Professional Documents
Culture Documents
Kapitulli 16
Kapitulli 16
Kapitulli 16
Transkiptim- kopjim i materialit gjenetik nga nje ADN ne nje mARN. Translatim-
perkthim i mARN ne proteine. Tek eukariotet, keto dy procese jane te ndara ne kohe
dhe ne hapesire, transkiptimi ne berthame, translatimi ne citoplazem; tek prokariotet
jo.
Informacioni gjenetik percakton vetem strukturen primare te proteines! 1 cistron-1
varg polipep.
mARN (mesazhere)- kopjon informacionin gjenetik nga AND
tARN (e transportit)- nje per cdo aminoacid. Transporton aminoacidin ne vargun
polipeptidik ne formim.
rARN(ribozomike)- bashkon aminoacidet ne zinxhirin polipeptidik. (PROVE PER VETI
KATALITIKE TE ARN)
Zona start tek eukariotet eshte vete sekuenca e ADN qe kodon skajin 5 te mARN.
TATA box- eshte zone e pasur me A/T qe sherben si promotor. Ndodhet 25-30
nukleotide para zones start. ARN polimeraza II nuk e njeh dot vete TATA boxin, keshtu
qe TATA box lidhet me nje sere faktoresh te pergjithshem te transkiptimit (GTF) e me
pas me ARN polimerazen, duke formuar kompleksin bazal te inicimit te
transkiptimit. E para proteine qe lidhet eshte:
1. TFIId- shkakton nje perkulje 80 grade. Kjo proteine ka 2 nennjesi, TAF (tata
associated factor) dhe TBP (Tata binding protein). Eshte pikerisht nennjesia TBP
qe lidhet me TATAbox.
2. Me tej lidhet TFIIA, TFIIB, TFIIF, dhe cifti TFIIE-TFIIH. TFIIH eshte enzime bimodale
funksionon si helikaze dhe si kineaze (fosforilon domenin karboksilik terminal
te ARN polimerazes-CTD)
Gjene te tjere, kane si promotor jo TATA box por nje sekuence inisiatore qe
permban nje C ne pozicionin -1 dhe nje A ne pozicionin +1.
Gjene te tjere, kane si promotor ishujt CpG sekuenca CG qe ndodhen 25-50 cifte
nukleotidesh larg zones start.
Zona te tjera kontrollit te transkiptimit quhen:
Elementet proksimale promotore 100-200 cifte perpara promotorit.
Elemente distale promotore - midis elementeve proksimale dhe enhancer.
Zona enhancer (amplifikatore) me mijera cifte larg promotorit, para ose prapa tij, ne
introne etj. Jane promotore te fuqishem.
Nese cap vishet nga CBC, poliA nga PABP, edhe vete zinxhiri eshte i paketuar ne
proteina:
1. HN-rnp (proteina heterogjene) nga tipi A-U. Funksionet: pengojne formimin e
palosjeve te gabuara (si proteinat SSB), pra sigurojne stabilitet te gjenomit;
rimodelojne kromatinen; inicim transkiptimi, splicing alternativ; procesim 3
(poliA); inicim translatimi (gjenden edhe ne berthame edhe ne citoplazem);
transport permes kompleksit porik
2. SR- te pasura me serine dhe arginine. Rrethojne kufirin ekzon/intron dhe
favorizojne rekrutimin e snARN ne sitin e splicingut. Ka te njejtat funksione si
HN.
HN dhe SR jane antagoniste. Pse ekzonet ndonjehere trajtohen si introne?
Ne zona te caktuara ka sekuenca enhancer dhe sekuenca silenciatore. SR lidhen me
zonat ESE (exon splicing enhancer) dhe aktivizojne gjithe kompleksin spliceosomik
duke krijuar site alternative te keputjes qe perfshijne edhe ekzonet. HN lidhen me ESS
(exon splicing silenciator) dhe nuk lejojne qe makineria ti trajtoje ekzonet si introne.
Modifikimet perfshijne:
1. Largimin e zones lidere ne skajin 5 (nga ribonukleaza P)
2. Zevendesim i U ne skajin 3 me CCA.
3. Modifikim i bazave shtim i grupeve metil dhe izoprenil ne bazat e purines dhe
ne ribozen 2. Shnderrim i uridines ne pseudouridine/dihidrouridine/ribotimine
4. Shkeputje e intronit- jo me splicing, por me enzima te tjera (kinaza/transferaza)
Edhe keto, si ARN e tjera jane te lidhura me proteina dhe transportohen permes
komplekseve porike.
Struktura sekondare ne formen e gjethes se terfilit paloset me tej ne strukturen
terciale ne forme L.
Inicimi te eukariotet
Nenjesia e vogel 40S lidhet me faktoret eIF1, eIF1A dhe eIF3, dhe me eIF2-GTP qe sjell
edhe tARN iniciatore (metionine). Nga ana tjeter, vete mARN lidhet me faktoret eIF4F
(eIF4G, eIF4A helikazen dhe eIF4E), eIF4B. Me pas, nenjesia e vogel e ribozomit lidhet
me skajin 5 te mARN dhe spostohet pergjate saj duke skanuar per kodonin AUG
(ndihmohet nga eIF1, eIF2). Pasi e ka gjetur AUG, asnje prej AUG te tjere nuk mund te
sherbeje si kodon start. Kur e gjen AUG, eIF2-GTP hidrolizohet, si pasoje faktoret eIF
clirohen te gjithe. Ne fund, eshte eIF5B ajo qe lidh nennjesine e madhe.
Terminimi Kur ribozomi has nje nga kodonet STOP (per te cilin nuk ka antikodon).
Tek kodoni stop lidhen faktoret e clirimit RF. Peptidiltransferaza shton nje H2O ne vend
te tARN. Skaji karboksilik i zinxhirit polipeptidik shkeputet prej tARN se fundit.
Ribozomet clirojne mARN dhe ndahen ne 2 njesite perberese per te rifilluar nje cikel
tjeter.
Poliribozomet- kur qeliza ka nevoje per sasi te madhe proteinash, e njejta mARN
mund te lexohet nga shume ribozome, te distancuar me nga 80 nukleotide pergjate
mARN. Polisomet gjenden te lira ne citoplazem ose ne membranat e REP. Levizin ne
drejtim 5 3.
Inhibitoret e sintezes se proteinave
Antibiotiket jane prodhime te kerpudhave qe inhibojne sintezen e proteinave
bakteriale, duke mos prekur ribozomet eukariotike. Ndaj ne kete raste mund te merren
ne doza te medha, pa shkaktuar helmim. Ato inhibojne shkalle te ndryshme te sintezes
se proteinave. Tetraciklina, streptomicina, eritromicina.