Shqip Final PDF

Guid
arkeologjike
e Kosovs
Guid arkeologjike e Kosovs
Botues:
Ministria e Kulturs, Rinis dhe Sportit
Instituti Arkeologjik i Kosovs
Autor:
Milot Berisha
Kshilli Redaktues:
Vjollca Aliu, drejtoresh n Departamentin e Trashgimis Kulturore - MKRS
Kemajl Luci, arkeolog, kustos i lart n Muzeun e Kosovs
Dr.sc. Enver Rexha, drejtor n Institutin Arkeologjik t Kosovs
Dr.sc. Shafi Gashi, arkeolog n Institutin Arkeologjik t Kosovs
Mr.sc. Premtim Alaj, arkeolog n Institutin Arkeologjik t Kosovs
Dip.sc. Luan Gashi, antropolog n Institutin Arkeologjik t Kosovs
Prpilimi i hartave:
Faik S. Berisha
Design:
www.xhad.net
Prishtin 2012
2
T nderuar miq,
Guida q ju tashm keni n duar shnon nj hap tejt domethns

drejt dokumentimit dhe prezantimit t trashgimis son arkeologjike.
Kjo guid sht nj prmbledhje e shkurtr, por mjaft e rndsishme q
synon t ofroj shpjegime pr disa dhjetra lokalitete arkeologjike, nga
rreth 400 gjithsej t evidentuara n territorin e Kosovs deri m tani dhe
t regjistruara n Listn e Trashgimis Kulturore pr Mbrojtje t Pr
kohshme t Republiks s Kosovs. Si e till, guida do t shrbej si nj
informator pr lokalitetet e przgjedhura e ndoshta m t rndsishmet
t dokumentuara n Kosov. Kjo i dedikohet t gjitha grupmoshave q
jan kureshtar pr t njohur trashgimin e pasur arkeologjike t ven
dit ton. Guida sht e prgatitur n rrjedh kronologjike, duke filluar
nga parahistoria e deri n mesjet.
Trashgimia arkeologjike e Kosovs e evidentuar deri m sot,
paraqet nj thesar t muar t vendit ton. Potenciali arkeologjik iden
tifikuar gjat gjysms s dyt t shekullit t kaluar sht dokumentuar
prmes gjurmimeve t ndryshme arkeologjike. Hulumtimet krkimore
arkeologjike u zhvilluan edhe gjat dekads s fundit n formn e son
dazheve testuese, grmimeve sistematike, prnjohjeve dhe s fundi
edhe prmes studimeve ndrdisiplinare gjeofizike, arkeobotanike dhe
arkeometalurgjike.
Kto krkime t ndrthurura shkencore jan vn n funksion
t njohjes, analizimit dhe prezantimit t begat t vlerave arkeologjike t
Kosovs. Kto dshmi arkeologjike pasqyrojn gjurm, mbetje, rrnoja
e artefakte t civilizimeve t kaluara, si t popullsis autoktone, ashtu
dhe t civilizimeve lindore dhe perndimore, t dokumentuara n hap
sir dhe n koh t prcaktuar.
Fal punve studimore disa dekadshe t arkeologve vendor,
posarisht n dhjetvjearin e fundit, prmes bashkpunimit me arke
ologt nga Shqipria, Franca dhe sidomos me ardhjen e specialistve t
fushave ndrdisiplinare arkeologjike t kolegve nga Gjermania, Kosova
tashm mund t prezantoj trashgimin jashtzakonisht t pasur e t
larmishme arkeologjike, brenda dhe jasht vendit.
Ministria e Kulturs, Rinis dhe Sportit do t vazhdoj t
mbshtes ekspeditat me karakter prnjohs, hulumtimet, studimet
arkeologjike e n veanti botimet prmes t cilave do t prezantohet dhe
promovohet trashgimia kulturore arkeologjike e Kosovs.
Memli KRASNIQI
Ministr i Kulturs, Rinis dhe Sportit
Prmbajtja
Hyrje 7 Periudha Romake 57
Municipium d.d. (Dardanorum) 61
Harta e Republiks s Kosovs 9 Vindenis 62
Pestov 63
Neoliti 11
Poslisht 64
Vlashnje 13
Staradran 65
Runik 17
Crc 66
Varosh 19
Kllokot-Vrban 67
Zhitkoc dhe Karaga 20
Paldenic 68
Valla 21
Municipium Ulpiana 69
Reshtan 22
Uglar-Statio Viciano 72
Barilev 24
Nerodime e Poshtme 73
Bardhosh 25
ifllak 74
Tjerrtorja-Prishtin 26
Nikadin 75
Fafos-Mitrovic 28
Surkish 30 Periudha e Antikitetit
t Von dhe Mesjeta 77
Sopata guri t neolitit 31 Vrell 79
Banja e Malishevs 80
Periudha e metaleve 33 Kalaja e Harilaqit 81
Gadime e Eprme 35 Kalaja e Pogragjs 82
Hisar 36 Kalaja e Korishs
Gllarev 39 me Kishn Paleokristiane 83
Boka e Prevs 41 Kalaja e Vuakut 85
Rogov 42 Kalaja e Strocit 85
Korish 44 Kalaja e Llapushnikut 86
Brnic e Poshtme 45 Kalaja e Llanishts 86
Ponoshec 46 Kalaja e Dubocit 87
Gjinoc 47 Kalaja e Topanics 87
Bellaec 48 Suka e Crmjanit 88
Fshej 49 Zatriq 89
Llashtic 50 Kalaja e Veletinit 90
Shirok 51 Graboc 91
Lubozhd 52 Matiqan 92
Banja e Pejs 53 Novobrd 93
Prizren, gjetje t veanta rasti 55 Kalaja e Prizrenit 94
Kamenic, gjetje unike rasti 56
Muzeu i Kosovs 96
Hartat:
Lokalitetet e Periudhs Neolitike 99
Lokalitetet e Periudhs Eneolitike 101
Lokalitetet e Periudhs s Bronzit 103
Lokalitetet e Periudhs s Hekurit 105
Lokalitetet e Periudhs Romake 107
Lokalitetet e Periudhs t Antiks s Von dhe Mesjets 109
Guid arkeologjike e Kosovs 5

Hyrje
Pozita e favorshme gjeostrategjike si

dhe burimet e pasura natyrore ishin ideale
pr zhvillimin e jets q nga periudhat para
historike, t dshmuara nga gjurmt e qindra
lokaliteteve arkeologjike t zbuluara dhe t
identifikuara aneknd Kosovs, q me krenari
paraqesin trashgimin e begatshme arkeolo
gjike t vendit ton.
Kjo guid e shkurtr e tra shgimis
arkeologjike na shoqron npr lashtsin e
Kosovs dhe sht ideuar n mnyr q t ofro
hen vetm informacionet bazike t disa prej
qendrave t przgjedhura arkeologjike t Kos
ovs.
Sigurisht q numri i lokaliteteve me po
tencial arkeologjik sht gjithnj n rritje, kjo
edhe nga zbulimet dhe hulumtimet q po zhvi
llohen aneknd Kosovs, por edhe nga gjurmt
e shumta siprfaqsore t evidentuara, e t cilat
na ofrojn nj pasqyr t re pr lashtsin e ven
dit ton.
Gjurmt m t hershme t dokumen
tuara n territorin e Kosovs i takojn kohs
s gurit, gjegjsisht ka indikacione se edhe
mund t ket pasur vendbanime shpellore si n
shpelln e Radacit, fare pran vendburimit t
Drinit t Bardh, pastaj indikacione ka edhe n
shpelln e Grnarit t Vitis, at t Dems e t
Karamakazit t Pejs etj.

Megjithat, akoma nuk sht konfirmuar jetesa gjat periudhs
s paleolitit apo kohs s vjetr t gurit. Andaj, derisa nuk t konfirmo
hen argumentet e popullimit t njeriut t paleolitit dhe mezolitit, njeriu
i neolitit, respektivisht vendbanimet neolitike merren si koh fillestare
kronologjike e popullimit t vendit ton. Q nga kjo periudh kohore
e deri m sot, vendi yn ishte populluar dhe gjurmt e aktiviteteve t
shoqrive parahistorike, antike e mesjetare jan evidente pothuajse n
gjith territorin e Kosovs, derisa, n disa site arkeologjike ka gjurm t
vendbanimeve shumshtresore q shum qart reflekton vazhdimsin
e jetess ndr shekuj.
Guida q prezantohet ktu nuk e ka karakterin e nj udhrrfye
si t turizmit kulturor, por, pr m tepr, meqense ngritja e infrastruk
turs pr zhvillimin dhe promovimin e arkeoturizmit dhe t parqeve
arkeologjike sht shum e kushtueshme dhe nevojitet koh dhe eksper
tiz, ather kjo guid t paktn ofron nj informacion t prgjithshm
pr disa nga qendrat m t rndsishme arkeologjike t Kosovs.
Materialet e mbledhura pr prgatitjen e guids jan grumbullu
ar dhe jan shfrytzuar qoft nga publikimet apo raportet e mparshme
si dhe nga fondet arkivore t Institutit Arkeologjik t Kosovs dhe t
Muzeut t Kosovs, por edhe nga Baza e t Dhnave t Trashgimis
Arkeologjike t Kosovs.
8 Guid arkeologjike e Kosovs

HARTA
Harta e Republiks
s Kosovs
Legjenda
Kufij shtetror
Kufij administrativ
Kryeqytet
Qytet
Aeroporti Ndrkombtar
i Prishtins Adem Jashari
Autostrada Ibrahim Rugova
Rrug magjistrale
Rrug dytsore
Hekurudh
HARTA

HARTA

Neoliti
Klima e ngroht dhe e lagsht e holocenit q pasoi pas shkrirjes

s fundit t akullnajave, solli ndryshime n natyr dhe u reflektua te
njeriu, por edhe n florn dhe faunn e ambientit t prgjithshm t
mjedisit jetsor. Ky stabilizim klimatik ndikoi edhe n ndryshimin e
jets dhe veprimtaris s njeriut. Shoqria njerzore tani merr karakter
t shoqris s organizuar dhe reflektohet n ngritjen e vendbanimeve
t prhershme, kto t ndrtuara n vende t thata, mbi brigje lumenjsh
dhe rrafshnalta t plleshme. Njeriu tani zotron gurin dhe e prdor pr
prpunimin e armve, veglave, por edhe n arkitekturn primitive.
Karakteristikat kulturore t periudhs s gurit t ri (neolitit)
bazohen n dokumentimin arkeologjik dhe emrohet pikrisht nga
prdorimi i gurit (neo- e re, Lithos-gur), andaj e njohim si civilizimi
neolitik apo koha e gurit t ri. Gjat ksaj periudhe ndodhin zhvillime

madhore q ndikojn n mnyrn e jetess si: zhvillimi i punimeve bu
jqsore, zbutja apo familjarizimi (domestikimi) i kafshve q tani njihen
si kafsh shtpiake, dhe prpunimi i qeramiks; t gjitha kto profesione
t reja solln zhvillim dhe prosperuan civilizimin njerzor.
Njeriu tashm e l gjuetin n plan t dyt q njhersh ndikon
nga kalimi i jets nomade n gjysm nomade. Kultivimi i drithrave vi
het n plan t par dhe tokat punohen me veglat e punuara nga guri,
kockat, por edhe nga druri. Duhet theksuar se gjat ksaj periudhe t
gjat kohore, roli i gruas kalon n plan t par, duke u marr me punt
pr tjerrje- endje, punimin e enve t qeramiks si dhe prkujdesen pr
ambientin e banimit, fmijt, ushqimin dhe zbutjen e kafshve. T gjitha
kto pun bhen nga grat neolitike.
Figurinat antropomorfe zbuluar aneknd bots si dhe n vendin
ton, e dshmojn kt argument ku n pjesn drrmuese t ktyre fig
urinave antropomorfe t punuara n form t skematizuar, n shumicn
e rasteve paraqesin trupin e femrs. Burimet kryesore n jetn ekono
mike t neolitit jan agrikultura, prodhimtaria e veglave dhe qeramiks,
rritja e bagtis, por n nj mas edhe gjuetia dhe peshkimi. Andaj edhe
vendbanimet jan ngritur aty ku kishte predispozita dhe burime naty
rore. Pjesa drrmuese e vendbanimeve parahistorike neolitike t hu
lumtuara n vendin ton hedhin drit mbi faktin se jan punuar krye
sisht nga materialet q gjendeshin n afrsi t mjediseve dhe lokaliteteve
ku jan ngritur.
Vendbanimet neolitike konstruktoheshin kryesisht nga kasol
let-shtpit e vogla me shtylla drunjsh e me thupra t thurura e t ly
era me balt t przier me byk kashte, derisa atit ishin t mbuluara
me kallam dhe me kasht thekre. Edhe pse n mesin e arkeologve
gjithandej ka perceptime t ndryshme rreth datimit t neolitit, mund t
thuhet se periudha kohore nga 6500-3500 p.e.s. duhet t merret si nj
shtrirje relative reale e ksaj periudhe pr territorin e Ballkanit.
Arti shpellor dhe arti shkmbor sht dshmuar edhe n vendin
ton, q kan shrbyer si streh e prkohshme, por edhe nj form e
faltoreve prehistorike apo vende kulti ku i sht falur dhe lutur zotave
t ndryshm t bots pagane. Kulti kryesor i takon hyjneshs s njohur
si hyjnesha mm. Kjo edhe dshmi se figura e nns (gruas) z vend
t rndsishm, meqense ajo udhheq shtpin, kujdeset pr ngritjen
dhe ruajtjen e familjes, angazhohet n procesin e zhvillimit kulturor
dhe ekonomik si dhe organizimin shoqror t familjes. Pozita e till
njhersh njihet si periudha e matriarkatit q ishte karakteristik dallu
ese e neolitit.

Vlashnje
4
Lokaliteti arkeologjik, prkatsisht vendbanimi shumshtresor i

Vlashnjes gjendet n siprfaqen e shesht t nj tarrace shkmbore (335
metra lartsi mbidetare) n krahun e djatht t rrugs Prizren-Zhur,
rreth 6 km n perndim t Prizrenit
N kt lokalitet sht dshmuar vazhdimsia e jets gjat disa
periudhave kohore si neolit i hershm (kultura e Starevs), neolit i
von dhe i mesm (kultura e Vins), eneolit (periudha e bakrit), peri
udha e bronzit, epoka e hekurit, periudha helenistike si dhe periudhat
e antikitetit t von dhe t mesjets s hershme. Materiali arkeologjik
i zbuluar n kt lokalitet hulumtuar n disa sezone q pas viteve dy
mij t mileniumit ton, nxori n pah fragmente t shumta t enve nga
argjila e pjekur, vegla pune nga guri, stralli dhe kocka, si dhe zbuku
5 6

rime dhe objekte utilitare, monedha Fig. 4. Pamje e taracs, e vendn-
etj. Gjat antikitetit t von, tarraca dodhjs s lokalitetit arkeologjik t
Vlashnjs.
e sheshte e njohur me toponimin
Fig.5. Harta e vendndodhjes
Gradishta e Vlashnjs, fortifikohet
Fig 6. Ortofoto e lokalitetit t Vlashnjs
me mure t konstruktuara, karak
Fig. 7. Fragment qeramike pikturuar
teristike e rindrtimeve t periudhs me vija gjeometrike
s sundimit t perandorit Justinian, Fig. 8. Thik stralli
areal ky q prfshinte nj siprfaqe Fig. 9. Pamje t disa kuadrateve t
grmuara n Vlashnje
prej rreth 2 hektarsh, dhe me sig
uri q nga ktu sht mbikqyrur
segmenti rrugor romak Via Lissus-
Naissus (Lezh-Nish), q besohet t
ket kaluar fare pran ksaj qendre
arkeologjike.
Fragmente t ndryshme
t qeramiks me pikturim me vija
gjeometrike jan dshmuar ktu.
Poashtu edhe thika stralli, kto t 7 8
epoks s neolitit, gjegjsisht t
Kulturs s Starevs, mileniumi i
gjasht, p.e.s.
9

Figurina t ndryshme
antropomorfe jan zbuluara
gjat grmimeve t dekads
s par t mijvjearit t dyt
(2002-2010), nga t cilat spika
tet nj figurin antropomorfe,
nj ekzemplar tipik pr Kul
turn e Starevs. Periudha e
10 Neolitit t Hershm. Mileniumi
i gjasht p.e.s.
Gjithashtu jan gjetur
figurina zoomorfe zbuluar n
Vlashnje, kto t periudhs s
Neolitit t Hershm, gjegjsisht
t kulturs Starevo, Mileniumi
i gjasht p.e.s
Zgjon kurreshtjen nj
en nga argjila e pjekur, me de
korim, poashtu zbuluar n kt
11 lokalitet, tipike pr Kulturn e
Vins, Mileniumi i tret p.e.s.
Jan gjetur edhe en t
ndryshme tryeze nga argjila e
pjekur, t Periudhs s Bronzit.
12
Fig. 10 Koleksion i figurinave n form njer-

zore nga argjila e pjekur dhe n djatht foto e
zmadhuar e njers nga kto figurina. (Instituti
Arkeologjik i Kosovs)
Fig. 11. Figurin nga argjila e pjekur e
ornamentuar n form t nj bualli. (Instituti
Arkeologjik i Kosovs)
Fig. 12. En n form bikonike e zbukuruar me
incizim dhe shpim me instrument (e restau-
13 14 ruar). (Instituti Arkeologjik i Kosovs)
Fig. 13. Tas nj vegjak e periudhs s Bronzit t
Von. (Instituti Arkeologjik i Kosovs)
Fig. 14. En dyvegjake e periudhs s Bronzit t
Hershm (Instituti Arkeologjik i Kosovs)

15
Piktura shkmbore e Vlashnjes, gjegjsisht Guva e Mrrizit me

simbolin e pikturuar t spirales paraqet nj vepr t bots artistike-
shpirtrore t banorve prehistorik t ktij lokaliteti (vend kulti). Guva
shkmbore e ktij pikturimi ndodhet rreth 1,5 km n perndim t vend
banimit t Vlashnjes n fshatin fqinj Kobaj.
Nga shum gjetje t periudhave t ndryshme historike zbuluar
n Vlashnje, spikat nj monedh argjendi e emetuar n vitin 55 p.e.s.
Monedha ka nj pesh prej 3.72 gram dhe ishte vn n qarkullim pr
nder t edilit t Krets, Gnaeus Plancius.
16
Fig. 15. Simboli i pikturur i spiraleve dyshe

Fig. 16. Monedha e argjendt e Vlashnjs.
(Instituti Arkeologjik i Kosovs)

17
Runik
Lokaliteti neolitik i Runikut ndodhet n komunn e Skenderajt,
n fshatin Runik, e pozicionuar n pllajn e Drenics, rreth 25 km n
jugperndim t Mitrovics dhe rreth 10 km n veriperndim t Skend
erajt dhe gjendet n aksin rrugor q lidh Skenderajn me Istogun. Ktu
sht dshmuar nj nga vendbanimet m t hershme neolitike t Kos
ovs q i takon Kulturs s Starevs, prkatsisht mileniumit t gjasht
p.e.s. dhe pasqyron nj qytetrim t zhvilluar t kohs s gurit t ri.
Ky lokalitet arkeologjik sht hulumtuar gjat viteve 1966-68
dhe srish n vitin 1984. Hulumtime kto me karakter sondazhi t sh
trira n rreth 35 parcela private t lagjes Dardania, me rast u zbuluan
mbetje dhe fragmente t shumta qeramike t periudhs neolitike (6500-
3500 p.e.s.) gjegjsisht u dshmuan kultura e Starevs dhe ajo e Vins.
Hulumtime m t avancuara u zhvilluan edhe gjat muajit Mars
t vitit 2010, kto t karakterit t surveut siprfaqsor apo njohur si
prospektim apo incizime gjeofizike me magnetometr, t cilat u zhvil
luan n dy pjes t ktij areali arkeologjik, q s bashku kapte nj sipr
faqe prej rreth 10000 metra katror.
Ky vendbanim i hapur i periudhs s gurit karakterizohej nga
kasollet e ndrtuara me trar druri t lidhura dhe pa nivele t dys
hemeve.
18
Fig. 17. En sferike e punuar nga argjila e pjekur dhe

e zbukuruar me teknikn impresso, zbuluar n Runik
t Skenderajit (Muzeu i Kosovs)
Fig. 18. Vendndodhja e Runikut n Komunn e
Skenderajt

Nga materiali i lvizshm
arkeologjik zbuluar n kt vend
banim neolitik dominojn frag
mente t qeramiks monokrome
me lustr t kuqe, si dhe en t
zbukuruar n teknikn barbotine
dhe impreso, por ka edhe qera
20
mik t pikturuar dhe me motive
19 lineare e gjeometrike. Gjithashtu
ktu jan dshmuar edhe figurinat
antropomorfe e tavolina (altar)
kulti
Nga ent e ndryshme zbu
luar n Runik, vmendjen e trheq
nj vazo e punuar n argjil dhe e
pjekur, e lyer me ngjyr okr dhe
e pikturuar me ngjyr t zez t
errt, e zbukuruar n form t
spirales me motiv t pllmbs s
dors.
21 Nga zbulimet e shumllo
jshme n kt lokalitet reprezenta
tiv neolitik, veohet nj artefakt
unik jo vetm pr territorin e Kos
ovs por edhe pr rajon.
Ky ekzemplar i punuar
nga argjila e pastruar mir dhe e
pjekur, me nj lartsi prej vetm
8 cm dhe e vrimuar si n boshte-
22
vrima pr gishtrinj poashtu dhe
n aksin m t lart-pipza, kishte
shrbyer si nj instrumenti frymor
muzikor, nj lloj fyelli neolitik.
Instrumenti ishte pag
zuar me emrin Okarina e Runi
kut dhe sht instrumenti me i
hershm muzikor i zbuluar n
Kosov. Tingujt dhe vibrimet e
ngrohta t lshuara nga ky instru
Fig. 19 & 20. Vazo zbuluar n Runik t Skenderajt,
Kultura e Starevs, (Muzeu i Kosovs). ment, na transmetojn botn e
Fig. 21. Vazo neolitike nga Runiku. pasur shpirtrore e muzikore t
(Muzeu i Kosovs).
Fig. 22. Okarina, (Muzeu i Kosovs).
njeriut neolitik t ksaj treve.

23
Varosh
Lokaliteti neolitik i identifikuar i Varoshit ndodhet n komu
nn e Ferizajt, gjegjsisht vetm 2 km n jug, juglindje t ktij qyteti, n
fshatin me po t njjtin emr.
Megjithse ktu akoma nuk jan zhvilluar sondazhe arke
ologjike, n disa raste kan dal gjurm t fragmenteve t ndryshme
t qeramiks neolitike, kryesisht zbuluar rastsisht gjat punimeve bu
jqsore t tokave; material ky n pjesn m t madhe i lvizshm arke
ologjik q dshmon gjurmt e nj vendbanimi t hapur tipik neolitik t
t dy kulturave, si t Starevs ashtu dhe t Vins.
Gjat vitit 2011, n disa parcela t ktij lokaliteti arkeologjik u
zhvilluan disa incizime gjeofizike, t cilat reflektuan struktura t nnd
heshme q mbase mund t indikojn gjurm t banesave neolitike.
24
Fig. 23. Figurin antropomorfe zbuluar n Varosh. Kultura

Starev, Periudha e Neolitit t Hershm. Mileniumi i
gjasht p.e.s. (Gjetje rasti: Instituti Arkeologjik i Kosovs)
Fig. 24. Harta e lokalizimit t lokalitetit neolitik t Varoshit
n komunn e Ferizajit.

Zhitkoc dhe
Karaga 25
Lokaliteti neolitik i Zhitkocit ndodhet n komunn e Zveanit,

gjegjsisht rreth 3 km n veri t qytezs s Zveanit, n nj rrafshin afr
stacionit t trenit t Zhitkocit. Ktu gjat disa sondazheve t zhvilluara
arkeologjike t vitit 1958, fare pran brigjeve t lumit Ibr, jan dsh
muar gjurmt e nj vendbanimi tipik neolitik t t dy kulturave, si asaj
m t hershme t Starevs dhe m t vonshme t Vins.
Lokaliteti arkeologjik fqinj Karaga shtrihet n nj tarrac t
ult prgjat rrjedhjes s lumit Ibr. sht hulumtuar gjat viteve 1955
dhe 1960. Rezultatet arkeologjike reflektuan se prskaj brigjeve t lumit,
gjat neolitit t mesm, sht formuar vendbanimi q n pjesn m t
madhe prbhej nga kasolle gjysm t groposura n form elipsoide dhe
t mbrojtura me hendeqe. Brenda tyre dhe prreth jan zbuluar nj sasi
e konsiderueshme e fragmenteve t qeramiks karakteristike pr Kul
turn e Starevs. N po t njjtin vend sht ngritur nj vendbanim
me shtpi t punuar nga thupra t grshetuara dhe t lyera me balt. N
baz t enve t qeramiks dhe figurinave antropomorfe, ky vendbanim
lidhet me fazn e hershme t kulturs s Vins. Prve materialit ne
olitik, n po kt areal, kan dal n pah edhe mbetje t nj vendbanimi
dhe nekropoli m t vonshm t periudhave t bronzit dhe t hekurit, q
flet qart pr vazhdimsin e jets gjat tr periudhs s gjat t para
historis.
26
Ib
r
Fig. 25. Figurin antropomorfe zbuluar n Zhitkoc.

Kultura Starev, Periudha e Neolitit t Hershm.
Mileniumi i gjasht p.e.s. (Muzeu i Mitrovics)
Karaga
Fig. 26. Harta e lokalizimit t dy lokaliteteve neolitike,
Zhitkoc
Zhitkoc dhe Karaga n komunn e Zveanit.
Zvean

27 28
Valla
Fshati Valla gjendet n veri t Zhitkocit- Karagait dhe fare
pran grykrrjedhjes s lumit Ibr, e pozicionuar mbi nj ngritje t njo
hur si Krshi i Vallait. sht hulumtuar pjesrisht n vitet 1955 dhe
1957. N shtresn kulturore t trash 1.8 metr jan zbuluar gjurm t
vendbanimit me kasolle banimi t thurura dhe t mbrojtura me hend
eqe prreth.
Nga materiali i shumllojt arkeologjik zbuluar ktu, veohen
nj sasi e konsiderueshme e figurinave antropomorfe dhe zoomorfe, t
punuara dhe te formsuar me aftsi dhe imagjinat t bujshme, kto
karakteristike pr periudhn e von t Kulturs s Vins, e njohur si
Vina C.
Karakteristik tjetr sht se ktu posht shtresave neolitike,
jan hasur edhe gjurm t periudhs s hekurit t von, t nj vendba
nimi t fortifikuar, dshmuar nga ndrtimi i nj muri t that ledhi, q
mbronte hyrjen e vendbanimit.
29
Fig. 27. Figurin antropomorfe

Fig.28. Figurin nga terrakota e nj centauri. T dy
artefaktet jan zbuluar n Valla. Kultura Vin, Periudha
e Neolitit t Von.
Fig. 29. Harta e lokalizimit t lokalitetit neolitik n Valla
n komunn e Zveanit

30
Reshtan
31
Reshtani sht nj vendbanim neolitik i pozicionuar n prapa

tokn e Suhareks (n aksin ku sot kalon autostrada Suharek-Prizren).
Ky lokalitet sht hulumtuar n vitet 1966/67, grmime t cilat kishin
karakter sondazhi. Gjat muajit mars t vitit 2011, nj siprfaqe e kon
siderueshme e ktij lokaliteti sht incizuar me instrumente gjeofizike
dhe po gjat ktij viti jan zhvilluar grmime me karakter shptimi q
kapte nj siprfaqe prej 250 m. U evidentuan tri horizonte banimi t
neolitit t mesm dhe fillimit t neolitit t von (4200-3800 p.e.s.). N
shtresn kulturore t trashsis 2 metra, jan zbuluar gjurm t tri hori
zonteve t banimit t shtpive me gjith vatr dhe hendeqe. N baz t
fragmenteve t qeramiks s zbuluar, si n form, ashtu dhe n orna
mentik, sht konstatuar se krahas Kulturs s Vins, kemi nj prani
shum t fuqishme edhe t kulturs adriatikase t Danilos.
32
Fig. 30. Pamje e sektorit A (grmimshptimi, viti 2011, IAK)

Fig. 31. Bukranioni, mbrojtsi i banesave neolitike, zbuluar
in situ (Instituti Arkeologjik i Kosovs)
Fig. 32. Harta e lokalizimit t lokalitetit neolitik n Reshtan,
komuna e Suhareks (Theranda).

33
33
34 35
Fig. 33. En-vazo kulti (Riton) Kultura e Danilos, zbuluar n Reshtan

(Instituti Arkeologjik i Kosovs).
Fig. 34. Fragment ene me tipare t fytyrs s njeriut zbuluar n
Reshtan (Instituti Arkeologjik i Kosovs).
Fig. 35. En dy vegjake nga argjila e pjekur zbuluar n Reshtan
(Instituti Arkeologjik i Kosovs).

37
36
Barilev
Lokaliteti neolitik i Barilevs gjendet n fshatin me po t njjtin
emr, e pozicionuar n arealin e njohur si Arat Kovae, tok punuese e
cilsis s lart. Njoftimet e para pr vlern e ktij lokaliteti i kemi q
n vitet 60, me rastin e gjetjes s rastsishme t nj figurine shum t
veant e t dallueshme pr kulturn vinase.
Edhe ky lokalitet gjendet afr rrjedhjes s lumit (lumi Llap)
q qartazi na ofron nj pasqyr t kohs se vendbanimet neolitike za
konisht kan qen t vendosura n zona pran lumenjve dhe n toka t
pasura me burime ujore.
Gjat vitit 2011, ktu u zhvilluan incizime gjeofizike me mag
netometr, n nj siprfaqe t konsiderueshme; rezultate kto q konfir
muan potencialin e madh arkeologjik t ktij lokaliteti t hapur neolitik.
38
Fig. 36. Figurin nga argjila e pjekur (Terrakot), n pozit

t ulur. Lartsia: 26.5 cm. Kultura e Vins. Gjetje rasti.
(Muzeu i Kosovs)
Fig. 37. Terrakot n form t koks antropomorfe
zbuluar n Barilev. Kultura e Vins. Gjetje rasti. (Instituti
Arkeologjik i Kosovs).
Fig. 38. Harta e lokalizimit t lokalitetit neolitik n
Barilev, komuna e Prishtins

39
Bardhosh
Bardhoshi gjendet n veri, n dalje t Prishtins, n krahun e
majt t rrugs pr Podujev. Lokaliteti neolitik (Koha e Vins) i Bar
dhoshit sht identifikuar rastsisht n vitin 2002, me rastin e hapjes s
themeleve pr ndrtimin e nj shtpie banimi dhe anekseve shoqruese.
Grmimshptimi i kryer n kt lokalitet dshmoi gjurm t
nj vendbanimi rrafshinor me disa ambiente banimi me vatr dhe vegla
pune, objekte dhe fragmente t qeramiks. Ktu u zbulua nj sasi e kon
siderueshme e figurinave antropomorfe t terrakotave tipike pr varian
tin kosovar t Vins, gjegjsisht, t stilit t Prishtins.
40
Fig. 39. Figurina antropomorfe, nga Bardhoshi, Kultura e

Vins. (Muzeu i Kosovs)
Fig. 40. Harta e lokalizimit t lokalitetit neolitik n
Bardhosh, komuna e Prishtins.

Tjerrtorja-Prishtin
Lokaliteti neolitik i njohur me em
rin Tjerrtorja sht zbuluar rastsisht, me
rastin e ndrtimit t fabriks s prpunimit
dhe t produkteve tekstile TJERRTORJA,
gjat viteve 50, andaj dhe sht emrtuar
me kt emrtim, pra n baz t vend
gjetjes.
Ky lokalitet gjendet brenda arealit
t qytetit t Prishtins, n lagjen Kalabria
(Emshir). Gjurmt e vendbanimit neolitik 41
t evidentuar ktu, materiali i pasur dhe i
shumllojt neolitik si dhe duke u bazuar nga disa nga gjetjet e figurinave,
statujave dhe kokave antropomorfe t terrakotave (t punuara nga argjila e
pjekur), t zbuluar n kt areal t Prishtins, e q i takojn periudhs s ne
olitit t von gjegjsisht kultura e Vins, prezantojn dy tipare t mrekul
lueshme: at t artit dhe simbolizmit parahistorik.
N lidhje me kt, skulpturat e terrakotave madhshtore t ksaj
kohe t zbuluara n Prishtin (1951, 1955-56 dhe 1962), ku spikatet figu
rina monumentale e Hyjneshs n Fron, arkeologu eminent anglez, Pro
fesor Renfrew i vendos n nj grup t veant dhe t
dallueshm duke i quajtur Stili i Prishtins, sepse
prve realizimit t lart dhe cilsor artistik, fig 42
urinat dallohen edhe pr nga veorit dhe tiparet
e tjera, ku spikatin kokat t modeluara shum
me kujdes, hundt e theksuara dhe nga syt e
mdhenj e konveks (n form t bajameve). Pr
43
Fig. 41. Hyjnesha n Fron (Muzeu i Kosovs)

Fig. 42. Qeramik e pjekur me motiv t gjarprit t mbshtjel-
lur, zbuluar n lokalitetin e Tjerrtores. (Muzeu i Kosovs)
Fig. 43. Harta e lokalizimit t lokalitetit neolitik t Tjerrtores
n lagjen Emshir t qytetit t Prishtins

me tepr, njra nga prehistoriant 44
m eminent botror, profesore
sha tashm e ndjer e arkeologjis,
Maria Gimbutas, ka argumentuar
se hyjnit individualisht mund t
shihen n mesin e figurinave t
zbuluara n Prishtin, gjithnj duke
iu referuar Hyjneshs n Fron, si
ekzemplar i veant.
Hyjnesha n Fron sht
njra nga artefaktet m t mu
eshme arkeologjike t Kosovs
dhe gjendet e ekspozuar n salln
e ekspozits s prhershme arke
ologjike n Muzeun e Kosovs.
Terrakota paraqet figurn
e nj hyjnie femrore gjegjsisht
reflekton kultin e idhullit t nns
s madhe. Figurina antropomorfe
n dukje paraqitet me nj qndrim
stoik, n pozit t ulur e me trupm
bajtje t drejt; me dy duart e ven
dosur n bel, dhe e vendosur mbi
nj fron. Koka ka form peskn
dore me tipare t mprehta t kon
turave t fytyrs, me nj hund t
theksuar dhe sy n form t ba
james. N kok paraqitet diadema
n form t nj gunge kurrizore
gjysmrrethore.
Kjo figurin sht tipike
pr variantin kosovar t kulturs s
Vins, gjegjsisht mund t thuhet
se i takon stilit t veant t Prishti
ns. Statueta nga terrakota datohet
n periudhn kronologjike rreth
mileniumit t katrt-t tret p.e.s.
Muzeu i Kosovs e ka
prvetsuar shenjn grafike t 45
Hyjneshs si logo por njheri sht
shndrruar edhe n simbol t
kryeqytetit.
Fig. 44. Katr koka antropomorfe t terrakots

zbuluar n vendbanimin neolitik t Tjerrtores.
(Muzeu i Kosovs).
Fig 45. Ortofoto e arealit dhe ish fabriks s tjerrtores

46
Fafos-Mitrovic
Lokaliteti arkeologjik i njohur me emrin Fafos gjendet n per
iferi t Mitrovics, n arealin e fabriks s dikurshme t fosfateve (FA
FOS). sht hulumtuar n periudhn kohore n vitin 1955 dhe n vitin
1961. Gjithsej sht hulumtuar nj siprfaqe prej rreth 1200 metra ka
tror ku jan zbuluar gjurm t dy vendbanimeve (rreth 200 metra larg
njra-tjetrs) t kulturs s Vins.
Lokaliteti m i vjetr (Fafos I) prbhej nga vendbanimi gjysm
i groposur nn dhe, me shtpi n form t kasolleve, kurse vendbanimi
m i ri (Fafos II) prbhej nga shtpit-kasolle t renditura njra krahas
me tjetrn, t cilat kan psuar nga ndonj zjarr i madh. N dy vend
banimet jan zbuluar objekte t ndryshme pr prdorim t prditshm
si objekte kulti, vazo ritualesh, altar dhe figurina antropomorfe.
47
Fig. 46-46a. Kapak prozopomorf t punuara nga
argjila e pjekur, i stilizuar me motive dhe me ornamentim t
shklqyeshm artistik, zbuluar n Fafos. (Muzeu i Kosovs).
Fig. 47. Harta e lokalizimit t lokalitetit neolitik t Fafosit.
Fig. 48. Figurin terrakote n form antropomorfe me element
t theksuar t atributeve femrore, zbuluar n Fafos. (Muzeu
Ibr
i Kosovs).
Mitrovic Fig. 49. Tavolin apo altar kulti me tre kmb, punuara nga
Fafos argjila e pjekur, zbuluar n Fafos. (Muzeu i Kosovs).
Fig. 50. Figurin e kentaurit (Muzeu i Kosovs).
Si
tni
c

46a
48
49
50

51
Surkish
Lokaliteti i identifikuar neolitik i Surkishit gjendet e pozicionu
ar vetm pak kilometra n jug-jugperndim t qytezs s Podujevs
(Besians), n fshatin me po t njjtin emr, n parceln e njohur me
toponimin Gumurisht.
Nuk dihet madhsia e siprfaqes dhe as shtreszimi kultu
ror arkeologjik i saj sepse nuk sht kryer ndonj sondazh i mirfillt
arkeologjik, por nga materiali i mbledhur arkeologjik, gjat lvrimit t
tokave bujqsore prreth arealit t saj si dhe nga disa gjetje rasti, mund
t konstatohet se kemi t bjm me nj qendr t evidentuar neolitike q
sht banuar gjat kohs s gurit t ri.
52
Fig. 51. Kok antropomorfe nga argjila e

prpunuar dhe e pjekur, zbuluar n Surkish.
Gjetje rasti.
Fig. 52. Harta e lokalizimit t lokalitetit neolitik t
Surkishit. Komuna e Podujevs (Besian)

Sopata guri t neolitit
53
54
Fig. 53/ Fig 54. Koleksion i spatave t punuara, t latuara

(periudha neolitike) t zbuluara n disa lokalitete t Kosovs.
(Instituti Arkeologjik i Kosovs dhe Muzeu i Kosovs )

Datim relativ i periudhs s metaleve
Epoka e ENEOLITIT
3500-2500 p.e.s
Epoka e BRONZIT
2500-1100 p.e.s
Epoka e HEKURIT
1100-mesi i shekullit IV p.e.s

Periudha
e metaleve
Periudha e metaleve prfshin nj sh
trirje t gjat kohore mbi tremijvjeare nga
vitet 3500 deri n mesin e shekullit t katrt
para ers ton.
Gjat kohs s evoluimit gradual t
shoqris njerzore, prej prdorimit t gurit
kalohet n prdorimin e metaleve t para dhe
ky avancim fillon me prdorimin e bakrit q
dshmohet t jet krijuar dhe shfrytzuar q
n gjysmn e mileniumit t katrt para ers
s re.
N fakt, pasuese e periudhs s re t
gurit, respektivisht neolitit, n gjuhn e arke
ologjis njihet si periudha eneolitike (eneus-
bakr dhe lithos-gur), andaj binomi periudha
e bakrit apo eneolitit jan e njjta gj.
N kronologjin historike t terri
torit t Kosovs, kjo periudh kohore prf
shin kohn nga vitet 3500 deri 2500 p.e.s.
N vendin ton jan dshmuar disa
pika arkeologjike t kohs n fjal dhe nga
m t rndsishmet jan lokaliteti shumsh
tresor i Hisarit n Suharek (Therand) dhe
lokaliteti shumshtresor i vendbanimit t
Gadimes s Eprme n komunn e Lipjanit.
Pr m tepr, kjo periudh kohore
transitore veohet pr disa ndryshime dhe
zhvillime posarisht t vrejtura n organi
zimin e brendshm t shoqris njerzore
nga t cilat lindja e shoqris patriarkale dhe
fillimi i ndarjes s klasave shoqrore e veon
nga periudhat e mhershme dhe ato m t
vonshme.

Pasuese e periudhs s bakrit ishte periudha e bronzit (2500-
1100 p.e.s.). Me avancimin e industris manifakturiale t metalurgjis
parahistorike, dhe me przierjen e bakrit me kallajin, u krijua bronzi,
q luajti rol t madh si n prgatitjen e armve, ashtu dhe t veglave e
stolive.
E veanta e ksaj kohe qndron n faktin se tanim patriarkati
e zvendsoi plotsisht matriarkatin, u zhvillua diferencimii shoqror
dhe doln n pah elementet e para t aristokracis fisnore, t gjitha kto
ndryshime dhe zhvillime t pasqyruara n kulturn materiale t zbuluar
gjithandej.
N territorin e Kosovs, gjat viteve jan dshmuar dhjetra
vendbanime, varreza dhe fortesa t kohs n fjal, q ndahej n peri
udhn e bronzit t hershm, t mesm dhe t von. Megjithat, kjo pe
riudh kohore shnon edhe kohn e fillimit t krijimit e t formimit t
etnosit ilir q gjat periudhs pasuese t hekurit (1100-mesi i shekullit
t IV p.e.s) prfundon me konsolidimin e plot t unitetit etnokulturor
t ilirve, gjegjsisht t dardanve si njri nga fiset m t populluara dhe
me territor t gjer q Republika e Kosovs z vend qendror n kuadr
t Mbretris Dardane.
Prpos shfrytzimit dhe prodhimit masiv t armve t hekurit
si n luftra, ashtu dhe t veglave bujqsore e atyre t prdoruara pr
ndrtim, periudha e hekurit n territorin e Kosovs sht prfaqsuar
si n vendbanime fushore, vendbanimet e fortifikuara me ledhe, hen
deqe dhe me mure t thata, por kryesisht karakteristike jan fortesat e
vendosura mbi kodra t larta, me pozit gjeostrategjike e pjesrisht t
mbrojtura me mbrojtje natyrore.
Vula identifikuese e periudhs s hekurit jan varrezat tumu
lare (kodrvarret Ilire) kto evidentuar, dokumentuar dhe pjesrisht
studiuar kryq e trthor territorit t Republiks s Kosovs, e q jan me
qindra, qoft t vetmuara apo t grupuara.

56
55
Gadime e Eprme
Lokaliteti Gradisht gjendet mbi nj suk n pjesn perndi
more t maleve t pasura me xehe t Zhegovcit. Ka nj pozicion t pr
shtatshm gjeostrategjik dhe i prket tipit t vendbanimeve kodrinore
t eneolitit dhe hekurit. Ky lokalitet ndodhet n pjesn lindore t fshatit
t Gadimes s Eprme.
Lokaliteti kishte karakter fortifikues dhe sht hulumtuar gjat
viteve 1973-1974, rezultate q dshmuan se i takon periudhs s ene
olitit (bakrit) prgjithsisht grupit kulturor Bubanj SallkucaKrivadoll,
por vazhdon t shfrytzohet edhe gjat periudhs s von t hekurit.
Megjithat, gjat periudhs s eneolitit ishte rindrtuar disa her dhe
e veanta e tij sht se pikrisht ktu ishte zbuluar nj fragment qera
mike e zbukuruar me teknikn grafito si dhe e dekoruar me motive
t grvishtura-me mjete t mprehta. Derisa n fazn e m vonshme t
hekurit, jan zbuluar fragmente t qeramiks s importuar greke (hele
nistike).
57
Fig. 55. Ortofoto e arealit t kodrs s Gradishts, gjegjsisht e

fortess eneolitike t Gadimes
Fig. 56. Pamje e lokalitetit-fortess s Gadimes, e pozicionuar
mbi kodrn e Gradishts
Fig. 57. Harta e lokalizimit t fortess eneolitike (epoka e
bakrit) t Gradishts s Gadimes s Eprme, komuna e Lipjanit

58
59
60
Hisar
Lokaliteti arkeologjik, gjegjsisht, vendbanimi prehistorik i
Hisarit ndodhet n ann jugperndimore t Suhareks, e vendosur n
nj plato (tarrac) q dominon mbi rrafshin n ann veriore dhe e
pozicionuar midis Suhareks n veri dhe Shiroks n jug, n krahun e
djatht t rrugs SuharekPrizren.
Tarraca ka siprfaqe t shesht eliptike me diametrat 180 x 90
m dhe nj siprfaqe prej rreth 1.1 ha e me lartsi mbidetare prej 422 m.
Grmimet e para n kt lokalitet jan zhvilluar n disa sezone; 1961-
1963, 1978 dhe pas nj ndrprerje te disa dekadave, pr t vazhduar n
vitet 2003-2004. Materiali arkeologjik i zbuluar ktu gjat grmimeve
i prket periudhs q fillon nga neoliti i von deri n periudhn e hek
urit dhe n veanti ka vlera t veanta pr studimin e kulturs materiale
t banorve autokton dardan. Hisari prfaqson nj qendr t rnd
sishme t prehistoris rajonale e ballkanike, ku gjat epoks eneolitike
lulzoi nj qytetrim i vrtet parahistorik.
61
Suharek
(Therand)
pllu
g Hisar Fig. 58. dhe Fig. 59. Pamje e lokalitetit-fortess s Hisarit
To
Fig. 60. Ortofoto e arealit t kodrs dhe vendbanimit shumsh-
tresor t Hisarit
Fig. 61. Harta e lokalizimit t lokalitetit shumshtresor t Hisarit

62 63
64 65
66
67
Fig.62. & Fig.63. Dy en t periudhs eneolitike zbuluar n Hisar (Instituti Arkeologjik i Kosovs)
Fig. 64. En kulti (Instituti Arkeologjik i Kosovs)
Fig. 65. Lug eneolitike zbuluar n Hisar (3500-2500 p.e.s.) (Instituti Arkeologjik i Kosovs)
Fig. 66. Spat e periudhs s bronzit t hershm nga Hisari (Instituti Arkeologjik i Kosovs)
Fig. 67. Gur mokre prehistorike pr bluarjen (shtypjen) e drithrave zbuluar n Hisar. Datimi
relativ: periudha e hekurit (shek. XI-IX p.e.s). (Instituti Arkeologjik i Kosovs).

67b
Fig. 67b. Stoli dardane. Gjetje rasti n afrsi t vendbanimit t Hisarit- Suharek.
(Therand) Datimi relativ: shekujt VIII-VII p.e.s. (Instituti Arkeologjik i Kosovs)

68
Lokaliteti arkeologjik i
Gllarevs gjendet n qendr t Gllarev
fshatit Gllarev (komuna e Klins),
n krahun e djath t rrugs Prisht
in-Pej, e shtrir n tokat punuese
t Rixhevs. Ky lokalitet sht iden
tifikuar rastsisht n vitin 1973.
Grmimet e zhvilluara
arkeologjike n vitet 80 u prqen
druan n dy lokacione njra afr 69
tjetrs, q rezultuan me zbulimin
e dy nekropoleve; t varreve me
varrosje t lir dhe t konstruk
tuara me pllaka gursh e me baz
t mbushur me guralec, si dhe t
varreve me djegie.
70
Fig. 68. Pamje e grmimeve t vitit 1986 n nekropolin

e Gllarevs (Muzeu i Kosovs)
Fig. 69. Ortofoto e arealit t lokalitetit t Gllarevs,
komuna e Klins
Fig. 70. Harta e lokalizimit t lokalitetit t Gllarevs
Fig. 71. Arm, shpata, thika dhe maja heshtash zbuluar
n nekropolin e Gllarevs (Muzeu i Kosovs)

71 N aspektin kronologjik,
ky lokalitet u datua n kohn e
fundit t bronzit t mesm. N
mesin e shum varreve t hu
lumtuara aty, prve materialit t
pasur arkeologjik q ka shrbyer
si inventar varri, veohen disa
shpata bronzi tipike mikenase,
q m s miri ilustron faktin se
shkmbimet, gjegjsisht kontaktet
me qendrat antike greke tashm
ishin konsoliduar.
72 73 74 75
76
Fig. 72. Gjilpra bronzi t mbshtjella n form Fig. 75. Kapse bronzi t farktuara dhe t gdhen-
spiraleje dyshe dura (varri 7) t zbuluara n nekropolin e Gllarevs
(Muzeu i Kosovs)
Fig.73. Gjilpra bronzi t farktuara, t zbuluara n
Gllarev (Muzeu i Kosovs) Fig. 76. En t ndryshme nga argjila e pjekur, zbu-
luar n lokalitetin e periudhs s bronzit t Gllarevs
Fig. 74. Byzylyk pr kmb (varri 1) (Muzeu i Kosovs)

77 78
Boka e Prevs
Nekropoli i tumave t Boks s Prevs gjendet pak kilometra
n veriperndim t lokalitetit t Gllarevs. Nekropoli i takon kohs s
bronzit t zhvilluar (t von) dhe hekurit t hershm, si dhe sht karak
teristik pr numrin e madh t tumave t vendosur n nj kompleks t
gjer. Nntmbdhjet tuma jan evidentuar ktu nga t cilat shtat sosh
jan hulumtuar gjat viteve shtatdhjet t shekullit t kaluar.
Nga materiali i pasur arkeologjik zbuluar ktu, e q prbhej
nga inventart e varreve tumulare, vrehen objekte t ndryshme si arm,
zbukurime dhe en qeramike t cilsis s lart pr kohn n fjal, si dhe
kto fakte t pakontestueshme q konfirmojn gjurmt e nj popullsie
mjaft t avancuar t etnis autoktone dardane.
79 80
81
Fig.77. Byzylyk t bronzt zbuluar n tumat e Boks s

Prevs (Muzeu i Kosovs)
Fig. 78. Koleksion i majave t heshtave zbuluar n nek-
ropolin tumular t Boks s Prevs (Muzeu i Kosovs)
Fig. 79. Nj kops e ornamentuar dhe e farktuar n bronz,
zbuluar n tumn XIV, varri 23, Boka e Prevs (Muzeu
i Kosovs)
Fig. 80. En e punuar nga argjila e pastruar dhe e pjekur,
zbuluar n tumn XIV, varri 7 (Muzeu i Kosovs)
Fig. 81. Harta e lokalizimit t lokalitetit t Prevs

82
Rogov
Nekropoli i tumulave t
Rogovs gjendet n lokacionin e
njohur me emrin Fusha, rreth 4 km
n juglindje t nekropolit tumular
t Fshejt, n krahun e djatht t
rrugs Gjakov-Prizren. Ky kom
pleks nekropolesh prbhej prej 6
83 tumave t ruajtura mir dhe disa t
tjera t dmtuara.
Pr her t par sht hu
lumtuar n vitin 1966 dhe m pas
n vitet pasuese n 1973, 2005 dhe
2011. T gjitha kto hulumtime
parciale rezultuan se ktu kishte
nj nekropol me grup tumash q
n baz t analogjis t materialit
arkeologjik zbuluar ktu datohej n
84
kohn e bronzit t mesm (1800-
85 1500 p.e.s.), por vazhdon t ripr
Fig. 82. Pamje e nj tume t grmuar n Rogov, gjat

vitit 2011 (Instituti Arkeologjik i Kosovs)
Fig. 83. Pamje e nj segmenti t nj tume t grmuar n
Rogov, gjat vitit 2005 (Muzeu i Kosovs)
Fig. 84. Ortofoto e lokalizimit t nekropolit me tumula n
Rogov, n Komunn e Gjakovs.
Fig. 85. Harta e lokalizimit t nekropolit me tumula n
Rogov, n Komunn e Gjakovs.

doret edhe n periudhn e hekurit t hershm. Varret tumulare kishin
nj shumllojshmri t pasur inventari q varroseshin s bashku me t
ndjert e q sipas perceptimit t njeriut t asaj kohe, ato ishin objekte
personale, qoft arm, vegla, zbukurime dhe gjsende t tjera materiale
t personit apo personave jo t zakonshm q ishin varrosur aty.
86
88
87
89
Fig. 86. Dy gjilpra t njohura si gjilpra kokgozh-

d, tipike pr periudhn e bronzit t von, zbuluar
n nj tum n Rogov (Muzeu i Kosovs)
Fig. 87. Nj en me vegje n trajt spate
Fig. 88. En dyvegjake e periudhs s bronzit t
mesm zbuluar n Rogov (Instituti Arkeologjik
i Kosovs)
Fig. 89. Dy byzylyk t farktuar n bronz, zbuluar
brenda nj varri n tumn 1 n Rogov (Muzeu
90 i Kosovs)
Fig. 90. Varse qafe nga qelibari, zbuluar n Rogov
(Muzeu i Kosovs)

91
Korish Lokaliteti i periu dhs s

bronzit t Korishs, ishte hulumtuar
gjat vitit 2006 dhe kishte karakter
t grmim-shptimit. Lokaliteti po
zicionohet n faqen lindore t qafs
n trajt t shals, fare pran kalas
s Korishs. Kemi t bjm me nj
vendbanim me nj siprfaqe prej
afr 1 hektar dhe me lartsi mbide
tare prej 723-728 metr, t shtrir
n nj pjerrsi.
Ky lokalitet kishte karakter t
92
nj fortifikimi q mbrohej nga natyra
n nj an dhe ledhet mbrojtse n
ant e tjera. Grmimet arkeologjike
t zhvilluara n dy sektor rezultuan
me identifikimin dhe zbulimin e
banesave dhe horizonteve t ban
imit q jan tipike dhe n aspektin
kronologjik datohen n periudhn
e bronzit t hershm dhe bronzit t
mesm. Vegla pune t punuara nga
93 guri, fragmente dhe en qeramike
t zbuluara ktu, shum mir e pr
94 faqsojn kohn n fjal.
Fig. 91. Pamje nga distanca e lokalitetit arkeologjik t

periudhs s bronzit t Korishs (Instituti Arkeologjik
i Kosovs)
Fig. 92. Pamje e disa kuadrateve t grmimit n lokalite-
tin e bronzit t Korishs (Instituti Arkeologjik i Kosovs)
Fig. 93. Pamje nga ajri e lokalitetit arkeologjik t
Korishs n komunn e Prizrenit
Fig. 94. Harta e lokalizimit t lokalitetit arkeologjik t
Korishs n komunn e Prizrenit

95 96 97
Brnic e Poshtme
Lokaliteti i periudhs s bronzit t von- hekurit t hershm t

Brnics s Poshtme ndodhet rreth pes kilometra n veri t Prishtins,
e pozicionuar prkrah rrugs Prishtin-Podujev (Besian). Ky lokalitet
sht kategorizuar n grupin e nekropoleve t dysta ku pas djegies s
t ndjerve, hiri i mbetur vendosej n urna e m pas varrosej n varre
individuale apo dhe grupore dhe t rrafshta, e jo tumulare, e q n lit
eraturn arkeologjike njihen si nekropole t fushave me urna.
N baz t studimit t mnyrs s ngritjes t ktyre varreve,
sht konstatuar se ato punoheshin, gjegjsisht konstruktoheshin me
prdorimin e gurve t lmuar lumor
dhe pllakave dhe rrasave t gurit. Ky
lokalitet sht hulumtuar n fund
t viteve pesdhjet dhe srish gjat
viteve tetdhjet, menjher me rastin
e zbulimit t rastsishm t nj urne.
Tanim, q nga ky zbulim, kjo kultur
sht e njohur si Kultura e Brnics s
Poshtme. 98
Ba
98a tlla
v
Llap
Fig. 95. Urn dyvegjake e Kulturs s Brnics (Muzeu i Kosovs)

Brnic
Fig. 96. Urn dyvegjake e kulturs s Brnics (Muzeu i Kosovs) e Poshtme
Fig. 97. Urn dyvegjake e mbuluar me nj urn-kapak, si ishte
zbuluar in situ n nj varr n nekropolin e dyt t Brnics s
Poshtme (Muzeu i Kosovs) PRISHTIN
Fig. 98. Ortofoto e lokalitetit arkeologjik t Brnics s Poshtme oc
Bad
Fig. 98a. Harta e lokalizimit t lokalitetit arkeologjik t Brnics
s Poshtme n komunn e Prishtins

99 100 101
Ponoshec
Nekropoli tumular i Ponoshecit ndodhet n parcelat e tokave
t njohur me toponimin lokal si Arza, fare pran prroit Labenic. Kjo
varrez me tumula, sht e grupuar n pes tuma t evidentuara deri
tani dhe shtrihet n nj siprfaqe prej rreth 5-6 ha. Tumat n prgjithsi
kan prmasa prej 12 deri n 18 m, ndrsa lartsia e tyre e ruajtur shkon
deri n nj metr.
Grmimet arkeologjike me karakter shptimi t zhvilluara
gjat vitit 2011 rezultuan me nj koleksion t larmishm t gjetjeve t
luajtshme dhe t tipareve arkeologjike karakteristike pr tumat Ilire.
Rezultatet hodhn drit mbi kro
nologjin dhe kulturn materiale
duke prcaktuar shtrirjen kohore
q nga periudha e bronzit por me
nj theks t veant intensiteti m
i madh i prdorimit dhe ripr
dorimit t ktyre kodr varreve
ndrlidhet me epokn e hekurit t
shekujve XII-X p.e.s. si dhe fundit
t ksaj kohe gjat shekujve VI-IV
p.e.s., q njihet dhe si lashtsia dar
102
dane.
103
Fig. 99. Amulet me 2 koka gjarpri nga tuma e Ponoshecit.

(Instituti Arkeologjik i Kosovs)
Fig. 100. Tokz rripi, varri qendror i tums I. Periudha e
bronzit t von (1500-1100 p.e.s). (Instituti Arkeologjik
i Kosovs)
Fig. 101. Maj heshte, zbuluar n varrin qendror t tums
1 t Ponoshecit. Periudha e bronzit t von (1500-1100
p.e.s). (Instituti Arkeologjik i Kosovs)
Fig. 102. Pamje e grmuar e tums 1 n fshatin Ponoshec
n vitin 2011 (Instituti Arkeologjik i Kosovs)
Fig.103. Harta e lokalizimit t lokalitetit arkeologjik (nek-
ropoli me tumula) t Ponoshecit n komunn e Gjakovs

104
Gjinoc
Tuma e Gjinocit (kodrvarr ilir), sht nj rast i rrall n Kos
ov i nj tume me prmasa gjigante me diametr 84 metra n drejtimin
lindje-perndim dhe 73 metra n orientimin veri-jug.
Tuma ka nj lartsi prej gati dhjet metrash dhe akoma nuk
sht hulumtuar. Megjithat, pr nga dimensionet, forma e punuar,
lartsia dhe vendndodhja e saj, m siguri duhet t datohet nga periudha
e zhvilluar e hekurit t lashtsis dardane dhe me gjas i prket ndonj
familjeje me ndikim dhe status t lart shoqror.
Ky monument mortor gjendet m pak se dyqind metra n kra
hun e majt t rrugs Suharek-Prizren.
105
Fig. 104. Pamje e Tums s Madhe t Gjinocit n komu-

nn e Suhareks (Therands)
Fig. 105. Harta e lokalizimit t lokalitetit t arkeologjik
(Tums s Madhe) t Gjinocit n komunn e Suhareks
(Therands)

Bellaec
Fortesa e Bellaecit
(Bardh i Madh) gjendet mbi
nj kodr t mbrojtur nga kon
figuracioni i terrenit natyror
nga ant veriore, jugore dhe 106
lindore, ndrsa nga perndimi
mbrohet nga ledhet gjegjsisht hendeqet mbrojts. Fare pran, posht
saj, kalon lumi Drenic, kurse qindra metra n veri t fortess ngrihet
mali i iavics.
Kalaja e lasht ka trajt trapezoide me siprfaqe t brendshme
70 x50 metra, kurse rrethina e jashtme sht disa hektarsh dhe karak
terizohet prej radhsh ledhesh apo mure t thata t mbushura me gur
dhe dh. Pozita e shklqyeshme strategjike dhe gjeografike e ksaj for
tese t lasht, mundson vzhgimin e nj zone shum t gjer drejt hori
zontit t fshatrave t Fush-Kosovs. Shtresa kulturore kishte ruajtur pr
mbi njzet e tet shekuj en qeramike t dekoruara me kanelyra dhe vija
t pikzuara tipike pr stilin dardan t kohs s hekurit, kto t njohura
n krijimtarin dhe prodhimtarin e punimit t qeramiks rajonale dhe
lokale.
107 Hulumtimet arkeologjike n
form t sondazheve kontrolluese
n kt lokalitet jan zhvilluar n
disa etapa; q nga fundi i t gjashtd
hjetave t shek. XX pr tu vazhduar
edhe gjat viteve n vijim.
Nj incizim apo surve me
aparatur gjeomagnetike n vitin
2011, ka regjistruar gjurm t ndry
108 shme t ambienteve t nndheshme
t saj, t cilat presin ditn pr t dal
n pah. Ky lokalitet datohet q nga
shek. VIII e deri n shek V p.e.s.
Fig. 106. En dyvegjake e periudhs s hekurit

(Muzeu i Kosovs)
Fig. 107. Ortofoto e kodrs gjegjsisht e fortess s periudhs
s hekurit t ktij lokaliteti me karakter fortifikimi
Fig. 108. Harta e lokalizimit t lokalitetit arkeologjik
t Bellaecit (Bardh i Madh) n komunn e Fush-Kosovs

Fshej
Nekropoli tumular i Fshejit
i takon periudhs s von t hekurit
109
(VII-VI p.e.s.) dhe gjat hulumtimeve
arkeologjike t zhvilluara ktu n vitin
2011 u grmuan pes tuma, kto me
inventar mjaft t pasur t lnds arke
ologjike dhe prcaktuese t kronolog
jis s kohs s konsolidimit t etnis
dardane, gjegjsisht t unitetit etnokul
turor t tyre.
Gjendet rreth 800 m n jug-
jugperndim t Urs s Shenjt. Riti i
110
varrimit (inhumacion) me vendosje
t lir t trupit dhe kjo e kornizuar me
gur lumi, reflekton njrn nga ritet
mortore t popullsis autoktone, kra
has asaj me djegie t kufoms (incer
nacion).
112
111
113
114
Fig. 109. En dyvegjake e periudhs s bronzit zbuluar n nj

tum (Instituti Arkeologjik i Kosovs)
Fig. 110. Tuma II, 2011 (Instituti Arkeologjik i Kosovs)
Fig. 111. Tuma III, 2011 (Instituti Arkeologjik i Kosovs)
112. Varri 1 i tums II, 2011 (Instituti Arkeologjik i Kosovs)
Fig. 113. Ortofoto e ktij nekropoli me tumulat e piketuara
(n foto t rrumbullakosur n t kuqe)
Fig. 114. Harta e lokalizimit t lokalitetit arkeologjik t nek-
ropolit me tumula n fshatin Fshej n Komunn e Gjakovs,
gjendet jo larg Urs s Fshejt

115
Llashtic
Nekropoli i Llashtics gjendet rreth 10 km n verilindje t
qytetit t Gjilanit, n krahun e djatht t Moravs s Bins, e shtrir
n nj siprfaqe t gjer t tokave punuese t fshatit Llashtic buz ma
leve t Karadakut. Nekropoli prbhet prej nnt tumave t evidentu
ara, karakteristike pr periudhn e von t hekurit si dhe ndrlidhet me
vendbanimin rrafshinor t periudhs s hekurit e cila gjendet rreth 1.5
km n veri t saj, e konstatuar nga sondazhet e zhvilluara n tetor t viti
2011. Hulumtimet arkeologjike n kt areal jan zhvilluar n disa etapa
gjat viteve 1980, 1981, 982 (jan hulumtuar gjithsej 5 tuma), si dhe n
vitin 2011 sht grmuar tuma VIII, vetm n dy segmente.
Inventari i varreve (materiali arkeologjik) prbehej prej gjetjeve
t shumllojta si n form ashtu dhe n material; en qeramike, vor
ba, pjata dhe zbukurime (fibula, byzylyk, qafore etj.) si dhe pjes t
fragmentuara t objekteve t kultit me figura t zogjve e t punuara n
bronz. Njra nga tumat (tuma VIII) sht n gjendje relativisht t mir
me prmasa t dukshme 32 x 32 m n diametr, ndrsa me lartsi t
ruajtur deri n 1.60 metr. Pas grmimeve u konstatua se n kto varre
mungonin mbetjet mortore t t ndjerve, t cilat me siguri pas dje
gies, hiri iu sht shprndar. Tumat i prkasin periodizimit t hekurit
t von.
116
117
Fig. 115. Pamje e nj tume t hulumtuar (Muzeu i Kosovs)

Fig. 116. Harta e lokalizimit t lokalitetit tumular t Llashtics
n komunn e Gjilanit.
Fig. 117. Ortofoto e shtrirjes s ktij nekropoli me kodrvarre t
njohura si tuma ilire

118
Shirok 119
Varreza me grup t tumave e Shiroks, pozicionohet n fshatin

me t njjtin emr, rreth 1,5 km n jug t Suhareks (Therands), n
krahun e djatht t rrugs magjistrale. sht nekropol i grupit kultu
ror Dardan t tipit tumular e ndrtuar me konstruksione t varreve me
unaza rrethore e t ngritura prej gurve t lumenjve dhe t mbuluar me
dhe. N afrsi t nekropolit t Shiroks gjendet lokaliteti shumshtresor
i Hisarit si dhe n nj afrsi relative shtrihen tumat e Dubiakut.
Gjurmimet e zhvilluara arkeologjike kan konstatuar nj nek
ropol t prdorur dhe t riprdorur gjat periudhs s bronzit e deri te
koha e von e hekurit. Materiali i lvizshm arkeologjik i zbuluar ktu
tregon pr nj inventar t larmishm e t veant t zbukurimeve e t
dekorimeve, si dhe enve t importuara q mbase indikon shkmbimet
tregtare me botn helene e prtej. Varreza me tumat e Shiroks sht
ngritur gjat shek. VIII-VI p.e.s.
120
121
122
Fig.118. Stoli (byzylyk krahu) nga Shiroka (Muzeu i Kosovs)

Fig. 119. Urn dyvegjake e zbuluar n njrn nga tumat e
Shiroks (Muzeu i Kosovs)
Fig. 120. Pendant (varse) t ndryshm (Muzeu i Kosovs)
Fig. 121. Fibul, zbuluar n tumat e Shiroks (Muzeu i Kosovs)
Fig. 122. Harta e lokalizimit t lokalitetit tumular t Shiroks

123
124
Lubozhd
Fshati Lubozhd gjendet n perndim t Istogut, dhe karakter
izohet me identifikimin e nj lokaliteti arkeologjik t njohur me mikro
toponimin Livadhi, q pozicionohet vetm disa qindra metra n krahun
e majt t rrugs. Aty ndodhen disa tuma q jan tipike ilire t kohs s
hekurit, periudh kjo kur edhe prfundon formsimi etnik dhe kulturor
i Ilirve q banonin tr gadishullin Ilirik (sot Ballkanik) e prtej.
Zbulimi i nj inventari t pasur varri n njrn nga tumat, krye
sisht t zbukurimeve t punuara n nj cilsi t lart e t farktuar n
argjend, si byzylyk q datohen n shekujt VI-V p.e.s., na flet pr per
sonalitete t dalluara e t rndsishm t varrosura aty.
Vetm 7 km q ktu, gjendet lokaliteti arkeologjik i Banjs s
Pejs, i s njjts koh si dhe materiali arkeologjik shikuar n aspektin
analogjik sht shum i prafrt, dhe me siguri q kto dy qendra kan
qen t lidhura njra me tjetrn dhe mbase jan t nj trsie t njjt.
Incizimet e nntoks s ktij areali me gjeomagnetik, gjegjsisht
me instrumente gjeofizike t zhvilluara n vitin 2011, identifikuan disa
tuma q nuk dallohen nga observimi vizual i ktij terreni t rrafsht.
125
Fig. 123. Byzylyk dore t farktuar n argjend dhe t orna-

mentuar me teknikn e rrahjes (Muzeu i Kosovs)
Fig. 124. Byzylyk dore i farktuar n argjend me motive t dy
koka gjarprinjsh (Muzeu i Kosovs)
Fig. 125. Harta e lokalizimit t lokalitetit t Lubozhds n
komunn e Istogut

126
Banja e Pejs
Lokaliteti antik arkeologjik i Banjs s Pejs pozicionohet n
kryqzimin e rrugs q lidh Pejn me Istogun, rreth 12 km n verip
erndim t Pejs. Gjat ndrtimit t nj hoteli pr kurim shndetsor
(Onix) n vitin 1974, rastsisht jan zbuluar prkrenare ushtarake tipike
ilire. Po kt vit fillojn grmimet arkeologjike me karakter shptimi
q nga materiali i pasur arkeologjik zbuluar ktu e n mesin e shum
gjetjeve jan evidentuar varre pr nj ift t rndsishm dhe nga arke
ologt e asaj kohe kjo qendr arkeologjike u njoh si Varri Princror.
Varri ift kishte baz t konstruktuar n form drejtkndore dhe
t pllakosur me gur shtufi sigurisht t marr nga zona prreth. Ktu u
dallua dhe u dokumentua nj varr femror me inventar t pasur si fib
ula, gjilpra n form omege, unaz dhe byzylyk t zbukuruar me mo
tive gjeometrike, t gjitha t farktuara n argjend dhe bronz. Kurse n
varrin tjetr q i prkiste nj mashkulli, kishte n prbrje arm, pafta t
argjendta dhe t bronzta si dhe nj unaz. Dokumentimi arkeologjik i
ktyre vlerave shum t veanta pr terrorin e Kosovs, ndr t tjera flet
dhe pr diferencimin social dhe ekonomik t individve apo grupeve t
shtresave elitare t kohs n fjal. Materiali i pasur arkeologjik determi
non kohn e periudhs s von t hekurit, shekujt VI-V p.e.s.
127
Fig. 126. Helmet apo prkrenare ushtarake tipike ilire e

shekujve VI-V p.e.s., pamje ballore dhe ansore (Muzeu
i Kosovs)
Fig. 127. Harta e lokalizimit t lokalitetit t Banjs s Pejs
n komunn e Istogut (Burimit)

I tr mikrorajoni prreth ktij lokaliteti ka gjurm t ndryshme
t kulturs materiale arkeologjike t periudhave t ndryshme kohore, q
reflekton vazhdimsin e jets pa ndrprerje. Me siguri q ky lokalitet
ishte atraktiv fal burimeve termale (kuruese) q gjenden ktu, por n
ann tjetr, peizazhi dhe pozita e volitshme gjeostrategjike kan luajtur
nj rol n przgjedhjen e ksaj vendndodhjeje arkeologjike.
128
129 130
131 132
Fig. 128. Dy Byzylyk dore t farktuar n argjend nga varri i Banjs s Pejs (Muzeu i Kosovs)
Fig. 129. Unaz argjendi e farktuar (Muzeu i Kosovs)
Fig. 130. Unaz argjendi e stilizuar me motiv t spirales dyshe paralele (Muzeu i Kosovs)
Fig. 131. Rruaza t punuar nga qelibari (Muzeu i Kosovs)
Fig.132. Kopsa t farktuara n bronz, zbuluar n varrin e Banjs s Pejs

133
Prizren, gjetje t veanta rasti

Nj gjetje rasti e nj eksponati shum t veant zbuluar diku
n Prizren gjat pjess s dyt t shekullit XIX kishte t bnte me nj
statuet t hedhur n bronz e q paraqet figurn e nj vajze-atleteje n
vrapim. Prndryshe njihet dhe si Menada e Prizrenit. Statueta e bronzit
ka nj lartsi prej 11.4 cm dhe mund t ket qen pjes zbukuruese e
fiksuar e ndonj ene t veant dekorative. Statueta mendohet se sht
punuar gjat periudhs kohore arkaike dhe datohet diku rreth viteve
520-500 p.e.s. Ky eksponat i vetm i llojit t vet zbuluar ndonjher
n Kosov, gjendet e ekspozuar n Muzeun Britanik t Londrs q
nga viti 1876; pasi q ishte bler nga nj tregtar antikuaresh, i njohur
vetm me emrin Serafim dhe q mendohet se ishte me origjin armene.
Megjithat, artefakti n fjal sht pjes e koleksionit t muzeut n fjal,
gjegjsisht gjendet n fondin e saj t Departamentit t Antikitetit Grek
dhe Romak. Figurina e bronzt sht n lvizje gjegjsisht n vrapim,
me trupin e kthyer prpara derisa shikimin e ka posht n t djatht t
saj dhe duke mbajtur fundin me dor t majt. N fakt ajo ka t veshur
nj hiton t shkurtr q ngjason n nj fund me nj krahosh deri sa gjiri
i djatht i saj sht i zbuluar, kurse flokt i bien paralel e t valzuara nga
prapa. Vrapuesja apo Menada e Prizrenit sht nj artefakt i importuar
me siguri nga Sparta greke.
Nj gjetje tjetr dhe e rrall si dhe po aq e veant sa vrapuesja
e Prizrenit sht figurina e bronzt e cjapit t ulur q i takon shek. VI
p.e.s. Sipas t dhnave t shkruara, kjo figurin sht zbuluar rastsisht
n vitin 1939, diku n Jaglenic, lagje periferike e Prizrenit. Kjo figurin
ka gjatsi prej 6,5 cm, gjersi rreth 3 cm dhe lartsia e saj shkon 6,5 cm.
Pesha e saj sht vetm
380 gram. Figurina e
cjapit t ulur sot gjendet
e ekspozuar n Muze
un e Vranjes. (Muzeu i
Vranjes)
Fig. 133. Vrapuesja apo Menada e Prizrenit, nga para dhe prapa (Muzeu Britanik)
Fig. 134. Cjapi i bronzt, i ulur, foto para dhe prapa (Muzeu i Vranjes)

135
Kamenic, gjetje unike rasti

Nj relief i skalitur apo stel e shfaqjes s nj procesioni mortor
q pasqyron kortezhin funeral t nj burri, arkivoli i t cilit prcillet
nga ajo q duket t jet e shoqja e t ndjerit n krye t saj, ishte gjetur
rastsisht n arealin e kalas s Kamenics (Dardans) gjegjsisht rrz
saj n jugperndim te kmbt e kalas. sht krijimtari e kohs s fun
dit t periudhs klasike (V-IV p.e.s), por mund t jet edhe nga fillimi
i periudhs helenistike (IV-I p.e.s.). Kjo sken i prngjan gjams apo
vajtimit masiv q sht nj rit i organizuar, kndim vajtues n grupe,
q praktikohet ende n Malsin e Gjakovs, dhe si e till mbase mund
t trajtohet si trashgimi shpirtrore mijravjeare. N ann tjetr, nse
shikohen figurat e grave n kt monument q paraqet nj ceremoni
funebr, vajtueset mbajn t veshur nj lloj fustani q ngjason me xhub
letn ilire (n form kambanore), dhe e cila mendohet se ishte nj veshje
tipike autoktone, e grave e prdorur q nga periudha e bronzit dhe q
akoma praktikohet n viset e thella malore dhe n vendet e ngritura
n trojet e banuara me shqiptar. Stela relievore (e fragmentuar) gjen
det e ekspozuar n lapidariumin
136 e Parkut Arkeologjik t Muzeut t
Kosovs, ndrsa nj xhublet tipike
e kohs s re gjendet e ekspozuar n
Muzeun Etnografik Emin Gjiku
n Prishtin.
Fig.135. Stela e Kamenics

Fig.136. Vendgjetja e stels te kalaja e Kamenics.

Periudha Romake
Periudha romake prfshin periudhn kohore t katr sheku

jve t par t mileniumit t par t ers son. N shekullin I e.s. pas
pushtimit t plot t Iliris, romakt vendosn sistemin e tyre adminis
trativo-ushtarak edhe n Dardani, ku ata shtrin marrdhniet skllavo
pronare n prodhim, gj e cila preku masa t mdha t popullsis ven
dase. Me kt filloi procesi i shkallzuar apo gradual i romanizimit t saj
q n fakt ishte i pjesshm dhe nuk ndryshoi trungun etnik t popullsis
autoktone dardane.
Me zbatimin e politiks agrare u krijuan ager provincia-
lis dheager publicus, prona t shtetit romak, megjithat nj pjes
e pushtetit dhe administrimit lokal ngeli n duar t vendorve gjith
nj duke u respektuar pushteti qendror. Shteti romak kishte prpunuar
nj sistem t mbledhjes s taksave dhe t detyrimeve t tjera n pop
ullsit e viseve t pushtuara, nga t cilat taksat kryesore kan qen ato
q paguheshin pr tokn dhe pr frym (tributum soli dhe tributum
capiti). Gjat dy shekujve t par t administrimit t Dardanis, romakt
ndoqn nj politik shtypjeje ndaj popullsis vendase duke i shfrytzuar
si fuqi puntore, si minator n minierat e pasura me xehe por edhe si
bujq skllevr n punimin e toks, pasi q kolont e ardhur prfituan
fonde t mdha t tokave punuese.
Megjithat, paqja romake (Pax Romana) e vendosur gjat
sundimit t Augustit, krijoi kushte pr prosperitetin ekonomik dhe
prhapjen e civilizimit romak npr provinca. Me rnien e Darda
nis nn pushtimin dhe administrimin romak, ky territor bhet pjes
e provincs t Mezis (Moesia), e cila ngjan t ket ndodhur ndrmjet
viteve 2 dhe 6 e.s., kurse pas vitit 86 e.s. n kohn e sundimit t per
andorit Domician (81-96), Dardania bhet pjes e provincs s re t
Mezis s Eprme (Moesia Superior). Sidoqoft, viti 297 ishte historik
pr dardant dhe Dardanin, sepse me kt vit shnohet edhe data e
mvetsimit t Provincs s Dardanis, por n kuadr t Perandoris

Romake. Romanizimi i Dardanis, prkundr ekzistimit t qendrave
urbane (Scupi, Ulpiana, Naissusi, Municipium Dardanorum etj) ishte
i vonshm, tejet i prcipt dhe i siprfaqshm, gj q shihet edhe nga
ekzistenca dhe funksionimi i mtejshm i shum Castella (kshtjel
lave) dhe Opida (qytezave).
Q nga gjysma e dyt e shekullit XIX e deri me fillimin e Lufts
s Dyt Botrore, udhprshkrues t ndryshm t huaj si Ami Boue,
Gilfierding, Hahn, Mackenzie, Irby, Domaschevski, Premestein, Jas
trebov, Vulic, Truhelka, Boskovic, Kanitz, Tomaschek, Jirecek, Patsch,
Saria etj, u shfaqn ndr kto vise apo u morn me lashtsin e kohs
romake q ishte evidentuar n territorin e Kosovs.
Vlen t veohet studiuesi anglez, Sr Artur John Evans, i cili
gjat hulumtimeve t tij n Ballkanin Qendror (1875) na ofron disa t
dhna t mueshme edhe pr hapsirn e Kosovs. Ai sht i pari autor
q evidentoi ekzistencn e Municipium DD (Dardanorum) pozicionuar
afr Mitrovics si dhe na ofroi disa t dhna relevante pr disa gjetje apo
qendra arkeologjike si n Banjic t Istogut, Runjev, Kaanik, Han t
Elezit, Gushteric e Ult etj.
Pa dyshim q sundimi romak solli nj ndryshim t madh n
trevat e banuara nga dardant, q dshmohet sidomos n urbanizimin e
tyre, evidente edhe n marrdhniet shoqrore, kulturore, ekonomike e
religjioze t romakve dhe dardanve, q m s miri kt e ka dokumen
tuar pionieri i arkeologjis romake dhe puntori i palodhur shkencor i
Muzeut t Kosovs, tashm i ndjeri Dr. Emil ershkov.

137
138
139
140
Fig. 137. (avers dhe revers) Monedh e zbuluar Fig. 139. (avers dhe revers) Monedh e zbuluar n
n Ulpian; shek I, perandori Vespasian (Instituti Ulpian; fillimi i shekullit IV, perandori Maksimian
Arkeologjik i Kosovs) (Instituti Arkeologjik i Kosovs)
Fig. 138. (avers dhe revers) Medaljon i zbuluar n Fig. 140. (avers dhe revers) Solidus- monedh e art,
Ulpian; shek III, perandori Probi (Muzeu i Kosovs) vendgjetja e panjohur; shek VI, perandori Justiniani i
Madh (Muzeu i Kosovs)

Fig. 141. Fragment terrasigilate nga Ulpiana

142 143
Municipium d.d. (Dardanorum)

Lokaliteti arkeologjik Municipium DD (Dardanorum), ndodhet
n pjesn veriore t Kosovs, rreth 27 kilometra n veri t Mitrovics,
n komunn e Leposaviqit, e lokalizuar n fshatin Soanic dhe me nj
pozit t shklqyeshme gjeografike, e pozicionuar n mes t grykderd
hjes s lumenjve Ibr dhe Soanic n nj an dhe n mes t bjeshkve
t Rogozns dhe Kopaonikut, n ann tjetr. Zona prreth ishte e pasur
me xehe metalike si ar dhe argjend, dhe pikrisht pr kto burime naty
rore u ngrit nga nj vendbanim i vogl, n njrn ndr qendrat m t
rndsishme urbane antike mjaft aktive gjat periudhs s sundimit t
romakve ndr kto troje.
N burimet e shkruara si dhe n literaturn antike apo edhe
n itineraret romake, nuk ka as edhe nj fjal pr ekzistencn e tij,
megjithat, ekzistenca e ktij vendbanimi u dshmua vetm me rastin
e hulumtimeve sistematike t zhvilluara gjat pjess s dyt t viteve
pesdhjet dhe gjat viteve gjashtdhjet
t shekullit t kaluar. Grmimet e ndr
marra u prqendruan n pjesn lindore
t vendbanimit, ku edhe jan zbuluar
forumi, horrea, bazilika urbana, pjes t
termave dhe detaje t disa objekteve sho
qruese si dhe nekropoli verior.
Nga gjetjet e materialit arke
ologjik rezulton se Municipium DD ka
ekzistuar fillimisht si vendbanim para
historik pr tu rritur dhe zhvilluar n
nj qytet t mirfillt antik romak n
periudhn kohore prej pjess s fundit t 144
shekullit t par e deri n pjesn e par t
144a
shekullit t katrt t ers son. Ky vend
banim ka karakteristikat e nj qyteti tipik
t urbanizuar romak dhe kap hapsirn
Ib
prej rreth 30 hektarsh. r
Fig. 142. Pamje e Municipium DD

Fig.143. Fibul e zbuluar n Municipium DD
Fig. 144. Foto satelitore e Municipium DD
Fig. 144a. Vendndodhja e Municipium DD

145
Vindenis
146
N mesin e tri stacioneve rrugore q kan qen ngritur n Dardanin e

kohs romake, ishte edhe Statio Vindenis, lokalitet arkeologjik i identifikuar n
fshatin Gllamnik, n komunn e Podujevs (Besian), rreth 5 km n jug-juglindje
t kryeqendrs s ksaj komune. Rruga antike Via Lissus-Naissus (Lezh-Nish) ishte
nj rrug diagonale, q e lidhte pjesn qendrore t Ballkanit me detin Adriatik dhe
kalonte prmes Vindenisit.
Vendbanimi dhe stacioni romak i Vindenisit shtrihet n prapatokn e
bregut t djatht t lumit Llap dhe kap nj siprfaqe prej t paktn 15-20 hektarsh.
Grmimet arkeologjike sistematike gjashtvjeare t zhvilluara gjat viteve tetdhjeta
t shekullit q lam pas, hapn nj siprfaqe totale prej rreth 550 m2. Gjetje karakter
istike jan varrimi birituale si me djegie, ashtu dhe me varrim trupash. Por ktu u
zbulua nj sarkofag disa tonsh i mermert, me siguri pr ndonj person me status
t lart ekonomik e politik. Gjurmimet identifikuan disa ambiente banimi, por n
veanti dallohej nj mozaik dyshemeje i dekoruar me motive gjeometrike, n pjesn
qendrore t s cils gjendej shfaqja figurale e Orfeut.
Nj gjetje e veant e zbuluar n kt lokalitet sht nj unaz martesore
(fig.149) e arit me kameo (cameo) ku qart dallohet paraqitja e shtrngimit t duarve
t djathta (dextrarum iunctio) dhe nnkupton nj marrveshje por edhe simbolizon
besnikerin dhe miqsin.
Incizimet apo prospektimet gjeofizike e gjeomagnetike t ndrmarra ktu
n vitin 2008 dhe 2011, survejuan rreth 11 hektar siprfaqe t ktij areali shum
t rndsishm arkeologjik dhe identifikuan gjurm t ndryshme t objekteve q
ngjasojn shum n nj fortes fushore ushtarake, q edhe do t duhej t ishte e
stacionuar aty, kjo pr faktin e rndsis s mbrojtjes s ktij stacioni rrugor dhe n
trsi zona mjaft e rndsishme prreth. Vindenis ka qen aktiv gjat gjith periud
hs romake dhe antiks s von.
147 148
149
Fig. 145. Mozaiku i Orfeut nga Vindenisi
(Muzeu i Kosovs)
Fig. 146. Sarkofagu i mermert nga Videnisi
(Muzeu i Kosovs
Fig. 147. Vendndodhja e Vindenisit
(Muzeu i Kosovs
Fig. 148. Vorb qelqi
Fig. 149. Unaz e art zbuluar n Videnis
(Muzeu i Kosovs

150 151
Pestov 152
Fshati Pestov gjendet n komu

nn e Vushtrris dhe shtrihet buz mag
jistrales Prishtin - Mitrovic, n ann e
majt t ksaj rruge, rreth 4 km pa arri
tur n qytezn e Vushtrris, n nj zon
mjaft t begatshme bujqsore.
Me rastin e hapjes se kanalit
pr infrastrukturn nntoksore n
kt fshat, n vitin 2005, u ndrmor nj
grmimshptimi dhe me 'rast u zbu
luan pjesrisht themelet e nj Villae Rusticae, q ishin shtpi tipike banimi
t kohs romake t vendosura n fshatra larg qendrave urbane. Zakonisht
ato ishin njkatshe, me atrium apo oborr qendror.
Vilat, sipas arkitekturs antike romake, kishin nj struktur komplekse
ndrtimi duke u prbr nga disa ambiente shoqruese si banj apo termae dhe
nga depozita t ujit t pijshm. Vila rustica e Pestovs ishte nj vil me korridor.
Vila n kulturn romake nnkupton nj shtpi luksoze, n qytet (villae urbana),
kurse n fshat (villae rusticae) ku shrbente si vendpushim apo vend relaksimi
i familjeve t pushtetshme dhe t pasura romake. Vila prbhej nga shtpia e
padronit (n rastin ton vila duhet t ket qen pron e nj familjeje latifondiste,
mbase e familjarve t pasur Furi apo Ponti t Ulpians antike). Vila zakonisht
shoqrohej nga stalla e kafshve shtpiake, puntoria dhe depoja apo magazina
pr strehimin e t korrurave. Duke u mbshtetur n hartn antike Tabvla Im
perii Romani, mendohet se fare pran mund
t ket kaluar traseja e rrugs q lidhte Ulpia
nn me qytetin antik t Municipum DD. 153
Fig. 150. Pamje nga lart

Fig.151. Pamje e ambientit qendror t vils
Fig. 152. Pamje e hyrjes qendrore n Villae Rusticae t Pestovs
Fig. 153. Vendndodhja e Pestovs

154 155
Poslisht
Me rastin e ndrtimit t segmentit rrugor t autostrads Priz
ren-Vrmic, gjat vitit 2010, rreth nj kilometr n jug t lokalitetit
shum shtresor t Vlashnjes, n ann e majt t rrugs PrizrenVermic,
gjegjsisht 150 m n t hyr t rrugs q t shpie n fshatin Poslisht;
u ndrmorn grmime me karakter shptimi t nj lokaliteti t paid
entifikuar t kohs romake, por q dihej edhe m par se ekzistonte;
nga gjurmt q jan hasur mbi siprfaqe t nj materiali arkeologjik t
datuar n periudhn romake.
Grmimet rezultuan me zbulimin e nj Statio (stacion rrugor)
q gjendej i lokalizuar prgjat rrugs s njohur Via Lissus-Naissus.
Prpos materialit t ndryshm t luajtshm arkeologjik, n kuadr t
ksaj trsie arkeologjike, u identifikua nj Mansio (bujtin rrugore) me
disa anekse, e ku spikatej nj Thermae (banjo tipike romake). Me siguri
pjes t ksaj bujtine duhet t ken qen edhe Mutatio apo stacione pr
kmbimin e kuajve t lodhur me t freskt, shrbime kto q ofroheshin
pothuajse n do stacion rrugor prgjat autostradave romake gjat
gjith periudhs romake.
156
Fig. 154. Pamje e banjos romake zbuluar n Poslisht

Fig. 155. Pamje e nj ambienti t stacionit rrugor, e tipit
mansio (bujtin)
Fig. 156. Vendndodhja e stacionit rrugor romak n
fshatin Poslisht

157 158
Staradran
Fshati Staradran gjendet n jug-jugperndim t Istogut. N
lagjen Mavraj t fshatit n fjal, n kulln e Etem Beq Mavrajt, mu
sipr hyrjes s saj, gjenden t murosura dy fragmente t monumenteve
epigrafike. Kto dy mbishkrime t skalitura n pllaka t mermerit, e t
murosura n harkun (qemerin) e ports s kulls n fjal, njra nga to
(fig.157) sht nj fragment i pllaks prej mermeri me prmasa 17 x 23,5
cm, lartsia e germave 4 cm, dhe ka t gdhendur emrin e hyut Merkur,
por edhe emrin e dedikuesit Ulp(ius) Viat(or). Merkuri n mitologjin
romake personifikohej me rolin e pajtorit t tregtis dhe t lajmtarit t
perndive, dhe si kult i till ka qen prezent pothuajse n tr territorin
e Dardanis antike.
N fragmentin e dyt (fig.158), po ashtu pjes e nj pllake nga
mermeri i bardh me prmasa 23 x 15 cm, vrehet ndarja e germave
me gjethe urthi. T dy kto fragmente jan pjes t ndonj altari dhe i
prkasin periudhs romake (shek. II-III).
Sipas t dhnave gojore, t dy kto fragmente jan marr nga
fshati Banjic e Istogut pr ndrtimin- zbukurimin e kulls n fjal, e
cila sht ndrtuar n mes t viteve 1905-1907.
159
Fig. 157. Fragment i pllaks s mermert me mbishkrimin

e Merkurit.
Fig.158. Fragment mermeri i periudhs romake riprdorur n
njrin nga muret e kulls
Fig. 159. Vendndodhja e fshatit Staradran, gjegjsisht
lokalizimi i kulls ku gjenden t murosura spoliet e periudhs
romake

160 161
Crc
N fshatin Crc, rrz maleve t Mokns, jo m larg se 2 km n
perndim t qytezs s Istogut, gjat lvrimit t tokave punuese, n loka
litetin Arat e Njoma, rastsisht u zbulua nj artefakt i veant, nj pllak-
tull (Laterculi) nga argjila. Mbishkrimi n fjal ilustron faktin se diku
aty afr, n kohn romake ishte ngritur nj term (banjo romake) q
si duket ishte emrtuar Labanon. Areali i identifikuar arkeologjik ktu
sht nj fush, tok punuese me siprfaqe prej 4-5 ha, e pozicionuar
rreth l km larg restorantit t peshkut Trofta.
Po n kt areal, nj lokacion njihet me mikrotoponimin Kisha
e Vjetr, siprfaqe kjo rreth 200 metra katror, ku n pjesn qendrore
gjendet nj bregore e ngritur rreth gjysm metri e lart, indikative pr
gjurmt e ndonj monumenti q gjendet n nntok. Material arke
ologjik si fragmente t tjegullave, tulla, gur t themeleve t lidhura me
horasan si dhe fragmente t qeramiks, t gjitha kto t periudhs s
antikitetit t von.
Vendasit flasin edhe pr nj kish t vjetr ilire q mund t jet e
kohs s krishterimit t hershm por akoma e pakonfirmuar.
Fig. 160. Pamje e lokalitetit arkeologjik

Fig. 161. Laterkuli i Crcs
Dr Fig. 162. Vendndodhja e lokalitetit arkeologjik n fshatin
in Crc t Istogut
ii
Ba
rd
h

163 Kllokot-Vrban
Gjurmt e lokalitetit t evidentuara t Vrbanit, pozicionuar
fare pran Banjs s Kllokotit, e t ngritur mbi nj tarrac aluviale prg
jat brigjeve t lumit Morav, n nj areal me tok shum pjellore dhe
n afrsi t vendburimeve t ujrave termale e t ngrohta minerale nuk
ishte e rastit.
Njra nga gjetjet m t rndsishme t ktij areali shum t gjer
ktu ishte me rastin e zbulimit t nj busti fare pran Banjs s Kllokotit,
vepr arti dardan q prfaqson nj shembull t punimit t skulpturs
n mnyr autoktone, e dallueshme si n form, ashtu dhe n aspek
tin artistik dhe q reflekton zhvillimin e krijimtaris s lart artistike t
popullsis vendase.
Busti sht i punuar n mermer kualitativ dhe reflekton figurn
dinjitoze t nj zonje Dardane.
164
Fig. 163. Busti i mermert i nj zonje dardane

Fig. 164. Vendndodhja e vendbanimit romak t Vrbanit

165
Paldenic 166
Rreth 150 m n ann e majt t magjistrales Prishtin-Shkup, n

hyrje t fshatit Paldenic, mbi nj kodr q shtrihet nga perndim, e me
konfiguracion terreni n form t shals s kalit, e q ka pamje t gjer t
gryks s Lepencit dhe hyrjes s Hanit t Elezit, jan evidentuar gjurm t
shumta qeramike romake, si dhe material ndrtimor.
N vitin 1967, n arealin q gjendet n prapashpinn e bregut t
majt t lumit Lepenc, disa qindra metra prgjat rrjedhs s lumit n
drejtim t Hanit t Elezit, e n afrsi t rrugs magjistrale Prishtin- Shkup,
u identifikua nj nekropol si dhe u mblodh nj sasi e konsiderueshme e
materialit arkeologjik, nga t cilat gjetje spikatin disa fragmente t kandilave
t periudhs romake si dhe n veanti pjes t rripave-brezoreve, kto t
derdhura n bronz si dhe t zbukuruara nga masa t qelqit dhe millefiori
(teknik e veant e punimit n qelq).
N baz t gjetjeve, nekropoli i prket periudhs romake t sheku
jve II-III. Ktu edhe n vitin 1995, gjat punimit t tokave rastsisht u zbu
lua nj stel mermeri me kto prmasa: 160 X 97 X 17,5 cm. Stela datohet
nga fundi i shek. II apo fillimi i shekullit III. Po n kt lokalitet, jan zbuluar
edhe dy bazamente pr kolona. Lokaliteti n fjal mund t lidhet me nj
vendbanim t periudhs romake dhe duke shikua r konfiguracionin pr
reth, mund t supozohet se mbase ktu mund t gjenden gjurm t nj sta
cioni rrugor romak nga kalonte rruga antike Scupi-Ulpiana.
167
Fig. 165. Rrip-brezore, e zbukuruar n teknikn millefiori,

zbuluar n Paldenic
Fig. 166. Stel romake zbuluar n Paldenic
Fig. 167. Vendndodhja e lokalitetit t Paldenics
(Paldenikut)

Municipium Ulpiana
Lokaliteti antik romak dhe bizantin i Ulpians sht pa mdy
shje njra nga qendrat m interesante arkeologjike n Kosov dhe ra
jonin e gjer t Gadishullit Ilirik. Shtrirja pran depozitimeve minerare/
xehetare t pasura me metale t mueshme, pozicionimi me toka pje
llore dhe peizazh piktoresk prreth saj, si dhe pozita kye gjeostrategjike
n nj udhkryq rrugsh antike q lidhte lindjen me perndimin, ishin
faktor prcaktues pr themelimin, zhvillimin dhe ekzistencn e saj
shekullore.
Gjat periudhs romake, Ulpiana ishte njra nga qendrat krye
sore gravituese komunikuese n mes t Konstantinopolit dhe Roms
dhe pikrisht shum pran qytetit antik bhej kryqzimi i rrugve q
lidhte detin Adriatik me detin Egje dhe indirekt edhe me Detin e Zi.
Pr m tepr, sht e njohur nyja komunikuese Via Lissus-Naissus dhe
ajo e Scupit, rrjete kto komunikuese toksore q takoheshin mu pran
Ulpians.
Jeta dhe gjurmt e para t civilizimit n Ulpian jan dshmuar q
nga periudhat e hershme parahistorike, por duhet vn theksin posarisht
n periudhn e njohur me zhargonin e arkeologve si periudha e bronzit
dhe ajo e hekurit, apo e njohur ndryshe si lashtsia dardane.
170
171
168 169
172
Fig. 168. Altar me mbishkrim grek nga Apolon Menelau kushtuar

Zeusit (Muzeu i Kosovs)
Fig.169. Koka e mermert e aktorit (Muzeu i Kosovs)
Fig.170. Kandil nga periudha romake (IMMK)
Fig.171. Hyu i Merkurit, punuar n bronz dhe zbuluar n Ulpian
(MK)
Fig. 172. Vendndodhja e Ulpians

173
Megjithat, formn e nj qendre t urbanizuar Ulpiana e ar

rin disa dekada pas pushtimit t Mbretris Dardane nga romakt,
gjegjsisht n fund t shekullit t par t ers son dhe zhvillohet nga
nj vendbanim i lasht dardan apo opidum i koncentruar, n nj vend
banim t gjer dhe t hapur e mjaft t organizuar, ku shfaqen atributet e
nj qyteti tipik romak.
N lidhje me themelimin e ksaj qendre arkeologjike mendohet
se n vitin 169 e.s. Ulpiana e fiton statusin e municipit (Municipium
Ulpianum). Sidoqoft, Ulpiana zhvillimin m t madh e ka arritur n
periudhn n mes t shekujve III dhe IV t e.s. periudh kjo kur shndr
rohet n nj qendr t fort politike, ekonomike dhe kulturore t nj ter
ritori t gjer n brendsi t Dardanis duke u br pika kye e prhapjes
s civilizimit antik. Qyteti n fjal gjat ksaj periudhe kohore gzonte
epitetin Municipum Ulpiana Splendissima - municipi i Ulpians mad
hshtore apo t shklqyeshme, duke u karakterizuar me rrjete t rrugve
t drejta, sistem ortogonal, ujsjells, objekte t banimit si dhe me ob
jekte publike, sakrale, profane e utilitare, gjithnj duke qen qendr
urbane me rndsi metalurgjike, zejtare, tregtare e bujqsore gjat 5
shekujve t par t mileniumit t par, e posarisht gjat sundimit t
perandorit Justinian n shekullin VI, koh kjo kur riemrohet n Jus
tiniana Secunda.
Sa u prket hulumtimeve arkeologjike, q nga gjysma e dyt
e shekullit t kaluar e ktej, qyteti antik i Ulpians ka qen n vazh
dimsi areal studimi nn llupn dhe kazmn e arkeologve vendor, por
edhe t huaj, dhe deri m tani jan zbuluar disa monumente kulti dhe
objekte sakrale, pjes t mureve rrethuese s bashku me kullat mbro
jtse, castrum apo garnizoni ushtarak romak, pastaj qindra fragmente

t gjetjeve/artefakteve t llojllojshme Fig. 173. Shtrirja dhe vendndodhjet e
hulumtuara arkeologjike t monumenteve
si n form, material e destinim, por zbuluar n Ulpian.
edhe mbetje njerzore, struktura dhe Fig.174. Ortofoto e Ulpians
elemente arkitekturale, t gjitha kto Fig. 175. Pamje e narteksit t baziliks s
Ulpians
dshmi t kulturs materiale shum t
Fig. 176. Pamje e apsids s baziliks s
rndsishme pr fushn e arkeologjis, Ulpians
t cilat pjesrisht jan studiuar, por q Fig. 177. Pamje e kuadrateve t grmuara
do t studiohen sistematikisht edhe n Ulpian n vitin 2011
n t ardhmen edhe nga specialist t
174
disiplinave t ndryshme shkencore q
i kontribuojn shkencs s madhe t
arkeologjis.
Meqense shekulli yn sht
shekulli i inovacioneve teknike dhe
shkencore, Ulpiana iu sht nnsh
truar studimeve t elaboruara me
mjete shum t sofistikuara hulum
tuese q n thelb jan jointrusive ose
metoda pa ndrhyrje fizike, kjo fal 175
nj bashkpunimi n mes t Institu
tit Arkeologjik Gjerman dhe Instituti
Arkeologjik i Kosovs n ann tjeter.
Incizimet gjeofizike janr kryer me
metodn e Fluxgate Magnetometer,
gradiometr, gjeoradar e t ndrlidhura
me GIS, duke incizuar mbi 50 hektar
tok me potencial arkeologjik t arealit
t Ulpians.
Prve karakterit shkencor,
176
kto incizime nntoksore do t ndi
hmojn edhe n planifikimin e pro
jekteve t ardhshme arkeologjike, e
sidomos pr krijimin e kushteve dhe
prpilimin e planeve zhvillimore pr
promovimin e turizmit kulturor apo t
njohur n bot si arkeoturizm, q si
parakusht ka ngritjen e sistemit t in
frastrukturs turistike n parqet arke
177
ologjike. N ann tjetr, kto krkime
do t ndihmojn edhe n identifikimin
e shtrirjes, prcaktimin e karakterit dhe
natyrs shumshtresore arkeologjike t
Ulpians.

178
Uglar-Statio Viciano
Fshati Uglar gjendet n pjesn veriore-veriperndimore t ko
muns s re t Graanics. Mendohet se pikrisht n arealin e ktij fshati
mund t gjenden rrnojat e stacionit antik rrugor Viciano, ku ndalonin
karvanet q lviznin npr njrn ndr rrugt kryesore transilirike Via
Lissus-Naissus, e q nisej nga brigjet e Adriatikut, nga Lezha dhe duke
prcjell luginn e Drinit t Bardh komunikonte n diagonale npr
Dardanin e lasht (Kosova e sotme) pr t vazhduar drejt Nishit.
Stacioni rrugor n fjal, Viciano ishte regjistruar n nj hart
t njohur me emrtimin Tabula Peuntingeriana, e cila ishte nj kopje
mesjetare e shekullit XV e nj harte t kohs romake t shek. III-t itin
erareve rrugore romake. Afrsia e saj me qendrn Municipium Ulpiana,
e lidhte rrugn me kt qytet antik t njohur posarisht pr minierat
e pasura me xehe t mueshme, mall ky jashtzakonisht i vlefshm pr
mirqenien e Perandoris Romake gjat katr shekujve t par t mile
niumit t par t ers son
179
Fig. 178. Tabula Peuntingeriana

Fig. 179. Vendndodhja e lokalitetit t Uglarit, ku
supozohet t ket qen stacioni rrugor Viciano

180 181
Nerodime e Poshtme
N vitin 1988, n fshatin Nerodime e Poshtme, e pozicionuar n
perndim t qytetit t Ferizajt, disa sondazhe arkeologjike t zhvilluara
ktu n arealin fare pran varreve ortodokse, rezultuan me zbulimin e
nj kompleksi prej nj vile t antiks s von, me atrium dhe mozaik po
likromi, gjeometrik dhe figural i dyshemes. Faza e par i prket shek.
IV, kurse rindrtimi dhe mbindrtimi i takon shek. V-VI. Mozaiku u
zbulua n dyshemen e nj dhome drejtkndore me absid, mbase q ka
shrbyer si triklinijum.
Duke u mbshtetur n kompozimin e mozaikut t dyshemes
zbuluar n kt lokalitet dhe analogjia e stilit t kompozimit t mozaikut
me martirijumin e Heraclea Lyncestis n Maqedoni si dhe martiriumin
e baziliks s Linit n Shqipri, ngjajshmria e t dy lokaliteteve (mo
zaiqeve) t lartprmenduara me mozaikun e Nerodimes s Poshtme
sht evidente dhe reflektojn vepr t artit t ndonj artisti apo shkolle
shum t mir t kohs n fjal.
182
Ferizaj
Nerodime
N
er
Fig. 180. Detaj i mozaikut t Nerodimes

odi
m
Fig. 181. Pjes e kornizs s mozaikut t Nerodimes

ka
Fig. 182. Vendndodhja e lokalitetit t Nerodimes s Poshtme

ifllak 183
184
Lokaliteti romak i ifllakut

ndodhet n afrsi t rrjedhjes s Drinit t
Bardh n krahun e majt t saj. Hulum
timet e zhvilluara n pjesn e par t mi
leniumit ton identifikuan gjurm t nj
kompleksi t terms gjegjsisht t banjos
romake me prmasa shum t mdha, ku
ndr t tjera u dokumentuan edhe pjes
t ambientit t pishins. Materiali i pasur
arkeologjik i zbuluar ktu ka nj larmi
dhe tipologji t begat t prodhimit lokal
si dhe terrasigillata e importuar. Gjithash
tu u zbuluan vegla pune si dhe monedha,
en qelqi, fragmente arkitektonike e arte
fakte t tjera t prdorimit t prditshm.
Shikuar n aspektin kronologjik, ajo dato
het gjat tr periudhs romake t sheku
jve II-IV e.s. sepse ktu u konstatuan dy
faza ndrtimi t kohs n fjal.
186
185
ifllak
Rahovec
Fig. 183. Kapitel koloneje zbuluar n ifllak
D Fig. 184. Pamje e kuadratit t grmuar
rin
ii
Ba Fig. 185. Vegla pune zbuluar n ifllak
rd
h Fig. 186. Vendndodhja e lokalitetit t ifllakut

187
Nikadin
188
Fshati Nikadin, tashm pothuajse paralagje e qytetit t Ferizajt,

gjendet vetm 2 kilometra n jug t saj, i pozicionuar n nj tok shum
t plleshme bujqsore.
Gjat viteve gjashtdhjet t shekullit XX, jan evidentuar gjur
m siprfaqsore t mbase ndonj kompleksi t vilave romake.
Megjithat, gjat rregullimit t oborrit t nj shtpie n arealin e
ktij lokacioni, rastsisht u zbulua nj artefakt shum i rrall dhe mbase
unik pr trevn e Kosovs. Kemi t bjm me nj kapak sarkofagu-
(sarcophagus - arkivol apo ark pr vendosjen e kufoms), trsisht nga
guri glqeror i mermerizuar n trajt t atis s shtpis, ku domino
jn dekoret me motive antropomorfe (figur njeriu) n akse dhe motive
floreale n front. Ky kapak sarkofagu i prket periudhs romake fundi i
shekullit III e.s. fillimi i shekullit t IV e.s.
N vendin ku sht gjetur kapaku i sarkofagut, jan zhvilluar
disa sondazhe arkeologjike (2007) q rezultuan me gjurm t nj kishe
me prmasa jo t mdha ndonse mjaft e dmtuar, e periudhs s
krishterimit t hershm (shekujt IV-VII e.s.), e plotsuar me disa spolje
(material i riprdorur) t plastiks dekorative sepulkrale t periudhs
romake (shekujt III-IV e.s.).
189
Fig. 187. Pamje ballore e kapakut t sarkofagut

Fig. 188. Pamje ansore e kapakut t sarkofagut zbuluar
n Nikadin
Fig. 189. Vendndodhja e Nikadinit

Periudha e Antikitetit
t Von dhe Mesjeta
Periudha e antikitetit t von gjegjsisht e njo

hur edhe si periudha e Bizantit t hershm n Kosov,
fillimet e s cils jan shenjuar me kohn e sundimit t
perandorit Konstantini i Madh (vitet 306-337), prfshi
jn shekujt IV-V dhe VI pas Krishtit, koh kjo q ishte
perceptuar nga historiant e antikitetit si nj periudh
kalimtare apo transitore nga antikiteti n mesjet.
Njra nga tiparet dalluese t antikitetit t von
sht prkryerja e absolutizmit perandorak romak, si
dhe ndarja e administrimit ushtarak nga administrimi
civil, por mbi t gjitha ka t bj me krizn e sistemit an
tik t prodhimit dhe me rnien e Perandoris Romake, e
cila prve krizs s brendshme u prball edhe me sul
met dhe dyndjet e barbarve. N lidhje me kt koh q
qndron dhe grshetohet n mes t inovacioneve dhe
tradits, territori i sotm i Kosovs q dikur ishte pjesa
qendrore e Dardanis s lasht, kalon npr disa ndry
shime, transformime, por dhe zhvillime si n planin
ekonomik, shoqror, kulturor, religjioz e administrativ-
politik.
Risia e ksaj periudhe mund t thuhet se ishte
konsolidimi i krishterimit, e bashk me t edhe lulzimi
i artit dhe i arkitekturs kristiane, ku prve tradits s
trashguar, lind risia. Andaj arkitektura ndrtimore e
ksaj kohe nga arkeologt, historiant e artit dhe his
toriant e arkitekturs njihet si arkitektur e periudhs
paleokristiane apo e krishterimit t hershm. N ann
tjetr, burimet e shkruara t autorve antik, burimet

kishtare t arkivuara, por edhe historia orale n formn e miteve, legjen
dave, gojdhnave si dhe mikrotoponimia e vendgjetjeve t qendrave
arkeologjike, t gjitha kto t dhna t regjistruara n kujtesn kolektive
t banorve t viseve t ndryshme t Kosovs, kan ofruar dhe jan bur
ime t rndsishme q t sintetizuara s bashku ofrojn dhe pasqyrojn
nj tablo t prgjithshme por dhe individuale t trashgimis jashtza
konisht t pasur arkeologjike t ktij regjioni t Evrops Juglindore.
Tashm Kosova nuk mund t trajtohet m si nj Terra Incognita (Tok
e panjohur) por prkundrazi, dokumentimi arkeologjik i ndihmuar nga
shkencat dhe disiplinat relevante shkencore, reflektojn pr nj civilizim
t prosperuar, t ndryshm e kozmopolit t lashtsis s saj.
Dshmit e shkruara, prve atyre materiale, konfirmojn
prezencn e popullsis autoktone q u shndrrua nga elementet e para
shtetformuese t Mbretris Dardane t shekujve IV-I para Krishtit, n
nj provinc t Dardanis n vitin 297 pas Krishtit, konstituuar nga vet
perandori Dioklecian, me origjin ilire.
Periudha e antiks s von dhe mesjets s hershme ishte nj
periudh kohore e argumentuar edhe nga prezenca e shum toponi
meve si gjytet, gradisht, gradin, kala, kull, fortes etj. Pr m tepr,
kto toponime kan kuptimin e vendbanimeve kodrinore t fortifikuar
me mure rrethuese e t dokumentuara kryq e trthor gjat ekspeditave
hulumtuese-prnjohse dhe sondazheve sistematike n territorin e Ko
sovs q nga gjysma e dyt e shekullit t kaluar dhe q vazhdojn edhe
n ditt e sotme.
Sipas burimeve t shkruara t autorit antik, Prokopi i Cezares,
n veprn e tij De Adificiies (Mbi ndrtimet), shkruan se perandori
Justiniani i Madh (527-565) me origjin dardane nisi nj program t
elaboruar t ndrtimeve dhe rindrtimeve brenda dhe prreth Darda
nis, duke u ndrtuar 8 fortesa t reja dhe u rifortifikuan 61 t tjera
ekzistuese, nj pjes e t cilave edhe u rishfrytzuan gjat gjith mesjets.

190 191
192
Vrell
Fshati Vrell shtrihet rreth 7 km n perndim t Istogut.
Grmimet arkeologjike t zhvilluara n vitin 2010 nxorn n pah nj
kish paleokristiane, e shekujve IV-VI t kohs son me dimensione jo
t mdha. Fare pran ksaj kishe gjendet nekropoli, i cili duhet lidhur
me vendbanimin e msiprm.
Brenda kishzs sht hasur n nj varr t madh t tipit kript
me prmasa gjatsia 2.80 m, gjersia 1.40 m dhe lartsi e tanishme 1.40
m, e cila sht e ndrtuar n form gjysmharku (qemer). Varri ka ori
entim lindje perndim dhe sht i pajisur n ann perndimore me nj
port hyrse me lartsi t tanishme 0.6 m, po ashtu e ndrtuar n form
gjysmharku (qemer). Varri sht i ndrtuar me gur shtufi dhe mbetje
mortore t nj mashkulli varrosur in takt, sipas ritit kristian, u gjetn
n kt varr.
193
Fig. 190. Pamje e varrit-kript t kishzs s Vrells

Fig. 191. Pamje e qemerit t varrit-kript
Fig. 192. Mbetjet mortore t zbuluara in situ brenda varrit n
kishzn e Vrells
Fig. 193. Vendndodhja e lokalitetit t Vrells

194
195
Banja e Malishevs
N fshatin Banj e Malishevs, pozicionuar n juglindje t qytezs
s Malishevs, n krahun e majt t lumit Mirush, ndodhet lokaliteti arke
ologjik i njohur me toponimin Trojet e Vjetra. Lokaliteti arkeologjik ka
karakterin e nj kodrvarri (tume) dhe ishte ngritur n kohn e hekurit pr
tu riprdorur n periudhn e mesjet s hershme.
Hulumtimet, gjegjsisht grmimet arkeologjike t zhvilluara n
kt sit arkeologjik n vitin 2005, dshmuan gjurm t varreve me kon
struksion t pllakave t gurit dhe nga inventari i pasur arkeologjik, spikatin
disa stoli tipike pr mesjetn e hershme si unaza bronzi, byzylyk dhe disa
varse qafe me simbolin e kryqeve kristiane.
196
197
Fig. 194. Pamje e pjesshme e grmimit t zhvilluar n

kodrvarrin e Banjs s Malishevs.
Fig. 195. Unaza bronzi me mbishkrim dhe kryqe bronzi pr
varse qafe
Fig. 196. Vendndodhja e lokalitetit t Banjs s Malishevs
Fig. 197. Pamje ajrore e lokalitetit t Banjs s Malishevs

198 199
Kalaja e Harilaqit
Kalaja-fortesa e Harilaqit (shek. IV-VI) gjendet mbi nj kodr t
njohur si Gradina e Harilaqit, e ngritur n nj pozit mjaft dominante, n
perndim t fshatit Harilaq, n lartsin mbidetare prej maksimum 766 me
tra mbi nivelin e detit dhe ndodhet rreth 9 km n juglindje t Fush - Ko
sovs dhe vetm dy kilometra n perndim t Aeroportit Ndrkombtar
t Prishtins Adem Jashari. Kalaja kap nj siprfaqe t rrethprshkuar me
mure mbrojtse prej rreth 1.3 hektari.
Grmimet arkeologjike n kt kala kan filluar n vitin 2005 dhe
kan vazhduar sistematikisht deri n vitin 2010, por jan kryer edhe disa
konservime dhe konsolidime t mureve me qllim t mbrojtjes dhe ruajtjes
s saj. Gjat grmimeve arkeologjike t zhvilluara n gjasht sezona kan
dal n pah gjurm t shumta t rrnojave t objekteve sakrale, profane dhe
utilitare, si: tr faqja e jashtme e murit rrethues t kalas me kullat n akse,
pastaj kisha me tri nefe dhe sakristi, si dhe dy struktura pothuajse identike
n form unazore t nj kompleksi sakral. Gjithashtu material i bollshm i
lvizshm arkeologjik si vegla pune, stoli, monedha, tulla, fragmente qelqi
dhe struktura arkitektonike q posarisht theksojn periudhn e antikitetit
t von, e n veanti at t kohs s Justinianit.
Gjithashtu n kt kala ka indikacione edhe t periudhave para
historike, e n veanti t kohs s metaleve, antiks e mesjets, si dshmi e
vazhdimsis s jets n kala.
200
201
Fig. 198. Pamje e kodrs s Harilaqit

Fig. 199. Pamje e disa kuadrateve brenda kalas
Fig. 200. Foto ajrore e kalas s Harilaqit
Fig. 201. Vendndodhja e kalas s Harilaqit

Kalaja e Pogragjs
202
Kalaja e Pogragjs gjen
det n fshatin me t njjtin emr,
e pozicionuar n grykn e Lla
pushnics dhe ka lartsi mbidetare
prej 567 m. Kalaja pozicionohet
vetm 10 kilometra n juglindje
t Gjilanit dhe posht te kmbt e
kodrs rrjedh lumi i Moravs s
Bins. Planimetria e citadels s
kalas t Pogragjs, ka formn e nj
peskndshi t rregullt, ndrsa
muri jugor i kulls qendrore ka ro
203
lin e murit mbrojts t citadels.
N pjesn m t lart ruhen
gjurmt e nj kulle vshtruese,
muret e s cils shkojn deri n
dhjet metra lartsi dhe e cila ka
trajt katrore me dimensione si
metrike 8 metra me 8. Gjithashtu,
n pjest e akseve t ksaj fortese,
gjenden kullat me dimensione m
t vogla, t vendosura si n pjesn
perndimore, veriore dhe verilin
204 dore, si dhe vende-vende ruhen
akoma n lartsin prej afr 4 me
trash. Fortesa ka nj siprfaqe t
brendshme prej 1.2 hektarsh dhe
sht tipike pr kohn e Justinianit
205
(shek.VI), respektivisht bn pjes
n kuadr t rrjetit t fortifikatave
t ngritura n Dardani nga fundi i
antikitetit t von.
Fig. 202. Muret ekzistente t citadels s kalas s Pogragjs

Fig. 203. Pjes t shkallareve brenda murit rrethues t kalas
Fig. 204. Pamje nga largsia e kalas s Pogragjs
Fig. 205. Vendndodhja e lokalitetit t Pogragjs

207
Kalaja e Korishs
me Kishn
Paleokristiane
Grmimet arke 206
ologjike t zhvilluara
n vitin 2002 dhe 2004
n kodrn e kalas s
Korishs, e njohur me
mikrotoponimin Gral
ishta, nxorn kontu
rat dhe u dokumentua
planimetria e nj kishe
paleokristiane t shek
ullit VI. Kisha n fjal
gjendet brenda arealit
t brendshm t fortess
dhe ka nj absid t ori
entuar drejt lindjes. Po
n kt pjes u eviden
tuan gjurm t sintronit
t konstruktuar n form t shkallzuar
e n trajt trapezi. N kuadr t hap
sirs s altarit u evidentuan edhe pjes t
kangjels.
Sa i prket materialit t lviz
shm arkeologjik, ktu doln n drit
disa fragmente ensh qeramike t da
timit prehistorik me siguri q lidhen
me lokalitetin prball t periudhs s
bronzit t mesm, si dhe fragmente t 208
enve t ndryshme si amfora, pitosa,
vorba, kana etj t datimit t fundit t an
tikitetit t von, shek. VI.
Fig. 206. Pamje nga distanca e kalas s Korishs

Fig. 207. Pamje fotografuar nga lindja, e kishs paleokristiane
t Korishs, brenda kalas
Fig. 208. Vendndodhja e kalas s Korishs

210
209
Kalaja e Kastercit
Lokaliteti arkeologjik i tipit fortifikat n Kasterc, i pozicionuar
rreth 12 kilometra n veriperndim t Suhareks (Therands) respek
tivisht i njohur edhe si Hisari i Kastercit, sht dshmuar t jet nj
qendr arkeologjike shumshtresore duke vazhduar shfrytzimin q
nga kohrat parahistorike, m saktsisht nga nj vendbanim i mbrojtur
eneolitik, e m pas riformsohet n nj fortifikat t kohs s perandorit
Justinian dhe pr tu riprdor si nj varrez gjat kohs s mesjets.
N kt lokalitet arkeologjik, hulumtimet e para me karak
ter sondazhi arkeologjik jan zhvilluar n vitin 1986, duke nxjerr nj
pasqyr t prgjithshme. Hulumtimet arkeologjike vazhduan edhe gjat
vitit 2010 dhe 2011 duke zbuluar nj siprfaqe prej rreth 500 metrash
katror dhe nxorn n drit nj kish paleokristiane dhe material t
veant t luajtshm arkeologjik, n prbrje si vegla pune prej hekuri,
qeramik, stoli, vath, unaza, byzylyk, monedha etj.
211
Fig. 209. Pamje nga distanca e Hisarit t Kastercit

Fig. 210. Ortofoto e Hisarit t Kastercit
Fig. 211. Vendndodhja e Hisarit t Kastercit

213
212 Fig. 212. Vendndodhja e Kalas s Vuakut
Fig.213. Pamje e kodrs s Kalas s Vuakut
Kalaja e Vuakut
N fshatin Vuak rrz malit Kasma, rreth 12 km n jugpern
dim t Drenasit, e vendosur n nj pozit shum dominuese, vrehen
gjurmt e rrnojave t mureve q prcjellin konfiguracionin e kodrs
dhe formojn Gradinn e Madhe (Gjyteti i Madh) dhe Gradinn e vogl
(Gjyteti i Vogl). Duke u mbshtetur n materialin arkeologjik q sht
gjetur ktu, jan dshmuar gjurm q nga parahistoria e deri te mesjeta.
Megjithat, kjo kala ishte tipike pr kohn e antikitetit t von dhe shr
bente si sistem mbrojts pr popullatn vendase.
Kalaja e Strocit
N fshatin Stroc gjendet kalaja e njohur me emrtimin Gradina,
lokalitet ky arkeologjik me indikacione t shfrytzimit q nga parahis
toria, antika e von dhe mesjeta e hershme. N shpatet e kodrs, vrehen
mure t vendosura n form t kaskadave, q shkojn deri lart n maj
t kodrs. Ktu edhe n ditt e sotme, vrehen gjurmt e kullave dhe
bedenave apo mureve rrethuese t ksaj fortese, me trashsi deri n 2
metra. Sipas konfiguracionit t terrenit dhe gjurmve t evidentuara,
supozohet se ktu gjendej nj objekt me karakter kulti q mbase u ka
shrbyer banorve t saj lokal.
214
Fig. 214. Vendndodhja
Fig.215. Pamje e kodrs t Kalas s Strocit
215

217
216 Fig. 216. Vendndodhja e kalas s Llapushnikut.
Fig. 217. Pamje e kodrs s Llapushnikut.
Kalaja e Llapushnikut
Shtrihet rrz majave t maleve t Drenics, n jug t Gryks s
Llapushnikut, rreth 10 km n jugperndim t qendrs komunale t Dre
nasit. Kalaja e Llapushnikut kishte nj mur kshtjellar me dimensione
rreth 200 me 300 m. Muri ka pasur trashsi mbi 2 metra dhe kishte
kulla. Kulla e Kalas ka dimensione 10 x 10 m. N tr lokalitetin jan
t pranishme tullat dhe tjegullat t periudhs s von antike.
Kalaja e Llanishts
Rreth 1 km n jug t Kaanikut, n pjesn e ngritur n lartsin
prej 684 metrash mbi nivelin e detit, n lokalitetin Vranjak jan identi
fikuar rrnoja t nj fortese ku dallohet qart muri i trash rreth 1.7 m,
me lartsi relative 2.5-3m (t ruajtur), t punuar nga gurt e terrenit e t
pagdhendur dhe t lidhur me lla glqeror. Muri i punuar sht vendo
sur mbi shkmbin natyror. Kurse lart n kodr, muri ruhet deri n 50-60 m
gjatsi, linja kto q ndjekin izohipsat e kodrs. Prmes nj qafe t but,
komunikon me fshatin e Llanishts.
Fig. 218. Foto e nj trakti muri t kalas
218 Fig. 219. Vendndodhja e kalas s Llanishts
219

220
221
Fig. 220-221. Vendndodhja dhe pamje e kodrs t Kalas s Dubocit.
Kalaja e Dubocit
N aspektin arkeologjik, kalaja e Dubocit, e pozicionuar mbi
kodrn e eanit, pjes e vargmalit t iavics jo larg Vushtrris, m
s miri e tregon dshmin m t vjetr t fortifikimit t periudhs s an
tikitetit t von. Muret rrethuese q e rrethprshkojn fortesn n fjal,
kornizojn gjurm t objekteve dhe ambienteve akoma t pa grmuara.
Kalaja e Topanics
Kalaja e Topanics pozicionohet rreth 50 metra n veri t krahut
t majt t rrugs q lidh fshatin Topanic me fshatin Domorovc. Kjo
fortes ndodhet n lokalitetin e njohur me mikrotoponimin Te Popov
ca. Sipas t dhnave m t hershme, gjat punimit t toks, gjithnj kan
dal gjurm t eshtrave, fragmente tullash e tjegullash etj. Kjo fortifikat
gjendet vetm 100 metra n perndim t Gradevcit t Topanics, loka
litet ky shumshtresor arkeologjik. Gjithashtu komunikon me fortesat
e tjera prreth si Gradevci i Hodanovcit dhe Gradevci i Domorovcit,
n lindje dhe juglindje t saj. T gjitha kto fortesa t vogla kan pasur
nj rol t mbikqyrjes s rrugve vicinale dhe si t tilla dominonin me
pozitat e tyre t ngritura mbi kto rrug.
Fig.222-223. Vendndodhja dhe

pamje e kodrs t kalas s Topanics 223
222
Kriva
rek
Kamenic
(Dardan)
Topanic

224
Mbi nj kodr t lart rreth 500

metr mbi nivelin e detit, n pjesn ve
Suka e riore t fshatit Crmjan, me nj pozit
dominuese gjeostrategjike, pozicionohet
Crmjanit Suka e Crmjanit nj vend gjetje arke
ologjike njohur dhe si Kshtjella e Crm
janit. Muret e saj prcjellin izohipsat e
konfiguracionit t terrenit shkmbor n
nj siprfaqe prej rreth 1.3 hektar.
Kshtjella e Suks s Crmjanit
i ka t gjitha tiparet e nj vendbanimi t
fortifikuar t Antikitetit t Von, por n
baz t dokumentimit arkeologjik, aty
sht dshmuar vazhdimsia e jets q
nga Periudha e Hekurit e deri te Peri
udha e Mesjets s Hershme. E veanta e
ksaj kshtjelle sht komunikimi vizual
me; Kshtjelln e Dollcit dhe kshtjelln e
Jerins s Pogragjs t Klins n veri, me
kshtjelln e Radacit dhe t Jabllanics s
Pejs n veriperndim, qyteti i Gjakovs
shihet n horizont drejt jugperndimit,
225 fortesa e Zatriqit t Rahovecit shihet
n verilindje-lindje, si dhe drejt jugut
226
shfaqen peizazhet e kodrinave dhe fush
ave t cilat shkojn deri tek kmbt e
bjeshks s Pashtrikut.
Fig. 224. Pamje nga distanca e kodrs s Suks s Crmjanit.

Fig. 225. Ortofoto e Suks s Crmjanit.
Fig. 226. Vendndodhja e Suks s Crmjanit.

227
Rrnojat e vendbanimit t ngri

tur e t fortifikuar q nga Periudha e
Hekurit e me intensitet t madh banimi
posarisht gjat Antikitetit t von e Zatriq
Mesjets s hershme t Gradishts s
Zatriqit, ndodhen n majn e kodrs s
Zatriqit, me kuot maksimale prej 1039
metr mbi nivelin e detit. Ky qytet fortes
e tipit t vendbanimeve shum shtresore,
sht ngritur n nj linj perimetrike q
ndjek izoipset e terrenit duke shfrytzuar
dhe mbrojtjen natyrore q ishte integruar
natyrshm n sistemin mbrojts t saj.
N t gjith siprfaqen e forti
fikuar, si edhe n Arat e Gradishts,
q gjenden t taracuara pran fortess,
jan dokumentuar fragmente ensh prej
argjils s pjekur, kto t periudhave t
ndryshme si; Hekurit, Helenistike, An
tike t Von e Mesjetare. Megjithat, e
veanta e ksaj qendre arkeologjike me
karakter fortifikues qndron n faktin e
identifikimit nga specialist Italian t Artit 228
Shkmbor t kohrave t lashta parahis
torike kto t pasqyruara n shenja dhe 229
simbole q vlersohet t jen krijuar nga

dora e njeriut shtat mileniume m par.
Fig.227. Pamje e kodrs t Kalas s Zatriqit

Fig.228. Ortofoto e kodrs s Zatriqit
Fig. 229.Vendndodhja e Kalas s Zatriqit

230
Kalaja e Veletinit
Fortesa e Veletinit, ndodhet rreth pes kilometr n juglindje t
lokalitetit arkeologjik t Ulpians, dhe rreth 1.5 kilometr n veripern
dim t Janjevs, e pozicionuar n pjesn kodrinore t fshatit Shashkoc
q sht nj ishull n kuadr t Komuns s Prishtins, ndonse fizik
isht nuk bn pjes n t. Kalaja gjendt mbi kodrn Veletin dhe lartsia
e saj maksimale kap kuotn prej 970 metr mbi nivelin e detit. Pozita
gjeostrategjike e vendndodhjes s kalas, me shikim drejt minierave
antike n pjesn lindore t saj, dhe n ann tjetr, pozita e qart vzh
guese n krahun perndimor q trsisht komunikon me Ulpiann q
gjendet n nj rrafsh, e bn kt fortes,
nj pik shum t rndsishme t tr ktij
areali arkeologjik.
Grmimet e zhvilluara arke
ologjike gjat viteve t tetdhjeta, rezul
tuan me faktin se kalaja kishte qen e
shfrytzuar q nga periudhat m t her
shme t eksploatimit t xeheve e t shkrir
231
js s metaleve dhe n vazhdimsi ishte
232 riprdorur dhe rindrtuar gjat tr peri
udhave kohore si; parahistorike, romake,
antike e von e Mesjetare.
Fig. 230. Pamje nga distanca e Veletinit

Fig. 231. Ortofoto e kodrs.
Fig. 232. Vendndodhja e kalas s Veletinit

Graboc 233
234
Lokaliteti arkeologjik i Grabocit t

Ult ndodhet prane vendbanimit eponim,
buz lumit Drenic, afr 10 km n perndim
t Fush-Kosovs. N lagjen e Berishve,
n vendin e njohur me emrin Bahe, filli
misht n vitin 2004 e m pas edhe n disa
fushata grmimi, jan evidentuar gjurm
t nj varreze me inhumacion t kohs s
mesjets s hershme.
Ktu jan evidentuar dhjetra
varre, pjesa m e madhe e t cilave ruanin
skelete n gjendje t mir, me prjashtim
t dy varreve q u mungonte kafka. Ori 235
entimi i skeleteve ishte perndim-lindje
(d.m.th. koka n perndim, kurse kmbt
n lindje). Gjithashtu u mblodh edhe nj
material i konsiderueshm i fragmenteve 235a
t qeramiks s glazuar mesjetare si dhe
jan gjetur edhe disa fragmente t qera
miks parahistorike.
Ajo q trheq m tepr vmendjen
sht se inventari i varreve t kulturs ar
brore prbhet kryesisht nga stoli, arm,
vegla pune, qeramik dhe shum m rrall
en qelqi. Nga inventari veohen stolit, t
cilat prbjn nj larushi objektesh. Gjetjet
m me vler jan unaza bronzi, byzylyk,
nj monedh q kishte nj vrim (mbase
sht prdorur n varse) por dhe vath t
236
granuluar, edhe kto prej bronzi.
Fig.233. Pamje e disa varreve zbuluar n Graboc t Ult

Fig. 234. Moment pune gjat zbulimit t nj varri.
Fig. 235. Byzyluk dhe unaz si inventar varri.
Fig. 235a. Byzylyk dore dhe vath zbuluar n varret e mesjets s
hershme t Grabocit
Fig. 236. Vendndodhja e nekropolit mesjetar

237 238
Matiqan
Punimet filigraniste n ar e argjend, me gur dekorativ e t
muar si dhe me motive t llojllojshme me imitime bizantine me siguri
prezantojn punimet e ndonj puntorie vendore, e cila flet shum pr
aftsit krijuese, artizanale e artistike t argjendarve lokal, por n ann
tjetr edhe reflekton pr nj mirqenie dhe status t lart ekonomik e
social t t ndjerve t varrosur aty. Prve inventarit t pasur arke
ologjik q jan artefakte me vler t madhe t paprcaktuar, nj dshmi
t madhe n aspektin e dokumentimit t antropologjis fizike kan of
ruar mbetjet kockore (skeletore) t personave t varrosurve aty.
Dikur fshati Matiqan, sot paralagje e Prishtins, sht i njohur
n literaturn arkeologjike me rastin e evidentimit dhe dokumentimit
t nj nekropoli n pjesn e njohur si Matiqan i Poshtm, i cili n baz
t kulturs materiale dhe kronologjis arkeologjike datohej diku mes
shekujve X-XI. Nekropoli i veant n fjal dshmon mbetjet mortore,
varre n t cilat ishte varrosur popullsia autoktone e krishter. Inventari
i pasur dhe i shumllojshm arkeologjik spikatet nga objekte t ndry
shme zbukuruese t bizhuteris dekoruese femrore t cilsis s lart, si
n punim, ashtu dhe n material, dshmi kto t nj t kaluare t begat
n kt trev.
239
240
Fig. 237. Vendndodhja e varrezs mesjetare t Matiqanit.

Fig. 239. Unaz argjendi zbuluar n varrezn mesjetare t Matiqan
Fig. 238. Vath t flakruar n ar dhe t zbukuruar me gur t muar
Fig. 240. Vath argjendi zbuluar n Matiqan.

Novobrd 241
N nj mal t vogl ndrmjet Prlepnics dhe Krivareks, rreth

30-35 km n perndim prej Gjilanit dhe rreth 39 kilometra n jug-lindje
t Prishtins, ruhen rrnojat e qytetit dhe fortess mesjetare t Novo
brds. Sipas dokumenteve t zbuluara deri m sot, Novobrda me kt
emr pr her t par prmendet n dekadat e para t shekullit XIV, me
emrtimin Nuovo Monte.
Qyteti mesjetar ishte nj vendbanim xehetar dhe n ditt e
sotme jan ruajtur pjes t mureve, kullave mbrojtse, si dhe gjurm t
themeleve t disa monumenteve sakrale t arealit t fortess.
Fortesa prbhet nga qyteti i eprm dhe qyteti i poshtm, ndrtuar
mbi kodrn e Novobrds. Qyteti i poshtm, gjegjsisht Nnkalaja, shtrihet
n kodra, n lindje dhe juglindje trsisht deri te miniera nn Malin e Madh.
Qyteti i eprm sht ndrtuar n pjesn m t lart t kodrs, ndrkaq nn
t, n drejtim t perndimit, sh
trihet qyteti i poshtm me baz
n form t freskores.
Qyteti ka qasje vetm
nga pjesa lindore. Nga pjest e
tjera, pjerrsia e kodrs sht
shum e rrpirt n drejtim t
lugins. N pjesn lindore, ter
reni ngrihet gradualisht dhe
kalon n nj kodr tjetr m t 242
vogl, n platon e eprme, nn 243 Novobrd
t ciln gjenden rrnojat e nj kishe t (Artan)
madhe mesjetare t tipit katedrale. Kalaja
Fig.241. Pamje e kodrs t kalas s Novobrds

Fig. 242. Foto ajrore e kalas s Novobrds
Fig. 243. Vendndodhja e kalas s Novobrds

244 245
Kalaja e Prizrenit
Qyteti historik i Prizrenit, i
veant si n vendndodhje, struktur
banimi dhe arkitektur vernakulare,
n mesin e dhjetra monumenteve t
kulturs spikat edhe pr kalan unike
q gjat kohzgjatjes shumshekullore
t ekzistencs s saj, bart gjurm t shumta dhe evidente t trashgimis
s larmishme kulturore nga lashtsia e deri m sot. Vet pozita e
jashtzakonshme gjeostrategjike, integritetit strukturor i saj, horizonti i
gjer i vshtrimit, t gjith kta faktor q dshmojn vlerat monumen
tale t ksaj trsie kulturore.
Kshtjella e kalas s Prizrenit pozicionohet n nj kodr
dominante n ann lindore t qytetit t Prizrenit, n nj pozit strat
egjike, duke i prcjell cilsit dalluese morfologjike t terrenit natyror.
Grmimet arkeologjike t bra m 1969
246 dhe srish n vitet 2004, 2009-2011, rezul
tuan me zbulimin e infrastrukturs, e cila
prezantohet me muret (bedenat) t pr
forcuara me kullat, kazamatet, labirintet,
Fig. 244. Pamje ajrore e kalas s Prizrenit

Fig. 245. Pamje nga largsia e kalas s Prizrenit
Fig. 246. Vendndodhja e kalass s Prizrenit

246
247 248
depot si dhe nj varg objektesh

n brendin e saj.
N aspektin ndrti
mor ndahet n tri komplekse
t veanta q njihen si Qyteti i
Eprm, Qyteti i Poshtm dhe
Qyteti Jugor, ndrsa n aspektin
e fortifikimit ndr shekuj, ajo u
prket periudhave t ndryshme
si periudha antike, periudha e 249
sundimit bizantin, ajo mesje
tare dhe periudha e sundimit
t Perandoris Osmane. Kalaja
e Prizrenit sht njra ndr
monumentet m kapitale t
trashgimis kulturo historike
t Kosovs dhe njihet si nj
muze i hapur.
250
Fig. 247. Foto brenda kalas

Fif. 248. Pamje nga distanca e kalase
Fig.249. Porta kryesore e kalas
Fig.250. Pamjet e kazamateve t kalas

251
Muzeu i Kosovs
Muzeu i Kosovs sht institucioni m i hershm i trashgimis
kulturore i themeluar me qllim t ruajtjes, restaurimit-konservimit dhe
prezantimit t trashgimis t luajtshme arkeologjike pr territorin e Re
publiks s Kosovs. Institucioni i Muzeut t Kosovs sht vendosur n
nj objekt t veant, si n arkitektur, ashtu dhe n vendndodhje, gjegj
sisht gjendet n brthamn e vjetr t qendrs s qytetit. N fakt, Muzeu i
Kosovs ekziston q nga viti 1949, megjithat objekti i Muzeut u ndrtua
n vitin 1889 dhe ishte projektuar sipas stilit t ndrtimit t ashtuquajtur
austro-hungarez dhe n t vrtet kishte si destinim vendosjen e komands
s lart ushtarake t kohs.
Muzeu prbhet prej 3 sallave apo galerive nga t cilat njra shr
ben si sall e ekspozits s prhershme arkeologjike, por eksponatet jan t
prezantuara edhe n oborrin e brendshm t Muzeut si dhe n lapidariumin
gjegjsisht Parkun Arkeologjik q ndodhet prkrah ndrtess s Muzeut,
n krahun e djatht t saj. Posht Muzeut,
252
n bodrumet e tij, gjenden ambientet e
depove t mijra gjetjeve, artefakteve dhe
fragmenteve t luajtshme t materialit
arkeologjik, t cilat jan t sistemuara dhe
ruhen n kushte t veanta dhe me kujdes
t posam.
N ndrtesn e Muzeut t Kos
ovs, respektivisht n katin e tret t saj, 253
gjenden ambientet e puns t Institutit
Arkeologjik t Kosovs, institucion ky
shkencor-profesional dhe kompetent pr
hulumtimet arkeologjike n gjith terri
torin e Republiks s Kosovs.
Fig. 251. Muzeu i Kosovs.

Fig. 252. N t djatht t rrugs, lapidariumi i muzeut.
Fig.253. Pjes e ekspozits arkeologjike

REPUBLIKA E KOSOV
b
SE
I
r
Leposavi
Llap
Ga
z ivo
d
Podujev

I br Zvean (Besian)
Zubin Potok
Mitrovic /
MALI I ZI
Klin
Vushtrri
Istog
(Burim)
Sknderaj
Is t o g
Sitnic
L um b a
rd Obili
iiP
h
ej e n i c
s Pej Dr PRISHTIN
Gllogoc
Klin (Drenas) Ba
Fush Kosov
G raa
nk
Graanic
rdhi i D e a nit
Lu m ba
Dean
M irus h Lipjan
Ra
Malishev
d
Junik
on
iq
Shtime
Kr
en
Rahovec
a
Gjakov Suharek
(Therand) Ferizaj
E re
ni k
g
Dr p l lu
i
To
ni
i Ba
N
dh e
r

ro
Shtrpc Ka
Prizren
Lu
mb
ar
dh
i
iP
riz
re
ni
t
H
Dragash
SHQIPRIA MA
Legjenda
Kufinj Shtetror
Kufinj Administrativ
S
ERBIA
Batl
lav
Kriv
a
Novobrd
rek
adoc
(Artan)
Kamenic
(Dardan)
Gjilan
s
Republika

Bin
e Kosovs
e
va
ra
Mo
Kllokot
Viti
od
imk
a
anik
Legjenda
Kufij shtetror
L ep
Kufij administrativ
en
c
Hani i Elezit Kryeqytet

Qytet
Aeroporti Ndrkombtar
i Prishtins Adem Jashari
Autostrada Ibrahim Rugova
AQEDONIA Rrug magjistrale
Rrug dytsore
Hekurudh
Lum
0 10 20 40 Kilometers Liqen
Lokalitetet e Periudhs N
b
S
I
r
Leposavi
14
Llap
Ga 6
z ivo Podu
d 45
I br Zvean (Besia
Zubin Potok
11
MALI I ZI
Mitrovic
Kli
n
Vushtrri
Istog
(Burim) 2
22
Sknderaj 8
Is t o g
Sitnic
9
L um b a
rd Obili
iiP
h
ej e n i c
s Pej Dr PRISHTIN
Gllogoc
(Drenas) 10 20
Klin
Fush Kosov
G ra
a n k
21
Graa
rdhi i D e a nit
Lu m ba
Dean
M irus h Lipjan
Ra
Malishev
d
Junik
on
iq
19
Shtime
Kr
en
Rahovec
a
Gjakov Suharek
(Therand) Ferizaj
E re
ni k
g 7
Dr p l lu 3
i
To
ni
i Ba
dh
r
Shtrpc
Prizren
Lu
mb
1 ar
dh
i
iP
riz
re
ni
t
Dragash
SHQIPRIA M
Legjenda
1 Vlashnje 14 Soanic
2 Runik 15 Partesh
3 Varosh 16 Nosale
Neolitike
SERBIA
ujev
an)
12
Batl
lav
N
Kriv
a
Novobrd
rek
c
Bado
(Artan)
13
anic
Kamenic
(Dardan) Lokalitetet
e Periudhs
Neolitike
Gjilan
s
in
r a va e B
Mo
15
17
Legjenda
18
16 1. Vlashnje
Kllokot 2. Runik
N
3. Varosh
4. Zhitkoc
e
Viti
ro
dimk
5. Karaga
a
Kaanik 6. Valla
7. Reshtan
8. Barilev
L ep
9. Bardhosh
en
c
10. Tjerrtore
Hani i Elezit
11. Fafos
12. Surkish
13. Glladnic
14. Soanic
15. Partesh
MAQEDONIA 16. Nosale
17. Budrig e Poshtme
18. Kllokot
19. Rabovc
20. Lagje e Spitalit Prishtin
0 10 20 40 Kilometers 21. Kramovik
22. Rakosh
Lokalitetet e Periudhs Eneo
b
S
I
r
Leposavi
Llap
Ga
z ivo
d 9 Podu

I br Zvean (Besi
Zubin Potok
10
MALI I ZI
Mitrovic /
Klin
Vushtrri

Istog
(Burim)
Sknderaj
Is t o g
Sitnic
6
L um b a
rd Obili
iiP
h
ej e n i c
s Pej Dr PRISHTIN
Gllogoc
Klin (Drenas)
Fush Kosov
Graani
rdhi i D e a nit
Lu m ba
Dean
M irus h Lipjan
Ra
Malishev
d
Junik
on
iq
Shtime
Kr
en
Rahovec
a
Gjakov Suharek
(Therand) Ferizaj
E re
ni k
g 2
Dr p l lu
i
To
ni
i Ba
dh
r
Shtrpc
Prizren
Lu
mb
8 ar
dh
i
iP
riz
re
ni
t
Dragash
SHQIPRIA M
Legjenda
1 Gadime e Eprme
2 Hisar
3 Veletin
olitike (Bakrit)
SERBIA
ujev
ian)
Batl
lav
N
Kriv
a
Novobrd
rek
c
Bado
(Artan)
7
Kamenic
3
(Dardan)
ic
4
5
1 Gjilan
s

Bin
e
va
ra
Mo
Kllokot
N
e
Viti Lokalitetet
ro
d
e Periudhs
imk
a
Kaanik
Eneolitike
L ep
en
c
Hani i Elezit
Legjenda
1. Gadime e Eprme
2. Hisar
3. Veletin
MAQEDONIA 4.
5.
Domorovc
Stanishor
6. Raskov
7. Glladnic
8. Vlashnje
9. Karaga
0 10 20 40 Kilometers
10. Fafos
Lokalitetet e Periudhs
b
S
I
r
Leposavi
Llap
Ga
z ivo
d 7 Podu

I br Zvean (Besi
Zubin Potok
MALI I ZI
Mitrovic /
8
Klin
Vushtrri

Istog
(Burim) 13
Sknderaj
Is t o g
Sitnic
L um b a 5
rd Obili
iiP
h
ej e n i c
s Pej Dr PRISHTIN
Gllogoc
Klin (Drenas)
Fush Kosov
Gr a 12
ank
1 G
rdhi i D e a nit 2
Lu m ba
Dean
M irus h Lipjan
Ra
Malishev
d
Junik
on
iq
Shtime
Kr
en
Rahovec
a
6
Gjakov Suharek
(Therand) Ferizaj
E re
ni k
g
D p l lu 10
To
3
rin
ii
ar
B
d h
4 Shtrpc
Prizren
Lu
mb
ar
dh
i
iP
riz
re
ni
t
Dragash
SHQIPRIA M
Legjenda
1 Rigjev - Gllarev
2 Boka e Prevs
3 Rogov
s Bronzit
SERBIA
ujev
ian)
Batl
lav
11
N
Kriv
a
Novobrd
rek
c
Bado
(Artan)
9
Kamenic
(Dardan)
Graanic
Gjilan
Lokalitetet

Bin
e
va
ra
Mo
Kllokot e Periudhs
N
e
Viti s Bronzit
ro
dimk
a
Kaanik
Legjenda
L ep
1. Rixhev Gllarev
en c
2. Boka e Prevs
Hani i Elezit
3. Rogov
4. Korish
5. Brnic e Poshtme
6. Ponoshec
7. Karaga
MAQEDONIA 8. Lusht
9. Glladnic
10. Varosh
11. Grashtic
12. Ulpian
0 10 20 40 Kilometers 13. Teneshdoll
Lokalitetet e Periudhs s
b
S
I
r
Leposavi
Llap
Ga
z ivo
d
Podu
I br Zvean (Bes
Zubin Potok
MALI I ZI
Mitrovic /
Klin
Vushtrri

Istog
(Burim) 15
10
Sknderaj
Is t o g
Sitnic
11
L um b a 3
rd Obili
iiP
h
ej e n i c
s Pej Dr PRISHTI
Gllogoc
Klin (Drenas)
6
Fush Kosov
G raa
nk
Gra
rdhi i D e a nit 1
Lu m ba
Dean
M irus h Lipjan
Ra
Malishev
d
Junik
on
iq
Shtime
Kr
en
Rahovec
a
4
Gjakov Suharek
(Therand) Ferizaj
E re
ni k 17 13
7 Dr
i ug
9
p ll
ni
To
2
i Ba
dh 5
r

14
Shtrpc 16
Prizren
Lu
mb
ar
dh
i
iP
riz
re
ni
t
Dragash
SHQIPRIA M
Legjenda
1 Boka e Prevs 14 Romaj
2 Rogov 15 Teneshdol
3 Brnic e Poshtme 16 Biti e Poshtme
Hekurit
SERBIA
ujev
sian)
Batl
lav
N
Kriv
Novobrd
a
c
rek
Bado
(Artan)
Kamenic
(Dardan)
anic
Lokalitetet
e Periudhs
12 Gjilan
s
s Hekurit

Bin
e
va
ra
j Mo 8
Kllokot
N
e
Viti Legjenda
ro
1. Boka e Prevs
dimk
a
2. Rogov
Kaanik
3. Brnic e Poshtme
4. Ponoshec
L ep
5. Gjinoc
en
c
6. Bellaec (Bardh i Madh)

Hani i Elezit 7. Fshej
8. Llashtic
9. Shirok
10. Lubozhd
11. Banj e Pejs
MAQEDONIA 12. Gadime e Eprme
13. Hisar
14. Romaj
15. Kulin
16. Teneshdol
0 10 20 40 Kilometers 17. Biti e Poshtme
18. Samadrexh
Disa nga Lokalitetet e periu
b
S
I
r
Leposavi
Llap
Ga
z ivo
d
Podu

I br Zvean (Bes
Zubin Potok
MALI I ZI
Mitrovic / 2
Klin
Vushtrri

Istog
(Burim)
3
6
Sknderaj
Is t o g
Sitnic
21
L um b a
rd 27 Obili
iiP 5
h
ej e n i c
s Pej 28 Dr PRISHTIN
15
16 Gllogoc
Klin (Drenas) 10
Fush Kosov
17 G r aa n k
9
G
22 Lumb a rdh
ii
Dean De
19
a
M irus h Lipjan 2
ni t
Ra
Malishev
d
Junik
on
26
iq
12
Shtime
Kr
en
Rahovec
a
29 Gjakov
Suharek Ferizaj
E re (Therand) 11
ni k
g
Dr
i
p l lu
24 20 13
To
ni
i Ba
dh
r
Shtrpc
Prizren
Lu
mb
ar
dh
4 i
iP
riz
re
ni
t
Dragash
SHQIPRIA M
Legjenda
1 Municipium DD (Soanic) 14 Sopotnin
2 Vindenis (Gllamnik) 15 Zllakuan
3 Pestov 16 Ish Fabrika e Baterive (Pej)
udhs romake
SERBIA
ujev
sian)
Batl
lav
Lokalitetet e
Periudhs
Romake
N
Kriv
a
Novobrd
rek
c
Bado
(Artan)
Kamenic Legjenda
(Dardan)
Graanic 1. Municipium DD (Soanic)
19
2. Vindenis (Gllamnik)
23 3. Pestov
4. Poslisht
Gjilan 5. Staradran
6. Crc
18
s 7. Vrban

8. Paldenic
n
Bi
e
7 a
9. Municipium Ulpiana (Graanic)
v
j M ora
Kllokot 10. Statio Viciano (Uglar)

N
11. Nerodime e Poshtme
e
Viti 12. ifllak
ro
dimk
13. Nikadin
a
14
Kaanik 14. Sopotnin

15. Zllakuan
16. Ish-Fabrika e baterive (Pej)
L ep
17. Municipium i panjohur (Drsnik)

en
25
c
Hani i Elezit
18. Velekinc
19. Gushteric e Poshtme
20. Zaskok
21. Banjic
22. ollopek
23. Dobratin
MAQEDONIA 24. Sopi
25. Kotlin
26. Rastavic
27. Tushil
28. Tic
0 10 20 40 Kilometers 29. Jahoc
27 Tushil
28 Tic
29 Jahoc
Disa nga Lokalitetet e periudh
s von dhe mesjets
b
SE
I
r
Leposavi
Llap
25
Ga
z ivo
d
Podujev
I br Zvean (Besian)
Zubin Potok
MALI I ZI
Mitrovic /
Klin
Vushtrri
Istog
(Burim)
1 20 26
Sknderaj 11
Is t o g
Sitnic
L um b a 8
Obili
rd
iiP
(Kastriot)
h
ej e n i c
s Pej Dr PRISHTIN
Gllogoc 16 17
Klin (Drenas) Ba
Fush Kosov
Gra Gra
ank 21
7 3 15
rdhi i D e a nit 2
Lu m ba 9
Dean
M irus h Lipjan
Ra
Malishev
d
Junik 13
on
iq
2
14 Shtime
Kr
en
Rahovec 6
a
27
24Gjakov Suharek Ferizaj
E re
ni k
(Therand) 22
28 g
D p l lu 23
To
r in
ii
ar N
B
d h e
ro
5 Shtrpc Ka
Prizren
19 Lu
mb
ar
dh
i
iP
riz
re
ni
t
H
Dragash
SHQIPRIA MA
Legjenda
1 Vrell 14 Zatriq 27 Gjyteti i Raho
2 Banja e Malishevs 15 Veletin 28 Bellacrk
3 Kalaja e Harilaqit 16 Graboc i Ult 29 Gradina e Ja
hs s antiks
ERBIA
)
Lokalitetet
e Periudhs
t Antiks s
Von dhe
Batl
lav
Mesjets
Kriv
Legjenda
a
Novobrd
rek
adoc
(Artan) 1. Vrell
18 Kamenic
aanic (Dardan) 2. Banja e Malishevs
5
29
31 3. Kalaja e Harilaqit
12 4. Kalaja e Pogragjs
5. Kalaja e Korishs
6. Kalaja e Kastrcit
Gjilan 7. Kalaja e Vuakut
8. Kalaja e Strofcit
4
s
9. Kalaja e Llapushnikut

Bin
10. Kalaja e Llanishts

e
va
ra
Mo
Kllokot
11. Kalaja e Dubocit
12. Kalaja e Topanics
30
Viti
13. Suka e Crmjanit
14. Zatriq
od
imk
15. Veletin
a
aanik
16. Grabofc i Ult
10 17. Matian
L ep
18. Kalaja e Novobrds

en c
19. Kalaja e Prizrenit

Hani i Elezit 20. Crc
21. Ulpiana (Justiana Secunda)
22. Nerodime e Poshtme
23. Nikadin
24. Jahoc
AQEDONIA 25. Anina
26. ean
27. Gjyteti i Rahovecit
28. Bellacrk
29. Gradina e Janjevs
0 10 20 40 Kilometers 30. Kalaja e Grnaarit
31. Kalaja e Kamenics
ovecit
anjevs

Shqip Final PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Shqip Final PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Guid

Guida q ju tashm keni n duar shnon nj hap tejt domethns

Guid arkeologjike e Kosovs 5

Pozita e favorshme gjeostrategjike si

Guid arkeologjike e Kosovs 7

8 Guid arkeologjike e Kosovs

Guid arkeologjike e Kosovs 9

10 Guid arkeologjike e Kosovs

Klima e ngroht dhe e lagsht e holocenit q pasoi pas shkrirjes

Guid arkeologjike e Kosovs 11

12 Guid arkeologjike e Kosovs

Lokaliteti arkeologjik, prkatsisht vendbanimi shumshtresor i

Guid arkeologjike e Kosovs 13

14 Guid arkeologjike e Kosovs

 Fig. 10 Koleksion i figurinave n form njer-

Guid arkeologjike e Kosovs 15

Piktura shkmbore e Vlashnjes, gjegjsisht Guva e Mrrizit me

 Fig. 15. Simboli i pikturur i spiraleve dyshe

16 Guid arkeologjike e Kosovs

 Fig. 17. En sferike e punuar nga argjila e pjekur dhe

Guid arkeologjike e Kosovs 17

18 Guid arkeologjike e Kosovs

 Fig. 23. Figurin antropomorfe zbuluar n Varosh. Kultura

Guid arkeologjike e Kosovs 19

Lokaliteti neolitik i Zhitkocit ndodhet n komunn e Zveanit,

 Fig. 25. Figurin antropomorfe zbuluar n Zhitkoc.

20 Guid arkeologjike e Kosovs

 Fig. 27. Figurin antropomorfe

Guid arkeologjike e Kosovs 21

Reshtani sht nj vendbanim neolitik i pozicionuar n prapa

 Fig. 30. Pamje e sektorit A (grmimshptimi, viti 2011, IAK)

22 Guid arkeologjike e Kosovs

 Fig. 33. En-vazo kulti (Riton) Kultura e Danilos, zbuluar n Reshtan

Guid arkeologjike e Kosovs 23

 Fig. 36. Figurin nga argjila e pjekur (Terrakot), n pozit

24 Guid arkeologjike e Kosovs

 Fig. 39. Figurina antropomorfe, nga Bardhoshi, Kultura e

Guid arkeologjike e Kosovs 25

 Fig. 41. Hyjnesha n Fron (Muzeu i Kosovs)

26 Guid arkeologjike e Kosovs

 Fig. 44. Katr koka antropomorfe t terrakots

Guid arkeologjike e Kosovs 27

28 Guid arkeologjike e Kosovs

Guid arkeologjike e Kosovs 29

 Fig. 51. Kok antropomorfe nga argjila e

30 Guid arkeologjike e Kosovs

 Fig. 53/ Fig 54. Koleksion i spatave t punuara, t latuara

Guid arkeologjike e Kosovs 31

32 Guid arkeologjike e Kosovs

Guid arkeologjike e Kosovs 33

34 Guid arkeologjike e Kosovs

 Fig. 55. Ortofoto e arealit t kodrs s Gradishts, gjegjsisht e

Guid arkeologjike e Kosovs 35

36 Guid arkeologjike e Kosovs

Guid arkeologjike e Kosovs 37

38 Guid arkeologjike e Kosovs

 Fig. 68. Pamje e grmimeve t vitit 1986 n nekropolin

Guid arkeologjike e Kosovs 39

40 Guid arkeologjike e Kosovs

 Fig.77. Byzylyk t bronzt zbuluar n tumat e Boks s

Guid arkeologjike e Kosovs 41

 Fig. 82. Pamje e nj tume t grmuar n Rogov, gjat

42 Guid arkeologjike e Kosovs

Fig. 10 Koleksion i figurinave n form njer-

Fig. 15. Simboli i pikturur i spiraleve dyshe

Fig. 17. En sferike e punuar nga argjila e pjekur dhe

Fig. 23. Figurin antropomorfe zbuluar n Varosh. Kultura

Fig. 25. Figurin antropomorfe zbuluar n Zhitkoc.

Fig. 27. Figurin antropomorfe

Fig. 30. Pamje e sektorit A (grmimshptimi, viti 2011, IAK)

Fig. 33. En-vazo kulti (Riton) Kultura e Danilos, zbuluar n Reshtan

Fig. 36. Figurin nga argjila e pjekur (Terrakot), n pozit

Fig. 39. Figurina antropomorfe, nga Bardhoshi, Kultura e

Fig. 41. Hyjnesha n Fron (Muzeu i Kosovs)

Fig. 44. Katr koka antropomorfe t terrakots

Fig. 51. Kok antropomorfe nga argjila e

Fig. 53/ Fig 54. Koleksion i spatave t punuara, t latuara

Fig. 55. Ortofoto e arealit t kodrs s Gradishts, gjegjsisht e

Fig. 68. Pamje e grmimeve t vitit 1986 n nekropolin

Fig.77. Byzylyk t bronzt zbuluar n tumat e Boks s

Fig. 82. Pamje e nj tume t grmuar n Rogov, gjat

Fig. 86. Dy gjilpra t njohura si gjilpra kokgozh-

Fig. 91. Pamje nga distanca e lokalitetit arkeologjik t

Fig. 95. Urn dyvegjake e Kulturs s Brnics (Muzeu i Kosovs)

Fig. 99. Amulet me 2 koka gjarpri nga tuma e Ponoshecit.

Fig. 104. Pamje e Tums s Madhe t Gjinocit n komu-

Fig. 106. En dyvegjake e periudhs s hekurit

Fig. 109. En dyvegjake e periudhs s bronzit zbuluar n nj

Fig. 115. Pamje e nj tume t hulumtuar (Muzeu i Kosovs)

Fig.118. Stoli (byzylyk krahu) nga Shiroka (Muzeu i Kosovs)

Fig. 123. Byzylyk dore t farktuar n argjend dhe t orna-

Fig. 126. Helmet apo prkrenare ushtarake tipike ilire e

Fig.135. Stela e Kamenics

Fig. 142. Pamje e Municipium DD

Fig. 150. Pamje nga lart

Fig. 154. Pamje e banjos romake zbuluar n Poslisht

Fig. 157. Fragment i pllaks s mermert me mbishkrimin

Fig. 160. Pamje e lokalitetit arkeologjik

Fig. 163. Busti i mermert i nj zonje dardane

Fig. 165. Rrip-brezore, e zbukuruar n teknikn millefiori,

Fig. 168. Altar me mbishkrim grek nga Apolon Menelau kushtuar

Fig. 178. Tabula Peuntingeriana

Fig. 180. Detaj i mozaikut t Nerodimes

Fig. 181. Pjes e kornizs s mozaikut t Nerodimes

Fig. 182. Vendndodhja e lokalitetit t Nerodimes s Poshtme

Fig. 187. Pamje ballore e kapakut t sarkofagut