UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANES

FAKULTETI I INXHINIERISE ELEKTRIKE

DEPARTAMENTI I ELEKTRONIKES

GRUPI I ELEKTRONIKES

PUNE LABORATORI

Tema : Urat e rrymes se vazhduar

Punoi : Pranoi :

Jonida HAXHI
Ing.Genci SHARKO

Janar 2008
Ne kete pune laboratori do te kryhen nje sere veprimesh si me poshte :

Matja me ane te ures Wheatstone e disa rezistencave me vlera te

ndryshme dhe me klase perpikmerie te njohur, duke ndryshuar
polaritetin e burimit te ushqimit dhe raportin e kraheve te ures. Me pas
do te behet llogaritja e gabimit absolut dhe relativ per cdo rezistence
te matur.
Matja me uren Wheatstone e rezistencave te disa voltmetrave te
sistemeve te ndryshem dhe llogaritja e fuqise per cdo voltmeter.
Percaktimi ne rruge eksperimentale i ndjeshmerise se ures Wheatstone
per matjen e nje rezistence te dhene si dhe llogaritja e ndjeshmerise se
rezistences.

URAT E RRYMES SE VAZHDUAR

Matja e rezistences ne qarqet e rrymese se vazhduar mund te behet me
metoda dhe aparate te ndryshme ne varesi te madhesise se rezistences qe
duhet te matet dhe pepikmerise qe kerkohet per matjen e saj.

Aparatet qe perdoren me shume jane urat e ekuilibruara te rrymes se

vazhduar te cilat perdoren si per matjen e rezistencave te mesme (deri 10 6
ohm) dhe rezistencave te vogla (deri 10 -6 ohm) ashtu edhe per rezistencat e
perpikmerise se larte (te klasave 0.02 dhe 0.05) dhe te ulet (klasa 5).

Keto ura ndahen ne dy grupe : urat e Wheatstone-it dhe urat e Tomson-it.

Ura Wheatstone paraqitet skematikisht si me poshte :

Figura 1. Ura e Wheatstone-it

Kjo ure perdoret per te matur rezistenca mesatare nga disa ohm e deri ne
disa dhjetera ohm apo 106 ohm. Kufiri i poshtem i matjeve kufizohet nga
influenca e telave lidhes dhe e kontakteve ne krahun e rezistences R x.
Rezistencat R3, R4 jane gjithnje me te medha ose te barabarta me 10 ohm.
Kufiri i siperm i matjes kufizohet nga zvogelimi i mdjeshmerise se ures dhe
nga ulja e perpikmerise per shkak te rezistences se izolimit ndermjet bornave
te ures, qe rezultojne ne paralele me krahet e ures (kurR x me e madhe se 106
ohm).

Ne baze te ligjeve te Kirkofit mund te gjejme per qarkun:

R1 R 2R2 R3
I G =U
R G ( R 1+ R 2) ( R 3+ R 4 ) + R1 R 2 ( R3 + R 4 ) + R3 R4 (R 1+ R 2)

(
1)

Ne urat e ekiuilibruara IG = 0 dhe nga ekuacioni (1):

R1 R4 = R2 R3

nga nxjerrim :

R1 = Rx = R2 R3 / R4
(2)

Pra ekuilibri i ures arrihet duke ndryshuar rezistencen R 2 ose raportin R3/R4.
Urat e tipit te fundit quhen ura rekord. Ne urat e tjera ekuilibri arrihet duke
ndryshuar rezistencen R2, e cila perfaqeson nje kuti me disa dekada
rezistencash. Krahet R3 dhe R4 qe formojne raportin, perfaqesojne dhe ato
kuti me pak rezistenca, me ane te te cilave vendoset raporti i pershtatshem.
Zakonisht ky raport zgjidhet :

R3/R4=K=10n

ku n numer i plote pozitiv nga (-3) ne 3.

Leximi i Rx ne kete rast behet ne dekadat e R2 duke parasysh edhe faktorin

10n :

Rx = 10n R2
Shpesh here nuk mund te arrihet ekuilibri i plote i ures sepse R 2 ndryshohet
me shkalle. Matja ne kete rast behet duke perdorur metoden e interpolimit.

Me kete ure nuk mund te maten asnjehere rezistencat e vogla sepse

gjenerohet nje gabim i madh. Ajo mat rezistenca mesatare nga disa ne
disa dhjetera deri ne 105 ....10 6 .

Ura e Tomson-it perdoret per matjen e rezistencave te vogla nga 10 deri

ne 10-6 sepse me anen e saj behet i mundur evitimi i rezistences se
kontakteve dhe te telave lidhes. Skema principale e saj paraqitet ne figuren e
meposhtme :

GA

A
Figura 2. Skema e ures se Tomson-it.

Sic shihet nga skema ura ka gjashte krahe rezistencat e te cilave jane : R x,R0,
R1, R2, R3 dhe R4, ndersa rezistencat e telave lidhes me r1, r2, r3, r4 dhe r.

Kur ura eshte e ekuilibruar (kur ne galvanometer nuk kalon rryme) do te

kemi:

I3 Rx+ I2 R3 = I1 R1 ; I3 R0+ I2 R4 = I1 R2 dhe I2 ( R3 + R4 ) = ( I3 - I2

)r

Duke zgjidhur kete sistem gjejme:

 R1 r R 4 R1 R3
Rx=Ro + ( )
R 2 r + R 3+ R 4 R 2 R 4
(3)

Kur R1 = R3 dhe R2 = R4 kemi : (4)

Rx = R0 R1 / R2 ose Rx = R0R3 / R4 (5)

Per te evituar ndikimin e telave lidhes r merren ne keto masa :

a) R1, R2, R3 dhe R4 merren me te medha se 10

b) telat lidhes zgjidhen me seksion te madh qe te jene shume here me te

vogla se 10 .

Kur maten rezistenca shume te vogla zvogelohet renia e tensionit si ne R x

ashtu edhe ne R0 dhe per kete arsye ulet ndjeshmeria e ures.Per te rritur
ndjeshmerine duhet zmadhuar rryma qe kalon ne R 0 dhe Rx,por kjo nuk eshte
gjithmone e mundur sepse Rx dhe vecanerisht R0 lejojne rryma te
kufizuara,gjithashtu edhe burimet e rrymes kane rryma te kufizuara.

PJESA EKSPERIMENTALE

1.Matja e rezistences se ndryshme me uren Wheatstone-it

Programi i punes parashikon matjen e disa rezistencave te njohura me klase

te dhene perpikmerie. Matjet duhet te kryhen me ndjeshmerine me te
madhe te mundshme per vleren e dhene te Rx, e cila mund te llogaritet ne
qofte se njihen rezistencat e kraheve te ures Rx, R2, R3 dhe R4. Ne kete rast
mbahet parasysh kondita qe siguron ndjeshmerine me te madhe :

Rx = R2 = R3 = R4 (6)

Nga ana tjeter, duhet tentuar qe te shfrytezohen te gjithe dekadat e R2 , qe

do te thote se tregimi i dekades se pare te R 2, (x1000 ) te jete i ndryshem
nga zero.
Per secilen rezistence behen 2 matje per dy drejtimet e rrymes dhe vlera e
rezistences gjendet nga e mesmja aritmetike e dy matjeve.

Nepermjet formules se njohur :

RxRo
= 100
Ro
(7)

llogarisim gabimin relativ te rezistences se matur.

Perpikmeria e leximit rritet duke zgjedhur galvanometer me ndjeshmeri te

tille qe , kur ura eshte afer ekuilibrit tregimi i galvanometrit te ndryshoje me
20-30 ndarje ose me shume, kur R2 rritet me vleren R2 (R2 eshte zmadhimi i
R2 me nje ndarje te dekades se fundit). Ne kete rast ekuilibri i plote i ures
zakonisht nuk mund te arrihet, por kemi mundesi te fitojme dhe nje shifer ne
leximin e R2, pra te kemi dhe Rx me metoden e interpolimit. Me metoden e
interpolimit gjejme :

1
R 2=R 2' + R 2
1+ 2

(8)

Te dhenat e eksperimentit dhe llogaritjet vendosen ne tabelen e meposhtme.

Drejtimi Raporti i
Vlera e i kraheve te
ures R2 R 0' Rx Ro
Rx rrymes
Romes 100
se Ro
R3 R4
ushqimi
t

1000
+ 1000
0 6154.0 615.4 615.55
615.7 0.074727697
1000 5
- 1000
0 6157.1 615.71

8112.3 1000 1000 8104.2 0.082061772

+
0 0 8103.0 8103.0

- 1000 1000 8105.4 8105.4

 0 0

1000
+ 1000
0 1011.2 10112
10122.9 10113 0.0978938
1000
- 1000
0 1011.4 10114

2. Percaktimi i ndjeshmerise se ures

Ndjeshmeria mesatare e ures kundrejt ndryshimit te rezistences se nje

krahu, quhet raporti i devijimit te qe peson treguesi i galvanometrit kur
rezistenca R e nje krahu ndryshon, me R:

S mes=
R
(9)

Me dendur merret ndjeshmeria relative:

S mes= = R
R R
R

(10)

Per te percakruar eksperimentalisht ndjeshmerine veprojme ne kete menyre:

ekuilibrojme uren per nje rezistence te dhene. Marrim Rx=R1=1000 . Pas
ekuilibrimit ndryshojme rezistencen R2 me nje madhesi qe treguesi i
galvanometrit te zhvendoset 5-20 ndarje. Ne dekadat e R 2 lexojme
ndryshimin perkates se tij dhe llogarisim ndjeshmerine relative te ures me
galvanometrin e dhene sipas formules (10). Ndjeshmeria teorike e ures
mund te llogaritet si:

U m S G
S exp=
(1+ m)2 RG + ( 1+m ) (Rx + R3)
(11)

ku:
 RG - rezistnca e brendshme e galvanometrit
SG - ndjeshmeria e galvanometrit ne ndarje/amper
RX - rezistenca qe matet
R3 - rezistenca e kraheve te ures kur ura eshte ne ekuilber
U tensioni ne bornat e uresgjete ekuilibrit
m =R3 / R4= Rx / R2 kur ura eshte ne ekuliber.

Vlerat e matura dhe te llogaritura i vendosim ne tabelen e meposhtme:

Madhesite e matura Madhesite e llogaritura

x RX, R2 R U SG RG S exp Sllog

R3, R4

1 2 1+
2

nd. nd. V nd./A ndarj - -

e

29. 40.2 1000 1 8.0 1/1.0110 87 69.7 10668. 697

-7
5 6 0 71 00