E-posta: zubia@santillana.

es
Faxa: 94 440 64 90
Tel.: 94 426 90 72
48450 Etxebarri (BIZKAIA)
Gipuzkoa kalea, 31, 1. esk.
Legizamon poligonoa
ARGITALPEN ARLOA
E-posta: simonlib@comercial.santillana.es
Faxa: 948 12 50 42
Tel.: 948 13 23 11 / 948 12 50 42
31014 Iruea
Urzainki, 21, behea
Nafarroa
E-posta: eskudeib@comercial.santillana.es
Faxa: 943 26 11 84
gggtxertatzeari ere, kontzeptuak errazago ulertzeko. Eskemak eta infograa berriak erantsi dira.
Tel.: 943 26 11 84 / 943 26 07 99

Curriculum-egokitzapenak
20180 Oiartzun Diseinu berritzailea eta erakargarria. Garrantzia eman zaie irudiei, bai eta argazkiak eta marrazkiak
Elorrondo, 3, behea
Gipuzkoa gggrapenak eta aurkikuntzak jasotzeko.
E-posta: herreropi@santillana.es Zenbait eduki eguneratu dira, eta eduki berriak gehitu, zientzien alorrean egindako azken aurre-
Faxa: 94 440 52 14
Tel.: 94 426 90 22

EGOKITZAPENA
Unitateak gure erabiltzaileen oharrak kontuan hartuta berrantolatu dira.
48450 Etxebarri
Gipuzkoa kalea, 31, 1. ezk.
Legizamon poligonoa
Bizkaia
SALMENTA ARLOA
Biologia eta Geologia DBH Biologia eta Geologia
Natura Zientziak Hemen gaituzue Natura Zientziak

916650
Curriculum-egokitzapenak Curriculum-egokitzapenak On line zerbitzuak
Natura Zientziak 1 eta 2 DBH Unitateko eskema
Biologia eta Geologia 3 DBH
Hezkuntza Ministerioko Ebaluazio Institutuaren arabera, gero eta gehiago dira HPB (Hezkuntza Premia Bereziak) dituzten
Animalia Unitatearen hasieran
ikasleak. ornodunak
Unitate honetan
Landareak
Animalia ornodunak eta ornogabeak
bereizten ikasiko duzu.
Irakasleei eguneroko lanean laguntzeko ahalik eta tresna gehien eskaintzea da gure kezka nagusia.
4 Ornodunek zer ezaugarri dituzten eta
nola sailkatzen diren ikasiko duzu.
Ornodun taldeak bereizten ikasiko

eta onddoak Edukiekin lotutako gertakari historiko bat kontatzen duen

Unitate honetan...
duzu.
Landare-erreinuaren berezko
ezaugarrien nahiz haren

6 sailkapenaren berri izango duzu.

Landareen organoak bereiziko dituzu,
bai eta haien forma eta funtzioak ere.

Gure materialen erabiltzailea bazara, Santillanak e-vocacin zerbitzua jartzen du zure esku. Zerbitzu horri
Landareak nola elikatzen,
Material berri bat landu dugu curriculum-egokitzapenetarako, material osatuago bat. Oinarriko liburuko edukietan oinarrituta, erlazionatzen eta ugaltzen diren
jakingo duzu.

testu interesgarri bat.

Onddo-erreinuaren ezaugarrien eta
erreinu horretako talde nagusien
berri izango duzu esker, honako hauek egin ahal izango dituzu: zure eguneroko lanerako behar dituzun baliabide guztiak eskuratu,
eta, besteak beste, diseinu, programazio eta formatu berari jarraituz, ikasteko zailtasunak dituzten ikasleei egokitutako Unitate honetan hau ikasiko duzu izeneko laukian, punturik
Ornitorrinkoa Australiako ibaietan bizi da, banaka edo biko-
teka. Ugaztun bitxia da eta beste hiru animaliaren ezaugarriak
ditu: ahateen ezaugarriak (mokoa eta hanka palmatuak), kasto-
reenak (buztana) eta igarabenak (gorputza estaltzen duen ilea).
hezkuntza-komunitatearekin ideiak eta esperientziak partekatu, edozein gaitako adituen aholkua jaso, eta askoz
Ornitorrinkoek euliak eta harrak jaten dituzte, bai eta ibaien
hondoan hazten diren landareak ere. Uretan denbora asko Sekuoia erraldoiak dira planetako izaki bizidunik handienak.
ematen dute, igerilari onak dira eta, sarritan, lehorrera joaten Batzuk ehun metrotik gorakoak ere badira, eta milaka urte
liburu bat prestatu dugu. dira, gordelekuan atseden hartzera. bizitzen dira.

garrantzitsuenak daude laburbilduta.

Kumeak arrautzetatik jaiotzen dira, baina amaren ugatzetako Ezagutzen dugun sekuoiarik handienak Sherman Jenerala
esnea edoskiz elikatzen dira. Horregatik, ugaztunen taldean du izena, eta Kaliforniako Sekuoien Parke Nazionalean
sartu ohi dira. dago: 2.100 urte baino gehiago daramatza bizirik, eta ia
Zergatik esaten da ornitorrinkoak ugaztunak direla? 90 metro luze da. Hain du enbor lodia, hamazazpi lagunek
besoak zabalik dituztela ozta-ozta ingura baitezakete.

gehiago.
Antzina, zuhaitz erraldoi horietako batzuei tunelak ere
egin zizkieten enborrean; haietan zehar autoak ere pasa
daitezke.
Beti egin ohi dena alde batera uzten saiatu gara; hau da, oinarriko liburuko edukien laburpen bat egin eta jarduera gehiago Nola du izena munduko sekuoiarik handienak?
Eta non dago?
327518 _ 0041-0050.indd 41 12/09/11 17:47
Sartu www.e-vocacion.es webgunean.
327518 _ 0063-0078.indd 63 12/09/11 17:50

gehitzen. Horren ordez, liburu berri bat sortu dugu, oinarrizko edukiak dituena, eta aurreko ikasturteetako edukiak gehitu
ditugu, bai eta proiektu honetarako berariaz sortutako jarduera gehiago ere.
Liburu arruntaren adibidea
Ariketak
Edukiei eta jarduerei dagozkien Luzera-unitateak

3 Luzera
Luzera da maizen erabiltzen dugun magnitudea. Gure altuera,
15. Erantzun galdera hauei: 20. Osatu lauki hau unitateak idatziz eta erantzun
galderei.
a) Zertarako erabiltzen da luzera-magnitudea?
etxetik eskolara bitarteko distantzia, Lurretik Eguzkirainoko dis-
Unitatea Sinboloa 3 10 3 10 3 10 3 10 3 10 3 10
Ariketak tantzia edo zelula baten tamaina neurtzeko erabiltzen dugu mag-

F
F
F
Kilometroa km nitude hau. b) Zer tresna erabil ditzakegu luzera km m cm
Hektometroa hm

F
F
F
F
F

F
18. Adierazi Unibertsoari buruzko zer teoria dagokion 22. Eguzki Sistemaren diametroa
neurtzeko?
eskema bakoitzari eta nork proposatu zuen teoria 20.000 unitate astronomiko ingurukoa da. Dekametroa dam Luzera da bi punturen artean dagoen distantzia. : 10 : 10 : 10 : 10 : 10 : 10
horietako bakoitza. Metroa m Nazioarteko Sisteman metroa (m) da luzera-unitatea.
Kalkulatu zer distantziatara egongo litzatekeen Lurra c) Zer unitate erabiltzen da luzera neurtzeko Zer eragiketa egin behar da kasu hauetan unitate
A B Eguzkitik, Eguzki Sistemak 50 cm-ko diametroa izango Dezimetroa dm Nazioarteko Unitate Sisteman, eta zer batetik beste batera pasatzeko? Adibidez: km-tik dm-ra
balu. Gogoratu Lurra Eguzkitik unitate astronomiko Zentimetroa cm Luzerak neurtzeko, hainbat neurketa-tresna erabiltzen ditugu, esate sinbolo du? pasatzeko, bider 10.000 egin behar da.
batera dagoela. Milimetroa mm baterako, zinta metrikoa edo erregela graduatua. mm-tik m-ra:
23. Kalkulatu zenbat unitate astronomiko dituen
argi-urteak.

orrialdeetan UNITATE-ALDAKETA

Luzera handiak neurtzeko adibidez, Madriletik eta Alacantera

arteko distantzia, metroa unitate txikiegia da; horregatik, unitate
IZAN KONTUAN 3 16. Idatzi metroaren multiploak eta azpimultiploak.
Hegaztiak
dm-tik km-ra:
hm-tik dm-ra:
Ariketak
Jarrai gaitzazu sare sozialetan!
handiagoak erabiltzen ditugu, multiplo deritzenak. Multiplo horien Multiploak: , ,
24. Marrazki honek Eguzki Sistema irudikatzen du. dam-tik cm-ra: 16. Erantzun. Hegan egin al dezakete hegazti guztiek? 22. Adierazi irudietan non duten bizkarrezurra animalia
Unitate batetik txikiagora pasatzeko, biderkatu egiten da adibide dira: dekametroa (dam), hektometroa (hm)
Ez dago aireko eta kilometroa
animaliarik. Hegaztiak eta .
animalia ornodunak dira. Lehortarrak dira guztiak, Idatzi hegan egiten ez duten bi hegaztiren izenak: hauek eta non gorputz-adarrak:
19. Antzinako Grezian, Orion ehiztariaren istorioa 3 10 3 10 3 10
(km). Izan ere, nahiz eta batzuek hegan zenbaitek denbora luzea eman uretan. Hegazti

F
F
F
Jupiter Saturno Urano
nahiz eta Azpimultiploak: , , askok
21. Ebatzi. Ainhoak 3,5 km egin zituen lasterka eta .
kontatzen zen: Orion erraldoia edozein animalia denbora asko eman, lehorrean
Diametroa: 142.984 km Diametroa: 12.0536 km Diametroa: 51.118 km km hm dam m Bestalde, luzera txikiagoak neurtzeko adibidez, liburu baten- hegan egiten dute; adibidez, hontzek, arranoek eta usoek. Gutxi
astelehenean; 4.200 m, asteartean; eta astelehenean

F
F
F
botatzeko gai zen. Oso odolzalea zenez, haren bizi dira berez, eta horrenbestez, eta .
: 10 : 10 : 10 batzuek, ordea, ez dute hegan egiten; pinguinoek eta ostrukek,baino 1,5 km gehiago, asteazkenean. Zenbat kilometro
amak, Gea jainkoak, zigortu egin zuen; eskorpioi F
loditasuna, metroa handiegia da; hori
lehortarrak metroa baino unita-
dela eta,dira.
Unitate batetik handiagora pasatzeko, zatitu egiten da te txikiagoak erabiliko ditugu, azpimultiplo deritzenak, esaterako: esaterako. egin zituen Ainhoak
17. guztira?
Osatu esaldi hau:
bat bidali zion, eta hark ziztatuta hil zen. 17. Adierazi 3 baten bidez zer erabiliko zenukeen
Zeus jainkoak Orion eta eskorpioia zeruan jarri zituen, Unitate batetik txikiagora pasatzeko, biderkatu egiten da dezimetroa (dm), zentimetroa (cm) eta milimetroa (mm). Hegaztiak animalia dira,
6 Kanpoko planetak F Hegaztiek ezaugarri hauek
taulan agertzen dendituzte:
elementu bakoitzaren
berriz inoiz elkarrekin topo ez egiteko moduan. 3 10 3 10 3 10 luzera adierazteko. bizkarrezurra dutelako.

F
F
Eguzkitik urrunen dauden lau planetak hauek dira:Jupiter, Saturno, Ura- Hori dela-eta, Orion neguko zeruan azaltzen da;

Unitate bakoitzeko edukiak ulertzeko eta ikasteko balio m dm cm mm

Hegoa Oso eskeleto arina dute, hezurrak hutsak dituztelako. 22. Erantzun. Zein da azalera-unitatea Nazioarteko

F
F
F
eta Eskorpio, aldiz, udan. : 10 : 10 : 10
Horrenbestez, errazMetroa egiten dute
Zentimetroa
hegan. Kilometroa Unitate Sisteman, eta zer sinbolo du?
no eta Neptuno. Planeta horiei kanpoko planetak esaten zaie. Oso han- 18. Adierazi esaldi hauek zuzenak (Z) ala okerrak (O)
F
Unitate batetik handiagora pasatzeko, zatitu egiten da Mahaia
Gorputza lumaz estalita dute.
diak dira eta, nagusiki, gasez daude osatuta; hori dela-eta, gasezko erral- Azalera diren:
4 Bizkarrezurra Labezomorroa
doiak ere esaten zaie. Hegaztien aurreko gorputz-adarrak hegoak dira, eta hegan
Ikasgela Z O Hegazti guztiek mokoa dute.
Jupiter. Eguzki Sistemako planetarik handiena da. Haren erradioa Gure ikastetxeko jolastokia edo futbol-zelaia zer neurritakoa den egiteko 23. Irakurri eta kalkulatu.
erabiltzen dituzte. Atzekoak hankak dira, eta oinez
Bi hiriren arteko Z O Hegaztiek biriken bidez hartzen dute arnasa.
Lurrarena baino hamaika aldiz handiagoa da. 60 satelite baino
gehiago ditu. Lau handienak Io, Kalisto , Ganimedes eta Europa di-
Neptuno
Diametroa: 49.492 km
Kopiatu zure koadernoan eta adierazi bertan: Eguzkia,
barneko planetak, kanpoko planetak, Pluton, Azalera-unitateak
jakin nahi baldin badugu, ez da nahikoa izango luzera neurtzea;
azalera ere kalkulatu beharko dugu.
ibiltzeko
distantzia
eta igeri egiteko erabiltzen dituzte. Areto-futbola eremu batean jokatzen den kirola da,
eta eremuak arauzko neurri Hegaztiek
Z O hauek hezurrak
izan behar ditu:hutsak dituzte.
23. Animalia hauetatik, inguratu narrastiak:

Produktu eta baliabide berriei buruzko informazio www.facebook.com/SantillanaEducacion

Mokoa dute, eta hortzik ez. Kaioa Iguana Karramarroa
ra, eta Galileo Galilei k begiztatu zituen lehen aldiz, 1610ean. asteroide-gerrikoa, Kuiperren gerrikoa eta Oort hodeia. 40 m alde handiak, eta 20 m alde laburrak. Eremua
a) Nola esaten zaio jainkoei buruz hitz egiten duen Biriken
18. bidez hartzen
Osatu metroaren dute
multiploen etaarnasa.
azpimultiploen Z O Hegaztiek gorputza ilez eta lumaz estalita Dortoka Saguzarra Kobra
Saturno. Eguzki Sistemako bigarren planetarik handiena da. Haren
erradioa Lurrarena baino ia hamar aldiz handiago da. 30 satelite bai-
istorio multzoari? Izarren jatorriari buruzko azalpen
ona al da?
25. Zer-nolako bi higidura egiten dituzte planeta

diguten azalpen-testuak datoz hemen. Metro koadro

Unitatea Sinboloa
m2
Azalera magnitudeak irudi baten barrualdeak zenbat neurtzen taula hau:
Arrautzen bidez ugaltzen dira; obiparoak dira.
laukizuzena izanik, joko-eremuaren azalera neurtzeko
dute.
alde luzearen luzera eta alde laburrarena biderkatu Krokodiloa Sugandila Kakalardoa
guztiek? duen adierazten digu. Magnitude horiHankak
neurtzeko, metro koadro behar dira. Z O Hegaztien lau gorputz-adarrak hegoak dira. Kameleoia Sugegorria Kaimana
no gehiago ditu; handiena, Titan . Gainera, hautsez eta harri zatiz osa- b) Nola esaten zaio irudi horiek osatzen Dezimetro koadro dm2 Elikadura nolakoa,
Unitatea honela sailkatzen
Sinboloadira hegaztiak: hara-
(m2) unitatea erabiltzen da. Sagua Igela Izurdea
tutako eraztun-sistema ikusgarri bat du. Mokoa Kilometroa O arauzko
Kalkulatu futbol-aretoZbaten joko-
Hegaztiak animalia bibiparoak dira,
ARIKETAK duten izar multzoari? Berez daude 26. Deskribatu nolakoa den gure izarra, Eguzkia, Zentimetro koadro cm2 gijaleak, belarjaleak eta orojaleak.
eremuaren azalera: arrautzetatik jaiotzen direlako.
Urano. Lurra baino lau bat aldiz handiagoa da. 25 satelite txiki bai- horrela multzokatuta, ala Lurretik ikustean alderdi hauei dagokienez: osaera, tenperatura eta hm
13. Zer planetari esaten zaie Milimetro koadro mm2 Azalera bat kalkulatzeko, horren formaren araberako ekuazio mate-
no gehiago ditu, bai eta eraztun-sistema bat ere. Haren errotazio-ar- bakarrik? higidurak. m2 24. Erantzun. Zer ingurunetan bizi ohi dira narrastiak?
gasezko erraldoiak? matikoa erabiliko dugu. Hauek dira azalera neurtzeko erabiltzen Hegaztiak ornodun lumadunak dira. Hezurrak
dam hutsak dituzte. 40 m 3 20 mZ5 O Hegaztiak animalia lehortarrak dira.
Ingurune horretan bizi al dira guztiak?
datza orbitarekiko ia horizontala da.
Neptuno. Urano baino zertxobait txikiagoa da. 10 satelite txiki bai-
Zergatik esaten zaie
horrela?
20. 1961ean Frank Drake astronomoak 27. Identifikatu planeta bakoitza eta ordenatu
diren unitate nagusiak: metro koadroa (m2), dezimetro koadroa
eta obiparoak dira.
m
Hegoak eta mokoa dituzte. Biriken bidez hartzen dute arnasa,
24. Neurtu zure ikasmahaiaren luzera eta zabalera, esku-
Aipatu beste ingurune batean bizi diren

d d eguneratua.
kalkulatu zuenez, gure galaxiako izar erdiek, Eguzkirako distantziaren arabera, hurbilenekotik hasiz. UNITATE-ALDAKETA (dm2), zentimetro koadroa (cm2) eta milimetro koadroa (mm2). 19. Azaldu. Saguzarrek hegoak dituzte eta hegan bi narrasti.
no gehiago ditu. Zentimetroa ahurra neurketa-unitatetzat hartuz. Idatzi emaitzak.
gutxi gorabehera, planeta-sistemak dituzte.
Alboetako argazkiak, marrazkiak, taulak eta informazio- Unitate batetik txikiagora pasatzeko, biderkatu egiten da
egiten dute. Orduan, zergatik dira ugaztunak eta

F
a) Zenbat planeta-sistema ote daude Esne Bidean, B F mm Luzera: ez hegaztiak?
JAKINGARRIAK kalkulu horren arabera? A
C
3 100

3 10.000
3 100
Azalera 5
oinarria 3 altuera
2 Narrastiak Zabalera:

http://twitter.com/SANTILLANA_es
b) Sistema horien % 1ek Lurraren tamainako planeta 4 19. Adierazi metrotan luzera hauek:

F
F

F
Beste bi astro hauek ere badituzte planeta nanoen Erradioa
Alderatu zuk lortutako emaitzak zure ikaskideek
Plutonen eta beste planeta nano batzuen bat balu eta haren eta izarraren arteko distantzia m2 dm2 cm2 G Isatsa F
a) 5 km 3 1.000 5 m lorturikoekin. Bat al datoz? Zergatik?

F
Burua

F
ezaugarriak:

Altuera
kasua Lurretik Eguzkirainokoaren berdina balitz, Lurraren Narrastiak animalia ornodunak dira. Lehortarrak dira gehienak,
: 100 : 100
2006ko abuztura arte, Pluton Eguzki Sistemako planeta Zeres. 980 km-ko diametroa du Marte eta Jupiterren arteko
astro txiki horrek. 1868an aurkitu zuten, eta hasieran
antzeko zenbat planeta leudeke gure galaxian? F

Egokitutako liburuaren adibidea : 10.000

Enborra baina batzuk 3 km 3 1.000
b) ingurune
c) 6 dm
5
urtarrean m
bizi dira (krokodiloak, dortokak). 25. Osatu testua:
Gure jarraitzaileentzat baino ez diren lehiaketak.
txikiena (2.300 km-ko diametroa) eta kanpokoena zela G Hauek
: 10 5dira narrastien m
ezaugarri nagusiak: Narrastiak animalia dira.
Bizkarrezurra

G
planetatzat jo zen arren, 1929an asteroidea zela esan zuten. 21. Duela mende bat baino gutxiago, uste zuten Esne H Unitate batetik handiagora pasatzeko, zatitu egiten da Azalera 5 p 3 r 2 20. Azaldu. Pinguinoek ez dute hegan egiten eta denbora
esaten zen. Data horretan, ordea, Nazioarteko Astronomia G Oinarria F d) 9 cm : 100 5 m Gorputza estalita dute, eta
Bidea zela Unibertsoko galaxia bakarra. D luzea ematen dute uretan. Zergatik dira hegaztiak?
Batasunak (IAU) planeta nanotzat jo zuen, haren ezaugarri
bereziengatik; besteak beste, Karonte astroaren orbita
Eris. Behin-behineko izena 2003 UB313 du eta 2003. urtean
aurkitu zuten. Pluton baino haratago dago eta Disnomia
Zer zientzialarik eta zer urtetan frogatu zuen
Unibertsoan galaxia asko zeudela? Galaxiei eta
E

laukiak oso lagungarriak dira. Gorputza ezkata gogor rez estalita dute, ez lehor-
tzeko. Zenbaitek oskola dute; dortokek, adibidez. guztiek dituzte, sugeek izan ezik.
berean dabilelako. izeneko satelite bat du. 132 bidez hartzen dute arnasa,
Unibertsoari buruzko zer beste gauza aurkitu zituen? Gorputza lau ataletan banatuta dute: burua,
133 eta bidez ugaltzen dira.
enborra, gorputz-adarrak eta isatsa.
Lau gorputz-adar dituzte, hankak guztiak. Sugeak
13 18 327518 _ 0129-0140.indd 132 Hankak 12/09/11 17:56
327518 _ 0129-0140.indd 133
salbuespen dira, ez dute eta gorputz-adarrik. 12/09/11 17:56 26. Lotu bi zutabeak gezien bidez, narrastiek
4 Barneko planetak
Ariketak
Biriken bidez hartzen dute arnasa.
21. Osatu testua. zer ezaugarri dituzten azaltzeko:
Zubia-Santillanarekin eta hezkuntza-sektorearekin www. youtube.com/santillanaspain
21. Erantzun. Zein dira Eguzkitik hurbilen dauden 28. Osatu esaldi hauek: Hegaztiak animalia dira. Gorputza estalita Ezkataz
ERREPARATU
Arrautzen bidez ugaltzen dira; obiparoak dira.
Merkurio, Artizarra, Lurra eta Marte dira barneko planetak. lau planetak? , Hegaztien eskeletoa hezur osatuta dute Arrautzen bidez
Merkurio a) Eguzkitik hurbilen Narrasti gehienak haragijaleak dira.
Hala esaten zaie Eguzkitik hurbilen dauden lau planetak , dago. Gorputza estalita dute. Ornodunak dira ugaltzen dira
dagoen planeta da. Narrastiek gorputza lurra ukituz
direlako. eta . daramate ibiltzean. Lekualdatzeko Haragia
bidez hartzen dute arnasa. Obiparoak dira
Artizarra b) eguzki-sistemako modu horri narrastea esaten zaio, Narrastiek gorputza ezkata gogorrez estalita dute. Lau jaten dute
Zergatik esaten zaie barneko planetak? gorputz-adar eta isatsa dituzte. Biriken bidez hartzen dute bidez ugaltzen dira; Gehienak Bizkarrezurra
Barneko planeten gainazala harritsua da. Harriz osatutako azala eta planetarik handiena da. eta hortik datorkie izena.
arnasa, eta obiparoak dira. dira. haragijaleak dira dute
mantua dituzte, eta erdigunean, berriz, nukleo metalikoa. c) Gu planetan

d d lotutako gertaerak eta albisteak.

Merkurio. Eguzkitik hurbilen dagoen planeta da. Lurra baino bizi gara.
txikiagoa da eta ez du ez sateliterik ez atmosferarik. 22. Erantzun. Nola esaten zaio Lurraren inguruan biraka 46 47
Lurra d) eguzki-sistemako
Marte Artizarra. Eguzki-sistemako bigarren planetarik handiena da. dabilen sateliteari?
azken planeta da.
Tamainaz Lurraren oso antzekoa da. Ez du sateliterik. Artizarreko
23. Erantzun. Zein dira Eguzkitik urrunen dauden 327518 _ 0041-0050.indd 46 12/09/11 17:48
327518 _ 0041-0050.indd 47 12/09/11 17:48
atmosfera karbono dioxidoz (CO2) eratuta dago.
29. Idatzi barneko planeten izenak, Eguzkitik hurbilen
lau planetak? , ,
Lurra. Eguzki-sistemako hirugarren planeta da, eta hori da, hain dagoenetik hasita.
zuzen ere, gure bizilekua. Lurreko atmosfera oxigenoz osatuta eta .
dago, besteak beste. Lurraren inguruan satelite bat ibiltzen da
biraka: Ilargia. 24. Erantzun. Zergatik esaten zaie gasezko erraldoiak
kanpoko planetei?
Marte. Eguzki-sistemako laugarren planeta da. Lurraren tamai-
naren erdia dauka, gutxi gorabehera. Bi satelite ditu, eta bertako
atmosfera karbono dioxidoz eratuta dago, batik bat.
25. Osatu esaldi hau:
Hauek dira gure eguzki-sistema osatzen duten
Laburpena
Jupiter planeten izenak: UNIBERTSOA
5 Kanpoko planetak , , Astro hauek osatzen dute Unibertsoa:
, , . Astro argitsuak dira.
Jupiter, Saturno, Urano eta Neptuno dira kanpoko planetak. , , Planetak. Izar baten inguruan biraka dabiltza.
Hala deritze Eguzkitik urrunen dauden lau planetak direlako. 30. Idatzi kanpoko planeten izenak, Eguzkitik hurbilen
eta . . Planeta baten inguruan biraka dabiltza.
dagoenetik hasita.
. Izotzez, hautsez eta gasez osatutako astro txikiak dira.
26. Erantzun. Zein da planetarik handiena?
Eguzki-sistemako kanpoko planetak barnekoak baino handiagoak
Laburpena
dira eta gasez daude osatuta; hori dela-eta, gasezko erraldoiak
IZAKI BIZIDUNEN EZAUGARRIAK EGUZKI-SISTEMA
ere esaten zaie.
Laburbilduz Saturno
Jupiter. Eguzki-sistemako bosgarren planeta da, eta guztien artean
27. Begiratu planeta honi eta erantzun galderei:
Izaki bizidun guztiak eta egiten dira; Astro hauek osatzen dute:
. Eguzki-sistemari izena ematen dion izarra da.
handiena. Lehenengo gasezko erraldoia da eta 60 satelite baino antzeko konposizio kimikoa dute;
gehiago ditu. . Eguzkiaren inguruan biraka dabiltzan astro esferikoak dira.
osatuta daude; eta hiru bizi-funtzio betetzen dituzte:
Saturno. Eguzki-sistemako seigarren planeta da, eta bigarren Sateliteak. .
, eta .
handiena. 30 satelite baino gehiago ditu, eta hautsez eta harri Asteroideak. .
zatiz osatutako eraztun-sistema ikusgarri bat. Kometak. .
IZAKI BIZIDUNEN KONPOSIZIO KIMIKOA
Urano. Eguzki-sistemako zazpigarren planeta da, Lurra baino lau Izaki bizidunen substantzia kimikoak bi eratakoak izan daitezke: Astroek bi higidura mota egiten dituzte: Ilargiaren
bat aldiz handiagoa. 25 satelite txiki baino gehiago ditu. Eraztunak errotazio-ardatza
a) Nolako planeta da, barnekoa ala kanpokoa? Substantzia ez-organikoak. Hauek dira substantzia ez-organiko . Astro batek beste baten inguruan
ere baditu, txiki-txikiak. Uranoren errotazio-ardatza orbitarekiko ia
birak ematean egiten duen higidura da.
ZER Unitate bakoitzeko funtsezko edukien aukera. Urano
Neptuno

horizontala da.
Neptuno. Eguzki-sistemako azken planeta da. 10 satelite txiki
baino gehiago ditu.
b) Zein da planeta horren ezaugarri nagusia?

nagusiak:
Substantzia

eta
. Honela sailkatzen dira:
, proteinak eta azido

.
.
,
. Astro batek bere buruari bira
ematean egiten duen higidura da.
Lurrare
n orbita
Lurraren errotazio-ardatza n orbita

Eta amaitzeko
Ilargiare
ZELULA BARNEKO PLANETAK
10 11 Zelula guztiek elementu hauek dituzte: mintz plasmatikoa, Eguzkitik hurbilen daude:
eta . . Eguzkitik hurbilen dagoen planeta da.
Ez du ez sateliterik ez atmosferarik.
Zelulak bi eratakoak izan daitezke:
ZENBAT Aukeratutako edukien garapen-mailaren zehaztapena. : nukleodunak.

Ez du sateliterik.
. Eguzki-sistemako bigarren planeta da.
Merkurio
Oso laburpen erraz eta eskematikoa, kontzepturik
Prokariotoak: .
Organismoak, duten zelula kopuruaren arabera, honela sailka daitezke:
Zelulabakarrak: .

. Eguzki-sistemako hirugarren planeta da,

eta hori da, hain zuzen ere, gure bizilekua. Lurraren satelitea Ilargia da.
Artizarra
Lurra

Sartu gure webgunean!

. Eguzki-sistemako laugarren planeta da. Bi satelite ditu.
: zelula ugariz osatutakoak. Monero-erreinua Protisto-erreinua Onddo-erreinua
KANPOKO PLANETAK Marte
NOLA Edukiak hezkuntza premia bereziak dituzten ikasleei begira idatzi BOST ERREINUAK
Eguzkitik urrunen daude. Gasez osatuta daude; hori dela-eta,
Izaki bizidunak bost erreinutan sailkatzen dira: moneroak,
ere esaten zaie.
, onddoak, eta animaliak.
. Eguzki-sistemako bosgarren planeta da,
BIZIAREN HISTORIA eta guztien artean handiena. 60 satelite baino gehiago ditu.
Jupiter

garrantzitsuenak osatzeko eta horiek ikasi direla

izan ziren oxigenorik gabe bizitzeko gai
eta aurkeztu dira. izan ziren lehen izaki bizidunak. Izaki horietatik sortu ziren protozo-
oak, eta haietatik . Ingurune lehortarra okupatu
zuten lehen izaki bizidunak, berriz,
Uretatik atera ziren lehen animaliak
Landare-erreinua . Eguzki-sistemako seigarren planeta da, Saturno
eta bigarren handiena. 30 satelite baino gehiago ditu,
bai eta eraztun-sistema ikusgarri bat ere.
izan ziren . Eguzki-sistemako zazpigarren planeta da.
izan 25 satelite baino gehiago ditu. Eraztunak ere baditu, txiki-txikiak.

Sartu gure webgunean, behar duzun informazio guztia erosotasun osoz kontsultatzeko eta aurkitzeko.
ziren. Gerora, anfibioak eta narrastiak sortu ziren. Animalia-erreinua
. Eguzki-sistemako azken planeta da. egiaztatzeko.
EZ dira paragrafoak besterik gabe laburtu. Dinosauroak desagertzearen ondorioz, 10 satelite txiki baino gehiago ditu. Urano Neptuno
eta garatu ziren.
BIOANIZTASUNA 12
Bioaniztasun hitza erabiltzen da Lurrean era askotako Kontsultatu gure katalogoa eta xehetasun handiz ezagutu gure hezkuntza-materialak.
bizi direla edo bizi izan direla adierazteko.
327518 _ 0005-0012.indd 12 12/09/11 17:51
Bioaniztasuna zaintzeko arrazoien artean, hauek aipatu behar dira:
baliabide izatea, arrazoi , estetikoak eta .
EZ dira eduki berberak modu telegrafikoan idatzi.
40
327518 _ 0023-0040.indd 40 12/09/11 17:53

Sartu www.santillana.es webgunean.

 E-posta: zubia@santillana.es
Faxa: 94 440 64 90
Tel.: 94 426 90 72
48450 Etxebarri (BIZKAIA)
Gipuzkoa kalea, 31, 1. esk.
Legizamon poligonoa
ARGITALPEN ARLOA
E-posta: simonlib@comercial.santillana.es
Faxa: 948 12 50 42
Tel.: 948 13 23 11 / 948 12 50 42
31014 Iruea
Urzainki, 21, behea
Nafarroa
E-posta: eskudeib@comercial.santillana.es
Faxa: 943 26 11 84
gggtxertatzeari ere, kontzeptuak errazago ulertzeko. Eskemak eta infograa berriak erantsi dira.
Tel.: 943 26 11 84 / 943 26 07 99

Curriculum-egokitzapenak
20180 Oiartzun Diseinu berritzailea eta erakargarria. Garrantzia eman zaie irudiei, bai eta argazkiak eta marrazkiak
Elorrondo, 3, behea
Gipuzkoa gggrapenak eta aurkikuntzak jasotzeko.
E-posta: herreropi@santillana.es Zenbait eduki eguneratu dira, eta eduki berriak gehitu, zientzien alorrean egindako azken aurre-
Faxa: 94 440 52 14
Tel.: 94 426 90 22

EGOKITZAPENA
Unitateak gure erabiltzaileen oharrak kontuan hartuta berrantolatu dira.
48450 Etxebarri
Gipuzkoa kalea, 31, 1. ezk.
Legizamon poligonoa
Bizkaia
SALMENTA ARLOA
Biologia eta Geologia DBH Biologia eta Geologia
Natura Zientziak Hemen gaituzue Natura Zientziak

916650
Curriculum-egokitzapenak Curriculum-egokitzapenak On line zerbitzuak
Natura Zientziak 1 eta 2 DBH Unitateko eskema
Biologia eta Geologia 3 DBH
Hezkuntza Ministerioko Ebaluazio Institutuaren arabera, gero eta gehiago dira HPB (Hezkuntza Premia Bereziak) dituzten
Animalia Unitatearen hasieran
ikasleak. ornodunak
Unitate honetan
Landareak
Animalia ornodunak eta ornogabeak
bereizten ikasiko duzu.
Irakasleei eguneroko lanean laguntzeko ahalik eta tresna gehien eskaintzea da gure kezka nagusia.
4 Ornodunek zer ezaugarri dituzten eta
nola sailkatzen diren ikasiko duzu.
Ornodun taldeak bereizten ikasiko

eta onddoak Edukiekin lotutako gertakari historiko bat kontatzen duen

Unitate honetan...
duzu.
Landare-erreinuaren berezko
ezaugarrien nahiz haren

6 sailkapenaren berri izango duzu.

Landareen organoak bereiziko dituzu,
bai eta haien forma eta funtzioak ere.

Gure materialen erabiltzailea bazara, Santillanak e-vocacin zerbitzua jartzen du zure esku. Zerbitzu horri
Landareak nola elikatzen,
Material berri bat landu dugu curriculum-egokitzapenetarako, material osatuago bat. Oinarriko liburuko edukietan oinarrituta, erlazionatzen eta ugaltzen diren
jakingo duzu.

testu interesgarri bat.

Onddo-erreinuaren ezaugarrien eta
erreinu horretako talde nagusien
berri izango duzu esker, honako hauek egin ahal izango dituzu: zure eguneroko lanerako behar dituzun baliabide guztiak eskuratu,
eta, besteak beste, diseinu, programazio eta formatu berari jarraituz, ikasteko zailtasunak dituzten ikasleei egokitutako Unitate honetan hau ikasiko duzu izeneko laukian, punturik
Ornitorrinkoa Australiako ibaietan bizi da, banaka edo biko-
teka. Ugaztun bitxia da eta beste hiru animaliaren ezaugarriak
ditu: ahateen ezaugarriak (mokoa eta hanka palmatuak), kasto-
reenak (buztana) eta igarabenak (gorputza estaltzen duen ilea).
hezkuntza-komunitatearekin ideiak eta esperientziak partekatu, edozein gaitako adituen aholkua jaso, eta askoz
Ornitorrinkoek euliak eta harrak jaten dituzte, bai eta ibaien
hondoan hazten diren landareak ere. Uretan denbora asko Sekuoia erraldoiak dira planetako izaki bizidunik handienak.
ematen dute, igerilari onak dira eta, sarritan, lehorrera joaten Batzuk ehun metrotik gorakoak ere badira, eta milaka urte
liburu bat prestatu dugu. dira, gordelekuan atseden hartzera. bizitzen dira.

garrantzitsuenak daude laburbilduta.

Kumeak arrautzetatik jaiotzen dira, baina amaren ugatzetako Ezagutzen dugun sekuoiarik handienak Sherman Jenerala
esnea edoskiz elikatzen dira. Horregatik, ugaztunen taldean du izena, eta Kaliforniako Sekuoien Parke Nazionalean
sartu ohi dira. dago: 2.100 urte baino gehiago daramatza bizirik, eta ia
Zergatik esaten da ornitorrinkoak ugaztunak direla? 90 metro luze da. Hain du enbor lodia, hamazazpi lagunek
besoak zabalik dituztela ozta-ozta ingura baitezakete.

gehiago.
Antzina, zuhaitz erraldoi horietako batzuei tunelak ere
egin zizkieten enborrean; haietan zehar autoak ere pasa
daitezke.
Beti egin ohi dena alde batera uzten saiatu gara; hau da, oinarriko liburuko edukien laburpen bat egin eta jarduera gehiago Nola du izena munduko sekuoiarik handienak?
Eta non dago?
327518 _ 0041-0050.indd 41 12/09/11 17:47
Sartu www.e-vocacion.es webgunean.
327518 _ 0063-0078.indd 63 12/09/11 17:50

gehitzen. Horren ordez, liburu berri bat sortu dugu, oinarrizko edukiak dituena, eta aurreko ikasturteetako edukiak gehitu
ditugu, bai eta proiektu honetarako berariaz sortutako jarduera gehiago ere.
Liburu arruntaren adibidea
Ariketak
Edukiei eta jarduerei dagozkien Luzera-unitateak

3 Luzera
Luzera da maizen erabiltzen dugun magnitudea. Gure altuera,
15. Erantzun galdera hauei: 20. Osatu lauki hau unitateak idatziz eta erantzun
galderei.
a) Zertarako erabiltzen da luzera-magnitudea?
etxetik eskolara bitarteko distantzia, Lurretik Eguzkirainoko dis-
Unitatea Sinboloa 3 10 3 10 3 10 3 10 3 10 3 10
Ariketak tantzia edo zelula baten tamaina neurtzeko erabiltzen dugu mag-

F
F
F
Kilometroa km nitude hau. b) Zer tresna erabil ditzakegu luzera km m cm
Hektometroa hm

F
F
F
F
F

F
18. Adierazi Unibertsoari buruzko zer teoria dagokion 22. Eguzki Sistemaren diametroa
neurtzeko?
eskema bakoitzari eta nork proposatu zuen teoria 20.000 unitate astronomiko ingurukoa da. Dekametroa dam Luzera da bi punturen artean dagoen distantzia. : 10 : 10 : 10 : 10 : 10 : 10
horietako bakoitza. Metroa m Nazioarteko Sisteman metroa (m) da luzera-unitatea.
Kalkulatu zer distantziatara egongo litzatekeen Lurra c) Zer unitate erabiltzen da luzera neurtzeko Zer eragiketa egin behar da kasu hauetan unitate
A B Eguzkitik, Eguzki Sistemak 50 cm-ko diametroa izango Dezimetroa dm Nazioarteko Unitate Sisteman, eta zer batetik beste batera pasatzeko? Adibidez: km-tik dm-ra
balu. Gogoratu Lurra Eguzkitik unitate astronomiko Zentimetroa cm Luzerak neurtzeko, hainbat neurketa-tresna erabiltzen ditugu, esate sinbolo du? pasatzeko, bider 10.000 egin behar da.
batera dagoela. Milimetroa mm baterako, zinta metrikoa edo erregela graduatua. mm-tik m-ra:
23. Kalkulatu zenbat unitate astronomiko dituen
argi-urteak.

orrialdeetan UNITATE-ALDAKETA

Luzera handiak neurtzeko adibidez, Madriletik eta Alacantera

arteko distantzia, metroa unitate txikiegia da; horregatik, unitate
IZAN KONTUAN 3 16. Idatzi metroaren multiploak eta azpimultiploak.
Hegaztiak
dm-tik km-ra:
hm-tik dm-ra:
Ariketak
Jarrai gaitzazu sare sozialetan!
handiagoak erabiltzen ditugu, multiplo deritzenak. Multiplo horien Multiploak: , ,
24. Marrazki honek Eguzki Sistema irudikatzen du. dam-tik cm-ra: 16. Erantzun. Hegan egin al dezakete hegazti guztiek? 22. Adierazi irudietan non duten bizkarrezurra animalia
Unitate batetik txikiagora pasatzeko, biderkatu egiten da adibide dira: dekametroa (dam), hektometroa (hm)
Ez dago aireko eta kilometroa
animaliarik. Hegaztiak eta .
animalia ornodunak dira. Lehortarrak dira guztiak, Idatzi hegan egiten ez duten bi hegaztiren izenak: hauek eta non gorputz-adarrak:
19. Antzinako Grezian, Orion ehiztariaren istorioa 3 10 3 10 3 10
(km). Izan ere, nahiz eta batzuek hegan zenbaitek denbora luzea eman uretan. Hegazti

F
F
F
Jupiter Saturno Urano
nahiz eta Azpimultiploak: , , askok
21. Ebatzi. Ainhoak 3,5 km egin zituen lasterka eta .
kontatzen zen: Orion erraldoia edozein animalia denbora asko eman, lehorrean
Diametroa: 142.984 km Diametroa: 12.0536 km Diametroa: 51.118 km km hm dam m Bestalde, luzera txikiagoak neurtzeko adibidez, liburu baten- hegan egiten dute; adibidez, hontzek, arranoek eta usoek. Gutxi
astelehenean; 4.200 m, asteartean; eta astelehenean

F
F
F
botatzeko gai zen. Oso odolzalea zenez, haren bizi dira berez, eta horrenbestez, eta .
: 10 : 10 : 10 batzuek, ordea, ez dute hegan egiten; pinguinoek eta ostrukek,baino 1,5 km gehiago, asteazkenean. Zenbat kilometro
amak, Gea jainkoak, zigortu egin zuen; eskorpioi F
loditasuna, metroa handiegia da; hori
lehortarrak metroa baino unita-
dela eta,dira.
Unitate batetik handiagora pasatzeko, zatitu egiten da te txikiagoak erabiliko ditugu, azpimultiplo deritzenak, esaterako: esaterako. egin zituen Ainhoak
17. guztira?
Osatu esaldi hau:
bat bidali zion, eta hark ziztatuta hil zen. 17. Adierazi 3 baten bidez zer erabiliko zenukeen
Zeus jainkoak Orion eta eskorpioia zeruan jarri zituen, Unitate batetik txikiagora pasatzeko, biderkatu egiten da dezimetroa (dm), zentimetroa (cm) eta milimetroa (mm). Hegaztiak animalia dira,
6 Kanpoko planetak F Hegaztiek ezaugarri hauek
taulan agertzen dendituzte:
elementu bakoitzaren
berriz inoiz elkarrekin topo ez egiteko moduan. 3 10 3 10 3 10 luzera adierazteko. bizkarrezurra dutelako.

F
F
Eguzkitik urrunen dauden lau planetak hauek dira:Jupiter, Saturno, Ura- Hori dela-eta, Orion neguko zeruan azaltzen da;

Unitate bakoitzeko edukiak ulertzeko eta ikasteko balio m dm cm mm

Hegoa Oso eskeleto arina dute, hezurrak hutsak dituztelako. 22. Erantzun. Zein da azalera-unitatea Nazioarteko

F
F
F
eta Eskorpio, aldiz, udan. : 10 : 10 : 10
Horrenbestez, errazMetroa egiten dute
Zentimetroa
hegan. Kilometroa Unitate Sisteman, eta zer sinbolo du?
no eta Neptuno. Planeta horiei kanpoko planetak esaten zaie. Oso han- 18. Adierazi esaldi hauek zuzenak (Z) ala okerrak (O)
F
Unitate batetik handiagora pasatzeko, zatitu egiten da Mahaia
Gorputza lumaz estalita dute.
diak dira eta, nagusiki, gasez daude osatuta; hori dela-eta, gasezko erral- Azalera diren:
4 Bizkarrezurra Labezomorroa
doiak ere esaten zaie. Hegaztien aurreko gorputz-adarrak hegoak dira, eta hegan
Ikasgela Z O Hegazti guztiek mokoa dute.
Jupiter. Eguzki Sistemako planetarik handiena da. Haren erradioa Gure ikastetxeko jolastokia edo futbol-zelaia zer neurritakoa den egiteko 23. Irakurri eta kalkulatu.
erabiltzen dituzte. Atzekoak hankak dira, eta oinez
Bi hiriren arteko Z O Hegaztiek biriken bidez hartzen dute arnasa.
Lurrarena baino hamaika aldiz handiagoa da. 60 satelite baino
gehiago ditu. Lau handienak Io, Kalisto , Ganimedes eta Europa di-
Neptuno
Diametroa: 49.492 km
Kopiatu zure koadernoan eta adierazi bertan: Eguzkia,
barneko planetak, kanpoko planetak, Pluton, Azalera-unitateak
jakin nahi baldin badugu, ez da nahikoa izango luzera neurtzea;
azalera ere kalkulatu beharko dugu.
ibiltzeko
distantzia
eta igeri egiteko erabiltzen dituzte. Areto-futbola eremu batean jokatzen den kirola da,
eta eremuak arauzko neurri Hegaztiek
Z O hauek hezurrak
izan behar ditu:hutsak dituzte.
23. Animalia hauetatik, inguratu narrastiak:

Produktu eta baliabide berriei buruzko informazio www.facebook.com/SantillanaEducacion

Mokoa dute, eta hortzik ez. Kaioa Iguana Karramarroa
ra, eta Galileo Galilei k begiztatu zituen lehen aldiz, 1610ean. asteroide-gerrikoa, Kuiperren gerrikoa eta Oort hodeia. 40 m alde handiak, eta 20 m alde laburrak. Eremua
a) Nola esaten zaio jainkoei buruz hitz egiten duen Biriken
18. bidez hartzen
Osatu metroaren dute
multiploen etaarnasa.
azpimultiploen Z O Hegaztiek gorputza ilez eta lumaz estalita Dortoka Saguzarra Kobra
Saturno. Eguzki Sistemako bigarren planetarik handiena da. Haren
erradioa Lurrarena baino ia hamar aldiz handiago da. 30 satelite bai-
istorio multzoari? Izarren jatorriari buruzko azalpen
ona al da?
25. Zer-nolako bi higidura egiten dituzte planeta

diguten azalpen-testuak datoz hemen. Metro koadro

Unitatea Sinboloa
m2
Azalera magnitudeak irudi baten barrualdeak zenbat neurtzen taula hau:
Arrautzen bidez ugaltzen dira; obiparoak dira.
laukizuzena izanik, joko-eremuaren azalera neurtzeko
dute.
alde luzearen luzera eta alde laburrarena biderkatu Krokodiloa Sugandila Kakalardoa
guztiek? duen adierazten digu. Magnitude horiHankak
neurtzeko, metro koadro behar dira. Z O Hegaztien lau gorputz-adarrak hegoak dira. Kameleoia Sugegorria Kaimana
no gehiago ditu; handiena, Titan . Gainera, hautsez eta harri zatiz osa- b) Nola esaten zaio irudi horiek osatzen Dezimetro koadro dm2 Elikadura nolakoa,
Unitatea honela sailkatzen
Sinboloadira hegaztiak: hara-
(m2) unitatea erabiltzen da. Sagua Igela Izurdea
tutako eraztun-sistema ikusgarri bat du. Mokoa Kilometroa O arauzko
Kalkulatu futbol-aretoZbaten joko-
Hegaztiak animalia bibiparoak dira,
ARIKETAK duten izar multzoari? Berez daude 26. Deskribatu nolakoa den gure izarra, Eguzkia, Zentimetro koadro cm2 gijaleak, belarjaleak eta orojaleak.
eremuaren azalera: arrautzetatik jaiotzen direlako.
Urano. Lurra baino lau bat aldiz handiagoa da. 25 satelite txiki bai- horrela multzokatuta, ala Lurretik ikustean alderdi hauei dagokienez: osaera, tenperatura eta hm
13. Zer planetari esaten zaie Milimetro koadro mm2 Azalera bat kalkulatzeko, horren formaren araberako ekuazio mate-
no gehiago ditu, bai eta eraztun-sistema bat ere. Haren errotazio-ar- bakarrik? higidurak. m2 24. Erantzun. Zer ingurunetan bizi ohi dira narrastiak?
gasezko erraldoiak? matikoa erabiliko dugu. Hauek dira azalera neurtzeko erabiltzen Hegaztiak ornodun lumadunak dira. Hezurrak
dam hutsak dituzte. 40 m 3 20 mZ5 O Hegaztiak animalia lehortarrak dira.
Ingurune horretan bizi al dira guztiak?
datza orbitarekiko ia horizontala da.
Neptuno. Urano baino zertxobait txikiagoa da. 10 satelite txiki bai-
Zergatik esaten zaie
horrela?
20. 1961ean Frank Drake astronomoak 27. Identifikatu planeta bakoitza eta ordenatu
diren unitate nagusiak: metro koadroa (m2), dezimetro koadroa
eta obiparoak dira.
m
Hegoak eta mokoa dituzte. Biriken bidez hartzen dute arnasa,
24. Neurtu zure ikasmahaiaren luzera eta zabalera, esku-
Aipatu beste ingurune batean bizi diren

d d eguneratua.
kalkulatu zuenez, gure galaxiako izar erdiek, Eguzkirako distantziaren arabera, hurbilenekotik hasiz. UNITATE-ALDAKETA (dm2), zentimetro koadroa (cm2) eta milimetro koadroa (mm2). 19. Azaldu. Saguzarrek hegoak dituzte eta hegan bi narrasti.
no gehiago ditu. Zentimetroa ahurra neurketa-unitatetzat hartuz. Idatzi emaitzak.
gutxi gorabehera, planeta-sistemak dituzte.
Alboetako argazkiak, marrazkiak, taulak eta informazio- Unitate batetik txikiagora pasatzeko, biderkatu egiten da
egiten dute. Orduan, zergatik dira ugaztunak eta

F
a) Zenbat planeta-sistema ote daude Esne Bidean, B F mm Luzera: ez hegaztiak?
JAKINGARRIAK kalkulu horren arabera? A
C
3 100

3 10.000
3 100
Azalera 5
oinarria 3 altuera
2 Narrastiak Zabalera:

http://twitter.com/SANTILLANA_es
b) Sistema horien % 1ek Lurraren tamainako planeta 4 19. Adierazi metrotan luzera hauek:

F
F

F
Beste bi astro hauek ere badituzte planeta nanoen Erradioa
Alderatu zuk lortutako emaitzak zure ikaskideek
Plutonen eta beste planeta nano batzuen bat balu eta haren eta izarraren arteko distantzia m2 dm2 cm2 G Isatsa F
a) 5 km 3 1.000 5 m lorturikoekin. Bat al datoz? Zergatik?

F
Burua

F
ezaugarriak:

Altuera
kasua Lurretik Eguzkirainokoaren berdina balitz, Lurraren Narrastiak animalia ornodunak dira. Lehortarrak dira gehienak,
: 100 : 100
2006ko abuztura arte, Pluton Eguzki Sistemako planeta Zeres. 980 km-ko diametroa du Marte eta Jupiterren arteko
astro txiki horrek. 1868an aurkitu zuten, eta hasieran
antzeko zenbat planeta leudeke gure galaxian? F

Egokitutako liburuaren adibidea : 10.000

Enborra baina batzuk 3 km 3 1.000
b) ingurune
c) 6 dm
5
urtarrean m
bizi dira (krokodiloak, dortokak). 25. Osatu testua:
Gure jarraitzaileentzat baino ez diren lehiaketak.
txikiena (2.300 km-ko diametroa) eta kanpokoena zela G Hauek
: 10 5dira narrastien m
ezaugarri nagusiak: Narrastiak animalia dira.
Bizkarrezurra

G
planetatzat jo zen arren, 1929an asteroidea zela esan zuten. 21. Duela mende bat baino gutxiago, uste zuten Esne H Unitate batetik handiagora pasatzeko, zatitu egiten da Azalera 5 p 3 r 2 20. Azaldu. Pinguinoek ez dute hegan egiten eta denbora
esaten zen. Data horretan, ordea, Nazioarteko Astronomia G Oinarria F d) 9 cm : 100 5 m Gorputza estalita dute, eta
Bidea zela Unibertsoko galaxia bakarra. D luzea ematen dute uretan. Zergatik dira hegaztiak?
Batasunak (IAU) planeta nanotzat jo zuen, haren ezaugarri
bereziengatik; besteak beste, Karonte astroaren orbita
Eris. Behin-behineko izena 2003 UB313 du eta 2003. urtean
aurkitu zuten. Pluton baino haratago dago eta Disnomia
Zer zientzialarik eta zer urtetan frogatu zuen
Unibertsoan galaxia asko zeudela? Galaxiei eta
E

laukiak oso lagungarriak dira. Gorputza ezkata gogor rez estalita dute, ez lehor-
tzeko. Zenbaitek oskola dute; dortokek, adibidez. guztiek dituzte, sugeek izan ezik.
berean dabilelako. izeneko satelite bat du. 132 bidez hartzen dute arnasa,
Unibertsoari buruzko zer beste gauza aurkitu zituen? Gorputza lau ataletan banatuta dute: burua,
133 eta bidez ugaltzen dira.
enborra, gorputz-adarrak eta isatsa.
Lau gorputz-adar dituzte, hankak guztiak. Sugeak
13 18 327518 _ 0129-0140.indd 132 Hankak 12/09/11 17:56
327518 _ 0129-0140.indd 133
salbuespen dira, ez dute eta gorputz-adarrik. 12/09/11 17:56 26. Lotu bi zutabeak gezien bidez, narrastiek
4 Barneko planetak
Ariketak
Biriken bidez hartzen dute arnasa.
21. Osatu testua. zer ezaugarri dituzten azaltzeko:
Zubia-Santillanarekin eta hezkuntza-sektorearekin www. youtube.com/santillanaspain
21. Erantzun. Zein dira Eguzkitik hurbilen dauden 28. Osatu esaldi hauek: Hegaztiak animalia dira. Gorputza estalita Ezkataz
ERREPARATU
Arrautzen bidez ugaltzen dira; obiparoak dira.
Merkurio, Artizarra, Lurra eta Marte dira barneko planetak. lau planetak? , Hegaztien eskeletoa hezur osatuta dute Arrautzen bidez
Merkurio a) Eguzkitik hurbilen Narrasti gehienak haragijaleak dira.
Hala esaten zaie Eguzkitik hurbilen dauden lau planetak , dago. Gorputza estalita dute. Ornodunak dira ugaltzen dira
dagoen planeta da. Narrastiek gorputza lurra ukituz
direlako. eta . daramate ibiltzean. Lekualdatzeko Haragia
bidez hartzen dute arnasa. Obiparoak dira
Artizarra b) eguzki-sistemako modu horri narrastea esaten zaio, Narrastiek gorputza ezkata gogorrez estalita dute. Lau jaten dute
Zergatik esaten zaie barneko planetak? gorputz-adar eta isatsa dituzte. Biriken bidez hartzen dute bidez ugaltzen dira; Gehienak Bizkarrezurra
Barneko planeten gainazala harritsua da. Harriz osatutako azala eta planetarik handiena da. eta hortik datorkie izena.
arnasa, eta obiparoak dira. dira. haragijaleak dira dute
mantua dituzte, eta erdigunean, berriz, nukleo metalikoa. c) Gu planetan

d d lotutako gertaerak eta albisteak.

Merkurio. Eguzkitik hurbilen dagoen planeta da. Lurra baino bizi gara.
txikiagoa da eta ez du ez sateliterik ez atmosferarik. 22. Erantzun. Nola esaten zaio Lurraren inguruan biraka 46 47
Lurra d) eguzki-sistemako
Marte Artizarra. Eguzki-sistemako bigarren planetarik handiena da. dabilen sateliteari?
azken planeta da.
Tamainaz Lurraren oso antzekoa da. Ez du sateliterik. Artizarreko
23. Erantzun. Zein dira Eguzkitik urrunen dauden 327518 _ 0041-0050.indd 46 12/09/11 17:48
327518 _ 0041-0050.indd 47 12/09/11 17:48
atmosfera karbono dioxidoz (CO2) eratuta dago.
29. Idatzi barneko planeten izenak, Eguzkitik hurbilen
lau planetak? , ,
Lurra. Eguzki-sistemako hirugarren planeta da, eta hori da, hain dagoenetik hasita.
zuzen ere, gure bizilekua. Lurreko atmosfera oxigenoz osatuta eta .
dago, besteak beste. Lurraren inguruan satelite bat ibiltzen da
biraka: Ilargia. 24. Erantzun. Zergatik esaten zaie gasezko erraldoiak
kanpoko planetei?
Marte. Eguzki-sistemako laugarren planeta da. Lurraren tamai-
naren erdia dauka, gutxi gorabehera. Bi satelite ditu, eta bertako
atmosfera karbono dioxidoz eratuta dago, batik bat.
25. Osatu esaldi hau:
Hauek dira gure eguzki-sistema osatzen duten
Laburpena
Jupiter planeten izenak: UNIBERTSOA
5 Kanpoko planetak , , Astro hauek osatzen dute Unibertsoa:
, , . Astro argitsuak dira.
Jupiter, Saturno, Urano eta Neptuno dira kanpoko planetak. , , Planetak. Izar baten inguruan biraka dabiltza.
Hala deritze Eguzkitik urrunen dauden lau planetak direlako. 30. Idatzi kanpoko planeten izenak, Eguzkitik hurbilen
eta . . Planeta baten inguruan biraka dabiltza.
dagoenetik hasita.
. Izotzez, hautsez eta gasez osatutako astro txikiak dira.
26. Erantzun. Zein da planetarik handiena?
Eguzki-sistemako kanpoko planetak barnekoak baino handiagoak
Laburpena
dira eta gasez daude osatuta; hori dela-eta, gasezko erraldoiak
IZAKI BIZIDUNEN EZAUGARRIAK EGUZKI-SISTEMA
ere esaten zaie.
Laburbilduz Saturno
Jupiter. Eguzki-sistemako bosgarren planeta da, eta guztien artean
27. Begiratu planeta honi eta erantzun galderei:
Izaki bizidun guztiak eta egiten dira; Astro hauek osatzen dute:
. Eguzki-sistemari izena ematen dion izarra da.
handiena. Lehenengo gasezko erraldoia da eta 60 satelite baino antzeko konposizio kimikoa dute;
gehiago ditu. . Eguzkiaren inguruan biraka dabiltzan astro esferikoak dira.
osatuta daude; eta hiru bizi-funtzio betetzen dituzte:
Saturno. Eguzki-sistemako seigarren planeta da, eta bigarren Sateliteak. .
, eta .
handiena. 30 satelite baino gehiago ditu, eta hautsez eta harri Asteroideak. .
zatiz osatutako eraztun-sistema ikusgarri bat. Kometak. .
IZAKI BIZIDUNEN KONPOSIZIO KIMIKOA
Urano. Eguzki-sistemako zazpigarren planeta da, Lurra baino lau Izaki bizidunen substantzia kimikoak bi eratakoak izan daitezke: Astroek bi higidura mota egiten dituzte: Ilargiaren
bat aldiz handiagoa. 25 satelite txiki baino gehiago ditu. Eraztunak errotazio-ardatza
a) Nolako planeta da, barnekoa ala kanpokoa? Substantzia ez-organikoak. Hauek dira substantzia ez-organiko . Astro batek beste baten inguruan
ere baditu, txiki-txikiak. Uranoren errotazio-ardatza orbitarekiko ia
birak ematean egiten duen higidura da.
ZER Unitate bakoitzeko funtsezko edukien aukera. Urano
Neptuno

horizontala da.
Neptuno. Eguzki-sistemako azken planeta da. 10 satelite txiki
baino gehiago ditu.
b) Zein da planeta horren ezaugarri nagusia?

nagusiak:
Substantzia

eta
. Honela sailkatzen dira:
, proteinak eta azido

.
.
,
. Astro batek bere buruari bira
ematean egiten duen higidura da.
Lurrare
n orbita
Lurraren errotazio-ardatza n orbita

Eta amaitzeko
Ilargiare
ZELULA BARNEKO PLANETAK
10 11 Zelula guztiek elementu hauek dituzte: mintz plasmatikoa, Eguzkitik hurbilen daude:
eta . . Eguzkitik hurbilen dagoen planeta da.
Ez du ez sateliterik ez atmosferarik.
Zelulak bi eratakoak izan daitezke:
ZENBAT Aukeratutako edukien garapen-mailaren zehaztapena. : nukleodunak.

Ez du sateliterik.
. Eguzki-sistemako bigarren planeta da.
Merkurio
Oso laburpen erraz eta eskematikoa, kontzepturik
Prokariotoak: .
Organismoak, duten zelula kopuruaren arabera, honela sailka daitezke:
Zelulabakarrak: .

. Eguzki-sistemako hirugarren planeta da,

eta hori da, hain zuzen ere, gure bizilekua. Lurraren satelitea Ilargia da.
Artizarra
Lurra

Sartu gure webgunean!

. Eguzki-sistemako laugarren planeta da. Bi satelite ditu.
: zelula ugariz osatutakoak. Monero-erreinua Protisto-erreinua Onddo-erreinua
KANPOKO PLANETAK Marte
NOLA Edukiak hezkuntza premia bereziak dituzten ikasleei begira idatzi BOST ERREINUAK
Eguzkitik urrunen daude. Gasez osatuta daude; hori dela-eta,
Izaki bizidunak bost erreinutan sailkatzen dira: moneroak,
ere esaten zaie.
, onddoak, eta animaliak.
. Eguzki-sistemako bosgarren planeta da,
BIZIAREN HISTORIA eta guztien artean handiena. 60 satelite baino gehiago ditu.
Jupiter

garrantzitsuenak osatzeko eta horiek ikasi direla

izan ziren oxigenorik gabe bizitzeko gai
eta aurkeztu dira. izan ziren lehen izaki bizidunak. Izaki horietatik sortu ziren protozo-
oak, eta haietatik . Ingurune lehortarra okupatu
zuten lehen izaki bizidunak, berriz,
Uretatik atera ziren lehen animaliak
Landare-erreinua . Eguzki-sistemako seigarren planeta da, Saturno
eta bigarren handiena. 30 satelite baino gehiago ditu,
bai eta eraztun-sistema ikusgarri bat ere.
izan ziren . Eguzki-sistemako zazpigarren planeta da.
izan 25 satelite baino gehiago ditu. Eraztunak ere baditu, txiki-txikiak.

Sartu gure webgunean, behar duzun informazio guztia erosotasun osoz kontsultatzeko eta aurkitzeko.
ziren. Gerora, anfibioak eta narrastiak sortu ziren. Animalia-erreinua
. Eguzki-sistemako azken planeta da. egiaztatzeko.
EZ dira paragrafoak besterik gabe laburtu. Dinosauroak desagertzearen ondorioz, 10 satelite txiki baino gehiago ditu. Urano Neptuno
eta garatu ziren.
BIOANIZTASUNA 12
Bioaniztasun hitza erabiltzen da Lurrean era askotako Kontsultatu gure katalogoa eta xehetasun handiz ezagutu gure hezkuntza-materialak.
bizi direla edo bizi izan direla adierazteko.
327518 _ 0005-0012.indd 12 12/09/11 17:51
Bioaniztasuna zaintzeko arrazoien artean, hauek aipatu behar dira:
baliabide izatea, arrazoi , estetikoak eta .
EZ dira eduki berberak modu telegrafikoan idatzi.
40
327518 _ 0023-0040.indd 40 12/09/11 17:53

Sartu www.santillana.es webgunean.

 E-posta: zubia@santillana.es
Faxa: 94 440 64 90
Tel.: 94 426 90 72
48450 Etxebarri (BIZKAIA)
Gipuzkoa kalea, 31, 1. esk.
Legizamon poligonoa
ARGITALPEN ARLOA

E-posta: simonlib@comercial.santillana.es
Faxa: 948 12 50 42
Tel.: 948 13 23 11 / 948 12 50 42
31014 Iruea
Urzainki, 21, behea
Nafarroa

Curriculum-egokitzapenak E-posta: eskudeib@comercial.santillana.es

Faxa: 943 26 11 84
gggtxertatzeari ere, kontzeptuak errazago ulertzeko. Eskemak eta infograa berriak erantsi dira.
Tel.: 943 26 11 84 / 943 26 07 99
20180 Oiartzun Diseinu berritzailea eta erakargarria. Garrantzia eman zaie irudiei, bai eta argazkiak eta marrazkiak
Elorrondo, 3, behea
EGOKITZAPENA Gipuzkoa

E-posta: herreropi@santillana.es
gggrapenak eta aurkikuntzak jasotzeko.
Zenbait eduki eguneratu dira, eta eduki berriak gehitu, zientzien alorrean egindako azken aurre-
Faxa: 94 440 52 14
Tel.: 94 426 90 22 Unitateak gure erabiltzaileen oharrak kontuan hartuta berrantolatu dira.
48450 Etxebarri
Gipuzkoa kalea, 31, 1. ezk.
Biologia eta Geologia DBH Legizamon poligonoa
Bizkaia
SALMENTA ARLOA Biologia eta Geologia
Natura Zientziak Hemen gaituzue Natura Zientziak

916650

Curriculum-egokitzapenak Curriculum-egokitzapenak On line zerbitzuak

Natura Zientziak 1 eta 2 DBH Unitateko eskema
Biologia eta Geologia 3 DBH
Hezkuntza Ministerioko Ebaluazio Institutuaren arabera, gero eta gehiago dira HPB (Hezkuntza Premia Bereziak) dituzten
Unitatearen hasieran
ikasleak.
Irakasleei eguneroko lanean laguntzeko ahalik eta tresna gehien eskaintzea da gure kezka nagusia.
4 Animalia
ornodunak
Unitate honetan
Animalia ornodunak eta ornogabeak
bereizten ikasiko duzu.
Ornodunek zer ezaugarri dituzten eta
6 Landareak
eta onddoak Edukiekin lotutako gertakari historiko bat kontatzen duen
Gure materialen erabiltzailea bazara, Santillanak e-vocacin zerbitzua jartzen du zure esku. Zerbitzu horri
nola sailkatzen diren ikasiko duzu.
Ornodun taldeak bereizten ikasiko
Unitate honetan...
duzu.

testu interesgarri bat.

Landare-erreinuaren berezko

Material berri bat landu dugu curriculum-egokitzapenetarako, material osatuago bat. Oinarriko liburuko edukietan oinarrituta,
ezaugarrien nahiz haren
sailkapenaren berri izango duzu.
Landareen organoak bereiziko dituzu,
bai eta haien forma eta funtzioak ere.

esker, honako hauek egin ahal izango dituzu: zure eguneroko lanerako behar dituzun baliabide guztiak eskuratu,
Landareak nola elikatzen,
erlazionatzen eta ugaltzen diren
jakingo duzu.
Onddo-erreinuaren ezaugarrien eta

Unitate honetan hau ikasiko duzu izeneko laukian, punturik

erreinu horretako talde nagusien

eta, besteak beste, diseinu, programazio eta formatu berari jarraituz, ikasteko zailtasunak dituzten ikasleei egokitutako
berri izango duzu

Ornitorrinkoa Australiako ibaietan bizi da, banaka edo biko-

hezkuntza-komunitatearekin ideiak eta esperientziak partekatu, edozein gaitako adituen aholkua jaso, eta askoz
liburu bat prestatu dugu. garrantzitsuenak daude laburbilduta.
teka. Ugaztun bitxia da eta beste hiru animaliaren ezaugarriak
ditu: ahateen ezaugarriak (mokoa eta hanka palmatuak), kasto-
reenak (buztana) eta igarabenak (gorputza estaltzen duen ilea).
Ornitorrinkoek euliak eta harrak jaten dituzte, bai eta ibaien
hondoan hazten diren landareak ere. Uretan denbora asko Sekuoia erraldoiak dira planetako izaki bizidunik handienak.

gehiago.
ematen dute, igerilari onak dira eta, sarritan, lehorrera joaten Batzuk ehun metrotik gorakoak ere badira, eta milaka urte
dira, gordelekuan atseden hartzera. bizitzen dira.
Kumeak arrautzetatik jaiotzen dira, baina amaren ugatzetako Ezagutzen dugun sekuoiarik handienak Sherman Jenerala
esnea edoskiz elikatzen dira. Horregatik, ugaztunen taldean du izena, eta Kaliforniako Sekuoien Parke Nazionalean

Beti egin ohi dena alde batera uzten saiatu gara; hau da, oinarriko liburuko edukien laburpen bat egin eta jarduera gehiago
sartu ohi dira. dago: 2.100 urte baino gehiago daramatza bizirik, eta ia
Zergatik esaten da ornitorrinkoak ugaztunak direla? 90 metro luze da. Hain du enbor lodia, hamazazpi lagunek
besoak zabalik dituztela ozta-ozta ingura baitezakete.
Antzina, zuhaitz erraldoi horietako batzuei tunelak ere
egin zizkieten enborrean; haietan zehar autoak ere pasa

Sartu www.e-vocacion.es webgunean.

daitezke.
Nola du izena munduko sekuoiarik handienak?
Eta non dago?
327518 _ 0041-0050.indd 41 12/09/11 17:47

gehitzen. Horren ordez, liburu berri bat sortu dugu, oinarrizko edukiak dituena, eta aurreko ikasturteetako edukiak gehitu 327518 _ 0063-0078.indd 63 12/09/11 17:50

ditugu, bai eta proiektu honetarako berariaz sortutako jarduera gehiago ere.

Liburu arruntaren adibidea

Edukiei eta jarduerei dagozkien 3 Luzera
Ariketak

orrialdeetan Jarrai gaitzazu sare sozialetan!

15. Erantzun galdera hauei: 20. Osatu lauki hau unitateak idatziz eta erantzun
Luzera-unitateak Luzera da maizen erabiltzen dugun magnitudea. Gure altuera, galderei.

Ariketak
a) Zertarako erabiltzen da luzera-magnitudea?
etxetik eskolara bitarteko distantzia, Lurretik Eguzkirainoko dis-
Unitatea Sinboloa 3 10 3 10 3 10 3 10 3 10 3 10
tantzia edo zelula baten tamaina neurtzeko erabiltzen dugu mag-
Kilometroa km nitude hau.

F
F

F
b) Zer tresna erabil ditzakegu luzera km m cm
Hektometroa hm neurtzeko?

F
F
18. Adierazi Unibertsoari buruzko zer teoria dagokion 22. Eguzki Sistemaren diametroa
eskema bakoitzari eta nork proposatu zuen teoria 20.000 unitate astronomiko ingurukoa da. Dekametroa dam Luzera da bi punturen artean dagoen distantzia. : 10 : 10 : 10 : 10 : 10 : 10

horietako bakoitza. Metroa m Nazioarteko Sisteman metroa (m) da luzera-unitatea.

Kalkulatu zer distantziatara egongo litzatekeen Lurra c) Zer unitate erabiltzen da luzera neurtzeko Zer eragiketa egin behar da kasu hauetan unitate
A B Eguzkitik, Eguzki Sistemak 50 cm-ko diametroa izango Dezimetroa dm Nazioarteko Unitate Sisteman, eta zer batetik beste batera pasatzeko? Adibidez: km-tik dm-ra
balu. Gogoratu Lurra Eguzkitik unitate astronomiko Zentimetroa cm Luzerak neurtzeko, hainbat neurketa-tresna erabiltzen ditugu, esate sinbolo du? pasatzeko, bider 10.000 egin behar da.
batera dagoela. Milimetroa mm baterako, zinta metrikoa edo erregela graduatua. mm-tik m-ra:
23. Kalkulatu zenbat unitate astronomiko dituen
argi-urteak.
Luzera handiak neurtzeko adibidez, Madriletik eta Alacantera
arteko distantzia, metroa unitate txikiegia da; horregatik, unitate
IZAN KONTUAN 3 Hegaztiak
16. Idatzi metroaren multiploak eta azpimultiploak.
dm-tik km-ra:
hm-tik dm-ra:
Ariketak
UNITATE-ALDAKETA handiagoak erabiltzen ditugu, multiplo deritzenak. Multiplo horien Multiploak: , ,
24. Marrazki honek Eguzki Sistema irudikatzen du. dam-tik cm-ra: 16. Erantzun. Hegan egin al dezakete hegazti guztiek? 22. Adierazi irudietan non duten bizkarrezurra animalia
Unitate batetik txikiagora pasatzeko, biderkatu egiten da adibide dira: dekametroa (dam), hektometroa (hm)
Ez dago aireko eta kilometroa
animaliarik. Hegaztiak eta
animalia ornodunak dira. . Lehortarrak dira guztiak, Idatzi hegan egiten ez duten bi hegaztiren izenak: hauek eta non gorputz-adarrak:
(km).

Unitate bakoitzeko edukiak ulertzeko eta ikasteko balio

Izan ere, nahiz eta batzuek hegan nahiz eta Azpimultiploak:
zenbaitek denbora luzea eman uretan. Hegazti
, askok
19. Antzinako Grezian, Orion ehiztariaren istorioa 3 10 3 10 3 10
Jupiter Saturno Urano denbora asko eman, lehorrean , 21. Ebatzi. Ainhoak 3,5 km egin zituen lasterka eta .
F

kontatzen zen: Orion erraldoia edozein animalia hegan egiten dute; adibidez, hontzek, arranoek eta usoek. Gutxi
Diametroa: 142.984 km Diametroa: 12.0536 km Diametroa: 51.118 km km hm dam m Bestalde, luzera txikiagoak neurtzeko adibidez,
bizi dira liburu baten-
berez, eta horrenbestez, eta .
astelehenean; 4.200 m, asteartean; eta astelehenean
botatzeko gai zen. Oso odolzalea zenez, haren
F

: 10 : 10 : 10
loditasuna, metroa handiegia da; hori dela eta,dira.
lehortarrak metroa baino unita- batzuek, ordea, ez dute hegan egiten; pinguinoek eta ostrukek, baino 1,5 km gehiago, asteazkenean. Zenbat kilometro
amak, Gea jainkoak, zigortu egin zuen; eskorpioi F
Unitate batetik handiagora pasatzeko, zatitu egiten da te txikiagoak erabiliko ditugu, azpimultiplo deritzenak, esaterako: esaterako. 17. guztira?
egin zituen Ainhoak Osatu esaldi hau:

6
bat bidali zion, eta hark ziztatuta hil zen. 17. Adierazi 3 baten bidez zer erabiliko zenukeen
Kanpoko planetak Zeus jainkoak Orion eta eskorpioia zeruan jarri zituen, Unitate batetik txikiagora pasatzeko, biderkatu egiten da
F
dezimetroa (dm), zentimetroa (cm) eta milimetroa (mm). Hegaztiek ezaugarri hauek dituzte:
taulan agertzen den elementu bakoitzaren Hegaztiak animalia
bizkarrezurra dutelako.
dira,
berriz inoiz elkarrekin topo ez egiteko moduan. luzera adierazteko.

Produktu eta baliabide berriei buruzko informazio

3 10 3 10 3 10
Oso eskeleto arina dute, hezurrak hutsak dituztelako.

www.facebook.com/SantillanaEducacion
Hegoa
F

Hori dela-eta, Orion neguko zeruan azaltzen da; 22. Erantzun. Zein da azalera-unitatea Nazioarteko
Eguzkitik urrunen dauden lau planetak hauek dira:Jupiter, Saturno, Ura- m dm cm mm
Horrenbestez, errazMetroa egiten dute hegan. Kilometroa
eta Eskorpio, aldiz, udan. Zentimetroa Unitate Sisteman, eta zer sinbolo du?
F

no eta Neptuno. Planeta horiei kanpoko planetak esaten zaie. Oso han- : 10 : 10 : 10

4
F
18. Adierazi esaldi hauek zuzenak (Z) ala okerrak (O)
Mahaia
Gorputza lumaz estalita dute.
diak dira eta, nagusiki, gasez daude osatuta; hori dela-eta, gasezko erral- Azalera

diguten azalpen-testuak datoz hemen.

Unitate batetik handiagora pasatzeko, zatitu egiten da diren:
Bizkarrezurra Labezomorroa
doiak ere esaten zaie. Hegaztien aurreko gorputz-adarrak hegoak dira, eta hegan
Ikasgela Z O Hegazti guztiek mokoa dute.
Jupiter. Eguzki Sistemako planetarik handiena da. Haren erradioa Gure ikastetxeko jolastokia edo futbol-zelaia zer neurritakoa den egiteko erabiltzen dituzte. Atzekoak hankak dira, eta oinez23. Irakurri eta kalkulatu.
Lurrarena baino hamaika aldiz handiagoa da. 60 satelite baino Bi hiriren arteko
ibiltzeko eta igeri egiteko erabiltzen dituzte. Z O Hegaztiek biriken bidez hartzen dute arnasa.
Neptuno Kopiatu zure koadernoan eta adierazi bertan: Eguzkia, jakin nahi baldin badugu, ez da nahikoa izango luzera neurtzea; distantzia Areto-futbola eremu batean jokatzen den kirola da, 23. Animalia hauetatik, inguratu narrastiak:
gehiago ditu. Lau handienak Io, Kalisto , Ganimedes eta Europa di- Diametroa: 49.492 km barneko planetak, kanpoko planetak, Pluton, Azalera-unitateak azalera ere kalkulatu beharko dugu. Mokoa dute, eta hortzik ez. eta eremuak arauzko neurri Hegaztiek
Z O hauek hezurrak
izan behar ditu:hutsak dituzte. Kaioa Iguana Karramarroa
ra, eta Galileo Galilei k begiztatu zituen lehen aldiz, 1610ean. asteroide-gerrikoa, Kuiperren gerrikoa eta Oort hodeia. 40 m alde handiak, eta 20 m alde laburrak. Eremua
a) Nola esaten zaio jainkoei buruz hitz egiten duen Biriken
18. bidez hartzen
Osatu metroaren dute
multiploen etaarnasa.
azpimultiploen Z O Hegaztiek gorputza ilez eta lumaz estalita Dortoka Saguzarra Kobra
Saturno. Eguzki Sistemako bigarren planetarik handiena da. Haren Unitatea Sinboloa laukizuzena izanik, joko-eremuaren azalera neurtzeko

d d eguneratua.
istorio multzoari? Izarren jatorriari buruzko azalpen Azalera magnitudeak irudi baten barrualdeak zenbat neurtzen taula hau: dute. Krokodiloa Sugandila Kakalardoa
erradioa Lurrarena baino ia hamar aldiz handiago da. 30 satelite bai- 25. Zer-nolako bi higidura egiten dituzte planeta 2 Arrautzen bidez ugaltzen dira; obiparoak dira. alde luzearen luzera eta alde laburrarena biderkatu
ona al da? Metro koadro m
guztiek? duen adierazten digu. Magnitude horiHankak
neurtzeko, metro koadro behar dira. Z O Hegaztien lau gorputz-adarrak hegoak dira. Kameleoia Sugegorria Kaimana
no gehiago ditu; handiena, Titan . Gainera, hautsez eta harri zatiz osa- Dezimetro koadro dm2 Elikadura nolakoa,
Unitatea honela sailkatzen
Sinboloadira hegaztiak: hara-
b) Nola esaten zaio irudi horiek osatzen (m2) unitatea erabiltzen da. Sagua Igela Izurdea

Alboetako argazkiak, marrazkiak, taulak eta informazio-

tutako eraztun-sistema ikusgarri bat du. duten izar multzoari? Berez daude Mokoa gijaleak, belarjaleak eta orojaleak.
Kilometroa
Kalkulatu futbol-aretoZbaten
O arauzko joko-
Hegaztiak animalia bibiparoak dira,
ARIKETAK 26. Deskribatu nolakoa den gure izarra, Eguzkia, Zentimetro koadro cm2 eremuaren azalera:
Urano. Lurra baino lau bat aldiz handiagoa da. 25 satelite txiki bai- horrela multzokatuta, ala Lurretik ikustean hm arrautzetatik jaiotzen direlako.

http://twitter.com/SANTILLANA_es
13. Zer planetari esaten zaie alderdi hauei dagokienez: osaera, tenperatura eta Milimetro koadro mm2 Azalera bat kalkulatzeko, horren formaren araberako ekuazio mate-
no gehiago ditu, bai eta eraztun-sistema bat ere. Haren errotazio-ar- bakarrik? higidurak. dam hutsak dituzte. 40 m 3 20 mZ5 O Hegaztiak animalia
m lehortarrak dira.
2 24. Erantzun. Zer ingurunetan bizi ohi dira narrastiak?
gasezko erraldoiak? matikoa erabiliko dugu. Hauek dira azalera neurtzeko erabiltzen Hegaztiak ornodun lumadunak dira. Hezurrak Ingurune horretan bizi al dira guztiak?
datza orbitarekiko ia horizontala da. Zergatik esaten zaie
20. 1961ean Frank Drake astronomoak diren unitate nagusiak: metro koadroa (m2), dezimetro koadroa Hegoak eta mokoa dituzte. Biriken bidez hartzen
m dute arnasa, Aipatu beste ingurune batean bizi diren
Neptuno. Urano baino zertxobait txikiagoa da. 10 satelite txiki bai- horrela? 27. Identifikatu planeta bakoitza eta ordenatu 24. Neurtu zure ikasmahaiaren luzera eta zabalera, esku-
UNITATE-ALDAKETA (dm2), zentimetro koadroa (cm2) eta milimetro koadroa (mm2). eta obiparoak dira. bi narrasti.

Egokitutako liburuaren adibidea

kalkulatu zuenez, gure galaxiako izar erdiek, Eguzkirako distantziaren arabera, hurbilenekotik hasiz. 19. Azaldu. Saguzarrek hegoak dituzte eta hegan
no gehiago ditu. gutxi gorabehera, planeta-sistemak dituzte. Zentimetroa ahurra neurketa-unitatetzat hartuz. Idatzi emaitzak.
egiten dute. Orduan, zergatik dira ugaztunak eta

Gure jarraitzaileentzat baino ez diren lehiaketak.

Unitate batetik txikiagora pasatzeko, biderkatu egiten da
a) Zenbat planeta-sistema ote daude Esne Bidean, F mm Luzera: ez hegaztiak?
F

4
C 3 10.000
JAKINGARRIAK kalkulu horren arabera? A oinarria 3 altuera
Zabalera:
Azalera 5
Narrastiak

laukiak oso lagungarriak dira.

2
b) Sistema horien % 1ek Lurraren tamainako planeta 3 100 3 100
19. Adierazi metrotan luzera hauek:
Alderatu zuk lortutako emaitzak zure ikaskideek
Altuera

Plutonen eta beste planeta nano batzuen Beste bi astro hauek ere badituzte planeta nanoen
F

F
F

bat balu eta haren eta izarraren arteko distantzia m2 dm2 cm2 Erradioa
Isatsa
ezaugarriak: Burua
G F
a) 5 km 3 1.000 5 m lorturikoekin. Bat al datoz? Zergatik?
kasua Lurretik Eguzkirainokoaren berdina balitz, Lurraren Narrastiak animalia ornodunak dira. Lehortarrak dira gehienak,
F

: 100 : 100 25. Osatu testua:

Zeres. 980 km-ko diametroa du Marte eta Jupiterren arteko antzeko zenbat planeta leudeke gure galaxian? F baina batzuk 3 km 3 1.000
b) ingurune 5
urtarrean m
bizi dira (krokodiloak, dortokak).
2006ko abuztura arte, Pluton Eguzki Sistemako planeta Enborra
txikiena (2.300 km-ko diametroa) eta kanpokoena zela astro txiki horrek. 1868an aurkitu zuten, eta hasieran : 10.000
c) 6 dm : 10 5dira narrastien m Narrastiak animalia dira.
planetatzat jo zen arren, 1929an asteroidea zela esan zuten. 21. Duela mende bat baino gutxiago, uste zuten Esne G
H Azalera 5 p 3 r 2 Bizkarrezurra Hauek ezaugarri nagusiak: 20. Azaldu. Pinguinoek ez dute hegan egiten eta denbora
G

esaten zen. Data horretan, ordea, Nazioarteko Astronomia Unitate batetik handiagora pasatzeko, zatitu egiten da
Bidea zela Unibertsoko galaxia bakarra. G Oinarria F d) 9 cm : 100 5 m luzea ematen dute uretan. Zergatik dira hegaztiak? Gorputza estalita dute, eta
Batasunak (IAU) planeta nanotzat jo zuen, haren ezaugarri Eris. Behin-behineko izena 2003 UB313 du eta 2003. urtean
D Gorputza ezkata gogor rez estalita dute, ez lehor-

Zubia-Santillanarekin eta hezkuntza-sektorearekin www. youtube.com/santillanaspain

E
Zer zientzialarik eta zer urtetan frogatu zuen guztiek dituzte, sugeek izan ezik.
bereziengatik; besteak beste, Karonte astroaren orbita aurkitu zuten. Pluton baino haratago dago eta Disnomia tzeko. Zenbaitek oskola dute; dortokek, adibidez.
Unibertsoan galaxia asko zeudela? Galaxiei eta
berean dabilelako. izeneko satelite bat du. 132 bidez hartzen dute arnasa,
Unibertsoari buruzko zer beste gauza aurkitu zituen? Gorputza lau ataletan banatuta dute: burua,
133 eta bidez ugaltzen dira.
enborra, gorputz-adarrak eta isatsa.

13 18
4 Barneko planetak
Ariketak 327518 _ 0129-0140.indd 132 Hankak 12/09/11 17:56
Lau gorputz-adar dituzte, hankak guztiak. Sugeak
salbuespen dira, ez dute eta gorputz-adarrik.
327518 _ 0129-0140.indd 133

21. Osatu testua.

12/09/11 17:56 26. Lotu bi zutabeak gezien bidez, narrastiek
zer ezaugarri dituzten azaltzeko:
Biriken bidez hartzen dute arnasa.
21. Erantzun. Zein dira Eguzkitik hurbilen dauden 28. Osatu esaldi hauek: Hegaztiak animalia dira. Gorputza estalita Ezkataz

d d lotutako gertaerak eta albisteak.

ERREPARATU
Arrautzen bidez ugaltzen dira; obiparoak dira.
Merkurio, Artizarra, Lurra eta Marte dira barneko planetak. lau planetak? , Hegaztien eskeletoa hezur osatuta dute Arrautzen bidez
Merkurio a) Eguzkitik hurbilen Narrasti gehienak haragijaleak dira.
Hala esaten zaie Eguzkitik hurbilen dauden lau planetak , dago. Gorputza estalita dute. Ornodunak dira ugaltzen dira
dagoen planeta da. Narrastiek gorputza lurra ukituz
direlako. eta . daramate ibiltzean. Lekualdatzeko Haragia
bidez hartzen dute arnasa. Obiparoak dira
Artizarra b) eguzki-sistemako modu horri narrastea esaten zaio, Narrastiek gorputza ezkata gogorrez estalita dute. Lau jaten dute
Zergatik esaten zaie barneko planetak? gorputz-adar eta isatsa dituzte. Biriken bidez hartzen dute bidez ugaltzen dira; Gehienak Bizkarrezurra
Barneko planeten gainazala harritsua da. Harriz osatutako azala eta planetarik handiena da. eta hortik datorkie izena.
arnasa, eta obiparoak dira. dira. haragijaleak dira dute
mantua dituzte, eta erdigunean, berriz, nukleo metalikoa. c) Gu planetan
Merkurio. Eguzkitik hurbilen dagoen planeta da. Lurra baino bizi gara.
txikiagoa da eta ez du ez sateliterik ez atmosferarik. 22. Erantzun. Nola esaten zaio Lurraren inguruan biraka 46 47
Lurra d) eguzki-sistemako
Marte Artizarra. Eguzki-sistemako bigarren planetarik handiena da. dabilen sateliteari?
azken planeta da.
Tamainaz Lurraren oso antzekoa da. Ez du sateliterik. Artizarreko
23. Erantzun. Zein dira Eguzkitik urrunen dauden 327518 _ 0041-0050.indd 46 12/09/11 17:48
327518 _ 0041-0050.indd 47 12/09/11 17:48
atmosfera karbono dioxidoz (CO2) eratuta dago.
29. Idatzi barneko planeten izenak, Eguzkitik hurbilen
lau planetak? , ,
Lurra. Eguzki-sistemako hirugarren planeta da, eta hori da, hain dagoenetik hasita.
zuzen ere, gure bizilekua. Lurreko atmosfera oxigenoz osatuta eta .
dago, besteak beste. Lurraren inguruan satelite bat ibiltzen da
biraka: Ilargia. 24. Erantzun. Zergatik esaten zaie gasezko erraldoiak
kanpoko planetei?
Marte. Eguzki-sistemako laugarren planeta da. Lurraren tamai-
naren erdia dauka, gutxi gorabehera. Bi satelite ditu, eta bertako
atmosfera karbono dioxidoz eratuta dago, batik bat.
25. Osatu esaldi hau:

Hauek dira gure eguzki-sistema osatzen duten

Laburpena
Jupiter
5 Kanpoko planetak
planeten izenak:
, ,
UNIBERTSOA
Astro hauek osatzen dute Unibertsoa:

Laburbilduz
, , . Astro argitsuak dira.
Jupiter, Saturno, Urano eta Neptuno dira kanpoko planetak. , , Planetak. Izar baten inguruan biraka dabiltza.
Hala deritze Eguzkitik urrunen dauden lau planetak direlako. 30. Idatzi kanpoko planeten izenak, Eguzkitik hurbilen

eta
Eguzki-sistemako kanpoko planetak barnekoak baino handiagoak 26. Erantzun. Zein da planetarik handiena?
Laburpena
. . Planeta baten inguruan biraka dabiltza.
dagoenetik hasita.
. Izotzez, hautsez eta gasez osatutako astro txikiak dira.

Eta amaitzeko
dira eta gasez daude osatuta; hori dela-eta, gasezko erraldoiak
IZAKI BIZIDUNEN EZAUGARRIAK EGUZKI-SISTEMA
ere esaten zaie.
27. Begiratu planeta honi eta erantzun galderei: Astro hauek osatzen dute:
Jupiter. Eguzki-sistemako bosgarren planeta da, eta guztien artean Izaki bizidun guztiak eta egiten dira;
Saturno handiena. Lehenengo gasezko erraldoia da eta 60 satelite baino . Eguzki-sistemari izena ematen dion izarra da.
antzeko konposizio kimikoa dute;
gehiago ditu. . Eguzkiaren inguruan biraka dabiltzan astro esferikoak dira.
osatuta daude; eta hiru bizi-funtzio betetzen dituzte:
Saturno. Eguzki-sistemako seigarren planeta da, eta bigarren Sateliteak. .
, eta .
handiena. 30 satelite baino gehiago ditu, eta hautsez eta harri Asteroideak. .

ZER Unitate bakoitzeko funtsezko edukien aukera.

zatiz osatutako eraztun-sistema ikusgarri bat. Kometak. .
IZAKI BIZIDUNEN KONPOSIZIO KIMIKOA
Urano. Eguzki-sistemako zazpigarren planeta da, Lurra baino lau Izaki bizidunen substantzia kimikoak bi eratakoak izan daitezke: Astroek bi higidura mota egiten dituzte: Ilargiaren
bat aldiz handiagoa. 25 satelite txiki baino gehiago ditu. Eraztunak errotazio-ardatza
Substantzia ez-organikoak. Hauek dira substantzia ez-organiko . Astro batek beste baten inguruan

Sartu gure webgunean!

a) Nolako planeta da, barnekoa ala kanpokoa?
ere baditu, txiki-txikiak. Uranoren errotazio-ardatza orbitarekiko ia
horizontala da. nagusiak: eta . birak ematean egiten duen higidura da.
b) Zein da planeta horren ezaugarri nagusia? . Astro batek bere buruari bira Lurrare
Urano Neptuno. Eguzki-sistemako azken planeta da. 10 satelite txiki Substantzia . Honela sailkatzen dira: , n orbita
ematean egiten duen higidura da.
baino gehiago ditu. n orbita

ZENBAT Aukeratutako edukien garapen-mailaren zehaztapena.

Neptuno , proteinak eta azido . Lurraren errotazio-ardatza
Ilargiare

ZELULA BARNEKO PLANETAK

Oso laburpen erraz eta eskematikoa, kontzepturik

10 11 Zelula guztiek elementu hauek dituzte: mintz plasmatikoa, Eguzkitik hurbilen daude:
eta . . Eguzkitik hurbilen dagoen planeta da.
Ez du ez sateliterik ez atmosferarik.
Zelulak bi eratakoak izan daitezke:
. Eguzki-sistemako bigarren planeta da.

NOLA Edukiak hezkuntza premia bereziak dituzten ikasleei begira idatzi

: nukleodunak.
Ez du sateliterik. Merkurio
Prokariotoak: .
. Eguzki-sistemako hirugarren planeta da, Artizarra
Lurra
Organismoak, duten zelula kopuruaren arabera, honela sailka daitezke:
eta hori da, hain zuzen ere, gure bizilekua. Lurraren satelitea Ilargia da.
Zelulabakarrak: .

garrantzitsuenak osatzeko eta horiek ikasi direla

. Eguzki-sistemako laugarren planeta da. Bi satelite ditu.
: zelula ugariz osatutakoak. Monero-erreinua Protisto-erreinua Onddo-erreinua
KANPOKO PLANETAK Marte
BOST ERREINUAK
Eguzkitik urrunen daude. Gasez osatuta daude; hori dela-eta,

eta aurkeztu dira.

Izaki bizidunak bost erreinutan sailkatzen dira: moneroak,
ere esaten zaie.
, onddoak, eta animaliak.
. Eguzki-sistemako bosgarren planeta da,

Sartu gure webgunean, behar duzun informazio guztia erosotasun osoz kontsultatzeko eta aurkitzeko.
BIZIAREN HISTORIA eta guztien artean handiena. 60 satelite baino gehiago ditu.
Jupiter
. Eguzki-sistemako seigarren planeta da, Saturno
izan ziren oxigenorik gabe bizitzeko gai Landare-erreinua

egiaztatzeko.
izan ziren lehen izaki bizidunak. Izaki horietatik sortu ziren protozo- eta bigarren handiena. 30 satelite baino gehiago ditu,

EZ dira paragrafoak besterik gabe laburtu.

oak, eta haietatik . Ingurune lehortarra okupatu
zuten lehen izaki bizidunak, berriz,
Uretatik atera ziren lehen animaliak
ziren. Gerora, anfibioak eta narrastiak sortu ziren.
bai eta eraztun-sistema ikusgarri bat ere.
izan ziren . Eguzki-sistemako zazpigarren planeta da.
izan 25 satelite baino gehiago ditu. Eraztunak ere baditu, txiki-txikiak.
Animalia-erreinua
. Eguzki-sistemako azken planeta da.

Kontsultatu gure katalogoa eta xehetasun handiz ezagutu gure hezkuntza-materialak.

Dinosauroak desagertzearen ondorioz, 10 satelite txiki baino gehiago ditu. Urano Neptuno

eta garatu ziren.

EZ dira eduki berberak modu telegrafikoan idatzi.

BIOANIZTASUNA 12
Bioaniztasun hitza erabiltzen da Lurrean era askotako
bizi direla edo bizi izan direla adierazteko.
327518 _ 0005-0012.indd 12 12/09/11 17:51
Bioaniztasuna zaintzeko arrazoien artean, hauek aipatu behar dira:

Sartu www.santillana.es webgunean.

baliabide izatea, arrazoi , estetikoak eta .

40

327518 _ 0023-0040.indd 40 12/09/11 17:53

 E-posta: zubia@santillana.es
Faxa: 94 440 64 90
Tel.: 94 426 90 72
48450 Etxebarri (BIZKAIA)
Gipuzkoa kalea, 31, 1. esk.
Legizamon poligonoa
ARGITALPEN ARLOA

E-posta: simonlib@comercial.santillana.es
Faxa: 948 12 50 42
Tel.: 948 13 23 11 / 948 12 50 42
31014 Iruea
Urzainki, 21, behea
Nafarroa

Curriculum-egokitzapenak E-posta: eskudeib@comercial.santillana.es

Faxa: 943 26 11 84
gggtxertatzeari ere, kontzeptuak errazago ulertzeko. Eskemak eta infograa berriak erantsi dira.
Tel.: 943 26 11 84 / 943 26 07 99
20180 Oiartzun Diseinu berritzailea eta erakargarria. Garrantzia eman zaie irudiei, bai eta argazkiak eta marrazkiak
Elorrondo, 3, behea
EGOKITZAPENA Gipuzkoa

E-posta: herreropi@santillana.es
gggrapenak eta aurkikuntzak jasotzeko.
Zenbait eduki eguneratu dira, eta eduki berriak gehitu, zientzien alorrean egindako azken aurre-
Faxa: 94 440 52 14
Tel.: 94 426 90 22 Unitateak gure erabiltzaileen oharrak kontuan hartuta berrantolatu dira.
48450 Etxebarri
Gipuzkoa kalea, 31, 1. ezk.
Biologia eta Geologia DBH Legizamon poligonoa
Bizkaia
SALMENTA ARLOA Biologia eta Geologia
Natura Zientziak Hemen gaituzue Natura Zientziak

916650

Curriculum-egokitzapenak Curriculum-egokitzapenak On line zerbitzuak

Natura Zientziak 1 eta 2 DBH Unitateko eskema
Biologia eta Geologia 3 DBH
Hezkuntza Ministerioko Ebaluazio Institutuaren arabera, gero eta gehiago dira HPB (Hezkuntza Premia Bereziak) dituzten
Unitatearen hasieran
ikasleak.
Irakasleei eguneroko lanean laguntzeko ahalik eta tresna gehien eskaintzea da gure kezka nagusia.
4 Animalia
ornodunak
Unitate honetan
Animalia ornodunak eta ornogabeak
bereizten ikasiko duzu.
Ornodunek zer ezaugarri dituzten eta
6 Landareak
eta onddoak Edukiekin lotutako gertakari historiko bat kontatzen duen
Gure materialen erabiltzailea bazara, Santillanak e-vocacin zerbitzua jartzen du zure esku. Zerbitzu horri
nola sailkatzen diren ikasiko duzu.
Ornodun taldeak bereizten ikasiko
Unitate honetan...
duzu.

testu interesgarri bat.

Landare-erreinuaren berezko

Material berri bat landu dugu curriculum-egokitzapenetarako, material osatuago bat. Oinarriko liburuko edukietan oinarrituta,
ezaugarrien nahiz haren
sailkapenaren berri izango duzu.
Landareen organoak bereiziko dituzu,
bai eta haien forma eta funtzioak ere.

esker, honako hauek egin ahal izango dituzu: zure eguneroko lanerako behar dituzun baliabide guztiak eskuratu,
Landareak nola elikatzen,
erlazionatzen eta ugaltzen diren
jakingo duzu.
Onddo-erreinuaren ezaugarrien eta

Unitate honetan hau ikasiko duzu izeneko laukian, punturik

erreinu horretako talde nagusien

eta, besteak beste, diseinu, programazio eta formatu berari jarraituz, ikasteko zailtasunak dituzten ikasleei egokitutako
berri izango duzu

Ornitorrinkoa Australiako ibaietan bizi da, banaka edo biko-

hezkuntza-komunitatearekin ideiak eta esperientziak partekatu, edozein gaitako adituen aholkua jaso, eta askoz
liburu bat prestatu dugu. garrantzitsuenak daude laburbilduta.
teka. Ugaztun bitxia da eta beste hiru animaliaren ezaugarriak
ditu: ahateen ezaugarriak (mokoa eta hanka palmatuak), kasto-
reenak (buztana) eta igarabenak (gorputza estaltzen duen ilea).
Ornitorrinkoek euliak eta harrak jaten dituzte, bai eta ibaien
hondoan hazten diren landareak ere. Uretan denbora asko Sekuoia erraldoiak dira planetako izaki bizidunik handienak.

gehiago.
ematen dute, igerilari onak dira eta, sarritan, lehorrera joaten Batzuk ehun metrotik gorakoak ere badira, eta milaka urte
dira, gordelekuan atseden hartzera. bizitzen dira.
Kumeak arrautzetatik jaiotzen dira, baina amaren ugatzetako Ezagutzen dugun sekuoiarik handienak Sherman Jenerala
esnea edoskiz elikatzen dira. Horregatik, ugaztunen taldean du izena, eta Kaliforniako Sekuoien Parke Nazionalean

Beti egin ohi dena alde batera uzten saiatu gara; hau da, oinarriko liburuko edukien laburpen bat egin eta jarduera gehiago
sartu ohi dira. dago: 2.100 urte baino gehiago daramatza bizirik, eta ia
Zergatik esaten da ornitorrinkoak ugaztunak direla? 90 metro luze da. Hain du enbor lodia, hamazazpi lagunek
besoak zabalik dituztela ozta-ozta ingura baitezakete.
Antzina, zuhaitz erraldoi horietako batzuei tunelak ere
egin zizkieten enborrean; haietan zehar autoak ere pasa

Sartu www.e-vocacion.es webgunean.

daitezke.
Nola du izena munduko sekuoiarik handienak?
Eta non dago?
327518 _ 0041-0050.indd 41 12/09/11 17:47

gehitzen. Horren ordez, liburu berri bat sortu dugu, oinarrizko edukiak dituena, eta aurreko ikasturteetako edukiak gehitu 327518 _ 0063-0078.indd 63 12/09/11 17:50

ditugu, bai eta proiektu honetarako berariaz sortutako jarduera gehiago ere.

Liburu arruntaren adibidea

Edukiei eta jarduerei dagozkien 3 Luzera
Ariketak

orrialdeetan Jarrai gaitzazu sare sozialetan!

15. Erantzun galdera hauei: 20. Osatu lauki hau unitateak idatziz eta erantzun
Luzera-unitateak Luzera da maizen erabiltzen dugun magnitudea. Gure altuera, galderei.

Ariketak
a) Zertarako erabiltzen da luzera-magnitudea?
etxetik eskolara bitarteko distantzia, Lurretik Eguzkirainoko dis-
Unitatea Sinboloa 3 10 3 10 3 10 3 10 3 10 3 10
tantzia edo zelula baten tamaina neurtzeko erabiltzen dugu mag-
Kilometroa km nitude hau.

F
F

F
b) Zer tresna erabil ditzakegu luzera km m cm
Hektometroa hm neurtzeko?

F
F
18. Adierazi Unibertsoari buruzko zer teoria dagokion 22. Eguzki Sistemaren diametroa
eskema bakoitzari eta nork proposatu zuen teoria 20.000 unitate astronomiko ingurukoa da. Dekametroa dam Luzera da bi punturen artean dagoen distantzia. : 10 : 10 : 10 : 10 : 10 : 10

horietako bakoitza. Metroa m Nazioarteko Sisteman metroa (m) da luzera-unitatea.

Kalkulatu zer distantziatara egongo litzatekeen Lurra c) Zer unitate erabiltzen da luzera neurtzeko Zer eragiketa egin behar da kasu hauetan unitate
A B Eguzkitik, Eguzki Sistemak 50 cm-ko diametroa izango Dezimetroa dm Nazioarteko Unitate Sisteman, eta zer batetik beste batera pasatzeko? Adibidez: km-tik dm-ra
balu. Gogoratu Lurra Eguzkitik unitate astronomiko Zentimetroa cm Luzerak neurtzeko, hainbat neurketa-tresna erabiltzen ditugu, esate sinbolo du? pasatzeko, bider 10.000 egin behar da.
batera dagoela. Milimetroa mm baterako, zinta metrikoa edo erregela graduatua. mm-tik m-ra:
23. Kalkulatu zenbat unitate astronomiko dituen
argi-urteak.
Luzera handiak neurtzeko adibidez, Madriletik eta Alacantera
arteko distantzia, metroa unitate txikiegia da; horregatik, unitate
IZAN KONTUAN 3 Hegaztiak
16. Idatzi metroaren multiploak eta azpimultiploak.
dm-tik km-ra:
hm-tik dm-ra:
Ariketak
UNITATE-ALDAKETA handiagoak erabiltzen ditugu, multiplo deritzenak. Multiplo horien Multiploak: , ,
24. Marrazki honek Eguzki Sistema irudikatzen du. dam-tik cm-ra: 16. Erantzun. Hegan egin al dezakete hegazti guztiek? 22. Adierazi irudietan non duten bizkarrezurra animalia
Unitate batetik txikiagora pasatzeko, biderkatu egiten da adibide dira: dekametroa (dam), hektometroa (hm)
Ez dago aireko eta kilometroa
animaliarik. Hegaztiak eta
animalia ornodunak dira. . Lehortarrak dira guztiak, Idatzi hegan egiten ez duten bi hegaztiren izenak: hauek eta non gorputz-adarrak:
(km).

Unitate bakoitzeko edukiak ulertzeko eta ikasteko balio

Izan ere, nahiz eta batzuek hegan nahiz eta Azpimultiploak:
zenbaitek denbora luzea eman uretan. Hegazti
, askok
19. Antzinako Grezian, Orion ehiztariaren istorioa 3 10 3 10 3 10
Jupiter Saturno Urano denbora asko eman, lehorrean , 21. Ebatzi. Ainhoak 3,5 km egin zituen lasterka eta .
F

kontatzen zen: Orion erraldoia edozein animalia hegan egiten dute; adibidez, hontzek, arranoek eta usoek. Gutxi
Diametroa: 142.984 km Diametroa: 12.0536 km Diametroa: 51.118 km km hm dam m Bestalde, luzera txikiagoak neurtzeko adibidez,
bizi dira liburu baten-
berez, eta horrenbestez, eta .
astelehenean; 4.200 m, asteartean; eta astelehenean
botatzeko gai zen. Oso odolzalea zenez, haren
F

: 10 : 10 : 10
loditasuna, metroa handiegia da; hori dela eta,dira.
lehortarrak metroa baino unita- batzuek, ordea, ez dute hegan egiten; pinguinoek eta ostrukek, baino 1,5 km gehiago, asteazkenean. Zenbat kilometro
amak, Gea jainkoak, zigortu egin zuen; eskorpioi F
Unitate batetik handiagora pasatzeko, zatitu egiten da te txikiagoak erabiliko ditugu, azpimultiplo deritzenak, esaterako: esaterako. 17. guztira?
egin zituen Ainhoak Osatu esaldi hau:

6
bat bidali zion, eta hark ziztatuta hil zen. 17. Adierazi 3 baten bidez zer erabiliko zenukeen
Kanpoko planetak Zeus jainkoak Orion eta eskorpioia zeruan jarri zituen, Unitate batetik txikiagora pasatzeko, biderkatu egiten da
F
dezimetroa (dm), zentimetroa (cm) eta milimetroa (mm). Hegaztiek ezaugarri hauek dituzte:
taulan agertzen den elementu bakoitzaren Hegaztiak animalia
bizkarrezurra dutelako.
dira,
berriz inoiz elkarrekin topo ez egiteko moduan. luzera adierazteko.

Produktu eta baliabide berriei buruzko informazio

3 10 3 10 3 10
Oso eskeleto arina dute, hezurrak hutsak dituztelako.

www.facebook.com/SantillanaEducacion
Hegoa
F

Hori dela-eta, Orion neguko zeruan azaltzen da; 22. Erantzun. Zein da azalera-unitatea Nazioarteko
Eguzkitik urrunen dauden lau planetak hauek dira:Jupiter, Saturno, Ura- m dm cm mm
Horrenbestez, errazMetroa egiten dute hegan. Kilometroa
eta Eskorpio, aldiz, udan. Zentimetroa Unitate Sisteman, eta zer sinbolo du?
F

no eta Neptuno. Planeta horiei kanpoko planetak esaten zaie. Oso han- : 10 : 10 : 10

4
F
18. Adierazi esaldi hauek zuzenak (Z) ala okerrak (O)
Mahaia
Gorputza lumaz estalita dute.
diak dira eta, nagusiki, gasez daude osatuta; hori dela-eta, gasezko erral- Azalera

diguten azalpen-testuak datoz hemen.

Unitate batetik handiagora pasatzeko, zatitu egiten da diren:
Bizkarrezurra Labezomorroa
doiak ere esaten zaie. Hegaztien aurreko gorputz-adarrak hegoak dira, eta hegan
Ikasgela Z O Hegazti guztiek mokoa dute.
Jupiter. Eguzki Sistemako planetarik handiena da. Haren erradioa Gure ikastetxeko jolastokia edo futbol-zelaia zer neurritakoa den egiteko erabiltzen dituzte. Atzekoak hankak dira, eta oinez23. Irakurri eta kalkulatu.
Lurrarena baino hamaika aldiz handiagoa da. 60 satelite baino Bi hiriren arteko
ibiltzeko eta igeri egiteko erabiltzen dituzte. Z O Hegaztiek biriken bidez hartzen dute arnasa.
Neptuno Kopiatu zure koadernoan eta adierazi bertan: Eguzkia, jakin nahi baldin badugu, ez da nahikoa izango luzera neurtzea; distantzia Areto-futbola eremu batean jokatzen den kirola da, 23. Animalia hauetatik, inguratu narrastiak:
gehiago ditu. Lau handienak Io, Kalisto , Ganimedes eta Europa di- Diametroa: 49.492 km barneko planetak, kanpoko planetak, Pluton, Azalera-unitateak azalera ere kalkulatu beharko dugu. Mokoa dute, eta hortzik ez. eta eremuak arauzko neurri Hegaztiek
Z O hauek hezurrak
izan behar ditu:hutsak dituzte. Kaioa Iguana Karramarroa
ra, eta Galileo Galilei k begiztatu zituen lehen aldiz, 1610ean. asteroide-gerrikoa, Kuiperren gerrikoa eta Oort hodeia. 40 m alde handiak, eta 20 m alde laburrak. Eremua
a) Nola esaten zaio jainkoei buruz hitz egiten duen Biriken
18. bidez hartzen
Osatu metroaren dute
multiploen etaarnasa.
azpimultiploen Z O Hegaztiek gorputza ilez eta lumaz estalita Dortoka Saguzarra Kobra
Saturno. Eguzki Sistemako bigarren planetarik handiena da. Haren Unitatea Sinboloa laukizuzena izanik, joko-eremuaren azalera neurtzeko

d d eguneratua.
istorio multzoari? Izarren jatorriari buruzko azalpen Azalera magnitudeak irudi baten barrualdeak zenbat neurtzen taula hau: dute. Krokodiloa Sugandila Kakalardoa
erradioa Lurrarena baino ia hamar aldiz handiago da. 30 satelite bai- 25. Zer-nolako bi higidura egiten dituzte planeta 2 Arrautzen bidez ugaltzen dira; obiparoak dira. alde luzearen luzera eta alde laburrarena biderkatu
ona al da? Metro koadro m
guztiek? duen adierazten digu. Magnitude horiHankak
neurtzeko, metro koadro behar dira. Z O Hegaztien lau gorputz-adarrak hegoak dira. Kameleoia Sugegorria Kaimana
no gehiago ditu; handiena, Titan . Gainera, hautsez eta harri zatiz osa- Dezimetro koadro dm2 Elikadura nolakoa,
Unitatea honela sailkatzen
Sinboloadira hegaztiak: hara-
b) Nola esaten zaio irudi horiek osatzen (m2) unitatea erabiltzen da. Sagua Igela Izurdea

Alboetako argazkiak, marrazkiak, taulak eta informazio-

tutako eraztun-sistema ikusgarri bat du. duten izar multzoari? Berez daude Mokoa gijaleak, belarjaleak eta orojaleak.
Kilometroa
Kalkulatu futbol-aretoZbaten
O arauzko joko-
Hegaztiak animalia bibiparoak dira,
ARIKETAK 26. Deskribatu nolakoa den gure izarra, Eguzkia, Zentimetro koadro cm2 eremuaren azalera:
Urano. Lurra baino lau bat aldiz handiagoa da. 25 satelite txiki bai- horrela multzokatuta, ala Lurretik ikustean hm arrautzetatik jaiotzen direlako.

http://twitter.com/SANTILLANA_es
13. Zer planetari esaten zaie alderdi hauei dagokienez: osaera, tenperatura eta Milimetro koadro mm2 Azalera bat kalkulatzeko, horren formaren araberako ekuazio mate-
no gehiago ditu, bai eta eraztun-sistema bat ere. Haren errotazio-ar- bakarrik? higidurak. dam hutsak dituzte. 40 m 3 20 mZ5 O Hegaztiak animalia
m lehortarrak dira.
2 24. Erantzun. Zer ingurunetan bizi ohi dira narrastiak?
gasezko erraldoiak? matikoa erabiliko dugu. Hauek dira azalera neurtzeko erabiltzen Hegaztiak ornodun lumadunak dira. Hezurrak Ingurune horretan bizi al dira guztiak?
datza orbitarekiko ia horizontala da. Zergatik esaten zaie
20. 1961ean Frank Drake astronomoak diren unitate nagusiak: metro koadroa (m2), dezimetro koadroa Hegoak eta mokoa dituzte. Biriken bidez hartzen
m dute arnasa, Aipatu beste ingurune batean bizi diren
Neptuno. Urano baino zertxobait txikiagoa da. 10 satelite txiki bai- horrela? 27. Identifikatu planeta bakoitza eta ordenatu 24. Neurtu zure ikasmahaiaren luzera eta zabalera, esku-
UNITATE-ALDAKETA (dm2), zentimetro koadroa (cm2) eta milimetro koadroa (mm2). eta obiparoak dira. bi narrasti.

Egokitutako liburuaren adibidea

kalkulatu zuenez, gure galaxiako izar erdiek, Eguzkirako distantziaren arabera, hurbilenekotik hasiz. 19. Azaldu. Saguzarrek hegoak dituzte eta hegan
no gehiago ditu. gutxi gorabehera, planeta-sistemak dituzte. Zentimetroa ahurra neurketa-unitatetzat hartuz. Idatzi emaitzak.
egiten dute. Orduan, zergatik dira ugaztunak eta

Gure jarraitzaileentzat baino ez diren lehiaketak.

Unitate batetik txikiagora pasatzeko, biderkatu egiten da
a) Zenbat planeta-sistema ote daude Esne Bidean, F mm Luzera: ez hegaztiak?
F

4
C 3 10.000
JAKINGARRIAK kalkulu horren arabera? A oinarria 3 altuera
Zabalera:
Azalera 5
Narrastiak

laukiak oso lagungarriak dira.

2
b) Sistema horien % 1ek Lurraren tamainako planeta 3 100 3 100
19. Adierazi metrotan luzera hauek:
Alderatu zuk lortutako emaitzak zure ikaskideek
Altuera

Plutonen eta beste planeta nano batzuen Beste bi astro hauek ere badituzte planeta nanoen
F

F
F

bat balu eta haren eta izarraren arteko distantzia m2 dm2 cm2 Erradioa
Isatsa
ezaugarriak: Burua
G F
a) 5 km 3 1.000 5 m lorturikoekin. Bat al datoz? Zergatik?
kasua Lurretik Eguzkirainokoaren berdina balitz, Lurraren Narrastiak animalia ornodunak dira. Lehortarrak dira gehienak,
F

: 100 : 100 25. Osatu testua:

Zeres. 980 km-ko diametroa du Marte eta Jupiterren arteko antzeko zenbat planeta leudeke gure galaxian? F baina batzuk 3 km 3 1.000
b) ingurune 5
urtarrean m
bizi dira (krokodiloak, dortokak).
2006ko abuztura arte, Pluton Eguzki Sistemako planeta Enborra
txikiena (2.300 km-ko diametroa) eta kanpokoena zela astro txiki horrek. 1868an aurkitu zuten, eta hasieran : 10.000
c) 6 dm : 10 5dira narrastien m Narrastiak animalia dira.
planetatzat jo zen arren, 1929an asteroidea zela esan zuten. 21. Duela mende bat baino gutxiago, uste zuten Esne G
H Azalera 5 p 3 r 2 Bizkarrezurra Hauek ezaugarri nagusiak: 20. Azaldu. Pinguinoek ez dute hegan egiten eta denbora
G

esaten zen. Data horretan, ordea, Nazioarteko Astronomia Unitate batetik handiagora pasatzeko, zatitu egiten da
Bidea zela Unibertsoko galaxia bakarra. G Oinarria F d) 9 cm : 100 5 m luzea ematen dute uretan. Zergatik dira hegaztiak? Gorputza estalita dute, eta
Batasunak (IAU) planeta nanotzat jo zuen, haren ezaugarri Eris. Behin-behineko izena 2003 UB313 du eta 2003. urtean
D Gorputza ezkata gogor rez estalita dute, ez lehor-

Zubia-Santillanarekin eta hezkuntza-sektorearekin www. youtube.com/santillanaspain

E
Zer zientzialarik eta zer urtetan frogatu zuen guztiek dituzte, sugeek izan ezik.
bereziengatik; besteak beste, Karonte astroaren orbita aurkitu zuten. Pluton baino haratago dago eta Disnomia tzeko. Zenbaitek oskola dute; dortokek, adibidez.
Unibertsoan galaxia asko zeudela? Galaxiei eta
berean dabilelako. izeneko satelite bat du. 132 bidez hartzen dute arnasa,
Unibertsoari buruzko zer beste gauza aurkitu zituen? Gorputza lau ataletan banatuta dute: burua,
133 eta bidez ugaltzen dira.
enborra, gorputz-adarrak eta isatsa.

13 18
4 Barneko planetak
Ariketak 327518 _ 0129-0140.indd 132 Hankak 12/09/11 17:56
Lau gorputz-adar dituzte, hankak guztiak. Sugeak
salbuespen dira, ez dute eta gorputz-adarrik.
327518 _ 0129-0140.indd 133

21. Osatu testua.

12/09/11 17:56 26. Lotu bi zutabeak gezien bidez, narrastiek
zer ezaugarri dituzten azaltzeko:
Biriken bidez hartzen dute arnasa.
21. Erantzun. Zein dira Eguzkitik hurbilen dauden 28. Osatu esaldi hauek: Hegaztiak animalia dira. Gorputza estalita Ezkataz

d d lotutako gertaerak eta albisteak.

ERREPARATU
Arrautzen bidez ugaltzen dira; obiparoak dira.
Merkurio, Artizarra, Lurra eta Marte dira barneko planetak. lau planetak? , Hegaztien eskeletoa hezur osatuta dute Arrautzen bidez
Merkurio a) Eguzkitik hurbilen Narrasti gehienak haragijaleak dira.
Hala esaten zaie Eguzkitik hurbilen dauden lau planetak , dago. Gorputza estalita dute. Ornodunak dira ugaltzen dira
dagoen planeta da. Narrastiek gorputza lurra ukituz
direlako. eta . daramate ibiltzean. Lekualdatzeko Haragia
bidez hartzen dute arnasa. Obiparoak dira
Artizarra b) eguzki-sistemako modu horri narrastea esaten zaio, Narrastiek gorputza ezkata gogorrez estalita dute. Lau jaten dute
Zergatik esaten zaie barneko planetak? gorputz-adar eta isatsa dituzte. Biriken bidez hartzen dute bidez ugaltzen dira; Gehienak Bizkarrezurra
Barneko planeten gainazala harritsua da. Harriz osatutako azala eta planetarik handiena da. eta hortik datorkie izena.
arnasa, eta obiparoak dira. dira. haragijaleak dira dute
mantua dituzte, eta erdigunean, berriz, nukleo metalikoa. c) Gu planetan
Merkurio. Eguzkitik hurbilen dagoen planeta da. Lurra baino bizi gara.
txikiagoa da eta ez du ez sateliterik ez atmosferarik. 22. Erantzun. Nola esaten zaio Lurraren inguruan biraka 46 47
Lurra d) eguzki-sistemako
Marte Artizarra. Eguzki-sistemako bigarren planetarik handiena da. dabilen sateliteari?
azken planeta da.
Tamainaz Lurraren oso antzekoa da. Ez du sateliterik. Artizarreko
23. Erantzun. Zein dira Eguzkitik urrunen dauden 327518 _ 0041-0050.indd 46 12/09/11 17:48
327518 _ 0041-0050.indd 47 12/09/11 17:48
atmosfera karbono dioxidoz (CO2) eratuta dago.
29. Idatzi barneko planeten izenak, Eguzkitik hurbilen
lau planetak? , ,
Lurra. Eguzki-sistemako hirugarren planeta da, eta hori da, hain dagoenetik hasita.
zuzen ere, gure bizilekua. Lurreko atmosfera oxigenoz osatuta eta .
dago, besteak beste. Lurraren inguruan satelite bat ibiltzen da
biraka: Ilargia. 24. Erantzun. Zergatik esaten zaie gasezko erraldoiak
kanpoko planetei?
Marte. Eguzki-sistemako laugarren planeta da. Lurraren tamai-
naren erdia dauka, gutxi gorabehera. Bi satelite ditu, eta bertako
atmosfera karbono dioxidoz eratuta dago, batik bat.
25. Osatu esaldi hau:

Hauek dira gure eguzki-sistema osatzen duten

Laburpena
Jupiter
5 Kanpoko planetak
planeten izenak:
, ,
UNIBERTSOA
Astro hauek osatzen dute Unibertsoa:

Laburbilduz
, , . Astro argitsuak dira.
Jupiter, Saturno, Urano eta Neptuno dira kanpoko planetak. , , Planetak. Izar baten inguruan biraka dabiltza.
Hala deritze Eguzkitik urrunen dauden lau planetak direlako. 30. Idatzi kanpoko planeten izenak, Eguzkitik hurbilen

eta
Eguzki-sistemako kanpoko planetak barnekoak baino handiagoak 26. Erantzun. Zein da planetarik handiena?
Laburpena
. . Planeta baten inguruan biraka dabiltza.
dagoenetik hasita.
. Izotzez, hautsez eta gasez osatutako astro txikiak dira.

Eta amaitzeko
dira eta gasez daude osatuta; hori dela-eta, gasezko erraldoiak
IZAKI BIZIDUNEN EZAUGARRIAK EGUZKI-SISTEMA
ere esaten zaie.
27. Begiratu planeta honi eta erantzun galderei: Astro hauek osatzen dute:
Jupiter. Eguzki-sistemako bosgarren planeta da, eta guztien artean Izaki bizidun guztiak eta egiten dira;
Saturno handiena. Lehenengo gasezko erraldoia da eta 60 satelite baino . Eguzki-sistemari izena ematen dion izarra da.
antzeko konposizio kimikoa dute;
gehiago ditu. . Eguzkiaren inguruan biraka dabiltzan astro esferikoak dira.
osatuta daude; eta hiru bizi-funtzio betetzen dituzte:
Saturno. Eguzki-sistemako seigarren planeta da, eta bigarren Sateliteak. .
, eta .
handiena. 30 satelite baino gehiago ditu, eta hautsez eta harri Asteroideak. .

ZER Unitate bakoitzeko funtsezko edukien aukera.

zatiz osatutako eraztun-sistema ikusgarri bat. Kometak. .
IZAKI BIZIDUNEN KONPOSIZIO KIMIKOA
Urano. Eguzki-sistemako zazpigarren planeta da, Lurra baino lau Izaki bizidunen substantzia kimikoak bi eratakoak izan daitezke: Astroek bi higidura mota egiten dituzte: Ilargiaren
bat aldiz handiagoa. 25 satelite txiki baino gehiago ditu. Eraztunak errotazio-ardatza
Substantzia ez-organikoak. Hauek dira substantzia ez-organiko . Astro batek beste baten inguruan

Sartu gure webgunean!

a) Nolako planeta da, barnekoa ala kanpokoa?
ere baditu, txiki-txikiak. Uranoren errotazio-ardatza orbitarekiko ia
horizontala da. nagusiak: eta . birak ematean egiten duen higidura da.
b) Zein da planeta horren ezaugarri nagusia? . Astro batek bere buruari bira Lurrare
Urano Neptuno. Eguzki-sistemako azken planeta da. 10 satelite txiki Substantzia . Honela sailkatzen dira: , n orbita
ematean egiten duen higidura da.
baino gehiago ditu. n orbita

ZENBAT Aukeratutako edukien garapen-mailaren zehaztapena.

Neptuno , proteinak eta azido . Lurraren errotazio-ardatza
Ilargiare

ZELULA BARNEKO PLANETAK

Oso laburpen erraz eta eskematikoa, kontzepturik

10 11 Zelula guztiek elementu hauek dituzte: mintz plasmatikoa, Eguzkitik hurbilen daude:
eta . . Eguzkitik hurbilen dagoen planeta da.
Ez du ez sateliterik ez atmosferarik.
Zelulak bi eratakoak izan daitezke:
. Eguzki-sistemako bigarren planeta da.

NOLA Edukiak hezkuntza premia bereziak dituzten ikasleei begira idatzi

: nukleodunak.
Ez du sateliterik. Merkurio
Prokariotoak: .
. Eguzki-sistemako hirugarren planeta da, Artizarra
Lurra
Organismoak, duten zelula kopuruaren arabera, honela sailka daitezke:
eta hori da, hain zuzen ere, gure bizilekua. Lurraren satelitea Ilargia da.
Zelulabakarrak: .

garrantzitsuenak osatzeko eta horiek ikasi direla

. Eguzki-sistemako laugarren planeta da. Bi satelite ditu.
: zelula ugariz osatutakoak. Monero-erreinua Protisto-erreinua Onddo-erreinua
KANPOKO PLANETAK Marte
BOST ERREINUAK
Eguzkitik urrunen daude. Gasez osatuta daude; hori dela-eta,

eta aurkeztu dira.

Izaki bizidunak bost erreinutan sailkatzen dira: moneroak,
ere esaten zaie.
, onddoak, eta animaliak.
. Eguzki-sistemako bosgarren planeta da,

Sartu gure webgunean, behar duzun informazio guztia erosotasun osoz kontsultatzeko eta aurkitzeko.
BIZIAREN HISTORIA eta guztien artean handiena. 60 satelite baino gehiago ditu.
Jupiter
. Eguzki-sistemako seigarren planeta da, Saturno
izan ziren oxigenorik gabe bizitzeko gai Landare-erreinua

egiaztatzeko.
izan ziren lehen izaki bizidunak. Izaki horietatik sortu ziren protozo- eta bigarren handiena. 30 satelite baino gehiago ditu,

EZ dira paragrafoak besterik gabe laburtu.

oak, eta haietatik . Ingurune lehortarra okupatu
zuten lehen izaki bizidunak, berriz,
Uretatik atera ziren lehen animaliak
ziren. Gerora, anfibioak eta narrastiak sortu ziren.
bai eta eraztun-sistema ikusgarri bat ere.
izan ziren . Eguzki-sistemako zazpigarren planeta da.
izan 25 satelite baino gehiago ditu. Eraztunak ere baditu, txiki-txikiak.
Animalia-erreinua
. Eguzki-sistemako azken planeta da.

Kontsultatu gure katalogoa eta xehetasun handiz ezagutu gure hezkuntza-materialak.

Dinosauroak desagertzearen ondorioz, 10 satelite txiki baino gehiago ditu. Urano Neptuno

eta garatu ziren.

EZ dira eduki berberak modu telegrafikoan idatzi.

BIOANIZTASUNA 12
Bioaniztasun hitza erabiltzen da Lurrean era askotako
bizi direla edo bizi izan direla adierazteko.
327518 _ 0005-0012.indd 12 12/09/11 17:51
Bioaniztasuna zaintzeko arrazoien artean, hauek aipatu behar dira:

Sartu www.santillana.es webgunean.

baliabide izatea, arrazoi , estetikoak eta .

40

327518 _ 0023-0040.indd 40 12/09/11 17:53

 E-posta: zubia@santillana.es
Faxa: 94 440 64 90
Tel.: 94 426 90 72
48450 Etxebarri (BIZKAIA)
Gipuzkoa kalea, 31, 1. esk.
Legizamon poligonoa
ARGITALPEN ARLOA

E-posta: simonlib@comercial.santillana.es
Faxa: 948 12 50 42
Tel.: 948 13 23 11 / 948 12 50 42
31014 Iruea
Urzainki, 21, behea
Nafarroa

Curriculum-egokitzapenak E-posta: eskudeib@comercial.santillana.es

Faxa: 943 26 11 84
gggtxertatzeari ere, kontzeptuak errazago ulertzeko. Eskemak eta infograa berriak erantsi dira.
Tel.: 943 26 11 84 / 943 26 07 99
20180 Oiartzun Diseinu berritzailea eta erakargarria. Garrantzia eman zaie irudiei, bai eta argazkiak eta marrazkiak
Elorrondo, 3, behea
EGOKITZAPENA Gipuzkoa

E-posta: herreropi@santillana.es
gggrapenak eta aurkikuntzak jasotzeko.
Zenbait eduki eguneratu dira, eta eduki berriak gehitu, zientzien alorrean egindako azken aurre-
Faxa: 94 440 52 14
Tel.: 94 426 90 22 Unitateak gure erabiltzaileen oharrak kontuan hartuta berrantolatu dira.
48450 Etxebarri
Gipuzkoa kalea, 31, 1. ezk.
Biologia eta Geologia DBH Legizamon poligonoa
Bizkaia
SALMENTA ARLOA Biologia eta Geologia
Natura Zientziak Hemen gaituzue Natura Zientziak

916650

Curriculum-egokitzapenak Curriculum-egokitzapenak On line zerbitzuak

Natura Zientziak 1 eta 2 DBH Unitateko eskema
Biologia eta Geologia 3 DBH
Hezkuntza Ministerioko Ebaluazio Institutuaren arabera, gero eta gehiago dira HPB (Hezkuntza Premia Bereziak) dituzten
Unitatearen hasieran
ikasleak.
Irakasleei eguneroko lanean laguntzeko ahalik eta tresna gehien eskaintzea da gure kezka nagusia.
4 Animalia
ornodunak
Unitate honetan
Animalia ornodunak eta ornogabeak
bereizten ikasiko duzu.
Ornodunek zer ezaugarri dituzten eta
6 Landareak
eta onddoak Edukiekin lotutako gertakari historiko bat kontatzen duen
Gure materialen erabiltzailea bazara, Santillanak e-vocacin zerbitzua jartzen du zure esku. Zerbitzu horri
nola sailkatzen diren ikasiko duzu.
Ornodun taldeak bereizten ikasiko
Unitate honetan...
duzu.

testu interesgarri bat.

Landare-erreinuaren berezko

Material berri bat landu dugu curriculum-egokitzapenetarako, material osatuago bat. Oinarriko liburuko edukietan oinarrituta,
ezaugarrien nahiz haren
sailkapenaren berri izango duzu.
Landareen organoak bereiziko dituzu,
bai eta haien forma eta funtzioak ere.

esker, honako hauek egin ahal izango dituzu: zure eguneroko lanerako behar dituzun baliabide guztiak eskuratu,
Landareak nola elikatzen,
erlazionatzen eta ugaltzen diren
jakingo duzu.
Onddo-erreinuaren ezaugarrien eta

Unitate honetan hau ikasiko duzu izeneko laukian, punturik

erreinu horretako talde nagusien

eta, besteak beste, diseinu, programazio eta formatu berari jarraituz, ikasteko zailtasunak dituzten ikasleei egokitutako
berri izango duzu

Ornitorrinkoa Australiako ibaietan bizi da, banaka edo biko-

hezkuntza-komunitatearekin ideiak eta esperientziak partekatu, edozein gaitako adituen aholkua jaso, eta askoz
liburu bat prestatu dugu. garrantzitsuenak daude laburbilduta.
teka. Ugaztun bitxia da eta beste hiru animaliaren ezaugarriak
ditu: ahateen ezaugarriak (mokoa eta hanka palmatuak), kasto-
reenak (buztana) eta igarabenak (gorputza estaltzen duen ilea).
Ornitorrinkoek euliak eta harrak jaten dituzte, bai eta ibaien
hondoan hazten diren landareak ere. Uretan denbora asko Sekuoia erraldoiak dira planetako izaki bizidunik handienak.

gehiago.
ematen dute, igerilari onak dira eta, sarritan, lehorrera joaten Batzuk ehun metrotik gorakoak ere badira, eta milaka urte
dira, gordelekuan atseden hartzera. bizitzen dira.
Kumeak arrautzetatik jaiotzen dira, baina amaren ugatzetako Ezagutzen dugun sekuoiarik handienak Sherman Jenerala
esnea edoskiz elikatzen dira. Horregatik, ugaztunen taldean du izena, eta Kaliforniako Sekuoien Parke Nazionalean

Beti egin ohi dena alde batera uzten saiatu gara; hau da, oinarriko liburuko edukien laburpen bat egin eta jarduera gehiago
sartu ohi dira. dago: 2.100 urte baino gehiago daramatza bizirik, eta ia
Zergatik esaten da ornitorrinkoak ugaztunak direla? 90 metro luze da. Hain du enbor lodia, hamazazpi lagunek
besoak zabalik dituztela ozta-ozta ingura baitezakete.
Antzina, zuhaitz erraldoi horietako batzuei tunelak ere
egin zizkieten enborrean; haietan zehar autoak ere pasa

Sartu www.e-vocacion.es webgunean.

daitezke.
Nola du izena munduko sekuoiarik handienak?
Eta non dago?
327518 _ 0041-0050.indd 41 12/09/11 17:47

gehitzen. Horren ordez, liburu berri bat sortu dugu, oinarrizko edukiak dituena, eta aurreko ikasturteetako edukiak gehitu 327518 _ 0063-0078.indd 63 12/09/11 17:50

ditugu, bai eta proiektu honetarako berariaz sortutako jarduera gehiago ere.

Liburu arruntaren adibidea

Edukiei eta jarduerei dagozkien 3 Luzera
Ariketak

orrialdeetan Jarrai gaitzazu sare sozialetan!

15. Erantzun galdera hauei: 20. Osatu lauki hau unitateak idatziz eta erantzun
Luzera-unitateak Luzera da maizen erabiltzen dugun magnitudea. Gure altuera, galderei.

Ariketak
a) Zertarako erabiltzen da luzera-magnitudea?
etxetik eskolara bitarteko distantzia, Lurretik Eguzkirainoko dis-
Unitatea Sinboloa 3 10 3 10 3 10 3 10 3 10 3 10
tantzia edo zelula baten tamaina neurtzeko erabiltzen dugu mag-
Kilometroa km nitude hau.

F
F

F
b) Zer tresna erabil ditzakegu luzera km m cm
Hektometroa hm neurtzeko?

F
F
18. Adierazi Unibertsoari buruzko zer teoria dagokion 22. Eguzki Sistemaren diametroa
eskema bakoitzari eta nork proposatu zuen teoria 20.000 unitate astronomiko ingurukoa da. Dekametroa dam Luzera da bi punturen artean dagoen distantzia. : 10 : 10 : 10 : 10 : 10 : 10

horietako bakoitza. Metroa m Nazioarteko Sisteman metroa (m) da luzera-unitatea.

Kalkulatu zer distantziatara egongo litzatekeen Lurra c) Zer unitate erabiltzen da luzera neurtzeko Zer eragiketa egin behar da kasu hauetan unitate
A B Eguzkitik, Eguzki Sistemak 50 cm-ko diametroa izango Dezimetroa dm Nazioarteko Unitate Sisteman, eta zer batetik beste batera pasatzeko? Adibidez: km-tik dm-ra
balu. Gogoratu Lurra Eguzkitik unitate astronomiko Zentimetroa cm Luzerak neurtzeko, hainbat neurketa-tresna erabiltzen ditugu, esate sinbolo du? pasatzeko, bider 10.000 egin behar da.
batera dagoela. Milimetroa mm baterako, zinta metrikoa edo erregela graduatua. mm-tik m-ra:
23. Kalkulatu zenbat unitate astronomiko dituen
argi-urteak.
Luzera handiak neurtzeko adibidez, Madriletik eta Alacantera
arteko distantzia, metroa unitate txikiegia da; horregatik, unitate
IZAN KONTUAN 3 Hegaztiak
16. Idatzi metroaren multiploak eta azpimultiploak.
dm-tik km-ra:
hm-tik dm-ra:
Ariketak
UNITATE-ALDAKETA handiagoak erabiltzen ditugu, multiplo deritzenak. Multiplo horien Multiploak: , ,
24. Marrazki honek Eguzki Sistema irudikatzen du. dam-tik cm-ra: 16. Erantzun. Hegan egin al dezakete hegazti guztiek? 22. Adierazi irudietan non duten bizkarrezurra animalia
Unitate batetik txikiagora pasatzeko, biderkatu egiten da adibide dira: dekametroa (dam), hektometroa (hm)
Ez dago aireko eta kilometroa
animaliarik. Hegaztiak eta
animalia ornodunak dira. . Lehortarrak dira guztiak, Idatzi hegan egiten ez duten bi hegaztiren izenak: hauek eta non gorputz-adarrak:
(km).

Unitate bakoitzeko edukiak ulertzeko eta ikasteko balio

Izan ere, nahiz eta batzuek hegan nahiz eta Azpimultiploak:
zenbaitek denbora luzea eman uretan. Hegazti
, askok
19. Antzinako Grezian, Orion ehiztariaren istorioa 3 10 3 10 3 10
Jupiter Saturno Urano denbora asko eman, lehorrean , 21. Ebatzi. Ainhoak 3,5 km egin zituen lasterka eta .
F

kontatzen zen: Orion erraldoia edozein animalia hegan egiten dute; adibidez, hontzek, arranoek eta usoek. Gutxi
Diametroa: 142.984 km Diametroa: 12.0536 km Diametroa: 51.118 km km hm dam m Bestalde, luzera txikiagoak neurtzeko adibidez,
bizi dira liburu baten-
berez, eta horrenbestez, eta .
astelehenean; 4.200 m, asteartean; eta astelehenean
botatzeko gai zen. Oso odolzalea zenez, haren
F

: 10 : 10 : 10
loditasuna, metroa handiegia da; hori dela eta,dira.
lehortarrak metroa baino unita- batzuek, ordea, ez dute hegan egiten; pinguinoek eta ostrukek, baino 1,5 km gehiago, asteazkenean. Zenbat kilometro
amak, Gea jainkoak, zigortu egin zuen; eskorpioi F
Unitate batetik handiagora pasatzeko, zatitu egiten da te txikiagoak erabiliko ditugu, azpimultiplo deritzenak, esaterako: esaterako. 17. guztira?
egin zituen Ainhoak Osatu esaldi hau:

6
bat bidali zion, eta hark ziztatuta hil zen. 17. Adierazi 3 baten bidez zer erabiliko zenukeen
Kanpoko planetak Zeus jainkoak Orion eta eskorpioia zeruan jarri zituen, Unitate batetik txikiagora pasatzeko, biderkatu egiten da
F
dezimetroa (dm), zentimetroa (cm) eta milimetroa (mm). Hegaztiek ezaugarri hauek dituzte:
taulan agertzen den elementu bakoitzaren Hegaztiak animalia
bizkarrezurra dutelako.
dira,
berriz inoiz elkarrekin topo ez egiteko moduan. luzera adierazteko.

Produktu eta baliabide berriei buruzko informazio

3 10 3 10 3 10
Oso eskeleto arina dute, hezurrak hutsak dituztelako.

www.facebook.com/SantillanaEducacion
Hegoa
F

Hori dela-eta, Orion neguko zeruan azaltzen da; 22. Erantzun. Zein da azalera-unitatea Nazioarteko
Eguzkitik urrunen dauden lau planetak hauek dira:Jupiter, Saturno, Ura- m dm cm mm
Horrenbestez, errazMetroa egiten dute hegan. Kilometroa
eta Eskorpio, aldiz, udan. Zentimetroa Unitate Sisteman, eta zer sinbolo du?
F

no eta Neptuno. Planeta horiei kanpoko planetak esaten zaie. Oso han- : 10 : 10 : 10

4
F
18. Adierazi esaldi hauek zuzenak (Z) ala okerrak (O)
Mahaia
Gorputza lumaz estalita dute.
diak dira eta, nagusiki, gasez daude osatuta; hori dela-eta, gasezko erral- Azalera

diguten azalpen-testuak datoz hemen.

Unitate batetik handiagora pasatzeko, zatitu egiten da diren:
Bizkarrezurra Labezomorroa
doiak ere esaten zaie. Hegaztien aurreko gorputz-adarrak hegoak dira, eta hegan
Ikasgela Z O Hegazti guztiek mokoa dute.
Jupiter. Eguzki Sistemako planetarik handiena da. Haren erradioa Gure ikastetxeko jolastokia edo futbol-zelaia zer neurritakoa den egiteko erabiltzen dituzte. Atzekoak hankak dira, eta oinez23. Irakurri eta kalkulatu.
Lurrarena baino hamaika aldiz handiagoa da. 60 satelite baino Bi hiriren arteko
ibiltzeko eta igeri egiteko erabiltzen dituzte. Z O Hegaztiek biriken bidez hartzen dute arnasa.
Neptuno Kopiatu zure koadernoan eta adierazi bertan: Eguzkia, jakin nahi baldin badugu, ez da nahikoa izango luzera neurtzea; distantzia Areto-futbola eremu batean jokatzen den kirola da, 23. Animalia hauetatik, inguratu narrastiak:
gehiago ditu. Lau handienak Io, Kalisto , Ganimedes eta Europa di- Diametroa: 49.492 km barneko planetak, kanpoko planetak, Pluton, Azalera-unitateak azalera ere kalkulatu beharko dugu. Mokoa dute, eta hortzik ez. eta eremuak arauzko neurri Hegaztiek
Z O hauek hezurrak
izan behar ditu:hutsak dituzte. Kaioa Iguana Karramarroa
ra, eta Galileo Galilei k begiztatu zituen lehen aldiz, 1610ean. asteroide-gerrikoa, Kuiperren gerrikoa eta Oort hodeia. 40 m alde handiak, eta 20 m alde laburrak. Eremua
a) Nola esaten zaio jainkoei buruz hitz egiten duen Biriken
18. bidez hartzen
Osatu metroaren dute
multiploen etaarnasa.
azpimultiploen Z O Hegaztiek gorputza ilez eta lumaz estalita Dortoka Saguzarra Kobra
Saturno. Eguzki Sistemako bigarren planetarik handiena da. Haren Unitatea Sinboloa laukizuzena izanik, joko-eremuaren azalera neurtzeko

d d eguneratua.
istorio multzoari? Izarren jatorriari buruzko azalpen Azalera magnitudeak irudi baten barrualdeak zenbat neurtzen taula hau: dute. Krokodiloa Sugandila Kakalardoa
erradioa Lurrarena baino ia hamar aldiz handiago da. 30 satelite bai- 25. Zer-nolako bi higidura egiten dituzte planeta 2 Arrautzen bidez ugaltzen dira; obiparoak dira. alde luzearen luzera eta alde laburrarena biderkatu
ona al da? Metro koadro m
guztiek? duen adierazten digu. Magnitude horiHankak
neurtzeko, metro koadro behar dira. Z O Hegaztien lau gorputz-adarrak hegoak dira. Kameleoia Sugegorria Kaimana
no gehiago ditu; handiena, Titan . Gainera, hautsez eta harri zatiz osa- Dezimetro koadro dm2 Elikadura nolakoa,
Unitatea honela sailkatzen
Sinboloadira hegaztiak: hara-
b) Nola esaten zaio irudi horiek osatzen (m2) unitatea erabiltzen da. Sagua Igela Izurdea

Alboetako argazkiak, marrazkiak, taulak eta informazio-

tutako eraztun-sistema ikusgarri bat du. duten izar multzoari? Berez daude Mokoa gijaleak, belarjaleak eta orojaleak.
Kilometroa
Kalkulatu futbol-aretoZbaten
O arauzko joko-
Hegaztiak animalia bibiparoak dira,
ARIKETAK 26. Deskribatu nolakoa den gure izarra, Eguzkia, Zentimetro koadro cm2 eremuaren azalera:
Urano. Lurra baino lau bat aldiz handiagoa da. 25 satelite txiki bai- horrela multzokatuta, ala Lurretik ikustean hm arrautzetatik jaiotzen direlako.

http://twitter.com/SANTILLANA_es
13. Zer planetari esaten zaie alderdi hauei dagokienez: osaera, tenperatura eta Milimetro koadro mm2 Azalera bat kalkulatzeko, horren formaren araberako ekuazio mate-
no gehiago ditu, bai eta eraztun-sistema bat ere. Haren errotazio-ar- bakarrik? higidurak. dam hutsak dituzte. 40 m 3 20 mZ5 O Hegaztiak animalia
m lehortarrak dira.
2 24. Erantzun. Zer ingurunetan bizi ohi dira narrastiak?
gasezko erraldoiak? matikoa erabiliko dugu. Hauek dira azalera neurtzeko erabiltzen Hegaztiak ornodun lumadunak dira. Hezurrak Ingurune horretan bizi al dira guztiak?
datza orbitarekiko ia horizontala da. Zergatik esaten zaie
20. 1961ean Frank Drake astronomoak diren unitate nagusiak: metro koadroa (m2), dezimetro koadroa Hegoak eta mokoa dituzte. Biriken bidez hartzen
m dute arnasa, Aipatu beste ingurune batean bizi diren
Neptuno. Urano baino zertxobait txikiagoa da. 10 satelite txiki bai- horrela? 27. Identifikatu planeta bakoitza eta ordenatu 24. Neurtu zure ikasmahaiaren luzera eta zabalera, esku-
UNITATE-ALDAKETA (dm2), zentimetro koadroa (cm2) eta milimetro koadroa (mm2). eta obiparoak dira. bi narrasti.

Egokitutako liburuaren adibidea

kalkulatu zuenez, gure galaxiako izar erdiek, Eguzkirako distantziaren arabera, hurbilenekotik hasiz. 19. Azaldu. Saguzarrek hegoak dituzte eta hegan
no gehiago ditu. gutxi gorabehera, planeta-sistemak dituzte. Zentimetroa ahurra neurketa-unitatetzat hartuz. Idatzi emaitzak.
egiten dute. Orduan, zergatik dira ugaztunak eta

Gure jarraitzaileentzat baino ez diren lehiaketak.

Unitate batetik txikiagora pasatzeko, biderkatu egiten da
a) Zenbat planeta-sistema ote daude Esne Bidean, F mm Luzera: ez hegaztiak?
F

4
C 3 10.000
JAKINGARRIAK kalkulu horren arabera? A oinarria 3 altuera
Zabalera:
Azalera 5
Narrastiak

laukiak oso lagungarriak dira.

2
b) Sistema horien % 1ek Lurraren tamainako planeta 3 100 3 100
19. Adierazi metrotan luzera hauek:
Alderatu zuk lortutako emaitzak zure ikaskideek
Altuera

Plutonen eta beste planeta nano batzuen Beste bi astro hauek ere badituzte planeta nanoen
F

F
F

bat balu eta haren eta izarraren arteko distantzia m2 dm2 cm2 Erradioa
Isatsa
ezaugarriak: Burua
G F
a) 5 km 3 1.000 5 m lorturikoekin. Bat al datoz? Zergatik?
kasua Lurretik Eguzkirainokoaren berdina balitz, Lurraren Narrastiak animalia ornodunak dira. Lehortarrak dira gehienak,
F

: 100 : 100 25. Osatu testua:

Zeres. 980 km-ko diametroa du Marte eta Jupiterren arteko antzeko zenbat planeta leudeke gure galaxian? F baina batzuk 3 km 3 1.000
b) ingurune 5
urtarrean m
bizi dira (krokodiloak, dortokak).
2006ko abuztura arte, Pluton Eguzki Sistemako planeta Enborra
txikiena (2.300 km-ko diametroa) eta kanpokoena zela astro txiki horrek. 1868an aurkitu zuten, eta hasieran : 10.000
c) 6 dm : 10 5dira narrastien m Narrastiak animalia dira.
planetatzat jo zen arren, 1929an asteroidea zela esan zuten. 21. Duela mende bat baino gutxiago, uste zuten Esne G
H Azalera 5 p 3 r 2 Bizkarrezurra Hauek ezaugarri nagusiak: 20. Azaldu. Pinguinoek ez dute hegan egiten eta denbora
G

esaten zen. Data horretan, ordea, Nazioarteko Astronomia Unitate batetik handiagora pasatzeko, zatitu egiten da
Bidea zela Unibertsoko galaxia bakarra. G Oinarria F d) 9 cm : 100 5 m luzea ematen dute uretan. Zergatik dira hegaztiak? Gorputza estalita dute, eta
Batasunak (IAU) planeta nanotzat jo zuen, haren ezaugarri Eris. Behin-behineko izena 2003 UB313 du eta 2003. urtean
D Gorputza ezkata gogor rez estalita dute, ez lehor-

Zubia-Santillanarekin eta hezkuntza-sektorearekin www. youtube.com/santillanaspain

E
Zer zientzialarik eta zer urtetan frogatu zuen guztiek dituzte, sugeek izan ezik.
bereziengatik; besteak beste, Karonte astroaren orbita aurkitu zuten. Pluton baino haratago dago eta Disnomia tzeko. Zenbaitek oskola dute; dortokek, adibidez.
Unibertsoan galaxia asko zeudela? Galaxiei eta
berean dabilelako. izeneko satelite bat du. 132 bidez hartzen dute arnasa,
Unibertsoari buruzko zer beste gauza aurkitu zituen? Gorputza lau ataletan banatuta dute: burua,
133 eta bidez ugaltzen dira.
enborra, gorputz-adarrak eta isatsa.

13 18
4 Barneko planetak
Ariketak 327518 _ 0129-0140.indd 132 Hankak 12/09/11 17:56
Lau gorputz-adar dituzte, hankak guztiak. Sugeak
salbuespen dira, ez dute eta gorputz-adarrik.
327518 _ 0129-0140.indd 133

21. Osatu testua.

12/09/11 17:56 26. Lotu bi zutabeak gezien bidez, narrastiek
zer ezaugarri dituzten azaltzeko:
Biriken bidez hartzen dute arnasa.
21. Erantzun. Zein dira Eguzkitik hurbilen dauden 28. Osatu esaldi hauek: Hegaztiak animalia dira. Gorputza estalita Ezkataz

d d lotutako gertaerak eta albisteak.

ERREPARATU
Arrautzen bidez ugaltzen dira; obiparoak dira.
Merkurio, Artizarra, Lurra eta Marte dira barneko planetak. lau planetak? , Hegaztien eskeletoa hezur osatuta dute Arrautzen bidez
Merkurio a) Eguzkitik hurbilen Narrasti gehienak haragijaleak dira.
Hala esaten zaie Eguzkitik hurbilen dauden lau planetak , dago. Gorputza estalita dute. Ornodunak dira ugaltzen dira
dagoen planeta da. Narrastiek gorputza lurra ukituz
direlako. eta . daramate ibiltzean. Lekualdatzeko Haragia
bidez hartzen dute arnasa. Obiparoak dira
Artizarra b) eguzki-sistemako modu horri narrastea esaten zaio, Narrastiek gorputza ezkata gogorrez estalita dute. Lau jaten dute
Zergatik esaten zaie barneko planetak? gorputz-adar eta isatsa dituzte. Biriken bidez hartzen dute bidez ugaltzen dira; Gehienak Bizkarrezurra
Barneko planeten gainazala harritsua da. Harriz osatutako azala eta planetarik handiena da. eta hortik datorkie izena.
arnasa, eta obiparoak dira. dira. haragijaleak dira dute
mantua dituzte, eta erdigunean, berriz, nukleo metalikoa. c) Gu planetan
Merkurio. Eguzkitik hurbilen dagoen planeta da. Lurra baino bizi gara.
txikiagoa da eta ez du ez sateliterik ez atmosferarik. 22. Erantzun. Nola esaten zaio Lurraren inguruan biraka 46 47
Lurra d) eguzki-sistemako
Marte Artizarra. Eguzki-sistemako bigarren planetarik handiena da. dabilen sateliteari?
azken planeta da.
Tamainaz Lurraren oso antzekoa da. Ez du sateliterik. Artizarreko
23. Erantzun. Zein dira Eguzkitik urrunen dauden 327518 _ 0041-0050.indd 46 12/09/11 17:48
327518 _ 0041-0050.indd 47 12/09/11 17:48
atmosfera karbono dioxidoz (CO2) eratuta dago.
29. Idatzi barneko planeten izenak, Eguzkitik hurbilen
lau planetak? , ,
Lurra. Eguzki-sistemako hirugarren planeta da, eta hori da, hain dagoenetik hasita.
zuzen ere, gure bizilekua. Lurreko atmosfera oxigenoz osatuta eta .
dago, besteak beste. Lurraren inguruan satelite bat ibiltzen da
biraka: Ilargia. 24. Erantzun. Zergatik esaten zaie gasezko erraldoiak
kanpoko planetei?
Marte. Eguzki-sistemako laugarren planeta da. Lurraren tamai-
naren erdia dauka, gutxi gorabehera. Bi satelite ditu, eta bertako
atmosfera karbono dioxidoz eratuta dago, batik bat.
25. Osatu esaldi hau:

Hauek dira gure eguzki-sistema osatzen duten

Laburpena
Jupiter
5 Kanpoko planetak
planeten izenak:
, ,
UNIBERTSOA
Astro hauek osatzen dute Unibertsoa:

Laburbilduz
, , . Astro argitsuak dira.
Jupiter, Saturno, Urano eta Neptuno dira kanpoko planetak. , , Planetak. Izar baten inguruan biraka dabiltza.
Hala deritze Eguzkitik urrunen dauden lau planetak direlako. 30. Idatzi kanpoko planeten izenak, Eguzkitik hurbilen

eta
Eguzki-sistemako kanpoko planetak barnekoak baino handiagoak 26. Erantzun. Zein da planetarik handiena?
Laburpena
. . Planeta baten inguruan biraka dabiltza.
dagoenetik hasita.
. Izotzez, hautsez eta gasez osatutako astro txikiak dira.

Eta amaitzeko
dira eta gasez daude osatuta; hori dela-eta, gasezko erraldoiak
IZAKI BIZIDUNEN EZAUGARRIAK EGUZKI-SISTEMA
ere esaten zaie.
27. Begiratu planeta honi eta erantzun galderei: Astro hauek osatzen dute:
Jupiter. Eguzki-sistemako bosgarren planeta da, eta guztien artean Izaki bizidun guztiak eta egiten dira;
Saturno handiena. Lehenengo gasezko erraldoia da eta 60 satelite baino . Eguzki-sistemari izena ematen dion izarra da.
antzeko konposizio kimikoa dute;
gehiago ditu. . Eguzkiaren inguruan biraka dabiltzan astro esferikoak dira.
osatuta daude; eta hiru bizi-funtzio betetzen dituzte:
Saturno. Eguzki-sistemako seigarren planeta da, eta bigarren Sateliteak. .
, eta .
handiena. 30 satelite baino gehiago ditu, eta hautsez eta harri Asteroideak. .

ZER Unitate bakoitzeko funtsezko edukien aukera.

zatiz osatutako eraztun-sistema ikusgarri bat. Kometak. .
IZAKI BIZIDUNEN KONPOSIZIO KIMIKOA
Urano. Eguzki-sistemako zazpigarren planeta da, Lurra baino lau Izaki bizidunen substantzia kimikoak bi eratakoak izan daitezke: Astroek bi higidura mota egiten dituzte: Ilargiaren
bat aldiz handiagoa. 25 satelite txiki baino gehiago ditu. Eraztunak errotazio-ardatza
Substantzia ez-organikoak. Hauek dira substantzia ez-organiko . Astro batek beste baten inguruan

Sartu gure webgunean!

a) Nolako planeta da, barnekoa ala kanpokoa?
ere baditu, txiki-txikiak. Uranoren errotazio-ardatza orbitarekiko ia
horizontala da. nagusiak: eta . birak ematean egiten duen higidura da.
b) Zein da planeta horren ezaugarri nagusia? . Astro batek bere buruari bira Lurrare
Urano Neptuno. Eguzki-sistemako azken planeta da. 10 satelite txiki Substantzia . Honela sailkatzen dira: , n orbita
ematean egiten duen higidura da.
baino gehiago ditu. n orbita

ZENBAT Aukeratutako edukien garapen-mailaren zehaztapena.

Neptuno , proteinak eta azido . Lurraren errotazio-ardatza
Ilargiare

ZELULA BARNEKO PLANETAK

Oso laburpen erraz eta eskematikoa, kontzepturik

10 11 Zelula guztiek elementu hauek dituzte: mintz plasmatikoa, Eguzkitik hurbilen daude:
eta . . Eguzkitik hurbilen dagoen planeta da.
Ez du ez sateliterik ez atmosferarik.
Zelulak bi eratakoak izan daitezke:
. Eguzki-sistemako bigarren planeta da.

NOLA Edukiak hezkuntza premia bereziak dituzten ikasleei begira idatzi

: nukleodunak.
Ez du sateliterik. Merkurio
Prokariotoak: .
. Eguzki-sistemako hirugarren planeta da, Artizarra
Lurra
Organismoak, duten zelula kopuruaren arabera, honela sailka daitezke:
eta hori da, hain zuzen ere, gure bizilekua. Lurraren satelitea Ilargia da.
Zelulabakarrak: .

garrantzitsuenak osatzeko eta horiek ikasi direla

. Eguzki-sistemako laugarren planeta da. Bi satelite ditu.
: zelula ugariz osatutakoak. Monero-erreinua Protisto-erreinua Onddo-erreinua
KANPOKO PLANETAK Marte
BOST ERREINUAK
Eguzkitik urrunen daude. Gasez osatuta daude; hori dela-eta,

eta aurkeztu dira.

Izaki bizidunak bost erreinutan sailkatzen dira: moneroak,
ere esaten zaie.
, onddoak, eta animaliak.
. Eguzki-sistemako bosgarren planeta da,

Sartu gure webgunean, behar duzun informazio guztia erosotasun osoz kontsultatzeko eta aurkitzeko.
BIZIAREN HISTORIA eta guztien artean handiena. 60 satelite baino gehiago ditu.
Jupiter
. Eguzki-sistemako seigarren planeta da, Saturno
izan ziren oxigenorik gabe bizitzeko gai Landare-erreinua

egiaztatzeko.
izan ziren lehen izaki bizidunak. Izaki horietatik sortu ziren protozo- eta bigarren handiena. 30 satelite baino gehiago ditu,

EZ dira paragrafoak besterik gabe laburtu.

oak, eta haietatik . Ingurune lehortarra okupatu
zuten lehen izaki bizidunak, berriz,
Uretatik atera ziren lehen animaliak
ziren. Gerora, anfibioak eta narrastiak sortu ziren.
bai eta eraztun-sistema ikusgarri bat ere.
izan ziren . Eguzki-sistemako zazpigarren planeta da.
izan 25 satelite baino gehiago ditu. Eraztunak ere baditu, txiki-txikiak.
Animalia-erreinua
. Eguzki-sistemako azken planeta da.

Kontsultatu gure katalogoa eta xehetasun handiz ezagutu gure hezkuntza-materialak.

Dinosauroak desagertzearen ondorioz, 10 satelite txiki baino gehiago ditu. Urano Neptuno

eta garatu ziren.

EZ dira eduki berberak modu telegrafikoan idatzi.

BIOANIZTASUNA 12
Bioaniztasun hitza erabiltzen da Lurrean era askotako
bizi direla edo bizi izan direla adierazteko.
327518 _ 0005-0012.indd 12 12/09/11 17:51
Bioaniztasuna zaintzeko arrazoien artean, hauek aipatu behar dira:

Sartu www.santillana.es webgunean.

baliabide izatea, arrazoi , estetikoak eta .

40

327518 _ 0023-0040.indd 40 12/09/11 17:53

 E-posta: zubia@santillana.es
Faxa: 94 440 64 90
Tel.: 94 426 90 72
48450 Etxebarri (BIZKAIA)
Gipuzkoa kalea, 31, 1. esk.
Legizamon poligonoa
ARGITALPEN ARLOA
E-posta: simonlib@comercial.santillana.es
Faxa: 948 12 50 42
Tel.: 948 13 23 11 / 948 12 50 42
31014 Iruea
Urzainki, 21, behea
Nafarroa
E-posta: eskudeib@comercial.santillana.es
Faxa: 943 26 11 84
gggtxertatzeari ere, kontzeptuak errazago ulertzeko. Eskemak eta infograa berriak erantsi dira.
Tel.: 943 26 11 84 / 943 26 07 99

Curriculum-egokitzapenak
20180 Oiartzun Diseinu berritzailea eta erakargarria. Garrantzia eman zaie irudiei, bai eta argazkiak eta marrazkiak
Elorrondo, 3, behea
Gipuzkoa gggrapenak eta aurkikuntzak jasotzeko.
E-posta: herreropi@santillana.es Zenbait eduki eguneratu dira, eta eduki berriak gehitu, zientzien alorrean egindako azken aurre-
Faxa: 94 440 52 14
Tel.: 94 426 90 22

EGOKITZAPENA
Unitateak gure erabiltzaileen oharrak kontuan hartuta berrantolatu dira.
48450 Etxebarri
Gipuzkoa kalea, 31, 1. ezk.
Legizamon poligonoa
Bizkaia
SALMENTA ARLOA
Biologia eta Geologia DBH Biologia eta Geologia
Natura Zientziak Hemen gaituzue Natura Zientziak

916650
Curriculum-egokitzapenak Curriculum-egokitzapenak On line zerbitzuak
Natura Zientziak 1 eta 2 DBH Unitateko eskema
Biologia eta Geologia 3 DBH
Hezkuntza Ministerioko Ebaluazio Institutuaren arabera, gero eta gehiago dira HPB (Hezkuntza Premia Bereziak) dituzten
Animalia Unitatearen hasieran
ikasleak. ornodunak
Unitate honetan
Landareak
Animalia ornodunak eta ornogabeak
bereizten ikasiko duzu.
Irakasleei eguneroko lanean laguntzeko ahalik eta tresna gehien eskaintzea da gure kezka nagusia.
4 Ornodunek zer ezaugarri dituzten eta
nola sailkatzen diren ikasiko duzu.
Ornodun taldeak bereizten ikasiko

eta onddoak Edukiekin lotutako gertakari historiko bat kontatzen duen

Unitate honetan...
duzu.
Landare-erreinuaren berezko
ezaugarrien nahiz haren

6 sailkapenaren berri izango duzu.

Landareen organoak bereiziko dituzu,
bai eta haien forma eta funtzioak ere.

Gure materialen erabiltzailea bazara, Santillanak e-vocacin zerbitzua jartzen du zure esku. Zerbitzu horri
Landareak nola elikatzen,
Material berri bat landu dugu curriculum-egokitzapenetarako, material osatuago bat. Oinarriko liburuko edukietan oinarrituta, erlazionatzen eta ugaltzen diren
jakingo duzu.

testu interesgarri bat.

Onddo-erreinuaren ezaugarrien eta
erreinu horretako talde nagusien
berri izango duzu esker, honako hauek egin ahal izango dituzu: zure eguneroko lanerako behar dituzun baliabide guztiak eskuratu,
eta, besteak beste, diseinu, programazio eta formatu berari jarraituz, ikasteko zailtasunak dituzten ikasleei egokitutako Unitate honetan hau ikasiko duzu izeneko laukian, punturik
Ornitorrinkoa Australiako ibaietan bizi da, banaka edo biko-
teka. Ugaztun bitxia da eta beste hiru animaliaren ezaugarriak
ditu: ahateen ezaugarriak (mokoa eta hanka palmatuak), kasto-
reenak (buztana) eta igarabenak (gorputza estaltzen duen ilea).
hezkuntza-komunitatearekin ideiak eta esperientziak partekatu, edozein gaitako adituen aholkua jaso, eta askoz
Ornitorrinkoek euliak eta harrak jaten dituzte, bai eta ibaien
hondoan hazten diren landareak ere. Uretan denbora asko Sekuoia erraldoiak dira planetako izaki bizidunik handienak.
ematen dute, igerilari onak dira eta, sarritan, lehorrera joaten Batzuk ehun metrotik gorakoak ere badira, eta milaka urte
liburu bat prestatu dugu. dira, gordelekuan atseden hartzera. bizitzen dira.

garrantzitsuenak daude laburbilduta.

Kumeak arrautzetatik jaiotzen dira, baina amaren ugatzetako Ezagutzen dugun sekuoiarik handienak Sherman Jenerala
esnea edoskiz elikatzen dira. Horregatik, ugaztunen taldean du izena, eta Kaliforniako Sekuoien Parke Nazionalean
sartu ohi dira. dago: 2.100 urte baino gehiago daramatza bizirik, eta ia
Zergatik esaten da ornitorrinkoak ugaztunak direla? 90 metro luze da. Hain du enbor lodia, hamazazpi lagunek
besoak zabalik dituztela ozta-ozta ingura baitezakete.

gehiago.
Antzina, zuhaitz erraldoi horietako batzuei tunelak ere
egin zizkieten enborrean; haietan zehar autoak ere pasa
daitezke.
Beti egin ohi dena alde batera uzten saiatu gara; hau da, oinarriko liburuko edukien laburpen bat egin eta jarduera gehiago Nola du izena munduko sekuoiarik handienak?
Eta non dago?
327518 _ 0041-0050.indd 41 12/09/11 17:47
Sartu www.e-vocacion.es webgunean.
327518 _ 0063-0078.indd 63 12/09/11 17:50

gehitzen. Horren ordez, liburu berri bat sortu dugu, oinarrizko edukiak dituena, eta aurreko ikasturteetako edukiak gehitu
ditugu, bai eta proiektu honetarako berariaz sortutako jarduera gehiago ere.
Liburu arruntaren adibidea
Ariketak
Edukiei eta jarduerei dagozkien Luzera-unitateak

3 Luzera
Luzera da maizen erabiltzen dugun magnitudea. Gure altuera,
15. Erantzun galdera hauei: 20. Osatu lauki hau unitateak idatziz eta erantzun
galderei.
a) Zertarako erabiltzen da luzera-magnitudea?
etxetik eskolara bitarteko distantzia, Lurretik Eguzkirainoko dis-
Unitatea Sinboloa 3 10 3 10 3 10 3 10 3 10 3 10
Ariketak tantzia edo zelula baten tamaina neurtzeko erabiltzen dugu mag-

F
F
F
Kilometroa km nitude hau. b) Zer tresna erabil ditzakegu luzera km m cm
Hektometroa hm

F
F
F
F
F

F
18. Adierazi Unibertsoari buruzko zer teoria dagokion 22. Eguzki Sistemaren diametroa
neurtzeko?
eskema bakoitzari eta nork proposatu zuen teoria 20.000 unitate astronomiko ingurukoa da. Dekametroa dam Luzera da bi punturen artean dagoen distantzia. : 10 : 10 : 10 : 10 : 10 : 10
horietako bakoitza. Metroa m Nazioarteko Sisteman metroa (m) da luzera-unitatea.
Kalkulatu zer distantziatara egongo litzatekeen Lurra c) Zer unitate erabiltzen da luzera neurtzeko Zer eragiketa egin behar da kasu hauetan unitate
A B Eguzkitik, Eguzki Sistemak 50 cm-ko diametroa izango Dezimetroa dm Nazioarteko Unitate Sisteman, eta zer batetik beste batera pasatzeko? Adibidez: km-tik dm-ra
balu. Gogoratu Lurra Eguzkitik unitate astronomiko Zentimetroa cm Luzerak neurtzeko, hainbat neurketa-tresna erabiltzen ditugu, esate sinbolo du? pasatzeko, bider 10.000 egin behar da.
batera dagoela. Milimetroa mm baterako, zinta metrikoa edo erregela graduatua. mm-tik m-ra:
23. Kalkulatu zenbat unitate astronomiko dituen
argi-urteak.

orrialdeetan UNITATE-ALDAKETA

Luzera handiak neurtzeko adibidez, Madriletik eta Alacantera

arteko distantzia, metroa unitate txikiegia da; horregatik, unitate
IZAN KONTUAN 3 16. Idatzi metroaren multiploak eta azpimultiploak.
Hegaztiak
dm-tik km-ra:
hm-tik dm-ra:
Ariketak
Jarrai gaitzazu sare sozialetan!
handiagoak erabiltzen ditugu, multiplo deritzenak. Multiplo horien Multiploak: , ,
24. Marrazki honek Eguzki Sistema irudikatzen du. dam-tik cm-ra: 16. Erantzun. Hegan egin al dezakete hegazti guztiek? 22. Adierazi irudietan non duten bizkarrezurra animalia
Unitate batetik txikiagora pasatzeko, biderkatu egiten da adibide dira: dekametroa (dam), hektometroa (hm)
Ez dago aireko eta kilometroa
animaliarik. Hegaztiak eta .
animalia ornodunak dira. Lehortarrak dira guztiak, Idatzi hegan egiten ez duten bi hegaztiren izenak: hauek eta non gorputz-adarrak:
19. Antzinako Grezian, Orion ehiztariaren istorioa 3 10 3 10 3 10
(km). Izan ere, nahiz eta batzuek hegan zenbaitek denbora luzea eman uretan. Hegazti

F
F
F
Jupiter Saturno Urano
nahiz eta Azpimultiploak: , , askok
21. Ebatzi. Ainhoak 3,5 km egin zituen lasterka eta .
kontatzen zen: Orion erraldoia edozein animalia denbora asko eman, lehorrean
Diametroa: 142.984 km Diametroa: 12.0536 km Diametroa: 51.118 km km hm dam m Bestalde, luzera txikiagoak neurtzeko adibidez, liburu baten- hegan egiten dute; adibidez, hontzek, arranoek eta usoek. Gutxi
astelehenean; 4.200 m, asteartean; eta astelehenean

F
F
F
botatzeko gai zen. Oso odolzalea zenez, haren bizi dira berez, eta horrenbestez, eta .
: 10 : 10 : 10 batzuek, ordea, ez dute hegan egiten; pinguinoek eta ostrukek,baino 1,5 km gehiago, asteazkenean. Zenbat kilometro
amak, Gea jainkoak, zigortu egin zuen; eskorpioi F
loditasuna, metroa handiegia da; hori
lehortarrak metroa baino unita-
dela eta,dira.
Unitate batetik handiagora pasatzeko, zatitu egiten da te txikiagoak erabiliko ditugu, azpimultiplo deritzenak, esaterako: esaterako. egin zituen Ainhoak
17. guztira?
Osatu esaldi hau:
bat bidali zion, eta hark ziztatuta hil zen. 17. Adierazi 3 baten bidez zer erabiliko zenukeen
Zeus jainkoak Orion eta eskorpioia zeruan jarri zituen, Unitate batetik txikiagora pasatzeko, biderkatu egiten da dezimetroa (dm), zentimetroa (cm) eta milimetroa (mm). Hegaztiak animalia dira,
6 Kanpoko planetak F Hegaztiek ezaugarri hauek
taulan agertzen dendituzte:
elementu bakoitzaren
berriz inoiz elkarrekin topo ez egiteko moduan. 3 10 3 10 3 10 luzera adierazteko. bizkarrezurra dutelako.

F
F
Eguzkitik urrunen dauden lau planetak hauek dira:Jupiter, Saturno, Ura- Hori dela-eta, Orion neguko zeruan azaltzen da;

Unitate bakoitzeko edukiak ulertzeko eta ikasteko balio m dm cm mm

Hegoa Oso eskeleto arina dute, hezurrak hutsak dituztelako. 22. Erantzun. Zein da azalera-unitatea Nazioarteko

F
F
F
eta Eskorpio, aldiz, udan. : 10 : 10 : 10
Horrenbestez, errazMetroa egiten dute
Zentimetroa
hegan. Kilometroa Unitate Sisteman, eta zer sinbolo du?
no eta Neptuno. Planeta horiei kanpoko planetak esaten zaie. Oso han- 18. Adierazi esaldi hauek zuzenak (Z) ala okerrak (O)
F
Unitate batetik handiagora pasatzeko, zatitu egiten da Mahaia
Gorputza lumaz estalita dute.
diak dira eta, nagusiki, gasez daude osatuta; hori dela-eta, gasezko erral- Azalera diren:
4 Bizkarrezurra Labezomorroa
doiak ere esaten zaie. Hegaztien aurreko gorputz-adarrak hegoak dira, eta hegan
Ikasgela Z O Hegazti guztiek mokoa dute.
Jupiter. Eguzki Sistemako planetarik handiena da. Haren erradioa Gure ikastetxeko jolastokia edo futbol-zelaia zer neurritakoa den egiteko 23. Irakurri eta kalkulatu.
erabiltzen dituzte. Atzekoak hankak dira, eta oinez
Bi hiriren arteko Z O Hegaztiek biriken bidez hartzen dute arnasa.
Lurrarena baino hamaika aldiz handiagoa da. 60 satelite baino
gehiago ditu. Lau handienak Io, Kalisto , Ganimedes eta Europa di-
Neptuno
Diametroa: 49.492 km
Kopiatu zure koadernoan eta adierazi bertan: Eguzkia,
barneko planetak, kanpoko planetak, Pluton, Azalera-unitateak
jakin nahi baldin badugu, ez da nahikoa izango luzera neurtzea;
azalera ere kalkulatu beharko dugu.
ibiltzeko
distantzia
eta igeri egiteko erabiltzen dituzte. Areto-futbola eremu batean jokatzen den kirola da,
eta eremuak arauzko neurri Hegaztiek
Z O hauek hezurrak
izan behar ditu:hutsak dituzte.
23. Animalia hauetatik, inguratu narrastiak:

Produktu eta baliabide berriei buruzko informazio www.facebook.com/SantillanaEducacion

Mokoa dute, eta hortzik ez. Kaioa Iguana Karramarroa
ra, eta Galileo Galilei k begiztatu zituen lehen aldiz, 1610ean. asteroide-gerrikoa, Kuiperren gerrikoa eta Oort hodeia. 40 m alde handiak, eta 20 m alde laburrak. Eremua
a) Nola esaten zaio jainkoei buruz hitz egiten duen Biriken
18. bidez hartzen
Osatu metroaren dute
multiploen etaarnasa.
azpimultiploen Z O Hegaztiek gorputza ilez eta lumaz estalita Dortoka Saguzarra Kobra
Saturno. Eguzki Sistemako bigarren planetarik handiena da. Haren
erradioa Lurrarena baino ia hamar aldiz handiago da. 30 satelite bai-
istorio multzoari? Izarren jatorriari buruzko azalpen
ona al da?
25. Zer-nolako bi higidura egiten dituzte planeta

diguten azalpen-testuak datoz hemen. Metro koadro

Unitatea Sinboloa
m2
Azalera magnitudeak irudi baten barrualdeak zenbat neurtzen taula hau:
Arrautzen bidez ugaltzen dira; obiparoak dira.
laukizuzena izanik, joko-eremuaren azalera neurtzeko
dute.
alde luzearen luzera eta alde laburrarena biderkatu Krokodiloa Sugandila Kakalardoa
guztiek? duen adierazten digu. Magnitude horiHankak
neurtzeko, metro koadro behar dira. Z O Hegaztien lau gorputz-adarrak hegoak dira. Kameleoia Sugegorria Kaimana
no gehiago ditu; handiena, Titan . Gainera, hautsez eta harri zatiz osa- b) Nola esaten zaio irudi horiek osatzen Dezimetro koadro dm2 Elikadura nolakoa,
Unitatea honela sailkatzen
Sinboloadira hegaztiak: hara-
(m2) unitatea erabiltzen da. Sagua Igela Izurdea
tutako eraztun-sistema ikusgarri bat du. Mokoa Kilometroa O arauzko
Kalkulatu futbol-aretoZbaten joko-
Hegaztiak animalia bibiparoak dira,
ARIKETAK duten izar multzoari? Berez daude 26. Deskribatu nolakoa den gure izarra, Eguzkia, Zentimetro koadro cm2 gijaleak, belarjaleak eta orojaleak.
eremuaren azalera: arrautzetatik jaiotzen direlako.
Urano. Lurra baino lau bat aldiz handiagoa da. 25 satelite txiki bai- horrela multzokatuta, ala Lurretik ikustean alderdi hauei dagokienez: osaera, tenperatura eta hm
13. Zer planetari esaten zaie Milimetro koadro mm2 Azalera bat kalkulatzeko, horren formaren araberako ekuazio mate-
no gehiago ditu, bai eta eraztun-sistema bat ere. Haren errotazio-ar- bakarrik? higidurak. m2 24. Erantzun. Zer ingurunetan bizi ohi dira narrastiak?
gasezko erraldoiak? matikoa erabiliko dugu. Hauek dira azalera neurtzeko erabiltzen Hegaztiak ornodun lumadunak dira. Hezurrak
dam hutsak dituzte. 40 m 3 20 mZ5 O Hegaztiak animalia lehortarrak dira.
Ingurune horretan bizi al dira guztiak?
datza orbitarekiko ia horizontala da.
Neptuno. Urano baino zertxobait txikiagoa da. 10 satelite txiki bai-
Zergatik esaten zaie
horrela?
20. 1961ean Frank Drake astronomoak 27. Identifikatu planeta bakoitza eta ordenatu
diren unitate nagusiak: metro koadroa (m2), dezimetro koadroa
eta obiparoak dira.
m
Hegoak eta mokoa dituzte. Biriken bidez hartzen dute arnasa,
24. Neurtu zure ikasmahaiaren luzera eta zabalera, esku-
Aipatu beste ingurune batean bizi diren

d d eguneratua.
kalkulatu zuenez, gure galaxiako izar erdiek, Eguzkirako distantziaren arabera, hurbilenekotik hasiz. UNITATE-ALDAKETA (dm2), zentimetro koadroa (cm2) eta milimetro koadroa (mm2). 19. Azaldu. Saguzarrek hegoak dituzte eta hegan bi narrasti.
no gehiago ditu. Zentimetroa ahurra neurketa-unitatetzat hartuz. Idatzi emaitzak.
gutxi gorabehera, planeta-sistemak dituzte.
Alboetako argazkiak, marrazkiak, taulak eta informazio- Unitate batetik txikiagora pasatzeko, biderkatu egiten da
egiten dute. Orduan, zergatik dira ugaztunak eta

F
a) Zenbat planeta-sistema ote daude Esne Bidean, B F mm Luzera: ez hegaztiak?
JAKINGARRIAK kalkulu horren arabera? A
C
3 100

3 10.000
3 100
Azalera 5
oinarria 3 altuera
2 Narrastiak Zabalera:

http://twitter.com/SANTILLANA_es
b) Sistema horien % 1ek Lurraren tamainako planeta 4 19. Adierazi metrotan luzera hauek:

F
F

F
Beste bi astro hauek ere badituzte planeta nanoen Erradioa
Alderatu zuk lortutako emaitzak zure ikaskideek
Plutonen eta beste planeta nano batzuen bat balu eta haren eta izarraren arteko distantzia m2 dm2 cm2 G Isatsa F
a) 5 km 3 1.000 5 m lorturikoekin. Bat al datoz? Zergatik?

F
Burua

F
ezaugarriak:

Altuera
kasua Lurretik Eguzkirainokoaren berdina balitz, Lurraren Narrastiak animalia ornodunak dira. Lehortarrak dira gehienak,
: 100 : 100
2006ko abuztura arte, Pluton Eguzki Sistemako planeta Zeres. 980 km-ko diametroa du Marte eta Jupiterren arteko
astro txiki horrek. 1868an aurkitu zuten, eta hasieran
antzeko zenbat planeta leudeke gure galaxian? F

Egokitutako liburuaren adibidea : 10.000

Enborra baina batzuk 3 km 3 1.000
b) ingurune
c) 6 dm
5
urtarrean m
bizi dira (krokodiloak, dortokak). 25. Osatu testua:
Gure jarraitzaileentzat baino ez diren lehiaketak.
txikiena (2.300 km-ko diametroa) eta kanpokoena zela G Hauek
: 10 5dira narrastien m
ezaugarri nagusiak: Narrastiak animalia dira.
Bizkarrezurra

G
planetatzat jo zen arren, 1929an asteroidea zela esan zuten. 21. Duela mende bat baino gutxiago, uste zuten Esne H Unitate batetik handiagora pasatzeko, zatitu egiten da Azalera 5 p 3 r 2 20. Azaldu. Pinguinoek ez dute hegan egiten eta denbora
esaten zen. Data horretan, ordea, Nazioarteko Astronomia G Oinarria F d) 9 cm : 100 5 m Gorputza estalita dute, eta
Bidea zela Unibertsoko galaxia bakarra. D luzea ematen dute uretan. Zergatik dira hegaztiak?
Batasunak (IAU) planeta nanotzat jo zuen, haren ezaugarri
bereziengatik; besteak beste, Karonte astroaren orbita
Eris. Behin-behineko izena 2003 UB313 du eta 2003. urtean
aurkitu zuten. Pluton baino haratago dago eta Disnomia
Zer zientzialarik eta zer urtetan frogatu zuen
Unibertsoan galaxia asko zeudela? Galaxiei eta
E

laukiak oso lagungarriak dira. Gorputza ezkata gogor rez estalita dute, ez lehor-
tzeko. Zenbaitek oskola dute; dortokek, adibidez. guztiek dituzte, sugeek izan ezik.
berean dabilelako. izeneko satelite bat du. 132 bidez hartzen dute arnasa,
Unibertsoari buruzko zer beste gauza aurkitu zituen? Gorputza lau ataletan banatuta dute: burua,
133 eta bidez ugaltzen dira.
enborra, gorputz-adarrak eta isatsa.
Lau gorputz-adar dituzte, hankak guztiak. Sugeak
13 18 327518 _ 0129-0140.indd 132 Hankak 12/09/11 17:56
327518 _ 0129-0140.indd 133
salbuespen dira, ez dute eta gorputz-adarrik. 12/09/11 17:56 26. Lotu bi zutabeak gezien bidez, narrastiek
4 Barneko planetak
Ariketak
Biriken bidez hartzen dute arnasa.
21. Osatu testua. zer ezaugarri dituzten azaltzeko:
Zubia-Santillanarekin eta hezkuntza-sektorearekin www. youtube.com/santillanaspain
21. Erantzun. Zein dira Eguzkitik hurbilen dauden 28. Osatu esaldi hauek: Hegaztiak animalia dira. Gorputza estalita Ezkataz
ERREPARATU
Arrautzen bidez ugaltzen dira; obiparoak dira.
Merkurio, Artizarra, Lurra eta Marte dira barneko planetak. lau planetak? , Hegaztien eskeletoa hezur osatuta dute Arrautzen bidez
Merkurio a) Eguzkitik hurbilen Narrasti gehienak haragijaleak dira.
Hala esaten zaie Eguzkitik hurbilen dauden lau planetak , dago. Gorputza estalita dute. Ornodunak dira ugaltzen dira
dagoen planeta da. Narrastiek gorputza lurra ukituz
direlako. eta . daramate ibiltzean. Lekualdatzeko Haragia
bidez hartzen dute arnasa. Obiparoak dira
Artizarra b) eguzki-sistemako modu horri narrastea esaten zaio, Narrastiek gorputza ezkata gogorrez estalita dute. Lau jaten dute
Zergatik esaten zaie barneko planetak? gorputz-adar eta isatsa dituzte. Biriken bidez hartzen dute bidez ugaltzen dira; Gehienak Bizkarrezurra
Barneko planeten gainazala harritsua da. Harriz osatutako azala eta planetarik handiena da. eta hortik datorkie izena.
arnasa, eta obiparoak dira. dira. haragijaleak dira dute
mantua dituzte, eta erdigunean, berriz, nukleo metalikoa. c) Gu planetan

d d lotutako gertaerak eta albisteak.

Merkurio. Eguzkitik hurbilen dagoen planeta da. Lurra baino bizi gara.
txikiagoa da eta ez du ez sateliterik ez atmosferarik. 22. Erantzun. Nola esaten zaio Lurraren inguruan biraka 46 47
Lurra d) eguzki-sistemako
Marte Artizarra. Eguzki-sistemako bigarren planetarik handiena da. dabilen sateliteari?
azken planeta da.
Tamainaz Lurraren oso antzekoa da. Ez du sateliterik. Artizarreko
23. Erantzun. Zein dira Eguzkitik urrunen dauden 327518 _ 0041-0050.indd 46 12/09/11 17:48
327518 _ 0041-0050.indd 47 12/09/11 17:48
atmosfera karbono dioxidoz (CO2) eratuta dago.
29. Idatzi barneko planeten izenak, Eguzkitik hurbilen
lau planetak? , ,
Lurra. Eguzki-sistemako hirugarren planeta da, eta hori da, hain dagoenetik hasita.
zuzen ere, gure bizilekua. Lurreko atmosfera oxigenoz osatuta eta .
dago, besteak beste. Lurraren inguruan satelite bat ibiltzen da
biraka: Ilargia. 24. Erantzun. Zergatik esaten zaie gasezko erraldoiak
kanpoko planetei?
Marte. Eguzki-sistemako laugarren planeta da. Lurraren tamai-
naren erdia dauka, gutxi gorabehera. Bi satelite ditu, eta bertako
atmosfera karbono dioxidoz eratuta dago, batik bat.
25. Osatu esaldi hau:
Hauek dira gure eguzki-sistema osatzen duten
Laburpena
Jupiter planeten izenak: UNIBERTSOA
5 Kanpoko planetak , , Astro hauek osatzen dute Unibertsoa:
, , . Astro argitsuak dira.
Jupiter, Saturno, Urano eta Neptuno dira kanpoko planetak. , , Planetak. Izar baten inguruan biraka dabiltza.
Hala deritze Eguzkitik urrunen dauden lau planetak direlako. 30. Idatzi kanpoko planeten izenak, Eguzkitik hurbilen
eta . . Planeta baten inguruan biraka dabiltza.
dagoenetik hasita.
. Izotzez, hautsez eta gasez osatutako astro txikiak dira.
26. Erantzun. Zein da planetarik handiena?
Eguzki-sistemako kanpoko planetak barnekoak baino handiagoak
Laburpena
dira eta gasez daude osatuta; hori dela-eta, gasezko erraldoiak
IZAKI BIZIDUNEN EZAUGARRIAK EGUZKI-SISTEMA
ere esaten zaie.
Laburbilduz Saturno
Jupiter. Eguzki-sistemako bosgarren planeta da, eta guztien artean
27. Begiratu planeta honi eta erantzun galderei:
Izaki bizidun guztiak eta egiten dira; Astro hauek osatzen dute:
. Eguzki-sistemari izena ematen dion izarra da.
handiena. Lehenengo gasezko erraldoia da eta 60 satelite baino antzeko konposizio kimikoa dute;
gehiago ditu. . Eguzkiaren inguruan biraka dabiltzan astro esferikoak dira.
osatuta daude; eta hiru bizi-funtzio betetzen dituzte:
Saturno. Eguzki-sistemako seigarren planeta da, eta bigarren Sateliteak. .
, eta .
handiena. 30 satelite baino gehiago ditu, eta hautsez eta harri Asteroideak. .
zatiz osatutako eraztun-sistema ikusgarri bat. Kometak. .
IZAKI BIZIDUNEN KONPOSIZIO KIMIKOA
Urano. Eguzki-sistemako zazpigarren planeta da, Lurra baino lau Izaki bizidunen substantzia kimikoak bi eratakoak izan daitezke: Astroek bi higidura mota egiten dituzte: Ilargiaren
bat aldiz handiagoa. 25 satelite txiki baino gehiago ditu. Eraztunak errotazio-ardatza
a) Nolako planeta da, barnekoa ala kanpokoa? Substantzia ez-organikoak. Hauek dira substantzia ez-organiko . Astro batek beste baten inguruan
ere baditu, txiki-txikiak. Uranoren errotazio-ardatza orbitarekiko ia
birak ematean egiten duen higidura da.
ZER Unitate bakoitzeko funtsezko edukien aukera. Urano
Neptuno

horizontala da.
Neptuno. Eguzki-sistemako azken planeta da. 10 satelite txiki
baino gehiago ditu.
b) Zein da planeta horren ezaugarri nagusia?

nagusiak:
Substantzia

eta
. Honela sailkatzen dira:
, proteinak eta azido

.
.
,
. Astro batek bere buruari bira
ematean egiten duen higidura da.
Lurrare
n orbita
Lurraren errotazio-ardatza n orbita

Eta amaitzeko
Ilargiare
ZELULA BARNEKO PLANETAK
10 11 Zelula guztiek elementu hauek dituzte: mintz plasmatikoa, Eguzkitik hurbilen daude:
eta . . Eguzkitik hurbilen dagoen planeta da.
Ez du ez sateliterik ez atmosferarik.
Zelulak bi eratakoak izan daitezke:
ZENBAT Aukeratutako edukien garapen-mailaren zehaztapena. : nukleodunak.

Ez du sateliterik.
. Eguzki-sistemako bigarren planeta da.
Merkurio
Oso laburpen erraz eta eskematikoa, kontzepturik
Prokariotoak: .
Organismoak, duten zelula kopuruaren arabera, honela sailka daitezke:
Zelulabakarrak: .

. Eguzki-sistemako hirugarren planeta da,

eta hori da, hain zuzen ere, gure bizilekua. Lurraren satelitea Ilargia da.
Artizarra
Lurra

Sartu gure webgunean!

. Eguzki-sistemako laugarren planeta da. Bi satelite ditu.
: zelula ugariz osatutakoak. Monero-erreinua Protisto-erreinua Onddo-erreinua
KANPOKO PLANETAK Marte
NOLA Edukiak hezkuntza premia bereziak dituzten ikasleei begira idatzi BOST ERREINUAK
Eguzkitik urrunen daude. Gasez osatuta daude; hori dela-eta,
Izaki bizidunak bost erreinutan sailkatzen dira: moneroak,
ere esaten zaie.
, onddoak, eta animaliak.
. Eguzki-sistemako bosgarren planeta da,
BIZIAREN HISTORIA eta guztien artean handiena. 60 satelite baino gehiago ditu.
Jupiter

garrantzitsuenak osatzeko eta horiek ikasi direla

izan ziren oxigenorik gabe bizitzeko gai
eta aurkeztu dira. izan ziren lehen izaki bizidunak. Izaki horietatik sortu ziren protozo-
oak, eta haietatik . Ingurune lehortarra okupatu
zuten lehen izaki bizidunak, berriz,
Uretatik atera ziren lehen animaliak
Landare-erreinua . Eguzki-sistemako seigarren planeta da, Saturno
eta bigarren handiena. 30 satelite baino gehiago ditu,
bai eta eraztun-sistema ikusgarri bat ere.
izan ziren . Eguzki-sistemako zazpigarren planeta da.
izan 25 satelite baino gehiago ditu. Eraztunak ere baditu, txiki-txikiak.

Sartu gure webgunean, behar duzun informazio guztia erosotasun osoz kontsultatzeko eta aurkitzeko.
ziren. Gerora, anfibioak eta narrastiak sortu ziren. Animalia-erreinua
. Eguzki-sistemako azken planeta da. egiaztatzeko.
EZ dira paragrafoak besterik gabe laburtu. Dinosauroak desagertzearen ondorioz, 10 satelite txiki baino gehiago ditu. Urano Neptuno
eta garatu ziren.
BIOANIZTASUNA 12
Bioaniztasun hitza erabiltzen da Lurrean era askotako Kontsultatu gure katalogoa eta xehetasun handiz ezagutu gure hezkuntza-materialak.
bizi direla edo bizi izan direla adierazteko.
327518 _ 0005-0012.indd 12 12/09/11 17:51
Bioaniztasuna zaintzeko arrazoien artean, hauek aipatu behar dira:
baliabide izatea, arrazoi , estetikoak eta .
EZ dira eduki berberak modu telegrafikoan idatzi.
40
327518 _ 0023-0040.indd 40 12/09/11 17:53

Sartu www.santillana.es webgunean.

 ZELULA

Erretikulu
Lisosomak endoplasmatiko
Mintz plasmatikoa pikortsua
Gluzidoak

Lipidoak
Erribosomak

Proteinak

Golgiren aparatua

Erretikulu
endoplasmatiko
leuna

Erribosomak

Bakuoloak

Zentrosoma

Nukleoa
Nukleoplasma Nukleo-
mintza
Mitokondrioak
Nukleoloa

Poroak
Zentrioloa
Proteinak
Kanpo-mintza
Kromatina ADNa
Barne-mintza
Gandorrak