Diskursi perndimor i kastriotasve

Kastriotasit, kjo familje princrore arbrore, doli n skenn politike aty n gjysmn e
dyt t shek. XIV pas vdekjes s Dushanit (1355). Origjina e tyre sillet n
trekndshin Prizren-Mat-Dibr.

Sipas tradits mesjetare feudale, Kastriotasit medoemos duhet t ishin n shrbim

ushtarak si komandant apo feudal lokal n Arbri. N vitin 1368 pr her t par
prmendet nj Kastriotas kshtjellar n qytetin arbror t Kanins, si dshmitar n
nj kontrat, ndrkaq, n Betejn e I t Kosovs (1389) Gjergj Kastrioti, gjyshi i
Sknderbeut u rreshtua n koalicionin perndimor kundr osmanve.

Sipas kronikave osmane ai n kshillin e lufts dha ide se si ishte m s miri ta

fillonin betejn. Gjon Kastrioti n vigjiljen e shek. XV do t del si aleat i Balshajve n
luft kundr sundimtarve rashian t cilt ishin vasal t devotshm t Perandoris
Osmane.

Invadimi dhe presioni i osmanve pr ti gjunjzuar Kastriotasit, trsisht, bri q

kta t lidheshin ngusht me Republikn e Raguzs si dhe me superfuqin detare e
tregtare t Adriatikut, me Venedikun. Rrjedhat politike t cilat e shoqruan truallin
arbror gjat viteve t 80-ta bn q nj pjes e mir e princrve tiu bie fuqia
politike me rast pranuan vasalitetin osman ndaj sulltanit t ri, Bajazidit I.

Megjithat, Gjon Kastrioti nuk duroi gjat dhe n bashkpunim me republikn e

Venedikut ndezi kryengritjen n vitin 1429 por q u shua nga sulltan Murati II si
shkas i rnies s Selanikut 1430. Sulltani n fjal ia shkatrroi kshtjellat, duke e
ln domenin e Gjonit vetm n Kruj ndrkaq zgjidhje e vshtir ishte drgimi
peng i dy djemve t tij, Gjergjit dhe Stanishs.

Kryengritja e prgjithshme arbrore (1443)

N vitet e 40-ta t shek. XV Sulltan Murati II u interesua pr pushtimin e

Hungaris. Me kt rast, trupat osmane t udhhequra nga bejlerbeu i Rumelis,
Shehabedin Pasha, u munduan m kot t pushtonin territoret hungareze n vitet
1441-1442 sulme t cilat prfunduan me disfat. Pasi q u thye miti mbi ushtrin
osmane, hungarezt u prgatitn pr fushatn e gjat kundr osmanve pr t
liruar viset e pushtuara n Ballkan. Ksaj ekspedite i ndihmoi edhe sulmi i Ibrahim
beut t Karamanis mbi qytetet e Anadollit.

Hungarezt t udhhequr nga Janosh Huniadi princi i Transilvanis u lshuan prgjat

Danubit n territorin e despotatit t Rashs ku iu bashkngjit edhe Gjergj
Brankovii. Kshtu, n nj letr q e drgon Huniadi n Hungari thot se ushtria e tij
po rritej vazhdimisht me bullgar, arbr, vlleh, serb etj, t cilt dshironin q t
liroheshin nga zgjedha osmane.
Te dy ushtrit u takuan n afrsi t Nishit m 3 nntor 1443. Sipas Jozef von
Hamerit, ushtria osmane prbhej prej tri kolonave t gjata t cilat komandoheshin
prej bejlerbeut t Rumelis, Kasem Pashs. Njra kolon ishte nn Is-hak beun, nga
familja e Evrenozve, e dyta komandohej prej nj beu t panjohur q ndoshta
duhet t ket qen Sknderbeu. Dhe e treta nn Turhan beun, kolona t cilat u
shpartalluan nga hungarezt. Pasi ushtria osmane psoi disfat t rnd
Sknderbeu shfrytzoi rastin q te kthehet n vendlindjen e tij duke kaluar pikrisht
npr Kosov.

Albanologu i njohur, Haxhi Krasniqi, n Tregime popullore pr Sknderbeun t

mbledhura n viset e rrethins s Prizrenit, thuhet se Sknderbeu kishte shtitur
dhe mbledhur gur n lumin e Drinit dhe kishte meremetuar kalan e Prizrenit. Kjo
kryengritje njherit konsiston edhe me lirimin e viseve t tjera shqiptare t
Kosovs duke deprtuar n lindje deri n kshtjelln e Zveanit dhe Novobrds.
Zotrues t ktyre dy kshtjellave sipas Konstantin Jireekut, jan Pjetr Spani me
birin e tij Aleks Spanin si sundimtar t ksaj ane. Kurse qytetin e Prizrenit dhe t
Pejs e kishin n duar Dukagjinasit. Pas Prizrenit, Sknderbeu u drejtua pr n
Tetov e Dibr prmes rrugs lokale e njohur n popull si Udha e Gors. Atje,
organizoi planin pr marrjen e kshtjells s Krujs me an t nj dredhie e cila
sht folur tash e sa her nga studiues t ndryshm.

N bedenat e Arbris veri-lindore

Pas humbjeve t njpasnjshme t osmanve n Ballkanin qendror, sulltan Murati II

vendosi q me ann e dredhive ta shtinte Sknderbeun n mes t dy zjarreve duke
e rrethuar Sfetigradin dhe duke e shty n luft me Venedikun m 1447.

Pr tia hequr Sknderbeut barrn e ushtris osmane, Janosh Huniadi, princi i

Transilvanis, i shpalli luft osmanve. Ai organizoi nj ushtri t madhe me afro
50.000 veta dhe u drejtua n pjesn e Kosovs lindore, respektivisht n Fushn e
Kosovs. Ai donte t merrte hakun e betejs s par m 1389.

Bn nj marrveshje t msheft me Sknderbeun, ku do t duhej t bashkoheshin n

Fush t Kosovs dhe ta drrmonin ushtrin osmane.

Pr kt Princat Dukagjinas n kuvendin q mbajti Gjergj Kastrioti n Lezh, ishin t

part q u ngritn n kmb n prkrahje t planit t dy strategve evropian.

Kshtu Barleti na sqaron se Pali u ngrit n kmb duke e prkrahur Skenderbeun.

Ai mori nj nism pr ti bindur t tjert pr kt si detyr jetike pr ta shporrur
tiranin e sulltanit nga trojet arbrore. Pr kt ai shprehet se po ia fal veten e
po ta doj puna, ia bj edhe fli, bashk me pes mij ushtar, lufts hungareze.

Gjeo-strategjikisht dihet se kufijt e tyre kufizoheshin me ato t Gjergj Brankoviit

diku n Drenic (me Llapushn, A.Rr) dhe ishte n interes q ti largonin Osmant
nga domeni i tyre.
sht n interes t dihet se ciln rrug gjeostrategjike e prshkoi Sknderbeu
bashk me Pal e Nikoll Dukagjinin pr tu bashkuar me Janosh Huniadin n Fush
Kosov.

Derisa Lufta e Dyt e Kosovs kishte filluar ku forcat osmane n prleshje t

parakohshme ishin thyer keqas m 18-19 tetor 1448, forcat arbrore t prira nga
Gjergj Kastrioti dhe Pal e Nikoll Dukagjini ishin ende rrugs pr n Fush Kosov.

Nse i referohemi Krisobuls s Deanit t vitit 1330, ather rruga q t onte nga
Prizreni pr n Drenic e Trep ishte kjo: Prizren Krush Hoq e Vogl dhe e
Madhe Rahovec dhe nga aty hynte n fshatrat e Llapushs n Jashanic
Shtitaric Ujmir Qabiq nga ku rruga shkonte n territorin e Drenics s Eprme e
prej ktu pr n Trep.

Kosova Perndimore alias Arbria veri-lindore hynte brenda kufijve t principats s

Dukagjinasve. Andaj, motivi i tyre pr t marr kt fushat ishte edhe m i madh pasi
q ishte n interes t tyre t ruanin apo zgjeronin domenin e vet. Pr Luftn e II t
Kosovs na jep t dhna kronika e Xhovani Restit, kronistit raguzan (1669-1735) n
t ciln thuhet se ardhja e Sknderbeut pr ti ndihmuar Janosh Huniadit u pengua
nga Gjergj Brankoviqi, dhndri i sulltan Muratit II. Ai i kishte zn grykat midis
Shqipris (Albaniae) dhe vendit t vet (Sclavoniae).

N mbshtetje t ksaj kronike mund t llogaritet edhe e dhna e Barletit ku thot

tekstualisht Ushtria po hynte me nj hare t pazakont dhe me flamuj n dor po
hynte n tokat e Misiskur fati i pamshirshm apo mizoria e disa krishterve t
ndyr si ndshkim sigurisht nga perndit i dhan shkas vetm nj njeriuky ishte
Gjergj VukoviqiPrandaj me t marr vesh gatitjen e lufts hungareze dhe mbrritjen
e Sknderbeut, ai ia mbylli ktij t gjitha rrugt e shtigjet nga mund t kalonteMe
gjith kt, q t mos mbetej fare pa u shpaguar pr dhmbjen q e helmoi zemrn
dhe pa e marr hakun me ndonj far veprimi pr pabesin e Gjergjit, u lshua
menjher kundr viseve armike t Dhespotit bashk me ushtrin e vet t
mnishme dhe pasi i plakiti gjersisht, u vuri zjarrin e i shkatrroi me shpat ane
mban.

N konsolidim t shtetit centralist

Pas betejs s II t Kosovs 1448, Dukagjinasit u shkputn nga Lidhja e Lezhs

duke anuar nga venedikasit pr tu lidhur prfundimisht me osmant. Venedikasit
bnin mos q ti shkputnin Pal dhe Lek Dukagjinin nga Sknderbeu, pasi q e
dinin se pa kta princa, ai do t ishte i pafuqishm duke pas parasysh formacionin e
tyre ushtarak prej 5000 vetash.

Dukagjinasit doln nga Lidhja e Lezhs si duket me pretekstin se ata nuk

prfaqsoheshin denjsisht n Lidhje dhe se t ardhurat e tyre nuk ishin t
mjaftueshme pr nevojat e tyre, duke e pasur parasysh q familja princrore ishte e
madhe e me shum pinjoj.
Sipas Millan Shuflljat, papa drgoi Pal Dushmanin (Engjllin) n vitin 1452,
peshkopin e Drishtit, i cili ishte n farefisni me Dukagjint. Ndrmjetsimi i tij pati
sukses, sepse Dukagjinasit u shkputn nga miqsia me osmant dhe lidhn paqe
me Sknderbeun.

Kjo, edhe ishte arsyeja q Sulltan Mehmeti i II pas pushtimit t Konstantinopojs

1453 u vrsul pr ti pushtuar viset e Kosovs. Ai urdhroi Isa beun q ta rrethoj
kshtjelln e Novobrds. Pas nj rrethimi njvjear dhe pas bombardimit 40 ditsh,
qyteti pushtohet m 1 qershor 1455. S bashku me t pushtohen edhe dy kshtjella
n afrsi: Prilepci dhe Prizrenci. N veri u pushtuan kshtjella e Zveanit, dhe Trepa
me prjashtim t Prizrenit dhe t Pejs.

Se kur u pushtua qyteti i Prizrenit, n historiografin e huaj dhe at shqiptare ka

mendime t ndryshme. Problemi i pushtimit t Prizrenit dhe t rrethins sht
objekt studimi dhe do t jet edhe n t ardhmen pr shkak se zotrimet e Prizrenit
shkonin n kufi t despotatit t Rashs, apo t despotit t Gjergj Brankoviqit, t cilat
nse bazohemi tek defteri i Vilajetit t Vukut (1455), prputhet me pohimin se
shtrirja e ktij vilajeti nuk e kalonte territorin e Gjergj Brankoviqit.

Jireeku, mendon se Prizreni sht pushtuar m 21 qershor 1455. Kt e ndjek

edhe Franc Babingeri n biografin e Mehmetit II, por asnjri e as tjetri nuk na jep
proveniencn e kroniks apo burimit arkivor.

Nj fragment i publikimit t Defterit t Ejaletit t Rumelis t nahis s Bistrics

(1451-1452), nga orientalisti shqiptar, Dr. Ilaz Rexha, kishte tre distrikte (nahije):
Nahin e Rudins, Domeshtiqit, dhe t Gors t cilat hynin n nn njsin tjetr t
quajtur Nahija e Shqiptarve Arnavud Nahiyesi. Shkaku pse sht quajtur
kshtu, mendon Ilaz Rexha, sht se administrimi i ktij defteri shkonte deri tek
fshati Klina i cili n mesjet qeverisej nga princrit arbror.

Administrata osmane kto vende, zakonisht i quante si vende t shqiptarve, psh.

Karl-ili (Vendi i Karlit), Juvan-ili (vendi i Gjonit) pastaj Sanxhaku i Dukagjinit i cili u
formua n Kosovn Perndimore gjat shek. XV-XVI etj.

Edhe pse pushtimet apo sulmet bheshin nga ana Osmane, administrata e tyre nuk
vendosej npr qytete, po as edhe n fshatra. Nse prmendej ndonj spahi, apo
timar, n njrin prej fshatrave t rrethit t Prizrenit, si sht ai i Drenekurtit, n
afrsi t Reanit, mendoj se duhet t jet fshati Kastrc-Nishor i Llapushs. Apo
fshatrat e Gors, sipas regjistrimit t sanxhakut t Tetovs 1455. Dhe si rast konkret
figurimi i nahis s Dollcit me 5 fshatra: Gllarev, Dobrdol, Jashanic e Poshtme,
Jashanic e Eprme dhe Jellavica, n defterin e Vilajetit t Vukut (1455). N nahin
e Vuitrrns: fshati Drenovc i komuns s Malishevs. N nahijen e Moravs:
Trpeza e Poshtme dhe Eprme, si dhe Karaica.

Megjithat, mund t themi se ky fenomen ishte normal pr kohn pasi q kto

regjistrime bheshin formalisht. N to nuk kishte spahi q qndronin aty. Nuk kishte
vjelje t taksave, pr shkak se kta spahi qndronin jasht timarit t tij, pr sa ishin
gjall Dukagjinasit dhe Gjergj Kastrioti-Sknderbeu, duke vepruar pr konsolidimin e
pushtetit n pjesn verilindore t Arbris.

Prizreni (ndoshta) u pushtua prkohsisht n vitin 1459 dhe Peja m 1463. Prof. Dr.
Sknder Rizaj, kundrshton Jireekun dhe Franc Babingerin duke u bazuar n
historianin turk Ismail Uzunarlshli.shton se n vitin 1459 veziri Mahmut pasha, pas
pushtimit t Smederevs e nnshtroi edhe Prizrenin kryengrits.

Ndrkaq, osmanologu i njohur Jozef von Hameri thot se: Mehmeti pasi e pushtoi
Prizrenin m 1459 iu vrsul Smederevs.

Kjo mund t forcohet edhe nga e dhna e kroniks s kronistit osman Oruit ku
tregon: N vitin 863 hixhri (1459), Sulltani, mblodhi ushtar dhe sulmoi
Semendren (Smedereven) t ciln e pushtoi dhe aty caktoi Mehmet beun si
administrues, ndrsa Evrenos beun (Isa beun, A.RR) e urdhron q t sulmoj
Vilajetin e Shqiptarve. Mirpo, ky pushtim ishte i prkohshm, sepse nuk ishte
konsoliduar pushteti osman n kt qytet. Prezenca e Sknderbeut n kt trev
dhe ideja e tij e shtetit centralist q synonte ta krijonte, gjeti vend gjat viteve 60-
ta.

N dokumente t viteve 1460-63 ai cilsohej si Zot i Arbris. Pr kt shkak Lek

Dukagjini shprehet se nuk don t jet m nn Sknderbeun. Ndrmjetsimi i papa
Piut II me ndihmn e Pal Engjllit, peshkopit t Durrsit, n vitin 1463, bn q Leka
t shkputet prfundimisht nga Osmant dhe t pajtohet me krye-heroin duke i
shrbyer deri n shtratin e vdekjes. Pr ta siguruar kufirin veri-lindor dhe me
krkesn e mbretit boshnjak, Tomashit, Sknderbeu kreu nj fushat t suksesshme
n Sjenic m 1464. Kt e pohon edhe kronisti Osman Ashik Pasha Zadeja n
Historin Osmane, ku thot: n vitet 1462-63 Mehmet hani, pushtoi Bosnjn dhe
n at koh, kishte si synim Hercegovinn dhe Shkodrn e shqiptarve, ai nguli
kmb edhe pr t tjera (kshtjella, A.Rr).

Sipas medievisti rumun, Dr. Francisk Pall, i cili kishte hulumtuar burimet mesjetare
t Arkivit t Napolit, konkludon se Sknderbeu n fillim t muajit shtator t vitit
1464 u nis me ushtrin e tij npr Prizren - Pej n drejtim t Sjenics, me qllim q
t ndeshet me ushtrin osmane n Sjenic. Mirpo pr shkak t ardhjes s ushtris
osmane e cila kishte filluar t plakiste prreth Ohrit, ai u drejtua t kthehet dhe iu
dol prball ushtris osmane, betej t ciln edhe e fitoi. N qoft se kjo tez
merret pr baz nga medievistt dhe nga studiuesit e tjer, ather do t linte t
kuptojm se Rrafshi i Dukagjinit duke prfshir edhe nj pjes t Drenics ishte
ende brenda kufijve t shtetit centralist t Gjergj Kastriotit-Sknderbeut, deri n
kohn kur ai u smur n shtratin e vdekjes m 1467. Pra, krye-heroi yn arbror, t
gjith ellanin e tij ushtarak, intelektual e kulturor ia kushtoi vendit atror, Arbrit, ku
pr 25 vite iu bri ball t gjitha sulmeve t jashtme e t brendshme qoft nga
osmant apo venedikasve. Jo rastsisht, dy dekada m para, do t deklaronte n
kuvendin e Lezhs se ishte i interesuar t rikrijonte shtetin e Balshajve pr t qen
dig kundr deprtimeve osmane n Ballkan.