Bitmeyen bir fliir,

ve Hrant ve Zahrad
S A Y I 4 • fi U B A T 2 0 0 9 • A G O S G A Z E T E S ‹ N ‹ N Ü C R E T S ‹ Z E K ‹ D ‹ R
4 5
“Tehcir ve Taktil”: Her derde
Bir kitab›n öyküsü devad›r tarih editörden
V. N. Dadrian, T. Akçam Y. Hakan Erdem
Divan-› Harbi Örfî Zab›tlar›, Tarih-Lenk:
‹ttihat ve Terakki’nin Kusursuz Yazarlar Agos Kitap/Kirk’in dördüncü say›s›nda, iki y›l önce art
Yarg›lanmas›, 1919-1922 K⤛ttan Metinler arda yitirdi¤imiz Hrant Dink’i ve flair Zahrad’›, bir-
birleri için yazd›klar›yla an›yoruz.
TANER AKÇAM AMED GÖKÇEN Zahrad’›n fliirlerini Türkçeye kazand›ran ve ilk sa-
y›s›ndan bu yana Agos Kitap/Kirk’in sayfalar›n› çizim-
6-7 8 leriyle zenginlefltiren Ohannes fiaflkal, Ermenice fliirin
Geç Osmanl› Aflkta oldu¤u gibi 20. yüzy›ldaki en büyük ustalar›ndan biri olarak ka-
toplumunda cinselli¤in Gazze’de de önce bul edilen Zahrad’›n Ifl›¤›n› Söndürme Sak›n adl› kita-
sessizlefltirilmesi insanl›k kaybetti b› için yazd›¤› sunuflta, flunlar› söylüyor: “Zahrad ya-
z›yorsa, insan ‘fliir duygusu’nu, umudunu ve düfllerini
Dror Ze’evi Mahmud Dervifl hiç mi hiç yitirmesin diyedir.” Bu cümlede ifade edi-
Müslüman Osmanl› Toplumunda Biz Kaybettik len ruh sizce de Hrant Dink’i an›msatm›yor mu?
Arzu ve Aflk, 1500-1900 Aflk da Kazanmad› Agos Kitap/Kirk’in orta sayfalar›nda, Hrant
NAZAN MAKSUDYAN YEL‹Z KIZILARSLAN Dink’in, Zahrad’›n Ya¤ Damlas› adl› fliir kitab› üzeri-
ne 1993’te yazd›¤› bir yaz›yla birlikte, Zahrad’›n,
Hrant Dink’in öldürülmesinin ard›ndan, onun için
9 10
Gazze flehri Türkiye tarihinin yazd›¤›, ancak tamamlayamad›¤› fliire yer verdik.

oturmufl gayri resmi Ohannes fiaflkal, bu fliirden yola ç›karak, hem Zahrad
hem de Dink için bir yaz› kaleme ald›. Dosyada, Gar-
a¤l›yor resmigeçidi bis Horasanc›yan’›n Zahrad’›n fliirini ele ald›¤› bir ya-
z›s› da yer al›yor.
fiebnem ‹fligüzel
Pakrat ***
Resmigeçit
Estukyan’dan Bu say›da, geçti¤imiz ay yay›mlanan, Osmanl› tari-
bir Gazze a¤›d›... ROBER KOPTAfi hine dair ilgi çekici konular› ele alan baz› kitaplara
iliflkin yaz›lar da var: Amed Gökçen, Hakan Er-
dem’in, tarihçilerin yazd›klar›n› mercek alt›na ald›¤›,
12 - 13 DOSYA : VE HRANT VE ZAHRAD ‘tarih elefltirisi’ niteli¤indeki Tarih-Lenk adl› kitab›n›;
Zahrad’› anarken Nazan Maksudyan, Dror Ze’evi’nin, modern öncesi
GARB‹S HORASANCIYAN ve sonras› dönemde Osmanl› toplumunda cinsellik
söylemlerini konu alan Müslüman Osmanl› Toplu-
Bitmemifl bir fliiir ve munda Arzu ve Aflk adl› çal›flmas›n› ele al›yor. Taner
Hrant ve Zahrad Akçam ise, Dadrian’la birlikte yay›mlad›¤›, 1915 Fe-
OHANNES fiAfiKAL laketi’ne iliflkin yarg›lamalara odaklanan Tehcir ve
Taktil adl› kitab›n haz›rlan›fl sürecini anlat›yor.
Ermenice okumak, ***
Türkçe düflünmek Bu ay, edebiyat kitaplar› aç›s›ndan da zengin bir sa-
ÇUTAG y› haz›rlamaya gayret ettik. Rober Koptafl, fiebnem
‹fligüzel’in geçti¤imiz aylarda yay›mlanan ve ses geti-
14 15 ren son roman› Resmigeçit’i, Yusuf Balaban ise, Metin
dib u dar Chomsky’den Aktafl’›n Harput’taki Hayalet adl› roman›n› de¤erlen-
keskin ‘müdahaleler’ diriyor.
Ermeni fliirinin AL‹fiAN AKPINAR
Yeliz K›z›larslan’›n, Filistinli flair Mahmud Dervifl’i
ve flairin Türkçeye çevrilen fliirlerinden yap›lm›fl bir
fidanlar›
seçkiden oluflan Biz Kaybettik Aflk da Kazanmad› adl›
Trajedi kitab› konu alan yaz›s›na, Pakrat Estukyan’›n kaleme
ZAKARYA beklemiyordunuz herhalde! ald›¤› bir öykü efllik ediyor.
M‹LDANO⁄LU JANET BARIfi Zakarya Mildano¤lu ise çok erken yafllarda ölmele-
rine ra¤men Ermeni fliirine damga vuran befl ‘fidan›’
tan›t›yor.
20 - 21 ERMEN‹CE 22 ***
Bir minareye Gelecek aylarda, yine ilginizi çekece¤ini umdu¤u-
• Koçunyan’dan hapsedilmifl tarih muz dosya konular› ve makalelerle karfl›n›zda olaca-
tan›kl›klar ¤›z. Agos Kitap/Kirk’in katk›lar›n›zla zenginleflen bir
Metin Aktafl dergi olmay› hedefledi¤ini de lütfen unutmay›n.
• Zahrad’la söylefli Harput’taki Hayalet
• A’dan Z’ye Altu¤ Y›lmaz
YUSUF BALABAN
cep ansiklopedisi altug@agos.com.tr

‹ M T ‹ Y A Z S A H ‹ B ‹ A G O S Y a y › n c › l › k B a s › m H i z m e t l e r i S A N . v e T ‹ C . L T D . fi T ‹ . A D I N A Rahil Dink KURUCU • Hrant Dink

• SORUMLU YAZI ‹fiLER‹ MÜDÜRÜ Aris Nalc› • K‹TAP EK‹ ED‹TÖRÜ Altu¤ Y›lmaz • GÖRSEL TASARIM VE SAYFA DÜZEN‹
Leda Mermer • KAPAK FOTO⁄RAFLARI Müjgan Arpat - O¤uz Durmaz • REKLAM SORUMLUSU Linda Karin Özsu • reklam@agos.com.tr
• YÖNET‹M YER‹ Halaskargazi Caddesi Sebat Apt. No 74 (Eski No 192), Kat 1, Daire 2 Osmanbey 34371 ‹stanbul • Tel: (212) 296 23 64
- 231 56 94 - 219 50 82 Fax: (212) 247 55 19 • HTTP www.agos.com.tr • e-posta: agos@agos.com.tr • BASKI Star Medya Yay›nc›l›k A.fi.
‹nönü Cad. Bas›nekspres yolu Star Sok. No:2 ‹kitelli 34303 ‹ST. Tel: (212) 629 08 12 • YAYIN TÜRÜ Ayl›k Yayg›n Süreli Yay›n
“Tehcir ve Taktil”: Bir kitab›n öyküsü
“T ehcir ve Taktil” – Divan-› Harbi
Örfî Zab›tlar›, ‹ttihat ve Terak-
ki’nin Yarg›lanmas› 1919-1922 adl› kitab›n
oldukça uzun bir hikâyesi var. Her fley 1991
y›l›nda bafllad›. Ayn› y›l, Hamburg Sosyal
Araflt›rmalar Enstitüsü’nde, ‹stanbul Di-
van-› Harbi yarg›lamalar› konusunda çal›fl-
maya bafllam›flt›m. Bu çal›flma benim dok-
tora tezim oldu. Tez, 1996’da Almanca ola-
rak, 1999’da ise, ciddi eklemeler ve genifllet-
melerle, ‹nsan Haklar› ve Ermeni Sorunu: ‹t-
tihad ve Terakki’den Kurtulufl Savafl›’na
ad›yla, Türkçe olarak yay›mland› (‹mge Ki-
tabevi Yay.). Bu kitab›n yeniden gözden ge-
çirilmesi ve yeni bölümlerin eklenmesi ile A
Shameful Act: Armenian Genocide and the
Question of Turkish Responsibility (Utanç
Verici Bir Eylem: Ermeni Soyk›r›m› ve
Türk Sorumlulu¤u Meselesi; New York:
Metropolitan Boks / Henry Holt & Co.,
2006) adl› ‹ngilizce kitap ortaya ç›kt›.
1991’de bafllayan bu projenin önemli bir
aya¤›n› da, Takvim-i Vekayilerde yay›mlan-
m›fl dava tutanaklar›n›n çevirisi oluflturu-
yordu. ‹lk elde ulaflabildi¤imiz tutanaklar
önce Osmanl›cadan Türkçeye, daha sonra
da Türkçeden Almancaya çevrildiler.
Transkripsiyonu ve çevirisi yap›lan davala-
r›n say›s› s›n›rl› idi. ‘Ana dava’ diye adlan-
d›rd›¤›m, ‹ttihat ve Terakki Parti Merkezi
Komite üyeleri ve Bakanlar Kurulu aleyhine
aç›lan davan›n ve Kâtibi-i Mesuller Dava-
s›’n›n iddianame ve karar suretleri, ve –Tak-
vim-i Vekayi’de yer ald›¤› kadar›yla– otu-
rum tutanaklar› çevrilmiflti. Bir de, üç ayr›
davan›n karar suretlerini çevirmifltik. Çevi-
rileri, projede birlikte çal›flt›¤›m Hayrettin
Ayd›n yapm›flt›.
1993 sonras›nda, Türkiye’ye geri dön-
mem ile birlikte, Takvim-i Vekayilerde ya-
y›mlanm›fl ama taraf›m›zdan çevrilmemifl
olan di¤er duruflma belgelerine ulaflt›m ve
bir grup arkadaflla birlikte onlar›n da Türk-
çe transkripsiyonlar›n› yapt›k. Sonuçta,
Takvim-i Vekayilerde ve günlük gazetelerde
yer alan on üç dava hakk›ndaki iddianame-
leri ve karar suretlerini içeren, oldukça genifl
bir külliyata sahip olmufltum. Davalar hak-
k›ndaki tüm teknik bilgileri bir araya getir-
dim ve yay›nevi aramaya bafllad›m. Adlar›
bende sakl› kals›n, birçok yay›nevinin kap›-
s›n› çald›m; hiçbiri, bu resmi dava tutanak-
lar›n› yay›mlamay› kabul etmedi. Art arda
ret kararlar› ald›m, ki bu, 1999 ve 2000 y›l-
lar›d›r. Yani o y›llarda bu kitab›n iskeleti
haz›r say›l›rd›, ama basacak yay›nevi yoktu.
Daha do¤rusu, bu yay›na Hrant talip ol-
du. “Ver ben basay›m” demeye 2000 y›l›n-
da bafllad› ve bu iste¤ini, durmadan tekrar
etti. “Ne kap› kap› geziyorsun, getir, bir ya-
y›nevi kural›m, oradan yay›mlayal›m” di-
yordu. Kabul etmedim.
Burada bir ek bilgi daha vermem gerekir:
AGOS kitap
TANER AKÇAM
içindekiler:
Kitap hakk›nda
(V. N. Dadrian - T. Akçam)
‹stanbul Divan-› Harb-i Örfî’sinde Ermeni
Soyk›r›m› Konusunda Görülen Davalar ve
Verilen Kararlar
(V. N. Dadrian)
Divan-› Harb-i Örfî’nin
Kuruluflu ve Faaliyetleri
(T. Akçam)
Divan-› Harb-i Örfî’de Görülen Kararlar›n
Listesi: Ermeni Tehciri ve Öldürmeler ile
‹lgili Davalar
(T. Akçam)
Yarg›lamalara Yap›lan Baz› ‹tirazlar Üzerine
(T. Akçam)
1915 Olaylar›n› Organize Eden ve
Uygulayan Baz› Fail ve Suç Ortaklar›
Hakk›nda Soruflturmalar ve Ak›betleri
(V. N. Dadrian - T. Akçam)
8 Mart Sene 355 Târîhinde ‹râde-i Senîye-i
Hazret-i Pâdiflâhîye ‹ktirân Eden
Kararnâme ile Müteflekkil DÎVÂN-I
HARB-‹ ÖRFÎ Muhâkemât› Zab›t Cerîdesi
Doktora çal›flmam s›ras›nda günlük gazete-
leri de çok s›n›rl› olarak taram›flt›m. Bu ga-
zetelerden, ‹stanbul’daki dava say›s›n›n
Takvim-i Vekayilerde yay›mlananlar ile s›-
n›rl› olmad›¤›n› ö¤renmifl bulunuyordum.
Bunun üzerine, 1998 y›l› itibar›yla devasa
bir ifle daha soyundum: 1919-1922 dönemi
bas›n›n›n sistemli bir taramas› ve dijital or-
tama aktar›lmas›... O s›rada, eldeki teknolo-
ji, gazetelerin tüm sayfas›n›n filmini çekme-
mize müsait de¤ildi. Önce sadece mahkeme
haberleri ile ilgili s›n›rl› bir tarama yapt›k;
daha sonra, teknolojinin geliflmesi ile gaze-
telerin tüm sayfalar›n›n filmlerini çektik.
2003 y›l› itibar›yla, ‹stanbul ve Ankara kü-
tüphanelerinde mevcut gazetelerin toplu bir
külliyat›na sahip olmufltum.
Bu gazeteler üzerinde yapt›¤›m taramalar
neticesinde, ‹stanbul’da görülen davalar›n
4 flubat 2009
say›s›n›n 60’›n üzerinde oldu¤unu tespit et-
tim. Ayr›ca, gazetelerde son derece zengin
baflka bilgiler de bulunuyordu. Örne¤in, ilk
iki dava olan Yozgat ve Trabzon davalar›n›n
oturumlar›n›n, gün gün, ayr›nt›l› hikâyeleri
mevcuttu. Bunun d›fl›nda, 1915 olaylar›na
iliflkin son derece zengin an›lar, köfle yaz›la-
r›, yorumlar vb. vard›. Günlük gazetelerde
bugünkünden daha seviyeli ve sorumlu tar-
t›flmalar yap›l›yordu. Tüm bunlar› da bir
dizi olarak yay›mlamay› akl›ma koydum.
Önce Takvim-i Vekayi tutanaklar›n› ya-
y›mlayacakt›m; bunu, Yozgat ve Trabzon
davalar›n›n günlük oturumlar›n›n yeniden
bas›m› takip edecekti. Bu flekilde, 3-4 kitap-
l›k bir proje haz›rlad›m. Amac›m Takvim-i
Vekayiler ile günlük gazetelerde yer alan,
1915 hakk›ndaki zengin malzemeleri oku-
yucuya ulaflt›rmakt›. Bu s›rada, Türk ve Er-
meni bilim insanlar› aras›nda akademik dü-
zeyde bir dizi toplant›lar yap›lmaya baflla-
m›flt›. Bu toplant›lar›n gösterdi¤i önemli
fleylerden biri, akademisyenlerin etnik kö-
keninin önemli olmad›¤› idi. Köken olarak
Türk veya Ermeni olmak de¤il, ciddi bilim-
sel çal›flmalar yapmakt› as›l mesele. Bugün
bile, kamuoyunda 1915 konusu tart›fl›l›r-
ken, hâlâ, “Türk görüflü”, “Ermeni görüflü”
laflar› s›kça kullan›l›r. Bu tür bir tan›mla-
man›n saçmal›¤› ortada idi. “Acaba bu saç-
mal›k nas›l afl›labilir?” sorusunu sordum
kendime. Bunun yolunun, ‘Türk akademis-
yen’ - ‘Ermeni akademisyen’ ikilemini afl-
maktan geçti¤ine inand›m. Ve, ‹stanbul
Duruflmalar› konusunda büyük bir otorite
olan Vahakn Dadrian’la görüfltüm. Dadri-
an, gerek Takvim-i Vekayi transkripsiyon-
lar›ndan, gerekse günlük gazete projemden
haberdar idi. Ona, yukarda anlatt›¤›m dizi-
yi birlikte yay›na haz›rlama önerisinde bu-
lundum. Severek kabul etti. Bu dizi hem
Türkçe hem de ‹ngilizce olacakt›. Bir iflbö-
lümü yapt›k. Buna göre, ben söz konusu di-
zinin Türkçe yay›mlanmas›ndan sorumlu
idim; Dadrian da ‹ngilizce yay›mlama iflini
üstüne ald›.
Dadrian sadece bir sosyolog, bir tarihçi
de¤il, bir hukukçudur da. Ben, Dadrian’›n
a¤›rl›kl› olarak davalar›n hukuki veçhesine
iliflkin bir de¤erlendirme yazmas›n› istiyor-
dum. Ama Dadrian konuya daha genifl yak-
laflmay› tercih etti ve sonuçta, dönemin son
derece ayr›nt›l› bir hikâyesini yazd›. Ben de,
kitapta yer alan di¤er makaleleri yazd›m.
Düzenli aral›klarla bir araya geliyor, birbiri-
mizin yazd›klar›n› okuyor, fikir al›flveriflin-
de bulunuyorduk.
Dadrian ile bu konuflmalar›m›z ve çal›fl-
maya bafllamam›z 2002-2003 y›llar›nda ol-
mufltu ve asl›nda, yapt›¤›m›z plana göre,
2003 y›l› sonu itibar›yla, Takvim-i Vekayi-
lerin yay›na haz›r hale gelmesi gerekiyordu.
Ama, elimizde olmayan birçok baflka sorun
devreye girdi. Sonuçta, kitab› esas olarak
2005 sonunda bitirdik. Yay›nevi bulmak yi-
ne sorun oldu. Hrant, kelimenin gerçek an-
lam› ile kafam›n etini yiyor, “Ver, ben Agos
yay›n› olarak basay›m bunu” diyordu. Ben
de direniyor, Hrant’a vermiyordum. So-
nuçta, 2005 y›l›nda Bilgi Üniversitesi’nde
düzenlenen ‘Ermeni Konferans›’ s›ras›nda
Fahri Aral ile görüfltüm. Severek basaca¤›n›
söyledi. Bunun üzerine, 2005 yaz›nda, ‹s-
tanbul ve Ankara’dan bir grup arkadaflla,
tüm belgeleri yeniden gözden geçirmeye ka-
rar verdik. Eksik kalan çeviriler tamamland›
ve daha da önemlisi, metinlere, orijinalleri
bozulmadan, baz› kelimelerin modern
Türkçe karfl›l›klar› eklendi. Dadrian ile bir-
likte yazd›¤›m›z önsözden de anlafl›laca¤› gi-
bi, kitab›n bizimle ifli 2006 sonu itibar›yla
bitti. Art›k top Bilgi Üniversitesi’ndeydi.
Fahri Aral’›n yay›n plan›na göre, kitap
2007’nin ortalar›nda veya sonuna do¤ru pi-
yasaya ç›kacakt›. Orada da birçok aksilik,
hesapta olmayan sorunlar devreye girdi. Ve
kitap ancak 2009’un Ocak ay›nda, yani,
planlanandan 2 y›l sonra yay›mlanabildi.
Asl›nda benim hesab›ma göre, ilk haliyle
2000 y›l›nda bile yay›mlanabilecekti bu bel-
geler. Ama yay›nevi bulamad›¤›m için ya-
y›mlanmad›. Galiba iyi de oldu, çünkü
Dadrian’›n projeye dahil olmas› çok anlam-
l› oldu. Yazd›¤› önsözle hem ciddi bir katk›
sa¤lad›, hem de galiba ilk defa bir ‘Türk’ ve
‘Ermeni’ akademisyen, ortak bir kitap yaz-
m›fl oldu. Ayr›ca, geçen zaman içinde belge-
lerin eksiklerini tamamlad›k, yeni belgeleri
ekledik. Kitab›n son haliyle 2007 yerine
2009’da yay›mlanmas› da kaderin garip bir
cilvesi say›lmal›. Kim düflünebilirdi ki, ki-
tap, ayd›nlar›m›z›n imza kampanyas› ile ay-
n› dönemde piyasaya ç›kacak...
Sonuçta, 1991’de bafllayan bir proje,
2009 y›l›nda, ilk kapsaml› ürününü vermifl
oldu. Dadrian ile birlikte yay›mlayaca¤›m›z
di¤er belgelerin de ilgi ile karfl›lanmas› ümi-
diyle.
Vahakn N. Dadrian, Taner Akçam (der.)
“Tehcir ve Taktil” –
Divan-› Harbi Örfî Zab›tlar›,
‹ttihat ve Terakki’nin
Yarg›lanmas›, 1919-1922
‹stanbul Bilgi Üniversitesi Yay›nlar›,
Aral›k 2008, 732 s.*
* Agos okurlar›, kitab›, ‹stanbul Bilgi
Üniversitesi’nin Dolapdere kampüsündeki
yay›nevi ofisinden, %30 indirimli olarak
temin edebilirler.
‹stanbul Bilgi Üniversitesi Yay›nlar›
Kurtulufl Deresi Caddesi, No: 47
34440 Dolapdere / ‹stanbul
tel: (0212) 3115259/62
 Her derde devad›r tarih
Y. Hakan Erdem
Tarih-Lenk: Kusursuz Yazarlar
K⤛ttan Metinler
Do¤an Kitap, Aral›k 2008, 360 s.
Tanr› bilgeleri flafl›rtmak için dünyan›n ap-
talca fleylerini seçmifltir ve Tanr› güçlü olanla-
r› flafl›rtmak için dünyan›n zay›f fleylerini seç-
mifltir; ve dünyan›n afla¤›l›k fleyleri ve hor gö-
rülmüfl fleyleri Tanr› taraf›ndan seçilmifllerdir
ve olmayan fleyler, olan fleylere yoklu¤u getir-
mek için seçilmifllerdir.
Korintoslulara I. Mektup I: 27-28
T oplumun gelece¤i ve refah› için kutsal
bir panzehir olarak de¤erlendirilen ta-
rih disiplini, elde edilecek panzehirin kimle-
rin hayat›na mal oldu¤unun takipçili¤ini ve
savunuculu¤unu yapan tarihçilerin sorular›
karfl›s›nda zor durumda. Walter Benjamin,
Son Bak›flta Aflk adl› kitab›nda yer alan bir
de¤erlendirmesiyle, muzaffer olan›n ma¤lup
olan karfl›s›nda yaratt›¤› tarih anlay›fl›n›n
kendisini hangi koflullar alt›nda var etti¤ini
bir kez daha gösteriyordu bize:
Tarihçiler geçmiflten bir hazine, bir mi-
ras olarak söz ederler. Tarih’in ezilen s›-
n›flar› içinse tarih bir enkaz, bir y›k›nt›-
lar y›¤›n›, bir talan alan›d›r. Bir dizi öy-
künün birbirini do¤urarak bugüne do¤-
ru ilerledi¤i bir birikim ve geçmiflin bu-
güne kavuflmas› de¤il, bir öykünün bafl-
ka öyküleri tüketerek, unutturup yok
ederek kendini tek k›lmas›, geçmiflin
beklentilerinin yok edilmesidir.
Keith Jenkins ise, Tarihi Yeniden Düflün-
mek adl› kitab›nda ulus-devletin objek-
tif/sübjektif destek gücü olarak de¤erlendi-
rilen tarih disiplininin muhteviyat›na iliflkin
benzer bir tespitte bulunuyor:
‹fllerini; epistemolojik, yöntembilimsel,
ideolojik ve pratik konumlar› aç›s›ndan
karfl›l›kl› tan›nan yollarla yapan, ürünleri
dolafl›ma sokuldu¤unda; mant›ken son-
suz ama asl›nda herhangi bir verili anda
var olan ve egemen olandan marjinal ola-
na uzanan bir tayf üzerinde tarihlerin an-
lamlar›n› da¤›t›p yap›land›ran güç iliflki-
lerine karfl›l›k gelen bir dizi yararlanma
ve suistimale konu olan, yaflad›klar› za-
manlar taraf›ndan koflulland›r›lm›fl bir
iflçi taraf›ndan üretilen, görünüflte dün-
yan›n bir yüzü, yani geçmifl üzerine, de-
¤iflken, problematik bir söylemdir.
Peki, tarih için tarih yapmad›¤›m›za gö-
re, kim ya da ne için tarih yapmaktay›z? Ta-
rihçi neden yazar? Tarihçinin kendisi, çeflit-
li konular›, siyasi duruflunun verilerine da-
yanarak de¤erlendiren, gören / görmezlik-
ten gelen bir fikriyata sahip, veya maafl bor-
drosu, destekçileri, sponsorlar› ve burslar›y-
la, bir flekilde, bir yerlere ba¤l› olabilir. Mes-
lek erbab› olarak tarihçinin yaflam›n› sür-
dürmesini sa¤layacak ihtiyaçlar, di¤er mes-
lek erbaplar›n›n ihtiyaçlar›ndan farkl› de¤il-
dir. Ama öte yandan, “sesleri bir daha geri
flubat 2009
AMED GÖKÇEN
getirilemez bir flekilde kaybolmufl”lar› ses-
lendirmenin, sat›r aralar›ndakilerin, d›fllan-
m›fllar›n, tutunamayanlar›n sesi olman›n
salt bir kulak verme de¤il, bafll› bafl›na bir
kurucu iktidar edimi oldu¤unun da fark›n-
da olmak gerekir. Geçmiflle kurdu¤u bilinç-
li/bilinçsiz iliflkiyle, tarihçinin mesleki bafla-
r›s› ve varl›k sebebi, kendine biçti¤i misyon-
dan ba¤›ms›z de¤ildir; tarihçi, olmayan› ol-
durarak, görüneni görünmez/silik k›larak,
duyulabilecek olan› sesten ve dilden mah-
rum b›rakarak da kendine yeni/yine varl›k
sebepleri bulabilir. Görünür olan›n kendisi-
ne iliflkin flüphelerimiz günbegün art›yor-
ken tarihçiden ›srarla geçmifli görünür k›l›p,
buradan do¤acak kültür birikimiyle de gele-
ce¤e ›fl›k saçmas›n› beklemek nafiledir.
Bilinmeyeni bilinenden, görünmeyeni
görünenden ba¤›ms›zm›fl gibi göstermekle
ne bilinmeyen bilinir, ne de görünmeyen
görünür k›l›nabilir. ‘Bilinmeyen’ adland›r-
mas›, her fleyin ve her yerin zaten o anda ve-
ya o co¤rafyada yaflayanlar taraf›ndan bilini-
yor olmas› sebebiyle, zaten problemli bir
yaklafl›md›r. Bilmeyen ve görmeyen, ‘biz’le-
riz. ‘Sesi duyulmayanlar›n sesi’, konuflma-
d›klar› için de¤il, gerçekten ne dedikleri an-
lafl›lacak flekilde dinlenmedikleri için de du-
yulmuyor olabilir. Bu sebeple de, onlar, dil-
lendirilmesi gereken ‘fakir’ ve ‘cahil’ veya
‘deli’, ‘hasta’, ‘çocuk’ ve ‘kad›n’ oluyorlar.
Bu adland›rmalar› onlara yap›flt›rd›¤›m›z
andan itibaren, art›k onlar›n gerçekten ne
dedi¤ini anlamak zorlafl›yor. Bu vas›flar›yla
‘muhtaç’ ve ‘ma¤dur’ olduklar›ndan, ne de-
mek istediklerini anlayabilmemizi sa¤laya-
cak ve yine bizim ad›m›za alt okumalar ya-
pacak biri(leri)ne ihtiyaç var. Buna da, tabii
ki, okumufl-yazm›fl kifli olarak akademis-
yen/tarihçi karar verecek – ‘onlar’›n ne de-
mek istedi¤ine ve durumun kendisinin na-
s›l de¤erlendirilece¤ine.
Tarihçinin ‘iktidar’laflt›r›ld›¤› durumlara
verilebilecek en klasik örnek, galiba, Ameri-
kan üniversitelerinin Japonya’y› kapsayan
‘bölge çal›flmalar›’d›r. II. Dünya Savafl›’n›n
ard›ndan Japonya’da say›lar› sürekli artan
Amerikan destekli araflt›rmalar›n ço¤unda,
bölge çal›flmalar›n›n ulusal devletleri ve çok
uluslu flirketleri güçlendirecek bölgesel bilgi
ürettiklerinden bahsedilmiyor veya bu du-
rum gözden kaç›r›l›yor.
‹ktidar iliflkileri, tarih, antropoloji ve sos-
yoloji gibi disiplinleri tüm bu ‘normallik’,
‘uygunluk’ ve ‘s›radanl›k’ çal›flmalar›n›n gö-
nüllü, görgüsüz bir yaz›c›s› olarak görüyor.
Do¤rudan iktidar a¤lar›n›n yan›nda olun
veya olmay›n, bunun hiçbir önemi yok. ‹k-
5 AGOS kirk
tidar›n giremedi¤i tüm alanlar, sizin küçük
çapl›, s›cakkanl› araflt›rmalar›n›z sayesinde
tüm kamuoyuna aç›k hale gelebilir.
Tüm bu tart›flmalar›n d›fl›nda, Y. Hakan
Erdem’in son kitab› Tarih-Lenk: Kusursuz
Yazarlar, K⤛ttan
Metinler’le birlikte
görüyoruz ki siya-
sal organizasyonla-
r›n destek gücü
olan tarih disipli-
ni, yaz›m aflama-
s›nda da sorunlarla
karfl› karfl›yad›r.
Tarih, varoluflu ge-
re¤i farkl› de¤er-
lendirmelere tabi
tutulabilir fakat
as›l sorun, tarihçi-
nin geçmifl üzerin-
den günümüze
uyarlad›klar›n›n
yaratt›¤› gerçeklik
havas›ndad›r. Yeni
görme alanlar› aç-
mas› gerekirken geçmifli tahrip eden tarihçi-
nin yaratt›¤› ‘flahsi tarih’ anlay›fl› Tarih-
Lenk’in elefltiri kayna¤›d›r:
Kesin ve tek bir tarih vard›r’ noktas›nda
hiç de¤ilim. Farkl› tarihler oldu¤unun
bütünüyle bilincindeyim çünkü tarihin
geçmiflin bizatihi kendisi de¤il, geçmiflin,
insan haf›zas›n›n dolambaçl› yollar›ndan
geçerek gelen yaz›l› anlat›mlar›n›n tümü-
nün toplam› oldu¤unu hiç unutmuyor.
Gerçek geçmiflte elbette ki bir olay on
de¤iflik flekilde de¤il bir flekilde olur ama
bunun yeniden hat›rlan›fllar›n›n, sonraki
zamanlara tafl›n›fllar›n›n, izleyen kuflakla-
ra aktar›mlar›n›n son derece göreli, akta-
rana göre öznel ve bafll›ca siyasi olmak
üzere türlü ihtiyaçlar do¤rultusunda kur-
gusal olabildi¤inin, hatta oldu¤unun ay-
r›m›nday›m. Bir a¤aç bir flekilde devrilir
fakat bu devrilmeye sonuçlar› itibariyle
de¤iflik anlamlar yükleyen, devrilmesinde
çeflitli nedensellikler kurgulayan on tane
devrilme anlat›m› ayn› anda mevcut ola-
bilir. ‹sterseniz a¤aç yerine ‘‹kiz Kuleler’
deyin. (s. 20)
Tarih-Lenk, sadelefltirme sorunlar›, çevi-
ri hatalar›, olmayan olaylar, yerler ve kiflile-
rin tarihsellefltirilmesi ve intihal örnekleriy-
le, tarihçinin elindeki malzemeyi yans›t›r-
ken nas›l hatalar yapt›¤›n› ortaya koyuyor.
Yazar, söz hakk›n› örneklere b›rakm›fl; kita-
b›n neredeyse tamam›, karfl›laflt›rmal› ör-
neklere dayal› ‘tarihi metinler’den olufluyor.
Kitapta yer verilen en ilginç ‘hata’lardan bi-
rini aktaral›m:
Rus ‹brahim Pafla, XIX. yüzy›l›n bafl›nda
Petersburg liman›ndan ayr›ld›¤› kruvazö-
rüyle Artvin’e s›¤›nm›flt›. ‹brahim Pafla’n›n
neden Ruslardan kaç›p Osmanl›’ya s›¤›n-
d›¤› konusunda ailenin hiçbir bilgisi yok.
Pafla’n›n ‘Rus’ ad›n› bile bilmiyorlar.
Kimdi bu Rus ‹brahim Pafla? San›r›m
Rusya tarihine bakarak bu sorunun ceva-
b›n› bulabiliriz.”
Hakan Erdem, Soner Yalç›n’›n Efendi:
Beyaz Türklerin Büyük S›rr› (Do¤an Kitap,
2004, s. 120) adl› kitab›nda sordu¤u bu so-
runun cevab›n› flöyle veriyor:
Henüz buharl›lar›n yeni piyasaya ç›kt›¤›
1820’lerde bir kruvazörde
olmak, olmayacak bir ni-
mettir. Çünkü... kruvazör-
ler dünya donanmalar›nda
XIX. yüzy›l›n ortas›ndan
sonra ortaya ç›km›fllard›r.
(…) Geriye ehemmiyetsiz
bir mesele daha kald›; izle-
nen güzergâh. Balt›k’taki
Petersburg’dan kalkan ge-
minin ‘Artvin’e ulaflmas›
için iki ihtimal var. Birinci-
si akl› bafl›nda her geminin
gelece¤i gibi Cebelitar›k
Bo¤az›’n› geçerek gelmesi-
dir. Eh, o zamanlar Os-
manl›’ya s›¤›nabilecek ilk
liman Cezayir, diyelim ki
Rus denizcilerin gözü Ce-
zayir day›s›n› tutmad›, Gi-
rit, ‹zmir, ‹stanbul. Say sa-
yabildi¤in kadar. Osmanl›’ya s›¤›nmak is-
teyen birilerinin baflkenti s›y›r›p ‹stanbul
Bo¤az›’n› ve tüm Karadeniz’i geçmeleri ne
akla hizmettir? H›mm, ikinci ihtimale ba-
kal›m. Kaçgun Rus denizciler ülkelerinin
içinde bulundu¤u karmafladan yararlana-
rak gemiyi s›rtlad›lar, bazen Viking atala-
r›n›n yapt›¤› gibi nehirleri kulland›lar,
Azak Denizi’ne ve sonra Karadeniz’e indi-
ler. Evet, evet bu ikincisi olacak. ‹ndiler ve
‘Artvin liman› neredesin’ diye arad›lar,
arad›lar. Bulamad›lar! Tanr›’n›n cezas› ha-
ritalar› yanl›flt›. Koca Karadeniz k›y›s› bo-
yunca Artvin diye bir yer yoktu. (s. 113-
114)
Ulus-devlet yaratma sürecinin en önem-
li kaynaklar›n› oluflturan ‘unutturma’ ve ye-
ni bir kimlik yaratma çabas›, inanma ve
inand›rma süreçleriyle birlikte gelifliyor. Ta-
rihçilerin hatalar›n› gün yüzüne ç›karmakla,
tarihçinin sahte belgeler ortaya koymas›n›n,
olmayan› oldurmas›n›n önü kesilebilir mi?
Ve son olarak, üniversitelerin tarih bö-
lümlerinde yap›lacak yeniden yap›land›rma
çal›flmalar›n›n, iddia edilenin aksine, tarih
yaz›m›na önemli bir katk›s› olmayabilir.
Tarihin siyasetle olan gönül ba¤›, her koflul-
da, apaç›k görünene dahi kör gözlerle bak›l-
mas›na yol açar.
de¤inilen kitaplar:
Walter Benjamin
Son Bak›flta Aflk:
Walter Benjamin’den Seçme Yaz›lar
çev. Nurdan Gürbilek
Metis Yay., Kas›m 2008
(ilk bas›m: 1993), 192 s.
Keith Jenkins
Tarihi Yeniden Düflünmek
çev. Bahad›r Sina fiener
Dost Kitabevi Yay., fiubat 1997, 92 s.
 Herkesin bildi¤i s›rlar:
Geç Osmanl› toplumunda
cinselli¤in sessizlefltirilmesi
NAZAN MAKSUDYAN

nemde cinsellik dura¤an de¤ildi ve senaryo-
lar sürekli de¤ifliyordu. Modernleflmeyle bir-
likte, Osmanl› toplumu “metne dayal› cin-
sel söylemin bütün biçimlerinden kaçarak
utangaç bir sessizli¤e büründü.” (s. 26).
Cinsellik senaryolar›
Kitab›n ilk bölümü son derece ilginç;
Ze’evi, bu bölümde, t›p literatürünü birincil
kaynak olarak kullanarak, “beden senaryo-
su” ad›n› verdi¤i, erkek ve kad›n cinselli¤i,
seksüel/aseksüel beden ve cinselli¤in meka-
ni¤i konular›na de¤iniyor. ‹ncelenen t›p ri-
saleleri, cinsel organlar, dürtüler, cazibe,
üreme gücü, uygun iliflki biçimleri hakk›nda
zengin bilgiler ve çok say›da görsel malzeme
içeriyor. Erkek ve kad›n› tek bir cinsiyetin
üstün ve afla¤› örnekleri olarak gören Os-
Dror Ze’evi manl› t›p literatüründe, erkek ve kad›n ikili
Müslüman Osmanl› bir karfl›tl›k oluflturmay›p, bir süreklilik
Toplumunda Arzu ve Aflk 1500-1900 içinde alg›lan›yordu. Bu
çev. Fethi Aytuna çizgide, kad›nlar asl›nda
Kitap Yay›nevi, Ocak 2009, 240 s. “kusurlu erkekler”di.
Cinselli¤in böyle ‘tek’
cins üzerinden kurgu-
devlet kanunlar›na, bu yolla da uleman›n
kavramsal dünyas›ndaki uygun ve uygunsuz
davran›fllar alg›s›na odaklan›yor. Fouca-
ult’nun iktidar›n bir yandan cinselli¤i bast›-
r›rken di¤er yandan arzuyu tayin etti¤i fik-
rinden yola ç›kan yazar, Osmanl› kanunla-
r›ndaki cinsel suçlar› ve cezalar› inceliyor.
Ze’evi’nin bu bölümde alt›n› çizdi¤i önemli
nokta, padiflah kanunlar›n›n, Kanun-i Os-
mani’den bafllayarak fleriatla uyumlu oldu¤u:
Kanunun buyruklar› fleriat›n belirledi¤i
temel do¤ru ve yanl›fl kategorilerini de¤ifl-
tirmemiflti. (...) Ancak kanun önceki hu-
kuk sistemlerinden çok farkl› bir toplum-
sal-cinsel metin öneriyordu. Kad›nlar›n
cinsel ahlak çerçevesi içindeki konumunu
düzeltmenin, hetero ve homoerotik seks-
te eflitli¤i artt›rman›n, fliddet içermeyen
cinsel suçlarda hoflgörülü cezalar uygula-
man›n yollar›n› ar›yordu. (s. 83)
19. yüzy›ldaki hukuk reformlar› çerçeve-
sinde haz›rlanan 1840 ve 1858 ceza yasala-
r›nda ise fleriattan bilinçli bir kopufl yaflan-
m›flt›. ‘Namus suçlar›’ bafll›¤› alt›nda ele al›-
nan cinsel suçlar bölümünde, önceki hukuk
metinlerinde vazgeçilmez olan cinsiyet fark›
göz ard› edilmifl ve kanun yap›c›lar eflcinsel-
likten bahsetmekten kaç›nm›flt›. Ze’evi’ye
göre bu dönemde cinsel söylem alan› daral-
m›fl, eski kanunlardaki ayr›nt›l› anlat›mlar
yerini edepli kelimelere b›rakm›fl, sübyanc›-
l›k veya eflcinsellik gibi konular kanun d›fl›
b›rak›lm›fl, cinsel-hukuksal metinler sessiz-
leflmiflti. (s. 91)
Cinselli¤in inanç hayat›nda oynad›¤› rol-
le ilgili fikirsel tart›flmalara kat›lan mutasav-
v›flar›n yazd›¤› metinlerin incelendi¤i üçün-
cü bölüm, esas olarak “tüyü bitmemifl o¤-
lanlar›n güzelli¤i sorunu” üzerinde duruyor.
Burada belirtmek gerekir ki, kitab›n ana te-
mas› modern öncesi cinsellik senaryolar›n›n
19. yüzy›lda bast›r›lmas› olsa da,
Ze’evi öncelikli olarak homoerotik
senaryolar›n sessizlefltirilmesini ir-
deliyor. Ortodoks inanç ile tasav-
vuf aras›nda bariz bir çizgi çizmek-

C insellik üzerine tarihsel araflt›rmalar,

Michel Foucault’nun 盤›r aç›c› çal›fl-
mas› Cinselli¤in Tarihi’nin (l’Histoire de la
lanmas›, iki cinsiyete da-
yal› belirgin bir model
ten ziyade ortodoks ve heterodoks
mutasavv›flardan söz etmenin daha
olmay›fl›, homoseksüel- do¤ru oldu¤unu belirten Ze’evi,
sexualité; 1976-84) yay›mlanmas›ndan bu
lik ve heteroseksüellik baz› mutasavv›flara göre “tüyü bit-
yana, otuz y›ldan beri birçok araflt›rmac›n›n
aras›ndaki fark› büyük memifl” müritlerin seyre dal›nacak
ilgisini çekiyor ve bu konuda çok say›da de-
ölçüde azalt›yordu (s. bir aflk›n nesnesi olabildi¤inin alt›-
¤erli eser yay›mlan›yor. ‹lk zamanlarda mo-
35). n› çiziyor. Efl-fiabi’nin aktard›¤›na
dern devlet ayg›t› belirgin olan, iyi kötü bir
‹ncelenen eski risale- göre, Hz. Muhammed Abdü’l-
burjuva s›n›f› oluflturmufl Bat› toplumlar›na
lerin aç›k sözlülü¤üne Kays kabilesinden bir heyeti kabul
uygulanan Foucaultcu yaklafl›mlar, zaman
k›yasla, 19. yüzy›lda ya- etti¤inde içlerinde göz kamaflt›r›c›
içerisinde etki alan›n› geniflleterek, görece
z›lan kitaplar, cinsel gü- güzellikte bir delikanl› görür. Der-
daha geç modernleflmifl ve daha Do¤u’daki
toplumlar› anlamak için de kullan›l›r oldu. dülerin varl›¤›n› redde- hal çocu¤a önünden kalkmas›n› ve
Dror Ze’evi de, Müslüman Osmanl› Toplu- dip cinsel iliflkiyle ortaya arkas›nda bir yer bulmas›n› söyler
munda Arzu ve Aflk adl› çal›flmas›nda, Fo- ç›kabilecek hastal›klar› ve böylece, bir erke¤in cazibesine
ucault’nun iddialar›na s›k› s›k›ya ba¤l› kal- görmezden gelmiflti. kap›lman›n do¤al oldu¤unu belirtir
mak gibi bir kayg› tafl›masa da, benzer flekil- Son derece resmi, ayr›n- (s. 108). Dolay›s›yla, bu söylem
de, modernleflme, bürokratik devlet ayg›t› t›ya girmekten kaç›nan, içinde homoerotik çekicilikte bir
ve iktidar kavramlar› üzerinden, Osmanl› üstü kapal› bir üslup sap›kl›k ya da anormallik yoktur.
toplumunda modern öncesi dönemde son kullanan bu yeni söy- Di¤er söylemsel ba¤lamlarda ol-
derece zengin bir külliyat oluflturan cinsellik lem, asl›nda cinselli¤i t›p du¤u gibi tasavvuf söyleminde de
senaryolar›n›n (zihnimizdeki cinsel aray›fl ve dilinden uzaklaflt›rm›flt›. 19. yüzy›l sonras›nda erkekler aras›
cinsel eylemlerle ilgili içsel ve d›flsal tasar›lar, Avrupa’daki literatüre sevgi ve eflcinsel iliflkiler uygunsuz
s. 20) 19. yüzy›lda zapturapt alt›na al›nma- uyum sa¤layarak, tek kategorisinde de¤erlendirilmeye
s›, evcillefltirilmesi ve neticede yaz›l› kültür- cinsiyet teorisini bir ke- baflland›. Tasavvuf homoerotik içe-
den kaybolmas›n› inceliyor. nara b›rak›p iki cinsiyet ri¤i nedeniyle art›k ay›plan›yordu.
Ze’evi’nin alt› bölümden oluflan çok de- modelinin benimsenme- Heteronormal hale gelen cinsel söy-
¤erli araflt›rmas›, modern öncesi Osmanl› siyle homoseksüellik lem içinde, o¤lanlar›n güzelli¤ine
toplumundaki cinsellik kurgular›n› konu normal olmaktan ç›kar- aç›kça aflk ilan etmek art›k utan›la-
al›yor. Kat› bir zaman aral›¤›na ba¤l› kalma- ken, cinsellik konuflul- cak bir fleydi. Korku ve utanç, tüm
yan araflt›rma, erken dönemde görece aleni maz bir alana dönüfl- bir söylemsel kültürün susturulma-
ve do¤al olan cinsellik anlat›s›n›n, 19. yüz- müfltü. s›na yol açm›flt›. (s. 116)
y›lda nas›l tabulaflt›¤›n› ve sessizlefltirildi¤ini Hukuk metinlerine Kitab›n dördüncü bölümü, he-
sorguluyor. Yazara göre, modern öncesi dö- dayanan ikinci bölüm, nüz çok az araflt›rmac›n›n yararlan-

AGOS kitap 6 flubat 2009


Erke¤in ‘fazla büyümüfl’ gö¤üslerini alma ameliyat›.
(fierefeddin Sabuncuo¤lu, Cerrahiyyetü’l-Haniyye, Fransa Ulusal Kütüphanesi)
d›¤› çok zengin bir malzemeye, rüya tabirle-
rine dayan›yor. Yazarlar› erkek oldu¤u için,
toplumsal cinsiyet diyalekti¤inin sadece bir
yönünü göstermek gibi bir eksiklikleri olsa
da, rüyalar›n, dolay›s›yla tabirlerinin kiflinin
iç dünyas›n›n yans›mas› olarak görülebilece-
¤i belirtiliyor. Ze’evi’nin bulgular›na göre,
rüya tabiri kitaplar›nda homoerotik iliflki
heteroerotik iliflki kadar do¤al, meflru ve ge-
leneklere uygun bulunmufltu (s. 136). Genel
anlamda normallik s›n›rlar›n›n henüz kat›
hatlarla çizilmedi¤i bir söylemsel evren var-
d›.
Osmanl› rüya yorumcular›n›n zihninde
cinsel cazibe ister heteroerotik ister ho-
moerotik olsun, ister kad›nlar ister erkek-
ler üstte olsun do¤al karfl›lan›yordu ve
ay›planm›yordu. Baz› davran›fllar yasakt›
ama yine de normallik s›n›rlar› içindeydi.
(s. 142)
19. yüzy›l›n sonu, 20. yüzy›l›n bafl› itiba-
riyle rüya tabiri alan› genel anlamda yok ol-
mufl, kitaplar yeni eklemeler ve güncelleme-
ler yap›lmadan bas›lm›flt›. Bundan da öte,
eflcinsel iliflki ve o¤lanc›l›k normdan sapma
olarak görülmeye bafllam›fl, yeni kitaplardan
eflcinsel davran›fllar› ve ensesti ele alan bö-
lümler ç›kar›lm›flt›.
‹lk dört bölümde yüksek kültüre ait kay-
naklara dayanan araflt›rma, beflinci k›s›mda
gölge oyununu baz alarak karfl›-senaryoyu
gözler önüne seriyor. Bu anlat›da yerleflik
ahlak anlay›fl›yla alay ediliyor, kurmacan›n
ard›na gizlenerek toplumla ilgili gerçekler
dile getiriliyordu. Yazara göre, Karagöz ve
Hacivat, halka cinsellik ve s›n›rlar› hakk›nda
bir fleyler söylüyordu (s. 149). Her iki cinsi
de flehvetli ve önüne gelenle iliflki kurmaya
merakl›, her zaman zevk ve seks peflinde ko-
flar halde gösteren gölge oyununda homo-
erotik iliflki marjinaldir, ortadan kaybolma-
sa da çok az yer al›r (s. 165-6). 19. yüzy›lda
hem hükümetin hem de yazarlar›n ciddi
sansürüne maruz kalan bu literatürden eli-
mize ulaflanlar, gölge oyunun erken döne-
minden muhtemelen çok farkl› oldu¤u için
yöntemsel bir s›k›nt› yaratsa da, Ze’evi, ar-
keolojik katmanlar ba¤lam›nda kademe ka-
deme sondaj çal›flmalar› yaparak bu sorunun
afl›labilece¤ini belirtiyor.
***
Özetlemek gerekirse, Osmanl› toplu-
flubat 2009
caya çevrilince Osmanl› okurlar donup kal›r yazar›n vurgu yapt›¤› “utanç duygusu” üze-
ve bu söyleme karfl› koyma arzusu duyarlar. rinden anlamak mümkün görünmüyor. En
Dolay›s›yla, seyahatnamelerin 19. yüzy›l›n az›ndan söz konusu dönüflümün çift yönlü
ikinci yar›s›nda Osmanl› toplumundaki cin- oldu¤una vurgu yapmak gerekiyor. Osman-
sellik ve cinsiyet kavramlar› üzerinde çok l›lar sadece seyahatnameleri okuduklar› ya
büyük etkisi olmufl (s. 175), bilinen cinsel da Bat›l›lar›n kendileri hakk›nda ne düflün-
senaryolar “seyahatnamelerin sald›r›s› sonu- düklerini çok önemsedikleri için de¤il, ken-
cu” y›k›lm›flt›r (s. 194). Kendileri hakk›nda dileri de art›k daha Bat›l› olduklar›, o de¤er-
yaz›lanlardan rahats›zl›k duyan Osmanl›lar, leri zaman içinde içsellefltirdikleri için, ken-
yerleflik cinsel söylemleri bast›rma ve sustur- di kendilerine d›flar›dan bakma refleksi gelifl-
ma yoluna gider. Di¤er bir deyiflle, Osman- tirmifllerdi. Yani belki de esas mesele yaban-
l› toplumu Bat›l›lar›n bak›fllar› alt›nda ken- c› birilerinden bir fleyi saklamak de¤il, yal-
dini ç›plak hissetmifl, mahremiyeti ihlal edil- n›zken dahi aynaya bakamamakt›.
di¤i için utanm›fl, elleriyle edep yerlerini ört-
meye çal›flm›flt›.
Daha önce sorgulanmayan ve kültürel
dokunun bir parças› olan cinsel davran›fl-
lar, e¤ilimler ve tercihler, art›k bir luna-
park aynas›nda gibi çarp›k görünüyordu.
Bir utanç duygusu yarat›yordu. (s. 192)
Ze’evi’nin kitab›, modern öncesi dönem-
deki cinsellik senaryolar›n› gün ›fl›¤›na ç›ka-
r›p analiz etmekte ve 19. yüzy›lla gelen de¤i-
flimi gözler önüne sermekte son derece bafla-
mundaki cinsellik senaryolar›n› derlemeye r›l› ve ufuk aç›c› bir çal›flma. Ancak de¤ifli-
çal›flan Ze’evi, temel olarak befl alan›n (t›p, mi, yani geç Osmanl› toplumunda cinsellik
hukuk, tasavvuf, rüya tabiri, gölge oyunu) söyleminin metinsel alanda bast›r›l›fl›n› aç›k-
yaz›l› kaynaklar›n› kullan›yor. Tüm kaynak- lamakta kullan›lan “Bat›l›lar›n bak›fl›” iddia-
lar flüphesiz çok zengin ve araflt›rman›n öz- s›, tüm süreci aç›klamakta yetersiz kal›yor.
günlü¤üne katk›lar› çok büyük. Di¤er yan- Seyahatname literatürünün neden Osmanl›-
dan, metodolojik aç›dan düflünüldü¤ünde, lar için bunca önemli olabildi¤ini, birbirin-
yaz›l› metinler ile yaflanan cinsellik aras›nda- den çok farkl› alanlarda eser veren entelek-
ki uçurumu göz ard› etmemek gerekir. Bu tüellerin, bilim adamlar›n›n, uleman›n, ta- Kad›n ürogenital sistemi. Olas›l›kla, Vesalius’tan
noktada, daha afla¤›dan, belki sözlü ve kay›t savvuf erbab›n›n, rüya tabircilerinin yazd›k- uyarlanm›fl, erkek (solda) ve kad›n (sa¤da)
lar›ndan nas›l birdenbire hicap duyup sessiz- tasvirleri. Figürler çift cinsiyetli;
alt›na al›namam›fl kaynaklar›n önemini be-
li¤e gömüldüklerini, cinsellik söylemini na- idrar yolu ve vulva penise benziyor.
lirtmeliyiz. Ze’evi, 19. yüzy›ldan itibaren (fiemseddin el-‹tâkî, Teflrîhü’l- Ebdân, s. 166)
bast›r›lan metinsel cinsel söylemin, mahalle s›l kapal› kap›lar ard›na itebildiklerini, salt
iliflkileri, kahve kültürü, erkeklerin ve kad›n-
lar›n samimi arkadafl çevreleri gibi sözel va-
rolufl alanlar› buldu¤unu, ancak tekrar yaz›-
l› mecralara akamad›¤›n› belirtiyor. Bunu
yaparken sanki yaz›l› ve sözel alanlar aras›n-
da bir hiyerarfli kurup birinciden ikinciye bir
düflüfl yafland›¤›n› ima ediyor. Oysa, yaz›ya
aktar›lmam›fl bilgi, geride b›rak›lan iz aç›s›n-
dan tarihçi için bir huzursuzluk kayna¤› ol-
sa da, yaz›l› ve sözlü kaynaklar aras›nda bir
ast-üst iliflkisi kurmak çok da sa¤l›kl› görün-
müyor. Ayr›ca, cinsellik tarihi söz konusu
oldu¤unda, yaz›l› kültürün her zaman daha
s›n›rl› kald›¤›, aksine sözel kültürün kesinti-
siz olarak varl›¤›n› sürdürdü¤ü düflünülürse,
bu tip araflt›rmalarda sözel aktar›mlara daha
fazla e¤ilmenin yeni aç›l›mlar getirece¤i afli-
kârd›r. Hülya Adak, Ayfle Gül Alt›nay, Esin
Düzel ve Nilgün Bayraktar’›n haz›rlad›klar›
iflte böyle güzelim... (Sel Yay›nlar›, 2008) gi-
bi istisnai çal›flmalar›n önemi de bundan
kaynaklan›yor.
Bat›’n›n aynas› ve hicap
Kitab›n alt›nc› ve son bölümü, Osmanl›
topraklar›n› ziyaret edenlerin yazd›klar› se-
yahatnamelere, dolay›s›yla d›flar›dan bakan-
lar›n gördüklerine ve anlatt›klar›na dayan›-
yor. 16. 17. yüzy›llarda yaz›lan seyahatna-
melerde Müslümanlar dindar ve ahlakl› ol-
duklar› için övülürken, Avrupa siyaseten
güçlendikçe seyyahlar daha yukar›dan bir dil
kurmaya bafll›yor (s. 178). Avrupa t›p dün-
yas›na hâkim iki cinsiyet paradigmas›n›n da
etkisiyle, eflcinsellik, o¤lanc›l›k, çokefllilik,
kad›nlar›n toplumdan tecrit edilmesi, fahi-
flelerin kötü durumu gibi konular elefltirili-
yor.
Ze’evi’ye göre, seyahatnameler Osmanl›-
7 AGOS kirk
 Aflkta oldu¤u gibi Gazze’de de
önce insanl›k kaybetti
Mahmud Dervifl
Biz Kaybettik Aflk da Kazanmad›
Arapçadan çeviren: Lütfullah Göktafl
Kitabevi Yay›nlar›, Aral›k 2008, 157 s.
F ilistinli flair Tevfik Zeyyid “Çat›flma or-
tam›nda çocuklar adam do¤ar” dedi¤in-
de, flüphesiz, Mahmud Dervifl’i de kastet-
miflti. Çat›flma ortam›nda birer yetiflkin ola-
rak do¤an Filistinli çocuklardan biri olan,
ça¤dafl Arap edebiyat›n›n en önemli flairle-
rinden Mahmud Dervifl, geçti¤imiz A¤ustos
ay›nda yaflam›n› yitirdi ve ard›nda, fliirlerin-
den taflan hüzünden daha da fazla keder ve
çözülmemifl mesele b›rakt›. Gazze’de yafla-
nan çat›flmalara maruz kalan pek çok çocu-
¤un, Dervifl gibi, bilge adamlar olarak do¤-
duklar› gerçe¤i, Zeyyid’in sözüyle birlikte
yeniden hat›rland›.
1941’de, Akka’n›n bir köyünde do¤an
Dervifl, 1948’de uygulanan tehcir politika-
lar› nedeniyle, ailesiyle birlikte Lübnan’a
göç eder. Bir y›l sonra geri döndüklerinde
köylerini yerle bir olmufl halde bulmalar›,
Dervifl’in, tüm yaflam› boyunca edebiyat›n-
da belirleyici bir rol oynayacak olan sürgün-
lü¤ünü ve mültecili¤ini, Filistin halk›n›n
özlem ve ac›lar›n› fliir arac›l›¤›yla anlatma
yolunu tercih etmesine neden olacakt›r.
Dervifl, yine ayn› nedenle,1961’de, Yahudi
ve Arap gençlerinin birlikte mücadele
verdi¤i ‹srail Komünist Partisi’ne
üye olarak, kendini Filistin’in sesi-
ni tüm dünyaya duyurmaya adar.
Yurtd›fl›na ç›k›fl›n› engellemek
için kendisine kimlik ve pasa-
port vermeyen ‹srail güçleri
yüzünden yaflad›¤› sorun-
lar› “Bana bir filozof ge-
tirin, kendisine varl›¤›-
m› kan›tlayaca¤›m”
sözleriyle anlat›r.
1970’te Rusya’ya,
birkaç y›l sonra da M›-
s›r’a gider. Ard›ndan,
dokuz y›l yaflayaca¤›
Beyrut’a tafl›nan Der-
vifl, yaflam›n› çeflitli
Arap ve Akdeniz ülkele-
rinde ve Avrupa kent-
lerinde sürdürür.
1993’te, FKÖ ile
‹srail aras›nda im-
zalanan bar›fl ant-
laflmas›nda arabu-
lucu olarak görev
al›r. Her ne kadar
bar›fl yanl›s› olsa da, Filistin
üzerine tahakküm koyan bu
antlaflmay› elefltirdi¤i için FKÖ
ile aras› aç›l›r. 1996’da önce Ür-
AGOS kitap
YEL‹Z KIZILARSLAN
dün’e, oradan da Filistin Özerk Yöneti-
mi’ndeki Ramallah’a dönen Dervifl’in bun-
dan sonraki yaflam›, bu iki flehir aras›nda gi-
dip gelmekle geçer. Dervifl, Ramallah’ta ya-
flaman›n içindeki sürgün hissini dindirme-
di¤ini söyler; onun için “en özgün sürgün,
insan›n kendi yurdunda yaflad›¤› gönüllü
sürgünlüktür.” 2008 A¤ustos’unda,
ABD’de geçirdi¤i kalp ameliyat› s›ras›nda
yaflam›n› yitirmeden hemen önce kaleme al-
d›¤› son yaz›s›nda da, kalbinin Filistin için
atmaya devam etti¤i görülür. Dervifl’in, Ha-
mas ile el-Fetih aras›ndaki çat›flmalar›n Fi-
listin halk›n› birbirine düflürerek belirsiz bir
gelece¤e sürükledi¤ini belirtti¤i bu yaz›s›,
ölümünden birkaç ay sonra bafllayan, ‹sra-
il’in Filistin sald›r›lar›n› da adeta öncüller.
Ebedi sürgünlük fliirleri
Ça¤dafl Arap fliirinin kurucular›ndan
olan Lübnanl› ve Suriyeli flairlerin olufltur-
du¤u el-Mehcer ak›m›ndan ve Endülüs Arap
fliirinden etkilenen Dervifl, romantizm ve
simgecilik ak›mlar›n›, sosyalist gerçekçi bir
anlay›flla birlefltirerek, anlat›sal yönü a¤›r
basan fliirler kaleme al›r. fiiirlerinde, Orta-
do¤u’da yaflanan ac›lar›, Filistin halk›n›n
yersiz-yurtsuzlaflt›r›lma ›st›rab›n›, özlemleri-
ni, umutlar›n› ve dile getiremedi¤i insanl›k
taleplerini, mevcut politikalar›n ötesinde,
bir varolufl mücadelesi olarak an-
lat›r.
fiair, yaz›lar›nda, 1960’l› y›l-
lar›n ‘direnifl flairleri kufla¤›’
olarak adland›r›lan –Naz›m
Hikmet, Louis Aragon ve
Pablo Neruda’n›n da dahil ol-
du¤u– bir kufla¤›n fliirlerinden
de beslendi¤ini belirtir. Dervifl’in
ilk fliirleri ‘direnifl’ fliirleridir; son-
raki fliirleri ise sürekli bir de¤iflim
arzusunu yans›t›r. Savafl›n ve katli-
amlar›n yaratt›¤› trajedileri gözler
önüne sermek için yazd›¤› simgeci fli-
irleri nedeniyle, pek çok elefltirmen ve
Filistinli taraf›ndan davaya ve yurda iha-
netle suçlanan Dervifl , “davaya ihanet etme
kayg›s›yla yaz›lmayan iyi fliirlerin, ne Filis-
tin davas›na ne de fliirin kendisine faydas›
olaca¤›n›” söyler. Müslüman bir Filistinli
olarak ‹branice ö¤renen ve fliirle-
rinde bilhassa Filistin halk›n›n ya-
flad›¤› ac›y›, Yahudilerin Tevrat’ta
yer alan peygamberlerine dert ya-
narak anlatma yolunu seçen Der-
vifl, metafizik bir aray›fl›n sonunda,
kutsal kitaplar›n ortak diliyle, insanl›¤a ve
Filistin topraklar›n› iflgal
eden ‹sraillilere sesle-
nir. ‘Ac›lar›n sonunda
gelen yeniden do¤um’
temas›yla, H›ristiyan-
8 flubat 2009
l›k’taki ‹sa’n›n çarm›ha gerilme hikâyesini,
fliirsel bir ritmi olan Kur’an Arapças› ile an-
lat›r.
Mahmud Dervifl’in külliyat›ndan yap›-
lan özenli bir seçkiden oluflan Biz Kaybettik
Aflk da Kazanmad›, fliirlerin Arapça asl›ndan
yap›lan çevirileriyle, geçti¤imiz ay, Kitabevi
Yay›nlar› taraf›ndan Türkçe olarak yay›m-
land›. Kitapta yer alan ‘Celîle’de Ölüyor
Kufllar’, ‘Kimlik Kart›’ ve ‘Pasaport’, Der-
vifl’in yaflam öyküsü ile Filistin meselesinin
kesiflti¤i noktalar› ve flairin çeliflkilerini gös-
termeleri aç›s›ndan benzersiz fliirler.
Dervifl’in, Filistin’in yaflad›¤› dram› anla-
mak isteyenler için muazzam bir tan›kl›k
belgesi teflkil eden fliirlerinde zaman zaman
milliyetçi bir ton öne ç›kar. fiair, bu duru-
mu sonraki y›llarda fark eder ve Filistin’in
görünmez k›l›nmak istenen ac›lar›ndan
kaynaklanan kimlik talebinin, bir süre son-
ra milliyetçi bir siyasal kimli¤e dönüflme ris-
kini de bar›nd›rd›¤›n› söyler: “Belirli koflul-
lar alt›nda, muayyen bir yerde bulundu¤um
s›rada, kimlik hakk›n› savunan bir fliir yaz-
m›fl; ‘Kaydet! Arab›m’ demifltim. Nereye
gitsem benden bu fliiri okumam› istiyorlar.
Bu tür taleplere boyun e¤en biri olsayd›m,
kendimi asla gelifltiremezdim.” Politik du-
ruflunun, yaflamdaki aray›fl›yla ortaya ç›kan
de¤iflimini fliir arac›l›¤›yla ifade eden Dervifl
için sanat, öncelikle insan›n ve insanl›¤›n
evrensel trajedisine ›fl›k tutan yan›n› vurgu-
lamal› ve sanat olarak kalmal›d›r. fiiiri son-
suz bir evren olarak gören ve “fiair, Tan-
r›’n›n gölgesidir” diyen Dervifl, kendi varl›-
¤›n› kan›tlamak için ç›kt›¤› fliir yolculu¤un-
da as›l arad›¤› fleyin vatan ya da Tanr› olma-
d›¤›n›, bu yolculukta asl›nda hep fliiri arad›-
¤›n› ve sonunda ona ulaflt›¤›n› söyler.
Bu yüzden de, topra¤› ve ülkesiyle aras›-
na mesafe koymakla suçland›¤› zamanlarda
dahi, “çekici bir hapishane” ve “h›rç›n bir
aflk” olarak nitelendirdi¤i vatan›n›n flairi
–ya da tam tersine, davas›na ihanet eden bir
hain– olma konumundan, yaln›z kalma ve
kabul görmeme pahas›na kurtar›r kendini
ve fliirini. Dervifl’in, Biz Kaybettik Aflk da
Kazanmad›’da da yer alan ‘Gecenin Ayak
Sesleri’ adl› fliiri, onun edebi yolculu¤unda
ulaflt›¤› noktay› belirginlefltirir. Dervifl’in,
Filistin’i, cefakâr bir anneden çok yasl› bir
sevgiliye benzetti¤i bu fliiri, onun tüm Orta-
do¤u için duydu¤u bar›fl ve huzur özlemini
yans›t›rken, Filistin davas›n›n kör bir tut-
kuyla milliyetçili¤e tutsak olmaya bafllad›¤›
anda yeflertti¤i masum bir ‘ilk aflk hissiyle’,
edebiyat›n›n insanl›ktan uzaklaflmad›¤›n›
da gösterir. Dervifl, bu fliirinde, ulus-devlet
inflas› için tabulaflt›r›larak kutsal anne im-
gesine dönüfltürülmek istenen kad›n imge-
si yerine, Ortado¤u’nun ortak kültürünü
yans›tan masal anlat›c›s› fiehrazad’›n imge-
siyle buluflturdu¤u Filistin’in, art›k düflsüz,
bedensiz ve ›ss›z kalan topraklar›ndan kay-
naklanan kültürel çorakl›¤›na da bir çözüm
sunar.
Dervifl için kad›na atfedilecek de¤erle
dönüflecek olan kültürün yarataca¤› fliirden
ç›kacak çözümler, belki de tüm dünyaya,
Filistin sorunu için savafl, iflgal ve y›k›mdan
baflka çözümler de gelifltirilebilece¤ini hat›r-
latacakt›r. Bundan dolay› da, flair, ele geçi-
rilmifl bedeninden ç›kan ruhunu yans›tan
gözleriyle sürgünde bile onu takip eden sev-
gilinin (fiehrazad) dinmeyen yas›, mavi göl-
geli hüznü ve ç›k›fls›zl›¤› ile, “yeryüzünün
son sürgünü” olan halklardan biri olma du-
rumunu da ifade eder; sorunun as›l sebebi
olan iflgalcilerin “gecede sürekli yaklaflan
ayak sesleri” ise, huzurun tüm di¤er halklar
için de gerekli oldu¤unu gösterir. Ancak,
tüm Ortado¤u için umut etti¤i bar›fla ulafl-
man›n zorlu¤unun fark›nda olan Dervifl’in
‘Yüzellibirinci Mezmur’ adl› fliirinde belirt-
ti¤i gibi, bir zamanlar Tevrat’ta özlemle an-
lat›lan Yeruflalem, art›k “kanayan bir zeytin
flekline bürünerek” sadece ölüm ve savafl ge-
tirmektedir “Babil gecesine.” Ve tabii ki, fla-
irin ‘çarm›h›’ da “savafla durur”, hayalinde
bar›fl özlemi kokan Filistin topraklar›nda.
‹srail’in Filistin halk›na yönelik tutumu-
nu daima elefltiren Dervifl’in en yak›n dostu
ve edebi kriteri, ‹srail’in ünlü flairi Yehuda
Amichai olmufltur. ‹ki flair aras›ndaki dost-
luk ve gizli çekiflme, ayn› topraklar üzerinde
yaflayan iki halk›n tarihlerinin nas›l farkl›
flekillerde yaz›ld›¤›n›, ve insanl›k tarihi ka-
dar eski olan kardefllik ve ihanet kavramlar›-
n›n, Habil ile Kabil’in kavgas›ndan baflla-
yan zincirleme süreçte nas›l halkalar olufl-
turdu¤unu gösterir.
Ve, insanl›k tarihi kadar eski olan bir
baflka çeliflki, varl›¤›n› sürdürmektedir:
Gazze’de birileri ‘kazanm›fl’ olsa da, her da-
im önce insanl›k kaybeder!

Gazze flehri oturmufl a¤l›yor
B ombard›man›n bafllad›¤› günden bu ya-
na, hastanenin ana kap›s›n› kapal› tut-
mak mümkün olmam›flt›. Karak›fl›n so¤u¤u
tüm fliddetiyle hüküm sürüyordu binan›n
içinde. Kaloriferler çal›flm›yordu. Ameliyat-
hanede ordu ifli bir sahra sobas› kurulmufltu.
K›fl tatbikatlar›nda karargâh çad›rlar›n› ›s›t-
t›klar› benzin sobalar›ndan biriyle ›s›n›yordu
ameliyathane. Hasta odalar›nda odun soba-
lar› kurulal› iki ay olmufltu. Elektrikler on
günden beri kesikti kentte.
Ameliyathanenin ayd›nlat›lmas› jenera-
törle sa¤lan›yordu. C›l›z bir ›fl›k ve birkaç
cihaz bu jeneratörün sa¤lad›¤› ak›mla çal›fl›-
yorlard›. Neyse ki hâlâ birkaç ay yetecek
kadar mazot stoku vard› jeneratörün.
Hasta odalar› gün ›fl›¤›yla ayd›nlan›yor-
du. Günbat›m›ndan sonra mutlak karanl›k
hâkimdi odalarda. Zaten geceleri ayd›nlat-
maya gerek de yoktu... Hastanede t›bbi hiz-
met, kap›dan içeri girdikten sonraki birkaç
saat içinde verilebiliyordu ancak. ‹laç stoku
iyiden iyiye azalm›flt›. En önemli t›bbi yar-
d›m, kanamay› durdurmak ve cerrahi mü-
dahale idi. Ameliyat sonras› bak›m, yok de-
necek kadar yetersizdi. ‹lk anda yap›l›rd›
gerekli olanlar, elde kalan az say›daki a¤r›
kesicilerin sa¤layabildi¤i kadar›yla. Tüm
bunlar›n d›fl›nda bir ifllevi daha vard› hasta-
nenin. Buraya getirilen yaral›lar›n, ço¤u
Gecenin Ayak Sesleri
Sürekli
yaklaflan ayak sesleri duyuyoruz geceleri
Sürekli
kap›lar f›rlay›p kaç›yor odam›zdan
uzaklaflan bulutlar misali
Yata¤›mdaki mavi gölgeni
kim çekiyor her gece?
Ayak sesleri geliyor
Gözlerin yurdumdur
Kollar›n bir çember, dolanm›flt›r bedenime
Ayak sesleri geliyor
Ey fiehrazad!
Niye kaç›yor beni resmeden gölge?
Bir a¤aç ol,
gölgeni göreyim
Bir ay ol,
gölgeni göreyim
Bir hançer ol
Gölgeni göreyim gölgemde,
Küller aras›nda bir gül biçiminde!
Sürekli
yaklaflan ayak sesleri duyuyoruz geceleri
Sürgün yerim oluyorsun ve hapishanem
Ha gayret
öldür beni tek hamlede
N’olur öldürme beni
yaklaflan ayak sesleriyle!
Türkçesi: Mahmud Dervifl
flubat 2009
öykü
PAKRAT ESTUKYAN
kez, gidecek yerleri de kalm›yordu. Evleri-
nin enkaz›ndan buraya geliyor, iyilefltikle-
rinde de, hasta odas› de¤ilse bile, yine has-
tanenin içinde bir saçak alt› buluyorlard›
kendilerine. O enkazlardan iki flekilde ç›k›-
yordu insanlar: Ya siyah naylon bir torba-
n›n içinde, ya da elinin, kolunun sarkt›¤›
bir sedyenin üzerinde. Ço¤u kez ayn› en-
kazdan sa¤ kurtulan bir akraban›n veya
komflunun eflli¤inde var›yorlard› hastaneye.
Geceleri sessizlik hâkimdi. Yeni getirilenle-
rin feryatlar› da bir süre sonra diner, ve bu
koca yap› sessizli¤e bürünürdü. Böyle bir
sürü insan vard›, gündüzleri evinin enkaz›-
n›n çevresinde dolafl›p, karanl›k bast›¤›nda
yine hastaneye dönen.
Dünyada bunca uzun süre savaflla h›rpa-
lanan kaç kent var acaba? Gazze, ilk akla
gelen olsa gerek. Halk on y›llar›n› y›k›ma
direnmekle geçirdi, kimse ömrünü do¤du-
¤u evde tamamlayamad› Gazze’de. Birkaç
y›lda bir evler y›k›l›r, insanlar yenilerini ku-
rarlar.
***
Ard›na kadar aç›k duran büyük girifl ka-
p›s›n›n arkas›nda h›çk›ranlardan ilkidir
Leyla. Gönüllü hemflire Leyla asl›nda ö¤-
retmendi. Ancak, uzun y›llar süren savafl
koflullar› içinde, Filistin yönetimi kurslar
düzenleyerek pek çok kamu çal›flan›n›
hemflire olarak e¤itmiflti. E¤itim tümüyle
durmufl halde. Yönetim kalabal›k binalar-
dan sak›n›yor. Düflman›n nereyi vuraca¤›
belli de¤il. ‹lkesel olarak, ö¤rencilerin ken-
di evlerinde daha güvenli olacaklar› kabul
ediliyor.
Leyla, ambulans hemfliresi olarak çal›fl-
makta. Uyumadan, dinlenmeden, flehirde
turlad›klar› üçüncü gündü bu. Lenki Ke-
vork’la yaral› tafl›yorlard› sürekli, bir k›sm›-
n› yetifltiremedikleri yaral›lar... Kevork da
Leyla gibi gönüllü olarak yap›yordu ambu-
lans floförlü¤ünü. Ömer ise Hamas milita-
n›yd›. O da son üç günü uyku uyumadan
9 AGOS kirk
ve elindeki makineli tüfe¤in emniyet kilidi-
ni kapamadan geçirmiflti. Silah›n› omzun-
dan asm›fl, gökten ölüm ya¤d›ran uçaklara
karfl› naçar bir halde dolanm›flt› Gazze so-
kaklar›nda. Her bombard›manda o da bir
kayay›, bir duvar y›k›nt›s›n› siper ediyordu,
tehlike geçinceye kadar.
Birkaç dakika önce zar zor buldu¤u bir
kamyonetin kasas›nda iki yaral› tafl›m›flt›
hastaneye. Tafl›d›klar›ndan biri can çekifl-
mekteydi, di¤eri ise h›zla kan kaybediyor-
du. Yaral›lar› kuca¤›nda içeri tafl›d›ktan
sonra fark etti girifl kap›s›n›n yan›ndaki
bankta uyuklayan Leyla’y›. Müthifl öfke-
lendi. Can› ç›km›flt› flu kamyoneti bulana
kadar, oysa ambulans kap›n›n önüne park
etmiflti, hemflire de uyukluyordu.
Leyla, yana¤›nda patlayan tokad›n ac›s›
ve flaflk›nl›¤›yla f›rlad› yerinden. Ömer, bu
tokatla da yetinmemifl, ba¤›ra ça¤›ra küfret-
mekteydi: “Ne uyuyorsun vicdans›z oros-
pu! Halk sokaklarda kan revan içine yard›m
bekliyor, sen burada kaytarm›fl uyuyorsun!”
Leyla ise, bir yandan yedi¤i tokad›n, öte
yandan u¤rad›¤› hakaretlerin verdi¤i ac›n›n
içinde, a¤›z dolusu tükürdü Hamas milita-
n›n›n yüzüne. Öfkeden kudurdu Ömer. Eli
hemen silah›na uzand›, ancak ayn› anda
ambulans›n floförünün yumru¤u yap›flt› su-
rat›na. Lenki Kevork ba¤›rd›: “Adam ol lan,
serseri! Gebertirim flimdi seni burada!”
“O silah› bize do¤rultman için mi verdi-
ler sana?” diye hayk›r›yordu Leyla, “Asker-
sen git de düflmanla savafl!”
Hastane çal›flanlar›ndan ve hasta yak›n-
lar›ndan birkaç› da yetiflti, usulca silah›
kapt›lar Ömer’in elinden. Ayn› anda, ya-
k›nmalar ya¤mur gibi ya¤maya bafllad›.
“Hemflire üç gündür gözünü k›rpmad›, ha-
berin var m›?”, “Dün Hamas karargâh›n›n
önünde dört saat nöbet bekledim bir depo
mazot almak için, biliyor musun?”, “A¤a-
beyimi ve ye¤enimi gömecek vaktim olma-
d›, anlad›n m›?”, “Bütün gece bir sigara bu-
lamad›m”, “A¤layan çocuklar› b›rak›p da
geldik, anlad›n m›?”
Tüm bu yak›nmalar Ömer’e yönelmiflti.
‹nsanlar sanki yaflananlar›n hesab›n›
Ömer’e soruyorlard›. Kaçabilseydi keflke,
kaç›p uzaklaflabilseydi flu lanet yerden.
Ama silah›n› alm›fllard›. Silah›n› b›rak›p
nereye kaçar asker adam? Daha fazla daya-
namad›, gerilmifl sinirlerine daha fazla hâ-
kim olamad›, boflald› h›çk›r›klarla. Herkes
flaflk›nl›¤a kap›ld›, ne yapaca¤›n› flafl›rd›.
Leyla hemflire, ard›ndan da Lenki Kevork,
tutamad›lar gözyafllar›n›. A¤lamamak için
direnenler yavaflça yüzlerini kaç›rd›lar on-
lardan, ama nafile, a¤lama nöbeti herkesi
sarm›flt›. Hastane çal›flanlar›ndan biri orta-
m›n sakinleflti¤ini görüp, silah›n› geri verdi
Ömer’e. Ömer sanki ufalm›fl, alçalm›flt›
iyice. Akl›, beyni durmufltu sanki. Fark›n-
da olmadan Leyla’n›n ellerini öpmeye bafl-
lad›. Leyla bir kez daha h›çk›r›klara bo¤ul-
du. Kat›la kat›la a¤l›yor, bir yandan da
Ömer’in yana¤›n› okfluyordu usulca, biraz
önce tükürdü¤ü yana¤›n›.
Lenki Kevork elini Ömer’in omzuna at-
t›, tane tane, duru bir Arapçayla anlatmaya
bafllad›. Yar›m saat kadar önce bombalan-
m›fl bir eve gitmifllerdi. Eve yaklafl›rken,
içeriden çocuk feryatlar› iflitmifllerdi. Ama
düflman üzerlerine atefl açm›fl, daha fazla
yaklaflmalar›na izin vermemiflti. Uçuflan
mermiler aras›nda uzaklaflm›fllard› oradan.
Günün a¤armas›n› bekliyorlard›. Düflman
gün ›fl›¤›nda kendi mevzisine çekilirken, bir
yandan da uzaktan atefl aç›yordu.
Tüm bunlar› sanki eski bir masal anla-
t›rm›fl gibi, sanki o dehfleti kendi yaflama-
m›fl da, uzaktan seyretmifl gibi anlatt›. Son-
ra, ceketinin cebinden, katlanm›fl, küçük
bir kitap ç›kartt›. Ömer’e uzatt›: “F›rsat
buldu¤unda oku, bana iyi geliyor.”
***
fiafakla birlikte ulaflt›lar y›k›nt›ya. Enkaz
sessizli¤e bürünmüfltü, tütüyordu. Lenki
Kevork ve Ömer birlikte indiler araçtan, ar-
kadan sedyeyi ç›kard›lar. Bu esnada Leyla
ceset torbalar›n› haz›rl›yordu. Üçü de ku-
laklar›n› açm›fl, bir ses, bir yaflam belirtisi
duymay› ümit ediyorlard›, birkaç saat önce
b›rak›p kaçt›klar› sesleri tekrar duymay›…
Üç küçük gövde ç›kard›lar enkazdan.
Üç küçük ceset torbas› yerlefltirdiler ambu-
lansa. Hastaneye dönüp, bir sonraki ça¤r›y›
beklemeye koyuldular.
Ömer bir köfleye sinmifl, Lenki Ke-
vork’un verdi¤i kitab›n sayfalar›n› çeviri-
yordu: yata¤›mdaki mavi gölgeni / kim çeki-
yor her gece? / ayak sesleri geliyor / gözlerin
yurdumdur…
Gün a¤arm›flt›, ancak 2009 Oca¤›n›n
beflinci gününde günefl de ›s›tam›yordu Fi-
listin topra¤›n›. ‹srail kara kuvvetleri, bom-
balanm›fl kenti iflgal ediyordu.
Türkiye tarihinin gayri resmi resmigeçidi*
fiebnem ‹fligüzel
Resmigeçit
Do¤an Kitap, Eylül 2008, 633 s.
fi ebnem ‹fligüzel Resmigeçit’te az fley ba-
flarmam›fl. Her fleyden önce, siyasi ro-
man ya da tarihsel roman dedi¤imiz türlerin
do¤as›na içkin risklerle bafl etmeyi, hatta on-
lar› birer avantaja dönüfltürmeyi becermifl ve
böylece, ço¤u zaman roman› roman olmak-
tan ç›karan flablonlara, yaftalara, kliflelere
düflmekten kurtulmufl.
Biliyoruz ki, romanc› konusunu gerçek
hayattan seçerse, hele birtak›m siyasi mese-
leleri kurgusunun oda¤›na yerlefltirirse, bir
propagandiste, bir vaize dönüflme tehlikesi
de yan› bafl›nda onu bekler. Bu tür roman-
lar ço¤u zaman salt iyiyle kötüyü gösterir
bize. ‹yinin masumlu¤unu, kötünün gad-
darl›¤›n›... Bu romanlar› biz en çok, hakl›l›-
¤›m›z›n yaz›l› belgeleri olarak görürüz. Ken-
dimizle ve kendimizi ait hissetti¤imiz siyasi,
kültürel, dini, ahlaki geleneklerle bir kez da-
ha gönenmek, gurur duymak, yeniden
umutla ve enerjiyle dolmak, ve belki de
kendimize ac›mak, gerçek hayatta u¤rad›¤›-
m›z haks›zl›klar›n telafisini k⤛t üzerinde
bulmak için.
Bu romanlar›n yazar› elinde terazisiyle
adalet da¤›tan yüce bir mahlûk, Allah’›n 99
ad› gibi pek çok yüce s›fata sahip ve daha
ço¤una da talip bir Yarat›c›’d›r adeta: Âlim-
dir o romanc›, bedîdir, celîldir, evveldir, hâ-
kemdir, kâdirdir, meliktir, vâciddir, zâhir-
dir ve daha bir sürü fley…
Oysa romanlar baflkalar›n› anlamaya ya-
ramaz m› en çok? Karfl›n›zdakini haks›z, si-
zin taraftakini hakl› ç›karman›n ve bafl› sonu
belli bu diyalektiksiz diyalekti¤i bir kez daha
ispatlaman›n yeri midir roman sayfalar›? ‹yi-
li¤i yüceltmez, kötülü¤ü mahkûm etmez ki
roman; onlar› anlamaya çal›fl›r. Buradan ba-
k›ld›¤›nda, romanc› için iyilik s›k›c›, kötü-
lük ise vaatkârd›r. Roman›n ihtiyaç duydu-
¤u heyecan verici her fley orada sakl›d›r. ‹ç
g›d›klayan oyunlar›, bütün hinli¤i ve sürpri-
ze aç›kl›¤›yla roman, hayal bile edilemeyenin
peflinde koflar, gerçekte olan›n de¤il.
AGOS kitap
ROBER KOPTAfi
Batan geminin mallar›
Resmigeçit, Türkiye’nin son 30 y›lda yaflad›-
¤› siyasi çalkant›lar›n üzerine üzerine giden
bir roman. ‹fligüzel, kâh olaylar›n perde ar-
kas›na dair gün yüzü görmemifl bilgileri fâfl
ediyor, kâh hepimizin bildi¤i ama anlaml›
bir resim oluflturamad›¤› kimi olaylar› bir-
birine ba¤layarak hayranl›k uyand›r›c› bir
bellek tazeleme çal›flmas›na girifliyor. Resmi-
geçit, esas murad›n›, “Yak›n tarihi yaz›lama-
yan bir ulus kilidi bozuk bir el bagaj›d›r.
Her an aç›l›r, içindekiler ortal›¤a saç›l›r” (s.
182) sözleriyle anlat›yor. Benzer bir vurgu-
yu Murat Uyurkulak’›n Har roman›ndan
da an›ms›yoruz.
Resmigeçit her fleyden önce bir 12 Eylül
roman›. Darbeyle ülkenin girdi¤i karanl›k
tünelin ne kadar uzun oldu¤unu, militariz-
min memleketi nas›l içinden ç›k›lmaz ba-
takl›klara sürükleyece¤ini, güzelim hayatlar›
nas›l söndürece¤ini –‹fligüzel’in Virginia
Woolf’un Orlando’suna selam verdi¤i– za-
manlar ve cinsiyetler aras›nda seyahat eden
karakteri Orlando’nun sözleri anlat›yor:
Darbe olursa, ki olacak, bu defa çok uzun
sürecek. Çok fley de¤iflecek. O kadar çok
fley de¤iflecek ki, bu sizin için, ar› kovan›-
n›n içine bafl›n›z› sokmadan neler olaca¤›-
n› bilmemeye benzeyecek. (s. 54)
Kafas›n› uçurdu¤unuz fley demokrasi de-
¤ildi. Ama iyi bak›l›p itina gösterilseydi,
hatalar› onar›lsayd› on y›l sonra demokra-
si olabilirdi. Art›k bu ülkenin demokratik-
leflmek için hiçbir flans› kalmad›. (s. 136)
‹fligüzel’in roman›, Türkiye’de yaflanan
siyasi ve toplumsal geliflmelerin gayr› resmi
kronolojisi gibi. Bu tarihi yapanlar aras›nda
akl›n›za kim gelirse var orada. Resmigeçit’te-
ki karakter bollu¤unu flöyle kabaca s›rala-
mak bile yazar›n roman helvas›n› nas›l zen-
gin bir malzemeyle piflirdi¤ini gösteriyor.
Batmakta olan geminin mallar› bunlar:
Otuz iki k›s›m tekmili birden.
Siyasette taflran›n sesini duyuran barajlar
fatihi Ali Çoban ve onun 365 çift ayakka-
b›s›n› ceset gibi yata¤›n›n alt›na dizmifl, bir
kundurac›ya vurgun kar›s› Nazl› Han›m.
Siyasete “Kimse bende kuflkulanmas›n”
slogan›yla giren flair parti baflkan› Cevdet
Kara ve onu çay ve bisküviyle besleyen efli
Reyhan Kara.
“Kafadan 20 y›l dayan›r” diyerek yapt›¤›,
ama hâlâ bafl›m›z› duvarlar›na vurmaktan
kurtulamad›¤›m›z 18 Kas›m darbesinin bir
numaral› generali, “canl› bir la¤›m çukuru”
olan Rasim Ögür; nam› di¤er Rasim
Ötün, Övün, Önün, veya Öfür.
Apolitik bir kuflak yaratmay›, insanlar›n
zararl› düflüncelerden kurtulmas› için pa-
rayla sat›n alabilecekleri fleylerin tad›na var-
mas›n› sa¤lamay› görev edinen Pertev ve
kar›s› fiermin.
‹ktidar hevesine her kap›ld›¤›nda asker ta-
raf›ndan alafla¤› edilen, iskambil k⤛d›ndan
yapt›¤› flatolar ordunun ‘puf’ demesiyle y›k›-
lan, namaz›nda niyaz›nda Süleyman Tel.
Kurt partisinin herkesi korkutan ama
genç ve yak›fl›kl› çete lideri Reis Kurdo¤-
10
lu’nun karfl›s›nda yüre¤i p›rp›r atan, 36 nu-
mara ayakkab› giyen lideri Hüseyin Fey-
zullah.
1961’den bu yana görevde unutulmufl,
1.98 boyunda dev bir kad›n olan, yüzy›llar-
d›r, “yoksa Kanuni zaman›nda(n beri mi?)”
(s. 386) bu topraklarda olup bitenlere tan›k
olmufl ‹sveç Büyükelçisi Orlando.
Denizin üzerinde, 301 kaz›¤›n üstüne
oturtulmufl Florya Deniz Köflkü’nün, ki
batmakta olan cumhuriyeti temsil etmekte-
dir, Atatürk’ten bu yana bütün reisicum-
hurlara hizmet etmifl, 1915’te mucizeler
eseri hayatta kalan bir bebek olan hizmetli-
si Mustafa, nam› di¤er Mösyö Kevork Pa-
pazyan.
Kafas› ayr›ld›¤› örgütteki arkadafllar› ta-
raf›ndan demir çubuklarla ezilip, nas›lsa
ölür diye morga konulan, devrimcilikte an-
cak bir arpa boyu yol gitmifl, “yaflamak, aflk,
seks ve tatl› fleylerse e¤er” hiç yaflamam›fl,
“ama bir inanc› olmaksa yaflamak” çok
uzun yaflam›fl (s. 81) genç sosyalist Emin.
7 May›s cuntas›n›n, erkeklikten kad›nl›-
¤a geçme yolunda oldu¤u için koydu¤u sah-
ne yasa¤›n› k›rmak için, ‘davet edildi¤i sün-
net dü¤ünlerinde’ oturdu¤u yerden flark›
söyleyen, bir yandan da sürekli olay ç›kar›p
(mesela hamile kal›p!) gündem yaratan Bü-
yent Paye: “halk›n akl› baflka yerde.”
26 Temmuz darbesinin bir numaral› ge-
nerali Rasim Ötür’ün dostu, Pakistanl› dar-
beci Ziya Ülhak; gariban Kürt taksi floförü
fiehmus ve biricik Keje’si; zenginli¤i, göste-
rifli seven ve y›llar sonra milyonlarca müri-
diyle büyük bir güce eriflecek olan Hoca-
efendi; darbecilerin konuklar›n› ‘e¤lendi-
ren’ Emer Sultan; seks filmlerinin unutul-
maz oyuncusu Banu Ball›. Ve daha nicele-
ri, niceleri…
Kirli çamafl›rlar›n geçit resmi
Resmigeçit’te geçit resmine ç›kan, bir mem-
leketin kirli çamafl›rlar›. Ancak, ‹fligüzel’in
roman› salt siyasete, siyasetçiye, halka tak›k
de¤il. Tarihle ve yalanla ve dolanla, velhas›l,
flu kavanoz dipli memlekette e¤ri bü¤rü, ya-
muk yumuk, kat›r kutur olan ne varsa
onunla da derdi var: “Hangi ülkenin hal-
k›ndan gizlenen, yüzleflemedi¤i bir tarihi
varsa, siyasetçilerden baflka duyan bilenin
kurfluna dizildi¤i bir s›rr› varsa, pislik y›¤›-
n›n üzerinde oturuyordur o ülke.”
Resmigeçit’te Ermeni felaketine, Kürtlerin
son isyan›na, 21 Mart darbesinin en karan-
l›k cinayetlerinin ifllendi¤i Diyarbak›r Ce-
zaevi’ne, iflkencelere dair pek çok tarihsel
adaletsizlikten söz ediliyor. Ancak ‹fligüzel,
“Ortada bir özür bile yokken, bu ac›n›n bir
romana kenar süsü yap›lmas› haks›zl›k” (s.
102) dedi¤i Ermeni meselesi baflta olmak
üzere, riyan›n de¤il samimiyetin arkas›nda
duruyor ve vicdani bir tav›r tak›n›yor. Mem-
leketin çivisi ç›km›fl halinin en a¤›r travma-
lar› olarak her birine hak ettikleri a¤›rl›k ve
sorumluluk duygusuyla yaklafl›yor.
Çok boyutlu karakterler
‹fligüzel’in kahramanlar›yla iliflkisini çöz-
mek kolay de¤il. Genç ve masum devrimci
Emin’e, bir zamanlar›n gariban›, sonralar›n
f›rlamas› Mühendis’e duydu¤u sempatiyi,
buna karfl›n faflolara besledi¤i öfkeyi görebi-
liyorsunuz da (bunlar› saklamaya çal›fl›r bir
hali de yok roman›n), o ‘pislik y›¤›n›’n› ya-
ratan siyasetçi kalabal›¤›na karfl› öyle aman
aman bir tiksinti hissetmiyorsunuz (belki, 5
fiubat darbesinin bir numaral› generali Ra-
sim Ökür istisna). Yazar, bir söyleflisinde
“‹yi de benim flefkat gösterece¤im kahrama-
n›m yok ki...” dese de, sanki hayalleri karak-
terlere dönüflüp k⤛da düfltü¤ünde, onlara
mutlaka insani bir boyut kat›yor. Bu da Res-
migeçit’i çok katmanl›, incelikli bir metin
haline getiriyor.
Hal böyle olunca, siyaseten hiç mi hiç
tutmasan›z da, Nazl› Han›m›’n›n kundura-
c›ya olan aflk›n› bildi¤i halde vakar›n› yitir-
meyen Ali Çoban’a, ha bire bast›rmaya ça-
l›flt›¤› “akl›n›n frenk köflesi” hiç olmad›k
yerlerde pörtleyen Süleyman Tel’e, anneci-
¤inin yapt›¤› dolmalar› kar›s›ndan gizli lüp-
leten Pertev’e, temel besin maddesi olan
bisküvileri durmadan çay›n›n içine düflen
Cevdet Kara’ya karfl› içinizde s›cak bir fley-
ler uyan›yor. ‹fligüzel’in karakterleri, bu tip
bir sürü ayr›nt›yla boyut kazan›yor, k⤛t-
tan, harften, mürekkepten ayr›l›p ete kemi-
¤e bürünüyor. Gerçek hayattaki hallerinden
bütünüyle farkl›lar elbette; roman›n gerçek-
li¤iyle gerçekli¤in gerçekli¤inin birbirine
hem benzedi¤i hem benzemedi¤i, son dere-
ce ‘romanesk’ bir durum bu.
Roman›n baz› hofl teknik sürprizleri de
var. Metinde kimi flash-back’ler ve zaman
ve mekânda geçifller çok zekice kurgulan-
m›fl. Sözgelimi, baflkentin çat›lar›n›n üze-
rinde kanat ç›rpan kumrular, bir o dama bir
bu pencere kenar›na konarak, bir bak›yor-
sunuz sizi Genelkurmay’a, hop Baflbakanl›-
¤a ya da bir partinin genel merkezine götü-
rüyorlar. Mösyö Kevork, bizi hem tarihte
gezintiye ç›kar›yor, hem de Cumhuriyet’in
temellerinde bir yerlere gömülmüfl duran
Büyük Felaket’in memleketin bilinçalt›nda
ne kadar a¤›r bir yük oldu¤unu duyumsat›-
yor. ‹sveç Büyükelçisi Orlando yüzy›llar
aras›nda gidip gelirken, ‹fligüzel, Woolf d›-
fl›nda, Rushdie, Nabokov, Marquez gibi
sevdi¤i romanc›lara da s›k s›k göndermeler
yap›yor.
Resmigeçit, yukar›da sözünü etti¤imiz ka-
rakter zenginli¤i ve olay örgüsüyle, bir epik
roman olarak da de¤erlendirilebilir. Ancak
somurtkan de¤il, nefleli, c›v›lt›l›, zaman za-
man insana kahkahalar att›ran bir epik ro-
man bu. Memlekette daha önce kaleme al›n-
m›fl, pek ço¤u ihanet-sadakat, iflkence-kahra-
manl›k, çözülmek-çözülmemek meselelerine
odaklanan siyasi romanlardan ise çok farkl›
bir yerde duruyor. fiebnem ‹fligüzel, Türki-
ye’de siyasi roman›n bundan sonraki macera-
s› için farkl› bir yol öneriyor ve o yolun ilk
tafllar›n› da Resmigeçit’le döflüyor.
* Yaz›da verilen tarihlerde kaymalar olabilir.
Lütfen al›c›lar›n›z›n ayar›yla oynamay›n.
flubat 2009
 Heinrich Böll Stiftung Derne¤i
Türkiye’de 15 y›ld›r faaliyet gösteriyor.
Heinrich Böll Stiftung Derne¤i Türkiye Temsilcili¤i 15 y›ld›r süren faaliyetleriyle, Türkiye’nin de-
mokratikleflmesine katk›da bulunmaya çal›flmaktad›r. Türkiye toplumunun ve siyasi sisteminin de-
mokrasi aç›s›ndan öncelikli sorunlar› nelerse, onlar›n çözümüne ve genel olarak demokratikleflme-
sinin ilerlelemesine katk› ve destek sunmaya çal›flmaktad›r.
Faaliyet gösterdi¤imiz on befl y›ll›k süre içinde Türkiye demokrasi aç›s›ndan çok genifl bir de¤iflim
yaflam›flt›r ve demokratikleflmeye yönelik gereksinimler de, bu do¤rultuda farkl›laflm›flt›r. 1994 y›-
l›nda, derne¤imizin faaliyetleri Fügen U¤ur taraf›ndan bafllat›ld›¤›nda gerçek bir sivil toplumun
varl›¤›ndan söz edilemezdi. Zira 1980 darbesinden sonra, ‘sivil’ olarak adland›r›labilecek siyasi alan
ancak 80’li y›llar›n ikinci yar›s›nda yeniden oluflturulmaya bafllad›. Sivil toplum örgütlerinin olufl-
turulmas› ve faaliyetleri de bu dönemde gündeme geldi. Heinrich Böll Stiftung Derne¤i Türkiye
Temsilcili¤i ilk kuruldu¤unda bu geliflmelere paralel olarak geliflen sivil siyasi alan›n ve onun bir
ifadesi olan sivil toplum kurulufllar›n›n geliflmesine ve onlar›n bir araya gelmesine odaklanm›flt›r.

Bugünkü Türkiye’ye bakt›¤›m›zda, demokratikleflme konusunda önde gelen sorunlardan biri, ana-
yasa ve yasalar›n reformudur. “12 Eylül Askeri darbesi ile oluflturulan rejimin ürünü olan 1982 Ana-
yasas›’na yürürlü¤e girmesinden itibaren, yap›l›fl sürecine, ruhuna, özgürlükler rejimine getirdi¤i
s›n›rlamalara hep karfl› ç›k›ld› ve yeni bir anayasaya olan ihtiyaç canl› bir tart›flma olarak gündemi-
mizde hep yer ald›. Yap›lan kapsaml› de¤iflikliklerle neredeyse dörtte biri de¤iflmifl olmas›na karfl›n
çeyrek yüzy›ld›r bu tart›flma canl›l›¤›n› eskitmedi.” (S. Tanr›kulu, 2007, “Yeni bir anayasada insan
haklar›na yeni bir bak›fl”, s. 5).

2007 y›l›nda Türkiye hükümeti taraf›ndan lanse edilen fakat bugüne dek yay›mlanmayan yeni ana-
yasa tasla¤›, bu tart›flmalara ivme kazand›rd›. Heinrich Böll Stiftung Derne¤i Türkiye Temsilcili¤i,
Diyarbak›r Barosu ve baflka kurum ve kurulufllarla birlikte, yeni anayasa hakk›ndaki talep, görüfl ve
vizyonlar ile ilgili fikir üretme sürecine destek sa¤lamaya çal›flt›. Bu ba¤lamda, bu sürecin nas›l yü-
rütüldü¤ü sorusu önem kazanmaktayd›. Sivil anayasa, özgürlükçü ve demokratik bir ruhla haz›rla-
narak, toplumun bütün kesimlerini, mümkün olan en genifl ölçüde anayasa tart›flmalar›na katarak
m› haz›rlanacakt›r, yoksa ancak dar bir anayasa hukukçular› çevresi içinde tart›fl›larak m› topluma
sunulacakt›r? Baflka bir deyiflle, ancak toplumun tüm sorunlar›n›n, toplumun çözüm gücüne güven-
le tart›fl›lmas› halinde ‘yeni’ anayasan›n ‘sivil’ bir nitelik kazanabilece¤i, sivil toplum taraf›ndan
ifade edildi.

Heinrich Böll Stiftung Derne¤i Türkiye Temsilcili¤i, bu nedenle, özellikle sivil toplumun ve uzman-
lar›n yeni anayasa ile ilgili fikirleri tart›flmas›n› sa¤lamaya çal›flt› ve bu tart›flmalar›n sonuçlar›n› ya-
y›n yoluyla genifl bir kitle ile paylaflmay› hedefledi. Ayr›ca, Uluslararas› ‹nsan Haklar› Beyanname-
si’nin 60. y›ldönümü vesilesi ile, Goethe Enstitüsü ve Türk-Alman Kültür ‹flleri Kurulu ile ortaklafla
düzenledi¤i ‘Demokrasinin Garantisi: ‹nsan Onuru ve ‹nsan Haklar›’ bafll›kl› konferans›n sonuçla-
r›n› içeren yay›n› haz›rlad›. Almanca ve Türkçe dillerinde yay›mlanan bu kitapta, 2008 y›l›nda hü-
kümette olan AKP’ye ve muhalefette olan DTP’ye karfl› Anayasa Mahkemesi’nde yürütülen kapatma
davalar› ile ilgili Venedik Komisyonu ve Avrupa Birli¤i’nin anlay›fl ve uygulamalar› konusunda
önemli bilgiler bulunmaktad›r. Böylece, Avrupa Birli¤i’ne do¤ru giden yolda olan Türkiye’nin bu
konuda Avrupa standartlar›na ne kadar yak›n oldu¤unu anlama f›rsat› yarat›lm›flt›r ve güncel olan
bir sorun, temel prensipler aç›s›ndan incelenmifltir. Bütün faaliyetlerimiz ile oldu¤u gibi bu iki ya-
y›n›m›z ile de Türkiye’nin demokrasi sorunlar›na yönelik farkl› görüflleri, –her ne kadar her ülke-
nin koflullar› farkl› olsa da– uluslararas› örnekler, deneyimler ve yeni fikirleri sunarak, cevap aray›-
fl›na katk› sa¤lamaya çal›flmaktay›z. Böylece, demokratikleflme sürecinde ortaya ç›kan t›kan›kl›kla-
ra, çözümsüz görünen ve kronikleflen sorunlara yeni bir bak›fl göstermekle, ç›k›fl ve çözüm yollar›-
n›n aç›lmas›na katk›da bulunmaya çal›flmaktay›z. Heinrich Böll’ün “Müdahil olmak gerçekçi kalma-
n›n tek yoludur” deyifli, bizi özellikle demokratikleflme faaliyetlerimizde yönlendirmektedir.

Ulrike Dufner

Yay›nlar›m›z›, Heinrich Böll Stiftung Derne¤i Türkiye Temsilcili¤i’nden

ücretsiz olarak siparifl edebilirsiniz.

Ayr›nt›l› bilgi için:

www.boell-tr.org veya info@boell-tr.org
 Zahrad’› anarken Ermenice okumak, Türkçe düflünmek
*

GARB‹S HORASANCIYAN
ÇUTAG

Z ahrad’› her an›fl›mda, Zahrad’› her anlat›fl›mda, Zahrad’› her

okuyuflumda, büyük bir fliir ustas›ndan bahsetmenin, böyle
bir flairin eserlerini okuman›n mutlulu¤u ile dolar›m. O hannes fiaflkal’a, Zahrad’› çevirmeye
nas›l karar verdi¤ini sordum. “Önce
Onun fliirlerinde yaflam var, mizah sonras› hüzün var, insan kendim için çevirdim” diye cevaplad›, ve ek-
var, do¤up büyüdü¤ü, Zahrad oldu¤u ve ebediyete göçtü¤ü flehir ledi:
olan ‹stanbul var, yaz boyu gezip dolaflt›¤›, denize girdi¤i, havas›- “Zahrad’› okurken, Ermenicelerini anla-
n› teneffüs etti¤i K›nal›ada var. Yoksul insanlar var, sokaklarda s›k- makta güçlük çekti¤im kelimeleri Türkçeye
ça rastlad›¤›m›z, her semtte bulunan zavall›lar›n simgeleflti¤i Gigo çevirmeye bafllad›m önce. Ard›ndan, bütün
var dizelerinde. Sevgi var, aflk var. dizeyi çevirdim. Sonunda gördüm ki fliirler
Her biri bir felsefedir fliirlerinin. Üzerinde uzun uzun düflünül- zaten Türkçeye çevrilmeye bafllam›flt›. Za-
mesi, konuflulmas› gereken dizeler… man içinde, Zahrad’›n fliirlerinin büyük bö-
Gigo, sokaklarda yaflayan, aklen ve maddeten yoksul insanlar›n lümü Türkçeye çevrilmiflti. Ama elbette ya-
simgeleflti¤i bir tiplemedir r›m yamalak... O s›ralar, dünyan›n bütün
Zahrad’›n kaleminde. halklar›n›n önemli flairlerinden birinin kita-
b›n› yay›mlama ifline giriflmifl olan Cevat Ça-
Aç›k havada çok yatt›
pan, Ermeni bir flairin de kitab›n› Türkçe
biraz da topra¤›n alt›nda uyusun
olarak yay›mlamak istedi. Can Yücel’e bu Er-
huzur ayakkab›lar›na
meni flairin kim olabilece¤i konusundaki fik-
(Gigo Öldü)
rini sordu. Can Yücel, kadim dostu ve edebi
‘Büyük fiehir’, onun do¤up yaflad›¤›, ayr› kalamad›¤›, yazmak- düzeyinden flüphe duymad›¤› Zahrad’› öner-
tan b›kmad›¤› ve sonunda topra¤› ile kucaklaflt›¤› megakent ‹stan- di, ki geçmiflte Zahrad’la beraber birkaç fliiri-
bul’dur. ‘Büyük fiehir’, ayn› zamanda, Zahrad’› Zahrad yapan fliir ni çevirme denemeleri de olmufltu. Sonra be-
kitab›n›n ad›d›r, ve bu kitaptaki ilk fliirdir: ni fliirlerinden tamam›n› çevirmem konusun-
da cesaretlendirdiler. Ben de çevirilerimi kez
Her fley büyüktür bu flehirde
“Memnunum, çünkü neredeyse ilk kez
Ermeni bir flairin fliirleri Türkçe olarak ya-
y›mlan›yor. Türk yay›nc›l›k dünyas›nda bu-
nun baflka bir örne¤i yok. 1940’l› y›llarda
Garbis Cancikyan ve Haygazun Kalustyan
do¤rudan Türkçe olarak kaleme ald›klar› fli-
irlerini, kiflisel çabalar›yla, ‘Balk›s’ ad›nda bir
kitapta toplam›fllard›. Bu kitab›n, Orhan
Veli’nin bafl›n› çekti¤i Garip Ak›m›’n›n te-
meli ve bafllang›ç noktas› oldu¤unu söyle-
mek yanl›fl olmaz. Daha sonralar›, Ataol
Behramo¤lu’nun Dünya fiiir Antolojisi’nde
de yer alan Tumanyan’dan bir kaç örnek
görmemiz mümkün oluyor. Muhtemelen
Rusçadan çevrilmifl. Ne yaz›k ki hepsi bu ka-
dar...
Di¤er yandan, çok da memnun de¤ilim,
çünkü kitab›n bas›m aflamas›nda baz› talih-
sizliklerle karfl› karfl›ya kald›k. Önce uzun
süre bekledik, sonras›nda beklenmedik bir
aceleyle bas›lmas›na karar verildi. Yay›nevi,
kitab› Ekim ay›nda yap›lan TÜYAP Kitap
Fuar›’na yetifltirmek istedi. Bu acele berabe-
rinde yaz›m hatalar›n› getirince kitap fuar-
de, olmamalar›n› tercih ederdim.
Yay›nevi, yenilikler arayan bir kurum.
Özellikle kitab›n tasar›m› ve kapa¤› bana
‘fazla yeni’ geldi. Kendime sormadan edeme-
dim: Yenilik her zaman bu kadar gerekli mi-
dir?”
fiaflkal’›n kayg›lar› yersiz de¤il, çünkü ne de
olsa “So¤an›n ac›s›n›, yiyen de¤il do¤rayan bi-
lir.”
Ancak, küçük hatalar›n bu önemli çal›fl-
may› görmezden gelmemize neden olmama-
s› gerekti¤ini düflünüyorum. Öncelikle, Er-
meniler olarak gurur duymal›y›z, Zahrad gi-
bi, ünü dünyan›n pek çok ülkesine yay›lm›fl
bir flaire sahip oldu¤umuz için. 17 yabanc›
dilin ard›ndan, nihayet Türkçeye de çevrildi.
Yaln›zca çevrilmekle de kalmad›. Zahrad’›n
bu kitab›, Lorca, Brecht, Neruda, Octavio
Paz gibi dünyaca ünlü flairlerin kitaplar›n›n
bulundu¤u bir dizinin içinde yer ald›.
Öyleyse, bize de bu kitab›n yay›mlanma-
s›nda çabas› olan herkesi takdir etmek dü-
flüyor.
Zahrad’› Ermenice okumak.

Bitmemifl bir fliir ve Hrant ve Zahrad

zevkleri büyük
ac›lar› büyük
caddeleri ve binalar› gibi
küçük insanlar ise
hiçbir zaman huzur alamayacaklard›r büyük flehirde
Zahrad bu flehirde do¤mufl ve yaflam›fl, o aç›dan da huzur bu-
labilmifl bir insand›r, fakat
onun mütevaz› karakterinde, bu flehirde kaybolan insanlard›r
önemli olan.
Zahrad’›n fliirlerindeki etkin bir özellik de mizah›n hâkim olu-
fludur. Fakat o mizah›n ard›nda, düflünce ve hüzün vard›r. Bunu
söylerken baflka bir flair ve yazar geldi akl›ma: fiiirlerinde ölüm te-
mas›n› ifllemifl, ve sonunda intihar ederek kendini ölümün kuca¤›-
na atm›fl olan Ye¤ya Demircibaflyan… Demircibaflyan, bir yaz›s›n-
da, eserlerini ünlü mizah yazar› Hagop Baronyan’la k›yaslam›fl ve
flöyle demifltir: “Benim fliirlerimde gülümseme, hatta kahkaha var-
d›r, Baronyan’›n eserlerinde ise hüzün ve gözyafl›.”
Zahrad’›n, mizahi bir üslup buldu¤umuz, hatta güldü¤ümüz
fliirlerinin arkas›nda, insan›n trajikomik yaflam› var. Zahrad bunu
büyük bir ustal›k, harika bir k›vrakl›kla, gerçekçili¤i sembolizmle
birlefltirerek sunar bizlere:
Kedi ö¤retmen olmufl
Bütün fareleri toplam›fl bafl›na, ders veriyor
‹lk ders
Kedinin pençesinden kurtulman›n
Yollar›
Bütün fareler son derece dikkatli
Hepsi de zeki
Hepsi de çal›flkan
Derslerini bir güzel ö¤renip
Alt›n harfli diplomalar›n› al›rlar
Kedinin elinden
Gittikten sonra fareler, kedi ciddi ciddi bafllar düflünmeye
Büyük bir yanl›fl var bu iflte der kendi kendine
Büyük bir yanl›fl ama iflin neresinde
(Kedi Ö¤retmen)
Zahrad, k›sa ve öz konuflan bir fliir ustam›zd›. Bu ‘az ve öz’ fel-
sefesi ço¤u fliirine yans›m›flt›r. Eserlerinin büyük bir k›sm› befl-alt›
dizeden oluflur. Uzun dizeleri son derece azd›r.
Zahrad, Cumhuriyet sonras› Türkiye Ermeni edebiyat›n›n
1940’l› y›llardan bugüne kadar uzan dönemine, ve ça¤dafl Bat› Er-
meni edebiyat›na damgas›n› vurmufl, ekol olmufl bir flairdir. Genç
flairler hep onu örnek alm›fllard›r.
Zahrad’›n üslubunun, bu genç kalemlerde içselleflip, her biri-
nin kendine özgü üslubu ile birleflerek devam etmesini diler, bü-
yük üstad›n an›s›n›n önünde e¤ilirim.
AGOS kitap
‹kna ettiler güvercinleri. Kimse dediler, atefl açmaz
üzerlerine. ‹nand› Hrant. Gerçi ürkekçe,
inand› bir güvercin oldu¤una.
Gel gör ki, atefl açt›lar iflte!
Öngörmüfltü, bir kaç y›l önce söylemiflti bana:
- Ayakta olacak ölümüm, dimdik,
Yatarak de¤il, yatakta...
Yat›versin ›fl›klar içinde flimdi.
Bize sorarsan›z, o hep muzaffer kalacak
Lekesiz bir heykel gibi.
Y ukar›daki sat›rlar, Hrant’›n aram›zdan kopart›l›fl›n›n
hemen ard›ndan, Zahrad taraf›ndan Hrant için yaz›-
lan ‘fliir’in Türkçe çevirisi... “fiiir” diyorsam, besbelli bit-
memifl bir fliirden, tamamlanamam›fl bir yaz›nsal metinden
söz ediyorum. ‘fiiir’, çat›lamam›fll›¤› ve düzyaz› görünü-
müyle, flairine özgü dilsel ve yap›sal özniteliklere muhtaç
duruyor. Bafll›ks›z tek bir fliiri bulunmayan Zahrad’›n, fliir-
de tire d›fl›nda noktalama iflaretlerini tercih etmedi¤i de
düflünülürse, söz konusu ‘fliir’in bir taslak metin oldu¤u,
üzerinde bir daha çal›fl›lamad›¤› apaç›k ortada. Evet, tam
anlam›yla, flairinin gerçek solu¤unu içinde hissedemedi¤i-
miz bu ‘fliir’, bir yandan da Zahrad’›n son fliiri olma özelli-
¤ini tafl›makta.
Bilindi¤i gibi, Hrant’›n katlinden k›sa bir süre sonra, 21
fiubat 2007’nin ilk saatlerinde, Zahrad da sonsuzlu¤a ka-
nat açacakt›. 7 fiubat günü düflüp kalça kemi¤ini k›rmas›-
n›n ard›ndan yata¤a ba¤l› kalacak, düflmeden önce kaleme
ald›¤› taslak fliire tekrar dönme f›rsat› da bulamayacakt›.
Hrant’›n görkemli ve bir o kadar da vakur cenaze tö-
reninden on gün kadar sonra, Zahrad ve efli Anais, onla-
r› ailece ziyaretimizde, söz konusu ‘fliir’den de söz açm›fl-
lard›. Anais Han›m, günlerce gözyafl› dökmüfl olmaktan
bitkin bir haldeydi. Zahrad’sa Hrant’›n öldürülüflüne son
derece tepkiliydi. Bir karabasan›n tam ortas›ndaki insan-
lar gibi k›zg›n ve öfkeliydi... Onu hiç böyle görmemifl-
tim. Giderken, “Yine gelin e mi...” demiflti. Ben de “Me-
rak etmeyin, geliriz” demifltim. Onu son görüflümüz ola-
ca¤›n› nereden bilebilirdim?
Ne ac›d›r ki, Zahrad’›n, ziyaretimizden üç-dört gün
sonra, düflüp kalça kemi¤ini k›rd›¤›n›, yata¤a düfltü¤ünü,
12
OHANNES fiAfiKAL
ölümünden iki gün önceki gece duyacak; ziyaretine git-
meyi düflünüp de gidemedi¤imiz günün ertesinde, sabah
5 sular›nda ölüm haberiyle sars›lacakt›k. O günlerin, su-
dan ç›km›fl bal›k gibi gezindi¤imiz gelgitli ruh hali için-
de, ne Zahrad’›n düflüflünden haberimiz olacakt›, ne de
onu ziyaret etme f›rsat›m›z...
...
2005 y›l›, yaz sonunda, Zahrad, bir süre önce K›nal›a-
da’da, Hrant’la aras›nda geçen ve fliirde sözü edilen o ko-
nuflmadan söz açm›flt› bana. Yazl›k evlerinin düzayak sa-
y›l›r balkonunda Hrant’la s›kça gerçekleflen karfl›laflmala-
r›n›n birinde, Zahrad her zamanki babacan tavr›yla, ona,
onun ad›na endifle duydu¤unu söylemifl; kendine mukay-
yet olmas›n› ve kendini atefle atmamas›n› telkin etmifl.
Hrant’sa çok tehdit ald›¤›n›, deyim yerindeyse kelle kol-
tukta gitti¤ini, ölümünün yatakta de¤il ayakta olaca¤›n›
söylemifl. O an bunlar› duydu¤umda içim c›z etmiflti,
ama gaflet içinde oldu¤umu, ben de geç anlayacakt›m.
“Biz yaflad›¤› cehennemi cennete çevirmeye talip insan-
lardand›k” diyebilecek kadar gözü pek Hrant, demek, tâ
o zamandan durumun yak›c›l›¤›n›n fark›ndayd›. “Ama
ah o yürek… Ah o yürek…”
21 Ocak 2007 tarihinde “Dün ben yüre¤imi kaybet-
tim…” diyen Etyen Mahçupyan, yaz›s›n›n bir bölümün-
de, Zahrad’›n fliirine gönderme yaparcas›na, can yak›c›
olan› flöyle ifade edecekti: “Hrant, ürkek bir güvercin ol-
may› kabullenirken, bu topraklarda güvercine dokunul-
mad›¤›na güvendi¤ini söylerdi. Ama bu toplum güver-
cinlere hep dokundu… Onlar› sürdü, kültürlerini ezdi,
düpedüz öldürdü… Bunu en iyi bilenlerden biri de
flubat 2009
daha gözden geçirdim ve Can Yücel’e teslim
ettim. Böylece, ortaya bu kitap ç›kt›. Bunla- dan çekildi. Hatalar›n düzeltilece¤ine ve ki- Zahrad’› Türkçe okumak.
r›n hepsi iki y›l önce oldu ve iki y›l›n sonun- tab›n yeniden yay›mlanaca¤›na dair söz ve- ‹kisi aras›nda büyük farklar yok, e¤er
da kitap nihayet yay›mland›. rildi. Öyle de oldu, fakat benim titizli¤im, onun ne dedi¤ini anlayabiliyorsan›z...
fiaflkal’a sonuçtan memnun olup olmad›- baflka birtak›m küçük flekilsel hatalar› gör-
Siz hepiniz deniz, f›rt›nal› ve büyük
¤›n› sordum. “Bütünüyle memnun oldu¤u- mezden gelmeme engel oldu. O hatalar›n
Ben o denizin içinde
mu söyleyemem” dedi, ve devam etti: baflkalar›n›n dikkatini çekmeyece¤ini bilsem
Ben o denizin içinde bir ya¤ damlas›
Hrant’t› elbet. Ama ah o yürek… Ah o yü- Kat›fl›k ve üvey
rek…” * 17.12.1993 tarihli Marmara gazetesinde
Benim de zaman zaman K›nal›ada’da yo- yay›mlanm›flt›r. (Ermeniceden çeviren: Tina Kopma)
lum çak›fl›rd› Hrant’la… 2006 yaz›n›n son-
lar›yd›. Ada dönüflü, deniz otobüsünden Zahrad
Ya¤ Damlas›
inerken karfl›laflt›k. Yürürken sohbet etme
çev. Ohannes fiaflkal
imkân› bulduk. Son derece tedirgindi. Dava-
‹yi fieyler Yay›nc›l›k, 1993
lar›n nas›l belal› bir hale getirildi¤inden, ama
buna ra¤men yurdu terk edemeyece¤inden
Bir not:
söz etti. Bir ara, kay›k iskelesi yan›nda gözü- Hrant Dink’in bu yaz›s›ndaki yan›tlar, benimle yapt›-
ne iliflen bir bal›kç› arkadafl›n›, samimiyeti-
nin içinde titreflti¤i o gür sesiyle selamlad›.
¤› telefon görüflmesine dayanmakta. Yaz› yay›mland›-
¤›nda, Ya¤ Damlas›’n›n yay›mlanma serüveniyle ilgili
bilgi yanl›fll›¤›n› fark edip Hrant’› aram›flt›m. Kiflileri
Bu ruh hali içinde bile, laf att› ona. fiakalafl-
kar›flt›rm›fl olaca¤›n› söyledi. Fakat, ikimiz de gazeteye
t›lar. Derken, Mimoza lokantas›n›n önüne
tashih yaz›p durumu aç›kl›¤a kavuflturma çabas›na gir-
geldi¤imizde, o yan soka¤a sapmadan veda-
medik. fiimdi, kar›fl›kl›¤› düzeltmek ad›na, serüveni
laflt›k. Sözümüz bitmemiflti ki, ayaküstü bir flöyle özetleyebilirim: De¤erlendirmeleri önemli bir
süre daha laflad›k. Neden sonra, iki eliyle k›stas teflkil edece¤inden, çevirileri Can Yücel’in gör-
mesini istiyordum. Onun Zahrad’› tan›mas› ve iki flii-
kuvvetli bir biçimde omuzlar›ma bast›rarak,
rini Türkçelefltirmifl olmas›, cesaretlendirmiflti beni.
“Hadi fiaflkal, ben buradan ayr›l›yorum, gö-
Onun gibi Kuzguncuk’ta oturan arkadafl›m ressam
rüflürüz” diyerek, ç›nar a¤ac›n›n solundaki Artin Demirci’yi arad›m. Can Yücel’den randevu al-
yan yola se¤irtti. O dostlu¤unu, samimiyeti- mas›n› sa¤lad›m. Yücel’le bütün görüflmelerimiz, mü-
ni, iflte böyle de ifade ederdi. Hey gidi davimi oldu¤u, Kuzguncuk sahilindeki kafede gerçek-
leflti. ‹lk sorusu, fliir yaz›p yazmad›¤›m oldu. Yazd›¤›-
Hrant... Ellerinin s›cakl›¤› omuzlar›mda hâ-
m› ama yay›mlatmad›¤›m› söyledim. Görmek istedi.
lâ… Bir daha görüflemedik... Onu son görü-
Bir sonraki buluflmada götürdüm. Ard›ndan çevirileri
flüm o oldu. dikkatle, tek tek okudu. Düzeltilecekler üzerine görüfl
... bildirdi. fiiirlerin ruhuna uygun ve tav›nda, nas›l çev-
Bitmemifl bir fliir ekseninde, bir arada an- rilebilece¤i konusunda ufuk aç›c› önerilerde bulundu.
ma f›rsat› buldu¤umuz bu iki s›ra d›fl› ve gü- Hiç dikte ettirmeden, kendine has kucaklay›c› üslu-
buyla, uygun de¤ifliklikleri benim, kendi irademle
zel insan›n ard›ndan, geçmifl zaman kipinde
yazmak ne ac›! fiu ya da bu biçimde hayat›- yapmam› sa¤lad›. Üzerinde çal›flarak çevirileri bir da-
ha kendisine götürmemi istedi. Götürdüm. Onlar› de-
m›za girmifl; dahas›, yaratt›klar› düflünsel ve
¤erlendirirken, fliirde ses, estetik üzerine uzun boylu
yaz›nsal, yeni ve bambaflka bir dille, yerleflik
konufltu¤umuzu hat›rl›yorum. Ayr›l›rken, bir anda,
alg›lar›m›z› sars›p, etik ve estetik boflluklar›- “Bunlar›” dedi, “bana dosya halinde getir, yay›mlata-
m›z› doldurarak hayat›m›z›n bir parças› hali- l›m.” Çevirileri, ‹yi fieyler Yay›nc›l›k’›n editörü Cevat
ne gelmifl, gelebilmifl bu iki sahici, bu iki Çapan’a önerecekti. Yeniden yo¤un bir çal›flmayla son
‘gönlü gani’ yarat›c›y› sayg›yla selaml›yorum. biçimine kavuflan dosyay›, Cevat Çapan’a verilmek
Onlar› tan›d›ktan sonra, biz art›k o eski biz- üzere Can Yücel’e teslim ettim. ‹yi fieyler Yay›nc›l›k’a
ler de¤iliz… hiçbir u¤ray›fl›mda Çapan’la karfl›laflmad›m. Onunla
Onlar› bir daha göremeyecek olman›n de- y›llar sonra tan›flacakt›m.
Ohannes fiaflkal
rin ac›s›yla...
flubat 2009 13 AGOS kirk

Ermeni fliirinin fidanlar›
K eflfedilmeyi bekleyen Ermeni hazinelerin-
den biri de Ermeni flairler ve fli-
irleridir.
Edebiyat ve sanat dünyas›
öyle evrensel ve ortak özellik-
ler bar›nd›r›r ki, s›n›r, din,
dil, ›rk, co¤rafya tan›-
maz. Onlar, yaflam›-
n›z›n beklenmedik
bir an›nda, bek-
lenmedik bir
biçimde kar-
fl›n›za ç›kar.
Eserleriyle
sanki sizi
anlat›r, sizi
çizer, sevinç
ya da hüzünlerinize
ait bir türkü m›r›ldan›rlar. ‹lk heyecanla, yaza-
n›n, çizenin, söyleyenin, yontan›n kim oldu¤unu
sormak, onu tan›mak akl›n›za gelmez, ama onu
kendinize yak›n hissedersiniz; kan›n›z ›s›n›r.
Naz›m Hikmet böyle bir flairimizdi. Dili, di-
ni, yaflad›¤› co¤rafya kimseyi ilgilendirmiyordu.
O bir dünya vatandafl›yd›. Her dinden, dilden,
her kuflaktan insan onu kucaklam›fl, dizelerinde
kendisini bulmufltu. Uydurma nedenlerle zin-
danlara at›ld›, vatan›ndan uzaklaflt›r›ld›. Yetmi-
yormufl gibi, vatandafll›ktan da ç›kar›ld›. Eserleri
yasakland›, onu okuyanlar fifllendi. Türkiye, al-
n›ndaki bu kara lekeyi ancak y›llar sonra temiz-
ledi; Naz›m Hikmet’e vatandafll›¤›n› iade etti.
Bu ad›m›n, yüzlerce baflka kara lekenin temizlen-
mesine öncülük etmesini dileriz.
Naz›m Hikmet’e yaklafl›m›n baflka bir türü-
nün, Ermeni edebiyatç›lara ve sanatç›lara karfl›
da sergilendi¤ini söyleyebiliriz. Onlarcas› bir ge-
cede derdest edilerek yok edildi. Zindanlara at›-
lan, yurtd›fl›na göçmek zorunda kalan Ermeni
ayd›nlar›n, edebiyatç›lar›n say›s› az de¤il. Birço-
¤unun mezar›n›n yeri bile bilinmiyor; ya çölün
k›zg›n kumlar›, ya sarp kayal›klar›n dibindeki bir
nehir onlar›n mezar› olmufl. Tüm bunlar›n ya-
n›nda devam eden, çok daha ac› verici bir yakla-
fl›m daha var: Yok say›lmak, inkâr edilmek ya da
görmezlikten gelinmek.
E¤itim kurumlar›m›zda, orta ö¤retim s›rala-
r›ndan bafllayarak Türk ve dünya edebiyat›ndaki
ak›mlar, dönemler anlat›l›r, seçkiler sunulur.
Ama sunulanlar aras›nda, bir Ermeni edebiyatç›-
n›n herhangi bir eserinden, birkaç sat›r olsun bu-
lunmaz. Yok saymak için, Balyanlar› ‹talyan Ba-
li, Ani’yi An› yapma gayretine düflülmüfl...
Tarih, Ermeni edebiyatç›lar, sanatç›lar için
de özür bekliyor.
Ermenilerin bu topraklarda yeflermifl onlarca
flairi var. Her biri önemli eserler b›rakm›fl,
kal›plar›n y›k›lmas›nda öncü-
lük etmifl, eserleri onlarca
dile çevrilmifl, araflt›rma
konusu olmufl. Size bu
topraklar›n Ermeni fi-
danlar›ndan, flairlerin-
den ve eserlerinden bah-
setmek istiyorum.
Fidanlar
‘Fidan’ dememin bir
nedeni var. Biz, ço-
cuklu¤umuzdan itiba- Misak Medzarents
AGOS kitap
dib u dar
ZAKARYA M‹LDANO⁄LU
ren onlar› öncelikle
birer fidan olarak ta-
n›d›k, ve bizim için hep
öyle kald›lar, hiç büyüme-
diler. fiiirle tan›flmaya bafl-
lad›¤›m›z ilkokul s›rala-
r›nda Turyan, Medza-
rents, Deryan, Zarifyan
ve Cancikyan, bizim için
birer simge oldu. Biz de on-
lar gibi gençtik, etkilemifller-
di bizi. Ezberledi¤imiz ilk flair-
lerin aras›nda onlar vard›. fiiir
okuma yar›flmalar›nda onlar›n
m›sralar› ilk s›ralarda yer al›rd›.
Fidanlar, bak›m, destek, daya-
n›flma ister. Büyükleri duyars›z kal-
mam›fl, onlara el uzatm›fllar; dönemin
önemli gazete ve dergileri, sayfalar›n› bu gençle-
re açm›fl. Ancak, baflka bir bak›ms›zl›k, onlar›n
çok genç yafllarda aram›zdan ayr›lmas›na neden
olmufl. Bu fidanlar, 20’li, 30’lu yafllar›nda, eski-
den ‘ince hastal›k’ ad› verilen ve en çok da sanat-
ç›lara, flairlere yak›flt›r›lan veremin kurban› ol-
mufl.
Turyan, Medzarents, Deryan ve Zarifyan, Er-
meni edebiyat tarihinde “çors temker, sagayn
meg cagadakir” (dört sima, tek yazg›) ifadesiyle
an›l›rlar. Ben, ayn› kuflaktan olmasa da Cancik-
yan’› da onlar›n aras›na dahil ettim, çünkü ayn›
al›nyaz›s› onun için de geçerli olmufl.
Bedros Turyan (1851-1872)
‹stanbul, Üsküdar’da do¤du.
Üsküdar Cemaran Oku-
lu’ndan mezun oldu. Eczac›
ç›rakl›¤›, kâtiplik ve özel ö¤-
retmenlik yapt›. ‘Orakir’
(Günlük) gazetesinde editör
yard›mc›l›¤› görevini üstlendi.
fiiir ve oyunlar› gazetelerde
yay›mlan›rken Shakes-
peare ve Victor Hu-
go’dan Ermeniceye
çeviriler yapt›.
Bedros Turyan Bedros Tur-
yan, Bat› Ermeni
edebiyat›nda yeni lirizmin öncüsü, ve sevgi te-
mas›n› iflleyen ilk flair olarak kabul edilir. Ac›n›n,
gençli¤in, sevginin fliirini yazar. Sadece ilk e¤iti-
mini tamamlayabilir; birçok flair gibi, edebiyat ve
sanat e¤itiminden yoksundur. Ancak çok iyi bir
gözlemcidir; içten gelen bir söylem ve halk dili
onun için yeterlidir. fiiirleri Rusça, ‹ngilizce, Al-
manca ve ‹spanyolcaya çevrilmifltir. Günümüze
Vahan Deryan
39 fliiri ulaflm›flt›r.
Tiyatro eserleri de yazm›flt›r. Vart u fiuflan
(Gül ve Zambak), Darakir i Siberia (Sibirya’ya
Sürgün), Sev Ho¤er (Kara Topraklar), Ardafles
Aflkharagal (Dünya Fatihi Ardafles) adl› oyunla-
r›nda, yurt sevgisi temas› öne ç›kar.
Bu fidan, henüz 21 yafl›ndayken, hayata göz-
lerini yumdu.
Misak Medzarents (Mezaduryan)
(1886-1908)
Ag›n’›n (E¤in) Pingyan köyünde do¤du.
Köyünde bafllad›¤› e¤itimini Sivas Aram-
yan Okulu (1894-1896) ve Merzifon Ana-
dolu Koleji’nde (1896-1901) sürdürdü. Li-
14
ÖLÜMÜM
Solgun benizli ölüm mele¤i
S›n›rs›z bir gülüflle karfl›ma dikilse de,
Ac›lar›mla ruhum buhar olup uçsa da,
Bilin ki hâlâ yafl›yorum.
Yast›¤›m›n ucunda eriyen
Soluk çehreli bir mum
So¤uk ›fl›n serpse de ah,
seyi ‹stanbul’da, Getronagan Okulu’nda (1902-
1905) okudu.
‘Masis’, ‘Hanrakidag’ (Ansiklopedik) ve ‘Are-
Bilin ki hâlâ yafl›yorum.
Terli aln›mla
velyan Mamul’ (Do¤u Bas›n›) gazetelerinde çal›fl- Tafl kesilmifl vücudumu,
t›. 1907’de ‹stanbul’da ‘Dziadzan’ (Gökkufla¤›), Kefene sar›p kara tabuta koysalar da,
‘Nor Da¤er’ (Yeni fiiirler) derlemelerini yay›mlad›. Bilin ki hâlâ yafl›yorum.
22 yafl›ndayken hayat›n› kaybetti. Ac›mas›z ölüm mele¤inin titrek gülüflü
Dokunakl› çan›n çalmas›yla,
Matteos Zarifyan (1894-1924) Tabutum a¤›r a¤›r ilerlese de,
‹stanbul Berberyan Oku- Bilin ki hâlâ yafl›yorum.
lu’nu bitirdi. Kilik- Yas flark›lar› söyleyen insanlar,
ya/Adana’da (1913- Siyah giysileri ve as›k suratlar›yla
1914) ve Berberyan Tütsü ve dualar yaysalar da,
Okulu’nda (1919-1921) Bilin ki hâlâ yafl›yorum.
ö¤retmenlik yapt›. ‘Nava-
Çukurumu kaz›p beni gömseler de
sart’ (Kadim Ermeni takvi-
Yasa bürünmüfl sevdiklerim
minin ilk ay›, A¤ustos)
A¤lafl›p ayr›lsalar da
ve ‘Cagadamard’ (Mu-
Bilin ki hâlâ yafl›yorum.
harebe) gazetelerinde
çal›flt›. Ama e¤er bir köflede
‘D›rdmutyan yev Unutulup giderse mezar›m,
Ha¤a¤utyan Yerker’ Ve hat›ram da solarsa,
(Hüzün ve Bar›fl Tür- Matteos Zarifyan Ah iflte ben o zaman ölürüm.
küleri; 1921), ‘Gyanki yev Mahvan Yerker’ (Ya-
Bedros Turyan
flam ve Ölüm Türküleri; 1922) adl› derlemeleri
(Ermeniceden çeviren: Yervant Gobelyan)
yay›mland›.
Bu fidan ise 30 yafl›nda aram›zdan ayr›ld›.
Garbis Cancikyan (1920-1946)
Vahan Deryan (1885-1920)
Cancikyan hakk›nda, sözü, ilkokulda ö¤retme-
Deryan da, bu topraklardan çok uzaklarda de¤il, nim olan Haygazun Kalustyan’a b›rakal›m.
Gürcistan’da, Akhalkalak bölgesindeki Kantsa “1920’de Samatya’da do¤du. ‹lkokulu Sa-
köyünde do¤mufltur. 1899’da, Moskova Lazar- hakyan’da tamamlad›. 1934’te Getronagan Lise-
yan Cemaran Okulu’na kabul edilir; 1906’da si’ne geçti. Okula ara verip bir ticarethanede me-
Moskova Devlet Üniversitesi’nde tarih e¤itimine mur olarak çal›flt›. Her geçen günün kendisi için
bafllar; 1913’te tutuklan›r; ard›ndan Petersburg kay›p oldu¤unu, e¤itimden uzak-
Üniversitesi Do¤u Bilimleri Fakültesi’ne girer ve laflt›¤›n› düflünerek 1937’de
1917’de mezun olur. ‹talyan Lisesi’nde e¤itime
‹lk edebi çal›flmalar›, ‘Huys’ (Umut) adl› el- bafllad›, 1939’da Getro-
yazmas› ö¤renci dergisinde yay›mlan›r. 1908’de, nagan Lisesi’ne döndü.
Tiflis’te, ‘M›tnafla¤i Anurçner’ (Alacakaranl›k Ancak liseyi bitireme-
Rüyalar›) bafll›¤› alt›nda yazd›¤› fliirlerle, Ermeni den, 1943’te tüberkü-
lirik fliirinde yeni bir loza yakaland›. 1946’da,
dönem bafllat›r. 26 yafl›ndayken, ha-
1910-1912 y›l- yata gözlerini
lar› aras›nda, yumdu.
Aleksandr Mi- ‹lk fliirlerini
asnikyan ve di- 1939’da, Pakarad
¤er arkadafllar›y- Tevyan’›n ‘Badger’ (Tab-
la birlikte Mosko- lo) adl› dergisinde, Garbis Cancikyan
va Edebiyat Gru- ‘Ore Or’ (Günden
bu’nu kurar. Karun Güne) adl› köflede, ‘Araksi So¤omonyan’ mahla-
(Bahar) adl›, üç cilt- s›yla yay›mlar. Daha sonra ‘Yerçanig’ (Mutlu),
lik bir edebiyat- haftal›k ‘Nor Or’ (Yeni Gün) ve günlük ‘Jamanag’
sanat almana¤› (Zaman) gazetelerinde çal›fl›r. Ölümünden son-
yay›mlar. ra, baz› fliirleri ‘Aysor’ (Bugün) ve ‘Carakayt’
1912’de, Pan- (Ifl›n) gazetelerinde yay›mlan›r.
teon adl› yay›n derne¤ini kurar. Deryan’›n çal›fl- Cancikyan gerçekçidir, ilericidir. Konular›n›,
malar›, ölümünden sonra dört ciltte toplanarak çevresindeki s›radan insanlar›n yaflam›ndan seçer
yay›mlan›r. ve sat›rlar›na onlar›n ac›lar›n›, kayg›lar›n›, üzün-
1917 Ekim Devrimi’nde aktif rol alm›flt›r. tülerini yerlefltirir. Halk diliyle yazar, yerleflik ka-
Devrime, kendi ülkesi için de umutlar ba¤lar. l›plar› reddeder.”
Komünist Partisi Merkez Yürütme Kurulu’na ***
seçilir. Milletler Komitesi’nde Ermenistan Seksi- Ermeni flairler yok say›lsalar da, hâlâ bu toprak-
yonu’nun temsilcisi olur. Lenin’in önerisi ile, lar›n önemli bir zenginli¤i ve gerçe¤idirler; öyle
1917-1918’de Ermenistan dan›flman› olarak olmaya da devam edecekler.
Brest-Litovsk Bar›fl Antlaflmas› görüflmelerine ka- Turyan’›n bu sayfada yer verdi¤imiz dizeleri,
t›l›r. 1919’da, Rusya D›fl ‹flleri Komitesi’nin öne- bize bir ça¤r›d›r. Umar›z üniversitelerimiz, arafl-
risi üzerine Türkmenistan’a gitmeye haz›rlan›r. t›rmac›lar›m›z, edebiyatç›lar›m›z, e¤itimcileri-
Ancak, yakaland›¤› hastal›k nedeniyle, 1920 y›l›- miz, kap›n›n aralanmas› için çaba sarf eder, bir
n›n Ocak ay›nda, 35 yafl›nda hayat›n› kaybeder. ad›m atar ve bu zenginlikler gün ›fl›¤›na ç›kar.
flubat 2009
 Chomsky’den keskin ‘müdahaleler’
B ir muhalif entelektüel
olarak Noam Chom-
sky’den söz etmek asl›nda
hiç kolay de¤il. Dilbilim
ve uluslararas› siyaset alan-
lar›nda iki ayr› mesleki
kimli¤e sahip bir akade-
misyen; insan beyninin
özgül iflleyifl biçimlerinin
keflfedilmesi yolunda 盤›r
açan bulufllara imza atm›fl
bir bilim insan›; büyük
sermaye ve devlet iktidar›-
n›n kamu bilincini nas›l
ve hangi araçlarla kontrol
etti¤ini, flimdiye kadar yanl›fllanmayan yüz-
lerce olguya dayanarak kan›tlam›fl bir araflt›r-
mac›. Araflt›rmac› kimli¤inin ötesinde, de-
mokrasi-için-e¤itim anlay›fl›n› tutkuyla savu-
nan, ö¤rencilerine kendi kendine keflfetme-
nin ve ö¤renmenin kap›lar›n› aralayan bir
ö¤retmen. Ayr›ca, dünya ölçe¤inde, özellikle
ABD iktidar›n›n ma¤dur etti¤i halklarla güç-
lü bir empati kuran, ziyaret etti¤i pek çok ül-
kede ezilenlerin sevgisiyle karfl›lanan bir akti-
vist. Ö¤rencisi C. P. Otero’nun sözleriyle
ifade edecek olursak, “do¤ruluk ve adalet
inanc› az rastlan›r ve eriflilmesi güç bir düze-
ye eriflmifl, ender ve eflsiz düzeyde sistematik
bir düflünür ve bilim insan›.”
Ne var ki, Chomsky’nin sahip oldu¤u
entelektüel ve ahlaki prestij onu büyük ser-
W oody Allen’›n S›rf Anarfli adl› kitab›-
n›n arka kapak yaz›s›, “trajedi bekle-
miyordunuz herhalde” cümlesiyle tamamla-
n›yor. Evet, Woody Allen sevenler bilirler,
onun dünyas›nda trajedi bile mizahla yo¤-
rulur. Bu durum onun kitaplar›nda, yaz›la-
r›nda, senaryolar›nda, hep böyledir.
Woody Allen genelde yönetmen olarak
tan›n›r ama onun müzisyen ve yazar kimli-
¤i de önemlidir. Allen, çok yönlü bir karak-
tere sahip ve elini att›¤› her konunun alt›n-
dan baflar›yla kalkabiliyor. Onun bu hüner-
li zekâs›n›n son örne¤i olan Vicky Cristina
Barcelona adl› filmi geçti¤imiz ay sinemalar-
da yerini al›rken, yirmi y›l aradan sonra ya-
y›mlad›¤› son kitab› S›rf Anarfli de Siren Ya-
y›nlar› taraf›ndan okuyucuya sunuldu.
S›rf Anarfli, Woody Allen dünyas›n›n ka-
rakteristik özelliklerinin izlerini kelimeler
üzerinden sürüyor. Allen’›n k›sa öykülerin-
de, kendine özgü mizah anlay›fl›ndan ve
gündelik hayattan çok fley var. Baz›lar›n›n
bafl›nda, New York Times’ta gündeme gel-
mifl ilginç olaylardan al›nt›lar yap›l›yor. Böy-
lelikle, soyut kavramlar kullansa da gündelik
hayat gerçekli¤ine yeniden yaklafl›yor Allen.
Yaz›lar›na verdi¤i bafll›klar da birbirinden il-
ginç: ‘Sat›l›k Kalem’, ‘Dikkat Kral Düflebi-
lir’, ‘Hadi fiark› Söyleyin Bakal›m Turtalar’,
‘Hukukun Üstünde Somyan›n Alt›nda’,
‘Böyle T›k›nd› Zerdüflt’… Edebi olarak da
biçimsel bir çeflitlilik söz konusu; yaz›lar, öy-
küden denemeye, zaman zaman tiyatrovari
diyaloglara evrilebiliyor. Karakterler ve yafla-
flubat 2009
AL‹fiAN AKPINAR
maye gruplar›n›n egemen
oldu¤u ana-ak›m medyada
görünür k›lmaya yetmiyor,
çünkü gelifltirdi¤i toplum-
sal ve siyasi elefltiri çizgisi,
bu medyan›n en liberal ka-
nad›nda müsamaha göste-
rilen fikir yelpazesinin s›-
n›rlar›n› dahi afl›yor. Dev-
let iktidar›n›n ve büyük
sermaye gruplar›n›n ilan
etti¤i konseptler içerisinde
kalem oynatan ve köfle ya-
z›lar› ve televizyon prog-
ramlar› arac›l›¤›yla her gün
evimize misafir olan yüzlerce kamusal ente-
lektüelden farkl› olarak, Chomsky, iktida-
r›n mant›¤›n› temelden sorgulayarak bunun
evrensel ahlaki ilkelerle nas›l çeliflti¤ini göz-
ler önünde seriyor. Sözgelimi, ABD ana-
ak›m medyas›nda Irak savafl›n›n en sivri
muhaliflerine göre savafl karar› yanl›flt›r,
çünkü çok maliyetlidir ve art›k toplum bu
maliyeti kald›ramamaktad›r. Chomsky ise,
esas olarak “ABD’nin orada ne ifli oldu¤u-
nu” sorgular; ona göre temel mesele
ABD’nin neden baflaramad›¤› de¤ildir. ‹flgal
yanl›flt›r, çünkü her fleyden önce gayri ahla-
kidir ve tüm iktidarlara has bir küstahl›k ve
kendini be¤enmiflli¤in tezahürüdür.
Müdahaleler, Noam Chomsky’nin,
ABD’de City Lights Books taraf›ndan In-
Trajedi beklemiyordunuz
herhalde!
JANET BARIfi
d›klar› da absürdlük üzerine kuruluyor. Ki-
mi karakterler kendisini ararken, kimi de
kavramlar aras›nda dolan›yor.
Bir kilise bülteninden ilham al›narak yaz›-
lan öyküde, internette kifliye özel dua satan
al›flverifl sitesi ince bir mizahla elefltiriliyor:
Kusura bakmay›n bayan. fiikâyetler depart-
man›m›zla görüfleceksiniz. Tanr›’n›n akl›-
n›zdan geçen her fleyi size sunaca¤›na dair
garanti veremeyiz. O da elinden geleni ya-
p›yor sonuçta. Ama s›kma can›n› teyzeci-
¤im. Kedini bulma ihtimalin hâlâ var. Yok,
para iadesi olmuyor bizde. Dua sözleflme-
nizde minnac›k harflerle yaz›yor. Tanr›’n›n
ve bizim yükümlülüklerimiz belli.
Yani Allen’›n sinemas›ndan al›flk›n oldu-
¤umuz, din, seks, flehirdeki yaln›zl›k, ente-
lektüellerin varolufl problemleri gibi tema-
lar, yaz›lar›nda da öne ç›k›yor. Son zaman-
larda New York’u b›rak›p kameras›yla Av-
rupa’ya aç›lan Allen, yaz›lar›yla New York
çevresinde dolan›yor. S›radan bir okuyucu
için Allen’›n göndermelerini anlamak zor
olabilir; çetrefilli dili konuyu dönüp dolafl-
t›rd›kça boflluklar aç›l›yor. Yine de çok kafa
15
terventions (Temmuz, 2007) ad›yla yay›m-
lanan k›sa görüfl yaz›lar›n›n geniflletilmifl bir
derlemesini içeriyor. Orijinal bask›dan yak-
lafl›k bir y›l sonra BGST taraf›ndan yay›m-
lanan Türkçe bask›ya Chomsky’nin 2007-
2008 y›llar› aras›nda yazmaya devam etti¤i
görüfl yaz›lar›n›n da eklenmesi, kitab›n gün-
cel önemini art›r›yor. Yaz›lar›n neredeyse
tamam›, New York Times Haber Ajans› ta-
raf›ndan, dünyadaki çok say›da medya or-
gan›na da¤›t›lmak üzere, yaklafl›k on befl
günlük aral›klarla kaleme al›nm›fl. Yukar›da
özetledi¤imiz nedenlerle New York Times
ya da Washington Post gibi ABD ana-ak›m
medyas›nda pek yer bulamayan bu yaz›lar,
ABD karfl›tl›¤›n›n neredeyse bir devlet poli-
tikas›na dönüfltü¤ü pek çok Latin Amerika
ülkesinde, ana-ak›mda görünürlük kazana-
bilmifl. Bunun d›fl›nda, ABD’de baz› yerel
gazeteler arac›l›¤›yla, irili ufakl› pek çok
muhalif internet sitesi ve blog üzerinden
dünya ölçe¤inde paylafl›ma aç›lm›fl.
Müdahaleler’deki yaz›lar› takip ederek,
2002-2008 y›llar› aras›nda dünya siyasetine
egemen olan temel meseleleri ve ABD’nin bu
meseleler karfl›s›nda benimsedi¤i konumu
Chomsky’nin bak›fl aç›s›yla ö¤renmek müm-
kün. Yaz›lar, köfle yaz›s› uzunlu¤unda olmala-
r›na karfl›n, sonradan bizzat Chomsky tara-
f›ndan ilave edilen notlar›n da katk›s›yla, ol-
gusal bak›mdan son derece zengin bir içeri¤e
sahip. Titizlikle derlenip ba¤lant›lar› kurulan
yormaya gerek yok, anlams›z yerlerden ç›-
kan absürd karakterlerin zamans›z tepkile-
riyle oluflan replikler toparland›kça keyif de
verebiliyor.
Allen’›n kalemi iyidir;
birçok filmiyle, orijinal
senaryo dal›nda Oscar’a
aday olmufllu¤u vard›r.
Bir ‘diyalog sihirbaz›’ ola-
rak tan›mlayabilece¤imiz
Allen’›n s›rad›fl› karakter-
lerine kitaplar›nda da
rastlan›yor. Kalabal›k
cümleler aras›ndan c›m-
b›zla çekip al›nacak bir-
çok ironik söz var. ‘Böyle
T›k›nd› Zerdüflt’te, Ni-
etzsche’nin diyetinden
bahsedebiliyor mesela.
Kitaptaki ilginç öykülerden biri de, Mickey
Mouse’un, aralar›nda Goffy, Donald Duck
gibi arkadafllar›n›n da bulundu¤u kiflilerin
s›rlar›n› mahkemede a盤a ç›kard›¤› ‘Disney
Davas›nda Sürpriz Geliflme’. Allen, içinde
bulundu¤u film dünyas›n› da defliyor. Öy-
bu olgular›n ana-ak›m içerisinde gizlendi¤ini
veya önemsizlefltirildi¤ini, dolay›s›yla okuyu-
cular taraf›ndan pek bilinmeyen vakalar oldu-
¤unu vurgulamakta yarar var. Chomsky’nin
k›sa görüfl yaz›lar›n›n di¤er bir özelli¤i ise,
uzun ve hacimli yaz›lar›nda rastlanan keskin
ak›l yürütme ve ahlaki sorgulama biçiminin
hâkimiyetini korumas›. Di¤er yandan, eski
f›kra yazarlar›nda görülen incelikli ve yer yer
ironi dolu bir dil göze çarp›yor.
Kitap, Irak’›n iflgaline, Bush yönetimine,
Filistin-‹srail sorununa, yükselen nükleer
savafl tehlikesine, Latin Amerika’daki özgür-
leflme rüzgârlar›na, ABD-‹ran ihtilaf›na ve
ABD’nin iç siyasetiyle ilgili çeflitli konulara
de¤iniyor. Müdahaleler’i okuyarak yaln›zca
bu konularda ve bask›c› ABD rejiminin hu-
susiyeti hakk›nda bilgilenmifl olmuyoruz.
Çok daha önemlisi, ana-ak›m medya için
tayin edilen tart›flma gündeminin asl›nda ne
kadar k›s›r oldu¤unu; insanl›¤›n iklim krizi
ve nükleer savafl tehdidiyle yok olufla do¤ru
sürüklendi¤i ça¤›m›zda, insanl›¤›n bekas›na
hizmet edecek gerçek alternatiflerin pekâlâ
mevcut oldu¤unu da görüyoruz.
Noam Chomksy
Müdahaleler
çev. Taylan Do¤an, Nuri Ersoy
BGST Yay›nlar›, Ekim 2008, 339 s.
külerden birinde, doland›r›c› bir yap›mc›-
n›n bir roman yazar›n› nas›l kand›rd›¤›n›,
sektörün detaylar›yla birlikte anlat›yor. Bil-
di¤imiz ya da bilmedi¤miz karakterleri ka-
fas›nda farkl› bir k›l›¤a büründürüp okuyu-
cuya sunan Allen, Kafka ve Flaubert gibi ya-
zarlara da, yine ironik göndermelerde bulu-
nuyor. Di¤er taraftan, Allen’›n bir yönet-
men gözüyle yaz›yor olmas›, olaylar›n, so-
yut ya da absürd olsalar da, ister istemez
okuyucunun gözünde görsel bir hal almas›-
n› sa¤l›yor.
Yirmi y›ll›k bir yaz›
suskunlu¤unun S›rf Anar-
fli’yle geri dönmesi, üstelik
bu kitab›n yeni filmi viz-
yona girmeden birkaç ay
önce yay›mlanmas›, Al-
len’›n üretkenli¤inin de-
vam etti¤ini gösteriyor.
Woody Allen’›n k›vrak ze-
kâs›n›, ince mizah anlay›-
fl›n› sevenler çok flansl›,
çünkü bu sürprizlerle dolu
dünyaya hem filmler hem
de kitaplar üzerinden ula-
flabiliyorlar.
Woody Allen
S›rf Anarfli
çev. S›la Okur
Siren Yay›nlar›, Kas›m 2008, 176 s.
AGOS kirk
 Aleviler:
Vali de Olmak
‹stiyoruz General de
(siyaset)
Oral Çal›fllar
Do¤an Yay›nlar›,
170s., 10 TL
Kitap, Oral Çal›fllar’›n
2008’de Radikal gaze-
tesi için Alevilerin ön-
de gelen isimleriyle
yapt›¤› söyleflilerden olufluyor. Siyasetçilerden ifl
dünyas›na, sendikac›lardan dedelere, dernek yö-
neticilerinden yazarlara farkl› kesimlerden 19 ki-
fli ile görüflen Çal›fllar, “Aleviler kimler, nereden
geliyorlar, bugün ne haldeler, yar›na dair düflleri
ne?”, “Dün gizlenirlerken, bugün neden bu den-
li yüksek sesle konufluyorlar?”, “1938’de Der-
sim’de, 1978’de Kahramanmarafl’ta, 1993’te Si-
vas’ta, 1995’te Gazi Mahallesi’nde onlar› hedef
alanlar, kurflunlayanlar, katledenler kimler?” gibi
sorular soruyor. Kitab›n sonunda ‘Alevilerin tari-
hinden kritik sayfalar’ bafll›¤›yla bir kronoloji ve
‘Diyanet ‹flleri Baflkanl›¤›’n›n Alevili¤e Yaklafl›-
m›’ bafll›kl› bir bölüm de var.
* ninden)
Hrant Dink
Cinayeti (siyaset)
ed. Cem Küçük
Profil Yay›nlar›,
128 s., 8 TL
“Bu çal›flma bu va-
him cinayetle kimle-
rin ne amaçlad›¤›n›,
en az›ndan fikir ba-
z›nda da olsa bir nevi
beyin jimnasti¤i yapmak için çok önemli bir ye-
re sahip. Yasemin Çongar, Mehmet Altan, Avni
Özgürel ve Etyen Mahcupyan’la yap›lm›fl röpor-
tajlardan oluflan kitap, herkesin akl›ndan geçip
dillendiremedi¤i baz› gerçekleri gün yüzüne ç›-
kar›yor.” (tan›t›m bülteninden)
* yay. haz.
Frans›z Devrimi’ne
Bak›fl: ‹ki Yüzy›l
Sonra
Marseillaise’in
Yank›lar› (tarih)
Eric J. Hobsbawm
çev. Osman Ak›nhay
Agora Yay›nlar›,
174 s., 15 TL
Marksist tarihçi Eric
Hobsbawm, Frans›z Devrimi’nin 200. y›ldönü-
mü sebebiyle 1989’da New Jersey’deki Rutgers
Üniversitesi’nde sundu¤u bir tebli¤inden hare-
ketle haz›rlad›¤› kitapta, Frans›z Devrimi ile ilgi-
li yeni literatürü elefltirel bir gözle inceliyor ve
Devrim’in kendisine de¤il, Devrim’den bugüne
geçen süreçte Devrim’in nas›l alg›lan›p nas›l yo-
rumland›¤›n›n tarihine bakmaya çal›fl›yor. “[B]u
kitap (...) 1789’dan sonra geçen iki yüz y›l›n gör-
mezlikten gelinemeyece¤i inanc›yla yaz›ld›. Ke-
za, Frans›z Devrimi’nin insanl›k ve insanl›k tari-
hi üzerindeki etkisinin hay›rl› oldu¤u görüflünü
kendim de paylaflmama ra¤men, siyasal yarg›n›n
analizden daha az önemli oldu¤u inanc›yla yaz›l-
d›” diyen yazar, kitab›n sonuna Gramsci’nin Ha-
pishane Notlar›’ndan ‘Jakobenizm Üzerine’ bafl-
l›kl› bölümü de eklemifl.
* lar, Bat›’n›n temsilcisi oldu¤u modernli¤e muha-
Geçmifliniz ‹tinayla Temizlenir (tarih)
Cemil Koçak
‹letiflim Yay›nlar›, 558 s., 29 TL
“20. yüzy›l boyunca kurulmufl ulus-devletler, ta-
rih yazmak konusunda kendilerinden önce hü-
küm sürmüfl devletlerden daha zor görevler biç-
tiler. Türkiye Cumhuriyeti de bu geç ulus-dev-
letlerden biri olarak, benzer bir yol tuttu kendi-
ne. Önce resmî tarih, devletlûlarca bilinmesi is-
tenilenlerin sunuldu¤u bir tarih anlat›s› tedavüle
AGOS kitap
Geçen ay›n kitaplar›
sokuldu. Bu tarihin içinde büyük kahramanlar
ve zavall› hainler yer al›yor, kahramanlar›n her
yapt›¤› do¤ru say›l›rken, kahraman olarak sunul-
mayanlar›n her tecrübesi reddediliyordu. E¤itim
vas›tas›yla bu tarih anlat›s› kendinden baflka her-
kese, her toplulu¤a düflman bir milliyetçi dil ve
ideolojiyi benimseyerek serpildi, gerçek ‘tarih’
oluverdi. Oysa bu ‘tarih’ sadece istedi¤i k›s›mla-
r› öne ç›kar›yor, tarihsel bilginin önemli k›s›mla-
r›n› ‘sak›ncal›’ ya da ‘gereksiz’ sayarak gözlerden
uzak tutuyordu. Cemil Koçak, Geçmifliniz ‹sti-
nayla Temizlenir’de erken Cumhuriyet olarak
adland›r›lan dönem boyunca Atatürk, ‹smet
‹nönü ve tek-parti hakk›nda ‘gerçek’ olarak su-
nulan bilgileri, belgeler, an›lar, eserler ve gazete-
ler arac›l›¤›yla yeniden incelemeye girifliyor. Ta-
rihi yazanlar›n, tarihi yapanlar› nas›l tahrif etti¤i-
ni gösterirken, geçmiflin temizlenmesi de¤il, bi-
linmesi gerekti¤ini hat›rlat›yor.” (tan›t›m bülte-
* Paris’te yaflanan bireysel mücadeleler ve genel
Geçmifli Kullanma
K›lavuzu
(siyaset felsefesi)
Enzo Traverso
çev. Ifl›k Ergüden
Versus Yay›nlar›,
130 s., 12 TL
Holokost ve totalita-
rizm üzerine çal›flma-
lar› bulunan ‹talyan
tarihçi Enzo Traver-
so’nun Marksistler ve Yahudi Sorunu’ndan
(2001) sonra, Türkçeye çevrilen ikinci kitab›.
“‘Güvenli ve huzurlu bir dünya’n›n s›n›rlar› için-
de yaflarken, ‘geçmiflte kalm›fl geçmifl’ yalan›yla
belle¤imiz beslenir. Oysa ne sömürgecilik geç-
miflte kalm›flt›r ne Nazizm ve faflizmler, ne de
soyk›r›mlar ve ›rkç›-milliyetçi sald›rganl›klar...
Kapitalizm ve emperyalizm bizlere ‘geçmek bil-
meyen geçmifl’i yaflat›yor. Üstelik de iktidar-kar-
fl›t› bellekleri yok ederek, çarp›tarak, sinsi bir
mücadele de sürdürüyor. Sömürgecilik-karfl›t›
mücadelenin an›s›, Avrupa’daki anti-faflist dire-
nifllerin an›s› yoksay›l›yor, faflist-›rkç›-soyk›r›mc›
politikalar iktidar merkezlerine yeniden kazand›-
r›l›yor, ‘itibarlar›’ iade ediliyor, faflizm kelimesini
telaffuz etmekten bile kaç›n›yorlar... Ama bellek
kimi zaman yeralt›nda da olsa kesinlikle elefltirel
baflka yollardan ilerliyerek, eflitlik, ütopya, tahak-
küm karfl›t› isyan deneyimlerini aktar›yor.” (ta-
n›t›m bülteninden)
*
Garbiyatç›l›k:
Düflmanlar›n›n
Gözünde Bat›
(siyaset felsefesi, tarih)
Ian Buruma,
Avishai Margalits
çev. Güven Turan
Yap› Kredi Yay›nlar›,
121 s., 8 TL
Bat› üzerine üretilen
söylemlerin kökenlerine ›fl›k tutan kitapta, yazar-
lefetin aslen 18. yüzy›lda, Avrupa’da ortaya ç›-
k›p, ancak daha sonralar› Ortado¤u ve Asya tara-
f›ndan ithal ediliflinin izini sürüyorlar. Bat›’n›n,
günahkârl›¤›n befli¤i oluflu, tüccarlar› fedakâr
kahramanlara tercih edifli ve maddecili¤iyle, kar-
fl›tlar› taraf›ndan yok edilmesi gereken bir fler ek-
seni olarak tan›mlan›fl›n›n izini Alman Roman-
tik Hareketi, Ayd›nlanma, Avrupa Romantizmi,
Manicilik’e kadar süren yazarlar, modernite ve
düflmanlar› aras›ndaki savafl›n düflünsel bir oku-
mas›n› sunarak yeni bir tart›flma zemini aç›yor.
16
Edward Said’in fiarkiyatç›l›k’›ndan 25 y›l sonra
yay›mlanan kitap, medeniyetler çat›flmas›n›n de-
¤il, medeniyetler, dinler ve kültürler aras›ndaki
gerilimin ayr›nt›l› bir okumas›. (tan›t›m bülte-
ninden)
* ve sinema tarihi dersleri veren Gene D. Phillips,
Bohemler
(sanat tarihi)
Dan Franck
çev. ‹smail Yerguz
Sel Yay›nlar›,
431 s., 30 TL
“[N]ice ressam, mo-
del, flair ve yazara ev-
sahipli¤i yapan Paris,
Montmartre’›, Mont-
parnasse’›, sokaklar›, müzeleri, barlar› ve birbi-
rinden ilginç karakteriyle Bohemlerin baflrolün-
de: Modern sanat›n tarihinin yaz›ld›¤› y›llarda
olarak avangard sanat›n mücadelesi; gelece¤in
ünlü sanatç›lar› aras›ndaki dostluklar, aflklar, k›s-
kançl›klar ve kavgalar ve yüzy›l bafl›nda, Paris’i
bugünün efsanevi kenti yapan her fley... Picas-
so’yla heyecanlanacak, Utrillo’yla içecek, Modig-
liani’yle hüzünlenecek ve daha nice ilginç karak-
terin gerçek yaflam›ndan kesitlere tan›kl›k ede-
ceksiniz.” (tan›t›m bülteninden)
* yap›m s›ras›nda tutulmufl günlükler de yer al›-
Küresel Is›nman›n
K›r›lma Noktas›
(çevre)
James E. Hansen
der. ve çev.
Abdullah Y›lmaz
Ayr›nt› Yay›nlar›,
250 s., 25 TL
Kitapta, NASA’n›n
Goddard Uzay
Araflt›rmalar› Ensti-
tüsü Baflkan› ve Co-
lumbia Üniversitesi Yer Bilimleri Enstitüsü ö¤-
retim üyesi James Hansen’›n, bütün güç odakla-
r›n› karfl›s›na alma pahas›na yapt›¤› çal›flmalar-
dan seçilmifl baz› makaleler, tebli¤ler, konuflma-
lar ve mektuplardan olufluyor. Ömer Madra’n›n
önsözüyle yay›mlanan kitapta, Hansen’in Oba-
ma’ya yazd›¤›, ‘acil önlem plan›’n› da içeren aç›k
mektup da yer al›yor. Hansen, “NASA’n›n bi-
limsel aç›kl›ktan yana kararl› tutumu iklim de-
¤iflikli¤i konusunda kamuoyunun aldat›lmas›
sonucunu hiçbir biçimde etkilemifl de¤ildir. ‹l-
gili bilim insanlar› toplulu¤unun küresel ›s›n-
madan anlad›¤› fleyle bilmesi gerekenlerin, ka-
muoyunun ve politik çevrelerin küresel ›s›nma
hakk›nda bildikleri fley aras›nda da¤lar kadar
fark var” diyor.
*
Sürgün Bahçesinin Solan Renkleri
Molokanlar (antropoloji)
‹. Y. Semyenov, Erkan Karagöz
Su Yay›nlar›, 152 s, 10 TL
“Bugün üç milyona yak›n nüfusuyla dünyan›n
dört bir köflesine yay›lm›fl bir halk, Molokanlar
ve Dukhoborlar. Onlar pasifist olarak adland›r›l-
malar›na, bilinmelerine karfl›n savaflmay› redde-
den, fliddete karfl› ç›kan, ancak boyun e¤meyen;
kiliseyi ve ruhban s›n›f› kabul etmeyen, insanca
yaflamadan yana, komünal yaflam› savunan bir
felsefeye sahiptirler. Bundan 130 y›l kadar önce
Çar’a, kiliseye kafa tutup, müthifl ac›lar› ve zor-
luklar› gö¤üsleyerek geldiler Kafkasya’ya. Bera-
berlerinde bar›fl, hoflgörü, paylaflma kültürünü
de getirdiler.” (tan›t›m bülteninden)
Stanley Kubrick
(sinema)
der. Gene D. Phillips
çev. Neflfa Dereli
Agora Yay›nlar›,
288 s., 22 TL
Stanley Kubrick ile,
yönetmenin ölümüne
kadar süren yak›n bir
arkadafll›¤› olan ve
Chicago’daki Loyola Üniversitesi’nde kurmaca
Kubrick’in onay›yla haz›rlad›¤› kitapta, efsanevi
Amerikal› yönetmenle farkl› dergi ve gazetelerde
yap›lan söyleflileri derlemifl. Filmlerinde ön plan-
lama ve senaryo yaz›m› aflamas›ndan post-pro-
düksiyona her fleyi kendisi yöneten Kubrick ile
yap›lan bu söylefliler 1959-1987 y›llar› aras› dö-
nemi kaps›yor. Kitapta, yönetmenin filmleri ile
ilgili hikâyelerinin yan› s›ra, dinden nükleer
enerjiye, psikanalizden satranca kadar, çok çeflit-
li konular hakk›ndaki fikirlerini de okuyabilirsi-
niz.
*
‹klimler (sinema)
Nuri Bilge Ceylan
Norgunk Yay›nc›l›k, 256 s., 25 TL
Norgunk Yay›nevi, May›s S›k›nt›s›, Uzak ve Ka-
saba’n›n ard›ndan, Yönetmen Nuri Bilge Cey-
lan’›n dördüncü uzun metrajl› filmi olan ‹klim-
ler’in seneryosunu çekimden önceki haliyle su-
nuyor. Kitapta film üzerine yaz›lm›fl yaz›lardan
al›nt›lar, yönetmen ve okuyucu ile yap›lm›fl söy-
lefliler, Cannes Film Festivali ile ilgili bir bölüm,
yor. Ceylan’›n yönetti¤i ve oynad›¤› film
2006’da 59. Cannes Film Festivali’nde FIBRES-
CI Ödülü’nü, 2007’de 26. ‹stanbul Film Festi-
vali’nde de En ‹yi Film Ödülü’nü alm›flt›.
*
Susanlar (edebiyat)
Bilge Karasu
Serdar Soydan
Metis Yay›nlar›,
256 s., 17,50 TL
“Kitap, 1952-53 y›lla-
r›nda ‘Seçilmifl Hikâ-
yeler’ dergisinde ya-
y›mlanm›fl ve daha
sonraki eserlerinde ele alaca¤› pek çok izle¤in,
pek çok biçimsel denemenin ortaya ç›k›fl›n›, ge-
liflimini sergileyen sekiz öyküyü, Kedili Meryem
öyküsünü, fliir denemelerini, Karasu’nun edebi-
yata bak›fl tarz›n› dile getirdi¤i ‘Yazar-Okurun
Defteri’ metinlerini, kendisiyle yap›lm›fl söylefli-
leri ve Enis Batur’un bu kitap için kaleme ald›¤›
sonsözü içeriyor. (…)[B]u derleme, yazar›n kur-
maca dünyas›na girmek, düflüncelerini ve bak›fl
aç›s›n› kavramak aç›s›ndan pek çok ipucu tafl›yor
bugünün okurlar› için.” (tan›t›m bülteninden)
*
Franklin Flyer
(roman)
Nicholas Christopher
çev. Emrah ‹mre
Helikopter Yay›nlar›,
358 s., 30 TL
Columbia Üniversitesi
‹ngilizce Bölümü’nde
profesör olarak görev
yapan ve Türkçeye daha
önce Veronica ve Y›ld›zlara Yolculuk adl› kitap-
lar› çevrilmifl olan Nicholas Christopher’›n bu
kitab›nda “1929’da Büyük Buhran sonras›nda
oradan oraya savrulan bir mucit ve maceraperver
olan Franklin’in hayat›, sar› flapkas›, zilyum’un
esrar›, çizgi romanlar, mükemmel kad›nlar, Jo-
sephine Baker ve savafl, bir film noir üslubuyla
anlat›l›yor.” (tan›t›m bülteninden)
flubat 2009
 Dünyan›n Aynal› Göl (öykü) Kopar›ld›¤›m›z Topraklar (roman) bi at›lm›fll›k, geçmifle saplan›p kalma ve bugünü
U¤ultusu (roman) Ferda ‹zbudak Ak›nc› Mahir Öztafl yakalama aras›nda bocalayan bir adam›n hüzün-
Behçet Çelik Everest Yay›nlar›, 112 s., 8 TL Yap› Kredi Yay›nlar›, 388 s., 21 TL lü öyküsü... (tan›t›m bülteninden)
Kanat Yay›nlar›, *
231 s., 16 TL Çeflitli dergilerde fliirleri, öyküleri, söyleflileri ve Mahir Öztafl bu üçüncü roman›nda 1970’ler Tehlikeli Bir Hayat (roman)
kitap elefltirileri yay›mlanan ve çok say›da çocuk Türkiyesi’nin kesif siyasi havas›n› solumufl bir Wartkes Tewekelyan çev. Gül Sabar
Gün Ortas›nda Arzu ad- kitab› bulunan Ferda ‹zbudak Ak›nc›, bu kita- kufla¤›n aray›fllar›n› anlat›yor. Özgürlük ve gü- Pencere Yay›nlar›,
l› kitab›yla 2008 Sait b›nda yer alan öyküleriyle 2005 Orhan Kemal vensizlik, hayalperestlik 329 s., 23 TL
Faik Hikâye Arma¤a- Öykü Ödülü’nü alm›flt›. “[Bu kitapta] yolunuz ve umutsuzluk, mutlu-
n›’n› kazanan ve halen art›k bir çan bile çalamayan yafll› bir zangoç ile luk ve karabasan, cinsel- “Ermenilerin 1908’lerde Osmanl› ‹mparator-
Virgül dergisinde yazan gerçe¤in ac›mas›z duvar›na toslamay› reddeden lik ve politika, bafl›bofl- lu¤u’nda bafllay›p Yunanistan, Beyrut, Sovyet-
Behçet Çelik, ilk roman› olan Dünyan›n U¤ul- yafll› bir kad›n›n ‘anlaman›n’ temelinde oluflan luk ve aidiyet duygusu, ler Birli¤i, Ermenistan’›n kurtuluflu, ‹kinci
tusu’nda “huzursuz bir dünyay› resmediyor. Bü- dostlu¤undan, bir ameliyathanenin herkesin aylakl›k ve örgütlü mü- Dünya Savafl› ve 1950’lere kadar olan serüven-
yük ve küçük krizlerin akrep ile yelkovan› aras›- kendi pay›na düfleni yaflad›¤›, ölümle yaflam ara- cadele, bir yere sçak›l›p lerini anlatmaktad›r. Tewekelyan, Hayat›n An-
na s›k›flm›fl, büyük ve küçük savafllar›n insanlar›- s›nda gidip gelen ç›pla¤›na, oradan da ‘göl sular› kalma korkusu ve yurt lam› roman›yla bafllad›¤› bu serüvene Tehlikeli
n›... Tuhaf zamanlara dair bir halet-i ruhiye ro- gibi s›¤ ve k›p›rt›s›z’ yaflamlara düflecek.” (tan›- özlemi, haritada savrul- Bir Hayat ile devam ediyor.” (tan›t›m bültenin-
man›, bir tür aflk hikâyesi.” (tan›t›m bülteninden) t›m bülteninden) ma iste¤i ve bir ‘safra’ gi- den)

Türkiye’den ve dünyadan... Bir imparatorluk edebiyat›

• Çukurova 2. Kitap Fuar› 10-18 Ocak aras›nda, Adana’da yap›ld›. 187 ya-
y›nevi ve sivil toplum kuruluflunun kat›ld›¤› ve Muzaffer ‹zgü’nün onur ko-
nu¤u oldu¤u fuar, 196 bin kifli taraf›ndan ziyaret edildi.
olarak Tanzimat
• ‹srail’in Gazze sald›r›lar›n›n hemen ard›ndan, 27 Aral›k’ta yay›mlad›¤› me-
YEPRAD VARTERES
sajda “‹srail ve Filistin halklar› aras›nda süren 60 y›ll›k çat›flman›n son –ve
belki de sondan bir önceki– fasl›na flahit oluyoruz. (…) Bugün, ‹srail'in Gaz- Kritik Edebiyat Elefltiri Dergisi,
ze'ye düzenledi¤i sald›r›lar ›fl›¤›nda, bu çat›flman›n arkas›ndaki her daim ör-
tülü duran esas muhasebe apaç›k bir flekilde ortaya döküldü: Bir ‹srailli kur-
A lt› ayda bir yay›mlanan ba¤›ms›z edebiyat elefltiri
dergisi Kritik’in ikinci say›s› geçti¤imiz haftalarda
ç›kt›. Bu say›n›n dosya konusu, son dönemlerde farkl›
Say› 2, Güz-K›fl 2008
‹çindekiler:
ban›n ölümü, yüz Filistinlinin öldürülmesini hakl› ç›karabilir. Bir ‹sraillinin bir ba¤lam içerisinde yeniden tart›fl›lmaya bafllayan
hayat›, yüz Filistinlinin hayat›na bedeldir. 20. yüzy›l Avrupa tarihinin en Tanzimat Edebiyat›. Evet, son dönemde sanatç›lar, dü- Johann Strauss Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nda Kimler,
uzun süreli iflgaline efllik eden ve onu meflrulaflt›ran bu iddia, dibine kadar flünürler, elefltirmenler, ayd›nlar Tanzimat’› yeniden Neleri Okurdu (19.-20. Yüzy›llar)?
›rkç›d›r” diyen ‹ngiliz romanc› ve sanat elefltirmeni John Berger, 10 Ocak’ta düflünmeye ve tart›flmaya ihtiyaç duymaktalar. Çokkül-
The Irish Times’ta yay›mlanan ‘A¤layan Bir Yer’ bafll›kl› yaz›s›yla da, sald›r›- Fatih Altu¤ 19. Yüzy›l Osmanl› Edebiyat›’nda
türlü imparatorluk geçmiflimize yönelik post-milliyetçi
ya göz yuman dünya güçlerini sert bir dille elefltirdi: “Dünyan›n en büyük ‹mparatorluk, Medeniyet,
bir ilgi uyanm›fl gibi görünüyor. ‹mparatorlu¤un da¤›l-
hapishanesi Gazze, bir mezbahaya dönüflüyor. ‘fierit’ kelimesi (Gazze fieridi), Yerlilik, Yabanc›l›k ve Din
ma sürecinde en keskin ve trajik biçimiyle yaflanan
65 y›l önceki getto kelimesi gibi, kanla ›slan›yor. (…) Dünyan›n her yerin- Johann Strauss Milletler ve Osmanl›ca:
uluslaflma/uluslaflt›rma süreçlerinin yaralad›¤› bilinçle-
den protesto sesleri yükseliyor. Ancak dünya bas›nlar›, ve gururla sahip ol- Osmanl› Rumlar›n›n Osmanl›
rimizin tepemizde dolafl›p duran hayaletlerle hesaplafla-
duklar› nükleer bombalar›yla, zenginlerin hükümetleri, ‹srail’i, Savunma Edebiyat›’na Katk›s›
ca¤› tuttu belli ki.
Güçleri’nin iflledikleri suçlar›n görmezden gelinece¤ine temin ediyor.”
Kritik’in Güz-K›fl 2008 tarihli ikinci say›s› da bu Olga Borovaya Yeniden Yaz›m Olarak Tefrika Roman:
hesaplaflman›n yap› tafllar›ndan biri olma iddias›yla, Ladino Edebiyat› Örne¤i
• Bakanlar Kurulu’nun 5 Ocak’ta verdi¤i kararla, Naz›m Hikmet’in Türk
Tanzimat Edebiyat›’n› kültürel ço¤ulcu bir bak›fl aç›-
vatandafll›¤›ndan ç›kar›lmas›na iliflkin 25 Temmuz 1951 tarihli Bakanlar Ku- Hüseyin Mevsim 19. Yüzy›l Bulgar Uyan›fl Ça¤› ve
s›yla ele almay› amaç ediniyor. Oysa bugüne kadar ede-
rulu Karar› yürürlükten kald›r›ld›. 10 Ocak’ta Resmi Gazete’de yay›mlanan Bulgar Kitaplar› Dergisi
biyat tarihimizi sadece ‘Türkçe’ olanla s›n›rlamay› ter-
kararla, büyük flair, ölümünden 45 y›l sonra tekrar ‘resmen’ TC vatandafl› ol-
cih etmifltik. Bu topraklarda ‘modern’ olan›n farkl› hal- Cristophe Balay Diasporadaki Fars Edebiyat›:
du…
kalar›n kültürel etkileflimlerinin flekillendirdi¤i bir ik- ‹stanbul 1865-1895
limde do¤du¤unu unutmufl görünüyorduk. Oysa fark-
• Gazeteci yazar Orhan Duru, 25 Ocak’ta, bir süredir tedavi gördü¤ü Surp Yakup Civelek Çok-kimlikli bir Osmanl› Arap Ayd›n›:
l› halklar›n ö¤retmenleri olmaya soyunan Osmanl› ay-
Agop Hastanesi’nde yaflam›n› yitirdi. Öykü ve deneme kitaplar›n›n yan› s›ra Dilci, Edebiyatç›,
d›nlar›n›n pek ço¤u, gerçekte çok-kimliklili¤i en do¤al Gazeteci Ahmed Faris efl-fiidyak
çeviri eserleri ve tiyatro uyarlamalar› da bulunan Duru, A¤›r ‹flçiler adl› öykü-
haliyle yaflayabilen, kendilerini sarmalayan cemaat ha-
süyle 1970 TRT Sanat Ödülleri Yar›flmas›’nda baflar› ödülü, Sarmal adl› öy- Geoffrey Roper Çevirmen ve Editör Olarak
lesinin d›fl›na taflabilen zengin bir kültürel donan›ma
kü kitab›yla da 1996’da Sedat Simavi Edebiyat Ödülü’nü alm›flt›. Faris efl-fiidyak
sahip, derinlikli öznelerdi. Özellikle ‹stanbul’da hâkim
• Yay›nc› ve insan haklar› savunucusu Ayfle Nur Zarakolu, ölümünün ye- olan çok dilli ve çokkültürlü ortamdan beslenerek üre- Radwa Ashour Edebi Tarih ve Elefltiri Kurumu:
dinci y›ldönümünde, mezar› bafl›nda an›ld›. Anma etkinli¤inde, Ayfle Nur tiyor ve üretimlerini birbirleriyle paylafl›yorlard›. S›k fiidyak Örne¤i
Zarakolu’nun hayat arkadafl› yazar Rag›p Zarakolu, ‹HD ‹stanbul fiubesi s›k kavga ediyor ama birbirlerini ayn› düflünsel evrenin
Bo¤os Levon Bedros Turyan’›n fiiirinde Kiflisel Trajedi
Baflkan› Gülseren Yoleri, insan haklar› savunucusu Ayfle Y›lmaz ve Avukat parçalar› olarak görmekten vazgeçmiyorlard›. Bat› ile
Zekiyan ve Kültürel Arkaplan
Eren Keskin birer konuflma yapt›. Belge Yay›nevi’nin ve ‹HD ‹stanbul fiube- kurulan ikircikli iliflki içerisinde birlikte ö¤reniyor ve
gerekti¤inde birbirlerini taklit ediyorlard›. Hayata ge- Mehmet 19. Yüzy›l Osmanl›s›’nda Tarihsel Dram
si’nin kurucular›ndan olan Zarakolu, kolon kanseri tedavisi görürken, 28
çirdikleri her giriflim, içerisinde bulunduklar› toplum Fatih Uslu ve Kamusal Alan
Ocak 2002’de aram›zdan ayr›lm›flt›. Özlemle an›yoruz…
için yeni ve yabanc›yd›. Bir yandan öncülü¤ün omuz- Ayfle “Bat›”n›n Çevrilmesi Üzerine:
• fiiflli 2. Asliye Ceza Mahkemesi, yazar Nedim Gürsel hakk›nda, son roma- lar›na yükledi¤i a¤›r yükün alt›nda ezilmemeye çal›fl›r- Banu Karada¤ Tanzimat Dönemi/Sonras› Çevirilerini
n› Allah’›n K›zlar›’nda “halk›n bir kesiminin benimsedi¤i dini de¤erleri afla- ken, di¤er yandan, toplumu tepeden modernlefltirme- “Medeniyet” Oda¤›yla Yeniden Okumak
¤›lad›¤›” iddias›yla dava açt›. fiiflli Cumhuriyet Savc›l›¤›, daha önce kitap ye çal›flan imparatorluk bürokratlar›n›n aksine, do¤ru-
Bülent Bilmez fiemsettin Sami Frasheri’nin
hakk›nda aç›lan soruflturmaya takipsizlik karar› vermiflti. Ancak mahkeme, dan tabanda çal›fl›yor ve zihinlerde etki b›rakacak bir
Baz› Metinlerinde Arnavut ve Türk
takipsizlik karar›na yap›lan itiraz› de¤erlendirerek, yazar hakk›nda dava aç›l- modernleflmecilik yolunu ilmik ilmik dokumaya çal›fl›-
“Biz”inin ‹nflas›na Katk›da Bulunan
mas›na karar verdi. Gürsel’in 6 y›la kadar hapis istemiyle yarg›land›¤› dava- yorlard›. Ancak siyasetin keskin t›rpan› onlar› olgun
Otantiklik ve köken Mitleri
n›n ilk duruflmas›nda fiiflli 2. Asliye Ceza Mahkemesi Hâkimi –Agos’a aç›lan baflaklar misali biçti ve dört bir yana savurdu. Yükselen
davalara da bakan ve son olarak ‘Ermenilerden Özür Diliyoruz’ kampanya- ulusçuluklar ça¤›nda bu çok-kimlikli ayd›nlar kendi ta- F›rat Güllü “Gave”: fiemsettin Sami’den
s›yla ilgili suç duyurusunda bulunan– Hakk› Yalç›nkaya, davaya 5 May›s’ta raflar›n› seçmek ve kimliklerinin bir yar›s› u¤runa di¤e- Osmanl› Tiyatrosu’nu Politiklefltirme
devam edilece¤ini aç›klad›. rinden vazgeçmek zorunda kalacaklard›. Yolunda Özgün Bir Giriflim
‹flte son dönemde farkl› alanlarda kültürel ço¤ulcu Veysel Öztürk “Makber”de Kurucu Öznellik Olarak
• Kitap Çevirmenleri Meslek Birli¤i (ÇEVB‹R) taraf›ndan düzenlenen bir perspektifle yürütülmeye bafllayan araflt›rmalar, bu “Trajik Ben”
atölyelerin ikinci dönemi 7 fiubat’ta bafll›yor. Bu dönem yap›lacak atölyeler- savrulman›n çocuklar› olan bizleri, tüm ulusalc› sap-
Ahmet Sait Fuad Köprülü ve Jale Parla’da
de, çevirmen ve yazar Asl› Biçen edebiyat çevirisi alan›nda, çevirmen ve edi- lant›lar›m›zdan ar›n›p çokkültürlü kökenlerimizle ye-
Akçay Ulusal Edebiyat›n ‹nflas›
tör Tuncay Birkan ise çeviri editörlü¤ü ve redaksiyon alan›nda çal›flmalar yü- niden yüzleflmeye zorluyor. Kritik dergisinin ikinci sa-
rütecek. Sekiz hafta sürecek olan atölyeler, ‹stanbul-Galatasaray’daki Can y›s›, unutulmufl ama yok olmam›fl olan›n geri dönüflü- Sibel Kocaer Kanon Oluflumunda Eski ve Yeni:
Yay›nlar› Toplant› Salonu’nda, Cumartesi günleri, 11.00-14.00 ve 15.00- ne hizmet edecek bu tür giriflimlerin nitelikli örnekle- Eski Edebiyata Yeni Yaklafl›mlar
18.00 saatleri aras›nda yap›lacak. Ayr›nt›l› bilgi için bkz. www.cevbir.org rinden. Devam›n›n gelmesi dile¤iyle. Dizisinin ‹kinci Kitab› Hakk›nda

flubat 2009 17 AGOS kirk

 Çocu¤un ‘gör’ dedi¤i
Yeni okudum, sizlere de öneriyorum
PINAR TERZ‹ (12)
Ay Denizle Buluflunca De¤iflik mucitlerin de¤iflik icatlar›ndan bah-
sediyor. Arflimet’in korkunç savafl aletleri,
‹lk önce flunu söylemeliyim ki bu kitap ke- Thomas Edison’›n ampulü, Wright Kardefl-
sinlikle hayat›mda okudu¤um en güzel ki- ler’in uça¤›, Thomas Newcomen’›n buhar
tapt›... Bu kitab› okudu¤umdan beri Karin makinesi ve daha fazlas›. :) E¤er icatlarla ilgi-
Karakafll›’ya hayran›m. Kitapta Deniz ve Ay-
leniyorsan›z kesinlikle çok seveceksiniz. Ki-
k›z›’n›n maceralar› anlat›l›yor: Deniz’in an-
tab›n en sevdi¤im yan›ysa her bölümde baz›
nesi öldü¤ü ve babas› baflka bi kad›nla evlen-
di¤i için Deniz teyzesi ve enifltesiyle kal›yor, karikatürler olmas›, gerçekten komikler.
babas›n› da yaz tatillerinde ziyaret ediyor. Okurken hiç s›k›lmayacaks›n›z yani…
Deniz’in a¤z›ndan duyuyoruz hikâyenin bi
k›sm›n›, annesine yazd›¤› gönderilemeyen Sevgili Salak Günlük,
mektuplardan... Bi k›sm›n› da Ayk›z›’n›n
Büyükler ‹nsan Olabilir mi?
çok tan›mad›¤›, ölmüfl teyzesiyle ay yoluyla
konuflmas› s›ras›nda... Olaylar Deniz’in ba- Sizce de süper bi soru de¤il mi? Kitab›n ken-
bas›n› ziyaret etmesiyle bafll›yor, orda Ayk›-
disi de ad› kadar komik. Jamie’nin ö¤ret-
z›’yla tan›fl›p çok güzel bi arkadafll›k kuruyor-
menleri ve anne babas› hakk›nda ne kadar
lar ama babas›n›n efli ‹dil’le aralar›ndaki ilifl-
at›p tuttu¤unu görünce siz de gerçekten çok
ki pek de iyi gitmiyor. Ama çok mutlu bi son
güleceksiniz. Ama tabii bütün kitap büyük-
olaca¤›n› söyleyebilirim, hatta o kadar mut-
luydu ki mutluluktan gözlerim doldu, ama lerin saçmal›klar› hakk›nda de¤il. Jamie her
ben çok a¤lak bi insan oldu¤um için de ola- gün okulda olanlar› ve neler hissetti¤ini yaz›-
bilir tabii… Her neyse, gerçekten fliddetle yor günlü¤üne. Çok görece¤iniz bir isim de
önerdi¤im bir kitap, mutlaka okuyun, siz de Angeline; okulun en popüler, en güzel ve en
çok zevk alacaks›n›z. zeki k›z›. Jamie’nin nefret etti¤i çok kifliden
biri… Tabii bi de Jamie’nin en iyi arkadafl›
Mucitler ve Parlak Fikirleri
Isabella var, görebilece¤iniz en hain insan,
E¤lenceli Bilgi serisinin bütün kitaplar›n› se- sürekli erkek kardeflleriyle kavga ediyor ve
viyorum ama bu kitap favorilerimden biri. her seferinde de intikam›n› al›yor. Bu yüz-
o k u l ö n c e s i
ILGAR’IN
K‹TAPLI⁄I
YA⁄MUR BATTAL
Yazar, borularda dolafl›p gürültü ya-
B u ay kitapç›ya gitti¤imde Julio
Cortazar’›n çocuklar için yazd›¤›
Borulardaki Ay› adl› kitab›n› görünce,
pan›n bir ay› oldu¤unu kurguluyor ve
bu kurgusunu insanlar›n s›radan ev
birkaç ay öncesine kadar yaflad›¤›m›z halleriyle kaynaflt›r›yor: Yemek pifli-
evi an›msad›m – bütün borular›ndan ren kad›n›n borulardan gelen sese tep-
tuhaf sesler gelen evi. O¤luma, sesle- kisi, aç›k kalan musluklar, uyurken ç›-
kard›¤›m›z sesler, gürültücü ay›n›n çev. Saliha Nilüfer, res. Emilio Urberuaga
rin nereden geldi¤ini, sesleri neden sa-
HayyKitap, Kas›m 2008, 28 s.
dece bazen duydu¤umuzu anlatmakta anlat›m›yla “fliir gibi”… Kitab›n re-
oldukça zorlanm›flt›m. Bu kitab› Il- simleri de çok güzel. Ilgar, ay›n›n bo-
gar’a ilk okudu¤umda, o da eski evi- rulardan nas›l t›rmand›¤›n› çok merak çocuk park›ndaki kayd›raktan, merdi-
mizdeki sesleri hat›rlay›p, “Bizim ay›- ediyor. Her seferinde ay›n›n t›rman- venleri kullanmadan nas›l t›rmanabi-
m›z orada m› kald› anne?” diye sordu. ma resimlerini inceliyoruz. San›r›m lece¤ini kestirmeye çal›fl›yor. Ay›n›n
AGOS kitap
Jim Benton
Sevgili Salak Günlük,
Büyükler ‹nsan Olabilir mi?
çev. Sevin Okyay
Alt›n Kitaplar,
May›s 2008, 128 s.
Karin Karakafll›
Ay Denizle Buluflunca
Gün›fl›¤› Kitapl›¤›,
Ekim 2008, 119 s.
Mike Goldsmith
Mucitler ve Parlak Fikirleri
(E¤lenceli Bilgi Serisi)
çev. Füsun Kan
Timafl Yay›nlar›,
Mart 2004, 208 s.
den Isabella’y› pek k›zd›rmasan›z iyi olur. Ja-
mie’nin annesi ise berbat bir aflç›, Jamie ve
babas› her zaman bir yöntem bulup yemek-
ten kaçmak zorunda kal›yorlar. fiimdi kitap-
tan birkaç sat›r yazaca¤›m ki kitab› okumak
konusunda ikna edeyim sizi. :D
“Sevgili Salak Günlük,
Sosyal Bilgiler ö¤retmenim Bay Van-
Doy hiç gülümsemiyor. Biliyorum,
buna inanmak çok zor, çünkü herkes
bir fleylere gülümser, de¤il mi? Örne-
¤in; Isabella, erkek kardefllerinin bafl›
belaya girince gülümser. Angeline,
diyelim bir ça¤layandan ya da tek
boynuzlu attan ne kadar daha güzel
oldu¤unu düflününce gülümser. Ben
ise tek boynuzlu bir at›n bir tekmede
Angeline’i ça¤layandan afla¤› savur-
du¤unu düflününce gülümserim.
Ama Bay VanDoy hiç mi hiç gülüm-
semiyor! Acaba diyorum, büyük
olunca t›pk› difllerini, saçlar›n› ya da
moda duygunu kaybetti¤in gibi mi-
zah duygunu da m› kaybediyorsun?”
Gördü¤ünüz gibi oldukça komik.
Umar›m bu kitab› da okumaya karar
vermiflsinizdir.
Julio Cortazar Jenny Tyler, Robyn Gee
Borulardaki Ay› Farkl› Olan› Bul
çev. Bar›fl B›çakç›, res. Graham Round
TÜB‹TAK Yay›nlar›, A¤ustos 2001, 24 s.
borulardan kaymas›n›, “kayd›raktan
kayar gibi” diye yorumluyor.
***
18
Cesur Gazeteci
Bay Arditi
ZEPÜR ALTINKAYA (11)
‹simsiz mektuplar, skandallar, doland›r›c›lar, flantajlar,
tehditler… fiehirde flehir esrarengiz olaylar oluyor ve polis
garip bir flekilde bunlara göz yumuyor. Ama Mickey ve
Mini bu kirli oyunlara dur demeye kararl›lar. fiehrin en
ünlü iki dedektifi gazeteci k›l›¤›na bürünüp gerçe¤i ortaya
ç›karmak için ifle koyuluyorlar ve her zaman oldu¤u gibi
gerçek, polise ra¤men su yüzüne ç›k›yor. (kapak yaz›s›n-
dan)
Bay Arditi, cesur, do¤rular› yazan, hakl› oldu¤unu orta-
ya ç›karmak için çabalayan biri. Tahtabacak ise Bay Ar-
diti’den intikam almak isteyen bir adam. Mickey ve Mi-
ni, Bay Arditi’nin hakl› oldu¤unu kan›tlamak için çaba-
l›yor. Olaylar gazetede ve Tahtabacak’›n evinde geçiyor.
Gazetenin ismi ‘Gerçek Yank›’.
Bir gün Mickey ve Mini, Tahtabacak’›n evine gidiyor-
lar. Orada pizza ›smarl›yorlar, Tahtabacak’›n pizzas›n›n
içine uyku ila-
c› koyuyorlar.
Tahtabacak
uykuya dal›n-
ca, gerçekleri
ortaya koya-
cak evraklar›
al›yorlar ve ga-
zeteye ilan ve-
riyorlar. Böy-
lece gerçekler
ortaya ç›k›yor.
Ben ‘Gerçek
Yank›’y› Agos
gazetesine,
Bay Arditi’yi
Hrant Dink’e
Béatrice Nicodéme ve Pakrat enifl-
Cesur Gazeteci teme, Mini’yi
çev. Nilgün Birgiv, res. F. Guell, C. Yot
Do¤an Egmont Yay›nc›l›k, 2002, 88 s. de Seta teyze-
me benzettim.
Bu kitab› gerçekten çok be¤endim. Be¤endim, çünkü
anlatma flekilleri çok güzeldi, karakterler de. Daha önce
Mickey’in 5 tane kitab›n› okumufltum, onlar da çok gü-
zeldi. Böyle bir kitab›n yay›mlanmas› çok hofluma gitti.
Zaten ben tesadüfen okumam:D
TÜB‹TAK taraf›ndan ‘Erken Çocuk-
luk Kitapl›¤›’ bafll›¤›yla yay›mlanan
bir seri var. O¤luma bu seriden Farkl›
Olan› Bul isimli bir kitap alm›flt›m.
Kitab›n amac› benzerlikleri ve farl›l›k-
lar›, efllefltirme ve sayma yöntemiyle
ak›l yürütmeyi ö¤retmek. Kitapta, ço-
cu¤un, farkl› yönlere bakan nesneleri
bulmas›, farkl› renkleri birbirinden
ay›rmas› için haz›rlanm›fl çok e¤lence-
li al›flt›rmalar; orta sayfada da, koca-
man bir evin içine, yanl›fl yerlere yer-
lefltirilmifl eflyalar var.
Bir gece okuma mesaimizi tamamla-
m›flt›k. Art›k Ilgar’›n uyuyaca¤›n› dü-
flünüp seviniyordum ki Ilgar bu kitab›
alm›fl, yan›ma geldi: “Anne seninle bu
resmi tart›flabilir miyiz? Çat›ya hiç
araba park edilir mi” dedi. Çok flafl›r-
d›m ve sevindim. Çünkü tart›flarak
sonuca ulafl›labilece¤ini düflünüyor,
tart›flmay› kavga olarak alg›lam›yor-
du...
flubat 2009
 ‹hmal Amca
ÇUTAG
Sevgili çocuklar, bugün size tan›tmak is-
tedi¤im kifli ‹hmal Amca.
‹hmal Amca’n›n ne kadar güzel hikâyeler
yazd›¤›n› bir bilseniz... Bak›n, Aziz Nesin
onun hakk›nda neler yazm›fl:
“‹hmal Amca’n›n bu masallardaki diline
dikkat ediniz. Ben, onun sözcüklerinin dizi-
liflinde akide flekeri tad› buluyorum. O ne
tatl› dil... ‘‹hmal Amca’, bu masallar›nda fli-
ir söylüyor tatl› tatl›...Bilirsiniz ya, akide fle-
keri çi¤nenmez, difller aras›nda ezilmez,
emile emile yenir. Siz de ‹hmal Amca’n›n
bu tatl› masallar›n› eme eme okuyun çocuk-
lar.”
‹hmal Amca bir Ermeni. As›l ad› Vartan
‹hmalyan. 1913’te Konya’da do¤an ‹hmal-
yan, 1987’de, yurtd›fl›nda hayat›n› kaybet-
ti. Y›llarca ülkesinden uzakta yaflamak zo-
runda kalmas›na ra¤men do¤du¤u yerin di-
Merkez
Adres: ‹stanbul Cad. No:1 Bak›rköy / ‹stanbul
Tel: (212) 543 90 00 - (212) 543 95 95
Fax: (212) 583 36 59
E-mail: iletisim@beyazadam.com
flubat 2009
*
lini ve ruhunu kaybetmedi, ona hep ba¤l›
kald›. Ne yaz›k ki hiç Ermenice yazmad›
ama mühim de¤il. Büyükleriniz sizin için
çevirebilir veya belki de sizlerden biri bir
gün büyüdü¤ünde Ermeniceye çevirebilir o
güzel hikâyeleri, neden olmas›n? Neden biz
de okuyamayal›m ‹hmal Amca’y› Ermeni-
ceyle? Üstelik e¤er yan›lm›yorsam, Erme-
nistan’da çevirisi zaten yap›ld›.
Bak›n ‹hmal Amca size ne diyor:
Sevgili çocuklar, ben çocukken bana hi-
kâye anlatacak kimse yoktu. Oysa ben hikâ-
ye dinlemek için deli olurdum. Ben hikâye
dinlemeyi bu kadar severken, annem bana
hep ayn› hikâyeyi anlat›rd›:
“Bir varm›fl bir yokmufl, küçük bir k›z
varm›fl. Bu k›z çok merakl›ym›fl ve her fleyi ken k›z› tembihlemifl: yen küçük k›z dayanamam›fl ve hemen ku-
bilmek istermifl. Bir gece babas› eve bir ku- “Sak›n bu kutuyu açma, ben yar›m saat tuyu açm›fl ve açar açmaz kutudan ç›kan kufl
tu getirmifl. Ertesi gece babas› d›flar› ç›kar- sonra gelece¤im.” Ama her fleyi bilmek iste- kanatlan›p uzaklara uçmufl.”
Ayn› hikâyeyi dinlemekten çok s›k›lm›fl-
t›m. Bir türlü de sevemedim bu hikâyeyi.
Ama siz söyleyin, haks›z m›yd›m? Sizce de
anlams›z de¤il mi bu hikâye? Bir çocuk için
yeni fleyler ö¤renmekten, keflfetmekten da-
ha önemli ne olabilir ki?
* 30 Mart 1993 tarihli
Marmara gazetesinden al›nm›flt›r.
(Ermeniceden çeviren: Tina Kopma)
‹hmal Amca
Boyal› K›rlang›ç
res. Turgut Keskin
Can Çocuk, 2005 (Cem Yay., 1991), 107 s.
Günefle Vurgun Çocuk
res. Tan Oral
Can Çocuk, 1989 (Cem Yay., 1991), 112 s.
fieytan Uçurtmas›
Can Çocuk, 1990 (Cem Yay., 1993), 104 s.
BEYAZ ADAM K‹TABEV‹
BULAMADI⁄INIZ K‹TABI B‹ZE SORUN
Kitabevimiz ile ilgili her türlü konuda iletisim@beyazadam.com
adresinden; online sat›fl ile ilgili her türlü konuda ise
onlinesatis@beyazadam.com adresinden bize ulaflabilirsiniz.
Beyaz Adam Kitabevi LTD. fiT‹.
Pangalt› fiube
Adres: Halaskargazi Cad. Saks› Sok. No:19 Pangalt› / ‹stanbul
Tel: (212) 241 51 43 - (212) 291 16 61
Fax: (212) 231 08 55
E-mail: pangalti@beyazadam.com
19 AGOS kirk
 ‰·óÎÅüÅ© ¶Å´ÒÅÂÅÔ·ıß´âÒ,
èÎÔ Ñ˚„·ı´âÅ´ï
ÒÅÖÒ·ıëâÅ´ ßçÁ ÌÅ£è „ùÅ©Ø´ ßï≠Ô ©ÅÒÖâ-
Æñ óï ÎùãÉ·ı´˘ ßè èóóÅóç ãÅÔ` ÅÂÒ·ıÅõè
ÅÈÅ´Û ©âÔÅ°Öâó·ı ÅÒìâı·Òâó·ı, ãÅ©´ ÉÅ-
ÒâùÅß´âÒ·ı üâÔ ÉÅì´âó·ı ùâ´ÎÅùâÒÂï ßè´ Åó ÅÒÔÅ-
©Å©Ô·ıëïı´´ ç, ã·Ò ¯ÅÎïß ·ÒÂçÎ ÅıÅ´á ë·£·ıÛÅõ ç
ïÒßç âÔ˘ ÆíÅßÅ´ÅùØï £âùè ÎÔÅ´°´Åõ Å´°âÒ·ı´:
ÄÒÅ Ñ˚„·ı´âÅ´` ßçùè 100-ÅßâÅ© ëâÒëï´ ·Îùï ˚£Åù-
´âÒç´, ·'„ ßïÅ©´ ïıÒÅÛ·ıÛÅõ ç ´ÅüÅÂâÔÅùÅ´ ôÒÅ-
Ôè, Å©ó ÉÅ´ ßè´ Åó Åıâóï á´âó·Ì Å´·Ò ÌÒÅ© ùÒÛÅõ ç
Îâ˜ÅùÅ´âó, ïÒ Å´°´ÅùÅ´ ù´ï˘·Ì áÒ·≠ßâó ãÅ©´` ·£-
Á·ı´âó·Ì Å©á Åßâ´˘è, Å©Îï´˘´` ÅÈÅÒùÅ©ÅùÅ´è â´-
ëÅùÅ©ÅùÅ´ï ÌâÒÅõâó·Ì, ÅÒÔÅ©Å©Ôâó·Ì ùâÛ·ıÅõ˘
ßè áç¢ï ßè ùÅß áçߢï ßè ÅÈÁâı:
ÄÒÔÅ≠çÎ ¶ÅÒù·ÎâÅ´ï ù·£ßç üÒÅÔÅÒÅù·ıëâÅ´
ÂÅÔÒÅÎÔ·ıÅõ üÅÔ·Òè ó·©Î ÔâÎÅõ ç ÆÄÒÅÎØç´`
Ƈ£Á·©´ Åßâ´˘ï´. áçߢâÒ âı áç¢âÒØ ô·ÒÅÖÒ·Ì:
î´„ÂçÎ ´≠·ıÅõ ç ÅÈÅÁï´ çÁâÒ·ı´ ÌÒÅ©, ÖïÒ˘è °˚´
ßè´ ç ÆíÅßÅ´ÅùØï 100-ÅßâÅùï´, ÆïÒ ïÎù õ·Ûç´ üÅ-
ÎÅõ ßÅß·ıóï ÎÂÅÎÅı·Òï ßè ÖÒ„ï ÅÒÔÅáÒ·ıëâÅßÉØ:
äâÔ⣷ıÅõ â´ Ñ˚„·ı´âÅ´ç 100 ˘Ò·´ïù´âÒ` ÅÈ´·ıÅõ
üâ£ï´Åùï Ƈ£Á·©´ Åßâ´˘ï´Ø Îïı´Åùç´: ®Åıâó·ıÅ-
õï ÉÅìï´è ·ı´ï ëâÒëï Å©ìß·ı ÅıÅÖ ôßÉÅÖïÒ ùÒÔ-
ÎâÒ´ ÄÒÅ Ñ˚„·ı´âÅ´ï Æ™Åô˚Ò˚˘ ©Å©Ô´ï, ÎÅùÅ©´
Å´Åù´ùÅóï ßè ôÅ´áÅÌÅÈ·ıëâÅßÉØ ©˚á·ıÅõè`
ÖÒ·ıÅõ 100-ÅßâÅùï´ ÅÈëïı: ÄÒÅ úïıóçÒï ´ùÅÒ´âÒè
ùè üÅÒÎÔÅÛ´â´ ÖÒ˘ï´ É·ÌÅ´áÅù·ıëïı´è:
ûÅ© ßÅßó·© Æï ԣũ Ôï·ÛØ õÅÈÅ©Åõ Å´·ı´ ßè´ ç
ÄÒÅ Ñ˚„·ı´âÅ´ (1913-1996), ßâõÛÅõ` óÒÅÖÒÅùÅ´
ÅÎÂÅÒçãï´ ßçÁ, ´Åô ·ÒÂçÎ ÖÒÅ≠ÅÒ, ü·ıÎù ·ÒÂçÎ
ÅıÅÖ ôßÉÅÖïÒ: ¶ÅÒÔïÒ·Î Ñ˚„·ı´âÅ´ï Æ©·Ò·ÌÅ©´ç
è´ÔÒâÅóØ ßè èóóÅó·ı´ ÆíÅßÅ´ÅùØï üÅßÅÒ` Ñ˚„·ı-
´âÅ´ ´Åô ï ÉÅÛÅùÅ©·ıëâÅ´ ïÒ ÅıÅÖ â£É˚Ò âı ÅÂÅ
Å´·Ò ßÅüç´ âÔ˘, ÎÔÅ´°´Åõ ç ëâÒëï´ £âùè` ÅÈÅ´Û
âÒÉ⢠èóóÅó·ı ùÛ·Òá, Å©ó ˘ÅÎïßÅüïß´ ùÔÅùï ï ùÅ-
ÔÅÒ ÅõßÅ´ üâÔÅß·ıÔ Åã´·ıÅÎïÒÔ ßè` áÅÈ´Åó·Ì
è´ÔÅ´âùÅ´ ÅıÅ´á·©ë ÎÒÉÅÛ´·£ Å´°è: ñÒÅÖÒ·ı-
ëâÅ´ ·Òáè âÒÉ⢠üÅ´ÖïÎÔ „ç °ÖÅõ ãï´˘è. ÆíÅßÅ-
ñ·ıÎÅ´ùÅÒ` ÄÄ úîÙñå
Äú˙Í ˘ïëŘ
ÍàÙÄ™ Óå®î¶å™§àÄ™
´ÅùØç á·ıÒÎ Åó üÒÅÔÅÒÅùÅõ ç ´ùÅÒÅÖÒç: ä·Ò ˚Òï´Åù ‰çã-
ÂÅÒÉâÒÅùÅ´´âÒ` ÆÄüÅóïØ´,
ƉÅÔùâÒØè (ÄıâÔïÎ Äóï˘ÎÅ´âÅ-
´ï üâÔ) âı ©Å©Ô´ï ÆÄÒ≠ÅıØè (Ôïù-
•âÅ´ï ùâÅ´˘ç´ ÅÈ´·ıÅõ
áÒ·ıÅÖ´âÒè, ·Ò·´˘ ùÅÒõâÎ ÅÒ-
°ÅÖÅ´Öè èóóÅ´ Åıâóï ˘Å´ 100-
´·Á` ñïóï Ñ˚„ï üâÔ): ÅßâÅ© ÆÉÅßÉÅÎÅ´˘ïØ ßè: Ä©Î
*** üÅ´ÖÅßÅ´˘è „ï ´·ıÅãâÛ´âÒ
¯Ò·´ïùè, Å´·ı´è ÌÒÅ´, ÂÅÔ- ÖÒ·ıÅõ˘ï´ è´ëâÈ´âóï·ıëâÅ´
ß·ıëïı´è ìÅßÅ´ÅùÅÖÒâó·ı, Å´- üÅıÅ´ÅùÅ´·ıëïı´è. ÌâÒÁÅ-
Û·ıùè ß·ÈÛ·ıù „áÅÒ°´âó·ı ´ÂÅ- ÂçÎ ÖïÔç˘, ·Ò °âÒ ùÅÒáÅÛÅõè
ÔÅù´ ·ı´ï: ¶ï´„ ßÅÔâ´ÅÖïÒ ÂÅÔßÅÖïÔÅùÅ´ âÒù ßè „ç,
ÂÅÔßï„´âÒè ïÒâ´Û ÅÂÒÅõ ìÅßÅ- ÉÅ©Û ãÅ©´ ùÅÒáÅóç ÌâÒÁ ùèÒ-
´Åùè Îâ£ß Ô·£âÒ·Ì ùè ëÅ´°ÒÅÛ- ´Å˘ ߣ·ıïó ÉÅıÅÒÅÒâó·ı °âÒ
´çï´ ·„ôÅÒï ùÅß Å©õï üÅã·ıÅ- üâÔÅ˘Ò˘Ò·ıëïı´è, ·Ò·ı´
ÖïıÔ ùÅ≠ï·Ì, ÅÒáï ÂÅÔßï„´âÒè` ÎùïãÉ áÒÅõ ç Ñ˚„·ı´âÅ´ï´
óÒÅÖÒ·£´âÒè, ·Ò·´˘ ˘ï„ ßè Åıâóï Ô·ßÎÅùè: (Ó⣴ ç Å©ÎÔ⣠ùÅ-
ÉÅôÔÅı·Ò â´, Îâı ßâóÅ´è ùè ü·- ÔÅÒâó·ı ˜·˘Òïù •≠á·ıß ßè, ·Ò
ÎâÛ´â´ óÒÅÖÒï ë·ı£ëï´ ÌÒÅ©: üÅıÅ´ÅÉÅÒ ÌÒïÂÅõ ç üÒÅÔÅ-
¶ï´„ ÌâÒÁï´ ÂÅÒÅÖÅ´ ·ßÅ´Û ÒÅùï„ç´: ÆÑïÔçïfl˘ ëç ´·ıÅ-
ß˚Ô ÂÅÔ•ÅÈ ù˛èóóÅ© ÖÒÅß·ó·ı- Ö·£ ìÅßÅÛ·©Ûï ü´ÅÒï„è ÓïÖ-
ëâÅ´, ·ßÅ´˘ Åó ùè áÅÈ´Å´ Åıâóï ÒÅ´ ‚·ıüÅ•âÅ´ï üÅ©Òè â£Åõ
˜Å˜ùÅ´ùÅÔ` „„ÅÒÅ≠Åüâó·ı è´- ÄÒÅ Ñ˚„·ı´âÅ´ çØï´ ßçÁ, çÁ 185-187, ÆÄÒ≠Åù
ëâÒÛ·£ï´ üÅßÉâÒ·ıëïı´è: ÏâÒ- Ç.Øè ´≠·ıÅõ ç ·ÒÂçÎ ‚·ıôÅ-
‡¢Ê‡®™ Ä¶à™¯î™
Áï´´âÒ·ı ≠ÅÒ˘ç´ ç Ñ˚„·ı´âÅ´, •âÅ´ï ÅÈÅÁï´ âÒùÅÎïÒ·ı-
ÜçߢâÒ âı Üç¢âÒ
Å©´˘Å´ ·Ò ÖÒÅõè âÒÉâß´ Ö·üÅ- ëïı´è, ÎÅùÅ©´ ßï´„ Å©á Å´ ©˚-
Û·ıß „ï ÔÅÒ ùÅß, óÅı ç èÎâó, üÅßè ÄÒÅÎ ûÒÅÔÅÒÅù„·ıëïı´, Òï´Åõ çÒ ÉÅãßÅëïı Ö·ÒõâÒ:
ÉâÒÅ´´ïÎ ùè ß´Å©: ÜâùÔâßÉâÒ 2008, îÎëŴ·ıó, (272 çÁ) ‡ÒÂçÎ ÆÄÒ≠Åù Ç.Øï ÅıÅÒÔßÅ´
ûâ£ï´Åùï´ ÖÒâëç Åßâ´˚ÒâÅ© ë·ıÅùÅ´ ùè ßÅÔ´Å´≠·ıï
·£Á·©´´âÒè ùè ÉÅãßï´ üÅ´Ö·ıÛâÅó ùÅß ùâ´áÅ´ï 1908-è, âÒÉ ‚·ıôÅ•âÅ´ ÌÅ£·ıÛ ßâÈÅõ çÒ, äßïıÈ´ï-
Å©´ÂïÎï Å´°âÒ·ı ÌÒÅ©, ·Ò·´˘ ùè ùÅãßⴠ·óÎÅüÅ© ·© ßçÁ, 1898-ï´: ®˚Òï´·£è ïÒ Å©Î ©Å©Ô´ï ˚˜çÒÅ´
üÅÎÅÒÅù·ıëïı´ ù·„·ı·£ ÉÅ£ÅáÒâÅóè: îÒ ìÅßÅ´Å- ÅıÅÒÔÅõ ç 1868-ï´: ÆÄÒ≠Åù Ç.Ø ‚·ıôÅ•âÅ´ï ùâ´-
ùï´ ùÅß ©âÔßÅü·ı Á·Á ïÎù â£Åõ èóóÅ© â´ëÅùÅ´` áÅ´·ıëâÅ´ âÒÉ⢠„ç ´âÒùÅ©ÅÛ·ıÅõ ÅßÉ·£Á·ı-
Åßç´ ÉÅ´ç ÅÈÅÁ üâ£ï´Åùï´ ßÔâÒïß´ èóóÅó·ı ©ÅÔ- ëâÅßÉ, Å©ó ßïÅ©´ 1945-ï´, àÒâıÅ´ï ßçÁ, ´·Ò ôßÉÅÖ-
ù·ıëâÅßÉ ˚ìÔâÅó ÅÈ˚ÒâÅ© Å´üÅÔ´ ç, ·Ò Ñ˚„·ı´âÅ- Ò·ıëâÅßÉ: Ñ˚„·ı´âÅ´ï ˜·ôÅ´ÛÅõ ÎôÅó Ôâ£âù·ı-
´ï ÖÒ„ï´ ÔÅù ùè ´âÒùÅ©Å´Å© ÂÅÒã·ıëâÅßÉ, âÒÉâß´ ëïı´´âÒè ùÅÒâóï çÒ õÅ´˚ëÅÖÒ·ıëâÅßÉ ßè ßÅÔ´Å´-
´·©´ïÎù ÅÈÔ´ï´ ùâ´ÛÅ£·Ì: Ä´·´˘, âÒÉâß´ ëçâı ≠âó âı ùÅß ·ı££Åùï ôßÉÅÖÒâó ÖÒ·ıÅõ˘è): ÇÅ´Åüïı-
ߣ·´´âÒ·Ì üâÈ·ı ïÒÅÒßç, ù˛Åߘ·˜·ıï´ ˘Ò·´ïùÅÖïÒ Î·ıëïı´ É·ıÒ·£ ÂÅÔßÅùÅ´ Åù´ÅÒù´âÒ·ı ù·£˘ï´
ôßÉÅÖÒï ·£Á·©´ï ü·ÌÅ´ïï´ ÔÅù: úÅÒâı·Ò â´ ·„ ßï- ùÅ´ ·ı££Åùï ÅãÖÅÖÒÅùÅ´ ÅÒìç˘ ´âÒùÅ©ÅÛ´âóï˘
Å©´ Å©Î ·ı Å©ó ÉÅãßÅëïı Å´·ı´´âÒè, ´Åâı` Å©´ üÅÔ·ıÅõ´âÒ Åó, ï´„ÂçÎ` ÆÄ´·ı≠Å·ıÒ, Éçóëç âı
ÌÅ©ÒâÒè, ·Ò·´˘ ùè ÌâÒÅõ·ıï´ Éâßï ßè` ßâÒë ≠·£≠·- ãçÒÔçØ´ (çÁ 157-159) ùÅß ÅÈÅõï ùÅÒÖ Å´Û´âóï˘ Ô·-
£·ı´, ßâÒë üÅÎÅÒÅù: î´„ÂçÎ Å´°âÒè, ÌÅ©ÒâÒ´ Åó £âÒ·ı ©ï≠ÅÔÅù·ıß´âÒ` ÑÅÒÅùç˚ãâÅ´ ·ÒÉÅ´·Ûï
üâÈ·ı â´ ïÒÅÒßç, Å´ùÅÂÅùïÛ, ÉÅ©Û ùè óÒÅÛ´â´ Ô´˚Òç´ ÄÒÅß ™ïù·£·ÎâÅ´ï ÆÊ·ıÒè õÅßç, ˘·ı´è
ÂÅÔùâÒè Å©´ ‰·óη©, ·Ò ÅÎùç ©ïηı´ ÔÅÒï ßè ÅÈÅÁ ´·ıïÒÅùÅ´ çØï´ ´ßÅ´:
áâÈ ùè ÂÅÔùÅ´çÒ íê. áÅÒ·ı´: (ÜâÈ Å©Î âÒù·ı˘è` ***
Å´°âÒ´ ·ı ÌÅ©ÒâÒè ·ı´ï´ üâÈÅı·Ò·ıëïı´ ßè ßâãßç, ÄÒÅ Ñ˚„·ı´âÅ´ï Ƈ£Á·©´ Åßâ´˘ï´. áçߢâÒ ·ı
´âÒùÅ©ï ß·ó·ÒÅõ, ˘ï„ ßè ≠·ıÅÒ·ı´, ùÅÒõâÎ •ÅßÉÅ´ áç¢âÒØè Å´ÎÅüßÅ´ ·ÌùïÅ´·Îç ßè ÅÈ´·ıÅõ ùÅëïó
ù·Òδ۷ıÛÅõ, ÎÅùÅıïù ßè ÅÁ ·ı ÅüâÅù ô·Ô·Ò·£ ßè´ ç ßïÅ©´: ÆíÅßÅ´ÅùØï ùÅß Å©ó ëâÒëâÒ·ı ÆÖâ-
üÅ´Ò·ıëâ´ç´, ·Ò Æ·'„ ü·´ ç, ·„ ü·ÎØ): ÄüÅ Å©ÎÂçÎ ùè ÒâãßÅ´´·ÛØï´ ßçÁ áâÈ Å©´˘Å~´ ßâÈâÅó´âÒ ùÅ´ ©Å-
ùÅãß·ıï ·óÎÅüÅ© ßÅ´ÒÅÂÅÔ·ıßè, èÎÔ Ñ˚„·ı´âÅ- Ò·ıëâÅ´ ÎÂÅη£... ÆíÅßÅ´ÅùØï 100-ÅßâÅùè âı
´ï: ´ßÅ´ ÔÅÒâáÅÒ°´âÒ ÂÅÔâü ÅÈïë´âÒ â´ Ââ£âó·ı
úÅÒâı·Ò ©ÅÔùÅ´ï≠ ßè´ Åó üâ£ï´Åùï´ õÅõù·ıÅõ Å´ÛâÅóè âı ó·©Îï´ ÉâÒâó·ı Ö·üÅÒ´âÒè: Ä©Î ÅÈ·ıß·Ì
ß´Åó´ ç Å©Î˘Å´ ≠ÅÔ ÂÅÔß·ıëâÅ´ ßçÁ: ¨ÅÔâÒ õÅ- ÄÒÔÅ≠çÎ ¶ÅÒù·ÎâÅ´ ·ı ÆÄÒÅÎØ ùÅÔÅÒÅõ â´ ≠´·Ò-
´˚ë Å´° ßè ÂÅÔßâó·ı ÂÅÔÒ·ıÅù·Ì, ïÒâ´˘ ãïÒâ´˘ üè´ùÅó Å≠ôÅÔÅ´˘ ßè:
ùè ÂÅÔßâ´ Å´ÖïÔÅùÛÅÉÅÒ (ÖïÔÅùÛÅÉÅÒ è´·£´âÒ îÒÅÂçÎ, ï´„ÂçÎ ù˛èÎç ÄÒÅ Ñ˚„·ı´âÅ´, Æ·Ò˘Å´
Åó ùÅ´), Å©´˘Å´ ·Ò è´ëâÒÛ·£è è´ëâÒÛÅ´·ıëâÅ´ ô·Òè ßÔ´â´˘ Å´ÔÅÈï´, Å©´˘Å´ ≠ÅÔ ˜Å©Ô ùè ÖèÔ-
è´ëÅÛ˘ï´ ùè ≠˜·ëç â´ëÅùÅ´ ·ı ÂÅÔß·£è: ÄÒÅ Ñ˚- ´â´˘ ì·£·Ìâóï˘Ø, ÉÅ©Û áìÉÅôÔÅÉÅÒ ÆÌÅÈÅÒÅ´èØ
„·ı´âÅ´ Å©áÂçÎ „ç ÉÅÒâÉÅôÔÅÉÅÒ âı ´·©´ïÎù, Å´- ßï≠Ô Åó ·ı´ï ÎÅüßŴŘÅù ÔÅÒ·£·ıëïı´. ´Åôè´Ô-
üÒÅìâ≠Ô·ıëâÅ´ ÂÅÒÅÖÅ©ï´, ïÒ ßÅÎï´ ùè ÖÒç âÒ- Òâóï´ ÂïÔï èóóÅ© è´ëâÒÛÅÎçÒï´ ·ı££Åùï Å©Î ÖïÒ˘è
Ò·Òá áçߢ·Ì, ùÅÒõâÎ ïÒßç á·ıÒÎ ßçùè ùè ´ùÅÒÅÖÒç: ÅÂÅü·Ìâó´ ·ı ùÅÒáÅóè` âÒçÛ´âÒè ˘ï„ ßè ©ï≠âó·ı üÅ-
*** ßÅÒ ïÒâ´Û ÅÂÒÅõ ˚ÒâÒè, ùÒÔÎâÒ´âÒè ηÒÌâó·ı üÅ-
™âÒùÅ´ ìÅßÅ´ÅùÅÖÒâó·ı ù·£˘ï´, ÄÒÅ Ñ˚„·ı´- ßÅÒ, ëç ï´„ ùè ùÅÔÅÒ·ıçÒ ïÒâ´Ûßç ÅÈÅÁ âı ùÅß ÌÅ-
âÅ´ ù·ı ÔÅ© ´Åâı Å´ÛâÅóè. ·„ ÎÅùÅ©´ ÂÅÔßÅÉÅ´ï ©âóâó·ı üÅßÅÒ üÅ©âÒç´ ÖïÒ˘ è´ëâÒÛâó·ı üÅ•·©˘è, ·Ò
ßè ´ßÅ´, Å©ó ùÅÒõâÎ ÉÅ´ÅüÅıÅ˘ï ßè áïßÅÛ ´ÎÔÅõ ß·ÈÛ·ıÅõ ìÅßÅ´Û´âÒ·ı ≠ÅÒ˘ï´ ùè áÅηıï Å©óâıÎ:
ÉÅ´ÅüïıÎ ßè èóóÅÒ: ‡•è ÅùÅ´ÅÔâÎï ç, ßÔâÒßïù, ¶ï ô˚΢·Ì` ÁâÒßÅ´âó·ı üÅßÅÒ ÂÅÒãÅÂçÎ Å©Î
´·©´ïÎù âÒÉ ïÒßç áÅÒ ßè ÅÈÅÁ ÂÅÔÅüÅõ áç¢ ßè Û·ıÒÔ ˚ÒâÒ·ı´...:
20 ˜âÔÒ·ıÅÒ 2009
 Ä©É-¸ç ÆÑÒÂÅ´ï ûÅ´ÒÅÖïÔÅÒÅ´Ø
ÒÂÅ´ï Óâ£âùÅÔ·ıØ
ÆÑ Å´·ıÅ´Åõ ç ÄıâÔï˘
ÄıâÔïÎâÅ´ ïÎùÅ-
ÂçÎ Åó ÖÒÂÅ´ï ÔÅÒ·£·ıëâÅßÉ
·ı „ŘâÒ·Ì ïÒ ·ıηıß´ÅÎïÒ·ı-
ëïı´è, ·Ò·ı´ ß˚Ô 350 çÁâÒ·ı´
ßçÁ ùÒÛÅõ ç ÂÅÒ˜Åùâó ÉÅãßÅ-
ëïı ùâ´ÎÅùÅ´ Ôâ£âù·ıëïı´´âÒ:
ê£ëÅÔâó·Ì Å©Î ˜·˘Ò ÖÅ´-
°ÅÒÅ´ï´ çÁâÒè, è´ëâÒÛ·£è ùè
üÅ´áïÂï Å©´ÂïÎï Öó·ıô´âÒ·ı
ùÅß ÉÅìÅ´ß·ı´˘´âÒ·ı, ·Ò·´Û
áÅÎÅı·Ò·ıëâÅ´ ßÅÎï´ ´ÅôÅÂçÎ
ùÒ´Å© ÂÅÔùâÒÅÛ·ıß ïÎù „·ı´â´Åó:
àÒÉ ùè ≠ÅÒ·ı´Åùâ´˘ ë£ëÅÔâó üÅ´-
ÒÅÖïÔÅÒÅ´ï´ çÁâÒè, ÅÈÅÁï´ ÅÈëïı
ùè õÅ´˚ëÅ´Å´˘ ®·ı´ÅùÅ´ ·ı ñÅÔï-
´ÅùÅ´ Å©É·ıÉâ´´âÒ·ı´ âı ûÈ·ßçÅùÅ´
ë·ıÅ´≠Å´´âÒ·ı´ üâÔ, ·Ò·´Û ùè ©ÅÁ·Ò-
áâ´ ìÅßÅ´Åùï áÅÎÅùÅÒÖßÅ´, ï´„-
ÂçÎ` ç˝ïßâÒïÔÅùÅ´, ÅÎԣũï´, ÅÒâ-
ÖÅù´Å©ï´, üÅßÅ≠ôÅÒüÅ©ï´, Ôâ£Å-
ùÅ´, Ö˚ÔïÅùÅ´ âı Å©ó Ôâ£âù·ıëïı´-
´âÒ, ©âÔ·© ˚ÒÅÛ·©Ûï ßÅÎï´ âı Å©ÎÂç-
Î·Ì ÉÅıÅùÅ´ è´áÅÒ°Åù ÖïÔâóï˘´âÒ
ÔÅÒâÖÒ·ıëâÅ´ ßÅÎï´: Üì·ıÅÒ ç ·ıÒï≠
ßè ùâÒ üÅ´áïÂïó ûï´ àÖïÂÔÅùÅ´,
¨·ıßâÒÅùÅ´, ÇÅÉâó·´ÅùÅ´, ûï´
ûÅÒÛÅãÒ·©Û äÅüÒÅÔï üâÔ
ÜÂÒâÌÅ´˘ï âÒù·ı ÎÅ´âÒ` ¶ÅÒÔïÒ·Î
å´ùï´ âı ˆçóï´ ¸ïÔÅ´ 2005-ï´
ûÅ© ÖïÒâÒ·ı ÖïıÔï 1600-ÅßâÅùï´
ÅÈëïı äÅü ÒÅÔï üâÔ ùÅÔÅÒâÛï´
üÅÒÛÅãÒ·©Û ßè, ·Ò·ı´ Ô⣠ù·ı ÔÅ´˘
·£ÉÅÛâÅó ÉÅ´ÅÎÔâ£õï´, Ô£·Û ÂÅÒã
·ı üÅÎÅÒÅù üÅÒÛ·ıß´âÒ·ı´ Ô·ıÅõ
≠ÅüâùÅ´ ·ı É·ÌÅ´áÅùÅóïÛ ÂÅÔÅÎ -
ôÅ´´âÒ·ı´ ÂÅÔ•ÅÈÅÌ:
òßÉÅÖÒ·ıëïı´
ûÅÒÛÅãÒ·©Û
• †âÒ áÂÒ·ÛÅùÅ´ ≠ÒÁÅ´è ïfl´„ÂçÎ Å´ -
ÛÅõ ç, ·flÒ áÅÎâÒè Åıâóï ÎïÒÅõ ç˘:
ä. àÄñÓéä§àÄ™. – àÎ ¶ôïëÅÒâÅ´
ÏÅÒìÅÒÅ´ç ≠ÒÁÅ´ÅıÅÒÔ â£Åõ âß
1942-ï´: ‚·ÒÒ·Òá áÅÎÅÒÅ´ç´ ÎùÎâÅó
ßï≠Ô áÅÎÅÒÅ´ï´ ÅÈÅÁï´è â£Å©:
ÜÂÒ·Ûè ≠ÅÔ ã˚ÒÅı·Ò çï, ßÅδÅı·ÒÅ-
ÉÅÒ ·ıη£·ıëâÅ´ áÅÎï´ ßçÁ: Ä©Î
ÂÅÔ•ÅÈÅı Åó ùè ùÅÒõçï, ·Ò ˚Òï´ ßçùè
•ÅÒÔÅÒÅÖçÔ ÂïÔï èóóÅß: ÇÅ©Û ùè
ÔâÎ´ç˘ ·Ò ÉÅ´ÅÎÔâ£õ âß: ¯Å´ï ßè
ÔÅÒï Éì≠ùÅùÅ´ ˝Å˘ïıóëç ÖÅÛï, ÉÅ©Û
ùïÎÅÔ ë·£·ıÛï: úè ã£ÁÅflß ÅÒáâ˚˘ ëç
·„, âÎ Åó ÔÅùÅıï´ „âß ·Ò·≠Åõ:
• †âÒ áÂÒ·ÛÅùÅ´ ùâÅ´˘ç´, °âãï üÅ -
ßÅÒ ùÅÒâı·Ò áÒ·ıÅÖ ßè ùÅÒâóïfl ç ´âÒ -
ùÅ©ÅÛ´âó:
ä. à. – ¨ÅÔ ÉÅÒï Å≠ÅùâÒÔ ßè´ çï
≠ÅÔ ùÅÒÖÅÂÅü: ÄÎïùÅ ÂÅÔ•ÅÈ ßè´
çÒ, ·Ò ÖÒâëç Åßç´ áÅÎï´ áÅÎÅÒÅ´ç´
˜âÔÒ·ıÅÒ 2009
ÇÄÑÄÓ åÍ܇ÙÑàÄ™
ûÒçÅùÅ´, ûï´ ‰ÅÒÎ-
ùÅùÅ´, ûï´ û´áùÅ-
ùÅ´, ûï´ ûÅ©ùÅùÅ´
âı ¸ÒÅ´ÎÅùÅ´ ®â-
£Å˜·ô·ıëâÅ´ ûÅ´-
ÒÅÂâÔÅùÅ´, ÑÒïÖ·Ò-
âÅ´ ·ı ÌâÒÁÅÂçÎ Óï-
âãâÒÅùÅ´ (·ıÒ ßçù
âÒùÌÅ©ÒùâÅ´è üÅıÅ-
ÎÅÒ ç 500 ÔÅÒ·ıÅ´)
˚ÒÅÛ·©Û´âÒ·ı ©ÅÔ-
ùÅ´≠ÅùÅ´ ÔÅÒÉâ-
Ò·ıëïı´´âÒ·ı´: ®âÔ·© ù·ı ÖÅ© ·ıη-
£ÅùÅ´ ÉÅìï´è, ·ıÒ ˚Òï´Åù´âÒ·Ì ÉÅ-
ÛÅÔÒ·ıëïı´´âÒ ùè ÔÒ·ıï´ ë·ıÅÉÅ-
´ÅùÅ´ ´≠Å´´âÒ·ı ßÅÎï´: ê·ıÅÉÅ´·ı-
ëâÅ´ Ôâ£âù·ıëïı´´âÒ·ı´ ùè ©ÅÁ·Ò-
áâ´ âùÒńŘÅùÅ´ âı âÈÅ´ùïı´Å„Å-
˜ÅùÅ´ Ôâ£âù·ıëïı´´âÒè: ¸ïãïùÅ©ï´
Ôâ£âù·ıëïı´´âÒç ©âÔ·© ù·ı ÖÅ© ßïÅ-
ı·Ò´âÒ·ı üÅÔ·ıÅõè:
ÑÒ˘ï´ ßçÁ è´áÅÒ°Åù Ô⣠ÔÒÅßÅ-
áÒ·ıÅõ ç Å≠ôÅÒüÅÖÒÅùÅ´ Ôâ£âù·ı-
ëïı´´âÒ·ı: àÒùïÒ ß·ó·ÒÅùè ùè õÅ´˚-
ëÅÛ·ıï ´Åô ïÒ ÛÅßÅ˘ÅßÅÎâÒ·Ì, ©â-
Ô·© ùè Ô·£Å´Ûâ´ Åßâ´Åßâõ ëâÒÅùè£-
ãï´âÒ´ ·ı óï•âÒè, Åßâ´ÅÉÅÒ°Ò ÁÒÌçì-
´âÒè, Åßâ´ÅâÒùÅÒ ÖâÔâÒè, Åßâ´Åô·Ò
á·ıÒÎ ÌÈ´Ô·ıçï: ¶âÒ Ô·ı´è áÂÒ·Ûç´
üÅãïı üÅÒïıÒ ßâëÒ üâÈ·ı çÒ: ÇÅ©Û âÎ
·ÒÂçÎ Å≠ôÅÔÅÎçÒ Å≠ÅùâÒÔ, Åßç´ ˚Ò
áÅÎï ·ı≠ ù˛âÒëÅ©ï: ‰ÅÔß·ıëâÅ´ ·ı-
ηıÛï„ ßè ·ı´çï´˘: Äßç´ Å´ÖÅß·ı´
ÆÑ´Å~ õ˚, Ô´˚Òç´ï´Ø ù˛èÎâÒ: àÎ Åó
Ô´˚Òç´ï´ ù˛âÒëÅ©ï, ˘ï„ ÌâÒÁ ùÒùï´
áÅÎï ù·ı ÖÅ©ï: Ä©Î ·ıηıÛï„è ˘ï„ ßè
ô·ıó çÒ: ™Å©âÛÅ© ·Ò ÅÎÅ´ù ÂïÔï „âÒ-
ëÅ©, ˚Ò ßè´ Åó ÖÅÛï âı ÅùÅ´Áï´
ÆSabah flerifleriniz hay›rl› olsunØ èÎï:
¶ÅÒáè ùÅÒõâÛ ·Ò ùÅÒâı·Ò ÂÅÔÒ·ıÅù
ßè ·ı´ïß: ƨÅÔ Å£çù, Ö´Å' âı Ôâ£á
´ÎÔçØ èÎÅı:
• îfl´„ÂçÎ ß·ıÔ˘ Ö·ÒõâÛï˘ ßâÒ ÖÒÅ -
ùÅ´ Å´áÅÎÔÅ´ï´:
ä. à. – ÑÅÛï á·ıÈè ãÅÒùï, ´âÒÎ „Å-
Èï´, èÎï´ ·Ò ÆñÅı ÖÒ·£ „âÎØ: àÎ Åó
ÉÅÒùÅÛÅ©, ÁÅ´ÅÛï Åıâóï óÅı ÖÒâó:
Üì·ıÅÒ â£Åı, ÉÅ©Û ï ÌâÒÁ·© áÈ´âÒè
ùÈ´Åùï ÌÒÅ© ÉÅÛ·ıâÛÅ´: Ñ·Òõï´ Öç≠
ù·£ßè Å©´ ç, ·Ò ´âÒÎ ßÔ´ÅóâÎ ÌâÒÁ
áÈ´âÒè Åß·ıÒ ˜ÅùâÛï´, âÎ Åó ´âÒÎè
ß´ÅÛï: ÓÅùÅıï´ ü·´ âß:
• úÅÒâóïfl ç ô˚Îïó °âÒ ÖÒÅùÅ´ ÌÅÎÔÅ -
ùï´ ßÅÎï´:
ä. à. – ÇÅ©Û âëç ô˚Îïó ÎùÎïß, Å„˘
ÅÈç˘ ·Ò ßï´„âı ÅÈÔ·ı ÂïÔï ´ÎÔï˘:
ÑÒÅõ âß ßïÅ©´ ÉÅ´ÅÎÔâ£õ·ıëïı´´âÒ:
‡ıëè üÅÔ·Ò ÖïÒ˘ ·ı´ïß ÉÅ´ÅÎÔâ£-
õ·ıëâÅ´, ÉÅÛï Å´·´Ûßç, ·Ò·´˘ ôßÉÅ-
ÖÒ·ıÅõ â´ ûÅ©ÅÎÔÅ´ï ùÅß ‰ç©Ò·ıëï
ßçÁ âı ÉÅÛï ëÅÒÖßÅ´·ıëïı´´âÒç´,
21
˘ÅÒÅ´°Åı´âÒè, ßâõÅÖ·©´ õ·ÌâÒè, õ·-
ÌÅõ·ÛâÒè, ùÅÒâı·ÒÅÖ·©´ ´â£·ıÛ´âÒè,
©âÔ·© õ·Ì·ı Á·ıÒï ˘ïßïÅùÅ´ ÔÅÒÒâ-
Ò·ı üÅßâßÅÔ·ıëïı´è, ßë´·ó·ÒÔï´
ùÅÈ·ıÛ·ıÅõ˘è:
Ä©ÎÔ⣠ßâãï üÅßÅÒ ≠ÅÔ ·ı≠ÅÖÒÅı
ç Å©Î Ôâ£âù·ıëïı´´âÒ·ı´, ùÅÒâóï
â£Åõ „Ř·Ì üÅ©âÒç´ ÉÅÈÅßëâÒ˘·Ì
ÉÅÛÅÔÒ·ıëïı´è: ÇÅ´ ßè ·Ò ©Å•Åô ùè
ÂÅùÎï ÖïÔÅùÅ´ ´ïıëâÒ·ı´ ÌâÒÅÉâÒ-
âÅó ÖÒÅùÅ´·ıëâÅ´ ßçÁ:
àÒùïÒè âı ÔïâãâÒ˘è É´·ıëÅÖÒâó·ı
ù·„·ıÅõ Å©Î çÁâÒ·ı´ ùè ©ÅÁ·Òáç Æ˚ÒùÅ-
´ÅùÅ´ Å≠ôÅÒüØ ô·ÒÅÖÒï´ ´âÒ˘âı ùâ´-
áÅ´ï´âÒ·ı âı É·©ÎâÒ·ı áÅÎÅùÅÒÖßÅ´
ÖïÔ·ıëïı´è: úè ÉÅÛÅÔÒ·ıï ÔâÎÅù, â´-
ëÅÔâÎÅù, ÔÅÒÅÔâÎÅù, °âı âı ©âÔ·©
ÌâÒÔâÎÅùÅ©ï´ ßïÅı·Ò´âÒ` â´ëÅÛâ£,
Ûâ£, â´ëÅè´ÔÅ´ï˘, â´ëÅùÅÒÖ, ùÅÒÖ,
â´ëÅáÅÎ, áÅÎ, â´ëÅÔï ùÅß â´ëÅÉÅ-
ìï´, Ôï ùÅß ÉÅìï´, ëÅÖÅı·Ò·ıëïı´ âı
ÌâÒÁÅÂçÎ ùÅ©ÎÒ·ıëïı´: úÅ©ÎÒ·ıëïı´
ÉÅÈè ùè üÅßÅôßÉç ·£Á É·ıÎÅùÅ´ âı
ùâ´áÅ´ÅùÅ´ Å≠ôÅÒüè:
Ä≠ôÅÒüï ÂÅÔß·ıëïı´è Å´≠·ı≠Ô ·Ò
ãÅ´Û „ç ÅÈ´·ıÅõ âı ©ÅÔ·ıù ÉÅìï´ ßè
ÔÒÅßÅáÒ·ıÅõ ç ìÅßÅ´ÅùÅÖÒ·ıëâÅ´:
íÅßÅ´ÅùÅÖÒ·ıëïı´è ùè ÎùÎï ßâÒ
·Ò·Ì ëÅÒÖßÅ´·ıÅõ âß êÒ˘âÒç´, Ä´Ö-
óïâÒç´ âı Å©ó 25 óâã·ı´âÒ·ı:
• ‡Ò·fl´˘ â´ °âÒ ´Åôè´ÔÒÅõ ÖÒ·£´â -
Òè, ·Ò·fl´Û ÅãáâÛ·ıëâÅ´è ÔÅù ß´Å -
ÛÅõ ç˘:
ä. à. – àÎ ÅãáâÛ·ıëâÅ´ ÔÅù „âß
ß´ÅÛÅõ, Å©ó ·ıÒï≠´âÒ ïß ÅãáâÛ·ı-
ëâÅ´Î ÔÅù ß´ÅÛÅõ â´, ùÅß Åó ˜·Ò-
°Åõ â´ ß´Åó:
• Ñ Ò Å ù Å ´ Î â È â Ò ç ´ Å ßâ ´ ç ´ Å ı â ó ï · fl Ò
ßçùç´ ù˛Åô·Òìï˘, ï´„·flı:
ä. à. – ®Å©Ô´ï ç ÅÒáç´, ÉÅ´ÅÎÔâ£-
õ·ıëïı´: ‡ıÒï≠ ÉÅ´ „âß ÖïÔâÒ: ‡Ò·Ì-
üâÔâı ÉÅ´ÅÎÔâ£õ·ıëïı´è ÖÒâóç ÌâÒÁ
ßÅ˘·ıÒï ˘Å≠âóè ≠ÅÔ áïıÒï´ ç, ·Ò·Ìüâ-
Ôâı ≠ÅÔ Ô⣠âı ≠ÅÔ °âÈ˘ „ï ÉÈ´âÒ:
• †âÒ ´Åôùï´ âı ´âÒùÅ© ÖÒ·ıëïı´´âÒè
âëç ÉÅ£áÅÔç˘, ï´„ÂïÎïfl ÔÅÒÉâÒ·ı -
ëïı´´âÒ ùè Ôâδç˘:
ä. à. – íÅßÅ´Åùï è´áÅÛ˘ï´ ßÅÒá
Åıâóï ùè üÅηı´´Å©, ÉÅ©Û ßÅ©Ò Öïõè
ùè ß´Å©: ÇÅ´ÅÎÔâÒõ·ıëâÅ´ ÂÅÒÅÖÅ-
©ï´ âÎ ùè üÅıÅÔÅß ëç âÒÉ ßÅÒá âÒïÅ-
ÎÅÒá ç, ÖÒÅõ´âÒè Åıâóï üÅ£·ÒáÅùÅ´
ù˛èóóÅ´ âı Åıâóï ï´˘´ÅÔïÂ:
• îfl´„ ô·Òü·ıÒá ù·ıÔÅ˘ ßâãï, ßâÒ óâã-
ıï âı ß≠Åù·©ëï üÅ´áç üâÔÅ˘Ò˘Ò·ı -
ëïı´è ÌÅÈ ÂÅüâó·ı üÅßÅÒ:
ä. à. – Íâıè ˚•ÅÈè ïfl´„ è´ç, ôâıè
ôÒÅÔè ïfl´„ è´ç: àëç °âãï ôÒÅÔ´âÒ
ÔÅß, ÌÎÔÅüÅÉÅÒ áÈ´â´ âóóâóç ÌâÒÁ
ÂïÔï ß·È´Å˘, ÉÅ©Û ˘Å´ï ·Ò Å©Î üÅÒ-
Û·ıßè üÅÒÛ·ıÛï˘, ùè ´≠Å´Åùç ëç ùè
ë·ıÅÒù·ıëïı´ç´ ÅÈÅÁ å. üÅãÅÒÅßâÅ-
ùç´ ·ı ùè üÅδï î. áÅÒ·ı ÅıÅÒÔï´:
û´ÅÒÅı·Ò ç Ôâ£âù·ıëïı´´âÒ ÖÔ´âó
ùÒ˚´˘ï ßÅÎï´, ï´„ÂçÎ Ä≠ôÅÒüï üïß-
´ÅùÅ´ ùÒ˚´´âÒè ô·ÒÅÖÒï´ ´âÒ˘âı
‰·ıÔÅ©ÅùÅ´·ıëïı´è, ¯ÒïÎÔ·´ç·ı-
ëïı´è, ¶ÅüßçÔÅùÅ´·ıëïı´è âıÅ©ó´:
Ä©Î ÉÅì´ï´ Å´ßïÁÅÂçÎ ùè ©ÅÁ·Òáç
´Åô ûÈ·ßï ÂÅÂâÒ·ı âı üÅùÅÂÅÂâ-
Ò·ı ÛÅ´ùè âı ©âÔ·© ûÅ© ÄÈÅ˘âóÅùÅ´
àùâ£âÛı·© ùÅë·£ïù·Î´âÒ·ı ÛÅ´ùè:
‡ıηıß´ÅÎïÒ·ıëâÅ´ üâ£ï´Åùè` Äıâ-
Ôï˘ ÄıâÔïÎâÅ´ ˚ìÔ·ıÅõ ç ë·ıÅ©ï´ âı
˝ïãïùÅ©ï´ ÖïÔ·ıëïı´´âÒ·Ì âı ëç ó·ıÒÁ
üâÔÅ˘Ò˘Ò·ıëïı´ ·ı´ï ÖÒÅùÅ´·ıëâÅ´
âı Öâ£ÅÒ·ıâÎÔï ´ùÅÔßÅßÉ: ûâ£ï´Åùï´
ÖïÔÅùÅ´ ·ı Öâ£ÅÒ·ıâÎÔÅùÅ´ ù·ıÔÅ-
ù·ıß´âÒ·ı´ ÅÒáïı´˘ ´âÒùÅ©ÅÛ·£ Å©Î
·ıηıß´ÅÎïÒ·ıëïı´è ùè ©Å´°´ÅÒÅÒâ´˘
Åßç´ Ô·ı´ç ´âÒÎ:
ÄıâÔï˘ ÄıâÔïÎâÅ´,
ÑÒÂÅ´ï Óâ£âùÅÔ·ı
ûÅ´ÒÅÖïÔÅÒÅ´,
(ˆÅÎÔâÒ, ëïıâÒ, ïÒÅáÅÒ°·ıëïı´´âÒ).
àÒâıÅ´ 2007 ÓïÖÒÅ´ ¶âõ
ûÒÅÔÅÒÅù„·ıëïı´ 345 çÁ:
ÎïÒç˘ üÅ© ß≠Åù·©ëè âı ˘Å´ï ·Ò ùè Îï-
Òç˘, °âÒ •ÅßÉÅ´ á·ı˘ ÂïÔï ·Ò·≠ç˘:
• îfl´„âÒ ùè ô·Òüï˘ âı ùè ëâóÅáÒç˘
áÂÒ·Û´âÒ·ı ßçÁ üÅ©âÒç´ï áÅÎÅıÅ´ -
á·ıëâÅ´ üÅßÅÒ:
ä. à. – ê·£ Å´ïùÅ ·ıÒï≠´âÒ ô·Òüï´:
Äßç´ ßÅÒá ïÒ Ö·Òõè è´ç: ™Åô ïÒâ´˘
ÎïÒâ´, ·ÒÂçÎãï Å©á ÎçÒè ùÅÒâ´Å´ ˜·-
ôÅ´Û´âó ïÒâ´Û Å≠ÅùâÒÔ´âÒ·ı´:
• îfl´„ ùè ô·Òüï˘ Å©ìß·ı âÒïÔÅÎÅÒ -
á·ıëâÅ´ üÅ©âÒç´ ô˚Îâó·ı, ÖÒâó·ı,
ùÅÒáÅó·ı üâÔÅ˘Ò˘Ò·ıëâÅ´ ßÅÎï´:
ä. à. – ÇÅ´ ßè´ Åó „âß ô·ÒüïÒ,
ïÒâ´Û ÖïÔ´Åóï˘ ÉÅ´´ ç: àëç ùè üÅıÅ-
ÔÅ´ ëç Å©áÂçÎ ÂçÔ˘ ç, ë·£ Å©áÂçÎ
è´â´: Ä©á ˜Å˜Å˘è °âÒ ßçÁç´ ÂïÔï
ÖÅ©:
• îfl´„ ßïÁ·Û´âÒ ùè ëâóÅáÒç˘ âÒïÔÅ -
Î Å Ò á · ı ë ï ı´ è Ö Ò Å ù Å ´ · ı ë â Å ´ ß ˚ Ô â Û -
´âó·ı üÅßÅÒ:
ä. à. – íÅßÅ´Åùï è´ëÅÛ˘ï´ ˚Ò Âï-
Ôï ÖÅ©, ·Ò á·ı˘ ˜Å˜Å˘ ÂïÔï ·ı´â-
´Å˘, ˜·ôÅ´Åù Ô·óßÅ â˜âó·ı ùÅß Åó
˜·˘âÒ ôÅ£Åó·ı:
• ûÅ© ÑÒâÒ·ı ÑïıÔï 1600 ÅßâÅùï´ ÅÈ -
ë ï ı ï ´ „ â fl Ò â ´ ° â Ò ô· Ò ü Ò á Å õ · ı ë ï ı ´ ´ â -
Òè:
ä. à. – ¨ÅÔ ùÅÒâı·Ò âı ûÅ© ÅãÖï´
üÅßÅÒ ùâ´ÎÅùÅ´ ÖïıÔ ßè´ ç: ‰çÔ˘ ç
ÖïÔ´Å´˘ Ö´ÅüÅÔâó âı èÎÔ Å©´ß ëç'
·ıÒÅôÅ´Å´˘ âı ëç' âÒÅôÔÅÖïÔ·ı-
ëâÅßÉ ô·´ÅÒüï´˘ Í. ¶âÎÒ·Âï´ ©ï≠Å-
ÔÅùï´ ÅÈÁâı:
Äú˙Í ÖïÒ˘
 Bir minareye hapsedilmifl tarih
Metin Aktafl
Harput’taki Hayalet
Belge Yay›nlar›, A¤ustos 2006, 395 s.
M etin Aktafl 1956’da Tunceli - Ovac›k’a
ba¤l› Mankirek (Çayüstü) köyünde
do¤du. ‹lkokulu Ada köyünde okudu. Yat›l›
olarak Tunceli Lisesi’nde okurken siyasi dü-
flüncelerinden dolay› Hakkâri Lisesi’ne, ora-
dan da ‹zmir Urla Lisesi’ne sürülünce okul
hayat› sona erdi. 1994’te, oturdu¤u köy ve ev
yak›larak sürgüne zorland›. Romanlar›nda,
yok say›lan, asimilasyonla yok edilmeye çal›-
fl›lan az›nl›k halklar›n inançlar›n›, kültürleri-
ni, yoksul insanlar›n yaflam›n› anlatan yaza-
r›n yay›mlanm›fl on roman› var: Munzur Ef-
sanesi, Gerçek ve ‹flkence, Hamal-Dersimli
Bektafli, Ac› F›rat Asi F›rat, Sürgün, Cennetin
Ölümü, Niflanc›, Dicle, Harput’taki Hayalet,
Cefr.
Romanlar›nda, yak›n tarihimizde yaflanan
büyük toplumsal olaylar›, trajedileri anlatan
yazar›n ana kayna¤› halkt›r. Gerçe¤i, resmi
tarihin kay›tlar›nda de¤il halk›n içerisinde
arar; gerçek tarihin orada sakl› oldu¤unu
gösterir bize. Resmi tarih, kazananlar›n tari-
hidir. Ezilenlerin, zulme u¤rayanlar›n tarihi
Pêrî Yay›nlar›
Pavlonya Sok. Nuho¤lu ‹flhan›, No: 10 / 4, Kad›köy - ‹stanbul
Tel&Fax: 0216 347 26 44, e-Mail: periyayinlari@yahoo.com.tr
AGOS kitap
YUSUF BALABAN
ise halk›n öykülerinde, türkülerinde, söylen-
celerinde, masallar›nda, a¤›tlar›nda sakl›d›r.
Harput’taki hayalet roman›na
kaynak olan öykü
E¤er bir gün yolunuz Harput kentine dü-
flerse, yokuflu bitirip kente girdi¤inizde, yo-
lun hemen sa¤ taraf›nda, tam ortas›ndan y›-
k›lm›fl, betonla kapat›lm›fl kap›s›na çelikten
bir kap› vurulmufl bir minare göreceksiniz.
Bir zamanlar kentin önemli camilerinden bi-
ri olan Ahmet Bey Camisi’nden artakalm›fl
tek sa¤lam parçad›r bu minare. Bu minare-
nin bir öyküsü var; romana ad›n› veren de,
Bu kitap, Hrant Dink’in katillerine
“katil” ve “Ermeni Soyk›r›m› vard›r”
dedi¤i için yarg›lanan birinin
‘savunmalar’›ndan olufluyor.
Aslolan odur ki, Türkiye’de ifade ve
düflünce özgürlü¤ünün kocaman
bir yalan oldu¤u zaman kesitinde,
tarih bir kez daha resmi ideoloji
taraf›ndan mahkemelerde
‘yarg›lanmakta’d›r.
Hem de, Sicilyal› Prens
Lampedusa’n›n “Hiçbir fleyi
de¤ifltirmemek için her fleyi
de¤ifltirmek gerekiyordu”
deyiflindeki ‘mant›k(s›zl›k)’la
“de¤iflti” denen TCK 301’le
ve hiçbir fley de¤iflmeden!
Veya tam da bunun için
de¤ifltirilme ihtiyac› büyürken
var oldu bu kitap...
Bildik bir öykü bu; Bruno’lardan
Hallac-› Mansur’lara, ‹smail
Beflikçi’den Hrant Dink’e uzanan...
22
bu öykü.
1915’te Harput’ta Ermeni k›y›m› yaflan›r-
ken, Ahmet Bey Camisi’nin müezzini sabah
ezan›n› okumak için caminin minaresine
ç›kt›¤›nda, minarenin içerisinde kar gibi be-
yaz bir elbiseye bürünmüfl bir k›z›n hayaleti-
ni görerek delirir. Deli Hac›’n›n yerine mü-
ezzin olarak atanan müezzin de minareye
ç›kt›¤›nda ayn› hayaleti görüp delirince, mi-
naredeki hayaletin söylencesi tüm Harput’a
yay›l›r. Hiçbir müezzin ç›k›p bu minarede
ezan okumak istemez. Bunun üzerine ezan
okumay› bilen kör bir adam bulunarak ca-
miye müezzin olarak atan›r, ama o da mina-
reye ç›kar ç›kmaz delirir. Bunun üzerine
Harput’un büyük ulemas›,
muskac›s› ve hayalet kovucu-
su, üç gün üç gece caminin
çevresinde toplan›p hayalet
kovma ayini düzenlerler.
Üçüncü günün sonunda, mi-
naredeki hayalet k›z›n gidip
gitmedi¤ini ö¤renmek için
minareye ç›kan bir molla da
delirince, art›k Ahmet Bey
Camisi’ndeki hayaleti kova-
mayacaklar›na inanan insan-
lar, minareyi ortadan y›kar,
üzerini sa¤lam bir harçla ka-
pat›rlar, kap›s›na da çelik bir kap› takarak as-
la aç›lmayacak flekilde kilitlerler.
Minareye ç›kan insanlar›n delirmesine yol
açan, hayalet k›z›n çirkinli¤i de¤ildir. Tam
tersine, bu genç k›z›n hayaleti öylesine güzel-
dir ki yeryüzündeki hiçbir güzellik onunla
mukayese edilemez. ‹nsanlar›n delirmelerine
yol açan, k›z›n söyledi¤i, en kat› yürekleri bile
ac›dan parçalayan a¤›tt›r. Bugün bile, birçok
insan, bu a¤›t› duymamak için, minarenin ya-
n›ndan geçerken kulaklar›n› kapat›r. Har-
put’ta yaflayan ve bu öyküyü bilenler, mecbur
kalmad›kça, karanl›k çöktükten sonra bu mi-
narenin yak›n›ndan geçmezler.
Bugün bile derler ki, Harput’ta, Elaz›¤’da
delilerin çok olmas›n›n nedeni Ahmet Bey
Camisi’nin minaresindeki bu genç k›z haya-
letidir; çünkü baz› geceler bu hayalet hapse-
dildi¤i minareden ç›kar ve o ac› sesiyle a¤›t-
lar dizerek sevdal›s›n›, ailesini, halk›n› ara-
maya ç›kar. ‹flte bu sesi kim duysa, yaflamdan
elini aya¤›n› çeker, delirir. Ahmet Bey Cami-
si’nin minaresinde hapsedilmifl bu genç k›z›n
öyküsünde, Harput’ta 1915’te yaflanan, Er-
meni ve Süryani halklar›n›n k›y›m ve tehcir
öyküsü sakl›d›r.
Romanda yaflanan aflk
gerçek bir öyküdür
Yazar, romanda, Harput’taki Amerikan
F›rat Koleji’nde okuyan Ermeni Sato ile Sa-
rahatun Medresesi’nde okuyan Kürt Roc’un
aflk›n› anlat›rken, bizi, yak›l›p y›k›larak yok
edilmifl, bir zamanlar›n gösteriflli ve önemli
bir kültür, sanat ve ticaret kenti olan Har-
put’un canl› y›llar›na götürür. Ayn› zaman-
da, farkl› etnik aidiyetlere sahip bireylerin
birbirleriyle kurdu¤u iliflkileri de sorgular.
Binlerce y›l içinde oluflmufl komfluluk ve bir-
likte yaflama kültürünün, ‹ttihat ve Terakki
Partisi taraf›ndan nas›l dinamitlendi¤ini, ör-
neklerle ortaya koyar.
Romanda yer alan hikâyeler, asl›nda Har-
putlular›n y›llar boyu sözlü olarak birbirleri-
ne aktard›klar›, yaflanm›fl hikâyelerdir. Yazar,
bu hikâyelerin izlerinden yola ç›karak, Ana-
dolu’yu alt-üst eden ‹ttihat Terakki milliyet-
çili¤ini sorgular. Bu sorgulamay› yaparken,
insan› insan yapan duygular›, ac›lar›, sevinç-
leri ve hayal k›r›kl›klar›n› anlat›r.
Geçmiflteki Harput’ta neler
yafland›, bugüne neler kald›?
Bugün Harput’a bakt›¤›m›zda, hiçbir
Anadolu kentinde yaflanmam›fl ölçüde bü-
yük bir tahribat görürüz. Bu
tahribat›n boyutlar› o kadar
büyüktür ki Harput adeta
haritadan silinmek istenmifl-
tir. Geçmiflin önemli mimari
eserlerinin yerinde düzlükler,
tümsekler ve tepeler vard›r.
Birçok eski yap›n›n üzerine
yeni konut alanlar› yap›lm›fl-
t›r. Güzelim fiehroz Mahalle-
si ve F›rat Koleji’nin bulun-
du¤u yerler kuyumcu lokali
haline getirilmifltir. Harabe-
ler dahi dozerlerle yerle bir
edilmifltir. fiimdi terk edilmifl, ›ss›z bir köye
dönüflmüfl olan Harput’ta dolafl›rken Har-
put’taki Hayalet roman›ndaki hayat canlan›r
gözlerimin önünde.
Nerede o Ermenilerin, Süryanilerin,
Kürtlerin, Türklerin iç içe yaflad›klar›, kilise-
lerle camilerin yan yana kuruldu¤u Harput
kenti? Daha 1915’e kadar Do¤u’nun en bü-
yük kentlerinden, ticaret merkezlerinden bi-
ri olan bu güzelim kente, bu kentte yaflayan
Ermeni, Süryani halklar›na ne oldu? San›r›m
Harput harabelerinde gezen her insan bu so-
ruyu kendi kendine sormufltur.
Ama bu sorunun sorulmas› y›llarca yasak-
land›. Harput halk›n›n, kentinin bafl›na ge-
len o korkunç felaket gizlendi.1915 Ermeni
k›y›m›na yol açan tehcirle birlikte yak›l›p y›-
k›lan Harput’ta, Ermenilerden, Süryaniler-
den kalan her fley yok edildi. Buna ra¤men,
Harput’ta yaflam›fl Ermeni ve Süryani halkla-
r›n›n kültürü bu kentin da¤›na, tafl›na, suyu-
na, havas›na sinmifltir; bugün Elaz›¤’da-Har-
put’ta yaflayan insanlar›n yaflamlar›nda etki-
sini sürdürür. En inkârc›, ba¤naz insanlar›n
yaflamlar›nda bile, yok edilmifl bu halklar›n
kültürlerinden hâlâ bir fleyler var...
flubat 2009
 MARENOSTRUM D‹Z‹S‹
Halklar›n denizine yolculuk
1998 Abdi ‹pekçi Türk-Yunan Dostluk Ödülü
2004 Norveç Yazarlar Birli¤i Ödülü
“Çok kültürlülük miras›n› savunmas› nedeniyle…”

Eva Groepler Yelda Sema Sandalc› Feryal Kaya

ANT‹-SEM‹T‹ZM ÇO⁄UNLUK AYDINLARINDA TANRILARIN ANADOLU SEN
Antik Ça¤dan Günümüze IRKÇILIK TOPLANTISI GÂVUR MUSUN?
Yahudi Düflmanl›¤› Tarihi
Türkçesi: Süheyla Kaya

Kirkor Ceyhan Dimitris Hacis Kozmas Politis Maria Yordanidu

KAPIYI ELVEDA MARGAR‹TA Y‹T‹K KENT‹N KIRK YILI LOKSANDRA
K‹MLER ÇALIYOR? Küçük Kentimizin Sonu Türkçesi: Osman Bleda ‹stanbul Düflü
Türkçesi: Üner Eyübo¤lu Türkçesi: Osman Bleda

Do¤an Akhanl› Anton fiammas Moris Karako Zabel Yesayan

KIYAMET GÜNÜ YARGIÇLARI ARABESKLER KALDERON A‹LES‹ S‹LAHTARIN BAHÇELER‹
(Almancaya çevirisi de Türkçesi: Jülide De¤irmenciler Önsöz: R›fat N. Bali Önsöz: Elif fiafak
yay›mland›) Türkçesi: Teri Sisa Galimidi Türkçesi: Jülide De¤irmenciler

BELGE ULUSLARARASI YAYINCILIK

Divanyolu Cad. Binbirdirek Han 15/1 Sultanahmet - ‹stanbul
Tel: +90 212 638 34 58 Faks: +90 212 517 44 53
belgekitapkulubu@yahoo.com www.belgeyayincilik.com