TERRA2 Docentenhandleiding 3-4 Vmbo GT

1
Docentenhandleiding Terra 3/4

vmbo gt
Inhoudsopgave
Uitgangspunten Terra vmbo gt 3/4..........................................................4

Voorbeeldplanning.................................................................................5
Hoofdstuk 1 Water en energie.................................................................8
Algemeen................................................................................................................ 8
Tips.......................................................................................................................... 8
Intro..................................................................................................................... 8
1.1 Een wereld van water.................................................................................9
1.2 Watervoorziening in gevaar......................................................................10
1.3 Nederland waterland................................................................................13
1.4 Eindeloze energie..................................................................................... 14
Links...................................................................................................................... 15
Hoofdstuk 2 Hulpbronnen in het Midden-Oosten....................................17
Algemeen.............................................................................................................. 17
Tips........................................................................................................................ 17
Intro................................................................................................................... 17
2.1 Landbouw en droogte.................................................................................. 17
2.2 Water, het witte goud................................................................................... 18
2.3 Ruzie over water.......................................................................................... 19
Akkoord over uitbaggeren van Schelde..................................................19
2.4 Olie, motor van de economie.......................................................................20
Links...................................................................................................................... 21
Hoofdstuk 3 Wereldproducten...............................................................23
Algemeen.............................................................................................................. 23
Tips........................................................................................................................ 23
Intro................................................................................................................... 23
3.1 Kleding- en schoenenwereld........................................................................23
3.2 Productie verplaatst..................................................................................... 24
3.3 Grondstoffen voor kleding............................................................................25
3.4 En wereldvoedselmarkt..............................................................................26
Links...................................................................................................................... 28
Hoofdstuk 4 Internationalisering in Azi................................................30
Algemeen.............................................................................................................. 30
Tips........................................................................................................................ 30
Intro................................................................................................................... 30
4.1 Lagelonenlanden in Azie.............................................................................. 30
4.2 Werk uitbesteden......................................................................................... 31
OPDRACHT: Nobele daden van Nike?.....................................................32
Orintatie.............................................................................................................. 32
Planning................................................................................................................ 32
Uitvoering.............................................................................................................. 32
Presentatie............................................................................................................ 32
2
De nobele daden van Nike.....................................................................33

4.3 Voedselproductie in Azi.............................................................................. 34
4.4 Internationale verschillen.............................................................................34
Links...................................................................................................................... 35
Hoofdstuk 5 Tijd voor vakantie..............................................................37
Algemeen.............................................................................................................. 37
Tips........................................................................................................................ 37
Intro................................................................................................................... 37
5.1 Vrijheid blijheid............................................................................................ 37
5.2 Eropuit!........................................................................................................ 38
5.3 Een wereld van vakanties............................................................................ 39
5.4 Landelijk gebied opnieuw inrichten?............................................................40
Links...................................................................................................................... 40
Hoofdstuk 6 Vakantiegebieden..............................................................42
Algemeen.............................................................................................................. 42
Tips........................................................................................................................ 42
Intro................................................................................................................... 42
6.1 Volle Spaanse stranden................................................................................42
6.2 Massatoerisme in de Alpen..........................................................................44
6.3 Vakantiegebieden veranderen......................................................................46
6.4 Cultuur of natuur?........................................................................................ 46
Links...................................................................................................................... 47
Hoofdstuk 7 Wegen, d link met de wereld............................................49
Algemeen.............................................................................................................. 49
Tips........................................................................................................................ 49
Intro................................................................................................................... 49
7.1...................................................................................................................... 49
7.2...................................................................................................................... 50
7.3...................................................................................................................... 50
7.4...................................................................................................................... 51
Links...................................................................................................................... 51
Hoofdstuk 8 Hub Holland Hub...............................................................54
Algemeen.............................................................................................................. 54
Tips........................................................................................................................ 54
Intro................................................................................................................... 54
8.1...................................................................................................................... 54
8.2...................................................................................................................... 55
8.3...................................................................................................................... 55
8.4...................................................................................................................... 56
Hoofdstuk 9.........................................................................................57
Algemeen.............................................................................................................. 57
Tips........................................................................................................................ 57
Intro................................................................................................................... 57
9.1...................................................................................................................... 57
9.2...................................................................................................................... 58
9.3...................................................................................................................... 58
9.4...................................................................................................................... 58
Hoofdstuk 10.......................................................................................60
Algemeen.............................................................................................................. 60
Tips........................................................................................................................ 60
3
Intro................................................................................................................... 60
10.1.................................................................................................................... 60
10.2.................................................................................................................... 61
10.3.................................................................................................................... 61
10.4.................................................................................................................... 62
Links...................................................................................................................... 62
Hoofdstuk 11.......................................................................................63
Algemeen.............................................................................................................. 63
Tips........................................................................................................................ 63
Intro................................................................................................................... 63
11.1.................................................................................................................... 63
11.2.................................................................................................................... 64
11.3.................................................................................................................... 64
11.4.................................................................................................................... 64
Hoofdstuk 12.......................................................................................66
Algemeen.............................................................................................................. 66
Tips........................................................................................................................ 66
Intro................................................................................................................... 66
12.1.................................................................................................................... 66
12.2.................................................................................................................... 67
12.3.................................................................................................................... 67
12.4.................................................................................................................... 68
Bijlage wereldkaart..............................................................................69
4
Uitgangspunten Terra vmbo gt 3/4

1 Leerlingen hoeven met mate verband te leggen tussen verschillende onderdelen
(dus weinig te bladeren).
2 Sturing voor de leerlingen is eenvoudig.
3 Taal, zinnen en typografie zijn aangepast aan het kgt-niveau.
4 Leerlingen worden af en toe beloond.
5 Hulp voor de leerlingen bij moeilijke opgaven (voorbeeld).
6 Grote variatie in opdrachtvormen.
7 Bronnen zijn tweedimensionaal.
8 Evenwichtige verhouding tekst en beeld.
9 Beperkt gebruik van vaardigheden.
5
Voorbeeldplanning
PLANNER VMBO GT 3-4.
Deze planner hoort bij het informatieboek A met de domeinen Natuurlijke
Hulpbronnen, Internationalisering en Nederlanders en hun vakanties.
Toetsmomenten voor de hoofdstuktoetsen zijn ingevuld, andere toetsen kunnen
naar eigen inzicht ingebracht worden.
week les in de klas huiswerk toets

1 1 Inleiding hoofdstuk 1 1 t/m 4 maken
Natuurlijke hulpbronnen
2 Huiswerk nakijken 1.1 afmaken

Introductie 1.1
2 1 Huiswerk nakijken 1.2 maken t/m
Introductie 1.2 A 14
Introductie 1.2 B
3 1 Huiswerk nakijken 1.3 maken t/m 23
Introductie 1.3 A
Introductie 1.3B
4 1 Huiswerk nakijken 1.4 maken t/m 32
Introductie 1.4
Introductie 1.4 B
5 1 Huiswerk nakijken Regio Bangladesh
Introductie Regio Bangladesh maken
2 Huiswerk nakijken Toets leren
@work of test jezelf
6 1 TOETS H1 TOETS H1
2 Repetitie bespreken
7 1 Inleiding hoofdstuk 2 1 t/m 4 maken
Hulpbronnen in het Midden-
Oosten en 2.1 A
Introductie 2.1 B
8 1 Huiswerk nakijken 2.2 afmaken
Introductie 2.2
Introductie 2.3
Introductie 2.4
2 Huiswerk nakijken Regio Egypte
Introductie Regio Egypte maken
10 1 Huiswerk nakijken
Aardewerk
6
2 Aardewerk
11 1 @work of test jezelf Toets leren
2 TOETS H2 TOETS H2
12 1 Repetitie bespreken
2 Inleiding hoofdstuk 3 1 en 2 en
Internationalisering Terra Topo maken
13 1 Huiswerk nakijken 1 t/m 4 op pag. 5

Inleiding hoofdstuk 3 maken
Introductie 3.1 A+B
Introductie 3.2 A+B
Introductie 3.3 A+B
Introductie 3.4 A+B
2 Huiswerk nakijken Regio Mexico
Introductie Regio Mexico maken
16 1 Huiswerk nakijken Test jezelf
Test jezelf afmaken
18 1 Inleiding hoofdstuk 4 1 en 2 maken
Internationalisering in Azi
Introductie 4.1 A+B
Introductie 4.2 A+B
Introductie 4.3 A+B
Introductie 4.4 A+B
2 Introductie Regio Thailand Regio Thailand
maken
21 1 Huiswerk nakijken
Introductie aardewerk
2 Aardewerk
22 1 Aardewerk
2 @work of test jezelf Toets leren
24 1 Inleiding hoofdstuk 5 Tijd 1 en 2 en Terra
voor vakantie Topo maken
Introductie 5.1 A+B
7
Introductie 5.2 A+B

2 Huiswerk maken 5.3 afmaken
Introductie 5.3 A+B
26 1 Huiswerk nakijken 5.4 t/m 33 maken
Introductie 5.4 A
Introductie 5.4 B
27 1 Huiswerk nakijken Regio
Introductie Regio Dominicaanse
Dominicaanse Republiek Republiek maken
Test jezelf
29 1 Inleiding hoofdstuk 6 1 en 2 op pag. 20
Vakantiegebieden maken en 6.1 t/m
4
Introductie 6.2 A+B
Introductie 6.3 A+B
Introductie 6.4
31 1 Huiswerk nakijken Regio Kenia
Introductie Regio Kenia maken
2 Huiswerk nakijken
Introductie Aardewerk
32 1 Aardewerk
2 Aardewerk
33 1 @work of proefexamen Toets leren
2 TOETS H6 TOETS H6
8
Hoofdstuk 1 Water en energie
Algemeen
Dit hoofdstuk gaat over water en energie.
1.1 gaat over de hoeveelheid water op aarde en de waterkringloop met de

daarbij behorende begrippen.
1.2 behandelt de watervoorziening: verdroging, vervuiling en verzilting
bedreigen de zoetwatervoorraad terwijl door bevolkingsgroei en de groei van
de welvaart het gebruik van water toeneemt.
1.3 gaat in op de Nederlandse situatie: hoe gaat de waterbeheersing en waar
komt het drinkwater vandaan?
In 1.4 leert de leerling wat niet-vernieuwbare en vernieuwbare
energiebronnen zijn. Ook de gevolgen van energieverbruik voor het milieu
worden besproken: zure regen en het versterkte broeikaseffect.
De REGIO is Bangladesh.
Tips
Intro
Tip 1 Water en energie

Laat de leerlingen nadenken over water en energie. Doe dit op de placematmanier:
1 Geef de leerlingen per groepje van vier een placemat
2 Laat ze eerst 2 minuten zelfstandig nadenken over de volgende vraag: Waar

denk je aan bij water en energie?
3 Na de twee minuten schrijft iedere leerling de woorden op waaraan hij moest

denken op zijn plaats van de placemat. Neem hier ook ongeveer 2 minuten de
tijd voor.
4 Na deze twee minuten gaat de groep na, welke woorden ieder groepslid heeft
staan. Deze woorden worden in het midden van de placemat gezet.
5 U geeft willekeurig een groepslid de beurt om kort te presenteren wat er bij

hen in het midden van de placemat staat.
Ga aan de hand van deze opdracht in gesprek met de klas.

9
1.1 Een wereld van water
Tip 1 Waterkringlopen
Leg aan de hand van de volgende animatie de korte en de lange waterkringloop uit:
http://www.noordhoffuitgevers.nl/nuvo/terra2/d3-4_vmbo_h1_waterkringloop.swf
Tip 2 Verdamping
Verdeel de klas in vijf groepen. Leg elk groepje de volgende vragen voor.
1 Wat is waterdamp?
2 Waardoor ontstaat waterdamp?
3 Wat zijn de eigenschappen van water in de drie verschillende vormen?
4 Wat is condensatie?
5 Waardoor condenseert waterdamp?
De leerlingen gaan eerst individueel de vraag beantwoorden. Na vijf minuten splits
de groep zich in expertgroepjes. De nummers 1,2,3,4 en 5 komen bijelkaar en gaan
hun vraag nu gezamenlijk beantwoorden. Wanneer na tien minuten elke vraag
beantwoord is, keren de nummers terug in hun groepje. Iedere leerling is nu een
expert in zijn vraag. De leerlingen wisselen hun antwoorden uit.
Tip 3 Condensatie
Leg het begrip condensatie uit door een van de volgende practica uit te voeren:
- Bij koud weer: blaas tegen een koud raam.
- Bij warm weer: zorg voor zeer koud water. Giet dit in een glas. Na enige tijd
zullen er zich druppeltjes gaan vormen.
Tip 4 Condensatie op het terras

Leg condensatie uit door de volgende situatie te schetsen. Je zit met een groepje
vrienden en vriendinnen op een warme zomerdag op een terrasje. Jullie hebben
allemaal een koud glas ijsthee besteld. Wanneer je het glas na enkele minuten
beetpakt voelt het nat aan; de warme lucht is in aanraking gekomen met het koude
glas. Daardoor is de lucht zo afgekoeld dat het minder waterdamp kan bevatten
zodat er condensatie optreed.
Tip 5 Bruikbaar water

Er is ontzettend veel water op aarde maar eigenlijk is er maar een klein deel van al
dat water bruikbaar. Laat de volgende afbeeldingen zien waaruit blijkt dat eigenlijk
heel weinig water geschikt is om te gebruiken.
10
1.2 Watervoorziening in gevaar
Tip 1 Verdroging in Nederland

Het lijkt vreemd, maar grote gebieden van Nederland zijn verdroogd. Dit komt door
de snelle afvoer van het water onder andere door de vele bestrating en bebouwing.
Hierdoor komt minder neerlag in de bodem terecht. Daardoor zakt het
grondwaterpeil. Ook het gebruik van grondwater voor drinkwater zorgt dat het
grondwaterpeil zakt. De verdroging heeft gevolgen voor de diversiteit van de natuur
in Nederland. Platen en dieren kunnen moeilijker overleven en zelfs verdwijnen.
Tip 2 Organische vervuiling

Laat de animatie zien over overbemesting. In de animatie is te zien dat een teveel
aan vee op een kleine oppervlakte ervoor zorgt dat het grondwater en daardoor het
oppervlaktewater wordt vervuild. Door de algengroei kan er minder zonlicht
doordringen. Het gevolg is dat waterplanten en dieren sterven.
Tip 3 Thermische vervuiling

Laat de volgende schematische weergave zien over hoe een elektriciteitscentrale
werkt en hoe het komt dat deze warm water loost.
Tip 4 Watergebruik
Laat de leerlingen de volgende handelingen waarbij water gebruikt wordt in de
juiste volgorde zetten. Begin bij de handeling waarbij het meeste water per persoon
per dag wordt gebruikt.
- in bad gaan
- douchen
- wassen aan de kraan
- bereiden van voeding
- afwassen met de afwasmachine
- afwassen met de hand
- toilet
- wasmachine
Gebruik daarna n van de volgende afbeeldingen om de juiste volgorde te laten
zien en de hoeveelheid water die bij elke handeling gebruikt wordt.
11
12
13
1.3 Nederland waterland
Tip 1 Nederland leeft met water

Laat de als inleiding de tv-spotjes van Nederland leeft met water zien.
(http://www.nederlandleeftmetwater.nl/?Campagne)
Tip 2 Diavoorstelling1
Laat de diavoorstelling zien die een foto-impressie geeft van bron 7 van de polder
naar de rivier.
(http://www.noordhoffuitgevers.nl/nuvo/terra2/D3-
4_VMBO_H1_diavoorstelling_doorsnede1.pps)
Laat de leerlingen ook bron 7, Waterhuishouding in de polders, erbij houden.
Dia 1 Dorp op hoger gelegen gebied.
Dia 2 Fruitteelt als bodemgebruik nabij de dijk.
Dia 3 Gezicht vanaf de dijk de polder in. Daarbij is het hoogte verschil,
verkavelingpatroon en bodemgebruik zichtbaar.
14
Dia 4 Bemaling door een molen.

Dia 5 Elektrische bemaling.
Dia 6 Zicht vanaf de dijk naar de rivier.
Tip 3 Diavoorstelling2
Laat de diavoorstelling zien met dezelfde fotos als in voorgaande tip, maar dan in
willekeurige volgorde. Laat de leerlingen in het kaartje aangeven waar welke foto
genomen kan zijn.
1.4 Eindeloze energie
Tip 1 Activeren voorkennis

Verdeel de klas in vijf groepen. Leg elk groepje de volgende vragen voor.
1 Hoe ontstaan fossiele brandstoffen?
2 Welke milieuschade ontstaat bij het winnen van de brandstof?
3 Leg uit hoe de milieuschade ontstaat bij het gebruik van fossiele
brandstoffen.
4 Wat is de relatie tussen planten en het gebruik van fossiele brandstoffen?
5 Om welke redenen noemen we kernenergie geen duurzame energiebron?
Laat de leerlingen per groep de vragen beantwoorden. Laat ze na 10 minuten vijf
groepjes vormen waarin leerlingen zitten die allen een andere vraag voorgelegd
hebben gekregen. In deze samenstelling gaan ze elkaar de antwoorden voorleggen
op de vragen.
Tip 2 Zonne-energie
Laat de leerlingen bedenken op welke manieren er iets met zonne-energie gedaan
kan worden. Kunnen de leerlingen ook enkele concrete voorbeelden geven van het
gebruik van zonne-energie?
15
Tip 3 Schoorsteen
Laat de volgende schematische weergave van zonneschoorsteen zien. Vraag de
leerlingen wat dit te maken heeft met energieopwekking door middel van de zon.
Tip 4 Zonne-energie in de woestijn

Laat aansluitend op tip 3 het volgende fragment van de ontdekking over
energieopwekking in de woestijn zien.
Tip 5 Vakoverstijgend
Laat de leerlingen een schaalmodel maken van de zonneschoorsteen.
Links
Adres VEWIN.nl
Taal Nederlands
Leerling +
Docent ++
Omschrijvin
Vereniging van Waterbedrijven in Nederland
g
Adres www.waterinbeeld.nl
16
Taal Nederlands
Leerling ++
Docent ++
Omschrijvin
Waterbeheer in Nederland
g
Adres WaterLand Neeltje Jans - home

Taal Nederlands
Leerling ++
Docent +
Omschrijvin
Neeltje Jans
g
Adres water.pagina.nl
Taal Nederlands
Leerling ++
Docent ++
Omschrijvin
Verzameling internet links o.a. naar alle waterschappen
g
Adres nederland leeft met water

Taal Nederlands
Leerling ++
Docent ++
Omschrijvin
Beleid van de overheid m.b.t. water
g
http--grid2.cr.usgs.gov-OnePlanetManyPeople-AtlasDownload-
Adres
UNEP_Atlas-Atlas_3-3-Water_Screen.pdf
Taal Engels
Leerling +
Docent ++
Omschrijvin
Deel over water van de atlas 'One Planet Many People'
g
Adres VARA De Ontdekking

Taal Nederlands
Leerling ++
Docent +
17
Omschrijvin
Programma over energie uit de woestijn
g
18
Hoofdstuk 2 Hulpbronnen in het Midden-Oosten
Algemeen
Dit hoofdstuk gaat over de hulpbronnen water en olie in het Midden-Oosten.
2.1 gaat over de problemen die de landbouw heeft in droge klimaten.

Vervolgens wordt besproken hoe de boeren daar met het neerslagtekort
omgaan.
2.2 gaat over groeiende watertekort in het Midden-Oosten. Water is het witte
goud.
In 2.3 komt aan de orde hoe je water rechtvaardig kunt verdelen. Het gaat
met name om de landen Turkije, Irak en Syri.
2.4 behandelt het belang van aardolie en de rol die het Midden-Oosten heeft
bij de aardolieproductie.
De REGIO is Egypte.
AARDEWERK biedt praktische opdrachten: een werkstuk, folder, poster of
videofilm maken
Tips
Intro
Tip 1 De Odyssee van Asterix

Al vroeg was aardolie een belangrijk product. Asterix en Obelix trotseren in 'De
Odyssee van Asterix' vele gevaren om het kostbaar goed te bemachtigen.
Als de Phoenicische koopman Epidemas vergeten heeft aardolie mee te nemen

voor Panoramix is het hek van de dam. Panoramix heeft dit ingredint absoluut
nodig voor het maken van de toverdrank...
Caesar zoek nog steeds een manier om het dorp toe te kunnen voegen aan zijn
immense rijk, maar hoe? Zijn chef geheime dienst denkt de oplossing te weten door
een van zijn agenten Nulnulnix, tevens drude, richting het dorp te sturen.
Panoramix, een inzinking nabij, stemt toe dat Nulnulnix Asterix en Obelix vergezelt
richting het midden oosten op zoek naar aardolie...
Bron: www.asterix-obelix.nl/
Laat de leerlingen deze strip bekijken en bespreek welke overeenkomsten er zijn
met de huidige tijd.
2.1 Landbouw en droogte
Tip 1 Stuwingsregens
19
Laat de animatie van stuwingsregens zien. Vraag de leerlingen te beschrijven wat er

gebeurt. Laat ze daar in tweetallen of individueel over nadenken. Enkele leerlingen
kunnen daarna hun beschrijving klassikaal presenteren.
Tip 2 Bodemerosie
Laat de leerlingen een onderzoekje uitvoeren. Laat ze het verschil onderzoeken
tussen het effect van water op een begroeid oppervlak (bijvoorbeeld een grasveld)
en op een kaal oppervlak (bijvoorbeeld een zandbak). De leerlingen besproeien met
een tuinslang of gieter het oppervlak. Laat ze hun observaties noteren en een
conclusie trekken.
Tip 3 Irrigatie?
In enkele landen probeert men de neerslag te benvloeden door kristallen van
zilverjodide aan de lucht toe te voegen. De kristallen fungeren als
condensatiekernen. De kleine druppeltjes in de wolk zetten zich af om de kristallen.
Hierdoor ontstaan uiteindelijk grotere druppels met neerslag tot gevolg. Laat het
volgende tekstfragment zien en vraag de leerlingen of zij dit een vorm van irrigatie
vinden.
Tip 4 Irrigatie
Laat het filmfragment van het VARA-programma De ontdekking zien over een
nieuwbouwproject in Egypte dat mogelijk gemaakt wordt met behulp van een
enorm irrigatiestelsel.
(vanaf ongeveer 8:20 min. tot 16:00 min.)
2.2 Water, het witte goud
Tip 1 Verschil in watervoorraad

De volgende kaart laat zien in welke gebieden
er een tekort is aan veilig drinkwater. Kopieer
de kaart op sheet of laat de kaart zien met
behulp van een beamer.
Vraag de leerlingen de risicogebieden aan te
geven.
Laat de leerlingen deze kaart vergelijken met
bron 5 uit het boek. Wat valt hen op?
Tip 2 Practicum ontzilting

Laat de leerlingen het proces van ontzilting
zien door het volgende proefje uit te voeren.
Benodigdheden:
1 (gas)brander
2 fluitketel
3 zout
4 water
5 grote pan
6 Glas
20
Vermeng het zout met het water in een fluitketel. Schenk een glas vol en laat een
leerling hier wat van proeven. Verhit daarna de fluitketel met het zoute water. Vang
de stoom op in een pan, waartegen het condenseert. Houd de pan iets schuin en
vang de druppels op in een glas. Laat daarna een leerling proeven of het water nog
zout is.
Laat een leerling het glas leeg drinken.
Tip 3 Slogan
Water, het witte goud? Laat de leerlingen na bestudering van de paragraaf een
eigen slogan bedenken die zij voor water toepasselijk vinden.
2.3 Ruzie over water
Tip 1 Discussie
Verdeel de klas in vier groepen van ongeveer gelijke grootte. Drie groepen
vertegenwoordigen een belangengroep:
1 de Turkse regering
2 een kleine Turkse boer
3 de regering van Syri en de regering van Irak
4 daarnaast een groep die het woord voert namens de Verenigde Naties
Laat ze zich verdiepen in de verschillende standpunten van de aan hun toegewezen
rollen.
Zet de tafels en stoelen in een vergaderopstelling waarbij elke groep een zijde
bezet. Laat de vier groepen met elkaar discussiren over het probleem. Elke
belangengroep wil haar standpunten kenbaar maken en verdedigen. De taak van de
Verenigde Naties is een oplossing te bieden die aanvaardbaar is voor elke
belangengroep.
Tip 2 Wie heeft de meeste rechten

Laat de leerlingen uitzoeken welk land het meeste recht heeft op water uit de Tigris
en de Eufraat. Laat ze dit beoordelen op de eerste drie punten van de VN-regels. Ze
maken hierbij gebruik van bron 9 uit het boek en de tabel over de gemiddelde
neerslag:
Gemiddelde hoeveelheid neerslag per land

Land Neerslag mm per jaar
Syri 320
Jordani 40
Irak 150
Turkije 997
Saudi-Arabi 450
Bron: www.weatherbase.com
Tip 3 Conflict Isral

Laat het volgende fragment van het tv-programma Netwerk zien.
(ongeveer 25 minuten)
21
Tip 4 Nederland vs. Belgi

Ook Nederland heeft een ruzie over water. Nederland is in conflict met Belgi over
de Schelde. Het gaat om de waterkwaliteit en het uitbaggeren van de vaargeulen.
Dat conflict lijkt te zijn opgelost.
Akkoord over uitbaggeren van Schelde

DEN HAAG, 21 JAN. Nederland en Vlaanderen zijn dichtbij een akkoord over de uitdieping
van de Westerschelde tot een diepte van 13,10 meter. Dan wordt de haven van Antwerpen
ook bereikbaar voor de grootste containerschepen.
Dat hebben minister-president Balkenende en zijn Vlaamse collega Leterme gisteren bekendgemaakt. Uiterlijk eind
februari denken beide landen een contract te kunnen sluiten waarin wordt vastgelegd dat Vlaanderen meebetaalt
aan natuurherstel in het gebied, aan kustbescherming en aan de aanleg van een tunnel bij het Zeeuwse Sluiskil.
De komende weken zullen op ambtelijk niveau de details van de financiering uitgewerkt worden. Volgens Leterme
zijn de ,,resterende problemen overbrugbaar''. Naar verluidt zouden beide regeringen nog van mening verschillen
over de verdeling van 50 miljoen euro.
Al in november vorig jaar tekenden Nederland en Belgi een principe-akkoord over de zogenoemde
ontwikkelingsschets. Die schets is maar ten dele openbaar geworden, de financile 'verdeelsleutel' is nog steeds
geheim.
Gisteren is afgesproken een memorandum te gaan schrijven, waarin minister Peijs (CDA, Verkeer en Waterstaat)
en haar Vlaamse collega Peters van openbare werken de kostenverdeling tussen Nederland en Belgi de komende
weken verder zullen regelen. In 2007 kan begonnen worden met de uitdieping van de Westerschelde.
Het uitdiepen van de Westerschelde heeft grote voordelen voor de haven van Antwerpen, dat in de concurrentieslag
met Rotterdam een grotere diepgang voor zijn haven wil. De nieuste generatie containerschepen die in aanbouw is
heeft een te grote diepgang om Antwerpen te kunnen bereiken. Verder uitbaggeren van de Westerschelde levert
Antwerpen derhalve grote voordelen op. Balkenende zei dan ook dat het voor ,,Antwerpen en de mensen die daar
werken goed nieuws is''. Het gegeven dat Nederland het grootste deel van de kosten voor zijn rekening neemt,
vloeit voort uit oude verdragen. Leterme: ,,Vandaag laten we zien dat we niet alleen gedoemd zijn om samen te
werken, maar dat ook daadwerkelijk willen.''
Bron: NRC Handelsblad 21-01-2005
2.4 Olie, motor van de economie

Tip 1 Wat hoort er niet bij?
Toon het volgende rijtje producten aan de leerlingen.
- diesel
- verpakking van een gevulde koek
- schoenen
- nagellak
- vanillevla
- trainingspak
- frisdrankfles
- benzine
- stookolie
- slaolie
- asfalt
- oliebollen
- aspirine
- mobiele telefoon
Vraag de leerlingen waarvoor wel of geen aardolie
gebruikt wordt en in welk product dat dan zit.
(In alle producten wordt aardolie gebruikt met
uitzondering van slaolie en oliebollen.)
22
Tip 2 Producten met olie

Laat de leerlingen uitzoeken in welke producten olie
verwerkt wordt. Als er geen olie zou zijn, wat zou er dan
verdwijnen uit hun dagelijkse leven? Wat zou er in de
klas anders zijn, welke producten zijn er dan niet meer?
Eten wij ook olie?
Tip 3 Collage aardolie

Laat de leerlingen een collage maken over hun mening
ten aanzien van aardolie.
Mogelijke aandachtspunten kunnen daarbij zijn:
- productie van aardolie
- verwerking van aardolie
- transport van aardolie
- toepassing van aardolie
Laat ze een duidelijke argumentatie/verantwoording
schrijven over hun collage waarom ze aardolie op die
manier willen presenteren.
Tip 4 Verslaafd aan olie

Laat de leerlingen het volgende videofragment uit het
tv-programma Twee vandaag zien.
U kunt ook het volgende fragment uit dit programma
laten zien waarin econoom en adviseur Jeremy Rifkin
van de Amerikaanse president Bush aan het woord is.
Links
Adres VARA De Ontdekking

Taal Nederlands
Leerling ++
Docent +
Omschrijvin
Fragment over droogte
g
Adres Netwerk conflict isral

Taal Nederlands
Leerling ++
Docent ++
Omschrijvin
Strijd om water in Isral
g
Adres 2Vandaag verslaafd aan olie1

23
Taal
Leerling
Docent
Omschrijvin
g
Adres 2Vandaag verslaafd aan olie 2

Taal
Leerling
Docent
Omschrijvin
g
Adres Asterix en olie

Taal Nederlands
Leerling +
Docent ++
Omschrijvin
Deze strip geef weer hoe de strijd om olie is begonnen.
g
24
Hoofdstuk 3 Wereldproducten
Algemeen
In dit hoofdstuk krijgt de leerling een beeld van internationalisering.
3.1 gaat over de kleding- en schoenenwereld: waar komen onze kleren en

schoenen vandaan en hoe gaat de productie?
In 3.2 leert de leerling dat de locatiefactoren zijn veranderd en dat daarmee
de meeste Nederlandse kleding- en schoenfabrieken zijn gesloten.
3.3 gaat over de benodigde grondstoffen voor de kledingindustrie. Door
toename van bevolking en welvaart dreigt een tekort aan landbouwgrond
voor de productie van deze grondstoffen. Welke oplossingen zijn daarvoor?
3.4 behandelt de wereldvoedselmarkt. Belangrijke begrippen zijn de Groene
Revolutie en protectionisme.
De REGIO is Mexico.
Tips
Intro
Tip 1 Waar komt jouw kleding vandaan?

Laat de leerlingen in tweetallen elkaars kledingstukken en schoenen onderzoeken
op waar ze gemaakt zijn en eventueel het merk. Laat ze dat noteren.
Verzamel alle lijstjes die de leerlingen hebben samengesteld. Turf daarna uit welke
regio de kledingstukken afkomstig zijn. Welke regios springen eruit? Kleur die
regios in op de wereldkaart (bijlage).
3.1 Kleding- en schoenenwereld
Tip 1 Inventarisatie
Laat de leerlingen nagaan hoeveel zij per maand ongeveer aan kleding uitgeven.
Laat ze daarna berekenen hoeveel er uiteindelijk naar de arbeiders gaat. Gebruik
hierbij de volgende prijsopbouw van een kledingstuk. U kunt hier een Word-
document downloaden dat u op sheet kunt zetten.
Bedrijfsonderdeel Bedrag Percentage

winkel winst 25,00 50,0
belasting en distributie 2,50 5,0
merk winst 6,75 13,5
promotie en research 9,75 19,5
fabriek winst 1,00 2,0
25
inkoop materiaal 4,00 8,0

kosten productie 0,80 1,6
loon arbeiders 0,20 0,4
Tip 2 Presentatie
Laat de leerlingen in groepjes een kledingproducerend bedrijf onderzoeken.
Voorbeelden van bedrijven zijn: H&M, Nike, Adidas, Levi Strauss, C&A, Asics, Puma
en Reebok. Laat ze over hun bevindingen een presentatie geven.
Laat ze de volgende vragen in ieder geval opnemen in hun presentatie:
- Waar bevindt zich het hoofdkantoor?
- Waar bevindt zich de productie?
- Waar kun je het kopen?
- Is er sprake van kinderarbeid?
- Hoe zijn de arbeidsomstandigheden?
De volgende links verwijzen naar sites over de maatschappelijke
verantwoordelijkheden van de bovengenoemde bedrijven.
- http://www.nike.com/nikebiz/nikebiz.jhtml?page=24
- http://www.adidas-salomon.com/en/sustainability/reports/default.asp
- http://www.hm.com/nl/hm/social/responsibility.jsp
- http://www.levistrauss.com/responsibility/
- http://www.c-en-a.nl/aboutUs/socialResponsibility/
- http://about.puma.com/puma.jsp?
type=company&parent=12&id=12&lang=eng
- http://www.reebok.com/Static/global/initiatives/rights/home.html
Laat ze niet alleen op de informatie afgaan die de bedrijven zelf geven, maar ook
informatie zoeken bij andere betrouwbare bronnen en organisaties, zoals:
- http://www.schonekleren.nl/
- http://www.schonekleren.nl/bedrijven.htm
- http://www.novib.nl
- http://scholieren.nrc.nl/weekkrant/2001/15/4.shtml
Tip 3 Klere(n) merk

Ga de discussie met de klas aan over de verschillende merken kleding. Nu ze weten
hoe de verschillende bedrijven hun kleding en schoenen produceren, voor welke
merken kiezen ze dan? Of is toch het merk van belang?
Tip 4 Excursie
U kunt een vakoverstijgende excursie organiseren met geschiedenis.
Er zijn enkele oude textielfabrieken die een rondleiding verzorgen. Bijvoorbeeld de
oude textielfabriek in Hengelo. Het museum vertelt het verhaal over ca. 400 jaar
bewoning van het gebied. De textielindustrie speelde een belangrijke rol in deze
regio en daarom staan er nog aardig wat industrile hulpmiddelen in het museum.
3.2 Productie verplaatst
Tip 1 Vestigingsfactoren
26
Laat de leerlingen van elk bedrijf bepalen welke vestigingsfactoren een rol spelen bij
de locatiekeuze. Laat ze daarbij een kruisje zetten in het vakje in de tabel waarvan
zij menen waar het thuishoort.
Download hier de tabel.
Tip 2 Interview
Verdeel de klas in twee gelijke groepen. De leerlingen uit n groep worden
journalisten die een interview gaan houden over de verplaatsing van de productie
van kleding. De leerlingen van de andere groep worden vertegenwoordigers van
een kledingbedrijf. Zij gaan zich voorbereiden op het interview en op de vragen die
zij straks krijgen. Daarna wordt elke journalist gekoppeld aan een
vertegenwoordiger, het interview kan beginnen.
Tip 3 Vliegende-ganzenmodel
Laat het onderstaande model zien aan de leerlingen. Dit model geeft aan hoe de
industrie binnen een land bepaalde fasen doorloopt en hoe de productie zich
verplaatst.
Laat de leerlingen het tweede model toepassen op een land en een concreet
product:
3.3 Grondstoffen voor kleding
Tip 1 AK-fashion
27
AK-fashion is een spel waarbij de productie van kleding centraal staat. De

onderwerpen uit deze en voorgaande paragrafen komen hierbij aan de orde.
Degene die het beste met de verschillende productiefactoren omgaat, kan de
hoogste opbrengsten genereren.
U kunt daar een gecomprimeerde map downloaden met de spelonderdelen en een
bijgevoegde gebruiksaanwijzing.
Tip 2 Collage
Laat de leerlingen in groepjes een collage maken over het proces van grondstof tot
eindproduct. Waar worden de grondstoffen geproduceerd, hoe worden de
grondstoffen bewerkt en hoe wordt het uiteindelijke product gefabriceerd? Ga uit
van de volgende grondstoffen:
- katoen
- wol
- linnen
- zijde
- olie
U kunt ervoor kiezen om ook tip 3 uit paragraaf 3.4 hierbij te betrekken.
Tip 3 Samenstelling kleding

Laat de leerlingen de samenstelling van enkele kledingstukken nader bekijken. Wat
komen zij tegen?
Ga na welke producten het meest gebruikt worden. Dat kan verder toegespitst
worden op bepaalde kledingsstukken (broeken, shirts en truien).
3.4 En wereldvoedselmarkt
Tip 1 Wereldwinkels
Laat de leerlingen uitzoeken waarin wereldwinkels verschillen van andere winkels.
Ze kunnen via de site van de wereldwinkels op onderzoek uitgaan en/of bij een
winkel langsgaan.
wereldwinkels
wereldwinkels
Tip 2 Ooit gedumpt?

Er worden niet alleen landbouwproducten gemporteerd vanuit ontwikkelingslanden,
wij exporteren ook landbouwproducten naar ontwikkelingslanden. De Europese Unie
geeft subsidie op een aantal landbouwproducten, met als gevolg dat er te veel
wordt geproduceerd. Deze overproductie exporteren we naar ontwikkelingslanden.
Lijkt misschien goed, maar bedrijven in ontwikkelingslanden worden kapot
geconcurreerd door de goedkope producten uit het Westen.
Verdeel de klas in groepjes van vier leerlingen en geef elk groepje een placemat:
28
Schrijf op het bord een stelling over de dumping van producten in

ontwikkelingslanden. Bijvoorbeeld: Ontwikkelingslanden moeten blij zijn met de
goedkope producten uit de EU.
Iedere leerling schrijft zijn mening op zijn stukje placemat. Laat daarna het groepje
onderling discussiren over elkaars mening en uiteindelijk een gezamenlijk
standpunt in het midden van de placemat schrijven. Vervolgens kunt u de
verschillende groepjes nog met elkaar laten discussiren.
Voor meer informatie over dumping verwijzen we u naar de site van Novib:
www.ooitgedumpt.nl.
Tip 3 Koffie verkeerd

Laat het volgende fragment van de RVU zien. In het fragment komt aan de orde
waardoor het komt dat de boeren weinig verdienen aan het produceren van
koffiebonen.
http://www.rvu.nl/archief/nep/2003/koffieverkeerd.html
Tip 4 Collage
Laat de leerlingen in groepjes een collage maken over het proces van grondstof tot
eindproduct. Waar worden de grondstoffen geproduceerd, hoe worden de
grondstoffen bewerkt en hoe wordt het uiteindelijke product gefabriceerd? Ga uit
van de volgende grondstoffen:
- cacao
29
- koffie
- graan
- suikerriet
- olie
Tip 5 Globalisering
Laat het volgende fragment zien over globalisering van de voedselmark. Laat de
leerlingen daarbij de volgende vragen maken [waar zijn die vragen?]. Bespreek de
vragen na het fragment met de leerlingen.
http://www.rvu.nl/archief/nep/2003/mondialisering.html
Links
Adres Schooltv Vroeger & zo - Werkstuk#filmpje

Taal Nederlands
Leerling ++
Docent +
Omschrijvin
Hoe was het vroeger in Nederland?
g
Adres http--www.milieudefensie.nl-globalisering-publicaties-Trade_WTO.pdf
Taal Nederlands
Leerling +
Docent ++
Omschrijvin
Een kritisch geluid over globalisering
g
Adres VOEDSEL NET - CHOCOLADE

Taal Nederlands
Leerling ++
Docent ++
Omschrijvin
Site over cacao met oa.a de productie
g
Adres http--proto4.thinkquest.nl-~lld005-fabriek.swf
Taal Nederlands
Leerling ++
Docent -
Omschrijvin
Waarom werken er kinderen in een fabriek?
g
30
Adres Welkom op de Schone Kleren Kampagne website

Taal Nederlands
Leerling ++
Docent ++
Omschrijvin Website om de arbeidsomstandigheden in de kledingsindustrie te
g verbeteren.
Adres Novib
Taal Nederlands
Leerling ++
Docent ++
Omschrijvin
Voor iedereen een rechtvaardige wereld zonder armoede.
g
Adres NRC
Taal Nederlands
Leerling ++
Docent +
Omschrijvin
Artikel: Nikes voor een prikje
g
Adres www.ooitgedumpt.nl
Taal Nederlands
Leerling ++
Docent ++
Omschrijvin Site over het dumpen van goederen op de markt van
g ontwikkelingslanden.
31
Hoofdstuk 4 Internationalisering in Azi
Algemeen
In dit hoofdstuk krijgt de leerling een beeld van internationalisering in Azi.
4.1 gaat over de arbeidsomstandigheden in de lagelonenlanden van Azi.

In 4.2 leert de leerling dat grote kledingbedrijven de productie uitbesteden
aan onderaannemers in lagelonenlanden van Azi. Ook de voor- en nadelen
voor Azi worden besproken.
4.3 gaat over de voor- en nadelen van de Groene Revolutie. De
wereldvoedselmarkt kan beter door te handelen in eerlijke producten (Max
Havelaar) en door duurzaam produceren.
4.4 laat zien dat er nogal wat verschillen bestaan in arbeidsomstandigheden
tussen landen. Daartoe wordt een vergelijking gemaakt tussen Turkije en
Bangladesh.
De REGIO is Thailand.
AARDEWERK biedt praktische opdrachten: onderzoek doen, een mening
geven of een kaart van een winkelstraat maken.
Tips
Intro
Tip 1 Wie weet...
Laat iedere leerling in zijn naaste omgeving zijn of haar broers, zussen, opa of oma,
een vraag stellen met betrekking tot kleding. Denk hierbij aan de volgende vragen:
Vraag Heeft u enig idee, waar uw kleding gemaakt wordt?
Vraag Wat zal een arbeider verdienen op uw kledingstuk denkt u?
Bespreek de volgende les de antwoorden en ga erover in discussie met de klas.
4.1 Lagelonenlanden in Azie
Tip 1 Introductie
Start met het activeren van de voorkennis. Laat de leerlingen groepjes vormen en
geef elk groepje een onderzoeksopdracht.
- Waardoor is de bevolkingsgroei zo hoog in ontwikkelingslanden?
- Wat is het verschil tussen natuurlijke en sociale bevolkingsgroei?
32
- Wat zijn de vier basisbehoeften en hoe worden deze gemeten?

- Wat is het verschil tussen arme landen en rijke landen wanneer je kijkt naar de
productiesectoren?
- Wat zijn de voor- en nadelen van het gebruik van BNP per hoofd als indicator
van ontwikkeling?
- Leg uit waarom het begrip arbeidsintensief van toepassing is op
ontwikkelingslanden.
- Waardoor is de informele sector erg groot in ontwikkelingslanden?
Geef de groepjes de tijd om hun onderzoeksopdracht uit te werken. Laat vervolgens
de groepjes hun bevindingen kort presenteren. De andere leerlingen uit de klas
maken daar aantekeningen van.
Tip 2 Waarom niet in Afrika?

Lonen in Afrika liggen ook laag. Laat de leerlingen oorzaken bedenken waardoor
Afrika geen bloeiende kledingindustrie heeft. Laat de leerlingen daarbij
gebruikmaken van de atlaskaart De aarde - Ontwikkelingskenmerken, Economisch
sterke en zwakke landen.
Tip 3 Maar zo kan het ook

Laat het fragment van de RVU zien over zaken doen met n van de armste landen
ter wereld. Hierin gaat men in op de dilemmas bij het handelen met zulke arme
landen.
http://www.rvu.nl/archief/nep/2002/11.html
4.2 Werk uitbesteden

Tip 1 Even India bellen
Laat de documentaire van De Nieuwe Wereld zien over de opkomst van callcenters
in India. De documentaire laat zien dat door de goede beheersing van de Engelse
taal en de goedkope arbeidskrachten de helpdesks van Westerse bedrijven zich
daar vestigen.
Tip 2 Uitbestedingsketen
Laat de leerlingen in tweetallen de uitbestedingsketen van een bepaald product
uitzoeken. Laat ze uitzoeken waar de verschillende onderdelen van de keten
plaatsvinden. Laat de duos dit presenteren. Start vervolgens een discussie welke
invloed dit heeft op de ontwikkeling van een land.
Tip 3 De nobele daden van Nike

Laat de leerlingen de opdracht over Nike uitvoeren. De opdracht gaat over de
internationalisering van Nike. De twee lessen zullen de volgende opbouw hebben;
- algemene informatie m.b.t. internationalisering
- onderzoek aan de hand van het artikel De nobele daden van Nike en feiten
- presentatie en discussie
- conclusie: voor of tegen internationalisering?
33
OPDRACHT: Nobele daden van Nike?
De docent kondigt aan, dat de komende twee lessen in het kader zullen staan van internationalisering van Nike. De
twee lessen zullen de volgende opbouw hebben;
Algemene informatie m.b.t. internationalisering
Onderzoek aan de hand van het artikel De nobele daden van Nike en feiten
Presentatie en discussie
Conclusie, voor of tegen internationalisering?
De docent verteld in een mix van interactie en verhaalvorm algemene informatie over internationalisering. Hierin
komt de definitie voorbij en worden duidelijke voorbeelden gebruikt om het makkelijk te kunnen plaatsen voor de
leerlingen.
Wie heeft er van jullie een Philips tv of stereo-installatie? Philips is een Nederlands bedrijf, nietwaar? Begonnen in
Eindhoven met de gloeilampen. Nu zit het hoofdkantoor van Philips in Amsterdam. Maar wie heeft er wel eens
achter op tv of stereo gekeken, vanwaar het komt? We gaan nog een stapje verder, wie heeft wel eens een tv open
gehad en gekeken waar onderdelen afzonderlijk vandaan komen? Made in Holland kom je niet tegen, made in
China, made in Taiwan des te meer. Wat betekent dit nou?
Je voelt het al aankomenwe hebben het hier over internationalisering.
Er zijn voordelen verbonden aan internationalisering, maar ook nadelen. We gaan dit onderzoeken aan de hand van
een stappenplan:
1. Orintatie
2. Planning
3. Uitvoering
4. Presentatie
De leerlingen gaan het toepassen op Nike. Ter informatie krijgen de leerlingen van een artikel van Johan Norberg.
Vervolgens krijgen de leerlingen informatie over Nike in het algemeen en wat feiten. Dit zijn verhalen van diverse
mensen die werken voor Nike. Het is de bedoeling dat je de verschillende kanten van de zaak goed bekijkt.
Wanneer je bij punt 6 bent aangekomen, het vormen van je mening, dan moet dit zeer duidelijk zijn en met de
juiste beargumentatie.
Orintatie
De onderzoeksvraag luidt als volgt:
Wat zijn, met betrekking tot Nike, de gevolgen van internationalisering?
Deel deze hoofdonderzoeksvraag onder in deelvragen. Een deelvraag kan zijn; wat is internationalisering? Zoek
goede deelvragen, want die bepalen de volledigheid van je hoofdvraag.
Planning
De leerlingen krijgen een les de tijd om informatie te verzamelen en te verwerken. De les daarna presenteren zij
hun onderzoek.
Uitvoering
Laat de leerlingen in groepjes verdere informatie verzamelen over het onderwerp. Gebruik daarbij de volgende
bronnen:
http://www.vormen.org/Rechtvaardig/Bijlagen/NikeVerhaal.html
http://www.vormen.org/Rechtvaardig/Bijlagen/NikeFeiten.html
artikel van Johan Norberg
Presentatie
Deze presentatie moet zeer kort en bondig zijn, probeer enkele minuten aan te houden om je hoofdvraag aan de
hand van je deelvragen te beantwoorden.
Na de presentatie wordt gediscussieerd of de mensen in de lage lonenlanden blij moeten zijn met een bedrijf als
Nike of niet. Tot slot wordt er een klassikale mening gevormd.
34
De nobele daden van Nike
Globalisering - ook wel bekend als 'meedogenloos internationaal kapitalisme' - verrijkt de armen in de wereld
volgens Johan Norberg.
Nike is een schoen die tegelijkertijd mensen op straat schopt in het Westen en over de mensen in de Derde Wereld
loopt. Verkocht voor meer dan 100 keer het loon van de mensen die ze maken. Dit maakt Nikes, in de ogen van
demonstranten bij de G8-top rellen van deze week, tot een meer gehaat object dan hamburgers van McDonalds.
Als je nu trendy wilt zijn draag je geen Nikes, maar boycot je ze.
Ik was dus zeer genteresseerd toen ik iemand hoorde die niet alleen lovend was over de sweatshops van Nike,
maar die tevens claimde dat Nike een voorbeeld is van goed en verantwoord ondernemerschap. Die organisatie was
de regerende Communistische partij in Vietnam.
Vandaag de dag heeft Nike bijna 4 keer zoveel medewerkers in Vietnam als in de Verenigde Staten. Ik ben naar Ho
Chi Minh gereisd om de effecten van multinationals op arme landen te onderzoeken. Met Nike als meest notoire
schurk en Vietnam als dictatuur met een bewezen gebrek aan vrijheid van meningsuiting zal deze onderneming
naar verwachting een klassieker zijn van gewetenloze kapitalistische onderdrukking.
In werkelijkheid ziet het werk er zwaar uit en zijn de omstandigheden geen lolletje als we de Vietnamese fabrieken
vergelijken met de situatie bij ons thuis. Maar dat is niet de vergelijking die deze arbeiders maken. Ze vergelijken
het werk bij Nike met de wijze waarop zij voorheen leefden, of zoals hun ouders en buren nog steeds werken. En
de feiten zijn onthullend. Het gemiddelde loon bij de Nike fabriek bij Ho Chi Minh is $54 per maand, bijna 3 keer
zoveel als het minimum loon bij een staatsbedrijf.
Toen Nike zich 10 jaar geleden in Vietnam vestigde moesten de werknemers vaak kilometers lopen naar de fabriek.
Na 3 jaar loon van Nike konden ze zich een fiets veroorloven. Nog 3 jaar later konden ze zich scooters veroorloven,
dus gaan ze nu allemaal met de scooter naar hun werk (maar pas op als je er heen gaat; ze hebben nog niet echt
besloten aan welke kant van de weg ze willen rijden). Nu kunnen de eerste arbeiders het zich veroorloven om een
auto te kopen.
Maar tijdens een gesprek in de fabriek met Tsi-Chi, een jonge Vietnamese vrouw, blijkt dat het niet het loon is waar
ze het meest blij mee is. Natuurlijk, ze verdient 5 keer zoveel als voorheen. Ze verdient meer dan haar man en ze
kan het zich nu veroorloven om een uitbouw aan haar huis te bouwen. Maar het belangrijkste vindt ze dat ze niet
meer buiten op een boerderij hoeft te werken. Voor mij als Zweed, met slechts drie maanden zomer, klinkt dat
bizar. De werkomstandigheden onder de blauwe lucht zijn toch zeker beter dan die in een sweatshop? Maar als ik
zo denk ben ik naef en Eurocentrisch. Werken op de boerderij betekent 10 tot 14 uur werken in de brandende zon,
of in hevige regen, in rijstvelden met water tot aan je enkels en insecten in je gezicht. Zelfs een Zweed zou er de
voorkeur aan geven om van 9 tot 5 te werken in een schone, airconditioned fabriek.
Bovendien betaalt Nike een normaal loon, met gratis of gesubsidieerde maaltijden, gratis medische voorzieningen,
trainingen en onderwijs. Het meest gehoorde verzoek dat Nike van haar medewerkers krijgt is om uitbreiding van
de fabrieken zodat ook hun verwanten een baan kunnen krijgen.
Deze feiten doen Nike meer klinken als Santa Claus dan als Scrooge. Maar bedrijven als Nike brengen deze
voordelen en lonen niet omdat ze vrijgevig zijn. Het is geen altrusme dat hier aan het werk is, het is globalisering.
Met hun investeringen in arme landen, brengen multinationals nieuwe machines, betere technologie, nieuwe
management vaardigheden en ideen over productie, een grotere markt en opleiding van hun werknemers. En als
je de productiviteit kan laten stijgen -de hoeveelheid die een arbeider kan produceren - dan kan je ook zijn loon
laten stijgen. Nike is niet toevallig de positieve uitzondering. Doorgaans betalen multinationals in de minst
ontwikkelde landen 2 keer zoveel als lokale bedrijven in dezelfde bedrijfstak. Als je voor een Amerikaanse
multinational werkt in een lage lonen land, krijg je 8 keer het gemiddelde salaris. Als dat uitbuiting is, dan is het
probleem in onze wereld dat arme landen niet genoeg worden uitgebuit.
Het effect op de lokale bedrijven is vergaand: "Voor ik een buitenlandse fabriek bezoek, zeker bij een bedrijf als
Nike, hebben we een vraag. Waarom werken buitenlandse fabrieken hier goed en produceren ze meer?" Dat was
precies datgene wat de heer Kiet, de eigenaar van een lokale schoenenfabriek, die Nike bezocht om te leren hoe hij
net zo succesvol kon worden in het aantrekken van arbeiders, mij vertelde:"Ik zie in dat productiviteit niet alleen
van machines komt, maar ook van de voldoening van de werknemers. Dus bij de toekomstige fabriek moeten we
ons concentreren op onze werkomstandigheden."
Als ik antiglobalist was, zou ik stoppen met klagen over Nikes slechte lonen. Als er een probleem is, is het dat de
lonen te hoog zijn, zodat ze bijna doktoren en onderwijzers van hun belangrijke werk weglokken.
35
Maar - gelukkig - denk ik dat zelfs deze bedreiging niet reel is. Met een groeiende productiviteit is het voor
Vietnam eveneens mogelijk om te investeren in onderwijs en gezondheidszorg. Vanaf 1990, toen de Vietnamezen
de economie begonnen te liberaliseren is de export van koffie, rijst, kleding en schoeisel omhoog geschoten, is de
economie verdubbeld en is de armoede gehalveerd. Nike en Coca Cola hebben gezegevierd waar de Amerikaanse
bommen faalden. Zij hebben Vietnam kapitalistisch gemaakt.
Ik vroeg aan de jonge Nike medewerkster Tsi-Chi wat haar verwachtingen waren voor de toekomst van haar zoon.
En generatie geleden zou ze hem van jongs af aan moeten hebben laten werken op een boerderij. Maar Tsi-Chi
vertelde me dat ze hem een goede opleiding wil laten volgen, zodat hij dokter kan worden. Dat is de meest
indrukwekkende ontwikkeling sinds de Vietnamese economie geopend is. In tien jaar zijn 2,2 miljoen kinderen van
kinderarbeid naar school gegaan. Het zou erg interessant zijn om antiglobalisten aan Tsi-Chi te horen uitleggen
waarom het voor Westerlingen zo belangrijk is om Nike te boycotten, zodat ze haar baan verliest, terug kan naar
de boerderij en haar zoon moet laten werken.
Links Europa luisterde naar de Vietnamese communisten toen ze alleen ellende en verhongering brachten. Zouden
ze nu ook niet naar de Vietnamezen moeten luisteren, nu ze een manier hebben gevonden om het leven van
mensen te verbeteren? De partijfunctionarissen zijn er door Nike van overtuigd dat meedogenloze multinationale
kapitalisten beter zijn in het verschaffen van hoge lonen en een goede en gezonde werkplek dan de staat. Hoe lang
zal het duren voordat onze eigen antikapitalisten deze les leren?
Johan Norberg
Bron: Meervrijheid.nl 23-07-2003
4.3 Voedselproductie in Azi
Tip 1 Voedsel in Azi

Laat de leerlingen in twee minuten tijd een brainstormsessie houden over voedsel in
Azi. Wat is het beeld van de leerlingen?
Tip 2 Eerlijke prijs

Peil onder leerlingen de kennis over Fair Trade-producten, zoals Max Havelaar. Zijn
de leerlingen bereid om iets meer te betalen voor eerlijke producten?
Hoe is dat gesteld bij docenten, bekenden uit hun eigen omgeving en winkelende
mensen? Laat de leerlingen deze mensen interviewen. Laat ze daarna de mensen
uitleggen waar Fair Trade voor staat. Vraag daarna of ze in het vervolg ook voor Fair
Trade-producten zullen kiezen.
Laat ze hun bevindingen in de les presenteren. Hoeveel van de ondervraagden
betalen graag iets meer en hoeveel van de ondervraagden niet? Wat kun je hieruit
concluderen?
Tip 3 Thee in India

Op http://www.fairtrade.nl/ kunt u informatie vinden over de theeplantages in India.
Lees dit verhaal voor aan de leerlingen. Laat ze daarna hun mening vormen over de
manier van produceren. Laat enkele leerlingen reageren of de discussie met elkaar
aangaan.
4.4 Internationale verschillen
Tip 1 Lage lonen

Laat de leerlingen een onderzoek doen naar de omstandigheden van arbeiders in
36
verschillende landen. Ze moeten antwoord geven op de volgende vragen met

betrekking tot een lagelonenland in ZuidoOost-Azi en een Westers land:
- Wat is het uurloon dat de gemiddelde arbeider verdient?

- Hoeveel uur moeten de arbeiders per week werken?
- Hoeveel vakantiedagen hebben de arbeiders?
- Waar werken de mensen: op het land, in de fabriek of op kantoor?
- Wat zijn de arbeidsomstandigheden waarin de arbeiders moeten werken?
- Wat kun je kopen als je werkt?
Laat ze de verschillen presenteren door het antwoord op de deelvragen voor een

lagelonenland en een Westers land naast elkaar te zetten. U kunt de leerlingen het
volgende downloadbestand laten invullen. U kunt het ook bij uw instructie gebruiken
door het op sheet te kopiren.
Laat de leerlingen een oorzaak zoeken voor de verschillen.
Tip 2 Slechte werkomstandigheden

Laat de leerlingen een Powerpoint-presentatie maken over de werkomstandigheden
en milieueisen in landen binnen Azi. Laat het een presentatie zijn van ongeveer 10
dias. Laat ze in de laatste dia hun mening geven. Onderwerpen die hierin verwerkt
kunnen worden, zijn:
- kinderarbeid
- fabrieken
- milieu
- gifgebruik
Tip 3 Sloopschepen
Laat de leerlingen het volgende videofragment zien. Hieruit blijkt dat er een groot
verschil in milieuregelwetgeving tussen landen bestaat.
http://www.greenpeaceweb.org/shipbreak/default.asp?l=NL
Links
Adres Nieuw Economisch Peil

Taal Nederlands
Leerling ++
Docent +
Omschrijvin
Afval als ontwikkelingshulp
g
Adres Indianet
Taal Engels en Nederlands
Leerling +
Docent ++
37
Omschrijvin
Kinderarbeid en multinationals in de Indiase katoenzaadteelt
g
Adres Kinderarbeid
Taal Nederlands
Leerling ++
Docent +
Omschrijvin
Kinderarbeid in de kledingindustrie
g
Adres wereldwinkels
Taal Nederlands
Leerling +
Docent +
Omschrijvin
Winkelketen die handeld met het fairtrade principe
g
Adres NEP handelen met arme landen

Taal Nederlands
Leerling +
Docent +
Omschrijvin Over de dilemmas rond het zakendoen met n van de armste landen
g ter wereld: Bangladesh.
Adres Fairtrade
Taal Nederlands
Leerling +
Docent +
Omschrijvin
Eerlijke handel
g
Adres Greenpeace sloopschepen

Taal Nederlands
Leerling +
Docent +
Omschrijvin
Verschillen in milieuwetten
g
38
Hoofdstuk 5 Tijd voor vakantie
Algemeen
Dit hoofdstuk gaat over vrije tijd en toerisme.
5.1 gaat over vrije tijd en verschillende soorten toerisme. De economische

gevolgen van toerisme worden besproken.
5.2 kijkt naar de factoren die een rol spelen bij de keuze van een
vakantiegebied. Er wordt een indeling gemaakt naar soorten
vakantiegebieden.
5.3 behandelt het veranderde vakantiegedrag van de Nederlanders sinds
1950.
5.4 gaat over de beeldvorming van een vakantiegebied: het geografische
beeld versus het beeld dat de reisfolder geeft.
De REGIO is de Dominicaanse Republiek.
Tips
Intro
Tip 1 Vrijheid, blijheid?

Diverse tv-programmas besteden aandacht aan vakanties. De leuke kanten, maar
ook de minder leuke kanten. Ga met de leerlingen in gesprek over leuke ervaringen,
maar ook nare, rare of dramatische ervaringen. Eventueel kunnen leerlingen daar
fotos van meenemen.
5.1 Vrijheid blijheid
Tip 1 Vrijetijdsbesteding
Laat de leerlingen een schema opstellen waarin ze hun weekindeling weergeven.
Laat ze uitrekenen hoeveel vrije tijd ze hebben. Komt dit overeen met het
gemiddelde zoals vermeld in het tekstboek?
Tip 2 Werkvakantie
Sommige mensen gaan op een werkvakantie. Daarbij gaan ze in hun vakantie
helpen om bijvoorbeeld een school of weeshuis te bouwen of helpen op een
camping of boerderij. Vraag de leerlingen of deze manier van vakantie houden past
binnen het begrip vrije tijd. Wat vinden de leerlingen van deze manier van vakantie
houden? Start een discussie met behulp van de stelling: Je bent niet goed wijs als
je op je vakantie gaat werken!
39
Tip 3 Recreatie of toerisme?

Geef een aantal voorbeelden met betrekking tot recreatie en toerisme. De
leerlingen moeten aangeven of het om recreatie of toerisme gaat.
De voorbeelden kunnen zijn:
- slapen bij oma in Alkmaar
- dagje naar het Groninger museum
- midweek (maandag tot en met vrijdag) naar een bungalowpark
- twee weken Spanje
- weekend langlaufen in Duitsland
- met een vriendje of vriendinnetje op een camping op de VeluweGeef bij
toerisme aan of het om een lange of korte vakantie gaat.
5.2 Eropuit!
Tip 1 Accomotracties
Laat de leerlingen bijzondere vormen van accommodatie zien. Bijvoorbeeld
overnachting in een grot of overnachting in een wijnvat.
Vraag de leerlingen of het slapen in een authentieke Spaanse grotwoning of een
wijnvat van 15.000 liter alleen accommodatie is of past het misschien ook binnen
het begrip attractie.
Kennen de leerlingen nog meer van dergelijke accommodaties/attracties?
Tip 2 Absoluut relatief!

Laat de leerlingen de volgende afbeelding zien.
Laat de leerlingen uitzoeken wat de relatieve, werkelijke en absolute afstand is

tussen Rotterdam en Londen met verschillende voertuigen (trein, boot en vliegtuig).
Laat ze daarbij uitzoeken wat:
- de afstand is tussen Rotterdam en Londen, gemeten in een rechte lijn (absolute
afstand)
40
- de reisduur is (relatieve afstand)

- de reiskosten zijn (relatieve afstand)
- de afstand is die zij werkelijk afleggen (werkelijke afstand)
Tip 3 Regionale complementariteit

Laat de leerlingen in tweetallen dit begrip toepassen op hun gebied. Zorg dat de
tweetallen bestaan uit leerlingen uit verschillende woonplaatsen of wijken. Als
aanzet kunt u binnen wijken in een stad het voorbeeld van een speeltuin geven en
tussen verschillende woonplaatsen het voorbeeld van een bioscoop.
Tip 4 Komen en gaan

Nederland heeft duinen en strand. Toch gaan veel Nederlanders voor hun
strandvakantie naar Frankrijk of Spanje, terwijl er wel veel Duitsers naar de
Noordzeekusten komen. Wat zou de reden kunnen zijn dat veel Nederlanders naar
andere landen gaan en Duitsers in de vakantie naar Nederland komen?
Verdeel de klas in vier of acht groepen. Laat elke groep gedurende 10 minuten n
van de volgende begrippen op bovenstaand stukje toepassen. De begrippen:
- attracties
- voorzieningen
- bereikbaarheid
- regionale complementariteitDe groepsleden zijn nu een expert in elk begrip.
Vervolgens worden er nieuwe groepen gevormd waarin minstens n expert van elk
begrip vertegenwoordigd is.
5.3 Een wereld van vakanties
Tip 1 Makkelijk cruisen?

Cruises waren tot voor kort altijd voor de rijke medemens. Nu kan elke
vakantieganger ervoor kiezen door de komst van een goedkope manier van cruisen.
Het nieuwe bedrijf EasyCruise denkt dat er een jonger publiek op de cruises zal
afkomen. De bedoeling is dat elke morgen wanneer je wakker wordt, je aangekomen
bent bij een andere stad aan de kust van Zuid-Frankrijk.
Tip 2 Airbus 380

Een goed voorbeeld van schaalvergroting is het nieuwste vliegtuig van Airbus. Dit
vliegtuig is ongeveer even hoog als een flatgebouw van acht verdiepingen en biedt
plaats aan 555 passagiers. Op de site van airbus kunt u informatie, fotos en
videomateriaal vinden over dit nieuwe vliegtuig.
Tip 3 Vakantiegeschiedenis
De mens reist al eeuwen lang. Toch kun je niet altijd spreken van toerisme. Vaak
waren de reizen niet voor recreatieve doeleinden, maar militaire operaties en
religieuze missies. De Olympische Spelen in het oude Griekenland zijn een
voorbeeld van een religieuze missie ter ere van Zeus. Later werd dat niet zozeer
een religieuze, maar meer een recreatieve gebeurtenis. Je kunt de mensen die naar
de Olympische Spelen gingen voor hun ontspanning de eerste toeristen noemen.
In de tijd van de Romeinen konden vakantiegangers gebruikmaken van het
wegenstelsel dat bedoeld was om militairen te verplaatsen. Ook waren er al veel
herbergen waar ze terecht konden. De toeristen gingen naar verschillende gebieden
41
in Europa. Niet veel mensen gingen op vakantie, vakantie was echt iets voor de
rijken. Toen was de strandvakantie ook al populair. Mensen gingen echter niet de
zee in.
In de Middeleeuwen werd niet veel gereisd. Er waren heel weinig herbergen waar
men kon slapen en heel veel struikrovers. Het was veel te gevaarlijk. Vanaf de 19e
eeuw is het reizen enorm toegenomen, maar nog steeds reisde alleen de elite. Men
ging vooral naar badplaatsen. Een goed voorbeeld hiervan is het Kurhaus, gebouwd
voor de Duitse elite. Na de Tweede Wereldoorlog is het reizen voor meer mensen
mogelijk. Vanaf die tijd is het toerisme toegenomen door de toegenomen welvaart,
vrije tijd en mobiliteit. Men ging steeds verder van huis. Als toerist kun je nu zelfs de
ruimte in gaan!
5.4 Landelijk gebied opnieuw inrichten?
Tip 1 Vakantiewerk
Laat de leerlingen een werkstuk maken over een vakantieland of vakantiegebied.
De punten als genoemd in de paragraaf worden hierin verwerkt.
Tip 2 Vakantiebeurs
Duizenden bezoekers worden elk jaar verwacht op de vakantiebeurs. Laat de
leerlingen in tweetallen in een stand hun vakantiegebied promoten. Dit doen ze
door:
- het maken van flyers/folders
- het maken van een kaart van het gebied
- het voeren van een goed promotiepraatje
- attractiepunten, accommodaties, infrastructuur en kosten duidelijk aan te
geven
Tip 3 Nederland?
Laat de leerlingen een onderzoek doen hoe Nederland eruitziet in de ogen van een
toerist. Laat ze naar www.holland.com gaan. Laat ze vervolgens een ander land
selecteren in het balkje traveling from linksboven in de hoek.
Vinden zij dat er een beeld van Nederland gevormd word dat overeenkomt met hun
eigen beeld van Nederland?
Tip 4 Promotie
Laat de leerlingen Nederland promoten. Laat ze dit doen door een flyer te maken.
Ze mogen zelf invullen hoe ze Nederland op de kaart willen zetten. Laat ze de
begrippen uit de paragraaf erin verwerken.
Tip 5 Waar?!
Laat de leerlingen in tweetallen mensen vragen waar ze op vakantie zijn geweest.
Laat de mensen daarna aangeven op de kaart waar dat land ligt. Weten ze dat?
Links
Adres accomodatie grotten
42
Taal Engels
Leerling +
Docent +
Omschrijvin
Slapen in een grot
g
Adres accomodatie wijnvat

Taal Nederlands
Leerling +
Docent +
Omschrijvin
Slapen in een wijnvat
g
Adres easyCruise.com
Taal Engels
Leerling +
Docent +
Omschrijvin
goedkoop cruisen
g
Adres airbus
Taal Engels
Leerling +
Docent +
Omschrijvin
het grootste vliegtuig op dit moment
g
Adres www.holland.com
Taal Nederlands en nog veel meer
Leerling ++
Docent ++
Omschrijvin
Welke informatie krijgen buitenlandse toeristen over Nederland?
g
43
Hoofdstuk 6 Vakantiegebieden
Algemeen
Dit hoofdstuk gaat vooral over de gevolgen van toerisme voor verschillende soorten
vakantiegebieden.
In 6.1 wordt aan de hand van Spanje uitgelegd wat massatoerisme is en wat
de gevolgen daarvan zijn voor het gebied.
6.2 gaat over massatoerisme in de Alpen. Wat zijn daar de gevolgen voor het
milieu?
In 6.3 komen de ontwikkelingsfasen die toeristengebieden doormaken aan de
orde.
6.4 kijkt waarom grote steden aantrekkelijk zijn voor toeristen. Belangrijk
begrip is city-marketing. Vervolgens wordt gekeken waarom natuurgebieden
aantrekkelijk zijn voor toeristen.
De REGIO is Kenia.
AARDEWERK biedt praktische opdrachten: een route uitstippelen, een
werkstuk of folder maken.
Tips
Intro
Tip 1 Bijzondere vakantiegebieden

Zijn de leerlingen ooit naar een bijzonder vakantiegebied geweest of hebben ze ooit
iets gezien, gehoord of gelezen? Laat ze hun verhaal doen in de klas.
Geef anders zelf enkele voorbeelden.
U kunt ook op de site van Yorin-travel kijken voor bijzondere vakanties. Zij hebben
de great adventures op een rij gezet.
6.1 Volle Spaanse stranden
Tip 1 Culturele verandering

Laat de volgende afbeelding zien. Op de foto is duidelijk de culturele verandering te
zien in Torremolinos, waarbij vroeger nog duidelijk oude Spaanse en Moorse
invloeden zichtbaar waren in de bouwstijl en tegenwoordig kale flats gebouwd
worden.
44
Tip 2 Regionale ongelijkheid

In Zuid-Spanje is het contrast tussen de toeristengebieden en het binnenland erg
groot. Voorbeelden van deze ongelijkheid zie je op de volgende afbeeldingen.
Afbeelding 1: een steengroeve zon 50 kilometer landinwaarts. Hier werkten

voorheen honderden mensen en momenteel nog maar n arbeider. Je ziet de
verlaten machines.
45
Afbeelding 2: een dumpplaats van tuinbouwafval iets ten oosten van Torremolinos.
In dit gebied zie je veel kassenbouw.Hhet afval wordt uit kostenbesparing ergens
gedumpt.
Tip 3 Spaans caf?

Laat de leerlingen de menukaart en/of enkele fotos van het een caf aan de
Spaanse Costa zien. Mooi voorbeeld van een Hollands caf aan de Spaanse Costa is
het Trefpunt.
Vraag de leerlingen waar dit caf is gevestigd, afgaande op de informatie die zij
krijgen. Vertel vervolgens dat dit caf in Spanje is gevestigd.
Kennen de leerlingen nog meer van dergelijke voorbeelden? Maken de leerlingen
tijdens hun vakantie gebruik van deze faciliteiten of juist niet?
6.2 Massatoerisme in de Alpen
Tip 1 Hoe hoger hoe warmer?

Hoe kan het dat wanneer je dichterbij de zon komt, het toch kouder wordt? Leg deze
vraag voor aan de klas en laat ze daar in tweetallen kort over nadenken.
Leg daarna uit dat we stralingsenergie van de zon ontvangen die op aarde wordt
omgezet in warmte. U kunt daarbij devolgende afbeelding gebruiken.
46
Tip 2 Hoe hoger hoe kouder

Laat de volgende afbeelding zien. Hier wordt duidelijk zichtbaar gemaakt hoe de
temperatuur zich verhoudt tot de hoogte.
47
Tip 3 Gletsjers, hoe lang nog?

Greenpeace heeft een kort filmfragment gemaakt waarin de mogelijke ontwikkeling
van een gletsjer te zien is. Start een discussie over de oorzaken van het smelten
van een gletsjer. Denken de leerlingen dat gletsjers helemaal zullen verdwijnen?
U kunt ook alleen de fotos laten zien.
Tip 4 Broeikaseffect
Laat de onderstaande animatie aan de leerlingen zien. Laat ze in tweetallen onder
woorden brengen wat ze zien. Neem vervolgens de verschillende stappen van het
proces met de leerlingen door.
(http://www.noordhoffuitgevers.nl/nuvo/terra2/d3-4_h6_broeikaseffect.swf)
6.3 Vakantiegebieden veranderen
Tip 1 Salou vroeger en nu

Salou is de vakantiebestemming voor feestende jongeren uit Nederland. De
Nederlandse film en tv-serie Costa! over jongeren aan de Spaanse Costa speelt zich
af in Salou. Op de internetsite van Salou zijn afbeeldingen te vinden over de
opkomst van het toerisme.
Tip 2 Ecotoerisme
De Galapagoseilanden zijn een voorbeeld voor ecotoerismegebieden. Ze hebben
een aantal doelstellingen ten aanzien van toerisme:
- Het moet mogelijk zijn voor mensen om van de mooie flora en fauna te
genieten.
- De bezoekers moeten zich aan strenge regels houden wanneer zij op de
eilanden zijn.
- Er worden per jaar een beperkt aantal toeristen toegelaten tot de eilanden.
Voor meer informatie: www.gct.org.
Tip 3 Reisverslag
Laat de leerlingen zich inleven in een toerist. En helft van de klas leeft zich in in
een massatoerist en de andere helft in een ecotoerist. De leerlingen maken een
reisverslag met daarin:
- soort vakantie
- soort vakantiegebied
- bestemming
- accommodatie
- welke voorzieningen zijn er
- dagindeling
6.4 Cultuur of natuur?
Tip 1 City-marketing
Laat de leerlingen een toeristische brochure zien van een plaats in hun omgeving.
Komt de informatie in de brochure overeen met de beleving van de leerlingen?
Tip 2 Verkoop je stad!

48
Laat de leerlingen twee brochures samenstellen over een plaats in hun omgeving.
En brochure is voor de toeristen in het algemeen, de standaardbrochure.
Daarnaast maken zij een brochure speciaal voor jongeren, waarin de plaats
weergegeven wordt zoals zij die zelf beleven.
Tip 3 Effecten city-marketing

City-marketing is vaak niet alleen bedoeld om toeristen te trekken. Niet alleen trekt
het toeristen naar een stad, vaak is het nationale en internationale aanzien van een
stad ook belangrijk. Een plaats met internationale evenementen zal ook
internationale bedrijven aantrekken.
Tip 4 Natuurbescherming
Toeristische natuurgebieden gebruiken verschillende manieren om de natuur te
beschermen. Hier volgen een aantal voorbeelden:
- De Hoge Veluwe heeft veel (fiets-)paden aangelegd om mensen te leiden.
- Schiermonnikoog en de Galapagoseilanden hebben een maximum gesteld
aan het aantal bezoekers.
- In Cota Doana, in Zuid-Spanje, worden bezoekers rondgereden om de rust
zo veel mogelijk te behouden.
- In de natuurgebieden in Wales worden geen wandelpaden aangelegd. De
bezoekers moeten hun eigen weg zoeken, zodat er geen meters brede
wandelpaden ontstaan door bodemerosie.
- In delen van de duinen mag je helemaal niet komen om aantasting te
voorkomen.
Links
Adres great adventures

Taal Nederlands
Leerling ++
Docent ++
Omschrijvin
Ongewone reizen van Yorin Travel
g
Adres t Trefpunt
Taal Nederlands
Leerling +
Docent +
Omschrijvin
Hollandscafe in Spanje
g
Adres Greenpeace gletsjer Amalia film ; Greenpeace Glettsjer Amalia foto's

Taal Nederlands
49
Leerling ++
Docent +
Omschrijvin
Gevolgen van klimaatverandering
g
Adres Salou
Taal Engels
Leerling +/-
Docent +
Omschrijvin Over de badplaats Salou met foto's over de beginfase van het
g vakantieparadijs
Adres www.gct.org
Taal Engels
Leerling +
Docent +
Omschrijvin
Over de Galapagos eilanden
g
Adres sekstoerisme
Taal Nederlands
Leerling +
Docent ++
Omschrijvin
over de nare gevolgen van toerisme
g
50
Hoofdstuk 7 Wegen, d link met de wereld
Algemeen
Dit hoofdstuk gaat over verkeer en vervoer in Nederland en welke voor- en nadelen
dit heeft voor het land.
7.1 gaat over welke zaken er nodig zijn om het verkeer en vervoer in een
land goed te laten verlopen en over welke hoofdverbindingen het vervoer van
Nederland gaat
7.2 besteedt aandacht aan de betekenis van transport voor Nederland en
door welke factoren de goederenstroom de laatste jaren heen is toegenomen.
7.3 behandelt hoe files ontstaan en dat files nadelig zijn voor de economie en
het milieu. Tevens wordt er aandacht besteed aan de maatregelen die de
Nederlandse overheid neemt om de files te bestrijden.
7.4 gaat in op de ontwikkeling van wegen in ontwikkelingslanden. Aan het
wegennet is de invloed van de koloniale periode goed terug te zien. De
invloed die wegen hebben op de ontwikkeling van een gebied, kunnen zowel
positief als negatief zijn. Dit ligt voornamelijk aan de invalshoek waaruit men
kijkt.
Regio Brazili. Er wordt gekeken wat voor ontwikkelingsland Brazili is en of
nieuwe wegen ook daadwerkelijk zorgen voor meer ontwikkeling van het
land.
@Work gaat in op de verkeersintensiteit op de Nederlandse wegen.
Tips
Intro
Tip 1 Transport en Infrastructuur

Laat leerlingen in tweetallen een woordspin maken bij de woorden transport en
infrastructuur. Dit vervolgens klassikaal bespreken.
Tip 2 Uitbreiden infrastructuur postief of negatief?

Lees klassikaal de strip van Paracetomol. Leerlingen moeten daarna in viertallen 3
voor- en nadelen bedenken van de uitbreiding van de infrastructuur.
7.1
Tip 1 Wat is het verschil tussen verkeer en vervoer?

Laat leerlingen 5 minuten brainstormen over wat precies het verschil is tussen
verkeer en vervoer. Dit vervolgens klassikaal bespreken.
51
Tip 2 De hoofdverbindingen van Nederland in kaart

Om leerlingen een duidelijk beeld te geven hoe de hoofdverbindingen van
Nederland lopen krijgen ze een blinde kaart van Nederland waarin ze de
hoofdverbindingen (snelwegen, waterwegen, spoorlijnen) moeten tekenen. Bij het
maken van de kaart moeten natuurlijk alle basiselementen van een kaart staan
zoals titel, schaal, legenda, noordpijl.
Tip 3 Excursie naar het Mobilion

Organiseer een excursie naar het Mobilion in combinatie met Verkeerscentrum
Midden Nederland. http://www.rijkswaterstaat.nl/mobilion/
7.2
Tip 1 Wat is de beste route?

Lesmateriaal van het tijdschrift Geografie over de invloed van de Westerschelde
Tunnel op de absolute en relatieve afstand.
Tip 2 Reistijden per spoor

Lesmateriaal van het tijdschrift Geografie over de reistijden per spoor door
Nederland.
Tip 3 Mobiliteitsatlas Ruimtelijk Planbureau

In het kennisportaal van de site van het Ruimtelijk Planbureau is de Mobiliteitsatlas
te vinden waarin allerlei gegevens over verkeer en vervoer staan.
7.3
Tip 1 Is de mobiliteitsaanpak van Singapore de oplossing voor Nederland?

Lees met de leerlingen het artikel: Afrekenen met mobiliteit als in Singapore ?
Bespreek klassikaal het artikel. Wat vinden leerlingen van deze aanpak? Is dit een
oplossing voor Nederland? Laat ze hun antwoorden goed beargumenteren.
Tip 2 Hoe werkt Rekeningrijden?

Leg met behulp van de link uit hoe Rekeningrijden werkt.
Tip 3 Snelweg of natuurgebied?

Binnenkort neemt het kabinet een beslissing over een nieuwe snelweg bij het
Naardermeer. Deze snelweg zal een aantal natuurgebieden doorkruisen. Bekijk
samen met de leerlingen het filmfragment van het programma Netwerk. Verdeel de
klas in 2 groepen. De ene groep verzint argumenten voor natuurbehoud, de andere
groep verzamelt argumenten voor aanleg van de snelweg. Vervolgens kan er met
de klas een debat gehouden worden waarin het standpunt van de natuur en de
minster van verkeer en waterstaat tegenover elkaar staan.
Tip 4 A6/A9 verbetering van de infrastructuur tussen Amsterdam/Schiphol

en Almere
Lesmateriaal van het tijdschrift Geografie waarin aandacht wordt besteed aan de
52
aanleg van een snelweg tussen Almere en Amsterdam/Schiphol.
Tip 5 File maatregelen in de eigen omgeving

Laat leerlingen met behulp van een poster in beeld brengen welke maatregelen, om
verkeersopstoppingen te voorkomen, bij hun in de buurt zijn genomen. Laat ze
fotos maken van de situaties en onderzoeken of de maatregel geholpen heeft.
Tip 6 Oplossingen voor het fileprobleem?

Documentaire van Twee Vandaag over de nieuwe plannen van minister Peijs om de
files te bestrijden.
Tip 7 Discussie
Stel de klas in 5 groepen samen die ieder voorstander zijn van een bepaalde
filemaatregel. Laat hen een debat voorbereiden. Tijdens het debat bekritiseren de
leerlingen de filemaatregelen van de andere groepen, terwijl ze hun eigen
maatregel proberen te verdedigen.
Maatregelen:
1 Spittstrook
2 Carpoolen
3 Thuiswerken/ Andere werktijden
4 Rekeningrijden
5 ToeritdoseringTamils
Tip 8 Rampjaar door werk aan de weg?

Filmfragment van Twee Vandaag. In 2006 zijn veel wegwerkzaamheden gepland
door minister Peijs. Transport en Logistiek vreest extra kosten door de toename van
het aantal files en voorziet daarmee een rampjaar.
7.4
Tip 1 Oneerlijke handel

Rijke landen en ontwikkelingslanden bedrijven veel handel met elkaar.
De grondstoffen die in ontwikkelingslanden te vinden zijn, worden verwerkt in rijke
landen. Echter veel ontwikkelingslanden worden hier niet echt rijk van. In de clip
van Schooltv wordt aandacht besteed aan deze oneerlijke handel.
Tip 2 Kolonin en hun grondstoffen

Europese landen hebben in het verleden diverse kolonin gehad. Laat leerlingen op
een wereldkaart aangeven welke landen kolonin zijn geweest en van welk land het
een kolonie is geweest. Tevens moeten ze aangeven welke grondstoffen aanwezig
zijn in deze landen.
Tip 3 Centrum of periferie?

Geef leerlingen de blanco wereldkaart, waarop ze de landen die volgens hen tot de
periferie behoren geel kleuren en de centrumlanden rood.
53
Links
Adres De Betuweroute
Taal Nederlands
Leerling +
Docent ++
Publicatie van de Projectdirectie Betuweroute van het Ministerie van
Omschrijving
Verkeer en Waterstaat
Adres De Betuwelijn
Taal Nederlands
Leerling ++
Docent -
OmschrijvingOnderwijswerkstuk van scholieren over de Betuwelijn
Adres Ministerie van Verkeer en Waterstaat

Taal Nederlands
Leerling ++
Docent ++
OmschrijvingSite van het ministerie van verkeer en waterstaat
Adres Thinkquest over de Betuweroute

Taal Nederlands
Leerling ++
Docent -
OmschrijvingThinkquest gemaakt door leerlingen over de Betuweroute
Adres HSL-Zuid
Taal Nederlands
Leerling ++
Docent ++
Site van ministerie van Verkeer en Waterstaat over de HSL-Zuid
Omschrijving
Adres Railcargo
Taal Nederlands
Leerling +
Docent ++
OmschrijvingSite over vervoer per spoor
54
Adres Crow
Taal Nederlands
Leerling ++
Docent +
Het nationale kennisplatform voor infrastructuur, verkeer, vervoer en
Omschrijvingopenbare ruimte
Adres Wikipedia over de HSL-Zuid

Taal Nederlands
Leerling ++
Docent -
OmschrijvingSite van Wikipedia met informatie over de HSL-Zuid
Adres Thinkquest Nederland transportland

Taal Nederlands
Leerling ++
Docent -
OmschrijvingThinkquest over Nederland als transportland
55
Hoofdstuk 8 Hub Holland Hub
Algemeen
Dit hoofdstuk besteedt aandacht aan de invloed van Europa op de handel en
transport van Nederland en de rol van de mainports Rotterdam en Schiphol.
8.1 gaat in op de invloed van het steeds veranderende Europa op de handel

en transport in Nederland.
8.2 geeft aan wat de haven Rotterdam tot mainport maakt en wat voor soort
haven het is.
8.3 beschrijft wat de luchthaven Schiphol tot mainport maakten wat het
belang van Schiphol is voor Nederland.
8.4 gaat in op de milieuproblemen die veroorzaakt worden door mainports en
stelt de vraag of de groei van mainports wel gewenst is.
Regio hierin worden de Europese mainports Le Havre-Rotterdam en Schiphol-
Parijs met elkaar vergeleken.
Aardewerk biedt praktische opdrachten zoals een verslag over de populairste
maatregel om files tegen te gaan, een werkstuk over transportbedrijven, een
poster of powerpoint-presentatie over het regenwoud in Brazili wat moet
wijken voor nieuwe wegen en een routeplanning voor een transportbedrijf.
@Work biedt een webquest over de Rotterdamse haven.
Tips
Intro
Tip 1 Hub Holland Hub

Laat leerlingen de betekenis van het woord Hub opzoeken in het woordenboek
(engels-nederlands). Vervolgens gaan ze met de betekenis van het woord hub in
hun achterhoofd de titel van hoofdstuk 8 verklaren aan de hand van het kaartje op
bladzijde 127 van het tekstboek.
8.1
Tip 1 Nederland moet Ijzeren Rijn activeren

Documentaire van Twee Vandaag over de spoorlijn IJzeren Rijn waar Nederland en
Belgi al bijna 15 jaar ruzie over maken. De tijd is nu gekomen dat Nederland toch
de IJzeren Rijn moet reactiveren.
Tip 2 Spoorlijn IJzeren Rijn

Lesmateriaal van het tijdschrift Geografie over de spoorlijn IJzeren Rijn.
56
Tip 3 EU-Quiz
Laat leerlingen de EU-quiz maken van Teleac om te kijken hoeveel ze al weten van
de Europese Unie.
Tip 4 Lesmateriaal en tips over de EU

Voor docenten die meer willen weten over Europa en de Europese samenwerking of
lesmateriaal willen aanvragen.
8.2
Tip 1 Verwerken van aardolie

Laat de leerlingen het filmpje van School tv zien en laat ze daarna een lijst maken
van spullen waar volgens hen ook aardolie in is verwetrkt. Bespreek dit vervolgens
klassikaal.
Tip 2 Excursie Haven Rotterdam

Organiseer een excursie naar de haven van Rotterdam via de site van Educatief
Informatiecentrum Rotterdam. Tijdens de excursie wordt het Rotterdamse haven- en
industriegebied onder leiding van een gids per bus bezocht.
Tip 3 Welk woord weg

Bij aardrijkskunde leren leerlingen een grote hoeveelheid begrippen. Vaak leren de
leerlingen deze begippen letterlijk uit hun hoofd zonder zich echt de werkelijke
betekenis van het begrip eigen te maken. Met de opdrachten uit het boek van
VanKan en van der Schee leren leerlingen na te denken over de betekenis van
begrippen en over de relaties tussen begrippen.
Tip 4 De Rotterdams haven

Leerlingen kunnen van alles te weten komen over de ontwikkeling, de inrichting en
de activiteiten die plaatsen vinden in de Rotterdamse haven via het programma
'Rotterdam Mainport'.
8.3
Tip 1 Excursie
U kunt op excursie gaan naar de luchthaven Schiphol.
Tip 2 Wonen rondom Schiphol

De mensen die rondom Schiphol wonen hebben met veel geluidoverlast te maken.
In de uitzending van En Vandaag komen de bewoners aan het woord.
Tip 3 Schiphol vierde luchthaven van Europa?

Voor de positie van vierde europese luchthaven (na Londen, Parijs en Frankfurt) is
een aantal kandidaten in Europa zoals Brussel, Madrid Rome en Schiphol. Een factor
die een belangrijke rol speelt bij een luchtvaartmainport is het aantal passagiers op
binnenlandse vluchten. Leerlingen kunnen met behulp van de statistiek in de atlas
onderzoeken welke luchthaven de vierde van Europa wordt. Ze kijken daarbij naar
57
criteria zoals: Aantal inwoners van het land, Oppervlakte van het land in kilometers,
de grootte van de relatieve afstanden in het land en de welvaart (het BNP) van het
land.
8.4
Tip 1 De gevolgen van groeiende mainports

De mainports Schiphol en Rotterdam blijven groeien. Dit heeft zowel positieve als
negatieve gevolgen voor de omgeving. Het maakt echter uit op welk schaalniveau
gekeken wordt. Geef leerlingen de opdracht de positieve en negatieve gevolgen van
de groei van de mainports te noteren op europees, landelijk en regionaal
schaalniveau.
Tip 2 Nieuwe locatie voor Schiphol?

De groei van Schiphol heeft grote gevolgen voor de omgeving. Veel mensen zijn
tegen een uitbreiding van Schiphol op de huidige locatie. Er zijn ideen om de
luchthaven te verplaatsen. Maar wat is de ideale plek voor een luchthaven? Laat
leerlingen in viertallen onderzoeken wat mogelijk een goede locatie is voor een
nationale luchthaven.
Tip 3 Wel of geen Tweede Maasvlakte?

Op de aanleg van de Tweede Maasvlakte is veel kritiek. De uitzending van En
Vandaag besteed hier aandacht aan.
58
Hoofdstuk 9
Algemeen
Dit hoofdstuk gaat over wonen in Nederland en de gezondheidstoestand van de

Nederlandse bevolking.
9.1 Gaat over welke typen woningen en woonwijken te herkennen zijn in

Nederland
9.2 behandelt de kenmerken van een leefbare woonomgeving.
In 9.3 wordt gekeken hoe de gezondheidstoestand van Nederland is en hoe
verschillen tussen landen en gebieden in 1 land ontstaan.
9.4 gaat in op de reden waarom het zorgaanbod per gebied verschilt en hoe
de zorgvraag en het zorgaanbod de afgelopen tijd is veranderd in Nederland.
de Regio gaat over hoe de mensen in Indonesi wonen en hoe de
gezondsheidstoestand van de bevolking is.
@work besteedt aandacht aan gezond wonen. Er wordt daarvoor gekeken
naar de kwaliteit van woningen, een leefbare omgeving en de voorzieningen
die met de gezondheid te maken hebben.
Tips
Intro
Tip 1 Gezond wonen

De titel van dit hoofdstuk is 'Gezond Wonen'. Laat leerlingen in viertallen
opschrijven wat zij verstaan onder gezond wonen. Vervolgens kan dit klassikaal
besproken worden.
9.1
Tip 1 Fotocollage eigen woonplaats

Laat leerlingen in de vorm van een fotocollage een ruimtelijke geleding van hun
eigen woonplaats maken.
Tip 2 Folder kenmerken eigen woning

Laat leerlingen een folder maken van hun eigen woning waarin ze de woning
beschrijven aan de hand van de kenmerken woningtype, eigendomssituatie,
kwaliteit en grootte.
Tip 3 Compacte stad, gelukt?

Het compacte stadsbeleid is in diverse steden in Nederland toegepast, maar wat is
er nu eigenijk van terecht gekomen? Laat leerlingen in tweetallen op internet
59
zoeken in welke steden van Nederland het compacte stadsbeleid is toegepast en

hoe dat heeft uitgepakt.
9.2
Tip 1 Leefbaarheid rond de school

Laat leerlingen een enqute opstellen waarin ze vragen stellen met betekking tot de
leefbaarheid in de wijk waarin de school staat. Vervolgens gaan de leerlingen de
enqute afnemen onder bewoners en worden de gegevens verwerkt in tabellen en
grafieken in excel. Ter afsluiting kunnen leerlingen een verslag of
powerpointpresentatie maken.
Tip 2 De leefbare woonomgeving volgens...

Deze opdracht kan samengedaan worden met de vakken handvaardigheid en/of
tekenen.
Jongeren stellen hele andere eisen aan de woonomgeving dan ouderen. In bijv. een
collage kunnen leerlingen laten zien wat volgens hen de kenmerken zijn van een
leefbare woonomgeving. Van de resultaten kan eventueel een tentoonstelling
gemaakt worden in de school.
Tip 3 Restauratie, renovatie of sanering?

In elke plaats vindt op zijn tijd wel eens restauratie, renovatie of sanering plaats.
Kies een bepaalde straat in de plaats waar de school staat waar eventueel sprake
kan zijn van restauratie, renovatie of sanering. Verdeel de klas in 3 groepen. Elke
groep krijgt 1 van de drie maartregelen: restauratie, renovatie of sanering. Op een
A3-vel noteren ze de voor- en nadelen die horen bij hun maatregel. Vervolgens
worden de A3 vellen in de klas opgehangen. Elke leerlingen krijgt dan
een groene en rode sticker. Vervolgens lopen de leerlingen langs de 3 maatregelen
en lezen alle voor- en nadelen. Op het vel met de beste maatregel plakken ze een
groene sticker. Op het vel met de slechtste maatregel plakken ze een rode sticker.
Tenslotte kan er klassikaal na worden besproken welke maatregel als beste uit de
bus kwam en waarom.
9.3
Tip 1 De gezondsheidstoestand op gemeentelijk en landelijk niveau

Laat de leerlingen m.b.v. de cd-rom van de Grote Bosatlas (52e editie) bekijken hoe
de gezondheidstoestand van hun gemeente ervoor staat in vergelijking met de rest
van Nederland.
Tip 2 Verschillen in gezondheidstoestand

Laat leerlingen op een poster de gezondheidstoestand van Nederland vergelijken
met die van een ontwikkelingsland.
Tip 3 Doodsoorzaken van de Nederlandse bevolking

Op dit moment is kanker doodsoorzaak nummer 1 in Nederland . Dat is echter niet
altijd het geval geweest. Laat leerlingen onderzoeken wat aan het begin van de
60
twintigste eeuw de belangrijkste doodsoorzaken waren in Nederland en waar

tegenwoordig de meeste mensen aan overlijden.
9.4
Tip 1 Leefbaarheid en zorg in kaart

In Nederland bestaan grote verschillen tussen landsdelen op het gebied van
leefbaarheid en zorg. Door het maken van diverse opdrachten met behulp van de
Zorgatlas leren leerlingen dat ook al is Nederland een klein landje er toch grote
verschillen tussen gebieden bestaan.
Tip 2 Het zorgaanbod van de eigen gemeente in beeld

Met behulp van de Zorgatlas van het RIVM kunnen leerlingen de eerste- en
tweedelijnsgezondheidszorg van de eigen omgeving in kaart brengen.
Tip 3 Veranderende zorgvraag

Laat leerlingen onderzoeken hoe de zorgvraag door de jaren heen is veranderd in
Nederland.
61
Hoofdstuk 10
Algemeen
In hoofdstuk 10 wordt gekeken naar de levensomstandigheden van Turkije en

Marokko en wat de oorzaken zijn van de slechte levensomstandigheden in deze
landen.
10.1 laat zien hoe het gesteld is met de leefmstandigheden in Turkije en

Marokko.
10.2 verklaart wat de oorzaken zijn van slehcte leefomstandigheden met als
voorbeeld Turkije en Marokko.
10.3 laat zien dat in Turkije gebieden van elkaar verschillen met betrekking
tot de gezondheidstoestand.
10.4 geeft de verschillen weer binnen een Marokkaanse stad op het gebied
van het zorgaanbod.
Regio. Hierin wordt gekeken naar de leefomstandigehdden in Afghanistan en
hoe men die probeert te verbeteren.
@work biedt een webquest over de leefomstandigheden in Turkije.
Tips
Intro
Tip 1 Zorgeloos leven in Marokko

Op bladzijde 160+161 van het tekstboek staan een foto en kaart van Marokko.
Wanneer de leerlingen naar deze twee bladzijden kijken kunnen de volgende vragen
gesteld worden.
- Hebben de mensen op de foto een zorgeloos leven?
- Zo nee, wat moet er dan veranderen zodat de mensen wel zorgeloos kunnen
leven?
- In welk deel van Marrokko zal deze foto waarschijnlijk gemaakt zijn?
- Laat de leerlingen de kaart van Marokko in de atlas bekijken samen met de kaart
op blz 161 van het tekstboek.
- In welk deel van Marokko is er een vestigingsoverschot?
- Noem 2 pullfactoren van dit gebied.
- In welk deel van Marokko is er vertrekoverschot?
- Waardoor wordt dit vertrekoverschot veroorzaakt?
10.1
Tip 1 Wat zijn basisbehoeften?

Basisbehoeften zijn zaken die iedereen nodig heeft om een menswaardig leven te
62
hebben. Maar wat verstaan leerlingen nu precies onder basisbehoeften? Leerlingen

krijgen 3 minuten de tijd om voor zichzelf op te schrijven wat voor hen
basisbehoeften zijn. Vervolgens wisselen ze hun ideen uit in groepjes van vier en
komen tenslotte tot een top 5 van basisbehoeften. Wat verschilt deze top 5 met hun
eerste lijstje?
Tip 2 Kaart Welzijnsindex

Geef leerlingen per tweetal een blanco wereldkaart. Hierop moeten ze met kleur
aangeven welke landen laag, midden of hoog op de welzijnsindex staan van de
Verenigde Naties. Vervolgens vergelijken ze hun kaart met die van de Verenigde
Naties. Waar zitten de verschillen?
Tip 3 Basisbehoefte of extra?

De Nederlandse leerling doet op een doordeweekse dag ontzettend veel. Eten,
drinken, naar school gaan en vele andere activiteiten. Laat leerlingen voor 1 dag
bijhouden wat ze op die dag precies eten, drinken en welke activiteiten ze allemaal
doen. Vervolgens gaan de leerlingen in de les kijken wat op hun lijstje
een basisbehoefte is en wat juist geen basisbehoefte is, maar extra.
10.2
Tip 1 Bevolkingsgroei per land verschillend

De bevolkingsgroei verschilt soms sterk per land. Laat leerlingen de natuurlijke en
sociale bevolkingsgroei uitrekenen van Nederland, Turkije en Marokko m.b.v. cijfers
van het CBS en de grote Bosatlas. Zijn er duidelijke verschillen in de bevolkingsgroei
en waardoor worden deze verschillen veroorzaakt?
Tip 2 Verschil in levensomstandigheden

De leefomstandigheden in Turkije en Marokko verschillen van die van Nederland.
Laat leerlingen d.m.v. een Powerpoint presentatie of een poster deze verschillen
duidelijk in beeld brengen.
Tip 3 Welke gebieden zijn aantrekkelijk in Turkije?

Met behulp van de kaarten 115 D, E en F in de grote Bosatlas 52e druk kunnen
leerlingen onderzoeken of de onderstaande stellingen over Turkije juist of onjuist
zijn en hierbij een onderbouwing geven.
- de Turken die binnen Turkije verhuizen komen uit dezelfde gebieden als die
naar het buitenland gaan
- de aantrekkingskracht van de Zwarte Zeekust is groter dan die van de
provincies langs de Middellandse Zee
- de naar het buitenland vertrokken werknemers komen vooral uit
dichtbevolkte gebieden
- de vijf miljoenensteden hebben een grotere aantrekkingskracht op
binnenlandse migranten dan de kleinere provinciesteden
10.3
63
Tip 1 Verschillen in gezondheidstoestand

De gezondheidstoestand in Nederland en Turkije verschillen van elkaar. Hieronder
staan een aantal omschrijvingen over de gezondheidstoestand. Leerlingen moeten
kiezen of de beschrijving bij Nederland of bij Turkije hoort.
- er zijn grote verschillen in de gezondheidstoestand tussen stad en platteland
- de zuigelingensterfte is 42 per 1000 inwoners
- welvaartsziekten komen veel voor
- vrouwen worden gemiddeld 81 jaar oud
- er zijn huizen zonder waterleiding en riolering
Tip 2 Waardoor ontstaat een betere gezondheidstoestand?

Laat leerlingen uitleggen m.b.v. cijfers waardoor de gezondheidstoestand in
Nederland beter is dan die in Turkije. Bij de uitleg moeten ze gebruik maken van de
3 kenmerken (demografische, sociaal-economische en leefomstandigheden) die
invloed hebben op de gezondheidstoestand.
Tip 3 Verschillen in gezondheidstoestand binnen Nederland?

Leerlingen hebben in deze paragraaf geleerd dat er grote verschillen bestaan
tussen gebieden in Turkije met betrekking tot de gezondheidstoestand. Is dit ook in
Nederland? Geef leerlingen de opdracht in tweetallen te onderzoeken of er
verschillen bestaan tussen gebieden in Nederland op het gebied van de
gezondheidstoestand. Zijn er gebieden waar het goed of juist heel slecht gaat of zijn
de geconstateerde verschillen minimaal? En hoe komt dat dan?
10.4
Tip 1 Plattegrond Marokkaanse stad

Laat leerlingen in tweetallen een plattegrond maken van een Marokkaanse stad,
waarin ze m.b.v. foto's de verschillende wijken met hun kenmerken aangeven.
Eventueel kan deze opdracht gedaan worden in samenwerking met
handvaardigheid of techniek. In dat geval kunnen leerlingen een maquette van een
Marokkaanse stad maken.
Tip 2 Indeling van een Marokkaanse en Nederlandse stad

Een Marokkaanse stad bestaat uit hele andere wijken dan een Nederlandse stad.
Laat leerlingen 2 kaarten maken van deze verschillende steden. Hiervoor kunnen ze
gebruik maken van paragraaf 9.1 en 10.4.
Tip 3 Reclamefolder van een Marokkaanse stad

Veel toeristen bezoeken jaarlijks Marokkaanse steden. Wat trekt deze toeristen aan?
Laat leerlingen een reclamefolder maken over verschillende Marokkaanse steden.
Links
64
Hoofdstuk 11
Algemeen
Hoofdstuk 11 gaat over hoe aantrekkelijk Nederland is voor migranten en wat

Nederland doet aan vluchtelingenopvang.
11.1 kijkt naar de samenstelling van de Nederlandse bevolking en waar in

Nederland de meeste migranten zich vestigen.
11.2 geeft aan door welke factoren de Nederlandse bevolkingssamenstelling
verandert en welke factoren een rol spelen bij de migratie van mensen.
In 11.3 gaat het om de redenen waarom mensen vluchten en naar welke
gebieden de mensen dan toe vluchten.
11.4 gaat over hoe Nederland vluchtelingen opvangt.
In de regio wordt aandacht besteed aan de migratie van en naar de
Nederlandse Antillen en Aruba.
@work kijkt naar de redenen waarom mensen hun land verlaten en
Nederland kiezen als tweede vaderland.
Tips
Intro
Tip 1 De push- en pullfactoren van Nederland

Nederland heeft jaarlijks veel immigranten. Voor deze mensen wegen de voordelen
van Nederland op tegen de nadelen in hun land van herkomst. Toch heeft Nederland
niet alleen maar positieve kanten. Laat de leerlingen een lijst maken van de push-
en pullfactoren van Nederland.
11.1
Tip 1 Het leven van migranten in Nederland na 1945

Na 1945 zijn diverse migratengroepen in Nederland komen wonen. Met behulp van
historische televisiefragmenten van het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid
leren de leerlingen over het leven van deze verschillende migrantengroepen in
Nederland.
Tip 2 Allochtoon, bi-cultureel of....

In het artikel van Nu.nl komt het opleidingscentrum van werkgeversorganisatie
VNO-NCW De Baak met een nieuwe voor allochtoon, namelijk bi-cultureel.
Laat de leerlingen het artikel van Nu.nl lezen en hun mening geven over de nieuwe
naam. Laat ze daarnaast zelf een andere naam verzinnen voor allochtoon.
65
Tip 3 Allochtonen in de eigen provincie

Om de leerlingen een beeld te geven van het aantal allochtonen, asielzoeker, niet-
nederlanders in hun eigen provincie kunnen de leerlingen m.b.v. de kaarten uit de
Grote Bosatlas 52e editie op blz 50+51 over de Multiculturele samenleving een
staafgrafiek maken van hun eigen provincie.
11.2
Tip 1 Weg uit Nederland

Veel Nederlanders lopen met de gedachte rond te gaan emigreren. En Vandaag
maakte een documentaire op de emigratiebeurs over deze potentile emigranten.
Tip 2 Chinese boerenmigranten

Turken en Marokkanen kwamen in de jaren '60 naar Nederland om als gastarbeider
te werken. In China migreren op dit moment 12 miljoen boeren naar de steden op
zoek naar werk, maar zij zijn niet welkom. Dit Chinese binnenlands probleem wordt
getoond in de documentaire van En Vandaag en is goed vergelijkbaar met de
positie van Turkse en Marokkaanse gastarbeiders in Nederland.
Tip 3 Nederlanders in het buitenland

In het verleden zijn veel Nederlanders naar het buitenland geemigreerd. Leerlingen
kunnen een onderzoek doen naar welke landen de Nederlanders in het verleden zijn
verhuisd en in welke periode deze emigratie plaatsvond. De resultaten kunnen ze
weergeven in een eigen gemaakte kaart.
11.3
Tip 1 Migratie naar de Verenigde Staten

Voordat mensen besluiten te emigreren is er al heel veel aan vooraf gegaan. Met
Opdracht 4: Migratie naar de Verenigde Staten van David Leat maken de leerlingen
kennis met de maatschappelijke en persoonlijke achtergronden van waaruit mensen
beslissingen nemen. De leerlingen ervaren dat de criteria die zij gebruiken
voortkomen uit het beeld dat zij hebben van de situatie.
Tip 2 Onderwijs voor vluchtelingen

In de clip van de beeldbank van schooltv is te zien hoe het UNCHR (United Nations
High Commisioner for Refugees) het onderwijs steunt voor vluchtelingen.
Tip 3 Ceuta hoort bij Spanje maar ligt in Marokko.

Het beeldmateriaal van de beeldbank van Schooltv toont hoe Noord-Afrikaanse
vluchtelingen vluchten naar Ceuta in Noord-Marokko om zo de EU binnen te komen.
66
11.4
Tip 1 De EU en immigratie
De landen binnnen de Europese Unie krijgen per jaar veel asielaanvragen. De opdrachten van
Europa Educatief geven de leerlingen een beeld van de immigratie waar de EU landen mee te
maken hebben.
Tip 2 Krantenartikelen over asielzoekers

In de media is veel aandacht over asielzoekers. Met behulp van de opdrachten uit Krant in de
klas gaan de leerlingen op zoek naar artikelen over dit onderwerp.
Tip 3 Asiel aanvragen in Nederland

Voordat asielzoekers toestemming krijgen om in Nederland te blijven, gaat er eerst een heleboel
aan vooraf. Om leerlingen een beeld te geven van wat er allemaal komt kijken bij een
asielaanvraag kunnen ze een verslag maken hierover met behulp van de sites
van Vluchtelingenwerk en Schooltv.
67
Hoofdstuk 12
Algemeen
Dit hoofdstuk gaat over hoe verschillende bevolkingsgroepen samenleven in

Nederlandse en Europese steden.
12.1 verklaart waarom maatschappelijke scheiding vaak leidt tot ruimtelijke

scheiding.
12.2 laat zien welke voorzieningen er zijn en hoe voorzieningen per wijk
verschillen en waardoor dat komt.
12.3 gaat in op welke maatregelen er bestaan om ruimtelijke scheiding tegen
te gaan en waarom integratie belangrijk is.
12.4 vergelijkt de scheiding van groepen in Europese steden en verklaart de
verschillen tussen Europese steden op dit gebied.
In Regio wordt gekeken hoe het gesteld is met de maatschappelijke en
ruimtelijke segregatie in Amerikaanse steden en hoe het komt dat deze
verschilt van de situatie in Europa.
In Aardewerk staan opdrachten voor het maken van: een presentatie over de
zwarte hoofdstad Washington D.C, een kaart van ruimtelijke segregatie in de
eigen stad, een werkstuk over de migratie van Surinamers naar Nederland en
een presentatie over het migratiebesluit van een Marokkaanse migrant.
@work biedt een webquests met de onderwerpen: leven in de stad en de
Europese stad.
Tips
Intro
12.1
Tip 1 Waar of niet waar?

Geef leerlingen de onderstaande stellingen:
- In de grote Nederlandse steden vindt gettovorming plaats.
- Allochtonen wonen het liefst in steden.
- In wijken met lage inkomens is de ruimtelijke scheiding groter dan in wijken met
hoge inkomens.
Tip 2 Nederlandse en Amerikaanse achterstandswijken hetzelfde?

De Nederlandse achterstandswijken verschillen van die van de Verenigde Staten.
Maar wat is precies het verschil en waardoor zijn deze verschillen veroorzaakt? Door
68
middel van een onderzoek in tweetallen komen leerlingen erachter dat de

achterstandswijken van Nederland verschillen van die van de Verenigde Staten.
12.2
Tip 1 Koop of huur?

Leerlingen kunnen een overzicht maken van de woningen die rondom de school
staan m.b.v. onderstaande vragen.
- Wat voor woningen worden in de buurt van de school aangeboden?
- Gaat het om voornamelijk koop- of huurwoningen?
- Wat kost een gemiddelde koopwoning en/of wat is de gemiddelde huurpijs van een
woning bij de school?
Tip 2 Woningaanbod voor diverse doelgroepen

In de plaats waar de school staat,worden diverse woningen aangeboden op de
wonignmarkt voor verschillende doelgroepen. Laat leerlikngen een doelgroep kiezen
uit het lijstje hieronder en voor deze doelgroep een reclamefolder maken over de
woningen die aangeboden in de woonplaats.
Doelgroepen:
- studenten
- alleenstaanden
- gezinnen met kinderen
- samenwonend zonder kinderen
- bejaarden
Tip 3 Witte en zwarte scholen

Laat leerlingen een debat houden over witte en zwarte scholen, daarbij kunnen ze
gebruik maken van de meningen die staan op Kennisnet over witte en zwarte
scholen.
12.3
Tip 1 De Inburgeringstest
Immigranten moeten tegenwoordig wanneer ze in Nederland willen wonen een
inburgeringscursus doen. Om leerlingen een beeld te geven wat deze Nieuwe
Nederlanders precies moeten weten over Nederland heeft Teleac de zogenaamde
Nationale Inburgeringstest ontworpen. Wanneer de leerlingen de test gemaakt
hebben kunnen ze aan hun eindscore zien of zij zelf al genoeg ingeburgerd zijn in de
Nederlandse maatschappij.
Tip 2 Drie generaties Turken

Hoe kijken grootvader, vader en dochter Sakinmaz tegen 30 jaar integratie aan? In
de uitzending van Twee Vandaag wordt een portret geschetst van drie generaties
Turken in Nederland. Iedere generatie kent haar specifieke integratieproblemen.
69
Tip 3 Immigratie en integratie in Nederland

Op de site van het ministerie van Justitie kunnen leerlingen allerlei informatie
vinden over de immigratie en integratie in Nederland.
12.4
Tip 1 Vrije schoolkeuze?

In het artikel van Elsevier geeft minister Rita Verdonk aan dat ze ouders wil
verplichten hun kinderen naar zwarte scholen te sturen in het kader van de
integratie. Wat vinden de leerlingen hiervan?
Tip 2 Segregatie in eigen omgeving

Segregatie komt in meerdere en mindere mate voor in Nederlandse steden. Bij deze
opdracht gaan leerlingen onderzoeken hoe het gesteld is met de segregatie in hun
woonplaats. Hun resultaten kunnen ze presenteren aan de hand van een kaart.
Tip 3 Hoe krijg je witte leerlingen naar een zwarte school?

In het artikel van het AD is te lezen dat hoogopgeleide blanke ouders hun kinderen
naar zwarte scholen sturen, om zo de segregatie tegen te gaan. Bespreek het
artikel met de leerlingen en laat hen per tweetal een lijstje van ideen maken, om
ouders met blanke kinderen te stimuleren hun kinderen op een zwarte school te
plaatsen.
70
Bijlage wereldkaart
71

TERRA2 Docentenhandleiding 3-4 Vmbo GT

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

TERRA2 Docentenhandleiding 3-4 Vmbo GT

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

Docentenhandleiding Terra 3/4

Uitgangspunten Terra vmbo gt 3/4..........................................................4

De nobele daden van Nike.....................................................................33

Uitgangspunten Terra vmbo gt 3/4

week les in de klas huiswerk toets

2 Huiswerk nakijken 1.1 afmaken

13 1 Huiswerk nakijken 1 t/m 4 op pag. 5

Introductie 5.2 A+B

Hoofdstuk 1 Water en energie

Dit hoofdstuk gaat over water en energie.

1.1 gaat over de hoeveelheid water op aarde en de waterkringloop met de

Tip 1 Water en energie

2 Laat ze eerst 2 minuten zelfstandig nadenken over de volgende vraag: Waar

3 Na de twee minuten schrijft iedere leerling de woorden op waaraan hij moest

5 U geeft willekeurig een groepslid de beurt om kort te presenteren wat er bij

Ga aan de hand van deze opdracht in gesprek met de klas.

1.1 Een wereld van water

Tip 4 Condensatie op het terras

Tip 5 Bruikbaar water

1.2 Watervoorziening in gevaar

Tip 1 Verdroging in Nederland

Tip 2 Organische vervuiling

Tip 3 Thermische vervuiling

1.3 Nederland waterland

Tip 1 Nederland leeft met water

Dia 4 Bemaling door een molen.

1.4 Eindeloze energie

Tip 1 Activeren voorkennis

Tip 4 Zonne-energie in de woestijn

Adres WaterLand Neeltje Jans - home

Adres nederland leeft met water

Adres VARA De Ontdekking

Hoofdstuk 2 Hulpbronnen in het Midden-Oosten

Dit hoofdstuk gaat over de hulpbronnen water en olie in het Midden-Oosten.

2.1 gaat over de problemen die de landbouw heeft in droge klimaten.

Tip 1 De Odyssee van Asterix

Als de Phoenicische koopman Epidemas vergeten heeft aardolie mee te nemen

2.1 Landbouw en droogte

Laat de animatie van stuwingsregens zien. Vraag de leerlingen te beschrijven wat er

2.2 Water, het witte goud

Tip 1 Verschil in watervoorraad

Tip 2 Practicum ontzilting

2.3 Ruzie over water

Tip 2 Wie heeft de meeste rechten

Gemiddelde hoeveelheid neerslag per land

Tip 3 Conflict Isral

Tip 4 Nederland vs. Belgi

Akkoord over uitbaggeren van Schelde

Bron: NRC Handelsblad 21-01-2005

2.4 Olie, motor van de economie

Tip 2 Producten met olie

Tip 3 Collage aardolie

Tip 4 Verslaafd aan olie

Adres VARA De Ontdekking

Adres Netwerk conflict isral

Adres 2Vandaag verslaafd aan olie1

Adres 2Vandaag verslaafd aan olie 2

Adres Asterix en olie

In dit hoofdstuk krijgt de leerling een beeld van internationalisering.

3.1 gaat over de kleding- en schoenenwereld: waar komen onze kleren en

Tip 1 Waar komt jouw kleding vandaan?

3.1 Kleding- en schoenenwereld