Skripta iz

matematike

Kristina Perdi

Anura obrt za poduke

Strossmayerova 1a, Osijek
www.anura.hr
e-mail: matematika@anura.hr, anura@anura.hr
mob. 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Sadraj
Sadraj ......................................................................................................................................................................................... 2
Brojevi ......................................................................................................................................................................................... 4
Realni brojevi ...................................................................................................................................................................... 4
Kompleksni brojevi .......................................................................................................................................................... 4
Intervali ................................................................................................................................................................................. 5
Okolina .............................................................................................................................................................................. 6
Supremum i infimum ................................................................................................................................................. 6
Apsolutna vrijednost realnog broja .................................................................................................................... 6
Binomna formula .............................................................................................................................................................. 7
Matematika indukcija ................................................................................................................................................... 9
Funkcije.................................................................................................................................................................................... 10
Pojam funkcije ................................................................................................................................................................. 10
Kompozicija funkcija ............................................................................................................................................... 10
Inverzna funkcija (injekcija, surjekcija i bijekcija) ................................................................................... 10
Svojstva funkcije ........................................................................................................................................................ 11
Grafiko prikazivanje funkcije ................................................................................................................................. 12
Elementarne funkcije ................................................................................................................................................... 12
Opa potencija ............................................................................................................................................................ 13
Polinomi ........................................................................................................................................................................ 14
Eksponencijalna funkcija....................................................................................................................................... 15
Logaritamska funkcija ............................................................................................................................................ 17
Trigonometrijske funkcije .................................................................................................................................... 18
Ciklometrijske funkcije .......................................................................................................................................... 21
Nizovi realnih brojeva ...................................................................................................................................................... 24
Pojam niza ......................................................................................................................................................................... 24
Aritmetiki niz ............................................................................................................................................................ 24
Geometrijski niz ......................................................................................................................................................... 24
Harmonijski niz .......................................................................................................................................................... 25
Limes niza realnih brojeva ........................................................................................................................................ 25
Redovi realnih brojeva ..................................................................................................................................................... 27
Pojam reda ........................................................................................................................................................................ 27
Kriteriji konvergencije................................................................................................................................................. 27
Poredbeni kriterij ..................................................................................................................................................... 27
D'Alembertov kriterij .............................................................................................................................................. 28
Cauchyjev kriterij ...................................................................................................................................................... 28
Limes funkcije ....................................................................................................................................................................... 29
Pravila za limese ............................................................................................................................................................. 29
Neki vani limesi ............................................................................................................................................................ 30
Asimptote funkcije......................................................................................................................................................... 30
Neprekidnost funkcije ................................................................................................................................................. 30
Derivacije ................................................................................................................................................................................ 31
Deriviranje realnih funkcija ...................................................................................................................................... 32
Derivacije elementarnih funkcija ........................................................................................................................... 33
<Sadraj

Derivacije vieg reda .................................................................................................................................................... 33

Osnovni teoremi diferencijalnog rauna ............................................................................................................ 33
Primjena derivacija ....................................................................................................................................................... 34

2
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Monotonost i derivacija ......................................................................................................................................... 34

Lokalni ekstremi........................................................................................................................................................ 34
Konveksne funkcije i derivacija ......................................................................................................................... 34
L'Hospitalovo pravilo .............................................................................................................................................. 35
Ispitivanje tijeka funkcije ...................................................................................................................................... 35
Integrali ................................................................................................................................................................................... 36
Neodreeni integrali .................................................................................................................................................... 36
Tablica neodreenih integrala................................................................................................................................. 36
Svojstva integrala ........................................................................................................................................................... 37
Metode integracije ......................................................................................................................................................... 37
Financijska matematika ................................................................................................................................................... 38
Postotni raun.................................................................................................................................................................. 38
Kamate ................................................................................................................................................................................ 39
Jednostavni kamatni raun........................................................................................................................................ 39
Sloeni kamatni raun ................................................................................................................................................. 40
Konformna i relativna kamatna stopa ............................................................................................................ 41
Potroaki kredit ............................................................................................................................................................ 42
Otplata zajma ................................................................................................................................................................... 44
Otplata zajma jednakim periodinim anuitetima ...................................................................................... 44
Otplata zajma proizvoljnim anuitetima ........................................................................................................... 45
Plan otplate zajma .................................................................................................................................................... 46
Konana i sadanja vrijednost jednakih uplata ........................................................................................... 46
Renta .................................................................................................................................................................................... 47
Prenumerando renta ............................................................................................................................................... 47
Postnumerando renta ............................................................................................................................................. 48
Vjena renta ...................................................................................................................................................................... 48
Matrice ..................................................................................................................................................................................... 50
Vrste matrica .................................................................................................................................................................... 50
Operacije s matricama ................................................................................................................................................. 51
Gaussova metoda za invertiranje matrice.......................................................................................................... 51
Rang matrice .................................................................................................................................................................... 52
Sustav linearnih algebarskih jednadbi .............................................................................................................. 52
Determinanta ................................................................................................................................................................... 52
Jo neka pravila i formule za raunanje ................................................................................................................... 54
Neki primjeri pitanja s usmenog dijela ispita ........................................................................................................ 56
Literatura ................................................................................................................................................................................ 57
<Sadraj

3
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Brojevi
Sve brojeve moemo podijeliti na:
1. Realne brojeve
2. Kompleksne brojeve

Realni brojevi
Skup realnih brojeva oznaavamo slovom R. Skup R sastoji se od racionalnih (skup Q) i
iracionalnih (skup I) brojeva (R=QUI). U skup racionalnih brojeva ubrajamo:
a. Skup prirodnih brojeva N (1,2,3,....)
b. Skup cijelih brojeva Z (...-3,-2,-1,0,1,2,3,....)
c. Decimalne razlomke s konanim brojem znamenki (npr. 163/100=1.63) i beskonane
periodine razlomke (npr. 7/22=0.3181818181818...) gdje su brojnik i nazivnik iz skupa
cijelih brojeva Z i nazivnik je razliit od nule
Svi ostali brojevi iz skupa R, koji nisu racionalni, nazivaju se iracionalni. Skup iracionalnih
brojeva I sadri skup neperiodinih decimalnih razlomaka s beskonano mnogo znamenki. To su
npr. :
= 1.414213562....
log2 = 0,30103....
= 3,14159....
e = 2,71828....

Kompleksni brojevi
Kompleksne brojeve dobijemo ako pokuamo izvaditi drugi korijen iz negativnog broja. Bilo koji broj
kvadriran daje pozitivno rjeenje te se stoga uvodi i i naziva se imaginarna jedinica ( ).
C - skup kompleksnih brojeva
- kompleksni broj (opi oblik kompleksnog broja)
oznaka za kompleksni broj
- realni dio, oznaavamo ga s Re z
- imaginarni dio, oznaavamo ga s Im z
- imaginarna jedinica ( ili )
Jednakost kompleksnih brojeva: Dva kompleksna broja i jednaki su samo u
sluaju kada vrijedi i .
Brojevi

Zbrajanje kompleksnih brojeva:

4
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Mnoenje kompleksnih brojeva: dva kompleksna broja mnoimo kao dva binoma (svaki sa
svakim):
Primjer kompleksnog broja:

1,2 uvodimo imaginarnu jedinicu

1,2 ovo je kompleksni (imaginarni) broj
Grafiki kompleksne brojeve prikazujemo u Gaussovoj ili kompleksnoj ravnini:

y
b

x
a

-b

Slika 1. Gaussova ili kompleksna ravnina

Svakom kompleksnom broju odgovara jedinstvena toka (a,b). Ravninu u kojoj se

svakom kompleksnom broju pridruuje toka nazivamo Gaussova ili kompleksna ravnina. Brojevi
z i simetrino su smjeteni u odnosu na x-os.
za kompleksan broj (itamo: z potez) kaemo da je kompleksno-konjiugiran
broj broja
- modul, norma ili apsolutna vrijednost kompleksnog broja z.

Intervali
Intervali su skupovi realnih brojeva koji imaju svojstvo da njihovi elementi zadovoljavaju
odreene nejednakosti.
Otvoreni interval: ili
To znai da nam brojevi a i b ne pripadaju intertvalu. Otvoreni interval koristimo i kada imamo interval
neogranien s negativne strane (npr. ) ili neogranien s pozitivne strane (npr. ).
Zatvoreni interval ili segment:
To znai da brojevi a i b pripadaju intervalu. Ako u ovom sluaju imamo neogranien skup s jedne strane
piemo ga ili .
Poluotvoreni interval je interval s jedne strane otvoren, a s druge zatvoren, npr. ako imamo nejednakost
tada interal zapisujemo ili ako je tada imamo interval . Beskonani intervali
Brojevi

su intervali: , , i .

5
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Ukoliko su nam rjeenja nekog zadatka dva intervala tada je rjeenje unija ta dva intervala, a to zapisujemo
pomou znaka za uniju (npr. ).

Okolina
Otvorena okolina realnog broja - svaki otvoreni interval realnih brojeva koji sadri broj
Simetrina okolina realnog broja - okolina kojoj je sredina

Slika 2. Prikaz simetrine okoline realnog broja

Sve simetrine okoline broja su oblika gdje je ( - itamo epsilon). Tu

okolinu nazivamo -okolina broja . Duljina -okoline je . Realan broj pripada -okolini onda i
samo onda ako je .

Supremum i infimum
Supremum je najmanja majoranta skupa S, tj. najmanja gornja granica skupa S. Oznaavamo ga
s . Ako je nazivamo ga maksimalnim elementom skupa S i oznaavamo s
.
Neka postoji skup . Majoranta ili gornja mea (granica) skupa S je svaki broj M sa
svojstvom ( - itamo svaki). U tom sluaju skup S je odozgo omeen ili
ogranien, u suprotnom on je odozgo neomeen.
Infimum je najvea minoranta skupa S, tj. najvea donja granica skupa S. Oznaavamo ga s
. Ako je nazivamo ga minimalnim elementom skupa S i oznaavamo s .
Neka postoji skup . Minoranta ili donja mea (granica) skupa S je svaki broj M sa
svojstvom . U tom sluaju skup S je odozdo omeen ili ogranien, u suprotnom on
je odozdo neomeen.
Skup je omeen, ako je i odozgo i odozdo omeen. U protivnom on je neomeen. Svaki
odozgo omeen skup ima supremum, a svaki odozdo omeen skup ima infimum.

Apsolutna vrijednost realnog broja

- apsolutna vrijednost realnog broja
Apsolutnu vrijednost realnog broja definiramo s:
Brojevi

6
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Svojstva apsolutne vrijednosti:

1. 5. - nejednakost trokuta
2. 6.
3. 7.

4. 8.

Slika 3. Graf funkcije

Binomna formula
Izraz gdje su a i b kompleksni brojevi i n prirodan broj raunamo:

Postavlja se pitanje kako nai opu formulu za .

Svaki izraz zapoinje lanom i zavrava lanom . Ukupan broj lanova je n+1, a zbroj
eksponenata svakog lana je n.

Faktorijeli
(itamo en faktorijela) umnoak prirodnih brojeva

Za cijele brojeve n i k ( ) definiramo binomni koeficijent (itamo n povrh k):

Brojevi

7
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Svojstva binomih koeficijenata:

1. , k=1,2,...,n
2. , k=1,2,...,n (simetrija binomnih koeficijenata)
Ako uvedemo binomne koeficijente tada navedene jednakosti za binome na n-tu potenciju moemo zapisati i
ovako:

itd...

Binomni koeficijenti mogu se odrediti i pomou tzv. Pascalovog trokuta:

BINOM BINOMNI KOEFICIJENTI

1
1 1
1 2 1
1 3 3 1
1 4 6 4 1
1 5 10 10 5 1

Prema tome moemo poopiti izraz za navesti binomnu formulu:

.
Brojevi

8
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Matematika indukcija
Matematika (potpuna) indukcija je metoda matematikog dokazivanja.
Neka (M je podskup skupa N) ima ova dva stvojstva:
(i)
(ii) ( .
Tada je .
Matematiku indukciju dokazivanja ispravnosti tvrdnje provodimo kroz 3 koraka:
1. Prvi korak ili baza indukcije - dokazujemo da zadana tvrdnja vrijedi za .
2. Drugi korak je pretpostavka indukcije - pretpostavljamo da tvrdnja vrijedi za neki
proizvoljni prirodni broj k, pa je .
3. Trei korak je korak indukcije - dokazujemo da tvrdnja vrijedi i za sljedbenika prirodnog
broja k , uvrtavamo . Iz svega toga zakljuujemo da tvrdnja vrijedi za svaki
prirodni broj .

Brojevi

9
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Funkcije

Pojam funkcije
Neka su D i K bilo koja dva neprazna skupa.
Funkcija (preslikavanje) - postupak koji svakom elementu domene pridruuje
tono jedan element kodomene . To zapisujemo: .
Domena - podruje definicije funkcije, to su svi brojevi za koje funkcija postoji.
Kodomena - skup brojeva koje funkcija moe poprimiti, to su ili .
ili - funkcija
- nezavisna varijabla ili argument
- zavisna varijabla(neka funkcija pretvara neki broj x u neki novi broj y)
Ako funkcija ima oblik zove se konstanta. Taj pravac paralelan je s ordinatom (osi y). Funkcija,
izmeu ostalog (u obliku tablice, grafiki, rijeima), moe biti zadana analitikim izrazom (eksplicitno i
implicitno).

Ova funkcija zadana je eksplictno, openiti oblik eksplicitno zadane funkcije je . Funkcija je
zadana implicitno ako je analitiki izraz kojim je funkcija zadana prenesen na lijevu stranu tako da je na desnoj
strani nula:

Kompozicija funkcija
Neka su dvije funkcije, takve da je . Tada funkciju
definiranu formulom oznaavamo s i zovemo kompozicija funkcija
i .

Inverzna funkcija (injekcija, surjekcija i bijekcija)

Za funkciju kaemo da je injekcija skupa D u skup K ako razliite elemente domene D

preslikava u razliite elemente kodomene K, tj. ako vrijedi .

Linearna funkcija (pravac) je injekcija jer iz proizlazi da je .

Nasuprot tome, kvadratna funkcija nije injekcija jer razliite elemente domene x i x, ,
preslikava i isti element kodomene i .
Za funkciju kaemo da je surjekcija ako je svaki element kodomene K slika barem
jednog elementa iz domene D, tj. ako za svaki postoji barem jedan takav da je .
Za funkciju koja je i injekcija i surjekcija kaemo da je bijekcija (obostrano
jednoznano preslikavanje).
Funkcije

Neka je bijekcija. Tada postoji jedna i samo jedna bijekcija takva da je:
i . Tu jedinstvenu bijekciju g oznaavamo s i
nazivamo inverzna funkcija funkcije ili inverz od .

10
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Inverzna funkcija je funkcija suprotna od poetne funkcije pa je tako . Tako su i

inverzne funkcije jer je .

Svojstva funkcije

Nultoke
Neka je funkcija. Kaemo da je nul-toka, ako je .
Nultoke funkcije su one vrijednosti argumenta za koje je funkcija jednaka nuli, tj. to su toke
u kojima funkcija sijee os apscisa ( -os).
Nutoke dobijemo tako da funkciju izjednaimo s nulom, vrijednosti koje dobijemo su nultoke funkcije.

Parnost funkcija
Parna funkcija - - simetrina je s obzirom na -os
Neparna funkcija - - simetrina je s obzirom na ishodite
Funkcija moe biti niti parna niti neparna!

Konveksnost, konkavnost i toke infleksije

Funkcija je konveksna (okrenuta prema gore ) na intervalu ako za
sve vrijedi

Funkcija je konkavna (okrenuta prema dolje ) na intervalu ako za

sve vrijedi

Funkcija je strogo konveksna na intervalu ako za sve

vrijedi

Funkcija je strogo konkavna na intervalu ako za sve

vrijedi

Monotonost funkcije
Za funkciju , kaemo da monotono raste na skupu D ako za sve
vrijedi

tj. da monotono pada na skupu D ako za sve vrijedi

Funkcije

Za funkciju , kaemo da strogo monotono raste na skupu D ako za sve

vrijedi

11
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

tj. da strogo monotono pada na skupu D ako za sve vrijedi

Lokalni ekstremi funkcije

Funkcija u toki postie lokalni minimum ako postoji okolina
broja takva da je za svaki .
Funkcija u toki postie lokalni maksimum ako postoji okolina
broja takva da je za svaki .
Ukoliko vrijedi onda govorimo o strogom lokalnom minimumu, a ako vrijedi
govorimo o strogom lokalnom maksimumu.

Globalni ekstrem
Funkcija u toki postie globalni minimum na D ako je
za svaki . Ako vrijedi tada govorimo o strogom globalnom minimumu.
Funkcija u toki postie globalni maksimum na D ako je
za svaki . Ako vrijedi tada govorimo o strogom globalnom maksimumu.

Periodinost
Periodina funkcija ponavlja se nakon nekog perioda
Za periodinu funkciju vrijedi: je za svaki gdje je
Najpoznatije periodine funkcije su trigonometrijske funkcije.

Grafiko prikazivanje funkcije

Funkcije grafiki prikazujemo u koordinatnom sustavu. Svaka toka odreena je brojevima koji odreuju
njen poloaj, a nazivaju se koordinate. Koordinate oitavamo na koordinatnim osima apscisi (x-os) i ordinati (y-
os). Sjecite koordinatnih osi naziva se ishodite koordinatnog sustava i ima koordinate (0,0).
Ako se funkcija u koordinatnom sustavu nalazi iznad x-osi tada je ona pozitivna jer su rjeenja funkcije, tj.
f(x) vea od nule. Suprotno, ako su rjeenja manja od nule, tada se funkcija nalazi ispod x-osi te je ona
negativna.

Elementarne funkcije
Elementarne funkcije su funkcije koje se dobivaju iz osnovnih elementarnih funkcija pomou
konanog broja aritmetikih operacija (+, -, *, /) i konanog broja kompozicija osnovnih
elementarnih funkcija.
Osnovne elementarne funkcije su:
1. Opa potencija
2. Polinomi
3. Eksponencijalna funkcija
Funkcije

4. Logaritamska funkcija
5. Trigonometrijske funkcije
6. Ciklometrijske funkcije

12
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Opa potencija
Opa potencija je funkcija i .
Postoje neki posebni sluajevi:
a) ako je eksponent neki prirodan broj tada je funkcija definirana za svaki realan broj x.
b) ako je eksponent tada je funkcija definirana samo za ako je n paran broj, tj. za svaki realan broj
x ako je n neparan broj.

y-os

x-os

Slika 4. Graf ope potencije u ovisnosti o eksponentu

Pravila za potencije
1.

2.

3.
4.
5.
6.
7.

8.
Funkcije

9.

13
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Polinomi
Funkciju definiranu sa:

nazivamo polinomom n-tog stupnja nad .

- koeficijenti polinoma
- najstariji ili vodei koeficijent
- slobodni koeficijent
Ako je , onda za polinom kaemo da je n-tog stupnja. Ako je onda kaemo da je
polinom normiran.
Polinom je nulpolinom onda i samo onda ako je
za svaki . Polinomi i
, su jednaki onda i samo onda ako vrijedi: i
za svaki .

Linearna funkcija
Linearna funkcija je polinom prvog stupnja i ima oblik pravca.
Opi oblik:

koeficijent smjera (to je vei pravac je strmiji;

ako je pozitivan funkcija raste, ako je negativan funkcija pada)

odsjeak na osi ordinata

- odsjeak na osi apscisa (nultoka)

Slika 5. Linearna funkcija ( - funkcija raste)

Kvadratna funkcija
Kvadratna funkcija polinom je drugog stupnja, a graf je parabola.
Opi oblik:
Funkcije

a vodei koeficijent
b linearni koeficijent
c slobodni koeficijent, odsjeak na osi ordinata

14
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Odsjeke na osi apscisa (nultoke toke u kojima funkcija sijee -os ) raunamo pomou
formule:

gdje je diskriminanta. O diskriminanti ovisi poloaj parabole u koordinatnom

sustavu (slika 6.), a o vodeem koeficijentu ovisi da li je parabola konveksna ili konkavna
te irina parabole (to je apsolutna vrijednost vea parabola je ira) (slika 6.).
Svaka kvadratna funkcija ima jedan ekstrem ako je konveksna tada ima minimum, a ako je
konkavna tada ima maksimum. Tu toku nazivamo tjeme parabole, a koordinate raunamo:

Slika 6. Parabola u ovisnosti o i

Eksponencijalna funkcija
Eksponencijalne funkcije, ukratko reeno, su one funkcije koje u eksponentu imaju x.
Eksponencijalnu funkciju s bazom definiramo: . Domena eksponencijalne
funkcije je skup svih realnih brojeva ( ). Eksponencijalna funkcija je uvijek pozitivna, tj. iznad
apscise. Baza mora biti pozitivna ( ) i razliita od jedan ( ).
Funkcije

Kod grafikog prikazivanja za eksponencijalna funkcija je rastua, dok je za

eksponencijalna funkcija padajua. Karakteristinost svake eksponencijalne funkcije je da sijee
ordinatu u toki 1. Razlog toga je to svaki broj s potencijom nula daje rezultat 1. U sluaju da je

15
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

, to je vei od 1 to je funkcija bre rastua te je blia ordinati. Ako je u intervalu

tada to je blii nuli, tj. to je razlomak manji to je funkcija blia ordinati, strmija je. Graf
eksponencijalne funkcije s obziom na a:

y-os

x-os
Slika 7. Eksponencijalna funkcija u ovisnoati o

y-os

1
Funkcije

x-os
Slika 8. Eksponencijalna funkcija u ovisnosti o

16
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Logaritamska funkcija
Logaritamska funkcija je inverzna funkcija eksponencijalne funkcije. Logaritamsku funkciju s
bazom definiramo izrazom:

Zbog inverznosti funkcija vrijedi: , za svaki .

Domena logaritamske funkcije je interval , dakle, ona se u koordinatnom sustavu nalazi desno od
ordinate. To znai da x mora biti vei od nule ( ). Baza kao i kod eksponencijalne mora biti pozitivna i
razliita od 1 ( i ).
Logaritme s bazom nazivamo dekadski logaritam i ne piemo bazu, pa umjesto
piemo . Ako je baza logaritma takav logaritam zovemo prirodni logaritam i umjesto
piemo .

y-os

x-os

Slika 9. Graf logaritamske funkcije i njene inverzne eksponencijalne funkcije (simetrine su s obzirom
na pravac )

y-os

1 x-os
Funkcije

Slika 10. Graf logaritamske funkcije s obzirom na bazu

17
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Trigonometrijske funkcije
Trigonometrijske funkcije su sinus, kosinus, tangens i kotangens:

Periodinost trigonometrijskih funkcija

Trigonometrijske funkcije su periodine funkcije.
Budui da se rotacijom za 2, -2, 4, -4, 6, -6... vraamo u istu toku na krunici iz koje smo
i krenuli oito je da vrijedi: . Sinus i
kosinus imaju period , neprekidne su i domena im je cijeli skup realnih brojeva R.
Vrijednosti funkcija sinus i kosinus nalaze se u intervalu te kaemo da su one omeene
funkcije. Kaemo da je sinus neparna funkcija jer vrijedi: , a za kosinus kaemo
da je parna jer vrijedi: .
Rotacijom po krunici dolazimo do zakljuka da se i vrijednosti za tangens i kotangens
ponavljaju pa vrijedi: . Tangens i kotangens
imaju period . Funkcije tangens i kotangens su neomeene funkcije jer tangens poprima
vrijednosti iz intervala , a kotangens iz intervala . Tangens i kotangens su prekinute
funkcije. Tangens i kotangens su neparne funkcije jer vrijedi:
.
Trigonometrijske funkcije definirane su na jedininoj krunici polumjera :

ctgx
cosx

tgx

sinx
x

Slika 11. Definicija trigonometrijskih funkcija

Funkcije

18
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Iz slike moemo zakljuiti da je:

Veze izmeu trigonometrijskih funkcija:

1) 3)
2) 4)

Slika 12. Grafiki prikaz funkcija sinus i kosinus

Funkcije

Slika 13. Grafiki prikaz funkcija tangens i kotangens

19
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Jedinice za mjeru kuta

1. Kutna ili geometrijska jedinica je stupanj ( o)
2. Luna ili analitika jedinica je radijan (rad)

Odgovarajui
luk kuta

Slika 14. Kut i odgovarajui luk kuta

Puni krug ima 360o i 2 radijana (raunamo opseg jedinine krunice) to znai da je
ili . Ova relacija je veza izmeu kutne i lune mjere kuta. Iz nje
dobivamo formule za pretvaranje stupnjeva u radijane i obrnuto:

Funkcije

20
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Stupnjevi Radijani

0 0 0 1 0

30

45 1 1

60

90 1 0 0

180 0 0

270 0 0

360 0 1 0

Tablica 1. Vrijednosti trigonometrijskih funkcija za kuteve izraene u stupnjevima i u radijanima

Ciklometrijske funkcije
Ciklometrijske funkcije su funkcije inverzne od trigonometrijskih. To su arkussinus,
arkuskosinus, arkustangens i arkuskotangens:

Arkussinus je strogo rastua i neparna funkcija u intervalu . Arkuskosinus je strogo

padajua funkcija u intervalu . Arkustangens i arkuskotangens definirane su za sve u
intervalu .
Funkcije

21
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

0 1
-1

-1 0 1

Slika 15. Grafiki prikaz ciklometrijskih funkcija arkus sinus i arkus kosinus

Slika 16. Grafiki prikaz ciklometrijskih funkcija arkus tangens i arkus kotangens
Funkcije

22
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Slika 17. Graf funkcija arkus sinus i arkus kosinus

Slika 18. Graf funkcija arkus tangens i arkus kotangens

Funkcije

23
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Nizovi realnih brojeva

Pojam niza
Funkciju nazivamo niz realnih brojeva. Vrijednost niza na prirodnom broju
oznaava se s i naziva n-ti ili opi lan niza . Sam niz oznaava se s ili jednostavno

Beskonanim nizom realnih brojeva nazivamo niz gdje je n-ti ili opi lan niza.
Domena je cijeli skup prirodnih brojeva N, iz njega uzimamo vrijednosti za kojih ima beskonano mnogo pa
tako i lanova niza ima beskonano mnogo te se takav niz zove beskonaan. Kodomena je cijeli skup realnih
brojeva R.

Aritmetiki niz
Aritmetiki niz je niz realnih brojeva kod kojeg je razlika izmeu svakog lana (osim prvog) i
lana ispred njega uvijek jednaka (konstantna) za svaki par susjednih brojeva:
, tj. , .
Razlika naziva se jo i diferencija aritmetikog niza. Za k-ti ili opi lan aritmetikog niza
vrijedi formula: . Suma prvih lanova aritmetikog niza
rauna se pomou formule:

Svaki lan (osim prvog i posljednjeg) aritmetika je sredina(po emu je i dobio ime) njemu
susjednih lanova:

pa tako za k-ti ili opi lan aritmetikog niza vrijedi formula:

Aritmetiki niz je strogo rastui za , strogo padajui za i stacionaran za .

Primjer aritmetikog niza:
niz glasi:

Geometrijski niz
Geometrijski niz je niz realnih brojeva kod kojega je kvocijent izmeu svakog lana (osim
Nizovi realnih brojeva

prvog) i lana ispred njega uvijek jednak za svaki par susjednih brojeva:
, tj. ,

Kvocijent naziva se i kvocijent geometrijskog niza. Geometrijski niz dobio je taj naziv zato
to svaki njegov lan, osim prvog i posljednjeg (ako je rije o konanom nizu), geometrijska sredina
dvaju njegovih susjednih lanova:

24
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

pa tako za k-ti ili opi lan geometrijskog niza vrijedi formula:

.
Suma prvih lanova geometrijskog niza rauna se pomou formule:

Primjer geometrijskog niza:

niz glasi.

Harmonijski niz

Harmonijski niz je niz kojem je svaki lan (osim prvog) harmonijska sredina dvaju neposredno
susjednih lanova. Niz zadan opim lanom je harmonijski niz. Harmonijska sredina
brojeva a i b:

Limes niza realnih brojeva

Kaemo da je realan broj gomilite ili toka gomilanja niza realnih brojeva ako svaka -
okolina broja sadri beskonano mnogo lanova niza.
Bolzano-Weierstrass-ov teorem: Svaki omeen niz realnih brojeva ima barem jedno gomilite.
Kaemo da je niz konvergentan ako postoji realan broj takav da za svaki realan broj
postoji prirodan broj takav da: . Isto vidimo na slici 19.:

Slika 19.

Broj zovemo limes ili granina vrijednost niza i piemo:

Nizovi realnih brojeva

ili .
To itamo: niz tei kada tei u beskonano. Za niz koji nije konvergentan kaemo da je divergentan.
Svaki konvergentan niz realnih brojeva ima samo jedan limes. Konvergentan niz realnih brojeva ima samo
jedno gomilite. To je ujedno i njegov limes. Svaki konvergentan niz realnih brojeva je omeen. Svaki omeen i
monoton niz realnih brojeva je konvergentan.

25
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Za niz realnih brojeva kaemo da divergira k i piemo , ako za svaki postoji

prirodan broj , takav da . Za niz realnih brojeva kaemo da divergira k i piemo
, ako za svaki postoji prirodan broj , takav da .

Posebno je znaajan niz iji je opi lan . Rije je o konvergentnom nizu ija
je granina vrijednost , tj. . Eulerov broj upravo
se i definira kao limes niza iji je opi lan .

Algebarske operacije s nizovima

Neka su nizovi realnih brojeva i konvergentni i neka je , .
Tada:
1. Niz je konvergentan i vrijedi:

2. Niz je konvergentan i vrijedi:

3. Niz je konvergentan i vrijedi:

4. Ako je za svaki , onda je niz konvergentan i vrijedi:

5. Ako je za svaki , onda je niz konvergentan i vrijedi:

6. Ako je za svaki bilo koji realan broj, onda je niz konvergentan i vrijedi:

Ako funkcija tei k s lijeve strane kaemo da ima limes slijeva u toki i to zapisujemo:
, a ako funkcija tei k s desne strane kaemo da ima limes zdesna u toki i
piemo: .
Nizovi realnih brojeva

26
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Redovi realnih brojeva

Pojam reda
Beskonani red je izraz oblika: ili skraeno:

gdje su , lanovi reda . Dakle, red moemo

shvatiti kao zbroj lanova nekog (beskonanog) niza.
Neka je niz realnih brojava. Pomou njegovih lanova definiramo niz parcijalnih suma
gdje predstavlja sumu prvih lanova niza :

Ureeni par nizova realnih brojeva zovemo red realnih brojeva i oznaavamo s . Pri
tome zovemo opim lanom, a zovemo n-tom parcijalnom sumom reda .
Red je konvergentan ako je konvergentan pripadni niz parcijalnih suma. Graninu vrijednost ili
limes tog niza parcijalnih suma nazivamo sumom zadanog reda i oznaavamo s , tj.

Ako je niz parcijalnih suma divergentan, kaemo da je red divegentan.

Primjer: suma beskonanog reda je beskonana (ne

postoji) pa je red divergentan. U suprotnom, ako suma postoji (konani red) red je konvergentan.
Nuan uvjet konvergencije reda (ali ne i dovoljan!) je da mu lanovi tee nuli, tj. nuan
uvjet za konvergenciju reda je .
Aritmetiki red je red kod kojeg je razlika susjednih lanova konstantna, tj. aritmetiki red je suma lanova
aritmetikog niza. Red je aritmetiki ako vrijedi: .
Geometrijski red je red kod kojega je kvocijent susjednih lanova konstantan, tj. geometrijski red je suma
Redovi realnih brojeva

lanova geometrijskog niza. Red je geometrijski ako vrijedi: .

Kriteriji konvergencije

Poredbeni kriterij
Neka su i bilo koja dva reda s nenegativnim lanovima i neka postoje realan
broj i prirodan broj takvi da je
.

27
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Tada vrijedi:
a) Ako red konvergira, onda konvergira i red ,
b) Ako red divergira, onda divergira i red .

Poredbeni kriterij u formi limesa

Neka je red s nenegativnim lanovima, red s pozitivnim lanovima i neka
postoji gdje je .

a) Za red konvergira onda i samo onda ako red konvergira,

b) Ako je i ako red konvergira, onda i red konvergira,
c) Ako je i ako red divergira, onda i red divergira.

D'Alembertov kriterij
Neka je red s pozitivnim lanovima.
a) Ako postoje prirodan broj i realan broj takvi da je

onda je red konvergentan.

b) Ako postoji prirodan broj takav da je

onda je red divergentan.

DAlembertov kriterij u formi limesa

Neka je red s pozitivnim lanovima. Ako postoji , tada je red
konvergentan za i divergentan za .

Cauchyjev kriterij
Neka je red s nenegativnim lanovima.
a) Ako postoje prirodan broj i realan broj takav da je za svaki onda
je red konvergentan,
Redovi realnih brojeva

b) Ako je za beskonano mnogo indeksa , onda je red divergentan.

Cauchyjev kriterij u formi limesa

Neka je red s nenegativnim lanovima. Ako postoji , onda red
kovergira za i divergira za .

28
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Limes funkcije
Neka je
i.
ii. , gdje je .
Tada kaemo da je granina vrijednost ili limes funkcije u toki jednaka L i piemo:

ako za svaki niz iz koji konvergira prema , niz funkcionalnih vrijednosti

konvergira prema L.
Neka je
i.
ii. , gdje je
iii. postoje i
Tada
1. postoji i vrijedi:

2. postoji i vrijedi:

3. ako je i ako je u nekoj okolini broja , tada postoji i

vrijedi:

Pravila za limese

4.
Limes funkcije

29
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Neki vani limesi

Asimptote funkcije
Kaemo da je pravac desna kosa asimptota funkcije ako vrijedi

a lijeva kosa asimptota ako vrijedi

Koeficijenti k i l desne kose asimptote iznose

Koeficijenti k i l lijeve kose asimptote iznose

Ako je k=0 pravac nazivamo horizontalna asimptota.

Pravac je vertikalna asimptota funkcije ako je

Neprekidnost funkcije
Za funkciju kaemo da je neprekidna u toki ako vrijedi:

Limes funkcije

30
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Derivacije
Derivacije ili diferencijalni raun smatraju se jednim od najvanijih matematikih otkria. Do
tog otkria doveo je engleskog znanstvenika Newtona problem brzine, a njemakog znanstvenika
Leibniza problem tangente.

-os

-os

Slika 20. Definicija derivacije

Ovisnost veliine o veliini dana je formulom . Ovisna veliina moe se bre ili
sporije mijenjati od neosvisne veliine . Prirast neovisne varijable usporedit emo s prirastom
ovisne varijable . Prirast ovisne varijable jednaka je . Omjer prirasta
ovisne i neovisne varijable slui nam kao mjera relativne promjene funkcije i neovisne
varijable . Ako tu mjeru relativne promjene funkcije promatramo kada tei nuli dobijemo izraz:
gdje je brzina promjene ovisne varijable u ovisnosti o promjeni neovisne varijable.

Ako je realna funkcija definirana i neprekinuta na intervalu , i postoji

Derivacije

onda se broj zove derivacija funkcije u toki . Kae se da je funkcija derivabilna

u toki .

31
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Derivacija funkcije je granina vrijednost kojoj tei kvocijent diferencija ovisne i

neovisne varijable, kada prirast neovisne varijable tei nuli, tj.

Supstitucijom ova formula prelazi u ekvivalentnu formulu:

Broj nazivamo kvocijentom diferencija.U brojniku je diferencija (razlika) vrijednosti funkcije u

tokama i , a u nazivniku odgovarajua diferencija (razlika) nezavisne varijable . Kvocijent diferencija
mjeri brzinu promjene funkcije u odnosu ne promjenu nezavisne varijable to je derivacija vea funkcija se
bre mijenja, to je manja funkcija se sporije mijenja, a ako je derivacija nula, funkcija se ne mijenja. Dakle,
derivacija funkcije u toki je limes kojem konvergira kvocijent diferencija kada .

Realna funkcija je derivabilna ili diferencijabilna na interval ako je derivabilna u svakoj

toki .

Derivaciju oznaavamo s , , ili .

Deriviranje realnih funkcija

Pravila za deriviranje funkcija:
1. Derivacija zbroja (razlike) dviju realnih funkcija:

2. Derivacija umnoka dviju realnih funkcija:

3. Derivacija kvocijenta dviju realnih funkcija:

4. Derivacija umnoka konstante c i funkcije:

5. Derivacija sloene funkcije (kompozicije funkcija):

Derivacije

32
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Derivacije elementarnih funkcija

Derivacija
Red.br. Funkcija Derivacija funkcije Red.br. Funkcija
funkcije

1 0 8

2 9

3 10

4 11

5 12

6 13

7 14

Tablica 2. Derivacije elementarnih funkcija

Derivacije vieg reda

Ako je funkcija derivabilna njenu derivaciju nazivamo prvom derivacijom funkcije . Oznaavamo s ili
. Prva derivacija moe, i ne mora biti derivabilna. Ako je prva derivacija derivabilna te ju deriviramo, tj.
funkciju dva puta deriviramo, tada dobijemo drugu derivaciju funkcije i nju oznaavamo s ili . To
bismo mogli zapisati ovako: . Dakle, bilo koju n-tu derivaciju funkcije moemo zapisati ovako:
. Po dogovoru je .

Osnovni teoremi diferencijalnog rauna

Fermatov teorem: Neka funkcija u toki ima lokalni ekstrem. Ako je
derivabilna u toki , onda je .
Rolleov teorem: Neka je funkcija neprekidna na segmentu i derivabilna na intervalu
. Ako je , onda postoji toka takva da je .
Lagrangeov teorem: Ako je funkcija neprekidna na segmentu i derivabilna na intervalu
Derivacije

, onda postoji toka takva da je .

33
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Cauchyjev teorem: Neka su i neprekidne funkcije na segmentu i derivabilne na

intervalu . Ako je za svaki , onda postoji toka takva da je
.

Taylorov teorem: Neka je interval, , funkcija koja ima -vu

derivaciju na intervalu i bilo koji prirodan broj. Tada za svaki postoji realan broj
( za , odnosno ), takav da vrijedi:

gdje je .

Primjena derivacija

Monotonost i derivacija
Intervale monotonosti pravimo pomou prekida funkcije i stacionarnih toaka. Stacionarne
toke su toke u kojima prva derivacija ima vrijednost nula. Dakle, pronalazimo ih tako da prvu
derivaciju funkcije izjednaimo s nulom .
Neka imamo neki skup i funkciju koja je derivabilna na
intervalu , tada vrijedi:
a. Funkcija monotono raste na skupu onda i samo onda ako je za svaki
. Ako je za svaki , onda funkcija strogo monotono raste na
skupu .
b. Funkcija monotono pada na skupu onda i samo onda ako je za svaki
. Ako je za svaki , onda funkcija strogo monotono pada na skupu
.

Lokalni ekstremi
Lokalni ekstremi su minimum i maksimum. Ekstreme pronalazimo pomou stacionarnih
toaka koliko ima stacionarnih toaka toliko ima ekstrema.
Neka je dvaput derivabilna funkcija na nekoj okolini svoje stacionarne toke c. Stacionarne
toke uvrtavamo u drugu derivaciju funkcije kako bismo utvrdili da li ona predstavlja minimum
ili maksimum:
a. Ako je , onda ima strogi lokalni maksimum u toki c.
b. Ako je , onda ima strogi lokalni minimum u toki c.

Konveksne funkcije i derivacija

Intervale konveksnosti, tj. konkavnosti pravimo pomou prekida funkcije i toaka infleksije
Toke infleksije su toke u kojima funkcija prelazi iz konveksnosti u konkavnost ili obrnuto. U
Derivacije

tokama infleksije vrijednost druge derivacije je nula, dakle, pronalazimo ih tako da drugu
derivaciju funkcije izjednaimo s nulom ).
Neka je funkcija dva puta derivabilnana intervalu . Konveksnost i konkavnost ovise o
:

34
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

a. Funkcija je konveksna na onda i samo onda ako je za svako .

b. Funkcija je konkavna na onda i samo onda ako je za svako .

L'Hospitalovo pravilo
L'Hospitalovo pravilo koristimo za raunanje limesa pomou derivacija. Koristimo ga kada se
pojave neodreeni oblici tipa: , , , , , i .

Neka su realne funkcije i definirane na intervalu , neka je

za neko i neka u intervalu postoje derivacije i , pri emu je
jo . Ako postoji , onda postoji i i jednak je , tj.

Ispitivanje tijeka funkcije

Pod ispitivanjem tijeka funkcije podrazumjevamo odreivanje:
A. Podruja definicije funkcije (domena)
B. Toke u kojima funkcija ima prekid
C. Nultoke funkcije
D. - odsjeak na ordinati
E. Lokalne ekstreme funkcije
F. Asimptote funkcije (vertikalne, horizontalne i kose)
G. Intervale u kojima funkcija raste i pada (intervali monotonosti)
H. Intervale u kojima je funkcija konveksna i konkavna (intervali konveksnosti)
I. Parnost funkcije
J. Periodinost funkcije

Derivacije

35
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Integrali

Neodreeni integrali
Integrali su inverzna funkcija od derivacija. Ako je , tada neodreeni integral
(antiderivaciju) zapisujemo

Pri emu je znak integrala, podintegralna funkcija, primitivna funkcija, a

podintegralni izraz. Izraz oznaava integraciju po x-u.
Primitivna funkcija funkcije na skupu I je svaka funkcija sa svojstvom: za
svaki . Za funkciju kaemo da je integrabilna na I, ako ona na I ima primitivnu funkciju.

Tablica neodreenih integrala

Red.br. Integrali Red.br. Integrali

1 6

2 7

3 8

4 9

5 10

11

Tablica 3. Neodreeni integrali

Integrali

36
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Svojstva integrala
Neka je I jedan od skupova: . Ako je derivabilna na I, tada
vrijedi:
1.
2.
3. Aditivnost:
4. Homogenost:

Metode integracije
Metode integracije slue da bi sloene podintegralne funkcije sveli na jednostavnije, osnovne
integrale, navedene u tablici. Metode su:
A. Direktna integracija metoda se svodi na drugaiji zapis podintegralne funkcije
B. Metoda supstitucije dio podintegralne funkcije zamjenimo za varijablu kako bismo
dobili jednostavniji integral
C. Parcijalna integracija u podintegralnoj funkciji odredimo i te koristimo formulu:

Integrali

37
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Financijska matematika
Definirajmo neke osnovne oznake koje emo koristiti:
- kapital
- poetni kapital ili poetna vrijednost
konani kapital ili konana vrijednost
- broj obraunskih razdoblja (broj anuiteta)
- broj obraunskih razdoblja u godini (m=1 god. ukamaivanje, m=2 polugodinje, m=4
kvartalno, m=12 mjeseno, m=365 (366) dnevno)
godinja kamatna stopa (kamatnjak)
- ispodgodinja kamatna stopa
- godinji kamatni faktor ( )
- ispodgod. kamatni faktor ( )
vrijednost anuiteta (rate) pojedini iznosi kojima otplaujemo kredit ili ih uplaujemo
- kamate
Uplata ili isplata mogu biti:
1. Prenumerando na poetku razdoblja
2. Postnumerando na kraju razdoblja

Postotni raun
Postotni raun je raun kojim raunamo postotke. Linearna funkcija, tj. pravac koji prolazi
ishoditem i tokom (G,100) glasi: . Ako uzmemo da je x=W tada dobijemo . Y
sada oznaavamo s p i nazivamo postotak, a W je postotni iznos ili u financ. matematici kamata:
. Kaemo da je W "p posto" (p%) od G. Ako neka vrijednost S naraste za p% i postigne novu
vrijednost N tada je N: (poetna vrijednost+kamate), ako izluimo S: .
Iz te jednakosti moemo izraunati i S: . Ako se S smanjuje za p% to raunamo:
.

Postotni raun za vie od 100:

Financijska matematika

ili

38
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Iz i slijedi:

Postotni raun za manje od 100:

ili

Iz i slijedi:

Kamate
Za izraunavanje kamata koriste se jednostavni i sloeni kamatni raun. Kod jednostavnog
kamatnog rauna kamate se izraunavaju na istu glavnicu (poetni kapital) za svako razdoblje
ukamaivanja, dok se kod sloenog kamatnog rauna kamate izraunavaju na glavnicu uveanu
za prethodno obraunate kamate svakog vremenskog razdoblja, tj. obraunavaju se kamate na
kamate. To je ujedno i razlika izmeu jednostavnog i sloenog kamatnog rauna.
Kamate se mogu obraunavati:
1. Anticipativno na poetku razdoblja (npr. kod potroakog kredita)
Anticipativni nain obrauna kamata znai da se njihov obraun se vri i isplauje ili pribraja
unaprijed za neko vremensko razdoblje, pri emu se kamate obraunavaju od konane vrijednosti
iznosa.
2. Dekurzivno na kraju razdoblja (npr. kod zajma)
Dekurzivni nain obrauna kamata znai da se njihov obraun vri i isplauje ili pribraja danom
iznosu C na kraju danog vremenskog razdoblja, pri emu se kamate obraunavaju od poetne
vrijednosti iznosa.

Jednostavni kamatni raun

Ako ulaemo kapital uz p% kamata uz jednostavni obraun kamata tada raunamo kamate
Financijska matematika

uvijek na poetnu vrijednost :

39
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Sada moemo zakljuiti da e za n godina kapital biti:

Za ispodgodinje ukamaivanje umjesto p koristimo relativnu kamatnu stopu koju raunamo:

. Osim te razlike, izvod formule je isti kao prethodni:

Sada moemo zakljuiti da e za n razdoblja kapital biti:

Sloeni kamatni raun

Ako ulaemo kapital uz p% kamata uz sloeni obraun kamata tada raunamo kamate na
poetnu vrijednost uveanu za ve obraunate kamate:

Pa prema tome, dobijemo formulu za kapital nakon n godina:

Za ispodgodinje ukamaivanje koristimo ispodgodinju kamatnu stopu i ispodgodinji

kamatni faktor :
Financijska matematika

Pa prema tome, dobijemo formulu za kapital nakon n razdoblja:

40
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

U ovom sluaju sloenog ispodgodinjeg ukamaivanja koristimo ispodgodinju kamatnu stopu

koju nazivamo i konformna kamatna stopa, a raunamo ju:

Ovu formulu izvodimo ovako:

Kapital nakon n razdoblja moemo izraunati i pomou godinjeg kamatnog faktora r:

Konformna i relativna kamatna stopa

Konformna kamatna stopa uvijek je manja od relativne. Konformnu i relativnu kamatnu stopu
moemo grafiki prikazati kao funkciju godinje kamatne stope:

p
0
Financijska matematika

Slika 21. Relativna i konformna kamatna stopa

41
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Potroaki kredit
Potroaki kredit je poseban imovinsko pravni-odnos kreditora (banke ili trgovakog
poduzea) i korisnika kredita ( individualnog potroaa), kojim se poveava kupovna snaga
potroaa radi nabavke netrajnih i trajnih potronih dobara. Kredit se vraa jednakim otplatnim
kvotama, kojima se dodaju jednostavne anticipativne kamate obraunate na ostatak duga.
Rata na poetku prvog obraunskog razdoblja iznosi (sadri n-ti dio kredita (otplatna kvota) i
kamate):
, kamate obraunavamo pomou jednostavnog kamatnog rauna pa je:

. Druga rata sadri takoer n-ti dio kredita i kamate na ostatak duga :

. Openito ratu na poetku k-tog razdoblja raunamo:

. Zbroj svih rata iznosi:

Izraz u zagradi predstavlje aritmetiki niz gdje je prvi lan , a razlika . Suma prvih
n lanova aritmetikog niza je , pa je stoga:

Gdje su ukupne kamate: . Da bi sve rate bile jednake rauna se aritmetika rata
svih rata:

U praksi se postupa na sljedei nain: prvo se od iznosa odobrenog potroakog kredita C

obraunava i oduzima udio (uee) u gotovini U i time se odreuje stvarni iznos kredita C0. Na
iznos C0 obraunavaju se i dodaju ukupne kamate I i time se utvruje ukupno dugovanje C2. Kamate
se za svaki mjesec raunaju uz fiksnu kamatnu stopu po jednostavnom kamatnom raunu. Na kraju,
iznos konstantne mjesene rate a izraunavamo dijeljenjem ukupnog dugovanja C2 s brojem rata n.
Klasini nain obrauna potroakih kredita karakterizira: (1) primjenjuje se relativna mjesena
Financijska matematika

kamatna stopa godinje kamatne stope , (2) mjesene kamate raunamo po jednostavnom
kamatnom raunu uz primjenu 'prosjene' kamatne stope i (3) primjenjuje se anticipativni nain
obrauna kamata.

42
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

To preglednije moemo zapisati ovako:

Iznos odobrenog potroakog kredita C

Uee u gotovini U

Iznos stvarnog kredita C0

Ukupne kamate I

Ukupno dugovanje C2

Ako je stopa uea u gotovini q, onda je iznos uea u gotovini: . Nakon to se uplati
uee u gotovini preostaje: . Na dug obraunavaju se kamate
po jednostavnom kamatnom raunu uz 'prosjenu' stopu , koju zovemo anticipativni kamatni
koeficijent, a raunamo: , gdje je fiksna kamatna stopa. To znai da su ukupne kamate
jednake , gdje je broj mjeseci. Dug dobijemo tako da dugu dodamo ukupne
kamate : . Ukupan dug vraa se kroz n
jednakih mjesenih iznosa (rata) . Prema tome, ukupan dug jednak je , to znai da je
mjesena rata .

Financijska matematika

43
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Otplata zajma
Zajam su financijska sredstva potrebna za investicije, koja treba vratiti uz obraun dekurzivnih
sloenih kamata. Moe se vratiti jednokratno ili u vie otplatnih anuiteta (rata). Svaki anuitet sadri
prispjele kamate i otplatnu kvotu (dio anuiteta koji otplauje sam zajam):

Zajam moemo vraati:

1. Jednakim periodinim (godinjim ili ispodgodinjim) anuitetima
2. Proizvoljnim anuitetima

Otplata zajma jednakim periodinim anuitetima

Najee primjenjivani model zajma je model otplate zajma jednakim anuitetima. Pretpostavke
tog modela su sljedee:
1. Obraun kamata je sloen i dekurzivan (kamate se obraunavaju na kraju razdoblja)
2. Anuiteti su jednaki i dospijevaju u jednakim vremenskim periodima i to krajem razdoblja
(postnumerando)
3. Kamatnjak je stalan (fiksan) u cijelom razdoblju

1 2 ..........

Slika 22. Otplata zajma

Financijska matematika

Iz slike 22. dobivamo sljedee:

44
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Izraz u zagradi, itan s desna na lijevo, predstavlja zbroj prvih lanova geometrijskog niza iji
je prvi lan , a kvocijent . Budui da je zbroj prvih lanova geometrijskog niza
, iznos zajma moemo izraunati pomou formule:

Ostatak duga nakon k-tog anuiteta raunamo ovako:

Moemo zakljuiti da je:

Ako izluimo dobijemo:

Izraz u zagradi, itan s desna na lijevo, predstavlja zbroj prvih lanova geometrijskog niza iji
je prvi lan , a kvocijent . Budui da je zbroj prvih lanova geometrijskog niza
, ostatak duga nakon k-tog anuiteta raunamo koristei formulu:

Godinje ukamaivanje Ispodgodinje ukamaivanje

Poetni kapital

Anuitet

Ostatak duga nakon plaenog

Financijska matematika

-tog anuiteta

Otplata zajma proizvoljnim anuitetima

Osim jednakim periodinim anuitetima, zajam moemo otplaivati proizvoljnim anuitetima. U
tom sluaju proizvoljna je veliina anuiteta i duina razdoblja ili oboje.

45
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Veliinu zajma raunamo pomou formule:

gdje je vrijeme od uzimanja zajma do prvog anuiteta, vrijeme od uzimanja zajma do

drugog anuiteta, vrijeme od uzimanja zajma do treeg anuiteta itd.

Plan otplate zajma

Plan otplate raunamo pomou slijedeih formula:

Redni broj Anuitet Kamate Otplatna kvota Ostatak duga

0 0 0 50.000,00
1 10.000,00 10.000,00 0 50.000,00
2 15.000,00 10.000,00 5.000,00 45.000,00
3 20.000,00 9.000,00 11.000,00 34.000,00
4 40.800,00 6.800,00 34.000,00 0
Ukupno: 85.800,00 35.800,00 50.000,00
Tablica 4. Primjer plana otplate zajma

Konana i sadanja vrijednost jednakih uplata

Sadanja vrijednost je vrijednost vie uplata na poetku prvog razdoblja dok je konana
vrijednost vrijednost vie uplata na kraju razdoblja. Uplate mogu biti godinje ili ispodgodinje i
uplaivati se poetkom (prenumerando) ili krajem (postnumerando) razdoblja. Uplate mogu biti
periodine ili proizvoljne. Uplauju se uz kamatnu stopu .
Neka je dekurzivna godinja kamatna stopa. Poetkom svakog od razdoblja uplaujemo neki
iznos . Suma vrijednosti svih uplata na kraju -tog obraunskog razdoblja je:

Ako su sve uplate jednake tada je:

Financijska matematika

Izraz u zagradi predstavlja geometrijski niz gdje je i , pa konanu vrijednost

jednakih periodinih uplata koje se uplauju poetkom godine (prenumerando) raunamo:

46
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Sadanju vrijednost raunamo:

Ako su sve uplate jednake, sadanju vrijednost jednakih periodinih uplata koje se
uplauju poetkom godine (prenumerando) raunamo:

Godinje ukamaivanje Ispodgodinje ukamaivanje

Konana vrijednost jednakih

periodinih prenumerando
uplata

Sadanja vrijednost
jednakih periodinih
prenumerando uplata

Renta
Iz uplaenog kapitala isplauje se renta. Isplate mogu biti godinje ili ispodgodinje, jednake
periodine ili proizvoljne te prenumerando ili postnumerando.
U sluaju jednakih periodinih isplata rentu moemo podijeliti na prenumerando rentu i
postnumerando rentu:

Prenumerando renta
Uplaen je kapital (sadanja vrijednost rente) u trenutku te se poetkom svakog
razdoblja isplauje iznos :

Godinje ukamaivanje Ispodgodinje ukamaivanje

Financijska matematika

Sadanja vrijednost rente

( )

Anuitet

47
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Ostatak rente nakon -tog

anuiteta

Postnumerando renta
Uplaen je kapital (sadanja vrijednost rente) u trenutku te se krajem svakog razdoblja
isplauje iznos :

Godinje ukamaivanje Ispodgodinje ukamaivanje

Sadanja vrijednost rente

( )

Anuitet

Ostatak rente nakon -tog

anuiteta

U sluaju da je renta proizvoljna, za izraune koristimo formulu za zajam s proizvoljnim

anuitetima.

Vjena renta
Vjena renta je renta gdje se na osnovu jednog uloenog iznosa moe vjeno podizati nominalno
jednake postnumerando iznose uz pretpostavku da je obraun kamata sloen, godinji i dekurzivan
uz primjenu fiksne godinje kamatne stope, tj. renta kod koje se isplauju samo kamate na poetni
kapital.
Sadanju vrijednost n jednakih postnumerando iznosa uz pretpostavku da je obraun kamata
sloen, godinji i dekurzivan uz primjenu fiksne godinje kamatne stope raunamo: Financijska matematika

S obzirom da se trai vjena renta, to moemo zapisati kao limes kada n tei u :

48
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Vrijednost vjene rente raunamo: , vrijednost anuiteta (isplate) jednaka je

kamatama na poetni kapital: , a godinju kamatnu stopu raunamo: .

Financijska matematika

49
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Matrice
Matrica A tipa je pravokutna shema elemenata koji su poredani u m redaka i n
stupaca. Matricu A zapisujemo:

Tip ili format matrice pokazuje koliko matrica ima elemenata (m n) i na koji nain su ti
elementi poredani (u m redaka i n stupaca). Dvije matrice A i B jednake su ako su istog tipa i
ako su im odgovarajui elementi jednaki: , tj. za sve i=1,2,....,m i
j=1,2,...,n.
Glavna dijagonala kvadratne matrice sastavljena je od elemenata . Sporedna
dijagonala kvadratne matrice sastavljena je od elemenata .

Vrste matrica
Pravokutne matrice su matrice kojima je broj redaka razliit od broja stupaca, ako je
matrica je kvadratna.
Simetrina matrica je kvadratna matrica kod koje su elementi, simetrino rasporeeni s
obzirom na glavnu dijagonalu, jednaki, tj. za sve ureene parove (i,j) . Anitsimetrina
matrica je kvadratna matrica za koju vrijedi za sve (i,j). Dijagonalna matrica je kvadratna
matrica za koju vrijedi im je , tj. kada su svi elementi izvan glavne dijagonale jednaki 0.
Skalarna matrica je dijagonalna matrica za koju je , tj. kod skalarne
matrice svi elementi na glavnoj dijagonali su jednaki. Jedinina matrica je skalarna matrica koja na
glavnoj dijagonali ima jedinice. Nul-matrica je matrica koja ima sve elemente jednake nula. Gornja
trokutasta matrica je kvadratna matrica za koju vrijedi im je . Donja trokutasta
matrica je kvadratna matrica za koju vrijedi im je . Vektor-redak je matrica koja ima
samo jedan redak, a vektor-stupac je matrica koja ima samo jedan stupac. Trag kvadratne matrice A
je zbroj elemenata na glavnoj dijagonali: . Transponirana matrica matrice A
formata mn je matrica ,formata mn, tako da bude . Reci (stupci) matrice su
stupci (reci) matrice A, pa vrijedi . Ortogonalna matrica je kvadratna matrica U n-tog reda
za koju vrijedi: .
Za kvadratnu matricu A kaemo da je regularna ili invertibilna, ako postoji kvadratna matrica B
takva da je AB=BA=I. U protivnom matrica je singularna. Skup svih regularnih matrica n-tog reda
ima sljedea svojstva:
a)
b)
Matrice

50
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Operacije s matricama
1. Zbrajanje matrica
Zbroj matrice i matrice , obje formata , definira se kao matrica
formata s elementima: .
2. Mnoenje matrice skalarom
Matrica mnoi se skalarom tako da se svaki njen element pomnoi skalarom:

3. Mnoenje matrica
Produkt matrica i definira se samo onda kada su te matrice ulanane, tj. ako prva
matrica ima onoliko stupaca koliko druga matrica ima redaka. Ako je matrica formata
i formata , produkt je matrica formata , iji se elementi raunaju
po formuli:

Mnoenje matrica nije komutativno, tj. . U sluaju da ipak vrijedi kaemo da

matrice komutiraju.
Svojstva zbrajanja i mnoenja matrica:
1. 8. Asocijativnost:
2. 9. Distributivnost slijeva:
0 nul-matrica tipa
3. 10. Distributivnost zdesna:
4.
5.
6. 11.
7. 12.
Gaussova metoda za invertiranje matrice
Neka je A kvadratna matrica. S oznaimo matricu A proirenu jedininom matricom istog
reda. Elementarnim operacijama nad recima matricu svodimo na oblik . Ako je to
mogue, A je regularna i , a ako to nije mogue, onda je A singularna matrica.
Pod Gaussovim elementarnim operacijama nad recima matrice podrazumjevamo:
1. permutiranje redaka,
2. mnoenje redaka skalarom razliitim od nule te
Matrice

3. dodavanje retku nekog drugog retka prethodno pomnoenog proizvoljnim skalarom.

51
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Rang matrice
Maksimalan broj linearno-nezavisnih stupaca matrice A zovemo rang stupaca matrice A, a
maksimalan broj linearno-nezavisnih redaka zovemo rang redaka matrice A.
Ako je rang stupaca matrice A jednak je rangu redaka matrice A, taj broj zove se rang matrice A i
oznaava se s r(A).

Sustav linearnih algebarskih jednadbi

Sustav linearnih algebarskih jednadbi moemo rjeavati matricama. Gaussova metoda (metoda
eliminacije) je metoda gdje proirenu matricu svodimo na gornje trokutasti oblik, dok u Gauss-
Jordanovoj metodi proirenu matricu svodimo na dijagonalni oblik te direktno oitavamo rjeenje.
Uvjet rjeivosti sustava linearnih jednadbi Kronecker-Capelli-Rouch Sustav ima rjeenje
onda i samo onda ako matrica A tog sustava i proirena matrica imaju isti rang.

Determinanta
Determinanta je funkcija definirana za sve kvadratne matrice, a svodi matricu na broj.
Zapisujemo kao: .

Determinanta matrice prvog reda je je broj . Determinantu matrice drugog reda

raunamo: . Determinantu matrice treeg reda

raunamo: .

Determinanta matrice n-tog reda je

Matrica i transponirana matrica imaju jednake determinante: .

Ako je matrtica A trokutasta matrica n-tog reda, onda je determinanta
.
Matrica A je regularna onda i samo onda ako je .
Svojstva determinante:
1. Determinantu mnoimo brojem tako da elemente bilo kojeg retka (stupca) pomnoimo tim
brojem.
2. Ako su dva retka (stupca) jednaka, determinanta je nula.
3. Ako dva retka (stupca) zamijene mjesta, determinanta mijenja predznak.
4. Determinanta se ne mijenja ako jedan redak pomnoimo brojem i dodamo drugom retku.
Matrice

52
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Laplaceov razvoj determinante

Laplaceov razvoj determinante govori nam da se determinanta moe razviti po bilo kojem
stupcu ili retku. Laplaceov razvoj determinante po i-tom stupcu raunamo:

a po j-tom retku:

Matrice

53
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Jo neka pravila i formule za raunanje

Kvadrat i kub binoma Razlika kvadrata, razlika i zbroj kubova

Financijska matematika
Jednostavni i sloeni kamatni raun

Jednostavni kamatni raun - kamate se obraunavaju na poetnu vrijednost

Sloeni kamatni raun obraunavaju se kamate na kamate

Vrijednost kapitala za neko prolo razdoblje:

Konana vrijednost n jednakih periodinih uplata koje se uplauju poetkom godine

Jo neka pravila i formule za raunanje

Otplata zajma jednakim periodinim anuitetima

54
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Otplata zajma proizvoljnim anuitetima

Ili:

Ostatak duga nakon vremena t (k-broj anuiteta do vremena t):

Postnumerando renta

Prenumerando renta

Jo neka pravila i formule za raunanje

55
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Neki primjeri pitanja s usmenog dijela ispita

1. Kompleksni brojevi
2. Binomni formula
3. Matematika indukcija
4. Linearna i kvadratna funkcija
5. Eksponencijalna i logaritamska funkcija
6. Sinus i kosinus
7. Ciklometrijske funkcije
8. Monotonost funkcije, rast i pad funkcije
9. Niz
10. Limes niza
11. Aritmetiki red
12. Konvergencija reda
13. Kriteriji konvergencije reda
14. Definicija derivacije (graf + formula)
15. Lagrangeov teorem
16. L'Hospitalovo pravilo
17. Parcijalna integracija
18. Determinanta
19. Mnoenje matrica
20. Gauss-ova metoda (metoda eliminacije)
21. Invertiranje matrica
22. Proirena matrica sustava
23. Rjeavanje sustava algebarskih jednadbi
24. Jednostavni i sloeni godinji i ispodgodinji kamatni raun - razlika
25. Konformni kamatnjak izvod
26. Vrijednost vie uplata plativih poetkom razdoblja
27. Otplata zajma

Neki primjeri pitanja s usmenog dijela ispita

28. Otplata zajma proizvoljnim anuitetima
29. Renta
30. Vjena renta

Sretno!
Kristina Perdi

56
 Anura obrt za poduke
www.anura.hr - matematika@anura.hr
Tina 098-184-3163, 091-733-1635, 095-528-7269

Literatura
1. M. Crnjac: MATEMATIKA ZA EKONOMISTE, Osijek, 2001.
2. D. Juki, R. Scitovski: MATEMATIKA I, Osijek, 2000.
3. M. Crnjac, D. Juki, R. Scitovski: MATEMATIKA, Osijek, 1994.
4. N. Brontejn i suradnici: MATEMATIKI PRIRUNIK, Zagreb, 2004.
5. B. ego: FINANCIJSKA MATEMATIKA, Zagreb, 2008.

Literatura

57