REGIJE I REGIONALNA SAMOUPRAVA

1. POJAM REGIJE

Etimoloki pojam regije potie od Lat. rije ,,regio koja oznaava odreenu geografsku
oblast ili podruje povezano zajednikim prirodno- geografskim, historijskim, kulturnim i dr.
karakteristikama. U zavisnosti od konteksta moe imati razliite konotacije ;

- Za Ujedinjene nacije regije su kontinentalne geopolitike cjeline

- Za Evropsku uniju regije su prve geografske , politiko-administrativne jedinice ispod
nivoa nacionalnih drava.

U zavisnosti od jezika pojam regije moe imati vie znaenja :

u engleskom jeziku pod pojmom ,, regio podrazumijeva se odreena politika,

administrativno- teritorijalna jedinica.

U njemakom jeziku pojam,,region je povezan sa pojmom ..pejza i oznaava odreeno

podruje sa posebnim geografskim karakteristikama.

Nae govorno podruje razlikuje pojam ,,regije i ,,regiona

Pojam ,,region oznaava iru geografsku cjelinu unutar jednog kontinenta. Te ire geografske
cjeline esto obrazuju razliite politike ili ekonomske regionalne saveze na dijelu nekog
kontinenta. Npr. supranacionalne ekonomske i politike regionalne saveze drava:

- Savez drava jugoistone Azije ( ASEAN)

- Sjevernoameriki sporazum o slobodnoj trgovini (NAFTA)

- Pakt stabilnosti za jugoistonu Evropu

U politolokom znaenju pod pojmom ,,region se podrazumijeva grupa drava na dijelu

nekog kontinenta koje se prema geografskim, kulturnim, ekonomskim i dr. karakteristikama
razlikuju od drugih drava.

Pod ,,regijom se podrazumijeva ira prirodno- geografska cjelina unutar jedne drave, koja je
odreena zasebnom historijskim, saobraajnim, kulturnim i dr. elementima.

Regije se mijenjaju pod uticajem prirodnih sila, ali i drutvenih faktora. Proces nastanka i
razvoja regija kroz historiju razvoja ljudskog drutva proao je vie faza:

U prvoj fazi na oblikovanje regija uticaj su imali prirodni faktori (poplave, sue, klimatske
promjene, prirodni resursi) koje su dovodile do migracija. U drugoj fazi ovjek aktivno
uestvuje kroz urbanizaciju i eksploataciju prirodnih resursa. Trea faza historijskog
oblikovanja regija je prepoznatljiva u vremenu nastanka nacionalnih drava. U savremenom
odreenju regija se uvijek povezuje sa jednim velikim gradom kao regionalnim centrom
kojem gravitira ire geografsko podruje.

1
Regije moemo definisati prema fizikim, ljudskim ili funkcionalnim karakteristikama.
Zavisno od aspekta: prirodno-geografskog, kulturno-historijskog, ekolokog, socijalnog,
ekonomskog ili dr. dolazimo do razliitih definicija regije. Npr. ekonomske regije se razlikuju
po svojim prirodnim potencijalima ili razvijenosti odreene privredne grane : metalska
industrija, rudarstvo , poljoprivreda. Geografska regija je omeena prirodnim elementima:
vodotoci, planinski masivi, pustinje. Politika regija je odreena politika jedinica,
administrativno podruje unutar jedne drave. Utvrivanjem dominantnog elementa moe se
vriti podjela i klasifikacija regija. Zavisno od pristupa u definisanju regija moemo govoriti o
razliitim tipovima regija :

kulturno-historijske regije, ekonomske regije, geografske ili geoloke, turistike

regije, ekoloke regije, statistike regije ili politike regije.

Regije se mogu definisati i kao administrativne, ekonomske ili prirodne jedinice u kojima
postoji grad kao regionalni centar. ALDEN I MORGAN regiju vide kao relativno
homogeno podruje koncentrirano oko jednog ili vie centara sa jakim drutvenim ili
privrednim aktivnostima i funkcionalnim interakcijama.

U politikoj teoriji regije se svrstavaju u dvije osnovne skupine :

1. Historijski oblikovane regije, koje se prema svojim prirodno-geografskim, kultirnim i

jezikim karakteristikama razlikuju od drugih regija i u kojima je razvijena svijest
stanovnitva o kolektivnom identitetu, u smislu pripadnosti datoj regiji.( Radoslava
Raki :,, dinamina fizionomska teritofijalna jedinica kvalitativnog heterogenog
sadraja prirodnog i kulturnog sistema)
2. Regije formirane od strane drave, kao funkcionalne i administrativne jedinice sa
razliitom politiko- institucionalnom organizacijom i nadlenostima. ( Jasmina
Osmankovi :,, teritorijalni podsistem diferencirane strukture i specifinih ekonomskih
i socijalnih funkcija)

Pod POLITIKOM REGIJOM podrazumijevamo relativno homogeno, koherentno i

funkcionalno podruje unutar jedne drave sa odreenim stepenom autonomije i
vlastitim politikim i upravnim institucijama.

Prema nainu nastanka Aleksandar Simi razlikuje tri osnovna tipa regija:

a) Regije koje su nastale kao izraz administrativno- teritorijalne podjele unitarnih drava
kao poseban oblik lokalne samouprave ( npr. Grka i Portugal)
b) Regije koje nastaju u procesu prilagoavanja postojeih oblika teritorijalne
organizacije principima regionalnog ureenja drave (npr. vedska, Njemaka,
Holandija)
c) Regije koje predstavljaju poseban oblik institucionalne regionalizacije koja
podrazumijeva uvoenje regija u strukturu vlasti kao politikih entiteta koji u sebi
sadre i svojstvo decentralizovanih organa vlasti, ali prvenstveno svojstvo politike
autonomije (npr. panija i Italija).

2
Evropski koncept regije: regija je podruje koje predstavlja zaokruenu geografsku cjelinu
nastanjenu stanovnitvom kojeg karakteriu odreeni zajedniki, kulturni, historijski,
privredni, saobraajni i drugi elementi.

U dokumentima regionalnih vlasti Evrope moe se nai i ova definicija: ,, Regije se

formiraju pod okriljem centralne vlasti, sa predstavnikim i politikim ovlatenjima, koja su
prenesena na regionalnu skuptinu i lokalne oblasti koje su konstituisane na regionalnoj ravni,
a imaju ulogu koordinacije lokalnih oblasti.

Ivan Rogi iznosi tezu da su regije:,,Forme re/teritorijalizacija drutva nastale na kraju

industrijalizma kao sindikati opina kako bi se na lokalnoj i regionalnoj razini mogli
uspjeno odbraniti oni razvojni procesi i argumenti koji su nuni u ekolokoj i kulturnoj
rekonstrukciji nacionalnog teritorija. Sa te strane regije nisu elementi dravne organizacije i
nekonkuriraju dravi u pitanjima suvereniteta. Regije nastaju kao savezi opina kako bi se
efikasno uklonile zajednike razvojne smetnje.Na toj osnovi regije se mogu oblikovati i
transnacionalno. Granice regija ne mogu biti unaprijed zadane.

U dokumentima Skupstine evropskih regija, regija se definise kao: ,,Izraz posebnog

politikog identiteta kome je ustavom ili zakonom drave dodijeljena politika samouprava.
Za politolosko odreenje regije posebno je vaan regionalni identitet.

REGIONALIZAM

Se pojavljuje na evropskom kontinentu krajem 18. stoljeca u Francuskoj u vrijeme velike

Francuske revolucije 1789 g. Predstavljao je pokret otpora koji je zastupao ideju
decentralizacije vlasti sa ciljem ouvanja fizikog, prirodnog, kulturnog i historijskog
identiteta starih francuskih provincija. Regionalizam se moze definisati kao tenja jedne regije
(koja se kroz prirodno-geografske, historijske, kulturne, etnike i druge karakteristike
razlikuje od drugih regija) za veom ustavnom autonomijom u odnosu na centralnu dravnu
vlast.

Kao politoloki pojam i drutveni fenomen regionalizam uvijek izraava sistem vrijednosti i
politiku dinamiku koja se odnosi na organizaciju politikog sistema.

Konzervativno-organicistike teorije vide cijelovitost ili jedinstvo postojeih drutvenih i

dravnih poredaka u analogiji sa prirodom, u historijskoj evoluciji izraslim organizmom.

Racionalistike ugovorne teorije vide jedinstvo postojeih drutvenih poredaka u dravnom

garantovanom funkcionisanju demokratskim legetimisanog obrazovanja drutvene volje.

Unutaristiko-republikanske teorije dravnog i drutvenog poretka jedinstvo postojeih

drutvenih poredaka vide u funkcionalnom djelovanju drutvenih ustanova koje osiguravaju
ljudsko preivljavanje (funkcionalizam).

Nasuprot tim predodbama regionalisticki pokreti artikuliraju tri cilja:

Separatisti postavljaju u pitanje legitimnost cjelokupnog dravnog poretka. Oni za svoju

regiju polau pravo obrazovanja suverene drave ili prikljuenje nekoj drugoj dravi.

3
Federalisti gledaju na cijelokupnu dravnu i subnacionalnu teritorijalnost kao na razliite
razine jedne sloene cjeline. Svaka razina predstavlja samostalno teritorijalno podruje.

Autonomisti se suprostavljaju unitaristikoj ideji jedinstva i nedjeljivosti modernih

centralizovanih drava. Autonomisti istiu teritorijalno omeene posebne interese svoje regije
kao samostalnu politiku dimenziju, bez radikaliziranja tih zahtjeva do separatizma ili
uopavanja do federalizma. Njemacki teoretiar Rudolf Hilf razlikuje tri oblika
regionalizma: prvi je makroregionalizam u geopolitikoj slici Evrope u vremenu hladnog
rata i blokovski podijeljenog svijeta. Drugi je drustveno-demokratski regionalizam
zasnovan na naelu supsidijarnosti i decentralizacije vlasti. Poseban oblik je transgranini
regionalizam kao model budue Evrope koji se razvio sredinom 1980- tih godina.

Njemaki teoretiar Herman Libe razlikuje est tipinih oblika regionalizama u Evropi.

1) Regionalizam kao politiki pokret u kojem etnike manjine nastoje zatititi svoja
koletivna prava u nacionalno-drzavnom okviru.

2) Regionalizam u obliku separatizma koji predstavlja organizovanu borbu odredjenih

skupina za odvajanje iz nacionalne drave (Korzika, Baskija)

3) Regionalizmi koji imaju za cilj odvajanje oblasnih organa vlasti (izdvajanje

frankofonskih oblasti iz kantona Bern u vicarskoj u novi samostalni kanton Juri 1978).

4) Regionalizam u obliku tenji ka federalizmu koji je prisutan i u centralizovanim

evropskim nacionalnim dravama kao to je Francuska.

5) Regionalizam kao prekogranini kooperativni pokret lokalnih, oblasnih i dravnih

organa vlasti sa ciljem rjeavanja razvojnih problema.

6) Prekogranini regionalizam u kome se umjesto tehnikih i privrednih pitanja kao

razlog regionalne kooperacije javljaju etniki, jeziki, kulturni i historijski odnosi i
srodstva koji su podijeljeni dravnim granicama.

Prema njegovom stajalitu: Evropski regionalizmi sadanjosti jesu pokreti u kojima se

politiki istie pravo na jezik i narodnu pripadnost, na krajolik i kulturu ivota, na obiljeje
porijekla i kolektivno pamenje, na to da se bez posebnog opravdanja moe biti poseban i
drugaiji.

Regionalizam se moe shvatiti:,, Pojam koji oznaava neku vrstu pokreta za politiko-pravno
priznanje vee ili manje autonomije specifinih zajednica i njihovih teritorijalnih jedinica
vlasti. Regionalizam kao fenomen je usmjeren od dole ka gore on je decentralistiki i
politiki.

4
 2. KONCEPT EUROREGIJE

Prekogranina saradnja je jedan od prioriteta i politikih ciljeva Evropske unije. Ona stvara
nove politike, institucionalne, privredne i socijalne vrijednosti i daje doprinos evropskim
integracijama. Postoje razliiti oblici prekogranine saradnje izmeu evropskih drava.

Euroregije ili europske regije predstavljaju poseban oblik prekogranine saradnje lokalnih
vlasti i privatnih subjekata u pograninim podrujima evropskih drava. Ciljevi te saradnje
obuhvataju sve relevantne probleme lokalnih i regionalnih vlasti na pograninim podrujima,
a posebno u oblastima saobraaja, privrede, kulture, zatite okoline.

Posebnu ulogu ima radna zajednica evropskih pograninih regija.

Ova meuregionalna organizacija propisuje nekoliko kriterija koji se prekogranina saradnja

lokalnih institucija i subjekata moe idenficirati kao euroregija:

1) Udruivanje lokalnih vlasti na graninim podrujima dvije ili vie drava, u nekim
sluajevima sa posebnom parlamentarnom skuptinom;
2) Postojanje prekograninih organizacija sa stalnim sekretarijatom, timom strunjaka i
administrativnim osobljem;
3) Prekogranina saradnja putem privatnog prava, posredstvom nacionalnih udruenja ili
zaklada, u skladu sa odgovarajuim javnim pravom,
4) Saradnja na temelju javnog prava koje je zasnovano na meunarodnim sporazumima,
dvije ili vie drava;

Euroregije se svrstavaju u tri osnovne skupine:

- U prvu skupinu spadaju euroregije koje obuhvataju podruja u unutranjosti Evropske

unije
- U drugu skupinu spadaju euroregije koje se nalaze na perifernim podrujima, odnosno
vanjskim granicama Evropske unije
- U treu skupinu spadaju euroregije koje obuhvataju podruja drava lanica Evropske
unije i drava koje su potencijalni kandidat za lanstvo u Evropskoj uniji.

Karakteristike euroregije

Organizacija

1) Udruivanje regionalnih i lokalnih teritorijalnih jedinica sa obje strane dravne

granice, u nekim sluajevima sa sopstvenom parlamentarnom skuptinom;
2) Prekogranine organizacije sa stalnim sekretarijatom, strunim i administrativnim
osobljem i vlastitim finansijskim sredstvima;
3) Na osnovu privatnog prava, zasnovanog na nacionalnim udruenjima ili zakladama sa
obje strane granice i vaeim javnim pravom; ili
4) Na osnovu javnog prava, zasnovanog na meudravnim ugovorima kojima je
regulisano i lanstvo teritorijalnih jedinica u prekograninim organizacijama i
projektima.

Nain rada

5
 1) Razvojna i strateki orijentisana saradnja;
2) Prekogranina saradnja kojom se ne uspostavljaju nove upravne teritorijalne strukture;
3) Akteri prekogranine saradnje: graani, politiari, institucije, privredni subjekti,
socijalni partneri, kulturna udruenja itd;
4) Podruje ujednaavanja izmeu razliitih struktura i nadlenosti sa obje strane granice
(i u psiholokom pogledu)
5) Partnerska kooperacija, kako vertikalno (evropski, dravni, regionalni i lokalni nivo),
tako i horizontalno preko dravnih granica;
6) Provoenje prekograninih odluka na nacionalnim nivoima i prema utvrenom
postupku u svakoj dravi;
7) Ukljuivanje graana i politiara, institucija i socijalnih pertnera u procese
odluivanja, programe i projekte prekogranine saradnje;
8) Vlastite inicijative i osiguranje vlastitih sredstava je pretpostavka za pomo i podrku
u sufinansiranju projekata i programa od drugih subjekata;

Sadraj prekogranine saradnje

1) Demarkacija radnih podruja prema zajednikim interesima ( npr. privreda,

infrastruktura, kultura)
2) Saradnja na svim poljima: stanovanje, umjetnost, kultura, obrazovanje itd.
3) Socijalna i kulturna saradnja, ravnopravno sa privrednom i infrastrukturnom
saradnjom,
4) Realizacija Ugovora i Sporazuma usvojenih na evropskom i meudravnom nivou,
5) Savjetovanje, podsticanje i koordinacija prekogranine saradnje, posebno u sljedeim
oblastima: privredni razvoj; transport i saobraaj; regionalno planirane, zatita okoline
i prirode; kultura i sport, zdravstvo; energija; komunikacije; turizam; razvoj agrara;
inovacije i tehnoloki razvoj; obrazovanje; socijalna kooperacija; spaavanje i zatita
od katastrofa; odvoz i prerada otpada i javna sigurnost.

Postoji nekoliko razloga koji su doveli do prihvatanja koncepta euroregije. U XX st.

Drutveni i ekonomski procesi u Evropi su bili odreeni autarhinim sistemom nacionalnih
drava i ekonomija. Narodni identiteti su bili odreeni granicama nacionalnih drava. Dravni
centar je utvrivao nacionalnu ekonomiju, obrazovanje, socijalni sistem. Pogranine regije su
bile zapostavljene i periferne i u politikom i u drutvenom pogledu.Stanovnitvo je bilo
marginalizovano i inilo manjinu. Mobilnost kapitala i ljudi je bila niska, vanjska trgovina
ograniena.

Meutim, od 80-tih god. XX st. kroz proces globalizacije ekonomskog i kulturnog ivota,
evropskih integracija, regionalizacije, poveanje broja me. Organizacija, umanjena je uloga
nacionalnih drava i dolo je do relativizacije znaaja dravnih granica.

Prvi oblici prekogranine saradnje u Evropi su se razvilui 50-tih g. XX st. Izmeu Njemake,
Holandije, Francuske, vicarske i Belgije.

1962 g. Je uspostavljena ,,Regija Basiliensis izmeu junog Alzasa, Baden- Vitenberga i

Basela. Ta saradnja je zasnovana na viestoljetnim kulturnim i ekonomskim vezama
stanovnitva prije postojanja dravnih granica Francuske, Njemake i vicarske.

6
Prva ,,euroregija u Evropi je bila ,,Rhine Basin koja se prostirala u slivu rijeke Rajne.
Uspostavljena je 1978 g. Izmeu Holandije i Njemakei ukljuivala je 149 lokalne jedinice.
Kasnije je obuhvatila vicarsku, Francusku i zemlje Benelux-a

1987 g. je osnovana Asocijacija evropskih pograninih regija sa ciljem unapreenja

prekogranine i meuregionalne saradnje. Kasnih 80- tih g. XX st. Ovi procesi su imali veliki
uticaj na oblikovanje zajednike politike prekogranine saradnje na nivou Evropske zajednice.
Prihvaeno je stajalite da dravne granice predstavljaju glavnu prepreku za uspostavljanje
jedinstvenog evropskog trita, to je bio osnovni cilj Jedinstvenog evropskog akta iz 1986 g.

Prema novom konceptu usvojene zajednike politike, dravne granice su umjesto prepreke
trebale postati mostovi saradnje izmeu drava lanica EZ, i kroz integraciju jaati
identifikaciju evropskog stanovnitva sa EZ. Nakon Mastrihta 1992 g. ekonomska integracija
je postala osnovni cilj EU. Nakon 1993 g. na vanjskim granicama EU prema Centralnoj i
Istonoj Evropi je uspostavljen veliki broj ,, euroregija.

U uspostavljanju ,, euroregija bila je ukljuena EU, nacionalne vlade i lokalne vlasti.

Euroregije su predstavljale prve oblike saradnje sa dravama koje su bile potencijalni
kandidati za lanstvo u EU. EU je kroz INTERREG fondove finansijski podrala
prekograninu saradnju. Koncept euroregije je predstavljao i mehanizam stabilizacije i
saradnje razliitih etnikih zajednica, posebno u Istonoj Evropi i na Balkanu. I dok je broj
dravnih granica u Evropi stalno rastao, istovremeno je dolo do promjene njihovih uloga i
funkcija u mnogim oblastima : zatita okolia, borba protiv kriminala, imigracije i sl. EU je
institucionalizirani posrednik izmeu globalnog svjetskog trita i nacionalnih drava. EU je
70- tih i 90- tih g. posebno prihvatila prekograninu saradnju i prihvatila kao jedan od ciljeva
regionalne politike. Nakon pada Berlinskog zida euroregije su uspostavljene u zemljama
centralne, istone i jugoistone Evrope.

INTERREG je snano finansijski podrala razvoj pograninih regija. Na podruju Evrope

postoji oko 150 euroregija. Pogranina podruja sudjeluju sa oko 40% teritorije i oko 25%
stanovnitva EU. Euroregije kao institucionalni oblik prekogranine saradnje obuhvataju
skoro cjelokupan prostor Evrope.

3. POLITIKA I INSTITUCIONALNA OSNOVA REGIONALNOG RAZVOJA EU

7
Evropska teritorijalna saradnja ima vano mjesto u kohezijskoj politici EU.

U periodu od 2007-2013 g. Evropski fond za regionalni razvoj je sa oko 8,7 mld. Eura
finansijski podrao 70 prekograninih , transnacionalnih i meuregionalnih programa
saradnje. Kako bi unaprijedile prekograninu, transnacionalnu i meuregionalnu saradnju, EU
je posebnom uredbom osnovala Evropski savez za teritorijalnu saradnju EGTC. Osnovna
svrha ovoga tijela je da regijama olaka upravljanje projektima prekogranine saradnje, koji
su esto ogranieni razliitim pravnim i upravnim sistemima drava lanica.

Prvi projekat je bila belgijsko-francuska inicijativa ,, Eurometropole Lille-Kortrijk-Tournai

od 1. Januara 2008 g. koja predvia zajedniku projektnu saradnju u oblastima razvoja
saobraaja i uslunih djelatnosti. Uspjeh razvoja prekogranine saradnje meu evropskim
dravama zavisi od mnogih faktora, kao to su etno-nacionalna struktura stanovnitva
pograninih regija, njihova ekonomska i demografska obiljeja, priroda pravnog i
politikog sistema drava, socijalno- ekonomski profil regija, struktura naselja u
regijama i sl. Historijska heterogenost granica EU bitno utie na uspjeh koncepta euroregije.
Ta razlika se ogleda u demografskoj naseljenosti, ekonomskoj razvijenosti, tradiciji
institucionalne saradnje ili u etnikoj strukturi stanovnitva. Prekograninu saradnju esto
ograniavaju razliiti i pravni politiki sistemi evropskih drava.

Prekogranina saradnja nije samo nacionalni nego i evropski prioritetni politiki cilj EU.

Razvojem regionalne politike EU na principa supsidijarnosti i partnerstva u posljednje dvije

decenije dolo je do politike regionalizacije drava EU od prenosa zakonodavnih nadlenosti
na regionalne institucije.

Regionalna politika EU kao politika kohezije je imala radikalne transformacije.

Uvedena je Rimskim ugovorima 1957g, prvi put ozvaniena Jedinstvenim evropskim aktom
iz 1986g, Mastrihtskim ugovorom iz 1993g ekonomska i socijalna kohezija je uz ekonomsku i
monetarnu uniju i jedinstveno unutranje trite postavljena kao centralni cilj EU i Lisabonski
ugovor je dodao ,,teritorijalnu dimenziju i pruio osnovu za proirenje okvira politikih
pitanja i razvojnih prioriteta.

4. NOMENKLATURA TERITORIJALNIH STATISTIKIH JEDINICA (NUTS)

8
Sa ciljem stadardizacije kohezijske politike EU evropski ured sa statitstiku (Eurostat) je
poetkom 70tih godina uspostavio jedinstven sistem za podjelu EU na regionalne teritorijalne
jedinice sa ciljem prikupljanja statistikih podataka.

NUTS je hijerarskih sistem podjele teritorija EU koju ima svrhu prikupljanja, razvoja i
harmonizacije i regionalnih statistikih podataka. Na temelju tih podataka vri se
socijalno-ekonomska analiza stanja u regijama EU. NUTS sistem predstavlja osnovu za
oblikovanje i standardizaciju regionalne politike EU. Klafisifikacija regija po NUTS
sistemu se zasniva na najmanjem i najvecem broju stanovnika odreene regije.

NUTS razina minimum maksimum

NUTS 1 3.000.000 7.000.000
NUTS 2 800.000 3.000.000
NUTS 3 150.000 800.000

U EU teritorij svake drzave je podijeljen na odreen regije NUTS-1 razine, a svaka od tih
regija je podijeljena na odreen broj regija NUTS-2 razine koje obuhvataju regije NUTS-3
razine. Niim razinama ispod 150.000 stanovnika pripadaju lokalne administrativne jedinice.

2003g Evropski parlament i Evropsko vijee su donijeli posebnu Uredbu o NUTS

klasifikaciji. 2004g u NUTS klasifikaciju su uvedene regije 10 novih lanica EU, a 2007
regije Bugarske i Rumunije. Subnacionalna podjela odreene drave na statistike regije se
vri na temelju normativnih ili analitikih kriterija.

Regije uspostavljene po normativnim kriterijima su izraz politike volje, imaju upravnu

funkciju i odreene nadlenosti, a kod njihovog uspostavljanja uzima se u obzir broj
stanovnitva, kulturni, historijski i drugi faktori.

NUTS regije su omeene analitikim (funkcionalnim) kriterijima, a uspostavljaju se na

osnovu demografskih, geografskih, ekonomskih i socijalnih elemenata. To su analitike regije
i nemaju upravnu funkciju.

NUTS se po pravilu zasniva na normativnim kriterima, tj postojeim upravnim teritorijalnim

jedinicama unutar drave. U dravama EU na regionalnom nivou postoje dva nivoa
teritorijalnih jedinica. Npr. u Njemakoj to su Savezne zemlje ( Bundeslender) i okruzi
(Kreise) u njihovom sastavu. U Italiji su regije, a unutar njih provincije. U paniji autonomne
zajednice i provincije. U Francuskoj regije i departmani.

Za analizu ekonomsko-socijalnog stanja u regijama u pravilu se koriste regije NUTS-2 razine

(bazne regije). One su i glavni instrumenti provoenja regionalne politike EU.

NUTS-2 klasifikacija predstavlja osnovu za utvrivanje kriterija raspodjele sredstava iz

strukturnih fondova za prvi cilj regionalne politike EU (,,konvergencija).

9
Regije NUTS-1 razine (vee socijalno-ekonomske regije), koje obuhvataju vie regija NUTS-
2razine, se ukljuuju samo ukoliko se radi o specifinim problemima. Regije NUTS-3 razine
se koriste za specifine privredne analize.

Drave koji su kandidati sa lanstvo u EU utvruju posebne statistike regije koje nakon
prijema postaju sastavnim dijelom NUTS klasifikacija. Promjenu NUTS klasifikacija
Evropska komisija provodi svake 3 godine. Promjene unutar nacionalnih upravnih regija
direktno mijenjaju i NUTS klasifikaciju odreene drave.

Prema NUTS klasifikaciji EU uspostavljene 2008 g. privredno podruje EU je podijeljeno na

97 regija NUTS-1 razine, 271 regija NUTS -2 razine i 1303 regije NUTS-3 razine.

Lokalne administrativne jedinice su svrstane u dva nivoa: prvi nivo je definisan u:

Bugarskoj, ekoj, Kipru, Estoniji, Finskoj, Grkoj, Maarskoj , Irskoj, Letoniji, Litvaniji,
Luksemburgu, Malti, Poljskoj, Portugalu, Sloveniji, Slovakoj i Velikoj Britaniji.

Drugi nivo se sastoji od oko 12000 opina.

Najvee regije prema povrini nalaze se u vedskoj i Finskoj. Dvije najvee regije prema
broju stanovnika na NUTS-1 razini nalaze se u Njemakoj (Sjeverna Rajna i Vestfalija) sa
18.mil i Italiji (North-Ovest) sa 15 mil.stanovnika.

Najmanja regija na NUTS-1 razini je Aland u Finskoj sa 26.000 stanovnika.

Na NUTS-2 razini najvie stanovnika imaju regije ile de France i Lombardija u Francuskoj.

Na NUTS-3 razini najvie stanovnika imaju panske provincije Madrid i Barselona,

Italijanske provincije Milano, Rim i Napoli, Grki Nomos Attiki, te glavni grad Njemake
Berlin sa preko 3 mil. stanovnika.

5. MODELI REGIONALIZACIJE DRAVA LANICA EU

6. KRALJEVINA PANIJA- ,,DRAVA AUTONOMIJA

10
Od 18 st. Pa do pada Frankove diktature i donoenje demokratskog ustava 1978 g. Kraljevina
panija je bila visoko centralizovana drava. Napoleonovo osvajanje i rat za nezavisnost
poetkom 19. St. je oznaio poetak historijskog konflikta izmeu izgradnje panske nacije i
perioda modernizacije. Politika elita je nastojala paniju izgraditi po modelu francuske
apsolutne monarhije i centralistikog dravnog ureenja. Nakon oslobodilakog rata
historijske regije su izgubile status autonomnih entiteta i zamijenjene sa 49 provincija po
uzoru na francuske departmane. Uspostavljen je jedinstven pravni sistem, a provincije su bile
pod strogim nadzorom centralne drave.

Liberalna modernizacija izgradnja stabilne dravne strukturne i socijalna integracija u paniji

nije bila uspjena kao u Francuskoj. Zbog toga to su u paniji kralj i katolika crkva zadrali
snanu ulogu u drutvenom i politikom sistemu. Sukobi izmeu nacionalista i liberala su u
toku 19 st. dovela do tri graanska rata. Zbog toga je panska drava ostala relativno slaba u
izgradnji kulturnog i nacionalnog jedinstva. Industrijalizacija je bila skoncetrisana u dvije
historijske regije: Katalonija i Baskija. panija nije imala ni vanjskog neprijatelja koji bi
usmjerio u pravcu jedinstva i ujedinjenja, a izgubila je i status kolonijalne sile. Za razliku od
Francuske svaka promjena vladajueg reima znaila je i promjenu teritorijalne i politike
organizacije. Tako je u kratkom vremenu Prve Republike (1873-1874) uklonjena monarhija i
uvedena federalna republika kako bi se udovoljilo zahtjevima baskijaca i katalonaca. Ove
promjene su uticale na jaanje regionalnih pokreta u Galiciji, Valensiji i Andaluziji. Poslije
sloma Prve Republike ponovo je uvedena monarhija i jo snaniji sistem dravnog
centralizma. U vremenu Druge Republike (1931-1939) ponovo su uvedeni elementi
regionalne autonomije. Katalonski nacionalisti su proglasili nezavisnu republiku Kataloniju.
Katalonija je dobila status autonomije iako njena nezavisnost nikad nije ostvarena. Taj status
su nekoliko godina poslije dobile Galicija i Baskija, a i druge regije su izrazile zahtjeve za
vlastitom autonomijom. Graanski rat 1936 doveo je do sloma Druge Republike i dolaska na
vlast Frankovog reima. Frankova diktatura je bila opredijeljena na ,,antikomunizam i
,,antiseparatizam. Nacionalno jedinstvo je bio temeljni cilj njegove politike ideologije, a
reim zasnovan na brutalnoj represiji u uklanjanju razliitih regionalnih identiteta. Ali ni ta
politika nije izbrisala kulturne i jezike raznolikosti panskog drutva.

Naprotiv dovela je do jaanja regionalizma i regionalnih pokreta. Regionalna autonomija se

pojavila kao kljuno pitanje u transformaciji panskog politikog sistema nakon Frankove
diktature. Izolacija panije 60 tih i 70 tih godina 20st od procesa integracije
zapadnoevropskih drava je bila ekonomski neodriva. Nakon pada Frankove diktature i
prelazom iz autoritativne drave u parlamentarnu monarhiju historijske regije su dobile priliku
za ostvarenje prava na samoupravu i autonomiju. Zahtjevi za autonomiju su prije svega bili
izraeni u Kataloniji, Baskiji i Galiciji i bili su zasnovani na posebnom i snanom
historijskom identitetu ovih regija. Meutim, stanovnitvo iz drugih regija je izrazilo zahtjev
za ustavnom autonomijom posebno u Andaluziji.

1977 su odrani prvi demokratski izbori i stvoreni preduslovi za pripremu novog ustava.
Politike stranke su odustale od radikalnih zahtjeva i postignut je koncenzus. panija je
postala liberalna demokratska drava i podijeljena je na autonomije (regije, provincije i
zajednice). U paniji je od 1979 do 1983 osnovana 17 autonomnih zajednica i 2 gradske

11
autonomije na afrikoj obali uz viskok stepen autonomije. Autonomne zajednice su dalje
podijeljenje na 50 provincija i imaju vlastite neposredno izabrane predstavnika tijela i
izvrne organe. Autonomne zajednice su politike samouprave sa svojim Statutima koji
reguliraju njihovu organizaciju i odgovornosti u okviru granica postavljenih Ustavom drave.

REGIJE: Andaluzija, Aragon, Asturias, Balearic Islands, Canary Islands, Cantabria, Castile-
La Manche, Castile-Leon, Catalonia, Valencia, Extremadura, Galicia, Madrid, Murcia,
Navarre, Basque Countru, La Rioja

Ustavom je panija ustanovljena kao drava autonomija. Ustav iz 1978g je poseban u

tome to sadri odreene kvazi-federalne elemente. Formalno panija nije federalna drava.
Ustav iskljuuje federalizaciju, a pravo i stepen autonomije regija se odreuje njihovim
Statutima, a ne Ustavom drave. Budui da je proces decentralizacije otvoren, postoji
mogunost da panija poput Belgije postane federalno ureeno drava. Regionalizacija
panije je izvrena kroz incijative samih regija, a ne centralne dravne vlasti to je dovelo do
znatne asimetrije u regionalnoj organizaciji. U paniji nije prihvaeno rjeenje teritorijalne
organizacije po uzoru na ameriki tip federalne drave ili klasian tip kao to je Italija.
Umjesto toga u ustav je ugraeno : pravo na autonomiju nacionalnosti i regija koje je
uspostave, kao i solidarnosti izmeu svih njih.

U panskom politikom sistemu i jedinice lokalne samouprave imaju autonomiju koja se

odnosi na odreena izvrna i regulaturna ovlatenja. U pogledu autonomnog poloaja
optina i oblasti postoje pravne nejednakosti. Ustav panije priznaje pravo na autonomiju
lokalnih entiteta, ali ne definie njihove nadlenosti. U veini ovlasti za regulisanje
autonomnog statusa optina i oblasti imaju autonomne zajednice. Drava i autonomne
zajednice imaju privilegovan poloaj u odnosu na lokalne vlasti, ali je i pravo na lokalnu
samoupravu ustavna kategorija. Ustav regulie i pitanje izbora lokalnih organa vlasti. lanove
lokalnih skuptina e izabrati stanovnici optina prema naelu univerzalnosti, jednakosti,
slobode. Gradonaelnika e birati vijenici ili stanovnici.

Ustavom je definisano da javna uprava slui optim interesima i da se obavlja na principima

efikasnosti, hijararhije, decentralizacije, dekoncentracije i koordinacije. Pravni poloaj javne
uprave lokalnih zajednica je regulisan dravnim normama, a u nekim sluajevima i normama
autonomnih zajednica. Ustav garantuje autonomije optinama i njihov pravni subjektivitet, a
njihovu vlast i administraciju predstavljaju gradska vijea koja se sastoje od gradonaelnika i
vijenika. Ustav navodi da drava ima nadlenost u pogledu pravnog reima javnih uprava i
namjetenika i da e svi slubenici imati isti tretman. Koncept teritorijalne organizacije
panije ostavio je mnoga otvorena pitanja u pogledu politikih odnosa izmeu drave,
autonomnih zajednica te oblasnih i optinskih institucija. Regionalne zajednice sa druge
strane imaju zakonodavna ovlatenja i vei politiki znaaj. Ustav kraljevine panije mnogo
ire definie status regija njihove nadlenosti i daje im vei stepen ustavne zatite. Ustav
priznaje nacionalnostima i regijama pravo na samoupravu, iako direktno ne konstituie
autonomne zajednice.

Autonomne zajednice u panije se razlikuju po stepenu autonomije kao i po zahtjevima za

obimom prava na samoupravu. Regije kao autonomije mogu same da odlue: da ostanu na

12
najniem stepenu autonomije ili da sami odrede svoja ovlatenja koja mogu biti razliita od
bilo koje druge autonomne zajednice. Time je dolo do asimetrije u regionalnom ureenju
drave. A ona se ogleda u statusu historijskih zajednica (Katalonija, Baskija,Galicija i
Andaluzija) koje su preuzele ovlasti od centralne drave.

Pored toga postoji i velike razlike u socijalnoj i ekonomskoj razvijenosti autonomne

zajednice. Najvea snaga asimetrije svoj izvor nalazi u djelovanju regionalnih nacionalistikih
stranaka koje ulazak u vlast esto uslovljavaju dodatnim zahtjevima za autonomijom.
Nadlenost autonomnih zajednica su razliita jer su utvrena samim statutima autonomnih
zajednica. Njihove nadlenosti obuhvataju:

-prostorno ureenje

-stambenu izgradnju grada

-poljoprivredu i umarstvo

-zatitu okolia

-vodosnadbijevanje od regionalnog znaaja

-privrednu politiku, kulturu, socijalno staranje, zdravstvo.

Postoji razlika u obimu samoupravnih nadlenosti izmeu historijskih regija i ostalih

autonomnih zajednica. Historijske regije imaju znatno iri dijelokrug nadlenosti.

Npr. Katalonija i Baskija imaju vlastitu policiju koje imaju iroke ovlasti dok druge
autonomne zajednice imaju ograniene policijske snage ili ih uopte nemaju. Autonomne
zajednice uivaju vlastitu financijsku autonomiju, a financijska sredstva potiu iz vlastitih
poreza i doznaka drave. Svi propisi koji donose autonomne zajednice moraju biti u skladu sa
panskim ustavom i dravnim zakonima. Teritorijalna struktura panija pokazuje
karakteristike koje su zajednike federalnoj dravi i dravi regija. Zajedniki elemenat je
legitimitet podjele ovlatenja drave na vie teritorijalnih jedinica. Teriorijalne jedinice mogu
da provode politike odluke i da uspostave organizaciju slino onoj koja postoji na nivou
centralne drave sa regionalnim ili federalizovanim zakonodavstvom i vlastima. Time je
panija organizovana kao drava autonomija. Autonomna zajednica je ovlatena da donosi
odluke o osnivanju opina, njihovom ukidanju i izmjeni teritorijalnih granica. Kontrolu
zakonitosti nad radom opina i drugih organa vlasti imaju i drava i regija koje mogu
pokreniti sudski postupak za ukidanje odluka opina. Osnovni pravni instrument koje regije
ostvaruju svoja prava na samoupravu je Statut koji je osnivaki akt autonomnih zajednica, a
ustavom je definisan kao osnovni institucionalni propis svake autonomne zajednice.
Statuti su sa jedne strane dravni propisi, a sa drugi strane pravne norme kojima se utvruje
osnivanje, razvoj i to je najvanije obim nadlenosti autonomnih zajednica. Statut je
integralni dio pravnog poretka drave, podreen je dravnim ustavom i podlijee kontroli
ustavnog suda. Svaku izmjenu statuta mora potvrditi dravni parlament. Svaka izmjena statuta
mora biti prihvaeno i na referendumu stanovnitva.

13
Elementi koje mora da sadri svaki statut su:

-ime zajednice koje odgovara njenom historijskom identitetu

-granice njene teritorije

-naziv, organizaciju i sjedite autonomnih institucija

-Preuzeta ovlatenja unutar ustavnog okvira. Statut se moe mijenjati procedurom koju
sam utvruje, ali uz obaveznu saglasnost panskog dravnog parlamenta.

U iskljuiva nadlenost drave spadaju regulacija osnovnih uslova koja garantuje

ravnopravnost svim pancima, dravljanstvo i imigraciju; meunarodni odnosi; odbrana;
privredno i krivino zakonodavstvo, zakonodavstvo o izvravanju krivinih sankcija;
procesno , radno i graansko zakonodavstvo; carine; monetarni sistem; kredit i osiguranje;
socijalna zatita.

U pogledu nadlenosti potrebno je imati u vidu da autonomne zajednice imaju pravo da

preuzmu i u Statut ugrade sve poslove koji nisu u izriitoj nadlenosti drave, a ukoliko
to ne uine poslovi ostaju u nadlenosti drave. Autonomne zajednice imaju sve nadlenosti
koje nisu dodijeljene dravi i koje su sadrane u njenom statutu.

Baskija, Katalonija, Galicija, Navara i Andaluzija su uspostavile najiri mogui stepen

autonomije koje obuhvataju sve nadlenosti koje nisu u iskljuivoj nadlenosti drave.

Najznaajniji mehanizmi zatite interesa autonomnih zajednica u paniji ogleda se u

dvodomnom dravnom Parlamentu. Njega ine Kongres i Senat. Prema ustavu panije
senat je dom teritorijalnog predstavnitva senatori se biraju neposredno u autonomnim
zajednicama njih 204. U svakoj autonomnoj zajednici se biraju po 4 senatora, izuzetak su 3
velika ostrva: Velika Kanarska, Majorka, i Tenerife u kojoj se biraju po 3 senatora. Zatim
sedam malih ostrva u kojima se bira po jedan senator. Gradovi Seuta i Melije na afrikoj obali
biraju po dva senatora. 47 senatora biraju se posebno u zakonodavnim tijelima atonomnih
zajednica. Kod izbora poslanika u kongresu takoe se vodi rauna o regionalnoj
zastupljenosti. Svaka autonomna zajednica predstavlja jednu izbornu jedinicu, a broj
poslanika koji se bira je srazmjeran broju stanovnika autonomne jedinice. Za rjeavanje
sporova je nadlean ustavni sud.

Financijska autonomija autonomnim zajednica je garantovana ustavom, a to su prihodi:

- porezi koje drava djelimino ili potpuno ustupi, prirezi na dravne poreze i drugi oblici
uea u prihodima drave

- sopstveni porezi takse i doprinosi

- Doprinosi iz fonda za kompenzacije meu razliitim podrujima i druga davanje na teret

opteg budeta drave

- prihodi od sopstvene imovine i privatno-pravni prihodi

14
 - proizvodi kreditnih operacija

Nacionalno zakonodavstvo garantuje pravo autonomnih zajednica na odreivanje i

prikupljanje poreza. U tome se ogleda financijska samostalnost autonomnih zajednica.
Finansiranje autonomnih zajednica se vri na principima solidarnosti i koordinacije.

Finansijska ovlatenja autonomnih zajednica su regulisana dravnim zakonom, a princip

solidarnosti se ostvaruje putem meuteritorijalnog kompenzacionog fonda. Ustav nudi
autonomnim zajednicama iroku listu moguih izvora finansiranja od vlastitih poreza, udjela
u dravnom prihodu do sredstava iz meuteritorijalnog kompenzacijskog fonda.

Autonomne zajednice potpuno samostalno ureuju svoju institucionalnu strukturu, a to su:

- Parlament

- Predsjednik

-Vlada

- Vii sud pravde

Parlament je jednodomno predstavniko tijelo koje broji izmeu 25 do 135 stanovnika sa

mandatom od 4 godine. Parlament bira Predsjednika iz reda svojih lanova i nadzire njegov
rad i rad Vlade. Svi Parlamenti autonomnih zajednica (izuzev Seute i Melije) imaju
zakonodavnu nadlenost. Predsjednik je na elu izvrne vlasti i predstavlja autonomnu
zajednicu. Vii sud pravde je vrhovni sudski organ u okviru autonomne zajednice. Autonomne
zajednice su osnovale i druge institucije kao to su: institucije ombudsmena, visoka
savjetodavna tijela za kulturu, ekonomska ili socijalna pitanja.

paniji su nedostajali mnogi elementi u izgradnji jedinstvenog nacionalnog identiteta npr.

panija nikad nije uspjela izgraditi jedinstven obrazovni sistem, vojne elite su esto
ograniavale demokratske reforme, obavezno regrutovanje nikad nije postojalo, jedinstveni
simboli nacionalnog identiteta poput zastave nikad nisu u potpunosti prihvaeni. Iako je
panija visoko decentralizirana drava zahtjevi za potpunom autonomijom i nezavisnou i
dalje su izraeni. Snani regionalni identiteti su posebno izraeni u historijskim nacijama
regija .Prema istraivanju regionalni identitet je razvijen u svim regijama, a u nekima
(Galicija , Kanarska ostrva, Navara) je posebno izraen. Samo u Baskiji i Kataloniji je
regionalni identitet povezan i sa potpunim odbacivanjem panskog identiteta.

Regionalni pokreti u Baskiji i Kataloniji su u poetku demokratske tranzicije 1977 g pokrenuli

debatu o regionalizaciji panije. Nakon prvih demokratskih izbora katalonska i baskijska
regionalna partija su bile jedine dvije regionalne partije koje su bile zastupljene u dravnom
parlamentu. Nakon regionalizacije panije broj regionalnih politikih partija i broj glasova
koje su osvajale je u konstantnom porastu. One se bitno razlikuju prema politikim idejama
koje zastupaju. Neke su usmjerene ka veoj kulturnoj autonomije regija ili zatiti ekonomskih
interesa, a neke tee ka separatizmu i esto nasilnim putem nastoje ostvariti svoje politike
ciljeve. Posebno znaajno jeste da regionalni pokreti u paniji postoje u svim autonomnim

15
zajednicama ukljuujui i Madrid. Tekst panskog Ustava je u velikoj mjeri odraz napetosti
izmeu razliitih politikih koncepcija o teritorijalnom ureenju, ali i nastojanja da se
postigne sporazum koji bi ublaio historijske i teritorijalne razliitosti, ali i ouvao jedinstvo
drave. Ipak je demokratska tranzicija panije bila prilino uspjena i moe posluiti kao
model demokratizacije i regionalizacije mnogim dravama.

7. REGIONALIZAM I REGIONALIZACIJA REPUBLIKE FRANCUSKE

Sve do 80tih godina 20st. Francuska je bila izrazito centralizovana drava koja je
ograniavala autonomiju i prenos ovlasti na regionalne i lokalne vlasti. Francuska je poznata
kao drava sa velikim brojem historijskih regija, koje su prepoznatljive po cijeloj Evropi. Do
18 st. i poetka Francuske revolucije 1789g. u Francuskoj su postojala etiri razliita i
relativno autonomna administrativna pravna i finansijska sistema. Kralj Luj IX i kardinal
Rielje su poduzeli prve mjere koje su dovele do centralizacije Francuske. Francuska
revolucija je 1789g. ukinula feudalni poredak, svrgnula monarhiju i vlast prenijela na narod.
Stvorena je ideja jedinstvene Francuske nacije, ali i jedinstva dravne teritorije. Time je
izraen zahtijev za unitarnom dravom. Napoleonova vladavina je nakon revolucije
uspostavila snanu dravnu organizaciju koja se zasnivala na standardizaciji, centralizaciji,
hijerarhiji i izvrno- administrativnoj dominaciji. Ukinute su provincije koje su smatrane
centrifugalnim snagama koje naruavaju dravno i nacionalno jedinstvo.

Tako je 1790g. Francuska podijeljena na 83 standardizovane teritorijalne jedinice,

departmane, koji su opet podijeljeni na distrikte kasnije nazvani arondismani.

Svaki distrikt je bio podijeljen na odreen broj kantona, a kantoni na najmanje teritorijalne
jedinice-komune. Francuska je uspjeno integrisala kulturne raznolikosti stanovnitva u
jedinstvenu nacionalnu zajednicu. Vano je naglasiti da u Francuskoj ideja nacionalnosti nije
utemeljena na etnikim karakteristikama stanovnitva, ve na graanstvu, odnosno
dravljanstvu.

Napoleon je 1800 g. uveo posebne institucije u nie administrativne jedinice: prefekta, pod-
prefekta i gradonaelnika.Oni su bili predstavnici centralne dravne vlasti u svakoj
administrativnoj jedinici. Na elu departmana su bili prefekti, na elu arondismana pod-
prefekti, a komunama su upravljali gradonaelnici. Ovim je Napoleon nastojao osigurati
jedinstvo dravne uprave. U hjerarhijskoj strukturi dravne vlasti prefekti su imali znaajnu
ulogu. Nosioci revolucionarnog pokreta u Francuskoj su smatrali da je centralizacija
Francuske neophodna. Novi teritorijalni sistem je iskljuio mogunost ideje za
regionalizacijom. Sistem je bio veoma efikasan i nije se mijenjao dugo vremena.

Do Tree Republike (1870g. - 1940g.) jedina institucija koja se zalagala za ouvanje tradicija
starih provincija bila je crkva. Katolianstvo je priznato kao religija veine Francuza, ali je
Francuska utemeljena kao sekularna drava. Dok su obrazovne ustanove bile obavezne da
koriste Francuski jezik, sveenici su na lokalnom nivou koristili lokalne jezike. U nekim

16
regijama kao to su Flandrija, Alzas, Bretanja i Baskija esto su javno zastupali i politike
stavove. Podrka bilo kojem obliku federalizma ili politike regionalizacije je bila zanemariva
i nezamisliva, jer su intelektualci podravali antiprovincijalizam. Tek u 19 st. se razvio
intelektualni kulturni regionalizam koji je doveo do regionalnih kulturnih organizacija i
udruenja.

U Bretanji je kulturni regionalizam 1892g. prerastao u politiki pokret. Politika

konzervativna grupa Action Francaise se zalago za vraanje provincijama. 1901g. je
osnovan Regionalni pokret Francuske koji je predlagao podjelu drave na 17 regija, ali nikada
nisu dobili znaajnu politiku podrku graana. Tek nakon I svj.r. regionalizam se politiki
afirmisao. Regionalni pokreti su organizovali politike partije i njihov uticaj je rastao posebno
u Alzasu, Bretanji i na Korzici. Umjesto kulturne autonomije zahtijevi radikalnih regionalnih
pokreta u Bretanji i Korzici su se kretali od federalizacije pa sve do separatizma. 30 tih godina
20st. regionalni pokreti posebno u Alzasu su se okrenuli radikalnom nacionalizmu, a u nekim
sluajevima faizmu, rasizmu i antisemitizmu. Nakon II svj.r. regionalni pokreti su umjesto
politikih zahtjeva isticali zatitu ekonomskih interesa. Na podrujima izmeu Francuske,
panije i Belgije regionalizam je bio u punom razvoju, ali su oni bili usmjereni na kulturni
aktivizam. Izuzetak je Korzika (ali to je fenomen koji je vezan za kraj alirskog rata i
okolnosti koji e kasnije dovesti do priznavanja posebnog autonomnog statusa Korzike).

Francuska je sve do II svj.r. imala izrazito neujednaen regionalni razvoj.

Glavni grad Pariz je imao potpunu dominaciju u ekonomskom i socionalnom razvoju. Ostatak
drave je bio u ekonomskoj stagnaciji. Nakon II svj.r. dolo je do porasta populacija i
industrijalizacije, ali preteno u urbanim podrujima na sjeveru i istoku zemlje, a posebno u
Parizu.

Kako bi se postigao ujednaeniji razvoj 1955g. osnovan je poseban dravni fond za regionalni
razvoj. Osnovana je centralna dravna Agencija za planiranje regionalnog razvoja koje je
koordinirala rad regionalnih razvojnih Agencija. Francuska je podijeljena na 21 ekonomsku
regiju koje su obuhvatale vie departmana kao osnovnih administrativnih jedinica. U
vremenu Pete Republike predsjednik De Gol je proirio regionalnu dekoncentraciju dravnih
poslova uvoenjem regionalnih prefekata.

Prefekti su bili na elu regija i njihov zadatak je bio da implementiraju dravne politike
regionalnog ekonomskog razvoja. 1968g. De Gol je istakao potrebu za reformom dravnog
sistema. Predloio je da regije postanu administrativne i teritorijalne jedinice sa vlastitim
pravima i ovlastima. 1969g. je odran referendum, meutim on se pretvorio u izjanjavanje
graana o ukupnoj De Golovoj politici i opte nezadovoljstvo i prijedlog organizacije je
odbaen.

1981g. zahtjevi perifernih regija doveli su do kraja tradicije centralizma. Regionalizacija

Francuske je zapoeta 1981g. u vrijeme predsjednika Miterana. Uvedene su regionalne vlade
i neposredni izbori za regionalna predstavnika tijela. U izvedenom modelu regionalizacije
ostala su mnoga obiljea tradicionalnog Francuskog centralizma. Regionalizacija je bila samo
dio opte decentralizacije vlasti koja je obuhvatala departmane i komune, a zadrana je i

17
institucija prefekta. Prvi neposredni izbori za regionalne vlasti su odrane 1986g. Te se ta
godina moe uzeti kao godina regionalizacije Francuske. Regije su dobile jednak pravni
status kao departmani i komune. Izvrne ovlasti su sa prefekta prenesana na izabrana
predstavnika tijela, a prefekt je ostao predstavnik drave u departmanu. Administrativna
struktura regija je bila jednaka administrativnoj strukturi departmana, a prefekt je
preimenovan u Republikog komesara. Na taj nain je iskljuena financijska i
administrativna subordinacija lokalnih i regionalnih vlasti. Regionalne skuptine nisu imale
zakonodavna ovlatenja niti su mogle uticati na dravne vlasti u pogledu pitanja koje
nadlenosti mogu biti prenesene na regije. I u planiranju regionalnog razvoja dravne vlasti su
imale dominantnu ulogu. U odnosu na budet departmana i komuna, budet regija je bio
veoma skroman.

Politika i administrativna organizacija vlasti u Francuskoj

Nivo vlasti Predstavniki Izvrni organi Prefekti Sudski organi

organi
Centralna Parlament(dva Predsjednik Ustavni sud,
drava doma): Republike; Dravni sud,
Skuptina sa Vlada i 5 apelaciono-
577 poslanika i centralna administrativnih
Senat sa 321 administracija sudova,
poslanika 33
administrativna
suda,
Revizioni sud,
Regioni Regionalne Predsjednik 26 prefekata 22 regionalna
skuptine Skuptine
Departmani Skuptine Predsjednik 100 prefekata reviziona suda
departmana skuptine
Komune Komunalne Gradonaelnik
skuptine

U Francuskoj postoji izrazito mala asimetrija u regionalnoj strukturi. Jedino je regija

,,Ile- de-France, koja obuhvata podruje Pariza, dobila nadlenosti koje u drugim
regijama pripadaju departmanima i komunama.

18
 Nadlenosti regija , departmana i opina

Nivo vlasti Nadlenosti

Regije - Regionalni razvoj

- Ekonomski razvoj
- Zatita okoline ( posebno regionalni
prirodni parkovi)
- Obrazovanje ( sekundarno)
- Turizam

Departmani - socijalna pomo

- ruralni razvoj (ruralna infrastruktura i
lokalni razvoj)
- srednje obrazovanje
- zatita okoline ( posebno pjeake
staze)
- turizam

Komune - kultura
- socijalna pomo
- predkolsko i osnovno obrazovanje
- urbanistiko planiranje

Izmeu 3 razine vlasti ne postoji naelo hijerarhije. Svaka razina vlasti ima definisane
nadlenosti i organizacijsku autonomiju u njihovom vrenju. U odreenim oblastima se
nadlenosti preklapaju, a u nekima su povezane. Neke regije su razvile i odreene samostalne
funkcije, u oblastima ekonomskog razvoja i poljoprivrede. Predstavnici centralnih dravnih
vlasti su zadueni za implementaciju projekata regionalnog razvoja koji se finansiraju iz
strukturnih fondova EU.

1991 g. poseban status je ostvarila Korzika koja ima posebno izvrno tijelo , vladu ije su
nadlenosti proirene na oblasti obrazovanja, jezika i kulturu. Korzika ima i posebne
finansijske privilegije. Usljed snanog regionalnog pokreta na Korzici udovoljeno je
zahtjevima za veom autonomijom, ali i priznato pravo stanovnitva da uva svoj kulturni
identitet te socijalne i ekonomske interese.

Prema istraivanjima graani se u prvom redu identificiraju sa svojom lokalnom zajednicom

i dravom, a u znatno manjoj mjeri sa regijom i departmanima. Mnoge regije su
administrativno oblikovane tek 1955 g. a politiku autonomiju su ostvarile nakon prvih izbora
1986 g. Stanovnitvo Bretanje, Korzike i Alzasa ima mnogo veu regionalnu identifikaciju, a
stanovnitvo ,,Ile de France i ,,Centre ima konstantno nisku regionalnu identifikaciju.
Veina stanovnitva ima pozitivan stav o regionalizaciji Francuske.

Regije u Francuskoj: Alsace, Aquitaine, Auvergne, Burgundy, Brittany, Centre, Champagne

Ardenne, Corcica, Franche-Comte, Ile de France, Lnguedoc- Russilion, Limousin, Lorraine,

19
Midi-Pyrenees, Nord- Pas de- Calais, Basse-Normandie, Haute-Normandie, Pays de la Loire,
Picardy, Poitou-Charentes, PACA, Rhone-Alpes

U Francuskoj u samo 3 od 22 regije postoje organizovane regionalne politike partije. To su

Alzas, Korzika i Bretanja. Osnovna determinanta regionalizma u ove tri regije je jezik, koji je
i zvanino priznat , kao simbol njihove kulturne diferencijacije. Ekonomski faktori u
regionalizmu Francuske imaju manju ulogu.

Iako je nakon regionalizacije Francuske dolo do afirmacije regionalnih identiteta, oni ipak
nisu natetili jedinstvenom francuskom nacionalnom identitetu.

Zagovornici promjena naglaavaju problem estog preklapanja nadlenosti izmeu razliitih

razina vlasti, pri emu departmane oznaavaju zastarjelim oblikom teritorijalne organizacije
vlasti, a regije smatraju modernim i perspektivnim. Zagovornici regionalizacije tee ka
uspostavljanju veih i snanih regija, po uzoru na njemake pokrajina. Sa druge strane,
tradicionalisti se protive promjenama politikog ustrojstva i politikih odnosa izmeu
razliitih razina vlasti. Departmane smatraju historijskim i legitimnim oblikom organizacije
vlasti, koja je najblia graanima.

8. REPUBLIKA ITALIJA KAO MODEL ,,DRAVE REGIJA

Nakon II svj.r. Italija je kao jedna od zemalja osnivaa Evropske zajednice ostvarila veliki
ekonomski razvoj. Taj razvoj nije bio ujednaen na prostoru cijele drave. Uglavnom je
sjever zemlje bio industijski razvijeniji u odnosu na siromani jug. Ekonomski razvoj 60-tih
i 70-tih g. je bio praen ubrzano urbanizacijom i industrijalizacijom drutva. Veliki ind. centri
su masovno privlaili radnu snagu sa juga. To je dovelo do polarizovane socijalne strukture
drutva sa politizovanom i agresivnom radnikom klasom, na jednoj strani i sa novom
industrijskom i finansijkom buroazijom na drugoj strani.

Da bi se shvatile okolnosti koje su dovele do diskursa o regionalizaciji Italije potrebno je

obrazloiti prirodu njenog politikog sistema tog vremena. Politiki sistem je nakon II svj. r.
sa jedne strane bio zasnovan na bipartizmu i konsocijalizmu, a sa druge strane je bio
obiljeen brojnim teritorijalno-politikim subkulturama. Dvije ideoloki suprotstavljene
politike partije su dominirale: Kranski demokrati i Komunistika partija. Ni jedna nije
imala parlamentarnu veinu. Druga karakteristika plitikog sistema su bile brojne teritorijalne
subkulture, koje svoje izvore imaju u dalekoj prolisti.

U regijama na sjeveroistoku Italije su dominantnu politiku ulogu imali Kranski demokrati i

katolike asocijacije. U regijama centralne Italije je veinu imala Komunistika partija. Ove
dvije partije su u svojim regijama razvile gotovo identine tipove lokalnih zajednica, u kojima
su porodice, lokalni identiteti i poduzetnike tradicije bile mobilizirane u ekonomski
razvoj veoma integrisanih lokalnih zajednica.

Komunistika partija je imala najaktivniju ulogu u regionalizaciji Italije i uspostavljanju

regionalnih institucija. Istovremeno je ekonomska vitalnost sjevernih regija, a ne ekonomska

20
zaostalost junih regija otvorila pitanje regionalne autonomije. Debata o regionalizaciji Italije
se vodila u sloenom politikom konktestu kojeg je karakterizirala kriza starog politikog
sistema i separatistikih zahtijeva na sjeveru. Za razliku od panije politiki i ideloki aspekti
regionalizma u Italiji nisu doveli do njene regionalizacije. Do regionalizacije Italije su doveli
specifini ekonomsko politiki procesi. Regije u Italiji su socijalne i politike autonomne
teritorijalne jedinice unutar nacionalnog prostora nastale kao odraz suprotnosti izmeu
lokalne i nacionalne razine socijalnog i politikog ujedinjavanja.

Proces regionalizacije Italije je proao tri faze razvoja: prva neposredno nakon drugog
svjetskog rata. Sicilija je bila prva regija koja je ostvarila autonomija 1946g. ustav je usvojen
1948g. Prema ustavu republika Italija je podijeljena na 14 obinih regija. Ustav je uspostavio
4 regije sa posrednim statusom: Sardinija, Sicilija, Trentino-Juni Tirol i Valle d Aosta.

Osnovne karakteristike uspostavljene regionalne autonomije su bile:

a. regije su zakonodavne nadlenosti, ali u jasno navedenim oblastima, dok je dravna

zakonodavna nadlenost bila opta i neograniena
b. u oblastima koje su bile nadlene regionalni statuti su morali slijediti temeljna naela
i pravila dravne politike
c. drava je mogla mijenjati zakonodavne nadlenosti regija ukoliko procijeni da je to u
nacionalnom interesu
d. dravna vlada je imala mogunost podnoenja tube pred ustavnim sudom ukoliko je
smatrala da statut regije nije u skladu sa ustavom, pored toga vlada se mogla obratiti i
dravnom parlamentu ako smatra da statut regije nije u skladu sa nacionalnim
interesom
e. izvrne oblasti regija su bile ograniene iskljuivo na pitanja za koje su nadlene
f. regije su bile autonomne u fiskalnim i ekonomskim pitanjima ali samo u okviru
statutarne autonomije koje je odobrila drava
g. ustav je garantovao autonomiju komuna i provincija

Druga faza regionalizacije je provedena sredinom 70 -tih g XX.st. Italija je bila meu
vodeim evropskim dravama koje su jaale regionalne institutucije.

Nadlenost regija su obuhvatala sva pitanja od regionalnog znaaja: socijalne usluge,

ekonoski razvoj, zatita ivotne sredine i planiranja regionalnog razvoja.

Ustavnom reformom 2003 g. je redefinisana ustavna funkcija regija i znatno je proirena

njihova autonomija. Odredba o nacionalnom interesu kao temeljno naelo u ureenju odnosa
izmeu razliitih nivoa vlasti je iskljuena. Prihvaeno je naelo supsidijarnosti u podjeli
nadlenosti izmeu razliitih nivoa vlasti. Poveana je i fiskalna autonomija regija. Na
temelju principa supsidijarnosti prednost u obavljanju javnih poslova imaju vlasti koje su
blie graanima. Nadlenost regija obuhvataju pitanja koja se odnose na regionalni razvoj,
poljoprivredu, transport i trgovinu, industrijski i energetski sektor, javne investicije, kulturno i
historijsko nasljee, obrazovanje i turizam. Regije mogu zakonodavno ureivati sve javne
poslove koji nisu u izriitoj nadlenosti drave, uz obavezno potivanje socijalnih i
graanskih prava.

21
Republika Italija je izrazito regionalizovana drava. Podijeljena je na 20 regija, 95 provincija
i oko 8100 optina. Regije u prosjeku imaju oko 2,8 mil stanovnika i veliku autonomiju.
Institucije regija su skuptina kao zakonodavni predstavniki organ te vlada kao izvrni organ.
Na elu regionalne vlade je predsjednik.

Najvei problem u regionalizaciji Italije je veliki ekonomski disparitet izmeu razvijenog

sjevera i relativna nerazvijenost juga. Da bi poveala regionalni razvoj Italija je u 80 tim g.
politiku regionalnog razvoja prilagodila ciljevima politike regionalnog razvoja Evropske
zajednice. Meutim ekonomski i socijalni dispariteti meu regijama sjevera i juga su i dalje
ostali veliki npr. june regije Kampanija i Kalabrija, razvijene regije Pijamonte i Lombardija.

Regije u Italiji: Ligurija, Lombardija, Pijamont, Valeodaosta, Emilija-Romagna, Furlanija-

Julijska Krajina, Trentino-Juni Tirol, Veneto, Lacij, Marke, Toskana, Umbrija, Abruzzo,
Bazilicata, Kalabrija, Kampanija, Molise, Apulija, Sardinija i Sicilija.

Nakon ujedinjenja Italije 1861 g. Kampanija je imala relativno dinamian ekonomski razvoj u
tekstilnoj industriji, brodogradnji, finansijskom i komercijalnom sektoru.poetkom XXst. njen
glavni grad Napulj je bio etvrti ind. centar u Italiji., ali razvojni potencijal te regije nije bio
adekvatno iskoriten. Ekonomija Kalabrije je do 50-tih g. XX st. bila zasnovana na
neefikasnom poljoprivrednom sektoru. Ove regije su imale nerazvijeno unutranje trite.
Veina stanovnitva je bila siromana. Saradnja sa kriminalnim organizacijama je
ograniavala slobodno trite i esto spreavala ekonomske mjere i pregrame od strane
drave.

Najrazvijenije regije su Pijemonte i Lombardija, a njihov BDP po glavi stanovnika iznosi

24.000, a u junim regijama tek 14.000. Sve regije june Italije imaju BDP ispod 75%
prosjeka EU.

9. REGIONALIZACIJA UJEDINJENOG KRALJEVSTVA VELIKE BRITANIJE

Velika Britanija je prva parlamentarna demokratija u Evropi. Sastoji se od etiri

konstitutivne jedinice: Engleske , Velsa, kotske i Sjeverne Irske. Kao i panija i Francuska
i Velika Britanija je svoje savremene granice oblikovala ekspanzionistikim osvajanjima u
srednjem vijeku. Sjedite tih osvajanja je bila Engleska. Vels je osvojen u XIII st., 1707 g.
usvojen je Akt o ujedinjenju Engleske i kotske. Irska je osvojena krajem XVI st. Usljed
velikih protesta irskih katolika protiv Engleske i kotske protestantske dominacije , 1800 g.
Irska je inkorporirana u Veliku Britaniju. Unifikacija Engleske u srednjem vijeku je bila
praena uspostavljanjem snane centralne vlasti. Granice centralizacije vlasti u Engleskoj su
postavljene jo davne 1215 g. poznatom ,,Velikom Poveljom (Magna Carta) kojom je
ograniena mo engleskih kraljeva. Tako je sve do XIX st. kotska zadrala svoju
tradicionalnu institucionalnu strukturu, poseban pravni i obrazovni sistem i vlastitu crkvenu
organizaciju. Vels je u pravnom, ekonomskom i socijalnom pogledu bio mnogo vie
asimiliran u jedinstvenu dravu, iako je zadrao svoje kulturne specifinosti.

22
 Ind. revolucija u XIX st. je zahtijevala novu organizaciju i upravljanje politikim i
ekonomskim procesima. To je zahtijevalo administrativnu centralizaciju drave, to je
izazvalo proteste u Irskoj i 1922 g. Irska je postala nezavisna drava.

Lokalna samouprava u Velikoj Britaniji ima dugu tradiciju. Savremeni sistem lokalne uprave i
samouprave je odraz feudalnih odnosa. Naslijeena teritorijalna struktura okruga (counties) i
parohija / upa (parishes) je usljed urbanizacije mijenjana nekoliko puta. Iako je Velika
Britanija unitarna drava, dravna vlada je prenijela mnoge funkcije na lokalne vlasti.

1974 i 1975 g. u Engleskoj , kotskoj i Velsu su izvrene reforme u teritorijalnoj organizaciji

lokalnih vlasti. Uspustavljena su dva nivoa lokalne uprave sa 47 okruga i 390 jedinica
lokalne uprave. Okruna i optinska vijea se vie smatraju organima dravne uprave, a ne
lokalne samouprave. Lokalna vijea se biraju neposredno, ali nemaju opte nadlenosti.
Njihove funkcije se odreuju zakonima dravnog Parlamenta iako su u okviru zakonskih
nadlenosti relativno autonomni. Njihova autonomija je smanjena 80-tih godina politikom
centralizacije Margaret Taer, ali je ponovo vraena politikom devolucije od 1997g.

Velika Britanija ima specifian proces razvoja politikog sistema. Usvajanjem Povelje o
pravima 1689 g. su definisana naela odnosa izmeu Monarhije i Parlamenta. Uspostavljena
je ustavna monarhija i parlamentarna suvenerost koja je i danas. Specifinost je u tome
to suvenerost parlamenta nije kodificirana u posebnom pisanom dokumentu, ustavu. To esto
dovodi do zablude da Velika Britanija nema ustav. Ustavni poredak Velike Britanije ine tri
izvora: zakoni (akti Parlamenta), ope pravo i sudske odluke, te obiajno ustavno pravo.
Britansku politiku kulturu karekterie pragmatizam i funkcionalizam.

Politiki razvoj Velike Britanije je obiljeen kontinuiranim strukturalnim promjenama.

Britanski politiki sistem se postepeno razvijao od monarhije do arisokratske oligarhije, pa do
demokratije i drave blagostanja. Jo od srednjeg vijeka dravni centar je politiku zasnivao na
saradnji na regionalnim elitama. To objanjava da su engleski, kotski, velki i irski nacionalni
identiteti ostali priznati i ouvani.

Regionalne politike stranke su bile aktivne u kotskoj i Sjevernoj Irskoj. 60, 70tih g. Do tog
vremena regionalna autonomija je bila ograniena na regionalna vijea za ekonomsko
planiranje. 1979 g. na vlast su doli konzervativci. Margaret Taer je postala premijerka i od
tada je poeo period centralizacije vlasti. Ionako ogranieni oblici regionalne autonomije kao
to su Regionalna vijea za ekonomsko planiranje ili posebna Uprava grada Londona su
ukinuti. Zahtjevi za regionalnom autonomijom su ostali prisutni posebno u kotskoj. 1994g. u
Velikoj Britaniji je uvedena 12 regionalnih vladinih ureda, te 8 regionalnih ureda
Nacionalne zdravstvene slube. 1997 dolaskom na vlast laburista nastavljen je proces
decentralizacije koji je podrazumijevao prenos ovlasti na kotsku i Vels i ponovno uvoenje
posebne Uprave Londona i regionalizacije. 1997g. kotska je dobila vlastiti Parlament, a Vels
neposredno izabranu Skuptinu.

U Engleskoj je najvei broj britanske populacije 50 miliona od oko 59 miliona stanovnika

Velike Britanije. Engleska je 1994 g. podijeljena na 9 administrativni regija. Regije u
Engleskoj nemaju neposredno izabrana predstavnika tijela i izvrne organe vlasti. Znaajnu

23
ulogu u regionalnom razvoju Engleske imaju i Regionalne razvojne agencije i regionalne
Skuptine (komore). Regionalne skuptine su sainjene od predstavnika lokalnih vlasti i
razliitih interesnih skupina. Funkcije regionalni Skuptina obuhvataju regionalno planiranje i
ekonomski razvoj. Njihova osnovna funkcija je nadzor nad radom Regionalnih razvojnih
agencija . Pored regionalnih razvojnih agencija i regionalnih skuptina, vani akteri
regionalnog razvoja su posebni vladini uredi ( Government offices). Imaju znaajnu funkciju
u regionalnoj implementaciji vladinih politika u oblastima trgovine, kulture, sporta, prehrane,
obrazovanja i drugo. Jedina regija u Engleskoj koja ima neposredno izabrano Skuptinu i
vlastitu izvrnu vlast je grad London. Uprava velikog Londona (Greater London Authority)
je uspostavljena 1999g. a na njenom elu je gradonaelnik Londona. Uprava Londona nema
zakonodavne nadlenosti.

Administrativna decentralizacija je rezultirala asimetrini regionalnim aramanima.

kotska i Sjeverna Irska raspolau punim legislativnim i izvrnim kapacitetima, a regionalne

institiucije Londona i Velsa imaju ograniene nadlenosti. Velika Britanija je prije unitarna
drava nego federacija iako ima brojna obiljea federalnog ureenja. Vano je naglasiti da je
ipak od 1997g. dolo do znaajne decentralizacije i prijenosa politike vlasti na regije.
Regionalni identitet je imao kljunu ulogu u ispostavljanju regionalne autonomije u kotskoj i
Velsu. Engleska nema izraene regionalne identitete. Debata o regionalizaciji Engleske je
zasnovana na ekonomskim motivima stoga i ne iznenauje poveani interes stanovnitva za
regionalizacijom Engleske.

10. REGIONALNO USTROJSTVO SAVEZNE REPUBLIKE NJEMAKE

Prva savezna drava Njemaka je stvorena 1871 g. pod politikom hegemonijom Pruske koja
u osnovanom Njemakom Carstvu nije doputala ravnopravnost unutar federacije. Njemako
Carstvo se sastojalo od 25 historijskih drava koje su dobrovoljno pristupile federaciji. Usljed
separatistikih tenji u vremenu Weimarske Republike stvorena je decentralizirana
unitaristika drava. Nakon dolaska na vlast nacional-socijalista 1933 g. stvorena je totalitarna
centralizovana drava. Nakon II svj.r. okupacione sile ( SAD, Francuska, Velika Britanija) su
iskazale spremnost za ponovnu reintegraciju Njemake, ali se SSSR usprotivio. Kompromis je
postignut na nain da se donese privremeni Ustav do potpunog ujedinjenja Njemake.

1948 g. Parlamentarno vijee je usvojilo ,,Temeljni zakon za 3 zapadne okupacione zone

kojim je uspostavljena Savezna Republika Njemaka. U sovjetskoj okupacionoj zoni je
osnovana Njemaka Demokratska Republika. Padom Berlinskog zida 1990 g. Njemaka je
ponovo ujedinjena.

Nakon rata Njemaka je izrasla u najjau evropsku ekonomsku silu, a najvanije obiljeje
njemakog politikog sistema je federalizam. Razlozi koji su doveli do federalizma su:

A) Opti strah od obnove centralizovane vlasti koja je bila uspostavljen u vremenu

nacistike vladavine
B) Duga historija federalnih i konfederalnih odnosa unutar Njemake

24
 C) Politika okupacijskih sila koje su od 1945-1949 g. uspostavile 7 od dananjih 16
pokrajina

Savezna Republika Njemaka je parlamentarna republika koja se sastoji od 16 pokrajina.

Pokrajine predstavljaju regionalni nivo vlasti i kao regije su zastupljene u EU.

Bavarska, Baden Virtenberg, Sar, Rajnland- Falc, Sjevernorajnska Vestfalija, Hesen, Tiringen,
Saksonija, Srednja Saksonija, Saksonija- Anhalt, Brandenburg, Meklenburg- Forpomern,
lesvik-Holtajn, Berlin, Hamburg, Bremen.

Zakonodavna vlast na saveznom nivou pripada Parlamentu koji se sastoji od dvije komore:
Bundestag kao predstavniko tijelo graana koje se bira po proporcionalnom sistemu svake
4 godine i Savezno vijee ( Bundesrat). Savezno vijee je predstavniko tijelo federalnih
jedinica koje titi interese pokrajina na saveznom nivou. Savezno vijee predstavlja savezni
organ vlasti jer se njegove nadlenosti izvode iz saveznog prava ne iz prava pokrajina.
lanove Saveznog vijea imenuju pokrajinske vlade, i svaka je pokrajina u zavisnosti od
broja stanovnika zastupljena od 3 do 6 predstavnika u Saveznom vijeu. U pogledu nadzorne i
zakonodavne funkcije Savezno vijee u Njemakoj nije mogue uporediti sa dvodomnim
parlamentarnim sistemima u drugim dravama. Na elu je Savezni kancelar kojeg bira
Parlament. Predsjednik drave ima ograniene , reprezentativne funkcije.

Svaka pokrajina ima vlastiti Ustav, te zakonodavnu, sudsku i izvrnu vlast. Podjela
nadlenosti izmeu drave i pokrajina se zasniva na principu supsidijarnosti. Ipak u najveoj
mjeri zakonodavne nadlenosti pripadaju saveznom Parlamentu. Izuzetak su poslovi koji se
odnose na policiju, lokalnu samoupravu, kulturu i obrazovanje. Pokrajine mogu i sklapati
ugovore sa drugim dravama.

U debatama Parlamentarnog vijea federalizam je izazvao najotrije sukobe, prije svega u

pogledu modela pokrajinskog predstavnitva na saveznom nivou i sistemima finansiranja.
Nakon 1945 g. postignut je kompromis prema kojem drava i pokrajine trebaju imati razliite
izvore finansiranja. Federalistiki koncept je bio zasnovan na koncepciji vertikalne podjele
vlasti i finansijskih prihoda. 1969 g. ustavnom reformom je uspostavljen novi institucionalni
oblik zajednikog savladavanja poslova u saveznoj dravi. Veliki dio materijalnih
zakonodavnih mjerodavnosti i nadlenosti za odluivanje o iznosima javnih prihoda pripao je
Savezu, dok su pokrajine i opine dobile glavni utjecaj na upravne nadlenosti i odluke o
glavnom dijelu javnih zadataka, ponajprije javnih investicija. Time je na izvjestan nain
stvorena unitarna drava.

U Njemakoj je nakon II svj. r. , integracijom miliona izbjeglica, potkopan osjeaj

regionalnog zajednitva. Meu pokrajinama postoje veliki dispariteti u politikoj organizaciji,
povrini i broju stanovnika.

Njemaki model federalizma ima odreene prednosti, ali i nedostatke. Radi se o

kompleksnom sistemu sa 17 centara politike moi i koji oteava proces odluivanja, i koji
zahtijeva znaajna finansijska sredstva. Osnovna prednost je u uspostavljenom sistemu
podjele politike moi koji spreava njenu zloupotrebu. Njemaki federalni sistem, koji se

25
esto koristi kao primjer ,,kooperativnog federalizma daje pokrajinama znaajnu politiku
mo. Pokrajine su slobodne da same ureuju njihovu unutranju upravnu strukturu.
Zakonodavne nadlenosti Savezne drave obuhvataju : vanjske poslove, dravljanstvo,
monetarnu politiku, carine, imigracije, federalnu eljeznicu, potu i telekomunikacijske
usluge, federalne slubenike, zatitu autorskih prava i saradnju centralnih vlasti i pokrajina u
borbi protiv kriminala. Pokrajine imaju zakonodavne nadlenosti u oblastima: graansko i
krivino pravo, registraciju nataliteta, mortaliteta i brakova, pitanja koja se odnose na javna
dobra, prava radnika, obrazovanje magistralne puteve, i autoputeve, zdravstvo. Snaan
politiki uticaj pokrajina se ogleda u 2 aspekta: velike zakonodavne nadlenosti, i
implementacija savezne politike, izuzev vanjske politike i odbrane. Prema principu
supsidijarnosti pokrajine mogu obavljati sve poslove koji nisu u iskljuivoj nadlenosti
federacije.

U politikom sistemu Njemake jedinice lokalne samouprave su trei nivo dravne

strukture vlasti sa znaajnom ulogom u socijalnom i ekonomskom razvoju pokrajina. Prema
ustavu Njemake sve pokrajine su obavezne da u svom ustavnom ureenju na temelju
demokratskih principa osiguraju slobodan izbor predstavnikih pokrajinskih, lokalnih i
okrunih vlasti. Teritorijalne lokalne jedinice u Njemakoj se dijele na okruge, slobodne
gradove van okruga (gradovi koji imaju preko 100.000 stanovnika) i optine u sastavu
okruga. Optine u sastavu okruga se dijele na velike gradove koje imaju vie od 30.000
stanovnika i vie nadlenosti od obinih gradova. Zatim na obine gradove koji imaju
manje od 10.000 stanovnika, te na samostalne optine koje imaju najmanje 3000 stanovnika.
U etvrtu kategoriju spadaju optine sa manje od 3000 stanovnika koje su povezane u upravne
zajednice. Njemake optine su relativno male i organizovane po principu jedno naselje-jedna
optina.

Teritorijalna reorganizacija lokalne samouprave izvedena je 60tih godina. Nakon ujedinjena

Njemake 1999 je takoe izvedena reforma. U Njemakoj danas postoje 329 okruga. Optine
su zadrale prvobitnu narav lokalnih zajednica u kojima graani odluuju o svojim
problemima kao osnovnu i tradicionalnu vrijednost lokalne samouprave. Prema svojoj
ustavnoj poziciji jedinice lokalne samouprave predstavljaju temelj same drave. Bez obzira na
razlike u pokrajinskim zakonodavstvima, na optinu se gleda kao na temeljnu pretpostavku
demokratskog ureenja drave. U nadlenosti jedinica lokalne samouprave ulaze poslovi:
organizacija uprave, lokalni saobraaj, snadbijevanje vodom i elektrinom energijom,
stanogradnja, mjesna policija, obrazovanje i drugo. Optine su obavezne donijeti budet. Sve
optine imaju pravo na prihode od poreza, taksi i doprinosa i privrednih dijelatnosti. Porez na
lini dohodak i porez na privrednu djelatnost su najvaniji prihodi za finansiranje optina.
Sporove izmeu optina i viih nivoa vlasti rjeava Upravni sud, a u posebnim sluajevima i
Vrhovni sud. Gradonaelnik se bira neposredno od strane graana na 6 g. Bira se i odreen
broj ,,obinih gradonaelnika koji se nalaze odreenih odbora za kulturu, sport itd. nezavisno
od stranake pripadnosti. Gradonaelnik predsjedava Optinskim savjetom i rukovodi radom
optinske administracije. Pokrajine Sjevernorajnska-Vestfalija i Donja Saksonija koje su bile
pod Britanskim uticajem imaju snano Optinsko vijee koje se bira na 5 godina. Optinsko
vijee bira gradonaelnika koji predsjedava radom Optinskog vijea. U ovim pokrajinama
postoji institut gradskog( optinskog) direktora. Bira se na period od 6 do 12 godina i zaduen
26
je za ekonomske i financijske poslove. U pokrajinama Hesen i lesvik-Holtajn lokalnu
upravu ine magistrati koje ine optinsku vladu. Optinsko vijee se bira na 4 godine. U
vladi magistrata gradonaelnik je prvi meu jednakima i vezan je za odluke vijea i iako se
direktno bira njegove nadlenosti su ograniene.

Bez obzira na razlika Optinsko vijee /savjet je najvie samoupravno tijelo koje donosi
temeljne smjernice lokalne politike i sve odluke kojima se rjeavaju potrebe i problemi
graana na lokalnom nivou. Najei oblici neposrednog sudjelovanja graana u odluivanju
o javnim poslovima u lokalnim zajednicama su: referendum, graanska incijativa, javnost
sjednica, ukljuivanje graana u rad senata/ odbora. Njemaki model lokalne samouprave sa
aspekta njegove teritorijalne i funkcionalne strukture omoguava dovoljno efikasno
djelovanje lokalnih optina koje po svojoj materijalnoj i financijskoj strani imaju velik znaaj
u politikom sistemu Njemake. Sutina autonomije jedinica lokalne samouprave je u
njihovom pravu da u okviru zakona samoodgovorno obavljaju sve poslove lokalne uprave.

11.HISTORIJSKI RAZVOJ REGIJA U BIH I MOGUNOST PRIMJENE

KONCEPTA EUROREGIJA U BIH

SREDNJOVJEKOVNI PERIOD

Nakon naseljavanja Slovena i Avara u XVII stoljeu Bosnu su u geografskom pogledu

sainjavale 4 regionalne cjeline: prvi dio je sama pokrajina Bosna (Ua Bosna ili Sjeverna
Bosna) koja se prostirala od rijeke Save i ua Drine do njenog izvora, te nadalje do rijeke
Neretve. Drugi dio je novopazarsko podruije (Istona Bosna) izmeu rijeka Drine, Zete i
Ibra. Trei dio je Hercegovako podruije (Juna Bosna ili Zahum) koje je ogranieno
rijekama Neretvom, Zetom, Pivom i Trebinjicom. etvrti dio je Krajina na prostoru izmeu
rijeke Bosne i Vrbasa. Bosna se do kraja 9 stoljea razvila iz rodovskog drutva u dravu sa
tipinim feudalnim karakteristikama. Prema Nadi Klai Bosanske zemlje su poele svoj
politiki razvitak u isto vrijeme kad i oni Sloveni koji su zaposjeli kasnije Hrvatske i Srpske
zemlje, a Bosna kao samostalna zemlja doekala XII stoljee. Prema Konstantinu
Porfirogenitu ,,De administrando imperio, zemlja Bosna se prostirala oko izvora gornjeg
toka rijeke Bosne. Historiar Muhamed Hadijahi je miljenja da je dravnom razvitku
Bosne prethodila politika organizacija samostalnih upa odnosno plemena. Porfirogenit
spominje oblast Soli, te Pljevsku i Hlivanjsku upu. Ove oblasti su se nalazile pod vlau
starjeina, upana. Do XII stoljea su se objedinile u jedinstvenu teritorijalnu i politiku
cjelinu sa vrhovnom vlau Bosanskog bana.

Drugi izvor je ,, Ljetopis popa Dukljanina iz XII stoljea prema kojem se Bosna prostirala od
Drine do Borove gore. Prema ,,ljetopisu Bosna je vea teritorijalna i politika cjelina koja
povezuje vie upa: Uskoplje, Luka, Pljevlja i Drinska upa. Geografski podaci iz ljetopisa i
Porfinogenita se podudaraju. Do sredine XII stoljea Bosanski banovi su uspostavili snanu
dravnu organizaciju to potvruje povelja Bana Kulina 1189.g. Do XII st. bosanska drava je
obuhvatala centralnu oblast Bosne, Usore, Soli i Donjih krajeva.. U XIV st. pod Stjepanom II

27
Kotromaniem obuhvata Soli , Usoru Donje krajeve i Humsku zemlju. Stjepan je pripojio i
Donje krajeve ( B.Krajinu) oblasti Usoru i Soli upe Livno, Duvno i Glamo, te primorje od
Neretve do Cetine. U doba vladavine Stjepan II Kotromania su trajno uobliene teritorijalne
konture savremene Bosne i u osnovi oblikovane njene regionalne cjeline.

Od navedenih oblasti Humska zemlja (Hercegovina) je imala najizraeniju teritorijalno-

politiku samostalnost. U drugoj polovini XIV st. kralj Tvrtko je proirio dravnu teritoriju u
pravcu gornjeg Podrinja i Polimlja, a kasnije oblasti Konavla, Trebinja i Draevice. Dvije
najznaajnije oblasti Zahumlja su Blagaj i Ston na poluotoku Peljecu. Od 1454 Zahumlje
nosi naziv Hercegovina po tituli hercega Stjepana Vukia Kosae. Ukljuivanjem Huma u
granice bosanske drave pored bosanske crkve i katolianstva i pravoslavlje postaje znaajna
vjerska komponenta.

Drugi po vanosti dio srednjovjekovne bosanske drave je oblast Donji Kraji. Politiko i
geografsko sredite je bilo u gradu Kljuu, a ta oblast je bila od Vrbasa do Sane. Izraz kraj je
upuivao da se radi o perifernoj oblasti.

Tree oblasti su bile Usora i Soli. Usora je imala i samostalan politiki razvitak. U SVB od
XIV st. ove oblasti su imale trajno mjesto u tituli bosanskih vladara. Kao posebna teritorijalna
cjelina bila je i zemlja Pavlovia izmeu srednje Drine i Vrhbosne sa sjeditem u gradu Boru.
upa Drina je obuhvatala gornji tok Drine gdje se danas nalaz gradovi Gorade, Foa ajnie
i nije imala posebno izraen samostalno teritorijalno-politiki razvitak. Njen je poloaj bio
zasnovan na politikom uticaju porodice Pavlovi.

Od X do XV st. na podruju Bosne se razvilo 7 prirodno - geografskih regionalnih cjelina.

- Regija centralna Bosna, koja se prostirala tokom rijeke Bosne prema Krivaji i gornjem
Vrbasu, te prema Rami i gornjoj Neretvi
- Regija Soli na podruju sjeveroistone Bosne
- Regija Usora dananja Posavina
- Regija Donji Kraji na prostoru bosanske krajine, tokom rijeke Vrbasa i Sane sa
sjeditem u Kljuu
- Regija Gornje Podrinje i Polimlje
- Regija Zavrje, na zapadnom podruju Bosne sa sjeditem u Livnu
- Regija Huma dananja Hercegovina

Razvoj srednjovjekovne bosanske drave je obiljeen teritorijalnom expanzijom i osvajanjima

iz njenog geopolitikog sredita. Politike granice srednjovjekovne bosanske drave su
oblikovane funkcionalnim povezivanjem prirodno-geografskih regija. U vremenu najveeg
uspona SVB pod vladavinom Tvrtka I poinje proces formiranja velikih teritorija pod vlau
feudalnih gospodara poput Pavlovia, Hrvatinia ili Kosaa. Te oblasti su imale znaajnu
politiku samostalnost u odnosu na centralnu vlast bosanskih vladara. Uporedo su se razvijali
i posebni regionalni identiteti i regionalna pripadnost sa izraenom vjerskom dimenzijom.
Poseban geopolitiki poloaj SVB koja se stoljeima nalazila na razmeu pravoslavlja i
katolianstva uz nastojanje bosanskih vladara da se ouva poseban vjerski identitet bosanske
crkve imao je u narednim stoljeima dalekosene posljedice na izgradnju jedinstvenog
bosanskog identiteta. Teritorijalnim irenjem oblasti sa veinskim pravoslavnim i katolikim

28
stanovnitvom Bosna je izgubila svoju vjersku homogenost. Jaanje politike samostalnosti
oblasnih gospodara u odnosu na centralno bosansku vlast te vjerska heteregenost bosanskog
stanovnitva su u narednim stoljeima odredile razvoj zasebnih regionalnih i etnikih
identiteta unutar bosanske drave. Nedostatak kohezivnih faktora u narednim stoljeima su
iskoristile konfesionalne organizacije. One su se nametnule kao drutvene snage koje su
jedinstven etniki bosanski narod povele ka razliitim drutveno- politikim ciljevima.

Taj proces je posebno doao do izraaja irenjem islama nakon pada SVB pod otomansku
okupaciju 1463g.

OSMANSKI PERIOD (1463-1878)

Pad Jajca je oznaio poetak kraja SVB. Ubrzo je poeo razvoj gradskih naselja. Osmalije su
u Bosni posebno uspostavljali novu teritorijalno- politiku, privrednu i socijalnu strukturu.
Razvijali su se gradovi Sarajevo, Banja Luka, Travnik, Foa, Mostar, Livno, Biha. Sredinom
XV stoljea osnovan je Bosanski sandak koji je predstavljao prvu teritorijalno upravno
jedinicu. Nakon toga uspostavljeni su dva nova sandaka Hercegovaki i Zvorniki.

Administrativno sjedite Hercegovakog sandaka je bilo u Foi. zatim Pljevljima i na kraju

Mostar. Zvorniki sandak je obuhvatao podruije oko Zvornika, apca, Srebrenice, Gornje i
Donje Tuzle. Posebni oblici organizacije vlasti bili su kadiluci kao sudski okruzi. Sva tri
sandaka su bila u administrativnom sastavu Rumelijskog ejaleta.

1527 Osmalije uspostavljaju Bosanski ejalet koji prerasta u Bosanski paaluk koji je
predstavljao najveu teritorijalno upravnu jedinicu. U toku osvajanja osnivani su brojni novi
sandaci npr. Bihaki sandak. Do kraja XVII stoljea Bosanski paaluk je imao 8 sandaka:
Bosanski, Hercegovaki, Zvorniki, Kliki, Poeki, Liki, Pakraki, Bihaki.

Nakon poraza kod Bea 1683g. Bosna je potisnuta na svoje SV granice. Do 1852 Bosanski
ejalet je bio podijeljen na 4 sandaka: Bosanski, Hercegovaki, Zvorniki, Kliki.

1832g. ukinut je Zvorniki, a Hercegovina je postala samostalan ejalet sa vezirom na elu.

Omer Paa Latas je izvrio novu teritorijalnu organizaciju zemlje. Naziv sandak je
zamijenjen nazivom Kajmekamluk. Bosanski ejalet je bio podijeljen na 5 kajmekamluka:

Sarajevski, Bihaki, Banjaluki, Zvorniki, Novopazarski.

Hercegovaki ejalet je podijeljen na 3 kajmekamluka: Mostarski, Pljevaljski, Trebinjski.

Kajmekamluci su bili podijeljeni na srezove koji je u Bosni bio 44, a u Hercegovini 16.

1865g. Osmanska uprava je provela posljednje reforme i novu teritorijalnu upravnu

reorganizaciju zemlje. Od Bosanskog i Hercegovakog ejaleta obrazovan je jedinstven
Bosanski vilajet koji je podijeljen na 7 liva (okruga):

Sarajevski, Travniki, Bihaki, Banjaluki, Zvorniki, Novopazarski, Hercegovaki.

29
1887g. Novopazarski je izdvojen iz Bosanskog vilajeta i pripojen Kosovskom. Live su se
dijelile na kaze (srezove), a kaze su se dijelile na sela. U svakom selu je bila osnovana
optinska uprava. Upravna vlast u vilajetu je povjerena Upravnom vijeu, ali je stvarnu vlast
imao valija kao najvii organ vlasti.

Valiju je imenovao Sultan svojim fermanom. Ope Vilajetsko vijee je bilo sastavljeno od 4
poslanika iz svake live. Pored erijatskog uvedeni su redovni graanski sudovi kako bi se
osigurala ravnopravnost nemuslimanskog stanovnitva. este promjene teritorijalne
organizacije BIH u vremenu osmanske uprave su bile uslovljene stalnim ratovima sa
susjednim dravama, ali i estim ustancima u unutranjostima BiH. Ustanke i pobune su
uglavnom vodili feudalni veleposjednici koji su kroz reforme gubili socijalne i politike
privilegije. Uprava nad BiH je odlukom velikih sila na Berlinskom kongresu povjerena
austrougarskoj monarhiji.

AUSTRO-UGARSKI PERIOD (1878-1918)

Nakon okupacije BIH A-U je zapoela uspostavljane svoje vlasti. Iako je A-U vrila
kolonijalnu politiku, za BiH je A-U doba znailo poetak modernizacije, urbanizacije
industrijalizacije, tj evropeizacije. Uveden je katastar, obavezno osnovno obrazovanje i proces
modernog politikog organizovanja.

A-U uprava je vodila umjerenu politiku bez radikalnih promjena. Nakon okupacije zadrala je
zateenu Osmansku teritorijalnu organizaciju vlasti. Bosanski vilajet je postao Reichsland
(Carska zemlja) , sandaci su preimenovani u Kreise ( okruge) , kaze (srezovi) su pretvoreni u
Bezirke (kotare), a nahije kao najnie teritorijalne jedinice u kotarske ispostave (exposituren).
Time je zapravo u cijelosti zadrana osmanska teritorijalna-administrativna organizacija sa 6
okruga: Banja Luka, Biha, Sarajevo , Donja Tuzla, Mostar i Travnik , 54 kotara i 23 kotarske
ispostave.

Vrhovni upravni organ za sve nivoe vlasti je bila Zemaljska vlada u Sarajevu, koja je bila
izvni organ AU ministarstva finansija sa sjeditem u Beu.

1879 g. A-U je provela prvi popis stanovnitva i tad je BIH imala 1.158.440 st.

Suprotno odlukama Berlinskog kongresa 1908 g, je izvrena jednostrana aneksija BIH,a

nakon aneksije BIH je dola pod puni suverenitet A-U. A-U monarhija se odrie svojih prava
u Novopazarskom sandaku. 1910 g. A-U vlada donosi prvi Ustav, Zemaljski tatut za BIH.
Uvedene su tri nove politike institucije: Sabor, Zemaljski Savjet i Kotarska Vijea. Kotari su
obuhvatali seoske i gradske opine. Zakonom su uvedena ,,Kotarska Vijea kao izborni ,
samoupravni organi Kotara. U nadlenost Kotarskih vijea su spadali: javni radovi u kotaru,
mjere za podizanje ratarstva i stoarstva, javna nastava, sajmovi, pomo pri elementarnim
nesreama, saradnja u upravi kotarske potpore, zaklade i zaklade za gajenje stoke, osnivanje i
upravljanje kotarskih zavoda za opskrbu sirotinje i njegovanje bolesnika i uopte saradnja u
zdravstvenoj i veterinarskoj upravi, nadzor nad radom seoskih opina.

30
1912 g. provele su se reforeme, ali nije promijenjen politiko-pravni polozaj BIH. Ubistvo
Franca Ferdinanda u Sarajevu je bio povod za II svj. rat a porazom A-U 1918g. BIH je ula u
sastav Drave Srba, Hrvata i Slovenaca

BIH U VREMENU IZMEU DVA SVJETSKA RATA(1918-1941)

Od 1. 12. 1918 g. nezavisna drava Slovenaca, Hrvata i Srba je ujedinjena sa Srbijom u

jedinstvenu dravu Kraljevinu Srba , Hrvata i Slovenaca. U novoj dravi je uvedeno
privremeno dravno ureenje koje se oslanjalo na zateene tradicije. Umjesto Zemaljske
vlade uvedena je posebna Pokrajinska uprava. 28. Juna 1921g. donesen je prvi Ustav
kraljevine SHS. Uspostavljeno je centralistiko ureenje dravne uprave. Za BIH je posebno
vaan ,,turski paragraf, koji je osigurao ouvanje BIH u njenim historijskim granicama.
Uspostavljena su 4 nivoa upravnih i samoupravnih jedinica : oblasti, okruzi, srezovi i optine.
Na elu oblasne uprave nalazio se ,, veliki upan kojeg je imenovao kralj. Pored upana
organi oblasne uprave su bili oblasna skuptina i oblasni odbor. Nadlenosti:

1. Oblasne finansije-utvrivanje oblasnog budeta

2. Oblasni javni radovi kao i graevinski propisi
3. Unapreenje oblasne privrede
4. Uprava oblasnim imanjima
5. Narodno zdravlje
6. Socijalna skrb
7. Oblasne humane ustanove
8. Oblasne saobraajne ustanove
9. Saradnja na unapreenju prosvjete u oblasti
10. Na strunom obrazovanju u oblasti
11. Zavoenje i odravanje ustanova za tednju, uzajamno pomaganje i osiguranje
12. Davanje miljenja na zahtjev vlade, po zakonskim prijedlozima koji se tiu oblasti

Na osnovu ustava Narodna Skuptina Kraljevine SHS 1922 je donijela uredbu o podjeli
zemlje na oblasti. Zemlja je podijeljena na 33 oblasti, a Bosna na 6 oblasti.

1. Tuzlanska oblast, sa sjeditem u Tuzli

2. Sarajevska oblast , sa sjeditem u Sarajevu
3. Mostarska oblast , sa sjeditem u Mostaru
4. Travnika oblast, sa sjeditem u Travniku
5. Bihaka oblast, sa sjeditem u Bihau
6. Vrbaska oblast sa, sjeditem u Banja Luci

Time je zadrana administrativna podjela iz A-U perioda i potvren je njen politiko

teritorijalni kontinuitet. 1929 g. kralj Aleksandar Karaorevi je raspustio Parlament i uveo
diktaturu , naziv zemlje je promijenjen u Kraljevina Jugoslavija , koja je umjesto 33 oblasti
podijeljena na 9 banovina:

1. Dravska , sa sjeditem u Ljubljani

2. Savska, sa sjeditem u Zagrebu
3. Vrbaska, sa sjeditem u Banja Luci
4. Primorska, sa sjeditem u Splitu

31
 5. Drinska, sa sjeditem u Sarajevu
6. Zetska, sa sjeditem u Cetinju
7. Dunavska, sa sjeditem u Novom Sadu
8. Moravska, sa sjeditem u Niu
9. Vardarska sa sjeditem u Skoplju

Beograd je predstavljao posebno upravno podruje. BIH je bila teritorijalno podijeljena

izmeu 4 banovine: Primorske , Zetske, Drinske i Vrbaske. Prema popisu stanovnitva iz
1931 g. u BIH je ivjelo 2.323.555 st.Nakon podjele na banovine 43,5% se nalo u Vrbaskoj
banovini, u drinskoj 36,5%, u Primorskoj 15%, a u Zetskoj 6% ukupnog stanovnitva BIH..

Banovine su imale ogranienu autonomiju jer su bile podreene direktno centralnoj vlasti.
Bosna je prvi put u svojoj historiji izgubila teritorijalnu cjelovitost.

SPORAZUM CVETKOVI-MAEK
Sa ciljem stabilizacije zemlje srpske i hrvatske politike elite su 26.8.1939 g. potpisale
sporazum o osnivanju koalicione vlade Cvetkovi-Maek. Ovaj sporazum je zapravo
predstavljao in realizacije dva velikodravna projekta, budui da je BIH podijeljena kao
teritotijalna i politika cjelina izmeu Srbije i Hrvatske. Proces konstituisanja Banovine
Hrvatske i banovine ,,Srpske zemlje nije izveden do kraja , budui da je za 6 dana zapoeo II
svj. rat. U Zagrebu je proglaena NDH i u njen sastav je ukljuenao cjelokupno podruje
BIH. U BIH je uspostavljena ustaka vlast, a pored kotara i opina uvedene su velike upe.
Od ukupno 22 u NDH u BIH je uspostavljeno 6 velikih upa:

- Vrhbosna, sa sjeditem u Sarajevu

- Usora i Soli, sa sjeditem u Tuzli
- Gla, Pliva i Rama, sa sjeditem u Travniku
- Sana i Lika, sa sjeditem u Banja Luci
- Krbava i Psat, sa sjeditem u Bihau
- Hum, sa sjeditem u Mostaru

Uspostavljanjem NDH u potpunosti je negirana dravnost BIH kao i njena cjelovitost.

BIH U VREMENU SOCIJALISTIKOG RAZVOJA (1945-1992)

U vremenu antifaistike borbe u II svj. ratu Komunistika partija Jugoslavije sa Titom na

elu se suprotstavila pokuajima podjele BIH izmeu velikosrpskih i velikohrvatskih
nacionalnih interesa. Stajalite o historijskoj posebnosti i teritorijalno-politikoj cjelovitosti je
potvreno odlukama Prvog Zasjedanja ZAVNOBIH-a. 25.11.1943 je obnovljena
srednjovjekovna dravnost BIH u njenim historijskim granicama. Na Drugom zasjedanju
AVNOJ-a u Jajcu 1943 postala je ravnopravna federalna jedinica u Demokratskoj
Federativnoj Jugoslaviji . Na Drugom zasjedanju ZAVNOBIH-a BIH formira svoju dravnu
upravu , a na Treem zasjedanju ZAVNOBIH-a formira svoju prvu vladu.

Nakon II svj.r. BIH se teritorijalno esto transormie, posebno na nivou lokalne samouprave.
Razvoj lokalne samouprave je bio odreen uvoenjem ,,komunalnog sistema. Uvoenjem
samoupravnog socijalizma i donesenim ustavnim i zakonskim aktima optina je utemeljena

32
kao osnovna drutveno politika zajednica, i temeljna zajednica izgradnje samoupravnog
drutveno politikog sistema u SFRJ.

Prva faza razvoja terirorijalno administrativnih oblika lokalnih vlasti u BIH zapoela je
nakon rata i nastanka FNRJ, 1945 g. izvena je prva administrativno-teritorijalna podjela BIH.
Prema zakonu o teritorijalnoj podjeli Federalne BIH na okruge, srezove i podruja mjesnih
odbora, BIH je bila podijeljena na 7 okruga:

- Sarajevski
- Hercegovaki
- Travniki
- Bihaki
- Dobojski
- Tuzlanski

Osnovano je 77 srezova i 1.280 podruja mjesnih narodnih odbora. Nakon donoenja

Ustava 1946 g. donesen je i opti zakon o narodnim odborima. Struktura narodnih odbora od
najniih do najviih predstavljalo je cjelovit sistem organa dravne vlasti. Vii narodni odbori
su imali pravo da ponitavaju odluke niih odbora to je znatno smanjilo njihovu
samoupravnost, a jaalo sistem dravnog centralizma. BiH je imala 4 nivoa administrativno
teritorijalnih jedinica:

- Mjesta, koja su se odnosila na sela i manje gradove

- Gradove i gradske rejone
- Srezove
- Okruge

Najznaajnije lokalne samoupravne jedinice u ovom periodu bili su srezovi koji su imali i
najire nadlenosti.. Znaajni organi narodne vlasti bili su i izvrni odbori koji su bili izvrni
organi narodnih odbora. Izvrne odbore inili su odbornici i povjerenici.

1949g. donesen je drugi opti zakon o narodnim odborima. Uspostavljena je razlika izmeu
gradova u sastavu sreza i gradova izvan sastava sreza. Glavni gradovi republika izdvajaju se
iz sastava okruga. Ojaana je samostalnost narodnih odbora koji sve vie postaju organi
lokalne samouprave. To je znailo poetak procesa decentralizacije i prenosa nadlenosti u
obavljanju javnih poslova sa federacije i republika na narodne odbore. Narodna republika
Bosna i Hercegovina podijeljena je na etri oblasti:

-Sarajevsku (sa 25 srezova)

-Banjaluku (sa 20 srezova)

-Mostarsko (sa 14 srezova)

-Tuzlansku (sa 18 srezova)

Glavni gradovi svih republika su izdvojeni iz oblasti i dobili poseban status. Osnovni kriterij
za obrazovanje oblasti i srezova bio je ekonomski i prirodno- geografski. Narodni odbori su
predstavljali izvrne organe vlasti. BIH se dijelila na: oblasti, srezove, gradove, rejone,

33
gradska naselja i podruija mjesnih narodnih odbora. 1952g. ukinute su oblasti a BIH je
podijeljena na 66 srezova, 5 gradova i 418 optina, od kojih su 53 imale status gradske
optine. Donesen je novi opti zakon o narodnim odborima koji su se obrazovali u srezovima,
gradovima i optinama. Dolo je do znaajne decentralizacije i prenosa nadlenosti sa
saveznog na republiki nivo, a sa republikog na nie administrativno teritorijalne jedinice.
Donoenjem ovog zakona znailo je novu fazu u razvoju lokalne samouprave u BIH. Uvode
se vijea proizvoaa i obrazuju savjeti za pojedine djelatnosti, a ukidaju izvrni odbori.
Pored zborova graana i seoskih zborova uvodi se referendum. Narodni odbori prerastaju u
opta predstavnika tijela lokalnih zajednica u obliku optinskih skuptina.

Od 1952g. prvi put se javlja optina kao oblik samoupravnih teritorijalnih zajednica. A
osnovna teritorijalna ureenja zemlje zasniva se na optinama, gradovima i srezovima. Pod
optinom se tada podrazumijevala zajednica koja predstavlja prirodno -geografsku i
ekonomsku cjelinu. 1955g. doneenjem opteg zakona o ureenju optina i srezova optina je
utemeljena kao osnovna samoupravna, drutveno- ekonomska i politika zajednica u kojoj sve
drutvene poslove obavljaju neposredno sami graani. Time je poela faza izgradnje novog
komunalnog sistema. Srez je predstavljao politiko upravnu zajednicu vie optina. Razvojem
optinske samuprave i prenosom nadlenosti sa viih nivoa vlasti i optina, srezovi su
postajali zajednice samupravnih optina. Teite lokalne samuprave preneseno je sa sreza na
optinu. Sve optine bez obzira na demografske teritorijalne, socijalne i ekonomske razlike su
dobile jednak pravni status sa ciljem jaanja predstavnikog tijela. U sistemu organizacije
lokalne vlasti uvedeni su savjeti, a ukinuta institucija izvrnog odbora. Politiko izvrna vlast
u lokalnoj samoupravi time je bila prenesena na savjete koje su se osnivali za pojedine
oblasti:odbrana, finansije, poljoprivreda, prosvjeta...

Poslije 1955 g. strukturu narodnih odbora su inili optinsko vijee i vijee proizvoaa.
Upravne poslove obavljao je sekretarijat. Izvrnu funkciju u optinama su vrili savjeti, te
predsjednik optine i sekretar skuptine optine koji su imali koordinirajuu ulogu.

Od 1955-1960 provedena je nova reorganizacija optina i srezova u BIH. 1959 BIH je imala
134 optine, a 1961 broj je smanjen na 122, a 1992 svedeno je na 122 optine. Ustavom SFRJ
u optini se osiguravaju uslovi za rad ljudi i stvaraju uslovi za zadovoljavanje socijalnih,
teritorijalnih i dr. zajednikih interesa. Poloaj optine je znatno ojaan, a 1968 srezovi su
ukinuti u svim republikama.Ustanovljena je mogunost da gradovi koji imaju vie optina
mogu formirati gradska vijea kao organ samoupravljanja za grad kao urbanu cjelinu. U to
vrijeme jedino je Sarajevo imalo vie optina u svom sastavu. Od 1969 Sarajevu je povjereno
obavljanje niza poslova koji su rezultat zajednikih potreba urbanog i infrastrukturnog
podruja. Mjesni odbori se transformiu u mjesne zajednice. Postojala su 3 oblika mogueg
udruivanja optina: udruivanje susjednih i teritorijalno povezanih optina u regionalne ili
gradske zajednice, drugi oblik bile su gradske zajednice koje ine gradske, prigradskei seoske
optine, i trei oblik bio je Grad sa vie optina (Sarajevo).

Od 1971-1974 g. izvrene su nove ustavne reforme koje su znaile i novu fazu u razvoju
lokalne samouprave u BIH. Pored optinske skuptine, kao najvieg organa vlasti u optini,
predvieno je i obrazovanje razliitih samoupravnih organizacija i institucija: zborovi graana

34
i drugi oblici neposredne samouprave,; mjesne zajednice kao fakultativni oblici teritorijalne
samouprave graana, radne zajednice i radne organizacije kao oblici udruenog rada i
drutveno-politike organizacije i udruenja graana. Ustavom iz 1974 g. utvreno je da
funkcije vlasti i upravljanja drutvenim poslovima obavljaju radni ljudi ili preko svojih
delegata. Svi su organi samoupravljanja izgraivani na delegatskom principu. Time su
drutveno-politike zajednice i udruenja graana postali znaajni subjekti lokalne
samouprave. Optine su integrativne samoupravne zajedniceu kojoj se radni ljudi udruuju
kao samoupravljai u radu. Skuptinu optine sainjavaju: vijee udruenog rada, vijee
mjesnih zajednica i drutveno-politiko vijee. Uvoenjem delegatskog sistema je imalo za
cilj smanjenje dravnog centralizma.

Znai, skuptina optine je predstavljala najautorativniji organ lokalne samouprave koji

utvruje optinsku politiku i odluuje o osnovnim pitanjima politikog, ekonomskog i
socijalnog razvoja lokalnih zajednica. Posebno mjesto u sistemu lokalne vlasti imao je
predsjednik skuptine optine. U pogledu finansiranja lokalne samouprave inili su: porezi na
lini dohodak, porezi na promet, porezi na prihode od imovine, takse i drugo.
Samoupravna funkcija optina se ispoljavala kroz tri oblika: neposrednu sudjelovanju
graana (narodna incijativa, referndum, zbor graana), drugi oblik su optinski organi vlasti
(skuptina optine, izvrni odbor i organi uprave. Trei oblik su najrazliitiji oblici
decentralizacije lokalne samouprave, prvenstveno kroz rad mjesnih zajednica. Mjesna
zajednica se smatrala osnovnom elijom samoupravljanja u mjestu ivljenja koja e
graanima pruiti veu mogunost neposredno sudjelovanja u odluivanju. Iako je ustav
precizirao da se optina ne moe poistovjeivati sa optinskom skuptinom i institucijama
lokalne vlasti u svim optinama dominantna je bila drutvena mo politikih i izvrno-
upravni struktura. U njima su postojali stvarni centri politike moi i donosile odluke umjesto
delegatskim i samoupravnim institucijama. Tako je dolo do niza negativnih posljedica.

U praksi optina se razvijala kao drava, ne kao samoupravna zajednica. Sa 109 optina BiH
je nakon disolucije Jugoslovenske federacije postala nezavisna drava. U vremenu
socijalistikog razvoja postignut je znaajan napredak u afirmaciji lokalne samouprave. Taj
razvoj se ogledao u socijalnom, ekonomskom i infrastrukturnom razvoju optina. Kroz proces
industrijalizacije razvili su se novi regionalni centri. Tako je Zenica kroz razvoj metalske
industrije umjesto Travnika postala regionalni centar.

Nakon uvoenja komunalnog sistema BiH nije imala regionalnu strukturu vlasti. Postojala je
samo regionalna organizacija unutar Privredne komore. BiH se sastojala od sedam
regionalnih privrednih komora: Bihaka, Banjaluka, Mostarska, Dobojska, Sarajevska,
Tuzlanska, Zenika.

35
Teritorijalna organizacija BiH prema medjunarnodnim mirovnim planovima (1992-
1995).

Medjunarodna zajednica je u periodu od 1992 do 1995g. predloila nekoliko mirovnih

planova sa ciljem okonanja rata.

KUTILJEROV MIROVNI PLAN

Na pregovorima 13 i 14 februara u Sarajevu i 21 i 22 februara 1992 g. u Lisabonu uestvovale

su 3 etnike stranke SDS, SDA, HDZ. Osnovna vodilja iz ovog dokumenta jeste da se nasilno
uvede dominantna etnika komponenta i da ustavno i teritorijalno ustrojstvo poprime etniki
poredak. Predviene su 3 konstitutivne jedinice zasnovane na etnikom principu.

VENS-OVENOV MIROVNI PLAN

August 1992 g. London i septembar 1992 g. eneva.

Prema prijedlogu BiH bi bila ureena kao federalna drava u meunarodno priznatim
granicama u ijem bi sastavu bilo 7 do 10 provincija.

PLAN OWEN-STOLTENBERG

Decembar 1993 g. Zasnovan je na konceptu podjele na 3 etnike republike hrvatske, srpske i

bonjake. Gradovi Sarajevo i Mostar bi imali poseban status.

VAINGTONSKI SPORAZUM

Vaingtonski sporazum je sporazum predstavnika Bonjakog i Hrvatskog naroda potpisan

1994 g. Okonan sukob izmeu armije RBIH i HVO i uspostavljena je Federacija na podruju
BiH. Federacija se sastojala od 10 federalnih jedinica . Kasnije kantoni: Unsko Sanski (Biha)
Posavski kanton (Oraje), Tuzlanski kanton (Tuzla), Zeniko dobojski (Zenica), Bosansko
Podrinski (Gorade), Srednjo-Bosanski (Travnik), Hercegovako-Neretvanski (Mostar),
Zapadno-Hercegovaki (iroki Brijeg), Kanton Sarajevo (Sarajevo), Herceg- Bosanski
(Livno).

Uspostavljanjem Federacije BiH je otvorilo i proces kasnije entitentske podjele BiH

PLAN KONTAKT GRUPE.

Plan kontakt grupe inili su predstavnici vodei svjetskih sila SAD, Francuske, Velike
Britanije, Njemake, Rusije. Predloila je mirovni plan podjelu BiH na dva dijela Federaciju
BiH i Bosanski Srpski entitet. Sarajevo bi imao status Distrikta.

36
DEJTONSKI MIROVNI SPORAZUM I TERITORIJALNO USTROJSTVO BIH

21. novembra 1995 g. u Dejtonu je postignut opi okvirni sporazum za mir. Dejtonskim
mirovnim sporazumom BiH je ureena kao izrazito decentralizovana drava i najblia je
Federalnoj ureenoj dravi. Nadlenosti institucija BiH obuhvataju: vanjska politika, vanjska
trgovinska politika, carinska politika, monetarna politika, finansiranje institucija i
meunarodnih obaveza BiH, pitanja imigracija, izbjeglica i azila, provoenje meunarodnih i
meuentitetskih krivinopravnih propisa, uspostavljanje zajednikih i meunarodnih
komunikacijskih sredstava, regulisanje meuentitetskog transporta, kontrola vazdunog
saobraaja. Ostale nadlenosti pripadaju entitetima.

Etinteti imaju asimetrinu ustavnu strukturu i teritorijalnu organizaciju vlasti. Republika

Srpska ima dvije razine teritorijalne organizacije vlasti: entitetski nivo i nivo jedinica
lokalne samouprave. Federacija BiH pored entitetskih i lokalnih vlasti ima i 10 kantona.
Kantoni imaju iroku politiku autonomiju i vlastitu zakonodavnu, sudsku i izvrnu vlast. U
nadlenost kantona spadaju: obrazovanje, kultura, policija stambena politika, javne sluba,
socijalna politika, turizam. Veliki dio budetskih prihoda se usmjerava na javnu potronju i
financiranje glomaznog administrativog aparata. Prema Dejtonskom mirovnom sporazumu
unutranje ustrojstvo BiH je zasnovano i izvedeno dominantno na etnikom principu. Zbog
multietnike strukture stanovnitva unutar BiH se nikada nisu razvili etniki regionalizmi
poput panije, Italije i Francuske. Unutar BiH su se razvili posebni regionalni identiteti koji
su bili zasnovani historijskim oblikovanim regijama, kao to je Hercegovina ili Bosanska
Krajina. Prisilna etnika teritorijalizacija stanovnitva je prihvaena od strane meunarodne
zajednice. Uz sve nedostatke Dejtonskog mirovnog sprazuma uspostavljen je mir i ouvan
teritorijalni integritet i meunarodni subjektivitet BiH.

Evropske Integracije i mogunost regionalnog razvoja BiH

Integracija drave BiH u EU i NATO-savez je osnovna pretpostavka ouvanja njenog

teritorijanog integriteta, politike stabilnosti i stvaranja pretpostavki za ekonomski i socijalni
razvoj u zajednici evropskih drava i naroda. Na inicijativu Evropske komisije iz 1999 g.
uspostavljeno je 5 Regionalnih razvojnih agencija , iji se rad zasniva na interesnom
povezivanju lokalnih zajednica iz oba BH entiteta. BIH nema nacionalnu strategiju
regionalnog razvoja i jedina je zemlja koja nema uspostavljene statistike regije.

BIH u Euroregijama

BIH je ukljuena u 3 Euroregije :,, Euroregija Dunav-Drava-Sava, ,,Euroregija Drina-Sava-

Majevica i ,,Jadranska Euroregija

37
Euroregija ,,Dunav-Drava-Sava meunarodna je organizacija regionalnih jedinica
(upanija, kantoni), jedinice lokalne samouprave (gradovi, opine), te regionalnih
industrijskih, trgovinskih i privrednih komora odnosno srodnih udruenja, s podruja
Maarske, Hrvatske i BIH koja prostorno gravitiraju rijekama Dunav, Sava, Drava. Osnovni
ciljevi Euroregije su:

- Uspostavljanje i razvoj meusobnih odnosa stanovnitva i institucija ovog podruja

kao pretpostavke boljeg poznavanja, saradnje , razumijevanja i prijateljstva.
- Stvaranje uvjeta za uspjeniji protok iskustava i znanja i njihovu primjenu za dobrobit
razvoja ukupnog podruja
- Stvaranje strunih temelja oblikovanja koncepta odrivog razvoja na podruju
euroregije
- Priprema i usklaenje zajednike razvojne strategije u sklopu dravnih sistema kojima
pripadaju.

Euroregija ,,Drina-Sava-Majevica osnovana je 2003 g. u Brko Distriktu. Osnivai su opine

i gradovi iz BIH: Opina Bijeljina, Opina Zvornik, Opina Lopare, Opina Ugljevik, Brko
Distrikt, u Srbiji: Opina Loznica, Opina Bogati, Opina abac, Opina Mali Zvornik,
sjedite Bijeljina. Zajednika interesovanja:

- povezivanja i unapreenja zajednikih privrednih resursa

- Unapreenje saobraajnih veza
- Realizacija zajednikih regionalnih projekata
- Razvoj poljoprivredne proizvodnje
- Utvrivanje zajednikih interesa i stratekog razvoja lanica
- Meusobno informisanje i saradnja
- Unapreenje slobodnog protoka robe i ljudi, razvoja i unapreenje multietnikog
povezivanja graana lanica ovog euroregiona

Jadranska Euroregija potpisana u Veneciji 2006 g. ( 22 mil. st. na obalama Jadranskog mora)
ine je : 7 italijanskih regija, 3 slovenske primorske optine, 7 hrvatskih jadranskih upanija,
Hercegovako-neretvanski kanton iz BIH, itava Crna Gora i Albanija. Cilj poboljanje
koritenja zajednikih prirodnih resursa i prometnih veza., ouvanje Jadrana. Prva Euroregija
Vijea Evrope, ciljevi:

- stvaranje podruja mira, stabilnosti i saradnje

- zatita kulturne batine

- Zatita okolia

- Odriv privredni razvoj posebno na podruju turizma, ribarstva i poljoprivrde

- Rjeavanje prometnih i infrastrukturnih pitanja

38
- Potpora ulasku svih jadranskih drava u Evropsku Uniju

39