Marek Jekel

Pozna
przeszo
Wiek XX
Zakres
podstawowy

Program nauczania do historii dla szk

ponadgimnazjalnych

nowa
2
 Spis treci

1..............................................................................................................O

glna charakterystyka programu..................................................................................3

2..............................................................................................................Z

godno programu z podstaw programow ksztacenia oglnego..............................3

3..............................................................................................................Tr

eci przedmiotu historia zawarte w podstawie programowej ksztacenia oglnego......4

4.............................................................................................................Ce

le ksztacenia i wychowania......................................................................................... 7

5.............................................................................................................M

ateria nauczania wraz z odniesieniami do podstawy programowej............................. 9

6.............................................................................................................Pr

ocedury osigania szczegowych celw edukacyjnych...............................................26

7.............................................................................................................Pr

oponowane formy kontroli oraz metody oceny osigni uczniw...............................32

3
1.OGLNA CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU

Prezentowany program nauczania jest zgodny z zaoeniami zawartymi w

Rozporzdzeniu Ministra Edukacji Narodowej z 23 grudnia 2008 r. w sprawie
podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz ksztacenia oglnego
w poszczeglnych typach szk (DzU z 15 stycznia 2009 r., nr 4, poz. 17), a
take wytycznymi zamieszczonymi w Rozporzdzeniu MEN z 8 czerwca 2009 r.
0 dopuszczeniu do uytku szkolnego programw wychowania przedszkolnego i
nauczania, a take podrcznikw (DzU z 10 czerwca 2009 r., nr 89, poz. 730).

Program odnosi si do treci podstawy programowej czwartego etapu edukacyjnego w

zakresie podstawowym w pierwszej klasie szkoy ponadgimnazjalnej oraz okrelonych w
tym dokumencie umiejtnoci ucznia. Materia, do ktrego odnosi si program, koczy
cykl nauczania rozpoczty w gimnazjum i obejmuje fakty z historii XX w. Realizacj tych
treci przedmiotowych uatwi podrcznik Pozna przeszo. Wiek XX" oraz bogata
obudowa dydaktyczna.
Gwnym celem programu nauczania Pozna przeszo. Wiek XX" jest wspomaganie
ksztacenia modziey wiadomej dziedzictwa kulturowego i miejsca w demokratycznym
spoeczestwie. Publikacj przygotowano dla nauczycieli pierwszych klas szk
ponadgimnazjalnych prowadzcych zajcia dydaktyczne z historii w zakresie
podstawowym. Realizacja programu bdzie przebiegaa zgodnie z porzdkiem
chronologicznym, z uwzgldnieniem ujcia problemowego, co umoliwi przekazanie
uczniom niezbdnej wiedzy o wydarzeniach XX w. Akcent pooono zwaszcza na
zagadnienia zwizane z szeroko rozumianym dziedzictwem kulturowym,
personalistycznym przedstawianiem procesu dziejowego, a take edukacj regionaln. W
aspekcie regionalnym odwoano si do dowiadcze rodzinnych i rodowiskowych
uczniw. Program umoliwia take nauczycielowi pogbianie wiedzy i umiejtnoci
uczniw w zakresie analizy rde historycznych, pozwala realizowa nauczanie
holistyczne, uwzgldniajce wspprac z nauczycielami innych przedmiotw. Dziki
zaprezentowaniu rnych sposobw interpretacji historii moliwe jest uwiadomienie jej
ponadprzedmiotowoci oraz podkrelenie znaczenia samodzielnego mylenia oraz
tolerancji.
Historia Polski, cho czciowo wyodrbniona, zostaa cile skorelowana z dziejami
powszechnymi, ktrych jest integraln czci. Widoczne jest to zwaszcza w kwestiach
procesw historycznych
1 wkadu Polakw w dorobek cywilizacji europejskiej.
Celem programu jest nie tylko pomoc nauczycielom w przygotowywaniu uczniw do
nauki historii w zakresie rozszerzonym, lecz take umoliwienie ksztacenia umiejtnoci
ponadprzedmiotowych u osb, ktre wybior inny profil ksztacenia. Dziki propozycjom
zastosowania metod aktywizujcych program uatwia inicjowanie samodzielnego
zdobywania wiedzy przez uczniw oraz ksztatowania ich zainteresowa.

2.ZGODNO PROGRAMU Z PODSTAW PROGRAMOW KSZTACENIA

OGLNEGO

4
 Nowa podstawa programowa pozwala na przeprowadzenie pogbionej analizy wydarze
i zjawisk XX w. Zawarta w niej propozycja cezur czasowych jest zgodna z rozwizaniami
obowizujcymi w dwudziestowiecznej historiografii. Umoliwiaj one omwienie historii
XX i pocztku XXI w. bez koniecznego do tej pory popiechu, ktry wiza si z tym, e w
ostatniej klasie szkoy ponadgimnazjalnej zajcia lekcyjne koczyy si ju w kwietniu.
Dziki tej zmianie uczniowie bd mogli lepiej zrozumie otaczajc ich rzeczywisto
spoeczn, polityczn i kulturow. Nauczyciele powinni zwrci szczegln uwag na
wiedz i umiejtnoci, ktre pozwol uczniom aktywnie

5
uczestniczy w sporach dotyczcych wanych problemw XX w. oraz pomog w
ksztatowaniu postaw wiadomych obywateli Rzeczypospolitej Polskiej.

W tabeli przedstawiono liczb jednostek lekcyjnych przypadajcych na poszczeglne

okresy historii powszechnej i historii Polski XX w.

Cezury czasowe i propozycje liczby jednostek tematycznych

Materia nauczania Liczba jednostek
tematycznych
wiat po I wojnie wiatowej 6
II Rzeczpospolita 8
II wojna wiatowa 6
Polacy podczas II wojny wiatowej 5
Polska i wiat po II wojnie wiatowej 7
Polska i wiat w II poowie XX w. 8
Upadek komunizmu - wiat w nowej epoce 5

3. TRECI PRZEDMIOTU HISTORIA W PODSTAWIE PROGRAMOWEJ KSZTACENIA

OGLNEGO
Na realizacj treci nauczania przedmiotu historia w szkole ponadgimnazjalnej
przewidziano w klasie pierwszej 2 godziny w tygodniu. Poniej przytoczono fragment
rozporzdzenia dotyczcy celw i treci nauczania historii (DzU z 15 stycznia 2009 r., nr 4,
poz. 17).

Cele ksztacenia - wymagania oglne:

I. Chronologia historyczna:
- ucze porzdkuje i synchronizuje fakty z historii powszechnej oraz dziejw ojczystych,
dostrzega zmienno i dynamik wydarze, a take cigo procesw historycznych.

II. Analiza i interpretacja historyczna:

- ucze analizuje wydarzenia, zjawiska i procesy historyczne w kontekcie epoki,
uwiadamia sobie zalenoci pomidzy rnymi dziedzinami ycia spoecznego, rozpoznaje
rodzaje rde, ocenia ich przydatno do wyjaniania problemw historycznych, dostrzega
wielo perspektyw badawczych oraz rozmaite moliwoci interpretacji historii i ich
przyczyny.

III. Tworzenie narracji historycznej:

- ucze tworzy narracj historyczn w ujciu przekrojowym lub problemowym, dostrzega
problem i buduje argumentacj, uwzgldniajc rne aspekty procesu historycznego,
selekcjonuje i hierarchizuje oraz czy informacje pozyskane z rnych rde.

Treci nauczania - wymagania szczegowe:

6
1. Europa i wiat po I wojnie
wiatowej.
Ucze:
1.1. opisuje nastpstwa wojny, dzieli je na polityczne, gospodarcze, spoeczne i
kulturowe,
1.2. wyjania cele powoania i charakter Ligi Narodw,
1.3. tumaczy polityk mocarstw wobec Niemiec po zakoczeniu I wojny wiatowej.

2. Odrodzenie pastwa polskiego po I wojnie

wiatowej.
Ucze:
2.1. opisuje odrodzenie pastwa polskiego, jego granice i ssiadw,
2.2. przedstawia i ocenia postanowienia traktatu wersalskiego dotyczce Polski,
2.3. porwnuje cele i skutki powstania wielkopolskiego oraz trzech powsta lskich,
wyjania przyczyny i opisuje nastpstwa wojny polsko-bolszewickiej,
2.4. charakteryzuje ustrj polityczny II Rzeczypospolitej na podstawie konstytucji
marcowej z 1921 r.,
2.5. wskazuje czynniki utrudniajce proces integracji odrodzonego pastwa polskiego,
2.6. wyjania cele i skutki reformy W. Grabskiego,
2.7. ocenia wkad J. Pisudskiego i R. Dmowskiego w odbudow pastwa polskiego.

3. Kryzys demokracji w Europie

Zachodniej.
Ucze:
3.1. przedstawia okolicznoci oraz nastpstwa dojcia do wadzy B. Mussoliniego i A.
Hitlera,
3.2. porwnuje faszyzm z nazizmem, uwzgldniajc kwestie organizacji pastwa,
ideologii oraz polityki wobec spoeczestwa,
3.3. omawia i ocenia polityk pastw europejskich wobec Hitlera, wskazuje jej
uwarunkowania.

4. System totalitarny w
ZSRR.
Ucze:
4.1. opisuje okolicznoci dojcia do wadzy J. Stalina,
4.2. opisuje zmiany polityczne, spoeczne i gospodarcze w ZSRR po dojciu do wadzy
Stalina, z uwzgldnieniem uprzemysowienia kraju, kolektywizacji rolnictwa wraz z jej
nastpstwami (wielki gd) i wielkiej czystki,
4.3. porwnuje totalitarne systemy hitlerowskich Niemiec i stalinowskiego Zwizku
Radzieckiego.

5. Kryzys demokracji parlamentarnej w

Polsce.
Ucze:
5.1. wyjania przyczyny i skutki przewrotu majowego,

7
5.2. porwnuje gwne postanowienia konstytucji marcowej z 1921 r. i konstytucji
kwietniowej z 1935 r.,
5.3. wymienia charakterystyczne cechy rzdw sanacji, wskazuje rnice midzy
demokracj parlamentarn a rzdami autorytarnymi,
5.4. opisuje gwne kierunki polityki zagranicznej II Rzeczypospolitej.

6. Gospodarka i spoeczestwo II
Rzeczypospolitej.
Ucze:

8
6.1. przedstawia struktur spoeczn, narodowociow i wyznaniow odrodzonego
pastwa polskiego, dostrzega przyczyny konfliktw spoecznych i narodowociowych,
6.2. porwnuje przejawy kryzysu gospodarczego na wiecie i w Polsce, wskazuje jego
specyficzne cechy,
6.3. opisuje osignicia gospodarcze w II Rzeczypospolitej, w tym budow portu w
Gdyni i utworzenie Centralnego Okrgu Przemysowego,
6.4. omawia gwne osignicia z dziedziny kultury i nauki w II Rzeczypospolitej.

7. II wojna wiatowa.
Ucze:
7.1. wyjania polityczne, spoeczne i gospodarcze przyczyny wybuchu II wojny
wiatowej,
7.2. omawia pooenie midzynarodowe Polski w przededniu wybuchu II wojny
wiatowej,
7.3. ocenia konsekwencje zawarcia paktu Ribbentrop-Mootow,
7.4. sytuuje w czasie i przestrzeni etapy oraz fronty II wojny wiatowej, wskazuje jej
momenty przeomowe,
7.5. przedstawia przyczyny i skutki Holokaustu, opisuje przykady oporu ludnoci
ydowskiej,
7.6. przedstawia okolicznoci powstania koalicji antyfaszystowskiej, porwnuje
postanowienia konferencji w Teheranie, Jacie i Poczdamie,
7.7. omawia bezporednie skutki II wojny wiatowej, dzielc je na polityczne,
spoeczne, gospodarcze i kulturowe, z uwzgldnieniem przesiedle ludnoci w rodkowej
Europie.

8. Ziemie polskie pod dwiema

okupacjami.
Ucze:
8.1. porwnuje cele oraz metody polityki niemieckiej i radzieckiej w okupowanej
Polsce,
8.2. opisuje struktur polityczn i wojskow oraz dziaalno Polskiego Pastwa
Podziemnego, ocenia historyczn rol Armii Krajowej,
8.3. wyjania przyczyny i opisuje skutki wybuchu powstania warszawskiego, ocenia
postaw aliantw i Zwizku Radzieckiego wobec tego zrywu,
8.4. analizuje zmiany terytorialne, straty ludnociowe, kulturowe i materialne Polski
poniesione w nastpstwie II wojny wiatowej.

9. Sprawa polska w czasie II wojny

wiatowej.
Ucze:
9.1. przedstawia okolicznoci powstania oraz dziaalno polskiego rzdu na
uchodstwie,
9.2. omawia udzia Polakw w wysiku militarnym aliantw, sytuuje w czasie i
przestrzeni dziaania wojsk polskich na rnych frontach wojny,
9.3. ocenia polityk mocarstw wobec sprawy polskiej w czasie II wojny wiatowej.

9
10.wiat po II wojnie
wiatowej.
Ucze:
10.1. wyjania przyczyny i skutki rozpadu koalicji antyhitlerowskiej, opisuje pocztki
zimnej wojny,
10.2. opisuje okolicznoci oraz ocenia skutki powstania NRD i RFN,
10.3. charakteryzuje sojusze polityczno-militarne NATO i Ukadu Warszawskiego, sytuuje
je na mapie,

10
10.1. wymienia pastwa pozostajce w strefie wpyww ZSRR, przedstawia wydarzenia
na Wgrzech w 1956 r. i w Czechosowacji w 1968 r.,
10.2. opisuje proces dekolonizacji oraz ocenia jego nastpstwa, uwzgldniajc rol ONZ,
10.3. wyjania znaczenie soboru watykaskiego II dla przemian w Kociele katolickim w
2. po. XX w.,
10.4. omawia konflikty zimnej wojny, w tym wojny w Korei, Wietnamie i Afganistanie
oraz kryzys kubaski, uwzgldnia rol ONZ,
10.5. wyjania przyczyny i charakter konfliktu bliskowschodniego,
10.6. omawia przemiany w Chinach po II wojnie wiatowej,
10.7. opisuje, wyjania i ocenia przemiany polityczne i spoeczno-gospodarcze w ZSRR w
latach
1945-1991,
10.11. charakteryzuje przemiany spoeczno-polityczne w Europie rodkowo-
Wschodniej w 1989 r.,
10.12. opisuje zmiany kulturowe i spoeczne na wiecie po II wojnie wiatowej,
10.13. przedstawia cele i gwne etapy rozwoju Unii Europejskiej.

11.Polska w systemie
komunistycznym.
Ucze:
11.1. wyjania okolicznoci przejcia wadzy w Polsce przez komunistw,
11.2. omawia system represji stalinowskich w Polsce, ocenia jego skutki,
11.3. przedstawia realia gospodarcze i spoeczne w PRL-u,
11.4. porwnuje przyczyny i skutki kryzysw z 1956 r., 1968 r., 1970 r. oraz 1976 r.,
11.5. ocenia polityczn i spoeczn rol Kocioa katolickiego w PRL-u.

12.Rozkad systemu komunistycznego w Polsce - polska droga do

suwerennoci.
Ucze:
12.1. wyjania znaczenie pontyfikatu Jana Pawa II dla przemian politycznych w Polsce,
12.2. wyjania przyczyny i skutki wydarze sierpniowych z 1980 r., ocenia rol
Solidarnoci w przemianach politycznych i ustrojowych w kraju,
12.3. przedstawia okolicznoci wprowadzenia i nastpstwa stanu wojennego,
12.4. wymienia i tumaczy najwaniejsze postanowienia okrgego stou,
12.5. charakteryzuje przemiany polityczne, spoeczno-gospodarcze i kulturowe po 1989
r.,
12.6. przedstawia okolicznoci i ocenia znaczenie wstpienia Polski do NATO oraz Unii
Europejskiej.

4. CELE KSZTACENIA I WYCHOWANIA

Niniejszy program, przygotowany zgodnie z podstaw programow, zawiera
szczegowe cele ksztacenia i wychowania. Maj one umoliwi uczniom pogbienie
mylenia historycznego poprzez zrozumienie poj oraz wanych zjawisk historycznych o
rozmaitym podou, a take dostrzeenie ich wpywu na wspczesno. Pozwoli to na
ksztatowanie wiadomych, aktywnych postaw obywatelskich i patriotycznych uczniw.

11
A. Cele ksztacenia
1. W zakresie
wiedzy:
- sytuowanie wydarze i procesw w czasie oraz przestrzeni, wskazywanie faktw i
procesw ksztatujcych wspczesno,
- wskazywanie roli jednostek w ksztatowaniu wydarze XX w.,

12
- poznawanie dziejw swojej maej ojczyzny" na tle wydarze i procesw zachodzcych
w Polsce i na wiecie.
2. W zakresie umiejtnoci:
- analizowanie przyczyn i skutkw wydarze oraz procesw historycznych,
- czerpanie wiedzy z analizy map i planw,
- rozrnianie typw rde historycznych,
- ksztatowanie umiejtnoci krytycznej analizy rde historycznych,
- odrnianie faktw od opinii, wypracowywanie obiektywnej oceny wydarze i procesw
historycznych,
- czenie informacji z rnych dziedzin nauki,
- przygotowywanie wypowiedzi publicznych,
- dokonywanie samodzielnej oceny wydarze i procesw historycznych,
- przedstawianie wydarze i procesw historycznych w porzdku przyczynowo-
skutkowym,
- hierarchizowanie wydarze i procesw historycznych,
- poszukiwanie i selekcja rde informacji.

3. W zakresie wiadomoci historycznej (rozumienia wydarze i procesw

historycznych):
- rozumienie poj historycznych i posugiwanie si nimi,
- dostrzeganie rnorodnoci kulturowej wspczesnego wiata,
- zauwaanie zwizkw midzy histori regionu, Polski i Europy,
- ocenianie zjawisk historycznych, wydarze wspczesnych, procesw kulturowych,
spoecznych, gospodarczych i politycznych, porzdkowanie wiedzy zgodnie z procesem
historycznym,
- nabywanie umiejtnoci wykorzystywania wiadomoci historycznych przy analizie
wydarze wspczesnych, procesw kulturowych, spoecznych, gospodarczych oraz
politycznych.

B. Cele wychowania:
- ksztatowanie postaw patriotycznych,
- utrwalanie szacunku do symboli narodowych,
- ksztatowanie przywizania do swojej maej ojczyzny",
- doskonalenie umiejtnoci pracy w zespole,
- rozwijanie szacunku wobec dokona poprzednich pokole,
- pogbianie postaw obywatelskich,
- ksztatowanie postaw solidarnoci.

13
5. MATERIA NAUCZANIA PROGRAMU WRAZ Z ODNIESIENIAMI DO PODSTAWY PROGRAMOWEJ
Materia nauczania zosta uoony chronologicznie i pogrupowany w dziay problemowe, ktrych celem jest rozwijanie u uczniw umiejtnoci
mylenia historycznego. Pooono tu akcent na dzieje Polski, przedstawione w kontekcie wydarze z historii powszechnej, a take na elementy
dziejw regionalnych.

Rozdzia I: wiat po I wojnie wiatowej

Temat Materia nauczania
Odniesienia do podstawy programowej.

Ucze:
1. System wersalski - postanowienia traktatu wersalskiego - opisuje nastpstwa wojny, dzieli je na
- powstanie Ligi Narodw polityczne, gospodarcze, spoeczne i kulturowe
- Niemcy po I wojnie wiatowej (1.1)
- traktaty z pozostaymi pastwami centralnymi (Austri, Wgrami, - tumaczy polityk mocarstw wobec Niemiec
Bugari, Turcj) po zakoczeniu I wojny wiatowej (1.3)
- rewolucje w Niemczech i na Wgrzech - przedstawia i ocenia postanowienia traktatu
- rozpad Austro-Wgier, powstanie nowych pastw w Europie: wersalskiego dotyczce Polski (2.2)
Polski, Czechosowacji, Krlestwa SHS (Jugosawii), Litwy, otwy,
Estonii, Finlandii
- nowy ukad si w Europie
- znaczenie terminw: system wersalski, demilitaryzacja, Liga
Narodw, Republika Weimarska, plebiscyt
2. Odbudowa - skutki I wojny wiatowej (kryzys gospodarczy, zniszczenia wojenne, - opisuje nastpstwa wojny, dzieli je na
powojenna i wielki bezrobocie, konflikty spoeczne) polityczne, gospodarcze, spoeczne i kulturowe
kryzys - powstanie i dziaalno Ligi Narodw (zasady jej funkcjonowania i (1.1)
skad) - wyjania cele powoania i charakter Ligi
- problemy narodowociowe, rozwj i kryzys demokracji w Europie Narodw (1.2)
- pierwsze koncepcje zjednoczenia Europy (R. Coudenhove-Kalergi - - porwnuje przejawy kryzysu gospodarczego
Paneuropa) na wiecie i w Polsce, wskazuje jego

14
- przyczyny i przebieg wielkiego kryzysu gospodarczego (mechanizmy specyficzne cechy (6.2)
gospodarcze, bezrobocie, kryzys instytucji pastwa)
- metody walki z kryzysem (New Deal, rola prezydenta F.D. Roosevelta)

15
 - znaczenie terminw: wielki kryzys gospodarczy, czarny czwartek,
zasada samostanowienia, mniejszo narodowa, interwencjonizm
pastwowy, deflacja, inflacja, hiperinflacja, New Deal
3. Kryzys demokracji - narodziny i rozwj woskiego faszyzmu (ideologia, dziaalno
w Europie partii faszystowskiej, przejcie wadzy, budowa pastwa
totalitarnego)
- Niemcy po I wojnie wiatowej
- powstanie i ideologia narodowego socjalizmu (nazizmu) w Niemczech
- dojcie A. Hitlera do wadzy, budowa pastwa totalitarnego
-spoeczestwo III Rzeszy
- zbrodnie hitlerowskie przed wybuchem II wojny wiatowej
- faszyzm i autorytaryzm w innych krajach europejskich
- znaczenie terminw: ustrj, ideologia, autorytaryzm, totalitaryzm,
faszyzm, marsz na Rzym, nazizm (narodowy socjalizm), NSDAP, duce,
Fhrer, antysemityzm, eugenika, system monopartyjny,
indoktrynacja, noc krysztaowa", ustawy norymberskie, propaganda,
idea Paneuropy
4. ZSRR w okresie - ekspansja terytorialna Rosji Radzieckiej
midzywojennym - funkcjonowanie gospodarki komunistycznej
- przejcie wadzy przez J. Stalina, charakterystyka jego rzdw (walki
frakcyjne, czystki)
- industrializacja i kolektywizacja, spoeczestwo radzieckie
- terror komunistyczny
- polityka ZSRR wobec Niemiec
- cele i dziaalno Kominternu
- znaczenie terminw: stalinizm, Komintern, komunizm wojenny, Nowa
Ekonomiczna Polityka, kuak, kolektywizacja, industrializacja, Guag,
agry, NKWD, kult jednostki, wielka czystka, gospodarka planowa
5. Kultura okresu - emancypacja kobiet i kryzys tradycyjnego modelu rodziny
16
- przedstawia okolicznoci oraz nastpstwa
dojcia do wadzy B. Mussoliniego i A. Hitlera
(3.1)
- porwnuje faszyzm z nazizmem,
uwzgldniajc kwestie organizacji pastwa,
ideologii oraz polityki wobec spoeczestwa
(3.2)
- omawia i ocenia polityk pastw
europejskich wobec Hitlera, wskazuje jej
uwarunkowania (3.3)
- opisuje okolicznoci dojcia do wadzy J.
Stalina (4.1)
- opisuje zmiany polityczne, spoeczne i
gospodarcze w ZSRR po dojciu do wadzy
Stalina, z uwzgldnieniem uprzemysowienia
kraju, kolektywizacji rolnictwa wraz z jej
nastpstwami (wielki gd) i wielkiej czystki
(4.2)
- porwnuje totalitarne systemy hitlerowskich
Niemiec i stalinowskiego Zwizku Radzieckiego
(4.3)
- opisuje nastpstwa wojny, dzieli je
midzywojenneg - rozwj owiaty na gospodarcze, spoeczne i
o - sekularyzacja spoeczestwa kulturowe (1.1)

17
 - rozwj techniki (wynalazki, rodki transportu publicznego,
motoryzacja, kino, radio, telewizja)
- pocztki kultury masowej
- wpyw rodkw przekazu na spoeczestwo
- nowe kierunki w architekturze i sztuce
- znaczenie terminw: emancypacja, mass media, modernizm,
ekspresjonizm, futuryzm, dadaizm, surrealizm, funkcjonalizm,
socrealizm, kultura masowa, katastrofizm, egzystencjalizm
6. wiat na drodze - militaryzacja Niemiec - przedstawia okolicznoci oraz nastpstwa
ku wojnie - wojna domowa w Hiszpanii i jej kontekst midzynarodowy dojcia do wadzy B. Mussoliniego i A. Hitlera
- ksztatowanie si osi Rzym-Berlin-Tokio - pakt antykominternowski (3.1)
- polityka ekspansji pastw osi (wojna Woch z Cesarstwem Etiopii, - omawia i ocenia polityk pastw
aneksja Albanii, podbj Chin przez Japoni) europejskich wobec Hitlera, wskazuje jej
- Anschluss Austrii uwarunkowania (3.3)
- konferencja w Monachium i jej nastpstwa - wyjania polityczne, spoeczne i
- polityka ustpstw Zachodu wobec Niemiec i jej konsekwencje gospodarcze przyczyny wybuchu II wojny
- znaczenie terminw: militaryzacja, pakt antykominternowski, wiatowej (7.1)
Anschluss, appeasement, protektorat, pastwa osi, aneksja,
Guernica, Falanga, Legion Condor

Rozdzia II: II Rzeczpospolita

1. Odrodzenie - tworzenie si lokalnych orodkw polskiej wadzy (Polska Komisja
Rzeczypospolite Likwidacyjna w Krakowie, Rada Narodowa dla lska Cieszyskiego,
j Naczelna Rada Ludowa)
- powstanie Tymczasowego Rzdu Ludowego Republiki Polskiej w
Lublinie, zapowiedzi reform
- odzyskanie niepodlegoci 11 listopada 1918 r.
- przedstawia i ocenia postanowienia
traktatu wersalskiego dotyczce Polski (2.2)
- opisuje odrodzenie pastwa polskiego,
jego granice i ssiadw (2.1)
- wskazuje czynniki utrudniajce proces
integracji odrodzonego pastwa polskiego
(2.5)

18
 - powoanie i pierwsze reformy rzdu J. Moraczewskiego, rzd I.J. - ocenia wkad J. Pisudskiego i R.
Paderewskiego Dmowskiego w odbudow pastwa polskiego
- postanowienia traktatu wersalskiego dotyczce Polski (2.7)
- trudnoci w unifikacji pastwa
- sytuacja w maej ojczynie" uczniw po zakoczeniu I wojny
wiatowej
- znaczenie terminw: naczelnik pastwa, unifikacja, pastwo
unitarne
2. Walki o - wizje pastwa oraz koncepcje granic R. Dmowskiego i J. - porwnuje cele i skutki powstania
wschodni granic Pisudskiego wielkopolskiego oraz trzech powsta lskich,
- problemy narodowociowe na wschodzie II Rzeczypospolitej wyjania przyczyny i opisuje nastpstwa
- spr polsko-ukraiski o Galicj Wschodni wojny polsko-bolszewickiej (2.3)
- wojna polsko-bolszewicka (wyprawa na Kijw, Cud nad Wis, pokj - przedstawia struktur spoeczn,
w Rydze i jego postanowienia) narodowociow i wyznaniow wschodnich
- problem Litwy rodkowej, bunt gen. L. eligowskiego i jego skutki obszarw odrodzonego pastwa polskiego,
- znaczenie terminw: koncepcja inkorporacyjna, koncepcja dostrzega przyczyny konfliktw spoecznych i
federacyjna, Cud nad Wis, linia Curzona, bunt eligowskiego, Orlta narodowociowych (6.1)
Lwowskie
3. Walka o zachodni - przebieg i skutki powstania wielkopolskiego - opisuje odrodzenie pastwa polskiego,
i poudniow granic - powstania lskie jego granice i ssiadw (2.1)
- plebiscyty na Grnym lsku, Warmii, Mazurach i Powilu - przedstawia i ocenia postanowienia
- konflikt o lsk Cieszyski traktatu wersalskiego dotyczce Polski (2.2)
- znaczenie terminw: Bazar, plebiscyt, Rada Ambasadorw - porwnuje cele i skutki powstania
wielkopolskiego oraz trzech powsta lskich,
wyjania przyczyny i opisuje nastpstwa
wojny polsko-bolszewickiej (2.3)
4. Rzdy parlamentarne - pierwsze wybory parlamentarne - charakteryzuje ustrj polityczny II
- maa konstytucja z 1919 r. Rzeczypospolitej na podstawie konstytucji
- zaoenia ustrojowe i oglna charakterystyka konstytucji marcowej marcowej z 1921 r. (2.4)

19
- wybr G. Narutowicza na prezydenta i jego zabjstwo - wyjania cele i skutki reformy W.
- polska scena polityczna przed zamachem majowym Grabskiego
- reforma W. Grabskiego (2.6)
- przedstawia polityk II RP wobec
mniejszoci

20
 - reforma rolna narodowych
- polityka II RP wobec mniejszoci narodowych - przedstawia struktur spoeczn,
- charakterystyka rzdw parlamentarnych w latach 1919-1926 narodowociow i wyznaniow odrodzonego
- znaczenie terminw: republika, maa konstytucja, konstytucja pastwa polskiego, dostrzega przyczyny
marcowa, kontrasygnata, Zgromadzenie Narodowe, bierne prawo konfliktw spoecznych i narodowociowych
wyborcze, system parlamentarny, endecja, chadecja, ruch ludowy, (6.1)
partie prawicowe, partie centrowe, wojna celna, numerus clausus - wskazuje czynniki utrudniajce proces
integracji odrodzonego pastwa polskiego
(2.5)
5. Zamach majowy i - przyczyny i przebieg zamachu majowego - wyjania przyczyny i skutki przewrotu
rzdy sanacji - pocztki rzdw sanacji (powoanie rzdu premiera K. Bartla, wybr majowego (5.1)
I. Mocickiego na prezydenta) - wymienia charakterystyczne cechy rzdw
- nowela sierpniowa i konstytucja kwietniowa - gwne zasady sanacji, wskazuje rnice midzy demokracj
ustrojowe parlamentarn a rzdami autorytarnymi (5.3)
- konsekwencje uchwalenia konstytucji kwietniowej - porwnuje gwne postanowienia
- mechanizmy sprawowania rzdw przez J. Pisudskiego konstytucji marcowej z 1921 r. i konstytucji
- charakterystyka rzdw sanacji do 1935 r., rzdy pukownikw kwietniowej
- prby konsolidacji opozycji, utworzenie Centrolewu, kongres z 1935 r. (5.2)
krakowski
- represyjna polityka obozu sanacyjnego wobec opozycji politycznej
- mier Pisudskiego, walka o wadz w obozie sanacji
- polski autorytaryzm na tle europejskim
- znaczenie terminw: przewrt majowy, autorytaryzm, pisudczycy,
sanacja, nowela sierpniowa, Generalny Inspektor Si Zbrojnych, rzdy
pukownikw, Centrolew, wybory brzeskie, proces brzeski, Bereza
Kartuska, konstytucja kwietniowa, Obz Zjednoczenia Narodowego,
Front Morges, ONR-Falanga
6. Kultura i gospodarka - nauka i szkolnictwo w II RP - omawia gwne osignicia z dziedziny
II Rzeczypospolitej - kultura i sztuka w II RP kultury i nauki w II Rzeczypospolitej (6.4)

21
- gospodarka II RP (podzia na Polsk A i B, trudnoci w integracji
ziem polskich)
- reformy E. Kwiatkowskiego
- osignicia gospodarcze w II RP (budowa Gdyni, Centralnego
Okrgu Przemysowego, pozostae inwestycje przemysowe)
22
- porwnuje przejawy kryzysu
gospodarczego na wiecie i w Polsce,
wskazuje jego specyficzne cechy (6.2)
- opisuje osignicia gospodarcze w II
Rzeczypospolitej, w tym budow portu w
Gdyni
 - znaczenie terminw: COP, magistrala wglowa, Polska A i B i utworzenie Centralnego Okrgu
Przemysowego (6.3)
7. Polityka zagraniczna - sytuacja midzynarodowa II RP na pocztku lat dwudziestych - - opisuje gwne kierunki polityki
II Rzeczypospolitej sojusze z Francj i Rumuni, znaczenie ukadw w Rapallo i zagranicznej II Rzeczypospolitej (5.4)
Locarno dla Polski
- idea polityki zagranicznej J. Pisudskiego (koncepcja Midzymorza)
- polityka rwnowagi i rwnych odlegoci
- relacje Polski z ssiadami (traktat o nieagresji z ZSRR,
deklaracja o niestosowaniu przemocy z Niemcami)
- znaczenie terminw: Midzymorze, wojna prewencyjna,
polityka rwnowagi i rwnych odlegoci
8. Polska w przededniu - zajcie Zaolzia - omawia pooenie midzynarodowe Polski
II wojny wiatowej - niemieckie propozycje wobec Polski w latach 1938-1939 w przededniu wybuchu II wojny wiatowej
- rola ministra J. Becka w polskiej polityce zagranicznej (7.2)
- zblienie polsko-brytyjskie, odnowienie aliansu z Francj - ocenia konsekwencje zawarcia paktu
- pakt Ribbentrop-Mootow Ribbentrop-Mootow (7.3)
- sojusz z Wielk Brytani
- aktywizacja polskiego spoeczestwa w przededniu wojny
- znaczenie terminw: eksterytorialny, Fall Weiss", pakt
Ribbentrop-Mootow
- sytuacja w regionie przed wybuchem II wojny wiatowej

Rozdzia III: II wojna wiatowa

1. Kampania - prowokacje niemieckie - wyjania polityczne, spoeczne i gospodarcze
wrzeniowa - pierwsze dni polskiej wojny obronnej (wojna byskawiczna - blitzkrieg, przyczyny wybuchu II wojny wiatowej (7.1)
bitwa
graniczna) - sytuuje w czasie i przestrzeni etapy oraz
fronty
- wypowiedzenie wojny Niemcom przez Wielk Brytani i Francj II wojny wiatowej, wskazuje jej momenty

23
(dziwna
wojna" na Zachodzie) przeomowe (7.4)
- przebieg kampanii wrzeniowej - przedstawia okolicznoci powstania oraz

24
 - wkroczenie wojsk radzieckich na ziemie Rzeczypospolitej dziaalno polskiego rzdu na uchodstwie
(9.1)
- ewakuacja wadz pastwowych do Rumunii i ich internowanie, objcie
funkcji prezydenta przez W. Raczkiewicza
- obrona i kapitulacja Warszawy
- bilans polskiej wojny obronnej (ofiary wrd ludnoci cywilnej, straty
wojsk polskich i niemieckich)
- znaczenie terminw: blitzkrieg, Schleswig-Holstein, bitwa graniczna,
polskie Termopile, Wehrmacht, Luftwaffe, dziwna wojna", internowanie
2. Podbj Europy - ekspansja Zwizku Radzieckiego: wojna w Finlandii, aneksja pastw - sytuuje w czasie i przestrzeni etapy oraz
przez Stalina i Hitlera batyckich i Besarabii fronty II wojny wiatowej, wskazuje jej
- ekspansja hitlerowskich Niemiec: napa na Dani i Norwegi, podbj momenty przeomowe (7.4)
pastw Beneluksu, kampania francuska, okupacja Francji, utworzenie
pastwa Vichy, utworzenie Komitetu Wolnych Francuzw gen. Ch. de
Gaulle'a, bitwa o Angli, walki na Bakanach
- znaczenie terminw: wojna zimowa, linia Mannerheima, republiki
batyckie, kolaboracja, quislingizm, Linia Maginota, pastwo Vichy,
Komitet Wolnych Francuzw, bitwa o Angli, operacja Lew Morski"
3.Wojna Niemiec - plan Barbarossa" - sytuuje w czasie i przestrzeni etapy oraz
z ZSRR - przebieg dziaa wojennych, sukcesy wojsk niemieckich do koca fronty II wojny wiatowej, wskazuje jej
1941 r. momenty przeomowe (7.4)
- decydujce bitwy kampanii radzieckiej (Stalingrad, bitwa na uku
Kurskim)
- stosunek ludnoci cywilnej na terenach zajmowanych przez III Rzesz
do niemieckiego okupanta
- znaczenie terminw: plan Barbarossa", wielka wojna ojczyniana,
bitwa na uku Kurskim
4. Polityka - zaoenia polityki rasowej III Rzeszy -obozy koncentracyjne - przedstawia przyczyny i skutki Holokaustu,
okupacyjna Niemiec - Holokaust opisuje przykady oporu ludnoci ydowskiej
- postawy ludnoci wobec Holokaustu (7.5)

25
- reakcje spoeczestw europejskich na okupacj (od kolaboracji po ruch
oporu)
 - zbrodnie hitlerowskie na okupowanych terenach
- znaczenie terminw: okupacja, kolaboracja, ruch oporu, polityka
rasowa, getto, Generalny Plan Wschodni, ostateczne rozwizanie kwestii
ydowskiej, Holokaust, obozy zagady, obozy koncentracyjne,
szmalcownicy
5. Wojna poza Europ - walki w Afryce Pnocnej, przyczyny wybuchu wojny japosko- - sytuuje w czasie i przestrzeni etapy oraz
amerykaskiej fronty II wojny wiatowej, wskazuje jej
- wojna na Atlantyku w latach 1941-1943 momenty przeomowe (7.4)
- atak Japoczykw na Pearl Harbor
- ofensywa Japonii w Azji
- znaczenie przystpienia Stanw Zjednoczonych do wojny
- zmagania na Pacyfiku w latach 1941-1943
- znaczenie terminw: pakt trzech, Afrika Korps, operacjaTorch", wojna
na Pacyfiku, wilcze stada
6. Droga do - konferencje Wielkiej Trjki w Teheranie i Jacie (gwni uczestnicy i - przedstawia okolicznoci powstania koalicji
zwycistwa postanowienia) antyfaszystowskiej, porwnuje postanowienia
- ldowanie aliantw na Sycylii i w kontynentalnych Woszech konferencji w Teheranie, Jacie i Poczdamie
- ofensywa wojsk radzieckich na froncie wschodnim w latach 1944-1945 (7.6)
- ldowanie w Normandii - sytuuje w czasie i przestrzeni etapy oraz
- zajcie przez wojska radzieckie Europy rodkowo-Wschodniej fronty II wojny wiatowej, wskazuje jej
- zdobycie Berlina i kapitulacja Niemiec momenty przeomowe (7.4)
- ofensywa Stanw Zjednoczonych na Pacyfiku w 1945 r.
- zbombardowanie Hiroszimy i Nagasaki, kapitulacja Japonii
- znaczenie terminw: Karta atlantycka, Wielka Trjka, porzdek
jataski, operacja Overlord", taktyka abich skokw", kamikaze

Rozdzia IV: Polacy w latach II wojny wiatowej

1. Okupowana Polska - podzia administracyjny ziem polskich przez okupantw - porwnuje cele oraz metody polityki
- polityka III Rzeszy wobec Polakw (eksterminacja elity narodowej, niemieckiej i radzieckiej w okupowanej Polsce
zbrodnie dokonywane przez wkraczajc armi niemieck, wysiedlenia, (8.1)

27
wywzki do pracy
16
w Niemczech)
- polityka ZSRR wobec Polakw (faszowanie referendw, deportacje ludnoci polskiej, paszportyzacja)
- zbrodnia katyska
- znaczenie terminw: Generalne Gubernatorstwo, volkslista, gadzinwka", paszportyzacja, sowietyzacja,
referendum, deportacja, indoktrynacja, akcja AB, Gestapo, granatowa policja"2. Wadze polskie podczas II wojny
wiatowej- rzd polski na emigracji
- Polskie Pastwo Podziemne (okolicznoci powstania, struktura, cele dziaania)
- konspiracja, rne formy walki z okupantem
- struktury militarne polskich ugrupowa politycznych w okresie okupacji
- ukad Sikorski-Majski i jego postanowienia
- ujawnienie zbrodni katyskiej, zerwanie przez J. Stalina stosunkw z rzdem polskim
- katastrofa gibraltarska, objcie funkcji premiera przez S. Mikoajczyka
- powoanie polskich wadz komunistycznych w ZSRR
- znaczenie terminw: Polskie Pastwo Podziemne, sabota, dywersja, Kedyw, Szare Szeregi, Delegat Rzdu RP na Kraj,
rzd emigracyjny, Rada Narodowa, sprawa katyska, katastrofa gibraltarska, armia Andersa, ukad Sikorski-Majski,
ZPP, KRN- przedstawia okolicznoci powstania oraz dziaalno
rzdu II Rzeczypospolitej na uchodstwie (9.1)
- ocenia polityk mocarstw wobec sprawy polskiej w czasie II wojny wiatowej (9.3)3. Spoeczestwo polskie pod
okupacj- walka z polskoci
- postawy ludnoci wobec okupantw
- hitlerowskie obozy koncentracyjne i obozy zagady
- zagada polskich ydw
- konflikty etniczne na Kresach Wschodnich
- znaczenie terminw: eksterminacja, NKWD, kochoz, zsyki, obozy koncentracyjne, obozy zagady, UPA, zbrodnia
katyska, egota
- ycie codzienne w maej ojczynie" uczniw w okresie II wojny wiatowej- porwnuje cele oraz metody polityki
niemieckiej i radzieckiej w okupowanej Polsce (8.1)

4. Powstanie - plan Burza" - powstanie warszawskie (przebieg walk, straty ludnoci, skutki - opisuje
struktur polityczn i wojskow oraz

29
warszawskie polityczne i militarne) dziaalno Polskiego Pastwa Podziemnego,
- polityka Wielkiej Trjki wobec powstania warszawskiego ocenia historyczn rol Armii Krajowej (8.2) -
- dyskusja na temat oceny powstania wyjania przyczyny i opisuje skutki wybuchu
- znaczenie terminw: akcja Burza", armia Berlinga, godzina W" powstania warszawskiego, ocenia postaw
aliantw i Zwizku Radzieckiego wobec tego
zrywu (8.3)
5. Polacy w - pocztki Polskich Si Zbrojnych - omawia udzia Polakw w wysiku militarnym
koalicji - walki o Narwik aliantw, sytuuje w czasie i przestrzeni dziaania
antyhitlerowskiej - polscy lotnicy w bitwie o Angli wojsk polskich na rnych frontach wojny (9.2)
- armia Andersa
- dziaania polskiej marynarki wojennej
- walki w Afryce
- udzia polskich wojsk w walkach we Woszech i Francji
- Polacy w walkach o Belgi i Holandi w latach 1944-1945
- okolicznoci powstania oraz dziaania zbrojne 1. i 2. Armii Wojska
Polskiego
- znaczenie terminw: linia Gustawa, podhalaczycy, karpatczycy,
kociuszkowcy, LWP

Rozdzia V: Polska i wiat po II wojnie wiatowej

1. Nowy - konferencja w Poczdamie - omawia bezporednie skutki II wojny
podzia wiata - bilans wojny, traktaty pokojowe z Bugari, Wochami, Rumuni, Wgrami i wiatowej, dzielc je na polityczne,
Finlandi spoeczne, gospodarcze i kulturowe, z
- powstanie ONZ uwzgldnieniem przesuni ludnoci w
- ekspansja komunizmu w Europie, elazna kurtyna rodkowej Europie (7.7)
- zmierzch dawnych mocarstw: Francji i Wielkiej Brytanii - wyjania przyczyny i skutki rozpadu
- pozycja USA i ZSRR na arenie midzynarodowej koalicji antyhitlerowskiej, opisuje pocztki
- doktryna Trumana zimnej wojny (10.1)
- plan Marshalla i jego skutki dla Europy - charakteryzuje sojusze polityczno-

30
- rywalizacja mocarstw o wpywy w Azji, wojna koreaska militarne NATO i Ukadu Warszawskiego,
sytuuje je na

31
 - powstanie NATO mapie (10.3)
- zimna wojna - omawia konflikty zimnej wojny, w tym
- znaczenie terminw: reparacje powojenne, resorty siowe, elazna kurtyna, wojny w Korei, Wietnamie i Afganistanie
doktryna Trumana, plan Marshalla, zimna wojna, Karta Narodw oraz kryzys kubaski, uwzgldnia rol ONZ
Zjednoczonych, pakt pnocnoatlantycki (10.7)
2. Pocztki wadzy - Manifest PKWN, powoanie Rzdu Tymczasowego w Lublinie - wyjania okolicznoci przejcia wadzy
komunistw w Polsce - ustalenie nowych granic Polski w Polsce przez komunistw (11.1.)
- utworzenie Tymczasowego Rzdu Jednoci Narodowej - analizuje zmiany terytorialne, straty
- przesiedlenia ludnoci, akcja Wisa" ludnociowe, kulturowe i materialne Polski
- walka z opozycj i podziemiem niepodlegociowym poniesione w nastpstwie II wojny
- referendum z 1946 r. wiatowej (8.4.)
- wybory w styczniu 1947 r. i ich konsekwencje
- znaczenie terminw: PKWN, Kresy Wschodnie, akcja Wisa", pogrom,
repatrianci, Ziemie Odzyskane, WiN, proces szesnastu, PSL, referendum,
podziemie niepodlegociowe, Blok Demokratyczny
3. Odbudowa - odbudowa zniszcze wojennych - analizuje zmiany terytorialne, straty
powojenna - reforma rolna i nacjonalizacja przemysu ludnociowe, kulturowe i materialne Polski
- bitwa o handel" poniesione w nastpstwie II wojny
- industrializacja kraju, gospodarka planowa (plan 3-letni, plan 6-letni) wiatowej (8.4)
- przymusowa kolektywizacja wsi - przedstawia realia gospodarcze i
- znaczenie terminw: reforma rolna, nacjonalizacja przemysu, bitwa o spoeczne
handel", gospodarka planowa, industrializacja, kolektywizacja, PGR, PKPG w PRL-u (11.3)
4. Polska w czasach - proces przejmowania penej kontroli politycznej przez komunistw - omawia system represji stalinowskich w
stalinizmu - utworzenie PZPR Polsce, ocenia jego skutki (11.2)
- represje wobec podziemia niepodlegociowego - ocenia polityczn i spoeczn rol
- walka z Kocioem katolickim, prby jego podporzdkowania wadzy Kocioa katolickiego w PRL-u (11.5)
- uchwalenie konstytucji w 1952 r. - przedstawia realia gospodarcze i
- kult jednostki, sowietyzacja kultury, socrealizm spoeczne
- propaganda, monopolizacja informacji w PRL-u (11.3)

32
 - stosunek wadzy do modego pokolenia
- ycie spoeczne i polityczne w maej ojczynie" ucznia w okresie
stalinowskim
- znaczenie terminw: PZPR, sowietyzacja, stalinizacja, socrealizm, kult
jednostki, odchylenie prawicowo-nacjonalistyczne, nomenklatura, ZMP
5. Niemcy po II - powojenna polityka mocarstw wobec Niemiec - opisuje okolicznoci oraz ocenia skutki
wojnie wiatowej - strefy okupacyjne w Niemczech, blokada Berlina Zachodniego powstania NRD i RFN (10.2)
- utworzenie RFN i NRD
- powstanie berliskie w czerwcu 1953 r.
- budowa muru berliskiego
znaczenie terminw: proces norymberski, denazyfikacja, dekartelizacja,
Sojusznicza Rada Kontroli, Bizonia, Trizonia, blokada Berlina Zachodniego,
powstanie berliskie, mur berliski, chadecja, Bundestag
6. Koniec stalinizmu - ZSRR po II wojnie wiatowej - opisuje, wyjania i ocenia przemiany
- mier J. Stalina i jej skutki polityczne polityczne i spoeczno-gospodarcze w
- XX Zjazd KPZR, odwil w ZSRR ZSRR
- stosunki polityczne ZSRR z Jugosawi w latach 1945-1991 (10.10)
- ukad warszawski - wymienia pastwa pozostajce w strefie
- powstanie wgierskie z 1956 r. wpyww ZSRR, przedstawia wydarzenia
- znaczenie terminw: odwil, destalinizacja, tajny referat na Wgrzech w 1956 r. i w Czechosowacji
w 1968 r. (10.4)
Chruszczowa, ukad warszawski, powstanie wgierskie
7. Polski Padziernik - wpyw mierci J. Stalina na sytuacj polityczn w Polsce - omawia system represji stalinowskich w
- walka frakcji wewntrz PZPR Polsce, ocenia jego skutki (11.2)
- Czerwiec '56 (wystpienia robotnikw w Poznaniu) - przedstawia realia gospodarcze i
- objcie funkcji I sekretarza KC PZPR przez W. Gomuk spoeczne w PRL-u (11.3)
- zakoczenie odwily w Polsce - porwnuje przyczyny i skutki kryzysw
- znaczenie terminw: stalinizm, odwil, frakcja partyjna, aparat z 1956 r., 1968 r., 1970 r. oraz 1976 r.
bezpieczestwa, puawianie, natoliczycy, Czerwiec '56, polski (11.4)
Padziernik, towarzysz Wiesaw, destalinizacja, bikiniarze - ocenia polityczn i spoeczn rol

33
 Kocioa katolickiego w PRL-u (11.5)

34
 Rozdzia VI: Polska i wiat w II poowie XX wieku
1. Droga ku wsplnej - rozwj integracji europejskiej - przedstawia cele i gwne etapy
Europie - rozwj systemu demokratycznego w Europie Zachodniej rozwoju Unii Europejskiej (10.13)
- wsppraca gospodarcza pastw komunistycznych (RWPG) - charakteryzuje sojusze polityczno-
- znaczenie terminw: plan Schumana, EWWiS, EWG, Euroatom, Komisja militarne NATO i Ukadu Warszawskiego,
Europejska, Unia Europejska, Parlament Europejski, ukad z Schengen, sytuuje je na mapie (10.3)
RWPG
2. Daleki Wschd po - wojna domowa w Chinach, powstanie ChRL - opisuje proces dekolonizacji oraz ocenia
II wojnie wiatowej - rozwj Japonii jego nastpstwa, uwzgldniajc rol ONZ
- wojna koreaska (10.5)
- konflikt wietnamski -dekolonizacja Indochin - omawia konflikty zimnej wojny, w tym
- znaczenie terminw: WielkiSkok", rewolucja kulturalna, czerwona wojny w Korei, Wietnamie i Afganistanie
ksieczka, brudna wojna", Vietcong, Czerwoni Khmerzy oraz kryzys kubaski, uwzgldnia rol ONZ
(10.7)
- omawia przemiany w Chinach po II
wojnie wiatowej (10.9)
3. Rozpad - kryzys systemu kolonialnego po zakoczeniu II wojny wiatowej - opisuje proces dekolonizacji oraz ocenia
systemu - uzyskanie niepodlegoci przez Indie jego nastpstwa, uwzgldniajc rol ONZ
kolonialnego - konflikt indyjsko-pakistaski (10.5)
- dekolonizacja Azji
- procesy dekolonizacyjne w Afryce
- problemy krajw Trzeciego wiata
- znaczenie terminw: mocarstwa kolonialne, system kolonialny,
dekolonizacja, Trzeci wiat, pastwa niezaangaowane, Rok Afryki, apartheid
4. Konflikty na - powstanie Izraela - opisuje proces dekolonizacji oraz ocenia
Bliskim Wschodzie - konflikt Izraela z pastwami arabskimi jego nastpstwa, uwzgldniajc rol ONZ
- problem palestyski (10.5)
- wojny szeciodniowa i Jom Kippur - wyjania przyczyny i charakter konfliktu

35
- Bliski Wschd jako teren rywalizacji mocarstw bliskowschodniego (10.8)
- rewolucja islamska w Iranie, wojna iracko-iraska
- wojny w Zatoce Perskiej

36
 - znaczenie terminw: Bliski Wschd, problem palestyski, wojna
szeciodniowa, wojna Jom Kippur, rewolucja islamska, OWP, rewolucja
islamska, muzumascy fundamentalici
5. Blok wschodni - rzdy Chruszczowa - opisuje, wyjania i ocenia przemiany
w latach 60. i 70 - kryzys kubaski polityczne i spoeczno-gospodarcze w
- ZSRR pod rzdami Breniewa ZSRR
- interwencja w Czechosowacji w latach 1945-1991 (10.10)
- wycig zbroje - wymienia pastwa pozostajce w strefie
- znaczenie terminw: kryzys kubaski, ldowanie w Zatoce wi, doktryna wpyww ZSRR, przedstawia wydarzenia
Breniewa, praska wiosna, wycig zbroje na Wgrzech w 1956 r. i w Czechosowacji
w 1968 r. (10.4)
- omawia konflikty zimnej wojny, w tym
wojny w Korei, Wietnamie i Afganistanie
oraz kryzys kubaski, uwzgldnia rol ONZ
(10.7)
6. Przemiany - zmiany obyczajowe, nowe tendencje w kulturze i modzie - opisuje zmiany kulturowe i spoeczne po
spoeczne i - ruchy kontestatorskie II wojnie wiatowej (10.12)
kulturowe w latach - terroryzm lewacki - wyjania znaczenie soboru
60. - ruchy kobiece watykaskiego II dla przemian w Kociele
- walka z segregacj rasow katolickim w 2. po. XX w. (10.6)
- laicyzacja spoeczestw zachodnich
- sobr watykaski II
- znaczenie terminw: komercjalizacja, feminizm, dzieci kwiaty, ruch
hipisowski, terroryzm, nauka spoeczna Kocioa katolickiego, ruch
ekumeniczny
7. Maa stabilizacja - polityka gospodarcza i zagraniczna W. Gomuki - charakteryzuje sojusze polityczno-
- konflikt wadz z Kocioem katolickim militarne NATO i Ukadu Warszawskiego,
- cechy charakterystyczne maej stabilizacji sytuuje je na mapie (10.3)
- Marzec '68 i Grudzie '70 - przedstawia realia gospodarcze i

37
- odsunicie od wadzy Gomuki spoeczne
- znaczenie terminw: opozycja wewntrzpartyjna, maa stabilizacja, w PRL-u (11.3)
obchody Millenium, list duszpasterski biskupw, List 34, Marzec '68, - porwnuje przyczyny i skutki kryzysw
komandosi", z 1956 r., 1968 r., 1970 r. oraz 1976 r.
(11.4)

38
 antysemityzm, Grudzie '70 - ocenia polityczn i spoeczn rol
Kocioa katolickiego w PRL-u (11.5)
8. Rzdy - polityka wewntrzna i zagraniczna E. Gierka - przedstawia realia gospodarcze i
Edwarda Gierka - reforma administracyjna spoeczne
- inwestycje gospodarcze w czasach E. Gierka w PRL-u (11.3.)
- zmiany w konstytucji - porwnuje przyczyny i skutki kryzysw
- nowy kryzys gospodarczy z 1956 r., 1968 r., 1970 r. oraz 1976 r.
- Czerwiec '76 (wystpienia robotnikw) (11.4.)
- oywienie ruchw opozycyjnych - wyjania znaczenie pontyfikatu Jana
- wybr kardynaa K. Wojtyy na papiea, jego pierwsza pielgrzymka do Polski Pawa II dla przemian politycznych w
- znaczenie terminw: cud gospodarczy na kredyt, Czerwiec '76, opozycja, Polsce (12.1.)
KOR, Wolne Zwizki Zawodowe, drugi obieg, konklawe, Pewex, ROPCiO

Rozdzia VII: Upadek komunizmu - wiat w nowej epoce

1. Kryzys i upadek - kryzys wewntrzny w ZSRR - wymienia pastwa pozostajce w strefie
wpyww
komunizmu w - wkroczenie wojsk radzieckich do Afganistanu ZSRR, przedstawia wydarzenia na Wgrzech w
1956
Europie - ZSRR w latach 80. - objcie rzdw w ZSRR przez M. Gorbaczowa r. i w Czechosowacji w 1968 r. (10.4)
(pierestrojka,
gasnost) - omawia konflikty zimnej wojny, w tym wojny
- wzrost znaczenia si opozycyjnych w bloku pastw komunistycznych w Korei, Wietnamie i Afganistanie oraz kryzys
- problemy gospodarcze pastw demokracji ludowej kubaski, uwzgldnia rol ONZ (10.7)
- Jesie Ludw - opisuje, wyjania i ocenia przemiany w ZSRR
- walka o wadz, rozpad ZSRR w latach 1945-1991 (10.10)
- znaczenie terminw: opozycja, KBWE, komitety helsiskie, Karta 77, - charakteryzuje przemiany spoeczno-
pierestrojka, polityczne
gasnost, Jesie Ludw, aksamitna rewolucja, Wsplnota Niepodlegych Pastw w Europie rodkowo-Wschodniej w 1989 r.
(10.11)
- przedstawia cele i gwne etapy rozwoju Unii
Europejskiej (10.13)
2. Polska droga do - strajki latem 1980 r. - przedstawia realia gospodarcze i spoeczne

39
wolnoci - podpisanie porozumie sierpniowych w PRL-u (11.3)
- powstanie NSZZ Solidarno" - ocenia polityczn i spoeczn rol Kocioa

40
 - stan wojenny katolickiego w PRL-u (11.5)
- nieudane prby reform gospodarczych - wyjania znaczenie pontyfikatu Jana Pawa II
dla
- ostatnie lata PRL (zabjstwo ksidza J. Popieuszki, strajki w 1988 r. ) przemian politycznych w Polsce (12.1)
- obrady i postanowienia okrgego stou - wyjania przyczyny i skutki wydarze
sierpniowych
- wybory czerwcowe w 1989 r. (klska komunistw) z 1980 r., ocenia rol Solidarnoci w
przemianach
- znaczenie terminw: porozumienia sierpniowe, 21 postulatw, wydarzenia politycznych i ustrojowych (12.2)
bydgoskie,
stan wojenny, Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego, obrady okrgego stou, - przedstawia okolicznoci wprowadzenia
Komitet
Obywatelski, lista krajowa, wybory czerwcowe, sejm kontraktowy i nastpstwa stanu wojennego (12.3)
- wymienia i tumaczy najwaniejsze
postanowienia
okrgego stou (12.4)
3. Polska po 1989 r. - powstanie koncepcji: wasz prezydent, nasz premier - charakteryzuje przemiany polityczne,
spoeczno-
- wybr W. Jaruzelskiego na prezydenta gospodarcze i kulturowe po 1989 r. (12.5)
- powstanie rzdu T. Mazowieckiego - przedstawia okolicznoci i ocenia znaczenie
- przemiany ustrojowe wstpienia Polski do NATO oraz Unii Europejskiej
- hiperinflacja i reformy gospodarcze L. Balcerowicza (12.6)
- ustpienie Jaruzelskiego, wybr na prezydenta L. Wasy
- pierwsze demokratyczne wybory do parlamentu, uchwalenie maej konstytucji
w 1992 r.
- wycofanie wojsk radzieckich z Polski
- spory polityczne, bilans rzdw po 1991 r.
- wstpienie Polski do NATO i Unii Europejskiej
- znaczenie terminw: przemiany ustrojowe, hiperinflacja, reformy Balcerowicza,
gospodarka wolnorynkowa, sejm kontraktowy, wojna na grze", wybory
powszechne,
lustracja, dekomunizacja

41
4. Europa i wiat - hegemonia Stanw Zjednoczonych - przedstawia cele i gwne etapy rozwoju Unii
na przeomie XX i - konflikty zbrojne po 1989 r. (wojna w Jugosawii, konflikty na terenie byego Europejskiej (10.13)
XXI w. ZSRR)
- interwencje zbrojne USA
- atak na WTC, ogoszenie wojny z terroryzmem
- wzrost znaczenia gospodarczego strefy azjatyckiej
- znaczenie terminw: NAFTA, Al-Kaida, WTC, masakra na placu Tiananmen
5. Wyzwania - nowe rodki komunikacji i przekazu informacji - opisuje zmiany kulturowe i spoeczne na
wspczesnego - cechy wspczesnej kultury wiecie po II wojnie wiatowej (10.12.)
wiata - rozwj turystyki i wypoczynku
- rozwj gospodarki
- zagroenia ekologiczne
- wzrost kontrastw spoecznych, zderzenie cywilizacji i rodzce si konflikty
- znaczenie terminw: internet, telefonia komrkowa, popkultura,
amerykanizacja

42
6. PROCEDURY OSIGANIA SZCZEGOWYCH CELW EDUKACYJNYCH

Jedn z najwaniejszych umiejtnoci nauczyciela jest dokonywanie

wiadomego wyboru metod edukacyjnych, tak aby byy dostosowane do treci
nauczania, zdolnoci uczniw oraz moliwoci organizacyjnych szkoy.
Nauczyciel powinien dobrze znad swoich uczniw oraz by wiadomym ich
mocnych i sabych stron, dziki czemu bdzie w stanie skorzysta z
odpowiednich metod dydaktycznych.

W praktyce szkolnej warto stosowa rozmaite metody nauczania. Jednym z

najwaniejszych kryteriw wyboru powinna by ich skuteczno w odniesieniu do
rnorodnych potrzeb uczniw i zespow klasowych. Konieczne jest uwzgldnienie
wykorzystania zmysw, procesu przetwarzania, rodowiska i typw osobowoci.
Istnieje kilkanacie klasyfikacji metod nauczania. Najbardziej znany jest podzia na:
konwencjonalne (okrelane rwnie jako tradycyjne) oraz aktywizujce. Do tych
pierwszych zaliczamy: wykad, rozmow nauczajc lub opowiadanie. Za lista metod
aktywizujcych, bardzo popularnych w ostatnich latach, jest znacznie dusza i w dalszym
cigu wzbogacana o nowe propozycje. Na potrzeby procesu dydaktycznego adaptuje si
take elementy charakterystyczne dla rnych dziedzin, m.in. biznesu, psychologii czy
teatru, takie jak: analiza SWOT, burza mzgw, sze mylcych kapeluszy, drzewko
decyzyjne, drama. Metody typowe dla przedmiotu historia to np. praca z map czy
tekstem rdowym, zadania umoliwiajce wymian pogldw oraz rozwizywanie
problemw.

Metody konwencjonalne:
1. Wykad
Podczas gdy opowiadanie jest charakterystyczne dla wczeniejszych etapw edukacji,
wykad jest nadal najczciej stosowan metod w praktyce szkoy ponadgimnazjalnej.
Jego rola na tym etapie edukacyjnym jest znaczca, dlatego e uczniowie s w stanie
skupi uwag przez duszy czas oraz myle abstrakcyjnie. Wykad polega na
przedstawieniu przez nauczyciela nowego tematu w uporzdkowany sposb, czsto z
wasnym komentarzem. Pozwala to przekaza trudniejsze, obszerne zagadnienia,
zaprezentowa rnorodno pogldw historykw oraz uksztatowa wrd uczniw
podane postawy. Planujc czas trwania wykadu i sposb jego prowadzenia, naley
uwzgldni moliwoci koncentracji modziey. Aby przekaz by przejrzysty dla odbiorcw,
powinien zosta poprzedzony planem.

Przykadowe zagadnienia, do ktrych realizacji mona wykorzysta wykad:

- narodziny i rozwj woskiego faszyzmu (I.3. Kryzys demokracji w Europie),
- stosunki midzynarodowe w latach dwudziestych i w pierwszej poowie lat trzydziestych
(I.6. wiat na drodze ku wojnie),
- polska scena polityczna (II.4. Rzdy parlamentarne),
- konflikt z Kocioem katolickim (list biskupw polskich do biskupw niemieckich,
obchody Millenium) (VI.7. Maa stabilizacja).

43
2. Rozmowa nauczajca
Mimo e aktywizuje uczniw, jest zaliczana do metod konwencjonalnych. Warunkiem jej
realizacji jest posiadanie przez modych ludzi okrelonej wiedzy, do ktrej nauczyciel
moe si odwoa.

44
Odpowiedzi uczniw wpywaj na przebieg rozmowy i pocigaj za sob kolejne pytania
kierujcego ni nauczyciela. Metoda ta suy wprowadzaniu nowych treci lub
podsumowaniu prezentowanych zagadnie. Umoliwia zastosowanie zdobytej wiedzy w
nowych sytuacjach. Na lekcjach historii w pierwszej klasie szkoy ponadgimnazjalnej
nauczyciel moe odwoywa si do wiedzy uczniw z innych przedmiotw (np. do
literatury wojennej omawianej na lekcjach jzyka polskiego w gimnazjum), programw
publicystycznych, opowieci starszych osb z rodziny (np. dotyczcych ycia w PRL-u). W
takiej sytuacji tematyka lekcji staje si mniej odlega i abstrakcyjna.

Przykadowe zagadnienia do zrealizowania za pomoc rozmowy nauczajcej:

- postawy Polakw wobec okupanta (IV.3. Spoeczestwo polskie pod okupacj),
- problemy gospodarcze pastw demokracji ludowej (VII.1 . Kryzys i upadek komunizmu w
Europie),
- powstanie Solidarnoci i stan wojenny (VII.2. Polska droga do wolnoci).

Metody aktywizujce:
1. Metoda tekstu przewodniego
Technik t czsto wykorzystuje si w nauczaniu zawodowym, mona j jednak
zaadaptowa take do przedmiotw oglnoksztaccych. Tekst przewodni to rodzaj
instrukcji, w ktrej zostay zamieszczone kolejne etapy wykonania zadania, pytania
pomocnicze, informacje o potrzebnych materiaach, czas realizacji wiczenia oraz
oczekiwane rezultaty. Uczniowie wykonuj zadanie samodzielnie i przekazuj efekty
swojej pracy nauczycielowi lub prezentuj je na forum klasy. Nauczyciel przygotowuje
materiay potrzebne do realizacji wiczenia oraz pomaga uczniom rozwizywa problemy,
np. stawia pytania pomagajce poprawnie wypeni przygotowany formularz.

Przykadowe zagadnienia, ktre mona zrealizowa, wykorzystujc t metod:

- spoeczne i gospodarcze skutki I wojny (I.2. Odbudowa powojenna i wielki kryzys),
- konferencje Wielkiej Trjki w Teheranie i Jacie (III.6. Droga do zwycistwa),
- rewolucja kulturalna w Chinach (VI.2. Daleki Wschd po II wojnie wiatowej),
- powstanie koncepcji: wasz prezydent, nasz premier (VII.2. Polska droga do wolnoci).

2. Praca z map
Uczy sytuowania wydarze i procesw w czasie oraz przestrzeni. Wymaga od uczniw
rozumienia legendy mapy, a od nauczyciela - planowania pracy i dostosowania stopnia
trudnoci wiczenia do etapu edukacyjnego oraz poziomu umiejtnoci opanowanych
przez modzie (od wyszukiwania miejsc na mapie do porwnywania skomplikowanych
procesw historycznych). W pierwszej klasie szkoy ponadgimnazjalnej metoda ta ma
najwiksze znaczenie przy zagadnieniach na temat zmian politycznych oraz przebiegu
dziaa wojennych, takich jak: ksztatowanie si granic II Rzeczypospolitej, ekspansja
hitlerowskich Niemiec, rozpad systemu kolonialnego po II wojnie wiatowej. Uczniowie
zainteresowani przedmiotem, planujcy wybr historii na egzaminie maturalnym, musz
mie moliwo zapoznania si ju w pierwszej klasie z zadaniami maturalnymi. Naley
proponowa im dodatkowe wiczenia polegajce na analizie procesw gospodarczych i

45
spoecznych za pomoc mapy lub zadania wymagajce zestawiania rnych rde
informacji (kategoria taksonomiczna D).

Przykadowe zagadnienia do zrealizowania za pomoc pracy z map:

- przebieg wojny polsko-bolszewickiej (II.2. Walki o wschodni granic),

46
- kryzys mocarstw kolonialnych i systemu kolonialnego po II wojnie wiatowej (VII.3.
Rozpad systemu kolonialnego).

3.Praca ze rdem historycznym

Metoda ta jest jednym z najwaniejszych sposobw zapoznawania uczniw z
wydarzeniami, procesami historycznymi oraz dorobkiem historiograficznym. Nauczyciel
powinien korzysta na lekcjach z rnych rde, odpowiednio stopniujc trudnoci. W
pierwszej klasie szkoy ponadgimnazjalnej naley zwrci szczegln uwag na
ksztacenie umiejtnoci krytycznych. Uczniowie powinni potrafi oceni intencje autora
tekstu oraz jego wiarygodno, odrni opinie od faktw, dostrzec elementy wiadczce
o propagandowym charakterze rda. Omawianie historii XX w. pozwala na
wykorzystywanie take takich materiaw, ktre modzi ludzie mog samodzielnie
odnale w domu czy bibliotece. Praca ze rdem moe by take czci innej metody,
np. projektu czy portfolio.

Przykadowe zagadnienia, ktre mona zrealizowa za pomoc pracy ze rdem

historycznym:
- ocena metod stosowanych przez pastwo totalitarne (I.4. ZSRR w okresie
midzywojennym),
- ustrj II Rzeczypospolitej po uchwaleniu konstytucji marcowej (II.4. Rzdy
parlamentarne),
- odwil w Polsce po mierci Stalina (V.7. Polski Padziernik).

4.Portfolio
Polega na gromadzeniu przez uczniw materiaw na wybrany temat. Uczniowie
korzystaj z rnych rde informacji, a zebrane wiadomoci, kserokopie, zdjcia czy
ilustracje umieszczaj w teczce. Portfolio moe by jednym z elementw lekcji - uczniowie
tworz je wwczas z otrzymanych materiaw. Najczciej jednak zadanie to proponuje
si jako prac domow do przygotowywania na okrelon lekcj lub zakoczenie
semestru. W trakcie pracy t metod uczniowie rozwijaj umiejtnoci wyszukiwania oraz
selekcji informacji. Nauczyciel okrela czas, objto i sposb prezentacji pracy, kryteria
jej oceny, form materiaw oraz zasady ich pozyskiwania.

Przykadowe zagadnienia do zrealizowania za pomoc portfolio:

- sytuacja w maej ojczynie" uczniw po zakoczeniu I wojny wiatowej (II.2. i II.3.
Walka o granic wschodni, poudniow i zachodni II Rzeczypospolitej),
- udzia Polakw w II wojnie wiatowej.(IV.5. Polacy w koalicji antyhitlerowskiej),
- rewolucja obyczajowa lat 60, ruchy kontestatorskie (VI.6. Przemiany spoeczne i
kulturowe lat 60.),
- realia stanu wojennego w regionie (VII.2. Polska droga do wolnoci).

5.Mapa myli
Jest graficznym przedstawieniem poznawanego problemu oraz wzajemnych zwizkw
pomidzy jego poszczeglnymi aspektami. Uczniowie zapisuj na rodku kartki papieru
haso gwne, do ktrego nastpnie doczaj za pomoc strzaek kolejne elementy.

47
Metoda ta uatwia porzdkowanie zagadnie i zrozumienie trudniejszych procesw
historycznych. Mona j stosowa podczas lekcji powtrzeniowych, podsumowa
tematw (rekapitulacji pierwotnych) oraz prezentacji wieloelementowych zjawisk i
procesw historycznych (np. kultury, przemian gospodarczych i spoecznych, wydarze o
wielu przyczynach).

Przykadowe zagadnienia, ktre mona zrealizowa za pomoc mapy myli:

48
- przyczyny przewrotu majowego (II.5. Zamach majowy i rzdy sanacji),
- ksztatowanie si komunistycznego orodka wadzy (V.2. Pocztki wadzy komunistw w
Polsce),
- przemiany w Azji Poudniowo-Wschodniej po II wojnie wiatowej (VI.2. Daleki Wschd po
II wojnie wiatowej).

6. Debata za" i przeciw"

W trakcie debaty za" i przeciw" klasa dzieli si na dwie grupy, ktre prezentuj
przeciwne stanowiska wobec okrelonego zagadnienia. Dziki tej metodzie uczniowie
ucz si przedstawia wasny punkt widzenia. Aktywnie uczestnicz w dyskusji, poszukuj
argumentw, porzdkuj i przekazuj informacje. Nauczyciel moe wczeniej poleci
analiz okrelonych problemw w domu. Uczestnicy debaty musz zna zasady dyskursu
(o przynalenoci do grupy moe decydowa deklaracja ucznia lub przydzia losowy;
istotne s te kolejno oraz czas wystpie).

Przykadowe zagadnienia do zrealizowania za pomoc debaty za" i przeciw":

- ocena polskiej polityki zagranicznej (II.7. Polityka zagraniczna II Rzeczypospolitej),
- wyprowadzenie wojsk polskich z ZSRR (IV.2. Wadze polskie podczas II wojny wiatowej),
- wprowadzenie stanu wojennego (VII.2. Polska droga do wolnoci).

7. Analiza SWOT
Metoda ta zostaa przejta z dziedziny zarzdzania. Uczniowie oceniaj wydarzenie,
zjawisko historyczne lub problem poprzez okrelenie jego mocnych i sabych stron, a
take poprzez dostrzeenie wynikajcych z nich szans oraz zagroe.

Przykadowe zagadnienia, ktre mona zrealizowa, wykorzystujc t metod:

- scalanie trzech zaborw Odrodzenie Rzeczypospolitej),
- powstanie Izraela, pierwszy konflikt z Arabami (VI.4. Konflikty na Bliskim Wschodzie),
- integracja europejska (VI.1. Droga ku wsplnej Europie),

8. Metaplan
Metaplan suy przedstawieniu kolejnych etapw analizy danego zagadnienia za pomoc
schematu. Graficzny sposb zapisu uatwia postawienie diagnozy sytuacji oraz znalezienie
moliwego rozwizania problemu. Podczas wykonywania metaplanu uczniowie
odpowiadaj na pytania: Jak jest?" Jak powinno by?" Dlaczego nie jest tak, jak
powinno by?", a nastpnie formuuj wnioski.

Przykadowe zagadnienia do zrealizowania za pomoc metaplanu:

- sprawa polska w II wojnie wiatowej (IV.2. Wadze polskie podczas II wojny wiatowej),
- powstanie wgierskie (V.6. Koniec stalinizmu).

9. Dyskusja
Uczniowie na forum klasy wymieniaj si wiedz, interpretacjami i ocenami. Dyskusja
powinna przebiega wedug ustalonych regu. Zawsze naley j zakoczy zebraniem
wynikw oraz podsumowaniem. Forma ta ma na celu poszerzenie wiadomoci na

49
okrelony temat, zdobycie umiejtnoci precyzowania wasnych stanowisk oraz
uzasadniania ich. Moe take ksztatowa pogldy, przekonania i postawy.

50
Przykadowe zagadnienia, ktre mona zrealizowa, wykorzystujc t metod:
- specyfika polskiego autorytaryzmu i jego ocena (II.5. Zamach majowy i rzdy sanacji),
- potpienie zbrodni hitlerowskich, proces w Norymberdze (V.5. Niemcy po II wojnie
wiatowej),
- komercjalizacja ycia, kryzys tradycyjnego systemu wartoci (VII.5. Wyzwania
wspczesnego wiata),

10. Dyskusja panelowa

W ramach tej metody nauczyciel lub uczniowie okrelaj temat panelu, wybieraj
dyskutantw oraz prowadzcego. Uczestnicy (eksperci) maj okrelony czas na
przygotowanie si do polemiki oraz przedstawienie swojego punktu widzenia. Po ich
wystpieniach rozpoczyna si rozmowa. Pniej do dyskusji wcza si take widownia, czyli
pozostaa cz klasy. Na zakoczenie prowadzcy przedstawia wnioski.

Przykadowe zagadnienia do zrealizowania za pomoc dyskusji panelowej:

- spr o powstanie warszawskie (IV.4. Powstanie warszawskie),
- polityka II RP wobec mniejszoci narodowych (II.4. Rzdy parlamentarne).

11. Dyskusja punktowana

Metoda ta moe zastpi tradycyjne odpytywanie (po wczeniejszym zapoznaniu uczniw z
tematem dyskursu oraz zasadami punktacji). Kilka wybranych przez nauczyciela osb
rozmawia na zadany temat, a nauczyciel ocenia wiadomoci uczniw oraz sposb dyskusji.
Punkty przyznawane s za podanie odpowiednich argumentw lub za trafne merytorycznie
komentarze do wypowiedzi przeciwnikw. Odejmuje si je natomiast za bdne wypowiedzi
oraz za niekulturalne zachowanie podczas dyskusji.

Kryteria oceniania dyskusji punktowanej

Kryteria oceny Punkty Uczestnicy
1 2 3
Prezentacja informacji opartej na faktach +3 p.
Zajcie konkretnego stanowiska w omawianej kwestii +2 p.
Wskazanie rnic i/lub podobiestw +2 p.
Komentarz do informacji lub jej uzupenienie +1 p.
Zwrcenie uwagi na bd +1 p.
Wypowied nie na temat, nieprzestrzeganie planu -2 p.
Rozpoczcie dyskusji +1 p.
Dodanie nowego wtku +1 p.
Wcignicie do dyskusji osoby, ktra si +1 p.
jeszcze nie wypowiadaa
Przerywanie i przeszkadzanie innym -3 p.
Monopolizowanie dyskusji (np. wypowied powyej 1 -2 p.
minuty)
Atak osobisty (uwagi pod adresem uczestnikw dyskusji) -2 p.
Ogem punktw
Ocena uzyskana przez ucznia

51
Przykadowe zagadnienia, ktre mona zrealizowa, wykorzystujc dyskusj
panelow: - miejsce Polski w systemie wersalskim (II.8. Polska w przededniu II
wojny wiatowej),

52
- przyczyny upadku systemu komunistycznego (VII.1. Kryzys i upadek komunizmu w
Europie)

12. Burza mzgw

Jest rodzajem dyskusji przejtej ze wiata biznesu, sucej zespoowemu rozwizywaniu
trudnych zada. Uczniowie w krtkim czasie gromadz liczne konkurencyjne lub
uzupeniajce si hipotezy dotyczce postawionego problemu. Wszystkie zgaszane
pomysy s zapisywane na tablicy, nie naley ich ocenia ani komentowa. Na
zakoczenie uczniowie przy pomocy nauczyciela wybieraj najlepsze z zebranych
propozycji.

Przykadowe zagadnienia do zrealizowania za pomoc tej metody:

- podobiestwa i rnice midzy pierwsz a drug wojn wiatow - porwnanie celw i
metod prowadzenia walki, stosunku do ludnoci cywilnej, skutkw politycznych,
gospodarczych i spoecznych System wersalski, I.2. Odbudowa powojenna i wielki kryzys,
V.l. Nowy podzia wiata),
- cele polityki ZSRR wobec Polakw (IV.1.Okupowana Polska)
- mier J. Stalina, jej wpyw na sytuacj w Polsce (V.6. Koniec stalinizmu)

13. Debata oksfordzka

Metoda ta jest zbliona do dyskusji za" i przeciw". Bierze w niej udzia klasa podzielona
losowo na dwie druyny - propozycji i opozycji - rozpatrujce problem z dwch rnych
punktw widzenia. Debat organizuje i prowadzi marszaek, ktry w niej bezporednio nie
uczestniczy, lecz udziela gosu, dyscyplinuje mwcw przekraczajcych czas wystpie,
dba o spokj i kulturalny przebieg dyskusji. Pomaga mu sekretarz - jego zadaniem jest
informowanie uczestnikw zadania, ile czasu mog jeszcze przemawia.
Jako pierwszy wystpuje lider propozycji: definiuje tez oraz przedstawia ogln lini
argumentacji grupy, do ktrej naley. Nastpnie lider opozycji charakteryzuje stanowisko
wasnego zespou. Mwcy obu stron wypowiadaj si na przemian, a w kolejnych
wystpieniach odnosz si do treci wygoszonych przez prelegenta strony przeciwnej.
Osoby zajmujce gos jako ostatnie podsumowuj argumenty swoich zespow
skontrastowane z wypowiedziami przeciwnikw, a take przedstawiaj konkluzje.
W trakcie wystpie mwcw pozostali uczniowie peni funkcj suchaczy, mogcych za
zgod uczestnikw debaty zadawa pytania lub uzupenia przemwienia krtkimi
informacjami. Po wysuchaniu wszystkich wypowiedzi marszaek zarzdza otwart
dyskusj, w ktrej kady ma prawo zabra gos - zarwno publiczno, jak i dyskutanci.
Wystpujcy reprezentuj na przemian strony propozycji i opozycji, a rozpoczyna osoba
opowiadajca si po stronie propozycji. Wymiana pogldw trwa do momentu
wypowiedzenia si wszystkich chtnych (czasami marszaek ogranicza ich liczb). Kady z
nich ma nie wicej ni minut na swoje wystpienie. Na zakoczenie marszaek - niekiedy
po konsultacji z nauczycielem - wskazuje zwycizcw debaty i przytacza argumenty na
poparcie swojej decyzji. Mona take zorganizowa gosowanie zaproszonych na debat
goci, np. uczniw innej klasy. Debat oksfordzk mona wykorzystywa zwaszcza przy
tematach powtrzeniowych.

Przykadowe zagadnienia, ktre mona zrealizowa, wykorzystujc t metod:

53
- System wersalski to nie pokj, to zawieszenie broni na 20 lat (lekcja powtrzeniowa po
rozdziale I).
- Aby Polska rosa w si, a ludzie yli dostatniej - ocena polityki gospodarczej Edwarda
Gierka (VI.8. Rzdy Edwarda Gierka)..

54
14. Projekt edukacyjny
Umoliwia czenie wiedzy z rnych przedmiotw. Jego istot jest samodzielna praca
zespou uczniw suca realizacji okrelonego przedsiwzicia, na podstawie wczeniej
przyjtych zaoe. Najpierw nauczyciel zapoznaje uczniw z zagadnieniami, ktre mog
zosta zrealizowane metod projektu. Wsplnie z nimi wybiera temat oraz opracowuje
cele projektu. Uczniowie pod kierunkiem nauczyciela ustalaj etapy realizacji projektu i
przygotowuj harmonogram dziaa. Nauczyciel prowadzi konsultacje: wskazuje
odpowiednie dziaania, pomaga dotrze do rnych rde informacji. Nadzoruje take
systematyczno i postp prac, pomaga przezwycia trudnoci, wspiera dziaania
uczniw. W ostatnim etapie uczniowie przedstawiaj zebrane informacje.

Przykadowe zagadnienia do zrealizowania za pomoc projektu edukacyjnego:

- ycie codzienne w maej ojczynie" uczniw w czasie II wojny wiatowej (IV.3.
Spoeczestwo polskie pod okupacj),
- ycie spoeczne i polityka w maej ojczynie" uczniw w okresie stalinowskim (V.4.
Polska w czasach stalinizmu),
- skutki spoeczne i kulturowe integracji europejskiej (VI.1. Droga ku wsplnej Europie).

7. PROPONOWANE FORMY KONTROLI ORAZ METODY OCENY OSIGNI

UCZNIW
Ocena osigni towarzyszy uczniom na wszystkich etapach ksztacenia i dotyczy
wszelkich elementw procesu dydaktycznego. Pozwala stawia diagnozy, okrela poziom
przyswojenia wiedzy oraz umiejtnoci wymienionych w podstawie programowej,
wskazywa luki i sposoby ich uzupenienia. Peni funkcj dydaktyczn i wychowawcz.
Musi by obiektywna, trafna, rzetelna oraz jawna. Powinna mobilizowa uczniw do
zdobywania wiedzy, a take do opanowywania nowych umiejtnoci. Dlatego nauczyciel
jest zobowizany ustali jasne kryteria oceniania, przekazywa informacje zwrotne oraz
wprowadza elementy samooceny i oceny koleeskiej. Trzeba take pamita, e ocena
pracy dydaktycznej nie zawsze jest wyraana wystawieniem stopnia. To rwnie okazanie
aprobaty lub dezaprobaty, opis, komentarz, recenzja. Ocenianie ksztatujce kadce
nacisk na te elementy oceny, ktre pozwalaj uczniowi uzyska informacje dotyczce
dalszej pracy, jest wanym elementem pracy szkoy. Przedmiotowy system oceniania
tworzy nauczyciel, uwzgldniajc treci podstawy programowej, programu nauczania oraz
wewntrzszkolny system oceniania.
Podzia form kontroli ze wzgldu na organizacj:
- indywidualne (np. odpowiedzi ustne),
- frontalne (np. prace klasowe, kartkwki - kontroli podlega rwnoczenie caa klasa),
- kondensacyjne (wikszo klasy wypenia zadania, kilku uczniw odpowiada).
Istotny jest rwnie podzia form kontroli ze wzgldu na miejsce w procesie
dydaktycznym. Nauczyciel moe kontrolowa postpy uczniw na bieco (podczas
kadej lekcji) oraz sporadycznie (za pomoc sprawdzianw przeprowadzanych po
zrealizowaniu okrelonego dziau czy zakoczeniu etapu edukacyjnego).
Metody kontroli wykorzystywane w szkole ponadgimnazjalnej:

55
- odpowiedzi ustne (rozmowy nauczyciela z uczniami, udzia w dyskusji, dusze
wypowiedzi na okrelony temat)
- kontrole pisemne (kartkwki, sprawdziany, testy kompetencyjne, rozprawki, zadania
domowe)
- wiczenia praktyczne (np. sprawdzajce umiejtno pracy z rnymi rdami
historycznymi, mapami itd.)

56
- referaty i odczyty (sprawdzajce umiejtnoci pozyskiwania informacji z rnych
rde, hierarchizowania ich, prezentowania wasnych pogldw z uyciem logicznie
dobranych argumentw, prowadzenia dyskusji)
- prace pozalekcyjne (udzia w konkursach, olimpiadach, realizacje projektw).
Kada z metod musi zosta dostosowana do sprawdzanych umiejtnoci i wiedzy, a
take uwzgldnia indywidualne profile psychologiczne uczniw. Przy ich ocenianiu
nauczyciel powinien stosowa strategi holistyczn, ktra pozwoli na zbudowanie
caociowego obrazu osigni. Proces oceniania musi uwzgldnia analiz celw oraz
treci ksztacenia zawartych w podstawie programowej. Naley wzi go pod uwag przy
planowaniu procesu dydaktycznego (cele powinny by formuowane operacyjnie). Nikt nie
jest w stanie zweryfikowa caej wiedzy i wszystkich umiejtnoci uczniw. Na podstawie
podstawy programowej oraz programu nauczania naley wic jasno okreli treci, ktre
maj podlega kontroli i ocenie. Trzeba te sprecyzowa wymagania na poszczeglne
oceny przy kadej formie kontroli. Ocena powinna mie charakter ksztatujcy, tzn.
uczniowie musz mie moliwo uzyskania informacji o tym, co potrafi, oraz jakie
wiadomoci i umiejtnoci powinni uzupeni lub ksztaci.

Przy ocenianiu uczniw mona wykorzysta ponisz charakterystyk:

Poziom wymaga koniecznych (ocena dopuszczajca)

Ucze:
- ma niepen wiedz okrelon w podstawie programowej,
- sytuuje najwaniejsze wydarzenia w czasie i przestrzeni,
- rozpoznaje zwizki przyczynowo-skutkowe,
- przedstawia przy pomocy nauczyciela wyniki swojej pracy w formie ustnej i pisemnej,
- okrela rodzaj rda historycznego, odszukuje najwaniejsze informacje w rdle
pisanym.

Poziom wymaga podstawowych (ocena dostateczna)

Ucze:
- ma niepen wiedz okrelon w podstawie programowej,
- selekcjonuje podstawowe fakty,
- wie fakty w acuchy przyczynowo-skutkowe,
- odnajduje najwaniejsze informacje zawarte w kilku rdach pisanych, dokonuje ich
wsplnej analizy,
- odrnia fakty od opinii,
- przeprowadza podstawowe rekonstrukcje genezy, mechanizmw przebiegu oraz
konsekwencji wybranego zjawiska z jednej paszczyzny procesu historycznego,
- samodzielnie przedstawia wyniki swojej pracy w formie ustnej i pisemnej.

Poziom wymaga rozszerzajcych (ocena dobra)

Ucze:
- ma wiedz i umiejtnoci historyczne okrelone w podstawie programowej, potrafi si
nimi posuy w typowych sytuacjach,
- analizuje i porwnuje informacje zawarte w rnych rdach,

57
- przeprowadza krytyczn analiz rde informacji,

58
- dokonuje wszechstronnej rekonstrukcji genezy, mechanizmw przebiegu oraz
konsekwencji wybranego zjawiska historycznego.

Poziom wymaga dopeniajcych (ocena bardzo dobra)

Ucze:
- ma wiedz i umiejtnoci historyczne okrelone w podstawie programowej, potrafi si
nimi posuy w rnych sytuacjach problemowych,
- analizuje i porwnuje dane zawarte w rnych rdach historycznych, potrafi je
samodzielnie zinterpretowa,
- zauwaa rozmaite interpretacje wydarze i procesw historycznych,
- samodzielnie ocenia postacie, wydarzenia i procesy,
- aktywnie wykorzystuje swoj wiedz na lekcji i w trakcie zaj pozalekcyjnych,
- formuuje problemy historyczne.

Poziom wymaga wykraczajcych (ocena celujca)

Ucze:
- ma wiedz i umiejtnoci wykraczajce poza podstaw programow; zna literatur
historyczn, potrafi zastosowa wiedz w rnych sytuacjach problemowych,
- samodzielnie rozwija swoje zainteresowania,
- startuje z sukcesami w konkursach i olimpiadach historycznych (zgodnie z
Rozporzdzeniem Ministra Edukacji Narodowej z 20 sierpnia 2010 r. zmieniajcym
rozporzdzenie w sprawie warunkw i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania
uczniw i suchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianw i egzaminw w szkoach
publicznych [DzU nr 156, poz. 1046] finalistom lub laureatom olimpiad albo konkursw
przysuguj oceny celujce; jednak ze wzgldu na ograniczony zasig tematyczny
programu pierwszej klasy szkoy ponadgimnazjalnej osignicie sukcesu w olimpiadzie
lub konkursie nie powinno decydowa o ocenie celujcej),
- samodzielnie formuuje i rozwizuje problemy historyczne z wykorzystaniem
popularnonaukowych i naukowych rde informacji.

59