Stanja materijalnih sistema

Fizika hemija 1 Fiziko stanje, ili samo stanje se odnosi na odreene uslove
kojima se supstanca moe opisati, u smislu njenog fizikog
oblika (gasovitog, tenog ili vrstog) i zapremine, pritiska,
temperature i koliine supstance.
Stanja materijalnih sistema
Najira podela supstanci je na tri stanja materijalnih sistema:
gasovito
teno i
vrsto stanje

Katedra za fiziku hemiju i elektrohemiju

2

Gasovito stanje Gasovito stanje

Gas skup molekula koji poseduje odreenu Poto su rastojanja izmeu molekula gasa velika u
kinetiku energiju odnosu na dimenzije molekula najvei deo
zapremine koju gas zauzima je prazan prostor.
Molekuli se kreu pravolinijski
Razliitim brzinama Posledice su:
Sudaraju se meusobno i sa zidovima suda u kome se mala gustina
nalaze velika stiljivost
meusovno meanje u svim odnosima
Gasovito stanje Gasovito stanje

Idealno i realno gasovito stanje

Realni gas:
Idealni gas:
molekuli imaju malu zapreminu sami molekuli zauzimaju jedan deo zapremine
molekuli poseduju samo energiju tranlsatornog kretanja u izmeu molekula postoje privlane sile (dokaz je
sva tri pravca kondenzacija gasa i prelazak u teno stanje)
ne deluju meumolekulske sile niti spoljna sila
pri sudaru sa zidom suda molekuli se vraaju nazad u
unutranjost suda
sudari izmeu molekula su elastini

Gasovito stanje Gasovito stanje

Opta jednaina kinetike teorije Pretpostavke:

gasovitog stanja gas se sastoji od molekula mase m i prenika d koji se

haotino neprekidno kreu pravolinijski u svim pravcima,
razliitim brzinama, pri emu se sudaraju meusobno i sa
zidovima suda u kome se gas nalazi
model haotinog veliina molekula je zanemarljiva, prenik molekula gasa
kretanja molekula je mnogo manji od prosenog meumolekulskog
rastojanja, odnosno, rastojanja koje molekul pree
izmeu dva sudara

ne postoje interakcije izmeu molekula osim

meusobnih sudara.
8
Gasovito stanje Gasovito stanje

Pritisak gasa (model kocke) promena u koliini

kretanja molekula u pravcu
x:
l stranica mux m (ux) = 2 mux
V zapremina
N broj molekula vreme:
m masa molekula t = l / ux

u brzina kretanja molekula promena u koliini kretanja

(vektorska veliina) u jedinici vremena u pravcu
x:
l
u2 = ux2 + uy2 + uz2 2 m ux / (l/ux) = 2 m ux2 / l

9 10

Gasovito stanje Gasovito stanje

ukupna promena u koliini kretanja u jedinici vremena:

ukupna promena koliine kretanja u jedinici vremena za
posmatrani molekul je 2mu2/l, a to je jednako sili, F:
2 mu x2 + 2 mu 2y + 2 mu z2 2 mu 2
=
l l 2mu2
F=
l
du d (mu )
F = ma = m = Ukupna povrina kocke = 6l2
dt dt
pritisak ispoljen od strane N molekula
F- sila (promena koliine kretanja u jedinici vremena),
m -masa molekula
a-ubrzanje F 2mu 2 1 2 N
u-brzina p= N= N = mu
t-vreme
mu- koliina kretanja ili impuls
6l 2 6l 2 l 3 V
Gasovito stanje Gasovito stanje

V = l3 2 mu 2 k

za V = Vm (Vm -zapremina mola idealnog gasa), N = L pVm = L

3 2
L- Avogadrova konstanta
mu2/2 -kinetika energija k jednog molekula idealnog gasa
1 Lmu2/2 -kinetika energija Ek jednog mola idealnog gasa
pVm = Lmu 2
3
opta jednaina kinetike teorije gasovitog stanja 2 2
pVm = L k = E k
Lm = M 3 3
za n molova gasa koji zauzimaju zapreminu V, i V/n = Vm
1
pVm = Mu 2
2
3 2

Gasovito stanje Gasovito stanje

MAKSVELOV ZAKON O RASPODELI BRZINA

osnovna jednaina kinetike teorije MOLEKULA GASA
gasova intenzitet brzine, c, molekula koji se kree u tri pravca:

2 2 (
c = + u x2 + u y2 + u z2 )1/ 2

pV = nL k = nEk udeo f molekula, koji ima brzine u uskom opsegu od c do c + c:

3 3 dN c m
3/ 2
mL M
= f (c )dc = 4 c 2 e mc
2
/ 2 kT
dc =
N 2 k T k L R

m masa molekula, k Bocmanova konstanta (1,3810-28 J K-1), T-temp.

N ukupan broj molekula u sistemu
dNc/N -udeo molekula sa opsegom intenziteta brzina od c + c
Gasovito stanje Gasovito stanje

3/ 2 cmp najverovatniji intenzitet brzine

dN c M
= f (c )dc = 4 2 Mc 2 / 2 RT 1 dN c
c e dc : dc = f (c )
N 2RT N dc
273 K

Meksvelov zakon raspodele prikazuje broj molekula koji

imaju intenzitete brzina izmeu vrednosti c i c + c
putem ukupnog broja molekula, njihove mase,
1273 K
temperature i intenziteta brzine.
2273 K
cmp

cmp

3/ 2
M
cmp

1 dN c
= f (c ) = 4 c 2 e Mc
2
/ 2 RT

c c + dc

2 RT
N dc c

Raspodela intenziteta brzina za molekule gasa

Gasovito stanje Gasovito stanje

1/ 2 1/ 2
8RT 8kT
cmp sledi iz: c = =
1/ 2 1/ 2 M m
1 1 dN c 2 RT 2kT c12 + c22 +...... + c N2
=0 cmp = =
c f (c ) dc
dc 2
c N Nc c = c2 = = 2
M m N 0
c1 + c2 +......c N intenzitet srednje brzine 3RT 3kT
c = c = c2 = = srednja vrednost kvadrata
N intenziteta brzine
M m

(c )
3/ 2 c =

(c )
M 1/ 2 1/ 2
c = c f (c )dc = 4 3 Mc2 / 2 RT 2 1/ 2 1/ 2 3RT 3kT
2 R T
ce dc = 2
= =
0 0 M m
koren srednje vrednosti kvadrata intenziteta brzine (cmrs)
Gasovito stanje Gasovito stanje

(c )
3/ 2
c2
1/ 2
1 dN c M
= f (c ) = 4
2
cmp : :
c 2 e Mc
2
1 dN c = 1 : 1,129 : 1,225 / 2 RT
= f (c )
N dc N N 2 RT
niska temperatura

Broj molekula
srednja temperatura
cmp c 2

(c )
2 1/ 2
visoka temperatura

c
c
Maksvelova raspodela brzina i njena promena sa temperaturom
Odnos izmeu razliitih intenziteta brzina za molekul vodonika

Gasovito stanje Gasovito stanje

3/ 2
velika 1 dN c M Jedna
Jednaina stanja idealnog gasa
= f (c ) = 4 c 2 e Mc
2
/ 2 RT
molarna masa
N N 2 RT
Broj molekula

srednja Stanje svakog uzorka neke supstance moe da se definie

molarna masa
ako znamo vrednosti sledeih veliina:
mala
molarna masa V- zapremina uzorka
T = const. P- pritisak uzorka
T- temperatura uzorka i
c n- koliina supstance u uzorku
Maksvelova raspodela brzina zavisi od molarne mase molekula, M.
Molekuli sa malom M i veliki deo njih moe da se kree brzinama veim
od rms. Raspodela je znatno ua za molekule sa veom M i najvei deo
njih se kree brzinama bliskim rms.
24
Gasovito stanje Gasovito stanje
Robert Boyle u XVII veku Izraz za pV, izveden iz kinetikog modela je zapravo

jednaina idealnog gasnog stanja jednaina idealnog gasnog stanja:

2
pV = nEk
pV = nRT 3
3 3 3
Ek = LkT = RT pV
univerzalna gasna konstanta R = pV/nT 2 3
2 2 = RT
pV n 2
R = 8,314 J K-1 mol-1
Ek =
2
n
3
Hipotetika supstanca koja se pokorava jednaini idealnog
pV = nRT n molova jednaina idealnog gasnog stanja
gasnog stanja na svim pritiscima je idealan gas.
pVm = RT 1 mol Klapejronova jednaina

Gasovito stanje Gasovito stanje

1. Bojl-Mariotov zakon

Na konstantnoj temperaturi, pritisak odreene koliine

gasa je obrnuto proporcionalan njegovoj zapremini Zapremina gasa se smanjuje sa
porastom pritiska. Za gas koji se
2 3
pV = nEk , Ek = RT pokorava Bojlovom zakonu i koji
3 2 se nalazi na T =const. grafika
zavisnost je hiperbola. Svaka
( pV ) n,T = const.
T = const. kriva se odnosi na pojedinanu
d ( pV ) = 0 = pdV + Vdp T, to znai da je izoterma.
pdV = Vdp
dV dp
=
V p
Gasovito stanje Gasovito stanje

pV
eksp. grafik
1,5
idealan gas
1,0

0,5

5107 10107
p

Dobra provera Bojlovog zakona je crtanje grafika zavisnosti Zavisnost pV od p za neke gasove na T = 273,15 K
p-1/V (na T =const.), kada bi trebalo dobiti pravu liniju.
Granian zakon za male pritiske

Gasovito stanje Gasovito stanje

2. Gej-Lisakov zakon (Vt )p = (V0 ) p + (V0 ) p 0t = (V0 )p (1 + 0t )
Na konstantnom pritisku zapremina gasa se linearno
poveava sa temperaturom

Osnovna jednaina kinetike teorije gasova:

2 2 nE k 3
pV = nE k V = Ek = RT
3 3 p 2
V
za p = const. (Vt ) p = (V0 ) p + t Granian zakon za visoke T i male p
t p
Zapremina koju zauzima gas na konstantnoj temperaturi linearno zavisi od
Relativni prirataj zapremine po stepenu (koef. zapreminskog temperature.
irenja gasa): Kada se nacrta grafik V- t u stepenima Celzijusa svi gasovi imaju
1 V pravolinijsku zavisnost koja se moe ekstrapolisati na V = 0 za t = -273,15C.
0 = Ova ekstrapolacija ukazuje da je -273,15C najnia temperatura koju je
V0 p t p mogue postii.
Gasovito stanje Gasovito stanje
Osnovna jednaina kinetike teorije gasova:
3. Avogadrov zakon
1
jednake zapremine svih gasova na istoj temperaturi i pritisku pVm = Lmu 2 / n T = const.
imaju isti broj molekula 3
1 1 1 2 1 2 2
posle uvoenja pojma molarne zapremine, Vm= V/n,
pV = nLmu 2 = Nmu 2 N A m A u A = N B mB u B /
Avogadrov zakon moe da se izrazi: 3 3 3 3 2
molarne zapremine na odreenoj temperaturi i pritisku su iste 2 mu
2
2 mu
2
1
A : ( p AVA )n ,T = N A m Au A N A A A = NB B B
za sve gasove 2

Avogadrova konstanta L = 6,0231023 mol-1 3 3 2 3 2

N A = N B za p = pB
1 A
B : ( pBVB )n ,T = N B mB u B
2

3 TA = TB
VA = VB

L = 6,0231023 mol-1

Gasovito stanje Gasovito stanje

Osnovna jednaina kinetike teorije gasova:
4. Daltonov zakon

Ukupan pritisak gasne smee, p, na konstanoj temperaturi

Smea
gasova
pV =
2
3
2
(
nEk = n A Ek , A + nB Ek , B + ...
3
)
jednak je zbiru parcijalnih pritisaka, pi, pojedinih sastojaka A,B....
smee 2
p = pA + pB + .. = pi p AVA = n A Ek , A
3
2
pBV B = nB Ek , B
3
Poto vai Bojl-Mariotov zakon, sledi:
p = p A + pB + ...
Gasovito stanje Gasovito stanje dp = g dh

Barometarska formula (promena pritiska u polju zemljine tee) m m pM

Za idealan gas je: pV = n RT = RT = =
A Za T = const.
M V RT
p + dp h + dh
h=h 1 m2
dh
p = f (h) pM
dp = g dh
p=p RT
dp promena pritiska =
B
p
masi stuba vazduha preseka 1 m2 i
dp Mg dp Mg h
visine dh
= dh p = dh
p RT p RT 0
h = h0 = 0 p = p0 dp = g dh 0

p = p0 exp( Mgh / RT )
Za idealan gas je:
p Mg
ln = h
Opadanje pritiska sa visinom p0 RT
Ep

Gasovito stanje Gasovito stanje

n
n N 1
(
p = p0 exp E p / RT ) za 1 mol c=
V
=
L V

R = kL Ep = p L N = N 0 exp p / kT ( )
(
p = p0 exp p / kT ) za 1 molekul
N0 broj molekula u jedinici zapremine, na temperaturi T, i visini h = 0, pri emu je
dogovorom utvreno da je na h = 0 p = 0.
N broj molekula u jedinici zapremine sa potencijalnom energijom p na temperaturi T

n
kako je pV = n RT p=
V
RT = cRT U optem obliku Bolcmanov zakon se moe napisati:

(
c = c0 exp p / kT ) c koncentracija na h
c0 koncentracija na h = 0
(
N i = N 0 exp p / kT i
)
Gasovito stanje Gasovito stanje
ENERGETSKE KARAKTERISTIKE MOLEKULA
Bolcmanov zakon daje mogunost da se koristei statistiku IDEALNOG GASA
termodinamiku izraunaju termodinamike osobine bilo koga
MONOATOMSKI IDEALNI GAS
sistema za ije molekule su poznati odgovarajui parametri:
3 Molekuli imaju samo kinetiku energiju
E = Ek = Etrans = RT
2
isparavanje tenosti l g. Samo molekuli tenosti koji
DVOATOMSKI IDEALNI GAS
imaju energiju veu od prosene i prelaze u gasovitu
0
fazu. E = Etrans + Erot + Evib + Eel

hemijska reakcija mogu da reaguju samo reaktanti koji 1 3

Etrans = Ek = mu 2 = RT 3 stepena slobode translacije
imaju energiju veu od Ea, a koja je potrebna da se 2 2
odigra reakcija.
u translatorna brzina

Gasovito stanje Gasovito stanje

1 2 1 MOLARNI TOPLOTNI KAPACITET
E rot = Iw = 2 RT = RT 2 stepena slobode rotacije
IDEALNOG GASA
2 2
- koliina toplote (energija u J) koju treba dovesti 1 mol-u gasa da bi mu se
1 1 1 1 1 stepen slobode temperatura poveala za 1 stepen
Evib = k r 2 + u 2 = RT + RT = RT vibracije
2 2 2 2 qv
toplotni kapacitet pri stalnoj zapremini, Cv c v ,m =
dT
ugaona brzina r - rastojenje izmeu atoma u molekulu
I momenat inercije
toplotni kapacitet pri stalnom pritisku, Cp qp
c p ,m =
m m dT
= 1 2 redukovana masa molekula T2 T2
m1 + m2 q p = C p ,m dT qv = C v ,m dT
T1 T1
Ukupna energija dvoatomskog idealnog gasa
c p ,m = a + b T + c T 2 + d T 3 + ......
3 7
E = RT + RT + RT = RT
2 2 c p ,m = a + b T c T 2 + ......
Gasovito stanje Gasovito stanje
Cp,m > Cv,m
MONOATOMSKI IDEALNI GAS
S
Molekuli mogu da imaju samo kinetiku energiju qv = E k = E

3
l E = Ek = Etrans = RT
2

Vm = S l q E (3 / 2 RT ) 3
c v ,m = v = = = R
dT v T v T v 2
c p , m cv , m = W = p Vm = p (V2, m V1,m ) = R (T2 T1 ) = R
za T2-T1 = 1
3 5
c p ,m = cv ,m + R = R+R= R
W rad irenja 1 mol-a idealnog gasa pri p = const. zbog njegovog zagrevanja za 2 2
1 stepen.

c p,m cv,m = R = 8,314 J mol-1 K-1 Cm = f (t)

Gasovito stanje Gasovito stanje

DVOATOMSKI IDEALNI GAS Na niskim temperaturama

Na visokim temperaturama
Evib 0 5
E = Etrans + E rot = RT
3 7 2
E = Etrans + E rot + Evib = RT + RT + RT = RT
2 2
5
c v ,m = R
E (7 / 2 RT ) 7 2
c v ,m = = = 2R
T v T v
5 7
7 9
c p ,m = R+R= R
c p ,m = cv ,m + R= R + R = R 2 2
2 2
Gasovito stanje Gasovito stanje
UESTANOST SUDARA MOLEKULA I c (cm s-1) intenzitet srednje
SREDNJI SLOBODNI PUT brzine molekula
sudar
d2 N broj molekula

sfera uticaja
Z = Nd2c br.sudara u cm3 s-1

prenik, d c uestanost sudara

d2 (cm2) povrina pop.preseka
sfere uticaja
nema
sudara
poluprenik, d

Kreui se srednjom brzinom c sfera uticaja molekula

u jedinici vremena pree kroz prostor zapremine d2c (cm3 s-1)

Gasovito stanje Gasovito stanje

cr - srednja relativna brzina molekula prema ostalim molekulima (cm3 s-1) Z1 - broj sudara koje uini jedan molekul sa istorodnim molekulima (cm3 s-1)

1
c 90 Z1 = N d 2 c r = N 2d2c 2
N

c c c
c 45 Z11 - ukupan broj sudara izmeu N molekula (cm3 s-1)

2
Z11 = N2d2c
c c c 2
l - srednji slobodni put
cr = 2 c cr = 0 cr = 2c (c ) = (c) + (c)
r
2 2 2
()
2 c
2
cos
c c 1
l= = =
(c )
r
2
()
= 2 c
2
[1 cos ] Z1 N 2d 2 c 2 N d2
Gasovito stanje Gasovito stanje
TRANSPORTNA SVOJSTVA GASOVA VISKOZNOST GASOVA - otpor kojim se fluid suprotstavlja teenju

F
Usled postojanja gradijenta odgovarajue veliine, neka fizika veliina u=u
se prenosi iz jedne take u drugu du
x
F = A
dx
energija (kroz toplotnu provodljivost)
masa (difuzijom)
moment inercije ili momenta kretanja (preko viskoznosti) u=0

- sve ove transportne pojave podrazumevaju sudare molekula G

F du
A
= =
dx - koeficijent viskoznosti (Pa s)

- tangencijalni napon
=
G G - gradijent brzine

Gasovito stanje Gasovito stanje

x
N - broj molekula u cm3 s-1 (cm2 l = cm3)

Razlika brzina izmeu dva sloja, P i Q c - srednja brzina molekula

du
u+l 1
Q dx du du Nc - broj molekula koji se kreu gore-dole (cm3 s-1)
u+l u =l 3
dx dx
I u 1 du - ukupna promena koliine kretanja u jed. vremena u cm3
P m - masa molekula Nc ml
3 dx
Promena koliine kretanja jednog du d (m u )
z
molekula izmeu dva sloja, P i Q u jed.vrem F = ma = m =
dt dt
du
ml du 1 du
y dx F = = Nc ml
dx 3 dx
N m=
Gasovito stanje Gasovito stanje
TOPLOTNA PROVODLJIVOST
1
= c l l iz poznate
3 - prenos kinetike energije du temperaturnog gradijenta

fluks energije, qz (J m-2 s-1)

1 1 1 mc
l= = c =
2 Nd 2 3 2 Nd 2
3 2 d2 qz =
dT dT
> 0 toplotni tok je negativan (usmeren
dx dx ka mestu nie temperature)

viskoznost idealnog gasa ne zavisi od broja molekula, N, - koeficijent termike provodljivosti

to znai da viskoznost ne zavisi od pritiska gasa, p

1 1
= N m cv c l = c l cv = cv
3 3

toplotni kapaciter gasa pri V = const.

Gasovito stanje Gasovito stanje

DIFUZIJA - prenos mase du koncentracionog gradijenta

pojava prenos jednaina

(a) Difuzija je prenoenje (irenje) molekula jedne
supstance u oblast u kojoj je prethodno bila neka Koliina kretanja 1
druga supstanca. Molekuli obe supstance se
viskoznost (mu) = c l
kreu i svaka supstanca difunduje u onu drugu. 3
(b) Efuzija je pojava isticanja molekula gasa kroz
male otvore
toplotna kinetika energija 1
provodljivost ( mu2)
= c l cv
3

dN 1 difuzija masa (m) 1

= D
dx
D= = cl koeficijent difuzije, D (m2 s-1) D= =
3
cl
3
Gasovito stanje Gasovito stanje
REALNI GASOVI Idealan gas: pokorava se Klapejronovoj jednaini

idealan gas: l >> d pV = nRT pVm = RT

MEUMOLEKULSKE INTERAKCIJE Realan gas: ne pokorava se Klapejronovoj jednaini

pV = ZnRT pVm = ZRT
odbojne sile mali domet,
vane su na malim rastojanjima,
Vm molarna zapremina gasa Vm Vm p Vm
npr. na visokim p Z= = =
Z=
potencijalna energija

Vm0 RT / p RT
Vm0 molarna zapremina idealnog gasa
pVm
privlane sile dug domet, Z=
vane su na srednjim rastojanjima RT
(nekoliko prenika molekula)
odbijanje
privlaenje koeficijent stiljivosti (kompresibilnosti)
rastojanje
Z = 1 - idealan gas
Promena potencijalne energije dva molekula sa njihovim rastojanjem

Gasovito stanje Gasovito stanje

Z=
Vm VAN DER VALSOVA JEDNAINA
Vm0
niski p - za nele prikazane gasove Z = 1 Unosi u Klapejronovu jednainu korekcije za zapreminu i pritisak
(skoro idealan gas)
Korekcija za zapreminu
V-nb
Idealan visoki p - za sve gasove Z > 1 b iskljuena zapremina (smanjen slobodan prostor)
Vm b
Z

gas (tee se komprimuju; dominiraju odbojne sile) b (=) m3 mol-1

Z > 1 na svim p za H2
pVm = RT

srednji p - za neke gasove Z < 1 p(Vm b) = RT

200 400 600 800
(dominiraju privlane sile, laka stiljivost)
4
p / MPa
(2r )3 = 8 4 r 3 zapremina koju iskljuuje
1 par molekula
t = 0C 3 3
iskljuena
zapremina 4
Z = 1 - idealan gas
Z je mera nestiljivosti 4 b = 4 r 3 = 4 Vmolekula za jedan molekul
na svim p Vmol = r3 3
3
Gasovito stanje Gasovito stanje
Korekcija za pritisak
2
n 1 a
p zavisi i od frekvencije sudara sa zidovima i od sile svakog tog sudara F c 2 =
p= smanjenje pritiska
Vm Vm Vm2
sile privlaenja usporavaju molekule i oni e:

ree (manja uestanost sudara) i

slabije da se sudaraju sa zidovima suda (odnosno p + a (Vm b ) = RT
V 2
energija koja se oslobaa pri sudaru molekula sa m
1 zidom e biti manja nego kod idealnog gasa)

an 2
p + 2 (V nb ) = nRT za n molova gasa
3 2 V

molekul u unutranjosti gasa
se nalazi u uniformnom polju sila Vandervalsova jednaina
Vandervalsove sile odvlae molekul gasa
od zida posude ka unutranjosti suda

Gasovito stanje p + a (Vm b ) = RT

Vm2 Gasovito stanje
Odstupanje ponaanja gasa od idealnog primenom Vandervalsove jednaine a
pVm = b p + RT
RT
a ab
pVm = RT + bp + nagib
Vm Vm2
b > a/RT (H2, He)

p Vm
Niski pritisci
ab
zapremina gasa Vm je velika, tako da se moe zanemariti b = a/RT (gas se ponaa kao idealan gas)
Vm2
a p b < a/RT (CH4, CO2)
pVm = RT + bp
Vm p

ap a
pVm = RT + bp pVm = b p + RT p
p Vm RT Idealan

Z
RT
gas

200 400 600 800

p / MPa
Gasovito stanje Gasovito stanje
Visoki pritisci ab a
pVm = RT + b + p
R T Vm R T
a ab
pVm = RT + bp + p
Vm Vm2 p CH4 200 K
b +
ab a
pozitivan nagib
R T Vm
>
1000 K RT

p Vm
a pb ap 640 K (Tb)
pVm = RT + pb +
Vm2 p Vm p idealan gas b +
ab
=
a
RT R T Vm R T

ab a negativan nagib b +
ab
<
a
pVm = RT + b + p R T Vm RT
R T Vm R T
p

Znajui vrednosti konstanti a i b za svaki gas se moe odrediti nagib prave u koordinatnom
sistemu pVm p, kao i odrediti taka, tj. vrednost p, za koju na T = const. nagib menja znak.

Gasovito stanje Gasovito stanje

BOJLOVA TEMPERATURA
pVm = b
a
p + RT tenost
CO2 Kondenzacija gasa pretvaranje u teno stanje
RT gas
pVm p za CH4 (a moe i za neki drugi gas) za razliite temperature L J
niske temperature * kritina temperatura - najvia
temperatura iznad koje gas ne moe
a/RT > b kritina
kritina t.

Pa
t.

5Pa
200 K da se pretvori u tenost, ma koliko

55Pa
poetni nagib je negativan, (30,9C)
visok pritisak bio upotrebljen radi

10
10
1000 K sa porastom T a/RT opada

pp// /10
kondenzacije
p Vm

640 K (Tb) visoke temperature

a/RT < b na Tc
M kondenzacija (CE)
Vm,l = Vm,g
nagib postaje pozitivan

za T = Tb i niske p
p a
nagib = 0 * kritina zapremina, Vc,m
Tb =
b = a/RT bR * kritini pritisak, pc

Bojlova temperatura na kojoj se pri niskim pritiscima realni gas ponaa kao idealan Ispod isprekidane linije ME*CB je oblast u kojoj su prisutni i tenost i para
Gasovito stanje Gasovito stanje
na Tc Vm,l = Vm,g
Kritine temperature gasova
Tc / C Ako se pretpostavi da VDV jednaina vai i za Tc mogue je izraunati vrednosti
konstani a i b iz ove jednaine na osnovu kritinih vrednosti za odreeni gas

p + a (Vm b ) = RT
2
Vm

a ab . Vm2
p Vm p b + RT = 0
Vm Vm2

Poveanje temperature p Vm3 (RT + pb )Vm2 + aVm ab = 0 :p

RT a ab
Vm3 + b Vm2 + Vm = 0
p p
p

Gasovito stanje Gasovito stanje

tenost gas
RT a ab
Vm3 + b Vm2 + Vm = 0 J RTc
p p p 3V c , m = +b
pc
p / 105 Pa

kritina t.
Za kritinu taku *
a
V E = V D = VC = Vc ,m p = pc i T = Tc 3Vc2,m =
pc ab 3
Vc,m = 3 = 3Vc2,m b
(Vm Vc,m ) = 0 (Vm Vc,m )3 = 0 M kondenzacija (CE)
Vc3,m =
ab pc
pc
Vm3 3Vc ,m Vm2 + 3Vc2,m Vm Vc3,m = 0 Vc ,m
(Vc,m )3 = 3Vc2,m b Vc , m = 3 b b=
3
RT a ab
Vm3 c + b Vm2 + Vm = 0
pc pc pc
 Gasovito stanje Gasovito stanje
a Vc ,m a za mol gasa b = 4 L Vmolekul
Iz 3Vc2,m = i b= 3 (3b )2 = 3
pc 3 pc 4 d 2 Mogunost da se iz b izrauna
b = 4 L Vmolekul = 4 L = L d 3 prenik molekula, d
2 3 2 3
a Vc , m
pc = a = 27 pc b 2 = 27 pc a = 3 p c Vc2,m b
27 b 2
3 8 p c Vc , m R Tc
Iz izraza R= b=
3 Tc 8 pc
RTc a
Iz 3V c , m = +b Vc , m = 3 b pc = 8 p c Vc ,m 3 Tc R
pc 27 b 2 a iz a = 3 pc Vc2,m i R= V m ,c =
3 Tc 8 pc
8a 8 p c Vc , m
Tc = R= 2 27 R 2 Tc2
27 b R 3 Tc 3T R 9T 2 R 2 a=
a = 3 pc c = 3 p c c 2
8 pc 64 p c 64 pc
za poznate a i b Vc, pc i Tc I obrnuto, za poznate Vc, pc i Tc a i b

Gasovito stanje Gasovito stanje

REDUKOVANA JEDNAINA STANJA I KORESPONDENTNA STANJA Dva gasa koja se nalaze na istoj redukovanoj temperaturi i pod istim redukovanim
pritiskom nalaze se u korespondentnim stanjima, a da pri tome oni moraju da
zauzimaju istu redukovanu zapreminu.
Kada se u VDV jednainu uvedu vrednosti za a, b i R izraene preko pc, Tc i Vc,m :
a b R Posledica jednaine o korespondentim stanjima je da je koeficijent stiljivosti
3p V2
p + c 2 c ,m

Vm c ,m =
V 8 pc Vc ,m T (kompresibilnosti), Z = p Vm / RT, za sve supstance funkcija pr i Tr , tj. Z = f ( pr Tr )
: p c Vc ,m
Vm 3 3 Tc p Vm

p Vm ( p r pc ) (Vr ,m Vc,m ) p r Vr ,m p c Vc , m
p 3 Vc2,m

V
m 1 = 8 T
Z= = =
+ RT R Tc Tr R Tr Tc
pc Vm2 Vc ,m 3 3 Tc

T
8 p c Vc , m
R=
p Vm T 3 Tc
= pr = Vr , m = Tr redukovane veliine
pc Vc , m Tc
3 p r Vr ,m
Z=
p + 3 V 1 = 8 T Redukovana jednaina stanja 8 Tr
r Vr2,m r ,m 3 3 r

moe se primeniti na sve gasove i tenosti poto ne sadri konstante karakteristine za razliite
supstance.
Gasovito stanje Gasovito stanje
Iz pc i Tc mogu da se izraunaju pr i Tr , a iz njih dalje Z iz ega sledi V r ,m VIRIJALNI KOEFICIJENTI
VIRIJALNA JEDNAINA STANJA
Jedna od jednaina stanja
Izvedena je iz iste postavke kao i Vandervalsova jednaina
Empirijska jednaina

B (T ) C (T ) D (T ) pVm
ne zavisi od vrste gasa Z =1+ + + ...... Z=
RT
Vm Vm2 Vm3
Z = f ( p r , Tr )

Koeficijenti B, C, . . ., su virijalni koeficijenti; B je drugi virijalni koeficijent, C,

je trei i tako dalje
Virijalni koeficijenti su su razliiti za razliite gasove i funkcija su temperature.
C B C
u veini sluajeva << V pa moe da se zanemari
Vm2 m Vm2

1
Analizirani su mnogi gasovi (H2, CH4, C2H6, C3H8, CO2, H2O,) i odstupanja su 1% pVm = RT 1 + B(T ) uproen oblik
Vm

1
Gasovito stanje Gasovito stanje pVm = RT 1 + B(T )
Vm

pVm 1
Z (V , T ) = = 1 + B (T ) B(T ) = B , (T ) RT B , (T ) RT
p
RT Vm = B , (T )
Vm Vm

B , (T )
pV m
Z = pVm
RT B(T) > 0 realni gas; odbojne interakcije Z ( p, T ) = = 1 + B , (T ) p = B , (T ) p
RT Vm

B(T) < 0 realni gas; privlane interakcije pV m

Z =
RT B(T) > 0 odbojne interakcije

1 B(T) = 0 idealni gas

Vm B(T) < 0 privlane interakcije

B(T) = 0 idealni gas

p
Teno stanje Teno stanje
fizika stanja poveanje
TEORIJE TENOG STANJA
energije
GEOMETRIJSKI MODEL TENOSTI- BERNALOV MODEL

Razmatra samo strukturu tenosti, statian je. npr. :

vrsto teno gas plazma Zn (s) jedan atom je okruen sa 12 najbliih atoma
stanje stanje Zn (l) jedan atom je okruen sa 11 najbliih atoma

Difrakcija X-zraka:
idealni red idealni nered daje podatke o rastojanju i rasporedu estica u l
Pokazana lokalna ureenost estica
Slinosti l i s
mala razlika u gustini (naroito u blizini Tf)
mala razlika u zapremini
vapHm 10 fusHm

Teno stanje Teno stanje

MOLEKULSKO DINAMIKA METODA (ALDER I VEJNRAJT)
EJRINGOV MODEL teorija takastih praznina, ili kinetika teorija
(teorija znaajne strukture)
Polazi od slinosti kristala i tenosti. U l postoje takaste praznine veliine
atoma/molekula, pa je koordinacioni broj 11 + 1.
Posledica: tenost ne moe da izdri sile smicanja

tenost vrsta supstanca

Molekuli su glatke, elastine kugle i mogu da se kreu istom brzinom nasumice u

svim pravcima, u skladu sa Njutnovim zakonima. Broj kugli i ukupna energija u
zatvorenom sistemu su konstatni i putanje se analiziraju pomou kompjutera.
Teno stanje Teno stanje
4. vap H m Trutonovo pravilo
Polazei od Ejringove teorije takastih praznina mogue je objasniti osobine tenosti: vap S m = 92 J mol 1 K 1
Tb
fus H m Riardsovo pravilo
fus S m = 9,2 J mol 1 K 1
1. Teljivost p Tf
2. Stiljivost i koeficijent termikog irenja koji je vei u l nego u s Pri prelasku iz s u l kida se 1/12 hemijskih veza i 1 od 12 estica se zamenjuje
3. Difuzija: D je 102 105 puta vei u l nego u s prazninom. Za ovo raskidanje se troi odreena energija
4. Trutonovo pravilo i Riardsovo pravilo
Pri prelasku iz l u g kida se svih 11 hemijskih veza, pa bi i energija trebalo da
5. Viskoznost bude 11 puta vea.
6. Napon pare tenosti
Ako se zanemari da je Tb Tt

92 J mol-1 K-1 : 9,2 J mol-1 K-1 11

Teno stanje Teno stanje

5. Poazejev zakon Ostvaldov viskozimetar
b a du G
d F = A
G dx V r 4 p V
=
c F t 8 l
= = G K
A
r 4 p t r4 g h
= = t l h
8V l 8V l
=
G
= Kt dinamika viskoznost (Pa s)
a) Njutnovske tenosti (fluidi) - voda, organski rastvarai, razblaeni rastvori
organskih polimera male molarne mase
p = gh
b) Nenjutnovske tenosti = kinematika viskoznost (m2 s-1)
Rastopi polimera, suspenzije, emulzije
c) Dilatantne tenosti
b) Plastine tenosti
Teno stanje Teno stanje
Stoksov zakon Zavisnost viskoznosti od temperature
Viskoznost tenosti opada sa porastom temperature
F (m m0 ) g l
= = u= brzina kretanja kugle kroz tenost
6 r u 6 r u t E vis
= A exp Arenijusova jednaina
Heplerov viskozimetar viskozimetar sa kuglom
RT

E vis 1
Meri se vreme za koje kugla poznatog prenika i gustine pree odreeni put, ln = ln A +
kroz tenost ija se viskoznost odreuje R T
Napon pare tenosti Tenosti isparavaju. Napon pare je pritisak koji para
m masa kugle
vri na tenost na T = const. Napon pare, p, zavisi od T
m0 masa tenosti koju istisne kugla
r poluprenik kugle vap H m
p = A exp

RT

p = p= 101,325 kPa
Tb normalna temperatura kljuanja

Teno stanje Teno stanje

MEUMOLEKULSKE SILE U TENOSTI

1. Elektrostatike sile izmeu jona E ~ r-1

odbijanje
2. Interakcije jon indukovani dipol E ~ r-4

Potencijalna energija
3. Dipol dipol interakcije E ~ r-6
VDV privlane
4. Dipol indukovani dipol interakcije E ~ r-6 sile
5. Londonove (disperzione) sile izmeu molekula E ~ r-6
6. Odbojne sile
ukupno
E privlaenje
F= F ~ r-7 snane kohezione sile
r
Unutranji pritisak fluida je ravnotea izmeu privlanih i odbojnih sila

E Idealan gas pi = 0
pi = Realan gas pi znatan
V T Tenosti pi jako veliki jake kohezione sile
Teno stanje Teno stanje
VODONINA VEZA Primeri
Molekuli vode povezani u rojeve
H
Za molekule u kojima se nalaze grupe: FH, OH i NH H H O H
O H
Jae su nego to bi se oekivalo na osnovu VDV sila. H O
Jaina veze kod ovih molekula je nekada ak i kovalentne veze.
H O
H koji se javlja u grupama FH, OH i NH,...., moe da vee 2 atoma, tj. da naini 2 veze.
Druga veza je specijalni tip veze vodonina veza. H

Karakteristike: O
jaina ~ 40 kJ mol-1 H
ima odreenu orijentaciju za razliku od VDV veza
posledica je elektrostatikih sila o-nitrofenol
O
ostvaruje se izmeu molekula kod kojih je H atom kovalentno vezan za atom koji N
je elektronegativan (O, F, N,...)
O

Teno stanje

Tb Tb

H 2O 100C HF 20C
H2S -61C HCl -85C

H2Se -41C HBr -67C

H2Te -2C HJ -35C