Sveuilite u Splitu

Prirodoslovno-matematiki fakultet
Zavod za kemiju
prof. dr. sc. Maja Pavela-Vrani

Oksidacijska fosforilacija
Zavrni korak aerobne oksidativne
razgradnje ugljikohidrata, masnih
kiselina i aminokiselina
Glavni izvor ATP-a u aerobnim
organizmima
Mjesto: na unutranjoj membrani
mitohondrija

vanjska
membrana

unutranja
membrana

kriste

matriks

Potencijal prijenosa elektrona s NADH i FADH2 pretvara

se u potencijal prijenosa fosfata u ATP

meumembranski
prostor

Proteinski
kompleks
nosaa
elektrona

unutranja
membrana
mitohondrija

ATP
sintaza

matriks
mitohondrija

Lanac prenositelja elektrona

Oksidacijska fosforilacija

PROTON-MOTORNA SILA
pH = 1,4
visoka [H+]

niska [H+]

vanjska
membrana
unutranja
membrana
meumembranski
prostor
matriks

Gradijent protona na unutranjoj membrani mitohondrija stvara

membranski potencijal (0,14 V) u kojemu je citoplazmatska
strana unutranje membrane mitohondrija pozitivna: PROTONMOTORNA SILA

Kemiosmotska hipoteza

gradijent protona na
unutranjoj membrani
mitohondrija povezuje
oksidaciju goriva i sintezu ATP
(prijenos fosfata na ADP)
PROTON-MOTORNA sila
pokree sintezu ATP pomou
kompleksa ATPaze (ATP
sintaza)

ATP sintaza

matriks

meumembranski
prostor

proton-motorna
sila

Elektron-transportni lanac

F1F0-ATPaza (Kompleks V)
F0
hidrofobni segment
u unutranjoj membrani mitohondrija
sadri protonski kanal: prsten od
10-15 c podjedinica

F1

F1
sredinja
5 razliitih polipeptidnih lanaca
3 3
stapka
u matriksu mitohondrija
i podjedinice stvaraju naizmjenini
heksamer
podjedinice sudjeluju u katalizi

F0

F0 i F1 su povezani sredinjom stapkom

( i ) i vanjskom sponom (a, b i )

ATP se sintetizira kad se protonskim kanalom ATPaze

protoni vraaju u matriks mitohondrija

ADP3- + HPO42- + H+ ATP4- + H2O

ATPaza

MATRIKS

Molekulski motor
Protok protona pokree rotaciju c podjedinice

F1F0-ATPaza sastoji se iz
z

pokretne jedinice
(rotora): c prsten i stapka

statine jedinice
(stator): ostatak
proteinskog kompleksa

rotacija

Zbog razliite interakcije s -podjedinicom,

-podjedinice su razliite konformacije

L vee supstrate (ADP i Pi), katalitiki je neaktivna

T vee supstrate (ADP i Pi), katalitiki je aktivna
O otvorena, sa slabim afinitetom prema ATP

energija

Rotacijska kataliza

O L (vrsto vee ADP i Pi)

L T (vezani ADP i Pi ATP)
T O (otputa sintetizirani ATP)

Regulacija oksidacijske fosforilacije

Sinteza ATP ovisi o omjeru [ATP] / [ADP][Pi]

sintezu ATP inhibira visoka koncentracija ATP

Relativni udio ATP i ADP u mitohondrijima kontroliraju

dva prijenosna sustava u unutranjoj membrani
mitohondrija
ATP-ADP translokaza
nosa fosfata

Gradijent protona omoguava prijenos ADP i ortofosfata

u matriks mitohondrija
ADP3-+ Pi
matriks
mitohondrija

meumembranski
prostor

ATP4ATP4-

ADP3-

3H+

H2PO4- H+

----+++++

3H+

ATP4- ADP3-

H2PO4- H+

ADP/ATP translokaza (antiport):

ATP ima vie negativnih naboja od ADP ATP izlazi, a ADP ulazi u matriks mitohondrija

ATP nikada ne nastaje u suviku!

meumembranski prostor

citosol

matriks

odrasla osoba treba 1500-1800 kcal metabolike energije na dan

odgovara slobodnoj energiji hidrolize 200 mol ATP
koncentracija ATP nije nikada vea od 0,1 mol

treba osigurati stalnu proizvodnju ATP

Koliko se ATP dobije oksidacijom NADH i FADH2?

oksidacija NADH pumpa 10 H+ (4 + 2 + 4)

oksidacija FADH2 pumpa 6 H+ (2 + 4)
protok od 3 H+ po molekuli ATP
ATP/ADP translokaza troi 1 H+ po ADP

2,5 ATP po NADH

1,5 ATP po FADH2

U aerobnim uvjetima, citosolni NAD+ obnavlja se

prijenosom elektrona s NADH na respiracijski lanac
glukoza

glukoza
ATP
ATP

glikoliza
NADH

NADH

ATP

ATP

ATP

ATP

piruvat

CLK
acetil-CoA
piruvat

broj molekula ATP

koje nastaju
oksidacijom glukoze
varira u ovisnosti od
naina prijenosa
elektrona s
citosolnog NADH na
respiracijski lanac

Citosolna glicerol-3-fosfat-dehidrogenaza
glukoza

glikoliza

citosol
NADH+H+ NAD+
citosolna
glicerol-3-fosfatdehidrogenaza

dihidroksiacetonfosfat

piruvat

glicerol-3-fosfat

Mozak i skeletni miii: prijenos elektrona s citosolnog NADH na

respiracijski lanac putem glicerol-3-fosfatnog prijenosa

prijenos elektrona na FAD:

nastaje 1,5 ATP po NADH

NAD+
NADH + H+

FAD omoguava prijenos

elektrona s citosolnog
NADH u mitohondrije
protivno koncentracijskom
gradijentu NADH

dihidroksiaceton
fosfat

glicerol3-fosfat
dihidroksiaceton
fosfat

Q
FAD
FADH2
QH2
Kompleks III
ATP
Cit c

cijena prijenosa: jedna

molekula ATP na dva
elektrona

Kompleks IV

O22
citosol

2 NADH = 3 ATP

glicerol3-fosfat

ATP

matriks

Malat-aspartatni prijenosnik
CITOSOL
aspartat

transaminaza

oksaloacetat

-ketoglutarat glutamat

malat
dehidrogenaza

malat

unutranja membrana mitohondrija

-ketoglutarat glutamat

aspartat
MATRIKS

transaminaza

oksaloacetat

malat
dehidrogenaza

malat

Jetra, bubrezi i srani mii: prijenos elektrona s citosolnog NADH

na respiracijski lanac putem malat-aspartatnog prijenosa

NAD+
NADH + H+

NAD+

malat-ketoglutarat nosa
glutamataspartat nosa

NADH + H+

Kompleks I
ATP

2 NADH = 5 ATP

Q
Kompleks III
ATP
Cit c

Kompleks IV

citosol

O22

ATP

matriks

Koliko se ATP dobije oksidacijom glukoze?

Oksidacija glukoze do CO2:

30 ili 32 molekule ATP
Energija uskladitenja u obliku ATP
30 x 30,7 = 1099 kJ mol-1

Prijenos
elektrona
putem
NADH

glikoliza
glukoza

piruvat

CITOSOL

Prijenos
elektrona
putem
NADH i FADH2

Krebsov
ciklus

Elektron transportni
lanac i oksidacijska
fosforilacija

MITOHONDRIJ

Glukoza + 6O2 6CO2 + 6H2O

Go = - 2881 kJ mol-1
Termodinamska efikasnost
(1099/2881) x 100 = 38%

fosforilacija
na razini supstrata

fosforilacija
na razini supstrata

oksidacijska
fosforilacija

Inhibitori oksidacijske fosforilacije

Rotenon
sprjeava prijenos elektrona
u kompleksu I

Antimicin A
sprjeava prijenos elektrona
s cyt bH

CNsprjeava prijenos elektrona

u kompleksu IV
Oligomicin sprjeava
protok protona kroz ATPazu

Mitohondriji kod kojih ne postoji sprega

oksidacije i fosforilacije proizvode toplinu

termogenin
toplina

smee masno tkivo bogato mitohondrijima - na

vratu i gornjem dijelu lea

zajednika karakteristika novoroenih sisavaca

bez krzna, ivotinja koje spavaju zimski san i
sisavaca
koji
su
se
prilagodili
niskim
temperaturama

unutranja membrana mitohondrija sadri

protein termogenin
stvara kanal koji regulira propusnost
unutranje membrane mitohondrija za
protone: smanjuje protonski gradijent

energija prijenosa elektrona u respiracijskom

lancu oslobaa se u obliku topline

Mitohondrij: minijaturna pe (termogeneza)

noradrenalin

noradrenalin se lui kao

odaziv na osjet hladnoe,
kojeg registrira mozak

adenilat
ciklaza
ATP

cAMP

protein kinaza A
(inaktivna)

protein kinaza A
(aktivna)

triacilglicerol lipaza
(inaktivna)

triacilglicerol lipaza
(aktivna)
ATP

termogenin
termogenin
protonski
protonski
kanal
kanal

H+

slobodne
slobodne
masne
masne kiseline
kiseline

termogenin se aktivira
vezanjem masnih kiselina

ADP

triacilglicerol

2,4-Dinitrofenol prenosi protone preko unutranje

membrane mitohondrija

2,4-dinitrofenol je topljiv u lipidima

Matriks
visoki pH

Citosol
niski pH

OH

OH

NO2

NO2

NO2

H
H++ +

O
NO2
+ H
H++

difuzija
NO2

NO2

NO2

NO2

Sredstvo za mravljenje (1920-tih godina):

gubitak respiracijske kontrole

dovodi do poveane potronje kisika i oksidacije NADH
ubrzava metabolike procese, ubrzava disanje i gubitak teine

Posljedica: potronja masti, ali i smrt zbog disfunkcije jetre (jetra je

bogata mitohondrijima): nedovoljna proizvodnja ATP za potrebe jetre

Aerobna versus anaerobna glikoliza

Aerobna glikoliza: 30 ATP
Anaerobna glikoliza: 2 ATP

vanaerobna glikoliza = 100 x vaerobna glikoliza

Aktivni miii: regeneriraju ATP preteno anaerobnom glikolizom
Skeletni miii:
prilagoeni brzoj aktivnosti: ne sadre mitohondrije
anaerobna glikoliza
prilagoeni sporoj i stalnoj aktivnosti: sadre mitohondrije
aerobna glikoliza

Izbor goriva ovisi o intenzitetu i vremenu

trajanja fizike aktivnosti
Fosfokreatin izravno prenosi fosfatnu skupinu na ADP

fosfokreatin
printer

brza vlakna
bijelo meso

8 10 sekundi (100 m)

glikogen-laktat
1,3 1,6 minuta (400 m)
pliva

aerobna respiracija
maratonac

neogranieno vrijeme (15 km)

spora vlakna
tamno meso

Zamor miia kod nesportaa

Nesportai:
slaba opskrba stanica kisikom
anaerobnom glikolizom nastaje laktat
zamor miia
metabiliki teret se prebacuje s miia na jetru

Sportai:
bolja opskrba stanica kisikom
vei udio aerobne glikolize
smanjena proizvodnja laktata na raun metabolizma
masti
skladitenje masti u miiima

Srani i modani udar

slaba opskrbljenost kisikom

u dijelovima srca i mozga
posljedica: prestanak
stanine aktivnosti i smrt
stanice

krvni ugruak
zatvara suenu
krvnu ilu

oslobaanje
nestabilnog
plaka

Zato smrt stanice?

modani udar

srani udar

U odsutnosti kisika, stanica koja se jedino moe osloniti na

glikolizu kao izvor energije brzo potroi zalihe

fosfokreatina (izvor brze proizvodnje ATP)

glikogena

Opada proizvodnja ATP ispod razine koja je potrebna za rad

ionskih,
membranskih
pumpi
neophodnih
za
odravanje
unutarstanine ionske koncentracije
poremeti se ionska ravnotea
stanica poinje bubriti
istegnute membrane postaju propusne, te isputaju tvari iz
stanice

dijagnostini kriterij za infarkt:

enzima u krvi (CPK Mbfrakcija)

prisutnost

sranih

Niski unutarstanini pH (proizvodnja mlijene kiseline

zbog anaerobne glikolize) aktivira lizosomske enzime koji
razgrauju stanine sadraje

Posljedica: ireverzibilno oteenje stanice