ATIKSU ARITMA TESSLER

TASARIM ESASLARI
Prof. Dr. smail KOYUNCU
stanbul Teknik niversitesi
evre Mhendislii Blm

ATIKSU ARITMA TESSLERNN TASARIMINDA VE NAASINDA

YARARLANILAN STANDARTLAR VE KAYNAKLAR

http://suyonetimi.ormansu.gov.tr/AnaSayfa/Aritma_Norm_Rehberi.aspx?sflang=tr

ATIKSU ARITMA TESSLER TASARIM REHBER

Blm 1 Giri
Blm 2 Atksu Artma Tesislerinin Planlama, Tasarm ve naat ile lgili Genel
htiyalar ve artlar
Blm 3 Atksu Artma Tesislerinin Tasarm in Gerekli Veriler
Blm 4 Atksu Artmnda Sistem Seimi Esaslar
Blm 5 Birinci Kademe (n) Artma
Blm 6 Biyolojik Artma
Blm 7 Kimyasal ktrme ile Fosfor Giderimi
Blm 8 Atksu Filtrasyonu
Blm 9 Dezenfeksiyon
Blm 10 amur Artma ve Uzaklatrma
Blm 11 Tesis Yerleimi ve Yardmc Tesisler
Blm 12 Atksu Artma Sistemlerinde Borulama
Blm 13 Proses Kontrolu ve Otomasyon
Blm 14 Atksu Artma Tesislerinde Koku Kontrolu
Blm 15 Atksu Artma Sistemlerinde Gvenlik Kurallar
Blm 16 Kk Artma Sistemleri

ATIKSU ARITMA TESSLERNN TASARIMINDA VE NAASINDA

YARARLANILAN STANDARTLAR VE KAYNAKLAR

http://suyonetimi.ormansu.gov.tr/AnaSayfa/Aritma_Norm_Rehberi.aspx?sflang=tr

ATIKSU ARITMA TESSLER NORM REHBER

1. ATIKSU ARITMA TESSLERNN SALAMASI GEREKEN ARTLAR

2. IZGARA VE ELEKLER
3. POMPA STASYONLARI
4. KUM VE YA TUTUCULAR
5. DEB LM BRMLER
6. N KELTM HAVUZLARI
7. SON KELTM HAVUZU GR VE IKI YAPILARI
8. AKTF AMUR SSTEMLER
9. LAGNLER
10. BYOFLM SSTEMLER
11. FLTRASYON
12. OLGUNLATIRMA HAVUZLARI
13. YOUNLATIRMA
14. HAVASIZ AMUR RTME
15. MEKANK AMUR SUSUZLATIRMA
16. YERNDE ARITMA SSTEMLER

ATIKSU ARITMA TESSLERNN TASARIMINDA VE NAASINDA

YARARLANILAN STANDARTLAR VE KAYNAKLAR

TASARIM KAYNAKLARI
German Association for the Water Environment (ATV) (DWA)
Metcalf Eddy (2013) Wastewater Engineering
Qasm (1999) Wastewater Treatment Plants
STANDARTLAR VE NORMLAR

German Institute for Standardization (DIN)

British Standards Institution (BSI)
Association Franaise de Normalisation (AFNOR)
Trk Standartlar Enstits (TSE)
Ten State Standards for Wastewater Facilities

ATIKSU ARITMA TESSLERNN TASARIMINDA VE NAASINDA

YARARLANILAN STANDARTLAR VE KAYNAKLAR

ATIKSU ARITMA TESSLERNN TASARIMINDA VE NAASINDA

YARARLANILAN STANDARTLAR VE KAYNAKLAR

ATIKSU ARITMA TESSLERNN TASARIMINDA VE NAASINDA

YARARLANILAN STANDARTLAR VE KAYNAKLAR

ATIKSU ARITMA TESSLERNN TASARIMINDA VE NAASINDA

YARARLANILAN STANDARTLAR VE KAYNAKLAR

ATIKSU ARITMA TESSLERNN TASARIMINDA VE NAASINDA

YARARLANILAN STANDARTLAR VE KAYNAKLAR

ATIKSU ARITMA TESSLERNN TASARIMINDA VE NAASINDA

YARARLANILAN STANDARTLAR VE KAYNAKLAR

ATIKSU ARITMA TESSLERNN SALAMASI GEREKEN ARTLAR

Genel artlar (DIN 12255-1, TSE 12255-1)

lgili ulusal mevzuat salanmaldr.

Dearj standartlar salanmaldr.
Btn debilerde, istenen artma artlar elde edilebilmelidir.
alanlarn gvenlii salanmaldr.
Koku, grlt ve toksisite, aerosoller ve kpk gibi rahatszlk veren
hususlarla, ilgili artlara uyulmaldr.
alan personele ynelik tehlikeler en aza indirilmelidir.
Uzun dnem yapsal ve mekanik tesisat servis mr artlar salanmaldr.
Btn yaplarda szdrmaz salanmaldr.
letme ve bakm iin gerekli nlemler alnmaldr.
Tesisin gelecekteki gelimesi ve geniletilmesi iin gerekli nlemler
alnmaldr.
Tesis gvenlii en st seviyede olup, riskler ve arzalar azaltlmaldr.
Tesisin ilk yatrm ve iletme maliyeti kabul edilebilir deerlerde olmaldr.
naat ve iletme esnasnda, enerji tketimi izlenmelidir.
Atk malzemelerin tekrar kullanlabilecekleri veya gvenli bir ekilde
bertaraf edilebilecekleri ortamlar hazrlanmaldr.
Atk miktarlar mmkn olduunca azaltlmaldr.
Ortama zarar vermeyecek ekilde atk nitelikleri iyiletirilmelidir.

TASARIM LE LGL ARTLAR

Bir atksu artma tesisinin tasarm esnasnda, aadaki genel artlarn dikkate
alnmas gerekmektedir: (DIN 12255-1, TSE 12255-1)
Arza yapabilecek mekanik ekipmanlar (pompalar veya kompresrler gibi)
yedekli olarak tehiz edilmelidir.
Bakm onarm srasnda, devreye girebilecek paralel birimler olmal veya
kanal/boru hatt ile yedeklenmesi mmkn olmaldr.
Artma tesisi girilerindeki debiyi snrlandrmak iin uygun bir tertibat olmaldr
(Dengeleme tanklar bu maksatla kullanlabilir).
Enerjide uzun sreli kesinti olduunda, acil durum g niteleri veya arza
srasnda yeterli enerjiyi karlayabilecek e deer bir tesisat olmaldr
(rnein mevcut tanabilir bir g kaynana kolaylkla balant salayabilen
dzenek gibi).
Acil durum g kayna, en azndan lme ve kontrol sistemi, pompalar ve
havalandrma ekipmanlar iin gerekli olan enerjiyi salayabilmelidir.
Her bir birimden numune alabilecek gerekli tertibat kurulmaldr.
Tasarm, etkili bir iletme iin gerekli tm bilgileri (debiler, seviyeler, basnlar,
scaklklar, znm oksijen konsantrasyonu, pH deerleri ve dier
konsantrasyonlar vb) iermelidir.
Tasarm, temizlik, bakm ve onarm gibi faaliyetlerin kolay ve gvenli bir
ekilde gerekletirilebilmesine imkn vermelidir.

NAAT LE LGL ARTLAR (DIN 12255-1, TSE 12255-1)

Yaplacak btn yaplar, iletme, bakm ve onarm srasnda,
Donanmn sebep olduu su basnlar ve dinamik kuvvetler v.b. ykleri
tayabilmelidir.
Atksudan, amurdan, hava ve gaz bileenlerinden, scaklktan ve scaklk
deiimlerinden kaynaklanan kimyasal ve biyolojik zararl etkilere kar direnli
olmaldr.
Taknlara kar korumal olmaldr.
Tehlikeli Kimyasal Maddeler ve Yaktlar in Depolama;
Tehlikeli sv kimyasal maddelerin veya yaktlarn depolanaca veya tanaca
yerlerde, sznt durumunda evreye olumsuz etkisini nlemek iin dzenlemeler
yaplmaldr,
Ulusal mevzuat ve ilgili standartlar (DIN 12255-10 ve TSE 12255-10)daki artlar
dikkate alnmaldr,
Gerekli emniyet tedbirleri (rnein, ift duvarl tank, tama havuzu, sznt alglayclar
gibi) depolanacak hacimlere ve muhtemel risklere bal olacaktr,
Birbirleriyle etkileimleri sonucunda tehlikeli karmlar oluturabilecek veya dier
tanklarn malzemelerine zarar verebilecek kimyasal maddeleri ihtiva eden tanklar tek
bir tahliye tertibatn kullanmamaldr.

SKKY Evsel Atksu Artma

Dearj Standartlar
Parametre,
Konsant.
BO5
mg/L
AKM
mg/L
KO
mg/l
pH
birim
a

Nfus arttka azalr

2 saatlik
Kompozit
40- 50a
25-30a
90-110 a
6~9

24 saatlik
Kompozit
35-45a
40-60a
120- 160a
6~9

Kentsel Atksu Ynetmelii

(*)trofikasyona tabi hassas alanlara kentsel atk su artma tesislerinden boaltmalar iin artlar. Yerel artlara
bal olarak parametrelerin biri yada ikisi birden uygulanabilir. Konsantrasyon deerleri yada azalma yzdeleri
uygulanacaktr.

Parametreler

Konsantrasyon

Minimum artma
verimi, %

BO5

25 mg/l

70-90

KO

125 mg/l

75

AKM

35 mg/l

90

Toplam Azot (*)

15 mg/l (N=10000-100000)
10 mg/l (N>100 000 )

70-80

Toplam Fosfor(*)

2 mg/l (N=10000-100000 )
1 mg/l (N>100 000 )

80

Atksu Artma lemleri

Askda Kat Maddeler
ktrme
Izgaradan geirme veya tme

Szme
Yzdrme
Kimyasal madde ilavesiyle yumaklatrma-ktrme

Doal sistemler (sulakalan, arazide artma)

Uucu organikler
Hava ile syrma
Gas artma
Karbon adsorpsiyonu

Atksu Artma lemleri (devam)

Ayrabilir Organik Maddeler
Aktif amur Sistemleri
Damlatmal Filtreler

Biyodiskler
Stabilizasyon havuzlar
Havalandrmal Havuzlar

Anaerobik artma
Doal sistemler (Arazide artma)
Fizikokimyasal artma

Kesikli kum filtreleri

Atksu Artma lemleri (devam)

Patojenler
Klorlama
Ozonlama
UV radyasyonu
Doal sistemler

Atksu Artma lemleri (devam)

Azot - nutrient
Askda oalan sistemlerde nitrifikasyon-denitrifikasyon
Biyofilm sistemlerinde nitrifikasyon/denitrifikasyon
Amonyak syrma
yon deitirme
Krlma noktas klorlamas
Doal artma

Atksu Artma lemleri (devam)

Fosfor - nutrient
Metal tuzlaryla ktrme
Kirele ktrme
Biyolojik fosfor giderimi
Biyolojik-kimyasal fosfor giderimi
Doal sistemler
Azot ve fosforun birlikte giderilmesi
Biyolojik nutrient giderimi sistemleri

Atksu Artma lemleri (devam)

Kalc organikler
Karbon adsorpsiyonu
leri ozonlama
Doal sistemler
Ar metaller
Kimyasal ktrme
yon deiimi
Doal sistemler
znm organik maddeler
yon deiimi
Nanofiltrasyon
Ters osmoz
Elektrodiyaliz

Artma Seviyeleri
lk artma

Artma tesisine zarar verebilen iri madde, kum, yzc madde gibi
maddelerin tutulduu zgara, kum tutucu gibi birimler ile dengeleme
havuzu, debi lm gibi ek birimlerin oluturduu ksm
Birincil artma

Askda madde ve organik maddelerin bir ksmnn giderildii,

genellikle n ktrme havuzundan meydana gelen ksm
Gelimi birincil artma

Askda ve organik maddelerin daha ileri seviyede giderilmesi.

Kimyasal medde ilave ktrme veya filtrasyon ile salanr.

Artma Seviyeleri

kincil artma
Ayrabilir, karbon esasl organik maddelerin ve askda
maddelerin giderildii artma kademesi. Genellikle
biyolojik artma (aktif amur, biyofilm sistemleri, lagn
sistemleri, doal artma) prosesleri kullanlr.
Dezenfeksiyon, ikincil artmann bir paras olarak
kabul edilir.

Besi maddesi (nutrient) gideren ikincil artma

Ayrabilir organik madde ve askda maddenin yansra
besi maddelerinin de (azot ve fosfor)giderildiiartma
seviyesi

Artma Seviyeleri

ncl artma
kincil artma ile giderilemeyen askda ve organik
maddelerin daha ileri seviyede giderilmesi. Mikroelek
veya filtrasyon ile salanr. Dezenfeksiyon ve besi
maddesi giderimi de ounlukla ncl artma olarak
tanmlanr.

leri artma
Normal biyolojik artma ile giderilemeyen askda ve
organik maddelerin, suyun geri kazanlmas
maksadyla daha ileri seviyede giderilmesi.

Aktif amur Prosesi

Atksu Artma Tesisi

Tasarm Faaliyetleri

n Etd Raporu
Fizibilite Raporu
Kavramsal Tasarm Raporu (Avan Proje)
Uygulama Projesi
Sonu (As-Built) Projeleri

Tasarm Faaliyetleri

n Etd Raporu
Proje fikri ya da fikirlerinin kapsaml bir fizibilite etd
gerektirip gerektirmedii,
Hangi konularn (rnein teknoloji, dearj standartlar, yatrm
maliyetleri vb.) daha dikkatli bir aratrma ve inceleme
gerektirdii,
Artma tesisine bal nfus/edeer nfus ve debinin yaklak
deerleri,
Artma alternatifleri ve proses akm emalar ve parametrik
deerlendirme/mukayese tablosu,
Takribi alan ihtiyac ve muhtemel yer alternatifleri, muhtemel
yer, teknoloji ve maliyetlerle ilgili takribi gr ve tahminler

Tasarm Faaliyetleri
Fizibilite Raporu
Fizibilite raporu kesin veya avan projenin hazrlanmasndan

nce yaplan teknik, ekonomik ve mali ettlerdir.

Tasarm Faaliyetleri
Fizibilite Raporu
Mevcut durum tespiti
Ekonomik durum ve maddi kaynaklar
Finansman imkan ve kaynaklar: z kaynak, hibe, kredi
Kurumsal yap: rgtlenme ve eleman kalitesi
Atksu artma sistemi alternatiflerinin belirlenmesi

Dearj ve/veya yeniden kullanm seenekleri

Artma tesisi iin proses/teknoloji alternatifleri
Artma ihtiyalar (her parametre iin)
Proses alternatiflerinin kavramsal tasarm ve maliyet mukayesesi
En uygun sistemin seimi

Seilen sistemin kavramsal tasarm ve maliyet tahmini

Tasarm Faaliyetleri
Fizibilite Raporu
Bu kapsamda artma tesisi kavramsal tasarm projesinin yaplmas ile

corafi konum ve bilgiler, enerji temini, ulam durumu, takn riski, ina
maliyeti, arazi/zemin slah maliyeti, gelecekte tesisin geniletilebilme
imknlar vb. hususlarn belirlenmesi
Detayl maliyet analizi (ilk yatrm ve iletme/bakm maliyetlerinin %20-30
yaklamla tahmini)
Finans kaynaklar ve en uygun finansman seeneinin belirlenmesi (z
kaynaklar, Dnya Bankas, Avrupa Yatrm Bankas, ller Bankas kredisi,
Dnya Bankas, Avrupa Yatrm Bankas, slam Kalnma Bankas, AB
Fonlar, Uluslararas/Ulusal hibeler, vb)
Tarife nerisi (halkn deme kapasitesi ve isteklilii de dikkate alnarak
uygun tarife nerisi sunulmas)

Tasarm Faaliyetleri

Fizibilite Raporu ierii

Ynetici zeti
Rapordaki terimler, ksaltmalar

Tablo, ekil, izim ve Ekler Listesi

almann amacn anlatan bir giri
Tasarm kriter ve ihtiyalar
Proses teknolojisi/proses seenekleri

Teknik, mali ve ekonomik analizler

Sonular ve alnan kararlar
Nihai zmle ilgili tavsiyeler
Faydalanlan kaynaklar
Ekler (varsa)

Tasarm Faaliyetleri

Kavramsal Tasarm (veya baz hallerde Avan Proje)

Fizibilite almas sonucunda karar verilen artma prosesi iin

kavramsal tasarm projesi hazrlanr.

Kavramsal tasarm, Fizibilite Raporunda seilen en uygun prosesin
Teknik Raporu ile avan proje veya prensip projesini iermelidir.
Kavramsal proje veya prensip projesi genelde, tesis yerleim plan,
borulama plan, hidrolik profil, P&I Diyagram ile baz yap ve
nitelerin 1/100~1/200 lekli prensip izimlerini ierir.
Ancak baz durumlarda kavramsal proje yerine, avan proje
detaynda proses ve mimari izimleri (betonarme hari) de
istenebilmektedir.

Tasarm Faaliyetleri

Kavramsal Tasarm (veya baz hallerde Avan Proje)

Teknik Rapor
Mhendislik Hesaplar
Proses Hesaplar
Hidrolik Hesaplar
lk Yatrm ve letme Maliyeti
Atksu Artma Tesisi Skada ve Otomasyon Bilgileri
Kullanlacak Mekanik Ekipman Bilgileri
letme ve Bakm Talimatlar

Planlama Dokmanlar
evre Dzeni, Havza Koruma veya (varsa)
Nehir Havzas Ynetim Planlar
Atksu artma tesisi yerinin vaziyet plan
Atksu artma tesisinin yerleim plan
Hidrolik profil
P&I Diyagram
Tesis birimlerinin plan ve kesitleri

Tasarm Faaliyetleri
Uygulama Projesi
Kavramsal tasarm (veya avan proje) projesinin onaylanmasnn ardndan,

uygulama projesi yaplr.

dareler, uygulama projesini kendileri hazrlayarak veya hazrlatarak inaat
ihalesine bu uygulama projesi ile kabilirler.
Bir dier alternatif ise iin kavramsal tasarm projesi zerinden ihale
edilmesi ve inaat iini alan firmann uygulama projesini
gerekletirmesidir.
Uygulama projesinde, proses hesaplar ve izimlere ilave olarak, elektrik,
otomasyon, mekanik ve betonarme hesap ve izimleri de bulunmaldr.

Tasarm Faaliyetleri
Uygulama Projesi
Aklama Raporu
Ek Dkmanlar
Keif, Metraj ve hale Dosyalar

Tasarm Faaliyetleri

Uygulama Projesi Aklama Raporu

Bu raporda, artma tesisini oluturan her bir nitenin

boyutlandrlma ve projelendirilme esaslar, bu srada yaplan
kabuller, kabullerin dayandrld kaynaklar ve iletilme artlar
ve hizmet gerekeleri aklanmaldr. Betonarme ve elektrik mekanik hesaplamalar da ayrca verilmelidir.

Tasarm Faaliyetleri
Uygulama Projesi Ek Dkmanlar
Blgesel konum planlar
Genel yerleim plan
Borulama plan
Hidrolik profil
P&I diyagram
Tesisin ve her bir nitenin mimari plan ve kesitleri : 1/100 veya 1/50
lekli
niteleri yeteri derecede tanmlayacak mimari detaylar: 1/20, 1/5,
veya 1/1 lekli
Tesis yerinin tesviye edilmi tesviye erili haritas ve buna dayal kaz
ve dolgu planlar ve kesitleri: 1:500 veya 1:100 lekli
Artma tesisi yeri ve nitelerinin yeralt suyu ve temel (zemin) drenaj
planlar ve bunlarn tahliye ayaklar plan ve kesitleri (Drenaj Projesi):
1/50 lekli

Tasarm Faaliyetleri
Uygulama Projesi Ek Dkmanlar
Kalp ve donat planlar: 1/100 veya 1/50 lekli, inaatn projesine uygun

yaplabilmesi iin kfi miktarda ve sayda noktasal detay resimleri

1)Perde, kolon, ke donats detaylar (1:50-1:25 lekli),
2)at demesi donat detaylar (1:50-1:25 lekli),
3)Temel donat plan ve kesitleri (1:50 lekli),
4)Perde betonu donat detaylar (1:25),
5)Kiri ve delik donat detay (1:25),
6) Donat metraj listesinden oluabilir.
Mekanik donanm planlar: 1/25 lekli kullanlan btn ekipmana ait plan
ve detaylar
Artma Tesisi yardmc nitelerinin ve gerekirse evreyi kapsayan elektrik ve
aydnlatma projeleri
Zemin sondaj kuyularnn rperli haritalar ve loglar
darece gerekli grlen dier plan, kesit, grn, detay, hesap ve bilgiler
(ime suyu, atksu, yamursuyu ebekeleri v.b.)

Tasarm Faaliyetleri
Keif, Metraj ve hale Dosyalar
a) Metraj
Projede yer alan farkl yaplarn her birisi iin ayr ayr metraj listeleri hazrlanacaktr.
Metraj listelerinde, iin tamamlanmas iin gereken i kalemleri birim fiyat poz
no.larna gre sralanmaldr.

Tasarm Faaliyetleri
Keif, Metraj ve hale Dosyalar
b) Keif
Analize esas rayiler, projenin idareye verildii yla ait olacaktr. evre ve ehircilik

Bakanl ve ilgili idarece geerli kabul edilen dier kurulularn rayi, analiz ve
birim fiyatlar kullanlacaktr. Birim fiyatlar bulunmayan i cinsleri iin % 25
orannda yklenici kr ve genel masraf karl dnlerek gerekli pozlarn
analizi yaplacaktr. Hesap sonular yuvarlatlr.
Keif cetvelleri metrajlar esas alnarak hazrlanr. Keif cetvellerinde poz.nosu,

ksaca iin tanm, l birimi, miktar, birim fiyat, tutar gsterilir. Keif cetvellerine,
gerekirse belgelendirilmi kamulatrma bedelleri ilave edilir. Ayrca keif zeti
verilir. Fiyat farklarnn verilip verilmeyecei, verilecek ise verilme artlar
aklanmaldr.

Tasarm Faaliyetleri
Keif, Metraj ve hale Dosyalar
c) hale Dosyalar
naat ihalesine esas teklif alma artnamesi, szleme gibi standart dokmanlar

idarece ykleniciye verilir.

Yklenici (mteahhit veya proje birimi), zel teknik artnameleri, standartlar,

malzeme listelerini v.b. dokmanlar hazrlayacaktr.

Tasarm Faaliyetleri
Sonu (As-Built) Projeleri
Uygulama projeleri, idareye onaylattrldktan sonra uygulamaya aktarlr.

Uygulama srasnda projede yaplan zorunlu deiiklikler projeye

ilenmelidir.
Uygulama srasndaki deiikliklerin ilendii nihai projelere, sonu (AsBuilt) projeleri ad verilir.

Atksu Artma Tesisi

Tasarm Admlar
Yer seimi ve artlm suyun dearj noktasnn belirlenmesi
Nfus ve debi hesab
Sistem seimi
Proses hesaplar

Vaziyet plan
Borulama plan
Hidrolik hesaplamalar ve hidrolik profil
P&I diyagram

AMBARLI

PARS AAT

Tipik proje sreleri

Tesis
Kanalizasyon
Terfi merkezleri
Yaplar
Pompa ve ekipman
Artma tesisleri
Artma yaplar
Ekipman
Boru ve kanallar

Proje sresi, yl
20~40
20~40
10~25
20~40
10~20
20~40

51

SISTEM SEIMI

52

Kanalizasyon Sistemi Bulunan Yerlerde Uygulanacak Teknik Esaslar

Nfusun <2000 Arasnda Olduu Yerlerde Uygulanacak Teknik Esaslar
Kii bana 8-15 m2

Kii bana 1 m2den az

Mevcut
alan
Kii bana 2-5 m2

r
Kark sistemler:
-Stabilizasyon havuzlar
-Havasz reaktr + biyodisk
-Havasz reaktr + yapay sulak alanlar
-Havasz reaktr + stabilizasyon
havuzlar
-Biyodisk + stabilizasyon havuzlar
-Havalandrmal lagn + stabilizasyon
havuzu
-Yapay sulak alanlar
Basit artma

Geirimli
zemin
Evet
Szdrma veya
kum filtreler

Hayr
Stabilizasyon havuzlar veya
yapay sulak alanlar

Teknoloji youn artma +

ileri artma
(gerekli ise)

53

Kanalizasyon Sistemi Bulunan Yerlerde Uygulanacak Teknik Esaslar

Nfusun 2000-10000 Arasnda Olduu Yerlerde Uygulanacak Teknik

Esaslar

Kentsel atksularn artlmas ynetmeliine gre, nfusun

2000-10000 arasndaki toplama alanlarnda atksuyun tatl
sulara ve halilere dearj edilebilmesi iin ikincil artma ya da
edeer bir artmaya tabi tutulmas gerekmektedir.
Bu nfus aralnda uygulanacak artma teknikleri, kk atksu
artma teknikleri snfna girmektedir.
2000-10000 nfus aralnda, 500-2000 nfus aralnda
belirtilen artma yntemleri kullanlabilir.
Yer probleminin olduu durumlarda, konvansiyonel aktif amur
sistemleri ve modifikasyonlar, arazinin yeterli olduu yerlerde
ise doal artma tercih edilebilir.

54

Kanalizasyon Sistemi Bulunan Yerlerde Uygulanacak Teknik Esaslar

Nfusun 2000-10000 Arasnda Olduu Yerlerde Uygulanacak Teknik
Esaslar

Bu ekilde, uygun verimde organik karbon giderimi ve/veya

nitrifikasyon salanabilmektedir.
Karbonlu organik maddelerin % 85-95 orannda giderimi
mmkn olurken, ntrient giderme verimleri, % 30-45 aralnda
deimektedir.
Evsel atksulardan organik karbon giderimi ile birlikte
nitrifikasyon (amonyum azotu oksidasyonu), haval (oksijenli)
ortamda e zamanl olarak salanabilir.
ncelikle tasarm aamasnda, nitrifikasyon iin emniyetli haval
amur ya seimi ile amonyum azotu oksitlenmi azot
formlarna dntrlr.

55

Kanalizasyon Sistemi Bulunan Yerlerde Uygulanacak Teknik Esaslar

Nfusun 2000-10000 Arasnda Olduu Yerlerde Uygulanacak Teknik

Esaslar

Nitrifikasyon prosesi ile birlikte ayn koullarda organik karbon

giderimi de salanmaktadr.
amur yann belirli seviyede seilmesi ile (c 10 gn)
sadece organik karbon giderimi de salanabilir.
MBR sistemleri de, bu nfus aralnda kullanlabilecek artma
alternatifleri arasndadr.

56

Kanalizasyon Sistemi Bulunan Yerlerde Uygulanacak Teknik Esaslar

Nfusun 2000-10000 Arasnda Olduu Yerlerde Uygulanacak Teknik

Esaslar

57

Kanalizasyon Sistemi Bulunan Yerlerde Uygulanacak Teknik Esaslar

Nfusun 2000-10000 Arasnda Olduu Yerlerde Uygulanacak Teknik
Esaslar

58

Kanalizasyon Sistemi Bulunan Yerlerde Uygulanacak Teknik Esaslar

Nfusun 10000den Byk Olduu Yerlerde Uygulanacak Teknik Esaslar

Nfusun 10000den fazla olduu yerlerde, blgenin az hassas,

normal veya hassas alan olmas durumlarna gre
uygulanabilecek artma alternatifleri farkldr.
Kentsel atksularn artlmas ynetmeliine gre, nfusun
10000den fazla olan toplama alanlarndan yaplan btn
dearjlar iin ikincil artma ya da edeer bir artma
gerekmektedir.
Az hassas alanlarda, kapsaml aratrmalar neticesinde derin
deniz dearjlarnn evreyi olumsuz ynde etkilemeyeceinin
kantlanmas durumunda, mekanik (ilk) birincil artmdan daha
dk olmamak artyla (zgara ve havalandrmal kum tutucu)
derin deniz dearj yaplabilir.
Nfusun 50000nin zerine kt yerlerde, birincil artmaya
kimyasal takviyeli n ktrme havuzu ilave edilebilir.

59

Kanalizasyon Sistemi Bulunan Yerlerde Uygulanacak Teknik Esaslar

Nfusun 10000den Byk Olduu Yerlerde Uygulanacak Teknik Esaslar

Normal alanlarda, nfusun 10000den byk olduu yerlerde,

hassas alan snrlar iinde yer almasalar dahi ileride hassas
alan snrlar iinde kalabilecekleri gz nnde bulundurularak,
artma tesisleri biyolojik azot ve/veya fosfor giderimini ierecek
ekilde tasarlanmaldr.
2000-10000 nfus aralnda nerilen artma sistemleri normal
alanlarda kullanlabilir.
Ayrca, 50000 ve zerinde nfusa sahip yerleim alanlarndan
normal su alanlarna yaplacak dearjlarda, ikincil artmaya
aada teknik zellikleri belirtilen azot giderimi yntemleri de
ilave edilmelidir.
Ayrca, yaplacak analiz ve teknik almalar neticesinde gerekli
grlen yerlerde, fosfor giderimi de istenebilir.

60

Kanalizasyon Sistemi Bulunan Yerlerde Uygulanacak Teknik Esaslar

Nfusun 10000den Byk Olduu Yerlerde Uygulanacak Teknik Esaslar

Hassas alanlarda, karbon giderimine ilave

olarak azot ve fosfor giderim birimlerinin de
ilave edilmesi gerekmektedir.

61

KARBON VE AZOT
GIDERIMI

62

63

KARBON, AZOT VE
FOSFOR GIDERIMI

64

65

Fosfor giderimi iim kimyasal madde uygulamalar

66

Farkl evsel atksu karakterizasyonlar iin nerilen biyolojik ntrient gideren aktif amur
sistemleri aadaki Tabloda zetlenmitir. Tabloda P, atksu artma tesisi giriindeki
toplam fosfor ile kndaki znm fosfor arasndaki fark ifade etmektedir.
BO5/P

KO/P

mg BO5/mg P

mg KO/mg P

VIP*, UCT**

15-20

26-34

A2O*** AO****

20-25

34-43

Bardenpho

>25

>43

Proses

* Virginia Initiative plant

* University of Cape Town
** Anaerobik-Anoksik-Aerobik
*** Anoksik-Aerobik

Evsel atksularda biyolojik azot giderim verimi biyolojik artmaya giri atksuyundaki
KO/TKN oranna baldr.
KO/TKN<10 olmas durumunda n denitrifikasyon sistemleri etkin olarak kullanlabilir.
Orann (KO/TKN) 10dan byk olmas durumunda ise sonda denitrifikasyon
sistemleri avantajldr. Bu durumda birden fazla anoksik reaktre sahip; nde ve
sonda denitrifikasyon sistemlerinin avantajlarnn birletii Bardenpho tipi aktif amur
sistemi kullanlabilir.
E zamanl nitrifikasyon-denitrifikasyon prosesi ayn reaktr iindeki farkl blgelerde
anoksik ve haval koullarn oluturulmas (oksidasyon havuzlar vb.) ve/veya ayn
reaktr iinde oksijenin dk seviyelerde kontrol ile de salanabilmektedir

69

Kanalizasyon Sistemi Bulunan Yerlerde Uygulanacak Teknik Esaslar

klim artlarna Gre Uygulanacak Teknik Esaslar
Biyolojik artmada, bakterilerin yaamas iin en uygun scaklk
aral, 25-35 oC arasdr. Scaklk 50oCnin zerine ktnda,
haval rtme ve nitrifikasyon durmaktadr. 15 oCye dtnde
ise, metan reten mikroorganizmalar ilevlerini kaybetmekte ve 5
oCde ototrofik nitrifikasyon bakterileri faaliyetini durdurmaktadr. 2
oCde karbonlu organik maddeleri kullanan kemoheterotrofik
bakteriler faaliyetlerini yavalatmaktadr.
Souk iklimlerde, biyolojik artmada uygulanan havalandrma tipi
byk nem tamaktadr. Uygulanacak havalandrc, havalandrma
havuzunu soutmaktan ziyade, stc vazife grmelidir. Mekanik
havalandrclar, dardaki havann ok souk olmas halinde,
yzeydeki havay suya kartrdklar iin reaktr soutucu etki
gsterebilir. Bundan dolay, souk iklimlerde, difzrl
havalandrclar kullanlmaldr. Ayrca, tesislerin zerinin kapatlmas
veya ilave ek bir stcnn kurulmas da alternatifler arasndadr.

70

Kanalizasyon Sistemi Bulunan Yerlerde Uygulanacak Teknik Esaslar

klim artlarna Gre Uygulanacak Teknik Esaslar
Biyolojik artmada amur ya, scak iklimlerde daha dk, souk
iklimlerde ise daha yksek seilmelidir.
Souk iklimlerde dikkat edilmesi gereken bir dier husus, biyolojik
artmadaki ktrme havuzunun bekletme sresinin ayarlanmasdr.
Scaklk dtke bekletme sresi artrlmaldr. 10 oCdeki bekletme
sresi, 20 oCye gre 1.38 kat daha fazla olmaldr.
Havalandrmal lagnlerde, dk scaklklarda bakterilerin
performansnn azalmas ve buz oluumundan dolay, scaklk etkisi
dikkate alnmaldr. Bu havuzlarda da yzeysel havalandrc yerine
difzrl sistemler tercih edilebilir. Buz oluumu halinde, reaktr
derinlii arttrlarak bu etki minimize edilebilir. Souk mevsimlerde
lagnler seri halde, scak mevsimlerde ise paralel olarak
altrlabilirler. Seri halde altrmada, birinci reaktre havalandrc
yerletirilirken, ikinci reaktre havalandrc yerletirilmez ve buz
oluumuna msaade edilir. Benzer iletme prensibi, yapay sulak
alanlar ve stabilizasyon havuzlar iin de uygulanabilir.

ATKSU MIKTAR VE
ZELLIKLERI
Tasarm Debi ve Ykleri

Metcalf and Eddy, 1991

Atksu Miktarn Belirleyen Faktrler

Proje nfusu
Szma

Ya iddeti, yer alt suyu seviyesi

Sanayi debileri ve deiimi

Atksu Debilerinin Hesab

Atksu tasfiye tesislerine gelen atksu debilerinin

hesabnda evsel, sanayi ve szma debileri toplam

dikkate alnmaktadr.

Yani gnlk toplam debi;

Q = Qev + Qsanayi + Qszma

olarak hesaplanmaktadr.

Evsel Debinin Belirlenmesi

Evsel debi, kii bana gnlk su sarfiyatnn

nfusla arpmndan bulunabilir.

Yllk ortalama olarak kii bana gnlk su

ihtiyac ort q ile gsterilirse yaz aylarndaki su

ihtiyacn temsil eden deer (max q), ortalama
deerin 1.5 kat olarak kabul edilmektedir.

Su ihtiyacnn % 70 ila 100 arasndaki belirli bir

kesri kanallara intikal etmektedir.

Evsel Debinin Belirlenmesi

Evsel debi;

max Qev = . max q . N

ifadesiyle bulunabilir. Burada;

max Qev : Yazlk evsel su sarfiyat, m3/gn
: kanala intikal yzdesi
max q : Kii bana yazlk su ihtiyac, m3/N/gn
N : Kasabann gelecekteki nfusunu

gstermektedir.

Atksularn Miktar ve Debi Hesab

Atksularn Miktar ve Debi Hesab

debi hesab iin yerleme merkezinin
gelecekteki nfus bilinmelidir.

Evsel

Bir blgenin gelecekteki nfusunu tahmin etmek

iin kullanlan hesap yntemleri;

Aritmetik art
Geometrik art,
ller Bankas,

Benzer ehir,
Lojistik Eri,
Azalan hzl art

olarak saylabilir.

Szma Debisinin Hesaplanmas

Yukarda verilen deerler atksu kanallarnn ina kalitesi, zemin durumu

gibi pek ok faktrlere baldr. Bu deerlerin mertebe hakknda fikir vermek
asndan verildii hatrda tutulmaldr.

Tasarm Debilerinin Hesab

Tasarm Debilerinin Hesab

n2 sabiti sanayi kuruluunun vardiya says ile

alakaldr. Tek vardiya alan tesislerde bu deer

5-6 arasnda alnabilir.

n3 sabiti 37 ila 40 arasnda bir deerdir. Bu da

mesela 40 iin Q40 olarak gsterilmektedir. Bir

veya iki vardiya alan tesislerde minimum debi
hesabnda sanayi debisi dikkate alnmaz.

vardiya alan tesislerde ise n4=24 alnabilir.

The Volumes of WW

Influent to Tuelso wastewater treatment plant (Denmark, July 10-11, 1980)

Statistical Analysis

Fig 2: Fractile diagram for the influent to Lundtofte wastewater treatment

plant 1984-1989 (Denmark). Here Qd,av is determined as the 60%-fractile
(30400m3/d) and Qd,max as the %85-fractile (42500m3).

Kirlilik Ykleri
Kirlilik ykleri
Kii bana kirlilik yk kabulleri ile
Konsantrasyon kabulleri ile

Artlacak atksuyun yeterli sre ile ve yeterli sayda numune

alnarak katakterize edilmesi

suretiyle belirlenir.

Kirlilik Ykleri

BO5: toplumum beslenme alknlklarna bal olup 3080 g BO5/N.gn aralnda deimektedir.

Bu deer lkemizde 30-45 g/N.gn

deimekte,
projelerde 54-60 g/N.gn
seilmektedir.

Toplam Kjeldahl Azotu 10 -18 g/N.gn

Toplam Fosfor 1-3 g/N.gn alnabilir.

arasnda
arasnda

Baz lkeler iin tipik kirlilik ykleri

(Metcalf&Eddy,2003)
g/kii.g

Trkiye
Almanya
ABD
Japonya

BO5

AKM

TKN NH3-N

27-50 41-68 8-14

55-68 82-96 11-16
50-120 60-150 9-22
40-45
1-3

9-11

Top-P

0.4-2
1.2-1.6
5-12 2.7-4.5
0.15-0.4

N ARTMA
SISTEMLERI

87

Mekanik n artma birimleri (Birincil

Artma)
Izgaralar
Dengeleme Havuzu

Kum tutucu
Ya ve gres tutucu
n ktrme Havuzu

88

Izgara
Atksu ierisinde bulunan byk paralarn pompa, boru ve
tehizata zarar vermemesi, dier artma ksmlarna gelen
ykn hafifletilmesi ve yzc maddelerin sudan
ayrlmas gibi amalarla zgaralar kullanlr. Izgaralar,
atksu artma tesisi girilerine yerletirilmektedirler.
Izgaralarn seiminde;

Su derinlii, ubuklar arasndaki aklk,

Tarama skl,
Msaade edilen yk kayb,
Serbest ak alan,
Izgaralarn nnde veya arasnda kelme ihtimali,
Yaklam kanalnn ekli,
Izgara kanalnn gz says,
Tutulacak p miktar ve tr,
Kapaklar nnde oluacak su yk,
Izgaradan sonra uygulanacak proses rol oynamaktadr.

89

Izgaralar iki tiptir; Kaba ve ince zgaralar

Kaba Izgaralar: artma tesisinin en banda ve 40 mmden iri

maddelerin mevcut mekanik ekipmanlara zarar vermemesi ve boru

hatlarnda tkanklk yaratmamas iin kullanlrlar. Izgara aral 6-150
mmdir. deiik tipte inaa edilirler. Bunlar,
sabit ubuk zgaralar- pompalarn ve terfi merkezlerinin nnde
hareketli bant zgaralar- ubuk zgaraya gre daha kk paracklar iin
tcler - kaba eleklerle birlikte kullanlrlar

nce zgaralar: ubuk aral, 26 mm mertebesindedir. Bu tip zgaralar

mekanik temizleme mekanizmalarna sahip olup, zgarada tutulan kat

maddeler zaman zaman otomatik olarak temizlenerek kat madde
konteynerlerinde depolanr ve daha sonra uygun alanlara dklr.
Elle temizlenenler 1.7 m boyundaki bir adamn boyuna gre, trm
rahat ekmesi gz nnde tutularak, yatayla 35 ile 45 o a yapacak
ekilde tertiplenmektedir.
Mekanik zgaralar ise 60 ile 80 o a ile dzenlenmektedir. nce
zgaralarda trmk syrma hz, 0.10-0.15 m/sn alnabilir. Trmn
alma devresi, zgara boyuna bal olarak 2 ile 5 dakika arasnda
deimektedir.

90

Genel halde, zgara ubuklar arasndaki ortalama

su hz 0.75 m/sn, maksimum su hz 1.25 m/sn

olmaldr. Yaklam kanalndaki hz ise kelmeye
meydan vermeyecek ekilde, maksimum debide, 1
m/sn deerini gememesi ve minimum debide 0.3
m/sn deerinden kk olmamas gerekir.
Izgara kanalnn minimum genilii, 60 cm
olmaldr.
Izgaralar giri-k su seviyeleri arasndaki fark
15-25 cm ulat zaman temizlenmelidir.

IZGARALAR

IZGARA VE ELEKLERN
YAPISAL TASARIMI

(DIN 19554)

1 : Korkuluk
2 : En yakn duvar
3 : Dikey simetri dzlemi
y1 : En byk zgara ereve genilii
y2 : Blmeler aras mesafe
y3 : Yanal girintiler
y4 : Izgarann en yakn duvara olan
mesafesi

z1 : Taban eimi
b : Blme genilii
l : Serbest zgara uzunluu
e : Aklk genilii(zgara aral)
t : Blme derinlii
a : Atma ykseklii (dme ykseklii)
wmax : Su derinlii
x : Blme akl

b
0,6den 2,4e
kadar 0,2
artarak; 2,4den
4,8e kadar 0,4
artarak

0,6dan 2,8 ve
zerine 0,2
artarak

0,010; 0,015.;
0,02; 0,025;
0,04; 0,06; 0,1

0,8den 2ye
kadar 0,2
artarak;
2den 4,8e
kadar 0,4
artarak

0,8; 1; 1,2; 1,6;

2; 2,4; 2,8

*Eimli ubuk zgara yaps ana boyutlar (m olarak) (DIN 19554)

wmax

Mekanik temizleyici
olmayanlarda
Mekanik temizleyici
olanlarda

1,8

2,2

2,4

1,6

*Eimli ubuk zgara yaps iin girintiler (m olarak) (DIN 19554)

1 : Izgara yolu d snrlar

a,t,wmax,z1,b,e,l,y1,y2,y3,y4 iin ekil 5.7ye baknz.

2 : En yakn duvar

: Izgaralarn eim as

3 : Dikey simetri dzlemi

z2 : Girinti derinlii

x1,x2,x3 blme akl

x4 : Yarm girinti genilii

0,6dan 4,8e kadar 0,2

artarak

0,6dan 1,2 ve zerine

0,2 artarak

0,010.; 0,015.; 0,02;

0,025; 0,04; 0,06; 0,1

0,8den 4,8e kadar 0,2

artarak

0,8; 1; 1,2; 1,6; 2; 2,4;

2,8

(Dikey ubuk zgara yaps. Dme iin emniyetler ve tayclar gibi zgara temizleyiciler de
gsterilmemitir. x1, x2, x3, x4, y1,y2,y3,y4, z1, z2, retici talimatlarna gre olacaktr.)

98

Kum tutucu
Kum tutucular aadaki amalar iin kullanlr.
Kum, akl gibi inorganik maddeleri atk sudan ayrmak,
Artma tesislerindeki pompa ve benzeri tehizatn

anmasna ve keltim havuzlarnda tkanma

tehlikesine engel olabilmek,
Hareketli mekanik ekipmann anmasn nlemek,
Boru ve kanallarda birikintileri engellemek,
Kum birikiminden dolay amur rtcnn temizlenme
periyodunu azaltmak
Kum tutucularda sadece, inorganik malzemelerin kelmesi istenir. Organik
maddelerin kelmesi istenmez. zellikle, younluu 2650 kg/m3 ve tane
aplar 0.1-0.2 mmden daha byk olan kat maddelerin tam olarak
tutulmasn salamak iin kullanlr.

99

Kum tutucu tipleri ve tasarm kriterleri

Yatay akl dikdrtgen planl,
Yatay akl kum tutucularda, bekletme
sresi 1 dak, yatay ak hznn 0.3 m/sn ve
yzey yknn 24 m3/m2.st olmas
gerekmektedir
Havalandrmal Kum Tutucular
saatlik pik debilerde, t= 2-5 dk.
Havalandrma difzrleri, kum tutucu havuz
tabannn 0.45-0.60 m yukarsna yerletirilir.
H= 2 - 5 m, L= 7.5- 40 m, B= 2.5-7 m, hava
debisi 3-10 m3/st.m arasnda deimektedir.
Daire planl ve Dey akml kum

tutucular (Vorteks tipi)

Yzey yk olarak 24 m3/m2.st alnmas

tavsiye edilmektedir. Pik debide hidrolik

bekletme sresi 30 sn alnabilir. ap, 1.5 ile
7 m aralnda, ykseklii ise 3 m ile 4.5 m
aralnda seilebilir.

100

Kum Tutucularn kritik tasarm deerleri

Yatay ak hz= 0.25-0.40 m/sn (ortalama 0.3

m/sn) ve kum tutucularn boyutlandrlmasnda

kullanlan en nemli parametredir. Bu ak hz
organik maddelerin kum tutuculardan darya
srklenmesini temin eder.
Kum tutucularn boyutlandrlmasnda kullanlan
ikinci en nemli parametre, yzey ykdr. 0.1
mm ve daha byk aptaki daneciklerin
ktrlmesi iin yzey yk, 24 m3/m2.st
deerinin altnda olmaldr.

KUM VE YA TUTUCULARIN
YAPISAL TASARIMI

a) Havalandrmasz Kum Tutucular

1 : Emme kanal
2 : Emme pompas
3 : Emme pompas ve basma hatt
4 : Geri akm oluu
5 : Syrc ve emme kprs
6 : Yrme iskelesi
- Minimum muhtemel genilik : 0.6 m
- zin verilen hareketli yk : 1.5 kN/m2
7 : Havalandrma borusu
8 : Yavalatc levha

b) Havalandrmal Kum Tutucular

9 : Yzer madde syrcs
10 : Destek ubuu
b1 : Muhtemel toplama kanal genilii
b2, b3 : Emme kanalnn merkez ekseninin havuz i
duvarlarna olan mesafesi
b4 : Yzer madde toplama blgesindeki muhtemel
genilik
c : Syrc gzergah iin havuz duvarnn st genilii

m : Platform zeri yolun zeminden ykseklii (DIN

12255-10da mevcut)
t : Havuz derinlii

a) Havalandrmasz Kum Tutucular

b1

b2, b3, b4

b) Havalandrmal Kum Tutucular

c min.

0,25

0,6dan 4e kadar 0,2

artarak,
4den 6ya kadar 0,4
artarak

0,8den 2,6ya kadar

0,2 artarak
2,8den 6ya kadar
0,4 ykselerek
7den 16ya kadar 1
artarak

0,4den balayp 0,1

artarak
0,3

*Havalandrmal ve havalandrmasz emme tertibatl dikdrtgen kum tutucular (DIN 19551-3)

ekil. Havalandrmal ve Syrcl Dikdrtgen Kesitli Kum Tutucular

1: Vakum cihaz, pnmatik krikolu
2: Yrme iskelesi
- Minimum muhtemel genilik: 0.6 m
- zin verilen hareketli yk: 1.5 kN/m2
3: Syrc kprs
4: Kum toplama kanal
5: Yzer madde syrc
6: Havalandrma cihaz
7: Yavalatc levha
8: Destek ubuu
a: Bakm onarm iin kazyc

b1: Muhtemel toplama kanal genilii

b2, b3: Kum toplama kanalnn merkez ekseninin havuz
i duvarlarna olan mesafesi
b4: Yzer madde toplama blgesindeki muhtemel
genilik
b5, b6: Kanal genilii
m: Platform zeri yolun zeminden ykseklii (DIN 1225510da mevcut)
T: Kanal derinlii
t: Havuz derinlii
c: Syrc gzergah iin havuz duvarnn st genilii

Tablo. b1 geniliine bal olarak havalandrmal ve syrcl tertibatl dikdrtgen kum tutucular iin boyutlar (m)
b1

b2

1,6dan 2,6ya
kadar 0,2
artarak
2,8den4,8e
kadar 0,4
artarak
5,2den 7,2ye
kadar 0,4
artarak

1den
balayp 0,1
artarak
1,8den
balayp 0,2
artarak

b3

b4

0,6dan
balayp 0,1
artarak
0,4 den
balayp
0,1 artarak

1,2den
balayp 0,2
artarak

1,6dan 4e kadar
0,1 artarak,
4ten 6ya kadar 0,4
artarak

b5

b6

0,3

0,4

0,3

0,4

0,6

0,5

0,5

1,0

0,8

Cmin

0,25

Tablo. b2 geniliine bal olarak havalandrmasz ve syrc dikdrtgen kum tutucular iin boyutlar (m)
b1

b3

b5

b6

0,8den 1,8e kadar 0,2 artarak

0,45

0,3

0,4

0,3

2,0den 2,6ya kadar 0,2 artarak

2,8den 4e kadar 0,4 artarak

0,8
1,0

0,4
0,5

0,6
1,0

0,5
0,8

c min

0,25

t
0,6dan 4,6ya kadar 0,2 artarak

Tutulan Kat Maddeler

109

n ktrme Havuzu
n ktrme havuzlar, zgaralar ve kum tutuculardan sonra
inaa edilir.
n ktrme tanklarnn ana fonksiyonu vardr. Bunlar;
ktrme ile svdan katlar (amur) ayrma,
yzdrme ile svdan katlar (kpk, ya, yzen birikintiler) ayrma
katlar younlatrmadr.

n ktrme havuzunun yaplp yaplmayaca, KO/TKN

oranna baldr.
KO/TKN >7: n ktrme havuzu yaplmakta,
KO/TKN <7: yaplmas gerekmemektedir.
Debi >3800 m3/gn: n ktrme tanklar atksu artma
tesislerinde kurulur.
Damlatmal filtre, dner biyolojik disk ve batm biyolojik reaktr
gibi ikinci kademe artma niteleri mevcutsa ekipmann zarar
grmemesi iin mutlaka sistemin nne n ktrme tank
konulmaldr.

110

n ktrme tipleri ve zellikleri

yatay akl- dairesel ve dikdrtgen olabilirler.
kat madde temasl- dairesel veya dikdrtgen
eri yzeyli olabilmektedir.

Yatay akl havuzlarn avantajlar, daha az yer kaplamas,

birden fazla uniteler halinde olabilmesi, birden fazla
unitelerde ayn duvar kullanlarak ekonomi salanmas, koku
kontrolnn daha kolay olmas, daha uzun kelme zaman,
giri-k yaplarndaki kayplarn az olmas ve amur
toplama iin daha az enerji harcanmasdr.
Yatay akl havuzlarn dezavantajlar ise l blgelerin
oluabilmesi, debi deiimlerine hassas olmas, amur
toplama ekipman iin geniliin kstlayc faktr olmas,
savak ykn azaltmak iin birden fazla savak yaplmas ve
yksek bakm masraflardr.

111

Genel Tasarm Kriterleri

n ktrme tanklarnn boyutlandrtlmasnda kullanlan en

nemli parametre yzey ykdr. yi bir performans elde

etmek iin bunun dnda tank derinlii, bekletme sresi,
amur syrc tama kapasitesi gibi parametrelerin de
dikkate alnmas gereklidir.
Yzey yk ortalama debide, 30-50 m3/m2.gn ve pik debide
ise 80-125 m3/m2.gn aralnda deimektedir.
Savak yk 125-500 m3/m/gn aralnda deimektedir.
Ortalama tasarm debisinde bekleme sresi 2.5 saati
gememelidir.
Dairesel ktrme havuzlarnda derinlik = 3-4.5 m (ortalama
3 m), ap= 3-60 m, taban eimi= 60-170 mm/m ve syrc
devir says ise 0.02-0.05 devir/dak
ktrme havuzundaki ortalama yk kayb 0.4 m - 0.6 m
Dikdtgen planl n ktrme havuzlarnn derinlii=3 - 4.5 m,
uzunluk= 15 - 90 m, genilik= 3 - 24 m ve syrc hz ise 0.6 1.2 m/dak arasnda deimektedir.

Yatay Akl n
ktrme Tanklar

112

Tasarmda dikkat edilecek hususlar

Giri Yaps
Giriteki enerjinin krlmas gereklidir
Genilik: akmn eit dalmn salamak
Scaklktan ve younluk farkndan kaynaklanan ksa devreleri
nlemek
Yk kayplarn azaltmak

Giri kanalnda akm hz: 0.3 m/sn

Tasarmda dikkat edilecek hususlar

k Yaps
Uniform debi datm salanmaldr
kelemeyen veya yzen kat
engellenmelidir
Yzebilen maddeler toplanmaldr

maddelerin

savaktan

kamas

Tipik savak ykleri

Debi: 44 L/sn 124 m3/mgn
> Debi: 44 L/sn 186 m3/mgn
Dz ya da V-entikli olarak tek ya da ift tarafl oluk
Savaktan nce yzen maddeleri tutmak iin engeller konulmaldr

Tasarmda dikkat edilecek hususlar

amur Toplama Sistemi
Tank Taban Eimi: amur toplama haznesine
amuru kolaylkla toplamak iin yaplr.
Dikdrtgensel tank: %1~%2;
Dairesel tank: 40~100 mm/m
Ekipmanlar

Dairesel tanklar
amur toplama haznesine kelen amuru itmek iin sonsuz
tayc zincire bal pedal sistemi ya da hareketli kprye
bal dip kazyclar
Emme-tipi amur toplama sistemi

N KTRME HAVUZLARININ
YAPISAL TASARIMI

ekil. Dairesel planl ve amur syrcl keltim havuzu kesiti (DIN 19552)
1: Kpr

d1 : keltim havuzu ap

2: Merdiven
3: Tahliye Kprs
4: Platform
5: k yaps
6: amur syrc
7: Giri yaps
8: Giri yaps mesnetleri

1,2,3 no'lu yapda : d3 = d1+c

d3 :Dner syrc ap
4 nolu yapda : d3 = d1+2n+c
e : Giri yaps mesnetleri (ayaklar) ile amur haznesi arasndaki aklk
l : Syrclarn taban ksm uzunluu
d2 : amur toplama ukuru ap
f : Hava pay
w: Kenar su derinlii
c : keltim havuzu kenar duvar kalnl
n :k kanal genilii

Tablo. Dairesel Planl ve amur syrcl keltim Havuzu boyutlar iin ngrlen standart deerlerin
havuz apna gre deiimi (m)
d1

cmin

15
15<d120

32<d135
35<d140

50<d160

k1 maks

2;3
3;4

w
0,5 ;1

0,2

0,3
0,3

0,4

40<d145
45<d150

e min

0,25

20<d128
28<d132

d2

4;6
0,5

0,4

1
0,4
0,6
0,8
1
1,2
1,4
1,6

6
1,5

1,5;2

8
9
2

10
12

2 ve her
kademede
0,2 artan

*Silindirik giri yaps, ,platform ve ilgili yap elemanlar gsterilmitir. Giri bacas, vakumlu (emili)
tahliye yaps ve yzen maddelerin uzaklatrlmas ekil zerinde gsterilmemitir.
1den 5e kadar ve 7 iin dairesel planl amur syrcl tip ile ayn boyutlar kullanlacaktr.
d2 : Orta yap ap
c, d1, d3, f, n ve w iin dairesel planl amur syrcl ile ayn boyutlar kullanlacaktr.
Tablo. Dairesel planl ve pompa ile amur emme tertibatl keltim havuzlar ile
ilgili boyutlar (m olarak)
d1

emin

d2

15<d120

0,25

2,5

20<d130

0,3

30<d140

0,4

40<d160

0,5

3
4

0,4; 0,6;
0,8; 1; 1,2;
1,4; 1,6

k1max

1,5

1,5

2 ve her
aamada
0,2 artan

a) A-A Kesiti (Hareketli kprler, kpk syrma

tertibat, tahliye niteleri, giri ve k Yaplar
gsterilmektedir.)

b) Hareketli Kpr Olmadan Grnm (amur ukuru

says keltim havuzu geniliine ve iletme artlarna
gre deimektedir.)

c) B-B Kesiti

ekil. Dikdrtgen planl ve hareketli kprye bal amur syrcl keltim havuzlar iin ngrlen
standart boyutlar ve havuz geniliine bal olarak deiimleri b1

1: Taban Tahliye Plakas

2: Kpk Kanal
3: Yzen Madde Tahliye nitesi
4: Platform (aklk genilii: 0,6 m, Yk: 1,5 kN/m2)
5: Hareketli kpr
6: Savak duvar ile savaklanma yaps
7: k Yaps
8: keltim havuzu dikey simetri ekseni
k: Atksuyun tabandan tahliye plakasna savaklanabilmesi
iin gerekli mesafe
t: Havuz derinlii

a: amur ukuru uzunluu

b1: keltim havuzu genilii
b2: keltim havuzu taban genilii
b3: amur ukuru blgesinin genilii
c1: keltim havuzu yzeyindeki tahliye nitesi genilii
c2 : keltim havuzu yzeyindeki 2 komu Tahliye nitesi
genilii
e: keltim havuzu giri yaps yolu
f: Hava pay
m: Atksu tama kanal bykl
p: Havuz taban ke eimi bykl
w: Su derinlii

Tablo. Dikdrtgen planl ve hareketli kprye bal amur syrcl keltim havuzlar iin
ngrlen standart boyutlar ve havuz geniliine bal olarak deiimleri b1
b1

b2

b3

b4

3,3

1,6

0,45

5
6
7
8
10
12
14
16

4,3
5,3
6,3
7,3
9,3
11,3
13,3
15,3

2,1
2,6
3,1
3,6
2,6
3,6
3,1
3,6

0,7
0,95
1,2
1,45
1,45
1,45
1,2
1,45

c1

c2

0,25

0,7

0,3

0,9

0,4
0,6
0,8
1
1,2

Tablo. Dikdrtgen planl ve hareketli kprye bal amur syrcl keltim havuzlar iin
ngrlen standart boyutlar ve havuz derinliine bal olarak deiimleri
t
a
kmin
2,4
2,45
1,1
2,6
2,6
0,95
2,8
2,75
0,8
3
2,9
0,7
3,2
3,05
0,55
3,4
3,2
0,4
3,6
3,35
0,25
3,8
3,5
0,15
4
3,65
0
Her aamada 0,2 art ile
retici verilerine gre
retici verilerine gre lt a (b1 = 14 m ve b2 = 16 m deerleri iin)

pmin
0,8
0,85
0,9
0,95
1
1,05
1,1
1,15
1,2

ekil. Dikdrtgen kesitli keltim havuzu, Tahliye Kprs, Platform, Emme mekanizmas, kpk kanallar, Giri
ve k yaplar ekildeki rnekte gsterilmektedir.
1: letim kontrol nitesi (profilde gsterilmemekte) b1: keltim havuzu akl genilii
2: keltim havuzu dikey simetri ekseni
3: Emme yaps mekanizmas
4: Kpk ak kanal
5: Kpk tahliye yaps
6: Tahliye kprs
7: aft dolab
8: Platform
(aklk genilii: 0,6 m, Yk: 1,5 kN/m2)
9: Savak duvar ile savaklanma yaps
10: Taban taban kesi

b2: Tabandaki havuzu genilii

c1: keltim havuzu yzeyindeki tahliye nitesi
aras genilii
c2: keltim havuzu yzeyindeki 2 komu tahliye
nitesi genilii
f: Hava pay (0,4 m)
l: keltim havuzu uzunluu
t: keltim havuzu derinlii
w: Su derinlii

Tablo. Dikdrtgen planl pompa ile amur emme tertibatl havuzlara ait temel boyutlar
(DIN 19551-1)
b1

b2

3,3

4,3

5,3

6,3

7,3

10

9,3

12

11,3

b3max

c1min

c2min

0,25

0,7

2,4 ve her
aamada 0,2
artarak

0,3

0,9

Seilebilir deer havuz genilii b1, havuz derinlii t ve su derinlii w

Tablo. Dikdrtgen planl ve bantl syrcl havuzlara ait planlar

1: Bant syrc

f: Hava pay (0,4 m)

2: Savak yaps (DIN 19558)

l: keltim havuzu uzunluu

3: Kpk kanal

t: keltim havuzu derinlii

4:keltim havuzu dikey simetri ekseni

w: Su derinlii

b1: keltim havuzu akl genilii

c3 : Havuz duvar kalnl 0,25 m

m: Trabzanlar arasndaki atksu tama kanal

bykl

Tablo. Dikdrtgen planl ve bantl syrc havuzlara ait

byklkleri (m) DIN 19551-1
b1

w min

2;3;4;5;6;7;8;9;10;11;12

0,4; 0,6; 0,8; 1;

1,2

2 ve her aamada 0,2

artan

1,6

Yzc Madde (Kpk) Toplama Yaplar;

ekil. Tipik bir keltim havuzu kpk toplama sistemi

boyutlar verilmitir (DIN 19551-1).

n keltim Havuzu Savak ve Dalg Perdesi;

a) Savak

b) Savak ve dalg perde boyutlar

11: Havuz su seviyesi

12: Durgun su seviyesi
13: Savaklarn st kenar
14: Yatay dzlemin apa ubuunun toleranslar 2 cm
s: Dalg perde kalnl reticinin seimine gre

1: Durgun su seviyesi
2: Havuz su seviyesi
a:Dirsek kelepelerin mesafesi reticinin
seimine bal

b: Taban genilii
= 5 cm
h: Dm ykseklii

ekil. gen savak (Form A ve Form B) (boyutlar cm olarak) (DIN 19558)

Tablo. Savak ve dalg perde malzeme seimi

No.

sim

apa ubuu

2
3

Diler
Szdrmazlk band

Dirsek kelepe

T kafal cvata

6
7

Altgen somun
artma duvar

konsol

Malzeme

Szlemeye veya reticinin

seimine gre

elik yerleri A2a veya A4a

Szlemeye veya reticinin
seimine gre

9
Altgen cvata
elik yerleri A2a veya A4a
10
Altgen somun
DIN EN ISO 3506-1 den DIN EN ISO 3506-3e gre

Not
Yerinde yerletirilmeli ve monte
edilmeli (tavsiye edilen duvar
kalnl 4mm)

na tarz reticinin seimine

baldr
Yiv numaras M10, Pos Nr1 ve 4 e
uygun
Yiv numaras M10
na tarz reticinin seimine
baldr
DIN EN ISO 4017ye gre M10
Yiv numaras M10

131

Biyoloijk Artma Birimleri

(org. madde) + O2 + NH3 + PO4

(yeni hcreler) + CO2 + H2O

132

Biyolojik Artmann Amalar

znm ve partikler biyolojik olarak

paralanabilen bileenleri (organik madde) kabul

edilebilir son rnlere dntrmek veya okside
etmek (H2O, H2S, CO2, CH4)
Askda ve kelemeyen kolloidal katlar biyolojik
bir flok yada biofilm tarafndan yakalanmasn
veya bir araya gelmesini salamak.
Azot ve fosfor gibi ntrientleri dntrmek ve
uzaklatrmak.
Baz durumlarda spesifik iz (eser) organik
bileenleri ve bileikleri uzaklatrmak.

133

Askda Byyen sistemler

Biyoreaktrde biyoktle havalandrma ya da mekanik kartrma ile askda

tutulur.
Atksu ile homojen karm
Kartrma ekipmanlar, Difzrler veya yzeysel
En yaygn proses Aktif amur prosesidir.
Tam karml veya piston akml reaktr olarak projelendirilebilen aktif
amur havuzlarnda atksu biyolojik niteyi takiben son ktrme
havuzuna ynlendirilir.
Son ktrme tanklarnda artlm su biyoktleden ayrlarak sonraki
artma nitelerine (dezenfeksiyon, filtrasyon vb.) iletilir veya dearj edilir.
Yalnzca aerobik sistemlerin kullanld artma Hassas Blgeler iin
uygun deildir.
Askda oalan aktif amur sistemleri oksidasyon ve nitrifikasyon amur
yana baldr.
Organik madde giderimi yapan heterotrofik bakteriler,
Nitrifikasyonu salayan ototrofik bakteriler.
Nitrifikasyon prosesinde 1 gram amonyum azotunun (NH4-N)
oksitlenmesi sonucu 7.14 gram CaCO3 alkalinitesi tketilmektedir.

134

Yzeyde Byyen Sistemler

Damlatmal Filtreler
Damlatmal filtreler ta veya plastik dolgu malzemesinden oluurlar.
Ta dolgu malzemelerde filtre malzemesi derinlii=1.8-2.4 m, plastik
madde=3.0-12.2 m.
Damlatmal filtrelerin boyutlandrlmas yzeysel hidrolik yk
(m3/m2/gn), hacimsel organik ykleme (kg BO5/m3/gn) ve geri
dn oran esas alnarak yaplr.
b) Biyodisk
Biyodisk sistemleri, plastik (stropor gibi) malzemelerin diskler halinde,
dner bir aft zerine yerletirildii veya ii dolgu malzemesi ile dolu
tambur eklindeki silindirik bir yapdan oluur.
Bu silindirlerin genelde uygulanabilir aplar 1.5-3.0 metredir. aftn her
1 metresine 2 cm aralklarla 20-30 adet disk yerletirilebilir. aftn
uzunluu 6 mye kadar olabilir.
c) Dolgu Yatakl Reaktrler
Dolgu yatakl reaktrler, mikroorganizmalarn tutunmas iin bir dolgu
maddesi ieren biyofilm sistemleridir. Tipik bir dolgu yatakl reaktrde
hava alt ksmndan havalandrclar yardmyla verilir.

135

Biyolojik Azot Giderimi

Denitrifikasyon Prosesler
Heterotrofik bakteriler oksijensiz ortamda
ayrabilen organik maddeyi ve bal oksijeni
(nitrat, nitrit vb.) kullanarak organik madde
oksidasyonunu gerekletirmektedir.
Denitrifikasyon prosesi yardmyla anoksik
koullarda nitrat azot gazna dnr.
Denitrifikasyon veriminin yksek olmas, proses
stabilitesi ve proses kontrolnn kolayl asndan
anoksik koullar askda oalan sistemlerde
kolaylkla salanmaktadr.
Denitrifikasyon prosesinin verimi anoksik reaktre
giren organik madde miktar, aerobik nitelerden
geri devrettirilen nitrat miktar ve ortamdaki oksijen
konsantrasyonuna baldr.

136

Biyolojik fosfor giderimi

Heterotrofik bakteriler oalma srasnda ntrient ihtiyac

olarak fosforu bnyelerine almaktadr. Fosfor giderimi

%10-30
Biyolojik ar fosfor gideriminde, fosfor depolayan
mikroorganizmalar fosfat ihtiyacndan daha fazla
depolayarak %85-95 verim
Fosfor depolayan heterotrofik mikroorganizmalar nitrat ve
znm oksijenin bulunmad anaerobik koullarda
atksudaki uucu ya asitlerini depolar bnyesindeki
fosforu hcre dna salmaktadr.
Bunu takibeden anoksik ve/veya aerobik koullarda ise
depolama rnlerini hcre sentezinde kullanarak sald
fosfordan daha fazlasn bnyesinde depolamaktadr.

137

Kimyasal lavesi ile Fosfor Giderimi

Demir
Aluminyum

: 2.7 kgFe/kg P
: 1.3 kgFe/kg P

Kire
Aluminyum
Demir-III

: pH= 10
: pH= 6.3
: pH= 5.3

138

Organik karbon giderimi Prosesi

Org C + O2 CO2 + H2O
NH4 + O2 NO3
Organik Karbon
+ Nitrifikasyon

Giri
(Qin)

k
O2

Px
Org C + NO3
N2+CO2+H2O

sel Geri Devir, IR

k
n-Denitrifikasyon
NH4+ O2NO3

Denitrifikasyon Prosesi

Px

139

5. Organik Madde Giderimi ve Proses Tasarm

Pg747-Metcalf & Eddy, 2003

Tasarm Yntemleri

Klasik Yntem

ATV A131 yntemi

141

KO Fraksiyonlar
Toplam KO (CT)
>0.45 micron

<0.45 micron

znm KO
(ST)
znm
nert KO
(SI)

Kolay Ayrabilen
KO
(Ss)

Partikler KO
(XT)
Yava Ayran
KO
(Xs)

Partikler
nert KO
(XI)

BO5

L=BOu
CS = SS+XS

CS BOu

142

Hesap Yntemlerinin Karlatrlmas

Aktif amur Sistemleri Yapsal Tasarm ve Genel Beklentiler

(DIN12255 6, TSE 12255-6)
Havalandrma havuzunun giri k yaplar, hidrolik ak ve datm farkl debilerde
salayacak vana, kapaklar, savaklar vb. ekipmanlarla donatlmaldr.
Giri k yaplar, srekli sistemler iin havalandrma havuzunda uygun su seviyesini
salayacak ekilde konumlandrlmaldr.
Byk kapasitelerde ekipmanlarn otomatik kontrol salanmaldr.
Giri k yaplarnn geri dn akmlar ile birlikte ortalama, maksimum ve pik debi
iin yeterlilii tahkik edilmelidir.
Giri, k yaplar ve zellikle borularn kendi kendini temizleyebilmesine imkn
veren tasarm yaplmaldr.
Biyolojik reaktrlerdeki su seviyesi, sabit veya ayarlanabilir savaklarla kontrol
edilmelidir.
Havalandrma havuzu beton duvar kalnlklar minimum 30 cm alnmal, artan su
derinliine bal olarak duvar kalnlklar da arttrlmaldr.
Havuzlarn en fazla 1 gn iinde boaltmn salayacak havuz tahliye sistemi
planlanmaldr.

Hava Paylar (ABD On Eyalet Standartlar, 2004)

Basnl hava ile havalandrlan havalandrma havuzlarnda hava pay en az 50 cm
olmaldr.
Mekanik havalandrma olmas durumunda ise hava pay 100 cm olacak ekilde
seilmelidir.
Yrme yollar genilii bir insann kolaylkla hareket edebilecei ekilde
tasarlanmaldr.

Kartrma htiyac
Sadece mekanik kartrma iin gerekli birim enerji ihtiyac en az 5 W/m3 olarak
alnmaldr (Mueller ve di., 2002).
Difzrl sistemle kartrlan aktif amur sistemlerinde gerekli en az hava ihtiyac 0,6
Nm3/m3 reaktr hacmi/saat olarak alnmaldr.
Hava ihtiyacnn azald durumlarda reaktr iinde kelme olmayacak ekilde
kartrma da salanmaldr.
Hem mekanik hem difzrl sistemler iin gerekli kartrma enerjisi, mekanik
havalandrc tipi ve difzr yerleimi dikkate alnarak hesaplanmaldr.
Mikserlerle difzr gruplar arasnda yeterli mesafe braklmas gereklidir.
Ekipman seiminde, artlacak atksuyun zellikleri ve istenen AKM konsantrasyonu
dikkate alnmaldr.
Ayn kanaldaki birden fazla kartrcnn birbirine olan uzaklklar (D) en az pervane
ap kadar olmaldr.

ekil. Mekanik kartrma ve difzr gruplar yerleimi

amur Geri Devri

Normal iletme koullarnda amur borusundaki hz 0,6 m/snden daha az olmamaldr.

amur geri devir hatlarnda boru ap 150 mmden byk alnmaldr.
amur geri devir debisini lmek iin uygun lm ekipmanna bal olarak amur geri devir
debisi iletmede ayarlanabilmelidir.
amur geri devir pompalar maksimum debide amurun son keltim havuzunda birikmesini
nlemelidir.
amur geri devir pompalarnn emme ve basma az genilikleri en az 80 mm olmaldr.
amur geri devir oran aksi belirtilmedike ortalama debinin en az %50si ve maksimum %150
olacak ekilde ayarlanmaldr.

Son ktrme Havuzu

Temel Tasarm Parametreleri

Yzeysel hidrolik yk:

qA=Q/A
Kat madde yk:
sL=Q(1+R)XT/A
Bekletme sresi:
t=V/Q
Savak yk:
q=Q/Toplam savak uzunluu

Ak erisi zerinde iletme noktas

XR=f(SVI, tTh) (A131)

SVI: amur
hacim indeksi

XR

tTh: amur
younlama
(bekleme)
sresi

10

rnek:
SVI= 125 ml/g
tTh= 2 saat iin

125

XR= 10 kg/m3
bulunur

XR=10 kg/m3 iin GL=130 kg/m3-gn

GL

(MLSS) XT=4 kg/m3 iin iletme noktas

letme noktas

Uygulanan hidrolik yk:

80 kg/m2-gn/4 kg/m3= 20 m/gn

Uygulanan hidrolik
yk, qA

Uygulanabilir hidrolik yk:105 kg/m2-gn/4 kg/m3 = 26,3 m/gn

Gerekli yzey alann kat madde yk belirliyor !!

Uygulanabilir en
byk hidrolik yk
Uygulanan hidrolik
yk, qA

Derinlik

Derinlik

ATKSU ARTMA SISTEMLERI

MALIYETLERININ 2010 YL VERILERI
ILE DEERLENDIRILMESI
(a) lk Yatrm Maliyeti
Trkiyede kurulmu olan AAT ilk yatrm

maliyetleri
Kurulmas planlanan AAT fizibilite almas sonucu
ilk yatrm maliyeti
Yunanistan
Avusturya
srail
dikkate alnarak Trkiye artlar iin maliyet fonksiyonu
grafii ve denklemleri elde edilmitir.

Atksu Artma lk Yatrm Maliyeti

Artma tesislerinin yatrm ve iletme maliyetleri,
tesisin kapasitesi (Q veya N) nin bir fonksiyonu
olarak
M = a (Q veya N)b

eklindeki stel bir ifade ile verilmektedir. Burada

M
Q
a,b

= maliyet
= debi
= artma tesisi tipine bal katsaylar

a,b katsaylar ina edilmi tesislerin gerek

maliyetleri kullanlarak belirlenmektedir.

Konvansiyonel (klasik) ve uzun havalandrmal aktif amur

sistemleri iin ilk yatrm maliyetinin nfusa gre deiimi

Azot giderimli konvansiyonel ve uzun havalandrmal aktif amur

sistemleri iin ilk yatrm maliyetinin nfusa gre deiimi

Azot ve fosfor giderimli konvansiyonel ve uzun havalandrmal aktif

amur sistemleri iin ilk yatrm maliyetinin nfusa gre deiimi

 Yaplan kabullerle elde edilen sonular Avrupa lkeleri

ile karlatrlmtr.
Sonular srail ile yaknlk gstermitir.

Konvansiyonel II. artma

Uzun havalandrmal A sistemi

Azot ve fosfor giderimli ileri artma sistemleri (aktif amur) iin ilk yatrm maliyetinin
nfusa gre deiimi (Kurulu tesisler ve deiik lkeler ile karlatrma)

lk yatrm maliyeti ierisindeki maliyet bileenlerinin

debi ile deiimi (Friedler ve Pisanty, 2006)

LETME MALIYETI
letme Maliyeti
Personel
Enerji
Kimyasal madde
amur uzaklatrma
Bakm /onarm
Dier
letme maliyetinin toplam maliyet ierisindeki % AAT tipine
baldr.

letme Maliyeti ierisinde

% 45 personel
% 38 enerji
KM, bakm/onarm ve dierleri % 5

letme Maliyeti

Konvansiyonel aktif amur artma sistemleri

ktrme havuzu

Yerekimi ile kelme

MBR
Membran biyoreaktrler, klasik aktif amur

sistemlerinin gelitirilmi eklidir.

Biyolojik reaktrler ile membran
teknolojisinin birletirilmi halidir.
Biyolojik artmadan sonra, ktrme
havuzu yerine ultrafiltrasyon (UF) veya
mikrofiltrasyon (MF) membranlar
kullanlarak, ayrma ilemi
gerekletirilmektedir.

MBR-A karlatrmas

MBR

Artan tesis says.

>300,000 m3/gn gibi yksek debili tesisler.

Artk MBR prosesleri yeni bir teknoloji deil, konvansiyonel

teknoloji snfna girmeye balamtr.

Gda, kimya, ila, tekstil, petrol ve rnleri, metal, otomotiv, v

gibi birok endstriyel atksular iin uygulamalar.

ok yksek KO konsantrasyonlarna (>30,000 mg/L) ve

birok zenobiyotik mikrokirleticilere sahip eitli ila-kozmetik
endstrileri atksular.

Sentetik organik kimyasallarla kirlenmi yeralt sularnn

artm.

me sularndan organik madde ve azotlu bileiklerin giderim

MBR teknolojisi doygunlua ulamak zere?

171

MBR Tertip tarzlar

MBR
Batm modl (submerged )

Karaume, M

MBR

Ayrk modl (Side stream modl)

Karaume,
M

MBR

Karaume, M

Tercih Edilme Nedenleri

Yksek MLSS (12,000-15,000 mg/L) => dk HRT => dk

reaktr hacmi => dk reaktr ilk yatrm maliyeti ve arazi

gereksinimi => Tm artm tek tank iinde!
Biyoktle ayrm kelmeden bamsz, keltim tank
Dk alan ihtiyac
amur imesi
Mikrofiltrasyon veya ultrafiltrasyon
Hemen hemen tm biyoktle tutulur (AKM<1 mg/L) ve

(bulanklk<0.5 NTU)
Mikrofiltrasyon veya ultrafiltrasyondan dolay mkemmel fiziksel

dezenfeksiyon. Giderimler:
5-6 log bakteri

2-3 log virs

Tm patojen protozoalar (klora dayankl Cryptosporidium,
176
Giardia, vs)

Tercih Edilme Nedenleri

NEML mikrobiyolojik avantaj: Biyoktle ka yok=> Zorunlu

adaptasyon=> zellemi m.organizmalar + Geni spektrumlu

m.organizmalar.
Otomatik iletim, minimum operatr ihtiyac.
Yksek SRTden (15-25 gn) dolay:
nitrifikasyon ve ok toksik yklemelerle ilgili daha az problem,
daha az biyoktle => az atk amur.
Yksek MLSS => yksek organik ykleme.
Problemsiz SRT kontrol, nk AKM ka yok.
N & P giderimi salanabilir.
Mkemmel k suyu kalitesi.
177

Tercih Edilme Nedenleri

Yerinde olmayan artma (decentalize) uygulamalar iin ok
uygundur.
Mevcut aktif amur sistemlerinin, up-grade edilmesine msaade
etmektedir.
% 50 civarnda daha az amur oluumu
retilen amur, iki defa daha fazla younlamtr. Kokusu
daha azdr.
MBR koku kontrol gerektirmemektedir.

Yksek MLSS

Genellikle, MLSS
konsantrasyonu, 10,000 ile
15,000 mg/litre arasnda
deimektedir. Bunun bir takm
avantajlar vardr;

(1) Tesis hacmi 1/3 ile 1/5

arasnda deimektedir.

(2) Biyoktlenin, daha hzl bir

ekilde bozunmas- Dk
amur retimi

Merit from High MLSS Activated Sludge

Merit from High MLSS Activated Sludge

Small Aeration Tank
1/3 to 1/5 of Conventional Plant
Low sludge Production

(3) Denitrifikasyona izin vermesiYksek azot giderimi

Effective Nitrogen Removal

MBR ile Konvansiyonel artma

GLASTONBURY
(4.5 ha)

Footprint for conventional

treatment works and a
MBR plant for comparative
populations

SWANAGE
(0.7 ha)

To Sea

Marine
Villas

40 M

Membran Filtrasyonu

Solids
Virus
Air
Treated effluent

Bacteria

Membrane

Effective pore
size
mm (log)

0.001

0.01

Nominal
pore size
0.1

1.0

10

100

1000

Relative Particle Sizes

Metal ions

Virus

Bacteria
Coal dust

Aqueous salts
Cryptosporidia
Separation
Process

Ultrafiltration
Microfiltration

Giardia

Beach sand

MBR
Ana elemanlar:
Membran seimi
Biyoreaktr - Proses tasarm
Pretreatment

MBR sistemi ak diyagram

MBR
Membran ana elemanlar:
Havalandrma havuzu
Membranlar
Vakum pompas
Blower ve difzrler

MBR
Hava

MBR sisteminin yandan grnm

Artlm su
toplama
borusu

Membran
kasetleri

Besleme
hatt
Kaynak: http://www.siemens.com/mbr.asp

Membranlar
Dz levha modl
Hollow fiber modl (silindirik)

Dz Levha MBR membran modl

Lifting Plate

Tube

Manifold

Membrane
Case

Membrane
Cartridge

Fin

Diffuser
Pipe

Shoe

Diffuser Case

Membran Unitesi

Membran kartular

Membran Kartuu

Effluent

malat

Nozzle

Lifting Hole
ABS Plate

Felt

Membrane

Yatay akl filtrasyon

Cross Flow Filtration

Bio-Mass

Treated Water

Upward Air Flow along the cartridge

Dner Tip MBR Membran

Dner Tip MBR Membran

Dner Tip MBR Membran

Ayrk Modl

MBR Dezavantajlar
Maliyeti (iyi bir n artma gerektiriyor)
Kapasite (pik debi kapasitesi snrldr.)
Yeni bir teknoloji

n artma
Kum ve Ya tutucu
Izgara (1-3 mm)
n ktrme
Pik akm kontrol

Kum ve Ya Tutucu
Havalandrma havuzunda kum birikmesini
nlemek
Membranlara zarar vermesini nlemek

Izgara Sistemi
Membranlarn zarar grmesini nlemek iin
gereklidir.
1-3 mm lik bir zgara sistemi olmaldr.

n ktrme
Byk kapasiteli tesisler iin gereklidir. (>20000
m3/day)
Ama yk azaltp, enerji ihtiyacn drmek ve
havalandrma havuzu hacmini azaltmak.
68000 m3/gn iin hesapmala

n ktrme
Dk organik yk ile daha dk MLSSde
sistemin altrlmas
Membran tkanmasnda azalma

Oksijen transfer veriminde artma

n ktrme amurunun rtlmesi ile enerji
dengesinde deiim
lave partikl ve ya giderimi

Pik debi kontrol

MBR letme Problemleri

-verimsiz n artma
-membran fouling

Potansiyel Problemler

Hibir teknoloji mkemmel deil.

MBRlarda membranlar tkanr m?
Cevap: Uygulanan tkanma kontrol stratejisine bal.
Tkanma: sabit akda uzun dnemde tasarm TMP deerlerinin

stne klmas=> Sonu: uzun dnemde ak azalmas.

Tkanma kontrol stratejileri:
Yeni trend: daha hidrofilik yzeyli membranlar
letme tedbirleri=> kritik ak, srdrlebilir ak

Etkin n artma
Havalandrma ve MLSS optimizasyonu
Geri ykamalar

Kimyasal temizlikler
Kimyasal madde eklenmesi
Membran mr: 5-8 yl
212

Aktif amur konsantrasyonun etkisi

Aktif amur konsantrasyonun etkisi

MBR-Maliyetler
MBR pahalmdr?

Cevap: Global olarak onbini geen tesis says +

>300,000 m3/gn kapasiteli tesisler.

Cevap: maliyet karlatrmalar genelletirilmemeli,

mutlaka spesifik proje/uygulama baznda

karlatrma yaplmal.

Konvansiyonel A-MBR: k suyu kalitesi ayn deil.

MBR: %40-70 aras daha az arazi gereksinimi.
MBR k suyu=TL
Mevcut A tesislerinin MBR prosesine

dntrlmesi.

Mevcut havuzlar kullanlarak hidrolik kapasite %50-

100 aras artrlabilir.

Daha iyi k suyu.

215

2,500

3
Total capital costs ($/m
/d)

2,000

1,500

1,000

CAS
MBR
CAS-TF

500

0
0

10,000

20,000

30,000

40,000

50,000

60,000

70,000

Flow rate, m3/d

(Ben Aim, 2010)

80,000

Direct Costs Indirect Costs Land Cost

Capital costs breakdown ($/m

/d)

1,200
1,000
800
600
400
200

0
CAS

MBR

CAS-TF

(Ben Aim, 2010)

0.30

Total O&M costs ($/m)

0.25

0.20
0.15
0.10
CAS
MBR
CAS-TF

0.05
0.00
0

10,000 20,000 30,000 40,000 50,000 60,000 70,000 80,000

Flow rate, m3/d

(Ben Aim, 2010)

letme Maliyeti Dalm

Labor

Materials Energy Chemicals

0.12

O&M costs breakdown ($/m

)

0.14

0.10
0.08
0.06
0.04
0.02
0.00
CAS

MBR

CAS-TF

(Ben Aim, 2010)

 Artk MBR prosesleri konvansiyonel teknoloji snfna girmeye

balamtr.
ok hzl teknolojik geliim
Rekabet => Membran maliyetleri
Yksek kalitede su eldesi

Atksu geri kazanm ve geri kullanmnda mkemmel teknoloji

Geni geri kullanm alanlar
Eksponansiyel artla uygulamalar
Yeni trend: byk debilerde uygulamalar
Mevcut konvansiyonel A sistemleri MBR teknolojisine
dntrlebilir veya tersiyer filtrasyon (UF) eklenebilir.
Tkanma kontrol stratejileri gelimekte.
220

Karlatrmal Tasarm rnei

Klasik Yntem

ATV A131 yntemi

222

n keltme Sonras Kirlilik Ykleri

ve Konsantrasyonlar
YKLER

kg/gn

BO5

5500

KO

6300

AKM

2400

TN

720

TP

135

KONS.

mg/L

BO5

230

KO

375

AKM

143

TN

43

TP

223

Atksu KO ve Azot Bileenleri

Parametre

Toplam KO ierisindeki yzdesi

%

Konsantrasyonlar
(mg/L)

19

10

38

Ss

10

38

Xs

75

281

Cs

85

319

KO/TN

8,7

KO/TP

47

224

Org C + O2 CO2 + H2O

NH4 + O2 NO3
Organik Karbon
+ Nitrifikasyon

Giri
(Qin)

k
O2

Px
Org C + NO3
N2+CO2+H2O

sel Geri Devir, IR

k
n-Denitrifikasyon
NH4+ O2NO3

Denitrifikasyon Prosesi

Px

225

Nitrifikasyon-Denitrifikasyon yapan mikroorganizmalar iin kinetik

sabitler (Klasik Yntem)

226

amur Ya Hesab

227

amur Ya Hesab

228

Gnlk Oluan Biyolojik amur Miktar

229

Denitrifikasyon Potansiyelinin Belirlenmesi

230

k Toplam Azot Konsantrasyonu

231

Gnlk Oluan amur Miktar

232

Toplam Reaktr Hacmi (Anoksik + Aerobik)

233

Oksijen htiyac

234

Oksijen htiyac

235

Geri Devir Oran (R)

IR
k

Q
RAS

Px

236

Biyolojik Fosfor Giderimi

237

Biyolojik Fosfor Giderimi

238

Hidrolik Bekletme Sresinin Hesaplanmas

239

Aktif amur Sistemlerinin Tipik Tasarm Kriterleri

240

Son keltme Havuzu

241

Son keltme Havuzu

242

Son keltme Havuzu

243

Son keltme Havuzu

244

ATV-DVWKA 131E
Yntemine
gre
Biyolojik
Proses
(karbon,
azot, fosfor
giderimi)
Tasarm

245

ATV-DVWK-A 131E Yntemine gre Biyolojik

Proses (karbon, azot, fosfor giderimi) Tasarm

246

247

10 oC -12 oC kuru hava scakl iin denitrifikasyon hacim orannn belirlenmesinde

kullanlacak deerler (giri kg BO5 bana denitrifiye
edilecek kg nitrat azotu), (ATV-A131E)

248

Toplam amur Yann Belirlenmesi

249

Biyolojik Fosfor Giderimi

250

Gnlk Oluan amur Miktar

251

Atksudaki KO bileenleri ve AKM konsantrasyonu

252

Gnlk Oluan amur Miktar

253

Gnlk Oluan amur Miktar

254

Gnlk Oluan amur Miktar

255

Son keltme havuzu dip amurunda AKM

konsantrasyonu

256

Son keltme havuzu dip amurunda AKM

konsantrasyonu

257

Geri Devir Hesab

258

sel geri devir oran

259

Biyolojik Reaktr Hacmi

260

Oksijen htiyac

261

Oksijen htiyac

262

Oksijen htiyac

263

Son keltme Havuzu

264

Son keltme Havuzu

265

Son keltme Havuzu

266

Son keltme Havuzu

267

Hesap Yntemlerinin Karlatrlmas