1942. .

. ,
, (,
), .

Ve 1942. napisao je Stojanku majku Kneopoljku, poemu posveenu srpskim ( i svim

majkama, jer je djelo univerzalne vrijednosti), iji su sinovi stradali u ustakome
progromu i genocidu u Bosanskoj Krajini.
Ova poema je nastala u izuzetnom historijskom trenutku, a u sebi saima tragizam
neponovljive ratne katallizme i uzvienost revolucionarne i kolektivne svijesti i vjere u
pobjedu ljudskog nad dijabolinim silama historije i faizma. Ova je Skenderova poema
postala jedno od sredinjih djela nastalih u ratu i revoluciji.

O nastanku poeme Stojanka majka Kneopoljka pjesnik je rekao: Sjeam se jednog

trenutka iz same ofanzive: duboko sam zaelio da o svemu tome neto reknem, moda
bolje reeno da urliknem, ako ostanem iv.2

Midhat Begi je za majku Stojanku rekao da je to univerzalna roditeljica ivota, pored

toga to je obrazac ove poeme tubalica, ona je takoer velika slava ivotu, na kraju
dobiva i karakter himne ivota i vitalnosti ovjekovog opstajanja.

Uprkos smrti, na kraju poeme pobjeuje ivot, smrt i krv su zalog za ivot poslije
okupacije. Na to upuuje i jednostavnost iskaza leksike bujnosti i fonoloke zvunosti
stiha, kontrast (npr. krv, smrt/med, mlijeko, ivot, sunce) koji na samom kraju daje
ivot kao jedinu mogunost, te poema postaje himna ivota, pobjede i slobode.

Stojanka majka Kneopoljka nije poema koja se ita, nego se uvek govori, i to glasno. Ona bi se ak
morala u vie glasova da izgovara, bez obzira na to to je u pitanju jedna linost. To potencijalno
glasovno orkestriranje pripremaju ve sami redovistihovi, u kojima se rei esto grupiu na osnovu
glasovne srodnosti, ali ne kao u artistinome stihu, nego kao u narodnim govornim obrtima,
frazeolokim skupovima, izrekama, uzreicama, poslovicama. Jezik se ovde ne odvaja od naroda, koji
voli kako nam o tome svedoe mnoge njegove umotvorine da tvori jezike oblike i katkada osetno
uiva u samoj toj oblikotvornoj delatnosti. Kulenovi kao da je hotimice hteo da se vrati toj
oblikotvornoj jezikoj delatnosti i da je reaktivira u Stojanki, u Pismima Jove Stanivuka i, na poseban
nain, u evi. Otud i navire ono jeziko obilje koje su kritiari toliko puta ve isticali.

Ali ovakva, celovita i neposredna re, ne samo to je nerazdvojno data sa glasom koji je izgovara, nego
isto tako podrazumeva i uho koje je slua. Ona tka izmeu usana i uha, pa je istovremeno i saoptenje i
pitanje i odgovor. To meanje razliitih planova, taj neprekinuti dijalog i udvajanje, to jeziko menjanje
perspektive osea se i u sledeim stihovima. Stojanka, prvo, slikovito karakterie svoje sinove iz
dvostrane perspektive, iz mitskonacionalne i iskonskomajinske:

Joooj,
tri goda srpska u mom vijeku,
tri Obilia u mom mlijeku.

Onda ih u naredna tri stiha zaziva i u polumetafori poistoveuje sa praznicima pomou kojih se u
narodu i vreme i ivot meri:

joj, Sraneurevdane,
joj, MraneMitrovdane,
joj, MlaeneIlindane.

U naredna dva stiha daje se paralelizam poreenje u kome se sama Stojanka pojavljuje kao da je
neko potajno oko sa strane vidi:

Kozara izvila tri bora pod oblak,

Stojanka podigla tri sina pod barjak!

poema o Stojanki, svedoei bukvalno jueranju istoriju, peva neto dublje od istorije,
njena je pozicija nulta taka egzistencije. Upravo odatle, kroz pesniki glas Skendera
Kulenovia, progovara "mladistvo narodnog genija". Nema bolje naknadne ilustracije za
zakljunu tezu pomenutog eseja Rastka Petrovia, od poemeStojanka majka
Kneopoljka i njenih faktografskih podsticaja. Jae od svesne i usmerene pobune ovde
podsvesne sile - kako i objanjava Rastko - "neunitivi nagoni koji izbiju odjednom u formi
fanatizma, prorotva, herojstva, pijanstva... a radi povraanja u silu onih stalnih drutvenih
zakona: oveanskih zakona, opteovekovih prava na ivot i na uivanje ivota". Na delu je
ovde "skoro geoloko - atavistiki ideal, to sve valjda jedino moe da objasni mnoge
nepojmljive i neizdrljive momente heroizma u naoj borbi za osloboenje", uveravamo se
itajui protegnuti jauk ojaene krajike majke, u kojem se nalog za osvetom sinova jednai
sa nalogom prinoenja nove rtve, potiskujui svaku ideoloku konotaciju.