Professional Documents
Culture Documents
Chuyen de Boi Duong HSG Phan Cuc Tri-Lop 9
Chuyen de Boi Duong HSG Phan Cuc Tri-Lop 9
I. L do chn ti:
Nhiu nm gn y trong cc k thi chn lc hc sinh gii cc cp bc
THCS v cc k thi tuyn sinh vo lp 10 THPT thng c cc bi ton yu
cu tm gi tr ln nht (GTLN); gi tr nh nht (GTNN) ca mt biu thc
no . Cc bi ton ny l mt phn ca cc bi ton cc tr i s.
Cc bi ton cc tr rt phong ph v a dng, n tng i mi v kh
i vi hc sinh THCS. gii cc bi ton cc tr hc sinh phi bit i
tng ng cc biu thc i s, phi s dng kh nhiu hng ng thc t
n gin n phc tp... phi tng hp cc kin thc v k nng tnh ton, t
duy sng to.
Vy lm th no hc sinh c th nh hng c hng i, hay hn
th l hnh thnh c mt cng thc "n tng" no mi khi gp mt bi
ton cc tr i s.
L ngi trc tip ging dy ton trong trng THCS, trong qu trnh ging
dy, c bit l dy hc sinh gii, ti lun lun trm tr, tm ti, chn lc nhng
phng php hp l nht dn dt, hnh thnh cho hc sinh mt cch suy ngh
mi lm quen vi dng ton ny dn dn cc em c c mt s phng php
gii c bn nht. Trong khun kh nh hp ny ti xin nu ra "Mt s phng php
c bn gii bi ton cc tr i s bc THCS".
II. mc ch v nhim v ca ti.
1. Mc ch nghin cu
Nghin cu ti mt s phng php c bn gii bi ton cc tr
i s bc THCS gip gio vin vn dng mt cch tng hp cc tri
thc hc, m rng o su v hon thin hiu bit. t c phng
php dy hc phn ny cho hc sinh c hiu qu gip hc sinh nm
chc kin thc v vn dng linh hot kin thc ton hc c bit l kin
thc v "Mt s phng php c bn gii bi ton cc tr i s
bc THCS .
Nghin cu ti lm c nhng thun li v kh khn khi dy hc
phn gii bi ton tm cc tr t xc nh hng nng cao cht lng
dy v hc mn ton.
Ng-i thc hin: Nguyn Xun Lp Ton K9 - 3
HSP H Ni
Mt s phng php c bn giI bi ton cc tr bc THCS
1. Cc nh ngha
II. Mt s
phng php c bn
gii bi ton cc tr i s
Phng php 01
( S dng php bin i ng nht )
Bng cch nhm, thm, bt, tch cc hng t mt cch hp l, ta bin i biu thc
cho v tng cc biu thc khng m (hoc khng dng) v nhng hng s . T :
1. tm Max f(x,y,...) trn min |D ta ch ra :
f ( x, y...) M
sao cho f(x0,y0,...) = M
( x 0 , y 0 ....) | R
2. tm Min f(x,y,...) trn min |D ta ch ra :
f ( x, y...) m
sao cho f(x0,y0,...) = m
( x 0 , y 0 ....) | R
I. Cc vi d minh ho :
1. V d 1 : Tm gi tr nh nht ca A1 = x2 + 4x + 7
Gii :
Ta c : A1 = x2 + 4x + 7 = x2 + 4x + 4x + 3 = (x + 2)2 + 3 3 v (x + 2)2 0.
A1 min = 3 x + 2 = 0 x = -2
Vy A1 min = 3 x = -2
2. V d 2 : Tm gi tr ln nht ca A2 = -x2 + 6x - 15
Gii :
2 2
Ta c : A2 = -x + 6x - 15 = - (x - 6x + 9) - 6
A2 = - (x - 3)2 - 6 - 6 do -(x - 3)2 0 x |R
A2 max = - 6 x - 3 = 0 x = 3
Vy A2 max = - 6 x = 3
3. V d 3 : Tm gi tr nh nht ca A3 = (x-1)(x-4)(x-5)(x-8)+2002
Gii :
Ta c : A3 = (x-1)(x-4)(x-5)(x-8)+2002
= (x-1) (x-8) (x-4) (x-5) + 2002
= (x2-9x + 8) (x2 - 9x + 20) + 2002
= {(x2-9x + 14) - 6}.{(x2-9x + 14) + 6} + 2002
= (x2-9x + 14)2 - 36 + 2002
= (x2-9x + 14)2 + 1966 1966 v (x2-9x + 14)2 0 x
x 2
A3 min = 1966 x2-9x + 14 = 0
x 7
Ng-i thc hin: Nguyn Xun Lp Ton K9 - HSP H Ni 7
Mt s phng php c bn giI bi ton cc tr bc THCS
Vy A3
min = 1966
x 2
x 7
2 x 2 10 x 1
4. V d 4 : Tm gi tr ln nht ca biu thc A4 = ( x 1)
x 2 2x 1
Gii :
2 2
2 x 10 x 1 2( x 2 x 1) 6( x 1) 9 6 9
Ta c: A4 = 2
2
2
x 2x 1 ( x 1) x 1 ( x 1) 2
2 2
3 3
= -
1 3 3 v -
1 0 x
x 1 x 1
3
A4 Max = 3 1 0 x = -2
x 1
Vy : A4 Max = 3 x = -2
x y
5. V d 5 : Tm gi tr ln nht ca A5 = x y vi x,y>0
y x
Gii :
x y x x y y x y y x x( x y ) y( x y )
Ta c:A 5 = x y=
y x xy xy
( x y ).(x y) ( x y ) 2 .( x y )
A5 = = 0 x,y > 0
xy xy
A 5 min = 0 x y 0 x = y
Vy : A5 min = 0 x = y > 0
6. V d 6 : Cho x,y 0 v x + y = 1 .
Tm gi tr nh nht v ln nht ca A6 = x2 + y2.
Gii :
Do x; y 0 v x + y = 1 0 x;y 1 x2 x, y2 y
x 0 x 1
A6 = x2 + y2 x + y = 1 A6 max = 1 hoc
y 1 y 0
Mt khc : x + y = 1 (x + y)2 = 1 1 = x2 + 2xy + y2 (x2+y2)-(x-y)2
1 1 1
A6 = x2+y2 = ( x y ) 2 do (x - y)2 0
2 2 2
1 1
A6 min = x - y = 0 x = y =
2 2
x 0 x 1
Vy : A6 max = 1 ;
y 1 y 0
1 1
A6 min = x=y=
2 2
7. V d 7 : Tm gi tr ln nht ca A7 = xy + yz + zx - x2-y2-z2
Ng-i thc hin: Nguyn Xun Lp Ton K9 - HSP H Ni 8
Mt s phng php c bn giI bi ton cc tr bc THCS
Gii :
Ta c : A7
1
= xy + yz + zx - x2-y2-z2 = - (2x2+2y2+2z2-2xy-2yz-2xz)
2
1
A7 = - {(x-y)2 + (y-z)2 + (z-x)2} 0 x,y,z
2
A7 Max = 0 x = y = z
Vy : A7 Max = 0 x = y = z
II. Nhn xt:
Phng php gii ton cc tr i s bng cch s dng cc php bin i ng nht c
p dng cho nhiu bi tp, nhiu dng bi tp khc nhau. Song i khi hc sinh thng
gp kh khn trong cng vic bin i t c mc ch. Vy cn nhng phng php
no; cng phng php va nu trn gip hc sinh nhanh chng tm ra li gii. Trc
ht ta gii mt s bi ton sau cng suy ngm.
III. Cc bi tp ngh :
1. Tm gi tr nh nht ca cc biu thc sau :
a. A = x2 - 10x + 20
b. B = (x-1)2 + (x-3)2
3x 2 8 x 6
c. C = 2 (x 1)
x 2x 1
d. D = x3 + y3 + xy bit x + y = 1
4( x y xy )
e. E = vi x,y > 0
x y 2 xy
2. Tm gi tr ln nht ca cc biu thc :
a. A = - x4 + 2x3 - 3x2 + 4x + 2002
x2 2 7 x 2 74 x 196
b. B= 2 ; C=
x 1 x 2 10 x 25
x2 4x 6
3. Tm GTLN, GTNN ca A = 2
x 2x 3
Phng php 02 :
( S dng cc bt ng thc c bn )
Phng php 03 :
Gii :
4 3 2
C1 = x + 6x + 13x + 12x + 12
C1 = ( x4 + 6x3 + 19x2 + 30x + 25) - 6 (x2 + 3x + 5) + 17
C1 = (x2 + 3x + 5)2 - 6 (x2 + 3x + 5) + 17
t : x2 + 3x + 5 = a
C1 = a2 - 6a + 17 = a2 + 6a + 9 + 8
C1 = (a-3)2 + 8 8 do (a-3)2 0 a.
x 1
C1min = 8 a - 3 = 0 a = 3 x2 + 3x + 2 = 0
y 2
x 1
Vy : C1min = 8
y 2
x2 y2 x y
2. V d 2: Tm GTNN ca C2 = 2. 2
- 5 6 vi x,y > 0
y x2 y x
Gii :
2
x y x2 y
t : = a 2 2 2 = a2 - 2
y x y x
C2 = 2.( a2 - 2) - 5a + 6 = 2a2 - 5a + 2
Ta thy : a 2 C2 = 2a2 - 5a + 2 0
C2min = 0 a = 2 x = y > 0
Vy : C2min = 0 x = y > 0
x y x y
3. V d 3: Tm GTNN ca C3 = - 3 3 + 2004 vi x,y>0
y x y x
Gii :
x y
t : =a2
y x
x y
= a2 - 2
y x
Khi : C3 = (a2 - 2) - 3a + 2004
C3 = a2 - 3a + 2004 = a2 - 3a + 2 + 2002
C3 = (a-1) (a-2) + 2000
Do ta c : a 2 a - 1> 0 ; a - 20 (a-1) (a-2) 0
Gii :
2
(a b) ( a b) 2
Ta c : a.b (1) a,b v ab (2) a,b
4 4
x2 y2 1 x2 y2
t : a v b
(1 x 2 )(1 y 2 ) (1 x 2 )(1 y 2 )
Khi : C5 =a.b
( a b) 2 ( a b) 2
Theo (1) v (2) ta c : - C5 = ab
4 4
2 2
1 x2 y2 1 x2 y2 1 x2 y2 1 x2 y2
- C 5
4 (1 x 2 )(1 y 2 ) 4 (1 x 2 )(1 y 2 )
2 2
1 ( x 2 1)(1 y 2 ) 1 ( x 2 1)(1 y 2 )
C 5
4 (1 x 2 )(1 y 2 ) 4 (1 x 2 )(1 y 2 )
2 2
1 x2 1 1 1 y2
- . 2 C5 .
4 x 1 4 1 y 2
2 2 2
x2 1
1 y
Ta c : 0 2
1 ; 0 1
2
x 1 1 y
2 2
1 1 x2 1 1 1 y 2 1
Do : 2 C5
2
4 4 x 1 4 1 y 4
1
C5min = (x2 - 1)2 = (x2 + 1)2 x = 0
4
1
C5max = (1 - y2)2 = (1 + y2)2 y = 0
4
1
Vy : C5min = x = 0
4
1
C5max = y = 0
4
II. Cc bi tp ngh :
1
1. Tm GTNN ca A = x2 + 4 - x + 2
x x 1
3 50
2. Tm GTLN ca B = a 1 2a 3 50 3a vi a ;
2 3
1 1 1
3. Cho a - ; b - ; c - v a+ b + c = 1
2 2 2
Tm GTLN ca C = 2a 1 2b 1 2c 1
x2 y2 x y
4. Cho x,y > 0. Tm GTNN ca D = 2
2
3 4
y x y x
Phng php 04 :
( S dng biu thc ph )
Ta c : P = ( 5a 4b 5b 4c 5c 4a )2
P (12 + 12 + 12) (5a + 4b + 5b + 4c + 5c + 4a) theo Bunhiacpxki
P 3.9(a + b + c) = 81 do a + b + c = 3
PMax = 81 a = b = c = 1
2
C Max = 81 a = b = c = 1
CMax = 9 a = b = c = 1
Vy CMax = 9 a = b = c = 1
4. V d 4: Cho x, y, z, t > 0
x yt y tx t x y
Tm GTNN ca D =
yt x tx y x y t
Gii :
t P = 2D ta c :
2 x 2( y t ) 2y 2(t x) 2t 2( x y )
P=
yt x tx y x y t
2x y t 2y t x 2t x y 3 yt t x xt
P=
yt 2x t x 2y x y 2t 2 x y t
2x y t 2y t x 2t x y 3 y t t x x y
P=
yt 2x t x 2y x y 2t 2 x x y y t t
3
P 2 + 2 + 2 + .6 (theo csi)
6
P 15 PMin = 15 x = y = t > 0
15
DMin = x=y=t
2
15
Vy DMin = x=y=t
2
5. V d 5: Cho x, y > 0 v 7x + 9y = 63 Tm GTLN ca E = x.y
Gii :
t : P = 63.E ta c :
Phng php 05 :
( Phng php min gi tr )
n2
2. V d 2: Cho m N* . Tm gi tr ln nht ca B =
2n
Gii :
1
Vi n = 1 ta c : B = <1
2
Vi n = 2 ta c : B = 1
9
Vi n = 3 ta c : B = >1
8
Vi n = 4 ta c : B = 1
25
Vi n = 5 ta c : B = <1
32
36 9
Vi n = 6 ta c : B = <1
64 16
.................................................................................
Ta d on rng vi n 5, n N th B < 1
Tht vy : Ta chng minh d on bng phng php quy np.
n2
a) Gi s n 5, n N ta c B = < 1 (*)
2n
Ta cn phi chng minh cng thc (*) ng vi (n+1) ngha l phi chng minh :
(n 1) 2
1 (n + 1)2 < 2n+1 (1)
2 n 1
T (*) ta c : n2 < 2n 2n2 < 2n+1 (2)
chng minh (1) ta chng minh (n + 1)2 < 2n2
n2 + 2n + 1 < 2n2 n2 - 2n - 1 > 0 (n - 1)2 - 2 > 0 (ng v 5)
n2
b) Kt lun : B = <1 n 5, n N*
2n
9
Vy Bmax = n=3
8
3. V d 3: Cho a, b, c, d N* v a + b = c + d = 20
ab
Tm GTNN v GTLN ca T =
ac bd
Gii :
1 c d
Do T 0 nn t P =
T b a
Nh vy : TMin PMax TMax PMin
Do a, b, c, d N* v a + b = c + d = 20 1 a, b, c, d 19
c b cd 20
* Xt a = b = 10 lc P = 2
10 10 10 10
* Xt b < a (trng hp b > a tng t)
Ng-i thc hin: Nguyn Xun Lp Ton K9 - HSP H Ni 24
Mt s phng php c bn giI bi ton cc tr bc THCS
t + 0 - 0 +
Hy tm gi tr ln nht ca f(x) .
Gii :
Ta c : f(x) = ( x 2) 2 1 ( x 5) 2 25
Gii :
Ta c : 5 x 2 20 ( x 4) 2 ( 2 x 2) 2
5 x 2 40 x 100 x 2 (2 x 10) 2
Chn A (4 , -2) ; B(x , 2x) ; C (0, 10)
AB = ( x 4) 2 (2 x 2) 2 ; BC = x 2 (2 x 10) 2 ; AC = 4 10
Ta c : AB + BC AC
5 x 2 20 + 5 x 2 40 x 100 4 10 (2)
Ta li c : 5 x 2 32 x 64 x 2 (2 x 8) 2
5 x 2 8 x 16 ( x 4) 2 (2 x) 2
chn D (x, 8); E (0, 2x) ; F (x-4, 0)
DE = x 2 (2 x 8) 2 ; EF = ( x 4) 2 (2 x) 2 ; DF = 4 5
ta c : DE + EF DF
x 2 (2 x 8) 2 ( x 4) 2 (2 x) 2 4 5 (3)
Cng (2) v (3) ta c :
VT 4( 5 + 10 )
Gii iu kin ta tm c x = 2.
Vy gi tr nh nht ca f(x) = 4 ( 5 + 10 ) ti x = 2.
Nhn xt : Vn dng phng php ny tm cc tr ca biu thc, i hi ngi gii
phi rt tinh t khi chn im tho mn nhng yu cu bi ton.
Bi tp tham kho :
Bi 1 : Tm gi tr nh nht ca f(x) = x 2 2 x 5 x 2 2 x 10
Bi 2 : Tm gi tr ln nht ca f(x) = 4 x 2 2 x 1 4 x 2 2 x 1