Professional Documents
Culture Documents
სურსათის ძირითადი კანონი - სურსათის ჰიგიენა
სურსათის ძირითადი კანონი - სურსათის ჰიგიენა
evrokavSirSi
sursaTis
higiena
saqarTvelos
strategiuli
kvlevebisa da
ganviTarebis centri
9 10
11 12
13 14 15
2
dineba 1: meti sifrTxile, kontroli,
gamWvirvaloba9101112131415
3
aRvwereT16, e.w. BSE17 skandali gaxldaT. miuxedavad imisa, rom
am skandalTan dakavSirebuli daavadebiT18 daRupul adamianTa
ricxvi didi ar aris19, swored es iyo is gardamtexi movlena,
romelmac evrokavSirSi sursaTis uvneblobisadmi midgomebi
Secvala. am krizisma gamoavlina evrokavSirSi sursaTis regu-
lirebis rogorc instituciuri, aseve normatiuli naklovane-
bebi: arasaimedo aRmoCnda sursaTis erovnuli regulirebisa
da kontrolis urTierTndobis/ urTierTaRiarebis midgoma.
Sokis momgvreli iyo is garemoebac, rom susti rgoli aR-
moCnda Tanamegobrobis ara is wevri-qveynebi, sadac sursaTis
uvneblobis regulireba-kontroli susti iyo, aramed didi
britaneTi, qveyana sadac sursaTis uvneblobis mecnierebac da
praqtikac sakmaod maRal doneze iyo ganviTarebuli, Tumca
mewarmeTa lobirebam mecnierTa saRi azri da politikosTa si-
frTxile mainc gadawona20. krizisma gamoavlina naklovanebebi
evrokomisiaSic _ araadekvaturi aRmoCnda evrokomisiisTvis
samecniero rCevebis miwodebis instituciuri mowyoba samec-
niero komitetebis saxiT, romelTa warmomadgenlebs wevri
qveynebis mTavrobebi irCevdnen (da afinansebdnen [29]). ro-
gorc praqtikam aCvena, aseTi institucia Zalze advilad mo-
eqca erTi mTavrobis gavlenis qveS (vinaidan man meti eqsperti
waradgina da daafinansa), ris Sedegadac, kritikul momentSi,
evrokomisia obieqturi mecnieruli rCevebis gareSe darCa da
mTeli rigi araswori gadawyvetilebebi miiRo21. aseve arae-
16 http://momxmarebeli.ge/images/file_246141.pdf
17 Bovine Spongiform Encelophathy, msxvilfexa rqosani pirutyvis
Rrublisebri encelopaTia, e.w. Zroxebis sigiJe.
18 igulisxmeba kroicfeld-iakobis daavadeba (Variant Creutzfeldt-
Jakob disease), romelic gamowveulia adamianis mier BSE-daavadebuli xorcis
miRebiT. daavadeba dakavSirebulia nervuli sistemis Zalze mZime dazianebas-
Tan, ar ikurneba da 6 TveSi (zogjer 2 weliwadSi) pacienti iRupeba. meti
detalebisTvis ix. am seriis pirveli broSura, http://momxmarebeli.ge/images/
file_246141.pdf.
19 2011 wlis mdgomareobiT kroicfeld-iakobis daavadebiT 224 adami-
ania gardacvlili. daavadebis piki 2000 wels iyo. wyaro: http://www.who.int/me-
diacentre/factsheets/fs180/en/index.html .
20 saubaria did britaneTze, sadac warmoiSva da politikosTa umoqm-
edobis gamo mTels msoflioSi gavrcelda es daavadeba, romelic sasikvdiloa
ara mxolod cxovelebisTvis, aramed adamianebisTvisac.
21 miuxedavad safrangeTisa da germaniis moTxovnisa, evrokomisia didx-
4
feqturi aRmoCnda (savaraudod, isev da isev lobirebis gamo)
evrokomisiis mier misive gadawyvetilebebisa Tu normatiuli
aqtebis adgilebze Sesrulebis kontroli22.
BSE skandals evrokavSirSi sursaTis regulirebaze miwisZ-
vrismagvari efeqti hqonda [70]. sazogadoeba iTxovda Zireul
cvlilebebs. ramdenimewliani ganxilvis Semdeg Seicvala ev-
rokomisiis Sesabamisi struqturebis instituciuri mowyoba
_ sursaTis sferoSi samecniero mosazrebebisa da daskvnebis
momzadebis mizniT Seiqmna23 damoukidebeli instituti EFSA24,
romelzec arc evrokomisias da arc wevri-qveynebis mTavro-
bebs zegavlenis arc ufleba da arc meqanizmebi aRar gaaCnia.
am institutis mier samecniero daskvnebis mosamzadeblad mec-
nierTa daqiraveba xdeba Ria da gamWvirvale konkursis gziT,
yvela angariSi da daskvna qveyndeba institutis veb-gverdze.
institutisTvis dakveTis micemis ufleba aqvs ara marto ev-
rokomisias, aramed evroparlamentsac da wevri-qveynebis mTav-
robebsac. instituti geografiuladac ki daSorebulia evro-
komisiisgan _ igi italiaSi, qalaq parmaSia ganTavsebuli.
garda amisa, miRebul iqna zomebi, rom sursaTis evropuli
5
kanonmdeblobis Sesrulebis Semowmeba Tanmimdevruli da gamW-
virvale gamxdariyo. dRes mas axorcielebs evrokomisiis sur-
saTisa da veterinariis ofisi25, romelic aseve geografiulad
daSorebulia evrokomisiis sxva ofisebisgan (ganTavsebulia
irlandiaSi, patara dasaxleba granJSi) da yvela misi auditis
programa da angariSi internetis saSualebiT xelmisawvdomia
sazogadoebisTvis.
Tumca mTavari cvlilebebi ara instituciur, aramed nor-
matiul sferoSi unda momxmdariyo. aSkara iyo, rom erTiani
bazrisadmi momxmareblis Seryeuli ndobis aRdgena mxolod
erTiani da erTnairi regulirebis saSualebiT iqneboda Ses-
aZlebeli. pirvel rigSi gadawyda, rom sursaTis uvneblobis
sakiTxebi evrokavSirSi unda daregulirebuliyo ara direq-
tivebiT26, romelTa transpozicia erovnul kanonmdebloba-
Si SeiZleba sxvadasxvagvari iyos, aramed erTiani evropuli
kanonebiT _ regulaciebiT. aseve aSkara iyo, rom sursaTis
uvneblobis uzrunvelyofa mxolod sasursaTo warmoeba-dis-
tribuciis stadiebis regulireba-kontrolis saSualebiT Seu-
Zlebelia _ BSE krizisis mizezi xom ara xorcis damuSavebaSi,
aramed fermaSi, kerZod ki, im sakvebSi iyo, romelsac pirutyvs
aWmevdnen27. amitom gasagebi gaxda, rom sursaTis regulaciebma
Tu e.w. pirveladi warmoeba (anu fermebi) ar moicva, uvne-
beli sursaTis uzrunvelyofa ver moxerxdeba. garda amisa,
sursaTis uvneblobaze gavrcelda e.w. winmswrebi sifrTxilis
principi, romelic ar aZlevs SesaZleblobas politikosebs
TavianTi umoqmedoba mecnieruli monacemebis naklebobiT an
arasaTanado sizustiT daasabuTon _ Tu potenciuri safrTxe
didia, politikosi valdebulia imoqmedos maSinac ki, roca
safrTxis albaToba mecnierulad dazustebuli ar aris.
6
dineba 2: mxolod dasabuTebuli moTxovnebi
7
mendaciebTan an saxelmZRvanelo principebTan.32 SPS SeTanx-
meba konkretulad uTiTebs sam saerTaSoriso organizacias,
romelTa mier damtkicebuli standartebi an sxva saxelmZR-
vanelo dokumentebi am mizniT unda iqnes gamoyenebuli. esenia:
sursaTis uvneblobis sakiTxebSi _ `kodeqs alimentari-
usis~ komisia;33
cxovelTa janmrTelobisa da zoonozuri daavadebebis
sferoSi _ epizootiebis saerTaSoriso ofisi34 (2003 wlidan
organizacias hqvia cxovelTa janmrTelobis msoflio orga-
nizacia35);
mcenareTa dacvis sferoSi _ mcenareTa dacvis saerTa-
Soriso konvenciis36 sekretariati.
iseT sferoebSi, romelzec am sami organizaciis kompeten-
cia ar vrceldeba, dasaSvebia sxva, Sesabamisi saerTaSoriso
organizaciis mier gamoqveynebuli standartebis, rekomenda-
ciebis an saxelmZRvanelo principebis gamoyeneba37.
8
mecnieruli analizis safuZvelze unda daasabuTos38, am das-
abuTebisTvis gamoyenebuli riskis Sefasebis meTodologia ki
isev saerTaSoriso organizaciis mier unda iyos SemuSavebuli.
eqsportior qveyanas SeuZlia moiTxovos aseTi ganmartebebi da
dasabuTeba importis qveynisgan. eqsportior qveyanas agreTve
SeuZlia daasabuTos, rom mis mier gamoyenebuli gansxvavebuli
sanitariuli zomebi adamianTa/cxovelebis/mcenareebis dacvis
TvalsazrisiT, aseTive efeqturia da amitom maTi gamoyenebiT
warmoebuli sursaTi mimRebma qveyanam uvneblad unda miiCnios
(ufro detalurad ix. qvemoT).
im SemTxvevaSi, Tuki arsebuli samecniero monacemebi ris-
kis dasabuTebisTvis sakmarisi ar aris, qveyanas ufleba aqvs
SemoiRos droebiTi sanitariuli da fitosanitariuli zome-
bi39, im pirobiT, rom igi ar daiSurebs mcdelobas damatebiTi
samecniero monacemebis mosapoveblad, riskis ufro zustad da
obieqturad Sefasebis mizniT.40
mokled rom vTqvaT, msoflio savaWro organizaciis SPS
SeTanxmebis xelmoweris Semdeg, WTO-wevrebis mier sakuTar
teritoriaze sursaTis uvneblobis mizniT, (fito)sanitari-
uli zomebis dawesebis an SenarCunebisTvis aucilebeli iyo es
zomebi kodeqs alimentariusis mier damtkicebuli saxelmZ-
Rvanelo dokumentebis Sesabamisi yofiliyo. winaaRmdeg Sem-
TxvevaSi am qveyanas/Tanamegobrobas mecnierulad unda daesab-
uTebina maTi SemoRebis mizanSewoniloba.
9
tuli wyaros roli, savaraudod, kodeqs alimentariusis~
komisias daekisreboda, am ukanasknelma Tavisi standartebisa
da rekomendaciebis mowesrigeba daiwyo. sursaTis higienis
zogadi principebi kodeqs alimentariuss jer kidev 1969
wels hqonda damtkicebuli [1]. 1991 wels sursaTis higienis
komitetma daayena misi gadamuSavebis sakiTxi, ZiriTadad im-
isTvis, rom dokumentSi saTanadod asaxuliyo sursaTis uvne-
blobis uzrunvelyofis axali midgoma _ safrTxis analizisa
da kritikuli wertilebis kontrolis sistema, e.w. haspi [6].
1997 wels kodeqs alimentariusis~ komisiam safrTxis anal-
izisa da kritikuli wertilebis kontrolis sistemis aRwera
da misi gamoyenebis saxelmZRvanelo principebi sursaTis hi-
gienis zogadi principebis danarTis saxiT daamtkica [16].
10
1970-71 wlebSi aSS-Si moxda botulizmis ramdenime af-
eTqeba, romlis mizezsac sursaTis konservebi warmoadgenda.
aSS-s sursaTisa da wamlebis administraciam42 pilsburis kom-
panias sTxova misi inspeqtorebisTvis konservebis uvneblobis
uzrunvelyofis is meTodi eswavlebina, rac am ukanasknelma
NASA-s dakveTis Sesrulebisas aiTvisa. kompaniam saxelmwifo
inspeqtorebs sam-kviriani treningi Cautara da saguldagulod
gaacno es axali meTodi, romelsac man safrTxis analizisa
da kritikuli wertilebis kontrolis sistema43, SemoklebiT
HACCP uwoda. es meTodi safuZveli gaxda sursaTisa da wamlis
administraciis mier momzadebuli axali regulaciisa, romel-
mac sursaTis konservebis uvnebloba mniSvnelovnad gazarda.
1975 wlidan haspis danergva daiwyes ara mxolod kon-
servis mwarmoebelma, aramed sxva progresulad moazrovne sa-
sursaTo kompaniebmac. am meTodis Taobaze dadebiTi daskvna
moamzada aSS-s mecnierebaTa akademiamac. sxvaTa Soris misi
rekomendacia iyo, sursaTis mwarmoebelTa saxelmwifo in-
speqtireba sawarmos haspis sistemis auditiT Canacvlebu-
liyo. miuxedavad imisa, rom es rekomendacia ar Sesrulebula,
Semdegi 25 wlis ganmavlobaSi meTodma TandaTan sul ufro
meti momxre moipova. 90-ani wlebisTvis ki haspze msjeloba
daiwyo kodeqs alimentariusis sursaTis higienis komisiaSic,
romelsac aSS xelmZRvanelobda (da afinansebda). 1997 wels
haspi kodeqs alimentariusis~ mier rekomendebuli higienis
zomebis nawili gaxda.
11
Semowmdeba, moxda Tu ara is Secdoma (moufrTxilebloba, Sem-
TxveviToba da a.S.), romelic am etapisTvis kritikulia. amisT-
vis unda dadgindes konkretuli Sesamowmebeli parametri (mag-
aliTad, temperatura, mikrobiologiuri maxasiaTeblebi, an
Tundac samacivre ganyofilebis karis Riaobis xangrZlivoba)
da misi kritikuli mniSvneloba _ zRvari, romlis gadacilebis
SemTxvevaSi sursaTis uvnebloba darRveulad CaiTvleba. aseve
winaswar unda dadgindes is zomebi, romelic gatardeba, Tuki
kritikuli zRvari dairRva (magaliTad, sursaTis es partia
xelaxla gadamuSavdes, an moixarSos, an ganadgurdes, an sxva).
meti saimedoobisTvis ki dgindeba SemowmebaTa regularobis
rutinuli gadamowmebisa da yovelive amis aRricxva-dokumen-
tirebis procedura.
kodeqs alimentariusis terminologiiT, haspis sistema
7 princips eyrdnoba [2]:
1. SesaZlo safrTxeebis gaanalizeba;
2. kritikuli sakontrolo wertilebis dadgena;
3. kritikuli (parametris) zRvrebis gansazRvra;
4. kritikuli wertilis kontrolis monitoringis siste-
mis awyoba;
5. im RonisZiebis dadgena, romelic kritikuli zRvris
gadacilebis SemTxvevaSi unda ganxorcieldes (gamosworebis
zomebi, corrective actions);
6. proceduris dadgena, romelic mudmivi monitoringis
ganxorcielebis gadamowmebis saSualebas iZleva;
7. yvela etapis dokumentireba-aRricxvis daweseba.
kodeqs alimentariusis~ mier dadgenili zogadi higienisa
da haspis principebi evrokavSiris higienis paketSi srulad
gadavida. haspis sistemis danergva dRes sursaTis mwarmoe-
blebisTvis savaldebulo moTxovnaa (detalebi ix. qvemoT). ar-
sebiTad es regulirebis nakleb detalizacia-dawvrilmanebas
da, aqedan gamomdinare, mewarmeTaTvis, erTi mxriv, meti Tavi-
suflebis micemas, meore mxriv ki, meti pasuxismgeblobis da-
kisrebas niSnavs.
12
dacvis saTanado done
13
mcenareebis sicocxlisa da janmrTelobis dasacavad45. kodeqs
alimentariusma~ ganmarta [34], rom es cneba arsebiTad igivea,
rac sursaTiT gamowveuli daavadebebis riskis misaRebi done
am konkretul qveyanaSi, anu sursaTiT gamowveul daavadebaTa
wliuri sixSire, romelsac am konkretuli qveynis sazogadoeba
misTvis dasaSvebad (an am etapze dasaSvebad/misaRebad) miiCnevs
[50]. rogorc aRvniSneT, ALOP doned qveyanas ar SeuZlia miuR-
wevadi maCvenebeli daadginos (magaliTad, sursaTiT gamowveu-
li daavadebebis sruli aRmofxvra qveyanaSi), SPS-SeTanxmeba
iTxovs, rom es done iyos realuri, miRwevadi. SPS-SeTanxmebis
zemoT aRwerili debuleba imis Taobaze, rom eqsportior
qveyanas ufleba aqvs moiTxovos ganmartebebi importis qvey-
nis mier dawesebul sanitarul/fitosanitarul zomebTan da-
kavSirebiT, faqtobrivad niSnavs, rom importis qveyanas unda
SeeZlos imis demonstrireba, rom mis mier dadgenili (fito)
sanitariuli zomebi mis mierve dadgenili ALOP donis miRw-
evas an SenarCunebas uzrunvelyofs.
mas Semdeg, rac qveyana sazogadoebrivi janmrTelobis
misTvis misaReb (da miRwevad) dones daadgens, man am donis
misaRwevad iseTi (fito)sanitariuli regulirebis zomebi unda
SearCios, romelic yvelaze naklebad iqneba Semaferxebeli vaW-
robisTvis46. SPS-SeTanxmebaSi ganmartebulia, rom qveynis mier
ganxorcielebuli zoma CaiTvleba yvelaze naklebad Semafer-
xeblad vaWrobisTvis, Tuki ar arsebobs sxva, alternatiuli
zoma, romelic vaWrobas naklebad zRudavs da amave dros, te-
qnikur-ekonomikuri TvalsazrisiTac miuRebeli ar aris (mis-
aRebia gonivrul farglebSi)47. praqtikulad es niSnavs, rom
importis qveynis mier dawesebuli ama Tu im SezRudvis gadasa-
laxad eqsportior saxelmwifos SeuZlia gamoiyenos is faqti,
14
rom arsebobs sxva zoma, romelic naklebi zianis momtania eko-
nomikurad an saerTaSoriso vaWrobis TvalsazrisiT (da ami-
tom eqsportiori qveynisTvis ufro misaRebia),da amave dros,
igi sursaTis uvneblobis imave dones uzrunvelyofs, rac im-
portis qveyanas deklarirebuli aqvs. am safuZvliT SeiZleba
eqsportiorma qveyanam msoflio savaWro organizaciis davaTa
ganxilvis organos winaSe vaWrobis Semaferxebeli zomis sxva,
naklebad Semaferxebeli zomiT Canacvlebis sakiTxi daayenos.
2003 wels kodeqs alimentariusma~ sagangebo saxelmZ-
Rvanelo dokumenti SeimuSava importiori da eqsportiori
qveynebis mier gansxvavebuli sanitariuli zomebis gamoyenebis
SemTxvevaSi maTi ekvivalenturobis dasadgenad [34]. dokumen-
tSi aRniSnulia, rom sxvadasxva qveyanaSi sanitariuli zomebi
xSirad gansxvavebulia da amis mizezia sursaTis uvneblobis
safrTxeebis, am safrTxeebis marTvisadmi midgomebis an
ubralod, sursaTis uvneblobis kontrolis sistemebis isto-
riuli ganviTarebis gansxvavebuloba. Tumca Sedegis, anu ALOP
uzrunvelyofis TvalsazrisiT, es zomebi SesaZloa ekvivalen-
turi iyos. imisTvis, rom formaluri gansxvaveba procedureb-
Si ar gaxdes am qveynebs Soris sasursaTo produqtebiT vaWro-
bis Seferxebis safuZveli, kodeqs alimentariusi adgens [34]:
miuxedavad imisa, rom ALOP donis arCevanSi qveynebi Tavisuf-
alni arian, maT unda SeeZloT es done cifrobrivad an xarisxo-
brivad aRweron da aCvenon/daasabuTon, rom maT mier dawese-
buli sanitariuli zomebi am ALOP dones uzrunvelyofs. am
informaciis safuZvelze ki eqsportior qveyanas Tavis mxriv
SeuZlia daasabuTos, rom mis mier gatarebuli (gansxvavebuli)
sanitariuli zomebic imave ALOP dones uzrunvelyofs, anu
importis qveynis moTxovnebis ekvivalenturia da amitom misi
sasursaTo produqtebis Setanas Seferxeba ar unda Seeqmnas.
amdenad, kodeqs-alimentariuss SemuSavebuli aqvs konkre-
tuli meTodika, romelic saSualebas iZleva sxvadasxva qvey-
nebis mier gatarebuli sanitaruli zomebi erTmaneTs Sedardes
maTi Sedegianobis TvalsazrisiT. Tumca am meTodikis praqti-
kulad gamosayeneblad unda arsebobdes informacia da mona-
cemebi, romelic zemoT aRwerili maCveneblebis mniSvnelobaTa
dadgenas SesaZlebels gaxdis. da es monacemebi safuZvliani da
sando unda iyos.
15
riskebis analizi
16
riskebis Sefasebas, romelic dafuZnebuli iqneba myar, raode-
nobriv mecnierul monacemebze, iqneba gamWvirvale da srulad
dokumentirebuli.
es gadawyvetileba, detaluri ganxilvisas, sakmaod serio-
zul kiTxvebs badebs. pirveli maTgania: ra xdeba, Tuki mec-
nieruli monacemebi arasakmarisia, Tumca mainc aSkaraa, rom
SesaZlo riski Zalze didi SeiZleba iyos (anu iseT SemTxvevaSi,
rogoric BSE krizisi iyo. ix. zemoT)? iTvaliswinebs Tu ara
kodeqs alimentariusi e.w. winmswrebi sifrTxilis prin-
cips? es sakiTxi kodeqs alimentariusSi~ mwvave debatebis
sagani gaxda. 2001 wels moxerxda SeTanxmebis miRweva imis
Taobaze, rom aseT SemTxvevebSi kodeqsi daadgens ara saval-
debulo dokumentebs, rogoricaa standartebi, aramed ufro
sarekomendacio xasiaTis dokumentebs, mag., kargi praqtikis
kodeqsebs[25];
kidev erTi sakiTxi, romelic am periodSi mwvave debatebis
sagani gaxda, exeboda imas, rom realuri gadawyvetilebebi
ar aris da arc SeiZleba iyos mxolod mecnierul mosazre-
bebze dafuZnebuli. yvela gadawyvetilebis mimRebi valdebu-
lia gaiTvaliswinos sxva garemoebebic, garda mecnierulisa _
ekonomikuri, socialuri, politikuri, SesaZloa kulturuli
sakiTxebic ki. sad aris am faqtorebis ganxilvis adgili ris-
kis analizis zemoT SemoTavazebul sqemaSi? ramdenad sworia
politikosebis funqcia da pasuxismgeblobebi mTlianad mec-
nierebs gadavakisroT? da xom ar iqneba amis Sedegi mecnierebis
politizireba?
2001 wels miRweuli iqna SeTanxmeba imis Taobaze, rom kod-
eqsis standartebis dadgenis procesi Sedgeba ori stadiisgan.
erTi maTgania wminda mecnieruli ganxilvebis stadia (Semdgom-
Si amas daerqva riskis Sefaseba), meore ki _ gadawyvetilebis
miRebis stadiaa (riskis marTva). swored am meore stadiaze
daSvebulia ara mxolod mecnieruli mosazrebebis, aramed
momxmarebelTa janmrTelobasTan an samarTlian vaWrobasTan
dakavSirebuli sxva, aramecnieruli faqtorebis gaTvaliswine-
bac.Tumca, yvela SemTxvevaSi am meore procesma zemoqmedeba
ar unda moaxdinos riskebis analizis mecnierul nawilze. es
ukanaskneli saimedod unda iyos gamoyofili riskebis marTvis
procesisgan da misi miukerZoebloba da obieqturoba eWvs ar
17
unda iwvevdes52. amisTvis ki orive procesis maqsimaluri gamW-
virvaloba aris aucilebeli.
2003 wels kodeqsma daamtkica kodeqs alimentariusis
farglebSi riskis analizis gamoyenebis samuSao principebi,
sadac zemoT aRwerili SeTanxmebebi Tanmimdevrulad aris Cam-
oyalibebuli [73]. kerZod, dadginda rom riskis analizi Sedge-
ba sami mkafiod gamijnuli procesisgan:
1. riskis Sefaseba (risk assessment) _ es aris mecnieruli
Sefasebebis procesi. kodeqsis farglebSi mas axorcieleben (an
mis ganxorcielebisTvis mecnierul rCevebs iZleva) FAO/WHO
damoukidebel eqspertTa organoebi. dResdReobiT sami aseTi
organo funqcionirebs:
sursaTis danamatebze momuSave eqspertTa erToblivi
komiteti (Joint FAO/WHO Expert Committee on Food Additives, JEC-
FA);
sursaTSi pesticidebis narCenebze momuSave eqspertTa
erToblivi kreba (Joint FAO/WHO Meeting on Pesticide Residues,
JMPR);
mikrobiologiuri riskebis Sefasebis eqspertTa erTo-
blivi Sexvedrebi (Joint FAO/WHO Expert Meetings on Microbiologi-
cal Risk Assessment, JEMRA)
Tavis mxriv, riskebis Sefaseba oTx Tanmimdevrul etaps
moicavs: safrTxis53 gamovlena, daxasiaTeba, eqspoziciis Se-
faseba da riskis daxasiaTeba (ix. diagrama 2).
2. riskebis marTva (risk management) es aris gadawyvetile-
baTa miRebis procesi riskis Semcirebis an Sekavebis mizniT
regulirebis zomis dasadgenad. aq xorcieldeba riskis pre-
venciis an regulirebis sxvadasxva alternativis ganxilva da
Sesaferisi zomis SerCeva.
3. riskebis komunikacia (risk communication) _ es aris infor-
maciis gacvlis procesi riskebis analizSi monawile da daintere-
sebul yvela mxares Soris: riskis Semfaseblebs, mmarTvelebs,
52 wyaro: [25], Appendix II, Amendment to the Statements of principle on the role of
science in the Codex decision-making process and the extent to which other factors are taken
into account.
53 safrTxe (Hazard) niSnavs biologiur, qimiur an fizikur obiqts sur-
saTSi, an sursaTis iseT mdgomareobas, romelsac SeuZlia adamianis janmrT-
elobaze uaryofiTi zemoqmedeba iqonios [73].
18
JECFA);
(Joint FAO/WHO Meeting on Pesticide Residues,
JMPR);
momxmareblebs,
mewarmeebs, samecniero
(Joint FAO/WHO da sxvaonwreebs
Expert Meetings Soris.Risk
Microbiological
komunikacia moicavs
Assessment, dainteresebuli mxareebisTvis detaluri
JEMRA)
ganmartebebis
, miwodebas riskis Sefasebis
Sedegebisa
da riskis
:
marTvisas
miRebuli
53 , gadawyvetilebebis safuZvlebis
, Sesaxeb.
(. 3).
(Hazard identification)
?
? ?
(Hazard characterization) (Exposure assessment)
? ?
?
?
52 : [25], Appendix II, Amendment to the Statements of principle on the role of science in the Codex decision-
making process and the extent to which other factors are taken into account.
53 (Risk
(Hazard) , characterization)
,
,
?
[73].
?
15
?
?
2: . :
diagrama2: http://www.fao.org/ag/agn/jemra
riskebis Sefasebis procesis sqema.
wyaro:http://www.fao.org/ag/agn/jemra
2. (risk management)
riskebis
analizis yvela
etapi (procesi)
Tanmimdevrulad
da gamWvirvaled unda xorcieldebodes da srulad dokumen-
.
tirebuli unda iyos. aseve aucilebeli moTxovnaa riskis Se-
.
fasebisa da marTvis etapebis funqcionalurad gamijvna, anu
3. (risk communication) -
maTi ganmaxorcielebeli pirebis funqciebis mkafiod dadgena
konfliqtis
da interesTa
SesaZleblobis acileba.
Tavidan
: , ,
, , .
19
.
()
.
,
.
20
ponentebis dasaSvebi odenobebis Sesafaseblad55. Tumca sur-
saTis mikrobiologiuri maxasiaTeblebis dadgena am meTodiT
mTel rig sirTuleebs awydeba. pirvel rigSi, problemaa saim-
edo informaciis mopoveba sursaTiT gamowveuli infeqciuri
daavadebebis sixSirisa da gavrcelebis Taobaze56 _ msoflio
jandacvis organizacia dResac aRiarebs, rom sando infor-
macias am daavadebaTa Sesaxeb ar flobs57 garda amisa, Zalze
rTulia erTmniSvnelovani kavSiris dadgena sursaTSi mikrobis
raodenobasa da mis mier gamowveuli daavadebis simwvavesa da
gavrcelebas Soris _ es faqtori damokidebulia am daavadebi-
sadmi konkretuli teritoriis mosaxleobis mgrZnobeloba-
ze da rogorc aRmoCnda, msoflios regionebisa da qveynebis
mixedviT Zalian mniSvnelovnad gansxvavdeba58. aseve Zalze
rTuli mosapovebelia informacia safrTxisadmi eqspoziciis
Sesafaseblad, anu sxvadasxva populaciaSi ama Tu im mikrobis
Semcveli sursaTis59 moxmarebis Sesaxeb.60
amitom, miuxedavad imisa, rom jer kidev 1991 wlis zemoT
21
moxseniebul konferenciaze sursaTis mikrobiologiuri dabi-
nZurebis regulireba kodeqs alimentariusis~ muSaobis pri-
oritetad iqna dasaxelebuli61, konkretuli normebis62 (zRvru-
li mniSvnelobis) dadgena romelime mikrobis mimarT kodeqs
alimentariusis~ doneze dRemde ver moxerxda da arc axlo
momavalSi aris mosalodneli. sanacvlod, kodeqs alimenta-
riusma SeimuSava da daamtkica is midgomebi, romelic mikro-
biologiuri moTxovnebis (kriteriumebis) dadgenis safuZveli
unda iyos63, agreTve miiRo rigi saxelmZRvanelo dokumentebi
(ix. danarTi 3), romelmac evrokavSiris kanonmdeblobaze mniS-
vnelovani zemoqmedeba iqonia.
kodeqs alimentariusis~ mier damtkicebul sasursaTo
produqtebis mikrobiologiuri normebis dadgenisa da gam-
oyenebis principebSi [15] ganmartebulia sursaTis mikro-
biologiuri Semowmebis is Taviseburebani, romelic mikro-
22
biologiuri normebis dawesebasa da gamoyenebas kidev ufro
arTulebs. ZiriTadi problema mdgomareobs imaSi, rom sasur-
saTo produqtSi mikroorganizmebi araTanabrad aris ganawile-
buli64. Sedegad sursaTis partiidan aRebuli sinjis warmo-
madgenlobiToba saTuoa _ yovelTvis arsebobs SesaZlebloba,
apriorulad dabinZurebuli produqtis Semowmebisasac ki, _
rom sursaTSi arsebuli mikrobebi arc erT aRebul sinjSi ar
moxvdes65. es ki imas niSnavs, rom sursaTidan aRebuli sinjebis
Sesabamisoba mikrobiologiur normebTan sursaTis uvneblobis
garantias ar warmoadgens.66 Sesabamisad, imis dasabuTeba, rom
am normebis kontroliT adamianTa janmrTelobis dasaxuli
done miiRweva, uaRresad rTulia.
mikrobiologiuri analizebis kidev erT naklovane-
bas warmoadgens maTi xangrZlivoba, ris gamoc malfuWebadi
produqtebis SemTxvevaSi SeuZlebelia maTi moxmarebis Sesaxeb
gadawyvetileba analizis pasuxis mixedviT miiRo _ analizis
23
dasrulebis momentisTvis aseTi produqtebis vargisianobis
vada, rogorc wesi, gasulia67.
aRwerili mizezebis safuZvelze `kodeqs alimentariusi~
askvnis, rom sursaTis mikrobiologiuri kontroli sursa-
Tis uvneblobis uzrunvelyofis efeqturi meTodi ara aris68
da adgens, rom savaldebulo mikrobiologiuri normebi unda
dawesdes mxolod [15]:
iseTi sursaTis da warmoebis mxolod im etapebisTvis,
sadac sxva ufro efeqturi saSualeba ar arsebobs;
Tuki arsebobs am zomis dawesebis aSkara saWiroeba (mag-
aliTad, Sesabamis daavadebaTa dinamika);
Tuki aseTi zomis daweseba momxmarebelTa janmrTelo-
bis dacvis TvalsazrisiT Sedegiania, anu am parametris kon-
troliT momxmarebelTa dacvis xarisxi sagrZnoblad imatebs;
iseTi mikroorganizmebisTvis, romelic farTod aRi-
arebulia, rogorc paTogeni (daavadebis gamomwvevi), dabi-
nZurebis indikatori an sursaTis gafuWebis mimaniSnebeli
organizmebi. paTogenuri organizmebis aRmoCenas upiratesoba
unda mieniWos indikatorul organizmebTan SedarebiT. indi-
katoruli organizmebis gamoyenebis SemTxvevaSi unda mieTi-
Tos, risi indikatoria igi _ aradamakmayofilebeli higienis
Tu janmrTelobis safrTxis.
kodeqs alimentariusis~ mixedviT [15], Tuki produqtisT-
vis mikrobiologiuri norma mainc dadgindeba, mikrobis daS-
vebul raodenobasTan erTad unda dadgindes sinjebis raode-
noba, romelic TiToeuli partiidan aiReba, sinjebis zoma,
sinjis aRebisa da testirebis meTodika da sursaTis warmoeba-
distribuciis (e.w. sasursaTo jaWvis~) konkretuli stadia,
romelzec Semowmeba unda ganxorcieldes _ am maxasiaTeblebis
dazustebis gareSe mikrobiologiuri testebis Sedegebi Se-
darebadi ar aris. garda amisa, normiT unda dadgindes gamo-
24
sworebis zomebi, anu is qmedebebi, romelic mikrobiologi-
uri normis darRvevis SemTxvevaSi unda ganxorcieldes (mag.,
produqtis gadamuSaveba, ganadgureba, dabinZurebis mizezebis
kvleva).
25
miTa da raodenobiT da SemowmebaTa sixSiriT. anu, sursaTis
mikrobiologiuri kontrolis arsebuli sistema kodeqs ali-
mentariusis~ zemoT aRweril moTxovnebs namdvilad ar akmayo-
filebda da misi safuZvliani gardaqmna iyo saWiro.
am mizniT evrokomisiam mis damxmare samecniero komitetebs70
mosazrebaTa warmodgena daavala. suraTis samecniero komitet-
ma 1996-97 wlebSi warmoadgina rekomendaciebi sursaTis mikro-
biologiuri normebis Taobaze [11, 14], romlebic faqtobrivad
kodeqs alimentariusis~ mier dadgenili principebis analo-
giuri iyo. damatebiT am dokumentebSi miTiTebulia, rom mik-
robiologiuri agentebiT gamowveuli riskebis analizi axali
sferoa da misi amoqmedebisTvis damatebiTi ganxilvaa saWiro~.
1998 wels evrokomisiam sazogadoebriv janmrTelobas-
Tan dakavSirebuli veterinaruli RonisZiebebis samecniero
komitets sursaTis uvneblobis mxriv evrokavSirSi moqmedi mi-
krobiologiuri normebis adekvaturobisa da maTi gamoyenebiT
sursaTis Semowmebis mizanSewonilobis ganxilva daavala [44].
sakiTxis Seswavlis Semdeg, 1999 wels, komitetma daaskvna [19],
26
rom im periodSi evrokavSirSi moqmedi sursaTis uvneblobis
mikrobiologiuri normebi ar eyrdnobida arc riskebis Sefase-
bas da arc kodeqs alimentariusis~ mier dadgenil principebs;
mikrobiologiuri normebis nawili (magaliTad, aerobuli mik-
roorganizmebis raodenoba an koliformebis raodenoba71), ada-
mianTa janmrTelobis TvalsazrisiT, saerTod arafris momtani
iyo. sxvebTan dakavSirebiT ki ar arsebobda monacemebi imis
Taobaze, Tu ramdenad xSiri iyo maTi darRveva produqtebSi
da, Sesabamisad, ramdenad hqonda azri am maxasiaTeblebis kon-
trols adamianTa janmrTelobis riskis SemcirebisaTvis. gar-
da amisa, ar arsebobda miTiTebebi imis Taobaze, gamosworebis
ra zomebi unda gatarebuliyo dabinZurebis aRmoCenis SemTx-
vevaSi, rogorc amas kodeqs alimentariusi~ iTxovda.
komitetis rekomendacia iyo SemuSavebuliyo sursaTis
uvneblobis axali, ufro adeqvaturi mikrobiologiuri norme-
bi, romelic momxmarebelTa janmrTelobis dacvas ufro efeq-
turad uzrunvelyofda. maTi SemuSavebisTvis aucilebeli iyo
riskis analizis Tanmimdevruli midgomis gamoyeneba [20]. Tum-
ca, miuxedavad imisa, rom arsebobda zogadi monacemebi imis
Taobaze, rom WHO-s evropul regionSi72 sursaTiT gamowveu-
li daavadebebiT yovelwliurad 130 milioni adamiani (anu mo-
saxleobis 15%) avaddeboda73, es monacemebi, maTi zogadi xasi-
27
aTis gamo, sursaTis mikrobiologiuri riskebis safuZvliani
SefasebisTvis ar gamodgeboda74. amdenad, komitetma daaskvna,
rom sursaTis mikrobiologiuri riskebis safuZvliani anal-
izis ganxorcieleba axlo momavalSi mosalodneli ar iyo [20]
da evrokomisias SesTavaza droebiTi zomebis gatareba arse-
buli normis gamartivebis TvalsazrisiT, kerZod, zogierTi
uazro normis gauqmeba, nawilis sarekomendacio kategoriaSi
gadayvana, nawilSi ki sinjebis aRebis gegmis cvlileba (ix dan-
arTi 5). aseve rekomendebuli iyo mkafiod gamijnuliyo saval-
debulo normebi sarekomendacio xasiaTis miTiTebebisgan.
Semdgom wlebSi sursaTis mikrobiologiuri riskebis Se-
fasebis meTodebi da praqtika ixveweboda, Tumca ama Tu im mi-
krobiologiuri riskis srulfasovani (raodenobrivi) analizi
jer kidev erTeulovania. 2005 wels evrokomisiis mier gamoce-
mul sadiskusio dokumentSi Tanamegobrobis kanonmdeblobiT
mikrobiologiuri normebis dadgenis strategiis Taobaze
aRniSnulia, rom mikrobiologiuri riskebis raodenobrivi
Sefaseba kvlav ganviTarebis fazaSia da amitom gamarTlebu-
lia, droebiT, sursaTis mikrobiologiuri normebi e.w. riskis
profilebis75 mixedviT dadgindes [61]. paralelurad, rogorc
amas SPS-SeTanxmeba iTxovs, gagrZeldeba Zalisxmeva srul-
fasovani (raodenobrivi) riskis Sefasebebis Casatareblad,
romelTa safuZvelze momavalSi mikrobiologiuri normebi
Seswordeba.
28
oTxi prioritetuli mikrobi
29
kvercxebidan, romlebidanac qaTmebi iCekeba80. amdenad, Tuki
sanaSene kvercxSi salmonela ar aris, ferma infeqciisgan Ta-
visufldeba.
30
savaldebulo kontroli salmonelaze _ yvela sanaSene fermis
mepatrone valdebuli iyo regularulad Seemowmebina ferma
salmonelas arsebobaze da infeqciis aRmoCenis SemTxvevaSi, ec-
nobebina Sesabamisi saxelmwifo uwyebebisTvis, romelTac fer-
ma dauyovnebliv unda gamoekvliaT. infeqciis dadasturebis
SemTxvevaSi, unda momxdariyo yvela frinvelis ganadgureba
da Senobebis/teritoriis dezinfeqcia82. am RonisZiebaTa Sede-
gad 2004 wels evrokavSirSi qaTmebis sanaSene fermebis sul 5
procentiRa iyo salmoneliT inficirebuli [41]83. sagrZnoblad
Semcirda saxorce qaTmebis fermebis inficirebulobac84, Tum-
ca kvlav maRali iyo salmoneliT inficirebuli kvercxismdeb-
el qaTmis fermebis wili, kerZod, zog wevr-qveyanaSi igi 50%-
sac ki aRemateboda. amitom 2003 wels evrokomisiam moTxovnebi
gaamkacra85: cxovelTa da frinvelTa fermebis salmonelis-
gan etapobrivi gawmenda/ganTavisuflebis konkretuli vadebi
daawesa86 da yvela wevr-qveyanas maTi Sesrulebis gegmebisa87
da angariSebis regularuli warmodgena mosTxova88. damatebiT
31
dawesda SezRudvebi Tanamegobrobis farglebSi cocxali fr-
invelisa da sanaSene kvercxis gadaadgilebaze _ maT partiis
Tanmxleb janmrTelobis sertifikatSi aucileblad Tan unda
miTiTebuliyo salmonelaze Semowmebis Sedegebi..
paralelurad mimdinareobda bazarze ganTavsebuli sur-
saTis mikrobiologiuri normebis gamkacrebac: 2073/2005 reg-
ulaciiT yvela met-naklebad saSiSi produqtisTvis (xorcis
farSi, naxevarfabrikatebi, xorcproduqtebi, kvercxi, yveli,
nayini, gaRvivebuli Teslebi, arapasterizebuli wvenebi, saW-
melad gamzadebuli xili da bostneuli) dawesda erTnairi
mkacri norma _ produqtidan aRebul 5 cal 25-gramiani sinji-
dan arc erTSi salmonela ar unda aRmoCndes. droebiT (2010
wlamde) SedarebiT rbili moTxovna (10gramiani sinjebi) daSve-
bul iqna iseTi xorcis farSis, naxevarfabrikatebisa da xor-
cproduqtebisTvis, romelic moxmarebis win ixarSeba. Tumca
dawesda moTxovna, rom am produqtebze datanili yofiliyo
mkafio miTiTeba imis Taobaze, rom Wamamde aucilebelia maTi
saguldagulo Termuli damuSaveba89. 2011 wlis 1 dekembridan
ki mkacri norma dawesda bazarze ganTavsebul90 frinvelTa (qa-
Tami da indauri) xorcisTvisac91.
am strategiam Sedegi gamoiRo: 2004 wlidan moyolebuli
evrokavSirSi adamianebis salmoneloziT daavadeba yovelwli-
urad klebulobs. 2011 wlis daavadebis maCvenebeli 2004 welT-
an SedarebiT orjer Semcirebulia (ix. CanarTi). mniSvnelovnad
iklo fermebis inficirebis maCvenebelmac: maSin, rodesac 2004
wels qaTmis sanaSene fermebis 5% salmonelis matarebeli iyo,
2011 wels es maCvenebeli 0,1%-mde Semcirda. 2005-2006 ww-Si
Tu salmonela broilerebis fermebis 23%-Si iyo, 2011 wels
32
is mxolod 3,2%-Si aRmoCnda da a.S92. sasursaTo produqtebSi
salmonelis monitoringis Sedegebi ki aseTia: 2011 wels sal-
moneliT dabinZurebuli iyo axaldakluli qaTmebis 6,7%, ax-
aldakluli Rorebis 0,7%, kvercxebis 0,1%, qaTmis xorcis
farSisa da naxevarfabrikatebis 6,8% (Semowmebuli sursaTis
partiebis 2,4%), sxva xorcis farSisa da naxevarfabrikatebis
1,1% (1,4%), qaTmis xorcisgan damzadebuli produqtebis 1,1%
(0,7%), cocxali orsagduliani moluskebis 1,6% (0,8%) [72].
ramdenad SesaZlebelia am midgomiT salmonelozis sruli aR-
mofxvra, amas momavali gviCvenebs.
34
mianTa daavadebis maCvenebeli mniSvnelovnad Semcirdeba [40].
o 2007 wels evrokavSirSi dainerga fermis qaTmebSi da
gasayid qaTmis xorcSi kampilobaqteris sistematuri da koor-
dinirebuli gazomvis meTodika da daiwyo regularuli moni-
toringi94.
o 2008 wels ganxorcielda cocxal qaTmebSi kampilo-
baqteris gavrcelebis e.w. sabaziso donis kvleva. kvlevam aCve-
na, rom evrokavSirSi dakluli broileris qaTmebis 75%95 am
baqteriiTaa inficirebuli. Sesabamisad, bazarze moxvedrili
yoveli 10 qaTmis tan-xorcidan 8 kampilobaqteriiTaa dabi-
nZurebuli [61].
o 2011 wlisTvis ganxorcielda kampilobaqteriozis ris-
kis raodenobrivi Sefaseba. kerZod, SemuSavda maTematikuri
modeli96, romelic, fermis frinvelTa dabinZurebis donidan
gamomdinare, adamianTa daavadebis mosalodneli maCveneblis
prognozirebis saSualebas iZleva.97 am modelis safuZvelze
dadginda, rom, Tuki evrokavSiris yvela wevr-qveyanaSi kampi-
lobaqteriT dabinZurebuli broilerebis fermebis (partiebis)
maCvenebeli 25%-mde Camova, adamianTa daavadebis maCvenebeli
Semcirdeba 2-jer, xolo, Tuki kampilobaqteriT dabinZure-
bul iqneba broileris fermebis (partiebis) ara umetes 5%-
sa, adamianTa daavadebis maCvenebeli 10-jer Semcirdeba. Se-
94 wyaro: http://www.efsa.europa.eu/en/topics/topic/campylobacter.htm
95 ufro zustad: Semowmda axaldakluli broilerebis 10132 partia
evrokavSiris 26 wevr-qveynis, agreTve norvegiisa da Sveicariis sasaklaoebidan
(sul _ 561 SemTxveviT SerCeuli sasaklao). kampilobaqteris aRmoCena xdeboda
TiToeuli partiidan aRebul ori tipis sinJSi: 1) axaldakluli qaTmis swori
nawlavis SigTavsSi (aTi qaTmidan); 2) dakluli da damuSavebuli qaTmis gul-
mkerdisa da yelis kanze (erTi qaTmidan). qaTmebis swori nawlavis SigTavsSi
baqteria aRmoCnda Seswavlili partiebis 71%-Si, qaTmebis kanze ki baqteria
aRmoCnda Seswavlili partiebis 75%-Si. Tumca Seswavlili partiebis mxolod
45%-Si baqteriebis raodenoba aRemateboda 500 kwe/gr-s da partiebis mxolod
15%-Si 1000 kwe/gr-s [61] (rogorc Semdgomma kvlevebma aCvena [76], adamianTa
daavadebisTvis baqteriebis swored es raodenobebia mniSvnelovani).
96 Quantitative microbiological risk assessment model (QMRA).
97 kvlevebma aCvena, rom damokidebuleba dasaklavi broilerebis
partiebSi dabinZurebuli partiebs wilsa da adamianTa daavadebis maCvenebels,
iseve rogorc gasayidi qaTmis xorcSi dabinZurebuli produqtebis wilsa da
adamianTa daavadebis maCvenebels Soris wrfivia, xolo adamianTa daavadebis
maCveneblis kavSiri dabinZurebul produqtSi baqteriebis raodenobasTan ki
ufro rTul funqcias warmoadgens [76, 61].
35
fasda agreTve gasayidi qaTmis xorcis kampilobaqteriT
dabinZurebis sxvadasxva dasaSvebi zRvris dawesebis gavlena
adamianTa janmrTelobis riskze. kerZod, dadginda, rom, Tu
gasayidi qaTmis kanze am baqteriaTa daSvebuli raodenobis98
maqsimalur zRvrad 1000kwe/gr dawesdeba, adamianTa daavadebis
ricxvi ganaxevrdeba, xolo, Tuki norma 2-jer gamkacrdeba da
500 kwe/gr-s Seadgens, adamianTa daavadebebis ricxvi 10-jer
iklebs.
36
efeqturi zomis arCevisa da misi ganxorcielebis ganrigis
dadgenis saSualebas miscems. amis Semdeg moxdeba saTanado
samarTlebrivi meqanizmis SerCeva da daweseba.
37
komitetis mier prioritetul zoonozebisadmi mikuT-
vnebuli danarCeni ori baqteria (verotoqsinis warmomqmneli
eSeriqia koli da listeria) sxva xasiaTisaa. maT mier gamowveu-
li daavadebebis sixSire sakmaod mcirea, kerZod, evrokavSiris
mTel teritoriaze sul ramdenime aTasi SemTxvevaa weliwad-
Si, magram samagierod maRalia daavadebis garTulebebisa da
sikvdilianobis maCveneblebi (8-12%).
38
aRwerili garemoebis gamo sazogadoebriv janmrTelobas-
Tan dakavSirebuli veterinaruli zomebis komitetma 2003 wels
VTEC-Tvis raime mikrobiologiuri normis daweseba mizanSeu-
wonlad miiCnia [33]. Sesabamisad, 2073/2005 regulaciis pirvan-
del variantSi VTEC-regulireba saerTod ar Sesula. Tumca
2011 wels germania-safrangeTSi am daavadebis afeTqebis Semdeg
baqteriis gadamtani sursaTi _ aRmocenebuli Teslebi daa-
vadebis gavrcelebis wyarod CaiTvala [74] da ukve 2013 wlidan
regulaciaSi Sevida cvlileba, kerZod,bazarze ganTavsebuli
aRmocenebuli TeslebisTvis dawesda norma, romlis mixedvi-
Tac produqtis partiidan aRebul sinjebSi E.coli-s 6 ZiriTadi
paTogenuri serotipis arseboba unda Semowmdes.
axlo momavalSi, daavadebis SeswavlasTan erTad, VTEC
regulirebis meTodebis daxvewas unda movelodeT.
39
yvela ganxiluli baqteriisgan gansxvavebiT, listeria
(Listeria monocytogenes) cxovelTa nawlavebis binadari ar aris,
aramed garemoSi cxovrobs da mravldeba. SeiZleba iTqvas,
rom es baqteria garemos Cveulebrivi komponentia. misi mox-
vedra sursaTze swored garemodan xdeba, sursaTis warmoe-
ba-moxmarebis nebismier etapze. mcire odenobiT miRebisas am
baqterias Cveni organizmi iolad umklavdeba [23]. daavadeba
listeriozi viTardeba mxolod im SemTxvevaSi, Tu adamianis
mier miRebul sursaTSi am baqteriis raodenoba Zalze didia.
amitom listeriis regulirebisas mTavari aqcenti unda iyos
ara imaze, rom baqteria produqtSi ar moxvdes (vinaidan amis
Tavidan acileba praqtikulad SeuZlebelia), aramed imaze, rom
baqteria produqtSi ar gamravldes da ar miaRwios im zRvars,
rac adamians wamlavs [23].
swored amgvari rCevaa Camoyalibebuli sazogadoebriv
janmrTelobasTan dakavSirebuli veterinaruli RonisZie-
bebis samecniero komitetis 1999 wlis samecniero daskv-
naSi listeriasTan dakavSirebiT [23]. komiteti akonkretebs,
rom baqteriebis usafrTxo raodenoba Seadgens 100 kwe103
TiTo gram sursaTSi. uvneblobis uzrunvelyofis RonisZie-
bebi mimarTuli unda iyos imaze, rom listeriis raodenoba
produqtSi amaze meti ar gaxdes. gansakuTrebuli yuradReba
sWirdeba sursaTs, romelic moxmarebis win Termul damuSave-
bas ar ganicdis104 (anu saWmelad gamzadebuli sursaTi) da ro-
melic listeriis gamravlebas xels uwyobs105. axalSobilebisa
40
da imunitet-daqveiTebuli adamianebis kvebisTvis gankuTvnil
produqtebSi ki listeria, sasurvelia, saerTod ar iyos. es
rekomendaciebi srulad gaTvaliswinebulia 2073/2005 regula-
ciaSi (ix. danarTi 5).
41
aldakluli frinvelis an kurdRlis xorcs, an nanadirevs110, an
awvdis am produqtebs axlomaxlo mdebare adgilobriv bazars
an maRazias (Tuki miwodebuli produqtis raodenoba mcirea111).
aseTi SemTxvevebi ara evrokavSiris, aramed erovnuli donis
regulaciebs eqvemdebareba (Tuki aseTi arsebobs)112. Tumca,
Tuki pirveladma produqtma gadamuSaveba gaiara, magaliTad,
igive fermeri Tavis mezoblebs awvdis mis fermaSi momzadebul
yvels, wnils, murabas, wvens113, an Tundac aduRebul rZes an
SefuTul/dafasoebul kvercxs,114 es ukve pirvelad warmoebad
aRar iTvleba, gamonaklisi aRar moqmedebs da fermeri val-
debulia evro-regulaciebiT dadgenili moTxovnebi srulad
daicvas.
higienis paketiT sursaTis warmoeba-gadamuSavebaSi
monawile yvela biznes-operatori valdebulia daicvas yvela
is wesi da moTxovna, rac dawesebulia im operaciebisTvis,
romelsac igi iyenebs da im produqtebisTvis, romelsac igi
amzadebs. regulirebis zogadi logika amgvaria:
1. dawesebulia erTiani moTxovnebi yvela sasursaTo bi-
znesisTvis115. es moicavs registracias, higienis zogadi wesebis
dacvas da haspis SemuSavebas (detaluri aRwera ix. qvemoT).
2. dawesebulia damatebiTi moTxovnebi cxoveluri war-
moSobis sursaTis warmoebisTvis. es moTxovnebia: sawarmos
damtkiceba, saidentifikacio niSani (an janmrTelobis damRa)
produqtze da higienis specialuri wesebis dacva (detaluri
aRwera ix. qvemoT).
42
3. daSvebulia gamonaklisebi an moTxovnaTa Serbilebis
SesaZleblobani pirveladi warmoebisTvis, tradiciuli war-
moebebisTvis, zogierTi tipis savaWro, satransporto an sa-
sawyobo obieqtebisTvis (ix. qvemoT).
sagulisxmoa, rom gamkacrebuli moTxovnebis dawese-
ba damokidebulia ara biznesis profilze (anu, qarxanaa igi,
restorani Tu maRazia) an mis zomaze (mcire biznesia116 Tu
didi), aramed im konkretul operaciebze, romelic am sawar-
moSi sruldeba. patara xorcis maRazia da xorcis gadama-
muSavebeli didi sawarmo erTnairad arian valdebuli gaiar-
on damtkicebis procedura da daicvan higienis specialuri
moTxovnebi. mxolod haspis danergvis TvalsazrisiT, SeiZle-
ba patara maRaziisTvis moTxovnebi odnav Serbilebuli iyos117
(detalebi ix. qvemoT).
sainteresoa regulireba narevi produqtebis warmoe-
bis SemTxvevaSi, anu produqtebisa, romelic Seicavs rogorc
cxoveluri, aseve mcenareuli warmoSobis ingredientebs. ase-
Ti procesebi zogjer regulirdeba zogadi wesebiT, zogjer
ki _ gamkacrebuli wesebiT. yvelaferi damokidebulia imaze,
Tu ra gamoiyeneba am produqtis warmoebis nedleulad. ufro
sworad ki, ramdenad damuSavebuli iyo is cxoveluri produq-
ti, romelic am Sereuli produqtis damzadebisas nedleulad
gamoiyenes [59]. Tu es nedleuli warmoadgenda gadaumuSaveb-
el118 xorcs, auduRar rZes an um kvercxs, maSin es warmoeba
cxoveluri wamoSobis produqtis gadamuSavebas warmoadgens
da Sesabamisi mkacri wesebiT regulirdeba. xolo, Tu Sereuli
produqtis warmoebisTvis nedleulad gamoiyeneba ukve gada-
muSavebuli cxoveluri warmoSobis produqti, magaliTad: Zex-
veuli, an pasterizebuli rZe, an kvercxis, an rZis fxvnili, _
43
es warmoeba ar miiCneva cxoveluri warmoSobis produqtis war-
moebad da mas mxolod zogadi wesebis dacva moeTxoveba. Tumca
is damuSavebuli nedleuli, romelic am warmoebam gamoiyena,
Tavis mxriv, cxadia, cxoveluri warmoSobis sursaTisTvis dad-
genili wesebis dacviT unda iyos miRebuli. magaliTad, higie-
nis specialuri moTxovnebis dacva saWiro ar aris maionezis im
warmoebisTvis, romelic nedleulad kvercxis fxvnils iyenebs,
an iseTi nayinis momzadebisTvis, romelic rZis fxvnilisgan
mzaddeba, picis an salaTebisTvis, romelSic Zexveuli gamoiy-
eneba119 da sxva.
ZiriTadi moTxovnebi
44
saqmianobis nebarTvas _ operatori valdebulia ar dauSvas
sawarmos operireba123 manam, sanam is ar aris damtkicebuli, an
Tuki damtkiceba ama Tu im mizezis gamo SeuCerda, an droebiTi
(pirobiTi) damtkiceba124 ar gaugrZelda125.
sawarmos damtkiceba (agreTve pirobiTi damtkicebis
gagrZeleba) sawarmoSi saTanado saxelmwifo organos warmo-
madgenlis sul cota erT vizits gulisxmobs. damtkicebul
sawarmoebs eniWebaT damtkicebis unikaluri nomeri da maTi
sruli CamonaTvali xelmisawvdomia internetSi evrokomisiis
veb-portalze misamarTze http://ec.europa.eu/food/food/biosafety/es-
tablishments/.
damtkiceba ar esaWiroeba sawamoebs, Tuki maTSi xorciel-
deba mxolod Semdegi saqmianobebi:
sursaTis pirveladi warmoeba;
sursaTis transportireba;
iseTi sasursaTo produqtebis Senaxva/dasawyobeba,
romelsac gaciveba ar sWirdeba;
saboloo momxmareblisTvis sursaTis miyidva/miwodeba
(damuSavebis gareSe).
magram, Tuki sawarmoSi am saqmianobebTan erTad xorciel-
deba me-2 danarTSi CamoTvlili saqmianobebidan romelime
mainc, sawarmos damtkiceba savaldebuloa.
45
marcvleulis elevatorebs;
xil-bostneulis distributorebs;
sasursaTo maRaziebs (Tuki maRazia mxolod yidis
produqts, damuSavebis gareSe).
3. sursaTis yvela biznes-operatorma unda daicvas hi-
gienis zogadi moTxovnebi. es moTxovnebi gansxvavebulia (ga-
martivebulia) pirveladi warmoebisTvis. aseve gansxvavebuli
(gamartivebuli) moTxovnebia dadgenili mobiluri, avtomatu-
ri an droebiTi savaWro nagebobebis an mowyobilobebisa da
sacxovrebeli saxlebisTvis, Tuki maTSi regularulad mzad-
deba bazarze gasayidi sursaTi.
zogadi higienis moTxovnebi moicavs127:
moTxovnebs sawarmos/obieqtis an misi calkeuli saTav-
soebis mowyobisadmi. magaliTad aseTs: sawarmos teritoriaze
obieqtebis adgilmdebareoba, ganlageba, aRWurva da zoma unda
iZleodes maTi regularuli SekeTebis, dasufTavebis da dez-
infeqciis saSualebas; sawarmoSi unda iyos sakmarisi raodeno-
bis sapirfareSoebi da isini sursaTis damuSavebis saTavsoebs
uSualod ar unda ukavSirdebodes; agreTve unda iyos sakma-
risi raodenobis xelsabanebi, civi da cxeli wyliT, sapniT
da xelis gaSrobis saSualebebiT; im saTavsoebSi, sadac sur-
saTi mzaddeba, iataki, kedlebi, karebebi da sxva zedapirebi
damzadebuli unda iyos gluvi masalisgan, romelsac ar aqvs
Sewovis unari, advilad irecxeba da eqvemdebareba dezinfeq-
cias. fanjrebi, Weri da danadgarebi mowyobili unda iyos ise,
rom gamoiricxos sadme WuWyis dagroveba, an kondensatis war-
moqmna, an obis zrda; Tu fanjrebi iReba, isini aRWurvli unda
iyos mwerebisgan damcavi badeebiT, romelTa moxsna da gaw-
menda unda SeiZlebodes; sursaTTan SexebaSi myofi zedapirebi
da inventari damzadebuli unda iyos koroziamdgradi da ara-
toqsikuri masalisgan; sawarmos ventilacia da drenaJi mowyo-
bili unda iyos ise, rom haeri da siTxeebi moZraobdes ufro
sufTa teritoriidan ufro dabinZurebulis mimarTulebiT,
46
magram ara piriqiT; unda arsebobdes sakmarisi saTavsoebi (Tu
saWiroa _ macivrebi) nedleulisa da damuSavebuli an mza sur-
saTis erTmaneTisgan gancalkevebiT Sesanaxad, da sxva.
moTxovnebs sawarmos operirebisadmi. magaliTad aseTs:
sawarmos mTeli teritoria, agreTve is Senobebi da saTavsoebi
sadac sursaTi mzaddeba, unda iyos mowesrigebul mdgomareo-
baSi (ar saWiroebdes SekeTebas), regularulad sufTavdebodes
da utardebodes dezinfeqcia im sixSiriT, rac aucilebelia
sursaTis dabinZurebis Tavidan asacileblad. aseve regularu-
lad unda sufTavdebodes instrumentebi, xelsawyoebi da sxva
inventari. nedleuli, SesafuTi masala da sxva ingredientebi
unda inaxebodes da gamoiyenebodes ise, rom maTi dabinZureba
an gafuWeba gamoiricxos, m.S. aucilebelia e.w. civi jaWvis
(cold chain, anu uwyveti dabali temperatura) dacva. droulad
unda xdebodes sursaTis narCenebis gatana sursaTis momza-
debis saTavsoebidan da moTavseba cxovelebisa da mwerebisgan
dacul daxurul konteinerebSi, romlebic agreTve saTanado
sixSiriT unda iclebodes, sufTavdebodes da utardebodes
dezinfeqcia. aRkveTili unda iyos Sinauri cxovelebis daSveba
sawarmoSi. sawarmos personals unda ecvas sufTa tansacmeli
(sasurvelia spectansacmeli), zedmiwevniT unda icavdes pirad
higienas, unda iyos janmrTeli, ar iyos sursaTiT gadatanadi
daavadebebis matarebeli. sursaTTan SexebaSi myofi pirebi
unda gadiodnen regularul instruqtaJs da wvrTnas sursa-
Tis higienis sakiTxebSi, da sxva.
moTxovnebs gamoyenebuli nedleulis an masalisadmi.
magaliTad aseTs: sursaTTan SexebaSi myofi an sursaTSi dasa-
matebeli wyali, yinuli an orTqli unda warmoadgendes sa-
smeli xarisxis wyals (gamonaklisis saxiT, daumuSavebeli zR-
vis cxovelebi SeiZleba imyofebidnen ubralod sufTa wyalSi);
dauSvebelia iseTi nedleulis an ingredientebis gamoyeneba,
romelic gafuWebulia, an dabinZurebulia, Tuki Cveulebrivi
damuSavebis Sedegad am safrTxeebis saimedo ganetraleba ar
xdeba; sursaTis SesafuT masalad an tarad unda iyos gamoy-
enebuli mxolod iseTi masala, romelic sursaTis dabinZure-
bas ar gamoiwvevs; meoradi tara SeiZleba gamoyenebuli iyos
mxolod im SemTxvevaSi, Tu SesaZlebelia misi adeqcaturad ga-
sufTaveba da dezinfeqcia, da sxva.
47
852/2004 regulaciiT pirveladi warmoebisTvis dadgenili zogadi
higienis normebis magaliTi:
cxovelebis fermebisTvis dadgenili zogadi higienis normebi sak-
maod zogadia. kerZod , moTxovnebi aseTia (852/2004 regulaciis I dan-
arTis mixedviT):
yvela obieqti, mowyobiloba, xelsawyo, konteineri, manqana-da-
nadgari SenarCunebuli unda iyos sufTa mdgomareobaSi da saWiroebis
mixedviT Cautardes dezinseqcia;
SeZlebisdagvarad uzrunvelyofili unda iyos dasaklavi
cxovelis sisufTave;
gamoyenebuli unda iyos sufTa an sasmeli wyali;
uzrunvelyofili unda iyos momsaxure personalis janmrT-
eloba da minimaluri ganaTleba janmrTelobis riskebis Taobaze;
SeZlebisdagvarad aRkveTili unda iyos cxovelebis an paraz-
itebis mier gamowveuli dabinZureba;
narCenebi da saSiSi nivTierebebi Senaxuli/ganTavebuli unda
iyos ise, rom dabinZureba gamoiricxos;
sworad iyos gamoyenebuli cxovelebis sakvebdanamatebi da
vetpreparatebi;
gaTvaliswinebuli unda iyos cxovelebisTvis Catarebuli ana-
lizebis Sedegebi;
sifrTxile unda iyos daculi axali cxovelebis SeZenisas da
yovelgvari saeWvo daavadebis aRmoCenis Taobaze ecnobos saTanado or-
ganoebs.
garda amisa, fermis operatori valdebulia Caiweros da Seinaxos
Semdegi informacia:
cxovelebisTvis miwodebuli sakvebis saxe da warmomavloba;
gamoyenebuli vetpreparatebi;
cxovelebis mier gadatanili daavadebebi;
Catarebuli analizebi an Semowmebebi da maTi pasuxebi.
Tumca, Tu fermaSi cxovelebs ara marto zrdian, aramed wvelian
kidec, maSin saWiroa ara mxolod zogadi higienis, aramed specialuri
higienis wesebis dacvac, magaliTad, aseTis (853/2004 regulaciis III da-
narTis me-9 danarTis mixedviT):
mowvelis procesSi monawile personals unda ecvas sufTa
tansacmeli, zedmiwevniT unda icavdes pirad higienas, maTTvis xelmis-
awvdomi unda iyos xelebisa da mklavebis dabanis saSualeba;
mowvelis win cxovelis sarZeve jirkvali da mimdebare qso-
vilebi unda gasufTavdes;
obieqtze unda arsebobdes gancalkevebuli saTavsi rZis Ses-
anaxad, macivriT. mowvelisTanave rZe gadatanil unda iqnes am saTavsSi
da gagrildes 6-8C temperaturamde;
rZis transportirebisas civi jaWvi Seuferxeblad unda iqnes
SenarCunebuli ise, rom produqtis temperatura 10C-ze maRali ar
iyos;
yoveli Zroxisgan aRebuli rZe unda Semowmdes organolepti-
kurad an fiziko-qimiurad. garda amisa, regularulad unda xdebodes
rZis mikrobiologiuri Semowmeba; da sxva
.
48
konkretuli qveynis pirobebTan adaptaciis mizniT, wevr-
qveynebs SeuZliaT Searbilon regulaciiT dadgenili higienis
zogadi moTxovnebi. rogorc wesi, es cvlileba unda Semoifar-
glebodes sawarmos Senoba-nagebobebis, sawarmoo procesebis
ganawileba-ganTavsebis an mowyobilobisadmi moTxovnebis Ser-
bilebiT128. Tumca, Tuki saqme exeba sursaTis warmoebis gada-
muSavebis an distribuciis tradiciuli meTodebis129 SenarCune-
bas, an iseT sawarmoebs, romelic, geografiuli TvalsazrisiT,
rTul regionebSia ganTavsebuli, adaptaciis zomebi SeiZleba
higienis sxva moTxovnebzec gavrceldes.130 magaliTad, Sesa-
Zloa gauqmdes iatakis, kedlebisa da Weris sigluvisa da ko-
roziagamZle masalisgan damzadebis moTxovna da daiSvas miwis
an qvis zedapirebi. Sesabamisad, dasaSvebia dasufTavebisa da
dezinseqciis RonisZiebaTa Serbileba da maTi sixSiris Sem-
cireba adgilobrivi floris SesanarCuneblad. aseve daiSveba
moTxovnaTa Serbileba im masalisadmi, romlisganac damzadeb-
ulia aseT sawarmoebSi gamosayenebeli instrumentebi da mowy-
obiloba. Tumca instrumentebis sisufTavisa da mowyobilobis
gamarTulobis moTxovnebi, cxadia, ZalaSi rCeba131. yvela Sem-
TxvevaSi moTxovnebis Semarbilebeli erovnuli aqti winaswar
(damtkicebamde 3-4 TviT adre) SesaTanxmeblad egzavneba evro-
komisiasa da sxva wevr-qveynebs da mtkicdeba mxolod im Sem-
TxvevaSi, Tuki arc erT mxares komentari ar aqvs. komentar-
ebis SemTxvevaSi SemoTavazebuli cvlileba ganixileba 178/2002
regulaciiT Seqmnil, wevri-qveynebis warmomadgenlebisgan Sem-
dgar sasursaTo jaWvisa da cxovelTa janmrTelobis mudmiv
49
komitetSi (Standing Committee on the Food Chain and animal Health).
gadawyvetilebebi komitetSi miiReba kvalificiuri umravle-
sobiT132. komitetis uaryofiTi gadawyvetilebis SemTxvevaSi
sakiTxi SeiZleba damtkicdes mxolod evrokavSiris sabWos an
parlamentis Tanxmobis SemTxvevaSi.
rogorc zemoT aRvniSneT, iseTi pirveladi sawarmoebi-
sTvis (fermebisTvis), romlebic awarmoeben mcire odenobiT
pirvelad produqts da maT, gadamuSavebis gareSe133, mxolod
adgilobriv bazars awvdian, higienis paketis moTxovnebi (maT
Soris zogadi higienis moTxovnebi) SeiZleba Canacvlebul
iqnes erovnuli kanonmdeblobiT. amisTvis sakmarisia aseTi
warmoebis maregulirebeli erovnuli normebi arsebobdes.
Tuki erovnuli normebi ar arsebobs, maSin aseT sawarmoebze
evrokavSiris regulaciiT dadgenili zogadi da specialuri
higienis normebi vrceldeba134.
4. sursaTis yvela biznes-operatori, romelic am
broSuris me-2 danarTSi CamoTvlil saqmianobas axorcielebs
(anu cxoveluri warmoSobis produqtebis mwarmoeblebi), val-
debulia, garda zogadi higienisa, agreTve higienis specialuri
wesebic daicvas. es wesebi 853/2004 regulaciiT aris dadge-
nili. isini exeba iseT moTxovnebs, rogoricaa: sawarmos dageg-
mareba da organizeba (zonireba), mowyobiloba, ventilacia,
gamoyenebuli wyali da orTqli, narCenebis marTva, sawarmosa
da mowyobilobis gamarTuloba, dasufTaveba da dezinfeqcia-
dezinseqcia, parazitebis kontroli, personalis piradi hi-
giena da unar-Cvevebi, nedleulis kontroli, nedleulisa da
produqtebis Senaxva da transportireba.
50
5. me-2 danarTSi miTiTebuli mewarmeebi valdebulni ari-
an maT warmoebul cxoveluri warmoSobis sursaTze daitanon
saidentifikacio niSani135. dauSvebelia cxoveluri warmoSobis
produqtma am niSnis gareSe datovos sawarmo. niSani Sedgeba 3
komponentisgan:
1. im qveynis dasaxeleba136, sadac mdebareobs sawarmo;
2. sawarmos damtkicebis dokumentis nomeri;
3. Tu sawarmo evrokavSirSi mdebareobs, aRniSvna unda
Seicavdes EC warweras inglisur an sxva enaze137.
saidentifikacio niSani unda iyos mkafio, kargad ikiTxe-
bodes da ar iSlebodes. SesaZlebelia, datanili iyos uSua-
lod produqtze an SefuTvaze, etiketze, an warmoadgendes
gamZle masalisgan damzadebul iarliys, romelic myarad aris
mimagrebuli produqtze.
Sinauri Cliqosani cxovelebisa da veluri ZuZumwovrebis138
(garda kurdRlisnairebisa) axal an gayinul xorcze139 said-
entifikacio niSnis magivrad daitaneba janmrTelobis damRa.
janmrTelobis damRa daitaneba saxelmwifo veterinaris mier
an misi zedamxedvelobis qveS140, sasaklaoebze an nanadirevis
miReba-damuSavebis punqtebSi. janmrTelobis damRa imis dam-
adasturebelia, rom produqtma gaiara dadgenili oficial-
uri kontrolis procedura141 da naklovanebebi ar aRmoCnda142.
janmrTelobis damRa warmoadgens ovals, romelSic Cawerilia
qveynis dasaxeleba, sasaklaos damtkicebis mowmobis nomeri da
51
evrokavSiris aRniSvna (SesaZlebelia, miTiTebuli iyos vet-
erinaric). damRa daitaneba melniT an amowvis saSualebiT tan-
xorcze garedan, agreTve tan-xorcis naxevar, meoTxed an me-
eqvsed nawilebze143.
52
7. garda savaldebulo winapirobebis dacvisa, sursaTis
yvela biznes-operatori (garda pirveladi warmoebisa) valde-
bulia danergos sursaTis uvneblobis marTvis sistema zemoT
aRwerili haspissaxiT, anu winaswar aRmoaCinos potenci-
uri safrTxeebi da miiRos zomebi maTi prevenciis an drouli
ganeitralebisTvis.
sursaTis iseTi biznesis SemTxvevaSi, romelic ar aris
dakavSirebuli sursaTis momzadebasTan an gadamuSavebasTan,
safrTxeebis kontrolisTvis sakmarisia higienis savaldebu-
lo winapirobebis dacva. aseTi biznesebisTvis SeiZleba CaiT-
valos, rom haspis pirveli etapi (safrTxeebis analizi) ganx-
orcielda da gakeTda daskvna, rom Semdegi etapebis saWiroeba
ar arsebobs144. Tumca es ar unda ganxorcieldes zereled,
Tuki konkretul SemTxvevaSi sursaTis uvneblobis uzrunvel-
sayofad aucilebelia raime moTxovnis (magaliTad, produqtis
Senaxvis temperaturis) mudmivi monitoringi, gadamowmeba (da
aRricxva), saTanado procedura unda SemuSavdes da ganxor-
cieldes145.
aseTi biznesebia:
bazrebi da bazrobebi;
mobiluri savaWro manqanebi;
barebi da kofe-Sopebi, sadac momxmareblebs ZiriTa-
dad sasmelebiT umaspinZldebian;
mcire sabaylo maRaziebi;
winaswar dafasoebuli da aramalfuWebadi produqtebis
(sabaylo saqonlis) Senaxva, transportireba da realizacia.
haspis konkretuli proceduris SemuSavebisas maqsim-
alurad unda iqnes gamoyenebuli kodeqs alimentariusis~ Se-
sabamisi miTiTebebi. Tumca aucilebelia mewarmeebs hqondeT
haspis~ principebis konkretul sawarmoze moqnilad morgebis
SesaZlebloba. moqnili unda iyos haspis~ ganxorcielebis
yoveli nabijis dokumentirebis moTxovnebic, raTa, magaliTad,
Zalian mcire bizness es moTxovna did tvirTad ar daawves146.
8. rac Seexeba sursaTis mikrobiologiur normebs, aRsan-
53
iSnavia, rom, miuxedavad imisa, ALOP done raodenobrivad jer-
jerobiT arc erT qveyanas (da arc evrokavSirs) dadgenili ar
aqvs, sursaTis ZiriTadi kanoniT _ 178/2002 regulaciiT gan-
isazRvra, rom sazogadoebrivi janmrTelobis dacvis maRali
done sursaTis kanonis fundamentur mizans warmoadgens147. SPS-
xelSekrulebis terminologiiT es niSnavs, rom evrokavSiris
ALOP done sakmaod maRali iqneba (Tumca misi raodenobrivi
maCvenebeli jerjerobiT ucnobia). regulacia miuTiTebs, rom
sursaTiT gamowveul daavadebaTa mTavar wyaros mikrobiolo-
giuri safrTxeebi warmoadgens148 da ayalibebs sursaTis uvne-
blobis mizans am safrTxesTan mimarTebaSi _ sursaTi ar unda
Seicavdes mikroorganizmebs an maT toqsinebs iseTi odenobiT,
romelic adamianTa janmrTelobisTvis dauSvebel (dasaSvebze
maRal) risks iwvevs149.
am miznis misaRwevad higienis paketis Semadgeneli 2073/2005
regulacia adgens ori tipis normas (CamonaTvali ix. me-5 da-
narTSi): 1) sursaTis uvneblobis normebs _ es aris savalde-
bulo mikrobiologiuri maxasiaTeblebi bazarze ganTavsebuli
sursaTisTvis (vargisianobis vadis gasvlamde), romlis dar-
Rvevis SemTxvevaSi sursaTi bazridan amoRebul unda iqnes150;
2) procesis higienurobis Sefasebis kriteriumebs, romlis
darRvevis SemTxvevaSi sursaTis operatori valdebulia dauy-
ovnebliv gaataros gamosasworebeli zomebi (gaaumjobesos hi-
giena, gaamkacros kontroli, Seamowmos Termuli xazis gamar-
Tuloba, Seamowmos an ukeT SearCios nedleuli da sxva)151.
rogorc zemoT aRvniSneT, erT-erTi mTavari garemoe-
ba, ramac mTels msoflioSi sursaTis mikrobiologiuri
normebis gadaxedva ganapiroba, sursaTis uvneblobis uzrun-
velyofis ufro saimedo meTodis _ haspis danergvaSi md-
gomareobs. haspis farglebSi sursaTis operatorma Tavad
54
unda gansazRvros is etapebi (kritikuli wertilebi) sur-
saTis damuSavebisa Tu distribuciis jaWvSi, roca safrTxis
(maT Soris mikrobiologiuri organizmis) sursaTSi moxvedra
an gamravleba SesaZlebeli an mosalodnelia. am etapis gamov-
lenis Semdgom sursaTis operatori valdebulia SeimuSaos
zomebi sursaTSi mikroorganizmebis moxverdis an gamravlebis
prevenciis an (Tu es SeuZlebelia an gaumarTlebelad rTulia)
maTi Semdgomi ganadgurebisTvis. sursaTis operatori valde-
bulia gaakontrolos, rom mis mier dadgenili es zomebi efeq-
turia _ mikroorganizmebi sursaTSi aRar xvdeba an saimedod
nadgurdeba. maT Soris, man mikrobiologiuri analizic unda
Caataros. aseTi Semowmebebis sixSire, sinjebis raodenoba,
zoma, analizis meTodi _ sursaTis operatorma misi sawarmos
konkretuli maxasiaTeblebidan gamomdinare unda SearCios,
raTa darwmunebuli iyos, rom mis mier bazarze ganTavsebu-
li sursaTi srulebiT uvnebelia. amitom realurad mewarmem
SesaZloa rutinulad gamoiyenos mikrobiologiuri Semowmebis
sul sxva sqema da meTodebi, vidre es 2073/2005 regulaciiT
aris dadgenili, magram imisTvis, rom evrokavSiris mTel teri-
toriaze sursaTis uvneblobis kontroli erTgvarovani iyos,
saWiroa dadgindes sursaTis inspeqtirebisas gamosayenebeli
erTgvarovani kriteriumebi. swored maT adgens 2073/2005 reg-
ulacia.152 es aris is minimaluri sqema, romliTac sursaTis
sawarmos mikrobiologiuri Semowmeba unda xorcieldebodes
rogorc Tavad mewarmis, aseve inspeqtoris mier.
rogorc zemoT aRvniSneT, mewarme (sursaTis operatori)
valdebulia Tavad daadginos sawarmoSi is etapebi, sadac mik-
robiologiuri analizebis Catareba saWiroa, airCios saanal-
izo mikroorganizmi, meTodi, sinjebis aRebis sixSire, sinjebis
raodenoba da zoma, analizis meTodi, raTa bazarze gansaT-
avsebeli produqtis uvnebloba uzrunvelyos. amasTan mis mier
gatarebuli am da sxva zomebis (higienis, haspis) efeqturo-
ba/Sedegianoba man regularulad unda Seamowmos 2073/2005
regulaciaSi dadgenili procesis higienis kriteriumebis
gamoyenebiT153. Tu mikrobiologiurma analizebma dadgenil
55
normasTan/kriteriumTan Seusabamoba aCvena, mewarme valdebu-
lia regulaciis imave danarTSi miTiTebuli gamosasworebeli
zomebi gaataros154. xolo, rodesac masTan inspeqtori miva,
igi am TviTSemowmebis proceduris regularuli Catarebis
damadasturebel dokumentebs moiTxovs, Seamowmebs da Tu mT-
lad kmayofili ar darCa, Tavadac Caatarebs mikrobiologiur
Semowmebas, ra Tqma unda, swored 2073/2005 regulaciiT dad-
genili sqemiT155 [48].
2073/2005 regulaciaSi sagangebod aris miTiTebuli, rom
mecnierebis, teqnologiebisa da meTodologiebis ganviTarebis
kvaldakval, agreTve riskebis SefasebaTa Sedegebis mixedviT
an axali paTogenuri mikroorganizmebis aRmoCenis SemTxvevaSi
regulacia gadaixedeba156. rogorc zemoTac aRvniSneT, dRes-
dReobiT rogorc evrokavSirSi, aseve msoflio jandacvis or-
ganizaciis farglebSi intensiurad mimdinareobs sursaTTan
dakavSirebuli mikrobiologiuri riskebis kvleva. amitom mo-
mavalSi sursaTis mikrobiologiuro normebis mudmivi cvli-
leba da daxvewa aris mosalodneli.
56
danarTi 1
57
produqtebiT vaWrobasTan dakavSirebuli cxovelTa janmr-
Telobis problemebis Sesaxeb (Council Directive 80/215/EEC of
22 January 1980 on animal health problems affecting intra-Community
trade in meat products);
7. 89/362/EEC direqtiva rZis sawarmoebSi higienis zogadi piro-
bebis Sesaxeb (Commission Directive 89/362/EEC of 26 May 1989 on
general conditions of hygiene in milk production holdings);
8. 89/437/EEC direqtiva kvercxis produqtebis warmoebasa da
bazarze ganTavsebasTan dakavSirebuli higienisa da janmrT-
elobis problemebis Sesaxeb (Council Directive 89/437/EEC of 20
June 1989 on hygiene and health problems affecting the production and
the placing on the market of egg products);
9. 91/492/EEC direqtiva cocxali orsagduliani moluskebis
warmoebasa da bazarze ganTavsebasTan dakavSirebuli janmr-
Telobis pirobebis Sesaxeb (Council Directive 91/492/EEC of 15
July 1991 laying down the health conditions for the production and the
placing on the market of live bivalve molluscs);
10. 91/493/EEC direqtiva Tevzproduqtebis warmoebasa da bazar-
ze ganTavsebasTan dakavSirebuli janmrTelobis pirobebis
Sesaxeb (Council Directive 91/493/EEC of 22 July 1991 laying down
the health conditions for the production and the placing on the market
of fishery products);
11. 91/494/EEC direqtiva qaTmis xorciT TanamegobrobaSi vaWro-
basa da mesame qveynebidan importTan dakavSirebuli cxov-
elTa janmrTelobis pirobebis Sesaxeb (Council Directive 91/494/
EEC of 26 June 1991 on animal health conditions governing intra-Com-
munity trade in and imports from third countries of fresh poultry meat);
12. 91/495/EEC direqtiva bocverisa da moSenebuli gareuli
cxovelebis xorcis warmoebasa da bazarze ganTavsebasTan
dakavSirebuli sazogadoebrivi janmrTelobisa da cxovelTa
janmrTelobis problemebis Sesaxeb (Council Directive 91/495/
EEC of 27 November 1990 concerning public health and animal health
problems affecting the production and placing on the market of rabbit
meat and farmed game meat);
13. 92/45/EEC direqtiva veluri cxovelebis mokvlisa da maTi
xorcis bazarze ganTavsebasTan dakavSirebuli sazogadoe-
brivi janmrTelobisa da cxovelTa janmrTelobis proble-
mebis Sesaxeb (Council Directive 92/45/EEC of 16 June 1992 on public
health and animal health problems relating to the killing of wild game
58
and the placing on the market of wild-game meat);
14. 92/46/EEC direqtiva, romelic adgens janmrTelobis wesebs
nedli rZis, Termulad damuSavebuli rZis da rZisgan warmoe-
buli produqtebis warmoebasa da bazarze ganTavsebisaTvis
(Council Directive 92/46/EEC of 16 June 1992 laying down the health
rules for the production and placing on the market of raw milk, heat-
treated milk and milk-based products);
15. 92/48/EEC direqtiva, romelic adgens minimalur higienur
moTxovnebs 91/493/EEC direqtivis 3(1)(a)(i) qvepunqtiT gaT-
valiswinebuli garkveuli tipis TevzsaWeri gemebisaTvis
(Council Directive 92/48/EEC of 16 June 1992 laying down the mini-
mum hygiene rules applicable to fishery products caught on board certain
vessels in accordance with Article 3(1)(a)(i) of Directive 91/493/EEC);
16. 94/65/EC direqtiva, romelic adgens moTxovnebs gatare-
buli xorcisa da xorcproduqtebis warmoebasa da bazarze
ganTavsebasTan dakavSirebiT (Council Directive 94/65/EC of 14
December 1994 laying down the requirements for the production and
placing on the market of minced meat and meat preparations);
59
danarTi 2
60
fuTva, transportireba166, damuSaveba, files an meqanikurad
gamocalkevebuli xorcis warmoeba, Tevzproduqtebis war-
moeba;
5. Sinauri Cliqosani cxovelebis wvela167, rZis mogrove-
ba, Termuli damuSaveba, SefuTva, transportireba, rZis
produqtebis warmoeba;
6. kvercxis warmoeba,168 SefuTva-dafasoeba, kvercxis pro
duqtebis wamoeba;
7. bayayis fexebisa da lokokinebis damuSaveba-momzadeba adamia-
nis mier moxmarebisTvis;
8. cxovelis cximebis gadadnoba. Jelatinisa da kolagenis war-
moeba.
9. kuWis, Sardis buStis, nawlavebis damuSaveba bazarze gan-
Tavsebis mizniT.
61
danarTi 3
kodeqs alimentariusis~ mier 1991-2012 wlebSi
miRebuli da gadamuSavebuli saxelmZRvanelo 3
dokumentebi
" sursaTis higienis
1991-2012 sferoSi
CAC/RCP 23-1979 1993
(Code of Hygienic
Practice for Low-Acid and Acidified Low-Acid Canned Foods)
CAC/RCP 39-1993 1993
(Code of
Hygienic Practice for Precooked and Cooked Foods in Mass
Catering)
CAC/RCP 40-1993 1993
(Code of
Hygienic Practice for Aseptically Processed and Packaged Low-Acid
Foods)
CAC/RCP 42-1995 1995
(Code of Hygienic Practice for
Spices and Dried Aromatic Plants)
CAC/GL 21-1997 1997
(Principles for the
Establishment and Application of Microbiological Criteria for Foods)
CAC/RCP 46-1999 1999
(Code of Hygienic Practice for Refrigerated Packaged Foods with
Extended Shelf-Life)
CAC/GL 30-1999 1999
(Principles and Guidelines for the Conduct of
Microbiological Risk Assessment)
CAC/RCP 47-2001 2001
(Code of
Hygienic Practice for the Transport of Food in Bulk and Semi-
Packed Food)
CAC/RCP 48-2001 2001
/ (Code of
Hygienic Practice for Bottled/Packaged Drinking Waters (Other
than Natural Mineral Waters)
CAC/RCP 43R-1995 ( 2001
)
(Regional Code of Hygienic Practice for the
Preparation and Sale of Street Foods (Latin America and the
Caribbean)
CAC/RCP 1-1969 (General Principles of 2003
Food Hygiene)
CAC/RCP 58-2005 (Code of Hygienic 2005
Practice for Meat)
CAC/RCP 15-1976 2007
(Code of Hygienic Practice for Eggs and Egg
Products)
62
CAC/GL 62-2007 2007
(Working Principles for Risk
Analysis for Food Safety for Application by Governments)
CAC/GL 53-2003 2008
(Guidelines on the Judgement of
Equivalence of Sanitary Measures associated with Food Inspection
and Certification Systems)
CAC/GL 63-2007 2008
(Principles and Guidelines for the Conduct of
Microbiological Risk Management)
CAC/GL 69-2008 2008
(Guideline for the Validation of Food Safety
Control Measures)
CAC/RCP 57-2004 2009
(Code of Hygienic Practice for Milk and Milk
Products)
CAC/GL 61-2007 2009
Listeria monocytogenes-
(Guidelines on the Application of General Principles of Food
Hygiene to the Control of Listeria monocytogenes in Ready-to-Eat
Foods)
CAC/RCP 66-2008 2009
(Code of Hygienic Practice
for Powdered Formulae for Infants and Young Children)
CAC/RCP 53-2003 2010
(Code of Hygienic Practice for Fresh Fruits
and Vegetables)
CAC/GL 73-2010 2010
Guidelines on the Application of General
Principles of Food Hygiene to the Control of Pathogenic Vibrio
Species in Seafood
CAC/GL 78-2011 2011
(Guidelines for the Control of
Campylobacter and Salmonella in Chicken Meat)
CAC/RCP 36-1987 2011
(Code of Hygienic Practice for the Storage and Transport of Edible
Oils and Fats in Bulk)
CAC/RCP 33-1985 2011
,
(Code of Hygienic Practice for Collecting,
Processing and Marketing of Natural Mineral Waters)
CAC/GL 79-2012 2012
(Guidelines on the
Application of General Principles of Food Hygiene to the Control of
Viruses in Food)
63
danarTi
4 4
64
higienis paketiT dadgenil
valdebulebaTa Semajamebeli
cxrili
852/2004
852/2004 852/2004
I
II 853/2004
II III
:
, ,
- - - - - - - -
,
- - - - - -
/,
,
- - - - - - -
,
,
- - - - - - - - -
- - - - - -
852/2004
852/2004 852/2004
I
II 853/2004
II III
180
- -
(
)
- -
,
- - - - - - - - -
,
, - - - -
- - - -
180 , (. 129)
( , ; ,
, [59]). 853/2004 (853/2004
, 1-, -2). ,
.
65
danarTi 5
5
sursaTis higienis paketiT gamowveuli sursaTis
mikrobiologiuri normebis cvlileba evrokavSirSi
,
SCVPH181
2006 2073/2005
, , . .
-
, ,
2001/471/EC
- Enterobacteriaceae -
, ,
, , ,
Salmonella - -
-
. .
Escherichia coli
Staphylococcus Aureus
,
Salmonella 94/65/EEC (
)
( Staphylococcus Aureus
)
Escherichia coli
. -
Salmonella - -
Escherichia coli - -
.
Salmonella-
Listeria-
92/46/EEC
Enterobacteriacea182-
Enterobacteriacea-
.
Escherichia coli O157
Campilobacter
UHT
.
181
(Scientific Committee on Veterinary Measures relating to Public Health).
182Enterobacteriacea , ( Escherichia
coli-), , Salmonella, Shigella (
) Yersinia ( ).
66
listeria monocytogenes
(
Salmonella )
(60-
65C)
Escherichia coli
,
_
Staphylococcus Aureus
-
Listeria
(
monocytogenes
) Salmonella
Escherichia coli
Enterobacteriacea-
Escherichia coli-
Listeria
monocytogenes , ,
/ /
Salmonella
Staphylococcus Aureus
Salmonella
Listeria
monocytogenes
Salmonella
Escherichia coli-
Salmonella
Listeria
monocytogenes
Enterobacteriacea-
Enterobacteriacea-
67
Staphylococcus Aureus
-
Salmonella
Listeria
monocytogenes
Staphylococcus Aureus
Enterobacteriacea-
Enterobacteriacea-
.
Salmonella
,
Listeria
monocytogenes /
Enterobacteriacea-
Escherichia coli-
.
Salmonella
91/492/EEC
Escherichia coli
,
Salmonella
Staphylococcus Aureus
Escherichia coli
93/51/EC
. .
,
Salmonella
89/437/EEC
. .
68
,
,
Enterobacteriaceae
Staphylococcus Aureus
.
Staphylococcus aureus
Clostridium
perfringens
1999/724/EC
Salmonella
. .
,
Listeria
-
monocytogenes
Listeria
, - -
monocytogenes
( )
-
Escherichia coli - -
-
Salmonella - -
Escherichia coli-
- -
(VTEC)
Salmonella - -
Enterobacter sakazaki - -
() Salmonella - -
69
literatura
70
11. Principles for the development of microbiological criteria for foodstuffs
as covered by the hygiene of foodstuffs Directive 93/43/EEC _ Recommendation
of the Scientific Committee for Foods (Opinion expressed on 7 June 1996), Reorts
of the Scientific Committee for Food, Thirty-ninth Series (1997) http://ec.europa.
eu/food/fs/sc/scf/reports/scf_reports_39.pdf
12. Principles for the development of microbiological criteria for foodstuffs
as covered by the hygiene of foodstuffs Directive 93/43/EEC _ Recommendation
of the Scientific Committee for Foods (Opinion expressed on 7 June 1996), Re-
ports of the Scientific Committee for Food, 39th Series, 1997, http://ec.europa.eu/
food/fs/sc/scf/reports/scf_reports_39.pdf
13. Principles for the Development of Risk Assessment of Microbiological
Hazards under Directive 93/43/EEC (Recommendation of the SCF), Recommen-
dation of the Scientific Committee for Food, European Commission, September
1997, http://ec.europa.eu/food/fs/sc/oldcomm7/out27_en.pdf , pg. 3-24.
14. Principles for the Development of Microbiological Criteria for Animal
Products and Products of Animal Origin Intended for Human Consumption, Rec-
ommendation of the Scientific Committee for Food and the Scientific Veterinary
Committee, Public Health Section, European Commission, September 1997, http://
ec.europa.eu/food/fs/sc/oldcomm7/out27_en.pdf , pg. 25-31.
15. Principles for the Establishment and Application of Microbiological Cri-
teria for Foods, CAC/GL 21 1997, Codex Alimentarius Commission http://www.
codexalimentarius.org/download/standards/394/CXG_021e.pdf
16. Report of the Twenty-second Session of the Codex Alimentarius Com-
mission, Geneva, 23-28 June 1997, http://www.codexalimentarius.org/download/
report/517/Al97_37e.pdf
17. Randell A.W., Whitehead A.J., Codex Alimentarius: food quality and
safety standards for international trade, Revue scientifique et technique (Interna-
tional Office of Epizootics).,1997,16(2)313-321, http://www.oie.int/doc/ged/d9137.
pdf
18. Verocytotoxin-Producing Escherichia Coli (VTEC) _ Report of the Scien-
tific Veterinary Committee _ 17 September 1997 _ Scientific Veterinary Commit-
tee Working Group http://ec.europa.eu/food/fs/sc/oldcomm4/out15_en.html
19. Randell A.W., Miyagishima K. and Maskeliunas J., Codex Alimentarius
Commission: protecting food today and in the future, Food, Nutrition and Agricul-
ture 21, 1998, http://www.fao.org/docrep/w9474t/w9474t04.htm
20. EC Measures Concerning Meat and Meat Products (Hormones), Re-
port of the Appelate Body, World Trade Organization, WT/DS26/AB/R and
WT/DS48/AB/R, 16 January 1998, http://docsonline.wto.org/imrd/directdoc.
asp?DDFDocuments/t/WT/DS/26ABR.WPF and http://docsonline.wto.org/imrd/
71
directdoc.asp?DDFDocuments/t/WT/DS/48RCAN.WPF
21. Opinion of Scientific Committee on Veterinary Measures relating to Pub-
lic Health on the evaluation of microbiological criteria for food products of animal
origin for human consumption (23 September 99), EC Health & Consumer Protec-
tion DG, Directorate B _ Scientific Health Opinions, Unit B3 _ Management of
scientific committees II,SC4, http://ec.europa.eu/food/fs/sc/scv/out26_en.pdf
22. Principles and Guidelines for the Conduct of Microbiological Risk As-
sessment, CAC/GL 30-1999, Codex Alimentarius Commission, http://www.codex-
alimentarius.org/download/standards/357/CXG_030e.pdf
23. Opinion of the Scientific Committee on Veterinary Measures relating to
Public Health on Listeria Monocytogenes, 23 September 1999, EC Health & Con-
sumer Protection DG, http://ec.europa.eu/food/fs/sc/scv/out25_en.html
24. Opinion of the Scientific Committee on Veterinary Measures relating to
Public Health on food-borne zoonoses, 12 April 2000, EC Health & Consumer
Protection DG, http://ec.europa.eu/food/fs/sc/scv/out32_en.pdf
25. Summary and Conclusions of Twenty-fourth Session of Codex Alimen-
tarius Commission, Geneva, 2-7 July 2001, ALINORM 01/41, http://www.codex-
alimentarius.org/download/report/519/Al01_41e.pdf
26. Opinion of the Scientific Committee on Food on specifications for gela-
tine in terms of consumer health, SCF/CS/CNTM/MET/27 Final, 28 February
2002, Scientific Committee on Food, http://ec.europa.eu/food/fs/sc/scf/out122_
en.pdf
27. Council Directive 2002/99/EC of 16 December 2002 laying down the
animal health rules governing the production, processing, distribution and intro-
duction of products of animal origin for human consumption, http://eur-lex.europa.
eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:32002L0099:EN:NOT
28. Regulation (EC) No 178/2002 of the European Parliament and of the
Council of 28 January 2002 laying down the general principles and require-
ments of food law, establishing the European Food Safety Authority and laying
down procedures in matters of food safety, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/
LexUriServ.do?uri=CELEX:32002R0178:EN:NOT
29. The Scientific Steering Committee(SSC): A short history of six busy
years, http://ec.europa.eu/food/fs/sc/ssc/ssc_history_en.pdf
30. Opinion of the Scientific Committee on Veterinary Measures relating to
Public Health on the evaluation of antimicrobial treatments for poultry carcasses
(adopted on 14-15 April 2003) http://ec.europa.eu/food/fs/sc/scv/out63_en.pdf
31. Opinion of the Scientific Committee on Veterinary Measures relating to
Public Health on Salmonellae in Foodstuffs (adopted on 14-15 April 2003) http://
ec.europa.eu/food/fs/sc/scv/out66_en.pdf
72
32. Regulation (EC) No 2160/2003 of the European Parliament and of the
Council of 17 November 2003 on the control of salmonella and other specified
food-borne zoonotic agents, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?ur
i=OJ:L:2003:325:0001:0015:EN:PDF
33. Opinion of the Scientific Committeee on Veterinary Measures Relating
to Public Health on verotoxigenic E. coli in foodstuffs (adopted on 21-22 January
2003), EC Health & Consumer Protection DG, http://ec.europa.eu/food/fs/sc/scv/
out58_en.pdf
34. Guidelines on the Judgement of Equivalence of Sanitary Measures asso-
ciated with Food Inspection and Certification Systems, CAC/GL 53-2003 (Revised
2008), Codex Alimentarius Comission, http://www.codexalimentarius.org/down-
load/standards/10047/CXG_053e.pdf
35. Regulation (EC) No 852/2004 of the European Parliament and of the
Council of 29 April 2004 on the hygiene of foodstuffs, http://eur-lex.europa.eu/
LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CONSLEG:2004R0852:20090420:EN:PDF
36. Regulation (EC) No 853/2004 of the European Parliament and of the
Council of 29 April 2004 laying down specific hygiene rules for food of animal
origin, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CONSLEG:2004R0
853:20120701:EN:PDF
37. Regulation (EC) No 854/2004 of the European Parliament and of the
Council of 29 April 2004 laying down specific rules for the organisation of offi-
cial controls on products of animal origin intended for human consumption, http://
eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CONSLEG:2004R0854:2011072
9:EN:PDF
38. Regulation (EC) No 882/2004 of the European Parliament and of the
Council of 29 April 2004 on official controls performed to ensure the verification
of compliance with feed and food law, animal health and animal welfare rules,
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CONSLEG:2004R0882:20
120101:EN:PDF
39. Report on Trends and Sources of Zoonotic Agents in Animals, Feeding-
stuffs, Food and Man in the European Union and in Norway in 2003, Part 1, EC
Health & Consumer Protection DG, Directorate D _ Food Safety: production and
distribution chain, D2 _ Biological risks, SANCO/339/2005, mokle Sinaarsi:
http://ec.europa.eu/food/food/biosafety/salmonella/001_cover_2003.pdf , angari-
Sis danarCeni nawilebi: http://ec.europa.eu/food/food/biosafety/salmonella/zoo-
noses_reps_2003_en.htm
40. Opinion of the Scientific Panel on Biological Hazards on the request
from the Commission related to Campylobacter in animals and foodstuffs (Ques-
tion N EFSA-Q-2003-081) Adopted on 27th of January 2005, The EFSA Journal
73
(2005) 173 1-10 Campylobacter in animals and foodstuffs, http://www.efsa.
europa.eu/en/efsajournal/doc/173.pdf
41. Report on results of monitoring / control of Salmonella in breeding
flocks of Gallus gallus in the European Union and Norway in 2004, Working
Document Prepared by the Community Reference Laboratory on the Epidemiol-
ogy of Zoonoses, BfR, Berlin, Germany, EC DG SANCO /1143/2005, http://
ec.europa.eu/food/food/biosafety/salmonella/sanco_1143_2005.pdf
42. Guidance document on the implementation of certain provisions of Regu-
lation (EC) No 852/2004 On the hygiene of foodstuffs, EC SANCO DG, Brussels,
21 December 2005 http://ec.europa.eu/sverige/documents/doc133_sv.pdf
43. Guidance document on the implementation of procedures based on the
HACCP principles, and on the facilitation of the implementation of the HACCP
principles in certain food businesses, EC SANCO DG, Brussels, 16 November
2005 http://ec.europa.eu/food/food/biosafety/hygienelegislation/guidance_doc_hac-
cp_en.pdf
44. Discussion paper on strategy for setting microbiological criteria for food-
stuffs in Community legislation. SANCO/1252/2001 Rev. 11, Brussels 8.3.2005
http://ec.europa.eu/food/food/biosafety/salmonella/discussion_paper_en.pdf
45. Commission Regulation (EC) No 2073/2005 of 15 November 2005 on
microbiological criteria for foodstuffs, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/Lex-
UriServ.do?uri=CONSLEG:2005R2073:20111201:EN:PDF
46. Commission Regulation (EC) No 2074/2005 of 5 December 2005 lay-
ing down implementing measures for certain products under Regulation (EC) No
853/2004 of the European Parliament and of the Council and for the organisation
of official controls under Regulation (EC) No 854/2004 of the European Parlia-
ment and of the Council and Regulation (EC) No 882/2004 of the European
Parliament and of the Council, derogating from Regulation (EC) No 852/2004 of
the European Parliament and of the Council and amending Regulations (EC) No
853/2004 and (EC) No 854/2004, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.
do?uri=CONSLEG:2005R2074:20121126:EN:PDF
47. Commission Regulation (EC) No 2075/2005 of 5 December 2005 laying
down specific rules on official controls for Trichinella in meat, http://eur-lex.euro-
pa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CONSLEG:2005R2075:20111124:EN:PDF
48. Commission Regulation (EC) No 1003/2005 of 30 June 2005 imple-
menting Regulation (EC) No 2160/2003 as regards a Community target for the
reduction of the prevalence of certain salmonella serotypes in breeding flocks of
Gallus gallus and amending Regulation (EC) No 2160/2003, http://eur-lex.europa.
eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2005:170:0012:0017:EN:PDF
49. Guidance document on official controls, under Regulation (EC)
74
No882/2004, concerning microbiological sampling and testing of foodstuffs,
EC, Health and Consumer Protection DG, Brussels, 13 November 2006, http://
ec.europa.eu/food/food/controls/foodfeed/sampling_testing.pdf
50. A simplified guide to understanding and using food safety objectives
and performance objectives, International Commission on Microbiological Specifi-
cations for Foods, 2006, http://www.icmsf.org/pdf/FSO%20Ojectives/GuiaSimpli-
ficadoEnglish.pdf
51. Commission Regulation (EC) No 1168/2006 of 31 July 2006 imple-
menting Regulation (EC) No 2160/2003 as regards a Community target for the
reduction of the prevalence of certain salmonella serotypes in laying hens of Gal-
lus gallus and amending Regulation (EC) No 1003/2005, http://eur-lex.europa.eu/
LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2006:211:0004:0008:EN:PDF
52. Guidance document on certain key questions related to import require-
ments and the new rules on food hygiene and on official food controls, EC DG for
Health and Consumers, Brussels, 5.1.2006, http://ec.europa.eu/food/international/
trade/interpretation_imports.pdf
53. Principles and Guidelines for the Conduct of Microbiological Risk Man-
agement (MRM), CAC/GL 63-2007, Codex Alimentarius Commission, http://
www.codexalimentarius.org/download/standards/10741/cxg_063e.pdf
54. The Community Summary Report on Trends and Sources of Zoonoses,
Zoonotic Agents, Antimicrobial Resistance and Foodborne Outbreaks in the Euro-
pean Union in 2006, European Food Safety Authority (EFSA), European Centre
for Disease Prevention and Control (ECDC), December 2007, http://www.efsa.
europa.eu/en/efsajournal/doc/130r.pdf
55. Commission Regulation (EC) No 646/2007 of 12 June 2007 implement-
ing Regulation (EC) No 2160/2003 of the European Parliament and of the Council
as regards a Community target for the reduction of the prevalence of Salmonella
enteritidis and Salmonella typhimurium in broilers and repealing Regulation (EC)
No 1091/2005, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2007:
151:0021:0025:EN:PDF
56. Working Principles for Risk Analysis for Food Safety for Application by
Governments, CAC/GL 60-2007, Codex Alimentarius Commission, http://www.
codexalimentarius.org/download/standards/10751/CXG_062e.pdf
57. Guidance document on Listeria monocytogenes shelf-life studies for
ready-to-eat foods, under Regulation (EC) No 2073/2005 of 15 November 2005
on microbiological criteria for foodstuffs, Commission Staff Working Document,
SANCO/1628/2008 ver. 9.3 (26112008), http://ec.europa.eu/food/food/biosafety/
salmonella/docs/guidoc_listeria_monocytogenes_en.pdf
58. Commission Regulation (EC) No 584/2008 of 20 June 2008 implement-
75
ing Regulation (EC) No 2160/2003 of the European Parliament and of the Council
as regards a Community target for the reduction of the prevalence of Salmonella
enteritidis and Salmonella typhimurium in turkeys, http://eur-lex.europa.eu/Lex-
UriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2008:162:0003:0008:EN:PDF
59. Guidance document on the implementation of certain provisions of Regu-
lation (EC) No 853/2004 on the hygiene of food of animal origin, EC SANCO
DG, Brussels, 16 February 2009 http://ec.europa.eu/food/food/biosafety/hygienel-
egislation/guidance_doc_853-2004_en.pdf
60. Communication from the Commission to the European Parliament and to
the Council with regard to the state of play on the control of food-borne Salmonella
in the EU,EC, Brussels, 29.5.2009 COM(2009) 250 final, http://ec.europa.eu/food/
food/biosafety/salmonella/docs/comm_control_foodborne_salmonella_EU_en.pdf
61. Risk assessment of Campylobacter spp. in broiler chickens, Microbio-
logical Risk Assessment Series 11 & 12, 2009, WHO/FAO, Geneva, http://www.
who.int/entity/foodsafety/publications/micro/MRA11_En.pdf
62. Analysis of the baseline survey on the prevalence of Campylobacter in
broiler batches and of Campylobacter and Salmonella on broiler carcasses in the
EU, 2008 _ Part A: Campylobacter and Salmonella prevalence estimates, Scien-
tific Report of EFSA, EFSA Journal 2010; 8(03):1503, http://www.efsa.europa.eu/
en/efsajournal/doc/1503.pdf
63. Risk characterization of microbiological hazards in food: Guidelines,
FAO/WHO 2009, Microbiological Risk Assessment Series No 17, http://www.fao.
org/docrep/012/i1134e/i1134e00.pdf
64. Commission Staff Working Document on the Understanding of certain
provisions on flexibility provided in the Hygiene Package, Frequently Asked Ques-
tions, Guidelines for food business operators, EC DG for Health and Consumers,
Brussels, 12.08.2010, SEC(2010) 985 final http://ec.europa.eu/food/food/biosafety/
hygienelegislation/docs/faq_all_business_en.pdf
65. Commission Staff Working Document on the Understanding of certain
provisions on Flexibility provided in the Hygiene Package, Guidelines for the
competent authorities, EC DG for Health and Consumers, Brussels, 12.08.2010,
SEC(2010) 986 final http://ec.europa.eu/food/food/biosafety/hygienelegislation/
docs/faq_all_public_en.pdf
66. Guidance on the implementation of articles 11, 12, 14, 17, 18, 19 and
20 of Regulation (EC) N 178/2002 on general food law, 26 January 2010, http://
ec.europa.eu/food/food/foodlaw/guidance/guidance_rev_8_en.pdf
67. Commission Regulation (EU) No 200/2010 of 10 March 2010 imple-
menting Regulation (EC) No 2160/2003 of the European Parliament and of the
Council as regards a Union target for the reduction of the prevalence of Salmo-
76
nella serotypes in adult breeding flocks of Gallus gallus, http://eur-lex.europa.eu/
LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2010:061:0001:0009:EN:PDF
68. Commission Staff Working Document, accompanying the Report from
the Commission to the European Parliament and the Council on the experience
gained from the application of the hygiene Regulations (EC)No 852/2004, (EC) No
853/2004 and (EC) No 854/2004 of the European Parliament and of the Council of
29 April 2004, EC SEC(2009) 1079 Final, Brussels 28.7.2009, http://ec.europa.eu/
food/food/biosafety/hygienelegislation/docs/staff_working_doc_part1_en.pdf
69. General Guidance for Food Business Operators on EC Regulation No.
2073/2005 on Microbiological Criteria for Foodstuffs, http://www.foodlaw.rdg.
ac.uk/pdf/uk-06001-micro-criteria.pdf
70. European food Law Handbook, Bernd van der Meulen, Menno van der
Velde, Wageningen Academic Publishers, The Netherlands, 2009
71. Sperber, William H. and Richard F. Stier. Happy 50th Birthday to
HACCP: Retrospective and Prospective. Food Safety magazine. December
2009-January 2010. pp. 42, 44-46. http://www.foodsafetymag-digital.com/foodsaf
etymag/20091201?pg=4#pg42
72. Guidelines for the Control of Campylobacter and Salmonella in Chicken
Meat, CAC/GL 78-2011, Codex Alimentarius Commission, http://www.codexali-
mentarius.org/download/standards/11780/CXG_078e.pdf
73. Codex Alimentarius Commission Procedural Manual, Twentieth edition,
Joint FAO/WHO Food Standards Programme, Rome, 2011 ftp://ftp.fao.org/codex/
Publications/ProcManuals/Manual_20e.pdf
74. Scientific Opinion on the risk posed by Shiga toxin-producing Escherich-
ia coli (STEC) and other pathogenic bacteria in seeds and sprouted seeds, EFSA,
15 November 2011, EFSA Journal 2011;9(11):2424 [101 pp.]. doi:10.2903/j.
efsa.2011.2424, http://www.efsa.europa.eu/en/efsajournal/doc/2424.pdf
75. Commission Regulation (EU) No 517/2011 of 25 May 2011 implement-
ing Regulation (EC) No 2160/2003 of the European Parliament and of the Council
as regards a Union target for the reduction of the prevalence of certain Salmo-
nella serotypes in laying hens of Gallus gallus and amending Regulation (EC) No
2160/2003 and Commission Regulation (EU) No 200/2010, http://eur-lex.europa.
eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2011:138:0045:0051:EN:PDF
76. Scientific Opinion on Campylobacter in broiler meat production: con-
trol options and performance objectives and/or targets at different stages of the
food chain, On request from the European Commission, Question No EFSA-
Q-2009-00233, adopted on 10 March 2011, EFSA Journal 2011; 9(4):2105, http://
www.efsa.europa.eu/en/efsajournal/doc/2105.pdf
77. Annual Epidemiological Report 2012. Reporting on 2010 surveillance
77
data and 2011 epidemic intelligence data. European Centre for Disease Preven-
tion and Control. Stockholm: ECDC; 2013. http://ecdc.europa.eu/en/publications/
Publications/Annual-Epidemiological-Report-2012.pdf
78. The European Union Summary Report on Trends and Sources of Zoono-
ses, Zoonotic Agents and Food-borne Outbreaks in 2011, European Food Safety
Authority (EFSA), European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC),
EFSA Journal 2013;11(4):3129, April 2013, http://www.efsa.europa.eu/en/efsa-
journal/doc/3129.pdf
79. Scientific Opinion on VTEC-seropathotype and scientific criteria regard-
ing pathogenicity assessment, EFSA, 09 April 2013, EFSA Journal 2013;11(4):3138
[106 pp.]. doi:10.2903/j.efsa.2013.3138, http://www.efsa.europa.eu/en/efsajournal/
doc/3138.pdf
78
79
daibeWda:
gamomcemloba `meridiani~,
Tbilisi, al. yazbegis gamz., #47.
( 239-15-22
E-mail: meridiani777@gmail.com
80
sursaTis regulireba
evrokavSirSi
sursaTis
higiena