Hierarchia i dialog

Recenzent: Dr Sawomir Pilipiec

Redakcja: Dr hab. Piotr Szreniawski

Think Tank Nauk Administracyjnych

by respective authors 2017

Lublin 2017
Spis treci

Wstp ........................................................................................................ 5
Dominika Antolak Hierarchia w sporcie siatkwka ........................ 6
Joanna Burakowska Dialog w nauczaniu jzykw obcych............... 11
Weronika Cybula Brak traktowania wypowiedzi dzieci powanie
i jego konsekwencje ................................................................................. 16
Olga Demczuk Zwracanie uwagi kontrola obywatelska czy
wymdrzanie si? ................................................................................... 20
Magdalena Dolega Wywiad telewizyjny jako forma dialogu ........... 23
Kinga Drewienkowska Wadza absolutna jednostek na niskich
stanowiskach kierowniczych ................................................................... 28
Katarzyna Dudek Komunikacja wewntrzna i zewntrzna
w jednostkach samorzdu terytorialnego ............................................... 35
Magda Gospodarek Umowa spoeczna jako rezultat dialogu .......... 55
Artur Janczuk Wyobcowanie elit jako niezdolno do dialogu .......... 60
Martyna Jankowska Psychoterapia jako dialog ................................ 76
Kinga Kidanowicz Hierarchia mafii sycylijskiej .............................. 85
Maciej Kijowski Kapitan statku morskiego jako fenomen prawny .... 93
Jolanta Krajewska, aneta Surdy Jak dobiera rozmwcw ......... 103
Agnieszka Kuchciak Hierarchiczno w subach mundurowych . 120
Joanna Kunc Hierarchia i dialog w administracji samorzdowej .... 139
Anna Lech Wyobraenie o wyjtkowoci gatunku ludzkiego
a niszczenie rodowiska ........................................................................ 150
Katarzyna Maik Potrzeba dialogu w edukacji szkolnej ................... 158
Katarzyna Marcinek Podzia pracy a hierarchia ............................ 169
3
Magdalena Marzec Unikanie pacenia podatkw a brak zaufania
do obywateli .......................................................................................... 175
Agata Mularczyk Brak szacunku jako brak kultury ....................... 184
Ilona Siwiska Hierarchia potrzeb a szczcie ................................ 189
Sebastian Strojny Znaczenie dialogu w diagnozie lekarskiej .......... 202
Ruslana Surminska Korupcja ucisk spoeczny czy dialog
pozasystemowy ..................................................................................... 207
Magorzata Szreniawska Trwao zasad prawa administracyjnego
a pewno prawna klienta administracji .............................................. 214
Piotr Szreniawski Subiektywno oceny ustroju ............................ 226
Iwona Szwaek Wywiad jako forma obnaania niewiedzy.............. 233
Lidiia Tsvetkova Skrzywienie nauczycielskie ................................. 241
Mateusz Turko Hierarchia naczelnych organw administracji ...... 246
Mateusz Turski Przywdca szacunek do niego i ile go potrzeba? 257
Monika Woniak Dialog w korespondencji .................................... 264
Martyna Wrbel Zdolno do przekonywania rozmwcy ............... 270

4
Wstp

Zagadnienia hierarchii i dialogu cz si ze sob na wielu

paszczyznach, obejmujc zarwno kwestie organizacji
administracji publicznej i problemy komunikacji midzyludzkiej,
jak te tematy zwizane z szeregiem zjawisk, ktrych analiza
zwykle podejmowana jest z perspektywy socjologicznej lub
psychologicznej. Niniejsze opracowanie stanowi zbir artykuw
autorstwa studentw kierunku Administracji na Wydziale Prawa
i Administracji UMCS oraz doktorantw, pracownikw
naukowych i innych osb zainteresowanych szeroko rozumian
problematyk administracji i prawa administracyjnego.
Ksika Hierarchia i dialog jest drug publikacj
zbiorow wydan przez Think Tank Nauk Administracyjnych,
organizacj pozarzdow propagujc badania nad administracj.
Liczymy na przychylny odbir opracowania i zachcamy do
udziau w kolejnych projektach TTNA.

5
Dominika Antolak Hierarchia w sporcie siatkwka

Czym waciwie jest hierarchia w sporcie i czy ona

istnieje? Zanim odpowiemy sobie na to pytanie, naleaoby
zastanowi si, czym tak w ogle jest hierarchia. Mona
powiedzie, e hierarchia to usystematyzowana kolejno rzeczy,
zagadnie od najwaniejszych do najmniej wanych. Wiemy ju
co ten termin oznacza, teraz zastanwmy si nad zadanym
pytaniem.
Na pierwszy rzut oka moe si wydawa, e w sporcie nie
ma czego takiego jak hierarchia, lecz wbrew pozorom ona
funkcjonuje. Skupmy si na Polskiej Reprezentacji w Siatkwce
Mczyzn.
W rodowisku sportowym mona uzna, e na szczycie
owej hierarchii stoi prezes zwizku, w przypadku siatkwki
prezesem Polskiego Zwizku Piki Siatkowej jest Pan Jacek
Kasprzyk. To on wraz ze swoimi wsppracownikami czuwa nad
Polsk siatkwk, wybierajc trenera, analizujc wyniki sportowe
lub ich brak, a take bd co bd udzielajc wsparcia
finansowego w celach rozwojowych. Nie tylko prezes jest wany,
cho to on peni funkcje reprezentacyjne, ale cay zwizek,
wszyscy jego wsppracownicy, poniewa to oni jako jedna
jednostka staraj si o moliwoci organizowania ronych imprez
sportowych w Naszym kraju, aby promowa nie tylko ten pikny
sport, ale rwnie Polsk. W przecigu kilku minionych lat Polska
Reprezentacja Mczyzn staa si jedn z najlepszych druyn na
wiecie. Jednak nie tylko kadra jest znakomita, ale rwnie Polska
liga, w ktrej graj bardzo dobrzy siatkarze nie tylko z Polski, ale
i z zagranicy.
Od PZPS-u wszystko si zaczyna. To do niego wpywaj
zgoszenia kandydatw na trenera Reprezentacji, a nastpnie
czonkowie wybieraj odpowiedni osob, ktra poprowadzi

6
zesp do zwycistw i stworzy druyn. Druyn, ktra mimo
poraek, ktre w sporcie si zdarzaj, bdzie umiaa si
odbudowa i siga po zwycistwa. Od nowego sezonu
selekcjonerem kadry mczyzn bdzie Ferdinando De Giorgi. To
on poprowadzi Reprezentacj do Igrzysk Olimpijskich w Tokio
w 2020 roku. Jest to jego gwny cel, zdobycie medalu na tej
prestiowej imprezie. Wiadomo, e po drodze bd te inne
imprezy, Liga wiatowa czy te rozgrywane w tym roku
w Naszym kraju Mistrzostwa Europy. De Giorgi przej kadr po
Stephanie Antidze, ktry za porozumieniem stron rozwiza
kontrakt po nieudanym wystpie Reprezentacji na Igrzyskach
Olimpijskich w Rio de Janeiro w 2016 roku.
Jednak warto wspomnie, e poprowadzi on Naszych
siatkarzy do Mistrzostwa wiata w 2014 roku, co byo nie lada
osigniciem dla pocztkujcego trenera, a Reprezentacja signa
po zoto w tych rozgrywkach po raz drugi w swojej historii. Po
raz pierwszy dokona tego trener Hubert Jerzy Wagner wraz ze
swoj druyn w 1974 roku w Meksyku. Co wicej, dwa lata
pniej w Montrealu Polska kadra pod wodz tego samego
selekcjonera signa po zwycistwo na Igrzyskach Olimpijskich.
Wracajc do Antigi, jak powiedzia Wojciech Drzyzga,
komentator sportowy, dla Sport.pl: Antiga przesta by dobrym
ojcem.. Bo wanie trener powinien by takim ojcem, ktry ma
pokaza i uksztatowa odpowiedni drog do ocignicia
najwyszych celw. Przed nowym selekcjonerem Reprezentacji
Polski siatkarzy stoi wiele wyzwa, ktrym mam nadziej, e
podoa. Wybierany jest jak ju zostao wspomniane przez zarzd
Polskiego Zwizku. Podpisuje kontrakt na okrelony okres
i w tym czasie ma speni swoje obietnice, zrealizowa zaoenia.
Na barkach trenera spoczywa wiele. Wybiera wedug wasnych
kryteriw cay zesp, aby stworzy z Nimi prawdziw druyn
i osign jak najwysze cele. Caa druyna czuje do niego

7
respekt. Jednak, kiedy zesp nie osiga oczekiwanych rezultatw
to pena odpowiedzialno za poraki spoczywa na selekcjonerze.
Wycigane s konsekwencje wobec niego, bo on tworzy
kadr i odpowiada za ni. Na nowym trenerze ciy swego
rodzaju presja zwizana z przyszymi Igrzyskami Olimpijskimi,
poniewa minione Igrzyska Reprezentacja Polski nie zaliczya do
udanych i teraz oczekuj si lepszego rezultatu, eby nie
powiedzie medalu. Wiadomo, e nie jest sam trener. Ma do
pomocy cay sztab szkoleniowy z drugim trenerem,
fizjoterapeutami czy statystami. Wsplnie buduj kadr. I wanie
mona powiedzie, e jest on kolejnym elementem w sportowej
hierarchii.
Nastpny w drabince jest kapitan druyny wybierany
przez trenera. Nie jest powiedziane jakie ma spenia kryteria.
Niektrzy uwaaj, e ma by to osoba najlepsza w druynie,
majca najwiksze dowiadczenie czy te duo energii w sobie
i samozaparcia. A tak naprawd to selekcjoner ma wasny punkt
widzenia i wybiera wraz ze swoim sztabem szkoleniowym
najbardziej odpowiedniego siatkarza, osob, ktra bdzie
potrafia porozumie si z sdzi, nie tylko w polskim jzyku,
podczas meczu, bdzie motywowa ca druyn i czasem
w szatni, gdy zajdzie taka potrzeba wytyka bdy, bdzie takim
motorem napdzajcym.
Do kompetencji kapitana naley rwnie udzia
w przedmeczowych konferencjach prasowych czy te udzielanie
wywiadw. Mona powiedzie, e stoi przed ca druyn,
chocia czasem nie jest to w peni widoczne. Po prostu on
reprezentuje ca druyn. W minionym sezonie kapitanem
Reprezentacji mczyzn by Micha Kubiak, bardzo energiczny
i wybuchowy siatkarz, co wida na boisku. Potrafi swoj zo
przeoy na bardzo efektowne akcje. Moe si wydawa, e
kapitan to lider zespou, ale wbrew pozorom tak nie jest, moe

8
nim by zupenie inny siatkarz. Nie wiadomo czy nowy
selekcjoner kadry pozostawi Kubiaka na tym stanowisku, ale
w peni spenia si w tej funkcji.
Kolejni w hierarchii s pozostali siatkarze, atakujcy,
przyjmujcy, rozgrywajcy, rodkowi i libero. Tworz oni jeden,
zgrany zesp, tak rodzin, poniewa w sezonie
reprezentacyjnym spdzaj ze sob mnstwo czasu. Trenuj
razem, obracaj si gownie we wasnym towarzystwie i przede
wszystkim wsplnie graj. S ze sob zyci co mona zauway w
relacji midzy Karolem Kosem a Andrzejem Wron, ktrzy maj
wspln stron internetow, razem udzielaj si medialnie
i wspieraj wiele instytucji charytatywnych i duo wicej. Dla
niektrych siatkarzy druyna to ich taka druga rodzina, gdy
kiedy ju jest sezon reprezentacyjny i jest wiele wyjazdw za
granic to spdzaj we wsplnym gronie wicej czasu ni
z wasnymi rodzinami.
Reprezentacja to taka Nasza Duma Narodowa. Moemy
si ni chwali, oczywicie wikszo z nas robi to wtedy kiedy
jest jaki sukces, wspiera w zwycistwach, ale te wtedy, kiedy
przychodzi poraka i po prostu kibicowa jej. Mona uy bardzo
znanego sformuowania Dumni po zwycistwie, wierni po
porace. I tu wanie pojawia si ostatni element w hierarchii,
czyli kibice. A w Polsce fanatykw siatkwki z sezonu na sezon
jest coraz wicej. Najwiksi fani jed za Reprezentacj
w najdalsze zaktki wiata, a Ci, ktrzy nie maj takiej moliwoci
wspieraj druyn ogldajc mecze w telewizji i te mocno
przeywaj kad akcj.
Wiadomo, e nie wszyscy mog obejrze kade spotkanie
Reprezentacji na ywo, ale jak ju si pojedzie to s to
niezapomniane wspomnienia i wielkie emocje. Ta atmosfera, tyle
ludzi wspierajcych Nasz druyn, co piknego i wartego
zobaczenia. Kto raz pojedzie, bdzie chcia jedzi cay czas.

9
Kibice motywuj kadr do walki, to taki sidmy zawodnik na
boisku. A Polscy kibice siatkwki s najlepsi na wiecie. To jak
piewaj Hymn Narodowy i to a cappella co niesamowitego,
mona mie ciarki jak si sucha w telewizji, a co dopiero na ywo
i piewa si razem z t wielotysiczn publicznoci. Polscy kibice
s niezastpieni, bez nich druyna by nie istniaa.
Tak, wic hierarchia istnieje rwnie w siatkwce. Lecz
naley zauway, e te wszystkie elementy w drabince tworz
jedn spjn cao, swoisty organizm. Druyna nie poradziaby
sobie w przygotowaniach do wystpw sportowych i w samych
spotkaniach bez trenera, selekcjoner nic by nie zrobi bez
zawodnikw, a bez nich nie istniaaby Reprezentacja.
A szkoleniowca kto musia wybra. Take mimo, e hierarchia
istnieje w sporcie jakim jest siatkwka, to wszyscy s tak samo
wani i nikogo nie mona pomin.

Bibliografia:
1. http://www.sport.pl/siatkowka/1,65103,20818996,siatkowka-
drzyzga-antiga-przestal-byc-dobrym-ojcem.html

10
Joanna Burakowska Dialog w nauczaniu jzykw obcych

W dzisiejszych czasach znajomo jzykw obcych jest

bardzo wana. Ich nauk zaczynaj ju najmodsze dzieci w
przedszkolach od najprostszych, znanych im na co dzie
zwrotw, by zachci do dalszej edukacji w przyszoci. Nauka
jzykw obcych jest rwnie jednym z podstawowych
przedmiotw w szkole podstawowej, gimnazjum oraz w szkole
redniej. Czas powicony na nauk danego jzyka oczywicie
nigdy nie bdzie czasem zmarnowanym, gdy w dzisiejszych
czasach nawet ju nasi przyszli potencjalni pracodawcy mog
wymaga od nas znajomoci co najmniej jednego jzyka obcego
na poziomie komunikatywnym, wiksze firmy znajdujce si na
rynku pracy przeprowadzaj ju bardzo czsto rozmowy
kwalifikacyjne w jzyku innym ni polski. Jednak co jest
najwaniejsze by nasza nauka danego jzyka przynosia
pozytywne skutki? Na podstawie wasnych dowiadcze,
obserwacji oraz wasnej wiedzy postaram si to wyjani oraz tym
samym zachci do nauki jzykw obcych, co wcale nie jest takie
trudne.

Co to jest dialog oraz jego wpyw na nasz nauk

Jedn z wanych metod w nauczaniu jzyka obcego jest
dialog. Dialog to nic innego jak rozmowa co najmniej dwch osb.
By nasza edukacja przynosia jak najlepsze efekty nie wystarczy
sama nauka swek bd zwrotw. Bardzo potrzebny jest dialog.
To wanie dziki rozmowie, w ktrej zastosujemy nauczone
wczeniej wyraenia jeszcze bardziej si one nam utrwal. Im
wicej bdziemy starali si rozmawia w jzyku, ktrego si
uczymy, tym bardziej nasza bariera niepewnoci
w podejmowaniu w praktyce rozmowy w danym jzyku bdzie
si obnia.

11
Nauczanie jzykw obcych w szkoach
W zalenoci od szkoy, do ktrej uczszczamy, nauka
jzykw obcych odbywa si na niszym bd wyszym poziomie.
Jednak na kadym z tych poziomw wanym elementem jest
dialog. W zalenoci od wieku nauczanej osoby oraz jej wiedzy,
rozmowa odbywa si na rnych poziomach z zastosowaniem
wikszej lub mniej iloci wyrazw. Im wicej dana osoba potrafi
tym nauczyciele kad wikszy nacisk na wzbogacanie swoich
wypowiedzi. Natomiast jeli jest to osoba pocztkujca, nauk
rozpoczynaj od nauczenia podstaw.
Edukacja jzykw innych ni jzyka polskiego rozpoczyna
si ju w szkole podstawowej. Tu najmodsi potrzebuj bardzo
duo rozmowy, by udao im si wszystko zrozumie. W szkole
podstawowej rozmowa z uczniami jest wrcz wskazana. Maemu
dziecku, dla ktrego jzyk obcy to zupenie nowe dowiadczenie,
trzeba tumaczy nie tylko znaczenie podanego swka bd
zwrotu, lecz rwnie wytumaczy jego pisowni oraz fonetyk.
Dziki dialogom przeprowadzanym midzy nauczycielem
a najmodszymi uczniami, zapamituj oni wicej, a tym samym
s zachcani do dalszej edukacji, oraz przekonuj si, e nauka
np. jzyka angielskiego czy woskiego wcale nie jest taka trudna
lecz bardzo ciekawa.
By mc si przekona o pozytywnym wpywie rozmowy
z dzieckiem podczas nauczania jzyka obcego postanowiam
przeprowadzi 30 minutow lekcj jzyka angielskiego
z omioletni Aleksandr, uczennic 3 klasy szkoy podstawowej.
Nasza lekcja opieraa si na nauce swek oraz zwrotw
z biecych lekcji, oraz nastpnie na wykorzystaniu ich w
prostych zdaniach i bardzo krtkich dialogach. Po 30 minutach
nauki zauwayam, e im wicej uczennica powtarzaa razem ze
mn podane wyraenia, a pniej ukadaa z nimi zdania

12
rozmawiajc ze mn, udao jej si nauczy szeciu bardzo
przydatnych na tym poziomie nauczania zwrotw. Powysze
dowiadczenie udowodnio, e dialog w nauczaniu jzykw
obcych jest bardzo potrzebny oraz przynosi jak najbardziej
pozytywne skutki.
Uczniowie szk gimnazjalnych nauk jzykw obcych
prowadz ju na wyszym poziomie. W tych szkoach dialog
midzy uczniami a nauczycielami nie polega ju przede
wszystkim na tumaczeniu zasad poprawnej wymowy danych
zwrotw, gdy tego nauczyli si ju w szkole podstawowej. Ta
nauka opiera si na jak najwikszej iloci rozmw by uczniowie
oswajali si z danym jzykiem, jak najchtniej podejmowali
rozmow w tym jzyku oraz by ich wypowiadane zdania byy jak
najbardziej poprawne i wystarczajco rozwinite. Nauczyciele w
szkoach gimnazjalnych staraj si przekona tym samym swoich
uczniw, e rozmowa w obcym im jzyku nie jest wcale trudna,
a w przyszoci moe by bardzo przydatna. Dziki wsplnym
dialogom przeprowadzanym na lekcjach uczniowie znacznie
poprawiaj swoj wymow oraz rozwijaj sownictwo. Im wicej
przeprowadza si rozmw, tym lepsze s efekty oraz atwiejszy
start w dalszej edukacji jzyka w szkole redniej.
W szkoach rednich nauka jzykw obcych odbywa si
na wyszym poziome ni w poprzedniej szkole. Dzieje si tak,
poniewa nauczyciele w szkoach rednich maj wiadomo
tego, e przez ostatnie lata bylimy przygotowywani nie tylko do
kontynuowania nauki jzyka obcego w nastpnej szkole ale
przede wszystkim do egzaminw, ktre odbyy si z danego
jzyka pod koniec gimnazjum. To wanie ten egzamin sprawdzi
nasze umiejtnoci zdobywane od kilku lat. W szkoach rednich
lekcje przygotowuj nas ju nie tylko do egzaminw
maturalnych, ktre odbywaj si pisemnie ale te i ustnie, lecz
przede wszystkim do naszej lepszej przyszoci na rynku pracy.

13
Dziki wzajemnie przeprowadzanym rozmowom nasz jzyk staje
si rozwinity, sownictwo znacznie si wzbogaca, a rozmowy
z innymi nie sprawiaj nam ju wikszych problemw.
Nauczyciele w szkoach rednich kad tak duy nacisk na
rozmowy, gdy umiejtno posugiwania si jakim innym
jzykiem jest w dzisiejszych czasach bardzo wana oraz
przydatna.
Im wczeniej podejmiemy nauk danego jzyka tym
atwiej bd przychodzi tego pozytywne efekty. Im wicej
bdziemy starali si uywa nauczonych sw i zwrotw w
rozmowach, tym pniej chtniej bdziemy podejmowa si
rozmowy w danym jzyku. Uczy mona si bardzo duo i dugo,
jednak by to czego si nauczylimy utrwalio nam si, potrzeba
zastosowania w praktyce, czyli w rozmowie.
Z wasnego dowiadczenia wiem, e gdyby nie cige
przeprowadzanie rozmw midzy uczniami a nauczycielem,
nauka nie przynosiaby tak dobrych efektw. Z kad kolejn
rozmow oraz z kadym kolejnym zdaniem rozmowa stawaa si
dla mnie coraz atwiejsza, a jednoczenie bardziej rozbudowana,
z wikszym zasobem sw oraz poprawna. Kilkanacie lat nauki
jzyka angielskiego nie jest dla mnie adn strata czasu, wrcz
przeciwnie. Jestem bardzo usatysfakcjonowana tym, e
wyjedajc np. na wakacje za granic bez problemu mog si
porozumie wszdzie i z kadym, bez znaczenia gdzie si
znajduj w danym czasie. Kad rozmow podejmuj bardzo
chtnie i bez obaw, e nie zostan zrozumiana.
Pamitajmy, e w nauce jzyka obcego dialog jest
podstaw. Warto o tym pamita by nasze godziny powicone
na nauk przynosiy pozytywne efekty oraz nas samych
satysfakcjonoway. Niewane czy bdzie to rozmowa
z nauczycielem w szkole, wykadowc na uczelni, z czonkiem
rodziny w domu czy nawet rozmowa z e-speakerem, to

14
najwaniejsze jest zastosowanie tego czego si uczymy
w praktyce.

15
Weronika Cybula Brak traktowania wypowiedzi dzieci
powanie i jego konsekwencje

Kady czowiek czuje niezrczno i przygnbienie, kiedy

rozmwca ignoruje go i sowa, ktre wypowiada. Nikt nie lubi
kiedy lekceway si jego zdanie i osobiste pogldy na rne
sprawy. Wszyscy bez wyjtku reaguj podobnie, takim sytuacjom
towarzyszy zo i przykro, poniewa reakcja suchacza bya
przeciwna do oczekiwanej. Podobnie jak czowiek dorosy, dzieci
potrzebuj powicenia im uwagi, zazwyczaj znacznie wicej, ni
si to dorosym wydaje. To wanie im powinno si ofiarowa jak
najwicej zainteresowania, poniewa bagatelizowanie
wypowiedzi dzieci moe mie powane konsekwencje
w przyszoci. W mojej pracy pragn przedstawi moliwe
konsekwencje tego zjawiska.
Suchanie i reagowanie na sowa dzieci jest wyrazem
szacunku nie tylko do osoby mwicej, lecz take do siebie
samego. To jak reagujemy na sowa najmodszych wiadczy o nas
samych. Czowiek, ktry twierdzi, e jest osob godn i ma
szacunek do samego siebie, powinien wykazywa zaangaowanie
w rozmow, zwaszcza z najmodszymi, bowiem to oni czsto
daj komunikaty, ktre wskazuj na wane zdarzenia i problemy
z ich ycia. Dzieci maj wrodzone poczucie wasnej wartoci,
dziki ktremu s w stanie wyczu kiedy wyraa si im
zainteresowanie a kiedy ignorancj. Okres dojrzewania to czas,
kiedy naley dzieci otoczy szczegln trosk, okaza wiele uczu
i da poczucie bezpieczestwa, ktre ujawni si poprzez
odpowiedni reakcj na proby i sowa najmodszych.
Odpowiedni ton gosu, zaangaowanie w rozmow, grzeczno
i unikanie obelywych sw to tylko niektre czynniki, ktre

16
sprawi, e dziecko poczuje si pewniej, bdzie akceptowao
siebie i stanie si mielsze.
W okresie dojrzewania dzieci czsto potrzebuj cigego
doceniania i wsparcia, ktre pomoe im odnale si w dorosym
yciu. Dzieci, w kadej sytuacji mog polega tylko na dorosych,
wic bardzo wane jest podejmowanie prb rozwiania wszelkich
wtpliwoci, powicanie czasu i rozmowa, bowiem kady
pragnie chocia odrobiny zainteresowania od drugiego
czowieka. Dzieci kumuluj w sobie wiele uczu wic jasno
rozpoznaj, kiedy zostay zignorowane lub wymiane. Doroli
czsto myl, e tylko przemoc psychiczna i fizyczna stosowana
wobec dzieci moe sprawia im krzywd. Jest to bdne mylenie,
poniewa traktowanie dziecicych wypowiedzi niepowanie jest
elementem poniania. Mody czowiek czuje si wtedy
niepotrzebny i odrzucony, a przede wszystkim traci pewno
siebie i poczucie wasnej wartoci. Wydaje mu si, e pytania
ktre zadaje lub historie jakie opowiada nie s istotne lub
waciwie, dlatego te bardzo czsto dzieci zamykaj si w sobie
i na dugie lata zakorzeniaj w sobie poczucie niemiaoci
i zawstydzenia.
Dojrzali ludzie, rodzice, nauczyciele, wychowawcy dosy
czsto bagatelizuj sowa dzieci, ktre s zazwyczaj swoistymi
komunikatami. Pytanie dzieci o to jak si czuj, jakie towarzysz
im emocje w danym momencie i pytanie o zdanie w rnych
kwestiach, pomoe dziecku zrozumie jego warto i prawidowo
rozwin psychicznie, poniewa wysuchane dziecko, ktremu
powica si duo czasu i uwagi bdzie atwiej radzio sobie w
dorosym yciu. Rozmowa z dzieckiem przyczyni si do tego, e
atwiej bdzie mu wybacza swoje bdy, szanowa si a przede
wszystkim sprawi, e najmodszy dobrze poczuje si w swojej
skrze. To wanie reakcja innych ludzi czsto ksztatuje ocen

17
o samym sobie, to ona pozwoli radzi sobie z wyzwaniami jakie
nieustannie pojawiaj si na ciece ycia.
Dynamiczny tryb ycia, ogrom obowizkw, stres czy
zmczenie dorosych czsto staj si przyczyn ignorowania
woania dzieci o powicenie im uwagi. To wszystko sprawia, e
doroli nie maj wystarczajco duo czasu na rozmawianie
z najmodszymi, ktrzy mog wtedy polega tylko na sobie.
Czsto wypowiedzi dzieci nie s traktowane powanie, ze
wzgldu na ich infantylno, jednak jedynie rozmowa jest
w stanie przyczyni si w peni do rozwoju i ksztatowania ich
inteligencji oraz sprawi, e wraz z upywem czasu wypowiedzi
bd staway si coraz bardziej spjne.
Bagatelizowanie sw dzieci w wikszoci przypadkw
prowadzi do przykrych konsekwencji w przyszoci, nawet moe
si wiza z potrzeb uczszczania na terapi do psychologa,
ktry pomoe otworzy si dziecku na wiat.
Zlekcewaone dziecko, czsto odczuwa smutek, ktry
wyraa paczem. Powicanie niedostatecznie duej iloci czasu
modemu czowiekowi sprawia, e czuje si ono zalknione,
nieufnie podchodzi do kontaktw z innymi ludmi, zdarza si
rwnie, e staje si agresywne i na rne sytuacje reaguje zoci.
Dzieci mog rwnie odczuwa gniew, kiedy kto wymiewa si
z ich sw, dokona, wprawiajc je w zaenowanie.
Bardzo wane dla prawidowego rozwoju dziecka s
rozmowy i blisko rodzica. Odczuwalny brak takich gestw
mona dostrzec na przykadzie dzieci porzuconych,
umieszczanych w domach, w ktrych niestety nikt nie jest
w stanie powici im wystarczajco duo swojej uwagi, co
skutkuje tym, e staj si osobami nieprzystosowanymi do
prawidowego funkcjonowania w spoeczestwie. Zraniona w ten
sposb osoba ostatecznie moe mie trudnoci w kontaktach

18
z ludmi, bdzie odczuwa lk przed wyraaniem swojego
zdania, a take nie bdzie moga waciwe oceni swojej wartoci.
Moe mie take problemy z zaakceptowaniem swoich wad.
Poprzez swoje wypowiedzi, najmodsi komunikuj wiatu
swoje potrzeby, lki oraz wahania nastrojw. Bardzo czsto
dochodzi do sytuacji w ktrych rodzice bagatelizujc wypowiedzi
swoich dzieci na temat bezsensu ycia i monotonni w ich yciu,
nie dostrzegaj prawdziwych problemw rozpoczynajcej si
depresji, ktra w wielu przypadkach dotyka rwnie dzieci.
Ignorowanie wypowiedzi dzieci, zwaszcza w ich
wczesnym stadium rozwoju niesie ze sob powane
konsekwencje dla ich dalszego ycia. Przyczyni si moe do
wielu negatywnych emocji i nieprawidowego ksztatowania
obrazu wiata.

19
Olga Demczuk Zwracanie uwagi kontrola obywatelska czy
wymdrzanie si?

Nie bdzie przesad jeli stwierdzimy, e nasze codzienne

ycie jest pod obserwacj innych ludzi. Przygldamy si sobie
nawzajem, czasami oceniamy i zdarza si czsto tak, e dzielimy
si z kim naszymi spostrzeeniami. Najprostszy przykad
moemy odnale w komunikacji miejskiej. Czsto niewiadomi
modzi ludzie zajmuj miejsca siedzce podczas gdy
zdecydowanie starszy czowiek stoi obok. Tyle waciwie
wystarczy by osoby trzecie zwrciy im uwag w mniej lub
bardziej grzeczny sposb. Oczywicie kultura nakazuje takie
miejsce ustpi ale czy ktokolwiek mia prawo ich upomnie? Czy
jest to obywatelski obowizek? Wydawa by si mogo, e tak.
Ot nic bardziej mylnego. Wedug zasad savoir vivre nie
mamy kompetencji i prawa poucza innych. Moe by to
odbierane jako przykro lub obraza, a takich skutkw dobrze
wychowanemu czowiekowi powodowa nie wolno. Bdc
wiadkiem ludzkich saboci, powinnimy si ograniczy jedynie
do ich milczcego odnotowania, cichej wewntrznej oceny
i ewentualnego wycignicia wnioskw dla siebie. Naley
bowiem wiedzie, e z reguy w ogle nie wolno nam reagowa
na cudze wpadki czy bdy. Szczeglnie negatywnie odbierane
jest wykorzystywanie ich dla zaznaczenia przymiotw wasnych.
Dobre wychowanie nakazuje wic nie tylko uda, e nie
zauwaylimy potknicia, ale wrcz pomc w jego zatuszowaniu.
Nagi t regu moemy tylko i wycznie w sytuacjach
skrajnych, granicznych, naprawd wyjtkowych. Sytuacje takie
jak choby ta z komunikacji miejskiej do takich si nie kwalifikuj.
Jest taka oglna zasada savoir vivre, e nigdy nie mwimy
o wadach czy bdach drugiej osoby nawet wtedy, gdy jestemy

20
z ni w cztery oczy. Postpujc sprzecznie z t zasad sami
dajemy wiadectwo naszego zego postpowania. Oczywicie
przyjo si, e osoba starsza ma pierwszestwo. Zwracajc
uwag trzeba jednak pamita, e nie mamy pewnoci czy ten
mody czowiek nie ma jakich problemw zdrowotnych, le si
czuj czy te ma inny problem natury zdrowotnej. Osoba
zainteresowana naszym miejscem moe co najwyej o nie
grzecznie poprosi i zapyta czy mogaby zaj wskazane miejsce.
Co jednak gdy nieprzyjemna sytuacja wynika z czyje
zoliwoci? Sprawa w tym wypadku wbrew pozorom rwnie
jest bardzo prosta. Na tapet mona wzi przykadowo co co
chyba wszyscy studenci lubi najbardziej, czyli organizowanie
imprez w godzinach wieczornych. Jeeli nie yczymy sobie
gonej muzyki w pierwszej kolejnoci naleaoby zwrci si
z prob o jej ciszenie. Nie zawsze to jednak pomaga i trzeba
sign po bardziej radykalne rodki jak powiadomienie
odpowiednich sub. Oczywicie to jest jedynie przykad.
Analogicznie naley postpowa w kadej sytuacji tego typu.
Pamita trzeba, e zoliwym osobom zaley na wyprowadzeniu
nas z rwnowagi, a znia si do takiego poziomu dobrze
wychowanemu czowiekowi nie wypada.
Wspomniaam wczeniej o przypadkach skrajnych. Ten
temat jest nieco szerszy i rzdzi si, e tak powiem swoimi
prawami. Mowa tu o takich sytuacjach, w ktrych jestemy
wiadkami jakiego aktu wandalizmu. Ciko jest przej
obojtnie wobec niszczenia naszego wsplnego mienia lub
przeladowania sabszych. Niestety, czsto zwrcenie uwagi w
takich momentach koczy si przemoc rwnie wobec nas. Taki
stan rzeczy mia miejsce cakiem niedawno w Krakowie. Niczego
niespodziewajcy si mczyzna przejedajc przez ulic
Krowodersk zauway, e chuligan rozbija kosz na mieci. Gdy

21
zwrci mu uwag, ten zarysowa mu noem samochd.
Kierowca wysiad z auta, a wtedy i on zosta zaatakowany. Cay
incydent zakoczy si tym, e poszkodowany trafi do szpitala.
Oczywicie postaw mczyzny, ktry nie by obojtny na
skandaliczne chuligaskie zachowanie oceni mona bardzo
pozytywnie. W takich momentach jednak my jako zwykli
obywatele powinnimy si ograniczy do poinformowania
odpowiednich ludzi. Wchodzc w bezporedni kontakt
z agresywnie zachowujcym si czowiekiem naraamy swoje
zdrowie, a nawet ycie.
Myl, e nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie
czy zwracanie uwagi jest naszym obywatelskim obowizkiem czy
te zwykym czepianiem si. Znana ze swoich audycji radiowych
Ewa Szumaska mawiaa, e w yciu kadego czowieka
przychodzi taki moment, e traci on wyczucie. Wanie od takiego
wyczucia zaley jak nasze uwagi zostan odebrane. Wszystko
zaley od okolicznoci i sytuacji, w ktrej czyje zachowanie
zaczyna nam przeszkadza. Kt nie lubi si mdrzy, mie racji
i zna si bardziej? Uwielbiamy wytyka, poucza, poprawia.
Problem jest jednak w tym, e najczciej nie spotyka si ona
z oczekiwan przez nas reakcj. Za ocena moe spowodowa, e
szybko w oczach drugiego czowieka zyskamy miano
czepialskiego.

22
Magdalena Dolega Wywiad telewizyjny jako forma dialogu

Ludzie od zarania swojego istnienia komunikowali si ze

sob. Wynikao to zarwno ze wzgldw praktycznych jak te
byo skutkiem ksztatujcych si w czowieku potrzeb duchowych
polegajcych na wymianie myli, dzieleniu si wraeniami
i wyraaniu uczu. Tak wic mona powiedzie, e rdem
wywiadu jest dialog. Jego korzenie sigaj staroytnoci i nie
sposb pomin tutaj Sokratesa czy Arystotelesa. Pierwszy
z wymienionych przeze mnie filozofw mia zwyczaj
zatrzymywa swoich rozmwcw na ulicach Aten i za pomoc
pyta naprowadza ich na trafne rozwizanie problemu. Czsto
zadawa pytania w ten sposb, e zmusza swojego interlokutora
do zmiany wczeniej przyjtego stanowiska. Arystoteles za
przeprowadza rozmowy o charakterze moralizatorskim. Forma
dialogu bya popularna rwnie w epokach pniejszych.
Pojawia si w ksztacie traktatw i rnego rodzaju pism
filozoficznych skadajcych si z pyta i odpowiedzi. Wraz
z powstaniem rodkw masowego przekazu na szerok skal
rozwiny si rne formy publicystyczne, z ktrymi mamy na co
dzie do czynienia. Mona powiedzie, e wiat czowieka
yjcego w XXI w. w bardzo duej mierze ksztatowany jest przez
media, gownie Internet i telewizj. Na pewno wypieraj one
pras w tradycyjnej formie, jednoczenie czerpic z jej dorobku.
Wywiad telewizyjny opiera si przecie na stworzonym przed
wielu laty wywiadzie prasowym. Za twrc wywiadu jako
gatunku prasowego naley uzna Jamesa Gordona Bennetta
Starszego, ktry na amach New York Heralda 13 padziernika
1835 roku opublikowa rozmow z poczmistrzem z Buffalo.
Zgodnie bowiem z definicj sownikow wywiad to
rozmowa przeprowadzona przez dziennikarza z budzc

23
zainteresowanie osob celem opublikowania w czasopimie.
Skada si z celowo formuowanych pyta i uzyskanych na nie
odpowiedzi. Moe dotyczy jakie okazji (jubileuszu, nagrody),
szczegw biograficznych, wspomnie, wrae z podry,
planw, zamierze czy pogldw (Stanisaw Sierotwiski). Inny
znany jzykoznawca, Zygmunt Saloni definiuje wywiad jako
zapis rozmowy, ale niedokadny i przestylizowany. Zdaniem
Michaa Szulczewskiego powinien si skada z krtkich pyta
i duszych odpowiedzi i ma na celu dostarczenie odbiorcy
autorytatywnych informacji. Mona wyrni dwa typy
wywiadu. Pierwszy dotyczy tylko faktw, drugi natomiast
skierowany jest na zaprezentowanie osoby i jej przekona. Tak
wic moemy wyrni wywiad informacyjny i publicystyczny.
Bez wzgldu na rodzaj wywiadu przeprowadzajcy go
dziennikarz powinien pamita, e to rozmwca jest
najwaniejszy, w ktrego cieniu pytajcy powinien pozosta. Jego
rol jest stawianie pyta i czekanie na odpowied. Zawsze
powinien by przygotowany na rozmow i nie powinien
wypowiada swojego zdania. Nie powinien te sugerowa
odpowiedzi. Pytania powinny by krtkie ale jednoczenie
taktowne i stanowcze. Przeprowadzajcy wywiad powinien
dokadnie si przygotowa. Jeli jest to wywiad publicystyczny
musi wczeniej zebra informacje o swoim rozmwcy i stworzy
atmosfer sprzyjajc rozmowie. Ma prawo zadawa trudne
pytania, nie moe wic ba si ani tematu ani rozmwcy. Kady
wywiad moe by poddany autoryzacji. Wydaje mi si, e
ideaem wywiadu jest bezporednia rozmowa przed audytorium.
Dlatego, e gdy ogldamy dziennikarza i jego rozmwc odbiorca
ma poczucie autentycznego kontaktu. Nie tylko odbiera
informacje ale te moe zobaczy rozmawiajcych i posucha,
w jaki sposb udzielajcy wywiadu mwi.

24
 Wywiad telewizyjny jest rodzajem pewnego spektaklu,
podczas ktrego jego bohater pragnie jak najlepiej wypa
i wyeksponowa swoj osob albo te ukry czy zmieni
niewygodne fakty. Bohater wywiadu moe przyj rne
podstawy; dystans, nonszalancj, lekcewaenie. Moe te okaza
strach lub szacunek. Wszystko zaley od pyta oraz atmosfery
stworzonej przez dziennikarza, ktry moe dy do pokazania
swojego rozmwcy w sposb obiektywny, wyidealizowany lub
te prbowa go skompromitowa. Dziennikarz zatem take
odgrywa pewn rol. Moe chcie uchodzi za eksperta w danej
dziedzinie, obroc czyj interesw lub porednika pomidzy
bohaterem a widzami czy suchaczami. W aden sposb
dziennikarz nie powinien zapomina, e to nie on jest
najwaniejszy a ju na pewno nie powinien ponia swojego
rozmwcy. Do jego podstawowych zada naley natomiast
suchanie i wspodczuwanie. Wydaje mi si, e stworzenie
dobrego wywiadu jest zadaniem niezwykle trudnym i moe go
przeprowadzi tylko bardzo dobrze pod wzgldem
merytorycznym przygotowany dziennikarz, ktrego powinna
charakteryzowa nie tylko umiejtno zadawania pyta ale te
skromno przy jednoczesnym zachowaniu wspomnianej ju
przeze mnie stanowczoci. Krzysztof Mroziewicz powiedzia, e
jeli dziennikarz uwaa si za gupszego od bohatera, powinien
przeprowadzi z nim wywiad, jeli za mdrzejszego napisa
o nim reporta. Wywiad, w tym rwnie telewizyjny, jest form
dialogu, jednak dosy nietypowego, poniewa jeden z
rozmwcw zadaje pytania, drugi za na nie odpowiada. Norman
Meiler twierdzi, e prowadzcy daje z siebie 1% w zadawanych
pytaniach a pytany pozostae 99%. Nie do koca zgodz si z t
opini, poniewa myl, e na przeprowadzajcym wywiad
bezporednio przed widzami spoczywa ogromna

25
odpowiedzialno. Nigdy bowiem nie da si przewidzie reakcji
rozmwcy. Trzeba by przygotowanym na rne sytuacje i umie
odpowiednio si zachowa, dostosowujc si do zaistniaych
okolicznoci. Wywiady telewizyjne maj t przewag nad
prasowymi, e demaskuj sposb mwienia i zachowania
zaproszonych goci. Wiadomo przecie, e nie tylko to co mwi,
ale rwnie w jaki sposb, dostarcza wielu informacji na temat ich
pogldw. Wywiady telewizyjne ciesz si duym
zainteresowaniem widzw, poniewa jestemy ciekawi reakcji
zarwno bohaterw wywiadu jak te dziennikarzy, ktrzy je
przeprowadzaj. W kadym przeprowadzonym wywiadzie
telewizyjnym mona wyrni trzy etapy. Pierwszy to faza
otwarcia, ktrej moe towarzyszy zapowied tematu. Drugi etap
charakteryzuje si postawieniem tematu bd tematw i ich
rozwinicia. Za trzeci etap to faza zamknicia.
Wczeniej wymieniam dwa rodzaje wywiadw;
informacyjny i publicystyczny. Podam teraz ich przykady.
Pierwszy to Kropka nad i, ktrego gospodyni jest Monika
Olejnik, drugi za to program prowadzony przez Kub
Wojewdzkiego. Gomi Moniki Olejnik s przede wszystkim
politycy, ktrym autorka zadaje niejednokrotnie trudne
i kontrowersyjne pytania i zdarza jej si nie zgadza ze zdaniem
rozmwcy. Tematyka jej wywiadw dotyczy aktualnych
wydarze w kraju, kwestii gospodarczych i politycznych. Ze
wzgldu na krtki czas trwania programu autorka dyscyplinuje
bohaterw, nie pozwalajc im na zbyt dugie odpowiedzi.
W programie Kuby Wojewdzkiego panuje zdecydowanie
swobodniejsza atmosfera a zaproszeni gocie maj zdecydowanie
wicej czasu i mog si peniej zaprezentowa. Prowadzcy
pozwala sobie na arty, ale te daje do zrozumienia, e zna
swoich rozmwcw, poniewa odwouje si do rnych faktw

26
z ich ycia. Moim zdaniem czasami zapomina, e to nie on jest
bohaterem programu. W moim przekonaniu wywiad
przeprowadzony na ywo jest zdecydowanie najtrudniejsz
form zarwno i dla prowadzcego jak i jego rozmwcy.
Podsumowujc moje rozwaania mog stwierdzi, e
w wywiadzie telewizyjnym wana jest zarwno jego tre jak te
sposb jej przekazania. Liczy si nie tylko rodzaj informacji
uzyskanych podczas rozmowy ale te relacje midzy
rozmwcami istotny jest klimat towarzyszcy rozmowie
budowany w zalenoci od intencji dziennikarza, ktry moe
prowokowa, sugerowa, posuwa si do insynuacji lub te dy
do zdobycia konkretnej wiedzy. Prowadzcy wywiad musi
skupi si na pytaniach i odpowiedziach ale te jest zmuszony
bacznie przyglda si rozmwcy i ywo reagowa na jego
zachowania emocjonalne. Dobremu wywiadowi suy
niewtpliwie pozytywny kontakt midzy dziennikarzem
a bohaterem rozmowy.

rda:
S. Sierotwiski, Sownik terminw literackich: teoria i nauki
pomocnicze literatury, Krakw 1960.

27
Kinga Drewienkowska Wadza absolutna jednostek na niskich
stanowiskach kierowniczych

Wadza jest to stosunek pomidzy jednostkami lub

grupami spoecznymi polegajcy na moliwoci narzucenia
w sposb trway okrelonego postpowania oraz moliwo jego
kontroli. Wadza moe zosta scharakteryzowana na dwch
paszczyznach stosunkw spoecznych. Pierwsza z nich
paszczyzna przedmiotowa mwi o tym, e wadza naley do
kogo, druga za podmiotowa o tym, e wadza co postanawia,
realizuje. Wadza moe by rdem rywalizacji, wsppracy bd
rodkiem do osignicia czego. Wadz absolutn jest natomiast
stosowanie wadzy bez ogranicze prawnych, a czasem nawet
moralnych. Lord Acton stwierdzi: Wszelka wadza prowadzi do
zepsucia, ale wadza absolutna psuje absolutnie.
Niskie stanowiska kierownicze charakteryzuj si midzy
innymi tym, e s zalene od innych jednostek bd instytucji
kierujcych nimi lub majcych nad nimi zwierzchnictwo. Im
wiksza jest midzy nimi zaleno, tym wiksza jest wadza.
Zaleno wzrasta, gdy zasb, nad ktrym sprawujemy wadz,
jest wany. W takim przypadku da si odczu presj oraz
odpowiedzialno, ktra ciy na danej jednostce. Z drugiej
jednak strony, dana jednostka moe poczu si niezwykle wana
w caym aparacie podejmowania procedur i przez to moe
wykazywa wyszo nad jednostkami penicymi funkcje
zalene od niej. Wedug Maxa Webera- niemieckiego socjologa,
ekonomisty oraz historyka wyrnia si wadz prawomocn
i nieprawomocn. Ta pierwsza dzieli si na trzy typy wadzy:
tradycyjn, racjonaln oraz charyzmatyczn. Podzia ten zosta

28
zawarty w dziele Gospodarka i spoeczestwo z 1922 roku1.
Wadza tradycyjna polega na wielowiekowym przestrzeganiu
zwyczaju, a wadca stoi na czele jej przestrzegania. Przywdc we
wadzy racjonalnej moe by kady, kto sprawuje wadz
w ramach przyznanych mu kompetencji. Wadza charyzmatyczna
za opiera si na jednostce, ktra podporzdkowuje sobie ludzi.
Wadza ta jest zindywidualizowana i nikt poza wybran
jednostk nie jest w stanie jej sprawowa. Jest ona jednak
nietrwaa. Wedug tego podziau przywdca charyzmatyczny jest
bardzo pewny siebie oraz nasilony motywem dominowania,
potrafi wywiera wysoki wpyw na innych oraz odznacza si
silnym przekonaniem o wasnej susznoci moralnej odnonie do
podejmowanych decyzji. Przywdca ma nadzwyczajne cechy,
takie jak bohaterstwo czy niezwyky wpyw na otoczenie,
a wybierajc jednostki, nad ktrymi bdzie sprawowa wadz,
najwiksz wag przywizuj do ich osobistego oddania,
zwracajc mniejsz uwag na ich kwalifikacje. Przykadem
jednostek stosujcych ten rodzaj wadzy jest Lech Wasa czy
Andrzej Lepper. Obraz, jaki wyania si z tych cech, moe
charakteryzowa jednostk, ktra posiada wadz absolutn.
Wadza nieprawomocna za charakteryzuje si przymusem,
wadz monopolisty rynkowego bd politycznego i wadz
opart na zasadzie dziel i rzd. Sposobami, jakimi kieruje si
jednostka, aby wymusi podane zachowanie, s przymus,
przetarg i morale. Przymus polega na decydowaniu przez
zwierzchnika o mianowaniu oraz podziale rl wrd
pracownikw. Jednostka wydaje szczegowe polecenia i ostre
kary oraz poszukuje w zespole osb, ktre staj si obiektem
agresji caej grupy. Zmiany inicjuje zwierzchnik i nie konsultujc

1Max Weber Gospodarka i spoeczestwo (Wirtschaft und Gesellschaft,

1922, wyd. pol. 2002).
29
tego z nikim, narzuca je, uwaajc, e jest to jedyne suszne
rozwizanie. W przetargu dobr uczestnikw ley w kompetencji
grupy, to ona wybiera, jakie cechy ma mie jednostka. Wystpuje
rwnie zrwnowaony system nagrd i kar, a konflikty
rozwizywane s w sposb negocjacji w przypadku nierwnych
si nastpuje dominacja. W morale natomiast pracownikw
wybiera si na podstawie wartoci moralnych szefa, a konflikty
rozwizywane s wedug wartoci. Moemy take wyrni
wadz organizacyjn, polegajc na manipulowaniu bd
oddziaywaniu na pracownikw w taki sposb, aby dziaali oni
w sposb podany przez pracodawc. Jednake czy w
dzisiejszych czasach jest moliwe wybieranie wsppracownikw
wobec wartoci tylko jednej jednostki? Aby odpowiedzie na to
pytanie, naley sprecyzowa jakiego rodowiska pracy ono
dotyczy, poniewa w instytucjach typu sd bd urzd podstaw
do zatrudnienia pracownika s kwalifikacje oraz wyksztacenie.
Jednake istniej miejsca, w ktrych, aby dosta prac, naley
mie odpowiedni stosunek do zwierzchnika. Najczciej s to
mae miejscowoci, w ktrych moe dochodzi nawet do
nepotyzmu. W takich miejscach dosy czsto jednostki na niskich
stanowiskach kierowniczych wykazuj si wadz absolutn,
poniewa uwaaj si za osoby lepsze od swoich
wsppracownikw zajmujcych nisze stanowiska.
Wykorzystywany pracownik czsto nie moe nic z tym zrobi,
poniewa wwczas straci prac oraz prawdopodobnie moliwo
zatrudnienia w innych tego typu placwkach. Majc takie
przyzwolenie, zwierzchnik moe coraz bardziej narzuca swoje
zdanie oraz stosowa wadz bez ogranicze. Czym w takim razie
charakteryzuje si wadza absolutna na niskich stanowiskach
kierowniczych? Jednostka zaczyna od rzeczy maej rangi, typu
delikatne narzucenie swojego zdania bd zaproponowanie go

30
i uzasadnienie tego sowami, ktre sugeruj tene wybr jako
jedyny suszny lub na przykad poprzez sugerowanie, aby
zastanowi si nad wyborem proponowanym przez
zwierzchnika, poniewa on najczciej w tym zakresie dokonuje
susznych wyborw. Podwadny nie ma wic zbyt duego
wyboru i dostosowuje si do danych wskaza, aby zabiega
o wzgldy kierownika i udowodni, e dokona on susznego
wyboru, zatrudniajc wanie jego. Wytwarza si zaleno
zwierzchnik wydaje polecenie, a pracownik zwraca si do niego
o wskazwki, przy kadej podejmowanej decyzji nie chcc
ponosi pniej konsekwencji wyboru niezgodnego
z oczekiwaniami kierownika. W takim przypadku jest to pocztek
tworzenia zalenoci, w ktrej szef posiada wpyw na kad
podejmowan decyzj oraz peni kontroli nad wszystkim, co
dzieje si w miejscu pracy. Nastpnie dochodzi do coraz
wikszych sugestii dotyczcych tego, jaka decyzja powinna by
podjta bd wskazanie zachowania, jakie najbardziej pasuje
szefowi. Wszystkie te zachowania staj si z czasem coraz
bardziej natarczywe, a sytuacje takie zdarzaj si coraz czciej.
Z upywem czasu jednak pracownik zaczyna do tego przywyka
i nie zwraca nawet uwagi na to, e jego kierownik coraz czciej
naduywa swojej wadzy, a gdy ju to zauway, jest ju za pno,
aby to cofn lub opanowa. W ostatnim stadium stosowania
wadzy absolutnej przeoony nie bierze nawet pod uwag zdania
podwadnego, narzucajc mu wybrane rozwizania, uwaajc je
za jedyne suszne. Czasem stosuje wobec niego nawet szanta
polegajcy na tym, e jeeli jednostka nie wykona polecenia
wedug da zwierzchnika, zostaje zwolniona dyscyplinarnie
i nie bdzie miaa moliwoci wykonywania swojego zawodu.
Oczywicie, powszechnie wiadomo, e zwierzchnik nie moe tego
zrobi bez konkretnego powodu cile okrelonego w Kodeksie

31
Pracy, jednake w miejscach, w ktrych dochodzi do stosowania
wadzy absolutnej, pracownicy s tak zastraszani, e uwaaj, e
kierownik moe dokona wszystkiego. Dlatego te podwadny
w takim przypadku nie ma ju wyboru, poddaje si pracodawcy
i posusznie wykonuje jego zlecenia, a pracodawca podnosi swoj
ocen samego siebie, widzc posuszestwo z jego strony. Dziki
temu zwierzchnik zacznie stosowa swoj wadz absolutn
wobec innych jednostek. Prowadzi to w ostatecznoci do
stosowania swojego rodzaju terroru na pracownikach, ktrzy boj
si pracowa w takiej atmosferze pracy, wskutek czego obawiaj
si podj jakkolwiek decyzj samodzielnie, aby nie wzbudzi
gniewu szefa. Ponadto podwadny, wobec ktrego stosuje si tego
rodzaju zachowanie, moe zacz stosowa swoj wadz w ten
sam sposb wobec jednostek na stanowiskach podwadnych
jemu. W tym przypadku tworzy si zawikana sytuacja, w ktrej
jednostki wyadowuj swoj frustracj na pracownikach niszej
rangi. Skd wic bierze si takie zachowanie powodujce
naduywanie wadzy? rdami wadzy s przede wszystkim:
przemoc, przymus, nagroda, tradycja, wiedza oraz charyzma.
rda te powoduj w jednostce ch zdobywania jeszcze
wikszych wyrnie bd podniesienia swoich kwalifikacji.
Jednake mog by te rdem ambicji, ktre prowadz do
naduywania swojej wadzy wobec pracownikw na niszych
stanowiskach. Jedn z przyczyn wadzy absolutnej na niskich
stanowiskach kierowniczych jest dowiadczanie takiego
zachowania od swoich pracodawcw, co wie si ze zym
samopoczuciem w miejscu pracy oraz rosnc frustracj, ktr
wyadowujemy na podwadnych. Kolejn przyczyn jest zbyt
wysokie mniemanie o sobie oraz swoich umiejtnociach, oraz
przewiadczenie o swojej nieomylnoci. Powodem moe by
take ch dominowania nad innymi lub po prostu silne

32
przekonanie o swoich racjach. Podoem moe by wiele rnych
czynnikw, czsto indywidualnych wic trudno je sprecyzowa.
Do czego jednak takie zachowanie prowadzi? Podejcie to kieruje
cay zesp pracownikw w stron tzw. bdnego koa, ktre
samo si napdza poprzez rozadowywanie swojego napicia na
innych, niemajcych z tym nic wsplnego. Wbrew pozorom takie
zachowania s bardzo niebezpieczne. Ich skutkami mog by
nawet rozpady rodzin pracownikw, ktrzy s poddanymi
jednostek naduywajcych wadzy, poniewa podwadny nie ma
gdzie wyadowa swojej frustracji, a wic robi to na czonkach
swojej rodziny, ktrzy nie wiedz, czym jest spowodowane takie
zachowanie. Sytuacje takie mog prowadzi do nieporozumie,
awantur, a nawet przemocy, a wskutek tego do rozpadw
rodziny. Skutkiem takiego zachowania zwierzchnika moe by
take obnienie swojej samooceny oraz przewiadczenie o swoim
braku wiedzy, oraz kompetencji. Czasem jednak moe by to
motywujce dla pracownika, poniewa chcc udowodni
pracodawcy o swojej wiedzy, bdzie podnosi swoje kwalifikacje.
Wadza absolutna jednostek na niskich stanowiskach
kierowniczych obecnie nie wystpuje czsto. Zjawisko takie
moemy spotka najczciej w maych miejscowociach, w
ktrych jednostki, ktre osigny sukces, czuj wyszo nad
innymi i pokazuj to naduywaniem swojej wadzy. Jest to jednak
tylko jedna z wielu przyczyn, ktre najczciej s indywidualne.
Proces naduywania wadzy trwa jaki czas i nastpuje wskutek
braku sprzeciwu ze strony pracownika, ktry najczciej nie moe
nic z tym zrobi. Skutki tego zjawiska s jednak bardzo
niebezpieczne i mog prowadzi nawet do rozpadw rodzin
podwadnych bdcych pod silnym wpywem przeoonego.
Jedynym pozytywnym skutkiem takiego zachowania jest ch

33
podniesienia swoich kwalifikacji, lecz ten rezultat nie wystpuje
zbyt czsto.

Bibliografia
1. http://www.wz.uw.edu.pl/pracownicyFiles/id6395-
Podstawy%20Zarz%C4%85dzania-
%20wyk%C5%82ad%208.pdf
2. http://kwasnicki.prawo.uni.wroc.pl/?page_id=540
3. https://wsl-
online.pl/udostepnione_pliki/1202/Podstawy_zarzadzan
ia.ppt

34
Katarzyna Dudek Komunikacja wewntrzna i zewntrzna
w jednostkach samorzdu terytorialnego

Komunikowanie jest procesem spoecznym, zachodzcym

w okrelonym kontekcie, wymagajcym kreatywnoci
i interakcji. aciskie sowo communico oznacza poczy,
udzieli, naradza si. Komunikacja w to proces porozumiewania
si jednostek, grup i instytucji, ktrego celem jest wymiana myli,
wiedzy, idei oraz nawizywanie i budowanie relacji1.
Bardzo czsto w jzyku potocznym, a take publikacjach
zwizanych z porozumiewaniem si w organizacji,
komunikowanie stosuje si zamiennie z informowaniem uznajc,
i w obu przypadkach cel jest ten sam przekazanie informacji
od nadawcy do adresata. Stanowisko takie jest zapewne w duej
mierze powodowane popularnoci teorii informacji
i zwizanego z ni modelu przekazu sygnaw C. Shannona i W.
Weavera. Tymczasem okazuje si, i kwestia ta jest bardziej
zoona, a jej znaczenie niezwykle istotne z punktu widzenia
skutecznego zarzdzania komunikacj w urzdzie. Analizujc
pojcia informowanie i komunikowanie w szerszym,
organizacyjnym kontekcie, teoretycy przychylaj si do
uznawania jednego z nich (komunikowania) jako nadrzdne2.
By zasada jawnoci w yciu publicznym ta moga by
realizowana musz by spenione nastpujce warunki: musi by

1 M. Balcerowicz, Wyzwania komunikacji w e-administracji na

przykadzie Mazowieckiego Urzdu Wojewdzkiego w Warszawie, str.
40, www.mazowieckie.pl.
2 Ksztatowanie procesu komunikacji wewntrznej w urzdzie, Projekt

wspfinansowany przez Uni Europejsk ze rodkw Europejskiego

Funduszu Spoecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapita
Ludzki na lata 2007-2013 pt. Samoocena CAF profesjonalizacja JST nr
projektu POKL.05.02.01-00-044/12, str. 23, www.przyrow.pl.
35
zapewniony dobrze zorganizowany dostp do informacji, musi
istnie niezakcony przepyw informacji midzy wadz a t
spoecznoci oraz midzy ludmi i grupami wewntrz
spoecznoci, czonkowie spoecznoci a zatem uczestnicy
procesu komunikowania si, musz posiada wiedz
i umiejtnoci niezbdne do odbioru, nadawania i przetwarzania
informacji3.
W Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia
1997 r. przepisy dotyczce prawa do informacji zostay zawarte
4

w rozdziale II obejmujcym Wolnoci, prawa i obowizki

czowieka i obywatela i wystpuj w czterech artykuach: art. 54
ust.15, art. 51 ust. 36, art. 617, art. 74 ust. 3 Konstytucji8.

3 Zacznik do Zarzdzenia Nr 174/2011 Burmistrza Miasta Mawa

z dnia 8 listopada 2011 r., str. 1.
4 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U.

1997 Nr 78 poz. 483).

5 Art.54 ust.1 Kademu zapewnia si wolno wyraania swoich

pogldw oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji.

6 Art. 51 ust. 3 Kady ma prawo dostpu do dotyczcych go
urzdowych dokumentw i zbiorw danych. Ograniczenie tego prawa
moe okreli ustawa
7 Art. 61 ust. 1. Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji

o dziaalnoci organw wadzy publicznej oraz osb penicych funkcje

publiczne. Prawo to obejmuje rwnie uzyskiwanie informacji
o dziaalnoci organw samorzdu gospodarczego i zawodowego,
a take innych osb oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim
wykonuj one zadania wadzy publicznej i gospodaruj mieniem
komunalnym lub majtkiem Skarbu Pastwa. Ust. 2. Prawo do
uzyskiwania informacji obejmuje dostp do dokumentw oraz wstp na
posiedzenia kolegialnych organw wadzy publicznej pochodzcych
z powszechnych wyborw, z moliwoci rejestracji dwiku lub
obrazu. Ust. 3. Ograniczenie prawa, o ktrym mowa w ust. 1 i 2, moe
nastpi wycznie ze wzgldu na okrelone w ustawach ochron
wolnoci i praw innych osb i podmiotw gospodarczych oraz ochron
porzdku publicznego, bezpieczestwa lub wanego interesu
36
 Dla rozwoju i upowszechnienia procesu komunikacji
w jednostkach samorzdu terytorialnego istotne znaczenie miay
ustawa o dostpie do informacji publicznej z dnia 6 wrzenia
2001 roku9, ustawa o informatyzacji dziaalnoci podmiotw
realizujcych zadania publiczne z dnia 17 lutego 2005 r.10, ustawa
prawo telekomunikacyjne z dnia 16 lipca 2004 r.11, ustawa
o wiadczeniu usug drog elektroniczn z dnia 18 lipca 2002 r.12,
ustawa o podpisie elektronicznym z dnia 18 wrzenia 2001 r.13,
ustawa o samorzdzie gminnym z dnia 8 marca 1990 r.14, ustawa
o samorzdzie powiatowym z dnia z dnia 5 czerwca 1998 r.15,
ustawa o samorzdzie wojewdzkim z dnia 5 czerwca 1998 r.16.
Wiele jednostek samorzdu terytorialnego wprowadzio
te zarzdzenia szczegowo okrelajce procedury komunikacji
wewntrznej i zewntrznej, celem ujednolicenia zasad

gospodarczego pastwa. Ust. 4. Tryb udzielania informacji, o ktrych

mowa w ust. 1 i 2, okrelaj ustawy, a w odniesieniu do Sejmu i Senatu
ich regulaminy.
8 Art. 74 ust. 3. Kady ma prawo do informacji o stanie i ochronie

rodowiska.
9 Ustawa o dostpie do informacji publicznej z dnia 6 wrzenia 2001 r.

(Dz. U z 2016 poz. 1764 j.t).

10 Ustawa o informatyzacji dziaalnoci podmiotw realizujcych

zadania publiczne z dnia 17 lutego 2005r. (Dz.U.2014 poz. 1114 j.t).

11 Ustawa prawo telekomunikacyjne z dnia 16 lipca 2004r. (Dz. U. z 2016

poz. 1489 j.t).

12 Ustawa o wiadczeniu usug drog elektroniczn z dnia 18 lipca 2002

r. (Dz. U. 2016 poz. 1030 j.t.).

13 Ustawa o podpisie elektronicznym z dnia 18 wrzenia 2001 r. (Dz. U.

2013 poz. 262 j.t.)

14 Ustawa o samorzdzie gminnym z dnia 8 marca 1990 r. (Dz.U. 2016

poz. 446 j.t.).

15 Ustawa samorzdzie powiatowym z dnia z dnia 5 czerwca 1998 r.

(Dz.U. 2016 poz. 814 j.t).

16 Ustawa o samorzdzie wojewdzkim z dnia 5 czerwca 1998 r. (Dz. U.

2016 poz. 486 j.t.).

37
komunikacji. Procedury te okrelaj w szczeglnoci sposoby
przekazywania informacji, metody komunikacji zalecane do
stosowania wewntrz Urzdu, a take midzy Urzdem
a podmiotami zewntrznymi.
Komunikacja wewntrzna okrela zasady przepywu
informacji w strukturze pionowej zwanej wertykaln (midzy
kierownictwem a pracownikami) skierowanej w gr jak
i w d, poziomej zwanej horyzontaln (midzy pracownikami,
ktrzy zajmuj rwne pozycje w strukturze) oraz ukonej
(midzy podmiotami majcymi rne pozycje w hierarchicznej
strukturze, ktre nie s w bezporednim stosunku przeoony
podwadny).
Z kolei komunikacja pionowa skierowana w gr pojawia
si wwczas, gdy informacje s przekazywane od podwadnych
do przeoonych. Kluczow kwesti przy tego rodzaju
komunikacji jest uatwienie pracownikom kontaktu
z kierownictwem. W tym zakresie zasadnym jest pooenie
nacisku na polityk otwartych drzwi polegajc na
eksponowaniu osigalnoci przeoonych i nie tworzeniu barier
miedzy kierownictwem a pracownikami.
Do celw tego rodzaju komunikowania mona zaliczy
informowanie przeoonych o problemach zwizanych
z wykonywan prac, lukach technicznych czy organizacyjnych,
nowych rozwizaniach, pomysach, ktre mog by pomocne
przy pracy, informacji na temat wynikw wykonanej pracy oraz
stosunkw midzy pracownikami, proby wasne i swoich
wsppracownikw itp.17.
Komunikacja pionowa skierowana ku doowi dotyczy
najczciej komunikatw formalnych przepywajcych pomidzy
przeoonymi i pracownikami w celu osigania zaoonych

17 Por. Projekt sieci komunikacyjnej Urzdu Gminy w Oleszycach, str. 22.

38
celw, przekazania informacji i polece, a take
zasygnalizowania spraw wymagajcych szczeglnej uwagi lub
rozwizania problemu18.
Komunikacja wewntrzna moe przybiera rne formy.
S to indywidualne rozmowy z pracownikami, majce na celu
omwienie spraw wynikajcych z biecej dziaalnoci,
instrukcje, raporty, zebrania, lista obiegowa potwierdzajca
zapoznanie si z komunikatem nadawcy. Istotnym narzdziem
komunikacji wewntrznej jest nie tylko Internet, ale take
Intranet czyli wewntrzna sie korporacyjna, do ktrej maj
dostp wszyscy pracownicy jednostki. Zamieszczane s tam
rne informacje takie jak komunikaty o prawie miejscowym,
o sprawach socjalnych, pracowniczych, spotkaniach
integracyjnych, informacje uatwiajce prac, kodeks etyki itp.
Wanym kanaem przekazu informacji wewntrz Urzdu jest te
korporacyjna poczta elektroniczna, EZDelektroniczne
zarzdzanie dokumentacj umoliwiajce wykonywanie w nim
czynnoci kancelaryjnych, dokumentowanie przebiegu
zaatwiania spraw oraz gromadzenie i tworzenie dokumentw
elektronicznych, RSS Rejestr Spraw Sdowych. Rachunkowo
budetowa w wielu jednostkach samorzdu terytorialnego
prowadzona jest z zastosowaniem zintegrowanego systemu
informatycznego SAP. Powysze wskazuje, e coraz czciej
komunikacja tradycyjna ustpuje miejsca innym, nowoczesnym
rozwizaniom. Jak pokazuje praktyka, o ile w duych miastach
EZD, RSS, SAP w peni funkcjonuj, to w maych
miejscowociach prym wiod jeszcze tradycyjne formy
komunikowania.
Kolejna forma komunikacji wewntrznej to komunikacja

18 Por. Procedura Komunikacji wewntrznej w Urzdzie Gminy

Mikowice, bip.ug-milkowice.dolnyslask.pl.
39
pozioma (horyzontalna), ktra dotyczy osb zajmujcych
rwnorzdne stanowiska. Pracownicy komunikujcy si
horyzontalnie mog wymienia si posiadanymi informacjami,
przez co mog uzupenia brak wiedzy i korygowa j, na
bieco weryfikowa zaistniae wszelkie problemy natury
behawioralnej, wzmacnia afiliacj, lepiej wpywa na
koordynacj podejmowanych dziaa, zaspokaja ciekawo
wskutek informacji, na ktre maj zapotrzebowanie19.
Komunikacja ta moe mie charakter formalny jak
i nieformalny20.
Z kolei komunikacja ukona (diagonalna) ma miejsce
wtedy kiedy komunikujce si jednostki maj rne pozycje
w hierarchicznej strukturze i nie s w bezporednim stosunku
kierownik podwadny, kierunek ten jest rzadko
wykorzystywany w sposb formalny, czciej gdy osoby
z rwnych szczebli zwizane s np. w grupie przyjacielskiej.
Porozumiewanie si diagonalne bardzo trudno kontrolowa.
Wane jest, aby rozumie te form komunikacji jako swoisty
drugi obieg, nie tylko jako rdo nieporozumie i plotek, ale
wany czynnik integracji osb codziennie przybywajcych razem
i wykonujcych wsplne zadanie. Wrd pracownikw Urzdu
tworzy si bardzo wiele rnych grup nieformalnych (kierunek
ukony), dziki ktremu kierunek porozumiewania si obejmuje
przekazywanie komunikatw nieoficjalnych oraz komentarzy
i indywidualne interpretacje informacji przekazywanych drog
oficjaln21.
Skuteczna komunikacja wewntrzna promuje zmiany,

19 J. Partyka-Pojta: Zarzdzanie w organach administracji publicznej,

Chorzw 2004, s. 138.
20 Procedura Komunikacji wewntrznej w Urzdzie Gminy Mikowice.
21 Projekt sieci komunikacyjnej Urzdu Gminy w Oleszycach.

40
pomaga w zdobywaniu poparcia dla projektw wdraanych
wewntrz organizacji (na wszystkich szczeblach) i realizowanych
na rzecz miasta. Dziki skutecznej komunikacji wyjaniony
zostaje pracownikom cel tych dziaa. A im lepiej ludzie go
rozumiej, im aktywniej mog uczestniczy w projektach tym
wiksze prawdopodobiestwo, e bd zwolennikami zmian
i ich rzecznikami take w komunikowaniu zewntrznym22.
Z kolei komunikacja zewntrzna polega na
przekazywaniu informacji do podmiotw zewntrznych,
w szczeglnoci wsppracujcych z urzdem jednostek
organizacyjnych gminy, stowarzysze i organizacji
pozarzdowych oraz spoecznoci lokalnej, celem zapewnienia
waciwego dostpu do rzetelnej informacji, moliwoci
zgaszania wnioskw, postulatw i uwag dotyczcych zarwno
funkcjonowania Urzdu oraz pracy pracownikw Urzdu23.
Obywatele Rzeczypospolitej dysponuj wanym prawem
warunkujcym ich wiadomy udzia w yciu publicznym,
w realizacji zasady zwierzchnictwa narodu. Jest to prawo do
informacji o dziaalnoci organw wadzy publicznej, a take
osb penicych funkcje publiczne. Std prawo do informacji
o dziaalnoci wadz jest wanym elementem ycia publicznego
i kontroli opinii publicznej nad dziaalnoci organw i wadz24.
Artyku 7 ust. 1 ustawy ustaw z dnia 6 wrzenia 2001 r.
o dostpie do informacji publicznej (zwana dalej udip) okrela
pi sposobw dostpu do informacji publicznej. S to ogaszanie
informacji publicznych w Biuletynie Informacji Publicznej (BIP),

22 Zacznik do Zarzdzenia Nr 174/2011 Burmistrza Miasta Mawa

z dnia 8 listopada 2011 r., str. 2.
23 Zarzdzenie Nr 116/2014 Burmistrza Drawska Pomorskiego z dnia

18 czerwca 2014 r., umig.drawskopomorskie.ibip.pl.

24 W. Skrzydo, Komentarz do art. 61 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

LEX, 2013, Nr 428314.

41
udostpnianie informacji publicznej na indywidualny wniosek
osoby wykonujcej prawo do informacji, wyoenie lub
wywieszenie informacji w miejscach oglne dostpnych albo te
zainstalowanie w tych miejscach urzdzenia umoliwiajcego
zapoznanie si z informacj, wstp na posiedzenia kolegialnych
organw wadzy publicznej pochodzcych z wyborw
powszechnych oraz Centralne Repozytorium Informacji
Publicznej (CRIP).
Jedn z najwaniejszych, nie tylko wewntrznych, ale
i zewntrznych form komunikacji s strony BIP. Zgodnie z treci
art. 8 pkt 1 udip tworzy si urzdowy publikator
teleinformatyczny Biuletyn Informacji Publicznej BIP w celu
powszechnego udostpniania informacji publicznej, w postaci
ujednoliconego systemu stron w sieci teleinformatycznej, zwany
dalej Biuletynem Informacji Publicznej.
Minimalny zakres przedmiotowy zawarty zosta w art. 8
ust. 3 udip. Dokonanie zgoszenia, jak i aktualizacja danych jest
obowizkiem podmiotu publicznego. Kady z podmiotw ma
swobod w doborze narzdzia informatycznego, o ile spenia ono
wymogi Rozporzdzenia ministra spraw wewntrznych
i administracji z dnia 18 stycznia 2007 r. w sprawie Biuletynu
Informacji Publicznej25. Ustawodawca pozostawi take swobod
wizualizacji stron podmiotowych BIP. Jedynym wymogiem jest
zamieszczenie logotypu BIP i odnonika do Strony Gwnej B26.
Biuletyn ma w zaoeniu stanowi gwne kompendium wiedzy
o informacji publicznej i uznawany jest za podstawowy,

25 Rozporzdzenie Ministra spraw wewntrznych i administracji z dnia

18 stycznia 2007 r. w sprawie Biuletynu Informacji Publicznej (Dz. U. Nr
10, poz. 68).
26 Uchwaa Nr 17 Rady Ministrw z dnia 12 lutego 2013 r. w sprawie

przyjcia strategii Sprawne Pastwo 2020 (M.P. 2013 poz. 136),

Warszawa, 2013 r., str. 12.
42
bezwnioskowy tryb udostpniania informacji publicznych.
Biuletyn skada si ze strony gwnej (www.bip.gov.pl) oraz
stron poszczeglnych podmiotw zobowizanych do
udostpniania informacji (tzw. stron podmiotowych) . Spord 27

kategorii informacji wymienionych w art. 6 wyczono jedynie

obowizek publikowania treci aktw administracyjnych i innych
rozstrzygni (art. 8 ust. 3 w zw. art. 6 ust. 1 pkt 4 lit. a tiret
pierwsze ustawy) oraz stanowisk w sprawach publicznych
zajtych przez organy wadzy publicznej i funkcjonariuszy
publicznych (art. 8 ust. 3 w zw. z art. 6 ust. 1 pkt 4 lit. b ustawy)28.
W Internecie w sferze faktycznej mamy do czynienia
z dualistycznym systemem udostpniania informacji publicznej.
Z jednej strony podmioty publiczne tworz i prowadz
obligatoryjne strony podmiotowe BIP, z drugiej za strony
podmioty te utrzymuj wasne serwisy internetowe, redagowane
w dowolny sposb w oparciu o oglnie sformuowan podstaw
wynikajc z art. 11 pkt 1 u.d.i.p.29.
Bez wtpienia informacje czy to zawarte na BIP-ie czy na
wasnym serwisie internetowym w czci przynajmniej eliminuj
konieczno osobistego stawiennictwa obywatela w siedzibie
wadz lokalnych. Portal samorzdowy staje si wic elementem
systemu bezpieczestwa ukierunkowanym na podawanie
ostrzee przed zagroeniami poarowymi czy klskami
ywioowymi, moe zawiera ostrzeenia meteorologiczne,
ostrzeenia o wypadkach komunikacyjnych czy stanowi rodek
integracji czonkw samorzdu terytorialnego.
Kolejnym trybem realizacji prawa do informacji jest

27 I. Kamiska, M. Rozbicka-Ostrowska, Komentarz do art. 7 ustawy

o dostpie do informacji publicznej, LEX 2016, Nr 10474.
29 Ibidem
29 M. Miosz, D. Tykwiska-Rutkowska, K. Wany, Przegld
orzecznictwa..., s. 35.
43
udostpnienie informacji publicznej na wniosek. Mimo, e
z ustawy wynika jego wtrny charakter wobec umieszczania
informacji w Biuletynie Informacji Publicznej (dalej BIP lub
Biuletyn), to obecnie ma kluczowe znaczenie dla wykonywania
prawa do informacji publicznej w naszym pastwie.30 Jest to
zgodne z utrwalonym w orzecznictwie pogldem, e obowizek
udostpnienia informacji na wniosek istnieje wtedy, gdy
informacja nie zostaa ju wczeniej udostpniona i nie
funkcjonuje w publicznym obiegu31.
Kolejn form dostpu do informacji publicznej jest ta
przewidziana w art. 11 uidp, ktry zakada udostpnienie
informacji w drodze jej wyoenia lub wywieszenia w miejscach
oglnie dostpnych lub te przez zainstalowanie urzdzenia
umoliwiajcego zapoznanie si z informacj. Ten sposb
informowania moe by stosowany zwaszcza w sytuacjach,
w ktrych dostp do Internetu, a tym samym do Biuletynu
Informacji Publicznej, nie jest powszechny (np. w maych
miejscowociach), ale moe funkcjonowa rwnie w celu
szerszego udostpnienia informacji, niezalenie od jej
umieszczenia w biuletynie32.
Nastpnym trybem realizacji prawa do informacji jest
wstp na posiedzenia kolegialnych organw wadzy publicznej
pochodzcych z wyborw powszechnych. Zgodnie z treci art.
18 udip posiedzenia kolegialnych organw wadzy publicznej
pochodzcych z powszechnych wyborw s jawne i dostpne.

30 G. Sibiga, Prawne formy dziaania podmiotw udostpniajcych informacj

publiczn na danie indywidualne, Przegld Prawa Publicznego 2007, nr
3, str. 30.
31 Wyrok NSA z dnia 20 listopada 2003 r., II SAB 372/03,

orzeczenia.nsa.gov.pl
32 I. Kamiska, M. Rozbicka-Ostrowska, Komentarz do art. 7 ustawy

o dostpie do informacji publicznej, LEX 2016, Nr 10474.

44
Posiedzenia kolegialnych organw pomocniczych organw,
o ktrych mowa w ust. 1 w/w przepisu s jawne i dostpne, o ile
stanowi tak przepisy ustaw albo akty wydane na ich podstawie
lub gdy organ pomocniczy tak postanowi. Organy s obowizane
zapewni lokalowe lub techniczne rodki umoliwiajce
wykonywanie prawa, o ktrym mowa w art. 3 ust. 1 pkt 3 udip.
Stosownie do treci art. 18 udip w miar potrzeby zapewnia si
transmisj audiowizualn lub teleinformatyczn z posiedze
organw. Ograniczenie dostpu do posiedze organw,
o ktrych mowa w ust. 1 i 2, z przyczyn lokalowych lub
technicznych nie moe prowadzi do nieuzasadnionego
zapewnienia dostpu tylko wybranym podmiotom. Zgodnie za
z treci art. 19 udip organy sporzdzaj i udostpniaj protokoy
lub stenogramy swoich obrad, chyba e sporzdz i udostpni
materiay audiowizualne lub teleinformatyczne rejestrujce
w peni te obrady. Nagranie posiedzenia sesji rady jest wic
materiaem odzwierciedlajcym przebieg sesji i dokonanych
czynnoci rady, a zatem wiadczy o dziaalnoci kolegialnego
organu i bez wtpienia stanowi informacj o sprawach
publicznych.
Kolejnym z trybw dostpu do informacji publicznej
wprowadzony do udip nowelizacj z dnia 16 wrzenia 2011 r. jest
Centralne Repozytorium Informacji Publicznej (CRIP).
W Repozytorium (dostpnym pod adresem:
https://danepubliczne.gov.pl/) udostpniane s zasoby
informacyjne rozumiane jako informacja publiczna, ktra ma
szczeglne znaczenie dla rozwoju innowacyjnoci i rozwoju
spoeczestwa informacyjnego33.
Naley take pamita, e ustawa o dostpie do
informacji publicznej w art. 23 wprowadza odpowiedzialno

33 epodrecznik.mac.gov.pl.
45
karn z tytuu naruszenia obowizku udostpnienia informacji
publicznej.
Obecnie od sektora publicznego wymaga si porzucenia
biurokratycznych mechanizmw zaatwiania spraw, na rzecz
nowoczesnych i innowacyjnych dziaa tzw. e-usug, ktre maj
na celu likwidacj barier, wyjcie na przeciw oczekiwaniom
i potrzebom spoeczestwa oraz dostosowywanie swoich
struktur do ich potrzeb34.
Przykadem na powysze poza wymienionym wyej BIP-
ie czy CRIP jest stworzenie tzw. elektronicznej platformy usug
administracji publicznej (ePUAP) definiowanej jako dostpny
publicznie rodek komunikacji elektronicznej sucy do
przekazywania dokumentu elektronicznego do podmiotu
publicznego przy wykorzystaniu powszechnie dostpnego
systemu teleinformatycznego.
Zgodnie z treci art. 3, pkt 13 i 17 ustaw z dnia 17 lutego
2005 roku o informatyzacji dziaalnoci podmiotw realizujcych
zadania publiczne na stronach internetowych urzdw miejskich
uruchomione zostay elektroniczne skrzynki podawcze (ESP)
umoliwiajce komunikacj elektroniczn pomidzy obywatelem
a jednostk administracji publicznej 35. Od 1 maja 2008 roku
organy wadzy publicznej s ju zobowizane do przyjmowania
dokumentw w postaci elektronicznej za ich porednictwem.
Dziki niej obywatele maj moliwo zaatwiania spraw
urzdowych przez Internet, bez wychodzenia z domu

34P. Milaniuk, Informatyzacja Administracji Publicznej, nowa jako czy stare

problemy? [w:] Monografia naukowa Administracja publiczna wobec
wyzwa wspczesnoci Praca zbiorowa pod red. S. Fundowicza,
K. Filipiaka, P. witala str. 43, Radom 2013 tom III.
35 Sposb funkcjonowania elektronicznych skrzynek podawczych

reguluj rwnie przepisy zawarte np. w ustawie z 18 wrzenia 2001

roku o podpisie elektronicznym.
46
i przeprowadza czynnoci urzdowe (wnosi podania i wnioski
oraz dokonywa innych czynnoci w postaci elektronicznej)
poprzez elektroniczn skrzynk podawcz. Poczenie
systemu EZD (Elektronicznego Zarzdzania
Dokumentacj) z ePUAP umoliwia bezporednie pobieranie
dokumentw wpywajcych do elektronicznej skrzynki
podawczej podmiotu.
Dla samorzdw istotne znaczenie w kwestii komunikacji
zewntrznej ma take prowadzenie dialogu ze spoecznoci
lokaln, ktry polega na informowaniu i wymianie opinii
w sprawach wanych zarwno dla samorzdu, jak i dla
mieszkacw36.
Kluczowym wic staje si wsppraca jednostek
samorzdu terytorialnego z pras, radiem i telewizj. Wane jest
zatem regularne przekazywanie mediom informacji, np. w formie
konferencji prasowych o prowadzonych i planowanych przez
jednostki samorzdu terytorialnego przedsiwziciach
(projektach, realizowanych zadaniach, imprezach, targach,
wystawach). Nie naley jednak unika w adnym razie
podawania opinii publicznej informacji o trudnociach
i problemach z jakimi borykaj si wadze jednostek samorzdu
terytorialnego czy wyjanianiu nieprawidowoci, o ile takie
miay miejsce. Wykreowanie pozytywnego wizerunku na
zewntrz, nie polega jedynie na informowaniu spoecznoci
lokalnej o sukcesach lokalnych wadz. Czasami bowiem
przyznanie si do bdu wzmacnia zaufanie obywateli do wadzy
publicznej. Komunikowania si wadz jednostek samorzdu

36 E. Oldzka-Koprowska, Prowadzenie dialogu spoecznego na szczeblu

lokalnym, [w:] Konflikt nieunikniony. Wsplnoty i wadze lokalne wobec
konfliktw spowodowanych rozwojem, red. P. Buczkowski, P. Matczak,
Pozna 2004, s. 145.
47
terytorialnego z mieszkacami powinno sta si fragmentem
codziennych dziaa, a nie dziaa podejmowanych w obliczu
afery, kryzysu czy zbliajcych si wyborw. Naley take
pamita, e Internet dziaa w dwie strony penic tym samym
funkcj miejsca, gdzie moe toczy si debata publiczna nad
sprawami gminy na forach dyskusyjnych. Due znaczenie dla
komunikacji zewntrznej maj take tradycyjne formy
komunikacji, a mianowicie bezporednie kontakty
z mieszkacami np. poprzez stae dyury radnych, spotkania
rodowiskowe wadz gminy czy informacje bezporednio
udzielane przez pracownikw Urzdw obywatelom
w wydziaach obsugi mieszkacw.
Nie tylko wic wirtualne, ale tradycyjne bezporednie
kontakty pomagaj w zdefiniowaniu problemw i potrzeb
spoecznoci lokalnej, a w nastpstwie umoliwiaj stworzenia
efektywnej strategii komunikowania si.
Podsumowanie:
Celem powyszego opracowania byo wykazanie
mnogoci i rnorodnoci form komunikacji zarwno w aspekcie
komunikacji wewntrznej jak i zewntrznej. Opracowanie
obrazuje te stopniowe odchodzenie od tradycyjnych
i biurokratycznych form komunikowania si na rzecz
nowoczesnych form komunikacji zwizanych przede wszystkim
z rozwojem e-administracji publicznej w Polsce. Komunikowanie
jest skuteczne wtedy, gdy adresat przekazu zrozumie go zgodnie
z intencj nadawcy. W zwizku z tym naley na koniec zada
sobie pytanie czy obowizujce przepisy prawne i wprowadzone
ju tzw. e-usugi, umoliwiaj skuteczn komunikacj czy moe
wrcz stanowi przeszkod w komunikacji.
Nie ulega wtpliwoci, e informatyzacja i upraszanie
usug publicznych daje ogromny potencja wzrostu efektywnoci

48
i przyjaznoci pastwa dla obywatela. Dotyczy to optymalnego
wykorzystania nowoczesnych technologii w rozwijaniu
potencjau, jaki daje informatyzacja i cyfryzacja zarwno
w funkcjonowaniu przedsibiorstw, codziennym yciu obywateli
i w dziaaniu administracji wewntrz i na zewntrz. W wiecie
opartym o nowe, byskawicznie zmieniajce si technologie, to
wanie umiejtno szybkiego dostosowywania si do zmian,
reagowania na nowe potrzeby i zagroenia, decyduje
o sprawnoci pastwa. Sprawno pastwa z kolei w duym
stopniu wpywa na konkurencyjno jego gospodarki i popraw
jakoci ycia obywateli37.
Naley jednak pamita, e w Polsce wysze
wyksztacenie ma jedynie 17,5% Polakw38, a wiele ludzi jest
w podeszym wieku lub jest niepenosprawnych. Niewtpliwie
powysze czynniki czsto powoduj, e obywatel nie umie lub
nie moe skorzysta z e-usug czy skomplikowanych przepisw
prawnych. Czsto te tradycyjne komunikaty czy to w formie
werbalnej czy pisemnej przekazywane przez urzdnikw
pozostaj dla obywatela niezrozumiae. Obecnie mamy take do
czynienia z zalewem informacji, ktrych gwnym rdem jest
Internet. Informacje tam zamieszczone s lapidarne, rozproszone,
wzajemnie si wykluczajce, czsto nieprawdziwe, a nawet
nieaktualne. Z kolei oficjalne strony internetowe napisane s
jzykiem specjalistycznym i hermetycznym zrozumiaym tylko
dla prawnikw lub osb zajmujcych si na co dzie konkretn
dziedzin prawa.
Jak podkrelono w sprawozdaniu o stanie ochrony jzyka
polskiego przedstawionego Sejmowi i Senatowi Rzeczypospolitej

37 Program Zintegrowanej Informatyzacji Pastwa, Ministerstwo

Administracji i Cyfryzacji, Warszawa marzec 2013r, str. 9-10.
38 Narodowy Spis Powszechny Ludnoci i Mieszka, 2011.

49
Polskiej Osoby odwiedzajce strony internetowe instytucji
pastwowych czy potrzeba informacji, rni natomiast
wyksztacenie, status spoeczny, poziom sprawnoci jzykowej.
Tacy rnorodni odbiorcy wymagaj komunikatw
zrnicowanych pod wzgldem jzykowo-stylistycznym.
Tymczasem zdecydowana wikszo analizowanych tekstw ma
charakter oficjalny. Autorzy analizowanych tekstw s widocznie
przekonani o tym, e zadaniem instytucji pastwowej jest
tworzenie komunikatw o najwyszym stopniu oficjalnoci,
odwoujcych si do rde prawnych. Nie umiej bd nie chc
albo si boj pisa jzykiem prostym. Tworz teksty hermetyczne,
przesycone informacj, szablonowe, trudne w odbiorze, bardzo
rzadko zrnicowane w zalenoci od adresata, co obnia ich
skuteczno komunikacyjn. Jzykiem urzdowym s pisane
nawet informacje o biecych wydarzeniach. Moe to osob mniej
sprawn jzykowo skutecznie zniechci do staego korzystania
ze stron internetowych tych instytucji39. Powysze rozwaania
mog nawet doprowadzi wniosku czy nie dochodzi
o naruszenia art. 32 Konstytucji40.
Mimo, e formalnie ustawy gwarantuj dostp do
informacji publicznej chodzi jednak o faktyczny, prosty dostp do
informacji, w tym min. jak skorzysta z e-usug administracji
publicznej. Wanym elementem w nowoczesnym procesie
komunikowania powinno by wic pooenie nacisku, aby
wadze jednostek samorzdu terytorialnego traktoway obywateli

39 Sprawozdanie ze stanu ochrony jzyka polskiego w latach

20102011, druk sejmowy nr 1083, 23 stycznia 2013.
40 Art. 32 Konstytucji wszyscy s wobec prawa rwni. Wszyscy maj

prawo do rwnego traktowania przez wadze publiczne. Nikt nie moe

by dyskryminowany w yciu politycznym, spoecznym lub
gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.

50
nie jako niechcianych petentw a jako klientw, a komunikacja
midzy tymi podmiotami opieraa si na prostych i zrozumiaych
komunikatach. W tym celu powinny by podjte szerokie
dziaania edukacyjne urzdnikw, w szczeglnoci w zakresie jak
prosto i zrozumiale przekazywa informacj czsto dotyczc
skomplikowanego stanu prawnego, w zalenoci od poziomu
wyksztacenia czy wieku obywatela, jak przezywa informacj
jeeli w danej grupie znajduj si osoby wyksztacone
i niewyksztacone, mode i w podeszym wieku. Dotyczy to nie
tylko urzdnikw, ale take radcw prawnych pracujcych w
danej jednostce samorzdu terytorialnego, ktrzy przy
redagowaniu pism skierowanych do obywateli powinni dy do
upraszczania wypowiedzi i unikania hermetycznego,
specjalistycznego jzyka.
Podobne spostrzeenia dotycz oficjalnych stron
internetowych, ktre powinny by przeredagowane, a nowe
strony powinny by tworzone w sposb prosty, zrozumiay
i przyjazny dla kadego obywatela. Zacht do takiego
redagowania stron internetowych powinno by przesanie, e im
prostsze informacje zamieszczone na stronach internetowych tym
mniej klientw w Urzdzie. Brak przejrzystoci lub
niekompletno informacji zamieszczanych przez jednostki
samorzdu terytorialnego na stronach internetowych, zmusza
w dalszym cigu obywateli do bezporedniego kontaktu
z urzdami, co moe wiadczy, e w chwili obecnej nie mona
mwi w peni o skutecznej komunikacji. Aby jednak obywatele
zdobyli zaufanie do skutecznoci zaatwiania spraw przez
Internet potrzebny jest upyw czasu, uproszczenie przekazu
informacji przez strony internetowe oraz edukacja urzdnikw
w zakresie skutecznego komunikowania si.

51
BIBLIOGRAFIA
1) Balcerowicz M., Wyzwania komunikacji w e-administracji na
przykadzie Mazowieckiego Urzdu Wojewdzkiego
w Warszawie.
2) Kamiska I, Rozbicka-Ostrowska M., Komentarz do ustawy
o dostpie do informacji publicznej, LEX 2016, Nr 10474.
3) Ksztatowanie procesu komunikacji wewntrznej
w urzdzie, Projekt wspfinansowany przez Uni
Europejsk ze rodkw Europejskiego Funduszu
Spoecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapita
Ludzki na lata 2007-2013 pt. Samoocena CAF
profesjonalizacja JST nr projektu POKL.05.02.01-00-
044/12, www.przyrow.pl.
4) Milaniuk P., Informatyzacja Administracji Publicznej, nowa
jako czy stare problemy? Monografia naukowa
Administracja publiczna wobec wyzwa wspczesnoci, Praca
zbiorowa pod red. S. Fundowicza, K. Filipiaka, P. witala,
Radom 2013 tom III.
5) Miosz M., Tykwiska-RutkowskaD., WanyK., Przegld
orzecznictwa, Gdask 2013.
6) Oldzka-Koprowska E., Prowadzenie dialogu spoecznego na
szczeblu lokalnym, [w:] Konflikt nieunikniony. Wsplnoty i
wadze lokalne wobec konfliktw spowodowanych
rozwojem, red. Buczkowski P., Matczak P., Pozna 2004.
7) Partyka-Pojta J., Zarzdzanie w organach administracji
publicznej, Chorzw 2004.
8) Procedura Komunikacji wewntrznej w Urzdzie Gminy
Mikowice, bip.ug-milkowice.dolnyslask.pl.
9) Program Zintegrowanej Informatyzacji Pastwa,
Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, Warszawa marzec
2013 r.

52
 10) Projekt sieci komunikacyjnej Urzdu Gminy w Oleszycach.
11) Sibiga G., Prawne formy dziaania podmiotw udostpniajcych
informacj publiczn na danie indywidualne, Przegld
Prawa Publicznego 2007, nr 3
12) Sprawozdanie ze stanu ochrony jzyka polskiego w latach
20102011, druk sejmowy nr 1083, 23 stycznia 2013.
13) Skrzydo W., Komentarz do Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej, LEX, 2013, Nr 428314.
14) Uchwaa Nr 17 Rady Ministrw z dnia 12 lutego 2013 r.
w sprawie przyjcia strategii Sprawne Pastwo 2020 (M.P.
2013 poz. 136), Warszawa, 2013 r.
15) Zacznik do Zarzdzenia Nr 174/2011 Burmistrza Miasta
Mawa z dnia 8 listopada 2011 r.
16) Zarzdzenie Nr 116/2014 z dnia 18 czerwca 2014 r.
Burmistrza Drawska Pomorskiego

AKTY NORMATYWNE
1) Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia
1997 r (Dz.U.1997 Nr 78 poz. 483).
2) Rozporzdzenie Ministra spraw wewntrznych
i administracji z dnia 18 stycznia 2007 r. w sprawie
Biuletynu Informacji Publicznej (Dz. U. Nr 10, poz. 68).
3) Ustawa o dostpie do informacji publicznej z dnia 6
wrzenia 2001 r. (Dz. U. 2016 poz. 1764 j.t).
4) Ustawa o informatyzacji dziaalnoci podmiotw
realizujcych zadania publiczne z dnia 17 lutego 2005 r.
(Dz.U.2014 poz. 1114 j.t).
5) Ustawa o podpisie elektronicznym z dnia 18 wrzenia
2001 r. (Dz. 2013 poz. 262 t.j.)
6) Ustawa prawo telekomunikacyjne z dnia 16 lipca 2004 r.
(Dz.U. z 2016 poz. 1489 j.t).

53
 7) Ustawa o samorzdzie gminnym z dnia 8 marca 1990 r.
(Dz.U.2016 poz. 446 j.t.).
8) Ustawa samorzdzie powiatowym z dnia z dnia 5 czerwca
1998 r.(Dz.U.2016 poz. 814 j.t).
9) Ustawa o samorzdzie wojewdzkim z dnia 5 czerwca
1998 r.(Dz.U.2016 poz. 486 j.t.).
10) Ustawa o wiadczeniu usug drog elektroniczn z dnia 18
lipca 2002r. (Dz.U.2016 poz. 1030 j.t.).

ORZECZNICTWO
1) Wyrok NSA z 20 listopada 2003 r., II SAB 372/03,
orzeczenia.nsa.gov.pl

54
Magda Gospodarek Umowa spoeczna jako rezultat dialogu

Wielu znanych filozofw zajmowao si genez powstania

pastwa, a najbardziej rozpoznawaln jest koncepcja umowy
spoecznej. Mwi nam ona o powstaniu pastwa i spoeczestwa
poprzez porozumienie (umow) jednostek. Jak wiemy najlepszym
sposobem porozumienia si jest dialog. W tym artykule chc
pokaza, i to wanie dziki dialogowi spoecznemu powstaa
umowa spoeczna oraz rozwija si cay czas.
Idea umowy spoecznej moim zdaniem jest nie tylko utart
teori, ktra towarzyszy nam od wielu wiekw, ale ma ona
wpyw na rozstrzyganie problemw spoecznych oraz kwestii
publicznoprawnych. Ludzie zdaj sobie spraw, i okrelona
sprawa nie zaley tylko od wadzy i organw rzdzcych ale
rwnie naley te do nich i poprzez dialog spoeczny oraz
porozumienie z wadz mog wiele zmieni i wielu rzeczy
dokona.
Umow spoeczn jako teori prawno-polityczn moemy
zaobserwowa w doktrynach prawa natury, ktra mwi nam
o powstaniu spoeczestwa i pastwa w sposb poczenia si
jednostek. Te jednostki yy w tzw. wolnoci i poprzez umow
stay si czci jednego pastwa oraz naleay do konkretnego
spoeczestwa w ktrym si odnajdyway i potrafiy y wsplnie
w grupie. Teoria ta utrzymuje, i wadza pastwowa zachowuje
swj autorytet niezalenie od formy rzdw, a take e legalna
wadza pastwowa musi bra swj pocztek w zgodzie
spoecznej. To wiadczy o tym, i czowiek z wasnej
nieprzymuszonej woli poddawa si integracji spoecznej (bra
czynny udzia w dialogu spoecznym) i docza do wsplnoty.
Aby mogo powsta pastwo spjne i trwae caa teoria musi

55
opiera si na wsplnej woli, ktra jest jednomyln decyzj
wszystkich.
T myl filozoficzn do nauk prawnych wprowadzi
Platon, a kontynuowa i rozszerza j Locke, ktry nazywa j
rwnie Paktem spoecznym. Jednak teoria umowy spoecznej
nie jest jednomylna, dlatego obserwujemy jej cztery rodzaje, takie
jak: wyrana, dorozumiana, hipotetyczna i quasi-kontraktowa.
Umowa wyrana polega na powstaniu spoeczestwa poprzez
uprzedni umow, z ktrej maj wynika prawa i obowizki
polityczne.
Dorozumiana umowa wyraa si w zachowaniu
spoeczestwa lecz nie jest dokadnie sformuowana, gdy moe
to nastpi dopiero po dugim czasie, gdy spoeczestwo wyrazi
na to milczc zgod.
Umowa hipotetyczna wystpuje wtedy, gdy wadza
posiada peni wadzy tylko jeli zaakceptuj j obywatele
i wystpi tam zobowizania wobec prawa.
Za umowa quasi-kontraktowa polega na wyczeniu
kontraktu, ktry bdzie wzorcowy i bdzie przekazywa
zrozumienie zobowiza, ktre wynikn z interakcji midzy jego
stronami.
Waciwie powinnam zacz od pojcia dialogu, gdy to
wanie jego rezultatem jest umowa spoeczna. Jak wiem
alternatyw do osignicia jakiegokolwiek porozumienia jest
negocjacja, a jak wiemy najlepszym sposobem negocjacji jest
dialog. Pozwala nam on dotrze nie tylko do sedna sprawy, ale
take zrozumie postpowanie i przekonania kadej ze stron oraz
wystosowa najlepsze rozwizanie (kompromis), ktry nie
zlekceway najwaniejszych oczekiwa.
Zasady dialogu spoecznego przyjte przez rad
ministrw mwi, e Pojcie dialogu spoecznego wie si

56
z moliwoci reprezentacji interesw poszczeglnych partnerw
spoecznych, ktrzy w nim uczestnicz. wiadczy to o tym, i nie
jest to tylko porozumienie midzy rzdem a konkretnymi
instytucjami, ale take midzy kad jednostk spoeczn.
Odpowiednie instytucje bd organy poprzez porozumienie
(dialog) z najmniejszymi nawet jednostkami czy grupami chc
osign porozumienie, gdy liczy si dla nich dobro obywatela
a nie tylko grupy sprawujcej wadz w pastwie.
Dialog jest z nami obecny przez cay czas i to od nas
wanie zaley jakie on przyniesie rezultaty. Towarzyszy on nam
nie tylko w sprawach zawodowych ale take w codziennym
yciu. Wszelkie nieprawidowoci moemy rozwiza za pomoc
dialogu. Dialog spoeczny ma tak obszerne znaczenie i tak
nieokrelone, e nie posiada z tego powodu konkretnej definicji.
Zaley on od wielu aspektw, a jednym z nich jest okrg na
ktrym wystpuje.
Na przykadzie miasta mona zaobserwowa jak dziaaj
poszczeglne wsplnoty miejskie aby dotrze do porozumienia
na rzecz wspodpowiedzialnoci za rozwj spoeczestwa
obywatelskiego oraz dobra mieszkacw. Jest on skuteczny,
poniewa nie wystpuje jako rodek dorany lecz cigy proces,
ktry trwa przez cay czas. Proces ten jest jedyny w swoim
rodzaju, gdy pozwala nam zmniejszy prawdopodobiestwo
niepokojw spoecznych oraz niepotrzebnych star.
W Polsce dialog spoeczny jest bardzo wany, a wiadczy
o tym sam fakt, i jego znaczenie podkrela sama Konstytucja RP.
Dziki dialogowi moemy wpywa na nasze najblisze otoczenie
a zarazem czu swoj obecno nie tylko w wicych decyzjach
podejmowanych przez rodowisko (okrg), w ktrym
przebywamy. Tak jak ju mwiam to zjawisko pomogo w wielu
miastach, gminach czy nawet okrgach i dziki temu stworzono

57
wiele nowych obiektw, rozwiza, ale take zmotywowao to
obywateli do samego dziaania i wspierania siebie nawzajem.
Celem dialogu jest nie tylko porozumienie ale take dotarcie do
jednostek, ktre wczeniej nie bray udziau w dialogu
spoecznym oraz zachcenie ich do tego zjawiska. Pokazanie
korzyci pyncych z tej formy porozumienia to jedno ale warto
te zwrci uwag na wasne postrzeganie tego zjawiska.
Umowa spoeczna, ktra za podstawow warto stawia
porozumienie spoeczestwa zawdzicza swe istnienie dialogowi
spoecznemu. Twierdz, i do powstania kadej spoecznoci
potrzeba wiele jednostek, ktre zechc wsppracowa ze sob i
wyra swj wydwik poprzez utworzenie pewnej i stabilnej
grupy, ktra nazwie kadego czonka penoprawnym
obywatelem. A stanie si tak tylko wtedy, gdy midzy
jednostkami wytworzy si takie zjawisko jak dialog i kada z nich
bdzie moga uczestniczy w tym dialogu.
Bez dialogu nie powstaaby umowa spoeczna, gdy
porozumienie midzy stronami byoby niemoliwe. Obywatele
dowiadczajcy dialogu chcieli porozumie si i zczy,
poniewa ycie w grupie, wsplne rozwizywanie problemw
i konfliktw wydawao im si duo prostsze od samodzielnej
udrki z pewnymi sprawami. ycie w grupie dawao nowe
moliwoci a formy dialogu cay czas si rozwijay, dziki czemu
moglimy zaobserwowa takie zjawisko jak powstanie pastwa
i jednolitego spoeczestwa poprzez umow spoeczn.
Na podsumowanie moemy doda, e jeli omowa
spoeczna powstaa na podstawie oglnego porozumienia
spoeczestwa i doprowadzia do powstania pastwa to
niemoliwym by to byo, gdyby nie wystpowa przy tym dialog
spoeczny, a uwaam tak, poniewa dialog to podstawowa cz
komunikacji wic porozumienie bez odpowiedniej komunikacji

58
czyli dialogu jest niemoliwe. Ludzie szukaj przyczyn powstania
pastwa, spoeczestwa oraz wielu innych instytucji, ale prawda
sprowadza si do tego, i to wszystko zaczyna si od dialogu.
Dziki niemu moemy wiele zdziaa ale take wiele rzeczy
popsu, warto uwaa na relacj z innymi i rozwija dialog, gdy
mona jeszcze niejedn rzecz wsplnie zdziaa.

rda internetowe:
1) Magorzata uszczyska, Umowa spoeczna jako fundament
ycia zbiorowego Studia Iuridica Lublinensia 2014 nr 21,
https://journals.umcs.pl/sil/article/viewFile/6/4,
[dostp: 12.12.2016]
2) Barbara Anna Jelonek, Idea umowy spoecznej, Biblioteka
Cyfrowa Uniwersytetu Wrocawskiego 2014,
http://www.bibliotekacyfrowa.pl/Content/51951/01_Bar
bara_Anna_Jelonek.pdf, [dostp: 12.12.2016]
3) http://dialogspoleczny.krakow.pl/
4) Magdalena Leszczyna-Rzucido, Dialog spoeczny,
Warszawa 2007 r. http://biser.org.pl/wp-
content/uploads/2014/08/Dialog-spoleczny-w-
praktyce.pdf, [dostp: 12.12.2016]
5) Dokument programowy rzdu przyjty przez Rad
Ministrw w dniu 22 padziernika 2002r.
http://www.bydgoszcz.uw.gov.pl/files/file/Akty_praw
ne_WKDS/2.pdf, [dostp: 12.12.2016]

59
Artur Janczuk Wyobcowanie elit jako niezdolno do dialogu

Wraz z okresem nastpujcym po wyborach

parlamentarnych 2015 roku, ale take z kampani wyborcz
wybory te poprzedzajc, w polskim yciu publicznym ze
wzmoon intensywnoci unaocznio si zjawisko, ktre okreli
mona mianem znaczcego utrudnienia, czy wrcz
uniemoliwienia prowadzenia dialogu pomidzy elit, a innymi
kategoriami osb i grup spoecznych.
Wyczerpujce zdefiniowanie elity nastrcza wielu
trudnoci. W ogromnej czci przypadkw omawiany proces
poddawania owych elit ostracyzmowi stanowi efekt celowego
dziaania ugrupowa o programach i dziaaniach opartych na
ideach populizmu co zostanie szerzej omwione w dalszych
fragmentach tekstu i jako taki stanowi wypadkow
populistycznego pogldu o istnieniu i duym znaczeniu
wyranego podziau typu elita populus. Zatem wydaje si, e do
celw omawiania metod i efektw dziaania tego rodzaju
ugrupowa najbardziej przydatn okae si definicja porednia,
czsto w sposb dorozumiany (z tego wzgldu do nieostra),
stosowna wanie przez ruchy o podou populistycznym. Tak
definiowane okrelenie elita odnosi si przede wszystkim do elit
intelektualnych (ale nie tylko) oraz wie si z ich inklinacjami do
postrzegania rzeczywistoci poprzez mylenie abstrakcyjne i z ich
ponadprzecitn sytuacj majtkow. Grupy takie stawiane s
w jednym szeregu ze rodowiskami (wyodrbnionymi np. na
zasadach podziaw spoecznych, klasowych czy etnicznych)
wadzy czy te rnorakich mniejszoci, prowadzcymi z ludem
rywalizacj, uwikanymi w dziaalno konspiracyjn czy
spiskow. Przeciwstawiany im populus stanowi natomiast
apoteoz cech ludzkich, charakteryzujc si pracowitoci,

60
religijnoci, przywizaniem do tradycji, ale te najbardziej
podanymi cechami uznawanymi za kluczowe dla danego
narodu1. Caa narracja i tok rozumowania prowadzcy nastpnie
do tworzenia programw i wdraania praktyk omawianych
w dalszych czciach tekstu opiera si wanie na tym podziale,
stanowicym zaoenie o fundamentalnym dla tych konstrukcji
mylowych znaczeniu, ktre jednak nie jest artykuowane wprost,
a raczej jest moliwe do wyodrbnienia jedynie na zasadzie analiz
prowadzonych przez badaczy myli politycznej2. Przy okazji
przedstawiania tego pogldu na temat sposobw postrzegania
zjawiska elity, warto zauway e prezentowany powyej sposb
pojmowania zawiera ujcie szersze, anieli ograniczajce elit do
grupy biorcej bezporedni udzia w sprawowaniu wadzy lub
piastujcej stanowiska w aparacie pastwowym.
Okres po wyborach 2015 roku nie jest oczywicie
pierwszym przypadkiem, kiedy tendencja alienowania (si) elit
urasta do rangi zagadnienia istotnego z punktu widzenia
prawidowego funkcjonowania systemu spoeczno-politycznego
bowiem zarwno w Polsce, jak i na wiecie, zjawiska podobne
manifestoway swoj obecno take wczeniej, nierzadko stajc
si motorem, lub przynajmniej jednym z wanych uwarunkowa,
zmian w ywioowy sposb nastpujcych na scenie politycznej.
M.in. Alexis de Tocqueville, omawiajc w swoim Dawnym ustroju
i rewolucji sytuacj w przedrewolucyjnej Francji, pisa:
Cho mieszczanin i szlachcic byli coraz podobniejsi do siebie,
rwnoczenie coraz bardziej si od siebie izolowali; dwie rzeczy
o tyle odrbne, e jedna nie tylko drugiej nie osabia, ale,
przeciwnie, czsto j potguje.

1 R. Tokarczyk, Wspczesne doktryny polityczne, Warszawa 2010, s. 508-

509.
2 Ibid.

61
 (...) W miar bowiem jak dezorganizuj si rzdy seniori, jak
stany generalne zbieraj si coraz rzadziej albo nie zbieraj si
ju w ogle i jak do reszty zanikaj powszechne swobody, a wraz
z nimi swobody lokalne mieszczanie i szlachta przestaj si
styka ze sob w yciu publicznym. Nigdy ju nie odczuwaj
potrzeby zblienia si i porozumienia; z kadym dniem coraz
bardziej uniezaleniaj si wzajemnie i coraz bardziej s sobie
obcy.
(...) W adnej epoce naszych dziejw nie byo rwnie atwo
uzyska szlachectwa, jak w roku 89 i nigdy mieszczanina od
szlachcica nie dzielia wiksza przepa3.
Przy tej okazji warto zauway, e Tocquevillea argumentacja
odnoszca si do zjawiska narastania antagonizmw pomidzy
poszczeglnymi grupami na skutek opisywanej wyej izolacji,
znajduje oczywicie w sposb poredni przynajmniej czciowe
potwierdzenie take w obserwacji dzisiejszych konfliktw
politycznych rozpatrywanych na tle stratyfikacji spoecznej (co
zostanie szerzej omwione w dalszej czci tekstu). Spostrzeenia
Tocquevillea nie s jednak odosobnione. Np. K. Marks i F. Engels
ju kilka lat wczeniej, pord innych diagnozowanych przez nich
zjawisk i prawidowoci, dostrzegali take t izolacj. Stanowia
ona istotny element opisu rzeczywistoci, ktry leg pniej
u podstaw tworzonego przez nich wiatopogldu.
Nasza epoka, epoka buruazji, wyrnia si jednak tym, e
uprocia przeciwiestwa klasowe. Cae spoeczestwo
rozszczepia si coraz bardziej na dwa wielkie, wrogie obozy, na
dwie wielkie, wrcz przeciwstawne sobie klasy: buruazj
i proletariat4.

3 A. de Tocqueville, Dawny ustrj i rewolucja, Warszawa 1970, s. 149-152.

4 K. Marks, F. Engels, Manifest komunistyczny, Warszawa 1966, s. 63.
62
Niewtpliwie to m.in. w takim stanie rzeczy, istniejcym
w okresie powstawania ww. dzie, upatrywa moemy jednego
z najwaniejszych rde sukcesw niewiele pniej odnoszonych
przez organizacje nawoujce do cakowitej przebudowy
dotychczasowych struktur, opierajcej si przecie na
ograniczeniu roli dotychczasowych elit czy wrcz niekiedy ich
fizycznej likwidacji. Tego rodzaju konsekwencje, przynajmniej
czciowo, suy mog za przykad najbardziej drastycznych
skutkw, do jakich prowadzi oczywicie w poczeniu z
innymi czynnikami moe omawiane zjawisko.
Temat alienacji elit take jako przedmiot bada nie jest
tematem nowym. Prace prowadzone przez teoretykw polityki
pozwoliy na wyodrbnienie mechanizmw i uwarunkowa
powstawania tego zjawiska. Tematem niniejszego artykuu jest
jedynie pewien szczeglny wymiar owej alienacji, ograniczajcy
si do tego, w jakim stopniu za jego powstawaniem stoi
niezdolno do dialogu i w jakim stopniu taka niezdolno jest jego
efektem.
Poprzez niezdolno do dialogu w szerokim kontekcie
rozumie mona skutek dziaania wszelkich uwarunkowa,
natury zarwno obiektywnej jak i subiektywnej (egzystujce
w przekonaniu obu stron, midzy ktrymi miaby si odbywa
dialog), w znacznym stopniu utrudniajcych lub wrcz
uniemoliwiajcych porozumienie grup spoecznych, podmiotw
ycia politycznego, w tym partii politycznych, a nawet ich
wewntrznych frakcji a wic, w sensie analizy systemowej,
wpywajcych w sposb negatywny (z punktu widzenia opartego
na postrzeganiu dialogu jako wartoci per se upoledzajc
konwersj wewntrzsystemow) na przyjmowanie
i przetwarzanie przez nie bodcw oraz powstawanie sprze
zwrotnych.

63
 Pod pojciem wyobcowania rozumie mona takie
uwarunkowania spord wyej opisanych, ktre roboczo
moemy podzieli na:
1. Celow rezygnacj ktrejkolwiek ze stron z udziau
w dialogu.
2. Niemono prowadzenia dialogu z przyczyn natury
obiektywnej.
Przypadki mieszczce si w zakresie mechanizmu wymienionego
w punkcie pierwszym s oczywicie najbardziej jaskrawe, m.in.
ze wzgldu na fakt, e praktyka taka stanowi nierzadko celowo
przyjmowany element taktyki politycznej (element marketingu)
partii w szerokim rozumieniu antyestablishmentowych i jako taka
moe piastowa poczesne miejsce w sferze deklaratywnej.
Zaznaczy naley, e uyta na wstpie niniejszego
opracowania definicja elity nie bez powodu zaczerpnita zostaa
z tradycji myli populistycznej. To wanie elementy takich
doktryn zauway mona w dziaaniach partii, ktre stosuj
metody przytoczone w powyszym akapicie. Obieranie tego
rodzaju taktyki stanow pochodn zastosowania przynajmniej
pewnych elementw populistycznego aparatu analitycznego do
sporzdzania opisu rzeczywistoci, jej wyjaniania i kreowania
przekazu pozytywnego.
Jednoczenie, zaobserwowa moemy sytuacje, w ktrych
pojawiaj si przykady wdraania praktyki o przeciwnym
zwrocie, wcznie z uprzedni werbalizacj komplementarnego
z ni stanowiska innymi sowy, niekiedy pojawiaj si grupy
lub osoby publiczne, ktre prezentuj postaw polegajc na
odmowie wchodzenia w interakcje z podmiotami, ktre
postrzegane s przez nich lub ich przedstawicieli / decydentw
jako w swoisty sposb niegodne prowadzenia z nimi dialogu albo
charakteryzujce si takimi cechami, ktre uniemoliwiaj

64
nawizania z nimi relacji na (partnerskim) dialogu opartej.
Przewiadczenie takie wynika moe z uwarunkowa natury
subiektywnej, tzn. albo z funkcjonujcej w takiej grupie
ponadprzecitnej oceny oglnie pojtych wasnych moliwoci
i wynikajcych z nich wymaga dla drugiej strony, albo
z przewiadczenia o tym, jakoby szeroko pojta zdolno drugiej
grupy do wejcia w rwnorzdn interakcj bya z rnych
przyczyn upoledzona w stopniu sprawiajcym, e z zaoenia
prba jej nawizania mijaaby si z celem. Istotnym wydaje si,
aby przy omawianiu tej kwestii zaakcentowa fakt, e nie kada
zadeklarowana publicznie odmowa wejcia w dyskusj pomidzy
dwoma podmiotami bdzie stanowia przykad manifestowania
si niezdolnoci do dialogu z powodu wyobcowania elit; np.
ogoszona ustami Adriana Zandberga deklaracja partii Razem,
stanowica otwarte i zdecydowane odrzucenie propozycji debaty
z przedstawicielem skrajnie prawicowego Ruchu Narodowego5,
w oczywisty sposb motywowana jest zupenie innymi
powodami, anieli wynikami rozpatrywania podziaw
partyjnych na gruncie abstrakcyjnej stratyfikacji typu elita
populus.
Stanowisko ocierajce si o przytaczane wyej
mechanizmy wyrazi natomiast prof. Z. Mikoejko w wywiadzie
z grudnia 2016 r., podczas rozmowy oscylujcej wok
poruszanego przez niego uprzednio w rodkach masowego
przekazu tematu grupy ktr okrela zbiorczym mianem chamw.
Na pytanie Moe trzeba prbowa z nim [chamem] rozmawia?
Mikoejko odpowiedzia stwierdzeniem, e grupa ta jest niechtna

5 M. Orowski, Partia Razem nie bdzie dyskutowa z narodowcami. Jest

granica demokratycznej debaty, 6 listopada 2015 r., wyborcza.pl,
http://wyborcza.pl/1,75398,19151789,partia-razem-nie-bedzie-
dyskutowac-z-narodowcami-jest-granica.html dostp: 2 stycznia 2017
r.
65
do rozmw i charakteryzuje si kompletnym brakiem
zrozumienia kierowanych do niej komunikatw z racji deficytu
wyksztacenia i nieposiadania stosownych narzdzi
intelektualnych . Pogld ten, jakkolwiek nie zawiera jasnej
6

dyspozycji, aby nie podejmowa prb rozpoczynania rozmw

z ow grup, to jednak obrazuje sposb rozumowania
prowadzcy nierzadko wanie do takich wnioskw. Tym
niemniej, tego rodzaju podejcie przez rodowiska postrzegane
jako zwizane ze spoeczn, polityczn, naukow czy biznesow
elit artykuowane jest rzadko, a jeszcze rzadziej zdarzaj si
deklaracje cakowitego zaniechania prb prowadzenia dialogu
motywowane przekonaniem o intelektualnej (lub innego rodzaju)
niszoci potencjalnego partnera. Prawdopodobnie wynika to
z faktu, i taka narracja byaby niezwykle niepopularna wrd
opinii publicznej, z jednej strony uwaczajc rnorakim,
niejednokrotnie bardzo licznym rodowiskom, z drugiej
stanowic poredni nobilitacj grup z zaoenia mniej licznych,
nie znajdujc tym samym poparcia o zasigu choby
porwnywalnym z rozmiarami potencjalnego sprzeciwu.
Prawdopodobnie wanie dysproporcje rysujce si w wyniku
porwnania liczebnoci obu grup-adresatw, dokonywanego si
rzeczy na zasadzie intuicyjnych szacunkw, stoj za takim
nierwnym rozkadem przypadkw w ktrych tzw. elita
odmawia prowadzenia dialogu z reprezentantami oddolnych
struktur spoecznych czy partii populistycznych i vice versa.
Trzeba jednak przyzna, e niekiedy oceny formuowane
przez rodowiska postrzegajce siebie jako elitarne, mog

6 A. Klich, Zbigniew Mikoejko: Jeden drugiemu wchodzi na gow, 2 grudnia

2016 r., wyborcza.pl,
http://wyborcza.pl/magazyn/1,124059,20296903,zbigniew-mikolejko-
jeden-drugiemu-wchodzi-na-glowe.html dostp: 4 stycznia 2017 r.
66
posiada pewne umocowanie w rzeczywistoci. Sytuacje takie
prowadz do zadziaania prawidowoci ujtej w punkcie
drugim, czyli niemonoci prowadzenia dialogu z przyczyn natury
obiektywnej. Chodzi dokadniej o ukad, w ktrym materia
stanowica przedmiot dyskusji jest w takim stopniu
skomplikowana, e zgbienie jej jest nieosigalne dla osb
niezajmujcych si dan dziedzin zawodowo lub
nieposiadajcych specjalistycznego wyksztacenia. Zachodzi
obawa, e wraz z postpujcym od zarania dziejw
rozszerzaniem zakresu wiedzy dostpnej ludzkoci, problem ten
obejmowa bdzie kolejne dziedziny ycia. W XXI wieku, w
przeciwiestwie do sytuacji sprzed np. 200 lat, ludzkie
moliwoci intelektualne i ograniczenia czasowe, nawet wrd
wybitnych ekspertw, ograniczaj zakres dostpnych do
uzyskania kompetencji do wskich, cile okrelonych dziedzin
i stanowi przyczyn postpujcej specjalizacji. W interesujcym
nas zakresie widoczne jest to m.in. w naukach politycznych,
w ramach ktrych badania ju teraz maj charakter dalece
interdyscyplinarny. Stosunki midzynarodowe czy ekonomia
wymagaj natomiast zrozumienia skomplikowanych,
wielopoziomowych struktur zalenoci, bez ktrych opanowania
nie jest moliwe podejmowanie racjonalnych decyzji.
Uwarunkowania te ograniczaj zatem zakres osobowy
potencjalnych decydentw, si rzeczy kierujc uwag raczej ku
osobom posiadajcym odpowiednie zaplecze intelektualne,
w tym akademickie, a czsto np. w dyplomacji, sdownictwie
albo finansach take dowiadczenie w pracy na tych polach. Jak
nietrudno zauway, wikszo osb speniajcych te wymogi
posiada cechy (np. wymieniona na wstpie zdolno do mylenia
abstrakcyjnego czy te kariera naukowa predestynujca do
uznania za czonka elity intelektualnej), ktre populistom

67
pozwalaj zaklasyfikowa je do odrzucanych przez nich elit.
Z drugiej strony zjawisko to utrudnia lub nawet uniemoliwia
prowadzenie angaujcej znaczce liczebnie czci spoeczestwa
dyskusji na tematy tyle specjalistyczne i wymagajce dogbnego
rozeznania, co istotne z punktu widzenia funkcjonowania
pastwa. Tzw. elita zostaje zatem zamknita we wasnym,
hermetycznym rodowisku, nawet wobec zaistnienia chci do
zaangaowania oddolnych inicjatyw w dyskusj, nie mogc tego
uczyni bez przezwycienia barier wyksztacenia,
dowiadczenia itp. Moe ona oczywicie kierowa na zewntrz
prby edukowania, zwikszania spoecznej wiadomoci
i popularyzacji wiedzy z wymaganych zakresw, tym niemniej
proces taki byby dugotrway, trudny i niekoniecznie pozytywnie
rokujcy (z racji tego, opanowanie jakiego zakresu informacji
wchodzi w gr). Rwnie odcienie elektoratu z koniecznoci
posiadania wymaganego zakresu wiedzy i umiejtnoci przez
struktury administracyjne, teoretycznie rozwizujce
specjalistyczne problemy natury technicznej, nie wystarcza do
zapewnienia prawidowego (w sensie racjonalnego wyboru)
przebiegu procesw decyzyjnych z racji zalenoci tych struktur
(w tym ich obsady) od woli i programw politycznych partii
w ktrych skad wchodz osoby sprawujce wadz i na ktrych
linii opieraj si wytyczne dla podejmowania kluczowych decyzji.
Podsumowujc, stwierdzi mona e zjawisko alienacji elit
politycznych, intelektualnych, biznesowych etc., zaistniawszy na
skutek dziaania rnorodnych mechanizmw, powstaych
w wyniku caego szeregu rozmaitych uwarunkowa, nie tylko
przewija si nieustannie w sferze publicznej, ale take wraz
z rosnc skal zaniku prawidowej komunikacji pomidzy
oddolnymi ruchami spoecznymi i poszczeglnymi osobami
z elit si nieidentyfikujcymi take na skutek celowej

68
antagonizacji wprowadzanej przez ugrupowania populistyczne
moe przybiera na sile, zataczajc coraz wiksze krgi
i wywoujc coraz bardziej niebezpieczne skutki.
Skutki takie mog przybiera form:
1. Odsuwania od wadzy, ale take od deliberacji, osb i grup
postrzeganych jako zwizane z elit. Niebezpieczestwo
pynce z takiej praktyki zdaje si tkwi w fakcie, e w wielu
przypadkach cechy pozwalajce na przypisanie
poszczeglnych podmiotw do elity jak wskazano
w poprzednich akapitach id w parze z posiadaniem przez
te podmioty zasobw w postaci wiedzy, wyksztacenia,
dowiadczenia i ustalonych ju kanaw oddziaywania np.
na arenie midzynarodowej. W efekcie w procesie
decyzyjnym gwn rol zaczynaj odgrywa aktorzy co
prawda, w ocenie elektoratu, nieskalani elitystyczn
proweniencj, ale rwnie nieprzygotowani lub pozbawieni
praktycznych narzdzi sprawowania wadzy. Szczeglny
przypadek, odgrywajcy wyjtkow rol w polskiej polityce
po listopadzie 2015 roku, stanowi rwnie kwestia faktu, i to
grupy klasyfikowane wanie jako owa elita, z racji
wyksztacenia, dowiadczenia i znajomoci procesw
zachodzcych na wiecie, teoretycznie posiadaj najbardziej
dogbne rozumienie zasad funkcjonowania ustrojw
demokratycznych i zagroe w architekturze tych ustrojw
drzemicych. Zakadajc dziaanie w tzw. dobrej wierze,
mona pokusi si o wskazanie przykadu sytuacji obrazujcej
cakowite niezrozumienie podstawowych zasad
funkcjonowania demokratycznego pastwa prawnego,
w szczeglnoci w kontekcie systemu politycznego
Rzeczypospolitej Polskiej. Jaskrawym, szeroko
komentowanym przypadkiem byo tzw. gosowania na dwie

69
 rce przez posank K. Zwiercan 14 kwietnia 2016 r. Praktyka
taka jest w oczywisty sposb sprzeczna z zasadami
funkcjonowania parlamentu oraz podstawowymi prawidami
kultury politycznej i etyki. Tym niemniej, posanka Zwiercan
utrzymywaa, i moe popenia bd, ale stwierdzaa take e
zaistniae wzburzenie politykw, mediw i opinii publicznej
jest przesadne7. Istotnym w tym kontekcie moe okaza si
fakt, i Zwiercan od pocztku lat 90. przynajmniej do 2012
roku8 (a prawdopodobnie a do momentu powstania jej
macierzystego ugrupowania) nie angaowaa si politycznie,
legitymuje si wyksztaceniem rednim policealnym
i zawodem przedsibiorcy wczeniej, przed 1989 rokiem,
prowadzia intensywn dziaalno opozycyjn9. Zwiercan
zostaa posank w wyniku wyborw parlamentarnych z 2015
r., kandydujc z listy komitetu Kukiz15. Populistyczne
zabarwienie narracji prowadzonej przez to ugrupowanie jest
oczywiste w kontekcie wielu dziaa / komunikatw, by
wymieni tylko list niedawno wystosowany do prezydenta-
elekta USA Donalda Trumpa przez lidera ugrupowania,
Pawa Kukiza:
Nasze postulaty likwidacji przywilejw wadzy, zmiany systemu
wyborczego, na ktrym zyskuj elity polityczne i na ktrym
najbardziej trac Obywatele, stanowczych ci w biurokracji,

7 Posanka Zwiercan: nie uwaam, e popeniam przestpstwo, 18 kwietnia

2016 r., tvp.info, http://www.tvp.info/24951650/poslanka-zwiercan-
nie-uwazam-ze-popelnilam-przestepstwo dostp: 15 stycznia 2017 r.
8 A. Koodziej, R. Zwiercan, Solidarno walczca. Oddzia Trjmiasto. 1982-

1990, http://www.fundacja-pih.pl/files/swt.pdf dostp: 14 stycznia

2016 r., s. 386.
9 Posowie: Magorzata Zwiercan, sejm.gov.pl,

http://www.sejm.gov.pl/Sejm8.nsf/posel.xsp?id=456&type=A
dostp: 14 stycznia 2017 r.
70
 podobnie jak Pana program zmian dla Ameryki, byy obiektem
bezpardonowych atakw establishmentu.
Wierz, e Pana zwycistwo bdzie symbolicznym przeomem
dla inicjatyw, ktre wyrastaj ze szczerego zaangaowania
Obywateli. Obywateli, ktrzy przeciwstawiaj si zamknitym
kastom oderwanych od rzeczywistoci elit politycznych.
(...) Skadajc Panu Prezydentowi jeszcze raz serdeczne
gratulacje (...) pragn wyrazi szczer ch wsppracy w walce
z monopolem skorumpowanych elit politycznych w naszych
pastwach10.
Nie naley oczywicie powyszego przykadu traktowa jako
presupozycji na temat zasadnoci sprawowania mandatu przez
p. posank Zwiercan. Mona natomiast poczyni wrcz
przeciwn obserwacj: w kontekcie uznania stanowiska
mwicego o swoistej nadreprezentacji elit w organach
przedstawicielskich, ruchy populistyczne i ich przedstawiciele
mog niekiedy peni podan rol, zmierzajc do zapewnienia
niezbdnej w pastwie demokratycznym rnorodnoci grup
posiadajcych parlamentarn reprezentacj. Trzeba jednak jasno
zaakcentowa rwnie fakt, i z punktu widzenia sprawnoci
funkcjonowania systemu politycznego i jakoci stanowionych
przez parlament aktw prawnych, niepodan bya potencjalna
sytuacja cakowitej bd niemal cakowitej wymiany kadr na
takie, ktrych czonkw nie da si zakwalifikowa do elity na
podstawie uprzednio omawianych kryteriw.

10 P. Dubiski, Pawe Kukiz pisze do Trumpa: wsppracujmy w walce z

monopolem skorumpowanych elit politycznych, 9 listopada 2016 r., wp.pl,
http://wiadomosci.wp.pl/kat,1356,title,Pawel-Kukiz-pisze-do-Trumpa-
wspolpracujmy-w-walce-z-monopolem-skorumpowanych-elit-
politycznych,wid,18578155,wiadomosc.html?ticaid=1186d2&_ticrsn=3
dostp: 4 stycznia 2017 r.
71
2. Wprowadzania w gronie samej elity poczucia zagroenia,
niestabilnoci czy syndromu oblonej twierdzy. Jak pokazuje
dowiadczenie, takie uwarunkowanie nie sprzyja
prawidowemu przebiegowi procesw decyzyjnych, a wrcz
przeciwnie skutkowa moe czy to radykalizacj
i prowadzcym do bdnego koa izolacjonizmem, czy te
prb dokonania rewizji wasnej polityki poprzez ujcie w niej
elementw majcych na celu usatysfakcjonowanie ugrupowa
o linii programowej ustalonej w jakim stopniu zgodnie ze
schematami populistycznymi. Taki charakter mona
przypisa np. inicjatywie wczesnego Prezydenta RP
Bronisawa Komorowskiego, ktry w 2015 roku doprowadzi
do przeprowadzenia referendum zawierajcego m.in. pytanie
dotyczce wprowadzenia opartej o jednomandatowe okrgi
wyborcze ordynacji wyborczej do Sejmu (naley
przypomnie, e kwestia okrgw mandatowych w okresie
poprzedzajcym referendum bya szeroko dyskutowana za
spraw poparcia dla takiego rozwizania zgaszanego
konsekwentnie przez kandydata na urzd Prezydenta RP
Pawa Kukiza, ktry w 1. turze wyborw zdoby znaczce
poparcie na poziomie ponad 20% gosw; Bronisaw
Komorowski, uzyskawszy drugi w kolejnoci wynik w 1.
turze, zamiar podjcia stara o organizacj referendum ogosi
pomidzy 1. a 2. tur wyborw11).
Wyej opisane zjawiska, ze wzgldu na powodowane
przez nie narastanie antagonizmw, potencjalne odsuwanie
profesjonalistw od procesw sprawowania wadzy oraz zanik
wsppracy pomidzy poszczeglnymi grupami, powodujc

11Prezydent proponuje referendum ws. JOW-w 6 wrzenia, 13 maja 2015 r.,

tvn.pl, http://www.tvn24.pl/wiadomosci-z-kraju,3/referendum-ws-
jow-ow-6-wrzesnia,541972.html dostp: 8 stycznia 2017 r.
72
widoczne w sferze publicznej skutki, z duym
prawdopodobiestwem wymusza bd podejmowanie dziaa
majcych na celu zahamowanie ich i odwrcenie ich efektw.
Procesy te jednak, ze wzgldu na swoj skomplikowan natur,
liczne, rnorodne uwarunkowania oraz opr stawiany przez
populistyczne struktury polityczne i ich elektorat, nie pozwalaj
na proste wysunicie propozycji zastosowania jednego,
skutecznego remedium. Nios rwnie ze sob
niebezpieczestwo konserwacji potencjalnie ustanowionego w
wyniku ich oddziaywania adu na skutek niemonoci (lub
przynajmniej utrudnienia) zaangaowania organw
pastwowych kontrolowanych przez ww. struktury do budowy
efektywnego, partnerskiego dialogu pomidzy grupami
traktowanymi przez populistycznych decydentw jako
przysowiowe elita i lud przede wszystkim w wymiarze
oficjalnym.
Najbardziej pewnym rozwizaniem byoby zlikwidowanie
samej dychotomii, na ktr powouj si populici innymi
sowy, zredukowanie podziau pomidzy elit a reszt
spoeczestwa. Do podobnych skutkw, poprzez zaangaowanie
duo wikszych mas w proces sprawowania wadzy, zapewnie
prowadziaby np. realizacja koncepcji council democracy H. Arendt.
Abstrahujc jednak od tej szczeglnej, zreszt czsto
krytykowanej (zob. np. John F. Stitton, Hannah Arendts Argument
for Council Democracy) koncepcji, podobne spektakularne
przecie przeobraenia nie s raczej realnym rozwizaniem.
Koncepcje duo bardziej ograniczone pod wzgldem wielkoci
niezbdnych nakadw i zakresu samych zmian rwnie nie
wydaj si cakowicie zasadne: propozycje artykuowane przez
politykw, jak np. ta wygoszona przez J. Palikota (wwczas
kandydata na urzd Prezydenta RP) podczas kampanii przed

73
wyborami prezydenckimi w 2015 r. (dot. stworzenia aplikacji
mobilnej pozwalajcej obywatelom zabiera gos w kwestii spraw
istotnych z punktu widzenia pastwa12), miayby
prawdopodobnie zbyt may zasig demograficzny i zbyt
powierzchowne oddziaywanie, aby realnie zmieni tak dogbnie
zakorzenione zjawisko. Zreszt, propozycja ta podobnie jak
propozycje czstszego wykorzystywania instytucji referendum,
na wzr szwajcarski, stawiana najbardziej stanowczo przez parti
Demokracja Bezporednia niesie ze sob ryzyko dodatkowego
zwikszenia istniejcych ju patologii w sytuacji, gdyby narzdzia
tego typu zaczy by wykorzystywane przy podejmowaniu
decyzji dalece bardziej technicznych / specjalistycznych
/ zniuansowanych, anieli dotychczas, jeeli rozwizanie takie
nie zostanie wpierw przygotowane poprzez zapewnienie
wyborcom (respondentom) naleytego zestawu informacji oraz
narzdzi sucych do analizy i interpretacji otaczajcej ich
rzeczywistoci.
Zatem zaryzykowa mona stwierdzenie, e to wanie
edukacja stanowi klucz do rozwizania problemu, a co najmniej
jest sposobem na ograniczenie zasigu i intensywnoci zjawiska.
Nie moe by jednak mowy o edukacji w caym znaczeniu tego
sowa kompleksowej, gdy jak wskazano wyej nie pozwalaj
na ni ramy czasowe, dostpne rodki i zakres, w jakim mona
wymaga od obywatela przyswojenia takich dodatkowych
wiadomoci. Edukacja taka musiaaby si oprze jednie na
zarysowaniu problemw i bardziej ni na wyjanieniu
poszczeglnych mechanizmw, na nakreleniu stopnia

12 Palikot: Potrzebna aplikacja mobilna, by prezydent mg w kadej chwili

pozna opinie wyborcw, polskatimes.pl, 24 lutego 2015 r.,
http://www.polskatimes.pl/artykul/3763911,palikot-potrzebna-
aplikacja-mobilna-by-prezydent-mogl-w-kazdej-chwili-poznac-opinie-
wyborcow,id,t.html dostp: 10 stycznia 2016 r.
74
skomplikowania prawidowoci rzdzcych sfer publiczn.
Dodatkowo, ze wzgldu na skal niezbdnej pracy, nie mona
jak to czsto miao miejsce dotychczas cedowa tej powinnoci
na organizacje spoeczestwa obywatelskiego, lecz niezbdnym
byoby wykorzystanie do tego celu systemu powszechnego
szkolnictwa. Innymi sowy, kluczow spraw dla wyrugowania
z polskiego ycia publicznego szerokiego zakresu patologii
niekoniecznie wicych si wycznie z problematyk ujt
powyej jest praca na polu, ktre jak si zdaje zostao znaczco
zaniedbane w przecigu ostatnich niemal trzech dekad: polu
edukacji obywatelskiej, ktra powinna dostarczy modym
ludziom wiedzy i umiejtnoci niezbdnych do racjonalnego
podejmowania decyzji wwczas, gdy otrzymaj prawa wyborcze,
a by moe take zaczn obejmowa urzdy pastwowe. Jak
pokazuje dowiadczenie, nie istnieje droga na skrty, ktra
w pastwie demokratycznym pozwoliaby zabezpieczy
prawidowe funkcjonowanie caego systemu politycznego w inny
sposb, ni poprzez sprawienie, aby to wyborcy byli
odpowiednio przygotowani do samodzielnego podejmowania
decyzji.

75
Martyna Jankowska Psychoterapia jako dialog

Aby w peni zrozumie zagadnienie, jakie pragn

przedstawi, wypadaoby zacz od definicji sowa
psychoterapia. Mianowicie sowo psychoterapia wywodzi si
z jzyka greckiego, sowo psyche oznacza dusz natomiast sowo
therapein znaczy leczy1. Potocznie psychoterapia jest traktowana
jako pewnego rodzaju rozmowa przeprowadzona przez yczliwie
ustosunkowan osob, ktra moe dawa rady, pociesza,
uspokaja, wspiera lub tez podtrzymywa na duchu osob, ktra
nie jest w stanie upora si ze swoimi problemami. Psychoterapia
ma na celu zaagodzi trudnoci teje osoby. Psychoterapia sensu
largo to dziedzina kultury, ktra zawiera w sobie oglne pytania
dotyczce natury ludzkiej, jej zdrowia lub choroby. Koncentruje
si na cierpicej, poszukujcej pomocy jednostce. Przez
specjalistw pojcie to jest ujmowane jeszcze inaczej ni
dotychczas przedstawiam, twierdz oni, e jest to specjalistyczna
metoda leczenia, ktra polega na intencjonalnym stosowaniu
zaprogramowanych oddziaywa psychologicznych.
Psychoterapeuci nios pomoc osobom z zaburzeniami
psychogennymi tj. z zaburzeniami neurotycznymi, zaburzeniami
osobowoci i psychosomatycznymi, oraz z osobami ktrych
zaburzenia maj konsekwencje psychologiczne.
Kim zatem powinien by psychoterapeuta? Powinien by
to profesjonalnie wyksztacony lekarz, psycholog
(w uzasadnionych przypadkach moe to by pedagog lub
socjolog), posiadajcy odpowiedni wiedz, umiejtnoci
praktyczne i przygotowanie osobiste. Powinien by zaznajomiony
z kierunkami psychoterapii, a jego wiedza na ten temat powinna

1Lidia Grzesiuk, Wstp [w:] Lidia Grzesiuk (red.), Psychoterapia. Teoria.

Podrcznik Akademicki, ENETEIA, Warszawa 2005, s. 13
76
by nieustannie pogbiana i aktualizowana. Na kocu tego
procesu psychoterapeuta powinien uksztatowa sobie spjny
system wiatopogldowy2.
Zwizek jaki powstaje midzy pacjentem a terapeut jest
najczciej podstawowym rodkiem leczenia, a wic dochodzimy
tu do zagadnienia psychoterapia jako dialog. By przybliy
Pastwu bardziej realny obraz psychoterapii, jak dziaa ona na
porzdku dziennym, poprosiam pewn osob, ktra wiele lat
uczszczaa na rne rodzaje psychoterapii o udzielenie
wywiadu. Osoba ta pragnie pozosta anonimowa, wic udziel
tylko niezbdnych informacji o tej osobie, w celu lepszego
przyjrzenia si studium przypadku.
Osob t jest wyksztacona kobieta po 40, ona, matka,
penica stanowisko urzdowe, mieszkajca na obrzeach jednego
z miast wojewdzkich.
1. Jak rozumiesz pojcie psychoterapia?
Z uwagi na to, e w terapii uczestniczyam blisko 10 lat z ca
odpowiedzialnoci mog powiedzie, e jest nadzwyczaj
dobroczynn, w swym rezultacie form oddziaywania
leczniczego. Jest przemylanym sposobem interwencji
w behawioralne okolicznoci danej osoby w celu korekty lub
modyfikacji postawy jak ta osoba prezentuje wobec powstaego
dla niej jakiego rodzaju trudnoci.
2. Czym dla Ciebie jest psychoterapia?
Na to pytanie nie sposb odpowiedzie nie nawizujc do
odpowiedzi udzielonej wczeniej. Ot jeli miaabym trzyma si
definicji stricte naukowej najkrcej odpowiedziaabym e
psychoterapia to forma oddziaywania leczniczego. Jednak droga,

2Halina Sk, Podstawowe rodzaje pomocy psychologicznej [w:] Halina

Sk (red.), Spoeczna psychologia kliniczna, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 1993, s. 377.
77
ktr przeszam przez te blisko dziesi lat (raptem bez paru
miesicy) nie pozwala na tym poprzesta. Psychoterapia jest dla
mnie drog do uzyskania wgldu we wasne zasoby emocjonalne,
poznawcze, intelektualne, ktre ksztatuj nasz los. Psychoterapia
niezalenie od formy i metody jak si posuguje jest swoistym
warsztatem, na ktry uczszczajc zdobywam narzdzia do
ksztatowania swojego ycia w harmonii ze wszystkim co mnie
otacza z ludmi, przyrod, przedmiotami, szeroko rozumianym
kosmosem.
3. Jakie s znane Ci rodzaje psychoterapii?
Wiem e istnieje:
psychoterapia psychodynamiczna, ktra zawsze prowadzona
jest w formie rozmowy pacjenta z terapeut . Koncentruje si ona
na konkretnym konflikcie lub problemie, ktry terapeuta stara si
rozwiza poprzez odwoanie si do badania treci
niewiadomych3. W tym przypadku skutek terapeutyczny
osigany jest poprzez analiz i rozwizywanie biecych
problemw pacjenta w rnych paszczyznach przejawianych
aktywnoci, stanowicych podstaw funkcjonowania
w relacjach interpersonalnych .
4

psychoterapia behawioralno poznawcza (CBT) oparta na

zaoeniu, e zaburzenia psychiczne s wyuczonymi schematami
zachowania, a ich leczenie to zmiana tych zachowa, dokonujca
si przez procesy oduczania si reakcji niedostosowanych
i uczenia prawidowych5. Celem CBT jest wygaszenie lku

3 Cezary Rzechowski, Psychoterapia psychodynamiczna, [w:] Jacek

Wcirka (red.) Psychiatria metody leczenia. Zagadnienia etyczne,
prawne, publiczne, spoeczne, tom 3, Elsevier Urban & Partner, Wrocaw
2012, s. 285.
4 Por. Cezary Rzechowski, Psychoterapia psychodynamiczna, s. 285.
5 Jerzy Aleksandrowicz, Jan Czesaw Czabaa, Psychoterapia, [w:] Jacek

Wcirka (red.) Psychiatria, s. 260.

78
zwizanego z rzeczywistymi lub wyobraonymi sytuacjami
wywoujcymi reakcje lkowe.
psychoterapia humanistyczna posiadajca wiele odmian,
wikszo z nich opiera si jednak na przekonaniu, e zachowanie
czowieka jest motywowane potrzeb rozwoju i denia do
zaspokojenia wasnych potrzeb, a wszelkie zaburzenia s
zwizane z negatywnym dowiadczeniami przeywanymi
w procesie zaspokajania potrzeb6,
i wiele innych interpersonalna, rodzinna indywidualna
grupowa, systemowa, psychodrama.
4. Kto Twoim zdaniem powinien uczszcza na
psychoterapi?
C, coraz czciej w otoczeniu w jakim funkcjonuj, a wic i w
pracy i wrd przyjaci niejednokrotnie zauwaam mniej lub
bardziej bliskie mi osoby, ktre wydaj si by na skraju
wyczerpania w rnych aspektach ycia. Jedni nie radz sobie
w relacjach podlegy przeoony, inni w relacjach damsko
mskich, obserwuj take bardzo trudne relacje rodzicw
z dziemi, trudnoci w poradzeniu sobie ze strat bliskich czy to
w wyniku decyzji o rozstaniu czy te mierci. Kiedy wic
dostrzegam i te relacje utrudniaj, a niekiedy uniemoliwiaj
funkcjonowanie w pozostaych obszarach ycia to jest to dla mnie
sygna i to najlepsze co mona by zrobi to skorzysta wanie
z psychoterapii.
5. Co skonio Ci do wzicia udziau w psychoterapii?
Nieumiejtno poradzenia sobie w relacji z mem ktry, jak to
si niesusznie cho obiegowo mwi, dla mnie rozwid si ze
swoj on no i skoro zamieszka ze mn to zostawi dzieci.
Mwi to oczywicie nieco przekornie.

6 Jerzy Aleksandrowicz, Jan Czesaw Czabaa, Psychoterapia, s. 261.

79
 6. Jak wyglday twoje poszukiwania dobrego
psychoterapeuty?
To by przypadek. Mj m pewnego dnia poczu potrzeb
skorzystania z tego rodzaju pomocy i wszed do pierwszego
napotkanego gabinetu. Zaproponowa ebym i ja skorzystaa.
Poniewa nie widziaam ju adnych sposobw uporania si
sama ze sob postanowiam skorzysta. Pniej si okazao e to
jedni z bardziej uznanych w moim miecie terapeutw.
7. Ile lat uczszczasz na psychoterapi?
W tej chwili nie korzystam z tego rodzaju wsparcia. Mam
poczucie e nabyam kompetencji i umiejtnoci do tego by i
drog przez wiat bez lkw, kompleksw, oraz takich
umiejtnoci ktre pozwol mi wsta gdy upadn.
8. Jak wygldaj Twoje spotkania z psychoterapeut?
Opowie o tym nie jest w stanie odzwierciedli tego co dzieje si
podczas terapii. Mona to opisa sowami ale nie uda si odda
nimi istoty spotka terapeutycznych. Sowa zabrzmi banalnie te
spotkania to albo rozmowa z terapeut, albo snuta mu przeze
mnie opowie o tym co wydaje mi si e byo lub e naprawd
si zdarzyo, to take chwile ciszy, niemocy, blu i radoci
a wszystko to odbywa si w przedziwnym dialogu z terapeut.
9. Jak czujesz si podczas sesji psychoterapii?
To wszystko zaley od tego co na danej sesji terapeutycznej si
dzieje, jaki obszar mojego bycia jest poruszany, kiedy mwi o
mierci bratowej jest przeraajco i smutno, kiedy mwi o
relacjach z mem bywa zabawnie mimo, e tak naprawd jestem
wcieka czy rozalona.
10. Jakie odczucia masz po skoczonej sesji
z psychoterapeut?
Odczucia te determinowane s wanie tematem danej sesji
i bywa rnie. Niekiedy mam mtlik w gowie, ktry dopiero

80
w duszej perspektywie skada si w spjna cao, niekiedy
bezporedni po sesji zapala si wiato i krzycz Bingo, zdarza si
te e niczego nie rozumiem i potrzebuje wraca do tych samych
spraw wiele, wiele razy.
11. Jak psychoterapia pomaga Ci w yciu codziennym?
Przede wszystkim psychoterapia wyposaa w poczucie
sprawczoci. To poczucie za sprawia, e nie jestem bezsilna.
Zawsze wic widz drog. Niezwykle wane jest take i to i
uwalnia od mylenia magiczno yczeniowego co z kolei
urealnia. Uczy rozrniania emocji oraz ich rde, a dziki
umiejtnoci dostrzegania ich pozwala na realn ocen sytuacji
w jakiej si znajdujemy oraz adekwatnej oceny tej sytuacji. Dziki
wgldowi we wasne emocje oraz ich rda moliwe jest
utrzymanie rwnowagi, a w sytuacjach jej utraty samodzielny
i konstruktywny do tej rwnowagi powrt. Psychoterapia dajc
wgld we wasne przeywanie wiata, zdarze, ludzi uwraliwia
gboko na drugiego czowieka, wyposaa w serdeczno,
yczliwo, mio i dobro.
12. Czy fakt, e uczszczaa na psychoterapi wpywa na
Twoje relacje z najblisz rodzin, w pracy, ze znajomymi?
W mojej ocenie oczywici tak. I nawet jeli relacje na zewntrz
wydaj si niezmienione to jest to jedynie pozr, bo relacja to nie
tylko to co wida na zewntrz ale przede wszystkim wewntrzny
stosunek do drugiej osoby. Jeli wic np. dotychczas nie
utrzymywaam adnych stosunkw, dajmy na to z siostr ze
wzgldu na jakie dawne trudne sprawy, i w dodatku byam na
ni wcieka to pod wpywem psychoterapii moje wewntrzne
przeywanie tej sytuacji moe si diametralni zmieni cho
jednoczenie nadal moemy nie utrzymywa adnych kontaktw
bo Ona tego nie bdzie chciaa, ale ju nie dlatego e np. nadal jej
np. nie cierpi.

81
 13. Czy uwaasz, e jeeli jeden z maonkw uczszcza na
psychoterapi, drugi te powinien?
Jeli ten drugi jest psychicznie i emocjonalnie niestabilny to tak.
Jednak to e jeden z maonkw potrzebuje wsparcia
psychoterapeutycznego nie jest jednoznaczne z tym, e drugi te
tego wymaga.
14. Czy wiedz nabyt na psychoterapii starasz si wpaja
dzieciom? Jeli tak to w jakim stopniu i w jakich
sytuacjach?
Oczywicie e staram si przekazywa im to czego sama si
nauczyam, np. tego e oceny nie s wyznacznikiem wartoci
ucznia czowieka, a jedynie wskanikiem poziomu wiedzy na
dany temat, (i to tez nie zawsze sic!). To do proste, w mojej
ocenie najtrudniejsze jednak ale te i najwaniejsze jest nauczenie
dzieci by nie oceniay innych dzieci i ludzi, by dostrzegay takie
wartoci jak przyja serdeczno, yczliwo, prawdomwno.
Jest te duo innych nauk, jak ta by byy rzetelne w tym co robi,
potrafiy zarzdza czasem, eby dostrzegay warto uczenia si
ale i odpoczynku. e wiat jest pikny pomimo trudnoci jakie
przynosi.
15. Czy psychoterapia pomoga Ci si upora z problemami?
Tak. I z tym ktry by powodem dla ktrego skorzystaam
z psychoterapii ale te z wieloma innymi, ktre objawiy si przy
okazji tego zasadniczego.
16. Jaka jest Twoja relacja z psychoterapeut? Traktujesz t
osob jako lekarza czy moe przyjaciela?
Jak przewodnika.
17. Jakim osobom poleciaby psychoterapi?
Zalknionym, niewierzcym we wasne siy, niedostrzegajcym
sensu lub tym ktrzy sens ten zgubili, zarozumialcom i bufonom,

82
histerykom i agresorom, tym ktrzy nienawidz i ponad miar
kochaj. Szabym w takim kierunku.
18. Jakie s Twoje ze skojarzenia lub wspomnienia
z psychoterapii?
Nie mam takich.
19. Wymie 3 pozytywne cechy psychoterapii
Moje ycie jest radoniejsze,
Moje ycie jest spokojniejsze,
Moje ycie jest peniejsze.
20. Czy mona uzna wobec tego e psychoterapia to dialog?
W moim przekonaniu tak psychoterapia to dialog. Specyficzny.
W mojej ocenie to dialog prowadzony w zasadzie z samym sob.
To dialog prowadzony przez rne aspekty mnie samej z jani.
Oczywicie rozmowa toczy si z terapeut, czasami tej rozmowy
nie ma jest tylko snuta przeze mnie opowie. Ale to i tak zawsze
jest dialog. Nawet jeli to ja opowiadam a terapeuta sucha to
mimo, e opowiadam to jednoczenie sucham tego co mwi.
Mwi wic te i do siebie. A kiedy ju si usysz zawsze mam
na ten temat co sobie do powiedzenia. Co co uzdrawia.
Po przeczytaniu odpowiedzi na moje pytania, nasuwaj
si rne wnioski. Wida wyranie, jak bardzo psychoterapia jest
pomocna w yciu codziennym, jak niezwykle wana jest wi
midzy psychoterapeut a osob uczszczajc na psychoterapii.
Sama respondentka mwi o psychoterapeucie przewodnik.
Wida rwnie mocny wpyw psychoterapeuty na ycie
codzienne, na relacje w pracy, w domu, z rodzin. Mona
wywnioskowa e to s swego rodzaju lekcje pt. jak y w
zgodzie ze sob. Gdzie w tej relacji jest dialog? Odpowied jest
oczywista, ale nie mwi tu o dialogu pacjent lekarz. Mwi
o wielkiej walce z samym sob, by by lepszym, radoniejszym,
by ycie byo peniejsze. Dialog z samym sob jest niezwykle

83
istotnym elementem psychoterapii, a ten wanie dialog prowadzi
psychoterapeuta, poprzez rne metody psychoterapii.

84
Kinga Kidanowicz Hierarchia mafii sycylijskiej

Mafia sycylijska to najbardziej znana mafia na wiecie,

obok japoskiej Yakuzy. Kady chyba sysza o Cosa Nostra. Aby
pozna jej hierarchi naley najpierw zapozna si z jej histori
oraz sownictwem j okrelajcym, takim jak: mafia, Sycylia, czy
Cosa Nostra. Mafia od zwykej grupy przestpczej zajmujcej si
kradzieami, wymuszeniami, rabunkami czy te zabjstwami
rni si tym, e ma ona rwnie wpywy w wiecie polityki,
finansw a take handlu. Nie powinna nam si jednak kojarzy
z zabijaniem setek ludzi na zawoanie, poniewa w prawdziwej
mafii uycie broni jest rzecz ostateczn nie zabijaj na
zawoanie. Sycylia jest to najwiksza wyspa na Morzu
rdziemnym naleca do Woch podzielona na 9 prowincji.
Natomiast Cosa Nostra oznaczajce Nasza Sprawa to okrelenie
dotyczce wsppracownikw mafii, ktrzy do niej nie nale.
Jest ona kojarzona bardziej z mafi sycylijsk dziaajc w USA,
lecz dotyczy rwnie mafii dziaajcej we Woszech.
Pocztki tej organizacji sigaj XVI w. kiedy Sycylia bya
pod okupacj hiszpaskich wojsk. Zostaa stworzona w celu
zapewnienia bezpieczestwa w szczeglnoci osobom
zamieszkujcym obszary wiejskie. Miaa za zadanie chroni ich
przed napadami oraz naduyciami stacjonujcej armii.
Sycylijczycy nie mieli wsparcia we wasnym rzdzie, co stwarzao
dogodne warunki do rozwijania si mafii. Mafia zdobywaa
sympati ludzi przez bezstronne rozstrzyganie sporw. Mafioza
by oglnie szanowanym czowiekiem, godnym zaufania na tyle,
e kady mieszkaniec wiedzia, i to wanie u niego zasignie
dobrej rady i oczekiwanego wsparcia. Takimi zachowaniami
mafiozi zyskiwali jeszcze wikszy respekt i poszanowanie, przez
co mafia stawaa si niezbdn czci ich egzystencji. Z czasem

85
zacza przenika do struktur wadzy i administracji. Owa grupa
nie bya wwczas postrzegana jako co zego, lecz jako dobry
porednik midzy ubog ludnoci a wadz, gdzie miaa dobre
kontakty. Moe by to dziwne, ale starano si unika rozlewu
krwi, co byo ostatecznoci. Najwikszy rozkwit miaa po II
wojnie wiatowej, kiedy to nalece do niej osoby dorobiy si na
nielegalnym handlu alkoholem, narkotykami, na hazardzie jak
i prostytucji. Wwczas jej czonkowie zaczli y w dostatku jak
nigdy dotd. Kady kto by pytany o mafi odpowiada, e nie ma
czego takiego, e s to tylko plotki. Panowaa oglna zmowa
milczenia. Po II wojnie wiatowej wikszo stanowisk
rzdowych, w radach gmin czy regionalnych, zostao
obsadzonych przez osoby powizane ze wiatem przestpczym
z Sycylii. Po tym zjawisku mafia zacza poszerza swoje
dziaania na chociaby Stany Zjednoczone Ameryki, gdzie zostaa
zaoona ich filia. W 1957 roku doszo do tzw. Szczytu
w Palermo, gdzie powstaa Komisja Sycylijska zwana Cupola,
czyli kopua, ktra skadaa si z 12 szefw (donw, capofamiglia)
reprezentujcych po 3 klany z Palermo oraz mniejsze komisje
odpowiedzialne za konkretne dziaania mafii (np. narkotykowa),
w celu usprawnienia dziaalnoci. Dziaania te wpyny
korzystnie na poczynania organizacji, z racji tego, e drastycznie
spad chociaby odsetek morderstw tzw. niczyich (popenianych
bez wiedzy gry), jak rwnie usprawnia si caa logistyka
zwizana z produkcj oraz dystrybucj narkotykw.
Jeeli chodzi o kwesti skadania omerty (zmowy
milczenia) oraz caego rytuau wprowadzenia, to naley wiedzie,
e nie od zawsze bya ona wymagana. Na pocztku
funkcjonowania mafii na Sycylii nie bya konieczna.
Przyjmowano, e skoro si tu urodzie, to naleysz do niej od
urodzenia. Jednak nie trwao to dugo. Z racji coraz wikszej fali

86
morderstw, wyzyskw oraz walki o pienidze, musiano to
zmieni i wprowadzi paradoksalnie reguy panujce w mafii.
Wiadomo, pienidze s najwaniejsze i nikt nie moe oszukiwa.
Z racji wystpowania tego typu problemw, zaczto wprowadza
obowizkow omert. Cay rytua odbywa si w podniosej dla
wprowadzanego atmosferze. Lecz zanim do tego doszo, naley
wytumaczy kwesti przebiegu rekrutacji.
Ot nie mona tak po prostu przyj i zapisa si do
mafii. Kandydatw werbuj wyznaczeni do tego ludzie, jeeli jest
na nich akurat popyt. Kandydaci musz cechowa si sprytem,
lojalnoci, dyskrecj, odwag, musz by heteroseksualni oraz
najwaniejsze, dana osoba musi by Sycylijczykiem. Kolejnym
warunkiem jest to, aby nie by w aden sposb spokrewniony
z policjantem oraz potomkiem kogo, kto zgin z rk mafii. Jest
to warunek konieczny, aby nie zostay ujawnione struktury mafii
oraz, aby w celu zemsty nie zeznawa przeciwko niej. Nastpnie
osoba wprowadzajca kandydata poddawaa go prbom, by
sprawdzi jego predyspozycje. Jeeli wprowadzajcy by pewien,
e osoba si nada, kontaktowa si z szefem (don, capofamiglia),
ktry zwoywa Komisj Sycylijsk (od Szczytu w Palermo w 1957
roku), wczeniej podejmowa t decyzj sam. Po przedstawieniu
kandydata komisji, pytano czy dana osoba jest wiarygodna i czy
nie miaa zatargw z ktr z rodzin. Jeeli wszyscy wrazili
pozytywn opini kandydat mg przej rytua.
Sam rytua wejcia, jak ju byo wspomniane, mia
charakter uroczysty. Zjawiali si na nim: szef (don, capofamiglia),
podszef (capo bastone, sotto capo), doradca (consigliere),
kapitanowie (caporegime), oraz osoba wprowadzajca. Wszystkie
te osoby siedziay na znak podkowy, z donem porodku. Pokj, w
ktrym si znajdowali by ciemny, na rodku sta st z zapalon
wieczk, a obok lea iga lub kolec drzewa pomaraczowego

87
oraz obrazek z wizerunkiem witego. Nastpnie wprowadzano
kandydata. Podchodzi do stou i by pytany o to, czy na pewno
chce wstpi w ich szeregi i czy wie, z czym to si wie. Jeeli
nadal chcia, wwczas don bra kolec oraz jego rk i ukuwa j.
Krew musiaa kapa na obrazek z wizerunkiem witego. Pniej
kandydat skada rce, a don bra obrazek, podpala go od wiecy
i kad mu na rce. Gdy obrazek pon na rkach, wwczas
wypowiada sowa przysigi, ktre mwi, e wyrzeka si swoich
najbliszych, bez wyjtku, a od teraz rodzina (mafia) jest
najwaniejsza w jego yciu, natomiast jeeli j zdradzi, to jego
ciao ma spon jak ten wity obrazek. Naley te
dopowiedzie, e jeeli osoba wprowadzona zdradzi, to kar za
ni ponosi osoba j wprowadzajca, w myl zasady: za osob,
ktr wprowadzasz odpowiadasz yciem.
Hierarchia w mafii jest najwaniejsza. Okrela ona podzia
obowizkw i odpowiedzialnoci midzy czonkw oraz, w razie
skarg, pokazuje kogo naley poinformowa. Hierarchia
w mafiach na caym wiecie wyglda podobnie. W mafii
sycylijskiej jest nastpujca (w kolejnoci malejcej):
Szef (don, capofamiglia) szef caej organizacji,
wybierany co roku przez onierzy, w celu
wyeliminowania braku kompetencji. Do jego zada
naley: reprezentowanie rodziny na spotkaniach
biznesowych midzy rodzinami, kierowanie ca rodzin,
okrelanie jej dziaalnoci oraz bez jego zgody nie mona
dokona zabjstwa.
Podszef (capo bastone, sotto capo) wybiera go szef
spord czonkw grupy. W przypadku gdyby don zosta
zabity to wanie on przejmuje jego obowizki do czasu
wyboru nowego przez onierzy.
Doradca (consigliere) osoba bezstronna, odpowiedzialna

88
 za nadzorowanie pracy szefa i jego podwadnych, gwnie
w kwestiach finansowych, w celu zapobiegnicia
oszustwom. Wybierany co roku przez onierzy.
Kapitanowie (caporegime) dowdcy grup (decina),
przekazuj onierzom decyzje podjte przez dona, s
rwnie ich porednikami w sprawach kierowanych do
gowy rodziny. Podejmuj mniej znaczce decyzje.
Zajmuj si rekrutacj nowych kandydatw. Wykonuj
zlecone zabjstwa.
onierze (soldati) ostatni w hierarchii czon mafii,
odpowiedzialni za tzw. czarn robot czyli m.in. handel
narkotykami, wymuszenia, kradziee. Mog te
wykonywa zlecone zabjstwa.
Grupa (decina) skada si z 10 do 30 onierzy.
Dowodz nimi w wikszych rodzinach kapitanowie,
natomiast w mniejszych sam szef. Zostay stworzone w
celu uporzdkowania i dobierania w grupy ludzi o tych
samych zadaniach. Kada grupa bya odpowiedzialna za
inna stref dziaa mafii.
Wsppracownicy (collaboratori) ludzie, ktrzy nie
nale do mafii, lecz robi z ni interesy. Z racji nieznania
dogbniej osb wsppracujcych interesy z nimi nie
trwaj zbyt dugo.

Owa hierarchia pozwalaa na sprawne i przejrzyste

funkcjonowanie sycylijskiej grupy przestpczej. Naley w tym
miejscu doda, i nie mona byo rozmawia z osob wyszej
rangi, jeeli ci nikt jej nie przedstawi. Czyli w skrcie mwic,
jeeli chciaby podej do kapitana, ktrego nie znae, to on nie
zamieniby z tob adnego sowa. Sytuacja si zmienia, jeeli
podejdziesz z osob, ktra zna ciebie i owego kapitana. Jeeli was

89
pozna ze sob, wwczas rczy za ciebie, e jeste godny zaufania
i wtedy moesz normalnie porozmawia z danym kapitanem.
Wszystko jest w celach ostronoci. Jeeli okazaoby si, e
doniose potem na osob, to wyrok mierci zostanie wydany nie
na ciebie, lecz na osob, ktra was poznaa ze sob.
Naley rwnie zaznaczy, e istnieje co takiego jak
niepisany kodeks mafii, ktry musz zna i przestrzega wszyscy
czonkowie mafii. Oto niektre z tych przepisw:
czonek nie moe by spokrewniony z policjantem
zapobiega to rozpracowaniu wewntrznych struktur
musi przestrzega zasad moralnych osoba naleca do
mafii musi uchodzi za uczciw i moraln, poniewa peni
funkcj reprezentacyjn caej organizacji
czonek musi by Sycylijczykiem cz nas nie tylko
interesy, ale i pochodzenie
zanim zaczniesz rozmawia z kim wyszym rang musi
ci przedstawi osoba, ktra zna was oboje zapobiega si
w ten sposb rozmowy z osobami niezaufanymi
odpowiadasz yciem za tych ktrych wprowadzasz
jeeli nie dopenie swoich obowizkw przy
sprawdzeniu danej osoby, czym narazie grup na
rozpracowanie lub inny uszczerbek zapacisz za ten bd
najwysz cen
musisz by dyspozycyjny bez wzgldu na to co by si
dziao rodzina musi mie pewno, e to j stawiasz na
pierwszym miejscu, tak jak przyrzekae przy rytuale
wejcia
spnienie to brak szacunku z racji, e dyspozycyjno to
bardzo wana cecha mafiozy, tak jak obnaanie innych
braci szacunkiem, spnienie jest niedopuszczalne
poniewa godzi w honor i reputacj danego czonka

90
 zakaz podrywania on braci jest to regua ze wzgldw
moralnych, jak rwnie zapewniajca ad i porzdek,
poniewa czonkowie maj zarabia, a nie bi si o kobiet
na zadawane pytanie zawsze odpowiadasz prawd
rzetelna informacja w biznesie to podstawa udanego
interesu, a faszywa godzi w fundusze jak i postrzeganie
organizacji
zakaz oszukiwania dla wasnych zyskw dzielc si
wedug przyjtych regu unika si konfliktw, gdy ktry
z mafiozw zaczyna dorabia na boku zaczyna by
niewiarygodny, wprowadza to zamt w organizacji, jak
rwnie w przypadku, gdy udowodni mu si win zapaci
ona za to yciem
on naley szanowa jest to regua moralna, ukazujca
czonka jako przykadnego ma i wiarygodn osob
nie mwi si publicznie o mafii zasada ta mwi, aby nie
afiszowa si przynalenoci do mafii, w myl
powiedzenia im mniej wiesz, tym lepiej pisz
szacunek naley si kademu z braci w ten sposb s
podtrzymywane dobre relacje midzy czonkami
organizacji, przez co jest mniej konfliktw.

Mafia sycylijska przetrwaa do dzisiejszych czasw, nadal

ma charakter grupy przestpczej, lecz swoje dziaania gwnie
skierowaa na wpywy polityczne oraz handel rodkami
odurzajcymi. Tak jak wczeniej kojarzy si z bogaczami, atwymi
pienidzmi do zarobienia, oraz z zasad po trupach do celu.
Pogo za pienidzem, chciwo, zazdro, afiszowanie si
przynalenoci mafijn i zatracenie tradycji doprowadzio do
zaniechania przestrzegania wyej wymienionych zasad. Przez to
tak wielu ludzi skoczyo w wizieniach (rozbito duo klanw

91
pochodzenia sycylijskiego) jak rwnie pacc za to najwysz
cen ycie.

Bibliografia:
1. http://www.etnologia.pl/multi-kulti/teksty/wizerunek-mafii-
sycylijskiej.php
2. https://pl.wikipedia.org/wiki/Mafia#Mafia_sycylijska
3. Film pod tytuem Dziesi Przykaza Mafii (link:
https://www.youtube.com/watch?v=0Dpqk8KMAFQ)

92
Maciej Kijowski Kapitan statku morskiego jako fenomen
prawny

Pamici mojego Kochanego Wujka i Przyjaciela

kpt. .w. Janusza aka (1935-2004)

Tekst jest krtki i konkretny, nie bd przeto przesadnie

teoretyzowa. Tez stawiam w tytule, przekonany za do tego, e
kapitan statku stanowi fenomen prawny, sprbuj zwile pogld
ten uzasadni, zwracajc uwag i na to, e w obowizujcym w
Polsce systemie prawa nie sposb znale organu wyposaonego
w tak obszerne i nieograniczone kompetencje a ich zakres
i sposb wykonywania nijak maj si do konstytucyjnej zasady
demokratycznego pastwa prawa. I bardzo dobrze.
Paradoksalnie, moje przekonanie o uprzywilejowanym
statusie kapitana statku mona prbowa skutecznie obali,
posugujc si zakorzenionymi historycznie, sit venia verbo,
romantycznymi elementami prawa morskiego. Mam na myli
personifikacj statku, do dzisiaj obecn w Kodeksie morskim, np.
w art. 50 1 czy art. 140 1, wedle ktrych kolejno to statek
obowizany jest prowadzi dzienniki i posiada dokumenty i to
statek powinien wykona przewz z naleyt szybkoci.
Z tego rodzaju normatywnych przecie sformuowa wnosi
naley, e statek jest obdarzon swoist podmiotowoci osob,
ktra ma prawa i obowizki, choby wspomnianego prowadzenia
dziennikw i wykonania przewozu. Idea uosobienia statku, mimo
obecnoci w ustawie, jest dzi marginalizowana a czytajcych
Kodeks morski przestrzega si przed jego literaln interpretacj1.
Nie jestem skonny do tak radykalnego odmawiania
statkowi bardzo szczeglnej (bo ani prawnej ani fizycznej)

1 Por. J. Mynarczyk, Prawo morskie, Gdask 2002, s. 76.

93
osobowoci na gruncie polskiego prawa, ktrej nie posiadaj
adne inne pojazdy, od hulajnogi po samolot. Znamienne jest
jednak to, e obowizki naoone przez Kodeks morski na statek
morski i tak najczciej wykonuje jego kapitan, cho ta i inne
ustawy rwnolegle obciaj go mnstwem innych kompetencji.
Skoro mowa o tradycji, trudno nie wspomnie
o niepozbawionym susznoci okrelaniu kapitana pierwszym
po Bogu2. Niepodzielne i dyktatorskie rzdy kapitanw nad
poddanymi ich woli zaogami przeszy do literatury i filmu.
Pyrrusowy triumf antykapitaskiego buntu na HMS Bounty (28
kwietnia 1789 r.) rwnie. Nawizujce do twrczoci Josepha
Conrada-Korzeniowskiego ideay kapitanw statkw
podnoszcych onegdaj polsk bander take3.
Deficyt demokracji na statku morskim jest w peni
uzasadniony a jakiekolwiek prby ustanawiania kolegialnego
zarzdzania nim kosztem kompetencji kapitana nie s niczym
uzasadnione. Warto pamita i o tym, e statek jest nie tylko
rzecz, ruchomoci, pojazdem, bry, ale i mikrokosmosem,
hermetycznie zamknit spoecznoci ludzi skazanych na
przebywanie w cile okrelonym krgu osobowym, a zarazem
kady z osobna na przejmujc nieraz samotno4.
Istot wikszoci ogranicze praw osb podrujcych
statkiem morskim jest unikalny na tle organw pastwa status

2 Stwierdzenie, i wspgospodarzem statku jest zaoga (E.

Koczorowski, J. Koziarski, R. Pluta, Zwyczaje i ceremonia morski, Gdask
1972, s. 62), byy aktualne 45 lat temu, w obecnej chwili nie maj one,
niestety, nic wsplnego z rzeczywistoci.
3 Zob. H. Spigarski, Od wydawcy, [w:] A. Soysal, Kapitanowie oceanicznych

szlakw, Gdask 2011, s. 7-8.

4 Modele koegzystencji marynarzy opisuje i komentuje L. Milian, Czas

wolny marynarzy na morskich statkach transportowych, Szczecin 1972,

passim.
94
prawny kapitana statku. Art. 53 2 Km zobowizuje wszystkie
osoby znajdujce si na statku do podporzdkowania si
zarzdzeniom kapitana wydanym w celu zapewnienia
bezpieczestwa i porzdku na statku5; termin zarzdzenie nie
jest tu uyty zbyt fortunnie (nie oznacza bowiem zarzdze,
o ktrych mowa w art. 93 Konstytucji), waniejsze jest jednak to,
e kapitan umocowany jest do dyskrecjonalnego wydawania
aktw ksztatujcych sfer praw i obowizkw jednostki (byle
suyy ochronie dbr wskazanych w art. 53 2 Km). Moe
a nieraz musi decydowa on byskawicznie, w oparciu o pene
dowiadczenie i poczucie duej odpowiedzialnoci6, w oparciu o
cechy skadajce si (obok przepisw prawa) na pojcie dobrej
praktyki morskiej7. Bezwzgldne posuszestwo wobec zarzdze
kapitana obowizuje wszystkie osoby obecne na statku8, za od
aktw tych nie istnieje droga odwoawcza (z zastrzeeniem art.
109 ust. 2 ustawy z 5 sierpnia 2015 r. o pracy na morzu9)
a jedynym podmiotem wadnym je uchyli lub zmieni jest sam
kapitan.
wiadomie autokratyczny status kapitana i szeroki zakres
jego kompetencji wadczych w znaczny sposb oddziauj na
prawa i wolnoci przebywajcych na statku osb poddanych jego
nieograniczonemu zwierzchnictwu i zobowizanych do

5 Zob. J. Mynarczyk, op. cit., s. 113, 202.

6 Z. Borkowski, Relacje porucznika Sikory, Warszawa 1975, s. 234-235.
7 Zgadzam si z B. Zauskim (Socjologiczne aspekty kierowania zaog statku

transportowego, Acta Universitatis Nicolai Copernici, 1974, Nauki

Humanistyczno-Spoeczne, z. 62, Socjologia II, s. 164), zdaniem ktrego
s to zasady najkorzystniejszego w danych warunkach postpowania
kapitana podczas niebezpieczestwa dla ludzi i statku, czyli
postpowanie zgodne z dowiadczeniem i zdrowym rozsdkiem.
8 Zob. E. Koczorowski, J. Koziarski, R. Pluta, Ceremonia morski i etykieta

jachtowa, Warszawa 2008, s. 57.

9 Dz. U. z 2015 r. poz. 1569.

95
posuszestwa wobec jego wskazanych wyej zarzdze.
Niezalenie od praw i obowizkw pasaerw (z tytuu umowy
ich przewozu), marynarzy (z tytuu marynarskiej umowy
o prac), ale i pilotw (w wietle art. 221 1 Km pozostajcych
podczas pilotowania statku pod kierownictwem kapitana statku
pilotowanego), ich prawa i wolnoci mog dozna uszczuplenia
w szczeglnych przypadkach wskazanych zwaszcza w Kodeksie
morskim. Gdyby na statku w podry wyczerpay si zasoby
ywnoci, kapitan ma prawo zarzdzi rekwizycj znajdujcego
si na statku a przydatnego do spoycia adunku, w celu jego
rwnomiernego rozdziau (art. 70 1)10, moe te podczas rejsu
naruszy zawart w art. 41 ust. 1 Konstytucji nietykalno
osobist, korzystajc z prawa zatrzymania w osobnym
pomieszczeniu osoby, ktrej zachowanie si na statku zagraa
bezpieczestwu statku, ludzi lub mienia (art. 68 1 Km)11, gdyby
za na statku popeniono przestpstwo, kapitan ma m.in.
obowizek zabezpieczenia dowodw, zawiadomienia
prokuratora w siedzibie portu macierzystego, przedsiwzicia
rodkw odpowiednich dla zapobieenia uchyleniu osoby
podejrzanej od odpowiedzialnoci karnej, tudzie jej przekazania
wraz z zawiadomieniem o popenieniu przestpstwa waciwemu
organowi w polskim porcie, do ktrego statek zawinie, lub
jednostce pywajcej Marynarki Wojennej, Stray Granicznej bd

10 Zob. J. Mynarczyk, op. cit., s. 113. Prawo to suy praktycznej realizacji

rwnoci wobec prawa (art. 32 ust. 1 Konstytucji) i prawa do
wyywienia, o ktrym szerzej A. Oleszko, Prawo do wyywienia w wietle
konstytucyjnych swobd i wolnoci czowieka, [w:] Pastwo prawo myl
prawnicza. Prace dedykowane Profesorowi Grzegorzowi Leopoldowi Seidlerowi
w dziewidziesit rocznic urodzin, Lublin 2003, s. 181-187.
11 Zob. J. Mynarczyk, op. cit., s. 113, 202-203. Przychylam si do zdania

G. Sidor (Zatrzymanie osoby przez kapitana statku morskiego, Studia

Iuridica Lublinensia 2014, vol. 21, s. 212-213), zdaniem ktrej jest to
zatrzymanie porzdkowe (prewencyjne).
96
Policji (art. 72 1 Km12, 2-7 rozporzdzenia Ministra
Infrastruktury z 23 lutego 2005 r. w sprawie trybu postpowania
kapitana statku wobec osoby podejrzanej o popenienie
przestpstwa przeciwko bezpieczestwu eglugi morskiej13). Na
podstawie 4 rozporzdzenia Ministra Kierownika Urzdu
Gospodarki Morskiej z 7 maja 1983 r. w sprawie zasad
i warunkw sprzeday, podawania i spoywania napojw
alkoholowych na morskich statkach handlowych, w egludze
midzynarodowej oraz w midzynarodowych portach morskich14
kapitan moe wprowadzi cakowity lub czciowy zakaz
sprzeday, podawania i spoywania napojw alkoholowych na
statku15, co daje mu w tym wzgldzie uprawnienia szersze ni
Radzie Ministrw (!)16. Wobec osoby podrujcej bez zgody

12 I tym razem zgadzam si z G. Sidor (op. cit., s. 217-221) kwalifikujc

to zatrzymanie jako zatrzymanie waciwe; zob. te J. Mynarczyk, op.
cit., s. 117; P. Radwaski, Pozycja prawna kapitana (7). Publiczno-prawne
kompetencje, Nasze Morze 2008, nr 9, s. 49; B. Zyzda, Publicznoprawne
funkcje kapitana statku morskiego, [w:] M. Sadowski i in. (red.), Acta
Erasmiana, t. 10, Z bada nad prawem, administracj i myl polityczn,
Wrocaw 2015, s. 183-184; szerzej K. Woniewski, Publicznoprawne funkcje
kapitana statku z art. 72 1 kodeksu morskiego w sferze prawa karnego
procesowego zarys problematyki, [w:] A. Winiewski (red.), Mare liberum.
Ksiga pamitkowa Profesora Andrzeja Straburzyskiego, Gdaskie Studia
Prawnicze 2013, t. XXIX, s. 279 i n.
13 Dz. U. z 2005 r. nr 42, poz. 405.
14 Dz. U. z 1983 r. nr 25, poz. 121.
15 Zob. P. Radwaski, Pozycja (7), op. cit., s. 49.
16 W wietle art. 19 ust. 1-2 ustawy z 26 padziernika 1982 r.

o wychowaniu w trzewoci i przeciwdziaaniu alkoholizmowi (Dz. U.

z 2016 r. poz. 487) rzd moe jedynie w drodze rozporzdzenia
a w sytuacjach wymagajcych niezwocznego dziaania w innym
trybie (w jakim?!) wprowadzi, i to na czas okrelony, ze wzgldu na
bezpieczestwo i porzdek publiczny, cakowity lub czciowy zakaz
sprzeday i podawania (ju nie spoywania!) alkoholu na obszarze
caego kraju albo jego czci. Aby pozosta przy alkoholowym wtku,
97
kapitana (lepego pasaera, blindy) ma on prawo wysadzenia
jej na ld lub przekazania na statek pyncy do portu, w ktrym
dostaa si na statek (art. 187 2 Km)17; kapitan moe te poleci
pracownikowi zejcie ze statku w porcie, jeli wymaga tego na
bezpieczestwo statku, zaogi lub pasaerw, a take gdy ze
wzgldu na brak wymaganej sprawnoci psychofizycznej lub
rzeczywistych kwalifikacji zawodowych ten nie jest w stanie
naleycie wykonywa pracy na stanowisku okrelonym
w marynarskiej umowie o prac (art. 39 ust. 1 ustawy z 5 sierpnia
2015 r.). Innymi dokonywanymi przez kapitana ograniczeniami
praw marynarzy przewidzianymi w tej ustawie s: moliwo
zarzdzenia przez kapitana przeszukania pomieszczenia
wasnego uytku i rzeczy marynarza, wobec ktrego zachodzi
uzasadnione przypuszczenie co do posiadania przedmiotw
zagraajcych bezpieczestwu statku lub obecnych na nim osb
i adunku, a w razie ich ujawnienia, prawo usunicia ich ze statku
lub przekazania waciwym wadzom (art. 80 ust. 2),
przeprowadzanie przez kapitana lub osob przeze upowanion
kontroli stanu pomieszcze mieszkalnych, w szczeglnoci
w zakresie utrzymania czystoci i porzdku (art. 38 ust. 5 pkt 1),
w razie niebezpieczestwa grocego statkowi, w szczeglnoci
zatonicia, rozbicia lub poaru albo w razie koniecznoci niesienia
pomocy innym statkom lub rozbitkom obowizek
wykonywania, a do zakoczenia akcji ratowniczej, wszelkich
poleconych im przez kapitana czynnoci, wszake bez naraania

warto doda i to, e 2 ust. 1 pkt 1, 3 oraz 5 ust. 1 pkt 1 i ust. 2

rozporzdzenia Ministra Kierownika UGM z 7 maja 1983 r.
dopuszczaj sprzedawanie, podawanie i spoywanie alkoholu m.in.
wobec kapitana na cele reprezentacyjne, oraz czonkw zaogi, a take
podawanie im i spoywanie przez nich dobowych racji wina w strefie
tropikalnej.
17 Zob. J. Mynarczyk, op. cit., s. 113, 198.

98
siebie na bezporednie i oczywiste niebezpieczestwo utraty ycia
(art. 81 ust. 1), za w sytuacji zagroenia bezpieczestwa statku,
pasaerw lub adunku albo w zwizku z udzielaniem pomocy
innym statkom lub rozbitkom niemono odmowy
wykonywania pracy w czasie godzin nadliczbowych (art. 47 ust. 2
pkt 2)18.
Kapitan statku odgrywa ponadto nader istotn rol
w przeprowadzaniu na statku wyborw i referendw19. Wedle
art. 15 Kodeksu wyborczego w celu przeprowadzenia wyborw
Prezydenta, wyborw do Sejmu i Senatu20 oraz wyborw do
Parlamentu Europejskiego tworzy si obwody gosowania dla
wyborcw przebywajcych na polskich statkach morskich
znajdujcych si w podry w okresie obejmujcym dzie
wyborw, jeli przebywa na nich minimum 15 wyborcw i jeli
moliwe jest przekazanie waciwej komisji wyborczej wynikw
gosowania niezwocznie po jego zakoczeniu ( 1). Obwody te
tworzy minister waciwy do spraw gospodarki morskiej po
zasigniciu opinii Pastwowej Komisji Wyborczej, na wniosek
kapitana statku zoony najpniej w 30. dniu przed dniem
wyborw ( 3). W wietle art. 6 ustawy z 14 marca 2003 r.
o referendum oglnokrajowym21 obwody gosowania dla
obywateli polskich przebywajcych na polskich statkach
morskich tworzy si rwnie w celu przeprowadzenia
gosowania w takowym referendum (ust. 1 pkt 5) a do obwodw
tych stosuje si odpowiednio przepisy Kodeksu wyborczego (ust.
3). W praktyce ma to znaczenie marginalne, jeli zway, e

18 B. Zauski (op. cit., s. 164) powiada zasadnie, e to zasady dobrej

praktyki morskiej zezwalaj kapitanowi nie liczy si na przykad
z uprawnieniami socjalnymi czonkw zaogi.
19 Zob. P. Radwaski, Pozycja (7), op. cit., s. 49.
20 Z wyjtkiem wyborw uzupeniajcych do Senatu (art. 283 4 Kw).
21 Dz. U. z 2015 r. poz. 318.

99
w wyborach prezydenckich i parlamentarnych oraz referendum
oglnokrajowym w 2015 r. gosowano na zaledwie szeciu
statkach, w tym MODU Baltic Beta, MODU LOTOS
Petrobaltic (trzykrotnie), RV Oceania (dwukrotnie) oraz STS
Dar Modziey, STS L Qu n i RV Baltica
(jednorazowo), co stanowi smutny rezultat degradacji polskiej
floty i zainteresowania okazywanego przez armatorw wobec
tanich bander. Kluczowe w kontekcie wyborw i referendum
znaczenie ma pojcie polskiego statku morskiego zdefiniowane w
art. 15 2 Kw w sposb mocno zawajcy, powiada on bowiem,
e pojciu temu odpowiada jedynie statek podnoszcy polsk
bander i dowodzony przez polskiego kapitana. Definicja ta
znacznie odbiega zarwno od przytoczonej w art. 5 i art. 115 15
Kodeksu karnego kategorii [polskiego] statku wodnego, od
niefortunnego okrtu, o ktrym mowa w art. 16 ustawy z 31
stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarych22, jak i od
zawartego w art. 10 1 Km okrelenia statek o polskiej
przynalenoci, ktry ma prawo uprawia polsk bander i jest
zobowizany j podnosi; czciowo si one pokrywaj, po czci
za s od siebie wzajem mocno odlege. Zakres nieporozumie
terminologicznych potguje fakt, e polski statek morski
wystpuje nie tylko w Kodeksie morskim lecz i w Kodeksie
cywilnym (art. 953)23; skoro jednak wyraenie to nie jest w Kc
zdefiniowane, jednoznaczna odpowied na pytanie o tosamo
obu kodeksowych poj jest mocno utrudniona.
Oczywicie, to tylko przykady, abstrahuj bowiem od
tych kompetencji kapitana, ktre nazwabym cywilno- bd
prywatnoprawnymi, a skupiam si na tych, w wykonywaniu
ktrych zachowuje si on jak organ administracji publicznej.

22 Dz. U. z 2015 r. poz. 2126.

23 Zob. przyp. 26.
100
Zwracajc uwag na fakt, e kapitan statku podobnie jak
kapitan portu24 organem takim nie jest (jest za to
przedstawicielem armatora25!), do rangi paradoksu czy
tytuowego fenomenu urasta fakt zawarcia w ustawach tak
daleko posunitych jego kompetencji w zakresie chociaby
przeprowadzania wyborw i referendw, zatrzymania osoby czy
przeprowadzenia innych czynnoci o charakterze
publicznoprawnym waciwych dla sytuacji po popenieniu
przestpstwa. Trudno zatem dziwi si, e kapitan statku
obarczony jest te przez Kodeks morski (art. 71) obowizkami
z zakresu stanu cywilnego, on to bowiem odnotowuje
w dzienniku okrtowym kade urodzenie i kady zgon na statku,
zgaszajc je nastpnie urzdowi stanu cywilnego lub konsulowi;
ponadto, w przypadku mierci zabezpiecza mienie zmarego i
ewentualny jego testament26, przekazujc je nastpnie sdowi
rejonowemu lub konsulowi. Nadrzdne w okrtowej hierarchii
stanowisko kapitana to i przywilej i wielka odpowiedzialno,
to zarazem prawo do podejmowania decyzji kadej jak uzna on
za suszn, ale te osobist[a] odpowiedzialno za niepowodzenie
nawigacyjne27. Nie tylko nawigacyjne. Podzielam wyraone
przez K. Woniewskiego przekonanie i co do tego, e kapitan
statku nie jest organem pastwa, i co do tego, e z racji
powierzenia mu przez to pastwo pewnych funkcji w zakresie

24 Odmiennie Z. Godecki, Status prawny kapitana portu, Prawo Morskie

2015, t. XXXI, s. 154 i n.
25 Zob. P. Radwaski, Pozycja prawna kapitana (2). Przedstawiciel armatora,

Nasze Morze 2008, nr 4, s. 38-39.

26 Art. 953 Kc do szczegowo opisuje kompetencje dowdcy statku

lub jego zastpcy w zakresie przyjmowania testamentu; nie maj one

bynajmniej charakteru biernego, skoro dowdca statku lub jego
zastpca m.in. spisuje wol spadkodawcy, odczytuje mu to pismo i je
kontrasygnuje zob. P. Radwaski, Pozycja (7), op. cit., s. 48.
27 B. Zauski, op. cit., s. 164.

101
prawa karnego przyznana jest mu ochrona waciwa osobom
penicym funkcj publiczn w rozumieniu art. 115 19 Kk in
fine28.
Na przestrzeni wiekw zrodziy si i rozwiny
najrozmaitsze zwyczaje dotyczce wykonywania przez kapitana
jego codziennych czynnoci. Choby to, e sygnaem rozpoczcia
przeze czynnoci subowych jest woenie czapki, to, e
zawieszenie przez kapitana lornetki na szyi rwnoznaczne jest
z przejciem suby od oficera penicego sub na mostku,
a zdjcie lornetki oznacza ponowne przekazanie obowizkw
oficerowi29. Nie jest natomiast zwyczajem (byo nim, pki nie
inkorporowao go prawo stanowione), e kapitan opuszcza
toncy statek jako ostatni, zobowizuje go bowiem do tego art. 61
2 Km.
Oby korzysta z tego przepisu jak najrzadziej.

28 Por. K. Woniewski, op. cit., s. 290.

29 Zob. E. Koczorowski, J. Koziarski, R. Pluta, Zwyczaje, op. cit., s. 63.
102
Jolanta Krajewska, aneta Surdy Jak dobiera rozmwcw

Od wielu lat problematyka zwizana z komunikacj

interpersonaln jest przedmiotem wielu konferencji naukowych,
dywagacji i publikacji z zakresu psychologii i pedagogiki. Jest to
materia niezmiernie istotna ze wzgldu na rol jak odgrywa we
wspczesnym wiecie. Warto bowiem zauway, i bez
odpowiednio wyksztaconych umiejtnoci zwizanych
z komunikacj niemoliwe byoby przekazywanie jakichkolwiek,
nawet najprostszych informacji.
Problemy z komunikacj wystpuj niemal w kadym
aspekcie ycia czowieka. Czsto zdarza si, e ludzie nie potrafi
porozumie si midzy sob, nie zgadzaj si w wielu kwestiach
przez co ich relacje s czsto zaburzone. Jednak w wikszoci
przypadkw problemy te nie wpywaj znaczco na sytuacj
yciow poszczeglnych osb. Inaczej dzieje si jednak
w przypadku osb, ktre na co dzie sprawuj wysokie
stanowiska pastwowe, s politykami, przedsibiorcami lub
wykonuj inne zawody, ktre mog bezporednio wpywa na
ycie i funkcjonowanie innych osb. Na takich osobach czsto
skupia si wielka odpowiedzialno, nie tylko za swoje dziaania
ale take za los innych osb (np. decyzje politykw czsto
oddziaywaj na obywateli). Dlatego te niezwykle wane dla
tych osb jest waciwe dobieranie wsppracownikw
i rozmwcw.
Kluczem do waciwego wyboru tych osb jest przede
wszystkim prawidowe okrelenie wasnego typu temperamentu
i osobowoci, swoich mocnych i sabych cech, bowiem kada
osoba w inny sposb oddziauje na swoje otoczenie oraz wymaga
innych argumentw w komunikacji interpersonalnej. Nie bez
znaczenia pozostaje take kwestia typu temperamentu rozmwcy

103
lub wsppracownika. Jest to istotna kwestia ze wzgldu na fakt,
i niektre typy temperamentw maj naturalne trudnoci
z porozumiewaniem si i komunikowaniem midzy sob. Wynika
to z kluczowych cech ich temperamentw i osobowoci, ktre
w stosunku do jednych wywouj akceptacj i zrozumienie,
a w stosunku do innych lk i zniechcenie.
Naley podkreli, e nie jest moliwe skonstruowanie
jednego uniwersalnego klucza, wedug ktrego mona
prawidowo i efektywnie dobiera rozmwcw. Istniej pewne
schematy zachowa i cech ktre w wikszoci przypadkw
pozwol kontrolowa jednemu z rozmwcw przebieg rozmowy
i przeprowadzi j w sposb zaplanowany oraz korzystny
z punku widzenia zaoonych wczeniej celw. Naley jednak
pamita, e s to tylko schematy, ktre w konkretnych
przypadkach mog nie odnie oczekiwanych rezultatw (np. ze
wzgldu na ich znajomo przez drugiego rozmwc). Czsto,
w trakcie rozmowy istotn rol odgrywaj nie typy
temperamentw i osobowoci rozmwcw, a po prostu sia
argumentw, ktra take jest niezmiernie istotna przy
prowadzeniu konwersacji. Jest bowiem niezwykle trudno
prowadzi rozmow wedug zaplanowanego harmonogramu jeli
rozmwca ma zdecydowanie wiksz wiedz w danej dziedzinie
ni jego vis--vis.
Majc jednak na uwadze kluczow rol czynnika
charakterologicznego w doborze rozmwcw naley wpierw
okreli ich typy temperamentw. Naukowcy i praktycy
z dziedziny psychologii oraz pedagogiki wyrnili wiele
klasyfikacji temperamentw i typw charakterologicznych,
z ktrych jedne zyskay wiksz popularno i zostay
zaakceptowane przez nauk a inne s zdecydowanie rzadziej
stosowane i wywouj wiele kontrowersji. Wrd wszystkich

104
koncepcji na szczegln uwag zasuguje ta najstarsza
i najbardziej popularna opracowana jeszcze przez staroytnego
greckiego lekarza i filozofa Hipokratesa. Zgodnie z jego teori
ludzkie zdrowie zaleao od czterech podstawowych sokw
w organizmie: krwi, ci czarnej, ci tej oraz flegmy. Std
te wyksztaci cztery typy osobowoci w ktrych przewaa jeden
z wyej wymienionych sokw. Ich nazwy maj swoje korzenie
w greckich nazwach poszczeglnych sokw, a wic: sangwinik,
choleryk, melancholik i flegmatyk. Warto podkreli, e kady
z tych typw charakterologicznych posiada inny zesp cech,
ktre bezporednio wpywaj na sposb komunikowania si,
budowania stosunkw midzyludzkich, styl pracy oraz
predyspozycje zawodowe1.
Pierwszym z wymienionych przez Hipokratesa typw
osobowoci jest sangwinik (ac. sanguis krew), czyli czowiek
o ywym i zmiennym usposobieniu (typ ten mona nazwa
energicznym). Osoby posiadajce ten typ osobowoci s
niezwykle towarzyskie i otwarte. Cechuj si take du
emocjonalnoci, cho szybko zapominaj o doznanych urazach
oraz otrzymanych pochwaach. Sangwinicy s niepoprawnymi
optymistami, ktrzy bardzo ceni sobie relacje z innymi ludmi.
Ten typ charakteru ma siln potrzeb bycia w centrum uwagi,
zawsze stara si by dusz towarzystwa, a gdy nie moe tego
osign stosuje rne metody majce na celu cignicie uwagi
innych. Proponujc sangwinikowi prac naley pamita o tym, i
doskonale si sprawdza w motywowaniu innych oraz w pracy
z ludmi, jest take wietnym sprzedawc. Niestety sangwinicy

1 Nowa Encyklopedia Powszechna PWN Tom 2, Wydawnictwo

Naukowe PWN, Warszawa 1995, s. 758, (haso: Hipokrates).
105
szybko si zniechcaj i trac zapa do realizowania
zaplanowanych wczeniej celw2.
Sangwinik jest osob niezwykle towarzysk dlatego aby
mc skutecznie si z nim porozumie naley wpierw nawiza
z nimi relacj towarzysk. Wane jest aby nie zanudzi go
rozmow, aby tak si nie stao naley przede wszystkim odnosi
si do jego emocji i ludzi. Istotne jest take powoywanie si na
opinie wpywowych ludzi bdcych dla sangwinika autorytetami.
Rozmwca sangwinika powinien uywa wielu porwna
i odniesie tylko w ten sposb mona skupi ca uwag
sangwinika na sobie i doprowadzi rozmow do koca.
Aby efektywnie i skutecznie rozmawia z sangwinikiem
naley pamita przede wszystkim o tym, i ten typ charakteru
potrzebuje aprobaty oraz okazywanej uwagi i pochwa.
Sangwinicy le znosz krytyk oraz naciski. W trakcie rozmowy
rozpoczynaj wiele tematw adnego jednak nie koczc i nie
odpowiadaj precyzyjnie na zadawane pytania. Czsto
skutecznym sposobem na uzyskanie odpowiedzi od sangwinika
jest ponowne zadawanie tych samych pyta i nie dawanie za
wygran. Istotn wad sangwinikw, ktr mona wykorzysta
w trakcie rozmowy jest wypowiadanie si na tematy, o ktrych
nie maj dostatecznej wiedzy, a czasem zdarza si, i
wypowiadaj si na tematy zupenie im nie znane.
Sangwinik ma tendencje do zaprzyjaniania si
z rozmwc, szybko skraca dystans dzielcy go od swojego vis--
vis, np. przechodzc od formy grzecznociowej Pan/Pani na Ty.
Jest take dobrym mwc, co podkrela siln gestykulacj,
oywion mimik i odpowiedni postaw ciaa. Dlatego te
w rozmowie z nim naley uwaa, aby nie pozwoli na zbytni

2 Moravec Jan, Cztery typy temperamentw, Wydawnictwo Sistr

Loretanek, Warszawa 1997, s. 14-21.
106
swobod rozmowy sangwinikowi, gdy moe si okaza, e
rozmowa nabierze niekorzystnego dla rozmwcy wydwiku.
Naley pamita, e sangwinik jest osob towarzysk dlatego nie
zaskoczy ani nie zestresuje go nieoczekiwana zmiana rozmwcy,
bowiem w jego oczach bdzie to jedynie nowe wyzwanie
i moliwo zaprezentowania swoich umiejtnoci.
Sangwinik posiada siln potrzeb mwienia
i porozumiewania si, czsto potrafi z rozmowy przej do
monologu, a rol drugiego rozmwcy jest filtrowanie
wypowiadanych zda i wycignicie z nich konkretnej treci,
ktr sangwinik chce przekaza. Rzadko bowiem zdarza si, e
sangwinik mwi wprost o swoich celach, zdecydowanie czciej
przedstawia je w mocno zawoalowanej formie. Potrzeba
uzewntrznia swoich odczu czsto doprowadza do
niespodziewanych zmian tematu przez sangwinika,
odbiegajcych od przygotowanego wczeniej schematu rozmowy,
dlatego te jego rozmwca powinien bacznie ledzi jego
wypowied, aby mc w kadym momencie wczy si do
rozmowy i skutecznie przywoa go do dokoczenia wypowiedzi
na zadane pytanie.
Koczc rozmow z sangwinikiem warto pamita o tym,
aby go pochwali i podzikowa za przeprowadzon rozmow.
Takie zachowanie zmotywuje go do dalszego dziaania i pozwoli
rozmwcy zachowa odpowiednie relacje z sangwinikiem, a co za
tym idzie da mu moliwo do zawizania dalszej wsppracy.
Osoby maomwne oraz nastawione na konkretny cel bd miay
problemy w porozumieniu si z sangwinikiem, ten sam problem
mog mie cholerycy3.

3 https://coaching4smart.wordpress.com/2013/03/13/temperamenty-
w-pigulce-sangwinik/ stan na 25.11.2016 r.
107
 Kolejnym typem osobowoci scharakteryzowanym przez
Hipokratesa jest choleryk (gr. chole ). Jest to osoba bardzo
energiczna i aktywna (typ ten mona okreli jako kierowniczy).
Choleryk jest naturalnym kandydatem na stanowiska kierownicze
zwizane np. z reorganizacj firmy czy trudnymi projektami.
Mona go atwo rozpozna po szybkoci podejmowania decyzji.
Jest on bowiem w stanie w cigu chwili podj trafn decyzj,
osdzi kogo, rozdzieli prac pomidzy czonkw zespou.
W ten sam sposb rozlicza innych z przydzielonych zada co jest
dla niego naturalne i nie sprawia adnych trudnoci. Choleryk,
podobnie do sangwinika jest optymist i lubi prac z ludmi. Jego
szczegln zalet jest atwo w zjednywaniu ludzi i budzeniu
zaufania. Choleryk jest typem pracoholika, a powierzone zadania
wykonuje z najwyszym powiceniem i determinacj. Jednak
w jego przypadku praca ta sprowadza si do rzdzenia
i przewodzenia grup. Choleryk nie toleruje sprzeciwu i jego
zdanie jest jego zdaniem zawsze najwaniejsze. W yciu
zawodowym choleryk uwielbia nowe wyzwania i osiganie
kolejnych celw, a take rozwizywanie problemw4.
Naley podkreli, e wsppraca z nim czsto bywa
bardzo trudna, bowiem nie toleruje on niekompetencji oraz
niedotrzymywania terminw, jest porywczy, apodyktyczny
i gniewny co sprawia, e jest mao lubiany. Jako pracownik
sprawdza si szczeglnie w trudnych sytuacjach (zwaszcza w
trakcie kryzysw, reorganizacji, budowa nowej firmy, dziau,
walki z konkurencj, etc.), ktre wymagaj szybkich decyzji
i podejmowania wyzwa. Zdarza si, e po wykonaniu np.
reorganizacji jest zwalniany z pracy, gdy pojawiaj si skargi na
jego metody dziaania. Tak naprawd traci prac gwnie

4 Nowa Encyklopedia Powszechna PWN Tom 1, Wydawnictwo

naukowe PWN, Warszawa 1995, s. 729 (haso: Choleryk).
108
z powodu swojego temperamentu. Prawie idealnie pasuje do
niego stare powiedzenie, e zwykle firmy zatrudniaj ludzi ze
wzgldu na ich kompetencje, a zwalniaj ze wzgldu na ich osobowo.
Najlepiej pracuje, gdy w peni kontroluje sytuacj. Sprawdza si
na stanowiskach kierowniczych, w dziedzinach wymagajcych
silnej kontroli i autorytetu. Jest dobrym organizatorem, wietnie
dostrzega praktyczne rozwizania. Wzbudza wrd ludzi
zaufanie i respekt, a take czsto pracuje dla potrzeb grupy. Jest
szybki w dziaaniu, preferuje prac, ktr sam moe
zorganizowa. Lubi przewodzi i organizowa prac innym. Gdy
kto si z nim nie zgodzi, denerwuje si, krzyczy, staje si
agresywny.
Rozmowy z cholerykiem nie nale do najprostszych.
Naley pamita, e dla tego typu osobowoci najwaniejsza jest
realizacja zaoonego celu, a emocje i ludzie schodz na dalszy
plan. Przygotowujc si do rozmowy z cholerykiem naley
przede wszystkim jasno okreli cel rozmowy i przygotowa si
merytorycznie. W przeciwiestwie do rozmowy z sangwinikiem,
rozmowa z cholerykiem musi by w miar moliwoci konkretna
i krtka. Powinna by take rzeczowa i dotyka jedynie spraw
istotnych z punku widzenia osignicia danego celu.
ywioowo choleryka powoduje, e w trakcie rozmowy moe
si ni znudzi i przesta sucha rozmwcy, dlatego wane jest
aby od samego pocztku zainteresowa rozmwc. Mona tego
dokona zarwno poprzez ywioow gestykulacj i modulacj
gosu ale take przez postaw ciaa. W trakcie konwersacji
rozmwca powinien zachowa pozycj w peni wyprostowan,
uwydatniajc pewno siebie. Skoni to choleryka do podjcia
wyzwania i penego zaangaowania si w rozmow.
Kontrolowanie przebiegu rozmowy moe okaza si bardzo
trudne. Dzieje si tak za spraw temperamentu choleryka.

109
Zdenerwowany przebiegiem rozmowy moe w prostych sowach
i bez ogrdek okaza swoje niezadowolenie. Natomiast prby
uspokojenia go mog skoczy si jeszcze wikszym wybuchem
agresji5.
Rozpoczynajc rozmow z cholerykiem warto pamita, i
ten typ osobowoci lubi by zauwaony i traktowany
z powaaniem. Choleryk nie unika kontaktu wzrokowego
i zdecydowanie gestykuluje, dlatego naley by przygotowanym,
i rozmowa z nim nie bdzie naleaa do kategorii prostych
i przyjemnych.
W stosunkach pracowniczych choleryka mona rozpozna
po trudnoci w kontrolowaniu emocji. Im wicej problemw
pojawia si na jego drodze tym bardziej jest zmotywowany do
dziaania. wietnie radzi sobie z podejmowaniem decyzji
i kierowaniem prac zespou, jest urodzonym liderem i te cechy
pokazuje take w rozmowie. Potrafi przej kontrol nad
prowadzon rozmow i przekierowa j na korzystne dla siebie
tory.
Niezwykle istotnym bdem jest walka z cholerykiem
o pozycj dominujc w rozmowie. Tego typu rywalizacja
spowoduje, i zamiast konkretnych ustale obie strony rozejd si
poirytowane. Skuteczn metod rozwizywania problemw jest
w tym przypadku zachowanie spokoju i niedopuszczenie do
sytuacji w ktrej choleryk moe sprowokowa swojego rozmwc
do wymiany zda. Jeli uda si tego unikn choleryk przejmie
inicjatyw i rozpocznie monolog po ktrego zakoczeniu bdzie
mona merytorycznie kontynuowa przerwan rozmow. Naley
pamita, ze nie majc przeciwnika choleryk nie bdzie wchodzi
w dyskusj, gdy uzna j za nieopacaln z punktu widzenia jego
celw. W opinii psychologw lepiej dla rozmwcy jest odda

5 Moravec Jan, Cztery typy , s. 30-38.

110
inicjatyw w prowadzeniu rozmowy cholerykowi. Spowoduje to
sytuacj, w ktrej nie bdzie on prbowa za wszelk cen
zdominowa rozmwcy, a podejmie z nim rozmow. W trakcie
takiej rozmowy naley zadawa cholerykowi wiele pyta aby
unikn niepotrzebnych nieporozumie. W opinii choleryka, brak
doprecyzowania przez rozmwc omawianych kwestii oznacza,
i zna on szczegy i wszystko zostao wyjanione. Taka sytuacja
moe spowodowa wiele niedomwie i niepotrzebnych napi
pomidzy rozmwcami6.
Zupenym przeciwiestwem choleryka (typu
kierowniczego) jest flegmatyk, ktry czsto bywa okrelany
typem przyjaznym. Ten typ osobowoci jest spokojny, ugodowy
i wyrozumiay, co wicej potrafi kontrolowa emocje. Czowiek
posiadajcy cechy flegmatyka posiada zdolnoci niezbdne do
trafnej oceny sytuacji w ktrej si znajduje i doskonale znosi
presj. Jednak w swoich dziaaniach nie przejawia skonnoci do
konsekwentnego denia do wyznaczonego celu. Flegmatyk jest
z natury typem obserwatora, ktry doskonale sprawdza si w roli
suchacza przez co potrafi budowa pozytywne relacje z kolegami
i wsppracownikami. Chtnie wysucha drugiej strony i ze
zrozumieniem udzieli pomocnych wskazwek, jednak nie
oznacza to, e rzeczywicie przejmie si losem rozmwcy. Inn
siln cech w tym typie osobowoci jest cierpliwo i brak
nachalnoci ze strony flegmatyka. Jest on osob pogodn
i pomocn zawsze mona na niego liczy. Mona atwo uzyska
jego pomoc w sytuacjach konfliktowych lub skomplikowanych,

6 https://coaching4smart.wordpress.com/2013/03/06/temperamenty-
w-pigulce-choleryk/ stan na 25.11.2016 r.
111
oraz takich w ktrych flegmatyk moe wykaza si swoim
spokojem i opanowaniem.7
Wybierajc na swojego rozmwc flegmatyka, naley
pamita o tym, e podobnie jak sangwinik potrzebuje on
nawizania relacji towarzyskich. Jednak w przeciwiestwie do
sangwinika nie lubi plotek i ludzi, ktrzy je tworz. Jest rzeczowy
i rozpoczyna wypowied jedynie wtedy gdy widzi tak potrzeb.
Mwi wtedy spokojnie i powoli, nie ujawniajc swoich emocji
oraz unikajc nadmiernej gestykulacji. Z tego powodu flegmatyk
jest osob niedocenian przez innych. Dla towarzyskiego
sangwinika nie jest zabawny ani interesujcy. Z kolei dla
perfekcyjnych melancholikw s jedynie nieudan kopi ich
samych. Natomiast dla cholerykw ktrzy s naturalnym
przeciwiestwem flegmatykw s bezwartociowi i czsto
uwaani za leniwych ze wzgldu na odkadanie wszystkich
zada na pniej8.
W trakcie rozmowy z flegmatykiem naley przede
wszystkim okaza mu szacunek i podkreli jego poczucie
wasnej wartoci. Bez uwypuklenia tych cech rozmowa z nim nie
bdzie si ukadaa i w efekcie sprowadzi si do wymiany
pogldw, bez podjcia jakichkolwiek decyzji. Prawd jest, e
flegmatycy s towarzyscy, jednak odnosi si to jedynie do osb
ju im znanych. Nawizywanie nowych znajomoci nie naley do
spraw, w ktrych flegmatyk czuje si komfortowo, dlatego te
aby szybciej nawiza z nim kontakt naley samemu rozpocz
z nim konwersacj. Pomimo, i nawizywanie kontaktw nie jest
jego mocn stron, osobowo flegmatyka pozwala mu niezwykle
szybko nawiza pozytywne relacje z rozmwc. Poprzez sta

7 http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/flegmatyk;3901464.html stan na
25.11.2016 r.
8 Moravec Jan, Cztery typy , s. 39-46.

112
obserwacj otoczenia i zdolno do byskawicznej adaptacji
flegmatyk w cigu kilkunastu minut jest w stanie przystosowa
si do nowych warunkw rozmowy. Jeli jednak w trakcie
rozmowy, flegmatyk uzna, e jego rozmwca ma nieszczere
intencje lub jego zdaniem rozmowa nie bdzie si ukadaa
najprawdopodobniej delikatnie j zakoczy i bdzie unika
dalszych kontaktw.
Rozmawiajc z flegmatykiem warto wiedzie, i prawie
nigdy nie mwi wprost co ma na myli. Jego wypowiedzi s
mocno zawoalowane. Wyjtek stanowi sytuacje, w ktrych
flegmatyk zostanie zdenerwowany lub straci cierpliwo.
W przypadku gdy nie zgadza si z wypowiedzi rozmwcy
naturalnym jego odruchem jest uniesienie brwi. Natomiast
w przypadku zaaprobowania pogldu lekko si umiecha.
W rozmowie naley przykada du uwag do szczegw,
precyzyjnego wypowiadania myli oraz dopilnowa aby caa
wypowied bya skadna i logiczna w przeciwnym wypadku
flegmatyk powstrzyma si od komentarza lub podjcia
jakiejkolwiek wicej go decyzji.
W kontaktach z flegmatykiem sprawdzaj si pytania
graniczne i mocne, ale te zamknite. Wymaga to jednak od
rozmwcy taktu i spokojnego tonu oraz ograniczonej do
minimum gestykulacji. Naley pamita, aby nie by zbyt
nachalnym przy zadawaniu pyta, gdy z punktu widzenia
rozmowy nic to nie da (jak wczeniej wskazano flegmatyk
doskonale znosi presj otoczenia). W tym przypadku s moliwe
2 jego reakcje z jednej strony brak podatnoci na presj pozwala
mu koczy zadania i nie ulega emocjom. Z drugiej strony
z uwagi na to, e jest odporny na naciski szybko, taktownie
i swoim stylu skoczy relacj z osob, ktra bdzie stosowaa na
nim tego rodzaju presj. Podobn taktyk stosuje rwnie

113
w przypadku, kiedy czego nie chce zrobi. Flegmatyk bardzo
dobrze panuje nad emocjami i rzadko je ujawnia. O jego
przeyciach wewntrznych mog wiadczy zacinite pici,
gdy gestykuluje w znikomym stopniu9.
Ostatnim typem osobowoci scharakteryzowanym przez
Hipokratesa jest melancholik obecnie nazywany typem
analitycznym. Jest to typ, ktry musi mie wszystko doskonale
uporzdkowane i przemylane. Charakteryzuje go dbao
o szczegy i nadmierna zdaniem niektrych estetyka10.
Osoby posiadajce ten typ osobowoci uwielbiaj prac
indywidualn. Najczciej sprawdzaj si w charakterze
pracownikw sporzdzajcych tabele, analizy i wykresy.
Doskonale odnajduj si take przy wykonywaniu rutynowych,
powtarzalnych zada. S typowymi introwertykami, ktrzy
dodatkowo posiadaj zdolnoci organizacyjne. Kada decyzja
melancholika musi by poprzedzona starannym planowaniem
i rozwaeniem wszystkich plusw i minusw. Czsto zdarza si,
ze planowanie zajmuje melancholikowi wicej czasu ni realizacja
poszczeglnych czynnoci.
Jeli chodzi o ycie zawodowe, melancholicy najlepiej
sprawdzaj si w pracy, ktra wymaga zajmowania si
szczegami, prowadzenia notatek, robieniu wykresw,
diagramw i realizacji dugoterminowych celw, czyli jako
ksigowi, eksperci, czy analitycy finansowi. atwo
podporzdkowuj si regulaminom, maj wysokie standardy
i ideay. To perfekcjonici, ktrzy doceniaj wag szczegw oraz
zawsze kocz rozpoczte zadanie. Najlepiej pracuj

9 https://coaching4smart.wordpress.com/2013/03/25/temperamenty-
w-pigulce-flegmatyk/ stan na 25.11.2016 r.
10 http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/melancholik;3939439.html stan na

25.11.2016 r.
114
w pojedynk, gdy ceni sobie cisz. Ich biurko odzwierciedla ich
temperament. S na nim jedynie takie rzeczy, ktre s aktualnie
niezbdne do wykonywania biecych zada, a wszystkie
dokumenty s w teczkach i maj precyzyjne opisy. Teczki
z nieaktualnymi napisami lub lekko zuyte s wyrzucane, jak
zbyt mao perfekcyjne11.
Rozpoczynajc rozmow z melancholikiem Naley skupi
si na sprawie, konkretach i krokach milowych w dojciu do celu.
Warto pamita, e melancholicy nie podejm nawet drobnej
decyzji zbyt szybko, std te warto da mu wicej czasu na
przemylenie i rozwanie wikszej liczby scenariuszy oraz
argumentw za i przeciw. Melancholik ma czas, co czasem
doprowadza do szau sangwinikw i cholerykw, ale na pewno
podejmie decyzj. Podczas wszelkiej komunikacji
z melancholikiem naley by spokojnym, cierpliwym, uwanym,
unika ostrych sformuowa, podniesionego tonu i by
wytrwaym oraz zaakceptowa fakt, e melancholik to osoba
o pesymistycznym i negatywnym podejciu do ycia, samego
siebie, innych, a take codziennych spraw, jak te e moe wrcz
obsesyjnie zastanawia si nad susznoci dokonanego wyboru
oraz wszelkich podjtych decyzji. Cho to trudne dziaanie,
w tym przypadku przynosi nadspodziewane efekty. Wane jest
rwnie dotrzymywanie sowa i unikanie wszelkiej manipulacji.
Uzyskanie zaufania i szacunku melancholika (nazywanego przez
niego czsto lojalnoci) znacznie uatwia kontakt z nim, a jego
brak moe by przyczynkiem nawet do zerwania wszelkich
relacji, co melancholik zrobi z wielkim taktem i doczonymi
uprzejmociami.
Warto podkreli, e melancholicy przemawiaj w sposb
racjonalny, precyzyjny i z wyranie okrelon przez siebie

11 Moravec Jan, Cztery typy , s. 21-30.

115
struktur. Mwi raczej wolno, przy tym oszczdnie gestykulujc.
Zwykle rce trzymaj blisko ciaa tak aby nie dotyka obcych
osb, ani te nie wkracza w przestrze innych ludzi. Wanie
dlatego w trakcie rozmowy z osob nieznajom s czsto
niepewni. Zachowuj przy tym postaw zamknit i wycofan co
w peni odzwierciedla ich aktualne odczucia. Melancholicy czsto
maj tendencje do mwienia w sposb przerysowany poprzez
akcentowanie wyrazw posiadajcych w swojej strukturze liter
. W kontaktach formalnych, wol sucha ni mwi.
W rozmowie stosuj pauzy, zastanawiajc si nad
wypowiadanymi zdaniami. Ze wzgldu na to, e jest bardzo
drobiazgowy, lubi cisz oraz jest przewidywalny- zwaszcza
sangwinikom, ktrzy s zdecydowanie bardziej spontaniczni
trudno przychodzi nawizanie duszych relacji12.
Reasumujc rozwaania na temat typw osobowoci i ich
wpywu na jako rozmowy naley podkreli, e badacze
zgodnie zauwaaj, i bardzo rzadko spotyka si ludzi o jednym
tylko typie osobowoci. W zdecydowanej wikszoci znajduj
zastosowanie charakterystyczne kombinacje osobowoci, w ktrej
jedna jest dominujca, a kolejna lub kolejne uzupeniaj tylko t
pierwsz. W ten sposb powstaje wyjtkowy i indywidualny
charakter, inny dla kadego czowieka.

12https://coaching4smart.wordpress.com/2013/03/18/temperamenty-
w-pigulce-melancholik/ stan na 25.11.2016 r.
116
Rys. 1 Grafika opisujca typy charakterw
rdo: https://www.fizyka.umk.pl/~duch/Wyklady/Kog1/10-4-
dzialanie.htm stan na 25.11.2016 r.
Najczciej wystpujcymi mieszankami typw osobowoci s te
naturalne czyli:
ekstrawertyczne (sangwiniko-choleryk, choleryko-
sangwinik),
introwertyczne (flegmatyko-melancholik, melancholiko-
flegmatyk)
Wyrnia si take poczenia uzupeniajce tj.:
choleryko-melancholik, (osoby nastawione na zadania)
sangwiniko-flegmatyk (osoby nastawione na relacje
midzyludzkie)
Badacze szacuj i na wiecie z dominujcym temperamentem jest
okoo:
10% cholerykw,
25-30% sangwinikw,
25-30% melancholikw,
25-30% flegmatykw.
Majc na uwadze powysze, mona wysun tez, i nie
ma doskonaego sposobu na dobieranie rozmwcw. W pierwszej
kolejnoci naley zauway, e to od konkretnego czowieka
117
zaley (od jego typu charakteru) z kim naturalnie bdzie mu si
atwiej porozumie, a z kim trudniej. Dopiero po okreleniu
wasnego typu charakteru i osobowoci mona przej do
waciwego doboru rozmwcy. Jednak i w tym przypadku
istnieje wiele moliwych scenariuszy. Rozmwca dobierajcy
drug osob do konwersacji musi pamita o tym, e typy
charakterw i osobowoci przenikaj si, a wic nie ma
uniwersalnych zasad, ktrymi mona si kierowa w trakcie
rozmowy. Naley jednak pamita, e w kadym czowieku da
si wyodrbni dominujcy typ osobowoci. Dziki prawidowej
analizie charakteru rozmwca bdzie mg, uywajc
odpowiednich zwrotw, sformuowa i gestykulacji atwiej
dotrze do swojego rozmwcy oraz poprowadzi rozmow we
wczeniej zaplanowanym kierunku.

Bibliografia:
1. Moravec Jan, Cztery typy temperamentw, Wydawnictwo
Sistr Loretanek, Warszawa 1997
2. Nowa encyklopedia powszechna PWN Tom 1,
Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 1995
3. Nowa Encyklopedia Powszechna PWN Tom 2,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995
4. https://coaching4smart.wordpress.com/2013/03/06/tem
peramenty-w-pigulce-choleryk/
5. https://coaching4smart.wordpress.com/2013/03/25/tem
peramenty-w-pigulce-flegmatyk/
6. https://coaching4smart.wordpress.com/2013/03/18/tem
peramenty-w-pigulce-melancholik/
7. https://coaching4smart.wordpress.com/2013/03/13/tem
peramenty-w-pigulce-sangwinik/
8. http://ekominimalizm.pl/typy-osobowosci.html

118
9. http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/flegmatyk;3901464.ht
ml
10. http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/melancholik;3939439.
html
11. https://www.fizyka.umk.pl/~duch/Wyklady/Kog1/10-
4-dzialanie.htm

119
Agnieszka Kuchciak Hierarchiczno w subach
mundurowych

Jednym z pomocniczych rodkw powoywanych przez

Pastwo lub jego organy w celu przejcia i speniania czci jego
zada s suby mundurowe. Najbardziej charakterystyczn ich
cech jest w peni sformalizowany ubir (mundur). Naley take
doda, e formacje te dziaaj w oparciu o rozkazy lub polecenia
subowe oraz s wyposaone w specjalistyczny sprzt,
niezbdny do wykonywania przydzielonych im zada.
Mona wyrni nastpujce gwne suby mundurowe
dziaajce w Polsce:
Siy Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej,
Policja i andarmeria Wojskowa,
suby specjalne (np. Agencja Bezpieczestwa Wewntrznego),
Stra Graniczna,
Biuro Ochrony Rzdu,
Pastwowa Stra Poarna,
Stra Ochrony Kolei,
Suba Celna,
Suba Wizienna,
Suba Ochrony Metra,
Suba Lena1.
Suby mundurowe posiadaj swoje prawa oraz
obowizki naoone na nie z racji zakresu ich dziaania. Jedne
formacje s bardziej rozbudowane pod wzgldem
organizacyjnym, struktura niektrych jest poszerzona o orodki

1 W minionych latach wrd sub znajdoway si rwnie midzy

innymi: Urzd Ochrony Pastwa, czy te Wojskowe Suby
Informacyjne. Obecnie zostay one zlikwidowane cakowicie lub ich
zadania przejy inne instytucje.
120
badawczo-rozwojowe lub dodatkowe stanowiska, inne za
ograniczane s tylko do niezbdnego minimum potrzebnego do
ich sprawnego funkcjonowania. Wszystkie suby podlegaj
organom kontroli, a nadzr nad nimi prowadzi zawsze minister
do spraw waciwych.
W niniejszym referacie chciaabym poruszy wanie
kwesti hierarchicznoci w subach mundurowych RP. Wpierw
jednak kilka sw komentarza. Ot wspczenie hierarchia
wystpuje niemal w kadej dziedzinie ycia i, w dalszej
perspektywie, suy midzy innymi zapewnieniu bezpieczestwa
i adu spoecznego. Sownik Wyrazw Obcych PWN podaje
dwa znaczenia hierarchicznoci. Pierwsze to uporzdkowanie
rzeczy, czy te zagadnie wedug ich wanoci, odrbnych dla
kadego z obywateli. Druga definicja, bardziej formalna,
sprowadza hierarchiczno do uporzdkowania wszelkich
stanowisk i wadz (urzdniczych, spoecznych) w kolejnoci od
najwyszych rang do najniszych2.
Z punktu widzenia tematyki niniejszej pracy, najbardziej
istotnymi elementami w przypadku sub mundurowych s: ich
rozbudowana struktura organizacyjna oraz hierarchiczny podzia
tych formacji wedug stopni i stanowisk. Sfery te s cile ze sob
poczone, gdy to wanie w ramach struktury organizacyjnej
kadej ze sub funkcjonariusze s w stosunku do siebie
przeoonymi lub podwadnymi z tytuu posiadania przez nich
odpowiednich stopni lub zajmowanych stanowisk subowych.
Inaczej mwic, funkcjonariusze i pracownicy nisi rang
i stopniem podlegaj swoim zwierzchnikom, ktrzy z kolei
odpowiadaj przed ministrami oraz przed Prezydentem RP.
W penym zwizku ze stopniem funkcjonariusza pozostaje
rwnie charakterystyczna cecha jego suby mundur, ktry jest

2 Sownik Wyrazw Obcych PWN rok wydania 2008

121
zewntrznym wyznacznikiem miejsca w hierarchii, gdy na nim
wanie widniej dystynkcje oznaczajce tene stopie.
Nie ulega wtpliwoci, e najbardziej rozbudowan sub
mundurow w Polsce jest wojsko. Z tego te wzgldu jest to
temat na tyle szeroki, e naleaoby mu powici oddzieln,
dosy obszern prac. Zdecydowaam si natomiast na wybr
trzech innych, mniejszych instytucji, na przykadzie ktrych
postaram si ukaza wanie ich zalenoci hierarchiczne, zakres
obowizkw, a take wykaz stanowisk subowych i stopni,
poczynajc od najwyszych do zwykych funkcjonariuszy
i pracownikw. Tematem mojej pracy bdzie porwnanie
systemu hierarchicznego istniejcego w Subach Celnych,
Subach Lenych i Pastwowej Stray Poarnej.

Suba Celna

Pierwsz z opisywanych formacji mundurowych jest

Suba Celna, powoana do ycia w lipcu 1999 r. W wyniku
przystpienia Polski do Unii Europejskiej nastpi proces akcesji,
ktry pozwoli na bezcowy przepyw towarw w krajach
unijnych. Zmiany te doprowadziy do przeksztace w polskiej
Subie Celnej zwizanych z wewntrzn struktur organizacyjn
jednostek terytorialnych (z dniem 1 maja 2004 r. zmniejszono
liczb urzdw celnych z 67 do 52, a z 277 oddziaw celnych
pozostawiono 175) i ich uprawnieniami. Od tego momentu
podstawowym celem omawianej organizacji jest ochrona
bezpieczestwa w obrbie terytorium celnego Unii Europejskiej.
Do najwaniejszych zada Suby Celnej naley rwnie:
wykrywanie i zapobieganie przestpstwom przeciwko przyrodzie
i rodowisku, zdrowiu (w tym zwalczanie nielegalnego przewozu
rodkw odurzajcych), ochrona dbr kultury i zabytkw oraz

122
praw autorskich. Suba Celna wsppracuje z Krajowym
Centrum Informacji Kryminalnej oraz z waciwymi organami
innych pastw. Zgodnie z ustaw, obowizkiem Suby Celnej
jest te pobieranie rnych nalenoci celnych: podatku
akcyzowego i podatku od gier, wykonywanie czynnoci
w zakresie importu i eksportu towarw, pobr opaty paliwowej
itp.
Skuteczna realizacja wyej wymienionych zada
wymagaa odpowiedniego zhierarchizowania tej instytucji. Wedle
Ustawy o Subie Celnej z 27 sierpnia 2009 r., stanowiska
subowe funkcjonariuszy podlegaj wartociowaniu i dziel si
na nastpujce korpusy i stopnie:
Korpus generaw Suby Celnej:
genera Suby Celnej,
nadinspektor celny,
Korpus oficerw starszych Suby Celnej:
inspektor celny,
modszy inspektor celny,
podinspektor celny,
Korpus oficerw modszych Suby Celnej:
nadkomisarz celny,
komisarz celny,
podkomisarz celny,
Korpus aspirantw suby Celnej:
starszy aspirant celny,
aspirant celny,
modszy aspirant celny,
Korpus podoficerw Suby Celnej:
starszy rachmistrz celny,
rachmistrz celny,
modszy rachmistrz celny,

123
 starszy rewident celny,
rewident celny,
modszy rewident celny,
Korpus szeregowych Suby Celnej:
starszy aplikant celny,
aplikant celny3.
Wszystkie stopnie subowe s doywotnie. Wyjtkiem od
tej reguy jest jego utrata wskutek pozbawienia praw publicznych,
orzeczenia sdowego o popenieniu przestpstwa przez danego
funkcjonariusza, w wyniku naoonej na niego kary
dyscyplinarnej lub zrzeczenia si przeze obywatelstwa
polskiego.
W hierarchii subowej najwysze miejsce zajmuj Organy
Suby Celnej, na ktre skadaj si nastpujce stanowiska:
Minister waciwy do spraw finansw publicznych, ktry
koordynuje ksztatowanie polityki pastwa w odniesieniu do
dziaa Suby Celnej, w drodze wydanego rozporzdzenia
tworzy nowe organy doradcze, niezbdne do uzupeniania zada
Suby Celnej, okrelajc ich zadania, cele, zasig terytorialny
dziaania oraz dugo kadencji, a take powouje nowe izby celne
i likwiduje niepotrzebne jednostki.
Szef Suby Celnej, podlegajcy ministrowi waciwemu do
spraw finansw publicznych, ktry odpowiada za naleyte
wykonywanie zada Suby Celnej, sprawuje nadzr nad prac
dyrektorw izb celnych i naczelnikw urzdw celnych. Jego
zadaniem jest te odpowiednia realizacja budetu i wsppraca
z innymi organami pastwowymi i organizacjami
midzynarodowymi. Jest on przeoonym wszystkich
pracownikw Suby Celnej, a swoje zadania wypenia przy
pomocy naczelnikw urzdw celnych i dyrektorw izb celnych

3 Ustawa o Subie Celnej z dn. 27 sierpnia 2009 r. Art. 115 pkt. 1.

124
oraz komrek organizacyjnych w urzdzie obsugujcym
ministra.
Dyrektor izby celnej, podlega Szefowi Suby Celnej, do jego
zada naley m. in.: sprawowanie kontroli nad poczynaniami
naczelnikw urzdw celnych, realizowanie polityki szkoleniowej
w urzdach i izbach celnych, kontrola pobieranych nalenoci
celnych: ce, podatkw, opat paliwowych i innych zobowiza
pieninych, wreszcie wsppraca z pastwowymi organami
kontroli skarbowej i samorzdami.
Naczelnik urzdu celnego, ktry podlega dyrektorowi izby
celnej, za swoje zadania wykonuje przy pomocy podlegych mu
izb celnych. Gwnym jego zadaniem jest wycena i pobieranie
opaty paliwowej oraz podatku akcyzowego, podatku od gier i od
towarw z tytuu ich importu. Prcz tego w sferze jego
dziaalnoci znajduje si wykrywanie i powstrzymywanie
przestpstw celnych, jak rwnie ciganie ich sprawcw oraz
wsppraca z instytucjami samorzdowymi i publicznymi.
Urzdy Celne z podlegymi im oddziaami celnymi, izby
celne oraz komrki organizacyjne w urzdzie waciwego
ministra tworz tzw. jednostki organizacyjne Suby Celnej. Na
podstawie Ustawy o Subie Celnej z dn. 21 listopada 2008 r.,
sub w nich mog peni funkcjonariusze, czonkowie korpusu
suby cywilnej i urzdnicy.
Aby skutecznie wypenia swoje zadania i cele, personel
Suby Celnej zosta podzielony na odpowiednie stanowiska:
1. Stanowiska kierownicze:
dyrektor izby celnej,
zastpca dyrektora izby celnej,
gwny ksigowy,
naczelnik urzdu celnego,
zastpca naczelnika urzdu celnego,

125
 naczelnik wydziau,
zastpca naczelnika wydziau,
kierownik oddziau celnego,
zastpca kierownika oddziau celnego,
kierownik referatu,
kierownik zmiany,
dowdca jednostki pywajcej.
2. Stanowiska eksperckie:
starszy ekspert Suby Celnej,
audytor wewntrzny,
radca prawny,
kapelan,
ekspert Suby Celnej,
penomocnik do spraw ochrony informacji niejawnych,
modszy ekspert Suby Celnej.
3. Stanowiska specjalistyczne:
starszy specjalista Suby Celnej,
specjalista Suby Celnej,
modszy specjalista Suby Celnej.

Suba Lena

Suba Lena, zostaa powoana do dziaania Ustaw

o Lasach z dn. 28 wrzenia 1991 r. Jej zadaniem jest sprawowanie
pieczy nad Lasami Pastwowymi i obszarami lenymi. Do
obowizkw Suby Lenej zalicza si m. in.: utrzymanie
porzdku na terenie lasw, zwalczanie i wykrywanie przestpstw
i wykrocze w zakresie lenictwa, sprawdzanie i legitymowanie
osb przebywajcych na terenach zalesionych. Jej celem jest
rwnie utrzymanie trwaoci i cigoci lasw oraz powikszanie
ich zasobw.

126
 Nieodcznym elementem struktury Suby Lenej, jest
tzw. Stra Lena, ktrej personel wykonuje zadania opisywanej
instytucji i jednoczenie tworzy posterunki oraz grupy
interwencyjne w nadlenictwach, ktre podporzdkowane s
nadleniczemu.
Suba Lena, jak kada inna, jest instytucj, ktrej
funkcjonariusze s umundurowani i posiadaj wasn hierarchi.
Jest przy tym duo bardziej rozbudowana pod wzgldem
stanowisk subowych i stopni ni omawiana wczeniej Suba
Celna. Obejmuje ona 17 regionalnych dyrekcji i 430 nadlenictw.
W przypadku Suby Lenej mona wymieni nastpujc
hierarchi stopni:
dyrektor stanowicy,
dyrektor zarzdzajcy II stopnia,
dyrektor zarzdzajcy I stopnia,
dyrektor inspekcyjny,
dyrektor leny,
starszy inspektor,
inspektor,
modszy inspektor,
adiunkt III stopnia,
adiunkt II stopnia,
adiunkt I stopnia,
leniczy III stopnia,
leniczy II stopnia,
leniczy I stopnia,
aspirant leny III stopnia,
aspirant leny II stopnia,
aspirant leny I stopnia.
Podobnie jak w przypadku Suby Celnej, najwysze
miejsce w hierarchii Suby Lenej zajmuj:

127
 Minister waciwy ds. ochrony rodowiska, ktry powouje
i odwouje Dyrektora Generalnego, koordynuje prac oraz okrela
zasig dziaania Suby Lenej, tworzy nowe organy w celu
usprawnienia pracy lenikw oraz nadaje, obnia lub pozbawia
stopnia subowego Dyrektora Generalnego.
Dyrekcja Generalna Lasw Pastwowych, kierujca Lasami
Pastwowymi polityk szkoleniow stranikw lenych,
okrelajca zakres dziaania oraz ca organizacj grup
interwencyjnych. Reprezentuje ona Skarb Pastwa w sprawach
cywilnoprawnych, tworzy nowe jednostki i likwiduje zbdne oraz
nadzoruje dziaalno regionalnych Dyrekcji Lasw
Pastwowych. Nadaje, obnia lub pozbawia stopnia subowego
Dyrektora Regionalnego i kierownikw jednostek
organizacyjnych oraz wykonuje szereg innych czynnoci
dotyczcych zarzdzania i koordynacji Suby Lenej.
Regionalne Dyrekcje Lasw Pastwowych reprezentuj
Skarb Pastwa w sprawach cywilnoprawnych w zakresie swego
dziaania, tworz i likwiduj jednostki w zasigu regionalnym.
Sprawuje rwnie piecz nad regionalnymi wydzielonymi
gruntami, nadzoruj prac lenikw oraz nadaj, obniaj lub
pozbawiaj stopnia subowego nadleniczych. Wykonuj szereg
innych dziaa dotyczcych zarzdzania i koordynacji Suby
Lenej w zasigu regionalnym.
Nadlenictwa, samodzielnie prowadz gospodark len
i odpowiadaj za stan lasu. Powouj i odwouj swoich
zastpcw oraz wykonuj wszelkie prace dotyczce ochrony
terenw lenych i ochrony przed szkodnikami. Sporzdzaj plany
zalesienia i prowadz doradztwo w obszarze gospodarki lenej.
Nadaj, obniaj lub pozbawiaj stopnia subowego
pracownikw Suby Lenej w nadlenictwie.

128
 Do skutecznego wypeniania obowizkw i naleytego
dbania o tereny lene, Suba Lena w drodze rozporzdzenia
wydanego przez Ministra rodowiska z dn. 14 stycznia 2003 r.,
zostaa podzielona na nastpujce stanowiska:
W Dyrekcji Generalnej Lasw Pastwowych:
Dyrektor Generalny Lasw Pastwowych,
zastpca Dyrektora Generalnego Lasw Pastwowych,
Gwny Ksigowy Lasw Pastwowych,
Gwny Inspektor Lasw Pastwowych,
Gwny Inspektor Stray Lenej,
naczelnik wydziau,
inspektor Lasw Pastwowych,
inspektor Stray Lenej,
kierownik Zespou Ochrony Lasu,
gwny specjalista Suby Lenej,
starszy specjalista Suby Lenej,
specjalista Suby Lenej;
W regionalnej dyrekcji Lasw Pastwowych:
dyrektor regionalnej dyrekcji Lasw Pastwowych,
zastpca dyrektora regionalnej dyrekcji Lasw Pastwowych,
gwny ksigowy regionalnej dyrekcji Lasw Pastwowych,
naczelnik wydziau,
gwny specjalista Suby Lenej,
inspektor Stray Lenej,
starszy specjalista Suby Lenej,
specjalista Suby Lenej w nadlenictwie:
nadleniczy,
zastpca nadleniczego,
gwny ksigowy nadlenictwa,
inynier nadzoru w nadlenictwie,
leniczy,

129
 starszy specjalista Suby Lenej,
sekretarz nadlenictwa,
specjalista Suby Lenej,
starszy stranik leny,
stranik leny,
podleniczy,
gajowy;
W jednostce organizacyjnej Lasw Pastwowych o zasigu
krajowym:
dyrektor jednostki organizacyjnej Lasw Pastwowych
o zasigu krajowym
zastpca dyrektora jednostki organizacyjnej Lasw
Pastwowych o zasigu krajowym4.
Bardzo istotnym elementem posiadanej wadzy na
wyszych stanowiskach jest moliwo zacigania zobowiza
pieninych przez dyrektora generalnego, dyrektora regionalnego
oraz nadleniczych Lasw Pastwowych w imieniu Skarbu
Pastwa.

Pastwowa Stra Poarna

Ostatni omawian sub jest Pastwowa Stra Poarna

(PSP), stojca na stray bezpieczestwa. Jest to organ w peni
umundurowany, posiadajcy stopnie i stanowiska subowe oraz
wyposaony w specjalistyczny sprzt. Jest niezwykle wan
jednostk spord innych stray istniejcych w Polsce. Zakres
dziaania Pastwowej Stray Poarnej jest do szeroki. Zajmuje
si ona prewencj przeciwpoarow (nadzr nad
przestrzeganiem odpowiednich przepisw), zwalczaniem

4 Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dn. 14 stycznia 2003 r. (Dz. U.

z dn. 29.01.2003r.),
130
poarw, innych zagroe dla rodowiska oraz zdrowia i ycia
czowieka.
Do jej zada naley te zapewnienie bezpieczestwa przed
zagroeniami rnego rodzaju, a take ratownictwo
poszukiwawcze, techniczne oraz wodne, wreszcie usuwanie
skutkw klsk ywioowych.
Organizacja Stray Poarnej oparta jest na stray
spoecznej i stray zawodowej. Zaliczana jest rwnie do
Midzynarodowego Komitetu Technicznego Prewencji
i Zwalczania Poarw, ktry skupia 48 krajw.
Aby skutecznie wypenia swoje zadania i cele,
funkcjonariusze Pastwowej Stray Poarnej zostali podzieleni na
odpowiednie stanowiska:
Korpus oficerw Stray Poarnej:
genera brygadier,
nadbrygadier,
starszy brygadier,
modszy brygadier,
starszy kapitan,
kapitan,
modszy kapitan,
Korpus aspirantw Stray Poarnej:
aspirant sztabowy,
starszy aspirant,
aspirant,
modszy aspirant,
Korpus podoficerw Stray Poarnej:
starszy ogniomistrz,
ogniomistrz,
modszy ogniomistrz,
starszy sekcyjny,

131
 sekcyjny,
Korpus szeregowych Stray Poarnej:
starszy straak,
- straak.
Najwysze miejsce w hierarchii Pastwowej Stray
Poarnej zajmuj nastpujce jednostki organizacyjne:
Minister waciwy ds. wewntrznych okrela zasig
terytorialny dziaania Stray Poarnej, dokonuje podziau
komend wojewdzkich i powiatowych. Ustala wyposaenie
jednostek organizacyjnych w pojazdy ganicze oraz w sprzt
i rodki techniczne, ustala normy wyposaenia w sprzt
specjalistyczny do ratownictwa technicznego, chemicznego,
ekologicznego i medycznego. Powouje i odwouje zastpcw
Komendanta Gwnego Pastwowej Stray Poarnej. Do zada
ministra naley rwnie kontrolowanie pracy instytucji mu
podlegych oraz nadawanie i pozbawianie stopni subowych.
Komenda Gwna. Jest podlega ministrowi waciwemu ds.
wewntrznych, okrela sposoby korzystania ze sprztu
transportowego, prowadzi ewidencj sprztu, rozlicza zuycia
paliwa. Kieruje krajowym systemem ratowniczo-ganiczym,
kontroluje dziaania organw i jednostek organizacyjnych
Pastwowej Stray Poarnej. Jest rwnie przeoonym
straakw penicych sub w Pastwowej Stray Poarnej.
Wydaje zarzdzenia niezbdne do prawidowego funkcjonowania
jednostek PSP, tworzy i uaktualnia regulaminy. Komendant
Gwny jest naczelnym dowdc oraz organem centralnym
Stray Poarnej.
Komenda Wojewdzka ma za zadanie opracowywanie
planw ratowniczych na terenie danego wojewdztwa, kieruje
systemem ratowniczo-ganiczym w wojewdztwie, odsya
jednostki PSP z obszaru wojewdztwa do akcji ratowniczych poza

132
granicami Pastwa na podstawie porozumie i umw
midzynarodowych. Do jej zada naley rwnie
przeprowadzanie inspekcji gotowoci operacyjnej podlegych
podmiotw, organizowanie wicze wojewdzkich i szereg
innych istotnych dziaa ktre maj na celu sprawne
funkcjonowanie PSP. Dodatkowo w skad komendy
wojewdzkiej mog wchodzi orodki szkolenia.
Komenda Powiatowa (miejska) organizuje jednostki
ratowniczo-ganicze oraz kieruje siami i rodkami ratowniczo-
ganiczymi na obszarze powiatu, w razie potrzeby odsya
jednostki z powiatu do dziaa na innych obszarach nawet poza
granicami pastwa. Dokonuje analiz dziaa PSP na terenie
powiatu, organizuje i prowadzi akcje ratownicze, a take
wspdziaa z gminnymi oddziaami Stray Poarnej. Opracowuje
plany ratownicze i przepisy przeciwpoarowe w powiecie,
dokonuje wstpnych ustale przyczyn oraz okolicznoci
powstania poaru oraz miejscowego zagroenia. Do zada
komendanta naley rwnie organizacja szkole i wicze
powiatowych oddziaw stray. Wykonuje szereg innych dziaa
usprawniajcych prac lokalnych jednostek Stray Poarnej.
Dodatkowymi, uzupeniajcymi jednostkami Pastwowej
Stray Poarnej s:
Szkoa Gwna Suby Poarniczej, jest uczelni, ktrej celem
i gwnym zadaniem jest ksztacenie poarniczej kadry oficerskiej
i specjalistw w obszarze bezpieczestwa poarowego
i bezpieczestwa cywilnego. Podlega Komendantowi Gwnemu
Pastwowej Stray Poarnej.
jednostki badawczo-rozwojowe, majce charakter placwek
naukowych, ktrych celem jest opracowanie i wdraanie nowych
technologii uatwiajcych skuteczne dziaania PSP.

133
 Centralne Muzeum Poarnictwa utworzone 14 wrzenia 1975
roku. Ma ono status placwki pastwowej. W muzeum znajduj
si zabytkowe samochody oraz sprzt ganiczy, jak rwnie
umundurowanie, archiwalne dokumenty i obrazy.
Jak w kadej innej subie, rwnie w jednostkach PSP
wprowadzono podzia na stanowiska. Szczegowe ich
zestawienie w jednostkach organizacyjnych Pastwowej Stray
Poarnej okrela rozporzdzenie ministra ds. wewntrznych
administracji z dn. 20 marca 2009 r. w sprawie stanowisk
subowych w PSP (Dz. U. z dn. 2 kwietnia 2009 r.). Podzia ten
jest bardzo rozbudowany, dlatego te dla przykadu podaj tylko
stanowiska obowizujce w Komendzie Gwnej:
Komendant powiatowy,
Zastpca komendanta powiatowego,
Naczelnik wydziau,
Dowdca jednostki ratowniczo-ganiczej,
Zastpca naczelnika wydziau,
Dyurny operacyjny
Oficer operacyjny,
Gwny ksigowy,
Kierownik sekcji,
Zastpca dowdcy jednostki ratowniczo-ganiczej,
Dowdca zmiany,
Starszy specjalista,
Lekarz,
Zastpca dyurnego operacyjnego,
Zastpca dowdcy zmiany,
Specjalista,
Modszy specjalista,
Dowdca sekcji,
Dowdca zastpu,

134
 Dyurny stanowiska kierowania,
Starszy specjalista ratownik,
Starszy inspektor,
Starszy operator sprztu specjalnego,
Pomocnik dyurnego operacyjnego,
Inspektor,
Modszy inspektor,
Specjalista ratownik,
Operator sprztu specjalnego,
Dyspozytor,
Starszy ratownik-kierowca,
Starszy ratownik,
Starszy technik,
Ratownik,
Ratownik-kierowca,
Technik,
Modszy specjalista ratownik,
Modszy ratownik,
Modszy ratownik-kierowca,
Modszy technik,
Staysta.
Stra Poarna jako jedna z nielicznych jednostek
istniejcych stray w Polsce, nie zajmuje si zapobieganiem ani
zwalczaniem przestpczoci w kraju.

Podsumowanie

Na podstawie opisanych przeze mnie instytucji mona

stwierdzi, e w kadej subie mundurowej niezwykle istotny
jest system podlegoci poszczeglnych organw wzgldem siebie
w zalenoci od penionych funkcji oraz rodzaju wykonywanej

135
pracy. Stanowiska wysze rang nios ze sob wiele korzyci
i moliwoci ale jednoczenie narzucaj mnstwo obowizkw
i charakteryzuj si du odpowiedzialnoci, przede wszystkim
za jednostki im podlege. Piastowanie wysokich stanowisk wie
si rwnie z posiadaniem odpowiedniego dowiadczenia,
wyksztacenia oraz staym podnoszeniem swoich kwalifikacji.
W subach niezwykle istotna jest rwnie zaleno
pomidzy piastowanymi przez funkcjonariuszy stanowiskami,
a posiadanymi przez nich stopniami subowymi. Przykadowo w
przypadku Suby Lenej, w Dyrekcji Generalnej Lasw
Pastwowych istnieje stanowisko inspektora Stray Lenej, ktre
peni moe osoba o jednym z szeciu stopni, od dyrektora
lenego poczynajc po adiunkta I stopnia koczc. Z drugiej
strony drabiny hierarchicznej mamy regionaln dyrekcj Lasw
Pastwowych i stanowisko gajowego, ktre moe peni
funkcjonariusz posiadajcy na naramiennikach dystynkcje od
leniczego III stopnia po aspiranta lenego I stopnia. Zasada ta
odnosi si do wszystkich rodzajw sub, zmianom ulegaj tylko
stanowiska i stopnie.
Jeli chodzi o te ostatnie, s one systemem
hierarchicznych stosunkw zarwno w siach zbrojnych, policji,
agencjach wywiadowczych, jak i innych subach
zorganizowanych na wzr wojskowy. Insygnia stopnia
funkcjonariusza umieszczane s na mundurach i nakryciach
gowy, dlatego te po jego ubiorze mona pozna jego rang
w szeregach danej suby. Szczeglnie historia wojskowoci
pokazuje, e wprowadzenie wieki temu systemw stopni byo
niezwykle korzystne dla przebiegu operacji wojskowych, a take
w odniesieniu do logistyki, rozkazodawstwa jak i koordynacji
dziaa.

136
 Obecny system hierarchii stopni w subach
mundurowych jest pochodn wczeniejszych, pochodzcych
nawet ze redniowiecza, kiedy to nazwa stopnia informowaa
o czynnoci jak wykonywa czowiek (np. chory, to ten, ktry
nis chorgiew). Z biegiem czasu zadania wykonywane przez
suby zostay rozbudowane, a zatem poszerzeniu i powikszeniu
uleg rwnie system stopni subowych funkcjonariuszy.
Nie kady obywatel pastwa moe peni wysokie funkcje
oraz pracowa w subach mundurowych. Wykluczone s osoby
uzalenione od rodkw odurzajcych, rodkw
psychoaktywnych, posiadajce zaburzenia psychiczne oraz
psychofizyczne.
Hierarchia powstaa po to aby zapewni ad spoeczny
oraz udoskonali wspdziaanie pomidzy organami oraz
agencjami pastwowymi. Wystpuje powszechnie, niemal
w kadej sytuacji i dziedzinie ycia. Pomaga osiga wytyczone
cele i zadania przy efektywnej wsppracy pomidzy rnymi
instytucjami, strukturami i jednostkami. Jest niezbdna do
funkcjonowania czowieka w spoeczestwie. Dziki
uporzdkowaniu jakie ze sob niesie, daje wiele moliwoci.
Jednoczenie jednak prowadzi do wypacze, poniewa nader
czsto zdarza si, e wysokie stanowiska zajmuj osoby
niekompetentne i nieprzygotowane do penienia okrelonych
funkcji. Hierarchia podziau wystpujca w organizacjach jest
potrzebna m. in. do sprawnego planowania, organizowania
koordynacji pracy podlegych jednostek, jak rwnie do
kontrolowania rnych procesw wspierajcych dziaania sub
mundurowych.
Analizujc hierarchi oraz wano sub mundurowych
istniejcych w Polsce, trudno jest okreli ktre odgrywaj
wiksz rol w spoeczestwie. Kada zajmuje si innym

137
obszarem dziaania oraz inn tematyk, majc do dyspozycji
rne rodki i sprzt. W zalenoci od charakteru wykonywanych
zada, jej struktura jest mniej lub bardziej rozbudowana
w stanowiska kierownicze i nadzorcze, jednostki skadowe itd.
Kady obywatel ma indywidualny wyznacznik wartoci
i w zalenoci od potrzeb danej jednostki, konkretna suba
bdzie miaa nadrzdne znaczenie. Wszystkie formacje
mundurowe czy natomiast zasadnicza cecha, mianowicie
odpowiadaj one przed najwyszym organem pastwowym czyli
prezydentem RP.

138
Joanna Kunc Hierarchia i dialog w administracji
samorzdowej

Gmina, powiat i wojewdztwo jako wsplnoty samorzdowe

powinny dy do zaspokojenia potrzeb swoich mieszkacw,
jednak czsto sama struktura i sztywne stosowanie si do
przepisw oraz dbanie o dobro urzdu a nie mieszkaca
powoduje, e urzdnicy i mieszkacy stoj po dwch stronach
barykady. Rozpatrujc dzisiejsz struktur administracji
samorzdowej atwo dostrzec jej hierarchiczno i silnie
akcentowan wadczo, a co za tym idzie o wiele trudniej
dostrzec prowadzenie dialogu przez organy JST. Zarwno
hierarchia jak i dialog s zjawiskami niejednorodnymi i mog
odbywa si wielopaszczyznowo i wielowymiarowo, czsto
w sposb niezauwaalny przez zwykego obywatela,
niezagbiajcego si w struktury i zalenoci administracji
publicznej. Mimo swojej rozlegoci organizacyjnej organy
administracji nie s w stanie wasnymi siami wykonywa wielu
dziaa przypisanych im aktami normatywnymi i mimo
zaplanowanych na te cele rodkw w budecie brak im
wykwalifikowanej kadry, zaplecza i czsto inwencji. Wsppraca
rozciga si na wiele dziedzin ycia spoecznego i gospodarczego,
a wiele z elementw tej wsppracy moe, lecz nie musi, nosi
znamiona dialogu.
Kiedy rozpatrujemy hierarchi w konkretnej jednostce
samorzdu terytorialnego pierwszym i kluczowym zagadnieniem
jest ustalenie katalogu obowizujcego prawa, pozwalajcego na
jej funkcjonowanie. Wytyczne dla wszystkich szczebli
administracji ustala Konstytucja RP1, jednak uszczegowienie

1Ustawa z dnia 2.04.1997 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U.

z 2009 nr 114, poz. 946).
139
ustalone jest odrbnie dla samorzdu wojewdztwa2, powiatu3
czy gminy4. Jeli rozpatrzymy hierarchiczno prawa tylko w
odniesieniu do szczebla gminnego Konstytucja stanowi, i gmina
jest podstawow jednostk samorzdu, a powiat i wojewdztwo
nie s jej jednostkami nadrzdnymi i nie peni wobec siebie
obowizkw nadzoru lub kontroli5. Analogicznie tez t
stosujemy do wszystkich szczebli administracji samorzdowej
przyjmujc ich odrbnoci i niezaleno zarwno w strukturach
jak i rzeczowoci spraw ktrymi si zajmuj. Rozlego prawa
administracyjnego powoduje i ustawy o samorzdzie gminy,
powiatu i wojewdztwa nie okrelaj wystarczajco
postpowania w sprawach przypisanych poszczeglnym
szczeblom, normuj to dopiero ustawy szczegowe, akty
wykonawcze do nich i ustanowione na ich podstawie prawo
miejscowe. Ustawa o samorzdzie gminnym w art. 7 ust. 1
wylicza wszystkie zadania gminy, w tym dotyczce
infrastruktury technicznej i spoecznej, porzdku
i bezpieczestwa publicznego, porzdku przestrzennego
i ekologii, jednak nie jest to katalog zamknity, a wiele
obowizkw lub sposobw ich wykonywania zawieraj odrbne
ustawy. Sytuacja taka ma miejsce np. w przypadku obowizku
utrzymania porzdku przestrzennego i ekologii. Ustawa
o samorzdzie gminnym nie precyzuje prawa w tej dziedzinie,
a szczegowe wytyczne oraz delegatur do ustanowienia prawa

2 Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorzdzie wojewdztwa (Dz. U.

Z 2016 poz. 486).
3 Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorzdzie powiatowym (Dz. U.

z 2015 poz. 1445).

4 Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorzdzie gminnym (Dz. U. z 2016

poz. 446).
5 M. Granat, Prawo konstytucyjne w pytaniach i odpowiedziach, LexisNexis,

Warszawa 2009, str. 254.

140
miejscowego daje ustawa o utrzymaniu porzdku i czystoci
w gminach6, pozwalajca na indywidualizacj prawa przez
organy stanowice gminy. Tym samym badajc hierarchiczno
aktw normatywnych trudno w wielu przypadkach okreli
nadrzdno i podrzdno wobec siebie ustaw szczegowych
jak i ustanowionego na ich podstawie prawa miejscowego.
Oddzieln grup stanowi ustawy wprowadzajce hierarchi
wewntrzn w samych strukturach kadrowych administracji
samorzdowej, jednym z takich aktw prawnych jest ustawa
o pracownikach samorzdowych7. Reguluje ona zalenoci
subowe, a w poczeniu z prawem miejscowym w postaci
statutu gminy, stanowionego na podstawie art. 3 ust. 1 ustawy
o samorzdzie gminnym oraz regulaminem organizacyjnym
urzdu, wprowadzanym zarzdzeniem wjta, burmistrza lub
prezydenta miasta jako kierownika urzdu, tworz struktur
zalenoci subowych nie pozostawiajc swobody interpretacji.
Kady regulamin zawiera graficzny schemat hierarchii, ktry
pozwala okreli drog subow dokumentw oraz kto i przez
kogo jest cyklicznie oceniany. Oczywicie, nie ma jednego
powszechnie obowizujcego modelu i zgodnie z zasad
samostanowienia jednostki samorzdowe wybieraj bardziej lub
mniej rozbudowane systemy zarzdzania. W takim przypadku
gmin, powiat lub wojewdztwo rozumie si jako organizacj
dostosowujc swoje struktury do jej celw, zasobw i otoczenia,
a cay proces zawarty jest w kilku etapach: ustalenie celu, podzia
pracy, czenie pracy, koordynacja i sprawdzenie skutecznoci8.

6 Ustawa z dnia 13 wrzenia 1996 r. o utrzymaniu czystoci i porzdku

w gminach (Dz. U. z 2016 poz. 250).
7 Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorzdowych

(Dz. U. z 2014 r. poz. 1202 z pn. zm.);

8 J. Szreniawski, Wstp do nauki o administracji, VERBA, Lublin 2004, str.

30.
141
Sam cel jednostki samorzdu terytorialnego, jakim jest
zaspakajanie potrzeb spoecznoci lokalnej, jest klarowny
i jednoznaczny jednak samo organizowanie wewntrznej pracy
i jej kontrola zaley od interpretacji kierujcych organizacj.
Specyfika danej jednostki i liczba jej pracownikw deprymuje do
wybrania odpowiedniego modelu rozpitoci kierowania
dostosowujc ilo stanowisk lub komrek organizacyjnych
pojedynczemu kierujcemu. Wyrniamy dwa modele: smuky,
gdzie liczba podlegajcych stanowisk jest niewielka, ale ilo
szczebli bywa wielokrotna, oraz paski o maej iloci szczebli
kierowniczych ale z du iloci stanowisk podlegych9. Wybr
smukego modelu kierowania powoduje zapotrzebowanie na
wiksz kontrol, wskazujc na brak zaufania i wiary
w kompetencje podwadnych lub zapotrzebowanie na
umieszczenie wikszej liczby pracownikw na stanowiskach
kierowniczych poprzez sztuczne stwarzanie komrek. Bez
wzgldu na wybr rozwizania administracja samorzdowa ma
cile okrelony, hierarchiczny sposb przebiegu decyzyjnoci
i wynika on z ustawy o pracownikach samorzdowych, zakresu
obowizkw oraz schematu organizacyjnego urzdu. Art. 25. ust.
3. ustawy o pracownikach samorzdowych dopuszcza tylko jedn
sytuacj w ktrej pracownik samorzdowy nie wykonuje
polecenia przeoonego, jeeli jest przekonany, e prowadzioby
to do popenienia przestpstwa, wykroczenia lub grozioby
niepowetowanymi stratami, o czym niezwocznie informuje
kierownika jednostki w ktrej jest zatrudniony. Pamita jednak
trzeba e to bezporedni przeoony dokonuje cyklicznej oceny
pracownika samorzdowego, a uzyskanie dwch nastpujcych
po sobie ocen negatywnych skutkuje rozwizaniem umowy
o prac. Oceny i kryteria w nich stosowane podczas oceny

9 Ibidem, str. 31.

142
podwadnego, obowizkowe i dodatkowe, sprawdzaj si jeli
w intencji oceniajcego jest wyliczenie brakw i niedoskonaoci
pracownika i czsto s narzdziem do naginania faktw
i oceniania wedug wasnych sympatii i antypatii, nie za
narzdziem motywujcym lecz stresujcym i deprymujcym10.
Zwierzchno subowa nie ogranicza si tylko do pracownikw
urzdu ale take do kierownikw gminnych orodkw kultury,
gminnych orodkw pomocy spoecznej. Wjt, burmistrz lub
prezydent miasta peni take rol zebrania udziaowcw
w przypadku spek gminnych, jednoosobowo jeli gmina
posiada 100% udziaw, oceniajc prac zarzdu spki, a tym
samym majc znaczcy wpyw na decyzyjno tych jednostek,
ksztatowanie ich polityki i hierarchii.
W przypadku organw uchwaodawczych jak
i wykonawczych gminy, powiatu czy wojewdztwa widoczna jest
niejednoznaczno interesw i rozbieno obowizkw wobec
spoecznoci lokalnej a lojalnoci wobec ugrupowania
politycznego. Jednoznaczna jest odpowiedzialno urzdnikw
wobec zwierzchnika jakim jest kierownik urzdu czyli wjt,
burmistrz czy prezydent miasta w przypadku gminy, jednak sam
zwierzchnik ostateczny odpowiada przed wyborcami. Zdarzaj
si jednak sytuacje w ktrych od dobra wyborcw waniejsza jest
opinia ugrupowania politycznego do ktrej wadarz naley
i polityka kreowana przez t parti, czsto nie dajca dobrych
rezultatw w danym regionie.
Wszystkie decyzje podejmowane przez organy
uchwaodawcze i wykonawcze jednostek samorzdu
terytorialnego s decyzjami politycznymi. Podzieli je mona na:
decyzje sytuacyjne (np. dotyczce powodzi), decyzje programowe

10 T. Zawadzak, Podstawy organizacji i kierowania w jednostkach

administracji publicznej, PWSBiA, Warszawa 2009, str. 137.
143
(dotyczce obietnic skadanych w czasie kampanii wyborczej),
decyzje strategii politycznej (decyzje suce zachowaniu
stanowisk wadczych) i decyzje rutynowe dotyczce staych
powtarzalnych obowizkw (np. uchwalenie budetu). Istotne
jest aby aden rodzaj spraw i kategoria decyzji nie sta si
priorytetowy, zachowanie rwnowagi pozwala na efektywne
sprawowanie wadzy politycznej jak w rce organw woyli
wyborcy11. Najczstszym odzwierciedleniem zachwiania tej
rwnowagi jest procedura umieszczania na stanowiskach
kierowniczych, prezesw spek lub czonkw zarzdu i rad
nadzorczych osb bez odpowiedniego dowiadczenia ale
z odpowiedniego ugrupowania politycznego.
Dialog w administracji samorzdowej mona interpretowa
w sposb dwojaki: jako dialog w strukturach administracji oraz
dialog pomidzy jednostk administracji a innymi podmiotami:
obywatelem, inn jednostk administracji publicznej, subami,
przedsibiorcami. Struktury jednostki samorzdowej niemal
cakowicie eliminuj moliwo jakiegokolwiek dialogu
wewntrznego. cile okrelona hierarchia, podzia obowizkw,
odpowiedzialno subowa i dyscyplina finansowa nie
pozwalaj na adn swobod i zamykaj urzdnikw
w szklanych bakach. Czsto lk o rdo dochodu i saba
mobilno zawodowa spowodowana wiekiem i umiejtnociami,
mimo frustracji, powoduj brak inwencji i szablonowo
wykonywanych obowizkw. Jeli nawet pracownicy maj
pomysy na ulepszenia i nowe, zgodne z prawem rozwizania to
inicjatywa oddolna, nie partyjna, nie jest mile widziana.
Oczywicie zawsze mona przedstawi kad propozycj

K. Paecki, Wprowadzenie do nauki o pastwie i polityce, Wydawnictwo

11

UMCS, Lublin 2002, str. 212.

144
i ulepszenie uywajc drogi subowej i mie nadziej e dialog
zostanie podjty.
Nadmieni tu naley, e pojcie dialogu dotyczcego
wewntrznych struktur kadrowych administracji samorzdowej
mona pojmowa szerzej i odnie je do efektywnej komunikacji
i przepywu wiedzy nie tylko w strukturach pionowych lecz take
poziomych, jako wymiana wiedzy i dowiadcze pracownikw
tej samej komrki zawodowej. Zawd urzdnika naley
do grupy zawodw o wysokim rednim wieku
pracownikw, mogcym stwarza konflikt pokoleniowy.
W przypadku tworzenia podstaw do wsppracy
trzem generacjom pracownikw (szedziesiciolatkowie,
czterdziestolatkowie i dwudziestolatkowie) mona uzyska
zaskakujce rezultaty. Kade z tych pokole jest uksztatowane
przez niepowtarzalne wydarzenia historyczne i polityczne i ma
inny sposb postrzegania rzeczywistoci12. Dowiadczenie
i wiedza koczcych karier, stabilizacja redniego pokolenia oraz
dynamika i technologia modego, skierowane we wsplnym
kierunku mog okaza si remedium dla administracji. Istotna jest
cigo, szkolenie nowych, modych kadr oraz przekazywanie
wiedzy pracownikw kluczowych.
Istniej dziedziny w ktrych dialog z udziaem
administracji samorzdowej, w przeciwiestwie do tego
wewntrz struktur, sprawdza si cakiem dobrze. Partnerami JST
w zaspokajaniu potrzeb spoecznoci lokalnej s organizacje
pozarzdowe, dziaajce na bazie ustawy o dziaalnoci poytku

12 A. Zagrowska, Zarzdzanie i komunikacja w sferze przedsibiorczoci

i administracji dowiadczenia i perspektywy, INSTYTUT LSKI SP.
Z O.O., Opole 2012, str.34.
145
publicznego i wolontariacie13. Wsppraca ta rozciga si na wiele
organizacji spoecznych, a dialog dotyczy wielu sfer: ochrony
ycia i zdrowia dziki np. Ochotniczej Stray Poarnej,
propagowania zdrowego stylu ycia i zdrowia dziki klubom
sportowym, ochronie rodziny, przeciwdziaaniu alkoholizmowi
i narkomani czy propagowaniu kultury i ekologii. Zgodnie
z zapisem ustawy o dziaalnoci poytku publicznego
i wolontariacie gminy cyklicznie przygotowuj programy
wsppracy z lokalnymi organizacjami pozarzdowymi,
okrelajce obszary i formy finansowe wsppracy14.
Gminny program wsppracy jest zazwyczaj programem
rocznym, cho bywa e gminy uchwalaj programy wieloletnie,
okrelajc paszczyzny wsppracy i wyznaczajc ich zakres
finansowy oraz pozafinansowy. Paszczyzna wsppracy jest
zawsze zbiena z obowizkami gminy wobec wsplnoty lokalnej
i celami statutowymi organizacji poytku publicznego. S to
dziaania wielorodne, ujte midzy innymi w Gminnym
Programie Profilaktyki i Rozwizywania Problemw
Alkoholowych , 15 Gminnym Programie Przeciwdziaania
Narkomanii, Gminnym Programie Przeciwdziaania Przemocy
w Rodzinie16, ale mog by to take Programy Wsparcia
i Aktywizacji Spoecznej Seniorw, Program Aktywnoci Lokalnej

13 Ustaw z dnia 24 kwietnia 2003 r. o dziaalnoci poytku publicznego

i o wolontariacie (Dz. U. z 2014 r. poz. 1118 z pn. zm.).
14 J. Herbst, Wsppraca organizacji pozarzdowych i administracji publicznej

w Polsce w 2008 bilans czterech lat, Stowarzyszenie Klon/Jawor,

Warszawa 2008, str. 11.
15 Ustawa z dnia 26 padziernika 1982 r. o wychowaniu w trzewoci

i przeciwdziaaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2015 poz. 1286).

16 Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziaaniu przemocy

w rodzinie (Dz. U. z 2015 poz. 1390), oraz Krajowy Program

Przeciwdziaania Przemocy w Rodzinie przyjty Uchwa Nr 76/2014
Rady Ministrw z dnia 29 kwietnia 2014 r. (M. P. 2014 poz. 445).
146
Mieszkacw, Program Dziaa na Rzecz Niepenosprawnych
Mieszkacw Gminy, a take inne dotyczce kultury i sztuki,
ekologii, dziedzictwa przyrodniczego, ochrony zwierzt,
turystyki, wypoczynku dzieci i modziey, sportu i dziaalnoci
wspomagajcej rozwj gospodarczy, w tym rozwj
przedsibiorczoci oraz wsplnot i spoecznoci lokalnych17.
Zlecenie realizacji dziaa w tych obszarach moe mie rne
formy w tym powierzenia wykonywania zada publicznych wraz
z udzieleniem dotacji na finansowanie dziaa powierzonych,
a take wspierania realizacji zada publicznych, wraz
z udzieleniem dotacji na dofinansowanie realizacji dziaa.
Niezaprzeczalne jest, i wsppraca opiera si na
finansowaniu lub wspfinansowaniu dziaa statutowych tych
organizacji jednak istotne jest osignicie oczekiwanego celu.
Mimo ograniczonego zakresu wsppracy wzajemnej od 10 lat
wzrasta ilo jednostek bdcych organizacjami poytku
publicznego, a jednostki samorzdu terytorialnego coraz chtniej
prowadz z nimi dialog.
Oddzieln paszczyzn porozumienia mona zauway
pomidzy samymi jednostkami administracji samorzdowej
w postaci zwizkw midzygminnych. Zwizki takie su
zaspokojeniu konkretnych potrzeb, wsplnych dla ssiadujcych
ze sob gmin np. budowa instalacji do zagospodarowania
odpadw komunalnych czy budowa zalewu. Taki rodzaj
porozumienia trudno nazwa dialogiem, jednak jest to
porozumienie suce wsplnemu celowi i wymagajce dobrej
woli i nakadw finansowych wielu stron, a dobra wola
i wspfinansowanie nie jest standardem w JST, tym samym
warte jest zaznaczenia.

17 http://strategia2020.lublin.eu/?page_id=172
147
 Warty jest take zauwaenia udzia gmin w Lokalnych
Grupach Dziaania, gdzie w sposb zinstytucjonalizowany,
jednak nie zwizany ze struktur administracyjn, wsppracuj
przedstawiciele sektora publicznego, spoecznego
i gospodarczego. Cel wspdziaania pokrywa si z kilkoma
celami administracji samorzdowej czyli rozwojem
gospodarczym, spoeczno-kulturalnym i przyrodniczym obszaru
partnerstwa w ktry wpisuje si obszar gminy bdcej czonkiem
LGD. S to struktury otwarte, funkcjonujce najczciej jako
stowarzyszenia lecz take jako zwizki i fundacje18. Wszelkie cele
i wzajemne relacje sankcjonuje statut, a planowe dziaania okrela
lokalna strategia rozwoju. Lokalne Grupy Dziaania porednicz
w przyznawaniu dotacji na rozwj gospodarczy, seminaria
i szkolenia. Czsto mieszkacy nawet nie wiedz e bior udzia
w imprezach gminnych czy doynkowych wspfinansowanych
ze rodkw LGD. Ze wzgldu na moliwo dofinansowania
dziaa wasnych gminy wspczonkostwo w lokalnych grupach
dziaania nie opiera si co prawda na bezinteresownym dialogu,
jednak wsppraca jest widoczna i korzysta na niej lokalna
spoeczno.
Administracja samorzdowa jest mocno zakorzeniona w idei
hierarchicznoci, co jest atwe do zaobserwowania nawet dla
osoby nie zaznajomionej z niuansami prawnymi jej struktury.
Warto podj rozwaania czy taka struktura i jej niezmienno to
dobry czy zy syndrom naszego ustroju. Mimo wielu sw krytyki
pod adresem naszych urzdw, ktre sysz podczas rozmw ze
studentami i wsppracownikami, uwaam ze hierarchiczno
prawna i personalna administracji samorzdowej jest zjawiskiem
pozytywnym. Wieloletni urzdnicy daj stabilno urzdom

18 K. Zajda, Nowe formy kapitau spoecznego wsi, Wydawnictwo

Uniwersytetu dzkiego d 2011, str. 157.
148
i cigoci prowadzonych przez nie dziaa. Struktury
kierownicze, mimo upolitycznienia, nie powoduj zmian
personalnych pracownikw kluczowych ktrych merytoryczna
wiedza jest gwarancj prawidowoci stosowania prawa.
Widoczne s take w ostatnich latach zmiany zarzdzania,
a dziki dofinansowaniu ze rodkw unijnych poprawia si
wizerunek miast i wsi poprzez ich rewitalizacj, budow
i modernizacj orodkw kultury i sportu. Kadry s coraz
modsze, wyksztacone w zmieniajcej si kulturze spoecznej,
a tym samym bardziej nastawione na wspprac i dialog.

149
Anna Lech Wyobraenie o wyjtkowoci gatunku ludzkiego
a niszczenie rodowiska

Czowiek od chwili pojawienia si na ziemi wywiera coraz

wikszy wpyw na rodowisko, w ktrym yje. Jego dziaania
zmieniaj si wraz z rozwojem, zarwno umysowym, jak
i w pniejszym czasie wszechobecnym postpem
technologicznym. Kade nawet najmniejsze poczynania maj swoje
odzwierciedlenie w rodowisku. Ludzko nie zdajc sobie z tego
sprawy prowadzi do nieodwracalnych negatywnych skutkw.
Pocztki rozwoju czowieka ukazuj, jak wanym tematem
jest ochrona rodowiska, poniewa to wanie od niego od zawsze
jest uzaleniony. Bez jego wystpowania nie istniaby rwnie sam
czowiek. Rnorodno rodowiskowa pomoga mu w doborze
najdogodniejszego miejsca osiedlania. Wpywaa na wszystkie
dziaania, ktrych si podejmowa. Dziki niemu mg rozwija si
yjc w zgodzie z natur, lecz kolejne zmiany, ktrych dokonywa
zaprzeczay tej wizji. Rozwj doprowadzi jedynie do zudnego
przewiadczenia, e to ludzko jest najwaniejsza, a rodowisko
jest tylko miejscem, w ktrym yjemy. Osiedlanie si w kocu
doprowadzao do wybuchania wojen, ktre w pocztkowej
ewolucji czowieka nie miay duego wpywu na rodowisko ze
wzgldu na stosowan bro, lecz pniej przeraajco
dewastoway miejsca bitew. Miejsca te staway si opustoszae,
zdegradowane przez t dziaalno ludzkoci. Wiele gatunkw
rolin czy zwierzt nie miao szans na przetrwanie w takich
warunkach, a odwrcenie tych zmian w ekosystemie trwao wiele
lat, a nawet stawao si niemoliwe. Wymieranie gatunkw jest
zwizane rwnie z pniejszym rozrostem osad, ktre stay si
nastpnie miastami. Czowiek zacz wpywa na wszystko wok
siebie, gospodarowa miejsce swojego ycia, polowa ze wzgldu

150
na to, e dziki zwierztom mg y, lecz przy okazji niszczy
siedliska, co wanie przyczyniao si do ich wymierania. Potrzeby
ludzkoci z czasem stay si niewyobraalnie due. Dzisiejszy
wpyw czowieka prowadzi do cakowitego zniszczenia
rodowiska przyrodniczego.
W zwizku z odmiennymi od siebie pogldami na temat
relacji pomidzy czowiekiem a rodowiskiem powstay trzy
koncepcje mwice o tym pojciu. Czowiek chcia pozna
zalenoci, ktre wpywaj na jego rozwj. Pierwsza koncepcja
determinizmu geograficznego1 mwi o tym, e czowiek jest
w peni zaleny od rodowiska, w ktrym yje. To ono decyduje
o jego rozwoju, dziki niemu moe on pozna kultur czy tez
rozwija si gospodarczo i spoecznie. Kolejn powsta koncepcj
jest nihilizm geograficzny, ktry jest skrajnym, przeciwnym
pojciem do determinizmu. Cakowicie odrzuca zaleno
czowieka z natur, rodowiskiem bd przyjmuje ma zaleno
wystpujc midzy nimi. Zdaniem nihilistw warunki ycia
czowieka zale od innych waniejszych spraw takich jak brak
konfliktw na tle politycznym. Czowiek powinien stawia na swj
rozwj wewntrzny, naukowy i techniczny. rodowisko jest
cakowicie odrbn spraw, ktra w aden sposb nie ma wpywu
na te rodzaje aktywnoci czowieka. Ostatnie pojcie posybilizmu
geograficznego jest za to koncepcj poredni pomidzy tymi
dwiema koncepcjami determinizmu i nihilizmu geograficznego.
Mwi o tym, e rodowisko przenika si, rwnoway ze
wszystkimi dziaaniami czowieka. Widzc co dzieje si z przyrod
pod wpywem dziaa ludzkoci oraz to co jest barier na przykad
w zamieszkaniu na danym terenie, obszarze (bariera wodna,

1https://www.bryk.pl/wypracowania/geografia/geografia_fizyczna/7
773-nihilizm_determinizm_i_posybilizm_geograficzny.html
151
wietlna, klimatyczna, grawitacyjna, rolinna) najbardziej suszn
koncepcj jest koncepcja posybilizmu.
Wspczenie czowiek mimo tego dy do penej
niezalenoci z przyrod, a nawet z ni walczy. Jednym z takich
dziaa jest deforestacja2, czyli wylesianie. Zjawisko to polega na
pomniejszeniu udziau miejsc zalesionych w caej powierzchni
danego terenu. Przyczyn takiego zachowania jest gwnie
zwikszajce si zapotrzebowanie na drewno, ale te ch
zagospodarowania miejsca w inny sposb na przykad pod chw
byda, czy te upraw zb, dziki ktrym wyywienie ludzi staje
si atwiejsze. Innymi przyczynami jest rozbudowa sieci drogowej,
budowa budynkw mieszkalnych czy przemysowych oraz
eksploatacja surowcw. Skutkiem tego dziaania jest szybszy
proces niszczenia gleb, rujnowanie miejsc ycia zwierzt, rolin, co
prowadzi do zmniejszenia ich populacji, a nawet do ich
wymierania utrata biornorodnoci. Wszystko to powoduje
zmniejszenie iloci acuchw pokarmowych. Wylesianie
wywouje czste osunicia ziemi czy te lawiny botne, zmienne
zjawiska pogodowe, jak rwnie obnienia poziomu wd
gruntowych, co niesie za sob wysuszenie tych terenw i ich
pustynnienie. Szczeglnie wanym skutkiem jest zmniejszenie si
zawartoci tlenu w atmosferze, a w zamian wzrost dwutlenku
wgla. A przecie to dziki lasom i tlenowi, ktry w procesie
fotosyntezy produkuj oddychamy. Mimo tych skutkw, ktrych
za sob niesie to zjawisko coraz czciej dochodzi do nielegalnej
deforestacji.

2 https://pl.wikipedia.org/wiki/Wylesianie
152
 Kolejnym problemem zwizanym z duymi potrzebami
ludzi jest coraz wikszy deficyt wody3. Wzrost na jej
zapotrzebowanie jest uwarunkowany cigym wzrostem populacji
ludzi, jak te ich poziomu ycia. Nawet zmiany w produkcji
ywnoci, jej rodzaju maj wpyw na zmniejszenie iloci wody,
gdy woda zdatna do picia jest zuywana na inne potrzeby w tym
wypadku produkcyjne. Woda stosowana jest te do celw
zwizanych z rozwijaniem si przemysu czy sieci kanalizacyjnych.
Kolejn przyczyn s susze i powodzie zwizane z postpujcym
efektem cieplarnianym, ktrych skutkiem jest zatrucie
i zanieczyszczenia rzek. Problem ten ma katastrofalne skutki,
poniewa brak czystej wody zdatnej do picia skutkuje wzrostem
liczby zgonw z powodu spoycia zatrutej, skaonej wody.
Spoycie jej prowadzi do takich powanych chorb, jak na
przykad cholera, duma, dur brzuszny czy polio. Niestety to
czowiek zanieczyszczeniami, ktre sam wytwarza wpywa na
ilo wody zdatnej do spoycia i do wykorzystania jej w innych
celach gospodarczych. Zakci te swoimi poczynaniami
naturalny cykl hydrologiczny wystpujcy w przyrodzie.
Zanieczyszczenia wd s konsekwencj zbyt duej zawartoci
chemikaliw, licznych bakterii, pierwotniakw czy innych
drobnoustrojw. Substancje te trafiaj do zbiornikw wodnych
razem ze ciekami, ktre zawieraj w sobie ich maksymaln ilo.
rdami zanieczyszcze wody jest te transport, czste katastrofy
tankowcw, ktre na swoim pokadzie przewo ogromne iloci
ropy naftowej, chemikaliw. Rwnie duy wpyw maj pestycydy
i nawozy sztuczne, ktre stosowane s przez czowieka w
rolnictwie. One wraz z deszczem transportowane s do wd, co

3http://sos.wwf.pl/problemy?id=9,
https://pl.wikipedia.org/wiki/Zanieczyszczenia_wody,
http://www.blog.softwater.com.pl/deficyt-wody-na-swiecie/
153
prowadzi to do eutrofizacji zbiornikw. Wikszo tych
antropogenicznych zanieczyszcze dziaa toksycznie na organizmy
wodne, dlatego istotn spraw jest budowa oczyszczalni ciekw,
ktre oczyszczaj wody z zanieczyszcze.
Nastpn kwesti jest codzienne zanieczyszczanie
powietrza4 przez ca ludno, ktre jest naczeln przyczyn
wszystkich wystpujcych zagroe dla rodowiska.
Zanieczyszczenia te s najbardziej niebezpieczne. Wpywaj na
cae rodowisko, samego czowieka, zwierzta i roliny. Gwnymi
rdami tych zanieczyszcze jest przede wszystkim rnego
rodzaju przemys, wzrost liczby ludnoci, motoryzacja zwizana ze
szkodliwymi spalinami oraz naturalne procesy zachodzce
w przyrodzie. Zanieczyszczeniom tym ciko jest zapobiega,
poniewa zwizane s z cigym rozwojem czowieka, cywilizacj,
lecz ma ona bardzo powane skutki takie jak kwany deszcz,
smog, dziura ozonowa, jak te efekt cieplarniany.
Wanym aspektem jest ju widoczna zmiana klimatu
efekt cieplarniany5, ktry jest rdem podwyszenia redniej
globalnej temperatury. Zjawisko to jest powodowane nadmiern
emisj gazw cieplarnianych. Wydaje si by zjawiskiem
dogodnym dla czowieka, lecz wcale takim nie jest. Niesie za sob
powane skutki, zarwno dla ludzi, jak i dla zwierzt, caej
przyrody. Globalne ocieplenie powoduje wzrost poziomu mrz i
oceanw, co skutkuje zalewaniem terenw przybrzenych oraz
wystpowaniem niebezpiecznych, radykalnych zjawisk
atmosferycznych. Skutkami s rwnie zmniejszona ilo wody
pitnej, spadek plonw, a co za tym idzie rwnie gd, wiksza
ilo zgonw na skutek zbyt wysokiej temperatury i cige migracje
na skutek czego konflikty na tle religijnym, terytorialnym czy

4 https://pl.wikipedia.org/wiki/Zanieczyszczenie_powietrza
5 http://sos.wwf.pl/problemy?id=11
154
narodowociowym. Na to potne zjawisko ma wpyw kady
z nas. yjc energooszczdnie czowiek moe zapobiega temu
postpujcemu zjawisku. Prowadzone s liczne akcje zachcajce
do takiego postpowania dcego do ratowania naszej planety.
Skutkiem szkodliwych procesw zwizanych
z przemysem, jak te ekstremalnych zjawisk atmosferycznych s
kwane deszcze6. S to opady zawierajce kwasy wytworzone
w reakcji wody z pochonitymi z powietrza szkodliwymi gazami.
Pierwszy raz tak zdefiniowane pojcie pojawio si w ksice
Roberta Angusa Smitha pod tytuem Air and Rain: The
Beginnings of Chemical Climathology w 1872 roku.
Nastpstwami kwanego deszczu jest przede wszystkim
zniszczenie drzew i zakwaszenie gleby, co prowadzi do niszczenia
rodowiska przyrodniczego, jak te ma wpyw na ycie zwierzt,
ktre ywi si rolinami. Skutkiem jest te zakwaszenie wd
przez co dochodzi do nadmiernego zarastania zbiornikw
wodnych glonami eutrofizacja, co prowadzi do wymierania
rnych gatunkw ryb.
Powszechnie znanym problemem jest powstawanie dziury
ozonowej7. Jej powstanie uwarunkowane jest emisj freonw, ktra
niszczy warstw ozonow. Freony zwizane s z dziaalnoci
naukow, odkrywcz czowieka. Czowiek zacz stosowa je
w kosmetykach, medycynie i w rnego rodzaju urzdzeniach
klimatyzacyjnych. Do powstania dziury ozonowej dochodzi
wtedy, gdy warstwa staje si zbyt cienka. Kiedy do tego dojdzie
zagroone bdzie ycie ludzkoci, jak te wszystkich zwierzt
i caego rodowiska rolinnego. Na porzdku dziennym bd
liczne miertelne choroby nowotworowe, pasoytnicze ze wzgldu
na osabienie odpornoci, jak te oparzenia skry zwizane

6 https://pl.wikipedia.org/wiki/Kwa%C5%9Bny_deszcz
7 https://pl.wikipedia.org/wiki/Dziura_ozonowa
155
z promieniowaniem czy zama. Najmniej powanym skutkiem
bdzie szybsze starzenie si skry. W roku 1982 w wyniku
obserwacji na Antarktydzie Zachodniej doktor Joe Farman
zauway, e cz warstwy ozonowej nad biegunem zanika, lecz
pierwszy raz dziur ozonow zauwaono nad Antarktyd trzy lata
pniej. W ramach przeciwdziaania doszo do uchwalenia
Konwencji Wiedeskiej w sprawie ochrony warstwy ozonowej,
a nastpnie w Montrealu doszo do podpisania
midzynarodowego porozumienia Protokou Montrealskiego8
w sprawie substancji zuboajcych warstw ozonow.
Warto zauway take kwesti problemu z nadmiern
iloci odpadw9. Trafiaj one na wysypiska mieci, jak i do lasw.
Najwikszym wysypiskiem jest Wielki Oceaniczny Pat mieci
znajdujcy si na Oceanie Spokojnym. Wiele gatunkw morskich
zwierzt ginie przez nasze bezmylne postpowanie. Odpady takie
jak stare telewizory, czy inne sprzty domowe czsto trafiaj do
lasw, gdzie rozkadajc si uwalniaj szkodliwe substancje. Liczb
mieci mona zmniejszy dziki recyklingowi, ktry jest coraz
bardziej znanym zjawiskiem oraz korzystaniem z toreb
wielokrotnego uytku.
Czowiek swoim postpowaniem wpywa nie tylko na
rodowisko w znaczeniu geograficznym, ale rwnie w znaczeniu
spoecznym. To czowiek buduje je i odpowiada za narastajce
w nim problemy, lecz mimo to s one powszechne. Wojny,
przemoc, ubstwo, bezrobocie, bezdomno, prostytucja,
alkoholizm, narkomania czy przemoc s tematami dnia
codziennego. One rwnie wpywaj na rodowisko geograficzne.
Czowiek w pogoni za karier zatraci obowizujce go zasady.
Ludzie nie pomagaj sobie, lecz czsto dziaaj na niekorzy

8 https://pl.wikipedia.org/wiki/Protok%C3%B3%C5%82_Montrealski
9 http://sos.wwf.pl/problemy?id=12
156
drugiej strony. Przez problemy, ktre go otaczaj jest zmuszony do
pewnych nieakceptowanych, okrutnych dziaa. Wraz z rozwojem
doszo do powstania rnych rodowisk ycia i tylko czowiek
decyduje o tym w jakim chce pozosta. On sam jest jego twrc.
Temat, jakim jest niszczenie przez czowieka rodowiska
jest bardzo szerokim pojciem. Ciko jest zrozumie, jak wany
jest ten temat, zarwno w aspekcie geograficznym, jak te
spoecznym. Czowiek od pocztku swojego istnienia dy do
swojego rozwoju nie zwaajc na przeszkody i na skutki, jakie
powoduje jego postpowanie. Nie zauwaa tego, e sam powoduje
okrutne wizje przyszoci, w ktrej sam jest zagroonym
gatunkiem. Bez poywienia, wody czy z narastajc liczb chorb
miertelnych cay wiat bdzie zagroony. Problemy spoeczne
rwnie maj wpyw na postpowanie czowieka. Zamiast skupi
si na tym co wane zatraca si na przykad w alkoholizmie czy te
innych uywkach. Ludzko powinna stara si odbudowa
rodowisko, w ktrym yje.

157
Katarzyna Maik Potrzeba dialogu w edukacji szkolnej

Dialog1 jest takim sposobem komunikowania si z inn

osob, ktry przede wszystkim suy zadawaniu pyta i szukaniu
na nie odpowiedzi oraz na wzajemnej wymianie zda i suchaniu
siebie nawzajem. Jest tak form komunikowania si midzy
sob, ktrej naley uywa w yciu codziennym ale take
w szkole. Jest to bez wtpienia zadanie bardzo odpowiedzialne
zwaszcza jeeli chodzi o szko i powinno by realizowane na
wszystkich szczeblach edukacji poczwszy od przedszkola
a koczc na studiach.
Zdolno prowadzenia dialogu nie naley do atwych
umiejtnoci. Jestem skonna stwierdzi, i rzeczywisto w jakiej
si znajdujemy i w jakiej przyszo nam y, coraz bardziej
przypomina rzeczywisto monologu a nie rzeczywisto dialogu.
Szkolnictwo kiedy rnio si od tego ktre mamy obecnie
bowiem oparte byo na jednej ideologii: to za ucznia mylano
i oceniano, stawa si on przedmiotem a nie osob wyjtkow,
majc wasne pogldy i zdanie. Nauczyciele mieli wykonywa
jedynie polecenia wydawane im od grnie przez wadz. Jednak
nie wszyscy si temu podporzdkowywali. Byli te tacy ktrzy
umieli przeciwstawi si wydawanym zarzdzeniom jakie na nich
nakadano. Umieli by sob, a nie tylko marionetk w rkach
wadzy.
Zarwno kiedy jak i dzisiaj wielu nauczycieli nie mogo
i nie moe pogodzi si ze stwierdzeniem e nauczyciel nie
zawsze ma racj, a ucze moe wiedzie wicej na dany temat ni
nauczyciel. Rzeczywisto w jakiej yjemy sprawia e coraz
czciej dochodzi do zamiany rl. Postp technologiczny
a zarazem kulturowy jest dzisiaj ogromny, przez co to uczniowie

1 http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/dialog;3892432.html
158
staj si nauczycielami. Odkrywaj oni przed dorosymi nowy
wiat, ktrego do tej pory nie znali: wiat internetu, mediw
spoecznociowych, wiat coraz to nowszych gadetw
i technologii. Nauczyciel musi wykaza si du odwag, aby
przyzna si e czego nie wie i nie umie. Musi pozwoli aby to
ucze sta si jego nauczycielem, eby by w stanie poda za
nim a tak naprawd za wiatem w ktrym yjemy. Zdarza si
rwnie i uczniowie pogbiajc swoj wiedz z danego
przedmiotu, zdobywaj wiadomoci i ciekawostki, ktrych nie
zna sam nauczyciel. Jest to wietna okazja do rozmowy
z nauczycielem oraz do wymiany zda i spostrzee na
interesujcy nas temat. Nauczyciel take ma prawo czego nie
wiedzie i nie ma w tym nic dziwnego. W kocu uczymy si
przez cae ycie.
Dialog edukacyjny powinien oparty by na wzajemnej
wymianie myli i spostrzee. Dzisiejsze nauczanie czsto opiera
si na powiadamianiu jednej osoby przez drug, co niestety ma
niewiele wsplnego ze wzajemnym dialogiem. Dialog bez
wzgldu na relacje w jakiej si znajdujemy, czy jest to relacja:
nauczyciel rodzic, nauczyciel ucze czy te relacja ucze
ucze (relacja rwienicza), powinien przeksztaci si w relacje
czowiek czowiek.
Kada z wyej wymienionych relacji wie si z pewnymi
problemami, ktre utrudniaj waciw komunikacj midzy
podmiotami. W caej edukacji szkolnej jednym z waniejszych
czynnikw jest rozmowa. Wane jest aby umie si ze sob
waciwie komunikowa, rozmawia ju na samym pocztku
edukacji. yjemy w czasach w ktrych czsto rzdz uprzedzenia
i stereotypy. Nie chcemy rozmawia z drug osob gdy jestemy
przekonani, e to my mamy racj i my wiemy najlepiej.

159
 Zacznijmy od relacji nauczyciel rodzic. Rodzice obecni s
w yciu szkolnym swoich dzieci ju od samego pocztku:
zazwyczaj jest to przedszkole, a po same studia. Waciwa
komunikacja midzy tymi dwoma podmiotami jest niezwykle
wana, jednak nawizanie jej jest czasami niezwykle trudne.
Z czego to wynika, e rodzice nie umiej znale wsplnego
jzyka z nauczycielami swoich pociech?

Powodw moe by wiele:

obawa przed krytyk
obawa przed obarczaniem win za niepowodzenia szkolne
dzieci
niekorzystny wizerunek szkoy i nauczycieli w mediach
(rodkach masowego przekazu).
Zamiast ze sob efektywnie wsppracowa, rodzice i nauczyciele
coraz czciej ze sob konkuruj. Rodzice niepokoj si o swoje
pociechy od samego pocztku, a obaw jest wiele2:
jak dziecko wypadnie na tle caej klasy
jak bdzie miao pozycj w klasie to znaczy czy bdzie wrd
tych najlepszych uczniw czy moe wrd tych sabszych
jak szybko bdzie przyswaja nowy materia
czy nie pogorszy si jego zachowanie.

Wiele z tych obaw towarzyszy rodzicom a do kocowego

etapu edukacji. Wielu rodzicw ma nieufny a czsto wrcz
niechtny stosunek do nauczycieli. Ciko jest im zaakceptowa
metody wychowawcze stosowane przez nich, gdy zazwyczaj s
one odmienne z metodami ktre sami preferuj. Jeeli jestemy
bardzo surowi i wymagajcy, moe nam si wydawa, e
nauczyciele s zbyt agodni w stosunku do naszych dzieci

2 Ankieta przeprowadzona wrd rodzicw.

160
i odwrotnie. Problem powstaje rwnie wtedy gdy rodzice staj
si zazdroni o sympati oraz podziw jak dziecko darzy
nauczyciela. I nie ma znaczenia czy s to dzieci w wieku
przedszkolnym zachwycone swoj wychowawczyni czy czsto
ju doroli uczniowie bdcy w szkole redniej bd na studiach.
Rodzice czuj si wwczas niedowartociowani przez swoje
dzieci. Wielu rodzicw uwaa e nauczyciele maj wysokie
wymagania wobec nich czsto nie liczc si z ich moliwociami
zarwno materialnymi jak i czasowymi. Rodzice maj mao czasu
dla dzieci gdy pracuj i ucz si, powicajc swj czas innym
zadaniom czsto zapominajc przy tym o dziecku, ktre take
potrzebuje ich uwagi i pomocy chociaby przy odrabianiu pracy
domowej.
Wielu nauczycieli ma mao przyjazny stosunek do
rodzicw. Potrzeb kontaktowania si z nimi uwaaj za swj
obowizek. Wymieni mona wiele czynnikw ktre maj
negatywny wpyw na to jak rodzic postrzegany jest przez
nauczyciela:

status spoeczno-ekonomiczny
pochodzenie etniczne
poziom wyksztacenia

Niestety prawd jest, i wielu rodzicw mao angauje si

w sprawy zwizane ze szko dziecka. Zaczynaj interesowa si
edukacj swojego dziecka dopiero wtedy gdy zaczyna mie ono
rne problemy w szkole.
Obawy jakie towarzysz rodzicom, s powodem ktry
niewtpliwie utrudnia szkole wspprace z nimi. Mimo tego
wielu z nich coraz czciej wyraa ch i potrzeb wsppracy
z nauczycielami: chc by informowani o postpach jakie ich

161
dziecko robi w nauce oraz aby dawa im ewentualne wskazwki
nad czym naley pracowa. Chc mie te wpyw na to co dzieje
si w szkole, dlatego oczekuj aby szkoa bya otwarta na ich
sugestie i pomysy.
Pomimo tych wszystkich obaw i problemw
towarzyszcych relacji nauczyciel rodzic, moim zdaniem
najwaniejsze jest aby obie strony zrozumiay, e w tym
wszystkim najwaniejsze jest dziecko czyli ucze. Jeeli rodzice
naucz si rozmawia z nauczycielami a nauczyciele z rodzicami,
zadawa im pytania, sucha aktywnie ich odpowiedzi, ich
sugestii to z ca pewnoci odbije si to pozytywnie na ich
wzajemnej relacji. Wane jest aby nauczy si sucha siebie
nawzajem i odnosi si do siebie z szacunkiem bez adnych
uprzedze.
Drug bardzo wan relacj jest relacja ucze nauczyciel.
Take i ta relacja cignie za sob pewne problemy, ktre
negatywnie wpywaj na ich wzajemn komunikacj.
Szkoa jest miejscem szczeglnym nie tylko dla rodzicw
i nauczycieli ale przede wszystkim dla samych uczniw. To od
ucznia oczekuje si aby swoim zachowaniem i swoj postaw
prezentowa pewien zakres zachowa ktry zosta przewidziany
dla danej grupy wiekowej. Inaczej bdzie zachowywao si
dziecko w szkole podstawowej, inaczej w gimnazjum a jeszcze
inaczej w szkole redniej czy na studiach. Szkoa powinna by
miejscem nie tylko do nauki, ale rwnie miejscem spotka
z drug osob.
W relacjach ucze nauczyciel nie ma czsto czasu na
wchodzenie w gbsze relacje z drug osob, na poznanie jej oraz
zrozumienie jej racji. Najwaniejsze powinno by aby obie strony
byy otwarte na drug osob, na jej idee, aby byy chtne poznania
pogldw drugiej osoby ktre czsto mog by sprzeczne z jej

162
wasnymi, aby byy otwarte na poszukiwanie nowych
i wsplnych rozwiza, aby byy zaangaowane w dyskusje oraz
aby nawzajem dyy do wzajemnego zrozumienia si.
Nauczyciel i ucze ktry aktywnie uczestniczy w interakcji3
edukacyjnej czyli wzajemnie oddziauje na siebie, tworzy
charakterystyczn a zarazem nietypow relacje interpersonaln.
Nauczyciel na kadym etapie edukacji powinien wspiera ucznia,
bardzo duo z nim rozmawia, zwaszcza na pocztku, gdy ucze
dopiero rozpoczyna swoj przygod ze szko. Bardzo wiele
dzieci zaczyna nauk ju w przedszkolu, kontynuujc j potem
w zerwce a nastpnie w klasach 1-3 szkoy podstawowej. Mona
powiedzie e s to najwaniejsze lata dla ucznia, gdy to wanie
wtedy zdobywa on pocztkow wiedz i umiejtnoci, ktre
w dalszych latach swojej edukacji bdzie poszerza.
Od najmodszych lat nauczyciel powinien by dla ucznia
wsparciem. Prowadzc rozmow z najmodszym uczniem
najwaniejsze jest aby nie tylko do niego mwi ale przede
wszystkim sucha tego co on ma do powiedzenia. Nauczyciel
rozmawiajc z takim uczniem musi wykaza si du
cierpliwoci a take delikatnoci, gdy moe on nie zawsze
waciwie zrozumie sowa nauczyciela. Naley wwczas duo
tumaczy, zadawa pytania ktre pomog zrozumie jego
potrzeby a czsto i obawy, sucha tego co chce nam powiedzie.
Nie naley takiego ucznia poucza ani moralizowa, poniewa
moe on to le odebra tym samym zniechcajc go nie tylko do
swojej osoby ale do caej szkoy i nauki. Nieco inna jest ju
sytuacja z uczniami starszymi, ktrzy rozumiej wicej i maj
wiksz wiedz na temat otaczajcego ich wiata. Wiedz co im
wolno a czego nie, co powinno by dla nich najwaniejsze oraz
maj wypracowane pewne wzorce zachowa. Niestety ta

3 https://pl.wikipedia.org/wiki/Interakcja
163
waciwa komunikacja uczniw z nauczycielami jest czsto
zakcona przez nich samych zwaszcza w okresie modzieczego
buntu to znaczy w okresie dojrzewania. Uczniowie nie chc
wwczas z nikim rozmawia, nie chc aby udziela im rad
i wskazwek. S przekonani e to oni wszystko wiedz najlepiej
i dadz sobie rad sami. Najlepszymi wwczas rozmwcami staj
si ich rwienicy. Powinni by oni dla siebie partnerami. Jest to
bardzo wana relacja relacja rwienicza, poniewa w owej
relacji potrzeba dialogu towarzyszy czowiekowi przez wszystkie
okresy jego rozwoju poczwszy od dziecistwa, przez modo,
koczc na dorosoci.
Ucze ma potrzeb wspdziaania z kim kto ma inny
punkt widzenia danego problemu. Zmusza ich to wwczas do
weryfikowania wasnych pogldw i spostrzee. Dziki rnym
pogldom maj okazj wejcia ze sob w gbsze relacje.
Odmienny punkt widzenia drugiej osoby daje moliwo
poznania jej sposobu mylenia i rozumienia. Maj moliwo do
rozmowy, do zadawania sobie nawzajem pyta, do wsplnego
szukania i udzielania na nie odpowiedzi a nie raz nawet do
wypracowania wsplnego kompromisu. Wspdziaanie z drug
osob daje moliwo osignicia wsplnego celu bez
uczestnictwa osb trzecich na przykad nauczycieli. Dziki relacji
partnerskiej rwienicy zaczynaj bardziej rozumie i akceptowa
to e druga osoba w sposb inny postrzega wiat i otoczenie oraz
zaczynaj by bardziej wraliwi emocjonalnie.
Bardzo wan rol odgrywa rwnie komunikacja
pomidzy szko a podmiotem pod ktry podlega, bowiem
szkoy podstawowe oraz obecne jeszcze gimnazja podlegaj pod
gmin, a organem prowadzcym jest rada gminy. Podobnie jest z
przedszkolami publicznymi, ktrych organem prowadzcym jest
rwnie rada gminy, natomiast organem ktry prowadzi szkoy

164
rednie jest zarzd powiatu. Zarwno gmina jak i powiat s
jednostkami samorzdu terytorialnego. Organami ktre
nadzoruj prac dydaktyczno-wychowawcz s Kuratorium
Owiaty oraz Minister Edukacji4.
Gmina jak i powiat maj pewne kompetencje, dziki
ktrym mog nadzorowa prac szk i przedszkoli. Mog
sprawdza czy osoby ktre s zatrudnione przez dyrektora na
stanowisko nauczyciela posiadaj odpowiednie kompetencje to
znaczy czy posiadaj uprawnienia pedagogiczne oraz czy mog
uczy danego przedmiotu. Poza kompetencjami, organ
prowadzcy posiada okrelone obowizki. Nale do nich:
zapewnienie bezpieczestwa i higienicznych warunkw nauki
dla uczniw
udzielanie wiadcze pomocy o charakterze materialnym
(w tym przypadku gmina otrzymuje dotacj celow z budetu
pastwa)
w przypadku szk i przedszkoli publicznych zapewnienie
bezpatnego nauczania i wychowania.
wyposaenie szk i placwek w sprzt i pomoce dydaktyczne.
Organowi prowadzcemu nie wolno pobiera adnych
nalenoci od rodzicw poniewa rozporzdzenie ministra
edukacji narodowej w sprawie podstawy programowej
wychowania przedszkolnego oraz ksztacenia oglnego
w poszczeglnych typach szk5 zapewnia bezpatn podstaw
programow wychowania przedszkolnego (nie krcej ni 5
godzin) i ksztacenia oglnego. Opaty mona pobiera za zajcia
ktre wykraczaj poza minimum, czyli poza podstaw

4 Ustawa z dnia 7 wrzenia 1991 o systemie owiaty (Dz. U. z 2016 r. poz.

1943 i 1954).
5 Rozporzdzenie ministra edukacji narodowej z dnia 27 sierpnia 2012

w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz

ksztacenia oglnego w poszczeglnych typach szk.
165
programow oraz za wyywienie. rodki przewidziane za zajcia
prowadzone w ramach podstawy programowej w przypadku
przedszkoli i w ramach programw ramowych w przypadku
szk publicznych powinny zosta przewidziane w budecie
samorzdu. Okrela to ustawa o dochodach jednostek samorzdu
terytorialnego oraz podzia rodkw z budetu pastwa
przeznaczonych na cele owiatowe, ktry to podzia odbywa si
corocznie. W przypadku gdy dochody wasne samorzdu s za
mae aby pokry wydatki zwizane ze szkolnictwem, wwczas
pomocy takiej udziela pastwo w formie subwencji6.
Wana jest rwnie wsppraca organu prowadzcego z
dyrektorem placwki owiatowej w zakresie rozwoju szkoy i jej
funkcjonowania. Organ prowadzcy znacznie wpywa na ofert
szkoy jak ona dysponuje. Przejawia si to gownie poprzez
ingerencje w kierunki ksztacenia ale take decydowanie o liczbie
oddziaw jakie zostan utworzone oraz o ich wielkoci. Zdarza
si niestety bardzo czsto, e oddziay klasowe s zbyt liczne co
uniemoliwia efektywn prac z uczniami. Organ prowadzcy
ma te wpyw na liczb etatw administracji i obsugi placwki
szkolnej. Dziki wsppracy pomidzy szko a organem
prowadzcym szkoa ma szanse na szerok promocj na przykad
poprzez:

strony internetowe samorzdw

media
targi edukacyjne (dotyczy zwaszcza szk rednich) .

Istotn rol odgrywaj spotkania dyrektora szk i

przedszkoli z organem prowadzcym. Jest to szansa na wzajemn

6 Ustawa z dnia 13 listopada 2003 o dochodach jednostek samorzdu

terytorialnego (Dz. U. z 2003r. nr 203 poz. 1966)
166
wymian spostrzee dotyczcych pracy placwki edukacyjnej
oraz na zgoszenie wasnych pomysw i ewentualnych
projektw. Wane jest aby oba podmioty umiay znale ze sob
wsplny jzyk. Najwaniejsze jest wypracowanie wsplnego celu
ktry powinien integrowa podmioty ze sob a nie dzieli.
W kocu najwaniejsze jest dobro uczniw ktrzy uczszczaj do
placwek oraz dobro osb tam zatrudnionych. Przedmiot spotka
dyrektorw z organem prowadzcym powinien by rny
i obejmowa wiele kwestii:

finanse
organizacje pracy placwki dydaktycznej
zmiany jakie nastpiy w prawie owiatowym
informacje o wynikach pracy wadz samorzdu
uroczystoci z okazji wit pastwowych, religijnych
i edukacyjnych.

Dyrektorzy szk i przedszkoli powinni take efektywnie

wsppracowa z kuratorium owiaty, bowiem do jego gwnych
zada naley nadzr pedagogiczny. W ramach tego nadzoru,
kuratorium wyrnia dwa rodzaje dziaa: dziaalno
diagnostyczno oceniajc i dziaalno wspomagajc. Bardzo
istotne jest aby dyrektorzy placwek owiatowych nauczyli si
wsppracowa z osobami reprezentujcymi kuratorium owiaty.
Nie naley takich osb traktowa jako wrogw czy kontrolerw
ktrzy tylko czekaj na nasz bd, ale jako osoby niosce pomoc
i wsparcie w realizacji zaoonych celw. Dyrektorzy powinni by
otwarci na tak wspprac. Powinni dzieli si z wizytatorami
problemami, kopotami oraz niepowodzeniami szkolnymi
w ktrych kuratorium moe okaza si pomocne. Im lepsze bd

167
wzajemne kontakty zawodowe dyrektora z kuratorium tym
wsppraca bdzie efektywniejsza.
Opisane problemy s bardzo wane, poniewa
uniemoliwiaj podmiotom waciwy dialog. Tak wic
odpowiedzmy sobie na pytanie: Czy dialog w edukacji szkolnej
jest potrzeby? Co zrobi aby nauczy si waciwie ze sob
komunikowa? Nie ma znaczenia w jakiej relacji jestemy: czy jest
to relacja nauczyciel ucze, nauczyciel rodzic, relacja
rwienicza czy te relacja pomidzy szko a organem
prowadzcym czy organem nadzorujcym, wzajemny
i rwnowany dialog wymaga od czowieka wsppracy
i partnerstwa. Naley by otwartym na drugiego czowieka,
dy do osignicia wsplnych celw oraz rozumie potrzeby
drugiej osoby partnera w rozmowie.
Sztuka dialogu powinna by oparta na dociekliwoci,
ktra ma prowadzi do poznania czego nowego co dotd byo
nieznane, na zadawaniu pyta a za razem na szukaniu na nie
wsplnych odpowiedzi, na krytycyzmie czyli na rozsdnej
i pozbawionej emocji ocenie nie tylko ludzi ale take wasnego
postpowania, na tolerancji nie tylko w stosunku do drugiej
osoby ale te do jej pogldw i racji, na odwadze trzeba umie
wyrazi gono wasne zdanie, ale pamitajc przy tym by nie
urazi drugiej osoby, na otwartoci na drugiego czowieka a take
na pokorze i wiarygodnoci. Jeeli nauczymy si tych kilku zasad,
wzajemny dialog stanie si dla wszystkich przyjemnoci,
a szkoy, rodzice, nauczyciele i uczniowie tylko na tym
skorzystaj.

168
Katarzyna Marcinek Podzia pracy a hierarchia

Temat tej pracy na pierwszy rzut oka wydaje si prosty

i oczywisty. Podzia pracy pomidzy poszczeglne osoby oraz
hierarchia, czyli kto komu podlega.
W praktyce nie jest to takie jednoznaczne i jak si gbiej
zastanowi, przy rozoeniu na czynniki pierwsze, mamy do
czynienia z uporzdkowanym systemem organizacji,
wyspecjalizowaniu si jednostek w okrelonej dziedzinie oraz
aprobat wszystkich uczestniczcych na tak a nie inn
hierarchi. Bo kt nie wolaby zarzdza, tylko wykonywa
i podlega?
Przyjo si, e z punktu widzenia pracownika,
pracodawca gwnie wydaje polecenia i zarzdza. Jednak w duej
mierze to na zasadzie wsppracy kade realizowane dziaanie
zmierza w stron sukcesu. Przede wszystkim kada jednostka w
firmie, czy to pracownik czy przeoony ma wasny zakres
obowizkw. Caa sztuka polega na tym, by kady wykonywa
swoje obowizki sumiennie i najlepiej jak potrafi. Jak to atwo
powiedzie prawda? Z obserwacji ycia codziennego mona
zauway zaleno skutecznoci od pewnoci siebie. Kady
sukces, nawet ten najmniejszy, jeeli osignlimy go w duym
stopniu dziki wasnemu zaangaowaniu, mwic kolokwialnie
bez chodzenia na atwizn, ma wpyw na nasze poczucie
wasnej wartoci.
Nasze wzmocnione odczucie nastawia nas pozytywnie
i z wiksz pewnoci wykonujemy to w czym si sprawdzilimy.
Dziaa to rwnie w stron odwrotn, chocia z rnym
skutkiem. Niektre osoby zniechcaj si do dalszego dziaania,
gdy nie widz skutecznoci wasnej pracy. Przez to si
demotywuj, neguj swoje umiejtnoci, kompetencje. Jeszcze

169
inni wychodz temu naprzeciw tak jakby chciay powiedzie co
ja nie dam rady? i dziaaj. Zapewne bierze si to z wysokiego
poczucia wasnej wartoci wpajanej przez lata.
W przedsibiorstwach obowizuj regulaminy, przepisy
wewntrzne, zakres obowizkw. Waciwie s to wytyczne do
stanowiska pracy. Jak znale recept na to by osoba
zatrudniajca miaa pewno, e dane stanowisko zajmuje osoba
idealna do wykonywania swojej pracy? Specjalici od rekrutacji
nieraz si nad tym gowili.
Na rynku pracy jest mnstwo ofert, gdzie zamieszczone
informacje o tym jaki ma by ten pracownik s szeroko pojte.
Cechy typu sumienno, dokadno jest oczekiwana na kadym
stanowisku. Kt by nie chcia takiego pracownika? Nazwy tych
atrybutw charakteru s uniwersalne i bd pasowa do kadego
CV. Tylko pytanie brzmi: ile osb rzeczywicie okae te cechy
charakteru na miejscu pracy?
Wszystko zaczyna si od rekrutacji. Kady pocztek
sukcesu rozpoczyna si od yciorysu zawodowego. Na jego
podstawie rekruter lub pracodawca ju wyrabia sobie
o pracowniku zdanie. Najwaniejsze eby informacje zawarte w
dokumentach aplikacyjnych byy zgodnie z rzeczywistoci, nie
przekoloryzowane. Rwnie dotyczy to kompetencji mikkich.
Na podstawie informacji zamieszczonych w yciorysie lub
licie motywacyjnym, przyszy pracodawca okrela w jakim
stopniu nadajemy si na stanowisko na ktre prowadzona jest
rekrutacja. Ludzie latami zdobywaj wyksztacenie, uczszczaj
na zajcia dodatkowe, inwestuj pienidze w rne szkolenia
i kursy, by by specjalist w swojej dziedzinie pod wzgldem
teoretycznym, bo jak wiadomo praktyk zdobywamy dopiero
w trakcie pracy.

170
 Po latach nauki bd w trakcie studiw zyskuj pierwsze
dowiadczenia zawodowe, zdobywaj sta lub s zatrudniane
w przewaajcej czci na umowy cywilnoprawne. Kady z nas
chciaby, uywajc kolokwializmu, robi to co lubi i jeszcze bra
za to pienidze. W wikszoci to nasze kompetencje
i kwalifikacje maj wpyw na pewno siebie w rodowisku
pracy, lecz nie tylko. Nasze pozytywne nastawienie do tego czym
si zajmujemy, wiadomo profesjonalizmu oraz umiejtno
pracy w zespole wpywa na efekty naszej pracy. Dobry pracownik
to zadowolony pracownik.
Gdy budujemy take przyjazn atmosfer wok siebie,
sprawiamy e nasze relacje pomidzy wsppracownikami
i pomidzy przeoonym s waciwe i dalekie od rywalizacji.
Oczywicie przesadna uprzejmo nie jest pozytywnie odbierana.
Raczej skutek jest taki e zaczynamy wtpi w szczero takiej
uprzejmoci. Nie zawsze mamy takie same pogldy, nie zawsze
w taki sam sposb przedstawia nam si wizja projektu, ktry
mamy razem wykona. Umiejtno poczenia uprzejmoci
i konstruktywna krytyka zdziaaj wiele wicej ni konformizm.
Postawa konformistyczna budzi brak zaufania, gdy
powoduje e osoba zachowujca si w taki sposb nie bdzie
odbierana powanie ze wzgldu na to, e nie sygnalizuje swoich
prawdziwych myli i przekona, a tylko wtapia si w to.
Umiejtno pracy w grupie jest bardzo ceniona z uwagi na to e
zesp, ktry wsppracuje ze sob wierzc wzajemnie we wasne
umiejtnoci, majc do siebie zaufanie i analizujc wasne
dziaania skutecznie zmierza do celu i wida efekty ich wsplnej,
zespoowej pracy.
Kady pracownik powinien czu e ma wpyw na projekt,
e jego zdanie jest wane, wskazwki ktre poda do informacji
grupy zostay przyjte z aprobat reszty zaogi.

171
Odpowiedzialno za wykonywany proces powinna by
ponoszona wsplnie, w kocu zesp dziaa razem i odpowiada
za wsplne dziaania.
Wracajc do tematu podziau pracy, kada osoba powinna
mie wyznaczone zadania i realizowa zamierzone cele.
W zespole kada indywidualno ma wpyw na caoksztat
projektu. Zadania do wykonania winny by dostosowane do
moliwoci i dowiadczenia jednostki. W podziale pracy istotn
kwesti jest wybranie osoby decyzyjnej, lidera, ktry bdzie
koordynowa postp i dziaania zgodne z zamierzonym celem.
Odpowiedzialny lider skupi w sobie cechy opiekuna
projektu i pracownika, powinien posiada umiejtnoci
negocjacyjne jak i potrafiby krytykowa w sposb
konstruktywny. W zespole inne jednostki mog mu hierarchicznie
podlega. Mog si zgadza lub nie na proponowane przez niego
rozwizania. Rozsdny lider wysucha, zanalizuje i przede
wszystkim wprowadzi elementy dyskusji, gdzie kady
z uczestniczcych bdzie mg wyrazi wasn opini na forum.
Idealny zesp to grupa osb, ktrych czy wsplny cel
i skrupulatnie d do jego realizacji. Osoby, ktre si wzajemnie
uzupeniaj w zdobytych umiejtnociach, co z kolei wpywa na
zrnicowany efekt wsplnej pracy. Wiadomo i pogldy
przedstawiane przez nich indywidualnie nie byy sprzeczne ale
si pokryway. Przedstawiona wizja pogldw osb, ktre
wzajemnie szanuj swoje obiekcje.
Jak praca zespoowa wpywa na relacje midzyludzkie
i jak si to ma do penionej razem pracy? Najwaniejsze eby czas
powicony na prac rzeczywicie by waciwie spoytkowany,
a nie tracony na rozmowy, ktre kr po bahych tematach, ktre
nie maj wpywu na wynik pracy lub projektu. Dobry plan
sporzdzony wczeniej i przygotowany prawidowo jest

172
podstaw do realizacji zaoonych celw. Kade zadanie powinno
by odpowiednio przemylane i dopasowane do umiejtnoci
osoby, ktra bdzie je realizowa. Komunikacja pomidzy
wsppracownikami rwnie ma wpywa na efekt ich
wsppracy. Wsplne projekty wymagaj zaangaowania
i dyskusji pod wzgldem merytorycznym, tak by wszyscy
uczestnicy mieli poczucie wpywu na efekt wsplnych dziaa.
Hierarchia pracy zwizana jest z umiejtnoci
dopasowania si do oczekiwa swojego przeoonego jak
i penienia obowizkw subowych, zgodnie z wasnym
przekonaniem. Podzia pracy pomidzy pracownikw a kwestia
podporzdkowania jednostek podlegych przeoonemu s ze
sob powizane. Jednostce utrudnioby prac, gdyby bya
odpowiedzialna za wszystko, atwiej wtedy o bd. Tym bardziej
e nie jestemy fizycznie zdolni do tego, by upilnowa wszystko
naraz. Bardzo istotn rol peni obieg informacji, dziki czemu
kade realizowane dziaanie nie jest naraone na zastj
i terminy s przestrzegane.
Podzia pracy daje nam moliwo przeniesienia rnych
funkcji na poszczeglne osoby. Jeeli czowiek jest
odpowiedzialny za wszy, cile sprecyzowany zakres
obowizkw, ma t wiadomo i bdzie si stara dopilnowa
wszystkiego na ostatni guzik. Tak jak nie ma moliwoci bycia
specjalist we wszystkich dziedzinach, tak i ogrom obowizkw
moe nas przytoczy. Skutecznym rozwizaniem jest
umiejtne rozdzielenie wanych zada pomidzy wszystkich
wsppracownikw. Zasada podziau pracy polega na
przemylanym rozdzieleniu pracy caociowej na poszczeglne
czynnoci, uwzgldniajc przy tym przekazanie ich do realizacji
odpowiedniej osobie ze cile okrelonymi kompetencjami.
Hierarchiczne podporzdkowanie dotyczy podlegania jednostek

173
pod kierownictwo szczebla wyszego. W dobrze zorganizowanej
instytucji, gdzie zostaa ustalona wzajemna zaleno subowa
wszystkich pracownikw, kada jednostka na danym stanowisku
ma okrelone miejsce w strukturze organizacyjnej i podlega
bezporednio kierownikowi, od ktrego otrzymuje dyspozycj do
wykonania zada oraz regularnie przekazuje informacje
dotyczce stopnia realizacji zleconych polece.
Reasumujc, podzia pracy a hierarchia s ze sob
powizane w duym stopniu. Skupiajc si na wasnych
obowizkach i penic je skrupulatnie i dokadnie bierzemy
odpowiedzialno za cile okrelony zakres swojej pracy.
W zespole praca grupowa jest realizowana wsplnymi siami
i oceniana z rnych perspektyw przez specjalistw w innych
dziedzinach. Dziki czemu w efekcie jest tak zrnicowana
i wielowymiarowa. Nadzr i kontrola s metodami
wpywajcymi pozytywnie na przebieg oraz efekt kocowy z
uwagi na moliwoci skorygowania bdw zaistniaych podczas
procesu projektu i finalizacji.
Najistotniejsza w pracy zespoowej i hierarchii jest
umiejtno czerpania poytkw w postaci wycigania wnioskw
i cyzelowanie wasnych dziaa dla jak najlepszego efektu
projektw. Jak mawia Ghandi Praca i duma z tego co si robi jest
rdem szczcia i powinna nim by.

174
Magdalena Marzec Unikanie pacenia podatkw a brak
zaufania do obywateli

Zaczynajc rozwaania nad zaufaniem rzdu do obywateli

oraz przez to wpywu na unikanie pacenia podatkw wyjanimy
najpierw co to jest podatek. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r.
Ordynacja podatkowa w art. 6 wskazuje, e podatkiem jest
publicznoprawne, nieodpatne, przymusowe oraz bezzwrotne
wiadczenie pienine na rzecz Skarbu Pastwa, wojewdztwa,
powiatu lub gminy, wynikajce z ustawy podatkowej1. Podatki
posiadaj cechy stae, takie jak: nieodpatno, bezzwrotno,
zasadniczo, przymusowo oraz cechy zmienne, ktre
charakteryzuj konkretny podatek i pozwalaj odrni go od
reszty. Ustawy podatkowe konkretyzuj podatek podajc
przedmiot, podmiot, podstaw opodatkowania, stawki i skale
podatkowe, terminy i warunki jego patnoci oraz w niektrych
przypadkach ulgi podatkowe.
Zwrot unikanie pacenia podatkw w pierwszym
wydwiku nacechowany jest negatywnie, poniewa wskazuje na
dziaania majce na celu niepacenie podatkw, ktrych
uiszczanie jest obowizkiem obywateli. W wyniku czego pojcie
unikania pacenia podatkw mylone jest z uchylaniem si od
pacenia podatkw i szczeglnie wrd podatnikw dochodzi do
nieporozumie.
Poprzez uchylanie si od opodatkowania naley rozumie
postpowania niezgodne z prawem, ktre maj na celu
zmniejszenie obcie podatkowych lub cakowite ich
wyeliminowanie przez nieujawnienie organowi skarbowemu
przedmiotu bd podstawy opodatkowania. Z punktu widzenia
ustawodawcy dziaania te s przestpstwem wicym si

1 Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa, s. 7.

175
z odpowiedzialnoci karn lub karnoskarbow2. Do
przykadowych dziaa moemy zaliczy prowadzenie
przedsibiorstwa w tzw. szarej strefie, wystawianie faktur
niemajcych pokrycia w faktycznie przeprowadzonych
transakcjach lub otrzymywanie takich faktur. Kary przewidziane
w tym zakresie reguluje art. 54 ustawy kodeks karny skarbowy.
Osoba uchylajca si od opodatkowania podlega karze 720
stawek dziennych albo karze pozbawienia wolnoci albo obu tym
karom cznie. W przypadku gdy kwota ta jest maej wartoci
sprawca podlega tylko grzywnie w wysokoci jak poprzednio,
a gdy kwota nie przekracza progu ustawowego grzywnie za
wykroczenie skarbowe3.
Unikanie opodatkowania zwizane jest cile
z optymalizacj podatkow czy planowaniem podatkowym
i polega na minimalizacji wielkoci paconego podatku poprzez
podejmowanie dziaa z wykorzystaniem obowizujcych
przepisw prawnych4. adne przepisy w polskim prawie nie
mwi o kwestii unikania pacenia podatkw lub optymalizacji
podatkowej. Legalnym dziaaniem w tej sprawie jest korzystanie
z szerokiej gamy zwolnie podatkowych, ulg podatkowych,
doradztwa, wybr jak najkorzystniejszej metody opodatkowania,
zawieranie korzystnych umw handlowych, a w skrajnych
przypadkach przeniesienie dziaalnoci do jednego z pastw
zwanych rajami podatkowymi.
Najczstszymi metodami unikania pacenia podatkw s
zwolnienia i ulgi podatkowe zaproponowane przez
ustawodawc. Maj one na celu dostosowanie wymiaru

2 J. Wycilok, Optymalizacja podatkowa. Legalne zmniejszanie obcie

podatkowych, Warszawa 2013, s. 48.
3 Ustawa z dnia 10 wrzenia 1999 r. Kodeks karny skarbowy, s. 35.
4 R.A. Nawrot, Midzynarodowa Optymalizacja Podatkowa, Warszawa 2014,

s. 25.
176
paconych skadek do indywidualnej sytuacji podatnika,
a w pewnym zakresie prowadzenie polityki spoecznej pastwa5.
Stanowi dowd zaufania pastwa do obywateli, poniewa daj
podatnikom legalne instrumenty pozwalajce obniy pacone
przez nich podatki.
Zaufanie do obywateli powinno by cigle zwikszane,
jednake rwnie podatnicy musz by zobowizani do wzrostu
zaufania do pastwa i rzdzcych zarwno na szczeblu
gminnym jak i rzdowym. Wedug raportu Wartoci i zaufanie
spoeczne w Polsce w 2015 r. opublikowanego przez Gwny Urzd
Statystyczny wadzom lokalnym ufa w wikszym bd
mniejszym stopniu 49,5% badanych osb, rzdowi 27,3%, za
osoby zasiadajce w sejmie i senacie budz zaufanie tylko u 25,3%
ankietowanych. Naley rwnie zwrci uwag, i poziom
zaufania dla wadz lokalnych jest wyszy we wsiach i maych
miastach ni w duych. Ksztatuje si to na poziomie: wsie 59%,
miasta do 20 ty mieszkacw 50%, miasta od 20 do 100 tys.
45%, miasta od 100 do 500 tys. 43%, a w miastach powyej 500
tys. mieszacw 35% osb.
Taki rozkad odpowiedzi ankietowanych nie jest
przypadkowy, poniewa wadze lokalne s dobrze znane
miejscowej ludnoci, std wikszy wzajemny poziom zaufania.
Wpyw na wiksze zaufanie ma rwnie wiksza wiadomo
ludnoci dotyczca wydatkowania rodkw finansowych
znajdujcych si w budecie jednostek samorzdw
terytorialnych. Wiksza przejrzysto budetu, spotkania
z ludnoci czy broszury informacyjne dotyczce przyszych
inwestycji pozytywnie oddziauj na ludno i daj poczucie, e
rodki publiczne nie s przejadane przez aparat samorzdowy

5J. Ostaszewski, Teoretyczne podstawy reformy podatkw w Polsce,

Warszawa 2004, s. 98.
177
tylko naprawd poprawiaj komfort ycia w ich miejscowociach.
Gminy maj moliwo ksztatowania wysokoci podatku
mieszkaniowego oraz pomniejszania stawek podatku rolnego
i lenego. Mog te w szczeglnych przypadkach, na wniosek
podatnika, umorzy w caoci lub w czci zalegoci podatkowe
i odsetki, odroczy termin patnoci podatku bd rozoy na
raty zapat podatku oraz odroczy lub rozoy na raty zalegoci
podatkowe. W cigu ostatnich lat nawet w maych miastach
powstaj specjalne strefy ekonomiczne, w ktrych nowi
przedsibiorcy pac preferencyjne stawki podatkowe. Wszystkie
te czynniki powoduj wzrost zaufania ze strony obywateli,
a dziki temu wadze lokalne w wikszym stopniu s w stanie
zaufa swoim obywatelom i z wikszym prawdopodobiestwem
oszacowa dochody w swoich budetach.
Budowa zaufania na linii rzd obywatele jest o wiele
trudniejsza ni w poprzednim przykadzie. Ze strony pastwa
wynika to z budowy systemu podatkowego, planowanego
budetu, liczby inwestycji oraz prowadzonej polityki spoecznej.
Ze strony obywateli wpyw na zaufanie pastwa ma ilo,
rozdrobnienie jak i rnorodno podmiotw podlegajcych
opodatkowaniu. Ustawodawcy chcc prowadzi do wzrostu
oboplnego zaufania prbuj wprowadzi racjonalny
i sprawiedliwy system podatkowy, ktry jest najbardziej
dostosowany do indywidualnych sytuacji obywateli.
W przypadku podatku dochodowego od osb fizycznych
moemy wyrni 3 rne metody opodatkowania. Pierwsz
z nich jest obliczanie nalenego podatku z konkretnej dziaalnoci
za pomoc skali liniowej (proporcjonalnej) wynoszcej 19%
dochodu lub skali progresywnej przedstawionej w poniej tabeli:

178
Tabela 1. Obliczanie podatku metod skali progresywnej
Podstawa obliczenia
Podatek wynosi:
podatku w zotych
Do 85 528 18 % podstawy 556,02 z
14 839,02 z + 32% nadwyki kwoty ponad
Powyej 85 528
85 528 z
rdo. R. Rosiski, Polski system podatkowy. Poszukiwanie
optymalnych rozwiza, Warszawa 2010, s. 65.

Ju w tym przypadku moemy dostrzec ch budowania

rwnoci spoecznej poprzez dodanie wyszej stawki podatkowej
dla osb zarabiajcych powyej 85 528 z rocznie. Osoby
wybierajce t metod mog skorzysta z przysugujcych im ulg,
do ktrych moemy zaliczy:
Ulg rehabilitacyjn przyznawan osobom
niepenosprawnym lub osobie, ktra utrzymywaa
w danym roku osob niepenosprawn. Moemy w ten
sposb od dochodu odliczy np. wydatki na samochd,
przewodnika dla osoby niewidomej czy psa asystujcego.
Osobom niepenosprawnym przysuguje rwnie ulga na
zakup lekw wynoszca sum kosztw miesicznych
zakupu lekw na ponad kwot 100 z.
Ulg internetow, z ktrej mona korzysta jedynie przez
2 lata i wynoszc maksymalnie 760 z. Odlicza si w ten
sposb od dochodu koszty zwizane z uytkowaniem
sieci Internet.
Ulg z tytuu darowizn. Od dochodu mona odliczy
w 100% kwot darowizny przekazanej na dziaalno
charytatywno-opiekucz kocielnych osb prawnych

179
 oraz w 6% kwot darowizny przekazanej cznie na
krwiodawstwo, dziaalno poytku publicznego i kult
religijny.
Ulg prorodzinn, ktra rni si od pozostaych tym, e
odlicza si j od podatku naliczonego. Zalenie od iloci
dzieci, ktre maj pod opiek rodzice kwota rocznej ulgi
ksztatuje si nastpujco: na jedno dziecko 1 112,04 z,
na drugie dziecko 1 112,04 z, na trzecie dziecko 2
000,04 z, na czwarte i kolejne 2 700 z.
W metodzie progresywnej istnieje rwnie moliwo wsplnego
opodatkowania maonkw. Jest to forma preferencji rodzinnej,
poniewa w przypadku, gdy jeden z maonkw nie uzyskuje
dochodw to ich wsplny dochd jest dzielony na p. Od tego
liczony jest podatek, ktry po obliczeniu jest mnoony przez dwa.
W ten sposb nastpuje realne obnienie paconego podatku.
Podobnie do sytuacji, gdzie rozlicza si wsplnie dwch
maonkw, tak rodzic lub opiekun prawny samotnie
wychowujcy dziecko moe ulec wsplnemu opodatkowaniu
wraz z dzieckiem.
Drug metod opodatkowania dochodw osb fizycznych
jest opodatkowanie w formie ryczatu od przychodw
ewidencjonowanych. Z tej formy mog skorzysta osoby fizyczne,
spki cywilne osb fizycznych, spki jawne i partnerskie,
ktrych wsplnikami s wycznie osoby wykonujce wolny
zawd. Aby skorzysta z tej metody przychody z prowadzonej
dziaalnoci nie mog przekroczy 150 000 Euro rocznie,
a dziaalno nie moe si znajdowa na licie wycze.
Wysoko ryczatu jest liczona w nastpujcy sposb: ((Przychd
zapacone skadki na ubezpieczenie spoeczne) * stawka
ryczatu) skadka na ubezpieczenie zdrowotne. Wysoko
stawki ryczatu zaley od rodzaju wykonywanej dziaalnoci i

180
moe wynosi: 20%, 17%, 8,5%, 5,5%, 3,5%. Korzystajc z tej
formy podatnik moe odliczy od przychodu: ulg
rehabilitacyjn, ulgi z tytuu darowizny na zasadach jak
w przypadku skali progresywnej oraz strat z lat ubiegych.
Ostatni metod rozliczania jest Karta podatkowa
skierowana do osb prowadzcych dziaalno o maych
rozmiarach. Podatek ustalany jest w staej wielkoci odgrnie
przez organy podatkowe. Wpyw na wysoko paconego
podatku ma rodzaj wykonywanej dziaalnoci, wielko miasta, w
ktrym jest wykonywana dziaalno oraz rozmiaru prowadzonej
dziaalnoci. Podatek pacony jest co miesic. W tej metodzie nie
wystpuj poprzednie ulgi podatkowe, ale s obniki. Stawka
podatkowa moe zosta zmniejszona o:
20% jeeli podatnik ma orzeczony stopie
o niepenosprawnoci lub przekroczy 60 lat oraz
10% za kad zatrudnion niepenosprawn osob.
Dodatkowo na wniosek podatnika stawki podatkowe karty
podatkowej mog zosta obnione w drodze decyzji przez
naczelnika Urzdu Skarbowego.
Wymienione powyej metody optymalizacji podatkowej
s tylko wanymi przykadami. Istnieje jeszcze wiele zwolnie
czy bardziej zoonych ulg skierowanych gwnie dla
przedsibiorcw. Wikszo z nich jest zawarta w przepisach
prawa polskiego i zostaa tam umieszczona przez prawodawc
w celu budowania zaufania obywateli. Pokazuje to, e unikanie
pacenia podatkw nie nadszarpuje zaufania pastwa do
podatnikw, a daje jedynie narzdzia, by robi to w sposb
zgodny z obowizujcym prawem. Rzdzcy chcc jeszcze
bardziej pokaza, i ufaj swoim obywatelom pozwalaj
przekaza im 1% swojego paconego podatku organizacjom
poytku publicznego, rozlicza si w formie elektronicznej,

181
oferujc pomoc w wypenianiu zezna podatkowych czy
interpretujc przepisy podatkowe na wniosek zainteresowanego6.
Naleaoby jednak popracowa nad zwikszeniem
zaufania obywateli do pastwa poprzez uproszczenie przepisw
podatkowych, akcje informacyjne o sposobach gospodarowania
i wydatkowania rodkw budetowych.
Za wzrostem zaufania rzdu do obywateli moe te
wiadczy zmniejszona ilo przeprowadzonych kontroli
skarbowych na przestrzeni ostatnich lat, co przedstawia poniszy
wykres:

Rysunek 1. Liczba zakoczonych postpowa kontrolnych

ogem w latach 2007-2015

rdo. Opracowanie wasne na podstawie Sprawozda rocznych

kontroli skarbowych.

6http://www.mf.gov.pl/administracja-
podatkowa/dzialalnosc/interpretacje-podatkowe/interpretacje-
indywidualne
182
Bibliografia:
1. Gwny Urzd Statystyczny, Wartoci i zaufanie spoeczne
w Polsce w 2015 r., Warszawa 2015.
2. Nawrot R. A., Midzynarodowa Optymalizacja Podatkowa,
Warszawa 2014.
3. Ostaszewski J., Teoretyczne podstawy reformy podatkw
w Polsce, Warszawa 2004.
4. Rosiski R., Polski system podatkowy. Poszukiwanie
optymalnych rozwiza, Warszawa 2010.
5. Ustawa z dnia 10 wrzenia 1999 r. Kodeks karny skarbowy.
6. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa.
7. Wycilok J. , Optymalizacja podatkowa. Legalne zmniejszanie
obcie podatkowych, Warszawa 2013.
8. http://www.mf.gov.pl/administracja-
podatkowa/dzialalnosc/interpretacje-
podatkowe/interpretacje-indywidualne

183
Agata Mularczyk Brak szacunku jako brak kultury

Tematem niniejszego referatu s dwa niezwykle istotne,

cenione pojcia w yciu kadego czowieka. Mianowicie s to
szacunek i kultura. Wartoci te wzajemnie si uzupeniaj,
dopeniaj, wspgraj ze sob. Szacunek i kultura, to jakby
jedno. Nie powiemy przecie o osobie, ktra nie szanuje czyich
wartoci, wyzna, e jest osob kulturaln. Chocia sownikowe
definicje tych poj s dosy jasno sprecyzowane, kady z nas
inaczej je odbiera, postrzega. To, co dla jednych jest niekulturalne,
dla innych jeszcze dopuszczalne. Zarwno szacunek i kultura
mog mie wiele odrbnych dziedzin, czy okrele. W prezentacji
tej przedstawione zostan pokrtce rne ich aspekty.
Podajc za profesorem Doroszewskim naley
zdefiniowa szacunek jako stosunek do osb lub rzeczy
uwaanych za wartociowe i godne uznania, przyblione
okrelenie wartoci, wielkoci lub iloci czego1. Najczciej
jednak uywamy tego sowa w kontekcie szacunku do ludzi
i rzeczy. Nie od dzisiaj wiadomym jest, e kademu czowiekowi
naley si szacunek, bez wzgldu na status majtkowy,
spoeczny, uprawiany zawd, czy pe. Szacunek do osb
starszych, rodzicw, nauczycieli, szacunek do rzeczy witych,
instytucji publicznych itp. Rwno gwarantuje nam chociaby
Powszechna Deklaracja Praw Czowieka mwica o tym, e
wszyscy ludzie rodz si wolni i rwni pod wzgldem swej
godnoci i praw. S oni obdarzeni rozumem i sumieniem
i powinni postpowa wobec innych w duchu braterstwa2. Na
przykad zwyka rozmowa powiedzmy z rodzicami, czy babci

1W. Doroszewski, Sownik jzyka polskiego, Warszawa 1999.

2http://www.unesco.pl/fileadmin/user_upload/pdf/Powszechna_De
klaracja_Praw_Czlowieka.pdf
184
bdzie rnia si znaczco od rozmowy z dobrym znajomym, czy
koleank z awki. W kadej z tych komunikacji musimy
odpowiednio dobra sowa, artykuowa gos, gesty w taki
sposb, aby nasz rozmwca nie poczu si nieszanowany,
uraony. Oddajemy szacunek rwnie osobom zmarym,
pamitamy o nich w modlitwie, odwiedzamy ich na cmentarzu,
zapalamy lampki. To nasza forma szacunku, pamici,
wdzicznoci. To w jaki sposb postrzegamy szacunek w bardzo
duej mierze zaley od naszego wychowania, wartoci, ktre
kady z nas wynis z domu. Aby dobrze zrozumie t warto
i umie szanowa innych ludzi trzeba zada sobie zasadnicze
pytanie: Czy ja szanuj samego siebie? Osoba, ktra sama siebie
nie szanuje nigdy nie bdzie w peni moga odrni czy jest
szanowana przez innych. Szanowa siebie tzn. dba o swoje
zdrowie, troszczy si o swoje bezpieczestwo, wyraa si w
sposb kulturalny, godny uwagi i naladowania. Od
najmodszych lat pojecie szacunku jest nam wpajane. Musimy
uczy si szanowa zabawki, ksiki, przedmioty. Kady
czowiek indywidualnie rozumie to okrelenie i czsto bywa tak,
e szacunek oddawany innym ludziom wyraamy w taki sposb
w jaki my chcielibymy by szanowani.
Wane jest, by czu tak potrzeb, nie pozwala na
przykre dla nas zachowania, reagowa w przypadku braku
szacunku dla innej osoby. Istnieje stare przysowie, ktre mwi:
jak ci widz, tak ci pisz, mona by powiedzie tak ci oceniaj,
postrzegaj. Dlatego warto postulowa o szacunek dla kadego
obywatela bez wzgldu na ras, kolor skry czy narodowo.
Wedug Antoniny Koskowskiej kultura jest to wzgldnie
zintegrowana cao obejmujca zachowania ludzi przebiegajce
wedug wsplnych dla zbiorowoci spoecznej wzorw
wyksztaconych i przyswajanych w toku interakcji oraz

185
zawierajce wytwory takich zachowa3. Nie mona si nie
zgodzi z tym stwierdzeniem. Kady indywidualnie tworzy
swoj przestrze, w ktrej yje i sam wybiera modele, wzorce,
ktre mu odpowiadaj i ktrych oczekiwaby od ludzi z ktrymi
przebywa. Wyrniamy kultur wysok i nisk, kultur osobist,
kultur jzyka. Rozlego jej problematyki gwnie tej
rozumianej globalnie sprawia, e wielokrotnie podejmowano
prby jej uszczegowienia drog wyodrbniania rnych typw
kultury (tradycyjna, ludowa, nowoczesna, masowa), rnych jej
sfer, aspektw (materialna, duchowa, spoeczna). yjc
w rodowisku cywilizacyjnym dobrze jest mie do czynienia
z ludmi kulturalnymi, grzecznymi, uprzejmymi, yczliwymi,
umiejcymi odnale si w kadej sytuacji. Wiele z wymienionych
powyej cech uzewntrznia si w sposobie bycia, kulturze
wypowiedzi, w doborze sw majcych wyraa myli, emocje, w
starannej wymowie. O kulturze czowieka bardzo czsto
wiadczy rwnie sposb posugiwania si jzykiem polskim,
ojczystym. Jej skadniki to bardzo dobra znajomo gramatyki,
sownictwa, umiejtno posugiwania si jzykiem
w wypowiedziach przy uwzgldnieniu sytuacji komunikacyjnej.
Istotnym jest tu miejsce, cel, temat rozmowy oraz cechy jej
uczestnikw. W dzisiejszym wiecie bardzo trudno o pikn,
poprawn polszczyzn. W dobie Internetu, uywamy bardzo
wielu sw zapoyczonych, sloganw telewizyjnych czy
skrtowcw. Wedug Jerzego Bralczyka to Polacy decyduj o tym,
jaki bdzie nasz jzyk. Uporczywie powtarzana struktura
pocztkowo uznana za bdn, staje si tylko nieeleganck.
Powinna wic zosta sankcjonowana, gdy pniej jako nowa

3 A. Koskowska, Kultura masowa. Krytyka i obrona, Warszawa: PWN,

1980, s. 40.
186
funkcjonuje w jzyku polskim4. Nowe sowa bardzo szybko
przenikaj do naszej wymowy i z czasem nie zwraca si ju na nie
uwagi, na stae przyjmujc je do swojego zasobu sw. Czerpanie
z obfitoci jzykowego skarbca wymaga uzalenienia wyboru
od charakteru i celu, czyli funkcji wypowiedzi. Innego wachlarza
sw uyjemy w probie innego w kategorycznym daniu. Przez
pryzmat kultury wypowiedzi jestemy oceniani przez
spoeczestwo. Przykadem takiej oceny moe by chociaby
zwyka rozmowa telefoniczna. Rozmawiamy wszdzie, na ulicy,
w autobusie, sklepie, poczekalni. Jednak tylko nieliczne grono
spoeczestwa bierze pod uwag fakt, e jego rozmowa
mimochodem jest syszalna rwnie dla innych. Mao kto cisza
gos, opanowuje emocje, dobiera sownictwo. Usyszana przez
starsz osob rozmowa np. uczniw, moe zosta odebrana jako
brak kultury, a co za tym idzie brak wychowania.
Dlatego niezwykle wane jest, aby stara si wypowiada,
zachowywa w sposb kulturalny, godny zauwaenia,
naladowania. W aspekcie pci inne s normy kulturowe dla
mczyzn, inne dla kobiet. Kobieta moe uzna za niekulturalne
zwyke codzienne sytuacje np., gdy mczyzna nie przepuci jej
pierwszej, nie ustpi miejsca itp. To s formy grzecznociowe
zachowania osoby kulturalnej, eleganckiej, szarmanckiej, obytej.
Istniej take stereotypy wiadczce o tym, jak wielu rzeczy nie
przystoi kobiecie. Powinna przede wszystkim szanowa sam
siebie, zachowa schludny, elegancki wygld, stroni od
wulgaryzmw i obelg. Wiadom rzecz jest rwnie fakt, e w
zalenoci od wieku kultura jest odbierana w inny sposb.
Wspczesna modzie nie przywizuje a tak wielkiej wagi do

4 K. Pilawski, Jzyk nie znosi faszu rozmowa z prof. Jerzym

Bralczykiem (dostp 15 lipiec 2013), dostpny w Internecie
http://www.tygodnikprzeglad.pl
187
takich drobiazgw. Modzi ludzie coraz czciej traktuj si
mocno po koleesku. Tworz przy tym wasn subkultur,
to oni wyznaczaj trendy, normy zachowania, ktre zaakceptuj,
a ktrych nie. Dawniej poznawano, utosamiano si z kultur
tylko w teatrze, poprzez programy stricte naukowe. Dzisiaj
modzie z kultur utosamia muzyk, literatur modzieow,
taniec. Zwrmy jeszcze uwag na dziaania sprzyjajce
rozwojowi kultury. Bardzo duy wpyw na ni ma oczywicie
dom rodzinny, szkoa, ale nie tylko. Otaczani jestemy zewszd
wszechobecn telewizj, pras, ktre nie zawsze podaje fakty
w sposb poprawny, kulturalny. Nie mona nikogo zmusi do
tego, by nagle sta si kulturalny, szanowa innych ludzi ich prac,
osignicia. Wane jednak jest by mie wykreowany obraz,
postaw takiego zachowania i dy ideau na kadym etapie
egzystowania ludzkiego. Nie wane jaki akurat wykonujemy
zawd, ile mamy lat, co chcemy osign. Brak szacunku i kultury
jest wyczuwalne automatycznie, nie da si czego ukry pod
przykrywk dobrej miny, czy gestu. Stwierdzenie braku szacunku
jako braku kultury jest suszne i trafione. Nie mona by
kulturalnym nie szanujc, nie obdarzajc godnoci.

188
Ilona Siwiska Hierarchia potrzeb a szczcie

Szczliwym jest ten, ktry zaspokoi swj gd ciep zup

czy te ten, ktry poprzez wasne dziaanie i spenienie potrzeb
dy do samorealizacji?
Jak rozumiemy pojcie szczcia?
Szczliwi staroytni Grecy to sprytni, waleczni
o umocnionej pozycji w grupie wojownicy tworzcy elitarne
pastwa. Wartociami nadrzdnymi dla nich bya sprawno
fizyczna, odwaga i presti. Udzia w igrzyskach w miecie
Olimpia ku czci boga Zeusa zapewnia uczestnikom saw
i chwal w caej Helladzie.
Jednym z pierwszych zajmujcych si definicj szczcia
by grecki filozof Arystyp z Cyreny. Ucze Sokratesa, ktry to
uwaa, e szczciem byo osignicie jak najwikszej zmysowej
przyjemnoci poczonej z unikaniem blu i cierpienia. Mwi:
Jedynym dobrem jest przyjemno, a jedynym zem
przykro1. Z racji goszonej przez niego kolejnej tezy:
Przyjemno to stan przelotny, trwa dopty, dopki dziaa
bodziec, a szczcie jest sum tych czciowych przyjemnoci
uwaano go za twrc hedonizmu pogldu uznajcego rozkosz
za najwysze dobro i gwny motyw ludzkiego postpowania
a unikanie blu i cierpienia jako gwny warunek osignicia
szczcia.
Syn kamieniarza i rzebiarza Sofroniskosa niejaki Sokrates
uwaa, za prawdziwe dobro dajce szczcie cnot, za cnot za
uwaa wiedz.
Twierdzi, e prawdziwe szczcie i poytek daje tylko
owo dobro. Cytujc jego sowa: Czy nie wstydzisz si dba
o pienidze, saw, zaszczyty, a nie o rozum, prawd i o to, by

1 Wadysaw Tatarkiewicz, Historia filozofii, Tom I, 1978, s. 81.

189
dusza staa si najlepsza?2. Moemy twierdzi, e tylko ten, kto
zadba o swj poziom intelektualny, posidzie wiedz a take ten,
ktry t wiedz dzieli si z innymi moe osign peni
szczcia.
Platon uwaa, e ludzie, gdy ju odkryj i bd poda
drog zwan dobro nigdy z niej ju nie zbocz i bd dziki
temu szczliwi.
Arystoteles uchodzi za ojca eudajmonizmu. W oglnym
znaczeniu eudajmoni okrelamy stan penego, racjonalnie
uzasadnionego zadowolenia. Satysfakcj z wasnego ycia, ktr
to uwaano za podstawowy cel mylcego czowieka.
Wedug Arystotelesa stan eudajmonii mona osign
wwczas, gdy w rwnym stopniu zaspokoimy wszystkie nasze
potrzeby, zarwno te cielesne jak i duchowe. Jednake w kadej
z nich naley znale tak zwany zoty rodek, zachowa umiar
i znale kompromis midzy nimi3
Kolejny z greckich filozofw Epikur twierdzi, e szczcie
polega na doznawaniu przyjemnoci, a nieszczcie na
doznawaniu cierpie.
Dobre jest to, co przyjemne, ze jest to, co jest bolesne. Na
tej podstawie czowiek rozumny rozrnia to, co jest dla niego
dobre a co ze a jeli czowiek wiadomie wybiera bl to tylko,
dlatego aby osign wiksz przyjemno.
Epikur podzieli przyjemnoci na dwa rodzaje duchowe i
fizyczne. Wedug niego przyjemnoci fizyczne byy fundamentem
do przyjemnoci duchowych. Bez zaspokojenia tak przyziemnych
potrzeb jak sen, gd nie mona osign przyjemnoci duchowej.
Zaspokojenie godu daje moliwo penego osignicia
przyjemnoci duchowej pusty odek nie sprzyja skupieniu, nie

2 Polonistyka, Tomy 25-26, s. 15, 1972.

3 Etyka Nikomachejska, Ksiga Druga, VIII, s. 66.
190
pobudza do mylenia. Jednake wedug Epikura to przyjemnoci
duchowe s waniejsze, daj wicej szczcia.
Wedug stoika Zenona z Kition, aby osign szczcie
naley zachowa trzewo umysu, powag, spokj i rwnowag
duchow. To rozum powinien rzdzi czowiekiem a nie
namitnoci. Wanie takowe zachowanie, nie poddawanie si
emocjom nazywamy stoickim spokojem. Tylko taki czowiek,
ktry jest obojtny zarwno wobec cierpienia jak i przyjemnoci
jest w stanie obroni si przed blem.
Cynicy natomiast, aby odnale drog do szczcia
wyzbywali si majtkw, nie dyli do bogactwa, luksusw.
Uwaali, e wiat jest z natury zy i aby osign peni szczcia
naley uwolni si od uczestnictwa w nim.
Niejaki Diogenes z Synopy syn bankiera wyzby si
wszelkich dbr materialnych, chodzi w achmanach, mieszka
w beczce a swoje potrzeby fizjologiczne zaatwia na ulicy. Czy
by szczliwy? Z pewnoci, gardzc wspczesnoci czu si
czowiekiem wolnym i samowystarczalnym.
Porzucajc teorie mdrcw i przechodzc do czasw
obecnych sprbujmy nakreli dzisiejszy pogld na szczcie.
Co robimy by go osign? Jakie mamy potrzeby yciowe? Czy
umiemy je okreli? Czy jestemy w stanie je zaspokoi?
W celu uzyskania odpowiedzi na te pytania zostaa
przeprowadzona internetowa ankieta. W ankiecie udzia wzio
28 osb w wieku od 10 do 45 lat. Wikszo kobiet
z wyksztaceniem rednim. Na zadane w ankiecie pytanie
jednokrotnego wyboru: Szczcie daj mi 60% badanych
odpowiedziaa mio i przyja. Na kolejnych miejscach
uplasoway si pienidze i rozwijanie zainteresowa. adna z
ankietowanych osb nie wybraa odpowiedzi Praca oraz
Powikszenie rodziny. Reasumujc poczucie szczcia wrd

191
ankietowanych to oglnie rozumiana mio do partnera,
dziecka, rodziny. To ch bycia w relacjach z inn osob.
Wracajc do tematu pracy Hierarchia potrzeb a szczcie
wyjanijmy definicj potrzeby. Wedug sownika potrzeba to
odczuwalny brak czego, ktry powoduje, e podejmuje si
dziaania zmierzajce do likwidacji tego braku. rdem potrzeb
s duchowe i fizyczne wymagania ludzkiego organizmu.
Aktywno czowieka prowadzi do zaspokajania potrzeb
zarwno tych podstawowych jak i zajmujcych wysokie miejsce
w piramidzie potrzeb Maslowa.
Abraham Harold Maslow dzieli potrzeby na dwie klasy.
Pierwsza to potrzeba wynikajca z braku czego. S to
podstawowe potrzeby czowieka takie jak:
Potrzeby fizjologiczne na przykad sen, zaspokojenie
godu, potrzeba rozmnaania si. Jest to najniej pooona
potrzeba we wspomnianej wczeniej piramidzie.
Potrzeby bezpieczestwa oznaczaj unikanie tego, co
moe przynie mier lub cierpienie np. wojna, choroba.
Zaspokojenie tej potrzeby oznacza poczucie pewnoci
o przyszo, poczucie stabilizacji i opieki.
Potrzeby przynalenoci i mioci pobudzaj do
nawizywania kontaktw z innymi ludmi, nawizywania
przyjani, mioci i rozbudzaj potrzeby bycia w zwizkach.
Dziki zaspokajaniu tej potrzeby ludzie tworz grupy spoeczne,
organizuj si, zawieraj przyjanie oraz zwizki maeskie.
Potrzeby szacunku i uznania kady czowiek odczuwa
potrzeb bycia szanowanym, chce czu si potrzebny i ceniony.
Zarwno, jeli chodzi o szacunek innych osb jak te dotyczy to
poczucia wasnej wartoci i szacunku do samego siebie.
W klasie drugiej Maslow zawar wszystkie te potrzeby,
ktre doskonal osobowo czowieka. Wedug teorii Maslowa

192
potrzeby z najniszych piter piramidy musz by zaspokojone w
pierwszej kolejnoci. Dopiero po zaspokojeniu tych
podstawowych potrzeb czowiek odczuje ch zaspokojenia
potrzeb z wyszych partii piramidy.
Jednake nie wszyscy ludzie do tego d. S tacy, ktrzy
nie wychodz poza pierwsz klas potrzeb.
Potrzeby wiedzy i rozumienia czowiek odczuwa
potrzeb poszukiwania i gromadzenia informacji. Czyni to z chci
poznania, ciekawoci i zrozumienia tego, co go zainteresowao.
Maslow okrela ten poziom jako zamiar osignicia wszystkiego,
co moliwe w realizacji danej potrzeby.
Potrzeby estetyczne to potrzeby czowieka, ktre moe
zaspokoi poprzez denie do pozytywnych przey, do
wzrusze i harmonii. Realizacja tych potrzeb moe nastpi
poprzez literatur, muzyk, sztuk.
Kolejne z pyta w anonimowej ankiecie internetowej
dotyczyo zaspokojenia naszych potrzeb. Pytanie brzmiao:, Na
co przeznaczyby pienidze wygrane na loterii?. Czterdzieci
procent (40%) ankietowanych odpowiedziao, e w momencie
uzyskania znacznej kwoty pieninej przeznaczyoby j na
zakupy, nowe sprzty, samochd, odzie. Co oznacza taka
odpowied? Czy ch zakupu nowego auta moemy sprowadzi
tylko i wycznie do zaspokojenia podstawowej potrzeby
posiadania rzeczy? Moglibymy pokusi si o stwierdzenie, e
dziki nowemu autu wzronie nasza samoocena, bdziemy si
czu akceptowani w pewnej grupie spoecznej. Zaspokoimy nasz
potrzeb i poczujemy si szczliwi.
Jak ma si taka potrzeba zdobywania rzeczy materialnych
do pojcia konsumpcjonizmu?

193
 Konsumpcjonizm wedug definicji to stanowisko
wykazujce nadmierne przywizanie do dbr materialnych. To
ch ich zdobywania i korzystanie z szerokiej palety usug.
Konsumpcjonizm nie usprawiedliwia zaspokajania
potrzeb zarwno tych podstawowych jak i wyszych. Postaw
tak atwo jest dostrzec w krajach rozwinitych, a take wrd
zamonych grup spoecznych. Taki sposb postpowania mona
okreli spoeczestwem konsumpcyjnym, ktre to ponad
wartoci moralne, duchowe, zwyczaje i dobro spoeczne
przekada korzystanie z dbr. Zdobywanie rzeczy i uzyskiwanie
dziki temu samozadowolenia.
W spoeczestwie nastawionym na spoycie wszelkie
dobra musz by wzgldnie dostpne, aby kady, kto odczuje
potrzeb nabycia rzeczy mg to zrobi. Osoby mniej zamone,
ktre wiedz o istnieniu takich dbr i usug bd dyy do ich
zdobycia. Std zaspokajanie swoich potrzeb przez mniej zamone
spoeczestwo poprzez kredyty, sprzeda rataln czy leasingow.
Kolejn puapk dla postawy kreujcej popyt jest
wszechobecny marketing i reklama. Sukces reklamodawcw
zaleny jest od wyborw, jakie dokonuj konsumenci.
Dokonywanie zakupw jest czynnoci zupenie naturaln, ludzie
kupuj dla zaspokajania swoich potrzeb. Kupujemy artykuy
spoywcze, napoje, aby zaspokoi gd czy te pragnienie. Odzie
i dodatki, aby nie marzn, rodki czystoci, aby zachowa
porzdek w swoim otoczeniu. Gdy zaspokoimy te podstawowe
potrzeby odczuwamy ch realizacji kolejnych. Komunikaty
przekazywane przez reklamy odwouj si do obiektw naszego
podania.
Sen, gd, pragnienie zaspokajaj reklamy produktw
farmaceutycznych, wyrobw medycznych, ywnoci, napojw.
Np. Melatonina LEK-AM To lek, ktry reguluje nasz wewntrzny

194
zegar. Dziki Melatoninie LEK-AM nasz organizm pi zdrowo, gboko,
i wstaje wypoczty.
Zudzenie bezpieczestwa daj nam reklamy rodkw
czystoci, banki, firmy ubezpieczeniowe. Reklama pynu do
czyszczenia toalet Domestos: Byy nas miliony, robilimy, co
chcielimy, rozprzestrzenialimy choroby, troch smrodku. Teraz mwi,
e to koniec. Domestos miliony bakterii zgin
Reklamy odwoujce si do zakupu produktw w cenach
promocyjnych, z rabatami, obniki, cicia cen sugeruj nam
okazj do zaoszczdzenia pienidzy, ktre moemy wyda na
realizacj innych potrzeb.
Podwiadomie daje nam to poczucie poprawy
bezpieczestwa finansowego.
Grupa reklamowanych produktw spoywczych,
przemysowych, zabawek, sprztu AGD w szczeglnoci
emitowanych z okazji rnego rodzaju wit sprawia, e po ich
zakupie bd skorzystaniu z ich moliwoci zaspokoimy potrzeb
wizi rodzinnych, wsplnej zabawy oraz przebywania w grupie
osb o podobnych zainteresowaniach.
Kawa Prima: Prima. Od 25 lat dba o tych, ktrzy o nas
dbaj.
Natomiast reklamy produktw alkoholowych daj zudzenie
realizacji potrzeb zarwno tych podstawowych ukojenie
pragnienia, ch przebywania w grupie przyjaci jak te
dowartociowuj i poprawiaj samoocen odbiorcy.
Piwo Warka: Tutaj kade mieszkanie ma bezporednie wyjcie
do pubu. Praca nigdy nie jest waniejsza ni ycie prywatne. Opieka
medyczna na najwyszym poziomie. A w domach wprowadzono szereg
praktycznych udogodnie. Warka. Mski wiat
Reklama, ktra namawia nas do kupna ekskluzywnego
produktu, odwouje si do jego jakoci i znakomitej marki
sugeruje nam moliwo zaspokojenia wyszych potrzeb.
195
Podniesienia prestiu i uznania w rodowisku. S to najczciej
reklamy samochodw, sprztu elektronicznego najnowszej
generacji, wyposaenia wntrz.
Firma KLER: Nowa kolekcja w salonach Kler. Zobacz kunszt
znakomitej tapicerskiej roboty. Sofy, fotele, szezlongi w eleganckich
kreacjach prosto spod igy. Bogata kolekcja szlachetnych, starannie
wyselekcjonowanych tkanin o ponadczasowym wzornictwie.
Kiedy widzimy w reklamie rajsk pla czy safari
w Afryce, snowboardzist zjedajcego ze stromych, grskich
szczytw wrd kbw biaego puchu, regionaln kuchni
z odlegego kraca wiata lub po prostu kogo niezwykego
pobudza to nasz ciekawo i stymuluje wyobrani. Wtedy
tworzy si w nas grunt do realizacji najwyszej z potrzeb wedug
piramidy Maslowa samorealizacji.
Przekaz majcy na celu dotarcie do jak najwikszej grupy
konsumentw powinien trafia w szeroki zakres hierarchii
potrzeb. Moe to by na przykad reklama towarzystwa
ubezpieczeniowego, ulegajc, ktrej chcemy zadba
o bezpieczestwo swoje i najbliszych zarwno teraz jak
i w przyszoci. Przy okazji bardziej lub mniej wiadomie
askoczemy swoje ego, bo przecie jestemy doskonaymi
gowami rodziny, a to zawsze budzi uznanie spoeczne.
Majc na wzgldzie najwysz z potrzeb, jak jest
potrzeba samorealizacji wspomniany wyej Abraham Maslow
uwaa, e kady czowiek ma szans na doskonalenie wasnej
osobowoci i wiedzy. Przeprowadzi wsplnie z E. Raskinem i D.
Freedmanem badania kliniczne na grupie 1% studentw przez
okres dwch lat. Do badania wybra osoby, ktre w peni
wykorzystyway swoje talenty, zdolnoci i moliwoci. Oznaczao
to, e osoby wybrane do badania osigny ju wszystkie
podstawowe potrzeby bezpieczestwa, przynalenoci, mioci,

196
szacunku do siebie, wiedzy i zrozumienia. Wypracoway ju
wasn postaw filozoficzn i religijn.
Maslow podczas swoich bada zaobserwowa, e osoby
samorealizujce si odrniaj znacznie lepiej od innych to, co jest
konkretne, wiee od tego, co pospolite, abstrakcyjne. Nie
funkcjonuj w wiecie wyobrae, oczekiwa, stereotypw.
Nieznane nie budzi w nich lku a wrcz przeciwnie akceptuj to
i d do poznania i zgbiania wiedzy.4
Ludzie dcy do samospenienia akceptuj wasn natur
ze wszystkimi jej brakami, wadami czy niedoskonaociami.
Widz rzeczywisto tak, jaka jest nie ubarwiajc jej. Osoby
samorealizujce si utrzymuj pozytywne relacje z innymi
ludmi, maj szczere pragnienie niesienia pomocy. Potrafi
sprosta wymaganiom codziennego ycia.
Samorealizacja wedug pogldw Maslowa ma by
dopenieniem szczcia, czci wewntrznej harmonii i realizacj
marze.
Dlaczego nie wszyscy odczuwaj potrzeb samorealizacji?
o Nie maj zaspokojonych podstawowych potrzeb
o Wpyw ma zewntrzne rodowisko i kultura
o Wybieraj poczucie bezpieczestwa anieli rozwj
o Odczuwaj lk przed podjciem nowych wyzwa i rl
yciowych

Podejcie humanistyczne Abrahama Maslowa zakada, e

dziaania wychowawcze nie mog by form przymusu,
narzuconego obowizku. Powinny by to czynnoci zachcajce
do poznawania siebie i wyboru celw odpowiadajcych naszym
potrzebom. Dzieci powinny mie stworzone warunki do
samodzielnego zaspokajania potrzeb podstawowych, ale rwnie

4 Abraham Maslow, Motywacja i osobowo, Warszawa 2009, str. 209.

197
powinnimy pokaza im, e czowiek odczuwa powinien
potrzeby wysze i dy do ich zaspokajania. Szkoa powinna
pomc ksztatowa osoby rozwijajce si, przygotowa je do
aktywnego ycia w spoeczestwie, powinna wyksztaci osoby
gotowe na zmiany, twrcze i potrafice wykorzystywa swoje
umiejtnoci.
Obserwujc dzieci, modzie oraz dorosych z terenw
wiejskich i maych miast mona zauway brak umiejtnoci
okrelania swoich potrzeb. By moe jest to spowodowane
brakiem zaspokojenia podstawowych potrzeb yciowych a by
moe rwnie tym, e doroli, rodzice, dziadkowie nie potrafi
pokaza modym ludziom, e mona y inaczej, ciekawiej,
mona odkrywa wiat, ludzi, realizowa siebie poprzez
dziaanie.
Dzie modego czowieka ogranicza si do zaj
lekcyjnych w szkole, odrobienia zadanej pracy i czasu przed
komputerem. Czsto nie odczuwaj potrzeby fizycznego
spotkania si z rwienikami. Zaspokajaj t potrzeb poprzez
cze internetowe. Daje im to swoiste poczucie bezpieczestwa,
poniewa w sytuacji zagroenia mog si z tego kontaktu
wycofa. Zagroeniem tym moe by konieczno wasnej
inicjatywy, wyraania emocji lub opinii, na ktre nie s w danej
chwili gotowi albo nie maj na ni ochoty. Takiego wyboru nie
stwarza im bezporedni kontakt z rwienikami.
Wiksza cze modych ludzi nie umie okreli swoich
celw, nie potrafi powiedzie, co ich interesuje, jakie maj plany,
marzenia. Moliwe, e ogranicza ich niemiao i niewiedza.
Przez brak wzorcw w postaci rodzicw od lat mieszkajcych
w jednym miejscu, wykonujcych te same czynnoci,
nieszukajcych nowych dowiadcze nie potrafi zwerbalizowa
swoich wewntrznych pragnie i oczekiwa. W takim przypadku

198
wystarczy zewntrzna iskra by uruchomi eksplozj potrzeb
modego otoczenia.
Doroli z tych rodowisk maj okrelon potrzeb
wity spokj. Zarwno, jeli chodzi o stabilizacj finansow,
zdrowie jak i ycie codzienne. Bezpieczestwo i zaspokojenie
podstawowych potrzeb s dla nich najwaniejsze. Niezbyt chtnie
angauj si w dziaanie. Obawiaj si zmian, a w sytuacjach
wymagajcych inicjatywy uruchamia si w nich syndrom
wycofania (TNS to nie moja sprawa).
Na perspektywy rozwoju ludzi zamieszkujcych mae
miasteczka i wsie maj wpyw odlegoci, dostp do
infrastruktury spoecznej, kulturalnej, edukacyjnej, a take
moliwoci finansowe. Wystpujce w tym zakresie dysproporcje
pomidzy miastem a wsi stwarzaj bariery dalszego rozwoju.
Podsumowujc chcc okreli hierarchi potrzeb i jej
wpyw na szczcie konieczne jest okrelenie ukadu odniesienia.
Wystarczy z niewielkiego dystansu spojrze na ludzi yjcych
wok nas by zauway, e ich potrzeby i szczcie zale od
wielu czynnikw. Tym ukadem odniesienia jest tutaj rodowisko
oraz jego predyspozycje do nowoczesnego zaspokajania potrzeb,
ich wiek, inteligencja i niewtpliwie moliwoci finansowe na
realizacj swoich marze.
Chcc przewrotnie zilustrowa tak tez wyobramy sobie
staroytnych Grekw, ktrzy nie majc ogranicze finansowych
dyli do szczcia poprzez pojcia takie jak sia, waleczno,
mstwo, oglnie wysoki presti spoeczny. Jednym sowem
celebryci. Rzutujc to na wspczesno jawi nam si rodowisko
yupi, ludzi stosunkowo modych, majtnych, ktrzy do szybko
i bezbolenie osignli stabilno finansow ludzi sukcesu.
Dobre restauracje, puby, basen, siownia oraz wszelkie dobra
z najwyszej pki to dla nich codzienno i swoistego rodzaju

199
wizytwka. To take konieczno, poniewa stanowi przepustk
do tego wiata. To rodowisko jednak jest typowe dla duych
aglomeracji miejskich, a maomiasteczkowi obserwatorzy
sprowadzaj to do okrelenia: pienidze szczcia nie daj, bo
by to osign musieliby zmieni otoczenie, w ktrym yj.
Kwestia uzalenienia realizacji potrzeb od wieku moe si
wydawa kontrowersyjna, poniewa przyjte jest, e ludzie starsi
maj zminimalizowane potrzeby. Nic bardziej mylnego, ci ludzie
maj potrzeby bardziej wysublimowane i sprecyzowane. Przez to
s w stanie je realizowa, co daje im poczucie szczcia.
Ludzie ci w praktyce stosuj zasad Mierz siy na zamiary.
Dowiadczenie yciowe pozwala im bezbdnie znale zoty
rodek w realizacji potrzeb. Jest to idealnym wzorcem dla ludzi
modych, ktrych czsto spala somiany zapa. Chcieliby bardzo
wiele, a tak naprawd nie osigaj swoich celw. Wzorujc si na
seniorach moemy unikn wielu bdw, ktre s jak kody pod
nogami na drodze do szczcia.
Kady z nas ma zakodowane denie do szczcia i mniej
lub bardziej wiadomie do tego zmierza. Wszyscy jestemy
kowalami swojego losu. Przeamywanie barier i amanie
stereotypw jest swojego rodzaju wyzwaniem. Ostatecznie
niezalenie od wszystkich zewntrznych czynnikw tylko od nas
zaley czy wystarczy nam to, co mamy czy zechcemy sign
wyej i przez to zdoby status bardziej ambitnych, a tym samym
uplasowa si na szczycie piramidy Maslowa.

Bibliografia:

Historia filozofii, Wadysaw Tatarkiewicz, Tom I, 1978

Polonistyka, Tomy 25-26, 1972
Etyka Nikomachejska, Ksiga Druga, VIII

200
Praktyczny sownik wspczesnej polszczyzny, Tom 10, Pozna
19942005
Jan Powarkow. Epikur: paradoksy hedonizmu, 1981
Abraham Maslow. Motywacja i osobowo, Warszawa, 2009
Samorealizacja w organizacjach, Kostera Monika
Zygmunt Bauman. Konsumowanie ycia, Krakw, WUJ, 2009
pl.wikipedia.org/wiki/Psychologia_humanistyczna
www.ankietka.pl/ankieta/249700/szczescie.html

201
Sebastian Strojny Znaczenie dialogu w diagnozie lekarskiej

Dialog jest podstawow i pierwsz form komunikacji

pomidzy pacjentem, a lekarzem prowadzc do postawienia
diagnozy. Rozmowa prowadzona w pocztkowym stadium
opiera si gwnie na konkretnych pytaniach, ktre s znaczce
w zebraniu kluczowych informacji1. To dziki trafnej diagnozie
lekarz moe okreli rodzaj choroby. eby tego dokona musi
jednak cile wsppracowa z pacjentem, przedstawiajcy
w sposb jasny objawy bdce powodem wizyty u lekarza.
Sprecyzowanie oznak pogorszenia zdrowia, okrelenie kiedy
nastpi pocztek choroby bd przypuszczenie o pogorszeniu
zdrowia bdcych nastpstwem konkretnych dolegliwoci.
Istotne jest aby pacjent podczas dialogu nie ukrywa znaczcych
informacji nawet jeeli s dla niego krpujce. W tym wypadku
lekarz powinien wykaza si dowiadczeniem i formuowa
pytania w taki sposb, aby nakierowa pacjenta na wyjawienie
rzeczywistych faktw zwizanych z chorob. Lekarz starajc si
rozmawia w sposb przyjacielski rozlunia atmosfer przez co
rozmowa schodzi na etap koleeski, w ktrym to chory staje si
bardziej otwarty na pen komunikacj. Wanym elementem
dialogu na tym etapie jest rwnie uwane suchanie drugiej
strony. Nie przerywanie jak i nie zrywanie kontaktu wzrokowego
co jest oznak znudzenia. Po wysuchaniu rad i wszelkich
wskazwek znaczce jest podsumowanie w celu zweryfikowania
czy pacjent dobrze zrozumia porady udzielone przez lekarza2.
Takie zachowanie rodzi pewn wi midzyludzk, lekarz

1 J. Seikkula, W stron dialogu: psychoterapia czy sposb ycia?

Psychoterapia 2013, s. 13-27.
2 American Cancer Society; Rozmowa z lekarzem,
http://www.cancer.org/acs/groups/cid
/documents/webcontent/002926-pdf.pdf (dostp: 12.12.2016).
202
utosamia si ze swoim pacjentem traktujc go jak bliska sobie
osob czego nastpstwem jest ch niesienia pomocy.
Po postawieniu przez lekarza diagnozy istotnym
elementem jest odpowiednie przekazanie wiadomoci
o rozpoznaniu choroby i zwizanej z ni terapii. Podczas
rozmowy wane jest wsparcie ze strony lekarza, kompletne
przedyskutowanie i przedstawienie pacjentowi zalece
zwizanych z chorob. Pokazanie mow niewerbaln choremu, e
czy si z nim w chorobie i stara si zrobi wszystko aby
powrci do zdrowia, gdy jest to najwaniejsz wartoci
czowieka. Szczeglnie wane podczas przebiegu choroby jest
czste prowadzenie dialogu z chorym zwaszcza wtedy, gdy
leczenie jest dugotrwae i konieczna jest systematyczno.
Pacjenci wwczas zadaj wiele pyta gwnie zwizanych
z chorob. Kiedy bd zdrowi? Kiedy bd mogli wyj ze
szpitala? Co jeeli nie wyzdrowiej? Lekarz staje si
psychologiem, dobr dusz wspierajc i pomagajc
przezwyciy trudne chwile. Im pacjent bardziej ciekawy
o wasne zdrowie tym bardziej rozumie istot choroby.
wiadomo w jakiej jest si sytuacji pomaga w szybszym
powrceniu do zdrowia poprzez pozytywne mylenie.
Kolejn form dialogu s relacje z osobami cierpicymi na
depresj. Jest to cika choroba ze wzgldu na trudno
w leczeniu. Gwnym lekiem banalnym ale dziaajcym jest
pozytywne mylenie do ktrego lekarz moe doprowadzi
poprzez wzbudzenie zaufania i wspieranie pacjenta poprzez
rozmowy, ktre d do polepszenia samopoczucia chorego.
Dialog pomidzy pacjentem a lekarzem jest bardzo istotny, gdy
leczenie tej choroby wymaga czasu, dlatego niezwykle istotna jest
waciwa komunikacja. Wspiera wyleczenie mog rwnie leki,
ktrych gama jest niezwykle szeroka ale trafienie na odpowiedni

203
nie jest atwe. W doborze lekarstwa pomaga cigy kontakt
z pacjentem. Podczas rozmw lekarz moe postanowi o zmianie
leku jeeli uwaa, e przestaje on dziaa lub przynosi odwrotny
skutek od zamierzonego. Istotne jest uwiadamianie choremu na
co choruje, jak bdzie przebiega leczenie oraz na jakim etapie
leczenia si znajduje, niewiadomo i nage dojcie do prawdy
moe zniechci chorego do prowadzenia dalszego leczenia3. Na
lekarzu spoczywa dua odpowiedzialno, wysoki poziom
umiejtnoci porozumiewania si z chorymi jest bardzo
wskazane, gdy ma to znaczenie w skuteczniejszym leczeniu.
Najbardziej zaawansowan form dialogu jest
przekazywanie trudnych diagnoz, przede wszystkim
onkologicznych. W tym wypadku mamy do czynienia z dwoma
przeciwnociami jedn jest osoba bardzo chora z myl
o nadchodzcej mierci, drug lekarz bdcy w trudnej sytuacji
jak jest wspieranie w cierpieniu podczas przewidywania
przyszoci pacjenta. Nieumiejtna rozmowa na tym etapie moe
nie za sob powane konsekwencje. Lekarz w tym wypadku
staje przed dylematem Czy powiedzie prawd?, Czy te
oszczdzi pacjenta i powiedzie, e wszystko jest w porzdku.
W tym punkcie wan rol odgrywa dialog, w ktrym to lekarz
musi zwraca uwag na wszystkie gesty i mimik pacjenta.
Kierujc pytania do chorego odczytuje na ile jest gotowy do
rozmowy na temat swojego stanu zdrowia. Jak bardzo pacjent
chce zna swoj przyszo. I na ile jest emocjonalnie gotowy4.
Podsumowanie i podjcie krokw nie jest proste, wiedzc e
chodzi tutaj o ycie pacjenta a nie o diagnoz przezibienia. Tego

3 J. Seikkula, W stron dialogu: psychoterapia czy sposb ycia?

Psychoterapia 2013, s. 13-27.
4 B. de Barbaro, Prawda dla chorych czy prawda dialogu? Uwagi do

wprowadzenia prof. Galewicza, Diametros 2005, s. 103-110.

204
typu rozmowy powinni prowadzi lekarze z dowiadczeniem
bd po przebytych odpowiednich kursach uczcych wpywu
sowa na psychik ludzk i jak postpowa w tak stresujcych
momentach dla osoby, z ktr prowadzi si dialog. Nawet wiele
lat praktyki i szkole nie pomoe jeeli lekarz jest wypalony
zawodowo. Rozmowa z takim lekarzem prowadzi tylko do
szybkiego komunikatu o mierci i zaamaniu si pacjenta co moe
spowodowa rychlejsz mier oraz demotywacje w dalszym
leczeniu.
Wszystkie rodzaje dialogw sprowadzaj si do zaufania
i troski. Pacjent chccy si wyleczy powierza swoje zdrowie
lekarzowi, ktry swoim tytuem naukowym wzbudza zaufanie.
Jednak aby je utrzyma musi si naprawd napracowa. Nie
zawsze posiada wystarczajc wiedz, ktra pozwoli mu
przekaza prawdziw diagnoz. Czsto jednak musi opiera si
na domysach bd korygowa swoje wypowiedzi. Stajc przed
momentem uwiadomienia pacjenta o nadchodzcej mierci
zachodzi dylemat czy zadba o dobre samopoczucie do koca
czy uwiadomi pacjenta, eby odszed w chwili zaamania.
Istotn rol odgrywa sposb uywanych sw, nie powinny by
one wyszukane czy te naukowe. Taki rodzaj rozmowy moe
wprowadzi w bd pacjenta, ktry syszc diagnoz wyapuje
znane mu sowa starajc si zrozumie o co chodzi lekarzowi. Za
interpretacja moe przerodzi si w myl o najgorszym.
Rozwizaniem tego problemy jest ch rozwiania swoich
wtpliwoci poprzez zadawanie pyta i przedstawienie jak si
zrozumiao dany problem, czyli prowadzenie dialogu a nie
jednostronnej przemowy ze strony lekarza, ktry nie zawsze
bdzie w stanie zaobserwowa czy dany pacjent wszystko
zrozumia. Kiwanie gow przez chorego i przytakiwanie nie
oznacza cakowitego zrozumienia tylko potwierdzenie, e doszy

205
do niego sowa ktre przed sekund usysza. Wiele osb
zauwaajcych ze objawy stanu zdrowia pierwsz diagnoz
zaczyna od sprawdzenia jej w Internecie. Moment niezwykle
istotny w psychice, gdy porady i stawiane diagnozy przez osoby
zasiadajce po drugiej stronie komputera bardzo czsto nie s
trafne. Nale one do osb, ktrym zdarzya si choroba po czci
podobna do przedstawianej przez interesanta. Bardzo czsto s
przybliane scenariusze najciszych chorb pomimo bahych
powika. I tu zachodzi pytanie czy Internet w tym wypadku jest
pomocnikiem czy te nie? Ot nie, gdy bardzo czsto
w postawieniu diagnozy potrzebna jest rozmowa dziki, ktrej
lekarz moe stwierdzi na co choruje pacjent i w jaki sposb mu
pomc.
Dialog jest nieodcznym elementem podczas stawiania
diagnozy lekarskiej, to dziki niej bardzo czsto lekarze
stwierdzaj chorob u pacjenta bd te s nakierowywani
w dalszym etapie leczenia. Naley pamita, aby dialog mia
form przyjacielskiej rozmowy na konkretny temat. Podczas miej
i kulturalnej rozmowy czciej dochodzi si do oczekiwanego
porozumienia. W tym wypadku do przedstawienia trafnej
diagnozy i zrozumienia przez chorego formy leczenia bd te
rodzaju choroby.

206
Ruslana Surminska Korupcja ucisk spoeczny czy dialog
pozasystemowy

W ostatnich latach poziom korupcji wzrs i sta si

jednym z najpowaniejszych problemw. To negatywne zjawisko
stwarza realne zagroenie dla bezpieczestwa i rozwoju pastwa
demokratycznego, porzdku konstytucyjnego, a mianowicie
podwaa wiarygodno pastwa, narusza zasady
demokratycznych rzdw, funkcjonowanie aparatu
pastwowego, ograniczajc prawa i wolnoci czowieka, narusza
zasady praworzdnoci. Korupcja narusza ustalony porzdek
wadzy urzdnikw i funkcjonariuszy organw publicznych,
struktur zarzdzania sektorem prywatnym, niszczc wartoci
moralne i spoeczne; kompromituje kraj na arenie
midzynarodowej.
Taka sytuacja wymaga maksymalnej koncentracji,
wysikw wszystkich gazi wadzy i organw samorzdu
lokalnego, stwarza potrzeb uycia rodkw krajowych, ktre
bd skierowane na doskonalenie rnych dziedzin prawa.
Sowo korupcja pochodzi od aciskiego coruptio, co
oznacza przekupstwo, apownictwo, apwkarstwo. Jest to
danie lub przyjmowanie korzyci finansowych lub
majtkowych przez pracownikw instytucji za naruszenie prawa
lub wykonanie okrelonych czynnoci urzdowych1.
Najczciej spotykan form korupcji jest apownictwo. W prawie
karnym spotyka si dwie jego odmiany: biern (czyli ci, ktrzy
otrzymuj) i czynn (czyli ci, ktrzy proponuj).
Art. 228 1 Kodeksu Karnego okrela apownictwo bierne,
potocznie okrelane jako sprzedajno. Na mocy tego artykuu

1 Sownik Jzyka Polskiego SJP, http://sjp.pl/korupcji, (dostp:

05.12.2016 r.).
207
mona skaza funkcjonariusza publicznego, ktry apwk
przyjmuje. Przestpstwem z art. 228 1 KK jest na przykad
danie apwki przez policjanta wydziau ruchu drogowego, ale
take uzalenianie sposobu leczenia pacjenta przez lekarza od
gratyfikacji.
Art. 229 Kodeksu Karnego okrela przekupstwo. Kto
udziela lub obiecuje udzieli korzyci majtkowej lub osobistej
osobie penicej funkcj publiczn w zwizku z penieniem tej
funkcji, podlega karze. W ten sposb okrelono przestpstwo
apownictwa czynnego, potocznie nazywane przekupstwem.
Moe je popeni kady, kto wrcza (daje), bd obiecuje wrczy
apwk w zamian za zaatwienie interesujcej jej sprawy
w urzdzie czy instytucji2.
Korupcja to nie tylko socjalne, ale psychologiczne
i moralne zjawisko. Przecie ona nie istnieje w oderwaniu od
ludzi, ich zachowania i dziaalnoci. Korupcja to sposb
mylenia, ktry warunkuje sposb ycia. W krajach, gdzie
apwkarstwo i inne korupcyjne dziaania spotykaj si
stosunkowo rzadko, korupcja w spoecznej wiadomoci asocjuje
si z duym zem dla pastwa i jej obywateli i nie ma istotnego
wpywu na ycie publiczne. W tych krajach, gdzie korupcja jest
rozpowszechniona w znacznej mierze, skorumpowane stosunki
coraz bardziej wypieraj prawne, etyczne stosunki pomidzy
ludmi, korupcja z socjalnej anomalii stopniowo przetwarza si
do reguy i wystpuje jako zwyky sposb rozwizywania
yciowych problemw, staje si norm funkcjonowania wadzy
i sposobem ycia znacznego odamu spoeczestwa. Najbardziej

2 Antykorupcja.gov.pl, Co to jest korupcja?,

http://www.antykorupcja.gov.pl/ak/archiwum-mswia/poradnik-
antykorupcyjn/co-to-jest-korupcja/63,Co-to-jest-korupcja.html, (dostp:
08.12.2016 r.).
208
niebezpiecznym skutkiem takiego stanu rzeczy w spoeczestwie
jest to, e wskutek wypierania skorumpowanymi stosunkami
prawnych i etycznych stosunkw, odbywa si znaczna degradacja
w spoecznej psychologii.
Niekiedy korupcja nabywa znaczenia biznesu, ona
rwnie znieksztaca reguy gry, bronic firmy z cznikami
w organach pastwowych od konkurencji, wic, podtrzymujc le
czynne firmy. Funkcjonariusze, ukrywajc swoje rzeczowe
stosunki, mog zawya techniczn trudno projektw
w spoecznym zakresie, co pniej doprowadza do przekrcania
prawdziwego obrazu inwestycyjnej dziaalnoci. Korupcja
rwnie pogarsza sytuacj w brany dotrzymania budowlanych,
ekologicznych i innych norm, obnia jako usug, nadanych
organami pastwowymi, wzmacnia budetow presj na rzd. Te
przekrcania zwalniaj ekonomiczny wzrost.
Niektrzy badacze prbuj kwalifikowa korupcj,
poddawszy to zjawisko pewnej strukturalizacji i definiuj cztery
gwne jej typy: 1) apwkarstwo w handlu, zwizane
z funkcjonowaniem czarnego rynku, nielegalnymi transakcjami
finansowymi i mienia, oszustwa podatkowe, faszowanie
dokumentw finansowych; 2) System patronatu, ktry wystpuje
zazwyczaj wtedy, gdy realizacja nielegalnych transakcji jest
skoncentrowana w rkach niewielkiej liczby osb lub organizacji.
Osoby, ktre kontroluj system patronatu, prbujc
zmonopolizowa wadz do ustanowienia penej kontroli nad
dziaalnoci prawowitego rzdu; 3) nepotyzm prowadzcy do
powstania niesprawiedliwie duych ustpstw przy ukadaniu
ugod, mianowania krewnych na kluczowe posady w systemie
kierowania, ulgowego kupna wasnoci, dostpu do
wymienialnych dewiz; 4) kryzysowa korupcja praca duej iloci
biznesmenw w warunkach ryzyka, kiedy przedmiotem kupna-

209
sprzeday staj si decyzje oficjalnych organw, ktre mog
doprowadzi do duych politycznych przesuni albo przemian
w kraju.
Moim zdaniem, za treci mona wydzieli takie grupy
bezporednich przyczyn i warunkw rozwoju korupcji:
polityczne (skryto systemu kierowania, jej powolny rozwj,
nieobecno systemu edukacji patriotycznych uczu, moralnych
jakoci, nieobecno pastwowej inicjatywy co do stworzenia
spoecznych ksztatowa, niezalenych niepastwowych struktur
dla wzrostu aktywnoci ludnoci w walce z korupcj);
ekonomiczne (niesprzyjajcy reim dziaalnoci przedsibiorstw;
nieobecno przejrzystoci wielu ekonomicznych procesw; na tle
bogatych pastwowi urzdnicy nie maj nawet umiarkowanego
dostatku); prawna (nieobecno jednolitego systemu
antykorupcyjnych rodkw, nieokrelono odpowiedzialnoci za
korupcyjne dziaania, formalny charakter czynnego systemu
deklarowania dochodw, niepene wyznaczenie subiektw,
nieukierunkowanie organw cigania co do wykonania prawnych
wymogw przy ujawnieniu korupcyjnych dziaa, wykryciu
winnych w ich dokonywaniu); organizacyjnie-administracyjne
(nieobecno wyranej reglamentacji dziaalnoci
funkcjonariuszy, rozpowszechniona w kadrowej polityce
wypadkw zastpstwa posad przez znajomo, nieobecno
mechanizmw uniemoliwiania przyjcia na sub liderw
i czonkw przestpczych ugrupowa i spenienia nimi kariery,
nieobecno oddzielnych pracownikw, ktre kontroloway by
ten zakres); socjalny, psychologiczne (nierozwinita obywatelskiej
wiadomoci, chciwe ukierunkowanie pastwowych urzdnikw,
fachowa i moralna deformacja czci kierownikw, co okazuje si
w pobaliwym stosunku do korupcji) i inne.

210
 Psychologiczne przesanki korupcyjnych przejaww
mona warunkowo rozdzieli na te, ktre s waciwe
pastwowym urzdnikom rnych ogniw wadzy. To okrelone
osobistym yciowym i subowym dowiadczeniem, subowymi
moliwociami, obecnoci informacji i dostpem do jej przy
wykonaniu zada, zwizanych ze subow dziaalnoci,
rnym socjalnym statusem tych kategorii w spoeczestwie,
a odpowiednio do tego obecnoci rnych socjalnych potrzeb.
Stosunkowo specjalici i kadry kierownicze lepiej s
zabezpieczone materialnie, wic pobudzajcymi
i psychologicznymi motywami dla nich w dokonywaniu
korupcyjnych dziaa nie zawsze s materialne czynniki.
Poniewa fachowa dziaalno kadr kierowniczych jest zwizana
wiksz miar z podjciem decyzji, ktre maj prawne skutki,
i nadaniem wskaza podlegym, mona wycign wniosek, e
korupcyjne przejawy w danej kategorii pastwowych
urzdnikw charakteryzuj si wadczo-zarzdzajc
dziaalnoci.
Rozpowszechnienie korupcji w rnych dziedzinach ycia,
istnienie jej jako masowego zjawiska przeksztaca j w element
powszechnoci, obyczaju, tradycji. Rozpowszechniona korupcja i
przyzwyczajenie do niej ludnoci, zwaszcza w niektrych
dziedzinach ycia publicznego, staje si dla kadego czowieka
kulturaln norm. Wiedzc o tym, e wszyscy daj w tym czy
innym zakadzie apwki, bardzo ciko psychologicznie pokona
w sobie skonno do konformizmu i robi nie tak, jak to czyni
reszta spoeczestwa. Czowiek moe dobrze rozumie na
moralnym poziomie, e dawa apwk to sprzeczne z prawem,
lecz na poziomie psychologicznych czynnikw, co determinuje
jego zachowanie, dziaa zgodnie z tradycj. Wszystkie te
symptomy co do korupcji istniej w ukraiskim spoeczestwie.

211
Na przykad, istnieje szeroko rozpowszechniona praktyka,
pacjenci przynosz lekarzom jakie prezenty (kwiaty, cukierki,
spoywcze produkty, przemysowe towary, pienidze albo
wszystko razem). Wedug mnie, trzeba walczy z takimi
przejawami przez podniesienie poziomu zarobkowej opaty
lekarzom, eby bali si utraci prac, i wzmocni
odpowiedzialno w razie otrzymania apwki do niemoliwoci
zajmowa si lekarsk dziaalnoci w przyszoci.
Trudno problemu walki z korupcj polega na realnej
moliwoci skorumpowanych struktur i konkretnych osb, ktre
maj wadz i uprawnienie, przeszkadza wysikom przenikn
do terenu ich kryminalnego dziaania, a take w niezdolnoci
organw cigania i politycznych si spoeczestwa do
bezkompromisowej walki z korupcj. S nieobecne socjalne
i polityczne tradycje publicznego wykrycia korupcjonistw,
specjalne kryminalistyczne procedury wykrycia faktw korupcji,
co jest powan przeszkod dla efektywnej walki z tym
zjawiskiem. Walka z korupcj i apwkarstwem jest zwizana
z rozwizaniem nastpnych gwnych celw:
1) zmniejszenie iloci tak zwanych miejsc pracy, gdzie najczciej
s spotykane apwki (wydanie pozwole, licencji, zawiadcze
i tym podobne); 2) wyrane prawodawcze wyznaczenie procedur
podjcia administracyjnych decyzji; 3) zabezpieczenia
przejrzystoci podjcia decyzji za pomoc konkursw, tendrw
i tym podobne; 4) podwyszenia poziomu ubezpieczenia
spoecznego ludnoci; 5) podwyszenie kryminalnej
odpowiedzialnoci za korupcyjn dziaalno.
Korupcja zjawisko, ktre stale si rozwija,
przeksztacajc, dostosowujc si do warunkw prawa,
spoeczestwa i pastwa, a take charakter i jej negatywny wpyw
na psychik urzdnikw pozostaj niezmienione. Zmiana

212
rodzajw i form korupcji integruje zaangaowany wpyw
istniejcych rodkw antykorupcyjnych, majcych na celu
zwalczanie tych zjawisk i ich ograniczenia. Moim zdaniem,
konieczne jest uzupenienie istniejcych antykorupcyjnych
definicji w ustawodawstwie o moliwe formy zachowa
korupcyjnych, jak rwnie odpowiedzialno za takie dziaania.
Rzeczywicie, znaczenie bada nad moralnymi
i psychologicznymi czynnikami korupcji jest spowodowane
faktem, e korupcja to nie tylko zjawisko spoeczne, ale
psychologiczne i moralne. Jest to codzienny sposb mylenia,
ktry tworzy nasz styl ycia i nasze dziaania.
Pastwo jako instytucja dao pknicie, stamtd poszed
podzia ludzi na my i wy, na bogatych i biednych. Ludzie sami
przyzwyczaili si dawa apwki, lecz jeli je przyjmuj, to wtedy
mwi o tym, e pastwo za mao zabezpiecza materialnie swoich
obywateli. Korupcja moe by widziana jako choroba pastwowa,
jako wirus z jakim ciko walczy, ktry szybko rozpowszechnia
si po caym systemie organizmu pastwowego.

213
Magorzata Szreniawska Trwao zasad prawa
administracyjnego a pewno prawna klienta administracji

W hierarchii norm prawa administracyjnego zasady peni

wan, w czci symboliczn rol. Wpywaj one na proces
interpretacji przepisw, co mona odczytywa jako form dialogu
pomidzy prawodawc a obywatelem za porednictwem
administracji publicznej, s take sposobem podkrelenia
znaczenia wybranych norm prawa. Na podstawie tych norm
toczy moe si dialog midzy administracj i klientem
administracji, wzajemnie przekonujcych si o tym, jak rozumie
naley przepisy. Dostrzec mona sprzeczne tendencje, dotyczce
trwaoci zasad prawa administracyjnego, zwizane midzy
innymi z regulowaniem kwestii podstawowych dla prawa
i postpowania administracyjnego aktami normatywnymi rnej
rangi. Oglniejszy proces konstytucjonalizacji zasad prawa
administracyjnego wystpuje rwnolegle do przeciwstawnego
zjawiska dekodyfikacji zasad prawa administracyjnego. W tym
kontekcie zagadnienie trwaoci zasad prawa administracyjnego
powinno by postrzegane jako kwestia znalezienia rwnowagi
midzy niezmiennoci i elastycznoci prawa administracyjnego.
Prawo administracyjne w porwnaniu do prawa konstytucyjnego
jest duo bardziej zmienne i szczegowe. Te dwa czynniki
wydaj si utrudnia tworzenie oglnych zasad prawa
administracyjnego. Jednake zamieszczenie w treci Konstytucji
norm wsplnych dla wielu przepisw prawa administracyjnego,
szczeglna rola Kodeksu postpowania administracyjnego,
a take rola orzecznictwa i doktryny dla podkrelania roli zasad
prawa administracyjnego s argumentami za istnieniem szeregu
trwaych norm oglnych prawa administracyjnego.

214
 Podkrelenie roli zasady prawa administracyjnego
w wymiarze formalnym moe odbywa si nie tylko poprzez
umieszczenie tej zasady w Konstytucji, ale take przez
zamieszczenie jej w ustawie, majcej szczeglne znaczenie dla
innych ustaw prawa administracyjnego. Najwaniejszym
przypadkiem takiego szczeglnego znaczenia ustawy w zakresie
zasad prawa administracyjnego jest Kodeks postpowania
administracyjnego, stosowany jako podstawa prawna
w postpowaniu administracyjnym zwizanym ze stosowaniem
norm materialnego prawa administracyjnego. Zasady zawarte
w pocztkowej czci kodeksu uznawane s za podstawowe nie
tylko w odniesieniu do przepisw postpowania
administracyjnego, ale take do znacznej czci przepisw prawa
administracyjnego1. Inne przypadki zawarcia zasad prawa
administracyjnego w jednej ustawie, majcej znaczenie nie tylko
dla stosowania przepisw rangi podustawowej, ale te dla
stosowania innych ustaw, odnosz si do czci prawa
administracyjnego wydzielonych tematycznie, gdzie istnieje jedna
bd kilka ustaw majcych szczeglne znaczenie jak to ma
miejsce np. w prawie ochrony rodowiska.
Konstytucjonalizacja zasad prawa administracyjnego oraz
dekodyfikacja tych zasad s czci procesw odnoszcych si do
caoci prawa administracyjnego, a nie tylko do jego zasad.
Jednak zasady prawa administracyjnego s niezwykle wan jego
czci, nie tylko bardzo istotn dla stosowania prawa
administracyjnego, ale take czc prawo administracyjne
z innymi gaziami prawa, w tym przede wszystkim z prawem
konstytucyjnym. Wsplno zasad prawa administracyjnego
i zasad prawa konstytucyjnego odnosi si do czci zasad

1S. Wronkowska, M. Zieliski, Z. Ziembiski: Zasady prawa zagadnienia

podstawowe, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1974, s. 195.
215
zawartych w Konstytucji, a mianowicie przede wszystkim zasad
prawa administracyjnego, ktre dotycz podmiotw
administrujcych, ale rwnie zasad dotyczcych pozycji prawnej
jednostki.
Gwarancje prawne, chronice jednostk przed nadmiern
ingerencj wadzy publicznej, odpowiadaj pierwotnej roli prawa
administracyjnego, jak bya ochrona obywateli przed
administracj pastwa. Kontrolna funkcja prawa
administracyjnego oparta jest o zasady dotyczce procedury,
a take zakresu i podstaw prawnych dziaania podmiotw
administrujcych. Ochrona obywateli i gwarancja ich praw nadal
jest wan czci roli prawa administracyjnego, ale zasady
prawa administracyjnego dotycz take funkcji tej gazi prawa,
ktra wysuna si na czoo stawianych przed ni celw,
a mianowicie funkcji organizujcej administracj publiczn.
Zasada prawa jest pewnym zaoeniem, ktrego
prawdziwo gwarantowana jest przez porzdek prawny i przez
pastwo. Szacunek dla prawa stanowionego przez organy
pastwa wynika w duym stopniu z gwarantowania ich
przestrzegania przez jednostki ze wzgldu na to, e takie
przestrzeganie przepisw jest racjonalne. Racjonalno ta wynika
ze susznoci przepisw, z powszechnoci ich przestrzegania, ale
te z obawy przed negatywnymi konsekwencjami ich
nieprzestrzegania.
Zasady prawa tworz wskazwki interpretacyjne,
dotyczce wykadni innych przepisw nalecych do okrelonej
czci systemu prawa stanowionego. W wyodrbnionych
tematycznie czciach materialnego prawa administracyjnego,
rda normatywne zasad mog by zawarte w przepisach
pierwszej czci ustawy bdcej podstawowym aktem prawnym
regulujcym wybran cz materialnego prawa

216
administracyjnego. Przepisy rozpoczynajce ustaw zwykle
zwizane s ze wskazaniem celu lub celw, ktre maj by
osignite poprzez t ustaw lub nawet przez zbir aktw
normatywnych w tym aktw podustawowych dotyczcych
regulowanej materii.
Uznanie okrelonych norm prawnych za zasady jest zatem
efektem dziaa ustawodawcy i doktryny. Przepisy bdce
podstaw normatywn zasad prawa, przybierajce czsto posta
pozornie opisow, wskazujc na istnienie okrelonego stanu
rzeczy, w istocie s zaleceniami, aby dziaa w sposb
potwierdzajcy prawdziwo tych zasad. Szczegowy ksztat
zasad jest wypracowywany przez doktryn, ale take przez
praktyk sdow i administracyjn. Stosunek jednostek
podlegych przepisom prawa administracyjnego, w tym
przepisom bdcych podstaw tworzenia zasad poszczeglnych
czci tego prawa, moe potwierdza te zasady w przypadku
ich przestrzegania lub skania do ich odrzucania. Przypadkiem
porednim jest odczuwanie przez jednostki podlege przepisom
prawa administracyjnego, ale take przez podmioty stosujce te
przepisy niedoskonaoci uznawanych zasad. Prowadzi to
moe do reinterpretacji okrelonych przepisw lub
w przypadku dostrzegania potrzeby zmian przez ustawodawc
do zmiany tych przepisw. Zasady prawa jednak mog by
trwalsze od przepisw, bdcych pierwotnie podstaw
wyodrbniania tych zasad. Przypadek taki jest moliwy, jeli
przepisy kolejnych ustaw s podobne w treci.
Zasady takie, jak zasada centralizacji i decentralizacji,
koncentracji i dekoncentracji, pozornie nie dotycz bezporednio
spraw obywateli, jednak maj znaczenie dla tego, ktry podmiot
administrujcy zajmuje si sprawami obywatela dotyczcymi
wybranych kwestii. Kompetencje poszczeglnych podmiotw

217
administrujcych okrelane s w oparciu o zasady prawa
administracyjnego, porzdkujce i objaniajce sposoby
organizacji aparatu administracji publicznej. Pozycja prawna
klienta administracji jest wypadkow wielu czynnikw,
zwizanych z dostpnymi uprawnieniami i gwarancjami
procesowymi oraz materialnoprawnymi. Oparcie takich
uprawnie i gwarancji o uznane zasady prawa administracyjnego
wzmacnia pozycj klienta administracji, a take zwiksza
pewno prawn tego klienta.
Pojcie zasady prawa jest wieloznaczne, jednak ta
wieloznaczno moe okazywa si zalet. Zasady prawa s jak
wskazuje K. Ziemski wyjtkowo wygodnym instrumentem2.
Zasady prawa administracyjnego mog peni jednoczenie wiele
funkcji, takich jak funkcja porzdkujca, funkcja ujednolicania
dziaa administracji, funkcja dostosowywania prawa do
zmieniajcych si warunkw spoeczno-politycznych, jak te
funkcja ujednolicania wynikw interpretacji prawa
administracyjnego przy czym nie naley traktowa wskazanych
funkcji jako katalogu zamknitego3.
Interpretacja pojcia zasad prawa i poj pokrewnych
w polskiej doktrynie teorii prawa w pewnym stopniu wynika
z duego wpywu nauki anglosaskiej i jzyka angielskiego na
aktualny stan teorii prawa w Polsce. Pojcia okrelajce
w rnych jzykach zasady, normy i okrelenia pokrewne nie
zawsze nios identyczn zawarto treciow, skutkiem czego jest
nietrafno bezporedniego stosowania tumaczonych zwrotw

2 K. Ziemski: Zasady oglne prawa administracyjnego, Wydawnictwo

Naukowe UAM, Pozna 1989, s. 21.
3 M. Kordela: Zasady prawa Studium teoretycznoprawne, Wydawnictwo

Naukowe UAM, Pozna 2012, s. 177 i nast.; K. Ziemski: Zasady oglne

prawa administracyjnego, Wydawnictwo Naukowe UAM, Pozna 1989, s.
21-22 i 111.
218
do analizy przepisw pochodzcych z systemw prawnych
rnych pastw4.
W Europie, poza wzajemnymi wpywami doktryny
rnych pastw i naladowaniem niektrych rozwiza
prawnych du rol w zakresie ujednolicania zasad prawa
odgrywa take regulowanie wielu dziedzin prawem Unii
Europejskiej5. W prawie Unii Europejskiej wskaza mona m.in.
na istnienie zasad rwnie oddziaujcych na dziaania
administracji i na pozycj prawn klientw administracji6 takich
jak zasada pierwszestwa prawa unijnego, zasada
bezporedniego skutku prawa unijnego, Zasada rwnego
traktowania (niedyskryminacji), zasada proporcjonalnoci
(wspmiernoci) czy zasada subsydiarnoci.
Z. Leoski i M. Szewczyk za zasady uznaj normy
o charakterze zasadniczym. Normy takie, zawarte w ustawie
majcej fundamentalne znaczenie dla okrelonej czci prawa
administracyjnego, staj si zasadami danej czci prawa
administracyjnego. Przykadowo w zakresie zagospodarowania
przestrzennego, zasady takie Autorzy wyrniaj na podstawie
analizy rozdziau pierwszego obowizujcej wtedy ustawy z dnia
7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym7. Za zasady
prawa o zagospodarowaniu przestrzennym uznano w tym
kontekcie zasad uwzgldniania w planowaniu
zagospodarowania przestrzennego wartoci okrelonych
ustawowo, zasad okrelania w miejscowych planach

4 M. Korycka-Zirk, Teorie zasad prawa a zasada proporcjonalnoci,

LexisNexis, Warszawa 2012, s. 208.
5 Dodatkow ujednolicajc rol peni w Europie przyjmowanie

okrelonych rozwiza przez Rad Europy oraz inne organizacje

midzynarodowe.
6 E. Ura: Prawo administracyjne, LexisNexis, Warszawa 2010, s. 35.
7 Dz.U. z 1999 r., Nr 15, poz. 139, ze zm.

219
zagospodarowania przestrzennego przeznaczenia i zasad
zagospodarowania terenu, zasad demokratycznego
rozstrzygania o przeznaczeniu i zagospodarowaniu terenw,
zasad wolnoci zabudowy i zagospodarowania terenu, do
ktrego ma si tytu prawny, zasad ochrony indywidualnego
interesu prawnego przy zagospodarowywaniu terenw przez
inne podmioty, zasad spjnoci polityki przestrzennej pastwa,
zasad cigoci procesw planowania zagospodarowania
przestrzennego terenw, zasad wzajemnej spjnoci aktw
planowania przestrzennego i zasad zagospodarowania obszarw
oraz zasad powszechnoci obowizywania miejscowych planw
zagospodarowania przestrzennego8.
Zmiany w przepisach wpywaj na konieczno nowego
odczytywania zasad prawa administracyjnego, przy czym cz
zasad zwykle pozostaje podobna, niektre jednak zostaj
zastpowane przez inne zasady. W ustawie z dnia 27 marca 2003
r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym9 wskaza
naley na art. 1 ust. 2, ktrego tre mona uzna za wskazanie
podstawowych zasad, ktrymi naley kierowa si w planowaniu
i zagospodarowaniu przestrzennym10.
Jak pisze M. Kotulski, Pewnoci prawa w planowaniu
przestrzennym suy nie tylko przestrzeganie trybu
przygotowywania projektu planu i jego uchwalania, ale take
zachowanie zasad sporzdzania planu zagospodarowania

8 Ponadto Autorzy ci wskazuj na wyraanie zasad prawa w uchwaach

Sdu Najwyszego; Z. Leoski, M. Szewczyk: Zasady prawa budowlanego i
zagospodarowania przestrzennego, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgosz-
Pozna 2002, s. 31, 42.
9 T.j. Dz.U.2015.199 ze zm.
10 Por. np. . Skrenty: Podstawowe zasady planowania przestrzennego istota

i cele ustanowienia, STUDIA LUBUSKIE, Pastwowa Wysza Szkoa

Zawodowa w Sulechowie, Tom VII Sulechw 2010, s. 245.
220
przestrzennego11. Zasada legalnoci wskazana tu moe by jako
zasada podstawowa, okrelajca szereg innych zasad,
ksztatujcych dziaania administracji, ale take odnoszona do
wybranej tematyki przez zasady szczegowe. Uwzgldnianie w
planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym wskazanych w
art. 1. ust. 2 ustawy mona uzna za jedn zasad, lecz moliwe
jest rwnie uznanie uwzgldniania kadego z wymienionych
czynnikw za osobn zasad, ponadto zasady te, poza
uznawaniem ich za zasady prawa administracyjnego, uzna
mona za zasady ksztatowania polityki przestrzennej, a nie za
zasady prawa. We wskazanym artykule mowa o tym, e
w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym uwzgldnia
si zwaszcza: wymagania adu przestrzennego, w tym
urbanistyki i architektury; walory architektoniczne
i krajobrazowe; wymagania ochrony rodowiska, w tym
gospodarowania wodami i ochrony gruntw rolnych i lenych;
wymagania ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytkw oraz
dbr kultury wspczesnej; wymagania ochrony zdrowia oraz
bezpieczestwa ludzi i mienia, a take potrzeby osb
niepenosprawnych; walory ekonomiczne przestrzeni; prawo
wasnoci; potrzeby obronnoci i bezpieczestwa pastwa;
potrzeby interesu publicznego; potrzeby w zakresie rozwoju
infrastruktury technicznej, w szczeglnoci sieci
szerokopasmowych; zapewnienie udziau spoeczestwa
w pracach nad studium uwarunkowa i kierunkw
zagospodarowania przestrzennego gminy, miejscowym planem
zagospodarowania przestrzennego oraz planem

11 M. Kotulski: Pewno prawa w planowaniu i zagospodarowaniu

przestrzennym, [w:] A. Ba (red.): Pewno sytuacji prawnej jednostki
w prawie administracyjnym, Lex a Wolters Kluwer business, Warszawa
2012, s. 263.
221
zagospodarowania przestrzennego wojewdztwa, w tym przy
yciu rodkw komunikacji elektronicznej; zachowanie jawnoci
i przejrzystoci procedur planistycznych oraz potrzeb
zapewnienia odpowiedniej iloci i jakoci wody, do celw
zaopatrzenia ludnoci.
Zmienno prawa administracyjnego skania do
ostronoci w uznawaniu konkretnych przepisw ustaw
dotyczcych wybranych zagadnie materialnego prawa
administracyjnego za zasady. Za duo trwalsze uzna mona
zwykle zasady prawa administracyjnego zawarte w Konstytucji
oraz w przepisach dotyczcych postpowania administracyjnego.
Mimo, e zmiany organizacyjne w administracji s rwnie
czste, moemy uzna za trwae zasady organizacji administracji
publicznej, z tym e zasady te wypracowywane s przez doktryn
prawa administracyjnego, a realizacja poszczeglnych zasad przy
pomocy ustaw jest duo bardziej krtkotrwaa, ni istnienie
samych zasad.
Pojcie pewnoci prawnej nie jest w peni tosame
z szeroko stosowanym pojciem pewnoci sytuacji prawnej12, ani
z pojciem pewnoci prawa. O ile pojcie pewnoci sytuacji
prawnej dotyczy pozycji jednostki w ramach konkretnego stanu
faktycznego i prawnego, o tyle pojcie pewnoci prawnej moe
by oceniane w kontekcie zaufania do prawa i jego stosowania.
Pojcie pewnoci prawa obejmuje przede wszystkim stabilno
systemu prawa. Pojcie pewnoci prawnej dotyczy subiektywnej
oceny ze strony jednostki, i obejmuje zarwno odczucia dotyczce
wasnej sytuacji prawnej, jak te sposb postrzegania stabilnoci

12 I. Ninik-Dobosz: Pewno sytuacji administracyjnoprawnej jednostki

w prawie ustrojowym, [w:] A. Ba (red.): Pewno sytuacji prawnej
jednostki w prawie administracyjnym, Lex a Wolters Kluwer business,
Warszawa 2012, s. 87-88.
222
przepisw prawa oraz stopnia ich przestrzegania. Mimo, i kade
z trzech wymienionych poj zawiera szereg podobnych treci,
i e w wielu przypadkach stosowane mog by nawet zamiennie,
to stosowanie kadego z tych poj jest uprawnione, gdy kade
z nich zawiera istotne treci, a ponadto istniej midzy tymi
pojciami okrelone rnice znaczeniowe.
Trwao zasad prawa administracyjnego opiera si na
niezmiennoci podstaw prawa administracyjnego. Zmieniajce si
przepisy nie zaburzaj poczucia pewnoci prawnej klienta
administracji, o ile zachodzce zmiany s zrozumiae
i akceptowane. Ponadto zmiany w czciach prawa
administracyjnego, nie dotyczcych aktualnej sprawy klienta
administracji czsto nie s nawet zauwaane. Ograniczone
stosowanie zasady ignorantia iuris nocet w prawie
administracyjnym w trway sposb oddziauje na relacje midzy
administracj i jej klientami. Ograniczone stosowanie tej zasady
odnosi si w pewnym stopniu rwnie do braku koniecznoci
posiadania wiedzy na temat zasad prawa administracyjnego,
jednak klient administracji nie powinien by cakowicie
pozbawiony wiedzy na temat prawa, w tym prawa
administracyjnego, lecz powinien posiada choby podstawow
wiedz na temat zasad dziaania administracji.
Nieprzewidywalne zmiany w prawie administracyjnym
obniaj pewno prawn klienta administracji, ale rwnie
zmiany przewidywane nie wzmacniaj pewnoci prawnej klienta
administracji, chocia mog czyni z nietrwaoci prawa
administracyjnego zasad tej gazi prawa. Nie tylko trwao
przepisw prawa, ale rwnie niezmienno ich interpretacji,
tworzy pewno prawn klienta administracji, nawet jeli
praktyka administracji nie jest oceniana jako przyjazna dla
klienta, ale jako negatywnie rozumiana biurokracja czy

223
postrzeganie dziaa administracji jako nastawionych przede
wszystkim na dbanie o dobro fiskusa. Pewno prawna nie
zawsze dotyczy pewnoci pozytywnego zaatwienia sprawy
klienta administracji. Pewno prawna klienta administracji moe
take odnosi si do sytuacji, kiedy klient wie, e jego sprawa
zostanie rozpatrzona negatywnie. W przypadku istnienia niskiej
pewnoci prawnej klienta administracji, niepewno dotyczca
zachowania organu lub sdu jest czci ryzyka, ktre klient
dopuszcza, liczc na wpyw przedstawionych argumentw lub na
inne czynniki, mogce prowadzi do pozytywnego zaatwienia
sprawy klienta.
Niejednolito orzecznictwa i uznaniowo dziaa
administracji obniaj pewno prawn klienta administracji.
Zasady prawa administracyjnego peni midzy innymi funkcj
ujednolicajc praktyk wymiaru sprawiedliwoci i dziaania
administracji, std trwao tych zasad moe dawa rezultaty
w postaci przewidywalnoci dziaa wymiaru sprawiedliwoci
i administracji na przestrzeni wielu lat. Jednak zmienno
warunkw wymusza wprowadzanie nie tylko nowelizacji
przepisw, ale take zmiany w dziaaniach administracji.
Trwao moe by uznawana za warto, jednak w przypadku
kolizji wartoci jest zwykle uznawana za mniej istotn ni
sprawiedliwo czy skuteczno.
Mimo braku sukcesw w zakresie uchwalenia ustawy
obejmujcej przepisy oglne prawa administracyjnego, doceni
naley znaczenie projektw takiej ustawy, szeroko analizowanej
przez doktryn prawa administracyjnego i wykorzystywanej
w nauczaniu prawa administracyjnego. Oddziaywanie
wspomnianych projektw mimo e zauwaalne nie jest tak
due, jak by byo w przypadku uchwalenia podobnej ustawy.
Aktualnie nadal za podstawowe rda zasad prawa

224
administracyjnego naley uzna Konstytucj i Kodeks
postpowania administracyjnego, przy czym naley w tym
kontekcie rwnie doceni znaczenie doktryny dla
wypracowywania wykadni poszczeglnych zasad oraz znaczenia
praktyki sdowej i administracyjnej dla znaczenia tych zasad.
Mimo, e trwao zasad prawa administracyjnego nie jest
wartoci sam w sobie, to zdecydowanie przewaaj zalety
trwaoci tych zasad nad zaletami ich zmiennoci. Trwao zasad
powoduje poczucie stabilnoci systemu prawa, a to poczucie jest
wan czci pewnoci prawnej klienta administracji.

225
Piotr Szreniawski Subiektywno oceny ustroju

Przyjcie metafory wizienia do analizy caego

spoeczestwa prowadzi do podkrelania nie tylko znaczenia
hierarchii dla codziennego funkcjonowania spoeczestwa, ale
take pozwala na dostrzeenie wszechobecnoci zjawisk
powizanych z wadz i ograniczaniem wolnoci jednostek1.
Podobnie jak w Hobbesowskiej wizji Lewiatana, tak w przypadku
postrzegania spoeczestwa jako wielkiego wizienia, dostrzec
moemy konieczno samoorganizacji si wspistniejcych
jednostek. Wikszo ludzi chce po prostu przetrwa, jednak
wymuszane kontakty wywouj konflikty, prowadz do prb si
oraz do podporzdkowywania sobie jednostek przez inne
jednostki i do tworzenia sojuszy.
Prby wywalczenia sobie przestrzeni mog obejmowa
ludobjcze wojny czy zbrodnie indywidualne, poprzez
zapewnianie sobie mniejszej lub wikszej wycznoci
w uytkowaniu okrelonych miejsc, czy to poprzez kupowanie
ziemi i budynkw, czy to przez ucieczk do pustelni, a do
emigracji wewntrznej czy do podry w nieznane. Niedobr
przestrzeni, poczony z nieznonym uczuciem samotnoci
i potrzeb akceptacji, prowadzi do cigych interakcji spoecznych
nastawionych zwykle na przedkadanie wasnych racji ponad
racje pozostaych osb. Nieosigalno da i nierealno ycze
nie zawsze prowadz do frustracji i do przegranej, jako e w
wielu przypadkach dania takie i yczenia mog by
przekierowane na inne pola dziaania, w ktrych jednostka moe
osign spenienie. Mowa tu nie tylko o sporcie czy o twrczoci,
ale take o kwestiach organizacyjnych zwizanych z tymi

1Por. M. Foucault, Nadzorowa i kara Narodziny wizienia, Aletheia

Spacja, Warszawa 1993, str. 206 i nast.
226
i innymi polami dziaania ludzi, na ktre to pola bezwzgldnie
wkraczaj zagadnienia wadzy i hierarchii, nie tylko harmonizujc
relacje i porzdkujc wano jednostek i przejaww ich
aktywnoci, ale take dajc ujcie energii i pozwalajc na
odnoszenie sukcesw. Jednak najczciej akceptacja jednostki ze
strony jej otoczenia wynika z dobrego wypeniania powierzonych
tej jednostce rl. Std take akceptacja ustroju zwizana jest ze
stanem zajmowania przez jednostk wystarczajco wanego
miejsca w hierarchii spoecznej.
Oczywicie subiektywno oceny dotyczy take wanoci
penionych funkcji spoecznych czy te wypenianych zada. Jeli
za podstaw oceny przydatnoci jednostki uznamy warto
rynkow jej pracy, wtedy moliwo utrzymania siebie, czy te
siebie i rodziny, moe by wyznacznikiem wskazujcym na
akceptacj teje jednostki ze strony otoczenia. Czasem samo
przeycie jest dowodem sukcesu jednostki (ale take rodu, rasy
czy gatunku), czasem zudzenie o wasnym znaczeniu prowadzi
jednostki, grupy rzdzce, ale take cae cywilizacje, do braku
krytycyzmu i do upadku. Moliwo przyjmowania rnych
kryteriw przy ocenie ludzkich losw jest kolejnym dowodem na
subiektywno zjawisk zwizanych z ocenami zwierajcymi
pierwiastek indywidualny i spoeczny.
Samolubno rywalizuje z altruizmem, a indywidualizm
z poczuciem wsplnoty. Ustrj porzdkuje i utrwala stan rzeczy,
kierujc jednostki na okrelone miejsca w hierarchii spoecznej, ale
take wyznaczajc moliwe drogi zmiany pozycji w tej hierarchii.
Ocena ustroju oparta jest nie tylko na subiektywnych
dowiadczeniach, ale take na wiedzy przekazywanej w procesie
socjalizacji. Edukacja jednostki obejmuje m.in. proces
ksztatowania jej wyobrae o przeszoci, o wiecie
wspczesnym, ale take o sposobach oceniania. Wanie podczas

227
procesu edukacji jednostka nagradzana jest i karana bd za
konformizm, bd za samodzielno w myleniu. Premiowane
mog by take cechy zwizane ze wspprac bd
z rywalizacj, jak rwnie postawy, posiadane informacje, czy
inne jeszcze atrybuty charakteryzujce jednostk w danym
miejscu i czasie.
Jeli wszyscy graj swoje role spoeczne, to zgodnie
z metafor wizienia teoretycznie najwaniejsze powinny by
jednostki, ktre znajduj si wysoko w hierarchii wadzy, czy to
poprzez ograniczanie i kontrol innych jednostek, czy poprzez
pozytywnie rozumian nietykalno czy wolno w ogle. Na
postrzeganie pozycji konkretnej jednostki w danej hierarchii
patrze naley rozumiejc kontekst jej zachowa, a take
pamitajc o wielu ukrywanych powizaniach, znaczeniach czy
dziaaniach. Metafora wizienia ukazuje spoeczestwo nie tylko
w wietle kary, zdajcej si by podstaw systemu, ale take
w wietle wzajemnych pretensji i pragnie zemsty.
Etykieta jest produktem wspistnienia jednostek na
ograniczonej przestrzeni. Aby jednak standardy etykiety byy
rozwijane i przestrzegane, potrzebne jest dugie trwanie danego
systemu. Podobnie jednostka przebywajca w ramach systemu od
dawna lepiej si w nim orientuje ni jednostka nowoprzybya,
i zwykle to wanie te osoby, ktre duej zajmuj si konkretn
dziedzin np. dziedzin walki o wadz jednoczenie
posiadajc wystarczajce siy, zajmuj w hierarchii dotyczcej tej
dziedziny wysze pozycje. Znajomo etykiety i jzyka, zdolno
przewidywania zachowa innych jednostek i zrozumienie
systemu pomagaj w osiganiu celw w ramach tego systemu.
elazne prawo oligarchii Michelsa w pewnym stopniu
zwizane jest z prawidowociami dotyczcymi podejmowania
decyzji. Monarcha korzysta z podpowiedzi doradcw, natomiast

228
nawet wielkie organizacje czsto ulegaj gosowi grupki najlepiej
zorientowanej lub najlepiej zorganizowanej. Subiektywno oceny
ustroju czsto zwizana jest wanie z tym, e jednostka dostrzega
przede wszystkim interes wasnej grupy. Brak takiego
postrzegania stanu rzeczy moe z jednej strony prowadzi do
oskare o zapomnienie, skd jednostka si wywodzi, ale
z drugiej strony moe by sposobem na dostrzeganie dobra ogu.
Obiektywno czsto czona jest z brakiem
zaangaowania, kiedy subiektywizm bardziej zdaje si dotyczy
jednostki podejmujcej dziaania. Stawianie czoa realnym
wyzwaniom czsto odbiera moliwo spokojnej refleksji, ale
z drugiej strony intuicja i mistrzostwo, zwizane z bezbdnym
dziaaniem, mog odrzuca niepraktyczne i zwykle przestarzae
rozwaania teoretyczne. Ten sam ustrj moe by rnie
nazywany przez zwolennikw wadcw i przez ich krytykw.
Nazwy ustrojw, noszce pozytywne skojarzenia s w takich
przypadkach obecne na ustach piewcw wspaniaoci wczesnej
wadzy, kiedy inne okrelenia, majce pejoratywny wydwik, s
uywane przez jednostki dostrzegajce niesprawiedliwo
dominujcych tendencji. Jednake pamita naley, e czowiek,
posiadajc okrelon wiedz z wielu dziedzin, pozostaje
specjalist w duo wszym zakresie spraw. Sztuka rzdzenia nie
jest tu wyjtkiem, i wikszo osb posiada w jej zakresie tylko
fragmentaryczn wiedz, std opinie o wadzy, ale take
o ustroju, wi si raczej z osobistym szczciem jednostek
i z powtarzaniem przedstawianych im pogldw, ni z ich
obserwacjami dotyczcymi spraw publicznych.
Wiele czynnikw porednio wpywa na ocen ustroju
przez jednostk. Dowiadczenia rodzinne, edukacja szkolna czy
pogldy znane z mediw nale do wanych, ale nie jedynych
rde pogldw poszczeglnych osb. Wpyw na ocen

229
rzeczywistoci maj take zupenie inne czynniki choby takie,
jak ocena stanu suby zdrowia2 jednak wielkie znaczenie maj
tu take kwestie osobowoci i postaw. Przykadowo
obowizkowo jednostki zdaje si uznawa konieczno
wspierania przyjtych rozwiza co w wikszoci przypadkw
zwizane jest ze wspieraniem istniejcego ustroju, za lenistwo
czy te wymaganie od innych, a nie od siebie, prowadzi zwykle
do krytyki istniejcych rozwiza ustrojowych.
Samolubna ocena ustroju niewolniczego
i niesprawiedliwoci opiera si na tym, czy samemu si jest
niewolnikiem i czy samemu korzysta si z istniejcych
niesprawiedliwoci, kiedy ocena obiektywna zawiera w sobie
przede wszystkim trosk o innych. Przeamanie subiektywizmu
oceny potrzebuje niekiedy dziaa wbrew wasnej grupie czy
wbrew swojej pozycji spoecznej, i niekiedy wie si z byciem
uznanym za gupca lub dziwaka, ale czasem jest konieczne dla
przeprowadzenia potrzebnych zmian. Subiektywno oceny
ustroju jest rodzajem moralnoci Kalego, std obiektywizm
w ocenie ustroju mona opiera na dopuszczaniu znalezienia si
na jakimkolwiek szczeblu hierarchii spoecznej czy na penieniu
jakiejkolwiek roli spoecznej.
Zagadnieniem podobnym do subiektywnoci ocen jest ich
wzgldno. Psychologiczne motywy rnego oceniania takich
samych stanw rzeczy ze wzgldu na to, do jakich stanw je
porwnujemy zauwaalny jest choby w przypadku oceny
zadowolenia z zajmowania konkretnego stanowiska
w przypadku uzyskania go w drodze awansu ocena ta zwykle jest
bardziej pozytywna, ni w przypadku degradacji lub
pozostawania na tym stanowisku mimo stara o zajcie wyszego

2A. Gillies, What Makes a Good Healthcare System? Comparisons, Values,

Drivers, Radcliffe Medical Press Ltd, Abingdon, 2003, s. 200.
230
stanowiska. Niekiedy due znaczenie dla oceny wasnej sytuacji
ma take porwnywanie si do innych. Moe to by zwizane nie
tylko z dostrzeganiem losw innych osb z wasnego otoczenia,
ale take np. osb na podobnych stanowiskach z innych krajw.
Pamita przy tym naley, e mimo czstego opierania ocen
ustroju pastwa na poczuciu wasnego szczcia, due znaczenie
ma take wiele innych czynnikw, obiektywizujcych lub
pozornie obiektywizujcych takie oceny. Pozorny obiektywizm
moe opiera si tu na dostrzeganiu tylko wybranych faktw
i opinii, ale take na lekcewaeniu informacji przeczcych
dokonanym ocenom.
Subiektywno oceny ustroju zwizana jest
z mechanizmami zwizanymi z usprawiedliwianiem
nieuczciwoci3. Spoeczne uzgadnianie danych zachowa
i znajdowanie usprawiedliwie dla lekcewaenia obowizkw
czy dla korupcji w duej mierze opiera si na subiektywnych
ocenach dokonywanych przez grup. Wizienie czsto promuje
jednostki nieuczciwe i samolubne, zatem jeli porwnujemy
spoeczestwo do wizienia, to zauway naley, e wiele
mechanizmw spoecznych take skania jednostki do
dostrzegania przede wszystkim interesu wasnego i do
wykorzystywania nieuczciwych sposobw dziaania. Jednake
tak jak rne mog by wizienia, tak i pomidzy
spoeczestwami istniej niekiedy znaczne rnice. Rnice takie
mog by zwizane z kultur czonkw spoeczestwa, opart
bd na zakamaniu bd na realnym przepywie informacji, na
formalizmie lub na dostrzeganiu istoty problemw, na mdroci,
zaufaniu i dobrej woli albo na ich braku.

3M. Kosewski, Warto, godno i wadza Dlaczego porzdni ludzie czasem

kradn, a zodzieje unosz si honorem, Vizja Press & IT, Warszawa 2008, s.
35 i nast.
231
 Socjalizacja, opierajca si zarwno na obserwacjach, jak
te na nagrodach i karach, wtacza jednostk w przewidzian dla
niej rol co moe by jak najbardziej podane, ale co take
moe skania jednostk do kopiowania zachowa zarwno
negatywnie ocenianych przez sam jednostk, jak te zachowa
dla tej jednostki szkodliwych. Tak jak subiektywno oceny
funkcjonowania wizienia jest czsto jednym z czynnikw
uniemoliwiajcych osiganie wyznaczanych mu celw, tak
bezwzgldne przekonanie o wikszej wartoci wasnych
interesw i racji nad interesami i racjami innych osb i grup
spoecznych uniemoliwia dostrzeganie dobrych dla caego
spoeczestwa rozwiza ustrojowych. Niekiedy krytycy ustroju
po przejciu wadzy staj si takimi samymi wyzyskiwaczami jak
ich poprzednicy, ale niekiedy mog tworzy bardziej
sprawiedliwy ustrj. Rozrnienie midzy tymi dwoma
przypadkami, oparte nie tylko na zagadnieniu uczciwoci,
praktycznej mdroci, ale take na obecnoci altruizmu, moe by
niekiedy stosowane przy ocenianiu sensu rewolucji.
Subiektywno oceny ustroju z perspektywy danych grup
czy klas spoecznych zwizana jest z jednej strony z wymian
opinii i rywalizacj, a z drugiej strony z uciskiem i narzucaniem
subiektywnych opinii reszcie spoeczestwa. By moe jedn
z zalet demokracji jest wanie umoliwienie dokonywania
rewolucji w oparciu o gosowanie, co na krtk met prowadzi
moe do nieprzemylanego eksperymentowania w zakresie
rzdzenia i prawodawstwa, ale w duszej perspektywie moe
by postrzegane jako okrelona podr spoeczestwa przez
zmieniajcy si wiat.

232
Iwona Szwaek Wywiad jako forma obnaania niewiedzy

Wywiad sam w sobie jest pojciem niejednoznacznym

moe on oznacza zarwno prowadzon przez dziennikarza
rozmow1, jak rwnie sposb gromadzenia informacji i badania
opinii publicznej2. Bez wzgldu na to, do ktrej definicji si
odniesiemy moemy mwi o popularnoci tego gatunku.
Najczciej jest on jednak utosamiany z t pierwsz odmian,
ktra bdzie rwnie tematem dalszych rozwaa.
Wywiad dziennikarski jest zatem form rozmowy
prowadzcego z drugim uczestnikiem3, bdcym specjalist
w danej dziedzinie. Celem takich spotka jest zazwyczaj
odniesienie si do biecych wydarze i omwienie gorcych
tematw, dlatego te do grupy goci najczciej zapraszanych
nale politycy czy ekonomici4. Przywoujc zatem sowa
Zbigniewa Bauera wywiad jest zawsze dwupodmiotow form
wypowiedzi dziennikarskiej niezalenie od odmiany w jakiej
wystpuje5. Wspomniana dwupodmiotowo ujawnia si rwnie
w przypadku wikszej iloci uczestnikw wtedy moemy
mwi o dwch stronach dialogu, jako pytajcych i udzielajcych
odpowiedzi.

1 Odnosi si to rwnie do rozmowy pniej opublikowanej w radiu,

telewizji czy prasie.
2 http://sjp.pwn.pl/slowniki/wywiad.html 14.01.2017
3 W rozmowie moe bra udzia kilku uczestnikw i jeden dziennikarz,

ale take kilku dziennikarzy i jeden go.

4 J. Szylko-Kwas, Agresywny wywiad, subiektywny przekaz analiza zmian

gatunkowych na przykadach wywiadu dziennikarskiego [w:] Wspczesne

media: status, aksjologia, funkcjonowanie, I. Hofman, D. Kpa-Figura (red.),
Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skodowskiej, Lublin 2009, s.
381.
5 Z. Bauer, Wywiad prasowy. Gatunek i metoda [w:] Dziennikarstwo i wiat

mediw, Z. Bauer, E. Chudziski (red.), Universitas, Krakw 2000, s. 191.

233
 Sekwencja pytanie-odpowied buduje midzy
podmiotami interakcj, dlatego te umiejtne formuowanie pyta
przez dziennikarza jest podstaw owocnej rozmowy i nadaje jej
naturalny ksztat. Powinny one by proste, konkretne
i precyzyjnie odnoszce si do tematu, ale take zadane w sposb
uniemoliwiajcy udzielenie wymijajcej odpowiedzi6. Dziki
temu rozmwca ma szans zbudowania wypowiedzi, bdcej dla
odbiorcy interesujc, ale zarazem zwiz w swej treci. By
poczu si on pewnie warto zacz od nawizania do publicznej
jego wypowiedzi lub ostatnich osigni, co rwnie wpywa na
zwikszenie poziomu zaufania do dziennikarza, ktry dialog
prowadzi i wiksz otwarto rozmwcy7. W przypadku osb
o wysokim poczuciu wasnej wartoci stosowana jest rwnie
strategia odwrotna, majca na celu osabienie ich pewnoci siebie
oraz ujawnienie prawdziwych intencji8. Z t form mamy do
czynienia gwnie w przypadku wywiadw z politykami, kiedy
rozmowy s prowadzone w zdecydowanie bardziej agresywny
sposb. Objawia si on m.in. uporczywoci w deniu do
odpowiedzi na zadane pytanie, kilkakrotnym jego powtarzaniem
czy prezentowaniem wasnych pogldw prowadzcego podczas
dyskusji9. Jak bowiem mwi Krzysztof Skowroski rol

6 B. Garlicki, Metodyka dziennikarska, Biblioteka Dziennikarza, Krakw

1974, s. 51.
7 M. Grzesiak-Feldman, Wywiad dziennikarski a wywiad psychologiczny:

porwnanie [w:] Wywiad psychologiczny 2 wywiad jako spotkanie

z czowiekiem, K. Stemplewska-akowicz, K. Krejtz (red.), Pracownia
Testw Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego,
Warszawa 2005, s. 21.
8 A. Magdo, Reporter i jego warsztat, Universitas, Krakw 2000, s. 91.
9 J. Szylko-Kwas, Agresywny wywiad, subiektywny przekaz analiza zmian

gatunkowych na przykadach wywiadu dziennikarskiego [w:] Wspczesne

media: status, aksjologia, funkcjonowanie, I. Hofman, D. Kpa-Figura (red.),
234
dziennikarza jest midzy innymi znalezienie sabych punktw
rozmwcy10.
Do specyficznych cech wywiadu nale publiczny
charakter oraz towarzyszca mu dynamika. Wywiady s bowiem
prowadzone z zaoeniem przedstawienia ich szerszemu gronu
odbiorcw, ktre stanowi trzeci, zupenie biern, stron tej
interakcji, ale czsto w duym stopniu wpywa na ksztat
formuowanych wypowiedzi. By przekaz ten by atwiejszy
w odbiorze rozmowa prowadzona jest zwykle w ramie formalnej,
dziki ktrej podejmowana tematyka jest wzgldnie staa
i nadzorowana przez prowadzcego11. Dynamika oznacza z kolei
dowiadczenie towarzyszenia stronom dialogu w rzeczywistym
czasie jego rozwoju i nieprzewidywalnoci zwizanej z jego
przebiegiem oddany jest wwczas proces pozyskiwania
informacji w formie nieuwzgldniajcej wczeniej opracowanego
scenariusza. W tym zakresie zdecydowanie lepiej speniaj swoj
rol przekazy telewizyjne i radiowe prowadzone na ywo12.
Przykadem potwierdzajcym t tez moe by incydent
z sierpnia 2015 roku, kiedy to wczesny europarlamentarzysta PO
najprawdopodobniej omykowo podzieli si z internautami
robocz wersj wywiadu dla lokalnej gazety, w ktrej poprosi
o usunicie niewygodnego dla siebie pytania, odnoszcego si do

Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skodowskiej, Lublin 2009,

s. 383.
10 T. Lis, M. Ziomecki, K. Skowroski, ABC Dziennikarstwa. Wskazwki

i porady nie tylko dla pocztkujcych, Axel Springer Polska, 2002, s. 31.
11 M. Kita, Grzeczno w wywiadzie prasowym [w:] Jzyk a kultura t. 6,

J. Anusiewicz, M. Marcjanik (red.), Wiedza i Ksika, Wrocaw 1992,

s. 170-184.
12 M. Hendrykowski, Sowo w telewizji [w:] Nowe media w komunikacji

spoecznej w XX wieku, M. Hopfinger (red.), Oficyna Naukowa,

Warszawa 2005, s. 282-283.
235
rezultatw jego prac dla danego regionu13. Mia on zatem realny
wpyw na oddwik tej rozmowy w gowie suchacza, a zatem
mona tu mwi o swego rodzaju reyserowaniu jej przebiegu.
Wywiad radiowy czy telewizyjny posiada rwnie inn
podstawow zalet oprcz treci wypowiedzi odbiorca poznaje
take formaln jej stron, czyli w jaki sposb zaproszony go
mwi14. Tutaj oprcz obecnoci sowa warto zwrci uwag na
obraz, ktry mu towarzyszy15 (w odniesieniu do przekazw
telewizyjnych) i jest wobec niego, w zalenoci od rodzaju
uchwyconych sytuacji, form podrzdn, nadrzdn lub
rwnorzdn16. Jestem jednak w stanie pokusi si o stwierdzenie,
e w przypadku tego rodzaju przekazu sowo zawsze bdzie
dominowao nad obrazem, ktry moe by dodatkow form jego
uzupenienia. Mona bowiem pozna czyj opini czy
stanowisko wycznie na podstawie przekazanej treci, ale byoby
to nie moliwe w oparciu o sam obraz.
Po omwieniu najwaniejszych cech wywiadu i jego istoty
warto wspomnie o towarzyszcej mu funkcji obnaania
niewiedzy uczestnikw dyskusji. Mona si z ni spotka przede
wszystkim w rozmowach prowadzonych na ywo, gdzie
zarwno prowadzcy, jak te zaproszony go musz si wykaza

13 http://pikio.pl/gruba-wpadka-szejnfelda-opublikowal-jak-usuwa-
niewygodne-pytanie-z-wywiadu/ 14.01.2017
14 M. Grzesiak-Feldman, Wywiad dziennikarski a wywiad psychologiczny:

porwnanie [w:] Wywiad psychologiczny 2 wywiad jako spotkanie

z czowiekiem, K. Stemplewska-akowicz, K. Krejtz (red.), Pracownia
Testw Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego,
Warszawa 2005, s. 17.
15 W. Pisarek, Wstp do nauki o komunikowaniu, Wydawnictwa

Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008, s. 123.

16 M. Hendrykowski, Sowo w telewizji [w:] Nowe media w komunikacji

spoecznej w XX wieku, M. Hopfinger (red.), Oficyna Naukowa,

Warszawa 2005, s. 274-275.
236
umiejtnoci improwizowania i orientacj w biecych
i historycznych kwestiach istotnych dla pastwa oraz
spoeczestwa. Zadanie to sprawia najwiksze trudnoci przede
wszystkim, biorcym udzia w licznych wystpieniach
publicznych, politykom. S to osoby, ktre d do zdobycia jak
najwikszego udziau w sprawowaniu rzdw i jak najszerszego
oddziaywania na podzia wadzy w pastwie17. Ich poziom
wiedzy pozostawia jednak wiele do yczenia i jest tematem wielu
haniebnych wpadek, ktre w wikszoci przypadkw staj si
przedmiotem medialnego rozgosu.
Krlem wypowiedzi, ktre z pewnoci nie opieraj si
na rzetelnej wiedzy jest ostatnimi czasy przewodniczcy
Nowoczesnej Ryszard Petru, ktry ma powane braki chociaby
w dziedzinie historii. Podczas rozmowy dla TVP Info
skomentowa kontrowersyjn decyzj Prezydenta Dudy co do
uaskawienia Mariusza Kamiskiego byego szefa CBA.
W komentarzu odnis si do przewrotu majowego. Byo to
jednak odniesienie nieudolne data zdarzenia zostaa przez niego
pomylona. Zamiast roku 1926 odwoa si do roku 1935, czyli a 9
lat pniej18. Nie jest to jednak jedyne potknicie w tej dziedzinie
niedugo pniej w rozmowie z Konradem Piaseckim, bdc
gociem Kontrwywiadu RMF FM, stwierdzi, e imperia padaj
zwykle w szczycie swojej chway podajc przykad Imperium
Rzymskiego faktem jest jednak, e szczyt jego chway datuje si
na 100 r. n.e., a upadek nastpi w 476 r. n.e., wic Pan pose
zdecydowanie rozmin si z prawd w swoim stwierdzeniu19.

17 https://pl.wikipedia.org/wiki/Polityk 15.01.2017
18 http://pikio.pl/wpadka-petru-pilsudski-wywolal-zamach-majowy-w-
1935-roku/ 15.01.2017
19 http://www.rmf24.pl/tylko-w-

rmf24/wywiady/kontrwywiad/news-ryszard-petru-chce-
przyspieszonych-wyborow-imperium-pis-moze,nId,1964648 15.01.2017
237
Tych niepowodze byo wicej mona tu rwnie przywoa
zestawienie biecych wydarze w Sejmie z sytuacj z 1717 roku
By kiedy sejm guchy, ktry naprawd od zawsze jest
okrelany Sejmem Niemym20. Take tutaj przewodniczcy nie
popisa si znajomoci historii.
Z podobnymi problemami borykaj si rwnie inni
politycy. Andrzej Dera w swojej wypowiedzi dla RMF FM
powikszy UE o dwa pastwa podajc liczb 30, jako liczb jej
czonkw. To jednak nie koniec chcia domaga si
umoliwienia parlamentom narodowym blokowania
i zaskarania unijnych aktw prawnych wtedy, kiedy te posiaday
ju tak kompetencj21. Dariusz Joski z kolei na antenie Radia
ZET przesun Powstanie Warszawskie o 44 lata w przyszo,
upierajc si, e wybucho w 1988 roku22. Adam Hofman rwnie
poleg w tym temacie odpowiadajc dziennikarzom TOK FM
zapytany o czas trwania powstania stwierdzi, e trwao ono 28
dni w rzeczywistoci by to czas ponad dwukrotnie duszy (63
dni). Bya to wpadka tym bardziej bolesna, e jego wczesna
partia do czsto odwoywaa si do wspomnianych wydarze23.
Niektrzy politycy mieli problemy nawet z bardziej biecymi
wydarzeniami, ktre w znaczcym stopniu uksztatoway obecny
system gospodarczy naszego kraju. W tym zakresie polega

20 http://www.telewizjapolska24.pl/PL-H33/6/1273/nowoczesna-
wpadka.html 15.01.2015
21 http://www.gazetaprawna.pl/galerie/797671,lista-zdjec,1,andrzej-
dera-kandydat-na-europosla-ile-krajow-liczy-unia-cos-kolo-30-tki.html
15.01.2017
22 http://wiadomosci.wp.pl/kat,1342,title,Dariusz-Jonski-nie-znal-daty-

Powstania-
Warszawskiego,wid,14389818,wiadomosc.html?ticaid=118737&_ticrsn=3
15.01.2017
23 http://www.se.pl/wiadomosci/polska/wpadka-hofmana-adam-
hofman-nie-wie-ile-trwao-powstanie_271835.html 15.01.2017
238
obecna Pani premier Beata Szydo, ktra jeszcze przed objciem
tego stanowiska stwierdzia, e Polska wesza do Unii w 1992 lub
1993 roku24. Robert Biedro rwnie nie zabysn stanem swojej
wiedzy rozpoczynajc swoj karier w polityce wedug niego
Konwent Seniorw to spotkanie najstarszych parlamentarzystw
i tak odpowied usyszaa prowadzca program Radia ZET
Monika Olejnik25. Nieco innego typu wpadk zaliczya Lidia
Krajewska, ktra podczas rozmowy z Robertem Mazurkiem
z Plus Minus skrytykowaa program wasnej partii, mylc, e
nalea on do partii opozycyjnej26.
Chocia Marek Hendrykowski okreli sowo
wypowiedziane w telewizji jako wypowied wrd
wypowiedzi27, to wiele z tych gaf na dugo pozostanie w pamici
czujnych obserwatorw, a ju na pewno w zakamarkach
Internetu, w ktrym trudno zatuszowa cokolwiek. Nie da si
jednak ukry, i stan wiedzy osb, ktre stanowi elit polityczn
pastwa pozostawia wiele do yczenia. Nie odnosi si to bowiem
do sownych pomyek czy drobnych przejzycze, a do
elementarnej wiedzy, ktr nawet przecitny obywatel powinien
posiada. Niepokojcym jest jednak rozkad poszczeglnych
elementw bdcych skadowymi wizerunku politycznego
wygld i zachowanie stanowi 55%, sposb wysawiania si 38%,

24 http://www.se.pl/wiadomosci/polityka/ale-wstyd-beata-szydlo-nie-
wie-kiedy-polska-weszla-do-unii-europejskiej_630971.html 15.01.2017
25 http://www.tvn24.pl/wiadomosci-z-kraju,3/biedron-nie-wie-co-to-
konwent-seniorow-kompromitacja,188070.html 15.01.2017
26 http://www.se.pl/wiadomosci/polska/lidia-krajewska-krytykuje-
program-partii-wlasnej-partii-po-nie-bedzie-zachwycone_326761.html
15.01.2017
27 M. Hendrykowski, Sowo w telewizji [w:] Nowe media w komunikacji

spoecznej w XX wieku, M. Hopfinger (red.), Oficyna Naukowa,

Warszawa 2005, s. 283.
239
a sama tre to jedynie 7%28. Miejmy zatem nadziej, e proporcje
te zmienia si bd w kierunku wzrostu znaczenia obecnie
najmniej istotnego elementu, a wywiad stanie si form
inteligentnej i ksztaccej rozmowy, a nie pasmem wpadek osb,
ktrych okrela si znawcami tematu.

28 A. Antoszewski, R. Herbut (red.), Leksykon politologii, Wrocaw 1999,

s. 644.
240
Lidiia Tsvetkova Skrzywienie nauczycielskie

Czsto kiedy widzimy kobiet ktra mwi wszystkim co

oni maj robi, to mylimy sobie, e ona moe by nauczycielk.
A jeeli nowy znajomy prbuje zagbia si w twoje problemy
i dawa porady to w peni moe okaza si psychologiem. Jest to
nic innego jak skrzywienie zawodowe, profesjonalna deformacja
czyli przeniesienie kompetencji zawodowych w ycie osobiste.
Okazao si take, e takie skrzywienie najczciej wystpuj
w osb pracujcych powyej 10 15 lat. Tak to zjawisko opisuj
Dmitry Chernylevskyy i Aleksander Morozow w swojej ksice
Kreatywna Pedagogika i Psychologia.
rednio w pracy spdzamy trzeci cz dnia, wic ona ma
znaczcy wpyw na nasze ycie. Moemy wiadomie lub
niewiadomie przenosi nawyki naszej pracy, styl zachowania
i komunikacji, pewne stereotypy, a nawet sposb mylenia w
ycie osobiste, czyli poza mury miejsca pracy.
Przedstawicielom jakich zawodw jest najbardziej
charakterystyczna deformacja zawodowa? Oczywicie,
natychmiast pomylimy o nauczycielach. Zwyczaj cigego
uczenia i wyjaniania czsto pozostaje z nimi take poza szko.
Wydaje si, e dla nich wszyscy s uczniami krewni, przyjaciele,
znajomi, a nawet ludzie w kolejce lub sprzedawcy w sklepie.
Skrzywienie nauczycielskie czsto przejawia si
w autorytaryzmie, deniu do przywdztwa, zawyonego
poczuciu wasnej wartoci, a take w niechci przyjcia cudzego
punktu widzenia.
Sprbujemy sign gbiej w problem skrzywienia
nauczycielskiego. Chocia, nie jest to do koca problemem, ale
o tym troszeczk pniej. Wszystkie przykady skrzywie
nauczycielskich s podobne dla przedstawicieli danej profesji.

241
Przejawiaj si one nastpujcymi oznakami: w trakcie
wspdziaania z uczniami wykadowca wykorzystuje
w zasadzie, autorytarny styl kierownictwa: musicie tak zrobi,
poniewa tego wymagam, powiedziaam, wic, wykonuj
i tomu podobne. W zachowaniu nauczycieli zaczynaj przewaa
nadmierne zarozumialstwo, brak elastycznoci
w komunikowaniu si z kolegami i studentami.
Poniewa omawiana profesja naley do typu czowiek-
czowiek, to dla nauczyciela, z reguy, charakterystyczny jest
oddzielny wypadek skrzywienia zawodowego emocjonalne
wypalenie.
Przez wypalenie emocjonalne rozumiemy poczucie pustki
emocjonalnej i zmczenia spowodowanego wasn prac. Gwn
przyczyn wypalenia zawodowego nauczyciela jest konieczno
ujawniania uczucia troski o uczniach.
Wspczesna szkoa wysuwa znaczne wymogi do
wszystkich aspektw dziaalnoci nauczyciela: wiedzy,
pedagogicznych umiejtnoci i sposobw dziaalnoci, a take do
cech osobistych.
Mona przypuci, e syndrom wypalania emocjonalnego,
co charakteryzuje si suchoci emocjonaln pedagoga,
oszczdzaniem emocji, zignorowaniem waciwoci
indywidualistycznych ucznia, wywiera dosy silny wpyw na
charakter fachowej komunikacji nauczyciela. Takie skrzywienie
zawodowe przeszkadza penowartociowemu kierowaniu
edukacyjnym procesem, udzielaniu koniecznej psychologicznej
pomocy, ksztatowaniu si fachowego zespou. Realna
pedagogiczna praktyka pokazuje, e dzi dosy wyranie ledzi
si fakt utraty zainteresowania uczniem jak jego osobowoci,
nieprzyjcie jego takim, jaki on jest, uproszczenie emocjonalnej
strony fachowego komunikowania si. Wielu pedagogw

242
zauwaa u siebie obecno takich stanw psychicznych, ktre
destabilizuj dziaalno zawodow. Przykadem takich stanw
mog by: niepokj, smutek, lk, depresja, apatia, rozczarowanie,
chroniczne zmczenie1.
Wikszo prawdziwych nauczycieli kocha swoj prac.
W takim stopniu, e czasami nie mog zatrzyma si, nawet gdy
nie s w pracy. Pragnienie pouczania u nauczyciela moe
zatruwa ycie i jemu, i otoczeniu, jeli nie bdzie kontrolowa
takiej sytuacji. Kady zostanie zmuszony do suchania pouczajcej
intonacji, do bycia wiadkiem pewnoci nauczyciela w jego
absolutnej prawoci i odczuwa, e do rozmwcw ma podejcie
jak do malutkich dzieci. Jednoczenie, jeli nauczyciel bdzie
kontrolowa swoje nienasycone pragnienie uczenia wszystkich, to
z nimi atwo, ciekawie i przyjemnie jest si komunikowa, bo
robi to naprawd profesjonalnie.
To jak moemy poradzi sobie z tym problemem?
Zapobiec powstaniu i rozwojowi procesu wypalenia si
jest lej, anieli walczy z jego skutkami. Przecie to nie jest naga
klska, a rozszerzony w czasie proces, w ktrym aktywnie bierze
udzia i sam czowiek. Na bieco zauwaone symptomy mona
reagowa samodzielnie. A nie zwracajc nalenej uwagi na ze
oznaki, czowiek ryzykuje dojcie do ostatniego stopnia rozwoju
tej niebezpiecznej choroby, i dla powrotu do normy bdzie
potrzebne wykwalifikowane leczenie i dugi okres powrotu do
zdrowia.
Jeden z najskuteczniejszych sposobw profilaktyki
emocjonalnego wypalenia si mona nazwa Uprzedzony
a wic uzbrojony. Metody we waciwym czasie

1.ua, , -
, dostp 3.12.16. Strona :
http://osvita.ua/school/method/teacher/1175/
243
i kompetentnego informowania przedstawicieli tych fachw
o symptomach fachowego skrzywienia, i co sprzyja jego
rozwojowi, szeroko stosuje si za granic i w Polsce.
Musimy si stara, aby zapobiec wypaleniu. Dlatego
koniecznie jest, aby zbada motywy wyboru danej profesji,
a potem stale ledzi przerne przejawy stresu, stwarza
zdrowy system wsparcia i poza zasigiem roboczej sytuacji
pragn y radosnym i fizycznie aktywnym yciem.
Dla zapobiegania skrzywieniu nauczycielskiemu
i naruszeniom struktury osobowoci koniecznie jest zachcanie
nauczycieli do samodiagnozowania, korekty i autokorekty.
Dla profilaktyki skrzywienia nauczycielskiego, potrzeba
stworzy wok wsppracownika rodowisko edukacyjne, musz
by wyranie okrelone obowizki i obcienie robocze.
Moim zdaniem dla tego aby zminimalizowa wpyw pracy
na nasze ycie, potrzeba przestrzega kilku regu. Po pierwsze,
trzeba wyranie rozdziela prac i ycie osobiste. Postarajcie si
robocze problemy zostawa za drzwiami pracy. Idealnie by byo
nie bra pracy do domu. Oczywicie, jest to trudne do zrobienia
dla nauczycieli, ktrzy musz przygotowywa si do lekcji.
Jednak w miar moliwoci starajcie si robi tak, by rne
obszary waszego ycia nie przecinay si.
Drugim sposobem radzenia sobie ze skrzywieniem
nauczycielskim jest staa samokontrola. Skoro dostrzegacie, e
w waszym zachowaniu pojawiy si maniery robocze
wyeliminujcie je na samym pocztku. Jeli okae si, e trudno
jest to zrobi samemu, popro przyjaci i krewnych. Czsto
negatywny przykad z ycia moe pomc kontrolowa
skrzywienie zawodowe. Powiedzmy, wasz ssiad trzydzieci lat
pracowa jako ksigowy, i teraz to taki nudziarz, jakiego wiat nie

244
widzia. Nie chcesz na staro by podobny do niego? Wic
uwaaj na siebie.
Starajcie si w czasie wolnym wymyle dla siebie hobby.
Wane eby to zainteresowanie maksymalnie si odrniao od
dziaalnoci zawodowej. Lepiej, jeli hobby bdzie kontrastowe.
Wasza praca jest zwizana z staym stresem? Wtedy hobby
powinno by spokojne i uspokajajce na przykad,
rkodzielnictwo. Jeeli bowiem wasza praca jest monotonn
podejdzie wam sport lub podre.
Wracajc do myli, czy skrzywienie nauczycielskie jest
problemem czy nie, chciaa bym powiedzie, e nie zawsze ta
deformacja cignie za sob zjawiska negatywne. Istnieje wiele
przydatnych cech zawodowych, ktre mog by uywane
w yciu codziennym. Przykadem moe tu by punktualno,
kreatywno, praca w zespole, a take umiejtno radzenia sobie
ze stresowymi sytuacjami. Przy czym, powinnimy kontrolowa
swoje zachowanie wszdzie i zawsze. A take nie zamyka oczu
na przejawy negatywnego wpywu naszej profesji. Negatywnymi
s takie zmiany jakie mog pocign za sob naruszanie
osobowoci. Powinnimy walczy o to, eby zostawa ludmi, jak
w pracy tak i w domu. Moim zdaniem, jest to w peni realne,
dlatego powinnimy si nauczy rozdziela ycie osobiste i prac.
Walcz, jeli nie chcesz sta si stereotypowym przedstawicielem
swojego zawodu a take zakadnikiem swojej pracy!

245
Mateusz Turko Hierarchia naczelnych organw administracji

Przedstawienie hierarchii naczelnych organw

administracji w Polsce wymaga po pierwsze okrelenie, ktre
podmioty zaliczaj si do tych organw, a po drugie jakie
zastosowa kryteria hierarchizacji tych organw.
Okrelenie naczelne organy administracji pastwowej
zostao zawarte w rozdziale czwartym Konstytucji z 1952 roku1,
ktra do tych organw zaliczaa: Rad Ministrw, Prezesa Rady
Ministrw oraz ministrw. Aktualnie obowizujca Konstytucja2
nie okrela wprost naczelnych organw. Brak okrelenia organw
naczelnych w przepisach konstytucyjnych jest niwelowane przez
doktryn, w ktrej cay czas funkcjonuje to okrelenie.
Sformuowanie naczelne organy ma za zadanie podkrelenie
szczeglnego miejsca oraz zada tych organw w strukturze
administracji pastwowej, a take wskazanie nadrzdnej pozycji
wzgldem innych organw3. W aktualnie obowizujcych aktach
prawnych rangi ustawowej jest uywane okrelenie organy
naczelnie. Przykadem jest m.in. ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r.
Kodeks postpowania administracyjnego4, ktry w art. 18
organami naczelnymi w rozumieniu kodeksu s:
1) w stosunku do organw administracji rzdowej, organw
jednostek samorzdu terytorialnego, z wyjtkiem
samorzdowych kolegiw odwoawczych, oraz organw
pastwowych i samorzdowych jednostek

1 Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona przez Sejm

Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r. (Dz.U. z 1952 r. nr 33 poz. 232).
2 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. z

1997 r. nr 78 poz. 483).

3 E. Ura, Prawo administracyjne, Warszawa 2012, s. 159.
4 Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postpowania
administracyjnego (t. j. Dz.U. z 2016 r. poz. 23).
246
 organizacyjnych Prezes Rady Ministrw lub waciwi
ministrowie;
2) w stosunku do organw pastwowych innych ni
okrelone w pkt 1 odpowiednie organy
o oglnokrajowym zasigu dziaania;
3) w stosunku do organw organizacji spoecznych
naczelne organy tych organizacji,
a w razie braku takiego organu Prezes Rady Ministrw
lub waciwi ministrowie sprawujcy zwierzchni nadzr
nad ich dziaalnoci.
Wedug E. Ury W ujciu strukturalnym i funkcjonalnym
do naczelnych organw administracji rzdowej zalicza si: Rad
Ministrw, Prezesa Rady Ministrw oraz ministrw kierujcych
dziaami administracji rzdowej5.
J. Bo uwaa, e Na gruncie obowizujcego prawa
uzyskujemy cztery okrelenia naczelnych organw, z ktrych
kade brane oddzielenie jest rwnie poprawne, chocia suy
innym celom:
1. Naczelne organy administracji rzdowej to te spord organw
administracji publicznej, ktre s powoywane przez Prezydenta
bezporednio czy te po uprzednim wyborze Sejmu.
2. Naczelnymi organami administracji rzdowej s organy
zwierzchnie wobec pozostaych organw (i innych podmiotw
organizacyjnych pastwa) w strukturze administracji rzdowej.
3. Naczelnymi organami administracji rzdowej s organy
powoywane przez Prezydenta czy Sejm, i ktrych waciwo
terytorialna obejmuje obszar caego pastwa.
4. Naczelnymi organami administracji rzdowej s organy
zwierzchnie wobec pozostaych organw w strukturze

5 E. Ura, Prawo administracyjne, Warszawa 2012, s. 162.

247
administracji rzdowej i ktrych waciwo terytorialna obejmuje
obszar caego pastwa6.
Wszystkie te okrelenia naczelnych organw maja
zastosowanie do administracji rzdowej, a trzeba odrni w tym
przypadku administracj rzdowa od administracji jako cao.
Przez pojcie organw naczelnych naley zrozumie
organy centralne, znajdujce si na szczycie hierarchii
i niepodlegajce innym organom administracyjnym, a wic
zajmujce pozycj nadrzdn7.
Organy naczelne wyrnia si w ramach organw
centralnych nie tylko na gruncie zasigu oddziaywania, ale
rwnie na podstawie innych przesanek. Mona odwoa si do
pozycji oraz znaczenia tych organw. Okrelenie organw
naczelnymi po pierwsze ma swoje umiejscowienie w aktach
normatywnych jak np. w Kodeksie postpowania
administracyjnego. A po drugie wskazanie organw naczelnych
nawizuje do szczeglnego miejsca oraz roli naczelnych organw
jak zasadniczych ogniw w aparacie caej administracji
pastwowej, majce nadrzdn pozycj nad innymi organami.
Zasadnicza pozycja tych organw wyraa si w wycznej sferze
ksztatowania polityki pastwa, a take zajmowania nadrzdnego
miejsca w stosunku do pozostaych organw tworzcych
administracj centraln. W ramach zoonego ukadu
administracji centralnej mona mwi o dwch zasadniczych
segmentach. Jest to segment polityczno rzdowy (czyli organy

6J. Bo, Prawo administracyjne, Wrocaw, 2010, s. 145.

7 B. Szmulik, S. Serafin, K. Miaskowska-Daszkiewicz, Zarys prawa
administracyjnego, Warszawa, 2016, s. 124.
248
naczelne) oraz segment administracyjno wykonawczy (czyli
pozostae organy centralne)8.
Do naczelnych organw administracji naley zaliczy:
Prezydenta RP, Rad Ministrw, Prezesa Rady Ministrw oraz
ministrw. Przyporzdkowanie tych podmiotw do organw
naczelnych wynika z nastpujcych kwestii (kryteriw):
pozycji prawnej okrelonej w Konstytucji RP,
sposobu powoywania przez Nard bezporednio lub
porednio,
kompetencji okrelonych w Konstytucji RP,
zwierzchnoci nad innym organami,
obszaru oddziaywania dotyczcego caego pastwa,
odpowiedzialnoci konstytucyjnej.
Kwestia pozycji prawnej Prezydenta Rzeczypospolitej
Polskiej zostaa okrelona przede wszystkim w rozdziale V
Konstytucji RP (art. 126-145). Zgodnie z art. 126 Prezydent
Rzeczypospolitej Polskiej jest najwyszym przedstawicielem
Rzeczypospolitej Polskiej i gwarantem cigoci wadzy
pastwowej. Prezydent Rzeczypospolitej czuwa nad
przestrzeganiem Konstytucji, stoi na stray suwerennoci
i bezpieczestwa pastwa oraz nienaruszalnoci i niepodzielnoci
jego terytorium. Prezydent Rzeczypospolitej wykonuje swoje
zadania w zakresie i na zasadach okrelonych w Konstytucji
i ustawach. Sposb powoywania bezporednio przez Nard na
urzd Prezydenta RP jest okrelony w art. 127 Konstytucji RP.
Zgodnie z tym przepisem Prezydent RP jest wybierany przez
Nard w wyborach powszechnych, rwnych, bezporednich
i w gosowaniu tajnym. Kompetencje Prezydenta RP zawarte
w Konstytucji RP mona pogrupowa nastpujco:

8J. Jagielski, Administracja centralna, w: Prawo administracyjne, red.

M. Wierzbowski, Warszawa 2015, s. 128-129.
249
 1) stosunki zagraniczne (np. reprezentuje pastwo
w stosunkach zagranicznych),
2) zwizane z bezpieczestwem zewntrznym
i wewntrznym pastwa (np. zarzdza powszechn lub
czciow mobilizacj i uycie si zbrojnych do obrony
Rzeczypospolitej Polskiej),
3) prawodawstwo zwyke (np. wystpuje z inicjatyw
ustawodawcz),
4) uprawnienia w stosunku do Rady Ministrw (np.
desygnuje i powouje Prezesa Rady Ministrw),
5) uprawnienia w stosunku do Sejmu i Senatu (np. zarzdza
wybory do Sejmu i Senatu),
6) obsadzanie wysokich stanowisk w pastwie (np. powouje
Pierwszego Prezesa Sdu Najwyszego),
7) uprawnienia w sprawach indywidualnych (np. nadaje
tytuy profesorskie)9.
Zwierzchno nad innymi organami, zgodnie z art. 134 ust. 1 2
Prezydent Rzeczypospolitej jest najwyszym zwierzchnikiem Si
Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. W czasie pokoju Prezydent
Rzeczypospolitej sprawuje zwierzchnictwo nad Siami Zbrojnymi
za porednictwem Ministra Obrony Narodowej. Kompetencje
wykonywane przez Prezydenta RP rozcigaj si na obszar caego
pastwa polskiego. Odpowiedzialno konstytucyjna Prezydenta
RP jest okrelona w art. 145 Konstytucji: Prezydent
Rzeczypospolitej za naruszenie Konstytucji, ustawy lub za
popenienie przestpstwa moe by pocignity do
odpowiedzialnoci przed Trybunaem Stanu. Postawienie
Prezydenta Rzeczypospolitej w stan oskarenia moe nastpi
uchwa Zgromadzenia Narodowego, podjt wikszoci co
najmniej 2/3 gosw ustawowej liczby czonkw Zgromadzenia

9 E. Ura, Prawo administracyjne, Warszawa 2012, s. 160-161.

250
Narodowego na wniosek co najmniej 140 czonkw
Zgromadzenia Narodowego. Z dniem podjcia uchway
o postawieniu Prezydenta Rzeczypospolitej w stan oskarenia
przed Trybunaem Stanu sprawowanie urzdu przez Prezydenta
Rzeczypospolitej ulega zawieszeniu. Z powyszej argumentacji
wynika, e Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej naley
zakwalifikowa do naczelnych organw administracji, poniewa
spenia wszystkie kryteria stawiane przed naczelnym organem.
Rwnie te trzeba zaznaczy, e zgodnie z art. 10 ust. 2
Konstytucji RP wadz wykonawcz obok Rady Ministrw
sprawuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej.
Pozycja prawna Rady Ministrw, a tym samym Prezesa
i ministrw znajduje si przed wszystkim w rozdziale VI
Konstytucji RP (art. 146-162). Sposb powoywania Rady
Ministrw, a co za tym idzie Prezesa Rady Ministrw i ministrw
wchodzcych w skad Rady Ministrw jest wyborem porednim
przez Nard, zawarty jest w art. 154 i 155 Konstytucji RP. Zgodnie
z tym udzia w wyborze Rady Ministrw ma Prezydent RP oraz
Sejm, ktre to organy s wybierane w sposb bezporedni przez
Nard. Kompetencje Rady Ministrw zostay okrelone w art. 146
Konstytucji RP: Rada Ministrw prowadzi polityk wewntrzn
i zagraniczn Rzeczypospolitej Polskiej. Do Rady Ministrw
nale sprawy polityki pastwa nie zastrzeone dla innych
organw pastwowych i samorzdu terytorialnego. Rada
Ministrw kieruje administracj rzdow. W zakresie i na
zasadach okrelonych w Konstytucji i ustawach Rada Ministrw
w szczeglnoci: zapewnia wykonanie ustaw; wydaje
rozporzdzenia; koordynuje i kontroluje prace organw
administracji rzdowej; chroni interesy Skarbu Pastwa; uchwala
projekt budetu pastwa; kieruje wykonaniem budetu pastwa
oraz uchwala zamknicie rachunkw pastwowych

251
i sprawozdanie z wykonania budetu; zapewnia bezpieczestwo
wewntrzne pastwa oraz porzdek publiczny; zapewnia
bezpieczestwo zewntrzne pastwa; sprawuje oglne
kierownictwo w dziedzinie stosunkw z innymi pastwami
i organizacjami midzynarodowymi; zawiera umowy
midzynarodowe wymagajce ratyfikacji oraz zatwierdza
i wypowiada inne umowy midzynarodowe; sprawuje oglne
kierownictwo w dziedzinie obronnoci kraju oraz okrela
corocznie liczb obywateli powoywanych do czynnej suby
wojskowej; okrela organizacj i tryb swojej pracy. Kompetencje
Prezesa Rady Ministrw (art. 148 Konstytucji RP): reprezentuje
Rad Ministrw; kieruje pracami Rady Ministrw; wydaje
rozporzdzenia; zapewnia wykonywanie polityki Rady
Ministrw i okrela sposoby jej wykonywania, koordynuje
i kontroluje prac czonkw Rady Ministrw; sprawuje nadzr
nad samorzdem terytorialnym w granicach i formach
okrelonych w Konstytucji i ustawach; jest zwierzchnikiem
subowym pracownikw administracji rzdowej. Ministrowie
kieruj okrelonymi dziaami administracji rzdowej lub
wypeniaj zadania wyznaczone im przez Prezesa Rady
Ministrw. Zakres dziaania ministra kierujcego dziaem
administracji rzdowej okrelaj ustawy (art. 149 ust. 1).
Zwierzchnoci Rady Ministrw nad innym organami okrela np.
Konstytucja w art. 146 ust. 4 pkt 3 Rada Ministrw koordynuje
i kontroluje prace organw administracji rzdowej. Zwierzchno
Prezesa Rady Ministrw nad innymi organami m. in. art. 148 pkt
7 Prezes Rady Ministrw jest zwierzchnikiem subowym
pracownikw administracji rzdowej. Czy art. 153 ust. 2 Prezes
Rady Ministrw jest zwierzchnikiem korpusu suby cywilnej.
Zwierzchno ministrw nad innymi organami mona odnale
w art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o Radzie

252
Ministrw10 Minister kieruje, nadzoruje i kontroluje dziaalno
podporzdkowanych organw, urzdw i jednostek. Waciwo
terytorialna Rady Ministrw (Prezesa Rady Ministrw,
ministrw) rozciga si na obszar caego pastwa. Ostatnia
kwestia dotyczca odpowiedzialnoci konstytucyjnej zostaa
uregulowana w art. 156 Konstytucji RP: Czonkowie Rady
Ministrw ponosz odpowiedzialno przed Trybunaem Stanu
za naruszenie Konstytucji lub ustaw, a take za przestpstwa
popenione w zwizku z zajmowanym stanowiskiem. Uchwa
o pocigniciu czonka Rady Ministrw do odpowiedzialnoci
przed Trybunaem Stanu Sejm podejmuje na wniosek Prezydenta
Rzeczypospolitej lub co najmniej 115 posw wikszoci 3/5
ustawowej liczby posw. Wypenienie wszystkich kryteriw
stawianych przed organem naczelnym przez Rad Ministrw,
w tym Prezesa Rady Ministrw oraz ministrw skania do
zaliczenia tych organw w poczet organw naczelnych. Rada
Ministrw jako organ wadzy wykonawczej potwierdza, e jest to
jeden z najwaniejszych organw pastwa oraz podmiot
speniajcy istotne zadania dla funkcjonowania kraju.
Hierarchia podmiotw zaliczonych do organw
naczelnych wymaga wybrania odpowiednich kryteriw na
podstawie ktrych, bdzie mona dokona hierarchizacji organw
naczelnych.
Zgodnie z sownikiem jzyka polskiego PWN termin
hierarchia jest okrelany jako: ukad elementw jakiej struktury
uporzdkowany od najwyszych do najniszych wedug
okrelonego kryterium11. Zgodnie z tym scharakteryzowanym

10 Ustawa z dnia 8 sierpnia 1996 r. o Radzie Ministrw (t. j. Dz.U. z 2012

r. poz. 392).
11 haso hierarchia, http://sjp.pwn.pl/sjp/hierarchia;2560395, [dostp

online: 10.12.2016].
253
terminem hierarchia, mona okreli organy naczelne od
najwaniejszych do mniej wanych wedug wybranego
kryterium. Do kryteriw hierarchizujcych organy naczelne
mona zaliczy m.in. kryterium penionych funkcji oraz
kryterium realnej wadzy.
Kryterium penionych funkcji odnosi si do
wykonywanych zada okrelonych w Konstytucji RP. Ze
wzgldu na realizowane funkcje hierarchia organw naczelnych
powinna by nastpujca:
1) Prezydent RP,
2) Rada Ministrw,
3) Prezes Rady Ministrw,
4) ministrowie.
Powysze umiejscowienie w hierarchii pod wzgldem penionych
funkcji na pierwszym miejscu Prezydenta RP wynika z penienia
bardzo wielu funkcji na rnych paszczyznach funkcjonowania
pastwa oraz zada wzgldem Rady Ministrw. Kolejnym
organem jest Rada Ministrw, ktrej kompetencje wymienione
w Konstytucji RP umiejscawiaj ten organ za Prezydentem RP.
Nastpnym organem pod wzgldem tego kryterium jest Prezes
Rady Ministrw, ktrego funkcje stawiaj ten organ za Rada
Ministrw, a przed ministrami, ktrym moe wyznaczy zadania
do wypenienia.
Kryterium realnej wadzy, mona zdefiniowa jako
rzeczywisty wpyw na funkcjonowanie pastwa. Wykorzystujc
to kryterium hierarchia organw naczelnych przedstawia si
nastpujco:
1) Rada Ministrw,
2) Prezes Rady Ministrw,
3) Prezydent RP,
4) ministrowie.

254
Pod wzgldem kryterium realnej wadzy na pierwszym miejscu
jest Rada Ministrw wynika to z tego, e wspomniany organ
naczelny ma rzeczywisty wpyw na funkcjonowanie pastwa
oraz na ycie obywateli w najwikszym stopniu ni pozostae
organy. Jest to wynikiem penionych funkcji, ktre maj
bezporedni wpyw na pastwo i jednostek yjce
w tym pastwie. Kolejnym organem jest Prezes Rady Ministrw,
ktrego zadaniem jest reprezentowanie, kierowanie pracami oraz
zapewnienie wykonywania polityki Rady Ministrw.
Umiejscowienie Prezydenta RP przed ministrami wynika z tego,
e ma on wikszy wpyw na funkcjonowanie pastwa ni
ministrowie.
Powysza hierarchizacja naczelnych organw
administracji pod wzgldem dwch rnych kryteriw ma za
zadanie przedstawienie, e jest moliwe zhierarchizowanie tych
organw i to na dwa rne sposoby.
Hierarchia jest wana przy sprawowaniu wadzy i ma
bardzo istotny wpyw na administracj publiczn w pastwie
oraz na obywateli. Hierarchia naczelnych organw administracji
jakim jest: Prezydent RP, Rada Ministrw, Prezes Rady Ministrw
oraz ministrowie ma za zadanie zwikszenia przejrzystoci, ktre
organy w pastwie maj najwikszy wpyw na kierunek polityki
kraju (kryterium realnej wadzy) lub ktre organy maj istotne
funkcje na dziaania administracji publicznej w pastwie
(kryterium penionych funkcji).

Wykaz aktw prawnych:

1. Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona
przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r. (Dz.U.
z 1952 r. nr 33 poz. 232).

255
 2. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia
1997 r. (Dz.U. z 1997 r. nr 78 poz. 483).
3. Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postpowania
administracyjnego (t. j. Dz.U. z 2016 r. poz. 23).
4. Ustawa z dnia 8 sierpnia 1996 r. o Radzie Ministrw (t. j.
Dz.U. z 2012 r. poz. 392).

Wykaz literatury:
1. Bo J., Prawo administracyjne, Wrocaw, 2010,
2. Jagielski J., Administracja centralna, w: Prawo
administracyjne, red. Wierzbowski M., Warszawa 2015,
3. Szmulik B., Serafin S., Miaskowska-Daszkiewicz K., Zarys
prawa administracyjnego, Warszawa, 2016,
4. Ura E., Prawo administracyjne, Warszawa 2012,

Wykaz innych rde:

1. haso hierarchia,
http://sjp.pwn.pl/sjp/hierarchia;2560395, [dostp online:
28.12.2016],

256
Mateusz Turski Przywdca szacunek do niego i ile go
potrzeba?

Hierarchia oraz dialog wydaj si by dosy rozbienymi

pojciami lecz w miar upywu wiekw coraz bardziej zaczynay
si do siebie zblia. Hierarchowie, przywdcy, liderzy, szefowie
coraz czciej nawizuj dialog, co przynosi pozytywne efekty.
Warto by si zastanowi czym jest prawdziwy przywdca
i przywdztwo. Jaki moe by idea?
Kim jest przywdca i co to jest przywdztwo?
Istnieje wiele definicji przywdztwa i przywdcy
pierwszymi tego typu zagadnieniami zajmowaa si politologia
i socjologia. Jednak stopniowo wraz z rozwojem gospodarczym
zaczto zajmowa si tym problemem w wielu innych
dziedzinach nauk. W kadej definicji moemy zauway, e
przywdztwo przejawia si wtedy gdy prbujemy wpywa na
zachowanie innych osb.
Przywdca jest ot utosamiane pojcie ze sowem lider
i susznie w wielu opracowaniach te sowa s uywane
zamiennie. Wedug Rickyego W. Griffinea przywdca to osoba
ktra jest w stanie oddziaywa na zachowanie si innych bez
uycia siy. Przywdca charakteryzuje si posiadanym
szacunkiem i posiadaniem wadzy (ktr czsto zdobywa
poprzez szacunek innych). Ricky W. Griffine twierdzi take, e
przywdztwo jest to wykorzystywanie wpywu niepolegajcego
na przymusie do wytwarzania celw organizacji bd grupy i
motywowanie zachowania nastawionego na osignicie tych
celw. Przywdztwo jest to grupa cech przypisana jednostkom
ktre s uwaane za liderw1.

1R.W. Griffin, Postawy zarzdzania organizacjami, prze. M. Rusiski,

Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 1996, rozdzia 15.
257
 Pamita trzeba e przywdztwo nie jest tym samym co
zarzdzanie. Koncepcja przywdztwa ma w sobie 5 elementw
nie wystpujcych w zarzdzaniu:
1. Wskazywanie kierunku dziaania,
2. Inspirowanie podwadnych,
3. Tworzenie zespow,
4. Dawanie przykadu (na szacunek musisz sobie zasuy),
5. Bycie akceptowanym przez podwadnych (posiadanie
szacunku)2.

Przywdztwo ewoluowao bardzo szybko w ostatnim

stuleciu i da si zauway e odpowiedzialno oraz wpyw na
decyzje jest coraz bardziej podzielony i nie spoczywa tylko na
przywdcy. W latach 20 XX wieku przywdztwo byo widziane
jako odwzorowanie woli lidera przez podwadnych przez
zmuszanie ich aby byli posuszni i by szanowali przywdc i byli
mu lojalni. W latach trzydziestych oprcz tego co w latach
dwudziestych uwaano, e pod t definicj rozumiano proces,
w ktrym lider nadawa kierunek ludziom i organizacji. W latach
40 przywdztwo byo okrelane jako zdolno do kierowania
i przekonywania do swoich racji bez wzgldu na zajmowane
stanowisko, pozycj, wadz czy okolicznoci. W kolejnym
dziesicioleciu przywdztwo nazywano dziaaniami
przywdcw w grupie i wadz nadawan przez jej czonkw.
W nastpnej dekadzie pod nazw t rozumiano umiejtno
nakaniania ludzi aby wspdzielili w kierunku do ktrego d.
W latach siedemdziesitych przywdztwo byo utosamiane jako
oddziaywanie lidera na podwadnych w zalenoci od ich typu.
Lata 80 przyniosy liderom wicej pracy gdy w przywdztwie

2Przywdztwo wedug Johana Adaria, N. Thomas (red.), Krakw, Oficyna

2009, s. 12.
258
lider musi inspirowa podwadnych do dziaa czyli tym samym
szacunek do niego nie by z gry przypisany i musia sobie na
niego zapracowa. W kocwce XX wieku przywdztwo byo
postrzegane jako sia lidera i jego stronnikw w celu
odpowiednich decyzji aby osign dany cel3. I nadszed XXI
wiek w ktrym to cao definiowania przywdztwa jest bardzo
chaotyczna i niespjna. Jednake L. J. McFarland, L. E. Senn i J. R.
Childress wyodrbnili 6 wymiarw ktre ukazuj wszystkie
cechy przywdztwa w XXI wieku.
1. Przywdztwo nie jest tylko dla szefa,
2. Przywdztwo pomaga w deniu do doskonaoci innym,
3. Przywdztwo to nie jest to samo co zarzdzanie,
4. Przywdztwo ma ludzki wymiar i zachca do wsplnego
szacunku,
5. Przywdcy musz mie holistyczne podejcie do ycia
ktre zakada rne moliwoci,
6. Przywdztwo jest opanowaniem umiejtnoci do
inicjowania, przewidywania i wdraania zmian4.

Przywdca kto to jest?

Termin przywdca jest uywany zamiennie ze sowem
lider, ktre w dzisiejszych czasach zyskuje coraz wiksz
popularno. Przywdc (lidera) mona zdefiniowa na wiele
sposobw ale najczciej pojawiajcymi definicjami s:
Przywdca jest to osoba potrafica wpywa na zachowanie
innych bez uycia siy
lub
Przywdca to osoba, ktra jest akceptowana w roli przywdcy5.

3 P. Dzikowski, Przywdztwo w organizacjach gospodarczych w warunkach

polskich, Difin, Warszawa 2011, s. 15.
4 Tame, s.15.

259
Da si zauway w tych definicjach i osoba ktra jest
akceptowana przez innych oraz potrafica oddziaywa na ludzi
musi wzbudza ich szacunek. Tak wic przywdc jest osoba
szanowana.
Dialog w wybranych modelach Przywdcw
Istnieje par modelw przywdcw, ktre wpywaj na to
ile szacunku potrzeba okazywa przywdcy. S nimi midzy
innymi:
Przywdca charyzmatyczny W ostatnich 30 latach
w duym stopniu przeksztaci si paradygmat przywdcy.
Przywdca charyzmatyczny przestaje by modny. Przestano
wierzy, e skuteczny przywdca powinien by osob sprawujc
autorytarn wadz, wydajc rozkazy oraz sprawujc cig
kontrol. Przywdc charyzmatycznym nazywamy osob ktra
nie ma nic wsplnego z dialogiem midzy nim
a wsppracownikami. Osoba ta dziaa wedug reguy ja mam
zawsze racj i wy musicie mnie sucha. W tym modelu liczy si
tylko i wycznie hierarchia.
Przywdca transakcyjny Model ten kadzie nacisk na
relacje (powizania) pomidzy liderem oraz jego zwolennikami.
Przedmiotem tego modelu wida, e zainteresowania i korzyci
pynce z (opartych na wymianie) stosunkw midzy ludmi,
a wic w sytuacji, gdy przywdca co daje (na przykad nagrody)
w zamian za co innego (zaakceptowanie jego wadzy). W tym
modelu zaobserwowa mona e przywdca musi si liczy ze
zdaniem podwadnych6.

5 E. Brzeziska, Czowiek w firmie: bez obaw i z ochot, Difin, Warszawa

2009, s. 33.
6 J. Supernat, Przywdztwo w organizacji, Instytut Nauk
Administracyjnych Uniwersytetu Wrocawskiego.
260
 Przywdca transformacyjny jest modelem w ktrym lider
przewodzi poprzez zaangaowanie ludzi oraz potrzeb
wnoszenia ich wkadu do celu ktry maj wsplnie osigni.
W modelu transformacyjnym przywdca jasno formuuje cele
organizacji oraz potrafi zaangaowa i inspirowa innych aby te
cele chcieli zrealizowa. Transformacyjno lidera polega na
rozwijaniu i transformacji nie tylko danej organizacji czy celu ale
rwnie na wsppracujcych z nim ludzi zgodnie z ich talentami
i pomysami. Tak wic w tym modelu mamy bardzo
zaawansowany dialog midzy przywdc i podwadnymi7.
Przywdca wedug Paula Herseya i Konnetha Balacharda
powinien dostosowa swj model przywdztwa, do tego jak
oczekuj tego jego podwadni. Lider nie powinien patrze tylko
na siebie ale powinien skupia si na podwadnych. Wedug nich
lider powinien wyrobi sobie szacunek wsppracowniku.
Pamitajmy o tym e dostajemy tyle szacunku ile sami go dajemy.
Skupianie uwagi na wsppracownikach z punktu widzenia
przywdztwa, a zwaszcza jego skutecznoci jest
odwzorowaniem faktu, e to wanie oni akceptuj lub odrzucaj
lidera, a przede wszystkim jego autorytet. To bardzo wpywa na
efektywno wykonywanych przez wsppracownikw zada8.

Przywdztwo jest relacj relacja wpywa na szacunek

Przywdztwo jest tym co zachodzi pomidzy tymi co przewodz

a tymi co za nimi podaj czyli relacj. To wanie relacja,
a waciwie jej charakter ma podstawowe znaczenie w kreowaniu

7 W. Maota, Jak z menadera sta si przywrc? Poradnik dla menaderw

i coachw, Difin, Warszawa 2012, s. 40-42.
8 P. Dzikowski, Przywdztwo w organizacjach gospodarczych w warunkach

polskich, Difin, Warszawa 2011, s. 34.

261
si przyszych osigni i sukcesw. Zwizek oparty tylko
i wycznie na nieufnoci strachu i hierarchicznoci nigdy nie
przynosi oczekiwanych rezultatw ani korzyci. Jedynie relacja
oparta na wzajemnym szacunku i zaufaniu jest gwarantem
odniesienia sukcesu.
Potwierdzeniem tej tezy s badania przeprowadzone
przez Jodi Taylor i Valerie Sess z Center for Creative Leadership,
czyli organizacji, ktra zajmuje si badaniami na temat
przywdztwa. Odkryy one, e najwaniejszym czynnikiem ktry
decyduje o sukcesie na kierowniczym stanowisku jest wanie
relacja z podwadnymi. Wyniki bada wykazay e, czynnik
ludzki jest waniejszy nawet od nowoczesnych technologii. Panie
przeprowadziy badanie polegajce na ankiecie internetowej
w ktrej to prosiy uczestniczcych midzy innymi o to aby
decydowali, ktry czynnik bdzie najbardziej potrzebny eby
osign sukces organizacyjny. Do wyboru byy umiejtno
korzystania z nowinek i Internetu oraz zdolnoci interpersonalne.
Wyniki byy bardo wyraziste, wskazyway, e 72% respondentw
opowiada si za zdolnociami interpersonalnymi, a tylko 28% za
nowinkami technicznymi. Wyniki wskazuj na to, e umiejtno
utrzymywania dobrych relacji i wzajemny szacunek jest o wiele
waniejsza ni znanie technik i dobrodziejstw techniki. Nie wane
co ale z kim!
Podobne badania przeprowadzano w Public Allies,
organizacj ktra dziaa w ramach AmeriCorps, ktra to zajmuje
si szkoleniem przywdcw. W badaniach bray udzia mode
osoby w wieku midzy 18 a 30 lat. Pord pyta byy te dotyczce
kluczowych cech dobrego przywdcy. Odpowiedzi ktra
najczciej si pojawiaa bya umiejtno spojrzenia na sytuacj
z cudzego punktu widzenia. Natomiast na drugim miejscu

262
znalaza si odpowied umiejtno nawizywania dobrych
relacji z innymi9.

Zakoczenie

O sukcesie w yciu zarwno prywatnym jak

i zawodowym zawsze decydowao i bdzie nadal decydowa to
czy umiemy wsppracowa z innymi. Podobnie jest
z przywdztwem. Zarwno przywdca jak i podwadni powinni
okazywa sobie wzajemny szacunek. A take powinni dy do
dialogu ktry rwnie jest przejawem szacunku. Jedn
z waniejszych rad jakie przekazuj midzynarodowi przywdcy
w artykuach Critical Eye s trzykrotnie powtrzone sowa
Komunikuj si, komunikuj si, komunikuj si10. Szacunek do
przywdcy ale rwnie przywdcy jest gwarantem
dugofalowego sukcesu.

9 J.M. Kouzers, B.Z. Posner, Przywdztwo i jego wyzwania, Wydawnictwo

Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw 2010, s. 20-21.
10 W. Maota, Jak z menadera sta si przywrc? Poradnik dla menaderw

i coachw, Difin, Warszawa 2012, s. 127.

263
Monika Woniak Dialog w korespondencji

1. Problematyka pojcia korespondencja oraz dialog

Termin korespondencja moemy definiowa jako

wymian informacji pomidzy osobami poprzez tekst utrwalony
na papierze, w postaci np. listu czy pocztwki lub elektronicznie
za porednictwem czatu, komunikatorw czy e-maila. Pojcie to
odnosi si take do reportau z terenu, ktry zostaje przesany
przez korespondenta do redakcji gazety, radia czy telewizji,
zwaszcza z zagranicy. Korespondencj take nazywamy kolekcj
wysanych lub otrzymanych listw1.
Dialog zosta wyjaniony jako wypowied wielostronna,
rozmowa prowadzona pomidzy dwiema lub kilkoma osobami,
prowadzana w formie wymiany zda, pogldw, argumentw,
myli lub spisana, majca na celu utworzenie wizi midzy
osobami w niej uczestniczcej dla zespoowego dziaania. Celem
dialogu moe te by uksztatowanie si przekazu midzy
adresatem a odbiorc. Podstaw kadego dialogu jest wymiana
informacji, przejawiajca si poprzez obustronne zadawanie
pyta oraz ch uzyskania podanych informacji2.

2. Korespondencja kiedy

Kto list dosta. Komu serce bije.

Idzie czyta pod kwitnce jabonie.
Czyta. Chwyta si rk za szyj
i dno traci, i w powietrzu tonie.

1 Korespondencja, w Encyklopedia Powszechna PWN, 2016,

http://sjp.pwn.pl/slowniki/korespondencja.html,(16.12.2016 r.).
2 https://pl.wikipedia.org/wiki/Dialog_(literatura), (16.12.2016 r.).

264
 Maria Pawlikowska-Jasnorzewska List3

Korespondencja dawniej opieraa si gwnie na pisaniu

listw czyli pisemnych wiadomoci wysyanych do odbiorcy
przez adresata. Miaa ona zazwyczaj form wiadomoci spisanej
na kartce papieru, spakowanej do koperty, zapiecztowanej,
a nastpnie wysanej do adresata. Korzenie pisania listw sigaj
ju czasw staroytnego Egiptu, pastwa Sumerw, Chin, pniej
Imperium Rzymskiego, a take staroytnej Grecji. Przed
wynalezieniem papieru, listy byy spisywane na glinianych
tabliczkach, skorupkach glinianych, ptnie, skrze, drewnianych
tabliczkach woskowanych i dotyczyy gwnie spraw
handlowych4.
Zanim wynaleziono telegraf, telefon oraz Internet, listy
byy podstawowym sposobem porozumiewania si midzy
ludmi, szczeglnie na odlego. Obecnie list straci na
znaczeniu, coraz mocniej wypierany jest przez bardziej
bezporednie a zwaszcza szybsze sposoby komunikacji.
Cay urok pisania listw tkwi w oczekiwaniu na
odpowied drugiej osoby, na powiceniu uwagi i czasu aby ten
list napisa. W licie moemy przekaza innym osobom nasze
uczucia, podzieli si chwilami radoci, rwnie smutku. Samo
przelanie myli przynosi nieraz ulg autorowi. W literaturze
epistolografia zajmuj wysoka pozycj, wszystkim znane s np.
Listy pisane prze Jana III Sobieskiego do ukochanej Marysieki
lub Listy Juliusza Sowackiego skierowane do Matki.

3 K. Lenkiewicz, Wybr wierszy okolicznociowych dla klas I-III.

Warszawa, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 1994.
4 http://www.bibliotekawszkole.pl/inne/gazetki/93/index.php,
(18.12.2016 r.).
265
3. Korespondencja dzi

W XXI wieku prawie cakowicie zapomniano

o korespondencji w formie papierowej, zwaszcza w formie
listownej. Ludzie w dzisiejszych czasach wol uywa duo
prostszych form komunikacji, ktre s mniej skomplikowane,
oraz pracochonne. Obecnie wolimy pisa e-maile, SMS-y, uywa
innych komunikatorw czy tez czatw. Komunikacja staa si
duo atwiejsza a w szczeglnoci szybsza. Nie trzeba oczekiwa
na odpowied kilka tygodni jak byo w tradycyjnej formie
korespondencji, wystarczy kilka sekund aby otrzyma
wiadomo zwrotn5.
Jednak ma to te swoje minusy. Nie ma ju tej dawnej
fascynacji jaka towarzyszya oczekiwaniu na odpowied,
domylaniu si co te druga osoba nam odpisaa. Obecnie
wiadomoci s bardzo ubogie w tre, s pisane pod wpywem
chwili, nie przekazuj tyle emocji co listy kiedy.

4. Dialog

Kunsztem tworzenia dobrych dialogw jest stworzenie

iluzji, i jest to prawdziwa rozmowa w formie spisanej jako
wiadomo lub przelanej na papier. Rozmowa ta ma za zadanie
wyrazi nasze emocje, odczucia, przekaza drugiej osobie nasze
myli, ide.
W wikszoci dialog opiera si na komunikacji
niewerbalnej, z tym wyjtkiem e wszystko odbywa si za
pomoc spisanych sw oraz z uyciem licznych emotikon.

5 W. Kopaliski, Opowieci o rzeczach powszednich. Warszawa,

Oficyna Wydawnicza Rytm 1998.
266
Zarwno w wiadomociach spisanych jaki i w komunikacji
niewerbalnej gwnym celem jest przekazanie pewnej treci,
w taki sposb aby odbiorca by w stanie j odszyfrowa.
Komunikacja interpersonalna jest znacznie atwiejsza, gdy
nadawca nie ma moliwoci duszego przemylenia swojej
wypowiedzi, ciko mu zapanowa czsto nad gestami, mimik,
przez co przekazuje nieraz znacznie wicej informacji ni by tego
chcia. Natomiast przekaz w formie spisanej daje moliwo
dokadnego przemylenia pisanych sw, a odbiorca tylko
poprzez pisane znaki moe odczyta przekaz6.
Dzisiejszy jzyk staje si coraz uboszy, przekaz dy do
minimalizmu minimum sw, maksimum treci. W jzyku
pisanym uywa si coraz wicej skrtw, ktre uatwiaj
i znacznie przyspieszaj proces komunikacji. Emocje
przedstawiane s gwnie za pomoc emotikon, zdecydowanie
naduywanych przez modych ludzi. Nie dbamy o poprawn
pisownie naszego przekazu, robi to za nas autokorekta lub po
prostu wydaje nam si e odbiorca bdzie w stanie domyli si
o co nam chodzio. Rwnie tradycyjny szyk zdania sta si mniej
wany, znaki interpunkcyjne s coraz rzadziej stosowane.
Wpywa to znacznie na obnienie poziomu etykiety jzykowej
w naszym spoeczestwie, przez co szczeglnie pisanie
oficjalnych listw, e-maili, w ktrych poprawne posugiwanie si
jzykiem pisanym jest niezbdne, moe sprawia pewne
trudnoci.
Kolejnym tematem ktry znaczco wpywa na poziom
komunikacji w dzisiejszym spoeczestwie jest wplatanie
w przekaz znacznej liczby zapoycze z innych jzykw,
zwaszcza z jzyka angielskiego. Czsto wyrazy te s spolszczone,

6J. Stewart, Mosty zamiast murw. Podrcznik komunikacji interpersonalnej,

Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2005.
267
a nie pisane poprawnie, jednak mnogo oraz czsto ich
uywania sprawia e zakorzeniy si one tak w nasz mow, tekst
i uwaane s za cz naszego jzyka. Sprawiaj one jednak
pewn trudno w odbiorze posuguj si nimi zwaszcza
modzi ludzie, dla reszty spoeczestwa mog one by nie
zrozumiae. I to wanie moe prowadzi do powstania pewnych
barier w odkodowaniu przekazu. Take rnego rodzaju skrty
s wykorzystywane do uatwienia porozumiewania si, co jest
kolejn przyczyn jego uboenia7.
Nastpnym zagadnieniem zwizanym z wtkiem dialogu
jest wplatanie w tekst emotikon, czyli ideogramw skadajcych
si ze znakw tekstowych, sucych do wyraania uczu,
gwnie przy pomocy komunikatorw, SMSw, czatw.
Kademu znakowi graficznemu przyporzdkowane jest
konkretne wyjanienie, emocja, ktra zrozumiaa jest
w spoeczestwie. Nieraz z samych buziek potrafimy
zbudowa cae zdanie, a nawet przekaz. Modzie przejawia
w obecnych czasach tendencj do naduywania tej formy
przekazu, nie potrafi nieraz zbudowa zdania bez uycia
emotikon. Tak jak poprzednio znaki te stworzono po to aby
uatwi przekaz, aby jak najmniej wysiku wkada w pisanie
tekstu, przez co podchodzimy do niego coraz mniej emocjonalnie,
a nadmiar uczu wyraonych przy pomocy emotikon, sprawia e
nie przywizujemy wagi do nich tak jak kiedy8.

4. Podsumowanie
Problematyka dialogu w korespondencji to niezwykle
ciekawe zagadnienie. Zarwno pojcie korespondencji jak

7http://natemat.pl/69397,jak-mowi-dzis-mlodziez, (18.12.2016 r.).

8http://www.polskieradio.pl/23/266/Artykul/186291,Glebsze-
znaczenie-emotikonow, (18.12.2016 r.).
268
i dialogu znacznie ewoluowao na przeomie wiekw,
korespondencja idc wraz z rozwojem technologii zmienia form
przekazu, natomiast dialog dostosowa si do zmian
zachodzcych w spoeczestwie. Postp nie zawsze odbierany jest
pozytywnie i tak jeli odnosi si to do dialogu to nie do koca
mona powiedzie e idzie on w dobr stron. Tre
przekazywana w korespondencji poprzez dialog staa si
niezwykle uboga, wrcz lakoniczna, powszechne stao si
naduywanie skrtw, a take znakw graficznych potraficych
przedstawi niemal wszystko: uczucia, czynnoci, przedmioty,
reakcje i wiele innych. Ludzie chc coraz bardziej uatwi sobie
ycie przez co jzyk w obecnych czasach jest znacznie
zdegradowany, rzadko uywa si jego poprawnej formy,
zwaszcza odnosi si to do modziey, ktra tylko w szkoach
obligowana jest uywa poprawnej polszczyzny.

269
Martyna Wrbel Zdolno do przekonywania rozmwcy

Sztuka przekonywania drugiej osoby kojarzy si gwnie

z usiln prb namwienia rozmwcy do naszego zdania,
pogldw, opinii czy osdw. Technika przekonywania usilnie
powizania jest z zagadnieniem manipulacji czy si perswazji.
Manipulacja nawizuje do totalitarnej propagandy, co
w rzeczywistoci godzi w intelektualn niezaleno jednostki.
Owe zagadnienie jest dalekie dzisiejszym wartociom
opierajcych si przede wszystkim na wolnoci. Jednake wiele
osb niewiadomie poddanych zostaje silnemu wpywowi, jaki
wywieraj media czy chociaby najblisze otoczenie. Z kolei
sztuka perswazji, poprzez ktr rozumie si nakonienie osoby
lub grupy osb do okrelonych dziaa czy zachowa przybiera
rne formy. Ukryta jest ona w prymitywnych sztuczkach bd
wysublimowanych technikach i jest ona wszechobecna.
Poczwszy od najprostszych reklam i ofert sklepowych a po ch
osignicia wadzy politycznej1.
Sztuka ksztatowania wasnych a tym bardziej cudzych
przekona pozornie wydaje si by prosta. Jednake mylnym jest
stwierdzenie, i zmiana przekona w bliskich zwizkach, czyli
takich gdzie perswazyjna energia jednego czowieka
ukierunkowana jest na jedn bd dwie osoby nie jest
skomplikowana. Ch zmiany pogldw moe obejmowa
rodzin, przyjaci, wrogw a nawet szefostwo czy podwadnych.
Owa prba moe si zakoczy pomylnie, przez co mwca
zyskuje zaufanie i poparcie najbliszego otoczenia, lecz take

1K. Parafiska, Proces perswazji. Wybrane narzdzia manipulacji, Instytut

Wiedzy i Umiejtnoci, Warszawa 2012, s. 7.
270
moe ona skutkowa niepowodzeniem2. Dar przekonywania
mona bardzo atwo wypracowa, albowiem przez cae ycie
czowiek doskonali wasne umiejtnoci komunikacyjne a tym
bardziej negocjacyjne. Podczas przekonywania drugiej osoby do
konkretnej racji naley podkreli suszno wasnego zaoenia
i uwydatni rzeczy, ktrym si zaprzecza. Osoba, ktra usiuje
przekona kogo do wasnej racji powinna mocno zaangaowa
si w proces komunikacji, a poprzez skuteczn argumentacj
przedstawi wasne stanowisko. Podczas doboru waciwych
argumentw winno si mie na uwadze typ drugiego rozmwcy.
Istotna w tym przypadku staje si rola dopasowania. Podczas
rozmowy naley zwrci szczegln uwag na: tempo
wypowiedzi drugiego rozmwcy, uywane przez drug osob
sformuowa, a take uwzgldni czy kieruje si ona emocjami.
Precyzyjne dopasowanie do stosowanego przez polemist stylu
zwiksza prawdopodobiestwa przekonania go do wasnej racji3.
Zaangaowanie wyraa nastawienie do rozmwcy
i tematu. Jeeli mwca nie jest w peni zdeklarowany wobec
zajmowanego stanowiska, bd nie przywizuje duej uwagi do
argumentacji nie bdzie on w peni przekonujcy. Suchacz
doskonale rozpoznaje emocjonalny stan oponenta, dlatego te
mwca powinien wybra styl komunikacji, ktry nie bdzie
pozbawiony wyrazu i wyrazi sw argumentacj w przekonujcy
sposb. Podczas rozmowy winien zastosowa modulacj gosow,
yw gestykulacj i mimik a take utrzymywa stay kontakt
wzrokowy z polemist. Uzasadnienia i sformuowania musz
zosta precyzyjnie dopasowane do odbiorcy. Wwczas istnieje

2 H. Gardner, Zmiana pogldw. Sztuka ksztatowania wasnych i cudzych

przekona, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw 2006, s.
137.
3 http://www.competitiveskills.pl/aktualnosci/sztuka-przekonywania-

214.html (dostp: 13.11.2016 r.)

271
wiksze prawdopodobiestwo osignicia zamierzonego efektu.
Ponadto stosowanie retorycznych rodkw, jakimi s kontakt
wzrokowy oraz akcentowanie powinno si czy z pozytywnym
nastawieniem do tematu. Mwca wyraajc entuzjazm, rado
czy umiarkowan potrzeb autoprezentacji sprawia, e stosowane
rodki retoryczne staj si skuteczne4. Jedn z najwaniejszych
zasad podczas zaangaowania w zmian opinii wrd innych
osb jest stronienie od egocentryzmu, czyli przesadnego
przywizania do osobistej metody interpretacji wydarze. Celem
techniki zmierzajcej do modyfikacji cudzych pogldw nie jest
przedstawienie wasnego punktu widzenia, lecz prba
zaangaowania psychiki suchacza. Kluczowe jest pozyskanie
informacji o skryptach oraz mocnych stronach, a take
rezonansach i oporach drugiego czowieka aby podczas prby
zmiany jego pogldw mona byo osign podany efekt.
W konsekwencji doprowadzi to do sytuacji gdzie oponent
pozostanie otwarty na wszelkie zaproponowane mu zmiany5.
Rwnie istotne jak unikanie egocentryzmu jest take
pozytywne wyraanie wasnych emocji, ktre poniekd stanowi
idealne narzdzie wpywu na rozmwc. W psychologii emocje
odgrywaj bardzo wan rol. Pozytywne emocje wynikaj
z oceny relacji z bliskim otoczeniem podmiotu i s one zgodne
z jego celami. Natomiast negatywne emocje ukazuj pejoratywn
ocen relacji z otoczeniem bowiem koliduj z celami podmiotu.
Z powyszego twierdzenia mona wywnioskowa, i
przeywane uczucia usilnie s powizane z partykularnymi
recenzjami zaistniaych bd przewidywanych sytuacji i nie
wi si one z ich normatywn ocen. Niekiedy mona

4 C. Dietrich, Retoryka sztuka przekonywania. Jak mwi, aby nas suchano;

Jak skutecznie argumentowa, Wydawnictwo EDU, Warszawa 2008, s. 74
75.
5 H. Gardner, Zmiana pogldw, s. 149.

272
przewidzie konkretne zachowanie drugiej osoby, poniewa
niektre sytuacje z gry oceniane s negatywnie lub pozytywnie.
wiadcz o tym heurystyczne reguy, ktre nawizuj do
antropocentryzmu wskazuj na to, co jest waciwe lub
nienaleyte. Znajc okrelone normy heurystyczne mona
wymusi na rozmwcy okrelone emocje, poprzez formowanie
nowych sytuacji czy ocen, a take wyraanie uczu, ktre stworz
u interlokutora wraenie solidarnoci uczuciowej co w efekcie
doprowadzi do jego okrelonej reakcji. Uzyskanie tego efektu
zaley do wielu czynnikw na linii odbiorca nadawca.
Najistotniejszym jest jednak emocjonalny stosunek odbiorcy do
nadawcy a take stworzenie poznawczego lub emocjonalnego
dysonansu. Emocja stanowi pewn nadwyk, ktra w procesie
werbalnej interakcji pomaga mwcy w przekonaniu odbiorcy do
zaakceptowania proponowanego stanowiska. Zgodnie z teori
solidarnoci uczu oponent nie ma moliwoci zanegowania
wyraonego uczucia z podobn atwoci, z jak odrzuciby sam
ocen niepotwierdzon konkretn emocj. Nadawca poprzez
zastosowanie emotywnego aktu zabezpiecza przyjcie przez
suchacza oceny, towarzyszce wyartykuowanej emocji. Poprzez
sprytn manipulacj uczuciami mona doprowadzi do
uwiarygodnienia i wzmocnienia wasnego pogldu6.
Podczas wyraania wasnych pogldw ogromn moc
stanowi argument. Zanim mwca doprowadzi do przekonania
suchacza wpierw wyraa konkretne twierdzenie, ktre nie
stanowi jeszcze argumentacji, jednake po zastosowaniu
waciwego stwierdzenia staje si przekonujcym. W przypadku
braku konkretnego dowodu mwca sprawia wraenie osoby

6 G. Habrajska, Wyraanie emocji jako narzdzie wpywu na odbiorc

[w:] G. Sawicka, W. Czechowski, Sytuacja komunikacyjna i jej parametry.
By nadawc, by odbiorc, Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru
2014, s. 22 30.
273
nierzetelnej, a samo stwierdzenie staje si niezbyt przemylane.
Uzasadnione tezy s najmniejsz aktywn jednostk
argumentacji. Dlatego te odpowiedni proces przekonywania to
stosowanie trafnych uzasadnie, ktre bd dopasowane do
rozmwcy. Rodzaje stosowanych argumentw warunkuj
metody uzasadniania tez, ktre mwca chciaby zaprezentowa.
Argumentacj mona podzieli na rzeczow, emocjonaln,
logiczn, racjonaln, prawdopodobn oraz etyczn7. Ponadto
mona wyrni taktyki negatywne lub pozytywne.
Rzeczowa argumentacja, inaczej zwana merytoryczn
objawia si poprzez autentyczne i konkretne przykady, ktre
powiadczaj prawidowo goszonej tezy. Suchacz obiera je
jako uzasadnione dowody, wobec ktrych nie ma wtpliwoci,
dlatego wypowied mwcy staje si dla niego przekonujca. Do
merytorycznych przykadw nale midzy innymi: wypowiedzi
cenionych naukowcw, wyniki naukowych bada, dane
statystyczne, podsumowujce zestawienia, cytaty z historycznych
dokumentw czy publikacji naukowych a take wypowiedzi
ludzi, ktrzy ciesz si powszechnym autorytetem. Natomiast
argumentacja emocjonalna odwouje si do uczu retora bd
suchacza. Mwca usiuje zbudowa wasn argumentacj na
sympatii niechci, lku, litoci czy wspczuciu. Tym samym
stanowi to najsabszy sposb argumentowania. Owy styl winien
by wykorzystywany w celu ubarwienia wypowiedzi bd
nadania jej indywidualnych cech. Podczas oficjalnych wystpie
tene typ argumentacji nie jest pozytywnie postrzegany. Z kolei
argumentacja logiczna to wyciganie waciwego wniosku
z prawdopodobnej przesanki. Owy styl jest uwaany za
najskuteczniejsz metod przekonywania mwcy, bowiem opiera
si na logicznym myleniu. Logiczne argumenty s na tyle silne,

7 C. Dietrich, Retoryka sztuka przekonywania, s. 75 76.

274
e nie mog by wykorzystane przeciwko retorowi8. Racjonalna
argumentacja jest usilnie podobna do argumentacji
merytorycznej. Polega na dowodzeniu tezy popierajc j liczbami,
statystykami, faktami i danymi. Mwca wymusza tym samym
logiczne mylenie u oponenta. Korzystn cech jest
niepodwaalno dowodw, chyba e interlokutor odnajdzie inne
informacje, ktre wskazywayby na nieprawidowo
zaprezentowanych przez rozmwc argumentw.
Prawdopodobna argumentacja opiera si na stosowaniu podczas
uzasadnienia odniesie do oglnie akceptowanych przez
spoeczestwo tradycji, konwencji czy dowiadcze. W tyme
celu mwca posuguje si przerysowaniami czy uoglnieniami.
Uzasadnienie jest precyzyjnie sformuowane i suchacz bez
wikszego problemu moe zrozumie koncepcj retora albowiem
nie wymaga to od niego znacznego wysiku intelektualnego.
Jednake argumentacja moe zosta bardzo szybko obalona gdy
zostan przytoczone przeciwstawne dowiadczenia. Z kolei
etyczna argumentacja nawizuje do norm i wartoci
obowizujcych w danej wsplnocie. Objawia si w formie
licznych hase czy kompleksowych poj jak na przykad ochrona
rodowiska, dobro dzieci, sprawiedliwo, zdrowie,
rwnouprawnienie. Owa argumentacja ma zastosowanie tylko
w przypadku gdy rozmwcy faktycznie podzielaj identyczny
system wartoci. Ma ona najwiksza si przekonywania,
poniewa nikt nie podwaa reprezentowanych przez siebie
pogldw. Argument moe by odparty tylko w przypadku gdy
zaprezentowana warto staa si nieadekwatna do konkretnej
sytuacji bd przeciwstawienie jej odmiennej wartoci9.

8 https://wyszukiwarka.efs.men.gov.pl/product/lider-jako-
przekonujacy-mowca-materialy-i-cwiczenia/attachment/2568 (dostp:
16.11.2016 r.)
9 C. Dietrich, Retoryka sztuka przekonywania, s. 75 76.

275
 Taktyki argumentacji, zamiennie nazywane taktykami
negocjacji dziel si na pozytywne oraz negatywne. Do
pozytywnych technik nale taktyka marchewki, czyli
zaprezentowanie rozmwcy zalet oraz korzyci wynikajcych
z dostosowania si do propozycji, a take technika dodatnich
emocji, ktra polega na umiejtnym zaprezentowaniu
zajmowanego stanowiska, by rozmwca odebra afirmacj
sugestii jako powd do dumy. Natomiast negatywne koncepcje
zawieraj w sobie taktyk kija gdzie retor ukazuje oponentowi
straty wynikajce z odrzucenia zaproponowanej sugestii oraz
taktyk ujemnych emocji gdzie stanowisko mwcy ukazane jest
w taki sposb, aby interlokutor odczu wstyd a take dyskomfort
psychiczny podczas prby odrzucenia zasugerowanej opinii10.
Z powyszych wnioskw wynika, i argumentacja ogrywa
bardzo istotn rol podczas przekonywania rozmwcy. Aby
konwersacja z drug osob przebiega bezproblemowo,
a przedstawione przez mwc stanowisko zostao zaakceptowane
retor musi zastosowa si do powszechnie praktykowanych zasad
retoryki. Przede wszystkim powinien on:
1. Dobrze pozna swojego rozmwc. Dowiedzie si
jakie wartoci s wyznawane przez drug osob,
a take co z jej perspektywy jest istotne, korzystne
i wane. W przypadku umiejtnego suchania a take
zadawania licznych pyta przekonujcy pozna
argumenty jakie bd przemawiay do odbiorcy.
2. Sucha aktywnie. Dobry mwca powinien
zaangaowa drug osob w spraw a samym by przy
tym mocno zmotywowanym do podejmowania decyzji
rozwizujcych konkretne problemy. Suchanie drugiej

10http://www.competitiveskills.pl/aktualnosci/sztuka-
przekonywania-214.html (dostp: 16.11.2016 r.)
276
 osoby umoliwi take wzgldne dopasowanie do
uczestnika konwersacji.
3. Nada swojej wypowiedzi odpowiedni struktur.
Podczas przytaczania znajomych dla odbiorcy
argumentw naley zwrci szczegln uwag na
sposb ich wyraania. Silna argumentacja winna by
zastosowana na pocztku, a take podczas koczenia
rozmowy, natomiast w rodku wypowiedzi
umieszczane s sabsze argumenty.
4. Uywa waciwych sw. Jzyk jest niezwykle
istotnym aspektem podczas przekonywania, dlatego te
musi by on precyzyjnie dopasowany do rozmwcy.
Wypowiadane komunikaty powinny by proste, jasne
i klarowne, tak aby druga osoba bya w stanie
zrozumie istot wypowiedzi. Dodatkowym atutem jest
sia intonacji gosu. Rozmowa powinna przebiega
spokojnym i wyranym tonem gosu, natomiast sam
argument winien by mocnej zaakcentowany.
5. Panowa nad emocjami. Wikszo decyzji
podejmowana jest emocjonalnie a nie racjonalnie,
dlatego te argumentacja musi uwzgldni emocjonalne
zaangaowanie. Emocje s sprzymierzecem retora
i wraz z wypowiedzi stanowi jedno.
6. Zadba o dobry wizerunek. Ludzie chtniej ufaj
osobom o nienagannym wygldzie. Wwczas s oni
bardziej skonni przychyli si do prezentowanej
argumentacji. Efektywny mwca musi by
odpowiednio przygotowany do rozmowy, zwaszcza
do zadawanych przez drug osob pyta i wyraanych
wtpliwoci11.

11http://konteksthr.pl/jak-argumentowac-by-przekonac/(dostp:
17.11.2016 r.)
277
 Niewtpliwie rwnie istotne jak odpowiednie
argumentowanie wasnych przekona jest take stosowanie
rnych technik i taktyk manipulacyjnych. W wikszoci
przypadkw ludzie s wielce niewiadomi jak czsto ulegaj
manipulacji. Powodw jest duo, jednake najprostszym
wyjanieniem jest stwierdzenie, i czowiek jest z natury leniwy
umysowo, dlatego upraszcza wiele spraw. Wynika to ze swego
rodzaju wygodnictwa i upraszczania wasnego sposobu
mylenia12. Manipulacja staa si naturaln aktywnoci kadego
czowieka, ktry ma wyznaczony konkretny cel i zamierza go
osign w wiadomy sposb. Niekiedy cel ten zostaje osignity
niewiadomie, poniewa czowiek w peni nie jest uwiadomiony
swoich dz i chci. Takie zjawisko okrelane jest mianem
automanipulacji, czyli wpywem na samego siebie. Podczas gdy
ludzie czego pragn, wiadomie bd niewiadomie usiuj
przej kontrol nad wasn relacj z innymi osobami poprzez
umiech, zmian tonu gosu czy zaangaowanie. Wwczas
wywieraj lepsze wraenie lub gorsze gdy chc uzyska
wspczucie albo odstraszy kogo. Poprzez zastosowanie
rozmaitych zabiegw czowiek jest w stanie wpyn na drug
osob, a tym samym j zmanipulowa13.
Podsumowujc zdolno do przekonywania rozmwcy
wymaga ogromnego wysiku i pokadu pracy od mwcy.
Komunikacja jest niezwykle skomplikowanym procesem
tworzenia, nadawania a take odbierania i interpretowania
okrelonych treci, czyli komunikatw. To wzajemny proces
skutecznego przekazania informacji midzy odbiorc a nadawc,
ktry przebiega na licznych poziomach wiadomych bd nie.

12 S. Kiziczuk, Techniki manipulacji w praktyce, Wydawnictwo Zote

Myli, Gliwice 2007, s. 17 18.
13 M. Skaa, Manipulacja odczarowana! 777 skutecznych technik wpywu,

HELION, Gliwice 2015, s. 11.

278
Ma on na celu wymian zda, dozna, sdw, odczu, potrzeb
lub oczekiwa, a towarzyszy mu komunikacja werbalna a take
niewerbalna. Komunikatywny czowiek potrafi w zrozumiay,
prosty i klarowny sposb przekaza innym wasn opini. Z kolei
skuteczna komunikacja ma miejsce gdy ludzie s w stanie w jasny
sposb odczyta komunikaty wymieniane pomidzy sob. O nic
innego jak zdolno do porozumiewania si. Z punktu widzenia
umiejtnoci do przekonywania innej osoby niezwykle wane jest
dopasowanie do rozmwcy. W aspekcie komunikowania
dopasowanie moe zaistnie na poziomie werbalnym, gdy
mwca dobiera odpowiednie sownictwo, poziomie
niewerbalnym poprzez dostosowanie postawy ciaa, mimiki,
gestykulacji, a take na poziomie wokalnym gdzie istotne staj si
rytm, tempo i gono mwienia14.
Ludzie podejmuj kluczowe decyzje, zgodnie z ich
wasnymi przekonaniami. To wanie z nimi identyfikuj si
emocjonalnie. Deklaracja osobistych przekona sprawia, e ciko
jest wpyn na jej zmian, albowiem czowiek broni jej nawet w
obliczu twardych argumentw czy faktw15. Dlatego te naley
umiejtnie posugiwa si sztuk perswazji i manipulacji, podczas
zmiany pogldw innej osoby. Niezwykle istotna staje si nie
tylko sama argumentacja, lecz take dopasowanie do mwcy,
zaangaowanie, unikanie egocentryzmu, pozytywne wyraanie
swoich emocji, aktywne suchanie, odpowiedni dobr
sownictwa a take prawidowa prezentacja siebie.

14 Kancelaria Prezesa Rady Ministrw, Skrypt Efektywna komunikacja

z uwzgldnieniem sytuacji kryzysowych, s. 3 (Cykl szkoleniowy
realizowany w ramach projektu pn. Wdroenie strategii szkoleniowej,
Programu Operacyjnego Kapita Ludzki wspfinansowanego ze
rodkw Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu
Spoecznego Priorytet V, Dziaanie 5.1, Poddziaanie 5.1.1).
15 K. Hogan, J. Speakman, Ukryta perswazja, Helion, Gliwice 2009, s. 3.

279
Bibliografia:
1. C. Dietrich, Retoryka sztuka przekonywania. Jak mwi, aby
nas suchano; Jak skutecznie argumentowa, Wydawnictwo
EDU, Warszawa 2008.
2. H. Gardner, Zmiana pogldw. Sztuka ksztatowania wasnych
i cudzych przekona, Wydawnictwo Uniwersytetu
Jagielloskiego, Krakw 2006.K. Hogan, J. Speakman,
Ukryta perswazja, Helion, Gliwice 2009.
3. G. Habrajska, Wyraanie emocji jako narzdzie wpywu na
odbiorc [w:] G. Sawicka, W. Czechowski, Sytuacja
komunikacyjna i jej parametry. By nadawc, by odbiorc,
Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru 2014.
4. K. Hogan, J. Speakman, Ukryta perswazja, Helion, Gliwice
2009.
5. S. Kiziczuk, Techniki manipulacji w praktyce,
Wydawnictwo Zote Myli, Gliwice 2007.
6. K. Parafiska, Proces perswazji. Wybrane narzdzia
manipulacji, Instytut Wiedzy i Umiejtnoci, Warszawa
2012.
7. M. Skaa, Manipulacja odczarowana! 777 skutecznych technik
wpywu, HELION, Gliwice 2015.
8. Kancelaria Prezesa Rady Ministrw, Skrypt Efektywna
komunikacja z uwzgldnieniem sytuacji kryzysowych.

Netografia:
1. http://konteksthr.pl/jak-argumentowac-by-przekonac
2. http://www.competitiveskills.pl/aktualnosci/sztuka-
przekonywania-214.html
3. https://wyszukiwarka.efs.men.gov.pl/product/lider-
jako-przekonujacy-mowca-materialy-i-
cwiczenia/attachment/2568

280