10/6/2015

VENTURE
RAPID
TECHNOLOGIES

3D PRINTEN

BV

Onderzoek naar het toekomstperspectief en de markt van 3D printen

| Rick Koelewijn

Stage onderzoek
3D printen
Door
Rick Koelewijn

Onderzoek naar de huidige ontwikkelingen op de markt van de 3D -print wereld

en het toekomstperspectief.

Venture Rapid Technologies

Pradeep Chotkan
Stage opdracht
10 juni - 1 juli

Inhoud
Inleiding ................................................................................................................................................... 3
Historie .................................................................................................................................................... 5
Soorten 3D-printen.................................................................................................................................. 6
Stereolithografie SLA ........................................................................................................................ 6
Selective Laser Sintering SLS............................................................................................................. 6
3D Printing - 3DP ................................................................................................................................. 6
Multi Jet Modeling - MJM ................................................................................................................... 6
Fused Deposition Modeling FDM ..................................................................................................... 7
Polyjet .................................................................................................................................................. 7
Continuous Liquid Interface Production - CLIP ................................................................................... 8
Desktop printers ...................................................................................................................................... 9
Markt ..................................................................................................................................................... 10
Nederland .............................................................................................................................................. 11
2015 ....................................................................................................................................................... 12
Voorspellingen....................................................................................................................................... 13
Waarschuwing ....................................................................................................................................... 18
Toekomst 3D printen ............................................................................................................................. 19
Het nut van 3D-printen ......................................................................................................................... 21
Bronnen ................................................................................................................................................. 22
Afbeelding bronnen........................................................................................................................... 22

Inleiding
De 3D-printer is in opmars. Hoewel de eerste 3D-printer al in 1984 werd gebouwd, zijn de
ontwikkelingen vooral de afgelopen jaar stormachtig. De geneeskunde omarmt 3D printen massaal.
Er wordt zelfs onderzoek gedaan naar het printen van nieuwe organen. Aan de andere kant van het
spectrum is recent het eerste functionele geweer is geprint. 3D printen is breed toepasbaar en
belooft een grote verandering teweeg te brengen. Zo wordt 3D printen geassocieerd met een
Tweede Industrile Revolutie.

3D-printen wordt ook wel aangeduid met de term Additive Manufacturing. Dat is een proces
waarbij een object laag voor laag wordt opgebouwd, en waarmee vaste driedimensionale
voorwerpen van vrijwel elke vorm kunnen worden gecreerd. Er bestaan verschillende 3Dprinttechnieken, elk met eigen voor- en nadelen. Ze onderscheiden zich van traditionele
fabricagetechnieken, waarbij producten vaak tot stand komen door het verwijderen van materiaal
door bijvoorbeeld snijden of zagen.

Historie
Na het ontstaan van de fotografie ontstond eind 19e eeuw het idee om fotogevoelig materiaal
selectief te belichten en zo een 2D patroon uit te harden. Aan het begin van de 20e eeuw wordt voor
het eerst gexperimenteerd met het opbouwen van modellen uit lagen, eerst in was en later ook in
plastics en metalen. De echte pioniers van het 3D printen kwamen echter pas na de tweede
wereldoorlog.
In 1951 stelt Muntz een systeem voor waarin een model wordt opgebouwd uit lagen. De lagen
worden hierbij uitgehard door een fotogevoelig hars met behulp van een masker selectief bloot
te stellen aan licht. Trapsgewijs zakt vervolgens een zuiger in een cilinder om een volgende laag op te
bouwen. In 1971 vraagt de Duitse P. Ciraud een patent aan, waarin hij het uitharden door middel van
een laser beschrijft. Housholder is in 1979 de eerste die met het idee komt om niet een fotogevoelig
hars te gebruiken, maar telkens een laag poeder neer te leggen.
Charles Hull oprichter van 3D systems beschrijft in 1986 voor het eerst in detail de werkwijze van
een 3D printer. Hull noemde de technologie Stereolithografie. In eerste instantie keek Hull in zijn
algemeenheid naar materialen die in staat
waren om te stollen. De term Stereolithografie
werd destijds gebruikt voor alle 3D print
technieken. Pas later werd deze term alleen
geassocieerd met 3D printen door middel van
fotogevoelig hars. Scott Crump ontwikkelt
tegelijkertijd de technologie genaamd Fused
Deposition Modelling. Met deze technologie
richt hij in 1989 zijn bedrijf Stratasys op. Crump
en Hull worden gezien als de grondleggers van
de commercile toepassing van 3D printen.
Begin jaren 90 vraagt het Massachusetts
Institue of Technology (MIT) een patent voor
de technologie bekend als 3D printing. Z
Corporation krijgt samen met MIT en nog 4
1e 3D-printer gemaakt door Charles Hull
andere bedrijven in 1995 een exclusieve licentie
om deze technologie te commercialiseren.
In 2005 ontstaan de eerste thuisgebruikers. Deze gebruiken voornamelijk zelfgemaakte printers die
met PLA of ABS printen. De volgende jaren wordt het steeds beter beschikbaar voor het grote
publiek.
In 2015 heeft Carbon3D een techniek ontwikkeld op basis van stereolithografie, maar dan andersom
en zonder dat het gereed product in een oven moet worden verhard. Dit proces zorgt waarschijnlijk
voor een revolutie in 3D-printen. Het printen duurt met deze methode niet uren maar minuten.
Hierover meer in het volgende stuk.
Veel 3D print technologien zijn bezig zich te ontwikkelen. Hierbij wordt gezocht naar snellere en
goedkopere productie, maar ook betere standaarden. De beschikbaarheid en eigenschappen van
materiaal zijn hierbij belangrijke factoren. Een trend voor in de toekomst is het direct printen in
meerdere materialen.

Soorten 3D-printen
Stereolithografie SLA
De oudste van de additieve fabricage technieken is
Stereolithografie (SLA). Een bouwplatform gespendeerd in de
vloeistof zakt tot een laagdikte onder het oppervlak. Een laser
belicht selectief het eerste 2D patroon. Het bouwplatform zakt een
laagdikte en het proces herhaald zich tot het laatste 2D patroon.
Een variant op deze technologie is Digital Light Processing (DLP).
Hierbij wordt het 2D patroon in een keer belicht door middel van
een beamer. Beide technieken zijn afhankelijk van ondersteuning om overhangende gedeeltes van
het model te ondersteunen. Deze ondersteuning, of support, moet na het print proces worden
verwijderd. Ook is het materiaal UV gevoelig en zal tijdens gebruik verkleuren en mechanisch
verslechteren.

Selective Laser Sintering SLS

De naam verraadt al veel over de techniek: het selectief sinteren van materiaal met een laser.
Sinteren is een materiaal tot net onder het smeltpunt verwarmen. Tijdens het sinteren hechten de
deeltjes materiaal aan elkaar, zonder dat het materiaal vloeibaar wordt.
Een roller legt een dunne laag poeder over het bouwplatform. Een laser sintert het eerste 2D
patroon in deze laag. Vervolgens zakt het bouwplatform een laagdikte en legt de roller weer een laag
poeder neer. Dit proces wordt herhaald tot het model klaar is. Een groot voordeel van de techniek is
dat het model ondersteund wordt in de bak met ongesinterd poeder. Support materiaal en de
bijbehorende, tijdrovende nabewerking is dus niet nodig.

3D Printing - 3DP
Bij 3DP spreidt een roller een laag poeder over een bouwplatform. Een printkop deponeert selectief
een bindvloeistof om zo het eerste 2D patroon uit te harden. Het model kan in full color geprint
worden door de kleur van de bindvloeistof te variren. ZCorp. werkt met gipsachtige materialen,
waardoor de sterkte van de modellen nog weleens te wensen overlaat. De techniek wordt ook
toegepast in metaal. Hier wordt het model na het printen gempregneerd met het bouwmateriaal.
Ook wordt deze technologie sinds kort toegepast om keramiek te 3D printen. Na het verlijmen wordt
het model geglazuurd en afgebakken.

Multi Jet Modeling - MJM

De Multi Jet Modelling techniek bouwt een object op uit dunne lagen was en lijkt op inktjet printen.
Ontwerpers gebruiken deze 'breekbare' modellen vooral om complexe vormen te visualiseren. Een
wasplotter bouwt laag voor laag het object op. De kop van een plotter kan wel uit 100 individuele
wasnaalden bestaan.

Fused Deposition Modeling FDM

De FDM technologie is een klassieke maar erg betrouwbare technologie. Het is vergelijkbaar met een
lijmpistool waarbij het printmateriaal door verhitting stroperig wordt en via een dunne spuitmond
wordt aangebracht. Op deze manier wordt laag voor laag het 3D model opgebouwd. De fijnheid van
de structuur is afhankelijk van de breedte van de spuitmond. Hoe smaller de spuitmond hoe fijner de
structuur. De kwaliteit van het model hangt af van de gebruikte machine en voor eindproducten is
vaak nabewerking nodig. Deze techniek is geschikt voor een uitgebreid scala van kunststof
toepassingen. De professionele FDM printers hebben naast de spuitmond voor het printmateriaal
een tweede spuitmond. Deze spuitmond wordt gebruikt om supportmateriaal aan te brengen. Dit
materiaal zorgt voor de nodige ondersteuning, bij bijvoorbeeld overhangende delen, tijdens het
uithardingproces van het printmateriaal. Dit
materiaal wordt na het printen verwijderd.
De toepassingen voor deze technologie liggen
voornamelijk in het maken van constructieve
modellen en volume studies in de conceptfase
van de productontwikkeling. Ook zijn er
mogelijkheden voor het genereren van (kleine)
series op machines met een groot bouwvolume.

Polyjet
De meest recente 3D print technologie is
ontwikkeld door een Isralische uitvinder en is
een verlenging van het huidige SLA. Hij is hoe
kan het ook anders begonnen vanuit zijn
garage en heeft in 1999 de Polyjet technologie
gepatenteerd. De Polyjet technologie is sterk
vergelijkbaar met de 2D inkt jet printtechnologie,
waarbij niet inkt maar materiaal geprint wordt.
De printkop van een Polyjet printer bestaat uit
Verschil FDM en Polyjet
honderden minuscule spuitmondjes.
De 3D printer spuit hierdoor zeer kleine druppeltjes printmateriaal. Om het printmateriaal door de
kleine spuitmondjes te krijgen moet het extreem vloeibaar zijn. Om inzakken te voorkomen wordt
direct na het aanbrengen van de druppels het materiaal gedroogd door middel van Uv-licht. De
resolutie van deze printers ligt rond de 1200 1600 dpi. Hierdoor is het mogelijk om modellen te
printen met een zeer fijne en gladde structuur. Er kan zelfs worden gekozen om een 3D model mat of
glanzend te printen. Nabewerking is niet of nauwelijks nodig. De hoge resolutie maakt het mogelijk
3D modellen te printen met een zeer hoog detailniveau zoals dun wandige 3D modellen. Polyjet 3D
printers kunnen verschillende materialen en kleuren tegelijkertijd printen. Zo is het mogelijk om in
n printopdracht een 3D model printen met verschillende materiaaleigenschappen en kleuren. Net
zoals bij de FDM technologie wordt met een tweede printkop supportmateriaal geprint. Het
supportmateriaal van de Polyjet technologie wordt anders verwijderd dan het supportmateriaal bij
FDM. Het materiaal wordt onder hoge druk met water verwijderd.
Omdat deze technologie fijner print dan FDM is het toepassingsgebied groter. Net zoals bij FDM zijn
deze printers al vroeg in het ontwerpproces inzetbaar voor constructieve modellen en volume
studies. Daarnaast is het ook geschikt om look & feel studies uit te voeren en om (spuitgiet)mallen te
maken voor nulserie productiemodellen.

Continuous Liquid Interface Production - CLIP

Zoals eerder benoemd gaan we het hier hebben over de CLIP van Carbon3D. Traditioneel gemaakte
3D geprinte onderdelen zijn over het algemeen onsamenhangend. De mechanische eigenschappen
zijn afhankelijk van de richting waarin de onderdelen werden afgedrukt vanwege de layer-by-layer
benadering.
Onderdelen geprint met CLIP lijken veel meer op
spuitgiet onderdelen. CLIP produceert consistente
en voorspelbare mechanische eigenschappen,
waardoor delen die glad aan de buitenkant en
solide vanbinnen zijn. Maar hoe werkt het nou?
Het werkt door het projecteren van licht door een
zuurstofdoorlatend venster in een reservoir van
UV uithardende hars. Het bouw platform lift
continu als het object wordt gekweekt. De
zuurstof werkt aldus om te voorkomen dat
de hars uithardt in bepaalde gebieden aangezien
het licht juist en alleen die gebieden uithardt die
niet blootgesteld worden aan de zuurstof.

Zuurstof
doorlatende
laag

Dus zuurstof kan een dode zone binnen de

hars aanmaken die ongelooflijk precies
tientallen microns dik (de diameter van 2-3
rode bloedcellen) -. In deze subsectie van de
hars, is letterlijk onmogelijk
om fotopolymerisatie te laten plaatsvinden.
De machine maakt vervolgens een reeks van
dwarsdoorsnede beelden met behulp van
UV-licht op een manier die lijkt op het
afspelen van een film.
Het hart van het CLIP proces is een speciaal
venster dat transparant voor licht en
doorlatend is voor zuurstof, zoals een
contactlens.
Door het regelen van de zuurstofstroom door
het raam, creert CLIP een "dead zone" - een
dunne laag uitgeharde hars tussen het raam
en het object.
Hierdoor kan gebouwd worden zonder te
stoppen. Als een continue reeks van UV
beelden worden geprojecteerd, wordt het
object omhoog getrokken uit het harsbad.
Geavanceerde software beheert het gehele
proces door regeling van de variabelen.
Terwijl de snelheid afhankelijk is van
verschillende factoren, bij de traditionele 3Dprinters duurt het printen uren of zelfs dagen
om te voltooien. CLIP 25 tot 100 keer sneller.

Desktop printers
Desktop printers zijn er al in de FDM afdeling. Ze worden steeds kleiner, goedkoper en beter
toegankelijk voor de consument. Waar vroeger alleen nog grote bedrijven bij konden komen met de
grote professionele printer, wordt het steeds gemakkelijker voor de consument. Deze hype lijkt van
de afgelopen jaren maar 3D printen bestaat al ruim een kwart eeuw. Vanwege het vervallen van
patenten is er nu een drukte ontstaan. De afgelopen jaren zie je steeds meer desktop printers
verschijnen op crowdfunding websites zoals Kickstarter. Deze worden steeds mooier en beter.
Maar waarom zijn er nog geen SLA of SLS printers op desktop formaat?
SLA is de meest populaire vorm van het 3D printen. Sinds 2009 zijn er steeds meer patenten hier op
aan het vervallen. Hierdoor komen er steeds meer desktop printers. Een grote golf aan nieuwe SLA
en SLS printers zijn komen opdagen sinds 2009.
SLS printen is over het algemeen gebruikt bij het printen met metaal, wat momenteel onmogelijk is
voor een FDM of SLA printer ook al zijn er wat primitieve probeersels aan het opkomen, en we
kunnen op de grens zijn van het printen van metaal met SLA. Een desktop printer zou het mogelijk
maken voor consumenten om voorbij de plastic snuisterijen te gaan en in de juwelen, gereedschap
en zelfs wapens.
Die explosie van SLS printers is nog niet gekomen. FDM is nog steeds het meest dominant in de
desktop print afdeling.
Waarom de SLS printers nog niet zo ver zijn? Het antwoord is dat SLS printers simpelweg te
gevaarlijk, rommelig en heel moeilijk te bouwen zijn. Terwijl de laser in een SLA printer vergelijkbaar
is met die van een Blu-ray speler en redelijk onschadelijk is een SLS laser is sterk genoeg om
gevaarlijk te zijn voor ieder mens die er mee in contact komt. En in het ontwerp voor een SLS printer
zitten doorgaans zuigers, rollers en gas kamers, wat het veel moeilijker maakt dan de basis hobby
printers die gebouwd worden.
Maar dat heeft hobbyisten er niet van weerhouden
om het te proberen. MetalBot, SLS Wax Printer en
OpenSLS zijn allemaal open-source projecten die
beschikbaar zijn voor iedereen die genteresseerd
is in het maken van een eigen SLS printer.
Oprichter OpenSLS, Andreas Bastian, is bezig met
het ombouwen van lasersnijders naar SLS printers.
Ze zijn relatief alledaags en goedkoop en gebruiken
een laser die vrijwel gelijk is aan die van SLS
printers. Terwijl zijn project het toegankelijker kan
maken voor kantoren als iets minder verfijnd,
twijfelt hij dat een consument vriendelijke SLS
printer om de hoek is.

Een lasersnijder omgebouwd tot SLS printer

Zodra er meer hoofden gaan werken aan het probleem zullen er veel betekenende doorbraken
komen op het gebied van materialen. Ze zullen nog niet zo snel in huizen of garages terecht komen.
SLS is een stuk moeilijker en duurder proces als SLA of FDM want er zijn een paar zeer serieuze
problemen op het gebied van materiaal omgang en veiligheidsnormen.
Wat zeker zal gebeuren is het dramatisch dalen van prijzen voor een professionele SLS printer.
SinterIt, een bedrijf opgericht door ex Google medewerkers, willen dit jaar een SLS printer op de
markt brengen voor 5000$.

Markt
Al jarenlang is er een sprake van groei in de 3D-print industrie. Volgens WohlersAssociates is de
samengestelde jaarlijkse groei (compound annual growth rate, of CAGR) van de wereldwijde
inkomsten uit alle producten en servies van de 3dprintindustrie de afgelopen 25 jaar gemiddeld
24,5%. Over de afgelopen 3 jaar is de CAGR zelfs 27,4%.
De markt voor servicebureaus rondom 3D-printen, bedrijven die diensten verlenen zoals modeling of
printen in opdracht, groeide het hardst. Ook is nog steeds sprake van een snelle toename van de
inkomsten uit verkoop van materialen voor 3D-printen. De verwachting is dat de gehele 3Dprintindustrie de komende jaren met dubbele cijfers zal blijven groeien en dat de verkoop van 3Dgeprinte producten en services in 2017 wereldwijd een omzet van 6 miljard dollar zal bereiken. Nu
ligt deze omzet rond de 2 miljard dollar.
Wohlers ziet wel een afzwakking van de groei in de verkoop van desktop 3D-printers. Hij geeft als
mogelijke reden een verzadiging van de markt van 'early adopters' (hobbyisten, makers, ontwerpers),
terwijl de kwaliteit en het gebruiksgemak van de huidige machines niet op een niveau is dat de
consumenten gewend zijn van elektronica. In totaal zijn in 2012 wereldwijd 35.500 desktop printers
verkocht. Dit jaar wordt een verkoop verwacht van rond de 50.000. Een voorbeeld van het
toenemend gebruik van de desktop printers binnen bedrijven is te zien bij Ford Motor Company.
Daar zijn honderden 'thuis 3D-printers' aangeschaft voor ontwerp- en ontwikkelfase. Ook de
toepassing van 3D-printen verschuift. 10 jaar geleden werd slechts 4% van de technologie gebruikt
voor eindproducten of onderdelen van eindproducten. Nu is dat 30% en de verwachting is dat deze
stijging flink doorzet. De huidige stand van zaken op het terrein van 3D-printen in het internationale
bedrijfsleven wordt mooi weergeven in onderstaand figuur.

10

Nederland
Hoe snel groeit de 3D printing industrie?
In 2013 was de totale omzet voor 3D printers
wereldwijd tussen de 2 en 4 miljard euro. Dat is een
aanzienlijk bedrag, echter wordt er voor 2018 zelfs een
omzet van 10 tot 14 miljard euro verwacht! Een
enorme groei die vooral te danken is aan de luchtvaart,
de ruimtevaart, auto industrie en medische
toepassingen. De verdeelsleutel ligt op dit moment op;
30% voor de verkoop van printers, 30% voor
producten en 17% voor grondstoffen en de rest voor
dienstverlening, software, training en advies.
Nederlandse 3D printing industrie
In Nederland was de omzet ongeveer 45 miljoen euro. Dat is een schatting omdat er geen volledig
zicht is op de markt. Er worden 3D printers gebruikt in de industrie, welke vaak professionele en veel
duurdere printers zijn. Ze worden in Nederland niet vaak gebruikt voor onderdelen en eindproducten
met 3D printing, zoals dat door autofabrikanten in de VS bijvoorbeeld wel gebeurd.
In Nederland worden deze industrile 3D printers wel vaak gebruikt voor Rapid Prototyping, ook wel
fysieke prototypes. Een ander aanzienlijk onderdeel van de Nederlandse 3D printing industrie
zijn thuisprinters. Dankzij levendige gebruikersgroepen zoals die van 3DHubs, worden thuisprinters in
contact gebracht met mensen die zelf nog geen printer in huis hebben maar wel gebruik maken van
3D printen.
Ontwikkelingen 3D printing industrie
In de totale omzet binnen de industrie speelt 3D printing een zeer
kleine rol, met minder dan 1 procent. Het is echter wel een markt die
jaarlijks met ruim 30% groeit. De introductie van
verscheidene betaalbare en gebruiksvriendelijke printers zal de
drempel verlagen voor de eindconsument en hobbyist. Daarmee zal
de ontwikkeling van 3D printing voor een belangrijk deel afhankelijk
zijn van de consument en niet per se van de industrie. Voor
consumenten speelt het aspect van het maken van unieke objecten
een belangrijkere rol, in tegenstelling tot de industrie dat vaak met
veel grotere aantallen werkt.

11

2015
Hoe 3D-printen zich in de toekomst zal gaan ontwikkelen is nog lastig te voorspellen. Experts zijn wel
razend enthousiast over deze technologie en de ontwikkelingen kunnen zich erg snel opvolgen. We
kennen allemaal de snelle opkomst van het internet en mobiele telefoons, een soortgelijke opmars
zou 3D-printen ook kunnen maken. We weten al dat er meerdere commercile bedrijven bezig zijn
met het produceren en gebruiken van deze technologie.
3D-printen zal de internationale economie ook drastisch kunnen gaan veranderen. Op een gegeven
moment kan het zo zijn dat huishoudens ook volop gaan printen. Retail en logistiek wordt dan voor
een groot gedeelte overbodig. Waarom zou u nog naar de winkel gaan om uw schoenen te kopen? U
kunt ze gewoon uitprinten.

Dit jaar worden er ongeveer 220.000 3D-printers verkocht, twee keer zo veel als in 2014.
Deloitte ziet de 3D-printer als de nieuwe Industrile Revolutie, maar vooral voor de zakelijke
markt, niet zozeer voor consumenten. De goedkopere 3D-printers onder de $ 1000 zijn
namelijk nogal beperkt in gebruik. Met die huis-, tuin- en keuken-3D-printers kun je kleine
voorwerpen maken van slechts n of hooguit twee soorten plastic en er zijn nu eenmaal
weinig apparaten en voorwerpen in huis van dat type plastic. Bovendien zijn de printers
lastig in gebruik. Er zijn tegenwoordig genoeg cursussen te vinden die je daar bij kunnen
helpen maar het blijft een uitdaging. Bij 1 van die materialen moet Het oppervlak waar het
geprinte voorwerp op komt een bepaalde temperatuur hebben, als deze te heet of te koud
is, is je printje als snel gefaald. Pas eind 2016 is slechts 10% van de 3D-printers onder de
$ 1000 van het type plug & print.

12

Voorspellingen
Fabrikanten over een breed spectrum van industrien zijn allemaal actief in het loodsen en gebruiken
van 3D-print technologien. Prototyping blijft de reden waarom bedrijven blijven streven naar 3Dprinten, met de mogelijkheid tot verbetering van de ontwikkeling van nieuwe producten.
Deze en vele andere wegpakkers zijn samengevat in het volgende overzicht van de 3D-printmarkt
met voorspellingen en schattingen.

General Electric is van plan om 25.000 LEAP engine nozzles in de massaproductie te doen
met Additive Manufacturing (AM) en hebben al $22 miljard aan verplichtingen. Prognoses
voor de groei van de AM markt door het vermogens onderzoek analisten variren van: $7
miljard in 2020, op 18 procent CAGR, tot oplopende markt scenario's zo hoog als $21,3
miljard in 2020, op 34 procent CAGR.

Volgens Wohlers Report 2014 verwacht de

wereldwijde 3D print industrie nu te groeien
van $ 3.07 miljard in de omzet in 2013 naar
$ 12.8 miljard in 2018, en meer dan $ 21 miljard
in de wereldwijde omzet in 2020. Wohlers
Report 2013 had de prognose dat de industrie
zou uitgroeien tot een $ 10.8 miljardenindustrie
voor 2021.

13

Prototyping (24,5%), productontwikkeling (16,1%) en innovatie (11,1%) zijn de drie meest

voorkomende redenen dat bedrijven zich bezighouden met 3D printen. Van de
ondervraagden in een recente studie van Gartner, had 37% net een 3D-printer binnen hun
organisatie, waarvan 18% in bezit van 10 of meer. Het gemiddelde aantal printers per
organisatie is 5.4.

Gartner voorspeld dat de 3D print markt wereldwijd zal groeien van $ 1.6 miljard in 2015
tot $ 13.4 miljard in 2018, met het bereiken van een 103,1% CAGR. Allied Market Research
(AMR) voorspeld dat de 3D print markt zal groeien van $ 2.3 miljard in 2013 tot $ 8.6 miljard
in 2020, met het bereiken van een CAGR van 20,6%.

14

3D Systems 'omzet in het ontwerp en de productie steeg 27% in 2013-2014, groeiend tot $
609.8 miljoen in de verkoop. De verkoop in gezondheidszorg steeg 80%, van $ 71.7 miljoen
in 2013 tot $ 129.3 miljoen in 2014. De consument segment van 3D Systems 'business
groeide met 26% in het afgelopen jaar, van $ 34.8 miljoen in 2013 naar $ 43.8 miljoen in
2014.

PwC schat dat 67% van de fabrikanten al gebruik maken van 3D-printen. Hiervan
experimenteert 28,9% om te bepalen hoe 3D printen optimaal kan worden
gentegreerd in het productieproces. 24,6% maakt gebruik van 3D-printen voor
prototyping.

15

Siemens voorspelt dat 3D printen 50% goedkoper en tot 400% sneller in de komende vijf
jaar zal worden. Siemens heeft ook voorspeld dat het 3D printen een 7.7B ($ 8.3b)
wereldwijde markt zal zijn bij 2023.

De wereldwijde 3D print markt werd getaxeerd $ 2.3 miljard in 2013 en is naar verwachting
de$ 8.6 miljard te bereiken in 2020. Met het verkrijgen van een samengestelde jaarlijkse
groei (CAGR) van 20,6%. Zie de onderstaande afbeelding voor meer specifieke bevindingen
uit dit rapport.

16

CSC heeft een draaiboek van 3D print adoptie gecreerd in zeven sectoren, waaronder de
algemene productie en levering beheer. Het draaiboek laat zien hoe 3D print industrie de
waardeketens zal revolutioneren in de tijd.

Het Deel van 3D-printen in de auto-industrie zal naar Verwachting stijgen van $ 365.4
miljoen in 2015 tot $ 1,8 miljard in 2023, met het verkrijgen van een 19,51% CAGE.
De ruimtevaart industrie
met gebruik van 3Dgeprinte oplossingen zal
naar verwachting stijgen
van $ 723 miljoen in 2015
tot $ 3.45 miljard in 2023,
met het verkrijgen van
een 18,97% CAGR.

17

Waarschuwing
De maakindustrie moet 3D-printing gaan omarmen, want de technologie zal een grotere impact op
economien en de maatschappij gaan krijgen dan het internet, zegt een Australische
technologiespecialist en venture capitalist.
Steve Sammartino is een digitale ondernemer en venture capitalist die bedrijven adviseert hoe ze
zich aan kunnen passen aan de verwoestende technologien en de digitale revolutie.
Volgens Sammartino gaat 3D-printing alles
veranderen aan de manier waarop we zullen leven
over een paar jaar. Een van de sterke punten is dat
het 't maken democratiseert. Het maken en
verkopen van dingen is gewoon ng belangrijker dan
informatie (internet), aldus Steve. Het heeft ook
totaal geen zin om je er tegen te verzetten. Het
beste wat maakbedrijven kunnen doen, is zich laten
adviseren hoe ze het kunnen gebruiken als platform
en hoe ze door samen te werken met hun klanten
snellere innovatie te kunnen krijgen dan alles zelf
blijven proberen te doen.
We hebben aan de sociale netwerken gezien dat alles zelf blijven doen zonder de gebruikers erbij te
betrekken een strategie is die simpelweg niet werkt.
Zelfs bedrijven die niets maken moeten opletten, want in de tijd van de opkomst van het internet
dachten we ook dat het alleen interessant zou zijn voor de media, maar we hebben gezien dat het
elke sector heeft veranderd.
Het internet is een belangrijk onderdeel geworden van onze business en 3D-printing, hoewel we nu
nog niet helemaal kunnen inschatten op welke manier, gaat zonder twijfel alles veranderen wat we
doen. Van simpele handelingen en de plaatsen waar we werken tot alle mogelijke manieren waarop
we nu zaken doen.
Zelfs de manier waarop onze huizen gemaakt en ingericht worden gaat veranderen. En op ons eten
gaat het impact hebben. Slimme merken zijn die merken die onderdelen van geprint voedsel gaan
verkopen.
Het toegankelijker maken van 3D-printing brengt wel risicos met zich mee vindt Sammartino. Een
van de onvoorziene omstandigheden gaat het printen van wapens zijn en tevens het feit dat er
producten op de markt gaan komen die niet getest zijn op veiligheid. Wie zijn plicht is dat? Dat van
degene die het bestand verstuurt, of van diegene die het print, of van de software ontwerper of de
scanner?
Feit is in elk geval dat hoewel niet duidelijk is er grote veranderingen en doorbraken in (en door) de
technologie gaan plaats vinden, maar het wat, hoe, wanneer en wie is nog niet duidelijk. Maar dat
was ook niet duidelijk toen we met zijn allen met een 14.4k modem internetten en Google,
breedband internet, YouTube, Facebook, mobiel internet en apps nog moesten komen

18

Toekomst 3D printen
Van protheses tot pizza's; wetenschappers zijn de arena van het 3d-printen volop aan het verkennen.
Hier een paar opvallende voorbeelden op een rijtje.
Schoenen
Het kopen van schoenen wordt vaak bemoeilijkt door het feit dat geen enkele voet hetzelfde is,
terwijl ons confectiesysteem al heel lang berust op standaardmaten. Daarom biedt het printen van
schoeisel een functionele uitkomst (en is het ook nog een modische aangelegenheid). Inmiddels zijn
er al vele grote merken die het bovenwerk of de zool van hun schoeisel laten genereren door een 3dprinter. Ook ontwerpers schuwen de printer niet. Zo maakte Nederlands trots Pauline van Dongen
internationaal furore met haar 3d-design schoenen. Lucy Beard uit San Diego zag ook brood in het
3d-vakmanschap en zette feetZ op. De custom-size stappers begeven zich nog in de testfase maar
worden naar verwachting einde van het jaar op de markt gebracht.
Kleding
Deze 3d-kledingprinter maakt het rond 2050 mogelijk om
geen kleding meer te verspillen en te besparen op
transportkosten. In enkele handelingen kies je een
kledingstuk op basis van functionaliteit, kleur en materiaal
en komt deze - helemaal naar jouw wens - uit de printer
rollen. Over 36 jaar hoeven ontwerpers alleen nog (betaald)
patronen aan te leveren en behoren massaproductie en
export tot het verleden. Is je kledingstuk uit de mode of
kapot? Laad het item gewoon opnieuw in de printer. Op
deze manier kun je de vezels hergebruiken.
Meubels
Ontbreekt het aan interieur en heb je wat
ruimte - en geld - over? Dan kun je misschien
wel het beste een BigRep aanschaffen. Dit
consumentenmodel printer maakt het
mogelijk om meubels op ware grootte te
printen. Inmiddels zijn er al een kunstig
uitziende wandtafel n bijzettafel geprint met
deze uit de kluiten gewassen 3D-printer.
Check deze timelapse van het 3d-printproces.
Autos
In september van dit jaar zal Local Motors, tijdens de International Manufacturing Technology Show
te Chicago, zijn eerste 3d-geprinte elektrische auto bouwen en tonen. Door gebruik te maken van
deze technologie worden productiekosten gehalveerd en staat deze auto symbool voor een
duurzamere (productie)toekomst.
Huizen
Ook woningnood hoeft in de toekomst geen probleem meer te vormen. Binnen 20 uur kan een 3dprinter een huis uitdraaien, inclusief elektra en fundering. Zo zou het zo maar kunnen dat
sloppenwijken en tentenkampen in de toekomst tot het verleden gaan behoren. Bekijk voor meer
informatie de inspirerende Ted-talk van Behrokh Khoshnevis.

19

Voedsel
Het 3d-printen van onze etenswaren kan een revolutie veroorzaken in de omgang met de distributie
en het transport van voedsel. Terwijl de NASA lekker bezig is om een 3d-geprinte pizza te
ontwikkelen zodat astroboys n girls in de ruimte ook heerlijk kunnen snacken, is er volgend jaar
voor ons een Foodini beschikbaar. Bij deze culinaire 3d-tovenaar vul je de cartridges met elk
gewenste product. Met een klik op de muis wordt je maaltje geprint. Het apparaat schijnt vooral tijd
te besparen bij het maken van ravioli. Qua design zou de Foodini niet misstaan in de keuken van
menig foodie, maar ik kan me een betere gadget bedenken waar ik duizend euro aan zou besteden,
aangezien het apparaat niet kan koken.
Protheses
Plastic is een van de meest gebruikte materialen in de cartridges van een 3d-printer. Dit materiaal
biedt talloze mogelijkheden op het gebied van productontwikkeling. Zo zorgde een geprint exoskelet
ervoor dat deze dame weer kan lopen en zijn in Afrika inmiddels vele oorlogsslachtoffers geholpen
door Mick Ebeling. Hij bracht de 3d-printer naar Zuid-Sudan en realiseerde ter plekke een lab n
opleidingscentrum voor prothese-techniek. Inmiddels wordt er een arm per week geprint.
Organen
De huid is ons grootste orgaan. Geen wonder dat talloze wetenschappers zich toeleggen op het
reconstrueren van 3d-geprint menselijk weefsel. Waar het voorheen mogelijk was om alleen
microscopisch dun weefsel te printen, zijn wetenschappers van Harvard er recentelijk in geslaagd om
weefsel te uit te draaien dat zichzelf in leven houdt. Door minuscule bloedvaten toe te voegen blijft
het geprinte weefsel doorbloed, dus intact. In de toekomst zal deze techniek het mogelijk maken om
medicatie te testen op levensechte huid en vormt de ontwikkeling een doorbraak in het voorzien van
donorhuid.
Embryos
Voor aanstaande ouders is het inmiddels mogelijk om het embryo daadwerkelijk vast te houden. Een
3d-printer is er op basis van een echo in geslaagd een realistisch plastic model van een foetus af te
leveren. In eerste instantie bedoeld als diagnostische methode om prenataal medische afwijkingen
op te sporen, kunnen nu alle aanstaande ouders een dergelijke 3d-echo van hun kind kopen. Een van
de mooie bijkomstigheden is dat blinde ouders nu ook hun kind kunnen zien.
4D printen
Nu 3D printen langzaam inburgert in de industrie en de samenleving, zijn onderzoekers Professor
Marc in het Panhuis en promovendus Shannon Bakarich bezig met het ontwikkelen van 4D geprinte
objecten. Beide onderzoekers werken op de Australische University of Wollongong in het ARC Centre
of Excellence for Electromaterials Science (ACES) aan
de extra dimentie van 3d printen: 4d-printen.
Net als bij 3d-printen gaat het om driedimensionale
structuren, maar deze geprinte objecten veranderen
na verloop van tijd de vierde dimensie en nadat ze
uit de printer zijn gerold nog van vorm. Dit kan onder
meer onder invloed van een externe stimulator zoals
temperatuur of van water gebeuren, bijvoorbeeld
omdat bepaalde stoffen in het materiaal uitzetten
wanneer zij in contact met water komen.
Deze baanbrekende wetenschap belooft vooruitgang
De onderzoekers naast een 4D printer
in talloze gebieden, zoals bijvoorbeeld de geneeskunde,
de bouw, automatisering en robotica. De onderzoekers hebben hun aandacht gericht op het
medische gebied van zachte robotica, namelijk het vervaardigen van een klep die zichzelf activeert in
reactie op de temperatuur van het water waar de klep zich in bevindt.

20

Het nut van 3D-printen

Het 3D- printen staat consumenten toe om zich aan te zetten tot massale aanpassingen aan
bestaande producten. Die ene afstandsbediening die net niet lekker in de hand ligt of je wilt een
verbeterde standaard voor je mobiele telefoon. Alles is mogelijk met een 3D- printer. Maar wat is
voorlopig nou het nut van de 3D printer?
Met 3D printen wordt je in staat gesteld tot massale aanpassingen aan producten, ook wel de
mogelijkheid tot personalisatie van bestaande producten naar eigen eisen en wensen genoemd. Zo
kun je je eigen sieraden maken of je eigen telefoonhoesje. Daarnaast is maatwerk tegenwoordig ook
heel belangrijk geworden voor de consument. Mensen nemen steeds minder genoegen met massaal
geproduceerde goederen en willen invloed kunnen uitoefenen op het ontwerp. Bedrijven zoals Nike,
Smart en Prada bieden klanten de mogelijkheid dit te doen. Het proces van 3D printen betekent een
enorme vrijheid voor ontwerpers. Bijna iedere denkbare vorm kan geproduceerd worden met deze
digitale productietechniek. Een object met meerdere beweegbare en complexe onderdelen kan in 1
enkele print uit de 3D printer komen. Verder kan met 3D printen binnen dezelfde kamer meerdere
producten gemaakt worden op hetzelfde moment zonder extra kosten. En als een onderdeel van een
product kapot is, kun je deze 3D printen en vervangen in plaats van een
heel nieuw product aan te schaffen.
Het voordeel van 3D printen is dat het makkelijker is om complexe
producten te maken die eerst nog niet gemaakt konden worden met de
bestaande productie methoden zoals spuitgieten en vacum vormen.
Voor het industrile produceren is een van de meest dure, tijdrovende en
arbeidsintensieve onderdelen van het productieproces is het produceren
van gereedschap. Voor lage tot medium volume toepassingen kan 3D
printen de behoefte van gereedschap productie elimineren en zo ook de
kosten, doorlooptijden en arbeid die er mee verbonden zijn. Zo kunnen
onderdelen specifiek ontworpen worden om montage eisen kosten te reduceren.
Maar het nut van een 3D printer kan je ook veel dichter bij huis zoeken. Onder de vlag Technology is
just a tool. People give it a purpose brengt een producent van 3D printers n van de mooiste
voordelen in beeld: het driedimensionaal maken van fotos. En ook al denken we dat dit in de
toekomst de enige reden zal zijn waarom mensen deze dingen aanschaffen, wat mij betreft heeft 3D
printen daarmee al voldoende bestaansrecht.
Natuurlijk is het een leuke gadget en bijzonder om een familiekiekje in 3D te printen. Maar stel je
nou eens voor dat je een fantastische fotograaf bent, die in de bloei van zijn leven door ziekte zijn
zicht is verloren. Dan is een printer toch geweldig om beelden terug te brengen? En wat dacht je van
mensen die al vanaf hun geboorte niet kunnen zien? Bij ons bestaan herinneringen vooral uit beeld.
Heb jij je wel eens afgevraagd hoe zij herinneringen opslaan? Hoe mooi moet het voor hen zijn om
een foto van een waardevolle herinnering uit een gelukkige kindertijd ineens te kunnen voelen?
Momenteel is het 3D-printen nog niet erg handig in gebruik. Het is mogelijk om een 3D-printer aan te
schaffen vanaf 250, -, maar de printers hebben nog geen hoge resolutie en ook de snelheid kan
tegenvallen. Wanneer u iets kleins wilt laten printen zoals een fluitje, dan zijn er nog zeker 10
minuten nodig.
Pete Basiliere, die voor onderzoeksbureau Gartner de printermarkt bestudeert, voorspelt dat 3dprinters de komende jaren thuis nog nauwelijks gebruikt zullen worden.
"Mensen die vandaag met 3d-printers werken zijn nieuwsgierig en willen experimenteren. Het
weerhoudt ze niet dat er aanpassingen aan de printer moeten worden gemaakt om een print te doen
slagen", aldus de analist. Maar voor consumenten is de drempel nog veel te hoog, denkt hij.

21

Bronnen
Inleiding:

SLA/SLS
3DP
MJM
FDM/Poly
CLIP
Desktop
SLS printer
Markt
Nederland
2015
Voorsp.
Waarsch.
Toekomst 3D

Nut van

http://dirkzwagerasv.nl/2013/09/25/3dprinten-risicoas-en-gevaren-van-ade-derde-industrialerevolutiea/
http://www.want.nl/de-belofte-van-3d-printen-1-crash-course-3d-printen/
http://www.want.nl/de-belofte-van-3d-printen-deel-3-de-techniek-12/
http://www.want.nl/de-belofte-van-3d-printen-deel-4-de-techniek-22/
http://www.3dprinter.nu/multi_jet_modelling.php
http://www.layertec.nl/blog/het-verschil-tussen-fdm-en-polyjet-3d-printer-technologie
http://carbon3d.com/
http://www.3d-printmagazine.com/baanbrekende-nieuwe-3d-printtechnologie-25-100x-sneller/
https://gigaom.com/2014/04/25/why-you-wont-see-a-laser-sintering-3d-printer-on-your-desk-anytimesoon/
http://3dprint.com/25453/sinterit-sls-3d-printer/
http://www.3dprintwereld.com/41
http://www.3dprimeur.nl/3d-nieuws/3d-printers-ontwikkelingen/
aandelenkopen.nl/advies/3d-printen/
http://www.nrcq.nl/advertorial/consumenten-kunnen-3d-printen-voorlopig-vergeten
http://www.forbes.com/sites/louiscolumbus/2015/03/31/2015-roundup-of-3d-printing-marketforecasts-and-estimates/
http://www.3d-printmagazine.com/3d-printing-krijgt-grotere-impact-op-economie-dan-internet/
http://www.firestarters.nl/nl/detail/general_article/huisje-boompje-beestje-9-toekomstigeontwikkelingen-in-3d-printen
http://3dtrends.net/3d-printen/16-nieuws/42-4d-printen-komt-eraan.html
http://3dprintingindustry.com/3d-printing-basics-free-beginners-guide/benefits-commercial-value/
www.nu.nl/gadgets/3807749/waarom-er-voorlopig-nog-geen-3d-printer-bij-u-in-huis-staat.html
http://www.ground3d.nl/over-3d-printen/een-revolutie/
http://aandelenkopen.nl/advies/3d-printen/

Afbeelding bronnen
https://www.llowlab.nl/wp-content/uploads/Cubify-3D-printer.png
http://www.want.nl/wp-content/uploads/2013/02/Failed_parts1.jpg
http://www.technoskills.nl/SCORM/TS090_3D_printen__Kennis_maken_met_3D_printen_PO000__/card/Diverse_afbeeldi
ngen_van_3D_producten_en_toepassingen.jpg
http://www.3d-printmagazine.com/wp-content/uploads/2015/04/DSC_0001.jpg
http://www.ground3d.nl/wp-content/uploads/2012/11/4.-3D-printing.jpg
http://3dprint.com/wp-content/uploads/2015/06/sla1g.jpg
http://www.rapidprototyping.nl/fileadmin/_migrated/pics/SLA_techniek.png
https://gigaom2.files.wordpress.com/2014/04/screen-shot-2014-04-24-at-5-17-17-pm.png
http://www.layertec.nl/blog/het-verschil-tussen-fdm-en-polyjet-3d-printer-technologie
http://carbon3d.com/
http://www.3dprimeur.nl/wp-content/uploads/3d-printen-ontwikkelingen-300x169.jpg
http://www.3dprimeur.nl/wp-content/uploads/spaarvarkens-300x200.jpg
http://static.nrc.nl/advertorialspoetnik/files/2015/02/3d_tmt-predictions-1.png
http://blogs-images.forbes.com/louiscolumbus/files/2015/03/AM-Adoption-Timeline.jpg
http://blogs-images.forbes.com/louiscolumbus/files/2015/03/Wohlers-Associates-Worldwide-3D-Printing-Forecast2.jpg
http://blogs-images.forbes.com/louiscolumbus/files/2015/03/reasons-to-pursue-3d-printing.jpg
http://blogs-images.forbes.com/louiscolumbus/files/2015/03/3D-Systems-Revenue-highlights.jpg
http://blogs-images.forbes.com/louiscolumbus/files/2015/03/PwC-Image-1.jpg
http://blogs-images.forbes.com/louiscolumbus/files/2015/03/Siemens-3D-Printing.jpg
http://blogs-images.forbes.com/louiscolumbus/files/2015/03/Siemens-market-analysis.jpg
http://blogs-images.forbes.com/louiscolumbus/files/2015/03/global-3d-printing-graphic.jpg
http://blogs-images.forbes.com/louiscolumbus/files/2015/03/3D-Printing-Impacts.jpg
http://blogs-images.forbes.com/louiscolumbus/files/2015/03/total-market-for-3DP-Related-goods-and-services.jpg
http://images.gizmag.com/hero/makerbot-replicator2.jpg
http://www.npowetenschap.nl/.imaging/stk/wetenschap/zoom/media/wetenschap/noorderlicht/artikelen/2011/February
/44461377/original/44461377.jpeg

Felix heeft nog een leuk filmpje gemaakt wat het nut van een 3D printer nog een beetje toelicht.
http://www.felixprinters.com/blog/benefits-of-3d-printer-businesses/

22