Obraz Matki Boej Czstochowskiej, Czarna Madonna, (ac.

Imago thaumaturga Beatae Virginis

Mariae Immaculatae Conceptae, in Claro Monte Jasnogrski Cudowny obraz Najwitszej Maryi
Panny Niepokalanie Pocztej), w tradycji wschodniej znany jako Czstochowska Ikona Matki Boej
(Bogurodzicy) (cs. Czenstochowskaja Ikona Boijej Matieri), a take jako Beska Ikona Matki Boej
znajdujcy si wjasnogrskim klasztorze wizerunek (ikona) przedstawiajcy Matk Bosk z
Dziecitkiem (typ hodegetria) o niejasnym pochodzeniu i czasie powstania. Otoczony szczeglnym
kultem wrd wiernych Kocioa rzymskokatolickiego oraz prawosawnego, uwaany za cudowny.
Wspczenie jest jednym z najlepiej rozpoznawanych symboli Kocioa rzymskokatolickiego w
Polsce.

Historia obrazu
Pochodzenie obrazu i data jego powstania nie s znane. Jak mwi legenda [1] ikona ta jest jedn z
siedemdziesiciu namalowanych przezwitego ukasza Ewangelist, na fragmentach stou, przy
ktrym posiki spoywaa wita Rodzina. Powstanie wizerunku miao by wic mie miejsce
w Jerozolimie, w miejscu zwanym wieczernikiem (zwizanym z Ostatni Wieczerz). W latach 66-67,
w czasie najcia rzymskich wojsk pod przywdztwem cesarzy Wespazjana i Tytusa, chrzecijanie
mieli uciec do miasteczka Pella. Wraz z innymi witociami w jaskiniach schowali oni rwnie i
czstochowsk ikon Bogarodzicy.

W 326 roku do Jerozolimy przybya cesarzowa Helena, aby odwiedzi wite dla chrzecijan miejsca
oraz odnale Krzy Paski. W darze od wiernych otrzymaa ikon Matki Boej. Ikona ta zostaa
umieszczona w Konstantynopolu w cesarskiej kaplicy, gdzie miaa pozostawa przez nastpne pi
wiekw.

W drugiej poowie XII wieku z wielkimi honorami ikona Bogarodzicy zostaa przewieziona na Ru,
przebywajc wczeniej, jak mwi niektre rda, w Bugarii, Morawach i Czechach. Ksi halicko-
woyski Lew Daniowicz umieci j pod zarzdem prawosawnegoduchowiestwa w zamku w Bezie,
gdzie miaa zasyn licznymi cudami. Od tej miejscowoci pochodzi pierwotna nazwa ikony. Po
przyczeniu zachodnich ziem Rusi Kijowskiej do Korony Krlestwa Polskiego, w 1372 Ksistwo
Beskie, wraz z Rusi Czerwon, przeszo we wadanie ksicia opolskiego Wadysawa, ktry zosta
namiestnikiem tych ziem z ramienia Wgier.

Wtedy te zamek w Bezie mieli okry Tatarzy. Liczc na pomoc Matki Boej, ksi Wadysaw
wynis wito z cerkwi i postawi na miejskiej cianie. Strzaa wystrzelona przez jednego z Tatarw
trafia w wystawion na mury zamku ikon. Legenda gosi, i na cudownym obrazie miay od tamtego
czasu pozosta lady krwi przebitego strza jednego z najedcw, ktre wida do dzisiaj. Zapada
mga, w ktrej szyki nieprzyjaci pomieszay si tak, e zmuszeni zostali przerwa oblenie i
wycofa si. Jedno z poda mwi rwnie, e w sennym przywidzeniu Obroczyni Niebieska nakazaa
ksiciu przenie cudotwrcz ikon na Jasn Gr do Czstochowy. Idc dalej t wersj legendy,
ksi Wadysaw w 1382 zaoy klasztor na Jasnej Grze (gra spotkania - zostaa tak nazwana w
wyniku mnstwa cudw, ktre miay tam miejsce) i przenis tam "cudotwrcz wito", powierzajc
j na przechowanie zakonowi paulinw. Kilkadziesit lat pniej klasztor zosta obrabowany
przez husytw. Pozbawiwszy go wszystkich skarbw, chcieli oni zabra rwnie i cudowny obraz, lecz
niewidoczna sia zatrzymywaa konie, i wz ze witoci nie zdoa si ruszy. We wciekoci jeden
z rabusiw zrzuci wit ikon na ziemi, a inny uderzy mieczem po twarzy. W tym samym miejscu
sprawiedliwa kara dotkna wszystkich: pierwszego rozerwao na czci, drugiemu uscha rka,
pozostali padli trupem lub zostali raeni lepot.

Znana jest rwnie inna historia pojawienia si obrazu w Polsce, rnica si kilkoma detalami. Wedle
niej w 1382 roku ksi Wadysawzapragn przewie cudown ikon do Opola, lecz po drodze wz
z ikon mia zatrzyma si w Czstochowie, a konie nie chciay ruszy z miejsca. Uznajc to za znak
Boy ksi pozostawia ikon w miejscowym klasztorze. W 1430 roku sanktuarium zostao
napadnite przez grup zawodowych przestpcw dowodzonych przez polsk szlacht - Jakuba
Nadobnego z Rogowa herbu Dziaosza, Jana Kuropatw z acuchowa herbu Szreniawa i ksicia
woyskiego Fryderyka Ostrogskiego. Tak o tym wydarzeniu pisa Jan Dugosz:

Pod ten czas niektrzy z szlachty polskiej wyniszczeni marnotrawstwem i obcieni dugami,
mniemajc, e klasztor czstochowski na Jasnej Grze, zakonu w. Pawa Pierwszego
Pustelnika, posiada wielkie skarby i pienidze, z tej przyczyny, e do niego z caej Polski i
krain ssiednich (...) zbiega si lud pobony (...) zebrawszy (...) kup otrzykw (...) napadli
na rzeczony klasztor paulinw. A nie znalazszy w nim spodziewanych skarbw, zawiedzeni w
nadziei, cignli rce witokradzkie do naczy i sprztw kocielnych, jako to kielichw,
krzyw i ozdb miejscowych. Sam nawet obraz Najchwalebniejszej Pani naszej odarli z zota
i klejnotw, ktrymi go ludzie poboni przyozdobili. Niezaspokojeni upem, oblicze obrazu
mieczem na wylot przebili, a desk, do ktrej wizerunek przylega, poamali, tak i zdawao
si, e to nie Polacy, ale Czesi kacerze dopucili si czynw tak srogich i bezbonych. Po
dopenieniu takowego gwatu, raczej skalani zbrodni ni zbogaceni, z niewielk zdobycz
pouciekali. Dugi czas mniemano, e w gwat popenili czescy kacerze, mieszkajcy w
przylegych Polsce miastach i zamkach szlskich. I ju Wadysaw krl i panowie polscy
poczli byli myle o wydaniu wojny Czechom, ale gdy si sprawa wydaa i rzeczy wyjaniy,
karano srodze owych z szlachty polskiej zoczycw, a wielu wtrcono do wizienia.
[potrzebne rdo]

Zwizani z tradycj zachodni restauratorzy, ktrzy w 1434 w Krakowie poddali zniszczon ikon
konserwacji sprawili, e niewiele pozostao w niej pierwotnego "stylu greckiego".

W poowie XVII wieku szwedzki krl Karol X Gustaw, zajwszy Warszaw i Krakw, ponis
klsk pod czstochowskim klasztorem na Jasnej Grze. Wynik oblenia przypisano cudowi
spowodowanemu przez Maryj. Podczas oblenia obraz nie znajdowa si na Jasnej Grze,
gdy zosta uprzednio wywieziony w bezpieczne miejsce do Mochowa pod Gogwkiem z obawy
przed przejciem go przez Szwedw[2]. Krl Jan Kazimierz, powrciwszy do Lwowa, ogosi luby,
w ktrych poleca swoje pastwo protekcji Boej Matki, nazywajc J Polsk Krlow. Wojna ze
Szwedami w 1656 roku zakoczya si dla Polski szczliwie.

Na mocy aktu papiea Klemensa XI z roku 1716 biskup chemski Krzysztof Andrzej Jan
Szembek dokona 8 wrzenia 1717 roku koronacji cudownego obrazu koronami papieskimi.

Od 10 wrzenia 1770 do 18 sierpnia 1772 na Jasnej Grze broni si oddzia konfederatw

barskich pod wodz Kazimierza Puaskiego. Odparcie kilkukrotnego szturmu przewaajcych
wojsk rosyjskich, stao si symbolem czynnego oporu i podtrzymao ogniska konfederacji
wRzeczypospolitej. onierze konfederacji szczeglnie upodobali sobie ten wizerunek,
umieszczajc go na swoich ryngrafach i sztandarach.

W wityni czstochowskiego klasztoru przechowywana jest szczeglna ksiga, w ktrej

powiadczone jest mnstwo cudw dokonanych przed cudownym obrazem. Powstao wiele
podobizn i kopii ikony, ktre mona spotka w wityniach katolickich, jak i prawosawnych.

W 1813 roku, kiedy wojska rosyjskie weszy do twierdzy czstochowskiej, przeor wraz z brami
klasztoru podarowali generaowi Sackenowi kopi cudownego obrazu. Nastpnie ikona bya
przewieziona do Sankt-Petersburga i umieszczona w Soborze Kazaskiej Ikony Matrki Boej w
Petersburgu.

Po II wojnie wiatowej wizerunek obrazu Matki Boskiej Czstochowskiej by czsto umieszczany

na ryngrafach onierzy podziemia niepodlegociowego. W okresie ruchu Solidarno wizerunek
czono z ruchami demokratycznymi. Miniatur obrazu do dzi nosi w klapie marynarki Lech
Wasa.

Ikona
Do dzisiaj nie udao si jednoznacznie ustali daty powstania malowida. Ikona jest napisana
technik tempery na drewnianej tablicy o wymiarach: 122,2 x 82,2 x 3,5 cm. Przedstawia
on Najwitsz Maryj Pann w postaci stojcej z Dziecitkiem Jezus na rku. Maryja jest
zwrcona do wiernych frontem, co podkrela przede wszystkim jej dominujce oblicze. Twarz
Dziecitka oscyluje w kierunku patrzcego, cho nie zatrzymuje na nim wzroku. Obydwie twarze
czy wyraz zamylenia, jakby pewnej nieobecnoci i powagi. Prawy policzek Matki Boej znacz
dwie rwnolegle biegnce rysy, przecite trzeci na linii nosa. Na szyi wystpuje sze ci, z
ktrych dwa s widoczne do wyranie, cztery za pozostae sabiej. Jezus spoczywa na
lewym ramieniu Maryi przyodziany w sukienk koloru karminowego.

W lewej rce trzyma ksig, praw za unosi ku grze w charakterystycznym gecie

nauczyciela, wadcy lub do bogosawiestwa. Prawa rka Maryi spoczywa na piersi. Niebiesko-
granatowa suknia Maryi i paszcz tego samego koloru ozdobione s motywami zocistych lilii.
Nad czoem Dziewicy namalowana zostaa szecioramienna gwiazda. Gwne to obrazu jest
koloru niebiesko-zielonego, ktry przechodzi w odcie morskiej fali. Dominujcym elementem
ikony s zote nimby wok gowy Maryi i Jezusa, ktre zlewaj si w jedn kompozycj,
stanowic bardzo charakterystyczny detal kontrastujcy z ciemn [3] karnacj twarzy postaci.

Kult ikony zwizany jest nierozcznie z przyozdabianiem wizerunku Maryi i Dziecitka

kosztownymi wotami. Co najmniej do poowy XV wieku ozdoby przyczepiane byy bezporednio
do deski obrazu.

W 1430 roku Jasna Gra zostaa obrabowana. Wota przyczepione do obrazu poodrywano, a
sam desk zniszczono. W latach 1430-1434kosztem Wadysawa Jagiey obraz poddany zosta
renowacji. Cicia widoczne na szyi i twarzy s widocznym wiadectwem pozostaym po
zniszczeniu obrazu i pniejszej renowacji. Po odnowieniu obraz zosta na nowo przyozdobiony
blachami ze zota i srebra.

Od II poowy XVII wieku obraz zaczto przyozdabia sukienkami, ktre bdc niezalen, zwart
i wymienn struktur ozdobn, mona stosowa zalenie od aktualnych potrzeb. Obecnie istnieje
osiem sukienek do obrazu Matki Boskiej Czstochowskiej. Aktualnie obraz przyodziany jest w
najnowsz sukienk: bursztynowo-brylantow.

Dekretem papiea Klemensa XI 8 wrzenia 1717 koronowano Cudowny Obraz, jako pierwszy na
prawach papieskich poza Rzymem. Korony ufundowa krl Polski August II Mocny, ktrych
jednak nie naoono, uznajc je za niegodne, przyjto dopiero te, ktre przysa papie Klemens
XI, ceremoni przeprowadzi biskup poznaski Krzysztof Antoni Szembek przy udziale 200
tysicy pielgrzymw. Po kradziey koron w nocy z 22 na 23 padziernika 1909, dokonano
ponownej koronacji obrazu 22 maja 1910 koronami ofiarowanymi przez Piusa X. Dokona jej
biskup Stanisaw Zdzitowiecki przy udziale ok. pmilionowej rzeszy pielgrzymw z wszystkich 3
zaborw. Korony w. Piusa X zdobiy Cudowny Obraz Jasnogrski do czasu zaoenia w 2005
na Cudowny Obraz koron papiea Jana Pawa II i nowej sukienki - sukienki bursztynowej.

Badania
Obraz jasnogrski sta si przedmiotem wielu bada i kontrowersyjnych hipotez. Datowano go na
VII w. (T. Kruszyski), XI w. (Ch. Rohault de Fleury), XIII w. (W. Podlacha), przeom XIII i XIV w.
(S. Totkowicz, F. Kopera), pol. XIV w. (B. Rothemund), na okres przed 1382 r. (K. Pieradzka);
widziano w nim dzieo o tradycjach malarstwa grecko-rzymskiego, przemalowane w XV w. (M.
Skrudlik) lub kopi wykonan po 1430 r. w oparciu o orygina powstay w V w., na przeomie VI i
VII w., albo na pocztku IX w. (R. Kozowski, S. Szafraniec). Wrd kontrowersyjnych opinii, co
do rodowiska jego powstania za proweniencj wosk opowiadaj si J. Fijaek (szkoa
boloska), Totkowicz (dzieo Pietra Cavalliniego), Pieradzka (Siena), E. nieyska-Stolot
(krg Simone Martiniego); za bizantyjsk m.in. M. Walicki, B. Db, T. Mroczko, A. Rogow oraz
czesk K. Estreicher.

W 1984 Anna Rycka-Bryzek i Jerzy Gadomski poddali obraz gruntownej analizie. Stwierdzili,
i obraz by dwukrotnie przemalowywany, w zwizku z czym obraz skada si z trzech
nawarstwiajcych si warstw: pierwsza, ikonowa, powstaa w XII-XIII w.; po niej pozostaa
zasadnicza kompozycja obrazu; druga warstwa jest woska (z poowy lub po poowie XIV) i
stanowi obecne malowido; trzeci warstw stanowi przemalowania, wykonane w Polsce
podczas konserwacji (1430-34) po najedzie husytw. Tym samym badacze ci stwierdzili,
eikonografia obrazu jest pochodzenia bizantyskiego, ale on sam powsta w krgu sztuki
aciskiej. Odrzucili tezy o pochodzeniu bizantysko-ruskim, czeskim czy wgierskim [4].

Kult
13 kwietnia 1904 w. Pius X na prob biskupa wocawskiego Stanisawa Zdzitowieckiego i
polskich paulinw zatwierdzi wito Matki Boej Czstochowskiej w rycie I klasy z oktaw dla
Jasnej Gry. wito to miao by obchodzone w rod po 24 sierpnia. Po raz pierwszy wito
byo uroczycie obchodzone w dniu 29 sierpnia 1906 roku. W 1931 Pius XI zatwierdzi dzie 26
sierpnia jako wito ku czci Matki Boskiej Czstochowskiej. Dekretem Kongregacji Obrzdw z
dnia 26 padziernika 1956 uroczysto liturgiczna zostaa przyznana wszystkim diecezjom w
Polsce. Natomiast w tradycji Kocioa prawosawnego wito Czstochowskiej Ikony Matki Boej
obchodzone jest 6 marca (19 marca wedug kalendarza gregoriaskiego).