1
161
94 vjet Shrbim Pyjor Shqiptar
27 Janar
1923-2017
N 94 -vjetorin e Dits s SHPSH,
ministri i Mjedisit Lefter Koka in-
spektoi pyllzimin dhe rehabilitimin
e nj prej zonave t degraduara n
Parkun Kombtar Mali i Dajtit.
Pas inspektimit, Ministri Koka the-
ksoi se sot sht nj dit e veant
n historin e pylltaris shiptare,
duke nnvizuar se devotshmria,
puna dhe pasioni i qindra inxhinie-
rve e punonjsve t pyjeve sht
busull e politiks s Ministris s
Mjedisit pr nj zhvillim t qn-
drueshm t pyjeve.
Sot sht dita t kujtojm veanrisht
pioniert e par t ktij Shrbimi, pr
kontributin e tyre t muar e t pa-
diskutueshm. Respekt dhe mirnjo-
Bashkia
Malsia e Madhe
T shptojm zonat e mbrojtura
N
kuadr t konvents
Ramsar, disa nga zonat
kryesore q shtrihen n
territorin e Bashkis Malsi e Madhe,
pr shkak t pozicionimit t tyre n
afrsi t liqenit t Shkodrs, sipas
Vendimit t KM nr. 683 (2015)
prfshihen n zona t mbrojtura.
Pr shkak t nivelit t edukimit t
popullsis n kto zona dhe lnies pas
dore nga pushteti qendror e lokal, nj
pjes e fshatrave jan t mbuluara nga
masive mbetjesh urbane, q jo vetm
prishin imazhin e zons, cnojn
haptas konventn, por ndikojn edhe
n cilsin e jets s banorve q
jetojn prreth. Nisur nga kto,
Shoqata Green Centre Albania
Jetn e lidhi
me pyjet
Homazh pr inxhinierin e
pyjeve SELMAN SELMANI
Prgatitn: Izet
OSMANAJ, Gjon FIERZA
Fq. 2
(VITI XIX I BOTIMIT)
PROJEKTI I SHRBIMEVE
MJEDISORE
27 Janari i vitit 1923, data kur ka dal Ligji i par pr Pyjet dhe
Kullotat, tashm kujtohet si Dita e Shrbimit Pyjor Shqiptar.
do vit, n kt Dit kujtohen t gjith ata inxhinier e teknik
q vun themelet e ktij Shrbimi dhe e lidhn jetn e tyre me
zhvillimin e Pylltaris moderne.
N kujtim t ksaj Dite t shnuar, shprehim mirnjohjen pr t
gjith brezat e pylltarve, me bindjen se ata q kontribuojn sot
dhe n t ardhmen, pavarsisht nga plagt q u shkaktuan
gjat ktij tranzicioni, do ta ringjallin Shrbimin Pyjor Shqiptar.
hje ndaj specialistve t pyjeve n 94 knaqur, q prkujtojm kt dit me
vite, pr gjithka q bn e tra- prioritete e nisma konkrete. Universi-
shguan brez pas brezi, edhe n koht teti yn, ashtu si Ministria, ka si Shkenctar shqiptar t bujqsis,
m t vshtira q ka kaluar vendi yn, objektiv parsor ti rikthejm pyjet
- nnvizoi Ministri Koka. Ai solli n vendit ton. n botimin e fundit t Enciklopedis
vmendje pioniert e pyjeve, duke
kujtuar kshtu inxhinierin e par t
Ministria e Mjedisit vazhdon bashk-
punimin e ngusht me botn aka-
s re t Shkencs s Toks
pyjeve n Shqipri, inxh. Mete Shahu, demike n fushn e pyjeve, me qllim Lajmet pr arritjet e shqiptarve n fusha t ndry-
nga Kora, shkolluar n Turqi. M tej, prfshirjen e tyre n t gjitha vendim- shme t artit dhe t shkencs nuk jan m nj
Ministri Koka u ndal te pushteti ve- marrjet n shtjet mjedisore. gj e rrall, megjithat ndeshja me raste t tilla
ndor: - Nuk mund t rri pa ju kujtuar Investimi n Parkun Kombtar t sht gjithmon nj knaqsi e veant.
t zgjedhurve vendor t marrin pjes Dajtit ka sjell rehabilitimin e ish- Nikolla P. Qafoku i punsuar n SHBA, Nazim
n kt aksion t madh. Ka ende gurores, me siprfaqe prej 18 ha. Pas S. Gruda n Gjermani dhe Pandi V. Zdruli n
Bashki q nuk kan marr prgje- rehabilitimit t toks, sht realizuar Itali, jan tre shqiptar, ish-student t Institutit
gjsit ligjore, q u takojn pr me- edhe pyllzimi me mbi 2000 fidan t Lart Bujqsor, sot profesor t Universitetit
naxhimin e pyjeve. pishe t zez, akacie e blir. Investimi Bujqsor t Tirans. Ata jan autor apo bashkautor t pes
Pjesmarrs n kt aktivitet ishte bn t mundur mnjanimin e ndikime- artikujve t shkruar s bashku me kolege nga Italia, Irlanda, Kana-
edhe Leonidha Peri, Dekan i Fakul- ve negative t shkaktuara nga aktivi- daja, Kina, SHBA, Turqia, Greqia, Jordania apo organizata t
tetit t Shkencave t Pyjeve n UB teti n t shkuarn i guroreve n Parkun mirnjohura, si Qendra e Prbashkt Krkimore e Komisionit
Tiran, i cili u shpreh: Jam shum i Kombtar, i shpallur zon e mbrojtur. Evropian apo Qendra Ndrkombtare pr Krkimore Bujqsore
n Zona t Thata (ICARDA). Artikujt jan pjes e seris Enciklo-
pedia e Shkencs s Toks (Encyclopedia of Soil Science), q
botohet n SHBA nga shtpia botuese prestigjioze Taylor & Fra-
ncis. Ky sht botimi i tret i ksaj enciklopedie nga kjo shtpi
botuese dhe redaktor i saj sht shkenctari i shumnjohur me
Ky projekt sht financuar nga
Delegacioni Europian fam botrore Rattan Lal. Ai sht profesor i shkencs s toks
n Shkolln e Mjedisit dhe Burimeve Natyrore dhe drejtor i Qen-
drs s Sekuestrimit dhe Menaxhimit t Karbonit, t Universitetit
t Ohios n SHBA. Lexoni fq. 2
Anila NEZIRI, GCA Shkodr
I vendosur e me kuraj pr
(GCA) ndrmori
nj nism pr t
t arritur at q synon
pastruar disa
nga kto zona,
nprmjet ndr- - N 60 vjetorin e lindjes s
hyrjes drejtpr-
drejt, me mjete dipl. ing. ZEF IMERAJ -
pastruese dhe
nprmjet ba- Ideuesi dhe krijuesi i gazets
shkpunimit me treguar ndaj ksaj zone, t klasifikuar Kurora e Gjelbr, dip. ing. Zef
njsit administrative t pushtetit si e mbrojtur, por edhe kujdesin ndaj Imeraj, mbushi 60 vje. Zoti Imeraj
lokal. Prve pjesmarrjes s maki- shndetit t banorve. u lind me 4 shkurt 1957, n Lekbibaj
nave pastruese, n aktivitetet e orga- Nisma titullohej Prmirsimi i ruaj- t Tropojs, ku mbaroi edhe arsimin
nizuara nga GCA, morn pjes edhe tjes s Zonave t Mbrojtura n Ba- fillor e at unik. Ndrsa arsimin e
nxns e msues t Shkolls 9-vjeare shkin e Malsis s Madhe, nism mesm e kreu n Shkolln Bujqsore, Golem, Kavaj dhe u
Vasil Shanto t njsis Vrak. e mbshtetur nga Bashkimi Evropian diplomua inxhinier pyjesh n vitin 1976 n Fakultetin e
Prfshirja e komunitetit synon ndr- EcoNord dhe Fondacioni Shqiptar Shkencave Pyjore, pran UB, Tiran. Pas diplomimit ka
gjegjsimin e tyre dhe sensitivitetin e i Zhvillimit t Kapaciteteve Lokale. punuar inxhinier, kryeinxhinier dhe drejtor i ish-NP Tropoj
e m pas, deri me 1999 u emrua n Drejtorin e Shrbimit
Kayota (Chayota), TOKA, BURIM I Pyjor Lezh.
Q nga viti 1997 organizoi Klubin Ekologjik t Lezhs, OJF,
bim me vlera PARINOVUESHM me aktivitet edhe n ditt e sotme, si dhe sht angazhuar me
menaxhim projektesh me donatore si Banka Botrore,
ushqyese e leverdi Prgatiti pr botim: Prof. Ambasada e SHBA, Usaid, FZHSH, REC, etj.
Dhjet vjett e fundit ka qen antar i Komisionit Vendor t
ekonomike dr. THIMAQ LAKO Kthimit e Kompensimit t Pronave n Qarkun e Lezhs, ad-
ministrator i Baumax-Albania dhe drejtor ekzekutiv i KEL.
Dr. Baki DERVISHI Nga viti 2015 e n vazhdim punon inspektor pran ISHMP
dega rajonale Tiran.
Fq. 7 Fq. 3 Lexoni fq. 5, 6
 2

Shkenctar Shqiptar t bujqSiS,

n botimin e fundit t enciklopediS S
re t ShkencS S tokS
Lajmet pr arritjet e shqiptarve n fusha t ndryshme t artit dhe t shkencs nuk seris Enciklopedia e Shkencs s Toks (Encyclopedia of Soil Science), q botohet
jan m nj gj e rrall, megjithat ndeshja me raste t tilla sht gjithmon nj n SHBA nga shtpia botuese prestigjioze Taylor & Francis. Artikujt jan recensuar m
knaqsi e veant. Nikolla P. Qafoku i punsuar n SHBA, Nazim S. Gruda n par nga shkenctar t tjer t fushave prkatse.
Gjermani dhe Pandi V. Zdruli n Itali, jan tre shqiptar, ish-student t Institutit t Ky sht botimi i tret i ksaj enciklopedie nga kjo shtpi botuese dhe redaktor i saj
Lart Bujqsor dhe profesor t Universitetit Bujqsor t Tirans. Ata jan autor sht shkenctari i shumnjohur me fam botrore Rattan Lal. Ai sht profesor i
apo bashkautor t pes artikujve t shkruar s bashku me koleg nga Italia, Irla- shkencs s toks n Shkolln e Mjedisit dhe Burimeve Natyrore, dhe drejtor i Qendrs
nda, Kanadaja, Kina, SHBA, Turqia, Greqia, Jordania apo organizata t mirnjohura, s Sekuestrimit dhe Menaxhimit t Karbonit, t Universitetit t Ohios n SHBA. M
si Qendra e Prbashkt Krkimore e Komisionit Evropian apo Qendra Ndrkomb- posht po sjellim nj prshkrim t shkurtr t artikujve.
tare pr Krkimore Bujqsore n Zona t Thata (ICARDA). Artikujt jan pjes e V. Hoxha

Akademik NAZIM S. GRUDA NIKOLLA P. QAFOKU PANDI V. ZDRULI

Sistemet e selitjes pa tok
Mineralogjia dhe kimia e tokave
(Soilless culture)
me ngarkes t ndryshueshme
Nga Nazim S. Gruda, Giorgio (Mineralogy and Chemistry of
Prosdocimi Gianquinto (Itali), Variable Charge Soils)
Yuksel Tuzel (Turqi), Dimitrios
Nga Eric Van Ranst (Belgjik), Nikolla
Savvas (Greqi)
P. Qafoku (SHBA), Andrew Noble
N nj trajt shum t prmbledhur jepen mnyrat e prodhimit, (Jordani), Ren-kou Xu (Kin)
kryesisht t perimeve n serra, n sisteme pa tok, duke Kartografia e shkret-
prshkruar edhe veorit e secils prej ktyre mnyrave. N
mnyrat e selitjes pa tok prfshihen t gjitha sistemet e tjera t
tirzimit: Vshtirsit
selitjes, ve toks in situ. Kto jan mnyrat m intensive t Tokat e pasura me grimca me veti amfoterore n siprfaqen e tyre dhe kaprcimi i tyre
prodhimit, ku prve faktorve t tjer klimator kontrollohen quhen me ngarkes t ndryshueshme siprfaqsore. Kto toka kan (Mapping Desertifica-
edhe faktort q lidhen me ujitjen e plehrimin e bimve. T tr veori kimike e mineralogjike t dallueshme nga t tjerat. Kaoliniti tion: Constraints and
faktort, si ata klimator edhe ata t teknologjis, drejtohen dhe seskuioksidet jan mineralet m t zakonshme n fraksionin
automatikisht. Rrnjt e bimve mund t rriten n dherishte
Challenges)
argjilor, i cili prmban sasi t vogla t mineraleve tjetrsore.
shkojzore (shih Substratet pr rritjen e bimve m posht), ose Ndryshueshmria n mineralogji dhe n cilsit kimike t tokave me Nga Pandi Zdruli (Itali),
drejtprsdrejti n mjedise ujore. Sistemet e selitjes pa tok mund ngarkes t ndryshueshme dhe atyre me origjin vullkanore
t jen t hapur ose t mbyllur. Ky i fundit, q prfshin edhe
Michael Cherlet (Itali),
kontrollojn ndrveprimin siprfaqsor t grimcave dhe sasin e Claudio Zucca (ICARDA,
riprdorjen e tretsirs ushqyese t drenuar, mund t ul
ushqyesve bimor. Plehrat kimike joorganore duhet t prdoren me
ndjeshm ndotjen e mundshme t burimeve ujore nga nitratet e
doza t vogla dhe t shpeshta. Veorit m tipsore t ktyre tokave
Jordani)
fosfatet, si edhe nevojn pr uj dhe plehra. N sistemet e selitjes
pa tok mund merren rendimente m t larta n krahasim me jan aftsia e vogl e kmbimit kationor, aftsia relativisht e lart e
mnyrat tradicionale t selitjes drejtprsdrejti n tok, pr shkak kmbimit anionor, prmbajta e ult e lnds organore, aftsia e ult Artikulli analizon problemet dhe
t prsosmris s t ushqyerit dhe t ujitjes s bimve. Edhe ujmbajtse, prueshmria e lart ujore, mikroagregate shum t vshtirsit q hasen gjat vle-
rendimenti i hershm i bimve t mbjella gjat sezonit t ftoht t qndrueshme, aftsia e lart pr t ndajthithur fosforin dhe pika rsimit t shtrirjes s shkre-
vitit sht m i lart, pr shkak t kontrollit dhe drejtimit t relativisht e lart e ngarkess zero. Menaxhim i arsyeshm i ktyre ttirzimit n shkall t ndryshme,
temperaturave t rrnjve gjat dits. Ve rritjes s rendimentit, tokave mund t arrihet duke u prpjekur pr t ndryshuar natyrn qofshin kto t prgjithshme apo
prmes ktyre mnyrave arrihet edhe nj cilsi shum e lart ndrvepruese t siprfaqeve t grimcave, q on n rritjen e aftsis
prodhimi, jo vetm nga treguesit e jashtm, q prcaktojn vlerat
vendore dhe masave q duhen
s kmbimit kationor. Kjo mund t arrihet duke bllokuar siprfaqet e marr pr luftimin e ktij procesi.
tregtare, por edhe nga treguesit e brendshm, q prcaktojn
ngarkuara pozitivisht, p.sh. duke prdorur plehra fosforor, silikate e Vshtirsit rrjedhin nga pr-
shijen dhe prmbajtjen e elementve ushqyes dhe prmbajtjeve
lnd t tilla si bioar, ose kontrollin m t mir e m t sakt t kufizimi jo i qart dhe integrimi jo i
t tjera, si p.sh. t vitaminave apo lndve t tjera dytsore, q
kan rndsi n ushqimin e njeriut. Disa nga sistemet kryesore lnds organore dhe erozionit. plot i treguesve t ndryshm
me veorit e secilit prej tyre jan prshkruar n nj trajt t biofizike dhe socio-ekonomike, t
shkurtr e t prmbledhur n kt artikull. Oksidet e hekurit (Iron Oxides) cilat duhet t merren parasysh n
Nga Nikolla P. Qafoku, and James Amonette (SHBA) procesin e vlersimit. N fillim t
Substratet pr rritjen e bimve (Growing media) viteve 1990, vlersimet dhe ka-
Nga Nazim Gruda, Jean Caron (Kanada), Munoo Oksidet, oksihidroksidet dhe hidroksidet e hekurit (Fe) jan minerale rtografia u bazuan kryesisht n
Prasad (Irland), Michael J. Maher (Irland) argjilore t zakonshm n toka t ndryshme. Ato jan prbrje, q mendimet e ekspertve dhe patn
prmbajn Fe, oksigjen (O), dhe hidrogjen (H) dhe q kan struktura pasiguri dhe mangsi t dukshme.
N mnyrat e prodhimit me sisteme pa tok, por edhe pr n trajt vargjesh t paketuara t oksigjenit. Hapsirat q mbushen M von, me zhvillimin e te-
prodhimin e mnjollave t perimeve, si edhe bimve t rritura n me struktura tetfaqshe dhe katrfaqshe brenda ktyre vargjeve knologjis s sinjalizimit n largsi,
vazo, prdoren substrate, dherishte t ndryshme organore e jo jan t mbushura me Fe3+ ose Fe2+ q formojn njsi strukturore t si edhe prparimin e sistemeve t
organore. Kto sigurojn mjedis rrnjor pa patogjen bimor e tipit Fe(O/OH)6, FeO6, ose FeO4. T gjitha mineralet e hekurit, q informacionit gjeografor, ato gjetn
me veti fizike e kimike t tilla me ajrim t prshtatshm pr rritjen ndodhen n natyr zakonisht i nnshtrohen nj shkalle t zvendsimit vendin e tyre t zakonshm.
e sistemit rrnjor dhe prmirsimin e furnizimit me uj dhe lnd isomorf t Fe me jone t tjera metalore n strukturat e tyre. Pr t Analizohen metodat moderne q
ushqyese. Si rrjedhoj mund t prodhohet nj material i njjtsuar oksidet e Fe n terren mund t prdoren teknika relativisht prdoren sot duke prfshir si
besueshm bimor me cilsi t lart. Nj gam e gjer e lndve t thjeshta t bazuara n ngjyrat tipsore dhe cilsit magnetore. N
organore e joorganore jan prbrs t substrateve pr rritjen e vzhgimet satelitore ashtu edhe
laborator, mund t prdoren nj shumllojshmri e teknikave studimet n terren. Kartografia
bimve. Torfa sht materiali m i rndsishm n shum vende instrumentare pr t konfirmuar njnjshmrin e ktyre mineraleve
t bots. N ditt e sotme vihet re nj interes n rritje n krkon drejtpeshime t ndryshme
si edhe pr t prcaktuar sasin e tyre. Nga kto mund t prmendim
prdorimin e mbetjeve organore, t tilla si p.sh. mbetjet e t bazuara n qasje t sakta
difraksionin e rrezeve, spektroskopin dhe mikroskopin elektronike,
kompostuara dhe mbeturinat biologjike, si edhe trajtat drunore metodologjore, duke prfshir t
prmirsimet termike dhe spektroskopin Mssbauer. Grupet
t qymyrizuara si bioar. Sistemet me baz lndt joorganore, t gjitha prbrsit e procesit t
tilla si leshi i shkmbit, perliti, poliuretani, etj., jan zhvilluar n
funksionare n siprfaqet e oksideve t Fe mund t ken ngarkes
pozitive, negative, ose zero n varsi t pH-it, prqendrimit dhe natyrs shkrettirzimit dhe lejuar shka-
ndrthurje me plehujitjen pr t prodhuar me sukses bim t llzimin nga rrafshe t prgjithshme
ndryshme hortikulturore. N artikull analizohen substratet s joneve t tjera n mjedisin e kontaktit. Nj ngarkes pozitive
siprfaqsore neto vrehet zakonisht n disa toka, ku oksidet Fe kan n ato vendore dhe anasjelltas. N
kryesore, duke dhn prparsit dhe mangsit e secilit prej
nj pik t ngarkess zero n zonn e pH-it asnjans apo pak bazik. fund t artikullit shpjegohet edhe
tyre, si edhe vetit fizike, kimike e biologjike t tyre. Edhe aspekte
t mjedisit paraqiten n kt punim. Duke patur parasysh suksesin Grupet funksionare siprfaqsore formojn komplekse me kationet metoda e puns q po zbatohet pr
e deritanishm si edhe nevojn e vijueshme pr t zhvilluar dhe anionet n fazn e lngt t toks. Veorit e tyre t ndajthithjes prfundimin e nj botimi t tret t
sisteme intensive t prodhimit bimor, prdorimi i substrateve dhe aftsia pr t shkmbyer elektrone ndikojn dukshm ciklin Atlasit Botror t Shkrettirzimit
pr rritjen e bimve do t vijoj t zgjerohet e prhapet edhe n gjeokimik t pothuajse t gjith elementeve q kan rndsi (UNEP/EC) ku t tre autort e ktij
t ardhmen. agronomike apo mjedisore. artikulli jan prsri bashkautor.
 3

TOKA, BURIM I PARINOVUESHM

Ne abuzojm me tokn, sepse e shohim at si mall, q
na prket neve. Kur ta shohim at si nj bashksi ku ne
bjm pjes, ather mund t fillojm ta prdorim me
dashuri e respekt
Prgatiti pr botim: Prof. dr. THIMAQ LAKO Aldo Leopold, natyralist

O
rganizata Botrore e Bujq sis dhe Ushqimit (FAO), si
dihet, e shpalli vitin 2015 Vit Ndrkombtar t Toks. Toka
sht baza pr sigurimin e ushqimit pr njerzit e blegto-
rin, pr prodhimin e lnds s par pr medikamentet, sigurimin e
shrbimeve t ekosistemeve, sigurimin e lndve djegse, etj.
Projeksionet e FAO-s pr zhvillimin demografik deri n vitin 2050
tregojn se popullsia n bot do t tejkaloj shifrn 9 miliard ba-
nor. Plotsimi i krkesave t ksaj popullsie me ushqime t mja-
ftueshme e t shndetshme mund t arrihet vetm nse prodhimi
bujqsor global rritet me 60 % dhe afrsisht 100 % n vendet n
zhvillim. Kjo do t thot se toka do t jet nn presion nga prdori-
mi intensiv dhe konkurrues i bujqsis, pyjeve, kullotave dhe urbanizi-
mit.
Sot, gjendja e tokave n nivel global sht e paknaqshme, pasi 33
% e tokave bujqsore sht mesatarisht deri tejet e degraduar, pr
shkak t erozionit, kripzimit, rritjes s aciditetit, ndotjes kimike
dhe rnies s pjelloris. Sipas studimeve t kryera do vit n nivel
botror vlersohet se n tokat e punueshme erozioni ujor grryen
20-30 GT (miliard ton) tok, nga punimi humbasin 5 GT dhe nga
erozioni i ers 2 GT. Norma mesatare e erozionit t toks bujqsore
nga era, uji dhe punimet vlersohet n 0.9 mm n vit. Nse trendi
aktual i erozionit t toks mbetet i pandryshuar, FAO parashikon q
deri n vitin 2050 potenciali i prgjithshm i prodhimit vjetor botror
do t reduktohet me 10 %.
Aktualisht, 83 % e popullsis rurale n Afrikn Sub-Sahariane e ba-
zon jetesn e saj tek toka, ndrkoh q 40 % e tokave bujqsore
n kontinentin e Afriks jan t degraduara. Pr m tepr, n shumi-
cn e shteteve mundsit pr shtimin e siprfaqes s toks bujq-
sore jan shum t pakta.
Situata e tokave bujqsore e pyjore n Shqipri nuk ka ndonj
ndryshim t dukshm nga ajo e prshkruar nga FAO. Erozioni, si
nj nga format e degradimit t toks, sht shum aktiv. Kushtet
gjeoklimatike, intensiteti i reshjeve, si dhe pjerrsia e theksuar,
me nj mesatare prej afro 25 %, favorizojn erozionin ujor.
Erozioni favorizohet edhe nga ndrhyrjet e kryera n natyrn shqi-
ptare gjat viteve, si hapja e tokave t reja, tarracimet pa kriter, uji-
tja me rrjedhje siprfaqsore e tokave bujqsore, duke br qe ba-
shke me ujin t shkoj ne det pjesa m pjellore e saj dhe, ne mny-
r te veante, shpyllzimi i siprfaqeve me bimsi pyjore, prbej-
n shkakun me shqetsues t erozionit n vendin ton. Studimet
tregojn se do vit ne Shqipri grryhet rreth 1.6 mm tok, e bara-
bart me 20 ton/ha n vit. do vit, nprmjet rrjetit ujor, depozito-
hen n det mbi 60 milion ton materiale t ngurta. Vetm nga
rrjeti kullues e ujits n zonn fushore depozitohen do vit rreth 4
milion ton aluvione.
Menaxhimi i qndrueshm i toks, nprmjet rritjes s prmbaj-
tjes s lnds organike, mbajtjes s mbuless bimore, prdorimit
t kujdesshm t lndve ushqyese, qarkullimit t bimve bujq-
sore, reduktimit t erozionit, etj., mund t rrit deri n 58 %
prodhimin e kulturave bujqsore.
Rekomandimet e FAO-s pr prmirsimin e gjendjes dhe shpti-
min e tokave jan:
Politikat dhe qeverisja gjithprfshirse.
Krkimi shkencor i fokusuar n tokat.
Edukimi dhe programe efektive pr shrbimin kshillimor.
Investime pr menaxhimin e qndrueshm t toks.
Ndalimi i degradimit t mtejshm t tokave dhe rehabilitimi i
atyre t degraduara.
Sistemet e informimit pr tokat.

N po ndodh me tokn ton?!

pjesn m t madhe t
globit toksor, ekosistemet
natyrore jan shndrruar n
toka bujqsore pr prodhimin e
ushqimit. Toka bujqsore shpesh
mbillet me monokultur dhe, si
rezultat, ka diversitet t ult llojor.
Nj pjes e siprfaqes prdoret pr
troje, duke formuar fshatra, qytete,
zona industriale, infrastruktura
mbshtetse (rrug, hekurudha, etj.).
Po ashtu, shfrytzimi i burimeve na-
tyrore, si sht nxjerrja e mineraleve,
ka krijuar shqetsime mjedisore.
Krkesat pr energji kan uar n
shfrytzimin e drurit si lnd djegse,
qymyrit nga minierat dhe nxjerrjes s
nafts e gazit natyror nga burimet e
tyre. Pra, pasojat e veprimtaris nje-
rzore dhe ndikimi i tyre n ekosis-
temet natyrore po ndjehen do dit
n mjedis.
Ndryshimet n prdorimin
e toks
Toka sht produkt natyror.
Natyrs i sht dashur shum koh
pr t krijuar shtresn e dheut me
potencialin prodhues t saj dhe nuk
ka asgj t prbashkt me ndrtesat,
q jan produkt shoqror. Natyrisht,
edhe toka ka nj pjes si produkt
shoqror, pjes me vler, q sht
pozitive kur n t pasqyrohen
kontributi individual e shoqror, q
sjell rritjen e pjelloris s saj. Por,
vlera mund t jet negative kur
veprimet e paprgjegjshme i kthejn
ekosistemet e dobishme ekologji-
kisht dhe ekonomikisht n agro-
cenoza me vlera t prkohshme.
Shembuj t till ka mjaft, si prishja e
kullotave subalpine, pr tu kthyer
n tok ar pr kultivimin e patates,
kthimi i tokave t mbjella me shkurre
n livadhe e kullota, kthimi i lagunave
n tok ar, etj. do ndryshim n
prdorimin e toks ka t ngjar t
ndryshoj ekosistemin, q do t ishte
i pranishm n mnyr natyrore
brenda nj zone. Dy shembuj
specifik t ndryshimit dhe shkat-
rrimit t ekosistemeve natyrore,
nprmjet veprimtaris s njerzve,
jan shpyllzimi dhe shkretimi.
Shpyllzimi dhe Ripyllzimi
Pr mijra vjet njerzimi ka pu-
shtuar pyjet, prer pemt dhe shnd-
rruar zona t tra n tok bujqsore
pr rritjen e drithrave dhe kullotjen
e kafshve. Shpesh, mbetjet e pyllit
jan djegur si proces i pastrimit t tij.
dhe disa nga ndryshimet mund t ke-
Pyjet nuk dmtohen vetm nga
n efekte afatgjata n klimn bo-
zjarri dhe ndotjet por edhe nga streset
trore. Humbja e pyjeve pr kulti-
klimatike, si ndryshimet e shpejta t
vimin e sistemeve tradicionale t pa-
temperaturs, q jan tepr t rn-
qndrueshme, shpesh pastrimi n-
dsishme sepse shkaktohen nga
prmjet metodave t djegies dhe
aktivitetet njerzore dhe n veanti
nga efekti serr. Shembuj konkret pr
prerjes mund t jen jetshkurtra. Kur
dmtimet e pyllit jan t vogla ai
shpyllzimin jepen n Britanin e
rigjenerohet dhe n pak vite mund
Madhe, ku pa ndikimin e njeriut shu-
edhe t zvendsohet. Nse pylli me- do dit.
m nga peizazhet do t domino-
naxhohet me sukses pr prodhim-
heshin nga pyjet, ndrkoh q tani
tarin e tij, zakonisht pr lnd dru-
vetm 10 % e siprfaqes s toks
sore, ai mbetet relativisht i qndrue-
mbetet e pyllzuar. Nj situat e till
shm.
e ngjashme sht e pranishme n
Shpyllzimi ndikon direkt n tok.
shkall botrore. Llogaritjet e kryera
Bimsia drunore dhe barishtore pashershme, zakonisht m pak se 250
tregojn se do vit zhduket nga pyjet
vepron si sfungjer thiths i ujit dhe e
tropikal nj zon me siprfaqe rreth
lshon at gradualisht nga toka n
12 milion ha, afrsisht sa siprfaqja
prrenj dhe nprmjet avullimit n
e Anglis. Shkalla e shpyllzimit po
atmosfer.
prshpejtohet, zvendsimi i pyjeve
Ripyllzimi i kontrolluar zve-
natyrore mund t jet i pamundur
ndson pemt e prera, duke ruajtur
ekosistemin. Dm-
timet n shkall t
gjer ndaj ekosiste-
meve pyjore ndo-
dhin si rezultat i
mekanizmit q on
n pastrimin masiv
t nj siprfaqeje rritjen e popullsis dhe trysnin e
pyjore. Pr ripyll- vazhdueshme n burimet natyrore t
zim prdoren nj
sr metodash, q humbja e prodhueshmris s toks,
synojn jo vetm t
zvendsojn uar n varfri ose dhe uri pr njerzit
pemt e prera, q e kan banuar tradicionalisht kt
por edhe t zon.
ruajn lloj- Presioni ndaj toks shkaktohet
shmrin. N kryesisht nga kopet, q kullosin dhe
t gjitha pro- nga mbledhja e drurit pr zjarr. Disa
gramet e ripy- zona t thata mund t sigurojn rritjen
llzimit, kuj- e drithrave nse ujiten. Nj stin e
des i veant i that mund t jet shkatrrimtare dhe,
kushtohet ko- si rezultat, ka humbje t pro-
nservimit py- dhimtaris. do trysni shtes nga
jor. Njeriu ndi- rritja e popullsis ose prkeqsimi i
kushteve t thatsirs, do t thot
kon me veprimtarin e tij n
q kullotja e kafshve dhe mbledhja
ekosisteme edhe nprmjet ndrtimit
e lnds drusore do t prhapet n
t siprfaqeve t gjelbruara n zona
nj zon t gjer. Mungesa e bim-
t ndryshme.
sis on n prkeqsimin e toks.
Tokat e zhveshura, t ekspozuara
Shkretimi, erozioni,
drejtprdrejt ndaj drits s diellit,
kripzimi vuajn nga tharja e mtejshme dhe
t ekspozuara edhe ndaj errave, jan
Jan procese q toka po i pson t prira pr t vuajtur edhe nga
erozioni. Depozitimi i copzave t
Shkrettirat natyrore ndodhen si toks larg zonave t shkretuara, n
n rajonet me klim t nxeht edhe zonat e mbjella ose n kullota,
n ato me klim t ftoht dhe ka- shkakton humbje t mtejshme.
rakterizohen nga sasi e ult e re- Shkalla e lart e abuzimit, n munges
shjeve dhe ndrprerje e tyre e her- t mbuless bimore, ka t ngjar t
ndryshoj ekuilibrin uj - kripra.
mm n vit. Ndonjher thatsira Kriprat e nxjerra nga uji toksor lihen
vazhdon nga nj vit n tjetrin. Pr n shtresn siprfaqsore t toks.
shkak t sasis s pakt t ujit, zonat Kjo on n kripzimin, q ndikon n
e shkretuara kan mbules t kufizuar dmtimin e toks, pasi e bn at t
bimore. paprshtatshme pr bimt. Kripzimi
Shkretimi prkufizohet si degra- mund t rezultoj edhe nga sistemet
dim i toks n zona t thata, gjysm ujitse, kur sistemi kullues nuk sht
t thata, q zhvillohen kryesisht nga n gjendje t largoj nj sasi m t
ndikimi i pafavorshm i njeriut. Ky madhe uji. Me rritjen e nivelit t ujit
prkufizim vlerson veprimtarin toksor kriprat e tretura sillen n
njerzore si shkakun kryesor t siprfaqe, toka ngopet me uj dhe
shkretimit n ditt tona, gjithashtu kriprat mbeten n uj. Nga shkalla e
lidh progresin e ktij procesi me lart e avullimit, kriprat m pas
akumulohen n siprfaqen e toks.
Gjendja mund t vshtirsohet nse
zons. Shqetsimi njerzor lind nga prdoren plehra kimike apo pesticide
pr mbrojtjen e bimve.
q mund t prdorej pr bujqsi, duke
 4
Thesare t
natyrs son MES BUKURIVE T NIVICS S KURVELESHIT
Nga BARDHYL TARE

Pr nj q ka lindur dhe ka kaluar pjesn m t bukur t

jets, fmijrin, n kt fshat n zemr t Labris, si sht
Nivica, sht e vshtir t gjej fjal pr ta prshkruar mallin
dhe nostalgjin q e kap her pas here pr kt fshat. Ky
fshat nuk sht dosido, por ka vlera t mdha njerzore, Interesi i Edith
historike e natyrore dhe meriton t vazhdoj t jetoj me
dinjitet e krenari. N vazhdim po sjellim disa nga bukurit e Shpellat, nj pasuri tjetr natyrore e panjohur Durham e
ktij fshati, q flasin e tregojn pr t shkuarn, por shrbejn dijetarve t huaj
edhe pr t ardhmen e banorve t tij. N Nivic dhe rrethinat fqinje ka shpella t panjohura dhe t paeksploruara, pr Nivicn
q prbjn nj resurs turistik pr zonn. Ja disa prej tyre:
Kanionet e Nivics Shpella Kish e Drimoit: Nj shkmb n form rrethore, i shesht nga sipr,
me hyrje t fsheht, por duhet ndrtuar nj ur druri, q t mund t jet i
Nivica, me historin e saj t
strlasht, me bukurit naty-
T vendosur n thellsi prej vizitueshm. Esht dykatshe, e prdorur nga banort n kohn e dy luftrave rore mes maleve t Kurve-
700 m dhe rreth 15 m t gjer, Botrore. Ka marr emrin Kish, nuk dihet prse, pasi nuk ka pasur asnj kish leshit, me kanionet e mreku-
ata jan formuar nga erozioni t ndrtuar, por duhet t ken jetuar murgj, priftrinj eremit t rryms llueshm dhe mikpritjen tra-
i shkmbinjve glqeror, ikorroklaste, q u shprndan n t gjith Ballkanin. Vlen t bhen grmime. dicionale, ka trhequr gjith-
shkaktuar nga prroi i Shpella e Guvs: Ndodhet n humnern posht kalas, sht e madhe, me mon vmendjen e udh-
Nivics, pjes e atij t Bns. dy hyrje, pr kushtet e favorshme q ka, duhet t jet banuar n epokn e tarve t huaj. Nj hart dhe
gurit. Nuk jan br grmime. N afrsi t saj ndodhet dhe shpella e Pjesakut. vizatimi n form skice, pr-
Shpatet e larta e vertikale, t
Shpella e Labs: Ndodhet n rrz t kodrs s Shullrit, nuk jan br bjn dokumente t rralla, q
veshura me gjelbrim, guvat
eksplorime. ka ln pas udhtarja e
e shpellat karstike, uji i shquar angleze. N skic
kthjellt e i kaltr i jep nj Shpella e Gjonushit: Ose shpella e qymyrit me kanionin e prroit t Gjonushit,
prdorur nga banort gjat luftrave. shihen portrete t burrave t
pamje madhshtore zons. fshatit t Nivics n shtpin
Mbi kta kanione kan Shpella e Aliqnde: Ndodhet n faqen shkmbore t Kndrevics, ka
shrbyer si vendstrehim gjat luftrave. ku ajo kishte bujtur, q me
fluturuar vetm zogj e deri m gjas mund t ket qen e t
sot nuk ka shkelur kmb Shpella e Ariut: Gjendet n maj t Kndrevics, dikur strehoheshin arinjt.
parit t fshatit. N nj mome-
njeriu. Vetm koht e fundit, T tjera shpella q patjetr jan banuar nga njerzit n lashtsi dhe m von
nt preks dhe emocionues
kur n Shqipri pr her e m n koh luftrash, jan edhe shpella e Gusmos, e Murtajs, Gropa e Merje,
pran oxhakut, udhtarja
shum po rritet interesi pr n kanionet prreth kalas. angleze Edith Durham ka he-
turizmin, sidomos at malor, dhur n letr t zotin e sht-
kanionet e Nivics jan futur Kalaja antike e Nivics pis dhe dy miq, njri prej t
n itineraret dhe guidat cilve ka mundsi t ket qe-
turistike. N fshatin e Nivics, sot pothuajse t braktisur, ndodhet, pr nga ndrtimi, n prift. Durham, nj njohse
Kanionet fillojn sa kalon nj nga fortifikimet m t uditshme n bot mbi shkmb, q ka vetm nj e thell dhe e dashuruar me
fshatin Bn, duke ndjekur mur mbrojts nga perndimi, ndrsa n tri ant e tjera ka natyrn e ashpr popullin shqiptar, dinte ku
t kundrtn e rrjedhs s shkmbore. Rrnojat e kalas ilire t Nivics ndodhen t rrethuara nga shkelte, ajo zgjidhte vendet
q kishin br epok n his-
lumit, ku n krah t djatht humnera me thellsi 200-400 m. Deri von sht ruajtur nj port e brendshme
tori dhe q shfaqnin interes
ndodhet mali i okos me me qemer, ndrtuar me gur t latuar me gjatsi 0,5-1 m, t nxjerr nga
etno-historik. Ndoshta dhe
shum shpella, q mund t shkmbinjt e zons. N krahun lindor dallohet nj udh pothuaj shkallore,
vizita e saj n Nivic nuk
vizitohen. N kto shpella u q zbret n drejtim t lumit nprmjet nj porte t ar n shkmb. Kto ishte rastsi, me siguri ajo ka
strehua eta e Bilbilenjve t shkallare lidhin kalan me lumin si dhe me dy mullinj, q funksiononin patur njohuri pr historin e
ndjekur nga turku. Kt nprmjet nj vije uji q rridhte nga nj e ar n shkmb. Me sa duket, ky ktij vendi.
kanion t madh e kan krijuar ishte edhe shtegu i furnizimit t kalas n raste rrethimesh. Si dihet dhe si shihet, Ni-
lumi i Nivics me degt e tij, Kalaja e Nivics, bashk me rrnojat e shumta, q gjenden n Ploda, Kurtz, vica prbn nj kompleks me
si prroi i Lekdushit, prroi i Lumeot, ndodhet n nj kryqzim strategjik rrugsh. M kryesorja ka qen ajo vlera t trashgimis kultu-
Progonatit, i Gusmarit e i q lidh bregun e detit Himar-Borsh me brendsin, luginn e Vjoss, Bylysin, rore, fatkeqsisht pak e stu-
Gjonmushit, qendra sht Rabien, Qesaratin, Apolonin, por edhe me qytezn e Turanit, Hors s Dukajve diuar. Prve disa ekspedi-
Guva e Nivics. Kanionet n n Tepelen, etj. Rruga e dyt e lidhte nprmjet gryks s Vernikut me Amantien. tave kalimtare, askush nuk
lashtsi kan qen t lidhura E treta, nprmjet Golemit, me Gjirokastrn dhe pellgun e Delvins e Sarandn. sht ulur shesh aty, t
me ura, si rrugkalimi t fshehta nga kalaja e Nivics pr n vendbanimin e N Nivic ek- krkoj dhe grmoj, pasi
hershm Gradisht, Progonat e Gusmar n koh rreziku. Duke u nisur nga ziston nj vend nga gjetjet sporadike t fsha-
Guva, n drejtim t rrjedhs s lumit, n krahun e majt e prball kalas, n tarve, del se ktu ka qen
q njihet si Kroi
lindje ndodhen dy ujvara, e Pesjakut dhe e Kastravics. E para me lartsi nj qytet antik shum i lash-
i Doganave n
30-40 m dhe e dyta rreth 100 m, ku uji bie vertikalisht dhe n fund ka krijuar t, q ka zgjuar interesin
aksin e rrugs
nj grop t madhe. N koh me shira ka nj pamje madhshtore. M posht, shkencor t dijetarve t
Himar-Borsh- huaj. Mbas Poukvilit kalan
n kt krah, ndodhet Zagoi i Vasos, nj vend disi i shesht, me bimsi t Nivic-Bylis dhe fshatin Nivic i vizitoi
gjelbr, n mes t shkmbinjve n t gjitha ant rrethuar me humnera t dhe qendrave konsulli Anglez pran Ali
thikta. M pas vjen Vinja, nj vend disi i shfrytzueshm nga banort, t tjera m t Pash Tepelens, William
kryesisht pr dimr pr dhit, t cilat i onin duke ndrtuar ura dhe skela dhe vogla, me t Martin Lik (1835-1836), ky
bagtia qndronin atje deri n pranver, sepse skishte rrezik as nga egrsirat cilat bhej tregti ishte nj topograf e arkeolog i
as nga njerzit, pasi nuk shkonin dot. Drimoi, dhe ky disi i shfrytzueshm, kryesisht e pro- shquar i kohs. M 1816 ka-
ka 4-5 ha tok t shesht pr 20-30 krer dele ose dhi. N kt kanion zakonisht dukteve bleg- lan dhe fshatin e vizitoi H.
nuk bie bor, por edhe kur bie, shkrin shum shpejt, pr shkak t lartsis s torale. N kohn e venecianve dhe t Turqis q ktej bhej tregtia e lnds Holand, m pas e ka vizituar
vogl mbi rrafshin e detit. s drurit pr ndrtim anijesh, ndaj dhe Nivica ka pasur dogan q n lashtsi. Edith Durham dhe m s
Sipas francezit Pouqueville, ktu ka banuar fisi ilir i Amantve, t cilt kan fundi, n vitin 1930 aty u ngjit
qen t part q kan ndrtuar kalan n shek. IV para Krishtit. Pas ksaj dhe i famshmi L.M. Ugolin,
mendohet se Nivica sht shndrruar n qendrn e dyt t banuar pr fisin zbuluesi i Butrintit dhe i Fini-
e Amantve. T dhnat arkeologjike tregojn se qyteti arriti kulmin e lulzimit ks. T gjith kta dijetar,
n shekujt III-I para Krishtit, ndrsa kronistt osman t periudhs s njohs t mir t historis s
luftrave shqiptaro-turke bjn fjal pr nj qytet me 500-600 shtpi. Kalaja Iliris, patn nj mendim t
u rindrtua n periudhn e sundimit bizantin me urdhr t perandorit Justinian, prbashkt, t bindur q aty
i cili i kushtoi nj rndsi t veant fortifikimeve ushtarake n Arbri. N ishte qyteti i lasht i Aman-
periudhn e dyndjeve sllave dhe m pas, gjat pushtimit osman, kalaja e tias, madje Ugolini premtoi
q n vern e ardhshme do
Nivics ka qen nj teatr i rndsishm i luftimeve, duke qen e zaptuar
vij t filloj grmimet, po vde-
her prej vendasve dhe her prej t huajve.
kja e papritur nuk e la. Por n
Nj shteg i ngusht dhish zbret rrpirs nga nj lartsi prej afro 400 m nga mos Amantia, q tashm
kalaja. Rruga, po ta quash kshtu, prfundon mes kanioneve mahnits derisa sht zbuluar, duhet krkuar
mbrrin n dy mullinj t vjetr, t vendosur rreth 50 m larg njri-tjetrit n nj qytetet tjetr i Epirit An-
kuota t ndryshme lartsie. Vija e ujit del nga njri, merr paksa rrpirn si pr tik, pse jo edhe i Pellazgjis
t marr forc dhe hyn n mullirin tjetr. s lasht.

Prgatiti: VELI HOXHA
N
drsa po prfundoja faqosjen e ktij numri t
Kurors ..., diku pash se n shkurt,
pikrisht me datn katr, ideuesi dhe krijuesi
i ksaj gazete, inxh. Zef Imeraj, mbush 60 vje. Aty
pr aty mendova ta shtyj dy-tri dit botimin e ktij
numri dhe t sajoja dika pr t njohur lexuesit dhe
bashkpuntort me jetn dhe veprimtarin e tij. Dhe
kt e ka hak apo edhe e meriton, pasi gjithmon
sht interesuar q n do numr t kishte shkrime
pr specialistt e vjetr e ata q ndahen nga jeta, po
edhe profile t pylltarve t rinj, q vazhdojn t
kontribuojn sot.
U njohm me Zefin nga fundi i vitit 1998, kur ai me
koleg, sapo kishin botuar numrin e par t gazets
Kurora .... Krkonte ndihm nga ana profesionale.
Meq isha marr shum vite me botime e n at koh
punoja me revistn Bujqsia shqiptare, i ofrova
ndihmn time. Doli numri i dyt i Kurors, i cili u
prit mir nga lexuesit. Dhe, nga ajo koh, numr pas
numri, ja ku erdhm tek Kurora 161. Pra, avash-avash,
po mbushim 20 vjet njohje e bashkpunim. E, ajo q
dua t veoj, sht se gjat gjith ktyre viteve jemi
mirkuptuar, pavarsisht se ai ishte botuesi e un
redaktori i saj.
I prmenda kto, pr t thn se m takonte t ulesha
e t bja nj shkrim t gjat pr inxh. Zef Imerajn, pasi
kam shum pr t kujtuar. Por, nisur nga njohja me
shum specialist pyjesh, duke ditur vlersimet q ata
kan pr kolegun e tyre, q e njohin prej vitesh, iu
drejtova disave, fare pak, dhe n vazhdim po sjell
shkurt disa nga mesazhet q m kan ardhur.
Prof. dr. MIHALLAQ KOTRO: Urime pr 60
vjetorin e inxh. Zef Imerajt
N nj bised t rastsishme kolegsh, msova pr 60 vjetorin
e inxh. Zef Imerajt dhe, krahas hedhjes n letr t disa rreshtave
modeste, fal njohjes dhe bashkpunimit t gjat me t, nga
thellsia e zemrs i prcolla urimin dhe bekimin pr jet t
shndetshme edhe pr shum vite t tjera.
Njohja e par u takon viteve t tij universitare, si student i
rregullt, korrekt dhe i dashuruar me profesionin e zgjedhur (fal
edhe shkollimi t mesm dhe mjedisit prej nga vinte), q e uan
n prfundimin e studimeve me rezultate t mira.
Vijon n fq. 6
PRENG PRENGA: Jet t gjat djaloshit
gjashtdhjetvjear, flok e mjekrbardh
N shtatorin e vitit 1976,
kur filluam studimet n
Fakultetin e Pyjeve n
ILB (sot UB Tiran),
mes studentve q
vinin nga gjith vendi,
binte n sy edhe nj djal trupvogl, por mjaft krenar. Ky ishte
Zef Mhill Ymeri (Imeri), q vinte nga Shkolla e Mesme
Bujqsore e Golemit. Interesant ishte edhe fakti q megjithse
n mosh m i vogli n grup, ishte prpara t gjithve, pasi
jetonte nj dashuri t zjarrt me njeriun e zemrs, Marien,
bashkshorten e ardhshme, me t ciln lindn e rritn dy fmij.
Kujtimet e jets studentore jan t shumta dhe mbeten t
pashlyera, por, n kto pak radh smund t zgjatem. Ajo q
Vijon n fq. 6
ABDULLA DIKU: Mirnjohje pr inxhinierin e
pasionuar pas natyrs
Po bhen thuajse 20 vjet, q njihemi me Zefin. Qysh kur ai nisi
aktivitetin me Klubin Ekologjik t Lezhs nj ndr organizatat
pioniere n fushn e mjedisit tek ne. Nuk ishte e vshtir t
dallohej pasioni i Zefit pr mjedisin, natyrn dhe pyjet. Pas nj
viti kt pasion ai e materializoi
edhe me krijimin e gazets tashm
t mirnjohur Kurora e Gjelbr,
ku pylltart nga Shqipria,
Kosova, Maqedonia gjenin veten.
Jo vetm kaq, por gazeta mblodhi
rreth vetes edhe prdorues e
pronar pyjesh, student e
profesor, banor e dashamirs t
natyrs. Prej afro 20 vitesh, kjo
gazet, fal prkushtimit t
inxhinierit t mirnjohur t pyjeve
Vijon n fq. 6
I vendosur e me kuraj
pr t arritur at q synon
- N 60 vjetorin e lindjes s dipl. ing. ZEF IMERAJ -
Prof. dr. AHMET OSJA: N kt 60 vjetor, Zefi
vjen si njeri me nivel qytetarie
Inxhinierin Zef Imeraj e njoh q nga vitet 80 t shekullit t
kaluar, si specialist dhe, m pas, drejtues i ish-Ndrmarrjes
Pyjore t Tropojs. Nn drejtimin e tij filloi zbatimi i nj projekti
pr riprtritjen e plantacionit me gshtenja, prej rreth 2000
ha, m i madhi n shkall vendi. Ndrkoh, prfundoi ndrtimi
i godins s administrats s ksaj ndrmarrjeje. M pas,
n vitet 90, ai kalon n sektorin pyjor t Lezhs, ku prsri ra
n sy profesionalizmi, si dhe dashuria e kujdesi pr ruajtjen
dhe shtimin e pyjeve. Pas vitit 1997, kut inxh. Zefi nisi nj
Vijon n fq. 6
Ishte fundi i vitit 1998, kur nj
grup intelektualsh, specia-
list pyjesh, agronom, bio-
log, ekonomist, msues,
etj., t organizuar n Klubin
Ekologjik t Lezhs, drejtuar
nga dipl. inxh. Zef Imeraj,
ideuan dhe botuan numrin e
par t gazets s titulluar Kurora e Lezhs (sot Kurora e
Gjelbr). Misioni i saj do t ishte informimi dhe
ndrgjegjsimi publik pr mbrojtjen e mjedisit n prgjithsi
dhe shtimin e mbuless pyjore n veanti.
Shpejt, kjo Gazet filloi ta shtrij vizionin dhe pranin e saj
edhe jasht Lezhs. Ajo u b e njohur n mjediset e pylltarve kuptueshme, pasi n faqet e saj vjen zri i shum specialistve, zri
dhe dashamirsve t mjedisit. Pas emrave e shkrimeve t
para t intelektualve lezhjane Gj. Gaspri, N. Simoni, Gj. Gjelaj,
etj., filluan t dalin edhe profesor e doktor shkencash, t
njohur n gjith vendin. N faqet e saj vijn M. Kotro, D. Habili,
V. Muharremaj, Th. Lako, por edhe njri ndr emrat e njohur t
bujqsis shqiptare, Prof. Ahmet Osja.
Padyshim, n kt periudh bie n sy kontributi dhe
prkushtimi i veant i drejtorit t saj, inxhi. Zef Imeraj, i cili
nga Lezha n Tiran, mblidhte e porosiste shkrime, lvizte
npr shtypshkronja, merrte e shprndante gazetn n
institucione e deri tek specialist t veant t interesuar,
pylltar apo t profesioneve t tjera.
Prof. dr. BASHKIM Mal LUSHAJ: Zef Imeraj,
bashkmoshatari, miku dhe kolegu im
S pari, falnderoj redaktorin e njohur Veli Hoxha, q m kujtoi
dhe krkoi t shkruaj dika pr 60 vjetorin e kolegut Zef Imeraj,
me t cilin kam njohje t kahershme, q nga viti 1977, kur ishim
student. M pas, kur u bm familjar dhe drejtues
ndrmarrjesh, ai te pyjet, ndrsa un te bujqsia, kemi
bashkpunuar e ndihmuar njri-tjetrin.
Ixh. Zef Imaraj, njihet si intelektual me prvoj jete dhe
profesionale. Ai sht vizionar, mendon e punon duke patur t
qart t ardhmen, jo si dshir, por me plane e projekte konkrete.
do veprim apo aktivitet e kryen me qllim e jo kuturu. Esht
mjaft aktiv, duke marr pjes n do diskutim dhe duke
informuar drejt komunitetin. Esht mjaft transparent, do veprim
e aktivitet e kryen hapur e kuptueshm, ashtu si sht edhe
rigoroz e krkues ndaj vetes dhe kolegve. do veprim e kryen
me besim e profesionalizm.
Te Zefi bie n sy dashuria dhe respekti q ka pr njerzit. N
punn e tij dallohen njohurit dhe dashuria q ka pr profesionin
e pylltarit, njohurit dhe dashuria pr mjedisin q na rrethon.
S fundi, smund t mos prmend se Zefi sht nj familjar
shembullor, duke trashguar virtytet m t mira t t parve. I
uroj shndet, suksese e mbarsi inxh. Zef Imaraj,
bashkmoshatarit, mikut e kolegut tim.
5
ZEF IMERAJ
U lind me 4 shkurt 1957,
n Lekbibaj t Tropojs,
ku mbaroi edhe arsimin
fillor e at unik. Ndrsa
arsimin e mesm e kreu
n Shkolln Bujqsore,
Golem, Kavaj gjat viteve
1971-1976. N periudhn 1976-1981 kreu studimet e
larta n Fakultetin e Shkencave Pyjore, pran UB,
Tiran. Pasi u diplomua inxhinier pyjesh, pr rreth 10
vjet punoi inxhinier, kryeinxhinier dhe drejtor i ish-NP
Tropoj. Ndrsa nga viti 1992 deri me 1999 u emrua
n Drejtorin e Shrbimit Pyjor Lezh e m pas, deri
me 2003 specialist i licencuar n profesion t lir (i
angazhuar me projektet e BB pr zhvillimin e pyjeve).
Q nga viti 1997 organizoi Klubin Ekologjik t Lezhs,
OJF, me aktivitet edhe n ditt e sotme, si dhe sht
angazhuar me menaxhim projektesh me donatore si
Banka Botrore, Ambasada e SHBA, Usaid, FZHSH,
REC, etj.
Qysh nga viti 1998 e deri sot sht ideuesi dhe botuesi
i Gazets Mbarkombtare pr Pylltarin dhe Mjedisin,
Kurora e Gjelbr.
Dhjet vjett e fundit ka qen antar i Komisionit Ven-
dor t Kthimit e Kompensimit t Pronave n Qarkun e
Lezhs, administrator i Baumax-Albania dhe drejtor
ekzekutiv i KEL. Nga viti 2015 e n vazhdim punon
inspektor pran ISHMP dega rajonale Tiran.
FUAT MEMELLI, gazetar: Zefi ka folur me
zrin e Kurors . Sot sht radha t
flasim ne pr t
Zef Imeraj, ka folur shum pr t tjert. Ka folur me zrin e tij kur
punonte n terren, pr ti mbrojtur e shtuar pyjet. Por, prej afro 20
vjetsh, q kur nisi t botonte gazetn Kurora e Gjelbr, ai flet
me nj z m t fuqishm, me zrin e shtypit. Dhe kjo sht e
i teknikve e dashamirsve t ksaj fushe. sht edhe zri i
institucioneve e projekteve, q kan vepruar e veprojn n kt
sektor. T gjith kta zra, jan akorduar bukur n faqet e Kurors
... nga redaktori veteran i saj, Veli Hoxha. Por, kt numr, q
koincidon me 60 vjetorin e botuesit Zef Imeraj, sht rasti t flasim
ne pr t. Nuk sht kjo aspak e teprt. sht vetm mirnjohje.
Kam patur rastin t publikoj punn e projekteve t tij n rrethin
e Lezhs, qysh n hapat e para, kur ai nisi t merrej me kto
pun pas viteve 90. Tok me operatorin Fatos Loli, kemi filmuar
e fotografuar punn e grupeve t organizuar prej tij pr mbjelljen
Vijon n fq. 6
Prof. as. dr. ENVER ISUFI: Nj dolli pr
60 vjetorin e Zef Imerajt
Un kolegu juaj, Enver Isufi, jam i gzuar, q po i uroj mikut dhe
kolegut Zef Imeraj Gjashtdhjetvjetorin e lindjes. Me knaqsi
bashkoj dollin time me at t qindra e mijra miqve e shokve
t tij pr kt dit t shnuar. Me knaqsi duartrokas n largsi
pr ti uruar atij nj jet t qet, me shndet e me shoqri.
Dolli pr ditlindjen e Zefit ngre edhe gazeta Kurora e Gjelbr,
q ai ideoi dhe e drejton. Kjo gazet sht nj gjalles dhe, si
do gjalles, edhe ajo gzohet, bashk me stafin, lexuesit e
bashkpuntort.
Viti Gjashtdhjet i jets sht pranvera e moshs s tret.
Prandaj, i uroj Zefit: I kalofsh t gjitha stint e ksaj moshs, q
prkojn me 100 vjetorin e lindjes.
 6

Jetn e lidhi me pyjet

Homazh pr inxhinierin e pyjeve SELMAN SELMANI
Prgatitn: Izet OSMANAJ, Gjon FIERZA
Para pak kohe ndrroi jet inxhini-
eri i pyjeve Selman Selmani. Nj ak-
sident automobilistik i mori jetn
ing. Selmanit dhe lndoi rend njrin
nga djemt e tij. Kjo ka tronditur
thell familjart e t ndierit, ka pre-
kur steprmi kolegt dhe bashk-
puntort n Kosov, t njohurit,
miqt dhe kolegt n Shqipri.
Pr t shkruar kto radh pr ing.
Selmanin morm shkas nga komentet
dhe ngushllimet e shumta q u bn
n rrjetin social Fb. Kolegt dhe ata
q e kan njohur, shprehin vlersimet
m t larta si specialist pyjesh dhe si
familjar shembullor. N rreth 10 mij
ha me pyje t Vitis, padyshim gjat
30 viteve sht ndier edhe dora dhe
zri i Selmanit. I kudondodhur n pyjet
e ksaj komune, pr t parandaluar
zjarret dhe prerjet e paligjshme, duke
sakrifikuar shum nga vetja ishte ing.
Selmani. Etja pr dituri n shrbim t
pyjeve u b shtys q ai, megjithse n
mosh disi t madhe, t vazhdonte
studimet e larta pr pylltari n Tiran.
Dhe, ato ka msoi, me kmbngulje
e prkushtim prpiqej ti zbatonte ne
pyjet e Vitis. Por, aksidenti ia ndr-
preu ndrrat dhe pasionin n kulmin
e pjekuris. Familja mbeti pa njeriun
m t dashur. Kolegt dhe pyjet e
Vitis, mbeten pa specialistin pasionat
dhe njeriun e mir.
Pylltart dhe bashkpuntort n
Kosov e Shqipri, t gjith ata q e
kan njohur Selman Selmanin,
shprehin ngushllime pr familjen
dhe t afrmit. Ai do t mbetet i
paharruar n kujtesn e pylltarve.
E pamundur t merrnim t gjitha
komentet pr t ndjerin Selman
Selmani, prandaj n kt shkrim-
Selman Selmani
U lind me 20 gusht 1967, n
Sadovin e Jerlive t komu-
ns s Vitis. Kreu shkolln
fillore Zenel Hajdini n fsha-
tin Goshic dhe t mesmen n
Viti, Gjimnazin Kuvendi i
Lezhs, ndrsa t Lartn n
Ferizaj. N periudhn 2005-
2009, kreu studimet n
Fakultetin e Shkencave
Pyjore, Tiran, ku u diplomua
Inxhinier Pyjesh. Ka punuar
n Drejtorin e Bujqsis,
Pylltaris dhe Zhvillimit Rural
Viti (gusht 1988 - nntor
2016, kur u nda nga jeta). Ka
qen pjesmarrs aktiv n
UK, ku vlersohet kontributi
i tij pr furnizimin me arm t
reparteve q vepronin n
Kosove dhe Maqedoni.
homazh po sjellim disa prej tyre, pr
t vlersuar e jetsuar sadopak
kontributin e ktij pylltari
shembullor. S bashku me kto
radh, Redaksia e Gazets Kurora
e Gjelbr i shpreh ngushllimet m
t thella familjes, t afrmve dhe
kolegve t ing. Selmanit.
Izet Osmanaj. N kto momente
sapo mora lajmin e hidhur se nga nj
aksident humbi jetn kolegu, shoku,
vllau yn Selman Selmani nga Vitia,
inxhinier i diplomuar i pylltaris.
Vdekja jote na tronditi Selman. E
kishim mik e shok, ishte besnik dhe
shum i afrt e i dashur pr t gjith.
Kto fjal pr ty i dashuri Selman, po
i shkruaj me lot n sy. Ishalla allahu
t shprblen me xhehnet vlla
Selman. Mungesa jote do t jet
prgjithmon n mesin ton ...
Vath Tabaku. Me hidhrim t thell
sapo mora vesh lajmin pr humbjen e Fitim Hoxhaj. Selmani miku yn, na do t jesh frymzimi yn pr ambicie
jets aksidentalisht t inxh. Selman mungon t gjithve. Sa her na m t mdha, duke ndjekur rrugtimin
Selmanit nga Vitia. Inxh. Selmani ishte
mungonin fjalt dhe heshtja zinte tnd gjat gjith jets, me sinqeritetin,
nj nga studentt e mi m t mir nga
vend, Selmani, me batutat e tij t respektin, urtsin dhe iltrsin q
Kosova, fjalpak por gjithmon fisnik.
veanta, thyente heshtjen dhe t ti i ke pasur si virtyte, por mbi gjitha
Vdekja e tij m tronditi shum. Kjo
gjithve na kthehej humori. Ai dinte me modestin q t dallonte. Nuk je
sht nj humbje e madhe jo vetm
t mbante qndrim kur duhej, ishte sjell kurr si mendjemadh,
pr familjen dhe farefisin e tij, por pr
fjalpak, por i qart dhe i mpreht n prkundrazi ishe kundrshtar i ksaj
t gjith pylltarin e Kosovs. Ishte
mendime. Vdekja jote na pikllon o sjelljeje me gjith qenien tnde. Ke
nj nga specialistt m t vjetr e m
me prvoj n fushn e pylltaris n miku e shoku yn, ndaj Lutemi q qen shembull i urtsis dhe
Kosov. Ngushllimet m t sinqerta Zoti t t ket pran. Ne, sa t jemi, sinqeritetit gjithmon dhe pr t
familjes pr humbjen e djalit, vllaut, do t t kujtojm me mall. U prehsh gjith ...
prindit, shokut e mikut m t mir. ne paqe ... Babi, gjithmon do kujtojm at
Ngushllime t gjith kolegve t tij fytyr t qeshur ... N jet do t kemi
Fatime Hasani. Adhurues i madh i
student, t cilt pr pes vite me
para syve kshillat e tua pr t
radh udhtuan e studiuan s bashku natyrs ishte i ndjeri inxh. Selmani.
respektuar punn dhe puntorin, pr
n Fakultetin e Shkencave Pyjore n Ishte i prkushtuar si ekspert i
t qen kurdoher t ndershm. Ne
Tiran. Ngushllime t gjith pylltaris. Ishte i palodhur, shembull
kemi arritur t shohim edhe vlersimin
specialistve t pyjeve t Kosovs pr t gjith ne. Jeta dhe vepra e tij
e kolegve dhe bashkpuntorve
pr humbjen e kolegut t tyre. I do t na frymzoj kurdoher.
prjetshm qoft kujtimi i tij. Zoti qoft tnd dhe do t na ngelet gjithmon
mbshtetje pr familjen e tij. Erlindi dhe Flakroni, djemt e t n kujtes se humbja jote ishte
ndjerit Selman, midis t tjerash, humbje pr familjen po edhe m gjer.
Mus Rama. Njerz t till meritojn
shkruajn: Babi, ti na braktise n Pr njerz dhe profesionist si Ti
respekt t prjetshm. Selmani ishte
njeri q ka respektu vlerat e natyrs, momentet m t nevojshme, kur ne Kosova ka gjithmon nevoj. Ne do
pr ti ven n shrbim t njeriut. Me si familje kishim nevoje pr ty ... Ne, t jemi krenar pr Ty dhe kurr sdo
respekt t veant e dhimbje n shpirt si familje, t premtojm se vepra dhe t t harrojm ...
e prcjell ikjen e tij nga kjo jet. puna jote kurr nuk do t vdesin. Ti

I vendosur e me kuraj pr t arritur at q synon

Vijon nga fq. 5 - N 60 vjetorin e lindjes s dipl. ing. ZEF IMERAJ -
Prof. dr. MIHALLAQ KOTRO Prof. dr. AHMET OSJA FUAT MEMELLI
Ajo ka dshroj t veoj nga jeta e inxh. Zefit, krahas ans profesionale sht aktivitet privat, n bashkpunim me disa intelektual t fushave t e fidanve pyjor n faqet e malit mbi
pasioni i tij, mesa duket i fshehur q nga rinia, pr mjedisin, pr t cilin guxoi ndryshme, organizoi Klubin Ekologjik, Lezh (KEL), t cilin e drejton me Lezh, pr t mbrojtur qytetin nga
dhe e shfaqi me krijimin, gjat viteve t puns n Lezh, t Klubit Ekologjik, shum prkushtim edhe sot. Krahas veprimtarive t shumta, ky klub, q
prmbytjet e prrenjve. Mbaj mend
Lezh, q nxiti, inkurajoi dhe ndrgjegjsoi, jo vetm dshirn, por dhe nevojn n fillim nisi t botoj edhe gazetn Kurora e Lezhs, e cila m pas u
q Zefi thoshte ather: Mbrojtja
pr nj edukim gjithprfshirs, n shrbim t ruajtjes s mjedisit natyror. Pra, prhaps n gjith vendin me emrin Kurora e Gjelbr, gazet q vazhdon
t botohet edhe sot.
dhet t filloj aty ku nisin prrenjt.
edhe gjat viteve t vshtira t tranzicionit, Zefi, jo vetm nuk e humbi torruan, Dhe kishte t drejt. Pun tjetr e
N kt 60 vjetor t lindjes, Zefi vjen si njeri me nivel qytetarie, me aftsi
por, fal intuits dhe shpirtit praktik, u orientua drejt n angazhime t reja. pr t punuar n grup, pr t hartuar e zbatuar projekte, sidomos n dobishme e tij n ato vite, ishte ajo
Ishte ai q ideoi dhe hodhi hapa konkrete pr botimin e t pars gazete drejtim t edukimit t komunitetit me ndjenja humane. pr pastrimin e bregdetit t Shngji-
Mbarkombtare pr Pylltarin dhe Mjedisin, tashm t njohurn Kurora e Gjelbr, nit nga mbetjet e ndryshme e pastaj
q pr afro 20 vite rresht sht botimi i vetm, q ka ofruar zgjidhje trsisht rentabile, punimi i rrs s plazhit, si dhe n
rekomandime t thjeshta n zbatim pr sektorin dhe mjedisin pyjor. ABDULLA DIKU seminare t ndryshm, ku ai ka thn
Duke prfituar nga ky rast prshndetjeje, edhe njher, sinqerisht dhe miqsisht, me kompetenc fjaln e tij. E kemi
dshroj ti uroj inxhinier Zef Imerajt, shndet dhe suksese n punn e tij. Zef Imeraj, aktualisht prbn platformn m t madhe, ku bashkohemi t filmuar e fotografuar edhe n zyrat e
gjith ne pylltart. Ai sht mjaft kmbnguls, vizionar e, mbi t gjitha, njeri inxhinierit t prkushtuar, Arben
PRENG PRENGA q prdor forcn e argumenteve pr t zgjidhur problematika t ndryshme, Petto, ku diskutonin tok me specia-
un kam vlersuar te kolegu im ka qen vendosmria, kuraja dhe mospasja me t cilat ndeshet. list t tjer, mbarvajtjen e gazets
frik pr t arritur aty ku synon. Kt ka treguar gjat viteve n ish-Drejtorit Nuk besoj se ka pylltar a person tjetr t ktij sektori q t mos e njoh Kurora e Gjelbr, si dhe mundsit
Zefin. Por, njohja nuk sht asgj prpara mirnjohjes q ata, profesionist e financimit t saj, pasi prgatitja
e Pyjeve Tropoj e Lezh, ku spikati dhe nj prirje tjetr e Zefit, dashuria pr
e dashamirs t natyrs, kan pr t. Kjo edhe pr faktin se donjri e ka bhej mbi baza vullnetare. Jan t
Mjedisin, duke u br protagonist pr Lezhn, po dhe pr mbar vendin.
gjetur veten n faqet e Gazets, q botohet fal zellit, kmbnguljes dhe panumrta veprimtarit q ka
Kulmi mbetet ideimi dhe botimi i gazets Kurora e Gjelbr, gazet q shum
prkushtimit t tij. Gjithkush, q ka dashur t shkruaj a t shprehet pr zhvilluar apo ka marr pjes ai. E,
shpejt u b e dashur pr specialistt e pyjeve dhe mjedisit brenda dhe jasht sigurisht , n veprimtari t tjera do t
vendit, kudo ku ka shqiptar. pylltarin, natyrn, mjedisin, etj.,faqet e saj i ka patur t hapura. Ndaj,
sot, n kt jubile t lindjes, i urojm Zef Imerajt do t mir, suksese n marr pjes n t ardhmen e do t
Un kam patur fatin t kem qen i pranishm n prpjekjet e mdha t Tij n thot fjaln e tij, pr mbrojtjen e
gjith kto vite pr ta mbajtur gjall kt gazet dhe ia ka arritur t vazhdoj jetn familjare, profesionale e shoqrore, por edhe n drejtim t Gazets, q
jo vetm ai, por t gjith ne e duam kaq shum. pyjeve e t mjedisit. Ai ka tani nj
ta botoj e t sjell probleme t pylltaris e t mjedisit nga vendi dhe nga t prvoj t gjat pune e, mbi t gjitha,
gjitha trevat ku banojn shqiptar. I dashur Zef. Faleminderit pr kontributin e madh q ke dhn, jep e do
ka dashurin pr pyjet e mjedisin. Me
N kt prvjetor, djaloshit gjashtdhjetvjear, flok e mjekrbardh, i vazhdosh t japsh personalisht, veanrisht prmes gazets Kurora e
kto arm q ka Zefi, do t ler ende
Gjelbr, e cila jep shpres pr pylltart dhe natyrn shqiptare.
uroj jet t gjat e t shndetshme, pr vete, familjen dhe ne shokt e tij. gjurm t pashlyera n kto fusha.
 7

Kayota (Chayota), bim me vlera ushqyese e

leverdi ekonomike - REZULTATE PREMTUESE T NJ
STUDIMI N KUSHTET TONA -
Dr. Baki DERVISHI
QTTB, Fush Kruj

kastravecit, me tre lobe, me tre studimit: Fruta n nj degzim 120,

nervatura kryesore dhe me sinus t
bishtit t thelluar. Buzt e gjethes jan
t drejta, pa dhmbzime. Gjersia e
gjethes arrin deri 25 cm. Bishti gjethes
sht i gjat 8-10 cm. Lulet mash-
kullore dhe femrore jan t ndara, por
t vendosura n majat e rritjes (lulja
femr posht asaj mashkullore). Lulet
femrore jan n formn e topthit, t
vogla, ndrsa mashkulloret jan t
dukshme qart, pak m t mdha se
femrat, me 5 petla, 5 nnpetla dhe 5
thek. Lypset nnvizuar se nga koha
e shfaqjes s luleve deri n lidhjen e
frutit periudha zgjat 3-5 dit. Lulzimi
fruta gjithsej n nj bim 600, pesha
mesatare e frutit 230-240 g. Rendimenti
mesatar 144 kg pr bim. Frutat zako-
nisht ruhen n temperatur 4-100C.
Krkesa ndaj mjedisit
Kayota shkon mir n vendet me
klim mesdhetare e tranzitore. Esht
zhvilluar normalisht. Konsiderohet si
dritdashse dhe krkon t jet e
bim alpiniste, sepse ka kacavjerrje
ekspozuar gjat gjith kohs n diell
t fuqishme.
t plot. Kur rritet n hije t pjesshme,
Gjat periudhs s vegjetacionit ka
rendimenti i saj ulet. Shkon mir n
krkesa n vazhdimsi pr uj e lnd
toka t pasura me lnd ushqyese,
ushqyese. Toka nuk duhet t thahet,

N
dr bimt e reja, q kan hyr
n vendin ton dekadat e
fundit, sht edhe kayota
(Chayota), bim e vendeve t nxehta
subtropikale, me origjin nga Meksika
dhe Amerika Qendrore. Ka marr
prhapje t gjer dhe njihet si fruti -
perime dardh. N vende t ndryshme
ka emrtime t ndryshme: n anglisht
Chayote, n Xhamajka u quajt cho-
cho, n Honduras pataste, n
Brazil Chuchu, etj.
Esht regjistruar pr her t par
nga botanistt modern m 1756 nga
P. Browne. Studiuesi Swartz e prfshiu
at n gjinin Sechium. Emrin botanik
e ka Sechium edule dhe bn pjes n
familjen kungullore (Cucurbitaceae).
Kjo bim ka trhequr vmendjen e
kultivuesve pr vlerat e larta ushqyese
q ka, si dhe pr efektivitetin e pro-
dhimit dhe sigurimin e t ardhurave,
pasi sht shum e krkuar nga tregu.
N vendin ton ka filluar t mbillet n
familje t veanta dhe rezultatet jan
premtuese. Deri tani sht shtrir n
Zaranik t Elbasanit dhe n periferi
t qytetit t Kamzs.
Nisur nga t dhnat pr kt bim,
ndrmorm nj studim pr t par
ecurin e saj n kushtet e vendit ton.
Gjat studimit sht marr informacion
shkencor pr veorit morfologjike,
fenofazat e zhvillimit t bims,
krkesat ndaj faktorve mjedisor e
agronomik, si dhe t dhna pr pro-
dhimtarin, vlerat ushqyese dhe
prdorimin e tyre. Vrojtimi sht ndje-
kur n Zaranik t Elbasanit, n bim
tipike, t vetmuara, gjat gjith ciklit
jetsor. Jan ndjekur nga afr t gjith
treguesit e prmendur dhe pr do
detaj jan br analiza e jan dhn
kshilla, pasi edhe nga vet kulti-
vuesit njihet shum pak si bim.
dhe rrnjt e reja si sallat. Sythat
hahen t freskt, t skuqur, t zier, etj.
Po ashtu, pjesa gungore e rrnjs
sht shum e ushqyeshme, prandaj
piqet dhe hahet si patate e pjekur.
Prdoret edhe si ushqim kalorik pr
derrat n majmri.
N industrin farmaceutike gjethet
dhe frutat jan diuretike, rregullatore
t sistemit kardiovaskular, si dhe anti-
inflamator. aji i br nga gjethet sht
prdorur n trajtimin e arteriosklerozs
dhe hipertensionit, si dhe pr t hequr
gurt e veshkave.
Veori botanike dhe
morfologjike
Esht bim shumvjeare, kaca-
vjerrse, q rritet shum shpejt dhe
nga larg jep pamjen e hardhis s
rrushit. Ka sistem rrnjor boshtor,
t prbr nga rrnj skeletike e
veshse me degzime t shumta;
rrnjt shkojn deri 30 cm thell. N
prfundim t ciklit vegjetativ, te qafa
e rrnjs formohet nj gung, e cila
mbart sythat fjets, q gjat dimrit
prgatiten pr t shprthyer n
pranver. Prandaj, mulirimi sht i
domosdoshm pr ruajtjen e ktyre
sythave n kushte normale. Krcelli,
deri te degzimi i par sht katror, me
ngjyr jeshile t hapur, ndrsa pas
degzimit t par e deri n majn e
rritjes sht i rrumbullakt dhe me
ngjyr jeshile normale. Krcelli pr-
bhet nga nyjat, ku vendosen gjethet
dhe n t kundrt t tyre prdre-
dhset. Ndrnyja sht e gjat 17-22
cm, n vartsi t shkalls s ndriimit.
Gjatsia e degzimeve shkon deri 25-
30 m. Gjethet jan prafrsisht si t
pr kushtet tona nis nga fundi
shtatorit gjat tetorit dhe vazhdon
deri n dhjetor. Fruti rritet brenda tre
javsh dhe bhet i gatshm pr vjelje.
Ai sht n formn e dardhs, me
ngjyr krem t elur, i pajisur me qime
shpuese n pjesn e perikarpit, ndrsa
pjesa e brendshme sht tulore dhe
n pjesn fundore t frutit vendoset
fara, e cila ka madhsin e nj arre,
brenda s cils sht embrioni dhe
lnda rezerv pr realizimin e mbirjes
dhe t rritjes na fazat e para t zhvillimit
n tok. Fara konsumohet dhe ka shije
shum t mir.
Fruti, duke filluar nga bishti, ka 5
hulli, t cilat n gjatsi vijn e zhduken,
duke krijuar nj pamje uniforme. Frutat
kapin prmasat 8-9 cm gjersi dhe 10-
20 cm gjatsi. Pesha mesatare e nj fruti
shkon deri 120 g. Bimt i ruajn e
trashgojn cilsit nga individi n
individ pa ndryshuar farn.
Nga ndjekja e treguesve t zhvi-
llimit t ciklit bimor, n kushtet tona
dalin kto t dhna pr fenofazat, kur
mbjellja bhet m 10 prill: Mbirja me
15 prill, rritja deri me 30 qershor, de-
gzimi deri me 25 korrik (numri i de-
gzave 5), rritja intensive pas daljes
s degzimeve t dyta deri me 29 gu-
sht, lulzimi 15 shtator 15 dhjetor,
lidhja e frutave 20 shtator 25 dhjetor,
vjelja e frutave 15 tetor 25 dhjetor.
T dhna t tjera, t nxjerra gjat
me prbrje mekanike t cilsis s
por t mbahet gjithmon e freskt dhe
lart, t kulluara e t drenazhuara.
e shkrift nprmjet prashitjeve e
Preferon toka me pH 5-6 deri 6.8.
kultivimeve. Plehrimi baz bhet duke
Krkon nj t ushqyer t balancuar
hedhur n grop rreth 10 kg pleh
me plehra organo-minerale sepse
organik, si dhe plehra kimikate, sipas
masa e saj vegjetative sht shum e
analizave kimike t toks. Po ashtu,
madhe. Nuk duhet t prdoren shum
gjat vegjetacionit hidhen sasit e
plehra azotike, pasi pengohet fruti-
nevojshme t plehrave kimike, si ure
fikimi nga rritja e teprt vegjetative.
n fazat e para dhe n periudhn e
Gjat dimrit sht e ndjeshme ndaj
lulzimit hidhet nitrat, pr t nxitur
temperaturave t ulta, dmtohet
fekondimin e luleve, lidhjen dhe rritjen
sistemi rrnjor, prandaj toka duhet t
e frutave. N zonat e ftohta, pr t
jet e drenuar, e kulluar, pr t shman-
mbrojtur bimt gjat dimrit bhet
gur ngricat. Gjat periudhs s nxeht
mulirimi me mbeturina organike deri
rritet ngadal dhe, me rnien e tempe-
10-15 cm trashsi para ngricave t para.
raturave, rritet e frutifikon. Nga vroj-
timet shumvjeare del se lulzon kur
temperatura e mjedisit sht 15-20C
gjat nats dhe 25-30C gjat dits.
Krkesa agroteknike
Mbillet n tok si frut, javn e tret
ose t katrt t marsit, kur koha fillon
Vjelja bhet kur fruti ka arritur
t ngrohet dhe temperatura e toks
diametrin rreth 10-15 cm, q zakonisht
arrin t paktn 15F. Rritet m mir ku
prkon pas 120 -150 ditsh. Frutat vilen
temperaturat verore jan t nxehta.
me kujdes, vendosen n kavaleta ose
Krkon 120 - 150 dit vegjetative, nga
n arka, n mjedise t hijezuara dhe
mbjellja deri n prodhimin e frutave.
sprkaten shpesh me uj, pr t ruajtur
Mbjellja realizohet duke vendosur nj
lagshtin fiziologjike deri n tregtim.
fryt t tr rreth 15 cm t thell, me
Vjelja bhet duke e prer bishtin me
fund nga posht dhe n knd t
grshr ose thik. Vjelsi duhet t
pjerrt, duke dal rrafsh me siprfaqen
pajiset me doreza, sepse fruti sht i
e toks, pa e mbuluar pjesn e bishtit.
mbuluar me qime t ashpra shpuese.
Largsia e mbjelljes sht 1.5-2 m
Ruajtja bhet duke e mbajtur n frigorifer
rreshti nga rreshti dhe 60-75 cm bima
deri n nj vit. Temperatura m e mir e
nga bima n rresht. Mbjellja bhet n
magazinimit sht deri n 10C.
parcela t lira, si dhe ans gardheve,
Prfundimisht, mund t thuhet se
pran oborreve dhe pemve t tjera.
bimt e mbjella n vendin ton jan
Rezultate t mira ka dhn kur sht
prshtatur shum mir n kushtet e
mbjell n qese plastmasi t mbushura
zons bregdetare. Po ashtu, pr vlerat
me dherishte dhe pas mbirjes sht
ushqyese dhe prdorimin e gjer q ka,
trapiantuar n vendin e prhershm.
kjo bim mund t prhapet sa m shpejt,
Pas mbirjes vendoset n hunj e m
duke asistuar teknikisht fermert.
von n tenda ose n pem pr tu

Vlerat ushqyese dhe

prdorimi
Kayota sht e pasur me lnd
ushqyese, vitamina dhe lnd mine-
rale: Fibra 3.5 g, kolesterol 0 mg, ener-
gji 38.6 kk, karbohidrate 9.2 mg,
proteina 2 g, vitamina A 14 mg, vit. C
15.6 mg, vit. K 8.3 mg, vit. B6 02 mg,
vit. E 02 mg, acid pantotenik 0.5 mg,
riboflavin 0.1 mg, Mg 0.4 mg, Cu 0.2
mg, Zn 1.5 mg, K 252 mg, P 36.5 mg,
Fe 0.7 mg, Se 0.4 mg, sodium 4.1 mg.
Frutat e saj konsumohen t ziera,
t skuqura n feta, t pjekura, sallat
(t coptuara) apo dhe turshi. Ve
frutave, konsumohen edhe gjethet
FRAN UKCAMA
Un lumenj pata gjithmon pran
Te kershi me lmyshk shkoz e shelgje,
rrjedhs u ngjitm n gara me trofta,
lajme merrte e sillte me vete,
ky lum i shpirtit, sa e gjith bota ...
Me tre lumenj rinin e lidha,
secili ma i bukur, n ant tona,
zbathun mbi rrasa, n zallishte i prita,
i Merturit, Bushtrica edhe Valbona ...
Latova fjaln n grihn e gurit, Pa shihni emra kta kan,
si valza shkambin e lmon pa nda,
buz blerimeve, magjepse lndina,
u linda dhe u rrita, si vjedull, pran lumit, por nuk harroj dashurin q m ra,
u bana dallg, u bana dhe va ... nbrigjet ku rrjedh si zan, Vitalina ...
E ku bashkohen si tri bishtaleca,
argjend e ar, nDizdar ku drita,
drita e jets mbshtjellur ndr kreca,
Valbona, Bushtrica e Vitalina ...
Vend ma tmahnitshm skam pa n jet,
zalli i bardh lumenj tlazdruem,
shelgjet e bukura, e plot shndet,
ky vend i dashtun, ky vend i bekuem ...
Pran jan mes vedi, me kodra e fusha,
sa larg jam un, gurrza n lumnime,
gjerdanet e bjeshks varun te gusha,
rrasat e bardha, fletoret me kujtime!!
 8 E N G L I S H

27 January 94 years of Albanian Forest Service ENVIRONMENTAL SERVICES

1923- 2017 PROJEKT
Today is the day to remember
especially the first pioneers of this FIRM AND COURAGEOUS TO
27 January of 1923, service, for their valuable and
the date when the first undisputable contribution. Respect
ACHIEVE HIS AIM
law on Forests and and gratitude to specialists of forests - On the 60th birth anniversary of
Pastures emerged, it is now in 94 years, for everything they did
remembered as the Day of the
Dipl. ing. Zef IMERAJ -
inherited from generation to
Albanian Forest Service. In the 94 th anniversary of AFS generation, even in the most difficult
Every year, on this day all those Day, Environment Minister Mr. times that our country has been Prepared by: Veli Hoxha
engineers and technicians who laid Lefter Koka inspected the through - Minister Koka. He
the foundation of this Service, and reforestation and rehabilitation of As I was concluding the
recalled the pioneers of forests, and
bound their lives to the develo- degraded areas in the National Park layout of this edition of
got to remember the first forest
pment of modern forestry, are Dajti Mounties. Kurora e Gjelber some-
engineer in Albania, engineer Mr. where i saw that in February,
remembered After inspection, the Minister Koka Mete Shahu, from Korca, educated
In remembrance of this special exactly on fourth, the founder
said that today is a special day in in Turkey. Further, Minister Koka of the newspaper, engineer.
day, we express our gratitude to the history of Albanian forestry, stopped to local governments: - I
all generations of foresters in the noting that devotion, work and Zef Imeraj, turns 60 years old. I thought instantly to push
have to remind local elected two or three days the publication of this issue and make up
belief that those who contribute passion of hundreds of engineers representatives to take part in this stories something known to readers and associates with his
today and in the future, despite the and employees of the forest is the great action. There are muni- life and activity. And this is worthy or deserving, as he is
wounds that arose during this compass of the policy of the cipalities that have not yet taken the always interested in any issue to include writings for old
transition, they will revive the Ministry of Environment for a legal responsibility, belonging to specialists or of those who pass away, but also profiles of young
Albanian Forest Service. sustainable development of forests. forest management ... Page 1 foresters who continue to contribute today.
We met with Zef by the end of 1998, when he with colleagues,
had just published the first issue of the newspaper Kurora e
Municipality Gjelber. He was requesting for professional assistance.
Since I get many years with publications and in that time I
of Malesia e Madhe This project is funded by the European Union worked with the magazine Albanian Agriculture, I offered
my help. The second issue of Kurora came out, which was
Save the protected areas with cleaner vehicles and through
cooperation with the local admi-
well received by readers. And then, issue after issue, here we
come to Kurora 161. So slowly, we are getting 20 years of
By: Anila NEZIRI, GCA Shkodr nistrative units. Besides cleaning knowledge and cooperation. And what I want to specify is
machines participation in activities that during all these years we have well understood each other,
In the framework of the Ramsar organized by the GCA, this was also although he has been the publisher and I its editor.
Convention, some of the main areas attended by students and teachers I mentioned this to say that I had to sit down and make a long-
that lie in the Municipality of Malesia of 9-year school Vasil Shanto writing for engineer. Zef Imeraj, as I have a lot to remember.
e Madhe, due to their positioning in Vrak unit. The initiative entitled But, given the recognition of many foresters, given the
the vicinity of the Lake of Shkodra Improving the preservation of estimates that they have for their colleague, getting to know
are included in the protected areas. Protected Areas in the Municipality for years, I addressed some, very few, and next I am showing
Due to the level of education of the convention, but also affect the live of Malesia e Madhe, an initiative some of the messages that have come ...
population in these areas and neglect quality of people living around. supported by the European Union
Page 5
of the central and local government, Based on these, the Green Centre EcoNord and the Albanian
some villages are covered by massive Albania (GCA) took over an Foundation for the Development of
urban waste, which not only spoil initiative to clean up some of these Local Capacity.
Five articles from three Albanian
the image of the area, violate the areas, through direct intervention Page 1
agricultural scientists at the latest
publication of Encyclopedia of Soil Science
Land, non-renewable resource
Prepared from: Prof. Dr. THIMAQ LAKO News about success stories in arts and
science of Albanians around the world are
FAO projections for demographic development up to 2050 indicate that the world population
not anymore something new.
will exceed 9 billion people. Compliance of this population demand with sufficient and
healthy food can only be achieved if global agricultural production would increase by 60% Nevertheless, it is not common that three
and nearly 100% in developing countries. This means that the earth will be under pressure of them publish the results of their research
from intensive and competitive use of agriculture, forest, pasture and urbanization. in the same time and at the same journal.
The situation of agricultural and forest lands in Albania does not differ much from that described They are Nikolla Qafoku (USA), Nazim
by FAO. Erosion as a form of land degradation is very active. Geo- climate conditions, the
intensity of precipitation and pronounced slope, averaging about 25%, favor water erosion. Gruda (Germany) and Pandi Zdruli (Italy),
Erosion favored by interventions carried out in the Albanian nature over the years, as the former students now professors of the Agricultural University
inappropriate opening of new lands, irrigation with surface runoff of agricultural lands, overtake of Tirana. They are co-authors of five articles written in colla-
into the sea also the most fertile part of it and specifically, deforestation of areas with forest
vegetation, are the cause of concern erosion in our country. Studies show that every year in
boration with other scientists from Italy, Canada, China, USA,
Albania about 1.6 mm land is eroded, equivalent to 20 tones / ha per year. Each year through Jordan, Turkey, and Greece, and well-known international
the water network, there are deposited in the sea over 60 million tons of solid material. From research centers. These high-quality articles are included at
the drainage and irrigation network only, in the field area there are deposited every year about the Encyclopedia of Soil Science published in the USA by the
Page 3 4 million tons of alluvial ... prestigious Taylor&Francis publishing company. This is the
Nivica has great human,
third edition of the Encyclopedia published by Taylor&Francis
OUR NATURAL TREASURES
historical and natural that includes three volumes and covers scientific topics from
In between values and deserves to
continue living with
local to global scale. A guide designed for both coursework
and self-study, this version describes every branch of soil
of natures dignity and pride.
Following are some of
science and delves into trans-disciplinary issues that focus on
inter-connectivity or the nexus approach. The edition is edited
beauties of the beauties of this
village, which speak and
by the famous internationally-known scientist Prof. Rattan
Lal, director of the Carbon Management and Sequestration
Nivica of show for the past but
also serve the future of
Center, School of Environment and Natural Resources of the

Kurvelesh its population ...

Page 4
Ohio State University, USA. Page 2

KSHILLI BOTUES REDAKSIA Kontaktoni:

Prof. dr. M. Kotro,PhD.C E. Imeraj, A. V. Hoxha (Kryeredaktor), erinda 001@gmail.com
Sokoli, Mrs. Lindita Manga, Prof. dr. B. G. Kacori, F. Memeli, A. Seci velihoxha@yahoo.com - 068 21 42 098
Lushaj, Prof.as. dr. E. Toromani, MSC Klubi Ekologjik, Lezh
J. Gjini, Dr. D. Pistoli, Prof. dr. A. Postoli, Gazeta Kurora e Gjelbr
Financ, marketig: Nr. llogarie: 0110154266
A. Gacaferi
Msc. Gj. Fusha www.ecl-albania.org