nEPUBLtKA r Sl{QtP&ntSg

hTINI$TRIA E ARST&IIT
I}}TE SPT} RTIT

lQ-<
a%F
.A'
a
.2t NIKOLLA
(eaxe

MATURA SHTETERORE
PROGRAMET ORTENTUESE

(Provim me zgiedhie)

TENNA,: TIZIKE E THELLUAR

Koordinator: MIRELA GURAKUQI

Viti shkoll or 2016-2017

 Udhzime t prgjithshme
Ky program orientues ndihmon n prgatitjen e nxnsve pr provimin e maturs pr lndn
fizik e thelluar. Ai synon orientimin e prgatitjes s nxnsve nprmjet prqendrimit n
njohurit dhe aftsit m t rndsishme t lnds, si dhe ky program ndihmon njkohsisht
edhe n verifikimin paraprak t prgatitjes prfundimtare t nxnsve, sepse mundson
zhvillimin e testimeve prmbledhse.
Gjat prgatitjes pr provimin e fiziks duhet t kihen parasysh: modelimi fizik, aftsia pr t
zgjidhur problema, aftsia pr t prdorur njohurit fizike n situata nga jeta reale dhe n
problema me prmbajtje nga shkencat e tjera, aftsia e t menduarit kritik, aftsia pr t
argumentuar, pr t gjykuar, pr t vrtetuar, si dhe aftsit ndrkurrikulare t kurrikuls s
gjimnazit.
Programi orientues pr prgatitjen pr provimin e lnds s fiziks s thelluar mbshtetet:
n programet e fiziks brtham (klasat e 10 dhe11-t);
n programin e lnds Shkenc (klasa e 12-t);
n programin e fiziks s thelluar (klasa e 12-t).

Objektivat pr prgatitjen e provimit:

Nprmjet testimit nxnsi duhet t realizoj kta objektiva pr prgatitjen e provimit:

t identifikoj konceptet dhe proceset fizike dhe ti prdor ato pr t shpjeguar

informacionin e dhn nprmjet krkesave n test;
t bj interpretimin e ligjeve fizike, t nxjerr prfundime dhe t prgjithsoj nprmjet
krkesave vrtetsin e tyre;
t prdor informacionin shkencor jo vetm duke br interpretimin e ligjeve, por dhe pr
ti zbatuar ato;
t prshkruaj lidhjen midis dy ose m shum ideve duke njohur karakteristikat e tyre
kryesore nprmjet testimit;
t prdor rregullat dhe parimet e fiziks pr zgjidhjen e elementeve t reja n problema;
t bj lidhjet midis koncepteve dhe proceseve pr t shpjeguar natyrn dinamike t
lnds.

Linja 1: Lvizja dhe bashkveprimet

Prshkrimi i linjs: Nxnsi duhet t zotroj njohuri, aftsi dhe qndrime pr madhsit
dhe ekuacionet q prcaktojn lvizjen e grimcave n fushn e forcave, ligjet e Njutonit dhe
zbatimet e tyre, forcn e rndess, peshn e trupit, forcn e frkimit, forcn e gjithsishme,
forcn e elasticitetit, impulsin, impulsin e forcs, ligjin e ruajtjes s impulsit, forcn
qendrsynuese, ligjin e trheqjes s gjithsishme, rryms elektrike dhe qarkut elektrik,
rezistencs elektrike dhe ligjit t Omit pr nj pjes qarku, pr qarkun e plot, ligjin e Zhaul-
Lencit, lidhjen e rezistencave n seri dhe paralel, ligjin e Omit pr qarkun e plot dhe rrymn
alternative, teorin speciale t relativitetit, fizikn kuantike , modelin planetar t atomit t
hidrogjenit dhe elementet e elektroniks.

Blloku tematik Objektivat

1. Lvizja e grimcave Nxnsi duhet t jet i aft:
n fushn e forcave - t zbatoj ekuacionet kohore t lvizjes s grimcs materiale n
sistemin kartezian t koordinatave, pavarsin e lvizjes dhe

2
 Blloku tematik Objektivat
kompozimin e saj, rnien e lir vertikale dhe horizontale, lvizjen
Prshkrimi i lvizjes s parabolike, shpejtsit kozmike, lvizjen e nj grimce ndrmjet
grimcs kndore me pllakave t kondensatorit, lvizjen n fushn magnetike
metodn e homogjene, forcn e Lorencit;
koordinatave t njehsoj gjatsin e rrezes vektore t nj pike materiale duke
pasur t dhna koordinatat e saj karteziane n hapsirn me tri dhe
Lvizja e grimcs dy prmasa;
lndore n fushn e t shkruaj n baz t ligjit t pavarsis s lvizjeve sistemin e
rndess mposhtm t ekuacioneve kohore pr lvizjen e rrafsht n fushn
e forcave t rndess, n rastin kur trupi fillon lvizjen e rnies s
Lvizja e grimcs lir me koordinatat (xo; yo), me shpejtsi vo, e cila formon kndin
lndore n fushn e me horizontin:
rndess kur hidhet t2
horizontalisht x x0 v0 x t ; y y 0 v0 y t g ;
2
t njehsoj koordinatat, shpejtsin e trupit dhe kndin q ajo
formon me horizontin n do ast t kohs;
Hedhja horizontale me
t prdor lidhjen v y2 v02y 2 g ( y y 0 ) pr t njehsuar
shpejtsi t madhe
shpejtsin sipas lartsis dhe anasjelltas;
t njehsoj lartsin maksimale t ngjitjes dhe largsin e rnies, n
Lvizja e grimcave rastin e prgjithshm, n rastin e hedhjes vertikalisht lart dhe n
lndore t ngarkuara rastin e hedhjes horizontale;
n fushn elektrike t zgjidh ushtrimet me lvizjen e nj grimce t ngarkuar me
elektricitet, n nj fush elektrike homogjene, pr rastin kur
Lvizja e grimcave shpejtsia fillestare e grimcs e ka drejtimin pingul me fushn
lndore t ngarkuara elektrike;
n fushn magnetike t njehsoj raportin e/m kur jepen koordinatat e grimcs, shpejtsia
fillestare e saj, si dhe intensiteti i fushs elektrike;
t zgjidh ushtrimet q lidhen me lvizje n fushn homogjene
magnetike, duke u mbshtetur n ligjin e dyt t Njutonit dhe n
forcn e Lorencit.

2. Dinamika Nxnsi duhet t jet i aft:

- t formuloj kuptimin fizik t dinamiks, forcs, forcs si vektor,
forcs rezultante, sistemit t trupave, inercis, mass, forcs s
rndess, peshs, ligjeve t Njutonit, frkimit, forcs s frkimit,
koeficientit t frkimit, forcs s gjithsishme, impulsit, impulsit t
forcs, ligjit t ruajtjes s impulsit, forcs s elasticitetit, forcs
qendrsynuese, ligjit t trheqjes s gjithsishme;
Ligjet e Njutonit. - t prdor nj strategji pr zgjidhjen e problemave n dinamik,
Zbatime t ligjeve t duke respektuar hapat e saj;
dinamiks - t zbatoj ligjet e Njutonit n zgjidhjen e problemave:
F
a R
m F12 = - F21;
t prdor sakt njsit matse t forcs, t mass e nxitimit n
sistemin SI;
t identifikoj bashkveprimet themelore n natyr;
t prdor diagramin e forcs s rndess, t trheqjes s

3
 Blloku tematik
Ligji i trheqjes s
gjithsishme
Forca e frkimit
Forca e elasticitetit.
Ligji i Hukut
Pesha e trupit q lviz
me nxitim
Forca qendrsynuese
Impulsi i trupit
Ligji i ruajtjes s sistem me dy trupa, n lvizjen njprmasore: m1 v 1 + m 2 v2 = m
impulsit
3. Rryma elektrike
Intensiteti i rryms
elektrike
Rezistenca elektrike dhe
ligji i Omit pr nj pjes
t qarkut
Efekti termik i rryms.
Ligji i Xhaul- Lencit
Lidhja e
rezistencave n seri dhe
Objektivat
gjithsishme, frkimit, elasticitetit, peshs, impulsit q vepron mbi
nj trup dhe ligjet e Njutonit pr zgjidhjen e problemave;
t zbatoj ligjin e trheqjes s gjithsishme n zgjidhjen e
problemave:
mm
F 12 2
r
t njehsoj forcn e frkimit kur trupi lviz n rrafsh horizontal :
Ff Fn mg ;
t zbatoj ligjin e Hukut n zgjidhjen e problemave: Fe = - kx;
t bj dallimin ndrmjet forcs s rndess dhe peshs s nj
trupi, t prshkruaj ndryshimin e peshs kur trupi lviz me nxitim.
t njehsoj forcn qendrsynuese:
v 2 4 2 mv 2
ac 2 r 2r Fc
r T r ;
t njehsoj impulsin dhe ndryshimin e tij pr nj trup:
p = mv ; p = mv mv0;
t shkruaj dhe zbatoj ekuacionin q lidh ndryshimin e impulsit
me impulsin e forcs: Ft = p ; Ft = mv mv0;
t zbatoj ligjin e ruajtjes s impulsit n form vektoriale pr nj
1v1 + m2 v 2;
t prdor sakt njsit e impulsit t forcs dhe t impulsit.
Nxnsi duhet t jet i aft:
- t formuloj kuptimin fizik t burimit t rryms, rryms elektrike,
rryms elektrike t vazhduar, rryms elektrike alternative, vlers
efektive dhe maksimale t rryms alternative, vlers efektive dhe
maksimale t tensionit alternativ, intensitetit t rryms elektrike,
rezistencs elektrike, rezistencs specifike, f.e.m, rezistencs s
brendshme t burimit, puns s rryms, energjis s rryms, fuqis
s rryms s vazhduar, fuqis s rryms alternative, fuqis mesatare
t rryms alternative, ligjit t Xhaul-Lencit, lidhjes n seri t
rezistencave, lidhjes n paralel t rezistencave, lidhjes s przier,
ligjit t Omit pr qarkun e plot homogjen;
q
I
- t njehsoj intensitetin e rryms elektrike: t ;
- t njehsoj rezistencn elektrike t nj pruesi n varsi t llojit t
materialit, seksionit, gjatsis s pruesit:
l
R
S;
t interpretoj ligjin e Xhaul-Lencit si shndrrim i energjis
elektrike n termike;
t zbatoj ligjin e Xhaul-Lencit n zgjidhjen e problemave:
Q = I 2 Rt = UIt;
t njehsoj rezistencn elektrike n skema t kombinuara me lidhje
4
 Blloku tematik
paralel
Ligji i Omit pr qarkun e
plot
Rryma alternative
4. Teoria speciale Nxnsi duhet t jet i aft:
e relativitetit
Parimi mekanik
i relativitetit
Shndrrimet e Galileit t zbatoj n ushtrime formulat q lidhin intervalin kohor vetjak
Parimet e teoris t prdor n ushtrime shndrrimin e shpejtsive sipas teoris
speciale t relativitetit
Impulsi dhe masa
n teorin e relativitetit
Objektivat
n seri-paralel;
t zbatoj ligjin e Omit pr qarkun e plot homogjen:
I
Rr = U + Ir;
t prdor sakt njsit e puns, tensionit, rryms, rezistencs, f.e.m,
fuqis;
t zgjidh problema q prmbajn rrymn, diferencn e potencialit,
rezistencn elektrike dhe fuqin e rryms alternative;
t bj dallimin ndrmjet rryms s vazhduar dhe alternative (edhe
grafikisht);
t njehsoj vlern maksimale dhe vlern efektive pr rrymn dhe
tensionin alternativ:
I U
I ef 0 U ef 0
2 2
t listoj pyetjet q shtron teoria speciale e relativitetit, duke
treguar se pr cilat shpejtsi nuk mund t zbatohet mekanika
klasike;
t zbatoj parimin klasik t relativitetit t Galilei-Njutonit;
t shkruaj dhe t zbatoj shndrrimet e Galileit pr koordinatat
hapsinore dhe pr kohn;
dhe gjatsin vetjake me ato kur trupi sht n lvizje;
speciale t relativitetit;
t zbatoj n ushtrime lidhjen relativiste t mass me shpejtsin;
t njehsoj impulsin relativist t trupit dhe ligjin e dyt t Njutonit
m ann e impulsit.

5. Fizika kuantike Nxnsi duhet t jet i aft:

t shpjegoj hipotezn e Radhrfordit pr modelin planetar t
Modeli planetar i atomit dhe eksperimentin pr vrtetimin e tij.
atomit t prdor formulat spektrale q shprehin karaterin diskret t
rrezatimit t atomit t hidrogjenit.
Atomi i hidrogjenit t zbatoj rregullat e kuantizimit dhe nivelet energjetike t atomit.
t njehsoj energjin e rrezatuar dhe t prthithur kur elektroni
Spektri diskret kalon nga nj nivel n nj tjetr.
Modeli kuantik i Borit t zbatoj parimin e Paulit pr shtresat elektronike pr shpjegimin
pr atomin e e sistemit periodik t elementve.
hidrogjenit
6. Elemente t Nxnsi duhet t jet i aft:
elektroniks t shpjegoj prcjellshmrin vetjake, elektronike dhe vrimore t
gjysmprcjellsve;
Gjysmprcjellsit dhe t shpjegoj prcjellshmrin e gjysmprcjellsve p dhe n;
prcjellshmria vetjake t shpjegoj ndrtimin dhe funksionimin e diods kristalore;
Kalimi p-n t bj dallimin ndrmjet lidhjes s drejt (t hapur) dhe t kundrt
Prcjellshmria e (t mbyllur) t nj diode;

5
 Blloku tematik Objektivat
njanshme t shpjegoj efektin transitor dhe prforcimin e tensionit, ose t
Dioda kristalore fuqis s sinjalit n tre skemat e thjeshta t lidhjeve t transistorve
(me emiter t prbashkt, me baz t prbashkt dhe me kolektor t
prbashkt);
Tranzistori t shpjegoj prfitimet q kemi nga nj skem e kombinuar me dy
transistor.

Linja 2: Energjia dhe transformimet e saj

Prshkrimi i puns: Nxnsit duhet t zotroj njohuri, aftsi dhe qndrime ndaj madhsive
kryesore t puns, energjis, fuqis, energjis kinetike, potenciale, potenciale gravitacionale
dhe elastike, ligjit t ruajtjes s energjis mekanike, koncepteve baz t termodinamiks,
puns dhe nxehtsis, parimit t par dhe t dyt t termodinamiks, si dhe zbatimeve t tyre,
t gazit ideal, ekuacionit themelor t teoris molekulare-kinetike dhe ekuacionit t
prgjithshm t gjendjes s gazit, t lkundjeve dhe valve, lvizjes lkundse dhe ekuacionit
t lvizjes lkundse, lkundjeve t detyruara, magnetizmit, vektorit t induksionit magnetik,
fluksit, ndryshimit t fluksit, f.e.m. t induktuar, autoinduksionit, vals elektromagnetike,
parimit t Hygensit, pasqyrimit dhe prthyerjes s drits, interferencs dhe difraksionit t
drits.

Blloku tematik Objektivat

1. Puna e forcave Nxnsi duhet t jet i aft:
dhe energjia - t formuloj kuptimin fizik t puns, xhaulit, energjis kinetike,
mekanike energjis potenciale, energjis potenciale gravitacionale, energjis
potenciale t elasticitetit, energjis mekanike, teorems s
energjis kinetike, ligjit t ruajtjes s energjis mekanike;
- t prdor strategji pr zgjidhjen e problemave t puns, forcave
dhe energjis, duke respektuar hapat e saj;
Puna dhe energjia - t bj dallimin ndrmjet koncepteve pun dhe energji;
- t njehsoj punn e kryer nga forca rezultante konstante, kur
vektori i forcs formon knd me vektorin e zhvendosjes:
A = FR s cos ;
t njehsoj punn e forcs s rndess, kur trupi lviz vertikalisht
dhe n rrafshin e pjerrt;
Fuqia t zbatoj lidhjen ndrmjet kohs, fuqis dhe puns n zgjidhjen e
problemave:
A
P ;
t
t lidh konceptin e kohs dhe puns me fuqin;
t njehsoj punn e forcs s elasticitetit n zgjidhjen e
problemave;
t zgjidh problemat q lidhen me energjin kinetike dhe
potenciale (gravitacionale dhe t elasticitetit) duke zbatuar
Energjia kinetike teoremn e energjis kinetike:
Teorema e energjis
kinetike

6
 1 1 1 1
Energjia potenciale A E K mv 2 mv 02 ; A E ps kx 2 kx 02
2 2 2 2
gravitacionale dhe
elastike
t zgjidh problema duke zbatuar ligjin e ruajtjes s energjis
Ligji i ruajtjes s
mekanike:
energjis mekanike.
mv 2 kx 2
Em1 =Em2 ; E K ; E ps ; Epg = mgh.
2 2
2. Termodinamika Nxnsi duhet t jet i aft:
- t formuloj kuptimin fizik t termodinamiks, sistemit
termodinamik, sistemit t mbyllur, parimit t par t
termodinamiks, puns n termodinamik, parimit t dyt t
termodinamiks, proceseve t kthyeshme dhe t pakthyeshme,
motorve termik, rendimentit, ngrohsit, ftohsit, gazit ideal,
ekuacionit themelor t teoris molekulare-kinetike dhe ek. t
prgjithshm t gjendjes s gazit;
Puna dhe nxehtsia - t bj dallimin ndrmjet puns, nxehtsis dhe energjis termike;
- t njehsoj nxehtsin, punn dhe energjin termike duke zbatuar
Parimi i par i ligjin e par t termodinamiks;
termodinamiks U = Q A
Zbatime t parimit t
par t t shpjegoj pse ligji i par i termodinamiks sht shprehje e ligjit
termodinamiks t ruajtjes s energjis;
t shpjegoj si punon motori termik;
t njehsoj rendimentin e motorit termik duke prdorur ligjin e
dyt t termodinamiks.
Rendimenti i A Qn Qf Q
makinave termike 1 f
Qn Qn Qn
Parimi i dyt i
termodinamiks
t shpjegoj parimet baz t teoris molekulare kinetike t gazeve;
t prcaktoj parametrat e gjendjes s gazit dhe modelin e gazit
Gazi ideal
ideal;
t nxjerr ligjet e veanta t gazeve nga ekuacioni i prgjithshm i
Ekuacioni i
gjendjes s gazit.
prgjithshm i
gjendjes s gazit

3. Lkundjet dhe Nxnsi duhet t jet i aft:

valt - t formuloj kuptimin fizik t lvizjes lkundse, lkundjes s
thjesht harmonike, amplituds, periods, frekuencs, lavjerrsit
matematik, lkundjeve t lira, lkundjeve t detyruara, rezonancs,
vals, vals gjatsore, vals trthore, gjatsis s vals, shpejtsis
Lvizja lkundse s vals;
- t prcaktoj kushtet q duhen pr t prodhuar nj lkundje t
thjesht harmonike;
Ekuacioni i lvizjes - t shkruaj ekuacionin e lkundjes harmonike pr zhvendosjen, si
lkundse funksion sinusoidal ose kosinusoidal i kohs.
y = A sint; y = Acost

Perioda e lavjerrsit t zgjidh problema me formuln e lavjerrsit:

7
matematik l 1
T 2 ;f ;
g T
Lkundjet e t bj dallimin ndrmjet lkundjes s lir dhe lkundjes s
detyruara detyruar;
t prcaktoj kushtet e nevojshme t rezonancs;
t bj dallimin ndrmjet vals gjatsore dhe vals trthore;
Valt dhe prhapja e t rendit kushtet q prcaktojn shpejtsin e prhapjes s vals.
tyre
4. Magnetizmi Nxnsi duhet t jet i aft:
t formuloj kuptimin fizik t fushs magnetike t rryms, vektorit
t fushs magnetike B, vijave t forcs t fushs magnetike, ligjit
t Amperit, rregulls s dors s djatht, fluksit magnetik,
induksionit elektromagnetik, induktivitetit, ligjit t Faradeit, fem t
induktuar, rregulls s Lencit, autoinduksionit, energjis s fushs
magnetike;
t paraqes grafikisht, me an t vijave t forcs, fushn magnetike
t nj magneti shufr, n form patkoi dhe midis poleve t njjta
Paraqitja grafike e dhe t kundrta;
fushs magnetike t zbatoj rregulln e dors s djatht pr t prcaktuar drejtimin e
Vektori i induksionit vijave t fushs magnetike t nj pruesi drejtvizor me rrym dhe
magnetik t nj spire;
t zbatoj ligjin e Amperit pr t njehsuar forcn q fusha
magnetike B ushtron mbi nj prues me rrym I:
Forca q vepron mbi F = BIlsin;
nj prcjells me t zbatoj rregulln e dors s djatht pr prcaktimin e drejtimit t
rrym forcs magnetike mbi pruesin me rrym;
njehsoj fluksin dhe ndryshimin e fluksit magnetik:
BScos ; = 2 1;
Fluksi dhe vijat e t zbatoj ligjin e Faradeit pr njehsimin e fem t induktuar:
fushs magnetike
i N ;
Ndryshimi i fluksit t
dhe fem. e induktuar t njehsoj fem e autoinduksionit:
I
ai L ;
t
Induktiviteti dhe fem
t njehsoj energjin e fushs magnetike homogjene:
e autoinduksionit
1
E LI 2 .
2
5. Optika valore Nxnsi duhet t jet i aft:
Vala dhe grimca - t formuloj kuptimin fizik t vals elektromagnetike, spektrit t
vals, spektrit t dukshm t drits, frontit valor, rrezes s vals,
parimit t Hygensit, pasqyrimit, prthyerjes, mbivendosjes,
burimeve koherente, interferencs, difraksionit;
- t paraqes modele grafike t prhapjes s vals sipas parimit t
Prhapja e drits Hygensit;
- t zbatoj ligjin e prthyerjes s valve:
Pasqyrimi dhe sin 1 v1
prthyerja e drits
sin 2 v 2 n1 sin1 n2 sin 2

8
 t prcaktoj kushtet pr interferenc:
Interferenca e drits dsin k
ku k = 0, 1, 2, .....

dsin 2k 1
2
ku k = 0, 1, 2, ....

t prcaktoj kushtet e difraksionit n nj arje.

Difraksioni i drits

Nnlinjat e programit dhe pesha e secils nnlinj

Shprndarja e krkesave n test bazohet n peshn q z secila linj n programin msimor.

Tabelat prcaktojn peshn q zn linjat n programin e vlersimit, si dhe peshn q zn
nnlinjat brenda linjave.

Linjat e programit dhe pesha e secils linj

Nr. Linjat Prqindja

1 Lvizja dhe bashkveprimet 55%
2 Energjia dhe transformimet e saj 45%
Totali 100

Nnlinjat e programit dhe pesha e secils nnlinj

Nr. Nnlinjat Prqindja

1 Lvizja e grimcave n fushn e forcave 10%
2 Dinamika 16%
3 Puna e forcave dhe energjia mekanike 11%
4 Termodinamika 10%
5 Lkundjet dhe valt 9%
6 Rryma elektrike 12%
7 Magnetizmi 10%
8 Optika valore. Vala dhe grimca 5%
9 Teoria speciale e relativitetit 6%
10 Fizika kuantike. Modeli planetar i atomit t H2 5%
11 Elemente t elektroniks 6%
Totali 100