassl marmora Slsyphl videbit,
quem censoria cum meo Severo
docti llma

momorderit Secundi.
11

CQr non mltto meos

diserto

tibi,

Pontiliane, libellos?

ne mihi tu mlttas, Pontiliane, tuos.

10

Excerpta Brevia
12
I,

fellx rosa,

nostrl cinge

mollibusque sertis

comas

Apollinaris.

quas tu nectere candidas, sed olim,

slc te semper amet Venus, memento.
13

Vitam quae

io

faciant beatiorem,
iucundissime Martialis, haec sunt:
res non parta labore sed relicta;
non ingratus ager, focus perennis;
Hs nunquam, toga rara, mens quieta;
vires ingenuae, salubre corpus;
prudens simplicitas, pares amlci;
convictus facilis, sine arte mensa;

nox non ebria sed soluta curls;

somnus qul faciat breves tenebras:
quod sls esse vells nihilque malls;
summum nec metuas diem nec optes.
14
Nullos esse deos, inane caelum
adflrmat Segius: probatque, quod se
factum, dum negat haec, videt beatum

15

Cuius vls

fierl,

libelle,

munus?

festlna tibi vindicem parare,

ne nigram

cullnam
cordylas madida tegas papyro
cito raptus in

vel turis piperisve sls cucullus.

Faustlni fugis in sinum?

sapistl.

Excerpta Brevia
cedro nunc
et frontis

licet

ambules perunctus

gemino decens honore

pictis luxurieris umbillcls,

purpura delicata velet,

et cocco rubeat superbus index.
illo vindice nec Probum timeto.
et te

10

16
iugera pauca Martialis
hortls Hesperidum beatiora
Iuli

longo Ianicull iugo recumbunt:

eminent recessus
et planus modico tumore vertex
latl collibus

caelo perfruitur sereniore

et

curvas nebula tegente valles

solus luce nitet peculiari:

pQrls leniter admoventur astrls

celsae culmina delicata vlllae.

hinc septem dominos videre montes

et totam licet aestimare Romam.
hoc rus, seu potius domus vocanda
commendat dominus: tuam putabis,
tam non invida tamque llberalis,
tam coml patet hospitalitate.

10

est,

15

17

Iam steterant acies ferro mortlque paratae,

iam lituus pugnae slgna daturus erat:

cum

raptae veniunt inter patresque virosque,

inque sinu natos, plgnora cara, tenent.

ut

medium campl

scissls tetigere capillls,

terram posito procubuere genu:

et quasi sentlrent, blando clamore nepotes
tendebant ad avos bracchia parva suos.
in

Excerpta Brevia

qui poterat clamabat

avum tum denique vlsum,

et qui vix poterat, posse coactus erat.

10

animlque cadunt, gladilsque remotls

dant soceri generls accipiuntque manus,
laudatasque tenent natas, scutoque nepotem
fert avus.
hlc scutl dulcior usus erat.
tela virls

18

Annae festum geniale Perennae

haud procul a rlpls, advena Thybri, tuls;

Idibus est

plebs venit ac virides passim disiecta per herbas

cum pare quisque

potat, et accumbit

sua.

sub Iove pars durat, paucl tentoria ponunt,

sunt quibus e ramls frondea facta casa est.
pars, ubi pro rigidls calamos statuere columnls,
desuper extentas imposuere togas.
sole tamen vlnoque calent, annosque precantur
quot sumant cyathos, ad numerumque bibunt.
io
illlc et cantant quicquid didicere theatrls,
et iactant faciles ad sua verba manus;
et ducunt posito duras cratere choreas,
cultaque diffusls saltat amlca comls.
5

i5cum redeunt, titubant

et sunt spectacula volgl,

obvia turba vocat.
occurrit nQper (vlsa est mihi dlgna relatu)
pompa: senem potum pota trahebat anus.

et

'

fortdnatos

'

19

Iamque pedem referens casus evaserat omnes,

redditaque Eurydice superas veniebat ad auras
pone sequens (namque hanc dederat Proserpina
legem),

cum
5

subita incautum dementia cepit amantem,

Ignoscenda quidem, sclrent sl Ignoscere Manes

Excerpta Brevia

restitit, Eurydicenque suam iam luce sub ipsa

immemor, heu, victusque animl respexit. ibi omnis

effusus labor, atque immitis rupta tyrannl

foedera, terque fragor stagnl est auditus Averni.
illa

Quis et me
Orpheu,

'

inquit

'

miseram

et te perdidit,
10

quis tantus furor? en iterum crudelia retro

fata vocant, conditque natantia lumina

iamque vale:

somnus.

feror ingentl circumdata nocte,

tibl tendens, heu non tua, palmas.'

ex oculls subito ceu fumus in auras
commlxtus tenues fugit diversa, neque illum
prensantem nequlquam umbras et multa volentem
dlcere praeterea vldit; nec portitor Orcl
amplius obiectam passus translre paludem.

invalidasque

dlxit,

et

15

20
Saevit atrox Volcens, nec

tell

conspicit

usquam

auctorem nec quo se ardens immlttere possit.

Tq tamen interea calido mihi sanguine poenas
persolves amborum,' inquit; simul ense recluso
tunc vero exterritus, amens
Ibat in Euryalum.
clamabat Nlsus, nec se celare tenebrls
amplius aut tantum potuit perferre dolorem.
Me, me, adsum qul fecl, in me convertite ferrum,
6 Rutull; mea fraus omnis; nihil iste nec ausus
nec potuit (caelum hoc et conscia sldera testor),
tantum Infellcem nimium dilexit amlcum.'
1

'

talia dicta

10

dabat; sed vlribus ensis adactus

transabiit costas et candida pectora rumpit.

volvitur Euryalus leto, pulchrosque per artus

it

cruor, inque

umeros cervlx conlapsa recumbit:

purpureus velutl cum

flos succlsus aratro

languescit moriens, lassove papavera collo

15

Excerpta Brevia

IO

demlsere caput, pluvia cum forte gravantur.

at Nisus ruit in medios solumque per omnes
2oVolcentem petit, in solo Volcente moratur.
quem circum glomeratl hostes hinc comminus atque
hinc

proturbant.

Instat

non

setius ac rotat

ensem

fulmineum, donec Rutull clamantis in ore

condidit adverso et moriens animam abstulit hostl.
25tum super exanimum sese proiecit amlcum
confossus placidaque ibi demum morte quievit.
21

Tullius Terentiae suae

s. d.

Valetudinem tuam velim cures dlligentissime. nam

mihi et scrlptum et nQntiatum est te in febrim subito
incidisse.
quod celeriter me fecistl de Caesaris lltterls
item posthac, sl
certiorem, fecistl mihi gratum.
5 quid opus erit, sl quid acciderit novl, facies ut sciam.
cura ut valeas. vale. d. iiii. Non. Iun.
22

Tullius Terentiae suae

s. d.

Quod nos in Italiam salvos venisse gaudes, perpetuo gaudeas velim. sed perturbatl dolore animl
magnlsque iniurils metuo ne id consilil ceperimus
quod non facile explicare posslmus. quare quantum
spotes adiuva. quid autem possls mihi in mentem
non venit. in viam quod te des hoc tempore nihil
est; et longum est iter et non tutum; et non video
quid

prodesse

possls

Nonas Novembres

sl

veneris.

Brundisio.

vale.

d.

prid.

Excerpta Brevia
23

TULLIUS TERENTL&. suae

s. d.

maximis meis doloribus excruciat me valetudo

de qua nihil est quod ad te plura
Tulliae nostrae.
scribam: tibi enim aeque magnae curae esse certo
quod me propius voltis accedere, video ita
scio.
etiam ante fecissem, sed me multas
esse faciendum.
impediverunt quae ne nunc quidem expedita sunt.
In

n
O+At,

Pomponio exspecto litteras^quas ad me quam

primum perferendas cures velim. da operam ut
sed a

valeas.

24

Pons sublicius iter paene hostibus dedit. sed

Horatius Cocles, cum captum repentino impetu
ferro igni,
Pontem,' inquit,
Ianiculum vidisset,
'

ego impetum
aditums
primum
in
hostium excipiam.' vadit inde
duos tamen cum eo pudor tenuit, Spurium
pontis.
Larcium ac Titum Herminium, ambos claros genere

quacumque

vi potestis,

factisque.

cum

his

interrumpite.

primam

periculi procellam sus-

quoque ipsos exigua parte pontis

tutum coegit. cunctati aliquamdiQ 10

tinuit: deinde eos

relicta, cedere in
sunt hostes, dum alius alium, ut proelium incipiant,
pudor deinde commovit aciem, et
circumspectant.
clamore sublato undique in unum hostem tela coniciunt.
quae cum in obiecto cuncta scuto haesissent,
iam impetu conabantur detrudere virum, cum simulis

simul clamor Romanorum impetum sustinuit. tum Cocles *Tiberine pater,' inquit,
1
te sancte precor, haec arma et hunc militem propitio

fragor rupti pontis

ita sic armatus in Tiberim desiluit

'.
ad suos tranavit. grata erga tantam2o

flumine accipias
et incolumis

virtutem civitas

quantum unp

fuit.

statua in comitio posita, agri

die circumaravit datum.

Excerpta Brevia
25

Sextus filius Superbl transfugit ex composito

Gabios, patris in se saevitiam intolerabilem conquerens, et benlgne a Gabinis excipitur.
tandem
etiam dux belll legitur.
itaque postquam satis
virium ad omnes conatus videbat, tum ex suls unum
sclscitatum Romam ad patrem mlttit, quidnam se
facere vellet.

huic nuntio, quia, credo, dubiae

videbatur, nihil voce responsum est:

llberabundus
lonuntio

fllii.

in
ibi

hortum aedium transit sequente

inambulans tacitus summa papa-

verum capita dlcitur baculo decussisse.

gando exspectandoque responsum nuntius
re

fidei

rex velut de-

interro-

fessus ut

imperfecta redit Gabios.

quae dlxerit quaeque
seu Ira seu odio seu superbia Insita

vlderit refert:
15

ingenio nullam eum vocem emlsisse.

Sextus ubi
quid vellet parens intellexit, prlmores clvitatis interemit.
bona eorum multitudinl dlvlsa sunt largltiones
inde praedaeque, et dulcedine privatl commodl sensus
:

malorum publicorum adimi, donec orba

20

lioque Gablna res regi

in

manum

Romano

consilio auxi-

sine ulla dlmicatione

traditur.

26
Gaius Mucius, adulescens nobilis, prlmo sua sponte
penetrare in hostium castra constituit dein metuens
:

consulum iniussu et Ignaris omnibus Iret, forte

deprehensus a custodibus Romanls retraheretur ut
Translre Tiberim,' inquit,
stransfuga, senatum adit.
sl
possim,
castra hostium volo
patres, et intrare,
non praedo nec populationum invicem ultor: maius,
adprobant
si dl adiuvant, in animo est facinus.'
ubi
patres: abdito intra vestem ferro proficlscitur.
tribunal
regium
10 eo venit, in confertissima turba prope
ne, sl

Excerpta Brevia

13

cum

stlpendium mllitibus forte daretur,

scriba cum rege sedens parl fere ornatu multa agebat.
Mucius timens sclscitarl uter Porsenna esset scrlbam

constitit.

ibi

pro rege obtruncat.

vadentem inde cum reprehensum

regil satellites retraxissent, ante tribunal regis desti-

tum

quoque inter tantas

metuendus magis quam metuens

tutus

inquit,

'

fortunae

15

minas

Romanus sum,'
Gaium Mucium vocant hostis hostem
volul, nec ad mortem minus animl est quam
*

clvis,

occldere

ad caedem et facere et patl fortia Romanum est. 20

nec unus in te ego hos animos gessl longus post me
ordo est idem petentium decus: hoc tibi iuventus
fuit

Romana

indlcimus bellum.'

cum

rex Ira Infensus

perlculoque conterritus circumdarl Ignes minitabundus

iuberet,

tibi,' inquit,

'

quam

ut sentias,

vile cor-25

pus sit hls, qul magnam gloriam vident:' dextramque

accenso ad sacrificium foculo iniecit. prope attonitus
mlraculo rex cum a sede sua prosiluisset amoverlque
ab altaribus iussisset, Tu vero abl inquit, in te
magis quam in me hostllia ausus '. tunc Mucius, 30
*

Quando quidem

'

inquit

'

'

est

apud

te virtutl honor,

ut beneficio tuleris a me quod minls nequlstl trecenti

coniuravimus prlncipes iuventutis Romanae, ut in te
hac via grassaremur: mea prlma sors fuit: ceterl
suo quisque tempore aderunt '. Mucio postea Scae- 35
volae a. clade dextrae manus cognomen inditum.
:

27

Apud Mantineam pugnans Epamlnondas sparo

eminus

percussus concidit. hoc casu aliquantum

sunt Boeotil, neque tamen prius pugna
excesserunt, quam repugnantes profllgaverunt.
at
Epamlnondas cum animadverteret mortiferum se volnus accepisse, simulque sl ferrum extraxisset, animam
retardatl

Excerpta Brevia

*4

statim emlssQrum, Qsque eo retinuit, quoad renuntiatum est vlcisse Boeotios. id postquam audivit,

enim morior'.
loferro extracto confestim exanimatus est.
'Satis'

inquit

'vlxi:

invictus

tum

28

At barbari,

consilio

Romanorum

cognito, nostros

navibus egredi prohibebant. atque nostris militibus

cunctantibus, maxime propter altitudinem maris, qui
decimae legionis aquilam ferebat, obtestatus deos, ut
Desilite,' inquit,
5ea res legfioni feliciter evenlret,
mllites, nisi voltis aquilam hostibus prodere: ego
certe meum rel publicae atque imperatorl officium
praestitero'.
hoc cum magna voce dixisset, se ex
navi proiecit atque in hostes aquilam ferre coepit.
lotum nostrl cohortati inter se, ne tantum dedecus
admltteretur, universi ex navl desiluerunt, et in
hostes impetum fecerunt.
*

29
C. Plinius

{5

Calpurnio Macro su5

s.

Bene est mihi, quia tibi bene est. habes uxorem

tecum, habes filium; frueris marl, fontibus, viridibus,
neque enim dubito esse
agro, villa amoenissima.
amoenissimam, in qua se composuerat homo felicior
ego in Tuscls et venor
ante quam fellcissimus fieret.
et studeo, quae interdum alternls interdum simul
facio, nec tamen adhuc possum pronuntiare utrum
sit difficilius capere aliquid an scrlbere.
vale.

Excerpta Brevia

15

30
C. PlInius SabTniXnG suO

s.

Libertus tuus, cul suscensere te dlxeras, venit ad

me

advolutusque pedibus mels tanquam tuls haesit.

flevit multum, multum rogavit, multum etiam tacuit
in summa, fecit mihi fidem paenitentiae.
vere credo
emendatum, quia deliquisse se sentit. Irasceris, scio, 5
et Irasceris merito, id quoque scio
sed tunc praecipua
mansuetudinis laus, cum Irae causa iustissima est.
amastl hominem et, spero, amabis interim sufficit ut
:

exorarl te sinas.

licebit

rursus Irascl,

quod

sl

meruerit,

remltte aliquid 10
exoratus excusatius facies.
adulescentiae ipslus, remltte lacrimls, remltte indulgentiae tuae: ne torserls illum, ne torserls etiam te.
vereor ne
torqueris enim, cum tam lenis Irasceris.
videar non rogare sed cogere, sl precibus eius meas
iungam tamen tanto plenius et eifusius, 15
iunxero.
quanto ipsum acrius severiusque corripul, destrlcte
minatus nunquam me postea rogaturum. hoc illl,
quem terreri oportebat, tibi non idem. nam fortasse
iterum rogabo, impetrabo iterum sit modo tale ut
20
rogare me, ut praestare te deceat. vale.
;

Part II
31

Haec
Infantia,

est

prima aetas popull Romani, et quasi

habuit sub regibus septem, quadam

quam

fatorum industria, tam

varils ingenio, ut relpublicae

nam

quid Romulo arsdentius? tall opus fuit, ut invaderet regnum. quid

Numa religiosius? ita res poposcit, ut ferox populus
deorum metu mltigaretur. quid ille mllitiae artifex
Tullus?
bellatoribus viris quam necessarius, ut
ratio et utilitas postulabat.

quid aedificator Ancus?

urbem colonia extenderet, ponte iungeret, muro
tueretur.
iam vero Tarquinil ornamenta et Inslgnia
quantam prlncipl populo addiderunt ex ipso habitu
acueret ratione virtutem.

\out

dlgnitatem?
ut ipsa
15 illlus

se

importuna

plurimum
tatus

actus a Servio census quid

nosset

profuit.

iniurils

dominatio
slc

enim

effecit, nisi

postremo Superbl

respublica?

non

nihil,

effectus

immo

est,

ut

vel

agi-

populus cupiditate Hbertatis incende-

retur.

32
Pulsis ex urbe regibus, prima pro llbertate

arma cor-

nam Porsenna rex Etruscorum ingentibus

hunc
aderat, et Tarquinios manu reducebat.

repta sunt.
copils

tamen, quamvls et armls, et fame urgeret, occupastoque Ianiculo ipsls Urbis faucibus incubaret, sustinuit, reppulit, novissime etiam tanta admlratione
perculit, ut superior ultro cum paene victls amlcitiae
16

Excerpta Brevia

17

illa Romana prodigia atque

Mucius, Cloelia; qui nisi in
quippe 10
annalibus forent, hodie fabulae viderentur.
Horatius Cocles postquam hostes undique instantes
solus summovere non poterat, ponte reciso transMucius Scaevola
natat Tiberim, nec arma dimittit.

foedera

tunc

feriret.

miracula,

Horatius,

regem per

insidias in castris ipsius aggreditur: sed

ubi

frustrato

purpuratum eius

circa

ictu

tenetur,

15

manum, terroremque g-eminat

dolo.
Ut scias,' inquit, quem virum effug-eris,
idem trecenti iuravimus;' cum interim (immane
dictu !) hic interritus, ille trepidaret, tanquam manus
ardentibus focis

inicit

'

'

regis arderet.

sic

quidem

viri.

sed ne quis sexus

20

a laude cessaret, ecce et virginum virtQs. una ex

obsidibus elapsa custodiam, Cloelia, per patrium
flumen equitabat. et rex quidem tot tantisque virtutum territus monstris valere liberosque esse iussit.
Tarquinii tamdiu dimicaverunt, donec Aruntem filium 25
regis manu sua Brutus occidit, superque ipsum mutuo
volnere exspiravit.

33

Dream of
excita

cum

Ilia,

Aeneas' Daughter

tremulis anus attulit artubus lumen,

commemorat

lacrimans, exterrita somno:

Euridica prognata, pater quam noster amavit,
vires vitaque corpus meum nunc deserit omne.
talia
1

nam me

homo

pulcher per amoena salicta

et ripas raptare locosque novos; ita sola
postilla, germana soror, errare videbar
tardaque vestigare et quaerere te, neque posse
corde capessere, semita nulla pedem stabilibat.
exin compellare pater me voce videtur
visus

his verbis

(B611)

'

grata, tibi sunt ante ferendae

c

10

Excerpta Brevia

i8

aerumnae, post ex fluvio fortuna resistet

haec ecfatus pater, g-ermana, repente recessit
nec sese dedit in conspectum corde cupitus,
i5quamquam multa manus ad caeli caerula templa
tendebam lacrimans et blanda voce vocabam.
vix aegro tum corde meo me somnus rellquit.'
'.

34
vix ego Saturno

quemquam regnante

videbarn,

cuius non animo dulcia lucra forent.

tempore crevit amor, qui nunc est summus,

habendl
vix ultra quo iam progrediatur habet.
5pluris opes nunc sunt quam prlsci temporis annls,
dum populus pauper, dum nova Roma fuit,
dum casa Martigenam capiebat parva Quirlnum,
et dabat exiguum fluminis ulva torum.
Iuppiter angusta vix totus stabat in urbe,
inque Iovis dextra fictile fulmen erat.
10
frondibus ornabant quae nunc Capitolia gemmls,
pascebatque suos ipse senator oves;
nec pudor in stipula placidam cepisse quietem
et faenum capitl supposuisse fuit.
15 iura dabat populls posito modo praetor aratro,
et levis argentl lammina crlmen erat.
at postquam fortuna locl caput extulit huius,
et tetigit

summo

vertice

Roma

deos,

creverunt et opes et opum furiosa cupldo,

et cum possideant plurima, plura petunt.
20

35
In antlquis annalibus
llnls

haec prodita

est.

memoria super libris Sibylanus hospita atque incognita

ad Tarquinium Superbum regem

adiit,

novem

libros

Excerpta Brevia

19

ferens, quos esse dicebat divina oracula: eos

venumdare.
Tarquinius pretium percunctatus

mulier nimium

immensum

aetate desiperet,

cum

poposcit.

tum

derlsit.

illa

Ignl apposuit, et tres libros ex

rex, quasi

velle

est

anus

foculum coram

novem

deussit;

ecquid reliquos sex eodem pretio emere vellet,

interrogavit.
sed enim Tarquinius id multoio
rlsit magis; dlxitque anum iam procul dubio dellmulier ibldem statim tres libros alios exussit;
rare
id
ipsum denuo placide interrogavit, an tres
atque
reliquos eodem pretio emat.
Tarquinius ore iam
serio atque attentiore animo fit.
eam constantiam 15
confldentiamque non Insuper habendam intellegit:
et

regem

mercatur nihilo minore pretio

quam quod erat petltum pro omnibus. sed eam
mulierem tunc a. Tarquinio dlgressam postea nusquam loci vlsam constitit. librl tres in sacrarium 20
conditl Sibylllnl appellatl.
ad eos, quasi ad oraculum, xv virl adeunt, cum del immortales publice
libros

tres

reliquos

consulendl sunt.

36
Ultima Tarquinius Romanae gentis habebat
regna, vir iniustus, fortis ad arma tamen.
ceperat hlc alias, alias everterat urbes,

Gabios turpl fecerat arte suos.

namque trium minimus, proles manifesta Superbl,
in medios hostes nocte silente venit.
nudarant gladios: 'Occldite,' dlxit, 'inermem;
hoc cupiant fratres Tarquiniusque pater,
et

qul

mea

crudell laceravit verbere terga'.

hoc posset verbera passus erat.

spectant iuvenem gladiosque recondunt
tergaque, deducta veste, notata vident:

dlcere ut

luna

fuit:

10

Excerpta Brevia

20
flent

quoque

et ut

secum tueatur

callidus Ignaris adnuit

ille

bella precantur:

virls.

i5iamque potens misso genitorem appellat amico,

perdendi Gabios quod sibi monstret iter.
hortus odoratls suberat cultissimus herbis,
sectus humum rlvo lene sonantis aquae.
illic Tarquinius mandata latentia nati
20

accipit, et virga lilia. summa metit.

nuntius ut rediit decussaque lilia dlxit,
f Ilius

Agnosco iussa parentis

'

'

ait.

nec mora, principibus caesis ex urbe Gabina,

traduntur ducibus moenia nuda suis.
25ecce, nefas visu, mediis altaribus anguis
exit et exstlnctls Ignibus exta rapit.
consulitur Phoebus.
sors est ita reddita
Matrl
qul dederit prlnceps oscula, victor erit.'
oscula quisque suae matrl properata tulerunt,
non intellecto credula turba deo.
30
BrQtus erat stultl sapiens imitator, ut esset
tQtus ab Insidils, dire Superbe, tuls.
ille iacens pronus matrl dedit oscula Terrae,
creditus offenso procubuisse pede.
:

'

37

Sed

et

bellum Volscum imminebat

et clvitas

secum

ipsa discors intestlno inter patres plebemque flagra-

bat odio,

maxime propter nexos ob

aes alienum.
pro llbertate et imperio dimiscantes, doml a clvibus captos et oppressos esse,
tutioremque in bello quam in pace et inter hostes
quam inter clves libertatem plebis esse; invidiamque
eam sua sponte gllscentem inslgnis Qnlus calamitas
magno natu quidam cum omnium maloaccendit.

fremebant,

se,

foris

lorum suorum Inslgnibus se

in

forum

proiecit.

obsita

Excerpta Brevia

21

erat squalore vestis, foedior corporis habitus pallore

ac macie peremptl; ad hoc promissa barba et capilli

efferaverunt speciem oris.

noscitabatur tamen in

tanta deformitate, et ordines duxisse aiebant, aliaque

mllitiae decora

testes

volgo miserantes

honestarum aliquot

adverso pectore ostentabat.

locis

eum

iactabant

pugnarum

ipse

15

cicatrlces

unde ille
unde deformitas, cum circumfusa turba esset
prope in contionis modum, Sablno bello ait se mllitantem, quia propter populationes agrl non fructQ2o
sciscitantibus,

habitus,

modo caruerit, sed villa incensa fuerit, dlrepta omnia,

pecora abacta, tributum inlquo suo tempore imperatum, aes alienum fecisse. id cumulatum usurls
prlmo se agro paterno avltoque exuisse, deinde
fortunls alils
postremo velut tabem pervenisse ad 25
corpus; ductum se ab creditore non in servitium,
sed in ergastulum et carnificlnam esse.
inde osten;

tergum foedum recentibus vestlgils verberum.

ad haec vlsa audltaque clamor ingens oritur. non
iam foro se tumultus tenet, sed passim totam urbem 30
pervadit.
nexl vlnctl solutlque se undique in publiGum proripiunt, implorant Quirltium fidem. nullo
loco deest seditionis voluntarius comes; multls passim
agminibus per omnes vias cum clamdre in forum
tare

curritur.
in

magno cum perlculo

eam turbam

foro erant, in

suo, qul forte patrum

inciderunt;

35

nec tem-

peratum manibus foret, nl propere consules, P. Servilius et App. Claudius, ad comprimendam seditionem
intervenissent.

at in eos multitudo versa ostentare

vincula sua deformitatemque aliam. haec se meritos40

suam quisque alius alibi mllitiam;

postulare multo minaciter magis quam suppliciter,
ut senatum vocarent; curiamque ipsi futurl arbitri

dicere, probantes

moderatdresque publicl consilil circumsistunt. pauci

patrum, quos casus obtulerat, contractl45

admodum

Excerpta Brevia

22

ab consulibus; ceteros metus non curia modo, sed

etiam foro arcebat, nec agi quicquam per infretum vero eludi atque
quentiam poterat senatus.
extrahi se multitudo putare, et patrum qui abessent,
sonon ca.su, non metu, sed impediendae rei causa
consules ipsos tergiversari, nec dubie
ludibrio esse miserias suas.
iam prope erat, ut ne
consulum quidem maiestas coerceret iras hominum,
cum incerti morando an veniendo plus periculi contraherent, tandem in senatum veniunt.
frequentique
abesse,

55

et

curia, non modo inter patres, sed ne inter

consules quidem ipsos satis conveniebat.
Appius,
vehementis ingenii vir, imperio consulari rem agendam censebat: uno aut altero arrepto, quieturos

tandem

Servilius, lenibus remediis aptior, concitatos

6oalios;

animos

flecti

quam

frangi putabat

cum

tutius,

tum

facilius esse.

Timor inde patres

dimissus exercitus foret, rursus coetus occulti coniQrationesque

65 fierent.
itaque quamquam per dictatorem dilectus
habitus esset, tamen, quoniam in consulum verba
iurasset, sacramento teneri militem rati, per causam
renovati ab Aequis belli educi ex urbe legiones
incessit, ne, si

quo facto maturata est seditio. et primo

roagitatum dicitur de consulum caede, ut solverentur
iussere.

sacramento;

doctos deinde,

exsolvi, Sicinio

sulum

in

amnem

nullam scelere

religi-

quodam auctore iniussQ conSacrum montem secessisse. (trans Anienem

onem

ab urbe milia passuum.

ea fre75quentior fama est quam, cuius Piso auctor est, in
Aventinum secessionem factam esse.) ibi sine ullo
duce vallo fossaque communitis castris, quieti, rem
nullam nisi necessariam ad victum sQmendo, per
aliquot dies neque lacessiti neque lacessentes sese
pavor ingens in urbe, metuque mutuo sus80 tenuere.
est,

tria

Excerpta Brevia

23

timere relicta ab suis plebes

pensa erant omnia.
violentiam patrum; timere patres residem in urbe
plebem, incertl, manere eam an ablre mallent. quamdiu autem tranquillam, quae secesserit, multitudinem
fore? quid futurum deinde, si quod externum interimss
bellum exsistat?
nullam profecto nisi in concprdia
civium spem reliquam ducere; eam per aequa, per
inlqua reconciliandam dvitatl esse.

placuit

igitur

oratorem ad plebem mlttl Menenium Agrippam,

facundum virum et, quod inde oriundus erat, plebloo
carum. is, intromlssus in castra, prlsco illo dlcendl
et horrido modo nihil aliud quam hoc narrasse fertur:
tempore, quo in homine non, ut nunc, omnia in

unum

consentientia,

sed

singulls

membrls

suum

culque consilium, suus sermo fuerit, indlgnatas re-95

liquas partes, sua cura, suo labore ac ministerio
ventrl
aliud

omnia

quam

quaerl, ventrem in

medid quietum

nihil

datls voluptatibus frul; consplrasse inde,

ne manus ad 6s cibum ferrent, nec 6s acciperet

datum, nec dentes conficerent. hac Ira, dum ven-100
trem fame domare vellent, ipsa una. membra totumque corpus ad extremam tabem venisse, inde apparuisse, ventris quoque haud segne ministerium esse,
nec magis all quam alere eum, reddentem in omnes
corporis partes hunc, quo vlvimus vigemusque, dIvI-105
sum pariter in venas maturum confecto cibo sanguinem. comparando hinc, quam intestlna corporis
seditio

similis

esset

Irae

plebis

in

patres, flexisse

mentes hominum. agl deinde de concordia coeptum,

concessumque in condiciones, ut plebl sul magistratus 110
essent sacrosanctl, quibus auxilil latio adversus consules esset, neve cul
liceret.

sibi

patrum capere eum magistratum

ita tribunl plebel creatl

creaverunt.

duo.

hl tres collegas

Excerpta Brevia

24

38

Sed Veiens

hostis,

assiduus magis

quam

gravis,

quam periculo animos agitabat,

quod nullo tempore neglegi poterat aut avertl alio
sinebat.
tum Fabia gens senatum adiit.
Fabius
sconsul pro gente loquitur: 'Assiduo magis quam
contumeliis saepius

magno

praesidio, ut scltis, patres conscrlptl, bellum

Veiens eget: vos alia bella cQrate, Fabios hostes
Veientibus date: auctores sumus, tutam ibi maiestatem Romanl nominis fore nostrum id nobls velut
10 familiare bellum prlvato sumptu gerere in animo est
res publica et mllite illlc et pecunia vacet '.
gratiae
ingentes actae.
consul e curia egressus comitante
Fabiorum agmine, qui in vestibulo curiae senatQs
consultum exspectantes steterant, domum redit. iussl
15 armatl postero die ad llmen consulis adesse.
domos
inde discedunt.
manat tota urbe rumor, Fabios ad
caelum ferunt: familiam unam subiisse clvitatis onus.
Fabil postero die arma capiunt, quo iussl erant conveniunt.
consul paludatus egrediens in vestibulo
20gentem omnem suam Instructo agmine videt, acceptus in medium slgna ferrl iubet.
nunquam exercitus neque minor numero neque clarior fama et
admlratione hominum per urbem incessit: sex et
:

trecentl milites, omnes patricil, omnes Qnlus gentis,

25quorum neminem ducem sperneret egregius quibuslibet temporibus senatus, Ibant, Qnlus familiae vlribus Veientl populo pestem minitantes. profectl ad
Cremeram flumen perveniunt: is opportunus vlsus
locus communiendo praesidio.
L. Aemilius inde et
30 G. Servilius consules factl, et non
ad praesidium

modo tutandum

Fabil satis erant, sed tota regione,

qua Tuscus ager Romano

adiacet, sua tuta omnia,

Infesta hostium vagantes per

utrumque finem

fecere.

Excerpta Brevia

25

primo acerbum indlgnumque Veientibus est vlsum,

inde consilium ex re natum Insidils ferocem hostem35
id

pecora praedantibus aliquotiens, velut casu

obviam acta, et agrestium fuga vastl relictl agrl, et subsidia armatorum ad arcendas populationes mlssa saepius simulato quam vero pavore
iamque Fabil adeo contempserant hos-40
refugerunt.

captandi.

incidisset,

tem, ut sua invicta

arma neque

ullo crederent sustineri posse.

loco neque tempore

haec spes provexit,

ad conspecta procul a Cremera magno campl

quamquam rara hostium apparebant arma, decurrerent: et cum improvidi effus6 45
cursu Insidias circa ipsum iter locatas superassent,
palatlque passim vaga raperent pecora, subito ex
Insidils consurgitur et adversi et undique hostes
erant.
prlmo clamor circumlatus exterruit, dein
tela ab omnl parte accidebant coeuntibusque Etrus- 50
ut

intervallo pecora,

cis

iam continentl

agmine armatdrum

saepti,

quo

magis se hostis Inferebat, cogebantur breviore spatio

quae res et paucitatem
et ipsi orbem colligere
eorum Inslgnem et multitudinem Etruscorum multi:

plicatls

in

arcto

ordinibus faciebat.

tum om!ssa55

pQgna, quam in omnes partes parem intenderant, in

unum locum se omnes incllnant: eo nisl corporibus
armlsque rupere cuneo viam. duxit via in editum
mox, ut reinde prlmo restitere.
leniter collem.
splrandi superior locus spatium dedit recipiendique eo
a pavore tanto animum, propulere etiam subeuntes,
vincebantque auxilio locl paucitas, ni iugo circummissus Veiens in verticem collis evasisset. ita superior rursus hostis factus Fabii caesl ad unum omnes
trecentos sex periisseos
praesidiumque expQgnatum.
satis convenit, Qnum prope puberem aetate relictum
stirpem gentl Fabiae dubilsque rebus popull Romani
saepe domi bellique vel maximum futurum auxilium.
:

Excerpta Brevia

26

39

Haec

fuit illa dies,

in

ter

centum Fabii

ter cecidere duo.

qua Veientibus armis

una domus vires et onus susceperat urbis,

sumunt gentiles arma professa manus.
egreditur castris miles generosus ab isdem,
e quis dux fieri quilibet aptus erat.
ut celeri passu

Cremeram

turbidus hibernis
castra loco ponunt:

ille

tetigere rapacem,

fluebat aquis.

destrictis ensibus ipsi

Tyrrhenum valido Marte per agmen eunt:

10
non aliter quam cum Libyca de caute leones
invadunt sparsos lata per arva greges.
diffugiunt hostes inhonestaque volnera tergo
accipiunt: Tusco sanguine terra rubet.
ubi vincere apert8
15 sic iterum, sic saepe cadunt.

non datur, insidias armaque tecta parant.

campus erat, campi claudebant ultima colles
silvaque montanas occulere apta feras.
in medio paucos armentaque rara relinquunt,
20

cetera virgultis abdita turba latet.

ecce velut torrens undis pluvialibus auctus

aut nive, quae Zephyro victa tepente fluit,

per sata perque vias fertur, nec, ut ante solebat,
25

30

riparum clausas margine finit aquas:

sic Fabii vallem latis discursibus implent,
quodque vident, sternunt; nec metus alter inest.
quo ruitis, generosa domus? male creditis hosti:
simplex nobilitas, perfida tela cave.
fraude perit virtus: in apertos undique camp
prosiliunt hostes et latus

omne

tenent.

quid faciant pauci contra tot milia fortes?

ist?
quidve, quod in misero tempore restet, adest

Excerpta Brevia

27

sicut aper longe silvis Laurentibus actus

fulmineo celeres dissipat ore canes,

ipse perit, slc non moriuntur inultl,
volneraque alterna dantque feruntque manu.
una dies Fabios ad bellum mlserat omnes:
ad bellum mlssos perdidit una dies.
ut tamen Herculeae superessent semina gentis,
credibile est ipsos consuluisse deos.
nam puer impubes et adhQc non Qtilis armls
unus de Fabia gente relictus erat:
scllicet ut posses olim tQ, Maxime, nascl,

mox tamen

35

40

cul rSs cQnctando restituenda foret.

40
Vls Sablnorum ingens prope ad moenia urbis

In-

festa populatione venit; foedatl agrl, terror iniectus

tum plebs benlgne arma

bus frustra tribunls magnl duo
urbl est.

cepit

reclamanti-

exercitQs

scrlptl.

alterum Nautius contra Sablnos dQxit, castrlsque ads

Eretum positls, per expedltiones parvas, plerumque
nocturnls incursionibus, tantam vastitatem in Sablno
agro reddidit ut comparati ad eam prope intactl bello
fines Romanl viderentur.
Minucio neque fortuna
animl
nec vls
eadem in gerendo negotio fuit nam 10
cum haud procul ab hoste castra posuisset, nulla
magnopere clade accepta, castrls se pavidus tenebat.
quod ubi senserunt hostes, crevit ex metu
alieno, ut fit, audacia, et nocte adortl castra, postquam parum vls aperta profecerat, munltiones pos-15
tero die circumdant.
quae priusquam undique vallo
obiectae clauderent exitus, qulnque equites inter
stationes hostium emlssl Romam pertulere consulem
exercitumque obsiderl.
nihil tam inoplnatum nec
tam Insperatum accidere potuit. itaque tantus pavor, 20
;

Excerpta Brevia
tanta trepidatio

fuit,

quanta

urbem, non castra

si

Nautium consulem

hostes obsiderent.

quo cum parum

arcessunt.

in

videretur dictatoremque
perculsam restitueret, L.
25 Qulnctius Cincinnatus consensu omnium dicitur.
Operae pretium est audire, quia omnia prae divitiis
humana spernunt neque honorl magno locum neque
virtutl putant esse, nisi ubi effuse affluant opes. spes
dici

placeret,

praesidii

qui

rem

unica imperil popull Romanl, L. Qulnctius trans

Tiberim, contra eum ipsum locum, ubi nunc navalia
sunt, quattuor iugerum colebat agrum, quae prata
Qulnctia vocantur. ibi ab legatls, seu fossam fodiens
palae innlxus, seu cum araret, operi certe, id quod
constat, agrestl intentus, salute data in vicem red35ditaque, rogatus, ut, quod bene verteret ipsi relque
publicae, togatus mandata senatus audlret, admlratus rogitansque
Satin' salve
togam propere e
30

'

'

tugurio proferre uxorem Raciliam iubet. qua simul,

absterso pulvere ac sudore, velatus processit, dicta-

4otorem eum legatl gratulantes consalQtant, in urbem

vocant; qul terror sit in exercitu, exponunt.
navis
Qulnctio publice parata fuit, transvectumque tres
obviam egressl fllil excipiunt, inde alil propinqul
atque amlcl, tum patrum maior pars. ea frequentia
45StIpatus, antecedentibus lictoribus, deductus est
domum.
et plebis concursus ingens fuit; sed ea

nequaquam tam
nimium et virum
Et

Qulnctium

laeta

vldit,

et

imperil

ipso imperio vehementiorem rata.

quidem nocte

praeterquam vigilatum
cum ante lucem in
forum venisset, magistrum equitum dlcit L. Tarquiilla

nihil

5oest in urbe; postero die dictator

tium, patriciae gentis et qul,

propter

longe

paupertatem

Romanae

cum

fecisset,

stlpendia pedibus

bello

tamen prlmus
cum ma-

iuventutis habitus esset.

55gistro equitum in contionem venit, iustitium edlcit,

Excerpta Brevia

29

urbe iubet, vetat quemquam

agere tum, quicumque aetate
mllitarl essent, armatl cum cibarils in dies qulnque
coctls valllsque duodenls ante solis occasum in
campo adessent; quibus aetas ad mllitandum gra-60
claudl tabernas

tota.

prfvatae quicquam

rei

vior esset, vlclno mllitl,

lumque

dum

is

arma pararet

peteret, cibaria coquere iussit.

val-

iuventus

slc

discurrit ad vallum petendum.

sumpsere, unde
culque proximum fuit; prohibitus nemo est; impigreque omnes ad edictum dictatoris praesto fuere. 65
inde composito agmine non itinerl magis apte quam
proelio, sl res ita tulisset, legiones ipse dictator,
magister equitum suos equites ducit.
in utroque
agmine, quas tempus ipsum poscebat, adhortationes
erant: adderent gradum; maturato opus esse, ut70
nocte ad hostem pervenlrl posset; consulem exer-

Romanum

obsiderl, tertium diem iam

quid quaeque nox aut dies ferat, incertum esse; puncto saepe temporis maximarum
rerum momenta vertl.
Accelera slgnifer,' sequere, 75
mlles,' inter se quoque gratificantes ducibus clamabant.
media nocte in Algidum perveniunt et, ut
sensere se iam prope hostes esse, slgna constituunt.
ibi dictator, quantum nocte prospicl poterat, equo
circumvectus contemplatusque qul tractus castrorum 80
quaeque forma esset, tribunls mllitum imperavit, ut
sarcinas in unum conicl iubeant, militem cum armls
facta, quae imvalloque redlre in ordines suos.
peravit.
tum, quo fuerant ordine in via, exercitum
omnem longo agmine circumdat hostium castrls et, 85

citumque

clausos esse;

'

ubi

slgnum datum

sit,

clamorem omnes

'

tollere iubet,

clamore sublato, ante se quemque ducere fossam et

edito imperio, slgnum secutum est.
iacere vallum.
iussa miles exsequitur; clamor hostes circumsonat.
superat inde castra hostium et in castra consulis90

Excerpta Brevia

30
venit;

alibi

R6ma.nl,

pavorem,

civilem

esse

gaudium ingens facit.

clamorem atque auxilium

alibi

adesse inter se gratulantes, ultro ex stationibus ac

vigilils territant hostem.
consul differendum negat:
95 illo clamore non adventum modo slgnificarl, sed rem
ab suls coeptam, mlrumque esse, nl iam exteriore
parte castra hostium oppugnentur.
itaque arma
suos capere et se subsequl iubet. nocte initum proelium est; legionibus dictatoris clamore slgnificant,
100 ab ea quoque parte rem in discrlmine esse.
iam se
ad prohibenda circumdarl opera Aequl parabant, cum
ab interiore hoste proelio coepto, ne per media sua
castra fieret eruptio, a munientibus ad pugnantes
introrsum versl vacuam noctem operl dedere pugnalostumque cum consule ad lucem est. lQce prlma iam
circumvallatl ab dictatore erant, et vix adversus
unum exercitum pugnam sustinebant. tum a Qulnctiano exercitQ, qul confestim a perfecto opere ad
arma rediit, invaditur vallum.
hlc Instabat nova
illa nihil remlserat prior.
110 pugna
tum ancipitl malo
urgente, a proelio ad preces versl hinc dictatorem,
hinc consulem orare, ne in occldione victoriam ponerent, ut inermes se inde ablre sinerent.
ab consule
ad dictatorem Ire iussl; is Ignominiam Infensus adH5 didit Gracchum Cloelium ducem prlncipesque alios
vlnctos ad se adducl iubet, oppido Corbione decedl.
sanguinis se Aequorum non egere; licere ablre, sed,
ut exprimatur tandem confessio, subactam domitamque esse gentem, sub iugum abituros.
tribus
i20hastls iugum fit, huml flxls duabus superque eas
transversa Qna deligata.
sub hoc iugum dictator
;

Aequos

mlsit.

Excerpta Brevia

31

41
[Appius Claudius, a Decemvir, attempted to enslave Virginia,

whose father saved her by slaying her. Uproar followed. The

plebs seceded to the Aventine, and were joined by the army.
The Decemviri for some time refused to abdicate, but finally
the ancient constitution was restored, and new laws passed.]
-

Cum

vasta Romae omnia Insueta solitudo fecisset,

in foro praeter paucos seniorum nemo esset, vocatls
utique in senatum patribus desertum apparuisset
forum, plures iam quam Horatius ac Valerius vociferabantur:

Quid

exspectabitis,

patres c6nscrlpti?5

decemviri flnem pertinaciae non faciunt, ruere ac

deflagrare omnia passurl estis? quod autem istud
imperium est, decemvirl, quod amplexl tenetis? tectls
ac parietibus iura dicturl estis? non pudet, lictorum
vestrorum maiorem prope numerum in foro conspiclio
quam togfatorum aliorum? quid, si hostes ad urbem
si

veniant, facturl estis?

secessione

moveamur,

quid,

sl

plebs mox, ubi

armata

urbis voltis flnlre imperium?

habenda aut habendl sunt

veniat?

parum

occasune

atqul aut plebs non est

tribunl plebis.

nds

citius

15

caruerimus patricils magistratibus quam illl plebeiis.

novam inexpertamque eam potestatem eripuere patribus nostrls, ne nunc dulcedine semel captl ferant
deslderium, cum praesertim nec nos temperemus imperils, quo minus illl auxilil egeant.'
cum haec ex2o
omnl parte iactarentur, victl consensu decemvirl,
futQros se, quando ita videatur, in potestate patrum,
afflrmant.
id modo simul orant ac monent, ut ipsls
ab invidia caveatur nec suo sanguine ad supplicia

patrum plebem assuefaciant.

25
Tum Valerius Horatiusque mlssl ad plebem condicionibus quibus videretur revocandam componendasque res, decemvirls quoque ab Ira et impetu multi-

Excerpta Brevia

32

tudinis praecavere iubentur.

profectl

gaudio ingenti

haud
ob haec els adpro multitudine

30plebis in castra accipiuntur, quippe liberatores

dubie et motus

initio et exitu rel.

venientibus gratiae actae;

Icilius

verba facit. idem, cum de condicionibus ageretur,

quaerentibus legatis, quae postulata plebis essent,
35composito iam ante adventum legatorum consilio,
ea postulavit, ut appareret, in aequitate rerum plus
quam in armls reponi spel. potestatem enim tribunlciam provocationemque repetebant, quae ante
decemviros creatos auxilia plebis fuerant, et ne cul
4ofraudI esset conclsse mllites aut plebem ad repetendam per secessionem Hbertatem. de decemvirorum modo supplicio atrox postulatum fuit; dedi
quippe eos aequum censebant, vlvosque Ignl concrematuros minabantur. legatl ad ea:
Quae con45 silii fuerunt, adeo aequa postulastis, ut ultro vobls
deferenda fuerint; Hbertatl enim ea praesidia petitis,
*

non licentiae ad impugnandos alios. Irae vestrae

magis Ignoscendum quam indulgendum est, quippe
qul crudelitatis odio in crudelitatem ruitis et prius

quam

sopaene,

ipsl

a.

llberl

dominarl iam

sitis,

nunquamne

versarios voltis.

aut patrum in plebem

supplicils

in

ad-

quiescet clvitas nostra

Romanam

aut

scuto vobls magis quam gladio

opus est. satis superque humili est, qui iure aequo
in civitate vlvit, nec Inferendo iniuriam nec patiendo.
plebis in patres?

55

etiam

sl

quando metuendos vos praebitQrl

estis,

cum

recuperatls magistratibus legibusque vestris, iudicia

penes vos erunt de capite nostro fortunlsque, tunc,

ut quaeque causa erit, statuetis; nunc libertatem
60repetl satis est.'

cunctls,

mox

mant.

profectl

posuissent,

facerent, ut vellent, permittentibus

redituros se legatl rebus perfectls affir-

alii

cum mandata
decemviri,

plebis

patribus

ex-

quando quidem praeter

Excerpta Brevia

33

spem ipsorum supplicii sui nulla mentio fieret, haud

quicquam abnuere; Appius, truci ingenio et invidia65
praecipua, odium in se aliorum suo in eos metiens

Haud Ignaro

imminet fortuna. video,

donec arma adversarils tradantur, diiferri adversus
nos certamen. dandus invidiae est sanguis. nihil
ne ego quidem moror, quo minus decemviratu abeam.' 70
factum senatus consultum, ut decemviri se magisodio,

'

abdicarent,

tratu

'

inquit

Q. Furius pontifex maximus

tri-

crearet, et ne cul fraudl esset secessio

bQnos plebis

militum plebisque. hls senatus consultls perfectls

dlmlsso senatu, decemviri prodeunt in contionemrs
abdicantque se magistratu, ingenti hominum laetitia.
legatos quicquid in urbe
nuntiantur haec plebi.
hominum supererat, prosequitur. hulc multitudinl
congratulantur
laeta alia turba ex castrls occurrit.

Hbertatem concordiamque clvitatl restitutam. legatl 80

Quod bonum faustum fellxque sit
pro contione
vobls reique pQblicae, redlte in patriam ad penates,
coniuges llberosque vestros; sed, qua hic modestia
fuistis, ubi nulllus ager in tot rerum usu neces'

sario tantae multitudinl est violatus,

ferte
estis

urbem.

in
;

ibi

fellcl

libertatis vestrae,
erit

in

loco,

Aventlnum
ubi

eam modestiam 85

Ite,

prlma

unde

initia

profectl

inchoastis

tribunos plebl creabitis.

pontifex maximus, qul comitia habeat.'

praesto

ingens

assensus alacritasque cuncta approbantium fuit. 90

convellunt inde slgna, profectique Romam certant
armati per urbem silentio
cum obvils gaudio.
ibi extempld, pontifice
in Aventlnum perveniunt.

maximo

comitia habente, tribunos plebis creaverunt.

L. Icilius extemplo plebem rogavit et plebs scivit, 95

ne cul fraudi esset secessio ab decemvirls facta. confestim de consulibus creandls cum provocatione
M. Duillius rogationem pertulit. ea omnia in pratls
D
(B611)

Excerpta Brevia

34

Flaminils concilio plebis acta,

100

Flaminium appellant.
sules creatl L. Valerius,

quem nunc circum

per interregem deinde conM. Horatius, qui extemplo

magistratum occeperunt. quorum consulatus popularis sine ulla patrum iniuria nec sine offensione fuit
quicquid enim libertati plebis caveretur, id suis deloscedere opibus credebant.
omnium prlmum, cum
velut in controverso iure esset, tenerenturne patres

legem centuriatis comitils tulere, ut, quod

tributim plebes iussisset, populum teneret; qua lege
tribunicils rogationibus telum acerrimum datum est.
110 aliam
deinde consularem legem de provocatione,
Qnicum praesidium Hbertatis, decemvirall potestate
eversam, non restituunt modo, sed etiam in posterum
muniunt sanciendo novam leg"em, ne quis ullum
pleblscitls,

mag-istratum sine provocatione crearet qul creasset,

eum ius fasque esset occidl, neve ea caedes capitalis
noxae haberetur. et cum plebem hinc provocatione,
hinc tribunlcio auxilio satis flrmassent, ipsls quoque
tribunls, ut sacrosanctl viderentur, cuius rel prope
memoria aboleverat, relatls quibusdam ex magno
120 intervallo caerimonils renovarunt, et cum religione
inviolatos eos, tum lege etiam fecerunt, sanciendo,
;

115

ut,

qul tribunis plebis, aedllibus, iudicibus, decem-

virls nocuisset, eius

caput Iovl sacrum esset, familia

Llberi Llberaeque venum Iret.

ad aedem Cereris
hac lege iuris interpretes neg-ant quemquam sacrosanctum esse; itaque aedilem prendi duclque a.
maioribus magistratibus, quod etsl non iure flat
(nocerl enim el, cui hac lege non liceat), tamen
argumentum esse, non haberl pro sacrosancto aedl130 lem
tribunos vetere iure iurando plebis, cum prlmum
eam potestatem creavit, sacrosanctos esse. fuere,
qui interpretarentur, eadem hac Horatia lege consulibus quoque et praetoribus, quia elsdem auspicils,

125

Excerpta Brevia

35

quibus consules, crearentur, cautum esse: iudicem

enim consulem appellarl. quae refellitur interpretatio, 136

quod els temporibus nondum consulem iudicem, sed
praetorem appellarl mos fuerat. hae consulares leges
M. Duillius deinde tribunus plebis plebem
fuere.
rogavit plebesque sclvit, qul plebem sine tribunls
rellquisset, qulque magistratum sine provocatione ho
.

creasset, tergo ac capite punlretur.

42

Cum

interim Gallus

et gladios duos,

quldam nQdus, praeter scutum

torque atque armillls decoratus promagnitudine et adulescentia

cessit, qul et vlribus et

simulque virtute ceterls antistabat. is maximo proelio commoto atque utrlsque summo studio pugnanti-5
bus, manu slgnificare coepit, utrimque quiescerent
pugna. facta pausa est. extemplo silentio facto,
cum voce maxima conclamat, sl quis secum depugnare
vellet, ut prodlcet, nemo audebat propter magnitudeinde Gallusio
dinem atque immanitatem faciel.
id subito perirrldere atque linguam exsertare.
dolitum est T. Manlio, summo genere nato, tantum
flagitium clvitatl accidere, ex tanto exercitu neminem
is,
ut dlco, processit, neque passus est
prodlre.
scuto 15
virtutem Romanam ab Gallo turpiter spoliarl.
pedestrl et gladio Hispanico clnctus contra Gallum
constitit.
metu magno ea congressio in ipso ponte,
utroque exercitu Inspectante, facta est ita, ut ante
dlxl, constiterunt, Gallus sua dlscipllna scuto proiecto
cantabundus, Manlius animo magis quam arte con-20
flsus, scfltum scuto percussit, atque statum Galli
dum se Gallus iterum eodem pacto
conturbavit.
constituere studet, Manlius iterum scutum scuto percutit, atque de loco hominem iterum deiecit; eo

36

Excerpta Brevia

25pacto ei sub Gallicum gladium successit, atque Hispanico pectus hausit: dein continuo umerum dexte-

rum eodem congressu incldit, neque recessit usquam

donec subvertit, ne Gallus impetum ictus haberet.
ubi eum evertit caput praecidit, torquem detraxit,
soeamque sanguinolentam sibi in collum imponit, quo
ex facto ipse posterique eius Torquati sunt cognominatl.

43

Hactenus populo Romano bellum cum singulis

gentium, mox acervatim tamen sic quoque par omnibus fuit. Etruscorum duodecim populi, Umbrl in id
tempus intactl, antlquissimus Italiae populus, Samnl5tium reliqul in excidium Romanl nominis repente
coniurant.
erat terror ingens, tot simul tantorumque
populorum. late per Etruriam Infesta quattuor slgna
Ciminius interim saltus

medio, ante
adeo
lotunc terrorl erat, ut senatus consull denuntiaret, ne
tantum perlcull ingredl auderet. sed nihil horum
terruit ducem quln fratre praemlsso explorat accesille
sQs.
per noctem pastorio habitu speculatus
omnia refert tutum iter. slc Fabius Maximus perlnam
15 culosissimum bellum sine perlculo explicavit.
subito inconditos atque palantes aggressus est,
captlsque superioribus iugls, in subiectos suo iure
detonuit.
ea namque species fuit illius belll, quasi
in terrigenas e caelo ac nubibus tela mltterentur.
2onec incruenta tamen illa victoria: nam oppressus in
sinu vallis alter consulum, Decius, more patrio
devotum dels manibus obtulit caput: solemnemque
familiae suae consecrationem in victoriae pretium
volitabant.

in

invius, plane quasi Calidonius vel Hercynius,

redegit.

Excerpta Brevia

37

44
Sequitur bellum Tarentinum, Qnum quidem titulo
hoc enim Camet nomine, sed victoria multiplex.
panos, Apulos, atque Lucanos, et, caput belli,
Tarentinos, id est, totam Italiam, et cum istis omnibus Pyrrhum, clarissimum Graeciae regem, Qna5
veluti

ruina pariter involvit:

consummaret,

Italiam

auspicaretur.

Calabriae quondam,
caput,

tum

faucibus

posita,

triumphos

Lacedaemoniorum
et

quippe

in

et

opus,

et Apuliae, totlusque Lucaniae

cum magnitudine

mlrabilis situ.

eodem tempore

transmarlnos

et

Tarentus,

ut

omnes

mQrls portuque nobilis, 10

in ipsls Adriaticl maris
Istriam,

terras,

Illyri-

Eplrum, Achaiam, Africam, Siciliam, vela

dlmlttit.
imminet portul ad prdspectum maris positum maius theatrum: quod quidem causae miseraeis

cum,

omnium calamitatum. ludos forte celecum adremigantem lltori Romanam classem

civitatl fuit

brant,

atque hostem ratl, emicant, sine discrlmine Insultant: Qui enim, aut unde Romanl?' nec
aderat sine mora querelam ferens legatio 20
satis.
hanc quoque foede per obscoenam turpemque dictu
contumeliam violant. hinc bellum sed apparatus
horribilis, cum tot simul popull pro Tarentlnls consurgerent, omnibusque vehementior Pyrrhus: qul
semigraecam ex Lacedaemonils conditoribus cIvi-25
tatem vindicaturus, cum totlus vlribus Eplrl, Thessaliae, Macedoniae, incognitlsque in id tempus elephantls, marl, terra, virls, equls, armls, addito
Insuper ferarum terrore, veniebat.
apud Heracleam,
et Campaniae fluvium Llrim, Laevlno consule, prlma30
pugna: quae tam atrox fuit, ut Frentanae turmae
praefectus Obsidius, invectus in regem, turbaverit,
coegeritque, proiectls Inslgnibus, proelio excedere
inde vident:

'

Excerpta Brevia

38

actum

erat,

nisi

elephanti conversi in spectaculum

35belli procurrissent

quorum cum magnitudine, tum

deformitate, et novo odore simul

ac strldore conincognitas sibi belluas amplius

erant, suspicarentur, fugam stragemque late

sternati equl,

quam

cum

Apulia deinde apud Asculum melius

4odimicatum est, Curio Fabricioque consulibus: iam
quippe belluarum terror exoleverat, et Caius Minucius
quartae legionis hastatus, unlus proboscide abscissa,
mori posse belluas ostenderat. itaque et in ipsas
pila congesta sunt, et in turres vibratae faces tota
nec ante
45 hostium agmina ardentibus ruinis operuere
dederunt.

in

cladi finis fuit,

quam nox

dirimeret:

postremusque

fugientium ipse rex a satellitibus umero saucius in

armls suls referretur.
Lucaniae suprema pugna sub
Arusinls, quos vocant, campls, ducibus elsdem qui
sed tunc ad totam victoriam exitum, quem
50 superius
datura virtus fuit, casus dedit.
nam productls
in prlmam aciem rursus elephantls, unum ex hls
pullum adactl in caput tell gravis ictus avertit:
qul cum per stragem suorum percurrens strldore
55 quereretur, mater agnovit et quasi vindicaret, exsiluit
tum omnia circa quasi hostilia gravl timore permiscuit.
ac slc eaedem ferae, quae prlmam victoriam
:

abstulerant,

secundam parem

controversia tradidere.

fecerant, tertiam sine

nec vero tantum armls, et

in

eocampls, sed consilils quoque et doml intra Urbem

cum rege Pyrrho dlmicatum est. quippe post
prlmam victoriam rex callidus, intellecta virtute
Romana, statim desperavit armls: seque ad dolos
contulit.

nam

interemptos cremavit

65dulgenter habuit, et sine pretio

captlvosque inmlsslsque

restituit.

deinde legatls in Urbem omnl modo annlsus est, ut

sed bello et
facto foedere in amlcitiam reciperetur.
pace, foris et doml, omnem in partem Romana virtus

tum

Excerpta Brevia

39

se approbavit: nec alia magis,

quam Tarentina

Romanl

victdria, ostendit popull

tQs

fortitudinem, sena-70

qulnam illl
ducum magnitatem.
quos ab elephantis prlmo proelio obtritos

sapientiam,

fuerunt

viri,

accepimus?

omnium

hostibus suls immortul,

volnera

pectore: quldam
manibus enses, et
ipsa morte Ira vIve-75

in

omnium

in

bat.

minae, et in
quod adeo Pyrrhus mlratus

quam

facile erat orbis

relictae in voltibus

est, ut dlceret

'

imperium occupare, aut mihi

aut me rege Romanls!' quae

Romanls mllitibus,
autem edrum, qul superfuerunt, in reparando exercitQ
festlnatio?
cum Pyrrhus, Video me,' inquit, planeso
Herculis sldere procreatum, cul, quasi ab angue
r

Lernaeo, tot caesa hostium capita de sanguine suo

renascuntur '. qul autem ille senatus fuit? cum,
perorante Appio Caeco, pulsl cum muneribus suls ab
Urbe legatl, interrogantl regl suo, quid de hostiumss
sede sentlrent: Urbem templum sibi vlsam, senatum
regum consessum esse confiterentur. qul porro ipsl
duces, vel in castrls? cum medicum venale regis
Pyrrhl caput offerentem Curius remlsit: Fabricius
oblatam sibi a rege imperil partem repudiavit. vel90
in pace?
cum Curius fictilia sua Samnlticd praeferret auro: Fabricius decem pondo argentl circa.
Ruflnum consularem virum quasi luxuriam censoria.
gravitate damnaret.
quis ergo mlretur hls moribus,
virtute mllitum, victorem populum Romanum fuisse?95
Qnoque bello Tarentlno intra. quadriennium maxi-

mam

partem Italiae, fortissimas gentes, opulentissimas urbes, Qberrimas regiones indicionem redegisse?
aut quid adeo fidem superet, quam sl prlncipia
belll cum exitu conferantur?
victor prlmo proelio 100
Pyrrhus, tota tremente

Fregellasque
Praenestlna.

populatus,

Italia,

prope

arce prospexit:

et

Campaniam, Llrim,
captam Urbem a.
a vlcesimo lapide

Excerpta Brevia

40

oculos trepidae civitatis

fumo ac pulvere

implevit.

loseodem postea bis exuto castris, bis saucio, et in

Graeciam suam trans mare ac terras fugato, pax et
quies et tanta de opulentissimis tot gentibus spolia,
ut victoriam suam Roma non caperet.
nec enim
temere ullus pulchrior in Urbem, aut speciosior
ante hunc diem nihil nisi pecora
no triumphus intravit.
Volscorum, greges Sabinorum, carpenta Gallorum,
fracta

Samnitum arma

vidisses:

Molossi, Thessali,

aspiceres,

tum

si

captivos

Macedones, Bruttius,

Apulus, atque Lucanus si pompas, aurum, purpura,

lissigna, tabulae, Tarentinaeque deliciae.
sed nihil
libentius populus Romanus aspexit, quam illas, quas
:

timuerat,

cum

turribus suis belluas: quae

sensu captivitatis,
equos sequebantur.

submissis

cervicibus,

non

sine

victores

45
Imperator Poenus in terra Sicula bello Carthaprimo obviam Romano exercitu progreditur,
colles locosque idoneos prior occupat.
milites Romani, uti res nata est, in locum insinuant fraudi et
5perniciei obnoxium.
tribunus ad consulem venit,
ostendit exitium de loci importunitate et hostium
gfiniensi

circumstantia maturum.

Censeo

'

inquit

'

si

rem

faciendum ut quadringentos aliquos

milites ad verrucam illam (sic enim Cato 1 locum
loeditum asperumque appellat) ire iubeas eamque uti
occupent, imperes horterisque
hostes profecto ubi
id viderint, fortissimus quisque et promptissimus ad
servare

vis,

occursandum pugnandumque in eos praevertentur

unoque illo negotio sese alligabunt, atque illi omnes
15

quadringenti procul dubio obtruncabuntur.

1

This story

is

tunc

in-

an extract quoted by a Ronian writer from the Origines

of the historian Cato.

Excerpta Brevia

41

terea occupatls in ea caede hostibus,

ex hoc loco educendl habebis.

citus

tempus exeralia nisi

haec

consul tribuno respondit, consultum istud quidem atque providens sibi viderl, Sed
istos
inquit
mllites quadringentos ad eum locum 20
Sl
in hostium cuneos quisnam erit qui ducat?'

salutis via nulla est.'

'

alium inquit tribunus neminem reperies, me licet

ad hoc perlculum Qtare ego hanc tibi et rel publicae
animam do.' consul tribuno gratias laudesque agit.
tribunus et quadringentl ad moriendum proficlscuntur. 25
hostes eorum audaciam demlrantur, quorsum Ire
pergant, in exspectando sunt. sed ubi apparuit ad
'

'

eam verrucam occupandam

iter

intendere,

mlttit

adversum illos imperator Carthaginiensis peditatum

equitatumque, quos in exercitu viros habuit strenu-30
issimos.
Romanl mllites circumveniuntur, circumtandem
fit proelium diu anceps.
ventl repugnant.
quadringentl omnes cum uno,
superat multitudd.
perfossl gladils aut mlssilibus opertl, cadunt.
interea,

dum

ea pugna pugnatur, se

consul

in locos tutos35

atque editos subducit.

Sed dl immortales tribuno mllitum fortunam ex
virtute eius dedere.
nam ita evenit: cum saucius
multifariam factus esset, tamen volnus capitl nullum
evenit, eumque inter mortuos defetlgatum volneribus 40
atque quod sanguis defluxerat, cognovere. eum sustulere, isque convaluit saepeque postilla operam rel
publicae fortem atque strenuam perhibuit.
Leonidas
Laco quidem simile apud Thermopylas fecit, propter
eius virtQtes omnis Graecia gloriam atque gratianus
praecipuam claritudinis inclitissimae decoravere monumentls, slgnls, statuls, elogils, historils alilsque
at trirebus; gratissimum id eius factum habuere.
buno mllitum parva laus pro factls relicta, qul idem
fecerat atque rem servaverat.
50

Excerpta Brevia

42

46
Fertur pudicae coniugis osculum
parvosque natos ut capitis minor
ab se removisse, et virilem
torvus humi posuisse voltum;

donec labantes consilio patres

firmaret auctor

nunquam

alias dato,

interque maerentes amlcos

egregius properaret exul.

atqui sciebat quae sibi barbarus
tortor pararet;

10

non

aliter

tamen

dimovit obstantes propinquos

et

quam

populum

reditus

morantem,

clientum longa negotia

diiudicata Hte relinqueret,
si

tendens Venafranos in agros

aut Lacedaemonium Tarentum.

15

47
Post haec mala Carthaginienses Regulum ducem,

quem

ceperant, petlverunt, ut

Romam

proficisceretur

pacem a Romanls obtineret ac permutationem

captlvorum faceret.
ille Romam cum venisset, in5 ductus in senatum nihil quasi Romanus egit dlxitque
se ex illa die qua in potestatem Afrorum venisset,
Romanum esse desiisse. itaque et uxorem a complexu removit et senatul suasit ne pax cum Poenis
fieret; illos enim fractos tot casibus spem nullam
lohabere; se tantl non esse, ut tot mllia captlvorum
propter unum et senem et paucos, qui ex Romanls
et

capti fuerant,

redderentur.

itaque obtinuit.

nam

Excerpta Brevia
Afros pacem petentes nullus admlsit.

ginem

rediit,

43
ipse Cartha-

offerentibusque Romanls, ut

tenerent, negavit se in ea urbe

eum Romae

mansurum,

in qua,

15

postquam Afris servierat, dignitatem honestl clvis

regressus igitur ad Africam
habere non posset.
omnibus supplicils exstlnctus est.
48
Hannibal, Hamilcaris

fllius,

Carthaginiensis.

sl

verum est, quod nemo dubitat, ut populus Romanus

omnes gentes virtute superarit, non est Infitiandum
Hannibalem tanto praestitisse ceteros imperatores
prudentia, quanto populus
titudine cunctas nationes.

Romanus antecedat for-5

nam quotienscumque cum

in Italia, semper discessit superior.

domi clvium suorum invidia debilitatus

eo congressus est

quod

nisi

esset,

Romanos

videtur superare potuisse.

sed mul-

10
torum obtrectatio devlcit unlus virtutem.
Hlc autem velut hereditate relictum odium pater-

num erga Romanos slc conservavit, ut prius animam

quam id deposuerit, qul quidem, cum patria pulsus
esset et alienarum opum indigeret, nunquam destiterit animo bellare cum Romanls.
nam ut omlttam 15
Philippum, quem absens hostem reddidit Romanls,
omnium

els

temporibus potentissimus rex Antiochus

hunc tanta cupiditate incendit bellandl, ut

usque a Rubro marl arma conatus sit Inferre Italiae.
ad quem cum legatl venissent Romanl, qul de eius20
voluntate explorarent darentque operam consilils
clandestlnls ut Hannibalem in suspicionem regl adducerent, tamquam ab ipsls corruptum alia atque
antea sentlre, neque id frustra fecissent idque Hannibal comperisset seque ab interioribus c6nsilils25
segregarl vldisset, tempore dato adiit ad regem,

fuit.

Excerpta Brevia

44

sua et odio in Romanos

commemorasset, hoc adiunxit: Pater meus inquit
Hamilcar puerulo me, utpote non amplius vm
3oannos nato, in Hispaniam imperator proficiscens
Carthagine Iovl optimo maximo hostias immolavit.
quae dlvlna res dum conficiebatur, quaesivit a me
vellemne secum in castra proficisci. id cum libenter
accepissem atque ab eo petere coepissem ne dubi-

cum multa de

eique

fide

'

'

tum

ducere,

35taret

fidem

quam

40

quam

ceterls

remotis

me

amlcitia

Faciam/
'.

inquit,

simul

'

si

mihi

me ad aram
eamque
nunquam

sacrificare Instituerat,

tenentem

iurare

cum Romanls

iassit

fore.

id

ego

ius-

datum usque ad hanc aetatem ita

neminl dubium esse debeat, quin
reliquo tempore eadem mente sim futurus. quare sl
quid amlce de Romanis cogitabis, non imprudenter
feceris, sl me celaris; cum quidem bellum parabis,
iurandum

patrl

conservavi,

45

'

postulo dederis

adduxit, apud
in

ille,

te

ipsum

ut

frustraberis,

si

non

me

in

eo prlncipem

posueris.'

qua dlximus aetate cum patre in Hispaniam profectus est, cuius post obitum, Hasdrubale
hoc
imperatore suffecto, equitatul omnl praefuit.
soquoque interfecto exercitus summam imperil ad eum
id Carthaginem delatum publice comprodetulit.
batum est. slc Hannibal minor v et xx annls natus
imperator factus proximo triennio omnes gentes
Hispaniae bello subegit, Saguntum, foederatam clvi55tatem, vl expugnavit, tres exercitus maximos com-

Hac

igitur

ex hls unum in Africam mlsit, alterum cum

Hasdrubale fratre in Hispania rellquit, tertium in
saltum Pyrenaeum transiit.
Italiam secum duxit.
quacumque iter fecit, cum omnibus incolis confllxit:
ad Alpes posteaquam
60 neminem nisi victum dimlsit.
venit, quae Italiam ab Gallia seiungunt, quas nemo
paravit.

Excerpta Brevia

unquam cum
Graium

exercitu ante

transierat (quo facto

eum
is

45

praeter Herculem

hodie saltus Graius

appellatur), Alpicos conantes prohibere transitu con-

loca

cidit,

patefecit,

itinera

muniit,

ut ea.65

effecit

elephantus ornatus ire posset, qua antea Qnus homo

hac copias traduxit in
inermis vix poterat repere.

Italiamque pervenit.

49
In

civitate

tanto discrimine

belli

sollicita,

cum

omnium secundorum adversorumque causas in deos

Tarraclnae
verterent, multa prodigia nuntiabantur
tactam;
caelo
Matutae
de
Matris
Iovis aedem, Satricl
:

minus terrebant in aedem Iovis5

duo perlapsl angues; ab Antio nuntia-

Satricanos haud
foribus ipsls

est cruentas splcas metentibus vlsas esse Caere

porcus biceps natus erat; et Albae duo soles vlsos
et bos
ferebant et nocte Fregellls lucem obortam.
in agro Romano locutus, et ara Neptunl multoio
manasse sudore in circo Flaminio dicebantur, et
aedes Cereris, Salutis, Quirlnl de caelo tactae. prodigia consules hostils maioribus procurare iussl et
ea ex senatus
supplicationem unum diem habere.

tum

consulto facta.

plQs omnibus aut nuntiatls pereg^re

aut vlsls doml

prodigils

terruit

15

animos hominum

Ignis in aede Vestae exstlnctus, caesaque flagro est

Vestalis,

custodia eius

cuius

bus

dels

noctis

fuerat,

iussu

quamquam nihil portendenticeterum neglegentia. humana acciderat, 20

P. Licinl pontificis.

id

tamen

et hostils maioribus procurarl et supplicationem ad Vestae haberl placuit.

Priusquam proficlscerentur consules ad bellum,
monitl a senatQ sunt, ut in agros reducendae plebis
curam haberent deum benlgnitate summotum bellum
:

25

Excerpta Brevia

46

Romana

et Latio esse, et posse sine metu in

minime convenire Siciliae quam Italiae
colendae maiorem curam esse. sed res haudquaquam

ab urbe

agrls habitarl,
erat

populo

et

facilis,

cultoribus

llberls

bello

ab-

30sumptls et inopia servitiorum et pecore dlrepto vllllsque dlrutls aut incensls.

magna tamen pars

consulum compulsa in agros remigravit.

moverant autem huiusce rel mentionem Placentln-

auctoritate

orum

Cremonensium

et

35suum ab

accolls

Gallls

legatl,

querentes

incursarl ac vastarl,

agrum
mag-

namque partem colonorum suorum dllapsam esse,

iam Infrequentes se urbes, agrum vastum ac
desertum habere.
Manilio praetorl mandatum, ut
et

colonias

ab

hoste tueretur;

consules

ex

senatus

40consulto edlxerunt, ut qul clves Cremonenses atque

Placentlnl

essent,

reverterentur.

ante

prlncipio

certam
deinde

diem
verls

in

et

colonias
ipsl

ad

bellum profectl sunt.

50

A.V.C. 549
[A stone, known as " the mother of the g-ods ", is brought
from Asia Minor to Rome, in the hope that Hannibal would,
on account of its miraculous power, be driven from Italy.]

Clvitatem eo tempore repens religio invaserat invento carmine in librls Sibylllnls propter crebrius
eo anno de caelo lapidatum Inspectls, quandoque
hostis alienigena terrae Italiae bellum intulisset, eum
spelll Italia. vinclque posse, sl mater Idaea a Pessinunte Romam advecta foret. id carmen ab decemviris inventum eo magis patres movit, quod et legatl,
qul donum Delphos portaverant, referebant et sacrificantibus ipsls Pythio Apollinl laeta exta fuisse et

Excerpta Brevia

47

responsum oraculo editum, maiorem multo victoriam, 10

quam cuius ex spoliis dona portarent, adesse populo

Romano.

nullas

in

Asia socias civitates habebat

Romanus; tamen memores Aesculapium

quoque ex Graecia quondam hauddum ullo foedere
populus

causa arcessltum, tunc 15

iam cum Attalo rege propter commune adversus
Philippum bellum coeptam amlcitiam esse. facturum
eum, quae posset, popull Romanl causa, legatos ad
eum decernunt, M. Valerium Laevlnum, qul bis
consul fuerat ac res in Graecia gesserat, M. Caecilium 20
Metellum praetorium, Ser. Sulpicium Galbam aedlllcium, duos quaestorios, Cn. Tremellium Flaccum
els qulnque
naves
et
M. Valerium Faltonem.
qulnqueremes, ut ex dlgnitate popull Romanl
sociata valetudinis

populi

adlrent eas terras, decernunt.

Asiam petentes 25

legatl

Delphos cum escendissent, oraculum adierunt consulentes, ad quod negotium mlssi essent,
perficiendl eius quam sibi spem populoque Romano
responsum esse ferunt per Attalum
portenderet.
regem compotes eius fore, quod peterent; cum30
Romam deam devexissent, tum curarent, ut eam,
qul vir optimus Romae esset, hospitio acciperet.
Pergamum ad regem venerunt. is legatos comiter
acceptos Pessinuntem in Phrygiam deduxit sacrumque els lapidem, quam matrem deum esse incolae3
protinus

dlcebant, tradidit ac deportare

Romam

iussit.

prae-

mlssus ab legatls M. Valerius Falto nuntiavit deam

adportarl; quaerendum virum optimum in clvitate
esse, qul

eam

rlte

hospitio acciperet.

51
Slc conservatls suls rebus

bus omnibus ad Prusiam

in

Poenus

Pontum

illusls

Cretensi-

pervenit.

apud

Excerpta Brevia

48

quem eodem animo fuit erga Italiam neque aliud

quicquam egit quam regem armavit et exercuit adsversus Romanos.
quem cum videret domesticls
opibus minus esse robustum, conciliabat ceteros
reges, adiungebat bellicosas nationes.
dissidebat
ab eo Pergamenus rex Eumenes, Romanis amlcissimus, bellumque inter eos gerebatur et marl et
loterra: quo magis cupiebat eum Hannibal opprimi.
sed utrobique Eumenes plus valebat propter Ro-

manorum
sibi

quem

iniit

ratidnem.

si

removisset, faciliora

ad hunc interficiundum

cetera fore arbitrabatur.

talem
15

societatem:

classe paucls diebus erant de-

superabatur navium multitudine dolo erat

pugnandum, cum par non esset armls. imperavit
creturl.

quam

plurimas venenatas serpentes vlvas colligi

in vasa fictilia conicl.
harum cum effecisset
magnam multitudinem, die ipso, quo facturus erat
2onavale proelium, classiarios convocat elsque prae-

easque

cipit,

omnes

navem,

a.

ut in

unam Eumenis

tantum

ceterls

satis

regis concurrant
habeant se defendere.

illos facile serpentium multitudine consecuturos.

rex autem in qua nave veheretur, ut sclrent, se fac-

id

25turum:

magno

quem

sl

aut cepissent

praemio fore.
mllitum facta classis ab utrlsque
els pollicetur

quarum

aut

interfecissent,

tall

in

cohortatione

proelium dedu-

priusquam slgnum
pdgnae daretur, Hannibal ut palam faceret suls, quo
soloco Eumenes esset, tabellarium in scapha cum
caduceo mlttit.
qul ubi ad naves adversariorum
pervenit epistulamque ostendens se regem professus
est quaerere, statim ad Eumenem deductus est, quod
nemo dubitabat quln aliquid de pa.ce esset scrlptum.
35 tabellarius ducis nave declarata suls eodem, unde
citur.

acie constituta,

erat egressus, se recepit.

tula nihil in ea repperit nisi

at

Eumenes

soluta epis-

quae ad irrldendum eum

Excerpta Brevia

49

causam mlrabatur, neque

reperiebat, tamen proelium statim commlttere non
dubitavit.
horum in concursu Bythlnii Hannibalis40
Eumenis adoriuntur.
praecepto universl navem
quorum vim rex cum sustinere non posset, fuga
salutem petit, quam consecutus non esset, nisi inter
sua praesidia se recepisset, quae in proximo lltore
erant collocata.
reliquae Pergamenae naves cum 45
pertinerent.

cuius

etsi

adversarios premerent acrius, repente in eas vasa

fictilia, de quibus supra mentionem fecimus, conicl

quae iacta

coepta sunt.

rlsum pugnantibus

initio

concitarunt, neque quare id fieret poterat intellegl.

postquam autem naves suas oppletas conspexerunt 50

serpentibus, nova re perterritl, cum, quid potissimum
vltarent, non viderent, puppes verterunt seque ad sua
castra nautica rettulerunt.

arma Pergamenorum
sed

saepe alias

slc

superavit,

Hannibal consilio
neque tum solum,

pedestribus copils

prudentia55

parl

pepulit adversarios.

52
Bello Punico secundo C. Flaminius consul neglexit

slgna rerum futurarum magna cum clade rel publicae.

qul exercitu lustrato cum Arretium versus
castra movisset et contra Hannibalem legiones duceret, et ipse et equus eius ante slgnum Iovis Statoris
sine causa. repente concidit, nec eam rem habuit religionl, obiecto slgno, ut perltls videbatur, ne

com-

Idem cum tripudio auspicaretur,

commlttendl differebat. tum
Flaminius ex eo quaeslvit, sl ne postea quidem pulll 10
pascerentur, quid faciendum censeret.
cum ille
quiescendum respondisset, Flaminius
Praeclara
mltteret proelium.
pullarius

diem

proelil

vero auspicia

'

inquit

sl

esurientibus pullls res geri

poterit, saturls nihil geretur

(B611)

'.

itaque slgna convelli

E

Excerpta Brevia

5
15

quo tempore cum slgnifer prlml

hastatl slgnum non posset movere loco, nec quicet se sequi iussit.

quam
re

proficeretur, plures

nuntiata suo

more

cum

accederent, Flaminius

neglexit.

itaque tribus els

horls conclsus exercitus atque ipse interfectus est.

53
Sclpio Africanus antlquior quanta virtutum gloria

quam fuerit altus animo atque magniqua sul conscientia nlxus, pluribus rebus quae
ex quibus
dlxerit quaeque fecerit declaratum est.
f
eius
Iduciae
atque
exsuper5 sunt haec duo exempla
antiae ingentis.
cum M. Naevius tribunus plebl
praestiterit,

ficus et

eum ad populum,

rege
Antiocho accepisse pecuniam, ut condicionibus gratiosls ac mollibus pax cum eo popull Romanl nomine
lofieret, et quaedam item alia crlminl daret indlgna
accusaret

tum

dlceretque

pauca praefatus, quae dlgnitas

Memoria,' invltae suae atque gloria postulabat,
diem
hodiernum
quit,
Quirltes, repeto
esse
quo
Hannibalem Poenum, imperio nostro inimlcissimum,
tall viro,

Sclpio,

'

'

15

magno

proelio

victoriam

vobls

vlcl

in

peperl

terra Africa

Insperabilem.

pacemque et
non igitur

adversum deos ingratl: sed censeo relinquamus nebulonem hunc; eamus nunc protinus Iovl
optimo maximo gratulatum.' id cum dlxisset, avertum contio universa,
20 tit, et Ire in Capitolium coepit.
quae ad sententiam de Sclpione ferendam convenerat,
slmus

Sclpionem in Capitolium comitata,

atque inde ad aedes eius cum laetitia et gratulatione
solemnl prosecuta est.
Item aliud est factum eius praeclarum. Poetilil
25
quldam, tribunl plebl, a Marco, ut aiunt, Catone,
inimlco Sclpionis, comparatl in eum atque immlssi,
relicto tribuno,

Excerpta Brevia

51

deslderabant in senatu Instantissime ut pecQniae

Antiochenae, praedaeque quae in eo bello capta erat,
rationem redderet. fuerat enim L. Sclpionl Asiatico, 30

suo imperatorl

fratri

in

ea provincia, legatus.

ibi

Sclpio exsurgit, et prolato e sinu togae libro rati-

ones in eo esse scrlptos esse dixit omnis pecuniae

omnisque praedae. illl tum ut palam recitaretur et

ad aerarium deferretur.
Sed enim id iam non 35
faciam,' inquit,
nec me ipsum afficiam contumelia.'
eumque librum statim coram discldit suls manibus
'

aegre passus quod, cul salus imperil

ac relpublicae accepta ferrl deberet, rationem pecQet concerpsit:

niae praedatlciae posceretur.

40

54

Numantia, quantum Carthaginis, Capuae, Corinthl

opibus Inferior, ita virtutis nomine et honore par
omnibus, summumque, sl viros aestimes, Hispaniae
decus quippe sine muro, sine turribus, modice edito
in tumulo apud flumen Durium sita, quattuor mIli-5
bus Celtiberorum quadraginta milium exercitum per
annos quattuordecim sola sustinuit: nec sustinuit
modo, sed saevius aliquanto perculit, pudendlsque
:

foederibus

affecit.

novissime

cum

invictam

esse

constaret, opus quoque eo fuit, qul Carthaginem

duce Sclpione, Carthaginis incendils ad
everterat.
excidia urbium imbuto, in ultionem excanduit populus

Romanus.

sed tunc acrius in castrls,

quam

10

in

campo, nostro cum mllite, quam cum Numantlno

proeliandum fuit.
quippe assiduis et iniustls etis

maxime operibus
vallum, qul arma nesclrent;
servllibus

plenius

attrlti,

ferre

luto

inqulnarl

(dum

vallum munlrent), qul sanguine nollent, iubebantur.

tantl esse exercitum,
quantl imperatdrem, vere

Excerpta Brevia
20

proditum

est.

commlssa

acies

redacto

in

dlscipllnam

mllite,

quodque nemo vlsurum se unquam

est, ut fugientes Numantinos

factum

speraverat,

quisquam

slc

dedere sese volebant, sl tolesed cum Sclpio veram

25vellet et sine exceptione victoriam, eo necessitatum
compulsl, prlmum, ut destinata morte in proelium

randa

videret.

virls

ruerent,

cum

imperarentur.

sese prius epulls, quasi

Inferils,

imple-

semicrudae, et celiae: (slc vocant

indigenam ex frumento potionem).
intellectum ab
30 imperatore consilium
itaque non est permlssa pugna
moriturls.
cum fossa atque lorlca, quattuorque castrls circumdatos fames premeret, ab duce orantes
proelium, ut tanquam viros occlderet, ubi non impetrabant, placuit eruptio.
slc conserta manu pluvissent,

carnis

et cum urg-eret fames aliquantisper inde

novissime consilium fugae sedit
sed hoc
quoque, ruptls equorum cingulls, uxores ademere,
summo scelere, per amorem.
itaque deplorato
exitu, in ultimam rabiem furoremque conversl, post4oremo morl hoc genere destinarunt.
duces suos,
seque, patriamque, ferro et veneno, subiectoque undique Igne peremerunt.
macte fortissimam, et, meo
iudicio, beatissimam in ipsls malls clvitatem
asseruit cum fide socios, populum orbis terrarum viribus
45 fultum sua manu, aetate tam longa sustinuit.
novissime maximo duce oppressa clvitas nullum de se
35

riml occlsl

vlxere.

gaudium

hostl rellquit.

non

qul in catenls duceretur.

fuit,

pauperibus, nulla
sofuit

arma

tantum de nomine.

unus enim
ipsl

vir

Numantlnus

praeda, ut de
cremaverant. triumphus

Excerpta Brevia

53

55

ROMAN

POLITICAL MORALITY AND THE

JUGURTHA (b.C. I49-I06)

Ceterum ex
in

prlmls

nam

alils

magno

WAR

WITH

negoths, quae ingenio exercentur,

Qsul est

saepe ego audlvl Q.

memoria rerum gestarum

Maximum,

P. Sclpionem,

praeterea clvitatis nostrae praeclaros viros solitos ita

cum maiorum imagines intuerentur,

sibi animum ad virtutem accendl.

dlcere:

mentissime
licet

non ceram

sese habere, sed

mam

vehe-5
scl-

neque figuram tantam vim in

memoria rerum gestarum eam flam-

illam

egregils virls in pectore crescere neque prius

sedarl

quam

quaverit.

virtus

eorum famam atque gloriam adae- 10

at contra quis est

omnium

hls moribus,

sumptibus, non probitate neque insuls contendat? etiam homines

novl, qul antea per virtutem solitl erant nobilitatem
antevenlre, furtim et per latrocinia potius quam bonls 15
artibus ad imperia et honores nltuntur: proinde quasi
praetura et consulatus atque alia omnia huiusce modl
per se ipsa clara et magnifica sint, ac non perinde
habeantur ut eorum, qui ea sustinent, virtus est.
Bellum scrlpturus sum, quod populus Romanus 20
cum Iugurtha rege Numidarum gessit, prlmum quia
magnum et atrox variaque victoria fuit, dehinc quia
tunc prlmum superbiae nobilitatis obviam itum est,
quae contentio dlvlna et humana cuncta permlscuit
eoque vecordiae processit, ut studils clvllibus bellum 25
atque vastitas Italiae flnem faceret.
Masinissa, rex Numidarum, Iugurtham, fllium
Mastanabalis fratris, eodem cultu, quo llberos suos,

quln

dlvitils et

dustria

doml

cum maioribus

habuit.

prlmum adolevit, pollens vlris^J multo maxime ingenio validus, 30

qui ubi

bus, decora facie,

Excerpta Brevia
non se luxu neque
sed,

mos gentis
cum aequalibus

utl

cursu

inertiae
illius

corrumpendum
est,

certare, et

equitare,

dedit,

iacularl,

cum omnes

gloria

anteiret, omnibus tamen carus esse ad hoc pleraque

35 tempora in venando agere, leonem alias feras primus
aut in primls ferlre: plurimumque facere, minimum
ipse de se loqul.
quibus rebus Micipsa tametsl
initio laetus fuerat, exlstimans virtutem Iugurthae
regno suo gfloriae fore, tamen postquam hominem
40 adulescentem, exacta sua aetate et parvls llberls,
magis magisque crescere intellegit, vehementer eo
negotio permotus multa cum animo suo volvebat.
terrebat eum natura mortalium avida imperil et praeceps ad explendam animl cupldinem, praeterea op45 portunitas
suae llberorumque aetatis, quae etiam
mediocres viros spe praedae transversos agit, ad hoc
studia Numidarum in Iugurtham accensa, ex quibus
sl talem virum dolls interfecisset, ne qua seditio aut
bellum orlretur anxius erat. igitur bello Numantlno
50 Micipsa cum populo Romano equitum atque peditum
auxilia mltteret, sperans vel ostentando virtutem vel
hostium saevitia facile occasurum, praefecit Numidls,
quos in Hispaniam mlttebat. sed ea res longe aliter
:

ac ratus erat evenit.

55

60

Ea

tempestate in exercitu nostro fuere complures

novl atque nobiles, quibus dlvitiae bono honestoque
potiores erant, factiosl doml, potentes apud socios.
clarl magis quam honestl, qul Iugurthae non mediocrem animum pollicitando accendebant, sl Micipsa
rex occidisset, fore utl solus imperil Numidiae potlretur:

in

ipso

maximam

virtutem,

Romae omnia

sed postquam Numantia deleta P.

donatum atque laudatum magnifice pro con-

venalia esse.
Sclpio
tione
65

Iugurtham

in

praetorium abduxit iblque secreto

quam prlvatim amlcitiam

monuit, uti potius publice

Excerpta Brevia

55

Romani coleret. sic locutus cum lltterls eum

earum sententia haec erat
Habes virum
dlgnum te atque avo suo'. Micipsa paucls post annls
populi

dlmlsit.

'

moritur.

56

Hiempsal

reperltur

Numidae caput

occultans

sese

in

tugurio.

ad Iugurtham
referunt.
Adherbalem omnesque, qul sub imperio
Micipsae fuerant, metus invadit.
tametsl Romam
legatos mlserat, qul senatum docerent de caede fra-5
tris et fortunls suls, tamen fretus multitudine mllitum
parabat armls contendere. victus ex proelio profugit
in provinciam ac deinde Romam contendit.
tum
Iugurtha patratls consilils, postquam omni Numidia
eius, utl iussl erant,

potiebatur, in otio facinus

timere populum

usquam nisi in
spem habere.

suum cum animo reputans 10

Romanum

neque adversus Iram eius

avaritia nobilitatis et pecunia sua
itaque paucls diebus cum auro et

argento multo legatos

Romam

mlttit, quls praecipit,

prlmum

amicos

muneribus

utl

veteres

expleant,

15

deinde novos acqulrant, postremo quaecumque possint largiendo parare ne cunctentur.

igitur ubl
legatl satis confldunt, die constituto senatus utrls-

que datur.
fecit, legatl
fretl,

postquam rex Adherbal flnem loquendl

Iugurthae, largltione magis

paucls respondent:

suam ab Numidls

quam

causa20
Hiempsalem ob saevitiam

interfectum:

Adherbalem

bellum Inferentem, postquam superatus

quod

iniuriam

sit,

ultro

querl

Iugurtham ab
ne se alium putarent ac Numantiae25
facere

nequlvisset:

senatu petere,
cognitus esset, neu verba inimlcl ante facta sua
ponerent. vlcit in senatu pars illa, quae vero pretium aut gratiam anteferebat.
decretum fit, utl

Excerpta Brevia

56

decem legati regnum, quod Micipsa obtinuerat, inter

30 Iugurtham et Adherbalem dividerent.
Postquam diviso regno legati Africa decessere et
Iugurtha contra timorem animi praemia sceleris
adeptum sese videt, certum esse ratus, quod. ex
amicis apud Numantiam acceperat, omnia Romae
35

venalia esse, simul et illorum pollicitationibus accensus,

quos paulo ante muneribus expleverat,

Adherbalis
at

is

quem

animum

intendit.

in

regnum

ipse acer, bellicosus

petebat quietus, imbellis placido ingenio,

opportunus iniuriae, metuens magis quam metuendus.

4oAdherbal cum paucis equitibus Cirtam profugit et ni
multitudo togatorum fuisset, quae Numidas insequentes moenibus prohibuit, uno die inter duos reges
coeptum atque patratum bellum foret. igitur Iugurtha oppidum circumsedit. Adherbal ex eis qui una
45 Cirtam profugerant duos maxime impigros delegit
ut Romam pergerent.
Htterae Adherbalis in senatu
recitatae. legantur in Africam maiores natu, nobiles,
amplis honoribus usi.
ei triduo navim ascendere.
dein brevi Uticam appulsi litteras ad Iugurtham
5omittunt quam ocissime ad provinciam accedat.
igitur exercitu circumdato summa vi Cirtam irrumpere
nititur.
quod ubi secus procedit neque quod intende-

quam legatos conveniret

Adherbalis potiretur, ne amplius morando Scaurum,
55quem plurimum metuebat, incenderet, cum paucis
equitibus in provinciam venit.
ac tametsi senati
verbis graves minae nuntiabantur, quod ab oppugnatione non desisteret, multa tamen oratione consumpta legati frustra discessere. ea postquam Cirtae
6oaudita sunt, Italici, quorum virtute moenia defensarat efficere potest, ut prius

bantur confisi deditione facta propter magnitudinem

populi Romani inviolatos sese fore, Adherbali suadent uti seque et oppidum Iugurthae tradat, tantum

Excerpta Brevia
ab eo vitam paciscatur: de
ille,

57

ceterls senatul fore.

at

tametsi omnia potiora fide Iugurthae rebatur,

65

tamen quia penes eosdem,

si adversaretur, cogendl
censuerant Italici, deditionem
Iugurtha in primis Adherbalem excruciatum
facit.
necat, deinde omnes puberes Numidas atque negotiatores promiscue, uti quisque armatls obvius fuerat, ?o
interficit. deinde exercitus qui in Africam portaretur,

potestas erat,

ita,

uti

scribitur: stlpendium aliaque,

quae bello usui

forent,

decernuntur.

57

At Marius multls diebus et laboribus consumptis

anxius trahere cum animo suo, omltteretne inceptum,
quoniam frustra erat, an fortunam opperiretur qua
saepe prospere usus fuerat. quae cum multos dies
noctesque aestuans agitaret, forte quidam Ligus, exs
cohortibus auxiliariis mlles gregarius, castris aquatum

egressus haud procul ab latere castelli quod aversum

proeliantibus erat, animum advertit inter saxa repentes cocleas: quarum cum unam atque alteram,
dein plures peteret, studio legendi paulatim prope ad

summum
dinem

montis egressus

intellexit,

faciendl

animum

est.

more humani

ubi

solitu-

ingenii cupldo difficilia

et forte in

vertit.

postquam

10

eo loco grandis

paulum modo prona, dein

flexa atque aucta in altitudinem quo cuncta gignen-15
tium natura fert: cuius ramis modo, modo eminentiIlex coaluerat inter saxa,

bus saxis nlsus Ligus

in castelli

planitiem pervenit,

quod cuncti Numidae intentl proeliantibus aderant.

exploratls omnibus, quae mox usul fore ducebat,
eadem regreditur, non temere utl escenderat, sed20
temptans omnia et circumspiciens. itaque Marium
propere adit, acta edocet, hortatur, ab ea parte, qua
ipse escenderat, castellum temptet

pollicetur itineris

Excerpta Brevia

58
pericullque
25

ducem.

Marius cum Ligure promlssa

cognitum ex praesentibus mlsit quorum utl cuiusque

ingenium erat, ita rem difficilem aut facilem nuntiavere: consulis animus tamen paulum arrectus.
:

itaque ex copia tubicinum et cornicinum

que quam velocissimos

delegit, et

cum

numero qulnels,

praesidio

quattuor centuriones, omnesque Ligurl

parere iubet, et el negotio proximum diem constituit.
Sed ubi ex praecepto tempus vlsum, paratls comceterum illl,
positlsque omnibus ad locum pergit.
qul escensurl erant, praedoctl ab duce arma ornatum35 que mutaverant, capite atque pedibus nudls, uti prospectus nlsusque per saxa facilius foret: super terga
gladii et scuta, verum ea Numidica ex corils, ponderis

soqui forent,

gratia simul et offensa quo levius streperent.

praegrediens Ligus saxa et

sl

igitur

quae vetustate radlces

4oeminebant laquels vinciebat, quibus allevatl mllites

interdum timidos Insolentia
ubi paulo asperior ascensus
itineris levare
erat, singulos prae se inermes mlttere, deinde ipse
cum illorum armls sequl quae dubia nlsu videbantur
45potissimus temptare, ac saepius eadem ascendens
descendensque, dein statim dlgrediens, ceterls audaciam addere. igitur diu multumque fatlgatl tandem
in castellum perveniunt, desertum ab ea parte, quod
omnes, slcut alils diebus, adversum hostes aderant.
50 Marius ubi ex nuntils quae Ligus egerat cognovit,
quamquam toto die intentos proelio Numidas habuerat, tum vero cohortatus mllites et ipse extra. vlneas
egressus testudine acta succedere simul hostem tormentls sagittarilsque et funditoribus eminus terrere.
sub55 at Numidae, saepe antea vlnels Romanorum
versls, item incensls, non castelll moenibus sese
tutabantur, sed pro muro dies noctesque agitare,
maledicere Romanls ac Mario vecordiam obiectare,
facilius

escenderent,

manu:

Excerpta Brevia

59

mllitibus nostris Iugurthae servitium minarl, secundls

rebus feroces esse.

interim omnibus, Romanls hosti- 60
busque, proelio intentis, magna utrimque vl pro
gloria atque imperio hls, illls pro salute certantibus,
repente a tergo slgna canere; ac prlmo mulieres et
puerl, qul vlsum processerant, fugere, deinde uti

quisque muro proximus erat, postremd cunctl, armatl

inermesque. quod ubi accidit, eo acrius Romanl Instare, fundere ac plerosque tantum modo sauciorum
dein super occlsorum corpora vadere, avidl gloriae

65

murum petere, neque quemquam omnium

praeda morarl. slc forte correcta Maril temeritas7o
gloriam ex culpa invenit.

certantes

58
Sertorius

vir

acer,

egregiusque dux,

et

tuendi

regendlque exercitus perltus fuit. is in temporibus

mentiebatur ad mllites sl mendacium
prodesset, et Htteras compositas pro verls legebat,
et somnium simulabat, et falsas religiones con-5
ferebat,
sl
quid istae res eum apud mllitum
animos adiutabant. illud adeo Sertoril nobile est.
cerva alba eximiae pulchritudinis et vlvacissimae
celeritatis a Lusitano el quodam dono data est.
hanc sibi oblatam dlvlnitus et Instlnctam Dianaeio
numine colloqul secum monereque, et docere quae
utilia factu essent, persuadere omnibus Instituit; ac
sl quid durius videbatur quod imperandum mllitibus
foret, a cerva sese monitum praedicabat.
id cum
difficillimls et

tamquam sl deo, libentes parebant. 15

quodam die, cum incursio hostium esset

dlxerat, universl,

ea cerva
nuntiata,

fugam
et

festlnatione

ac

tumultu

consternata,

in

se prorupit, atque in palude proxima delituit;

postea requisita periisse credita

est.

neque multls

Excerpta Brevia

60
20

diebus post inventam esse cervam Sertorio nuntiatur.

qul nuntiaverat, iussit tacere; ac ne cul palam

tum

interminatus est; praecepitque ut eam

postero die repente in eum locum, in quo ipse cum
amlcls esset, immltteret.
admlssls deinde amlcis
postrldie, vlsum sibi esse ait in quiete cervam, quae

dlceret,

25

ad se revertl, et, ut prius consuerat, quod

opus esset facto praedicare. tum Sertorio quod imperaverat slgnificante, cerva emlssa in cubiculum
Sertorii introrupit.
clamor factus et orta admlratio
3oest; eaque hominum barbarorum credulitas Sertorio
in magnls rebus magno usui fuit.
memoriae proditum est ex els nationibus quae cum Sertorio facieperiisset,

bant,

35

cum

multls proelils superatus esset,

umquam

ab

hominum

esset mobilissimum.

eo

quamquam

desclvisse,

neminem
id

genus

59

Exponam vobls, Quirltes, ex quibus generibus

hominum istae copiae comparentur; deinde singulls
mediclnam consilil atque orationis meae, si quam
unum genus est eorum, qul magno
potero, adferam.
5in

aere alieno maiores etiam possessiones habent,

quarum amore adductl dissolvl nullo modo possunt.

horum hominum species est honestissima: sunt enim
locupletes; voluntas vero et causa impudentissima.
tu agrls, tu aedificils, tu argento, tu familia, tu rebus

loomnibus ornatus

et

copiosus

sls, et

dubites de posses-

sione detrahere, adqulrere ad fidem? quid enim ex-

spectas? bellum? quid ergo? in vastatione omnium

tuas possessiones sacrosanctas futuras putas? an
tabulas novas?
lstant.

verum

meo

errant qul istas

beneficio

auctionariae.

a.

Catillna.

exspec-

novae proferentur,
neque enim istl, qul possestabulae

Excerpta Brevia

61

siones habent, alia ratione ulla salvi esse possunt.

si maturius facere voluissent, neque, id quod
stultissimum est, certare cum usurls fructibus prae-

quod

diorum, et locupletioribus hls et melioribus civibus 20

uteremur.
sed hosce homines minime puto pertimescendos, quod aut deduci de sententia possunt, aut, sl permanebunt, magis mihi videntur
vota facturi contra rem publicam quam arma
laturl.
alterum genus est eorum, qul, quamquam25
premuntur aere alieno, dominationem tamen exspectant, rerum potlri volunt, honores, quos quieta republica desperant, perturbata. se consequl posse
arbitrantur.
quibus hoc praecipiendum videtur,
unum scllicet et idem quod reliquls omnibus, ut30
desperent id, quod conantur, se consequl posse:
prlmum omnium me ipsum vigilare, adesse, providere
relpublicae; deinde magnos animos esse in bonls
virls, magnam concordiam in maxima. multitudine,
magnas praeterea copias mllitum; deos denique im-35
mortales hulc invicto populo, clarissimo imperio,
pulcherrimae urbl contra tantam vim sceleris praequod sl iam sint id,
sentes auxilium esse laturos.

quod cum summo furore cupiunt,

in cinere

adeptl,

num

illl

urbis et in sanguine clvium, quae mente40

conscelerata ac nefaria concuplverunt, se consules ac

non
dictatores aut etiam reges sperant futuros?
vident id se cupere, quod

sl

adeptl

sint,

fugitlvo

necesse? tertium
genus est aetate iam adfectum, sed tamen exercita-45
tione robustum, quo ex genere iste est Manlius, cul
nunc Catillna succedit: sunt homines ex els colonils,
quas Sulla constituit; quas ego universas clvium
esse optimorum et fortissimorum virorum sentio, sed
tamen el sunt colonl, qul se in Insperatls ac repentlnls 50
alicul

aut gladiatorl concedl

pecunils

sit

sumptuosius Insolentiusque iactarunt.

hi

Excerpta Brevia

62

dum

aedificant

tamquam

beatl,

dum

praedils lectls,

magnls, conviviis apparatls delectantur, in

tantum aes alienum inciderunt, ut, sl salvl esse velint,
55 Sulla sit ab Inferls excitandus
qul etiam non nullos
agrestes, homines tenues atque egentes, in eandem
illam spem raplnarum veterum impulerunt, quos ego
utrosque in eodem genere praedatorum dlreptorumque pono; sed eos hoc moneo: desinant furere ac
60 proscrlptiones et dictaturas cogitare:
tantus enim
illorum temporum dolor inustus est clvitatl, ut iam
ista non modo homines, sed ne pecudes quidem mihi
passurae esse videantur. quartum genus est sane
varium et mlxtum et turbulentum, qul iam pridem
65premuntur, qul nunquam emergunt, qul partim
inertia, partim male gferendo negotio, partim etiam
sumptibus in vetere aere alieno vacillant; qul vadifamilils

iudicils, proscrlptione bonorum defatlgatl,

permultl et ex urbe, et ex agrls se in illa castra con7oferre dlcuntur.
hosce ego non tam mllites acres

monils,

quam

Infitiatores lentos

esse arbitror; qul homines

prlmum, sl stare non possunt, conruant, sed ita ut

non modo clvitas, sed ne vlclnl quidem proximl, sentiant.
nam illud non intellego, quam ob rem, sl
75vlvere honeste non possunt, perlre turpiter velint,
aut cur minore dolore perituros se
sl soll

pereant, arbitrentur.

cum

multls,

qulntum genus

quam

est parri-

cldarum, slcariorum, denique omnium facinorosorum

quos ego a Catillna non revoco; nam neque ab eo
8odIvellI possunt et pereant sane in latrocinio, quoniam
sunt ita multl, ut eos carcer capere non possit.

60

Hac
tatu

in

Ambiorlx statim cum equiAduatucos, qul erant eius regno finitiml,

victoria sublatus

Excerpta Brevia

6j

neque noctem neque diem intermitiit^

peditatumque sese subsequi iubet. re demonstrata "
Aduatucisque concitatis, postero die in Nervios per-5
venit hortaturque, ne sui in perpetuum liberandi
atque ulciscendi Romanos pro eis, quas acceperint,
iniuriis occasionem dimittant
interfectos esse legatos
duos magnamque partem exercitus interisse demonstrat; nihil esse negotii, subito oppressam legionem, 10
quae cum Cicerone hiemet, interfici; se ad eam rem
facile hac oratione Nerviis
profitetur adiutorem.
proficiscitur;

persuadet.

Itaque confestim dimissis nQntiis ad Ceutrones,

Grudios, Levacos, Pleumoxios, Geidumnos, quiis

omnes sub eorum imperio sunt, quam maximas

manus possunt cogfunt et de improviso ad Ciceronis hiberna advolant, nondum ad eum fama de
huic quoque accidit, quod
Titurii morte perlata.
fuit necesse, ut

nonnulli milites, qui lignationis muni-

20

causa in silvas discessissent, repentino

equitum adventu interciperentur. his circumventis,
magna manu Eburones, Nervii, Aduatuci atque
horum omnium socii et clientes legionem oppugnare
nostri celeriter ad arma concurrunt, 25
incipiunt.
vallum conscendunt. aegre is dies sustentatur, quod
omnem spem hostes in celeritate ponebant atque
hanc adepti victoriam in perpetuum se fore victores

tionisque

confidebant.

ad Caesarem confestim

ab Ciceroneso
magnis propositis praemiis, si pertulissent
noctu
obsessis omnibus viis missi intercipiuntur.
Mittuntur

litterae,

quam munitionis causa comportaverant,

admodum cxx excitantur incredibili celeritate

ex materia,
turres

quae deesse operi videbantur, perficiuntur. hostes 35

postero die multo maioribus coactis copiis castra
oppugnant, fossam complent, eadem ratione, qua

Excerpta Brevia

64
prldie,

ab nostrls

hoc idem

resistitur.

reliquls dein-

nulla pars nocturni temporis ad

ceps fit diebus.
4olaborem intermlttitur; non aegrls, non volneratls
facultas quietis datur.
quaecumque ad proximl diel

oppugnationem opus
praeustae sudes,
Instituitur;

sunt, noctu comparantur; multae

magnus muralium pilorum numerus

pinnae lorlcaeque
ipse Cicero, cum tenuissima

turres contabulantur,

ex cratibus attexuntur.
valetudine esset, ne nocturnum quidem sibi tempus
ad quietem relinquebat, ut ultro mllitum concursu ac
vocibus sibi parcere cogeretur.
Tunc duces prlncipesque Nerviorum, qul aliquem
50 sermonis aditum causamque amlcitiae cum Cicerone
habebant, colloqul sese velle dlcunt. facta potestate
45

eadem, quae Ambiorlx cum Titurio egerat, com-

memorant

omnem

esse in armls Galliam

Germanos

Rhenum translsse; Caesaris reliquorumque hlberna

addunt etiam de Sablnl morte; Ambio55oppugnarI.
rlgem ostentant

fidel

faciundae causa.

errare

eos

quicquam ab hls praesidil sperent, qul suls

rebus diffldant; sese tamen hoc esse in Ciceronem
populumque Romanum animo, ut nihil nisi hlberna
atque hanc inveterascere consuetudinem
co recusent
dlcunt,

sl

nolint;

licere

illls

incolumibus per se ex hlbernls

quascumque in partes velint, sine metu

Cicero ad haec unum modo respondit
non esse consuetudinem popull Romanl accipere ab
hoste armato condicionem
sl ab armls discedere

discedere

et,

proficlscl.

65

velint, se adiutore

mlttant;

utantur legatosque ad Caesarem

sperare pro eius

iustitia,

quae

petierint,

impetraturos.

Ab hac spe repulsl

7opedum xv hlberna

Nervil vallo
cingunt.

pedum

haec

et

ix et fossa

superiorum
et quos-

annorum consuetudine ab nobls cognoverant

dam

de exercitu habebant captlvos, ab hls doce-

Excerpta Brevia

65

sed nulla ferramentorum copia, quae esset

ad hunc usum idonea, gladils caespites circumcldere,
manibus sagullsque terram exhaurire cogebantur.

bantur;

75

qua quidem ex re hominum multitudo cognoscl

potuit: nam minus horls tribus mllium passuum xv
in circuitu munltionem perfecerunt, reliqulsque diebus
turres ad altitudinem valll, falces testudinesque, quas
Idem captlvl docuerant, parare ac facere coeperunt. 80
Septimo oppugnationis die maximo coorto vento
ferventes fusill ex argilla glandes fundls et fervefacta
iacula in casas, quae more Gallico stramentls erant
hae celeriter Ignem comtectae, iacere coeperunt.
prehenderunt et ventl magnitudine in omnem locum 85
castrorum distulerunt.
hostes maximo clamore,
slcutl parta iam atque explorata victoria, turres
testudinesque agere et scalls vallum ascendere coeperunt.
at tanta mllitum virtus atque ea praesentia
animl fuit, ut, cum undique flamma. torrerentur maxi- 90
maque telorum multitudine premerentur suaque
omnia impedlmenta atque omnes fortunas conflagrare
intellegerent, non modo demigrandl causa de vallo
decederet nemo, sed paene ne respiceret quidem quisquam, ac tum omnes acerrime fortissimeque pug-95
narent.
hic dies nostrls longe gravissimus fuit; sed
tamen hunc habuit eventum, ut eo die maximus
numerus hostium volneraretur atque interficeretur,
ut se sub ipso vallo constlpaverant recessumque
prlmls ultiml non dabant.

paulum quidem

inter-

100

mlssa flamma. et quodam loco turrl adacta et contingente vallum, tertiae cohortis centuriones ex eo, quo
stabant, loco recesserunt suosque omnes removerunt,
nutu vocibusque hostes, sl introlre vellent, vocare
coeperunt; quorum progredl ausus est nemo. tumios
ex omnl parte lapidibus coniectls deturbatl, turrisque
succensa est.
(B611)

Excerpta Brevia

66
Erant

in

ea legione fortissimi

virl,

centuriones,

qui primis ordinibus appropinquarent, Titus Pullo et

110

Lucius Vorenus. hi perpetuas inter se controversias

habebant, qulnam anteferretur, omnibusque annls de
locls

summls

Pullo,

cum

simultatibus

contendebant.
ex his
acerrime ad munltiones pugnaretur, Quid
'

dubitas/ inquit, 'Vorene? aut quem locum tuae pro

lislaude virtutis exspectas?
hlc dies de nostrls controversils iudicabit.'
haec cum dlxisset, procedit
extra munltiones, quaeque pars hostium confertissima est vlsa, irrumpit. ne Vorenus quidem sese
vallo continet, sed omnium veritus exlstimationem
120 subsequitur.
tum mediocrl spatio relicto Pullo pllum
in hostes immlttit atque unum ex multitudine procurrentem traicit; quo percusso et exanimato, hunc
scutls protegunt, in hostem tela universl coniciunt
neque dant regrediendl facultatem. transflgitur scu125

tum

Pullonl et verutum in balteo deflgitur.

avertit

vaglnam, et gladium educere conantl dextram moratur manum, impedltumque hostes circumhlc casus

sistunt.

subvenit.

succurrit inimlcus

uno

Vorenus

et laborantl

ad hunc se confestim a Pullone omnis

i30multitudo convertit;

sum.

illl

gfladio

illum veruto arbitrantur occl-

comminus rem gerit Vorenus atque

paulum propellit; dum cupi-

interfecto reliquos

dius Instat,

in

locum delatus Inferiorem

concidit.

hulc rursus circumvento fert subsidium Pullo, atque

i35ambo incolumes compluribus interfectls summa cum

laude sese intra munltiones recipiunt.
slc fortuna in
contentione et certamine utrumque versavit, ut alter
alteri inimlcus auxilio salutlque esset, neque diiudicarl posset, uter utrl virtute anteferendus videretur.

uo

Quanto

atque asperior oppugnatio, et maxime, quod magna parte mllitum

confecta volneribus res ad paucitatem defensorum
erat

in

dies gravior

Excerpta Brevia

67

nunthque ad
Caesarem mittebantur; quorum pars deprehensa in
conspectu nostrorum mllitum cum cruciatu necabatur. 145
erat unus intus Nervius nomine Vertico, loco natus
honesto, qui a prlma obsidione ad Ciceronem perpervenerat,

fugerat

spe

tanto

summamque

llbertatis

lltteras

crebriores

ad

litterae

fidem praestiterat. hlc servo

magnlsque persuadet praemils, ut
el

Caesarem

deferat.

has

illigatas effert et Gallus inter Gallos

picione versatus ad

Caesarem

ille

in

iaculo

150

sine ulla sus-

pervenit.

ab eo de

perlculls Ciceronis legionisque cognoscitur.

Caesar acceptls lltterls hora circiter undecima diel

statim nuntium in Bellovacos ad M. Crassum quae-155
storem mlttit, cuius hiberna aberant ab eo mllia
passuum xxv; iubet media nocte legionem proficlsci
celeriterque ad se venlre.
exit cum nuntio Crassus.
alterum ad Gaium Fabium legatum mlttit, ut in
Atrebatum flnes legionem adducat, qua. sibi iterieo
faciendum sciebat. scrlbit Labieno, sl rel publicae
commodo facere posset, cum legione ad flnes Nerviorum veniat. reliquam partem exercitus, quod
paulo aberat longius, non putat exspectandam
equites circiter quadringentos ex proximls hlbernls 165
colligit.

Hora circiter tertia. ab antecursoribus de Crassl

adventu certior factus eo die mllia passuum xx procedit.
Crassum Samarobrlvae praeficit legionemque
el attribuit, quod ibi impedlmenta exercitus, obsidesi7o
civitatum, Htteras publicas frumentumque omne,
quod eo tolerandae hiemis causa devexerat, relinqueFabius, ut imperatum erat, non ita multum
moratus, in itinere cum legione occurrit. Labienus,
interitu Sablnl et caede cohortium cognita, cum
omnes ad eum Treverorum copiae venissent, veritus,
ne, sl ex hlbernls fugae similem profectionem fecisset,
bat.

175

Excerpta Brevia

68

hostium impetum sustinere non posset, praesertim

quos recenti victoria efferrl sclret, Htteras Caesari
180 remlttit, quanto cum perlculo legionem ex hibernls
educturus esset, rem gestam in Eburonibus perdocet omnes peditatus equitatusque copias
tria mllia passuum longe ab suls castrls

scrlbit,

Treverorum
consedisse.

Caesar consilio eius probato, etsl oplnione trium

legionum deiectus ad duas redierat, tamen unum
communis salutis auxilium in celeritate ponebat.
venit magnls itineribus in Nerviorum flnes.
ibi ex
captlvls cognoscit, quae apud Ciceronem gerantur
tum culdam ex equiti190 quantoque in perlculo res sit.
bus Gallls magnls praemils persuadet, utl ad Ciceronem epistulam deferat. hanc Graecls conscrlptam
lltterls mlttit, ne intercepta epistula nostra ab hostibus consilia cognoscantur. sl adlre non possit,
ut tragulam cum epistula ad ammentum
195 monet,
deligata intra munltionem castrorum abiciat.
in
lltterls scrlbit, se cum legionibus profectum celeriter
185

adfore;

200

hortatur,

ut

prlstinam

virtutem

retineat.

Gallus perlculum veritus, ut erat praeceptum, tragulam mlttit. haec casu ad turrim adhaesit neque ab

animadversa tertio die a quodam mllite

conspicitur, dempta ad Ciceronem defertur.
ille perlectam in conventu mllitum recitat maximaque omnes
laetitia afficit.
tum fumi incendiorum procul videquae res omnem dubitationem adventus
205 bantur,
legionum expulit.
Galll re cognita per exploratores obsidionem relinquunt, ad Caesarem omnibus copils contendunt.
haec erant armata circiter mllia lx. Cicero data
2iofacultate Gallum ab eodem Verticone, quem supra
demonstravimus, repetit, qul lltteras ad Caesarem
deferat hunc admonet, iter caute dlligenterque faciat;
nostrls blduo

Excerpta Brevia

69

perscribit in lltterls, hostes ab se discessisse omnemque ad eum multitudinem convertisse. quibus lltterls
circiter media nocte Caesar allatis suos facit certiores 215
eosque ad dimicandum animo conflrmat. postero
die luce prlma movet castra et circiter mllia passuum
quattuor progressus trans vallem et rlvum multitudinem hostium conspicatur. erat magnl perlcull
res tantulls copils inlquo loco dlmicare tum, quoniam 220
obsididne Hberatum Ciceronem sciebat, aequo animo
remlttendum de celeritate exlstimabat; consedit et,
quam aequissimo loco potest, castra communit atque
haec, etsl erant exigua per se, vix hominum mllium
septem, praesertim nullls cum impedlmentls, tamen 225
;

angustils viarum,
eo consilio, ut in
veniat.

mlssls

quam maxime

summam

potest,

contrahit,

contemptionem hostibus

omnes partes dlquo commodissime itinere valles

interim speculatoribus in
explorat,

translrl possit.

Eo

die

parvulls

factls utrlque sese

230

equestribus proelils

ad

aquam

suo loco continent: Galll, quod

quae nondum convenerant, ex-

ampliores copias,
spectabant; Caesar, sl forte timoris simulatione
hostes in suum locum elicere posset, ut citra vallem
pro castrls proelio contenderet; sl id efficere non
posset, ut exploratls itineribus minore

cum

235

perlculo

vallem rlvumque translret. prlma luce hostium equitatus ad castra accedit proeliumque cum nostrls equiCaesar consulto equites cedere 240
tibus commlttit.
recipere
in
castra
iubet; simul ex omnibus
seque
partibus castra altiore vallo munlrl portasque obstrul
atque in hls administrandls rebus quam maxime concursarl et cum simulatione agl timoris iubet.
Quibus omnibus rebus hostes invltatl copias tra-245
ducunt aciemque inlquo loco constituunt, nostrls
vero etiam de vallo deductls propius accedunt et tela

Excerpta Brevia

70

intra munltionem ex omnibus partibus coniciunt praeconibusque circummissis pronuntiarl iubent, seu quis
25oGallus seu Romanus velit ante horam tertiam ad se
translre, sine perlculo licere; post id

tempus non

fore

potestatem; ac slc nostros contempserunt, ut, obstructls in speciem portls singulls ordinibus caespitum, quod ea non posse introrumpere videbantur,
255 alil vallum manu scindere, alil fossas complere inciperent.
tum Caesar omnibus portls eruptione facta
equitatuque emlsso celeriter hostes in fugam dat, slc
utl

omnlno pugnandl causa

numque ex
2co

els

numerum

resisteret

nemo, mag-

occldit atque

omnes armls

exuit.

Longius prosequl

veritus,

quod

silvae paludesque

intercedebant neque etiam parvulo detrlmento illorum

locum

omnibus suls incolumibus

Ciceronem pervenit. Institutas
265turres, testudines munltionesque hostium admlratur;
legione producta cognoscit, non decimum quemque
esse reliquum mllitem sine volnere: ex hls omnibus
iudicat rebus, quanto cum perlculo et quanta cum
virtute res sint administratae.
Ciceronem pro eius
centuriones singillatim
270 merito legionemque collaudat
tribunosque mllitum appellat, quorum egregiam
fuisse virtutem testimonio Ciceronis cognoverat de
copils

relinqul

eodem

videbat,

die ad

casu Sablni et Cottae certius ex captlvls cognoscit.

postero die contione habita rem gestam proponit,
quod detrlmentum
275 mllites consolatur et conf Irmat
culpa et temeritate legatl sit acceptum, hoc aequiore
:

animo ferendum docet, quod beneficio deorum immortalium et virtute eorum expiato incommodo,
neque hostibus diutina laetatio neque
28odolor relinquatur.

ipsls

longior

Excerpta Brevia

71

61

At

el

auxilia

qua
omni

qui Alesiae obsidebantur, praeterita die

suorum

exspectaverant,

consumpto

frumento, Inscil quid in Aeduls gereretur, concilio

coacto de exitu suarum fortunarum consultabant.
ac varils dictls sententils, quarum pars deditionem,
pars,

dum

vlres suppeterent, eruptionem censebat,

non praetereunda oratio Critognati videtur propter

singularem et nefariam crudelitatem.
hlc,
in Arvernls ortus loco et magnae habitus
auctoritatis, 'Nihil,' inquit, *de eorum sententia dic-10
turus sum, qui turpissimam servitutem deditionis
nomine appellant, neque hos habendos clvium loco
neque ad concilium adhibendos censeo.
cum hls
mihi res sit qul eruptionem probant; quorum in
concilio omnium vestrum consensu prlstinae residere 15
virtutis memoria videtur.
animl est ista mollitia,
non virtus, paulisper inopiam ferre non posse. qul
se ultro mortl offerant facilius reperiuntur quam qui
dolorem patienter ferant.
atque ego hanc sentententiam probarem (tantum apud me dlgnitas potest), 20
si nullam praeterquam vltae nostrae iacturam fierl
viderem; sed in consilio capiendo omnem Galliam
respiciamus, quam ad nostrum auxilium concitavimus. quid hominum mllibus lxxx uno loco interfectls propinquls consanguinelsque nostrls animl fore 25
exlstimatis, sl paene in ipsls cadaveribus proelio
decertare cogentur?
nollte hos vestro auxilio exspoliare, qul vestrae salutis causa suum perlculum
neglexerunt, nec stultitia ac temeritate vestra. aut
animl imbecillitate omnem Galliam prosternere et30
perpetuae servitutl subicere. an, quod ad diem non
venerunt, de eorum fide constantiaque dubitatis?
quid ergo? Romanos in illls ulterioribus munitionieius

summo

Excerpta Brevia

72

bus animine causa cotidie exercerl putatis? sl illorum

35 nuntils conf Irmarl non potestis omnl aditu praesepto,
hls utiminl testibus appropinquare eorum adventum;
cuius rel timore exterritl diem noctemque in opere
quid ergo mel consilil est? facere, quod
versantur.
nostrl maiores nequaquam parl bello Cimbrorum
qul in oppida compulsl ac
40 Teutonumque fecerunt;
simill inopia subactl eorum corporibus qul aetate ad
bellum inutiles videbantur vltam toleraverunt neque
cuius rel sl exemplum non
se hostibus tradiderunt.
haberemus, tamen llbertatis causa Institul et posterls
nam quid illl simile
45 prodl pulcherrimum iudicarem.
depopulata Gallia Cimbrl magnaque inbello fuit?
lata calamitate flnibus quidem nostrls aliquando
excesserunt atque alias terras petierunt; iura, leges,
Romanl vero
agros, llbertatem nobls rellquerunt.
5oquid petunt aliud aut quid volunt, nisi invidia adductl, quos fama nobiles potentesque bello cognoverunt,
hls

horum

in agrls clvitatibusque

consldere atque

neque enim ulla

quod sl ea quae in

aeternam iniungere servitutem?

alia condicione bella gesserunt.

55longinquIs nationibus geruntur Ignoratis,

respicite

flnitimam Galliam, quae in provinciam redacta, iure

et legibus commutatls, securibus subiecta perpetua
premitur servitute.'
Sententils dictls constituunt ut el qul valetudine
6oaut aetate inutiles sunt bello oppido excedant atque
omnia prius experiantur quam ad Critognatl sententiam descendant: illo tamen tempore potius utendum
consilio, sl res cogat atque auxilia morentur, quam
aut deditionis aut pacis subeundam condicionem.
receperant, cum Hberls
65 Mandubil, qul eos oppido
hl cum ad munlatque uxoribus exlre coguntur.
tiones

Romanorum

accessissent,

flentes

omnibus

precibus orabant ut se In servitutem receptos cibo

Excerpta Brevia
iuvarent.

at

Caesar dispositis

in

73
vallo

custodiis
70

recipi prohibebat.

62

Germani multum ab hac Germanorum consuetudine differunt,

nam neque Druides

habent, qui rebus

deorum
numero eos solos ducunt, quos cernunt et quorum
aperte opibus iuvantur, Sdlem et Volcanum et5
Lunam; reliquos ne fama quidem acceperunt. vita
divinis praesint,

omnis

neque

sacrificiis

student.

venationibus atque in studiis

in

rei militaris

ab parvolis labori ac duritiei student.

Agriculturae non student; maiorque pars eorum
victus in lacte, caseo, carne consistit; neque quis-10
quam agri modum certum aut fines habet proprios;
sed magistratus ac principes in annos singulos genconsistit;

tibus cognationibusque

quantum

et

hominum

quo loco visum

qui una coierunt,

est agri attribuunt atque

anno post

eius rei multas affealio transire cogunt.

runt causas, ne assidua consuetudine capti studium
belli gerendi agricultura commutent; ne latos fines

parare studeant, potentioresque humiliores possessionibus expellant, ne accuratius ad frigora atque

aestus vitandos aedificent, ne qua oriatur pecuniae
cupiditas, qua ex re factiones dissensionesque nascuntur: ut animi aequitate plebem contineant, cum
suas quisque opes cum potentissimis aequari videat.
Civitatibus

maxima

laus est,

quam

se vastatis finibus solitudines habere.

15

20

latissime circum

hoc proprium

25

expulsos agris finitimis cedere,

simul hoc
se fore tutiores arbitrantur, repentinae incursionis
timore sublato. C cum bellum civitas illatum defendit
aut infert, magistratus qui ei bello praesint,[ut vitae 30
necisque habeant potestateml deliguntur.
in pace

virtutis existimant,

neque quemquam prope audere consistere

Excerpta Brevia

74

communis magistratus, sed

gionum atque pagorum inter suos ius
nullus est

troversiasque

minuunt.

latrocinia

prlncipes redlcunt, con-

nullam habent

35infamiam, quae extra fines cuiusque civitatis fiunt:

atque ea iuventutis exercendae ac desidiae minuendae
causa fierl praedicant. atqueubi quis ex principibus
in concilio

se dlxit

ducem

fofe, qul sequl velint, pro-

el qul et causam et hominem

auxilium
10 probant,
suumque
pollicentur, atque ab
multitudine(cojlaudantur; qul ex hls secutl non sunt
in desertorum ac proditorum numero ducuntur;
r\)mniumque hls rerum postea fides derogaturj hospites violare fas non putant; qul quaque de causa
sanctosque
45 ad eos venerunt, ab inuria prohibent,
habent: hlsque omnium domus patent, victusque

fiteantur,

consurgunt

communicatur.
Sueborum gens

est longe

Germanorum omnium

maxima

et bellicosissima

centum pagos habere dl50 cuntur ex quibus quotannls singula mllia armatorum,
bellandl causa, ex flnibus educunt; reli^ul qul doml
manserunt se atque illos alunt. hl rursus ;invicem
anno postin armls sunt, illl doml remanent.
slc
neque agricultura, nec ratio atque usus belll intersed prlvatl ac separatl agrl apud eos nihil
55 mlttitur.
est; neque longius anno remanere uno in loco incolendl causa licet neque multum frumento sed maximam partem lacte atque pecore vlvunt, multumque
sunt in venationibus quae res et cibl genere et coti:

hl

oodiana exercitatione, et Hbertate vltae cum a. puerls

nullo officio aut dlscipllna assuefactl nihil omnlno
contra voluntatem faciant, et vlres alit et immanl

corporum magnitudine homines

Publice
65

maximam

sime a suls

f Inibus

magnum numerum

efficit.

putant esse laudem quam latisvacare agros hac re slgnificari

clvitatum suam vim sustinere
;

Excerpta Brevia
non

potuisse.

75

itaque una ex parte a Suebls circiter

ad
mllia passuum sexcenta agrl vacare dlcuntur.
alteram partem succedunt Ubil, quorum fuit clvitas
ampla atque florens, ut est captus Germanorum, etft)
paulo sunt eiusdem generis ceterls humaniores,
propterea. quod Rhenum attingunt, multique ad eos
mercatores ventitant, et ipsl propter propinquitatem
moribus assuefactl.
hos cum Suebl,
multls saepe bellls expertl, propter amplitudinem
gravitatemque clvitatis, flnibus expellere non potuissent, tamen vectlgales sibi fecerunt, ac multo
humiliores Inflrmidresque redegerunt.
Gallicis sunt

75

63
Ipse

eorum oplnionibus accedo qul Germaniae

populos nullls aliarum nationum connubils Infectos

propriam et sinceram et tantum sul similem gentem
exstitisse arbitrantur.
unde habitus quoque corporum quamquam in tanto hominum numero Idem5
omnibus, truces et caerulel ocull, rutilae comae,
magna corpora et tantum ad impetum valida.
Terra satis ferax, frugiferarumque arborum impatiens, pecorum fecunda sed plerumque improcera.
ne armentls quidem suus honor aut gloria frontis 10
numero gaudent, eaeque solae et gratissimae opes
:

sunt.

Reges ex nobilitate, duces ex virtute sumunt. nec

regibus Inf Inlta aut llbera potestas et duces exemplo
potius quam imperio, sl promptl, sl conspicul, sl ante 15
;

aciem agunt, admlratione praesunt.

De minoribus rebus prlncipes consultant, de rpaioribus omnes; ita tamen ut ea quoque qudrum penes
plebem arbitrium est apud prlncipes pertractentur.
coeunt, nisi quid fortuitum et subitum inciderit, certls
diebus,

cum

aut inchoatur luna aut impletur;

nam

20

Excerpta Brevia

76

agendls rebus hoc auspicatissimum initium credunt.

nec dierum numerum, ut nos, sed noctium compusic constituunt, slc condlcunt.
nox ducere
tant.
illud ex llbertate vitium, quod non
25diem videtur.
simul nec ut iussl conveniunt, sed et alter et tertius
ut turba
dies cunctatione coeuntium absumitur.
placuit, consldunt armatl.
silentium per sacerdotes,
mox
quibus tum et coercendl ius est, imperatur.
30 rex vel princeps, prout aetas culque, prout nobilitas,
prout decus bellorum, prout facundia est, audiuntur,
auctoritate suadendl magis quam iubendl potestate.
sl displicuit sententia, fremitu aspernantur; sin pla-

frameas concutiunt. honoratissimum assensus

genus est armis laudare. nihil autem neque publicae
neque prlvatae rel nisi armatl agunt.
sed arma
sumere non ante culquam moris quam clvitas

cuit,
35

tum

suffecturum probaverit.

in

ipso concilio vel

prlncipum aliquis vel pater vel propinquus scuto

4oframeaque iuvenem ornant.
haec apud illos toga,
hlc prlmus iuventae honos; ante hoc domus pars
videntur,

Nullas

notum

mox

relpublicae.

Germanorum

est:

populls urbes habitarl satis

ne patl quidem inter se iunctas sedes.

45Colunt discretl ac dlversl, ut fons, ut campus, ut

nemus

placuit.

vlcos locant non in nostrum

morem

connexls et cohaerentibus aedificils: suam quisque

domum spatio circumdat, slve adversus casus ignis

remedium, slve Inscltia aedificandl.

Plusque ibi bonl mores valent, quam
50

alibl

bonae

leges.

64

Tu

vero fellx, Agricola, non vltae tantum clarietiam opportunitate mortis. ut perhibent,
qul interfuerunt novissimls sermonibus tuls, constans

tate, sed

Excerpta Brevia

77

fatum excepistl, tamquam pro virlll portione

innocentiam principi donares. sed mihi f Iliaeque eius
praeter acerbitatem parentis""ereptl auget maestitiam,
et libens

quod assidere valetudinl, fovere deficientem, satiari

voltu complexuque non contigit. excepissemus certe
mandata vocesque, quas penitus animo flgeremus.
noster hlc dolor, nostrum volnus nobls tum longae 10
;

absentiae condicione ante quadriennium amlssus

omnia

sine dubio, optime parentum, assidente

tissima

est.

aman-

uxore superfuere honorl tuo; paucioribus

es, et novissima in luce

tamen lacrimls compositus

deslderavere aliquid ocull
Sl quis

tui.

piorum manibus locus, ut sapientibus

15

pla-

non cum corpore exstinguuntur magnae animae,

placide quiescas, nosque domum tuam, ab Inflrmo
deslderio et muliebribus lamentls ad contemplationem
virtutum tuarum voces, quas neque lugerl neque20

cet,

plangl fas est;

admlratione te potius quam temporalibus laudibus, et, si natura suppeditet, aemulatione decoremus.

verus honos, ea coniunctissiml

id flliae quoque uxorlque praeceis

cuiusque pietas.
perim, slc patris, slc marltl memoriam venerarl, ut25
omnia facta dictaque eius secum revolvant, formamque ac figuram animl magis quam corporis complectantur; non quia intercedendum putem imaginibus,
quae marmore aut aere finguntur; sed ut voltus
hominum, ita simulacra voltus imbecilla ac mortalia30
sunt, forma mentis aeterna, quam tenere et exprimere non per alienam materiam et artem, sed tuls
ipse moribus possls.
quicquid ex Agricola amavimus, quicquid mlratl sumus, manet mansurumque
est in animls hominum, in aeternitate temporum, 35
fama rerum. nam multos veterum velut inglorios
et Ignobiles obllvio obruit; Agricola posteritatl narratus et traditus superstes

erit.

Excerpta Brevia

78

65

Britanniam qui mortales initio coluerint, indigenae an advectl, ut inter barbaros, parum comhabitus corporum varii, atque ex eo
pertum.
namque rutilae Caledoniam habitanargumenta.
5tium comae, magnl artus Germanicam orlginem
Silurum colorati voltus, tortl plerumasseverant.
que crlnes, et posita. contra Hispania Iberos veteres
traiecisse easque sedes occupasse fidem faciunt.
proximl Gallls et similes sunt, seu dQrante orlginis
10 vi,

seu procurrentibus

in

dlversa terrls positio caell

corporibus habitum dedit. in universum tamen aestimantl Gallos vlclnam Insulam occupasse credibile
eorum sacra deprehendas, superstitionum perest.
suasiones; sermo haud multum dlversus; in depos-

eadem audacia, et, ubi advenere, in

plus tamen ferociae
detrectandls eadem formldo.

lscendls perlculls

emollierit.

accepimus;
2ovirtute

olim

quos nondum longa pax

Gallos quoque in bellls floruisse

praeferunt,

Britannl

nam
mox

pariter

victls

ut

segnitia

ac

cum

Hbertate.

evenit;

ceterl

otio intravit, amlssa.

quod
manent,

Britannorum
quales

Galll

fuerunt.

25

quaedam nationes

curru proeliantur; honestior aurlga, clientes propugnant. olim

regibus parebant, nunc per prlncipes factionibus et
studils trahuntur, nec aliud adversus validissimas
In pedite robur;

gentes pro nobls utilius

quam quod

et

in

commune non

rarus duabus tribusque clvitatibus ad

propulsandum commune perlculum conventus; ita
caelum crebrls
30 singull pugnant, universl vincuntur.
imbribus ac nebulls foedum; asperitas frlgorum abest.
dierum spatif ^.^tra nostrl orbis mensuram; nox clara

consulunt.

et extrema. Britanniae parte brevis,

ut flnem atque

Excerpta Brevia

79

quod

initium lucis exiguo discrlmine internoscas.

nubes non

officiant, aspici

si

per noctem solis fulgorem,

35-

nec occidere et exsurgere sed transire afflrmant. scllicet extrema et plana terrarum humill umbra non
erigunt tenebras, Infraque caelum et sidera nox cadit.
solum, praeter oleam vltemque et cetera calidioribus
terris orlrl sueta,

patiens frugum, fecundum

tarde

mltescunt, cito proveniunt, eademque utrlusque

causa, multus

tannia

aurum

humor terrarum
et

argentum

caellque.

fert

et alia metalla,

40

rel

Bri-

pretium

glgnit et oceanus margarlta, sed subfusca

victoriae.

quldam artem abesse legentibus arbi-45

in Rubro marl vlva ac splrantia saxls
avelll, in Britannia, prout expulsa sint, colligl.
ego
facilius crediderim naturam margarltls deesse quam
ac Hventia.

trantur;

nam

nobls avaritiam.

delectum ac tributa
et iniuncta imperil munera impigre obeunt, sl iniuriae 50
absint; has aegre tolerant, iam domitl ut pareant,
nondum ut serviant. igitur prlmus omnium Romanorum dlvus Iulius cum exercitu Britanniam ingressus, quamquam prospere terruerit incolas, ac litore
potltus sit, potest viderl ostendisse posterls, non 55
tradidisse.
mox bella clvllia, et in rem publicam
versa prlncipum arma, ac longa obllvio Britanniae
etiam in pace.
ipsl Britannl

66
Interfecto Dldio Iuliano Severus Africa oriundus

imperium
maiores
datam.

optinuit.

equites
in

prlma

cul clvitas Leptl,

pater Geta,

Romanl ante
pueritia,

clvitatem omnibus
priusquam Latlnls Grae-

clsque Htterls imbueretur, quibus eruditissimus

nullum alium inter pueros ludum

exercuit,

cum

ipse

nisi

ad

fuit, 5

iudices

fascibus ac securibus
ordine puerorum circumstante sederet ac iudicaret.
praelatls

80

Excerpta Brevia

postea
octavo decimo anno publice declamavit.
lostudiorum causa Romam venit, latum clavum a dlvo
Marco petit et accepit, favente sibi Septimio Severo
adflnl suo, bis

iam consularl.

cum Romam

venis-

hospitem nanctus, qul Hadriani vitam imperatoriam eadem hora legeret, quod sibi omen futurae
15 felicitatis arripuit.
habuit et aliud omen imperii. cum
rogatus ad cenam imperatoriam palliatus venisset,
qui togfatus venlre debuerat, togam praesidiariam
eadem nocte somniavit
ipsius imperatoris accepit.
lupae se uberibus ut Remum inhaerere vel Romulum.
20 sedit et in sella imperatoria temere a ministro posita,
Ig*narus quod non liceret. dormienti etiam in stabulo
serpens caput cinxit et sine noxa expergefactls et
adclamantibus familiaribus, abiit.
Idem cum implacabilis delictis fuit, tum ad eri25gendos industrios satis deditus, doctrlnae quoque
nimis cupidus. latronum ublque hostis. vitam suam
prlvatam publicamque ipse composuit ad fidem,
solum tamen vitium crudelitatis excusans.
Periit Eboraci in Britannia subactis gentibus, quae
30 Britanniae videbantur Infestae, anno imperil xvm,
morbo gravissimo extlnctus, iam senex.
Opera publica praecipua eius exstant Septizonium
et thermae Severianae, eiusdemque etiam ianuae in
Transtiberlna regione ad portam nominis sul.
Iudicium de eo post mortem magnum omnium fuit,
35
maxime quod diu nec a fllils eius bonl aliquid rel p.
venit et postea invadentibus multis rem p. res Romana
praedonibus dlreptui fuit.
Hlc tam exiguis vestibus usus est, ut vix et tunica
4oeius aliquid purpurae haberet, cum hirta clamyde
umeros velaret. cibl parcissimus, leguminis patril
avidus, vlni aliquando cupidus, carnis frequenter
Ignarus. ipse decorus, ingens, promissa barba, cano
set,

Excerpta Brevia

81

capite et crispo, voltu reverendus, canorus voce, sed

Afrum quiddam

iisque ad senectutem sonans.

45

mag-

Sunt per plurimas clvitates opera Inslgnia.

num

vero illud in vlta eius, quod Romae omnes aedes

publicas, quae vitio temporum labebantur, Instauravit
nQsquam prope suo nomine adscrlpto, servatls tamen
ublque titulls conditorum. moriens septem annorum 50

canonem,

ita ut

modium expendl

cotidiana septuaginta qulnque mllia

possent, rellquit; olel vero tantum,

qulnquennium non solum urbis Qsibus, sed et

totlus Italiae, quae oleo eget, sufficeret.
Ultima verba eius dlcuntur haec fuisse: 'Turba-55
tam rem p. ublque accepi, pacatam etiam Britannls
relinquo, senex ac pedibus aeger flrmum imperium
ut per

Antonlnls mels relinquens, ac bonl erunt, imbecillum,

si mall '.
iussit deinde slgnum tribuno darl
Laboremus,' quia Pertinax, quando in imperium adscltus 60
'

slgnum dederat Mllitemus \

Corpus eius a Britannia Romam Qsque cum magna
provincialium reverentia. susceptum est; quamvls
aliqul urnulam auream tantum fuisse dlcant Severl
reliquias continentem eandemque Antoninorum se-65
est,

'

pulchro inlatam,

cum

Septimius

illic,

ubi vlta func-

tus est, esset incensus.

67
Dfi ItJSTITlA ET ItJRE

constans et perpetua voluntas ius suum

culque tribuens. iuris prudentia est divlnarum atque
humanarum rerum notitia, iQstl atque iniustl scientia.
Hls generaliter cognitls et incipientibus nobls exponere iQra popull Romanl ita maxime videnturs
posse tradl commodissime, sl primo levl ac simplicl,
post deinde dlligentissima atque exactissima. interIustitia est

pretatione singula tradantur.

(B611)

Excerpta Brevia

82

Iuris praecepta sunt haec: honeste vivere, alterum

non laedere, suum cuique tribuere. huius studii duae

publicum
sunt positiones, publicum et privatum.
prirei
Romanae
spectat,
ius est, quod ad statum
vatum, quod ad singulorum utilitatem pertinet.
dicendum est igitur de iure privato, quod est trii5pertitum: collectum est enim ex naturalibus praeceptis aut gentium aut civilibus

10

DE

Iure NAturXlI et Gentium et CivIlI

naturale

Ius
est,
20

sed

terra,

est,

quod natura omnia animalia

nam ius istud non humani generis proprium

omnium animalium quae in caelo, quae in

docuit.

quae

in

mari nascuntur.

hinc descendit maris

atque feminae coniugatio, quam nos matrimonium

appellamus.
ius autem civile vel gentium ita dividitur: omnes populi, qui legibus et moribus reguntur, partim suo proprio, partim communi omnium
25hominum iure utuntur: nam quod quisque populus

proprium civitatis
quasi ius proprium ipsius

ipse sibi ius constituit, id ipsius

est

vocaturque ius civile,

quod vero naturalis

civitatis:

ratio

inter

omnes

apud omnes populos peraeque

quo iure
omnes gentes utuntur. et populus itaque Romilnus

homines

constituit, id

3ocustoditur vocaturque ius gentium, quasi

partim suo proprio, partim communi omnium hominum iure utitur. quae singula qualia sunt, suis
sed ius quidem civile ex unalocis proponemus.
35

quaque
si

civitate appellatur, veluti

Atheniensium

nam

quis velit Solonis vel Draconis leges appellare ius

Atheniensium, non erraverit. sic enim et ius,

quo populus Romanus utitur, ius civile Romanorum
appellamus: vel ius Quiritium, quo Quirites utuntur:
sed
40 Romani enim a Quirino Quirites appellantur.
civile

Excerpta Brevia

83

quotiens non addimus, cuius sit dvitatis, nostrum

ius slgnificamus
slcuti cum poetam dlcimus nec
:

addimus nomen, subaudltur apud Graecos egregius

Homerus, apud nos Vergilius. ius autem gentium
omnl humano generl commune est. nam usu exi-45
gente et humanls necessitatibus gentes humanae

quaedam

sibi

et captlvitates

bella etenim orta sunt

secutae et servitutes, quae sunt iure

constituerunt

naturall ab initio omnes homines llberi nascebantur.

ex hoc iure gentium et omnes paene contractus in-50
troductl sunt, ut emptio venditio, locatio conductio,
societas, depositum, mutuum et alil innumerabiles.

68

Prehistoric and Historic

Hoc quodcumque

Rome

vides, hospes,

Comparison

quam maxima Roma

est,

Phrygem Aenean

herba fuit;
atque ubi navall stant sacra Palatia Phoebo,
Euandrl profugae concubuere boves.
fictilibus crevere dels haec aurea templa,
nec fuit opprobio facta sine arte casa;
Tarpeiusque pater nuda de rupe tonabat,
ante

collis et

et Tiberis nostrls advena bubus erat.

qua gradibus domus ista Reml se sustulit, olim
unus erat fratrum maxima regna focus.
curia praetexto quae nunc nitet alta senatu,

pellltos habuit,

10

rustica corda, Patres.

bucina cogebat prlscos ad verba Quirltes:

centum illl in prato saepe senatus erat.
nec sinuosa cavo pendebant vela theatro,
pulpita sollemnes non oluere crocos.
nulll cura fuit externos quaerere dlvos;
cum tremeret patrio pendula turba sacro,

15

Excerpta Brevia

annuaque accenso celebrare Parilia faeno,

qualia nunc curto lustra novantur equo.
Vesta coronatls pauper gaudebat asellls,
ducebant macrae vllia sacra boves.
parva saglnatl lustrabant compita porcl,
pastor et ad calamos exta litabat ovis.
25verbera pellltus saetosa movebat arator,
unde licens Fabius sacra Lupercus habet.

20

nec rudis Infestis mlles radiabat in armls:

mlscebant usta proelia nuda sude.
30

prlma galerltus posuit praetoria Lygmon,

magnaque pars Tatio rerum erat inter oves.
hinc Titiens Ramnesque viri Luceresque colonl,
quattuor hinc albos Romulus egit equos.
quippe suburbanae parva minus urbe Bovillae
et, qui nunc nulll, maxima turba Gabl.

Alba potens, albae suis omine nata,

hac ubi Fldenas longe erat Isse vias.
nll patrium nisi nomen habet Romanus alumnus:
sanguinis altrlcem non putet esse lupam.
huc melius profugos mlslstl, Troia, penates.
heu quall vecta est Dardana puppis ave!
40
iam bene spondebant tunc omina, quod nihil

35

et stetit

illam
laeserat abiegnl venter apertus equl,

cum

pater in natl trepidus cervlce pependit,

et verita est

umeros urere flamma

pios.

45tunc animl venere Decl Brutlque secures,

vexit et ipsa sui Caesaris

arma

arma Venus,

resurgentis portans victrlcia Troiae

tuos cepit, Iule, deos;

modo Avernalis tremulae cortlna Sibyllae
dlxit Aventlno rura pianda Remo,
fellx terra

si
50

sl Pergameae sero rata carmina vatis

longaevum ad Priaml vera fuere caput:

aut

Excerpta Brevia
vertite

equum, Danai

male

vincitis

vivet, et huic cinerl Iuppiter

85
!

arma

Ilia tellus

dabit.

optima nutricum nostris lupa Martia rebus,

qualia creverunt moenia lacte tuo!
moenia namque pio coner disponere versu:
ei mihi, quod nostro est parvus in ore sonus!
sed tamen exiguo quodcumque e pectore rlvl
fluxerit, hoc patriae serviet omne meae.
Ennius hirsuta cingat sua dicta corona:
ml folia ex hedera porrige, Bacche, tua,
ut nostrls tumefacta superbiat Umbria librls,

Umbria Romanl

55

patria Callimachl!

scandentes quisquis cernit de vallibus arces,

ingenio muros aestimet ille meo!
Roma, fave, tibi surgit opus, date candida clves
omina, et inceptls dextera cantet avis!
sacra diesque canam et cognomina prlsca locorum:
has meus ad metas sudet oportet equus.

65

70

69

The Prophecy of Anchises

Nunc

Dardaniam prolem quae deinde sequatur

gloria, qul maneant Itala de gente nepotes,
inlQstres animas nostrumque in nomen ituras,
expediam dictls, et te tua fata docebo.
*

ille,

age,

vides,

pura iuvenis qul

nltitur hasta,

proxima sorte tenet lQcis loca, prlmus ad auras

aetherias Italo commlxtus sanguine surget,
Silvius, Albanum nomen, tua postuma proles,
quem tibi longaevo serum Lavlnia coniunx
educet silvls regem regumque parentem,
unde genus Longa. nostrum dominabitur Alba.
proximus ille Procas, Troianae gloria gentis,
et Capys et Numitor et qul te nomine reddet

10

Excerpta Brevia

86

Silvius Aeneas, pariter pietate vel armls

umquam regnandam

acceperit Albam.
quantas ostentant, aspice, vlres
atque umbrata gerunt clvlll tempora quercu
hl tibi Nomentum et Gabios urbemque Fidenam,
hl Collatlnas imponent montibus arces,
20 Pometios Castrumque Inul Bolamque Coramque.
haec tum nomina erunt, nunc sunt sine nomine
15

egregius,

sl

qui iuvenes

terrae.

quln et avo comitem sese Mavortius addet

Romulus, Assaricl quem sanguinis Ilia mater
educet.
viden ut geminae stant vertice cristae
25 et pater ipse suo superum iam slgnat honore?
en huius, nate, auspicils illa inclita Roma

imperium terrls, animos aequabit Olympo,

septemque una sibl muro circumdabit arces,
fellx prole virum: qualis Berecyntia mater
3oinvehitur curru Phrygias turrlta per urbes
laeta deum partu, centum complexa nepotes,
omnes caelicolas, omnes supera alta tenentes.
huc geminas nunc flecte acies, hanc aspice gentem
Romanosque tuos. hlc Caesar et omnis Iull
,

35progenies

magnum

caell

hlc vir, hic est, tibi

Augustus Caesar,

ventura sub axem.

quem

promlttl saepius audls,

dlvl genus,

aurea condet

saecula qul rursus Latio regnata per arva

Saturno quondam, super

et

Garamantas

et

Indos

^oproferet imperium; iacet extra sldera tellus,

extra annl solisque vias, ubi caelifer Atlas

axem umero

torquet

stellls

ardentibus aptum.

huius in adventum iam nunc et Caspia regna

responsls horrent dlvum et Maeotia tellus,
45

septemgeminl turbant trepida ostia Nlll.

nec vero Alcldes tantum telluris oblvit,
flxerit aeripedem cervam licet, aut Erymanthi

et

Excerpta Brevia
pacarit

nemora

et

Lernam

87

tremefecerit arcu;

nec qul pampinels victor iuga

flectit

habenls

agens celso Nysae de vertice tigres.

et dubitamus adhuc virtutem extendere factis,
aut metus Ausonia prohibet consistere terra?
quis procul ille autem ramls Insignis ollvae
sacra ferens? noscd crlnes incanaque menta
regis Romanl, prlmam qul legibus urbem
fundabit Curibus parvls et paupere terra.
mlssus in imperium magnum. cul deinde sublbit
otia qul rumpet patriae residesque movebit
Tullus in arma viros et iam desueta triumphls
agmina. quem iuxta sequitur iactantior Ancus
nunc quoque iam nimium gaudens popularibus aurls.
Liber,

vls et

50

55

60

Tarquinios reges animamque superbam

ultoris Brutl, fascesque videre receptos?

consulis imperium hlc prlmus saevasque secures

natosque pater nova bella moventes

ad poenam pulchra pro llbertate vocabit,
Infellx! utcumque ferent ea facta minores
accipiet,

laudumque immensa cupldo.

quln Decios Drusosque procul saevumque securl
aspice Torquatum et referentem slgna Camillum.
illae autem paribus quas fulgere cernis in armls,
concordes animae nunc et dum nocte premuntur,
heu quantum inter se bellum, sl lumina vitae
attigerint, quantas acies stragemque ciebunt,
aggeribus socer Alplnls atque arce Monoecl

vincet

amor

65

patriae

70

75

descendens, gener adversls Instructus Eols!

ne, puerl, ne tanta animls adsuescite bella

neu patriae validas in vlscera vertite vlres;

tQque prior, tu parce, genus qul ducis Olympo,
proice tela manu, sanguis meus!
ille triumphata Capitolia ad alta Corintho
victor aget currum caesls Inslgnis Achlvis.

80

Excerpta Brevia

88

Argos Agamemnoniasque Mycenas

ipsumque Aeaciden, genus armipotentis Achilll,
ssultus avos Troiae templa et temerata Minervae.
eruet

ille

quis te,

magne Cato, tacitum

aut

te,

Cosse, relinquat?

quis Gracchl genus aut geminos, duo fulmina

belli,

Sclpiadas, cladem Libyae, parvoque potentem

Fabricium, vel te sulco, Serrane, serentem?

9oquo fessum rapitis, Fabil? tu Maximus ille
unus qui nobls cunctando restituis rem.

es,

excudent alil splrantia mollius aera,

credo equidem, vlvos ducent de marmore voltQs,
orabunt causas melius, caelique meatus
95descrlbent radio et surgentia sldera dlcent:
tQ regere imperio populos, Romane, memento
(hae tibi erunt artes), pacisque imponere morem,
parcere subiectls et debellare superbos.'

VOCABULARY
accumbo,

&

-ere, -cubui, -cubitum,

v.n. lie beside.
accurate, adv. carefully.

with abl. (i) from,

by (with nouns signifying

(ab), prep.
(2)

accuso, -are, v.a. accuse, charge.

acer, -ris, -re, adj. keen.
acerbitas, -atis,
bitterness,
sorrow.
acerbus, -a, -um, adj. bitter.
acervatim, adv. in heaps, (with)
many at a time.
Achilles, -ae, m. Achilles, famous hero in the Trojan war.
-6rum,
m. pl. the
Achivi,
Greeks.

persons).

abdicd, -are, v.a. deny, refuse;

(ruith se), abdicate.

abdd,

-ere, -didi,

-ditum, v.a.

hide, conceal.
abeo, -ire, -\v\or-il, -itum, v.n.

go away, depart (ab

eS).

abicio, -ere, -ieci, -iectum, v.a.

throw away, throw down.

abiegnus, -a, -um, adj. of fir.
abigd, -ere, -egl, -actum, v.a.
drive away.
abnuo, -ere, -ul, -utum, v.a.

Achlvus,

-a,

-um,

adj.

Achaean,

Grecian.
acies, -61, /. (1) sharp sight,
sight; (2) eye;
battle(3)

refuse.

abolesco, -ere, -evi, v.n. decay,

line.

aconltum,

-I, ;/. aconite, a poisonous plant.

acqulro, -ere, -quislvl, -qulsl-

cease.

abscindo, -ere, -scidl, -scissum,

v.a. cut off.

tum,

absentia, -ae,/ absence.

abstergeo, -ere, -rsl, -rsum, v.a.

wipe away.

absumo, -ere, -sumpsi, -sumptum, v.a. take away, use up.

(3) near.

adaequ6, -are, v.a. equal.

add6, -ere, -didl, -ditum,

ac, conj. and.

accedo, -ere, -cessl,

v.n. approach.

-cessum,

adduc6,

fall

happen.
-cSpI, -ceptum,

accipiS, -ere,
v.a. receive, accept.
accola, -ae, c neighbour.

b 611

-duxl,

-ductum,

adeo, -Ire, -il, or -Ivl, -itum, v.n.

approach, come to or before.
adeo, adv. (1) so much, so; (2)
indeed.
adfer5, -ferre, attull, allatum,
v.a.
bring forward, bring;
cause; allege.
adfinis, -is, -e, adj. kindred.

(2) befall,

-ere,

v.a. bring or lead to.

accensus, -a, -um, adj. fired.

accessus, -us, m. approach.

upon;

v.a.

add.

accelero, -are, v.a. and n. hasten.

accenclo, -ere, -di, -sum, v.a.
kindle.

accido, -ere, -cidl, v.n. (1)

v.a. get.

acu6, -ere, -ul, -utum, v.a.

sharpen.
ad, prep. with acc. (1) to, (2) at,

sy

Excerpta Brevia

9o

adflrmo, -are, v.a. assert,affirm.

adhaereo, -ere, -haesl, -haesum,

adiplscor,

-emptum,

-5mi,

-ere,

v.a. take

away.

-i,

adeptus sum,

dep.

aditus, -fls, m. (1) abstract, approach, access; (2) concrete,

access, entrance.
-ere,

-nxl,

-nctum,

v.a. add.

adiuto, -are, v.a. help, assist.

aditltor, -oris, m. helper.
adiuvS, -axe, -iuvl, -itltum, v.a.
aid, assist.
v.a.
wash
-ere,
-ul,
against, bathe.
administrS, -are, v.a. manage,

adluo,

conduct, govern.

admlratiS, -6nis,/! wonder.

admiror, -ari, -atus sum, v. dep.
admire.
admitto, -ere, -mlsl, -missum,
v.a. admit;perpetrate, commit.

admodum,
many as.

adv.

much, many, as

admoveS, -6re, -5vl, -6tum, v.a.

move up to pass. rise toward.
;

adnu6,

-ere,

-ui,

-utum, v.n.

assent, approve.
adolesco, -ere, -evi, v.n. growup.
adorior, -Iri, -ortus sum, v.dep.

attack.

adprobo, -are, v.a. approve.

adremigo, -&re,v.n. rowtowards.
adsclsc5, -ere, -sclvl, -scltum,
v.a. admit, summon.
[assign.
adscribo, -ere, -psl, -ptum, v.a.

adsevero,

-sessum,

-s5di,

-ere,

by, tend.

sit

-a, -um, adj. busy, assiduous; continual, incessant.

adsuesco, -ere, -6vl, -etum, v.a.

accustom, habituate.
adsum, -esse, -fui, v.n. be
present.

adsumS, -ere, -sumpsi, -sumptum, v.a. take to onc's self,

adopt, choose.

adsurgo,

-ere, -surrexi, -surrecv.n. rise up, rise.

tum,

adul5scens, -entis,

-ftre, v.a.

assert posi-

tively, affirm; prove.

;;/.

and J. a

youth.
adulescentia, -ae,/. youth.

adveho,

v.a. gain, obtain.

adiungo,

v.n.

adsiduus,

v.n. stick to.

adhibeo, -6re, -ui, -itum, v.a.

(i) bring to, apply; (2) summon; (3) employ.
adhortatio, -5nis,/ encouragement.
adhuc, adv. hitherto.
adiaceo, -6re, -ul, v.n. lie near.
adigo, -ere, -egl, -actum, v.a.
drive, bring to or up; of a
weapon, drive home.

adimo,

adsideo,

-ere,

-vexl,

v.a. bring to or in;

-vectum,
advectus,

immigrant.

advena,

m. and /.

-ae,

foreigner, stranger
reign, strange.

advenio,
v.n.

sufist.

adj.

fo-

-venl, -ventum,
near, approach.

-Ire,

come

-us, m. arrival.
adversarius, -a, -um, adj. and
noun, adversary, opponent.
adversor, -arl, -versatus sum,
dep. v.n. oppose.
adversus,/r^>. with acc. against.
adversus, -a, -um, adj. opposite,

adventus,

face to face.

[ofi to.

advolo, -are, v.a. fly to, hasten

advolvo, -ere, -voivl, -volUtum,
v.a. roll before; in pass. pros-

trate one's self.

Aeacides, -ae, m. a descendant

[temple.
of Aeacus.
aedes, -is, /. plur. house sing.
aedificator, -6ris, m. builder.
aedificium, -I, n. building.
;

aedifico, -are, v.a. build.

aedilicius, -a, -um, adj. belonging to an aedile; as noun,

exaedile.
aedilis, -is, m. aedile.

aeger, -ra, -rum, adj. sick, suffering, sad.

difficulty,
with
adv.
aegre
reluctantly ;
patior, take in bad part.

aegre,

scarcely,

Vocabulary
aemulatio, -onis,/ rivalry.
aeque, adv. equally.
aequitas, -atis, / fairness.
aequo, -are, v.a. equal.
aerarium, -ii, n. the treasury.
aeripes,

adj.

-pedis,

bronze-

footed.

aerumua, -ae,/ sorrow.

aes,

aeris,

bronze,

n.

money;

aes alienum, debt.

aestimS, -are, v.a. value, weigh,
estimate.

aestuo, -are, v.n. rage, burn;

be agitated or excited.
age.
aetas, -atis,
eternity.
aeternitas, -atis,
aeternus, -a, -um, adj. everlast[heavenly.
ing.
aetherius, -a, -um, adj. ethereal,
Afer, Afri, m. an African.
affer5, -ferre, attull, allatum,
v.a. bring to (= adfero).
afficio, -ere, -fci, -fectum, v.a.
bring into a certain state; (1)
bestow upon, grace with; (2)
visit with, inflict upon.
affirmo, -are, v.a. assert.

affluo, -ere, -fluxl, -fltlxum, v.n.

abound.

Agamemnonius, -a, -um, adj.

Agamemnonian, of Agamemnon.
ager, agri, m. field, territory.
agger, -eris, m. mound, barrier.
aggredior,
-gressus
-gredl,

sum,
agito,

v.a. attack.

-are,

v.a.

agitate, disturb

toss about,
revolve, con-

sider, discuss.

agmen, -inis, n. band,

army (on the march).
agnosco,

-ere,

-novl,

troop,

-nitum,

v.a. recognize.

ag5, -ere, egi, actum, v.a. (1)

drive; (2) do, perform, act;
pass (a
(3) render (thanks),

9i

alacritas, -atis,/ keenness.

Alba, -ae, /., or Alba Longa,
Alba Longa, the mother-city
of Rome, built by Ascanius
[Alban.
on Mt. Albanus.
Albanus, -a, -um, adj. of Alba,
albus, -a, -um, adj. white.
Alcides, -ae, m. descendant of

Alceus,
usually = Hercules,
his grandson.
alibi, adv. elsewhere.
alienigena, -ae, m. foreigner,
alien (also as adj.).
alienus, -a, -um, adj. of another,
foreign.
alio, adv. elsewhere.

aliquamdiu, adv.

for

some

for a while.

time,

[length.

aliquando, adv. sometime, at

aliquantisper, adv. for a while.
aliquanto, adv. a little.

aliquantum, adv. somewhat.

aliquot, indecl. adj. some, several.
aliquotiens, adv. at times.
aliter, adv. otherwise. [another.
alius, -a, -um, adj. andpr. other,
allevS, -are, v.a. lift up.
alligo, -are, v.a.

bind

to,

confine

to; se alligo,
attention to.

attach
one's

-itum or altum,

alo, -ere, -ui,

v.a. nourish.

Alpinus,

-a,

adj. Alpine.

-um,

altaria, -ium, n.pl. high altar.

alter, -a, -um, adj. the other
(oftwo); alter...alter, theone
...the other.

alternus, -a, -um, adj. one after

the other, alternate ; alternls,
abl. pl.

by

turns.

altitudo, -inis,

height, depth.

altrix, -Icis, adj. nourishing.

altum, -I, n. a height.

altus, -a, -um, adj. high ; deep.
alumnus, -i, m. nursling.
amans, -antis, adj. loving; m.
lover.

life).

and noun,

agricultura, -ae, f. agriculture.

ambo, -ae, -5, num. both.

ambulo, -are, v.n. walk, strut.
amens, -mentis, adj. mad.

ai6, defect. verb, say.

amlcitia, -ae,

agrestis,
rustic,

-is, -e,

adj.

countryman.

friendship.

Excerpta Brevia

92
amltt5,

-missum,

antisto, -stare, -stetl, v.n. ex-

n. strap or thong.

anus, -us,
old woman.
anxius, -a, -um, adj. distressed,

-misl,

-ere,

v.a. let go, lose.

ammentum, -I,
amnis,

m.

-is,

cel.

river.

am6, -are, v.a. love.

amoenus, -a, -um, adj. pleasant,
charming.
-ere, -m6vi, -motum,
remove.
amplector, -i, -plexus sum,
v. dep. embrace.
amplitudo, -inis,/ size.
amplius, comp. adv. of amplus,
more, further.
amputo, -are, v.a. cut away.
an, conj. in alternative questions, or, whether.
anceps, ancipitis, adj. doubtful.
anguis, -is, m. andf snake.
angustiae, -arum, f. pl. narrowness; defile.
angustus, -a, -um, adj. narrow.

amoveS,
v.a.

anima, -&e,f breath, life, soul.

animadvertS, -ere, -verti, -versum, v.a. notice, observe;
with in and acc. punish.
animal, -is, n. animal.
animus, -I, m. (i) mind,
position

spirit,

courage.

in-

(3)

will, purpose.

Anna Perenna,

Italian god-

dess of the returning year.

-ium, m. pl. annals,
records.
-i,

-nlsus sum, v. dep.

strive.

annus,

-I,

m.

prep. with acc.

before.

antecSdd, -ere,

-cessl,

-cessum,

go before, surpass.
antecursor, -6ris, m. forerunner;
advanced guard,
in plur.
v.a.

scouts.

antefer6, -ferre, -tull, -latum,

v.a. bear before; prefer.
anteveni6, -Ire, -venl, -ventum,
v.a.

come

antiquus,
old.

before.

-a,

-ere, -ui, -itum, v.n.

appear.
appello, -are, v.a. call.
appello, -ere, -pull, -pulsum,
v.a. bring to land.
appono, -ere, -posui, -positum,
v.a. place near.

appropinqud,

-um,

-are,

v.n.

come

near, approach.
-a, -um, adj. fit, suited.
apud, prep. with acc. with, at,
by, before.
apud me, at my

aptus,

house.
aquila, -ae,
standard of

eagle;

(2)

legion,
an eagle.

on

(1)

the

-ari,
-atus sum,
draw water.
aratrum, -I, n. plough.

aquor,

dep.

v.n.

-trl,

arbitrium,

;//.

-I,

judge.

n. decision.

arbitror, -ari, -atus sum, dep.

v.n. judge, think, consider.
arbor, -oris,/ tree.
arce6, -ere, -ui, v.a. keep off.
arcesso, -ere, -Ivl, -Itum, v.a.

summon.

year.

and

ante, adv.

preparation.

appareo,

arbiter,

annales,
annitor,

troubled.

aper, apri, m. boar.

aperio, -ire, -ui, apertum, v.a.
open.
aperte, adj. openly.
apparatus, -us, m. equipment,

which was

(2) heart, feeling, dis-

tellect.

adj. ancient,

arctus, -a, -um, adj. tight.

arcus, -us, ///. bow.
ardens, -entis, adj. burning,
eager.

ardeo, -ere,

-si,

-sum, v.n. be

on fire.
arduus, -a, -um,
difficult,

adj. high, steep;

hard, arduous.

argilla,

-ae,/

Argos,

//.

clay.

Argos, capital of
Aigolis in the Peloponnese.
argumentum, -1, n. argument,
proof.

Vocabulary
armentum,

n. cattle, herd.

-I,

armilla, -ae,/ bracelet.

armipotens, -entis,

adj.

mighty

-are, v.a. arm.

armum,

weapon, arm.

n.

-I,

aro, -are, v.a. plough; (ofpaper)

scribble over.
arrectus, -a, -um, adj. alert.
arripio, -ere, -ui, -reptum, v.a.
snatch.
[arte, plain.
ars, artis,/ art; artifice.
sine
arfciiex, -icis,

m.

orf maker.

arfcus, -us, n. limb.

arvum,

-I, n. cultivated land, field.

arx, arcis,/. height, citadel.

as,

m.

assis,

Roman

coin of small value

copper
translate

farthing.

ascendo, -ere,

-dl,

-sum, v.a.

ascend, go up.
ascensus, -tls, m. climbing.
asellus, -I, m. ass.
asper, -era, -erum, adj. rough,
uneven.
asperitas, -atis,/ severity.

aspernor,

-arl, v.

dep. despise,

spurn.
aspicio, -ere, -spexi, -spectum,
v.a. behold.
Assaracus, -I, m. Assaracus,
king of Phrygia, son of Tros,
father of Capys, grandfather
of Anchises.

assensus, -tls, ;//. agreement,

shout of assent.
assero, -ere, -ui, -tum, v.a. set
assiduus,

-a,

-um,

adj.

con-

tinuous.

assuefacio, -ere, -fSci, -factum,

v.a. accustom.
-I,

n. star.

at, conj. but.

to,

attach

to.

Atticus, -a, -um, adj. Attic.

attingo, -ere, -tigi, -tactum,
v.a. touch; reach; engage in.
attonitus, -a, -um, adj. amazed.
attribuo, -ere, -ui, -utum, v.a.
assign to, give.
auctionarius, -a, -um, adj. pertaining to an auction.
-6ris,
m.
beginner,
auctor,
originator, author. [authority.
auctSritas, -atis, /. infiuence,
audacia, -ae,/ boldness.
audax, -acis, adj. bold, daring.
auded, -ere, ausus sum, semidep. v.a. dare, venture.
audio, -Ire, v.a. hear.
aufero, -ferre, abstull, ablatum, v.a. carry, take away,

remove, steal.
auged, -ere, auxl,

auctum,

v.a. increase, swell.

air, breeze.
aura, -ae,
aureus, -a, -um, adj. golden.
aurlga, -ae, m. charioteer.
auris, -is,/ ear.
Ausonius,-a,-um, adj. Ausonian,

Italian.

auspicatus,

auspicium,

-um,

-a,
-il,

adj. lucky.

n. augury,

omen,

auspice.

auspicor, -ari, v. dep. make a

beginning.
aut, adv. or.
aut...aut, either
...or.

autem,

conj.

moreover, but

ary.

auxllium, -ii, n. ( i ) help, assistance ; (2) auxiliary force.

greed, avarice.
avaritia, -ae,
ave, hail
avello, -ere, -velll or -vulsi,

atque, conj. and.

-vulsum,

atqui, adv. and yet.

pluck.

atrium,

-textum,

-texul,

-ere,

weave on

auxiliarius, -a, -um, adj. auxili-

free.

astrum,

attexo,
v.a.

in arms.

armo,

93

-ii,

n. hall.

atr6x, -6cis, adj. fierce, spirited.

attentus, -a, -um, adj. attentive.
attero, -ere, -trivi, -tritum,
v.a. wear.

v.a.

tear

away,

Avernus,-a,-um,^'. ofAvernus,
a lake in S. Italy, near Cumae,
where was the entrance to
the
sc.

Lower
lacus,

world.

Avernus,

Lake Avernus.

Excerpta Brevia

94
aversus,

-um,

-a,

adj.

tumed

away from.
JLvertS, -ere,

-tl,

-sum, v.a.

and

away

n. turn

or aside.
avidus, -a, -um, adj. greedy.
avus, -I, m. (i) grandfather,
(2) ancestor.
axis, -is, m. axle; axis of the
earth, pole; the heavens.

Bactra, -5rum, n.pl. chief city

of Bactria, a province of the
Persian empire.

Baianus,

-i,

n. stick.

-um, adj. belonging

to Baiae, at Baiae (a resort on
the coast of Campania).
balteus, -i, m. sword-belt.
barba, -ae, f. beard.
barbarus, -a, -um, adj. foreign;
-a,

subst. foreigner, barbarian.

beatus,

-a,

brevis,

-is, -e, adj.

Britannia, -ae,

short.

Britain.

Brundusium, -il, n. Brundisium,

mod. Brindisi.
bucina, -ae,/ trumpet.

cadaver, -eris, n. corpse.

cad5, -ere, cecidi, casum, v.n.

baculum,

bonus, -a, -um, adj. good.

bracchium, -ii, n. arm.

-um,

adj.

happy,

blessed.

bellator, -5ris, m. warrior.

bellic5sus, -a, -um, adj. warlike.
bello, -are, v.n. make war.
bellua, -ae,/. beast.
bellum, -i, n. war.
bellus, -a, -um, adj. beautiful.

Benacus, -i, m. now Lake Garda.

bene, adv. well.
beneftcium, -ii, n. kindness.
benigne, adv. kindly.
benignitas, -atis,
kindness.
benignus, -a, -um, adj. kind.
Berecyntius, -a, -um, adj. of Mt.
Berecyntus, in Phrygia, where
Cybele was worshipped.

bib5, -ere, -i, -itum, v.a. drink.

biceps, -cipitis, adj. two-headed.
blduum, -I, n. space of two days.
bis, adv. twice.
blandus, -a, -um, adj. coaxing,
fascinating.

fall.

m. herald's staff.
-um, adj. blind.
-is,
slaughter, mas-

cadflceus,

caecus,
caedes,

-I,

-a,

sacre.

caed5,

-ere,

caesum,

cecidl,

v.a. cut, kill.

m. a dweller in
heaven, a god.
[ing.
caelifer, -a, -um, adj. sky-bearcaelum, -I, n. sky, atmosphere.
caerimonium, -I, n. ceremony.
caeruleus and caerulus, -a, -um,

caelicola, -ae,

adj. blue.

caespes,

-itis,

m.

cut

sod or

turf, turf.

calamitas,

-atis,

disaster.

calamus, -I, m. reed.

Caledonia, -ae, / Caledonia,
Scotland.
cale5,

calul, v.n.
or hot, to glow.

-ere,

warm

to

be

calidus, -a, -um, adj. warm.

callidus, -a, -um, adj. shrewd,
cunning.
cal5, -5nis, m. camp-follower.
Camillus, M. Furius, name of a
consul who recovered Rome
from the Gauls.

campus,

-I,

candidus,

m. plain.
-um, adj. dazzling,

-a,

white, bright; favourable.

canis, -is, m. andf. dog.
cano, -ere, cecini, cantum, v.a.

BoeOtii,
-i6rum,
m. pl.
the
Boeotians.
B51a, -ae, /. Bola, old Latin

canon, -onis, m. rule.

canorus, -a, -um, adj. sounding,

town, situation unknown.

bona, -5rum, n.pl. goods.

cantabundus,

sing.

tuneful.

[ing.
-a,

-um,

adj. sing-

Vocabulary
canto, -are, v.a. sing.
canus, -a, -um, adj. white.
capesso, -ere, -Ivl, -Itum, v.a.
take.

capillus, -I, m. a hair ; //. hair.

capio. -ere, cepi, captum, v.a.
take, capture.
capitalis, -is, -e, adj. capital,
affecting one's caput or
i.e.
citizenship.

CapitSlium, -ii, n. the Capitol,

temple of Jupiter at Rome.

captivity.
captlvitas, -atis,
captivus, -i, m. prisoner.
capto, -are, v.a. take.
caput, -itis, n. (i) head, (2)
position as citizen.
[Longa.
Capys, -yos, m. king of Alba
carcer, -eris, m. prison.
careo, -ere, -ui, -itum, v.n. be
without.
carninclna, -ae,
torture.
caro, carnis,/ flesh.

carpentum,

-i,

n.

two-wheeled

coach.

CarthaginiSnsis,

-is, -e,

Cartha-

ginian.

Carthago, -inis,/ Carthage.

carus, -a, -um, adj. dear.
casa, -ae, f. cottage, hut.
caseus, -I, m. cheese.
Caspius, -a, -um, adj. Caspian.

castellum, -I, n. fort.

castra, -Srum, n.pl. camp.

Castrum
an

old

Castrum Inui,
Latin town on the

Inui,

coast.

casus, -us, m. chance, mishap.

-ae,/ lap-dog.
catena, -ae,
chain.
Cato, onis, m. Cato, cognomen
of several famous Romans,
among whom was M. Porcius
Cato, the Censor, b.c. 234149, opponent of Carthage.
Catullus, -I, m. Catullus, a
famous Roman poet (84-54
B.c).
causa, -&e,f cause, reason.
caute, adv. cautiously.
cautes, -is,/ rock.

catella,

95

cave5, -Sre, cavl, cautum, v.a.

beware of; v.n. beware.
cavus, -a, -um, adj. hollow.
cedo, -ere, cessl, cSssum, v.n.
withdraw, depart, yield; v.a*
concede, grant.
cedrus, -I, /. ( 1 ) cedar; (2) cedar
oil, with which the backs of
books were polished for preservation.
celebro, -are, v.a. celebrate.
celer, -eris, -ere, adj. swift.
quickness,
celeritas, -atis,

speed.
celeriter, adv. quickly.
c61ia,

-ae,/

beer.

c15, -are, v.a. hide.

celsus, -a, -um, adj.

tall, lofty.

cSna, -ae,/ dinner.

cSnseS, -Sre, -ui, -sum,

v.a.

think, ordain.

cSnsSrius, -a, -um, adj. belonging to a censor; censorious.

cSnsus, -tls, m. census.
centum, num. a hundred.
centuriatus,
-a,
-um, part.
divided into centuries.
centurio, -onis, m. centurion.

certamen, -inis, n. contest.

certS, adv. surely; at any rate.
certo, adv. certainly, surely.
certus, -a, -um, adj. fixed, settled;
certiorem facere, inform.
cerva, -ae,
a hind.
cervix, -Icis,/ neck.
cesso, -are, v.n. or a. loiter, be
without.

ceterum,
cSterus,

however, but.
-um, adj. the other

conj.
-a,

pl. cSteri, the rest.

ceu, adv. as it were, like.
charta, -ae,/ paper.
chorea, -Sae,/ dance.
cibaria,
-orum, n. pl.

pro-

visions.

cibus, -I, m. food.

cicatrlx, -Icis,/ scar.
cieo,

-Sre,

civl,

citum,

v.a.

arouse.
cingo, -ere, clnxi, clnctum, v.a.
surround, bind.

Excerpta Brevia

96

cingula, -ae,/ girth.

circa, prep. with acc. around.
circiter, prep. with acc, and
adv. about.
m. a going
-us,
circuitus,
round, compass, circumference.

circum, adv. and prep. with acc.

round, around.
circumaro, -are, v.a. plough
round.
circumcldo, -ere, -cidl, -clsum,
v.a. cut round, cut.
circumdo, -dare, -dedl, -datum,
v.a.
surround (circum and

clamys, -dis,/ clamys, cloak.

clandestlnus,
-a,
-um, adj.
secret.

splendour,
-atis,
claritas,
celebrity, renown.
claritudd, -inis,/ renown.
clarus, -a, -um, adj. (i) clear,
bright,

distinct;

famous,

(2)

illustrious.

classiarius,

-I,

m. marine.

classis, -is,/ fleet.

claudo,

-ere,

-sum,

-sl,

v.a.

shut, enclose.

claustrum,
clavus,

-I,

-I,

n. bar, bolt.

m. purple

stripe

on a

toga.

do).

m.

dependant,

circumferS, -ferre, -tuli, -latum,

v.a. carry round.

cliens,
-entis,
vassal.

circumfundo, -ere, -fudi, -ftlsum,

v.a.
pour round; in pass.

Clltumnus, -1, m. Clitumnus, a

river in Umbria.
coalescS, -ere, -alui, v.n. grow.
coccus, -I, m. saffron.
coclea, -ae,/ snail.

surround.

circummitto, -ere, mlsi, -missum, v.a. send round.

circumsede5, -re, -sdi, -ses-

sum,

v.a. blockade.

circumsilio, -Ire, v.n. spring,

hop around.
circumsisto, -ere, -stetl, v.a. and
n. stand round, surround.
circumsonO, -are, -ul, -itum, v.a.
sound around.
[round at.
circumspecto, -are, v.a. look
circumstantia, -ae, /. standing
round, surrounding.
[pass.

circumvallo, -are, v.a. encom-

circumvehS,

-vexl, -veccarry round; in

passive, go round.
circumvenio, -ire, -vgni, -ventum, v.a. surround.
circus, -i, m. circus.

tum,

-ere,

v.a.

cito, -are, v.a. call,

summon.

cito, adv. quickly.

citra, prep.

with

[side of.
acc.

on

this

civllis, -is, -e, adj. civil.

clvis, -is,

m. andf.

citizen.

civitas, -atis,/ state.

clades, -is,
slaughter.
clamo, -are, v.n. call, cry out;
v.a. call to or upon, invoke.

clamor,

-6ris,

m. shout.

Cocles,

-itis,

family

name

of

Horatius Cocles, who, in the

war against Porsenna, defended
a bridge alone.
coe6, -Ire, -Ivl, or -ii, -itum, v.n.

come or go together.
coepl, coeptum, defect. v.a.
n. begin.
coerceS,

-ere,

-ui,

and

-itum, v.a.

restrain.

cognatiO, -onis,

relationship.

cognomen, -inis, n. surname,

family name.
cognomino, -are, v. a. surname.
cOgnosco, -ere,

-novi,

-nitum,

v.a. ascertain, learn.

cogo, -ere, coegi, coactum, v.a.

(1) collect, (2) compel.

cohaereo, -ere, -haesi, -haesum,

v.n. stick.

cohors, -ortis,
a cohort, or
one-tenth of a legion.
exhortacohortatio, -5nis,

tion.

cohortor, -ari, -hortatus sum,

dep. v.a. encourage, exhort.
collabor, -1, collapsus
sum,
dep.

v.a.

fall in,

fall,

sink.

Vocabulary
Collatlnus, -a, -um, adj. of Collatia, an old Sabine town near

Rome.

collis, -is,

m.

hill,

-I,

cultum,

-ul,

cultivate.

v.a.

(2)

-a, -um, adj. sunburnt.

columba, -ae,/] dove.
columna, -ae,/ pillar.
coma, -ae, /. (1) hair, (2) foli-

coloratus,

age.

comes,

-itis,

m.

and

f.

com-

panion.
comis, -is, -e, adj. courteous,
kind.
comiter, adv. courteously.
comitium, -il, n. the comitium,
place near the forum where
the Romans assembled to vote.
comitor, -ari, -atus sum, dep.

hand to hand.
commlsceo, -ere, -miscui, -mixtum, v.a. mix together, mingle,
confuse.

commlttS,

-ere, -misi,

-missum,

send or bring together

committere pdgnam or proelium, to join battle. (2) do,
commit.
commode, adv. advantageously.
commodum, -I, n. advantage,
(

profit.

commoveS,
v.a.

common,

-is, -e, adj.

general.

commuto,

-are, v.a. change.

prepare;
-are, v.a.
arrange; procure, obtain.
compello, -are, v.a. address.
comperio, -Ire, -perul, -pertum,

compitum,
compleo,
v.a.

n. cross-roads.

-I,

-pletum,

-ere, -plevl,

fill

up,

complexus,
comploro,

fill.

m. embrace.

-us,

-are,

-ere,

-movl, -mdtum,

remove, disturb, agitate,

disquiet.

communico,

complures, -ium,
very many.

compono,

v.a.

-are, v.a. share.

adj.

-ere, -posul,

v.a. arrange.

bewail,
several,

-positum,
[convey.

comporto, -are, v.a. collect,

compos, -otis, adj. possessed of.
compositus, -a, -um, adj. arranged ; ex composito, by
agreement. [sum, v.a. check.

comprimo, -ere, -pressi, -prescomprobo, -are, v.a. approve.

computo, -are, v.a. count.
conatus, -us, m. attempt.
concerpo, -ere, -cerpsl, -cerp-

tum,

accompany.

commemorO, -are, v.a. relate.

commendo, -are, v.a. set off,
make agreeable.
comminus, adv. at close quarters,

v.a.

fortify

lament.

tion.

v.a.

v.a.

v.a. find, discover, ascertain.

n. neck.

-ere,

dwell, inhabit.
(3) care for, protect;
cherish, practise. (4) worship.
colonia, -ae, f. colony, coloniza(i)

-ire,

strongly.

comparo,

slope.

colloco, -are, v.a. place.

colloquor, -I,
-loctttus
sum,
dep. v.n. confer, parley.
colo,

commtlniS,

communis,

collaudo, -are, v.a. praise highly.

collega, -ae, m. colleague.

collum,

97

pull in pieces.

concido,

-ere,

down,

-cidl,

v.n.

fall

[up, destroy.

fall.

concldo, -ere, -cidi, -cisum, cut

concilium, -I, n. council.
concito, -are, v.a. rouse up, stir
up.

[out.

conclamo, -are, v.n. shout, cry

concordia, -ae, f. harmony.
concors, -ordis, adj. of the same
mind, agreeing, at one.
concremo, -are, v.a. burn.
concumbo, -ere, -cubul, -cubi-

tum,

v.n.

lie

down

together.

concurro, -ere, -currl, -cursum,

v.n. run together, assemble.
concurso, -are, v.n. run to and
fro.
[gether, crowd.
concursus, -fls, m. running tocondicio, -5nis, f. terms, condition.

rxcerpta Brevia

98
condlco,

-ere,

-xl,

-ctum, v.a.

conditor, -6ris, m. founder.

cond6, -ere, -didl, -ditum, v.a.
establish, build;
(i) found,
store up; (2) hide, bury.
conductio, -onis,/. hiring.
confero, -ferre, -tull, -latum,
v.a. ( 1 ) bring together, collect
(2) compare; (3) conferre se,
betake one's self; (4) ascribe,
attribute.

confertus, -a, -um, adj. dense,

crowded.
confessio, -6nis,/. admission.
c6nfestim, adv. immediately,
forthwith.
conficio,

-ere,

dep. v.a.

and

n.

complain

of,

bewail.

agree, proclaim.

-f5ci,

-fectum,

v.a. finish, digest (food).

c6nfidentia, -ae, f. confidence,

assurance.
c5nfld6, -ere, -flsus sum, semidepon. v.n. trust.
c5nfirm5, -are, v.a. strengthen,
inspirit, reassure; assert, pro-

consaluto, -are, v.a. greet.

consanguineus,

-um,

-a,

adj.

[depraved.

kindred.
cSnsceleratus,

-um, part.
-a,
conscendo, -ere, -di, -sum, v.a.
and n. climb up, ascend.
c6nscientia,

-ae,

sciousness, feeling,
(2) conscience.

(1)

con-

knowledge;
[privy.

conscius, -a, -um, adj. conscious,

c5nscribd, -ere, -scripsl, -scrlptum, write; enlist, enrol.
conscrlptus, -a, -um, adj. enrolled.

c5nsecrati5, -6nis/consecration.

consensus, -Hs,
consenti5, -Ire,

;//.

agreement.

-nsi,

-nsum, v.n,

agree.

c5nserv6, -are, v.a. keep.

considS, -ere, -sedl, -sessum,
v.n.

sit

down, encamp,

halt.

c5nfllg5, -ere, -flixl, conflictum,

v.n. fight.
[v.a. pierce, stab.

consilium, -i, n. plan, design,

purpose.
cons51or, -ari, -atus sum, dep.
v.a. cheer, comfort.
conspectus, -tls, m. sight, view.
conspicio, -ere, -spexl, -spectum, v.a. perceive, observe,

cSnfodio, -ere, -fodi, -fossum,

conger5, -ere, -gessi, -gestum,

c5nspicor, -ari, -atus, dep. v.a.

test.

confiagro, -are, v.n. burn, blaze;

be consumed.

v.a. collect; build,

congratulor,

-ari,

heap up.

-atus sum,

v. dep. congratulate.

congredior, -i, -gressus sum,

[combat.
v. dep. meet.
congressio, -onis, /. meeting,
conicio, -ere, -iecl, -iectum, v.a.
throw, cast, hurl.
coniugatio, -6nis,
union.
coniunctus, -a, -um, adj. intimate, friendly.
coniuratio, -6nis,
conspiracy.
coniuro, -are, v.n. swear together; conspire, plot.

connexus,

-a,

connubium,

-um,

-I,

adj. joined.

marriage.

c5nor, -arl, c6natus sum, dep.

v.n. try, strive.

conqueror,

-i,

-questus sum,

descry.
see, perceive.

conspicuus,

-a, -um, aa^.marked,

conspicuous.
conspiro, -are, v.n. agree, con-

spire.

ccnstans, -antis, adj. steadfast,

courageous.
constantia, -ae, /. constancy,
perseverance.
constern5, -are, v.a. upset, terrify.

constlpo, -are, v.a. crowd, press

close together.

c5nstitu5, -ere, -ul, -tltum, v.a.

set up, appoint, establish ; v.n.
determine.
const5, -are, -stitl, -statum,
v.n. stand, stand fast; impers.
it is agreed.

Vocabulary
cSnsuSscC,

tum,

-ere, -su6vl, -sugv.n. be accustomed.

99

contrSversus,

-a,

-um,

adj. dis-

puted.

c5nsuetud5, -inis,/ custom.

consul, ulis, m. consul.

contumelia, -ae, /. abuse,

consularis, -is, -e, adj. consular.

consuld, -ere, -ui, -ultum, v.a.
and n. take counsel, consult.
consulto, -are, v.a. consult.
consulto, adv. intentionally.
consultum, -I, n. decree.

conturbo, -are, v.a. throw into

cdnsummo,

-are, v.a. unite.

consumd, -ere, -sumpsl, -sftmptum, v.a. consume, destroy,

waste, spend, employ.
c5nsurg6, -ere, -surrxl, -surrectum, v.n. rise up.
contabulo, -ftre, v.a. line with

planks.

contemn5, -ere, -tempsl, -temptum, v.a. despise.

contemplatiS, -6nis, /. behold[dep. survey.

ing, sight.

re-

proach.
confusion, upset.
convelld, -ere, -velli, -vulsum,
v.a. pull up.
-venl, -ventum,
together, agree.
convenit, impersonal verb, it is

convenio,
v.n.

-Ire,

come

agreed.

conventus, -tls, m. assembly;

parade (of soldiers).
convertfi, -ere, -vertl, -versum,
v.a. turn, turn towards, direct;

change.
convictus,
intimacy.

m. intercourse,

-tls,

coorior, -orlrl, coortus sum,

dep. v.n. arise.
copia, -ae,/ sing. plenty, abun-

contemplor, -an, -atus sum, v.

contemptio, -6nis, / contempt.
confcendo, -ere, -dl, -tum, v.a.

dance, supply plur. forces.

copiSsus, -a, -um, adj. well

stretch; strive for; direct; v.n.

coquo, -ere, coxi, coctum, v.a.

cook; ripen.

hasten; contend.
contentio, -Onis,/

terrify.

-ntis,

adj.

continu-

ous, unbroken; as noun,/. continent.

together,

draw

Cora, old Latin

in the territory of the

Volsci.

coram, prep. with

presence

abl. in the
before; adv. be-

of,

cordfla, -ae,

corium,

-I,

tontrSversia, -ae,

contention,

f.

small tunny-fish.

n. hide.

cornicen, -inis, m. horn-player.

corona, -ae,/ crown.
corpus, -oris, n. body.
corrigS, -ere, -rexi, -rectum,
v.a. correct.

corripio, -ere, -ripul, -reptum,

v.a. seize, cany off (se corripere, hasten); chide, reproach.
-ere, -rtipl,

-ruptum,

v.a. spoil, bribe, corrupt.

cortlna,

Cossus,

-ae,/ caldron.
-I, i7i.

who won

in.

dispute.

-ae,

town

corrumpo,

opposite.

contractus, -tls, m. bargain.

contrahS, -ere, -traxi, -tractum,

draw

Cora,

fore.

contineO, -5re, -ui, -tentum,

v.a. keep, keep in, confine.
contingS, -ere, -tigl, -t&ctum,
v.a. touch,border upon, reach;
v.n. happen, befall (gen. of
good fortune) ; contingit, impers. it happens.
continuo, adv. forthwith.
contio, -5nis,y! assembly.
contra, prep. with acc. against;

v.a.

supplied.

cor, cordis, n. heart.

strife.

conterred", -ere, -terrul, -territum, v.a. thoroughly frighten,

continens,

428.
costa, -ae,

Ser. Corn. Cossus,

the spolia

f.

rib.

opima

B.C.

rxcerpta Brevia

IOO
cotidianus,

-um,

-a,

adj. daily.

cotidie, adv. daily.

crater, -eris, m. mixing-bowl.
cratis, -is,/ wickerwork; milit.

-rum, thick;

credibilis,

fre-

adj. credible,

-is, -e,

trustworthy.
creditor, -oris, m. creditor.
credo, -ere, -didl, -ditum, v.a.
entrust; trust, believe, suppose.
credulity.
credulitas, -atis,
credulus, -a, -um, adj. credulous,
believing.

Cremera, -ae, / river in Etruria.

cremo, -are, v.a. burn.
creo, -are, v.a. create, elect.
cresco, -ere, crevl, cretum, v.n.
[crime.
grow, increase.
-inis, n. (i)

m.

crinis, -is,

crlspus,
crista,

charge;

(2)

-um,

-a,

-ae,/

curly,

adj.

[curled.

crest.

crocus, -I, m. saffron.

cruciatus, -us, m. torture.
crucio, -are, v.a. kill.
crudelis, -is, -e, adj. cruel, harsh.
cruelty.
crudelitas, -atis,
crtldus, -a, -um, (1) raw, uncooked; (2) unripe, imma-

delay.
ctlnctor, -arl, dep. v.n. delay.
ctinctus, -a, -um, adj. all.

m.

-I,

wedge,

(1)

(2)

troops drawn up in the form

of a wedge.
cupide, adv. eagerly.
cupiditas, -atis,/. desire.
desire, greed.
cupldo, -inis,
cupio, -ere, -Ivl or ii, -Itum,

v.a. desire.
ctira,

-ae,

care,

attention,

concern, anxiety.
Cures, -ium, m. and f. pl.
Cures, chief ancient town of
the Sabines.
senate-house.
curia, -ae,
ctiro, -are, v.a. care for, attend
with ut, take care to
to
cura ut valeas, mind you

keep

well.

curro,

hair.

heap up.

-are, v.a.

cunctatio, -onis,

cuneus,

fascines.

creber, -ra,
quent.

crimen,

cumuld,

v.n.

cucurri,

-ere,

cursum,

run.

curtus,
curvus,
low.

-a,

-a,

-um, adj. short.

-um, adj. curved; hol-

-ae,/ guard.
m. guard, sentinel.
cyathus, -I, m. (1) ladle, (2) as
ctlst6dia,

ctistos, -odis,

measure.

ture.

cruentus,

-um,

-a,

adj. bloody.

damnO,

cruor, -6ris, m. blood.

cubiculum,

-1,

cubo, -are,

-ul,

bed-chamber.

n.

-itum, v.n.

lie

down.
cucullus,

hood,

(2)

cullna, -ae,

culmen,
cultor,

m. covering;

-i,

(1)

wrapper.

kitchen.

-inis, n. top,

-oris,

m.

peak.

tiller,

culti-

-tls,

m. culture, educa-

condemn.

-um,

adj. of

Dar-

danus, Trojan.

daturus, fut. part. of d5.

goddess.
dea, -ae,

debello, -are, v.n. bring a war

to an end; v.a. beat down,
vanquish.
debeo, -ere, -ul, -itum, v.a.
debilito, -are, v.a. weaken.

decedo,

tion.

cultus, -a, -um, adj. cultivated,

decked out, adorned.

cum, prep. with abl. with.
cum, snb. conj. (1) when,
since,

-a,

owe.

vator.

cultus,

-are, v.a.

Dardanius,

(3)

although.

-ere,

decemvir,

member

(2)

-cSssi,

-cessum,

v.n. retire, withdraw.

-i,

m.

decemvir,

of the Board of Ten.

decemviraiis, -is, -e, adj. belonging to the decemvirs.

Vocabulary
decemvir&tus,
Ten.

-us,

m. Board of
[well shaped.

decens, -entis, adj. becoming;

decerto, -are, v.n. fight it out.
decet, decuit, impers. it becomes, it suits.
decido, -ere, -cidi, -casum, v.n.

IOI

deliciae, -arum,///. pet.

deligd, -are, v.a. bindup, fasten.

delinquo, -ere, -llqul, -lictum,

v.n.

and

a.

do wrong, offend.
mad.

dellr5, -are, v.n. be

delitesco, -ere, delitul, v.n. lie

hid.

down, fall.
orum, m.pl. the Decii,
a gens to which belonged two

dementia, -ae,/ madness.

demigro, -Sxe, retire from the

plebeian consuls, who devoted

themselves to death in battle.

demiror,

fall

Decil,

decimus, -a, -um, num. tenth.

declamo, -are, v.n. declaim.
declaro, -are, v.a. declare.
decoro, -are, v.a. adorn, deck.

decurro, -ere, -I, -sum, v.n. run

decus, -oris, n. glory.
[down.
decutio, -ere, -cussl, -cussum,
v.a. strike

down

or

off.

dedecus, -oris, n. disgrace.

deditio, -6nis,/! surrender. [up.
dd6, -ere, -idl, -itum, v.a. give
dediico, -ere, -duxl, -ductum,
v.a. lead down, escort.
defenso, -are, v.a. defend.
defensor, -6ris, m. defender.
defero, -ferre, -tuli, -latum,
v.a. bring, bring down, deliver,

allot.

defessus, -a, -um, adj. weary.

defetlgatus, -a, -um, adj. tired.
deflcid,
-ere,
-fcl,
-fectum,
v. a.
desert, fail ;
v.n. be
wanting, fail, grow weak.
deflgo, -ere, -fixi, -fixum, v.a.
fasten, fix down or in.
dflagr5, -are, v.n. be destroyed.
defluo, -ere, -fluxl, -fluxum, v.n.
flow away.
[deformity.
deformitas, -atis,
ugliness,
deicio, -ere, -i6cl, -iectum, v.a.

down;

fight.

-ari,

wonder

v.

dep.

admire,

at.

demltto, -ere, -misl, -mlssum,

v.a. send down, let sink, let
[v.a. take away.
fall.
denio, -ere, dempsl, demptum,
adv. at length, at last.
denique, adv. at last, finally.

demum,

denuntio, -are, v.a. forbid.

denuo, adv. once more, again.
depono, -ere, -posui, -positum,
v.a. lay

down, deposit.

deporto, -are, v.a. carry down.

deposco, -ere, -poposcl, v.a. de-

mand,

call for.

deprehendo, -ere,
-prehSnsum, v.a.

-prehendi,
seize, catch,

overtake, come upon; dis[tend.

cover, learn.
deptlgnS, -are, v.n. fight, conderldeo, -6re, -rlsi, -rlsum, v.a.

laugh to scorn, mock.

desclscd, -ere, -scivi, -scltum,
v.n. revolt from, desert.
descrlbo, -ere, -scrlpsi, -scrlptum, v.a. describe, draw.
desero, -ere -ui, -rtum, v.a.
leave, desert.

deslderium,

-I,

[sire.

n. longing, de-

desldero, -are, v.a. miss, feel the

want

of, desire.

desidia, -&e,f. sloth.

dis-

desiliS, -Ire, -silul, -sultum, v.n.

adv.
of place,
thence; of time, then, next.

desino, -ere, desil, -itum, v.n.

cast

dislodge,

appoint.
deinde, dein,

dellberabundus.

leap,

-a,

-um,

adj.

considering carefully, deliberating.

dSlicatus, -a, -um, adj. pet, tame;

luxurious; fine, tapering.

jump down.

stop, cease.

[ish.

desipio, -ere, v.n. be silly, fooldesistd, -ere, -stitl, -stitum,

v.n. stop.

despero, -are, v.n. despair.

despuo, -ere, v.a. spit out, reject.

Excerpta Brevia

102
dgstinS,

intend,

v.a.

-are,

destitud, -ere, -ui, -utum, v.a.

abandon.
destringo.

dlgnitas,

-um,

-atis,

deserts;

dstrict5, adv. severely, rigidly.

v.a.

diffflsus, -a,

adj. scattered,

dishevelled.

destine.

draw

-Ictum,

-Inxi,

-ere,

merit,
au-

(i)

f.

grandeur,

(2)

thority.

dignus,

-um,

-a,

adj.

worthy,

ting; with abl. worthy

(a sword).

dsuetus, -a, -um, adj. unaccustomed.

desuper, adv. from above.
detono, -are, -ui, v.n. thunder,

dlgredior,
v.

dep.

fit-

of.

-I,
-gressus sum,
go apart, depart.

detrahS, -ere, -traxi, -tractum,

diiudico, -are, v.a. decide.

m.
dllectus,
-tls,
selection,
choice; levy, recruiting.
adv.
attentively,
diligenter,

v.a. draw or pull off.

d6trecto, -are, v.a. shrink from,
shun.

dlligo, -ere, -lexi, -lectum, v.a.

love.

detrlmentum,

dimicatiS,

storm.

-I,

n.

damage,

onis,

strife,

con-

test.

loss.

-ere, -sl, -sum, v.a.

push down, dislodge.
deturbS, -are, v.a. throw down,

detrtldS,

dislodge.

deurS, -ere, -ussi, -tlstum, v.a.

burn to ashes.
deus, -I, m. God.
deveh.6, -ere, -xi, -ctum, v.a.
carry down, convey.
dSvincQ, -ere, -vlcl, -victum,
v.a. overcome.
devoro, -are, v.a. devour.
devStus, part. from devoveo,
devoted, consecrated.
dexter, -era, -erum and -ra,
-rum, adj. on the right, right.
dextra, -ae, f. right hand.
dlco,

carefully.

-ere,

dixl,

dictum,

v.a.

say, tell.

dictator, -5ris, m. dictator.

dlmico, -are, v.n. fight.

dlmitto, -ere, -mlsi, -mlssum,
v.a. send about; dismiss; put
off.
[remove.

dlmoveS,

-ere,

-vl,

-tum, v.a.

dlreptor, -6ris, m. ravager.

direptus, -us, m. plundering.
dirimo, -ere, -emi, -emptum,
v.a. destroy, stop.
dlripio, -ere, -ripul,
v.a. ravage, spoil.

-reptum,
[stroy.

dlruS, -ere, -ul, -utum, v.a. dedirus, -a, -um, adj. terrible,
dreadful.
\v.n. depart.
discedo, -ere, -cessi, -cessum,
discldo, -ere, v.a. tear apart,
tear up.
discipllna, -ae,
(1) teaching,
instruction; (2) science, dis-

cipline.

dictatura, -ae, f. dictatorship.

dictum, -I, n. word; dicta
dare, utter words.
dies, -61, m. orf. day.

disco, -ere, -didici, v.a. learn.

discors, -rdis, adj. disagreeing.
discretus, -a, -um, adj. separate.

dllatum,

[run about.
discurrS, -ere, -I, -cursum, v.n.
discursus, -us, m. running.
disertus, -a, -um, adj. eloquent.

differS, -ferre, distull,

v.a. put off.
difficilis,

-is,

-e,

adj.

difficult,

troublesome.
diffidS, -ere, -fisus sum, semidep. v.n. distrust.
diffugio, -ere, -fugl, -fugitum,
v.n. flee in different directions, scatter.

discrlmen,

-inis, n. crisis, diffi-

culty, difference.

disiicio, -ere, v.a. -iecl,

(dis

iaciS),

throw

-iectum
in differ-

ent directions, scatter.

displiceo, -ere, -ui, -itum, v.n.
displease.

Vocabulary
disp6n5, -ere, -posul, -positum,
v.a. arrange in position.
dissensio, -onis,/. quarrel.
dissideo, -ere, -edi, -essum, v.n.
disagree.
dissipo, -ftre, v.a. scatter.
dissolvS, -ere, -vl, -utum, v.a.
loosen.
distrahO, -ere, -trftxl, -trftctum,
v.a. pull or tear apart, divide.
subjection.
ditio, -onis,
[long.
difl, adv. for a long time.
diutinus, -a, -um, adj. lasting,
dlvello, -ere, -velll, -vulsum,
rend, tear.
dlversus, -a, -um, adj. (1) setover
against, opposite; hostile. (2)

dubito,

103
-ftre,

dubium,

-ii,

doubt, hesitate.
n. doubt.

dubius, -a, -um, adj. doubtful.

duco, -ere, dtlxl, ductum, v.a.
[charni.

lead, dispose.

dulcedo,

pleasantness,
dulcis,-is, -e,^'.sweet, pleasant.
dum, conj. while.
-inis,

duo, -ae, duo, num. two.

duodeni, -ae, -a, adj. twelveeach.
durities, -el,/ hardness.
duro, -ftre, v.a. harden; v.n.
endure, remain.

durus,

-a,

-um,

adj. (1) hard, diffi-

cult (0/ things)

(2)

stubborn,

cruel {ofpersons).
dux, ducis, m. leader, general.

in different directions, apart.

dives, -itis, adj. rich.

dlvido, -ere, -vlsl, -vlsum, v.a.
separate, divide, distribute.
dlvlnitus, adv. miraculously.
dlvinus, -a, -um, adj. divine.
dlvus, -a, -um, adj. divine {word
applied especially to a Roman
emperor who had been deified).
doceo, -Sre,
docul, doctum,
v.a. teach, instruct.
doctrlna, -ae,/ learning.
doctus, -a, -um, adj. learned.
dolor, -Oris, m. grief, pain.
dolus, -i, m. craft, guile.
domesticus, -a, -um, adj. domestic.

doml, locative t/domus, at home.

domina, -ae, / mistress.
dominfttiO,

-Onis, /.

rule,

tyr-

anny.

dominor,

-ftrl, v.

dep. bear rule,

reign.

tame, subdue.

and

-tls

dOnec, conj.

teach.
edttco,
v.a.

-ductum,

-ere, -duxl,
lead out.

effero, -ftre, v.a.

make

wild.

extuli, elatum,
v.a. bring out or forth; set
forth, publish; pass. be elated.

efferO,

effor,

v.a.

-ferre,

-ffttus

-fftrl,

sum,

dep.

speak, utter.

effugio, -ere, -fugl,

v.n. escape, fly.

-fugitum,

-I,

-ere, -ffldl,
-ftlsum,
v.a. pour out; spread abroad;

waste.
adv. copiously, fully.
egeO, -ere, -ul, v.n. need.
ego, ist personal prononn, I; acc.
me; gen. mel; dat. mihi; abl.
efftlse,

-i,

house.

until.

dfinO, -ftre, v.a. give, present.

dOnum,

gbrius, -a, -um, adj. drunken.

ecce! lo!
See efifero.
ecferO.
ecquid, interrog. adv. whether.
edico, -ere, -xl, -ctum, v.a. declare, proclaim.
Sditus, -a, -um, adj. high, raised.
edoceo, -Sre, -ul, -ctum, v.a.

effundO,

dominus, -i, m. lord, master.

domo, -ftre, -ul, -itum, v.a.

domus,

n. gift.

me.

dormiO, -ire, v.n. sleep.

DrQsI, -Orum, m.pl. the Drusi.

egredior,

dubig, adv. doubtfully.

dubitfttiO, -6nis,/ doubt.

Sgregius, -a, -um, adj. distinguished, excellent.

-I,

-gressus sum, dep.

v.n. go out.

Excerpta Brevia

io4
labor,
v. n.

-I,

elephantus,
SliciS,

lapsus

sum,

dep.

-I,

-licitum,

m. elephant.

-I,

v.a.

esse.

entice,

draw

et,

n. inscription, epi-

-sum, v.a. play,

eltlcUS, -ere, -si,

etsl, conj. although.

Eurydice, -s,
Eurydice, wife
of Orpheus.
evadS, -ere, -si, -sum, v.n. (1)
go out; (2) escape; (3) turn
out, end.

v.a. pass; escape.

-ventum, v.n.

evenifi, -Ire, -veni,

turn out, happen, result.

out.

eminus, adv.

at or

from a

dis-

eventus,
gvertO,

tance.
v.a.

conj. (i) and, (2) also, (3)

even; et...et, both...and.
etenim, conj. for.
etiam, conj. and adv. even, also.

-are, v.a. correct.

-ere, -sl, -sum, v.a.

bring forth.
emico, -are, -ul, v.n. leap out.
emineo, -ere, -ul, v.n. stand

emittO,

See sum.

esurio, -Ire, v.n. be hungry.

taph.

mock.
emendo,
emergo,

-sum, v.a.

-lexi,

out.

elogium,

-dl,

and

-licul

-ere,

Sscendo, -ere,
climb.

escape.

-ere,

send

-mlsl, -missum,
out, send forth;

animam

emittere, expire.
emo. -ere, eml, mptum, v.a.
buy.
Smollio, -ire, v.a. soften, civilize.
emptio, -onis,/ buying.

n and ecce,

lo

behold

ensis, -is, m. sword.

eo, ire, Ivl or ii, itum, v.n. go.
eo, adv. thither.

Epaminondas, a famous Theban general.

eques, -itis, m. horseman; //.

Epaminondas,

-ae,

equitatus, -us, m. cavalry.

equito, -are, v.a. ride.
Eretum, -I, n. a Sabine town.
erga, prep. with acc. towards.

ergastulum,

-l,

n. slaves' prison.

erigo, -ere, -rexl, -rectum, v.a.

raise up, cast up.
Sripio, -ere, -ripui, -reptum,
v.a. snatch or carry off or

away.

issue, result.

-versum,

-vertl,

overturn, overthrow.
ex, e, prep. gov. abl. out
from.
v.a.

exactus,

-um,

-a,

precise,

adj.

exanimo, -are, v.a.

exanimus, -a, -um,

kill.

also -is, -is,

-e, adj. lifeless.

excandesco, -ere, -dul, v.n. glow.

excedo, -ere, -cssi, -cessum,
v.n. go out from, leave.
exceptiQ, -6nis,/. exception.

excidium,
excipio,
(1)

ceive,

-I,

n. destruction.

-ere,

-ceptum,

-cepl,

except;

(2)

welcome;

take, re-

(3)

excitd, -are, v.a. arouse; raise,

erect.

excitus, -a, -um, adj. roused.

excruciS, -are, v.a. torture, distress.

exctldo,

-ere,

-dl,

-sum, v.a.

beat out, forge, mould.

excusate, adv. excusably.
exctlso, -are, v.a. excuse.

erudltus, -a, -um, adj. learned,

accomplished.
rupti5, -6nis, f. breaking out,

exemplum,

sally (of troops).

Hercules slew the boar.

follow

after.

erro, -are, v.n. wander.

Erymanthus, -I, m. Mt. Erymanthus in Arcadia, where

of,

accurate.

v.a.

cavalry.

m.

-tls,

-ere,

-I,

n.

example.

exercitatid, onis,/ exercise.

exercitus, -tls, m. army.
exhaurio, -Ire, -hausl, -haustum,
v.a. draw out; exhaust.

exhortor,

-arl,

-hortatus sum,

dep. v.a. exhort.

Vocabulary

105

exigS, -ere, -Sgl, -actum, v.a.

demand, claim, exact.

exsolvS, -ere, -solvi, -solutum,

exiguus, -a, -um, adj. small,

meagre, scanty.
eximius, -a, -um, adj. excep-

exspectS, -are, v.a. wait for,

exspIrS, -are, v.n. die.
exspoliS, -are, v.a. plunder.
exstinguo, -ere, -stlnxl, -stinctum, v.a. quench, extinguish;

tional, extraordinary.

exin and exinde, adv. then.

existimatiS, -Snis, / judgment,
opinion.
exIstimS, -are, v.a. consider,
judge, think.
exitium, -i, n. destruction.
exitus, -tls, m. going out, exit,
departure.
exolescS, -ere, -Svi, -gtum, v.n.
stop growing, disappear.
exoro, -are, v.a. win over, appease.

expediS,
set

(1) extricate,

-Ire, v.a.

free;

(2)

bring forward,

prepare, arrange.
expeditiS, -Snis,
campaign,
expedition.
expellS, -ere, -puli, -pulsum,
v.a. drive out, expel; of the
sea, throw up.

expendS,

-ere,

-sum, v.a.
[tum, v.a. wake.
-di,

weigh, pay.
expergefaciS, -ere, -feci, -facexpiS, -are, v.a. atone for.
expleS, -ere, -evl, -etum, fulfil.
explicS, -are, -aviand --al, -atum,

v.a. free.

[expect.

destroy.

exstS,

v.n.

-are,

stand

exist,

out.

exsuperantia, -ae,/. superiority.

exsurgS, -ere, -surrexl, -sur-

rectum, v.n.

rise.

exta, -Srum, n. pl. entrails.

extemplS, adv.
immediately,
forthwith.

extendS, -ere, -tendl, -tensum,

v.a. stretch or spread out, extend.
exterior, -ius, adj. outside.

externus, -a, -um, adj. external.

exterreo, -ere, -ui, -itum, v.a.
frighten.

extra, (1) prep. with acc. outside

of; (2) adv. outside.

extraho, -ere, -traxl, -tractum,

v.a.

draw

extremus,
exul,

out.

-a,

-is, adj.

exuS, -ere,

adj. furthest,

and noun,

-ul,

off, strip,

[last.

-um,

-utum,

despoil.

exile.

v.a. take

[burn up.

extirS, -ere, -ussi, -tlstum, v.a.

v.a. unfold, display; arrange,

settle; set forth, state.

explSr&tor, -Sris, m. scout.

explSratus, -a, -um (part. ofexplSro), assured.

explSrS,

expSnS,

-are,

v.a.

[find out.

search out,
-positum,

-ere, -posul,

v.a. set forth.

exprimS, -ere, -pressl, -pressum,

(ex, premo), v.a. express, portray exprimere picta tabella,
;

paint a portrait of.

exptlgnS, -are, v.a. storm.

exsequor,

-I,

-ctltus

sum,

jump

b 611

m. name of a Roman
which belonged Q.

-I,

to

Fab. Maximus Cunctator, appointed dictator b.c. 217.

Fabricius, -I, m. C. Fab. Luscinius, consul B.c. 282 and 278.
fabula, -a,e,f. story, fable, myth.
facetiae, -arum, /. //.
(only
used in plur. ) wit.
facies, -el,
face, appearance.
facile, adv. easily, readily.
facilis, -is, -e, adj. easy, ready.

facinorSsus, -a, -um, adj.

out.

exsistS, -ere, -stitl, -stitum,

v.n. emerge, come forth.
(

gens,

v. dep.

follow out.
exserts, -are, v.a. put out.
exsiliS, -Ire, -ul, v.n.

Fabius,

vil-

lainous.

facinus, -oris, n. deed

faciS,

-ere,

fecl,

crime.

factum,
I

v.a.

Excerpta Brevia

io6
make, do;

manage

faciS

ut,

subj.

to.

factio, -onis,
party, faction.
factiosus, -a, -um, adj. quarrel-

some.
factum,

-i, n. deed, exploit.

facultas, -atis,
means, oppor-

tunity.

it is said (from fer5).

fervefactus, -a, -um (fervefacio),
heated, red-hot.
ferveo, -re, -bul, v.n. be warm,
hot, aglow.
fessus, -a, -um, adj. wearied, exhausted.

fertur,

festlnatiS, -onis,/ haste.

festlno, -are, v.n. hasten.

facundia, -ae, f. eloquence.

facundus, -a, -um, adj. eloquent.

festum,

faenum,

fictilis, -is, -e, adj.

n. hay.

-I,

n. festival.

-i,

earthen.

falsus, -a, -um, adj. false, untrue.

falx, -cis, f. sickle; grappling
fama, -ae,/ report.
[hook.

Fldena, -ae,/ generally in plur.

Fldenae, Fidenae, old Latin

fams, -is,/ hunger.

fides, -ei,/ (1) faith, confidence;

(2) faithfulness, loyalty.

town north-east of Rome.

familiaris, -is, -e, adj. belonging to a family, domestic,

fldtlcia,

private.
fas, indeclin. n. (i) divine

fidus,-a,-um, adj. faithful, trustworthy.

(2)

be

to

law;

translated as adj.

proper, right.
fasces, -ium, 7n.pl. the fasces,
a bundle of rods and an axe
carried before the
highest
magistrates at Rome as a
token of their power.
fatum, -I, n. destiny, fate; in
pl. personifed, the Fates.
pl. throat.
fauces, -ium,
faustus, -a, -um, adj. fortunate,
[lucky.
fax, facis,/ torch.

febris, -is,/. fever.

fecundus,

-um,

-a,

adj. fertile.

-ae,/

trust.

filius,

-xum,
-ae,/ shape.
-il, m. son.

fingo,

-ere,

flg6, -ere, -xl,

figtlra,

form,

-nxl,
fashion,

ceive,

imagine.

flnio, -Ire, v.a.

v.a. fix.

-ctum,

(1)

bound, en-

m. end, limit, boundary ; plur. borders, territory.

finitimus, -a, -vm,aqy. bordering,
neighbouring.
fio, fierl, factus sum, pass. of
flnis, -is,

facio, be

made, become.
n. disgrace; crime.

fiagitium,

feliciter, adv. happily.

fiagro, -are, v.n. blaze.

-il,

felix, -icis, adj. happy, prosperfemina, -ae,/ woman.

fera, -ae, / wild beast.

fiagrum,

ferax, -cis, adj. fertile.

fer, adv. nearly, about.
pl. holiday.
feriae, -arum,

fleo, -ere, -evl,

ferio, -Ire, v.a. strike,

make

(a

fero,

ferre,

tuli,

latum, v.a.
conduct; (2)

carry off; (3) bear, support.

ferScia, -ae, /. fierceness; (1)
spirit, courage; (2) savageness.
ferfix, -6cis, adj. spirited.

ferramentum,
ferrum,

-I,

flame.

-xum,

-I,

n. iron tool.

n. (1) iron; (2) sword.

-ae,

-ere,

v.a. bend.
-etum, v.n. weep.

-ul,

v.n.

flourish,

be prosperous.
flos, -oris, m. flower.

fmmen,

(1) carry, bring,

n. lash.

-I,

flecto, -ere, -xi,

fiamma,

floreo,

treaty).

con-

close; (2) finish.

fSlicitas, -atis,/ happiness.

[ous.

v.a.

mould;

-inis, n.

fluo, -ere, -xl,

fluvius,

-I,

m.

[river.

stream, waters;

-xum, v.n.

flow.

river.

foculus, -I, ;//. brazier.

focus, -I, vi. hearth; home.
fodio, -ere, fodl, fossum, v.a.
[dig.
foede, adv. foully.

foederatus, -a, -um, adj. allied.

foedo, -are, v.a. spoil.

Vocabulary
foedus,

-um, adj.

-a,

gloomy;

foul, ugly,

shameful,

vile,

in-

famous.
foedus, -eris, n. treaty; foedus

make a

ferire, to

foenum,
folium,

-I,

treaty.

m. fountain, source,

-ae,

form,

(i)

[fiight.

(2)

fear.

fortasse, adv. perhaps.

forte, adv. by chance, haply.
fortis, -is, -e, adj. brave, strong.
bravery.
fortitHdo, -inis,
fortuitus, -a, -um, adj. chance.

fortuna, -ae,/ fortune.

fortflnatus, -a, -um, adj. lucky,
fortunate.
-I,

v.a.

-are,

n. the forum.

fossa, -ae,/ ditch, moat.

foveo, -ere, ffivl, fStum, v.a.
cherish, tend.
fragSr, -oris, m. crash.
spear.
framea, -ae,
frango, -ere, fregi, fractum,
v.a. break.

fraus, -dis,/ deceit, fraud; injury.

fremo, -ere, -ui, -itum, v.n. and

a. grumble, rage.
frequens, -ntis, adj. crowded.
frequenter, adv. often.
frequentia, -ae, /. crowd.
frtus, -a, -um, adj. relying
on.
frlgus, -oris, n. cold.
-a,

frontis,

head.
fructus, -us, m.
frtlgifer, -a,

frtimentum,

front;

fore-

-I,

m. smoke.

fund8, -ere, ftldl, fusum, v.a.

(1) pour; (2) rout.
fundus, -I, m. sling.
fungor, -I, fflnctus sum, v.a.
[zied.
perform.
furidsus, -a, -um, adj. mad, frenfuro, -ere, -ul, v.n. rage.
furor, -6ris, m. rage, frenzy.
furtim, adv. by stealth.
ftlsilis, -is, -e, adj.

sum,

-I,

molten,

fluid.

G
Gabii, -orum, m. plur. Gabii,
old Latin town east of Rome.
Gablnus, -a, -um, adj. of Gabii.
galea, -ae,/ helmet.
galeritus, -a, -um, adj. wearing
a hood, i.e. rustic.
Gallicus, -a, -um, adj. of Gaul.
Ganges, -is, m. the Ganges.

Garamantes, -um, Garamantes,

a tribe in the interior of Africa.
gauded, -ere, gavisus sum,

gaudium,

v.n.

-I,

rejoice.

n. gladness, joy.

gemino, -are, v.a. double.

geminus, -a, -um, adj. double,
twin.

adj. fruitful.
n.

corn,

pro-

visions.

fruor,

light-

funditor, -oris, m. slinger.

fundo, -are, v.a. found, establish.

gemma,

fruit.

-um,
-I,

adj.

fultus, -a, -um, adj. supported.

se??ii-dep.

-um, adj. of leaves,

leafy.

frons,

-um,

-a,

frondeus,

chase; put to

fulgor, -6ris, m. brightness.

fulmen, -inis, n. thunderbolt.

fumus,

formldo, -inis,/

fiight.

fugio, -ere, fugl, fugitum, v.n.

ning-like, bright, destructive.

beauty.

forum,

fuga, -ae,/

fulmineus,

spring.
foris, adv. abroad.

f6rma,

fruits

flee, fly.

n. leaf.

fflns, fontis,

frugis, f. gen. in plur.

of the earth, produce.

frflx,

fugo,

n. hay.

-I,

io7

fructus,

or fruitus

v. dep. enjoy.

-ae,

/.

(1)

bud,

(2)

jewel.

gener, -eri, m. son-in-law.

generaliter, adv. generally.
generosus, -a, -um, adj. noble.
genialis, -is, -e, adj. (1) giving

frflstra, adv. in vain.

birth, nuptial

frQstrd, -are, v.a. frustrate.

tive.

(2) joyous, fes-

Excerpta Brevia

io8

genitor, -5ris, m. father.

gens, gentis,/ tribe, clan.
gentilis, -is, -e, adj. kindred,
belonging to the same clan.
gentt, -tls, n. knee.

genus,

-a,

-um,

adj.

filled

some, grievous, disastrous.

-atis,
(1) weight;

gravitas,

authority.

(2) infiuence,

-eris, n. race, stock.

Germanicus,

-a, -um, adj. laden,

pregnant.
gravis, -is, -e, adj. heavy, burden-

gravidus,

Ger-

grav6, -are, v.a. burden, weigh

down.

manic.

germanus,

-um,

-a,

germana

own;

adj.

own

one's

soror,

sister.

gero, -ere, gessi, gestum, v.a.

bear,
bear, carry;
(i)
(2)
have, entertain (a feeling);
(3) administer, conduct, carry
on, wage {e.g. belliim).
gestatiS, -onis, /. promenade.
gigno, -ere, genui, genitum,

gregarius,

-a,

-um,

adj. of the

commonsort; qfsoldiers,common, private.

gremium, -ii, n. lap.
grex, gregis, m. fiock.

habena,

-ae,

a rein, usually

in plur.

habeo,

acorn-

-ere, -ui, -itum, v.a.

have, (2) consider.
habito, -are, v.a. andn. inhabit.
habitus, -us, m. (1) manner;

shaped missile or bullet.

gllsco, -ere, v.n. grow, spread.
glomerS, -are, v.a. and n. (1)

hactenus, adv. up to the present.

haereo. -ere, haesi, haesum,

v.a. beget.

gladium,

sword.
gladius, -I, m. sword.
acorn ;
glans, -dis,
-ii,

n.

(1)

gather into a ball;

together, crowd.

(2)

gather

gnata, -ae, / daughter.

gnatus, -I, m. son.
Graccnus, -I, m. a Roman
family name.
To this family
belonged Ti. and C. Gracchus,
sons of Ti. Semp. Gracchus.
gradus, -us, m. step.
grassor, -ari, grassatus sum,
dep. v.n. walk, step.

favour

gratiae,

gratificor, -ari, dep. v.a. oblige,

-um, adj. of people,

in favour, popular ; of ihings,
-a,

favourable.
gratulatiS, -onis,

thanks-

giving.
v.

(1)

-i, m. hook.
Hannibal, -alis, m. Hannibal,
famous Carthaginian general.
hastatus, -a, -um, adj. armed
with a spear.
haud, neg. part. not.

hauddum,

adv. not yet.

haurio, -ire, hausi, haustum,
v.a. draw, drain; spill, shed;
tear open.
hedera, -ae,/ ivy.
herba, -ae,/ grass.

Herculeus, -a, -um, adj.

longing to Hercules.
hereditas,

gratify.

gratiosus,

gratulor,

v.n. stick, stick fast, hesitate.

hamus,

gldria, -ae,/. glory, renown.

gratia, -ae,
thanks.

(2) dress, state, character.

-ari, -atus sum, dep.

congratulate
(2) give
;

thanks to.
gratus, -a, -um,
acceptable;

adj.

pleasing,

(2) thankful.

Hermus,

-atis,

the
river in Lydia.
-i,

///.

be-

heirloom.

Hermus, a

Hesperides, -um, / plur. the

Hesperides, who, on a distant
island, watched a garden with
golden apples.
hesternus,-a,-um,a^'. belonging
to yesterday ; hesternus dis,
yesterday.

heu, exclam. alas

Vocabulary
Hiberl,
orum, m. plnr. the
Hiberians, Spaniards.
hlbernus, -a, -wm,adj. ofwinter,
wintry ; n.pl. winter quarters.
hlc, haec, hoc, pron. andadj. this.

hiemo,

-are, reg. v.n. winter.

hinc, adv. hence; hinc.atque
hinc, on this side and on that,

on

all sides.

-um, adj. shaggy.

hirtus, -a, -um, adj. rough.
Hispanicus, -a, -um, Spanish.
hoc, adv., old form of httc,
hodie, adv. to-day.
[hither.
hirslltus, -a,

homO,

-inis, m. man.
honestus, -a, -um, honourable.
honoratus, -a, -um, honourable.
honos, -oris, m. honour, repute
distinction, high office.
hora, -ae,/ hour.
Horatius, -ii, m.
See Cocles.
horreo, -ere, -ui, v.n. shudder.
horridus, -a, -um, adj. rough,
uncouth.
hortor, -aii, -atus sum, dep.

exhort.

v.a. advise,

hortus,
hospes,

m. garden.
-itis, m. hospita,

-ae,

guest;

(3)

host;

(2)

foreigner, stranger.

hospitalitas,

-tatis,

hospi-

tality.

hospitium,

-i,

iactura, -ae,
iaculor, -ari,

throw a

iaculum, -i, n. dart, javelin.

iam, adv. now, already.
Ianiculum, -I, n. the Janiculum,
one of the seven hills of Rome,
on the west side of the Tiber.
ianua, -ae,/ door.
ibi, adv., of place, there;
qf
time, then.

ibidem, adv. in the same place.

ictus, -us {and once icti), m.
blow, stroke.
Idem, eadem, idem, pron. the
same.
idOneus, -a, -um, adj. useful, suitable.
fdtls, -VLvm, f. plur. the Ides,

division in the Roman month.

igitur, conj. therefore.

Ignarus, -a,-um, adj. unknowing,

ignorant.
ignis, -is, m. fire.
ignobilis,-is,-e, adj. (1) unknown
to fame, obscure; (2) of low

ignominia, -ae,/ disgrace.

Ignosco, -ere, -novl, -n5tum,
v. gov. dat. pardon.
Ilex, -icis,f. holm-oak.
Ilia, -ae, / Ilia, another name
for

hostilis, -is, -e, adj. hostile.

ille,

illa,

hostis, -is, m. enemy.

huc, adv. hither.

illlc,

humanus,

illigo,

-um,

dep.

dart.

Rhea Silvia, mother of

Romulus and Remus.

n. hospitality.

hostia, -ae,/ victim.

-a,

sacrifice.
v.

birth, ignoble.

-i,

(1)

109

illud, pron.

and

adj.

that.

adj. civilized,

human.

[the ground.
humilis, -is, -e, adj. low, on
hydrus, -1, m. serpent, dragon.

adv. there.
-are, v.a.

bind or fasten

to.

from there, thence.

of ille used as adv.,

illinc, adv.
ill6,

abl.

illuc, adv. thither.

[thither.

-snm,v.a. mock.
imago, -inis,/. image, likeness;
bust of an ancestor, placed in
the atrium in Roman houses.
imbecillitas, -atis,/. weakness.
imbecillus, -a, -um, adj. weak,
illtldd, -ere, -sl,

iaceo, -gre, -ui, -itum, v.n.

iaci8,

-ere,

iSci,

throw.
iactans, -antis,
vaunting.
iactO, -are, v.a.
boast.

iactum,
adj.

lie.

v.a.

boasting,

feeble.
(1)

throw,

(2)

imbellis,

imber,

-is, -e, adj.

-ris,

unwarlike.

m. shower,

rain.

Excerpta Brevia

IIO
imbuo,

-ere,

-utum,

-ul,

v.a.

stain.

imprScerus,

-um,

-a,

adj. of

low

stature.

improvidus,

imitator, -5ris, m. imitator.

immanitas,

-atis, f. ferocity.
-oris, m. and f. adj.

immemor,

unmindful, forgetful.

-a,

-um,

adj.

not

foreseeing.

improvisus, -a, -um, adj. unforeseen, unexpected; de imprC-

immensus,-a,-um, adj. limitleu,

immense.
immineo, -ere, v.n. threaten.

vlso, unexpectedly.
imptibes, -eris, adj. youthful.
impiigno, -are, v.a. attack.

immitis,

imputo,

-is, -e,

adj. hard, inexor-

able.

immitto, -ere, -mlsl, -mlssum,

v.a. send into or at, discharge

inambulo,
down.

at.

immo,

-axe, v.a. reckon to,

charge to the account of.
in, prep. (1) with acc. into, on
to, against; (2) with abl. in, on.

adv. nay rather.

immolo, -axe, v.a. sacrifice.

immorior, -I, -mortuus sum,

inanis,
v.

-are, v. n. wall<

-is, -e,

up and

empty, void

adj.

useless, worthless.

immortalis,-is,-e, adj. immortal,

incanus, -a, -um, adj. hoary.

incautus,-a,-um, adj. incautious

undying.
impatiens, -ntis, adj. not bear-

incedo,

dep. die upon.

ing, impatient.

impedimentum,
drance
impedio,

heedless.
v.a.

-I,

n. sing. hin-

plur. baggage.
-Ire, v.a. hinder, ob-

imperator, -oris, m. general.

imperatorius, -a, -um, adj. imperial.

-cessi,

-ere,

-cessum,

come upon.

incendium,

n.

-ii,

incendo, -ere,

-di,

a fire.
-ensum, v.a.

infiame, incense.

inceptum,

struct.

-1,

undertaking,

n.

task.

incertus, -a, -um, adj. wavering, uncertain.

imperfectus, -a, -um, adj. unfinished; re imperfecta, with

purpose unaccomplished.

incido, -ere, -cidi, -casum, v.n.

imperium,

incid5, -ere, -cidl, -cisum, v.a.

cut through, cut open.
incipiQ, -ere, -cepl, -ceptum,
v.a. begin.
inclin5, -are, v.a. bend.
inclitus or inclutus, -a, -um,

-ii,

n.

i )

sovereignty,

empire; (2) rule, command.

impetrd, -are, v.a. obtain (by
[violence.

request).

impetus, -us, m. assault; force;

impigre, adv. actively, readily.
impius, -a, -um, adj. unholy,
wicked.
implacabilis, -e, adj. implacable.
impleS, -ere, -plevl, -pletum,
implord, -5xe,v.a. beg. [v.a. fill.
impfino, -ere, -posui, -positum,
v.a. put on.
importunitas, -atis,
(1) dangerousness; (2) incivility.
importfinus, -a, -um, adj. dis-

-a,

reprobate.

-um,

adj. famous.
inc5gnitus, -a,

adj.

wicked,

-um,

adj.

un-

known.
incohS, -are, v.a. begin.
incola, -ae, ;//. orf inhabitant.
incol6, -ere, -ui, -cultum, v.a.

[harmed.
un-

till.

incolumis,

-is, -e, adj. safe,

incommodum,

-I,

n.

incrgdibilis,
ible.

-a,

disadvan[ordered.

tage, disaster.

inconditus,

tressing, grievous.

improbus,

fall, light upon, fall in with

of a condition, fall into.

-um,

-is, -e,

adj.

dis-

adj. incred-

Vocabulary
incruentus,

-um, adj. blood-

-a,

less.

-are, -ui, -itum,

station one's self at.

v.n.

-um,

-a,

weak,

adj.

indigena,

adj.

-ae,

and

subst.

native.

indigeo, -re, -ul, v.n* lack.

indignor, -arl, v. dep. be angry,
consider a shame.
indignus, -a, -um, adj. (i) unworthy, (2) shocking.
indo, -ere, -didi, -ditum, v.a.
impose, apply, give.

indomitus, -a, -um,

adj.

untamed,

ere, -duxl, -ductum,

lead or conduct into.
indulgentia, -ae,/ indulgence.

indtlco,
v.a.

indulgeO, -6re,

-si,

-tum, v.n.

indulge.

Indus, -a, -um, adj. Indian ; subst.

an Indian.
industria, -ae,
industry, intention, purpose.
industrius, -a, -um, adj. in-

dustrious.

Infrequentia, -ae,

ingenium,

n.

-ii,

nature ;
character;

quality,
tion,

capacity, talent,

deny.
fewness.
(1) natural
(2)

disposi-

(3) natural
ability.

ingens, -entis, adj. huge, vast.

ingenuus, -a, -um, adj. noble,
upright, frank.
[ous.
inglorius, -a, -um, adj. ingloriingratus, -a, -um, adj. unpleasing, ungrateful.
ingredior, -i, -gressus sum, dep.
v.n. and a. enter.
[ourable.
inhonestus, -a, -\xm,ad/. dishoninicio, -ere, -ieci, -iectum, v.a.
(1)

throw, cast, put into; (2)

inimicus, -a, -um, adj. hostile.

inlquus, -a, -um, adj. ofpersons,
unfair, unj ust ; of things, unfavourable, injurious, uneven.
initium, -ii, n. beginning.
iniungd, -ere, -itlnxi, -iunctum,
v.a.

-il,

inermis, -is,
inexpertus,

unarmed.
-um, adj. un-

-itum, v.a.

on

(1) join

to,

bring upon;
upon, charge.
inflict,

iniuria, -ae,

out

join; (2)

impose

wrong, injury.
of initlssus, with-

iniusstl, abl.

ine5, -Ire, -Ivi or

go in, begin.

command.

initlstus, -a,

-um, adj. unjust.

-um, part. from

-e, adj.

innlxus,

-a,

innitor, leaning upon.

innocens, -ntis, adj. innocent.
innocentia, -ae,/ ( 1 ) innocence,

tried.

infantia, -ae,

infancy, child-

hood.

-a,

(2) acquittal.

Infectus, -a, -um, adj. (1) mixed,

undone.

infelix, -Icis, adj.

unhappy, un-

fortunate.

Infensus,

m. denier.

cause, occasion.

unrestrained.

a.

Infitiator, -5ris,

Infitior, -axl, v. dep.

incursio, -onis, /. onset, attack.

inde, adv. then.
index, -icis, m. title, index.
indlco, -ere, -dlxi, -dictum, v.a.
proclaim, publish.
Indicus, -a, -um, adj. Indian.

(2)

infirmus,
feeble.

incubo,

and

iii

-a,

-um,

adj. enraged,

hostile.

Inferiae, -arum, /. plur. sacrifices in honour of the dead.

mfero, -ferre, -tuli, -latum, v.a.

bring in, inflict.
Infestus, -a, -um, adj. hostile.
Inflnitus, -a, -um, adj. boundless.

innumerabilis,
numerable.
inopia, -ae,

-is,

lack.

-e,

adj. in-

[pected.

inoplnatus, -a, -um, adj. unex[restless.

inquam, def v. say.
inquietus, -a, -um, adj. anxious,
inquino, -are, v.a. defile.

ignorance.
Inscius, -a, -um, adj. ignorant.
Insero, -ere, -sevl, -situm, v.a.
implant; hence Insitus, inborn, innate, natural.
Inscltia, -ae,

Excerpta Brevia

112
-arum,

Insidiae,

bush,

plur.

am-

craft, plot.

Insignis,

-is,

famous;
marks.

adj.

-e,

n. plur. distinguishing

insinuo, -are, v.n. enter, reach,

penetrate, wind.
Insitus, -a, -um.
See Insero.
Insolens, -ntis, adj. unusual, in-

interibi, adv. in the

meantime.

interim, adv. in the meantime.

interimo, -ere, -Smi, -6mptum,
v.a. destroy, kill.
interior, -ius, adj. inside.
interitus, -tls, m. destruction,
death.

interminor,

-ari,

-minatus sum,

v.a. threaten.

solent.

Insolentia, -ae,
strangeness.
Inspecto, -are, v.a. look on.
Insperabilis, -is, -e, unhoped for.
Insperatus, -a, -um, adj. contrary to expectation.

intermitto, -ere, misi, -mlssum,

v.a. put or send between;
allow to pass ; interrupt.
internosco, -ere, -novl, -nStum,

Inspicie, -ere, -spexl, -spectum,

interpretatio, -5nis,/ interpre-

v.a. look into.

instanter, adv. urgently.
Instauro, -are, v.a. begin.
instlnctus, -a, -um, adj.

ani-

instS, -are, -stitl, -statum, v.n.

press upon, draw near, strive.

tum,

-ere,

-strllc-

-strtlxl,

draw up

v.a.

in order,

-a,

-um

(Insuesco).

adj. unfamiliar.

insulto, -are,

Insum,

v. n.

and a.

-esse, -fui, v.n.

revile.

be in.
Insuper

among.

v.n.

-fui,

be

at.

intervallum,

-I,

n. space, inter-

intervenio,
v.n.

-Ire, -veni,

come upon

intervene.
intestinus, -a,

-ventum.

the

-um,

scene,

adj.

in-

ternal.

intolerabilis, -is, -e, adj. unbearable.

intra, prep. xvilh acc. within.
intro, -are, v.a. andn. enter.
introdflco, -ere, -dtlxl, -ductum,
v.a. introduce.

introeo, -ire, -Ivi or

-ii,

-itum,

v.n. enter.

intercSdS, -ere, -cessi, -cessum,

(i)

off.

intersum, -esse,

val.

insuper, adv. above;

habere, make light of.
intactus,
-um, adj. un-a,
touched.
intellego, -ere, -exi, -ectum,
v.a. understand, perceive.
intendo, -ere, -dl, -tum or
-sum, v.a. stretch, extend.
intentus, -a, -um, adj. busy.
inter, prep. with acc. between,

v.n.

interrex, -regis, m. temporary

interritus, -a, -um, adj. un[quire.
frightened.
interrogS, -are, v.a. ask, eninterrumpfi, -ere, -rllpl, -ruptum, v.a. break through or

present

furnish, provide.

insuetus,

[king.

tation.

mated, inspired.

Instruo,

v.a. discern.

go between,

vene; (2) oppose,

put a veto on.

inter-

obstruct,

sum,

v.a.

introrsum,

-mlsi,

-ere,

send

-mis-

in.

inwards,

adv.

in-

wardly.

intercido, -ere, -di, v.n. perish.

intercipiS, -ere, -cepl, -ceptum,
v.a. intercept.

interdum, adv, sometimes.

interea, adv. meanwhile.
intereS, -ire, -Ivi or
v.n. die, perish.

intrSmittS,

-ii,

-itum,

introrumpS,

-ere,

-rflpi,

-rup-

break in or into.
inultlls, -a, -um, adj. unavenged.
intlstus, -a, -um, adj. burnt in.

tum,

v.a.

intttilis, -is, -e, adj. useless.

invado, -ere,

-si,

-sum,

a. assault, attack,

v. n.

invade.

and

Vocabulary
invalidus, -a, -um, adj. weak.
inveho, -ere, -vexl, -vectum,
v. a. carry or bring in ; in pass.
ride.

invenio,

-ventum,

-veni,

-ire,

v.a. find.

inversus,
side

-a,

-um, adj. turned up-

down, on the other

side of.
-sum, v.a.

invertS, -ere, -ti,

turn upside down, upturn.
inveterasco, -ere, v.n. grow old,

become

established.

invicem, adv. by turns, in turn.

invictus, -a, -um, adj. unconquered.
invideO, -ere, -vidi, -sum, v.a.
(i) look spitefully on; (2) refuse, prevent.

invidia, -ae,/

ill-will, envy.
invidus, -a, -um, adj. envious.
inviolatus, -a, -um, adj. not to
be hurt, inviolate.

invitS, -are, v.a. invite, allure.

invius, -a, -um, adj. trackless.

involvS, -ere,

-vl,

-utum,

v.a.

"3

iucundus,

-a,

iildex, -icis,

-um, adj. pleasant.

m. judge.

itldicd, -are, v.a. judge, decide.

iugera, -um, n. plitr. acres.
itlgerum, -1, n. {gen. plur.
iugerum), acre (strictly about

29,000

iugum,

sq. feet).

-I,

n. (1)

yoke;

(2) ridge,

chain of mountains.
Iulus, -I, m. Iulus, son of Ascanius and grandson of Aeneas.
iungo, -ere, iunxi, iunctum,
v.a. join, add.
iuro, -are, v.n. and a. swear.
ius, iuris, n. right, law.

iussum,

-I,

n.

command.

itlstitium, -i, n. cessation

public business.
itistus, -a,

-um, adj.

from

right, fair,

just.

iuventa, -ae,/ youth.

iuventus, -tltis,
youth, band
of youths.

iuvfl,

-are,

itlvi,

iutum,

v.a.

(1) help, (2) delight.

involve.
16, interj. alas

iocus, -i, m. jest, joke, sport.

ipse, -a, -um, emphatic pron.
and adj. himself, &c.
ira, -ae, f. wrath, anger.
irascor, -i, iratus, -sum, dep.
v.n. be angry.
irrideS, -5re, -risi, -risum, v.n.

and a. laugh
irrumpo,
v.n.

(at).

-ere, -rllpl,

and

a.

-ruptum,

break, burst, rush

Iab5, -ftre, v.n. totter.

labor, -i, lapsus sum, dep. v.n.
glide, slip,

provoke.
lacrima, -ae,
tear.
lacrimo, -are, v.a. weep.
lacus, -tls, m. pond.
laedo, -ere, -si, -sum, v.a. hurt.

in.

ea, id, pron. and. adj. that.

iste, ista, istud, pron. and adj.
that, that of yours, that yonder.
ita, adv. so, thus.
Italia, -ae,/. Italy.
Italus, -a, -um, adj. Italian.
item, adv. likewise, also.
is,

iter, -ineris, n. journey.

laetatio, -8nis, /. rejoicing, exultation.

laetitia, -ae,

new.
iterum, adv. again.

lamentum,

order, bid.

joy.

ful, fruitful.

lambo,

itlssi,

laetus, -a, -um, adj. glad, joy-

itero, -are, v.a. begin again, re-

iube6, -ere,

fall.

labor, -oris, m. work.

laboro, -are, v.n. work.
lac, lactis, n. milk.
lacero, -are, v.a. tear, lacerate.
lacesso, -ere, -Ivi, -itum, v.a.

-ere,

-I,

-I,

v.a. lick.

n. wailing, lament.

lammina and lamna,

iussum,

v.a.

plate,

coin.

leaf (of metal),

-ae,

hence

Excerpta Brevia

ii4
languesc6,

v.n.

-ere,

become

weak

or faint; droop, wither.

lapidat, v. impers. it rains stones.
lapillus, -i, m. gem.
lapis, -idis, m. stone.
laqueus, -I, m. noose.
largior, -iri, v. dep. bestow.
largitio, -onis, /. free grant, free

bounty.

gift,

Larius,

m.

-il,

Lake

Larius,

now Lake Como.

ing.

and near.
lateo, -ere, -ui, v.n. lie hid.
latio, -onis,/ (the act of) bringlate, adv. far

ing.

onis, m. robber, brigand.

latrocinium,

-i, n. robbery.
latus, -a, -um, adj. broad, wide.
latus, -eris, ;/. side.

laudo, -are, v.a. praise.

Laurens, -ntis, adj. belonging
to

Laurentum

(a

town

in

Latium), Laurentian.
laus, laudis,/ praise.
lectulus, -i, m. little bed or
couch ; dim. of lectus.
lectus, -i, m. bed, couch.
Iegati6, -onis,/ embassy.
lggatus,
m. ambassador;
-i,
deputy, lieutenant ; governor
of a province.
legion, division
legio, -6nis,
of the Roman army consisting

4000 men.

of about

legO,

-ere,

lSgi,

(1) collect;

lSctum, v.a.

choose.

(2) sur-

Ieg6, -are, v.a. send

sion, depute.

on commis-

legttmen, -inis, n. vegetable.

lene, adv. gently.
lgnis, -is, -e, adj. gentle.
leniter, adv. gently, slightly.

m.

Iev6, -are, v.a. relieve, lighten.

lex, legis,/. law.

libellus,

-i,

m.

book

little

(dim. of liber).
libens, -entis, adj. willing.
libenter, adv. gladly.

m. book.

Liber, -eri, m. Liber, old Italian

deity of the ripening fruit,
afterwards identified with the
Greek god Bacchus.
llberalis,

-is, -e,

bountiful,

adj.

generous.
liberator, -5ris, m. deliverer.
llberl,

-orum, m. children.

libero, -are, v.a. free.

libertas,
-atis,
/.

freedom,

liberty.

libertus,

m. freed

-i,

slave.

Libyos,
m.
(African, Negro).

Libys,

Libyan

licentia, -ae, /. permission.

licet,

verb,

-ere,
is

it

Licinius,

-i,

llctor, -oris,

licuit,

impersonal

allowed.
Licinius.

m.

lictor,

police-

man.
lignatio, -6nis, /. wood-cutting
(for fuel).

Ligus, -uris, m. Ligurian.

lilium,

-il,

n. lily.

lima, -ae, /. file, (of literary

compositions) revision.
limen, -inis, n. threshold.
Hs, litis,
lawsuit; quarrel.
Iit6, -are, v.n. offer favourable

vey ; read.

Ie6, -onis,

levis, -is, -e, adj. light.

liber, -bri,

lassus, -a, -um, adj. tired, droop-

latro,

Lesbia, -ae, f. Lesbia (a lady's

name).
lgtum, -I, n. death.

lion.

lepor, -oris, m. wit, pleasantry.

Lernaeus, -a, -um, adj. Ler-

naean.
(Lerna was a marsh
near Argos, where Hercules
killed the hydra.)

sacrifices.

-ae, /. letter (of the

alphabet); inpl. letter, epistle.
lituus, -i, m. bugle, clarion.
Hvens, -entis, part. of Iive6,
lead-coloured, bluish.

llttera,

locati6, -6nis,/ leasing.

loc6, -are, v.a. place.

locuples, -plgtis, adj. rich.

locus, -I, m. (n. pl. loca) place.
longaevus, -a, -um, adj. aged.

Vocabulary
longS, adv.

far, far off,

by

far.

longinquus, -a, -um, adj. distant.

longus, -a, -um, adj. long.
loquor, loqui, locutus sum, v.a.
dep. speak.

-ae,/

lorlca,

(i) cuirass, breast-

plate; (2) breastwork, mantlet,

parapet.

lucrum, -1,
lddibrium,

-i,

ludo, -ere,

-si,

n. gain.

mockery.
-sum, v.n. play,

n.

m.

-I,

game;

(1)

-ctum, v.a.
n. mourn, lament.

(2)

-xi,

-inis,

n.

(1)

light;

and

-ae,/ moon.
-are,

v.a.

-i,

n.

maximus,

superl.

(1)

review;

vobls, evil betide you.

primS,

ltlce,

m. luxury.

adj. mis-a, -um,

chievous, spiteful, malicious.

malum,

n.

-i,

-a,

-um,

maneo,

-i,

v.a. prefer.

evil,

mis-

ill,

-ere,

adj. bad, evil.

n.

command.

mansl, mansum,

-ae,
city in Arcadia,

dripping.

MaeStius, -a, -vun,adj. Maeotian,

belonging to Lake Maeotis in
Scythia.
-entis,

adj.

{part.)

grieving.

maestitia, -ae,

-ium, m. pl. the departed spirits, often deified as

gods of the lower world.
manifestus, -a, -um, adj. evident,
apparent.
man<5, -are, v.n. spread, flow.
mansuetud6, -inis,/ mercy.

Mantinea,

macer, -ra, -rum, adj. thin.

macigs, -81,/ thinness.
macte, exclam. bravo
madidus, -a, -um, adj. wet,

Mantinea,
famous for a

victory of Epaminondas over

the Spartans.
manus, -tls,/ hand.
Marcus Tullius CicerS,
a
famous Roman orator (106-

43 B.C.).
mare, -is, n. sea.
margaritum, -I, n. pearl.
margO, -inis, m. and f. border,
edge.

sorrow, sad-

ness.

magis, adv. more, rather ; superl.

maxime,

-ctum, v.n.

v.n. remain.

v.n. revel.

maerens,

-xl,

abuse.

Manes,

at daybreak.
luxurior, -ari, luxuriatus sum,
-tls,

great.

maiestas,
-atis,
majesty,
power.
maior, comp. of magnus, great.
male, adv. badly; male sit

malus,

mud.

lttx, ltlcis, /. light

ltlxus,

{i.e. magnO opere),

adv. greatly, much.
magnus, -a, -um, comp. maior,

magnopere

mandatum,

(2) purify.

lutum,

greatness,

fortune.

lupa, -ae,/. she-wolf.

lustro,

maio, maile, maiui,

(2)

in pl. eyes, eyesight.

lCLna,

-inia,

size.

malignus,

school.
lugeo, -ere,

lumen,

magnitudS,

maledico, -ere,

sport.
Itldus,

"5

in the highest
gree, chiefly, especiallf

de-

magister, -tri, m. master.

magistratus, -us, m. (1) magistracy, office; (2) magistrate.

magnificus, -a, -um, adj. grand.

magnitas, -atis,/ greatness.

marinus,

-a, -\xm,ad/.

maritus,

-1,

ofthesea.

m. husband.
marmor, -oris, n. (1) marble;
(2) surface

Mars,

of the sea, the sea.

m. Mars, god of war.

Martiaiis, Itllius, Martial, a
famous Roman poet (a.d. 43-tis,

104).

Martigena,
Mars.

-ae,

adj.

born

of

n6

Excerpta Brevia

Massicus, -a, -um, adj. of Mt.

Massicus in Campania, Massic.
mater, -tris, / mother.
materia, -ae,/ material, matter

maturitas,

n. marriage.

-i,

-atis,

maturity,

ripeness.

maturo,

v.a.

-are,

Maximus,

accelerate,

m. Quintus Fabius
Maximus, surnamed Cuncta-i,

dictator B.c. 217.

-a,
-um, superl. of
great, large.
meatus, -us, m. motion, course.
tor,

maximus,
magnus,

medicina, -ae,/ remedy.

mediocris, -is, -e, adj. moderate.
medius, -a, -um, adj. middle;

medium,

-il,

n.

-um,

-a,

subst. pl.

the middle.

Median;
the Medes.
adj.

mellitus, -a, -um, adj. honeysweet; darling.

membrum,

-i,

n. limb.

memini, meminisse,
remember.

memor,

defect. verb,

-oris, adj. mindful.

memoria, -ae,/. memory.

mendacium, -ii, n. lie.
mens, -entis, /. mind, intellect
mihi in mentem venit, it
comes into my mind, I remember.
mensa, -ae, / table.
mensis, -is, m. month.
menstlra, -ae,/ measure, limit.
mentio, -onis, / mention.
mentior, -iri, mentitus sum,
v.n.

lie.

mentum,
mercor,
v.a.

-i,

n. chin.

-5x1,

buy.

deserve, merit.
-i,

n.

good

service; obligation.

n. metal.

mensus sum,

measure.
-ere, messui,

v.

messum,

reap.

metuo,

-ere,

be

-ul,

and

v.a.

n.

afraid.

metus, -us, m. fear.

meus, -a, -um, my, mine.
miles, -itis, m. soldier.
militaris, -is, -e, adj. military.
militia, -ae,/ warfare.
milito, -are, v.n. serve as a
soldier.

minaciter, adv. in a threatening

manner.
minae, /. //. threats, menaces.
Minerva,
Minerva,
-ae,
Roman goddess of wisdom

and

poetry.

minister,

-trl, m. attendant.
ministerium, -1, n. service.
minitabundus, -a, -um, adj.

threatening.

minitor, -ari, v. dep. threaten.

minor. See parvus.

minor, -ari, v. dep. threaten.

minSres, -um, comp. of parvus,
used as subst. descendants,
posterity.

minu6,

-ere,

-ul,

-utum,

v.a.

lessen.

minus, adv. from minor.

mirabilis,

-e, adj.

mlraculum,

-I,

wonderful.
n.

wonder,

marvel, miracle.
misellus,
-um {dim. of
-a,
miser), adj. poor, wretched.
miser, -a, -um, adj. wretched, unhappy.
miseria, -ae,/ misery, wretched-

miseror,
missile,

merito, adv. deservedly.

meritum,

v. a.

goal.

-i,

ness.

-atus sum, dep.

mereo, -ere, -ui, -itum, and

mereor, -eri, meritus sum,
v.a.

dep.

-iri,

fear,

quicken, hasten, ripen.

mattlrus, -a, -um, adj. ripe,
mature, seasonable, timely.

Medi,

metior,

meto,

timber.

matrimonium,

Medus,

meta, -ae,
metallum,

deed,

-ari, v. dep. pity.

-is,

n. missile, javelin.

mitescS, -ere, v.n. grow ripe.

mitigS, -are, v.a. soften.
mitto, -ere, misi, missum, v.a.
send, despatch.
mobilis, -is, -e, adj. fickle, inconstant.

Vocabulary
moderator, -5ris, m. guide.
modestia, -ae,/. self-control.
modicus, -a, -um, adj. moderate,
gradual, gentle.

modo, adv.
now,

modo

only;

(1)

just

(2)

lately.
.

modo, now

time...at another.
moenia, -ium, v.n.
walls.

no w

at

one

bulwarks,

(1)

. alteration.

-I,

-ere,

warn,

-itum,

-ui,

v.a.

now

Liguria,

in

Monaco.
monstro,

-are, v.a.

monstrum,
montanus,

-a,

adj.

a.

n.

(1)

service,

duty;

(2)

present,

-eris,

gift.

mflralis,

-is, -e, adj.

dep.

delay, tarry ;
nihil morarl,

care about ;
to give no heed to.
death.
mors, -tis,
mortalis, -is, -e, adj. and mortalis, -is, subst. mortal.
mortiferus, -a, -um, adj. deadly,
mortal.
(2)

belonging to

a wall; (pllum), used in the

defence of walls.

murus, -i, m. wall.

mtltuum, -I, n. loan.
-a,

borrowed;

-um,
(2)

adj. (1) lent,

in

exchange,

mutual.

Mycenae, -arum,/ //. Mycenae,

city of Argolis, of which Agamemnon was king.

moratus sum,

-ari,

mtlnus,

moun-

dep. die.

and

fortifying,

show.

mora, -ae, / delay.

mordeo, -ere, momordi, morsum, v.a. bite; censure.
morior, -i, mortuus sum, v.n.

v. n.

multitude,

-6nis,

n. portent.

-i,

-um,
tainous, mountain.

moror,

munltio,

mtituus,

(2) advise.

Monoecus, -I, m. Monoecus,

surname of Hercules; arx
Monoeci, a promontory and
harbour

-inis,

number, great quantity.

multum, adv. much.
multus, -a, -um, adj. much;
pl. many.
munio, -ire, v.a. fortify.
great

function,

mollis, -is, -e, adj. soft, gentle.

mollitia, -ae, /. softness.

mone6,

multitudo,

fortification.

molestus, -a, -um, adj. troublesome, irksome.

momentum,

117

manner, custom, way, fashion.

move5, -ere, movi, m5tum, v.a.

mOs, moris, m.

move.

mox, adv.

presently.

muliebris,

-is, -e,

adj.ofa woman,

womanly.

nam, conj. for.

namque, conj.
naris,

-is,

= nam,

for.

nostril, nose.

narro, -are, v.a. tell.

nascor, -I, natus sum, dep. v.n.
be born.
daughter.
nata, -ae,

natio, -onis,
tribe, people.
natd, -are, v.n. swim.
nattl,

by

birth.

natura, -ae,/ nature.

naturalis, -is, -e, adj. natural.
natus, -I, m. son.
nauticus, -a, -um, adj. nautical.
naval
adj.
navalis, -is,
-e,
navalia, -ium, n. pl. docks.
navigatio, -onis,
sailing.
ship.
navis, -is,
ne, particle introducing a ques-

tion.

ne, sub. conj. lest, in order that

...not.

woman.
mulier, -eris,
multifariam, adv. in many ways.
multiplex, -icis, adj. manifold.
multiplico, -are, v.a. multiply.

ne. quidem, not even.

nebula, -ae,/ mist, cloud.
nebulS, -onis, m. worthless
low.

fel-

u8

Excerpta Brevia

nec (neque),
not even;

(i) nor; (2)

and...not; (4)

conj.
(3)

but...not.
neither...nor.

nec.nec,

necessarius,

-a,

-um,

adj. neces-

sary.

necesse, neut. adj. unavoidable,

necessary.
necessitas, -atis,

necessity.

nec5, -are, v.a. kill.

necto, -ere, nexul, nexum, v.a.
bind, fasten.
necuter, -ra, -rum = neuter.
nefarius, -a, -um, adj. wicked.
nefas, n. indecl. an impious
deed, crime.
neglegentia, -ae,
carelessness.
neglego, -ere, -xi, -ctum, v.a.

neglect.

nego, -are, v.a. deny, refuse.

negotiator, -5ris, m. trader.
negotium, -il, n. business, matter; niliil esse negotii, to be
no trouble, to be easy.
Nemesis, -is,/. Nemesis, goddess

nemo, neminis (gen. and

from ntlllus), no one.
nemus, -oris, n. grove.
nepSs, -otis, m.
(2) descendant.

(1)

abl.

indecl. worthless, mis-

adv.

by no means.

nequeo, -Ire, -Ivi or

v.n. be unable.

nequiquam, adv.

-il,

-itum,

nix, nivis,/. snow.

nobilis, -is, -e, high-born, noble.
ndbilitas,
-atis,
nobility,
nobleness.

nocens, -ntis, guilty.

noceo, -ere, v.n. hurt.
noctu, adv. by night.
nocturnus, -a, -um, adj. nightly,
night.
ndlo, nSlle, nfilul, v.n. wish...
not, be unwilling, reiuse.

nomen,

-inis, n.

Nomentum,

-I,

name.
n.

Nomentum,

old Latin town N.E. of Rome.

non, adv. not, no.
Nonae, -arum,/ pl. the nones,
5th day in every month except
March, May, July, October,
when it was the 7th day, i.e.
9 days before the Ides. d. iiii
Non. = die qua?'to ante Nonas.
nondum, adv. not yet.

nonnullus,

-a,

-um,

adj.

some.

gen. sing.
nostrum or
nostri, ist pers. pron. we, us.
ndscito, -are, v.a. know, recog-

no

novem, num.

nine.

November

-ris, -is, -e, adj. of

or

novissime, adv. finally.

novus, -a, -um, adj. new.
night.
nox, noctis,
noxa, -ae,/ hurt, crime, punishment.
nlibes, -is,/ cloud.

niger, -ra, -rum, black.

nihil, indecl. n. nothing.

nllum,

our.
notitia, -ae,/ knowledge, fame.

November.

ni, conj. unless.

and

nosco, -ere, novl, notum, v.a.

learn ; novi, I know ; norunt,
contracted from noverunt.
noster, -tra, -trum, poss. pron.

noto, -are, v.a. mark, brand.

in vain, to

purpose.
neve, adv. i.e. ne-ve.
nex, necis, f. death (violent).

nihilum

lean upon, (2)

(1)

nize.

grandson,

chievous; comp. nequior.

nequaquam,

dep.

strive.

nos,

of justice.

nequam,

v.n.

-I,

;/.

nothing.
NIlus, -I, m. the Nile.
nimis, adv. too much.
nimium, adv. too, too much.
nisi, conj. unless.

niteo, -ere, -ul, v.n. shine.

nltor, niti, nlsus (nlxus) sum,

niido, -are, v.a. bare.

ntldus, -a, -um, adj. naked, bare.

trifles,
niigae, -arum,
//.
trumperies.
nftllus, -a, -um, adj. no, none.

numen,

-inis, n. deity.

Vocabulary
m. (1) number,
rank; (2) in music
and poetry, measure.
Numitor, -oris, m. Numitor,
king of Alba Longa.

numerus,

-I,

position,

numquid,

interrog.

a question, not

adv.

marks

be

trans-

to

nunc, adv. now.

adv. never.

-ae,

Mt.

Nysa,

in

Phrygia.

obeS,

-Ire, -Ivl

or

-il,

-itum, v.a.

(1) travel over, traverse; sur-

vey.
(2) engage in, perform,
discharge, submit to.
Sbicio, -ere, obiScI, -iectum,^.a.
(1) put before, present, expose; (2) put in the way, oppose.
forgetfulness,
onis,
oblTviS,
oblivion.

obnoxius, -a, -um, adj. liable

exposed to.
oborior,

-Irl,

to,

-ortus sum, v. dep.

-a,

-um,

adj. dirty.

obses, -idis, m. andf hostage.

obsideo, -ere, -sedl, -sessum,
v.a. besiege, blockade, block.
obsitus, -a, -um, part. from
obsero, cover over.
obstruS, -ere, -struxl, -structum, v.a. block up, barricade.
obterS, -ere, -trlvl, -trltumj^.o!.

obtestor, -arl, -atus sum, dep.

v.a. entreat, beseech.
obtineo, -ere, -tinul, -tentum,
v.a. (1) keep, maintain; (2)
gain, acquire, obtain.
obtrectatio, -8nis,/ detraction.
sacre.

occido, -ere, -cldi, -clsum, v.a.

kill.

occipio,

-ere,

v.a. enter

-cepl,

-ceptum,

upon.

occul5, -ere, -cului, -cultum,

v.a. hide, conceal.
occult5, -are, v.a. hide.
occupo, -are, v.a. seize ; occupy.
occurro, -ere, -currl, -cursum,
v.n. come up to, meet.
occurso,
-are,
v.a.
attack,
charge.
ocellus, -I, m. little eye, diminutive of oculus.
ocissime, adv. very quickly.
odium, -I, n. hatred.
odor, -5ris, m. smell.

odoratus,
offendo,

-a,

-um,

-ere,

against;

strike

adj. fragrant.

-sum, v.a.
stumble; of-

-dl,

fend.
offensio,

-5nis,

harm,

hurt,

offerS, -ferre, obtuli,

v.a.

offer,

officio, -ere, -fecl,

and

-fixe,

v.a.

kill,

mas-

oblatum,

present.

-fectum, v.a.

n. oppose, obstruct.

officium, -I, n. duty.

olea, -ae,/ olive.
ole5, -ere, -ui, v.n. and a. smell
of.

oleum,

-I,

n. oil.

olim, adv. once, at

crush.

obtrunco,

ting.

offence.

rise.

obscoenus,

in the face of, to

meet.
obvius, -a, -um, adj. in the way,
meeting.
occasio, -onis,/ opportunity.
occasus, -us, m. falling, set-

(1) fall, (2) set.

nunti5, -are, v.a. announce.

nuntius, -ii, m. messenger.
nuper, adv. lately.
nutrix, -icis,/ nurse.
nutus, -tls, m. nod, beckoning.

Nysa,

obviam, adv.

occidio, -5nis,/ massacre.

occido, -ere, -cidl, -casum, v.n.

lated.

nunquam,

119

some

time.

-ae,/ olive.
Olympus, -i, m. (1) Olympus, a
mountain in Thessaly regarded
as the seat of the gods
hence
ollva,

(2)

heaven.

omen,

-inis, n.

omen.

omltto, -ere, -mlsl,

v.a. leave off.

-mlssum,

^xcerpta Brevia

120

omnlno, adv. altogether;

negatives, at

omnis,

-is,

ivith

adj.

-e,

every,

all,

any.

onus, -eris, n. load, burden.

(i) work, pains;
opera, -ae,

(2) care,

operio,

attention.

operul, opertum,

-Ire,

v.a. cover.

opes, -um, f. pl. resources.

oplnid, -onis, f. belief, expecta-

oportet, -ere, -uit, v. impers.

ought.
opperior, -Irl, oppertus sum,
dep. v.a. wait for.
oppidum, -i, n. town.
oppletus, -a, -um, adj. filled.
opportunitas, -atis,
convenience, fitness.

-a,

-um,

adj. suit-

able.

-pressum,
overwhelm,
take by sur-

opprimo,

-ere, -pressl,

v.a.

crush,

(1)

overpower;

(2)

opprobium, -I, n. disgrace.

oppugnatio, -5nis,/ attack.

sing.

help

plur.

optimus, -a, -um, superlative of

bonus, good.
opto, -are, v.a. long for, desire.

opulentus, -a, -um, adj.

opus, -eris, n. work.

rich.

opus est, there is need of.

oraculum, -I, n. oracle.
oratio, -5nis, /. speech.
orbis, -is, m. (1) circle, (2) world.
orbus, -a, -um, adj. bereft, deprived, destitute, gen. with abl.
Orcus, -I, m. Orcus, the lower
world.
5rd5, -inis, m. rank, row.
orlgo, -inis,/ origin.
orior, orlrl, ortus sum, dep.
v.n. arise.
oriundus, -a, -um, adj. sprung.

ornamentum,
Ornatus,
parel.

-I,

ostendo,

-ere,

tum,

-lls,

-i,

lips, face.

n. kiss.

ostendi,

osten-

show, point out.

v.a.

ostento, -are, v.a. (frequentative

ofostendo), show.
ostium, -ii, n. entrance, mouth
(of a river).
Stiosus, -a, -um, adj. at leisure,
free, idle.

paciscor, -I, pactus sum, v. dep.

agree, bargain.
paco, -are, v.a. pacify, quiet,
still.

pactum,

arrangement,
-I,
n.
manner, way.
paene, adv. almost, scarcely.
paenitentia, -ae,
change of mind.

pagus,

n.

ornament.

m. splendid ap-

penitence,

m.

village, canton.
spade.
palam, (1) prep. with acc. before, in the presence of; (2)
adv. openly.
palliatus, -a, -um, adj. dressed
in the pallium.
pallor, -5ris, m. paleness.
palma, -ae,
(1) palm of the
-I,

pala, -ae,

prise.

ops, opis,
wealth.

mouth,

Ssculum,

ovis, -is,/ sheep.

tion; reputation.

opportunus,

5rS, -are, v.a. beg, beseech.

5s, 5ris, n.

all.

hand, hand;

(2)

palm, palm-

branch.
palor, -ari, v. dep. straggle.
paltldatus, -a, -um, adj. in
uniform.
palus, -fldis,/ marsh.
pampineus, -a, -um, adj. of vineleaves.

PancMia,

Panchaia, a
-ae,
legendary island near Arabia.
papaver, -eris, n. poppy.
papyrus, -I, m. andf. (1) papyrus, a reed growing in N.
Africa and S. Italy ; (2) paper,

made from

this reed.

par, paris, (1) adj. all genders,

equal,

like;

(2)

subst.

panion, mate, fellow.

com-

Vocabulary
-a, -um, ready, past
part. pass. of paro.
parco, pepercl, parsum or parcitum, v.n. and a. spare.
parcus, -a, -um, adj. sparing.
parens, -ntis, m. and f. father
or mother, parent.

paratus,

pareo,

parul,

-ere,

paritum,

v.n. obey.
pariSs, -etis, m. wall.
pari5, -ere, peperl, partum, v.a.
bring forth, produce, acquire.
pariter, adv. equally.

paro,

v.a.

-are,
obtain.

prepare;

get,

cide.

pars, partis, f. part, some.

partus, -tls, m. (i) a bringing
forth, birth; (2) offspring.

adv.

parvulus,

little.

-a,

-um,

adj.

little,

-um, adj. small

-a,

minor;

comp.

minimus.
pavl, pastum,

superl.

pasco, -ere,

v.a.

feed.

passer, -eris, m. sparrow.

passim, adv. here and there, in
all directions.

passus, -tls, m. step, pace.

pastorius, -a, -um, adj. belonging to a shepherd.
patefaciO, -ere, -fScI, -factum,
v.a. open.
pateS, -Sre, -ui, v.n. be open.
pater, -tris, m. father.
paternus, -a, -um, adj. fatherly,

paucus,

-um {sing. rare),

-a,

patiens, -entis, adj. enduring,

supporting, permitting.
patior, -i, passus sum, dep.
v.a. (1) allow; (2) suffer, endure.
fatherland.
patria, -ae,
patricius, -a, -um, adj. patrician,
noble.
patro, -are, v.a. bring to pass,
achieve.
patrSnus, -1, m. advocate, supporter.

(B611)

few,

little.

paulisper, adv. for a little while.

paulum, adv. a little.

pauper, -is, adj. poor.

paupertas, -atis,/. poverty.
pausa, -ae,/ pause, stop.
pavidus, -a, -um, adj. frightened.
pavor, -oris, m. fear, panic.
pax, pacis,/ peace.
pectus, -oris, n. breast.
-is, -e, adj.

one's

own,

peculiar.

pecunia, -ae,/ money.

pecus, -oris, n. cattle.
pedester, -ris, -e, adj. ( 1 ) on foot
(2) of a foot-soldier.
peditatus, -us, m. infantry.
pellltus, -a, -um, adj. clothed
-ere,
pello,
v.a. drive.

pepuli,

pulsum,

penates, -ium, m.pl. home.

pendulus, -a, -um, adj. hanging,
hesitating.

penes, prep.

power

with

acc.

in

the

of.

penetro, -are, v.a. enter, penetrate.

penitus, adv. deeply.

per, prep. with acc. through.

peraeque, adv. equally.

percellS, -ere, -culi, -culsum,
v.a. beat down, overthrow,
urge.

percunctor,

paternal.

fewness,

scarceness.

in skins.

petty, trifling.

parvus,

paucl, -8rum, m. few.

-atis,
paucitas,
f.

peculiaris,

parriclda, -ae, m. or f. parri-

parum,

121

-arl,

-atus

sum,

dep. v.a. enquire carefully.

percurrS, -ere, -currl, -cursum,

v.a. run through.
percutio, -ere, -cussi, -cussum,
v.a. strike; shake.
perdo, -ere, -didl, -ditum, v.a.
(2) lose.
( 1 ) destroy, undo ;
perdolet, -dolitum est, impers.
it

pains.

peregre, adv. abroad.

Perenna (per + annus).

Anna.

See

Excerpta Brevia

122
perennis,

-is,

adj.

-e,

yearly;

pereo,

or

-Ire, -ivl

peritum,

-il,

n. perish.

-ferre, -tull, -latum,

bear or carry through;
bring; submit to, bear; in

perferQ,
v.a.

come

pass. ofletters, &<:.,

perficio,

defective

scmi-deponent

v.a.

hate.

everlasting.

-ere,

in.

-fectum,

-fSci,

v.a. accomplish, finish.

perfidus, -a, -um, adj. treacher-

ous.

perfodio, -ere, -fodi, -fossum,

v.a. pierce through.
perfossus, part. from perfodio,
stabbed.
perfruor, -i, -ctus sum, v. dep.

peroro, -are, v.a. beg, beseech.

perpetuo, adv. constantly, perpetually, always.
perpetuus, -a, -um, adj. continuing, everlasting; in per-

petuum,

for ever.

perscribS, -ere, -scrlpsl, -scrlptum, v.a. write in full, write

a full account of.
persequor, -I, -secutus sum, v.
dep. follow.

persolvS, -ere, -solvi, -solutum,

v.a. pay.
perspicio, -ere, -spexl, -spec-

tum,

v.a.

perceive.

persuasiS, -Snis,/ opinion, per-

to enjoy.

perfugiS, -ere,

-ftlgi,

-fugitum,

suasion.

v.n. flee for refuge; desert to.

perfundo, -ere, -fudi, -fusum,
v.a. soak, drench.

perterreS, -Sre, v.a. frighten.

PergamSnus,

pertinacia, -ae,/i perseverance,

-a,
-um, adj.
Pergamene, belonging to Per-

gamum.
pergd,

tum,

-ere,

perrSxI,

perrSc-

go on, proceed.

v.n.

perhibed, -ere,

-ui,

-itum, v.a.

-um,

-a,

adj.

periculum, -i, n. danger, risk.

perimo, -ere, -Sml, -emptum,
v.a. destroy.
perltus, -a, -um, adj. skilled.
perlabor, -I, -lapsus sum, v.
dep. slip through.
perlego, -ere, -lSgl, -lSctum,
v.a. read through.

permaneS, -Sre, -mansi, -mansum, v.n. remain.

permlsceS, -Sre, -ui, -mlxtum,
v.a. mix.
permltto, -ere, -misi, -mlssum,
v.a. allow.

permultus, -a, -um, adj. much,

many.
permutatiS, -Onis, f. exchange.
pernicies,

-SI,

destruction,

ruin, disaster.

perSdi,

-ui,

v.a.

fear

greatly.

obstinacy.
pertineo, -Sre, v.n. belong to.
pertractS, -are, v.a. investigate,
handle.
perturbo, -are, v.a. confuse,
disturb, trouble.

say, assert.

periculSsus,
dangerous.

pertimSscS, -ere,

-Sdisse,

perSsus sum,

perunctus, -a, -um, adj. anointed.

pervadS, -ere, -vasi, -vasum,
v.a. go through.
pervenio, -ire {like venio), v.n.
arrive.

pSs, pedis, m. foot.

pessimus, -a, -um, superlative

^/"malus, bad.
pSstis, -is,/ plague.

petS, -ere, -Ivi or -il, -Itum, v.a.

(i) seek, (2) attack.
pictus, -a, -um (part. from
pingS), painted.
dutifulness,
-atis,
pietas,

piety, affection.

plgnus, -oris, n. pledge.

pilum, -I, n. javelin.
pingS, -ere, plnxl, pictum, v.a.
paint.

pinna, -ae,/ (1) feather, wing;

(2) pinnacle or kind of notched
battlement.

Vocabulary
PompSnius,

piper, -eris, n. pepper.

piscator, -is, m. fisherman.

pisclna, -ae, f. swimming pond.
-is,

m.

fish.

pius, -a, -um, adj. dutiful, pious,

devout; often in plur. pil, /?r
the departed.
placeo", -5re, -ul, -itum, v.n.
please; impers. placet, it is
resolved.
placide, adv. calmly.
placidus, -a, -um, adj. calm,
peaceful.
plane, adv. exactly.

plangS, -ere, -nxi, -nctum, v.a.

beat the breast, lament, bewail.
planitig, -51,/ plain.

planus,

-a,

plebgius,

-um, adj.
-um,

level, flat.

ple-

adj.

-a,

plebiscitum,

n. resolution of

-i,

the plebs.
plebs, -bis,/.

common

people.

plgnus, -a, -um, adj. full; adv.

plSng.
plerique, plSraeque, plgraque,
adj. and pron. most, many.

plgrumque, adv.

for

the

most

part, generally.
pl.

-ris, noun in sing.,

more; adv. more.

adj. in

pluvia, -ae,/. rain.

pluvialis,

-e,

-is,

adj.

rainy,

pSmum,

-I,

n. fruit.

pondo, adv. by weight

pondus, -eris, n. weight.
pone, adv. and prep. tvitk

abl.

behind.

pono, -ere, posui, positum, v.a.

(1) place, set; (2) pitch (a tent

or a camp).
pons, pontis, m. bridge.
pontifez, -icis, m. priest.
popularis, -is, -e, adj. belonging
to the people, popular.
devastation,
populatio, -onis,
laying waste, raid.
populor, -ari, v. dep. devastate.
populus, -i, m. people.
porcus, 4, m. pig.
porrS, adv. furthermore.
portendS, -ere, -dl, -tum, v.a.

porticus, -us,/ portico, porch.

portio, -6nis,/ part.
portitor, -5ris, m. ferryman.
port6, -are, v.a. carry.
portus, -tls, m. harbour, port.
posco, -ere, poposci, demand,
claim, ask.

positio, -5nis,
ation, theme.

position, situ-

possessid, -onis,/ possession.

possideo, -ere, possedl, posses-

sum, v.a. possess.

possum, posse, potui,

irreg.

v.n. be able, can.

rain-.

pogma,
poena,

m. Pomponius,

foretell.

beian.

plus,

-ii,

friend of Cicero.

pipilo, -are, v.n. chirp.

piscis,

123

-atis, n.

-ae,

poem.

penalty {sing.

and

plur.).

poenitentia, -ae,

Poenus,

-a,

-um,

repentance.
Cartha-

adj.

ginian.

poeta, -ae, m. poet.

pollgns, -ntis, adj. powerful.
polliceor, -gri, v. dep. promise.
pollicitatio, -6nis,/ promise.
pollicitor, -ari, v. dep. promise.
PSmStil, -orum, m.pl. ; P5m5til,
old town of the Volsci in
Latium.

pompa, -ae,/

procession.

post, (1) prep. with acc. after;

(2) adv. afterwards.
postea, adv. afterwards.

posteaquam, conj. after that.

posteri, m. pl. descendants.
posteritas, -atis,
descendants.

posterus,

-a,

-um,

posterity,
adj.

near,

next, after.
posthac, adv. after this, henceforth.

postilla, adv. afterwards.

postquam,
when.

conj. after that, after,

postridig, adv. on the day after.

Excerpta Brevia

124
postulS,
-are,
claim, ask.
potens, -entis,

v.a.

demand,

v. dep.

adj.

powerful,

great.

potestas, -atis,
power (gen.
civil power), authority.
potio, -5nis, f. drink.
potior, -Irl, -itus sum, v. gov.
abl. gain the mastery or possession of.
potissimum, adv. by preference.
potius, adv. rather.
poto, -are, v.a. drink.

potus, -a, -um, adj. drunken.

prae, prep. with abl. before, on
account of.
praebeS, -ere, v.a. supply, make.

praecave5,
v.a.

-ere, -cavi,

and

n.

-cautum,

guard against be-

forehand.

praeceps, -ipitis, adj. headlong.

praecldo, -ere, -dl, -sum, v.a.
cut

off.

praecipio, -ere, -cepi, -ceptum,

v.a.
instruct, teach;
order,
enjoin.

praecipue, adv. especially.

praecipuus, -a, -um, adj.

praemium,

-I,

n. reward.

praeruptus, -a, -um, adj. steep.

praesagio, -Ire, -ivi, v.a. forebode.
praesentia, -ae,/ presence.
praeseptus,
-a,
-um, part.
blocked.
praesertim, adv. especially.
praesidiarius, -a,
-um, adj.
belonging to a governor of a
province.

praesidium,

-ii, n. guard, garrison protection.

praesto, adv. ready.
praesto, -are, -stitl, -statum
and -stitum, v.n. be distin;

guished, excel.
v.a. surpass,
excel; fulfil, discharge.

praesum,
mand.

-esse, -ful, v.n.

com-

praeter, prep. with acc. (i) past,

by, along; (2) beside; (3) except.

fore-

most, special, principal.

praeclarus, -a, -um, adj. famous,
noteworthy.
praeco, -onis, m. herald.
praeda, -ae,/ plunder, booty.
praedaticius, -a, -um, adj. taken
as plunder.

praedator, -6ris, m. spoiler.

praedico, -are, v.a. assert, proclaim.

praedium,

-I, -gressus sum,

go on in front.
praemltt5, -ere (like mittere),
send on.

praegredior,

praeterea, adv. besides, moreover.

-a, -um, adj. past.
praeterquam, adv. besides, ex-

praeteritus,
cept.

praetor, -5ris, m. praetor.

praet5rius, -a, -um, adj. praetorian, of the rank of praetor.

As noun, ex-praetor.
praetllra, -ae,
office of prae-

tor.
-i,

. farm.

praedo, -5nis, m. robber.

praedoctus, -a, -um, adj.

in-

structed beforehand.

praedor, -arl, v. dep. plunder.

praefectus, -I, m. commander.
praeferS, -ferre, -tuli, -latum,

praeurS, -ere, -tlssi, -ustum,

v.a. burn at the point.
praeustus, part. of praeuro.
praevertS, -ere, -verti, -versum,
v.a.

anticipate,

pass.

to

in
attack

outstrip;
first,

first.

pratum,

v.a. prefer.

attend
-I,

n.

meadow.

in

preces, -um, f. pl. defective n.

only plural and abl. sing.

praefor, -fari, -fatus sum, dep.

v.a. say beforehand.

precor, -ari, -atus sum, dep. v. a.

and n. pray, beseech, entreat.

praeficiS,
v.a.

-ere,

-f5cl,

-fectum,

place at the head

command

of,

of.

prayers, entreaties.

Vocabulary
preino,

-ere,

v.a.

pressum,

pressl.

press

press,

upon,

op-

operae pretium est, it is

worth while.
prldie, adv. on the day before;
d. prld.

= die pridie.

prlmo, adv. firstly.

primores, -um, m. pl.

adv. in the first place;

as soon as

quam prlmum,
possible.

prlmus,

-um, adj. first.

prlnceps, -ipis, m. chief.
prlncipium, -I, n. beginning.
-a,

prior, -oris, adj. former, previous.

priscus, -a, -um, adj. former,
ancient.
prlstinus, -a, -um, adj. former,
old-fashioned.
prius, adv. before, previously.
priu8quam, conj. before that.
prlvatim, adv. privately.
prlvatus, -a, -um, adj. private,

own.

prodigium,

or il, -itum,
advance.
n. marvel, portent.
-ivl

-Ire,

come

forth,

-i,

proditor, -6ris, m. traitor.

prodo, -ere, -didl, -ditum, v.a.
hand over, surrender; betray.
producS, -ere, -duxl, -ductum,
v.a. lead out.
proelior, -ari, v. dep. fight.
-ii,

n. fight, battle.

profectio, -5nis,
going away,
setting out, departure.
profect5, adv. surely, certainly.
proferO, -ferre, -tull, -latum,
v.a. bring out.
professus, -a, -um, part.

from

used
passively,
avowed, promised.
professus, -a, -um, adj. manifest,
open.
profiteor,

proficio, -ere, -feci, -fectum, v.n.

and a. advance,

profit.

proficlscor, -i, profectus sum,

dep. v.n. set out, start.
profiteor,
-5rl,
-fessus sum,
v.a. declare publicly, avow.
pr5nlg6, -are, v.a. overthrow,

conquer.

pr6, prep. with abl. (1) in front

of.
(2) on behalf of ; instead
of.
(3) in accordance with.
probitas, -atis,/ honesty.
probo, -are, v. a. approve, prove.
proboscis, -idis, /. trunk.
probus, -a, -um, adj. honest.
Procas, -ae, m.
Procas, king
of Alba Longa.

pr5c6d6, -ere, -c5ssl, -c6ssum,

v.n. go forward, advance.

procella, -ae,
storm.
Tpi6cTea tvLB,part.,from prScreO,
born.
procul, adv. far, far off.
procumbo, -ere, -cubul, -cubitum, v.n. fall down or
l

prostrate.

procuro, -are, v.a.

ment

v.n.

proelium,
chiefs,

nobles.

prlmum,

v.n. run or rush forward; jut

out, extend.

prodeo,

press, crush.

prendo, -ere, contracted form of

prehendo, seize.
prenso, -are, v.a. grasp.
pretium, -I, n. price, value;

125

make

atone-

for.

procurrO, -ere, -curri, -cursum,

profugns, -a, -um, adj. fugitive.

profundus, -a, -um, adj. deep;

profundum,
prSgenies,

-51,

-I,

n. depth.

descendants,

offspring, progeny.

prognatus,

-a,

descended.
pr6gredior, -i,

-um,

adj. born,

-gressus

sum,

dep. v.n. set out, advance.

prohibe6, -6re,

-ul,

-itum, v.a.

prevent, hinder.
proici5, -ere, -i6ci, -iectum, v.a.
throw or cast forward.
pr616s, -is,
offspring, descend-

ant.

promlscue, adv. all together.

prSmissus, -a, -um, adj. long.
promptus, -a, -um, adj. ready,
energetic.

pr5nunti5, -are, v.a. pronounce,

say.

Excerpta Brevia

126
prOnus,
face

-a,

-um,

adj.

downwards,

bent down,

flat.

prep. with acc. near;

adv. nearly, almost.
propello, -ere, -puli, -pulsum,
v.a. drive on, cast down.
propere, adv. hastily.

prope,

propero,

-are,

and

v.a.

n.

hasten, hurry.

propinquitas, -atis, /. nearness.

propinquus, -a, -um, adj. related.

propior, -or, -us, adj. nearer;

superl.

proximus.

prout, adv. according as

provehfi, -ere, -vexl, -vectum,
v.a. carry on, lead on, exalt.

provenio,

forth

begin growing.
prSvidgns, -entis,

adj.

fore-

seeing, prudent.

provincia, -ae,/. province.

pr5vincialis, -is, -e, adj. provincial.

provocatiO, -5nis,/ (i) appeal,

(2) right of appeal, (3) challenge.

propitius, -a, -um, favourable,

proximus,

propitious.
propius, adv.y comp. of prope,
near.
prop5n5, -ere, -posul, -positum,
v.a.
put forward, propose,

prftdens,

-a,

-um,

-entis,

adj. nearest.

adj.

prudent,

wise.

prudentia, -ae,/ wisdom.

puber, -eris, adj. young (but
adult).

publicS, adv. publicly.

ofFer.

proprius, -a, -um, adj. own.

propter, prep. with acc. on
account of.
pr5pflgno, -are, v.n. fight for,
defend.
propulso, -are, v.a. drive back,

ward

-ventum,
of plantst

-ire, -venl,

come

v. n.

off,

repel.

proripio, -ere, -ripui, -reptum,

v.a. with se\ rush forth.
pr6scrlpti5, -onis, /. proscrip-

ptlblicus,

pudendus,

prosequor,

-sectltus

-i,

v.a. pursue,

advance

sum, dep.

in pursuit.

Proserpina, -ae, /. Proserpina,

queen of the lower world.

of the

adj.

-a,

-um, adj. shame-

ful.

pudet, -ere, -uit, imp. v. it

shames.
pudlcus, -a, -um, adj. chaste.
pudor, -5ris, m. shame, sense
of honour.
puella, -ae,/

girl.

m. boy, clerk.
pueritia, -ae, / boyhood.
puerulus, -I, m. little boy.

puer,

tion.

-um,

-a,

state, state, public.

-eri,

spring

battle.
ptlgna, -ae,
ptlgno, -are, v.n. fight.
pulcher, -chra, -chrum, beauti-

prospectus, -Hb, m. view.

adv.
prGspere,
successfully,

pulchritudo, -inis,/ beauty.

puliarius, -I, m. chicken-keeper.

prosilio,
forth,

-Ire,

jump

-ui,

v.n.

up.

prosperously.
prospicio, -ere, -spexi, -spectum,
v.a. look forward.
pr6sterno\ -ere, -stravi, -stratum, v.a. lay out, prostrate.
prosum, prodesse, proful, v.n.
be of use, benefit, profit.
prfitego, -ere, -texl, -tectum,
v.a. cover, protect.
prdtinus, adv. forthwith.
prOturba, -are, v.a. drive on.

glorious.

ful, fair,

pullus,

-i,

m. young one.

pulpitum,

-I, n. platform.
pulvis, -eris, m. dust.

punctum,

-1,

n. point,

moment.

punio, -ire, v.a. punish.

puppis, -is,
poop, ship.

purpura, -ae, / purple.

purpuratus, -I, m. a high

officer,

courtier.

purpureus,

-a,

-um,

adj. purple,

violet, bright-coloured.

Vocabulary
purus, -a, -um, adj. clean, pure
of a spear, pointless.
putS, -are, v.a. think.

127
why?
quaedam, quoddam,

quid, inter. adv.

quldam,

and pron. a

adj.

certain, a sort

of.

quidem, adv. indeed;

quidem, not even.

Q
quacumque,

adj. wherever.

quadraginta, forty.
quadrienuium, -il, n. space of
four years.

quamvis,

conj.

adv. although.

interrog.

when;

seeing

that;

since,

(2)
sl

quandO, if ever.
quantus, -a, -um, adj. (1) how
much, how great ; (2) as much
as.

quarS, conj. wherefore.

quartus, -a, -um, adj. fourth.
quasi, adv. as

if,

quattuor, num.

just as.
four.

-que, conj. and.

quercus,
clvilis,

-tls,

quiStus, -a, -um, adj. quiet.

qullibet, quaelibet, quodlibet,
pron. any (you like).

qulnque, num. five.

quinquennium, -i,

space of

;/.

five years.

quinquerSmis,
five banks of
quippe, adv.
that

with

and conj.

1)

seeing

(2) certainly, indeed.

Quirinus,
to

-is, -e, adj.

oars.

-I,

Romulus

name given

m.

after his deifica-

tion.

although; adv.

conj.

however.
quando, (1)

quies, -Stis, /. rest, repose.

quiSsco, -ere, -Svi, -Stum, v.n.
grow quiet or still, be still,
repose.

quadringentl, -ae, -a, num.

four hundred.
quaero, -ere, quaeslvl, quaesitum, v.a. seek.
quaestor, -6ris, m. quaestor,
civil officer attached to the
general as governor of a province; in war, paymaster.
quaestSrius, -a, -um, adj. belonging to a quaestor;
as
noun, ex-quaestor.
quamditl, adv. how long.

quamquam,

n...

oak; quercus

garland of oak leaves

bestowed upon one who had

saved the life of a citizen in
battle.

querela, -ae,/ complaint.

queror, queri, questus sum,
v.n. dep. (1) complain; (2) (of

a dog), whimper.
qul, quae, quod, rel.pron. who,
which, that.
quia, conj. because, since.

qulcumque, quaecumque, quodcumque, pron. rel. whoever,

whatever, any whatever.

QuirltSs, -ium, m. pl. Quirites,

name taken by the Romans in
their civil capacity.

quis? quis? quid?

who? what?

inter.

pron.

quisnam?
quidnam?
inter.
pron. who? which?
quispiam, adj. and pron. anybody.

quaequam,

quisquam,

quam,

indef.

pron.

quic-

anyone

(used in negative sentences).

quisque,
quaeque,
quidque
(quicque) pron.
each
(of
several).

quisquis, quaequae, quidquid

or quicquid, whoever, whatever.

qu6,

relat.

and

interrog.

adv.

whither.

quoad, conj.
quod, sub.

until.

conj.

(1)

because,

(2) that.

quondam,

adv.

once

upon

time.

quoniam, conj. since, because.

quoque, adv. also.
quSrsum, adv. whither.

Excerpta Brevia

128

how many?

quot, indecl. adj. (i)

many

(2) as

as.

quotienscumque, adv. as many

recondS, -ere, -condidi, -conditum, v.a. put back again,

hide, conceal.

recumbo, -ere, -cubul, -cubitum,

He down, sink back or down.

times as, as often soever.

recupero, -are, v.a. recover.

recus5, -are, v.a. object to,
rabidus,

mad,

-um,

-a,

adj.

savage,

rabid.

rabies, -em, -5,/ madness.

radio, -are, v.n. shine.
radius, -il, m. (1) rod; (2) ray,

beam.

pacious.
rapina, -ae,/. plundering.
rapio, -ere, -ul, -ptum,
seize, carry off.

raptO,

-are,

v.a.

seize,

ra-

duly, deliver.

rede5,

-a,

-um,

there.

rati5,

-5nis,

v.a.
redigS, -ere,
bring back, bring in, reduce.
reditus, -us, m. return.

carry or bring back;

referre, return,
retreat. (2) give back ; referre
gratias, return thanks.
(3)
relate, repeat; answer.

rare, here

(1)

reckoning,
reddere,

v.a.

(1)

recuper5, v.a.

regain.

recipiS, -ere, -c5pl, -ceptum,

v.a. get back, recover.
recitS, -are, v.a. read out, re-

refundS, -ere, -ffldl, -fusum,

v.a. pour back; pass. flow
back.
regi5, -6nis,/ region.
regius, -a, -um, adj. royal.
r5gn5, -are, v.n. reign.

rggnum,

-i,

regredior,

n. reign, throne.

-gressus sum, dep.

-i,

v.n. return, retreat.

relatus,

-us,

m.

telling,

reclamo, -are, v.n. and a. cry

out against.
recludS, -ere, -clusi, -clusum,
v.a. open, reveal; of a sword,
unsheath.

v.a.

leave, abandon.
-a, -um, adj. that

v.a.

re-unite,

is left,

remaining; plur. reliqui, the

rest.

remedium,

-i,

remedy.

n.

remitto, -ere, -mlsl, -mlssum,

v.a.

-are,

nar-

reverence;
-5nis,
conscientiousness,
religious
scruple.
religi5sus, -a, -um, adj. religious,
pious.
relinquS, -ere, -llqul, -lictum,
religiS,

reliquus,

cite.

conciliate.

pedem

rating.

down.

reconciliO,

-ductum,

carry

recIdS, -ere, -dl, -sum, v.a. cut

-dflxl,

refellS, -ere, -felli, v.a. refute.

referS, -ferre, rettull, reiatum,

nook.

reciperS, -are

-ere,

v.a.

give an account). (2) relation,

reference, regard.
(3) reason,
rule;
judgment.
(4) order,
(5) system.
recedO, -cSssI, -cSssum, v.n.
(re,
c5d5), come back, go
back.
recens, -Sntis, adj. fresh.
recessus, -tls, m. retired spot,
retreat,

-itum,

v.a. bring back.

adj.

(rati5nem

account

-ii,

go back.
-egl, -actum,

s5 or

and

or

-ivl

-ire,

return,

redtlcS,

off.

rarus,

redd6, -ere, reddidl, redditum,

v.a. (1) give back; (2) give

v.n.

radlx, -Icis,/. root.

ramus, -I, m. branch.
rapax, -acis, adj. greedy,

re-

fuse.

send back

loosen, relax

forgive, yield.

remigr5, -are, v.n. move back.

Vocabulary

129

remove5, -6re, rem5vl, rem6tum, v.a. put aside, remove.

renascor, -I, -natus sum, v. dep.

restitu6, -ere, -ui, -tltum, v.a.

be born again.
renovo, -are, v.a. renew.
renunti5, -are, v.a. bring back
news, report.
reor, r6rl, ratus sum, v. dep.

main.
resurgo,

think.
repell6, -ere, reppull, repulsum,
v.a. drive back, repel; foil.

repens, -ntis, adj. sudden, unexpected.

repente, adv. suddenly.

repentinus, -a, -um, adj. sudden.
reperio, -Ire, repperl, repertum,
v.a. find, discover.

repet6, -ere, -Ivi or -il, -Itum,

v.a. seek or ask for again; re-

commence,

renew

demand

back, claim.
r6p6, -ere, r6psl, r6ptum, v.n.
crawl.

repono, -ere, -posul, -positum,

v.a. (1) place back, (2) place
duly.

rep6scd, -ere, v.a.

demand

back,

claim.

repudio, -are, v.a.

repugno,

reject.

-Sre, v.n. fight against,

-el,
thing, matter, fact,
circumstance, condition ; r6s
publica, commonwealth, state.

reses, -idis, adj. inactive, idle.

resideO, -6re, -sedl, v.a. abide.
resist6, -ere, -stiti, v.n. (1)
stop, halt; remain.
(2) re-

-surrexi,
rise again.

-sur-

retardo, -are, v.a. delay, retard.

retine6, -5re, -ul, -tentum, v.a.
hold fast, keep, maintain.

retrahd, -ere, -traxi, -tractum,

v.a. draw or drag back, bring
back.
retr6, adv. back, backwards.
reverendus, -a, -um, adj. venerable.

reverentia, -ae,/. respect.

revertor, -I, -versus sum, v.n.
turn back, return.
revoc6, -are, v.a. recall.
revolvo, -ere, -volvl, -voltltum,
v.a. roll back or over; unroll.
revolvere secum, ponder over.
r6x, regis, m. king.

rhoncus,

-I,

m. snort, sneer.

rlde6, -6re, risi, rlsum, v.n.

laugh.
rigidus, -a, -um, adj. stiff.
rlpa, -ae,/. bank.
risus, -us, m. laughter.
rite, adv. duly, with due cere-

rivus,

-I,

r6bur,

m. stream.
n.

-oris,

oak;

(1)

(2)

strength.

r6bustus,

-um, adj. strong.

proposed law,

-a,

rogatio, -6nis,

bill.

-is, m. beggar.
rogitd, -are, v.a. ask.
rogo, -are, v.a. ask.

rogator,

Roma,

-ae,

Rome,

capital of

Italy.

sist.

respici5, -ere, -exl, -ectum, v.n.

and

-ere,

r6ctum, v.n.

mony.

resist.

reputo, -are, v.a. think over.

requir6, -ere, -qulsivl, -qulsltum, v.a. search for.
r6s,

restore.

resto, -are, -stiti, v.n. stop, re-

a.

look back, look back

upon, regard.
resplro, -are, v.a.
re8p6nde6,

subst.

Romulus,
andn. breathe.

-6re, -spondi, -sp6n-

sum, v.n. answer.

resp6nsum, -I, n. answer.
r6spublica, relptlblicae,/ state,

commonwealth.

Romanus,

-a,

-um,

adj.

Roman;

Roman.
-I,

;//.

Romulus

(the

king of Rome).
rosa, -ae,
a rose.
first

rot6,

-are,

v.a.

turn,

swing

round.
rube5, -6re, v.n. be red.
ruber, -bra, -brum, adj. red.

Excerpta Brevia

13

rudis, -is, -e, adj. rough, uncouth.

rulna, -ae,/. ruin, downfall.

rumor,

m.

-6ris,

gossip,

talk,

report.

rumpo,

salvg (imp. of salvSre), hail,

good-day.
salvus, -a, -um, adj. safe.
sancio, -Ire, -nxi, -nctum, v.a.
ratify.

-ere, rtlpl,

ruptum,

v.a.

burst, break.

ruo, -ere, rul, rutum, (i) v.n.

tumble down, fall;

knock down, fell.

(2)

v.a.

rftrsus, adv. again.

1H8, ruris, n. country.

rutilus, -a, -um, adj. red, reddish yellow, ruddy.

sanctus,

-a,

-um,

holy,

adj.

sacred.
sane, adv. certainly.

sanguinolentus,

-a,

-um,

adj.

bloody.
sanguis, -inis, m. blood.
sapiens, -ntis, adj. wise.
sapientia, -ae,/ wisdom.
sapio, -ere, -Ivl or -il, v.n. be
wise.
sapisti, contr. for sapivistl.
pack, light
sarcina, -ae,

Sablnus, -a, -um, adj. Sabine.

The Sabines were a people
whose land adjoined that of
the Latins.
sacer, sacra, sacrum, adj. holy.
sacerdos, -dOtis, m. priest.
sacramentum, -I, n. oath.
sacrarium, -ii, n. shrine, sanc-

crops.
satelles,

sacrificium,

-il,

-a,

-um,

sacrosanctus,

-a,

adj. unholy.

-um,

adj.

sacred.
-i,

n. sacrifice.

saepe, adv. often.

saepio, -ire, -psl, -ptum, v.a.
hedge in, surround.
saetosus, -a, -um, adj. bristly.
saevio, -Ire, -il, -Itum, v.n. be
fierce,

saevitia,

rage.
-ae,

harshness,

cruelty.

saginatus, -a, -um, adj. fattened.

sagittarius, -I, m. archer.
sagulum, -I, n. small military
cloak.
salarius,

salictum,

-ii,
-I,

m.

fish-seller.

n. willow grove.

salto, -are, v.n. leap, dance.

saltus, -us, m. woodland.

saluber, -ris, -e, adj. healthy.

salus, -tltis, /. (1) health, (2)
salvation, (3) greeting.

m.

attendant,

satio, -are, v.a. sate, satisfy.

adj.
and adv. enough,

satis,

sufficiently.

sufficient,

-um,

-a,

Saturnus,

n. sacrifice.

sacrifico, -are, v.a. sacrifice.

sacrilegus,

-itis,

serfl),

escort.

satur,

tuary.

sacrum,

luggage.
sata, -orum, n. pl. {from

Italian

-I,

adj. full.

m.

Saturn,

god of the

old

crops.

satus, -a, -um, adj. well-tilled.

saucius, -a, -um, adj. wounded.
saxum, -I, n. rock, stone.
scala, -ae,/ ladder.

scando, -ere,

-dl,

-nsum, v.a.

climb.

scapha, -ae,

boat.
scelus, -eris, n. crime.
scientia, -ae,/ knowledge.
scllicet,
adv.
evidently,
certainly.

scindd, -ere, scidl, scissum, v.a.

rend, tear.
sciO, -Ire, v.a. know, decree;

with inf

know how

to.

Scipiades, -ae, m. one of the

Scipio family, a Scipio.
sciscitor, -arl, sciscitatus sum,
dep. v. enquire, question.
scitum, -I, n. resolution.
scombrus, -1, m. tunny.
scrlba, -ae, m. clerk, secretary,
scribe.

Vocabulary
scrlbS, -ere, scrlpsi, scriptum,
v.a. write.
scrlnium, -il, n. writing-desk.
acutum, -i, n. shield, buckler.
sS, reflexive pron. himself, herself, itself,

sBcSdo,

-cSssi,

sion.

-are,

-ctum,

-cul,

septem, num. seven.

with

acc.

dep.

secundus,
lowing;

-um,

-a,

adj. (1) fol-

(2) prosperous; (3)

second.
securis, -is,
an axe.
sScurus, -a, -um, adj. free from

-um,

-a,

adj.

clear,

sSrius, -a, -um, adj. serious.

sermS, -Qnis, m. talk.

serpSns, -ntis,/ serpent.
Serranus, -I, m. C. Atil. Reg.
Serranus, cos. B.C. 257.
-i, n. garland.
sSrus, -a, -um, adj. late.

sertum,

-is,

adj.

-e,

slavish,

servile.

serviO, -ire, v.n. be a slave to,

serve.

sit.

sSdSs, -is,/ seat.

sSditiS, -Snis,
sedition.

riot,

revolt,

servitium, -I, n. slavery.

servitus, -utis,/ slavery.
servS,
-are,
v.a.
preserve,
keep.
sStius, adv. comp. of secus,
otherwise.
seu...seu or slve...slve, whether

seges, -etis,/ crop.

sSgnis, -is, -e, adj. lazy.
sSgnitia, -ae,
sloth.
sSgregd, -are, v.a. separate.

seiungo, -ere, -nxl, -nctum, v.a.

sella, -ae,

n.

-inis,

(1) seed;

(2)

posterity, progeny.
-a,

-um,

sSmimortuus,

-a,

-a,

adj.

stern,

-um, adj.
-um,

sex, num. six.

sexcentl, -ae, six hundred.

sexus,
adj. half-

raw.

sSmigraecus,
Greek.

-um,

-a,

severe, strict.

seat.

semel, adv. once.

sSmicrudus,

...or, either...or.

sevSrus,

separate.

sSmen,

follow.

servilis,

care.

sed, conj. but.

sedeo, -Sre, sSdi, sessum, v.n.

adj.

bright, serene.

(1)

by, along; (2) after, next to;

(3) in accordance with.

-um,

septimus, -a, -um, seventh.

septuaginta, seventy.
sequor, -i, sectltus sum, v.a.
serSnus,

prep.

-a,

sevenfold.

v.a.

cut.

secundum,

ferre, pass a vote

sentio, -ire, sSnsi, sSnsum, v.a.

(1) feel, (2) perceive.

-cSssum,

v.n. retire.
sScSssiS, -flnis, /. retreat, seces-

secS,

sententiam
or decision.

septemgeminus,

themselves.

-ere,

131

half-

adj. half-

dead.
sSmita, -ae,/ path.
senator, oris, m. senator.
senatus, -us, m. senate.
senex, senis, m. (1) adj. old;
(2) noun, old man.
sSnsus, -us, m. feeling; sense,
understanding.
sententia, -ae,/ opinion, vote;

si,

-tis,

m.

sub. conj.

sex.

if.

Sibyllinus, -a, -um, adj. Sibylline, of the Sibyl, a prophetess.

slc, adv. thus, so.
slcarius, -I, m. assassin.
Sicilia, -ae,/ Sicily.
slcut, adv. like as.

sidus, -eris, n. constellation, star

sky, heavens {esp. in pl.).
slgnifer, -I, m. standard-bearer.
slgnificd,

-are,

v.a. indicate,

and significor,
make known.

signo, -are, v.a.

guish.

mark,

distin-

Excerpta Brevia

132
slgnum,

n.

-I,

standard,

(3)

sign,

(i)

(2)

statue.

silens, -entis, adj. silent.

silentium,

-il,

n. silence.

-&e,f wood.
Silvius, -il, m. Silvius, last son
of Aeneas, and king of Alba
Longa.
silva,

similis,

-is,

-e, adj. (1) like, (2)

simplex,

simple, artopen, frank,

-icis, adj.

guileless,

sincere.

simplicitas, -atis,
simplicity.
simul, adv. together ; prep. with.

simulacrum,

n.

-i,

likeness,

image.
simulatio, -onis,
pretence.
simulo, -are, v.a. pretend, feign.
simultas, -atis,
quarrel.
sincerus, -a, -um, adj. pure.
sine, prep. with abl. without.

singillatim,

one by one,

adv.

singly.

singuli, -ae, -a, one to each,

separate, single, one by one.
sino,
-ere,
sivl,
situm, v.a.
allow.

sinuSsus,

-a,

-um, adj. winding.

sinus, -ds, m. (1) breast,

(2) bay.

bosom;

-tls,

societas,
-atis,
partnership.

alliance,

-ii,

m.

ally; as adj. allied,

m.

sOlis,

(i)

sun;

(2)

hence

day.
soleo, -re, -itus sum, v. semidep.

be wont, accustomed.

S01itud0, -inis,

desert,

soli-

tude.

sollemnis,

solemn

-I,

spatium,

-is, -e,

m. small spear.
n. space, distance.

-i,

outward appearseeming;
in
speciem, for show, seemingly.
speci0sus, -a, -um, adj. beautispecies,
ance,

-el,

f.

look,

ful.

spectaculum,

-I,

n.

show,

sight.

speculator, -Oris, m. scout.

speculor, -arl, v. dep. spy out.
spern0, -ere, sprevi, spretum,
v.a. despise.

spero, -are, v.a. hope.

spes, spel,
hope.
spica, -ae,
ear of corn.
splra, -ae,/. coil, spiral.
splrans, -antis, part. of splr0,
breathing.
splr0, -are, v.n. breathe.
spolia, -0rum, n.pl. spoils.
spoli0, -are, v.a. rob, plunder,

/
/

sponcleo, -ere, spopondi, spon-

sum,

v.a. promise.

abl. of free will, of one's

accord.
squalor, -0ris, m. roughness,

sponte,

dirt.

squameus,

friendly.
sOl,

scatter.

own

soci0, -are, v.a. join.

socius,

yell.

despoil.

m. position.
socer, -eri, m. father-in-law.
situs,

sound, roar,

sors, -tis,/. lot, share; fortune,

destiny.
sparg0, -ere, -si, -sum, v.a.

sparus,

lifelike.

less,

somni0, -are, v.n. dream.

somnium, -il, n. dream.
somnus, -I, m. sleep, slumber.
son0, -are, sonul, sonitum, v.n.

adj.

(2) usual,

1)

festive,

customary.

sollicitus, -a, -um, adj. agitated.

solum, -1, n. soil, earth.
solus, -a, -um, adj. alone, only.

solvO, -ere, solvl, solutum, v.a.

loose, pay.

stabilio,

-a,

-ire,

-um,

adj. scaly.

v.a.

make

firm,

stablish.

stabulum,
stagnum,

-I,

n. stall.

lake,
n. pond,
waters.
statim, adv. immediately.
statio, -0nis,/ sentinels, pickets,
guard.
-I,

statua, -B,e,f. statue.

statu0, -ere, -ul, -tltum, v.a.
set up, determine.
status, -tls, m. posture, position.

Vocabulary
sternS,
v.a.

stratum,

str&vi,

-ere,

lay low,

scatter,

spread

-I,

n. pay,

wages.

stlpo, -are, v.a. crowd, press.

stipula, -ae,/ straw, stubble.
stirps, -pis, /. (1) trunk; (2)
stock, race.
sto, -are, steti, statum, v.n.
stand.
strages, -is,/ slaughter, bloodshed.
stramentum, -I, n. straw.

strenuus,

-a,

-um,

adj.

vigorous.
strepo, -ere, -ui, v.n.

tn.

subsum,

Btultitia,

-ae,/

-fui,

be

v.n.

near.

subter, prep. with acc.

under.

suburbanus,

and adv.

-um,

-a,

adj.

suburban, near a city.

subvenio, -Ire, -venl, -ventum,
v.n. help, assist.

subverto, -ere, -verti, -versum,

v.n. (1) go under; approach;

(2) follow, succeed.

hissing,

(2) study.
-il,

n. reinforcement.

make a

studeo, -ere, studul, v.n. (1)

be eager or zealous, pursue (a
;

-i,

-esse,

v.a. overturn.
succedo, -ere, -cessl, -cessum,

rattling.

studium,

sum,

active,

any harsh

creaking,

-secutus

-i,

dep. v.a. follow close on.

succendo,
-Oris,

sound,

course)

subsequor,

subsidium,

out.

stlpendium,

noise.
strldor,

133

n. zeal, ardour.
folly.

stultus, -a, -um, adj. foolish.

suadeo, -ere, suasi, suasum, v. n.
and a. advise.
B\xh,prep. (i) with acc. ofmotion,
to under, right up to ; of time,
close to, towards.
(2) with
abl. under.
subaudifi, -ire, v.a. supply (a

missing word).
subdtlco, -ere, -duxl, -ductum,
v.a. lead up, withdraw.
subeS, -ire, -Ivi or -il, -itum, v.a.
(1) go under, enter; (2) undertake.
subftlscus, -a, -um, adj. some-

what brown, brownish.

Bubicio, -ere, -iecl, -iectum, v.a.
place under, subject, conquer.

subigO, -ere, -egi, -actum, v.a.

subdue.
subitO, adv. suddenly.
subitus, -a, -um, adj. sudden.
sublicius, -a, -um, adj. of piles
pfins sublicius, the pile-bridge
built
across the Tiber by
Ancus Martius,

set

on

-ere,

-dl,

-sum, v.a.

fire.

succldo, -ere, -cidi, -cisum, v.a.

cut away, cut down.
succurro, -ere, -currl, -cursum,
v.n. run to the aid of, come to
the help of.
sudis, -is,/ stake.
stldor, -oris, m. sweat.
suetus,
adj.
accus-a, -um,

tomed, wont.
sufficio, -ere, -fecl,

-fectum, v.n.

suffice.

buIcub, -% m. furrow.

sum,

esse, fui, irreg. v.n. be.

Bumma, -ae, / sum, chiefpoint;

in summa, in fine.
summoveo, -ere, -movl, -motum,
v.a. dislodge.

Bummus,

-um, superl. of
-a,
superus, highest, utmost, topmost.
sumo, -ere, sumpsi, sumptum,
v.a.

(1)

take,

assume;

(2)

employ, spend.

sumptudsus,

adj.
-a,
-um,
sumptuous.
stlmptus, -ub, m. expense.
Buper, prep. upon, above; adv.
more than enough.

Buperbia, -ae,/. pride.

superbio, -Ire, v.n. take pride
in.

superbus, -a, -um, adj. proud.

superl, -6rum, m.pl. the gods.

Excerpta Brevia

134

superior,
comp. of superus,
higher; former, past.
superd, -are, v.a. (i) cross, (2)

overcome.
superstes,

-stitis, adj. surviving.

superstitio, -onis,/ superstition.
supersum, -esse, -ful, v.n. be
over, survive.

auperus,

-a,

-um, adj.

above,

v.a.

afford,

-are,

tacui,

-ere,

v.n.

silent.

tacitus, -a, -um, adj. silent.

taiis, -is, -e, adj. such.
tam, adv. so much so; tam...

quam,

as...as.

tamditl, adv. so long.

tamen, advers.

conj. yet, never-

theless.

tamquam,

upper.

suppeditS,

adv. as if, just as.

at length.

tandem, adv.

tango, -ere, tetigi, tactum, v.a.

allow.

suppetS, -ere, -Ivi or

v.n. be in store.
Bupplicatid,

-il,

-onis,

-Itum,
public

prayer.
suppliciter, adv. humbly.

supplicium,

-positum,
v.a. place or put under.
supra, adv. above.
-ere, -posui,

Bupremus,

-a,

-um,

adj. last.

-censul, censum, v.n. be angry.

suscipis, -ere, -cepi, -ceptum,

suscenseo, -ere,

how much,

i.e.

as

much

...as.

tarde, adv. slowly.

tardus, -a, -um, adj. slow,

late.

tectum, -I, n. roof, building.

tecum. See cum and tu.
teg5, -ere, texi, tSctum, v.a.
hide, conceal.

telum, -I, n. weapon, dart.

temerS, adv. rashly.
rashness,
temeritas, -atis,

v.a. undertake.
-ftre, v.a.

suspendo,

touch.

tantulus, -a, -um, adj. so small.

tantus, -a, -um, adj. so great;
tanto...quant5, by so much
...by

punishment,

n.

-I,

torture.

Buppono,

suscitO,

tace6,

indiscretion.

rouse.

-ere, -dl,

-sum,

v.a.

hang up, suspend, check.

suspicid, -flnis,/ suspicion.
sflspicor, -ari, v. dep. suspect.
susplrium, -I, n. sigh, breathing.
sustentd, -are, v.a. endure,
support.
Bustineo, -ere, -tinui, -tentum,
v.a. support, withstand.
buus, -a, -um,pr. adj. his, her,
its, or their own.

temero, -are, v.a. violate, pollute.

tempero, -are,
lify,

and

v.a.

n. qua-

restrain, forbear.

templum, -i,

n. (1) space, extent

temple.
temporalis, -is,
porary.
(2)

temptS,
tempus,
tendS,
v.a.

-e,

adj.

tem-

-are, v.a. try.

-oris, n. time.
-ere,

(1)

tetendl, tensum,

stretch,

stretch out,

direct; (2) v.n. aim, strive, go.

plur. only,
tenebrae, -arum,

tabella, -ae,

tablet,

writing-

tablet.

tabellarius,

taberna,
tabes,

-I,

-ae,
-is,

m. courier.

/ shop.
/ consumption,

or accounts,
debts.

gloomy.
teneO, -ere, tenul, tentum, v.a.
hold.

tentorium,

putrefaction.

tabulae novae,

darkness, gloom.
tenebricSsus, -a, -um, adj. dark,

"new

tables"
cancelling of

tenuis,

-is,

feeble,

-il,

-e,

n. tent.
adj. thin, slight,

weak.

tepSns, -entis, adj. warm.

Vocabulary
tepeo, -re, v.n. be warm.
ter, nnm. thrice, three times.
Terentia, -ae,
Terentia, wife
of Cicero.
tergiversor, -arl, v. dep. shuffle,
seek evasions.
tergum, -I, n. back.
terra, -ae,/ earth, land.
terreS, -ere, -ui, -itum, v.a.

frighten.

terrigena, -ae, earth-born (of

the giants, who were blasted

by Juppiter).
territo, -Sre, v.a. frighten.
terror, -5ris, m. terror.
tertius, -a, -um, third.

testimemum,

-il,

n.

evidence,

m. orf. witness.
testor, -ari, testatus sum, v.a.

testis, -is,

bear witness

testudo,

-inis,

testify;

to,

(2) call to witness,

invoke.

tortoise; milit.

term. penthouse, shed.

tetricus, -a, -um, adj. gloomy.

theatrum,
thermae,

n. theatre.

-I,

-arum,

fpl.

hot

baths.

Tiberlnus, -a, -um, adj. of the

Tiber ;
Tiberlnus
Pater,
Father Tiber.
Tiberis {and Tibris), -im, m. the
Tiber.

m.

-ere,

be

fear,

timor,

torreS, -ere, torrui, tostum, v.a.

scorch.
tortor, -Oris, m. torturer.
tortus, -a, -um, adj. twisted,
curly.

torus, -1, m. couch, bed.

torvus, -a, -um, adj. fierce.
tot, indecl. adj. so many.
totus, -a, -um, adj. all, whole.
tractus, -fls, m. (1) a dragging;
(2) course, length, district.
trado, -ere, -didi, -ditum, v.a.
hand over ; hand down re;

tradtlcO, -ere, -duxl, -ductum,

v.a. bring or lead across or
over.
tragula, -ae,/ javelin.
traho, -ere, traxl, tractum, v.a.
draw, drag, pull.
traicio, -ere, -iecL -iectum, v.a.
throw or put across; pierce,
transfix; v.n. cross.
tranS, -Sxe, v.n. swim across.
trans, prep. with acc. across.

transabeo,

-Ire, -Ivl

or

il,

-itum,

v.a. pierce through, transfix.

transeo,

-Ire, -il

transfigo, -ere,

tiger.
-ul,

v.a.

and

n.

afraid.

-Cris,

m. dread,

fear.

titubO, -Sxe, v.n. totter.

titulus, -i, m. label, inscription,

or

-Ivl,

-itum,

-fixl,

-nctum,

v.a. transfix.

transfuga, -Se, m. a deserter.

transfugifl, -ere, -ftlgl, -fugitum,
v.n. go over to the enemy,
desert.

trSnsitus, -us, m. crossing.

title.

toga, long, flowing

in
time of peace.

toga, -ae,
dress

worn by the Romans

togatus, -a, -um, adj. clothed

in a toga, civilian.
tollO,

torquSs, -is, m. andf. necklace.

torrens, -entis, m. torrent.

v.a. cross over, cross.

tigris, -is,

timeS,

tortum,

torsi,

-Sre,

v.a. twist; hurl; torture.

port, relate.

proof.

(1)

torqued,

135

-ere,

v.a. raise;

tormentum,

sublatum,
take away.

sustull,
-i,

n. war-engine.

Torquatus, -I, m. Torquatus,

surname of T. Manlius, consul
B.C. 340.

transmarlnus,

-a,

-um,

adj.

transmarine.

trSnsnatS,

-Sre,

v.a.

swim

across.

trSnsveho, -ere, -vexl, -vectum,

v.a. carry or conduct across,
transport.

trSnsversus, -a, -um {part.

tr&nsverto), across.
trecentl,

-ae,

hundred.

-a,

num.

from
three

Excerpta Brevia

136

tremefacio, -ere, -fecl, -factum,

v.a. make to tremble.
tremo, -ere, -ul, v.n. tremble.
tremulus, -a, -um, adj. trembling, shaking, quivering.
trepidatio, -6nis,/ panic.
trepidS, -are, v.n. be frightened.
trepidus, -a, -um, adj. restless,
agitated, alarmed.

num.

trs, tria,

tribunal, -alis, n. tribunal, seat

of justice.
tribunicius, -a, -um, adj. belonging to a tribune.
tribunus, -I, m. tribune.
tributim, adv. by tribes.

tributum, -i, n. tribute.

triennium, -I, n. space of three
years.

-um,

tripudium,
omen.

n.

-I,

which a malefactor was

crowd,

throng,

number.
turbidus, -a, -um, adj. muddy,
confused, turbid.
turbo, -are, v.a. throw into disorder, upset.

turbulentus,

-um,

-a,

adj.

tur-

bulent.

three.

tripertltus, -a,
three parts.

in

burned.
turba, -ae,

adj.

in

favourable

turgidulus,

-a,

-um,

adj. swol-

len.

turiferus, -a, -um, adj. incensebearing.

turma, -ae,/. squadron.
turpis, -is, -e, adj. shameful.
turpiter, adv. basely, foully.
turris, -is,/ tower.
turritus, -a, -um, adj. crowned
with towers.
tus, turis, n. incense.
Tusci, -orum, m.pl. the Tuscans.

tristis, -is, -e, adj. sad, dismal.

Tuscus,

-a,

-um,

adj.

Tuscan.

tutor, -arl, v. dep. protect.

sadness.
triumpho, -are, v.n. triumph;
v.a. triumph over.

tuus,

triumphus, -I, m. triumph.

Tr5ia, -ae,/ Troy.

2 sing. your, thine.

tyrannus, -I, m. monarch, king;

trlstitia, -ae,

trux,
ttl,

-cis, adj. fierce, spirited.

2nd personal pron.

thou,

ttltus, -a,
-a,

-um, adj. safe.

-um, possessive pron.

tyrant.

Tyrrhenus,

-a,

-um,

you.
tubicen, -inis, m. trumpeter.
tueor, -eri, tuitus sum, v.a.
(1) look at, view, watch; (2)
defend, preserve.

tlber, -eris, n. udder.

tugurium,

tiber, -eris, adj. rich.

-i,

n. cottage.

Tullia, -ae,
Tullia, daughter
of Cicero.
Tullus, Servius, sixth king of

Rome.
tum, adv.

-a,

-I,

ultus sum,

v.

of

dep.

avenge.

-um,

adj. swol-

len.

ullus, -a, -um,

any

(in neg. sen-

iences).

tumor, -5ris, m. swelling, swell.

tumultus, -us, m. confusion,
disturbance, tumult.

tumulus,

ubi, adv. of p/ace, where;

time, when.
ubique, adv. everywhere.

ulclscor,
then.

tumefactus,

adj. Etrus-

can.

-i,

m. mound.

tunc, adv. then.

tunic, wrapper;
tunica, -ae,
tunica molesta, dress of pitch,

ultimus,

-a,

-um,

adj. furthest,

last.

ultio, -5nis,/. vengeance.

ultor, -6ris, m. avenger.

ultra, adv. beyond.
ultrS, adv. of one's own accord,
spontaneously ; even.

Vocabulary
ulva, -ae,/ sedge.
umbilicus, -I, m. projecting end
of the stick round which an
ancient book was rolled.
umbra, -ae,/ shade, shadow.
umbro, -are, v.a. shade.
umerus, -i, m. shoulder.

umor,

m.

-oris,

dampness,

liquid, fluid, moisture.

vacillo, -are, v.n. totter.

vac5, -are, v.n. (1) be

be at

tary.
-a,

-um,

adj. entire,

universal ; pl. universi,

Ilnus, -a, -um, one.

unusquisque,

all.

and

pron.

adj.

vadimonium,

-I,

vasum, v.n.

go, depart.

vaglna, -ae,
sheath, scabbard.
vagor, -arl, v. dep. wander.
vagus, -a, -um, adj. wandering.

valed,

-re,

v.n.

-ul,

iubeo,

bid

urgeo, -re, ursl, v.a. press on,

vailus,
varius,

-ae,/
usus, -us, m.
tlsura,

vailum,

(i) use; (2) tlsus

how? how.

utcumque, adv. however.

uter, utra, utrum, pron. and
adj. which of two.
uterque, utraque, utrumque,
adj.

each

(of

two).
uti = ut.
utilis, -is, -e, adj. useful,

advan-

tageous.
utilitas,

-atis,

usefulness,

advantage.
utique, adv. at any rate.
tlsus sum, dep. v. use,
employ, enjoy.

utor,

-I,

utrimque, adv. on both sides.

utroblque, adv. on both sides.
uxor, -6ris,/ wife.
(

b 611

various,

vessc'.

interest.

and

n. rampart.

m. stake.
-a, -um, adj.

vas, vasis (pl. vasa, -orum), n.

(5) since.

pron.

-I,
-i,

different.

est, there is need.

ut, sub. conj. (1) as, (2) in order
that, (3) so that, (4) although,

ut, adv.

be well;
farewell;

vale, farewell.
val5ttld6, -inis,/ health.
validus, -a, -um, adj. strong
mighty, powerful.
vallis, -is,/ valley.

beset.

n. surety.

vasl,

-ere,

each, several.
urbs, -bis,/ city.

urnula, -ae,/ urn.

usquam, adv. anywhere.
usque, adv. ever, as far as.

idle

dat.

valgre

universus,

leisure,

be

empty;

wiih
have leisure for.
vacuus, -a, -um, adj. empty.
(2)

vad5,

una, adv. at the same time.

uuda, -ae,
wave, water.
unde, adv. whence.
undecimus, -a, -um, eleventh.
undique, adv. on all sides.
unicus, -a, -um, adj. only, soli-

*37

vastatiS, -6nis,
laying waste.
vastitas, -atis,/ devastation.
vasto, -are, v.a. lay waste.
vastus, -a, -um, adj. waste.
-ve, conj. or.

vecordia, -ae,/

folly.

vectlgaiis,

-e,

-is,

adj.

tribu-

tary.

Veiens, -entis, adj. of Veii.

vel, conj. or; vel...vel, either...
or.

vel5, -are, v.a. veil, cover.

velut, adv. as though.
veluti, adv. as.

vemens

{contr.

for vehemens),

-mentis, (1) violent, impetuous; (2) vigorous, powerful.

vena, -ae,
venalis,

vein, artery.

adj. purchasable;
a slave.
venatiS, -5nis,/ hunting.
venditiS, -6nis,/ selling.
v5nd6, -dere, -didi, -ditum, v.a.
-e,

/tence,

sell.

Excerpta Brevia

38
venenatus,

-a,

-um,

adj.

poisoned, poisonous.
veneror, -ari, -atus sum, dep.
v.a. worship, revere.
veni5, -ire, v5nl, ventum, v.n.

come.
venor, -ari, -atus sum, dep. v.n.

and a.

hunt.

m. stomach, belly.
m. wind.
venumdd, -dare, -dedi, -datum,
venter,
ventus,

-tris,
-I,

v.a. sell.

venus, -tls, m. sale ; venum ire,

to be put up for sale.
(i) Venus, godVenus, -eris,
dess of beauty; (2) Love,
Grace (personified).

v5r,

-is, n.

verber,
blow,

verbum,

spring.

-eris,

n.

lash,

whip;

stripe.
-i,

n.

word.

vere, adv. truly.

vereor, -5rl, -itus sum,
fear.

-I,

m. (dim. ofver-

sus), line, verse.

verso, -are, v.a. turn, twist.
vertex, -icis, m. top, summit;
eddy, whirl.
verto, -ere, -ti, -sum, v.a. and
n. turn, turn out.
vSrus, -a, -um, adj. (1) true, (2)
real.

verutum,

-i,

ing.

victima, -ae,/ victim.

victor, -oris, adj. and noun,
victorious, victor.
victoria, -ae,/. victory.
victrlx, -icis,/ adj. victorious.
vlctus, -us, m. food.
vicus, -i, m. village.
video, -Sre, vidl, visum, v.a.
see.

vigeS, -5re, v.n. fiourish.

vigilia, -ae,/ watch.
vigilO, -are, v.n. keep watch.
vilis, -is, -e, adj. cheap, paltry,
worthless.
vllla, -ae,
villa, country house.
vinciS, -ere, vinxi, vinctum,
v.a. bind.
vincS, -ere, vici, victum, v.a.
conquer, subdue, overcome.

vinculum,
v. dep.

v5ro, adv. (1) in truth, indeed;

advers. partic. but indeed (always second word).
verruca, -ae, /. wart, excrescence.
versiculus,

vicinus, -a, -um, adj. neighbour-

n. dart, javelin.

vester, -tra, -trum, adj. your.

vSstibulum, -i, n. fore-court.

vestlgium, -I, n. track, trace.
vestigo, -are, v.a. trace, search
out.

vindex,

-I,

n.

-icis,

bond, chain.
m. claimant;

defender, protector.
vindico, -are, v.a. defend.
vinea, -ae,
(1) vineyard, (2)
mantlet.
vlnum, -i, n. wine.
violentia, -ae,/ violence.

violfi, -Sre, v.a. violate.

vir,

-I,

m. man, husband.

virga, -ae,/. rod.

virgin, maiden
virgo, -inis,
Virg5 = virgS aqua, clean

water from an aqueduct built

by Agrippa.
virgultum, -I, n. bush, thicket.
viridia, -ium, n.pl. green herbs
or trees.
viridis, -is, -e, adj. green.
virilis, -is, -e, adj. of a

manly;

pr6

virlli

man,

parte or

portione, to the best of one's

ability.

manliness,

vgstis, -is,/ dress, clothes.

virtus,

vetO, -are, -ui, -itum, v.a. forbid.

vetus, -eris, adj. old.
via, -B.e,f. road, way, path.
vibrO, -are, v.a. shake.
vicem (tto nom. in use), turn;
in vicem, in turn.

virtue, courage, excellence.

violence, strength ; vlr5s,
vls,

-tltis,

force, strength.

viscera, -um, n. pl. the inner

parts of the body, inwards,
viscera ; heart.

Vocabulary
vita, -ae,/.

vitium,

-I,

voluus,

life.

n. fault.

vlt6, -are, v.a. avoid.

vTvax, -acis, adj. active, lively.
vlv8, -ere, vixl, victum, v.n.

vix,

wound.

-eris, n.

volul,

vol6, velle,
wish.

voluntarius,

-a,

irreg.

-um,

v.a.

adj. volun-

tary, willing.

live.

vivus,

139

-a,

adv.

-um,

adj. living, alive.

scarcely,

with

diffi-

culty.

vOciferor, -ari, v. dep. shout.

voc6, -are, v. a. and n. call.

volg5, adv. commonly.
volgus, -i, n. people, populace,
rabble.
volitO, -are, v.n.

fiy.

volner6, -are, v.a. wound.

voluntas, -atis,
wish.
voluptas, -atis,/. pleasure.
volv6, -ere, volvi, volutum, v.a.
roll, turn over ; ponder.

votum, -i, n. wish.

v5x, vocis,/ voice, utterance.

Zephyrus,
zephyr.

-I,

m.

west

wind,

University of Toronto

Library

DO NOT
REMOVE
THE
CARD
FROM
THIS

POCKET

Acme

Library Card Pocket

LOWE-MARTIN CO.

LIMITED