1.

dio

2-1. Objasniti to je grada raunala i hijerarhijski model sustava

raunala.

Hijerarhijski model sustava racunala:

1.) Sklopovska podrska (hardware) sve materijalno
od cega je sastavljano racunalo
2.) Jezgra operacijskog sustava (monitor) rukovodi i
dodjeljuje resurse raacunala (vrijeme procesora,
memorija, U/I jedinica )
3.) Preostali dio operacijskog sustava prevodnici,
usluzni programi, editori, namjenski programi
(pod programskom podrskom (software)
podrazumjevamo 2. i 3. nivo)
4.) Korisnicki programi i korisnici

Grada racunala
- Izucavanje grade racunala povezano je s izvjesnim poteskocama
o raznolikost korisnih funkcija elektronickoh uredaja
o mikroprocesori razlicitih proizvodaca znatno se razlikuju
- medutim, osnovna su nacela djelovanja svih tih raznolikih racunala
jednaka
- ona su zasnovana na Von Neumannovom modelu racunala

2-2. Prikazati i objasniti Von Neumannov model raunala.

- Von neumannov model utvrduje da

svako racunalo mora imati sljedece
dijelove:
o ulazna jedinica mogucnost
primanja podataka i instrukcija iz
vanjskog svijeta
o izlazna jedinica mogucnost
prijenosa rezulatata programa
vanjskom svijetu
o memorija podaci instrukcije uneseni izvana, kao i rezultati
djelovanja instrukcija pohranjuju se na jednak nacin u istom dijelu
racunala
o aritmeticko logicka jedinica racunalo, stroj za racaunanje,
mora imati jedinicu za izvrsavanje osnovnih aritmeticko logickih
operacija
o upravljacka jedinica jedinica koja razumije i tumaci instrukcije te
upravlja slijedom izvodenja operacija
3-1. Objasniti sto je sabirnica mikroracunala i sabirnicki sustav.
- sabirnica je jedan zajednicki snop vodica na koji su spojeni svi dijelovi
mikroracunala

Page 1 of 51
 - osim vodica,
sabirnica ima i
svoj sabirnicki
elektronicki sklop
koji pomaze pri
ostvarivanju veza
- mozemo reci da je
sabirnica centar
organizacije
mikroracunala jer
na nju
prikljucujemo veci
ili manji broj
drugih dijelova
mikroracunala

3-2. Objasniti pojmove sabirnicki ciklus, brzina rada i propusnost

sabirnice.

Sabirnicki ciklus:
- preko zajednickih vodica ne moze se istovremeno uspostavljati vise
medusobnih veza, vec se mogu obavljati samo pojedinacni prijenosi
podataka
- sabirnica se mora naizmjenice, s podjelom vremena, koristiti za
ostvarivanje poterbnih veza izmedu dijelova racunala
- vrijeme dijelimo na sabirnicke periode ili sabirnicke cikluse
- u jednom sabirnickom ciklusu trjanja TB ostvaruje se jedna veza, tj. prijenos
jednog sadrzaja

Brzina rada (Bus speed):

- broj prijenosa podataka u jednoj sekundi f=1/ T B [Hz]
Propusnost sabirnice (Bus bandwidth):
- sirina sabirnice (Bus Width) je kolicina podataka (broj bitova) koje je
moguce istovremeno prenositi preko sabirnice
- sirina sabirnice X brzina rada sabirnice
o W X f [bit Hz]
- sirina sabirnice / sabirnicki ciklus
o W/ TB [bit / sek]

3-3. Objasniti organizaciju mikroproceosra oko jedne sabirnice, i

usporediti s organizacijom s dvije i tri sabirnice.
Organizacija mikroprocesora oko jedne sabirnice:

- mikroprocesori s najjednostavnijom
arhitekturom
- radi jednostavnosti, prikazana je samo
sabirnica za podatke
- vremenski multipleksirano se prenose
svi podaci
- sabirnicom su povezani slijedeci
elementi:

Page 2 of 51
 o buffer registry privremena pohrana podataka radi pravovremenog
dovodenja dvaju podataka na ulaz aritmeticko logicke jedinice
o aritmeticko logicka jedinica obavlja aritmeticke i logicke operacije s
binarnim brojevima
o registry opce namjene (R0 - RN) privremeno zapisivanje razlicitih
podataka
o registar statusa prikaz razlicitih stanja koje mogu nastati tokom
obrade podataka (rezultat je jednak nuli, omogucen je prekid
programa, doslo je do preljeva i slicno)
- prednosti:
o potrosnja manjeg dijela raspolozive povrsine na LSI cipu
o jednostavna arhitektura procesora
- nedostatak
o takvi mikroprocesori rade nesto sporije u usporedbi sa sustavima
koji imaju dvije ili vise sabirnica moguce je u jednom trenutku
obavljati samo jedan prijenos podataka

Organizacija mikroprocesora oko dvije sabirnice:

- jedna sabirnica sluzi za podatke koji

dolaze na ulaz u ALU iz registra opce
namjene i eventualnih drugih elemenata
- rezultati obrade podataka iz ALU odlaze
na drugi sabirnicu, preko koje se mogu
uputiti na bilo koje odrediste
- moguce je prenositi podatke istivremeno
na obje sabirnice ubrzava rad
mikroracunalnog sustava

Organizacija mikroprocesora oko tri sabirnice

- svaki ulaz u ALU ima svoju sabirnicu za

ulazne podatke (u ovom slucaju nisu
nuzno potrebni buffer registri)
- izlazni podaci prenose se na odrediste
posebnom sabirnicom
- takva organizacija omogucuje jos brzi rad
mikroracunala jer se istovremeno moze
prenositi vise podataka

4-1. Objasniti sto je memorija, memorijska rijec, adrese bajtova te

navesti osnovne funkcije memorija mirkoracunala.

Memorija:

Page 3 of 51
 - dio racunala u kojem se pohranjuju podaci, tj. memorija pamti
memorira sadrzaje koji su u nju pohranjeni
- zbog toga se za memoriju koristi i naziv spremnik
- memorija nam omogucuje biljezenje i trajno pamcenje podataka
- sredisnji dio racunala
- ishodiste i odrediste svih informacija koje kolaju izmedu svih ostalih djelova
racunala

Memorijska rijec:
- osnovna jedinica informacije koja se pamti u memoriji jest memorijska rijec
- koristimo samo naziv rijec jer obicno nema razlike izmedu rijeci u memoriji
i rijeci u drugim djelovima racunala
- za pamcenje rijeci je potreban registar
- da bi se upamtio odredeni broj rijeci, potrebno je isto toliko registara
- memoriju mozemo zamisliti kao skup registara jednake duljine
- duljina rijeci moze biti proizvoljna, danas se najcesce koristi 8 bitova
octet (bajt)

Adrese bajtova
- do svakog bajta u memoriji moze se
neposredno doci
- svaki bajt dobiva svoj redni broj adresa
bajta
- adrese bajtova unutar memorije izrazavaju se
u brojevima u binarnom obliku
- ako za zapisivanje adrese koristimo m bitova
o mozemo zapisati 2m razlicitih adresa
o adrese se krecu u granicama od 0 do 2m 1
- brojem m odredena je velicina adresnog prostora

Osnovne funkcije memorije

- svaka memorija mora imati dijelove koji obavljaju sljedece tri osnovne
funkcije:
o pamcenje jednog bita
o pristup podacima
o citanje i pisanje
- osnovna celija memorije pamti jedan bit

4-2. Prikazati i objasniti gradu

memorijskog podsustava.

- za izvedbu memorije potrebni su jos neki

pomocni elektronicki sklopovi
- slikom je prikazan nacin izgradnje
memorijskog podsustava

Dijelovi memorijskog podsustava:

- Registar adrese:
o sluzi za uspostavljanje veze s ostalim djelovima racunala
o pri pristupu memoriji potrebno je pohraniti adresu bajta (memorijske
rijeci) u Registar adrese
o adresa se pohranjuje preko adresne sabirnice
- Sklop za izbor bajta:

Page 4 of 51
 o na temelju adrese pohranjene u Registru adrese, Sklop za izbor bajta
odabire adresirani bajt
- POHRANITI DOBAVITI
o upravljacki dio memorijskog podsustava
o prikljucak za prenosenje informacije koja operacija ce se izvrsiti
pohraniti ili dobaviti podatak iz memorije
- Sklop za prijenos sadrzaja
o sluzi za obavljanje odgovarajuce razmjene podataka Registra
sadrzaja i Adresiranog bajta
o razmjena podataka vrsi se ovisno o tome kako je postavljen
upravljacki signal na prikljucku POHRANITI DOBAVITI

4-3. Navesti pristupe memoriji i obajsniti pojmove ispisne i upisno

ispisne memorije, kapacitet i radna frekvencija

Pristup memoriji:
- dva su osnovna pristupa memoriji:
o paralelni pristup memorijskim rijecima
o serijski pristup memorijskim rijecima

Paralelni pristup memorijskim rijecima:

- svakoj memorsijkoj rijeci moze se pristupiti u svakom
ternutku
- vrijeme pristupa je jednako za svaku rijec
- pristup pojedinaoj memorijskoj rijeci je neovisan o
prethodnim pristupima

Serijski pristup memorijskim rijecima

- da se pristupi odredenoj rijeci u memoriji potrebno je krenuti od pocetka i
putovati do odredene rijeci
- i bitovi rijeci su poredani serijski jedan za drugim
- vrijeme pristupa pojedinoj rijeci ovisi o njenoj poziciji u nizu
- serijske memorije se jos nazivaju i sekvencijalne memorije

Ispisne memorije:
- memorije sa stalnim sadrzajem
- memorijski sklopovi kod kojih se jedanput upisani sadrzaj vise ne moze
mijenjati, odnosno moze se samo citati ispisne memorije
- ROM Read-only memory
- upisivanje sadrzaja vrsi se pri gradnji sustava
- brisanje ili promjena sadrzaja zahtijeva odredene kompleksne zahvate
Upisno ispisne memorije:
- memorije s mogucnoscu slucajnog pristupa
- memorije ciji se sadrzaj moze mijenjati, odnosno moguce je i pisanje i
citanje sadrzaja upisno ispisne memorije
- RAM Random access memory
- naziv je uveden kada su tehnoloski uvijeti omogucili da se prvotne
memorije (slijedne memorije) zamjene memorijama koje omogucuju
slucajan pristup podacima
- glavni nedostatak je sto se upisani podaci izbrisu pri nestanku napajanja

Page 5 of 51
Kapacitet memorije:
- ukupna kolicina bita koju mozemo pohraniti u memoriji
- vrijedi: C=W x b
- W broj rijeci, b broj bita u rijeci
- u praksi prevladava nacin izravnog izrazavanja kapaciteta memorije
navodenjem broja rijeci i njihove duljine u bitovima
- adrese bajtova memorije izrazavaju se u binarnom obliku
- ako se za zapisivanje adrese koristi m bitova, tada se moze zapisati 2m
razlicitih adresa brojem m odredena je velicina adresnog prostora
- ako je m=20, moguce je adresirati memoriju velicine:
2m B=220 B=1.048.576 B=1MB
- danasnje memorije su uglavnom gradene tako da se jednom adresom
obuhvaca jedan bajt
- uobicajeno je da se velicina memorije izrazava kao cjelobrojni visekratnik
od 210 (KB), 220 (MB), 230 (GB)
- ako je m=16, moguce je adresirati memoriju velicine 64KB

Radna frekvencija
- vrijeme pristupa (Access time), ta:
o vrijeme koje protekne od zahtijeva za citanjem odredene rijeci pa
sve dok se sadrzaj te rijeci ne pojavi na izlazu
- vrijeme ciklusa, tc
o minimalno moguce vrijeme izmedu dvaju operacija citanja ili pisanja
- Maksimalna radna frekvencija memorije, fM
o maksimalan broj operacija citanja ili pisanja u sekundi:
o fm = 1/tc [Hz]

4-4. Navesti i objasniti osnovne tipove organizacija memorija

- osnovne memorijske celije mogu biti povezane na razlicite nacine, odnosno
memorije mogu biti organizirane na razlicite nacine
- karakteristicni tipovi organizacija memorija su:
o dvodimenzionalne (2D) memorije
o trodimenzionalne (3D) memorije
o memorije organizirane u stog
o cirkulirajuce memorije

2D organizacije:
- memorijske celije horizontalno
poredane u jedan red cine jednu
memorijsku rijec
- memorijske celije svrstane u
vertikalne stupce cine bitove iste
tezine u razlicitim rijecima
- vodovima za selekciju moze se
aktivirati samo jedan horizontalni red
memorijskih celija koji cine jednu
rijec
- ostali horizontalni redovi nisu aktivni i ne sudjeluju u operaciji citanja ili
pisanja

Page 6 of 51
 - organizacija je neprakticna jer treba imati onoliko selekcijskih vodova
koliko i mamorija ima rijeci 2n vodova

3D organizacije
- adresni registar i decoder podijele na
dvije polovice, jedna za horizontalno
adresiranje, a druga za vertikalno
- adresira se samo ona memorijska celija
koja se nalazi na sjecistu odabrane
horizontalne i vertikalne linije
- adrese cine dvije dimanzije, a duljina
rijeci trecu dimanziju
- teva upotrijebiti onoliko ravnina
memorije koliko su duge rijeci
- najcesce se uzima po polovica bitova
adresnog registra za adresiranje X,
odnosno Y smjerova memorije
- ukupan broj selekcijskih vodova je 2 x 2n/2

- 2D i 3D organizacije omogucuju slucajan pristup do svakog podatka,

odnosno bilo koji podatak moze se citati ili pisati neovisno o tome koji se
podatak citao ili upisivao prije toga

Memorije organizirane u stog

- stog (Stack)
- sastoji se od niza registara, od kojih se svaki
sastoji od odredenog broja bistabila
- dostupan je samo onaj registar koji je na vrhu
stoga
- pri umetanju svakog novog podatka svi prijasnji podaci pomaknu se korak
nize
- dva nacina rada:
o LIFO, Last In First Out
o FIFO, First In First Out
Cirkulirajuce memorije:
- podaci cirkuliraju u krug i mogu se
dohvatiti samo na jednom mjestu
- podaci koji udu u posmacni registar
putovat ce do kraja registra gdje ce se
moci dohvatiti i ujedno vratiti ponovno na
pocetak
- putovanje podataka vrsi se korak po korak pod utjecajem CP impulse
- cirkulirajuce memorije su sekvencijalne, odnosno serijske memorije

4-5. Navesti i objasniti funkcijske dijelove memorijskog cipa te prikazati

simbol memorijskog cipa

- svaki integrirani memorijski sklop, odnosno memorijski cip, minijaturni je

digitalni sustav s tri osnovna funkcijska dijela

Page 7 of 51
 - Dekoder ulazni dio:
o dekodiranje adrese od n bita koja se dovodi na ulaz
- Memorijska matrica
o skup svih memorijskih celija kapaciteta C=W x b
- Pojacala i logicki sklopovi izlazni dio:
o pojacala za citanje i pisanje internu reprezentaciju bita pretvara u
eksternu uobicajne reprezentaciju
o logicnki sklopovi upravljaju radom memorije
stanje signala na ulazu c/p odreduje radi li se o operaciji
citanja ili pisanja
stanje signala na ulazu E aktivira ili deaktivira cijeli sklop

Simbol memorijskog cipa:

- aktivirajuci signal E cesto se oznacava s CE (Chip
Enable) ili CS (Chip Select)
- citanje i pisanje kontrolira se jednim signalom
R/W

4 6. prikazati i objasniti vremenski dijagram ciklusa citanja podataka iz

memorije

- adresa se sastoji od n bita koji se svi mijenjaju istovremeno, pri cemu neki
idu iz 0 u 1, a neki obratno uobicajeno je da se prikazu obje promjene
- R/W kontrolni signal za operaciju citanja i pisanja:
o kroz cijelo je vrijeme citanja u stanju 1
- CE signal aktiviranja
- izlaz ima tri stanja, trece stanja je stanje visoke impedancije sto je
ekvivalentno odspojenom izlazu
- vrijeme t0 ciklus citanja pocinje u tenutku t0
- vrijeme tRC vrijeme ciklusa citanja, odnosno vrijeme izmedu dviju
promjena adrese
- vrijeme ta vrijeme pristupa, odnosno pojavljivanja izlaznih rezultata

Page 8 of 51
 - vrijeme t1 trenutak aktiviranja
- vrijeme tCO vrijeme zakasnjenja pojave izlaznih podataka nakon
aktiviranja
- vrijeme tOD vrijeme zakasnjenja nestanka izlaznih podataka nakon
gasenja

4-7. Prikazati i objasniti vremenski dijagram ciklusa pisanja podataka u

memoriju.

- vrijeme tWC vrijeme ciklusa pisanja, odnosno vrijeme izmedu dviju

promjena adrese
- vrijeme tAS vrijeme postavljanja adrese, odnosno vrijeme potrebno za
aktiviranje ciklusa pisanja i memorije
- vrijeme tW vrijeme pisanja
- vrijeme tWR vrijeme otpustanja, odnosno vrijeme kroz koje ssignali R/W i
CE moraju biti aktivni
- vrijeme tDS vrijeme postavljanja podataka
- vrijeme tDH vrijeme drzanja podataka

5-1. Prikazati i objasniti opci model mikroprocesora

- upravljacka jedinica i
ALU spregnute su u
danasnjim racunalima
u jednu cijelinu te s
dodatnim skupom
registara cine
processor
- ALU izvrsavanje
aritmeticko logickih
operacija
- upravljacka jedinica
razumije i tumaci
instrukcije te upravlja
slijedom izvodenja
operacija
- processor je
automatski, strojni
izvoditelj niza instrukcija koje zovemo programom
- stvarni procesori se medusobno razlikuju, ali svi djelovi na nacin koji cemo
opisati ovim jednostavnim modelom
- osnovni djelovi:
o skup registara
o ALU
o upravljacka jedinica

Registri procesora

Page 9 of 51
 - adresni meduregistar:
o sluzi za adresiranje memorije
o ali i za adresiranje ostalih dijelova racunala
- podatkovni meduregistar
o posrednik za razmjenu sadrzaja izmedu procesora i ostalih dijelova
racunala
o svi podaci koji se prenose iz procesora na sabirnicu prolaze kroz
podatkovni meduregistar
- Instrukcijski meduregistar
o u instrukcijski meduregistar prenosi se instrukcija dobavljena iz
memorije
o bitovi instrukcije dovode se na upravljacku jedinicu koja iz njih
ustanovljuje koju operaciju processor treba izvrsiti
- Progamsko brojilo (program counter)
o registar koji sadrzi adresu sljedece instrukcije koju terba obaviti
o njega upravljacka jedinica automatski povecava tako da se
instrukcije pohranjene u memoriji izvode jedan iza druge
- Registar kazaljke stoga (Stack Pointer):
o u memoriji se rezervira posebna skupina uzastopnih bajtova te se u
registar kazaljke stoga zapise najmanja adresa te skupine
o pomocu tog registra ostvaruje se stogovni nacin pohranjivanja
podataka na stog
- Registar stanja (Status Register)
o bitovi registra stanja sluze za zapisivanje razlicitih zastavica koje
oznacavaju ispravnost ili neispravnost rezultata i operacija
o vrijednosti tih zastavica su uvijeti na temelju kojih upravljacki sklop
odreduje daljni tijek odvijanja programa
- Skupina registara opce namjene
o imenovani su od R0 do RN
o sluzi za pohranjivanje operanada i rezultata, te za pripremanje
adresa buducih pristupa do spremnika
o buduci da se nalaze u samom procesoru oni su najbrza memorija
- registry su povezani medusobno i s ostalim dijelovima procesora pomocu
unutarnjih sabirnica S1, S2, S3
- preklopnici povezuju register na sabirnice
- preklopnike otvara i zatvara upravljacka jedinica

Upravljacka jedinica
- upravlja radom cijelog procesora
- dekodira instrukciju dobivenu u instrukcijski registar i na temelju toga:
o povezuje potrebne register na unutarnje sabirnice
o odreduje ALU vrstu operacije koju teba obaviti
o automatski prelazi s instrukcije na instrukciju
- radi u ritmu koji odreduje generator takta
- sve pojave unutar procesora su sinkronizirane (vremenski uskladene) s
generatorom takta generator takta odreduje brzinu rada procesora

Aritmeticko logicka jedinica

- obavlja aritmeticke i logicke operacije s operandima koji se dovode na njen
ulaz preko sabirnica S1 i S2 te rezultat postavlja na sabirnicu S3
- upravljacka jedinica odreduje (zatvarajuci odgovarajuce preklopnike na
sabirnicama S1, S2 i S3):
o koju ce operaciju ALU izvrsiti

Page 10 of 51
 o odakle dolaze operandi
o kuda treba pohraniti rezultate

5-2. Objasniti process izvodenja instrukcije mikroprocesora.

- processor obavlja automatski instrukcije jednu iza druge onim redom kako
su pohranjene u spreniku
- ako je potrebno taj redoslijed narusiti (izvesti skokove pri izvrsenju
programa) onda se unutar instrukcije mora prisilno promjeniti sadrzaj
programskog brojila
- izvodenje instrukcije mozemo podjeliti u tri faze
o dohvat instrukcije
o dekodiranje instrukcije
o obavljanje operacije

Dohvat instrukcije
- u prvoj fazi izvodenja instrukcije dogada se sljedece:
o sadrzaj programskog brojila prebacuje se u adresni meduregistar
o upravljacka jedinica pokrece aktivnost dohvata instrukcije iz
spremnika
o instrukcija dolazi u podatkovni meduregistar iz njega u instrukcijski
registar

Dekodiranje instrukcije:
- u drugoj fazi izvodenja instrukcije upravljacka jedinica
o utvrduje na temelju dijela bitova instrukcije (koje nazivamo
operacijskim kodom) operaciju koju treba izvesti
o povecava se sadrzaj programskog brojila tako da pokazuje na
sljedecu instrukciju
o salje upravljacke signale ALU kako bi ona znala koju operaciju treba
obaviti
o na temelju dijela bita instrukcije (koje nazivamo adresnim dijelom
instrukcije) ustanovljuje iz kojih registara dolaze operandi i kuda
teba pohraniti rezultat, te zatvara odgovarajuce preklopnike na
unutarnjim sabirnicama
o ako adresni dio instrukcije odreduje da operand dolazi iz memorije
onda se adresa operanda prebacuje u adresni meduregistar i
pokrece dobavljanje operanda iz memorije, pa ce se operand naci u
podatkovnom meduregistru

Page 11 of 51
Obavljanje instrukcije:
- u tercoj fazi izvodenja instrukcije dogada se sljedece:
o ALU obavlja zadanu operaciju i pohranjuje rezultat preko sabirnice S 3
u odredisni registar
o vrijednost pojednih zastaica koje ovise o dobivenom rezultatu
pohranjuju se u registar stanja

5-3. Obajsniti format instrukcije te navesti i objasniti osnovne dijelove

kategorije instrukcija mikroprocesora.

- instrukcija se sastoji od 3 dijela

o operacijski (instrukcijski) kod OP
o nacin adresiranja AM
o adresa podatka
- primjer 32 bitne
instrukcije
- operacijski (instrukcijski) kod OP
o operacijski kod kazuje racunalu sto treba uraditi
o s 4 bita mozemo kodirati 16 razlicitih instrukcija
- nacin adresiranja AM
o bitovi 4, 5, 6 i 7 sadrze kod nacina adresiranja
o najpoznatiji nacin iadresiranja podataka na kojima se izvrsava
instrukcija su izravni, posredni, indeksni, posredno indeksni i
neposredni
o razliciti nacini adresiranja omogucavaju koristenje veceg adresnog
prostora
- adresa podataka

Instrukcije procesora
- svaki processor ima svoj skup naredbi ili instrukcija
- instrukcije procesora mogu se svrstati u tri osnovne kategorije:
o instrukcije za prijenos podataka
o aritmeticko logicke instrukcije
o upravljacke instrukcije

Instrukcije za prijenos podataka:

- instrukcije koje zahtijevaju prijenos podataka s jednog mjesta na drugo
- instrukcija odreduje smjer kretanja podataka, izvor podataka i/ili odrediste
podataka
- instrukcija STORE pohranjuje sadrzaj radnog spremnika A u odredenu
memorijesku lokaciju M

Aritmeticko logicke instrukcije:

- instrukcije koje odreduju operaciju izmedu dva operand ate odrediste i
izvoriste
- jedan operand je u izvoristu, a drugi u odredistu
- nakon zavrsetka operacije, izvoriste je nepromjenjeno, a odrediste poprima
rezultat operacije
- instrukcija ADD obavlja binarno zbrajanje sadrzaja memorijske lokacije M i
radnog spremnika A

Upravljacke instrukcije:

Page 12 of 51
 - instrukcije koje ne manipuliraju podacima, nego usmjeruju tok izvodenja
programa
- instrukcija JUMP postavlja adresni dio M instrukcije skoka u programsko
brojilo, a rezultat je da ce slijedeca instrukcija programa biti u lokaciji M

5-4. Objasniti sto je instrukcijski skup te navesti i obajsniti osnovne

arhitekture mikroprocesora.

- izvedba ALU odreduje instrukcijski skup

- razliciti pristupi u projektiranju instrukcijskog skupa rezultirali su razlicitim
karakteristikama arhitektura danasnjih procesora
o RISC
o CISC

RISCarhitektura
- Reduced Instruction Set Computer
- procesori s reduciranim instrukcijskim skupom
- smisao RISC procesora svodi se na:
o stvaranje procesora s manjim opsegom instrukcija
o povecanjem broja registara
- efikasnost i brzina izvodenja velikog broja jednostavnih instrukcija

CISC arhitektura
- Complex Instruction Set Computer
- procesori sa slozenim instrukcijskim skupom
- vece mogucnosti procesiranja jer se jednom instrukcijom rjesava veci dio
zadatka
- nedostaci:
o slozenija i skuplja proizvodnja
o zbog slozenosti, veca mogucnost pogreske pri izradi
o tezi razvoj novih generacija procesora
o iskoristenje malog broja dostupnih instrukcija, oko 10%

6-1. Objasniti sto su izvorni program, strojni program i prevodilac

Izvorni i strojni program

- racunalo radi u binarnom brojevnom sustavu i razumije informaciju
kodiranu samo u tome sustavu
- instrukcija pohranjena u memoriji takoder je binarni djelic informacije
sastavljen od nula i jedinica
- neprikladno bi bilo kada bi programmer pisao program sastavljen od
stotinu naredbi, koristeci samo nule i jednice
- postoje prikladniji nacini pisanja programa
- opcenito, pri programiranju racunala upotrebljavaju se dvije vrste
programskih jezika:
o strojni jezik jezik kojim se sluzi racunalo
o izvorni jezik kojim se sluzi programer

Strojni jezik
- jezik sastavljen od nula i jednica
- upoterbljava se samo uutar racunala
- jezik kojeg moze razumjeti sam oracunalo

Page 13 of 51
 - jezik blizak nacinu rada digitalnog racunala, ali neprikladan za nacin rada i
razmisljanja covjeka programera

Izvorni jezik
- sastoji se od jasno definiranog skupa simbolickih instrukcija
- instrukcije su kodirane simbolicki, odnosno menmonicki
- izvorni jezik ponekad se naziva simbolickim ili mnemonickim jezikom
- na primjer, ADD znaci zbrajanje
- za svaku instrukciju racunala izvorni jezik ima samo jednu oznaku
Prevodilac
- programer pise program u menmonickom, izvornim, jeziku, a racunalo
razumije samo binarni jezik stroja
- nuzna je neka vrsta prevodenja simbolicke instrukcije u njezin binarni
ekvivalent
- prevodenje se obavlja na isti nacin kao prevodenje iz jednog ljudskog jezika
u drugi putem rijecnika
- npr. ADD = 001

6-2. Obajsniti process prevodenja i izvrsenja programa

- program za prevodenje unese se u

racunalo
o stalni rijecnik instrukcija dio
je tog programa
o prevodilac rezervira prazan
proctor za adresni rijecnik
- programski prevodilac s obzirom
na adresu prve memorijske lokacije predvidene za program sastavlja popis
adresa
- programski prevodilac cita izvorni program i prevodi ga u strojni
- nakon uspjesno zavrsenog procesa slijedi process izvrsenja programa

- nakon zavrsetka prevodenja,

prevodilac vise nije potreban, a
dobiveni strojni program moze
se unijeti u racunalo
- unose se podaci, ukoliko postoje
- racunalo izvrsava program i
predocuje rezultate

6-3. Objasniti sto su visi programski jezici, makroasembler i interpreter

Visi programski jezici:

- programiranje u asembleru i dalje je vrlo zahtijevan posao
- pojava visih programskih jezika u sustini je olaksala rad programera
- simbolicki napisana instrukcija prevodi se u niz binarnih instrukcija jedna
instrukcija programskog jezika objedinjuje niz binarnih instrukcija koje
tvore jednu jedinstvenu operaciju
- izvorni program prevodi se pomocu programa prevodioca u skup binarnih
instrukcija koju zovemo izvrsni kod (executable code)
- program prevodilac zovemo kompajler (compiler)
- ako se zele izvrsiti odredene izmjene u radu programa, tada je potrebno
izvrsiti odgovarajuce izmjene u izvornom kodu i ponovno izvrsiti
prevodenje u izvrsni kod (kompajlirati)

Page 14 of 51
 - prednosti:
o djelotvorno iskoristavanje radnog vremena programera
o instrukcije nisu vezane uz sklopovsku organizaciju digitalnih
racunala, vec za operacije koje izvode potreban je odgvarajuci
kompajler za odredeno racunalo
- nedostaci
o potrebno je vise memorijskog prostora za pohranjivanje programa
(programi su duzi u odnosu na asembler)
o potrebno je vise procesorskog vremena za izvrsenje programa
(programi se sporije izvode u odnosu na asembler)
- PASCAL, FORTRAN, C
Makroasembler
- zajednicka primjena asemblerskih instrukcija i instrukcija viseg
programskog jezika dovodi do iskoristavanja prednosti asemblerskih i visih
jezika, a uklonili bi se njihovi nedostaci
- programeru je omoguceno da za svoju specificnu upotrebu poveze niz
asemblerskih naredbi u jednu makroinstrukciju
- makroinstrukcija ima jednu oznaku i kao takva je vise puta uporabljiva
- makroinstrukcija je proizvoljna kracija programera
- kod visih progamskih jezika instrukcije su standardne, tj. unaprijed
definirane za obavljanje razlicitih operacija
- makroasembler je program prevodilac makroinstrukcije

Intrepreter
- podgrupa programa prevodilaca, pored asemblera, kompajlera i
makroasemblera
- pragramski jezik koji radi na nacelu pretvaranja instrukcija jezika u binarne
instrukcije
- programski prevodioci su kraci i ne izraduju izvrsni kod
- takvi prevodioci nazivaju se intepreteri
- najpoznatiji je BASIC
- osnovna prednost je lakse otkrivanje pograske
- osnovni nedostatak je sporo izvodenje programa zbog uzastopnog
prevodenja

6-4. Objasniti sto je algoritam, navesti osnovne simbole za izradu

programa i obajsniti postupak izrade novog programa

- algoritam za svaki problem koji se zeli rijesiti pomocu racunala potrebno

je prethodno naci nacelno rijesenje

Postupak izrade novog programa:

- definirati ciljeve koji se zele postici
- pronaci nacelno rijesenje (algoritam), koje se predocava u oblik dijagrama
toka operacija

Page 15 of 51
- nacelno rijesenje izraziti pomocu odabranog programskog jezika pisanog
simbolickim jezikom (kodiranje)
- unijeti program u racunalo i izvesti ga
- provjeriti program i ukloniti greske, a zatim ga ponovo izvesti i provjeriti
- upotrejbiti program i analizirati dobivene rezultate

Page 16 of 51
 2. dio

7-1. Objasniti sto je osobno racunalo i navesti koji su osnovni dijelovi

osobnih racunala.

- osobna racunala spadaju u skupinu mikroracunala

- racunala koja su namijenejna da ih koristi samo jedna osoba
- radi se o racunalu malih dimenzija koje je obicno smjesteno na random
stolu i opremljeno je najnuznijim dodatnim uredajima (pisac, skener i sl.)
- IBM PC 1981.

Osnovni dijelovi racunala:

- kuciste i izvor napajanja

- maticna ploca
- memorija
- processor
- podsustav za unos podataka
- podsustav za pohranu podataka
- multimedijalni podsustav
- podsustav za ispis podataka
- komunikacijski podsustav

8-1. Objasniti sto je kuciste racunala i navesti koji su osnovni dijelovi i

oblici kucista

- kuciste racunala (case) je kutija napravljena od metala i plastike u kojoj su

smjesteni glavni dijelovi racunala (maticna ploca, processor, memorija itd.)
- izvor napajanja (power supply) osigurava elektricnu energiju za svaki
pojedini dio racunala koji je smjesten u kucistu racunala, sastavni dio
danasnjih kucista

- - oblici kucista: Micro Tower,

Mini Tower, Mid Tower, (Full) tower, Micro Desktop, Desktop

Page 17 of 51
8-2. Objasniti sto je izvor napajanja racunala i navesti koji su osnovni
dijelovi i prikljucci.

- Power Supply
- izvor napajanja pretvara izmjenicni napon gradske mreze 220V i 50Hz u
istosmjerni napon potreban za pokretanja dijelova racunala
- potrebno je osigurati dovoljno elektricne energije i dovoljni naponski nivo
potreban za rad svakog pojedinog dijela racunala
- tipicni nivoi istosmjernog napona su 3,3V, 5V (digitalni sklopovi) i 12V
(pokretanje motora u disku, ventilator i sl.)

Prikljucci:

- prikljucci za diskove
o izvor napajanaj omogucuje
direktno napajanje unutrasnjih
disketnih jednica, tvrdog diska,
CD/DVD jednica itd.
o prikljucak se sastoji od 4 zice
o veci (Molex) konektor sluzi za
napajanje tvrdog diska, CD/DVD
itd.
o manji konektor sluzi za napajanje
disketne jedinice

- prikljucak za maticnu plocu

o prikazan je prikljucak za ATX
maticnu plocu
o koristi se 20 pinova
o dovode se svi potebni
naponi za maticnu plocu,
processor, razne kartice,
prikljucke itd.
o -5V pin potreban radi
potpune stabilnosti za ISA
sabirnicu
o -12V pin koriste neke
mrezne kartice

Page 18 of 51
9-1. Objasniti sto je i navesti osnovne dijelove maticnih ploca

- maticna ploca (motherboard) je jezgra svakog osobnog racunala

- svi dijelovi racunala su smjesteni na maticnoj ploci
- sva komunikacija medu dijelovima racunala se vrsi preko maticne ploce
- objedinjava cijelokupni rad racunala
- izvedena je kao viseslojna tiskana plac u cetiri ili vise slojeva na kojima su
provodnici za povezivanje elemenata ugradenih u plocu

Dijelovi: skup cipova (chipset), BIOS, unutrasnji ulazno/izlazni prikljucci,

ulazno/izlazne sabirnice, sucelja za pohranu podataka, vanjski ulazno/izlazni
prikljucci

9-2. Objasniti sto je chipset, BIOS i navesti unutrasnje ulazno/izlazne

prikljucke

Chipset:

- skup cipova koji upravljaju radom maticne ploce

- uloga chipseta je upravljanje i razmjena podataka izmedu pojedinih
dijelova racunala uredaja unutar racunala i dodatnih, prikljucneih uredaja
- raznolikost po konstrukciji i funkciji prvenstveno je vezana uz vrstu
procesora
- chipset se sastoji od sljedecih cipova:
o Northbridge komunikacija s dijelovima racunala koji zahtijevaju
brzi protok podataka: processor, radna memorija i graficka kartica
o Southbridge komunikacija s komponentama koje su manje
zahtijevne u pogledu brzine prijenosa podataka: PCI sabirnica,
serijski i paralelni prikljucak, IDE sucelja za diskove itd.
o Super U/I kontroler u pojedinim izvedbama koristi se treci, dodatni
cip koji nadopunjuje funkcionalnost Southbridge cipa
-
-
- Northbridge cip povezuje processor preko front side bus (FSB) sabirnice
(kriticno za dobre performance
racunala)
- memorijski upravljacki sklop je
sadrzan u Northbridge cipu, a
memorija je povezana preko
memorijske sabirnice
- Northbridge je povezan za AGP i/ili
PCI Express sabirnicom
- podaci se od procesora do
Southbridge cipa prenose kroz
Northbridge cip
- Southbridge cip je povezan s PCI,
USB i IDE/SATA sabirnicama
- Chipset mora biti kompaktibilan s
odabranim procesorom
- sabirnica back side bus povezuje
processor s cacheom L2

Page 19 of 51
BIOS

- Basic Input/Output System

- software koji osigurava da ostali hardverski dijelovi racunala zajednicki
funkcioniraju
- najvaznija uloga je pokretanje operacijskog sustava
- pri pokretanju racunala prve instrukcije koji processor izvrsava nalaze su u
BIOS u
- BIOS koristi flash ROM memoriju podaci ostaju pohranjeni nakon
iskljucenja racunala
- izraduje se u CMOS tehnologiji
- baterija odrzava podatke pohranjene u BIOS u
- u novim cipovima sitna litijeva baterija je unutar CMOS cipa podaci mogu
biti pohranjeni 10 godina
- preostale vaznije ulogu BIOS a su:
o POST (Power-On Self-Test) testiranje svih hardwareskih komponenti
radi utvrdivanja ispravnosti rada
o aktiviranje drugih BIOS cipova sadrzanim na drugim dijelovima
racunala (graficka kartica, SCSI itd.)
o upravljanje skupom postavki za tvrde diskove, sat itd.
o pri podizanju sustava upravljaju tipkovnicom, ekranom, serijskim
prikljuckom itd.

Unutrasnji ulazno/izlazni prikljucci:

- napajanje maticne ploce

- prikljucak za processor
- prikljucci za floppy, hard disk, opticki disk
- prikljucak za memorije
- PCI utor prikljucak kartice za prosirenje (zvucna, mrezna, modem itd.)
- AGP utor prikljucak graficke kartice

9-3. Navesti i objasniti ulazno/izlazne sabirnice, sucelja za pohranu

podataka i vanjske ulazno/izlazne prikljucke

Ulazno izlazne sabirnice:

- sabirnice za povezivanje unutrasnjih i perifernih ulazno/izlaznih dijelova

racunala
- najcesce koristene U/I sabirnice u danasnjim racunalima su:
o ISA(EISA)
o PCI
o AGP

ISA sabirnica:

- Industry Standard Architecture

- najstariji i najcesce koristeni standard
- dio IBM PC a iz 1981.
- 1984. pojava 16 bitne ISA sabirnice
- 1987. sluzbeno dokumentiran standard od strane IEEE (16 bitna
implementacija)
- danas postaje usko grlo za uredaje s velikim brzinama

Page 20 of 51
 - EISA (Extended ISA) 1988 32 bitna sabirnica

PCI sabirnica

- Perepheral Component Interconnect

- standard objavljen 1992. Intel
- zamjena za ISA sabirnicu
- najatraktivnija znacajka je Plug & Play (PCI kartica sadrzi vlastiti BIOS)
- velike brzine prijenosa podataka
- 32 i 64(PCI - X) bitna sabirnica, ovisno o vrsti procesora
- mogucnost dodavanje ISA ili EISA sabirnice za spore periferije

AGP sabirnica

- Accelerated Graphics Port

- 1997.
- razvijena na osnovi PCI sabirnice
- iskljucivo za povezivanje procesora i graficke kartice
- Point-to-Point (Chip-to-Chip) nacin komunikacije
- koristi signalizaciju od 1,5V i 3,3V
- moze biti 8, 16, 32, 64 bitna sabirnica
- propusnost od 266 MB/s do 2,1 GB/s

PCI Express

- Intel, 2004.
- serijski preijsnos podataka (point-to-point)
- kompaktibilnost s PCI i PCI-X
- 1 veza 1 prijenos podataka (po 2 voda za slanje i za primanje podataka)
- npr. 12 veza (x12) omogucuje prijenos od 12 bita u jednom ciklusu
- moguca veca propusnost od AGP sabirnice x16 PCIe v2.0 omogucuje
prijenos od 8GB

Sucelja za pohranu podataka

- sucelja (Interface) za dijelove racunala koja su namijenjena za pohranu

podataka
- obuhvaca sljedeca sucelja
o IDE sucelje
o SATA sucelje
o SCSI sucelje

Page 21 of 51
IDE sucelje

- Intelligent Drive Electronics

- 1986. Compaq
- baziran na standard ATA (Advanced Technology Attachment) inicijalno
razvijen za IBM AT racunala
- povezivanje uredaja za pohranu podataka (tvrdi dik, opticki disk)
- sadrzi upravljacki sklop koji upravlja prijenosom podataka
- upravljacki sklop je smjesten na samom tvrdom disku
- ogranicenja:
o moguce je prikljuciti samo dva fizicka uredaja
o relativno mala brzina prijenosa (do 100 MB/s)
o maksimalni kapacitet od 528 MB (BIOS specifikacija prema broju
cilindara, glava i sektora)
- novi standard EIDE (Enchached IDE):
o podrzava jos dodatna dva uredaja na dodanom (sekundarnom)
diskovnom kanalu
o vece brzine prijenosa
o maksimalni kapacitet 8,4GB

SATA sucelje

- serial ATA, 2004.

- vece brzine prijenosa
- dodavanje i uklanjanje za vrijeme rada (hot swapping)
- tanji kabeli (bolje hladenje)
- SATA kontroler ugraden je u maticnu plocu (point-to-point veza sa
uredajem)
- port expander omogucuje prikljucak vise uredaja na jedan kontroler
- SATA2 3Gbit/s, duzina kabela 1m, do 15 uredaja, prijenos 300MB/s
- eSATA external SATA (maksimalna duzina kabela 2m)

SCSI sucelje

- Small Computer Interface

- pocetak 80-ih
- kombinacija sucelja i sabirnice
- sadrzi upravljacki sklop koji obavlja veci dio nadzora prijenosa podataka
rasterecenje proceora
- prijenos podataka izmedu procesora i eksternih uredaja (HDD, skener,
pisac, opticki drive)
- prednosti
o 255 uredaja na jedan kontroler
o pouzdanost
o nema limita u maksimalnom kapacitetu
o veca duzina kabela za vanjske uredaje (12m)
o velika brzina prijenosa (Ultra Wide 640 SCSI 640 MB/s)
- osnovno nedostatak je visok cijena koristenje u profesionalne svrhe

Vanjski ulazno/izlazni prikljucci:

Page 22 of 51
 - najcesce koristeni ulazno/izlazni prikljucci za vanjske uredaje na danasnjim
racunalima su:
o PS/2 prikljucak
o firewire prikljucak
o USB prikljucak
o serijski prikljucak
o paralelni prikljucak
o prikljucak za zvuk
o prikljucak za mrezu

Serijski prikljucak

- omogucava istovremni prijenos samo jednog podatka

- bitovi se kao impulsni signali prenose jedan za drugim
- prijenos podataka relativno spor (do 115kb/s)
- najpoznatiji RS-232
- postoje prikljucci s 9 i 25 pnova
- samo jedna linija se koristi za prijenos podataka
- ostale linije se koriste za slanje kontrolnih i upravljackih signal ate
uzemljenje
- racunalo interno oznacava serijski prikljucak s nazivom COM i rednim
brojem

PS/2 prikljucak

- objavljen 1987. godine IBM

- vrste serijskog prikljucka
- koristi 6 prikljucaka, samo jedan za prijenos podataka
1. podaci
2. n/a
3. uzemljenej
4. napajanje, 5V
5. sinkronizacija
6. n/a

Paralelni prikljucak

- omogucava istovremeni prijenos vise podataka

- mogusnost prikljucaka raznih uredaja npr. pisac, skener, vanjski tvrdi disk
itd.
- prikljucak ima 25 pinova
- brzina je oko 100kb/s do 1MB/s
- nejpoznatiji je Centronics standard
- racunalo interno oznacava svaki paralelni prikljucak nazivom LPT1 itd

Page 23 of 51
USB

- universal serial bus

- omogucuje prikljucivanje raznih uredaja (mis, printer itd) na jednostavan
nacin
- do 127 istovremenih prikljucaka
- duzina kabela do 5m
- brzina:
o USB 1: 1.5 Mb/s 12 Mb/s
o USB 2: do 280 Mb/s
- hot swap
- neki uredaji koriste
napajanje preko USB
prikljucka

Firewire prikljucak

- Apple
- serijski prijenos podataka
- brzina od 100Mb/s do 400Mb/s
- koristi se za digitalni prijenos video zapisa
- istovremeno do 63 uredaja
- duljina kabela do 4,5m
- 6 bakrenih zica
- 2 sluze za napajanje (8V do 40V)
- preostale 4 grupirane su u dvije
isprepletene signalne linije
- osim prijenosa podataka omoguceno je i
napajanje uredaja

Prikljucak za zvuk

- najcesce se koristi prikljucak analognog signala

- razlikujemo mono i stereo
- kod stereo postoji lijeva i desna signalna linija
- za digitalni priejnos zvuka koristi se SP-DIF
prikljucak

Mrezni prikljucak

- najcesce RJ-45 (LAN i ISDN)

- sastoji se od 8 zica
- za prijem i predaju se koriste dvije odvojene zice full duplex prijenos
podataka
- dvije zice za napajanje (5V)
- za modemsko spajanje RJ-11 (4 zice)
- UTP kabel Unshielded Twisted Pair

Page 24 of 51
10-1. Objasniti hijerarhijsku organizaciju memorija.

10-2. Objasniti sto je i koje su vrste prirucnih memorija.

- eng. cache
- sabirnice predstavljaju usko grlo u priejnosu podataka izmedu procesora i
memorije
- brzina procesora je veca u odnosu brzine memorije
- cache pohranjuje podatke koje processor ucestalo koristi te ih cini stalno
dostupnima
- ubrzavanje racunala
- osnovne vrste cache memorije su;
o Nivo 1 (L1)
smjestena u procesoru
brzina pristupa jednaka brzini rada procesora
o Nivo 2 (L2)
smjestena na maticnoj ploci
brzina pristupa je jednaka brzini rada memorije
- noviji procesori sadrze dodatnu cache memoriju namijenjnu za izvrsavanje
instrukcija (Excution Trace Cache)
- takvu memoriju oznacavamo s L1, a cache memorije Nivo 1 i Nivo 2 s L2 i
L3

10-3. objasniti sto je i koje su vrste RAM memorija.

- najpoznatija forma radne memorije racunala

- realizira se na memorijskom cipu kao integrirani sklop sacinjen od milijuna
tranzistora
- slobodni i izravni pristup podacima
- upisno ispisna memorija
- privremena memorija
- nepostojana memorija iskljucivanjem napajanja nestaje i sadrzaj
memorije (non - volatile)
- s obzirom na nacin rada sljedece su osnovne vrste RAM memorija
o staticke RAM memorije (SRAM)
o dinamicke RAM memorije (DRAM)

Page 25 of 51
Staticke RAM memorije

- Static Random Access Memory

- svaki bit pohranjen u jednom od
bistabilnih sklopova smjestenim u
memorijskom integriranom sklopu
- slikom je prikazana jedna memorijska
celija CMOS izvedbi
- informacija je staticki, tj. neprekidno
prisutna uz uvijet da je stalno prikljucena na
napajanje
- prednosti:
o jednostavna grada
o velika brzina
- nedostaci:
o manji kapacitet u odnosu na DRAM (relativno velike dimenzije
bistabilnog sklopa)
o veca cijena
- koristi se za cache memoriju

Dinamicke RAM memorije

- Dynamic Random Access Memory

- kao element za pamcenje koristi kapacitet
- nabijeni kapacitet predstavlja 1, a
nenabijeni 0
- slikom je prikazana jedna memorijska
celija MOS transistor sluzi kao sklopka za
pristup
- kapacitet C ima odredeni odvod zbog
kojeg se izbija
- potrebno je u redovitim vremenski
razmacima osvjezavati sadrzaj celije (MOS transistor 2ms)
- prednosti:
o veci kapacitet u odnosu na SRAM (relativno mala dimenzija
kondenzatora)
o manja cijena
- nedostaci:
o potreba za relativno slozenim pogonskim sklopom

Page 26 of 51
 o sporost rada uzrokovana obnavljanjem memorije
- razlikujemo sljedece vrste DRAM memorije: FPM DRAM, EDO DRAM,
SDRAM, DDR SDRAM i RDRAM

FPM DRAM

- Fast Page Mode DRAM

- prve DRAM memorije
- process citanja podataka memorijski upravljacki sklop
o aktivira odgovarajuci redak i stupac
o provjerava ispravnost podataka
o prijenos podataka na odrediste
o deaktivira stupac
- ovakav nacin rada prouzrokuje nezeljeno stanje cekanja procesora da
zavrsi priejnos podataka iz memorije
- tipicno vrijeme pritupa je 70ns

EDO DRAM

- Extended Data Out DRAM

- razlika u odnosu na FPM DRAM sto se stupac i izlazni podatkovni
meduregistar (eng. buffer) ne deaktiviraju
- na taj nacin teoretski se stedi 27% vremena
- tipicno vrijeme pristupa je 50ns

SDRAM

- synchronous DRAM
- process citanja podataka memorijski
upravljacki sklop
o aktivira odgovarajuce redak
o velikom brzinom prolazi kroz
stupce
o cita svaki bit redom - prijenos
podataka je sekvencijalan
- memorija radi u skladu sa signalom
takta (clock)
- teoretsko smanjenje vremena pristupa u odnosu na EDO DRAM je 5%
- najcesce koristena memorija u danasnjim racunalima
- tipicna propusnost je 528 MB/s

Page 27 of 51
DDR SDRAM

- Double Data Rate SDRAM

- isti princip rada kao i SDRAM, ali s dvostruko vecom propusnoscu (1064
MB/s)
- prijenos podataka i pri porastu i pri padu taktnog signala (dual pumping)
- DDR2 sabirnicki ciklus je duplo manji pa se uz iste memorijske celije
efektivno postize dvostruko veca brzina prijenosa podataka (PC2 8500
8533 MB/s)
- DDR2 brzina I/U sabirnice je cetiri puta veca od memorijske celije, ali
povecanje latencije memorijskog modula, ipak sveukupno veca propusnot
(PC3 12800 12800MB/s)
- napajanje 2,5V (DDR), 1,8V(DDR2) i 1,5V(DDR3)

RDRAM

- Rambus DRAM
- koristenej sirokih unutrasnjih podatkovnih sabirnica (64 ili 128 bita, 10ns),
koje se multipleksiraju na vanjsku sabirnicu (16bita, 1,25ns) koja povezuje
RDRAM sve cipove i memorijski upravljac
- vanjska sabirnica zove se Rambus
Channel
- velike brzine prijenosa podataka
(400MHz, 1.6GB/s)
- velika disipacija topline

10-4. objasniti sto je i koje su vrste ROM memorija.

- Read-Only Memory
- podaci su trajno pohranjeni (i nakon nestanka napajanja)
- pohranjeni podaci su nepromjenjivi, odnosno promjena pohranjenih
podataka zahtijeva odredene kompleksne zahtvate
- osnovne vrste ROM memorija su:
o ROM
o PROM
o EPROM
o EEPROM
o Flash memorija

PROM memorije

- Programmable ROM
- programbilna ispisna memorija
- svako sjeciste stupaca i retka povezano je
osiguracem
- inicijalno stanje je 1
- upisivanje 0 vrsi se gorenjem (przenjem)
osiguraca

Page 28 of 51
- mogucnost upisa podataka prema specificnim potrebama, ali to je
omoguceno samo jednom

Page 29 of 51
EPROM

- Erasable PROM
- izbrisiva programibilna ispisna memorija
- standardni PROM i EPROM su funkcionalno i fizicki identicni
- razlika je u kvarcnom prozoru na povrsini cipa
- sadrzaj se brise izlaganjem ultraljubicastom (UV) zracenju

EEPROM/Flash ROM

- Electrically EPROM
- elektricki izbrisiva programbilna ispisna memorija
- prednosti:
o nije potrebno pomicanje cipa radi promjene sadrzaja
o nije nuzno brisanje svog sadrzaja memorije
o nije potrebna dodatna oprema
- najkoristenije memorije ove vrste su Flash memorije
- najpoznatiji primjer Flash memorije je BIOS

Flash memorija

- tehnologija floating-gate transistor (1967., implementacja 1989. Intel)

- plutajuca elektroda potpuno je izolirana pa je postojanost akumuliranog
naboja trajna (10 godina) bez napajanja
- akumulirani naboj mijenja napon praga te primjenom napona na
upravljacku elektrodu transistor ce provesti ili nece
- programiranje pomocu efekta vrucih nosilaca (hot-electron injection)
- brisanje pomocu kvantnog tuneliranja

10-5. Navesti i objasniti vrste memorijskih modula.

- memorijski moduli medusobno se razlikuju prema sljedecim

karakteristikama
o izgled i nacin na koji su fizicki smjesteni memorijski cipovi
o smjestaj i broj kontakata
- memorijski modul mora biti kompatibilan s maticnom plocom
- danas najcesce koristene izvedbe su:
o SIMM memorijski modul
o DIMM memorijski modul
o RIMM memorijski modul

SIMM memorijski modul

- Single In-line Memory Module

- 30 ili 72 konektora
- konektori se nalaze samo s jedne strane
- koristili su se do Intel 486 procesora
- danas se koriste kao memorijsko prosirenej kod nekih pisaca

DIMM memorijski modul

- Dual In-line memory module

- nejcesce imaju 168 konektora
- neke vrste memorije koriste 100 ili 144 konektora

Page 30 of 51
 - DDR SDRAM koristi 184 konektora (DDR2 i DDR3 240, ali su
nekomapktibilni)
- konektori su poredani u dva reda i smjesteni se s obje strane modula
razlika u odnosu na SIMM modul

SODIMM memorijski modul

- small outline DIMM

- 144 ili 200 pinova
- od 16MB do 1GB po modulu
- Apple iMac
- prijenosna racunala koriste MicroDIMM (144 ili 172 pina)

RIMM memorijski modul

- Rambus Inline Memory Module

- namjenjeni za Rambus memorije
- 168 i 184 pina

11-1. Navesti funkcijske dijelove i objasniti osnovnu gradu danasnjih

procesora.

Osnovni funkcijski dijelovi danasnjih procesora

- jezgra procesora:
o sastoji se od: dvaju cjelobrojnih ALU, registara i upravljacke jednice
(izvodenje instrukcije)
o simultano izvodenje dvijeu instrukcija (istovremeni dohvat
instrukcija, a izvrsavanje se preklapa) tehnika pipelining
- jednica za aritmeticke operacije s decimalnim brojevima Floating Point
Unit (FPU)
- cache L1 memorija sadrzana u 2 dijela instrukcijski i podatkovni cache
- sabirnicko sucelje prema vanjskoj radnoj memoriji
- predvidanje granjanaj progama (Branch Predictor)

Page 31 of 51
11-2. Navesti vrste procesorskih cipova i objasniti sto je prikljucak za
processor.

- procesorski cip je tanka plocica silicija smjestena na komadicu plastike ili

keramike s prikljucnim konektorima
- osnovne forme (nacini pakiranja) cipova su:
o DIP (dual in line)
konektori su podjeljeni u dva reda
postoje plasticni (PDIP) i keramicki (CDIP)
Intel 4004
o QFP (Quad Flat pacjage):
plosnat i kvadraticast
plasticni i keramicki
PowerPC 601 od IBM-a
o PLCC (plastic Leaded Chip Carrier)
plasticni cip s olovnim vodvima
postoje i keramicki (CLCC)
Cyrix asMath CX-83S87-16-JP
o LPU (Leadless Chip Carrier)
bezolovni cip
Intel R80286-12
o PGA (Pin-Grid Arrays)
cetvrtasti cipovi, pinovi su organizirani u koncentricne
kvadrate
najcesce koristeni
postoje plasticni (PPGA), keramicki (CPGA), organski (OPGA)
itd.
Intel Pentium
o LGA (Land Grid Array)
2004. (Prescot Core Pentium 4)
pinovi su dio prikljucka za processor na maticnoj ploci
konektori na cipu bakra oblozen zlatom
povecanje broja konektora
nedostatak je sto su koenktori tanki i savitljivi za ljudske prste
velike brzina rada FSB (front side Bus) i bolja distribucija
napajanja
Intel Pentium 4, Xeon, Core2 te AMD Opteron obitelji
procesora

11-3. Navesti i objasniti princip rada procesorskog hladnjaka.

- CPU cooler
- starijim procesorima nije trebao hladnjak
- noviji nemogu raditi bez hladnjaka
- sto je processor brzi, to je veca disipacija topline
- termalna pasta se nanosi izmedu procesora i hladnjaka radi boljeg
odvodenja topline

Page 32 of 51
Dijelovi hladnjaka:

- ventilator
o napravljen od lagane
plasticen mase
o razlikuju se prema velicini,
brzini okretaja (oko 5000RPM)
i cujnosti (do 30dB)
- radijator
o izraduje se u raznim oblicima i od raznim oblicima i od razlicitih
materijala (aluminij i bakar)
- mehanizam za fiksiranje hladanjaka
- prikljucak
o prikljucak za maticnu plocu
o sastoji se od tri zice, crvene (napajanje), crne (uzemljenje), zute
(brzina vrtnje)

3. dio

12-1. Navesti dijelove i obajsniti princip rada tipkovnice.

- pritiskom tipke nastaje spoj izmedu vodova

koji teku ospod horizontalnih redova tipaka i
onih vertikalnih stupaca
- dobiveni signal se dovodi do upravljaca
tipkovnice koji ih prevodi u ASCII kodove

Dijelovi tipkovnice su:

- tipke
- matrica tipki (polje sklopova koji se nalazi ispod tipki)
- upravljac tipkovnice
o prepoznaje polozaj tipke u matrici tipkovnice
o razlucuje broj aktiviranja tipki (najcesce 30 CPS character per
second)
- za prikljucivanje se koriste
o obnici 5-pinski okrugli DIN
o PS/2

Page 33 of 51
12-2. Navesti dijelove i obajsniti princip rada misa.

- 1984. Apple
- PS/2 ili USB kontktor

Osnovni dijelovi:

- senzori
- kugla (smjestena unutar misa, tipican promjer je 21mm)
o valjci doticu kuglu, jedan orijentiran na x os, a jedan na y os
o pomicanje valjka uzrokuje pomicanje diska (promjer 7mm i ima 36
rupa)
o disk je smjesten izmedu infracrvene LED diode i infracrvenog
senzora
o tempo pulsiranja svjetlosti direktno je vezan za brzinu i udaljenost
kretanja
- upravljac misa
o registrira impulse dobivene od IR senzora te ih prtvara u digitalne
signale prilagodne racunalu
- tipke

13-1. Navesti dijelove i objasniti princip rada

tvrdih diskova.

- hard disk
- sastoji se od jedne ili vise aluminijskih ploca
prevucenih magnetskim materijalom
- 1956., IBM
- podaci se pohranjuju na magnetiziranoj
povrsini ploce unutar sektora i staza
- podloga ploce je metalna ili keramicka
- staze predstavljaju koncentricne kruznice
- sector je najmanja memorijska jedinica kojoj je moguce prostupiti i sector
se sastoji od fiksnog broja bajtova
- cilindar obuhvaca sve staze oznacene isitim brojem
- najcesce dimenzije su 3,5
- podacima se pristupa pomocu glave za citanje/pisanje
- glave ne doticu plocu omogucuje velike brzine vrtnje ploce
- lebdeca visina glave u odnosu na plocu je 63nm
- zastitni sloj premaza povise magnetskog sloja ploce
- svakoj ploci pripadaju dvije glave
- uloga mehanizma za pomicanje glave je brzo i precizno pozicioniranje
glave iznad odredene staze i sektora
- za pomicanje glave koriste se koracni ili stepenski motori
- kad je racunalo iskljuceno, glave diskova su pakirane u sigurnoj zoni
zasticene od vibracija
- noviji diskovi sadrze upravljacku elektroniku koja se sastoji:
o procesora kontola rada dijelova unutar diska
o podatkovni cache most izmedu brzog uredaja(sucelje prema
racunalu) i sporog (mehanika diska)
o BIOS
- IDE/ATA i SCSI kontroleri

Page 34 of 51
13-2. Navesti dijelove i objasniti princip rada disketnih jedinica.

- floppy disk drive (FDD)

- 1967., IBM 8
- disketna jedinica je lektromehanicki uredaj za
citanje i pisanje podataka na disketu
- disketa je medij za magnetsku pohranu
podataka
- danas 3,5, 1,44MB diskete (1987.)

Disketna jedinica:

- princip rada je isti kao i kod tvrdog diska

- glave su u direktnom kontaktu s magnetskim slojem
- zbog trenja je znatno manja brzina 300RPM

13-3. Objasniti princip trajne pohrane podataka poluvodickim

jedinicama.

- Solid State Drive SSD

- flash memorija floating gate transistor
- nema pomicnih dijelova
- SATA i IDE prikljucci
- zivotni vijek je odreden brojem pisanja/brisanja (100.000)
- prednosti
o brzina prijenosa podataka (~200 MB/s)
o vrijeme trazenja (~1ms, 10 puta krace od HDD)
o otpornost na vibracije i udarce
o pouzdanost rade u sirem temperaturnom okruzenju (0-70C) od
HDD (5-45C) i nemaju visinsko ogranicenje
o besuman rad
o manja potrosnja energije
- nedostaci
o veca cijena i manji kapacitet

Page 35 of 51
13-4. Objasniti nacin pohrane podataka na optickim diskovima, navesti i
usporediti vrste otpisckih diskova.

- koriste lasersku tehnologiju za citanje i pisanje

Opticki disk:

- promjer 12cm
- rupa u sredini je promjera 15mm
- sastoji se od tri sloja:
o plasticna podloga
o reflektirajuci sloj aluminija
o zastitni lak (prasina i grebanje)
- podaci se citaju laserskom zrakom, koja se odbija od reflektirajuce povrsine
- na reflektirajucoj povrsini podatke cine mala udubljenja, rupe (pit) od kojih
se laserska zraka odbija drugacije nego od ravne povrsine (land)
- zapis cini spiral koja pocinje od sredine ploce (5m, 650 700 MB)
- ploca se okrece promjenjivom brzinom (200 500 RPM), koja
osiguravakonstantnu brzinu kretanja laserske zrake po zapisu (1,3 m/s)
- osjetljivi na prasinu i ograbotine
- zapis je vremenski postojan i magnetski neosjetljiv

Proces citanja/pisanja:

- reflektirajuca laserska zraka prolazi kroz

prizmu prema foto-elektricnoj celiji
- izlaz je lektricni signal proporcionalan kolicini
primljenog laserskog zracenja
- zraka reflektirana iz rupe je za 180
pomaknuta u fazi i drugacijeg intenziteta
- rezultat je da rupe i povrsine interpretiramo
kao niz 0 i 1
- pisanje korisi se jaci intenzitet laserske
zrake koji zagrijava i mijenja kemijsku
strukturu sloja za sniimanje

Opticki CD-R

- Compact Disk Recordable

- 1990. Orange Book II standard, 1993. na
trzistu Philips
- mogucnost jednokratnog upisa podatka
- laserska zraka velikog intenziteta trajno
deformira reflektirajuci sloj

Opticki CD-RW

Page 36 of 51
 - CD Rewritable
- 1997., Orange Book III standard
- mogucnost viskeratnog unosa
podataka
- sloj za upis podataka
o nalazi se izmedu dvaju
dielektricnih slojeva (izvlacenje
topline)
o 2 stanja kristalno i amforno (na
visim temepraturama)
omogucuje ponovno upisivanje podataka

Opticki disk DVD

- Digital Video Disc/Digital

Versatile Disc
- 1997.
- isto kao CD samo vecceg
kapaciteta
- razmak izmedu spirala i
dimenzija rupa su upola
manje

13-5. Navesti dijelove i objasniti princip rada CD jedinica.

- novi CD diskovi sadrze upravljacku

elektroniku koja se sastoji od:
o procesora
o podatkovni cache
o BIOS
- IDE/ATA i SCSI kontroleri

Osnovni dijelovi CD jednice su:

- motor pogona diska

o motor okrece opticki disk brzinom
od 200 500 RPM, ovisno koji dio staze (spirale) cita
- laser
o laser sa sustavom leca (fokusira laserske zrake) cita podatke
pohranjene na optickom disku
- mehanizam pogona staze
o pomocu motora pokrece laser radi pozicioniranja laserske zrake i
pracenja spiralne staze
o motor pomice laser na mikronskim udaljenostima

Page 37 of 51
14-1. Objasniti princip rada graficke kartice.

- monitor komunicira pomocu graficke kartice

- racunalo generira digitalne signale, stoga je zadaca graficke kartice
napraviti konverziju i prilagodbu signala
- graficke kartice mogu biti integrirane na maticnu plocu (on-board) ili se
mogu spajati na maticnu plocu putem sabirnice (AGP, PCI, ISA)
- prije prikaza na ekranu, slika se pohranjuje u memoriju graficke kartice kao
neka vrsta virtualnog
ekrana
- graficki processor tada
generira raster
(pravokutna mreza
slikovnih elemenata) koji
regulira pomicanje
elektronskog snopa
(electron beam) preko
ekrana slijeva nadesno,
od vrha prema dolje
- nakon sto se iscrta jedan redak, elektronski snop se iskljucuje i pomice se
na lijevi rub ekrana te pocinje iscrtavati sljedeci redak
- ova tehnika se naziva rasterski skan (raster scan)
- podaci na svkoj poziciji tog rasterskog skana preuzimaju se iz virtualnog
ekrana u memoriji graficke kartice i prebacuju na ulaz D/A konvertera kako
bi se kontrolirao intenzitet crvene, zelene i plave zrake
- nakon iscrtavanja cijelog ekrana pomocu rasterskog skana, cijli process se
ponavlja

14-2. Objasniti princip rada monitora s katodnom cijevi.

- CRT Cathode Ray Tube

- katodna cijev pocinej s tankim vratom
koji se siri u siroku bazu ekran
monitora
- ekran monitora je oblozen tankim
slojem fosfora matrica sastavljena od
mnostva malih nakupina (phosphor
dots) koje su sacinjene od po tri
cestice fosfora: crvena, zelena i plava
- ove nakupine se nazivaju slikovnim
elementima (pixel picture element)
- pod djelovanjem elektronoskog snopa emitira se svijetlost razlicitih valnih
duljina, ovisno o vrsti (boji) fosfora

Page 38 of 51
Elektronski snop

- u vratu katodne cijevi nalaze se tri

elektronska topa (electronic gun) na koje
se dovodi elektricni signal za tri boje
- elektroni iz ovih topova podvrgavaju se
djelovanjem sustava za otklon (deflection
yoke) koji ih usmjerava
- snopovi elektrona pogadaju odgovarajuce cestice fosfora vecim ili manjim
intenzitetom, a one onda u ovisnosti o jacini snopa emitiraju svijetlost

Maska

- prije nego sto dode do fosfora, elektronski snop prolaazi kroz mrezastu
strukturu maska
- maska se sastoji od noza otvora za svaku pojedinu boju
- otvori tocno usmjeravaju elektrone na pojedina zrnca za sve tri boje
- razlikujemo dvije vrste maski po kojima se razlikuju monitori s katodnom
cijevi
o sitasta maska (shadow mask, invar ili dot pitch)
o resetkasta maska (Trinitron, aperture grille ili stripe pitch)

Sitasta maska

- niz kruznih otvora koji su poredani u nizu ili u

trokustom rasporedu
- invar je legura koja ima vrlo malen koeficijent
termicke ekspanzije nedeformiran prikaz
najsvjetlijih slika
- prednosti u odnosu na Trinitron tehnologiju:
o jasan prikaz znakova na manjim
velicinama
o realistican prikaz boja

Trinitron maska

- niz okomitih traka (resetki) izmedu kojih se nalaze

otvori za prolaz elektrona
- omogucuje proizvodnju minitora s ravnim ekranom
- maske nemaju tocke nego linije fosfora na zaslonu
- bolji kontrst

Page 39 of 51
Rezolucija

- broj slikovnih elemenata (pixel, picture

element) koji koristi graficka kartica za
prikaz slike na ekranu
- izrazava se umnoskom horizontalne i
vertikalne vrijednosti
- najvazinji utjecaj imaju:
o razmak izmedu nanosa fosfora
manji razmak omogucava gusce postavljeanje, sto povecava
moguce maksimalnu rezoluciju monitora
o sirina frekvencijskog pojasa
sposobnost video sklopovlja u monitoru da korigira
deformacije nastale na signal pri prijenosu od racunala do
monitora
predstavlja maksimalan broj pixela koje monitor moze
adresirati u sekundi izrazava se u MHz
veca radna rezolucija zahtijeva i vecu sirinu frekvencijskog
pojasa (bandwidth)
ucinci loseg bandwidtha ogledaju se u razlicitoj osvijetljenosti
horizontalnih i vertikalnih linija na ekranu

Velicina monitora i vertikalna frekvencija slike

- velicina monitra mjeri se dijagonalom slike

o 15, 17, 19 i 21
- vertikalna frenkvencija slike predstavlja koliko puta minitor moze iscrtati
cijeli ekran u jednoj sekundi
o uobicajene vrijednosti su od 50 do 150 Hz
o vazan parameter koji utjece na kvalitetu slike

14-3. Objasniti princip rada LCD monitora.

- Liquid crystal display

- LCD tehnologija temelji se na svojstvima
skupine kemijskih spojeva poznatih kao
tekuci kristali
- prozirna materija koja ima svojstvo i
tekucina i cvrstih tijela
- svijetlost pri prolasku kroz tekuci Kristal
prati raspored molekula svojstvo
cvrstih tijela
- izlaganjem tekucih kristala dijelovanju
elektricnog napona mijenja se raspored i
orijentacija molekula svojstvo tekucina
- zaslon se sastoji od dvije staklene ploce koje propustaju svijetlo
polarizirano pod odredenim kutom
- jedna ploca propusta vertikalno polarizirano svijetlo, a druga ploca
propusta horizontalno ploarizirano svijetlo

Page 40 of 51
 - izmedu ploca nalaze se prozirne electrode i tekuci Kristal
- kada napon nije prikljucen svijetlo prolazi kro zaslon
- ako je napon prikljucen, tekuci Kristal ne zakrece ravninu polarizacije pa
svijetlo ne prolazi kroz zaslon
- povrsina zaslona je podijeljena potreban broj celija matrica celija
- celijama upravljamo preko prozirnih elektroda
- svaki pixel sastoji se od tri celije crvene, zelene i plave
- s obzirom na nacin rada, dvije su osnovne grupe LCD monitora
o zasloni s pasivnom matricom
celije su smjestene izmedu dva niza elektroda
aktiviranjem elektroda u odredenom redu i stupcu moguce je
propustiti struju kroz tocno odredenu celiju
process stvaranja slike: aktivira se red po red elektroda,
nakon odabira reda, aktivira se odredeni stupac
o zasloni s aktivnom matricom
za aktiviranje pixela u novom retku potrebno je proce sve
retke do novog (ciljanog) retka
vecinu vremena pixel bi bio proziran, a dobiveni kontrst slab
koriste se LC elementi sa povecanom perzistencijom, koji
ostaju ukljuceni jos neko vrijeme nakon sto iskljucimo struju
poboljsan contrast, ali je istovremeno usporen prikaz
kod dual scan zaslona ekran je vertikalno podjeljen na dva
dijela koji se nezavisno osvjezavaju povecanje kontrasta i
brzine prikaza, uz zanemarivo povecanje broja tranzistora
svakom LC element dodan je jedan transistor koji drzi taj
element neprozirnim kada je to potrebno
svaki element moze se drzati po volji dugo neprozirnim nije
potrebno upotrebljavati LC elemente s visokom perzistencijom
vrlo veliki contrast, a pritom nije zrtvovana brzina prikaza
veca potrosnja energije i skuplja izvedba
dodatni tranzistori su izvedeni u tehnologiji tankog filma ovi
zasloni se nazivaju TFT zasloni (Thin Film Transistor)

LCD u boji

- dodani su filteri za svaku od tri osnovne boje

14-4. Objasniti princip rada zvucne kartice i zvucnika

- omogucuje racunalu da primi zvik kao ulaz ili je racunalo koristi za

stvaranje zvuka
- buduci da racunalo generira digitalne signale potrebno je napraviti
konverziju i prilagodbu signala uloga zvucne kartice
- osnovne vrste:
o one koje se spajaju na maticnu plocu ISA, PCI sabirnica
o integrirane na maticnu plocu

Osnovni dijelovi zvucne kartice:

Page 41 of 51
 - DSP processor (Digital Signal
Processor)
o specijalizirani processor za
obradu signala
- analogno digitalni pretvarac (ADC)
pretvara zvuk na ulazu kartice u
digitalnu formu
- digitalno analogni pretvarac (DAC)
pretvara digitalne podatke u zvuk preko zvucnika
- pojacalo za ulazni i/ili izlazni signal

Zvucnici

- uredaj koji elektricne signale

pretvara u zvuk
- dovodeci struju u ritmu audio
frekvencija, oko zavojnice ce se
formirati promjenjivo
elektromagnetsko polje koje ce
reagirati s poljem stalnog magneta
- izmedu polja stalnog magneta i
promjenjivog polja u prostoru oko
zavojnice stvorit ce se privlacna ili odbojna sila
- ta sila potice memebranu na titranje, a ona potice na titranje cestice
okolnog zraka
- mehanicki titraji membrane trenjam ce tvoriti u zraku zvucne valove

15-1. Navesti i objasniti tehnike ispisa tintnih pisaca.

- InkJet
- tehnologija razvijena 60 ih godina
- prvi pisac 1976. IBM
- tehnika je zasnovana na strcanju (prskanju) kapljica tinte na papir
- s obzirom na tehniku istiskivanja kapljica razlikujemo dvije tehnologije
tintnih pisaca
o termalna InkJet tehnologija
o piezo elektricna InkJet tehnologija

Termalni InkJet

- tinta se iz premnika sustavom kanala dovodi do komore u kojoj se nalazi

snazan grijac
- dovodenjem strujnog impulse uzrokuje se
gotovo trenutno vrenje tinte
- stvara se mali mjehuric pare koji se vrlo
brzo siri i poput male eksplozije istiskuje
tintu kroz mlaznicu
- brzina zagrijavanja tinte: 100C/s
- cjelokupni ciklus traje manje od 80us
- moguce je izbacivanje vise od 10000 kapljica u sekundi

Page 42 of 51
Piezo elektricni InkJet

- djelovanjem naponskog impulse

piezo-kristal se mehanicki
deformira uzrokujuci pri tom tlak
na tintu u komori tlak izbacuje
kapljicu tinte kroz mlaznicu
- frekvencija pobude kristala je do
20kHz
- moguce je izbacivanje vise od 20 000 kapljica u sekundi
- postizu razlucivosti od 1440 DPI
- veca brzina izbacivanja kapljica u odnosu na termicku InkJet tehnologiju
- nedostatak je osjetljivost na eventualne mjehurice zraka u tinti

15-2. Navesti i objasniti dijelove tintnog pisaca.

- osnovni dijelovi tintnog

pisaca su:
o glava pisaca
o spremnik (kazeta)
tinte
o koracni motor
o mehanizam za
prijenos papira
o upravljac
o napajanje
o prikljucci

Glava tintnog pisaca

- sastoji se od serije otvora za mlaznice s prikljuccima za dovod

odgovarajuceg signala
- glava sadrzi matricu od 300 do 600 otvora promjera debljine dlake
- pri ispisu glava ne dodiruje papir
- glava putuje s lijeve na desnu stranu papira ispisujuci jednu liniju pri
svakom prolazu

Spremnik tinte

- cartridge
- smjesta se u glavu printera
- cesto je glava pisaca ugradena u spremnik tinte
- kakvoca (viskoznost) tinte je vrlo vazna
- pri ukljucivanju pisaca provodi se postupak ciscenja glave uklanjanje
talog tinte

koracni motor

- stepper motor

Page 43 of 51
 - pomice glavu printera s spremnikom tinte s lijeva na desno
- cesto koristi dodatni koracni motor za karkiranje glave kada se pisac ne
koristi sprijecavanje fizickog unistenja glave pisaca
- precizno pomicanje glave kontrolira se stabilizatorom

Mehanizam za priejnos glave

- sastoji se od:
o ladice za papir
o valjka koji povlace papir iz ladice te ga prenosi glavi pisaca
o koracnog motora koji okrece valjke odgovarajucim impulsima
kontrolirajuci pravilni ispis

Upravljac pisaca

- softificirana skupina elektronickih sklopova koji upravljaju svim

mehanickim operacijama pisaca i dekodiranju informacija dobivenih od
racinala
- sastoji se od
o interna memorija pohrana podataka primljenih od racunala
o RIP processor (Raster image processor) prikupljene podatke od
racunal (ASCII) dekodira i preoblikuje u rasterski oblik koji salje na
ispisni mehanizam
o ROM memorija pohranjuje jezik za opisane stranice

Prikljucic i napajanje pisaca

- za prikljucivanje pisaca s racunalom danas se paralelni prikljucak sve cesce

zamijenjuje USB prikljuckom
- cesto se koriste Firewire i SCSI prikljucci
- napajanje pisaca vecina danasnjih pisaca ima standarni izvor napajanja
smjesten unutar kucista

15-3. Objasniti princip rada tintnih pisaca u boji i utjecaj papira na

kvalitetu ispisa

- ispis u boji se dobiva mijesanjem triju osnovnih boja

o zeleno-placa (cyan)
o grimizno ljubicaste (magneta)
o zuta (yellow)
- ove boje (CMY) koriste se umjesto RGB boja monitora jer boja otisnuta na
papiru filtrira reflektirajuce svijetlo koje vidimo
- kvalitetniji pisaci imaju cetiri boje CMYK (K - komponenta) spremnik crne
boje
- na glavi postoje tri niza mlaznica, slozeni jedan iznad drugog
- prednosti:
o besuman rad
o kvalitetan otiska 300 do 1200 DPI
o niska cijena
- nedostaci
o sporost pri radu 8 PPM za crno bijeli, 6 PPM za ispis u boji (Pages
per minute)

Page 44 of 51
 o visoka cijena tinte
o potreba za papirom koji ne razlijeva tintu

Papir

- na kvalitetu ispisa negativno utjece razlijevanje kapljica po papiru

- visokokvalitetni papir (coated paper) slojem kemijskog spoja slican vosku
ubrzava se stvrdavanje tinte i zadrzava na povrsini papira
- koristenje kvalitetnijeg papira omogucuje koristenej vece razlucivosti ispisa

15-4. Objasniti princip rada laserskog pisaca.

- 1975. godina
- ispis dobre kvalitete, brz ispis, ali
skuplji nacin ispisa
- laserska zraka pada na
fotoosjetljivi bubanj koji je
prethodno elektricki pozitivno
nabijen
- osvijetljena podrucja se izbiju i
privlace zrnca tonera
- preko bubnja prelazi papir koji je
lektricki negativno nabijen i
privlaci zrnca tonera
- papir zatim prelazi preko zagrijanih valjaka koji zapeku toner tako da se ne
moze odvojiti od papira
- prednosti:
o visoka kvaliteta ispisa razlucivost od 300 do 2400DPI
o veca brzina u odnosu na matrice i tintne pisace od 16 do 32 PPM
za crno bijeli i oko 6 PPM za ispis u boji
- nedostaci:
o velike dimenzije i tezina
o visoka cijena
o nemogucnost ispisa vise kopija odjednom (nuzna je ponovna izrada
elektricne slike)

15-5. Navesti i objasniti dijelove laserskog pisaca.

Foto osjetljivi bubanj

- na pocetku ispisa, povrsina fotosojetljivog bubnja je potpuno elektricki

pozitivno nabijena pomocu zice za nabijanje kojom prolazi elektricna struja
- dok se bubanj okrece, laserska zraka obasjava povrsinu izbijajuci
odgovarajuce tocke elektricna slika
- predlozak slike pokriva se pozitivno nabijenim zrncima tonera, tj. preuzima
predlozak elektricne slike

grijuci valjak

Page 45 of 51
 - na kraju ispisa, papir prolazi kroz par grijucih valjaka
- pri visokoj temperature (200C) zrnca tonera prelaze u tekuce stanje te se
zapeku s vlaknima papira razlog zasto je nakon ispisa vruc papir
- brzim prolaskom papira sprijecava se zapaljenje papira
- nakon nanosa tonera na papir, ilaganjem cijele povrsine foto osjetljivog
bubnja zracenju svijetlosto lampe za izbijanje brise se lektricna slika

Laserski snop

- laserski snop je dirigiran upravljackom elektronikom iscrtava elemente

niz tankih horizontalnih linija
- laserski snop putuje preko foto osjetljivog bubnja
- pomicanje laserskog snopa vrsi se okretnim zrcalom koje se sastoji od
serije leca (sprijecavanje distorzije ispisa)
- laser emitira impuls svijetla za svaku tocku ispisa
- za svijetlosni izvor osim lasera moze se koristiti LED glava

Toner

- elektricki nabijen prah koji se sastoji od mjesavine

o cestica pigmenata omogucuju bojanje
o cestice plastike omogucuje topljenje pri zagrijavanju grijucim
valjcima
- omogucuje koristenje bilo koje vrste papira, sprijecava razmazivanje i
izbljedivanje ispisa

15-6. Objasniti princip laserskih pisaca u boji.

- dva su osnovna pristupa

o priprema tonerskog
predloska za svaku
boju i ispis na
papir(cetiri ispisa na
papir)
o priprema tonerskog predloska za sve boje i ispis na papir

Page 46 of 51
15-7. Objasniti princip rada
matricnih printera.

- dot matrix printer

- 9 ili 24 iglice
- iglice su pravilno rasporedene na
ispisnoj glavi te kombinacijom tih
iglica moze se otisnuti bilo koje
slovo ili znak
- glava pisaca upravljana
elektronikom udara u papir preko
posebne trake (ribbon) koje ostavljaju trag na onom mjestu papira gdje je
udarila iglica
- boja ispisa ovisi o obji ribona
- sama glava je montirana na mehanicki vodilici
- 9 iglica 150 DPI, 24 iglice 300 DPI
- prednosti
o izdrzljivi i robusni
o potrosni material i odrzavanje je jednostavno i isplativo
- nedostaci
o spor ispis
o buka koja se proizvodi prilikom ispisa
o slaba kvaliteta ispisa

16-1. Objasniti princip rada modema i koje su vrste modema.

- 1977. godina
- uredaj koji omogucuje prijenos
digitalnih podataka
posredstvom telefonskih linija
nemajenjnih za prijenos
govornih signala
- postupak pretvorbe digitalnih
podataka u analogne signale
zvucnih frekvencija (300 Hz do
20 kHz) zove se modulacija
- rijec modem dolazi od Modulator Demodulator
- osnovni nacini modulacije digitalnih signala su:

Vrste modema:

Page 47 of 51
 - unutarnji sklopovlje modema smjesteno je na PCI karticu
- vanjski samostalni uredaj, najcesce prikljucen serijski ili preko USB vrata

16-2. Navesti nacine digitalnog prijenosa podataka i objasniti principe

rada.

- zasnovana na tehnikama digitalne obrade signala kojima se postizu vece

performance u prijenosu podataka na postojecoj telekomunikacijiskoj
infrastrukturi
- ovaj prijenos nazivamo i sirokopropusnim mrezama (braod bandwith
connections)
- osnovne vrste su:
o ISDN
o DSL
o kabelski modem

ISDN

- integrated Services Digital network

- 1984.
- istovremeno koristenje vise servisa telefon, fax, modem
- ne postoji modulator i demodulator vec se podaci salju i primaju preko
telefonske mreze u digitalnom obliku
- vece brzine prijenosa 144 kbps
- nuzno je postojanje digitalne central i koristenje ISDN adaptera s korisnicke
strane

DSL

- Digital Subscriber Line

- predstavlja stalnu telefonsku vezu koriste se postojece, obicne telefonske
veze
- koristenje naprednih tehnika digitalne modulacije
- nuzna dodatna DSL oprema na strain korisnika i telekomunikacijske mreze
- Vrste DSL a;
o ADSL (Asymmetric DSL)
asimetricna tehnologija
do 6 Mbps prema korisnika
duljina bakrene parice do 6km
napopularnija DSL tehnologija
o VDSL (Very High Bitrate) asimetricna tehnologija, brzine do
55Mbps prema i 2.3 Mbps od korisnika, udaljenosti od 300 do 2000m
o SDSL (Symmetric DSL) simtricna izvedba DSL tehnologije,
podrzava 384 kbps u oba smjera
o RADSL (Rate Adaptive DSL) adaptivna ADSL tehnologija, podrzava
proomjenu brzine prijenosa ovisno o trenutnoj kvaliteti veze, do 7
Mbps prema i 1 Mbps od korisnika

Kabelski modem

- cable modem

Page 48 of 51
 - za razliku od prethodnih tehnologija, koristi se postojeci sustav kabelske
televizije
- nema utjecaja na prijem TV signala
- brzina prijenosa do 10Mbps
- kabelski modem osim modulacije, sadrzi tuner za izdvajanje signala
pdoataka
- veza prema Internetu je stalno aktivna

16-3. Navesti i objasniti vrste racunalnih mreza i mreznih topologija.

Vrste mreza:

- lokalne mreze (local Area network - LAN)

o geografski ogranicene, ne nuzno na jednu zgradu
o sva racunala su povezana direktno, obicno nekom vrstom kabela ili
preko nekog od mreznih uredaja
o cesto se nazivaju i private mreze
o osnovne topologije: sabirnicka, prstenasta, zvjezdasta, hibridna
- globalne mreze:
o mreza sirokog podrucja, koja moze biti rasirena na polju jedne
drzave ili kontinenta
o sustav povezanih LAN ova

Mrezne topologije:

- sabirnicka topologija (bus):

o peer to peer nacin komunikacije
o sastoji se od jednog kabela, koji
povezuje sve tocke jednu po jednu
- prstenasta topologija (ring)
o svako racunalo ima dvije veze po
jednu sa savkim susjedom
o svako racunalo prima pakete koji su mu
adresirani, preostale prosljeduju
sljedecem racunalu u nizu
o povecanjem broja racunala povecava se
vrijeme prijenosa paketa do odredista

Page 49 of 51
 - zvjezdasta topologija (star)
o racunala se granaju iz zajednicke
tocke
o svako racunalo pristupa svim ostalim
prek ojedne zajednicke tocke
o danas najcesce koristena kod malih
(kucnih) LAN mreza
- hibridna topologija
o kombinacija prethodnih topologija
o danas najcesce koristena je tzv. star
bus topologija LAN mreza
kombinacija sabirnicke i zvjezdaste
topologije

16-4. Navesti i objasniti vrste mreznih uredaja i medija za prijenos

podataka.

- uredaji namjenjeni za povezevinje racunala i racunalnih mreza

- koncentrator (hub)
o simuliranje funkcionalnosti cijelog skupa kabela
o rijesavanje problema sabirnicke topologije prekid kabela uzrokuje
prestanak funkcionalnosti mreze
o replicira podatke koje prima sa jednog uredaja na sve
- obnavljac signala (repeater)
o elektricni signali koji putuju zicom se gube ili mijenjaju oblik zbog
otpora zice i utjecaja smetnji uredaj koji otklanja ovaj problem
- premosnik (brdge)
o uredaj za povezivanje dvije mreza razlicitih topologija
- preklopnik (switch)
o razbijaju velike mreze gustim prometom u manje podmreze koje je
lakse kontrolirati te omogucuju povecanje rzine prijenosa podataka
o slucan hubu, ali sadrzi buffere radi stvaranja veze izmedu samo
dvaju korisnika rijesavanje problema kolizije
o sadrzi od 4 do 48 RJ-45 prikljucaka
- usmjerivac (router)
o povezuje dvije ili vise mrezaa kontrola i usmjeravanje mreznih
paketa podataka
o racunalo specijalizirano za zadacu medupovezivanja mreza
o kada podaci stignu iz jednog segmenta mreze, router odlucuje s
obzirom na pravila definirana routing tablicom, u koji segment terba
proslijediti podatke razlika u odnosu na bridge

Mediji za prijenos podataka

Page 50 of 51
 - UTP kabel (Unshielded Twisted pair):
o danas najcesci medij za prijenos podataka
o brzina protoka od 10 Mbps do 10 Gbos
- opticko vlakno ili svjetlovod
o prijenos podataka u obliku svjetlosnih valova
o velike brzine i udaljenosti
- koaksijalni kabel
o brzina do 10 Mbps

16-5. Objasniti princip rada bezicne komunikacije racunala.

- povezivanje racunala bez koristenja zica

- rad bezicnih mreza je baziran na istim principima kao i klasicne mreze

Topologije:

- ad hoc topologija
o brzo, improvizirano i povremeno povezivanje
o spajanje do 8 racunala
- zvjezdasta topologija
o koristenje pristupne tocke

Pristupna tocka:

- access point
- ima ulogu switcha
- osim bezicnih funkcija, povezivanje i s klasicnim mrezama

Bezicna mrezna kartica

- princip rada isti kao i kod klasicnih mreznih kartica

- u slucaju ad hoc nacina spajanja, osim bezicne mrezne kartice, nije
potrebna druga oprema
- s obzirom na prikljucak razlikujemo PCI i USB mrezne kartice

Page 51 of 51