Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 24.

Say, 2012/1, 83-117

arkiyatln Aynasnda Trkiye Suretleri:

Britanya Basnnda Trkiyenin AB yeliine likin
Haberlerde arkiyat Sylem
d
H. Esra Arcan*

zet: Temel sylem kayna olarak medya anlatlar ve zellikle haberler

uluslarn ve ulusal kimliklerin ina ve temsilinde zel bir rol oynarlar. Bu nedenle
Trkiye ve Trk kimliinin Bat medyasnda nasl ina edildiini anlayabilmek
iin haber sylem stratejileri incelenmelidir. Bu alma, Britanya basnnn iki
nemli gazetesi olan The Guardian ve The Timesda Trkiye ve Trk kimliinin
arkiyat inasna ilikin sorunlara iaret etmekte, liberal ve muhafazakr nitelik-
teki bu iki gazetenin de Trkiyeyi Avrupa-d bir mekan ve kltr, Trk kimliini
de grupd-teki olarak temsil eden arkiyat bir sylemi yeniden rettiklerini
savunmaktadr. Bu iki gazetenin 2004 yl iinde Trkiyenin AB yeliine ilikin
haberlerinde ina edilen arkiyat sylem kullanlan gnderge, adlandrma ve
yklem stratejilerinde aka grlebilmektedir.
Anahtar Kelimeler: arkiyatlk, eletirel sylem analizi, Britanya basn,
Trkiye, Trk kimlii, AB yelii

Reflections of the Turkey on the Mirror of Orientalism:

Orientalist Discourse in the British Press Regarding
Turkeys EU Membership
Abstract: As a main discourse resource, media narratives and particularly
news play a special role in construction and representation of nations and natio-
nal identities. Thus, in order to comprehend how Turkey and Turkish identity are
constructed and represented in Western media, news discourse strategies should be
analyzed. The article addresses the issue of essentially Orientalistic construction
and representation of Turkey and Turkish identity in the British daily newspapers
The Guardian and The Times. The study argues that these liberal and conservative
newspapers both reproduce Orientalist discourse which represents Turkey as a
space and culture that is out of Europe and theTurkish identity as outgroup. The
Orientalist discourse accommodated in news regarding EU-membership of Turkey
published by these newspapers in 2004 is clearly seen in the used strategies of
reference, nomination and predication.
Keywords: Orientalism, critical discourse analysis, British press, Turkey,
Turkish identity, EU membership
*
Dr., stanbul niversitesi, letiim Fakltesi
84 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 24. Say

Ayn zamanda barbarln belgesi olmayan

bir medeniyet belgesi yoktur. W. Benjamin

Giri
Gerek Trkiye basnnda gerekse Bat basnnda Trkiye tanmlanrken
Dou ile Bat arasndaki kpr veya Asya ile Avrupann bulutuu lke
metaforlar sklkla kullanlr. Bu metaforlar Trkiyenin Avrupallndan
ok Asyalln veya dier bir deile Batllndan ok Doululuunu
vurgulayan metaforlardr. Bu metaforlar yalnzca corafi bir Asyalla veya
Doululua iaret etmez, ayn zamanda kltrel bir Asyallk veya Doulu-
luktur iaret edilen. Gnmzde sylemin ana dolam alan olan haberlerde
bu kltrel iaret arkiyat dil ve yaklamn izlerini aka tar. Ana akm
Bat basnnn sa ve sol eilimli gazetelerinde yer alan Trkiyeye ilikin
haberlerde bu dil ve yaklam ortak bir tutum olarak kendini gsterir. Bu
durum zellikle Trkiyenin Avrupa Birlii (AB) yeliine aday olmas ile
Bat basnnda artan Trkiyeye ilikin haberlerde Trkiyenin ve Trkiye
halknn Batlln sorgulayan veya Avrupadln vurgulayan dilde
kendini aa karr. Bu dil aracl ile yaratlan ve haberler aracl ile
yaygnlatrlan bu sylemin incelenmesi, Batnn arkiyat kltr mirasnn
haberlerde Trkiye temsiline etkisini anlamamza ve dolays ile Batnn
ve Batlnn gznden ve dilinden, Bat aynasndan dnyaya yanstlan
Trkiye suretini de grmemize yardmc olacaktr. Bu suretin Trkiye ve
halkna Batldan ok Doulu, dier bir deyile Mslman ve Asyal bir
kimlik atfettiini grmek artc deildir. zellikle Trkiyenin ABye
yelik kriterlerini karlamak zere yasal dzenlemelere hz kazandrd,
hukukun stnl ve insan haklarna saygl demokratik uygulamalara nem
verdiini ve vereceini beyan etmesi ile bu atflarn ve beraberinde Avrupa
uygarlnn kltrel karakterini tanmlayan, Trkiyenin AB yeliine kar
itirazlarn artmas dikkat ekicidir (Casanova, 2006, s. 236). Bat basnnda
yer alan Trkiyenin AB yeliine ilikin haberlerin sylem stratejilerinin
incelenmesi bu itirazlarn niteliini aklamamza katk salayabilir.
eitli karlatrmal aratrmalarda, Britanya basnnn, Trkiyenin AB
yeliine olumlu yaklat belirtilmektedir. Bu nedenle Britanya basnnn
 Arcan / arkiyatln Aynasnda Trkiye Suretleri 85

Trkiye ve Trk kimliini temsil ve ina ederken hangi sylem stratejilerini

kulland ve bu sylemin arkiyat izler tayp tamadnn incelenmesi
zellikle aydnlatc olacaktr. Bu amala, bu almada, Britanya basnnn
srasyla sol-liberal ve sa-muhafazakr olmak zere iki farkl politik eilimi
temsil eden The Guardian ve The Times gazetelerinde yer alan Trkiyenin
AB yelik srecine ilikin haberlerin sylem ina stratejilerinin incelenmesi
hedeflenmektedir. Her ikisi de Britanya kamuoyu zerinde etkili olan sol-
liberal ve sa-muhafazakr, Trkiyenin AB yelii konusunda Britanya
hkmetlerinin Trkiyeden yana olumlu tavrn paylaan bu gazete ha-
berlerinde kullanlan sylem stratejilerinin hangi l ve ekilde Batnn
arkiyat refleks ve tarihinin izlerini tad bu almann odak noktasdr.

Sylem Kayna Olarak Haber

Saidin tanmyla (1999, s. 12) arkiyat, ark ile (ou zaman) Garp
arasndaki ontolojik ve epistemolojik ayrma dayanan bir dnme biemi-
dir. Dou ile Bat arasndaki bu ayrmn temel dinamiklerinin, arkiyatln
bir sylem olarak incelenmesi suretiyle anlalabileceini ne sren Said, bu
yolla, Avrupa kltrnn gcn ve kimliini, kendini bir tr ikamesi, hatta
yer alt benlii olan ark karsnda konumlandrarak kazanm olduunun
gsterilebileceini savunur (Said, 1999, s. 13). Cokunun belirttii gibi
(2008, s. 18) arkiyatln Dou bilgisinin, metin zmlemeleri zerinden
oluturulmu bir bilgi olduu dikkate alndnda, Saidin, arkiyatl bir
sylem olarak incelemeyi nermesi geerlilik kazanmaktadr.
Modern toplumun en etkili ideolojik kurumlarndan birinin kitle iletiim
aralar olduu ve ideolojilerin byk oranda sylem yoluyla edinildiinin
aa kmasyla (Chomsky ve ark., 2004; Fairclough, 1995; van Dijk,
1988), toplumsal pratiklerimizin pek ounun ideolojiler tarafndan telkin
edildii ve sylemler dolaym ile dolama girdii zerinde durulmutur.
deoloji, sylem ve hegemonya ilikisi Althusser, Gramsci ve Foucaultnun
almalar ile ilgi oda olmu, iletiim ve medyann bu srelerdeki rol
iletiimbilim almalarnda nem verilen konular arasnda yer almtr.
Hunter ve Nelkin gibi aratrmaclarn dikkat ektii gibi kltrel ve top-
lumsal atmalar hakknda kamusal tartmann yrtld ncelikli alan
86 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 24. Say

haber medyasdr (akt. Gamson ve Modigliani, 1989). Kamusal meseleler

hakkndaki tartmalar hangi yorumun hkim olaca zerine yaplan sem-
bolik bir mcadele olarak da deerlendirilebilir. Batda zellikle AB yelii
sreciyle ivme kazanan Trkiyeye ilikin tartmalar son yllarn nemli
kamusal tartmalarndan biridir ve sembolik mcadele alan da medyadr.
Medyann kitlelerin temel bilgi ve haber kayna olmas medyann nesnel
bir ekilde gerei temsil ettii, gerei yanstt iddias nedeniyle de
zel bir nem tamaktadr. Mayers ve Canigliann da belirttii gibi,
Bu bir gerektir ki, hem grntl hem yazl medya haber reticisi ve haber
kayna olarak toplumsal dnyay nasl anladmz ve hayatmz nasl ya-
admz zerinde gl bir etkiye sahiptir Haber kaynaklar hususiyetle
evremizdeki dnyay anlamamza yardm etmekte ok i grr. Gerekte
lkemiz veya yurt dndaki sosyal ve politik koullar hakkndaki bilgimizin
ou dolayl ya da dolaysz olarak medyadan bize ular (2004, s. 519).

Bu nitelii itibar ile gnmzde medya, zellikle haber, gereklii ina

eden, dolays ile egemen sylemi yeniden reten ve yaygnlatran temel
aratr. Van Dijkn da belirttii gibi ideolojiler byk oranda sylem yoluyla
edinilir ve sylemi dolama sokan temel kurum kitle iletiim aralardr
(2003, s. 55). Bourdieunun ifadesiyle bu noktada, medyayla su ortakl
yapan entelektellere, sermayedarlara ve her iki grupla da balantl olan
gazetecilere gvenilemez (akt. Tekinalp ve Uzun, 2006, s. 174).
Saide gre arkiyatlk Batnn Douya egemen olma ve bu amala
bilginin iktidara tabi olma biimidir. Gnmzde Batnn yeniden Douya
egemen olmak amacyla yrtt savalarn glgesinde, gazete ve tele-
vizyon haberleri aracl ile dnyaya iletilen bilgi terrist, zorba Douya
demokrasi getirmeye alan hmanist Bat sylemini yaygnlatrmaktadr.
te yandan Afganistanda, Irakta milyonlarca Doulunun lmne (buna
son gnlerde NATOnun bombardmanna maruz kalarak len Libyallar da
eklenmitir) yol aan savalarn sorumlusu olan Bat bu haberlerde sorgu-
lanmaktan azadedir. Ana akm dnya medyasnda hkim olan bu atmosfer
bir arkiyat sylem alan olarak medyay ve zellikle haber metinlerini
incelemeyi gerektirir. Byle bir inceleme, dnyaya ilikin gerekliin ina
edildii haberlerde, Dounun ve Doulunun temsil edilip tanmland en
geni ve etkin alan olan medyada Trkiyeye ve Trklerin kimliine ilikin
tanmlamalarn arkiyat imge ve tahayyllerin izlerini tayp tamadn
 Arcan / arkiyatln Aynasnda Trkiye Suretleri 87

yani arkiyat reflekslerin gazetecilerin haber retme pratiklerinde etkin

olup olmadn aa karmak asndan nemlidir.

Kapsam, erik, Metod ve Sorunsal

ark hakknda yazan herkes kendini ark karsnda bir yerde konumlan-
drmak zorundadr. Yazarn metnine tercme edildiinde, bu yer, benimsenen
anlat biimini, kurulan yap eidini, metne yaylan imge, izlek, motif tr-
lerini ierir. Tm bunlar, lle biile tasarlanmtr; okura seslenme, ark
ereveleme, son olarak da ark temsil etme ya da onun adna konuma
biimlerini oluturur (Said, 1999, s. 29).
ark hakknda olduu gibi Trkiye hakknda, son yllarda gittike artarak,
yazan gazeteci de kendini konumlandrmakta ve bu konumunu anlat yaps,
haber metnine yaylan imge, izlek, motif trleriyle oluturduu sylem ele
vermektedir. Bu nedenle, almamzda haber sylem analizi, gazetecinin
konumunu ve haberin bilisel ilevini aa karmak iin elverili bir metot
olarak deerlendirilmi ve kullanlmtr.

Kapsam ve erik
Aratrmalar, Britanya basnnn, Trkiyenin AB yeliine en olumlu
yaklam gsteren Bat basn olduunu gstermektedir (Aksoy, 2009;
Negrine ve ark. 2004). Bu nedenle alma Trkiyeye kar olumlu, lml
haber syleminin arkiyat bir dil ve inadan uzak olup olmadn ince-
lemek amacndadr.
Aratrmann kapsam Britanya basnnda ciddi-prestijli gazete rnekleri
olan, The Guardian ve The Times gazetelerinin haberlerini iermektedir. The
Guardian gazetesi 1821 ylnda yayna balam olup, sol-liberal izgiye
sahip bir gazete olarak tanmlanmaktadr. Ayrca The Guardian 250 bini aan
gnlk tiraj ile Britanyada eitimli st gelir grubuna hitap eden ve internette
New York Timesdan sonra dnyada en ok okunan gazetedir. The Times
gazetesi ise 1875 ylndan beri yaynlanan, geleneksel olarak Muhafazakr
Parti destekisi olarak bilinen ve lml merkez sa izgide olduu kabul
edilen bir gazetedir. Yan sra The Times, ciddi gazeteler arasnda 500 binin
88 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 24. Say

zerindeki tiraj ile en yksek gelir grubuna ait okuyucularn en ok okuduu

gazetedir. British Bussines Survey, The Times gazetesini Britanyann lider
gnlk gazetesi olarak tanmlar. Bu almada Britanya basnndan farkl
eilimde iki gazetenin seilmi olmasnn sebebi, farkl politik eilimlerin,
haber syleminde zel etki yaratp yaratmadn gstermektir. te yandan
eitli almalarda Trkiyenin AB yeliine olumlu yaklat gsterilen
gazetelerin haber syleminin arkiyat imge, izlek, motiflerin izlerini tayp
tamad bu almann inceleme konusudur.
Aratrmann ieriini oluturan veri taban ise, Trkiyenin AB yeliine
adaylnn youn olarak tartld 1 Mays ve 31 Aralk 2004 tarihleri
arasnda her iki gazetede yer alan haberlerdir. Bu tarihler 2004 yl Avrupa
Komisyonunun lerleme Raporunu (6 Ekim 2004), tavsiye kararn ve etki
raporunu aklad, Brksel Zirvesinin gerekletii (17 Aralk 2004) ve
sonu olarak AB ile Trkiye arasnda AB yelik mzakerelerine balanma-
sna karar verilen dnem olmas nedeniyle zel nem tamaktadr. Haber
seiminde, dier deyile, veri derlemede uluslararas akademik camiada
kabul gren LexisNexis Akademik Haber ndeksi (LexisNexis Academic
News Index) veri taban kullanlmtr. LexisNexis ndeksi eitli sayda
esnek aratrma seeneklerini kullanarak tam metin haberlere eriim sa-
layan bir veri tabandr. Hali hazrda stanbul niversitesi de dhil olmak
zere dnyada 1500n zerinde niversite ktphanesine hizmet veren
LexisNexis standart bir aratrma kayna olarak medya almalarnda
yaygn olarak kullanlmaktadr.
Derlemeye temel oluturan haber seimi LexisNexis Akademik ndeksinde
2004 ylna ait Trkiye ve Avrupa Birlii (Turkey and European Union)
anahtar kelimeleri ile yaplan arama sonulardr. lgili kelimeleri ieren tm
makaleler taranm ve gzden geirilmi olup, konumuzla, yani Trkiyenin
AB yelii ile dorudan ilgili olan 27 adet The Guardianda 30 adet The
Timesda yaymlanan toplam 57 haber aratrma verisi olarak deerlendi-
rilmitir. Haberler arasnda Trkiye ve AB kelimelerinin kullanld ancak
konu d rnein gezi, turizm, spor, kltr-sanat, Trk mutfa vd. konular
esas alan, znde Trkiyenin AB yeliini konu edinmeyen haberler kap-
sam d braklmtr. Ayrca konuyla dorudan ilgili olan okur mektuplar
da almann haberleri esas almas nedeniyle analize tabi tutulmamtr.
 Arcan / arkiyatln Aynasnda Trkiye Suretleri 89

Metod
almada kullanlacak analiz yntemi sylem analizidir. Derlenen ve-
rilerin deerlendirilmesinde Eletirel Sylem Analizi (ESA) yaklamlar
arasnda yer alan iki temel yaklam kullanlacaktr. zellikle eletirel sylem
analizi alanna kurucu teorisyenler olarak nemli katklarda bulunmu Teun
van Dijkn Sosyobilisel Yaklam (Sociocognitive Approach) modeli ile
Ruth Wodakn Sylem-Tarihsel Yaklam (Discourse-Historical Approach)
modeline bavurulacaktr. Bu modeller aracl ile haber balklar ve haber
metinlerindeki egemen sylem kalplarnn ve sylem stratejilerinin aa
karlmas hedeflenmektedir.
ESA, Faircloughun tanmyla, dili toplumsal pratiin bir biimi olarak
gren, toplumsal ve politik tahakkmn metin ve konuma aracl ile yeni-
den retimine odaklanan disiplinler aras bir sylem almas yaklamdr
(Wodak ve Meyer, 2000, s. 27). Wodak ise ESAy dilin kullanmna eletirel
bak asyla yaklaan, disiplinler aras bir alma alan olarak tanmlar ve
metodolojik olarak analitik-tmden gelim geleneinden ok yorumsamac
gelenee yerletirilmesi gerektiini belirtir (Wodak ve Meyer, 2000, s. 28).
Genelde ESA ekol olarak problem odakl olup bu nedenle de teoride ve
pratikte eklektik ve disiplinler aras bir karakterle tanmlanmaktadr (Wodak
ve Meyer, 2000, s. 3).
ESAnn bir dier karakteristik zellii sylem iindeki ideolojinin a-
a karlmasna ynelik ortak ve yaygn ilgisidir. Bu nedenlerle eletirel
sylem analizi, syleme, dier sylem analizi yntemlerinden farkl olarak
g-iktidar, ideoloji ve hegemonya gibi kavramlar odaa alan eletirel bir
ilgi ile yaklar ve haber syleminin incelenmesine zel bir nem verir. Nihai
olarak ESAnn baarsnn etkililii ve deiime katks ile llebileceini
belirten van Dijk, bu baarnn kantlarnn snf mcadelesinde, smrge-
cilik kart harekette, sivil haklar hareketi ve kadn haklar hareketinde
ok aklkla grlebildiini hatrlatmaktadr (van Dijk, 1993, s. 252). Bu
hatrlatma, arkiyatlk ve smrgecilik ilikisi dikkate alndnda ESA
metodunun konumuz kapsam ve ieriine uygunluunu dorulamaktadr.
Sosyobilisel yaklam aracl ile haberlerin global anlam erevele-
rini ve zihinsel modellerini inceleyerek Trkiyenin nasl tanmlandn
90 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 24. Say

aa karmaya alrken, haberlerin anlamsal ve sylemsel stratejisinin

incelenmesi ile de Trk kimliinin gurup ii veya gurup d kimlik konum-
landrlmasnn dinamikleri aa karlmaya allacaktr. te yandan
sylem-tarihsel yaklam aracl ile kullanlan adlandrma ve tanmlama
stratejileri incelenerek Trkiye ve Trk kimlii inasnda arkiyat adlan-
drma ve tanmlamalarn kullanlp kullanlmad ortaya konacaktr.

Sorunsal
almann temel sorunsal Bat basnnda Trkiyenin AB yeliine
ilikin haberlerde arkiyat bir Trkiye ve Trk kimlii temsili olup olma-
ddr. Bu temsilin Trkiyenin AB yeliine en olumlu yaklam gsteren
Britanyann sa-muhafazakar ve sol-liberal izgide yer alan gazetelerinde
yer alan haberlerde farkllk gsterip gstermedii de almann sorunsal
kapsamndadr.

Dou ve Doulunun Temsilinde Egemen arkiyat zlek ve Motifler

Radinson (akt. Kumar, 2010) Doulu temsilinin tarihsel sre iinde
Ortaadan sonra deiime uradn yle aklamaktadr:
arkl her zaman vahi bir dman olarak karakterize edilmi olabilir, ancak
Ortaa boyunca en azndan Avrupallarla, en azndan ayn seviyede grl-
mlerdir. Oysa 19. yzylda o (arkl, Batldan) olduka ayr bir ey haline
geldi, kendi zellikleri ile mhrlendi homo islamicusun, ki bugn bile
yaygnlkla kabul edilmi bir ulusun kayna budur (s. 258).

Ortaada arkn ve arklnn Batl tarafndan nasl alglandn,

Rnesansn maddi ve entelektel kaynaklar balamnda ele alan Cokun
ise, Her trl mahrumiyetin btn Bat corafyasn bask altna ald
Ortaada bu mahrumiyetten kurtulma stratejisi gerei Hal Seferlerinin
rgtlendiini, bunun arkasnda yatan motivasyonun ise zenginlik lkesi
olarak alglanan Douyu ve zenginliini fethetmek olduunu belirtir:
Hal Seferi dncesinin ortaya atld srada Avrupada yllardan beri s-
regelen alk, yoksulluk ve toprak azl gibi skntlarn dourduu kargaa
hakim bulunmaktayd. Hallar yrmeye, ilerlemeye sevk eden iktisadi
bask, daha ziyade Fransa ve Hollandann aa dereceli asalet snfnn
 Arcan / arkiyatln Aynasnda Trkiye Suretleri 91
toprak al ile bu lkeler kyllerinin verimsiz, fakirlemi yurtlarndan,
son yllarn su basknlarndan ve ktlklarndan, efsanevi zenginlik lkelerine
muhaceret etmek arzusu idi. Kilisenin nclk ettii arnn Batnn btn
unsurlarn cezbetmesinde nfus art, sefalet, hayalleri ssleyen zengin Dou
lkeleri algs messir olmutur. ncilde yazl, altunla kapl, sokaklarnda
st ve bal akan Dou topraklarna yerleme efsanesi topraksz kylleri
cezbeden bir hayaldi. Dounun ehir medeniyeti ve yksek yaay seviyesi,
lkelerine dnen haclarn dostlarna hikye ettikleri bir refah grnts
uyandrmaktayd (2003, s. 50).

Ortaa Avrupasnda zenginlik ve refah kayna olarak alglanan Dou

medeni, ileri bir kltr ve mekn olarak ina edilirken, Doulu da bu kltr
ve meknn sahibi olarak Rodinsonun deyimi ile en azndan Avrupalnn
eiti olarak alglanyordu. Ne var ki, zaman iinde, Aydnlanma sonras, bu
alg deimi, Dou ve Doulu tekiletirilerek yeniden ina edilmitir.
Bu ina srecinin, tipik arkiyat metinlerinden biri olan Kiplingin nl
iiri Beyaz Adamn Yk (White Mans Burden) ilk kez 4 ubat 1899
gn almamza konu olan The Times gazetesinde yaymlanmtr. iir
19. yzyln sonlarnda yaygn olan gr, Batnn sahip olduu stnl
ve bu nedenle Douyu medeniletirme yk ile ykml olduu inancn
tahkim eder. Medeniyet d-geri bir mekn olarak tasvir edilen Batd
meknlar ve buralarn yar eytan, yar ocuk olan halklarn smrge-
letirmeyi, onlar medeniletirmek ve korumak olarak betimler (akt: Kumar,
2010, s. 257). Kipling bu abasnda yalnz deildir. Smrge ann gerei
olarak, beyaz adamn Douyu ve Douluyu medeniletirme ykn ve
ykmlln merulatran bir Dou mekn ve Doulu kimlii ina
edilmesi grevini arkiyatlar ifa eder. arkiyat sylem Baty ve Ba-
tly dinamik, karmak ve srekli deien bir mekn-toplum olarak ina
ederken, Dou ve zellikle slam dnyasn duraan, barbar, despot ve geri
bir toplum-mekn olarak ina ederler. Bu nedenle de arkiyat metinlerde
Dou, ilerici deiikliklerin getirilebilmesi iin Bat mdahalesine ihtiya
duyan bir toplum-mekn-toplum olarak sunulur (Kumar, 2010, s. 258).
Bugn Batnn slam lkelerinde yaratt ykm ve sava merulatrmak
iin kulland, Iraka demokrasi getirmek veya Afganl kadnlar burkann
esaretinden kurtarmak, Libyay Kaddafi despotundan azat etmek ve benzeri
argmanlar Kiplingin bu iirinden gnmze yanklanan bir ses gibidir.
92 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 24. Say

Saidin arkiyatlk adl almasnda detaylaryla aklad gibi, ark

ve arkl, Bat tarafndan yaratlan bir mekn ve kimliktir. Bu mekn ve
kimlik teki olarak ina edilmi ve tekinin sahip olmas uygun grlen
zelliklere sahip olduu varsaylmtr. Bunu en gzel zetleyen, Britanya
milletvekili J. M. Robertsonun bir asrdan eski olan u sorusudur: arkl
demeyi setiiniz insanlar karsnda byle stnlk taslamaya hakknz var
m? (Said, 1999, s. 41). Bu szlerde sorgulanan stnlk arkiyatln
temel tezleri arasnda yer alan, Avrupal kimliinin arkl kimliinden (ve
tm dier kimliklerden) stn olduu, Avrupann ve Avrupalnn corafi,
kltrel, din ve ahlaki olarak ileri ve hmanist, arkn ve arklnn geri,
zorba olduu varsaym ile erevelendirilmi, Batnn etno-merkezci,
arkiyat dnya grdr. Ne yazk ki bu arkiyat dnya gr g-
nmzde hl geerliliini srdrmektedir. arkiyat Dou temsilinin en
ok rastland alanlardan biri olan medya haberlerinde gemiten gelen
arkiyat izlek ve motifler yerli yerinde durmaktadr. Aada belirtilen
almalarn da gsterdii gibi, gnmz Bat medyasnda Dou ve slam
yeni arkiyat bir dille ina edilmektedir ve arkiyat sylem gnmz
egemen Bat syleminin bir paras olarak ilev grmektedir.

Gnmz Bat Medyasnda Dou ve slamn Temsili:

Yeni arkiyatlk
zellikle 11 Eyll sonras Bat medyasnda arkiyatln izleri ze-
rine yaplan eletirel almalar yeterli olmasa da artarak srmektedir. Bu
almalar, gnmz Bat medyasnn klasik arkiyatlktan miras ald
yeni arkiyat dili kullanarak arkiyat bir dnce dnyas oluturduu,
Douyu ve onun baat zellii olarak sunulan slam olumsuz zelliklerle,
tekiletirerek sunduu ortak grnde birleirler (Elgamri, 2008; zadi
ve Saghaye-Bria, 2007; Kumar, 2010; Marsden ve Savigny 2009; Malcolm
& Bairner ve Curry, 2010; Poole, 2009; Richardson, 2004; Vultee, 2006).
almalar gstermektedir ki, Bat basn Douyu temsil ederken en
ok dininin slam, halklarnn Mslman olmasn vurgular ve slam ve
Mslmann gncel resmi, basn tarafndan, okuyucularn toplumsal haf-
zasnda daha nce var olan olumsuz Dou imajn destekleyici niteliktedir.
 Arcan / arkiyatln Aynasnda Trkiye Suretleri 93

Dou bu imaj merkez alnarak iddet dolu, hogrsz, Batyla ilgili her eye
nefretle dolu, tek tip bir slamn egemenliinde resmedildii iin, haberlerde
Mslman kltrler hogrsz; modernlik, oulculuk ve zgrlklk
kart; kadn dman ve ataerkil olmakla dorudan ilikilendirilirler (El-
gamri, 2008, s. 214). Elgamri tarafndan incelenen The Times, The Guardian
ve The Independent olmak zere Britanya gazetelerinin haberlerinde izilen
slam resminin tamamna bakldnda olumsuz bir ekilde yanstlan slam
imaj belirgindir. Bu imaj Mslmanlar iddet sulular; hogr, dn-
ce ve ifade zgrl gibi deerlerden yoksun, kendilerininkinden farkl
dnceleri kabul etme yeteneinden yoksun kimseler olarak tanmlayan
bir trendi yanstr (Elgamri, s. 216).
Benzer bir tespit ABD politik haber sylemi ve TV ile filmler araclyla
dolama sokulan kltrel sylem zerinde alan Kumar tarafndan da
yaplmaktadr. Kumar, 11 Eyll sonras politik alanda, arkiyat nitelikleri
haiz, slama ilikin tartmalarda egemen olan be sylemsel erevenin
Mslmanlar ve Mslman dnyay temsil etmekte kullanldn belirtir:
1) slam tek tip bir dindir. 2) slam benzeri olmayan cinsiyeti bir dindir.
3) Mslman zihni aklc dnceyi ve bilimi kavrama yeteneinden yok-
sundur. 4) slam ezelden miras ald iddetle doludur. 5) Bat demokrasi
yayar, slam ise terr.
Elit ABD basnnn syleminde egemen olan ereveler ise zadi ve
Saghaye-Biriann almasnda gsterildii gibi, bugn Mslman lke-
lerin ve onlarn politik meselelerinin tanm, slamn bir tehdit olduu fikri
zerine oturtulur (2007, s. 161). alma bulgular The New York Times,
The Wall Street Journal ve The Washington Post gazetelerinde yer alan ba
yazlarda kullanlan erevenin arkl gvenilmezlii ve bir tehdit olarak
slam algsn glendiren sylem stratejilerini ina eden kelime ve ad
seimi zerinden yrtldn gstermektedir.
Fetva szcnn ABD haber dilinde ve popler kltrnde nasl
lm cezas anlam kazandn gsteren almasnda Vultee ise Saidin
arkiyatlk almasnda gsterdii gibi Bat syleminin temelde Ortadou
kimliini farklln ideolojisi kavram etrafnda ina ettiini, buna ga-
zetecilerin anlam retme pratiklerinin katkda bulunduunu belirtir (2006,
s. 320).
94 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 24. Say

Bu noktada zellikle sonraki blmlerde bu almann veri tabann olu-

turan The Times ve The Guardian gazetelerinin haberlerinde slamn nasl
temsil edildii zerinde durmakta yarar vardr. Bu gazetelerin haberlerinde
egemen olan sylemin nasl bir slam-Mslman imaj ve temsili yarattn
bilmek, okurlarn slam ya da Mslman kelimelerini nasl algladn ve
bu kelimelerin Trkiyeyi adlandrmak amacyla kullanldnda nasl bir
anlam dnyas yarattn anlamak asndan nemlidir.
almamza konu olan The Times ve The Guardian gazetelerinin haber-
lerinde slamn temsilini inceleyen almalar, her ne kadar iki gazetenin
haber dili ve syleminde yer yer derece farklar olsa da, gazetelerin slam
en ar radikal yorumlarla ve Mslmanlar ar radikal yorumcularla zde-
letirme eiliminde olduunu gsterir. rnein, her iki gazete de Mslman
militanlarn kart iddet eylemlerini haberletirirken, Mslman liderlerin
grlerine, bu eylemleri knasalar dahi yer vermemektedir. Bylece haber-
ler hem slamofobiyi glendirmekte, hem de slam Saidin de belirttii
gibi tek tip, ar radikallikle zdelemi bir din olarak temsil etmektedir
(Elgamri, 2008; Malcolm, 2010). The Times ve The Guardian haberlerinde,
Britanyada Katolik ve Protestan rlandallar ve ngiliz kuvvetleri arasnda
yllarca srm olan iddet eylemleri Katolik terr veya Protestan terr
veya bu olaylara katlan eylemciler Katolik terrist veya Protestan terrist
olarak adlandrlmamtr. Ancak, Mslmanlarn kart iddet eylemleri
slami terr, slami iddet, slami arclk adlandrmas ile tanm-
lanrken, eylemciler de Mslman terrist, eli silahl slamc fanatik
klie-adlandrmalar kullanlarak haberlerde tm Mslmanlar etiketlenmi
ve ayn zamanda terr ve iddetle ilikilendirilerek tanmlanmtr (Elgamri,
s. 217-218).
te yandan Malcolm ve arkadalarnn yapt alma (2010), The Times
ve The Guardian gazetelerinin spor sayfa ve eklerinde yer alan (Pakistan
kriket takm antrenr Woolmerin lmne ilikin) haberlerde egemen
olan sylem ve erevenin arkiyat akld, iddeti, fanatik Mslman
kliesini yeniden retirken, slam dnyasnn barbarlna ve iddetine/
duraanlna ve deimezliine, Bat ve Dou arasnda mutlak ve siste-
matik farklarn varlna vurgu yaptn ve arkiyatl yeniden rettiini
gstermektedir. Richardsonun Mslmanlar herhangi bir iddet eylemine
 Arcan / arkiyatln Aynasnda Trkiye Suretleri 95

kartnda gazetecilerin aklndaki Mslmanlara ilikin baz fikir ve imaj

toplama havzalarnn harekete getii ynndeki grnn dorulandn
belirten Malcolm, bu havzalarda saklanan Mslman imajnn, iddet yan-
ls, baskc veya hogrsz, geleneki ve uzlamaz farkllklar ierdiini
hatrlatr. Ayrca alma egemen medya anlatsnn Mslmanlar drst
olmayan, hesap, cinsel olarak yozlam unsurlar olarak temsil ettiini
gsterir.
Btn bu bilgiler nda, bulgular, The Times ve The Guardian gazete-
lerinde Trkiye ve Trkiyelilere ilikin tanmlamalarda Mslman ve slam
adlandrmalar kullanldnda bu gazetelerin genel sylem ve anlat yapsnn
rahle-i tedrisinden gemi bir okurun algsnda, imaj toplama havzasndan
hangi imajlarn harekete geebilecei dikkate alnarak deerlendirilmelidir.

Gnmz Bat Medyasnda Trkiyenin AB yelii Adaylk Srecinin

Temsili ve Yeni arkiyatlk
zellikle Trkiyenin AB yelii sreci ile Bat basnnda Trkiyeye
ilikin haber saysnda art gzlenmitir (Aksoy, 2009; Arcan 2010). Bu
arta bal olarak, Bat basnnda Trkiye ve Trkiyenin AB yeliinin
medyada yer alma ve sunumuna ilikin sylem zerine yaplan almalar
da art gstermektedir. Bu almalar Avrupa basnnda yer alan haberlerin
Trkiyenin AB yeliini, Avrupann sosyo-kltrel karakteri ve Avrupal
kimlii balamna yerletirdiine iaret etmektedir. Bu haberlerin lkeden
lkeye deiiklik gstermekle birlikte temelde Avrupa ve Trkiye arasn-
daki farkllklara ilikin kaygy yanstt eitli almalarda gsterilmitir
(Aksoy, 2009; Arcan 2010; Christensen, 2005; Christensen 2006; Negrine
vd, 2004; Tekin, 2008).
Trkiyenin Bat medyasndaki temsili ile ilgili almalaryla tandmz
Christensen (2005, s. 113-112) Mslman uluslarn, Mslman olmayan
lkelerin basnnda yer alma tarihinin yksek lde zc, kalp yarglarla
dolu ve balamdlkla malul olduunu, Trkiyenin de bundan azade
olmadn belirtir ve ekler: Tarihsel olarak Mslmanlarn ve slamn,
Mslman olmayan dnyaya, uluslararas basn tarafndan sunumu sorunlu
olagelmitir. Christensen, uluslararas basnn bu sorunlu tutumuna rnek
96 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 24. Say

olarak AKPnin zaferiyle sonulanan 2002 yl Trkiye seimlerinin Ameri-

ka ve Britanya basnnda basite slamn zaferi olarak erevelenmesini
gsterir. Christian Science Monitorun bayazarnn 2002 Trkiye seim-
lerini konu ald 5 Kasm tarihli ke yazsnn, arkiyatlk klliyatna
mal olmu almalarndan tandmz Kiplingin Dou-Bat Balad
(The Ballad of East and West) balkl iirinden dn alnan msralarla
balamasn da Bat basnnda hl grlen arkiyat Trkiye temsiline
rnek gsterir Christensen.
Trkiyenin (ve Trkiye halknn) Bat basnnda temsilinin arkiyat dil
ve slupla yapldna ilikin bir dier uyar da Choulrakinin almalarnda
yer alr, haberlerde politik sylemi inceledii almas (2000, s. 303) bu
adan aydnlatc ve arpcdr. Bu alma Trk ve Batl kimlik inasnn
barbar ve medeni kartl iinde yani biz ve teki kartl iinde
sunulduunu belirtir. Barbar antropolojik anlamda bir Bat kavramdr ve
teki olmann, yani kltrel olarak yabanc pratikler ve deerler tamann
gstergesidir. Farkl moral deerlerin kutuplamasna iaret eder ve (bar-
barlk) Bat ahlaknn disipline edici sylemidir, ahlaklar deerlendirir ve
yanlla doru, medeni ve barbar ahlak deerleri arasndaki farka vurgu
yapar (Choulraki, 2000, s. 303). Bu nokta Trkiyenin bir Bat deeri
olarak sunulan insan haklar, demokrasi ve hukuk dzeni ile imtihanna
iaret eder. nsan haklarna saygl veya saygsz tutum, demokrat veya
anti-demokratik tutum Batlln temel ltlerinden biri haline getirilir
ve insan haklar ihlalleri, anti-demokratik ve hukuk-d uygulamalar Bat
basnnda Trkn medeni, Batl ve hmanist olmamasnn, Choulrakinin
deiiyle barbar olmasnn yeni kantlarndan biri olarak sunulur. ABye
yelik srecinde Trkiyeye ilikin en keskin eletirilerin, insan haklar
zerinde younlamas bu anlamda tesadf deildir (Arcan, 2010).
Konuyla ilgili bir dier alma Negrinein meslektalaryla ortak y-
rtt (2008, s. 54), Britanya, Fransa, Yunanistan ve Trkiye basnnda
Trkiyenin AB yelik srecinin nasl sunulduunu inceleyen eserdir. al-
maya gre, ABnin Trkiye ile yelik grmelerini balatmamas gerektii
ynndeki haberlerde en ok dile getirilen gereke, Trkiyenin kltrel,
din ve corafi olarak Avrupadan farkl olduudur. almada yer verilen
Le Figaro gazetesinin Trk Zehiri balkl bayazsnda Avrupa Konseyini
 Arcan / arkiyatln Aynasnda Trkiye Suretleri 97

tarihsel, kltrel ve corafi olarak Trkiyenin Avrupal olmadn kabul

etmeye ars adeta arkiyat syleme bir rnek tekil etmektedir. Yan
sra, almada Trkiyenin ABye giriine muhalefet eden politikac ve
gazetecilerin tamamlanm ve deimez bir Avrupal kimliini ve tarihsel
inay referans aldklar tespiti de gnmz Bat basnnn arkiyat syleme
hi uzak olmadn gstermektedir.
zellikle Fransz basnnda, konuyla ilgili syleminin arkiyat kklerini
aa vuran biz ve onlar kartl zerinden Trkiye ve Trk kimliinin
tekiletirildii rnekler olduka fazladr. Tekinin almasnda (2008, s.
748) Le Mondedan alnt olarak yer verilen haberin sylemi Ortaadan
yanklanyor gibidir: Eer biz hibir ey yapmazsak, onlar (Trkler)
katedrallerimize yerleecek, onlar kzlarnzla yatacaklar. Bu szler
arkiyat yaznda yer alan ehvet Dkn Trk imgesinin gnmz
Avrupalsnn muhayyilesinde canlln koruduunu, Osmanlnn ta-
rihsel imajnn Fransz syleminde hl canl olduunu (Tekin, 2008, s.
738) gstermektedir. Tekinin (2008, s. 739) dikkat ektii bir dier husus,
Trkiyenin AB yeliine muhalif Fransz syleminde Avrupal (biz) ve Trk
teki kimliinin inasnda Avrupallar sklkla, lml, hogrl, demokratik,
saygl, zgrlk, barl ve aklc gibi olumlu sfatlarla tanmlanrken
Trkler cahil, kibirli, oyunun kurallarna saygsz, gvenilmez, ikiyzl
olarak tanmlanmaktadr. Bylece yabac dmanl ve kalp yarglar peki-
tirilip, yeniden retilmektedir. Ayrca sz edilen Trkiye delegasyonlarnn
AB platformlarnda alma ekline ynelik honutsuzluunu dile getiren
Fransz sann arkl antaj ve arkl bilgisi gibi tanmlar kullanm
da arkiyat sylemin gncellii asndan olduka aklaycdr.

Bulgular:

The Guardian ve The Times Haberlerinde

Trk Kimlii ve Trkiye nas
Her trl kimlik aray kendini olmad eyden ayrtrmay ierdii
iin kimlik politikalar daima ve gerekli olarak farkllk yaratma politikasdr
98 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 24. Say

(Benhabib, 1996, s. 3). amzn nemli dnrlerinden, stanbul doumlu

Benhabibe ait bu szlerin aklkla ortaya koyduu gibi kimlik inasnda
tekiletirme zorunlu bir duraktr. Kendi tekinden farkl zellikleri
vurgulanarak ina edilirken her iki kimlik de ina edilmi olmaktadr. Wodak
ve van Dijkn rk sylemlerin deifresine younlatklar almalarnda
detaylandrld gibi kendi veya bir dier deile biz kimlii grup ii
kimlik olarak ina edilirken teki veya onlar grup d kimlik olarak
ina edilir (van Dijk, 2007; Wodak, 2009). Bylelikle biz ve onlar ara-
sndaki farkllklar vurgulanarak kutuplama ve kartlk yaratlr, ayrmc
nitelikte bir farkllatrma retilerek kimlikler aras hiyeraride makbul
olan ve olmayanlar belirginletirilir. arkiyatln arkl kimliini ina
ederken kulland yntem de bundan farkl deildir. nk arkiyatlk
son kertede gerekliin siyasal bir tasavvuruydu; bu tasavvurun yaps,
tandk (Avrupa, Bat, biz) ile yabanc (ark, Dou, onlar) arasndaki
farkll keskinletiriyordu (Said, 1999, s. 53). Konuyla ilgili olarak Said
de kimlik inas srecinin her kltrde teki, farkl, rakip alter-egonun var-
ln zorunlu kldn ve Batnn kendini temsil etme srecinde arkn
Batnn alter-egosu olarak ina edildiini ve bylece arkiyatln kelime
daarcnn Bat Douya kar, demokrasi despotizme kar, adil muamele
zulme kar, aklclk akl-dla kar, gven sahtekar kurnazla kar gibi
ikilikler zerinden kurulduunu belirtir (akt. zadi ve Saghaye-Bria, 2007,
s. 144). Haberlerde bu ikilikler zerinden, Hristiyan Avrupa ve AB kart
bir Trkiye ina edilmektedir.

Hristiyan Avrupa ve AB Kart Mslman Trkiye nas

Bu bilgiler nda incelenen The Times ve The Guardian gazetelerinin
haberlerinde kullanlan zihinsel modeller Avrupa merkezci ve arkiyat
modellerdir. Bu modellerin kullanm ile temsil edilen Trk kimlii ise
Avrupal olmayan, grupd tekidir. Trkn teki olarak temsili ve
inas eitli sylemsel ina stratejileri kullanlarak gerekletirilmektedir.
Bu stratejiler arasnda yer alan adlandrma ve/veya tanmlama stratejileri
aracl ile biz ve onlar kategorisi oluturulur; biz grupii kimlik olarak ina
edilirken, onlar grupd kimlik olarak ina edilir. Bu sre, dil aracl ile
kimlik oluturma ve tekiletirmenin sylemsel inasdr. Kimliklere hangi
 Arcan / arkiyatln Aynasnda Trkiye Suretleri 99

deerlerin atfedildii, kimliklerin nasl kategorize edildiini belirler. Atflar

deer ve normlardan bamsz olmayp ideolojik anlamlarla ykldr ve bu
nitelikleri ile ksa dnem anlk hafzay ve sosyal bilii maniple ederler (van
Dijk, 2006). Bu noktada kendi kimlii olumlu temsil edilirken, teki kimlii
olumsuz temsil edilir. Bu temsilde biz olumlu anlamlarla ykl kelimelerle
adlandrlr ve hakknda olumlu zellikler, tanmlamalar ne karlrken;
onlar olumsuz kelimelerle adlandrlr ve hakknda olumsuz zellikler ne
karlr. Van Dijkn da dedii gibi sylemin eitli dzeylerinde yer alan
bu stratejiler artc olmayp, sylemsel grup kutuplatrmasnn olaan
ideolojik uygulamalardr.
almamza konu olan haberlerde de gerek Trkiye lke olarak, gerekse
Trkiye halk ve yneticileri toplum ve birey olarak olumsuz adlandrma ve
atf ieren szck seimleri ile tanmlanrken, ne karlan zellikleri de
olumsuz zelliklerdir. Trkiye ve Trk kimlii grupd-Avrupad, teki
kimlii olarak ina edilmektedir. Bu tutum sa-muhafazakr The Times ha-
berlerinde olduu gibi sol-liberal The Guardian haberlerinde de yaygndr.
Bu haberlerde Trk ve Avrupal kartlna rnek oluturan, olumsuz
ve kutuplatrc biz ve onlar farkllna vurgu yapan genelletirmeler ve
adlandrmalar kullanlmaktadr. Trkiye, halk, kltr, lkesi ve tarihi ile
genel olarak olumsuz atflarla tanmlanmakta ve yarglanmaktadr. Bu yar-
glar temsilin arka plann tarafl bir ekilde ina etmektedir. Bu genelleyici
yarglar ounlukla Avrupa ve AB kanaat nderlerinin grlerinin aktarl-
mas eklinde haberde yer almaktadr. Aadaki rnekler bu yarglarn genel
olarak Trke ne tr olumsuz ve kart nitelikler atfettiini gstermektedir:
Trkiyenin Avrupaya girmesi Batnn kalbinde bir Truva atdr (Smith,
20 Aralk 2004, s. 13).
Trkiye, her ne kadar deimi olsa da ezici ounlukla Mslman, tarihsel
olarak dman ve corafi olarak Asyal olarak kalmtr (Tisdall, 14 Aralk
2004, s. 11).
slam rmann laikliin ana yatana girmesini ister miyiz? (Jean Pierre
Raffarine ait bu soru birok haberde farkl yazarlar tarafndan alntlanmtr:
Bowcott, 24 Eyll 2004, s. 17; Henley, 29 Eyll 2004, s. 15; Gentleman, 2
Ekim 2004, s. 18; Browne, 24 Eyll 2004, s. 16; Bremner, 2 Ekim 2004, s. 23)
Trkiye daima, Avrupa ile srekli kartlk iinde olan bir ktay temsil
etmitir (Tisdall, 14 Aralk 2004, s. 11).
100 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 24. Say

Trkiye Avrupaya srekli kart olmutur ve Avrupaya katlmas hata

olurdu Trkiye daima, Avrupa ile srekli kartlk iinde olan bir ktay
temsil etmitir (The Times, 12 Austos 2004, s. 15).
Trkiye Avrupay slamlatrr ve 1683 Viyana Sava bouna yaplm
olur (Browne, 23 Eyll 2004, s. 15).
Trkiyenin yelii ABnin sonunun sinyali olur (Henley, 29 Eyll 2004,
s. 15).
Trkiyenin nfusunun 2050 ylna kadar 100 milyon olmas beklenmekte
ve ou Avrupal politikac neredeyse tamamen Orta Asyada ve gelimekte
olan bir ulusu en geni nfuslu ye olarak kabul etmenin AByi kolaylkla
yok edeceinden endie etmektedir (Browne, 4 Mays 2004, s. 13).
Trkiyeyi ABye sokmak bizim Avrupa projemizle tutarl deildir ve
Avrupa iin iyi olmayacaktr (Bowcott, 24 Eyll 2004, s. 17).
Trkiye, Valerie Giscar dEstaingin szlerindeki gibi farkl bir kltr,
farkl bir yaklam, farkl bir yaama biimidir (Mortished, 27 Eyll 2004,
s. 52; Traynor ve Henley, 22 Eyll 2004, s. 17).

Haber alntlarnn gsterdii gibi, Avrupa ve Trkiye, Hristiyanlk ile

slam, kart deerler olarak konumlandrlmakta ve bu nedenle Trkiyenin
AB yeliine kar klmaktadr. Dahas iki kimlik sadece kart olarak deil,
Trk-Mslman lkesi, kltr ve kimlii, Avrupal-Hristiyan kimlii ve
AB projesi iin tehdit olarak konumlandrlmaktadr. Dolaysyla Hristiyan
Avrupal kimlii ile Mslman Trk kimlii birbirinin kart, biri dierinin
yok edicisi olarak ina edilmektedir.
Wodakn belirttii gibi uluslarn benzerliinin sylemsel inas ile fark-
llnn sylemsel inas belirli grupd kimliklerin sosyal ve politik olarak
dlanmasna yol aar. Uluslar ve ulusal kimlikler drt tip sylemsel mak-
ro-strateji aracl ile oluturulur: Yapc stratejiler ulusal kimlik inasn,
koruyucu-merulatrc stratejiler ulusal kimlikleri veya kimlik anlatlarn
yeniden retmeyi ve korumay, dntrc stratejiler ulusal kimliin de-
iimini, ykc stratejiler ise ulusal kimlikleri paralamay amalar (1999,
187). Yukarda rneklenen Trkiyeye ilikin deer atfedici yarglar ayn
zamanda Avrupa ulusal kimliinin bir btn olarak ina etmekte, 27 lke
halkndan oluan AB kimliini homojen bir yap olarak sunmaktadr. Bu
sunum yapc ve koruyucu-merulatrc stratejilerle oluturulurken, Trk
kimlii ykc, tamamen olumsuzlayc yarglarla ve ykc strateji kullanm
ile oluturulmaktadr.
 Arcan / arkiyatln Aynasnda Trkiye Suretleri 101

Hristiyan Avrupal Kimliinin Kart Olarak

Mslman Trk Kimliinin nas
The Guardianda yaymlanan Viyana ve Paris mahreli bir baka haber
ykc sylem stratejilerinin Trk kimlii inasnda kullanmnn rneini
verir. Haber incelendiinde, tipik arkiyat klielerle dolu ieriin, yeni
gizli arkiyat haber dilinin tuzaklar ile tahkim edildii aka grlebil-
mektedir. Haber Hristiyan-Avrupal biz kimliini, Mslman-Osmanl-Trk
teki kimlii kartlnda ina ederken; Trk kimliini ykc ve mutlak
kt olarak temsil etmektedir. Dikkat ekilmesi gereken bir dier husus
ise haberin Avusturyal Avrupallarn Trk imgesini Britanya basnnda
yeniden retmesidir.
Viyanann yksek tepeleri zerindeki bir terasta krmz arabn yudumlayan
Helmut, yandaki Polonya kilisesini iaret edip, bunca yldan sonra, Orta
Avrupallarn hl zerinde konutuu, 1683te gerekleen epik dramn
(Viyanann Osmanl ordusunca kuatlmas) hemen orada gerekletiini
belirtti. Viyanal sosyal grevli, Bir Trk herif tanyorum, dedi. ki
kars var. kisi de tek kelime Almanca konuamyorlar. Adamdan dleri
kopuyor. Onlar bizden tamamen farkl. Biz Hristiyanz onlar Mslman. Ve
bu Mslmanlar her gn biraz daha radikalleiyor. Seim yapma zamandr.
Ben karym. Buras Avrupa ve biz, btn bu Afrika ve Trkiyeden gelen
millet yznden kimliimizi yitirme tehlikesiyle kar karyayz (Traynor
ve Henley, 22 Eyll 2004, s. 17).

Trk kimliinin tekiliini haberin Trk kimliini tanmlarken kulland

adlandrma stratejilerinde grmek mmkndr. Gazete haberlerinde Trkiye
adlandrlrken seilen isim ve sfatlar incelendiinde gerek ak anlamlar,
gerekse ima stratejileri aracl ile artrlan anlamlar Avrupay mer-
keze alan arkiyat referanslara iaret etmektedir. Trk herif, iki karl, tek
kelime Almanca konuamayan (Trk kumalar), Mslman Trkler, her gn
biraz daha radikalleen Mslmanlar, Hristiyan biz... bunlardan bazlardr.
te yandan haber aktr, Avrupal Helmut karakteri adeta bir Hollywood
film sahnesinden frlam bir haber kaynadr. Haber kayna Avusturya-
Avrupal Helmut, Viyanaya tepeden bakan, manzaral (muhtemelen lks bir
ev veya restoran) bir mekanda, elindeki krmz arabn yudumlamaktadr,
mreffeh bir hayat yaayan, eitimli ve i sahibi bir Avrupaldr. Onun sos-
yal grevli olarak, Trklere ilikin uzman gr haberin Trk sunumunu
102 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 24. Say

oluturmaktadr. ki karl (Avrupallar iin, poligami Mslmanlkla zde

bir olgudur adeta), karlarn dven, zorba, cinsiyeti, iddet dolu nitelii-
karakteri ve tek kelime Almanca bilmeyen, cahil, kocasna boyun emi
kuma-karlar ile Trk herif Avrupal kimliinin teki olarak rnek
temsillerdir. Haberin banda hatrlatld zere, Viyanay kuatan barbar
Trkler 300 yl akn sre sonra bu kez de yoksul gmen kuatmas ile
artk istenmedikleri halde Viyanann gbeine gelmi oturmulardr; s-
telik Avrupal kimliinin yitirilmesine sebep olacak byk bir tehdittirler.
Haberin anlat yaps ve kelime seimi ile oluturduu anlam dnyas biz
Hristiyanz, onlarsa Mslman kalbyla biz ve onlar ikilii zerinden
tekiletirici dili pekitirirken, ayn haberde yer alan Trkiyenin slamc
Babakan Erdoan adlandrmas ile slamn ve Dounun olumsuz kltrel
zelliklerinin sadece sradan Trklere zg olmayp Trkiyeyi ynetenleri
de kapsad hatrlatlmaktadr.
arkiyat klielerle oluturulan tekiletirici haber syleminin reticisi,
bu haberi Baty eletirme iddias ile kaleme almaktadr. Bu da bize artk
gnmzde arkiyatlk eletirilerinden haberdar olan Batl entelektelin
yeni arkiyat stratejilerde nasl da yaratc olduunu gstermektedir.
Ashcroft ve arkadalarnn bu konudaki uyarsn hatrlamakta yarar vardr:
Akademi alannda alan arkiyatlar imdi daha mahir ve zeletirel
olabilirler fakat bu arkiyat ina medyada, uzman grlerinde, akade-
mik almalarda ve entelektel yorumlarda hl mevcuttur; incelenmemi
varsaymlarn altnda derinlerde yatar. Bu varsaymlar incelenmemi olarak
kalrlar nk dilin iine nfuz ederler (2000, s. 9).

Derinlerde yatan ve gnmz medyasnda ortaya kan yeni arkiyat

yaratclk, tuhaf, egzotik, vahi Trk ve onun onur anlayn temsil eden
Trkiye mahreli bir dier haberde yle karmza kmaktadr:
Biz Trkler Avrupann bir paras olmak istiyoruz ama kendi deer ve onu-
rumuzla. Halk kendi kltrlerini feda edemeyeceklerini ve dman Avrupal
tutumu tarafndan aalandklarn belirtiyor (Smith, 18 Aralk 2004, s. 16).

Haber, ilk bakta Trk onur ve deerlerinin bir olumlamas ile Avru-
pallarn Trklere ynelik dmanca aalamalarnn bir eletirisi olduu
izlenimi vermektedir. Ancak haber okunduunda Trklerin AB kurallar-
nn zorlamas ile feda edemeyecekleri kltrlerinin koyun barsa ye-
mek olduunu ve bunu srdrmeyi onurlu yelik olarak tanmladn
 Arcan / arkiyatln Aynasnda Trkiye Suretleri 103

grrz. (Daha imdiden onlar [AB] koyun barsa yiyemeyeceimizi

sylyor.) Koyun barsa yiyen Trk imgesinin Avrupal okur zihninde
ancak tuhaflk ve vahilik balamnda karlk bulabilecei aktr. te
yandan Trklerin Avrupann dmanca tutumu diye tanmladklar eyin,
Ermenilere ayrmclk yapldn kabul etmeye zorlanmaktan duyduklar
rahatszlk olduu netlik kazanyor. Ermeni Osmanl yurttalarnn Osmanl
devletince soykrma uratldn tartmasz bir hakikat olarak alglayan
Avrupal okur nezdinde, Ermenilere kar ayrmclk yaptn biz asla
byle bir ey yapmadk szleriyle kabul etmeyen inkrc Trk imgesi de
dikkate deerdir. Haber, onuruyla ABye girmek isteyen Trkn kltrn
koyun barsa yemeye, dman Avrupal tutumunu ise Ermenilere ynelik
ayrmcl inkr etme hakkna indirgemektedir.
Baz haberlerde ise Trk kltr geleneksel, kadn dman bir kltr,
Trk ebeveynler ise zorba ve merhametsiz bireyler olarak sunulur. Bu
haberlerden birinde, 12 ya kadar kk kzlar yabanclarla konutuklar
iin veya tecavze urayarak akrabalarnn namusunu kirlettikleri iin b-
aklanmakta, talanmakta, veya lme zorlanmaktadr. (Smith, 5 Temmuz
2004, s. 13) szleriyle oluturulan Trkiye ve Trkiyeli aile, akraba temsili
vahet a ve vahi toplum temsiline yakndr. Benzer bir dier haber de
bir kadnn deneyimleri asndan Trkiyeyi yle resmeder:
Avrupa Komisyonunca Trkiyenin AB ile mzakerelerinin balamasnn
tavsiye edildii gn, 6 Ekim gn, Aye zgr bir bankta uyand.
O haftadr Dou Anadoluda kendisine tecavz eden adamdan, ken-disini
lesiye a brakan annesinden ve kendisini para ve silah karlnda satan
babasndan kamaktayd (Smith, 13 Aralk 2004, s. 12).

Kadnlarn, babalar tarafndan para ve silah karl satld, anneleri

tarafndan lesiye a brakld, tecavze urad bir lke olarak sunulan
Trkiye tekinsiz bir kltrn mekn olarak ina edilmektedir.

Trkiyenin Tekinsiz Bir Kltr ve Corafya Olarak Temsili

almaya konu olan The Guardian ve The Times haberlerinde Trkiye,
Trkiye ynetimi ve Trkiye halknn tanmlanmasnda en ok kullanlan
adlandrma lkenin din niteliini tanmlayan Mslman-slam adlan-
104 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 24. Say

drmasdr. AKP Hkmeti ve Babakan Erdoan tanmlamak amacyla

en ok kullanlan adlandrma ise yine slamc ve Mslmanla ilikin
zellikleri tanmlayan adlandrmalardr.
Yaplan almalar, Britanya basnnn slam ve Mslmanlar yanl()
temsil ettiine ilikin veriler sunmaktadr (Marsden ve Heather, 2009; Poole,
2009; Richardson, 2004). Bu temsil biiminin tarihsel kklerinin arkiyat
sylemle ilikili olduu ve Batl etnomerkezci sylemin ark yeniden
arkiyat bir dille rettii bu almalarda gsterilmitir. Saidin tanmyla
arkiyatlk zaten slamn yanl() temsilidir ve Hristiyan Bat ile Msl-
man Dou arasndaki g mcadelesinde Mslman Douluyu, Batlnn
tekisi olarak ina etme stratejisi arkiyatla ikindir. Bu nedenle, burada
sz edilen slam ve Mslmanlk adlandrmas birok armla doludur
ki Mslman Douluyu Hristiyan Batl karsnda hiyerarik olarak aa
bir teki olarak konumlandrr. Bu konumlandrma Dounun, Sayyidin
deyiiyle Batdan ontolojik olarak farkl olduu varsaym zerine olu-
turulmu anlatlarla ina edilmitir (akt. Richardson, 2004, s. 6). Bat ile
Dou arasnda varolduu varsaylan bu ontolojik fark baz ikili kartlklar
zerine kurulmutur. arkiyat ontolojik emaya gre, ark ayr, farkl,
muhafazakar (yeniliklere kapal), ilkel, barbar ve pasiftir. Buna uygun olarak
da despotizme eilimli, gelimeden uzak, irrasyonel, deimez (diyaloga
ve mzakereye kapal), tektip ve kendini tanmlamaktan acizdir. Yeenolu
bu ontolojik emaya Mslman Dou toplumlarnn sosyo kltrel olarak
zamanda geriye itilerek, ilkel ve geri olarak temsil edilmesinin de eklen-
mesini nerir (akt. Richardson, 2004, s. 6-7). Yukarda belirtilen btn bu
zc ve indirgemeci sylem Mslman zihniyetinin karakter zellikleri
olarak sunulur okuyucuya (Poole, 2009, s. 30).
u ana dek rneklenen haberlerden de grlecei gibi, Bat medyasnda
yer alan Trkiyeye ilikin haberler tipik arkiyat izlek ve motiflerin ege-
men olduu arkiyat metin klliyatn referans alan, gnmz ark/arkl
anlatsn oluturan, arkiyat modern anlatnn bir parasdr.
Bu bilgiler nda Trkiyenin AB yeliine ilikin haber syleminin
inasnda kullanlan adlandrma stratejilerine yakndan bakldnda Ms-
lman-slam adlandrmas gerek lkeyi gerekse lke halkn tanmlamada
en ok kullanlan adlandrmadr. Mslman-slam kelimelerinin ounlukla
 Arcan / arkiyatln Aynasnda Trkiye Suretleri 105

yoksul, tarmsal, Asyal gibi kelimelerle birlikte kullanlmas dikkat eki-

cidir. Haber metni iinde bu adlandrmalarn birlikte kullanm, yukarda
alntland gibi Dounun ilkel, gelimeden uzak, geri olarak temsil edildii
arkiyat sylemi yeniden retir ve okuyucunun zihninde gemiten gelen
ortak hafzaya gml arkiyat klieleri pekitirir. Bu adlandrmalarn her
zaman Trkiyenin AB yeliine kar argmanlar merulatrmak amacyla
kullanlmas da dikkat ekicidir.
The Times gazetesinde yer alan Brksel mahreli, gazetecinin im-
zalad haber, gazetenin Trkiyenin AB yeliine ilikin haberlerinin
balamn ve erevesini incelemek asndan fikir verici bir rnektir. Bu
nitelik bu habere zg olmayp dier haberlerde de egemen olan genel
tutumun bir rneidir.
Haberden yaplan alntlar incelendiinde nceki blmlerde detaylan-
drlan almalarla ortak zellikler tad grlebilmektedir.
() (Trkiye) yoksul, ounlukla tarmsal bir slam lkesi olup ayrca nere-
deyse tamamen Asyada(dr) Trkiye yenilerde (ABye) katlan lkelerin
hepsinden daha ok heves ve arzu gstermektedir nk ok daha kalabalk
ve yoksul bir nfusu vardr ve kltrel olarak daha farkldr. Trkiyenin
dousunda ortalama gelir 180 Pounda decek kadar azdr Trkiyeye
empoze edilen koullar, milyonlarca Trkn ABye gecei ve bylesine
byk ve yoksul bir ulusun btn tarmsal ve gelime sbvansiyonlarn emip
AB fonlarn kurutaca korkusunu yattrmay amalamaktadr. Birok
Avrupal lke Mslman aznlklarn entegre etmeye urarken ABde
en kalabalk nfusa sahip olacak bir Mslman lkenin ye yaplmasnn
planlanmas ayrca tartmal bir konudur (Browne, Hurst ve Watson, 18
Aralk 2004, s. 39). (Vurgular makale yazarna aittir.)

Haber, Trkiyeyi kalabalk, yoksul, tarma dayal, Asya corafyasnda

bir slam lkesi yani geri, sanayilememi, modernlememi, geleneksel
olarak adlandrmakta ve bu ad seimlerinin artrd imalara ak bir
mekan olarak ina etmektedir. Haberde yoksul Trkiyenin Avrupay ve
fonlarn emip kurutma korkusu ve yoksul, Mslman-slam kelimele-
rinin sklkla kullanlarak pekitirilmesi de dikkat ekicidir. te yandan
Trkiyenin yoksulluu, hibir AB ye aday lkeye dayatlmad halde
Trkiyeye dayatlan zel ve sert koullarn merulatrlmasn salayan
bir gerekeye dntrlmektedir.
106 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 24. Say

Sayn Erdoan yelik konumas sonrasnda Biz ABnin gerekten dnya

barna katkda bulunan bir g olmas gerektiine inanyoruz dedi ()
Trkiye, 35000 askerden oluan bir birlikle Kuzey blmn igal etmi
olduu Kbrsn tannmas sorununda derin bir duyarllk gstermektedir
() Son haline getirilmek zere 12 saatte neredeyse bir dzine yeniden
yazmdan geen anlama metninin nihai szcklere dklmesi iin alld
bir noktada Sayn Erdoan zirveyi brakp gitmekle tehdit etti () AB
devletleri, Trkiyenin son zamanlardaki demokratik reformlardan, lkede
radikal slamn etkisiyle, geri dnlebilecei korkusunu yanstarak, eer
Trkiye zgrlk, demokrasi, insan haklarna sayg ve temel zgrlkleri
() ciddi ve srekli olarak ihlal ederse mzakerelerin iptal edilmesi hakkna
sahip olmak iin srar ettiler.

Haberin bir dier vurgusu Babakann dnya barna ilikin ABden

beklentisini ifade eden cmleyi Kbrs igal eden bir lke babakannn
sarf ettii vurgulanarak militer duyarllklar yksek, igalci lke Trkiye
ve halknn dnyada bar talebinin otantiklii zerinde phe bulutlar
yaratlmakta, daha nceki almalarda da gsterilen gvenilmez, sz ve
davranlarnn arkasnda farkl motivasyonlar olduu varsaylan hesap
Doulu imaj pekitirilmektedir.
Haberin bu blmnde dile getirilen bir dier husus anlama metni
zerindeki tartmalardr. Anlama metnini saat ba deitirmek zorunda
brakan Trk heyetinin uzlama kltrnden, dolays ile hogrden uzak,
mzakere yeteneinden ve dolays ile aklclktan uzak ve AB bakanlarn
mzakereyi brakp gitmekle tehdit eden bir Babakan portresi eliinde
sunulmas, yine Trkiye heyetinin Doulu zelliklerini vurgulamaktadr.
Bu zellik bir dier haberde de Trkiye Babakan Recep Tayip Erdoan,
ABnin ilk nerisini frlatp att ve zirveyi terk etmekle tehdit etti (Gow
ve Watt, 18 Aralk 2004, s. 2) szleriyle ifade edilmektedir.
Yine ayn haberde gvenilmez, hesap Dou lkesi ve insannn Msl-
man olarak portresini tamamlayan; demokrasi, insan haklar ve zgrlklere
saygsnn reform ve hukuki dzenlemelere ramen gvenilemezliine
vurgu yaplmaktadr. Bu nedenle Batllarn gelecekte radikal slamn g
kazanmas, insan haklar ve temel zgrlklerin ciddi bir ekilde inenmesi
ihtimalinin slam lkeleri iin yadrganacak bir durum olmayabilecei, bu
durumda yine beyaz adamn yk gerei Batnn duruma mdahale konu-
sunda srarc olmas bir hak olarak kurgulanmakta ve doallatrlmaktadr.
 Arcan / arkiyatln Aynasnda Trkiye Suretleri 107

Ayn haber iinde yedi kez Trkiyenin Mslman-slam ve Avrupaldan

farkl kimlii vurgulanrken, kez yoksulluu, gerilii, gelimemilii,
geleneksellii vurgulanarak Bat karsnda Trk-Mslmann tekilii
pekitirilmitir. Trkiyenin Mslman kimliine vurgu, aada rneklen-
dii zere dier haberlerde de yaygndr:
Ankarann lml slamc hkmeti 70 milyonun yoksullam lkesi
(Gow ve Smith, 7 Ekim 2004, s. 16)
Trkiye, 70 milyon Mslmann lkesi (Browne, 4 Mays 2004, s. 13)
[Trkiye ile mzakerelerin balamas] ABnin snrlarn ran, Irak ve
Asyada yoksul Mslman bir ulusa [Trkiyeliler] ulatran bir yol aar
(Hurst ve Browne, 17 Aralk 2004, s. 44)
Trkiye her ne kadar deimi olsa da hl ezici ekilde Mslman, ta-
rihsel olarak hasm ve corafik olarak Asyal kalmtr (Tisdall, 14 Aralk
2004, s. 11).
Trkiye, son zamanlarda ABye ye olan dier tm lkelerden ok daha
fazla tutkuyla harekete geiyor, nk o ok daha yoksul, byk ve kltrel
olarak ok farkl (Browne, Hurst ve Watson, 18 Aralk 2004, s. 39).
Trkiye, en yoksul ve ounluu Mslman olan nfusuyla, ABnin en
kalabalk lkesi olur (Henley, 29 Eyll 2004, s. 15).

Yukarda rneklenen haber dili Trkiye balamnda Mslmanlkla

yoksulluu, geri kalml ilikilendirmektedir. Bu iliki ABye ilikin bir
tehlike imasn iermektedir. Mteakip haberde grlecei gibi bu yoksul
ve Mslman lke zengin, gizli gndeme sahip Mslman lkelerle gizli
finansal ilikiler kurarak ar-slamc lkelerin ve mezheplerin etkisi altna
girmeye ak bir Trkiye portresi eliinde ABye yeliin tartlmasn
bile anlamsz klmaktadr.
Sylenen odur ki, geen on yl iinde lkenin tarihi boyunca ina edilen
cami saysndan daha fazla cami ina edilmitir Trkiyede. Bunlarn ou
Suudi parasyla finanse edilmitir ve Vahhabi mezhebine adanmtr. (Ka-
letsky, 7 Ekim 2004, s. 17)

Bu haber dilinin tetikledii hasmane sylem yer yer dlayc veya te-
kiletirici olmaktan te dmanca bir nitelik kazanmaktadr. Nitekim baz
haberler Trkiyenin Batnn tarihsel dman olarak alglandn aka
ifade etmitir.
108 Sosyoloji
Sosyoloji Dergisi,
Dergisi, 3. Dizi, 24.
24. Say
Say

Trkiye Babakannn slamc Olarak Temsili

Yukardaki haber ieriklerinde de grld gibi Trkiye ve halknn tem-
silinde Babakan Erdoan yaygn bir haber aktr olarak kullanlmaktadr.
Bu temsillerde Doulu ve Mslman klielerine bavurulduu yukardaki
rneklerde de belirtildi. Bu blmde Babakan Erdoann temsilinde hangi
imgelerin dolama sokulduuna ilikin rnekler verilecektir.
Erdoann eitimi, daha dorusu eitimsizlii haberlerde ima edilen
zelliklerinden biri olarak karmza kmaktadr. Bir haberde Erdoan,
aadaki gibi tantlmaktadr:
Gen bir adam olarak Recep Tayip Erdoan yetenekli bir futbolcu idi fakat
profesyonel olabilecek kadar deil. Dolaysyla futbol yerine politikaya
odakland. imdi Sayn Erdoan Trkiyenin Babakandr (Tisdall, 14
Aralk 2004, s. 11).

Haber Trkiye Babakann futbolcu olamad iin, adeta tesadfi olarak,

Babakan olmu biri olarak sunmaktadr. Bir dier haber ise Yunan Ortodoks
Bapapaz Chrystomosun Barbarlar Douya szleriyle Trkiyeye yerini
ve haddini bildiren szlerini 400 yllk Osmanl ynetimi altnda kalm bir
halkn duygusall ile aklayarak balamaktadr. Ardndan, haberin bala-
m bu bilgiyi vermeyi gerektirmedii halde, Trkiye Babakan Erdoan
yabanc dil konuamayan (cahil) bir lider olarak tanmlarken, Yunanistan
Babakan Karamanlisi doktora sonras almasn ABDde Trk-Yunan
ilikileri zerine yapm yabanc dil konuabilen bir (akademisyen, ente-
lektel) lider olarak tanmlamaktadr (Smith, 5 Austos 2004, s. 11).
Byle bir arka plana yerletirilen Trkiye Babakan, haberlerde, gn-
lk yaam pratii iinde slami kurallar uygulayan, iki kart, ateleyici
slamc iirleri seven biri olarak canl portrelere konu olmaktadr:
() Avrupal liderler anlamay ampanya kadehlerini kaldrarak kutlarken,
Trk Babakan portakal suyu kadehini kaldrd. Sayn Erdoan kat iki
kart olup, birka yl nce ateleyici bir slamc iirden minareler sngmz
camiler klamz alntsn ieren konumas nedeniyle mahkum oldu (Brow-
ne, Hurst ve Watson, 18 Aralk 2004, s. 39). (Vurgular makale yazarna aittir.)

Haber, Trkiye Babakann Avrupa kltrnn bir paras olan alkoll

iki imeye kar bir figr olarak tanmlayarak, slamc kimliin farkllna
vurgu yapmakla kalmamakta, ayn zamanda Babakann konumasnda
 Arcan / arkiyatln Aynasnda Trkiye Suretleri
Arcan / arkiyatln Aynasnda Trkiye Suretleri 109

alnt yapm olduu iiri ateleyici slamc bir iir olarak adlandrarak
iirin, Babakann ve temsil ettii toplumun slamc ve iddete yatknlk
zelliine gnderme yapmaktadr. nsan haklarna saygl Batl gaze-
tecinin hazrladklar haberde bir iirden alnt yapma nedeniyle mahkm
olmay, ifade zgrl hakk erevesinde ele alma refleksi gsterememi
olmalar da ayrca dikkate deerdir.
Haberlerde, Babakan Erdoann gerek kendisi, gerek partisi ve hk-
meti slamc etiketiyle damgalanmaktadr. Trkiye Babakan politik bir
kavramsallatrmaya da vurgu yapan slamc adlandrmas ile anlrken,
Avrupann Hristiyan kklerine ve doasna sklkla vurgu yapan Fransa
eski Bakan Valery Giscard dEstaing, ki kendisi Trkiyenin AB yeliine
iddetle kardr, yeni Avrupa Anayasasnn mimar olarak anlmaktadr:
() Trkiyenin slamc Babakan Tayip Erdoan yarn Ankarann
AB masasndaki yerini tartmak zere Brksele gidiyor Yeni Avrupa
Anayasasnn mimar Valery Giscard dEstaing () (Henley ve Traynor,
22 Eyll 2004, s. 17).

te yandan haberlerde babakan Erdoann lideri olduu AKP ve Tr-

kiye hkmeti;
kkleri slamc politikalarda yatan parti (Bowcott, 24 Eyll 2004, s. 17)
slamc hkmet (Browne, 20 Eyll 2004, s. 12)
Sayn Erdoann lml slami hkmeti (Smith, 8 Mays 2004, s. 18)
(Trkiye) byk, yoksul Mslman ve nerdeyse tmyle Asyada
Trkiye, resmi olarak laik Mslman demokrasi Sayn Erdoann slamc
hkmeti (Browne, 23 Eyll 2004, s. 15)
Kuvvetle slamc bir partinin banda olan, fakat u ana kadar Trkiyenin
laik politik kimliine sayg gsteren sayn Erdoan (Righter, 28 Mays
2004, s. 28)

gibi adlandrmalarla slamc politikalarla ilikisi zerinden tanmlanrken

hibir Avrupal Hristiyan Demokrat Babakan, parti veya hkmet Hristiyan
adlandrmasyla veya Hristiyan dinine ilikin referanslarla anlmamaktadr.
Bu da daha nce sz edilmi olan Mslman terrist adlandrmas ile
Trkiyenin slamc Babakan adlandrmasnn arkiyat byk anlat
iinde mevcut olan terr yayan slam sunumunun bir paras olduunu ve
arkiyat sylem ve temsil iinde yerini aldn gsterir.
110 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 24. Say

Sonu
almaya konu olan haberlerin syleminde kullanlan Trk kimliine
ilikin adlandrma stratejilerine bakldnda, Trk kimliinin Avrupal
kimliinin tekisi olarak ina edildii, bu inann arkiyat izlek ve mo-
tiflerin kullanmyla gerekletirildii grlmektedir. Bylelikle haber
syleminin bir kimlikler hiyerarisi oluturduu; bu hiyerari iinde Av-
rupal kimliini stn, makbul, eriilmesi, rnek alnmas gereken kimlik
olarak yaplandrrken, Trk kimliini ise bunlara kart niteliklere sahip
kimlik olarak konumlandrd grlmektedir. Bu tespiti gerekelendiren
argmanlar sadece gnmz Trkiyesinin ve Trkiye halknn bugnk
performansna referansla deil, tarihsel Trkiye ve Trk referanslarna da
bavurmaktadr. Bu tarihsel referanslarda da arkiyat argmanlarn izleri
aktr. Bu nitelikleri ile Avrupa kltr ve kimliinin kart olarak konum-
landrlan Trk kimlii ve Trkiye aslnda AB ve onun Avrupal kimlik ve
kltr ile uyumsuz ve grupd olarak tanmlanrken, AB d tutulmas da
merulatrlmaktadr.
Trk kimlik inasnn belirleyici zellii Mslman, yoksul, Asyal
karakteri olarak sunulmaktadr. Bu karakter yoksul, geri, akld, vahi, he-
sap, zorba gibi arkiyat klie ve kalp yarglar yeniden reten temsillerle
ina edilmektedir. Bu temsiller, almalarda dier Avrupa lke basnlarna
kyasla, Trkiyenin AB yeliine lml yaklat belirtilen bir lkenin
sa-muhafazakr ve sol-liberal en etkin iki gazetesinde de yer almaktadr.
Kumarn (2010, s. 260) da belirttii gibi slamofobi ve arkiyatlk Bat
basnnda sadece ana akm deil, ilerici yaynlarda bile alntlarn garantili
erevesi haline gelmektedir. Bu nedenle sa-muhafazakr izgisiyle tannan
The Times gazetesinin genel haber erevelendirmesinde karmza kan
arkiyat dil ve kavramlarn sol-liberal izgide yer alan The Guardian
gazetesinde de mevcut olmas, arkiyatln yaygnlnn gstergesidir.
Sonu olarak, Avrupa basn hl arkiyat sylem stratejilerini kullan-
makta, haberlerde Trkiyeyi bir ark lkesi ve Trk kimliini de arkl
olarak temsil etmektedir. Avrupa kamuoyunun Trk kimlii ve Trkiye
algsn ina eden Bat basnnn arkiyat klielerle dolu tekiletirici
sylemi deimeden, Trkiye ve AB arasndaki iliki eitler aras bir iliki
olamayacaktr.
 Arcan / arkiyatln Aynasnda Trkiye Suretleri 111

EXTENDED ABSTRACT
Reflections of the Turkey on the Mirror of Orientalism:
Orientalist Discourse in the British Press
Regarding Turkeys EU Membership
H. Esra Arcan*

In both the Turkish and Western press, the metaphors such as the bridge
between East and West, where Asia and Europe meet are frequently used
while defining Turkey. These metaphors are phrases that generally empha-
size the Asian aspect of Turkey instead of the European, in other words the
Eastern one rather than the Western. These indicate not only a geographi-
cal Asian or Eastern position, but also a cultural one. And the news that is
nowadays the main circle of the discourse clearly carries the traces of this
Orientalist language and approach. In the right- and left-wing mainstream
Western newspapers news related to Turkey, this language and approach
can be clearly seen as a common attitude. This attitude reveals itself espe-
cially in the language that questions the Western characteristics and that
emphasizes non-European identity of Turkey and Turkish public in the
news regarding Turkey, whose amount increases in the Western press with
Turkeys European Union (EU) candidacy. The analysis of this discourse
that is created with this language and that is popularized with these news
will help us understand the impact of this Orientalist cultural heritage of the
West on the representation of Turkey in the news and thus see the image of
Turkey reflected to the world from the Western publics eyes, language and
mirror. It would not be surprising to see that this image attributes an Eastern
rather than Western identity to Turkey and Turkish public, in other words
an Islamic and Asian one. And it is really interesting to see the increase in
these attributes and the objections against Turkeys membership to EU that
generally define the cultural characteristic of the European civilization as
Turkey speeds up the enactment of EU harmonization laws and declares
the importance it attaches and will attach to democratic processes respect-

*
Dr., Istanbul University, Faculty of Communication
112 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 24. Say

ing to the rule of law and human rights (Casanova, 2006, s. 236). And the
analyses of the discourse strategies used in the news published in Western
press regarding Turkeys EU membership may help us in explaining the
nature of these objections.
Thats why it would be especially enlightening to analyze which dis-
course strategies British press use while representing and constructing
Turkey and Turkish identity, and whether this discourse has Orientalist
traces or not. For this purpose, the objective of this study is to analyze the
discourse construction strategies of the news regarding EU membership of
Turkey published in the year of 2004 in the newspapers The Guardian and
The Times that represent two different political wings of the British press
which are liberal-left and conservative-right respectively. The focus of this
study is in what degree and how the discourse strategies that carry the traces
of Wests Orientalist reflex and history used in news discourse related to
Turkeys EU membership.
Database of the selected news of 2004 is LexisNexis Academic News
Index. Based on their significant contributions to the critical discourse
analysis field as founding theorists, the Socio-Cognitive Approach model of
Teun van Dijk and Discourse-Historical Approach model of Ruth Wodak
are used. Through these models, it is aimed to reveal the dominant discourse
patterns and discourse strategies in the news titles and news texts. The main
problem of this study is whether there is an Orientalist Turkey and Turkish
identity representation in the news regarding EU membership of Turkey in
the British Press and whether this representation differs in the news of The
Times and The Guardian.
When the denotation strategies used for the Turkish identity in the dis-
course of the news subject to the study, it can be seen that Turkish identity
is constructed as the other of European identity and this construction is
achieved by the use of Orientalist themes and motifs. Thus, it is seen that
news discourse creates an identity hierarchy and constructs European
identity as superior, acceptable, example-stetting identity while construct-
ing Turkish identity as the identity that has totally the opposite qualities.
The arguments that make this distinction not only refer to the current per-
formance of Turkey and Turkish public, but also the historical ones. And
 Arcan / arkiyatln Aynasnda Trkiye Suretleri 113

in these historical references, the traces of Orientalist arguments are clear.

While Turkish identity that is positioned as the opposite of European iden-
tity with these qualities is defined as not being in harmony with the EU and
its European culture and as an out-group, it is tried to legitimize leaving
Turkey out of the EU.
The distinctive quality of Turkish identity construction is for it to be
presented as poor, Muslim and Asian character. This character is constructed
with Orientalist clichs and judgments such as poor, backward, irrational,
wild, self-concerned, barbarian etc. These representations take also their
place in the two most effective newspapers representing the conservative-
right and liberal-left wings of a country that is declared to approach much
more positively to the EU membership of Turkey in comparison to the press
of other European countries.
Keywords: Orientalism, critical discourse analysis, British press, Turkey,
Turkish identity, EU membership

Kaynaka
Aksoy, S. (2009). The prospect of Turkeys EU membership as presented
in the British newspapers The Times and The Guardian. Journal of Eu-
ropean Studies, 39 (4), 469-506.
Althusser, L. (1971). Ideology and state. London: New Left Books. [Trke-
si: Althusser, L. (1991). deoloji ve devletin ideolojik aygtlar. stanbul:
letiim Yaynlar]
Arcan, E. (2010). nsan haklar ve medya. Yaymlanmam Doktora Tezi,
stanbul niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, stanbul.
Ashcroft, B. ve ark. (2000). Edward Said, Florence-USA: Routledge.
Benhabip, S. (1996). Democracy and difference: Contesting the boundaries
of the political. New Jersey: Princeton University Press.
Casanova, J. (2006). The long, difficult, and tortuous journey of Turkey
into Europe and the dilemmas of European civilization. Constellations,
13 (2), 234-247.
114 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 24. Say

Chomsky, N. ve ark. (2004). Medyann kamuoyu imalat. stanbul: ivi-

yazlar.
Choulraki, L. (2000). Political discourse in the news: Democratizing res-
ponsibility or aestheticizing politics?. Discourse & Society, 11, 293-314.
Christensen, C. (2005). Pocketbooks or prayer beads?: US/UK newspaper
coverage of the 2002 Turkish elections. The Harvard International Jo-
urnal of Press, 10 (1), 109-128.
Christensen, C. (2006). God save us from the Islam cliches. British Jour-
nalism Review, 17 (1), 65-70.
Cokun, . (2003). Modernliin kaynaklar: Rnesans zerine bir deerlen-
dirme. Sosyoloji Dergisi, 3 (6), 45-69.
Cokun, . (2008). Sosyoloji, antropoloji, arkiyatlk ve teki. Sosyoloji
Dergisi, 3(16), 11-26.
Elgamri, E. (2008). Islam in the British broadsheets: The impact of orien-
talism on representations of Islam in the British press. Reading, GBR:
Ithaca Press.
Fairclough, N. (1995). Media discourse. Londra: Arnold.
Foucault, M. (1969). Archaeology of knowledge. London: Routledge.
Foucault, M. (1987). Sylemin dzeni. T. Ilgaz (ev.), stanbul: Hil Yaynlar.
Gramsci, A. (2009). Hapishane defterleri semeler. A. Cemgil (Haz.), (5.
bs.), stanbul: Belge Yaynlar.
Izadi, F. ve Saghaye-Biria, H. (2007). A discourse analysis of elite Ameri-
can newspaper editorials: The case of Irans nuclear program. Journal
of Communication Inquiry, 31(2), 140165.
Kumar, D. (2010). Framing Islam: The resurgence of orientalism during
the Bush II era. Journal of Communication Inquiry, 34 (3), 254277.
Malcolm, D., Bairner, A. ve Curry, G. (2010). Woolmergate: Cricket and
the representation of Islam and muslims in the British press. Journal of
Sport and Social Issues, 34 (2), 215-235.
Marsden, L ve Savigny, H. (2009). Media religion and conflict. Surrey:
Ashgate Publishing Group.
 Arcan / arkiyatln Aynasnda Trkiye Suretleri 115

Negrine, R. ve ark. (2008). Turkey and the European union: An analysis

of how the press in four countries covered Turkeys bid for accession in
2004. European Journal of Communication, 23 (1), 47-68.
Poole, E. (2009). Reporting Islam: Media represantations and British mus-
lims. London: Tauris.
Richardson, J. E. (2004). (Mis)Representing Islam: The racism and rhe-
toric of British broadsheet newspaper. Philadelphia: John Benjamins
Publishing Company
Said, E. W. (1999). arkiyatlk: Batnn ark anlaylar. stanbul: Metis
Yaynlar.
Tekin, . B. (2008). The Construction of Turkeys possible EU membership
in French political discourse. Discourse & Society, 19 (6), 727763.
Tekinalp, . ve Uzun, R. (2006). letiim aratrmalar ve kuramlar. s-
tanbul: Beta Yaynlar
Van Dijk, T. (1988). News analysis. New Jersey: Lawrence Erlbaum As-
sociates.
Van Dijk, T. (1993). Principles of critical discourse analysis.
Discourse&Society, 4 (2), 249-283.
Van Dijk, T. (2003). Sylem ve ideoloji. Bar oban ve ark. (ev.), Sylem
ve deoloji iinde (s. 17-34), stanbul: Su Yaynlar.
Van Dijk, T. (2006). Discourse and manipulation. Discourse & Society, 17
(3), 359383.
Van Dijk, T. (2007). Social cognition and discourse. International Conference
on Social Psychology and Language-Bristol, July, 1987, Text 8, Bildiri
metni, 129- 157. 8 Mart 2007, http://www.discourses.org/download/
articles
Vultee, F. (2006). Fatwa on the bunny: News language and the creation of
meaning about the Middle East. Journal of Communication Inquiry, 30
(4), 319-336.
Wodak, R. ve Reisigl, M. (1999). Discourse and racism: European perspec-
tives. Annual Review of Anthropology, 28, 175-199.
116 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 24. Say

Wodak, R. ve ark. (2009). Discoursive construction of national identity. A.

Hirsh (ev.). (2. bs.), Edinburg: University Press.
Wodak, R. ve M. Meyer, (2009). Critical discourse analysis: history, agenda,
theory and methodology. Ruth Wodak ve Michael Meyer (Ed.), Methods
of critical discourse analysis iinde, (2. bs.), Londra: Sage.

Haberler
(Haber sayfa numaralar blm ii numaralar olarak belirtilmi olup;
The Timesn denizar (overseas) ve The Guardiann d [haber]
sayfa[s] (foreign page) blmlerinde yer alan haberler d haber sayfas
dhs; ekonomi sayfas es; yurt haberleri sayfas ise yhs ksaltma-
syla verilmitir.)
Bowcott, O. (24 Eyll 2004). The Guardian, dhs. 17.
Bremner, S. (2 Ekim 2004). The Times, dhs. 23.
Bowcott, O. (24 Eyll 2004). The Guardian, dhs. 17.
Browne, A. (4 Mays 2004). The Times, dhs. 13.
Browne, A. (20 Eyll 2004). The Times, dhs. 12.
Browne, A. (23 Eyll 2004). The Times, dhs. 15.
Browne A. (24 Eyll 2004). The Guardian, dhs. 16.
Browne, A., Hurst G. ve Watson R. (18 Aralk 2004). The Times, dhs. 39.
Gentleman A. (2 Ekim 2004). The Guardian, dhs. 18.
Gow, D. ve Smith, H. (7 Ekim 2004). The Guardian, dhs. 16.
Gow, D. ve Watt, N. (18 Aralk 2004). The Guardian, yhs. 2.
Henley, J. (29 Eyll 2004). The Guardian, dhs. 15.
Henley, J. ve Traynor, I. (22 Eyll 2004). The Guardian, dhs. 17.
Hurst, G. ve Browne, A. (17 Aralk 2004). The Times, dhs. 44.
Kaletsky, A. (7 Ekim 2004). The Times, zel haber s. 17.
 Arcan / arkiyatln Aynasnda Trkiye Suretleri 117

Mortished, C. (27 Eyll 2004). The Times, es. 52.

Righter, R. (28 Mays 2004). The Times, dhs. 28.
Smith, H. (8 Mays 2004). The Guardian, dhs. 18.
Smith, H. (5 Temmuz 2004). The Guardian, dhs. 13.
Smith, H. (13 Aralk 2004). The Guardian, dhs. 12.
Smith, H. (18 Aralk 2004). The Guardian, dhs. 16.
Smith, H. (20 Aralk 2004). The Guardian, dhs. 13.
The Times (12 Austos 2004). Vatican shuns Turkeys EU bid, dhs. 15.
Tisdall, S. (14 Aralk 2004). The Guardian, dhs. 11.
Traynor, I. ve Henley, J. (22 Eyll 2004). The Guardian, dhs. 17.