1

Kachin Theology Ngu Ai Hpa Baw Rai Ta?

(What is Kachin Theology?)

Ga Hpaw

Karai Masa (Theology) ngu ai ga gaw Theos (Karai Kasang) ngu ai ga hkum hte
logos (sawn sumru ai, sawk tam hkaja ai, chye na hkam la ai, tsun jahta ai) ngu ai laika
hkum lahkawng hpe kapyawn da ai ga re. Dai rai nna, Karai Masa (Theology) ngu ai ga
hkum a lachyum gaw Karai Kasang a lam myit sawn sumru ai, sawk tam hkaja ai, tsun
jahta ai, prat pra masa hte mahkri shawn chye na hkam la ai ngu ai lachyum rai nga ai. 1

Dai majaw Kachin Theology ngu ai gaw Kachin ni hte moi chyaloi nhkoi kaw nna
rau nga let, Kachin ni a labau htunghking hkringhtawng hte prat pra masa {existential
situation (socio-eco-politico situation)} ni hku hpaw shadan lam woi nga ai Karai Kasang
a lam hpe myit sawn sumru ai, sawk tam hkaja ai, prat pra masa hte mahkri shawn chye
na hkam la ai, makam kri dung ai hte shawng lam gaw gap sa wa ai lam rai nga ai.

I. Kachin Theology hpa rai ra ahkyak a ta? (Necessity of Kachin theology)

A. Karai Kasang gaw mungkan shinggyin masha yawng hpe tsaw ra ai hte manu shadan
ai Karai re (Yawhan 3:16). Dai hte maren anhte Kachin amyu baw sang ni hpe tsaw ra ai
the manu shadan ai Karai re. Dai majaw ndai mungkan hta Kachin amyu baw sang ngu
nna nga nga ai lam gaw gamai bye bye , lachyum n pru, manu kata nga nga ai n re. Karai
Kasang a yaw shada lam hte Karai tsaw ra ai, manu shadan ai, yu lahku bau maka,
shagrau shatsaw la nga ai amyu rai nga ai ngu ai hpe chye na hkam la lu na matu,

B. Moi chyaloi nhkoi jiwa ni a prat kaw nna ban the ban Karai Kasang teng has nga ai
ngu ai hpe chye na ai amyu hku chyeju jaw wa ai Karai gaw, Kachin amyu baw sang hpe
n dai mungkan the Shi a chyeju daju tai let hpung shingkang shadan shadawng na matu
yaw shada da ai lam hpe chye na hkawn hkrang lu na matu,

C. Kachin Hkristan ni a hkap la kam sham ai makam hkri dun (Doctrinal statement),
makam madung (Doctrinal belief) ni hpe, Chyum laika hte Kachin labau hkringhtawng
prat pra masa hpe mahkri shawn let, shi hte shi hkrak sung asung li li chye na kam sham
lu matu,

D. Mungkan hta Hkristan amyu masha ngu ai n nga ai re. Yuda Hkristan, Heleni Hkristan,
American Hkristan, Miwa Hkristan, Kayin Hkristan, Kachin Hkristan , etc., ngu ai hku
sha nga ai. Ga bya ni mung shi hte shi amyu masat nna nga ai. Ga shadawn Yuda hte tara

1 John Parratt, A Guide to doing theology (London: SPCK, 1996), 1.

 2

maigan gabya (Samari) Hkristan, Myen- Miwa ga bya Hkristan, etc hku sha nga ai.
Shinggyim masha amyu baw sang mying n lawm ai shag aw, Hkristan amyu baw sang
ngu ai n nga ai. Hkristan makam masham hte labau thunghking ningli mahkri shawn
matut mahkai nga ai hpe shut shai ai hku sharin achyin ai lam, jahpoi asawng, jahten
sharun ai hpe ning hkap lu na matu,{Hkristu hta Yuda ngu ai mi n nga, Helata ngu ai mi n
n nga ngu nna Kasa Pawlu Galai laika hta tsun sharing ai lam gaw, Hkrsitan makam
masham kam sham jang Yuda amyu n rai mat sai, Heleni amyu n rai mata sai ngu ai n re.
Hkristu hta langai sha, maren sha, lachyen ginhka na lam, yu kaji, dip sha roi rip hkat na
lam n nga ai. Dinghta mungkan nga pra ten hta amyu baw sang n bung tim yawng gaw
Karai Kasang a kashu kasha, hkye la madu langai sha ngu ai lachyum hpe shaleng dan ai
lam she rai nga ai}.

E. Jaw ang ai makam madung ni hpe shi hte shi hkrak shachyaw let Kachin amyu sha ni a
shawng lam hpe Karai a amying ningsang hte gaw gap sa wa lu na lu na matu. 2 Karai
mungga hte n tsawm ai n hkrak ai htunghking ningli lailen ni hpe mye shading (sh) kabai
kau da lu na matu.

F. Chyum laika ting kaw na, sung htum ai Karai masa kri hpe Kachin amyu ni a nga ginra
the mung masa, sut masa, shinggyim nga pra masa (context) hte hkrak chye na lu na matu
hte, dai teng man ai kri masa hte hkrak asak hkrung lam hpe gaw gap sa wa lu na matu.

G. Kaja ai, manu dan ai, tsawm htap ai htunghking ningli ni hpe Karai jaw shaman chye
ju sut hku chye na hkam la lu na matu hte, Karai mungga (sh) sharawng awng ai lam ni
hte n htan shai ai htunghking ningni ni hpe mye shading (sh) kahtap jahkum shatsup (sh)
kabai kau da lu na matu,

H. Kachin myu sha ni si ai hpang htawm hpang prat na htani htana asak hpe madu la lu
na lam sha nga, Yesu Hkristu jaw ya nga ai n hpaw n-ya asak lu la na matu,
I. Kachin amyu/wuhpawng gaw sumsing mungdan a nam chying/ manu hpe gaw gap
gam jaw nga ai amyu/ wuhpawng tai nga lu na matu,

J. Kachin myu sha ni Karai a amying ningsang the lam shagu hta mungkan lahkam dep
ngang ngang kang kang rawt jat galu kaba wa let, Karai a chyeju daju tai ai amyu tai nga
lu na matu, Kachin Theology ra ahkyak ai lam rai nga ai.

2 Kenneth Cauthen, Systematic Theology: A Modern Protestant Approach (Lewiston:

The Edwin Mellen Press, 1986),5.
 3

II. Kachin Karai masa a lit ( The Task Of Kachin Theology)

(1) Karai Kasang gaw mungkan shinggyim masha ni yawng a Karai rai nga ai hte maren
Kachin ni a Karai mung re. Kachin ni hpe tsaw ra matsan dum ai hte manu shadan ai
Karai re ai lam shadan shadawng ra ai. Kachin ni a labau hkinghtawng htunghking ningli
ni hte Kachin ni hpe shadan dan ai Karai mungga gaw gin hka garan da n mai ai hku
mahkri shawn nga ai lam chye na la shangun ra ai.

(2) Karai Kasang gaw Kachin ni hte rau nga ai, Kachin ni a sak hkrung nga pra masa kata
kaw hpung shingkang shadan shadawng nga ai hte bungli galaw nga ai ngu ai hpe chye
na hkawn hkrang la shangun ra ai.

(3) Karai mungga hpe Kachin a sak hkrung nga pra masa rai nga ai a mungkan hpe mu ai
ningmu (worldview), myit sawn masa (thought pattern), labau (history), htunghking
(culture), mahkrum madup (experience) ni hte mahkri shawn chye na la lu hkra shakut ra
ai.

(4) Mungkan ting mahkri shawn nga pra masa (globalization), majan (war), ahtik ahtawk
n hkrum n ra lam (conflicts), nga pra masa (social culture)/ mung masa (politic)/ sut masa
(economic) galai shai wa ai a majaw hkrum hkra ai mang hkang ni a matu Karai masa
mahtai jaw let myit mada shara n-gun lu shangun ra ai.

(5) Shinggyim wuhpawng kata lachyen ginhka lam, dip sha roi rip lam, n hkru n kaja ai
hku kanawn mazum lam, tara rap ra lam n nga ai up hkang hkrang masa lam ni hpe mye
shading (sh) galai shai kau lu hkra Karai mungga masa hte n-gun atsam jaw ya ra ai.

(6) N-gawn, Karai, Nga yawng danghta hte shinggyim masha mahkri shawn,matut
mahkai, shamyet shanat masa mungga hpe jahkawn jahkrang ya ra ai.

(7) Karai a n sen, Karai madun ai kumla ni hpe chye na, chye yu, chye madat, chye hkam
sha ai amyu tai let, Karai shadan dan ai sasana bungli ni hpe hkrak tup awng dang hkra
galaw gun hpai lu na matu lam woi ra ai.

(8) Karai jaw shingran hpe chye hkam la ai hte ahkyak dik masing tara ni hpe woi jahkrat
let, lam shagu hta hkik hkam wumja su hprang galu kaba ai Kachin ni tai hkra woi awn ra
ai.

III. Karai Masa a Pandung Ni (Goals of Theology)

(1) Karai Kasang a lam hkrak tup jaw ang ai hku bawnu machye machyang hte chye na
ai lam (the theoretical end),
(2) Mahkrum madup hte Karai Kasang a lam chye na lu ai lam (the effective end),
 4

(3) Karai Kasang sharawng awng ai lam hku madat mara asak hkrung ai lam (the
practical end) ni lu la na matu yaw shada ai re.3
(4) Shinggyim amsha yawng tengman ai Karai Kasang a kasha tai nna,Karai a sharawng
awng ai lam hpe gaw gap nga ai shinggyim wuhpawng tai nga na matu.
(5) Mungkan ndai Karai Kasang a yaw shada lam hte maren ngwi pyaw sim sa nga na
matu.

IV. Kachin Karai Masa gyin shalat ai hta lang ra ai npawt hkridun ni (Sources of
Theology).

Mungkan ting na Hkristan ni jai lang ai npawt hkridun ni hte maren lawu de na lam ni
hpe jai lang ra ai. Rai tim kaga ni hte n bung ai lam gaw, Kachin a sak hkrung nga pra
masa hta la kap ai lam ni rai ra ai.

A. Kachin Nga Pra Masa Hta Hpaw shadan dan ai shingran (Revelation)

Karai masa myit shachyaw gyin shalat ai hta Karai Kasang hpaw shadan dan da ai
shingran ni gaw ahkyak dik npawt hkridun rai nga ai. Karai Kasang gaw nga yawng nga
pra hpe hpan da ai wa re ai sha n-ga, nga yawng nga pra hku nna Karai Kasang hpe
shinggyim masha ni mu chye lu na hku hpaw shadan dan nga ai wa re (God is the God
who revealed). Kachin ni a labau hkringhtawng, htunghking ningli, sak hkrung nga pra
masa hta mung dingyang hpaw shadan dan nga ai Karai Kasang re. Dai majaw Kachin
Karai masa gyin shalat ai shaloi Karai Kasang a hpaw shadan dan ai, ninggawn tawa
shingran hte lak san hpaw shadan dan ai shingran ni hta mahta nna gyin shalat ai lam rai
ra ai.

B. Karai Mungga (Scripture)

Karai Kasang a mungga gaw lam amyu myu hku chye na la shangun ai re. Chyum
laika hku mung, Kachin ni a nga pra masa lam ni hku mung chye na la shangun ai re. Rai
tim, gara gaw Karai a mungga re ai ngu ai hpe jaw ang ai hku chye na la lu na matu,
shadawn jit na shatai na (sh) yu sharing la na lama ma ra ai re. Karai Kasang gaw chyoi
pra ai chyum laika hta Shi a daru magam hpung shingkang ni, myit masa ningja ni, hpan
da ai lam hte galaw ai magam bungli ni, sharawng awng ai lam ni, yaw shada ai lam ni
hpe hpaw shadan dan da ai re. Dai majaw Kachin Karai masa gyin shalat ai shaloi chyoi
pra ai chyum laika gaw ahkyak madung hku jai lang ra ai lam re.

C. Hkring htawng (Tradition)

3 Millard J. Erickson, Christian Theology (Grand Rapids, Michigan: Baker Book House,
1985), 21-22.
 5

Ji woi ji wa prat kaw nna hkan nang hkan sa hkrat wa ai hkringhtawng hte
Hkristan tai ai hpang mung matut manoi manu shadan jai lang hkrat wa ai hkinghtawng
ni hta na n tsawm ai, n hkrak ai, dai ni na prat hte n ahtap htuk sai ni hpe kau da nna,
manu dan ai lam ni hpe matut jai lang let Karai masa gyin shalat shachyaw ra ai.

D. Sawn dinglik lam (Reasoning)

Sawn dinglik ai lam gaw chyum laika, hkring htawng, hte mahkrum madup ni hpe
lachyum hpyan ai hta jai lang nga ai.. Shinggyim masha gaw tinang a myit sawn ning
chyoi masa (Philosophy), sawn dinglik daw dan masa (Thought pattern) ni hpe mahta nna
sawn dinglik yu nna she lam lama ma hpe gara hku chye na ai, hpa majaw dai hku chye
na hkap la ai ngu tsun shapraw ai re. Kachin ni kaw mung Kachin ni a myit sawn ning
chyoi masa (Philosophy), sawn dinglik daw dan masa (Though pattern) ni nga ai re. Dai
ni hte makam lam lama ma hpe gara hku chye na ai, hpa majaw dai hku chye na ai ngu ai
lam ni hpe sang lang dan ai hte, dai ni na prat masa, htunghking masa ni hte gara hku
mahkri shawn nna jai lang ra ai ngu ai lam ni hpe shachyaw nna, Kachin Theology hpe
gyin shalat ra ai re.

E. Mahkrum madup (Experience)

Hkristan asak hkrung lam gaw tinang a prat mahkrum madup hte ginrun nna asak
hkrung ai lam re. Prat a mahkrum madup gaw chyum laika a lachyum hte Hkristan
makam masham hpe chye na lu shangun ai lam npawt rai nga ai. Karai Kasang hte seng
nna, chyum laika hta Israela ni a mahkrum madup, Ga Shaka Ningnan ten na Hkristan ni
a mahkrum madup ni hte dai ni na prat Kachin Hkristan ni a mahkrum madup ni gaw
Karai masa gyin shalat ai hta ahkyak ai sut rai rai nga ai.

F. Htunghking Ningli (Culture)

Karai Kasang a mungga gaw shinggyim masha ni a htunghking ningli hta grau
hkik hkam nga ai. Rai tim, chyum laika na kabu gara shiga ni gaw htunghking ningli
(ga,laika,arung arai, bu hpun sumli lam, ningmu, myit sawn hkrang, sat lawat, shada
Kanawn mazum lam) a htinglu htinglai ya ai hku nna shinggyim masha ni chye na hkam
la lu na hku matut mahkai ya nga ai. Karai masa mungga lama ma hpe shinggyim masha
ni hpang de matut mahkai ya ai shaloi, nga ginra masa hta hkan nna chye na lu na matu,
dai nga ginra hta nga ai masha ni a htunghking ningli hta mahta nna she matut mahkai ya
ai baw re. (Ga shadawn Yesu Hkristu gaw shinggyim hkum hkrang dagraw ai shaloi
Yuda htunghking kata kaw dagraw let Karai Kasang a lam hpe hpaw shadan dan ai re.
Mahte laika hta Hkye la madu Yesu Hkristu hpe Meshia ngu Hebre labau hkringhtawng
htunghking ningli kata kaw shadan dan nga ai lam sakse hkam da ai. Yawhan laika hta
 6

gaw Heleni labau hkringhtawng htunghking ningli kata kaw shadan dan nga ai Mungga
(Logos) ngu sakes hkam da ai re.).

V. Kachin Karai Masa Gyinshalat ladat ni (The Method of thelogy)

Karai masa (theology) a zaw (sh) gindai gaw Karai Kasang a hpaw hpyan dan ai lam
(revelation) (sh) lachyum sung ai hte hkum tsup hkra chye na na yak la ai Karai Kasang a lam
(mystery) rai nga ai.

Karai masa gaw yawng mayawng hpe Karai myi jut hku chye yu, chye hkam la let asak
hkrung lu na matu shakut ai lam re. Dai hpe Anselm gaw faith seeking understanding ngu tsun
ai re. Dai hpe liberation theologians ni gaw 'faith seeking intelligent action"4 ngu bai tsun ma ai.
Makam masham ngu ai gaw Karai Kasang hte shi a magam bungli ni a lam hpe grau grau chye
na hkawn hkrang lu ai hte, Karai Kasang sharawng awng ai hku, ndai mungkan hta grau grau
asak hkrung lu hkra shakut ai lam rai nga ai (Faith gaw chyasi n re, hkring nga nan nga ai baw n
re, byin da masa hta hkan nna teng man ai mahtai tam let sak hkrung ai lam she re). Dai majaw
shinggyim masha gaw, Karai Kasang a lam hte Karai Kasang sharawng awng ai lam ni hpe grau
grau chye na nna, Karai Kasang a man hta tengman kangka ai hku asak hkrung mayu nga ai. Dai
rai nna, grau grau chye na lu hkra myit aru yu ai, chye na la mayu ai, sak hkrung nga pra mayuai
lam ni hpe ga san ni law law san nna teng man jaw ang ai mahtai hpe lu la hkra shakut ai hte dai
mahtai hku tup hkrak asak hkrung ai lam galaw ai re.

Dai hku chye na la shakut ai hta (1) hkum tsup kup hkra chye na la yak ai chyoi pra san
seng ai Karai Kasang a tsaw ra myit, Yesu Hkristu hta yubak mara raw dat ya ai lam, Chyoi pra
ai Wenyi a daru magam hpung shingkang, htenza mat wa nga ai ndai mungkan hte shinggyim
masha ni hpe nhkru nhkra ai kaw na bai gram lajang gaw sharawt la nga ai lam ni (2) Shinggyim
masha gaw shinggyim wuhpawng hta nga ai re majaw, masa hta hkan nna pyaw ai lam, yawn
hkyen ai lam, myitru myityak ai lam, htingbu htingbyen makau grupyin, shingra tara, nga yawng
dang hta hte mahkri shawn nga pra ai lam ni hta, Karai Kasang a lam hte myit shachyaw let
mahtai tam ai lam ni hpe aten shagu galaw nga ai re.

Dai gaw kam sham ai ngu ai (faith) kaw na hpang ai re. Chyum laika kaw na lam ni hpe,
sak hkrung nga pra masa hta hkan nna, What hpa baw hpe kam ai, how gara hku chye na nna
dai hpe kam sham ai, hte why hpa majaw dai hku kam sham ai (akyu ara hte myit mada ai lam)
ngu ai sawk tam masa hku myit aru mahtai shapraw ai (reflect) hte shaleng dan ai (express) lam
rai nga ai. Dai hku hkrang masa hte hkrak teng man jaw ang ai mahtai hpe chye na la nna, asak
hkrung lu ai gaw makam masham hpe grau grau ngang kang shangun ai hte Karai Kasang
sharawng awng ai shinggyim masha, shinggyim wuhpawng hku grau grau asak hkrung lu hkra
shakut sa wa lu ai lam rai nga ai. Kachin Theology mung Karai Kasang hpe kam sham ai ngu ai

4 Stephen B. Bevans, Models of Contextual Theology, Revised and Expanded Edition

(Manila, Philippines: Logos Publications, Inc., 2003), 73.
 7

(faith) kawn hpang ai re. Chyum laika kaw na lam ni hpe, Kachin my sha ni a sak hkrung nga pra
masa hta hkan nna, What hpa baw hpe kam ai, how gara hku chye na nna dai hpe kam sham
ai, hte why hpa majaw dai hku kam sham ai (akyu ara hte myit mada ai lam) ngu ai sawk tam
masa hku myit aru mahtai shapraw ai (reflect) hte shaleng dan ai (express) lam rai nga ai. Dai
hku hkrang masa hte hkrak teng man jaw ang ai mahtai hpe chye na la nna, Kachin langai hku
(sh) Kachin amyu sha ni asak hkrung lu ai gaw makam masham hpe grau grau ngang kang
shangun ai hte Karai Kasang sharawng awng ai shinggyim masha, Kachin my sha hku grau grau
asak hkrung lu hkra shakut sa wa lu ai lam rai nga ai.Dai n rai jang, makam gaw kaga, labau
htunghking ningli hte sak hkrung nga pra mahkrum madup gaw kaga ga rai taw jang, dai gaw
lachyum n pru ai lam sha rai nga ai. Dai majaw theology gaw, Yaku lamu kasa hte shana tup
gamu anut nna shaman chyeju kaba hkam la ai zawn, Karai Kasang a shaman chyeju lu la ai hte
Karai Kasang a mungdan gaw gap ai hta shang lawm lu ai ni rai hkra, galai shai ai ginra masa
(context) hta hkan nna, dingyang dakring dalang n-gun dat shakut shaja ai lam rai nga ai.

Dai rai nna Kachin Theology gaw kachin a prat labau, mahkrum madup, mabyin masa
hta hkan nna chye na hkawn hkrang la lu ai Karai mungga hte makam rai nga ai. Chyum laika a
sakes mung dai hku sha re. Eg. Karai Kasang Yesu Hkristu hku nna hkye hkrang la ai lam hpe
Marku, Mahte, Luka, Yawhan ni lachyum madung bung tim, hkai ginlen sakse hkam ai lam ni
gaw tinang a nga ginra labau htunghking ningli, mahkrum madup ni hta hkan nna shai hkat ai
hpe mu mada lu ai. Sinna Karai masa gaw sinna masha ni shanhte a mahkrum madup, mabyin
masa ni hta hkan nna shanhte chye na hkawn hkrang la lu ai Karai mungga hte makam rai nga ai.
Shan chyang karai masa, Latin America Karai masa, Africa karai masa etc. ni mung dai hku sha
re.

VI. Kachin Karai Masa (Theology) Ngu Ai Hpe Atsawm N Chye Na Jang

Marai langai ngai (sh) wuhpawng langai ngai Karai Kasang a lam sawk tam hkaja
ai (sh) tsun jahta ai (sh) bawngban ai rai yang dai gaw Karai Masa (Theology) sawk tam
hkaja ai (sh) tsun jahta ai (sh) bawngban ai lam rai nga ai. Dai majaw, Karai Masa
(Theology) n tsun ai nga jang Karai Kasang a lam n tsun ai ngu ai lachyum re. Karai
Masa (Theology) ahkyak n re nga jang, Karai Kasang ahkyak n re ngu tsun ai lam rai nga
ai. Karai Masa (Theology) n ra ai nga jang Karai Kasang n ra ai ngu ai lachyum rai nga
ai. Chyum laika a lam sha tsun na, Karai masa (Theology) n tsun ai nga jang; Karai
Kasang a lam n lawm ai sha chyum laika hpe tsun na ngu ai lachyum sha rai nga ai. Dai
gaw, na chying shut shai ai lam rai nga ai. Dai hte maren Kachin Hkristan ni Kachin
Theology n tsun ai nga jang, Kachin ni the Karai Kasang hpa n seng ai, hpa tsun shara n
nga ai ngu ai lachyum pru nga ai. Kachin Karai masa (Kachin Theology) ahkyak n re nga
jang, moi chyoi nhkoi kaw nna Kachin ni the rau nga nga nna, Kachin a labau
hkringhtawng htunghking ningli hku Karai Kasang a hpaw shadan dan ai lam ni, dai ni
mung Kachin ni hpe tsaw ra matsan dum yu lahku chyeju jaw nga ai lam ni gaw hpa n
 8

ahkyak ai ngu ai hku lachyum pru nga ai. Kachin Hkristan langai gaw, Chyum laika sha
tsun na, Kachin Theology n tsun ai nga jang, Kachin ga hku chyum laika hpe n hti na,
Karai hpe n shaga na, Karai a lam n tsun na ngu ai lachyum rai nga ai. Kachin a labau
hkringhtawng htunghking ningli ma hkra gaw Karai mungga hpe tsun ai shaleng ai,
shakawn ai, kungdawn ai hta n mai jai lang ai ngu ai lachyum rai wa ai. Shaloi Kachin
ngu ai sai, ru sai hku mungkan ntsa pra shangun ai Karai Kasang mahtang she shut ai hku
rai wa ai. Hkristan tai jang tinang a Kachin mying du hkra n mai shamying sai, Kachin
ngu nna n mai hkam la sai, ngu ai lachyum rai wa ai. Dai gaw chyum laika the n htan shai
mat sai. Ga shadawn Petekoti shani kadai mung kadai tinang a bug a ginra ga hte Karai
Kasang a mungga hpe chye na la ai re.

Karai Masa (Theology) ngu ai hpe atsawm n chye na yang, Karai Masa
(Theology) gaw manang wa kaw na hkoi la ai baw, hpyi la ai baw, mari la ai baw hku
chye na wa chye ai. Maigan de na la bang wa nna dai hpe anhte a, re ngu tsun ai baw
mung shadu wa chye ai. Dai rai nna, Kachin Theology gaw anhte kaw sasana sa ai
American sasana sara ni hte shanhte hpe dat dat ai buga hpung ni hte maren sha re ngu
tsun sharin ai lam ni; maren sha rai hkra hkaw tsun sharin shakut ai lam ni, Hkristan
nawku hpung ni hta byin pru chye nga ai. Dai gaw, Kachin Karai Masa (Kachin
Theology) gaw ganing re ai hpe ngu ai lam atsawm n chye na ai lachyum rai nga ai.

Rai tim, Karai mungga hpe tinang a labau hkringhtawng, htunghking ningli hte
mahkri shawn chye na la ai shaloi atsawm san jep dinglun yu nna myit sawn shachyaw ra
ai. Hpa majaw nga yang, Karai a mungga hte htawng mada yu yang, Kachin a labau
hkringhtawng, htunghking ningli kaw n tsawm ai, n hkru n shawp ai lam ni mung lawm
nga ai re (Amyu baw sang shagu a labau hkringhtawng, htunghking ningli gaw Karai
hpaw shadan ai kaw na hta la aid aw the shinggyim masha gaw gap ai lam lawm ai re.
Shinggyim masha daw hta ra rawng chye ai majaw htunghking ningli shagu hta kaja ai
the n kaja ai gayau nga ai re). Dai majaw, Kachin labau hkringhtawng, htunghking ningli,
sak hkrung masa kata kawn Karai hpaw shadan dan ai, Karai a n sen, Karai a ga, Karai
madun ai kumla, Karai jaw ai shingran ni hpe hkrak tup jaw ang ai hku chye na, chye yu,
chye hkam sha, chye shingran shaw lu na matu, akyu hpyi n-gun kaba ai hte chyoi pra ai
Wenyi lam woi ai chyeju tut nawng hkam la ra ai.

VII. Hpa Baw Hpe Anhte A Kachin Theology Ngu Na?

Karai Masa (Theology) gaw makam masham hte seng nna tinang gara hku hkrum
kadup hkam sha lu ai (sh) gara hku chye na hkam la lu ai ngu ai lam ni hta mahta nna
gara hku kam sham ai ngu ai lam ni hpe tsun jahta ai (sh) ka shapraw ai (sh) asak hkrung
lam hpe gaw gap ai, lam ni rai nga ai. Dai majaw, Karai Masa (theology) gaw tinang a
 9

nga ginra masa hta hkan nna chye na hkawn hkrang lu ai labau mahkrum madup
(context) kaw na shangai pru wa ai baw she re. Dai chye na hkam la, hkap la lu ai makam
masa hta mahta nna she tinang a prat, nawku hpung a shawng lam su hprang galu kaba
wa na matu gaw gap sa wa ai baw re. Dai majaw, tinang a Karai Masa (Theology) hpa re
ai hpe n chye jang, n sin kata wan shanan n lawm ai wam wam dam dam rai hkawm nga
ai wa hte maren sha re. Hpa majaw ndai zawn kam sham nna, tinang a prat (sh) buga
hpung (sh) wu hpawng hpe gaw gap nga ai, kaning re ai shingran hte, asak hte hpring
tsup ai Hkristan asak hkrung lam hpe lu la na myit mada let asak hkrung nga ga ai ngu ai
lam ni hpe n chye na lu ai.

Ga shadawn, chyum laika hta Karai Kasang a lam hte, Karai Kasang sharawng
awng ai shinggyim asak hkrung lam ni hkum tsup kup hkra rawng nga sai mi kaga kaning
re ai Karai Masa (theology) mi naw ra a ta? nga nna law law tsun chye nga ai. Bai nkau
mi gaw, Greek laika (sh) Hebre laika chye jang lachyum madung chye sawk tam la sai;
dai majaw hpa baw Karai Masa (Theology) naw ra a ta? Nga nna law law tsun chye nga
ga ai. Myit yu na lam gaw, Chyum laika na teng man ai lam ni gaw shinggyim masha a
myit sawn sumru ai lam hte, shinggyim masha a prat hta hkap la hkam sha lu ai mahkrum
madup ni hku nna she atsawm chye na hkawn hkrang la lu mai ai re. Israela amyu ni kaw
na Hkristan tai wa ai ni gaw, Yesu Hkristu hpe hkye hkrang la ai madu hku chye na hkap
la lu ai gaw, Yesu Hkristu gaw Meshia re ngu, shanhte a labau hta shanhte hpe hkye
shalawt na wa Meshia du na ngu ai labau makam hta mahta nna chye na hkawn hkrang la
lu ma ai re. Yawhan a kabu gara shi ga laika hta rai jang gaw Meshia ngu nna bai n tsun
ai sha, mungga (Logos) ngu nna Heleni masha ni a labau makam hta Karai Kasang Yesu
Hkristu hku nna hkye hkrang la ai bungle galaw ai hpe tsun dan da ai re. Athen masha ni
hpe Kasa Pawlu jahkawn jahkrang ya ai shaloi mung, shanhte a nga ginra masa (context)
hta shanhte chye na chyalu re ai dai nanhte n chye let nawku ai wa (Unknawn God -N
chye gaw ai Karai Wa) ngu ai lachyum hte jahkawn jahkrang ya ai re. Yesu a tsun sharin
ai lam yawng mung dai aten na shinggyim masha ni a ginra masa hte shachyaw nna she,
dai ten na masha ni hpe chye na hkawn hkrang la shangun ai re. Ga shadawn, na
htingbu wa hpe na hkum hte maren tsaw ra u ngu ai lachyum hpe sang lang dan ai
shaloi, kaja ai Samari maumwi hte jahkawn jahkrang ya ai re. Dai maumwi kaw na
mabyin masa zawn re ai lam ni gaw dai aten na masha ni a, nga ginra masa hta hkau
chyap nga chyalu re. Sumsing mungdan a lam hpe tsun sang lang dan ai shaloi mung, dai
aten na shinggyim masha ni a nga ginra masa hta chye na mai ai maumwi ni, ga shadawn
ni hte shachyaw nna she tsun sang lang dan ai re. Kaga lam mi hku tsun ga nga yang,
chyum laika hta tsun ai tinggyeng shagyawm nna manang wa (sh) wuhpawng a matu
hkungga tai daw jau chye ai tsawra myit gaw hkik hkam dik, mai kaja dik tsaw ra myit re
ngu ai hpe mungkan shinggyim masha amyu baw sang law law wa, Chyum laika rai n lu
 10

ai (sh) Hkristan mying rai n hkam la ai aten kaw nna nan chye na hkam la ngut chyalu re
ai lam, sakes law law nga ai. Hkristan mying rai n hkam la ai shi ai ni a mau mwi mausa,
mahkawn yu ngwi, hkrang pan shingni , etc., ni hkan mung mu lu nga ga ai.

Dai re ai majaw, dai ni Karai Kasang gaw anhte a labau hkring htawng hta anhte
hkrum kadup ai mahkrum madup ni, anhte a htunghking ningli hte masat masa kumla ni,
anhte a maumwi mausa ni, mahkawn mangwi ni, ka manawt dingsawt ni hte, anhte
Chyurum W.P sha ni a Karai Masa (Theology) hpe mahkri shawn, jahkawn jahkrang la
shangun nga ai. Dai lam ni hku nna, chyum laika hta tsun da ai Karai Kasang a lam hte,
mungkan hte shinggyim masha hpe hpan da ai a yaw shada ai lam ni, Karai Kasang a
hkye hkrang la nga ai lam ni hpe chye na hkawn hkrang la lu ai lam ni, shawng lam
shingran lu la ai lam ni, myit mada shara lu la ai lam ni yawng gaw, anhte a Karai Masa
(theology) rai nga ai.

Dai majaw, dai ni anhte Kachin nawku hpung ni Karai Kasang a lam hte seng nna
gara hku chye na hkap la kam sham nga ga ai, dai hta mahta nna nawku hpung ni kaning
re ai sasana magam bungli ni galaw nga ga ai, Karai Kasang a chyeju hta kaning re ai
shawng lam shingran hte anhte ndai mungkan hta pra nga ga ai ngu ai lam ni nan anhte a
labau hkring htawng hte mahkrum madup ni hta mahta nna Karai Kasang hpe chye na
hkapla hkamsha lu ai lam ni rai nga ai. Dai nan anhte a Kachin Karai masa (Kachin
Theology) re. Matut nna, mung masa, sut masa, shinggyim nga pra masa, shingra maka
masa, makam masham masa lam amyu myu hta jahten sharun hkrum, lachyen ginhka
hkrum, n tara ai hku dip sha roi rip hkrum ai lam ni yawng kaw na lawt lu na matu chyum
laika ningmu hte jaw ang ai, ngwi pyaw sim sa ai, tara rap ra ai teng man ding hpring ai
lam ni nga wa hkra sawk tam hkaja, shang lawm shakut shaja ai lam ni yawng mung
anhte a Kachin Karai Masa (Kachin Theology) hpe matut gaw gap nga ai lam ni rai nga
ga ai.

VIII. Kachin Theology gyin shalat ai hta myit shalawm ra ai Kachin ni hkrum hkra nga ai
mang hkang

(1)Myit Jasat Masa (Ideology):(a) Kachin myu sha ni gaw Wuhpawng myit jasat (Communalism)hpe
madung dat ai. Sinna masha law malawng gaw dinghkrai (Individualism) hpe madung dat ai.
(b) Kachin myu sha ni gaw lam shagu hta shada matut mahkai mahkri shawn masa (relatavistic thinking)
hpe jai lang ai. Sinna masha ni malawng gaw lam shagu hta shada shingjawng ginhka gasat masa
(Individualistic dichotomized thinking) hpe jai lang ai.
(c) Kachin myu sha ni Koloni myit jasat hpe ninghkap ai. Sinna masha ni malawng maga koloni myit
jasat jai lang nga ma ai. Kachin myu sha ni a mang hkang gaw sinna myit jasat masa ka-up mat wa nga ai.
Tinang a myit jasat masa gaw K.K a mungdan masha langai a myit jasat hte kade bung pre ai lam n dum
mat wa nga ai. Kachin karai masa gaw K.K jaw da ai manu dan tsawm htap ai myit jasat masa ni hpe bai
manu shadan jai lang mat wa hkra shakut ai lam re.
 11

(2) Mungkan ting mahkri shawn matut mahkai masa (Globalization): Globalization a majaw, kun rai
hpaga lam grau dam lada kung hpan wa ai, kun rai ginlen shalai lam grau lawan wa ai, hkawm sa
hkawm wa grau loi wa ai, shiga htinglet lam loi mat wa ai, prat lep jak rai ni lu lang wa ai, prat
lep hpungtang hpaji ni jai lang lu wa ai lam ni a majaw shinggyim nga pra madang tsaw wa ai
akyu ara ni hpe hkam sha lu nga ga ai. Rai tim, maga mi de lu su ai hte matsan ai lam madang
grau grau shai hkat wa ai lam ni, marai langai hkrai a shang gumhpraw madang grau grau shai
hkat wa ai lam ni, shawa akyu a matu daw jau ai lam hte makau grup yin shingra tara magawp
maga lam grau grau yawm mat wa ai lam ni, shingjawng nna nga pra ra ai majaw arang kata
masha ni hte, hpaji chye chyang lam kata ai masha ni lam shagu hta hpang hkrat ngam nga ai lam
ni, masha tsang madang mala hka ai lam grau grau nga wa ai lam ni byin pru nga ai. Dai majaw
du hkra ladaw galai shai ai lam, shingra maka tsin yam tsin dam law wa ai lam, shinggyim nga
pra mang hkang law wa ai lam, nkru n shawp lam ni law law hpe hkrum kadup ra nga ai ban prat
re. Ndai zawn re ai ban prat hta Kachin Hkristan ni a matu ahkyak dik ning dat ai lam (challenge)
gaw "Kachin Hkristan ni a woi awn ai lam gaw shinggyim masha a prat hpe galu kaba kung hpan
wa shangun a ni? Mungkan a ngwi pyaw sim sa lam hpe gaw gap ya nga a ni? ngu ai ga san rai
nga ai. Dai re ai majaw, tsaban 21 Kachin Hkristan Karai masa makam hkridun gaw grau grau
kaja wa ai mungkan byin tai wa na matu galai shai wa shangun ai lam, tara rap ra lam, ngwi
pyaw sim sa lam, shinggyim ahkaw ahkang lam, masha a sari sadang gaw sharawt ya ai lam ni
hpe shabyin ya nga ai Karai masa re ngu ai sakse madun ai lam re.
(3) Prat Lep Masa (Modernism): Hpung tang hpaji kung hpan wa ai hte jak rai ningnan gin
shalat lam grai lawan wa ai. Dai gaw shinggyim masha a myit hpe jum tek wa nga ai. Tinang
hkum, makau grup yin, wuhpawng, amyu, mungdan ni hpe sha n rai tinang a makam masham
hpe mung, prat lep masa hku myit sawn shangun nga ai. Dai majaw, prat pra masa galai shai wa
ai (Ja gum hpraw jai lang ra ai shara law wa ai). Prat lep jak rai ningnan ni lu lang wa ai majaw
masha a matu mai kaja ai akyu kaba law law jaw nga ai. Rai tim maga mi de, dinghta myit hkan
dagraw masa law wa ai (secularism) (masha gaw jak rai zawn asak hkrung wa ai, Hpungtang
hpaji ntsa mahta nna prat a mahtai hpe tam wa ai, chyum laika na la nkau mi hpe ga san hpe
hkap la na ningdang wa ai, morality hkrat sum wa ai, shada madu jan madu wa, kashu kasha
jinghku jingyu hkrum zup ten nlu la mat ai ni law law re). Dai rai nna prat lep masa a mai kaja ai
lam hte, hten run mat wa shangun ai lam ni hpe dinglun shingdaw nna, htap htuk manu ai Kachin
Karai masa hpe gaw gap mat wa ra nga ai.
(4) Nbung ai Makam Masham Ni (religious diversity): Anhte a makau grup yin gaw makam
masham amyu baw hkum ai ginra re. Makam masham langai hkrai san san sha rai majaw nga n
mai ai ginra ni rai mat wa nga sai. Hkristan n law ai ginralaw wa mai ai. Kaga makam masha ni
hpe hkungga ai hte ngwi pyaw simsa ai hku jawm nga jawm pra let, Kachin Hkristan ni a kabu
gara shi ga shachyam shabra ra ai ginra masa rai wa nga ai.Yesu Hkristu hku nna jaw ai hkye
hkrang la ai chyeju gaw shinggyim masha yawng a matu re ngu ai hpe si mani ai ladat ni hte gara
hku sakse hkam na, (nhtoi, jum gara hku tai na) ngu ai karai masa myit shapraw ra ai aten re
(Rohinja).
(5) Tara rap ra lam hpe gaw gap shakut ra ai lam (Struggle of social justice): Mung masa, sut
masa, shinggyim nga pra masa hte seng ai social structure, power structure ni law malawng gaw
 12

dip ka-up, lachyen ginhka masa rai nga ma ai. Dai majaw, matsan ai ni hte dip da, lachyen
ginhka da hkrum ai ni law nga ai. Lu su ai ni sha grau grau lu su wa nna, matsan ai ni, ahkaw
hkang nlu ai ni lam shagu hta madu n tai lu ai, daw dan hparan ai kaw n shang lawm lu ai. Tara
rap ra lam hte yawng hpe maren mara rawt jat kung hpan wa shangun ai social relation, social
structure, power structure ni hpe Karai masa jaw jaw hte woi shalawt lu ai karai masa (liberation
theology) gaw gap ra ai.
(6) Htunghking Ningli (Culture) : Anhte a makau grup yin gaw n bung ai htunghking ningli law
ai ginra re. Amhte Kachin ni kaw nan mung htunghking hte seng nna loi li shai hkat ai n bung ai
lam ni nga ga ai re. Htunghking ningli law ai hte shai hkat ai lam ni hpe tsawm htap ai lam re
ngu mu ra ai.Chye na hkam sha hkat ra ai. Hpyen hku n mai sawn ai. Chyeju hku chye na hkam
sha chye ra ai. Htunghking shagu kaw mai kaja ai lam nga ai zawn, n kaja ai lam ni mung nga
chye ai hpe hkap la ra ai. Karai Kasang gaw amyu baw sang shagu a Karai re ai hte maren amyu
bawsang shagu a manu dan tsawm htap ai htunghking ningli ni hku nna K.K a hpaw shadan dan
ai shingran ni hpe chyena la shangun nga ai. Bai nna, htunghking hta rawng nga ai, Kaji kadun
mat wa shangun ai, dip ka-up da hkat shangun ai, lachyen ginhka hkat shangun ai, myit hkrum
kahkin gundin lam hpe hten za mat wa shangun ai baw lam ni hpe mung, chyum laika mungga
hte shading sharai, gram lajang la mat wa shangun nga ai.
(7) Makau grup yin shingra tara hte seng ai mang hkang (The Environmental problem):
Shinggyim masha hte makau grup yin shingra tara a mahkri shawn matut mahkai lam hpe n chye
na ai masha law ai majaw du hkra ladaw shingra tara hten za lam ni law wa nga ai. Kachin a
natural resources hpe mungkan ting jawm kashun hpya sha nga ai. Dai majaw du hkra ladaw
galai shai wa ai hte shinggyim masha nga jam jau lam grau grau sawng wa nga ai. Dai majaw
chyum masa jaw jaw hte makau grup yin shingra tara shatsawm jahtap lam karai masa ra ahkyak
nga ai.
(8) Kachin myu sha ni hkrum hkra ai sak hkrung masa mang hkang (The survival Crisis of
the Kachin people):

Amyu kaba ni a amyu jahtum masing hpe amyu kaji ni hkrum sha ai, tinang a identity hte
dignity ni hkrat sum mat wa ai, labau hte htunghking ningli ni shamat kau hkrum wa ai, dai daw
labau shang lamu ginra ni mat mat ai, myit jasat sat lawat ni mat mat ai (sh) manu n shadan chye
mat ai lam ni byin hkrum hkra nga ai. Dai lam ni hpe makawp maka ya ai Kachin Karai masa ni
ra ahkyak wa ai ban prat re. (Majan lak nak, kani, AIDS; Modernism & Post modernism; Post
kolonial)

(9) Num la ahkaw ahkang madang n rap ra ai lam (Gender Justice Issues): Karai a hkrang bung
sumla hku n htai la, manu n shadan la ai sha; htunghking hkringhtawng hku sha jum tek manat
nna lachyen ginhka ai lam ni hpe dai ni gaw shinggyim ahkaw ahkang hku mung, prat lep Karai
masa hku mung ga san law law san nga ai re. Num la ahkaw ahkang madang n rap ra ai lam hte
seng nna tengman jaw ang ai Karai masa hte myu a shawng lam hpe gaw gap sa wa ra sai.

(10) Hkum dingnum wenyi lam (Holistic spirituality) : Maga mi de conservative nau dinglai ai
majaw si ai hpang htawm hpang prat langai hpe sha ahkyak da nna, dinghta mungkan sak hkrung
 13

lam hta Karai a kashu kasha majing hku tara rap ra lam, ngwi pyaw simsa lam, kaji htum ai ni
hpe daw jau ra ai lam, dip gamyet/ baw daw/ lachyen ginhka la ni hkoi mat wa hkra daw jau ra ai
lam ni hpe n myit mat ai Kachin Hkristan ni mung nga nga ai. Maga mi de arung arai madung
dat masa (materialism), dinghta myit hkan masa (secularism), n dut n dang wanglu wanglang
shanglawt masa (liberalism) a majaw jet ai sape shatai masing ni, Karai Kasang hte htinglu
htinglai wenyi lam gaw gap lam ni ahkyak n da mat wa nga ai. Jiwa ni a prat kawn lu madu la
hkrat wa ai hkum dingnum wenyi lam masa bai pu tsawm wa hkra gaw gap la ra ga ai.

(11) Galai shai mat wa ai shi ga htinglet lam hte jak hpaji jai lang masa lam a ning dat lam
(Information and Technological change and challenges): Kaja ai lam ni grai nga wa ai hpe
Kachin a rawt jat kalu kaba lam a matu masa jaw ai hku jai lang na hte, n kaja ai lam byin pru
shangun ai lam ni hpe tsi la, makawp maga la ai Karai masa ni ra ahkyak wa ai.( Lu su matsan
tsang grau kaba wa shangun ai; chye chyang kunghpan lam ahkaw ahkang shai wa shangun ai;
arang kaba ai ni, grau chye chyang ai ni sha akyu pru nna ngam ai ni gaw akyu grau grau sum
mat wa shangun ai lam ni byin pru wa nga ai).

(12) Masha nga pra lam hte seng ai ning dat lam (Social challenges): Ladu lai power hte sut rai
nam mak law hpa lam yubak tawt lai lam gaw matsan mayan ni hte shagrit da hkrum ai masha ni
hpe grau jam jau jaw nga ai. N san n seng ja gumhpraw marin ai (corruption), power hpe tara n
lang ai hku jai lang ai (abuse of power), shawa num/la galaw sha ai lam (prostitution) zawn re ai
arawn alai hten za lam ni; matsan ai, ma ni bungli mayam tai ra ai, masha dut sha hpaga ga ai
lam ni, hpyen majan ni, n bung ai amyu baw sang lapran na mang hkang ni, hkum hkrang daw
hten/ ra rawng gawng kya ai ni yawng a matu bunghkup lu ai karai masa gin shalat ra ai.

(13) Kachin myu ni a masat kumla (identity), sari sadang (dignity), ahkaw ahkang (right) ni hpe
makawp maga gaw sharawt ai Karai masa gin shalat ra ai.

Ga Hpungdim

Hkristan langai (sh) nawku hpung hte seng ai wuhpung wuhpawng gaw Karai
Masa (Theology) ngu ai hpe chye na tim, n chye na tim, asak hkrung lam gaw, hkam la ai
Karai Masa lam yan langai ngai hta mahta nna gaw gap nga ai ni hkrai re. Dai majaw,
tinang a Kachin Karai Masa (Kachin Theology) hpe atsawm sha chye nna, asak hkrung
lam hpe gaw gap ai rai yang she, Karai Kasang a lam, nga yawng danghta hpe hpan da ai
a yaw shada ai lam, Karai Kasang a hkye hkrang la ai lam, Kachin hku mungkan hta sa
shangai/ nga pra ai a shinggyim asak hkrung lam hte tinang hkawm sa wa nga ai pan
dung ni a lam, hkrak tup mahkri shawn chye na hkawn hkrang lu ai re. Ndai mungkan
gaw galai shai lawan ai mungkan re. Dai majaw galai shai wa ai mung masa, sut masa,
shinggyim nga pra masa ni hta hkan nna mung Kachin Karai masa hpe matut gyinshalat
mat wa ra ga ai. Dai gyin shalat la lu ai Kachin Karai masa hta mahta nna hkrang
shapraw asak hkrung yang she, Yesu tsun ai sagu ni asak hkrung lu na hte nhpaw n-ya lu
 14

la mu ga (Yawhan 10:10) ngu ai Karai a shaman chyeju hte hpring ai Kachin asak
hkrung lam/Kachin amyu a asak hkrung lam hpe, anhte Kachin my sha ni tup hkrak hkam
lu la na ga ai.

Ginlen Shalai ai,

Lahpai Awng Li (MIT)