Platni promet uvodna razmatranja

Pojam i znaaj
Platni sistem finansijski krvotok privrednog sistema
Plaanja ostvarena izmeu pravnih i fizikih subjekata sa svrhom
podmirenja njihovih novanih dugova odnosno naplate njihovih
novanih potraivanja nazivamo platnim prometom. Plaanje
podrazumijeva prenos dijela imovine dunika u korist imovine povjerioca
izvedeno u novcu. Moe biti domai (unutranji) i meunarodni (vanjski).
Bitan preduslov je postojanje konvertibilne i stabilne valute. Domai platni promet
ine sve transakcije izmeu fizikih i pravnih lica sa istog dravnog podruja i
sistema plaanja. U savremenim platnim sistemima za plaanje i naplatu
koriste se sljedee tri vrste novca: gotovina, depozitni novac i prenosivi
vrijednosni papiri. Regulisan je Zakonom o unutranjem platnom prometu.
Gotovinu ine kovani novac i novanice izdane od strane emisione banke.
Zakonsko sredstvo plaanja je definitivni novac.
Znaaj platnog prometa:
- Sastavni dio ekonomske nauke
- Iznalazi postupak i naine to sigurnijeg i breg rijeavanka
duniko-povjerilakih odnosa
- Monetarno-kreditna kategorija
- Deponira, tj. kumulie slobodna novana sredstva
- Optimizira novanu masu
Reforma platnog sistema u BiH
Do 1992. godine u BiH je postojao platni sistem, nastao iz Jugoslovenske slube
drutvenog knjigovodstva. Od 1992. u BiH su postojala tri platna sistema:
- Zavod za platni promet ZPP
- Zavod za plaanje ZAP
- Sluba platnog prometa SPP
U procesu tranzicije BiH sprovodi reformu platnog prometa i gasi ZPP, to je
historijski korak (obavljale se sve novane transakcije). Reforma platnog sistema
bila je uslov da se BiH ukljui u svjetsko finansijsko okruenje. ZPP je bio
neprikladan i netransparentan i plaio potencijalne investitore. Funkcije ZPP-a
prenesene su na komercijalne banke. Centralna banka BiH u saradnji sa
meunarodnom savjetodavnom grupom je regulisala novi sistem plaanja koji
omoguava komercijalnim bankama.
Uspostavljena su dva mehanizma za poravnanje (poravnanje je in koji
razduuje obaveze novanih transfera izmeu dvije ili vie strana):
1. Sistem bruto poravnanja u realnom vremenu (RTGS za plaanje
velikih iznosa koji direktno idu preko Centralne banke)
2. iro klining za plaanje manjih iznosa putem zbirnih naloga
Transakcije od 20000KM i vie realizuju se preko RTGS-a dok transakcije ispod
20000KM realizuju se preko iro-klininga. Manji iznosi takoer mogu biti
realizovani preko RTGS-a ukoliko to izriito zahtijeva klijent, odnosno u
sluaju hitnosti transakcije. Svakako, ova vrsta transakcije je pojedinana i nosi
velike trokove te je sasvim jasno da e klijent preferirati iro klining kod
transakcija manjih vrijednosti.
Depozitni novac ine prenosiva novana potraivanja pravnih ili fizikih
lica kod banaka i drugih finansijskih organizacija (depoziti u ista i
neiskoritene eme kredita). Koristi se za promptna/trenutna iralna plaanja,...
Prenosivi vrijednosni papir je inkorporirana novana potranja koja
inae ima karakter kreditnog novca. Plaanje ostvareno kreditnim novcem ne
smatra se konanim pa nema osobine definitivnog novca. Potrebna je njegova
monetizacija, tj. pretvaranje u definitivni novac ili obraunsko prebijanje.
Domai platni promet
Platni sistem plaanja: gotovina, ekovi, bankarske mjenice, kartice,
elektronski transferi.
Uesnici u platnom prometu: pravna lica i dijelovi pravnih lica, privredna
drutva, javna preduzea, banke, udruenja, organi uprave.
iro klining obavlja Centralna banka, tj. procesiranja zbirnih transakcija manjh
vrijednosti. Zbirni nalozi sadre oko 1000 platnih naloga i upravo to je optimalan
broj naloga.