CHUYN GII BUN

CUN SAU

DCH RT TRONG CC SCH HAY, LI PH CC N TU, N ON QUAN ANNAM LM, LP LI NI TRANG

NH, LCH S, GIP TRONG CC TRNG HC CNG GIP CHO CC NGI HC TING ANNAM.

PAULUS CA.

C PH S

C HI NG QUN HT GIP TIN.

CUN SAU

IN LN TH HAI.

SAIGON

BN IN NH HNG REY ET CURIOL.

1887
 Tn sch: Chuyn Gii Bun (Cun Sau)

Tc gi: Paulus Ca

Bn In Nh Hng Rey Et Curiol

Nm Xut Bn: 1887

S trang: 97

nh my: suocni

Sot li: vqsvietnam

Ngy hon thnh: 25/12/2015

Ebook ny c thc hin theo d n S HA 1000 QUYN SCH VIT MT THI VANG BNG ca din n TVE-4U.ORG
 69. CHUYN K-VIN.

ng K-vin, thu cn i hc, do ra ngoi ng, thy c ba ng gi chng by, tm mi

tui, tc ru trng bc, lum khum cuc t, cng vic lm nh k cn trai. ng K-vin hi: ba
ng tui tc chng y, tip dng th no, m sc lc cn mnh th y. Mt ng tr li rng:
Tht ni c th x (ngha l trong nh v th km); mt ng p rng: Vn phn gim s khu
(ngha l cm chiu bt v ming); ng th ba i li rng: D nga bt phc th (ngha l m
nm chng p u). ng K-vin bn ni ba cu y m rng: Ch tai tam tu ngn, s d th
trng cu (ngha l ch thay li ba gi, ch do sng lu xa.
Chnh l li dy ngi ta mun hng tui xa, th phi tit m thc, vin sc dc, vn hip
vi li Tin-kin[1] ca rng: Thng s d phng, trung s d b, phc dc bch la, bt nh c
nga ; ngha l k thng s ring phng; k trung s ring mn; ung thuc trm vin, chng
bng nm ring.
nh vn c hai bi ca.
Tht ni c th x;
Vn phn gim s khu;
D nga bt phc th;
Chi tai tam tu ngn;
S d th trng cu.
Thng s d phng;
Trung s d b;
Phc dc bch la;
Bt nh c nga.
Bi trc ng ngi, bi sau t ngn.

70. THANH D VN CHUNG ( m thanh nghe chung ).

i nh Minh c hai ng quan c thinh danh ln; mt ng giu, mt ng ngho. ng giu c

mt ngi con trai bc hnh, phng ng n chi, ngy theo c bc, ti da thanh lu. Cha lm
ht cch rn con khng ng. Mt ba ng ngho ti ving ng giu, trch ng giu rng chng
hay km thc con nh, n hoang, th e phi ng sn khuinh gia. ng giu t nhc p li
rng: nu mnh lm quan thanh lin, du lm cho ti bc i thn, cng khng hu sc, (ngha
l khng lm giu ln); nay mnh lm ra s nghip ny, th lm sao cng khng khi bc tc[2]
ca dn, tch ly ca phi ngi; bi vy ng tri gi th[3] ni con ti, khin cho n ph; bng
chng vy, th l Thin ph bt o chi gia ngha l tri lm giu cho nh v o, cho cha con
ti ta hng ca phi nhn phi ngi sao.

71. NG T, B NGUYT.

i nh ng c tn Vi-c i kn v phng xa, ti t Tng-thnh, gp ch qun t t

em mi, ch con gi h Phan ng sau cha Long-hng, li biu ti phi i ti cha.
Vi-c nghe li i ti cha, xy thy mt ngi gi c ngi di thm cha, bn mnh c mt
ci ti, hai tay m sch a ln trng m coi. Vi-c hi l sch g. Ngi gi y ni l sch hn
th trong thin h. Vi-c hi ti y l ti g? Ngi gi ni l ti xch thng, m ct chn cc
k lm v chng; dy y ct ri, du ngi th nghch, hoc phng xa cng phi phi hip,
khng chy chi c. Vi-c ni c ngi ch con h Phan, con y c c chng? Ngi gi ni
cha c; li rng: v cu mi c ba tui, 17 tui mi v nh cu. Vi-c nng hi con y
u? Ngi gi ni n l con m bn rau, h Trn, ng sau xm qun. Ngi gi ch ng ri
bin i mt.
Sng ngy, Vi-c bn bc i tm, ti xm rau thy mt m gi bng mt a con gi nh
chng ba tui, mt mi xu xa, lem hem nh con n my. Vi-c tc mnh tr v nh qun, trao
gm biu tn y t i git con nh y cho c th cho mt trm quan tin. Tn y t lnh
mng i, m mt gm phm nhm chn my con nh, m gi bng con chy khi. Cch 14
nm, con nh y lu lc qua t Tng-chu, b Th s t y thy con nh dung nhan p
, trn chn my thng dn mt ming giy bng ng tin, tc ku l dn hnh, i hi
lm, n bn ni thit rng n l chu ng qun th, cha n cht thu n cn b, nh v bn
rau m nui. Mt ba v bng n i chi ngoi ng, xy c qun hoang m nhm chang
my, v bng n m chy mi khi cht. B Th s bn lm mai g cho Vi-c. y gi l Thin-
duyn .

72. O CHCH.

o-chch l ngi nc L, hung hoang, trm cp, khng bit o l, khng bit ng b,
nhm hp qun hoang c i ba ngn, c vic cp git, t nh, ui tru, bt con bt v
ngi ta, ai ny u kinh khng.
c Phu-t ngh Truyn-cm cng l mn , c em khng hay km thc, bn i ti m ngn
can, c thy Nhan-uyn, T-cng i theo. Chng d o-chch chng thm nghe li phi, li
ni hung, ni nhiu ting c nhc m ui c-phu-t i.
o-chch ni rng: bn ch l loi xo tr, un ba tc li, gt i di dn, khng cy m
cng c cm; khng dt m cng c o; trm cp y l ch. Trch thin h khng ku ch l
trm cp, li nh mt mnh ta m ku l o-chch.
Ch m ming ni chuyn o c, xng tng Nghiu, Thun, m dng di Nghiu, Thun
by gi u? Ch nc L, hai phen b ui; ch cng ng ni nc T; ch b vy ni
Trn, Thi. Trong thin h khng ai thm chu ly ch. Ch cn khua m vi ai? V Nhn sanh
hu t nh nht d chi ng nhin ; (ngi sanh c thc nh ngy m phi vy) cuc vui chi
ng my lm ngy, bi vy ngi ta mi ni: Nhn sanh bch nin, n hu tam vn lc thin
nht chi lc , (ngi sanh trm nm, u c ba vn su ngn ngy u vui.) Hung chi l lm
lnh cng cht, lm d cng cht. Con ngi ta chng ng Lu phng thin c , cng phi Di
x vn nin ; ngha l chng ng ri thm ngn thu, cng phi xu mun nm, c s ging
g.
Gi theo o ch th phi thit thi mt i no c ch g. Li ch ni, ta tha ra, ch
phi tr ln v, ch khua mi ni ca sm.
Mt ba trong bn lu la c a hi o-chch rng: o dic hu o h , ngha l vic
trm cp cng c o l g chng?
o-chch ni li rng: H thch nhi v hu o , ngha l sao li khng c o l. Ka ca
ngi ta giu trong nh m mnh bit, sao chng phi l tr; dm vo trc ht sao chng phi
l dng; th th ra sau, sao chng phi l ngha; chia tang ng u, sao chng phi l nhn.
Chng c bn y, th chng bng my thu lm nn trm cp ln.

73. QUN T KH KHI D K PHNG (Ngha l c th m di ngi qun t c

Thy T-sn l ngi nc Trnh, cng l mn c-phu-t.

Ngy kia thy T-sn, pht tin cho u bp i ch. Tn u bp em tin ra ch, gp
chng bn, r nh l thua ht.[4] Tr v tay khng th s thy qu, n bn kim chc ni di
thy m rng: ba nay ti ra ch, ti thy h bn mt con c ln i, mp nc, v trn quay;
ti hi gi, h ni c mt quan tin, ch mi ln h bn cho ti hai ba quan. Ti ngh khng
my khi gp c ngon bn r, dc lng tm ming ngon cho thy, ti bn mua trm c quan tin.
Ti ly dy x mang con c m xch v, gn ti na ng, chng d n cng khng cc ca,
ti nh sc li ngi ta ni: C ln khi nc c kh . May va i ngang qua h, ti lt t em
con c b xung nc, ha l n ly hi nc m sng li chng. Hi ti mi th, n nm tr,
khng my ng; va gip b tru, n quy quy v ngp gi; giy pht n vng mt ci. Ti
va th tay m bt li, n qut ui, li i mt. y l ti ti di, xin th thit cng thy.
Thy T-sn nghe ni bn v tay m rng: c k s tai, c k s tai! (Ch ngha l chim tri
c nc, c th n thay, c th n thay!)
Thng u bp ra ngoi, ci thm, hc cng chng bn rng: Ai gi thy T-sn l tr! Tin
ch thy a, tao thua ht, tao kim u ni lo, m thy y cng tin ngay. Ai gi thy T-sn
l tr!
Thy Mnh-t gii rng: qun t kh khi d l chi s hu, m bt kh khi d l chi s v,
ngha l ly vic c l m di ngi qun t cng c; ch nh vic khng c l th chng l di
ng.

74. CHUYN TRANG-T

 Trang-t l ngi i Tng, hc hnh c ting, v cht, b con i l iu, thy y ngi gii
chn, v trng m ca, chng c du chi l thng tic.
Thy y ca rng: Kham ta ph th s, hu nh hoa khai t! Th t ng tt mai; ng t, th
tt gi. Ng nhc tin t th, nht trng i tiu ha: in v tha nhn canh; m v tha nhn
kha; th v tha nhn luyn; t v tha nhn m. Suy th ng thng tnh, tng khan ly bt
h. Th nhn tiu ng bt bi thng, ng tiu th nhn khng on trng. Th s nhc
hun khc c chuyn, ng dic thin thu ly vn hng.
Thch nm :
Nn than i th s,
Dng hoa m li r.
V cht, t ta chn;
Ta cht v ci gi.
V bng ta cht trc;
Mt cuc ci h h:
Rung phi ngi khc cy;
Nga mc tay ci l.
V li ngi xi;
Con b ngi ra tha.
Ngh li chnh tm lng;
Nhn nhau khng l ch.
i ci ta chng c bi thng;
Ta cng ci i lung on trng.

Cuc i khc m vn hi[5] c;

Ta cng ngn thu kh mun hng.
Cc ngi i iu ni: v chng gi, chng khc nhau th ch, n no li v bn m ca. Thy
Trang-t bn i ngay vo ch v nm, ch m ni rng: ka ngi ta nm tr, mnh hiu bit,
gng go m khc th e thin h ci mnh khng bit u, chng thng ni s mng.

75. KHC LN.

c-Phu-t lm sch xun-thu gn ri, xy c ngi i hi ci, gp mt con ln, khng bit
m git lm. Thin h n git nhm ln, c-Phu-t cng i coi; ti ni thy qu l ln; bn
gim chn m than rng: ng -...
 ... ngu chi th h, ln phng du, kim phi k th h, lai h cu ; ln h, ln h, ng tm u !
Ngha l i ng i Ngu, ln, phng nhi, nay chng phi th, no cu m ti, lng ta lo
bun, ln hi!
T y ngi tuyt bt, dt vic tu sch xun-thu, b n b ung, c vic khc lu b, sng
hip con mt. Thy T-cng hi: Ln cht mc ln, c sao m khc. c-Phu-t p rng: Ln ra,
t c Minh Vng; ra khng nhm thu, mi phi ngi hi, ln b hi, ngha l o ta cng ri.
Cc t xng vng, khuyn gii ht cch, c-phu-t cng khng ngui lng, tng th phi
kim mt con b con, kt tin iu sng bao ph c u mnh chn cng con b. Vic ri bn
di c-Phu-t rng con ln sng li: dc con ln ti cho ngi coi.
c-phu-t nghe ni, lt t i coi, va ng thy con ln, th la ln rng: i! N l con b,
kit tin vo nhiu th gi l ln.

76. CHUYN NGHA HU. (Kh c ngha)

Gn t Vit, c mt tn n my che chi ngoi ng, nui mt con kh, thng tp n

ma, cho mang lc lc, bn hoa he, em i ma ngoi ch, m kim n. Ngi ta cho
ng t nhiu, tn n my chia vi con kh; ma nng, cc kh, u nh nhau, vi nhau nh
tnh cha con. Cch hn 10 nm, tn n my gi m li bnh, khng dc con kh ra ch c. Mi
ngy con kh c qu bn ng m xin n, phng dng tn n my, khng thiu ba no.
n khi tn n my cht, con kh lm mt bi thng, xng vng bn tn n my, dng nh
con khc cha. N c vic qu di bn ng, ku ting bun thm, nga mt, gi tay m xin
tin. Chng trt ngy, xin c hn ba bn quan, n bn ly chui x li, ct vo lng, i ra
ch, ti ch tri hng, lanh quanh . Ch tri bit , bn bn cho n mt ci hm. N cng
khng i, c ngi xo r, ng mng ra ngoi ng, thy qun khing, lin chy ra nu o. Qun
khing hi , vo khing ci hm ti ch tn n my cht, hom lim chn ct xong xui. Con kh
cng em tin ra m n n cho mi mt ngi.
Vic ri n chy ra ngi bn ng xin n, m t tn n my. T ri n lin i ko ch
bi cng l c kh cht ng bn m; ly tn n my sm cho n ma khi cn sng, ln
trn ng bi, ni la m t. N ku h thm thng vi ting ri th nhy vo gia ngn la
m cht. Ai i ngang qua cng u ly lm mt chuyn k, cm v con kh c ngha, bn lm m
cho n, ku l M ngha hu .

77. CHUYN HAY

Thu xa, nc Rma giu mnh, nht thng[6] c phng Ty cng nh Trung quc nht
thng c phng ng.
Cc vua i y thng ng gi thn chinh, nh ng dp bc, thin h u tng phc.
C mt ng Hong ng binh thuyn, ng i nh phng Nam. Tin o bt ng mt
ng n cp bin, dn u ng i np. Hong phn hi tn u ng sao chng bit bn
phn, c gan cp ph lm ri thin h, chng bit ghm ba ao, chng king oai Thin t.
Tn u ng trn mt p li rng: bit ai l Thin t, bit ai l tht phu. B h binh thuyn
ng, nh ph thin h c nhiu, ku l Thin t; nh mnh binh thuyn t, phi b h bt,
th ku ch danh l n cp; nh ly s th m lun, th c khc chi nhau. Ngi ta ni: Ph qu
sanh l nghi, bn cng sanh o tc . Con ngi c giu sang, mnh m, lm ra nghi l ri, ai
cn dm gi l tri chi.

Trong nc li c mt ng Hong hay l hin h s, ngha l k knh k hin, khim

nhng cng k s, khng hay lm b v, m bn tnh hay diu ct.
C mt ngi ngho ti xin tin, hong phn hi mun xin bao nhiu. Tn nh ngho
tu rng xin t t. c hong dy rng: cho t t khng phi th thng Hong . Ngi nh
ngho bn tu xin nhiu nhiu, c hong d rng: xin nhiu nhiu li qu phn nh ngho.

Thy Tng-t ngho o , n i trc khm khin tru, np l khuyt chng , ngha l vn
vc li kin tay, x dp by gt; ai ny u ly lm thng hi. C k biu ng y i ti nh giu
m xin, ha may ngi ta thy mnh l ngi hc hnh, m cho t nhiu chng.
Thy Tng-t p rng: D nhn gi thng kiu nhn, th nhn gi hng hy nhn ; tng
d gi bt ng kiu, ng yn nng bt hy b tai ! Ngha l k c ca cho, thng hay , k chu
ca cho, hng phi king s ngi cho; du k cho khng , khng lm mt c sc, m trong
lng ta sao cho khi king s hoi hoi.
Bi vy c nhiu n nhiu, c t n t. Qun t phi An bn (an phn ngho.)

78. MUA CUA

C tn nh qu xung t thin th, nghe ngi ta ni cua ngon, ni hnh tch n c hai
cng, tm ngoe, c k ku l con honh hnh[7] l v n i hng ngang, c k ku l v trng
cng t, l v n khng c rut. n khi tn nh qu v nh, bn hi v, biu phi xung ch
dinh m mua cho c mt con cua, m n th cho bit n ngon th no. Ngi v lin
em tin xung ch, thy sam cng c ngoe cng, ng l cua, bn mua mt con em v cho
chng.
Ngi chng thy mu sam khum khum, mng v sao c mua ra, hai ng khng nhn, bn
nh ln, la lng. Vic phi em ra lng, ch x thy con sam c ui, ni l con c ui, x hai
ng phi tht. V chng tn nh qu khng nghe, i kin huyn. Quan huyn cho i lng kinh
tng ni v ti nha. u ht quan huyn dy em con cua cho ngi coi, ri ngi ph th
cho lng cng hai v chng bit ai quy ai phi.
Ph rng:
Con mua cua, mua chng xong;
Thng ni ra, li cng thm ri;
 Thng cha x, x con c ui,
y ba ng giai quy c ba.
H con di th c m cha;
Dn di cy cng quan trng.
ng ph minh ch thng, cho khi hoi nghi:
Cua, ra, c ui giai phi,
, , em cho ng coi li,
y ch th l con b cp nc.

79. CH NG

i vua Thun-tr thin h lon, ngi ta git nhau nh git kin. L-ha-Long trong ni
v lng, gp binh ko ban m, s b git ly, tng khng ch trn, bn b li ng thy ma,
nm np m gi cht. Binh qua cng cha dm dy, xy thy nhng thy khng u khng tay
ng dy c m, c mt ci thy u t cn dnh tn ten, ct ting ln m rng: con ch
ng ti, bit lm sao! Bao nhiu thy khc cng ng ln rng: bit lm sao. Giy pht u ng
xung ht, lng l nh t. H L kinh hi chn vn mun ch dy, chng d c mt con g, mnh
th m u ngi xc ti, ci xung cn b u ngi ta kim c m n. H L s t u di
thy ma m chu, con y chy li lt vai khng ng, n mi a thy i, by u h L. H L
hong kinh r di lng c mt cc bng ci bt, nm trong tay. Con qui ci u mun
cn, h L vng dy la ln, nh cc nhm mm n ku nh ting chim, m mm m chy,
mu ra cng ng. H L theo coi lm c hai ci rng nhn vc, di hn bn tc, em v
cho ngi ta coi, khng ai bit l con th g.

80. CHUT CNG

i Vn-lch, trong cung-mn c mt con chuc ln bng con mo, khuy ph ht sc, vua
cho i ngoi dn ai c mo hay em ti m tr con chut, chng d mo li b chuc n. Thu
y c nc l em cng con mo voi, lng trng nh tuyt, bt n b vo phng chut , ng
ca rnh m coi. Con mo ngi xo r, giy lu con chut trong hang b ra thy con mo, xc
chy li. Con mo nhy tht ln trn gh, con chut cng nhy theo; con mo li nhy xung,
c vic lm nh vy trt trm ln. Ai ny u ni con mo d khng lm chi c. T ra con
chut nhy ln nhy xung, ui chng, tc bng mt th dc, ngi trn t m ly hi. Con
mo vng nhy xung, chp u cn bng c con chut, nho ln mt hi, mo ku ngu ngu,
chut ku cht cht. M ca ra th thy u con chut nt tan. Mi bit con mo tr con chut
khng phi nht, l c cho n mi mt: chut ti th mo lui, chut lui th mo ti, y l
dng tr.
Ka a tht phu cp gm trn mt, lm mt gii c khc chi con chut.
 81. QUN M HNG

ng tng trn t Giao-chu mua v hai thng mi en thui nh l ni, nng chn n dy
nh mo, nga li gm cho n i qua i li cng khng ng chm chi c. Bc g cho n,
sanh con ra li trng; bn tc n ci ni khng phi con n, n h nghi bc con m git; t ra
xng con cng en nh xng g c, mi bit rng lm. Thng dy hai a ma nh v, b
tch n nhy nhn cng d coi.

82. CHUYN NG VU TRUNG THNG.

ng Vu-thnh-Long lm quan Trung thng i kinh lc ti t Cao-vu, nhm lc ng Tn

thn g con ly chng, b n trm ly sch n trang. Quan ph s ti ngn ng ht
php tra khng ra, quan Trung thng dy, ng cc ca thnh, cha mt ca cho thin h ra
vo; dy li quan ph phi ra m gi ca, h thy c khing gnh ch chuyn th phi tra
sot cho nghim nht; li ra yt th cho cc nhn dn trong thnh, ai phi v nh ny, chc
qua ngy sau c mt cho ngi ta tra sot m bt cho ng tang. Quan Trung thng li dn
ring thy li: nh c ai vo ra ca thnh i ba ln th phi bt. Qua ti gi ng bt c
hai ngi i mnh khng, khng c gi gm chi, quan Trung thng ch mt ni n l n trm. Hai
ngi ku oan, ngi dy ci o ra m xt, th trong tay o n c hai cp o ci. S l n s
ngy sau ngi ta sot nht, lt t i di , m th nhiu, phi lp th i nhiu ln, em
ra mi ht.
Li khi ng Vu cng cn lm tri huyn, i do chi bn huyn khc, sm mai i ngang ngoi
ng, thy hai ngi khing mt ngi bnh nm trn ging, trm mt ci mn ln, l u tc
ra ngoi c git mt cy trm phng; ngi bnh nm nghing, li c ba bn trai mnh chy
theo sau, thay phin chy bn ging ly tay m mn t m di mnh ngi bnh, dng nh
s gi lt vo. i mt hi li ngh vai bn ng, thay hai ngi khc khing. ng Vu cng i
qua, biu l tr li hi, th my ngi ni em gi au gn cht, phi khing a qua nh chng
n. Vu cng i c hai ba dm, li biu qun l tr li coi n vo lng no. Tn l i theo th
thy khing vo trong xm nh qu, va ti mt ci nh, lin c hai ngi trai ra rc. Tn l
chy theo bm li, ng Vu cng bn hi ng huyn s ti: trong thnh c ai b n trm n cp
g chng? Quan huyn s ti ni khng c. Thu y cng lnh nghim nht, c quan ln nh u
s n trm cp, du c n trm, n cp, git ngi r rng, ai ny cng giu khng dm ni
ra. Vu cng gh qun, biu ngi nh thm chc c nh giu b n cp cng b n t cht. Vu
cng cho i con nh giu n m hi, ngi con nh giu cng giu gim khng dm ni. Vu
cng ni: tao bt ng n cp cho ri, khng c chuyn chi m s. Ngi con mi ly xin
cu ko oan cha n. Vu cng i thng ti nha quan huyn s ti, biu sai qun dng lc, chng
trng tr canh t phi ra khi thnh; i ti xm nh qu y, qu bt ng tm a, nh s
mt hip, chng n u chu ti. Hi ngi bnh n b y l ai, chng n khai rng: m y
chng n mn nm trn ging m ly tang, ti ch cha th cng c phn. Ai ny
u phc Vu cng l thnh sng. C k hi lm sao ng y bit chuyn nh vy, ng y ni rng
khng kh g, ti ngi ta bt m thi, c l u mt ngi n b nm trn ging m li
cho mi ngi th tay m mn ng vo mnh. V li s i vai m i th l khing nng;
mi a ly tay b sa th bit trong y c . Ch nh n b y mang bnh nng, ti nh
lm sao cng c n b n rc; t ra c hai ngi n ng ra rc m cng chng c du
kinh s hi han mt li, ly th bit n l n cp.

83. CHUYN VNG-T-AN.

Vng-t-an l hc tr c danh t ng-xng khoa trng lo o, ngha l vic thi c,

hng khn n. Vo trng ri, ly lm bc tc; gn ngy phng bng, ung ru say mm, v
nh m nm. Xy c ngi ni c nga bo tin, h Vng lm cm ch dy, biu thng mt
mun. Ngi nh thy say cng ni cho qua vic rng thng ri. H Vng ng li, giy
pht c ngi vo bo rng thy u tn s. H Vng ni mnh cha i kinh, c u li
ng tn s cp ? Ngi y ni trng ba ri, thy qun sao, h Vng mng ch dy hi
thng mt mun. Ngi nh li gt ni: thng ri, xin hy ng yn. Cch mt hi c
ngi vo bo rng: thy vo in th, u Hn-lm c Trng-ban ti chc. Qu c hai ngi
o mo nghim trang vo ly trc ging. H Vng ngh trong mnh khng l khng i lm
vinh vi lng xm, c vic ku Trng-ban, lt ging m khng ai tha. Ngi nh ci ni:
Trng-ban i u ri, ng i . Mt lt Trng-ban tr li, h Vng m ging, gim
chn, mng rng qun ngu i u. Trng-ban ni gin ni: thng cha tham nhng, ta ni chi,
m nh ngi mng thit . H Vng ni nng, vng ch dy nh Trng-ban vng mo, ri
cng t di xung; ngi v chy li , ni say g d vy. H Vng ni: qun Trng-ban d
ght, mnh c rn n, mnh c say u. Ngi v ci ni trong nh c mt n b ngy
nu cho thy n, ti dn cho thy ng, c Trng-ban u lc loi cho ti ch bn cng. Khi
y h Vng cng bt say, nh li th l chuyn chim bao.

84. TRA N.

p Ty-nhai c h C i ng b ngi ta git, cch m v nh li tht C m cht, em

h C tc mnh i kin bng lng, (l ku l kin do h.) Thu y ng Ph-cng lm tri huyn s
ti i ly lc nghim, thy trong lng h C c mt ci y ng nm ng bc, th bit khng
phi v tin bc. Quan huyn cho i hai lng bn cn, xt hi s qua th chng ra mi mang
chi, bn cho lng v, khng nh ai mt roi; dy phi c do thm k cang, mi ngy bo mt
ln. Cch na nm vic ngui ngoai, em h C on ng huyn nhn nhu, ti trc nha ni ln
ting. Quan huyn gin ui n i, ni ai git anh my, my khng bit m ch, my li
mun cho tao gia hi ti ngi lng thin sao? Em h C ku oan khng ng, gin ly v
chn anh ch, khng thm ni ti chuyn y na.
Mt ba c my ngi thiu thu, quan huyn c cho i ti nha; c tn Chu-thanh s
quan qu, vo trc bm rng lo , lin ly ti bc trong lng m np. Quan huyn coi bc
ri, bn hi nh n u, n tha rng gn p Ty-nhai; hi cch my dm, n tha rng
chng nm su dm; hi nm ngoi h C b ngi ta git, mi c b con quen bit g vi tn y
chng? N tha rng khng quen bit. Quan huyn thnh n ni my git tn y, my cn ni
rng khng bit. Chu-thanh mt hai ni khng, quan huyn khng nghe, dy em ra tn, n
lin xng ngay.
 S l v h C mun i ving sui gia, khng c vng bng th ly lm mt c, la dc biu
chng i mn. Chng khng thm i, v phi i mn mt mnh; m ....
... th qu bu, i ng ngi v phi gi li, giu trong tay o, n khi v coi li th gi mt,
chng th ngho khng sc m thng, ru r mun cht. Ngy y tn Chu lm ng gi ,
bit l v h C lm rt, ch h C i khi, na m leo vch vo, nhm lc v h C nc
nm nh ngoi. Tn Chu ly gi ra cho, c n b ha gian, v h C khng chu, tn
Chu khng nghe, mun lm hung. V h C ni kho rng: khng phi ti ch cu, ti thy
chng ti thng au m, thng thng i chng ti cht ri s hay. Tn Chu nghe ng b ra
v, n ng git h C, ti li tut qua ni vi v h C rng: anh b ngi ta git ri, thi
trc ni lm sao, by gi phi nhn li. V h C nghe ni khc ln ln, tn Chu s chy mt.
Sng ngy v h C cng cht. ng Ph cng xt r tnh hnh lm ti quyt cho tn Chu. Ai ny
u phc ng y thn minh, m chng bit ng y ly c g m tra n y. ng Ph-cng dy rng:
ti mnh gp vic khng ch , chng c s chi l kh. S l khi i ly lc nghim c y bc
thy ch vn, n khi coi bc tn Chu, th cng ch vn, y l mt ch; hi n c
quen bit th n ni khng, li ni cng din mo gian xo, cho nn mi bit chc vic n.

85. TRA N (TH HAI).

H-thnh vi Phng-an ng mt lng m c u th khch nhau. Cha con H-thnh

ngang tng, Phng-an cng ln ci chi bi, m H-thnh cng khng ly lm a. Mt ba ng
ngi ung ru say, H thnh khoe ti, ni ln li rng chng s chi ngho, mun lm giu nh
cng chng kh g. Phng-an thy Thnh ngho m ni ng th ci. Thnh lm mt gin ni
rng: thit ba n i chi may gp mt lo li bun giu ch hng ha y xe, ti git quch
lo i, ti b thy lo di ging lon, ti c s ai m phng giu gim. Phng-an cng ci.
Thu y em r H-thnh l Trnh-lun c gi cho H-thnh hai ba trm ng bc, H-thnh
thy Phng-an ci lin ly ra cho Phng-an coi. Phng-an thy vy mi tin. Mn tic ru ri,
Phng-an v nh ln i co vi ng huyn, quan huyn cho bt H-thnh ti cng khai thit;
hi Trnh-lun c gi bc, Trnh-lun cng chu c; sai l i ti ging lon lp th dng mt
ngi xung coi qu c mt ci thy khng u. H-thnh tht kinh khng ng chi ci, c ku
oan c m thi. Quan huyn dy nh v cng ni rng: Vic c bng c r rng m cn ku
oan lm sao; lin dy xing rn H-thnh b vo ngc ti, nht din hiu th cho cc lng ai c
b con b git th ti m tha. Cch mt ngy c mt ngi n b ti qu n ni l v ngi
b git, chng n i vay ca tn Gip ba trm ng bc m i bun bn, H-thnh chn ng
m git i. Quan huyn rng: ngi cht di ging, e khng phi l chng mi. n b y ni
qu quyt l chng n. Quan huyn bn dy em thy ln, n b y coi qu l chng m
khng dm li gn, ng xa xa m-khc. Quan huyn dy rng: nay bt ng a hung
phm, kim ng thy; ngt cn thiu mt ci u, mi phi v , ngy no kim ng ci
u s i ti m phn x. Ri quan huyn cho i H-thnh, dy ni ngy mai phi em
ci u ra, bng khng th xing rn li na. L dn H-thnh i, ti ngy dn v hi th H-
thnh c vic ku khc m thi. Quan huyn dy mi gm em H-thnh i chm, ri biu
dn tr li m ni rng: c khi m hm my lt t vc thy i m rt u li ch no phi
nh m tm cho ra. H-thnh khc xin hn cho n kim. Quan huyn hi ngi n b c my
a con? Ngi n b tha rng khng. Hi chng n c b con u chng? N tha rng c
mt ngi ch h. Quan huyn than th ni: Cn nh tui m ga chng, linh inh nh vy th
bit lm sao! Ngi n b khc xin quan huyn am lng thng xt. Quan huyn ni ti git
ngi th nh ri, ch i ci u th n mi tiu; h tiu n th lo lp i khc khng can
g. Nhng vy con cn nh tui ch ra vo chn cng mn lm chi. Ngi n b nghe ni khc
ly t n m lui ra. Quan huyn lin tng trt bt lng phi i kim ci u. Qua ba sau c
ngi ng thn tn l Vng-ng bo rng c ci u. Nghim phi u, cho tn y lnh
thng xong xui ri, quan huyn cho i ngi ch h ti m dy rng: nay n ln thnh,
m chu nh ngi th khng con, ngi v cng cn nh, khng bit lm chi m n, thi th
cho n ci gi cho sm, sau ny cng khng cn vic g na; nh quan trn c b bc, mt mnh
nh ngi ti i cht cng . Ngi ch dng dng khng chu, quan huyn qu mi lnh
giy m v. Ngi n b hay ng lin i t n, quan huyn ph u n cn, li dn nh c ai
mun ci th ti tha cho mnh bit. Ngi n b lui ra mt chp, lin c ngi u n xin
ci n lm v. Hi ra th l Vng-ng l ngi bo ch ci u ngi b git. Quan huyn cho
i ngi n b tr li m rng: a git chng mi l ai, mi c bit chng? n b tha l H-
thnh. Quan huyn ni khng phi, a git chng mi qu l mi vi Vng-ng: tao bit lu,
song c lm chm chm l s e cn c ch oan; vy ch thy cha em ln khi ging, c sao
m bit chc l chng mi, c phi l mi bit trc chng? V li chng mi cht cn bn o vi
rch, my trm ng bc u cho c. Quan huyn li ni vi Vng-ng rng u ch no,
sao mt mnh mi bit r rng dng y: mi lm gp nh vy, c phi l c ly nhau cho mau
chng? Hai a tht kinh mt khng cn cht mu, cng hng ni khng ng mt li. Quan
huyn dy tn c i u chu ti.
S l Vng-ng vi n b y t thng vi nhau lu, lp mu m git ngi chng, li
gp nhm lc H-thnh ni chi. Quan huyn tha H-thnh; cn Phng-an th lm ti vu co,
nh n, ba nm. n thnh, khng c mt ngi phi oan hnh.

86. CHIM TR TH.

Cha Thin-tn c chim so lm trn ch v, ting tc ku l thu k; trn vn bng c mt

con rng ln, mi khi chim va lng ra rng, th b ra nut ht; chim m bun ku t ngy
ri bay i mt. Ai ny khng d n tr li na, t ra nm th ba n li ti m lm nh trc.
Con n va ln ln, n lin bay i, ba ba mi tr v, vo ku cn m cho n. Con rn ln y
c vic b ra, va ng , hai con so tht kinh ku la thm thit, bay bng ln trn my xanh.
Mt hi nghe ting o o, tri t ti tm, ai ny s hi, ra coi th thy mt con chim ln, kin
s che mt mt tri, u trn khng n n lin xung nh dng, nh mt bu con rn t
u, ph gia thu tan nt ri chp kin bay i, hai con so bay theo sau ng nh lm l a.
Ph ri, hai con so con t xung, mt con sng mt con cht, thy cha bt con sng
nui trn lu chung; giy lu hai con so ln tr v cho n nh c, n khi con n bay c,
lin em nhau i mt.
Sch d s bn rng: nm sau cn ti l chng d c ha na; nm th ba c vic lm ch
c, th k bo th sp ri; ba ngy khng tr v, th chc l i khc bn Tn nh.[8] Chim
ln y th l tin gm, thnh lnh bay ti, nh mt ci ri li bay i, diu th khng khng
(tay php khng khng) c g hn na.

87. CHIM HNG.

t Thin-tn c mt ngi nh by ng mt con chim hng, con chim trng bay theo
cho ti nh, bay ln p xung ku la ti ngy ri mi bay i. Sng ngy, ngi nh by dy
sm i ra ngoi ng th thy con chim trng bay ti ri, v ku v bay theo u mt bn chn,
ngi y lin chp m bt n lun. Chng d con chim nghing c ma ra na thoi vng, ngi
nh by hi , ni trong mnh rng th n em vng chuc v, bn th con chim mi. Hai con
chim bi hi, chng khc na mng na s, ri em nhau bay mt. Ngi nh by cn vng
c hai lng su c d. y chim mung bit g, m c tnh vi nhau dng y, c phi trong
s t bit sanh ly, ngi ta cng vy chng!

88. CHUYN VOI.

t H-qung c tn th bn, cp n vo ni, mt nm ng qun dc ni, thot chc c

mt tht tng ti th vi bt c ngi c n b ln trn lng m i. Tn th bn s ht hn,
chc mnh phi cht; t ra n i mt i ti cy cao ln, n y ngi di gc cy ri, n ci
u rng ln mt ting, voi by chy ti vy xung quanh, lm nh mun cy s g. Cn tht
tng ln th qu xung ngc mt ng trn cy ri li ng xung tn th dng nh biu leo.
Tn th hi bn p lng tht tng, vn cy m tro ln ngi ti chng ba. Mt hi, c mt
con hm chy ti, my chc tht tng u nm np xung. Con hm la mt tht mp, hng
bt m n, tng s st u ng ln trn cy dng nh cu cu. Tn th ko n bn mt pht
trng nhm ch nhc con hm cht ngay. Bao nhiu tht tng u nhy mng ma ly. Tn
th tro xung, tht tng trc cng qu xung k lng, th vi ko o biu ci. Tn th c
vic ci, tht tng bn em n mt ch, ly chn moi ln, thy ng chn v s. Tn th nhy
xung em ng ln, kim dy b buc li xong x, tht tng ch ht ln lng, a ra khi ni
mi tr li.

89. CHUYN TN T.

Tn t vn l qun t ngi rng,[9] ngi v ly lm s hi, thng khuyn chng gii

nghip. Tn t nghe li cha nghip c, vy ba nm ngho kh chu khng ni, tnh phi i
lm d mt chuyn na ri hy thi dt, bn gi chc i bun, ti thy bi hi hng no
khc. Thy bi ni pha ng nam c li, m li cho tiu nhn, bt li cho qun t. Tn t nghe
thy ni nhm , mng thm, bn i qua hng nam, ti t T-tng, ngy ngy do chi ngoi
lng hnh, cho ti mt i thng. Mt ba y vo chi trong cha, thy bn gc tng c hai ba
chng , y ly lm l, cc c ly mt hn chng thm ri b ra ng sau thp nm chi.
Tri va ti xy nghe ting ni cho ro, chng hn mi ngi, c mt ngi chy li m
ni sao c d, em nhau ra sau thp thy t nm tr, hi: ch cht thm phi khng? t
chu c; hi lng qun tn h, t kim ng ni di. Khi y n bn giao binh trng cho t,
biu i theo, ti mt ta nh giu, chng n bt thang leo qua tng m vo, ch t b ng
mi ti, bt ngoi tng m gi . Mt hi n qung ra mt gi, ri li dng xung mt ci
rng, t bit trong y c , bn b kha tm thu qu dn vo mt bao, mau mau vc
chy i, tm ng v nh. t nh vn y bn ct nh lu, mua rung t, lo cho con vo hc
sanh, quan s ti cp cho mt tm bing hai ch Thin s treo trc ca lu. Sau pht n,
my a n cp u b bt, t nh khng ai bit tn h lng qun, khi ti. Vic qua ri lu
lc, t say ru mi ni chuyn c, chng c ba thng n trm rnh nghe ng, leo tng
vo bt anh ta tri li, khu n chai vo rn m hi ca, bao nhiu vng bc anh ta phi tun
ra m chuc mng.
y l Honh ti bt ph . Ca phi ngha mnh hng c th l khng c o tri.

90. CHUYN TN GIP.

C tn dn ngho, gn mn thng chp, trong mnh khng c manh o cho lnh, ngh qua
tt-nht ly chi m n mc, ln v vc mt cy ho ra np x m, ch c ai i l bn, chn m
n cp. Hi lu thy mt ngi lom khom i ti, anh ta vc ho chy ra, th l ng gi vc bao
go ng x r bn ng, ni ni mnh khng c ging g, ch c nm ba cn go mi xin bn
thng r em v n i. Tn Gip khng nghe, git bao go, li mun lt ci o rch ca ng
gi, ng gi nn n lm mi thi. Gip vc go v, v hi go u? Gip ni di rng go
ngi ta ti tin c bc, ch go u! Gip ngh chc y hay, ngy sau li n quen i na,
hi lu thy mt ngi vc on cn cng ti ti g m, ngi chm hm ng mng, coi cng
l mt ngi ng o. Gip tht lui tr ra, tn kia tht kinh hi ai vy? Gip ni l ngi i
ng. Hi sao khng i? Gip ni ti i anh. Tn kia ci. Hai ng hiu nhau, ni chuyn
ngho kh. Canh khuya khng ng vt g, tn Gip bun mun v. Tn kia ni: anh i lm
ngh, m coi cn qu, xm trc kia c nh g con ly chng, dn dp c m, l no cng
mi mt; thi anh theo ti, c c s chia i. Gip mng i theo ti ca ng, cch vch nghe
nu bnh, bit trong nh cha ng, rnh bn vch. Mt chp c ngi m ca i gnh nc, hai
ngi ln vo, thy n leo lt ng pha chi, nh trong th ti en. Mt ngi n b ni:
con hai chu kh i coi nh trong, c con trong rng, khng bit kha cha. Nghe
ting con gi nh nh, ni ging ch cht, lm bing, hai ngi mng thm, n bng chy vo
nh trong, m nhm ci rng, d np thm coi nghe ra su hm. Tn kia ni thm, biu Gip
chun vo ly c mt gi a ra. Tn kia hi cn ht? Gip ni ht. Tn kia gt Gip, biu m
na, s ln y np rng kha li ri bc ro i mt. Gip trong rng ln tng mt hi,
thy n sng ri vo, nghe mt ngi n b ni: ai kha ri. Hai m con em nhau ln
ging, tt n m ng. Gip lc c khng bit lm chc g m ra cho khi, mi gi lm
chut cp st st trong rng, a con gi nghe, ku m ni trong rng c chut. Ngi m
ni: tao mt qu, my phi i coi ko n cn ht o qun my. a con gi ch dy ly kha
m rng, Gip trong rng chn vn nhy ra, a con gi hong kinh ng nga. Gip rm
chy i, du khng ng chi m cng mng khi ha. Nh gi b n trm n ra, c k nghi cho
Gip. Gip s trn i x xa, vi nh giu lm thu mn; vic ngui hoai ri mi dm tr v
lm n, b nghip du cn.
 91. BI TIN.

Tn H-thng l ngi H-giang; cha ng-lng giu c ln m hay xa x, gi li, nh

ngho khng c m n cho no, n khi gn cht ni vi con rng: thu trai tao hy hoi ca
i, lm cho qu gin thn hn, phi i lnh m cht, con phi lo lm phi m cha li cha.
H-thng vng mng cha, n thit th, chuyn lo cy cy, trong lng ai ny u thng v.
C mt ng nh giu thy Thng ngho, gip vn biu hc ngh bun. Thng lm mt vn,
xu h xin mn m thng, ng nh giu khng cho, Thng y ny khng yn, bn ht
nh rung ly tin em qua m tr. ng nh giu d ng s tnh, li cng thng xt, p phi
chuc li, li gip vn thm biu i bun. Thng ni c my chc quan tin m tr khng ni,
c u li gy n la nga i sau. ng nh giu ku tay bun quen thuc, cp ni vi Thng,
t thng tr v tnh va khi l. ng nh giu khng n li, biu i na; Thng i bun hn
mt nm, trng ln, mn ti m v, i dc sng b bo ghe chm, hng ha mt ht na, cn
na th tr n. Thng mi ni vi tn bun thuc rng: Tri lm ngho, ai cu cho ng,
y l ti ti m hi ly ti anh. Thng bn tnh s giao cho tn bun thuc, t gi m v. ng
nh giu biu na, Thng khng dm, c vic cy ba nh c, thng than th m ni rng:
ngi ta i cng phi c hi kh, lm sao mnh li phi chm m dng y. Xy c thy bi
phng xa ti, bi tin m hiu bit s vn, on khng sai. Thng i bi, chng d l mt b
gi mn qun sch s, gia t bn thn, t hng ti ngy. Thng vo ly ri, b gi hi
mt trm ng tin, ly b vo ng g, tay cm ng qu xung xc xc nh xc xm, ri ch dy
trt tin ra sp ln trn bn. Php bi, h nga th xu, sp th tt; t ra nga ln 58 cn bao
nhiu th sp. B gi hi nin canh. Thng ni 28 tui. B gi lc u ni: cha c, nh
ngi chu cc by gi th l vn ngi khut mt, n 58 tui mi l vn nh ngi. Hi vn
ngi khut mt l lm sao? B gi ni cha lm lnh, phc cha ht th con hng; cha lm
chng lnh, ti cha ht, con phi chu. Thng nh tay ni nh i 30 nm na th gi c v
hm ri. B gi ni t 58 tui tr lui cng c nm nm kh, lm n khi i lnh, n 58 th
t nhin c vng bc nhiu khng phi tm kim; nh ngi i khng lm u bc c, th
i sau hng phc khng cng. Thng na tin na nghi v nh c gi phn ngho lm n,
khng dm lm u quy qu. Chng c 53 tui, Thng c m coi vn mng, nhm
ma rung, au nng cy khng ng, n khi mnh th tri hn m kh. Qua thu tri ma,
nh ht ging sm, my mu....
...rung Thng u cy la ma; tri hn na, u m cht, m la ma khng h g; sau
mua do bng tri tt, nm sau khi i. Thng mi tin b thy bi, qua ng nh giu vay
tin v cho gp nh t li n. n nm 57, Thng trt vch t, o chng vch c mt
khp bc cn c 1325 lng, trong ch b thy bi ni cn sai. C mt ngi n b li
xm ti chi, ng thy bc v hc li vi chng; ngi chng ganh g i mch vi quan huyn.
Quan huyn cho thm bt Thng hi bc; v Thng mun giu phn na, Thng ni ca
c thinh khng, li th n lm hi, bn np ht. Quan huyn nghi cn giu gim, i c ci
thp b bc vo y thp mi cho Thng v. Chng khi bao lu, ng huyn thin nhm p
Nam-xng, nm sau Thng i bun qua th quan huyn cht ri, v con khin v x s,
bn ht nng. C my chc lu du, Thng thy r mua ht em v, ti nh c mt lu chy,
sang lu khc c ba nn bc, coi my lu khc cng c, Thng bn ht, xy ph hip s bc
o c ngy xa. Thng t y lm giu ln, hay lm phc b th cho ngi bn cng, v
biu phi dnh cho con chu, Thng ni y l cho con chu. Tn i mch bui trc,
ngho kh ra thn n my, mun ti xin m s xu h. Thng hay c ni vi n rng: vic
ngy trc l ti s vn ti xui cho qu thn mn tay ch lm cho h hi, khng phi l ti
ch; Thng chu cp cho n nhiu, ln l thy vy u cm phc. Thng sng 80 tui, con
chu y nh, ni nghip lu di khng suy.

92. M CHNG TI CHO NNG DU

t Thi-nguyn, nh dn c m chng nng du u ga. M chng mi na i ngi

khng hay gi tit, trong lng c a mt nt ti ln la. Nng du ght, lp th ngn nga; m
chng gin, kim chc ui nng du. Nng du khng chu i m li c knh chng. M
chng gin lm bn i tha gian, ni nng du em trai v nh. Quan hi tn h thng gian
phu. M chng ni: ti n ti, sng n i, khng bit n l ai, xin tn con du ti th bit, Quan
cho i nng du, nng du ch danh ni quyt cho m chng. Quan cho bt gian phu ti, n
chi di rng khng c chuyn g vi ai c, ni l ti m chng, nng du khng a nhau, kim
u ni xu cho nhau. Quan dy rng: trong mt p c d trm ngi, c sao ngi ta ni cho
mi m thi. Quan dy nh, tn gian phu ly lc, chu c ha gian vi nng du. Quan huyn
dy ng trng nng du, nng du ku oan, quan huyn ui i. Nng du gin lm i kin
tnh, vic cng li thi khng quyt b no.
Thu y c ng tn s h Tn lm tri huyn Lm-tn, quan tnh giao v kin y cho quan
huyn tra. Tin b ti ni, quan huyn hi s qua, dy em giam ngoi tri, ri bt qun l i
kim gch, dao phay, ngy mai m tra. Ai ny u ngh rng: hnh ngc chng thiu
mn g, c chi phi dng ngoi. Sng ngy ng Tn-s ra khch, dy em gch, dao ra ln
nh khch; i mi ngi hi s qua, li ni vi m chng, nng du rng: v kin ny khng
phi tra lm chi cho lm, nay du cha bit ai gian, nhng vy a gian phu chc ri, m con
nh mi vn l nh tit hnh, chng qua l mc mu a gian d dnh, ti tnh chi u v a
gian chu. Ka dao phay, gch sn sng, hai m con mun qung, mun nm, mun chm,
mun nh th g m git thng gian phu, ng cho mc . M chng, nng du dng dng s ri
phi thng nhn mng. ng Tn-s ni: c ng lm chng, ch lo chi. Hai m con ch dy chy
li ng ; nng du tch gin lu ngy, hai tay rinh hn ln m nm, mun qung mt ci
cho cht mi gin. M chng lm nh nh, qung nh nh di bp v, di chn
thng gian phu. ng Tn-s li dy vc dao phay xc vo m chm, m chng tht lui. ng Tn-
s biu thi, ni rng ai gian ng bit ri, dy bt m chng em ra tn, n lin xng ngay, n
y mi thanh.

93. THAM TH THM.

L-s-Honh vng mng i s Cao-ly, ngi D-anh lm ph s, bao nhiu l vt ngi ta

tng, D-anh ginh ly mt mnh, S-honh khng thm ng ti. Lc xung thuyn, thuyn ph
nc, D-anh li ly S-honh xung di, cn c ca mnh th cht ln trn. Chy
mt hi ni dng, thuyn mun p, ch thuyn xin b cho nh thuyn, hi bn khun
qung xung bin. Trong cn sng st khng cha ai, no trn th nm trc, n khi
thuyn ni ln vng vng, coi li th D-anh khng cn mt mn.

94. TH MAY.

i vua Gia-tnh t Kinh-s c mt tn th may kho c danh trong thu y: o no ti

tay y ct th di vn rng hp, mc vo lm sao cng va. C quan ng-s i ti ct o cho
vin lnh, tn th may qu hi quan ng-s nhp i bao lu. Quan ng-s ni: th may hi
lm chi ti u y. Tn th may tha rng: cc ng mi lm quan c mt nga, c cao, hi
o phi sau vn trc di; lm quan ng na chng, kh ha bnh, th vt trc vt sau
phi bng nhau mt c; n khi lm quan lu, mun thin nhm, th trong lng c u mun
cu, mt my ng xung, o phi trc vn sau di. Nu k tiu nhn khng bit cc ng lm
quan lu mi, th chng l may cho xng.

95. CHUYN MT NGI LO LM QUAN.

t Bo-nh c mt ngi mun lm tri huyn, sm sa tin bc tnh i qua kinh m lo,
chng d xn bnh au hn mt thng khng dy c. Mt ba, ngi nh vo ni c khch
ti, ngi y qun au chy ra tip khch, thy khch n mc sang c, rc vo nh hi thm.
Khch ni mnh hu gn ng hong t th mi mt, nghe cu lo lm tri huyn, nh cu dc
lng chu tn, th th lo lm tri ph chng l hn. Ngi y khim nhng ni t tin, ngi
khch ni khng can chi, cu lo phn na, cn bao nhiu ti gip cho, o nhm ri cu s
thi li. Ngi khch li ni: by gi c ph Chn-nh khuyt, phi lo cho mau. Ngi y ch
ng tnh. Ngi khch ci ni v c anh hai[10] chng v chi xa gn. Ngi Bo-nh ng
lng l, ngi khch ni: cu ch nghi nan, t thit vi cu, di m-ph khuyt mt v
Thnh-hong, s cu khng cn sng na, tn cu ng qu lc (ngha l em vo b qu)
[11] cu phi lo cho kp, hoc c l xung m-ph m c vinh, ba ngy na ti s tr li.
Ngi khch ni ri lin ln nga m i mt. Ngi Bo-nh m mt t gi v con, biu o
tin chn mua giy tin vng bc, mua hnh-nhn, nm giy t lun ba ngy m. Cch ba
ba ngi khch ti dc i n ch lu i, ngi Bo-nh ng ln thy mt ng quan ln, qu
ly ri, quan ln hi s tn h, khuyn phi thanh lim cn thn my li, son cp bng ra i
vo trc n m trao. Ngi Bo-nh lnh cp bng lui ra, ngh li vn mnh hn h, nu
chng sm o mo, xe nga, vng lng, i hu h cho r rng, th e dn s n d ngi. Sp
t va ri lin c l b bn Chn-nh sang rc, qun lnh ng, anh ta ly lm khoi .
Thot chc nghe o tin xp c, nn ting trng, qun lnh np hai bn ng, ni c Quan-
i ti, anh ta cng xung xe khp np bn ng. Quan- hi ai, cc quan hu tha rng ph
Chn-nh. Quan- qu ni ph Chn-nh m nghi v ti chng y? Anh ta nghe qu tho
m hi ht, mnh nh li bng a con nt su by tui. Quan- dy phi ch dy chy theo,
ti mt king cha ln, Quan- vo cha ngi bn hng nam, dy ly mc b ra, biu anh ta
bin tn h hng qun, anh ta vit ri hai tay cm a ln. Quan- coi lin ni gin rng: dt
nt vit khng nn mt ch, ti cn chi m tr x dn. Quan- dy tra b c tnh, thy mt
ngi hu gn qu xung tu nh nh khng nghe c. Quan- thnh n dy rng: ti mua
quan du nh, ti bn quan chng nh u. Xy thy ng thn bn gip vng b chng xin li
dn i. Cn hai ngi li bt anh ta lt o mo, em ra nh nm chc roi l t, ui ra khi
ca. Anh ta ra ng quanh qut, xe nga i u mt ht, rn b v nh, sc tnh li dng th
chim bao, nm rn trn ging. Ngi nh chy vo hi, anh ta ch ni au hai bn bn ta.
S l anh ta nm m nh cht by ngy m, ba y sng li, bnh mt ngy mt gim,
song hai bn trn l ra na nm mi lnh. Ngi y than rng: lo lm quan ht gia ti, mnh li
phi n, xu h nh, ngt con hu non mnh mi sm, khng bit ai em i u mt!

96. TN TT CHN.

Ngi Tn-tt-Chn i , ri tri ni dng, sng di mun chm, ngi trong u s

hi. Xy thy mt ng thn bn gip vng ng trn my, tay cm mt ci bng ch vng, tr
b ch cho ai ny coi, r rng Tn-tt-Chn ba ch. Ai ny gi Tn-tt-Chn ni: ch thy
khng, tri hnh ch , ch phi sang khc ko ly ti vui ti. Tn-tt-Chn cha kp ni,
my ngi di nng ny, ng bn c mt chic ghe nh i gn, xm li bt quch anh
ta, x a qua . Tn-tt-Chn qua ghe nh va ri, ng li th chic y chm mt.

97. A L.

Thy Chu-hy l danh nho i Tng, ng vo hng nm thy, l Chu-mu-thc, hiu l

Lim-kh, Trnh-minh-o, Trnh y xuyn, Trng-t-Hu, hiu l Honh-c, Chu-hi-im y l
thy.
Thu thy cn lm tri huyn ti H-dng, trong huyn x dn hay tin phong thy, hay kin
ginh t m, n i c k o trm m ngi ta ly ct i, em ct ng b mnh m chn
xung, chn bit a l, khng bit Thin l; nh giu c hip nh ngho, c kin ti quan, chng
lun phi quy, lm sao nh giu cng ng kin, nh ngho ct u chng ni. Cc ng huyn
trc nhn nhu, v nh giu, hoc n ca nh giu, m x ln cho nh ngho.
Ti lc thy Chu o nhm, nghe vic tnh t, th ly lm bt bnh, dc lng sa phong tc,
lm cho ai ny u nh mt php cng bnh.
H nh giu, nh ngho c kin tha, th ngi thng x hip nh giu, ku l t ph, hu
bn, ngha l b giu binh ngho, nhiu ngi ly lm c sch.
Trong ht c a mn lm t cho nh giu, dm thy t nh giu ht, li nghe l t
hung vng, lm c huyt m th con chu s pht, ngha l s c sang giu. N bn mo
giy ni l t ng b n, tn nh giu th chim c lm ca mnh.
N pht n i kin, ng Chu khng hi u ui, thy n ngho, bn x cho n ng t,
nh giu phi chu thua.
n lc ngi thi lm quan, v Bch-lc-ng dy hc tr, nghe tn nh ngho ly ct ng
b em chn ti ch t, ngi mi i coi cho bit lm sao l hng vng. Ti ni thy ming
t c th, t thanh long, hu bch h, trn c huyn v, di c l tuyn, qu l long mch,
ngi mi than rng: th a nhc pht, th v thin l; th a bt pht th v a l. Thch
nm: t ny bng pht, th nghch l tri; t ny khng pht, th chng nhm php a l.
ng Quch-pht l ngi i Tn, hc hnh gii, thng vic bi khoa, coi huyt m c ti.
Tn-nguyn- nh Kin-nghip, thng dy ng y bi u nhm . n khi ng Quch-
pht v u tang m, thi lm quan, thng coi huyt m cho ngi ta. Nguyn- nghe Quch-
pht xy huyt m theo hnh long gic, bn gi dng vi phc, ti ti m m coi, ni vi ch nh
rng: y l long gic, php phi git c h. Ch nh ni Quch-pht c ni: Th th long nh,
nng s Thin t ch . (y l tai rng, hay lm cho Thin t ti). Nguyn- hi vy th xut
Thin t sao? Ch nh ni khng; hay lm cho Thin t ti m thi. Nguyn- nghe ni ly
lm l.
C bi th ch thy a l .
TH RNG:
Phong thy tin sanh qun thuyt khng;
Ch nam, ch bc, ch ty ng;
Th gian qu hu vng hu a;
H bt tin mu tng ni ng.
THCH NM.
Thy coi phong thy ni lo quen;
Ch ng nam bc, ch ty thin;
Th gian qu c t vua cha;
Sao chng sm chn ly t tin.

98. MNG HUNH LNG ( La k ).

L-sanh l ngi i Tng cng l hc tr thy Thiu-nghiu-phu, hc hnh gii, thng

thng thin vn, h c a l, trung qun nhn s, b gia, ch s v s bt c, ng kinh, t
truyn v s bt thng, mun lp cng danh cho sm, m ng khoa trng th chm chp,
ngh mnh ng th bay nhy, mt lp hc vi ngi ta, m ngi ta th u i no, lm
quan ln, vng lng nghing ngang, hu v nhn nh, vang hin trong i; cn lc hc mnh th
hn ngi ta, vo trng no cng hng, lao ao, ln n, khng m my mt vi anh em, th
cht chng th chu nhc.
ng Thiu-nghiu-Phu, bit tn hc tr, bn bc cng danh, hay than thn trch phn,
thng ly ch hc ti thi mng m khuyn gii, ni rng: y l ti mng l con cha ti, nh
mng l con ti ri, th cuc cng danh ph qu c my hi, ni trong mt im chim bao cng
ng thy, c lu lc chi m phng lo cho nhc.
 Tn hc tr nghe ni, bn xin cho ng thy cuc vinh hin mt cht cho tha tm lng, ko
ng cng danh cn di, c thi na cng cha chc l u rt, may gp ng L-tin[12] k qua
cc chuyn, ng L-tin dy rng qua ngy mai i vi thy, thy s cho coi.
Tn hc tr v nh bi hi ng khng ng, trng cho sng m qua trng. Thy tr em
nhau i hn na ngy, khng thy s g. Tra nng, i bng, thy tr gh qun, hi ch qun
nu cm. Ch qun lt t i ly go hunh lng vo m nu; mi bc ni cm ln bp, th tn
hc tr bun ng, ko gi m nm. (C k ni ng L-tin c lm php trong ci gi). Tn
hc tr nm xung, lin ng thy mt im chim bao: thy mnh vo thi hi u tn s, lm tri
ph, ln ln lm ti n st, b chnh, tun ph, i 4 lng, vng iu, ngng ng, qun lnh hu
h ng; i c c ng hnh, c i c, tiu c, vinh hin di th; cn ti dinh t th c
hu thip 16, 17 tui, trng tro lch s nh tin; qun hu nh khch, nh bng, nh tr, nh
bp d mt i trm a. Tn hc tr ly lm khoi , ni rng ht kip cc kh ri. n
chng thc gic dy, th go hunh lng ca lo qun nu cha chn. y cuc cng danh ph
qu i chng khc chi mt gic hunh lng.

99. TRNG BT LNG.

C mt ngi i bun, va ti u t Trc-l thnh lnh tri ma , chun vo m la m

np, xy nghe trn khng c ting rng: y l rung Trng-bt-Lng, ch hi la n. Ngi
bun y ngm ngh h Trng y l ai, gi rng Bt-lng, sao cn hi h. Giy lu ht ma,
ngi bun y vo trom xm hi thm qu c ngi Trng-bt-Lng, khng phi l bt
lng. Ngi bun y hc chuyn li, hi ng chi m t l bt-Lng. Ngi ta ni h
Trng y giu la, dn nghe u ti vay mn, n khi tr chng lun nhiu t, c bao nhiu
tr by nhiu, h Trng tin bng li chng ong i ong li, cho nn trong lng ai ny u gi
l Bt-lng, ngha l chng ong lng. Cc ch rung chy ra ng coi la, m no cng ng
rp, c mt s rung h Trng kia la ng sng khng hao mt gi.
 100. H N TRM

i Thun-tr ging ng-trch trong mi tn dn n trm ht by, quan s ti khng dm

bt, sau bit h cho lm h n trm. Chng n c vic kin co vi lng dn, th quan trn c
ty v, s lm thng php m sanh lon. Sau c ngi i kin s thua, mo xng l dn h n
trm, bn b co gin lm, mt hai ni khng phi.
Hai ng ti gia quan khng tranh l ngay gian, c chuyn mo nhn m ci. Nhm lc
chn ma hay khuy, quan bt ng cho i thy php ti lm php bt chn b vo v y
np, cht la m t. Con chn trong v la ln ln rng n cng l dn trong h n trm, ai
ny u tc ci.
Sch d s bn rng: nay c qun cn nh uc i n cp, (ni ch th l minh ha
hnh kip), quan khng lm n n cp, ni l n trm; c a leo tng phm ti gian dm,
ri li xng l n trm. Cuc i i di chng y, v d by gi c bt ng chn, n cng xng
l n trm chng khng.

101. X KIN.

C mt a y t, nm m mng thy qu bt i, em ti ch cung in. Vua dim-la ngi

trn ng xung, thy n lin ni qu bt lm, dy phi a v. Tn y t thc gic s chy ng
ch khc. Quch-an cng l y t thy anh em bn b ging khng, li ln m nm. Canh
khuya tn L-lc nguyn c th hm vi tn trc, xch dao vo git lm nhm Quch-an. Cha
Quch-an i kin, quan huyn t nhc khng ly lm u. Cha Quch-an ni mnh gi c nh
c mt cht con, con cht mnh cng phi cht. Quan huyn lm n dy L-lc phi lm con th,
cha Quch-an khng chu. ng huyn dy rng: y mng th mng, lut ni nh rnh, ng c
lut.
C ngi mn nh ngi ta m , qu k khng tr tin, ch nh i kin, ng huyn khng
bit x lm sao, bn trng kinh thi m rng: trong mao-thi c ni: Di thc hu so, di cu c
chi (chim thc lm , chim cu ti ). Con ngi ta sanh ra lm chim thc cng hay.
Li c n nhn mng, v kin ngi ta git chng, quan huyn thnh n cho bt hung phm
ti, v gh qu rng: o v chng l Cm sc chi ho, sao mi dm phn v r chng, lm cho
ngi ta phi ga? Thi, ng bt mi phi lm chng th, cn con v mi, ng dy phi ga.
By gi cng c ng huyn x kin ngang ngang, ngi ta s ng huyn gin, ngi ta
khng dm ni, phi thin h c gan nh ng Lng-tng-Nh, th my ng huyn v cng t
tung honh.

102. LNG-TNG-NH.

Tn-th-Hong nh nc Triu ly ht nm thnh, sau nghe Triu c ngc bch, quc th

qua Triu biu am dng ngc bch th tr nm thnh. Tng nc Triu l Lng-tng-Nh
phng s em ngc sang i, Tn-th-Hong thy ngc bch ly lm chu bu, ngc mun ly
m thnh khng mun tr. Lng-tng-Nh lp th ly ngc bch li, cho ngi gi n my, lt
ra khi thnh em v cho Triu. Ba sau Tn-th-Hong i Lng-tng-Nh vo hi ngc, Lng-
tng-Nh khng khi ni vua mun ngc th trc phi giao nm thnh, cho c ch lm tin.
Tn-th-Hong thnh n hi: nh ngi c bit Thin t chi n chng? Lng-tng-Nh tu dm
hi. Tn-th-Hong ni: Thin t chi n th l lu huyt bch b, bc thi thin l. (Ngha l Thin
t gin, mu chy trm bc, thy phi ngn dm.) Lng-tng-Nh hi: vy Thin t c bit
tht phu chi n ra lm sao chng? Tn-th-Hong lm thinh. Lng-tng-Nh trn con mt ln
ni: Tht phu chi n th l lu huyt ng b, bc thi nh nhn. (Ngha l a hn gin, mu chy
nm bc, by thy hai ngi.) Tn-th-Hong thy ngi kh khi cng king m cho v.
y Lng-tng-Nh phng hn Triu bch, cho nn by gi c mn c ly vt g m hn
tr, th ngi ta hay vit ch phng bch hay l bch hn.

103. CHUYN H .

H- sng Nghi, trong ch bc ra, ngi da vch tng i bn hng, mt ng qun,

thy mt ngi cm trt bt y i ti mt ta dinh dy, khng bit l dinh ng no, con mt
cha tng thy. Vo dinh thy mt ngi i mo ng trong i ra, nhn th l h Trng
t Thanh-chu cng l ngi c cu. Trng thy , tht kinh, hi lm sao anh lt xung
y. ni khng bit lm sao m c trt i. Trng nghi i lm, xm rm i hi, biu
phi mt ch ng i u lc th cu khng ng.
Trng ni ri i mt, hi lu c ngi i trt ti chu i lm, cho v. t bit ra i,
dc ng gp su by a con gi lch s, phi lng i theo, qua ng cht, tr ln xung, c
vi mi bc, Trng ng sau ku ln, hi anh toan i u? m sa xm xm i mi,
giy lu thy my a con gi chun vo lu. nhn l qun ru m Vm, chun vo ca, ng
quanh qut, thy mnh nm chung mt chung vi heo con, s s ha ra heo, tai cn nghe
ting Trng ku vng vng, s hong ng u vo vch tng, xy nghe ting ngi ta ni
con heo in, n nhy cht. ng ngoi thy mnh li ha ra ngi, lt t chy ra khi ca,
th thy Trng chc ngoi ng dc rng: ti dn anh ng i, sao anh khng nghe, thiu
mt cht na th khng xong. Ni ri Trng nm tay a ra ti ca ch, t gi m i.
H- thc gic th mnh hy cn ngi da vch, ti qun m Vm hi qu c mt con heo con
nhy ng vch tng m Cht.

104. NG HUYN LM TRI.

ng gi Lm-tri g con cho Gim-sanh. Hi sm sa g, rc thy bi vic trm nm cho con.

Thy bi ni con gi y sau chu quan hnh, ng gi khng bng lng. Thy bi ci ni: ti ni
sa , con nh th gia c u phi ti cng nh, m v ng Gim-sanh ai li dm ng.
n khi con gi ng y v nh chng, th lng lon hn ho chi chng nh chi y t.
Ghe phen chng chu khng ng, tc mnh phi i tha quan. Quan thu n cho i con gi,
ng gi hay ng, s em con chu ti quan, xin bi v kin; thy Gim-sanh cng t hi xin
thi. ng huyn thnh n ni: vic vo chn cng mn, ai mun thi cng c thy sao?
Quan huyn lm hn cho bt v Gim-sanh hi s mt hai li ri ni l n b d, dy nh
ba chc lt da trn.
Sch d s bn rng: thn phn n b yu ui quan huyn d chng thng, c sao ra
tung gin d th y. Nhng vy trong ht c ng huyn cng thng, th trong lng mi bt
n b d vi chng.

105. TUYT XUNG MA H

Nm inh hi thng by ngy mng su, bn T-chu tuyt xung thnh lnh, hao nhiu cy
tri, nhn dn s hi, u am nhau ti cha i-vng m vi cho khi nn. Thn i-vng
ln ng qu rng: by gi c ti quan, xng ch lo gia, th ai ny u thm ch i ng
trc; cn ng thn minh th khng th ch i, trong tng khng ng ch i sao?
Ai ny tht sc, u ku ng thn l i lo gia. Tuyt bn dt i khng xung na. Ngh ra
thn cng a m, chu phng nghinh, hung la l ngi.
Phong tc i i, k lm nh cng m, k lm ln cng kiu. Chng k quan chc ln nh,
u a xng l quan ln, mai mt trn ch ln khng bit cn thm ch g! Nht l ti ni k
hu gn v vin cho ln s th: ting tc ni l Thy i thuyn t cao, thch nm l nc ln
thuyn phi ni ln cao.

106. NGI TA HA RA HEO.

-thiu-Li l ngi ch- c hiu vi m, m m, nh ngho, ba ba thng lo cho

m n ung t t. Mt ba y i xa mua tht sn, giao cho v, biu kho cho m n, ngi v ng
nghch xt tht kho ln b hung em cho m n. M nghe thi n khng ng, ly giu i,
i con v. Thiu-li v hi thm m tht kho c va ming chng? M lc u ly tht em ra
cho con coi, Thiu-li thy b hung gin lm, chy vo nh hng nh v, li s m hay, b v
ging nm th ra th vo. V hi cng khng ni, v tc mnh ngi di chn ging ti h.
Thiu-li khot nt rng: cha i ng cn i n sao? V lm thinh lng lng, mt chp Thiu-
li dy thp n ri coi th v i u mt; thy c mt con heo, c hai chn m l chn ngi
ta, mi bit v ha ra heo. Quan huyn s ti hay ng, bt dc con heo i bn pha thnh,
m rn thin h.

107. NG NG NG TRI.

t T-nam c ng ng tri, tnh ngay thng khng hay dua m. Thu y k lm vic quan
hay i tin cng, tin son mc gi l lu qui ngha l php ring. H trong t li n ung ca
dn, khuy khng ca quan, th quan trn che ch, tang vt n chung khng ai dm ngnh tr.
Chia cho ng ng-tri mt phn, p ng y khng lnh, quan trn gin qu mng, ng y cng
mng tr m rng: tuy ti lm nh, cng l chc tc triu nh, ti c ti th tham x khng
c chi mng, c cht ti xin chu, ti khng em lc triu nh ra m thng tang ung
php. Quan trn phi lm vui, ly li ph y. Ngi ngi u ni i ny lm phi khng
ng, t ra quy l ti ngi ta m li cho i. Nhn thu y t Cao-uyn c mt ngi
mc t ty ti ti cng ng n ni khng khi, nghe ting ni m khng thy ngi, c k hi
rng: qu thn c php linh thing, chuyn chi cng bit, dm hi nh ngi trong qun ny,
quan vin c thy c my ng. Ngi y ni c mt ng, ai ny ci. Ngi y li ni c qun
quan ln nh c 72 ng m ng mt quan th ch c mt mnh Ng-ng-tri m thi ch.

108. N TRM BNH VNG.

i minh hiu Thnh-ha, t nam giao vic ri dn mt ht mt ci bnh vng. Thu y

c mt ngi u bp hu gn, ai ny nghi lin bt n m giao cho quan tra xt. Tn kho au
n tn u bp tng lm phi chu c ly; song n khi hi bnh, th n b v khng bit u
m ni. Dn n i kim, n ch by, ni ng trc nn t giao; y theo li n, o ln khng
c chi c, bn em n v ngc bp xin li. Cch t ngy c thng chnh n trm bnh, em
dy xch bnh cng bng vng ra bn ngoi ch, c ngi nghi, em c vi quan, mi ra mi n
trm bnh. Quan hi thng n trm, bnh vng u, n cng khai rng chn trc nn t
giao ch n, Quan y theo li n dy o ch n, qu c ci bnh vng. T ra cng l mt
ch tn u bp ch, o su xung t tc m thi.
Gi s hi tn u bp em i o m c bnh hay l tn n trm bnh khng em dy
chuyn vng ra m bn, th tn u bp chc cht, du c trm ming cng khng chi c.
Vy dng hnh d m tra th c s chi qua c, y nh nc m ra mt mt cn nghi, gn lng
nhn c trong nhng n h nghi, th lm sao cho dn sng nhiu.

109. CHUYN I (K VIN.)

Thi i kin tha ti quan thng hay thm thc: nh b nh, ni ngi ta git; ginh gia
ti, ni n cp; vo nh, ni n trm; ln ranh, ni ph m. Kin mt ngi lin ly ti cha m
anh em ngi, n i nh v can m c hm khch cng nu vo. Trong ni phi quy chng
no s hay, by gi lm bn cho h phi i phi hi, tn tin tn bc, b ly xu h ti v
con, th cng l khoi gin. Ai d mt phen vo ti cng mn, qun lnh qut nt, nh
p tng bng, hn va mt ht. C k s php, toan ra cho mau, mnh khng c cng chu c;
c k b quan-li mun cho mau vic, tn kho d tn bt phi chu n; c khi quan-li mnh
thng minh, ly tr ring on nhn ti cho ngi ta, m k t--li, li phng nghinh, ua nhau
ly lm phi.
Thng i! Mt ngi mc ti, c nh van khc, mt n va ri, bn v con.
Trm h phi bo n: hnh pht phi chm chc; th v phi nh; oan c phi xt; i bt
phi cho tha; x on phi cho chn; xy dng phi c chng; lm lng phi cho cn; s khn
phi d phng; tic ru ch sa , y l mi iu k lm quan phi gi.
Ngoi tra n trm, trong giu tang n trm; bi thng n trm trc cht, thng n trm
sau sinh ra. Mt bn tr ti gian dm, mt bn thy gi gian dm li dm ng, cho nn mt ti
gian dm va dt, ti gian dm khc li phm.

110. NHN TNH.

Giu sang, sng lu, nhn tnh cng c cng khng nhm. t Mn-trung c quan Thi-
th tn l Lm-xun-Trch, sng mt trm bn tui.
Thu ngi c chn mi chn tui, ngi trong lng ti mng tui, chc cho ngi sng
mt trm nm. Quan thi th gin ri li ci m rng: Ti khng h mn ch nui ti, sao
ch li hn tui cho ti.
t C-t c quan hc s tn l Hn-knh-ng, thu cha u c ngi nm chim bao
ng thy ng y lm quan ti bc th lang, ng y cng ly lm mng. n khi ng y u, ngi
nm chim bao thng ti lui ni v chuyn chim bao, th cng u mng r.
Sau ng Knh-ng qu c thng th th lang, ngi nm chim bao li ti na, khi y
ng Knh-ng pht ru khng vui nh trc.

Hi sn cha c tht th s m t, sn ng tht ri li s m nhiu. C k hi c phi

nhn tnh nh vy chng? Ngi qun t ni rng: C thy trong vic ng mt u nh vy.
Khi cn nh kia, th mun cho kia v cho mnh, n khi ng v, th li mun cho v mng kia.
C k hi c phi nhn tnh nh vy chng? Ngi qun t ni rng: c thy trong vic kia y
u nh vy.

111. LI NI HAY (CHUYN K VIN.)

Gp gi tt trong ni vng v; thy ngn vng gia ng khng; ng gic ln trong cn

sng st; nghe tin cu nhn lm nguy gn cht, y l mt cuc th vng .
Con mt y l gng soi mnh, l tai y l ca trong thn mnh, coi lm th gng l, nghe
lm th ca bt. Mt y l sn thn, tc y l hoa c: lng su th mt ho, c hao th tc bc.
Tinh y l thn minh cng l ci bu trong mnh: nhc qu th tinh hao, dng sc qu th mt
sng. Cc li y nn lm thuc v sanh.
C nhiu ngi chu mt tin mun m g con, m chng chu tn tin trm m dy con:
Th gng sc mt i m cu li, chng th liu na i m c sch; th liu ht gia ti m
cu m vi ngi quin qu, chng th b mt hai phn m gip k ngho nn, u bi b qua
m khng ngh ti.
ng Lm-thi-Trai lm chung, con chu u qu ly m hi rng: cha c li g m dy
chng con. ng Lm-thi-Trai ni rng: cha chng dy u chi, mt dy chng con phi bit
nhn thua. T xa cc ng anh hng h vic t nhiu, u bi khng hay nhn thua.
 112. PHP DY CON.

Dy con trai chn php l: sing hc, chn bn, ch nhiu li, tp chng tha, bit l ngha
lim s, nt ti lui nghim trang, ng ham chi bi, bit gi mnh, gp vic c kin thc.
Dy gi chn php: tp n cng (nh thu tiu v may) thuc vic nu nng, hc bt ton,
n ni du dng cn thn, phng bung phn bit sch s, ch ht hng ngm nga, nghe
chuyn u b , knh th k ln cng k b trn, rn mnh ch bing nhc.
Gi hc m tr chng hc; k t li ui con chu ngi ta i thi i kha, m nh mnh
chng hc; giu tic kim m ngho li xa x; k n rau lo s m ngi n tht khng lo; thy tu
n mn, bn o n chay; con nh giu sang v nh chng th l php, n kh lt; con nh bn
tin lm du m chng bit tt xu, y l nhng u phi rn mnh.
t ung ru nhiu n cho; nhiu n rau, t n tht; t m ming, nhiu nhm mt; nng
tm ra, t trau gii; t chung ch, nhiu ring t; t vng bc nhiu sch v; t cu danh nhiu
nhn nhc; t ham sang nhiu lm phc; tin nghi hu ti vn, sanh vic chng bng khng.

113. N TU V VIC HO GIAN.

Tng c Long-tng thn Knh em n phc thm v ti ha gian thnh thai cc duyn
do tu by, nga vng lng Thnh xem tng:
Nay c ti n st thn Xng rng nm nay, thng 10, ngy 25, c tri ph Hong-tri thn...
Gii thm mt n rng: ngy mng 10 thng 9, c lnh lng An-c, tng Bo-hu, huyn Bo-
hu, tn l Hunh-vn-c, ti ph qui trng bch, khai rng ngy thng 11, nm Thiu-tr th
5, n i bun, n c lm bn vi con gi danh Tin, tn l th Ph, ti x Long-h; sau v
ng lng An-c, sanh c mt a con gi c 5 tui, n ngho lm, phi cho v n i
mn. n nm T-c th 2, ngy thng ging, lng An-c bt n m in lnh, v c Long-
t, i th 6, ri b i th H-tin. N ln trn v, th v n em con i mt; n hi thm nghe
tn trng Lm ha d v n, em giu ti nh th Ma lng Ph-m. N tm ti nh th Ma,
th th y ni th Ph em con i u khng bit; n kim v con khng ng, n xin tra xt
cho n, cc u.
Tri ph Hong-tr lin cho bt tn gian phu, ku l trng Lm, th l Dng-vn-Lm, ri li
cho bt tn gian ph, l Trn-th-Ph em ti nha, chng n u xng ngay, hi chng chng
cng u khai chc chn, nhng em cc vic th c, cc li cung khai, li ph thn thm ngh
cng li phc thm k by:
1. Hi tn trng Lm, l Dng-vn-Lm khai nin canh t-du 27 tui, cha m n cht
sm, n c v, trc i bun ghe, sau ti ng lng An-c, thuc v tng Bo-hu, lng cha
em vo b. Nm T-c th 3, ngy thng 6, lng cho n lm trng ch, m tun phng
vic la, n thy th Ph vi th Theo, n thng chc gho, th Ph thun tnh, bn ha gian
vi nhau, lu ngy th Ph c nghn, s danh c tr v hay ng, n bn em m con th Ph
qua M-tho, gi di ghe vn Tin, l cha th Ph, cc li.
 2. Hi th Ph, l Trn-th-Ph, khai nin canh gip-thn 28 tui, m n cht cn cha l Trn-
vn-Tin, ghe bun bn, nm Thiu-tr th 6, n c lm bn vi danh c, m khng c l
ci, cc li n tiu khai, u y nh li danh c l chng n khai, cng nh li trng Lm,
cn con n ha gian m ra mi ng 7 ba th cht, cc li.
3. Hi Trn-vn-Tin cung xng nin canh canh-tut 82 tui, c v ng mt a con gi
tn l Trn-th-Ph, i bun giang-h. Nm Thiu-tr th 5, ngy thng 10, ti x Long-h c
gp tn c cng i ghe bun bn, thy n c tnh vi con l th Ph, bn cho hai ng n
vi nhau, khng ci hi, sau th Ph theo danh c v ng ti ch An-c. Y c i ti m
thm con, c thy trng ch, sau bit l trng Lm, ti ti ch th Ph . Qua nm nay,
thng 3 ngy 14, y c gp trng Lm ti K-son, trng Lm ni rng em th Ph v ch
M-tho, Y khng hi r. Sau y v ch M-tho, th th Ph em con xung ghe y, m ni rng v
chng bt ha; chng n n ri, y hi t , th th Ph ni b mt. Bao nhiu li khai khc
u y nh li th Ph.
4. Hi th Theo, l Nguyn-th-Theo, khai nin canh bnh-dn 46 tui, ngy thng 8 nm
ngoi, c mn v tn c, l th Ph lm y t. Cn danh c th ch khc m lm cng.
Nm ngoi chng thng chp n c thy trng Lm i rao la, thng qua trc nh n. Ti
ngy 30 thng chp, thy v chng th Ph ngy ng nh ln, n ui th Ph i. Ch nh s
th Ph vi trng Lm c gin ht lm sao, n khng hiu bit, cc li.
5. Hi Trn-th-Ma khai nin canh canh-thnh 32 tui, chng n l L-vn-Nay, nguyn l
dn b lng An-c, m ng lng Ph-m, thuc v tng Bo-thnh. Ngy 11 thng 3 nm
nay, n c thy ngi quen, l trng Lm li vi mt ngi n b, sau mi bit l th Ph,
ti ti nh n. Trng Lm ni c ha gian vi th Ph, s lu vic, nn em th Ph i trn, xin
cho th Ph ng nh mt m. N thy trng Lm nn n lm, cc chng n cho nh mt
m, sng ngy 12, th Ph em con i u, n khng bit. Cn s th Ph ha gian vi trng
Lm, u ui lm sao n khng r, cc li.
6. Hi Nguyn-th-Hay, khai nin canh nhm-thn 40 tui, chng n l dn b lng An-c,
c nh ti ch; chng n li lnh l ti ph, c mt mnh n nh. Ngy 30 thng chp nm
ngoi, hi canh mt, thy th Ph bng con ti nh n, ni rng v chng khng ngh nhau, xin
cho u; cn chng th Ph, tn l c, th i lm mn ch khc. Ngy 15 thng ging nm
nay n, nghe lng in lnh tn c, vn n cha c con, n cho th Ph u gi nh cho c
bn, sau n c nghe th Ph chuyn tr vi trng Lm, n khng cho na. Cn s th Ph vi
trng Lm ha gian bao gi, n mc i bun bn khng ng r.
7. Hi thn trng lng An-c, l Bi-vn-Tuyn, khai rng mi lm thn trng ngy
thng ging nm nay, c t Dng-vn-Lm, lm trng ch coi gi vic ha hon. Ngy thng
y c trt dy bt L-vn-Ci, l lnh lng n cp m trn, lng n tm bt khng kp. Khi y tn
Minh, l Hunh-vn-c chu i th, lng n bn em i in lnh th cho L-vn-Ci, i th H-
tin. n thng 3 nm nay, thy tn c trn v, th lng n la ngi khc m in ri. Qua
ngy 16 thng y, thy tn c ti ni v n l th Ph em con n i mt, kim khng ng.
Cn s th Ph ha gian vi trng Lm bao gi, n khng bit, cc li.
8. Hi danh Minh, l Hunh-vn-c, khai nin canh gip-thn 28 tui, cha m n cht sm
khng c anh em, ghe i bun bn. Nm Thiu tr th 6, ngy thng 11, n c gp th Ph, l
con gi danh Tin cng i bun ghe, hai ng ng nhau lm v chng, ri n ch th Ph em
i ch khc bun bn. n nm T-c th 2, ngy thng 10, n ti ng lng An-c, thuc
v tng Bo-hu. Qua thng ging nm nay, lng An-c thiu lnh, thy n tnh nguyn, bn
em n m in vo c Long-t, i th 6. Sau i th H-tin, n trn v lng, cc li khc cng
y nh li khai trc.
9. Hi th Ph li, th Ph khai rng c ha gian vi trng Lm, c cha. Ngy mng 1 thng
10 nm nay, c mt a con trai, m ri n cht, th y xin lnh chn ri, cn th y mi ,
thn th cha mnh, cc li.
Vng thm Dng-vn-Lm, l mt tn dn lu, phm php thng gian vi th Ph l gi c
chng, c con. Cn th Ph du lm bn vi Hunh-vn-c khng c l ci, song thit l gi c
chng, con, m khng yn phn, li ha gian vi Dng-vn-Lm, thnh thai. Tra c hai u
xng ngay chng giu.
Knh y theo sch nh thn, nm Minh-mng th 8, nhm thng 9, iu ngh v ti ha gian
c mt khon rng: H ha gian c chng, c con, th c gian phu, gian ph u phi x gio lp
quyt vn vn. Nay Dng-vn-Lm, vi Trn-th-Ph phm ti ha gian, c thai sn, phi chiu
theo l m lun ti; vy gian phu, l Dng-vn-Lm, gian ph, l Trn-th-Ph, u phi x
gio lp quyt, a con gi l Trn-th-Ph, nguyn trc cu hip vi chng trc, l Hunh-
vn-c, m sinh ra tn l th c, phi giao cho Hunh-vn-c em v m nui. Nguyn-th-
Hay cho th Ph u, l cng phi c ti, m bi th y mt mnh, ban ngy i bun bn,
n khi nghe th Ph ni tn Lm c iu gin ht, bn ui i, th xin min ngh. Trn-th-Ma,
nguyn cho th Ph ngh chn, cng xin cho khi ti. Trn-vn-Tin l cha th Ph, du th Ph
cu hip vi Hunh-vn-c, bit n l gi c chng, c con, n trn v v c, khng hi li,
vi tin m cha ly n, sao cng phi c ti, song cha con giu cho nhau l ngha, li khi c trt
dy bt, tn y lin em th Ph m np, th cng c l xt ngh; vy xin cho Trn-vn-Tin khi
ti. Chnh chng l Hunh-vn-c, ngh mt s trn lnh, l phi pht trng bt i lnh na,
nhng vy tn y ngho nn, khng v con, li khi n trn v th in tn khc th; v s
Hunh-vn-c, xin quyt trng mt trm, giao cho lng lnh v qun thc, bt chu xu gp.
Thn trng lng An-c, l Bi-vn-Tuyn, n lu Dng-vn-Lm, li khng bit rn dy
dn, cho danh Lm vi th Ph phm ti ha gian, chng l khi ti: b s n lu mt ngi
khng gia sn, l ti nh khng k, tn Bi-vn-Tuyn y, xin chiu theo mt lut bt ng vi
trng, x quyt 80 trng m lm gng rn dy; cn bao nhiu ngi khc, xt khng c
can thip, xin khng ni ti, cc l.
Ti n st thn vng thm li: tn gian phu, l Dng-vn-Lm bit Trn-th-Ph, l v
Hunh-vn-c, m con dy thi dm, ha gian vi n; cn Trn-th-Ph c chng con, m
khng yn phn, nhn khi chng i vng, thng gian vi ngi khc cho c thai sn, th l ti
bi nhn lun thng, ly lm ng ght; song ngh s n lm bn vi chng trc, th l cu
hip, so vi mnh hn chnh th, c chng c con c khc nhau, xin gim t cho Dng-vn-
Lm, ci pht ra tnh Hng-ha theo vic binh; cn Trn-th-Ph th y ra ch quan binh tr
phng ti tnh H-tin m lm mi. Cn cc l khc th xin y nh ph thn ngh.
Thn thm li, cc l tra ngh, xt trong n ny u nhm cch, xin y theo li ti n st phc
thm, dm dng v nh Lnh Thnh thng minh on nh.
Vng ch y li phc thm, cn bao nhiu u y ngh, knh vng.
Nm T-c th 4, thng 11, ngy mng 4.
Vnh-long, n st s.
Thn ........ thn Nguyn-Hunh.

114. N BM V VIC N TRM.

Nhp bin n v ph Hong-tr, ti chc l...

Knh em vic tra hi, kit ngh v s n trm c tang, cc duyn do lm sch bm t. S l
ngy mng 2 thng 5 nm nay, c cai tng Bo-hu, l Hunh-vn-Lu, dch mc lng Bnh-
nguyn, l Phm-vn-ng, Trn-vn-Nghim, thn trng lng M-ha, l Hunh-vn-Ngha,
dch mc l Nguyn-vn-Nghim, gii v n trm cng xng rng ngi ng lng M-ha, l
Nguyn-vn-Tr, m 24 thng 4, b n trm c lm t c, qua ngy 27 thng y, nhn ng tang,
bt ng phm l H-vn-trc v Mai-vn-Sanh, cc ngi y phi gii c tang c phm ti nha
m np, cc li.
Hi H-vn-trc, Mai-vn-Sanh u xng c n trm nh Nguyn-vn-Tr, cha kp phn
tang; n khi tng lng hi, vn Trc c em tang ra m np. Ti chc c l, sai ngi i tch k,
on ly li cung khai, lp li thm ngh, tm tt cc vic c th ra sau ny:
Hi H-vn-Trc khai nin canh mu-dn 34 tui, lu ti lng Bnh-nguyn, cha n cht
sm cn m ic mt nh, lng thy n ngho kh, khng em vo b; n c ngh lm ry.
N thng chi vi Mai-vn-Sanh, n bit tn Nguyn-vn-Tr, ng lng M-ha giu c, n
r tn Sanh i n trm ngho, tn Sanh nghe li. Vy ngy 24 thng t, chng canh mt, n
cp mt ci dao nhn, mt on con ci rm, ti ku tn Sanh cm mt ci on cn bng tre,
i thng ti nh vn Tr. Chng canh t, rnh coi trong nh ng mm, n ct ca sau, chun vo
nh trong, vung con ci nhng, thy mt ci rng khng kha, n men li ly em ra giao
cho vn Sanh; chng d ch nh nghe ng, thc dy h hon, n thot ra, m tang v nh, th
tri rng sng, khng dm chia; tn Sanh cng chu vi ba s chia, ri sp lng ra v. N coi
li th l ba cy nho iu; mt cy nho quang lc; mt cy nho tm; la trng mt cy 15 thc;
la hai ng; qun nho mt ci; mt bc mn hng nu trong lt la ; hng tm
Annam 15 thc; khn nhiu en ba lung; qun trng c ba ci; qun la nu mt ci; qun
hng mt ci; qun la trng mt ci; khn nhiu thanh mt lung; la 4 ng; dy
lng la ba ci; o nho rng hai ci; o vn tm rng mt ci; o la trng rng hai ci; la
mt cy; qun lnh thanh mt ci; qun lnh en mt ci; o la cht mt ci; o xanh cht
hai ci; o xanh rng mt ci; o la trng rng mt ci; o trng xanh mt ci; o la nu
cht mt ci; o lng qung rng mt ci; vi ty bng mt bc; hng bng du Cao-mn
mt bc, n ly mt ci mn hng gi cc mn hng y lm mt, n s nh trng tri, ti ti n
em giu ngoi bi. Khi y vn Tr co quyt cho n v vn Sanh n trm, tng lng bt n ti,
n tnh giu khng nhm, bn th thit, v nh ly tang em ti m np li. Vn Tr nhn
qu l b n trm, cn thiu mt i bng tai vng; nhiu nhum tm mt ng; nhiu en
mt khn di; cc vt y hoc khi n m m chy, n lm rt u khng bit. Li bt n i
ch con dao n cm m i n trm, th n em ra m np. Nay hi ti, n khai ngy cc iu.
Hi Mai-vn-Sanh khai nin canh k-mo 33 tui nguyn l dn lng An-thi, tng Minh-
hu, huyn Duy-minh, Ph Hong-an, v hng tn tt, cha m n cht sm, anh em khng c,
n c ngh bun bn hng vt. Thiu-tr nm u, n ngho lm, qua ng lnh Bnh-nguyn, v
tng Bo-hu, c chu xu gp cho lng. N quen bit Nguyn-vn-Tr. Ngy 24 thng t nm
nay, ban m chng canh t, n vi H-vn-Trc c n trm nh Nguyn-vn-Tr, ly c ca
m cha chia. N c em ra mt on tre, chu l vt n cm lm binh trng. Li nhng
tang l vt g, cn ti nh vn Trc, n khng bit, mt i bng tai cng cc vt cn thiu,
n tng hi m m chy v, ri rt dc ng, n khng bit r. Cc li khai khc cng y
nh li H-vn-Trc.
Hi ch mc lng Bnh-nguyn ng khai rng: ngy 29 thng t c Nguyn-vn-Tr ti tha
rng b n trm, nghi quyt cho H-vn-Trc v Mai-vn-Sanh, l ngi ng trong lng. Cc
dch mc hip cng cai tng Bo-hu, l Hunh-vn-Lu, bt H-vn-Trc v Mai-vn-Sanh, ly
ng tang ti, nn phi gii np; cc li khc cng y li gii. V vn Trc l mt tn dn cng,
cho nn lng chng n khng em vo b; cn Mai-vn-Sanh l dn lng An-thi, v huyn
Dinh-minh, ti ng ti lng, c ct nh lm n. V s hai a y, hip bn i n trm, vic lng
khng c bit. Lng chng n mt chu ti khng hay gic st, cng vn Trc lu, cc
li.
Hi dch mc lng M-ha khai rng nm trc c Nguyn-vn-Tr, l ngi lng M-thnh,
v tng Bo-ngha, ti ng trong lng. m 24 thng t, Nguyn-vn-Tr b n trm, c h hon,
chng n em dn ti, thy c du n trm r rng; chng n c hip cng lng bn cn l lng
Bnh-nguyn, m th t c. Nay bt ng H-vn-Trc, v Mai-vn-Sanh, qu l n trm, lng
chng n chu li trong vic tun phng.
T hi huyn Duy-minh phc th rng: thn trng lng An-thi khai xng Mai-vn-Sanh
thit l dn b. Thiu-tr nm u, khng nh ngy thng, vn Sanh nhn ngho kh, qua ng
lng Bnh-nguyn. Vn Sanh c chu su thu cho lng, ch nh s vn Sanh n trm th no,
lng n khng hiu bit.
Hi s ch Nguyn-vn-Tr, khai l dn b lng M-thnh, v tng Bo-ngha, qua ng lng
M-ha v phn tng Bo-hu. Ngy 24 thng 4 nm nay, ban m chng canh t, n b n
trm ct ca sau, vo ly ti vt, n nghe ng, thc dy thp n h hon, Dch mc lng M-
ha cng lng Bnh-nguyn c th t c cho n. Qua ngy 27 thng y, lng tng bt ng n
trm cng ly ng tang. Cc li khc u y nh li tng lng khai khi gii np. n b n
trm c thy tr gi 345 quan 5 tin, ly c tr gi 320 quan 5 tin, n lm n lnh ri.
Cn thiu bng tai mt i, khn nhiu tm mt ng, khn nhiu en mt ng, c thy tr
tin 25 quan, cc li.
Tra s tch k gia sn H-vn-Trc, Mai-vn-Sanh c thy tr tin 23 quan 8 tin 30 ng.
Cc l khai bin r rng.
 Vn thm tn H-vn-Trc l mt tn dn cng, khng an phn, dm to hip bn vi
Mai-vn-Sanh, n trm nh Nguyn-vn-Tr, cha kp phn tang, tng lng bt ng, em tang
ra m np; n khi tra hi, u xng r rng, chc l a c ti.
Knh y theo lut ni v n trm: H vic n trm lm m khng ng ca, th x 50 n,
khi thch t; nu c ng ca, th ly mt ch lm nng, tnh tang m lun ti, a v tng u
gim mt bc, mi phm mt ln cng u thch trn kin tay hu, hai ch thuyt o. Li
chiu theo bn k tang: Tang 50 lng, trng 60, mt nm, cc li.
V vn Trc, vn Sanh n trm ly c tang tr tin 345 quan 5 tin, tnh ra bc th l 57
lng c d. Vng ngh tn H-vn-Trc l a to lm u v n trm, phi y theo lut x
trng 60, mt nm; tn Mai-vn-Sanh gim mt bc, phi trng mt trm. C hai a u
phi khc hai ch thuyt o trn cnh tay hu. Tn H-vn-Trc cn l dn lu, mn ri,
s giao cho lng n ng em vo b, chu su sai; tn Mai-vn-Sanh x trng thch t ri, giao
cho lng chnh qun n, nhn lnh qun thc. Thn trng lng Bnh-nguyn cha dn lu li
khng hay xem xt, H-vn-Trc, Mai-vn-Sanh hip bn m n trm; thn trng lng M-
ha khng lo tun phng, cho n trm vo lng ly ca ngi ta, u l ng ti; tr mt
khon n lu, l ti nh, c theo l Tra tp bt lc, phi lm ti c hai thn trng, ng x mi
tn l 80 trng lm gng rn dy. Ch nh thn trng lng An-thi, du Mai-vn-Sanh l
b n, song tra ra Mai-vn-Sanh, qu ng lng khc xa, vic vn Sanh lm n khng bit, nn
xin min ngh cho n. Cn s ch l Nguyn-vn-Tr b n...
trm cc hng tnh tin l 345 quan 5 tin, m ly li c, cn thiu 25 quan; chiu
theo s tch k, gia ti vn Trc, vn Sanh c 23 quan 8 tin 30 ng, pht mi tr cho vn
Tr lm n lnh, cn thiu t nhiu phi b. Cn cc k khc, xt khng can thip, chng lun.
Ring ngh cc l, cha bit ng hay l khng ng, dm lm sch a ln, hu vng xt li.
T-c nm th 4, thng 6 ngy mng 10.
n tri ph Hong-tr

115. N LAI LCH BT MINH,

Tri ph Hong-tr, kim l n v huyn Bo-hu, Bo-an Thm ngh:

Nm ngoi, thng 11, ngy 28, c thn trng, hng ho lng An-bnh-ng thuc tng
Bo-an, gii xng m 27 thng y, chng n i tun trong lng, c bt ng mt trai i m
khng n, sau mi bit l Nguyn-vn-Th, hi ra khng bit tng tch l ngi g, khng dm
tha, cho nn phi em n ti m np. Ngy y li c thn trng, hng thn lng An-ngi-
trung, cng thuc v mt tng, gii xng ngy 26 thng y, c thy mt trai l mt, sau bit l
Nguyn-vn-B, ti trong lng xng l lnh tuyn phong, vng sai i thm bt a gian cng n
trm. Lng chng n nghi, hi tn y khng c vn bng, bn bt m np, cc li.
em hai tn y ra m hi.
Mt a xng l Nguyn-vn-Th nin canh k-mo 38 tui, khng c anh em v con;
nguyn n l dn lng Tn-thnh-trung, v phn tng Bo-lc, ngho lm n i lu lc. Nm
ngoi thng 11, ngy 27, n tm ti ch lng An-Bnh-ng, kim vic lm mn m n; m ti
l ng, xy b lng i tun bt. Hi n, n phi khai ngay, n khng h c bng i lm gian
hay l n trm, cc li.
Mt a xng l Nguyn-vn-B, nin canh mu-tut 28 tui, nguyn l dn lng Lng-m,
v phn tng Bo-thnh, n khng c anh em, v con. Nm ngoi thng 11, ngy 26, n nhn
ngho kh, khng bit da vo u bn i x khc, kim vic lm cng m n. Va ti lng An-
ngi-trung, i lm, n mi mo xng l lnh tuyn phong, vng php sai i b o, ha may
lng c i cm cho ng i ch khc; chng d lng y bit vic gi mo, lin bt m np. Hi
n, n phi khai ngay, vn n khng c lm u hung d, cc li.
Hi thn trng lng Tn-thnh-trung, l Nguyn-vn-in, khai rng lng n c tn dn b,
l Nguyn-vn-Th, ngho kh khng c nh ca ti lng, lu lc khng mt ch. V s vn
Th i ti lng An-bnh-ng bao gi, lng n khng r.
Hi thn trng lng Lng-m, l Nguyn-vn-Li, khai chu lng n c tn Nguyn-vn-B,
ngho, khng c anh em, nh ca ti lng. Tn y khng mt ch, Cn s tn B i ti lng
An-ngi-trung, gi l lnh th no, lng n khng hiu bit.
Tra hi cc l ri.
Xt Nguyn-vn-Th, Nguyn-vn-B, u l dn ngho nn, i ti ch khc, kim vic lm
thu mn cho c ht cm m n, t ra khng yn bn phn; tn Nguyn-vn-Th, m khuya
i khng n, tuy cha t tnh gian, m khng khi l gian; Nguyn-vn-B li mo xng l binh
tnh sai i bt hung Phm, gi tr thinh th cho c kim n, khng c lm ra t trt. C hai
u l a du ng, khng lo vic lm n r rng.
Nu ly mt s trong lut l khng c iu r rng, m tha bng n i, th e li trong s
rng qu; vy vic tn Nguyn-vn-Th, Nguyn-vn-B, phi chiu theo mt lut bt ng trng,
x quyt mi a 80 trng, lm gng rn dy, li giao cho lng qun n, lm giy lnh
em v qun thc.
V s thn trng lng Tn-thanh-trung, l Nguyn-vn-in; thng trng lng Lng-m,
l Nguyn-vn-Li, xt ra vn Th, vn B i ch khc lm vic chng phi, chng n vn khng
hiu bit, u cho min ngh.
T-c nm th 6 thng ging ngy 12.
n huyn Bo-an.

116. N N TRM.

Tri ph Hong-tr, gm hay huyn Bo-hu, Bo-an, h Trng, kit ngh n n trm c tang
ti.
Nm ngoi ngy 20 thng chp, c cai tng Bo-thnh, l V-vn-Khoa; thn trng Lng-
m, l Nguyn-vn-Li; hng thn l Nguyn-c-Bi, gii np hai ngi cng khai rng: ngy
mng 6 thng y, chng canh hai, cc ngi y em dn i tun, thy trong nh danh Ng, l
ngi trong lng, c ngi l mt, sau mi bit tn l danh in. Cc ngi y hi danh in
ni s tch c l h nghi, bn sot nh danh Ng, ly ng rut g n l, cng cc mn ti vt.
Khi y c ngi ng trong lng tn l M i theo, ni rng v n l th Hi c nh ti lng i-
nh, thuc v tng Bo-khnh, ngy mng 4 thng chp, chng canh t, b n trm ly ti vt
ht nhiu. Danh M nhn sot trong nh danh Ng, ng mt ci ni bng ng, hai ci gi
vi xanh, mt bc trng v on, 24 thc vi trng, mt ci o la c, mt ci khn gi, qu
l v n b n trm.
Hi danh Ng, danh in u xng rng nhiu ln n hip bn vi danh Bnh, danh Sung,
c n trm nh th Th, th Hi, danh Tr, cng ly c . Cc ngi y em c tang phm
cng n trm ti nha m np, cc li.
Dy em tn L-vn-Ng ra gia nha m hi. N khai n c 34 tui, vn l dn lu, ng ti
lng Lng-m, cha m n cht sm, n khng c anh em. m mng 10 thng 11, nm ngoi,
c ngi quen n, l danh in v danh Bnh, l ngi n khng bit h, khng bit lng, ti
ti nh n, r n i n trm ngi trong lng l th Th, ly ng chng 200 cn cau, cn giu,
cha bn. Rng ngy 11, th Th theo du ly cau li c, lm thinh khng cho ai hay. Ngy 27
thng y, ban ti, n vi danh Bnh, danh in, li hip bn vi tn Sung l ngi n khng
bit h, khng bit lng, n trm nh ngi trong lng tn l Tr, ly c 200 cn cau, ni l
ca n c bc, em bn cho danh Bi cng l ngi trong lng ng 12 quan tin, chia mi a
3 quan m n ung. n m mng 4 thng chp, n vi danh Bnh, danh in sm ngh
m n trm: chng qua canh t ln qua lng i-nh rnh nh th Hi, thy trong nh ng
m, mi ct ca nh bp pha sau, chun vo ly , chng d th Hi nghe ng, thc dy h
hon, chng n ly c ti vt thot ra chy v nh n m chia tang; phn n mt ci ni
bng ng, hai ci gi vi vanh, mt tm trng v on, 24 thc vi, o la c mt ci, khn
gi vi mt ci; phn danh in, by thc vi en, su tc lnh tu, la trng hai thc nm,
mn vi xanh mt ci, mt ci o la trng, dy lng la trng mt on, qun hng Annam
mt ci; phn danh Bnh, mt ci m thau, mt ci qu trn sn , mt l st sng; mt b r
may; vng ng tha mt i; lnh tu mt on, bn ci khu bc; hai chic c r m no;
mi nt o m no.
Chia ri, phn ai ny lnh cng i tng. Qua ngy mng 6 ban m, danh in ti nh n
m ni chuyn, xy b tng lng i tun, sot bt trong nh n, ly ng n trm, cng cc
mn tang. Chng th Hi l danh M, nhn ng thit tang, bt n gii np. Nay hi n,
n ng chu ti, c i n trm ly c cng chia nhau. Cn nh bn n l danh Bnh, danh
Sung, u trn i ht, n khng bit h, khng bit lng hai a y, khng bit u m bo dn
ngi i bt i tch, cc li.
Tra tn Dng-vn-in, khai nin canh qu-v 40 tui, ng lu ti lng i-nh, v phn
tng Bo-khnh. Cha n l Dng-vn-Dng, vi danh Nghi, nh ti lng Lng-m, v
phn tng Bo-thnh. Nm ngoi, thng 11, m mng 10, n c hip bn vi danh Ng, l
ngi quen n, lng Lng-m, vi tn Bnh l ngi, n khng bit h, khng bit lng qun,
c n trm ca th Th, ly ng chng 200 cn cau, em giu ch vng, m th y theo du ly
li c, th y khng h hon. Thng y, ngy 27 ban m, n vi danh Ng, danh Bnh, li
hip vi tn Sung, l ngi khng bit h, khng bit lng, n trm cau ca danh Tr 200 cn,
bn cho ngi trong lng, tn l Bi, ng 12 quan tin, chia nhau mi a ba quan m tiu.
n ngy mng 4 thng chp ban m, n vi danh Bnh, danh Ng, li n trm nh th Hi, ly
ng chia nhau. Phn n: vi en by thc; su tc lnh tu nhum ; hai thc nm la
trng; mn vi xanh c mt ci; o la trng mt ci; dy lng la trng mt on, qun hng
nam mt ci. V nh n gn s ch, n khng dm em v, n nh gi tin, nh bc vi
ngi i ghe giang h l mt, khng bit tn, n thua ht. N cn c by thc vi en, lnh
tu su tc, hai thc nm la trng, n em ti nh cha n, ni di l n bc, giao cho cha
n gi. Ngy mng 6 ban m, n ti nh tn Ng m ni chuyn, xy b tng lng bt n vi
tn Ng, cng bt ng ngh n trm, tra hi n cng em n ti ch cha n u ti nh
tn Nghi, ly ng thit tang y s. Song cha n nghe bt, th trn mt, n khng bit u m
dn i bt. Hi n, n cam chu ti c i n trm cng ly ng , cc u n khai gn ging
nh li L-vn-Ng. Li khi n em tang m gi cho cha n, th danh Nghi i khi, khng hay
bit s g, cc li.
Hi tn Nghi khai nin canh gip-thn 29 tui, nh lng Lng-m. Nm ngoi ngy thng
ging, c ngi quen n l Dng-vn-Dng, l cha tn in, ti u nh n lm n. V n
chuyn vic i ghe bun bn, cho nn khi tn in em ca n trm ti m gi cho cha tn
in, nhm ngy no, thng no, n khng hay bit, cc li.
Hi tn ng-vn-Bi, khai rng nh lng Lng-m, nm ngoi thng 11 ngy 28, thy
ngi trong lng l danh Ng v ngi lng i-nh, l tn in, khing 200 cn cau ti nh
n, ni l cau ti c bc, bn cho n, ly 12 quan tin; ri n bn li cho ghe Khch cng y gi
12 quan. Nay danh Ng, danh in khai l ca n trm, hi n, n xin chu ti mua lm ca
gian, n xin em 12 quan tin m np; cn nh s cc tn kia n trm cau ca danh Tr th
no, n khng d bit, cc li.
Hi thn trng lng i-nh, l Hunh-vn-Ti, khai rng lng n c Dng-vn-in
ng, lng n thy tn in ngho kh lm, khng em vo b. Nay hi ti lng n, lng n xin
chu ti n lu; cn nh tn in hip bn vi tn Ng, tn Bnh, danh Sung, n trm ly ca
chia nhau th no, lng n khng h hay bit. Li trong lng n c s dn b, dn lu, u
khng c tn, khng c mt danh Sung, khng bit u m bt cho quan, cc li.
Hi cai tng Bo-thnh, l V-vn-Khoa, thn trng Lng-m, l Nguyn-vn-Li, hng
thn l Nguyn-c-Bi, c thy u khai y nh cc li khai trong khi mi gii. C mt mnh
tn Nguyn-vn-Li khai rng lng n c ngi o ng, l L-vn-Ng, nh ca ngho nn, cho
nn lng n khng em vo b. Nay vng hi ti, n xin chu ti n lu; ch nh tn Ng hip
bn vi tn in, tn Bnh, tn Sung, n trm ng chia nhau th no, lng n khng h hay
bit; li trong s dn b, dn ng lng n, khng c tn, khng c mt tn Bnh, tn Sung,
khng bit u m bt gii, cc li.
Hi s ch, l Hunh-th-Th, khai rng nm ngoi, thng 11, ngy mng 10, ban m, th y
b n trm ly 200 cn cau, nh gi 12 quan. Rng ngy mai th y theo du, thy cau cn giu
ngoi bi, cng ni lng, bn ly li em v lm thinh khng h hon. Nay danh Ng, danh
in chu c n trm cau y, th y mi r, cc li.
Hi H-vn-Tr, khai rng l dn b lng Long-sn, tng Bo-hu, nh th ng lng Lng-
m, m lm n. Nm ngoi ngy thng 10, Nguyn-vn-Li, l thn trng lng y, mua ng
200 cn cau tri, gi ti nh n, pha trc sn, ti m 27 thng 11, cau y b n trm ly,
theo hi khng ra mi; hay nh bt hi n trm, l tn in, tn Ng, u xng c n trm m
bn cho danh Bi ng 12 quan tin, li danh Bi chu c mua cng chu tr tin li y s; n vi
vn Li lm n lnh 12 quan tin y ri, cc li.
Hi Nguyn-th-Hi, khai rng nm ngoi thng chp, ngy mng 4, ban m chng canh t,
nh th y b n trm ly ca ci cc hng, nh gi 110 quan 1 tin. Th y nhn thit tang
cc hng tr gi 20 quan 2 tin, c lm n lnh, cn thiu cc mn khc th gi 89 quan 9
tin na, cc li.
Tra s tch k gia ti L-vn-Ng, tr gi 9 quan 8 tin; gia ti Dng-vn-in, tr gi 2 quan
vn vn.
Cc l trc ny c tra xt theo php.
n on.
Vng thm L-vn-Ng, Dng-vn-in u l dn lu, du cn, c gan hip bn vi tn
Bnh, tn Sung, l hai a trn, n trm ba ln, u ly ng ca: mt ln n trm 200 cn cau
ca Hunh-th-Th, tr gi 12 quan, tnh ra bc l 2 lng, em i giu m ch nh ly li ng;
mt ln n trm cau ca H-vn-Tr, 200 cn, tr gi 12 quan, tnh bc hai lng; mt ln n
trm nh Nguyn-th-Hi, ly ng tang vt, tr gi 110 quan 1 tin, tnh ra bc l 18 lng c
d; tra hi n u xng ngay.
Knh y trong lut nh ti n trm, c mt khon rng: H vic n trm lm, m c c
ca, th ly mt ch lm trng, tnh tang m lun ti, a vi tng u gim mt bc; mi phm
mt ln, cng thch hai ch thuyt o trn cnh tay hu. li chiu theo bn ni v tang n
trm, H mi lng th trng by chc, cc li. Tr ra s hai tn phm y, hai ln n trm
cau ca th Th, ca vn Tr, tang vt khng ng bao nhiu, ti nh khng ng k, vng ngh
L-vn-Ng, Dng-vn-in, phi chiu theo s mt ln n trm nh th Hi, ly ng tang ti,
k ra bc l 18 lng c d, mi a phi nh quyt by chc trng, cng phi thch hai ch
thuyt o trn cnh tay hu, giao v cho lng Lng-m, lng i-nh kit lnh em vo b,
chu sau sai. Tn Bnh, tn Sung, l a c ti n trm hy cn trn, v tn Dng-vn-Dng, l
cha Dng-vn-in, chnh l ngi chu ly ca n trm gi, ngy no bt c, s xt ngh.
Tn Phm-vn-Nghi cho vn Dng u ti nh, lc vn in em tang m gi cho vn Dng
giu trong nh n, hi qu n i khi, khng hay bit. Tn ng-vn-Bi mua lm cau n trm
hai trm cn, gi tin 12 quan, c thu li m thng cho ch b n trm, l H-vn-Tr
nhn lnh ri. L phi ngh ti cc ngi y, song tra ra tn Nghi, tn Bi, chc khng hay bit
s g, cho nn ngh tha c hai. Thn trng lng Lng-m, l Nguyn-vn-Li, n lu cho L-
vn-Ng; thn trng lng i-nh, l Hunh-vn-Ti, n lu cho Dng-vn-in, vn chng
hay km thc, cho vn Ng, vn in ng th hip bn, n trm, chng l b qua m chng
ni. Vy Nguyn-vn-Li, Hunh-vn-Ti, u phi chiu theo lut n lu mt ngi c gia sn,
nh quyt mi tn su chc trng, m rn dy. Ngi b n trm cau, nh th Th, vn
Tr, vn ng bi thng th thi. Cn Nguyn-th-Hi, khai mt ti vt cc hng tr gi 110
quan tin, tr s ly c thit tang, tr gi 20 quan 2 tin, cn thiu 89 quan 8 tin, c s
tch phong gia ti vn in, vn Ng, c c 11 quan 8 tin, cp thng cho th Hi nhn lnh,
cn thiu 78 quan 1 tin, i chng no bt ng cc tn cn trn, th s i m tr.
ngh n trm, mt ci ng rut g n l, ngh phi ph hy; cn nhng ngi khng
mc trong n ny, th khng phi ni ti.
V chu tra v ny t thng chp ngy 20, ti nm nay, thng ny ngy 28, th kit cuc, k
t ngy chu vic cho ti ngy x vic ri, l nm thng 8 ngy, t ngy sp n cho ti khai n,
tr ht 21 ngy; tnh 16 ngy cm tra vic hnh, cng mt ngy thng thiu, c thy mt thng 8
ngy, cn c bn thng m thi, cng xin k lun ra y.
T-c nm th 6, thng nm ngy 26.
n tri ph Hong-tr.

117. N TU V VIC N CP.

Vnh-long-tnh, b chnh s thn; n st s thn...

Knh em li phc thm v n n cp c ti cc duyn do, lm sch dng tu, nga nh
lng Thnh t soi:
Ngy 28 thng 10 nm nay, c Hong-tr-ph, tri ph thn... lm n gii v n cp, ni
rng: Ngy 28 thng 6 nm nay, hi canh mt, c huyn Di-minh, gii n cp ti, c li thn
trng lng Tn-lc, l L-vn-Canh trnh xng, ngy 24 thng y, n vi dch mc L-vn-Thin
i bt dn lu bn huyn Vnh-tr, nghe bo m 25, chng canh ba, nh n b mt ng n
cp chng 10 a nh ly ri em nhau i mt; dn lng theo khng kp, ly ng c hai
on n chai n cp b li m thi. Ngy y n tr v mi lng lp t c. Qua ngy 28, n
nghe lnh trong lng, tn l -vn-T ni rng: m n cp y, n vi i trng Trn-vn-
Thnh, cng tn lnh khc l L-vn-Thng, c hip vi dch mc lng Tn-c, l -vn-Thung,
ng ngi nghe m rt n cp, gp n cp ti rch nh, ni nh Trn...
vn-Lut, cng ti Tn-c. Vn Thung, vn Thnh dy bt, vn Lut vi bn n cp bn
em tin 15 quan m hi l; vn Thung, vn Thnh chu n m tha, cc li.
Quan huyn em th li, qun l cng tng lng, c li vn Canh bo ch, bt ng bm, l
Trn-vn-Lut, Trn-vn-, ly ng kh gii cng tang. Hi hai tn phm chu xng c hip
la vi danh T, danh , danh Lm, danh Tr, danh Vin, danh Vng, danh Hu, nh nh danh
Canh, ly ng ca. Bt ln ng Nguyn-vn-Tr, Nguyn-vn-Vin, Phm-vn-Vng, Nguyn-
vn-Hu, li xung ra ngy mng 6 thng 6 nm nay, ban m, bn a n c hip la vi danh
Bu, danh Tim, danh Sng, danh Son, danh Qui, danh Dng, danh T, danh Quin, danh
Nng, danh Khoa, danh Thn, danh Diu, danh Hunh, danh Huyn, danh Hi, danh Knh, c
thy 20 a c nh nh danh Liu, lng Thanh-xun, ly ng ca chia nhau, cc li.
Huyn Di-minh bn sai i bt ng danh Hu, danh Tim, danh Sng, danh Son, danh
Qui, danh Dng, danh T, danh Qun; cn danh Tr, danh Lm, danh Nng, danh Khoa, danh
Thn, danh Hunh, danh Huyn, danh Hi, danh Knh, danh Diu, nghe bt lin trn trc, c
giy tp n, m bt khng ng. C tch bin gia sn cc tn phm, giao cho dn canh gi; ri
em c tang phm, chng c, c thy v nha tra hi cng kit ngh. Qua ngy mng 3 thng 9
nm nay, tn Nguyn-vn-Qui giam mang bnh m cht, c giy lm bng. Li cc phm cung
xng cng li thm ngh, k by ra y.
Hi Nguyn-vn-Tr khai nin canh qu-du 28 tui, l dn lng Tn-thanh-ty v tng
Minh-thun, ti lng khng c nh ca, ghe tri ni bun bn lm n. Em ch bt n l
Nguyn-vn-Vin, ng di ghe. Ngy mng 5 thng 6 nm nay, n c gp ngi quen l
danh Nng chng ghe li gn, ni chuyn ngi lng Thanh-xun, tn l Liu, giu c, bn mnh
ngho phi hip nhau, nh ly t nhiu chia nhau ngho. Qua m mng 6, chng n u
em ghe ti u m sng gn vn tn Liu. Khi y c tn Sm l r chng trc v danh Liu
xung ghe ni chuyn, chu lm hng o. Danh Sm li r ng cc ngi ghe l danh
Khoa, danh Diu, thm hai chic na, ri biu danh Khoa, danh Diu ku r ngi thm, sm
binh trng, hn ti m y ng tu ch thanh vng, hip li m i. N nghe theo, n r
danh Vin, danh Hu, l dn lng Tn-thnh, danh Thn, l ngi lng ng-thnh, danh Knh,
l ngi trong lng, v con g n l danh Qun, em khi gii ng ngi mt ghe ti ti lng
Thanh-xun, ng thy ghe danh Nng, danh Khoa, danh Diu ba chic u cp k. N thy
trong ghe tn Nng c tn Bu, tn Hunh, tn Son, tn Tim; trong ghe danh Khoa th c danh
Thn, danh Sng, danh T; cn ghe danh Diu th c tn Dng, tn Qui, tn Huyn, tn Hi,
hip cng 6 ngi di ghe n l 20 ngi. Danh Khoa lm u, phn t xong xui, ai ny c
cho ghe ti bn danh Liu m u. Xy thy tn Sm xung ghe, em danh Nng, danh Son
i ct mt ci ng nh ng sau vn danh Liu. Ti canh ba, n biu tn Qun cm mt ci
on cn li m gi ghe, n em ngi n hip cng bn danh Khoa, danh Nng, danh Hiu,
cm kh gii xc vo vn. Danh Sm danh Nng thm trong nh danh Liu, ai ny ng ht, m
n cn chong. Khi y danh Khoa truyn ni n, p vo nh danh Liu. Danh Khoa, danh Nng
cm cn ngoi m th; n vi danh Diu, danh Hunh, danh Bu ph ca sau, xng vo nh
bt tn Liu tri li, khun tin ca em xung ghe cho v ch c a phn lng Thanh-thy,
m khng thy danh Sm i theo m chia . Danh Nng ginh cng dn ng, x phn mt ci
ni la bng thau, tr mt b, khay hp mt b v hai ci mung da; cn li bao nhiu,
danh Khoa nhm ghe bn chic, chia lm bn phn, li cho danh Sm c cng ch dn, mt
phn, giao cho tn Nng nhn lnh. Phn n lnh cho cc ngi ghe n, hin tin 28 quan cng
cc mn c, sang qua ghe cho i ch khc, ri li chia nh lm by phn: tn Knh tin 7
quan, vi trng mt cy, mng vi xanh c mt ci, o la trng cht mt ci, chu ra tay bng
thic mt ci; danh Vng tin 7 quan, tr mt b, mn vi xanh mt bc, ni ng hai tui
mt ci, qun lnh c mt ci; danh Hu tin 7 quan, mn vi xanh c mt ci, mng thao cng
c nhum gi mt ci; tn Qun tin 7 quan, qun la c mt ci, ni ng bn tui mt ci;
cn n vi tn Vin cng ghe n ba phn: l hng ng mt b; chn n mt bc; bnh
phong knh mt mt; o a mu lc mt ci; o hng sc mt ci. V s danh Khoa, danh
Nng, danh Diu, c thy c ba chic ghe, vi phn danh Sm c cng ch dn tang vt bao
nhiu, n khng nh chc. Phn n vi danh Vin cn chung, qua ngy mng 7, n bn em
i gi cho ch n, l Nguyn-vn-Hu, ni di l ca nh c bc m n, ch n nghe li gi ly
ca y.
n ngy 24, thy tn T, l ngi lng Hi-an, v tng Minh-t, ti ni thn trng Canh
 lng Tn-lc, v tng Minh-ha, giu ln, c i trng Trn-vn-Lut biu n r bm, hn
sng ngy 25 phi tu nh vn Lut m tnh vic. N nghe li ngi ghe i vi tn Vin, ti nh
vn Lut, th thy c danh T, danh Vng, danh Hu, danh , danh Lm, vi em rut vn Lut,
l danh chc sn. Ni ng c 9 a, u c kh gii. i trng Lut em tn Vin i theo
d ng b cng thm nh thn trng Canh, chiu tr v ni thn trng Canh mi i bt
dn trn bn Vnh-tr, chng phi lo s s g. i trng Lut nu cm cho n ung ri, c vn
Lut lm th ng, ai ny vi tng, chng u canh ba phn nhau ngi ghe n, cng ghe danh
, c thy hai chic cho qua rch, em nhau ln b. i trng Lut s ngi nh thn
trng Canh bit mt, lnh phn li gi ghe, cn bao nhiu theo danh Vin dn ng, ko
thng vo nh thn trng Canh. Thy trong nh cn n, cha ng, n biu tn Vin, tn
Hu, tn cm gy tm vng ng ngoi m th; n cm mt ci on cn, ph ca trc, tn
T cm cn xc vo nh, bt tri b ch nh; tn Vng, tn Lm nh n chai, tn cm cn
xng v, ph rng xe, ly ca. Xy nghe ting hng xm h hon, nh m, danh Lm vc 20
quan tin vi mt b l hng, cn bao nhiu lt t m tang m chy, ti na ng s
chng theo, n biu qung li hai cy n chai. Xung ghe ri khng thy tn Lm, chng n
cho ghe tr v rch nh, khing tang vt ti nh th Cm l m i trng Lut. N ln ly
tin 10 quan, o hng nhum mt ci vi ba ci qun la c, m giu ring di ghe n. Khi
y n vi danh , di ghe ra, chng d b i trng Thnh, dch mc Thung, binh T, binh
thng bt c, n vi vn Lut s ti, em 15 quan tin m lo, xin lm thinh, i trng
Thnh cng my ngi chu tha, ly tin tr v. Chng n ngi ti nh th Cm m chia tang;
phn n vi tn Vin, tin 9 quan; khn nhiu en mt ng; mm thau va mt mt; ni
ng hai tui mt ci; phn danh T tin 4 quan 5 tin; hoa tai ng tha mt i; phn tn
tin 4 quan 5 tin; ni ng ba tui mt ci; phn danh Vng, danh Hu, danh , mi a 4
quan 5 tin. i trng Lut n phn im ch v phn i chung, c thy 8 quan 5 tin; l
hng mt b; bnh snh hai ci, da qu t hai ci, tr mt b; khay n tru mt ci; o
hng ct kin mt ci, qun la trng mt ci, mng vi xanh c mt ci, mn vi xanh mt ci.
Chia ri cn d tin ba quan, chng n cho th Cm, ai u v . Khi v, danh Vng, c em
giu ring, l qun bn n mt bc, vi su thc thau cng m cho n, vi tn Vin lm
tnh quen ln. N vi tn Vin ch tang vo ghe, lu linh nay u ch ny, mai u ch
khc. n ngy mng 3 thng 7, nghe vic pht, ngi ta bt ng vn Lut, vn , n s di
ghe qua lng An-ph, kim ch hc him m u, em tang ln b giu trong c. Chng khi
bao lu, Nguyn-vn-Li l thn trng lng y em dn v bt n vi danh Vin, gii v nha tra
hi, n vi tn Vin u khai ht mi u, ch cc mn tang cng kh gii n cp. S ch l
danh Liu v thn trng Canh nhn qu l b n cp. V thn trng Canh mt mt
mm, mt ci ni hai, cng phn n chia chung, lc y n vi tn Vin s ti, em giu bn
mp rch, khng bit ai ly mt. Cn phn tin 9 quan vi phn n giu ring 10 quan, n vi
tn Vin xi ph ht sch. Cc bm khc l danh T, danh , danh Lm, danh Khoa, danh Thn,
danh Diu, danh Hunh, danh Kinh, danh Huyn, danh Hi, danh Nng, nghe bt, trn trc, n
khng bit u m ch, cc li.
Hi qua Nguyn-vn-Hu, khai nin canh nhm-t 49 tui, chnh l dn lng nh-phc, v
tng Minh-t, n c nghe li vn Tr ni di, n c chu ly ca vn Tr gi, nay hi ti n, chu
em ra m np, v s vn Tr n cp lm sao, n khng hay bit, cc li.
 Hi Nguyn-vn-Vin, khai nin canh gip-t 37 tui, l dn lng Hng-nhn, v tng minh-
thun, n khng c nh ca. Nm ngoi thng 11, n theo anh ch bt l Nguyn-vn-Tr, ghe
i bun bn m lm n. Nm nay thng 6, ngy mng 6, ngy 25, trong hai m, n vi vn Tr
c i n cp hai ln, mt ln nh nh danh Liu, mt ln nh nh thn trng Canh, u
ly ng ti vt, cn cc u khc, n chu cng y nh li vn Tr.
Hi Phm-vn-Vng, khai nin canh gip-t 37 tui, c nh ti lng Tn-thnh, v tng
Minh-thun, n cn lu, cha m cht sm, n c ngh lm vn. Nm nay thng 6, ngy
mng 6, ngy 25, hai m danh Tr, danh c r n i n cp nh danh Liu, nh thn
trng Canh, nh ly ng ti vt, cc li lc y nh li khai vn Tr. V tang nh nh
danh Liu, phn n chia ng mt xp vi 12 thc, qun bn n 2 bc; phn n vi danh
Hu: i mt on 8 thc, vi trng mt on 6 thc, khn nhiu thanh canh t ch vi, na
ci di chng 3 thc; phn chia vi danh Tr, danh Vin, i mt ng 6 thc, qun bn n
mt bc, n em c thy v nh n. Qua mng 3 thng 7, nghe bt ng i trng Lut,
danh , danh Tr danh Vin cc ngi, n lin em tang ly ti nh thn trng Canh, m
n giu ring, ni l ca nh c bc m n, gi cho cha n l Phm-vn-Nhun; cn ly ti
nh danh Liu, phn n n, n giu ngoi bi, sau nh n. Cn tin chia, hai ln nh, c 11
quan 5 tin, n tiu xi ht, nay b bt hi, n phi khai ngay. tang n ch ly li c, s
ch l thn trng Canh chu l ca b n cp cng nhn lnh. Li nh nh danh Liu,
phn n c mt ci ni hai cng cc vt khc n em i giu, m khng bit ai ly i mt, cc
li.
Hi qua Phm-vn-Nhun, khai nin canh tn-mo 70 tui, chu vn Vng c gi vn
vn: v s vn Vng ring, hip bn i n cp hai ln bao gi, n khng hay bit, nay hi
ti, n phi em cc mn gi m np.
Hi Nguyn-vn-Hu, khai nin canh inh-su 24 tui, ng lng Tn-thnh, cha em
vo b, nm nay thng 6, ngy mng 6, ngy 25, ban m n hip bn vi danh Tr, danh ,
cng cc a khc, nh nh danh Liu, nh thn trng Canh, ly ng ti vt chia nhau, cn
cc li khc cng y nh li vn Tr.
Hi inh-vn-Qun, Nguyn-vn-Bu, Nguyn-vn-Tin, Nguyn-vn-Sng, ng-vn-T,
L-vn-Dng, Nguyn-vn-Qui, Hunh-vn-Sm, l a tuyn dn, u chu c n cp phn
tang, loi khai gn ging nh nhau.
Hi Trn-vn-Lut, khai nin canh nhm-t 34 tui, ngch n thuc tnh Vnh-long, c Vnh-
hu, n l ngoi hy i trng thuc v i nht, lng qun n l Tn-c, v tng Minh-ha.
Ngy mng 5 nm nay, n b i trn v lng, nhn lc ngho, n biu danh T r danh Tr,
danh Vin, cc a nhp la nh nh thn trng Canh, ly ng ti vt chia nhau, ri b vn
Thnh, vn Thung bt c, n nn n xin ng ni ra, cc li gn ging nh vn Tr khai. V khi
chia tang ri, danh c em mt ci ni ba m gi cho n gi. Li khi y n ly phn tin ca
tn , 4 quan 5 tin; phn ca m n 3 quan, vi phn tin ca n, c thy 16 quan, cha tiu
xi, cng cc vt khc em giu ti nh th Cm. n ngy 28 thng 6, n vi tn ng b bt,
sot trong nh th Cm, c cc mn y; s ch l thn trng Canh cng nhn qu l b
n cp, cc li.
 Hi Trn-vn-, khai nin canh tn-v 30 tui, chnh l dn lng Tn-c, n c nhp la n
cp nh thn trng Canh, ly ng ti vt cng c chia. Trong lc i n cp, vn Tr biu n
cm mt on tm-vng ngoi m coi chng. Cc l khc cng y nh li khai vn Lut.
Hi qua th Cm, khai nin canh canh-t 61 tui, c nh gn nh con l vn Lut, vn .
Nm nay thng 6 ngy 25, ban m chng canh ba, nghe bn lng Tn-lc ni m hi mt; mt
chp thy vn Lut, vn , cng nhiu ngi khc l, i hai chic ghe, u trc bn m y ri
vc tin, vc vo nh m. Mt lt thy i trng Thnh, mc dch Thung theo bt, vn Lut
cng cc ngi em 15 quan tin m lo cho khi bt, m y mi bit vn Lut, vn nhp bn
i n cp, cn cc l khc cng gn y nh li vn Lut khai.
Hi a n lt, l Trn-vn-Thnh, khai nin canh t-su 36 tui, ngch binh thuc v c
Vnh-hu, lm i trng i nht, qun lng Tn-lc, m ng Tn-c. Ngy 23 thng 6 nm
nay, n b i trn v lng, ti m 25 chng canh t, nghe trong lng m nh lin thinh, n
vi dch mc Thung, cng hai tn lnh trong i l L-vn-Thng, -vn-T, ng xung ghe
cho i tip cu; ti gn nh thn trng Canh, th nghe n cp nh ly xung ghe i
mt ri. N hi cho ghe theo, ti lng Tn-c, thy trong rch i trng Lut c hai a trai
chng hai chic ghe be ra vm rch, n vi vn Thung, nghi quyt l ghe n cp em tang i
giu cho mt tch. N vi vn Thung h ln biu bt, mt thng chng ng ting ni l tn .
N lin biu tn Thng qua ghe bt tn tri li; tn khc xin tha th s tnh n ngha. N
vi vn Thung biu ng tri cho n tnh. Tn lin vo nh th Cm, hip cng i trng
Lut vi danh T, danh Tr, danh Vng c thy, em 15 quan tin cho bn n, xin lm thinh,
ng pht gic ra. N vi vn Thung chu n tin y, ri biu binh T, cho ghe tr v. N vi
vn Thung chia mi a l 5 quan 5 tin, cn li 4 quan chia hai cho vn Thng, vn T. N
giao cho vn Thng mt quan ri, cn vn T, th khng thy ti, m lnh phn. Nay vn T t
co, bt n, vi vn Thung, vn Thng, n xin chu ti.
Hi qua dch mc Thung, khai nin canh nhm-thn 29 tui, l dch mc lng Tn-c, cc
l khc cng chu y nh li vn Thnh khai.
Hi L-vn-Thng, khai nin canh k-mo 22 tui, ngch binh thuc v c Vnh-hu, l lnh
i nht. Nm nay ngy thng 5, n v ban m ngh, cn cc l, n chu cng y li vn Thnh,
vn Thung khai. Li trong lc theo bt n cp, vn Thnh l i trng n, vn Thung l dch
mc lng n, dng tnh n lt, phn n khng dm can gin; tin n lt 15 quan, vn Thnh,
vn Trung chia lm sao n khng bit. n ngy 26, vn Thnh c em cho n mt quan. Vn
Thnh li ni phn vn T vi n, mi a hai quan, vn Thnh xi ht ri, by gi giao
mt c quan, cn mt quan sau s giao. N ngho lm, n phi lnh mt quan. Nay vn T,
t co, bt hi n, n phi th thit.
Hi -vn-T, khai nin canh inh-mo 34 tui, ngch binh thuc v c Vnh-hu, l lnh
i nht. Ngy thng 5 nm nay, n v ban m ngh. m 25 thng 6, chng canh ba, n nghe
trong lng ni m hi mt, n vi i trng Thnh (hay l cai Thnh) hip cng L-vn-thng,
dch mc Thung ngi ghe i tip. Nghe n cp nh nh thn trng Canh ri xung ghe m
chy, ghe n tut theo ti lng Tn-c, gn rch xo, bn nh i trng Lut, thy hai ngi
trai chng hai chic ghe ra ming rch. Vn Thung, vn Thnh h ln biu bt, c mt a ln
ting xng l tn ; dch mc Thung, i trng Thnh biu binh Thng qua ghe bt tri. Tn
 nn n, xin n lo liu, vn Thnh, vn Thung bn ku binh Thng biu ng tri. Tn
tr vo nh m i trng Lut, mt chp i trng Lut vi tn T, tn Tr, tn Vng em ra
15 quan tin, xin phui pha. i trng Thnh, dch mc Thung chu, ri biu n vi binh Thng
cho em ghe v. N c vic v nh, i trng Thnh vi dch mc Thung chia tin y lm sao,
n khng bit r. N ngh li thn trng Canh trong lng b n cp; n gp n cp ti
nh th Cm; i trng Thnh, vi dch mc Thung li n tin m phui pha; nu n khng bo
co, sau pht gic, n phi ti chung, bi vy ti ngy 28 sng, n qua nh thn trng
Canh, hc ht cc chuyn. Thn trng Canh ni c qu nh vy, th phi lm cam oan, ri
lin i tha quan.
C li cc phm, l Trn-vn-Lut, Trn-vn-, Nguyn-Vn-Tr, Nguyn-vn-Vin, Phm-
vn-Vng, Nguyn-vn-Hu, c thy khai danh lng Gia-khnh, v ph Hong-an, c t
t cho tri ph y bt tch nn m gii qua cho c kit n. Tri ph Hong-an phc th rng
c hi thn trng Gia-khnh, chu tn c vo b, m khng c nh ca ti lng, tn y
ghe tri ni bun bn m n, lng tm khng ng.
C cc li phm l Nguyn-vn-Tr, Nguyn-vn-Bu, L-vn-Dng, Nguyn-vn-Sng, khai
rng m mng 6 thng 6 nm nay, chng n c hip bn vi danh Nng, l dn lng Ph-tr, v
tng Bo-thnh, ph Hong-o, c nh nh danh Liu, lng Tn-xun, ly ng ti vt chia
nhau, cc li. c t t cho ph Hong-o, bt tn y cng tch k gia sn n, cho c lm
n. Tri ph
y phc th, c li thn trng Ph-tr, xng rng Ch-vn-Nng, l dn b, ngho kh,
ghe tri ni bun bn kim n, vng trt kim tm m khng thy tng tch.
Hi s ch Phan-vn-Liu, khai rng: chnh l dn b c nh t ti lng Tn-xun, nh
n xa xm, c mt ci nh th Xun, l v sau n gn. Nm nay, thng 6, ngy mng 6, ti
t n i khi, c mt mnh n vi v n l th Qunh nh. m y chng canh ba, n nghe
ph ca sau, n thc dy th thy n uc sng la; n cp bt n, tri di gc ct; n ng
mp m, thy ng n cp trong ngoi c ng 20 a, cy rng, m ging hm ly ca
m i, b li mt on tre tm vng. n cp i ri v n m tri, n la lng. Khi y c r th
Xun ng mt nh vi th Xun, tn l Sm, chy ti trc. N li chy qua nh thn trng
lng gn m h hon, lng nh m em dn ti, ui theo n cp, tm khng ng du, ri
tr v nh n. N em mt on tre di chng 4 thc, ch l kh gii n cp b li vi mt
ng dy n cp tri n, trnh cho lng coi. Cc chc lng coi xt rng xe, ging hm, coi
ng sau nh bp, thy c mt ci ca m bt ra, m vch phn khng c du ph. Lng thy
tnh hnh nh vy, th nghi l n trm, khng chu th t mt h. Khi y n cn au cho nn
khng i ti nha mn m bo ng. Qua ngy mng 5 thng 7, c trt ti nha ni rng c bt
ng bn vn Tr, vn Vin n cp nh thn trng Canh, khai rng c nh nh n, dy n
phi ti nha m khai, cc li. Vy n phi ti nha m trnh khai cc vic cng k nhng vt n b
n cp r rng; li n c i theo th li, lnh l cng tng lng tm bt n cp, ti u bt
c tang, n nhn qu l ca n, n lm n nhn lnh ri. Cn thiu cc vt khc tnh tin
100 quan thit tin 92 quan, cn mt c thy l 252 quan.
Hi s ch L-vn-Canh, khai y nh li trong n co trnh. Cn khi n i theo m bt n
cp, n nhn c ti vt cng tin tang 16 quan; tin bn vn Thnh n hi l 15 quan, n
 nhn lnh ri; cn mt ti vt cc hng tnh tin 20 quan, tin thng dng 57 quan, c thy
l 77 quan.
Hi v con cc phm trn; hi cc thn trng lng s ti; cc l hi tra minh bch.
Vng thm Nguyn-vn-Tr, Nguyn-vn-Vin, Nguyn-vn-Hu, Phan-vn-Vng, bn a,
hai ln hip la n cp ly c ca; Nguyn-vn-Bu, Nguyn-vn-Son, ng-vn-T, Trn-
vn-Lut, L-vn-Dng, nm a, mt ln n cp c ti, u c phn tang, bt hi, chng n
u chiu khai r rng, qu l ng ti.
Knh y trong lut cng o mt khon rng: Vic n cp lm, m c ly ca, th chm
ht chng phn vi th, vi tng, cc li.
Vng ngh Nguyn-vn-Tr, Nguyn-vn-Vin, Nguyn-vn-Hu, Phm-vn-Vng, Nguyn-
vn-Bu, L-vn-Dng, Nguyn-vn-Son, ng-vn-T, Trn-vn-Lut, chn a u phi y lut
y m chm quyt. Cc a ngoi gi ghe, l Nguyn-vn-Qui, Nguyn-vn-Sng, Phm-
vn-Tim, inh-vn-Qun; a ng ngoi coi chng l Trn-vn-, c thy nm a, tr
Nguyn-vn-Qui giam au bnh m cht, cn bn a ngh phi ch ch nh ot. Tn
Hunh-vn-Sm nghe li Ch-vn-Nng xui mu n cp, n khi i, li ch v dn ng, thm
bo tin tc, ri tr v nh cho c chc vic; xt s dng tm thit l ng ght, ngh Hunh-
vn-Sm phi gim ti cng o c ti mt bc, x trng mt trm, y ba ngn dm, pht
ra a phn tnh Ngh-an m gi .
Bn Trn-vn-Thnh, -vn-Thung, ui theo gp n cp, khng bt, thun tnh n lt
m tha, n khi tra, u chiu khai r rng, thit l ng ti.
C theo mt lut Ngi phi i bt, theo bt ngi ti, c mt khon rng: Bng bit ch
ti nhn , m khng bt, th lm ti nh hn ngi ti mt bc, cc li. Tr vic n lt, tang
nh khng ng k, vng ngh ti Trn-vn-Thnh, -vn-Thung, xin lm nh hn vn Lut,
vn Tr, mt bc, l trng mt trm, y ba ngn dm. Hai a y ng mt lng, ng
phm mt ti, vng soi nm Minh-mng th 5, ngy thng 6, nh thn ngh tr li c mt
khon rng: H trong nhng a phm ti qun, ti lu, hoc c hai ba a ng lng, phm
ng mt n, th khi nh n, phi phn bit chc lng m pht khin cc li.
Knh vng ch chun nh rnh.
Vng ngh Trn-vn-Thnh phi pht ra a phn tnh H-tnh; -vn-Thung phi pht ra
a phn tnh Ngh-an, b lm cng vic. Tn L-vn-Thng, l tay sai vn Thnh, vn Thung,
khai trong lc n tin, n mun cn, m cn khng ng, sau vn Thnh a cho mt quan, li
lnh i, ri li lm thinh. Vng ngh L-vn-Thng phi chiu theo mt lut ngi mt xm
vi ch cha n cp, Tr gian bt t bit vic m khng th, gia thm mt bc, l trng 60
mt nm, hn mn giao v i ng.
Tn -vn-T i vi bn vn Thnh mt ghe, khng chu lnh tin lo lt, li c u
i th trc, ng xin min ngh cho n. Nguyn th Cm bit r hai a con hip la n cp
ly c ca em v nh th y m chia, li ly ba quan tin n cp cho, ri hip cng phn
tang hai con m chn giu ti nh, n khi tra cng chiu xng ngay. Knh vng iu l trong
lut cng o c mt khon rng: Cha anh, ch bt cng em t chung mt nh vi n
cp, bit vic, m li chia tang; nh a n cp phi trm quyt, th gim mt bc, lm
trng mt trm, y ba ngn dm, cc li. Vng ngh Nguyn-th-Cm phi chiu l y, trng
mt trm, y ba ngn dm; nhng ngh th y l n b, tui hn su mi, xin chiu l cho
thc bc trn l 4 ng cn 5 phn m em vo kho. Ti ch l Phm-vn-Liu, L-vn-Canh
khai b mt ca, mn no lnh v ri th thi: phn vn Liu mt cc hng tnh tin l 160
quan, li mt tin mt 92 quan, hip cng l 252 quan; phn L-vn-Canh mt cc hng tnh
tin l 20 quan, li mt tin mt 57 quan, hip cng l 77 quan. Phn tch k gia sn cc phm
c 351 quan 9 tin, ly ra 252 quan cp cho s ch Phm-vn-Liu; 77 cp cho s ch L-vn-
Canh, s ri, cn d 22 quan 9 tin, th em vo kho. binh trng ca n cp, bt ng,
phi tiu hy. Cn nhng a trn l danh Khoa, danh Diu, danh Thn, Nguyn-vn-Hunh,
Nguyn-vn-Nguyn, danh Hi, Ch-vn-Nng, Nguyn-vn-Knh, Nguyn-vn-Ti, Nguyn-vn-
, danh Lm, xin ngy no bt c s lm n.
Vng ngh cc thn trng lng Thanh-thy, Tn-xun vn vn u c ti cha dn lu, li
chng hay gic st, cho dn vy on n cp; vng chiu theo mt lut Bt ng vi trng,
u x trng 80. Cn ng-thnh-Ngon, l thn trng lng Tn-xun d d khng chu
th t c cho vn Liu, m li khng bo co, phi chiu mt lut Bt ng vi trng, gia hai bc
trng 100 v bi dch. V cc ngi khc khng can trong n ny th khng ni ti. Ch nh c
Vnh-hu, chc qun c, chc ph qun c cng sut i, mnh lm cai qun u mc, m
cho vn Lut, vn Thnh b tri m v, gy nn vic n cp, cc vin chc y u phi x
phn, tri huyn y khng dm ngh ti, cc li. Cai ph thn phc thm cc l cng u nhm
php, xin y nguyn ngh gi v, cc li.
Thn ng vng thm cc phm n cp, l Nguyn-vn-Tr, Nguyn-vn-Vin, Nguyn-vn-
Hu, Phm-vn-Vng, hai ln hip nhau n cp ly ng ca; Nguyn-vn-Bu, Nguyn-vn-
Son, L-vn-Dng, ng-vn-T, Trn-vn-Lut, nm a hip nhau n cp mt ln cng ly
ng ca, n khi tra u xng khai ngay, r rng l a c ti; vng ngh Nguyn-vn-Tr,
Nguyn-vn-Vin, Nguyn-vn-Hu, Phm-vn-Vng, Nguyn-vn-Bu, Nguyn-vn-Son, L-
vn-Dng, ng-vn-T, Trn-vn-Lut, c 9 a phi y lut cng o c ti, m chm quyt;
cn a ngoi gi ghe l Nguyn-vn-Sng, Phm-vn-Tim, inh-vn-Qun; a ng
ngoi coi chng l Trn-vn-, u khng vo nh m lc , cc a y c ng gim hay
khng, u nh ni n trn, thn ng xin knh vng ch dy. Nguyn-th-Cm bit hai con l
Trn-vn-Lut, Trn-vn- hip la n cp, ly c ca em v nh th y giu , ri li chu
ly ca tang, vic lm rt ng ch ght, xin khng cho th Cm thu thc, phi pht ra a phn
tnh Ngh-an, an tr. Cn c Vnh-hu chc th sai qun c l Nguyn-cu-Tng, th ph qun
c l Nguyn-vn-iu, chc cai i i nht c y l Nguyn-vn-Gio, phn lm qun sut,
u mc, m khng hay km thc, cho i trng Trn-vn-Lut, Trn-vn-Thnh, b i m
trn, li cho lnh v ban, l bn L-vn-Thng, gy nn vic n cp, chng c l khi ti.
Vng ngh Nguyn-cu-Tng, Nguyn-vn-iu, Nguyn-vn-Gio, xin chiu lut lm cai qun,
u mc khng nghim trong s km thc, x trng 80; nhng vy lc y Nguyn-cu-Tng,
Nguyn-vn-Gio c vic sai ra Kinh, nn xin gim mt bc, mi ngi x trng 70; chiu theo
cng ti, Nguyn-vn-iu, phi ging hai cp, Nguyn-cu-Tng, Nguyn-vn-Gio u ging
mt cp, u bay binh nh c. Cn cc l khc u tha hip, xin y theo li cai ph huyn
xt ngh, vng em cc l phc thm u ui lm sch dng tu, ci nh Lnh thnh on
nh.
Vng ch:
Cng phm l bn Nguyn-vn-Tr nhiu ln hip la n cp ly c ti vt, chia nhau,
tra ra u chiu xng r rng, ti tnh nng lm; vy tn Nguyn-vn-tr, Nguyn-vn-Vin,
Nguyn-vn-Hu, Phm-vn-Vng, bn a phm u phi trm quyt; tn Trn-vn-Lut mnh
lm i trng, li b i trn v, ch dn cho n cp, ng hnh cng phn tang, rt ng ti
nng; tn Trn-vn-Lut cng phi trm quyt. C nm a y, ch sang nm ht ngy cm
hnh, phi chnh php lin. a vi tng mt ln l Nguyn-vn-Bu, L-vn-Dng, Nguyn-vn-
Son, ng-vn-T, bn a u lm trm giam hu; a cm kh gii gi ghe l Nguyn-vn-
Sng, Phm-vn-Tim, inh-vn-Qun; a ngoi coi chng l Trn-vn-, c bn a u
gim ti cht, pht i sung qun, phi c B la ch m pht; bit vic m phn tang l
Nguyn-th-Cm, xt gi c, con n li phi ti cht, gia n cho Nguyn-th-Cm chiu theo l
m thu phc, cn bao nhiu th y ngh, knh vng.
Hnh b ng cung lc,
n n st tnh Vnh-long;
Tri huyn Di-minh vng c.

118. N GINH GIA TI.

Tn-bnh-ph quin tri ph, kim l Bnh-dng-huyn, ti chc Nguyn-hu-o,

Bm
V vic kin rung t, em li tiu khai kit ngh bm tng: nguyn ngy 28 thng 11 nm
nay, c tn L-vn-Ti l dn lng Ha-hng u n kin Trn-vn-Trc, l dn lng Ph-th,
ginh mt s rung ca c n l L-th-Thnh, ti chc c i lng tng cng ni v ti nha.
C n L-vn-Ti, l dn lng Ha-hng, thuc tng Dng-ha-thng, trnh rng: khi c
rut n lm bn vi Trn-vn-in, l cha Trn-vn-Trc, th b ni n c trch ra mt phn
rung 10 mu 5 so ti lng Ha-hng m cho c n, ly la m n. C n vi vn in
hn 10 nm, m khng con, qua nm th 11, vn in cht, c n lo vic cp tng mt mnh;
cn tn Trc th b nh m i vong ph, cha cht cng khng v. Cch hai nm sau, c n cht,
tuy c danh Trc nh, m vic tng tng, u nh n cng mt tay b ni n. By lu danh
Trc c vn kh c n li, chim c s rung c n, khng chu tr. Nay c n mt hn 4
nm, n mi i tha ti lng ti tng, c i trong thn tc, m x vic ln tng khng xui l
no. Bc lm n phi tha quan, nh lng quan thm xt, cc li.
Hi ra tin co l L-vn-Ti, khai rng: nin canh t-v 25 tui, qun lng Ha-hng, c
mt mnh n l chu rut L-th-Thnh; Trn-vn-Trc, chng c dnh dp ngha g m chon ly
rung c n, cc chuyn khc y nh trong n, cc li.
Hi ra danh Trc l b co khai rng nin canh qu-t, 27 tui, l dn lng Ph-th, thuc v
mt tng: cha n l Trn-vn-in, nguyn lng Ph-th, cht ri, bui trc ci m n
l Phm-th-Qu, nguyn lng Tn-sn, ra n, nui c 12 tui ri th m n cht. Cha n
chp ni v sau, l L-th-Thnh, th l m gh n, nguyn lng Ha-hng, ci hi l. Khi
m gh n v vi cha n, th b ngoi gh n c cho n mt ming rung hn 10 mu, ta lc
ti lng Ha-hng, c em vn kh lm tn m gh n m giao cho cha n phng th. Khi n
ln ln, thng thy cha n gia cng bi b s rung, cho mn cng ng thu. V cha n
lm bn vi m gh n cng lu nm, b ngoi gh n c cho t ming rung, mi giao
bit vn kh, ci b cho m gh n ng. Nay cha n cht, m gh n cng cht theo, u
gia ti li cho n n m phng t. N cng phi bi b ming rung, cng phi ng thu nh
khi cha n cn sng vy. Cn khi cha n cht, n mc l vic bun bn, v khng kp, c lng x
bit, vn chng phi l i vong ph, cc li.
Hi ra thn trng cng hng thn lng Ph-th u xng rng danh in, th Thnh,
nguyn trc lm bn vi nhau, chng c 10 nm, c ci hi gia lng. Li khai rung y
nguyn l rung ring ca L-th-Thnh. M th Thnh l th Cm hn 70 tui, lng Ha-
hng, c giao mt xp vn kh, ci b cho L-th-Thnh, thng c ng thu cho lng chng
ti. Cn danh Trc, l con gh th Thnh, th c ghe c thng hay i c min trn, mt i
thng mi v nh, cc li.
Hi ra thn trng, hng thn lng Ha-hng khai rng s rung 10 mu y nguyn l
rung V-th-Cm, l n b ga lng chng ti, mua ca danh Thng, cng l ngi trong
lng, c lu vn kh; sau th Cm mi cho con, l L-th-Thnh, cng ci b cho L-th-Thnh, c
lng chng ti th thin, cc li.
Hi ra cai tng Dng-ha-thng, l Nguyn-vn-Tr trnh rng tra b lng Ha-hng cng
tra vn kh rung y qu l rung ring L-th-Thnh. L-vn-Ti thy c rut n lm bn vi
danh in, m khng con; nay c n cht mn tang, ngy thng 10 nm ngoi, n c tha m
i rung c n li, ci li.
Hi ra thn tc bn danh Ti l L-vn-c, V-vn-Son u xng rng rung y vn l
rung ca b ni danh Ti, c vn kh lm chng, danh Trc l con gh ginh ly m n lu
nm, by gi danh Ti tng rng vt qui c ch, ca ch phi v cho ch, cc li.
Hi ra thn tc danh Trc, l Trn-vn-Hay, Trn-vn-Nay, u khai rng t danh in lm
bn vi th Thnh, th thng thy danh in lo bi b s rung cng chu thu cho lng, nghe
th Cm giao t s rung cho v chng danh in. Cn danh Trc th thng phng dng m
gh cng nh m rut, cho n khi m gh n cht ri, n cng gi nhang khi cng cp theo
cha n, cc li,
Cc l trc ny c xt tra.
Tra xp vn kh rung kin, nguyn trc l ca L-vn-Thng, mua ca Phm-vn-c, lu
vn kh bn on mi cho V-th-Cm, sau ci chnh cho L-th-Thnh, qu l rung ring L-
th-Thnh, nguyn chng phi l rung t ph lu li, cng chng phi l rung hng ha,
tuyt t.
Tra ra Trn-vn-in cht ri, bui lm bn vi L-th-Thnh, l con gi cng cht ri,
tuy l chp ni, m cng c ci hi, khng phi l cu hp.
 Vng chiu theo cu tc , ch phn v tam ph bt mu, L-th-Thnh qu l k mu
danh Trc, y Vi ph chi th, th l Vi t chi mu. V danh in cht cch ba nm, th Thnh li
cht theo, th cng l tng nht, trn ngha v chng, sng th ng tch ng sng, thc th
ng quan ng quch.
Vng tra mt lut b, ch ni v vic lp ch t, trong iu l c dy phi c Chiu mc
tng ng, danh L-vn-Ti tuy l chu rut th Thnh, ku th Thnh bng c rut, v bn
h ni chm chm, m ngt gi c chng, phi tng chng. L-vn-Ti chng c l th c m
b ging.
Vng ngh s rung 10 mu y phi v Trn-vn-Trc lm ch, ly hoa li m cng k mu
cng l cng cha, lm hng ha cho L-th-Thnh.
Ti chc sin ngha cc u, cha bit hip l cng khng, knh em cc vic nguyn do, bm
trnh ng nh thm on.
V th l n ny t ngy 28 thng 11 nm ngoi, n ngy 12 thng ging nm nay th hon
kit. K t ngy th l cho ti hon kit l mt thng 14 ngy, tr t phong n cho ti khai n
ht 17 ngy, cn li c 27 ngy.
T-c thp nh nin, chnh ngot thp nh nht.
Tn bnh ph n.

119. N GINH RUNG HNG HA.

Tn-bnh-ph tri ph, kim l bnh-dng-huyn, ti chc Nguyn-hu-Thng.

Bm,
V vic hng ha, vng a li thm ngh hi tra, ng nh quan trn thm lng:
Nguyn trong ht Bnh-dng, tng Bnh-tr-thng, lng Bnh-ha, c tn L-vn-Cao u
n kin ch rut n l L-vn-Hu ginh mt phn rung hng ha 20 mu, ti chc i c
tin b, chng chng m hi.
Chiu theo n L-vn-Cao trnh rng: ng ni n l L-vn-Hng, sanh ra c hai ngi con
trai, trng nam L-vn-Tnh, l cha n, th nam L-vn-Hu, l ch n. Nguyn ng ni n c
khai khn ng 50 mu tho in, ti lng Ph-m-ty, v tng Dng-ha-h. Cha n cht
sm. Ti nm tn-t, ng ni n gi yu, mi lm tng phn s rung, c thn tc cng lng
tng s ti lm chng, ly 30 mu chia hai cho hai con, phn cha n th v n n lnh, cn 20
mu th ng ni n li m dng gi, sng th n dng, cht th lo vic cp tng, cng lm
hng ha.
Ti nm qu-v, thng 4, m n l Trn-th-Phc, qun lng Thanh-ba, thuc v huyn
Phc-lc, au nng, n phi i chy thuc, chng d ng ni n cng au nng, n nghe tin
lin tr v th ng ni n cht ri, n chu tang, chn ct ng ni n ri li phi i nui m, qua
thng 7 m n cht, n phi li lu ngy.
 T y ch rut n l L-vn-Hu ginh ly rung hng ha cho ti by gi l ba nm, mi
nm cho mn la 400 gi. N c hi ch n m lnh rung y li, ch n ni ng ni n c
tri rung y cho ch n n m phng t; li ni khi ng n au, n khng hu h thuc
thang, b m i x khc, bt ti n tht hiu, khng c n hng ha, c lm n phi nh
quan on dy, cc li.
Hi ra L-vn-Cao, l tin co, khai rng nin canh 24 tui, qu cha lng Bnh-ha, v
huyn Bnh-dng; qu m lng Thanh-ba, v huyn Phc-lc, chnh l con mt L-vn-Tnh,
cng l chu ch tn L-vn-Hng. Nm qu-v thng 4, m n au nng, n phi i nui, qua
thng 7 m n cht, n phi li m chu tang; song khi ng ni n cht, l ngy thng 6 n c
tr v m chu tang. Cn khi ng ni n au, n mc nui m n, phn th xa khng hay ng
n au, nhng vy vic nui dng ng ni n, n cy c ch n l L-vn-Hu, khng phi l
b, cc li.
Hi ra danh Hu, l L-vn-Hu, l b co khai rng nin canh 47 tui, qun lng Bnh-ha,
thuc huyn Bnh-dng. T thng 5, nm qu-v, cha n l danh Hng au nng, qua 20
thng su nm y th cht. Chu n l danh Cao b i ht khc, cch xa t qun, cho n khi
cha n cht ri danh Cao mi tr v. Khi cha n au khng thy danh Cao nui dng, cc kh
c mt mnh n chu, bii vy khi cha n gn cht, c tri phn hng ha cho n, vn
chng phi l t n ginh n vi chu, cc li.
Hi ra chng nhn, V-vn-Hi, nin canh 45 tui, l thn trng lng Ph-m-ty; Nguyn-
vn-Hu, nin canh 46 tui, l hng thn, Nguyn-vn-Y, nin canh 44 tui, l hng ho, u
l dch mc lng Ph-m-ty, khai rng nm tn-t, ngy thng 2, danh Hng l ch rung
trong lng, lm t tng phn, c mi lng chng ti lm chng, chia mt s tho in 50 mu
lm hai phn, mt phn 30 mu chia cho hai con, l danh Tnh, danh Hu, mi ngi 15 mu;
phn danh Tnh cht ri, th giao cho con trai l danh Cao lnh lm ca ring. Cn 20 mu
th lm phn dng lo, danh Hng sng th n, cht th lo cp tng cng lm hng
ha cho danh Hng, n khi danh Hng cht, s th lm sao, lng chng ti xa, khng r,
cc li.
Hi ra L-vn-Cht, l cai tng Dng-ha-h, nin canh 50 tui, qun lng Phc-thnh;
Phm-ng-o, l ph tng, nin canh 48 tui, qun lng c-hng, u trnh rng: hi
danh Hng cn sng lm tng phn s rung Ph-m-ty c mi chng n lm chng. Li
khai cng y nh li lng Ph-m-ty, cc li.
Hi ra thn tc, l L-hu-Hng, nin canh 62 tui, qun tng An-thy, lng Bnh-thung,
khai rng: nm tn-t thng hai, khng nh ngy, danh Hng lm t tng phn rung cho hai
con, l danh Tnh, danh Hu, c n d vic. Phn danh Tnh, l trng nam, cht sm, th v
con l danh Cao, lnh.
n khi danh Hng cht, cng c n ti, thy danh Hu, danh Cao, c ch chu u lo vic
cp tng. Mi khi k lp cho danh Hng, danh Hu cng c mi thn tc. Cn s danh Cao i
lng Thanh-ba, bn huyn Phc-lc m nui m n c tht hiu l g, trong thn tc khng r,
cc li.
Cc l trc ny c xt tra.
 Tra giy tng phn lm ra minh bch, c lng tng th chng.
Tra ra danh Cao, qu l con trng nam, cng l chu ch tn L-vn-Hng. ng ni au
khng lo nui dng, b m i xa, n i danh Hu l ch n ginh ly phn hng ha, l ti
n li o thn hn; nhng lun thin tnh, mu t ch thn, m n au nng phi cht, n i
nui m, cng l hiu, cn khi ng ni n cht, n lin tr v nh chu tang, th chng phi l
tht hiu,
Tra ra danh Hu, mnh lm ch rut danh Cao, trong lc ng n cht, m n xa cng au
gn cht, n v m chn ng ri, th i nui m, cng l vic hiu, li sanh tm ginh phn
hng ha cho ti ba nm, trong thn tc khng ai bit lm sao danh Cao phi mt hng
ha; cn s ni rng c li tri, th l vic v bng, l phi truy la mn thng nin m tr
li.
Vng chiu h lut cng iu l Minh-mng, nm th 17, ni nht khon c ni rng: php
lp t phi c trng nam trc.
Vng ngh L-vn-Hu, l th nam, L-vn-Cao, l con L-vn-Tnh, th l con ngi trng
nam cng l ch tn tha trng, phn rung 20 mu phi v L-vn-Cao n m phng t cho
ng ni n. Cn s L-vn-Hu ginh n hng ha ba nm, tra ra trong ba nm u c lm
vic gi qui, chng phi l n khng, la mn ba nm nghi hu cho L-vn-Hu, phi tr
rung hng ha m thi.
Ti chc sin ngh cc iu, cha bit nhm l cng chng, knh by cc vic nguyn do, ng
nh quan trn thm nh.
CHUNG.
 Ch thch

[1] Tin-kin l ng Bnh-t sch ni sng 800 tui, ngi hin i nh Thng.

[2] Bc tc l co gt, lm bc m n.

[3] Gi th l mn tay.

[4] Chnh chuyn trong sch ni l c ngi ta cho thy T-sn, tn u bp lm tht m n
ti, ri kim iu ni di.
[5] Vn hi l ko li.

[6] Tm v mt mi.

[7] Trn-ging-trai c cu th rng: ng kin hong hnh, nghi th to; bt tri cng t, tht
v trng.
Thch nm: chn thy nghnh ngang ng l nng; chng hay cng t thit khng lng.
[8] Thu xa nc Ng ln nc Trnh, ng Thn-bao-t qua vin binh nh Tn, c ng
khc ti n nh Tn by ngy m, nh Tn mi chu sai binh i nh gip.
[9] Coi tp th nht, qun t ngi rng l n trm.

[10] Tin ku l khng phng huinh, ku chi l anh hai.

[11] Con ngi cht th thnh qu, Nhn t vi qu .

[12] L-tin th l L-ng-Tn, cng l mt v trong tm ng tin, hay xung ci trn, cng
gi l L-thun-dng.
Mc lc
69. CHUYN K-VIN.
70. THANH D VN CHUNG (m thanh nghe chung).
71. NG T, B NGUYT.
72. O CHCH.
73. QUN T KH KHI D K PHNG (Ngha l c th m di ngi qun t c
74. CHUYN TRANG-T
75. KHC LN.
76. CHUYN NGHA HU. (Kh c ngha)
77. CHUYN HAY
78. MUA CUA
79. CH NG
80. CHUT CNG
81. QUN M HNG
82. CHUYN NG VU TRUNG THNG.
83. CHUYN VNG-T-AN.
84. TRA N.
85. TRA N (TH HAI).
86. CHIM TR TH.
87. CHIM HNG.
88. CHUYN VOI.
89. CHUYN TN T.
90. CHUYN TN GIP.
91. BI TIN.
92. M CHNG TI CHO NNG DU
93. THAM TH THM.
94. TH MAY.
95. CHUYN MT NGI LO LM QUAN.
96. TN TT CHN.
97. A L.
98. MNG HUNH LNG (La k).
99. TRNG BT LNG.
100. H N TRM
101. X KIN.
102. LNG-TNG-NH.
103. CHUYN H .
104. NG HUYN LM TRI.
105. TUYT XUNG MA H
106. NGI TA HA RA HEO.
107. NG NG NG TRI.
108. N TRM BNH VNG.
109. CHUYN I (K VIN.)
110. NHN TNH.
111. LI NI HAY (CHUYN K VIN.)
112. PHP DY CON.
113. N TU V VIC HO GIAN.
114. N BM V VIC N TRM.
115. N LAI LCH BT MINH,
116. N N TRM.
117. N TU V VIC N CP.
118. N GINH GIA TI.
119. N GINH RUNG HNG HA.