Agnieszka Gontarska

LE CORBUSIER

Charles Eduard Jaenneret znany powszechnie jako Le Corbusier urodzi si

6 grudnia 1887 roku w szwajcarskim miasteczku niedocignionych
zegarmistrzw La Chaux-de-Fonds. W latach 1900-1905 studiowa sztuki
plastyczne i architektur pod kierunkiem malarza Charlesa LEplatteniera, ktry
zaszczepi w nim zamiowanie do natury. Duym dowiadczeniem dla modego
Jaennereta byy studia i praca u Augustea Perreta w Paryu (1908-1909) i u
Petera Behrensa w Berlinie (1910-1911).Wywarli oni na Jaennereta
klasycyzujcy wpyw. W 1916 roku stworzy wraz z Amedee Ozefantem
puryzm- kierunek estetyczny. Wsplnie wydali ksik Przeciwko Kubizmowi.
W 1920 roku zaoyli pismo wystpujce przeciw konwencji. Wtedy Jaenneret
przyj pseudonim Le Corbusier. W pimie wypowiadali si pejoratywnie na
temat Ecole de Beaux Arts, grupy De Stlij, konstruktywizmu, Gropiusa,
Bauhaus, ekpresjonizm i surrealizm. W grudniu 1930 roku Le Corbusier oeni
si z Yvonne Gallis modelk pochodzc z Monako. Zmar 27 sierpnia 1965
roku Cap Martin. By jednym z najwybitniejszych twrcw i teoretykw
nowoczesnej architektury oraz malarzem i rzebiarzem. Le Corbusier jest
autorem 50 ksiek i ok. 57 budowli zrealizowanych w caoci.
W swojej wczesnej dziaalnoci stara si stworzy uniwersalny jzyk
oparty na geometryzacji natury oraz reprezentatywn lokaln odmian Art.
Nouveau przy wykorzystaniu formy z fauny i flory Jury Szwajcarskiej . Wida to
w Villi Fallet w La Chaux-de-Fonds z 1906 roku jak wykorzysta organiczne
motywy, takie jak kwiaty, trzmiele oraz elementy dekoracyjne nawizujce do
ksztatu jody. Jaenneret naturalizm i Art. Noveau odrzuci po pierwszej podry,
ktr odby w 1907 r. do Woch, Londynu i Wiednia, gdzie pozna pogldy
Adolfa Loosa ktry gosi, e ornament jest zbrodni i tylko zdegenerowani
arystokraci i kryminalici czuj potrzeb dekoracyjnych upiksze. To
dowiadczenie spowodowao odejcie w stron surowego klasycyzmu oraz
zainteresowanie miastem- ogrodem, ktre zrodzio projekt dla La Chaux-de-
Fonds. Odrzuci w w czas spadziste dachy i krte ulice, jego zainteresowanie
ide miasta przemysowego w otoczeniu parku doprowadzio do stosowania
prefabrykatw i budownictwa mieszkaniowego robotnikw. Uwidacznia si to
w projekcie domu typu Dom-ino w 1914 roku, ktre jest schematem elbetowej
pytowo-supowej konstrukcji pozwalajcej na niezalene i swobodne od niej
ksztatowanie elewacji budynku, otwartego planu oraz ruchomego podziau
wntrza, a take wida to w projekcie domwi robotniczych Saint-Nicolas
dAliermont z 1917r. S one dowodem na zaangaowanie artysty w sprawy
spoeczne oraz zagadnienia budownictwa masowych mieszka, co byo do
rzadkim zjawiskiem. W projektach mebli do wntrz swoich budowli wykazywa
niekonsekwencj tworzc wyposaenie w stylu Ludwika XVIII i Dyrektoriatu.
Kolejnym przykadem realizacji niektrych z idei jest willa Schwob (1916-
1917) o elbetowej konstrukcji opartej na 4 wewntrznych supach o rednicy
20 cm, co pozwolio na swobodny przepyw przestrzeni z jednego
pomieszczenia do drugiego, wok centralnego living roomu przechodzcego
przez 2 kondygnacje, stanowicy centrum caego domu z jadalni po jednej
stronie i z pokojem do gier po drugiej, klatk schodow w gbi oraz ogrodem
od frontu. Pokj ten zosta owietlony z jednej strony olbrzymim pionowym
oknem. Widoczne jest tu zainteresowanie klasycyzmem, a take wyranie
zostay oddzielone strefy o rnych funkcjach: cz dzienn stanowi parter,
cz nocn stanowi pokoje na pitrze. Detale architektoniczne s niemale
neoklasyczne w swoim geometrycznym rysunku. Paskie prostokty przebite
owalnymi otworami s przeciwstawione pcylindrom, czyst przestrze
rwnowa jednolite bryy. Wida tu denie do osignicia matematycznej
harmonii, zgodnie z platosk ide, e pewne podstawowe stosunki liczbowe
tkwi u podstaw porzdku wszechwiata i s rdem pikna. Istotn rzecz jest
to, i Jaenneret walczyo anonimowo, standaryzacj oraz precyzj dla sztuki.
W latach 1918- 1919 jeszcze przed wycigniciem ostatecznych wnioskw z
dotychczasowych dowiadcze ukoczy seri projektw, ktre byy przejciem
od ogooconego z ozdb klasycyzmu do nowoczesnej architektury. W 1917
zamieszka w lewobrzenym Paryu w rejonie Saint-Garmain-des-Pres na rue
Jacob nr20, przez nastpne 17 lat zajmowa kawalerk z kuchni na 7 pitrze w
mieszkaniu na mansardzie stylu Ludwika XIV, a do czasu, kiedy w 1934
zaprojektowa swoje mieszkanie. W midzyczasie zaoy fabryk cegy, ktrej
bankructwo potwierdzio tylko jego filozofi puryzmu- doktryn wg, ktrej
selekcja naturalna tworzy czyste formy, pene eleganckiej, oszczdnej prostoty.
Stosowano pastelow gam barwn i kompozycj zoon z paskich, pynnie
zrytmizowanych form geometrycznych. Bya to sztuka o rygorystycznej
dyscyplinie formalnej- chcieli stworzy uniwersalny jzyk form, a take w
pawilonie LEsprit Nouveau na wystawie paryskiej w 1925 roku.
Zaprojektowa 51 domw dla robotnikw w Pessac (przedmiecia Bordeaux) na
zlecenie Henriego Frugesa. Jest to jeden z najwikszych zespow
zaprojektowanych przez Le Corbusier i zarazem zwizany z jego ksik
Urbanisme, w ktrej pisze, e prostoliniowa geometria jest nie tylko
funkcjonalna ze wzgldu na szybko ruchu i pikna z powodu prostoty, ale jest
take podstaw wyszej kultury, zaznacza w niej rwnie przekonanie, e za
pomoc formy architektonicznej mona zmieni ludzkie ycie. Przykadem tego
jest Wille Contenporiane niezrealizowany projekt 3 milionowego miasta, w
ktrym wida zaoenia funkcjonalizmu: odcienia centrum, zwikszenie i
intensywno zabudowy o formach z ktami i liniami prostymi wkomponowane
w swobodnie falujca ziele, ulepszenie komunikacji oraz zaprojektowanie
rozlegych otwartych terenw zielnych. W swojej twrczo Le Corbusier
stworzy dwie idealne wille na zlecenie bogatych ludzi zwizanych ze sztuk i
przemysem. Pierwsz z nich jest Willa w Garches z 1927 roku, w ktrej to
mieszka brat Gertrudy Stein. Podjeda si do niej od pnocy, drog
prowadzca do wejcia dla suby, nad ktrym znajduje si balkon. Elewacja
pnocna i poudniowa to biae paszczyzny podzielone proporcjonalnie
trjktami w rytmie 2-1-2-1-2, w tym te rytmie utrzymana jest siatka supw
ksztatujcych wntrze. Wraenie abstrakcyjnego prostoktnego adu
podkrelaj gadkie ciany boczne i cig warstw przestrzennych strony
poudniowej, ktra mieci wejcie do ogrodu i tworzcej wielk szecienn
bry poprzecinan tarasami, balkonami, paszczyznami dachu i cian.
Willa Savoye w Poisy z 1929-30 zastosowa tutaj charakterystyczne
elementy: ramp wejciow, krzywolinijne ciany solarium, konstrukcj
pytow i wolnostojce podpory). Do willi podjeda si drog, ktra biegnie
wok parteru budynku pomidzy podporami i tworzy zakrt wyznaczony przez
promie skrtu samochodu. Z parteru, gdzie znajduj si pomieszczenie dla
suby i gospodarcze idzie si ramp biegnc przez cay budynek lub krt
klatk schodow. Pitro stanowice cz mieszkaln w ksztacie litery L z
otwartym tarasem po jednej stronie otoczone jest oknami wstgowymi. Ostra
surowa biel na tle otaczajcej j zieleni sprawia wraenie, jakby budynek
stanowia pyta lodu. azienka wyoona pytkami z zagbion wann i wygit
sof przypomina anie rzymsk. Do budowli wywierajcych ogromny wpyw
i charakteryzujcych twrczo Le Corbusiera jest schronisko Armii Zbawienia
(1929-1933) znane jako Cite de Refuge i pawilon studentw szwajcarskich
(1930-1932) na poudniu Parya. Budowla ta to czterokondygnacyjny
prostopadocienny blok pytowy o stalowej konstrukcji szkieletowej, wspartej
na masywnych elbetowych pilotach.
Le Corbusier po II wojnie wiatowej podj dzieo odbudowy zniszczonych
miast. Wizao si z tym wytworzenie nowej estetyki: realistycznej i surowej,
odpowiadajcej trudnym powojennym warunkom, miaa oddawaa take si
agresji tkwic w czowieku. Nowa forma architektury Le Corbusier bya
interpretowana jako wielki zwrot. Uwaano j za wyraz niemal prymitywnoci:
zamiast ktw prostych skadaa si z arbitralnie zastosowanych krzywizn i
kaprynych ksztatw. W kaplicy pielgrzymkowej Ronchamp Le Corbusier
wzorowa si na wiey Einsteina, Mendelsohna. Kaplica jest wtopiona w
pofadowany krajobraz, a jej bia sylwetk wida z daleka na zielonym tle
wzgrz. Wszystkie formy odziaowywuj na siebie, budynek stanowi
organiczn plastyczn cao. Odnosi si wraenie, e jeeli zabraoby si jaki
element budowla runby. Ta rytmiczna rwnowaga jest tak precyzyjna, e
mona by ten obiekt nazwa wyrozumowan rzeb, gdy tymczasem wczeni
Le Corbusierowi interpretowali Ronchamp jako irracjonaln budowl,
odchodzc od nowoczesnoci, jako przykad prymitywnej technologii- uycia
surowego betonu zamiast lakonicznej w wyrazie, prostoliniowej, lekkiej stali,
ktr chtnie stosowali awangardzici. W latach 50 w Czandigarh dziaalno
tzw. plastycznej integralnoci oraz nowej cikiej estetyki Le Corbusiera
przeywa moment kulminacyjny. Jednake mona w tych projektach znale
kilka bdw formalnych i funkcjonalnych jak: zbytnie rozcignicie Kapitolu
miasta oraz jego cao mona ogarn z wikszej odlegoci. Le Corbusier
chcia stworzy Akropol, ktry dominowaby nad caym krajobrazem z tym
przeciwiestwem do Ateskiego akropolu, e budowle miay by cile
powizane ze sob. Gmach Parlamentu posiada dwie gwne sale zebra, ktre
wypeniaj siatk przestrzenn o potrjnej wysokoci, przebijajc si na
zewntrz nad horyzontaln lini dachu formami hiperboli i piramidy. Wntrze
budynku przenikaj wzajemnie kolumny, rampy, szyby windowe oraz wietliki,
dajc efekt gwatownoci. Otwarta przestrze nazwana przez Le Corbusiera
forum miaa by miejscem nieoficjalnych spotka rozmw i odpoczynku. Byo
to jedyne miejsce przeznaczone dla ycia publicznego. Ostatni pawilon
wystawowy i zarazem ostania budowla Le Corbusiera jest Centrum w Zurychu.
Jest ono rwnie punktem wyjcia dla nowoczesnej estetyki stali. Lekko
pocze oraz cienkie stalowe powoki s przeciwiestwem betonowej estetyki
otaczajcych go masywnych budowli. Posiada ona dwa metalowe dachy,
unoszce si niczym parasole nad stalow klatk, podtrzymywane punktowo w
czci rodkowej. Niej rozbrzmiewa staccato barwnych pyt i stalowych
ktownikw i rygli. Siatka przestrzenna budynku zrobiona jest z czterech
stalowych ksztatownikw o formie litery L, ktre s czone w supy o
przekroju krzyowym. Budynek sprawia wraenie statku osiadego na mielinie.
Stalowy dach pomalowany jest na szary kolor okrtu wojennego, metalowe
drzwi maj pkoliste otwory jak pokrywy luku na statku. Grny pokad
zaakcentowany jest stalowymi drabinkami i peryskopowymi otworami, a
gwna przestrze wystawowa, podwjne wysokoci, z otwart klatk
schodow, metalowym pokadem i przewodem wentylacyjnym przypomina
kotowni wielkiego transatlantyku. Na zewntrz jaskrawo pomalowane pyty,
zmieniajce si jak kolorowe flagi sygnalizacyjne, dopeniaj metafory.