GEV

Gedik Eitim Vakf

Kaynak Teknolojisi Eitim Aratrma ve Muayene Enstits
Yayn No: 2

TERMK KESME TEKNOLOJS

Prof. Selhaddin ANIK

Do.Dr. Ahmet R
Do.Dr. Murat VURAL
 NSZ
Termik kesme teknolojisi, gnmzde sa, levha, boru ve profiller gibi yar-mamullerin gerek imalata
hazrlk ve gerekse son ilemlerinde yaygn olarak bavurulan bir imalat teknolojisi haline gelmitir. Termik
kesme teknolojisindeki gelimeler sayesinde malzemeler ok daha ekonomik ekilde kullanlabilmektedir.
Gnmzde en yaygn olarak kullanlan termik kesme yntemleri arasnda bata oksijenle ve plazma
ile kesme gelmektedir. Bunlarn dnda arkla kesme de olduka yaygndr. Modern yntemler arasnda
laserle kesme zellikle hassas kesme teknii olarak gittike artan oranda kullanlmaktadr. Bunlarn dnda
termik kesme teknolojisinde karlalabilecek hatalar ve zmleri de kitaba dahil edilmitir.
Bu kitap, termik kesme teknolojisi konusunda, gerek niversitelerde ve dier ilgili okullarda iyi bir ders
kitab olarak kullanlabilecei gibi, endstride de yaygn ekilde bavurulabilecek bir el kitab niteliindedir.
Kitapta verilen kesme datalar yaplan aratrmalarn sonularna dayanmaktadr. Bu nedenle gerek
imalatta kk baz modifikasyonlara gidilebilecei gz nnde tutulmaldr.
Kitaben bastrlmas iin her trl destei salayan Gedik Eitim Vakfna teekkr ederiz.
Yazarlar adna
Prof. Selhaddin ANIK
Gedik Eitim Vakf -1996

II
NDEKLER
BLM 1. TERMK KESME YNTEMLER
1.1. Genel 1
1.2. Termik Kesme Yntemlerinin Gruplandrlmas 1
1.2.1. Kesme leminin Fiziine Gre Gruplandrma 2
1.2.2. malatn Trne Gre Gruplandrma 2
1.2.3. Enerji iletim ekline Gre Gruplandrma 3
1.2.4. In Yardmyla Termik Andrma 10
BLM 2. YANICI GAZ-OKSJEN ALEVYLE YAKARAK KESME
2.1. Genel 12
2.2. Alevle Yakarak Kesme ileminin Esaslar 13
2.3. Malzemelerin Alevle Kesilebilme Kabiliyetleri 16
2.3.1. Kesme Yarnn Yaps ve zellikleri 18
2.3.2. eliklerin Alevle Kesilmesinde ntavlama 19
2.3.3. Scaklk Dalm 21
2.3.4. Srklenme 22
2.3.5. Kesilen Metalin Homojenlii 23
2.3.6. Para Kalnlnn Etkisi 24
2.4. Yanc Gaz ve Oksijenin zellikleri 24
2.4.1. Yanc Gaz 24
2.4.1.1. Asetilen 25
2.4.1.2. Stabilize Metilasetilen-Propadien (MPS=MAPP) 26
2.4.1.3. Doalgaz 26
2.4.1 4. Propan 27
2.4.1.5. Propilen 27
2.4.2.Oksijen 30
2.5. Kesme fleci (=Kesme Hamlac veya Kesme alumosu) 30
2.5.1. Karm Sistemine Gre fleler 35
2.5.1.1 Emmeli Tip (Yksek Basnl) fleler 35
2.5.1.2 Basnl Tip (Dk Basnl) fleler 35
2.5.2. Kesme Memeleri (Bekleri) 36
2.5.3. Yanc Gaz eidine Gre Kesme Memesi Trleri 38
2.5.4 Kesme Oksijeni Kanal 39
2.5.5. Oksijen Perdeli Memeler 40
2.5.6. Kesme Memelerinin G Alanlar 41

III
2.5.7. Kesme Parametreleri ve Kesme Deerleri 41
2.6. Bir Kesme flecinin Kullanm 42
2.7. Alevle Yakarak Kesme ileminin Yapl 43
2.7.1. Para Kenarndan Balama 43
2.7.2. Para Ortasndan Balama 44
2.8. Kaynak Azlarnn Hazrlanmas 44
2.9. Dier Yntemler 47
2.9.1. Tozaltnda (Toz Yardmyla) Oksijenle Yakarak Kesme 47
2.9.2. Oksijenle Mzrayla Yakarak Delik Ama 50
2.9.3. Oksijenle Yakarak Oyuk Ama (Rendeleme) 52
2.9.3.1. Oksijenle Oyuk Amann Prensibi 53
2.9.3.2. Oksijenle Oyuk Ama leminin Yapl 54
2.9.3.3. 2.10. Alevle Kesme Makinalar 55
2.10.1. Kontrol Tipleri 56
2.10.2. Kesme Makinas Trleri 56
BLM 3. ARKLA KESME YNTEMLER
3.1. Giri 58
3.2. Karbon Elektrod ile Kesme 58
3.3. rtl Elektrod ile Kesme 59
3.4. Oksi-ark Yntemiyle Kesme 60
3.4.1. Yntem Prensipleri 60
3.4.2. Oksi-Ark Yntemiyle Kesilebilen Malzemeler 62
3.4.3. Sualtnda Oksi-Ark Kesme 63
3.4.3.1 Tp Elektrodlar 63
3.4.3.2. Ekzotermik Elektrodlar 64
3.5. Haval Karbon Ark ile Kesme (Arcair Yntemi) 65
3.5.1.Prensibi 65
3.5.2. Elektrod Pensesi 67
3.5.3. Elektrodlar 67
3.5.3.1. Doru Akmda Kullanlan Bakr Kapl Elektrodlar 68
3.5.3.2. Doru Akmda Kullanlan Dz Elektrodlar 68
3.5.3.3. Alternatif Akmda Kullanlan Bakr Kapl Elektrodlar 68
3.5.4. Kullanma ekli 69
3.5.5. Metalrjik Etkiler 69
3.5.6. Arcair Ynteminin Ekonomik Yn 70
3.5.7. Akm reteci, Akm ekli ve Akm iddeti 71

IV
3.5.8. Arcair Ynteminin Teknolojisi 72
3.5.9. Gerekli Havann Salanmas 73
3.5.9. Arcair Ynteminin Balca Uygulama Alanlar 74
3.5.10. Arcair Ynteminin Dier Yntemlerle Karlatrlmas 75
3.6. Gazalt Ark Yntemleriyle Termik Kesme 76
3.6.1. MIG (Metal Inert Gaz) Yntemiyle Kesme 76
3.6.2. TIG (Tungsten Inert Gaz) Yntemiyle Kesme 78
BLM 4. PLAZMA LE KESME
4.1. Giri 80
4.2. Plazma Tekniinin Esaslar 80
4.3. Plazma Kesmenin Prensipleri 82
4.4. Plazma Yapc Ortamlar 85
4.5. Yntem Teknikleri 90
4.5.1. Argon-Hidrojen-Azot Plazma Kesme 90
4.5.2. Basnl Havayla Plazma Kesme, Oksijenle Plazma Kesme 91
4.5.3. Su-Enjeksiyonlu Sualtnda Plazma Kesme 92
4.6. Plazma Kesme Donanmlar 96
4.6.1. Akm reteleri 96
4.6.2. Tor 97
4.7. Malzemeler ve Kesme Deerleri 102
4.8. Plazma Kesmede gvenlii 105
BLM 5. LASER IINI LE KESME
5.1. Giri 112
5.2. Laser In reteleri 113
5.2.1. CO2 -Laser reteleri 113
5.2.2. Laseraktif Malzeme Olarak CO2 115
5.2.3. Nd: YA Laser reteleri 117
5.2.4. Darbeli Nd: YAG Laser reteleri 117
5.2.5. Laseraktif Malzeme Olarak Nd: YAG 118
5.2.6. Dier Gaz Laser reteleri 121
5.3. Laser In 121
5.3.1. Laser Innn Dalga Boyu 121
5.3.2. Mod (Younluk Dalm) 121
5.3.3. Polarizasyon 124
5.3.4. In aret Says 125
5.3.6. altrma Trleri 126

V
5.3.7. In Ynlendirme 127
5.3.8. Odaklama Elemanlar 128
5.3.9 Odaklama 129
5.3.10. Odak Konumu 131
5.4. Kesme Gazlar 132
5.4.1. Oksijen 132
5.4.2. Azot ve Argon 132
5.4.3. Basnl Kesme Gaz 133
5.4.4. Kesme Gaz Tr ve Kalitesi 133
5.4.5. Basn 133
5.5. Kesme Memeleri 134
5.6. Laser Inyla Kesmenin Prensibi 135
5.7. Malzemelerin Laserle Kesilebilme Kabiliyetleri 136
5.7.1. Is Oluumu 136
5.7.2. Malzeme Yzeyinin Etkisi 138
5.7.3. Malzemeye Uzaklk 138
5.8. Laser Inyla Kesme Yntemleri 139
5 . 8. 1. Laser ile Yakarak Kesme 140
5.8.2. Laser ile Eriterek Kesme 144
5.8.3. Laser Inyla Buharlatrarak Kesme 148
5.9. Kesme Sistemi 149
5.9.1. Malzeme Balama ve Kinematik 149
5.9.2. Yardmc Malzemeler ve Kesim Yerleri 150
5.9.3 Laserle Kesilmi Paralarn Deerlendirilmesi 151
5.10. Laser In ile Kesmede gvenlii 152
BLM 6. KESME TEKNOLOJSNDE KALTE
6.1. Kesme ileminde Oluan Deformasyonlar 153
6.1.1. Deformasyonun Sonular 154
6.1.2. Deformasyona Kar Alnabilecek nlemler 155
6.2. Kesme Yzeylerinin Kalitesi ve l Toleranslar 156
6.2.1. DIN 2310 Ksm 3'e Gre Oksijenle Yakarak Kesmede Kesme
Yzeylerin Kalitesi ve l Toleranslar 157
(TS 11151 : Isl Kesme - Oksijenle - ilem Prensipleri: Kalite ve
Boyut Toleranslar)
6.2.1.1. Diklik ve Eiklik Tolerans "u" 157
6.2.1.2 Ortalama Prz Derinlii "Rz" 158

VI
6.2.1.3. Kesme Yivinin Geriye Srklenmesi 159
6.2.1.4. Kenarlarn Erimesiyle Oluan Yarap 160
6.2.1.5. Tek flele Dorusal ve Erisel Kesmelerde Boyut Toleranslar 160
6.2.1.6. Ayn Anda ki fle Kullanlan Paralel ve Dorusal Kesmelerde
Boyut Toleranslar 162
6.2.1.7. DIN 2310'dan Daha Dar Toleranslar 162
6.2.2. DIN 2310 Ksm 4'e Gre Plazma ile Kesmede
Kesme Yzeylerinin Kalitesi ve l Toleranslar 164
6.2.2.1. Diklik ve Eiklik Tolerans "u" 164
6.2.2.2. Ortalama Prz Derinlii "Rz" 164
6.2.2.3. Kenarlarn Erimesiyle Oluan Yarap "r" 165
6.2.2.4. Kesme Yivlerinin Geriye Srklenmesi 166
6.2.2.5. Tek Tarafl Is Etkisi Altnda Plazma ile Dorusal ve Erisel Kesmede
Boyut Toleranslar 166
6.2.3. DIN 2310 Ksm 5'e Gre Laser Inyla Kesmede Kesme Yzeylerinin
Kalitesi ve l Toleranslar 168
6.2.3.1. Diklik ve Eiklik Tolerans 169
6.2.3.2. Ortalama Prz Derinlii 169
6.2.3.3. Kesme Kenarlarnn Erimesiyle Oluan Yarap ve Kesme Yivlerinin
Geriye Srklenmesi 170
6.2.3.4 Laserle Kesilen Paralarda Boyut Toleranslar 170
6.2.4. Ortalama Prz Derinliinin Saptand Blge 173
6.2.5. Diklik ve Eiklik Toleranslarnn Saptand Blge 173
6.2.6. Oksijenle ve Plazma ile Kesmede Kullanlan
Kesme Mavnalarnn Hassasiyeti 175
6.2.6.1. Dorusal Hassasiyet 175
6.2.6.2. Biimsel Hassasiyet 176
6.2.6.3. Kesmenin Balatld Noktann Kesilen Parann
Boyut Toleranslarna Etkisi 176
6.2.6.4. Isnn Kesilen Paralarn Hassasiyetine Etkisi 177
6.2.7. Kesme Yzeyi Kalite ve Toleranslarnn Gsterimi 177
6.3. Alevle ve Plazma le Kesmede Kesme Hatalar 179
6.4. Alevle Kesmede Kalite Kontrol 190
6.5. Yardmc Tertibatlar 191
6.6. Alevle Kesmede Ekonomiklik 192
BLM 7. KESME DATALARI 194

VII
FAYDALANILAN ESERLER 213

VIII
 BLM 1 TERMK KESME YNTEMLER
1.1. Genel
Termik kesme, esas olarak malzemelerin termik yntemlerle andrlmasdr. Bu nedenle termik
kesme, genel andrma yntemleri arasnda yer alr (Tablo 1.1).
Tablo 1.1. Genel andrma yntemleri

1.2. Termik Kesme Yntemlerinin Gruplandrlmas

Termik kesme yntemleri, aadaki bak alarna gre gruplandrlabilir:
Kesme ileminin fiziine gre
malatn trne gre
Enerji iletim ekline gre
Su banyosuna gre

1.2.1. Kesme leminin Fiziine Gre Gruplandrma

Pratikte uygulanan tm yntemler, kark formdadr Bunlar yakma, eritme veya buharlatrma
olarak ait gruplara ayrlabilir.
1.2.1.1.Yakarak Kesme
Yakarak termik kesme ynteminde:
Malzeme yerel olarak oksitlenir:

1
 Oluan yanma rnleri, yksek hzl bir oksijen huzmesi ile flenerek uzaklatrlr.
1.2.1.2.Eriterek Kesme
Eriterek termik kesme ynteminde, kesme aznda aadaki olaylar meydana gelmektedir:
- malzeme yerel olarak eritilir:
- oluan erime rnleri, yksek scaklktaki ve yksek hzdaki bir gaz huzmesi ile kesme
azndan uzaklatrlr.
1.2.1.3.Buharlatrarak Kesme
Buharlatrarak termik kesmede kesme aznda meydana gelen olaylar anlardr.
- malzeme yerel olarak buharlatrlr;
- oluan buhar rnleri genletirilerek ve/veya bir gaz huzmesi ile flenerek kesme azndan
uzaklatrlr.
1.2.2. malatn Trne Gre Gruplandrma
1.2.2.1.Elle Kesme
Kesme ileminin elle yaplmasdr.
1.2.2.2.Ksmen Mekanize Kesme
Kesme ileminin ksmen mekanize olarak yaplmasdr.
1.2.2.3.Tam Mekanize Kesme
Kesme ileminin tamamen mekanikletirilmi olarak yaplmasdr.
1.2.2.4. Otomatik Kesme
Kesme ileminin, rnein parann deitirilmesi gibi, farkl uygulamalara sahip programlara gre
kendi kendine gereklemesidir
1.2.3. Enerji letim ekline Gre Gruplandrma
1.2.3.1. Gazla Termik Andrma (Alev Kullanlan Yntemler)
Oksi-yanc gaz aleviyle yakarak kesme ve yakarak delik delme ve rendeleme ilemleri,
andrmada gerekli snn oksitlenmeyle saland ve malzemenin bir oksijen huzmesi ile
andrld termik kesme yntemleridir. Esas malzemeye gre farkl younlukta olmas nedeniyle
yzey tabakalar alevin yelpaze ksmnda znr.
Andrma trne gre bu yntemler aadaki gibi gruplandrlr:
Oksi-yanc gaz aleviyle yakarak kesme
Metal tozuyla yakarak kesme
Metal tozuyla eriterek kesme
Mineral tozuyla yakarak kesme
Oksi-yanc gaz aleviyle yakarak oluk ama
Oksi-yanc gaz aleviyle yakarak planyalama.
Oksi-yanc gaz aleviyle yakarak delik ama
Alevle yzey ileme

2
 1.2.3.1.1.Alevle Yakarak Kesme
Alevle yakarak kesme, yanc gaz-oksijen alevi ve kesme oksijeni kullanlan termik kesme
yntemidir. Alevin etkimesi ve malzemenin yanmasyla oluan s kesme oksijeni ile ilerleyen yanmay
mmkn klar. Reaksiyon derinlemesine ve kesme ynnde devam eder. Eriyikle karan ve kesme
crufu olarak da bilinen oksitler, kesme oksijeni huzmesi yardmyla kesme azndan uzaklatrlr.
Anan malzemenin byk bir ksm yanar (ekil 1.1).
1.2.3.1.2.Metal Tozuyla Yakarak Kesme
Metal tozuyla yakarak kesme, reaksiyon ortamna metal tozlarnn iletilmesiyle gerekletirilen,
bir alevle yakarak kesme yntemidir. Metal tozlarnn yanmasyla oluan ilave s ve oluan metal
oksitleri, kesme cruflarn, kesme oksijeni huzmesi ile uzaklatrlabilecek derecede ince ve akc bir
hale getirir (ekil 1.2).

ekil 1.1. Alevle yakarak kesme

ekil 1.2. Metal tozuyla yakarak kesme

1.2.3.1.3. Metal Tozuyla Eriterek Kesme

Metal tozuyla eriterek kesme, yanc gaz-oksijen aleviyle kesme oksijeninin, metal tozu

3
altnda sevk edildii bir termik kesme yntemidir. Yanc gaz-oksijen alevi ve yanan metal tozlarnn
ss malzemeyi eritir. Kesme oksijeni huzmesi iindeki metal tozlarnn metal oksitlerine
sevkedilmesi mineralize olmu eriyii ince ve akc bir cruf (lava) haline getirir. Reaksiyon
derinlemesine ve kesme ynnde devam eder. Bu ekilde bir kesme az ortaya kar (ekil 1.3).
1.2.3.1.4.Mineral Tozuyla Yakarak Kesme
Mineral tozuyla yakarak kesme, reaksiyon blgesine mineral tozlarnn sevkedildii bir termik
kesme yntemidir. Kesme oksijeniyle birlikte sevkedilen mineral tozu, kinetik enerjisiyle kesme
cruflarnn kesme azndan uzaklamasn salar (ekil 1.4).

ekil 1.3. Metal tozlaryla eriterek kesme

ekil 1.4. Mineral tozuyla yakarak kesme

Yakarak Rendeleme
Yakarak rendeleme, yanc gaz-oksijen alevi ve rendeleme oksijeniyle para yzeyinden malzeme
uzaklatrlan bir termik kesme yntemidir. Tavlama aleviyle ve malzemenin yanmasyla oluan s,
rendeleme oksijeni huzmesiyle devaml bir erime ve yanma salar. Reaksiyon, kesme ynnde oluur.

4
Uzaklatrlan malzemenin bir ksm yanmaktadr.
1.2.3.1.5. Yakarak Oluk Ama
Yakarak oluk ama malzemede kanal eklinde andrma yaplan bir yakarak rendeleme yntemidir
(ekil 1.5).

ekil 1.5. Yakarak oluk ama

1.2.3,1.6. Yakarak Planyalama

Yakarak planyalama malzemede tabaka eklinde andrma yaplan bir yakarak rendeleme
yntemidir (ekil 1.6).

ekil 1.6. Yakarak planyalama

1.2.3.1.7. Yakarak Delik Ama

Mineral veya metalsel malzemede oksijen huzmesiyle yakarak delik ama termik bir delik ama
yntemidir. Oksijen huzmesinin serbest ucu malzemeyi tutuma scaklna getirir ve malzeme
ilave oksijen altnda yanar.
Mineral esasl malzemelerde oksijen huzmesinin yakmasyla oluan metal oksitleri, mineral
temasyla tok mineral eriyii silikat oluumu ile de ince ve akc bir cruf haline gelir ve ayn anda
oksijen huzmesiyle uzaklatrlr
Metalsel malzemelerde metal, oksijen akmnda oksitlenir ve oksijen huzmesiyle uzaklatrlr.
Bu ekilde bir delik oluur. Dier deliklerin almasyla bir perforasyon veya srekli bir ayrma

5
oluu oluur (ekil 1.7).

ekil 1.7. Yakarak delik ama

1.2,3.1.8. Alevle Yzey leme

Alevle yzey ileme, yanc gaz-oksijen aleviyle yzeyden termik olarak tabaka kaldrlan bir
yntemdir. Metalsel veya mineral esasl parann yzeyi hzla ve ksa bir srede tavlanr. Bu
esnada boya ya veya kauuk gibi organik kaplamalar yanar. Anorganik kaplamalar veya tabakalar ise
ullanr veya yap deitirir (ekil 1.8).

ekil 1.8. Alevle yzey ileme

1.2.3.2. Elektriksel Gaz Dearj le Termik Andrma

1.2.3.2.1. Arkl-Oksijenle Kesme
Arkl oksijenle kesme, kesme blgesine elektrik ark ve kesme oksijeni sevkedilen bir termik kesme
yntemidir Ark: ii bo bir elektrod ile para arasnda oluturulur. Ark etkisiyle ve malzemenin
yanmasyla oluan s, kesme oksijeni yardmyla ilerleyen bir yanma meydana getirir. Reaksiyon,
derinlemesine ve kesme ilemi ynnde devam eder. Eriyikle kark halde oluan oksitler, kesme
oksijeni huzmesiyle uzaklatrlr. Bu ekilde bir kesme az (yar) oluur (ekil 1.9).

6
 ekil 1.9. Arkl oksijenle kesme

1.2.3.2.2. Arkl-Basnl Hava le Oyuk Ama (Rendeleme) (Arcair

Yntemi)
Arkl-basnl hava ile oyuk ama (rendeleme), arkla ve basnl hava ile yzeylerde andrma
oluturarak yaplan bir termik kesme yntemidir. Ark etkisiyle ve malzemenin yanmasyla oluan s,
basnl hava yardmyla yanma ve sren bir erime salar. Reaksiyon, derinlemesine ve hareket
ynnde devam eder. Dzlemsel ilerleyen basnl hava huzmesi, eriyikleri ve cruflar, kaldrld yere
bir ntavlama uygulayacak tarzda uzaklatrr. Kaldrlan malzemenin bir ksm yanmaktadr (ekil 1.10).

ekil 1.10. Arkl basnl hava (Arcair) ile oyuk ama (rendeleme)

Plazma le Eriterek Kesme

Plazma ile eriterek kesme, daraltlm ve sktrlm bir arkla yaplan bir termik kesme yntemidir. Bu
ark iinde, ok atomlu gazlar dissosiye ve ksmen iyonize olur; tek atomlu gazlar ise ksmen iyonize hale

7
geer. Bu ekilde oluturulan plazma huzmesi, yksek scakl ve byk kinetik enerjisi ile malzemeyi
eriterek ve ksmen de buhar haline getirerek uzaklatrr. Plazma kesme flecinin veya parann ilerlemesi
ile bir kesme az meydana gelir.
1.2.3.3. Tayc Arkl Plazma le Eriterek Kesme
Tayc arkl plazma ile eriterek kesme ileminde kesilecek malzeme, kesme ilemi srasnda
oluacak bir akm devresini tamamlayacandan, elektrik iletkenliine sahip olmaldr (ekil 1.11).

ekil 1.11. Tayc arkl plazma ile eriterek kesme

1.2.3.4. Tayc Olmayan Arkl Plazma le Eriterek Kesme

Tayc olmayan arkl plazma ile eriterek kesme ileminde, elektrii ileten ve iletmeyen tm malzemeler
kesilebilir (ekil 1.12).

ekil 1.12. Tayc olmayan arkl plazma ile eriterek kesme

1.2.4. In Yardmyla Termik Andrma

Laserle Kesme
Laserle kesme, kesme iin malzemeye aktarlmas gerekli enerjinin laser nndan saland
termik kesme yntemidir. Kesme, ilave bir gaz huzmesi altnda yaplabilir.
Yntem, malzemenin dntrlme biimine gre u ekilde alt gruplara ayrlabilir:
- laserle yakarak kesme

8
 - laserle eriterek kesme
- laserle buharlatrarak kesme
1.2.4.1. Laserle Yakarak Kesme
Laserle yakarak kesme, alevle yakarak kesmeye uygun bir malzemeden mamul bir parada, laser
nyla yerel olarak yaplan hem tavlama ve hem de ezamanl oluacak ekilde yaplan bir laserle
kesme ilemidir. Tavlanan blgede malzeme, gnderilen oksijen veya oksijen ieren nla yaklr.
Reaksiyon, derinlemesine ve ilerleme ynnde devam eder. Oluan oksitler, gaz huzmesiyle
uzaklatrlr. Bu ekilde bir kesme az meydana gelir (ekil 1.13).

ekil 1.13. Laserle yakarak kesme

1.2.4.2. Laserle Eriterek Kesme

Laserle eriterek kesme, yanmadan nce eriyebilen bir malzemeden mamul parann, laser n
yardmyla yerel olarak eritildii bir laserle kesme ilemidir. Eriyen malzeme, gaz huzmesi ile
uzaklatrlr. flecin veya parann ilerlemesiyle kesme az oluur (ekil 1.14).

9
 ekil 1.14. Laserle eriterek kesme

1.2.4.3. Laserle Buharlatrarak Kesme

Laserle buharlatrarak kesme, parann yerel olarak, malzemesinin srekli buharlatrlmasna yetecek
derecede tavland laserle kesme yntemidir. Buharlaan malzeme, gaz n ve genleme yardmyla
uzaklatrlr. flecin veya parann ilerlemesiyle kesme az meydana gelir (Sekil 1.15).

ekil 1.15. Laserle buharlatrarak kesme

10
 BLM 2 YANICI GAZ OKSJEN ALEVYLE YAKARAK KESME
2.1. Genel
Yanc gaz-oksijen aleviyle yakarak kesmenin gemii, 1902 ylna kadar uzanr. Kesme cihazlar olarak
alevle kesme makinalarnda ve kesme flelerinde son 25 yl iindeki gelime, klasik takm
makinalarndaki gelimeye gre kalite ynnden daha byk olmutur. Bugn yaklak 3000 mm'lik
kalnla kadar alevle kesme yntemi ile kesme yaplabilmektedir. Makinayla kesme ile, genel olarak
300 mm'lik kalnla kadar paralar kesilebilmekte; zel hallerde belirli kesme kaliteleriyle 500 mm'ye kadar
ulalabilmektedir. Bu kalnln zerine, ancak zel kesme kalitesi talebi olmakszn klabilmektedir.
Bir alevle yakarak kesme ilemindeki temel kavramlar, en sk kullanlan kesme tipleri olan dik ve
eik kesme halleri iin ekil 2.1'de gsterilmektedir.

ekil 2.1. Alevle yakarak kesme ilemindeki temel kavramlar

2.2. Alevle Yakarak Kesme leminin Esaslar

Alevle yakarak kesme ileminde malzeme, enerji tayc bir yanc gaz-oksijen aleviyle, tutuma
scaklna kadar tavlanr (ekil 2.2). Alevle yakarak kesmenin prensibi ise ekil 2.3'de gsterilmitir.

11
 ekil 2.2. Alevle yakarak kesme

ekil 2.3. Alevle yakarak kesmenin prensibi

Tavlama alevinin aadaki grevleri yerine getirmesi gerekir:
- Kesilecek malzemeyi, mmkn olduu kadar hzl bir ekilde tutuma scaklnn zerine
kadar tavlamaldr;
- Dorultusu sapan sy telafi etmeli ve kesme oksijenini stmaldr;
- Kesme oksijeni huzmesini kararl hale getirmeli, mmkn olduu kadar
byk bir silindirik ekle sokmal ve havann azotundan korumaldr.
Tutuma scaklna ulaan blgeye kesme oksijeni sevkedilir. Malzeme, oksijen huzmesi altnda
oksitlenir. Bu olay, ekzotermik bir reaksiyondur. Tavlama alevinden gelen s ve demirin demiroksit
oluturmak zere oksijenle reaksiyona girmesiyle oluan snn toplam, yanmann srekli olmasn
salar. ekil 2.4. yanmann sreklilii iin gerekli olan sl art gstermektedir.

12
 ekil 2.4. Tutuma scaklnn denge durumu

Reaksiyon malzemenin kalnl dorultusunda ve ilemin ilerleme ynnde devam ederek

kesme yarn meydana getirir. Bu ilem, son derece byk kalnlkta paralarn dahi
kesilebilmesini mmkn klar. Eriyiklerle karan -ve kesme crufu da denilen- oksitler, oksijen
huzmesi tarafndan kesme yarndan uzaklatrlr.
ekil 2.5 alevle kesme ileminin ilerleyiinin stten grnn ematik olarak gstermektedir.

a: esas malzeme, b: Sv haldeki malzeme c: Oksit tabakas

d: Kesme oksijeni huzmesi, e:Kesme yn
ekil 2.5. Alevle kesme ileminde scak nokta (ematik)
Oksijenle kesme ilemi, tututurma scaklna (870 C'nin zeri) kadar stlm demir ile yksek
saflktaki oksijenin hzl ekilde birleebilme kabiliyetine dayanr. Demir, yksek saflktaki oksijenle
hzl bir ekilde oksitlenir ve eitli reaksiyonlarla, belirli miktarlarda s aa kar.
Bu reaksiyonlar iin kimyasal denge denklemleri unlardr:
(1)-------------------------------- Fe + 1/2 O 2 FeO + s (267 kJ), birinci reaksiyon
(2) 3Fe + 2 O 2 Fe3O4 + s (1120 kj), ikinci reaksiyon
(3) 2Fe + 3/2 O 2 Fe2O3 + s (825 kJ) nc reaksiyon

13
 kinci reaksiyon sonucu oluan byk miktarda s, ou kesme uygulamalarnda ilave bir
reaksiyon olan birinci reaksiyonun oluturduu snn zerine kar. nc reaksiyon ise, belirli
miktarlardan daha byk kesme uygulamalarnda oluur. Fe2O3 oluturmak zere 1 kg demiri,
stokyometrik olarak 0,29 m3 oksijen oksitler.
Gerek ilemlerde birim demir ktlesi bana kesme oksijeni tketimi, malzeme kalnlna bal
olarak deiir. Yaklak 40 mm'den daha kaln metallerde, birim ktle bana oksijen tketimi, ideal
stokyometrik reaksiyondan daha fazla olur. Bunun nedeni, demirin ancak belirli bir ksmnn
Fe2O3'e dnmesidir. Ksmen oksitlenen ve bunun dnda kalan oksitlenmemi demir, yksek
hzl oksijen huzmesinin kinetik enerjisiyle kesme yarndan uzaklatrlr.
Yaplan kimyasal analizler gstermektedir ki, baz durumlarda crufun % 20'sinden fazlas
oksitlenmemi metalden oluabilmektedir. Demirin hzl reaksiyonu ile retilen s, reaksiyon yzeyine
bitiik bir ksm demiri eritir. Bu erimi demir, oksijen huzmesinin hareketiyle, demiroksitle birlikte
kesme yarndan sprlr. Ezamanl oksitlenme reaksiyonu, aktif kesme cephesindeki demir
tabakasn str.
Kesme reaksiyonunun odak noktasndaki (scak nokta) demir-oksijen reaksiyonu sonucu oluan s,
malzemenin tutuma scaklna kadar srekli ekilde ntavlanmasna yeterli olmaldr. Inm ve iletimle s
kayb olmasna ramen reaksiyonun srmesi iin yeterli s kalr. Gerek durumda malzemenin yzeyi
hadde crufuyla veya pasla kapldr. Temiz bir metal yzeyin oksijen huzmesine maruz kalabilmesi iin bu
tabakann ntavlama alevleriyle eritilmesi gerekir. ntavlama alevleri, yzeye s salayarak kesme
reaksiyonunun srmesine yardmc olur. Ayrca ntavlama alevleri, kesme oksijeni huzmesinin
havayla trblans oluturacak ekilde etkileimine de engel olurlar.
2.3. Malzemelerin Alevle Kesilebilme Kabiliyetleri
Kesme srasndaki fiziko-kimyasal oluumlarda, kesilecek malzemelerin belirli artlar yerine getirmesi
gerekir:
a. Malzemenin tutuma scakl, erime scaklndan daha dk olmaldr
b. Kesme srasnda oluan oksitlerin erime scakl, malzemenin erime
scaklndan daha dk olmaldr
c. Malzemenin s iletme kabiliyeti dk olmal, oksitleri de akc olmaldr.
Saf demir, bu artlar optimum derecede yerine getirir. Alamsz ve dk alaml elikler, alevle
yakarak kesmeye uygundur. Artan karbon ieriiyle, malzemenin tutuma scakl da ykselir (ekil 2.6)
ve erime scakl der; bu nedenle % 1,6 ila % 1,8 karbonlu bir elik, yukarda belirtilen a artn yerine
getiremez.
Karbonun yan sra krom, tungsten, nikel gibi alam elemanlar da eliklerin oksijenle kesilebilme
kabiliyetlerini etkiler. Bunun nedeni, bu elemanlarn oksitlerinin, nispeten daha yksek erime scaklna
sahip olmasdr. Tablo 2.1'de, baz metal ve oksitlerinin erime scaklklar verilmitir.

14
ekil 2.6. eliin tutuma scaklnn karbon ieriiyle deiimi

Tablo 2.1. Baz metal ve oksitlerinin erime scaklklar

15
 Bir malzemenin krom ieriinin artmas, ekilinin erime scakl ykseltir ve bu durum yukarda
verilen b kesilebilme artnn salanmasna yol aar. Tablo 2.2. bir eliin oksijenle kesilebilmeye
uygunluunun ortadan kalkmamas iin alam elemanlarnn st snrlarn vermektedir. Titanyum ve
alamlar istisnai bir duruma sahiptir. Bu malzemeler alevle (oksijenle) kesilebilmeye uygundur.
Tablo 2.2. eliin alevle kesilebilme kabiliyeti zerine
alam elemanlarnn etkisi

Bir elik ierisindeki alam elemanlar miktar, sadece malzemenin alevle kesilmeye uygunluunu
belirlemekle kalmaz, ayn zamanda kesme yangnda sertlik, i gerilme ve atlak oluumu gibi
islenmeyen problemlere de yol aabilir.
2.3.1. Kesme Yarnn Yaps ve zellikleri
Kesme yangndaki sertleme, esas olarak malzemenin karbon ieriine, souma hzna ve
malzemenin kalnlna baldr. Kesme yarnda sertlik artn oluturan ve ok ince bir
martenzite yol aan bir karbon zenginlemesi meydana gelir. Bir St 52-3 eliinin kesme yarnn
iyaps ekil 2.7'de grlmektedir.

ekil 2.7. Bir St 52-3 eliinin kesme yarnn yaps

ekil 2.8'de ise, bir St 52-3 eliinin kesme yangndaki sertlik dalm grlmektedir. Oluan
sertliklere ramen, kaynaa uygun yap elikleri, eer metal oksit kalntlar azsa ve yanma
nedeniyle kuvvetli bir bileen kayb olumamsa, alevle kesmede atlak oluturma eilimi
gstermezler. Ancak kesme ileminden sonra kritik blgedeki iyapda ortaya kacak igerilme

16
dalm, basn igerilmeleri oluacak ekilde ayarlanmaldr. Karbonca zenginlemi ve sertlemi
kesme yar yzeyindeki atlaklarn ortadan kaldrlmas, zellikle souk sertletirilmi salarn
ekillendirilmesinde nemlidir. Bu blgedeki basma gerilmeleri, dk ekme gerilmelerine dnr.

ekil 2.8. St 52-3 eliinin kesme yzeyindeki sertlik dalm

gerilmeler -yark yzeyinde snrl bir blgede ekme gerilmeleri oluur-artan kesme hzyla
byr. atlaklar, daha ok % 0,3 'den fazla karbon ieren eliklerde meydana gelir.
2.3.2. eliklerin Alevle Kesilmesinde ntavlama
Sertlemeye eilimli eliklerin alevle kesilmesinde, ilave bir s girdisine ihtiya vardr. Bu
durumda kesme fleci, bir n veya sonradan tavlama fleci gibi ayarlanr. Tavlama fleci, paraya
yaklak 70 mm mesafede ve hafif bir eimle tutulur. Kesme flecinin alevi, pskrtecek ekilde
ayarlanr.
ntavlama scaklnn seimi, bir karbon edeeri hesabna dayanr. Tablo 2.3, karbon
edeerine gre eitli malzeme kalnlklar iin ntavlama scaklklarn vermektedir.

Tablo 2.3. eliklerin alevle kesilmesinde ntavlama scaklklar

ekil 2.9'da ise, TESKE'ye gre yksek alaml eliklerin alevle kesilmesinde ntavlama scaklklar

17
verilmitir.

ekil 2.9. Yksek alaml eliklerin alevle kesilmesinde ntavlama scaklklar

St 34, St 37 ve St 52 gibi ok kullanlan yap eliklerinde, metalrjik bakmdan herhangi bir tehlike
sz konusu olmakszn alevle kesme yaplabilir.
Tablo 2.4, eitli eliklerin oksijenle (alevle) yakarak kesmeye uygunluunu vermektedir.
Tablo 2.4. eitli eliklerin alevle kesmeye uygunluu
(Berlin SLV'nin aratrmalarna gre)

18
 2.3.3. Scaklk Dalm
Kesme ilemi srasnda metalin scakl, erime scakl ile ilem scakl arasndadr. Metaldeki
scaklk dalm incelenirken, yark aln gz nne alnr. Metalin kesilmesi srasnda oluan snn kayna
olan tavlama alevi ve metalin oksitlenme reaksiyonu, aadaki gibi etkin
Sadece tavlama alevinin etkidii dnlrse, escaklk erileri, merkezi, kesme yarnn st kenar
olan yaylar eklinde oluur. Alevin yelpazesi, ortam havasnn soutma etkisini karlar (ekil 2.10.a).
Sadece oksijen huzmesinin etkidii dnlrse, yanma btn kesme yar boyunca meydana
geldiinden, metalde dzgn bir snma meydana gelir. Oluan oksidin scakl, oksijen ak srasnda
artar ve escaklk erileri ekil 2.10.b ' deki gibi gerekleir.
Hem tavlama alevinin ve hem de oksijen huzmesinin birlikte etkimesi durumunda escaklk erileri,
ekil 2.10.c'deki durumu alrlar.

ekil 2.10. Kesme yangndaki escaklk erileri

a) Sadece tavlama alevinin etkimesi durumundaki escaklk erileri
b) Sadece oksijen huzmesi etkidiinde escaklk erileri

19
 c) Tavlama alevinin ve oksijen huzmesinin birlikte oluturduu escaklk erileri

ekil 2 10.c incelendiinde, yark alnndaki scakln sabit kalmad grlr Scaklk, yarn
A noktasnda maksimum ve B'de ise minimum deerini alr. C'ye kadar artan scaklk D'ye doru d
ortam scaklnn etkisiyle azalr.
Eer scaklk belirlenen srenin dna karsa kesmede baz hatalar meydana gelir Tavlama
alevinin verdii s metalin yanmasyla meydana gelen sdan her zaman daha dktr Bu olayn para
kalnlna (k) gre deiimi: Tablo 2.5'de verilmitir.
Tablo 2.5. Tavlama alevinin ve metalin yanmasnn salad slarn
para kalnl "k" ile deiimi

2.3.4. Srklenme
Yzeye dik olarak etkiyen oksijen huzmesinin paraya girii ve k arasnda, kesme ynnde
meydana gelen sapmaya srklenme ad verilir (ekil 2.11).

ekil 2.11. Oksijenle kesme ileminde srklenme

Yzeyden para kalnl ynnde ilerledike, oksijenin safl ve miktar azalr, malzeme- - yanma

20
hz der ve alt ksmda srklenme meydana gelir. Ayrca bu be gede sv oksit tabakas inceldiinden
dolay: yanma hz artar, ilerleme hz bu iki deikene gre tespit edilir.
Srklenme bazen para kalnlnn % 10'una ulaabilir. Kaliteli ve hassas bir kesme yzeyi iin,
alma hznn uygun seilerek srklenmenin minimum seviyece tutulmas gerekir.
2.3.5. Kesilen Metalin Homojenlii
Oksijenle yakarak kesme ilemi, kesilecek metalin i ve d hatalarndan etkilenir, i hatalar olarak
malzeme iindeki gaz kabarcklar, yabanc maddeler, katlama hatalar (segregasyonlar).
igerilmeler ve atlaklar; d hatalar olarak da para yzeyindeki dzgnszlkler, ya, pas ve kirler
saylabilir.
Eer para zerindeki oksitlenme, nemli derecede ok ise, kesme hz debilmektedir Ayrca
paraya daha yksek bir n tavlama uygulanmas da gerekir.

2.3.6. Para Kalnlnn Etkisi

Kesilecek olan metalin kalnl, kesme ileminin ayar parametrelerini byk lde etkilemektedir.
Endstriyel flelerle 200 mm'ye kadar kesme yapmak mmkndr. Elle kesmede bu kalnlklara ulamak
zordur. Elle, kalnl ancak 50 mm'ye kadar olan paralar kesilebilir. Oksijenle kesme makinalarnda ise
daha byk ve su soutmal fleler yardmyla 600-800 mm.ye kadar levhalar kesilebilir.
2.4. Yanc Gaz ve Oksijen'in zellikleri
2.4.1. Yanc Gaz
Kesme ileminde ntavlama alevinin fonksiyonlar unlardr:
a) eliin scakln tututurma scaklnn zerine (yaklak 1200 0C civarna) ykseltmek
b) Kesme reaksiyonunun srmesi iin paraya s eklemek
c) Kesme oksijeni huzmesi ile atmosfer arasnda koruyucu bir klf oluturmak
d) eliin st yzeyinde kesme ileminin normal ilerlemesini durdurabilecek veya geciktirebilecek pas,
tufal boya vb. yabanc maddeleri uzaklatrmak.
elii hzl ekilde tututurma scaklna ykselten bir ntavlama younluu, yksek ilem
hzlarnda kesme kalitesini srdrmek iin genellikle yeterlidir. Ancak kesme kalitesi en yksek
seviyede olmaz. Yksek kaliteli kesme, normal olarak hzl ntavlama iin gereken younlua gre
nemli oranda dk ntavlama younluklarnda yaplabilir. ou byk kesme makinalarnda, ift
kademeli gaz kontrolleri mevcuttur. Bunlar, balatma ilemine gre yksek younluklu ntavlamay snrlarlar.
Daha sonra ntavlama alevleri, yanc gaz ve oksijenden tasarruf salamak ve daha iyi bir kesme yzeyi
oluturmak zere dk younlua indirilir.
Bir ntavlama yanc gaznn seiminde aadaki hususlarn gz nnde bulundurulmas gerekir:
a) Keskin kenarlarda ve yuvarlak kelerde kesmeyi balatrken ve ayrca para ortasndan kesme

21
uygulamalarnda delik olutururken ntavlama iin gereken sre;
b) Dorusal izgi, ekil halinde veya kaynak az kesme ilemleri iin kesme hzlarna etkisi;
c) Yukardaki faktrlerin parann ilenmesinde birlikte etkisi;
d) Basnl kap, tp veya boru hatlar iindeki hacimde depolanabilirlii ve bunun maliyeti.
e) Yanc gaz verimli ekilde yakabilmek iin gerekli ntavlama oksijeninin maliyeti
f) Gerektiinde kaynak, tavlama ve lehimleme gibi dier ilemler iin yanc gazn verimli ekilde
kullanlabilirlii
g) Yanc gaz tanklarnda depolama ve tamadaki emniyetlilii.
Oksijenle yakarak kesme ileminde enerji tayc eleman, yanc gaz ve oksijen karmdr.
2.4.1.1. Asetilen
Asetilen alevle kesme ilemleri iin en yaygn kullanlan yanc gazdr. En nemli zellikleri, kolay
retilebilmesi, yksek alev scakl ve alev karakteristiklerinin kullanclar tarafndan geni apta
bilinmesidir.
Asetilenin oksijenle yanmas, kesme flecindeki her bir ntavlama deliinde, parlak bir alev
konisine sahip, scak ve ksa bir alev oluturur. Yanma, alev yelpazesinde tamamlanr.
Meme knda iki alev arasndaki keskin snr, istenen alev karakteristiklerine uygun
oksijen/asetilen orannn ayarlanmasn salar. Bu orana bal olarak alev, ntr, oksitleyici veya
redkleyici olarak ayarlanabilir. Yaklak olarak bir hacim oksijenin bir hacim asetilenle karmyla elde
edilen ntr alev, elle kesme iin kullanlr. Oksijen debisi azaldka parlak bir ak grlmeye balar.
Bu grnt, bazen dkme demirin kaba kesimi iin kullanlan redkleyici aleve iaret eder.
Oksijen miktar arttrldnda i alev konisi keskinleir ve daha youn hale gelir. Alev scakl, 1,5:
1 deerindeki oksijen / asetilen orannda maksimuma ular. Oksitleyici alev, ksa ntavlama
sreleri iin ve ok kaln paralarn kesilmesi iin kullanlr.
Oksiasetilen alevinin yksek alev scakl ve s transfer karakteristikleri, kaynak az amak iin
zellikle nemlidir. Ayrca bu karakteristikler, ksa kesimler gibi ntavlama sresinin toplam kesme
sresinin kk bir ksm olmas istenilen durumlarda stnlk salar.
2.4.1.2. Stabilize Metilasetilen-Propadien (MPS=MAPP)
MPS (Almanca MAPF), sv propan gibi depolanabilen ve tanabilen, kararl asetilen benzeri
bir svlatrlm yakttr. MPS, propadien (ailen), propan, btan, btadien ve metilasetilen gibi eitli
hidrokarbonlarn bir karmdr. Tpk asetilen gibi metilasetilen de kararsz, yksek enerjili, l
bal bir bileiktir. MPS iindeki dier bileikler emniyetle tanmaya uygun karm oluturmak
amacyla metilasetileni zer. Karm, hem propandan hem de doalgazdan daha scak yanar.
Ayrca asetilende olduu gibi primer alev blgesindeki enerjinin yksek oranda aa kmasn
salar. Alevdeki ortalama s dalm dier gazlardaki gibidir.
Ntr aleve fleten gelen 2,5 hacim oksijenin 1 hacim MPS ile karmas halinde ulalr. Bunun
maksimum alev scakl 3,5 hacim oksijenle 1 hacim MPS'nin karmas halinde meydana gelir.

22
Bu oranlar asetilen aleviyle ayni uygulamalar iin kullanlr.
MPS gaz pek ok karakteristii bakmndan asetilene benzemesine ramen ntr ntavlama
alevi iin birim yanc gaz hacmi bana yaklak iki kat oksijen gerektirir. Bu nedenle MPS gaznn
zel bir uygulama iin asetilen gaz yerine kullanlmas halinde oksijen maliyeti daha yksek olur.
MPS'nin asetilenle rekabet edebilmesi iin kullanlaca durumda asetilenden daha dk
maliyette olmas gerekir.
MPS gaz derin sulardaki sualt kesme uygulamalarnda asetilene gre bir stnle sahiptir.
Patlama tehlikesi nedeniyle asetilenin k basnc 2 bar ile snrl olduundan, asetilen genellikle
6 metreden daha derin sularda kullanlamaz. Ancak MPS tpk hidrojen gibi, daha derin sularda
kullanlabilir. zel bir sualt uygulamas iin ntavlama alevinin yanc gaz olarak MPS asetilen ve
hidrojenin birbiriyle karlatrmas gerekir.
2.4.1.3. Doalgaz
Doalgazn kimyasal bileimi, elde edildii yere bal olarak deiir. Doal gazn ana bileeni
metan (CH4) 'dr. Ntr alev iin fleten salanan oksijen/doalgaz oran 1.5: 1 'dir. Doalgazl alev
scakl asetileni aleve gre daha dktr. Ayrca daha yayngan ve daha az youndur. Alevin
karbrleyici, oksitleyici veya ntr karakteristikleri asetilendeki kadar belirgin deildir.

Dk alev scakl ve bundan kaynaklanan dk sl verimi nedeniyle, asetilen ve oksijen

kullanmyla elde edilen ayn s miktarna ulamak iin nemli oranda daha fazla doalgaz ve oksijen
tketmek gerekir. Asetilen yerine doalgazn kullanlmas dnldnde, doalgazn ve oksijenin
maliyeti ve bulunabilme kolaylnn, daha yksek miktarda gaz tketileceinin ve daha uzun
sre ntavlama alevi uygulanmasnn gerekeceinin gz nnde tutulmas gerekir. Daha byk bir
ntavlama alevi oluturmak zere tasarlanan memelerin veya daha dk ntavlama ayaryla
almay mmkn klan kesme makinalarn kullanm, doalgazn dk s ktsnn yol at
dezavantajlar dengeleyebilir.
Doal gaz iin kullanlan fle ve memelerin tasarmlar, asetileninkine gre daha farkldr.
Doalgazn teslim basnc genellikle daha dktr ve yanma oranlar da daha farkldr.
2.4.1.4. Propan
Propan, doalgaza gre daha rahat bulunabildiinden ve ok daha yksek toplam s deerine
3
(MJ/m ) sahip olduundan, ok sayda antiyede oksijenle kesme iin dzenli olarak
kullanlmaktadr. Kesme srasnda uygun yanma reaksiyonu iin birim hacim oksijen bana 4 ila 4,5
hacim propan gerekir. Bu gereklilik, propann yksek sl deeri sayesinde ksmen gze alnabilir.
Propan sv halde depolanr ve alma sahasna kolaylkla nakledilebilir.
2.4.1.5. Propilen

23
 Pek ok ticari ismi olan propilen, oksijenle kesme iin yanc gaz olarak kullanlmaktadr. Ntr alev
iin birim hacim oksijen bana 2,5 hacim propilen tketilir. Maksimum alev scaklna ulaabilmek
iin bu miktarn 3,6 hacme ykseltilmesi gerekir. Propilen iin kullanlan kesme memeleri, MPS iin
kullanlanlara benzer.
Endstride en ok kullanlan eitli yanc gazlar zellikleri Tablo 2.6'de verilmitir.
Tablo 2.6. eitli yanc gazlarn zellikleri

24
 Bir yanc gazn seiminde, alev gc dikkate alnr. Bu gc, her eyden nce maksimum alev
scakl ve tutuma hz belirler. ekil 2.12'de, eitli yanc gazlarn hava ve oksijenle
karmlarnda alev scaklklar ve tutuma hzlar verilmitir.

ekil 2.12. eitli yanc gazlarn alev scaklklar ve tutuma hzlar

2.4.2. Oksijen
Oksijenle yakarak kesmede kullanlan kesme oksijeni, nemli grevi yerine getirir:
- Yanc gazla kararak tavlama alevini oluturur
- Malzemeyi oksitler (yakar) ve
- Oluan crufu kesme yarndan uzaklatrr.
Verimli ve ekonomik bir kesme yzeyinin elde edilebilmesinde, oksijenin saflnn en az % 99,5

25
olmas gerekir. Oksijenin iinde azot veya argon gibi safiyetsizlik elemanlarnn artmas, kesme
hzn byk oranda drr. Kesme oksijenin saflndaki azalma ayrca malzemenin yanma
davrann ktletirir. Safiyetsizlik elemanlarnn artyla oksijenin sadece % 99'luk bir saflk
derecesine dmesi, kesme hznn yaklak % 10 azalmasna yol aar. % 98,5 saflktaki bir oksijen
kullanlmas halinde, bu hz yaklak % 20 orannda dmektedir.
Oksijenin saflndaki daha yksek azalmalar, kesme yarnn genilemesine yol atndan
cruflarn uzaklatrlmas da zorlamaktadr.
zellikle oksijenle kesmede makina byklne gre (fle saysnn artmasyla) yanc gaz
debisinin artmas yannda, zellikle oksijen tketimi daha fazla artmaktadr. Bu durum gaz datm
ebekesinin boyutlandrlmasnda gz nne alnmaldr. Belirli bir gaz basnc ve debisi
salanamamsa, dzgn bir alevle kesme ilemi de gerekletirilemez.
2.5. Kesme fleci (=Kesme Hamlac veya Kesme alumosu)
Kesme fleci, alevle kesme cihazlarnn bir paras olarak, yanc gaz tavlama ve kesme
oksijenlerini sevkeden memeyi ieren nemli bir kesme aparatdr. Kesme fleleri, yaplar ve
tavlama alevi ile yanc gazn karm yerleri bakmndan birbirlerinden ayrlr. Elle kesme fleleri TS
3579'da standartlatrlmtr. Bu standart ile DIN 8543'n 1.ksm ayndr. Makinayla kesme fleleri ise
DIN 8543'n 5.ksmnda verilmektedir.
Kesme ileminde esas olarak emmeli tip fleler kullanlr. Yanc gaz ile tavlama oksijeninin
karm yeri -basnl tip meme veya enjektr tipi-, flete veya kesme memesinde yer alr (ekil
2.13). ekil 2.14 'de ise bu flelerin tutamak ile fle ksmnn birleme yeri kesit halinde
gsterilmektedir.
ekil 2.15'de, hem kaynak ve hem de kesme fleci olarak kombine edilmi bir fle grlmektedir.

26
 ekil 2.13.a- Tavlama ve kesme ekil 2.13.b- Gaz karml meme
memesi (Karm yeri flete) (Karm yeri memede) TS 3579

ekil 2.14. Tutamak/fle tertibat birleme yeri

ekil 2.15. Hem kaynak ve hem de kesme fleci olarak

kullanlabilen bir fle

Elle kesme aparatlar, kaynak ve kesme fleci olarak kombine edilmitir. Bu tip aparatlarda, tutamak
ksmnda kaynak fleci bir kesme flecine balanr veya deiik yap trlerinde, tamamen kesme
tertibatlar haline getirilir (ekil 2.16 a ve b). Elle kesme aparatlarnda, aparata iletilen oksijen, tavlama
ve kesme oksijeni olarak ikiye blnr. Kesme ileminde, nce tavlama yaplr. Daha sonra kesme oksijeni
mandalnn hareketiyle, gelen oksijen iki ksma ayrlarak kesme oksijeni tavlanan blgeye sevkedilir.

a. Tipik bir elle kesme fleci

27
 b. Elle kesme fle trleri.

ekil 2.16. Elle kesme fleleri

ekil 2.17'de makinayla kesme fleci, ekil 2.18 'de ise DIN 8543 Ksm 5'te makinayla kesme fleleri
iin verilen eitli hortum balant rnekleri gsterilmektedir.

ekil 2.17. Makina ile kesme fleci

28
Gmme ventilli fle Vidal ventilli fle ki hortumlu fle

ekil 2.18. DIN 8543 Ksm 5'e gre eitli valfli fleler

ekil 2.19 'da, TS 3579'da verilen kesme fleleri gsterilmektedir.

29
 1. Kaynak beki (memesi) 11. Kesme beki 21. Oksijen yolu
2. Bek (meme) borusu 12. Kesme oksijeni borusu 22. Tavlama oksijeni yolu
3. Bek balants 13. Kesme oksijeni valfi 23. Kesme oksijeni delii
4. Karm hcresi 14. Tavlama oksijeni valfi 24. ntavlama alev delii
5. Enjektr 15. Kaynak blm 25. Kesme oksijeni yolu
6. Bek somunu 16. Kesme blm 26. Karm yolu
7. Oksijen valfi 17. Conta 27. Bek d paras
8. Yanc gaz valfi 18. ne 28. Bek i paras
9. Gvde (tutamak) 19. Kartrc (karm yeri) 29. Balant somunu
10. Hortum balant nipeli 20. Yanc gaz yolu 30. Bek balama ba
ekil 2.19. TS 3579'a gre kesme fleleri (hamlalar
2.5.1. Karm Sistemine Gre fleler
2.5.1.1. Emmeli Tip (Yksek Basnl) fleler
Emmeli tip (yksek basnl) fleler oksijen veya yanc gazn, karm noktasnn hemen nnde
llen ak basncnn (Pf), kartrc ile meme arasnda llen karm gaz (Pm) basncndan daha

30
yksek olduu fle tipidir (ekil 2.20).

ekil 2.20. Emmeli tip (yksek basnl) fle

2.5.1.2. Basnl Tip (Dk Basnl) fleler
Basnl tp (dk basnl) fleler oksijen veya yanc gazn, karm noktasnn hemen nnde
llen ak basncnn (Pf), kartrc ile meme arasnda llen karm gaz (Pm) basncndan daha
dk olduu fle tipidir (ekil 2.21.).

ekil 2.21. Basnl tip (dk) basnl) fle.

zel hallerde karm, flecin dnda da ve ayrca kesme memesinden nce de oluturulabilir.
Kesme fleleri, yapm ekli olarak standartlatrlmamtr. Bu nedenle piyasada
a. vidalananlar
b. blok memeler iin balk somunu ile birletirilenler
c. gaz karml memeler, ve
d. manonlu memeler
eklinde ok eitli kesme fleleri bulunmaktadr

Makinayla kesme flelerinde yapm uzunluklar ve aft aplar bakmndan byk farklar
bulunur.
2.5.2. Kesme Memeleri (Bekleri)
Alevle kesme ileminin ekonomiklii, alevle kesme aparatna -kesme memelerine- baldr. Optimum
kesme yzeyi kalitesi veren yksek kesme hzlarna, zellikle son yllarda gelitirilen flelerle ulalabilmitir.
Kesme memeleri hakknda ok sayda deiik konstrksiyon kriteri bulunmas, bunlar iin tam bir
tanmlama yaplabilmesine olanak salamamaktadr.
zellikle kesme oksijeni ve yanc gaz-tavlama oksijeni karm salamak iin gaz kanallarnn
oluturulmasnda, tek paral veya ok paral yap olarak nemli farkllklar mevcuttur. rnein blok meme,
tek paral bir memedir (ekil 2.22). Modern yksek gl fleler ise daha ok iki paraldr (ekil 223).
Bunlarda i para kesme memesi, d para ise tavlama memesi olarak grev yapar.

31
 ekil 2.22. Blok (tek paral) meme ekil 2.23. ki paral meme

Yksek gl memeler, zellikle aka uygun imal edilmi kesme kanallar sayesinde kesme oksijeni
huzmesinin enerjisi tam olarak kullanlabilecek ekilde tasarlanmtr. Uygun ekillendirilmi tavlama alevi
kesiti ile. Yksek bir tavlama etkisine ulalr. Bu memeler, yaplarnn ekli nedeniyle yarkl memeler
olarak da adlandrlmaktadr. Halka memeler, yanc gaz-tavlama oksijeni karmnn k deliinin bir
halka yark eklinde olduu iki paral memelerdir. Blok memelerde ve iki paral memelerde,
memeden, yanc gaz ve tavlama oksijeninden oluan karm kar. Bu tip gaz karml memelerde
(ekil 2.24) yanc gaz, tavlama oksijeni ve kesme oksijeni, memeden ayr ayr karlar. Yanc gazn
tavlama oksijeniyle karm, ilk olarak meme iinde meydana gelir. Bu meme ekli, karm
mesafesinin ksa olmas nedeniyle geri tepme olumamas avantajna sahiptir. Bu tip memeler, esas
olarak memelerin yksek sl dayanma sahip olmasnn gerektii ok kafal flelerde kullanlr.

32
 ekil 2.24. Gaz karml meme.

elik retiminde, scak malzemelerin ve kaln kesitlerin kesilmesi gibi uygulamalarda, son derece
yksek sl dayanm iin d karml memeler kullanlr (ekil 2.25).
Burada gaz kanalnn belirli bir ekilde dzenlenmesiyle, yanc gaz ve tavlama oksijeni, ilk olarak
meme k yzeyinde birbirine karr. Bu tip memeler, geri tepme olayna hassas deildir.

ekil 2.25, D karml meme

33
 Gazlarn karm kt artlarda gerekletiinden e debili dier memeler Kadar verimli deildirler iki ayr
az halkas bulunduundan, meme iinde karm olmamasna ramen titiz bir imalat gerektirirler.
2.5.3. Yanc Gaz eidine Gre Kesme Memesi Trleri
Tipik bir oksi-asetilen memesinde, merkezi kesme oksijeni kn evreleyen dairesel ntavlama
delikleri bulunur. Tek paradan oluan (blok meme) bu memede gaz k iin boylamasna delikler
almtr. Bakrdan yaplr ve genellikle kromla kaplanrlar.
Propan ve doalgaz memeleri genellikle iki paradan oluur, iteki pirin ksm, merkezi kesme oksijeni
delii oluturmak zere delinmitir. D yzeyi boyunca bulunan yarklar, n tavlama alevi iin oksijen-yanc
gaz karmnn geecei kanallar oluur. Memenin d ksm, genellikle krom kaplanm bakrdr.
Memeler tek bir yanc gaz tr iin imal edilir ve bir yanc gaz iin imal edilen bir meme, dier bir
yanc gaz iin kullanlmaz. ekil 2.26'da eitli yanc gazlar iin gelitirilmi meme trleri gsterilmitir.

ekil 2.26. eitli yanc gazlar iin meme trleri

2.5.4. Kesme Oksijeni Kanal

ok hassas ve nemli olan kesme oksijeni kanal, tavlama oksijeni kanalnnkine gre daha yksek
bir teknoloji gerektirir. nceleri, kesme oksijeni kanallar meme iindeki 3-4 mm'lik bir delik ve farkl
kalnlklarda kesme yapabilmek amacyla ayarlanabilen bir azlktan ibaretken, gnmzde daha
karmak ve hassas olarak imal edilebilmektedir.
Oksijen kesme kanalndan yaklak 2 barlk bir basn fark ile geer ve ses hznda kar Burada,
sktrlamaz akkan kanunlar geerli deildir. Belirli bir mesafe boyunca, kararl ve trblanssz bir gaz
huzmesi elde etmek iin, k Kanalnn yaknsak-raksak bir lle eklinde olmas gerekir. Bu nedenle imalat,

34
maliyet ve bakm problemleri sz konusudur.
Gnmzde kullanlan memelerde, ideal formu salamak ok pahalya mal olduundan konstrktrler,
imalat kolay ve ideale yakn formlar tercih etmektedir (ekil 2.27).

ekil 2.27. Kesme oksijeni iin k kanal profilleri

a- silindirik az
b- 3-4 C'lik raksak az
c- raksak + silindirik az
d- raksak + raksak az
e- ideal form

2.5.5. Oksijen Perdeli Memeler

rtl veya oksijen perdeli meme de denilen yksek gl memelerden bir tanesinin formu ekil 2.28'de
gsterilmektedir.

ekil 2.28. rtl veya oksijen perdeli meme

35
 Bu memeler, kesme oksijeni huzmesinin evresinde oksijenden silindirik bir perde oluturmak zere,
kesme oksijeni kanal etrafnda ilave bir halka bulunacak tarzda tasarlanrlar. Bu oksijen ak, saf kesme
oksijenini tavlama alevinin gazlarndan koruyan bir perde oluturur.

Oksijen perdeli memelerin kesme ilemine faydalar ve sakncalar unlardr:

Faydalar:
- lem hz yksektir. Kesme hz sabit tutulursa kesme kalitesi artar;
- Kesilebilen kalnlk artar.
Sakncalar:
- Kesme parametreleri daha hassas aralklara sahiptir;
- zenli bakm gerektirir;
- Maliyeti yksektir;
- meme-para aras mesafe snrlar dardr (3-6 mm). Yansma sonucu paradan gelen s
memeye zarar verebilir. Ayrca aralk dar olduundan, yzeyi temiz olmayan salarn kesilmesi
mmkn olmaz.
2.5.6. Kesme Memelerinin G Alanlar
Kesme memelerinin g alanlar, zellikle kesme oksijeninin alma basn: tarafndan
belirlenir: bu nedenle tm meme trleri, aadaki ekilde gruplandrlr:
- Standart memeler : kesme oksijeni basnc yaklak 5 bar
- Hzl kesme memeleri : kesme oksijeni basnc yaklak 8 bar
- Yksek gl memeler : kesme oksijeni basnc yaklak 11 bar
2.5.7. Kesme Parametreleri ve Kesme Deerleri
Standartlatrlamayan kesme memeleri ve kesme fleleri yaplarnn, her parasnn ayn kullanc
tarafndan kullanlabilecek ekilde olmas gerekir. Tablo 2.7'de her bir meme sistemi iin memenin
kesme kalnl blgesi, gaz basnc, kesme hz vs. gibi tm ayar parametreleri verilmektedir.
Burada verilen gaz basncnn, her zaman iin flece giri basnc olduuna, yani fle giriine
kadar oluacak basn kayplarna dikkat edilmelidir. Tabloda verilen kesme hzlar, kural olarak
klavuz deerlerdir. Sa yzeyinin kum pskrtlm olmas, pasl veya przl olmas durumlar,
kesme hzn etkiler. zellikle al kesmelerde, verilen kesme hzlar % 25 ila 45 orannda
drlmelidir. Kesme memeleri tehizat iin sadece temiz ve bozulmam memeler kullanlmaldr.
Memeler kirlenince zel temizleyicilerle temizlenmelidir.

36
 Tablo 2.7. Kesme deerleri

2.6. Bir Kesme flecinin Kullanm

Tablo 2.7'de verildii gibi, her bir sa kalnl iin uygun kesme memesi seilmelidir. Elle kesme
cihazlarnda kesme oksijeni ve yanc gazn basnc, makinayla kesme cihazlarnda ise, kesme
oksijeni,, tavlama oksijeni ve yanc gaz basnlar olarak verilen gaz basnc, basn drme
manometresindeki fle ventili akken ayarlanr. Daha sonra tavlama alevinin ayar gerekletirilir.
Tavlama oksijeni ventili tam olarak, yanc gaz ventili ise ksmen alr. Bu oksijen-yanc gaz
karm tututurulur. Asetilen-oksijen alevi (ekil 2.29), daha sonra ntr (a) ayarlanr. Tavlama
alevi yanyorken, kesme oksijeni huzmesi kontrol edilmelidir (c). Bu huzme, memeden boydan
boya ve silindirik olarak kmal ve trblans oluturmamaldr; tavlama alevi kesme oksijeni
huzmesini konsantre etmelidir. ok fleli makinalarda her bir fleteki tavlama alevi, tam olarak
ayarlanmaldr. Ancak bu ekilde ekonomik ve keskin kesme yzeyleri elde edilebilir.

37
 a b c
ekil 2.29. Tavlama alevinin ayarlanmas

2.7. Alevle Yakarak Kesme leminin Yapl

Alevle kesme flelerinin kullanmnda, elle kullanm ile makinada kullanm arasnda farklar bulunur. Elle
kesmede, zel kesme kalitelerine ulalamaz. Yardmc donanmlar olarak "srme arabalar"nn kullanmyla:
meme ile sa yzeyi arasnda sabit bir meme aral ve hzl bir ilerleme salanmas mmkn hale gelebilir.
Elle kesme fleleri iin dier yardmc donanmlar olarak, rnein yuvarlak kesmelerde kullanlabilecek
pergeller mevcuttur. Makinayla kesme ileminde, baka yardmc ve zel donanmlarn kullanmyla,
yksek deerli kesme kalitelerine ulalabilmektedir.
Bir kesme ilemine balarken, para kenar ve para ortas olmak zere iki balang yeri sz konusudur.
2.7.1. Para Kenarndan Balama
Para kenarndan balama durumunda, bu blge tavlama aleviyle tutuma scaklna kadar tavlanr.
Daha sonra kesme oksijeni sevkedilir ve fle sabit meme-sa mesafesiyle ve mmkn olduu kadar
sabit bir hzla kesme ynnde hareket ettirilir.

2.7.2. Para Ortasndan Balama

Para ortasndan balama halinde (ekil 2,30) ncelikle aadaki srayla bir deliin almas
gerekir:

38
 ekil 2.30. Kesme ilemine para ortasndan balamada
delik ama ilemi
- Malzeme, tutuma scaklna kadar tavlanr:
- fleteki kesme oksijeni ventili yavaa alrken, ayn anda fle kafas paradan hafife yukar
kaldrlr;
- fle yavaa ilerleme hareketiyle, paradan gerekli kesme uzaklna getirilir:
- Kesme huzmesi malzeme iinden geerek delik oluur ve kesme hz normal seviyesine
karlr.
Modem alevle kesme makinalar, otomatik olarak delik aan bir sistemle donatlmtr. Byle
makinalarda, ayn anda birden fazla flele alabilmek ve her fle ile delik aabilmek
mmkndr. Modern alevle kesme memeleri iin, yaklak 130 mm'lik para kalnlklarna kadar zel
delik ama tablalar mevcuttur.
2.8. Kaynak Azlarnn Hazrlanmas
Birbirine kaynak yaplacak elik paralarda azlarn hazrlanmasnda en yaygn kullanlan az
formlar V-, U ve X formlardr. Birbirine kaynak edilecek kenarlarn hazrlanmas, oksijenle keserek
veya oyuk aarak gerekletirilebilir. Dorusal Yarm-V- veya V-azlar standart kesme memeleri
kullanlarak ve genellikle mekanize edilmi ekilde yaplr. U-az zere zel olarak tasarlanm kesme
memeleri kullanlan oksijenle oyuk ama tekniiyle oluturulur.
Uygun boyut ve toleranslara ulamak ve standart kaynak tekniklerinin gereklerini yerme getirmek
amacyla, levhalarn kenarlarnn hazrlanmas ou uygulama iin gereklidir. Kaynak az ama ilemi,
tek veya birka flecin ayn anda kullanmyla gerekletirilebilir. Yarm V-az elle yaplabilirken, V-
az, kesme parametrelerinin kontrolnn gerekletirilebilmesi bakmndan en iyi ekilde makina ile
yaplr. ki veya flele kesim yaplrken meme ile para arasndaki mesafenin sabit tutulabilmesi
iin zel levha hareket dzenekleri kullanlr.
Yarm V az amada flecin ntavlama ssnn miktar, en nemli faktrdr. 15:'den kk

39
az alarnda n tavlama ssnda oluan kayp, ihmal edilebilecek boyuttadr. Az as 15'den
bykse, ntavlama alevinden paraya transfer olan s, az as bydke azalr. zellikle 25
mm'den kaln paralarda oluan kayplar nedeniyle son derece byk slar gerekir. En iyi sonular,
memenin paraya mmkn olduu kadar yakn tutulmas halinde ve yksek oksijen/yanc gaz oranlar
kullanlarak elde edilmektedir. 300'den byk azlarda zel fle memelerinin kullanmyla gerekli
ilave sl kapasiteye ulalabilmektedir.
Kesme flecine ek olarak, sadece ntavlama alevi salayan ilave bir flecin paraya dik
olarak tutulmasyla son derece hzl az kesme ilemler yaplabilmektedir. Bu yntemde tek fle
kullanmna oranla daha az s kayb olumaktadr.
En iyi kesme yzeyi kalitesi, genellikle en yksek kesme hzlarnda elde edilmez. Kesme
yzeyinin dzgnl, genellikle dk hzlarda almada artar. Daha yksek kalitede yzey
dzgnl elde etmek iin kesme hz drldnde, st kenarlarn erimemesi iin ntavlama
alevlerinin azaltlmas gerekir.
ekil 2.31, 2.32 ve 2.33, en sk bavurulan kaynak azlarnn hazrlanmas iin fle
pozisyonlarn gstermektedir. ekillerde A ve B ile gsterilen fleler aras mesafelerin tayininde sa
kalnl, meme boyutu ve kesme hz gz nne alnr. Kesme fleleri, kesme oksijen
demetlerinin kesme ileminde herhangi bir kesinti oluturmayacak ekilde yerletirilir. A veya B
mesafelerinden biri veya her ikisi de ok bykse, arkadaki fle, ndeki flecin kesme yarna
uzanamaz. Bu durum oksijen demetinin ndeki flecin kesme yarna doru sapmasna ve
dolaysyla kesme yzeyinin oyulmasna neden olur. Bu ise przl bir yzey oluumuna ve
genellikle hazrlanan kenarn alt tarafna ince bir cruf srasnn yapmasna yol aar.
Kaynak azlarnn ok al olmas halinde zel dzeneklerin kullanlmas gerekir.

ekil 2.31. Kk alnl bir yarm-V-az hazrlamadaki fle dzeni.

40
 ekil 2.32. Kk aln olmayan bir X-az hazrlamadaki fle dzeni.

ekil 2.33. Kk alnl X-az hazrlamadaki fle dzeni.

2.9. Dier Yntemler

Oksijenle yakarak kesme, alamsz ve dk alaml eliklerden mamul paralarda przsz ve parlak
kesim yzeylerinin elde edilmesinde veya son derece kaln yap elemanlarnn kesilmesinde kullanlabilir.
Ancak yksek alaml eliklerin veya demir d metallerin kesilmesi, yine kaynak dikilerindeki atlak, cruf

41
kalntlar veya dier hatalarn uzaklatrlmas gibi kesme ilemleri, ayrca sadece metallerde deil, beton
ve kayalarda delik almas, imalatta karlalan durumlardr. Bu gibi uygulamalarda sadece oksijenle
yakarak kesme ilemi yetersiz kalmaktadr. Bu nedenle byle malzemelerin oksijenle kesilmesinde zel
teknikler gelitirilmitir. Bu blmde, oksijenle yakarak kesme ynteminin zel teknikleri verilmitir.
2.9.1. Tozaltnda (Toz Yardmyla) Oksijenle Yakarak Kesme
Yksek alaml eliklerin ve demir d metallerin oksijenle kesilmesi esnasnda, kesme yarnda
her eyden nce srekli olarak yksek scaklkta oksitler oluur. Bu oksitlerin uzaklatrlmas, mekanik
olarak da gerekletirilebilir. Tozaltnda oksijenle kesme ileminde demir tozlar, basnl hava yardmyla
kesme yarna flenir (ekil 2.34).

ekil 2.34. Metal tozu kullanarak oksijenle kesmede kesme donanm

Bu yntemde toz, tavlama aleviyle tutuma scaklna kadar tavlanr ve kesme oksijeni huzmesinde
yanar. Bu ilave yanmann salad s, yksek alaml eliklerin oksitlerinin de yanabilmesini salar.
Teknolojik aratrmalar, bu yntemde kesme yarnda, oluan maksimum snn 4000C civarnda
olduunu gstermitir.
CrN-elikleri, tozaltnda oksijenle rahatlkla kesilebilmekte ancak oksijenle yakarak kesme ileminde ise,

42
nikelin yanma ssnn ok dk olmas nedeniyle ilem ok zorlamaktadr. Ayrca krom da, yksek
scaklkta eriyen oksitler oluturmaktadr. Demiroksit ve ferrokrom'a ek olarak kaynak tozlarnn kullanm,
oluan crufun viskozitesini drmekte ve kesme yarndan daha kolay flenebilmelerini
salamaktadr. Reaksiyon srasnda yanmayan toz tanecikleri, oksitlerin uzaklatrlmasnda mekanik bir
etki de oluturmaktadr. Bu etki, yanmayan mineral tozlarnn demir tozlaryla birlikte kullanlmasn tevik
etmitir. Kesme yarnda mekanik bir yzey temizleme etkisi sayesinde, ayn zamanda alevle
kesme srasnda oluan ekzotermik reaksiyon rn oksitlerin tahrip edici etkisini de nlemektedir.
Reaksiyon blgesindeki cruf kalntlarnn daha iyi bir ekilde uzaklatrlmas iin toz olarak
kuartz, mermer ve rutil kullanlmaktadr. Gnmzde kesme oksijeni ile direkt olarak alevin veya
kesme yarnn zerine pskrtlen zel kumlar gelitirilmitir (ekil 2.35).

ekil 2.35. Mineral tozuyla tozaltnda alevle kesme.

Demir tozlaryla karlatrldnda, mineral tozlarnn kesmedeki gc, reaksiyon scaklnn

dkl nedeniyle biraz daha azdr. Ancak paslanmaz, asite ve yksek scakla dayankl eliklerin
demir tozlaryla kesilmesinde, kesme yzeyi zerinde ince bir cruf tabakas brakmas sonucu, bu
eliklerin korozyon dayanm bir miktar dmektedir. Bu nedenle kesme srasnda bu cruf
tabakasnn hemen uzaklatrlmas gerekir. Mineral tozlaryla kesmede ise byle bir problem yoktur.
Tozaltnda oksijenle kesmede, kural olarak tavlama ve kesme oksijeni memesine ek olarak, toz memesi
olarak bir boru bulunan asetilen-oksijen alevi kullanlr. zellikle kesme oksijeni zerine direkt olarak
gnderilebilen mineral tozlarnn kullanlmas uygulamalarnda, minerallerin tutuma tehlikesinin
olmamas sonucu, iinden toz da geen zel entegre fleler gelitirilmitir.
Her iki tozaltnda kesme ynteminden, en ok Fe-tozuyla kesme yntemi kullanlmaktadr. Bu
yntemle 500 mm kalnla kadar yksek alaml elikler, dkme demir ve demir d metaller

43
kesilebilmektedir. Demir tozuyla veya zel kumla kesmede kesme parametreleri ve bunlarn
deerlen. Tablo 2.8'de verilmitir.

Tablo 2.8. Tozaltnda kesmede kesme deerleri

Demir tozuyla kesme

zel kumla kesme

Tozaltnda kesmede kuvvetli duman oluumu nedeniyle, alma ortamnn etkin -ekilde
havalandrlmas gerekir. Beton ve ta gibi mineral malzemelerin kesilmesinde kullanlan eritme kesme
metal tozlar, DIN 32510'da standartlatrlmtr.
2.9.2. Oksijenle Mzrayla Yakarak Delik Ama
Oksijen mzrayla (oksijen ekirdek veya oksijen toz mzra) yakarak delik ama, bir termik
delik ama yntemidir. Kesme ileminin yaplabilmesi iin, yan yana delikler almas ve oluan
perforasyonun mekanik olarak uzaklatrlmas gerekir. Oksijen ekirdekli mzra oluturmak iin, elik
tellerle doldurulmu bir elik boru, mmkn olan en yksek reaksiyon scaklna karlr.
Oksijen mzrann tertibatnda (ekil 2.36) mzran serbest ucu, bir flele tutuma scaklna
getirilir. Oksijenin sevk edilmesiyle mzrak yaklr ve ayn anda malzeme zerine tutularak, yksek
reaksiyon ssyla kesilecek malzemenin erimesi salanr. Bu yntemde mzrak, oksijenle yanarak
tkenmektedir, Oksijen mzrayla sadece mineral malzemelerde deil, metalsel malzemelerde de delik
alabilir. Kaln elik levhalarda, oksijenle kesme ileminin yaplabilmesi iin gerekli olan ilk denk
ama ilemi, normal ekilde yaplamyorsa, oksijen mzrayla yaplabilir.

44
 ekil 2.36. Oksijenle yakarak delik ama ileminde kullanlan
Donanm

1
ekil 2 37'de ise, oksijen mzrayla delme ileminin yapl gsterilmitir Oksijen basnc (alma
basnc), kullanlan mzraa bal olarak 8-15 bar arasnda deimektedir. Dk oksijen debisi,
borunun ilerlemesi srasnda yksek bir mzrak yanma reaksiyonu oluturur. Mzrak ekirdeinin
yanmasyla oluan s 2500-2800 C arasndadr.

45
 ekil 2.37. Mzrakla delme ileminin yapl.
2.9.3. Oksijenle Yakarak Oyuk Ama (Rendeleme)
Termik kesme yntemleriyle para yzeyinden malzeme kaldrlabilir veya yerel olarak
snrl bir yzey ksm ilenebilir. Oksijenle yakarak oyuk ama yntemi, cruf kalntlar, atlak
ve gzenek gibi kaynak hatalarnn uzaklatrlmasnda ve kaynak az amada
kullanlmaktadr (ekil 2.38).

ekil 2.38. Oksijenle oyuk ama ileminin tipik uygulama alanlar.

Oyuk ama ile ayrca; ambalaj gergi bantlar transport tespit mandallar, takviye salar ve kaynak
edilecek paralardaki punta yerleri uzaklatrabilmektedir. Ayrca yk kancalar, transport bantlar
gibi paralarn kenarlarnn kesinletirilmesinde de kullanlabilmektedir.
Oyuk amann esas uygulama alan, gemi ve kazan yapm sanayidir. Ancak makina, elik
konstrksiyon ve tat tekniinde de geni apta kullanlmaktadr. Bu teknikle ilenebilecek en dk
sa kalnl 8 mm olup maksimum oyuk derinlii 5 mm kadardr.
2.9.3.1. Oksijenle Oyuk Amann Prensibi
Oksijenle oyuk ama veya rendelemenin prensibi, oksijenle kesme ile ayndr. Tavlama alevi
malzemenin scakln tutuma scaklna kadar ykseltir. Daha sonra tav lanan blgeye

46
oksijen huzmesinin sevk edilmesiyle yanma salanr. Yanma rnleri (cruflar) ve erimi
malzeme, kesme yarndan flenerek uzaklatrlr. Oksijenle yakarak kesmede oluan cruflarn %
80'i yanma rnlerinden ve kalan % 20'si de enmi malzemeden oluurken oksijenle oyuk amada
bu oranlar tersi olarak gerekleir.
Oyuk ama iin tasarlanan fleler, enjektr veya basnl gaz prensibine gre alr. Elle kesme
flecinde olduu gibi sap ksm zerindeki ventillerle yanc gaz, tavlama ve kesme oksijen miktarlar
ayarlanr. fle ksmnda ise istenen oyuk derinliine ve geniliine gre farkl byklklerde
oyuk ama memeleri bulunur. Tablo 2.9'da basnl gaz flelerinin kullanld oyuk ama deerleri
verilmitir.

Tablo 2.9. Basnl gaz fleleri iin oksijenle oyuk ama deerleri

2.9.3.2. Oksijenle Oyuk Ama leminin Yapl

Oksijenle oyuk ama ileminin yaplanda para tavlanrken mmkn olan en iyi s girdisinin
salanmasna allr. Bunun iin fle paraya 45:-50c ayla tutulur. Daha sonra fle geriye doru
0
yaklak 25 eilir; kesme ventili alr ve alma ynnde hareket ettirilir. Burada ileriye doru veya
geri adm (aralkl) oyuk ama teknikleri olmak zere iki farkl alma teknii mmkndr.
leriye doru oyuk ama tekniinde (ekil 2.39) oyuk ama hz daha yksek olmasna
ramen, geri adm (aralkl hareketli) teknii, oyuk alacak yerin daha iyi grlebilmesini
saladndan daha temiz ve daha kesin bir oyuk ama ilemi gerekletirilebilir. ekil 240, geri
adm tekniinde alma eklini gstermektedir. n tavlamadan sonra (A noktas) oksijen ventili
alr ve sata oyuk alana kadar geri ekilir. Daha sonra B noktasndan sa kenarna kadar oyuk
alr. Bundan sonra fle yeni bir C noktasna getirilir ve bir nceki alan oyua kadar geriye doru
ikinci sra oyuk alr. Her bir oyuk paras uzunluu 40 mm kadardr.

47
 ekil 2.39. Oyuk amada ileriye doru alma teknii

ekil 2.40. Oyuk amada geri adm tekniinin uygulan.

Her iki oyuk ama tekniiyle de sen derece przsz ve metalik parlaklkta oyuk yzeyleri elde
edilebilmektedir. Bu ilemlerde oksijenin basnc ve fle ilerleme hz ok nemlidir. Oksijen
basncnn gerekenden dk elmas veya fle ilerleme hznn ok byk olmas, przl bir oyuk
yzeyine yol aar. ok yksek oksijen basncnda veya ok yava ilerleme hzlarnda, oyuk derinlii ok
fazla olur.
2.10. Alevle Kesme Makinalar
Yeni kontrol sistemlerinin ve makina tasarmlarnn geliimi, alevle kesme makinalarnn niversal
hale gelmesini mmkn klmtr. Endstride kk boyutlu elle kesme makinalarndan orta byklkte
kesme arabalarna ve 20 ve daha fazla fleli nmerik kontroll byk kesme sistemlerine kadar kesme
tezghlar kullanlr hale gelmitir. Her bir kesme ilemi trne ve alma ortamna gre, yardmc ve
zel aparatlarn kullanmyla ekonomik alma artlar salanmaktadr.
Elle oksijenle yakarak kesme makinas (ekil 2.41). makinayla kesmenin ilk halidir. Bu
makinalarda alma, kademesiz ayarlanabilen bir elektromotor ile gerekletirilmektedir. Makina
elle ilerletilir ve ilerleme raylar zerinde hareket eder. Farkl ynlerde tertiplenen raylara kaynak
azlarnn hazrlanmas dairesel kesme ve tabaka kesme ilemleri de mmkndr Bu makinenin
nemli bir avantaj, ortama bal olmamasdr, pratikte her imalat yerinde bu makinay kullanmak
mmkndr. Byk yapda olanlaryla 300 mm kalnla kadar paralar kesilebilmektedir.

48
 ekil 2.41. Elle kesme makinas

2.10.1. Kontrol Tipleri

Kesme flecinin kontrol, elle veya kesilecek parann eklindeki bir ablonu izleyen manyetik
bir bobin zerinden gerekletirilir. Otomatik kontroln en basit ekli, bir mknats ablon boyunca,
dnebilen bir kontrol kafasnn hareketiyle yaplr. Kuvvet ak, bir ilerleme bobini ile ablon
arasndaki manyetik alan zerinden oluturulur. Kesmenin dzgnl, ablonun ekline baldr.
ablonla kesilmi yap elemanlarnda kenarlarn oluturulmas, manyetik bobinin ap ile snrldr.
ve d ablonlarla yaplan kesme rnekleri ekil 2.42'de gsterilmitir.

49
 ekil 2.42. Manyetik bobin kontrolyle kenarlarn alevle kesilmesi
Ayrca fotoelektrik kontrol dzenei ile ve nmerik kontroll makinalarla kesme de mevcuttur.
2.10.2. Kesme Makinas Trleri
Mafsal kollu kesme makinas, stasyoner makinalarn en basit eklidir. Bu cihazlar snrl bir
alma alanna sahiptir. Yapsndan dolay, sadece kk boyutlu paralarn kesilmesinde
kullanlabilir. zellikle bir flele dik kesme mmkndr. Mafsal kollu kesme makinalar genellikle kk
yapl apraz arabal kesme makinalarnn yerini almaktadr.
apraz arabal sistem, konstrksiyon bakmndan stasyoner kesme makinesidir Raylar zerinde
hareket eden uzun arabalar ve portal hareket eden enine arabalar, apraz arabalar oluturur.
apraz arabal kesme makinalarnn esas olarak tr yapm ekli vardr: ykselip alalan makina,
portal makina ve bunlarn kombinasyonundan oluan konstrksiyonlar. Tertibatn trne gre form
kesme veya paralel kesme makinalar gibi bu sistemin arasnda yer alan sistemler de mevcuttur.
Byk alanl boru ileme iin, boru kesme makinalar gelitirilmitir. Bu makinalarla borularn her
ynde kesilmesi ve borulara kaynak az almas mmkndr.
zel alevle kesme makinas trleri, yatay veya dikey pozisyonda
almay, dik veya eik kesmeyi, transport tekniindeki vin ve kren gibi makinalarla koordineli alarak
kesme ilemlerini gerekletirebilmektedir. Kesme robotlarnn yardmyla kark kenarlarn problemsiz
ekilde kesilmesi mmkn hale gelmektedir. Kesme ilemlerinde kullanlan robot donanmlar 5
veya 6 serbestlik derecesine sahiptir. Bu donanmlarla zellikle eik ve keskin kesme yzeyleri elde
edilebilir. Eik ve keskin yzeylerde ve zellikle kaynak azlarnn hazrlanmasnda, son derece
yksek kesme yzeyi kalitelerine ulalabilmektedir.

50
 BLM 3. ARKLA KESME YNTEMLER
3.1. Giri
Arkla kesmede prensip elektrod ile para arasnda oluan arkn etkisiyle metal veya alamn
yerel bir ekilde eritilerek eriyen bu ksmn ana ktleden ayrlmasdr.
Bu tanmlama, metalleri kesme ve kaynak az hazrlamak iin kullanlan ok sayda yntemi
kapsar. Bunlar
a. Karbon elektrod ile kesme
b. rtl elektrod ile kesme
c. Oksi-ark yntemi
d. Haval karbon ark ile kesme (Arcair yntemi)
e. TIG yntemiyle kesme
f. MIG yntemiyle kesme
g. Plazma arkyla kesme
yntemleridir.
Bu yntemlerin her biri kullancya deiik stnlk ve snrllklar gsterir. Bir yntemin seiminde,
kesilen malzeme hacminin maliyeti, gerekli ekipman ve kesme operatrnn sahip olmas
gereken beceriler gz nnde bulundurulur. Bu blmde ilk yedi yntem tantlmtr. Plazma ark ile
kesme yntemi ise, gnmzdeki yaygn kullanm gz nnde bulundurularak ayr bir blm halinde
verilmitir.
3.2. Karbon Elektrod ile Kesme
Kesme ilemi iin, aplar 5 - 25 mm arasnda bulunan ve zeri bakir kapl grafit elektrodlar
kullanlr. 300 A akm iddetine kadar normal elektrod penseleri kullanarak doru akmda kesme yaplr.
300 A 'den yukar akm iddetlerinde ise su ile soutulan elektrod penselerine gerek vardr.
Elektrod apna bal olarak akm iddetlerinin deiimi Tablo 3.1'de verilmitir.

Tablo 3,1. Kesme ileminde kullanlan grafit elektrodlara uygulanan

akm iddetleri.

51
 Grafit elektrodlarla kesilen yzeyler ok kaba olduundan, sonradan ilenmeye gerek duyarlar.
Bu yntem daha ok hurdaya atlacak veya sonradan ilenmesine gerek olmayan paralarn
kesilmesinde veyahutta delinmesinde kullanlr.
Kesme ileminin para zerindeki metalrjik etkisi oksijenle yakarak yaplan kesme ileminin
aynidir. Yksek karbonlu eliklerin ve dkme demirin kesilmesinde, kesilen azlarda martenzit ve
sementit oluumuna bal olarak sertleme grlr. Tala kaldrma ilemiyle, nce bu sertleen
blgenin uzaklatrlmas gerekir.
3.3, rtl Elektrod ile Kesme
Kesme ileminde, 4 - 6 mm apndaki asit, rutil sellozik ve demirtozlu elektrodlar, doru veya
alternatif akmda 60 - 70 A/mm 'lik bir akm yk ile kullanlrlar. Elektrod penselerinin bu akm
iddeti iin uygun olmas gerekir.
rtl elektrodlarla yaplan kesmede de, kesilen azlar kaba olup sonradan tala kaldrlarak
ilenmeleri gerekir. Kesme ileminin kesilen azlardaki metalrjik etkisi, oksijenle ve karbon
elektrodlarla yaplan kesme ilemlerinde olduu gibidir.
rtl elektrodlarla kesmeye ait deerler Tablo 3.2'de verilmitir.

Tablo 3.2. rtl elektrodla yaplan kesme ilemine ait kesme deerleri (Malzeme: alamsz
karbon elii).

rtl elektrodlarla kesme ilemi bakr ve paslanmaz elie de uygulanabilmektedir. Bakra

uygulanmasnda parann 430 C'lik bir n tavlamaya tabi tutulmas ve 300 mm boyundaki ift rtl
elektrodlarn kullanlmas gerekir. 18/8 CrNi paslanmaz eliklerde de hortum elektrodlar kullanlr. Bakr ve
paslanmaz elie ait baz karakteristik deerler Tablo 3.3'de verilmitir.

52
 Tablo 3.3. Bakr ve paslanmaz eliin rtl elektrodlarla kesilmesinde
kesme deerleri.

3.4. Oksi-ark Yntemiyle Kesme

3.4.1. Yntem Prensipleri
Bu yntem, oksijenle yakarak kesmeye benzer. Burada tavlama alevinin yerini elektrodla i paras
arasnda oluturulan ark almtr. Ark olutuktan sonra, ortas delik olan elektrodun ortasndan basnla
sevkedilen oksijen, yanmay salar. Dier taraftan elektrod rtsnn fazla miktarda demirtozu
iermesi nedeniyle kesme srasnda kuvvetli bir egzotermik reaksiyon oluur. Elektrod rtsnn i
ksm, abuk eriyen ve ark stabilize eden maddelerden oluurken d ksm yava eriyen
maddelerden olumutur. Bu nedenle elektrodun d rts, kesme ilemi srasnda bir hortum
oluturur.
Kullanlan elektrodlarn d aplar 5 - 8 mm ve i aplar da 1 - 3,5 mm arasnda bulunur ve zel
elektrod penselerine taklr.
Oksi-ark kesme elektrodlar hem doru hem de alternatif akmda kullanlabilir. Ark olutuktan
hemen sonra oksijen sevkedilir. Elektrodun kesme srasndaki konumu ekil 3.1'de verilmitir.

53
 ekil 3.1. Oksi-ark yntemiyle kesmenin prensip emas.
3.4.2. Oksi-Ark Yntemiyle Kesilebilen Malzemeler
Oksi-ark yntemiyle hem yumuak karbonlu elikler hem de paslanmaz elik, alminyum ve
bakr malzemeler kesilebilir. Bu malzemelere ait kesme deerleri Tablo 3.4 'de verilmitir

54
 Tablo 3.4. Oksi-ark yntemiyle kesmede kesme deerleri.

Oksi-ark yntemi zellikle perinlerin rtlmesi (kesilerek yerinden karlmas), paralara delik
ve oyuk ama ilerinde de geni lde kullanlr. eliklerdeki delik delme ve perinlerin rtlmesi
iin oksi-ark yntemine ait deerler Tablo 3.5 'de verilmitir.

55
 Tablo 3.5, Oksi-ark yntemiyle delik delme ve perinlerin rtlmesi iin geerli kesme
deerleri (elikler iin)

3.4.3. Sualtnda Oksi-Ark Kesme

Sualtnda Oksi-Ark kesme ilemi kesilecek metal ile drt farkl elik elektroddan (ikisi tp elik ve
ikisi de egzotermik) birisi arasnda bir elektrik ark oluturmaya dayanr Arkn ss metalin
scakln erime veya tutuma scaklna ykselttiinde, yksek hzl bir oksijen demeti, elektrod
merkezinden stlan noktaya doru ynlendirilir. Bu durumda metal, flenerek uzaklatrlr veya
oksitlenerek kesme azndan flenir. Elektrodun ucu s ve oksitlenmeye maruz kalr ve ilem
srasnda tkenir. Dolaysyla sk sk deitirilmesi gerekir.
3.4.3.1. Tp Elektrodlar
ki tp elik elektrod. 7.9 mm uzunluunda ve iinde elektrodun merkezi boyunca uzanan 2.9 mm
apnda delik olan elektrodlardr. Her iki tip elektrod da su geirmez zelliktedir ve bir tanesi
dekapan ile kapldr. Hlihazrda genellikle dekapanla kaplanmam elektrodlar kullanlmasna ramen,
temiz dk karbonlu eliklerin kesilmesi iin genellikle dekapanla kapl elektrodlar tercih edilir
Dekapan, arkn balamasn ve srmesini salar ve arkn kararl olmasn salayan bir gaz kabarc
oluturur. Su geirmez kaplama, dekapann dalmamasn salar ve elektriksel yaltm oluturur. Bu
elektrodlar karbon eliklerinde temiz kesim yzeyleri oluturmasna ramen korozyona direnli
metaller, bakr esasl alamlar ve boya veya deniz rnleri gibi iletken olmayan malzemelerde etkin
deildir.
Tp elik elektrodlarla sualtnda kesme iin gerekli temel donanm, 400 Amperlik bir doru akm reteci,
2/0 kaynak kablosu ve 6,35 mm i ap olan hortumla oksi-ark kesme torcuna balanm bir oksijen tpdr.

56
 Kesme ilemini yapacak operatrn hem kesme ileminde baarl olmas ve hem de iyi bir dalg
olmas; gerekli dalma cihazlarn giymi olmas gerekir.
Destek personelinin kablo ve hortumlar ve ekipmann bakm ve tamiri iin gerekli para ve aletleri
bulundurmas gerekir. Kesme elektrodlarnn ve oksijenin yeterli miktarda olmas arttr. Oksijenin safl %
99,5'un altnda olmamaldr.
Tp elik elektrodlarla kesmeye hazrlk ilemleri, oksijen hortumundan tm havann tahliye edilmesi,
basn drme manometresinin uygun basn ve debiye ayarlanmas, emniyet kemeri balantlarnn ve
aydnlatma lambalarnn hazr olmas, kaynak makinasnn doru amperaja ve doru kutuplamaya (elektrod
negatif) ayarlanmas ilemlerinden oluur.
Kesme ilemi, dalgcn "akm ver" komutuyla balar. Elektrod ark oluturmak zere esas metal
ile temas konumuna getirilir ve dalg oksijenle flemeye veya metali oksitlemeye balar. Kesme amperaj
300 -400 Amper arasndadr ve tortaki oksijen basncnn 6 bardan daha dk olmamas gerekir. Bu
deer 25 mm kalnlndaki malzeme iin 7,5 bara, 75 mm kalnlndaki malzeme iin de 10 bar'a ykseltilir.
Elektrodlar yaklak dakikada bir tane tketilir. Elektrod tketimi ve kesme hz, dalgcn becerisine ve
kesilen malzemenin kimyasal bileimi ve kalnlna, astar kalnlna, sualtnda grlebilirlie ve deniz
artlarna bal olarak deiebilir. Ancak tahmini deerler olarak, 6.35 mm kalnlndaki bir malzemenin 457
mm'sini kesmek iin bir dakika ve bir elektrod tketilir. 75 mm kalnlndaki bir malzemenin 75 mm
uzunluunu kesebilmek iin de bir dakika ve bir elektrod gerekmektedir. 2 m3/dak'lk oksijen tketimi,
phesiz Byle Kanunu uyarnca derinlik ve basnca bal olarak artar.
3.4.3.2. Egzotermik Elektrodlar
Egzotermik elektrodlar iki ekilde bulunmaktadr. Her ikisi de d kabuu 9.53 mm apnda ve 457 mm
uzunluunda ince cidarl elik kabuktan (tpten) oluur. Her ikisi de yaltlmtr; bir tanesi spiral band
rgl ve dieri de plastik kapldr. Band rgl elektrodun iinde yedi adet evresel yerletirilmi kk
apl yumuak elikten ubuk bulunur. Boylamasna yerletirilen ubuklarn yerine, plastik kapl
elektrodlarda bir yumuak elikten bir tp evresine spiral rlm bir elik tel bulunur. Yumuak elik
her iki elektrodda ortaktr ve arkn balatlmasndan sonra oksijen elektrod iinden akarken d tp
bamsz olarak yanar (elektrik-akm olmadan). Egzotermik reaksiyon demir esasl malzemeleri boydan
boya temiz bir ekilde keser.
Temel ekipman, iki istisna hari tp elik elektrodlardaki ile ayndr. Elektrodun oksitlenmesi ve
yan dk kaynak akmnda bile balatlabilir; bunun iin 12 V'luk bir ak de yeterlidir. Daha sonra
oksijen basnc saland srece elektrodun yanmas devam eder. Ancak kesme srasnda 150 - 300
Amperlik akmlarda en iyi sonular elde edilir. Ayrca artan oksijen sarfiyat nedeniyle deliin i apn tp
elektrodlardaki 6.35 mm yerine 9.53 mm olmas gerekir.
Egzotermik reaksiyonlarla kesme ilemi, oksijen hortumundaki tm hava tahliye edilmeli ve reglatrn
gerekli basnca ayarlanmaldr. Eer kaynak akm reteci kullanlacaksa, topraklama balantsnn kesilecek
metale emniyetli bir ekilde tespit edilmesi ve makinann istenen amperaja ve doru kutuplamaya

57
ayarlanm olmas gerekir.
Eer kesme oksijeninin tututurulmasnda bir ak kullanlacaksa, kablo terminalinin tpk kaynak
makinas kullanmnda olduu gibi balanmas gerekir. Kesilecek metal pozitif ve elektrod pensesi (tor)
negatif kutuplanmaldr.
3.5. Haval Karbon Ark ile Kesme (Arcair Yntemi)
3.5.1. Prensibi
Herhangi bir yzeyden metal kaldrma veya bir metali kesmek iin grafit ve amorf karbonun karmndan
yaplm bir elektrod ile oluturulan ark, bu metali eritir ve ayn anda pskrtlen basnl hava, erimi
haldeki metali uzaklatrr. Bu yntemde erimi haldeki metal banyosunun oksitlenmesi bahis konusu
olmayp metalin kaldrlmas basnl havann mekanik kuvveti ile salanmaktadr.
Arcair yntemi daha ok paralara kaynak az ve oluk amak, herhangi bir metalsel malzemenin
yzeyinden belirli bir derinlikte malzeme kaldrmak ve orta kalnlktaki paralara delik amak amacyla
kullanlr.
ekil 3 2 de haval karbon ark ile kesme (Arcair) yntemiyle kesmede alma prosedr
gsterilmitir.
ekil 3.3'de ise, Arcair ynteminde kullanlan ekipman gsterilmitir.

ekil 3.2. Arcair ynteminde alma prosedr.

58
 ekil 3.3. Arcair ynteminde kullanlan ekipman

3.5.2. Elektrod Pensesi

Arcair ynteminde zel hava delikleri bulunan elektrod penseleri kullanlr. Penseye basnl hava ile
elektrik akm ayn kablodan gelir. Pensenin enelerinden biri hareketli olup zerindeki deliklerden
hava elektroda paralel olarak kar. Elektrodun dorultusu hangi ynde olursa olsun hava akmnn
dorultusu daima elektroda paralel kalr (ekil 3.4)

59
 ekil 3.4. Bir Arcair elektrod pensesinin ematik enkesiti.

3.5.3. Elektrodlar
Haval karbon ark ile yaplan kesme ve oyuk ama ilerinde kullanlan elektrodlar amorf karbon ve
grafitin karmndan ibarettir. plak veya bakr kapl olarak kullanlr. Amorf karbonla grafitin
karmndaki oranlarn deimesi, elektrod kalitesine ve dolaysyla da elde edilen sonuca etki eder.
Tablo 3 6 incelendiinde, amorf elektrodlarn grafit elektrodlara kyasla anma dayanmlarnn
daha yksek ancak buna karlk oksitlenme scaklnn dk ve oksitlenme hznn da yksek
olduu grlr Dier taraftan elektrik ve sl iletkenlikleri de grafit elektrodlara gre daha dktr.
Amorf karbonun anmaya kar dayankll grafitin iletkenlii ve oksitlenme hz kadar nemlidir,
istenen zellikte bir elektrod bu iki karbonun kartrlmasyla elde edilir.

Tablo 3.6. Amorf ve grafit karbonun zellikleri

3.5.3.1. Doru Akmda Kullanlan Bakr Kapl Elektrodlar

Bu tip elektrodlar, en yaygn kullanlan elektrodlardr. zafi olarak uzun elektrod mrne, kararl
ark karakteristiklerine ve az dzgnlne sahiptir. Bu elektrodlar amorf karbon ve grafitin uygun bir
balayc ile zel bir karm ile retilirler. Karm ekstrzyondan geirilir ve dk elektrik iletkenliine
sahip youn ve homojen grafit elektrodlar elde etmek amacyla piirme ilemine tabi tutulur.
Daha sonra kontroll bir ekilde bakr kaplanrlar. Bu elektrodlar 3.2 mm aptan 20 mm apa
kadar retilirler.
3.5.3.2. Doru Akmda Kullanlan Dz Elektrodlar
Snrsz kullanma sahip bu elektrodlarda bakr kaplama bulunmaz. Kesme srasnda kapl
elektrodlara oranla ok daha hzl tkenirler. Dz elektrodlar 3,2 mm'den 25 mm'ye kadar aplarda
bulunur. Ancak en yaygn kullanlan aplar 9,5 mm'den kk olanlardr.
3.5.3.3. Alternatif Akmda Kullanlan Bakr Kapl Elektrodlar
Bu elektrodlar, amorf karbon ile grafitin, alternatif akmla kesimde arkn stabilizasyonunun

60
salanmas bakmndan nadir toprak alkali malzemelerle karmndan elde edilir. Bu elektrodlar da
kontroll bir ekilde bakr kaplanr ve aplar 4,8 mm'den 12,7 mmye kadardr.
Tablo 3.7'de eitli alamlar iin Arcair yntemiyle kesmede elektrod ve akm tipi nerileri
verilmitir.

Tablo 3.7. eitli alamlarn Arcair yntemiyle kesilmesinde

elektrod ve akm tipi nerileri.

3.5.4. Kullanma ekli

Genel olarak doru akmda elektrod pozitif kutba balanr ve 3 - 10 atmosferlik bir basnl
hava kullanlr. Elektrod penseye, boyunun 1/3'nden yani yaklak olarak pensenin ucundan 10
cmlik ksm darda kalacak ekilde balanr. lk 10 cm'lik ksmn yanmasndan sonra, ikinci 10 cm'lik
ksm daha ileri srlr. Hava deliklerini ieren enenin elektrodun altnda olmas gerekir. Bylece hava
demeti, elektrodun sa ile kontakt noktasndan biraz gerisine temas edecektir. Basnl hava
musluu aldktan sonra almaya balanr.
3.5.5. Metalrjik Etkiler
Karbrlenmi metalin yol at zorluklardan kanmak iin, Arcair yntemini kullananlarn kesme
ve oyuk ama ilemi srasnda meydana gelen metalrjik olaylar tanmalar gerekir. Karbon
elektrod pozitif kutba baland zaman (ters kutuplama yapldnda) ark huzmesi, elektroddan ana
paraya doru iyonize olmu karbon atomlar tar. Serbest karbon paracklar, erimi haldeki esas
metal tarafndan hzla absorbe edilir. Bu absorbsiyondan kanlamadndan, tm karbrlenmi
eriyik metalin kesme azndan, tercihan hava jeti ile uzaklatrlmas gerekir.
Arcair yntemi uygun olmayan artlar altnda kullanldnda, yzeyde kalan karbrlenmi eriyik
metal, genellikle mat, gri-siyah renginden tannr.

61
 Bu renk uygun alm oyuun parlak lacivert rengiyle kontrast oluturur zellikle elle kesmede
dzensiz elektrod hareketleri, az cidarnda karbrlenmi metalin hapsolmas eimini arttran
girintiler oluturur Sonuta uygun olmayan elektrod as, oyuk kenar boyunca karbrlenmi metal
damlacklarnn kalmasna yol aar.
Oyukta veya kesme yangnca kalan karbrlenmi metalin daha sonra yaplacak bir kaynak
ilemine etkisi, karbrlenmi metal yzdesine kullanlan kaynak yntemine esas metal trne ve
istenen kaynak kalitesine baldr. Kaynak srasnda ylan ilave metalin karbrlenmi metali
zmesine ramen, deneyimler, yaklak % 1 karbonun kaynak hatt boyunca kaldn gstermitir.
Kaynak metalinde karbon art, kaynak balantsnn dayanm ve tokluu zerine nemli etkiler
yapar. Artan karbon ierii, zellikle su verilmi ve temperlenmi eliklerde kaynak metalinin
tokluunun dmesine yol aar.
Bakr kapl elektrodlardan kesme yzeyine geen bakr ile ilgili olarak herhangi bir olumsuz etkiye
rastlanmamtr.
Kesme yzeyindeki karbrlenmi metal talanarak uzaklatrlr. Ancak en etkin yol kesme ve oyuk
ama ileminin uygun artlar altnda yaplarak istenmeyen metal kalntlarnn hi olumamasnn
salanmasdr.
3.5.6. Arcair Ynteminin Ekonomik Yn
Kullanlan elektrodun ap, erimi banyonun ekline ve geniliine bal olarak kaldrd metal
miktar ile deiir. Kaldrlan metalin miktar, dorudan doruya uygulanan akm iddetine baldr
ve akm iddeti ykseldike de artar. alma suresini en aza indirmek iin en yksek akm iddeti ile
almak gerekir Dier taraftan akm iddetinin elektrodun anma orann arttrd da
unutulmamaldr. Tablo 3.8'de eitli elektrod aplarna uygulanan akm iddetleri, beher elektrod iin
erime zamanlar, beher elektrodun kaldrd metal miktar ve saatteki hz (gr/saat olarak) verilmitir
Erime zamanlar arasnda byk farklar olmamasna ramen elektrod apnn deimesi ile
kaldrlan metal miktarlarnda byk farklar bulunduu grlmektedir. 4.8 mm yerine 12,7
mm'lik bir elektrod kullanldnda erime sresi 2.3 dakikadan 5.2 dakikaya kmaktadr. Buna Karlk
saatteki hz 4800 gr/saatten 20300 gr/saat 'e ykselmektedir Bu da mmkn olduu kadar byk
elektrod ap ve yksek akm iddeti ile almann alma verimini artrdn ortaya karmaktadr.

Tablo 3.8. Arcair elektrodlarna ait baz karakteristik deerler.

62
 3.5.7. Akm reteci, Akm ekli ve Akm iddeti
Arcair ynteminde ark gerilimi 38 - 50 V ve akm iddeti de genel olarak 200 - 500 A arasnda
deiir. Normal kaynak makinalarnn zerindeki gstergeler 25 - 30 V hesabna gre ayarlandndan,
genellikle ayar gstergesinin zerinde okunan deer, gerek deerin zerinde olacaktr. Bu nedenle
kaynak makinesini seerken (ark gerilimi x akm iddeti) eklinde arkn enerjisini hesaplamak
gerekir. Ayrca sk sk meydana gelen ksa evrelerin ve normal elektrodla kaynaa oranla daha
yksek olan devrede kalma sresinin de gz nnde tutulmas gerekir. rtl bir elektrodla
yapman kaynakta devrede kalma sresi % 50 olarak kabul edilebilir. Hlbuki srekli bir oyuk amada
bu sre % 80:e kabilir. Tablo 3.9 da Arcair yntemi iin akm reteleri verilmitir.
Tablo 3.9. Arcair yntemi iin akm reteleri

Sratli devreye giri, ani akm ykselmelerine kar emniyetleri, yksek devrede kalma sreleri ve
ark fleme kabiliyetinin dkl dolaysyla Arcair yntemi iin selenyumlu redresrler tavsiye edilir.
Tablo 3.10'da yaygn olarak kullanlan Arcair elektrodlarnn tipleri ve nerilen akm blgeleri
gsterilmitir.
Tablo 3.10. Yaygn olarak kullanlan Arcair elektrod tipleri ve nerilen akm blgeleri

63
 3.5.8. Arcair Ynteminin Teknolojisi
Geni bir oyuk elde etmek iin elektroda bir zigzag hareketi vermek gerekir. Oyuun derinlii,
elektrodun hzna ve uygulanan akm iddetine baldr. Elektrodun tutulma as da oyuun derinliini
etkiler. En byk oyuk derinlii 45 'lik ve en k de 25 - 30 lik tutma alaryla elde edilir ekil
3.5'te yatay pozisyonda Arcair yntemiyle elle oyuk ama ilemi gsterilmitir.

ekil 3.5. Yatay pozisyonda elle Arcair yntemi ile oyuk ama
eitli aplarda elektrodlar kullanarak tek pasoda elde edilebilen en byk ve en kk oyuk lleri
ve dier karakteristik deerler Tablo 3.11'de verilmitir.
Tablo 3.11. Arcair elektrodlar ile elde edilen en byk ve en kk
oyuk boyutlar.

64
 stenen oyuk boyutunu elde etmek iin paso saysn arttrmak, deiik apl elektrodlar srasyla
kullanmak veya belirli bir elektrod ile alldnda elektroda bir zigzag hareketi vermek yeterlidir.
Zigzag hareketinin genilii snrlanmam olmakla birlikte genellikle elektrod apnn 3-4 katn
gememesi tavsiye edilir.
3.5.9. Gerekli Havann Salanmas
Arcair ynteminde normal olarak 3 - 10 atmosferlik bir basnl hava kullanlr. Bir Arcair pensesinde,
eer basnl hava bulunamazsa basnl azot veya argon da kullanlabilir; ancak oksijenin kullanlmamas
gerekir.
Kesilen blgeden erimi crufun uygun ekilde uzaklatrabilmesi iin hava huzmesinin yeterli
hacimde ve hzda olmas gerekir. Arcair pensesinin iindeki delik, oyuk ama iin yeterli hava
huzmesini salayacak tarzda oluturulmutur. Ancak hava basnc minimum deerin altna derse, oyuk
kalitesi de der.
Yetersiz hava ile yapman kesme ve oyuk ilemleri sonucu kesme yerinde daima cruf ve
karbon artklar kalr. Bu nedenle pensenin zerinde yazan deerlere mutlaka uyulmaldr Hava
basncnn kullanlan pense iin belirtilen minimum deerlerde veya bu deerlerden yeteri
kadar byk olmas bu nedenle ok nemlidir. Tm hortum ve balant elemanlarnn i aplarnn
gerekli hava miktarnn penseye ulamasn salayacak byklkte olmas gerekir.
3.5.9. Arcair Ynteminin Balca Uygulama Alanlar
Kazan, Kap ve elik naat
a) Her pozisyonda kk pasolarnn ters taraftan oyulmalar
b) Aln birletirmelerinde azlarn almas
c) Hatal dikilerin sklmesi

65
 d) Geici balant noktalarnn (puntalarn) sklmesi
Metalrji
Yar mamul paralarn yzey hatalarnn uzaklatrlmas
atlaklarn sklerek uzaklatrlmas
Dkmhaneler
Yolluk ve kclarn kesilmesi
Hatalarn uzaklatrlmas
Mekanik Atlyeler
Kaba ekillendirme ve kesmeler
Bakm ve Tamir leri
Kaynak azlarnn hazrlanmas
Eski dolgu ve kaynak dikilerinin sklmesi
atlaklarn uzaklatrlmas
Perin balarnn rtlmesi
Demiryollar
Raylarn kesilmesi
Kaynak azlarnn almas
Doldurma kaynandan nce yzeylerin hazrlanmas
3.5.10. Arcair Ynteminin Dier Yntemlerle Karlatrlmas
Arcair yntemi dier yntemlerle karlatrldnda aadaki farklar ortaya kar:
a) Hava keskisi ile malzeme kaldrmaya gre Arcair yntemi ok daha sratli basit hava
sarfiyat daha az (yars kadardr) ve daha sessizdir.
b) Oksijenle yaplan kesme veya oyuk amaya (rendelemeye) gre Arcair ileminde ntavlamaya
gerek yoktur. Oksijenle yaplan kesme veya rendelemede, ntavlama sresi, kesilen veya
rendelenen malzemenin kalnlyla artar ve 25 mm kalnlndaki bir levha zerinde oksijenle oyuk
ama ilemine balayncaya kadar, Arcair yntemi ile 40 cm'lik bir ksmn oyuu alabilir. Bundan
baka, Arcair yntemi ile snn tesiri altndaki blge, oksijenle kesmeye gre ok daha dardr.
Bunun sonucu olarak da ayn alma sresinde ana metale verilen s miktar daha az olur ve
paradaki distorsiyon da daha dk seviyede kalr.
Ayn boyutlu paralarda ayn kesme veya oyma hzlaryla alld takdirde. Arcair yntemi ile
almann bir dakika durdurulmasndan sonra parann scakl 120 0C iken. ayn artlarda oksijenle
0
kesme ve oymada 320 C olduu tespit edilmitir. alma sresi iki dakikaya karld zaman.
0
Arcair ynteminde para scaklnn 230 C ve oksijenle akmada ise 540 0C'ye kt
grlmtr.
c) Son olarak, elektrik ark ile yaplan kesmelere gre. Arcair ynteminde yzeyin temizlik ve
dzgnl, karlatrma kabul etmeyecek kadar dzgn ve temizdir. Dier taraftan maliyet

66
ve zaman da daha dk seviyelerdedir. Hz ve kesme kuvveti bakmndan oksi-ark ynteminin
karlatrma kabul etmeyen bir yntem olmasna ramen, bu yntemde de dzgn olmayan yzeyler
elde edilebilmektedir.
Oksijenle kesme ve oyuk ama, haval karbon ark ve oksi-ark yntemlerinde kullanlan alet
ve ekipmanlar ile bunlarn arlklar tablo 3.12'de karlatrmal olarak verilmitir.

Tablo 3.12. eitli rendeleme ve kesme yntemlerinde kullanlan

alet ve ekipmanlar.

3.6. Gazalt Ark Yntemleriyle Termik Kesme

Gazalt ark yntemleriyle termik kesme ilemleri, normal olarak oksijenle kesilemeyen demird metal
ve alamlarn, hafif metal ve alamlarnn ayrca yksek alaml eliklerin kesilmesinde kullanlan
yntemler grubudur. Gazaltnda metal ve alamlarn kesilmesi MIG veya TIG yntemleriyle
yaplabilmektedir.
3.6.1. MIG (Metal Inert Gaz) Yntemiyle Kesme
Bu kesme ynteminde soy gaz atmosferi altnda yaplan MIG kaynandaki hemen hemen ayn
ekipmandan yararlanlr. Ancak kesme ileminde kullanlan teknik, baz kk farkllklar gsterir. Bu da,
yksek bir akm iddeti ile yksek bir tel hz salamaktan ibarettir. Torcun bykl, kesilecek parann
kalnlna baldr. Kesme ilemi, 2,5 mm apnda alamsz ve ucuz bir elik tel elektrod ile yaplr. Ark,
argon atmosferi altnda oluur ve gerekli argon gaz, bir hortum araclyla tpten alnarak torca iletilir. Tor,
su soutmal tiptendir. Tel hznn ayar, tel ilerletme mekanizmasndan yaplr. Bylece telin apna ve
kesilecek parann kalnlna gre, hz en uygun tarzda ayarlamak mmkndr.

67
 Akm reteci olarak doru akm reteleri kullanlr ve srekli gc 1000 Amper'e kadardr. Akm reteci
genellikle sabit karakteristikli kaynak redresrleridir. Eer akm reteci srekli 1000 Amper'lik bir akm
verebilecek gte deilse, ayn karakteristikli birka redresr veya jeneratr birbirine paralel
balanmaldr. Bu noktada, her iki retecin de ayn akm iddeti salayan (rnein 500 Amperlik iki rete)
reteler seilmelidir. Tel elektrod retecin pozitif kutbuna balanr.
MlG yntemiyle kesme, hem elle hem de makina ile otomatik olarak yaplabilir. Akm gc, elle
alan torlarda, makina ile alan torlara gre daha kktr. Bu nedenle el torlar ancak ince
salarn kesilmesinde kullanlr.
Arkn tutumas, kaynak telinin ucunun paraya temas etmesiyle salanr. Kesme srasnda telin
ilerleme hz, tel ucu parann alt tarafna yetiecek boyda olacak ekilde ayarlanr. Bu durum btn kesme
srecince korunur. Yani telin ilerlemesi, parann st yzeyinden alt yzeyine kadar devam etmelidir. Telin
ilerleme hz ile kesme hz uygun ekilde ayarland takdirde, dzgn bir kesme yzeyi elde
edilebilmektedir.
Bu yntem ile kesme ilemine, kesilecek parann kenarndan balanabilecei gibi belirli bir
noktasndan delik aarak para ortasndan da balamak mmkndr. Argon atmosferi altnda dikey ve
eimli kesmeler de yaplabilir. Yalnz bu gibi uygulamalarda dk kesme hzlaryla allmaldr. Dairesel
kesmelerde de kesme hz dk tutulur.
Demird metal ve alamlar iin genellikle argon gaz kullanlr. Yalnz silisyum bronzu, nikel ve
alamlar ile paslanmaz eliklerin kesilmesinde argon gazna % 15 - 20 oksijen kartrlr. Bylece iyi bir
kesme kalitesi elde edilir. Gaz sarfiyat, 10-15 litre/dakika arasnda bulunur.
Tablo 3.13 'de alminyumun argon atmosferi altnda MIG yntemiyle kesilmesine ait karakteristikler ve
Tablo 3.14 'de de alminyumun dndaki demird metal ve alamlara ait baz deerler verilmitir.

Tablo 3.13. Alminyumun argon atmosferi altnda M/G yntemiyle kesilmesinde kesme
deerleri.

68
 Tablo 3.14. MlG-yntemiyle kesmede demird metal ve alamlarn kesilmesinde kesme
deerleri

3.6.2. TIG (Tungsten Inert Gaz) Yntemiyle Kesme

TIG yntemiyle kesme ilemi, toryum ile alamlandrlm, ucu dz 3,2 veya 4 mm apndaki
tungsten elektrod ile para arasnda oluturulan ark araclyla, koruyucu bir gaz atmosferi altnda yaplr.
Koruyucu gaz olarak TIG-kaynann aksine saf argon yerine argon-hidrojen karm kullanlr. Hidrojen
gaz kesme srasnda arkn meydana getirdii scaklkla dissosiasyona urar. Meydana gelen
dissosiasyon ss da, kesme ilemini kolaylatrr.
Kesme gc yani kesme derinlii ve hz, istenen akm iddetini salayabilecek bir akm reteci
bulunabildii takdirde, koruyucu gaz karm iindeki artan hidrojen oranyla artar. En iyi sonucu,
makina ile kesmede. % 35 - 40 ve elle kesmede de % 20 hidrojen ieren karm gazlar vermektedir.
Elle kesmede hidrojen miktarnn azalmas, makina ile kesmeye oranla ark boyunun deimesinin daha
fazla toleranslara ihtiya gstermesinden ilen gelmektedir. Elle kesmede kesme hz ve ilemin
yap, iinin el becerisine dorudan baldr. Tablo 3.15'de TIG yntemiyle kesme ileminde
paslanmaz elik ve alminyumun deerleri verilmitir.
Tablo 3.15. TIG yntemiyle kesme ilemindeki deerler.

Kesme ekipman elle veya makina ile kesme torcu ayar dzenei, makina ile kesmede hareket ve
erilik salayan bir tertibat, bir tp % 99,9 orannda saflk derecesinde rrgon, bir tp hidrojen, akm
reteci, balant kablolar, koruyucu gaz ve soutma suyu hortumlar, bir yksek frekans tututurma

69
cihaz, bir de devreyi otomatik olarak ap kapatan mekanizmadan oluur.
Argon ve hidrojen gazlar ayr ayr tplerden, birer basn drme manometresiyle alnr. Ayn
zamanda bu manometreler, zerinde bulunan bir debimetre ile akan gaz miktarn da ler. Gaz
sarfiyat dakikada 20 -30 litre arasndadr.
Akm retecinin 350 - 450 A iddetinde ve 70 - 80 V alma geriliminde olmas gerekir. Bota
alma gerilimi daha yksek olmaldr (100 - 120 V).
Normal kaynak makinalar bu artlar gerekletiremediinden ya zel makinalar kullanlmakta
veya ayn statik karakteristikli iki kaynak makinas seri balanmaktadr. Doru akm kullanlr ve
elektrod negatif (-) kutba balanr

70
 BLM 4. PLAZMA LE KESME
4.1. Giri
Dier tm teknolojileri arasnda plazma ile kesme, endstriyel imalatta en ok uygulama alan bulan
plazma teknolojisidir. Plazma ile kesme yaklak 1955 ylndan beri endstride yaygn olarak
kullanlmaktadr. Pek ok iletmede 5 kw'tan 100 kw'a kadar gte plazma cihazlar bulunmaktadr. Plazma
ile kesilebilen para kalnlklar yaklak 0,5 mm 'den yaklak 150 mm'ye kadar bir aralktadr. Tayc
olmayan arkl plazma ile elektrii iletmeyen malzemelerin kesilmesi de mmkn olmaktadr. Ancak plazma
ile kesme, tayc arkl teknik kullanlmak suretiyle genel olarak elektrii ileten malzemelere
uygulanmaktadr.
Plazma ile kesme ilemine esas olarak, oksi-yanc gaz aleviyle kesme yntemleriyle hi veya ok snrl
kesme kabiliyetine ulalan malzemelerin kesilmesi iin bavurulmaktadr. Bu malzemeler arasnda yksek
alaml eliklerin tm ve hafif metaller bulunmaktadr. Plazma ile kesmede alamsz ve dk
alaml eliklerin oksijenle kesilmelerine gre ok daha yksek kesme hzlarna ulalabilmekte ve
kesme yarnn genilii de ok daha dar tutulabilmektedir.
4.2. Plazma Tekniinin Esaslar
20.yzyln balarnda, varl grlebilen ancak elle tutulamayan, gaz formundaki malzemelere Greke
bir kelime olan "PLASMA" denmitir. Plasma'nn anlam, "mevcut olan" veya "oluturulan" dr. 1928 ylnda
Amerikal bur fiziki olan LANGMUIR, bir ark dearjnn gz kamatrc parlaklktaki gaz huzmesini "plasma"
olarak nitelendirmitir. Kaynak teknii terminolojisinde, serbeste yanan ark'a karlk snrlanm ark,
fiziksel olarak doru olmasa bile plazma ark olarak nitelendirilmitir. Oysa plazma, bir ark iinden geen
yksek scaklkl, elektrik iletkenliine sahip gaz huzmesinin fiziksel tanmlamasdr (ekil 4.1).
Maddenin drdnc hali olarak da tanmlanan plazma, maddenin gaz halinden farkldr. Yksek
scaklkl elektrik ileten gazlarn iinden enerji iletimi sayesinde ok atomlu gazlar dissosiye ve daha sonra
da iyonize olurlar. Tek atomlu gazlar ise dorudan doruya iyonize olurlar. Bu ortamda pozitif ve
negatif ykler birbirine eittir. Plazma paracklar arasnda: uyarma (enerji alarak bir st seviyeye
gei), dissosiasyon iyonizasyon yeniden birleme ve n emisyonu gibi mikrofiziksel olaylar meydana gelir

71
 ekil 4.1. Ark bzlmesinin ark scaklna ve ark gerilimine etkisi.
Plazma oluturan ortama (gaz, su) bal olarak, ulalabilen kesme hzlan ve kesme kaliteleri, kesme
ilemini yapan personelin, oluan grlt, ma, duman ve gazlara kar dayanmndan etkilenir. Bu
etkenler, evre korumacl asndan sualtnda plazma kesme gibi ilgin yntemlerin geliimini
salamtr. Plazma kesme, elle kesmeden sonra mekanikletirmeye doru gelimitir. Bu durum,
oksijenle kesme gibi plazma kesmenin de robotlarla yaplabilmesini salamtr. Plazma huzmesi ile
erisel azlar da dhil, tm kaynak azlar hazrlanabilmektedir. Oksijenle kesmeye gre kesme
ilemi daha dar toleranslar iinde gerekletirilebilmektedir.
Kaynak tekniinde plazma n ekipmannn ilk uygulamas, tayc olmayan arkl gaz stabiliteli
plazma torcudur. Bu uygulama, otuz yl boyunca patentle korunmutur. Hava ve tat tekniindeki
gelimeler, yksek dayanml ve yksek scaklk direnli eliklerin kullanmn tevik ettiinden.- bu
malzemelerin kullanm da yeni kaynak tekniklerinin geliimine yol amtr. Son elli yl iinde plazma
teknii, hem birletirme ve hem de ayrma (kesme) bakmndan son derece byk gelimeler
gstermitir.
Katoddan anoda gei ekli, esas olarak iki ekilde olur. Tayc olmayan ark denilen ark eklinde, bir
tungsten elektrod, negatif (katod) olarak kutuplanr. Memenin kendisi pozitif kutup (anod) ilevi grr.
Para, akm devresinin iinde yer almaz.
Tayc ark denilen ark sisteminde ise, para pozitif (anod) olarak kutuplanr. Ark, meme iindeki
tungsten elektrod ile para arasnda yanar.
Bu iki sistemin kombinasyonu, iki akm retecinin kullanlmas veya uygun bir elektrik devre
tesisinin kurulmas ile mmkndr (ekil 4-2).

ekil 4.2. Elektrod, meme ve para arasnda

72
 devre dzenleme olaslklar.

Tayc olan ve olmayan arkn kombinasyonu, plazma ile toz pskrterek doldurma kaynanda
kullanlmaktadr. Her iki ark da iki ayr ayarlanabilen akm retecinden beslenir. Burada minimum
nfuziyet derinlii ve buna bal olarak esas malzeme ile ilave malzemenin karm oran elde
edilmekte, bu ekilde doldurma malzemesinin gvenli bir erime ekline ulalmaktadr.
4.3. Plazma Kesmenin Prensipleri
Oksijenle kesmede gerekli enerji, parann egzotermik oksidasyonu ile elde edilmektedir, ilem,
kendi kendine (otojen) olarak devam etmektedir. Plazma kesmede ise kesme iin gerekli enerji
dardan verilmektedir. Kesme ilemi, kesilecek malzemenin zelliklerinden bamszdr. Tayc arkl
kesme ilemi, elektrik iletkenliine sahip ve anod olarak kutuplanan paralara uygulanr. Bunun anlam,
plazma kesme ile prensip olarak akm ileten tm malzemelerin yani tm metallerin kesilebileceidir Bu
kesme yntemiyle yksek kaliteli ekonomik kesmelerin yaplabilmesi iin aadaki koulun
gereklemesi gerekir.
a) Malzeme, hem kendi ve hem de oksitinin erime scaklna kadar stlmaldr.
b) Is menba enerjisini younlatrabilmelidir.
c) Isnn yannda, enerji kayna, erimi malzemenin kesme yarndan uzaklatrlmasn
salayacak bir kinetik enerjiye de sahip olmaldr.

"Ak ark" (rnein TIG)'lar birinci koulu yerine getirmelerine ramen dier koullar sadece
plazma, elektron ve laser n gibi n yntemler; tarafndan yerine getirilir.
Tayc arkl plazma ile kesmede bzlm ve youn ark kaynak akm retecinin negatif
kutbundaki erimeyen bir elektrod ne pozitif kutbundaki su ile soutulan meme arasnda yanar (ekil 4.3).

ekil 4.3. Plazma kesmenin prensibi (ematik).

Elektrod / meme akm devresinde, yksek gerilimli bir "pilot ark" yanar. Bu dk enerjili

73
yardmc ark ilave bir akm retecinin kullanmyla veya dorudan doruya esas akm reteci tarafndan
(su ile soutulan bir diren zerinden) beslenebilir. Pilot ark, meme iinden akan plazma veya merkez
gaznn ksmen iyonize olmasna neden olur. Bu ekilde elektrod - para veya para - akm reteci
arasndaki (akm reteci - elektrod - hava ak veya gaz ak) akm devresindeki toplam diren
azalm olur. Gaz ak iindeki geriye kalan iyonizasyon, elektrod ucu ile para yzeyi arasnda
meydana gelir. Ksa sre iinde bu akm devresindeki diren, elektrod ile meme - meme - kalan diren
R - akm reteci arasndaki akm reteci -elektrod - hava akm devresindeki direnten daha dk
hale gelir. Plazma fleci ile para arasndaki mesafe uygun bir yaknla gelince (3 ila 10 mm),
memedeki elektrod ile para arasnda, kendiliinden bir srama ile esas ark oluur. Bu elektrik
devresinin tr nedeniyle % 100 ' lk bir tutuma emniyetine ulalr.
Plazma oluturucu ortam (gaz, su), meme i cidarn souturken, kendisi yksek scakla kar ve
az ya da ok kuvvetli ekilde dissosiye ve iyonize olur Plazma ile kaynak srasnda sadece birka
It/dak'lk bir plazma gaz debisi kullanlrken, plazma kesmede bu miktar 2 ila 100 It/dak'lk debilere ular.
Plazma oluturucu gaz, 10000 ila 50000 K'lik scaklklara ve bu nedenle 500 ila 1500 m/s'lik byk
genleme hzlarna ular. Bu ulalan termik ve kinetik enerjinin ykseklii, elektrik verileri yannda,
kullanlan plazma oluturucu gazn fiziksel zelliklerine ve bzlmenin kuvvetliliine de baldr.
Bzlmenin iddeti, memenin geometrisine ve zellikle de apna baldr. Meme apnn klmesi, plazma
huzmesinin g younluunun yksekliini etkiler. Ancak bu ap klmesi, memenin elektrik ve termik
direncini drr ve ayrca iinden geebilecek gaz debisini de snrlar. apn belirli bir snr deerin altna
inmesi, "ift ark" veya "parazit ark" oluumuna yol aar.
Plazma kesmede enerji dalm ile ilgili olarak, plazma huzmesi ve bunun kesme azndaki etkisi
etki blgesine ayrlr. Pozitif huzme, anodik krater ve plazma alevi Kesmede malzeme, plazma huzmesinin
yksek scaklnn etkisiyle ok ksa srede erir ve srekli ince taneli paracklar (tanecik ap yaklak 0,1
mm) halinde kesme yarndan pskrtlr. Yksek scaklklarda ilave oksitler olumaz yani metal
cruflamaz. Ayrca gaz akmnn darbesi sayesinde sv metal huzmesi kesme yarndan flenir.
Pozitif huzme blgesinde srekli Joule ss oluur ve bu s malzeme yzeyinden kesme yarnn
yzeye yakn st i blgesine tanr. Anodik kraterde ise yksek frekansl ve dk genlikli titreimler oluur.
Kesme parametreleri uygun ayarlanrsa bu durum snrlanabilir ve youn bir s birikimi salanr.
Sadece d enerjiyle kesme yaplmas, plazma ssnn para derinliklerinde azalmasna yol aar. Bu da
kesme aznn bir miktar koniklemesine neden olur (ekil 4.4).

74
 ekil 4.4. Plazma kesme ilemi srasnda kesme aznn profili.

ekil 4.5'te ise ark gerilimi ile sa kalnlnn deiimi grlmektedir.

ekil 4,5. Ark geriliminin kesilecek malzeme kalnl ile deiimi

(Bu deerler, argon-hidrojen kesme yntemi iin geerlidir).
ekil 4.5'in incelenmesinden, sa kalnl arttka plazma ark iin gerekli olan gerilimin de artt
anlalmaktadr. Eer gerilim arttrlmazsa kesme hz ok der. En yksek kesme hzna, plazma
huzmesinin paraya tam dik olarak etkidii durumda ulalr.
Kesme aznda yksek kalitelere veya tam paralel kesme yzeylerine ulaabilmek iin kesme hznn
byk miktarda azaltlmas gerekir Ancak dk kesme hzlarnda da kesme azlarnda sdan etkilenen
blgenin byyecei de gz nnde bulundurulmaldr. Isdan etkilenen blgenin oluumu, birok faktre
bal olduundan nceden tahmini ok zordur.
4.4. Plazma Yapc Ortamlar
Plazma kesmenin kalitesi ve ekonomiklii zerine en nemli etkiyi, kullanlan plazma yapc ortam
yapar. Bu ortam, bir gaz, bir gaz karm ve zellikle hava ve su olabilir. Kesme yarnn oluumunda,
plazma gaznn kimyasal zellikleri (oksitleyici, ntr veya redkleyici olmas) byk etki yapar. Bir plazma
gaznn seiminde, gazn atom veya molekl arl, zgl arl, sl iletkenlii ve dissosiasyon ve

75
iyonizasyon enerjileri etkili olur.
Argon
Dier soygazlarla karlatrldnda argon, havadaki % 0,9325'lik hacim yzdesiyle en yksek orana
sahiptir. Bu nedenle maliyeti, dier soygazlara oranla daha dktr. Plazma kesme ilemindeki stnl
olan kimyasal olarak ntr davran yannda, yksek bir atom arlna (39,95) sahip olmas da dier
bir stnldr. Plazma huzmesindeki yksek impuls younluu, erimi metalin kesme yarndan
uzaklatrlmasn kolaylatrr. Yaklak 15.76 V 'luk dk iyonizasyon enerjisi ve iyi tutuma zellikleri
dier stnlkleridir. Tablo 4.1'de argon'un dissosiasyon ve iyonizasyon enerjileri, eitli gazlarla
karlatrmal olarak verilmitir
Tablo 4.1. eitli gazlarn dissosiasyon ve iyonizasyon enerjileri

Is tanmnn etkinlik derecesi ve bunun byklk sralamas, gazlarn sl iletkenliklerine ve enerji

tutularna (entalpi) baldr. Tek atomlu gazlarn entalpileri ve bunlarn argonla karlatrlmalar ekil
4.6'da verilmitir. Burada ilgin olan argon'un sl iletkenliinin dier gazlara gre ok dk olmasdr
(ekil 4.7). Btn bu nedenlerle plazma gaz olarak argon ile ulalabilecek maksimum kesme hz ok
dktr ve kesme aznn tutumas ok zordur.

76
 ekil 4.6: eitli gazlarn entalpileri

ekil 4.7. eitli gazlarn sl iletkenliklerinin scaklkla deiimi.

Hidrojen
ki atomlu (diatomik) gazlarda sl iletkenliin maksimumu, dissosiasyon scaklk blgesinde
bulunur ve bir dissosiasyon-assosiasyon davran sras izler. Bu olay hidrojende zellikle daha
youn olarak ortaya kar (ekil 4.8).
H2: 'nin dissosiasyonu 2000 0K'de balar ve 6000 K'de tamamlanr. Yaklak 25000 0K'de
atomik hidrojen tamamen iyonize olur (ekil 4.7).

ekil 4.8. Scakln fonksiyonu olarak mol bana ksm cinsinden hidrojen plazmasnn bileimi
(atmosfer basncnda).

Diatomik gazlar, ark iinde dissosiasyon ve iyonizasyona uramalar nedeniyle yksek oranda
enerji yayma stnlne sahiptir ancak zellikle kesme yarnda, assosiasyon sonucu enerjinin
ounu geri alrlar ekil 4.7'de gsterildii gibi hidrojenin entalpisi de nispeten yksektir. Hidrojenin bir

77
gaz olarak bilinen fiziksel zellikleri, tek bana argon kadar plazma kesme ilemine uygun
olmamasna yol aar. Ancak hidrojenin pozitif zellikleri (byk enerji ierii ve yksek sl iletkenlii)
argonu'nun byk atom arlyla birletirilirse, hem yksek kinetik enerjili ve hem de kesilecek
malzemeye yeterli s enerjisi salayacak bir gaz karm elde edilir. Saf argon'a kyasla yzde birka
hidrojen ieren karm gaz kesme hzn arttrr ve kesme kalitesini iyiletirir. Ayrca hidrojenin
redkleyici etkisinden faydalanlr yani oksitsiz bir kesme yzeyi elde edilir.
zellikle yksek alaml eliklerin plazma ile kesilmesinde % 65 argon, % 35 hidrojen ieren bir
karm gaz kullanlr. Gaz tketimi, para kalnlna ve fle byklne bal olarak yaklak 20
ila 50 It/dak arasnda deiir. Bu gaz karm esas olarak yksek alaml eliklerin ve
alminyum ile bakr malzemelerin kesilmesinde kullanlr. Karm gazn H2 ksmnda yaplacak ilave bir
art, kesme hznda nemli bir art oluturmamasna ramen, kesme yzeylerinin przllnn
artmasna ve para alt kenarnda cruf yapmalarna yol aar.
Azot
lgin fiziksel zellikleriyle azot argon ile hidrojenin arasnda yer alr. 14 olan atom arlyla,
hidrojenin zerinde ve argonun altndadr. Isl iletkenlii ve entalpisi hidrojeninkinden dk
argonunkinden yksektir. Bu nedenle azot, prensip olarak tek bana bir plazma gaz oluturabilir,
ince cidarl paralar, plazma gaz olarak azotla, hzl ve oksitsiz olarak kesilebilir. Azotun kesme gazlar
arasnda ucuzluu bir avantajken, izafi olarak daha fazla yiv oluturmas ise bir dezavantajdr. Ek
olarak tam paralel kesme yar elde edilebilmektedir.
Kesme yar as, her eyden nce gaz debisine ve kesme hzna baldr. Kaln
paralarn kesilmesinde ve uygun ykseklikte g evriminde, duman oluumu nemli oranda artar.
Azot-argon karmlar, argon a gre daha yksek kesme hzlar salar. Azot-hidrojen karmlar,
paralel ve negatif al kesme yar oluturur. Argon, azot ve hidrojen bileimi ise, yksek kesme
gcnde kaliteli kesme ilemi salar. Azot ieren gazlarla yaplan kesme ilemlerinde, zararl bir gaz
olan azotoksit oluumuna dikkat edilmelidir.
Hava
Hava esas olarak azot (hacimce % 78.8) ve oksijen'den (hacimce % 20.8) oluur. Bu eit entalpili
ve her ikisi de diatomik gazlar, yksek enerjili bir gaz karm oluturur. Kuru ve yasz basnl
hava ile yaplan plazma kesme, altml yllarn balarnda ortaya kmtr. Havann argona gre
nemli o-anda ucuz oluu, plazma yntemlerini ilk olarak alamsz eliklerin kesilmesinde ilgin
klmtr. Yap eliklerinin kesilmesinde, yksek kesme hzlarna ve iyi kaliteye ayn anda ulalm
olur; kesme yarnn ait kenarnda sarkma olumaz Son olarak, havann oksijeni, eriyen
malzemenin yzey gerilimini ve viskozitesini etkilediinden, eriyen paracklar para alt kenarna
yapmazlar. 5-10 mm'lik sa kalnl blgesinde, birka kat daha yksek kesme hzlarna ulalabilinir.
Mevcut scaklklar, oksijenin varlna ramen stabil oksit oluumu iin ok yksek olduundan, alevle
0
kesme ilemindeki gibi bir yanma olay meydana gelmez. Demirin oksidasyon snr, 2200 C

78
civarndadr.
Ancak btn bunlar, hava"nn plazma yapc ortam olarak hi dezavantaj tamad anlamna
gelmez. Hava ile plazma kesme ilemindeki grlt oluumu izafi olarak ok daha yksektir; bu
gazlarn kesme azndan emilmesi ve mmkn olduu kadar filitrasyondan geirilmesi gerekir. Ayrca
cihazn filtre sisteminin, tm azotoksitleri artp artmad kontrol edilmelidir ou emme ve filtre
sistemi, bu gazlar ya ok az artr ya da hi artmaz.
Hava gibi oksijenli gazlarla kesmede, sadece allm saf tungsten elektrodlar
kullanlamamaktadr. Bu nedenle altml yllarda tungsten elektrodun alt ksmnda, bakr memenin
darald blgede azot-plazma demetinde hava ve oksijen gibi reaktif gazlarn kullanld plazma torcu
gelitirilmitir. Bu tr torlar tungsten elektrodun dayanma sresinde bir eksilme elmadan, oksijenin
avantajlarndan yararlanlmasn salamtr. Bu torlarn dezavantaj ise, sa st yzeyinde kesme
yarnn hafife yuvarlaklamas ve kesme yarnn tam paralel olmamasdr. Bu alma teknii,
sekonder gazl plazma teknii olarak bilinir ve ok az kullanm alan bulmutur. Yap elikleri
plazma gaz olarak oksijenle kesilir; bu ekilde biraz przl kesme yzeyleri elde edilmektedir.
Bunun dnda yzeyler, metalik parlaklkta ve sarkntsz (sakalsz) olumaktadr. Kesme memesinin
dayanm sresi, dier gazlarn kullanmndaki srelere kyasla olduka ksadr. Genellikle zirkonyum ve
hafniyumla alamlandrlm dz bakr elektrodlar kullanlmaktadr.
Kk cihazlarda gitgide artan oranda plazma gaz olarak basnl hava kullanlmaktadr. Bu tr
uygulamalarda gaz maliyetinden salanan tasarrufa kyasla elektrod maliyeti daha da dktr;
nk mr sadece birka saat olan ucuz elektrodlar kullanlmaktadr.
Kaynaktan nce O 2 / N 2 karm (rnein basnt hava) bir gaz kullanlarak plazmayla az
alan zellikle ince salarn (1 ila 3 mm) eritme kaynandaki gzenek oluumu problemi bu tip
kk cihazlarda karm gaz (Ar, H2, O2, N2) kullanmyla bertaraf edilebilmektedir.

Su
Yksek scaklk blgesinde, yeterli enerji girdisiyle dissosiye ve ayn zamanda iyonize olabilen
su, kendisini oluturan hidrojen ve oksijene ayrr. Bu tip birleik plazmada, daha nceki
blmlerde oksijen ve hidrojen iin belirtilen zelliklerin birleimi avantaj elde edilebilmektedir. Ancak
pratikte su, plazma yapc ortam olarak tek basma kullanlmaz. Pratikte plazma gaz olarak azotla
yaplan kesme ileminde, ezamanl olarak plazma torcuna su da sevkedilir. "Su enjeksiyonlu"
sistemin stnl, aadaki blmde ele alnmtr.
4.5. Yntem Teknikleri
Gnmzde plazma kesme ilemlerinin byk ounluunda, para ile erimeyen elektrod
arasnda ; bir meme ierisinde ark oluturulur. Farkllklar kullanlan elektrodun tr ve eklinde
plazma gaznn trnde ve su-enjeksiyonlu plazma kesmede ark huzmesine teet olarak su

79
iletilmesinde bulunur ve sualtnda plazma ile kesmede kesme ileminin tamam, su yzeyinden az
yada ok derinde yaplabilmektedir.
4.5.1. Argon-Hidrojen-Azot Plazma Kesme
Bu yntemde herbir torca gre ap 3 ila 8 mm arasnda deien ve gc de bu apa ba olan,
sivri ulu, silindirik tungsten elektrodlar kullanlr. "Sivri ulu elektrod teknii" olarak da anlan bu
teknikte elektrod ucunun formu sayesinde yksek bir enerji younluu elde edilir ve yksek kesme
hzlarnda dk akm tketimi avantajna sahiptir; ayrca, byk sa kalnlklarndan oluan paralar da
kesilebilmektedir.
Yksek kesme hz, ayn zamanda dk zgl s girdisi ve bu nedenle ince salarn
kesilmesinde arplmalarn minimize edilmesi anlamna gelmektedir. Ancak 1-2 mm kalnlndaki
alminyum paralar, malzemeye bal kuvvetli arplmalar nedeniyle kesilememektedir. Plazma gaz
olarak ounlukla 3/2 orannda argon ve hidrojen karm kullanlmaktadr. Yerleik uygulamalarn
dierleri de argon/azot ve argon/hidrojen/azot karmlardr. Azotun grevi, sarkma oluumunu
azaltmaktr; ancak ayn zamanda zararl madde oluumunu da arttrmaktadr. Yap eliklerinden
mamul ince salarn sarkma olmadan kesilmesi iin, uygulamada hidrojen ve azotun yan sra
helyum ve neon ierikli zel gaz karmlar da kullanlmaktadr. 3 mm kalnla kadar
alamsz salarda, 3 m/dak'ya kaar kesme hzlarna ulalmaktadr. Gaz tketimi, kesilecek
sa kalplna bal olarak 20 ila 50 It/dak arasndadr. Gnmzde sadece 12 kwlk bir g kts
olan bu tip plazma kesme sistemleriyle 40 mm kalnla kadar salar kesilebilmektedir. Mevcut
plazma kesme makinalar, 10-100 kw'lk g alannda retilmektedir.

Bu plazma kesme yntemi iin mevcut makinalar, tm sa ileyen endstriye uygundur. Bu

yntemle yksek alaml krom-nikel elikleri, yksek sya dayankl ve kapl elikler, dkme demir ile
alminyum, bakr, inko ve bunlarn pirin ve bronz gibi alamlar kesilebilmektedir. Bu yntem,
tam mekanize olarak uygulanabilir; ancak genellikle elle uygulanmaktadr.

4.5.2. Basnl Havayla Plazma Kesme, Oksijenle Plazma Kesme

Bu teknikte uygun maliyetli plazma gaz olan "hava" kullanlr ve bu havann kuru, tozsuz ve
yasz basnl hava formunda olmas gerekir. Katod blgesinde oksijenin bulunmasndan dolay,
genellikle allm tungsten elektrodlar kullanlamaz. Bunun yerine zirkonyum (bazen de hafniyum)
disk iinde su ile iyi bir ekilde soutulan dz bakr veya tungsten saplamalardan oluan
elektrodlar kullanlr. Bu tip plazma torlarnn g k 30 kw ile snrldr ve bu nedenle
kesilebilecek maksimum sa kalnl yaklak 30 mm'ye kadardr.
Bu plazma kesme ynteminde grlt oluumu ve zararl gaz k nispeten fazladr. Buna
karlk yap eliklerinde yksek kesme hzlar ve sarkma olumayan yksek kaliteli kesimler elde
edilir. Batl sanayi lkelerinde zararl gazlarn nispeten byk miktarda oluumu sz konusu

80
olduundan, hava'nn plazma gaz olarak kullanmna sadece sualtnda kesmede izin verilmektedir.
Dier durumlarda, yksek gl ve bu nedenle de pahal gaz emme sistemlerinin kullanm zorunludur.
Yap eliklerinden, CrNi-eliklerinden ve alminyum malzemelerden ve galvanizli salardan mamul
1 ila 6 mm'lik kalnla sahip ince salarda plazma gaz olarak gitgide artan oranlarda hava"
kullanlmaktadr. Bu alanda yeni bir gelime, plazma gaz olarak yksek saflkta oksijenli, ince huzmeli
plazma kesme ilemidir. Yap eliklerinin kesilmesinde, ancak laser nyla kesmede ulalabilen,
tam dik al yksek kaliteli kesime bu yntemle ulalabilmektedir.

4.5.3. Su-Enjeksiyonlu Sualtnda Plazma Kesme

Bu kesme tekniinin nemli bir stnl, zellikle ince salarn kesilmesinde arplmann hi
olumamasdr. Alevle kesmede, para yzeyine basnl hava ile du eklinde su pskrtlerek
yaplan soutmayla, arplmann mmkn olduu kadar dk tutulmasna allr. Son zamanlarda
ince salarn alevle kesilmesinde, salarn bir su yzeyine yatrlmas ile arplmann oluumu
nlenmektedir. arplmann tamamen ortadan kaldrlmasnn mmkn olmamasnn nedeni, ok
paral kesimlerde, parada oluan igerilmelerdir.
Hizmet personelinin ve evrenin mmkn olduu kadar dk a, maya ve zararl
maddelere maruz kalmas amacna ynelik olarak plazma kesmede su'nun farkl ekillerde kullanm
formlar gelitirilmitir. ekil 4.9-a, su yata olarak anlan bir uygulamay gstermektedir. Burada
kesilecek para, su yatann birka santimetre zerindedir veya para, su yatann tam zerindedir. Bu
durumda kesme srasnda oluan gazlarn, dumanlarn ve kat paracklarn bir ksm, su tarafndan
tutulmaktadr. Baka bir uygulama (ekil 4.9-b), plazma huzmesi ile meme i cidar arasndaki
blgeden teetsel olarak su pskrtlmesi eklindedir. Bu "Su Enjeksiyonlu Plazma Kesme" yntemi,
konvansiyonel 'Kuru Plazma Kesme" 'ye gre bir dizi avantaja sahiptir.

81
 ekil 4.9. Plazma kesmede suyun kullanmna ait deiik ihtimaller.

Plazma gaz olarak havann kullanlmas durumunda, zirkonyum esasl elektrodlar kullanlr. Azot
kullanlmas halinde, tungstenden mamul yksek assosiasyon ssna sahip dz elektrodlar sayesinde, argona
kyasla daha yksek sl yklemeler yaplabilmektedir. Pratikte su enjeksiyonlu kesmede, azot tertibat ve
nispeten daha uzun olan (dayanma sresi daha fazla) dz elektrodlar kullanlr. Plazma arkna teet olarak
sevkedilen su (yaklak 1-2 It/dak) ark bzc etkisine ek olarak bakr memeye kuvvetli bir soutma etkisi
yapar. Bu etki, meme mrnde nemli oranda art meydana getirir. Suyun buharlamas iin ilave enerji
gerekir. Bu durumda akm reteci iin nispeten daha yksek ebeke gcne ihtiya vardr. 20 mm kalnlkta
yap eliklerinden mamul paralarn kesilmesi iin yaklak 80 kw'lk g k olan cihazlar kullanlr.
Pskrtlen suyun yaklak % 10'u buharlar, dissosiye ve iyonize olur. Bu ekilde oluan enerji,
parada assosiasyon nedeniyle ksmen kaybolur. Suyun ayrmas srasnda aa kan oksijen, yap
eliklerinden mamul paralarda, yksek kaliteli ve sarkmann olmad kesme ilemlerini mmkn klar.
Suyun kalan % 90' konik olarak plazma huzmesini evreleyen su rts halinde memeden dar kar.
Bu su zarf, plazma huzmesinin k, n ve zararl maddelerini azaltr. Su ek olarak, paray soutarak
arplmasn azaltr ve kesme yangndaki oksit oluumunu drr. Burada kullanlan plazma torcunda arkn
kararl hale getirilmesi iin, ounlukla plazma gaz teet olarak iletilir (girdap memesi) ve suyun
pskrtlmesi de, plazma huzmesinin eksenine teet olarak (su girdab) oluturulur (ekil 4.10). Bu ekilde
plazma huzmesine, kesme kenarlarnn her ikisinde de farkl bir oluuma neden olan dnme hareketi verilir.
Para st yzeyinin normaline gre oluan asal arplma, 1-2 civarndadr. Birbirine kar gelen
kenarlardaki a, 6-8 mertebesindedir. ' D kenarlarn kesiminde bu etkiye dikkat etmek gerekir.

82
 fle iinde uygun bir gaz iletim halkasnn seimi, dik kesme kenarlar elde edilmesini mmkn
klar. Bu nedenle torcun uygun ekilde tutulmasnda, paradaki kesme kenarlarnn dik al kalmasna ve
eik kenarlarn hurdaya atlacak tarafta kalmasna dikkat edilmelidir (ekil 4.11).
Suyun dier bir kullanm ekli, ekil 4.9-c ve ekil 4.12'de gsterilmitir. Bu yap eklinde tm tor,
bir su an ile rtldr ve para su yzeyindedir. Bu ekilde para ve tor suya batrlm olduundan
(ekil 4.9-d), grlt ve zararl maddelerin daha kuvvetli bir ekilde azaltlmas salanm olur.

ekil 4.10. Teetsel plazma gaz ve su iletimli bir plazma torcunun

ematik gsterimi.

83
 ekil 4.11. Torcun farkl kesme kenarlar oluturucu etkisine
dikkat edecek tarzda tutulmas.

ekil 4.12. Su enjeksiyon ve su an olan bir plazma torcunun yaps.

Bu teknikte zararl maddelerin nemli bir ksm ve zellikle kat paracklar su iinde tutulur. Suyun
gazlar zme kabiliyeti snrl olduundan ve torcun yaknndaki dikey gaz baloncuklar azotoksit aa
kardndan, burada da tortan gaz emme sistemine veya uygun bir atlye havalandrmasna gerek
vardr. Ayrca suyun ve suya arpan kat paracklarn da uygun lde filtrasyona tabi tutulmas gerekir.
Sualtnda plazma kesmede kuru plazma kesmeye kyasla grlt, yaklak 15 dB daha azaltlmtr. Bu
psikolojik etki bakmndan, k deerinin yarsndan daha fazla bir snmleme etkisi gsterir. Para yzeyi
zerinde 60 mm'den fazla (maksimum 80 mm) bir su seviyesinde, yksek g blgesinde dahi msaade
edilen deerlerde grlt oluur. Bu durumda kuru plazma kesmenin tersine, herhangi bir grltden
koruyucu nlem alnmas gerekmez. Ima younluu bakmndan, hem ultraviyole blgesi ve hem de
grnr k blgesi, su sayesinden nemli oranda azaltlmaktadr. Bu kesme tekniinin dier

84
avantajlar, parann snmamas ve dolaysyla ondlasyon olumamasdr. Isdan etkilenen malzeme
blgesi son derece dardr ve yksek alaml eliklerin kesilmesinde tav rengi olumaz. Dier bir
avantaj da pskrtlen erimi metal taneciklerinin tor memesine zarar verme tehlikesi olumadan, torcu
dikey pozisyonda tutarak delik ama ileminin mmkn olmasdr.
Su altnda plazma kesmeyle, kuru plazma kesme ile de ilenebilen btn malzemeler kesilebilmektedir.
Off-shore tekniinde ve radyoaktif yap elemanlarnn hurdaya dntrlmesinde, 10 metre derinlie kadar
su altnda allabilir. Prensip olarak burada anlatlan her bir teknik, sualtnda da uygulanabilir. Bunun iin
tek art, uygun ekilde elektriksel izolasyonun yaplm olmasdr.
4.6. Plazma Kesme Donanmlar
Genel olarak bir plazma kesme sistemi, aadaki elemanlardan oluur:
- Akm reteci
- Tor
- Kontrol ve
- Torcun hareket dzenekleri
4.6.1. Akm reteleri
Plazma kesme iin zel akm reteleri olarak, ani den veya sabit akm karakteristikli tekrar
tetiklemeli redresrl, ayrlabilir fazl transformatrler kullanlmaktadr. Her bir cihaz trne
gre akm, ya sabit akar veya kademeli veyahutta kademesiz ayarlanabilir. Byk tesislerde bota
alma gerilimi 400 V ve alma gerilimi de 20-100 V arasndadr. Bu yksek gerilimler, arkn
emniyetli ekilde tutumas, yksek iyonizasyon enerjili gazlar altnda arkn srdrlebilmesi ve kaln
cidarl paralar halinde de, elektrod ile kesme yarnn orta blgesi arasnda kpr yapabilmesine
yetecek uzunlukta olmas gerektii iin nemlidir. ekil 4.13.'de, bir plazma kesme akm retecinin
akm-gerilim karakteristiinin deiimi gsterilmitir. Burada gsterilen cihaz donanmyla ilgili olarak,
akm reteci, mmkn olan en ksa srede akm iddetinin maksimum blgesinde alabilecek ekle
getirilebilmelidir.

ekil 4.13. Bir plazma kesme cihaznn akm-gerilim (statik) karakteristii.

Elle kesimde kullanlan kk cihazlar, rnek olarak % 60 ED'de 50 A'lik bir maksimum akm,
240 V'luk bir bota alma gerilimi, maksimum 100 V'luk bir alma gerilimi verir. Torcun g

85
k yaklak 14 kVA'dr.

Malzeme trnden bamsz olarak, yaklak 10 mm kalnlkta salarda kaliteli kesim ve 20 mm'lik
kalnla kadar da sadece ayrma amal kesim yaplabilmektedir.
Elle veya daha ok da makinayla kesim iin orta byklkte cihazlar rnek olarak 250 A'lik (% 100
ED'de) bir maksimum msaade edilebilir kesme akm verir; bota alma gerilimi 375 V'tur: alma
gerilimi maksimum 200 V'tur ve g k yaklak 100 kVA'dr. Bu tip cihazlarda yksek alaml
elik salarda veya alminyum paralarda 60 mm kalnla kadar kaliteli kesimler ve 90 mm kalnla
kadar ayrma amal kesimler yaplabilmektedir.
Nispeten byk cihazlar, % 100 ED'de 200 V'luk iletme geriliminde 600 A'lik bir kesme akm
salar. Burada bota alma gerilimi 400 V'tur. Bu tip cihazlarla 120 mm'lik salarda kaliteli kesimler ve
150 mm'lik salarda da ayrma amal kesimler yaplabilir. Daha byk gler gerektiinde, iki veya
daha fazla cihaz, seri veya paralel balanabilir. Ancak bu durumda eit statik karakteristik erili akm
retelerinin kullanlmasna dikkat edilmelidir. Yaklak 65 mm'lik sa kalnlklarnn kullanld
ou endstriyel uygulamalarda bu bileim tercih edilir. Tersanelerde ounlukla 15 mm'lik bir
kalnla kadar salar kesilir; buralarda maksimum sa kalnl yaklak 35 mm'dir.
4.6.2. Tor
Kesim kalitesi ve donanmn verimlilii, plazma torcuna baldr. El veya makina torcunun grevi,
srekli ve geometrik olarak sabit bir plazma huzmesi oluturmak ve bunu paraya iletmektir. Tor, bir
hortum paketinin ucunda yer alr ve akm retecinden kontrol edilir. Bir tor, esas olarak ksmdan
oluur: soutma sistemli bir tor gvdesi, torcun eksenine yerletirilmi bir elektrod ve meme.
Soutma sistemi, demineralize su kullanlan bir kapal devre halinde alr. Basnl hava kullanlan
el torlarnda, zorunlu olarak zararl azotoksit olumasna ramen, bu cihazlar iin dk g ve
ksa kullanm sresi geerli olduundan, genellikle bir zehirli gaz emme tertibatna gerek yoktur.
Bir makina torcu, prensip olarak tpk bir el torcu gibi alr. Genel olarak daha yksek g k
salarlar ve taklaca yere, d tarafndan sktrlacak ekilde tasarlanrlar. ekil 4.14, tipik bir
makina torcunun paralarn, eitli hortum paketleri balant yerleriyle birlikte gstermektedir.
'nce huzme torcu" olarak da adlandrlan bu torlarn deiik trleri, hacimce kk olarak imal edilir
ve kk bir meme delii (yaklak 1 mm) ve narin ve sivri elektrodu ise, nispeten yksek gl bir
plazma huzmesi oluturur. Bu tr torlar yksek kesme hzlarnda ve nispeten daha dk plazma
huzme gcnde, son derece dar kesme yarklar oluturan kesme ilemlerin; mmkn klar. Plazma
huzmesinin para ile temas yzeyinin bykl zararl madde oluumuna nemi etki yaptndan,
ince huzme torcunda bu maddeler daha az oluur.

86
 1. Is kalkan. 2. Kesme memesi 3. Elektrod 4. Tor gvdesi 5. O-rng, 6. Tor st kapa 7.
Tor tapas 8. Kolet. 9. Somun ve vidalar tutan kapak 10. Vida 11.Tor anahtar 12. Tutamak,
13. Anahtar kaponu 14. Klf 15. Esas ark kablosu 16. Gaz hortumu 17. Pilot ark kablosu 18. Sigortal
kontrol kablosu
ekil 4.14. Bir makina torcunun paralarnn ematik gsterimi.
Meme (Bek)
Soutma sistemi, her eyden nce kural olarak ark huzmesi ile boru cidar arasnda, iyonize
olmayan bir gaz mantosu oluturacak ekilde, ark'a bzc etki yapan boru cidarn soutmaldr. Bu
evresel gaz mantosu, bir taraftan ark merkezindeki yksek scaklklar gerekli ekilde ynlendirecek
ve dier taraftan da bakr memenin kuvvetli termik yklere maruz kalmasn nleyecek tarzda
bir s yaltm etkisi oluturur. Bu iyonize olmam gaz snr tabakasnn bir s izolasyonu etkisi
yannda, ayn zamanda ift ark oluumu ve bylelikle ark huzmesi, meme ve para arasnda
elektriksek bir kpr oluumunu azaltacak ekilde, meme ile ark huzmesi arasnda bir elektriksel
izolasyon ortam olarak da etkimesi sz konudur. "Parazit ark" olarak da adlandrlan bu ark, meme
borusunun geometrisi ve dolaysyla plazma huzmesinin dnel simetriye sahip d yzeyini ve
ynn deitirecek tarzda, lokal bir erime ile memeyi tahrip eder. Son olarak hatasz bir kesme
yar oluumuna da engel olur. ift ark oluumuna, zellikle aadaki durumlarda dikkat edilmelidir:
- Akm iddeti, boru apna gre ok byk olduunda
- Memenin soutulmas yetersizse
- Plazma yapc gazn debisi ok dkse ve
- Elektrod meme borusu iinde tam merkezlenmi durumda deilse
ift ark oluumundan kanmak, baz zel konstrktif nlemlerle mmkndr. ekil 4.15. bu
tip bir torcun prensip yapsn gstermektedir. 'Sekonder gaz akm" olarak adlandrlan bu
uygulama, plazma huzmesini rter ve soutur: bylelikle iki arkn da parada yanmasn salayacak

87
ekilde meme aln yzeyindeki kritik blgede gei direncini ykseltir. Sekonder gaz olarak, uygun
maliyetinden dolay rnein basnl hava kullanlabilir.

ekil 4.15. Bir plazma torcunun sekonder gaz akm ile kullanm
Meme ve elektrod, dier paralar arasnda maliyeti dk olan paralardr ve andklarnda
deitirilmeleri, kesme ileminin maliyetine fazla etki yapmaz. Memenin dayanma sresine,
soutma eklinin byk etkisi vardr. Pratik olarak dayanma sresi, bir ila drt kesim ilemi
arasndadr. Kapal bir soutma sistemi iinde, yumuak ve demineralize su kullanlmas
halinde, memenin dayanma sresinde nemli bir iyileme grlebilir.
Her bir tor tipinde, dorudan veya dolayl suyla soutulan meme kullanlr (ekil 4.16).

Seki 14.16. Meme soutma sistemleri

Her iki soutma sisteminde de bir tezat vardr: yle ki, dorudan soutulan memeler daha
youn soutulurlar ancak meme deiiminde soutma devresinin almas ve soutma suyunun
atlmas dezavantaj vardr. Dolayl yani vida dileri zerinden ve tor gvdesi yzeyinden soutulan
memeler ise. s geiinin bir temas pastas kullanmyla iyiletirilmesine ramen, yine de ok youn
olarak soutulmazlar. Bu ikinci tip memelerin avantaj, soutma devresini etkilemeden ve su ilave
edilmesine gerek olmadan memenin deitirilebilmesidir. Dahas, bu tr memelerde bir szdrma
problemi de grlmez. Ayrca ak soutma sisteminde, memenin veya elektrodan deitirilmesi

88
srasnda tortaki suyun dklmesi dezavantaj sz konusudur. Bu durumda, yksek bota alma
gerilimi nedeniyle, torta ksa devre tehlikesi ok yksektir.
Meme deliinin ap, kesme yar geniliini nemli oranda etkilemektedir ve bu etki, ayrca
seilen akm iddetine de bamldr. Tablo 4.2'de, bununla ilgili nemli deerler verilmitir.
Tablo 4.2. Kesme akm, meme ap ve kesim yarnn genilii
arasndaki iliki.

Elektrodlar
Plazma ve TIG kaynanda olduu gibi plazma ile kesmede de dk yzdelerle zirkonyum,
toryum ve lantanoksit ieren, yksek scakla dayankl tungsten elektrodlar kullanlr. Bu
ilavelerin amac, elektron emisyon gerilimini drmektir. Bu sayede ark dk elektrod
scaklklarnda dahi daha kararl ve daha sakin yanar (elektrod mr iyileir). Tungsten
elektrodlar sadece yksek saflk derecesindeki oksitleyici olmayan gazlarla kullanlabilir; aksi
takdirde akc tungsten oksitler oluur ve elektrod ucu tahrip olur. Azot gibi reaksiyon tayc
gazlar durumunda, nispeten kaln, dz yzeyli tungsten elektrodlar (dz elektrodlar) kullanlr. Tablo 4.3.
elektrodun toryumoksit miktarndan ve azot olan plazma gaznn saflk derecesinden etkilenen anma
hz zerine bilgiler vermektedir.
Tablo 4.3. Katodun toryumoksit ierii, azotun saflk derecesi ve
katodun anma hz arasndaki iliki.

Dolaysyla toryumoksit ieriinin okluu ve plazma gaznn yksek saflkta olmas, katodun daha
az anmasn ve bylece elektrod mrnn uzamasn salar. Hava gibi oksijen ieren gazlarn
kullanlmas halinde bu durum elektrod malzemesinde nemli bir anmaya yol aar (ekil 4.18).

89
 ekil 4.17. Plazma gaz olarak basnl hava kullanlan plazma ile kesmede, zirkonyumlu veya
zirkonyumsuz tungsten elektrodlarn
mrlerinin karlatrlmas.
Basnl hava debisi: 9,9 m3/saat; akm iddeti: 500 A.
Plazma kesmenin kalitesinin yksek olmas iin elektrodun merkezlenmesi ok nemlidir.
Plazma kesme iin genel elektrod formu ekil 4.18'da gsterilmektedir.

ekil 4.18. Plazma kesmede elektrod ucunun formu.

4.7. Malzemeler ve Kesme Deerleri
Daha nceki blmlerde vurguland gibi ulalabilen en byk kesme hz her eyden nce
kesme ileminin ayrma amal m, yoksa kaliteli bir kesim mi olduuna baldr. Bunun dnda
kesme hz kesilecek malzemenin trne ve kalnlna, kullanlan kesme gazna, gaz debisine ve
kesme ynteminin her bir deikenine baldr. Tablo 4.4. 5-100 mm a-asndaki sa kalnlklarnda ve
plazma tesisinin farkl g ayarlarnda, kuanlan plazma gazna bal olarak ulalabilen kesme
hzlarn karlatrmal olarak gstermektedir.
Tablo 4.4. Plazma kesmenin muhtemel yntem deikenlerinin ulalabilir kesme hzlar
bakmndan alevle kesme ile karlatrlmas.

90
Tablo 4.5, 4.6, 4.7 ve 4.8 'de eitli kesme parametrelerinin deerleri verilmitir.

Tablo 4.5. Yap eliklerinin plazma kesmede kesme deerleri

Tablo 4.6. CrNi-eliklerinin plazma ile kesilmesinde kesme deerleri

Tablo 4.7. Alminyumun plazma ile kesilmesinde kesme deerleri

91
 Tablo 4.8. 600 A akm iddetine sahip sualt kesme tehizat iin
kesme deerleri - Gemi sac St 42.

Yaygn metallerin yannda, plazma ile dier metaller de kesilebilir. Bu metaller arasnda titanyum da
yer alr. Titanyumun kesilmesinde kesme hz, paslanmaz eliklere oranla iki kat daha yksektir. Bu metalin
yksek reaksiyona girme eilimine ramen, inert argon gaz kullanlmayp yksek s ieriine sahip ve bu
sayede iki kat fazla hzl kesim salayan azot kullanlmaktadr. Kesim kenarlarnn sonradan 0,5 mm

92
derinlikte mekanik olarak ilenmesiyle martenzitik iyapya sahip blge uzaklatrlarak dnme
uramam esas metal aa kartabilmektedir.
Dkme demir, plazma ile rahata kesilebilmesine ramen, yksek s iletimiyle bakrn kesilmesi biraz
daha zordur. Bakr esasl malzemeler 100 mm kalnla kadar plazma ile kesilebilir. Prensip olarak
malzemenin st yzeyden ntavlanmasyla, en yksek sa kalnl (100 mm) kesime uygun hale
getirilebilir. Bu durum, yksek sl iletkenlie sahip pirin, bronz ve alminyum gibi malzemeler iin de
geerlidir. Tablo 49, bakrn plazma ile kesilmesi iin bilgiler vermektedir.
Tablo 4.9. Bakr'n plazma ile kesilmesinde kesme deerleri.

Plazma kesme ile kapl elikler de problemsiz ekilde kesilebilir. Bunlarda dikkat edilmesi gereken
husus, kesme ilemine nce yksek alaml taraftan balamaktr.
4.8. Plazma Kesmede gvenlii
Arkn emniyetli bir ekilde tututurulmas iin hidrojen, azot ve hava gibi molekler gazlarda nispeten
daha yksek olan iyonizasyon potansiyeline emniyetle ulalmas gerekir. Bunun iin bota alma
geriliminin yksek olmas gerekmektedir. Ayrca, plazma ark, zellikle kaln iparalarnda tututurma
gerilimi yeterli byklkte olduu zaman kararlln koruyabilmektedir. Her iki durumda deerler,
bilinen ark kaynak yntemlerinde geerli olan deerlere gre daha yksektir. Bu nedenle plazma ile
kesmede zel koruyucu nlemlerin alnmas gerekir.
Artan kalnla ve kesilecek malzemeye dorudan bal olarak elektrik enerjisi ve kesme gaz debisi
de artar. Bylece plazma huzmesinde de artan oranda grlt oluur. Bu durumda gerekli nlemler
alnmazsa, alan personelde grltye bal iitme rahatszlklar ortaya kabilir.
Plazma arknn byk akm iddeti ve yksek akm younluu, nispeten daha byk n
younluunun olumasna yol aar. Buna bal olarak zellikle UV-nlardan uygun ekilde korunmayan
cilt ksmlar, sadece esmerlemekle kalmamakta, ayn zamanda ok hzl bir ekilde yanmaktadr.
Kullanlan plazma yapc ortama ve kesilecek malzemeye, gazlara ve tozlara bal olarak insan
organizmas zerinde tahribat yapmaya yetecek derecede konsanstrasyonlar oluabilmektedir.

93
 Hidrojen ieren plazma gazlarnn kullanm halinde, emniyet teknii bakmndan, hidrojen-hava gaz
karmlarnn byk bir patlama tehlikesi oluturacana da dikkat edilmelidir.
Bota alma Gerilimi
Byk kesme tesislerinde, 400 V 'tan daha fazla bota alma gerilimi ve 200 V 'a kadar alma gerilimi
ortaya kabilmektedir. Bununla ilgili olarak aadaki hususlara uyulmas gerekir:
a. Kesme cihaznn zerine, kmaz bir boya ile yazlm ve kolayca
okunabilecek ekilde plakas almaldr.

DKKAT
BOTA ALIMA GERLM 100 V'UN ZERNDEDR

b. Elektrod deitirme ilemi, uygun dzenekler araclyla, sadece makinann gerilim balantlarnn
ayrld durumda yaplmaldr.
c. Teknik esaslar bakmndan, tesadfen temas edilebilmeye kar korunamayan paralar (rnein
plazma torcunun memesi), arkn yan srasnda temas edilemez konumda iseler, gerilim tamalarna izin
verilir.
Grlt
Kural olarak sekiz saatlik bir i gnnde maksimum 90 dB (A) 'nn almamas gerekir. Ksa sreli
durumlarda, msaade edilen deerlerin bir miktar almas mmkndr. rnein bir i gnnde 2 saat iin
96 dB (A) ve 4 saat iin 93 dB (A) 'ya msaade edilir.
Plazma kesmede temel olarak gazlar tortan yksek hzda ktndan yksek seviyeli grlt
olumaktadr. Bunun iddeti, kesilen parann kalnlna ve gerekli plazma gaz debisine de baldr. Bu
nedenle plazma kesmede para kalnlnn artmas, grlt seviyesini de arttrmaktadr. rnein 75 mm
kalnlnda salarn kesilmesinde, 750 A'lik bir akm iddeti kullanldnda, 115 db (A)' lk bir grlt
oluur.
Frekans lmleri, plazma kesmede en yksek deerin 25000 Hz civarnda olduunu gstermitir.
Bilindii gibi 250 ila 8000 Hz arasnda, iitme rahatszlklar meydana gelmektedir.
Gnmzde artan grltye kar, alan personel etkin ekilde korunabilmektedir. 90 dB (A)'dan
daha yksek sabit bir grlt yknde, iitme sistemini koruyucu aletlerin kullanm gerekir. Bunun iin,
kulak koruyucu balklar, tkalar ve kapsller mevcuttur. Kesim ilemi srasnda iitebilirliin
srdrlebilmesi bakmndan, hava-titreim ileten balklar daha uygundur. Bu aletler grlty 25-30 dB
(A)'ya drrler. Kulak tkalar, 110 dB (A)'ya kadar uygundur. Grlt bu seviyeyi ayorsa balk
kullanlmas- gerekir. Ayn amala, grlty 35-40 dB (A)'ya kadar drebilen kaynak maskeleri de
kullanlabilir.
Bu ikincil derecedeki koruyucu nlemlerin yannda, bir kesme ileminde birincil derecede koruyucu

94
nlemlerin de alnmas gerekir. Byle bir durum, i parasnn bir su yzeyine yatrlmas ile mmkndr.
Ayrca sualtnda da kesim yaplabilir. Bu ikinci yntem, phesiz en yksek grlt azaltma etkisine, sahiptir.
rnein 6 mm kalnlnda ostenitik i paralarnn 400 A ile kesilmesinde, kesim noktasndan 1 metre
uzaklkta 95 dB (A) llmtr. Ayn ilem su yzeyinden 75 mm aada yapldnda ise, grlt
seviyesi 75 dB (A)'y gememektedir.
Tablo 4.10, baz pratik lm sonularn vermektedir.

Tablo 4.10. Ostenitik eliklerin plazma ile kesilmesinde llen

grlt seviyeleri

Plazma Huzmesindeki Imalar

Plazma huzmesinden kan n spektrumu, alan personele az ya da ok zararl olan n blgesine
ayrlabilir. Grnmeyen enfraruj, s tayan nlar uzun sreli etkidiinde, gz merceinde tahribata yol aar.
Yksek younluklu grnr k ise, gzde geici krle neden olacandan, zellikle alacakaranlkta
grme yeteneinin azalmasna neden olmaktadr.
Dier tehlikeli nlar, grnmeyen, ksa dalgal ultraviyole nlardr. Kaynaklar tarafndan 'yldrm
arpmas" olarak bilinen ve ksa srede ortaya kan, ok arl bir cilt iltihabna neden olurlar.
Grnr k, personele hemen zarar vermesine ve aresi de olmasna karn, UV-mas hibir uyarc
belirti gstermez ve saatler sonra arlarla kendini belli edecek tarzda ortaya kar.
Bu UV-mas, sadece gzler iin zararl olmayp, cildin esmerlemesine ve korunmaya ksmlarnn
kzarp yanmasna neden olur.
Bu nedenle plazma kesmede sadece personelin uygun kyafet ve filtreli gzlk camlar olan balklarla
korunmas yeterli olmayp, yardmc personelin de gzlklerle korunmas ve ayrca paradan kan nlar,
duvarlardan yansyacandan, perde ve tespit panolaryla ma etkilerinin nlenmesi gerekir.
Duvarlarn ve atnn kaplanmasnda uygun malzeme olarak UV-nlar absorbe eden boyalarla boyama

95
yaplmaldr. Yayman nn younluu, dorudan doruya elektrik gcne (akm iddeti ve younluu)
bal olduundan, artan para kalnl ile doru orantl olarak personelin korunmas iin gerekli
nlemlerin de arttrlmas gerekir.
100 A'in zerindeki akm iddetlerinde i elbisesi olarak giyilen deri nlkler yeterli olmaz. Bu
durumda elbisenin kolluklarnn da deri malzemeden olmas gerekir. Kulaklar ve boyun, gzlk ksm
alp kapanabilen kaynak maskeleriyle etkin ekilde korunmaldr. Elbiseler kolluklarla donatlm
olmaldr. Deri eldivenler, plastik veya kauuk eldivenlere gre elin teneffs etmesine izin verdiinden
daha salkldr.
Youn UV-maya maruz kalan pamuklu dokumalar, ilk ykamadan sonra gevrekleeceinden uygun
deildir.
Gz koruyucu gzlkler, grlebilen alanda nemli bir azalmaya yol amadan, UV-nlar
absorbe etmelidir. Ayrca, snrl lde de mmkn olsa, s tayan nlar da absorbe etmelidir.
Gzlk cam gelen nlarn younluunu, "kuvvetli gne n" seviyesinin altna kadar indirebilmelidir.

Gazlar ve Tozlar
Dk alaml eliklerin, yksek alaml CrNi-eliklerinin, alminyum esasl malzemelerin ve
paslanmaya kar koruyucu boya ile kapl eliklerin plazma ile kesilmesinde, torcun evresindeki atmosferin
analizi, plazma gazlar yannda nemli oranda ozon gaz ve azotmonooksit veya azotdioksit gibi
gazlarn ve ayrca metal tozlarnn varln gstermektedir.
Zararl maddelerin (gazlarn ve tozlarn) younluunun belirli snr deerleri ap amadnn, bir lm
cihazyla llmesi zorunludur. Snr deerler olarak MAK-deerleri (Maximale Arbeitplatz Konzentration
= alma Ortam Maksimum Younluu) geerlidir.
MAK-deeri, iyerindeki atmosferde kural olarak gnde 8 saatlik bir sre zarfnda, alan personelin
saln etkilemeyecek ve uygun olmayacak ekilde zorlamayacak miktarda gaz, buhar veya partikl
halindeki maddelerin msaade edilen en yksek konsantrasyonudur.
Tablo 4.11, plazma kesmede genel olarak meydana gelebilen zararl maddelerin hlihazrda geerli
MAK-deerlerini vermektedir.
Nikel ve alamlarnn plazma ile kesilmesinde atomsal formda nikel tozu yaynmas halinde, alan
personel iin yeterli koruyucu nlemin alnmas zorunludur.
Plazma huzmesinden, evredeki atmosfere UV-n yaynm, Ozon (O3) oluumuna yol aar. Ayrca
yksek scaklklardaki dier bir etkisi de, havadaki oksijeni ozona dntrmesidir. Plazma huzmesinin
artan elektriksel gc, UV-masnn younluunu da arttrr ve plazma arknn yksek scaklktaki
blgelerinin bymesine yol aar. Dolaysyla oluan ozonun miktar da ykselir.
Plazma kesme srasnda oluan zararl gazlar arasnda Ozon, nispeten daha az kritiktir. Ozon, tm
ak ark yntemlerinde, youn UV masnn dalga boyu 0,17 ila 0,20 ^m olduunda meydana gelir.

96
 Ozon ile Azotmonooksit'in reaksiyonu Ozon'u paralar ve NO ila NO2 oksidasyonuna yola ar. Ozon
oluumu, sadece plazma huzmesi ile evresindeki atmosfer arasndaki snrl tabakada meydana
gelmekle kalmaz, ayrca oksijen ieren plazma gaz araclyla plazmadan direkt olarak da meydana gelir.
Bu durum, ortamdaki ozon orannn artmasna yol aar.

Tablo 4.11. Plazma kesmede oluan zararl maddelerin MAK-deerleri

97
 Ozon oluumu, bu nedenle basnl hava ile plazma kesme ileminde daha kuvvetli bir ekilde artar.
Burada scak plazma huzmesine nispeten daha byk debilerde oksijen salanr ve bu durumda mutlak
deeri oransal olarak dk kalmasna ramen plazma kesmede oluan toz iinde, ozonun daha abuk
paraland bir reaksiyon meydana gelir.
Son olarak alminyum esasl malzemelerin plazma kesmesindeki kuvvetli duman oluumu, nispeten
dk ozon oluumuna yol aar.
MAK-deerini aan ozon konsantrasyonu, insan organizmas zerinde mukoza zarnn, solunum
organlarnn ve gzlerin tahrip olmasna yol aar.
Azot oksitlerinin artan konsanrasyonu, organizmalar zerinde olumsuz etki yapar. Bugne kadar
azotmonooksit (NO) iin bir MAK-deeri tespit edilmemitir. Ancak azotdioksit (NO2) 'in dk oranda
zehirleyici olduu bilinmektedir. Havada bulunan azotdioksit konsantrasyonunun solunmas, lme yol aabilir.
Arkn scaklk etkisiyle zc maddelerin buharlar (rnein tetraklorkarbon, trikloretilen,
tetrakloretilen) ayrr. Bu ekilde ok zehirleyici olan fosgen (karbonilflorr: COCl2) oluur. Kesilecek
paralarda bu bakmdan klorlu zc maddeler bulunmamaldr.

98
 BLM 5. LASER IINI LE KESME
5.1. Giri
Laser szc Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation szcklerinin ba
harflerinden oluan bir akronimdir. Bir laser, uyarlm elektronik veya molekler geilerle yksek enerji
seviyelerinde youn ve koheran bir k n reten bir cihazdr. Buradaki koheran szc, tm k
dalgalarnn ayn fazda olmalar anlamn tar.
Pratikte bir laser cihaz, bir optik resonatr boluunun u aynalar arasna yerletirilmi bir ortamdan
oluur. Bu ortam, iindeki aktif atomlarn (veya molekllerin) ounluunu normal enerji seviyelerinden daha
yksek bir seviyeye karacak bir yerleim dnm oluacak tarzda pompalandnda yani
uyarldnda, boluun u aynalar arasnda ileri ve geri yansyabilen bir koheran k meydana gelir. Bu
durum, bu koheran n seviyesinin bir eik noktasna ulamasna (yani k amplifikasyonuyla
retilen kazancn, ezamanl olarak oluabilen tm kayplar amaya balad nokta) yol aar. Bu ekilde
cihaz, laser nn yaymaya balar.
Mhendislik bak asndan bir laser, primer bir kaynaktan (elektrik, kimyasal, termik, optik veya
nkleer) kan enerjiyi basite zel frekansta bir elektromanyetik na (ultraviyole, grnr veya kzltesi)
dntren bir enerji dntrme cihazdr. Bu dnm, belirli kat, sv veya gaz ortamlarla salanr. Bu
ortamlar molekler veya atomsal lekte belirli tekniklerle uyarldnda koheran ve izafi olarak
monokromatik (yani hemen hemen tek frekansta) bir k formu - bir laser n- oluur. Koheran ve
monokromatik olduklarndan dolay, hem dk gl ve hem de yksek gl laser k nlar, ok kk
bir diverjans asna sahiptir. Bu nedenle izafi olarak son derece byk uzaklklara kadar ya geirgen veya
yanstc tipte odaklama mercekleri araclyla iletilebilirler.
lk laser n 1960 ylnda bir yakut kristalin bir fla lambayla uyarlmasyla elde edilmitir.
Laser n ile kesme, gnmzde birok endstriyel imalat alannda uygulanan bir termik kesme
yntemidir. Oksijenle kesme veya plazma kesme yntemleriyle yeterli derecede kesilemeyen ince salarda
laser n ile kesmenin gelitirilmesiyle, yksek kalitede ve hassas kesme ilemlerinin yaplabilmesi
salanmtr. Laser n ile kesme, hassas kesme ilemi olarak deerlendirilmektedir. Dier termik
kesme yntemleriyle karlatrldnda, zellikle ince salardaki kesme yzeyi kalitesi ok iyidir. Laser n
ile kesilen salarda kesme yzeyine bitiik sdan etkilenen blgenin ok dar olmas sayesinde ok az bir
distorsiyon oluur. Bu sayede ok daha dar toleranslara sahip yap elemanlarnn retimi mmkndr.
Genel olarak laser nyla kesilmi paralar, sonradan bir ek ileme gerek olmadan, kesimden hemen sonra
kullanlabilir.
Laser nyla kesmede laser n, bir enerji kayna olarak grev yapar. Bu yntemin prensibi, laser
nnn, kesilecek san st yzeyinde younlatrlmasdr. Odaklanan laser n ile oluan yksek
younluktaki enerji nedeniyle malzeme, tutuma, erime veya buharlama scaklna kadar stlr ve oluan
eriyik veya metal buharlar veya cruflar, ilave bir kesme gaznn kinetik enerjisiyle kesme yarndan

99
uzaklatrlr.
nce salarn laserle kesilmesinde n kalitesinin gelitirilmesi ve buna bal olarak iyi bir
odaklama sonucu, kat hal laserleri de kullanlabilmektedir. Kat hal laserinin yksek titreim kapasitesi,
ksa dalga boyu ve enerji modlasyonunun daha iyi olmas nedeniyle bakr, gm ve altn gibi laser n
yanstan metallerin de kesilmesi mmkn hale gelmektedir. Ancak gnmzde en yaygn kullanlan laserle
kesme teknii CO2 - laseri olduundan, bu blmde esas olarak bu yntem ele alnmtr.
5.2. Laser In reteleri
5.2.1. CO2-Laser reteleri
CO2 -Laser retelerinde esas olarak boyuna ve enine tahrikli dzenleme olmak zere iki yap formu
mevcuttur (ekil 5.1-a ve 5.1-b). Boyuna tahrikli dzenlemede gaz karm, yksek gl pompalar
yardmyla ok yksek hzlarda, kk bir laser boru enkesitine sevkedilirken enine tahrikli dzenlemede
gaz karm, optik eksene dik olarak dk hzda ancak byk hacimlerde sevkedilir. CO2 -Laserlerinde
byk oranda resonatr hacminin byklne bal olan g arttrm salamak iin, ok yksek gl
retelerde (P > 10 kW) esas olarak enine tahrikli resonatrler kullanlr.
Bu yap ekillerinin her birinde ayrca ya doru akm veya yksek frekansla uyarma formlar mevcuttur.
Uyarma tekniine bal olarak hem resonatr ve elektrod geometrileri, hem de gaz ak miktar, laser
nnn zelliklerini deitirir.

ekil 5.1. Boyuna tahrikli CO2 -Laseri

100
 ekil 5.2. Enine tahrikli CO2 -Laseri
Bir laser retecinin seim kararnn verilmesinde, hangi tip ileme (kesme, kaynak veya yzey
ileme) iin kullanlaca etkindir.
Yksek gl CO2 -Laserlerinin ou, kesme ilemi iin kullanlr. Kesme ileminde iyi odaklama zellii
olan, dier bir deyile n kalitesi yksek olan bir laser n gereklidir. Boyuna tahrik edilen laser, uzun
resonatr yaps sayesinde enkesitinde ell g dalm olan kk bir n oda salar. 2 kW'a
kadar tipik k gc veren bu retelerle, 0.2 mm'den kk kesme yar genilikleri elde edilebilir.
Bu laser, yksek n zellikleriyle, byk portal makinalarda kullanma uygundur.
Uyarma tr bakmndan farkllklar gz nne alndnda, yksek frekansla uyarlan eksenel akl laser
rete sistemleri, iletme artlarna hzl cevap verebilmektedir. Ancak HF (yksek frekans) uyarma tr,
ilave ve pahal bir enerji transformasyonuna gerek gsterir. Bu durum, retelerin verimliliini ve
fiyatn ktletirir. Ucuz bir doru akm (DC)-boalma teknii ve transistorlu kumanda devresiyle, ou
durumda yksek verimli ve (% 25'e kadar laser gc / uyarma gc) tatminkar iletme sonularna ulamak
mmkndr.
Enine tahrikli laser, yksek mod dzenlemesi ile kt bir n kalitesine sahiptir. Bu laser, ounlukla
doru akmla tahrik edilir.
5.2.2. Laseraktif Malzeme Olarak C02
Karbondioksit (CO2) laseri, endstriyel uygulamada en yksek ortalama k gcne sahip bir
molekler gaz laseri sistemidir. ekil 5 3'te CO2 -Laseri ematik olarak gsterilmitir.

101
 ekil 5.3. Karbondioksit laserinin prensip emas
Elektrodlar arasna bir gerilim uygulanmasyla, dk basnl bir gaz boalm tututurulur ve
elektron darbeleri araclyla inversiyon gerekleir, inversiyon oluumu iin CO2 'e ek olarak azot
ve helyum da gereklidir. Elektron darbeleri araclyla CO 2'nin uyarlmas iin iki yol mevcuttur:
- CO2 molekllerinin st laser seviyesine dorudan uyarlmasyla
- Azot ve CO2 moleklleri arasnda 2. trden darbelerle.
kinci uyarma mekanizmas daha yaygndr. Metastabil azotun uzun mr sresi sayesinde, azot
molekllerinin ok yksek konsantrasyonunun, enerji bakmndan C02'nin st laser seviyesine
benzeyen belirli bir duruma ulatrlmas mmkndr. Her iki molekln darbelenmesiyle, bir enerji
transferi oluur.
Laser ilemindeki nc gaz olan helyum'un grevi, darbe boalmas srasnda alt laser
seviyesini hzla boaltmak ve yksek sl iletkenliiyle gaz karmn soutarak alt seviyenin termik
bir yklemeye maruz kalmasn engellemektir (ekil 5.4).

102
 ekil 5.4. CO2'nin termik emas
CO2 - Laserinin dalga boyu 10,6 m'dir.
Bu ekilde gaz boalm srasnda oluan dissosiasyon rnleri, k gc zerine negatif bir etki
yapmad gibi, gaza ilave bir soutma etkisi oluturarak gazn deimeden kalmasna yardmc olur.
Gaz, s eanjrnde soutulur (Tgaz < 150 0C) ve ksmen yenilenir. Bu durum, zellikle yksek gl
retelerdeki yksek gaz dnm uygulamasnda zorunludur.
5.2.3. Nd: YAG Laser reteleri
Nd: YAG Laser reteleri, CO2 sistemleri gibi darbeli ve srekli (cw) alma olmak zere iki alma
trne sahiptir. En nemli stnl, laser nnn esken k iletim lifleriyle byk mesafelere (200 m)
kaypsz ekilde iletilebilmesidir.
CW-reteleri, izafi olarak daha ksa srede imal edilebilmektedir. Bu retelerin esas kullanm sahas
kaynak teknolojisidir. Yaklak 2 kW k gcne kadar eriebilirler.
5.2.4. Darbeli Nd: YAG Laser reteleri
Darbeli Nd: YAG Laser reteleri, uzun sredir hassas ileme amacyla kullanlmaktadr. Yaklak 100
W'a kadar bir g snfna dahil cihazlarn kullanm sahas, ok kk deliklerin ( 10 m) almas, CrNi-
eliinden ok kk basnl kaplarn szdrmaz kayna, elektrooptik paralarn vakum altnda kayna ve
hassas konturlarn kesilmesidir.
500 W'n zerinde k gcne sahip Nd:YAG laser cihazlar, termik bakmdan sadece tek bir bolukla
(laser retecinin giri ve k aynalar arasndaki hacim) ve lamba uyarmal olarak gerekletirilemezler.
Bu nedenle k gcn arttrmak iin (gnmzde yaklak 2 kW'a kadar) boluk says arttrlabilir veya

103
birka tane tek boluklu laser reteci, n iletim lifleriyle bir ileme optiinde birletirilebilir (ekil 5.5).

ekil 5.5. ok boluklu resonatr yaps

Bir laser retecinin laser nnn birka noktaya datlabilmesi ve daha iyi kullanlabilmesi amacyla,
k liflerinin seri veya paralel olarak esenlenmesi ile birka alma istasyonunda alma yapmak
da mmkndr (ekil 5.6).

ekil 5,6. l sistem

CO2-Laserine oranla on kat daha ksa dalga boyuna sahip Nd: YAG laseri, ilave bir stnle sahiptir.
ou metalde, nn absorbe edilme kabiliyeti dalga boyunun ksalmas ile artar. Bu sayede bu sistemde
daha yksek gler iletilebilmekte ve alminyum ve bakr gibi, bir yzey nilemi uygulanmadan
kesilemeyen metallerin absorbsiyon kabiliyetleri ykseltilmektedir.
5.2.5. Laseraktif Malzeme Olarak Nd: YAG
Endstriyel olarak kullanlan en nemli kat cisim laseri, Neodim (Nd):YAG laseridir. YA, Yttrium-
Aluminium-Granat'n ksaltlm eklidir. Bu laser trnde laser yayan eleman, Neodim'dir. Tipik verim halinde,
kristalin % 1'i iyon haline geer. Bir gaza gre kat bir cismin atomlar ok daha youn ekilde dizildiklerinden,
birim hacimde daha ok atom bulundururlar. Bu nedenle kat cisim laserinin amplifikasyonu ve k
younluu daha yksektir.
Neodim'in uyarlmas, yksek gl ark lambalarnn yla yaplr. Neodimin absorbsiyon

104
spektrumunda iyi bir toplam etkinlik derecesi elde etmek zere Nd: YAG kristali a maruz braklrsa,
neodim bu absorbe ederek uyarlm hale gelir. Bu uyarma seviyesinde geen sre ok ksadr ve
iyon, hzla st laser seviyesinin biraz zerine kar Bu srada serbest kalan enerji, s enerjisi olarak
kristale geer.

Uyarma bandlarnn dnda bulunan n, uyarma ilemi iin kullanlamaz ve sadece kristalin
scakln ykseltir. Laser ilemi srasnda kullanlamayan frekans ksmn oluturan bu stma,
k gc ve n kalitesi bakmndan, tm lamba ile uyarlan kat cisim laserlerinde nemli bir rol
oynar.
Laser seviyesinin alt botur: burada hibir termik kanun geerli deildir veya olsa bile, ksa
srede tekrar boaldndan etkisizdir. Bu nedenle laser seviyesinin zerindeki ilk dolu bandda
inversiyon balar. Laser knn dalga boyu 1,064 m'dir (ekil 5.7).

ekil 5.7. Nd: YAG-Laserinin termik emas

Uyarmann dorudan gaz boalm eklinde yapld gaz laser sistemlerinin tersine Nd: YAG
sistemlerinde uyarma kla yaplr.
Yksek s yaynm nedeniyle, hem ark lambasnda hem de laser kristalinde, harcanan
elektrik gcnn yaklak % 95-97: sinin, sisteme tekrar geri verilmesi gerekir. Bu nedenle lamba ve
kristalin etkin ekilde su ile soutulmas zorunludur.
Bu yap grubu - kristal - lamba(lar) ve yanstc silindir (reflektr) - boluk" (kavite) olarak da tanmlanr.

105
 Kat cisim laserlerinde laseraktif malzemenin geometrisi iki trde olabilir. Bunlardan birincisi ve
hlihazrda en ok kullanlan geometri, ubuk'tur. Bugn temin edilebilen ubuk boyu 200 mm'dir ve ap da
6-10 mm'dir. Bir bolukla maksimum 500-600 W'a ulalabilir (ekil 5.8-a). Gnmzde yeni yeni
kullanlmaya balanan dier kristal formu ise levha'dr. Bu tip levha kristallerin en byk boyutu
200x27x7 mm'dir. Bu kristal geometrisinin imalat ilemi, ubuklara gre biraz daha zor olduundan
daha pahaldrlar. Konstrktif dzenleni ekli, ubuk kristalin dzenlenmesine gre daha etkin bir
soutma salar. Bylece n kalitesi ve k gc ykselir (ekil 5.8-b).

ekil 5.8. Nd: YAG laser kristallerinin yaplar

5.2.6, Dier Gaz Laser reteleri
He-Ne laseri, tarih bakmndan en eski gaz laseridir. Kzltesi dalga boyu blgesindedir (632,8
m). Uyarma ilemi, CO 2 -Laserlerindeki gibi, helyumun enerjisinin darbelerinin Neon'a
uygulanmasyla uyarlm bir durumun zerine karlmasyla gerekletirilir.
Bu laser cihazlar, dk k gleri nedeniyle, zellikle gsteri ve eitim amacyla

106
kullanlmaktadr.
Excimer-laseri'nde laser nnn uyarlmas, dk basnl bir akkor k dearj lambasnn
uyarmasyla soygaz halojenidinin oluumuyla gerekletirilir. Gerekli laser ortam, argonflorr
(ArF, =193 nm), Kriptonflorr (KrF, =248 nm), Xenonklorr (XeCl, =308 nm) ve Xenonflorr
(XeF, =351 nm)'dir.
Bu laser tipine, byk endstriyel tesislerde henz yaygn olarak rastlanmamtr. Maksimum
k gc 300 W civarndadr. zellikle yariletken endstrisinde hassas yaplarn oluturulmasnda
ve plastiklerin zerine yaz yazlmasnda kullanlmaktadr.
5.3. Laser In
Resonatr ve laseraktif maddeden oluturulan bir laser nnn dalga boyu, diverjans,
polarizasyon ve g younluunun dalm zellikleri nedeniyle kesme kalitesine dorudan etki yapar.
5.3.1. Laser Innn Dalga Boyu
Laser nnn dalga boyu, laseraktif malzeme tarafndan oluturulur. Azalan dalga boyu ile
metallerin absorbsiyon zellii arttndan ve nn odaklanmas kolaylatndan, laser ile kesme
ileminde laser nnn dalga boyu ok byk nem tamaktadr. rnein 1,06 um dalga boyu olan
bir Nd: YAG laseri, dalga boyu 10,6 um olan bir C2 laserine tercih edilmektedir. Ancak snrl g ve
yetersiz n kalitesi gibi baz teknik nedenlerden, kat hal laserleri tam verimle altrlamamaktadr.
5.3.2. Mod (Younluk Dalm)
Bir laser nnn enkesitindeki younluk dalm mod olarak deerlendirilir. Resonatr
konfigrasyonu ve laseraktif madde tarafndan belirlenen mod, laser nnn yaylma ve odaklanma
zelliini dorudan etkiler. Mod saylar TEM (Enine uyarlm Elektromanyetik Mod = Transverse
Electromagnetic Mode) cinsinden yazlr. rnein TEMoo temel modu normal dalma sahip bir Gauss
etki dalmn gstermektedir.
Bir laser nnn en kk odak noktasna ve dolaysyla en yksek enerji younluuna (moda)
sahip olabilmesi iin bu temel moda mmkn olduu kadar yaklamas gerekir.
Mod ne kadar yksek olursa, n da o derece zor odaklanmaktadr. Modun ok yksek olmamas
halinde, bu durum kesme ilemini pek fazla etkilemez. Yap elii zerinde yaplan aratrmalar,
TEMoo ve TEM01 modlarndaki nlarla ulalan kesme hzlarnn ayn mertebede olduunu gstermitir.
ekil 5.9'da laser nnn younluk dalmnn (modunun) enkesiti gsterilmektedir.

107
 ekil 5.9. ki farkl laser nnn younluk dalmlarnn
(modlarnn) enkesiti
ekil 5.10'da ise, laserle kesme sistemlerinde en sk rastlanlan mod trleri verilmitir. ekilde de
verildii gibi, laser n tek sral veya iki sral olabilmekte; ayrca bu sralarn her birinde birden fazla
n oda da bulunabilmektedir. Sra ve odak saysnn artmas, n kalitesinin ve dolaysyla
kesilebilecek sa kalnlnn dmesine neden olmaktadr.

108
 ekil 5.10. En yaygn enine modlarn ekilleri.
5.3.3. Polarizasyon
Laser nyla kesme cihazlar, kesme ynne bal olmadan ell ve yksek kesme kalitelerine
ulaabilmek iin bir polarizatrle donatlmtr. Polarizatrn grevi, laser nnn polarizasyonunu
deitirerek tm ynlerde ayn zelliklere sahip olmasn salamaktr (ekil 5.11.).

109
 ekil 5.11. Polarizasyon (solda doal k, sada polarize k)
Dolaysyla gnmz laserleri, lineer veya dairesel polarizasyonla nlar oluturur. Lineer
polarizasyonlu laser nyla kesme ileminde, kesme ynne bal olarak polarizasyon ynne paralel
veya dik dorultuda deiik etkiler grlmektedir. ekil 5.12'de bir CO2 laseri zerinde polarizasyon
ynnn elik salarn kesme hzna etkisi grlmektedir.

ekil 5.12. 1kWCO2 laseriyle 2 mm'lik elik san kesiminde polarizasyon ynnn eriilebilen
maksimum kesme hzlarna etkisi.
Kesme yarklar, kesme ynne bal olarak deiik ekillerde oluabilmektedir (ekil 5.13)

110
 ekil 5.13. Polarizasyon eklinin yark profiline etkisi.
(Polarizasyon ynne 0, 45 ve 90" ayla;
malzeme: St34; 1 kWCO2)
Bu nedenle kontur kesimlerde daha ok dairesel polarizasyonla n kullanlmaktadr. Son
zamanlarda yaplan aratrmalar, dairesel polarizasyonla n ile lineer polarizasyona oranla daha yksek
kesme hzlarna klabildiini gstermektedir. Laser n ile kesmede en nemli gelimelerden birisi,
lineer polarizasyonu dairesel polarizasyona dntren yanstc optik elemanlar olmutur. Lineer
polarizasyonda kesme yn ile polarizasyon birbirine dik olduunda apak oluumu engellenememektedir.
Bu yzden optimum zm, lineer polarizasyonlu laserlerde ilave bir dairesel polarizatr konmasdr. Inn
polarizasyonu ynlendirmeyi ok etkileyebildiinden bunun zellikle alma noktasna yakn olmas gerekir.
5.3.4. In aret Says
Bir laser nnn kalite kontrolnde deneysel yollarla bulunan byklk, n iaret says K'dr. In
iaret saysnn tayini iin odaklanmam ve odaklanm nn ap ve odak derinlii llr. Bu deer
ne kadar bykse, nn kalitesi de o derece yksek olur. Bu saynn maksimum deeri "1"dir. Bu deer
Gauss etki dalmnda TEMoo moduna kar gelmekte ve laser nnn en dar raksakln gstermektedir.
Bir laser n donanmnn deerlendirilmesinde, n iaret saysnn yannda n kapasitesinin de gz
nnde bulundurulmas gerekir.

5.3.5. Dengeli Kapasite

yi bir kesme elde etmek iin kesme ilemi boyunca laser nnn kapasitesinin sabit kalmas
gerekir. Kapasitedeki sapmalar, nn oluturduu scaklklarn ve dolaysyla kesme kapasitesinin ve
kesme kalitesinin deimesine neden olmaktadr.
Genel olarak laser reticileri 24 saat alacak ekilde tasarlanm % 2 dengeli kapasiteyi garanti
etmektedir. Laser nnn kapasitesini ve modunun stabilitesini garantileme, resonatrn optik

111
elemanlarnda l deiikliklerinin nne geilmesiyle mmkndr. Bu ilem, uygun soutma tertibatlaryla
veya snrl s kaybna sahip malzemeler kullanarak scakln sabit tutulmasyla salanmaktadr.
5.3.6. altrma Trleri
Laser nyla kesme ilemi iin gereken enerjinin iletimi, ya bir "srekli izgi" yani cw-alma
(continuous wave = srekli dalga) veya bir darbeli altrma formunda yaplabilir. Her bir altrma
trnde laser parametrelerinin seiminin ve ayarnn kendiliinden salanmas iin, iletme ekipmannn
CNC komutlarnn laser komutlar ile uyumlu olmas gerekir.
Srekli izgi (cw-altrma)
Bu altrma trnde laser kapasitesi kesme ilemi srasnda sabit kalr (ekil 5.14-a) ve her zaman
diliminde yksek bir enerji k salar. Bu sayede darbeli altrma trne gre daha hzl bir kesme
olana verir. Dolaysyla dz kesmeler cw-altrma tryle, zor kesilebilen kenarlar ise darbeli altrma
tryle oluturulur.
Darbeli altrma
Keskin keler, sivri alar, ince gbekler ve dar kesimler gibi yksek scakla duyarl hatlarn
kesiminde cw-altrmann uygulanmas halinde, bu tr kenarlar eriyebilmektedir. Dolaysyla bu tr
yerlerde cw-altrma ekli kullanlamamaktadr. Darbeli alma trnde scaklk
dengelenebilmektedir. Darbeli altrmada pratikte iki farkl darbe tr mevcuttur. Bunlar normal darbe ve
yksek darbe (sper darbe)'dir (ekil 5 14-bveekil5.14-c). cw-laseriyle darbe laserini ileme
kapasitesinin optimizasyonu bakmndan karlatrrken, deiimin etki sresi, darbe enerjisi, darbe tepe
gleri ve souma etkisi faktrlerinin de gz nne alnmas gerekir.

112
 ekil 5.14. Farkl iletme trlerinde (srekli ve darbeli) laser n
gleri
5.3.7. In Ynlendirme
Gnmzde laser nnn ynlendirilmesi iin, ayna ile ynlendirme ve n ynlendirme lifleri olmak
zere iki yntem kullanlmaktadr. CO 2 laserlerinde sadece aynal ynlendirme sistemi kullanlr. Bunun
nedeni gnmzde 10,6mden daha yksek gleri n lifleriyle iletmenin mmkn olmamasdr.
Nd: YAG laserlerinde her iki ynlendirme sistemi de kullanlmaktadr. Yksek g kat cisim
laserinde laser gcnn deimesi, n parametrelerinde de byk deiimlere yol amaktadr. Aynal
ynlendirme sistemi kullanldnda odaklama durumu ve odaklama ap da deimektedir. Bir
n lifi (Gradyan-indeks-cam lifi) kullandnda ise bu parametreler ok deimemektedir. CO2 laserinde ise
n parametreleri, artan g nedeniyle hemen hemen sabit hale gelmektedir. Orta gteki bir Nd:YAG
laseriyle karlatrldnda yaklak 10 kat daha az etkilenmektedir.
ekil 5.15'de ematik olarak bir aynal ynlendirme sistemiyle n ile ilenecek para arasndaki izafi
harekete gre n ynlendirmesinin nasl yapld gsterilmitir.

113
 ekil 5.15. Prensipte mmkn olan izafi hareket oluturma
yntemleri;
n kayna hareketli (st sol);
ilenecek para hareketli (st sa);
hareketli para ve hareketli ynlendirme aynas ile
iki dndrme ekseni (alt).
5.3.8. Odaklama Elemanlar
Laser nnn odaklanmasnda en ok kullanlan eleman mercektir. Co2 laseri ve Nd: YAG laseri
odaklamasnda mercek kullanlr. Laser n odaklamasnda kullanlan mercekler, CO2 laserinde GaAs
veya ZnSe ve Nd: YAG laserinde de zel kaplamal cam kullanlr. Mercek alma kafasna monte
edilmitir ve ayn zamanda kesme gaznn basn oluturmas iin basn kaps grevini de stlenir. Bu
nedenle mercein gaz basncna dayankl olmas ve mesnet eklinin szdrmaz olmas gerekir. ok az
da olsa mercekte absorbe edilen ksmi laser nnn etkisiyle deformasyon grlr. Bu deformasyon
odaklamann kaymasna yol aar. Laser nnn gc arttka, absorbe edilen enerji de artmakta ve
dolaysyla odaklamann kaymas da artmaktadr. Bunu engellemek iin ounlukla su soutma sistemleri
kullanlr. Su ile soutma ancak mercein kenarlarna uygulanabilmektedir. Kesme gazyla da ksmi bir
souma etkisi salanmaktadr. Kesme gaznn soutmasnn en nemli avantaj, mercein termik
yknn zaten fazla olan ortasndan soutulmasdr. Kesme gazyla soutmann dezavantaj ise, kesme
gaznn basncnn dk olduu durumlarda soutma etkisinin yetersiz kalabilmesidir.
Dier bir yaygn olarak kullanlan odaklama elemanlar da aynalardr. Aynalar su ile iyi ekilde
soutulabilmekte ve bu sayede de termik olarak daha yksek gleri kaldrabilmektedirler. Bu zelliklerini,
yksek yanstma zelliklerine sahip malzeme ile kapl olmalar nedeniyle kazanrlar ve ortalama gleri 5

114
kW olan laserlerde kullanlabilirler. Merceklerde termik yklemeden kaynaklanan odaklama kaynasnn
etkisi, aynal sistemlerde ok daha azdr. Eer kesme gaznn basnlanmas, alma kafasnn iinde
oluuyorsa gaz geirmez bir pencere oluturulmaldr. Ayna optii, kromatik hata gstermez; bu sayede her
dalga boyundaki laserler iin kullanlabilirler. CO2 laserlerinde kullanlan aynalar genelde mekanik zellikleri
arttrmak ve daha iyi yanstma zellii kazandrmak amacyla zel kaplamal bakr aynalardr. Nd:
YAG laserlerinde ise ksmen alminyum aynalar kullanlmaktadr.
5.3.9. Odaklama
Bir malzemeyi laserle kesebilmek iin minimum bir g younluu gerekir. Bu da yksek bir odaklama
kabiliyetini zorunlu klar. Ancak odaklama kabiliyeti, artan mod ile ktlemektedir (ekil 5.16)

ekil 5.16. Mod dzeninin odaklanma apna etkisi

Odaklama ap: aadaki formlle hesaplanr:

Ds = 2,44 K F / D
Burada
ds = odak noktasnn ap
K = optik n moduna bal bir sabit (Tablo 5.1'e baknz)
F = mercek veya aynann odak uzunluu (mm)
D = laser optik dalga boyu (m).
Tablo 5.1. In modunun odaklanabilirlie etkisi.

115
 Malzeme zerinde yksek g younluklar elde etmek ve yksek kesme hzlarna kabilmek iin
odaklanma ap mmkn olduu kadar kk olmaldr. Ancak Rayleigh uzunluunun malzeme
kalnlna uygun seilmesi gerekir. nce salar kk odaklanma iaret saysyla ve kaln salar da
yksek odaklanma iaret saysyla kesilir. Ana kural u ekildedir. Rayleigh uzunluu yaklak
olarak sa kalnlnn yars olmaldr. Byk Rayleigh uzunluklar boyutlu ilemede kullanlmaldr. Bu
ekilde ileme hatalar, ileme sonucunu ok da az etkilemektedir. Bu noktada Rayleigh uzunluu arttka
odaklama apnn da artt ve sonuta g younluunun azaldna dikkat etmek gerekir. Yine ayn g
younluunun elde edilmesi iin laser nnn gcnn arttrlmas zorunludur (ekil 5.17).

ekil 5.17, In radyanlar ile deiik odaklamada Rayleigh

uzunluunun deiimi. (f = 63,5 mm, ,- 10. 6pm.
mercek zerinde farkl apta iki n.)

Bir kesme sisteminde ileme sonucunun devaml olarak ayn kalabilmesi iin odaklama iaret saysnn
sabit kalmas gerekir.
5.3.10. Odak Konumu
Odak konumu, kesme koullarna bal olarak optimize edilir. Genelde balang iin odak konumu
olarak malzeme yzeyi seilir ve buradan hareketle optimum konum saptanmaya allr. En yksek kesme

116
hzn veren odak konumu, her zaman en iyi kesme kalitesini vermeyebilir. En iyi kesme kalitesi veren odak
konumu da ok yava bir kesme hzna neden olabilir (Kural: ince salarda yzeyde, kaln salarda ise
yzeyden itibaren Kalnln 1/3' kadar ieride odaklama iyi sonu verir). Baz durumlarda oluan
sakal eklini yok etmek iin odaklama konumu olarak san alt yzeyi de seilebilir. Bu sekide
kesme srasnda oluan eriyik biraz daha scak olur ve viskozitesi de dk kalr; kolayca akar ve
uzaklar.
Kesme yar, san st ksmnda konik ekle girer. Bu durum gaz akna olumlu etki yapar. Bu
yntem her zaman kullanlamayabileceinden uygulanp uygulamayacann denenmesi gerekir.
rnein san alt kenar seviyesinde veya daha altta odak konumu seilebilir. Bunu sakncas da ok
dar bir kesim aral oluturmasdr.
5.4. Kesme Gazlar
Laser nyla kesmenin etkin ekilde yaplabilmesi iin laserle yakarak, eriterek ve buharlatrarak
kesme ilemlerinin her birinin zelliine uygun kesme gazlarnn kullanlmas gerekir. Bir kesme gaznn
grevi, oluan cruflar, eriyikleri veya metal buharn kesme yarndan uzaklatrmak ve odaklama
merceinin kirlenmesini nlemektir.
5.4.1. Oksijen
Laserle yakarak kesme ileminde kullanlan oksijen, kesilen malzeme ile egzotermik reaksiyona
girer ve bu reaksiyonun rettii ek s, kesme hzn arttrr. Oksijenin safl kesme kalitesine, cruf
birikimine ve apak oluumuna byk etki yapar. Oksijenin saflndaki rnein % 99,97'den %
99,5'e bir azalma, laser nyla yakarak kesme ileminde kesme hznda nemli oranda bir de
neden olur. Oksijen ne kadar saf ise, kesme de o derece hzl olur. Ancak oksijenin safl %
99,5'tan fazla olsa bile, havadaki azotun veya nemin difzyonu, boru hattnn szdrmas, uygun
artlarda olmayan hortumlarn veya armatrlerin kullanm nedeniyle safl debilmekte bu da kesme
kalitesini drerek cruf birikimine neden olmaktadr.
5.4.2. Azot ve Argon
Laserle eriterek veya buharlatrarak kesmede, erimi veya buharlam malzemenin kesme
yarndan uzaklatrabilmesi iin, soy veya dk reaksiyon hzna sahip gazlarn kullanlmas
gerekir. Bu gazlar iin en uygunlar argon ve azottur. Bu gazlar, kesme yarnda yanma oluumunu
engellemekte ve kesme yzeylerinin oksit iermemesini salamaktadr. Dolaysyla laserle yakarak
kesmedeki gibi kesme yzeylerinin sonradan ilenmesine gerek olmamaktadr.

5.4.3. Basnl Kesme Gaz

Donanma ek olarak kullanlan kesme gaznn basnc da kesme kalitesini belirleyen bir
parametredir. Laserle yakarak kesme ileminde genel olarak 6 bar basnca sahip oksijen
kullanlmaktadr. Ticari olarak mevcut odaklama mercekleri, daha yksek basnta oksijenin
kullanmna izin vermemektedir. Sa kalnlna ve oksijenin basncna uygun meme kullanmak

117
gerekir. Oksijen basncnn ve meme apnn optimizasyonuyla, kesme hzn ykseltmek mmkndr.
Oksijen basncnn ok yksek olmas durumunda kesme yzeylerinde oyuklama meydana
gelmektedir.
5.4.4. Kesme Gaz Tr ve Kalitesi
Yakarak kesmede oksijenin safl ok nemlidir. Yksek saflktaki oksijen ile teknik oksijene gre
daha yksek kesme hzlar ve daha kaliteli kesim mmkn olmaktadr. rnein oksijen saflnn %
98.8 den % 99.97'ye kmas kesme hzn % 20 - % 100 arttrmakla birlikte kesim kalitesi de
artmaktadr.
Kesme noktasnda reaktif gaz konsantrasyonunu azaltmak iin gaz karmlaryla allr. Bu
ilem iin reaktif gaza inert gaz kartrlr.
Eriyiin sprlmesini engelleyen reaksiyon rnlerinin (rnein yksek scaklklarda eriyen
krom oksitleri) olumasn engellemek iin inert gazlarn kullanlmas zorunludur. Birok elik
malzeme iin ise daha ucuz olmas bakmndan azot kullanlabilir, nitrasyon ile krlgan yapya kavuan
veya atlaklar oluan elik trleri iin ise Argon kullanlmas tavsiye olunur.
5.4.5. Basn
Ayarlanacak gaz basnc malzemeye ve kesme trne baldr, inert gaz 'ile elik kesildiinde
kural olarak basncn yksek olmas gerekir. Artan malzeme kalnlna ramen ayn kesme kalitesinin
elde edilebilmesi iin daha yksek gaz basnlar gerekmektedir (ekil. 5.18).
elik kesiminde baz kalnlklardan itibaren sadece oksijen ile yakarak kesme ile kesim
yaplabilir. Oksijen basnc etkisiyle hz art snrldr, artan gaz hz ile izoterm reaksiyon
engellenmekte ve dzgn kesim mmkn olmamaktadr. Oksijen basnc malzemeye bal olarak
seilir. rnein alamsz ve dk alaml yap eliklerinde 1 bar ile kesim gerekletirilir. Buna
karn yksek alaml eliklerde 10 bar ile kesim yaplr. Eer eriyiin kesme azndan
uzaklatrlmas iin oksijene ilave olarak inert gaz kullanlrsa, bu gaz yksek basnta olmaldr.

118
 ekil 5.18. Paslanmaz eliin apaksz kesimi iin gerekli gaz basnc
(CO2 - Laseri, 1 kW, azot)
Maksimum basn, basncn oluum ekline de baldr. En basit basnlandrma optik ile olandr.
Bunun iin geirgen bir optik (pencere veya mercek) gereklidir. Bu optiin kalnl maksimum basnc
belirler.
5.5. Kesme Memeleri
Kesme gazlarnn iletimi iin kesme memeleri kullanlmaktadr. Bu memeler, laser nna maruz
kalmayacak tarzda tasarlanr. Kesme gaznn memeden ktktan sonra dalmamas gerekir. Kusursuz bir
kesme Demesinde aranan zellik yksek bir kesme kalitesine ulamak iin kesme yarnn alt
kenarlarnda cruf veya apak oluumuna yol amamasdr. Kesme gaznn memeden ktktan sonra
dalmas, memenin enkesitine kesme gaznn basncna ve trne baldr.
Meme ucu ekli ( silindirik veya laval ekli ) , k ap, malzemeye olan mesafe ve kesme gaz
basnc kesme ilemi esnasnda gaz akmnn eklini etkiler. Bu etkilerle ayn meme ile deiik
sonularn elde edilmesi mmkndr.
En yaygn olan meme ekli konik veya silindirik kl ve laser nna koaksiyal konumlu
memedir. Bu meme ekli ile verimli bir kesme elde etmek iin meme ucunun malzeme yzeyinden
mesafesi milimetrenin onda biri kadar olmaldr.
Deiik i kontrl memeler ile gaz akmnn ses hznn zerine kmas salanabilir (Bu
durumlarda gaz basnc > 1 bar'dr). Bu ekilde malzeme yzeyi ile meme arasnda daha fazla
mesafelerle kesim yapmak mmkn olmaktadr.
Kesim aznda eriyik halindeki malzemenin dzgn bir ekilde kmasn salamak iin bazen

119
kesme gaznn ktlesel debisini artrmak gerekebilir. Bu etki, gaz k apnn bytlmesiyle
salanabilir. Bu ilemin sakncas, kesme gaz tketiminin ar artmasdr. rnein kaln salar
kesmek iin koaksiyal memeye yardmc ilave memeler kullanmak gerekir. Yardmc memeler zellikle
kesme aznn alt kenarn " sprr". Kontr kesimi iin ise yne bamllk nemlidir.
Kesme ilemi esnasnda oluacak damlacklar bazen memeye yapabilir. Kesmenin salkl
olabilmesi iin memenin tkanmamasna zellikle dikkat edilmelidir. Tkanmalar hem gaz akmn hem
de laser nn kt etkiler. Sonuta kesme kalitesi ktleir veya kesme hz der.
5.6. Laser Inyla Kesmenin Prensibi
Laser nitesinden kan laser n, bir ynlendirme sistemiyle ileme istasyonunda bulunan ileme
balna gnderilir. Burada bir mercek veya ayna sistemiyle ilenecek paraya odaklanr. Endstriyel
laserler iin tipik bir g olan 106 W/cm2'lik g younluu altnda, laser nnn odakland noktada
malzeme erir ve ksmen buharlama da grlr (ekil 5.19).

ekil 5.19. Laser nyla kesmenin prensibi

Kesme yarna giren odaklanm elektromanyetik nm, kesme yzeyinin normali ve n ekseni
arasndaki aya, malzeme yzeyine ve kesme yarnn scaklna bal olarak absorbe edilir,
ismimin absorbe edilmeyen ksm yansr. Kesme yarnn orta ekseninde, malzeme kalnlna
ve kesme hzna bal olarak 20 ila 10 eim oluur. Kesme esnasnda eriyen malzeme, kesme gaz
tarafndan hemen aaya doru sprlr. Bu srada erimi halde bulunan malzemenin laser nnn
etki alannda kalmasndan dolay scaklklar malzemenin erime scaklnn zerine kar. Aaya
doru akma sonucu eriyen blgenin kalnl artar. Eriyen blgenin kalnl, verimli ve uygun bir akma
2
durumunda 10~ mm civarndadr. Kt bir akma durumunda ise milimetrenin onda biri
geniliinde olan kesme yarnn tmn doldurarak tkanmaya yol aabilir.

120
 Kesme yarnn alt kenarnda yzey geriliminin etkisiyle damlacklar oluur. Bu damlacklar,
sprme gaz tarafndan ya tamamen uzaklatrlr veya kesme yarnn alt kenarnda katlar ve
sakal denilen ekli oluturur.
5.7. Malzemelerin Laserle Kesilebilme Kabiliyetleri
Malzemelerin laserle kesilebilme kabiliyetleri eitli faktrlere baldr. Bunlar:
- Malzemenin st yzeyinin durumu (absorbsiyon davran)
- termofiziksel zellikleri (tutuma, erime ve buharlama scaklklar, sl iletkenlii)'dir.
Kesilen malzemeye gre deiik kesme artlar olumakta ve buna bal olarak da farkl kesim
sonular ortaya kmaktadr.
5.7.1. Is Oluumu
Laser n ile kesmede enerji bilnosu aadaki formle gre olmaktadr: A.PL.(+PR ) = v.b.d p.
[ c.T + hs. ( + hv) ] + Pv
bu eitlikte:
A.Pl : kple edilmi laser n
PR : Yakarak kesmedeki reaksiyon enerjisi
v : Kesme hz
b : Kesme az genilii
d : Malzeme kalnl
r : Younluk
c : zgl s
T : Erime scakl
hs : Erime entalpisi
hv : Buharlama entalpisi
Pv : Enerji kayplar (s iletimi, ...) 'dir.
Denklemin sol tarafnda laser n ve izoterm reaksiyon ile oluturulan s grlmektedir.
Denklemin sa tarafnda ise malzeme hacmini stmak, eritmek ve buharlatrmak iin gerekecek
enerji ve kayp enerji belirtilmitir.
V-P diyagramna dikkat edildiinde, kesme iin ok kk enerjilerin yeterli olduu grlr (ekil
5.20). Is kayplar da dikkate alndnda eri saa doru kayar. Malzemeye bal olan bu byklkler
erinin kayma miktarn belirler, iyi bir s iletkenliine sahip bir malzeme, s iletkenlii kt olan bir
malzemeye gre her zaman daha zor kesilir (rnein alminyum elikten daha zor kesilmektedir).

121
 ekil 5.20. Enerji bilnosundan karlabilen kesme hz
Erinin eimi malzemeye bal olarak deiir. rnein alminyumun erisi eliin erisine gre
daha diktir.
5.7.2. Malzeme Yzeyinin Etkisi
Kesilecek parann yzey yapsnn laser n kuplajna etkisi byktr. Burada nem l i ol an
f akt rl er przl l k, oksi t t abakal ar v e yalardr. Yzey ne kadar parlak ve cilalanm ise
kuplaj o kadar kt gereklemektedir. Artan malzeme kalnl ile kesme sonucu
ktlemektedir. Artan kalnla bal olarak eriyiin akmas zorlatndan ortalama przllk R2,
artmaktadr (ekil 5.21).

ekil 5.21. Yap eliinin CO2 -laseriyle kesiminde eriilebilen kesme hzlar ve oluan
przllk
5.7.3. Malzemeye Uzaklk
Silindirik bir meme kullanlmas halinde, mesafenin artmasyla eriyik tama etkisi artmakta ancak

122
kesme hz dmektedir. (ekil 5.22). Memenin malzemeye olan mesafesi ayarlanrken bu
hususlar gz nnde tutulmaldr.
Salarn yzeyleri ou durumda dzgnszlk gsterdii iin sabit bir mesafe ayar, ancak bir
mesafe kontrol sistemiyle salanabilir. Metallerin kesilmesinde, metallerin kapasitif etkisinden
faydalanarak mesafe ayar salanr. Ametallerde ise mesafe ayan mekanik bir duyar eleman ile
gerekletirilir. Bazen de zel kayan memeler kullanlr.

ekil 5.22. Silindirik meme iin kesme hznn meme mesafesiyle

deiimi; ( St 34, 1 mm, Azot, CO2 )

Laval tipi memelerin kullanm halinde ise, byk meme mesafeleri mmkndr ve deiik mesafe
varyasyonlar da kesme kalitesini fazla etkilemeden yaplabilir.
Maksimum meme mesafesi, ounlukla, kullanlan meme k aklnda odaklama bakmndan
snrlandrlmtr.
5.8. Laser Inyla Kesme Yntemleri
Birinci blmde de ksaca verildii gibi, laser nyla kesmede ayr yntem mevcuttur. Bunlar:
- laser nyla yakarak kesme
- laser nyla eriterek kesme ve
- laser nyla buharlatrarak kesme 'dir.

123
 Kesilen malzemenin kesme esnasnda buhar, eriyik veya oksidasyon rnne dnmesine gre
buharlatrarak, eriterek veya yakarak kesme yntemleri uygulanr. Kesme gazna bal olarak (inert veya
oksit etkili) faz dnm ortaya kar.
Laser n ile eriterek kesmede n koul olarak herhangi bir kimyasal reaksiyonun olumamas
istenir. Eriterek kesmede malzeme kesme aznda eritilir ve oluan eriyik, inert kesme gazyla
kesim azndan uzaklatrlr. Bu yntemle metaller oksit oluturmadan kesilir.
5.8.1. Laser ile Yakarak Kesme
Laser ile yakarak kesme ileminin nemi byktr. Kesme gaz olarak bu yntemde oksijen gaz
kullanlr. Oksijen gaz belli bir scakla eriildiinde malzeme ile ekzoterm bir reaksiyona girer. Bylece
kesme ilemine ilave bir s enerjisi kazandrlm olur. Bu yntemle inert gaz ile kesmeye gre daha
yksek kesme hzlarna ulalr. Kesme gaznn impuls eklinde pskrtlmesiyle zaten aktif
maddelerden oluan malzeme kesme azndan uzaklatrlr. Bu yntemin ise dezavantaj kesim
yzeylerinde bir oksit tabakas brakmasdr.
Laser n ile yakarak kesme yntemi en uzun sreden beri kullanlan ve en yaygn yntemdir.
Bu yntemde oksijen ile yanma nedeniyle oluan ilave s yardmyla laser ile eritilerek kesmeye
nazaran daha yksek hzlara klmaktadr.
Enerji bilnosuna katksna ilave olarak dk alaml eliklerde metalin oksidi, metalin kendi
eriyiine gre daha akc hale getirilir, bu da apaksz bir kesmeyi mmkn klar. Ancak bu durum
yksek alaml CrNi eliklerinde geerli deildir, nk bu metallerin oksitlerinin erime
scaklklar eliin erime scaklndan daha yksek olduundan oksit eriyikleri kesme yarndan
daha zor akar. Bu nedenle 3 mm'den daha kaln CrNi eliklerinin apaksz kesilmesi mmkn
olmaz. Ayrca bu elikler, sl iletkenlikleri dk olduundan ar s biriktirme eilimindedir, iyi kesim
sonular elde etmek iin laser gcnn darbeli altrma eklinde kullanlmas gerekir. Darbeler
arasndaki srelerde malzeme biraz sour bylece yanma ssnn etkisi kontrol altnda tutulmu olur.
Laser n ile yakarak kesmede dier bir snr, elik ierisinde bulunan karbon miktardr. rnein
dkme demirlerde iyi bir kesme kalitesi elde edilemez. Bunun sebebi tutuma scaklnn erime
scaklnn zerinde olmasdr.
Deiik g kademelerinde ulalabilecek snr deerler kesmenin yapld ortama (atlye
veya laboratuar) gre deiir (Tablo 5 2)
Tablo 5.2. Ayn laser gc iin kesme ortamna gre ulalabilen
kesme kalnlklar.

124
 20 mm kalnlnda bir elik sa emniyetli ve salkl bir ekilde kesebilmek iin 2500 W g ile
allmaldr. Artan sa kalnl ile malzeme yzeyinin c zgnlnn ve temizliinin nemi de
artmaktadr. Scak haddelenmi salarda bulunan hadde crufu tabakalar kaln olduklarnda kesme
kenarlarnn ktlemesine neden oluturur. 2500 W iin kesme hzlarnn mertebeleri ekil.5.23'de
gsterilmitir.

Seki 1.5.23. Yap eliinde laserle yakarak kesmede

kesme hzlarnn mertebeleri

Oksijenin saflnn kesme kalitesine etkisi byktr. Kesme ilemi srasnda genellikle
havann azotu oksijene karr. Ortaya km bir arza durumunda oksijen ierisinde % 0,2 Azot tespit
edilmitir. Bu oranda bir yabanc gaz miktar apak oluumunu sebep olur. Kesme hz ok azaltlsa bile
apak oluumu engellenemez.
Laserle yakarak kesme ileminde kullanlan oksijenin standart safl % 99.5 'tr. Ancak bu
saflk yukarda sz edilen sorunlara neden olmaktadr.
Byle sorunlarn nne gemek ve zamandan tasarruf etmek iin % 99,95'lik bir saflk arttr.
uras da vurgulanmaldr ki, yksek saflktaki oksijen ile Standard kalitedeki oksijene gre daha
hzl kesme ilemi gerekletirmek mmkn deildir. Oksijenin iine yabanc bir gaz kartnda (rnein
kesme ilemi srasnda yanma gazlar) kesme hznda nemli oranda dme ortaya kmaktadr.
Az alaml elikler iyi kesilebilir. eliin mekanik zelliklerinin (sertlik, vb.) kesime bir etkisi yoktur. Bu
eliklerde 8 mm kalnla kadar kaliteli kesme yaplabilir.
Daha nce de szedildii gibi, paslanmaz eliklerde apak oluumu ve yanma eilimi mevcuttur.
Ayrca kesme yzeyine yapan sert oksit tabakasnn bu eliklerde paslanmazlk zelliini ortadan
kaldrdna dikkat etmek gerekir. Bu yzden birok uygulamada oksit tabakas gl asitlerle
temizlenmelidir. Bu da evre bakmndan saknca yaratr. 2000 W'lk bir laserde darbeli nlarla kesilebilen
maksimum elik sa kalnl 10 mm'dir.

125
 Alminyum esasl malzemeler laserle yakarak kesmeye pek uygun deildir. Oluan ok sert AI2O3
tabakas apak olarak kesim kenarlarna yaparak iziklere sebep olmakta ve kesim kenarlar
dzgn kmamaktadr. Ancak 10 bar 'in zerindeki oksijen basnlar patlama eklinde yanarak oyuk
oluumunu engellemekte, bu ekilde 2000 W'lk laserle 6 mm (laboratuarda 10 mm) kalnlklara kadar
kesim yapmak mmkn olmaktadr.
Pirin malzemelerde de apak oluumu sebebiyle laserle yakarak kesme tavsiye edilmez.
Bakrn laserle yakarak kesilmesinde oluan oksitlenmenin yansmay azaltmas sayesinde 2000
W'lk bir laserle kesilebilmesi mmkn olmaktadr. Oksitlenmenin olmamas durumunda Cu ayna
gibi davranmakta ve btn n gcn n yoluna geri yanstmaktadr. Bu durumun 3 5 sn srmesi
halinde zellikle mercek zarar grebilmektedir. Bakrn yksek elektrik iletkenlii sebebiyle ancak 2 mm
(laboratuarda 3 mm) kalnla kadar kesim yapmak mmkndr.
Ahap ve termoplastik malzeme laser ile olduka iyi ve hzl kesilebilmektedir. Ahapta tek
sorun kesim kenarnn kararmasdr. Plastiklerde zehirli gazlarn olutuu bilinmektedir.
Malzemeye bal zellikler dnda geometrik snrlar, sadece en nemli malzeme olan yap elii
iin incelenecektir.
900nin altndaki alarda (kenarlarda) kontre bitiik malzemenin ar snma ile yanma tehlikesi
vardr. Bu durum ince salarda n enerjisinin darbeli altrlmasyla engellenebilir. Ancak 4 mm'nin
zerindeki kalnlklarda bu pek mmkn deildir.
Uygulamada sa kalnlndan daha ksa olan deliklerle ok karlalr, (rnek: di alacak delik).
Bu tr uygulamalarda laser n ile malzemeye giri teknii yani balang deliinin ap ok nemlidir.
Kesilecek byk deliklerde tam cw gc ile kesim yaplabilir. Bu teknik en hzl yntemdir, ancak
ok hassas sonular elde edilememektedir. 10 mm kalnlndaki elik sa malzemede oluan krater
ap 4 mm kadardr. Kk deliklerin (ap 10 mm) oluturulmasnda, merkezde bulunan deliklerde,
i parann mevcut malzeme kalnl fazla kk olabilir ve ar snma grlr. Bu durumda
oluan yanma, asl paradaki kesim kenarna da zarar verir.
Bu problem ancak darbeli alma ile zlebilir. Bu alma yaklak 6 saniye srer.
Balangtaki giri deliinin ap maksimum 0.3 mm 'dir. Bu ekilde 1yi bir delik ama iin en uygun
n artlar salanm olur. 10 m sata 6 mm delik apna ulamak mmkndr.
Eriilebilecek hassaslklar bakmndan dikkat edilmesi gereken nokta, uygulanan sl ilemin sa
stmasdr. Bu sebeple kaln salarda ve dar kontrlerde 2 - 3 mm'lik salarda kolayca yaplabilen
0,1 mm snrlar iinde kalmak pek mmkn olmamaktadr. Hassas makinalarda ise 0,05 mm
toleranslar iinde kalmak mmkn olmaktadr. Oluan przllk derinlii ekil.5.24 'de gsterilmitir.

126
 ekil 5.24. elikte prz derinliinin sa kalnl ile deiimi,
TFL 1500
5.8.2. Laser ile Eriterek Kesme
Paslanmaz elikte korozyon tehlikesi ve kesimden sonra kaynak edilebilirlik bakmndan
kesme yzeylerinde oksit istenmemektedir. Laserle yakarak kesilmi kenarlar oksit tabakas
temizlenmeden kaynak edilirse przl ve kaynak kkleri kt olan kaynaklar elde edilir (ekil 5.25).

ekil 5.25. Laser ile kaynak edilmi sa, kaynak az

laserle yakarak kesilmi.
Oksit tabakasnn asit ile temizlenmesiyle artk maddelerin uzaklatrlmas pek kolay olmad iin
oksitsiz kesme kenarlar bu bakmdan da istenmektedir. Bunu salamak iin inert gazlarla (argon
gibi) kesim yaplmaktadr. Metalik eriyii oksit eriyiine gre kesme azndan daha zor aktndan uzun
bir sredir 2 mm'nin zerindeki kalnlklarda sakal eklinde apak oluumu engellememekteydi. Bu

127
apaklar merkezlerinde metal bulundurduklarndan uzaklatrlmalar da zor olmutur.
Bu sorunun zm 20 bar gibi yksek kesme gaz basnlar ile olmutur. Gaz akmnn darbesiyle
eriyik hzlandrlr ve kesim kenarna yapmadan azdan uzaklatrlr. Yksek gaz ile kesimde ileme
"yksek basnl kesme" denmektedir.
Yksek basnl kesmenin gerekletirilebilmesi iin normal oksijen ile kesmeye gre baz
modifikasyonlar da gerekmitir. 1 mm meme-sa mesafesinde gaz akmnn dzgn olabilmesi iin
pskrtme memelerinin optimize edilmesi gerekir. Bu yntemle n ilenmi ve laser nyla kaynak
edilmi bir sa ekil 5.26'da gsterilmitir.

ekil 5,26. Laser ile kaynak edilmi sa,

kaynak az laserle yksek basnl azotla kesilmi.

Deneysel veriler gstermitir ki artan sa kalnl ile odak noktas daha derinlere ayarlanmas
gerekmektedir. 1500 W'lk bir laser iin ana kural odan sa alt kenarnn 0.5-1 mm zerinde olmasdr.
Bu deer ise sadece bu laser iin geerlidir. Baka bir n dalm baka bir ayar deeri gerektirir.
Yanl odak ayar apak oluumuna sebep olur. Fazla derin ayarlanm bir odak noktas ince inci
eklinde metalik yzeyli bir apak oluturur. Odak fazla yksek olursa apak uzun olur ve yzey de
oksitlenir. Laser ile yakarak kesmeye nazaran kesme hz ayar da farkldr. Fazla yksek kesme
hznda ilk nce ince bir apak oluumu grlr ve birden ayrlmayan kesim izgisi grlr.
Oksijen takviyeli kesmede tam olarak ayrlmama durumu grlene kadar geni bir apakl kesim hz

128
aral vardr.
Alt hz snrna gelindiinde bu snr optimum kesme hznn 2/3 ' mertebesindedir. Bu hzda yksek
odak ayarnda grld gibi uzun bir sakal ekli oluur.
ekil 5.27'de apaksz kesim salayan blge taranm olarak gsterilmitir.

ekil 5.27. Takm eliinin yksek basnl kesim ilemi

Optimum odak ayar, sakalsz kesimin yaplabildii en yksek hz veren, hz bandnn en geni olduu
yerde yaplr.
Bu yntemde oksijen kullanmna bal oksidasyon enerjisi meydana gelmediinden, laserle
yakarak kesmeye gre daha dk hzlarda kesim yaplmaktadr. Bu durum ekil 5.28 'de aka
grlebilmektedir. Bu sebeple burada kesme gcnn 2500 W'a ykseltilmesi faydaldr ve artan
kalnlklarda kesme hz artmaktadr.

129
 ekil 5.28. Asil eliin yksek basnl kesme ilemi

2,5 kW gcndeki laserle kesme kalnl snrlar, paslanmaz eliklerde 8 mm (laboratuvarda 12

mm)'dir. Yap eliinin yksek sl iletkenlii sebebiyle apaksz kesimi daha zordur. Bu yzden yap
eliklerinde 4 mm kalnlk 2,5 kW'lk g iin hatasz kesilebilecek st snrdr. Laserle yakarak
kesmede oksit tabakasnn asit ile temizlemesi gerektiinden, 1.5 mm kalnln altnda olan karoseri
salarnn kesiminde bu yntem nem kazanmaktadr. Ayn ekilde galvanizli salarn kesiminde de bu
yntem nemlidir. inko ve oksijen'in reaksiyona girmesi sonucu apak oluumu nedeniyle laserle
yakarak kesme ynteminin bu salarda kullanm mmkn deildir Laser ile eriterek kesmede ise
galvanizli salar apaksz olarak kolayca kesilebilmektedir.
Yine alminyum da, yksek basnl kesme yntemiyle kalite bakmndan iyi kesilebilir. Kesim
kenarlar temizdir. 2 mm kalnla kadar apaksz, 5 mm kalnla kadar elle kolayca
temizlenebilecek miktarda az apakl kesimler elde edilir. Burada nemli olan parametreler, laser
cihaznn gc ve alamn trdr. 3 mm kalnlndaki Al 99,5 1 kW ile kesilemezken ayn cihazla
AIMg3 alam kesilebilmektedir. Alminyumun kesilmesinde daima kopma ve nn knda geri
pskrme tehlikesi olduundan, 2,5 kW 'lk gteki makina iin de kesilebilecek malzeme kalnl
bakmndan 5 mm (laboratuarda 6 mm)'lik st snra uyulmas tavsiye edilir. malatta 6 mm kalnlndaki
alminyumun kesilmesi gerektiinde yksek kesme gaz basnl oksijenin kullanlmas gerekir. Bu
durumda hafif sakal oluumu tehlikesi, yksek proses emniyeti bakmndan gze alnmaldr.
2.5 kW gcndeki laserle, eriterek iyi bir kaliteyle kesilebilen dier metaller ve maksimum kalnlklar

130
yledir:
Pirin: 4 mm'ye kadar; Inkonel ve dier nikel esasl alamlar: 6 mmye kadar; Titanyum: 5 mm'ye
kadar.
Gaz tketimi iin zet olarak unlar sylenebilir:
Oksijen kullanarak (yakarak) kesimde 1 mm apl meme iin maksimum 6 bar basnta yaklak 3
3
Nm /saat kesme gaz gerekir.
Dier durumlarda meme enkesitine bal olarak basn da ykseltilmelidir. rnein 1,4 mm apnda
meme ii 14 bar basn ve 15 Nm3/saat tketim.
Sonradan ilenmeye gerek duyulmayan kesme yzeylerinin stnlne ulamak iin, yksek gaz
tketimi ve dk kesme hzlar gze alnmaldr.
5.8.3. Laser Inyla Buharlatrarak Kesme
nc kesme yntemi olan buharlatrarak kesme ynteminde ise malzeme laser enerjisi
etkisiyle yerel olarak buharlatrlr. Kesme gaz ise burada sadece bir koruyucu atmosfer oluturur. Is
iletimi ile enerjinin bir ksm malzemeye dalabilir. Verimli bir kesme ilemi gerekletirmek iin yksek
g younluklar gerekmektedir.

5.9. Kesme Sistemi

Kesme sisteminin zelliklerinin kesme sonucuna etkisi byktr (dorultu dinamii, mesafe ve
konum doruluu gibi faktrler). Aratrmalar, daire kesme ileminde kesme sisteminde mevcut
hatalarn sonucunda kesme ileminde de hatalarn olutuunu ve kesme ileminin kendisiyle bu
hatalarn biraz yuvarlatlarak azaltabildiini gstermektedir.
ekil hatalar para ile kesme sistemi arasndaki konum hatalar sonucu olmaktadr.
5.9.1. Malzeme Balama ve Kinematik
Malzeme balama ve kinematik hareket laser n ile kesme sistemlerinde, kesme iinin
gerektirdii ihtiyalara gre belirlenir.
Bu ihtiyalar mevcut bir imalat hattna bir laserin sabit olarak balanmas ve deiik aklarda
n hareketi eklinde olabilir, istenen hareketlerin (veya hareket aklarnn) para veya n
tarafndan yerine getirilmesi, parann hareket imknlar ve ek n ynlendirmenin dezavantajlar
gz nne alnarak belirlenir.
- Hareketli optik, sabit para
- Sabit optik, hareketli para
- Hareketli optik, hareketli para
Deiik hacimsel kontrl ileme, sabit optik ile ve btn kinematik hareketlerin para tarafndan
yaplmasyla gerekletirilemez. En yaygn ekliyle, istenen hareketler para ve n arasnda
uygun ekilde paylatrlr.
ekil 5.29'da 5 eksenli laser kesme sisteminde para ve nn birbirine gre hareketleri

131
gsterilmitir.
adet lineer hareket ekseni (x, y ve z) ve laser balna entegre edilmi iki dnme ekseni (B ve
C), hareket eksenlerini oluturmaktadr. Bu ekilde istenen hacimsel kontrlerin ilenmesi mmkndr.

1. Ana kap; 2. Kesici ksm; 3. Tezgh tablas; 4. Laser nitesi; 5. Yksek frekans jeneratr;
6. Laser kumandas; 7. Pnmatik; 8. Be eksenli CNC kumandas, 9. Kumanda paneli:
10. Soutma nitesi; 15: Karm kabini

ekil 5.29. 5 eksenli laser kesme sistemi

5.9.2. Yardmc Malzemeler ve Kesim Yerleri

Bir yksek g laseri alma iin elektrik akm, su, basnl hava, laser gaz ve ilem gaz giriini
kullanr. Burada zellikle kesme gazna ve soutma suyuna dikkat edilmelidir. retecin kendisinin bir
soutma nitesi yoksa resonatrde oluan yksek snn baka ekilde ekilmesi salanmaldr.
Kesme gaznn seiminde bileimine ok dikkat edilmesi gerekir. Gazn bileimi, kesme
srasnda istenmeyen fizikokimyasal olaylara neden olabilir. Bunun iin temiz ve teknik olarak saf
kesme gazlar kullanlmaldr.

132
 Yksek frekansl bir laserin almas, tpk bir HF-vericisinin almas gibidir. Normalde oluan
HF dalgalan alma ortamna yaylmaz. Ancak alma srasnda kumanda kapann ak olmas gibi
hatal bir kullanm, HF dalgalarnn evreye yaylmasna neden olur.
Bir laser sisteminin fabrika ierisinde imalat hattnda altrlmasnda, dier makinalarn takm
deitirme zamanlarnn da gz nne alnmas gerekir. Ancak makinalarn ounda otomatik paket
takm deitiricileri kullanlrsa, bu durum nemli bir sorun oluturmaz.
5.9.3. Laserle Kesilmi Paralarn Deerlendirilmesi
Laser nyla kesme teknolojisinin ve laser nyla kesme tesislerinin deerlendirilmesi iin, her
birinde artan zorluk dereceleri bir araya getirilmi farkl standart geometrik elemanlar gelitirilmitir.
Bu elemanlarda kenarlar, keler, erilikler, mmkn olan en ksa gbekler, en kk kesme
yarklar ve en kk kesme azlar, her bir iletme art iin karlatrmal olarak gsterilmitir. ekil
5.30'daki gibi bir test parasnda, bir tesisin kesme kabiliyeti ok iyi deerlendirilebilir

ekil 5.30. Laser nyla sa ileme iin kullanlan

bir test parasnn geometrisi

5.10. Laser In ile Kesmede gvenlii

Kesme ilemi esnasnda kesim azndan ve malzeme yzeyinden yksek g younluunda ikincil
nlar yaylmaktadr. alma kabininde allan laserin dalga boyuna uygun koruyucu gzlkler
bulundurulmaldr. Kesme esnasnda scaklk etkisiyle oluan s nm gzleri dorudan etkileyebilir.
Bu yzden renkli cam kullanlmaldr.
Kesme ilemi esnasnda toksit ve karzinogen maddeler olumaktadr. zellikle yksek alaml
eliklerin kesiminde ar metal aerosolleri olumaktadr. Bunlarn uygun bir havalandrma sistemi ile

133
ortamdan emilip filtre edilmesi gerekir. MAK- deerlerinin altnda kalnmaldr, bylece sal tehdit
edecek bir durum olumaz.
Laser n ile kesme aslnda ok sessiz bir kesme yntemidir. Sadece yksek basnl gaz ile
kesmede kabin iinde 100 dB Tk bir ses seviyesi oluabilir. Koruyucu nlem olarak ses yutucu kulaklk
kullanlmaldr.
ZnSe veya GaAs den yaplm optik elemanlar bakmszlk sonucu kesme esnasnda zarar grrse
ok zehirli buharlar olumaktadr. Bu yzden bu elemanlarn bakmna zellikle dikkat edilmelidir.

134
 BLM 6 KESME TEKNOLOJSNDE KALTE
6.1. Kesme leminde Oluan Deformasyonlar
Bir metal parasnn stlp souduktan sonra tekrar eski haline gelmedii bilinmektedir. Bu olay,
aadaki rnekle aklanabilir:
Ksa bir silindirik metal ubuk, bir presin tablalar arasna yerletirilir. Uygun bir ekilde artan bir basn
uygulanarak tablalar arasndaki mesafenin sabit kalmas salanr. Bylece boylamasna bir genleme nlenir
ve enine genleme serbest braklr (ekil 6.1-a ve b).

ekil 6.1. Genleme ve bzlme deneyi

Metal ubuk, stmann balangcnda elastik ekil deiimine urar. Daha sonra stma devam ettike
elastik ekil deiimleri yerini plastik ekil deiimlerine brakr. Scak silindirik ubuun boyu, preste
uygulanan kuvvet nedeniyle uzayamaz. Souduktan sonra ise, bzlme nedeniyle orijinal boyundan daha
ksa hale gelir (ekil 6.1.c).
Bu ekil deiimlerinin ayrntlarn grebilmek iin aadaki rnek incelenebilir:
Kare kesitli elik bir ubuun st tabakas stlrca (ekil 6.2), AB kenarnn dbkey, CD
kenarnn ise ibkey hale geldii grlr. Bu erilikler, metalin elastik durumdaki erileridir. Eer
stmaya devam edilirse, metaldeki deiimler elastik halden plastik hale geer. Elastik deformasyonlar
ortadan kalkar. Souma sonunda, bzlme nedeniyle AB uzunluu ksalr ve ubuk ibkey hale gelir.

135
 ekil 6.2. Istlan bir ubuktaki deformasyonlar.
Termik kesme yntemlerinin hepsinde, stma (tavlama) olay sz konusudur. Bu durum,
paralarn deformasyona uramasna neden olur. Ayrca her zaman iin, pratikte oluan deformasyonlarn,
teoridekine gre daha karmak olduu unutulmamaldr.
6.1.1. Deformasyonun Sonular
ince uzun ve erit biimindeki paralarda, kesme ileminden sonra arplmalar grlr (ekil 6.3).

ekil 6.3. Kesilen uzun bir paradaki deformasyon.

Bu paralar dorultma ilemine tabi tutulur. arplma olmamas iin, kesilen kenarlarn uygun
ekilde sabitlenmesi gerekir.
Paralarda bzlme sonucu, paralel olmayan kenarlar meydana gelebilir. rnein ekil 6.4'deki gibi
bir dikdrtgen levha elde etmek iin, birinci kesim yaplrsa (l), souma sonunda dz olan kenarn erildii
grlr (II).

ekil 6.4. Alevle kesilen dikdrtgen bir paradaki deformasyonlar.

Bu eik parann dier kenar, ikinci kez dz olarak kesilirse (III), souma sonunda u ksmlar,
orta ksmlarna gre daha geni olan bir para elde edilir
Paradaki bu boyut farkll 1 milimetreye kadar ulaabilir. Bu durumda para: istenen boyut
toleranslar dna taabilir. Byle deformasyona uram paralarn kaynak yaplmas da zordur.

136
nk eri paralarn yan yana gelmesiyle oluturulacak kaynak az da dzgn olmayacaktr.
Yukardaki rnekte boylamasna yaplan birinci ve ikinci kesim ayn anda yaplsayd, parada
oluacak deformasyonlar minimuma indirilebilirdi.
Kesilen paralarn eitlii bakmndan, bzlme miktarnn snrl tutulabilmesinin byk nemi
vardr. Pratik olarak, kesilen paralarn, kesildikleri esas malzeme ile ayn uzunlukta olmalar gerekir.
Bunun iin de snn mmkn olduu kadar yksek bir hzla blgeden uzaklatrlmasnn salanmas
ve bu ekilde arplmann mmkn olduu kadar dk tutulmas gerekir.
Kesme ilemi srasnda, tam kesim noktasndaki blgede, srekli olarak snma, genleme ve
bzlme olaylar birbirini izler. Bu nedenle kesim noktas, kesme ynne dik dorultuda, ok kk
mertebelerde hareket eder. Kesimin dzgn bir yrngeyi izlemesine ramen, parann hareket
halinde olduu dnlrse, balang ve bitim noktalar arasnda bir kaklk olaca anlalabilir.
Kesilen parada igerilme bulunmas halinde bunlar kesme ilemi srasnda oluabilecek
deformasyonlar olumsuz ynde etkiler. nk para iine hapsolmu gerilmeler, scaklk
etkisiyle ortaya karak ilemdeki genleme ve bzlme olaylarnn etkilerini ykseltmek yoluyla
deformasyonu arttrr.
6.1.2. Deformasyona Kar Alnabilecek nlemler
Kesme sonucu oluabilecek deformasyonlar, aadaki nlemlerin ayr ayr veya bir arada
uygulanmasyla en aza indirilebilir:
lem srasnda kesme yerine iletilen s miktar azaltlabilir;
Is, olutuu noktada hemen emilmelidir. Yani parann mmkn olduu kadar souk
kalabilmesi iin verilen snn hemen uzaklatrlmas gerekir.
Deformasyonlar, alnacak teknik sabitleme nlemleriyle, kesme ilemi srasnda nlenebilir.
Ancak bu kez, deformasyona uramayan paralarda igerilmeler oluabilir.
Uygun bir kesme teknii tasarlanarak, parann deformasyonlu halinin, istenen ekil ve boyutta
olmas salanabilir.
ok sayda parann karld byk yap elemanlarnda snn iten dar (ortadan kenarlara)
doru yaynmasnn salanmas gerekir. Byle durumlarda nce ortadaki paralarn kesilmesine
balanr. Burada genellikle bir kesme plan kullanlr.
6.2. Kesme Yzeylerinin Kalitesi ve l Toleranslar
Termik kesme teknolojisinde ama, kesim yzeylerine sonradan ek bir ilem uygulamaya gerek
olmadan, imalatta dorudan kullanlacak kalitede yzeyler elde etmektir. DIN 2310 standardnda oksijenle,
plazmayla ve laserle kesme yntemleri iin yzey kalitelerinin nasl belirlenecei verilmitir. Bir
kesme yzeyinin kalitesi ve l toleranslarnn belirlenmesinde diklik ve eiklik toleranslar (ekil
6.5), ortalama przllk (ekil 6.6), kesme yivinin geriye srklenmesi (ekil 6.7) ve kenarlarn
erimesiyle oluan yarap (ekil 6.8) parametreleri kullanlmaktadr.

137
 Diklik tolerans Eiklik tolerans
ekil 6.5. Diklik ve eiklik toleranslar

ekil 6.6. Ortalama prz derinlii

ekil 6.7. Kesme yivinin geriye srklenmesi

ekil 6.8. Kenarlarn erimesiyle oluan yarap

Her bir yntem iin geerli olan tolerans alanlar da yine DIN 2310'da verilmitir. Bunlar:
Oksijenle kesme iin DIN 2310 Ksm 3 (sa kalnlklar 3 ila 300 mm) Plazma ile kesme iin DIN 2310
Ksm 4 (sa kalnlklar 3 ila 300 mm) ve Laser nyla kesme iin DIN 2310 Ksm 5 (sa kalnlklar 10

138
mm'ye kadar)'dr.
6.2.1. DIN 2310 Ksm 3 'e Gre Oksijenle Yakarak Kesmede Kesme Yzeylerin Kalitesi ve l
Toleranslar
(TS 11151: Isl Kesme - Oksijenle - lem Prensipleri; Kalite ve Boyut Toleranslar)
6.2.1.1. Diklik ve Eiklik Tolerans "u"
Oksijenle yakarak kesmede diklik ve eiklik tolerans iin DIN 2310 Ksm 3'te verilen tolerans alanlar
ekil 6.9'da gsterilmitir. Hangi kalite snfnn seilecei, kullanma amacna gre saptanmaldr. Kalite l,
Alan 1, sadece ok zel taleplerin sz konusu olduu kesme yzeyleri iin seilmelidir.

ekil 6.9. Oksijenle yakarak kesme iin diklik ve eiklik toleranslar

Kesme hznn azaltlmas, kesme flecinin para yzeyine tam dik olarak ayarlanmas ve kesme
oksijeni ile yanc gaz basncnn uygun tespitiyle, ok hassas kesme yzeyleri elde edilebilir. Bu kesme
parametrelerinin optimum ekilde ayarlanmas halinde, dzgnl ve diklii tam olan kesme yzeyleri
gerekletirilebilir.
6.2.1.2. Ortalama Prz Derinlii "Rz"
Ortalama prz derinlii iin verilen tolerans alanlar ekil 6.10'da gsterilmitir.
Diklik ve eiklik toleransnda olduu gibi burada da gerekli kalite, kullanm amacna gre seilmeli ve
ar taleplerden kanlmaldr. Kaynak az hazrlnda Kalite l (Kalite l, Alan 2) yeterlidir.
Kalite l, Alan 1 ise ancak ok zel durumlarda hedeflenmelidir.

139
 ekil 6.10. Oksijenle yakarak kesmede msaade edilen prz
derinlikleri

Yaplan aratrmalar, prz derinliinin byk oranda kesme makinasnn dinamik davran ile ilgili
olduunu gstermitir. zellikle eski ve bakm iyi yaplmam makinalarn uygun olmayan titreim
davran, prz derinliinin artmasna neden olabilmektedir. Kalnl 50 mm'den ince olan salarda,
ortalama prz derinlii (m'nin altnda olan yzeyler kolaylkla elde edilebilir.

6.2.1.3. Kesme Yivinin Geriye Srklenmesi

Yivlerin geriye doru srklenmesi, kesme yzeyinin gzle kontrolyle deerlendirilir. Kesme
oksijeninin basncnn doru ayarlanmasna ramen srklenmenin az ve yivlerin kaba olmas, ilerleme
hznn dk olduunu gsterir. Yivlerin kaba ve geriye srklenmenin byk olmas ise, kesme
hznn yksek veya kesme basncnn dk olduunu gsterir. Geriye srklenme byk olsa dahi,
dzgn ve kabul edilebilir przlle sahip kesme yzeyleri elde edilebilir. Orta kalnlklardaki
salarda ve normal flelerle kesmede ekonomik nedenlerle (optimum bir kesme hz) % 10 ila 15 'lik
bir geriye srklenme ile almak uygun olur.
6.2.1.4. Kenarlarn Erimesiyle Oluan Yarap
Kesme yzeyinin st kenarnda bir miktar erimenin olumas genellikle nlenemez. Bu nedenle
DIN 2310 Ksm 3'te, diklik ve eiklik toleranslarnn llmesinde, kesme yzeyi alt ve st

140
kenarlarndan a kalnlndaki blgeler dikkate alnmaz (ekil 6.9).
6.2.1.S.Tek flele Dorusal ve Erisel Kesmelerde Boyut Toleranslar
Modern CNC oksijenle kesme makinalar yardmyla boyut hassasiyeti yksek paralar elde
edilebilir. Fotoelektrik kontroll makinalarda, izim toleranslar da dikkate alnmak zorunda
olduundan, boyut hassasiyeti daha dktr.
DIN 2310 Ksm 3'te "Oksijenle yakarak kesme" de verilen snr deerler Tablo 6.1'de gsterilmitir.
Boyut toleranslar iki snfa ayrlmtr. Tolerans Snf A, ok hassas kesmeler iin, Tolerans Snf B
ise normal retim iin geerlidir. Tolerans snf A, ancak teknik olarak zorunluluk varsa talep
edilmelidir. Tolerans snf A'nn talep edildii durumlarda, diklik ve eiklik toleranslar da Alan 1'de
bulunmaldr.

Tablo 6.1. Oksijenle kesmede geerli boyut toleranslar

Tablo 6.1'de nominal boyutlar iin verilen snr deerler, kesme kenarlarnn oran 4:1 olan
paralar ve 350 mm'den byk kesme uzunluklar (dairesel kesmede evre uzunluu) iin geerlidir.
ekil 6.11'da:
a) DIN 2310 Ksm 3'e gre oksijenle yakarak kesmede nominal uzunluklar iin geerli
toleranslar (35-4000' mm nominal boyutlar ve 3-12 mm kalnlklar iin)
b) DIN 8570 Ksm 1'e gre kaynakl konstrksiyonlarda genel olarak geerli toleranslar (30-
8000 mm nominal boyutlar iin) karlatrmal olarak verilmitir.

141
 ekil 6.11-a: ekil 6.11-b:
"Termik kesme" DIN 2310 Ksm 3 "Kaynakl konstrksiyonlar iin genel
oksijenle kesilen paralarda nominal toleranslar"
uzunluklar iin snr deerler DIN 8570 Ksm 1 kaynakl
Sa kalnlklar 3-12 mm konstrksiyonlarda uzunluk lleri iin snr
Nominal l alan: 35-4000 mm deerler.
Tolerans snf A ve B. Nominal l alan 30-8000 mm,
Tolerans snflar A, B, C ve D.

Sa kalnlklar 3-12 mm arasnda olan paralarda DIN 8570 Tolerans Snf A, ancak zel
nlemlerle (rnein kesme parametrelerinin optimizasyonuyla) gerekletirilebilir.
6.2.1.6. Ayn Anda ki fle Kullanlan Paralel ve Dorusal Kesmelerde Boyut Toleranslar
Ayn anda gerekletirilen paralel ve dorusal kesme ilemleriyle, daha dar tolerans snrlar olan
paralar retilebilir. DIN 2310 Ksm 3'e gre 6-100 mm kalnlklar ve 1000 mm'ye kadar nominal ller
iin gerekli snr deerler Tablo 6.2'de verilmitir. Boyut toleranslar F, G ve H olmak zere 3 snfa
ayrlmtr. Tolerans snf F, ancak kzaklarn dorusall ok hassas olan kesme makinalar ile elde
edilebilir. 0,2 gibi hassas bir tolerans deeri elde etmek iin, kesme ilemi boyunca kesme oksijeni
basnc ve kesme hz sabit tutulmaldr.

142
 Tablo 6.2. DIN 2310 Ksm 3'e gre oksijenle kesmede ayn anda paralel dorusal kesmeler iin
snr deerler

"Talal malat ve Plastik ekil Vermede Genel Toleranslar" ile DIN 2310 Ksm 3 'te verilen
"Oksijenle Kesme Toleranslar" karlatrldnda, kesmedeki Tolerans Snf A'nn, talal
imalatn "Hassas" ve "Orta" snfna kar geldii grlmektedir.
6.2.1.7. DIN 2310'dan Daha Dar Toleranslar
DIN 2310 Ksm 3'ten daha dar toleranslarn gerekmesi halinde, bu konuda konstrksiyonlar yapanlar ile
retimi gerekletirilecek olanlarn anlama salamalar zorunludur. Deneyimler, uygun makinalar
kullanarak oksijenle kesmenin daha dar toleranslarla yaplabileceini gstermitir. SCHLEBECK
tarafndan yaplan ve sonular ekil 6.12'de verilen aratrmalar, DIN 2310 Ksm 3'te verilenlerden
daha yksek yzey kalitelerinin ve dar toleranslarn elde edilebileceini gstermektedir.

ekil 6.12-a.SCHLEBECK'e gre ekil 6.12-b.Kaynakl

oksijenle kesilen paralarda elde konstrksiyonlar iin genel toleranslar

143
 edilebilecek toleranslar. DIN 8570 Ksm 1
Nominal l alan: 10-4000 mm ve 4000 mm Kaynakl konstrksiyonlarda uzunluk iin
zeri snr deerler,
Hassasiyet derecesi: f: hassas, m: orta, g: nominal l alan: 30-8000 mm;
kaba lleri sg: ok kaba Tolerans snflar A, 8, C ve D.

SCHLEBECK'in aratrmalar ile kaynakl konstrksiyonlarda geerli genel toleranslar veren DIN
8570'teki 30-8000 mm nominal ller iin geerli snr deerler karlatrldnda, ok dar toleranslara
sahip kaynakl konstrksiyonlarda dahi, kaynak az hazrl iin oksijenle kesme ynteminin
kullanlabileceini grlmektedir. Dar toleranslara sahip kaynakl konstrksiyonlar gerektiinde, kayna
yaplacak her bir parann da benzer hassasiyete sahip olmas gerekir; genel toleranslarn
kullanlmas yetersiz kalr.

6.2.2. DIN 2310 Ksm 4'e Gre Plazma ile Kesmede Kesme Yzeylerinin Kalitesi ve l
Toleranslar
6.2.2.1. Diklik ve Eiklik Tolerans "u"
Plazma ile kesmede geerli DIN 2310 Ksm 4'te verilen diklik ve eiklik toleranslarnn tolerans
alanlar ekil 6.13'de verilmitir.

ekil 6.13. Plazma ile kesmede diklik ve eiklik toleranslar

Kaynak az hazrlklarnda kesme yzeyinin kalitesinin ok yksek olmas gerekmez. Kaynakta kalite
gvencesine ulamak bakmndan ou kez kesme yzeylerinin metalsel malzeme ortaya kana kadar
talanmas gerekir. Plazma ile kesmede tam dik kesitlerin elde edilmesi mmkn deildir. Dik kesitler

144
ancak ilave mekanik ileme yntemleriyle salanabilir. Bunlarn yannda, kesme yzeyi kalitesi,
kullanlan plazma kesme tekniine, tor tipine ve kesilen malzemeye baldr. Her plazma kesme
sistemiyle Kalite l, Alan 1 kalitesine ulalamaz. Demir esasl malzemeler ile alminyum arasnda, kesme
aralnn grnm bakmndan byk farklar vardr.
6.2.2.2. Ortalama Prz Derinlii "Rz"
Ortalama prz derinlii iin DIN 2310 Ksm 4' te verilen tolerans alanlar, ekil 6.14'de gsterilmitir.

ekil 6.14. Plazma kesmede msaade edilen ortalama prz

derinlikleri
Kaynak azlarnn plazma kesme ile hazrlanmasnda Kalite l yeterlidir. Kalite l'in Alan 1'i ancak zel
durumlarda kullanlr. Alminyum ve alamlar iin ortalama prz derinlii olarak, verilen deerin 4
kat alnmaldr. Tablo 6.5'te diklik ve eiklik toleranslar ile ortalama prz derinlii iin kesme yzeyi
kaliteleri l ve II olarak kademelendirilmitir.
Tablo 6.5. DIN 2310 Ksm 4te verilen Tablo 1 (Diklik ve eiklik toleranslar ve ortalama prz
derinlii)

6.2.2.3. Kenarlarn Erimesiyle Oluan Yarap "r"

Plazma kesmede, oksijenle kesmeden farkl olarak bu yarap, diklik ve eiklik toleransna dahil
edilmektedir.

145
 6.2.2.4. Kesme Yivlerinin Geriye Srklenmesi
Kesme yivlerinin geriye srklenmesi, plazma kesmede, oksijenle kesmedeki kadar ilgin
deildir. Malzeme trne bal olarak (rnein yap elii, CrNi-elii veya demird metaller) yivlerin
grn fark eder. rnein alminyum ve alamlarnda, yivli bir yzeyden ok, taneli bir yzey
elde edilir.
Plazma ile kesilen paralarda elde edilen yzey kalitesi, oksijenle kesmedekinden daha dktr.
Dik kesme yzeyleri veya keskin kenarlar gerektiinde, bunlar ancak talama veya frezeleme gibi
mekanik ilemlerle elde edilebilir. Konvansiyonel plazma kesme yntemlerinde (kuru plazma kesme9
kesilen CrNi-eliklerinde, kaynak hatalarn nlemek bakmndan kesme yzeylerindeki oksitlerin
talanarak temizlenmesi gerekir. Su pskrtmeli plazma kesmede, kesme yzeyleri ok hafif
ekilde oksitlendiinden, ilave ilem gerekmez.
6.2.2.5. Tek Tarafl Is Etkisi Altnda Plazma ile Dorusal ve Erisel Kesmede Boyut
Toleranslar
Plazma ile kesmede s etkisiyle arplma az olduundan, boyut hassasiyeti yksek paralar
elde edilebilir. Plazma ile kesilen paralar, DIN 2310 Ksm 4'e gre oluturulursa, bu takdirde nominal
llere kesme yzeyi eiklii dahil edilmez.
DIN 2310 Ksm 4'te nominal ller iin verilen snr deerler Tablo 6.6'da verilmektedir. l
toleranslar C ve D olmak zere iki tolerans snfna ayrlmtr. Tolerans snf C, plazma ile kesmede
elde edilebilecek en yksek hassasiyeti, tolerans snf D ise zel taleplerin bulunmad normal retim
hassasiyetini temsil eder. Tolerans snf C, ancak teknik adan mutlaka gerekliyse talep edilmelidir.
Tablo 6.6. Plazma kesmede nominal ller iin snr deerler.

Dikkat edilmesi gereken dier bir nokta da, plazma ile kesmede, oksijenle kesmenin tersine,
nominal ller iin verilen snr deerlerin, diklik ve eiklik toleranslar nedeniyle oluan saplamalar
iermediidir. Tablo 6.5'de nominal ller iin verilen snr deerler, kenarlarnn oran 4:1 ve kesme
uzunluu (dairesel kesmelerde ise evre uzunluu) en az 350 mm olan paralar iin geerlidir.
ekil.6.15'de:
a) DIN 2310 Ksm 4 "Plazma ile kesilmi paralarda uzunluklarn nominal lleri iin
snr deerler", 50 mm'ye kadar sa kalnlklar iin;
b) DIN 8570 Ksm " "Kaynakl konstrksiyonlar iin genel toleranslar", 30- 8000 mm

146
nominal l alannda kaynakl konstrksiyonlarn uzunluk llen iin geerli snr deerler birbiriyle
karlatrlmtr.

ekil 6.15. DIN 2310 Ksm 4 ile DIN 8570 Ksm 1'in karlatrlmas
a) Termik Kesme", DIN 2310 Ksm 4: Plazma ile kesilen paralarda nominal uzunluklar iin snr deerler. Sa
kalnlklar: 3-50 mm, nominal l alan: 35-4000 mm, Tolerans snf C ve D.
b) "Kaynakl Konstrksiyonlar iin genel toleranslar", DIN 8570 Ksm 1: Kaynakl konstrksiyonlarda uzunluk lleri
iin snr deerler. Nominal l alan: 30-8000 mm, Tolerans snflar A, B, C ve D.
6.2.3. DIN 2310 Ksm 5'e Gre Laser Inyla Kesmede Kesme Yzeylerinin Kalitesi ve l
Toleranslar
Sa ilemede kullanlan bir laserle kesme tesisinden beklenen balca unsur, teknik resimlerde
belirtilen kalitede kesimler gerekletirmesidir. Bunun yaplabilmesi iin kesme ilemini hangi
parametrelerin etkilediinin bilinmesi gerekir. Bu parametreler:
a. Malzeme (alamsz, dk alaml, yksek alaml vs.)
b. Kalnlk
c. Kesme oksijeninin basnc
d. Kesme hz
e. Kesilecek malzemenin yzey durumu (rnein pas, ya, vs.)
f. Laser cihaznn ayarlanmas'dr.

147
 Laser nyla kesmede kesme kalitesi, ok eitli faktrlere baldr. ekil 5.16, bu faktrleri bir
arada gstermektedir.

ekil 5.16. Laserle kesmede kesme kalitesine etkiyen faktrler

6.2.3.1. Diklik ve Eiklik Tolerans
Laser nyla kesme iin DIN 2310 Ksm 5'te verilen diklik ve eiklik toleranslarna ait
tolerans alanlar ekil 6.17'de grlmektedir.

ekil 6.17. Laser nyla kesmede diklik ve eiklik toleranslar

laser nyla kesme ynteminde elde edilen diklik ve eiklik toleranslar, normal koullar altnda
kaynak az hazrlklar iin ok uygundur.

148
 6.2.3.2. Ortalama Prz Derinlii
Ortalama prz derinlii iin DIN 2310 Ksm 5'te verilen tolerans alanlar ekil 6.18'da
gsterilmitir.

ekil 6.18. Laser nyla kesmede msaade edilen ortalama prz

derinlikleri
Laser nyla elde edilen ortalama prz derinlii seviyesi, kaynak az hazrlnda herhangi bir
sorun yaratmaz. Burada nkoul, dinamik stabilitesi yksek bir klavuzlarna makinasnn kullanlmas ve
kesme ilemi parametrelerinin doru ayarlanm olmasdr.

6.2.3.3. Kesme Kenarlarnn Erimesiyle Oluan Yarap ve Kesme Yivlerinin Geriye

Srklenmesi
Kesme yzeyinin alt ve st kenarlarnda diklikten sapmalarn oluumu ou zaman
nlenememektedir. Bu blgeler, diklik ve eiklik toleranslarnn lmnde dikkate alnmaz. Laser
n ile kesilen paralarda yivlerin geriye srklenmesinin hibir nemi yoktur. Tablo 6.7'de diklik ve
eiklik toleranslar ile ortalama prz derinlii iin kesme yzeyi kaliteleri l ve II olarak kademelendirilmitir.

Tablo 6.7. Diklik ve eiklik toleranslar ve ortalama prz derinlii.

6.2.3.4. Laserle Kesilen Paralarda Boyut Toleranslar

Laser n ile kesilen paralarda grlen boyut sapmalar, ncelikle kesme makinasnn klavuzlarna
hassasiyeti ile ilgilidir. Nominal ller iin DIN 2310 Ksm 5'te verilen snr deerler tablo 6.8'de
verilmitir. Boyut toleranslar iki tolerans snfna ayrlmtr. Tolerans snf K, en hassas l toleransn,

149
tolerans snf L ise normal retimdeki hassasiyeti temsil eder. Tolerans snf K, sadece kullanlmas teknik
nedenlerle zorunlu ise talep edilmelidir

Tablo 6.8. DIN 2310 Ksm 5te verilen Tablo 2 (Snr ller)

ekil 6 19'da
a) Laser nyla kesmede DIN 2310 Ksm 5'e gre nominal ller iin snr deerler, (nominal
l alan 3-1000 mm, sa kalnl 3-6 mm)
b) DIN 8570 Ksm 1 "Kaynakl konstrksiyonlar iin genel toleranslar", nominal l alan 30-
8000 mm iin kaynakl konstrksiyonlarn uzunluk llerinin snr deerleri
birbiriyle karlatrlmtr.

150
 ekil 6.19. DIN 2310 Ksm 5 ile DIN 8570 Ksm 1'in karlatrlmas
a) "Termik Kesme", DIN 2310 Ksm 5: Laserle kesilen paralarda nominal uzunluklar iin snr deerler. Sa
kalnlklar: 3-6 mm, nominal l alan: 3-1000 mm, Tolerans snf K ve L.
b) "Kaynakl Konstrksiyonlar iin genel toleranslar", DIN 8570 Ksm 1: Kaynakl konstrksiyonlarda uzunluk
lleri iin snr deerler. Nominal l alan: 30-8000 mm, Tolerans snflar A, B, C ve D.

ekilden de grld gibi, laser nyla kesme yntemi kullanlarak, ok dar toleranslara sahip paralar
retilebilir, l-aln azlarnn yeterli olduu btn yntemler iin kullanlabilir. Laser nyla kesme ile dk
eimli eik dzlemler de kesilebilmektedir.

6.2.4. Ortalama Prz Derinliinin Saptand Blge

Ortalama prz derinlii, oksijenle ve plazma ile kesmede, para st yzeyinden itibaren sa
kalnlnn 2/3' mesafede llr. Laserle kesmede ise 2 mm'den kaln salarda yine ayn mesafeden
llr. 2 mm'den ince salarda ise kesitin ortasndan lm yaplr. DIN 2310 standardnda, prz derinlii
ile diklik ve eiklik toleranslar lmlerinin nerede ve nasl yaplaca belirlenmitir (ekil 6.20). Ortalama
prz derinlii, birka lmn ortalamasdr. lme boyu 12,5 mm'dir. Ortalama prz derinliinin
lmnde, hassas bir cihaz seilmelidir.

151
 ekil 6.20. Ortalama prz derinlii, diklik ve eiklik toleranslarnn llecei blgelerin DIN
2310'a gre belirlenii.

6.2.5. Diklik ve Eiklik Toleranslarnn Saptand Blge

Diklik ve eiklik toleranslarnn saptand blge, oksijenle ve laserle kesmede benzer ekilde
tanmlanmtr. Bu deerlerin lmnde kesit st ve alt kenarlarnda, sa kalnlna bal olarak deien
bir a blgesi dikkate alnmaz (ekil 6.21-st ekil).
Plazma ile kesmede diklikten sapma llrken, erime nedeniyle st kenarda oluan yarapn
etkisi de dikkate alnr. Kenarlarn erimesiyle oluan yarap, diklik ve eiklik toleransna dhil edilir
(ekil 6.21-alt ekil).

152
 ekil 6.21. Bir halka rneinde nominal boyutlar
Oksijenle ve laser nyla kesmede diklik ve eiklik tolerans "u" nedeniyle ortaya kan boyut
farkllklar, boyut iin verilen snr deerleri amamaldr. Plazma ile kesmede ise, nominal
boyutun snr deerleri, bu sapmalar iermez. Bu nedenle bu farkllklarn, kesilecek parann boyut
toleranslarnn belirlenmesinde dikkate alnmas gerekir.
6.2.6. Oksijenle ve Plazma ile Kesmede Kullanlan Kesme Makinalarnn Hassasiyeti
Bu makinalarn sahip olmas gereken hassasiyetler, DIN 8523'te belirlenmitir. Bu standartta
dorusal ve biimsel hassasiyetten sz edilmektedir.
6.2.6.1. Dorusal Hassasiyet
Dorusal hassasiyetin deeri ile kesme ucunun ve dolaysyla kesme huzmesinin ideal bir dorudan
sapmas verilmektedir DIN 8523'e gre dorusal hassasiyet 10 metrelik bir kesme boyunda 0,2 mm'nin
altnda kalmaldr. Bu toleransla bir san kenarnn dorusal olarak kesilmesi srasnda ve tolerans alannn
tam olarak kullanlmas halinde, 0,8 mm geniliinde bir kesme yar oluur. Bu deer, otomatik
kesme yntemlerinde, kesme yar iin st snr oluturur (ekil 6.22).

153
 ekil 6.22. Dorusal hassasiyetin
kesme yar geniliine etkisi.
6.2.6.2. Biimsel Hassasiyet
Biimsel hassasiyet, belirli bir biime sahip paralarn kesilmesinde, nominal boyutlardan
sapmay verir. Bu deer 10 m uzunluk iin 0,6 mm'dir. Pratikte genellikle daha kk paralar
retildii iin, daha dar toleranslar sz konusudur (rnein 0,2 - 0,3 mm).
6.2.6.3. Kesmenin Balatld Noktann Kesilen Parann Boyut Toleranslarna Etkisi
Kesmenin balatld nokta ve kesme yn doru olarak seilerek, snn kesilen parann boyut
hassasiyetine olumsuz etkisi en aza indirilebilir

154
 ekil 6.23. Is etkisiyle oluan arplmalar azaltmak iin kesme balangcnn ve kesme ynnn
uygun seimi.
6.2.6.4. Isnn Kesilen Paralarn Hassasiyetine Etkisi
Tavlama alevinin ve kesme huzmesinin sl etkisinin, kesilen parada oluturduu boyutsal
deiimler ekil 6.24'de grlmektedir. Ayn anda iki flele kesilen 1000 mm uzunluunda ve 100 mm
geniliindeki bir para, kesmeden hemen sonra tavlama nedeniyle 1,4 mm genlemi olmasna
karn, souma srasndaki bzlme sonucu 0,5 mm ksalr. Sadece bir flele kesilirse, ekil
deiimi yaklak 2 mm olur ve kesme yzeyi bzlr.

155
 ekil 6.24. Ayn anda iki flele kesilen 10 mm kalnlndaki bir para
zerinde s etkisi.
6.2.7. Kesme Yzeyi Kalite ve Toleranslarnn Gsterimi
Oksijenle yakarak kesilecek bir yap elemannn gerekli kalite ve tolerans, DIN 2310 Ksm 3'e
gre aadaki ekilde gsterilir:

Burada diklik ve eiklik toleranslar iin Alan 2, ortalama prz derinlii iin Atan 3 ve Tolerans Snf A
gereklidir
Kesme yzeyi kalitesi, Tablo 6.9'da gsterildii gibi, esas olarak gaza, memeye, makinaya ve

156
malzemeye baldr. Bu byklkler, byk oranda kesme ilemini yapan personelin eitiminden etkilenir.
Alevle yakarak kesmede, sadece byk, modern makinalarla ve byk malzeme deerleriyle
allmaz; ayn zamanda yanc gaz ve oksijen debileri de byk miktarlardadr. Bu nedenle sadece basit
deil, ayn zamanda emniyet tekniklerine de uygun tertibatlar gerekir.
Tablo 6.9. Kesme yzeyi kalitesine etki eden faktrler

Kesme yzeyinin hangi hassasiyette olmasnn gerektii, kullanm amacna baldr. Oksijenle kesilen
paralarn byk ksm, bir sonraki imalatta kaynak yaplacak kaynak azlardr. Bu tr yzeyler iin Kalite
l (Kalite l, Alan 2) yeterlidir.
6.3. Alevle ve Plazma le Kesmede Kesme Hatalar
Kesme hatalar TS 7227 (05.89) (DIN 8518) 'da standartlatrlmtr.
Bu standartta kesme hatalar,
Grup 1 (Kesme kenar hatalar)
Grup 2 (Kesme yzeyi hatalar)
Grup 3 (Cruf kalnts)
Grup 4 (atlaklar) ve
Grup 5 (Dier atlaklar)
olmak zere be gruba ayrlmtr.
Tablo 6.10da hata gruplar ile hatalarn snflandrma numaralar ve tanmlar verilmitir.
Tablo 6.10. Kesme hatalar

157
158
159
160
161
162
163
164
165
Tablo 6.11'de alevle kesmede grlen kesme hatalar ve muhtemel nedenleri verilmitir.

Tablo 6.11. Alevle kesmede grlen hatalar ve muhtemel nedenleri

166
167
 6.4. Alevle Kesmede Kalite Kontrol
Alevle kesmede kalite kontroln, ncelikle elle ve makina ile kesme bakmndan ayr balklar halinde
ele almak gerekir.

168
 Bir alevle kesme makinasnn kalitesi, kesme llerinin kesinliiyle belirlenir. Elle kesme
makinalarnda kontrol ise, her eyden nce elle salanr. Burada kesilecek snrlar, para zerine
izilir ve kesme personeli, makinay bu izgiler boyunca hareket ettirir. Eriilebilir kesme kalitesi, alan
personelin becerisine baldr. Manyetik bobinle kontrol, bugn daha ok apraz arabal kesme
makinalarnda kullanlr. Kuvvet geii, kesilecek para zerindeki ablonu izleyen manyetik bobin
zerinden salanr.
Keskin kenarl kesmelerin (ap = 4 mm) elde edilebilmesi iin, manyetik bobinin mmkn olduu
kadar kk olmas gerekir (yaklak 8 mm apnda). Manyetik bobine bilgi aktaran ablonlar, 4 ila 8 mm
kalnlktaki elik salardan hazrlanr.
Delinmi kartlarla programlama, elle veya bir bilgisayar yardmyla yaplabilir. Burada kesme
personelinin bilgisi dnda, hz, delik yerleri ve kesme sonu gibi yardmc bilgilere de ihtiya vardr. Bu
deerlerle, delikli kartlar hazrlanr. Optimum kutu plan, ilave olanaklar salar. Delikli kartlardaki
kltlm lekli bilgiler, bir izim makinasna aktarlr. Bu izim makinasnda kt zerinde izilen yap
elemanlar, snrlarndan kesilerek ayn lekle izilmi sa tablosuna yerletirilir. Bir paradan dier paraya
birleme koordinatlarnn tespit edilmesinden sonra, izim makinasnda kontrol iin izilir. Kutularn
modern yntemleri, dijitalize edilmi tertibatlardr. Bu tertibatlar, interaktif grafik ekran veya otomatik
kutulama cihazlardr.
Alevle kesmede kutu planlarnn otomatik hazrlanmas (ekil 6.25), eitli zellikte programlarla
oluturulmaktadr. Bu programlarla kullanc, sa tablolarn hzl ve optimum ekilde paralarla doldurur.

ekil 6.25. Bir kutu plan rnei

Optik-CNC programlama da mmkndr. Bunlarda bir fotoskop ile snrlar izilir. Snrlar hesaplanarak
yerletirilir; bilgisayar hafzasnda saklanarak tekrar kullanlabilir.
6.5. Yardmc Tertibatlar
eitli yardmc tertibatlarn kullanm, tam mekanize kesme ilemini mmkn klar.
Modern kesme makinalarnda birden fazla flecin kullanm, kanlmaz bir ekilde gereklidir. Optimum
kesme hzlarna ulalmas, aralksz alma ve kesme yzeyinin mmkn olan en yksek kalitede
olmas, fle ile para arasndaki optimum mesafenin sabit tutulmasyla mmkndr.
fle ykseklik ayar eitli ekillerde yaplabilir:
Ayar silindirleriyle mekanik olarak ykseklik ayar: fle ykseklik ayarnn bu en basit ekli,

169
ok verimli ve etkindir ancak ekilli kesmelerde kullanlamaz. Keskin ke yapmada ve ok yivli kesme
azlarnda yeterlidir.
Elektro-manyetik ayarlama dzenei: burada ayarlama ilemi, elektrikli bir motorla alan bir
impulslu ayarlayc ile salanr. Bu tr ayarlama ok yaygn deildir.
kapasitif ykseklik ayar: burada fle mesafe ayar, halka eklindeki alglayc bir sensr ile
para arasndaki kapaitansn deiimi ile deitirilir. Ayarlama 1 ila 0,5 mm arasndaki bir
hassasiyetle, hzl ve kademesiz olarak yaplabilir. Tam mekanize kesmede, kesme flecinin tam
konumlandrlmas, bu tip ykseklik ayaryla yaplmaktadr.
ok fleli tertibatlar (ekil 6.26), ok yzeyli kaynak azlarnn hazrlanmasnda ekonomik kesme
salar. fleli tertibatlar kaynak azlarnn hazrlanmasnda, her trl azn hazrlanmasn mmkn klar.
Sonsuz dnebilen tertibatlarn kullanmyla, eri azlar hazrlanabilir. Gaz k, bu uygulamalarda bir
kamara oluturulmasn salar.
Nmerik kontroll makinalarda, flelerin hareketlerinin otomatize edilmesi mmkndr. J-azlarn
kesilmesi, Longcav-tertibat (ekil 6.27) ile yaplr.

ekil 6.26. fleli tertibat ekil 6.27. Longcav tertibat

Delik ama otomatii, salarda otomatik olarak kesme balangc oluturulmasn salayan bir
tertibattr. Bu tertibat, tam mekanik kesmede kanlmaz bir sekilide gereklidir. Bu ilem, CNC makinalarda
yardmc bir fonksiyon zerinden kontrol edilir. Bu tertibat, fotoelektrik kontroll bir makinada da gereklidir.
Bunun iin ayar parametresi, otomatik delik ama tablolarndan alnabilir. Maksimum delik ama kalnl
yaklak 130 mm'dir.
lemin ilerlemesi o ekilde kontrol edilmelidir ki, malzeme hzl bir ekilde tavlanmal, kesme oksijeni
doru dozda malzemeye sevkedilmesi ve cruflar kesme yarndan flenerek uzaklatrlmaldr.

170
Cruflar uzaklatrlrken fle memesine zarar vermemelidir.
Kesme kalitesinin srekliliinin salanmas, malzeme, sa kalnl, gaz tr ve meme sistemi gibi
kesme parametrelerine baldr. Bu nedenle tavlama oksijeni iin optimum gaz debisi gereklidir. Bunlar,
delik ama ilemi ve kesme ilemi iin geerlidir. Elle ayar hatalarndan kanlmaldr.
6.6. Alevle Kesmede Ekonomiklik
Alevle kesme yntemlerinin ekonomiklii, farkl parametrelere baldr. Bunlarn banda iletmeye
zg dzenlemeler gelir. Gemi yapm, elik konstrksiyon ve basnl kap ve kazan imalat gibi
iletmelerde, zel bir kesme atlyesinin bulunmas gerekir. Bu atlyelere malzeme ak ve kesilmi
malzeme k sorunsuz olmaldr; kaldrma makinalar ile uygun ekilde donatlm olmaldr.
Makinalarn devaml alma sreleri, ekonomik kesme zerine byk etki yapar. Fotoelektrik
kontroll makinalarda bu sre pratikte % 25 ila 50 kadardr. CNC kontroll makinalarda bu sre % 75
ila 80'e kar. hazrlnn ablonlar, izimler ve kutu planlar ile oluturulmas, bu srelerin artmasna yol
aar. ekil 6.28'de bir flele her bir metre bana maliyet faktrlerinin dalm gsterilmitir.

ekil 6.28. Alevle kesmede maliyet faktrlerinin dalm

Bu ekil, maliyetin en nemli ksmnn cret maliyetleri olduunu gstermektedir. Bu nedenle kesme
hzlar arttrlarak ve tavlama sreleri ksaltlarak saat bana kesme miktarnn ykseltilmesi gerekir.
Ekonomikliin ykseltilmesinde dier nemli bir unsur, paket kesmedir. Bir pakette 0,5 ila 10 mm
kalnlnda salar, 50 ila 100 mm paket kalnlna kadar kesilebilir. Ancak bu yntemde, salarn tam
olarak temizlenmi ve aralksz yerletirilmi olmalar zorunludur. Her bir durumda germe tertibat arttr.

171
Paket kesmeyle karlatrldnda, ok flele kesme, birka kat daha ekonomiktir.

172
 BLM 7. KESME DATALARI
Bu blmde, termik kesme teknolojisinde genel olarak geerli kesme datalar verilmitir. Ancak bu
blmde verilen deerler, aratrma almalar sonucunda bulunan deerlerdir. Bu nedenle pratik
uygulamalarda kk miktarda deimeler olabilir. Kullanclarn bu hususu gz nnde bulundurmalar
tavsiye olunur.
Kesme teknolojisinde kalite ve ekonomikliin salanmasnda, sadece bu blmde verilen datalarn
uygulanmas yeterli olmaz. Ayrca kullanlan tehizatn, malzemelerin ve kesme ilemini yapan personelin
de birlikte dnlmesi gerekir.

173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
 FAYDALANILAN ESERLER
1. ANIK, Selhaddin, "Plverize Maddeler Vastasyla Oksi-Asetilen Kesmesi", I.T.. Dergisi, Cilt
15, Say 1, 1957
2. ANIK, Selhaddin, KUNT, Erdal, "Haval Karbon Ark ile Rendeleme", Demir ve elik Mecmuas,
Say 1, 1958,
3. ANIK, Selhaddin, "Kaynak ve Kesmede Korunma Esaslarna Toplu Bir Bak", Mhendis ve
Makina, Say 14, 1958
4. ANIK, Selhaddin, "Kesme Tekniindeki inkiaflar", 1959-1960 yl I.T.. Makina Fakltesi
Konferanslar.
5. ANIK, Selhaddin, "Oksi-Asetilen ile Elektrik Ark Usul Rendelemenin Mukayesesi", Demir ve
elik Mecmuas 9, Say 12, 1960
6. ANIK, Selhaddin, LAYIKTEZ, Celil, "Haval Karbon Ark (Arcair) Usul", Oerlikon Kaynak
Teknii K.T 5, 1968
7. ANIK, Selhaddin, "Kaynak Teknii-Cilt 1", stanbul Teknik niversitesi Ktphanesi, Say: 960,
i T.. Matbaas, Gmsy 3.Bask,1973
8. ANIK, Selhaddin, "Kaynak Teknii-Cilt 2", stanbul Teknik niversitesi Matbaas, Say: 1217,
I.T.. Matbaas, Gmsy, 4.Bask, 1982
9. ANIK, Selhaddin, "Kaynak Teknolojisi El Kitab", Ergr Matbaas, 1983, stanbul.
10. ANIK, Selhaddin, ANIK E.Sabri, VURAL, Murat, "1000 Soruda Kaynak Teknolojisi El Kitab-
Cilt 1", Birsen Yaynevi, ISBN 975- 511-094-X, 1993, stanbul.
11. BHME, D., HERMANN, F.D., "Handbuch der Schweissverfahren", Teil l-ll, DVS-Verlag,
Dseldorf, 1991, 1992
12. DORN, L., "Fgen und Termischen Trennen", Expert Verlag GmbH, 1984.
13. N.N , "Schneiden mit CO2- Hochleistung Lasern", VDI-Verlag, Dsseldorf, 1993
14. ENGEMANN, B., "Schneiden mit Laserstrahlung und Wasserstrahl", Expert Verlag GmbH,
1993
15. KULINA, RICHTER, RINGELHAN, WEBER, "Materialbearbeitung durch Laserstrahl", DVS-
Verlag, Dsseldorf, 1993
16. N.N., "Welding Handbook", Eighth Edition, Vol. 1-2-3, American VVelding Society, 1991, 1993,
1996
17. MAIR, H., "Unregelmaessigkeiten bem autogenen Brennschneiden und deren Ursachen",
Jahrbuch Schweisstechnik '96, 1996, S. 187/195
18. ANIK, Selhaddin, DIKICIOLU, Adnan, VURAL, Murat, "Termik Birletirme ve Kesme
Tekniinde Doalgaz", stanbul, 1.Uluslararas Doalgaz Kullanm ve Dnm Sempozyumu, 26-29
Kasm 1992, S. 11-18

192
 19. ANIK, Selahaddin, DKCOLU, Adnan, "Sualtnda Kaynak ve Kesme", Meta 44, Haziran
1992, Say 15, S.21-25
20. BORN, K., DORN, L., HERBRICH, K., "Plasma-, Laser-,
Elektronenstrahl - Die Strahl-, Schweiss - und Schneidverfahren im Vergleich", Bleche, Rohre, Profile
(1973), H.9
21. WODTKE, C.H., PLUNKETTA, N.A., FRIZZEL, D.R., "Underwater Plasma Arc Cutting, welding
Journal, 1976.
22. BURKE, M.H., "Water-lnjection Plasma-Arc Cutting", Welding and Metal Fabrcation (1974),
October
23. VANSCHEN, W., "Plasmaschneiden von Staehlen und Nichteisenmetallen", Der Praktiker,
30(1978), H.3 und H.4
24. HERMAN, F.D., "Termisches Schneiden", Die Schvveisstechnische Praxis, Band 13, DVS-
Verlag, Dsseldorf, 1979
25. MARCHAIMDISE, H., "Plasmatechnologie - Grundlagen und Anwendung", DVS-Berichte, No:8,
DVS-Verlag, Dsseldorf, 1970
26. N.N., "Recommended Safe Practices for Plasma Arc Cutting", American Welding Society, AWS
A6.6, 1969
27. POMASKA, H.U., "Kriterien de Plasmaschneidens in der
Anwendungstechnik", Der Praktiker 25 (1973), H.8.
28. KARADENIZ, Sleyman., AKSOY, T., "Plazma Nedir?", DE Denizli Mhendislik Fakltesi,
1.Mhendislik Haftas, 1985
29. KARADENIZ, Sleyman., "Plasmametallurgische Herstellung von Metallegierungen",
Dissertation, 1981, Technische Universitaet- Hannover
30. RUTSCHER, A., DEUTSCH, H., "Plasmatechnik, Grundlagen und Anwendung", Cari Hansen
Verlag, Mnchen, Wien, 1984
31. BERNARD, P., SCHREIBER, G., "Verfahren der Autogentechnik", Fachbuchreihe
Schvveisstechnik, Band 61, DVS-Verlag, Dsseldorf, 1973
32. HASE, C., REITZE, W., "Fachkunde de Autogenschweissens", Verlag W.Girarded, 7.Auflage,
Essen, 1965
33. VIGNARDED, L., "Oxycoupage et Coupage Plasma", Publication Ecole Superior de la Soudure
Autogene, 1990
34. AICHELE, R., "Leistungskennwerte fr das Schweissen, Schneiden und verwandte Verfahren",
Fahcbuchreihe Schweisstechnik, Band 75, DVS-Verlag, Dsseldorf, 1981
35. N.N. "Autogenverfahren, Thermisches Schneiden, Thermisches Spritzen und Arbeitschutz",
DIN-Taschenbuch 65, Beuth Verlag, 1988
36. N.N., DIN 2310, DIN 8518, DIN 8522, DIN 8523, DIN 8543, DIN 32510,TS 3579, TS 7227, TS

193
11151 standartlar.

194