Hikmet21 v3 PDF

ULUSLARARASI HAKEML LM
ARATIMA DERGS
INTERNATIONAL REFEREED SCIENTIFIC

RESEARCH JOURNAL
Say/No: 21, yl/year 2013/1

.
2
HKMET 21 - Mays - Maj 2013
HKMET
Uluslararas Hakemli lmi Aratrma Dergisi
International Refereed Scientific Research Journal
Owner of the journal in the name of
ADEKSAM adna
Sahibi: Tahsin BRAHM
Editr - Editor in Chief
Do. Dr. Fadl HOCA
Editr Yardmcs - Assist. Editor
Do. Dr. Mahmut ELK
Yayn Kurulu - Editorial Board
Do. Dr. Hlya DAUT - SKUKA
Dr. Fatma HOCN
Dr. Fahriye EMGL
Dr. Taner GLTRK
Dr. Mensur NUREDN
Mr. Enes ABAN
Bilim ve Hakem Kurulu - Science and Arbitral Board
Prof. Dr. Yusuf HAMZAOLU (Makedonya)
Prof. Dr. Numan ARU (Makedonya)
Prof. Dr. Oktay AHMED (Makedonya)
Prof. Dr. Muhammed Nur DOAN (Trkiye)
Prof. Dr. Recai COKUN (Trkiye)
Do. Dr. Melahat PARS (Trkiye)
Prof. Dr. Mirjana TEODOSJEVIC (Srbistan)
Prof. Dr. Kseniya AYKUT (Srbistan)
Prof. Dr. Aida SLAM (Makedonya)
Prof. Dr. Nazm BRAHM (Makedonya)
Prof. Dr. Gazmend SHPUZA (Arnavutluk)
Do. Dr. Gentiana ABAZ (Arnavutluk)
Prof. Dr. Kerima FLAN (Bosna Hersek)
Do. Dr. Adnan KADR (Bosna Hersek)
Do. Dr. Tudora ARNAUT (Ukrayna)
Do. Dr. rina DRGA (Ukrayna)
Sekreter/Tasarm - Secretary/Design: lker AL
Tercme - Translation: Luan AL
rtibat - Contact: hikmetdergisi@hotmail.com
hocafadil@hotmail.com www.hikmet.adeksam.org
3
.
indekiler
TRKEDE DEL EDATININ PEK ELE ALINMAYAN
BR ZELL ZERNE
Prof. Dr. Oktay AHMED
( 10 - 25 )
MAKEDONYA - SKP TRK DL VE EDEBYATI BLM
TARHES
Prof. Dr. Nazim BRAHM
( 26 - 35 )
XX. YZYIL BAINDA TRK EDEBYATINDA OSMANLI ZLER
Do. Dr. Fadil Hoca
( 36 - 53 )
MLL ARRMZ MEHMET AKF ERSOYUN
TRK KML HAKKINDA
Do. Dr. Mahmut ELK
( 54 - 65 )
UAR-YI MEHLEDEN BR NECT- SN VE DVANI
Yrd. Do. Dr. Ramadan DOAN
( 66 - 79 )
NBNN OLUNA TLER
Yrd. Do. Dr. Vicdan ZDNG
( 80 - 99 )
RUMEL VLYAT-I SELSESINDE BONAK
MUHACR ONOMAST (1878-1912)
Dr. Recep KRYEL
( 100 - 111 )
PRZRENDE TRK GELENE VE YEN DERLENEN PRZREN
TRKLER ZERNE AYRINTILI NCELEME
Dr. Taner GLTRK
( 112 - 121 )
UKRAYNA FOLKLOR OYUNLARINDA KULLANILAN
TRK TRNN NEM
Dr. Svitlana LEINSKA
( 122 - 133 )
BOSNA - HERSEKTEK ETM
Mr. Meliha Gogi ZULOV
( 134 - 147 )
MAKEDONYA CUMHURYETNDE ORGANZE SULAR
Mr. Jasmin KALAC
( 148 - 153 )
4
Contents
ON A FEATURE OF TURKISH DEIL PARTICLE
NOT ADDRESSED PROPERLY
( 10 - 25 )
HISTORY OF TURKISH LANGUAGE AND LITERATURE
DEPARTMENT IN SKOPJE MACEDONIA
( 26 - 35 )
OTTOMAN TRACES IN TURKISH LITERATURE
IN THE BEGINNING OF XX CENTURY
Assoc. Prof. Dr. Fadil Hoca
( 36 - 53 )
OUR NATIONAL POET MEHMET AKIF ERSOY AND
HIS TURKISH NATIONAL IDENTITY
Assoc. Prof. Dr. Mahmut ELK
( 54 - 65 )
BOOK (DIVAN) OF A POET UNKOWN NECATI SANI
Assist. Prof. Dr. Ramadan DOAN
( 66 - 79 )
ADVICE FROM NAB TO HIS SON
Assist. Prof. Dr. Vicdan ZDNG
( 80 - 99 )
BOSNIAK MUHACIR ONOMASTICS IN RUMELIAN
VLYAT-I SELSE (1878-1912)
Dr. Recep KRYEL
( 100 - 111 )
FOLK MUSIC TRADITION IN PRIZREN AND A DETAILED
EXAMINATION OF THE RECENTLY COMPILED PRIZREN FOLK
SONGS
Dr. Taner GLTRK
( 112 - 121 )
IMPORTANCE OF THE TYPE OF SONGS (TRK) IN THE
UKRAINE FOLK DANCES
( 122 - 133 )
EDUCATION IN BOSNIA AND HERZEGOVINA
Mr. Sci. Meliha Gogic ZULOV
( 134 - 147 )
ELEMENTS OF ORGANIZED CRIME IN THE REPUBLIC OF
MACEDONIA
Mr. Sci. Jasmin KALAC
( 148 - 153 )
5
.
BA YAZI
Makedonyada Trke bata olmak zere ngilizcede makaleler

yaynlayan ve Rumelideki Trk slam kltr yansra, tarih, edebiyat
ile sosyal ve iktisadi hayatla ilgili konular ihtiva eden yegane ilmi
aratrma dergisi olmas hasebiyle, hakemli bir dergi hviyetine sahip olan
HKMET dergisinin 21. says elinizde bulunmaktadr. Bu 21. say, deiik
mahiyette ve farkl makaleleri ieren nemli bir dergi olarak HKMETin
bu 21. says ile Trk bilim kamuoyu yansra, uluslararas bilim kamuoyu
karsna da ktmz memnuniyetle bildirmekteyiz. Keza, bu saydan
itibaren dergimizin kapak sayfasnda da deiiklik yaparak yeni bir tasarm
uyguladmz bildirmek istiyoruz.
HKMET dergisinin bu 21. saysnda bata yurtii (Makedonya)
olmak zere yurtdndan da (Trkiye, Ukrayna, Srbistan Sancak, Bosna
ve Hersek) gelen makaleleri yaynlam bulunmaktayz. Yurtdndan
HKMETe gnderilen makalelerin aslnda yurtdnda HKMET dergisine
olan ilginin ve nemin bariz bir ispat olsa gerek. Nitekim, HKMET
dergisinin Makedonya, Balkanlar, ABnin deiik lkelerine ve ABDnin
birka ktphanesine gnderilmesi konusu dergimizin uluslararas bir
hviyete ve boyuta kavutuunun nemli gstergelerinden biri oluunu
dnyoruz. Yava ancak salam admlarla ilerleyen dergimize bundan
byle yurtii ve yurtdndan gnderilecek ve derginin kstaslar ile
felsefesine uygun olan makalelerin yaynlanacan ve HKMETin
uluslararas boyutunun daha da genilenecei kanaatindeyiz. Bilim ve
Hakem Kuruluna yapm olduu titiz ve zeverili almalarndan dolay
HKMET degisi adna kranlarmz bildiriyoruz.
HKMET dergisinin bu saysnda: Prof. Dr. Oktay AHMEDin;
TRKEDE DEL EDATININ PEK ELE ALINMAYAN
BR ZELL ZERNE, Prof. Dr. Nazim BRAHMin;
MAKEDONYA-SKP TRK DL VE EDEBYATI BLM
TARHES, Do. Dr. Fadl HOCAnn; OTTOMAN TRACES IN
TURKISH LITERATURE in the beginning of XX centUry
6
(XX. YZYIL BAINDA TRK EDEBYATINDA OSMANLI ZLER),

Do. Dr. Mahmut ELKin: MLL ARRMZ MEHMET AKF
ERSOYUN TRK KML HAKKINDA, Yrd. Do. Dr. Ramadan
DOANn: UAR-YI MEHLEDEN BR NECT- SN
VE DVANI, Yrd. Do. Dr. Vicdan ZDNGin: NBNN
OLUNA TLER, Dr. Recep KRYELin RUMEL VLYAT-I
SELSESINDE BONAK MUHACR ONOMAST (1878-1912),
Dr. Taner GLTRKn: PRZRENDE TRK GELENE VE
YEN DERLENEN PRZREN TRKLER ZERNE AYRINTILI
NCELEME, Dr. Svitlana LEINSKAnn: UKRAYNA FOLKLOR
OYUNLARINDA KULLANILAN TRK TRNN NEM, Mr.
Sci. Meliha Gogic ZULOVin: EDUCATION IN BOSNIA AND
HERZEGOVINA (BOSNA - HERSEKTEK ETM), Mr. Jasmin
KALAn: ELEMENTS OF ORGANIZED CRIME IN THE REPUBLIC
OF MACEDONIA (MAKEDONYA CUMHURYETNDE ORGANZE
SULAR), adl makaleler yer almaktadr
Deerli okuyucular, HKMET dergisinin bu 21. saysna ilmi
makalelerini gnderme zahmetinde bulunan yurtii ve yurtdndaki deerli
hocalarmza ve bu makalelerin deerlendirmelerini yapma gayretinde
bulunan HKMET dergisinin Bilim ve Hakem Kurlunun deerli yelerine,
HKMET dergisi ve ADEKSAM adna sayg ve kranlarmz bildirir, keza,
HKMET dergisinin teknik ve tasarm konular konusunun hazrlanmasnda
hizmeti geen herkese teekkr eder, HKMET dergisinin 22. says ile
karnza kncaya dek hepiniz esen kaln Allaha emanet olun.
Mays, 2013 Gostivar Editr:

Makedonya Do. Dr. Fadl HOCA
7
.
EDITORIAL
Turkish in Macedonia and Rumelia mainly publishes articles

in English, as well as the Turkish-Islamic culture, literature and issues
related to social and economic life, such as that containing the sole journal,
peer-reviewed journal of scientific research HIKMET 21th magazines
with the there are number of hands. This 21th number, nature and the
different articles in different magazines, including the Turkish science is
an important addition to the public, in front of the international scientific
community welcomed this report of the produced
HIKMET journal, this 21th particularly in the number of domestic
(Macedonia), including from abroad (Turkey, Ukraine, Serbia, Bosna and
Herzegovina) have published articles from. HIKMET articles submitted
from abroad and the importance of attention to the fact abroad will have
an interest in our journal.
Indeed, the journal HIKMET, Macedonia and the Balkans in
different countries of the EU and the U.S. sent a few library identity and
size of the journal has been brought into an international think it is one of
the important indicators.
Hereinafter referred to as the slow but solid steps forward, our
journal will be sent home and abroad, and the articles will be published in
accordance with our criteria, and even more believe will expend that the
international dimension of HIKMET.
In this issue of the journal HIKMET: Prof. Dr. Oktay AHMED; ON
A FEATURE OF TURKISH DEIL PARTICLE NOT ADDRESSED
PROPERLY, Prof. Dr. Nazim BRAHM; HISTORY OF TURKISH
LANGUAGE AND LITERATURE DEPARTMENT IN SKOPJE
MACEDONIA, Assoc. Prof. Dr. Fadil Hoca; OTTOMAN TRACES IN
TURKISH LITERATURE in the beginning of XX centUry,
Assoc. Prof. Dr Mahmut ELK; OUR NATIONAL POET MEHMET
8
AKIF ERSOY AND HIS TURKISH NATIONAL IDENTITY, Asst.

Prof. Dr. Ramadan DOAN: BOOK (DIVAN) OF A POET UNKOWN
NECATI SANI, Asst. Prof. Dr. Vicdan ZDNG: ADVICE FROM
NAB TO HIS SON, Dr. Recep KRYEL; BOSNIAK MUHACIR
ONOMASTICS IN RUMELIAN VLYAT-I SELSE (1878-1912),
Dr. Taner GLTRK: FOLK MUSIC TRADITION IN PRIZREN
AND A DETAILED EXAMINATION OF THE RECENTLY COMPILED
PRIZREN FOLK SONGS, Dr. Svitlana LEINSKA: IMPORTANCE
OF THE TYPE OF SONGS (TRK) IN THE UKRAINE FOLK
DANCES, Mr. Sci. Meliha Gogic ZULOV: EDUCATION IN
BOSNIA AND HERZEGOVINA, Mr. Sci. Jasmin KALAC: ELEMENTS
OF ORGANIZED CRIME IN THE REPUBLIC OF MACEDONIA, the
articles are named.
Dear readers, this issue of HIKMET bothered to send the number
of articles in scientific assessments of the value of making these articles
to our teachers HIKMET journal in an effort to Science and valuable
members of the arbitral committee from this number. Respect and
gratitude on behalf of the HIKMET and ADEKSAM, as well as technical
and design issues HIKMET journal would like to thank everyone who as
service in the preparation, the journal 22th HIKMET until it comes out
and blows a thick encounter with the number, God entrusted you all and
make merry.
May, 2013 Gostivar Editor in Chief:

Macedonia Assoc. Prof. Dr. Fadil HOCA
9
. Prof. Dr. Oktay AHMED
TRKEDE DEL EDATININ PEK ELE

ALINMAYAN BR ZELL ZERNE
Makedonya skp, Kiril ve Metodiy niversitesi, Filoloji Fakltesi,

Trk Dili ve Edebiyat Blm retim yesi.
E-posta: oktay@flf.ukim.edu.mk, oktayahmed@gmail.com
ZET
Trkede tm esas ve yardmc fiillerin olumsuz ekli /-mA/

olumsuzluk ekiyle yaplrken, ok zel bir fiil olan i- (imek) fiilinin olumsuzu
ise deil edatyla yaplr.
Bu makalede, Trkede deil edatnn literatrde pek ele
alnmad kk bir grevi ele alnmtr. ncelemede, cmlede deil
edatnn sadece isim cmlelerinin olumsuz eklini yapmad, baz
durumlarda teki fiillerin de olumsuzluk ekillerinin yerine gelebilecei ve
bu durumlarn baz zelliklerine deinilmitir.
Anahtar kelimeler: deil edat, olumsuzluk, fiil, cmle, yklem.
ON A FEATURE OF TURKISH DEIL PARTICLE

NOT ADDRESSED PROPERLY
Macedonia Skopje, University of St. Cyril and Methodius, Faculty of

Philology, Department of Turkish Language and Literature.
E-mail: oktay@flf.ukim.edu.mk, oktayahmed@gmail.com
ABSTRACT
While negative forms of all main and auxiliary verbs in Turkish
are made with the negative suffix /-mA/, copulative verbs (i- (imek))
negative form is made with the deil (not) particle.
This paper addresses a small function of the deil particle
which is not discussed properly in the literature. It discusses that the
deil particle not only made negative forms of noun clauses, but also
could be used instead of the other verbs negative forms too, as well as
some characteristics of that usage.
Keywords: deil particle, negative form, verb, sentence, predicate.
10
GR
Trkede ek-fiil olarak da bilinen i- (imek) fiilinin olumsuz ekli

dier ekimli ve ekimsiz fiillerde olduu gibi /-mA/ olumsuzluk ekiyle
yaplmaz. Bu fiil cmlede normal bir fiilin seyrini izlemez. Sadece isim
soylu kelimeleri cmlede yklemletirmek ve birleik kipli fiiller kurmak
iin kullanlr. Bu fiilin olumsuzu deil edatyla yaplmaktadr.
Var olan kaynaklara bakldnda, deil edatnn bu almada

ele alnacak olan kck bir grevine imdiye kadar neredeyse hi
deinilmedii sonucuna varlabilir. Aslnda, i- fiilinin dndaki tm dier
esas ve yardmc fiillerin olumsuz ekillerinin de baz durumlarda /-mA/
ekiyle deil de deil edatyla karlanabilecei gsterilecektir. rnein:
[1] Sana syleyemedim, geen gn anneme deil, Ankaraya vize

almaya gitmitim. (H)
Sana syleyemedim, geen gn anneme gitmemitim, Ankaraya
vize almaya gitmitim.
Grlecei zere, burada deil edat, cmlenin sonundaki

gitmitim fiilinin olumsuz eklinin yerine kullanlmtr ve anlam
gitmemitimdir.
Zeynep Korkmaz deil edatnn ekimli fiillerin olumsuzluunda
da kullanlabileceinden sz eder, ancak bu durum, bu almada ele alnan
durum deildir: ekimli fiillerde olumsuzluk, -mA- eki dnda, ad ve sfat-
fiiller zerine ek fiillerde olumsuzluk bildiren deil edatnn getirilmesi ile
de karlanr. Bunlar ekimli fiillerin olumsuz biimlerine denk anlam ve
ilev bildirirler: gitmekte deildir: gitmiyor; biliyor deilim: bilmiyorum;
yazm deilim: yazmadm; oturacak deilim: oturmayacam gibi.
(Korkmaz, 2009: 574).
Muharrem Ergin bu konuya deinir, ancak bu balamda kullanlan
deil edat iin, Burada deil olumsuzluk fonksiyonu ile bir red ifade eder.
Karlatrlan iki unsurdan birinciyi, yani sonuna geldii unsuru reddederek
ikinciye balar. Bylece olumsuzluk ve red ifade eden bir balama ve
kuvvetlendirme edat olarak kullanlr: yle deil byle yapmalsn, elle
deil ayakla oynanr... (Ergin, 2002: 364-365), demitir. Dolaysyla,
bu kullanm iin gerekli olan iki cmleden bahsetmez ve bir cmledeki
olumsuz bir fiilin yerine teki cmlede kullanldn grememitir.
Aye Ylmaz da, Trke cmlelerin olumluluk-olumsuzluk
kategorisine deinirken, Trkiye Trkesinde ek fiille ekimlenmi fiil
11
cmlelerinde deil kelimesiyle yaplan olumsuz fiil ekimleri dnda,

btn olumsuz fiil ekimleri mA morfemiyle yaplr. (Ylmaz, 2009:
2342) diye ileri srm, bu durumu grememitir.
Tahsin Banguolu ve Nurettin Ko ise deil edatnn bu
kullanmna hi deinmezler (Banguolu, 2007; Ko, 1990).
Geoffrey Lewis bu durumu farketmitir, ancak konuya aklk
getirmeden, buradaki deil edatnn ngilizcede nasl karlanacana
ynelmitir (Lewis, 1967: 104-105).

Trk dilcilerinde konuya en doru yaklam Haydar Ediskun
yapmtr: znesi, nesnesi, tmleci ayr, biri olumsuz, teki olumlu iki
cmleden birinin fiili yerine geer: Ben deil (glmedim), sen gldn -
retmeni deil (grmedim), ocuu grmedim. vb. (Ediskun, 1992:
287).
Batl dilcilerden ise, bu durum Jaklin Konfiltin gznden
kamamtr ve deil edatnn fiil ile bu yer deitirmesini ge
olumsuzluu (constituent negation) diye adlandrmtr (Kornfilt, 1997:
126).
Yine Asl Gksel ve Celia Kerslake deil edatnn bu kullanmn
eksiltili cmleler (elliptical sentences) ad altnda ele almlardr. Onlara
gre bu anlatm, eksiltili anlatmdr (ellipsis). Bu edatn, ayn (ancak
olumlu) fiil yklemi bulunan cmlelerde olumsuz fiil yklemi yerine
kullanldn vurgulamlardr (Gksel & Kerslake, 2005: 275).
teki almalarda da durum farkszdr: ya bu duruma hi
deinilmez, ya da bir-iki cmleyle geitirilmitir.

Bu almada, deil edatnn i- deil de teki esas ve yardmc
fiillerin olumsuzu olarak kullanld durumlar ele alnmtr. Ancak
bu durumun sz konusu olmas iin, anlamda kyaslama ve fiil tekrar
gerekmektedir. Dil ekonomisinin gerei olarak, iki fiilden birinin
(bu durumda olumsuz fiilin) dt, olumsuzluk ekinin kendi bana
kalamayaca iin ise, bunun yerine deil edat kullanlmtr.
Kullanlan Yntem
Deil edatnn dikkat eken bu zelliinin incelenmesi iin,
bilgisayar destekli derlem aratrlmas yapld. Eldeki 405 eserden,
36,000in zerinde sonu elde edildi, ancak deil edatnn sz konusu
grevini gstermek iin, bu gibi ksa bir almada elli (50) rnein yeterli
olaca kanaatine varlmtr. Bunlarn dnda, iki rnek daha verilmitir.
Verilen rneklerde birinci cmle asl cmledir. Parantez iindeki
ksaltmalar ise, rnein hangi yazar ve almasna ait olduunu
gstermektedir. Ksaltmalarn listesi, almann sonunda verilmitir.
12
Eik harflerle (italic) verilen ikinci cmle ise, asl cmlenin deimeye
uramadan temel eklidir ve deil edatnn hangi fiil yerine kullanldn
gsterir.
Deil Edatnn Olumsuzluk Eki Yerine Kullanm

Trkede, sentaktik seviyede en nemli unsur grubun sonunda
bulunur. Bu grup, yargl anlatm olarak cmle veya yargsz anlatm olarak
kelime grubu olabilir.
Art arda iki ayr cmlede gelmesi gereken ve bu iki cmlenin
iki zt anlaml ekimli fiilinin kullanlmas gerektii durumlarda, bir
cmlede ekimli fiilin olumsuz ekli yerine, sadece deil edat kullanlr.
Dolaysyla, iki bamsz cmle yerine, bir birleik cmle elde edilir.
Olumsuzluk anlam tayan cmle, genelde olumluluk anlamn tayan
cmleden nce gelir. Tabii, isim soylu yklemlerde de bu edatla olumsuzluk
yaplr, ancak bu almann konusu isim soylu yklemlerin olumsuzluk
durumlar ele alnmamaktadr. teki fiillerin olumsuzluu, i- (imek)
fiilinden farkl olarak, deil edatyla deil de /-mA/ ekiyle yaplr. Burada
nemli olan, fiilin olumsuzluk ekli yerine, i- (imek) fiilinin olumsuzluk
ekli kullanlmasdr.
[2] Btn bunlar tmyle kendi hatas olmasna ramen yalnzca
kendisine deil, adama da kzyordu. (AA1)
Btn bunlar tmyle kendi hatas olmasna ramen yalnzca
kendisine kzmyordu, adama da kzyordu.
rnekteki iki bamsz cmle ve bu cmlelerin zt anlaml fiil soylu

(ekimli fiil) yerine, olumsuzluk anlamn tayan birinci cmlenin yklemi
olarak ekimli fiil deil de, deil edat kullanlmtr. Bu durumda da
deil edat yan cmlenin yklemidir. Cmle Btn bunlar tmyle kendi
hatas olmasna ramen yalnzca kendisine deildir. anlamnda deil,
Btn bunlar tmyle kendi hatas olmasna ramen yalnzca kendisine
kzmyordu. anlamnda kullanlmtr. Deil edatnn asl anlamn temel
cmlenin olumlu ekimli fiil eklindeki ykleminden karabiliyoruz.
Bu durumun birok balamda kullanld grlebilir. rnein,

olumsuz fiil soylu yklem anlamndaki deil edatndan nce cmlenin
btn unsurlar gelebilir. Bazen zneden sonra, bazen nesne, bazen de
zarf tamlaycs veya yer tamlaycsndan sonra kullanlr. Dier szlerle,
olumluluk bildiren temel cmlenin yklemi grevindeki ekimli fiilin zt
anlamls grevindeki deil edat, bazen znenin, bazen nesnenin, bazen
de zarf tamlaycs veya yer tamlaycsnn olumsuzudur:
13
[3] Hem kasabaya inmememizi ben deil, Yzba syledi. (A)

Hem kasabaya inmememizi ben sylemedim, Yzba syledi.
(zne)
[4] O bizim mal sahibimiz deil, velinimetimiz oldu. (AHT)

O bizim mal sahibimiz olmad, velinimetimiz oldu. (belirtisiz
nesne)
[5] Bu kat ayda ikiyz deil, en az gnde ikiyz lira getirir. (AN3)
Bu kat ayda ikiyz (lira) getirmez, en az gnde ikiyz lira getirir.
(belirtisiz nesne)
[6] Sade kendi ilerini deil, bizimkilerini de o karr, btn kalemlerde

her ba skan ona koard diyemeyeceim, fakat hademe ile onu
artrd. (RNG3)
Sade kendi ilerini karmaz, bizimkilerini de o karr, btn
kalemlerde her ba skan ona koard diyemeyeceim, fakat
hademe ile onu artrd. (belirtili nesne)
Gnlk konumada, bu grevdeki deil edatna ksa cmlelerde

daha sk rastlanmaktadr:
[7] Rumca deil, Trke sylemiti. (AN1)

Rumca sylememiti, Trke sylemiti.
Yer tamlaycs ve zarf tamlaycsna rneklerden bazlar yle:

[8] O eksiklik, ilikilerinin biiminden deil, daha derinden, daha
grnmez yerlerden besleniyordu; bunu kederle sezdi. (AA2)
O eksiklik, ilikilerinin biiminden beslenmiyordu, daha derinden,
daha grnmez yerlerden besleniyordu; bunu kederle sezdi. (yer
tamlaycs)
[9] Kimi anlattklarn da kk defterime deil, yreime ya da

belleime yazyordum. (E)
Kimi anlattklarn da kk defterime yazmyordum, yreime ya
da belleime yazyordum. (yer tamlaycs)
[10] Bana yle geliyordu ki, onlardan dklen damlalar, kzn kk

yzne deil, benim kalbimin iine szyor. (RNG1)
Bana yle geliyordu ki, onlardan dklen damlalar, kzn kk
yzne szmyor, benim kalbimin iine szyor. (yer tamlaycs)
14
[11] Bu ac hakikatleri onlara syleyen yalnz ben olsaydm hakknz

olurdu beyefendi, dedi, ne are ki yeni zaman insanlar bu hakikatleri
birbirlerinden deil, hayattan, gazetelerin erait-i hayatiye, erait-i
iktisadiye dedii eylerden reniyorlar. (RNG2)
Bu ac hakikatleri onlara syleyen yalnz ben olsaydm hakknz
olurdu beyefendi, dedi, ne are ki yeni zaman insanlar bu
hakikatleri birbirlerinden renmiyorlar, hayattan, gazetelerin
erait-i hayatiye, erait-i iktisadiye dedii eylerden reniyorlar.
(yer tamlaycs)
[12] Hatta ou zaman kendini reddeder; bildikleriyle deil, anlatlanlarla

yaar. (ED)
Hatta ou zaman kendini reddeder; bildikleriyle yaamaz,
anlatlanlarla yaar. (zarf tamlaycs)
[13] Filmle deil, cinayetle ilgileniyorum, dedim. (EA)

Filmle ilgilenmiyorum, cinayetle ilgileniyorum, dedim. (zarf
tamlaycs)
[14] akr bu scak yemei kendisi iin deil, konuk iin istiyordu.
(HNA)
akr bu scak yemei kendisi iin istemiyordu, konuk iin istiyordu.
(zarf tamlaycs)
rneklerden de grlecei zere, bu durum en ok ayn fiil

iftlerlerinde grlr. Bunlardan ekimli fiilin olumsuzluk ekli yerine,
deil edat kullanlr:
[15] Kahvelerimiz telefona deil, telefonun yanndaki diyofonun

dmesine baslarak sylendi. (CO)
Kahvelerimiz telefona sylenmedi, telefonun yanndaki diyofonun
dmesine baslarak sylendi.
[16] Tam evlerinin yaknndan deil de, biraz ileriden gemi, Ara
vadisine doru ilerleyen yoldan yaylaya kmlard. (CA)
Tam evlerinin yaknndan gememi(lerdi) de, biraz ileriden
gemi(lerdi), Ara vadisine doru ilerleyen yoldan yaylaya
kmlard.

[17] Bu kl otuz ylda deil, on bin, yz bin ylda dvld. (YK2)
Bu kl otuz ylda dvlmedi, on bin, yz bin ylda dvld.
15
[18] Halbuki balklarda bu renk boay kzdrmak iin deil, seyircilere

ho grnt verebilmek iin seilmiti. (TaK1)
Halbuki balklarda bu renk boay kzdrmak iin seilmemiti,
seyircilere ho grnt verebilmek iin seilmiti.
[19] Civara nisbetle o kadar yolsuz ve yksekti ki, sanki buraya insanlar
yokular trmana trmana deil, gkten serpilerek gelmiler ve
inmee iz bulanayarak yle, dnyadan alkasz bir kme halinde
kalmlard. (RHK)
Civara nisbetle o kadar yolsuz ve yksekti ki, sanki buraya insanlar
yokular trmana trmana gelmemiler, gkten serpilerek gelmiler
ve inmee iz bulanayarak yle, dnyadan alkasz bir kme halinde
kalmlard.
[20] Ama ona deil, yanndaki glgeye bakyordu. (OU)

Ama ona bakmyordu, yanndaki glgeye bakyordu.
[21] Veba ehirde kurnaz bir eytan gibi deil, amasz bir serseri gibi
geziniyordu. (OP1)
Veba ehirde kurnaz bir eytan gibi gezinmiyordu, amasz bir
serseri gibi geziniyordu.
[22] Bakalarna benzemeye deil, benzememeye almaktadr. (OH)

Bakalarna benzemeye almamaktadr, benzememeye
almaktadr.
[23] Bu tretmeyi, genellikle dilciler deil, o bilimsel ya da teknik

konuyu icat eden bilim adam yapar. (OS)
Bu tretmeyi, genellikle dilciler yapmaz, o bilimsel ya da teknik
konuyu icat eden bilim adam yapar.
[24] Aslnda hepimiz biliyoruz ki gerek renilenlerin ou, szle

tle deil, yaanlarak renilir. (LN)
Aslnda hepimiz biliyoruz ki gerek renilenlerin ou, szle
tle renilmez, yaanlarak renilir.
[25] O devrede deil ama spartaya da gittim. (LE)

O devrede gitmedim ama spartaya da gittim.
[26] ler, kendilerine, mill ordunun, meru hkmdar olan halife
memleketi kurtarmak iin deil, ordularn bakumandan olan ve ad
btn camilerde hl hrmetle anlan onu devirmek iin mcadele
16
ettii kendilerine, telkin edilmeye kadar ileri gtrld. (KH)

ler, kendilerine, mill ordunun, meru hkmdar olan halife
memleketi kurtarmak iin (ileri) gtrlmedi, ordularn
bakumandan olan ve ad btn camilerde hl hrmetle anlan
onu devirmek iin mcadele ettii kendilerine, telkin edilmeye
kadar ileri gtrld.
[27] Oturmaya deil, su almaya geldim. (HNA)

Oturmaya gelmedim, su almaya geldim.
Bazen, ztl daha da ok pekitirmek iin, temel cmlede ancak zarf

tamlaycs eklenir:
[28] Ben soyumla deil, ancak halkmla nebilirim. (RD)

Ben soyumla nemem, ancak halkmla nebilirim.
Bazen den kelime sadece olumsuzluk anlamndaki ekimli fiil

deildir. Dil ekinomisinin gerei olarak, baka isim veya fiil unsurlar
da debilir, daha dorusu temel cmledeki isim veya fiil unsurlaryla
karlanabilir. Bu unsurlar her iki cmle iin ortaktr:
[29] Obann yalnz ocuklar deil, byklerinden bir ou da seyre

gelmiti. (HNA)
Obann yalnz ocuklar (seyre) gelmemiti, byklerinden bir ou
da seyre gelmiti.
[30] Bu gidile pek yakn bir zamanda, yalnz Kanlcadaki yaly deil,
fakat bu kona... Evet, bu kona da satmaya mecbur olacaksnz.
(YKK2)
Bu gidile pek yakn bir zamanda, yalnz Kanlcadaki yaly
(satmaya) mecbur olmayacaksnz, fakat bu kona... Evet, bu
kona da satmaya mecbur olacaksnz.
nceki rneklerde yer tamlaycs ortak olduu iin, yan cmleden

dmlerdir. Aadaki rnekte ise, ortak olan zarf tamlaycs grevindeki
zarf-fiil unsuru dmtr:
[31] ou zaman yalnz at deil insanolu da kendi glgesinden korkup

azgnlar. (S)
ou zaman yalnz at (korkup) azgnlamaz insanolu da kendi
glgesinden korkup azgnlar.
17
Zarf tamlaycs grevindeki edat grubunun yan cmleden dmesine

rnek:
[32] Soluk alrken, sanki hava deil kurun yutuyormu gibi oluyordum.
(M)
Soluk alrken, sanki hava (yutuyormu gibi) olmuyordum, kurun
yutuyormu gibi oluyordum.
Cmlede zarf tamlaycs grevindeki yalnz kelimesi yan

cmlede kullanlmsa, o zaman temel cmlede dA edat da eklendii
ska grlen bir durumdur:
[33] Babam, bu Franszca iiri ablama ezberletmek iin o kadar ok

tekrarlamt ki, yalnz ben deil, annem de, hatta hizmeti de
ezberlemiti. (AN2)
Babam, bu Franszca iiri ablama ezberletmek iin o kadar ok
tekrarlamt ki, yalnz ben ezberlememitim, annem de, hatta
hizmeti de ezberlemiti.
[34] Gelime yalnz aletleri kullanma tekniinde deil, aletlerin kullanma

gcnde de grlmtr. (BG)
Gelime yalnz aletleri kullanma tekniinde grlmemitir, aletlerin
kullanma gcnde de grlmtr.
[35] Bu zafer yalnz Ingilizleri deil, Padiah ve Istanbul hkmetini

de ok sarsmt. (T)
Bu zafer yalnz ngilizleri sarsmamt, Padiah ve stanbul
hkmetini de ok sarsmt.
Temel cmlede dA edatna rastlanmad durumlar da az deildir.

Pekitirme baka aralarla yaplmtr:
[36] Lakin, yalnz bu ocukta deil, ben savata lenlerin hemen hepsinin
yznde bu skuneti, bu tatl skuneti grdm. (YKK1)
Lakin, yalnz bu ocukta grmedim, ben savata lenlerin hemen
hepsinin yznde bu skuneti, bu tatl skuneti grdm.
Ayn durum, sadece zarf tamlaycsyla de grlr:
[37] Oysa, bu parlak gn batmnn yumuack szlm nda,

sadece yznn, alnnn izgilerini deil, gzlerinin, baklarnn
18
yalln da gryorum. (OB)

Oysa, bu parlak gn batmnn yumuack szlm nda, sadece
yznn, alnnn izgilerini grmyorum, gzlerinin, baklarnn
yalln da gryorum.
[38] Yarn sade sana deil, hepimize faydal olur. (FB)

Yarn sade(ce) sana (faydal) olmaz, hepimize faydal olur.
[39] Sadece gitar almasn deil, alman gitar dinlemesini de retmiti.

(TuK)
Sadece gitar almasn retmemiti, alman gitar dinlemesini de
retmiti.
Aadaki rnekte sadece zarf tamlaycs kullanlmamtr,

dolaysyla dA edat da kullanlmamtr, ancak yan cmlenin anlam ilk
bakta zannedildii gibi tamamen olumsuz deildir.
[40] Ben deil herkes yle dnyor... (RNG1)

Ben dnmyorum herkes yle dnyor... (Sadece ben yle
dnmyorum, herkes de yle dnyor.)
Demek ki, sadece ve dAnn eksiklii, den olumsuz ekimli
fiilin anlam tamamen olumsuz deil. Dier szlerle, morfolojik olarak
olumsuz grnyor, ama fonksiyonel olarak olumluluk gstermektedir
(Ben yle dnyorum, ama herkes de yle dnyor.).
Sadece zarf tamlaycs kullanlmad birok durumda, ayn
durum grlr:
[41] Fakat bunlar buraya pek kk geldikleri iin erkeseyi deil,

hatta erkes ivesini unuttular. (MC)
Fakat bunlar buraya pek kk geldikleri iin (sadece) erkeseyi
unutmadlar, hatta erkes ivesini (bile) unuttular.
[42] Ohhooo, dedi, bunlarda bir kuru para deil, yz para bile bulunur.
(YK1)
Ohhooo, dedi, bunlarda (sadece) bir kuru para bulunmaz, yz
para bile bulunur.
rneklerdeki den unutmadlar ve bulunmaz fiilleri tamamen

olumsuzluk gstermezler. Cmlelerin fonksiyonel anlamlarna baklrsa,
olumsuzlukla sadece temel cmlenin olumlu yklemini pekitirmilerdir:
19
Fakat bunlar buraya pek kk geldikleri iin erkeseyi unuttular,

ama erkes ivesini de unuttular.
ve Ohhooo, dedi, bunlarda bir kuru para bulunur, ama yz para da
bulunur.
Da edat yerine bile edatnn kullanld bir rnek daha:
[43] O zamanlar tencereler sadece yemek piirmek iin deil, su

kaynatmak hatta iinde amar ykamak iin bile kullanlyordu.
(TaK2)
O zamanlar tencereler sadece yemek piirmek iin kullanlmyordu, su
kaynatmak hatta iinde amar ykamak iin bile kullanlyordu.
ki olumlu fiil yerine biri olumsuzluk, daha dorusu deil edatyla

karlanma durumuna tam da ters bir durumla da karlanabilir. rnein:
[44] O kadar yalnkat, tekdze, hesap ve skclar ki, anladm

kadaryla sadece seyircilere deil, erkeklere de cazip gelmiyorlar.
(MM)
O kadar yalnkat, tekdze, hesap ve skclar ki, anladm
kadaryla sadece seyircilere (cazip gelmiyorlar) deil, erkeklere de
cazip gelmiyorlar.
Buradaki deil edatnn grevi tamamen bu konu ddr, nk

grlmeyen nokta, aslnda i- (imek) fiilinin ta kendisidir. Bu i- (imek) fiili
dt iin, zmlemede yanlgya uratabilir. Asl anlam udur:
O kadar yalnkat, tekdze, hesap ve skclar ki, anladm

kadaryla sadece seyircilere (cazip gelmiyorlar) deil, erkeklere de
cazip gelmiyorlar(dr).
Aadaki rneklere dikkatle baklrsa, deil edatnn ekimli

bir fiili deil de ekimsiz bir fiili (bu durumda isim-fiili) karlamaktadr.
Dolaysyla, sz konusu durumun her zaman cmle baznda deil de kelime
grubu baznda da ortaya kt grlmektedir. nemli olan, i- (imek) fiili
deil de, teki veya yardmc fiillerden birinin olmasdr. rneklerde,
deil edat isim-fiil grubunun son unsuru olan isim-fiil yerine gelmitir.
Burada da, olumlu ve olumsuz ekil, ayn fiilindir. Ayn duruma bir rnek
daha:
[45] Tabii sadece arkclardan deil vampirlerden de bahsetmek lazm.
(GB)
Tabii sadece arkclardan bahsetmemek vampirlerden de
bahsetmek lazm.
20
[46] 1950erde bir iki ekirdek kurulula balayan bu gelime birden

hzlanmaya btn eitim dzenini sarmaya balamtr: Kendi dili
ile deil, yabanc dille eitim yapmak. (OS)
1950erde bir iki ekirdek kurulula balayan bu gelime birden
hzlanmaya btn eitim dzenini sarmaya balamtr: Kendi dili
ile yapmamak, yabanc dille eitim yapmak.
Deil edatnn normal bir fiilin olumsuz ekli yerine kullanlmas

durumu sadece basit fiillerde grlmez. phesiz, birleik fiillerde de
grlr:
[47] Kmran, ben sadece senden deil, senin olduun yerlerden de nefret
ediyorum. (RNG1)
Kmran, ben sadece senden nefret etmiyorum, senin olduun
yerlerden de nefret ediyorum.
Dahas, devrik cmlelerde de durum farkszdr:
[48] Ama Muhtarn sesinde bir sevin deil bir hayal krkl hissetti
Ka. (OP2)
Ama Muhtarn sesinde bir sevin hissetmedi bir hayal krkl
hissetti Ka.
Baz durumlarda, deil edat iki bamsz cmleyi birbirine

balamyor. Cmleler yine bamsz kalabilir. Hatta ilk nce olumlu, sonra
olumsuz cmle diye, yer bile deitirebilirler:
[49] Ayhan Suyu zlyor. Beni deil. (A)

Ayhan Suyu zlyor. Beni zlemiyor.
ok az durumlarda, deil edatnn karlad olumsuz fiil, bir

olumlu fiilin ayns deildir. Farkl fiiller de olabilir:
[50] Mdrn vurulduunu grdkten sonra niye polise deil de buraya

geldiniz? (OP2)
Mdrn vurulduunu grdkten sonra niye polise gitmediniz de
buraya geldiniz?
Bu rnekte sz konusu olan harekettir. Buraya doru hareket

edilirse, geldiniz; polise doru hareket edilirse, gittiniz olur. Demek
ki, ayn hareketin ters yndeki iki farkl fiilidir.
21
Bu edatn cmle sonunda da kullanld grlebilir:
[51] Armut yiyorum, elma deil. (Gksel & Kerslake, 2005: 275)
Armut yiyorum, elma yemiyorum.
ok ilgintir, deil edat, olumsuz bir fiilin olumsuzu da olabilir.

Dier szlerle, matematikte iki eksinin art verdiine benzer bir ekilde,
anlam olumludur. Karahann da dedii gibi, ki olumsuz unsur, bir
cmlenin anlamn olumlu yapar (Karahan, 2006: 104):
[52] Ben deil, sen unutmadn.

Ben unuttum, sen unutmadn.
SONU
Literatrde deil edatnn esas ve yardmc fiillerin olumsuz

ekilleri yerine de kullanlabilecei zerine neredeyse hi durulmamtr.
ok ksa olarak bu duruma deinilmi, ancak derinlemesine ele alnmamtr.
Bu makaleyi konuya sadece giri olarak kabul etmek gerekir, nk tm
zellikleri ortaya karmak iin, mutlaka daha ayrntl almalara ihtiya
vardr.
almaya alnan 52 rnekten, deil edatnn sadece i- (imek)
fiilinin, daha dorusu isim cmlelerinin olumsuzunda deil de, teki esas ve
yardmc fiillerin olumsuz ekilleri yerine de kullanlabileceini grld.
Bu edatn, hatta, olumsuz fiil ekillerinin olumsuzu olarak da
kullanld kaydedildi ve bu durumlarda fiilin anlamn olumlu yapt
ortaya kt.
Deil edatnn fiillerin olumsuz ekli yerine kullanlmas iin, iki
bamsz cmle gerekir. Bunlardan biri olumlu, tekisi de olumsuz anlamn
tarlar.
Bu durumun hem cmle hem de kelime baznda kullanld ortaya
kt.
Deil edatnn olumsuz hem ekimli hem de ekimsiz fiillerin yerine
kullanld grld.
22
rneklerin Alnd Kaynak Eserlerin Ksaltmalar
1. AA1: Ahmet Altan, Aldatmak, Can Yaynlar, 2002.

2. AA2: Ahmet Altan, syan Gnlerinde Ak, Can Yaynlar, 2001.
3. AHT: Ahmet Hamdi Tanpnar, Huzur, Yap Kredi Yaynlar, 2002.
4. AN1: Aziz Nesin, Borlu Olduklarmz, Nesin Yaynevi, 2005.
5. AN2: Aziz Nesin, imdiki ocuklar Harika, Nesin Yaynevi, 2009.
6. AN3: Aziz Nesin, Sizin Memlekette Eek Yok Mu?, Doan Kitap,
2010.
7. A: Ahmet mit, Patasana, Doan Kitap, 2007.
8. BG: Bozkurt Gven, Kltrn ABCsi, Yap Kredi Yaynlar, 2013.
9. CA: Cengiz Aytmatov, Beyaz Gemi, Ufuk Yaynlar, 2008.
10. CO: Celil Oker, Kramponlu Ceset, Doan Kitap, 2004.
11. EA: Esmahan Akyol, Kitap Dkkn, Turkuvaz Kitap, 2007.
12. ED: Erdal Demirkran, Yerim Seni SS, Kashna Kitap Aac, 2006.
13. E: Erdal z, Glnn Solduu Akam, Can Yaynlar, 2007.
14. FB: Fakir Baykurt, Trpan, Lteratr Yaynlar, 2011.
15. GB: Glse Birsel, Gayet Ciddiyim, Epsilon Yaynlar, 2009.
16. HNA: Hseyin Nihal Atsz, Deli Kurt, tken Neriyat, 2011.
17. H: Hasan ztoprak, mknsz Ak, Can Yaynlar, 2003.
18. A: nci Aral, l Erkek Kular, Epsilon Yaynlar, 2003.
19. S: lhan Seluk, Dnyorum yleyse Vurun, Cumhuriyet Kitaplar,
2010.
20. KH: Kadriye Hseyin, Mukaddes Ankaradan Mektuplar, Yeni Gn
Haber Ajans, 1999.
21. LE: Ltif Erdoan, Kk Dnyam, Doan Kitap, 1995.
22. LN: Leyl Navaro, Gerekten Beni Duyuyor Musun?, Remzi Kitabevi,
2009.
23. MC: Mehmed Cell, Bir Kadnn Hayat, Anka Yaynlar, 2001.
24. M: Muzaffer zg, Zkkmn Kk, Bilgi Yaynevi, 2012.
25. MM: Murathan Mungan, Aynal Krk Oda, Metis Yaynlar, 2010.
26. OB: Oya Baydar, Elveda Alyoa, Can Yaynlar, 2009.
27. OH: Orhan Hanerliolu, Dnce Tarihi, Remzi Kitabevi, 2011.
28. OP1: Orhan Pamuk, Beyaz Kale, letiim Yaynlar, 2012.
23
29. OP2: Orhan Pamuk, Kar, letiim Yaynlar, 2002.

30. OS: Oktay Sinanolu, Bye Bye Trke, Alfa Yaynlar, 2010.
31. OU: Orkun Uar, Metal Frtna 2 / Kayp Naa, Altn Kitaplar, 2005.
32. RD: Refik Durba, Ahmet Arif Anlatyor / Kalbim Dinamit Kuyusu,
2009.
33. RHK: Refik Halid Karay, Memleket Hikyekeri, nklap Kitabevi,
2010.
34. RNG1: Reat Nuri Gntekin, alkuu, nklap Kitabevi, 2010.
35. RNG2: Reat Nuri Gntekin, Yaprak Dkm, nklap Kitabevi, 2008.
36. RNG3: Reat Nuri Gntekin, Miskinler Tekkesi, nklap Kitabevi,
2010.
37. TaK1: Tamer Korugan, Lzumsuz Bilgiler Ansiklopedisi 1, Aykr,
2007.
38. TaK2: Tamer Korugan, Lzumsuz Bilgiler Ansiklopedisi 2, Aykr,
2008.
39. T: Turgut zakman, u lgn Trkler, Bilgi Yaynevi, 2012.
40. TuK: Tuna Kiremiti, Bu te Bir Yalnzlk Var, Doan Kitap, 2008.
41. YK1: Yaar Kemal, nce Memed, Yap Kredi Yaynlar, 2012.
42. YK2: Yaar Kemal, Binboalar Efsanesi, Adam Yaynclk, 2001.
43. YKK1: Yakup Kadri Karaosmanolu, Yaban, letiim Yaynlar, 2012.
44. YKK2: Yakup Kadri Karaosmanolu, Kiralk Konak, letiim
Yaynlar, 2011.
24
KAYNAKA - BIBLIOGRAPHY
Banguolu, Tahsin (2007). Trkenin Grameri. TDK Yaynlar: 528.

Ediskun, Haydar (1992). Trk Dilbilgisi. Remzi Kitabevi.
Ergin, Muharrem (2002). Trk Dil Bilgisi. Bayrak Basm/Yaym/Tantm.
Gksel, Asl & Kerslake, Celia (2005). Turkish: A Comprehensive Grammar.
Routledge.
lhan, Nadir (2005). Trkede Olumsuzluk. 45. Trk Dil Bayram ve Yunus
Emreyi Anma Etkinlikleri 1- 13 Mays 2005, Karaman Valilii.
Karaman Dil Kltr ve Sanat Dergisi 2005, s. 271- 279.
Karahan, Leyla (2006). Trkede Sz Dizimi. Aka Yaynlar.
Ko, Nurettin (1990). Dilbilgisi. nklp Kitabevi.
Korkmaz, Zeynep (2009). Trkiye Trkesi Grameri (ekil Bilgisi). Trk
Dil Kurumu Yaynlar: 827.
Kornfilt, Jaklin (1997). Turkish. Routledge.
Lewis, Geoffrey L. (1967). Turkish Grammar. Oxford University Press.
Ylmaz, Aye (2009). Cmlenin Snflandrlmasnda Kullanlan Olumluluk-
Olumsuzluk Kategorisi zerine. Turkish Studies, 4(3), s. 2338-
2350.
25
.Prof. Dr. Nazim BRAHM
MAKEDONYA - SKP TRK DL VE EDEBYATI

BLM TARHES


Makedonya - skp Kiril ve Metodiy niversitesi, Filoloji Fakltesi, Trk Dili
ve Edebiyat Blm retim yesi ve Blm Bakan, nazimvr@gmail.com

ZET
Trk Dili ve Edebiyat Blm, skp Blaje Koneski Filoloji

Fakltesinin bir blm olarak 1976/77 okuma ylnda almtr. Blmde,
balangtan bugne kadar btn zorluklara ramen Trk dili, edebiyat ve
kltr alannda eitim verilmitir.
Blmn alyla, Makedonyada Trk dilinde eitim yapan ilkokul ve
ortaokullarda retmen ann kapatlmas allmtr. Blmden mezun olan
kadrolarn byk bir ksm retmenlik yapmaktadr, dier bir ksm ise gazete,
televizyon, radyo ve deiik mesleklerde almaktadrla.
Trk Dili ve Edebiyat Blmnn en nemli hedeflerinden biri, blm
ayakta tutacak, bu topraklarda dil, edebiyat ve kltrmzn varln devam
ettirecek yeni uzman kadrolar yetitirmektir.
Anahtar Kelimeler: skp, Dil, Edebiyat, Blm.
HISTORY OF TURKISH LANGUAGE AND LITERATURE

DEPARTMENT IN SKOPJE MACEDONIA
Macedonia Skopje, University of St. Cyril and Methodius, Faculty of Philology,

Department of Turkish Language and Literature. E-mail: nazimvr@gmail.com
ABSTRACT
Department of Turkish Language and Literature, as a part of the Faculty
of Philology Blaje Koneski Skopje, which was opened in reading in 1976/77.
The department, in spite of all the difficulties to date the beginning of Turkish
language, literature and culture are given training in the field.
The opening chapter, the primary and secondary education in Macedonia,
Turkey tried to eliminate the shortage of teachers. A large number of cadres is a
teacher who graduated from the department, while the other part of the newspaper,
television, radio, and work in different occupations.
One of the most important goals of the Department of Turkish Language
and Literature, the portion that will sustain this land, language, literature, and
culture to sustain the existence of a new train specialist staff.
Keywords: Skopje, Language, Literature, Part.
26
TARHE
Makedonya Cumhuriyetinin bakenti skpte, Aziz Kiril ve

Metodiy niversitesi dahilinde bulunan Filoloji Fakltesi 16 Aralk
1946 ylnda kurulmutur. 1995 ylnda faklteye Blaje Koneski Filoloji
Fakltesi ismi verilmitir. u anda Blaje Koneski Filoloji Fakltesinde
11 blm vardr ve yirminin zerinde yabanc dil ve edebiyat okutulur. Tam
otuz yl sonra, 1976/77 okuma ylnda, yukarda sz geen fakltenin bir
blm olarak, Prof. Dr. Olivera Yaar Nastevann giriim ve katklaryla
Trk Dili ve Edebiyat Blm kurulmutur.
Trk Dili ve Edebiyat Blm, balangta Hamdi Hasann

edebiyat, Sebahat Mahmutun dil, Vano Bokovun Osmanl Trkesi ve
Arif Agonun ocuk Edebiyat ve Metodik derslerine angaje edilmesiyle
almalarn srdrmtr.
Blmde devaml kadro sknts yaanmtr. Bu kadro skntsn

gidermek iin o dnemde, Yugoslavyann deiik niversitelerinden ve
Trkiyeden misafir hocalar ve okutmanlar davet edilmitir. Bunlardan,
1979-1982 yllar arasnda Trkenin Sentaks dersi iin Pritine
niversitesinden Sebahat Mahmut; 1981-1990 yllarnda Trkenin
Morfolojisi, Trkenin Diyalektolojisi, Trkenin Sentaks ve Trk Dili
Tarihi dersleri iin Pritine niversitesinden Prof. Dr. Nimetullah Hafz;
Trk Dili Tarihi dersi iin Saraybosna arkiyat Enstitsnden Prof. Dr.
Fehim Nametak; 1987-1990 yllar arasnda ada Trke dersi iin
Belgrad niversitesinden Prof. Dr. Slavolyub Cinci; Osmanl Trkesi
dersi iin Belgrad niversitesinden Prof. Dr. Darko Tanaskovi gibi
hocalar, Blmn ayakta kalmas iin katkda bulunmulardr.
Trkiyeden gelen misafir hocalar: 1982 ylnda Dr. Mehmet

avuolu, Divan Edebiyat alannda; 1987 ylnda stanbul niversitesinden
27
Dr. Sencer Tongu; 1993 ylnda Konya Seluk niversitesinden Prof.

Dr. Saim Sakaolu, Trk Halk Edebiyat alannda; 1995 ylnda stanbul
niversitesinden Prof. Dr. Ali Alpaslan Osmanl Trkesi alannda ve
1995-1996 okuma ylnda Ankara Gazi niversitesinden Dr. Hseyin
zbay ve Dr. Abdlkadir Hayber deiik alanlarda verdikleri ders ve
konferanslaryla Trk Dili ve Edebiyat Blmne ok byk yardmlar
sunmulardr.
1976/77 ylndan itibaren Trkiye Cumhuriyetinden blmmze

gelen misafir hoca ve okutmanlar unlardr: Ruhsar Zbeyirolu, Mehmet
Akay, Zeliha Gnen, Emel Deniz, Fikret Yklmaz, idem lker, Hayati
Yavuzer, Zeki Grel, Secaattin Tural, Sait Okumu, Recai zcan, Kadriye
Trkkan ve Halil Akgz.
Trk Dili ve Edebiyat Blmnde alan eski retim yeleri:

Prof. Dr. Olivera Yaar Nasteva, Prof. Dr. Vano Bokov, Prof. Dr.
Hamdi Hasan, Sebahat Mahmut, Prof. Dr. Arif Ago ve Prof. Dr. Mcahit
Asimovdur. Aratrma grevlisi olarak alanlar ise: Nizam Reit, Sena
Arif, Selim Glten, Fadil Hoca, Hlya Davut, Mariya Leonti, Oktay
Ahmed ve Sevin Alildir1.
1990 ylndan itibaren Trk Dili ve Edebiyat Blm dahilinde

Macar Dili Okutmanl eitime balamtr ve imdiye kadar srasyla
Pustaine Ambru Agne, Magdolna Has, Tavas andor, arlota Papai ve
Anamariya Panzova grevde bunlunmulardr. Macar dilini semeli dil
olarak her yl 15-20 talebe semektedir.
Trk Dili ve Edebiyat Blmnn alyla, Makedonyada Trk

dilinde eitim yapan ilkokul ve ortaokullarda retmen ann bir nevi
1 Monografi, Blaje Koneski Filoloji Fakltesinin 60. Kurulu Yl Dnm (1946-

2006), Art Print Plus Yaynlar, Aralk 2006, skp, s. 45.
28
kapatlmas allmtr. Dolaysyla, blmn plan ve programlarnda

ihtiyaca gre zaman zaman bir takm gelime ve deimeler yaplmtr.
Eski Yugoslavyann paralanmasyla, dier be cumhuriyetin yapt

gibi, Makedonya Cumhuriyeti de 08 Eyll 1991 ylnda bamszln iln
etti. Makedonyann bamszln ilk tanyan lkelerden biri Trkiye
Cumhuriyeti oldu. Dolaysyla, iki lke arasnda dostluk ve dayanma
asndan yepyeni bir sayfa ald. ki lke insanlar arasnda gidi geliler
younlat ve kltrler aras bir yaknlama meydana geldi. Bunun neticesi
olarak, Makedonya vatandalarnda Trk diline, edebiyatna ve kltrne
byk bir ilgi uyand. ki devlet arasndaki bu nemli gelimelerin
akabinde 1992/1993 eitim-retim ylnda Trkeye youn ilgiden
dolay blmmzde ana dili Trke olmayanlar grubu ald. Trk Dili ve
Edebiyat Blm o dnemde iki devlet arasndaki bu kltrel ibirliinin
gelimesinde ve derinlemesinde kpr vazifesini grd.
1999 ylnda Mr. Nazim brahim asistan olarak Blmn kadrosuna

alnd. Bu tarihten sonar, Blmn retim yesi emekliye ayrld ve
bylelikle saymz azald. Yukarda da belirttiimiz gibi, Blmmze
gnden gne artan ilgi beraberinde talebe saysnda bir art da getirdi.
Dolaysyla, hibir asistann olmad iin hocalarn ileri younlat ama,
maalesef yine Blme hibir eit yeni kadro alnamad.
u anda Trk Dili ve Edebiyat Blmnn kadrolu alanlar
unlardr:
Prof. Dr. Nazim brahim (Blm Bakan ve retim yesi),
verdii dersler: Trkenin Fonetii (Ana dili Trke olanlar ve olmayanlar
grubuna), Trkenin Diyalektolojisi, Osmanl Trkesi (Ana dili Trke
olanlar ve olmayanlar grubuna), Trkenin Leksikolojisi ve Frazeolojisi ve
Trk Dili Tarihi.
29
Prof. Dr. Oktay Ahmed (retim yesi), verdii dersler: Trkenin

Morfolojisi (Ana dili Trke olanlar ve olmayanlar grubuna) ve Trkenin
Sentaks.
Prof. Dr. Sevin Alil (retim yesi), verdii dersler: ocuk
Edebiyat, Szl ve Yazl Halk Edebiyat ve Metodik dersleri.
Do. Dr. Fadil Hoca (retim yesi), verdii dersler: Eski Trk
Edebiyat (Ana dili Trke olanlar ve olmayanlar grubuna), Klasik Trk
Edebiyat (Ana dili Trke olanlar ve olmayanlar grubuna), Trk Kltr
ve Medeniyeti Tarihi, Edebiyat Kavram ve Kuramlar ve Osmanl Trkesi
(Felsefe Fakltesi).
Mr. Sena Arif (Okutman), verdii dersler: ada Trk Dili (Ana
dili Trke olmayanlar grubuna) ve Yazl ve Szl Anlatm (Ana dili
Trke olmayanlar grubuna).
2012 ylndan itibaren Blmmze Trkiyenin deiik

niversitelerinden Yunus Emre Enstits araclyla ikier okutman
gnderilmektedir. 20012/13 okuma yl iin Yunus Emre Enstits
tarafndan grevlendirilen Ankara Gazi niversitesinden iki hocamz
vardr. Deerli hocamz Do. Dr. Hseyin zbay, ada Trk Dili ve
Trkenin Diyalektolojisi dersleriyle ve hocamz Do. Dr. Abdlkadir
Hayber, Halk Edebiyat ve Yeni Trk Edebiyat dersleriyle Blmmze
ok deerli katklarn sunmaktadrlar.
Blmmzde 2003 ylndan bugne kadar: Mr. ennur Sleyman,
Mayda abanova, Nevin Seyfullah, Enes aban, Feyhan Ruit2, Bekir Abdi,
Sleyman Gina, Mr. Osman Emin, Sezen Seyfullah, Ergin Baki ve Melek
Nurettin yardmc eleman olarak grevde bulundular.
2 Monografi, Blaje Koneski Filoloji Fakltesinin 60. Kurulu Yl Dnm (1946-

2006), Art Print Plus Yaynlar, Aralk 2006, skp, s. 47.
30
2009-2010 okuma ylndan itibaren, lisans eitimi iin Blmmze

devlet tarafndan ngrlen talebe says, Ana dili Trke olanlar ve
olmayanlar grubuna 70er talebedir. Her okuma yl toplam 140 talebe
blme kaydn yaptrabilir.
2012-2013 okuma ylnda Anadili Trke olanlar grubunda: 1. snfta

42; 2. snfat 23; 3. snfta 18; 4. snfta 15 talebemiz vardr. Mezuniyet
tezini hazrlama aamasnda olan talebelerin says 20dir. Anadili Trke
olmayanlar grubunda: 1. snfta 36; 2. snfat 20; 3. snfta 18; 4. snfta 7
talebe vardr. Mezuniyet tezini hazrlama aamasnda olan talebelerin says
14tr. Toplam olarak yerli talebe says 213tr.
Yabanc talebeler genelde Trkiyeli talebelerdir. Bunlar yerli

telebe saysnn dnda tutuluyor. Trkiyeden gelen ve Blmmzde
eitim gren talebe says 24tr. Toplam olarak, Trk Dili ve Edebiyat
Blmnde u anda 237 talebe lisans eitimi grmektedir3.
Anadili Trke olmayanlar grubuna Makedon, Bonak, Arnavut,

Srp asll talebeler ve Pomak Trkleri (Torbeler) ilgi gstermektedir. Bu
gruba ayr bir program uygulanmaktadr. Bu program dahilinde birinci ve
ikinci ylda dersler Makedon dilinde yaplr, nc ve drdnc ylda ise
dersler tamamen Trke yaplmaktadr.
Blmdeki mfredata gelince, stanbul niversitesi Edebiyat

Fakltesi ve Ankara Gazi niversitesi Trk Dili ve Edebiyat Blm
mfredatlar esas alnmtr. Blmmzde 2004-2005 okuma ylndan
itibaren Bolonya Sistemi (Kredi Transfer Sistemi) uygulanmaktadr.
Programlar 8 smestirlik, 4 yllktr. Sekizinci smestirden sonra talebelerin
mezuniyet tezi hazrlamalar ve savunmalar gerekir. Bir smestir iin
3 Yukarda talebelerle ilgili verilen istatistik bilgiler, Blaje Koneski Filoloji Fakltesi
renci lerinden 01.04.2013 tarihinde alnmtr.
31
toplam 30 kredi olmak zere, talebenin 4 yl ierisinde toplam 240 kredi

almas lzm. Bundan sonra talebe danmanyla belirledii bir konu
zerinde mezuniyet tezini hazrlar. Mezuniyet tezini savunduktan sonra
10 kredi daha kazanr ve toplam 250 krediyle mezun olur. Bir okuma yl
ierisinde Haziran, Eyll ve ubat olmak zere snav dnemi mevcuttur.
Derslerin mahiyetine gre snavlar yazl ve szl olarak yaplmaktadr.
1992-1993 okuma ylndan itibaren Blmmzde dil ve edebiyat

programlar olmak zere iki alanda yksek lisans eitimi verilmektedir.
Balangta yksek lisansa iki ylda bir kaytlar yaplabilirdi. 2009-2010
okuma ylndan itibaren talebeler yksek lisansa ve doktoraya her yl
kaytlarn yaptrabilirler. 2010-2011 okuma ylnda edebiyata 3, dile 6;
2011-2012 okuma ylnda edebiyata 7, dile 1; 2012-2013 okuma ylnda
ise edebiyata 6, dile 2, toplam olarak 25 talebe yksek lisansa kaydn
yaptrd4.
Blmmzde her yl 20 talebe dil ve 20 talebe edebiyat programlarna

olmak zere, toplam 40 talebe yksek lisansa kaydn yaptrabilir. Yksek
lisans eitimi iin demeleri gereken cret 1500 avrodur. Yksek lisans ve
doktora programlarn hazrlayan hocalar ve verdikleri dersler yledir:
Prof. Dr. Nazim brahim, yksek lisans dersleri: Trkenin

Diyalektolojisi ve Trk Dili Tarihi. Doktora dersleri: Trkenin Fonetii
ve Fonolojisi ve Trk Dilinin Tarihi Geliimi.
Prof. Dr. Oktay Ahmed, yksek lisans dersleri: Trkenin Grameri

ve ada Trk Dili. Doktora dersleri: Trkenin Morfosentaks ve
Trkenin Morfolojisi.
4 Yksek lisans talebeleriyle ilgili verilen istatistik bilgiler, Blaje Koneski Filoloji
Fakltesi renci lerinden 10.04.2013 tarihinde alnmtr.
32
Prof. Dr. Sevin Alil, yksek lisans dersleri: Szl ve Yazl Halk
Edebiyat ve Bilim alma Teknikleri. Doktora dersleri: Trk ocuk
Edebiyat ve retim, Metodik ve Didaktik Bakmndan Trk Edebiyat
retimi ve Trk Halk iirnde Biim, Figr ve Kahramanlk.
Do. Dr. Fadil Hoca, yksek lisans dersleri: Trk Kltr ve
Medeniyeti Tarihi ve Edebiyat Kavram ve Kuramlar. Doktora dersleri:
Trk Klasik (Divan) iiri, Trk Tasavvuf (Mistik) iiri ve Trk Mitolojisi
Tarihi.
Son zamanlarda Trk Dili ve Edebiyat Blmnde, dil ve
edebiyat alannda yeni uzman kadrolarn yetitirilmesi iin byk gayret
sarf edilmektedir.
Trk Dili ve Edebiyat Blmnde yaplan bilimsel almalar
dil, edebiyat ve halk bilimi alanndadr. Blmde imdiye kadar yaplan
yksek lisans ve doktora tezleri almalar daha ok dil arlkldr. Fakat,
son zamanlarda talebelerin edebiyata kar bir hayli ilgi gsterdikleri bir
gerektir.
Blmn asl amac Makedonyada Trk dilinde eitim yapan

okullara retmen yetitirmektir. Fakat, Blmden mezun olan kadrolar
gazete, televizyon, radyo ve deiik alanlarda alarak, baarlar elde
ettikleri de grlr.
Blmn nemli hedeflerinden biri de, bizden sonra Blm ayakta

tutacak, bu topraklarda dil ve kltrmzn varln devam ettirecek yeni
uzman kadrolarn yetitirilmesidir.
Trk Dili ve Edebiyat Blmnn kuruluundan itibaren kendi

ktphanesi vardr. Talebeler kitap ihtiyalarn genelde bu ktphaneden
karlamaktadrlar. 1991 ylndan bu yana ktphanede Dr. Fatima Hocin
ktphane grevlisi olarak almaktadr. u anda ktphanemizde, ou
Trkiyenin deiik kurumlarndan hediye olarak verilmi alt binin
33
zerinde kitap ve dergi bulunmaktadr. Bu rakam, Trkiyeden devaml

yaplan kitap balaryla gnden gne bymektedir.
Kurulutan gnmze kadar blmde bakanlk yapan hocalar

unlardr: Prof. Dr. Olivera Yaar Nasteva, Prof. Dr. Hamdi Hasan, Prof.
Dr. Arif Ago, Prof. Dr. Mcahit Asimov, Prof. Dr. Sevin Alil ve Prof. Dr.
Nazim brahim.
Blmn kuruluundan itibaren, kadro sknts dnda bir de

mekn sknts mevcuttu. Ders yapacak meknlarmz yoktu, bundan dolay
ktphaneyi ve hocalara ayrlm iki oday da dershane olarak kullanmaya
mecburduk. Ama, Allaha ok kr imdi bu sorun ortadan kalkt. Blmn
bu ok nemli sorununu zen, dnyada birok lkeye olduu gibi,
Makedonyaya da yardmlarn hibir zaman esirgemeyen Trk birlii ve
Kalknma Ajansdr (TKA). TKAnn yardmyla fakltenin dahilinde bir
ek bina ina edildi. Bu ek binada iki dershane, hocalara be alma ofisi
ve iki tuvalet donanmyla beraber standartlara uygun bir ekilde yapld.
Bunun dnda, eski dershanenin ve ktphanenin de tadilat ve donanm
TKA tarafndan gerekletirildi. Yeni meknn al 22.06.2012 tarihinde,
Babakan Yardmcs Sayn Bekir Bozda ve Aziz Kiril ve Metodiy
niversitesi Rektr Sayn Prof. Dr. Velimir Stoykovski tarafndan yapld.
Bu vesileyle, ahsi adma ve Blm adna Trkiye Devleti Hkmetine ve
TKA yneticilerine kranlarm bildirmek istiyorum.
34
KAYNAKA BBLOGRAPHY
Monografi, Blaje Koneski Filoloji Fakltesinin 60. Kurulu Yl

Dnm (1946-2006), Art Print Plus Yaynlar, Aralk 2006, skp.
Blaje Koneski Filoloji Fakltesi renci leri, Lisans Eitimi,
01 Nisan 2013, skp.
Blaje Koneski Filoloji Fakltesi renci leri, Yksek Lisans ve
Doktora Eitimi, 10 Nisan 2013, skp.
35
.Assoc. Prof. Dr. Fadil Hoca
OTTOMAN TRACES IN TURKISH LITERATURE

In the beginning of XX centUry
Assoc. Prof. Dr. Fadil Hoca

Macedonia Skopje, University of St. Cyril and Methodius,
Faculty of Philology, Department of Turkish Language and Literature.
E-mail:hocafadil@hotmail.com
ABSTRACT
The Young Turkish revolution had an own reflection in all of its
phases of development and in the Turkish literature also. The interest
which literature writers had for the revolution in the Ottoman Empire and
outside of its, was very diverse and expressive in all phases of development.
This phase of development for Turkish literature writers became source of
inspiration and also the most written topic. Turkish literature writers
insisted to transport the July events (from 1908 year) in poems, stories,
romans, memories, dramas and other literary works.
In social life in the Ottoman Empire had appeared some ideological
currents and political movements which became the most often topics and
sources of inspiration in Turkish literature. The Osmanism and Islamism
were exsisting earlier, and as new directions were appeared Turkism,
Panturkism (also known as Turanism). These ideological currents had
strong reflection in Turkish literature and they influenced for appearing
of writers and poets, islamists and turkists also a new national literature
writers.
The Islamism and the Panislamism had an own reflection in the
Turkish literature. The aspirations of the mentioned currents were affirmed
and propagated through various newspapers, magazines and literary
works.
Keywords: Turkish literature, Osmanism, analys, traces.
36
XX. YZYIL BAINDA TRK EDEBYATINDA

OSMANLI ZLER
Do. Dr. Fadil Hoca

Makedonya - skp Kiril ve Metodiy niversitesi, Filoloji Fakltesi, Trk
Dili ve Edebiyat Blm retim yesi, E-posta: hocafadil@hotmail.com
ZET
Gen Trk Devriminin gelimesinin tm safhalarnda etkisi
olduu gibi, Trk edebiyatna da etkisi olmutur. Edebiyatlarn Osmanl
mparatorluu Devrimi hakknda ve onun dnda olan ilgisi, gelimenin
tm safhalarnda ok deiik ve anlaml olmutur. Trk edebiyatnn
gelimesinin bu safhas, Trk edebiyatlar iin ilham kayna ve hakknda
en ok yazlan konuyu temsil etmitir. Trk edebiyatlar Temmuz olaylarn
(1908 ylndan itibaren) iirlere, yklere, romanlara, anlara, dramalara
ve dier edebi almalara tamakta srarc olmulardr.
Osmanl mparatorluundaki toplumsal hayat, Trk edebiyatnda
en ok ilenen konu ve en byk ilham kayna olan baz ideolojik cereyan
ve siyasi akmlar ortaya koymutur. Osmanlclk ve slamclk daha
nceden var olmu, bir de yeni akmlar olarak Trklk, Pantrklk
(Turanizm olarak da bilinen) ortaya kmtr. Bu tr ideolojik akmlarn
Trk Edebiyatna ok gl yansmas olmu ve yazarlarn, airlerin,
islamclarn ve trklerin ortaya kmasnda etkisi olmutur.
slamclk ve Panislamcln da Trk Edebiyatna kendi etkisi
olmutur. Sz edilen akmlar deiik gazete, dergi ve edeebi almalarda
dorulanm ve propagandas yaplmtr.
Anahtar kelimeler: Trk edebiyat, Osmanlclk, analiz ve izler.
37
Introduction
The Young Turkish revolution had an own reflection in all of

its phases of development and in the Turkish literature also. The interest
which literature writers had for the revolution in the Ottoman Empire and
outside of its, was very diverse and expressive in all phases of development.
This phase of development for Turkish literature writers became source
of inspiration and also the most written topic. Turkish literature writers
insisted to transport the July events (from 1908 year) in poems, stories,
romans, memories, dramas and other literary works.
In social life in the Ottoman Empire had appeared some
ideological currents and political movements which became the most
often topics and sources of inspiration in Turkish literature. The Osmanism
and Islamism were exsisting earlier, and as new directions were appeared
Turkism, Panturkism (also known as Turanism). These ideological currents
had strong reflection in Turkish literature and they influenced for appearing
of writers and poets, islamists and panislamists, turkists and panturkists
also a new national literature writers.
In the period after the victory of the Young Turkish revolution,
it began to be published a huge number of literature magazines and started
to get formed various literary societes; began to published songs, stories
and other literary works which were supported by the new constitutional
system. One good part of that literary work had affirmed and propagated the
principles, determinations and aspirations of the above mentioned political
currents and movements in the Ottoman Empery.
In the period after the outbreak of the Balkan crisis in October
of 1908 year, infact near the outbreak of the Turkish - Italian War in 1911
year and First Balkan War in 1912 year, had dominated determinations and
aspirations for construction of Ottoman naton and also for riseing up the
Turkish people after the example of the Western European nations.
38
Infact, after the above mentioned crisis and Wars, when Osmanism
and Islamism has received definite impacts, there were appeared ideological
- political currents and movements: Turkism and Turanism. Weaking of
the Osmanism and to some extent Islamism, affected on the strengthening
of the full domination of Turkism and Turanism.
From those reasons, some Turkish writers and poets had appeard
as supporters of Osmanism and Turkism, Turanism, and some of them had
appeard as supporters of Islamism and Panislamism. All of the stages of
development of the Young Turkish revolution were huge supporters for the
system of constitution. A lots of the literary writers in that period were
members of Ittihat ve teraki, which political fight became a source of
inspiration and it had evident reflection in their literary works. Most of them
had actively included in realization of the political and others aspirations
of Ittihat ve teraki. So, for example, the famous Turkish poet -osmanist-
turkist-panturkist-turanist - Mehmed Emin - Jurdakul, had dedicated the
literary creation 10 Temmuz.1
Here is a part of the same:
......
Bu gn eski bir dnynn ykts zerine
Doksann merutiyyet saltanat ykseliyor2
......
1 Mehmed Emin - Yurdakul (1864-1944), famous Turkish poet - osmanist, turkist and
turanist. With his literary works in Young Turkish revolution, he had included in the fight
for introduction of the system of constitution. He was member of Ittihad ve Teraki. In
his poetry he had described the tough life of the anadolian villager. With his literary works
he has fighted for wakeing up the Turkish national consciousness, for realizing the Turkish
language and literature from influence of the Arabian language and the Persian language
and literature, for construction of the Turkish nation and reunion of all Turks in the world
inside the imagined Turan state. All of his literary works are collected in his poetry books:
Trke iirler, Trk Saz, Ey Trk Uyan, Tan Sesleri, Ordunun Destan, Dicle
nnde, Turana Doru, Isyan ve Du, Dank iirler, Look: M.E Yurdakulun
Eserleri - I. iirler. Tenkidli Basm. Hazrlayan: Fevziye Abdullah Tansel. Ankara, Trk
Tarih Kurumu Basmevi 1969, 3-411; L.O Alkaeva, Op.cit, 53-63
10th July
2 M.E Yurdakul, Op.cit., 77
39
Today on the ruins of one old wolrd

is raising constitutional majority from 1293 (1878)
In these verses he had expressed his delight of the victory of the

Young Turkish revolution in July 1908 year.
Further we read these verses:
......
Bunadan sonar her Osmanl u Trkiya topranda
Mabediyle, mektebiyle, her eyiyle hr olacak;
Bir ak-mermer saray kadar emin olan ocanda
Bir padiah gibi mr srmek iin hak bulacak.
......
From now day on, every Ottoman in this country of Turkey
With its own temple, with its own school, will be free;
In its secure home like caravansary of white marbel
It will have right to live like a sultan.
This poet has included himself in realizing of the ideological

- political aspiration of Ittihad ve teraki, for reunion of all nations in
the Ottoman Empery, in the imagined Ottoman nation. He considered that
each Ottoman who loves its fatherland, no difference of its ethnic and
confessional affiliation has right for its own confessional institution, for
own school e.c.t and every Ottoman will have guaranteed safety for its
life, proprety and honor, and will live free like the sultan of the Ottoman
Emery.
M.Emin comparison for creating and developing the feeling for
brotherhood between the people of the Ottoman Empery within planned
Ottoman nation was expressed in the poem Brak Beni Haykraym3 with
the following verse:
3 Leave me to sing. Look: Ibid., 71
40
Ben hakir bit insan karde duyan bir ruhum

For my brother I consider even the most pitty man
The big Turkish poet, critic of the regime of Sultan Abdul Hamid
the Second and fighter for including of the constitutional democracy in the
Ottoman Empery - Tefik Fikret4 has also received the joy, the optimism and
the big hope that the victory of the Young Turkish revolution bring to him. T.
Fikret was exalted figure, predecessor of the Turkish democratic literature
and a big reformer of Turkish poetry. With inspiration from including that
constitutional system, and with hope that this kind of system will resolve all
of the current social probems and it will pass trought the current conditions
in the Ottoman Empery. Just one day after the Young Turkish revolutions
victory he wrote the poem Rc5, and with the same he gave up from his
most beautiful poemSis6 wroten in 1902 year, and with the same he had
criticized the regime in that period of time.
Return it should not be considered only as a product of the
personal interest of this writer for the Young Turkish revolution. It should
be considered like admiration of the people for that victory.
The mentioned poem was inspired by ideological-political
determinations of Ittihat ve Teraki, which were representing transposition
of their ideological and political aspirations. The poem was also inspired
4 Tefik Fikret (1867-1915) the biggest Turkish poets ever. Big fighter for including
constitutional -parlamentary system in the Ottoman Empery. Tefik Fikret started to publish
his literary works in the middle of 80s years of XIX centry, with Malumat and Maarif,
and in 1896 year, he stand up in the front of the group which was publishing the magazine
Servet-i Fnn, in Istanbul.The basic motives in his poems were memories of some
actions from the period of the ruleing of Sultan Abdul Hamid, the fight against his system,
fight for juistice and democraty, sadness for the beautiful ideals, truth and beauty, lyric
description of the nature and love e.c.t
His most famous literary works are: Rubab- ikeste, Halukun Defteri, Rubabn
Cevab, ermin, Tahir-i Kadim, Son iirler. Look: T. Fikret, Hayat, Sanat, iirleri.
Hazrlayan: Yaar Nabi. Beinci Basl. Istanbul, Varlk Yaynevi, 1964, 3-95
5 Return
6Fog. For the complete text of the poem, look: emsettin Kutlu, Servetifnn Dnemi
Trk Edebiyat Antolojisi. Ikinci Basm. Istanbul, Remzi Kitabevi 1981, 15-19
41
from the tough position of the Ottoman Empery, and in poetic form, the
same was expressing Tefik Fikrets opinion for the nations of the Ottoman
Empery which were fighting to introduce the constitutional system in the
Empery.
Despite that, T. Fikret in his verses says:
Ko ittihda, teliye, saye, ikble;

Fakat unutma ki yol intizam- meyetle
Yaknlar, ksalr Doru at admlarn
Dn: Bugnk admlar hazrlyor yarn!7
Fight for reunification, aggrandizement, work and happiness;

Never forget that the only way to the order
Is coming closer and it is getting further depending of the way you

walk
And that is why you should think : Todays steps are preparing the
future
The poet is calling upon for reunification, rising up and work, all
of the people who love their contry. He thinks that with the reunification
they will contribute for the happiness and wellbeing of themselves and
theirs children and new generations.
On request of Ittihad ve Teraki, after 15 days of the victory of
the Young Turkish revolution, T.Fikret wrote the poem Millet arks8
which was sang by Ittihad ve Teraki like a national march.
Part of this poem/song:
inendi, yeter, varlmz cehl ile kahre;

Dorand mubarek vatann bar sebepsiz.
7 bid., 19-20
8 National march
42
Birlikte bugn bulmalyz derdine are;

Can kardei, kan kardei, an kardeiyiz biz.
Millet yoludur, hak yoludur tuttuumuz yol;

Ey hak, yaa, ey sevgili millet, yaa var ol!
Gel kardeim, annen sana muhta; ona komak

Komak ona, kurtarmak o bbaht vazifen.9
It was enough of trampling by force on our existing;

Without a reason the womb of our homeland is crushed,
Today, together we should find a way for its problems

Dear brothers, brothers by blood, we are good brothers.
Our way is the peoples way, the way of juistice;

Live juistice, live dear people, live exist!
Come brother, your mother is calling you, run to her

Your duty it is to run and to save her, the unhappy one.
If you noticed, the poet is criticizing the regime in that period.

He called all nations in the Empery dear brothers and brothers by
blood, because he wanted all the people, no matter of their nationality
and confessionality, to make efforts for introducing constitutional and
parliamentary system in the contry, which will provide for all the people
same rights and duties.
In this poem, very important for the people in the Ottoman
Empery is constructing of the feeling for belonging somewhere, in the
common fatherland, and the poet is calling A mother where all the people
9 Look: .Kutlu, Op.cit., 51-52
43
are living in. T.Fikret was calling all the nations and he was counting on
them. He tought that they were bounded to help and to save the Empery
from the tough condition. He wanted to realize the ideas and aspirations
for creating unity of all the nations in the Empery. The idea for creating
the above mentioned unity in his plans and toughts was very high, until
the fight for demolition of the old and introducing the new constitutional
regime, which was representing imperative for saving the Ottoman Empery
from the other foreign forces.
Ittihad ve Terakis deviaton from the gaven promises and
their introduction with real constitutional democracy, has caused huge
dissapointments between the Turkish intelegency. The Turkish intelegency
the same disappointment had expressed in its literary, cultural, art and
other kind of works.
T.Fikret has expressed his dissatisfaction and disappointment
from the results of the Young Turkish revolution on the most opened
way, and he also had a big disappointment from the unprincipled policy
of Ittihad ve Teraki, and that can be noticed in the poem Doksanbee
Doru.10 In that poem he described his fears for new appeared tendentions
for narrowing and limiting the constitutional democracy, which were
representing sign for returning back to 1293 (1878), when the constitution
was abolished, 1876 year.11
T.Fikret had expressed his dissatisfaction and disappointment of
the exploitation of the people and the state by some individuals and social
groups12 in the poem Han- Yama.13
Along with the ideology of the Ottomanism14 in a modified form,
existed and ideology of the Ismanism, which also had its own reflection in
the literary of that period of time.
10 Returning back to 95 (1878)

11 For the complete text of the poem look: .Kutlu, Op.cit., 31-32
12 Look: .Kutlu, Op.cit., 52-53
13 Table robbery
14 For the writers (ottomans), you can read more, look: . , Op.cit., 34-42
44
Over time Islamism was transformed into Panislamism, that until

the victory of the Young Turkish revolution had only a few supporters among
members of Ittihad ve Teraki, and after the victory of the revolution the
Panislamism has been embraced by huge number of members of Ittihad ve
Teraki. Panislamism and Ottomanism were dominant ideological-political
doctrines until to: research focused of Bosnia and Herzegovina by Austria-
Hungary;Proclamation of Bulgaria in October 1908; Turkish-Italian War
in 1908 and the first Balkan War in October 1912 year. Strengthening of
separatist movements of the non-Turkish people, especially of the non-
Turkish mislim people - and others in the mentioned Wars they gave the
Ottomanism a big shot , and in a huge degree they weakened the Islamism
(the Panislamism).
The Islamism and the Panislamism had an own reflection in the
Turkish literature. The aspirations of the mentioned currents were affirmed
and propagated through various newspapers, magazines and literary works.
The biggest proponents of the unification of all Muslims in the world,
actually in the Muslims in the Ottoman Empire were the author of the
Turkish National Anthem, the poet Mehmed Akif Ersoj15 and the writers
M. Shemsettin Gunaltaj, Sait Hilmi, Eshref Edip and others.
Young Turkish revolution had an own reflections also in the
Mehmed Akif Ersojs literary works. According to his statement that in his
life meant a new birth.16 In the period of 1908 to 1910 year he wroted his first
book from his very significant and capital seven volumes work Safahat.17
Although from the very beginning he was a proponent of creating a big
Islamic unity, yet in his first book (part of this work), he had written poems
15 Mehmed Akif Ersoj (1873-1936), big poet-islamist, actually panislamist. Author of the
Turkish National Anthem. Member of Ittihad ve Teraki. Big critic of Sultans system.
In his works dominate the social, historical, national and confessional - moral motives.
His literary works are collected in his seven volume work Safahat. Look: Mehmed kif
Ersoy, Safahat. Eseri Tertip Eden: mer Rza Dorul. Dokuzuncu Basm. Istanbul, Inklp
ve Aka Kitabevleri Koll. ti., 1974 IX - LXIV, 3-536; Ahmet Kabakl, Trk Edebiyat. Cilt
3. Istanbul, Trkiye Yaynevi 1969, 97-119
16 Look: M..Ersoy, Op.cit., XIX
17 Periods. Ibidem., IV - 537
45
of social and historical motives, works that criticized the old system and
works which he had expressed his admiration of the introduction of the
constitution of the Ottoman Empire. The most popular poems are Istibdad
,18Hrriyet,19Kanun-u Ess20 and Hrriyet Bayram.21
In the poem Istibdad22 the poet writes:
Ykldn, gittin amm ey mlevves devr-i istibdad,

Braktn milletin kalbinde kmaz bir mlevves yad!23
At the end you felt and now you are gone - time of authority,
Leaving on the peoples heart unerasable traces.
In these verses Ersoj describes the overthrow of the old system

and the consequences that this system has left in the hearts of people. And
his admiration of the introduction of constitutional parliamentary system
he has expressed in the poem Hrriyet24 with verses:
Beyaz entarisiyle kar gibi kz,

Sanki cennetin inme zde-i hr;
....
Kuanp nir nitaak- hrriyet
Geziyor hk - dn dra - dr!
A girl white like snow with her white dress,

She came from the paradise like a daughter of fairy;
....
18 Apsolutism
19 Freedom
20 Constitution. Ibid., 173
21 Holiday of freedom . Ib., 531
22 Ib., 85
23 Ib., 85-91
24 Ib., 92-93
46
She tied herself with the belt of the freedom

Walks trought the contry long and widely!
In the period after the victory of the Young Turkish revolution, as

a result of the constitutional democracy, it was published a huge number of
literature newspapers and magazines which over time were constituted and
literary societies with the same names. The most popular were: Thessaloniki
Society Gen Kalemler,25 than literature magazines - societies: Trk
Yurdu,26 Trk Oca, Yeni Mecmua,27 and others.28
Of the abovementioned magazines and literary societies the

most important role in the affirmation and propagation of ideas, and
aspirations for the releasing the Turkish language and literature from the
influence of Arabic language and literature, had played the magazines
Gen Kalemler. About this magazine cared the narrator Omar Sejfettin,
the sociologist and publicist Zija Gjokalp and the critic and polemicist Ali
Ganip, and in the wakeing up the Turkish national conscience and also in
the creating of the Turkish nation - the magazine Trk Yurdu.29
Turkish poets, writers, critics, polemics and other artists gathered
around the magazine Gen Kalemler, were fighting to release the Turkish
language and literature from the shadow of Arabian and Persian language
and literature. The mentioned artists preferd to use the life of Turkish
people for topics for those literary works, they were defending the national
and social idea, and in the poetry they were fighting to use the national
rhythmic unit. The effords for the magazine Gen Kalemler, showed
very good results. mentioned group laid the foundation of the movement
for purity of Turkish language, s.c Trkecilik, which played perhaps
25 Young literary - writers

26 Turkish fatherland
27 New magazine
28 There were acting also the societies Fecriatlar, Derghlar, airler Dernei
29 Look: .. , Op.cit., 64-114
47
the most relevant role in the establishment and development of the Turkish
nation. Mentioned group has contributed to turning the Turkish nation to its
authentic national values and national culture.
Turkish nation has founded in the Turkism its historical, economic,
political, moral, cultural, educational and other origin. In the mean time,
the Turkisms very beginning was with elements of the Panturkism and
was declared an official ideological-political doctrine of Ittihad ve Teraki
and Young Turkish regime. The mentioned doctrine of the Turkish-Italian
War and the First Balkan War was supplemented and with aspiration for
unification of all Turks in the world within the imaginary spacious Turkish
Empire. It was a Turanist doctrine created by the great sociologist, poet
and writer Zija Gjokalp, which most noticeably has exhibited in the poem
Tran30, published in 1910 in the magazine Gen Kalemler, with the
verses:
Vatan ne Trkiyedir, Trklere, ne Trkistan.
Vatan byk ve muebbed bir lkerdir: Turan
The Turkish fatherland is not Turkey eighter Turkistan;

The Turkish fatherland is a big land with name: Turan
According Panturks or better said Turanists, the Panturkism was

the only way for rescuing the Ottoman state which was in terrible economic
and political situation and it was under complete European economic
and political control, which threatened the major European forces and
neighboring Balkan states Bulgaria, Serbia and Greece, tearing apart on its
territories.
30 Look: Hasan Tuncay, Ziya Gkalp, 2.Bask. Istanbul, Toker Yaynlar 1975,69
48
It may partially explain then conditions set out in the work of

those panturks, Z.Gokalp,31Halide Edip-Advar,32 Kuprulizade Mehmed
Fuad, Mehmed Emin,33Ahmed Agaoglu, Jusuf Akcura and others. According
to them, the realizing of the panturks aspirations was representing an
imperative for salvation and the fate of the Ottoman Empire and later, for
Turkey and Turkish nation.34
Conclusion
The Turkism and the Turanism had a reflection in Turkish literature

in all development phases of the Young Turks revolution. There were
written many novels, short stories, poems, plays and other literary works
with the topics for the awakening of the Turkish national consciousness
for the liberation of the Turkish language, literature and culture in general
the influence of Arabic and Persian language and literature, as well as the
creation of the Turans State and imagined unity of all Turks in world,
which was identical replacement of the national ideal with mythical idea of
creating a Turkish nation.
In the context of the above mentioned determinations, many
heroes of this stories, according their national ideals and aspirations had been
created by Omer Sejfettin, one of the leaders of the airflow for the purity
of the Turkish language and one of the first creators of the classic Turkish
short story.35 In most of his stories is present open thesis for awakening the
31 Look: H.Tuncay, Op.cit., 7-185; Ziya Gkalp, Trkln Esaslar. Hazrlayan:
Mehmed Kaplan. Istanbul, Milli Eitim Basmevi 1976, 1-181; Ziya Gkalp, Trk
Medeniyeti Tarihi. Hazrlayan: Ismail Aka, Kzim Yaar Kopraman. Istanbul, Gne
Matbaaclk T.A.., 1976, 17-387
32 Look: Halide Edip Advar, Sanat, Yaptlar, Hayat. Hazrlayan: Muzafer Uyguner.
Istanbul,
Varlk Yaynlar, 1968, 3-95
33 Look: M.E.Yurdakul, Op.cit., XV - LXXX, 3-411
34 For writers - panturks and turanists, you can see more: L.O Alkaeva, Op.cit., 25-34
35 O.Sejfettin (1884-1920), Founder of Turkish classic short story.From 1908-1910 he was
on military service in Macedonia where closely acquainted with the Balkan peoples, who
49
Turkish national consciousness for the liberation of Turkish language and

literature, from many centuries of influence of Arabic and Persian language
and literature for the constitution of the Turkish nation. He has written
novels, poems, stories, memories and articles.36 His novel Primo Trk
ocuu, is wroten for awaking the Turkish national consciousness37 and
for inability to create an imaginary Ottoman nation as the attitude of the
Macedonian population against the Ittihad ve Teraki is written the short
story Hrriyet Bayraklar;38 And for the military uprising of 12/13 April,
1909 in Istanbul, he has written the short story Irtica Haberi.39 The Young
Turkish revolution had an own reflection also in his others literary works.
The aspiraton of Ittihad ve Teraki, for overthrowing the old

regime and the introduction of constitutional parliamentary regime in the
Ottoman Empire, had reflected also in the works of famous Turkish writer
Halide Edip - Advar. Through the son of Selim-pasha, the young Hilmi-
bej, she has painted the Ittihad ve Terakis fight against the former regime
fought for their nation-states, cultures, languages, traditions and other values. Following
the troops of the armed propagandas, came to the conclusion that against them should be
used the same assets - assets of Turkish nationalism, not osmanism. As a result of combat
troops in Macedonia wrote books of short stories:Bejaz Lale, Bomba and others. He
was the first who started with the use of pure Turkish language in the short stories. He had
criticizing on very satirical way the unstable people, people who had no national feelings
and the enemies of the Turkish nation. He was creator of the Turkish classic short story.
Through literature he wanted to awake the Turkish national consciousness. He wrote
poems, short stories, novels, romans, articles and diary for impressions of Macedonia. The
most famous books of shorts stories from him are: Bomba, Meyaz Lle, Yksek keler,
Bahar ve Kelebekler, Anslzadeler, Falaka, Dalga
36 Look: Tahir Alangu, Op.cit.,11-575
37 Primo the Turkish child. Look: O.Seyfettin, Bomba. nc Basm. Ankara -
Istanbul, Bilgi Yaynevi 1975, 7-88
38 Flags of Freedom. Look: Ibid., 115-129
39 A reactionary news. O.Sejfettin, in Veles he participated in a protest rally, on the
occasion of the outbreak and the victory of the military uprising in Istanbul. Describing
the mentioned rally with this story matches the part with the memories of A.Martulkov
who was also participating in the mentioned rally. Look: . Seyfettin, Bomba, 130-144;
A.Martulkov, Memories from the other half of XIX centry until 1912 year. - INI ODB, Sl.
IV.370, 116-117. For above mentioned protest rally look: A.Martulkov, My participation
in revolutionary fights in Macedonia. Skopje, INI 1954, 213-218
50
and those events in a neighborhood that immediately preceded the Young

Turkish revolution of 190840, in hers social novel Sinekli Bakkal.41
The Turanism has a reflection in the Turkish literature. Taken
by the ideal of unification all Turks in the world in the great Turan State,
H.E Advar had written the novel,Yeni Tran, 42 and Ahmed Hikmet
Muftuoglu had written the novel Gnl Hanm.43
In all its development phases the Young Turkish revolution had
affection on the development of the Turkish memoir literature. Almost all
the founders, ideologists and leaders of Ittihad ve Teraki had written
memories for the establishment, development and political action of the
mentioned Democratic Party, especially in the first and second development
phase of the Young Turkish revolution.44
Young Turkish relvolution had a reflection in the Turkish folk
creations also.
40 Halide Edip Advar, Sinekli Bakkal. Istanbul, 1968

41 Fliess grocery or Fraudsters daughter
42 New Turan
43 Mrs Gonul
44 Of the published memories the most important are those of Dr.I.Temo, A.Rza-bej,
Nijazi-bej, Enver-bej, Talat-bej, Jemal-bej, Mustafa Kemal - Ataturk, Kazim Karabekir,
Ali Jevat-bej, Husein Jahid-Jalchn, Halil Menteshe, A.B.Kuran, Halid Zija Ushaklgil,
H.E. Advar, Kazim Nami-Duru, The prince Sabahaddin-bej and many others.
51
BIBLIOGRAPHY KAYNAKA
Advar, Halide Edip; Sanat, Yaptlar, Hayat. Hazrlayan: Muzafer

Uyguner. Istanbul, Varlk Yaynlar, 1968
Advar, Halide Edip; Sinekli Bakkal. Istanbul, 1968
Ersoy, Mehmed kif; Safahat. Eseri Tertip Eden: mer Rza
Dorul. Dokuzuncu Basm. Istanbul, Inklp ve Aka Kitabevleri Koll. ti.,
1974 IX - LXIV
Fikret, Tevfik; Hayat, Sanat, iirleri. Hazrlayan: Yaar Nabi.
Beinci Basl. Istanbul, Varlk Yaynevi, 1964
Gkalp, Ziya; Trkln Esaslar. Hazrlayan: Mehmed Kaplan.
Istanbul, Milli Eitim Basmevi 1976
Gkalp, Ziya; Trk Medeniyeti Tarihi. Hazrlayan: Ismail Aka,
Kzim Yaar Kopraman. Istanbul, Gne Matbaaclk T.A.., 1976
Kabakl, Ahmet; Trk Edebiyat Tarihi, C. IV, Trk Edebiyat Vakf
Yaynlar, stanbul, 1991
Kabakl, Ahmet; Trk Edebiyat. Cilt 3. Istanbul, Trkiye Yaynevi
1969
Karaaliolu, Seyit Kemal; Resimli Motivli Trk Edebiyat Tarihi,
nklap ve Aka Basmevi, stanbul, 1980, C. II.
Kutlu, emsettin; Servetifnn Dnemi Trk Edebiyat Antolojisi.
Ikinci Basm. Istanbul, Remzi Kitabevi 1981
Seyfettin, mer; Bomba, 130-144; A.Martulkov, Memories from
the other half of XIX centry until 1912 year. - INI ODB, Sl. IV.
Seyfettin, mer; Bomba, nc Basm, Ankara - Istanbul, Bilgi
Yaynevi 1975
Tanse, Fevziye Abdullah; Ankara, Trk Tarih Kurumu Basmevi
1969
Tanpnar, Ahmet Hamdi; XIX. Asr Trk Edebiyat Tarihi, alayan
Kitabevi, stanbul, 1988
Tuncay, Hasan; Ziya Gkalp, 2.Bask. Istanbul, Toker Yaynlar
1975
52
53
.Do. Dr. Mahmut ELK
MLL ARRMZ MEHMET AKF ERSOYUN

TRK KML HAKKINDA
Do. Dr. Mahmut ELK

Makedonya - tip Goe Delev niversitesi Trk Dili ve Edebiyat retim yesi
ve Blm Bakan, E-posta: mahmut.celik@ugd.edu.mk
ZET
Bu almamzda Vatan ve Milli airimiz zerinde Trklk asndan
yaplan baz yanl almalar zerinde durduk. Onun eserlerinin
muhtevasna bakldnda hep Trklkten ve rkndan bahsedip vnyor.
O, Trklk konusunda ister Berlin Hatralar iirinde ister Japonya
gezisinde her ne kadar Alman ve Japon milleti ileri gelimi bir millet olarak
onlar grse de, Trklnden asla taviz vermediini gryoruz.
Mehmet Akif Ersoyu ne yazk ki hem Balkan lkelerinde hem de
Trkiyede herkes, Onu Arnavut olduunu gstermeye alyor. Onun
Safahat adl iir kitabnn Hakkn Sesleri adl nc kitabnn 6
Mart 1913 tarihinde yazd 3. iirinde Bunu benden duyunuz, ben
ki, evet Arnavudum Baka bir ey diyemem.. te perian yurdum
(s. 189-193) diye ortaya koyduu ifadesinden dolay, milliyet kart
kimselerin propagandasnn etkisinde kalarak, Onu, hem Makedonyada
hem de Anavatanmz Trkiyede de Arnavut olarak gsteriyorlar. Halbuki
bu beyitteki ifadesi, 1910larda Balkanlardaki etnik unsurlara bal
ayaklanmalara kar Osmanlnn gerileyiini durdurmak maksadyla son
olarak Arnavutlarn Osmanl ile birlikte olmalarn salayabilir midiyle
sarfettii bir szdr. Bu dnemde, o, her trl etnik unsuru ne karmann
devleti klteceini, memleketi ve orduyu tarumar edeceini, dmann,
milleti lkeden kovmasna neden olacan anlatmaya alr. te, bu sz,
bu artlar altnda sylemitir. Gerekten Arnavut olduu iin deil. O
hibir zaman Arnavut milletini Trkten ayrmamtr, Arnavutu Trklerin
bir ailesi olarak grmtr.
Anahtar Kelimeler: Vatan Sevgisi, memleket, millet, Arnavut, Trklk, miili
kimlik
54
OUR NATIONAL POET MEHMET AKIF ERSOY AND

HIS TURKISH NATIONAL IDENTITY
Assoc. Prof. Dr. Mahmut ELK
Macedonia Stip, University of Goce Delcev, Faculty of Philology,
Department of Turkish Language and Literature.
E-mail: mahmut.celik@ugd.edu.mk
ABSTRACT
In this study, we stopped on some incorrect work in terms of Turkism of
our native and national poet. When talking about the content of his works
we always realize his boasting about Turkish folk. Either in his Berlin
Memories poem or his Japan trip he sees German and Japan nations as
advanced nations; he does not compromise his Turkishness.
Unfortunately, everyone in Balkan counties and in Turkey was trying
to demonstrate that Mehmet Akif Ersoy is Albanian. On his book of poems
Safahat, his third book Hakkn Sesleri (Sounds right) written on 6
March 1913, his third poem You hear it from me, yes I am Albanian I
cannot say anything else. Here is my ravaged homeland ( pg.189-193)
because of this expression he became propaganda against Nationality
persons, and he was shown as Albanian in Macedonia and in our homeland
Turkey too. However the expressions of these couplets, was in order to
stop the decline of the Ottoman Empire in Balkans in the 1910s and last to
be combined with a promise of the Ottomans with Albanians. During this
period, he suggested removing the lead element of any ethnic, dispersing
the hometown and military, the enemy, trying to explain to the nation
result in expulsion from the country. He said that under the circumstances
mentioned. Not because he was Albanian. He never set aside Albanian
nation from Turks, he saw Albanians as Turks family.
Keywords: Patriotism, country, folks, Albanian, Turkic, national
identity
55
.Do. Dr. Mahmut ELK
GR
Mehmet Akif Ersoy deyince ilk nce akla stiklal Mar, stiklal Mar
deyince de akla Mehmet Akif Ersoy gelir. Bu ikisini birbirinden ayrmak
mmkn deildir. Ama nce Akifi doru tanmalyz. Mehmet Akif Ersoy
vatan ve millet airi olarak millet sinesinde yerini almtr.1906l yllarda
felaketlerin Osmanl iin gelmekte olduu bir zamanda vatana ve Akifin
vicdanna inen en byk darbe Arnavutluk isyan oldu. Dedelerinin o
topraklarda yaad ve o topraklara yaplan ihanetler Akif bu ihanetlere
duyduu fkeyi u msralarla ifade ediyor.
Hani milliyetin slam idi kavmiyet ne.

Sarlp smsk dursaydn milliyetine.
Arnavut ne demek var m eriatte yeri.
Kfr olur baka deil, kavmi srmek ileri.
Msralarnda bulunduu rklk alyhindeki mehur iirini kavmiyet

davas gderek ayaklanan Arnavutlara kar yazmtr. Bu iir 1913 Mays
Badatta kan En-Zuhur gazetesi tarafndan ilave eklinde Trke
olarak basd.1
Bu isyan tm Balkanlar iine alm. anl Osmanl asrlardr huzur

datt topraklardan ekilmekle kar karya kalmtr. Bu elim facialar
Akifi can evinden vurmutu. Fakat Osmanlnn iine dt durum
Akifteki midi kramamt. nk milletler midini kaybetmedii srece
felaketler milletlerin geleceini tayin edemez. Milletin iine dt
mitsizlik girdabna kar Akif:
Sahipsiz bir milletin batmas haktr.

Sen sahip olursan bu vatan batmayacaktr.
1 Dzda,M. Erturul, Mehmed Akif Ersoy, Kltr ve Trizm Bakanl Yaynlar, 1988,
Ankara
56
ahlanmasyla mukabele (karlk verme) ediyor ve mit datyordu.

Ne yazk ki kader fetvasn vermi balkan harbinden sonra daha yaralar
sarlamadan birinci dnya sava patlak vermitir. Osmanlda kendini
bir anda bu savan iinde buluvermitir. Yz yldr Osmanlnn iinde
bulunduu ac durum Mehmet Akif in ruhunda yaralar am onu bir k
arayna drmt. Bu n hasreti u msralarda dile getirilmi:

O nuru gnder ilahi asrlar oldu yeter
Bunald milletin afak bir sabah ister
Mehmed Akifin milliyetilik idealiyolunda btnlenen grlerinde

bir para da Namk Kemali, Osmanclk idealine balayan zihniyeti
andrr taraflar vardr. Fransa ve Almanya gibi lkeler iin bir kuvvet
ve birlik kayna olan milliyetilik fikri, muhtelif milletlerden mrkkep,
osmanl camias iin olduu kadar slam birlii Akife iinde bulunduu
burhan gnlerinde hem Trk Hkmdarln devam etirmek hem de slam
dnyasn kurtarmak ve yaatmak iin almtr. O alarda Osmanl
birliine katlm hristiyan kavimlerin baz Avrupa devletleri bilhassa
Ruslar tarafndan kkrtlarak, istiklal kazanmak iin oktan harekete
getkleri alardr.
Trkiyede milliyetiliin balamasndan en az yarm asr evvel
Balkanlarda Srplar, Bulgarlar, Romenler, Arnavutlar ve Yunanllar arasnda
bu milletlere gre byk milliyetiler yetimi ve bunlar yine Russlar
ve Avrupal devletler tarafndan yetitirilmitir. Trk milletinin ve Trk
vatann o tarihlerde urad her tahlisizlii her muhsibeti derin strapla
karlayan Akif, devrin yarm mnevverleri gibi bu felaketlerin suunu
Trk iktidarna sadece yklemiyor, asl ve en byk suluyu aryordu. Bu
yzdendir ki airin be dman dedii nce vatanmza ve milli stiklalimize
gz diken O illet Moskoftur2.
2 Banarl,N.Sami, Resimli Trk Edebiyat, Cilt II. stanbul
57
.Do. Dr. Mahmut ELK
Mehmet Akif Ersoyu ne yazk ki hem Balkan lkelerinde hem de

Trkiyede herkes, Onu Arnavut olduunu gstermeye alyor. Onun
Safahat adl iir kitabnn Hakkn Sesleri adl nc kitabnda zellikle
ikinci iirinde Balkan Savann aclarn ve Edirneyi alan dmanlarmzn
vahiliklerini anlatmaktadr.3 6 Mart 1913 tarihinde yazd 3. iirinde
Bunu benden duyunuz, ben ki, evet Arnavudum Baka bir ey
diyemem.. te perian yurdum (s. 189-193) diye ortaya koyduu
ifadesinden dolay, milliyet kart kimselerin propagandasnn etkisinde
kalarak, Onun bu irini yanl bir ekilde yorumlayp, Makedonyada hem
de Anavatanmz Trkiyede de Arnavut olarak gsteriyorlar. Halbuki
bu beyitteki ifadesi, 1910larda Balkanlardaki etnik unsurlara bal
ayaklanmalara kar Osmanlnn gerileyiini durdurmak maksadyla son
olarak Arnavutlarn Osmanl ile birlikte olmalarn salayabilir midiyle
sarfettii bir szdr. Bu dnemde, O, her trl etnik unsuru ne karmann
devleti klteceini, memleketi ve orduyu tarumar edeceini, dmann,
milleti lkeden kovmasna neden olacan anlatmaya alr. te, bu sz
bu artlar altnda sylemitir.. gerekten Arnavut olduu iin deil
Bu iir, 1905ten itibaren Balkanlardaki Bulgar, Yunan, Makedon,
Bonak, Arnavut gibi etnik unsurlarn Osmanlya kar ayaklanarak teker
teker bamszlk kazand, Osmanlnn kt bir dnemde yazlmtr.
beyinsiz kafann derdine, milyon halk,
Bak nasl doranyor? Kalk, baba, kabrinden kalk!
Diriler komad imdadna, sen bari yeti...
Arnavutluk yanyor... Hem bu sefer pek mdhi!
Beyitteki bu ifadesi, Osmanlnn gerileyiini az da olsa durdurmak
maksadyla, son olarak da Arnavutlarn Osmanl ile birlikte olmalarn
salayabilir midiyle sarfettii bir szdr. Zira bu iirin yazld tarih
olan 6 Mart 1913 tarihi, Balkanlar iin ok nemli bir dnm noktasdr.
airimiz bu iiri yazd tarihte I. Balkan Savann son aamasna gelinmi
3 Kabakl, Ahmet, Trk Edebyat III. Cilt, Trk Edebiyat Vakf Yaynlar, stanbul
1994
58
ve 1912 ylnda Arnavutlukun bamszln kazanmasyla son bulmutur.

Arnavutluun Osmanldan kopmasn Akif ok byk bir zntyle karlar
ve zntsn u dzelerinde haykrmaya alr:
Baba! En sevgili annen, o senin z vatann
Olacak myd fed hrsna kaltabann?
Dedemin srd, can ektii toprak gitti...
yle bir gitti ki hem: Bir daha gelmez ebed!
Ne olurdun bunu kalkp da greydin acaba?
Mehed in beynine ha saplanacak myd baba!
Ne felket: Dnversin de mescid ahra,
Hrvatn askeri tepsin kp stnde hora!
Bri bir htra kalsayd u toprakta diri...
Yer yarlm, yere gemi, hed trbeleri!
Okuduumuz dizelerde de grld gibi dedesinin srd ve
ektii o kutsal topraklar 500 yldan fazla Osmanlnn o kutsal yerlerind
ki Mescidlerin ahrlara dntrmelerini ve ehitlerin trbeleri yerle bir
olmas Akifi derinden zmtr. Ayn iirin devamnda yine znt ve
feryatlar var:
Nerde olsam kyor karma bir kanl ova...

Sen misin, yoksa haylin mi? Vefsz Kosova!
Hani binlerce mefhirdi senin her admn?
Hani snende yarp getii yol Yldrm n?
Hani asker? Hani kalbinde yatan h- ehd?
59
.Do. Dr. Mahmut ELK
.
h Mehed! O ne? Shandaki meyhne midir?
Kandilin, grmyorum, nerde? u peymne midir?
Ya harminde yatan, apkal sarholar kim?
Yoksa yanl m? Hayr, syleme, bildim... Bildim!
Akif, bu blmdeki iirlerine balk koymamtr, iirlerin herbiri

Kurandaki bir ayetin yorumu eklindedir dolaysyla Kurann yorumunu
ann olaylarna getirmektedir4.
Okuyacamz dizelerde yine Akifin babavatannn halkna byk

fkesi var Osmanlnn ekilmesiyle Arnavutlarn bana gelecek olan
felaketler Srplardan, Hrvatlardan, Bulgarlardan, farkna varmadan
ayrlmaya kalkarlar onu da bu dizelerinde dile getirmeye alr:
Ya neden beklemiyordun bu rezl kbeti?
Hani, milliyyetin slm idi... Kavmiyyet ne!
Sarlp smsk dursaydn a milliyyetine.
Arnavutluk ne demek? Var m eratte yeri?
Kfr olur, baka deil, kavmini srmek ileri!
Dizelerde rkln slam dnyasna Medeniyet kavramyla ifade

edilen Avrupa tarafndan sokulduunu ve slam lkelerini bu sretle
paralara ayrp yok etmek siyasetinin bir paras olduu ifade eder5.
Artk ey millet-i merhme, sabh oldu uyan!
Sana az geldi ezanlar, diye tsn m bu an?
Ne Araplk ne de Trklk kalacak a gzn!
Dinle Peygamber-i Znn lh szn.
4 A.g.e
5 Gkek, Fazl, Mehmed Akifin iir Dnyas, Dergah Yaynlar stanbul 2005
60
Baz dizelerinde Akif Araplara da sesleniyor Arnavutlarn Osmanlya

kar karm olduu isyan ve balarna gelen rezil akibetlerden dolay
dier milletler de ibret almaldrlar, yine rklk problemi sz konusu
edilmi ve slamiyette hi bir kavmin bir dierine stnl bulunmad,
Mslmanlarn bir millet olduu belirtilmitir. aire gre, Peyganber
rkl lanetledii iin, Mslman kavmini ne karmas kfrdr.
Veriniz babaa; zr sonu hsrn- mbin:
Ne hkmet kalyor ortada billhi, ne din!
Medeniyyet! size oktan beridir di biliyor;
Evvela paralamak sonra da yutmak diliyor:
Arnavutlar size ibret olacakken, hl,
Ne bu rde siyset, ne bu fsid dav?
Grmyor gittii yanl yolu, zannm, ounuz...
Size rehberlik eden haydudu artk kovunuz!
Bunu benden duyunuz, ben ki, evet, Arnavudum...
Baka bir ey diyemem... te perian yurdum!..
Akif Hakkn Sesleri iirinin dizelerine son verirken yz yl ncesi

yazmasna rahmen sanki slam dnyasnn bugnn anlatmaya alyor.
Osmanldan sonra gnmze kadar dnyada hibir Islam lkesi huzuruna
kavumu deildir malesef.
airimizin bu iirine baklrsa, Babasnn ak derecesinde sevdii
Kosova blgesi halknn, hatta topraklarnn birlik arlarna kulak
asmadn, devlete ve slama ihanet ettiini zntyle haykrmaktadr.
Bu dnemde O, her trl etnik unsuru ne karmann devleti
klteceini, memleketi ve orduyu tarumar edeceini, dmann milleti
lkeden kovmasna neden olacan anlatmaya alr. te, bu sz bu
artlar altnda sylemitir
61
.Do. Dr. Mahmut ELK
Bu iiri incelerken Arnavutlarn isyann iine sindiremiyan Akif,

iirinin dizilerine fkesini dkmtr. Arnavutlardan byle bir fkeyle
bahsederken, Akif nasl Arnavut olabilir ki?! Zaten soyu, baba tarafndan
Yozgatl, stanbula, gelirler stanbuldan da Kosovann pek sancana
yerlemi Mehmet Tahir Efendidir, ana taraf ise Buharadan Tokata
yerlemi olan Emine eriftir. Yani, her iki taraftan da Trktr.6
Mehmet Akif Ersoyun hem rencisi, hem de arkada olan Hasan
Basri antay, Onun Trkl hakknda yle yazmtr:
. Akif, Trk olarak yazd, Trk olarak dnd, Trk olarak
yaad ve nihayet Trk olarak ld. (s.225).7
Kendisinin de sylediine gre Msrda Araplarn arasnda on bir yl
kaldm. Fakat on bir saat daha kalsaydm artk ldrrdm. Sana hlisane bir
fikrimi syleyeyim mi: nsanlk da Trkiye`de, Milliyetilik de Trkiyede,
Mslmanlk da Trkiye`de, Hrriyetilik de Trkiyede.. Allah benim
mrmden alp MUSTAFA KEMALe versin!..
Kald ki, Mehmet Akif Ersoyun birok iirinde, rnein, henz 26
Haziran 1913 tarihinde yazd Hatralar blmnn 4. iirinde (s. 286-87)
Devletin dmanlardan kurtarlmas yolunda, Mslmanlarn birliinden
midini kesince, areyi atalarnn kannda aramtr:
stemem, dursun o payansz mefahir bir yana
Gsterin ecdada az ok benzeyen bir kan bana!
sterim sizlerde grmek rknzdan yadigar,
Yine rk vurgusunu stiklal Marnda ok ak seik bir biimde
ortaya koymaktadr:
Kahraman rkma bir gl Ne bu iddet, bu celal?
Ebediyen sana yok, rkma yok izmihlal
Ordunun Duas (1921) adl iirinde de Trk vurgusu ile kendisinin
baka biri olmadn ak seik anlatmaktadr: Trk eriyiz, silsilemiz
kahraman Mslmanz, Hakka tapan Mslman.
6 Balkesirli Hasan Basri antay, Akifname (Mehmed Akif), stanbul, 1966, s.13-14.
7 http://polatliinternetgazetesi.blogcu.com/o-bir-turk-tur/13430704
62
Evet, Mehmet Akif Ersoy hem bilinli bir Trk idi, hem de dnya
gr olarak, bugne kadar bilinenin tam tersine, Trk bir air idi. O bu
dncesi dorultusunda sadece eyin gereklemesini lk edinmitir:
Vatann dman igalinden kurtulmas, Devletin Bamszl ve byle
bir devlet iinde ahlakl, alkan, retken, insancl, refahl ve imanl bir
Mslman halk ile birlikte Cihana hakim olmaktr. Safahatn yzde
doksan bu konular ilemektedir.
Yine iirinden baka bir alnt:
Biri ecdadma saldrdm, hatta boarm!...
-Boamazsn ki!
-Hi olmazsa yanmdan kovarm.
Mehmet Akif Ersoyun iirlerinde bahsettii ecdad; hep Trktr.
Vatan; Trkn ba olduu her yerdir.
Gnlk hayatta karncay bile incitmekten korkan bu elebi insan,
millet, vatan ve Allah konularnda baz kiileri krmay dahi gze almaktadr.
man ve direnii haykrrken benzersiz bir destan air olmutur:8
Cehennem olsa gelen gsmzde sndrrz
Bu yol Hak yoludur, dnme bilmeyiz yrrz.
8 A.g.e.
63
.Do. Dr. Mahmut ELK
Balkesirli Hasan Basri antay, Akifname (Mehmed Akif), stanbul, 1966,

s.13-14.
Banarl,N.Sami, Resimli Trk Edebiyat, Cilt II. stanbul

Dzda,M. Erturul, Mehmed Akif Ersoy, Kltr ve Trizm Bakanl
Yaynlar, Ankara,1988
Gkek, Fazl, Mehmed Akifin iir Dnyas, Dergah Yaynlar stanbul,
2005
Kaplan, Mehmet, iir Tahlilleri II, Dergah Yaynlar, stanbul,1997
Kaymaz, Rfk, Mehmet Akif Ersoy ve stiklal Mar, Aka Yaynlar,

Ankara, 2009
Kabakl, Ahmet, Trk Edebyat III. Cilt, Trk Edebiyat Vakf Yaynlar,
stanbul, 1994
http://polatliinternetgazetesi.blogcu.com/o-bir-turk-tur/13430704
Prof. Dr. nal, Mustafa, Erciyes versitesi, lahiyet Fakltesi,retim
Grevlisi (kaynak)
Kalyon, Abuzer, Mehmed Akif Ersoydan Semeler, Aka Yaynlar,
stanbul, 2007
Kuntay, C. Mithat, Mehmed Akif Hayat-Seciyesi-Sanat, Tima Yayn-

lar, stanbul, 2012
(Footnotes)
1 Kaymaz, Rfk, Mehmet Akif Ersoy ve stiklal Mar, Aka Yaynlar, Ankara,
2009
2 Prof. Dr. nal, Mustafa, Erciyes, niversitesi lahiyet Fakltesi,retim Grevlisi

3 Kalyon, Abuzer, Mehmed Akif Ersoydan Semeler,Aka Yaynlar, stanbul, 2007
64
65
. Yrd. Do. Dr. Ramadan DOAN
UAR-YI MEHLEDEN BR NECT- SN VE

DVANI
Yrd. Do. Dr. Ramadan DOAN
Trakya niversitesi lahiyat Fakltesi retim yesi

Makedonya tip Gotse Delev niversitesi Misafir retim yesi
ZET
Eski Trk edebiyatnn en kkl ve nemli sahalarndan biri bugn
Klasik vasfyla nitelendirdiimiz Divan iiri sahasdr. Son zamanlarda,
kltrmzn bu sekin rnei sadece edebiyatlarn ve edebiyat okuyucusunun
deil, kltr tarihimizi tanma isteinde olan herkesin ilgi odaklarndan biri
hline gelmitir.
Bu makalede, Macar Akademisinde rastladmz bir airi ve divann
gn na karmann gayreti iinde olacaz. XVIII. yzyln nemli ama
bilinmeyen bir airi Nect-i Sn ve Divan konumuzu tekil edecektir.
Nectnin divan 257 varaktan mteekkil olup var olan tek nshas
Macar Bilimler Akademisi arkiyat Ktphanesindedir.
Anahtar Kelimeler: Divan, Klasik, Nect-i Sn, iir.
BOOK (DIVAN) OF A POET UNKOWN NECATI SANI

Assist.Prof. Dr. Ramadan DOAN
Macedonia Stip, University of Goce Delcev, Faculty of Philology,
Department of Turkish Language and Literature.
ABSTRACT
Today one of the most essential and important fields of classical
Turkish literature classic which is described in a role of Divan poetry
course. Recently, culture, literature, and literature, the reader is not only an
outstanding example of this, anyone who has requested recognition of the
cultural history has become the focus of attention.
In this article, the Conference of the Hungarian Academy encounter
in broad daylight and in the effort to be a poet. XVIII. Necati-i Sani important
but obscure poet of the century, and the Court will constitute your position.
Necati council is composed of foil 257 is the only copy of the Hungarian
Academy of Sciences Oriental Ktphanesindedir.
Key words: Divan, Classic, Nect-i Sn, Poetry
66
GR
Eski Trk edebiyatnn en kkl ve nemli sahalarndan biri bugn

Klasik vasfyla nitelendirdiimiz Divan iiri sahasdr. Son zamanlarda,
kltrmzn bu sekin rnei sadece edebiyatlarn ve edebiyat okuyu-
cusunun deil, kltr tarihimizi tanma isteinde olan herkesin ilgi odakla-
rndan biri hline gelmitir.
Yahy Kemalin de ifade ettii gibi, bir milletin sanat ve edebiyatnn
ne kadar keskin dnmler ve kopukluklar olursa olsun- bir btn oldu-
u, telakkisi bu tr almalarn temel nermelerinden biri olarak karmza
kar.
Trkler slm medeniyeti dairesine girdikten sonra zamanla alfabe-
lerini de deitirmiler ve Arap harflerini kullanmaya balamlardr. Bu
nemli deiiklik, Trklerin Anadoluya yerleip burada Trkeyi edebiyat
ve devlet dili olarak gelitirmeleriyle birlikte bin yllk muhteem bir biri-
kimi douracak srecin de balangc olmutur. 1928e kadar devam eden
bu dnemin semeresi binlerce cilt kitap, henz tasnifi bile tamamlanmam
milyonlarca ariv belgesi; camileri, mzeleri ssleyen hsnhat eserleri;
her biri Balkanlardan Afrikaya kadar yaylm geni bir corafyada silin-
mez bir mhr gibi duran kitabeler olarak nmzdedir.
nsanolu nasl salam bir hafzayla salkl bir ruh hlinde bulunu-
yorsa milletler de ylece gemilerini hatrladklar miktarda, onlar top-
lum yapan kltrel aktarm zincirlerini muhafaza ettikleri srece salkl
olabilirler. Toplumsal hafzann yaatlmas, ancak yazl metinlerin bilinip
anlalmasyla, okunmasyla ve hatta gnna kartlmasyla mmkn
olabilir. 1
Divan airlerini anlamakta zorlanmzda dillerinin Arapa, Farsa
kelimelerle ykl oluunun elbet pay vardr; ancak o iiri bize asl yabanc
klan iinde bulunduumuz kltr deiiminin getirdii farkllklardr. Bir
de buna Trkemizi iyi bilmeyiimiz de katlnca asl cehaletimiz ortaya
kmaktadr.
Herhangi birinin divann az buuk anlayarak kartran bir merakl,
divan airinin insan hayran eden bir dil zevkine, hner kelimesinin dahi
ifadeden ciz kald bir sz ustalna sahip olduklarna hemen ahit ola-
caklardr.
1 Hayati Develi, Osmanl Trkesi Klavuzu, Kesit Yaynlar, stanbul 2008, s. 7-8.
67
Bu makalede, Macar Akademisinde rastladmz bir airi ve divann

gn na karmann gayreti iinde olacaz. XVIII. yzyln nemli ama
bilinmeyen bir airi Nect-i Sn ve Divan konumuzu tekil edecektir.
XVIII. Necat (l. ?) halk tarz iirleri ile dikkat eker ve kendisi XV. yz-
yln mehur airi Nect (l. 914/ 1509) ile kartrlmamas iin Necti-i
Sn eklinde takdim edilir. Divann tek nshasndaki Tarrn f-evil-i
ehr-i l-icce/ Sene sebn ve mie ve elf ve 21/02/1170 kayd bize 1756
tarihini yani XVIII. yzyln ikinci yarsn vermektedir.
Bu yzylda siyas, iktisad ve itima hayatta kendisin belirgin bir
ekilde hissettiren gerilemeye karlk, bilim, kltr ve edebiyat hayat bu
durumdan fazla etkilenmemi ve nceki asrn devam olarak tekaml dne-
mini yaamay srdrmtr. Gelenein belirledii kstaslara bal olarak
kendisini her dnemde teknik ve estetik bakmdan yenileyerek geliimini
devam ettiren edebiyat, gerek kemmiyet ve gerekse keyfiyet bakmndan
zellikle asrn banda Nedim, sonunda da eyh Glibin elinden en m-
kemmel ve olgun rneklerini vermitir. Bunda asrn banda III. Ahmed ve
sonunda III. Selimin sanat ve sanatkra ilgi gsterip desteklemeleriinin
ve uzun sren savalardan yorgun den Osmanl iin soluklanma ve bar
zlemi duyulmasnn nemli bir tesiri olmutur. Bu dnem airleri nceleri
hikmet ve hnerle elde edilen edeb zevki, bu dnemde mahall unsurla-
r, gnlk hayat ve konuma dilini iirin malzemesi yaparak yakalamaya
almlardr. Kaynaklarda iir ve air asr olarak kabul edilen XVIII.
yzyl, air kadrosu bakmndan klasik edebiyatn en zengin dnemidir. Ya-
plan bir aratrmaya gre bu asrda 1322 air yetimitir. (bk. Halil eltik,
18. yy Tezkirelerinde Divan airleri1, Journal Of Turkish Studies [Trk-
lk Bilgisi Aratrmalar] Hasibe Mazolu Armaan II, c. XXII, 1998, s.
9-32). 2
Nect Divanna hemehrisi Niyz-i Msrnin bir iirine nazre ya-
zarak balar.3
2 Ahmet Atill entrk-Ahmet Kartal, Eski Trk Edebiyat Tarihi, Dergh Yaynlar,
stanbul 2011, s. 489-490.
3 a. Ey gnl gel gayrdan ge aka eyle iktid
Zmre-i ehl-i hakkat an klm mukted
b. Cmle mevcdt u malmta ak akdem durur
Zra akun evveline bulmadlar ibtid
c. Hem dah cmle fen buldukda ak bk kalur
Bu sebebden didiler kim aka yokdur intih
d. Dilerem senden Hudya eyle tevfkun refk
Bir nefes gnlm senn akundan itmegil cd
e. Msiv-y akunun sevdsn gnlmden al
68
Mefln/ Mefln/ Feln
Bi-amdillh grndi noa-i b

Ayn old dile dilden muamm
alt ile selm olsun o ha

efat kld-n tdim ittik
Oturmdum Mr ehrinde f
Kanat kesinde oldum af
Yumudum destimi dr- fendan

af bnda buldum dil-i muaff
Ceml-i yre bend olmudum ol dem

Geh keretde ohbet tdim if
Gelrlerdi yanma ndan

Bu ohbetlerde bend olmlard ib
Nie - dklar dil old

Bize senden teberrk lsan i
vallh diyben Haa sndm

Ne ki adan gelrse diyem ill
ef tdim Muammed Muafy

Onun hrmetine syletdi Mevl
Akun eyle iki lemde eyle bana in

f. Ak ile tamuda olmak cennetidr kun
Lk cennetde olursa tamudur aksuz ana
g. Ey Niyz mrid istersen bu yolda aka uy
Enbiy c evliyya ak olupdur reh-nm
(bk. Kenan Erdoan, Niyz-i Msr Dvn, Aka Yaynlar, Ankara
2008, s. 163.)
69
abr seccdesin altma serdim

Tevekkl bbn o dutdum iyv
Girp alvetde vadet cmn aldm

p mest oldum ol-dem tdim in
Bizim gibi farin bu fenda

Nesi vardr teberrk la cn
Ne ki bizde bulund cmle a

Nect bendesinden old gft
lib dery-y ikmetden ardm

Cevhir ehline tdim drr-ef
Nbr olsun eh ua bunda

Dvn tdim mufaal drr yekt
Kimi ikmet kimi heyetdr ey yr

Oyup fehm denler buld mev
Gel y blbl elif bdan urc t

Ne retdr bu arflerden il y
Oyup b-i bismillh bildi

Ne retdr ki zb mil-i b
ndm saa y Rabb bende ciz

Bu benlikden beni al bunda Mevl
70
Seni emrile girdim bu dvna

Nect mcrime atm eyle ub4
Nectnin divan 257 varaktan mteekkil olup var olan tek nsha-
s Macar Bilimler Akademisi arkiyat Ktphanesindedir. Nsha, smail
Parlatr ve Gorgy Hazainin birlikte hazrlam olduu katalogda u ekilde
tavsif edilmitir. C.1; v.s. 248; s. s. 8; k. B. 198 x 138 mm. y. b. 167 x 94
mm. Bez cilt, srt deri; fizik durumu gyet iyi ve bakml. Kt, filigranl;
yaz, nesih ve harekeli; mrekkep, siyah; tm sayfalar yaldzl ereveli;
ayrca takip kelimesi var.
Dvn- Nect-i Sn
Hanef Halvet Fessf
Kafiye-i elif-i nazre-i Msr
Ba:
Bi-amdillh grndi noa-i b
Ayn old dile dilden muamm
alt ile selm olsun o ha

efat kld-n tdim ittik
Sonu:
denler bu Nect hayr ile yd
de Hak anlarn cennette mekn
Tahrr: evil-i ehr-i zilhicce
Sene sebn ve mie ve elf 1170
Hayat hakknda henz bir bilgiye rastlamadmz Nectnin, Diva-
nnda yer alan baz iirlerinden yola karak nereli olduu, hangi tariakata
mensup bir ahsiyet olduu konusunda birtakm bilgilere sahip olabilmek-
teyiz.
Mahlas Nect olmakla birlikte bir yerde Sn mahlasn da kullan-
mtr.

4 Ramadan Doan, Dvn- Nect-i Sn, Yaynlanmam Proje Metni.
71
Gmnm gitdi buldm cvdn

Grndi niy elamdlillh
Gider bundan Nect ol diyra
Olur vulat- eh elamdlillh
air birok yerde Malatyal olduunu zikretmektedir.
uhrtm bel ydur ilh
metde Malyye diyr
eyhi ve bal olduu tarikati ile ilgili de pek ok beyitte bilgi vardr.
Nect, Halvetye mensup olduunu ve eyhinin de Kara Meydan eyhi
Hasan Efendi olduunu aka ifade etmektedir.

alvetyz aratde beynz
Sinn ulndan dilde aynuz
Nect bendedr anda nihnuz

ara Meydn eyi asan Efendi
ocukluk yllarnda erat, sarf, nahiv, mantk, man, feriz, fkh

gibi dersleri yirmi yl Malatyada okuyup yazdnn dile getirir, Nect.
stadnn ise Veys Aa Efendi olduunu syler.

abvetde oudm er-i pki
Malyyede lmdm niyz

Oudm arf navi anda ey yr
eratde ul idim mest-i yr
Da man man old dersim

Gce gndz nihn olmd sesim
72

Ourdm gh feri gh fhdan
Finm artar idi tze dilden
Yigirmi yl Malyyede yazdm

Ouyup derdimi men dilde yazdm
u kim veliyyn-nametimdr
Veys Aa Efendim rifatimdr
Bir beytinden onun rencilerinin olduunu anlamaktayz.

Da kirdlerimi cmle y Rabb
Baa her kim du eylerse y Rabb
Yine bir beytinden onun evli ve evladnn olduunu anlamakla birlik-

te ka ocuu olduunu bilememekteyiz.
Da evld ayl kim izmetimde
Gnhlarn afv l aretide
Divann tamamlama tarihini de bir yerde ifade eder.

Bi yz yetmide atm tdim Dvn
Kesildi almad blbl fin
Nect, iirlerinden de bahsederken, blbl gibi akyp szlerinin
gle dndn ifade eder. Bu gzel kokuya sebep ise Hz. Peygamberin
kevserinden imi olduu sudur.
Dil-i dvn ald blbl old
Bu szlerden sebeb oldur gl old

Muammed keverinden iimiem u
An-n hir old dildeki b
Divan yaz sebebine gelince, air, klarn kendisinden byle bir
talebi olduunu, ne yazd ise Haktan yazdn, bu yzden ho grlmesi
gerektiini ve son olarak da bir ydigr brakmak istediini dillendirir.
73
Ne ki sylendi adan old isn

Ne bildin kendzinden bir sz insn
Dvn grenler dur anlar

Eger n- grrse bodur anlar
Bu cizden aleb lmdur u

Bize bildir bu b bvn
Gidersem bu ilden ydigrm

ala lara cn arman
iirlerinden rnekler
Mefln/ Mefln/ Mefln/ Mefln
Gzm ya revnndan kime ekv dem cn

Nie bir b- afletde yatam bilmem nidem cn
Seni li aylinden zemn sumn alar

Zih ayretde ender fn derse bu sitem cn
erb- eruvnden unar lara s!!!gzel

Nedr mestneler rh baa bildir gidem cn
Beni benden cid ld ceml-i pki ey dilber

Ne al u fikr idrkim ne ten ald ne dem cn
Celli ayibnnda cemli sye bend olm

Nect sye mav old kemlide bu dem cn

74
Bu dehri knbeti bilmem seni ahr mdur cn

inde ekdgim cevr sitem luf mdur cn
Giyinelden anr cmesin bir dem arrm yo

Benim bu zr- girynm seni ikri midr cn
Blend-i knc-i minetdr bu knbet devr der dim

Bu na ilinde rat yo olanlar dem-be-dem nim
Bilenler srr- dildr olupdur dim im

Bu revna vrdigi bunda da n mdur cn
Bu cnlar cn ilindendr gelenler bunda zr eyler

Vaan arzlar vardur o bir derdi hezr eyler
Bu ba gz yayla u vrp ehr-i bzr eyler

bzrda atu bzr olan br mdur cn
Gce gndz fir od vcdm yad yandrd

Gzm ya gelp ytdi yanan ol nr sndrdi
p lali erbndan vcdm ana andrd

Nect bendee dim sitem-kr mdur cn
Uyan afletden ey nim ibdet eylegil aa

Seni aldamasun dny seni ora der risv

Ne sevdi sen bu addr yaan ek al elinden
An her kim severse ger bulamaz devlet-i ub
75
Advet lma bir ferde ava t kendi nefsile

Gce gndz saa yter an dmnl ayf
itdi bunca yt u avdi a reslinden

acerden atdur alb iat tmedi l
Bu hir gzleri neyler baa dut g bir dem

Nie heyet-i ikmetden drr-efn eyleyem ib
Hve-hir hvel-bn ddi urnda bil Ramn

an bn gzi grmez bu gzde neylesin am
Nedr vechideki a naar eyle bu eyvna

Nect a- bndan grndi bir gl-i ran
Filtn/ Filtn/ Filn
Ey arb blbl diyr andadur

Sende midr ol nbr5 andadur
h u efn bu b yandurup
Czdeki sn itiyr andadur
Ne eker h-u frkndan bu b

Nedr ki snede yazlm bu d
Sen bu dertden olmad bir gn fer
Bir aber vr gl-izr andadur
5 Turfanda
76
Sen bu ilde kimseye yr olmad

Gce gndz yanmada nr olmad
ayli demdr grrem r olmad
Var seni elbetde yri andadur

Artd gnden gne feryd seni
Zr u giryn old mutd seni
Hi mi yodur cnda md seni
Bu seni abr u arr andadur
Bir tesell yo m sen ayretdesin

Dim cevr cef minetdesin
o zamndan ber sen urbetdesin
Y seni leyl-i nehr andadur

Ne grndi gle aru gzie
Ne brndi badunca yzie
H cevb vrmez nedendr szie
Bilmediler hsvr andadur

Kimse marem olmad h rza
Bir szi gemez mi-kim hbza
Bir naar lsa yzinde yaza
ol ezel ki itibr andadur
Gkde uarken beni indrdiler

Nr iken nr eyleyp yandrdlar
r anar bendleriyle urdlar
Baa drler yr- r6 andadur
6 (maara dostu) Hz. Ebbekir; mec. ok vefal, ok sdk arkada. 2. defne aac.
77
op dp atd beni er-i felek

Cna bir cme vrp tende gerek
imdiki adm Nect ey melek
Y seni senden bu var andadur
Ahmet Atill entrk-Ahmet Kartal, Eski Trk Edebiyat Tarihi,

Dergh Yaynlar, stanbul 2011
Hayati Develi, Osmanl Trkesi Klavuzu, Kesit Yaynlar,
stanbul 2008.
Kenan Erdoan, Niyz-i Msr Dvn, Aka Yaynlar, Ankara
2008.
Ramadan Doan, Dvn- Nect-i Sn, Yaynlanmam Proje
Metni.
78
79
.Yrd. Do. Dr. Vicdan ZDNG
NBNN OLUNA TLER
Yrd. Do. Dr. Vicdan ZDNG

Trkiye Manisa, Celal Bayar niversitesi, Trk Dili ve Edebiyat
Blm retim yesi
ZET
airin, olu Ebulhayr Mehmed elebi adna yazd bu eseri, devri iin
olduu kadar gnmz ve her dnem iin geerli olan tleri kaleme alm,
bir ah eserdir. Daha nce de belirttiimiz gibi Divan Edebiyatnn en nde
gelen mesnevileri arasnda gsterilen bu nasihat-nmede verilen tler, hi
phesiz sadece genlerimize deil, her ya gurubuna etki edecek bir slupla
kaleme alnmtr. Hayriye kaleme alnd gnden itibaren ok sevilmi ve en
ok okunan kitaplar arasna gemitir. Nb, eserinde hibir makam ve mevki
ayrm gzetmeden, nereden ve kimden gelirse gelsin ktlklere hep kar km
ve insanlara devaml bir mit ve yaama evki vermi, hayat gzelletirmeyi
hedeflemitir.
Anahtar kelimeler: Nb, Hayriye, Eblhayr, mesnevi, nasihat-name
ADVICE FROM NAB TO HIS SON

Assist. Prof. Dr. Vicdan ZDNG
Turkey Manisa, University of Celal Bayar, Department of Turkish
Language and Literature
ABSTRACT
Hayriye, which was written by the poet for his son Ebulhayr Mehmed
Celebi is a didactic masterpiece which gives advices not only valid for
nowadays but also for all times.
Accepted as one of the leading masnavis of Divan Literature ,this
advicing testament has been written up with a style of affecting not only
youngs but also every age group.Hayriye has been loved to read and has been
one of the mostly preferable book since it was written.In his masterpiece
;Nabi, always objected to evil whereever or whomever it came , enthuse people
hope and joy of life and targetted to beautify the life without protecting any
position and rank.
Key words: Hayriye, Ebulhayr, Masnavi, Advicing Testament, Nabi,
Didactic
80
GR
Hayriye: Nbnin Trke Divan derecesinde deerli, kk olma-

sna ramen, nemli saylan ve aydnlardan ve biraz okuma- yazma bilen
halk tabakasna kadar okuyucuda geni rabet gren eseri Hayriyedir. Sa-
dece dilinin mkemmellii, slubunun akcl, rahat ifadesi, konusuna
hakimiyeti asndan deil, ayn zamanda nevinde aheser denmee layk
rnek oluturmas, ann erdemli ve baarl insan tipini ekillendirmesi,
baz meslekleri ve mensuplarn eletirmesi, yerli ve yabanc muhitlerde
tannp takdir grmesi bakmndan da bu eser, yazld tarihten gnmze
kadar ilgi grm, beenilmi nadir nasihat-namelerin banda yer almtr.
(Karahan,1987, s.33-34)
Hayriye: Nbnin mesnevi nazm ekli ve aruz vezniyle yazd
manzum bir t kitabdr. Bir divan edebiyat airi olan Yusuf Nb, daha
ok bu eseriyle tannr. airin Halepte ikamet ettii srada, ilk erkek o-
cuu Eblhayr Mehmed elebi adna, 1113/1701 ylnda yazd bu ki-
tap, o vakit henz yedi yanda bir ocuk olan evladna; hayata tutunmas
gereken, faydal tler vermek sebebiyle, ayn zamanda, devrinin birok
hususiyetlerini, huzursuzluklarn, kusurlarn da tasvir etmekte ve dile ge-
tirmektedir. Kitap kendi dnemi iin olduu kadar gnmz iin de amaz
ve deimez dersler, tler ve nasihatlerle doludur. Hayriye-i Nb adyla
hret bulmu hikmet dolu retici bir eser olup Trk- slam felsefesinin
ana hatlarn verir.( Pala, s.13).
airin, olu Ebulhayr Mehmed elebi adna yazd bu eseri, devri
iin olduu kadar gnmz ve her dnem iin geerli olan tleri kaleme
alm, bir ah eserdir. Daha nce de belirttiimiz gibi Divan Edebiyatnn
en nde gelen mesnevileri arasnda gsterilen bu nasihat-nmede bulunan
tler, hi phesiz sadece genlerimize deil, her ya gurubuna etki ede-
cek bir slupla kaleme alnmtr. Hayriye kaleme alnd gnden itibaren
ok sevilmi ve en ok okunan kitaplar arasna gemitir. Nb, eserinde
hibir makam ve mevki ayrm gzetmeden, nereden ve kimden gelirse gel-
sin ktlklere hep kar km ve insanlara devaml bir mit ve yaama
evki vermi, hayat gzelletirmeyi hedeflemitir.
Nb, olunun ahsnda, ocuklara, iyi ahlak, rnek yaant, mevki
ve makam gzetmeme, dier kiileri hal ve hareketi ile etkileyerek kendine
balama hususunda nasihat verir. Onlara utanma duygusuna sahip olma-
y, ktlklere kar kmay, yoksullarn ve dknlerin elinden tutmay,
81
edepli ve seici olmay, insanlara mit ve yaam sevinci vermeyi ve hayat

gzelletirmeyi hedef olarak gstermitir. Bu sylemler gnn yaralanm
Osmanl toplumu iin bir il olmutur. nk eser; yetersiz kiilerin im-
paratorluun ynetiminde sz sahibi olduu, toplum dzeninin bozulmaya
yz tuttuu, bamszln tehdit edildii ve en nemlisi de halkn btn bu
olumsuzluklardan rahatszlk duymad bir dnemde yazlmtr.
phesiz ki air bu eserini, tarihin tekerrr etmemesi, yaanlanlar-
dan dier insanlarn da ders almas dileiyle kaleme almtr.
Aada verilen beyitlerde oluna bir takm nasihatlerde bulunur-
ken m kale v dell tabirini syler. Bu szle ona az konu, z konu,
ama anlattn bu z konumalar ok ey ifade etsin nasihatinde bulunu-
yor.
Szde olsun sana dstr- amel
Man-i nkte-i m kale v dell
HY.24/611
Daha ncede belirttiimiz gibi; Nbnin asl muhatab olu olmas-
na ramen, eser, evrensel mesajlarla ve umumu ilgilendirecek tler ver-
mektedir. Hayriye, gnllere hitap etmekten ok fazla akla seslenmektedir.
Bu zellik daha ilk sayfalardan balayarak kendini sezdirir. Ancak ondaki
vuzuh, fesahat ve zarafet; msralardaki retici, ders verici eday, hatta an-
lam yumuatr, esere scak bir havann hkimiyetini salar. (Karahan, s.
34 )
Ey isteklerimin sevin artran era! Ey Aziz ve Celil Allahn lt-
fu oul. Sende methedilecek ahlk oktur ve ok kr, ben de o bakmdan
zararda deilim. Bunlardan biri, gzel yaratlnn kokusudur. Edebe dair
alametler ise sende yaratltan mevcuttur. Ey babasnn can! stediim,
bunlarn her zaman kulanda kpe olmasdr. Bunun feyzi maher gnne
dek yrrlkte olsun ve hem seni, hem de bakalarn kuatsn. Bu nimetten
sen de yiyip istifade edesin ve babamn yadigrdr, diye anasn. Bylece
ben lnce ltfnle ruhumu ad edesin ve bir dua ile beni daima hatrla-
yasn. lediklerinin daima sonunu dn ve bylece din evin onarlm
olsun.
Sosyal ve didaktik karakterli zellii, airinin baz temayllerini ak-
settirmesi, din duygusuna ve dini vecibeleri yerine getirmeye gsterilen
zen itibariyle de Hayriye, klasik edebiyatmzn bir hayli sekin ve ms-
tesna rneklerinden biri olmak stnln koruyabilmitir. Bunlardan
slamn artlarn anlatr. lk nce; Hak ile batl ayrc, ak olan din ge-
82
rei Kelime-i ahadet, sonra da, srasyla namaz, oru, hac- tavaf ve Arafat,
zekt ve sadakalar nazm diliyle aklanr. (Karahan,1987, s.34)
Namaz, eer slamn deerini gerekten anlayabilseydin, namaz
klmak iin bir an bile gecikmezdin.
Oru, Allahn kullarna bir ltfdr. Orucun mkfatn bizzat Allah
verir.
Kbe yoluna (Hacca) git! Hacer-i Esved, Allahn sevgili kullarnn,
perek ifa bulduklar bir tatr.
zerinde zekta ait olan bir tanecik bile brakma. Zektn ver ki
maln bereketi ve hayr olsun. Zekta ayrlan o mal Hazret-i Allahn hakk-
dr, sende edasn ihmal etme. Zekt, fakirlerin hakkdr. Zektn verdike
Allahn emri zerinesin ve Allah senin o malnn birine on verir.
Bunlar da eitli ilimler bahsi izlemektedir. lim ve almann ne-
mi zerinde durduktan sonra cehaletin zarar ve ktl de anlatr.
Misafire ikram et! Evine gelen misafir kim olursa olsun elinde bu-
lunan her eyle sofran donat, yaptn hayr baa kakma! Eer fukaraya
ihsanda bulunursan bunu gizli yap ve yardm ettiini yalnzca Allah bilsin.
Dilinde ve gnlnde Allah olsun! Allah, seni kendisini bilmen iin ve ona
candan kulluk etmen iin yaratt. Sylediin az, manas ok olsun ve asla
kimsenin gnln incitmesin. Kimseyi ktleyip dedikodusunu yapma.
Herkesle iyi gein, Konu komuyla iyi geinerek onlarn hakkn gzet,
kimse senden incinmesin!
Kimseye byklk taslama. Byklk ve ululuk Allaha aittir. Kul-
larda bu sfat bulunmamaldr. Utanma duygusu ve edep sende mevcut iken
elbette bunlar senin saygnlna sebeptir. Bir syle iki dinle, kimsenin ay-
bn yzne vurma. Kalbinde hileye yol verme. Bortan ok sakn. Bor
insan perian eder. Yalan ve asl olmayan eyi sakn syleme ki kendi sz
sabahnda parlaklk olsun.
Kimsenin cevr ile cnn skma
Htrn yapmaa say et ykma
HY,540
Nb, yukardaki beyitte ise, insan kalbinin yaratlm mbarek bir
ey olup orada Allahn grndn, ilahi bir ayna saylan gnln ahidi-
nin de iman nuru olduunu belirterek yle devam eder. Bir kii bir insan
gnln sevindirirse, Allah ona binlerce sevin ilka eder. nk amellerin
en faziletlisi bir insan sevindirmek, bir gnle girmektir, buyurmular. Veri-
83
len beyitte de, eziyet ile kimsenin cann skma, gnllerini yapmaya al,
sakn ykma, diyor. Yine, gzel ahlakn eref ve yceliine dair syledii
beyitleri de ayn konu erevesi iinde deerlendirebiliriz.
Olsun ryi-i dehenn bu makl
nkisr alma yamn olur hl
Terk-i yn-i cef v sitem it

Bed- iken dil-iken olma kerem it
Hele neylersen it ey rh- revn

Olma htr- iken tz- zebn
Kesr-i htr gnehn ekberidir

Cmle-i masiyetin bed-teridir
Eyle htrlar tamre itb

Eyleme ar- lhyi harb
Kil olur m Hudvend-i Gayr

Ki harb ola o beyt-i mamr
Ol gzm nru bu many habr

Olmaz asl bu gneh afv- pezr
HY,624-630
air, yine oluna seslenerek: Kimsenin ahn alma, cefa ve sitemi
terk et, kerem et de kt bir i olan kalp krclk yapma, diyerek yle
devam ediyor. Hele ne yaparsan yap da, sakn kalp krc ve keskin dilli
olma. Bundan sakn! Gnl ykmak btn gnahlarn en by olup hatta
btn gnahlarn en ktsdr. Bir kimseyi kracana bunun yerine insan-
larn gnllerini yapp kazanmaya al da, Allahn ar olan kalpleri harap
etme! Allah, mamur birer ev olan kalplerin harap olmasna hibir zaman
raz olmaz. Gzmn nuru olan oulcuum! unu asla unutma ki byle bir
gnah kesinlikle affedilmez. (Yorulmaz, 172 )
Grld gibi, bu ynyle Hayriye, yazld dnem iin deil; g-
nmz iin de vazgeilmez bir kaynak olarak kabul grmtr. Eserin dier
nemli yn de, devrinin i yzn ve sosyal hayatn yanstmas cihetiyle
tarih bir vesika oluudur.
Nb, olu Ebul-hayr Mehmed elebi iin yazd bu mesnevisinde
olunun rahat yaamas iin;
84
Etme aynla zinhr heves

Evsatn- ns ol o devlet sana bes
HY. 29/738
Baa geme ve haksz yere kazan salama hrsn gemleyerek orta
bir insan olarak yaamasn istiyor. Nb, oluna ille de bir makama gel-
mek istiyorsan ehl-i Divan ol, ben imdiye kadar ondan daha iyi bir meslek
grmedim, szn syler.
ncizb zre ise mansba cn

Hak vire olasn ehl-i dvn
Grmedim ben hele bu devletde

Hcelikler kadarn rhatda
Cmlenn muteber sn
Mansb- Hceg-i Dvn
HY.1375-1377
diyerek en iyi, en muhterem meslein bu olduunu terennm eder.
Hele bir de bu meslee intisap edende akl, irfan, ilim, edep, yumuaklk,
doruluk gibi huylar mevcut olursa, o zaman davranlar hibir ayplama,
yermeye uramaz der. Son grn u beyitle de vurgulamay unutmaz:
Bunlardan al dahi devlet mi olur

Merkez-i emn selmet mi olur
Eser batan sona incelendiinde, gnmze k tutacak ve zellikle

genlerimizin karakterine olumlu ynde katk salayacak beyitlerle dona-
tlm olduu grlr.
Nb, iirin manasnn gzel ve lafz metin olmas gerektiini sy-
leyerek, bir iir yle gzel sylenmelidir ki onu bir kere iiten blbl gibi
tekrarlayp durmal, der.
yle pkze gerektir er
Ki an bir iiden ola hezr
Ola mans gzel lafz metn

Hme hke koya dest-i tahsn
HY. 1012-13
Hayriye; metin ve tercmesi ile birlikte 1647 beyit, 34 blmden
meydana gelmitir. Hayriyenin gzel ahlak blmndeki beyitleri daha
85
ok gnmze k tutaca ve ocuklarmzn karakterine katk salayaca-

dncesiyle Nbnin, gzel ahlk mevzunda da olu ahsnda, herke-
se hitap ettiini grrz. Hayriyede balk altna alnan ve belki de insan
insan yapan ahlak beyitleri bu erevede gzden geirildiinde insan
olma abamzn gzellemesi iin, beyitleri hatrlamak gerekir.
Der-Beyn- eref-i Hulk-i Hasen (Gzel Huyun erefi
Hakkndadr)
558. Ey ser-med gher-i bahr-i hayt

Nsha-i mntehab-i hsn-i sft
Ey hayat denizinin en birinci incisi; ey gzel vasflarn sekin

rnei (oul)!
Meskenet hasletin eyle idd

Ol mlyim-dil derv-nihd
Yoksun olduun iyi huylar bir say hele! Sonra da mlayim gnll
ve dervi yaratll ol! Nb, irfanla donanm, hemcinsleriyle ilikilerde
drst, iyi, yumuak huylu, olun, alakgnll uyumlu bir insan tipi zle-
mektedir (Kaplan, s.71 ).
Ol gan -tabu tevzpe

Sal glistn- felha re
Huyca zengin, alkanlka alak gnll ol da bylece kurtulu

glistanna kk sal!
Sana hilm edeb hsn-i slk

ider ahrr zarr memlk
Yumuaklk, terbiye ve iyi yolda olmak, hr olanlar bile zaruri
olarak sana kle eder.
Hsn-i ahlka degl erzn
n-i ebr girih-i pn
atk ka ve krk aln( suratn buruturmak), iyi ahlaka hi de
uygun dmez.
86
Virr yne-i kalbe irk

Vsat-i mereb tb-i ahlk
Ahlaka iyi yaratll ve merebice geni olmak, kalp aynasna

parlaklk verir.
Hande-rlk eser-i rahmetdr
Tr-rlk sebeb-i nefretdr
Gler yzllk rahmet alametidir. Surat ekitme ise nefrete sebep

olur.
Bu insan, gler yzl, geni merepli, hogr sahibi olup insanlara
surat asmaz.
Huy- bed det-i bed mereb-i bed
der erbbn merdd- ebed
Kt huy, kt alkanlk ve kt merep, sahibini, ebedi olarak is-

tenmeyen kii yapar.
Nb, byklk taslamay, bbrlenmeyi hi iyi karlamaz; bylele-
riyle konumamay tercih ederek, rnek kiinin byle tiplerden kanmas-
n tavsiye eder.
Hazm olunmaz revi etvr

Her kimin kola tekebbr kr
Her kimin ki ii byklenme olsa, gidiat ve hareketleri bakalar

tarafndan hazmedilmez.
Ey oul, dervi yaratll, mlayim gnll ol dedim ya; kibirli

olma ki kibirli insanlarn kendilerini stn grmeleri evresindeki insan-
larn kendinden uzaklamasna sebep olur ve kibirli insan yaam boyunca
yalnzla mahkm olur.
Grre olmak sfat- eytndur

Rnde-i br-geh-i Rahmndur
87
Gururlu olmak eytann sfatdr. Gururlu kii tpk eytan gibi

Allah katndan kovulur.
tme erbb- tekebbrle shen

Ol girzn mtekebbirlerden
Byklenen kiilerle oturup konuma. Bu tip kiilerden daima ka-

n.
Yani, tevazu gstermeyen, kendini stn gren insanlardan daima
kan, onlardan daima uzak dur.
Hem-nin olmak olursa n-r

Sen ana eyle tevzuizhr
Eer onlarla bir arada bulunmak kanlmaz olursa, artk aresiz sen
ona kar tevazu gster.
ayet kendini, kibirli insanlardan uzak tutamayp, ayn ortamda bu-
lunman gerekirse; karndaki insann bu zelliinin farknda olarak, uyank
ol ve bunun geici bir durum olduunu dnerek hogrl davran, bela-
dan uzak dur.
Kibirli olanlara kar kibirlenme gereine inanr.
Ukal geri ekerler yidiler

Sana kibr idene kibr it didiler
Geri akll kiiler eker gibi tatl bir sz syleyip Sana kar
kibirli olana sen de kibirli ol, dediler.
Lk gavgya kar bir yan

Sen tevzula savudur an
Lakin yine de onun bir ucu kavga ve ktle kar. Onun iin sen
yine de onu tevazu ile savutur.
Tab demde olur kibr gurr

Maraz- mzmin zahm- nsr
88
Kibir ve gurur insann yaratlnda mevcuttur. Bunlar mzmin bir

hastalk ve nasr yarasdr.
Den ol vdye iflh olmaz

Maraz- nikbeti slh olmaz
Bir vadiye den kii iflah olmaz. Onun kt hastalklar dzeltil-

mez.
Olma mestne-i ch u pye
Karu turma gadab- Mevlya
Sakn mertebe ve makam sarhou olma; Allahtan gelen kt eyle-

re de kar durmaya alma.
Devlet malna gven olmaz, mevkii ehrin kapsndan kmaz. O
yzden makam ve mevkiinin geici olduunu bil ve hner ren, kendini
gelitir.
Ha, oul, bir de, baz eyler vardr ki yazlmtr alnna, istesen de
deitiremezsin. te bu kaderdir! Kadere de boyun emen gerekir.
Kibriy v azamet Hakka yarar

Kul olanda bu sfatlar ne gezer
Byklk ve ululuk, Allaha aittir, kullarda bu sfatlar bulunmama-

l.
Kii kibirli olmamal, kendini byk grmemelidir; nk yaradan-
dr byklk ve ululuk sahibi.
Bendelk tavrna olsun ameln

Hak zrna drz itme eln
Yaptn her ey kullara yakr ekilde olsun. Allah gcendirecek

bir eye sakn elini uzatma.
Sende zhir olcak kibr gurr

Kasm ider zahrn Allah- Gayr
Sende kibir ve gurur grnd zaman, gayur olan Allah, senin bo-
yunu ikiye bker.
Kibir ve gurur senin toplumdan dlanmana sebep olduu kadar, Al-
lah katnda da ho grlmez; nk byklk ve ululuk Allaha mahsustur.
89
Kul olarak yoksun olduumuz iyi huylarn farknda olmazsak yaratann

zulmne urarz. Her eye kadir olan yce Allah gururlu kiilerin srtn
yle bir yere getirir ki gururlanacak halleri de kalmaz.
Tutalum erha irimi chun

Yine edn kulsun Allahun
Tutalm ki merteben dokuzuncu kat ge km olsun, sonuta yine

de Allahn alelade bir kulusun.
Kul olarak, kii olarak her ne kadar stn vasflara sahip olsan,
iyi bir mertebeye ulasan da nihayetinde Allah nezdinde bir kul olduunu
unutmamalsn.
Unf ile halk kapandun srme

Kimseye damen dest pdrme
Sertlik ve kabalkla halk kapndan kovma. Kimseye el ve eteini

ptrme.
Makam ve mevkii sahibi olduunda o grevde olu amacn Hal-
ka hizmet, Hakka hizmet olmal; kendini insanlardan stn grmemeli,
kimsenin de senin karnda klmesine izin vermemelisin, gerek bir lider
olmalsn.
Ne kadar chun olursa l
Dmann bseden olsun hl
Merteben ve yerin ne derece yksek olursa olsun eteini plmekten
uzak tut.
Sana lzm yire yzn srmek
Kula dmez el etek pdrmek
nsan olarak sana den, yzn yere srmendir. Hele el-etek

ptrmek de asla kula dmez.
Kendne ucb tasavvur itme

Kdir oldukca tasaddur itme
Kendin iin ayp olan bir eyi aklndan bile geirme, elinde olduu
mddete sakn baa geme.
90
Kat dvcs okdur sadrun

Korkarum zyiiderler kadrn
Gerekte devlet idareciliinin davacs oktur, onun iin o makamda

senin kymetini bilemezler diye korkarm.
Kimseye satma sakn izz cell

tmesn kimse seni istiskl
Sakn kimseye byklk ve kibir satma ki kimse de seni saymama-

lk yapmasn.
Halka vir rfk u tevzula selm

Zr ile eyleme teklf-i kym
Sana tzm olunursa ne gzel

tmeyen cahil ile itme cedel
Sana hrmet gsterilirse ne gzel; sana hrmet gstermeyen cahil

ile de sakn takma.
evrende sana sayg duyan kiiler olursa bunun kymetini bil; nk
bu en byk mutluluktur. Seni hazmedemeyen, senin deerini anlamayan
kiilerle de elbette ki karlaacaksn. Sakn ola onlara kendini kabul ettir-
meye alp mnakaa etme.
Sende mde ise erm edeb
Olur elbetde mrta sebeb
Utanma duygusu ve edep sende mevcut iken elbette bunlar senin

saygnlna sebeptir.
Nbnin zerinde durduu nemli zelliklerden biri de bu tipin,
edep ve hayay elden brakmamasdr. Edep, slamiyetin nem verdii
hususlardandr. Ayn zamanda insann ssdr.Edepsiz insan eytana uy-
mutur.
ermdr gze-i ry- imn
B -haylk iki lemde yamn
Utanma duygusu imanl yznn dzgndr(ssdr). Utanmaz-

lk ise dnya ve ahrette ne yaman eydir.
91
Hsn-i hulk ile gzet db

Gr haytunda olan db
Yolu yordam iyi huylulukla gz nnde bulundur da hayatnn nasl

tazeleiverdiini gr.
Edeb ryiidr insnun

B -edeb tbiidr eytnun
Edep insann ssdr. Edepsiz ise eytann arkasndan gidendir.
B edeb olmagla old hasd

Dergeh-i rahmet-i Hakdan merdd
Ki o eytan edepsizlii yznden hasede dt ve Allahn rahmet

derghndan kovuldu.
Edepsiz olan eytan, nefsinin tututurduu kskanlk atei ile
kavruldu. Edepsizlii yle bir boyuttayd ki, herkesi her eyi affeden yce
Allah bile onu affetmeyip huzurundan kovdu.
Harde vka-i ukbda

Sha-i mahkeme-i kbrda
Ref-i rese bulamazsn kudret

em taklbine yokdur fursat
(Eer sende o eytan gibi edepsizleirsen) kyamete kadar ahrette ve

byk mahkemenin kurulduu maher yerinde ban ykseltmeye g bu-
lamazsn. Gzn evirmeye frsat ve kudretin olmaz. Bizler lmlyz;
u fani dnyada eytann izinden gitme, hasede dme ki, Allahn huzuruna
ktn da ban dik, yzn ak, gnln ahlak gneinin nuruyla dolsun.
Yine dvan- Huda hzrdur

Hak Tel her ie nzrdur
Kudretinde nazar- Mevlnun

Fark yok hiret dnynun
92
Naksdan pk masundur Bar

Olmaz Allaha tagayyr tr
Hzr u nzr iken Hazret-i Rab

Eyleme terk-i murt- edeb
Rabbn yce divan hazrlanmtr yine de Ve Allah phesiz her

ii (hakkyla) grendir.
Rabbnn nazarndaki her ey onun kudretindedir, dnya ile ahretin
bir fark yoktur.
Allah noksanlktan mnezzeh ve uzaktr. Allahn bir benzeri ve ei
yoktur.
Hazreti Allah hazr ve nazr(her yerde daima mevcut ve her eyi g-
rc) iken, sakn ona kar edebini terk etme.
Hazreti Allah iin aslnda dnya ile ahretin bir fark yoktur. Yce
Allah phesiz ki her eyi gren, bilen, hakkyla deerlendiren kinatn
Halik ve yegne Rabbidir. Dilediini dilediine verir ve istedii zaman
da almak kudretinin sahibidir. Yce Allah biz kullarndan da gzel ahlakl
olmamz ister. Evet, aslnda Allaha kar edep diye ayrmak istemiyorum.
Btn fiillerimizi, sadece onun iin yapmalyz ve her hareketimizde daima
huzurunda olduumuzu bilip ona gre davranmalyz olum.
Nb, zevk ve sefahat dknleriyle ho geinmeyi tler; bu konu-
da peygamberin tutumunu rnek gsterir.
Sfeh ile mdr eyle
Enbiy kavlini icr eyle
Enbiy mesleini eyle kabl

Old memur mdrya Resl
B-mdr olamazsn rhat

Fahr-i lem didi res-i hikmet
Peygamberler szne uyup aalk da olsa her kiinin yzne

gl.
Peygamberlik mesleini kabul et ki Peygamberimiz byle yapmakla
emrolunmutur.
Byle yapmazsan zaten rahat edemezsin. lemin vnc olan Pey-
gamber dedi ki:Hikmetin ba yze glmedir.
93
Gler yz, glleri am bir bahe gibidir. Seyredenlere bir gzel-

lik verir. Gler yzllk, ruhtaki inceliin yze yansmasdr. Kendisi de
gler yzl olan Peygamber efendimiz bizlerin de gler yzl olmasn
buyurmutur. Karmzdaki kiinin zelliklerine bakmakszn gler yzle
yaklamamz gerektiini belirtmi ve gerek bilgeliin ancak gler yzle
kendini gstereceini vurgulamtr.
B-sebeb halk ile gavg itme

Terk-i br-y mdr itme
Olmaga mihnet-i lemden emn
Hi mdr gibi yok hsn- hasn
Sebepsiz yere insanlarla kavga etme ve aalklara kar yze gl-

me siperini terk etme!
Dnya mihnetinden emin olmak iin byle kiilerin yzne glmek-
ten daha salam bir kale olamaz. Yaamak nefes almaktan ibaret deildir;
yaamn hakkn vermeli, onurlu yaamalsn, karlatn sorunlar iyi ni-
yetle zmelisin, akln kullanarak cahil- aalk insanlarla muhatap olma-
mal, belay bandan defetmek iin yze glme silahn kullanmalsn.
Bd-ve eyleme her bezme itb

Mihr-ve eyleme devr-i ebvb
Nb, huzur ve mutluluun evde aranmasn tler.

Hneden kma ki oldur cennet
Ke-i hnede knc-i uzlet
Rzgr gibi her yere girip kma, gne gibi de her kapy dolama.
Evinden dar kma ki evinin kesindeki halvet (yalnz kalma) kesi,
senin iin cennet saylr.
nsan, hayatnda seici olmal, rzgr gibi rast gele savrulmamaldr.
Skntlarna geici zm bulacan zannederek kendini evinden dar
atmamal, evindeki cennetin farkna varmaldr.
Nb, ihtiyatl olmay; herkese srrn amamay tavsiye eder. Mecli-
se yabanclarn girmesini ho karlamaz.
Kef-i rz eyleme bgnelere
Virme yol meclise dvnelere
94
Herkesi mahrem-i esrr itme

Srrun zver-i bzr itme
Ehli olmayan kiilere srrn ama. Adilere( layk olmayanlara)da

meclise girmeleri iin yol verme.
Herkesi srlarna ortak edinme; srrn pazarlarda satlan ss mal ha-
line getirme(pazara drme).Oul demitim ya seici ol, seici ol ki sev-
gini, alakan hak etmeyen kiilerle oturup kalkma. nk senin ayarnda
olmayanlar kendini bir ey zanneder, boy gsterir. Bylelerini senin yann-
da grenler de onlar adam zannederler. O tr adamlardan uzak dur, srrn
ama, mahremine girdirme ki azametin kaybolmasn.
Herkesn kavlini sdk sanma

Cmleyi lik mnfk sanma
Nb, bu rnek insann, btn gzel huylar ahsnda birletirmesi ya-

nnda, bakalarnn vglerine kaplp marmamasn ister (Kaplan, s.72).
Kimsenn mehdine magrr olma

Kesr-i nefs eylemeden dr olma
Olur lde-i irkb- riy

Yzne karu olan medh u sen
Cerbden fark idemem ol suhan

Ki ifhen ideler medh seni
Senden eylerse eger kat- md

Ugramaz direne olsa da d
Kimsenin seni methetmesiyle gururlanma; nefsini krmaktan (kr-

letmekten) da sakn geri kalma. Yzne kar yaplan vg ve medh elbet-
te riya (gsteri) pisliine bulamtr. Seni yzne kar sz syleyerek
vyorlarsa, o szlerin uyuz hastalndan bir fark yoktur. Bu kiiler sen-
den midi kestikleri andan itibaren, bayram bile olsa senin kapn almaz,
yanna uramazlar. Sevgili olum, senin gibi nitelikli bir insan elbette ki
evresinden vgler alacaktr. Gzel ahlakl bir insan olarak niteliklerinin
fark edilmesi doaldr; ancak bu methiyeler senin yzne de syleniyorsa,
bu tehlike iaretidir. Kendini bu vglerin seline kaptrrsan seni vme ba-
siretsizliini gsterenlerden bir farknn kalmadn, uyuza yakalandn
95
ge de olsa anlarsn. Sakn ola byle kiilerle ahbaplk kurma, bil ki onlar
menfaatleri bittii anda sana srt evireceklerdir.
Nb, bakalarnn evine davetsiz girmeyi ho grmez. Her daveti de
kabul etmek istemez. Gidilen davetten kiinin zarar grmemesini esas alr.
Fask kiilerle ayn sofrada bulunmak houna gitmez. (Kaplan, s.74 )
Varma gayrun evine b-davet

Ola amm o da ehl-i hrmet
Vardugun meclis ola ehl-i red

Olmaya encmen-i fsk u fesd
Davete geri icbet lzm

Olmaya fsk vel mstelzim
yle meclis olamaz sana mahal

Ki ide rzuna cb- halel
(Ey oul!) bakalarnn evine davetsiz olarak gitme! Hatta her davet
edildiin yere deil, hrmet ehli olanlarn evine git. Vardn meclis doru
yolda insanlarla dolu olmal, fesat ve ktlk kumkumas olmamaldr.
Geri davete icabet etmek gerekir ama ktlk ve dedikodudan da
emin olmaldr. yle kt meclisler sana bir oyalanma yeri olamaz, oralar
senin namusuna leke drr. Ey oul! Bakalarnn evine arlmadan
icabet etme; ancak her davet edildiin yere de nezaketen diyerek, baba
d sayarak gitme. yle yere git ki; gittiin meclis dost meclisi olsun,
saygnlna saygnlk katsn. Nezaketen ya da zaman ldrmek iin fesat
insanlarla oyalanma, byle insanlar senin namusuna, kiiliine zarar verir,
deerini azaltr.
Nb, portresini izdii rnek insan, en ince ayrntsna kadar ver-
mektedir. Bu tipin konumasnn nasl olmas gerektiini de sylemektedir.
Konuurken sz azda yuvarlamamal, tekrardan kanp karsndakini
bktrmamal, insann aybn yzne vurmak yerine, bundan kanmal,
insanlar, fke ile hitap ederek, krmamal, gerektiinde konumasn ve
susmasn bilmelidir.
Syledkde szi itme tekrr

Y meger zikr ola y istigfr
96
Kimseye virme hunetle cevb

Lutf ile izzet ile eyle hitb
Kimsenn aybn urma yzine

Gun bb- kabl it szine
Olsun ryi-i dehenn bu makl

nkisr alma yamn olur hl
Nb, Hz. Peygambarin bu uyarlarndan dolay mminlerin gnah-

laryla uramann doru olmadn; gnahlarndan dolay kiiyi knama-
nn hata olduunu ifade etmitir. nsan bakalaryla uramak yerine kendi
kusurlarn grmelidir. nsanlarn kalbini krmamaya zen gsterilmesini
tavsiye etmitir.
Terk-i yn-i cef v sitem it

Bed-iken dil-iken olma kerem it
Hele neylersen it ey rh- revn

Olma htr-iken tz-zebn
Kesr-i htr gnehn ekberidr

Cmle-i masiyetn bed-teridr
Eyle htrlar tamre itb

Eyleme ar- ilhyi harb
Kil olur m Hudvend-i Gayur

Ki harb ola o beyt-i mamur
638. Ol gzm nur bu many habr

Olmaz asl bu gneh afv-pezr s.223-229
Bu sz dudaklarnn bir ss olsun: Kimsenin ahn alma, halin

yaman olur.
Cefa ve sitem iini terk et. Kerem et de kt bir i olan kalp kincilik
yapma. Hele ne yaparsan yap da, tek kalp krc ve keskin dilli olma. Hatr
ykmak gnahlarn en byklerindendir, hatta btn gnahlarn en kt-
sdr. Bunun yerine kalpleri kazanmaya, hatr yapmaya al da Allahn
97
Arn harap etme. Hi yce Allah, mamur birer ev olan kalplerin harap
olmalarna raz olur mu? A gzmn nuru! undan da haberin olsun ki
byle bir gnah; asla affedilmez.
Cancazm yce Allahn derghna kacamz gn dnerek
salih bir kii ol, salih bir Mslmann korkusu, bir bakasnn kalbini kr-
mak, onu incitmektir. nk kalp krmak, Allah- tel ltfn incitmek-
tir. Neye urarsa urasn, salih bir kimse, asla kimseye kt sylememeli
ve lnet etmemelidir. Daha nce de syledim ya gler yzl olmak, yapc
olmak bizim insanlk vazifemizdir. Peygamber Efendimizin zikrettii gibi
Kalp krmak, Kbeyi ykmakla birdir. Evet, olum yaamn boyunca
kimsenin ahn almamaya, kalbini krmamaya itina et ki rahman ve rahim
olan yce Allah byle bir gnah asla affetmez.
SONU
Hayriye, daha kaleme alnd tarihten balayarak gnmze kadar,
kendi trnde esiz bir eser olarak beenilmitir. Nb, eserinde devrin gze
batan kusurlarn, dzen bozukluunu, kendinden ncekilerin grmedii
veya grmek istemedii baz hakszlklar eletirmi, baba nasihati olduu
kadar, an ideal insan iin gerekli ahlak kurallarn, gnlk hayat kural-
larn, gnlk hayat dzenini, dnya grn de iine alr.
te Nb gibi edip ve airler; ilim ve hikmet ehli eitli ekillerde
bozukluklarn nne geme abas iindedirler. Hayriye bu hayrl teeb-
bslerden sadece birisidir ve o gnn yaralanm Osmanl toplumu iin
bir ila hkmn almtr. Drst, iyi niyetli, iyi ahlakl, hogrl, d-
knlere yardm eden; rvet, yolsuzluk gibi toplumsal hastalktan uzak;
olumlu ve uyumlu bir insan olmay tler. Nbnin oluna, dolaysyla
ann genlerine model olarak sunduu ve ahlak anlayn ahsnda gs-
terdii rnek insan tipinden dolay Hayriye elden ele, dilden dile dolam
ve okullarn ders kitab olmutur. Devrinde, ocuk eitimi iin yazlan bu
eser, ocuklarn eitimi, olgunlamas, sosyallemesi ve dier ruh ihtiya-
larn karlamas gibi konularda en byk yardmc olan bir ah eserdir. Bu
balamda da, diyebiliriz ki, bu gn ocuk edebiyat geliiminde ele alnacak
olan ilk eserdir diyebiliriz.
98
KAYNAKA
Bilkan, Ali Fuad, Nb Hayat-Sanat-Eserleri, Ankara. 2007, Aka

Yaynlar
Kaplan, Mahmut, Hayriyye-i Nb (nceleme- Metin ) Atatrk Kltr Dil Ve
Tarih Yksek Kurumu Atatrk Kltr Merkezi yayn- Say: 94 Mesneviler
Dizini .1, Ankara 1995
Karahan, Abdlkadir, Nb,Kltr ve Turizm Bakanl yaynlar, Ankara
1987
Pala, skender, Hayriye. stanbul 2004, Kap Yaynlar
Yorulmaz, Hseyin, Dvn Edebiyatnda Nb Ekol, Kitabevi, stanbul
1996
99
. Dr. Recep KRYEL
RUMEL VLYAT-I SELSESINDE BONAK

MUHACR ONOMAST (1878-1912)
Dr. Recep KRYEL

Srbistan Cumhuriyeti, Sancak, Novi Pazar Devlet niversitesi,
Tarih Blm retim yesi
ZET
Elimizde varolan tarihsel ve diplomatik kaynaklara gre, Bonak
muhacirlerinin Bosna-Hersek topraklarndan Osmanl mparatorluunun kstl
topraklarna srgn Rumelinin etnik gkkuana yansmtr. 1878 ylnda
dzenlenen Berlin Kongresi kararyla Bonaklarn Osmanl devletinden ayrlmas
(say 25), Avusturya-Macaristana kar silahl direnie de sebep olmutur.
Rumelinin Osmanl hkmdarl altndaki dier topraklara yani Vilayat-i
Selase iine muhacir komisyonlar tarafndan byk sayda kovulan Bonak
muhacirleri yerletiriliyor.
Aratrmamzn nesnesi Vilyat selse yani Selanik, Manastr ve
Kosova vilayetleri topraklar iinde 1878 ila 1912 Bonak milleti tarafndan
braklan izlerdir. Bu orjinel bilimsel aratrma, aratrmac kamuoyuna, Vilayat-i
Selase iindeki Bonak nekini tayan Bonak onosmatiine (antroponomi ve
topomastii) vurgu atyor. Eser, bu ilgin bilim dal erevesinde yaplm uzun
sreli empirik aratrmaya dayanyor ve Bonaklarn Makedon etnik topraklarnn
iindeki iki yzyllk varoluuna yeterlice ahit oluyor. Anlm onomastik yaplar,
Rumeli topraklar iinde zor artlar iindeki Bonak muhacir varoluuna ve hayatta
kalmasna tank olarak bu milletin Osmanl mparatorluunun i ksmlarna
(Anadoluya) srekli gone de ahit oluyor. Bu eser Bonaklarn Vilayette
yaam hakkndaki sorulan sorular zerine bir giri temsil etmektedir. Andmz
ayn eserin kaynakas iinde bir sr, bugne kadar yaynlanlanmam tarih
eserler de var.
Kanl Balkan savalarndan sonra (1912/1913) Osmanl nfusunun
dier ksmyla beraber byk sayda Bonak ailesi g edip Osmanl idaresi
tarafndan Anadolunun kysal blgelerine yerletiriliyor.
Anahtar Kelimeler :Rumeli, Vilyat selse (Selanik, Manastir, Kosova),
Makedonya, Osmanli Devleti, Bonak, Bonaklar, Bosna yolu, Bonak mahallesi,
Bonak evi, Bonak mezarlar, Bonak da, Bonak deirmeni, Bonak soka,
Bonak han, Bonak tarlalar...
100
BOSNIAK MUHACIR ONOMASTICS IN RUMELIAN

VLYAT-I SELSE (1878-1912)
Dr. Recep KRYEL

Serbia, University of Novi Pazar, Department of History
ABSTRACT
According to the historical and diplomatic sources in our hands, the
pogrom of Bosniakmuhacirs from Bosnian and Herzegovinian grounds to the
shrunk territories of the Ottoman Empire have affected the states spectrum of
ethnicities. The separation of Bosniaks from the Ottoman Empire, according to
the 25th amendment of the Berlin Congress, caused a military resistance against
Austria-Hungary. The Muhacir commissions have accepted and accommodated
a large number of Bosniakmuhacirs to the remaining parts of Rumelia under the
Ottoman Empire control.
Subject of our research are the Bosniak national traces left in the
Vilyatselse i.e. Salonica, Monastir and Kosovo Vilayets between 1878 and
1912. This original scientific research emphasizes the onomastics (antroponomics
and topomastics) with Bosniak prefixes in their name thus representing it to the
public. The work in the field of this interesting topic of science is based upon
a long-term empirical research and is sufficiently representing the 200 years of
Bosniak presence on Macedonian ethnic territories. The mentioned onomastic
constructions are also witnessing the further pogrom of the Bosniakmuhacirs,
already living under difficult and dangerous conditions of survival, and their
settlement to more inner parts of Ottoman Empire, i.e. Anatolia. The work also
offers contemplation over the most important aspects of the everyday life of the
Bosniaks in the Three Vilayets. Among the literature we have cited in our work,
there are many very important unpublished historical texts.
After the bloody Balkan Wars (1912/1913) a large number of Bosniaks
alongside other local Ottoman Muslim population have been transferred to
Anatolia via state authorities.
Key words: Rumelia, Vilyatselse (Salonica, Monastir, Kosovo),
Macedonia, Ottoman state, Bosnias, Bosnian road, Bosniak quart, Bosniak house,
Bosniak graveyard, Bosniak mountain, Bosniak mill, Bosniak street, Bosniakhan,
Bosniak fields etc.
101
. Dr. Recep KRYEL
GR
Bonaklarn srgn, XIX yzyln ikinci yarsnda Balkanlardaki

heterojen slam nfusunu kapsayan byk g hareketi, birok muhacir
blmlerinden sadece biriymi. Byk Dou Sorumu (1875-1881) geerek
Balkan halklarnn topluluklar kaderleri iin zc etkilie sahib olmu-
lardr. Karada askerinin fetihlerini durduramaynca, Osmanl askeriyle
yrtlen kanl ve iddetli arpmalardan sonra (1875-1878) Bonaklarn
en nemli stratejik pozisyonlar dmanlar tarafndan ele geirilmi. By-
lece, Mslman nfusunun panik altnda g edip yeni kurulan milli ba-
msz devletlere (Karada, Srbistan, Bulgaristan ve Romanya) doru ilet-
mesi insan krizine sebep olmutur. Yeni kurulmu devletlerden kovulmu
ve ihtimam edilmemi slam nfusu, yeni ve daha gvenli koullar arayp
Osmanl devletlerin i blumlerine ekilmeye balam, bu ekilde byk
muhacir kollar askeri ve ekonomi bakmnda yklenmi Makedonyay
basm, bylece bu yer bir milyon buuk gmenin muvakkat ya da de-
vaml muharebe meydan olmu.
Muhacirlerde kamann deheti ne kadar da etkili olsa bile sallanm
Osmanl devleti iktisadnda byk olumsuzluklara sebep olmutur, nk
onlarn gayet byk miktarda aknnn sonularn kararl bir ekilde z-
mek iin mnasebetli ve llm duhul semek iin hazr ve kabiliyet-
li deilmi. Kendileriyle sadece hatralar tayan muhacirlerin iktisat ve
sosyal problemlerini zmek, sadece siyasi deil, insan vazifesiymi. Bu
noktadan balayarak iktisadi bakmndan ykl olan bu sorunu zmek iin
ek aralar aramak zorunda kalm. almamz, muhacirlerle ve onlarn
birok on senelik dramatik kazaya uramalaryla ve Osmanl iktidarnn bu
zor ve pheli durumla karlamas abalaryla ilgili olaylar yaklatrma-
nn bir yndr.
Bonak ve dier mslman halkn mutlaka hasara uratan Berlin
Kongrenin (1878) kararlar zorbaln kk halklar stnde zaferini
gstermi. Kongrenin dikte edilmi kararlar (madde 25) Bosna-Hersek
topraklarnn ilhakn kestiriyor.1 Onlarn yrtmesiyle Mslman elema-
nnda phe ve gayrimemnunluu arttrmtr. Yani,Avusturya-Macaristann
yeni fethi siyaseti Bonaklarda, Osmanl iktidar vaktinde hazlar olan ge-
rekli itimad, emniyeti ve imtiyaz kaybetmeyi temsil ediyormu. Bosna-
Hersein sosyal ayrlp dalmas sebeplerinden biri, gayrihristyan nfusu-
1M. Hadijahi, Porijeklo bosanskih Muslimana (Bonak muslmanlarn kkenleri),
Bosna, Sarajevo, 1990, 123-125.)
102
nun katolikletirilmesi tehlikesini devaml olarak yayan yanl bilgileridir.

Olaylar, daha byk yerleme merkezlerindeki Bonak-Hersekli halknn
Avusturya-Macaristan iktidarna kar yrtlen baarsz silahl hareket-
leriyle devam etmi. Memnuniyetsizlii en yksek dereceye tayan, er-
kek nfusunun genel seferberliini kestiren, szde yerel savunma kanunu
(1881) idi. Bu olaylar Bosna-Hersek nfusunun, ayrca Bonaklarn temel
sorunu oldu ve onlar srekli Trkiyeye tanmak iin istekler aramaya
balam. Karadallar tarafndan yrtlen silahl hareketler sonucu ola-
rak ele geirilen kentlerden ve ortamlardan kovulan Hersekli Bonaklarn
memleketlerine dnmesi abalar giderek yatm. Bylece Bonaklarn,
nceden balatlm, hala Osmanl devleti idaresi altndaki topraklara kle
g ettirilmesi hareketleri devam etmi. Muhacirlerin Karada, Srbistan,
Kosova veya Arnavutluktan geen devinim ynleri2, kanlmaz surette,
byk Dou sorunu zamannda gerek demografi patlamasna urayan
VLYAT-I SELSESINDE (Bat Rumeli) doru gidiyormu.3
Muhacir Bonak aileleri en byk sayda skbn (Kosova vilayeti)4
mahallelerinde yerleik, amma etrafndaki kylerde, zellikle Hasanbeyde
(bugnk ento) yerleik imi ve o yerde tm Bonak ortamlarndan gelen
mlteci guruplarn kaytlayabildik. Zaman boyunca, Srp smrgeci poli-
tikasna kar memnuniyetsizliklerinden dolay, Trkiyeye g edip kyde
Bonak kalmam.
Bonaklar 1908. ylndan, Jn Trklerin tahta geldiklerinden sonra
byk sayda muhaceret edilmi, onlarn yerleilmesi ise skbn etra-
fndaki iftlerde ve Makedonyadaki dier yerlerde yerleilmi. Bu dalga-
da aslzade tabakasndan, arlkla Bosnann kuzey blgesinden ve baka
yerlerden (Biyelina, Brko, Bosanski amats, Tuzla, Saraybosna, Banya
2S. Rizaj, O migracionim kretanjima na Balkanu (1877-79) / (Meunarodni nauni skup

povodom 100-godinjice ustanka u Bosni i Hercegovini, drugim balkanskim zemljama i
Istonoj krizi 1875-1878. godine; ANUBIH, XXX, Sarajevo 1977, 186-197.(S. Rizay,
Balkanlarda g hareketleri (1877-1879): Sempozyum bildirileri Bosna-Hersek ve
dier Balkan lkeleri 100 yldnm ayaklanmasnn ve Dou kriz 1875-1878 arasnda
mnasebetiyle uluslararas konferans, Saraybosna 1977, 186-197.)
3Bkz. ,
(1875-1901) /,2006, 107-135.(Recep kriyel, Muhacir krizi ve
Makedonyada Bonaklarn yerlemesi1875-1901, skp 2006, 107-135.)
4Kosovskiot vilaet 5 sancaa ayrlmtr: Pritine, Prizren, Yeni Pazar, skp ve Debre.
1880. ylndan sonra Prizren sancai Manastir vilayetine balanmtr. 1888. ylna kadar
Kosova vilayetini 5 sancaktan olumutur (Pritine, Yeni Pazar, Talca, pek ve skub),
Devlet salnamesine gre hicri 1306. (1888/89) y. Kosova vilayetinin merkezi skbmu,
ve 6 sancaa ayrlm (skb, Pritine, Yeni Pazar, pek, Talca ve Prizren)...
103
. Dr. Recep KRYEL
Luka, Biha vs.) byk numarada muhacir kaydedilmi. Muhacirlerin sa-

ysn azaltan nedenlerden biri de farkli iklim koullar ve scak hava, ayn
ekilde bulac hastalklar (malarya, tifo ve kolera), byk sayda Bonak
mltecilerinin lmne sebep olmu.
Gene, bu olaylarn burcunda muhacir Bonaklarn VLYAT-I
SELSESINDE ayr blgelerinde yerleilmesiyle kendilerinin sos-
yal ve materyal durumunun iyilemesini ortaya atmalyz. Verimli topra-
n ile madd yardmnn datl, onlarn genelde ihll edilmi iktisat
standartnn iyilemesini imknszlatrmtr. Bu muhacir ailelerinin Ana-
dolu ve Ortadou lkelerine srekli ekilmesi bu topraklarn iklim ve dier
koullarna almadklarndan dolayndanm.5
BONAK ONMS
Vilyat selsesindeki Bonak onimisinin yeni aratrmasi, eser sa-

hibinin kltr ve arastrc kamu lemine bu kez temelinde Bonak almetli
leksemleri ieren Rumeli onomastiinin, antroponiminin ve toponomasti-
inin sorununu ortaya karan aratrma dizisinin parasidir.6 Eser bu ilgin
bilim alani zerinde srdrlen daha uzun zaman alan deneysel aratrma-
ya dayanir. Verilmi sonular, Bonaklarn Vilyat selse alanlarndaki iki
yzyll siyasi varlnnn belirtisidir. Geni onimi, muhacirlerin ve Bo-
naklarin sadece Rumeli corafi alanlarndaki var olularn ve kalmlarnn
deil, kendilerinin Osmanli devletinin daha ieri blmlerine (Anadolu)
g etmelerinin ahitidir. Aratirma, Vilyat selse alanlarndaki Bonak-
larn varolumun ve tarih kalmn bileik sorununa (1878 1912) bir tr giri
olmasini yeliyor. Bu bilimsel aratrma eser sahibinin, verilmi eserden
ilk plana srdrlen yaynlanmam tarih kaynaklara gre yaklamn tav-
sif ediyor.
Rumeli onimisinde (antroponimi ve toponimisinde) Bonak lek-
semini ieren byk sayda tannm terimler var. O bakmdan, Bonak
muhacirlerin 1878. ylndan sonraki dnemde yerlemesi sonuu olarak
olagelen onimisi hakknda konusuyoruz. Bonaklarin Vilyet selsesinde
5Rumeliden Trk Gleri (Turkish emigrations from the Balkans) (Belgeler-Documents);
vol. III, Ankara 1989. CLXXXII (Hazrlayan: Bilal N. imir); ayn bkz. J. McCarthhy,
Deat and Exile. The Ethnic Cleansing of Ottoman Muslims 1821-1922, New Jersey 1996,
1-23.
6 Bkz. . , ( ) (Bonak /Makedon
onimisinde Bonak/; (), ,
(skup) 2003, 183-190.
104
muvakkat ya da mtemadiyen meskeni Rumeli toponimisi zerine ciddi bir

iz birakmtr, bilimsel leksikolojik aratrmalari gre ise, Makedon edebi
dili terminolojisini de etkilemitir.
skp ile Saraybosna arasindaki hayati kara baglantisi uzun zaman
Bonak Yolu gibi tandkm - farkl mal, istifade, posta mal, mslman
haclar ve olaan yolcular tayan ticaret kervanlarn canl yolu, eski Teto-
va yolundan, youn Kaanik boazndan, Mitroviadan ve Yeni Pazardan
Bosnaya ve geriye ynetiyormu.7
Vlogyimej Pyanka, kendi mkemmel almasnda Bonak muha-
cirlerin Ohri-Prespa (Manastir vilayeti) havzasi blgelerinde birzamanki
mevcudiyetini ahit eden birka toponomastik apelativleri8 anyor: Bonak
Malesi, Bonako Vodeyntza.9
Buraya gerek etnonimlerden retilmi toponimler de giriyor, yani
herhangi milleti, etnik gurubu ya da dini iaretleyenler (Bonak, Bosna-
l): Bonako Vodeynitza, Bonak emesi - zbita (Resne ilesi) koyunde
bulunan eme; Bonakoi - Podgortzi kyundeki mahalle; Bonakoftza -
Tzrkofa, Pralenik, M. Papranik kylerindeki aileler ve Bosnaletz - Zlatari
kyunde bulunan tarla.10
Bonakovlar (Bosnak gibi cmert, yoksullara yemek de iki de
veriyorlarmi) Tikve blgesindeki Stredselo kyunde eski-mslimanlar
arasnda mevcutmu.11
Ustrumca blgesi, Bonak muhacir ailelerin hedeflerinden biri imi
ve bylece mantksal olarak, lovia kyndeki Bonak Kulbeleri12, Gla-
vovitza kyndeki Bonaklar mahallesi, Bonak Osoesi adini tayan Bigla
kyandeki Bonatzi ailenin iftlii (orman ve tarlalar), toponimleri ortaya
km. 1912 yilindaki Bonak ailelerin Stanyevtze kynden (skp san-
7. , (Y. Haci-Vasilyevi, skp ve civar),

(Beligrad) 1930, 20-21.
8naat ve dier insan eseri yada insan tarafindan ilenmi dier objeler.
9. , ,
, 1970, 185.(V. Pyanka,Ohri-
Prespa cvar toponomastii, Makedon dil Marko Tzepenkov enstits - skp,
(skp)1970, 185.)
10Ibidem, 204, 208, 326-327.
11. . , (Tikve ve Rayetz),
, cilt 17, , . XXIX, (Beligrad)
1924, 317.
12. , (Strumitza toponimisi), (skp)
1989, 111; : . , / ,
, , 2003, 183-190.
105
. Dr. Recep KRYEL
ca, Kumanova kazasi, Sveti Nikole ilesi) kovulmasndan sonra yurtlarn

kalntlar Bonak Evleri adn tam.13
O. Ivanovanin szlnde, Bonaklar toponimleri Bonak
leksemi veya millet adindan kk alyor, ki onun anlamnn yn:
a) Bosnanin sakini
b) Bosna mslman14
Eski skp mahallesi ayr yceltmesinde bulunan Bonak Mahal-

lesinden (Bonaklar)15 yana, T. Stamatovski ile M. Mitkovun16 geirdik-
leri arastrmalarndan Gabre kynde (Kostur ilesi) bulunan Bonan
soka, Selanik ovasinda bir zamanlarda var olan Bonane ky17 ve Lerin
ilesi Petersko kynde bulunan Bonan kprsnn var olduunu anla-
yabiliriz.
Bonako(v)/-ski, Bonaki ve Bonyaki18, soyadlarnn kkleri hak-
kinda sorun, melliflerin yazlarna gre yeni bir ikilem aiyor millet
adindan m, lakaptan m, yoksa temellerinde korunmu Bonak kiisel
adindan m kaynaklanyorlar.
Bulgarlar kiisel ve soyadlar szlne gre, 1860. ylnda
Doyranda Bonak ve Bosna sakini etnonimleriyle balant kuran Bona-
kov/Bonyakov soyadlarna rastlanyor, amma bu kitapta da ayrm ayn
ekilde yaplmitr.19
13. , (Bregalnitza nehri
havzas toponim szl), (skb) 1996, 64.
14 bidem
15Bonaklar mahlesinde Vaska lieva (1921-2012) Makedon halk melodisinin
domutur. (. , () (M. Kitevski, Vaska lieva /
monografi/, (skp) 2000, 51.)
16. , . , ()/- ()/-,
, , 2000, 26-27.(T. Stamatovski, M. Mitkov,
Bonako(v)-ski ve Bonyako(v)-ski, Bonaki ve Bonyaki: simlerin dili, skp 2000,
26-27),
17. . , (B. J. Miloyevi, Gney Makedonya),
, , . X, ,
(Beligrad) 1921, 32.
18. , , (Maleeva oyun,
ark ve dgn adetleri), , V / 9-10, , 1972, 141-151.
19. , , 1969, 86 (S. lev, zel isim
Bulgar szl, Sofiya 1969); ayn: . , /
, (), ,
2003, 186.(L. Guevska, Makedon onimisine Bonyak/Bonak), Balkanlarda Bonaklar
106
Makedonlarn soyadlar szl20 bu soyadlarnn kklerini, erkek

kiisel adndan ya da Bonak (Bo/e + - no + - ak Bonak / Bosna) laka-
bndan tremi olduunu anlatyorlar.
L. Guevskann anlat T. Stamatovskinin tezine gre, Bonakovt-
zi (Ohri) soyadnn var olmas yeniyerleen Bonak aileleriyle alkasi yok-
tur, nk Bonak millet adn ekmek ve yaatmak iin o dnem ok ksa
ve yetersizmi.21 Onomastikilerin, bu soyadn Makedon antroponimisinde
vekleti hakknda delil uhbesi oradan kaynaklanyor.
skp ile Selanik ukur vadisindeki toponimler de gstergetir: Bo-

nak yolu22, Bonak soka, Bosna soka23, Bonak (H)An24, (skp ile
Selanik); Mrevci kyndeki Bonak evi (indra)25, ve bir yakn zamana
kadar Deladrovca26 kynn gneyinde var olan Bonak mezarlar27, Mi-
ladinova kyndeki tren istasyonuna yakn Bonak tepesi28, Umin Dolda
bulunan Bonak bayr ve Bonak Hendei29, Bonak mahallesi30 (skp
(Bildiri), skp 2003, 186.

20. -; . ; . ,
, I, -. 1994, 155. (M. Korobar, Makedon soyadlar szl,
c. I, A-L, skp 1994, 155)
21. , / ... 186-187.
22. , ... 20-21.(Y. Haci-Vasilyevi, skp
ve civar... 20-21.)
23Ibidem, 73.
24Bu terim A. Evansa gre skpteki Kurunlu Hanla alakldr.(Kyasla: .
, ... 130-131.)(Y. Haci-Vasilyevi, skp ve civar...
130-131. ) Selaniktede Bonak (H)an mevcutmu. ( ,
, , . , . 3 / 6 - (26), 1930,1-2.) (Aleksandr
Kiprov, Bonak Han /Hatralarmdan/... Sofiya 1930, 1-2.)
25Bkz. . . : , V, 1964, 38-39.)(Y.
Trifunoski, skup vadisinde yerleim, V, skp 1964, 38-39)
26Radoin Bagrem arazisinde ky meyarl mevcutmu ( Bkz: . . ,
- , Geografski
pregled, VII, Sarajevo 1963, 148.) (Y. F. Trifunoski, skp etrafnda yerleen Bosna-
Hersek muhacirleri)
27. . , ... 40. (Y. F. Trifunoski, skp
vadisnde yerleim...)
28Ibidem, 44. (Eser sahibine gre bu yerde bir Bonak eldrlm.)
29Ibidem, 52.
30Daha detayl: . , , , ,
, ( I XX ), , 1964, 15-18. (V. Netkov,
tipehrinin konumu, doal koullar, nfs ve toporafik gelimesi, skb 1964, 15-
18).
107
. Dr. Recep KRYEL
ye stip) ve stipiteki Fethiye mahallesindeki Bonak camii.31 Bonak

muhacirlerinden dolay Srp-Osmanl savalarndan (1876-1878)sonra ta-
rmclkta, o zamana kadar tannm Pirilep32 yerine iyi bir alternatifolarak
demirden yaplm Bonak pulluu kullanlyormu.
Ustrumca ukur vadisinde (gneydou Makedonyada) bulunan, yer-

letirilmi Bonak vahasi Belasitza dann (1880 m) gney yamaclarnda,
kuzeyde Ograjdenle (1774 m), douda ise Bulgar snr ve batda Plau
resifiyle (997m) sarilmi, Bonak ky33 toponimisinin durumu da benzer-
dir.
Kosova vilayetnde, Ferizovik kasabasnda Bonak camisi 1981.y-

lna kadar varmi.34 Mitrovia, Preova ve Buyanova kasabalarnda Bo-
naklarn yaadklar yerler Bonak mahalesi olarak anlr. Preova kaza-
snda, Buyanova kasabsna yakn byk Bonak kyu (Veliki Trnovatz)
bulunuyormu. Bu kazada byk Hersek Bosna muhacir toplumu yayor-
mu. nl Trk arkcs Bar Mano (bo. Manco) ailesi burdan Trkiye-
ye g etmi.35
Makedonyadaki Bonaklarin iki en nemli kltrel antlarn an-

mak da nemlidir: birincisi, - skp, Gazi Babada bulunan, Bosna kra-
l Stefan TomaVuki-Kosaann kz, kralie Katarinanin kz, prenses
Katerinanin mezar zerinde ina edilmi - Kral Kz turbesi.36
31. , . , . ,
, (), , 2003. (E. Yosimovska,
J. Yosimovski, V. Yosimovski, Balkan savalardan nce ve sonra tipte Bonak mahalesi,
skp 2003.)
32. , ... 212. (Y. Haci-Vasilyevi, skp ve
civar...)
33: . . , ,
, . LVI . 2, 1976, 71-78. (Y. Trifunoski, Strumitza
vadisinde dank kyler...)
34 Bu kk kasabay Bonak ve diger muhcirler tarafndan 1878.ylndan sonra tren
istasiyonu etrafnda kurulmu. Caminin yanmasndan sonra (1981) yeni restavrasuondan
sonra Bonak ism kulanlmyor. (R. kriyel, Kosovadak Bonak muhacirlerinin
yerleri, Tutinski zbornk, no. 2, Tutin 2002.)
35bidem
36Osmanllarn, Fatih Sultan Mehmed tarafdan yrtlen Bosna fethinden (1463) sonra
Bosnanin krali Styepan ya da Stefan Toma, esir edilip rdrlm, ei Kralie Katerina
Romaya kap iki az yal ocuu, Katerina (3 yanda) ve Jigmund (7 yasnda) sultan
sarayina gotrlp slamiyete geirilmi. Bosnali tarihci Mvekkite gre Katerina skp
108
kinci ise, Bonaklar iin tarihi alarda byk nem tayan, Ahmed
Kolender tarafndan ilenen ve Manastir uluslararasi ticaret basmevinde
basilan, 1912. ylnda yaynlanm kk Trkeden Bonakaya ceb
Lgtdr.37
Balkanardaki Osmanllarn mahsulu olan Bonaklar yaadklar
yerlerde o kltr ve medeni kymetlerini canlandrmay ancak iine
emdikleri Osmanl deerlerin yardmyla becerebilmiler.Verilmi belgeler
Bonak muhacirlerin Makedon onimisi zerine tarihi etkisini aklamak
iin iyice yeterlidir.
SONU
Tabi ki, muhacirler (nceden kentlerde yaayan) nfusunun kentin

etrafndaki yerlere yerleilmesi iin dier sebepler de varm, bunlardan
biri de onlar kendilerin eski meslekleriyle (zanatlk ve ticaret) devam
etmemeleriymi. Muhacirlerin bu byk tanmalar, terk ettikleri kasabalar
ve alanlarda gelecekte olagelecek koullar zerine negatif iz brakmtr.
Yeni memleketlerine tamamen almalarn gsteren az rneklerden yana,
mltecilerin ou anavatanlarndan dier az bilinen blgelere tanmas hi
de kolay gitmiyormu. Ayrcalkla kt etki baz Bonak blgelerin nfusunu
-Bosna hudutusu sa beye( 1443/4-1469) emanet braklm ve hayatini skpte geirmis.
Evlenmeyip, annesinin vefatindan ksa zaman sonra ld dnlyor, bunu da Kral
Kz trbesinin ad gsteriyor. Katerina sonuncu Bonak kral Styepan Tomaeviin
babalik vey kardeiymi. Tarihci Glia Elezovie gre Osmanli iktidarnn sonuna kadar
(1913) skp ye Kalkandelende, Isakovi soyunun vakf mtevelileri arasinda Kuturman,
kral kz Katerinanin Kotormani soyadna benzer ad, ailesi asl olanlar da varm.
Ondrt yaindaki Jigmund (Sigismund) ve onyalk Katerine Trkiyeye gtrlm ve
1474 ile 1478 yllar arasnda islamiyete geirilmi. Mslman olarak, Jigmund ishak Bey
Kralolu olarak nlym Askeri kariyerininde ilerliyormu ve 1493 yili arasinda vefat
etmis. Katerina gen yalarnda vefat etmi. Mezari trbe eklindeymi ve Gazi Baba
bayrnn Uryan Baba arazisinde yer aliyormus daha tannm adi Kral Kz trbesidir.
37Szlk, Bosnaklar ve btn bilimsel kamu lemi iin, gerekten byk bir keiftir.
Eser sahibinin soyadi ou kez yanl yorumlanyor: plav-gusinye ilesinde, bgnk
Bosna-Hersekte bile nl olan muhacir soyadi Kolender (Kolender, Kolenderovi) yerine
Kulender olarak anlyor. (Kyasla: Ahmed Kolender, Bonaka-Turke Cep Lgati,
Manastr Vilayeti Matbaasi, Manastir 1912).
109
. Dr. Recep KRYEL
azaltmasyla ortaya km ve ayn yerlerde aniden br aileler tarafndan

(Hrvat, Karadal, Srp vb.) smrgeletirmek devam etmi. O tedbirler
ile tm Bonak birliinin etnik ilerlemesi uzun vadeyle durdurulmutur.
Kovulmu Bonaklarn anavatan Bosna-Hersek ile balar kurulmalaryla
onlarn mitsiz, baarsz ve ruhsuz konumal lkeleri !?(Bernard Shoe)
iin duyduklar acy ve zlemi en iyi bir ekilde tasvir ediyor.
Muhacirler, Balkan enginliklerindeki ar mltecilik tarihini
mutlaka dolduranlardan birileridir. Kendilerinin ana lkeleri Bosna-
Hersekten tamamen unutulmu Bonak muhacirler, tek bir zmleri
olan yeni ve yabanc blgelere doru yollar aramay tek zm olarak
bulmular. Amma, Osmanl askeri birliklerinde aktif angaje edilmelerinden
dolay baz Bonaklar Balkan savalarnda (1912/13) kazaya uram,
sa kalanlar ise daha ge korkusundan dolay aileleriyle birlikte Trk
blgelerine doru g etmi.
, .; ,
(Maleeva oyun, ark ve dgn adetleri), , V / 9-10,
, 1972
, .; ( ) (Bonak
/Makedon onimisinde Bonak/; (),
, (skup) 2003
, .; / ,
, , 2003
Hadijahi, M; Porijeklo bosanskih Muslimana, Bosna, Sarajevo, 1990
, .; ,
1996
, .; , 1969,
110
86; ayn: . , / ,
(), ,
2003
-, .; , .; , .;
, I, -. 1994, 155., c. I,
A-L, skp 1994
, .; (Strumitza toponimisi),
1989;
, . .; (B. J. Miloyevi, Gney Maked-
onya), , , . X,
, (Beligrad) 1921
, .; ,
, 1970,
185.(V. Pyanka,Ohri-Prespa cvar toponomastii, Makedon dil Marko
Tzepenkov Enst. - skp, 1970
, . .; (Tikve ve Rayetz),
, cilt 17, , .
XXIX, 1924
Rizaj, S; O migracionim kretanjima na Balkanu (1877-79) /
(Meunarodni nauni skup povodom 100-godinjice ustanka u Bosni i
Hercegovini, drugim balkanskim zemljama i Istonoj krizi 1875-1878.
godine; ANUBIH, XXX, Sarajevo 1977
, .; , .; ()/- ()/-,
, , 2000
, ;
(1875-1901) , 2006
imir, Bilal N.; Rumeliden Trk Gleri (Turkish emigrations from
the Balkans) (Belgeler-Documents); vol. III, Ankara 1989. CLXXXII;
bkz. J. McCarthhy, Deat and Exile. The Ethnic Cleansing of Ottoman Mus-
lims 1821-1922, New Jersey 1996
, . .; , V, 1964,
Y. Trifunoski, skup vadisinde yerleim, V, skp 1964
, . ; , 1930
, .; , .; , .;
,
(), , 2003.
111
. Dr. Taner GLTRK
PRZRENDE TRK GELENE VE YEN

DERLENEN PRZREN TRKLER ZERNE
AYRINTILI NCELEME
Dr. Taner GLTRK

Kosova - Pritine niversitesi, Filoloji Fakltesi, Trk Dili ve Edebiyat
Blm retim Grevlisi, E-posta: tanergucluturk@hotmail.com
ZET
Edebiyat tarihimizde Balkanlarda airler beii olarak bilinen

Prizren, Trk gelenei ve yaratcl bakmndan nemli kltr-
sanat merkezlerimizden birini oluturmaktadr. Trkler her toplumun
birer kltrel ifresi zellii tamaktadr. Trkler bu ynyle,
toplumlarn ayn zamanda zgemiidir. zellikle Prizren trklerinde,
tarihsel vaka ve sosyopolitik olaylarn yre halkn etkilemesi, bunun
sonucunda oluan kltr rnleri sosyal tarihe kaynaklk etmektedirler.
Bilim aratrmaclar ve sanatlarmzn bugne kadar yapt trk
derlemelerinde, bu verimlerin kendine has karakteristik zellikler
tadklar tespit edilmitir.
Son dnemlerde gerekletirilen derlemeler sonucunda bugne
kadar bilinmeyen yeni Prizren Trkleri kefedilmitir. Bu derlemeler,
sosyokltrel yan sra birok ynden yenilikler getirmi, sanat
dnyasnda byk yanklar uyandrm, edebiyat ve mzik evrelerinde
geni ilgi toplamtr. Bu almamzda Prizrende geleneksel Trk
gelenei ve bilhassa yeni derlenen Prizren trklerinin zellikleri
zerinde deiik ynlerden incelemelerde bulunacaz. Yeni
derlenen Prizren trkleri zerine edebiyat, zellikle halk edebiyat
metodolojileriyle bilimsel inceleme gerekletirilecek, sanatsal, estetik
ve edebi zellikleri hakknda deerlendirmelerde bulunulacaktr.
Anahtar Kelimeler: Rumeli, Prizren, Trk, Prizrende Trk
Gelenei, Yeni Prizren Trkleri
112
FOLK MUSIC TRADITION IN PRIZREN AND A

DETAILED EXAMINATION OF THE RECENTLY
COMPILED PRIZREN FOLK SONGS
Dr. Taner GLTRK

Kosova University of Pristina, Faculty of Philology, Department of Turkish
Language and Literature, E-mail: tanergucluturk@hotmail.com
ABSTRACT
Prizren, well-known as the cradle of poets in the history of Balkan

literature, constitutes one of the important cultural and artistic centers
in terms of folk song tradition and creation. Folk songs carry the cultural
codes of socieities hence they are in the meantime the back-stories of
communities. In this sense, historical experiences of the community and
socio-politic developments in the countries the community lived in have
been a source for the creation of these cultural products. The hitherto
academic and artistic folk song compilations have demonstrated that
these songs embody unique characteristic features.
The contemporary compilations revealed novel Prizren folk
songs. These compilations brought about socio-cultural and several
other novelties, had repercussions among artictic circles, and attracted
attention among literature and music circles. In this study, we will
review the Prizren folk music culture and analyse particularly the
newly disclosed Prizren folk songs from various angles. Folk-literature
methodology will be utilized to analyse Prizren folk-songs in terms of
their artistic, aesthetic, and literary characteristics.
Key Words: Rumelia, Prizren, Song, Prizren Folk-Song
Tradition, New Prizren Folk Songs
113
. Dr. Taner GLTRK
GR
Trk kelimesinden gelien, Prizren Trklerinin tri olarak

adlandrdklar, bir anonim halk nazm biimi olan trklerimiz, Trk
Halk Edebiyatnn yan sra Rumelideki szl ve yazl edebiyat ge-
leneinin, Trk mzik kltrnn en nemli unsurunu, en zengin t-
rn oluturmaktadr. Rumeli Trkleri zerine bugne kadar nemli
derlemeler yaplm, ancak bunlarn belli oran zerinde halk edebiyat
metodolojileriyle inceleme gereletirilmi ve bilimsel bir bak geti-
rilebilmitir. Bugn ayn zamanda derlenemeyip bir o kadar yitirilen,
unutulan veya unutulmaya yz tutmu, derlenmeyi bekleyen trkleri-
miz, deiik trdeki eserlerimiz bulunmaktadr.
Edebiyat tarihimizde Balkanlarda airler beii olarak bilinen
Prizren, Trk gelenei ve yaratcl bakmndan nemli kltr-sanat
merkezlerimizden birini oluturmaktadr. Bu gelenek Osmanl idare-
sinin blgedeki hakimiyetiyle, bunun yan sra ehirlere intikal eden
Osmanl (Trk-slam) kltr sanat deerleriyle birlikte bu ortamlarda
deiik trlerde yeni verimlerin domasyla balar. Ancak Osmanl ida-
resinin ekilmesinden sonra trk yakma gelenei dier Osmanl-Trk
corafyalarnda olduu gibi Prizren Trkleri iin nemli sosyokltrel
geleneklerden yadigr kalan trlerden birini oluturur. Bu verimler sa-
dece Prizren Trkleri tarafndan deil, bu ehirde Trk kltr ve sa-
natndan etkilenmi, bu ortak kltr mirasnn zengilinlerini yaayan,
trk sevdals Prizrenli Arnavut, Bonak, Roman ve dier topluluklar
tarafndan da, Osmanl idaresinin ekiliinden yz yl sonra dahi yaa-
tlmakta ve sylenmektedirler.
Kosova Trk Halk Edebiyatnda, Aziz Bu, Nimetullah Hafz,
Alu Nu, Agim Fier, rfan ekerci, emsettin Baymak, Abdullah Tam-
nik, Ziya iko, Bakim abrat, Zeynel Beksa, Sreyya Yusuf, Taci-
da Hafz, Mcahit Asim, Nuhi Mazrek, rfan Morina, kbal Tunuzlu,
Gonca Kuzay... gibi sanat ve bilim aratrmaclarmzn bugne kadar
gerekletirdii trk derlemelerinde, bu trklerin biim ve muhteva-
snda, hem mzikoloji hem de edebiyat bilimleri asndan kendine has
karakteristik zellikler tadklar tespit edilmitir.
Erkek ocuklarn snnet dnlerinde ve genlerin evlilik tren-
lerinde, nian (nia), hediye yollama (lian), gelinlik gnderme (sini),
kna gecesi (kna cecesi), din gayreti (yemeksiz mzikli dn elen-
cesi) gibi nemli ailevi gnlerde, Hdrellez, Blblderesi, Toila, Ka-
114
raba, Naks Ali gibi toplumsal milli ve bahar bayram elencelerinde,

mesire ve piknik yerlerinde, Ramazan gecelerinde, bayram gnlerinde,
resmi devlet kutlamalarnda, askere uurlama lenlerinde, dost mec-
lislerinde, uzun k gecelerinde, cemiyet-dernek konserlerinde ve dei-
ik vesilelerle trk yaklmas bir gelenek halini almtr. Kadnlar bu
trkleri genelde tef (daire-dayre) kadn tefiler ya da halk deyimiyle
dayrecilerin itirakyla, erkekler ise emanecilerin (kemanclarn)
keman, saz, klarnet, cmb, darbuka, akerdeon, kanun, ud, kara d-
zen... vs. sazlar eliinde alp syledikleri tespit edilmitir.
Bunun dnda yaanan trajik lm vakalar ardndan, cenaze
evinde cenaze bekleme merasimi srasnda zekasna, szne ve sesi-
ne hakim kadnlar tarafndan at trkler eliinde yaamn yitiren
kiilerin nitelikleri, rnek/gzel davran biimleri, (angmak-anmak)
doalama yaklan at biiminde dizilmesi bir gelenek halini almtr.
Cenaze merasimi ardndan da merhumun sevenleri tarafndan, yari-ei,
annesi, arkada, dostu ve sevenleri tarafndan lenin adna trk ya-
klmas, yerli Prizren trklerinin domasna vesile olmutur. yle ki
byle ac trajik vakalar genelde olay trk trnn balca k nokta-
sn oluturmaktadr. Bunun dnda Prizrende yaanan deiik doal,
toplumsal ve tarihi vakalar, bu trklerin domasna vesile olan hadi-
selerdir.
Ninni trkler ise, yavrusunu uyutan annelerin bireysel, ailevi ve
sosyal konularyla btnlemi, ou cepheye gidip ehit den babas-
nn acsyla btnlemitir. Prizren trklerinin konularn genelde ak,
gurbet, hapishane, lm, talama, gldr, tarihi ve dier konular ier-
mektedir.
Trklerin her toplumun birer kltrel ifresi zellii tamakla
kalmamakla birlikte, bir toplumun ayn zamanda milli kimliini de yan-
sttklarn sylemitik. Trkler bu ynyle, toplumlarn ayn zaman-
da zgemii saylrlar. zellikle Prizren trklerinde, tarihsel vaka ve
sosyopolitik olaylarn yre halkn etkilemesi ve bunun sonucunda olu-
an kltr rnleri, sosyal tarihimize kaynaklk etmektedirler.
Prizren, Rumeli trklerinin bol sylendii ehirlerden biridir.
Btn Rumelide sylenen trkler olduu gibi Kosovann kendi yre-
lerine zg sylenen trkler ve komalar da bulunmaktadr. Ancak bu
trklerin birou unutulmu, gnmze ulaanlarn says son derece
azalmtr. Bu trkler arasndan tr olarak sayca en fazla lirik trkle-
rin n plana kt grlr.
115
. Dr. Taner GLTRK
Balkanlarn ve Prizrenin ad yapm mzik stad Agim Fierin

1996-2011 yllar arasnda gerekletirdii derlemeler sonucunda bu-
gne kadar bilinmeyen ok sayda yeni Prizren trks kefedilmitir.1
Bu derlemeler, sosyokltrel yan sra birok ynden bu sahaya yeni-
likler getirmi, sanat dnyasnda byk yanklar uyandrm, edebiyat
ve mzik evrelerinde geni ilgi toplamtr. Bu derlemeler, Prizrende
geleneksel trk gelenei ve bilhassa yeni derlenen Prizren trklerinin
zelliklerinin en karasteristik zelliklerini tamaktadrlar.
1. Biim zellikleri Bakmndan Yeni Prizren Trk

Derlemeleri
Yeni Prizren trkleri, yap ve ekil bakmndan deiik zellik-

lere sahiptir. Nazm birimi olarak, iki, ve drtlkler (ktalar-bentler)
zerine kuruludur. ki ve dizeli nakaratlardan (kavutaklardan) olu-
an yeni Prizren trkleri arasnda balantsz trk rneklerine de rast-
lanmaktadr. Dizede hece says 7, 8, 11, 12, 13, 14, 15tir. Trklerin
ounda hece saysnda dzensizlik grlmektedir.2 Kafiye olarak bu
trklerde, yarm, tam ve zengin kafiye eitleri gze arpar. ki msra-
dan oluan bentler kendi aralarnda, drt msra zerine kurulu trkler
ise mani biiminde, yani birinci ikinci ve nc msralar aralarnda
kafiyeli, nc msralar da serbesttir. Yeni derlenen Prizren trkle-
rinin tamamnda geleneksel olarak Trkenin Prizren az hakimdir.
Daha nce derlenmi Prizren trklerinde dil ve slup olarak Trkenin
Prizren azna zg karakteristik zelliklere kyasla, yeni derlemelerde
ar veya yaayan Trkenin yapsna daha yakn bir dil grlr:
Hastanenn ieleri patlyor
Doktor celmi yaralari balyor
1 Bu trklerin kaynak kiileri Fahriye Fiar, Haci Nafi Alemdar, smail Lika, Hac
Muhammed Alayret atr, Hsno Fatyan, Hria (Vzdk) Pei, Sehar Hanm, Ziya
Kala, Yusuf Bilurdag, Firiye Luma, Mkerem Luma, Faruk Sungur, Ziya iko,
Mustafa Ramiz; Trkler zerindeki kimi dzenlemeler Agim Fiere aittir.
2 Trklerin derlenmesi ardndan notaya ekilmesi sradnda Agim Fier tarafndan
yaplan dzenlemeler ile hece says denklii ve kafiye uyarlln yakalamas iin
kimi eklemelerde bulunulmutur.
116
Annecii ba ucunda alyor

Syle doktor syle lecek miyim
lmeden yarimi grecek miyim
(Kaynak: Anonim, Derleyen: Mustafa Ramiz)
veya
Demir oglonon kzlari hepsi cilveli
Ah cilvesilen can veriyor sonra dnp kayor.
Ahhh... birinci emaneci, inci grnataci, nci darbukaci

Ahhh.... nzden biri benm olsa baka biey istemem. (Kaynak:
Faruk Sungur, Derleme: Agim Fiar)
ya da
Dag bai sivri kaya
Cemaln benzer aya
Bir buldum bir kaybettm
Baladm aramaya. (Kaynak: Mkerem Luma,
Derleme/Dzenleme: Agim Fiar)
2. Muhteva Bakmndan Yeni Prizren Trk Derlemeleri
Prof. Dr. Nimetullah Hafz, Kosova Trk Halk Edebiyat Metin-

leri adl kitabnda dierleri arasnda Prizren trklerinin de yer ald
halk edebi verimlerinin bu trn, 1. Ninniler,3 2. Ak trkleri, 3. Gur-
bet, askerlik ve hapishane trkleri, 4. Atlar, 5. Talama ve gldr
trkleri, 6. Tarihi konulu trkler ve 7. eitli konular zerine syle-
nen trkler olmak zere yedi blmde snflandrmaktadr.4
Yeni derlenen Prizren trkleri, konu olarak olay, tabiat, ak, nin-
ni, ocuk ve mani trklerinden olumaktadr.
3 Hafz, ninniler ayn zamanda lirik trklerimizin bir paras olduu iin onlar lirik
trkler kategorisi altnda yer vermektedir.
4 Mr. Taner Gltrk, 1951-2001 Yllar Arasnda Kosovada Trk Edebi Yaratcl,
yaynlanmam doktora tezi, Kiril ve Metodij niversitesi, Blaze Koneski Filoloji
Fakltesi, skp, 2011, s.
117
. Dr. Taner GLTRK
Ak, kara sevda, zlem, anne sevgisi, trajedi, yalnzlk, ayrlk,

g, cinayet vakalar, lm, terk-i dnya srasnda sevgiliyi son bir kez
grmemenin zdrab, klaya uurlanan genlerimizin hznl vedas,
askerimizin cephedeki anlar, ehidimizin at, Yemen savana ko-
anlarn ayak sesleri, Balkan savalar ardndan geride kalanlarn ac
ve sitemkr yakarlar dile gelir. Genellikle hznn ve trajik konularn
hakim olduu bu trkler arasnda, Ben Mi Dedm Sana Czel Ola-
sn, u Prizrenn Egri Bgri Yollar, yli Kzi, Blbl Mi-
sn, Evlerm, Emine, Dag Banda Degrmen, Sana Kk
Dedilar, Demir Oglonon Kzlari, Meclisi Kurdum, Agla Cnl
Agla gibi trklerinde ise yaam neesi, Balkan corafyasnn renkli
tabiat tasvirleri, akn mutlu, heyecanl halleri tasvir edilir.
Daha nce derlenmi trkler ile birok ortak motif ve estetik

deerleri tayan yeni Prizren trk derlemeleri, Trkenin Balkan ya-
kasndaki dier Rumeli trkleriyle ve bilhassa kimi karakteristik ha-
pishane, ninni ve ocuk trkleriyle Anadoludaki geleneksel trklerle
ortak estetik motif ve nitelikleri muhtevasnda barndrmaktadrlar.
zellikle Balkan savalar sras ve sonrasnda bura halkn ya-
adklarn dile getiren trkler, hem Prizren trklerinin geleneksel
konularna yenilik getirmi, hem de trk estetii bakmndan aheser
niteliinde dizeleri iermektedirler:
Aman! Uyu yavrum uyuyacak cnler var

Bu cnleri andracak cnler var
Baban ehit zernde cller var
Sen aglama ben aglaym ninni
Bu bir vatan sargsidr ninni. (Derleyen: Agim Fiar)
Veya bir dier trkde:
118
Likadan csterr Prizren kalasi

Dibnde ikaymi suyun alasi
Karalara brnmi Hasann anasi
Oyan Hasan oyan bak neler oldi
Osmanli klalari farlen doldi.
(Kaynak: Sehar Hanm, Derleyen: Agim Fiar)
Bunun dnda bilhassa, rfan ekerci tarafndan derlenen Aman

Sultan Read Sen Bizi Kurtar adl trks, Balkan savalar ertesinde
Prizrenin Osmanl idaresinden kn en ince ayrntlaryla, sinema-
tografik bir tasvirle ele almaktadr. Trk, Osmanlnn yre halknn
idareresine devrettii ynetimi kffarn (ffar) geri vermediini, ehir
ahalisinin Sultan Reada imdat arsn haykrmaktadr. Ahali hibir
direni gstermeden Prizreni Srp askerlerine teslim etmitir. Prizren
medresesinde rak masalar kurulurken, te yandan Prizrenin mehur
Sinan Paa camiisinden Osmanl bayra indirilmektedir. Bu zaferi
kutlayanlar Kral Petar yaa! naralar atarken, trk u dizelerle son
bulmaktadr:
Prizrenin cbei Bayrakl camii

Ahalimizin hepsi oldi acemi
Topsos tfeksiz verdiler vatani.
(Derleyen: rfan ekerci)
119
. Dr. Taner GLTRK
SONU
Sonu olarak bu trkler, Prizren Trklerinin atalarndan yadigr

kalan milli kimliklerinin birer abidesi, Rumeli Trklerinin gemiten
gelecee yanklanan sesidir. Prizrendeki Trk kltr ve sanatnn
birer incisi olarak yzyllarn szl sanat deerlerini gnmze tayan
bu eser ve nameler, Prizren Trklerinin duygu ve dnce hazinesi,
kltrel ve edebi miras, estetik zevki, her kelimesi znde Kosova
Trklerinin tarihini, sosyokltrel deerlerini yaatmaktadrlar.
Daha nce yaplan derlemeler sonucunda Prizren trkleri
zerinde gerekletirilen ksmi incelemelerden elde edilen bulgular
ve tespitler, yeni derlemeler neticesinde elde edilen eserlerdeki ortaya
kan zellikler, Kosova ve Rumeli trkleri ile ortak benzerlikler
tadn gstermektedir. Yeni derlenen Prizren Trkleri, ezgileri
bakmndan mzikologlarn, o sahann kendine zg metodolojileriyle
yapacaklar aratrmalar iin incelenmemi yeni bir konu ve hazineyi
tekil etmektedir. Biim ve muhteva bakmndan deerlendirildiinde,
yeni derlenen Prizren trklerinin Rumeli ve Anadolu trkleri ile
birok ortak zellikleri tamasna ramen, belli noktalarda farkllk
ve yenilikleri barndrd tespit edilmitir. Eski derlemelere oranla
Trklerin byk bir ounluunda yeni konularn dile gelmesi (ortaya
kmas) olduka dikkat ekicidir. Yresel tarihi vakalar konu olarak,
bilhassa olay trk trne allagelmi temalarn dna yeni bir boyut
getirmitir.
Prizren Trklerinin kltr ve sanat birikimiyle yorulmu bu
yeni trklerde, yreye zg karakteristik yazm, slp ve mzikolojik
unsurlar tespit etmek mmkndr. Kimi trklerde birka konu bir
arada ilenmekte, kimilerinde en hznl temalar bile ritim ve oyun
havas neesiyle sylenmektedirler.
120
DEMR, Gonca Kuzay, Kosova Trkleri zerine Bir nceleme, Trk

Kltrnde Trk Sempozyumu, 22-25 Ekim 2011, Sivas.
HAFIZ, Prof. Dr. Nimetullah, Kosova Trk Halk Edebiyat Metinleri,
Kosova niversitesi Pritine Felsefe Fakltesi, Pritine, 1985
HAFIZ, Nimetullah, Prizren Trkleri, evren, say 16, Aralk 1977
GLTRK, Mr. Taner, 1951-2001 Yllar Arasnda Kosovada
Trk Edebi Yaratcl, yaynlanmam doktora tezi, Kiril ve Metodij
niversitesi, Blaze Koneski Filoloji Fakltesi, skp, 2011.
KAYNAK AHIS: FER, Agim, Yeni Prizren Trkleri
Derlemeleri.
EKERC, rfan, Aman Sultan Read Sen Bizi Kurtar trks.
RAMZ, Mustafa, Ceviz dm trks.
121
. Dr. Svitlana LEINSKA
UKRAYNA FOLKLOR OYUNLARINDA

KULLANILAN TRK TRNN NEM

Ukrayna - Kiev Milli Taras evenko niversitesi, Folklor Blm
Asistan, eviri yapan: Liamets Olena: E-posta:
ZET
Makalenin amac, halk tarz trklerin, ada varlnn gncel

sonunlarn, halk oyunlar ile balantlarn ve Ukrayna halk geleneklerinin
dnyada poplerleme misyonunda aldklar yerini incelemektir.
Birok tarihi deneme geen ve tipolojik dnmeleri yaayan dnya
folklorunu bugn krsal hayatn organik bir unsuru ve sahne performans
uygulamalar dahil olmak zere birka eklinde grmekteyiz. Yaptmz
aratrmalarmza dayanarak, ikincil folklor ile otantik folklor arasnda,
profesyonel folklor rekonstruksyonu adn verebildiimiz balayc bir
aamann olduunu syleyebiliriz. Byk ksmn halk oyunlar trklerin
oluturduu (ilgili riteller, halk enstrmantal mzik, vs) Ukraynallarn
geleneksel halk mzik kltr trlerinin sahne rekonstruksyon konusu,
Ukrayna dnda halk kltrel geleneklerinin tantm sz konusu olduunda
sanatlar ve halkbilimciler arasndaki tartmalara sebep oluyor. eitli
sanatsal yntemler vastasyla, yabanc etnik temsilcilerin, etnik ve
sosyal faktrlerin etkisinde oluan sadece belirli halk oyunlar ve mzik
standartlarla deil bu standart altnda olumu ortam dnce modu ile de
tanmalar gereklemelidir.
Halk kltrde doas ve varl senkretik olan halk oyunlar
trkleri, lirik tarzn byk bir ksmn oluturmakla beraber dnyann her
etnik grubun folklorunda ayr bir yer tutar. Halk sanatn birok trlerine
122
zg olan badatrmaclk(senkretizm), belli bir ortak ritm biimler

temelinde halk oyunlar ark tarzna koreografik, mzikal ve iirsel
elemanlar dahil edip birletiriyor. Aratrmamzda, szel metin sintaktik
modelden kaynaklayan ve halk oyunlar eliinde alan mziin yapsna
bal koreografik elemalar ieren halk sanat trnn oluma ekillerine
ayrca nem verilmektedir.
Halk oyunlarnda kullanlan trklerin tr zellikleri ve gruplara
blnmeleri konusunda ise 19. yzylda halk oyunlarnda kullanlan
trklerin blnme kriteri olarak trklerin ierikleri deil zel ritm
ekillerinin olduunu belirleyip snflandran Ukrayna mehur halkbilimci
ve mzisyen Filaret Kolessann aratrmalarna dayanmaktayiz.
Bu ilkeye gre (kelime hece says szel ve metro-ritmik mzik
fartr de dahil olmak zere) yazda Ukrayna halk oyunlarnda kullanlan
trklerinn ana eitleri ieren bir tablo dikkatinize sunulur.
Yaznn son blmnde yazar, Ukrayna folklornde ark ve halk
oyunlar trn rneklerinin kaliteli bir ekilde kaydetme sorunlarnn
sebeplerini ve olas zmlerini aklamaktadr.
Anahtar kelimeler: geleneksel kltr, profesyonel sanat, dnce tarz,
folklorizm, folklor rnek rekonstrksiyonu, ikili kartlk, folklor festivali.
123
IMPORTANCE OF THE TYPE OF SONGS (TRK)

IN THE UKRAINE FOLK DANCES
Ukraine Taras Shevchenko National University of Kyiv,

Department of Folklore
ABSTRACT
The purpose of this writing is to address urgent problems of modern

existence folk genre songs to dance and to determine its place in the cultural
mission of promoting Ukrainian folk traditions in the world.
Folklore of the World, which passed many historic trial and
incurred certain transformations of genre and typological transformations
now in several guises - as an organic element of rural life and like
various arrangements, reproductions for a stage, performances practice.
Between the authentic folklore and secondary his form is what would be
called professional reconstruction of folklore. The problem of stage
reconstruction genres of traditional Ukrainian folk music culture for a
stage, most of which are songs to dance (related with rituals, with folk
instrumental music, etc.) are subject to discussions between specialists of
art and folklorists, especially when it comes to presentation of folk culture
traditions outside Ukraine. Through various artistic means will occur
process discovering for others ethnic audiences not only a certain standard
of song and dance and musical styles, which was formed under the influence
of ethnic, social factors, and They will can understood a modus thinking
environment that created this standard.
Syncretic the nature of different form of songs for dance which
existence in folk culture have a considerable amount of lyrical miniature,
124
they occupy an important place in the folklore of any from ethnic groups
around the world. This syncretism long time is nature for many genres of
folk art. Fully integrates in the genre of dance songs poetry, dance and
musical elements by certain common rhythmic forms.
Much attention in the article is paid to the shaping of the genre
in which choreographic element depends on the musical structure of the
song accompaniment to the dance, which is formed on the basis syntactic
patterns of verbal text.
In the matter of genres characteristics and of classification of songs
for dance author relies on the scientific look of outstanding Ukrainian
scientist and folklorist Filaret Kolessa, who in the late nineteenth century
proclaimed the principle of grouping the samples of songs for dances,
whereby the determining criterion for the distribution of all songs in
Ukrainian folklore is not the content, but characteristic rhythmic form.
With regard to this principle (using metro-rhythmic parametrs of verbal
and musical factors) in the article contains a table of the main types of
Ukrainian songs for dances.
In the final thesis of this article the author describes the causes and
possible solutions to the problem of proper preservation the samples of
genre songs for dances in Ukrainian folklore.
Keywords: traditional culture, professional art, mode of thinking, folklore,
folklores reconstruction, the binary opposition, folk festival, Ukraine-
Turkish scientific cooperation.
125
GR
Folklorn belirli zelliklerinin oluumunda en etkili olan faktr, folk-

lorn tm trlerinin zerindeki etkisi olan folklor ortam, dnce modudur.
Etno-sosyal faktrlerin etkisi altnda oluan ortam dnce modu belirli
etnik yerlere zgdr ve dier alanlardan ayran ark ve mzik tarzlarn
oluturmaktadr. Bylece, kendi varlnn otantik koullarnda geleneksel
mzik kltrn rneklerinin dorudan alglanmas, duygusal ve ampirik
dzeyde yaratclarn dnme modunun hissedilmesini ve anlalmasn
salar.
Farkl yllarda folklor bilimin uzmanlar meslektalarna daha fazla
canl folklorun tayclaryla iletiim iin arda bulunmutu. Bylece,
nl Ukraynal halkbilimci S. Gritse gre, halk mzik rnekleri kitaplara
ve yazlara dayanarak renmemeli nk basl kitaplarn aktaramaya-
ca infaz auras, ses tnlar, performans zellikleri olmadan sanat eseri
kanatszlap ruh gcnu kaybeder. [2; 212].
Profesyonel sanat eserinde yazar kiiliinin zelliklerinin aksine halk
eser stili, belli gelenekleri olan belli tarihi dnem ve ortam temsilcilerin
dnya grlerini, arzularn, bilin zelliklerini gsteren ortak halk r-
ndr. Belki de bu yzden bir milleti tanmak, bu milletin geleneksel kl-
trn tanmak demektir. Bir lkenin etnokltrel geleneini en etkili ve en
popler tanma eklini Uluslararas Folklor Festivali tand. Kendini tant-
ma, dierleri tanma ve kltrel deiim faktr, farkl millet temsilcileri
arasnda daha iyi anlalmasn salayan etkili bir bilimsel yntemdir. Bi-
limsel folklor bilginin bu ynn aktif olarak yabanc ortaklar ile ibirlii
iinde Ukrayna ilerici kurumlar tarafndan gelitirilmektedir. Folklor ala-
nnda teorik almalarna da dayanarak pratik bilimsel seminerleri de orga-
nize eden Trkiyenin Halk Kltr Aratrmalar Kurumu Bakan rfan
nver Nasrattinolunun deneyimi de bunun kantdr. Ayrca, Kiev Milli
Taras evenko niversitesi Filoloji Enstitsnde Ukraynann Trke
konuan halklar ismi altnda dzenlenen uluslararas sempozyum ve
konusu Ukrayna-Trkiye folklor karlatrmalar olan Trkiyenin Sili-
fike ehrinde gerekletirilen bilimsel panel toplants aratrmann nemli
bir yerini ald. Ayn zamanda bu eylemlerde, 2007 ylndan bu yana aktif
olarak Silifke ve Gaziantepte iki tannm Trk Uluslararas Halk Festivali
almalarna dahil edilmi olan Ukraynal mzik topluluu Roksolaniya,
126
Ukrayna geleneksel halk kltrnn temsil eden bir parasyd. Yine .Y.
Nasrattinolunun abalar sayesinde Taras evenko niversitesi Filoloji
Enstits Folklor Blmnn temsilcileri olan Ukrayna bilim adamlar
Trk meslektalar ile Ukrayna ve Trkiyedeki durumun folklor analizi
karlatrma ve deneyimlerini paylama prosedr kolaylat. birlii so-
nucu, her iki lkenin aratrmaclarnn folklor gelenein tabakalamasna
ortak bir yaklam oldu.
Birok tarihi deneme geen ve tipolojik dnmeleri yaayan dnya
folklorunu bugn birka eklinde grmekteyiz: krsal hayatn organik bir
unsuru eklinde, sahne performanslar uygulama, tasarm, besteci, sanatsal,
edebi ve mimari reprodksyon olarak. Deiik variyantlar olan ama ayn
zamanda ilkel folklor fonksiyonlarna uyan ve profesyonel (zel) sanat
ekline gemeyen ikincil folklor ile otantik folklor arasnda, profesyo-
nel folklor rekonstruksyonu adn verebildiimiz bir balant var (arklar,
riteller, halk enstrmental mzik gibi otantik malzemenin sahne rekons-
truksyonu kast). Edebiyat, mzik, mimari gibi profesyonel sanatta kul-
lanlan folklorun tm dier formlar folklorizm olarak kabul edilmeli [2;
24]. Bugn amatr ve profesyonel mzik topluluklarn dnyaya tanttklar
eserlerin byk bir ksmn oluturan halk ark beste dzenlemeleri, halk
enstrmental eserlerin farkl yorumlamalar ve dzenlemeleri, sahne kore-
ografi stilizasyonlar, aratrmamzda folklorizm rnekleri olarak karm-
za kyor.
Doal olarak kafamzda bir soru douyor: az nce belirttiimiz sa-
natlar, halk gelenein bireysel (besteci, air, koreograf, ressam) dnmn
rn olup yabanc seyirciye halk kltr tam yanstabilir mi? Bu tr sanat
yabanc etnik seyirci tarafndan nasl alglanr? Ayr bir birey kiiliinin
estetik grnmleri olarak m yoksa bizim eski mzik folklor temel kodlar
ile ifade edilen bir halkn dnme modu projeksyonu olarak m?
te burada belirtilmelidir ki, ulusal zgllklerin ve dnya folklor
alannda Ukrayna geleneksel halk kltr layk tantm belirlenmesi, mo-
dern folklorcu ve halk mzii sanatlarnn en nemli grevidir; folklor
otantik rneklerinin korunmas veya rekonstrksiyon edilmesi gerektii
konusu ve onlarn sahnede sunu ekli, akademik ve sanatsal evrelerde
hala tartma konusudur.
Halk oyunlar (halk oyunlar) trkleri, lirik tarzn byk bir ksmn
olumaktadr. Sz konusu arklar, halk kltrde doas ve varl senkretik
olup, dnyann her etnik grubun folklorunda ayr bir yer tutar. Uluslararas
folklor festivallerine ve bilimsel forumlara katlma deneyimi, etnik enstr-
127
manlar eliinde oynamalar, geleneksel trkleri ve ritellerin rekonstrk-

siyonunu sunan halk sanat gruplarn, folklorizm ismini verdiimiz sanat
sunan gruplardan daha baarl olduunu kantlyor. Repertuvarn gerek
halk kkenli folklor eserler ile alakaszl, kendi lkenin kltrel gelenek-
lerini sunan grubun yabanc meslektalarna halk oyunlar rettii zel
dersler srasnda ortaya kyor. Halk oyunlarnn ayrlmaz bir paras olan
mzik eliindeki senkretik kombine basit hareketleri, elenceli ve rahat
bir ortam, derse katlanlarn yabanc etnik bilgileri hzl ve kolay ren-
melerinin katksnda bulunuyor. Bunun yerine, yeni oluan halk oyunlar-
nn net mant olmayan ve cou zaman yaps mzik eliini yanstmayan
hareketlerle dolu olmas, halk oyunlar baarl eitime engel oluyor. Bu
gruplarn ou birka senedir SSCB yeleri olan lkelerin gruplardr. Sun-
duklar oyunlar ise otantik folklor rnek olmamakla beraber profesyonel
halk sahne halk oyunlar uzmanlar tarafndan hazrlanan i duygular ifa-
de edeceine hazr duygu formlleri ifade eden ve duygular halk oyunlar
ortaklarna deil seyirciye ynelik olan oyunlardr. Folklor grup temsilcile-
rinden unu duyuyoruz: Halklarmzn etnik geleneini taklit ederiz, halk
oyunlar sunumunun iki ekli arasnda seyirci iin halk oyunlar etmeyi
deil kendi zevkimiz iin oynamay etmeyi tercih ederiz.
Herhangi bir folklor trn gstergesi, halk sanat her bir rnein
folklor sisteminde ald yeri belirleyen bir ilevidir. Halk sanatn birok
trlerine zg badatrmaclk(senkretizm), belli bir ortak ritm biimler
temelinde oyun hareketi, ark tarzna koreografik, mzikal ve siirsel ele-
manlar dahil edip birletiriyor. Bylece, en eski folklor trlerin derinlikler-
linde gelien ve ayrlmaz bir paras olan halk oyunlar, geleneklerin szl
ksmlarnn grselletirme ve hareketlendirme ilevini yerine getirip yava
yava hem takvim hem aile riteli dna kt. Dolaysyla, halk oyunlar,
geleneksel toplu ve gelenek dndaki (toplu, ikili, l) halk oyunlar ola-
rak iki eklinde varln srdrmtr. Geleneksel toplu halk oyunlarlarn
oynama ekli halkn ortak heyecann, dmanlara ortak diren duygula-
rn yanstyor. Bu, toplu halk oyunlarlar geometrik ekillere dktryor
(yuvarlak, 8-ekli); bazen simetrik olan ekiller bozulup asimetrik oluyor
(topal halk oyunlar), tek ve ikili kartlklar adn verdiimiz ift iz-
gili ekiller (Dar , Prenses) ortaya kyor [3; 137]. Ayn ekilde halk
oyunlar hareketlerinde de el ele tutuup bir yuvarlak eklinde dnmesinin
yeri kaotik hareketler alyor. Sz konusu ekillerin ortak bir zellii olan
oynayanlarn el ele tutumas, halk oyunlar tm katlanlar iin eit artlar,
128
psikolojik rahatl ve performansn duygu dolu olmasn salayan gven

gstergesidir. Toplu halk oyunlar koreografik eleman oluumu ve oyna-
ma ekli halk oyunlar eliinde alan mziin yapsna bal; mzik ise
szel metin sintaktik modelden kaynakldr. rnein, Biz dar satk adl
bahar vesnianka arksnn (bahar arks) diyalog modelini, szel kons-
trksiyonlarn dizisi eklindeki ikili kartlk oluturuyor: -Biz dar satk
Biz de dary ineriz Nasl inersiniz ki? Atlara inetiriz Biz
de atlar aldracaz Biz de o atlar tekrar alrz vs. Vesniankada ayn
ekilde ikili kartlk olarak halk oyunlar eleman da temsil edilmektedir:
oynananlar iki sra eklinde el ele tutuarak srayla birbirine yaklap uzak-
laarak yukarda belirttiimiz ark sylyorlar.
Geleneksel halk oyunlarlarda oluturulan temel halk oyunlar adm-

lar ve halk oyunlar oynama ekilleri zamanla gelenek dna kp bam-
sz halk oyunlar trler olarak varlna devam etmektedir.
Halk oyunlar arks, ounlukla oynama srasnda sylenen ve eli-
ini yapan eserdir. Ukraynann farkl blgelerinde halk bu arklara farkl
isimler de verir: prspivka, spivka, danayka, meteltsya, trndka, umka,
sabadaka, abaraka, kozaok, kolomyka, gudnka, antopurka vs.
Halk oyunlar trklerin tr zelliklerini Filaret Kolessa Halk oyun-

lar trkleri ktabnda anlatyor. Aratrmacya gre, halk oyunlar trk-
lerin ieriini ounlukla romantik motifler, genlik neelikleri, akalar,
alaylar, espriler oluturmaktadr [4; 102]; ama bu trklerin gruplara b-
lnmelerinin en nemli kriterleri, ierikleri deil zel ritm ekilleri olarak
belirlemektedir. Blnmenin bu kriterini kullanarak Ukrayna folklorunun
btn halk oyunlar trkleri yle snflandrlabilir:
129
iirsel satr boyutu Mzik boyutu

Formllere gre halk 2 3
oyunlar ark ruplar 4 4
Kolomyka kolomyka, gutsulka, Gutsul trkleri
(Bat Ukrayna folkloru) verhovna
4+4+6 (4+3+6 ve nadiren
3+3+6)
arkan (erkek gutsul Arkan, krugliak, -
halk oyunlar) gayduk
2(2+4)+2(4+2)+(4+3)+(4+2)
Krakovyanka 2(6+6) (Polonya Krakovyanka Lemivski halk
kkenli) oyunlar trkleri
Gopak (kozak kkenli) Gopak, tropak, -
4(4+4) modifikasyonlar dahil meteltsia
Kozak (kozak kkenli) Kozak, gozak, -
2(4+3) uvvantsi
Halk oyunlar eliinde ark umk (Bat Ukrayna padespan, vals,
4(4+4), 4(5+5) (vals iin) folkloru), trndk, mazurka formlar
abarak, polk (Dou (3/8) (bat slav
ve merkez blgeler) asll )
astivk 2(4+3) astuk, stradaniya, -
karapet, kadrli
130
SONU
Ukrayna koreografi sanatnn mesleki geliim iin temel olan

Ukrayna Halk Halk oyunlarlar Teorisi(1919) aratrma yazar,
Ukrayna koreografi bilim teorisyeni V.Verhovnets (1880-1938), ark ve
halk oyunlar z kardeler diye vurgulad. almasnda Ukraynann
farkl blgelerinden gelen Ukrayna halk oyunlar hareketleri ve trkleri
ilk olarak kaytland, halk oyunlar performans ve halk oyunlar kaydetme
yntemi uyguland.
Badatrma (senkretik) doa kkenli halk halk oyunlarlarn
performans zelliklerini tanmlarken Verhovnets, halk halk oyunlar en
eski formu olarak dil st, yani, halk oyunlarlarn kendi halk oyunlar
eliinde ark syleyerek olduunu, enstrmantal elii de mzisyenler
tarafndan doalama olarak ok sonradan ortaya ktn belirtti [1;
23]. ylece ky topluluunun tatil ve elencelerinde elik eden bir grup
mzisyen oluturulmu. Melodi (flt, keman vs), ritim (tef, bubon vs) ve
uyum (akordeon) mzikal zelliini ortak bir enstrmantal performansna
birletirdikleri iin l mzisyen adn almlar.
Doas senkretik olan ark de halk oyunlar rneklerin kaliteli bir
ekilde kaydetme sorunu, zamannda bu bilgileri toplama ve sabitleme
kalitesine baldr. Uzun sredir halk oyunlar trkleri sadece szel
malzeme olarak kaydediliyordu (bazen ark ezgisi ve ok nadiren halk
oyunlar hareket aklamalar kaydedilirdi). Bgn Ukrayna milli
geleneksel kltr merak eden ve bu konuda aratrmalar yapan uzmanlar
Ukraynann her bir tarafndan bilgileri ve malzemeleri toplayarak otantik
geleneksel trkleri ve halk oyunlarlar yeniden canlandrmak iin aba
gstermektedir. Festival formu kullanarak, halk halk oyunlar zel dersleri
dzenleyerek halk halk oyunlar, geleneksel ark ve enstrmantal mzik
birleimini gndelik hayata dndrp Ukraynallar ortak etnik deerler
zerinde kltr birlemesine yardmc oluyorlar.
131
.; . 5- .,
. .: . , 1990
.; :
. : , 2002
..; .
, .
: , 2009
.; / . . . : ,
1970, ..Nasrattnolu.. Polonya Tatarlar. 2000.
132
133
.Mr. Sci. Meliha Gogic ZULOV
EDUCATION IN BOSNIA AND HERZEGOVINA
Mr. Sci. Meliha Gogic ZULOV

Turkey Marmara University Faculty of International Relations,
E-mail: meliha.g@hotmail.com
ABSTRACT
For more than two decades the states of Western Balkan are going
trough numbers of educational reforms. Some of the countries had bigger
steps than the others. Bosnia and Herzegovina is following the educational
changes of the region but still has some extremely specific problems to deal
with. Bosnia and Herzegovina is the only state in the region that doesnt
have the Institution of Ministry of Education on National level. With such
an educational administrative division among Federation of Bosnia and
Herzegovina with 10 administrative Cantons, Republika Srpska and
special administrative unit of Brcko District, Bosnia and Herzegovina
has 14 ministers of education. The lack of coordination at the state level
directly affects the reform of education at all levels, the progress of science
and position of youth in the state. Educational supportive environment, has
still not seen as a democracy tool that could not just unite the ethnic and
religious division of citizens but to assure more working places and more
investment directly supporting economical growth and general prosperity.
Continuous political changes, lack of financial funds, uncoordinated
educational curriculums and making very quick and unprepared decisions,
are constantly pushing education reforms in the shape of effectiveness, two
steps back behind the countries of the region. It is needed to invest lot of
will, dialog and afford to make things better.
Keyworks: Balkan, Bosna and Herzegovina, Education, News,
Analysis.
134
BOSNA - HERSEKTEK ETM
Mr. Meliha Gogic ZULOV

stanbul Marmara niversitesi Uluslararas likiler Doktora Talebesi,
E-posta: meliha.g@hotmail.com
ZET
Yirmi yl akn sredir, Bat Balkan lkeleri, eitim alannda birok
yenilie gidiyor.Bu lkelerden bazlarnn att admlarsa dierlerine
oranla daha byk. Bosna-Hersek,blgede yaplan bu yenilikleri byk
lde takip etse de,kar karya kald problemler olduka zorlayc.
Bosna-Hersek,blge iersinde ulusal bazda bir Milli Eitim Bakanlna
sahip olmayan tek eyalet. Eitim alanndaki idari blnme sebebiyle,
Bosna-Hersek Federasyonunun 10 farkl idari kantonu,Srp Cumhuriyeti ve
Brcko Blgesinin de zel idari birimiyle birlikte toplam 14 adet Milli Eitim
Bakanna sahip. Eyalet olarak koordinasyon salanlamamas,bilimsel
ilerleme ve genliin konumu da dahil olmak zere eitim alanndaki tm
yenilikleri dorudan etkiliyor. Hkmet destekli eitim ortam hala, etnik
ve dini gruplar birletiren, dorudan refah dzeyini artran ve ekonomik
byme salayan, istihdam ve yatrm alan yaratma amal bir demokratik
ara olarak grlmyor.
Srekli politik deiimler, yetersiz mali kaynaklar,dzensiz
eitim mfredat ve alnan acele, nceden hazrlanmam kararlar,eitim
alanndaki yenilikleri srekli olarak baarszla itiyor ve Bosna Herseki
blgedeki lkelerden hep bir adm geride brakyor. Btn bunlar dzeltmek
iin ise bir ama belirlenmesi,bunun zerine tartlmas ve konu zerine
gerekli zamann ayrlmas art.
Anahtar Kelimeler: Balkan, Bosna Hersek, Eitim, Yenilikler,
Tahlil.
135
Introduction
Your children are not your children.

They are the sons and daughters of Lifes longing for itself...
You may house their bodies but not their souls,
for their souls dwell in the house of tomorrow,
which you cannot visit,
not even in your dreams.
(Kahlil Gilbran)
During academic research on 3th Article of UN Child Rights Con-

vention in the context of Bosnian successful implementation, the issue of
migration impact on its whole system of protection and social stability (not
just children) has separated itself as one of a very specific question inside
of state organization. Here, we dont need to take into consideration four
year of war firstly. Bosnia and Herzegovina has signed and ratify the UN
Convention of Child Rights before almost two decades but still struggle
for new paths of developing programs and policies that can support the
basic idea of this document. After so many analyses on pre and post war
migrations on international level there are thoughts of lack of interest for
current migrations inside of country. Its very visible that these inside
movements have enormous impact on educational structure and quality on
national level.
According to professor and former head teacher in Primary School of
municipality Kladanj in south east Bosnia, Salko Ahmetovic, small munici-
palities are now left on the edge of existence. Of course, migration has been
in the past and will be in the future a main feature of European societies so
as Bosnian but the opened question is: what is happening with the quality
of education and social life in these areas? Going back to UN Child Rights
Convention, it can be assumed that government doesnt exactly maintain
136
the articles of the Convention. Right for education is one of most impor-
tant rights in Convention. It is developing right that has to be inserted into
everyday politics. Today, the successful integration of children in European
schools and societies is both an economic necessity and a pre-condition
for democratic stability and for social cohesion. With increasing migration
into and within an already quite culturally differentiated EU countries and
with a high proportion of such immigrants from countries whose social and
political cultures are significantly different and where levels of economic
prosperity are much lower than most EU Member States, there is an urgent
need for more knowledge sharing on the nature and effectiveness of cul-
tural and social integration processes. The education (formal, informal or
non-formal) of children, adults and community leaders can play a vital role
in this process and there are important benefits to be gained from sharing
knowledge about successes and failures to date. This article argues about
importance of dealing with migration processes inside of country. Only
with deep curiosity and will, by getting know all the circumstantial facts,
we can came along with the improvement.
This article, as whole other my academic work is embedded into my
strong attitude to improve position and support growth of Bosnian child.
1. Migration in the Past
Between 1992 and 1995 Bosnia became a war-torn area, resulting in

more or less ethnically cleansed areas, separating this former Yugoslavian
republic into two entities: The Federation BiH and Republic Srpska. Du-
ring the war (1992 to 1995) a huge proportion of the population of Bosnia
and Herzegovina was displaced due to physical destruction and devastation
of their property in which they resided before the war, movement into safer
areas, economic needs for the sustainability of families at the time of war
and of course due to life threats.
As it was a conflict fueled by ethnic nationalism, people of minority
ethnicity generally fled towards regions where their ethnicity was in a ma-
jority. While a million people fled to other countries (principally to other
republics of former Yugoslavia), at least a further million were internally
displaced. Countries of the region: Serbia, Montenegro and Croatia hos-
ted almost 40% of the total number of BH refugees, while Germany and
137
Austria received the majority of Bosnian refugees from the region. At the
same time an outstanding number of Bosnian refugees had been received in
USA, Canada and Australia At the end of the war in 1995 around one milli-
on persons were displaced in Bosnia and Herzegovina, of which nearly one
third within their domicile municipalities. Still, it should be kept in mind
that the consequences of armed ethnic conflicts linger long after hostilities
have ended and disappeared from the headlines. A number of potentially
explosive situations have remained in the region after the conflict, causing
the people to migrate further.
In the case of Bosnia and Herzegovina, even after the Dayton Peace
Agreement was signed in December 1995, a huge number of the population
continued migrating due to the violation of human rights of refugees retur-
ning to their place of origin, freedom of movement etc. Voluntary migrati-
ons of BH citizens who continued to emigrate from Bosnia and Herzegovi-
na even after the establishment of peace, also increased as a consequence
of the war conflict.
Return to Bosnia and Herzegovina started immediately after the end
of the conflicts. According to the Ministry of Human Rights and Refugees
of Bosnia and Herzegovina, a total of over one million returns to Bosnia
and Herzegovina have been registered, out of which almost half were so-
called minority returns. The largest number of returns was realized in the
first three years after the establishment of the peace, with more than half of
the total returns to/in Bosnia and Herzegovina so far. It was a period of ea-
sier returns, since refugees and displaced persons returned to their homes
on a family reconnection principle. Similarly, a considerable number of
returns was registered in the years after introduction of the Property Law
Implementation Plan and is closely related to property repossession by
pre-war owners and occupancy rights holders. Education in those days was
not mayor problem since people hardly manage to get their homes back.
Children who get back to country had difficulties with mother tongue and
adaptation in state educational curriculums since there were no any kinds
of harmonization in educational system in Bosnia with the west European
countries. From this period dates nowadays universities students who had
lost one, two or even three school years by fitting in Bosnian national edu-
cational programs.
138
2. Changing neighborhood
2.1. Administrative barriers and advantages
Sixteen years after the Dayton Peace Agreement (1995), almost half
of the refugees and displaced BH citizens are outside their prewar homes.
In the Comparative Analysis on Access to Rights of Refugees and Disp-
laced Persons it is stated that there are still half a million persons tempo-
rarily residing abroad. These people left Bosnia and Herzegovina in the
period from 1992 to 1995 and are recorded as refugees from Bosnia and
Herzegovina. Despite the fact that radical demographic changes have been
taking place in Bosnia and Herzegovina since the beginning of the conflict
in 1992, no official census in BH has been conducted since 1991. Indicati-
ons of number, composition and disposition of population rely on research
based on the most current estimates, which indicate slightly more than 4
million of the BH population. Therefore, a ten-year demographic balance
recorded the loss of 288,032 inhabitants in relation to the potential number
of population if there were no war. Regarding the number and composition
of the population of Bosnia and Herzegovina in 2005, the most current is
the assessment which cites 4,025,476 million inhabitants, as per ethnicity,
including 48% Bosniaks (Muslim), 14.3% Croats, 37% Serbs and 0.6%
others.
Considering the expressed demographic changes on the basis of sta-
tistics and research carried out by the Ministry for Human Rights and Re-
fugees of Bosnia and Herzegovina, it is estimated that at the moment less
than 3.5 million of BH inhabitants, that is 87.5%, reside in Bosnia and
Herzegovina, while the remaining number of around half a million people
live outside of the country.
Unfortunately, progress in BH society is slowed in many fields.
This particularly refers to economic and social development. As a
consequence, potential returnees often face discouraging realities of life in
BiH, such as a high poverty rate, a disturbing unemployment rate, a related
lack of employment possibilities and a non harmonized educational system,
often problematic access to medical services, necessary social welfare or
pensions.
139
If we take into consideration that Bosnia and Herzegovina in last

years had signed several very important international and regional docu-
ments it is seen that there are significant results, the best in terms of regio-
nal frameworks, and quite good and above the average in terms of long and
similar refugee crises, taking a historical view. It is well known it is in the
interest of Bosnia and Herzegovina to build up a system in a way that assu-
re return and access to rights in BiH for each person, therefore one cannot
talk about completing the implementation of the Annex VII of Dayton Pea-
ce Accord as long as there are groups or individuals interested in returning
or accessing another right guaranteed in BiH.
After the elections held on the October 1st 2006, the main prioriti-
es for the newly elected presidents and representatives of parliament and
municipalities in, include constitutional reform and the ongoing Stabili-
zation and Association Agreement negotiations with the European Union.
Stable economic development was the prerequisite for a stable democratic
process and a sustainable future. Still, failure to arrest Ratko Mladic not
only impeded Bosnia and Herzegovinas joining the North Atlantic Tre-
aty Organizations (NATO) Partnership for Peace, but also postponed the
healing of past wounds.The elections that took place just a short time ago
showed once again that the process of Bosnia and Herzegovinas journey
towards creating the image of a multicultural society is still very long. Af-
ter the last elections in 2010, it seems that not much has changed. Even
though the International Community left believes that the representatives
of nationalistic parties of old times have lost the elections, it is very untrue
and the future of the country seems uncertain and more divided than ever.
The Dayton Peace Agreement established a state of Bosnia and Her-

zegovina with internal divisions Berlin Walls separating one commu-
nity from another because that was the only way to stop the war and build
a tentative and fragile peace. The Dayton Agreement needs to be upgraded,
needs to create new national institutions that can chart a new future for the
country. This process has already begun, but there is a possibility that it will
be slowed down again in the days to come.Bosnia is already confronted
by a rise in the trafficking of persons, drugs, and weapons and organized
crime, and so far Bosnia has responded by establishing certain institutions
such as a State Border Service, a State Investigative and Protection Agency,
and a national intelligence service. More recently, it has even agreed to a
140
process of reforming the countrys police structures a key step on its road
to a future in Europe, in NATO and the EU. All of these processes have
been started and need to be improved and developed, not suppressed or
even stopped due to new nationalistic movements.
2.2. Migration and Education
Among all steps back or forward in Bosnian politics and relations

to the other countries theres a certain movement deep in Bosnian social
structure that cannot be postponed. Migration during war and in the decade
after war left a kind of new practice for Bosnian citizens for walking in
their own good. Being left by the government without possibility to work
and ensure their living, Bosnian citizens start moving inside of the country
by going to the larger cities. This solution comes as a logical path since
without visa liberation system people couldnt find the way to go further to
west European countries.
Ministry of Human Rights and Refugees in Bosnia and Herzegovina

constantly appeals to other government institutions to start with serious
implementation of different programs and strategies that will support safe
returning to the hometowns. Socio-economic models suggest that younger
people have a higher degree of dissatisfaction with existing conditions in
the country. Combined with higher level of aspiration, this result in a strong
feeling of relative deprivation and frustration. The most interesting fact is
that inside pattern of migrations is almost the same as the outside. Younger
groups develop a greater willingness to migrate. This also can be explained
by family hierarchy where the older members of the family in order to keep
their household in existence stay in hometown but they send their children
in larger cities.
This pattern is very familiar to Bosnian citizens since they are using it
in last two or three decades in migrations to so called richer countries, whe-
re younger members of family are sent abroad to earn additional money.
Traditionally, the largest proportions of migrants have been male. Younger
men were sent out to look for work to finance the remaining family thro-
ugh remittance payments back home, whereas younger women stayed at
home, taking over family responsibilities. Of course, today we have to talk
141
about female migration too since there is increasing level of education for
women; the frequent loss of employment due to economic transformation,
the search for new employment opportunities and a changing role model,
which challenges the traditional male breadwinner model.
Consequently, all happening in international level are now applied
to the state level in Bosnia and Herzegovina. All economy, international
organizations and financial sectors are mainly connected to the larger cities
as Sarajevo and Banja Luka and this becomes as a major reason for migra-
tions to there.
Unfortunately, smaller cities that remains as a beautiful family places
with the excellent conditions for family life are now left to the edge. After
war, people start moving in order to educate their children since during war
all schools in smaller cities have been devastated. After that theres a kind
of period of family connection and people who send their children to larger
cities start to join to their younger member of families in cities.
High educational attainment is regarded as a positive influence factor
on migration. From a human capital perspective, it is assumed that higher
levels of education offer increased income returns for specific segments of
the labor market. It is also argued that higher levels of education provide
a greater ability to collect and process information, which lowers the risk
and increases the propensity of migration. Main problem in this specific
case is that those who migrate in order to educate themselves do not go
back to their home towns afterwards. In this case temporal migration for
high skilled individuals becomes less beneficial because once when they
migrate, in order to achieve their educational goals, they cannot find any
good opportunity to work in their home town.
142
3. Child Rights prospective in migration processes
As time goes by,

the continent is also experiencing an enlargement of what it means to
be European.
I look forward to the day
when Europe rejoices as much in diversity within States
as it does in diversity between them.
Kofi Annan
Education is primary linked with children but in every possible way

education plays significant role in global society. It shapes and transmits
values, it makes people more aware global citizens, and it expands chances
and broadens horizons. In Bosnian context it is visible that education has
economic meaning more than everything. Even in global society based on
knowledge, education gives better chances on the job marker; it seems in
Bosnia and Herzegovina everything connected with education has reach
only poor level of existence. There is a big need for the improvement of
infrastructure, economy, and industry; the unemployment rate is still very
high; education needs to be improved and harmonized in both of the enti-
ties; the status of minorities (in particularly Roma) is still unclear; and all
these are still tasks awaiting new presidential representatives from which
people expect a lot in the next four years.
But it looks like a problem of internal movement will remains for a
long time. As it is said in the beginning of this article, internal movements
in educational and economic reasons lead to complete disappearance of
children in smaller towns and municipalities of the country. With lower
number of children in these economically weak areas, schools are losing
good teachers and by this stream education in these areas becomes extre-
mely weak.
By the words of Colin Williams, education is the single most impor-
tant agency for cultural reproduction, socialization and identity formation.
According this, there are very good part of Bosnian territory that will stay
completely culturally and socially rudimental. Going back to the words
143
of Kofi Annan, Bosnia and Herzegovina will stay inside of the European
door for a very long time since there is a lack of equal education inside of
Bosnian borders.
This is, of course, just one universal problem in education in Bosnia
and Herzegovina. If we add to this divided educational politics, curricu-
lums, jeopardized minorities and existence of divided school under one
roof, it is easily seen that there is no chance to speak about respecting child
rights in our country.
Right for education is one of the most important rights embodied in
UN Child Right Convention signed and ratified by Bosnia and Herzego-
vina before almost two decades. But still, on the state level there are no
any talks about these migrations impacts on children. Being dependent of
adults, children have to live in the areas without proper education or social
care. From the other side, it is very clear that educational system has faced
with a new problem: how to build enough capacities in the city since pe-
ople from rural areas constantly coming to the larger cities? These children
in cities are now jeopardized almost equally as those who still live in rural
areas.
The bad attitude of Bosnian government doesnt surprise because
Bosnia and Herzegovina has more than a hundred different ministries but
none of it deal with the children. Everything issued with children is done
only by nongovernmental organizations like UNICEF. NGOs are dealing
with early mother childhood, health care prevention and divided schools.
The worst thing for the position of a child in the country is the fact
that without newer population census there is no data about children who
are moving through the country or abroad. Accordingly there are no data
about exact numbers of children generally, and without this document it
cannot be seen how many children lives in the almost abandoned areas
where they cannot have appropriate conditions for living.
144
4. Conclusion
Global migration is a defining phenomenon of the early twenty-

first century. Migration currently embraces every category of people - both
skilled and unskilled, family and refugee, legal and illegal, permanent
and temporary. Short-term people movement is rising markedly, while the
accessibility of one immigrant-destination country may transform the level
of human demand for another. Given the dynamism of these trends, nations
with active immigration programs are constantly being obliged to modify
their policies, all the time encountering ... difficulties in harnessing their
immigration programs to achieve diverse and often incompatible policy
goals... to utilize immigration selection procedures to ensure positive
outcomes in a diverse range of policy areas: economic development, human
resource development, population and foreign affairs. Education is primary
linked with migration since people need to change their environment and
go further in their life for all kind of improvement.
The image of city in Bosnia and Herzegovina in the last decade
is primary connected with the idea of economic welfare and gaining better
conditions for living. Unfortunately, a huge part of Bosnian territory socially
and culturally is dying because citizens dont have any hope that these areas
will become stabile and perspective in closer future. Those who cannot find
the way to left these areas by moving into larger cities or moving out of the
country are left without any support of the government.
There is a very precise need to talk about this issue in public
and try to force state institutions for emergent act by supporting these
municipalities in order to keep vital life on whole territory of the country.
145
Bassler, Terrice, Kakos mo se mijenjali: ISkustva u fransformaciji

obrazovanja u Jugoistocnoj Evropi, Buybook, Sarajevo, 2006.
Calic, M.-J.: Explaining Ethnic Violence in Bosnia-Herzegovina, in: F.
Daftary/S. Troebst (eds.), Radical Ethnic Movements in Contemporary
Europe (New York: Berghahn Books, 2003
Cigar, N.: Genocide in Bosnia: The Policy of Ethnic Cleansing (College
Staten: TX A &M University Press, 1995).
Haider, H.: (Re)Imagining Coexistence: Striving for Sustainable
Return, Reintegration and Reconciliation in Bosnia and Herzegovina
(International Journal of Transitional Justice, 3:1, 2009
Kupiszewski, M.: Labour Migration Patterns, Policies and Migration
Propensity in the Western Balkans (Warsaw 2010, download here: http://
www.migrantservicecentres.org/index.php?page=387&news_id=203)
UNHCR-Report / UNHCR-Reports 1994-2000 (United Nations High
Commissioner for Refugees/Der Hohe Flchtlingskommissar der
Vereinten Nationen).
Weine, S. M.: When History is a Nightmare. Lives an Memories of Ethnic
Cleansing in Bosnia-Herzegowina (New Brunswick: Rutgers University
Press, 1999).
Vandiver, M.: Reclaimining Kozarac: Accompanying Retrurning
Refugees, in: Dzemal Sokolovic (Sonderzeichen auf z und c) and Florian
Bieber (eds.): Recontruction Multiehnic Societies: The Case of Bosnia-
Hercegovina (London: Ashgate, 2001)
Stahl, C, Ball, R, Inglis, C & Gutman, P (1993), Global Population
Movements and Their Implications for Australia, AGPS, Canberra.
146
147
.Mr. Sci. Jasmin KALAC
ELEMENTS OF ORGANIZED CRIME IN THE

REPUBLIC OF MACEDONIA
Mr. Sci. Jasmin KALAC

Macedonia Skopje, Basic Public Prosecutors Office,
E-mail: kalac-knele@hotmail.com
ABSTRACT
Organized crime is a dangerous new form of criminality that the
Republic of Macedonia face since its independence until today. Organized
crimeorcriminal organizationsaretransnational, or local groupings of
highly centralised enterprises run by criminals for the purpose of engaging
in illegal work and activity, most commonly for unlegal profit. Some of
that criminal organisations, such as terrorist organizations, are sometimes
politically motivated. Sometimes criminal organisations force people to
do business with them, as when a gang extorts money from shopkeepers
for so-called protection. Gangs may become disciplined enough to be
consideredorganised. An organised gang or criminal set can also be referred
to as mob. Organized crime has long been ignored by the criminal legal
public believing that tipe of crime does not exist in our society. Opposite of
the public opinion, contrary, it metastasize into all aspects of society, and
showed that it must be investigated, to explore the elements that make it, to
detect it, discover and be able to successfully combat by authorities such as
public prosecutors office, police and judiciary.
Key words: organized crime, mob, criminal assosiation,
organization, profit,
148
MAKEDONYA CUMHURYETNDE
ORGANZE SULAR
Mr. Jasmin KALAC

Makedonya skp Temel Cumhuriyet Savcl,
E-posta: kalac-knele@hotmail.com
ZET
Organize suu, Makedonya Cumhuriyetinin bamszlndan

gnmze kadar karlat en tehlikeli su trdr. Organize su veya su
rgtleri uluslar snrlar aan ve ok yksek seviyede merkezi iletmelerini
kriminel kiiler tarafndan ynetilen, yasad i ve faaliyetler yapmak
amacyla, genelde yasad gelirelde etmek icin kurulan bir aktivitedir.
Bu su rgtlerinden bazlar, dolaysyla terorist rgtleri gibi,
bazen siyasi amaldr. Kriminel rgtler, insanlar ali-veri yapmalarn
zorlar, bir etenin dkkancdan korunma amacyla para almas, bunun
iin en belirgin bir rnektir. eteler kendilerini organizeli olarak kabullene
bilmek iin yeterince disiplinli olabiriler. Organize bir ete yada ete grubu
mafia olarak da adlandrlabilir. Toplumumuz da bu tr organize suun
ya da kriminel rgtlerinin varl yasal kanun tarafndan, uzun zamandr
gzard edilmitir. Kamu dncesine karn , aksine, bu tr organize
suun,tm toplumsal alanlarna adetametastaz olarak yayld karlmaz
bir gercektir ve incelenmesi gerektii gibi ayn zaman da onu ortaya ckaran
tm unsurlar incelemek, onlar tespit etmek, kefedip onlarn baarl
bir ekilde, mahkeme, polis, kamu savcs ve yetkilimerciler tarafndan
grmesi gerekiyor.
Anahtar Kelimeler: Organize su, su rgtleri, tespit, inceleme.
149
Introduction

The transformation of socio-economic conditions in the Republic of
Macedonia has led to social stratification, with higher unemployment rates,
deteriorated and unsafe living conditions and the build up and intention
of certain social and political groups and layers to capture the dominant
economic and political position in the newly emerged social circumstances.
It was thus necessarily felt in the slow functioning of state bodies and
institutions, in violation of legality in the loss of tolerance and manifestations
of such activities, with a strong swing exercise in bribery, threats and those
models that see profit and enrichment dominant in the actualization of
modern values. The presence and the steady growth of organized crime,
money laundering and corruption, in their varied and dangerous forms
and international dimensions in the world today presents a serious threat
with regard to producing a destabilizing impact on the fundamental social,
economic and political institutions, as well as a threat to the sovereignty of
states, especially those in transition, such as the Republic of Macedonia.
Comment
Starting from criminal legal elements, one can borrow from the
methodological approach of three concentric circles; the widest circle
contains the general inner joint and narrowest specific elements of this
concept.1 Organized crime in the broadest sense of the term implies joint
commission of any offense by more people. A key element is the common
coordinated action among multiple people. In a narrower sense the term co-
vers the commission of offenses by the criminal organization (gang, group,
and other criminal association) organized according to certain principles of
internal relationships and status hierarchy in joint criminal activity that ma-
kes the organizer and at least two members of a criminal association. In the
more narrow sense, organized crime is defined as the common pursuit of
offenses for profit and (or) power. In the narrowest sense, this term implies
1 Jay S. Albanese, Organized Crime in Our Times, Elsevier, Sep 29, 2010, p. 26
150
a common pursuit of offenses that meets all the mentioned elements, but
is characterized by the use of violence, corruption or other illegal means
because of the involvement of legal economic, political and other activities
and the creation of a de facto immunity from prosecution.2
The steady growth of organized crime, money laundering and cor-
ruption, in their varied and dangerous forms, and international dimensions
in the world today presents a serious threat in destabilizing the fundamental
social, economic and political institutions, as well as a threat to the sove-
reignty of states, especially those in transition, such as the Republic of
Macedonia.
Organized crime is the execution of offenses by a criminal asso-
ciation for the purpose of profit or power by the use of violence or by
using a special position in society, by reducing the risk by engaging in legal
economic, political and other activities with a previously created system
protection from prosecution.3 An exposed definition contains the following
elements:4
Offenses: murder, bodily harm and other violence against life and
body, theft, robbery and armed robbery, fraud, extortion and blackmail, fra-
ud, buyers, insurance fraud, fraud in obtaining loans, securities market fra-
ud, works in connection with the bankruptcy, counterfeiting money, signs
and securities, tax evasion, money laundering, smuggling and trafficking,
prostitution, human trafficking, crimes related to drug, trafficking weapons,
radioactive and other toxic materials offenses against the state, acts of poli-
ce misconduct, corruption and bribery, works crowd, gambling, forgery of
documents, international terrorism and other international crimes.
Organization: gang, group or other criminal enterprises whose

common coordinated action involved at least three people, one of which
can play the role of an organizer or leader.
Profit and Power: profit and power in mutual coupling, so that the
profit is the material basis of political and other power, while the power
and influence in the economy, politics and other areas becomes the basic
assumption that greater profits.
2 , [Organized crime],
, 2005, . 48
3 Stephen L. Mallory, Pd. D., Understanding Organized Crime, Jones & Bartlett
Publishers, Jul 28, 2011, p. 48
4 , [Law state and the
organized crime] , 1996 , .12
151
Material: Violence is the last, but not excluded from using a means
of achieving the goal, when using special position in the market, in politics
or the state does not give the expected results.
Risk Reduction: indentation and linking criminal activity with the
legal sphere of business, finance, banking, politics, the functions of the sta-
te and other social spheres of action why it is the most effective way to eli-
minate the risk of detection and prosecution, because the general confusion
permitted and forbidden leads to glare and blocking senzorskata power of
criminal legislation and justice.
System Protection: the formal system of protection consists of hel-
ping and giving in criminal activities by public authorities, or in blocking
the bodies of criminal prosecution and criminal justice and their putting
through corruption protection feature or tolerating criminal activities due
to expected economic or political benefit, while the informal system is the
only form of organization of the criminal underworld against the criminal
justice system.
Conclusion
In the Republic of Macedonia, the key elements of the organized are

the Organized crime will remain a problem, regardless of the efforts made
by law enforcement. All people want the same thing: power, money and
security, all of which come with organized crime. This, plus the consistent
flow of immigrants and minority groups in the Republic of Macedonia,
organized crime will continue to be a problem.
152
1. Jay S. Albanese, Organized Crime in Our Times, Elsevier, Sep 29, 2010,
p.26
2. , [Organized crime], Law
faculty Justinijan I Skopje, 2005, p.48
3. ,
[Law state and the organized crime], Law faculty Justinijan I Skopje,
1996 year, p.12
4. Mallory Stephen L., Pd. D., Understanding Organized Crime, Jones &
Bartlett Publishers, Jul 28, 2011, p.48
153
.
154
DERGNN YAYIN LKE VE PRENSPLER:
-ADEKSAMn lmi Aratrmalar Dergisi HKMET, ncelikle

Makedonya, Balkanlar, Trkiye ve Trk Dnyasyla ilgili eitim, dil, din,
kltr, sana, milli ve manevi deerler, toplumsal, salk ve sosyal sorunlar,
ekonomi, evre, spor ve medya konularn ieren makale, inceleme ve kitap
tahlillerini yaynlar.
-Dergide yaynlanacak yazlar ncelikle zgn, orjinal, analitik ve ilmi
objektiviteyi kendinde tamaldr.
- Dergiye gnderilen yazlarn dipnotlar ve kaynakas ilmi standartlara
uygun olmas gerekir.
- Yazlarla birlikte yazarn zgemii ve makalenin ksa bir zeti Trke
ve ngilizce gnderilmelidir.
- Yazlar, bilgisayarda yazlp hem kada dklm olarak
(12 punto, satr aras 1.15 dipnotlar sayfa sonunda 10 puntolu olmak
zere, Trke ve ngilizce zetleri ve anahtar kelimeler dahil 16 sayfay
gememek artyla), hem de elektronik formatta gnderilmelidir.
- Dergiye gnderilen yazlarn yaynlanp yaynlanmamas konusu ve
hakk HKMETe aittir.
- Bu dergide ifade edilen gr ve fikirler yalnz yazarlarna aittir. Bu
grler, her zaman ADEKSAMn genel dnce ve grlerini yanstan
metinler olarak mtalaa edilemezler.
- Bu dergide yaynlanan makale ve yazlar kaynak gsterilmek artyla
iktibas ve atf eklinde kullanlabilir.
- Bu dergi Bilim ve Hakem Kurulu tarafndan deerlendirilir.
- Derginin dili Trke ve ngilizcedir.
DERGNN TRAJI: 1000 adettir.

STEME VE YAZIMA ADRES:
ADEKSAM, Koo Zozi (Purdeler) Soka no: 4
1230 GOSTVAR - MAKEDONYA.
e-posta: adeksam@hotmail.com, hikmetdergisi@hotmail.com

editr e-posta: hocafadil@hotmail.com
web: www.hikmet.adeksam.org, www.adeksam.org
Tel:+38942214319
Basmevi: YUGOPRINT - skp, Makedonya
155
.
JOURNAL PUBLISHING PRINCIPLES:
ADEKSAMs international scientific research journal HKMET ,begins

with Macedonia , Balkans , turkey, and about Turkish worlds education,
language , religion, culture, industry, national and moral values , communal,
health and social issues, sports and media topics. Publishes the researching
and the book reviews.
- The blogs that will publish in the article firstly has to be original ,
analytical, and include the scientific objectiveness in it.
- The sent texts should be appropriate for the scientific standards.
- Sent texts should include the writers cv ,also the English and Turkish
versions of the text summary.
- Texts should be typed in computer also printed in the paper (12 punto
1.5 space in between ; footnotes at the end ; including English and
Turkish summaries .the entire blog maximum 16 pages ) and should be
sent by an e\ mail.
- Only the hikmet journal has publishing rights of the sent texts.
- In these texts opinions and thoughts belong to the text writers .
Therefore those cannot be charged as the Adeksams general opinions
and thoughts.
- This is a refereed joornal.
- The articles languages are Turkish and English.
CIRCULATION OF JOORNAL: 1000

DEMAND AND CORRESPONDANCE ADDRESS:
ADEKSAM, Koo Zozi (Purdeler)street number: 4
1230 GOSTVAR - MACEDONIA.
e-,mail: adeksam@hotmail.com, hikmetdergisi@hotmail.com

editor e-mail: hocafadil@hotmail.com
web: www.hikmet.adeksam.org, www.adeksam.org
Tel:+38942214319
Printing house: JUGOPRINT Skopje, Macedonia
156
157
.
158
159

Hikmet21 v3 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Hikmet21 v3 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ULUSLARARASI HAKEML LM

INTERNATIONAL REFEREED SCIENTIFIC

Say/No: 21, yl/year 2013/1

Makedonyada Trke bata olmak zere ngilizcede makaleler

(XX. YZYIL BAINDA TRK EDEBYATINDA OSMANLI ZLER),

Mays, 2013 Gostivar Editr:

Turkish in Macedonia and Rumelia mainly publishes articles

AKIF ERSOY AND HIS TURKISH NATIONAL IDENTITY, Asst.

May, 2013 Gostivar Editor in Chief:

TRKEDE DEL EDATININ PEK ELE

Prof. Dr. Oktay AHMED

Makedonya skp, Kiril ve Metodiy niversitesi, Filoloji Fakltesi,

Trkede tm esas ve yardmc fiillerin olumsuz ekli /-mA/

ON A FEATURE OF TURKISH DEIL PARTICLE

Macedonia Skopje, University of St. Cyril and Methodius, Faculty of

Trkede ek-fiil olarak da bilinen i- (imek) fiilinin olumsuz ekli

Var olan kaynaklara bakldnda, deil edatnn bu almada

[1] Sana syleyemedim, geen gn anneme deil, Ankaraya vize

Grlecei zere, burada deil edat, cmlenin sonundaki

cmlelerinde deil kelimesiyle yaplan olumsuz fiil ekimleri dnda,

Deil Edatnn Olumsuzluk Eki Yerine Kullanm

rnekteki iki bamsz cmle ve bu cmlelerin zt anlaml fiil soylu

Bu durumun birok balamda kullanld grlebilir. rnein,

[3] Hem kasabaya inmememizi ben deil, Yzba syledi. (A)

[4] O bizim mal sahibimiz deil, velinimetimiz oldu. (AHT)

[6] Sade kendi ilerini deil, bizimkilerini de o karr, btn kalemlerde

Gnlk konumada, bu grevdeki deil edatna ksa cmlelerde

[7] Rumca deil, Trke sylemiti. (AN1)

Yer tamlaycs ve zarf tamlaycsna rneklerden bazlar yle:

[9] Kimi anlattklarn da kk defterime deil, yreime ya da

[10] Bana yle geliyordu ki, onlardan dklen damlalar, kzn kk

[11] Bu ac hakikatleri onlara syleyen yalnz ben olsaydm hakknz

[12] Hatta ou zaman kendini reddeder; bildikleriyle deil, anlatlanlarla

[13] Filmle deil, cinayetle ilgileniyorum, dedim. (EA)

rneklerden de grlecei zere, bu durum en ok ayn fiil

[15] Kahvelerimiz telefona deil, telefonun yanndaki diyofonun

[18] Halbuki balklarda bu renk boay kzdrmak iin deil, seyircilere

[20] Ama ona deil, yanndaki glgeye bakyordu. (OU)

[22] Bakalarna benzemeye deil, benzememeye almaktadr. (OH)

[23] Bu tretmeyi, genellikle dilciler deil, o bilimsel ya da teknik

[24] Aslnda hepimiz biliyoruz ki gerek renilenlerin ou, szle

[25] O devrede deil ama spartaya da gittim. (LE)

ettii kendilerine, telkin edilmeye kadar ileri gtrld. (KH)

[27] Oturmaya deil, su almaya geldim. (HNA)

Bazen, ztl daha da ok pekitirmek iin, temel cmlede ancak zarf

[28] Ben soyumla deil, ancak halkmla nebilirim. (RD)

Bazen den kelime sadece olumsuzluk anlamndaki ekimli fiil

[29] Obann yalnz ocuklar deil, byklerinden bir ou da seyre

nceki rneklerde yer tamlaycs ortak olduu iin, yan cmleden

[31] ou zaman yalnz at deil insanolu da kendi glgesinden korkup

Zarf tamlaycs grevindeki edat grubunun yan cmleden dmesine

Cmlede zarf tamlaycs grevindeki yalnz kelimesi yan

[33] Babam, bu Franszca iiri ablama ezberletmek iin o kadar ok

[34] Gelime yalnz aletleri kullanma tekniinde deil, aletlerin kullanma

[35] Bu zafer yalnz Ingilizleri deil, Padiah ve Istanbul hkmetini

Temel cmlede dA edatna rastlanmad durumlar da az deildir.

Ayn durum, sadece zarf tamlaycsyla de grlr:

[37] Oysa, bu parlak gn batmnn yumuack szlm nda,

yalln da gryorum. (OB)

[38] Yarn sade sana deil, hepimize faydal olur. (FB)

[39] Sadece gitar almasn deil, alman gitar dinlemesini de retmiti.

Aadaki rnekte sadece zarf tamlaycs kullanlmamtr,

[40] Ben deil herkes yle dnyor... (RNG1)