Professional Documents
Culture Documents
Ichiza
Ichiza
1
Unathi September
1. Ichiza
2
Elona phupha likaNoxolo yayikukwenza uphando nzulu ngamachiza endalo
ukuze ngenye imini afumane ichiza lokunyanga umhlaza webele. Ezi
zifundo wazikhetha ngenxa yokukhula nomama onomhlaza webele wade
wabe kanti uyalandulela eli limagada ahlabayo, isifo esi simoyisile.
--------------------------------------------------------------------------------------------------
Sifike njani kulomhla mkhulu nje? kunokuba uyazibuza mlesi, kanti wafika
njani apha uNoxolo, kwaye ezizifundo zakhe zazibaluleke ngantoni?
Mandikuthele gqaba gqaba nje mfundi. UNoxolo lo waphumelela izifundo
zakhe zobugcisa (BSc Biochemistry Honours) kwiDyunivesithi yaseWalter
Sisulu. Izifundo zakhe waziphumelela emagqabini ngomyinge wama92
eepecenti (92% overall). Kanye ngalonyaka wakhe wokugqibela, uNoxolo
wafumana inkxaso-maili yokufunda eNgilani. Le nkxaso yayisuka
kwingxowa-mali exhasa abafundi baseAfrika abanomdla kwizifundo
zobunzululwazi nobuchwephesha. Kungoko ke simbona apha
kwiDyunivesithi yaseOxford ethweswa isidanga.
--------------------------------------------------------------------------------------------------
3
Lathi litshona elalomini wabe uNoxolo efumana iminxeba kwiintatheli
zamaphepha-ndaba emva ekhaya eMzantsi Afrika, efuna ukupapasha ezi
ndaba zimnandi kangaka. Ukuphumelela kukaNoxolo yayingundaba-
mlonyeni mbombo zone zeli lomdibaniso. Eyona nto yayikhwankqisa uninzi
lwabantu yayikukuzimisela kukaNoxolo kokubuyela ekhaya eMthatha
emva kweminyaka emibini eNgilani. Kaloku oku kwakungavamanga kuba
amathuba engqesho ayekhona apho kwelamaNgesi, ukanti wayenalo
nethuba lokufumana umsebenzi koomaKapa, Rhawuti, Pitoli njalo-njalo.
UNoxolo wayezimisele ekuphuculeni iphondo leMpuma Kapa, kwaye
ahlwayele imbewu yemfundo nethemba nakwabanye abantwana
abaphuma kumakhaya ahlelelekileyo.
6
Khangela umyalezo kaNoxolo ngezantsi:
Xolani Dlakude
Nkosazana Ngcaphephe
Xolani Dlakude
Senior Product Development Scientist position
Kuluvuyo kum okwazisa ngesithuba somsebenzi
kwinkampani yethu uPfizer. Isithuba esi silungele
umntu ofana nawe. Umsebenzi wakho omhle
siyawazi, kwaye nezifundo zakho zinxulumene
kakhulu nalomsebenzi. Umvuzo olindelekileyo
walomsebenzi uphakathi kwe R1.6Mil R2.5Mil
ngonyaka. Esisithuba silapha eRhawutini. Sikunika
iintsuku ezintlanu ukucinga ngesisindululo.
Umphathi wezengqesho
Gqirha Xolani Dlakude
-------------------------------------------------------------------------------------------------
Ndikuhlebele kancinci nje mlesi ngelikhasi likaLinkedIn. Kaloku apha
kulapho abantu babhala khona zonke iinkcukhaca zabo ezinxulumene
nezifundo kunye namava omsebenzi, iCV ke ngelamandulo. Nabani na
angaziqalela ikhasi lakhe, nqwa nokuvula ikhasi likaFacebook, kodwa
umahluko apha kweliqonga kukuba konke okuqulathiweyo kunxulumene
nemisebenzi, ezemfundo nezoshishino. Eliqonga kulapho iinkampani
7
zabucala zikhweba khona abasebenzi abatsha, kungoko ke ubona
lembalelwano kaNoxolo esuka kwabasePfizer.
Nawe ungaziqalela elakho ikhasi
--------------------------------------------------------------------------------------------------
Ukuqala kwaloveki akazange abuthi vu ubuthongo uNoxolo, ephicotha,
ehlalutya esisithembiso somsebenzi ohamba nemali ethe xhaxhe.
Yazi, ndiphakathi kweBhayi neTinarha, undixakekisile lobhuti
wakwaPfizer. Imali engaka andisokuze ndiyibone apha eMpuma Kapa,
nokuba ndingasuka apha eMthatha ndiye kwiidolophu ezinkulu ezifana
nomaBhayi. Ngalemali ndingakwazi nokufezekisa iphupha likaTatomkhulu
lepomakazi lendlu, nangaphezulu ndingakwazi nokufundisa nomntwana
kadadobawo uNomalanga kulonyaka uzayo. Tyhini! Ndingatshintsha
nalemotwana yam, ndihambe ngeyodidi yona inqwelo-mafutha. Kodwa,
ndizakuthini ngale yomhlaza webele? Ukuya kwam eRhawutini
kungathetha ukuba ndiyalibala ngelophupha lokufumana ichiza lesisifo,
waziva esitsho uNoxolo, ubuthongo bungafiki. Mandithandaze ndilale,
ngomso iselusuku.
8
Wathi akugqiba loombalelwano, waphendula uXolani kwikhasi lakhe
likaLinkedIn:
Noxolo Ngcaphephe
Gqirha Dlakude
Noxolo Ngcaphephe
Ulwamkelo lwesithuba ePfizer
Ozithobileyo
Noxolo Ngcaphephe
BSc Honours (Bio-Chemistry) Walter Sisulu University
MSc (Bio-Chemistry) University of Oxford
10
Ndlovu, uthi siye phi? Uyazi nje ukuba mna andikholelwa koosiyazi, olwam
ukholo lukumthandazo. Baqhuba ngalongxoxo yoosiyazi nemithandazo
ngaloontsasa kodwa eyona nto yayingundoqo yayiyi le ntyantyambo
yephupha.
12
NkosazanuNgcaphephe, ndingathanda ukuba umke ngoxolo apha
kuleOfisi, ndicela ungadwanguzeli oku komdlali weqonga. Thabatha nantsi
ileta etyikityiweyo liqumrhu lengqesho, urhoxisiwe apha eAfrika
Laboratory, ukususela ngalomzuzu. Ngomso ungaza nje ukuzokuvalelisa
kubahlobo bakho, kwaye uqoqoshe konke okuthi wena. Siyacela kananjalo
ukuba ungatsho ukuba unyanzelisiwe ukuba urhoxe. Abahlobo bakho,
ooSizwe abo uyakubaxelela ezakho noDlakude, waqukumbhela uNjinga-
lwazi Nieuwenhuizen, eshiya uNoxolo ematshekile.
13
14
Wathabatha isampula zeeseli zomhlaza wesibeleko wazidibanisa nolwelo
olo. Wathi akugqiba apho wavavanya iingcambu zesisityalo phantsi
kweMicroscope, ezama ukukhangela ukuba angabona nto ingaqhelekanga
na. Zaphela iiyure ezintlanu uNoxolo esenza oluvavanyo. Nkosi yam!
Ndibona ntoni na?", waziva ekhuza uNoxolo. Ngelishwa yabetha intsimbi
yesithathu, xesha elo awayelindeleke ukuba aphume aphele ngalo apho
eAfrika Laboratory. Akazange akwazi nokuvalelisa kubahlobo bakhe
ngenxa yokuba eleqa lentsimbi yesithathu. Wazihlamba zonke izixhobo
awazisebenzisayo ngaloomini ukuze kungabikho mkhondo.
19
wayengafumani misebenzi nje. Ichiza lomhlaza? Luphi khona uhlobo
lomhlaza? UNoxolo? Ingabambi ke leyo. Kunokuba yinto ayiqalele nini
khona leyo, eyenza ngemali ayithatha phi khona? Icebo linye,
ndizakonyusela lamhlobo wakhe uSizwe, ndimenze umphathi wophando-
nzulu (Head Researcher) ukuze ndikwazi ukufumana konke endikufunayo
ngaloNoxolo, soze kaloku sodlulwe ngumafikizolo wentombazana,
watsho uNjinga-lwazi Nieuwenhuizen, eceba iqhinga lokufumana konke
malunga nechiza likaNoxolo.
20
UNieuwenhuizen wayeba uyakuzeka ekaSambuntsuntsu, kanti uya kuzeka
ekaSihlongonya.
22
------------------------------------------------------------------------------------------------
Mandikuhlebele ke kwakho mlesi ngokubaluleka kwesisigqibo sikaNoxolo
sokuzimela ngenkqayi elangeni kwelicandelo lokuvelisa amachiza,
ingakumbi apha eMzantsi Afrika. Uphando-nzulu lwabakwaForbes
lusixelela ukuba iinkampani ezitshatsheleyo ehlabathini ekuveliseni
amachiza zidinga isixa esingaphakathi kweebhiliyoni ezine ukuya
kwiibhilyoni ezilishumi elinanye zeedola zaseMelika ($4 Billion - $11 Billion)
ekuphandeni-nzulu nasekuveliseni ichiza elitsha. Khangela ngezantsi apha
ukuba ezinkampani zichithe mali ni na kumachiza amatsha kuleminyaka
edlulileyo.
Inkampani Isishunqulelo Amachiza Inkcitho Inkcitho kuphando-
aphunyeziweyo kuphando-nzulu nzulu
nasekuphuhliseni nasekuphuhliseni
ichiza ngalinye amachiza phakathi
($Mil) komnyaka wama
1997-2011 ($Mil)
AstraZeneca AZN 5 11,790.93 58,955
GlaxoSmithKline GSK 10 8,170.81 81,708
Sanofi SNY 8 7,909.26 63,274
Roche Holding RHHBY 11 7,803.77 85,841
Pfizer Inc. PFE 14 7,727.03 108,178
Johnson & JNJ 15 5,885.65 88,285
Johnson
Eli Lilly & Co. LLY 11 4,577.04 50,347
Abbott ABT 8 4,496.21 35,970
Laboratories
Merck & Co Inc MRK 16 4,209.99 67,360
Bristol-Myers BMY 11 4,152.26 45,675
Squibb Co.
Novartis AG NVS 21 3,983.13 83,646
Amgen Inc. AMGN 9 3,692.14 33,229
Umthombo: InnoThink Center for Research In Biomedical Innovation; Thomson Reuters
--------------------------------------------------------------------------------------------------
23
Kanye kwiveki yokugqibela ngalenyanga yokugqibela uNoxolo ezamana
nenkxaso-mali kubatyali zimali baseMzantsi Afrika, wafumana impendulo
kukhiphiswano lwamashishini akhulayo kwezobunzulu-lwazi
nobuchwephesha, iInnovation Prize for Africa
(www.innovationprizeforafrica.org). Inkampani Amandlovu Pty Ltd
yagqwesa kwelokhuphiswano, ibetha iinkampani zakumazwe alishumi
alapha eAfrica. Amandlovu athiwa jize ngesixa semali engange $800 000.
Le mali yayizakujongana neemfuno zonke zeshishini, nokuqinisekisa ukuba
ichiza i-Ndlovukazi liyayifumana imvume yakwabakwa World Health
Organisation (WHO) kwaye liyangena naseemaketheni.
26
amashishi asakhulayo, ingakumbhi amashishini abantu abamnyama, ukuba
angaxhamli kuqoqosho olukhulayo lweli lomdibaniso. Ngumona
nokunyoluka ke oko. Xa sihlalutya eli tyala, okokuqala ngamampunge la
atyholwa ngawo uNoxolo. Ewe, ndiyavuma ukuba uvavanyo lokuqala
lwelichiza iNdlovukazi lwaqalwa eAfrika Laboratory. Kodwa manditsho
ukuba ngosuku Lwesihlanu oluvavanyo lwaqhutywa ngalo, uNoxolo lo
wangenguye umsebenzi walenkampani kuba isivumelwano sakhe
sengqesho sarhoxiswa ngezolo, kusukuLwesine lweveki ngummangali lo.
UNjingalwazi Nieuwenhuizen wamgxotha uNoxolo phambi kokuba enze
naluphi na uvavanyo lweNdlovukazi. Nali nengqina uSizwe, uzakusixelela
ngokwehlayo ngaloveki., waqhuba umfo kaNgcukayithobi necala lakhe
letyala. Wathi equkumbela kwabe sekucaca mhlophe ukuba limkhabile
ityala uNieuwenhuizen. Waliphumelela ityala uNoxolo, kwaye uMantyi
wagweba ngelithi inkampani iAfrika Laboratory kunyanzelekile ihlawule
iindleko zonke zetyala kwakunye nelahleko enxulumene nokulibaziseka
kweNdlovukazi ukungeneni emaketheni.
Unathi September
28