Pojcie, zakres oraz

funkcje finansw
publicznych. Przegld
teorii finansw
publicznych
mgr Jan Braun
Katedra Finansw Publicznych
UMCS w Lublinie
 Informacje organizacyjne
Kontakt: braunjan@wp.pl
Konsultacje: poniedziaek 13:00-14:45, pokj 401
Wymiar zaj: 15 godzin, dopuszczalna jedna nieobecno
nieusprawiedliwiona;
Zaliczenie: forma pisemna: test jednokrotnego wyboru,
dwa pytania otwarte oraz zadanie;
Zwolnienia: oceny 4,5 oraz 5 z kolokwium zaliczeniowego;
Istnieje moliwo zamiany grupy na zasadzie wymiany;
Dopuszczalne odrabianie nieobecnoci na zajciach innej
grupy (taki sam temat);
Zajcia, ktre si nie odbyy, przesuwaj si.
 Program zaj
1. Pojcie, zakres oraz funkcje finansw
publicznych. Przegld teorii finansw publicznych
2. Budet pastwa, dochody i wydatki budetowe
3. Deficyt budetowy i dug publiczny
4. Finanse jednostek samorzdu terytorialnego
5. Podatek dochodowy od osb fizycznych
6. Podatek VAT
7. Kolokwium zaliczeniowe
 Literatura
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych
(Dz. U. Nr 157, poz. 1240)
Owsiak S., Finanse publiczne. Teoria i praktyka, Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe PWN 2016
Wernik A., Finanse publiczne: cele, struktury, uwarunkowania,
Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne 2014
Prawo podatkowe, red. nauk. P. Smole, W. Wjtowicz, Warszawa:
Wydawnictwo C. H. Beck 2015
Finanse publiczne z elementami prawa podatkowego,
red. nauk. W. Grzekiewicz, Warszawa: Difin 2014
Zikowska W. Finanse publiczne. Teoria i zastosowanie, Pozna:
Wydawnictwo Wyszej Szkoy Bankowej 2012
Prawo finansowe, red. nauk. H. Litwiczuk, E. Chojna Duch,
Warszawa: Oficyna Prawa Polskiego 2009
Definicja finansw publicznych
Finanse wszelkie operacje przeprowadzane za
pomoc rodkw pieninych
Publiczne jawne, powszechne, przeznaczone
dla ogu
Finanse publiczne obejmuj zjawiska oraz
procesy tworzenia i rozdysponowania
publicznych zasobw pieninych wraz ze
skutkami gospodarczymi, spoecznymi
i politycznymi, bdcymi nastpstwem operacji
rodkami publicznymi. Zapewniaj one
funkcjonowanie sektora publicznego.
 Finanse publiczne w wietle
Ustawy o finansach publicznych
Art. 3 Finanse publiczne obejmuj procesy zwizane
z gromadzeniem rodkw publicznych oraz ich
rozdysponowywaniem, w szczeglnoci:
1) gromadzenie dochodw i przychodw publicznych;
2) wydatkowanie rodkw publicznych;
3) finansowanie potrzeb poyczkowych budetu pastwa;
4) zaciganie zobowiza angaujcych rodki publiczne;
5) zarzdzanie rodkami publicznymi;
6) zarzdzanie dugiem publicznym;
7) rozliczenia z budetem Unii Europejskiej.
 Podmioty sektora finansw
publicznych (wg UFP)
Art. 9 Sektor finansw publicznych tworz:
1) organy wadzy publicznej, w tym organy administracji
rzdowej, organy kontroli pastwowej i ochrony prawa oraz sdy
i trybunay;
2) jednostki samorzdu terytorialnego oraz ich zwizki;
2a) zwizki metropolitalne;
3) jednostki budetowe;
4) samorzdowe zakady budetowe;
5) agencje wykonawcze;
6) instytucje gospodarki budetowej;
7) pastwowe fundusze celowe;
 Podmioty sektora finansw
publicznych (wg UFP)
8) Zakad Ubezpiecze Spoecznych i zarzdzane przez niego
fundusze oraz Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Spoecznego
i fundusze zarzdzane przez Prezesa Kasy Rolniczego
Ubezpieczenia Spoecznego;
9) Narodowy Fundusz Zdrowia;
10) samodzielne publiczne zakady opieki zdrowotnej;
11) uczelnie publiczne;
12) Polska Akademia Nauk i tworzone przez ni jednostki
organizacyjne;
13) pastwowe i samorzdowe instytucje kultury;
14) inne pastwowe lub samorzdowe osoby prawne utworzone
na podstawie odrbnych ustaw w celu wykonywania zada
publicznych, z wyczeniem przedsibiorstw, instytutw
badawczych, bankw i spek prawa handlowego.
 Finanse publiczne a finanse
prywatne
Kryterium Finanse publiczne Finanse prywatne

SPOSB instrument realizacji su zaspokojeniu

WYKORZYSTANIA okrelonych funkcji potrzeb jednostek
RODKW pastwa (interes (charakter indywidualny)
publiczny)
CHAKAKTER przymusowy charakter brak przymusu osigania
gromadzenia rodkw dochodw
CEL celem gromadzenia osiganie zyskw
rodkw nie jest
osignicie zysku
KONTROLA podlegaj spoecznej dobrowolne
kontroli gospodarowanie
rodkami
SKALA (WIELKO) nieporwnywalno skali wielkoci zasobw
publicznych do finansw prywatnych
 Finanse publiczne a finanse
prywatne
Kryterium Finanse publiczne Finanse prywatne

przepisy prawa (gwnie gwnym regulatorem

REGULACJE finansowego jest rynek
i podatkowego),
okrelajce cele i zadania
finansw publicznych
policzalna liczba nieokrelona liczba
STRUKTURA jednostek sektora podmiotw oraz brak
publicznego, formalizacji procesu
formalizacja operacji dysponowania rodkami
finansowych pieninymi
zakres zada oraz funkcji finansw publicznych jest
ZAKRES DZIAANIA nieporwnywalny w odniesieniu do adnego innego
podmiotu
 Dobra publiczne, spoeczne
i prywatne
Dobra publiczne:
S to takie dobra, ktre ze wzgldu na cechy fizyczne
su caemu spoeczestwu lub zbiorowoci lokalnej;
Konsumowane s egalitarnie (przez wszystkich czonkw
danej zbiorowoci), gdy cechuj si niepodzielnoci
korzyci wynikajcych z ich uywania;
Finansowane s zawsze z funduszy publicznych;
Dla uytkownikw s one bezpatne;
Konsumpcja ma charakter przymusowy oraz jest
niezalena od partycypacji w jego kosztach;
Przykady: bezpieczestwo wewntrzne i zewntrzne,
dziaalno sub dyplomatycznych
 Dobra publiczne, spoeczne
i prywatne
Dobra prywatne:
S to takie dobra, ktre su zaspokojeniu potrzeb
indywidualnych (uyteczne dla jednostki);
Konsumowane s elitarnie (przez wybrane jednostki
bdce w stanie zapaci za dane dobro);
Finansowane s zawsze ze rodkw prywatnych;
Dla uytkownikw s dostpne odpatnie;
Konsumpcja ma charakter dobrowolny (o dostpnoci
dobra decyduje jego cena), konsument samodzielnie
pokrywa koszty korzystania z dobra poprzez zapat;
Przykady: odzie, ywno, samochody
 Dobra publiczne, spoeczne
i prywatne
Dobra spoeczne:
S to takie dobra, ktre ze wzgldu na cechy fizyczne
mogyby by waciwie dobrami prywatnymi. Na skutek
prowadzenia polityki spoecznej, dobra te s dostpne
dla caego spoeczestwa;
Wytwarza si je dziki istnieniu urzdze, ktre s
wasnoci publiczn lub zostay sfinansowane
z funduszy publicznych;
Dopuszczalna czciowa partycypacja osb (obywateli)
w finansowaniu tych dbr;
Przykady: ochrona zdrowia, edukacja
 Dobro publiczne a dobro
prywatne
Czy dane dobro moe by przedmiotem konsumpcji, ktra
wymaga rywalizacji?
Konsumpcja pozbawiona rywalizacji spoycie konkretnego
dobra przez jedn osob nie ogranicza moliwoci korzystania
z niego przez innych; dotyczy dbr publicznych;
Konsumpcja rywalizacyjna spoycie konkretnego dobra przez
jedn osob ogranicza moliwoci korzystania z niego przez
innych (wystpuje zjawisko wspzawodnictwa); dotyczy dbr
prywatnych.
Czy istnieje moliwo wykluczenia kogokolwiek
z konsumpcji danego dobra?
Brak moliwoci wykluczenia kogokolwiek z korzystania z danego
dobra; dotyczy dbr publicznych;
Istnieje moliwo wykluczenia z konsumpcji danego dobra;
dotyczy dbr prywatnych.
 Funkcje finansw publicznych

Ekonomiczne Polityczne

Fiskalna Pozafiskalne

Alokacyjna Redystrybucyjna Stabilizacyjna Stymulacyjna Ewidencyjna

 Funkcje polityczne
Odzwierciedlaj si w ksztatowaniu, przeksztacaniu
i wpywaniu na rzeczywisto spoeczno-gospodarcz
w kierunku uznanym za podany przez wadze publiczne;
S one zwizane z zarzdzaniem publiczn gospodark finansow;
Polegaj na wyborze, ustalaniu i realizacji wyznaczonych celw za
pomoc dobranych operacji finansowych; niniejsze cele s
zdeterminowane przez cele polityki spoeczno-gospodarczej pastwa
lub jednostek samorzdu terytorialnego i s ich odbiciem;
Cele te s rozmaite w kolejnych epokach historycznych, fazach
rozwoju pastwowoci, zmieniaj si w poszczeglnych formacjach
spoeczno-politycznych;
Cele te s cile sprecyzowane w programach wyborczych partii
politycznych, programach rzdowych, ktre s uchwalane przez
parlament, oficjalnych wypowiedziach politykw czy te
w ratyfikowanych umowach midzynarodowych.
 Funkcja fiskalna
(alimentacyjna)
Pierwotna, najstarsza funkcja finansw publicznych polegajca na
gromadzeniu przez pastwo rodkw publicznych w odpowiedniej
wysokoci, ktre s niezbdne do realizacji ustawowych zada
podmiotw publicznych;
W okresie rozwoju gospodarki pieninej wyraaa ona konieczno
pozyskania rodkw pieninych w wysokoci umoliwiajcej pokrycie
wydatkw panujcego; nazwa wywodzi si od aciskiego sowa fiscus
koszyk, gdy w staroytnym Rzymie rodki pienine przeznaczone do
dyspozycji imperatora, gromadzone byy w specjalnym koszu;
W ustroju feudalnym na pierwszy plan wysuway si cele zwizane
z funkcjonowaniem administracji, wojska oraz obsug dugu
publicznego;
Wraz z rozszerzaniem potrzeb publicznych wyznaczajcych zadania do
sfinansowania i oddzieleniu zasobw panujcego od rodkw
publicznych istotne stao si nie tylko czerpanie rodkw pieninych,
ale rwnie ich podzia, kierowanie ustalonych wielkoci tyche rodkw
na poszczeglne, niezbdne zadania pastwa oraz ustalanie sposobw
tego podziau.
 Funkcja alokacyjna
Polega na optymalnym podziale czynnikw produkcji
(pracy i kapitau) midzy rnorodne zadania,
umoliwiajcym podniesienie poziomu spoecznej
zamonoci;
Alokacja dokonywana jest generalnie za porednictwem
mechanizmw rynkowych (w szczeglnoci cen), jednak
zakcenia tych procesw pastwo neutralizuje za
pomoc interwencji;
Istota funkcji alokacyjnej polega na tym, e cz dbr
i usug jest dystrybuowana poza mechanizmem
rynkowym w wyniku dziaalnoci rzdu i samorzdw.
Wyczenie mechanizmu rynkowego umoliwia realizacj
zada publicznych i spoecznych przez pastwo.
 Funkcja alokacyjna zadania
publiczne i spoeczne
Zadania publiczne zadania, przy realizacji ktrych
wykorzystanie mechanizmu rynkowego nie moe mie
zastosowania z powodu specyficznych, naturalnych cech
potrzeb i dbr publicznych. Do takich dbr zalicza si: obron
narodow, bezpieczestwo wewntrzne, administracj
pastwow oraz sub dyplomatyczn.
Zadania spoeczne zadania, ktre, ze wzgldu na ich cechy,
mogyby by zaspokajane na zasadach rynkowych, ale
zwizane byoby to z niebezpieczestwem zawodnoci
mechanizmu rynkowego. Nadmierne zrnicowanie
dochodw w spoeczestwie ograniczaoby dostp niektrych
obywateli do pewnych dbr, gdyby byy one alokowane na
zasadach rynkowych. Do takich dbr mona zaliczy owiat,
ochron zdrowia.
 Funkcja redystrybucyjna
(rozdzielcza)
Jest podstawow funkcj finansw publicznych, cile
zwizana z funkcj fiskaln, stanowic jej kontynuacj;
Polega na powtrnej dystrybucji dochodw
spoeczestwa, korygujcej pierwotny podzia dochodw,
dokonany przez rynek, cechujcy si du
nierwnomiernoci;
Odbywa si poprzez wiadome i celowe wykorzystywanie
systemu finansowego do gromadzenia i przemieszczania
rodkw pieninych w pastwie;
Znaczenie tej funkcji zwiksza si wraz ze wzrostem roli
pastwa, maleje za wraz z ograniczaniem jego zada.
 Realizacja funkcji
redystrybucyjnej
System przepywu rodkw
pieninych midzy
rnymi podmiotami
a pastwem

Transfery wypaty na Podatki definitywne

rzecz rnych podmiotw, przejcie przez wadze
dokonywane przez wadze publiczne czci dochodw
publiczne podatnikw

Zwizane
z kontrwiadczeniem
Nie zwizane
wynagrodzenia
z kontrwiadczeniem
pracownikw sektora
emerytury, renty, zasiki
publicznego (lekarzy,
policjantw, nauczycieli)
 Funkcja redystrybucyjna
(rozdzielcza)
Kryteria redystrybucji dochodw maj nastpujce wymiary
(aspekty):
1. Makroekonomiczny dotyczcy zakresu redystrybucji PKB,
oglnej struktury dochodw i wydatkw realizowanych przez
wadze publiczne. Obejmuje analiz wpywu redystrybucji na
gospodark, jej odrbne dziay, sektory, gazie oraz brane;
2. Makrospoeczny obejmuje analiz skutkw redystrybucji dla
rnych grup spoecznych: pracownikw sektora publicznego,
prywatnego, grup zawodowych, emerytw, rencistw;
3. Jednostkowy obejmuje analiz korzyci i kosztw
redystrybucji z punktu widzenia poszczeglnych obywateli.
Polega na porwnaniu ciarw ponoszonych przez jednostki
na rzecz ogu z wartoci wiadcze otrzymanych od pastwa.
 Funkcja stabilizacyjna
Polega na wykorzystywaniu dochodw i wydatkw do oddziaywania
na procesy gospodarcze w skali makroekonomicznej, aby agodzi
wahania cyklu koniunkturalnego;
Ma umoliwi realizacj celw tzw. magicznego czworoboku:
1. Wysokiego poziomu zatrudnienia,
2. Ograniczenia inflacji,
3. Rwnowagi bilansu patniczego,
4. Staego wzrostu gospodarczego.

Wyrnia si dwie odmiany polityki stabilizacyjnej:

ekspansywn, ktra polega na pobudzeniu do wzrostu gospodarki,
ktra znajduje si w fazie zaamania;
restrykcyjn, ktra polega na przyhamowaniu zbyt szybko, a przez to
niebezpiecznie, rozwijajcej si gospodarki.
 Funkcja stabilizacyjna
Mechanizmy polityki stabilizacyjnej
Automatyczne stabilizatory
koniunktury
S to wmontowane w systemy dochodw
i wydatkw publicznych rozwizania,
powodujce zmiany w strukturze
przepyww pieninych midzy sektorem
publicznym a prywatnym na korzy
sektora prywatnego w miar pogarszania
si koniunktury, za przy poprawie sytuacji
gospodarczej na korzy sektora finansw
publicznych;
Zaleta: dziaanie automatyczne oraz
natychmiastowe, bez koniecznoci
podejmowania odrbnych decyzji;
Wada: ograniczony zakres odcinkw
finansw publicznych, w ktrych mona je
wdroy w rozwizania systemowe;
Przykady: zasiki dla bezrobotnych,
wiadczenia socjalne, progresywny podatek
dochodowy
Dyskrecjonalne (uznaniowe) rodki
stabilizacyjne
S to decyzje, ktre powoduj zwikszenie
lub zmniejszenie dochodw lub wydatkw
publicznych, tak aby, w sytuacji sabncego
popytu, nastpio zwikszenie dochodw
do dyspozycji podmiotw sektora
prywatnego. rodki te mona podzieli na
takie, ktre wymagaj regulacji
ustawowych oraz takie, ktre uruchamiane
s na podstawie decyzji wadzy
wykonawczej;
Zaleta: adekwatna reakcja pastwa na
wystpujc sytuacj gospodarcz;
Wada: wystpuje ryzyko tzw. efektu
opnie, spowodowane dugotrwaym
i mudnym procesem legislacyjnym;
Przykady: roboty publiczne, zmiany stawek
podatkowych, wprowadzenie na okrelony
czas pewnych ulg
 Funkcja stymulacyjna
(bodcowa)
Polega na wykorzystaniu instrumentw finansowych do oddziaywania
na stosunki spoeczne lub ekonomiczne w kierunku oczekiwanym przez
podmioty publiczne;
Dochody oraz wydatki publiczne s wykorzystywane do pobudzania
(oddziaywanie pozytywne) lub hamowania (oddziaywanie
negatywne) okrelonych zjawisk lub procesw gospodarczych;

Przykady oddziaywania pozytywnego (pobudzajcego do podanych

aktywnoci):
Podatkowe ulgi inwestycyjne,
Preferencyjne kredyty,
Tworzenie specjalnych stref ekonomicznych.

Przykady oddziaywania negatywnego (powstrzymujcego od

dziaalnoci niepodanych):
Kary za niezgaszanie dochodw do opodatkowania,
Odsetki za nieterminow realizacj zobowiza publicznoprawnych.
 Funkcja ewidencyjno-
kontrolna (informacyjna)
Polega na ewidencjonowaniu i kontroli przebiegu procesw
finansowych oraz zjawisk gospodarczych, dokonywaniu ich
analizy, a nastpnie oceny wykonania zada objtych polityk
rzdu oraz formuowaniu wnioskw dotyczcych zjawisk
ekonomicznych, ktre umoliwiaj podejmowanie celowych
i optymalnych decyzji przez organy wadzy pastwowej;
W ramach tej funkcji podejmowane s stosowne rodki w celu
inicjowania procesw rzeczowych i operacji finansowych,
a take zapobiegania niepodanych zjawisk;
Umoliwia realizacj pozostaych funkcji ekonomicznych oraz
jest niezbdna do wykonywania funkcji politycznej.
Teorie finansw
publicznych
 Ekonomia klasyczna
(liberalna teoria finansw)
II poowa XVIII wieku, Anglia;
Przedstawiciele: Adam Smith (twrca teorii klasycznej), Jean
Baptiste Say, David Ricardo;
Fundamentalne zaoenia koncepcji:
Wolno gospodarcza,
Wolna konkurencja,
Silny indywidualizm gospodarczy.
Warunkiem rozwoju przedsibiorczoci jest wasno
prywatna;
Postulowano ograniczenie do minimum dziaalnoci
gospodarczej pastwa oraz jego wydatkw koncepcja
pastwa stra nocnego.
 Ekonomia klasyczna
(liberalna teoria finansw)
Rola pastwa powinna ogranicza si do:
Obrony zewntrznej i bezpieczestwa wewntrznego,
Wymiaru sprawiedliwoci,
Tworzenia obowizujcych ram prawnych,
Okrelania polityki podatkowej i celnej.
Cztery klasyczne zasady podatkowe A. Smitha:
1. Rwno,
2. Pewno,
3. Dogodno,
4. Tanio.
Liberalizm gospodarczy doskonaym regulatorem procesw
gospodarczych jest rynek. Rola pastwa powinna ogranicza
si do tworzenia warunkw do swobodnego dziaania praw
rynku.
Niemiecka szkoa historyczna
XIX wiek, Niemcy;
Przedstawiciele: Adolf Wagner, Franciszek List;
Odrzucono zasady liberalnej teorii podkrelajc zarazem, i pastwo
powinno zagwarantowa warunki do akumulacji kapitau oraz
osigania zyskw;
Postulowano szersz ingerencj pastwa w mechanizm rynkowy;
Prawo Wagnera (prawo wzrastajcych wydatkw publicznych):
Wraz z rozwojem spoecznym wadze publiczne zgaszaj
zapotrzebowanie na coraz wiksze dochody, wynikajce
z rosncych wydatkw.
Wzrost potrzeb zbiorowych ma charakter intensywny (wynikajcy
z rozwoju cywilizacyjnego) oraz ekstensywny (stanowicy efekt
presji spoeczestwa na podejmowanie przez wadze pastwowe
nowych obowizkw i funkcji wobec zbiorowoci).
Niemiecka szkoa historyczna
Z niniejsz teori jest zwizana koncepcja pastwa dobrobytu
(welfare state) realizowano w szerokim zakresie wydatki socjalne,
w tym wydatki na ubezpieczenie spoeczne;
Nastpi rozwj ubezpiecze spoecznych (emerytalnych
i zdrowotnych) przy udziale kreatywnej roli pastwa;
Zakwestionowano neutralno polityki podatkowej, tworzc
teoretyczny fundament redystrybucji dochodu narodowego;
Niniejsz ide realizowano w Niemczech za panowania kanclerza
Otto von Bismarcka (II po. XIX w.) poprzez wprowadzenie
obowizkowych ubezpiecze spoecznych; na pocztku XX wieku
podobne rozwizania przyjto w Wielkiej Brytanii;
Organizowano oraz finansowano roboty publiczne (I po. XX wieku):
Wochy, Niemcy, Japonia.
 Teoria Johna Maynarda
Keynesa
Od I po. XX wieku na podstawie obserwacji gospodarek Wielkiej
Brytanii i USA po I wojnie wiatowej;
Przeomowe wydarzenie: Wielki kryzys gospodarczy (1929-1933)
obalono pogldy liberalnej teorii finansw;
Postulowano koncepcj interwencjonizmu pastwowego: Pastwo,
poprzez kategorie finansw publicznych dochody oraz wydatki
powinno wpywa na przebieg procesw gospodarczych
i spoecznych. Celem takiego dziaania jest przyspieszenie tempa
wzrostu gospodarczego oraz zapewnienie penego zatrudnienia;
Gwne narzdzia interwencji pastwa w gospodark stanowiy
instrumenty dochodowe (podatki, poyczki) oraz instrumenty
wydatkowe;
Celem zastosowania powyszych narzdzi byo:
Pobudzenie efektywnego popytu w gospodarce dziki zwikszeniu
wydatkw publicznych,
agodzenie waha cyklu koniunkturalnego przez zastosowanie
automatycznych stabilizatorw koniunktury.
 Teoria Johna Maynarda
Keynesa
W jaki sposb mona w okresie recesji jednoczenie obnia
podatki i zwiksza wydatki?
Keynes odrzuci zasad, e wydatki pastwa nie mog
przekracza zgromadzonych dochodw dopuszczalny by
deficyt budetowy, postrzegany jako zjawisko naturalne
w okresach kryzysw gospodarczych i recesji.
Paradoks niezrwnowaenia budetu:
Spadek dochodw
Spadek dochodw
przedsibiorstw
Spadek produkcji pastwa z tytuu
i gospodarstw
podatkw
domowych
Kryzys gospodarczy
Wzrost wydatkw
publicznych (zasiki dla
bezrobotnych, pomoc
spoeczna)
 Neoliberalizm
Powsta na przeomie lat 30. i 40. XX w. jako odpowied na
pogldy reprezentowane przez J.M. Keynesa, jednak najpeniej
rozwin si dopiero w latach 80-tych XX wieku;
Przedstawiciele: Milton Friedman, Friedrich von Hayek;
Podwaono skuteczno interwencjonizmu pastwowego
w zwizku z pojawieniem si zjawiska stagflacji (rwnoczesne
wystpowanie stagnacji oraz wysokiej inflacji) w gospodarkach
przodujcych krajw;
Neoliberalizm gospodarczy postuluje powrt do zasad
wolnego rynku oraz minimalizowanie roli pastwa
w gospodarce. Polega na deregulacji rynkw, decentralizacji
pastwa oraz zaweniu interwencji rzdu.
 Neoliberalizm
Z teori neoliberalizmu gospodarczego cile zwizany jest
monetaryzm;
Monetaryci byli zwolennikami oddziaywania na gospodark za
pomoc instrumentw monetarnych (rynkowych); najistotniejsz
kwesti bya dla nich regulacja poday pienidza za pomoc
instrumentw porednich: kursy walutowe, stopy procentowe, stopy
rezerw obowizkowych;
Gwne zaoenia neoliberalizmu:
Bezwzgldnie zrwnowaony budet w okresie roku fiskalnego,
Ograniczenie skali redystrybucji PKB,
Dokonywanie ci w wydatkach publicznych koncepcja jak
najmniejszego budetu pastwa,
Podatki powinny by tak niskie, jak to tylko moliwe, przy
jednoczenie obowizujcej zasadzie uytkownik paci za wiele
usug wiadczonych przez pastwo.
Zwolennicy teorii neoliberalnych: Margaret Thatcher (Wielka
Brytania), Ronald Reagan (USA).
Literatura na nastpne zajcia
Wernik A., Finanse publiczne: cele, struktury,
uwarunkowania, Warszawa: Polskie Wydawnictwo
Ekonomiczne 2014
Rozdzia 2. Wydatki publiczne
Rozdzia 3. Dochody publiczne
Rozdzia 9. Budet i procedury budetowe
Budet pastwa,
dochody i wydatki
budetowe
mgr Jan Braun
Katedra Finansw Publicznych
UMCS w Lublinie
 Budet pastwa
Wspczenie pojcie budetu pastwa jest stosowane
w nastpujcych znaczeniach:
1. Plan dochodw i wydatkw pastwa, sporzdzony na
okrelony okres, ktrym najczciej jest rok kalendarzowy;
2. Akt prawny, ktrego uchwalenie jest nieodzowne dla bytu
prawnego budetu (ustawa budetowa);
3. Scentralizowany fundusz publiczny sucy gromadzeniu
rodkw publicznych w zwizku z funkcjami pastwa;
4. Akt decyzji politycznej powstaje w wyniku decyzji
politycznych.

Nie ma sprzecznoci w powyszych ujciach budetu pastwa.

Rnic jest jedynie odmienne rozoenie akcentw w obrbie
tego samego ukadu instytucjonalnego.
 Zasady budetowe
Zasady budetowe postulaty nauki dotyczce prawidowego
gospodarowania finansami publicznymi. S one stworzone
w celu optymalizacji procesu opracowywania, uchwalania
i wykonywania budetu.
1. Zasada jednoci formalnej polega na ujciu i uchwalaniu
w jednym akcie prawnym caoci dochodw i wydatkw
budetowych;
2. Zasada jednoci materialnej (niefunduszowania) dochody
tworzce fundusz budetowy nie s odgrnie zwizane
z okrelonymi zadaniami finansowanymi z budetu;
3. Zasada jawnoci postuluje, aby spoeczestwo byo
informowane o pracach nad ustaw budetow oraz przebiegiem
realizacji budetu;
4. Zasada przejrzystoci polega na prezentacji ukadu budetu
w sposb czytelny, pozwalajcy na rozpoznanie procesw
zachodzcych w obszarze budetu pastwa;
 Zasady budetowe
5. Zasada zupenoci (powszechnoci) polega na ujciu
w budecie wszystkich dochodw i wydatkw pastwa
w penych kwotach, czyli finansowanie wszystkich jednostek sektora
finansw publicznych metod brutto;
6. Zasada rocznoci - wymaga, by budet by opracowywany
i uchwalany na jeden rok (nie musi by to rok kalendarzowy);
7. Zasada rwnowagi - postuluje konieczno dopasowania dochodw
i wydatkw tak, by kwota planowanych wydatkw nie bya wiksza od
kwoty oczekiwanych dochodw;
8. Zasada szczegowoci nakazuje, aby w ustawie budetowej
dochody i wydatki byy przedstawiane w ujciu szczegowym. Zasada
ta jest realizowana dziki obowizujcej klasyfikacji budetowej;
9. Zasada uprzednioci odnosi si do tego, i ustawa budetowa
powinna by uchwalona przed rozpoczciem roku budetowego,
ktrego dotyczy;
10. Zasada operatywnoci (odpowiedzialnoci) polega na
jednoznacznym okreleniu personalnej odpowiedzialnoci za
realizacj ustawy budetowej;
 Funkcje budetu pastwa
1. Funkcja fiskalna polega na przejmowaniu na rzecz pastwa dochodw
2. Funkcja alokacyjna rodki budetu pastwa su wytwarzaniu
i dostarczaniu dbr publicznych i spoecznych
3. Funkcja redystrybucyjna budet pastwa, przejmujc podatki, ca i inne opaty od
przedsibiorstw i gospodarstw domowych dokonuje ich
rozdziau pomidzy inne podmioty, zarwno w wyniku
transferw nieodpatnych (renty, emerytury, pomoc
publiczna, nieoprocentowane kredyty), jak
i przez zakup dbr i usug na rynku
4. Funkcja stabilizacyjna budet pastwa agodzi wahania cyklu koniunkturalnego
i zapewnia zrwnowaony wzrost gospodarki
5. Funkcja bodcowa polega na wykorzystywaniu dochodw i wydatkw do
oddziaywania na sytuacj gospodarcz kraju za pomoc
bodcw finansowych o charakterze pozytywnym lub
negatywnym
6. Funkcja ewidencyjno- polega na wykorzystywaniu przepywu dochodw
kontrolna i wydatkw budetowych do oceny wykonania zada,
objtych polityk rzdu, z ktrymi wydatki s zwizane
 Funkcje budetu pastwa
7. Funkcja polityczna budet pastwa stanowi narzdzie ksztatowania
rzeczywistoci spoeczno-gospodarczej w kierunku
podanym przez wadze publiczne
8. Funkcja ustrojowa budet pastwa jest atrybutem wadzy, stanowi
narzdzie okrelonego ustroju spoeczno-
gospodarczego
9. Funkcja demokratyczna polega na zainteresowaniu i wpywie spoeczestwa na
opracowywanie i wykonywanie budetu; obywatel
moe zainteresowa si sprawami publicznymi
10. Funkcja administracyjna w przypadku pojawienia si trudnoci finansowych
(deficytu budetowego) organy pastwowe mog
wymusza dziaania racjonalizujce wydatki budetowe
11. Funkcja planowania budet pastwa jest zestawieniem ex ante dochodw
i wydatkw oraz przychodw i rozchodw budetowych
12. Funkcja kredytowa istota tej funkcji sprowadza si do ustalenia, czy
pastwo posiada zdolno kredytow
13. Funkcja koordynacyjna budet pastwa jest narzdziem koordynacji i kontroli
w takim zakresie, w jakim ujte s w nim dochody
i wydatki sektora publicznego
 Klasyfikacja budetowa
stanowi systematyzacj rodkw publicznych oraz wydatkw
i rozchodw publicznych. Klasyfikacja budetowa ma powszechne
zastosowanie we wszystkich jednostkach sektora finansw publicznych,
w tym w budecie pastwa oraz budetach jednostek samorzdu
terytorialnego na kadym etapie gospodarowania.
Struktura klasyfikacji budetu pastwa:
1. Czci okrelane s przede wszystkim ze wzgldu na charakter
podmiotowy, cho niektre czci zostay utworzone ze wzgldu na
przedmiotowy charakter (np. rezerwy celowe, subwencje dla jednostek
samorzdu terytorialnego);
2. Dziay przedstawiaj budet od strony funkcjonalnej, wyodrbnia si je
na podstawie kryterium obszarw dziaalnoci publicznej;
3. Rozdziay stanowi pogbienie klasyfikacji dziaowej i wyrnia si je na
podstawie kryterium rodzaju dziaalnoci (np. prace geodezyjne
i kartograficzne, wsparcie finansowe inwestycji) albo w oparciu o podmiot
realizujcy zadanie publiczne (np. Urzd do Spraw Cudzoziemcw,
Inspekcja farmaceutyczna);
4. Paragrafy - grupuj dochody wg ich rde a wydatki wg ich przeznaczenia.
 Klasyfikacja budetowa

rdo: Ustawa budetowa na rok 2016 z dnia 25 lutego 2016 r. - podpisana przez
Prezydenta RP 3 marca 2016 r. (Dz. U. z 2016 r., poz. 278), zacznik 2.
 Ukad zadaniowy budetu
stanowi zestawienie odpowiednio wydatkw budetu pastwa
lub kosztw jednostki sektora finansw publicznych
sporzdzone wedug:
a) funkcji pastwa, oznaczajcych poszczeglne obszary dziaa
pastwa,
b) zada budetowych grupujcych wydatki wedug celw,
c) podzada budetowych grupujcych dziaania umoliwiajce
realizacj celw zadania, w ramach ktrego podzadania te
zostay wyodrbnione,
- wraz z opisem celw tych zada i podzada, a take z bazowymi
i docelowymi miernikami stopnia realizacji celw dziaalnoci
pastwa, oznaczajcymi wartociowe, ilociowe lub opisowe
okrelenie bazowego i docelowego poziomu efektw z poniesionych
nakadw.
 Ustawa budetowa
jest podstaw gospodarki finansowej pastwa w danym roku
budetowym i skada si z:
budetu pastwa,
zacznikw,
postanowie, ktrych obowizek zamieszczenia w ustawie
budetowej wynika z ustawy o finansach publicznych lub
z odrbnych ustaw.
jest uchwalana na okres roku budetowego, ktrym jest rok
kalendarzowy i nie moe zawiera przepisw zmieniajcych
inne ustawy;
jest uchwalana ex ante dotyczy przyszych dochodw
i wydatkw oraz przychodw i rozchodw.
Zaczniki ustawy budetowej
1. DOCHODY BUDETU PASTWA
2. WYDATKI BUDETU PASTWA
3. DOCHODY BUDETU RODKW EUROPEJSKICH
4. WYDATKI BUDETU RODKW EUROPEJSKICH
5. PLAN PRZYCHODW I ROZCHODW BUDETU PASTWA
6. WYNAGRODZENIA W PASTWOWYCH JEDNOSTKACH
BUDETOWYCH
7. ZADANIA Z ZAKRESU ADMINISTRACJI RZDOWEJ I INNE ZADANIA
ZLECONE JST ODRBNYMI USTAWAMI
8. WYKAZ JEDNOSTEK, DLA KTRYCH ZAPLANOWANO DOTACJE
PODMIOTOWE I CELOWE ORAZ KWOTY TYCH DOTACJI
9. ZAKRES I KWOTY DOTACJI PRZEDMIOTOWYCH I PODMIOTOWYCH
10. ZESTAWIENIE PROGRAMW WIELOLETNICH W UKADZIE
ZADANIOWYM
Zaczniki ustawy budetowej
11. PLANY FINANSOWE AGENCJI WYKONAWCZYCH
12. PLANY FINANSOWE INSTYTUCJI GOSPODARKI BUDETOWEJ
13. PLANY FINANSOWE PASTWOWYCH FUNDUSZY CELOWYCH
14. PLANY FINANSOWE PASTWOWYCH OSB PRAWNYCH,
O KTRYCH MOWA W ART. 9 PKT 14 USTAWY Z DNIA 27 SIERPNIA 2009
R.O FINANSACH PUBLICZNYCH
15. PLANOWANE DOCHODY I WYDATKI BUDETU RODKW EUROPEJSKICH
ORAZ BUDETU PASTWA W LATACH 2016-2018 W ZAKRESIE
NARODOWEJ STRATEGII SPJNOCI
I INNYCH
16. WYKAZ PROGRAMW WRAZ Z LIMITAMI WYDATKW I ZOBOWIZA W
KOLEJNYCH LATACH OBOWIZYWANIA NSS W LATACH 2007-2013 I
INNYCH
17. WYKAZ PROGRAMW FINANSOWANYCH Z UDZIAEM RODKW
POCHODZCYCH Z BUDETU UE WRAZ Z LIMITAMI WYDATKW BP
PRZEZNACZONYCH NA FINANSOWANIE TYCH PROGRAMW
18. RODKI POCHODZCE Z BUDETU UE W RAMACH FUNDUSZU
SPJNOCI
19. PREFINANSOWANIE ZADA PRZEWIDZIANYCH DO FINANSOWANIA ZE
RODKW POCHODZCYCH Z BUDETU UE
 Procedura budetowa
Przez procedur budetow rozumie si zasady postpowania
organw pastwowych oraz jednostek wykonujcych budet
w trakcie opracowywania projektu (preliminarza), uchwalania
(autoryzacji) i wykonania budetu;
Procedura odnosi si do jednej z najwaniejszych ustaw ustawy
budetowej, okrelajcej m.in. poziom dochodw i wydatkw
pastwa, i wykazujcej szereg cech specyficznych w stosunku do
innych ustaw;
Etapy procedury budetowej:
1. Opracowywanie budetu,
2. Uchwalanie budetu,
3. Realizacja budetu,
4. Sprawozdawczo i kontrola.
W przypadku prac nad projektem ustawy budetowej
i sprawozdaniem z wykonania budetu przewiduje si szczeglny
tryb prac rzdowych oraz parlamentarnych
z wiodc rol sejmowej Komisji Finansw Publicznych.
 Etapy procedury budetowej
Ministerialny
Legislacyjny rok Wykonawczy Kontrolny rok
rok
sprawozdawczy rok budetowy kontroli
sprawozdawczy

Przygotowanie Uchwalenie ustawy Wykonanie Kontrola

projektu budetu budetowej budetu wykonania budetu

Dysponenci
Najwysza Izba
Minister Finansw Parlament rodkw
Kontroli
publicznych

Rada
Rada Ministrw Prezydent RP Ministrw/Minister Sejm
Finansw
 Podzia kompetencji
w procedurze budetowej
Rada Ministrw Sejm
1. Opracowywanie budetu
Uchwalenie ustawy budetowej
2. (+ Senat, Prezydent, Trybuna
Konstytucyjny)

Wykonywanie ustawy
3. budetowej
(+ dysponenci)
Kontrola wykonania ustawy
4. budetowej
(+ NIK)
 Przygotowanie projektu
budetu
Prace nad projektem budetu pastwa odbywaj si w roku
poprzedzajcym rok budetowy, ktrego dotyczy ustawa.
1. Od pocztku roku trwa przygotowywanie rozporzdzenia ministra
finansw w sprawie szczegowego sposobu, trybu
i terminw opracowywania materiaw do projektu ustawy
budetowej, czyli tzw. noty budetowej przez dysponentw czci
i kierownikw jednostek. Nota budetowa wydawana jest w maju.
2. W pierwszych dniach czerwca dysponenci czci przedkadaj
ministrowi finansw swoje propozycje w zakresie wydatkw
(zwaszcza o charakterze sztywnym).
3. Druga poowa czerwca/pocztek lipca przedstawienie Radzie
Ministrw zaoe projektu budetu pastwa (z uwzgldnieniem
ustale WPFP oraz kierunku dziaa przyjtych w Programie
Konwergencji). Przy rozpatrywaniu zaoe dochodzi zazwyczaj do
sporw midzy ministrami a ministrem finansw, dotyczcych
kwot wydatkw; po dojciu do porozumienia Rada Ministrw
zatwierdza zaoenia.
 Przygotowanie projektu
budetu
4. Zaoenia przekazywane s dysponentom czci, a take
podawane do publicznej wiadomoci oraz konsultowane w ramach
Komisji Trjstronnej z przedstawicielami zwizkw zawodowych
i organizacji pracodawcw.
5. Dysponenci czci w terminie 21 dni od otrzymania pisma
przekazujcego wstpne kwoty wydatkw przedkadaj ministrowi
finansw projekty budetu w zakresie swoich czci. Minister
finansw scala te projekty i dokonuje modyfikacji w celu
utrzymania deficytu na dopuszczalnym poziomie.
6. Okoo 20 wrzenia minister finansw przedkada Radzie Ministrw
projekt ustawy budetowej wraz z uzasadnieniem. Rada Ministrw
rozpatruje projekt (towarzysz temu ponowne spory w kwestii
wydatkw), a nastpnie, po ewentualnym wprowadzeniu
drobnych zmian, uchwala go.
 Uchwalanie ustawy
budetowej
Prawo inicjatywy ustawodawczej w zakresie ustawy budetowej przysuguje
wycznie Radzie Ministrw. Rada Ministrw, po uchwaleniu projektu oraz
uzyskaniu opinii Komisji Trjstronnej, przedkada projekt Sejmowi w terminie do
30 wrzenia roku poprzedzajcego rok budetowy (w pewnych przypadkach
dopuszczalne jest pniejsze przedoenie projektu).
Sejm rozpatruje projekt ustawy budetowej w trzech czytaniach.
Uchwalona przez Sejm ustawa przekazywana jest do Senatu. Senat ma 20 dni na
uchwalenie poprawek bd odrzucenie ustawy w caoci.
Nastpnie marszaek Sejmu przedstawia uchwalon ustaw budetow
Prezydentowi RP. Prezydent podpisuje ustaw budetow w cigu 7 dni.
Prezydent nie ma prawa zawetowa ustawy budetowej ani przekaza jej do
ponownego rozpatrzenia przez Sejm. Ma natomiast prawo wystpi z wnioskiem
o sprawdzenie zgodnoci ustawy z Konstytucj do TK. W takim przypadku
Trybuna orzeka o zgodnoci nie pniej ni w cigu 2 miesicy od dnia zoenia
wniosku.
Jeeli w cigu 4 miesicy od dnia przedoenia Sejmowi projektu ustawy
budetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi RP do podpisu,
Prezydent ma prawo w cigu 14 dni zarzdzi skrcenie kadencji Sejmu.
 Wykonanie budetu
Wykonanie ustawy budetowej og dziaa administracji rzdowej
zwizany z wdroeniem w ycie ustawy budetowej.
Wykonawcy:
1. Bezporedni: kierownicy jednostek sektora finansw publicznych;
2. Poredni: Rada Ministrw/Minister Finansw z prawem nadzoru
i kontroli wykonywania budetu (art. 174 UFP);
3. Banki sprawuj bankow, kasow obsug budetu.
Zasady wykonywania budetu (art. 162 UFP):
1. ustalanie, pobieranie i odprowadzanie dochodw budetu pastwa
nastpuje na zasadach i w terminach wynikajcych
z obowizujcych przepisw;
2. pena realizacja zada nastpuje w terminach okrelonych przepisami
i harmonogramem ();
3. dokonywanie wydatkw nastpuje w granicach kwot okrelonych w planie
finansowym, () w sposb celowy i oszczdny, z zachowaniem zasady
uzyskiwania najlepszych efektw z danych nakadw;
4. Zlecanie zada powinno nastpowa na zasadzie wyboru najkorzystniejszej
oferty, z uwzgldnieniem przepisw o zamwieniach publicznych ().
Forma wykonywania budetu: bankowe rozliczenia pienine.
 Wykonanie budetu
Zgodnie z art. 181, ust. 1. Ustawy o finansach publicznych
niezrealizowane kwoty wydatkw budetu pastwa
wygasaj () z upywem roku budetowego.
Nie pniej ni do dnia 15 grudnia roku budetowego
Rada Ministrw moe ustali, w drodze rozporzdzenia,
po uzyskaniu w tej sprawie opinii sejmowej komisji
waciwej do spraw budetu, wykaz oraz plan finansowy
wydatkw niewygasajcych oraz ostateczny termin ich
dokonania, nie duszy ni 31 marca nastpnego roku
budetowego (na podstawie art. 181 ust. 2. UFP).
 Wykonanie budetu zmiany
w budecie pastwa
Istniej nastpujce sposoby wprowadzania zmian w budecie pastwa:
1. Nowelizacja budetu pastwa polega na przyjciu ustawy o zmianie ustawy
budetowej na dany rok. Projekt niniejszej ustawy ma prawo wnie do Sejmu
Rada Ministrw w kadym momencie roku budetowego.
2. Zmiany w uchwalonym budecie polegaj na przeniesieniu rodkw
budetowych w ukadzie poziomym (dokonywanym w obrbie jednorodnych
podziaek klasyfikacyjnych). To dziaanie charakteryzuje si neutralnoci
finansow. Prawo o decydowaniu o zmianach przysuguje organom
nadzorujcym wykonanie budetu (Radzie Ministrw, Ministrowi Finansw).
3. Blokowanie wydatkw budetowych okresowy lub obowizujcy do koca
roku zakaz dysponowania czci lub caoci planowanych wydatkw.
Blokowania rodkw dokonuj poszczeglni dysponenci czci budetowych
w zakresie ich czci budetu pastwa, za w zakresie caego budetu pastwa
Minister Finansw.
4. Dysponowanie rezerwami budetowymi - w budecie pastwa tworzy si
rezerw ogln, ktra jest przeznaczona na pokrycie nieprzewidzianych na
etapie planowania i uchwalania ustawy budetowej wydatkw oraz rezerwy
celowe na wydatki, ktrych szczegowy podzia na pozycje klasyfikacji nie
moe by dokonany na etapie opracowania budetu (znane jest jedynie
przeznaczenie rodkw).
 Kontrola wykonania budetu
Minister Finansw przedkada sprawozdanie proczne
Do 10 wrzenia Komisji Finansw Publicznych i NIK;
roku budetowego

Wraz z kocem roku budetowego nastpuje utrata mocy

obowizujcej przez ustaw budetow; wyganicie
31 grudnia roku
budetowego niezrealizowanych wydatkw budetu pastwa;

Rada Ministrw przedkada sprawozdanie roczne Sejmowi

Do 31 maja roku i NIK;
kontroli

Sejm podejmuje uchwa o udzieleniu (odmowie

udzielenia) Radzie Ministrw absolutorium z wykonania
Do 31 sierpnia
roku kontroli BP.
 Prowizorium budetowe
stanowi czasow alternatyw dla ustawy budetowej, ma
charakter tymczasowy i dotyczy okresu krtszego ni rok;
ustawa o prowizorium budetowym traci moc wraz z wejciem
w ycie ustawy budetowej;
wyczna i jedyna inicjatywa ustawodawcza w zakresie tej
ustawy przysuguje Radzie Ministrw;
Rada Ministrw w terminie do 30 wrzenia roku
poprzedzajcego rok budetowy jest zobowizana przedstawi
Sejmowi projekt ustawy o prowizorium budetowym wraz
z uzasadnieniem. Ponadto, nie pniej ni 3 miesice przed
zakoczeniem terminu obowizywania prowizorium, Rada
Ministrw jest zobowizana do przedoenia Sejmowi projektu
ustawy budetowej.
 Wieloletni plan finansowy
Ustala ramy dla uchwalanych corocznie ustaw budetowych;
Zawiera program konwergencji opracowany zgodnie z prawem
unijnym oraz okrela cele wraz z miernikami ich realizacji
w ukadzie obejmujcym gwne funkcje pastwa;
Uchwalany jest przez Rad Ministrw na okres czterech lat
w terminie do dnia 30 kwietnia i ogaszany jest w Dzienniku
Urzdowym RP "Monitor Polski" oraz w BIP;
Podlega corocznej aktualizacji w terminie dwch miesicy od
dnia ogoszenia ustawy budetowej oraz uwzgldnia prognoz
na kolejne trzy lata;
Jest on aktualizowany przez Rad Ministrw w drodze
uchway;
Informacja o realizacji WPFP jest przedstawiana wraz ze
sprawozdaniem z wykonania ustawy budetowej.
Budet rodkw europejskich
Odrbnie ujty w ramach budetu pastwa roczny plan
dochodw i podlegajcych refundacji wydatkw
przeznaczonych na realizacj programw finansowanych
z udziaem rodkw europejskich, z wyczeniem rodkw
przeznaczonych na realizacj projektw pomocy technicznej;
Stanowi autonomiczny fundusz wewntrz budetu pastwa,
zawarty w ustawie budetowej;
Obejmuje wyodrbnione dochody z tytuu realizacji
programw finansowanych z udziaem rodkw europejskich
oraz wydatki na realizacj tych programw w czci
podlegajcej refundacji;
Budet pastwa okrela podstawowe wielkoci budetu
rodkw europejskich (dochody, wydatki oraz wynik), jednak
wynik nie jest wliczany do wyniku budetu pastwa;
 Strumienie rodkw
pieninych budetu pastwa
Biorc pod uwag kryterium kierunku przepywu
rodkw pieninych, mona je podzieli na:
1. Wpywy pienine dochody i przychody;
2. Wypywy pienine wydatki i rozchody.

Biorc pod uwag kryterium charakteru strumieni

finansowych rodkw publicznych, mona je podzieli na:
1. Dochody i wydatki charakter bezzwrotny,
definitywny, stay i ostateczny;
2. Przychody i rozchody charakter tymczasowy,
zwrotny.
Zasady gospodarowania rodkami
publicznymi wg ustawy o finansach
publicznych (art. 52. ust. 1)
Ujte w budecie pastwa, budetach jednostek
samorzdu terytorialnego i planach finansowych
jednostek budetowych:
1. Dochody stanowi zbir przewidywa,
prognoz, nie maj one charakteru wicego;
2. Wydatki stanowi nieprzekraczalny limit, nie
mona rwnie zmienia przeznaczenia tyche
rodkw.
 rodki publiczne
(art. 5 ust. 1 UFP)
Dochody publiczne

Przychody jednostek sektora FP rodki pochodzce z budetu UE

pochodzce z prowadzonej oraz niepodlegajce zwrotowi
dziaalnoci oraz z innych rodki z pomocy udzielanej przez
rde pastwa czonkowskie EFTA
rodki
publiczne

Przychody BP i budetw Inne rodki pochodzce

JST oraz innych jednostek ze rde zagranicznych
sektora FP niepodlegajce zwrotowi
 Dochody publiczne
Daniny publiczne
wiadczenia pienine
ponoszone na rzecz cile
okrelonego podmiotu, majce Pozostae dochody
charakter obowizkowy
i ustawowy.
Wpywy ze Kwoty
uzyskane przez
sprzeday Spadki, Odszkodowania jednostki
wyrobw i usug nalene sektora FP
Podatki Skadki Opaty wiadczonych zapisy,
jednostkom z tytuu
przez jednostki darowizny dzielonych
sektora FP
sektora FP porcze
i gwarancji

Inne wiadczenia Dochody z mienia

pienine, ktrych jednostek sektora FP
Wpaty z zysku obowizek (najem, dzierawa, Inne dochody BP,
odsetki od rodkw na Dochody ze JST oraz innych
przedsibiorstw ponoszenia na rachunkach bankowych, jednostek sektora
pastwowych i sprzeday
rzecz pastwa, odsetki od udzielonych FP nalene na
poyczek i od
majtku podstawie
jednoosobowych JST, PFC oraz (niestanowicej
posiadanych papierw odrbnych ustaw
spek Skarbu innych jednostek wartociowych, prywatyzacji) lub umw
Pastwa sektora FP wynika dywidendy z tytuu midzynarodowych
z odrbnych posiadanych praw
majtkowych)
ustaw.
 Klasyfikacja dochodw
publicznych
Kryterium podmiotu Dochody pobierane od osb
fizycznych (PIT, podatek od
spadkw i darowizn)
Kryterium rodzaju Dochody budetu pastwa
(podatki, opaty, ca)
budetu
Kryterium funkcji Dochody zasadnicze ich
gwnym celem jest cel fiskalny
(zada) (podatki, opaty, ca)
Kryterium wzajemnego Dochody odpatne za wpat
okrelonej kwoty na rzecz
wiadczenia pastwa lub samorzdu
otrzymuje si wiadczenie
wzajemne (opata paszportowa)
Kryterium moliwoci Dochody przymusowe mog
by wyegzekwowane w drodze
egzekwowania egzekucji administracyjnej
(podatki, opaty, mandaty)
Dochody pobierane od osb
prawnych i jednostek
nieposiadajcych osobowoci
prawnej (CIT)
Dochody budetw
samorzdowych (dotacje,
subwencje, podatki
samorzdowe)
Dochody uboczne ich
zadaniem jest realizacja innego
celu ni cel fiskalny (grzywny,
mandaty, kary pienine)
Dochody nieodpatne brak
wiadczenia wzajemnego ze
strony pastwa lub samorzdu
(podatki, opaty)
Dochody dobrowolne nie ma
moliwoci wyegzekwowania
ich w drodze egzekucji
administracyjnej (spadki, zapisy,
darowizny)
Klasyfikacja dochodw publicznych
Kryterium Dochody obligatoryjne
przepisy prawa nakazuj ich
obligatoryjnoci pobieranie (podatki, opaty)
Kryterium okolicznoci Dochody zwyczajne pobierane
w normalnych okolicznociach
poboru (podatki, opaty, grzywny,
mandaty)
Kryterium czstotliwoci Dochody pobierane okresowo
(w sposb powtarzajcy si)
poboru pobierane niejako w sposb
cigy (PIT czy VAT w
przypadku prowadzenia
dziaalnoci)
Kryterium pochodzenia Dochody pochodzce z kraju
rdo ich poboru znajduje si
na terenie kraju (PIT od
przedsibiorcy dziaajcego w
Polsce)
Kryterium dochodw Dochody wasne s to
dochody krajowe dla BP oraz
wasnych lub podatki samorzdowe i opaty
zasilajcych lokalne dla JST
Dochody fakultatywne
przepisy prawne daj moliwo
ich pobierania, przy spenieniu
okrelonych warunkw (wpywy
z samoopodatkowania
mieszkacw gminy)
Dochody nadzwyczajne
wprowadzane w szczeglnych
uwarunkowaniach (koncepcja
podatku powodziowego)
Dochody pobierane
sporadycznie pobierane z
tytuu jednorazowego zdarzenia
lub czynnoci prawnej (mandat
drogowy, podatek akcyzowy)
Dochody pochodzce
z zagranicy rdo ich poboru
znajduje si za granic
Dochody zasilajce
(zewntrzne) s to dochody
zagraniczne dla budetu
pastwa oraz dotacje i
subwencje dla JST
 Dochody podatkowe
i niepodatkowe budetu pastwa
(Art.111 UFP)
Dochody podatkowe Dochody niepodatkowe
Podatek dochodowy od osb fizycznych Ca;
Podatek dochodowy od osb prawnych Wpaty z zysku przedsibiorstw
Podatek tonaowy pastwowych oraz jednoosobowych
Podatek od wydobycia niektrych kopalin spek Skarbu Pastwa;
Wpaty z tytuu dywidendy;
Podatki porednie: Wpaty z zysku NBP;
Podatek od towarw i usug Wpaty nadwyki rodkw finansowych
Podatek akcyzowy agencji wykonawczych;
Podatek od gier Dochody pastwowych jednostek
budetowych;
Dochody z najmu i dzierawy oraz
innych umw o podobnym charakterze
skadnikw majtkowych SP;
Odsetki od rodkw na rachunkach
bankowych pastwowych jednostek
budetowych;
Odsetki od lokat terminowych;
Kary, grzywny, mandaty;
Spadki, zapisy, darowizny;
Inne dochody na rzecz Skarbu Pastwa
rdo: Sprawozdanie z wykonania budetu pastwa za 2015 rok.
Struktura dochodw budetu
pastwa w 2015 roku
dochody podatkowe
dochody niepodatkowe
rodki z UE i innych rde niepodlegajce zwrotowi
1%
9%

90%
 Struktura dochodw
podatkowych budetu pastwa
w 2015 roku
1% podatek VAT
10%
podatek akcyzowy
17% 48%
podatek dochodowy od
osb fizycznych
24%
podatek dochodowy od
osb prawnych
pozostae dochody
podatkowe
rdo: Sprawozdanie z wykonania ustawy budetowej za 2013 i 2014 rok oraz znowelizowana ustawa budetowa na 2015 i projekt
ustawy budetowej na 2016 rok www.mf.gov.pl.
 Wydatki publiczne
to przepywy rodkw pieninych pochodzcych z budetw
podmiotw publicznych przeznaczonych na realizacj zada
publicznych (przypisanych do realizacji tym podmiotom),
ktrych celem jest zaspokojenie potrzeb publicznych;
Przykadami wydatkw publicznych s: inwestycje
infrastrukturalne, wydatki na zapewnienie bezpieczestwa
zewntrznego i wewntrznego kraju, wydatki na utrzymanie
aparatu pastwowego, samorzdowego oraz wymiaru
sprawiedliwoci i wiziennictwa, subsydia dla gospodarstw
domowych w formie rent i emerytur, dofinansowywanie
dziaalnoci przedsibiorstw sektora publicznego;
Wydatki publiczne systematyzowane s wedug rnych
kryteriw co zwizane jest z ich zrnicowanym charakterem.
 Klasyfikacja wydatkw
publicznych
KRYTERIUM FUNDUSZU, Z KTREGO DOKONYWANE S
WYDATKI (KRYTERIUM PODMIOTOWE)

1. Wydatki budetowe (obejmujce wydatki budetu pastwa

oraz wydatki budetw jednostek samorzdu
terytorialnego);
2. Wydatki ubezpiecze spoecznych;
3. Wydatki w ramach funduszy celowych;
4. Wydatki pozostaych segmentw finansw publicznych
 Klasyfikacja wydatkw
publicznych
KRYTERIUM PRZEDMIOTOWE

1. Wydatki na cele gospodarcze

2. Wydatki na cele socjalno-kulturalne
3. Wydatki o charakterze wadczym
4. Wydatki na obsug dugu

KRYTERIUM OSTATECZNEGO PODZIAU PKB

1. Wydatki nabywcze (finalne)

2. Wydatki redystrybucyjne (transferowe)
 Klasyfikacja wydatkw
publicznych
KRYTERIUM PRZEZNACZENIA WYDATKW

1. Wydatki inwestycyjne (majtkowe)

2. Wydatki biece (osobowe i rzeczowe)

KRYTERIUM MOLIWOCI ODDZIAYWANIA WADZ

PUBLICZNYCH NA WYDATKOWANE RODKI

1. Wydatki stae (w tym sztywne)

2. Wydatki zmienne
Wydatki prawnie zdeterminowane
(wydatki sztywne)
obowizkowe wydatki z budetu pastwa, ktrych
wysoko wynika z ustaw innych ni ustawa budetowa
lub wczeniej podjtych zobowiza ujtych w ramy
prawne;
Do najwaniejszych wydatkw sztywnych zaliczy naley:
subwencje dla JST,
dotacje dla FUS i KRUS,
wydatki na obsug dugu publicznego,
wydatki na obron narodow,
skadki do budetu UE i organizacji
midzynarodowych.
 Wydatki elastyczne
wydatki, ktrych wysoko moe by regulowana przez
rzd;
Do wydatkw elastycznych naley zaliczy:
Wynagrodzenia i wydatki biece jednostek
budetowych,
Dotacje dla jednostek samorzdu terytorialnego,
Dotacje dla jednostek zaliczanych do sektora finansw
publicznych,
Dotacje do podmiotw gospodarczych,
Dotacje do jednostek niezaliczanych do sektora
finansw publicznych,
Wydatki majtkowe.
 Udzia wydatkw sztywnych
i elastycznych w wydatkach
budetu pastwa
100,0%
90,0% 25,2% 24,8% 25,6% 26,4% 25,1%
80,0%
70,0%
60,0%
50,0%
40,0% 74,8% 75,2% 74,4% 73,6% 74,9%
30,0%
20,0%
10,0%
0,0%
2011 2012 2013 2014 2015
wydatki sztywne wydatki elastyczne
 Struktura wydatkw sztywnych w budecie pastwa w roku 2015

rdo: Opinie o ustawie budetowej na rok 2015, Kancelaria Senatu, Biuro Analiz i Dokumentacji.
 Dotacja a subwencja
Dotacja Subwencja
szczeglny rodzaj wydatku wiadczenie bezzwrotne, nieodpatne,
budetowego, przekazywany w celu majce charakter powszechny,
uzupenienia brakujcych rodkw na obiektywny i uniwersalny, finansuje
finansowanie lub dofinansowanie wszystkie JST na tych samych,
dziaalnoci majcej znaczenie dla oglnych zasadach;
interesu publicznego, okrelony Nie jest wskazany cel przeznaczenia
jednostronnie, w cile oznaczonej przekazanych z budetu pastwa
wysokoci, o charakterze bezzwrotnym rodkw.
i nieodpatnym. Wystpuj dotacje:
Celowe
Podmiotowe
Przedmiotowe
Na pierwsze wyposaenie w rodki
obrotowe
Stanowice dopaty do
oprocentowania kredytw
bankowych
 Klasyfikacja wydatkw
publicznych
KRYTERIUM ODPATNOCI

1. Wydatki odpatne:
Wynagrodzenia
Odszkodowania
Zapata za towary i usugi

2. Wydatki nieodpatne:
Na rzecz osb fizycznych
Na rzecz innych podmiotw
 Wydatki budetowe w wietle
ustawy o finansach publicznych
Art. 112 ust. 1. Wydatki budetu pastwa s przeznaczone
w szczeglnoci na:
1) funkcjonowanie organw wadzy publicznej, w tym organw
administracji rzdowej, organw kontroli i ochrony prawa oraz sdw
i trybunaw;
2) zadania wykonywane przez administracj rzdow;
3) subwencje oglne dla jednostek samorzdu terytorialnego;
4) dotacje dla jednostek samorzdu terytorialnego;
5) wpaty do budetu Unii Europejskiej, zwane dalej "rodkami
wasnymi Unii Europejskiej";
6) subwencje dla partii politycznych;
7) dotacje na zadania okrelone odrbnymi ustawami;
8) obsug dugu publicznego;
9) wkad krajowy na realizacj programw finansowanych z udziaem
rodkw europejskich ().
 Klasyfikacja wydatkw
budetowych
KRYTERIUM PODSTAWOWYCH GRUP EKONOMICZNYCH

1. Dotacje i subwencje
2. wiadczenia na rzecz osb fizycznych
3. Wydatki biece jednostek budetowych
4. Wydatki majtkowe
5. Wydatki na obsug dugu Skarbu Pastwa
6. Wpaty rodkw wasnych Unii Europejskiej
 Wydatki budetowe w 2015 r.
Wyszczeglnienie Wysoko Procentowy udzia
wydatkw (tys. z) w wydatkach ogem
Ogem, w tym: 331 743 437 100%
Dotacje i subwencje 169 049 166 50,96%
wiadczenia na rzecz osb fizycznych 24 649 831 7,43%
Wydatki biece jednostek budetowych 61 944 333 18,67%
Wydatki majtkowe 20 056 316 6,05%
Wydatki na obsug dugu Skarbu Pastwa 29 168 965 8,79%
rodki wasne UE 18 195 733 5,48%
Wspfinansowanie projektw z udziaem 8 679 094 2,62%
rodkw UE

rdo: Sprawozdanie z wykonania budetu pastwa za 2015 rok.

Wydatki budetowe w 2015 r.
Dotacje i subwencje

wiadczenia na rzecz
3% osb fizycznych
5% Wydatki biece
9%
6% jednostek budetowch
51% Wydatki majtkowe
19%

7% Wydatki na obsug
dugu Skarbu Pastwa

rodki wasne UE

Wspfinansowanie
projektw z udziaem
rodkw UE
rdo: Sprawozdanie z wykonania ustawy budetowej za 2013 i 2014 rok oraz znowelizowana ustawa
budetowa na 2015 i projekt ustawy budetowej na 2016 rok www.mf.gov.pl.
 Dochody, wydatki, wynik budetu pastwa na tle dochodw, wydatkw,
wyniku SFP oraz dug Skarbu Pastwa na tle dugu SFP w relacji do PKB
w latach 2013-2016 w %

rdo: Sprawozdanie z wykonania ustawy budetowej za 2013 i 2014 rok oraz znowelizowana ustawa budetowa
na 2015 i projekt ustawy budetowej na 2016 rok www.mf.gov.pl oraz
http://ec.europa.eu/eurostat/data/database.
 Przychody publiczne
(art. 5. ust. 1. pkt. 4 i 5 UFP)
Przychody publiczne zaliczane s do rodkw publicznych
i obejmuj:
1. przychody budetu pastwa i budetw jednostek
samorzdu terytorialnego oraz innych jednostek sektora
finansw publicznych pochodzce:
ze sprzeday papierw wartociowych,
z prywatyzacji majtku Skarbu Pastwa oraz majtku jednostek
samorzdu terytorialnego,
ze spat poyczek i kredytw udzielonych ze rodkw publicznych,
z otrzymanych poyczek i kredytw,
z innych operacji finansowych;
2. przychody jednostek sektora finansw publicznych
pochodzce z prowadzonej przez nie dziaalnoci oraz
pochodzce z innych rde.
 Rozchody publiczne
(art. 6. ust. 2. UFP)
Rozchodami publicznymi s:
1. spaty otrzymanych poyczek i kredytw;
2. wykup papierw wartociowych;
3. udzielone poyczki i kredyty;
4. patnoci wynikajce z odrbnych ustaw, ktrych rdem
finansowania s przychody z prywatyzacji majtku Skarbu
Pastwa;
5. inne operacje finansowe zwizane z zarzdzaniem dugiem
publicznym i pynnoci;
6. patnoci zwizane z udziaami Skarbu Pastwa
w midzynarodowych instytucjach finansowych.
Literatura na nastpne zajcia
Wernik A., Finanse publiczne: cele, struktury,
uwarunkowania, Warszawa: Polskie Wydawnictwo
Ekonomiczne 2014
Rozdzia 4. Rwnowaga budetowa i deficyt
Rozdzia 5. Ekonomiczne przyczyny i konsekwencje
deficytw budetowych
Rozdzia 6. Dug publiczny
Deficyt budetowy
i dug publiczny
mgr Jan Braun
Katedra Finansw Publicznych
UMCS w Lublinie
 Saldo budetowe
Saldo budetowe jest to wynik rnicy pomidzy dochodami
i wydatkami danego budetu dla okresu rozliczeniowego.
Wyrniamy nastpujce moliwe salda budetowe:
Saldo zerowe (rwnowaga budetowa)
Dochody budetowe Wydatki budetowe = 0
Dochody budetowe = Wydatki budetowe
Saldo ujemne (deficyt budetowy)
Dochody budetowe Wydatki budetowe < 0
Dochody budetowe < Wydatki budetowe
Saldo dodatnie (nadwyka budetowa)
Dochody budetowe Wydatki budetowe > 0
Dochody budetowe > Wydatki budetowe
 Definicje
Nadwyka/deficyt sektora finansw publicznych
dodatnia/ujemna rnica midzy dochodami publicznymi
a wydatkami publicznymi, ustalona dla okresu rozliczeniowego
po konsolidacji (wyeliminowaniu przepyww finansowych
pomidzy jednostkami tego sektora);
Nadwyka/deficyt budetu pastwa - dodatnia/ujemna
rnica midzy dochodami a wydatkami budetu pastwa;
Nadwyka/deficyt budetu rodkw europejskich -
dodatnia/ujemna rnica midzy dochodami a wydatkami
budetu rodkw europejskich;
Do deficytu albo nadwyki budetu pastwa nie mog by
wliczane deficyt budetu rodkw europejskich albo nadwyka
rodkw europejskich. Oznacza to, i saldo budetu pastwa nie
moe by korygowane o wynik budetu rodkw europejskich.
 Ujcie deficytu w wietle
ustawy o finansach publicznych
Deficyt sektora finansw publicznych (Art. 7. ust. 1. UFP)
Dodatnia rnica midzy dochodami publicznymi a wydatkami
publicznymi, ustalona dla okresu rozliczeniowego, stanowi nadwyk
sektora finansw publicznych, za ujemna rnica jest deficytem
sektora finansw publicznych.

Deficyt budetu pastwa (Art. 113. ust. 1. UFP)

Rnica midzy dochodami a wydatkami budetu pastwa stanowi
odpowiednio nadwyk budetu pastwa albo deficyt budetu
pastwa, z zastrzeeniem art.118 ust. 2.

Deficyt budetu rodkw europejskich (Art. 118. ust. 1. UFP)

Rnica pomidzy dochodami a wydatkami budetu rodkw
europejskich stanowi odpowiednio nadwyk budetu rodkw
europejskich albo deficyt budetu rodkw europejskich.
 Deficyt budetowy
wystpuje wwczas, gdy dochody nie s wystarczajce na
pokrycie wydatkw;
stanowi pewn luk dochodow przy planowanych
wydatkach, ktr naley pokry poprzez zacignicie
rozmaitych zobowiza;
powstanie takiej luki dochodowej jest wynikiem
niemonoci zgromadzenia w istniejcych warunkach
odpowiednich dochodw, albo wynika ze wiadomej
decyzji o finansowaniu czci wydatkw z kredytw
i poyczek;
deficyt budetowy odpowiada zatem kwocie
zapotrzebowania na poyczki (potrzebom poyczkowym).
 Metody liczenia deficytu
Metoda kasowa polega na rejestrowaniu operacji
w momencie faktycznego przepywu rodkw pieninych;
stosowana w Polsce w odniesieniu do budetu pastwa oraz
budetw samorzdowych;
Metoda memoriaowa zakada rejestrowanie operacji
w momencie ich powstania, zmiany, ustania lub wyganicia, bez
wzgldu na przepyw rodkw pieninych; obowizuje
w pastwach UE na podstawie Systemu rachunkw narodowych
i regionalnych ESA 2010;
Zastosowanie odmiennych metod obliczania deficytu stanowi jedn
z przyczyn wystpowania rnicy pomidzy wysokoci deficytu
obliczanego przez Eurostat a wysokoci wyznaczan metod krajow.
Pozostae przyczyny wystpowania rnic:
1) Skutki rozlicze zwizanych z przychodami z prywatyzacji;
2) Rnice zakresowe pomidzy wynikajcymi z UFP zakresem
sektora finansw publicznych a zakresem sektora general
government.
 Salda czstkowe deficytu
budetowego
Saldo pierwotne zwane rwnie saldem podstawowym lub
wyjciowym stanowi rnic midzy dochodami
a wydatkami pomniejszonymi o koszty obsugi dugu
publicznego; daje odpowied na pytanie, jak ksztatowaaby
si rwnowaga budetowa (relacja wzajemna dochodw
i wydatkw), gdyby nie byo dugu publicznego i nie zachodzia
konieczno jego obsugi.
Deficyt skorygowany o wpyw inflacji w toku obliczania
deficytu wydatki s pomniejszane o t cz kosztw obsugi
dugu publicznego, ktra odpowiada tzw. inflacyjnemu
skadnikowi oprocentowania; pod wzgldem metody liczenia
jest zbliony do salda pierwotnego.
 Salda czstkowe deficytu
budetowego
Saldo biece rnica midzy dochodami biecymi
a wydatkami biecymi;
Saldo kapitaowe rnica midzy dochodami kapitaowymi
a wydatkami kapitaowymi;
Saldo zagraniczne - wyznacza si go najczciej stosujc
metod, ktra nawizuje do konstrukcji bilansu patniczego
i wyodrbnienia biecego salda zagranicznego i salda
zagranicznego kapitaowego; obejmuje ono operacje zwizane
z zaciganiem i spat poyczek zagranicznych i nie pozostaje
wobec tego w adnym zwizku z saldami kapitaowymi
i biecymi budetu.
 Rodzaje deficytw
budetowych
Aby uporzdkowa zjawiska zwizane z oddziaywaniem
koniunktury na poziom deficytu budetowego wprowadzono
rozrnienie midzy deficytem rzeczywistym, strukturalnym oraz
cyklicznym.
Deficyt rzeczywisty rachunkowy wynik dziaalnoci pastwa
w sytuacji nadwyki wydatkw nad dochodami w danym
okresie;
Deficyt strukturalny stanowi wielko symulowan,
hipotetyczn, powstajc w warunkach, gdy dochody i wydatki
s realizowane przy penym wykorzystaniu zdolnoci
wytwrczych gospodarki;
Deficyt cykliczny stanowi rezultat cyklu koniunkturalnego
(oywienia lub recesji), wpywajcego na dochody i wydatki
budetowe, zatem wystpuje w warunkach, gdy gospodarka
nie funkcjonuje przy penym wykorzystaniu zdolnoci
wytwrczych.
rdo: Informacja o dziaaniach podjtych przez Polsk w celu realizacji rekomendacji
Rady w ramach procedury nadmiernego deficytu, Warszawa, kwiecie 2015 r.
 Przyczyny powstawania
deficytu budetowego
1. Podatki, ktrych wysoko zostaa zaplanowana na
poziomie niezapewniajcym pokrycia wydatkw;
przyczyn moe by take wadliwo mechanizmu
cigania podatkw;
2. Nadmierne wydatki budetowe, spowodowane m.in.
rozbudow administracji pastwowej czy te wysokim
poziomem transferw socjalnych;
3. Oczekiwania silnych grup roszczeniowych w stosunku
do funkcji pastwa jako gwaranta bezpieczestwa
socjalnego uboszych grup spoecznych.
 Deficyt w wietle Traktatu
o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Art. 126
1. Pastwa Czonkowskie unikaj nadmiernego deficytu budetowego*.
2. Komisja nadzoruje rozwj sytuacji budetowej i wysoko dugu
publicznego w Pastwach Czonkowskich w celu wykrycia oczywistych
bdw. Bada ona poszanowanie dyscypliny budetowej na podstawie
poniszych kryteriw:
a) czy stosunek midzy planowanym lub rzeczywistym deficytem publicznym
a produktem krajowym brutto przekracza warto odniesienia, chyba e:
stosunek ten zmniejszy si znacznie oraz w sposb stay i osign poziom bliski
wartoci odniesienia,
lub przekroczenie wartoci odniesienia ma charakter wyjtkowy oraz tymczasowy
i stosunek ten pozostaje bliski wartoci odniesienia.
Zgodnie z Artykuem 1. Protokou (nr 12) w sprawie procedury dotyczcej
nadmiernego deficytu, warto odniesienia okrelona w art. 126. ust. 2.
Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej wynosi 3 % dla stosunku
planowanego lub rzeczywistego deficytu publicznego do produktu
krajowego brutto wyraonego w cenach rynkowych.

* Deficyt budetowy rozumiany jest jako deficyt sektora general government.

Schemat podejmowania decyzji o naoeniu procedury nadmiernego deficytu na pastwo
czonkowskie UE
 Procedura nadmiernego
deficytu
1. Skierowanie do danego kraju niejawnego dla opinii publicznej
zalecenia skorygowania sytuacji budetowej we wskazanym przez
Rad terminie (pastwo samodzielnie decyduje o tym, jakie rodki
w tym celu zastosowa).
2. Jeli dany kraj nie podejmie efektywnych dziaa w tym kierunku,
Rada podejmuje decyzj o ujawnieniu treci zalecenia.
3. W przypadku pastw czonkowskich strefy euro, kary mog mie
form ostrzeenia, precyzyjnych zalece odnoszcych si do
polityki gospodarczej (ogranicza to swobod kraju w zakresie
wyboru rodkw), a w ostatecznoci kar finansowych, ktre mog
wynie:
0,2% PKB, jeli naruszone zostan przepisy zapobiegawcze lub naprawcze
do 0,5% PKB, jeli wielokrotnie naruszane bd przepisy naprawcze.
 Pakt stabilnoci i wzrostu
Stanowi zbir przepisw, ktre maj zagwarantowa, e
pastwa czonkowskie Unii Europejskiej bd utrzymywa
finanse publiczne w stanie rwnowagi i koordynowa swoj
polityk fiskaln;
Przyjto go na spotkaniu przywdcw pitnastu pastw UE,
ktre odbyo si w Dublinie w dniach 13-14 grudnia 1996 r. za
ostatecznie uchwalono go podczas obrad Rady Europejskiej
w Amsterdamie (16-17 czerwca 1997 r.);
Na podstawie postanowie paktu pastwa czonkowskie UE
musz prowadzi racjonaln polityk fiskaln i dziaa
w sposb skoordynowany poprzez ustalenie przez kade z nich
swojego redniookresowego celu budetowego;
Kraje czonkowskie, w ktrych obowizujc walut jest euro,
opisuj sposb, w jaki zamierzaj osign swoje
redniookresowe cele budetowe w programach stabilnoci,
a inne kraje czonkowskie w programach konwergencji.
 Program konwergencji
W dniu 26 kwietnia 2016 r. Rada Ministrw przyja Wieloletni Plan
Finansowy Pastwa na lata 20162019 (stanowi on podstaw
przygotowania projektu ustawy budetowej na rok 2017). WPFP jest
sporzdzany na podstawie art. 104 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r.
o finansach publicznych i obejmuje dwie czci:
Program konwergencji,
okrelenie celw gwnych funkcji pastwa wraz z miernikami
stopnia ich realizacji.
Program konwergencji zawiera:
1. Informacje okrelajce cel redniookresowy,
2. Podstawowe zaoenia ekonomiczne (wzrost gospodarczy,
zatrudnienie, inflacja),
3. Opis i ocen instrumentw polityki sucych osigniciu celw
programu,
4. Analiz sposobu, w jaki zmiany gwnych zaoe ekonomicznych
mog wpywa na sytuacj budetow danego kraju, w tym na
zaduenie,
5. Cele redniookresowej polityki pieninej i ich zwizek ze
stabilnoci cen oraz kursu wymiany.
 Ekonomiczne konsekwencje
deficytw budetowych
1. Ryzyko monetyzacji deficytu, groce przyspieszeniem
procesw inflacyjnych,
2. Wystpowanie efektu wypychania,
3. Negatywny wpyw na saldo obrotw biecych,
4. Niebezpieczestwo wystpowania tzw. puapki
zadueniowej,
5. Absorpcja oszczdnoci prywatnych ograniczajca
inwestycje prywatne decydujce o wzrocie
gospodarczym,
6. Wzrost rynkowych stp procentowych,
7. Negatywny sygna dla wiatowych rynkw finansowych.
 Deficyt sektora general government
w ujciu nominalnym oraz
w relacji do PKB

rdo: Dug publiczny. Raport roczny 2015, wykres 2.4. s. 13.

 Wynik sektora instytucji rzdowych
i samorzdowych w relacji do PKB w krajach Unii
Europejskiej w 2015 r.

rdo: Dug publiczny. Raport roczny 2015, wykres 3.4. s. 20.

 Government deficit
(percentage of GDP)
GEO/TIME 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
European Union (28 countries) -1,6 -0,9 -2,4 -6,6 -6,4 -4,6 -4,3 -3,3 -3,0 -2,4
Euro area (19 countries) -1,5 -0,6 -2,2 -6,3 -6,2 -4,2 -3,6 -3,0 -2,6 -2,1
Belgium 0,2 0,1 -1,1 -5,4 -4,0 -4,1 -4,2 -3,0 -3,1 -2,5
Bulgaria 1,8 1,1 1,6 -4,1 -3,1 -2,0 -0,3 -0,4 -5,5 -1,7
Czech Republic -2,3 -0,7 -2,1 -5,5 -4,4 -2,7 -3,9 -1,2 -1,9 -0,6
Denmark 5,0 5,0 3,2 -2,8 -2,7 -2,1 -3,5 -1,1 1,5 -1,7
Germany -1,7 0,2 -0,2 -3,2 -4,2 -1,0 0,0 -0,2 0,3 0,7
Estonia 2,9 2,7 -2,7 -2,2 0,2 1,2 -0,3 -0,2 0,7 0,1
Ireland 2,8 0,3 -7,0 -13,8 -32,1 -12,6 -8,0 -5,7 -3,7 -1,9
Greece -5,9 -6,7 -10,2 -15,1 -11,2 -10,3 -8,8 -13,2 -3,6 -7,5
Spain 2,2 2,0 -4,4 -11,0 -9,4 -9,6 -10,5 -7,0 -6,0 -5,1
France -2,3 -2,5 -3,2 -7,2 -6,8 -5,1 -4,8 -4,0 -4,0 -3,5
Croatia -3,4 -2,4 -2,8 -6,0 -6,2 -7,8 -5,3 -5,3 -5,4 -3,3
Italy -3,6 -1,5 -2,7 -5,3 -4,2 -3,7 -2,9 -2,7 -3,0 -2,6
Cyprus -1,0 3,2 0,9 -5,4 -4,7 -5,7 -5,8 -4,9 -8,8 -1,1
Latvia -0,6 -0,7 -4,1 -9,1 -8,5 -3,4 -0,8 -0,9 -1,6 -1,3
Lithuania -0,3 -0,8 -3,1 -9,1 -6,9 -8,9 -3,1 -2,6 -0,7 -0,2
Luxembourg 2,0 4,2 3,4 -0,7 -0,7 0,5 0,3 1,0 1,5 1,6
Hungary -9,3 -5,1 -3,6 -4,6 -4,5 -5,5 -2,3 -2,6 -2,1 -1,6
Malta -2,6 -2,3 -4,2 -3,3 -3,2 -2,5 -3,6 -2,6 -2,1 -1,4
Netherlands 0,2 0,2 0,2 -5,4 -5,0 -4,3 -3,9 -2,4 -2,3 -1,9
Austria -2,6 -1,4 -1,5 -5,4 -4,5 -2,6 -2,2 -1,4 -2,7 -1,0
Poland -3,6 -1,9 -3,6 -7,3 -7,3 -4,8 -3,7 -4,1 -3,4 -2,6
Portugal -4,3 -3,0 -3,8 -9,8 -11,2 -7,4 -5,7 -4,8 -7,2 -4,4
Romania -2,1 -2,8 -5,5 -9,5 -6,9 -5,4 -3,7 -2,1 -0,8 -0,8
Slovenia -1,2 -0,1 -1,4 -5,9 -5,6 -6,7 -4,1 -15,0 -5,0 -2,7
Slovakia -3,6 -1,9 -2,4 -7,8 -7,5 -4,3 -4,3 -2,7 -2,7 -2,7
Finland 3,9 5,1 4,2 -2,5 -2,6 -1,0 -2,2 -2,6 -3,2 -2,8
Sweden 2,2 3,3 1,9 -0,7 -0,1 -0,2 -1,0 -1,4 -1,6 0,2
United Kingdom -2,7 -2,9 -4,9 -10,2 -9,6 -7,6 -8,3 -5,7 -5,7 -4,3

rdo: http://ec.europa.eu/eurostat/web/products-datasets/-/gov_10dd_edpt1
 Dug publiczny
Dug publiczny suma nominalnych zobowiza podmiotw
zaliczonych do sektora finansw publicznych po wyeliminowaniu
wzajemnych zobowiza midzy jednostkami tego sektora, czyli po
dokonaniu konsolidacji dugu (na podst. art. 73. ust. 1. UFP).

Art. 72. ust. 1. UFP Pastwowy dug publiczny obejmuje zobowizania

sektora finansw publicznych z nastpujcych tytuw:
1. wyemitowanych papierw wartociowych opiewajcych na
wierzytelnoci pienine;
2. zacignitych kredytw i poyczek;
3. przyjtych depozytw;
4. wymagalnych zobowiza:
a) wynikajcych z odrbnych ustaw oraz prawomocnych orzecze
sdw lub ostatecznych decyzji administracyjnych,
b) uznanych za bezsporne przez waciw jednostk sektora finansw
publicznych bdc dunikiem.
 Przyczyny powstawania
dugu publicznego
1. Utrzymujcy si przez dugi okres deficyt budetowy,
2. Okresy wzmoonych wydatkw publicznych z tytuu wojen,
klsk ywioowych, gbokich kryzysw ekonomicznych,
3. Realizowana przez rzdzcych doktryna ekonomiczna
zakadajca wiadome utrzymywanie si deficytu
budetowego i dugu publicznego, ktre stanowi narzdzia
interwencjonizmu pastwowego,
4. Osiganie celw politycznych rzdzcej ekipy, ktra nie
decyduje si na podwyszanie podatkw ale te nie
dokonuje ci w wydatkach publicznych,
5. Wpadnicie wadz publicznych w puapk zaduenia.
Klasyfikacje dugu publicznego
Na podstawie Ustawy o Finansach Publicznych wyrniamy:
Pastwowy dug publiczny - warto nominalna zobowiza
wszystkich jednostek sektora finansw publicznych, po
wyeliminowaniu ich wzajemnych zobowiza;
Dug Skarbu Pastwa zaduenie jednostek Skarbu Pastwa
(czyli jednostek pastwowych)

Pastwowy dug publiczny obejmuje zatem:

dug Skarbu Pastwa,
zaduenie sektora samorzdowego,
zaduenie sektora ubezpiecze spoecznych.
Klasyfikacje dugu publicznego
Podziau na dug krajowy i zagraniczny mona dokona wedug
dwch kryteriw:
1. Kryterium miejsca emisji, uwzgldniajcego miejsce
zacignicia zobowizania (krajowy lub zagraniczny rynek
finansowy);
2. Kryterium rezydenta, biorcego pod uwag status
podmiotu, ktry jest w posiadaniu wierzytelnoci (czy jest
on rezydentem zgodnie z Ustaw prawo dewizowe, czy te
nie).

Biorc pod uwag typ wierzyciela wyrnia si:

1. dug zacignity u podmiotw indywidualnych,
2. dug zacignity u podmiotw sektora bankowego,
3. dug zacignity u podmiotw sektora pozabankowego.
Klasyfikacje dugu publicznego
Ze wzgldu na kryterium dunika moemy wyrni:
1. dug sektora rzdowego,
2. dug sektora samorzdowego,
3. dug sektora ubezpieczeniowego.

Ze wzgldu na kryterium czasu (kryterium zapadalnoci)

wyrniamy:
1. dug krtkoterminowy (o zapadalnoci do 1 roku),
2. dug rednioterminowy (o zapadalnoci od 1 roku do 5 lat),
3. dug dugoterminowy (o zapadalnoci powyej 5 lat).
 Ksztatowanie si dugu
publicznego w Polsce

rdo: Dug publiczny. Raport roczny 2015, s. 94.

 Pastwowy dug publiczny wedug
podsektorw w 2005 oraz
w 2015 roku

rdo: Dug publiczny. Raport roczny 2015, wykres 6.2. s. 42.

 Struktura zaduenia Skarbu
Pastwa wedug miejsca emisji

rdo: Dug publiczny. Raport roczny 2015, wykres 6.3. s. 42.

 Struktura przedmiotowa
zaduenia Skarbu Pastwa

rdo: Dug publiczny. Raport roczny 2015, wykres 6.4. s. 43.

 Struktura walutowa zaduenia
Skarbu Pastwa

rdo: Dug publiczny. Raport roczny 2015, wykres 8.4. s. 60.

rdo: Strategia zarzdzania dugiem sektora finansw publicznych w latach 2017-2020, s. 27.
rdo: http://www.economist.com/blogs/graphicdetail/2016/02/taking-europe-s-pulse, dostp 12.11.2016.
 Nastpne zajcia
Praca na podstawie budetu dowolnie wybranej gminy (budety gmin
s dostpne na stronie Biuletynu Informacji Publicznej).
Na podstawie wybranego budetu dokona analizy dotyczcej
dochodw i wydatkw danej gminy:
1. Struktura dochodw wg rda ich pochodzenia,
2. Struktura wydatkw wg ich przeznaczenia.
Poda struktur dochodw i wydatkw w ujciu procentowym, biorc
pod uwag dziay dochodw i wydatkw.

Literatura: Owsiak S., Finanse publiczne. Teoria i praktyka, Warszawa:

Wydawnictwo Naukowe PWN 2016
13.9. Budety jednostek samorzdu terytorialnego
13.10. Dochody jednostek samorzdu terytorialnego
16.5. Wydatki jednostek samorzdu terytorialnego
Finanse jednostek
samorzdu
terytorialnego
mgr Jan Braun
Katedra Finansw Publicznych
UMCS w Lublinie
 Pojcie samorzdu
terytorialnego
Samorzd terytorialny jest to zwizek publiczno-prawny tworzony
z mocy prawa, w skad ktrego wchodzi spoeczno danego
terytorium. Posiada osobowo prawn i jest podstawow form
udziau obywateli w wykonywaniu zada administracji publicznej na
danym terytorium. Samorzd terytorialny jest wacicielem majtku,
co stanowi podstaw ekonomiczn samodzielnej dziaalnoci.
Od 01.01.1999 r. samorzd terytorialny w Polsce dziaa na wszystkich
trzech szczeblach zasadniczego podziau terytorialnego.
Struktura sektora samorzdowego:
Samorzd gminny;
Samorzd powiatowy;
Samorzd wojewdztwa;
 Finanse samorzdu
terytorialnego
Finanse samorzdu terytorialnego okrelane s jako operacje finansowe,
polegajce na gromadzeniu dochodw i przychodw oraz na dokonywaniu
wydatkw i rozchodw przez jednostki samorzdu terytorialnego oraz podlege
im jednostki organizacyjne w celu finansowania zada wasnych i zada
zleconych przez pastwo.

Zadania wasne zadania przekazane samorzdowi terytorialnemu do

samodzielnej realizacji. Za ich realizacj odpowiada samorzd terytorialny. S
one finansowane ze rodkw oddanych do dyspozycji samorzdowi
terytorialnemu. Nadzr ze strony pastwa sprowadza si jedynie do nadzoru
weryfikacyjnego.

Zadania zlecone zadania, ktre w zasadzie nale do organw pastwowych,

ale z rnych wzgldw s one powierzone do realizacji samorzdowi
terytorialnemu. Zadania zlecone s finansowane w formie dotacji celowych,
za za ich realizacj odpowiada pastwo. S to zadania realizowane przez
gminy w imieniu pastwa, za pastwowe pienidze i na odpowiedzialno
pastwa. Przykadami zada zleconych mog by zadania z zakresu
administracji rzdowej oraz zadania z zakresu organizacji, przygotowania
i przeprowadzenia wyborw powszechnych oraz referendw.
 Zadania wasne gminy
Zadania wasne gminy obejmuj w szczeglnoci zadania w zakresie:
adu przestrzennego, gospodarki nieruchomociami, ochrony rodowiska
i przyrody oraz gospodarki wodnej;
gminnych drg, ulic, mostw, placw oraz organizacji ruchu drogowego;
wodocigw i zaopatrzenia w wod, kanalizacji, oczyszczania ciekw
komunalnych, utrzymania czystoci i porzdku oraz urzdze sanitarnych,
wysypisk, unieszkodliwiania odpadw komunalnych, zaopatrzenia w energi
elektryczn i ciepln oraz gaz;
lokalnego transportu zbiorowego i gminnego budownictwa mieszkaniowego;
edukacji publicznej, ochrony zdrowia i pomocy spoecznej, w tym orodkw
i zakadw opiekuczych;
kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony
zabytkw;
kultury fizycznej i turystyki, w tym terenw rekreacyjnych i urzdze sportowych;
targowisk i hal targowych, zieleni gminnej, zadrzewie i cmentarzy gminnych;
porzdku publicznego i bezpieczestwa obywateli oraz ochrony
przeciwpoarowej i przeciwpowodziowej;
utrzymania gminnych obiektw i urzdze uytecznoci publicznej oraz obiektw
administracyjnych;
polityki prorodzinnej, w tym zapewnienia kobietom w ciy opieki socjalnej,
medycznej i prawnej.
 Zadania powiatu
Powiat, zgodnie z art. 4 ustawy o samorzdzie powiatowym, wykonuje okrelone ustawami zadania
publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie:
edukacji publicznej,
promocji i ochrony zdrowia,
pomocy spoecznej,
polityki prorodzinnej,
wspierania osb niepenosprawnych,
transportu zbiorowego i drg publicznych,
kultury oraz ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami,
kultury fizycznej i turystyki,
geodezji, kartografii i katastru,
administracji architektoniczno-budowlanej,
gospodarki wodnej,
ochrony rodowiska i przyrody,
rolnictwa, lenictwa i rybactwa rdldowego,
porzdku publicznego i bezpieczestwa obywateli,
ochrony przeciwpowodziowej, w tym wyposaenia i utrzymania powiatowego magazynu
przeciwpowodziowego, przeciwpoarowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagroeniom ycia
i zdrowia ludzi oraz rodowiska,
przeciwdziaania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy,
ochrony praw konsumenta,
utrzymania powiatowych obiektw i urzdze uytecznoci publicznej oraz obiektw
administracyjnych,
obronnoci,
promocji powiatu,
wsppracy z organizacjami pozarzdowymi.
 Zadania wojewdztwa
Samorzd wojewdztwa wykonuje zadania o charakterze wojewdzkim okrelone
ustawami, w szczeglnoci w zakresie:
edukacji publicznej, w tym szkolnictwa wyszego;
promocji i ochrony zdrowia;
kultury oraz ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami;
pomocy spoecznej;
wspierania rodziny i systemu pieczy zastpczej;
polityki prorodzinnej;
modernizacji terenw wiejskich;
zagospodarowania przestrzennego;
ochrony rodowiska;
gospodarki wodnej, w tym ochrony przeciwpowodziowej, a w szczeglnoci
wyposaenia i utrzymania wojewdzkich magazynw przeciwpowodziowych;
transportu zbiorowego i drg publicznych;
kultury fizycznej i turystyki;
ochrony praw konsumentw;
obronnoci;
bezpieczestwa publicznego;
przeciwdziaania bezrobociu i aktywizacji lokalnego rynku pracy;
dziaalnoci w zakresie telekomunikacji;
ochrony roszcze pracowniczych w razie niewypacalnoci pracodawcy.
 Wieloletnia Prognoza Finansowa
jednostki samorzdu terytorialnego
Wieloletnia prognoza finansowa JST stanowi instrument wieloletniego
planowania finansowego w jednostkach samorzdu terytorialnego. Inicjatywa
w sprawie sporzdzenia projektu uchway w sprawie WFP i jej zmiany naley
wycznie do zarzdu jednostki samorzdu terytorialnego.
WPF obejmuje prognoz m.in. takich parametrw budetowych jednostki
samorzdu terytorialnego, jak:
dochody biece oraz wydatki biece budetu,
dochody majtkowe oraz wydatki majtkowe budetu,
wynik budetu wraz ze wskazaniem przeznaczenia nadwyki albo sposobu
sfinansowania deficytu,
przychody i rozchody budetu, z uwzgldnieniem dugu zacignitego oraz
planowanego,
Kwot dugu JST i sposb jego finansowania.
WPF jednostki samorzdu terytorialnego obejmuje okres roku budetowego
oraz okres co najmniej 3 kolejnych lat.
 Uchwaa budetowa
stanowi podstaw gospodarki finansowej jednostki samorzdu
terytorialnego;
jest to akt prawa miejscowego, uchwalany przez organ stanowicy jednostki
samorzdu terytorialnego przed rozpoczciem roku budetowego
(w uzasadnionych przypadkach nie pniej ni do 31 stycznia roku
budetowego);
inicjatywa w sprawie sporzdzenia projektu uchway budetowej przysuguje
wycznie zarzdowi jednostki samorzdu terytorialnego:
zarzd jst przedstawia projekt uchway budetowej organowi stanowicemu
i RIO do dnia 15 listopada roku poprzedzajcego rok budetowy; bez zgody
zarzdu organ stanowicy nie moe wprowadzi w projekcie zmian
powodujcych zmniejszenie dochodw lub zwikszenie wydatkw, a tym
samym zwikszenie deficytu budetu jst;
do czasu uchwalenia uchway budetowej podstaw gospodarki finansowej
jst jest projekt uchway budetowej;
w przypadku niepodjcia uchway budetowej do 31 stycznia roku
budetowego RIO w terminie do koca lutego roku budetowego ustala
budet jst w zakresie zada wasnych oraz zada zleconych
skada si z budetu jednostki samorzdu terytorialnego oraz zacznikw;
 Budet jednostki samorzdu
terytorialnego
Budet jednostki samorzdu terytorialnego jest:
1. wyodrbnionym z caoci publicznej gospodarki finansowej, samoistnym
(niezalenym) zdecentralizowanym zasobem rodkw pieninych,
gromadzonym z zasady w sposb bezzwrotny i wykorzystywanym na
realizacj zada danej jednostki samorzdu terytorialnego;
2. lokalnym planem finansowym (zestawieniem liczbowym zatwierdzonym
przez organy stanowice samorzdu terytorialnego), okrelajcym
dochody i wydatki oraz przychody i rozchody, deficyt lub nadwyk
budetow danej jednostki samorzdu terytorialnego na przyszy rok
budetowy;
3. aktem politycznym, poprzez ktry organy stanowice jednostek
samorzdu terytorialnego autoryzuj dziaania organw zarzdzajcych
w zakresie gospodarki budetowej;
4. instytucj prawn - aktem normatywnym prawa miejscowego,
zawierajcym normy powszechnie, bezporednio obowizujcego prawa
na danym terenie, a zarazem zawierajcy zbir upowanie do wydania
aktw wykonawczych.
 Budet jednostki samorzdu
terytorialnego
Budet JST okrela gwnie:
czn kwot planowanych dochodw budetu jednostki samorzdu
terytorialnego, z wyodrbnieniem dochodw biecych i majtkowych;
czn kwot planowanych wydatkw budetu jednostki samorzdu
terytorialnego, z wyodrbnieniem wydatkw biecych i majtkowych;
Planowany wynik budetu jednostki samorzdu terytorialnego wraz ze rdami
pokrycia deficytu albo przeznaczenia nadwyki budetu jednostki samorzdu
terytorialnego;
czn kwot planowanych przychodw budetu jednostki samorzdu
terytorialnego;
czn kwot planowanych rozchodw budetu jednostki samorzdu
terytorialnego;
Limit zobowiza z tytuu zaciganych kredytw i poyczek oraz emitowanych
papierw wartociowych;
Kwot wydatkw przypadajcych do spaty w danym roku budetowym, zgodnie
z zawart umow, z tytuu porcze i gwarancji udzielonych przez jednostk
samorzdu terytorialnego;
Szczeglne zasady wykonywania budetu jednostki samorzdu terytorialnego
w roku budetowym, wynikajce z odrbnych ustaw;
Uprawnienia jednostki pomocniczej do prowadzenia gospodarki finansowej
w ramach budetu gminy.
Dochody budetowe jednostek
samorzdu terytorialnego
Art. 3 Ustawy o dochodach jednostek samorzdu terytorialnego
1. Dochodami jednostek samorzdu terytorialnego s:
1) dochody wasne;
2) subwencja oglna;
3) dotacje celowe z budetu pastwa.

3. Dochodami jednostek samorzdu terytorialnego mog by:

1) rodki pochodzce ze rde zagranicznych niepodlegajce
zwrotowi;
2) rodki pochodzce z budetu UE;
3) inne rodki okrelone w odrbnych przepisach.
 Dochody wasne JST
Rodzaj dochodw Gminy Powiaty Wojewdztwa
Podatki Podatek od nieruchomoci
Podatek rolny
Podatek leny
Podatek od rodkw
transportowych
Podatek od spadkw i darowizn
Podatek od czynnoci
cywilnoprawnych
Karta podatkowa

Opaty Opata skarbowa

Opata targowa
Opata miejscowa, uzdrowiskowa,
od posiadania psw
Opata reklamowa
Opata eksploatacyjna

Udziay w PIT (%) 39,34% 10,25% 1,60%

Udziay w CIT (%) 6,71% 1,40% 14,75%

Inne dochody Dochody uzyskiwane przez jednostki budetowe oraz wpaty od zakadw budetowych
Dochody z majtku
Spadki, zapisy, darowizny
5,0% dochodw uzyskiwanych na rzecz budetu pastwa w zwizku z realizacj zada z zakresu
administracji rzdowej oraz innych zada zleconych ustawami, o ile odrbne przepisy nie stanowi
inaczej
Odsetki od poyczek udzielanych ze rodkw budetowych
Odsetki od nieterminowo przekazywanych nalenoci oraz od rodkw gromadzonych na
rachunkach bankowych
Dotacje z budetw innych jednostek samorzdu terytorialnego
Inne dochody nalene na podstawie odrbnych przepisw
 Subwencja oglna
Subwencja oglna jest rdem rodkw na finansowanie zada
samorzdowych z dziedziny owiaty oraz suy finansowemu wsparciu
ekonomicznie sabszych jednostek samorzdu terytorialnego. Skada
si ona z nastpujcych czci:

Rodzaj JST Cz Cz Cz Cz
wyrwnawcza rwnowaca regionalna owiatowa
Gmina X X - X
Powiat X X - X
Wojewdztwo X - X X

W budecie pastwa tworzona jest ponadto rezerwa subwencji

oglnej. Po dokonaniu przez odpowiednich ministrw podziau
rezerwy, rodki z rezerwy s przekazywane jednostkom samorzdu
terytorialnego jako uzupenienie subwencji. Rezerwa w wysokoci
0,6% wydzielana jest take z czci owiatowej subwencji.
 Cechy subwencji oglnej
Obiektywno majca wyraz w metodach obliczania subwencji oraz
w ustawowym okreleniu kryteriw i zasad przyznawania;
Oglno oznaczajca, e organy samorzdowe uprawnione s do
samodzielnego decydowania o wykorzystaniu subwencji;
Poszczeglne czci subwencji oglnej posiadaj odmienny algorytm
naliczania;
Gminy uprawnione s do nieuregulowanej w ustawie o dochodach
JST subwencji rekompensujcej, wypacanej w celu wyrwnania
ubytku w dochodach na skutek stosowania zwolnie z podatku od
nieruchomoci na terenie specjalnych stref ekonomicznych;
Subwencja owiatowa kierowana jest do wszystkich JST, natomiast
pozostae czci subwencji do tych, ktre speniaj okrelone
w przepisach kryteria. Z zaoenia maj one stanowi finansowe
wsparcie dla podmiotw niedysponujcych wystarczajcymi
dochodami dla pokrycia standardowych wydatkw samorzdowych,
albo ponoszcych wysze koszty z uwagi na specyficzne warunki
dziaania.
 Dotacje celowe z budetu
pastwa
Dotacje s drugim obok subwencji oglnej, rodzajem transferw
zasilajcych jednostki samorzdu terytorialnego, z tym e
przekazywane s one na realizacj okrelonego celu, ktrego
beneficjent nie moe zmieni bez zgody przekazujcego. Dotacje
niewykorzystane lub wykorzystane niezgodnie z przeznaczeniem
podlegaj zwrotowi wraz z odsetkami w wysokoci okrelonej dla
zalegoci podatkowych.
JST mog otrzymywa z budetu dotacje na:
zadania zlecone z mocy ustaw,
zadania zlecone z mocy porozumie z organami administracji
rzdowej,
na dofinansowanie zada wasnych.
 Zasady przyznawania dotacji
W wikszoci przypadkw dotacje maj charakter uznaniowy, a ich wysoko
jest okrelana co roku w ustawie budetowej. Dotacje na zadania zlecone
z mocy ustaw przysuguj wszystkim jednostkom samorzdu terytorialnego.
Dotacje na zlecone ustawami zadania z zakresu administracji rzdowej
wypacane s z zasady przez wojewodw, dotacje na zlecone zadania
z zakresu kompetencji instytucji spoza administracji rzdowej - przez te
instytucje, przy czym najwiksze kwoty przekazywane s z budetu Krajowego
Biura Wyborczego, bdcego organem wykonawczym Pastwowej Komisji
Wyborczej.
Podstaw kalkulacji wysokoci tych dotacji jest art. 49 ust. 1 i 3 ustawy
o dochodach JST, zgodnie z ktrym:
JST wykonujca zadania zlecone z mocy ustaw, otrzymuje z budetu
pastwa dotacje celowe w wysokoci zapewniajcej realizacj tych zada,
Kwoty dotacji na zadania zlecone ustala si zgodnie z zasadami przyjtymi
w budecie pastwa do okrelenia wydatkw podobnego rodzaju.
 Kryterium
Przeznaczenie
Rodzaj finansowanych zada
Zasady wyodrbnienia dochodw
z budetu pastwa
Zasady podziau pomidzy
jednostki samorzdu terytorialnego
Zwrotno
Pewno (gwarancje) i terminy
otrzymywania
Subwencja oglna
Moe by wykorzystana na dowolne
cele, jest oglna
Zadania wasne
Kwoty czci subwencji s okrelane
w ustawie budetowej
Okrelone w przepisach prawnych
(ustawach i rozporzdzeniach)
Niewykorzystana kwota nie podlega
zwrotowi
Terminy przekazywania s cile
okrelone
Dotacja celowa
Jest przeznaczona na cile
okrelone cele
Zadania zlecone na podstawie
przepisw prawnych oraz
zawartych porozumie oraz
dofinansowanie zada wasnych
Brak zasad wyodrbnienia
z budetu pastwa, ale ich
otrzymanie jest uwarunkowane
spenieniem przez JST okrelonych
kryteriw
Brak zasad podziau dotacji
przyznawane uznaniowo
Niewykorzystana kwota podlega
zwrotowi w przypadku, gdy
przekazano zawyon kwot,
zadanie wykonano taniej lub nie
zostao zrealizowane, dotacj
wykorzystano niezgodnie
z przeznaczeniem lub naruszono
warunki jej przekazania
Brak cisych terminw przekazania
 Wydatki jednostek samorzdu
terytorialnego
Wydatki budetowe JST s konsekwencj realizowanych przez nie zada.
Wydatki zaplanowane w budecie danej JST traktowa naley jako
nieprzekraczalny limit rodkw przeznaczonych na realizacj danego zadania
budetowego.
Zgromadzone przez jednostki samorzdu terytorialnego rodki wydatkowane
s gwnie na owiat i wychowanie, gospodark komunaln, utrzymanie
administracji samorzdowej oraz opiek spoeczn i ochron zdrowia.
Wydatki budetu jednostek samorzdu terytorialnego s przeznaczone
gwnie na realizacj:
Zada wasnych jst;
Zada z zakresu administracji rzdowej oraz zada zleconych ustawami jst;
Zada przyjtych przez jst do realizacji w drodze umowy lub porozumienia;
Zada realizowanych wsplnie z innymi jst;
Pomocy rzeczowej i finansowej dla innych jst;
Programw finansowych z udziaem gwnie rodkw unijnych.
 Zasady dotyczce wydatkw
jednostek samorzdu terytorialnego
Pena realizacja zada samorzdowych winna nastpowa
w terminach okrelonych przepisami i harmonogramem wykonania
budetu;
Dokonywanie wydatkw winno nastpowa w granicach kwot
okrelonych w planie finansowym (z uwzgldnieniem prawidowo
dokonanych przeniesie), zgodnie z planowanym przeznaczeniem,
w sposb celowy i oszczdny, z zachowaniem zasady uzyskiwania
najlepszych efektw z danych nakadw;
Zlecanie zada powinno nastpowa na zasadzie wyboru
najkorzystniejszej oferty, z uwzgldnieniem przepisw
o zamwieniach publicznych;
Wydatki nieprzewidziane, ktrych obowizkowe patnoci wynikaj
z tytuw egzekucyjnych lub wyrokw sdowych, mog by
dokonywane bez wzgldu na poziom rodkw finansowych
zaplanowanych na ten cel.
 Klasyfikacje wydatkw jednostek
samorzdu terytorialnego
WYDATKI JEDNOSTEK SAMORZDU TERYTORIALNEGO
1. Wydatki biece wydatki jednostek samorzdu terytorialnego niebdce
wydatkami majtkowymi. Zwizane s z biecym funkcjonowaniem danej
JST. Zalicza si do nich:
Wydatki jednostek budetowych,
Dotacje na zadania biece,
wiadczenia na rzecz osb fizycznych,
Wydatki na programy finansowane z udziaem rodkw pochodzcych
gwnie z budetu UE,
Kwoty przypadajce do spaty w danym roku z tytuu porcze i gwarancji
udzielonych przez JST,
Obsug dugu JST.
2. Wydatki majtkowe wydatki przeznaczone na tworzenie majtku, zalicza
si do nich:
Inwestycje i zakupy inwestycyjne,
Zakup oraz objcie akcji i udziaw,
Wniesienie wkadw do spek prawa handlowego.
W analizie wydatkw jednostek samorzdu terytorialnego uwzgldnia si
rwnie podzia na wydatki na zadania wasne oraz wydatki na zadania
zlecone.
rdo: GUS, Gospodarka finansowa jednostek samorzdu terytorialnego 2014, s. 27.
rdo: GUS, Gospodarka finansowa jednostek samorzdu terytorialnego 2014, s. 28.
rdo: GUS, Gospodarka finansowa jednostek samorzdu terytorialnego 2014, s. 31.
rdo: GUS, Gospodarka finansowa jednostek samorzdu terytorialnego 2014,
s. 34-35.
rdo: GUS, Gospodarka finansowa jednostek samorzdu terytorialnego 2014, s. 37.
rdo: GUS, Gospodarka finansowa jednostek samorzdu terytorialnego 2014, s. 37.
rdo: GUS, Gospodarka finansowa jednostek samorzdu terytorialnego 2014, s. 41.
rdo: GUS, Gospodarka finansowa jednostek samorzdu terytorialnego 2014, s. 41-42.
Podatek dochodowy
od osb fizycznych
mgr Jan Braun
Katedra Finansw Publicznych
UMCS w Lublinie
 Pojcie oraz cechy podatku
Podatek - publicznoprawne, nieodpatne, przymusowe oraz bezzwrotne
wiadczenie pienine na rzecz Skarbu Pastwa, wojewdztwa, powiatu lub gminy,
wynikajce z ustawy podatkowej. (Art. 6. Ord. Podatk.)

Cechy podatku:
a) Pienina forma podatki nie mog by pobierane np. w naturze,
b) Przymusowy charakter podatek jest wiadczeniem obowizkowym,
a obowizek jego uiszczania wynika z normy prawnej. W przypadku
niewykonania obowizku uiszczenia podatku podmiot uprawniony do
pobierania podatkw moe go egzekwowa w drodze przymusu
administracyjnego,
c) Jednostronno ustalania podatnik nie ma wpywu na wysoko
i rodzaj nakadanych na niego obcie,
d) Bezzwrotno beneficjent wiadczenia podatkowego (pastwo lub jednostka
samorzdu terytorialnego) nie ma obowizku, a nawet prawnych moliwoci
zwrotu rodkw pieninych uzyskanych z podatkw z wyjtkiem przypadkw
niesusznego lub nadmiernego pobrania,
e) Nieodpatno z zapat podatku nie wie si adne bezporednio
z podatkiem powizane wiadczenie wzajemne ze strony pastwa lub
jednostki samorzdu terytorialnego,
f) Oglny charakter podatki ustalane s dla okrelonych kategorii podmiotw.
 Klasyfikacja podatkw
Podatki bezporednie wi si bezporednio ze zdolnoci podatkow podatnika,
sigajc wprost do jego dochodu lub majtku. W przypadku tych podatkw istnieje
precyzyjnie okrelona zaleno midzy paconym podatkiem a podatnikiem. Do
podatkw bezporednich zaliczamy:
1. podatek dochodowy od osb fizycznych (PIT),
2. podatek dochodowy od osb prawnych (CIT),
3. podatek od spadkw i darowizn,
4. podatek od czynnoci cywilnoprawnych,
5. podatek rolny,
6. podatek leny,
7. podatek od nieruchomoci,
8. podatek od rodkw transportowych,
9. podatek tonaowy,
10. podatek od wydobycia niektrych kopalin.

Podatki porednie obciaj podatnika w sposb nie pozostajcy w cisym zwizku

z jego sytuacj dochodow i majtkow. Podatki te s podatkami ukrytymi, a ciary
ponoszone przez podatnikw s bardziej anonimowe. Do podatkw porednich
zaliczamy:
1. podatek od towarw i usug (VAT),
2. podatek akcyzowy,
3. podatek od gier.
 Klasyfikacja podatkw
Ze wzgldu na podmioty, ktrych budet zasila konkretny podatek, wyrnia si:
Podatki pastwowe podatki zasilajce budet pastwa:
a) Podatek od towarw i usug,
b) Podatek akcyzowy,
c) Podatek od gier,
d) Podatek dochodowy od osb fizycznych,
e) Podatek dochodowy od osb prawnych.
Podatki samorzdowe podatki zasilajce budety jednostek samorzdu terytorialnego:
a) Podatek od nieruchomoci,
b) Podatek od spadkw i darowizn,
c) Podatek od rodkw transportowych,
d) Podatek rolny,
e) Podatek leny,
f) Podatek od czynnoci cywilnoprawnych.

Poszczeglne jednostki samorzdu terytorialnego maj okrelone ustawowo procentowe

udziay we wpywach z podatku dochodowego od osb fizycznych oraz z podatku
dochodowego od osb prawnych. Wynosz one:
Gmina Powiat Wojewdztwo
PIT 39,34% 10,25% 1,60%
CIT 6,71% 1,40% 14,75%
 Klasyfikacja podatkw
Ze wzgldu na kryterium przedmiotowe wyrnia si cztery grupy
podatkw:
1. Przychodowe przedmiot podatku stanowi przychd, czyli
wpywy brutto (bez potrcania kosztw ich uzyskania): ryczat od
przychodw ewidencjonowanych, podatek rolny, podatek leny.
2. Dochodowe przedmiotem opodatkowania jest dochd,
traktowany jako nadwyka przychodw nad kosztami ich
uzyskania: podatek dochodowy od osb fizycznych (PIT), podatek
dochodowy od osb prawnych (CIT).
3. Konsumpcyjne obciaj dochd podatnika w momencie jego
wydatkowania (okrelane rwnie podatkami od wydatkw):
podatek od towarw i usug (VAT), podatek akcyzowy, podatek od
gier.
4. Majtkowe obciaj cao majtku podatnika, poszczeglne
jego dobra lub te przyrost tych dbr: podatek od nieruchomoci,
podatek od rodkw transportowych, podatek od spadkw
i darowizn.
 Przedmiot opodatkowania PIT
Przedmiot opodatkowania podatkiem dochodowym od osb
fizycznych stanowi dochd, stanowicy nadwyk przychodw nad
kosztami jego uzyskania osignit w danym roku podatkowym.

Przychody Koszty = Dochd (Przychody > Koszty)

W przypadku, gdy warto kosztw uzyskania przychodw przewysza

warto przychodw rnica stanowi strat ze rda przychodw.

Przychody Koszty = Strata (Przychody < Koszty)

Strata ze rda przychodw moe zosta rozliczona z dochodami

uzyskanymi z tego rda w najbliszych kolejno po sobie
nastpujcych piciu latach podatkowych, z tym e wysoko
obnienia w ktrymkolwiek z tych lat nie moe przekroczy 50% kwoty
tej straty.
 Przedmiot opodatkowania PIT
Zgodnie z Art. 10. ust. 1. Ustawy o podatku dochodowym od osb fizycznych, rdami
przychodw s:
stosunek subowy, stosunek pracy, w tym spdzielczy stosunek pracy, czonkostwo
w rolniczej spdzielni produkcyjnej lub innej spdzielni zajmujcej si produkcj
roln, praca nakadcza, emerytura lub renta,
dziaalno wykonywana osobicie,
pozarolnicza dziaalno gospodarcza,
dziay specjalne produkcji rolnej,
najem, podnajem, dzierawa, poddzierawa oraz inne umowy o podobnym
charakterze,
kapitay pienine i prawa majtkowe,
odpatne zbycie:
a) nieruchomoci lub ich czci oraz udziau w nieruchomoci,
b) spdzielczego wasnociowego prawa do lokalu mieszkalnego lub uytkowego
oraz prawa do domu jednorodzinnego w spdzielni mieszkaniowej,
c) prawa wieczystego uytkowania gruntw,
d) innych rzeczy,
dziaalno prowadzona przez zagraniczne spki kontrolowane,
inne rda.
 Przychody wyczone
z opodatkowania PIT
Niektre kategorie przychodw zostay wyczone z opodatkowania tym
podatkiem. Do kategorii tych przychodw nale:
1. przychody z dziaalnoci rolniczej, z wyjtkiem przychodw z dziaw
specjalnych produkcji rolnej;
2. przychody z gospodarki lenej w rozumieniu ustawy o lasach oraz ustawy
o przeznaczeniu gruntw rolnych do zalesienia;
3. przychody podlegajce przepisom o podatku od spadkw i darowizn;
4. przychody wynikajce z czynnoci, ktre nie mog by przedmiotem
prawnie skutecznej umowy;
5. przychody z tytuu podziau wsplnego majtku maonkw w wyniku
ustania lub ograniczenia maeskiej wsplnoci majtkowej oraz
przychodw z tytuu wyrwnania dorobkw po ustaniu rozdzielnoci
majtkowej maonkw lub mierci jednego z nich;
6. przychody (dochody) armatora opodatkowanych na zasadach
wynikajcych z ustawy z dnia 24 sierpnia 2006 r. o podatku tonaowym;
7. wiadczenia na zaspokojenie potrzeb rodziny, o ktrych mowa w art. 27
Kodeksu rodzinnego i opiekuczego, objtych wsplnoci majtkow
maesk.
 Koszty uzyskania przychodw
Zgodnie z Art. 22. ust. 1. Ustawy o podatku dochodowym od osb fizycznych,
kosztami uzyskania przychodw s koszty poniesione w celu osignicia
przychodw lub zachowania albo zabezpieczenia rda przychodw.
Koszty uzyskania przychodw z tytuu stosunku subowego, stosunku pracy,
spdzielczego stosunku pracy oraz pracy nakadczej (Art. 22. ust. 2.):

Z jednego stosunku pracy Miesicznie 111 z 25 gr

Rocznie 1335 z

Z kilku stosunkw pracy Nie moe przekroczy 2002 z 05 gr

rocznie
Z jednego stosunku pracy dla Miesicznie 139 z 06 gr
dojedajcych
Rocznie 1668 z 72 gr

Z kilku stosunkw pracy dla Nie moe przekroczy 2502 z 56 gr

dojedajcych rocznie
 Podmiot podatku PIT
Podatek dochodowy jest podatkiem osobistym, co oznacza, e podatnikiem jest kada osoba fizyczna
osigajca dochd. Zasada ta ma rwnie zastosowanie do maonkw, chyba e wystpi oni
z wnioskiem o czne opodatkowanie ich dochodw.
Na osobach fizycznych majcych miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej ciy
nieograniczony obowizek podatkowy. Oznacza to, e osoby te podlegaj obowizkowi podatkowemu
w Polsce od caoci uzyskanych dochodw (przychodw) bez wzgldu na miejsce pooenia rde
przychodw.
Za osob majc miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej uwaa si osob fizyczn,
ktra:
1. posiada na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej centrum interesw osobistych lub gospodarczych
(orodek interesw yciowych) lub
2. przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej duej ni 183 dni w roku podatkowym.

Osoby fizyczne, jeeli nie maj na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej miejsca zamieszkania, podlegaj
obowizkowi podatkowemu tylko od dochodw (przychodw) osiganych na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej (ograniczony obowizek podatkowy).
Za dochody (przychody) osigane na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej uwaa si w szczeglnoci
dochody (przychody) z:
1. pracy wykonywanej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie stosunku subowego,
stosunku pracy, pracy nakadczej oraz spdzielczego stosunku pracy, bez wzgldu na miejsce
wypaty wynagrodzenia,
2. dziaalnoci wykonywanej osobicie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, bez wzgldu na
miejsce wypaty wynagrodzenia,
3. dziaalnoci gospodarczej prowadzonej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
4. pooonej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej nieruchomoci, w tym ze sprzeday takiej
nieruchomoci.
 Wsplne rozliczenie
maonkw
Maonkowie, ktrzy pozostawali w zwizku maeskim przez
cay rok podatkowy i midzy ktrymi istniaa przez cay rok
wsplno majtkowa maeska maj moliwo zoenia
wsplnego zeznania podatkowego.
Moliwe jest take opodatkowanie wsplnie ze zmarym
maonkiem, w sytuacji gdy:
podatnik zawar zwizek maeski przed rozpoczciem roku
podatkowego, a jego wspmaonek zmar w trakcie roku
podatkowego, lub
wspmaonek podatnika zmar po upywie roku
podatkowego, a przed zoeniem zeznania podatkowego
- o ile midzy maonkami istniaa wsplno majtkowa.
Powysze rozliczenia moliwe s po spenieniu przez maonkw
dodatkowych warunkw.
 Wsplne rozliczenie maonkw
Wsplne rozliczenie maonkw moe by zoone jeeli:
1. maonkowie (w tym rwnie zmary maonek) w roku podatkowym, za ktry dokonuj
rozliczenia:
a) podlegali nieograniczonemu obowizkowi podatkowemu, tj. byli rezydentami polskimi lub,
b) mieli miejsce zamieszkania dla celw podatkowych w innym ni Rzeczpospolita Polska pastwie
Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego albo Konfederacji Szwajcarskiej lub jeeli
jeden z nich podlega nieograniczonemu obowizkowi podatkowemu w Polsce, a drugi mia miejsce
zamieszkania dla celw podatkowych w innym ni Polska pastwie Unii Europejskiej, Europejskiego
Obszaru Gospodarczego albo w Konfederacji Szwajcarskiej jeeli osignli podlegajce
opodatkowaniu na terytorium Polski przychody w wysokoci stanowicej cznie co najmniej 75%
cakowitego przychodu osignitego przez oboje maonkw w danym roku podatkowym
i udokumentowali certyfikatem rezydencji miejsce zamieszkania dla celw podatkowych;
2. aden z maonkw w roku podatkowym nie by opodatkowany:
a) 19% podatkiem liniowym,
b) zryczatowanymi formami opodatkowania z tytuu prowadzonej dziaalnoci gospodarczej,
c) podatkiem tonaowym;
3. wniosek o wsplne opodatkowanie dochodw maonkw, wyraony w zeznaniu podatkowym,
zostanie zoony nie pniej ni w terminie okrelonym dla zoenia zeznania za rok podatkowy, tj.
do 30 kwietnia nastpnego roku; jeeli maonkowie, w terminie zoenia zeznania rocznego, tj. do
30 kwietnia, nie zo wsplnego zeznania podatkowego, to po tej dacie nie bdzie ju moliwe
zoenie wniosku o wsplne opodatkowania maonkw.
Wsplne rozliczenie
maonkw - wzr
 PIT na zasadach oglnych
Przychd Koszt uzyskania przychodu = Dochd (strata)
(w przypadku straty w cigu kolejnych 5 lat istnieje moliwo
odliczenia od dochodu maksymalnie 50% straty;
Warunek: dochd i strata pochodz z tego samego rda)
- Odliczenia od dochodu
= PODSTAWA OPODATKOWANIA
(zaokrglona do penych zotych)
X Stawka podatkowa
= PODATEK OBLICZONY
- Odliczenia od podatku
= PODATEK NALENY
(zaokrglony do penych zotych)
 Skala podatkowa

Podstawa obliczenia Podatek wynosi

podatku w PLN
Ponad Do
85 528 18% minus kwota zmniejszajca podatek 556 z 02 gr
85 528 14 839 z 02 gr + 32% kwoty nadwyki ponad 85 528 z
 Odliczenia od dochodu
Rodzaj odliczenia
Skadki ZUS
IKZE (konto emerytalne)
Zwrot nienalenych wiadcze
Ulga na leki
Ulga na sprzt rehabilitacyjny
Uywanie samochodu osobowego,
stanowicego wasno
(wspwasno) osoby
niepenosprawnej
Opacenie przewodnikw osb
niewidomych
Limit odliczenia i dodatkowe warunki
Brak limitu odliczenie w wysokoci
zapaconych lub pobranych skadek;
Warto rwna podstawie
opodatkowania, nie wicej ni 4 866 z
rocznie;
Kwota zwrotu cznie z podatkiem;
wiadczenia te nie byy potrcone,
wczeniej byy opodatkowane;
Koszt lekw pomniejszony o 100 z
miesicznie;
Odliczenie w wysokoci poniesionych
wydatkw;
Do 2.280 z limit roczny;
Do 2.280 z limit roczny;
 Odliczenia od dochodu
Rodzaj odliczenia
Utrzymanie przez osoby niewidome psa przewodnika
Darowizny na cele poytku publicznego
Darowizny na cele kultu religijnego
Darowizny na cele krwiodawstwa realizowanego
przez honorowych dawcw krwi
Darowizny na kocieln dziaalno charytatywno-
opiekucz
Ulga internetowa
Wydatki na nabycie nowych technologii
Ulga odsetkowa
Limit odliczenia i dodatkowe warunki
Do 2.280 z limit roczny;
Wysoko dokonanej darowizny, nie wicej ni 6%
dochodu podatnika;
Wysoko dokonanej darowizny, nie wicej ni 6%
dochodu podatnika;
Wysoko darowizny w postaci oddanej krwi ustala si
w wysokoci ekwiwalentu pieninego za pobran krew
okrelonego przepisami wydanymi na podstawie art. 11
ust. 2 ustawy o publicznej subie krwi.
Aktualnie ekwiwalent za 1 litr pobranej krwi wynosi
130 z.
Odliczenie w wysokoci dokonanej darowizny (nie ma
limitu kwotowego);
Do wysokoci 760 z rocznie;
Odliczenie do 50% wydatkw na nabycie nowych
technologii;
Odliczeniu podlegaj odsetki od tej czci kredytu, ktra
nie przekracza kwoty:
325.990 z (dotyczy rozliczenia za 2016, 2015, a take za
2014 r. , 2013, 2012 i za 2011 rok);
243.460 z (dotyczy rozliczenia za 2009 rok);
264.810 z (dotyczy rozliczenia za 2010 rok);
 Odliczenia od podatku
Rodzaj odliczenia Limit odliczenia i dodatkowe warunki
Ulga na dzieci (prorodzinna) Wysoko odliczenia za kady miesic kalendarzowy roku
podatkowego wynosi:
- 92,67 z (1/6 kwoty 556.02 z) na pierwsze dziecko,
- 92,67 z na drugie dziecko,
- 166,67 z na trzecie dziecko,
- 225,00 z na czwarte i odrbnie tak sam kwot na kade
kolejne dziecko.
Skadka na ubezpieczenie W wysokoci 7,75% podstawy obliczenia (wynagrodzenia
zdrowotne zasadniczego);
Ulga abolicyjna Przysuguje podatnikom podlegajcym nieograniczonemu
obowizkowi podatkowemu i uzyskujcym poza terytorium
RP okrelone ustawowo dochody. Odliczeniu podlega kwota
stanowica rnic midzy podatkiem obliczonym przy
zastosowaniu metody odliczenia proporcjonalnego, a kwot
podatku obliczonego za ten rok podatkowy przy
zastosowaniu do dochodw wymienionych w art. 27g ust. 1
ustawy, metody wyczenia z progresj.
1% podatku dla organizacji poytku Przekazujc 1% z wasnego PIT, podatnik rozdysponowuje
publicznego kwot, ktr i tak musiaby przekaza na rzecz Skarbu
Pastwa.
Podatek od towarw
i usug
mgr Jan Braun
Katedra Finansw Publicznych
UMCS w Lublinie
 Definicja podatku
od towarw i usug
Podatek od towarw i usug to wielofazowy podatek
obrotowy. Zasadnicza konstrukcja tego podatku oparta jest na
mechanizmie opodatkowanie odliczenie, co oznacza
konieczno (obowizek) naliczenia podatku przez sprzedawc
od sprzeday towaru lub usugi (tzw. podatek naleny) oraz
moliwo odliczenia od podatku nalenego kwoty podatku
zapaconego przy nabyciu tego towaru lub usugi (tzw. podatku
naliczonego).
Podatek od towarw i usug jest polsk odmian podatku od
wartoci dodanej (VAT value added tax), ktry naley do
podatkw zharmonizowanych w Unii Europejskiej.
Naley do grupy podatkw porednich; ciar opodatkowania
tym podatkiem ponosi zawsze ostateczny nabywca, konsument,
ktry nie moe odliczy podatku zapaconego w cenie nabytego
towaru lub usugi.
 Podstawa prawna VAT
1. Dyrektywa 2006/112/WE Rady z dnia 28 listopada 2006 r.
w sprawie wsplnego systemu podatku od wartoci
dodanej (Dz.U.UE L 347 z 11.12.2006 r., s. 1 ze zmian.);
2. Ustawa z dnia 11 marca 2004r. o podatku od towarw
i usug (t.j. Dz.U. z 2011 r., Nr 177, poz. 1054 ze zmian.);
3. Rozporzdzenia wykonawcze:
rozporzdzenie Ministra Finansw z dnia 3 grudnia 2013 r.
w sprawie wystawiania faktur (Dz. U. poz. 1485),
rozporzdzenie Ministra Finansw z dnia 23 grudnia 2013 r.
w sprawie towarw i usug, dla ktrych obnia si stawk podatku
od towarw i usug, oraz warunkw stosowania stawek
obnionych (Dz. U. poz. 1719),
rozporzdzenie Ministra Finansw z dnia 20 grudnia 2013 r.
w sprawie zwolnie od podatku od towarw i usug oraz
warunkw stosowania tych zwolnie (Dz. U. z 2015 r. poz. 736).
 Cechy VAT
porednio podatnikiem formalnym jest sprzedawca, za
rzeczywisty ciar podatku ponosi nabywca;
powszechno opodatkowania opodatkowaniu podlega kady etap
obrotu, dotyczy zatem wszystkich dostaw towarw i wiadczenia
usug za wynagrodzeniem, a odstpstwa od tej zasady s tylko
wyjtkami;
potrcalno na kadym etapie obrotu podatnikowi przysuguje
prawo do odliczenia podatku naliczonego wynikajcego z faktur
otrzymanych od kontrahentw od podatku nalenego z tytuu
wykonywania czynnoci podlegajcych opodatkowaniu;
neutralno prawo potrcenia powoduje, e podatnik w trakcie
obrotu nie powinien ponosi ciaru podatku od towarw i usug,
podatek ten uiszcza dopiero odbiorca finalny, czyli konsument;
 Cechy VAT
przerzucalno w przd odbywa si poprzez podwyszenie ceny
dobra/usugi o warto podatku VAT; skutkuje wyodrbnieniem ceny
netto oraz ceny brutto;
z punktu widzenia nabywcy jest to podatek konsumpcyjny, za
z perspektywy sprzedawcy stanowi on podatek obrotowy;
terytorialno podatek od towarw i usug obcia dobra
wytworzone i konsumowane w Polsce oraz dobra nabyte wskutek
importu lub wewntrzwsplnotowego nabycia; w stosunku do dbr
i usug wywoonych wskutek eksportu bd wewntrzwsplnotowej
dostawy towarw stosuje si stawk 0% (obcione s odpowiedni
stawk w pastwach, do ktrych trafiaj);
wielofazowo kady etap obrotu towaru lub usugi a po
ostatecznego konsumenta podlega opodatkowaniu.
 Podmiot VAT
Podatnikami s osoby prawne, jednostki organizacyjne niemajce osobowoci prawnej
oraz osoby fizyczne:
wykonujce samodzielnie dziaalno gospodarcz*, bez wzgldu na cel lub rezultat
takiej dziaalnoci,
dokonujce okazjonalnie wewntrzwsplnotowej dostawy nowych rodkw
transportu,
na ktrych ciy obowizek uiszczenia ca, rwnie w przypadku, gdy na podstawie
przepisw celnych importowany towar jest zwolniony od ca albo co na towar zostao
zawieszone, w czci lub w caoci, albo zastosowano preferencyjn, obnion lub
zerow stawk celn,
dokonujce wewntrzwsplnotowego nabycia towarw,
nabywajce towary i usugi od podatnikw nieposiadajcych siedziby dziaalnoci
gospodarczej oraz staego miejsca prowadzenia dziaalnoci gospodarczej na
terytorium kraju.

Podatnikami nie s organy administracji publicznej oraz urzdy obsugujce te organy

w zakresie realizowanych zada dla realizacji ktrych zostay powoane (za wyjtkiem
czynnoci wykonywanych na podstawie zawartych umw cywilnoprawnych).

* Dziaalno gospodarcza obejmuje wszelk dziaalno producentw, handlowcw lub usugodawcw,

w tym podmiotw pozyskujcych zasoby naturalne oraz rolnikw, a take dziaalno osb wykonujcych wolne
zawody. Dziaalno gospodarcza obejmuje w szczeglnoci czynnoci polegajce na wykorzystywaniu towarw
lub wartoci niematerialnych i prawnych w sposb cigy dla celw zarobkowych.
 Przedmiot VAT
Przedmiot opodatkowania stanowi:
1. obrt krajowy, czyli dostawa towarw (to nie tylko
sprzeda, ale te inne czynnoci) i wiadczenie usug,
2. obrt wsplnotowy, czyli wewntrzwsplnotowa dostawa
towarw chodzi tutaj o sprzeda towarw z Polski do
innych pastw czonkowskich Unii Europejskiej
i wewntrzwsplnotowe nabycie towarw sprowadzanie
towarw do Polski z innych pastw Unii Europejskiej,
3. obrt z zagranic, czyli eksport (wywz towarw z Polski
poza granice Unii Europejskiej) oraz import towarw
(przywz towarw spoza Unii Europejskiej do Polski,
podatek od importu paci ten, kto sprowadza towar do
kraju), a take import usug (polega na korzystaniu z usug
wiadczonych przez firmy majce siedzib za granic).
 Podstawa opodatkowania VAT
Podstaw opodatkowania jest wszystko, co stanowi zapat, ktr dokonujcy
dostawy towarw lub usugodawca otrzyma lub ma otrzyma z tytuu
sprzeday od nabywcy, usugobiorcy lub osoby trzeciej, wcznie z otrzymanymi
dotacjami, subwencjami i innymi dopatami o podobnym charakterze majcymi
bezporedni wpyw na cen towarw dostarczanych lub usug wiadczonych
przez podatnika.
Podstawa opodatkowania obejmuje:
1) podatki, ca, opaty i inne nalenoci o podobnym charakterze, z wyjtkiem
kwoty podatku;
2) koszty dodatkowe, takie jak prowizje, koszty opakowania, transportu
i ubezpieczenia, pobierane przez dokonujcego dostawy lub usugodawc od
nabywcy lub usugobiorcy.
Podstawa opodatkowania nie obejmuje kwot:
1) stanowicych obnik cen w formie rabatu z tytuu wczeniejszej zapaty;
2) udzielonych nabywcy lub usugobiorcy opustw i obniek cen,
uwzgldnionych w momencie sprzeday;
3) otrzymanych od nabywcy lub usugobiorcy jako zwrot udokumentowanych
wydatkw poniesionych w imieniu i na rzecz nabywcy lub usugobiorcy
i ujmowanych przejciowo przez podatnika w prowadzonej przez niego
ewidencji na potrzeby podatku.
 Stawki VAT
Od stycznia 2011 roku, w zwizku z panujc wwczas do trudn
sytuacj w budecie pastwa oraz byskawicznie rosncym dugiem
publicznym, zdecydowano si na podniesienie stawek podatku VAT.
Aktualne stawki maj charakter czasowy i obowizuj do dnia
31 grudnia 2016 roku.
Nowelizacja ustawy o podatku od towarw i usug wprowadza
przepisy uszczelniajce system podatkowy. Maj one przynie
rezultaty dopiero w nastpnych latach, zatem ustawodawcy proponuj
utrzymanie dotychczasowych stawek podatku VAT do koca
2018 roku.
Aktualna stawka podstawowa podatku od towarw i usug wynosi
23%, za stawki obnione 8% oraz 5%. W niektrych przypadkach
przewidziano rwnie zastosowanie stawki 0%.
 Stawki VAT
Stawka Towary objte stawk
8% owoce tropikalne, owoce cytrusowe,
cukier, kawa, cytrusy, ciastka,
konserwy i przetwory, odzie dla
niemowlt, niektre towary zwizane
z ochron zdrowia (produkty
lecznicze, stymulatory serca, aparaty
suchowe, soczewki kontaktowe),
artykuy higieniczne, sprzt
przeciwpoarowy;
5% mleko, miso, ryby, kasza, warzywa,
zboa, pieczywo chrupkie, tuszcze
zwierzce, ksiki, czasopisma
specjalistyczne;
0% eksport, wewntrzwsplnotowa
dostawa towarw;
Usugi objte stawk
roboty budowlano-montaowe,
remonty i roboty konserwacyjne
zwizane z budownictwem
mieszkaniowym i infrastruktur
towarzyszc, obiekty budownictwa
mieszkaniowego lub ich czci, z
wyczeniem lokali uytkowych,
niektre usugi gastronomiczne;
usugi zwizane z rolnictwem,
lenictwem, rybowstwem;
usugi transportu
midzynarodowego, dostawy
komputerw dla szk, niektre
usugi szkoleniowe;
 Zwolnienia z podatku VAT
Zwolnienia podmiotowe:
Zwalnia si od podatku sprzeda dokonywan przez podatnikw, u ktrych warto sprzeday
nie przekroczya cznie w poprzednim roku podatkowym kwoty 150 000 z (z wyjtkami
okrelonymi w przepisach ustawy). Oznacza to, e pomimo tego, e podmioty takie dokonuj
czynnoci podlegajcych opodatkowaniu w ramach dziaalnoci gospodarczej, nie maj one
obowizku rozliczania podatku od towarw i usug. Powoduje to jednak rwnie brak
moliwoci odliczenia VAT naliczonego. Ze zwolnienia podmiotowego mona zrezygnowa
i rozlicza VAT na zasadach oglnych.

Przykady zwolnie przedmiotowych:

kwaterunek w internatach / domach akademickich,
usugi Poczty Polskiej,
ochrona zdrowia,
pomoc spoeczna,
nauczanie (rwnie prywatne),
usugi kulturalne (z wyj. usug wydawniczych, wstpu na spektakle),
usugi ubezpieczeniowe i zarzdzania funduszami inwestycyjnymi,
usugi zwizane ze sportem / wychowaniem fizycznym,
niektre usugi szkoleniowe np. szkolenia dofinansowane co najmniej w 75% ze rodkw
publicznych.
Podatku VAT nie pobiera si od czynnoci sprzecznych z prawem, od czynnoci zwizanych ze
zbyciem przedsibiorstwa jako caoci. Rwnie prezenty o maej wartoci oraz prbki
towarw zwizane z dziaalnoci gospodarcz podatnika nie s traktowane jako przedmiot
opodatkowania.
 Mechanizm rozliczania podatku
(VAT naleny i VAT naliczony)
Podatek naleny wystpuje przy sprzeday i jest kwot nalen do
zapaty na rzecz urzdu skarbowego. Natomiast podatek naliczony
pojawia si przy fakturach zakupu i jest wartoci, ktra pomniejsza
zobowizanie z tytuu VAT. Moliwe s nastpujce relacje:
podatek naleny > podatek naliczony zobowizanie wobec US,
podatek naleny = podatek naliczony brak nalenoci lub
zobowiza (w praktyce rzadko spotykana sytuacja),
podatek naleny < podatek naliczony naleno US wobec
przedsibiorcy, ktry warto nadwyki moe przenie na nastpny
okres lub te ubiega si o jej zwrot.
Rozliczenia s zatem oparte na zasadzie potrcalnoci.

VAT NALENY VAT NALICZONY = VAT DO US/NALENO OD US

 Przykad rozliczania VAT
Fazy Cena VAT naleny Cena VAT naliczany VAT
produkcji/sprzeday sprzeday od odbiorcy brutto przez odprowadzany
towaru netto 23% dostawc do US
Produkcja towaru X 10 2,30 12,30 - 2,30 0 = 2,30

Sprzeda hurtowa 15 3,45 18,45 2,30 3,45 2,30 = 1,15

towaru X

Sprzeda detaliczna 22 5,06 27,06 3,45 5,06 3,45 = 1,61

towaru X

Ogem X 10,81 X 5,75 5,06

 Rozliczenie VAT zadanie 1.
Fazy Cena VAT naleny Cena VAT naliczany VAT
produkcji/sprzeday sprzeday od odbiorcy brutto przez odprowadzany
towaru netto 23% dostawc do US

Produkcja towaru Y 30

Sprzeda hurtowa 48
towaru Y

Sprzeda detaliczna 65
towaru Y

Ogem
 Rozliczenie VAT zadanie 1.
Fazy Cena VAT naleny Cena VAT naliczany VAT
produkcji/sprzeday sprzeday od odbiorcy brutto przez odprowadzany
towaru netto 23% dostawc do US

Produkcja towaru Y 30 6,90 36,90 - 6,90 0 = 6,90

Sprzeda hurtowa 48 11,04 59,04 6,90 11,04 6,90 =

towaru Y 4,14

Sprzeda detaliczna 65 14,95 79,95 11,04 14,95 11,04 =

towaru Y 3,91

Ogem X 32,89 X 17,94 32,89 17,94 =

14,95
 Rozliczenie VAT - zadania
Zadanie 2.
Podatnik dokona sprzeday towarw opodatkowanych stawk
podstawow; cena netto sprzeday wynosi 40 000 z. W tym samym
okresie rozliczeniowym dokona zakupu towarw i usug o wartoci
netto 10 000 z. Prosz ustali wysoko podatku nalenego oraz
podatku naliczonego z tytuu VAT oraz dokona odpowiedniego
rozliczenia z urzdem skarbowym.

Podatek naleny: 40 000 x 23% = 9 200

Cena brutto: 40 000 + 9 200 = 49 200
Podatek naliczony: 10 000 x 23% = 2 300
Cena brutto: 10 000 + 2 300 = 12 300
Rozliczenie z urzdem skarbowym:
9 200 2 300 = 6 900, tak kwot naley odprowadzi do urzdu
skarbowego
 Rozliczenie VAT zadania
Zadanie 3.
Podatnik dokona sprzeday opodatkowanej stawk 8% na wysoko
netto 8 000 z. W tym samym okresie rozliczeniowym dokona on
zakupw z ktrych warto podatku naliczonego wynosi 1 500 z.
Prosz ustali wysoko podatku nalenego oraz dokona
odpowiedniego rozliczenia z urzdem skarbowym.

Podatek naleny: 8 000 x 8% = 640

Cena brutto: 8 000 + 640 = 8 640
Podatek naliczony: 1 500
Rozliczenie z urzdem skarbowym:
1 500 640 = 860, jest to nadwyka podatku naliczonego nad
nalenym. Kwot t mona wykaza w deklaracji jako nalen do
zwrotu od urzdu skarbowego, lub te przenie j na kolejny okres
rozliczeniowy.