Zbirka Zadataka Iz Matematike I

UNIVERZITET U NOVOM SADU
TEHNOLOKI FAKULTET
Tatjana Doenovic Aleksandar Takaci

Duan Rakic Mirjana Brdar
Zbirka zadataka iz Matematike I

- za studente Tehnolokog fakulteta -
Novi Sad, 2008.

UNIVERZITET U NOVOM SADU
TEHNOLOKI FAKULTET
Tatjana Doenovic Aleksandar Takaci

Duan Rakic Mirjana Brdar
Zbirka zadataka iz Matematike I

- za studente Tehnolokog fakulteta -
Novi Sad, 2008.

Naziv udbenika: Zbirka zadataka iz Matematike I - za studente Tehnolokog
fakulteta
Autori: Dr Tatjana Doenovic, docent Tehnolokog fakulteta u Novom Sadu
Dr Aleksandar Takaci, docent Tehnolokog fakulteta u Novom Sadu
Mr Duan Rakic, asistent Tehnolokog fakulteta u Novom Sadu
Dipl. mat. Mirjana Brdar, asistent-pripravnik Tehnolokog fakulteta u
Novom Sadu
Recenzenti: Dr Ratomir Paunovic, redovni profesor Tehnolokog fakulteta u
Novom Sadu
Dr Mirjana Stojanovic, redovni profesor Prirodno-matematickog
fakulteta u Novom Sadu
Lektor i korektor: Aleksandra N. Kostic
Izdavac: Tehnoloki fakultet, Univerzitet u Novom Sadu, Novi Sad
tampa: "Verzal", Petefi andora 63, Novi Sad
Tira: 500 primeraka
CIP - Katalogizacija u publikaciji

Narodna biblioteka Srbije, Beograd
?????
DOENOVIC, Tatjana
Zbirka zadataka iz Matematike I / Tatjana
Doenovic, Aleksandar Takaci, Duan Rakic.
- Novi Sad : Tehnoloki fakultet, 2008
(Novi Sad : Verzal). - str. ; 24 cm
Tira 500. - Bibliografija: str. - Registar
ISBN 978-86-80995-67-0
1. Takaci, Aleksandar
a) Matematika
Predgovor
Zbirka zadataka iz Matematike I namenjena je studentima prve godine Tehno-
lokog fakulteta u Novom Sadu, ali i svim onim studentima koji u studijskom pro-
gramu imaju predmet Matematika I. Zbirka obuhvata one oblasti klasicne algebre
i analize koje se izucavaju u okviru ovog kursa.
Svi autori zbirke vec vie godina izvode vebe iz ovog predmeta, koji su vodili
akademik prof. dr Olga Hadic, prof. dr Vojislav Mudrinski i prof. dr Mirko Bu-
dincevic. Steceno iskustvo posluilo im je da sadraj zbirke usklade sa nastavnim
planom i programom predmeta Matematika I.
Zbirka sadri 11 glava. Na pocetku svake glave dat je kratak teoretski uvod,
potreban za razumevanje postupaka primenjenih u detaljno analiziranim prime-
rima. Na kraju svake glave dat je veliki broj zadataka za samostalan rad, a uz
njih kratka uputstva i reenja koja pruaju korisniku mogucnost da proveri steceno
znanje. Izbor primera i zadataka od jednostavnijih ka sloenijim omogucava lake
savladavanje gradiva.
Autori se iskreno zahvaljuju recenzentima dr Ratomiru Paunovicu, redovnom
profesoru Tehnolokog fakulteta u Novom Sadu i dr Mirjani Stojanovic, redovnom
profesoru Prirodno-matematickog fakulteta u Novom Sadu, na korisnim sugesti-
jama i primedbama koje su nam uputili nakon paljivog c itanja rukopisa.
c koja je sredila i dopunila zadatke
Zahvaljujemo se naoj koleginici Jeleni Coli
koricene u zbirci.
Za lektorski deo posla zahvaljujemo se profesoru knjievnosti Aleksandri Ko-
stic, koja je detaljno pregledala rukopis.
Reci zahvalnosti upucujemo naem profesoru dr Vojislavu Mudrinskom koji je
dugo godina vodio predmete Matematika I i Matematika II, od koga smo sticali
znanja iz ovih oblasti i posvecenost u radu sa studentima.
U Novom Sadu, Autori

oktobra 2008. godine
Sadraj
1 Kompleksan broj 1
2 Polinomi i racionalne funkcije 19
3 Determinante 38
4 Matrice 49
5 Sistemi linearnih jednacina 66
6 Vektori 86
7 Analiticka geometrija 106
8 Granicna vrednost 141
9 Funkcije jedne realne promenljive 159
10 Neodredjeni integral 207
11 Odredjeni integral 236
Literatura 263
v
vi Sadraj
Glava 1
Kompleksan broj
Algebarski oblik kompleksnog broja
z = a + bi, i2 = 1, a, b R,
a je realni deo kompleksnog broja z (oznaka a = Re(z),) a b je imaginarni deo

kompleksnog broja z (oznaka b = Im(z)).
Konjugovano kompleksan broj kompleksnog broja z = a + bi je
z = a bi.
Kompleksni brojevi z1 = a + bi i z2 = c + di su jednaki ako i samo ako je a = c

i b = d.
Zbir brojeva z1 = a + bi i z2 = c + di je kompleksan broj
z1 + z2 = (a + c) + (b + d)i.
Razlika brojeva z1 = a + bi i z2 = c + di je kompleksan broj
z1 z2 = (a c) + (b d)i.
Proizvod brojeva z1 = a + bi i z2 = c + di je kompleksan broj
z1 z2 = (ac bd) + (ad + bc)i.
Kolicnik brojeva z1 = a + bi i z2 = c + di je kompleksan broj
z1 z1 z2 ac + bd bc ad
= = 2 + i.
z2 z2 z2 c + d 2 c2 + d 2
1
2 Glava 1. Kompleksan broj
Moduo () kompleksnog broja je

= |z| = a2 + b2 .
Argument () kompleksnog broja je
b
tg = .
a
Slika 1.1. Moduo i argument kompleksnog broja
tg tg tg tg

0 0 2 + 0 3
2

6 3
3 2
3 3 7
6 3
3 5
3 3 .
3 5 7
4 1 4 1 4 1 4 1

3 3 5
6 33 4
3 3 11
6 3
3
Tabela 1.1. Tangensi osnovnih uglova
Trigonometrijski i eksponencijalni oblik kompleksnog broja dati su sa
z = (cos + i sin ), z = ei .
Periodicnost trigonometrijskih i stepenih funkcija:
sin = sin( + 2k), cos = cos( + 2k), e(+2k)i = ei , k Z.

3
Stepenovanje kompleksnih brojeva
zn = (a + bi)n = n (cos(n) + i sin(n)) = n eni .
Periodicnost stepena imaginarne jedinice (k Z) :
i1 = i i2 = 1 i3 = i i4 = 1
.
i4k+1 = i i4k+2 = 1 i4k+3 = i i4k = 1
Krunica sa centrom u tacki (a, b) i poluprecnikom r data je jednacinom
|z a bi|2 = r2 .
Kompleksan broj z1 , koji predstavlja rotaciju kompleksnog broja z oko koordi-

natnog pocetka, za ugao , u smeru suprotnom od smera kretanja kazaljke na satu,
dat je sa
z1 = z ei .
Korenovanje. Reenja jednacine zn = a + bi = (cos + i sin ) = e i , n N

dobijamo uz pomoc Moavrove formule:
+ 2k + 2k +2k
zk = n
(cos + i sin ) = n e n i , k = 0, 1, . . . , n 1.
n n
Primeri
1. Odrediti realan i imaginaran deo sledecih kompleksnih brojeva: z1 = 2 +
4i, z2 = 3 + i, z3 = 2i i z4 = 4. Odrediti odgovarajuce konjugovano kom-
pleksne brojeve.
Reenje:
Re(z1 ) = 2, Im(z1 ) = 4, Re(z2 ) = 3, Im(z2 ) = 1, Re(z3 ) = 0, Im(z3 ) =
2, Re(z4 ) = 4, Im(z4 ) = 0.
Konjugovano kompleksni brojevi su: z1 = 2 4i, z2 = 3 i, z3 = 2i i
z4 = 4.
Pozicije brojeva u kompleksnoj ravni date su na slici 1.2.
Slika 1.2. Pozicija u kompleksnoj ravni brojeva datih u primeru 1
2. Dati su kompleksni brojevi z1 = 2 2 i z2 = 4 + 5i. Odrediti: z1 + z2 , z1

z1
z2 , z1 z2 i .
z2
Reenje:
z1 + z2 = 2 2i + (4 + 5i) = 2 2i 4 + 5i = 2 + 3i,
z1 z2 = 2 2i (4 + 5i) = 2 2i + 4 5i = 6 7i,
z1 z2 = (2 2i)(4 + 5i) = 8 + 10i + 8i + 10 = 2 + 18i,
z1 2 2i 4 5i 18 2i 18 2
= = = i.
z2 4 + 5i 4 5i 41 41 41
3. Odrediti
moduo i argument kompleksnih
brojeva: z1 = 1 + i, z2 = 1 +
3i, z3 = 5, z4 = 3i i z5 = 3 i.
Reenje:
Za broj z1 je
p 1
= 12 + 12 = 2 i tg = = 1.
1

Iz tabele 1.1. vidimo da za vrednost argumenta konkuriu dva ugla = i
4
5
= , ali kako se broj z1 nalazi u I kvadrantu kompleksne ravni odabiramo
4

= .
4
5
Uzmimo sada z2 i za njega je

q
3
= (1)2 + ( 3)2 = 4 = 2 i tg = = 3.
1
2 5
Tabela 1.1. nam daje dve mogucnosti za , i to: = i = , a kako je
3 3
2
broj z2 u II kvadrantu biramo = .
3
Ako posmatramo z3 , tada je
q
0
= (5)2 + 02 = 5 i tg = = 0,
5
pa moe biti 0 ili , a kako je 5 na negativnom delu realne ose, sledi da
je = .
Za kompleksan broj z4 je
p 3
= 02 + 32 = 3 i tg = = +,
0

pa iz pozicije broja z4 u kompleksnoj ravni zakljucujemo da je = .
2
U slucaju broja z5 imamo da je
q
1 3
= ( 3)2 + (1)2 = 2 i tg = =
3 3
7 7
i izmedju kandidata = i= biramo da je = .
6 6 6
4. Kompleksne brojeve iz prethodnog primera napisati u eksponencijalnom i
trigonometrijskom obliku.
Reenje:
i
z1 = 1 + i = 2 e 4 = 2 (cos + i sin ),
4 4
2 2 2
z2 = 1 + 3i = 2 e 3 i = 2 (cos + i sin ),
3 3
i
z3 = 5 = 5 e = 5 (cos + i sin ),

z4 = 3i = 3 e 2 i = 3 (cos + i sin ),
2 2
7 7 7
z5 = 3 i = 2 e 6 i = 2 (cos + i sin ).
6 6
5. Odrediti i67 i i2006 .

Reenje:
Kako 67 pri deljenju sa 4 daje ostatak 3, to je i67 = i3 = i, dok 2006 pri
deljenju sa 4 daje ostatak 2, pa je i2006 = i2 = 1.
6. Naci kompleksan broj z, takav da je z = e83i .

Reenje:
Iz c injenice da je 83 = 82 + , zakljucujemo:
z = e83i = e(82+)i = ei = cos + i sin = 1.

7. Izracunati (1 + i)16 i (1 + 3i)9 .
Reenje:

I nacin. Kako je (1 + i)2 = 2i i (1 + 3i)3 = 8, imamo da je
8
(1 + i)16 = (1 + i)2 = (2i)8 = 28 i8 = 256,
3
(1 + 3i)9 = (1 + 3i)3 = (8)3 = 512.
II nacin. Iskoristimo li eksponencijalne oblike datih brojeva i periodicnost

funkcije exi , dobijamo da je
i 16
(1 + i)16 = 2e 4 = ( 2)16 e4i = 28 = 256,
9
(1 + 3i)9 = 2e 3 i = 29 e3i = 29 ei = 512.
8. Gde se u kompleksnoj ravni nalaze kompleksni brojevi koji zadovoljavaju

jednacine:
(a) |z + 5|2 = 4; (b) |z 3i| = 3; (c) |z + 6 4i|2 3;
(d) Re(z) > 0; (e) |Re(z)| < 2 i |Im(z)| < 3?
Reenje:
(a) Kompleksni brojevi koji zadovoljavaju jednacinu |z + 5|2 = 4 lee na

krunici, poluprecnika 2, sa centrom u tacki (5, 0), c ija je jednacina
(x + 5)2 + y2 = 22 ;
7
(b) Jednakost |z 3i| = 3 predstavlja brojeve koji u kompleksnoj ravni

grade krunicu x2 + (y 3)2 = 32 ;
(c) Nejednacinu |z + 6 4i|2 3 zadovoljavaju kompleksni brojevi koji se
nalaze
na ili unutar krunice sa centrom u tacki (6, 4) i poluprecnikom
3;
(d) Re(z) > 0 zadovoljavaju svi kompleksni brojevi koji se nalaze u polu-
ravni desno od imaginarne ose (videti sliku 1.3);
Slika 1.3. Kompleksni brojevi Re(z) > 0
(e) Sada je |Re(z)| < 2 2 < Re(z) < 2 i |Im(z)| < 3 3 < Im(z) < 3,
odnosno date nejednakosti zadovoljavaju svi kompleksni brojevi koji
se nalaze unutar pravougaonika, c ija je jedna stranica duine 4 a druga
duine 6 (videti sliku 1.4).
Slika 1.4. Kompleksni brojevi za koje vai |Re(z)| < 2 i |Im(z)| < 3
9. Rotirati broj z = 1 + i oko koordinatnog pocetka za ugao od 90 stepeni.

Reenje:
i
Broj z = 1 + i = 2e 4 c emo u eksponencijalnom obliku pomnoiti sa e 2 i .
Dobijamo da je
i i 3 i
z1 = 2e 4 e 2 = 2e 4 = 1 + i
rezultat traene rotacije.
10. Reiti jednacinu:

z4 = 1 + 3i.
Reenje:
Prvo c emo jednacinu napisati u eksponencijalnom obliku:
2
z4 = 1 + 3i = 2e 3 i .
1
Ako obe strane jednacine dignemo na stepen , dobijamo prvo reenje:
4
1
2 14 3 1
i 4 i 4
z0 = 2 4 e 3 = 2e 6 = 2 + i .
2 2
Ova jednacina ima c etiri reenja i ona su ravnomerno rasporedjena na krunici
4
poluprecnika 2. Dakle, na svakih imamo po jedno reenje. Kako smo
2

nali prvo, ostala tri reenja lako dobijamo rotacijama za :
2
2 1 3
z1 = z0 e 2 i = 2e 6 i e 2 i = 2e 3 i = 2 +
4 4 4
i ,
2 2
3 1
i 4 2
i 2 i 4 7
i 4
z2 = z1 e = 2e e = 2e = 2
2 3 6 i i
2 2
1
7 5 3
z3 = z2 e 2 i = 2e 6 i e 2 i = 2e 3 i = 2
4 4 4
i .
2 2
Datu jednacinu smo lake mogli reiti uz pomoc Moavrove formule. Imamo
2
da je n = 4, = 2 i = , pa za k = 0, 1, 2, 3 dobijamo reenja:
3
2 +0
3 2
+0 2
+0
z0 = 2e 4 i = 2(cos 3
4 4 4
+ i sin 3 ) = 2(cos + i sin )
4 4 6 6

= 2( 23 + 12 i),
4
2 +2
3 2
+ 2 2
+ 2 2 2
z1 = 2e 4 i = 2(cos
4 4 3 3 4
+ i sin ) = 2(cos + i sin )
4 4 3 3

4 1 3
= 2( + i),
2 2
9
2 +4
3 2
+ 4 2
+ 4 7 7
z2 = 2e 4 i = 2(cos
4 4 3 3 4
4 4 6 6

4 3 1
= 2( i),
2 2
2
3 +6 2
+ 6 2
+ 6 5 5
z3 = 2e 4 i = 2(cos
4 4 3 3 4
4 4 3 3

4 1 3
= 2( i).
2 2
11. Odrediti kompleksan broj z za koji je
z2 = 5 + 12i.
Reenje:
Ovu jednacinu moemo reiti na nacin izloen u prethodnom primeru, ali
za argument ne dobijamo osnovni ugao (tabela 1.1.), c ime je rad znacajno
otean. Zato c emo problem reiti koristeci algebarski oblik kompleksnog
broja z. Ako z zamenimo sa a + bi, imamo da je
(a + bi)2 = 5 + 12i
a2 + 2abi b2 = 5 + 12i,
odakle dobijamo sistem jednacina
a2 b2 = 5
2ab = 12.
6
Iz druge jednacine je b = i imamo bikvadratnu jednacinu
a
a4 5a2 36 = 0,
c ija reenja su a1 = 3 i a2 = 3. Konacna reenja su kompleksni brojevi

z1 = 3 + 2i i z2 = 3 2i.
Zadaci
1. Za brojeve z1 = 3 + 5i i z2 = 2 + i izracunati:
z1 3z2 1
.
z1 4i z2
2. Izracunati:
(3 + 2i)(2 i) (2 i)3 (5 + i)
.
(3 + i)(1 i) 1 + 2i
3. Za poznate brojeve z1 = 2 3i i z2 = 4i odrediti broj z, ako je:

z + z 2
1 2
z= .
z1 z2
4. Ako znamo da je z1 = 1 + 3i, odrediti kompleksan broj z, tako da je:
z(z1 1)3
+ (z 3)(z1 2i)2 + 2z1 = 5.
18
5. Odrediti kompleksan broj z za koji je:
|z|2 + 3z z
= 2 + 3i.
4
6. Reiti jednacinu:
|z 2|2 + z Re(2z) + z2 4z = 12i.
7. Reiti jednacinu:
|z|2 3z = 4 + 6i.
8. Naci kompleksan broj z ako za z1 = 2 + i vai:

3z + 5 8
Im(z(z1 + 2i)) = 1 i Re = .
2z1 5
9. Za z1 = 2 + 5i odrediti z, ako je:

(z + 3)z z 3i 33
1
Re = 9 i Im = .
5 z1 29
10. Naci kompleksan broj z, ako za z1 = 2 2 i vai:

z z + 2z 3z (z + z + 2 + i)2 + 3(z 2z ) 2
1 1 1 1
Im = 9 i Im = 1.
2 25
11
11. Odrediti module i argumente sledecih kompleksnih brojeva:

z1 = 6 6i, z2 = 1 + 3i, z3 = 2 3 2i, z4 = 3 i z5 = i.
12. Odrediti kompleksan broj z, tako da je |z| = |z1 | i arg z = arg(z1 2), za
z1 = 2i + 4.
13. Izracunati: (a) (1 i)7 , (b) z = (1 + i)39 .

14. Pronaci broj z, ako znamo da je z = (1 + i 3)27 .
15. Naci kompleksan broj z, takav da je

89
1 + i 216 201 201 49
z = i309 e 2 i cos + i sin .
2 2 2
16. Odrediti kompleksne brojeve takve da je:

15 15
(1 + i 3) (1 i 3)
(a) z = + ; (b) z = (1 + i)8 (1 i 3)6 ;
(1 i)20 (1 + i)20
35 35

(c) z = (10 5i) (1 + 3i) ; (d) z = (2 + i 12)6 .
17. U skupu kompleksnih brojeva reiti jednacine:

(a) z4 = 3 + i; (b) z5 = (3 i)(3i 1); (c) z3 = (2 2i)8 .
18. Reiti jednacinu u polju kompleksnih brojeva:

4 5 5 1 i 3 1 i 3
z = z1 + z2 , z1 = + , z2 = .
2 2 2 2
19. Za koje vrednosti kompleksnog broja z je:

(a) z2 = 12 16i; (b) z2 = 3 4i; (c) z2 = 16 + 30i ?
20. Za koje kompleksne brojeve vai jednakost
q
z = (2 + i)2 + 4(3 + i) ?
21. Naci kompleksan broj z, ako je

(2 + 3i)(34 12i)
z2 = .
13
22. Reiti jednacinu:
z2 (5 + i)z + 12 + 5i = 0.
23. Odrediti kompleksne brojeve z dobijene rotacijom u odnosu na koordinatni

pocetak brojeva:
(a) 1 + i za 45 stepeni;

(b) 4 + 4 3i za 90 stepeni;

(c) 2 3 2i za 60 stepeni.
24. Nacrtati krunice odredjene jednacinama:

(a) |z| = 2; (b) |z 3| = 1; (c) |z + 2 + 3i| = 3.
25. Na krivoj |z 5| = 3 naci kompleksne brojeve z1 i z2 , takve da im je imagi-

narni deo jednak 1. Kako bi se reenje dobilo graficki?
26. Naci presek krivih |z 2| = 2 i |z| = 2. Reenja prikazati u optem i ekspo-
nencijalnom obliku. Odrediti presek graficki u kompleksnoj ravni.
27. Graficki prikazati za koje kompleksne brojeve z istovremeno vae uslovi:
|z 3|2 25 i |z + 5 + 3i|2 64.
28. Neka je z1 = 3i jedno teme kvadrata z1 z2 z3 z4 . Odrediti ostala tri temena

tako da je |z1 | = |z2 | = |z3 | = |z4 |.
29. Na krunici |z| = 3 naci temena jednakostranicnog trougla z1 z2 z3 ako za teme
z1 vai arg(z1 ) = arg(1 + i).
30. Odrediti temena pravilnog osmougla tako da je moduo kompleksnih brojeva
koji odredjuju temena jednak modulu broja z, za koji je z2 = 7 + 24i, i znamo
3
da jedno teme osmougla ima argument kao i broj w, w2 = 2i, w (, ).
2
31. Odrediti kompleksan broj z, ako je:
2006 2009
(a) z = in ; (b) [ (ik )2009 + 1]2008 .
n=1 k=1
Reenja
z1 3z2 1 3 5i 3(2 + i) 1 3 8i 1 3 8i 3 i
1. = = =
z1 4i z2 3 + 5i 4i 2i 3+i 2i 3+i 3i
1 2 + i 17 21i 2 + i 21 23
= = i.
2i 2+i 10 5 10 10
13
37
2. + 20i.
2
63 1
3. z = + i.
2704 169
4. Uvrstimo li z = a + bi i z1 = 1 + 3i u datu jednakost dobijamo:
(a bi)(1 + 3i 1)3
+ (a + bi 3)(1 + 3i 2i)2 + 2(1 + 3i) = 5.
18
Na levoj strani izvrimo elementarne operacije sa kompleksnim brojevima i
dolazimo do jednakosti
7b + ai = 14,
iz koje, ako primenimo pravilo za jednakost kompleksnih brojeva, dobijamo

sistem jednacina:
7b = 14
a = 0,
odakle je a = 0 i b = 2, a traeni kompleksan broj z = 2i.
5. Zamenimo li z u navedenoj jednakosti sa a + bi imamo

( a2 + b2 )2 + 3(a + bi) (a bi)
= 2 + 3i,
4
odnosno a2 + b2 + 2a + 4bi = 8 + 12i. Dalje dolazimo do sistema jednacina:
a2 + b2 + 2a = 8
4b = 12,
c ija reenja su b = 3, a = 1 i konacno z = 1 + 3i.
6. Transformacijom date jednakosti dolazimo do izraza
4a2 8a + 4 4bi = 12i,
iz kojeg dobijamo da je z = 1 3i.
7. z = 2i i z = 3 + 2i.
8. Predstavimo z u algebarskom obliku z = a + bi. Tada je

z(z1 + 2i) = (a bi)(2 + i + 2i) = 2a + 3b + (3a + 2b)i
i iz uslova zadatka imamo da je Im(z(z1 + 2i)) = 3a + 2b = 1. Takodje je
3z + 5 3a + 3bi + 5 4 + 2i 12a 6b 20 6a 12b + 10
= = + i,
2z1 4 2i 4 + 2i 20 20
3z + 5 6a 3b 10
pa ako iskoristimo uslov zadatka tada je Re = =
2z1 10
8
. Sada smo dobili sistem jednacina:
5
3a + 2b = 1
6a + 3b = 6,
sa reenjima a = 3, b = 4, pa je traeni broj z = 3 4i.
9. Izracunamo li izraze u zagradama dolazimo do sistema jednacina a + b =
9, 5a + 2b = 39, a zatim i do traenog broja z = 7 + 2i.
10. z = 6 i.
5 11
11. |z1 | = 6 2, arg(z1 ) = ; |z2 | = 2, arg(z2 ) = ; |z3 | = 4, arg(z3 ) = ;
4 3 6
3
|z4 | = 3, arg(z4 ) = 0; |z5 | = 1, arg(z5 ) = .
2

12. Moduo broja z1 je 2 5, a argument od z1 2 je , pa je z = 2 5 e 4 i .
4
13. (a) (1 i)7 = ((1 i)2 )3 (1 i) = (2i)3 (1 i) = 8i (1 i) = 8 + 8i;

39 39 39 19
7 19
2 2
(b) z = ( 2e 4 ) = ( 2) e 4 = 2 2e 4 = 2 2 i
2 2
= 219 (1 i).

14. Zadatak moemo uraditi na dva nacina, i to: ako broj 1 + i 3 predstavimo

u eksponencijalnom obliku 2e ili ako iskoristimo da je (1 + i 3)3 = 8.
3 i
Traeni broj je z = 227 .

15. Navodimo prvo vrednosti c inilaca:
89
1 + i 216 201 201 49
i309 = i, e 2 i = i, = 1, cos + i sin =i
2 2 2
i konacno z = i.
15
1
16. (a) z = 64; (b) z = ;
4
(c) Svedemo desnu stranu na isti stepen:
(10 5i)35 (1 + 3i)35 = ((10 5i)(1 + 3i))35 = (25 + 25i)35
i dobijamo reenje: z = 2535 217 (1 + i);

(d) Primetimo li da je 2 + i 12 = 2(1 + 3i) dobijamo da je z = 212 .

17. (a) Desna strana u eksponencijalnom obliku je 2e 6 i i reenja su:

4
4 13
4 25
4 37
z1 = 2 e 24 i , z2 = 2 e 24 i , z3 = 2 e 24 i i z4 = 2 e 24 i ;
(b) Sredimo li desnu stranu dolazimo do jednacine z5 = 10i sa reenjima:

9 13 17
10 e 10 i , z2 = 10 i, z3 = 10 e 10 i , z4 = 10 e 10 i , z5 = 10 e 10 i ;
5 5 5 5 5
z1 =
(c) Nakon stepenovanja desne strane dobijamo jednacinu z3 = 212 c ija

reenja su:

z1 = 8 + 8 3 i, z2 = 8 8 3 i i z3 = 16.
18. Sredimo li desnu stranu dobijamo jednacinu:

4 1 3 1 3
z = i + i = 1
2 2 2 2

2 2 2 2 2 2
i c etiri reenja : z1 = + i, z2 = + i, z3 = i,
2 2 2 2 2 2

2 2
z4 = i.
2 2
19. (a) Kako broj 12 16i nema za argument neki od osnovnih uglova, u
datoj jednacini zamenimo z sa a + ib i dolazimo do sistema jednacina:
a2 b2 = 12
2ab = 16,
koji nas dovodi do dva reenja: z = 2 4i i z = 2 + 4i;

(b) z1 = 2 i, z2 = 2 + i; (c) z1 = 3 + 5i, z2 = 3 5i.

20. Ako sredimo izraz pod korenom, dolazimo do jednacine z = 15 + 8i, tj.
z2 = 15 + 8i.
Reenja su: z1 = 4 + i i z2 = 4 i.
21. Polazna jednacina se svodi na jednacinu
z2 = 8 + 6i,
c ija su reenja: z = 3 + i i z = 3 i.
22. Ako primenimo formulu za traenje reenja kvadratne jednacine, imamo da

je:
p
5 + i 24 10i 5 + i (1 5i)2
z1,2 = = ,
2 2
to nas dovodi do reenja: z1 = 3 2i i z2 = 2 + 3i.
3
23. (a) 2 e 4 i e 4 i = 2 ei = 2;
5
3 1
i i i
(b) 8 e e = 8 e = 8
3 2 6 + i = 4 3 + 4i;
2 2
7 3
i i i
(c) 4 e e = 4 e = 4i.
6 3 2
24. Videti slike 1.5, 1.6, 1.7.
Slika 1.5. Krunica |z| = 2

25. Iz jednakosti
|a + i 5| = 3 lako dolazimo do reenja: z1 = 5 + 2 2 + i, z2 =
5 2 2 + i. Graficki reenje dobijamo u preseku krunice (x 5)2 + y2 = 32
i prave y = 1.
i 5i
26. Imamo da je je z1 = 1 + i 3 = 2e 3 , z2 = 1 i 3 = 2e 3 . Graficki reenje
dobijamo u preseku krunica (x 2)2 + y2 = 22 i x2 + y2 = 22 .
17
Slika 1.6. Krunica |z 3| = 1
Slika 1.7. Krunica |z + 2 + 3i| = 3

27. Traeni brojevi nalaze se u preseku krugova koje odredjuju krunice (a
3)2 + b2 = 52 i (a + 5)2 + (b + 3)2 = 82 .
28. Poto su moduli kompleksnih brojeva koji predstavljaju temena kvadrata jed-
naki, zakljucujemo da temena lee na istoj krunici, pa svako sledece teme

moemo dobiti rotacijom za prethodno nadjenog temena. U eksponenci-
3
2
jalnom obliku teme z1 = 3e 2 i , pa imamo da je:

z2 = z1 e 2 i = 3, z3 = z2 e 2 i = 3i i z4 = z3 e 2 i = 3.
29. Nadjemo prvo teme z1 (moduo

mu je 3, a argument jednak broju 1 + i) i ono
3 2 3 2
je z1 = 3e 4 i = + i. Kako treba pravilno rasporediti tri temena na
2 2
2
krunici |z| = 3, ostala temena dobijamo rotacijama za i ona su:
3
2 11 2 19
z2 = z1 e 3 i = 3e 12 i i z3 = z2 e 3 i = 3e 12 i .
30. Na ranije opisan nacin nalazimo brojeve za koje je z2 = 7 + 24i. To su z1 =

4 + 3i i z2 = 4 3i i oni imaju isti moduo |z| = 5, to je ujedno i moduo
brojevakoji c ine temena

osmougla. Dalje, jednacina w2 = 2i ima reenja
5
w1 = 2e 4 i i w2 = 2e 4 i , pa iz uslova zadatka sledi da je jedno teme
5
osmougla z1 = 5e 4 i . Ostala temena dobijamo rotacijama za i ona su :
4

z2 = 5e 2 i , z3 = 5e 4 i , z4 = 5e2i , z5 = 5e 4 i , z6 = 5e 2 i , z7 = 5e 4 i , z8 = 5ei .
3 7 3
31. (a) Broj z je zbir 2006 sabiraka :

z = i + i2 + i3 + i4 + + i2001 + i2002 + i2003 + i2004 + i2005 + i2006
= (i 1 i + 1) + + (i 1 i + 1) +i 1 = i 1;
| {z }
501 puta
2009
(b) Kao u prvom delu zadatka dobijamo da je ik = i, pa imamo
k=1
2009
(( ik )2009 + 1)2008 = (i2009 + 1)2008 = (1 + i)2008 = 21004 .
k=1
Glava 2
Polinomi i racionalne funkcije
Polinom stepena n N {0} je funkcija Pn : C C oblika
Pn (x) = an xn + an1 xn1 + + a1 x + a0 .
Realni brojevi an , an1 , . . . , a1 , a0 su koeficijenti polinoma, gde je an 6= 0 vodeci

koeficijent, a a0 slobodan c lan polinoma. Polinom kod kojeg je an = 1 naziva se
normiran polinom. Polinom c iji su svi koeficijenti jednaki nuli je nula polinom.
Dva polinoma Pn (x) i Qm (x) su jednaka, ako su istog stepena (n = m) i ako su
im koeficijenti uz odgovarajuce stepene od x jednaki.
Dva polinoma Pn (x) i Qm (x) se sabiraju (oduzimaju) tako to se sabiraju (odu-
zimaju) koeficijenti uz odgovarajuce stepene od x.
Proizvod polinoma Pn (x) i Qm (x) je polinom Rn+m (x).
Deljenje. Za svaka dva polinoma Pn i Qm , Qm 6= 0, n m postoje jedinstveni
polinomi S p i Rk , takvi da je
Pn Rk
Pn = Qm S p + Rk , tj. = Sp + ,
Qm Qm
gde je p = n m, k < m. Polinom S p se naziva kolicnik, a polinom Rk ostatak
deljenja. Ako je ostatak jednak nuli, tada je polinom Pn deljiv polinomom Qm .
Pri deljenju polinoma Pn (x) binomom x c koristimo Hornerovu emu:
xn xn1 xn2 ... x1 x0 c r

an an1 an2 ... a1 a0 ,
bn1 bn2 ... b1 b0

gde se koeficijenti bi , i = 0, 1, . . . , n 1 i ostatak r racunaju na sledeci nacin:
bn1 = an , bn2 = cbn1 + an1 , . . . , b0 = cb1 + a1 , r = cb0 + a0 .
19
20 Glava 2. Polinomi i racionalne funkcije
Bezuov stav. Ostatak pri deljenju polinoma Pn (x) sa x c je Pn (c).

Nula (koren) polinoma Pn (x) je ona vrednost promenljive x za koju je vrednost
polinoma jednaka nuli, odnosno
Pn (x) = 0.
Ako je kompleksan broj a + bi nula nekog polinoma, tada je i njemu konjugovano

kompleksan broj a bi, takodje, nula datog polinoma.
Ako je polinom Pn (x) deljiv sa (x c) p , kaemo da je x = c nula reda p (koren
viestrukosti p) polinoma Pn (x).
Svaki polinom stepena n se na jedinstven nacin moe faktorisati u skupu C na
sledeci nacin:
Pn (x) = an (x x1 )k1 (x x2 )k2 (x x p )k p ,
gde su x1 , x2 , . . . , x p C nule datog polinoma, a k1 , k2 , . . . , k p redom njihove vie-
strukosti (k1 + k2 + + k p = n).
U slucaju da polinom ima nule koje nisu realni brojevi, tada njegova faktorizacija
u skupu R izgleda ovako:
Pn (x) = an (x x1 )k1 (x x2 )k2 (x xr )kr (x2 + b1 x + c1 ) j1 (x2 + bs x + cs ) js ,
gde je k1 + + kr + 2( j1 + + js ) = n.
Neka je dat polinom:
Pn (x) = an xn + an1 xn1 + + a1 x + a0 , an , a0 6= 0.
Racionalan broj qp , p Z, q N je moguca nula polinoma Pn (x) ako p deli slobodan

c lan, a q deli koeficijent uz najvii stepen od x, u oznaci p|a0 i q|an .
Racionalne funkcije
Funkcija R : R R, definisana sa
Pn (x)
R(x) = ,
Qm (x)
gde su Pn i Qm (Qm 6= 0) polinomi nad poljem realnih brojeva, naziva se racionalna

funkcija. Prava racionalna funkcija je racionalna funkcija kod koje je n < m.
P(x)
Rastavljanje prave racionalne funkcije oblika R(x) = na parcijalne sabirke
Q(x)
zavisi od faktora polinoma Q(x) :
21
1. Svaki faktor oblika (x a)n daje tacno n parcijalnih sabiraka:
A1 A2 An1 An
, ,..., , ,
(x a) (x a)2 (x a)n1 (x a)n
pa je
P(x) A1 A2 An1 An
R(x) = = + ++ + .
(x a)n (x a) (x a)2 (x a)n1 (x a)n
2. Svaki faktor oblika (x2 + px + q)n daje n parcijalnih sabiraka oblika:

K1 x + L1 Kn x + Ln
,..., 2 ,
(x2 + px + q) (x + px + q)n
pa je
P(x) K1 x + L1 Kn x + Ln
R(x) = = ++ .
(x2 + px + q)n (x + px + q)
2 (x + px + q)n
2
Stepen polinoma P(x) je manji od 2n.
Ako je racionalna funkcija neprava, tada pri deljenju brojioca sa imeniocem

dobijamo polinom i pravu razlomljenu funkciju, koju dalje rastavljamo na zbir
parcijalnih razlomaka.
Primeri
1. Napisati proizvoljan polinom stepena nula, jedan i dva. Napisati jedan normi-
ran polinom stepena pet i jedan polinom stepena tri koji nije normiran.
Reenje:
Sa P0 (x) = a0 je dat polinom nultog stepena. Na primer, P0 (x) = 3 i Q0 (x) =
2 su polinomi nultog stepena. Dalje, P1 (x) = a1 x + a0 je polinom stepena
jedan:
P1 (x) = 3x + 5, Q1 (x) = x, . . .
Zatim, P2 (x) = a2 x2 + a1 x + a0 je polinom stepena dva:
P2 (x) = 2x2 + 3x 5, Q2 (x) = 7x2 , R2 (x) = x2 6x, S2 (x) = 4x2 1, T2 (x) =
x(3x + 5), . . .
Polinom P5 (x) = x5 3x3 + 6 je normiran polinom, dok Q3 (x) = 2x3 + 1 to
nije.
2. Odrediti koeficijente A, B,C i D tako da polinomi P3 (x) = (A B)x3 + (A +

B)x2 +Cx + D i Q3 (x) = x3 + 5x2 3x + 4 budu jednaki.
Reenje:
Iz jednakosti datih polinoma sledi da je
A B = 1, A + B = 5, C = 3 i D = 4,
odakle dobijamo da je A = 3, B = 2,C = 3 i D = 4.
3. Sabrati polinome P5 (x) = 2x5 + 3x3 + 2x + 1 i Q3 (x) = 4x3 2x2 7x + 6.

Reenje:
R5 (x) = P5 (x) + Q3 (x) = 2x5 + 3x3 + 2x + 1 + 4x3 2x2 7x + 6

= 2x5 + 7x3 2x2 5x + 7.
4. Oduzeti polinome P4 (x) = 2x4 + 3x2 + 1 i Q4 (x) = 2x4 x3 + 2x2 .

Reenje:
R3 (x) = P4 (x) Q4 (x) = 2x4 + 3x2 + 1 (2x4 x3 + 2x2 )

= x3 + x2 + 1.
5. Pomnoiti polinome P2 (x) = x2 2 i Q4 (x) = 2x4 + 6x2 .

Reenje:
R6 (x) = P2 (x) Q4 (x) = (x2 2) (2x4 + 6x2 )

= 2x6 + 2x4 12x2 .
6. Odrediti kolicnik i ostatak pri deljenju polinoma P3 (x) = 2x3 + 3x2 + 1 sa

Q2 (x) = x2 + 1.
Reenje:
P3 (x) : Q2 (x) = (2x3 + 3x2 + 1) : (x2 + 1) = 2x + 3

(2x3 + 2x)
3x2 2x + 1 .
(3x2 + 3)
2x 2
23
Dakle, 2x3 + 3x2 + 1 = (x2 + 1) (2x + 3) 2x 2, odnosno

2x3 + 3x2 + 1 2x 2
= 2x + 3 + 2 .
x2 + 1 x +1
7. Koristeci Hornerovu emu odrediti:
(a) Kolicnik i ostatak pri deljenju polinoma P4 (x) = 15x4 13x3 + 2x 1

sa polinomom Q1 (x) = x 2;
(b) Vrednost polinoma P4 (x) = x4 3x3 + 6x2 10x + 16 za x = 4.
Reenje:
(a) Kako je
x4 x3 x2 x1 x0 2 r
15 -13 0 2 -1
15 15 2 13 17 2 + 0 34 2 + 2 70 2 1
15 17 34 70 139
zakljucujemo da je
15x4 13x3 + 2x 1 = (15x3 + 17x2 + 34x + 70)(x 2) + 139,
tj. kolicnik pri deljenju je S3 (x) = 15x3 + 17x2 + 34x + 70, a ostatak je
r = 139.
Ostatak smo mogli odrediti i koristeci Bezuov stav:
P4 (2) = 15 24 13 23 + 2 2 1 = 139.
Takodje, zadatak smo mogli reiti i direktnim deljenjem:
(15x4 13x3 + 2x 1) : (x 2) = 15x3 + 17x2 + 34x + 70

(15x4 30x3 )
17x3 + 2x 1
(17x3 34x2 )
34x2 + 2x 1 ;
(34x2 68x)
70x 1
(70x 140)
139
(b) Iz
x4 x3 x2 x1 x0 c=4 r
1 -3 6 -10 16
1 143 14+6 10 4 10 30 4 + 16
1 1 10 30 136
sledi da je
P4 (x) = (x3 + x2 + 10x + 30)(x 4) + 136,
pa je P4 (4) = 136.
Vrednost polinoma za x = 4 mogli smo odrediti i direktno
P4 (4) = 44 3 43 + 6 42 10 4 + 16 = 136.
8. (a) Formirati polinom stepena 6, kojem je koeficijent uz najvii stepen od

x jednak 6, a x = 0 je dvostruka nula, x = 5 je jednostruka nula i
x = 2 je trostruka nula traenog polinoma;
(b) Sastaviti normirani polinom kojem je x = 3 dvostruka nula, x = 1 2i
jednostruka nula, x = 1 + 2i jednostruka nula i x = 1 trostruka nula.
Reenje:
(a) Iskoristimo li faktorisan oblik polinoma, imamo da je
P6 (x) = 6x2 (x 5)(x + 2)3

= 6x6 6x5 + 108x4 + 312x3 + 240x2 ;
(b) Vidimo da se radi o polinomu sedmog stepena i da je koeficijent a7 = 1,

jer je polinom normiran. Dati polinom ima sledeci oblik:
P7 (x) = (x 3)2 (x (1 2i))(x (1 + 2i))(x + 1)3

= (x 3)2 (x2 2x + 5)(x + 1)3
= x7 5x6 + 5x5 + 7x4 29x3 + 17x2 + 87x + 45.
9. Odrediti racionalne nule i faktorisati sledece polinome nad poljem realnih

brojeva:
(a) P3 (x) = x3 + 3x2 10x 24;

1 7 4
(b) P3 (x) = x3 + x2 + x 4;
3 3 3
25
(c) P5 (x) = 4x5 + 4x4 14x3 14x2 8x 8;

(d) P4 (x) = 2x4 11x3 + 18x2 4x 8.
Reenje:
(a) Pretpostavimo da polinom P3 (x) ima bar jednu racionalnu nulu oblika
p
. Tada p| 24 pa p {1, 2, 3, 4, 6, 8, 12, 24}, a q|1 pa
q
je q = 1. Dakle, sve racionalne nule polinoma, ukoliko postoje, pri-
padaju skupu:
p
{1, 2, 3, 4, 6, 8, 12, 24}.
q
Primenom Hornerove eme:
x3 x2 x1 x0 c r
1 3 -10 -24 3 0
1 6 8
dobijamo da je x1 = 3 jedna nula datog polinoma. Dakle, polinom
P3 (x) se moe faktorisati kao P3 (x) = (x 3)(x2 + 6x + 8), pa preostale
nule lako nalazimo kao reenja kvadratne jednacine x2 + 6x + 8 = 0 i
one su x2 = 2 i x3 = 4. Polinom rastavljen na c inioce ima sledeci
oblik:
P3 (x) = (x 3)(x + 2)(x + 4);
1
(b) Polinom P3 (x) = (x3 + 7x2 + 4x 12) ima iste nule kao i polinom
3
Q3 (x) = 3P3 (x) = x3 + 7x2 + 4x 12. Racionalne nule polinoma Q3 (x),
ukoliko postoje, pripadaju skupu
p
{1, 2, 3, 4, 6, 12}.
q
Hornerovom emom:
x3 x2 x1 x0 c r
1 7 4 -12 1 0
1 8 12
dobijamo da je x1 = 1 jedna nula polinoma Q3 (x). Preostale dve nule
su x2 = 2 i x3 = 6, pa je
1
P3 (x) = (x 1)(x + 2)(x + 6);
3
P5 (x)
(c) Polinomi P5 (x) i Q5 (x) = = 2x5 + 2x4 7x3 7x2 4x 4 imaju
2
p 1
iste nule. Moguce racionalne nule polinoma Q5 (x) su { , 1, 2,
q 2
4}. Uzastopnom primenom Hornerove eme:
x5 x4 x3 x2 x1 x0 c r
2 2 -7 -7 -4 -4 -1 0
2 0 -7 0 -4 2 0
2 4 1 2 -2 0
2 0 1
dobijamo da su tri nule polinoma x1 = 1, x2 = 2 i x3 = 2. Tada
je P5 (x) = 2(x + 1)(x 2)(x + 2)(2x2 + 1). Kako nad skupom realnih
brojeva jednacina 2x2 + 1 = 0 nema reenja, polinom P5 (x) ne moemo
dalje rastavljati na c inioce;
(d) Iz p| 8 sledi da p {1, 2, 4, 8}, a iz q|2 da q {1, 2}. Tada
p 1
{ , 1, 2, 4, 8}. Hornerovom emom:
q 2
x4 x3 x2 x1 x0 c r
2 -11 18 -4 -8 2 0
2 -7 4 4 2 0
2 -3 -2 2 0
2 1
1
zakljucujemo da je x = 2 trostruka nula datog polinoma, a x =
2
jednostruka nula. Faktorisani polinom ima sledeci oblik:
1
P4 (x) = 2(x 2)3 (x + ).
2
10. Naci racionalne nule i faktorisati nad poljem kompleksnih brojeva polinome:
(a) P4 (z) = z4 z3 z2 z 2; (b) P4 (z) = z4 + 7z2 + 10.
Reenje:
(a) Iz p|2 sledi da p {1, 2}, a iz q|1 da je q = 1, pa moguce racionalne

p
nule pripadaju skupu {1, 2}. Hornerovom emom:
q
27
z4 z3 z2 z1 z0 c r
1 -1 -1 -1 -2 -1 0
1 -2 1 -2 2 0
1 0 1
zakljucujemo da su z1 = 1 i z2 = 2 dve nule datog polinoma. U skupu
R faktorisan polinom je oblika P4 (z) = (z + 1)(z 2)(z2 + 1), dok je u
skupu C oblika
P4 (z) = (z + 1)(z 2)(z + i)(z i);
(b) Traenje nula polinoma P4 (z) se svodi na reavanje bikvadratne jed-

nacine z4 + 7z2 + 10 = 0, koju reavamo smenom z2 = t. Reenja jed-
nacine t 2 + 7t + 10 = 0 su t1 = 5 i t2 = 2. Kako se faktorizacija
vri nad
poljem kompleksnih
brojeva, jednacina z2 = 5 ima reenja

z1 = 5 i i z2 = 5i, a jednacina z2 = 2 ima reenja z3 = 2i i
z4 = 2i. Znaci, faktorisani polinom P4 (z), nad poljem kompleksnih
brojeva, ima sledeci oblik:

P4 (z) = (z 5i)(z + 5i)(z 2i)(z + 2 i).
11. Funkciju:
x2 + 4x 2
R(x) =
x3 4x
rastaviti na zbir parcijalnih razlomaka.
Reenje:
Stepen polinoma u brojiocu je veci od stepena polinoma u imeniocu pa je
rec o pravoj racionalnoj funkciji. Prvo treba da nadjemo nule polinoma u
imeniocu (tj. imenilac treba da rastavimo na linearne faktore). Iz x3 4x = 0
zakljucujemo da su x1 = 0, x2 = 2 i x3 = 2 traene nule pa funkciju R(x)
moemo da prikaemo u sledecem obliku:
x2 + 4x 2
R(x) = .
x(x 2)(x + 2)
Sada prelazimo na rastavljanje razlomka u parcijalne razlomke. U ovom
slucaju vai:
x2 + 4x 2 A B C (A + B +C)x2 + (2B 2C)x 4A

= + + = .
x(x 2)(x + 2) x x2 x+2 x(x 2)(x + 2)
Dva polinoma su jednaka ukoliko su im jednaki koeficijenti uz odgovarajuce

stepene od x, odakle dobijamo sledece tri jednacine:
A + B +C = 1
2B 2C = 4
4A = 2,
1 5 3
c ija su reenja A = , B = i C = , pa je
2 4 4
1 1 5 1 3 1
R(x) = + .
2 x 4 x2 4 x+2
12. Funkciju:
x3 2x2 + 4
R(x) =
x3 (x 2)2
Reenje:
Nule polinoma u imeniocu su x1 = x2 = x3 = 0, x4 = x5 = 2. Dakle, x = 0 je
nula viestrukosti tri, dok je x = 2 nula viestrukosti dva, pa faktor x3 daje tri
parcijalna razlomka, a faktor (x 2)2 daje dva parcijalna razlomka:
x3 2x2 + 4 A B C D E
= + 2+ 3+ + =
x (x 2)
3 2 x x x x 2 (x 2)2
(A + D)x4 + (4A + B 2D + E)x3 + (4A 4B +C)x2 + (4B 4C)x + 4C
.
x3 (x 2)2
Iz uslova jednakosti polinoma u brojiocu dobijamo sistem:
A+D = 0
4A + B 2D + E = 1
4A 4B +C = 2
4B 4C = 0
4C = 4,
1 1 1
c ije je reenje A = , B = 1,C = 1, D = i E = , pa je
4 4 2
1 1 1 1 1 1 1 1
R(x) = + 2+ 3 + .
4 x x x 4 x 2 2 (x 2)2
29
13. Funkciju:
x3 + 4x2 2x + 1
R(x) =
x4 + x
Reenje:
Ponovo je rec o pravoj razlomljenoj funkciji. Faktorizovan imenilac je
x4 + x = x(x3 + 1) = x(x + 1)(x2 x + 1).

1 3
Traimo nule imenioca i one su: x1 = 0, x2 = 1, x3 = + i,
2 2

1 3
x4 = i. Tada je
2 2
x3 + 4x2 2x + 1 A B Cx + D
= + + ,
x(x + 1)(x2 x + 1) x x + 1 x2 x + 1
odakle dobijamo sistem:
A + B +C = 1
B +C + D = 4
B + D = 2
A = 1,
c ija su reenja A = 1, B = 2,C = 2 i D = 0, pa je
1 2 2x
R(x) = + 2 .
x x+1 x x+1
14. Funkciju:
x3 + 3
R(x) =
(x + 1)(x2 + 1)2
Reenje:
Nule polinoma u imeniocu su: x1 = 1, x2 = x3 = i, x4 = x5 = i. Dalje,
imamo da je
x3 + 3 A Bx +C Dx + E
= + 2 + 2 .
(x + 1)(x + 1)
2 2 x + 1 x + 1 (x + 1)2
Iz jednakosti polinoma
x3 + 3 = A(x2 + 1)2 + (Bx +C)(x + 1)(x2 + 1) + (Dx + E)(x + 1)
1 1 3
sledi da je A = , B = ,C = , D = 2 i E = 1, pa je
2 2 2
1 1 1 x + 3 2x + 1
R(x) = + + .
2 x + 1 2 x2 + 1 (x2 + 1)2
15. Funkciju:
x5 + x4 8
R(x) =
x3 4x
Reenje:
Data funkcija je neprava razlomljena racionalna funkcija jer je stepen poli-
noma u brojiocu veci od stepena polinoma u imeniocu pa prvo moramo da
delimo:
x5 + x4 8 2 4(x2 + 4x 2)
= x + x + 4 + .
x3 4x x3 4x
x2 + 4x 2
Funkcija R1 (x) = je prava racionalna funkcija i rastavljena je u
x3 4x
zbir parcijalnih razlomaka u prvom primeru. Konacno reenje je:
1 1 5 1 3 1 2 5
R(x) = x2 + x + 4 + 4 + = x2 + x + 4 + +
2 x 4 x2 4 x+2 x x2
3
.
x+2
Zadaci
1. Podeliti polinome:
P4 (x) = 2x4 3x3 + 4x2 5x + 6 i Q2 (x) = x2 3x + 1.
2. Dati su polinomi P4 (x) = x4 + x2 + 1, Q3 (x) = 2x3 x2 + 3x + 5, R2 (x) =

x2 2x + 5, S1 (x) = 3x 2 i T0 (x) = 4. Izvriti sledece operacije:
(a) 3P4 (x) + 2xQ3 (x) + 4R2 (x) 5x3 S1 (x) + T0 (x);
31
(b) (P4 (x) + Q3 (x)) (R2 (x) + S1 (x));

P4 (x) R2 (x)
(c) ; (d) (T0 (x) 2S1 (x))3 Q3 (x).
Q3 (x) T0 (x)
3. Koristeci Hornerovu emu naci ostatak pri deljenju polinoma P5 (x) = x5 +

x4 + x3 + 2x2 x + 3 sa polinomima:
(a) Q1 (x) = x 2; (b) R1 (x) = x + 1;
1
(c) S1 (x) = x ; (d) T1 (x) = x + i.
2
4. Odrediti brojeve p i q tako da polinom P(x) bude deljiv polinomom Q(x),

ako je:
(a) P(x) = x4 3x2 + px + q i Q(x) = x2 2x + 4;

(b) P(x) = x3 + px2 + qx + 1 i Q(x) = x2 3x 4.
5. Odrediti brojeve p i q tako da polinom P4 (x) = 6x4 7x3 + px2 + 3x + 2 bude

deljiv polinomom Q2 (x) = x2 x + q.
6. U polinomu P3 (x) = 2x3 3x2 + ax + 20 odrediti parametar a, ako znamo da

1
je jedna nula datog polinoma.
2
7. Za koje vrednosti a, b, c R je polinom P3 (x) = x3 + ax2 + bx + c deljiv
binomima x 1, x + 2 i x 3?
8. Odrediti nepoznate parametre polinoma P3 (x) = x3 + ax2 + bx + c, ako je

P3 (1) = 0 i P3 (x) je deljiv sa (x 4)2 . Takodje, naci P3 (x + 1) i P3 (2).
9. Odrediti polinom treceg stepena koji zadovoljava uslov P3 (1 i) = 2 + i i

P3 (i) = 1 2i.
10. Odrediti polinom najmanjeg stepena tako da broj 2 bude dvostruki, a brojevi
1 i 2 i jednostruki koreni tog polinoma.
11. Polinom P(x) pri deljenju sa x 1 daje ostatak 3, a pri deljenju sa x 2

ostatak 4. Koliki je ostatak pri deljenju sa Q(x) = (x 1)(x 2)?
12. (a) Naci parametre a i b ako su 4 i 7 nule polinoma P3 (x) = x3 + 2x2 +

ax + b;
(b) Za koje vrednosti a, b, c, d R je polinom P4 (x) = x4 x3 +ax2 +bx+c
deljiv binomima x 1, x + 2 i x 3?
(c) Odrediti parametre a, b, c i d tako da polinom P4 (x) = x4 + ax3 + bx2 +

cx + d bude deljiv sa x + 1, x 2, x + 3 i x 1.
13. (a) Naci normiran polinom treceg stepena, ako su 2, 1 i 2 njegove nule;
(b) Odrediti normiran polinom estog stepena c ije su nule 1, 2, 3, 4, 5 i 6.
14. Dati su polinomi P3 (x) = x3 +ax2 4x+5, Q3 (y) = (2a4)y3 2y2 +7y2.
Ako je P3 (1) = Q3 (1), odrediti a.
15. Odrediti polinom najmanjeg stepena tako da broj 1 bude dvostruki, a bro-
jevi 2 i 1 i jednostruki koreni tog polinoma.
16. Naci racionalne nule polinoma i faktorisati ih nad poljem realnih brojeva:
(a) P3 (x) = x3 x2 5x 3;
(b) P4 (x) = 3x4 + 9x3 33x2 9x + 30;
(c) P4 (x) = x4 34x2 + 225;
(d) P8 (x) = x8 + 2x7 + 4x6 + 6x5 + 3x4 4x2 8x 4;
(e) P7 (x) = 3x7 + 3x6 42x5 78x4 + 111x3 + 399x2 + 360x + 108.
17. Odrediti a, b R tako da polinom P6 (x) = 2x6 + ax5 4x4 5x3 bx2 + 4x +
3 bude deljiv sa x 1 i x + 3, a zatim za tako odredjene parametre faktorisati
P6 (x) nad poljem realnih brojeva.
18. Naci racionalne nule polinoma i faktorisati ih u polju kompleksnih brojeva:

(a) P3 (z) = z3 + 2z2 + 9z + 18; (b) P4 (z) = z4 + z2 12.
19. Na zbir parcijalnih razlomaka rastaviti racionalne funkcije:

3x + 4 x2 + 4x + 4
(a) R1 (x) = 2 ; (b) R2 (x) = ;
x +x6 x(x 1)2
2x2 + x 13 x2 + 9x + 26
(c) R3 (x) = 3 ; (d) R4 (x) = ;
x + 4x2 x 4 x3 + 2x2 4x 8
2x3 x2 + x 4 5x2 12
(e) R5 (x) = ; (f) R6 (x) = ;
(x 1)(x 2)(x2 + 1) (x2 6x + 13)2
6x2 + 7x + 18 2x4 x3 11x 2
(g) R7 (x) = 3 ; (h) R8 (x) = 4 ;
x + 2x 12 x + 2x3 + 2x2 + 2x + 1
4x2 2x + 2
(i) R9 (x) = 4 .
x 2x3 + 4x2 6x + 3
33
Reenja
1. P4 (x) = Q2 (x)(2x2 + 3x + 11) + 25x 5.
2. (a) 8x4 + 8x3 + 13x2 + 2x + 19;

(b) x6 + 3x5 + 5x4 + 9x3 + 9x2 + 15x + 18;
1 3 15 19 95 x2 245 251
16 x + 16
(c) x3 x2 + x + 16 3 ;
2 4 8 16 2x x2 + 3x + 9
(d) 218x3 + x2 3x 5.
3.
103
(a) 65; (b) 5; (c) ; (d) 2 + i.
32
4. (a) Podelimo polinome P(x) i Q(x) :
(x4 3x2 + px +q ) : (x2 2x + 4) = x2 + 2x 3

(x4 2x3 + 4x2 )
2x3 7x2 + px +q
(2x3 4x2 + 8x) .
3x2 + (p 8)x + q
(3x2 + 6x 12)
(p 14)x + q + 12
Na osnovu uslova da polinom P(x) treba da bude deljiv polinomom

Q(x) sledi da ostatak treba da bude jednak nuli, tj.
(p 14)x + q + 12 = 0 p 14 = 0 i q + 12 = 0,
pa je p = 14 i q = 12;
(b) Kako je Q(x) = (x + 1)(x 4) zadatak c emo reiti koristeci dva puta
Hornerovu emu.
x3 x2 x1 x0 c r
1 p q 1 -1 pq
1 1 + p 1 p+q 4 13 + 3p + q
1 3+ p
Kako polinom P(x) treba da bude deljiv polinomom Q(x) sledi da oba
ostatka treba da budu jednaka nuli, tj.
13
p q = 0 i 13 + 3p + q = 0 p = q = .
4
5. p1 = 7, q1 = 1 i p2 = 12, q2 = 2.
1 1 1 1
6. Koristeci Bezuov stav znamo da je P3 ( ) = 0, tj. 2 ( )3 3 ( )2 + a
2 2 2 2
+20 = 0, tj. 14 34 + a2 + 20 = 0 a = 39.
7. Zadatak c emo reiti na tri nacina:

I nacin. Koricenjem Bezuovog stava dobijamo P3 (1) = 0, P3 (2) = 0 i
P3 (3) = 0, tj.
P3 (1) = 0 1 + a + b + c = 0,
P3 (2) = 0 8 + 4a 2b + c = 0,
P3 (3) = 0 27 + 9a + 3b + c = 0.
Koricenjem Gausovog postupka eliminacije dobijamo da je a = 2, b = 5
i c = 6.
II nacin. Koristicemo tri puta Hornerovu emu i izjednaciti sva tri ostatka sa
nulom.
x3 x2 x1 x0 c r
1 a b c 1 1+a+b+c
1 1+a 1+a+b -2 3a+b
1 1 + a 3 2+a
1
Kako su svi ostaci jednaki nuli imamo:

2 + a = 0, 3 a + b = 0, 1 + a + b + c = 0 a = 2, b = 5, c = 6.
III nacin. Kako je P3 (x) polinom stepena 3 a deljiv je binomima x 1, x + 2
i x 3, to znaci da je
P3 (x) = (x 1)(x + 2)(x 3) = x3 2x2 5x + 6,
odakle direktno sledi da je a = 2, b = 5 i c = 6.

35
8. I nacin. Iz P3 (1) = 0 dobijamo prvu jednacinu a b + c = 1. Kako je

x = 4 dvostruka nula polinoma P3 (x) najlake je da preostale dve jednacine
dobijemo tako to c emo dva puta primeniti Hornerovu emu, tj.
x3 x2 x1 x0 c r
1 a b c 4 64 + 16a + 4b + c
1 4+a 16 + 4a + b 4 48 + 8a + b
1 8+a
Oba ostatka su jednaka nuli pa dobijamo dve nove jednacine
64 + 16a + 4b + c = 0 i 48 + 8a + b = 0
i reavanjem sistema dobijamo da je a = 7, b = 8 i c = 16. Uvrtavajuci a,

b i c dobijamo da je P3 (x) = x3 7x2 + 8x + 16, odakle sledi da je
P3 (x + 1) = (x + 1)3 7(x + 1)2 + 8(x + 1) + 16 = x3 4x2 3x + 18.
Lako nalazimo da je P3 (2) = 12.
II nacin. P3 (x) = (x + 1)(x 4)2 = x3 7x2 + 8x + 16, te je a = 7, b = 8 i
c = 16.
9. Opti oblik polinoma treceg stepena je P3 (x) = ax3 + bx2 + cx + d. Kako je

P3 (1 i) = 2 + i sledi da je a(1 i)3 + b(1 i)2 + c(1 i) + d = 2 + i, tj.
2a + c + d + i(2a 2b c) = 2 + i. Dva kompleksna broja su jednaka
ako su im jednaki realni i imaginarni delovi, odakle dobijamo
2a + c + d = 2 i 2a 2b c = 1.
Iz P3 (i) = 1 2i sledi da je ai3 + bi2 + ci + d = 1 2i, tj. b + d i(a c)

= 1 2i, odakle dobijamo druge dve jednacine
b + d = 1 i a c = 2.
Sada sistem 4 jednacine sa 4 nepoznate reavamo Gausovim postupkom

eliminacije i dobijamo da je a = 1, b = 2, c = 3 i d = 3. Znaci poli-
nom treceg stepena koji se traio je
P3 (x) = x3 + 2x2 3x + 3.
10. Ako je kompleksan broj a + bi jedna nula polinoma onda i njemu konjugo-
vano kompleksni broj mora biti nula istog polinoma. Znaci, polinom koji
zadovoljava uslove iz zadatka je stepena 5 i on je
P5 (x) = (x 2)2 (x 1)(x (2 i))(x (2 + i))
= (x 2)2 (x 1)(x2 4x + 5) = x5 9x4 + 33x3 61x2 + 56x 20.
11. Znamo da za svaka dva polinoma Pn i Qm postoje polinomi S p i Rk takvi da

je Pn = Qm S p + Rk , gde je k < m. Neka je S kolicnik pri deljenju polinoma
P polinomom Q. Tada je
P(x) = S(x) (x 1) (x 2) + R(x),
pri c emu stepen ostatka mora biti manji od stepena polinoma Q. Ostatak je
najvie polinom stepena jedan, tj. R(x) = ax + b. Znaci P(x) = S(x) (x
1) (x 2) + ax + b. Na osnovu uslova zadatka polinom P(x) pri deljenju sa
x 1 daje ostatak 3, tj. P(1) = 3 odakle dobijamo prvu jednacinu a + b = 3.
Drugu jednacinu dobijamo na osnovu uslova da polinom pri deljenju sa x 2
daje ostatak 4, tj. 2a + b = 4. Dobili smo dve jednacine sa dve nepoznate
odakle sledi da je a = 1 i b = 2. Dakle, ostatak pri deljenju polinoma P(x)
polinomom Q(x) je R(x) = x + 2.
12.
(a) a = 31, b = 28; (b) a = 7, b = 1, c = 6;
(c) a = 1, b = 7, c = 1, d = 6.
13. (a) P3 (x) = x3 + x2 4x 4;

(b) P6 (x) = x6 21x5 + 175x4 735x3 + 1624x2 1764x + 720.
14. a = 3.
15. P5 (x) = x5 2x4 x3 + 4x2 2x 4.
16. (a) P3 (x) = (x + 1)2 (x 3);

(b) P4 (x) = 3(x 1)(x + 1)(x 2)(x + 5);
(c) P4 (x) = (x 5)(x + 5)(x 3)(x + 3);
(d) P8 (x) = (x + 1)3 (x 1)(x2 + 2)2 ;
(e) P7 (x) = 3(x + 2)2 (x 3)2 (x + 1)3 .
37
17. Parametri su a = b = 5. Rezultat faktorizacije je

1
P6 (x) = 2(x + 3)(x + )(x 1)2 (x2 + x + 1).
2
18. (a) P3 (z) = (z + 2)(z + 3i)(z 3i);

(b) P4 (z) = (z + 2i)(z 2i)(z + 3)(z 3).
1 2
19. (a) R1 (x) = + ;
x+3 x2
4 3 9
(b) R2 (x) = + ;
x x 1 (x 1)2
1 2 1
(c) R3 (x) = + + ;
x1 x+1 x+4
3 2 3
(d) R4 (x) = ;
x 2 x + 2 (x + 2)2
1 2 x
(e) R5 (x) = + 2 ;
x1 x2 x +1
5 30x 77
(f) R6 (x) = 2 + 2 ;
x 6x + 13 (x 6x + 13)2
4 2x + 3
(g) R7 (x) = + 2 ;
x 2 x + 2x + 6
5 6 5
(h) R8 (x) = 2 + 2 ;
x + 1 (x + 1) 2 x +1
1 1 x + 2
(i) R9 (x) = + + 2 .
x 1 (x 1) 2 x +3
Glava 3
Determinante
Determinanta reda n je broj dat u sledecem obliku:

a11 a12 ... a1n

a21 a22 ... a2n

D= . . . . .

. . . .

an1 an2 ... ann
Brojevi ai j , i, j {1, 2, . . . , n} su elementi determinante, broj i oznacava vrstu a j

kolonu u kojoj se nalazi element ai j .
Glavnu dijagonalu c ine elementi a11 , a22 , . . . , ann , a sporednu dijagonalu ele-
menti a1n , a2 n1 , . . . , an1 .
Vrednost determinante reda 1 jednaka je vrednosti njenog jedinog elementa, tj.
|a11 | = a11 .
Vrednost determinante reda 2 je jednaka razlici proizvoda elemenata na glavnoj

i sporednoj dijagonali, odnosno

a11 a12
= a11 a22 a12 a21 .

a21 a22
Sarusovo pravilo (vai samo za determinante reda 3):
38
39

% % %
a11 a12 a13 a11 a12
& & &
% % %
a21 a22 a23 a21 a22
& & &
% % %
a31 a32 a33 a31 a32
& & &
+ + +
= a11 a22 a33 + a12 a23 a31 + a13 a21 a32 a13 a22 a31 a11 a23 a32 a12 a21 a33 .
Minor elementa ai j , u oznaci Mi j , je determinanta reda n 1 dobijena iz deter-

minante reda n precrtavanjem i te vrste i j te kolone.
Kofaktor elementa ai j , u oznaci Ai j , je dat sa
Ai j = (1)i+ j Mi j .
Vrednost svake determinante reda n moemo odrediti razvijanjem po vrsti

(koloni). Po i toj vrsti determinantu razvijamo na sledeci nacin:

a11 a12 . . . a1n

a21 a22 . . . a2n

. . . .

ai1 ai2 . . . ain = ai1 Ai1 + ai2 Ai2 + + ain Ain ,

. . . .

a
n1 an2 . . . ann
a ako je razvijemo po j toj koloni dobijamo

a11 a12 . . . a1 j . . . a1n

a21 a22 . . . a2 j . . . a2n

. . . . . . = a1 j A1 j + a2 j A2 j + + an j An j .

. . . . . .

an1 an2 . . . an j . . . ann
Osobine determinanti:
1. Ako dve vrste (ili kolone) zamene mesta, determinanta menja znak.
2. Determinanta se mnoi brojem tako to se elementi jedne vrste (ili kolone)

pomnoe tim brojem.
3. Vrednost determinante je jednaka nuli, ako su bilo koje dve vrste (ili kolone)
jednake ili proporcionalne.
40 Glava 3. Determinante
4. Ako se svaki element k te vrste prikae kao ak j = bk j + ck j , j = 1, 2, . . . , n,

tada vai:
a11 a12 ... a1n

a a . . . a
21 22 2n
. . . .

bk1 + ck1 bk2 + ck2 . . . bkn + ckn

. . . .

an1 an2 ... ann

a11 a12 . . . a1n a11 a12 . . . a1n

a21 a22 . . . a2n a21 a22 . . . a2n

. . . . . . . .
=
+ .
bk1 bk2 . . . bkn ck1 ck2 . . . ckn
. . . . . . . .

a an1 an2 . . . ann
n1 an2 . . . ann
5. Vrednost determinante se ne menja ako se elementima jedne njene vrste (ili

kolone) dodaju odgovarajuci elementi druge vrste (ili kolone), prethodno
pomnoene nekim brojem.
6. Vrednost determinante c iji su elementi ispod ili iznad glavne dijagonale jed-
naki nuli, jednaka je proizvodu elemenata na glavnoj dijagonali.
Primeri

1 3

1. Odrediti vrednosti sledecih determinanti: |5| , |5| i .
2 5
Reenje:
Vrednost determinante |a11 | = a11 , pa na osnovu toga zakljucujemo da je:

1 3
|5| = 5, |5| = 5, = 1 5 3 (2) = 5 + 6 = 11.
2 5

1 2 3

2. Data je determinanta: 4 5 6 . Odrediti M13 , A13 , M32 i A32 .
7 8 9
Reenje:

4 5
M13 = = 3, A13 = (1)1+3 4 5 = 3,
7 8 7 8
41

1 3
M32 = = 6, A32 = (1)3+2 1 3 = 6.
4 6 4 6

2 1 3

3. Izracunati vrednost determinante 4 2 1 :

1 0 3
(a) razvijanjem po prvoj vrsti;

(b) razvijanjem po drugoj koloni;
(c) koristeci Sarusovo pravilo.
Reenje:

2 1 3
2 1 4 1 4 2

(a) 4 2 1 = 2
0 3 1 3 + 3 1 0
1 0 3
= 12 + 11 6 = 17;

2 1 3
4 1 2 3 2 3
(b) 4 2 1 = 2
1 3 0 4 1

1 0 3 1 3
= 11 + 6 0 = 17;

2 1 3 2 1 3 2 1

(c) 4 2 1 = 4 2 1 4 2 = 2 (2) (3)
1 0 3 1 0 3 1 0
+1 1 (1) + 3 4 0 3 (2) (1) 2 1 0 1 4 (3) = 17.
4. Izracunati vrednost determinante reda 4 razvijanjem po trecoj koloni (iza-

brana je jer ima nulu kao element):

1 2 0 3

2 5 4 1

1 2 1 3 .

0 2 2 1
Reenje:
Razvijanjem po trecoj koloni dobijamo:

2 5 1 1 2 3 1 2 3 1 2 3

0 1 2 3 4 1 2 3 2 5 1 2 2 5 1 .
0 2 1 0 2 1 0 2 1 1 2 3
Problem izracunavanja vrednosti determinante reda 4 sveli smo na vidjen

slucaj reda 3. Prvu determinantu nema potrebe da racunamo jer je pom-
noena sa nulom, a za ostale tri dobijamo vrednosti:

1 2 3 1 2 3 1 2 3

1 2 3 = 0, 2 5 1 = 9 i 2 5 1 = 0.

0 2 1 0 2 1 1 2 3
Konacno, vrednost pocetne determinante je (1) (9) = 9.

5. Izracunati vrednost izraza:
1 3 5
1 1 4 2
+3 2 1 0 .
3 4 3 1
1 1 1
Reenje:
Vrednost izraza dobijamo tako to c emo izracunati vrednost svake determi-
nante pojedinacno. Tako dobijamo reenje: 7 + 3 10 (2) = 53.
datu determinantu na zbir

6. Koristeci osobinu 4. razloiti dve determinante i
1 2 3

izracunati njenu vrednost n + 1 n + 2 n + 3 .
1 1 1
Reenje:

1 2 3 1 2 3 1 2 3

n+1 n+2 n+3 = n n n + 1 2 3 .

1 1 1 1 1 1 1 1 1
Dobijene determinante imaju po dve proporcionalne vrste te su po osobini 3.
njihove vrednosti jednake 0, pa je i vrednost pocetne determinante jednaka
0.

2 7 1

7. Izracunati vrednost determinante: 0 3 4 .
0 0 5
Reenje:
Svi elementi ispod glavne dijagonale su jednaki nuli, pa njenu vrednost do-
bijamo na osnovu osobine 6. mnoenjem elemenata na glavnoj dijagonali:

2 7 1

0 3 4 = 2 (3) 5 = 30.

0 0 5
43
8. Izracunati vrednost determinante razvijanjem po drugoj koloni i koristeci

osobinu 5. :
2 1 3

4 2 1 .

1 0 3
Reenje:
Vrednost determinante smo vec odredili razvijajuci je po drugoj koloni. Sada
c emo mnoenjem prve vrste sa 2 i dodavanjem na drugu vrstu napraviti jo
jednu nulu u drugoj koloni i time dodatno olakati razvijanje po ovoj koloni:

2 1 3 2 1 3
7
4 2 1 = 8 0 7 = 8
1 3 = 17.
1 0 3 1 0 3
9. Dokazati da je
2x + y + z y z
x x + 2y + z z = 2(x + y + z)3 .
x y x + y + 2z
Reenje:
Koristeci osobinu 5. vrednost determinante se ne menja ako elemente druge
i trece kolone pomnoimo sa 1 i dodamo odgovarajucim elementima prve
kolone. Tada je
2x + y + z y z
x x + 2y + z z
x y x + y + 2z
2x + 2y + 2z y z
= 2x + 2y + 2z x + 2y + z z .
2x + 2y + 2z y x + y + 2z
Sada, koristeci osobinu 2. dobijamo:
2x + 2y + 2z y z
2x + 2y + 2z x + 2y + z z
2x + 2y + 2z y x + y + 2z
1 y z
= 2(x + y + z) 1 x + 2y + z z .
1 y x + y + 2z
Ponovo, koristeci osobinu 5. vrednost determinante se ne menja, ako ele-

mente prve vrste pomnoimo sa (1) i dodamo odgovarajucim elementima
druge i trece vrste
1 y z
2(x + y + z) 1 x + 2y + z z
1 y x + y + 2z
1 y z
= 2(x + y + z) 0 x + y + z 0 .
0 0 x+y+z
Konacno, koristeci osobinu 6. imamo da je
1 y z
0 x+y+z 0 = (x + y + z)2 ,
0 0 x+y+z
pa je vrednost pocetne determinante jednaka 2(x + y + z)3 .
Zadaci
1. Odrediti brojne vrednosti determinanti:

3 2 1 2 1 0 1 2 4
(a) 4 5 6 ; (b) 1 0 3 ; (c) 2 1 3 ;
8 9 7 0 5 1 3 4 2
1 2 3 198 450 352
(d) 5 1 4 ; (e) 185 451 364 .
3 1 7 195 451 354
2. Izracunati:
1 0 1 1
1 2 2 6 1 2
2 1 3 1
A = 3 2 1 3 0 1 3 : .
0 2 1 3
1 3 2 2 1 4
1 1 0 0
3. Odrediti vrednosti determinanti (i je imaginarna jedinica):

1 i 1 + i i 1 i a a a

(a) i 1 0 ; (b) 0 i 1 ; (c) a a x ;
1i 0 1 i 1 i a a x
45
1 1 1 a 0 0 a 1 1 a b c
(d) 1 x x ; (e) a a 0 ; ( f ) 1 a 1 ; (g) b c a ;
1 x2 x a a a 1 1 a c a b

1 0 1+i 1 + cos 1 + sin 1

(h) 0 1 i ; (i) 1 sin 1 + cos 1 ;
1 i i 1 1 1 1

1 a 2

(j) 2a 1 a 1 .

a2 3 a
4. Naci racionalne nule polinoma i rastaviti ga na c inioce:

1x 2 2

P(x) = 1 1x 1 2(4x 1).
2 2 2x
5. Reiti jednacine:
x2 4 9 3 x 4
(a) x 2 3 = 0; (b) 2 1 3 = 0;
1 1 1 x + 10 1 1
2 2 4 5
a+1 2 1
2 6 x2 4 5
(c) = 0; (d) a + 5 3 1 = a2 + 1;
3 4 2 6
a+3 5 2
3 4 2 6 x2

x6 1 3 x 4 2x 1

7 2x + 3 4 x+6 3

(e) 2x 3 3 x3 x3 x = 0.

5 x+1 4 x+6 1

5 1 3 x 4 x
6. Reiti jednacine u polju kompleksnih brojeva:

z z2 z z2 + 3 + i 1 z2 3 i

2
(a) 1 z 0 = 27; (b) z z + 2i + 9 4 z i 8 = 0.
2z z2 1 4 2 4
7. Za koje vrednosti promenljive x je zadovoljena sledeca jednakost:
3 a
x x+1 x 3 a+1 x+2 1 2
1 1
2x 2x + 6 2x + 3 + 2 1 2
1 4
0 1 1 1 x + 1 3x + 2
x+1 a 1
( 2i)2 2x + 3 1 + 2a 3 ln3 e2 = 0?
x+2 a 2
8. Dokazati:
x+y+z 1 2
(a) x+y 2 1 = x + 4y z;
x 3 1
abc 2a 2a
(b) 2b bca 2b = (a + b + c)3 ;
2c 2c cab
a1 + b1 x a1 x + b1 c1 a1 b1 c1
(c) a2 + b2 x a2 x + b2 c2 = (1 x2 ) a2 b2 c2 .
a3 + b3 x a3 x + b3 c3 a3 b3 c3
Reenja
1. (a) 21; (b) 29; (c) 0; (d) 33; (e) 10000.
2. A = 6.
3. (a) Mnoenjem druge vrste sa i i dodavanjem prvoj vrsti data determinanta

postaje

0 0 1 + i
i 1

D = i 1
0 = (1 + i) = (1 + i) ((1 i)) = 2;
1 i 0
1i 0 1
(b) 2i; (c) 2a2 (a + x); (d) x(1 x)2 ; (e) a3 ; (f) (1 a)2 (a + 2);
(g) (a + b + c)(a2 b2 c2 + ac + ab + bc); (h) 2;
(i) Mnoenjem prve vrste sa 1 i dodavanjem drugoj i trecoj data determi-
nanta postaje

1 + cos 1 + sin 1

D = (sin + cos ) cos sin 0 =
cos sin 0
47

(sin + cos ) cos sin
= sin2 + cos2 = 1;
cos sin
(j) Mnoenjem druge vrste sa 1 i dodavanjem trecoj dobijamo

1 a 2

D = 2a 1 a 1 .
a 2 a + 2 1 a
Sada prvu kolonu dodamo drugoj koloni i imamo:

1 a+1 2 1 1 2

D = 2a a + 1 1 = (a + 1) 2a 1 1

a 2 0 1a a 2 0 1 a

1 1 2

= (a + 1) 2a 1 0 3 = (a + 1)(2a2 + 7).
a 2 0 1 a
4. Naci c emo prvo vrednost determinante. Mnoenjem druge kolone sa 1 i

dodavanjem trecoj dobijamo

1x 2 0 1x 2 0

D= 1
1x x = x 1 1 x 1
2 2 x 2 2 1

1x 2 0
1x 2
= x 1
1 x 1 = x = x(x2 4x 3).
3 3 3x
3x 0
Sada je
P(x) = x3 + 4x2 + 3x 8x + 2 = x3 + 4x2 5x + 2 = (x 2)(x 1)2 .
5. (a) x1 = 2, x2 = 3; (b) x1 = 2, x2 = 10; (c) x1,2 = 0, x3 = 2, x4 = 2;

(d) a1 = 1, a2 = 2;
(e) Mnoenjem prve vrste sa 1 i dodavanjem petoj, i mnoenjem druge
vrste sa 1 i dodavanjem c etvrtoj vrsti, dobijamo

x6 1 3 x 4 2x 1

7 2x + 3 4 x+6 3

2x 3 3 x3 x3 x

2 x 2 0 0 2

1x 0 0 0 1x

x6 1 3 x4 x+5

7 2x + 3 4 x + 6 4

= 2x 3 3 x3 x3 3x

2 x 2 0 0 0

1x 0 0 0 0

3 x 4 x + 5

= (1 x)(x + 2)(x 3) 4 x + 6 4
1 1 1
= (x 1)(x + 2)(x 3)(x + 2)(x + 2).
Treba nam takvo x za koje je (x 1)(x + 2)3 (x 3) = 0, a to je za
x1 = 1, x2,3,4 = 2 i x5 = 3.
6. (a) Data jednacina se svede na korenovanje kompleksnog broja z3 = 27

i
i 3 3 3 3 5
= 27e i reenja su: z0 = 3e = +3 i, z1 = 3e 3 i = 3 i z2 = 3e 3 i
2 2

3 3 3
= i;
2 2
(b) Data jednacina je ekvivalentna jednacini z4 = 2i i njena reenja su:
5 9 13
z1 = 2e 8 i , z2 = 2e 8 i , z3 = 2e 8 i i z4 = 2e 8 i .
4 4 4 4
7. Ako izracunamo vrednosti determinanti dobijamo jednacinu x3 + 5x2 + 2x

8 = 0, c ija su reenja: x1 = 1, x2 = 2 i x3 = 4.
Glava 4
Matrice
Matrica tipa m n je pravougaona ema brojeva koja ima m-vrsta i n-kolona i

zapisuje se u obliku

a11 a12 . . . a1n
a21 a22 . . . a2n

. . . .
A=

,
. . . .
. . . .
am1 am2 . . . amn mn
ili skraceno A = [ai j ]mn .

Kvadratne matrice su matrice kod kojih je m = n.
Jedinicna matrica:

1 0 0 ... 0
0 1 0 ... 0

. . . . .
In = En =

.
. . . . .
. . . . .
0 0 0 ... 1 nn
Matrice A = [ai j ]mn i B = [bi j ] pq su jednake, ako je m = p i n = q i ako su

elementi jedne matrice jednaki odgovarajucim elementima druge matrice.
Sabiranje (oduzimanje) matrica: [ai j ]mn [bi j ]mn = [ai j bi j ]mn .
Mnoenje matrice skalarom: [ai j ]mn = [ ai j ]mn .
Proizvod matrica A = [ai j ]mn i B = [bi j ]np je matrica C = A B = [ci j ]mp , c ije
49
50 Glava 4. Matrice
elemente racunamo na sledeci nacin:

n
ci j = aik bk j .
k=1
U optem slucaju mnoenje matrica nije komutativno, tj. A B 6= B A.

Transponovana matrica matrice A = [ai j ]mn je AT = [a ji ]nm , odnosno

a11 a21 . . . an1
a12 a22 . . . an2

. . . .
T
A = .
. . . .
. . . .
a1n a2n . . . ann
Adjungovana matrica matrice A = [ai j ]nn je
ad jA = A = [A ji ]nn ,
gde su A ji odgovarajuci kofaktori transponovane matrice, odnosno

A11 A21 . . . An1
A12 A22 . . . An2

. . . .
A =A =
T
.
.
. . .
. . . .
A1n A2n . . . Ann
Inverzna matrica A1 za matricu A = [ai j ]nn je:
A1 = 1
detA A .
Neka je A = [ai j ]nn . Tada vai:
A A1 = A1 A = En .
Za matricu za koju ne postoji inverzna matrica kaemo da je singularna matrica.
Ako za matricu A postoji inverzna matrica, tada kaemo da je ona regularna.
Matrica A je regularna ako i samo ako je detA 6= 0.
Neka je data matrica A = [ai j ]mn . Kvadratna podmatrica matrice A, reda
manjeg ili jednakog od min(m, n), je matrica do koje se dolazi izbacivanjem odre-
djenog broja vrsta i kolona matrice A.
Rang matrice A, u oznaci r(A) ili rang(A), je red njene regularne kvadratne
podmatrice takve da su sve podmatrice veceg reda, ako postoje, singularne.
Elementarne transformacije matrice A su sledece transformacije:
51
1. zamena bilo koje dve vrste (kolone) matrice A;

2. mnoenje bilo koje vrste (kolone) brojem razlicitim od nule;
3. mnoenje jedne vrste (kolone) nekim brojem razlicitim od nule i dodavanje
nekoj drugoj vrsti (koloni) matrice A.
Matrice A i B su slicne, u oznaci A B, ako se jedna od njih moe dobiti pri-

menom elementarnih transformacija na drugu matricu. Slicne matrice imaju isti
rang.
Svaka matrica A = [ai j ]mn koja je razlicita od nula matrice moe se elemen-
tarnim transformacijama svesti na matricu B = [bi j ]mn

b11 b12 . . . b1r . . . b1n
0 b22 . . . b2r . . . b2n

. . . . .

. . . . .
B= ,
0 0 . . . brr . . . brn
. . . . .

. . . . .
0 0 ... 0 ... 0 mn
gde je bii 6= 0, za svako i = 1, 2, . . . r.

Matricna jednacina oblika AX = B i XA = B imaju reenja X = A1 B, od-
nosno X = BA1 .
Primeri
1. Proveriti jednakost matrica:

1 2 1 2 3 1 2 3
1 2 3
(a) i 3 4 ; (b) 4 5 6 i 4 5 6 .
4 5 6 23
5 6 32 8 8 9 33 7 8 9 33
Reenje:
Matrice pod (a) imaju iste elemente, ali su razlicitog formata pa nisu jednake,
dok matrice pod (b) nisu jednake, zbog razlicitog elementa na prvoj poziciji
u trecoj vrsti.
2. Sabrati matrice:

1 1 2 4 2
(a) 2 i 2 4 3 13 ; (b) 6 0 i 5 2 .
7 31 1 4 32 0 7 32
52 Glava 4. Matrice
Reenje:
Matrice
pod (a) se ne mogu sabrati jer nisu istog formata, dok je pod (b) zbir
3 0
matrica 11 2 dobijena sabiranjem elemenata na istim pozicijama
1 3 32
datih matrica.

1 1 2
3. Pomnoiti matricu A = 7 5 3 sa 2.
4 7 8 33
Reenje:
Pri mnoenju matrice A sa brojem 2 dobijamo novu matricu D, gde je

1 1 2 2 2 4
D = 2 7 5 3 = 14 10 6 .
4 7 8 33 8 14 16 33
4. Neka su date kvadratne matrice:

1 2 3 1
A= i B= .
0 1 22 1 2 22
Izracunati A B i B A.
Reenje:
1 2 3 1
AB = =
0 1 22
1 2 22

1 3 + 2 (1) 1 1 + 2 (2) 1 3
= = ;
0 3 + 1 (1) 0 1 + 1 (2) 22 1 2 22

3 1 1 2
BA = =
1 2 22 0 1 22

31+10 32+11 3 7
= = .
1 1 + (2) 0 1 2 + (2) 1 22 1 4 22
Iz priloenog vidimo da A B 6= B A, tj. da za operaciju mnoenja matrica
ne vai zakon komutativnosti.
5. Neka su date matrice:

2 3 1
1 4 5 1 3 2 2 0 1 3
A = 7 2 6 , B = 5 2 3
,C = 2 1 0 1 .

2 0 1 2 1 1 2
5 4 4
53
Pomoiti, ako je to moguce, AB, AC, BA, BC,CA,CB.

Reenje:
Mnoenja AB i CA nisu moguca, jer broj kolona prvih matrica nije jednak sa
brojem vrsta drugih matrica u proizvodu. Moguca su sledeca mnoenja:

1 4 5 2 0 1 3
A C = 7 2 6 2 1 0 1
2 0 1 33 2 1 1 2 34

4 9 6 11
= 30 4 13 11 ;
2 1 1 8 34

2 3 1 25 2 27
1 1 4 5
3 2 26 2 21
BA =
5
7 2 6
=

;
2 3 25 16 34
2 0 1 33
5 4 4 43 41 12 45 43

2 3 1
1 2 0 1 3
3 2
B C =
5
2 1 0 1
2 3
2 1 1 2 34
5 4 4 43

0 4 3 1
0 5 3 4
=
12
;
5 8 7
10 8 9 3 44

2 3 1
2 0 1 3 1 3 2
CB = 2 1 0 1 5

2 3
2 1 1 2 34 5 4 4 43

14 16 11
= 10 13 8 .
12 7 11 33

0 1 1
6. Data je matrica C = 2 0 1 . Izracunati C2 i C3 .
1 2 2
54 Glava 4. Matrice
Reenje:

0 1 1 0 1 1 1 2 1
C2 = C C = 2 0 1 2 0 1 = 1 4 0 ;
1 2 2 1 2 2 6 5 5

1 2 1 0 1 1 5 1 5
C3 = C2 C = 1 4 0 2 0 1 = 8 1 3 .
6 5 5 1 2 2 15 16 9
7. Odrediti transponovanu i adjungovanu matricu za matricu

1 0 1
A= 2 1 3 .
1 1 1
Reenje:
Transponovanu matricu moemo efektno pronaci tako to u vrste upisujemo
elemente kolona i obrnuto. Za matricu A njena transponovana je:

1 2 1
A> = 0 1 1 .
1 3 1
Elemenat adjungovane matrice A , ai j pronalazimo tako to iz transponovane

matrice izracunamo odgovarajuce kofaktore, koji se dobijaju precrtavanjem
i-te vrste i j-te kolone, a zatim se pomnoe sa (1)i+ j . Za matricu A dobi-
jamo da je njena adjungovana matrica:

1 1 0 1 0 1

3
1 1 1 1 3

2 1 1 1 1 2
A =

3
1 1 1
1 3

2 1
1 1
1 2
1 1 0 1 0 1

4 1 1
= 5 0 5 .
1 1 1
55

1 0 1
8. Za matricu A = 2 1 3 odrediti A1 .
1 1 1
Reenje:
Kako je detA = 5 6= 0, znamo da postoji inverzna matrica za matricu A. U
prethodnom primeru smo izracunali A i koristeci prethodnu formulu imamo:
4 1 1
4 1 1 5 5 5
1 1
A1 = A = 5 0 5 = 1 0 1 .
detA 5 1 1 1
1 1 1 5 5 5
9. Neka su date matrice:

1 2 0 1 2
A= , B= .
3 4 1 0 1
Reiti matricnu jednacinu AX = B.

Reenje:
Kako je X = A1 B i

1 1 1 4 2 2 1
A = A = = 3 ,
det A 2 3 1 2 12
imamo da je

1 2 1 0 1 2 1 2 3
X =A B= 3 = .
2 12 1 0 1 1
2
3
2
5
2
10. Reiti matricnu jednacinu 2AX + I = BX +C, gde su:

1 2 3 1 3 7 2 0 1
A = 3 1 2 , B = 6 1 3 , C = 1 3 2 .
1 0 2 1 1 3 1 1 4
Reenje:
Datu jednacinu moemo zapisati kao (2AB)X = C I. Neka je D = 2AB
i F = C I, tada imamo DX = F, to posle mnoenja sa D1 sa leve strane
daje X = D1 F. Sada moemo naci nepoznatu matricu X jer je:

1 1 1 1 0 1
D = 2A C = 0 3 1 , F = C I = 1 2 2 ,
1 1 1 1 1 3
56 Glava 4. Matrice
pa je
1
X = D1 B = D F
detD
1 1

1 1 1 1 0 1 6 2 0
1
= 0 3 1 1 2 2 = 13 76 12 .
6 1 1
1 1 1 1 1 3 2 6 1
11. Odrediti kvadratne podmatrice reda 2 i 3 za matricu A :

41 1 0
2 1 0
A= 1
.
3 0
1 1 0
Reenje:
Ova matrica ima c etiri podmatrice reda 3, koje se dobijaju precrtavanjem po
jedne od vrsta matrice. Na primer, kada precrtamo drugu vrstu dobijamo:

41 1 0
1 3 0 .
1 1 0
Podmatrice reda 2 dobijaju se precrtavanjem jedne kolone i dve vrste, i ima
ih 18. Na primer, kada precrtamo trecu kolonu i drugu i trecu vrstu matrice
A dobijamo:
41 1
.
1 1
12. Odredimo rang matrice

1 2 3
A = 4 5 6 .
7 8 10
Reenje:
Najveca kvadratna podmatrica matrice A je reda 3, tj. sama matrica A, a kako
je det A = 3 6= 0, sledi da je r(A) = 3.
13. Odredimo rang matrice

1 2 3
A = 4 5 6 .
7 8 9
57
Reenje:
Determinanta matrice
1 2 3
B= 4 5 6
7 8 9
je 0, pa traimo kvadratne podmatrice reda 2. Matrica B ima 9 kvadratnih
podmatrica reda 2 i to su:

5 6 4 6 1 2
, , ... , .
8 9 7 9 4 5
Da bi rang matrice B bio 2 dovoljno je naci bar jednu od ovih 9 podmatrica,
c ija je determinanta razlicita od 0 i to je ispunjeno vec za prvu navedenu
podmatricu, pa je r(B) = 2.
14. Odrediti rang matrice
1 2 3
C = 2 4 6 .
3 6 9
Reenje:
Dobijamo da je det C = 0. Medju njenih 9 kvadratnih podmatrica reda 2 :

4 6 2 6 1 2
, , ... ,
6 9 3 9 2 4
ne nalazimo ni jednu regularnu matricu, pa posmatramo kvadratne podma-
trice reda 1 :
[1] , [2] , . . . , [9]
i kako je |1| = 1 6= 0, zakljucujemo da je r(C) = 1.
15. Odrediti rang pravougaone matrice

0 0 0 3
A = 0 0 0 0 .
1 1 2 0
Reenje:
Ako u matrici A izostavimo trecu kolonu, tada imamo:

0 0 3
0 0 0 .
1 1 0
58 Glava 4. Matrice
Vidimo da je ova matrica singularna, jer su u drugoj koloni svi elementi

jednaki 0. Takodje, svaka druga podmatrica reda 3 matrice A je singularna.
Kada precrtamo prvu i drugu kolonu i drugu vrstu, dobijamo kvadratnu ma-
tricu reda 2 koja je regularna, jer je

0 3 0 3
det
= = 3 6= 0,
1 0 1 0
iz c ega zakljucujemo da je r(A) = 2.
16. Primenom elementarnih transformacija odrediti rang matrice

1 2 3
A = 4 5 6 .
7 8 10
Reenje:

1 2 3 1 2 3 1 2 3
A = 4 5 6 0 3 6 0 3 6 ,
7 8 10 0 6 11 0 0 1
odakle po jednoj od osobina determinanti vidimo da je det A = 3 6= 0, pa

je r(A) = 3.

1 2 3
B = 4 5 6 .
7 8 9
Reenje:
Kako je

1 2 3 1 2 3 1 2 3
B = 4 5 6 0 3 6 0 3 6
7 8 9 0 6 12 0 0 0
vidimo da je det B = 0, ali nalazimo kvadratnu podmatricu reda 2

1 2
,
0 3
c ija determinanta ima vrednost 3 6= 0, pa je r(B) = 2.

59

1 2 3
C = 2 4 6 .
3 6 9
Reenje:
Iz
1 2 3 1 2 3
C= 2 4 6 0 0 0
3 6 9 0 0 0
uocavamo da je det C = 0, ali i da su sve kvadratne podmatrice reda 2 singu-
larne, pa je r(C) = 1.

1 3 2 5 0 1
2 4 3 1 1 2
D= 2 14 2
.
8 2 6
1 23 4 23 2 9
Reenje:
Nakon primenjenih elementarnih transformacija

1 3 2 5 0 1 1 3 2 5 0 1
2 4 3 1 1 2 0 10 1 9 1 4
D= 2 14 2
8 2 6 0 20 2 18 2 8
1 23 4 23 2 9 0 20 2 18 2 8

1 3 2 5 0 1
0 10 1 9 1 4

0 0

0 0 0 0
0 0 0 0 0 0
vidimo da je r(D) = 2.
60 Glava 4. Matrice
Zadaci
1. Ako je moguce, izvriti sledece operacije sa matricama:

41 0 1 2 1 4
(a) 2 2 1 + 3 4 5 ;
1 2 3 2 1 4

2 1
2 1
(b) + 3 4 ;
3 4
2 1

2 0 2 15 3
5
7
10
1 8 4 12
10 10 1
3
0
(c)
;

2 6 4 4 1 1 15
26 14 34 2 1 15

2 1
2 1 4
(d) 3 4 + .
2 1 5
2 1
2. Za matrice:

2 1 1 2 3 0
2 0 3
A = 0 1 2 , B = 0 1 3 ,C = ,
1 2 1
2 0 1 2 1 1
2 4
3 3 76
2 1 1 1
0
D = 1 3 , E = 3
1 1 1
,

1 0 6
2 1 56

2 0 2 1
1 2 0 1
F = 1 4 4 2

2 1 2 1
izvriti sledece operacije, ako je to moguce:
(a) AB; (b) BA; (c) CD; (d) DC;
(e) AD + 2D; (f) 2CB; (g) 2F 2 ; (h) DB;
(i) 6E(A + B); (j) 6E(B + A); (k) (A + B)3 ; (l) FEAB.
3. Izracunati (A + 3I)(3A B) + 2I 5 A2 2AB, ako je:

61

2 1 2 1 0 2
A = 0 1 1 i B = 2 1 1 .
3 1 1 2 2 0
4. Da li navedene matrice imaju inverznu matricu?

3 1 2 1 2 3
(a) 1 1 1 ; (b) 4 5 6 ;
4 2 1 7 8 9

1 1 0 2 3
1 3 0 2 1
1 2 1 3 0 1 2 1
(c)
1 0 2 4 ; (d) 1 1 1 3 0
.
3 2 0 1 2
1 3 1 1
2 1 1 2 1
5. Odrediti inverznu matricu za matrice:

1 2 0 3
2 1 3 1 1 2

(a) A = ; (b) B = ;
1 1 2 1 3 2
3 0 2 2

2 3 5
(c) C = 1 2 5 .
0 0 5
6. Reiti jednacinu XA = B, gde je:

1 2 3 2 1 3
A= 2 1 4 , B = 4 2 2 .
4 2 4 1 2 2
7. Reiti jednacinu A2 X = D, gde je:

2 1 3 1 0
2 1 3 0 1
A= 1 3 2 1
, D =

.
1
2 1 0 1 0
8. Koristeci matrice iz zadatka 2, reiti sledece matricne jednacine:

(a) AX = B; (b) XA = B; (c) AX = D;
(d) XA = C; (e) (A + A2 )X = 2B + I.
9. Reiti matricne jednacine:

62 Glava 4. Matrice

2 1 1 5
(a) 1 3 2 X = 5 ;
3 4 2 3

2 1 1
(b) X 2 3 0 = 1 2 1 ;
1 2 0

5 1 2 6 7 13 1 0 1
(c) 1 6 0 X + 20 10 28 = 3X 5 2 1 3 .
0 1 5 7 6 7 0 1 1
10. Naci rang sledecih matrica:

1 5 2 1
1 6 3 4 1 1
(a) A = ; (b) B = ;
1 5 2 1 10 10
2 11 6 2

1 2 3 1 0 1
1 2
(c) C = ; (d) D = 4 5 6 ; (e) E = 0 1 0 ;
3 4
7 8 9 1 0 1

2001 2002 2003 2 1 1
(f) F = 2004 2005 2006 ; (g) G = 4 2 2 ;
4005 4007 4009 6 3 3

1 2 1 1 1 0 0 1
(h) H = 0 1 2 2 ; (i) J = 4 3 2 1 ;
1 4 3 5 2 1 1 0

3 1 2 1
1 0 0 0 2 1 1 1
(j) K = 106 0 0 0 ; (k) L =
;
5162 5 0 3 2
sin 2876 0 0 0
10 0 6 4

1 0 1 2 1 2 3 4 5
4 1 3 2 6 7 8 9 10
(l) M =
2 0 2 4 ; (m) N = 1 1 0 10 cos 0 ;

33 11 22 0 8 9 11 23 16

5 25 125 625 10 15
1 3 5 7 9 11

12 44 260 1264 38 52
(n) P = 18 66 490 1896 57 78 ;

0 1 0 1 0 1
10 48 250 1252 20 22
63

1 2 3 4 5 6
1 5 2 1
1 7 8 9 10 11 12
6 3 4

(o) R = ;(p) Q = 1 2 0 1 0 1 .
1 5 2 1 7 12 12 15 16 17
2 11 6 2
6 14 12 16 16 16
Reenja

1 6 8
39 1 3 1 8 6
1. (a) 1 6 6 ; (c)
7 12 4 .
3 1 7
7 3 15
Pod (b) i (d) nije moguce izvriti sabiranje.
2.
2 8 2 4 1 8
(a) 4 1 5 ; (b) 6 1 5 ;
2 7 1 6 3 1

5 2 7
7 2
(c) ; (d) 5 6 6 ;
5 7
2 0 3

2 3
20 6 6
(e) 1 9 ; (f) ;
8 0 10
1 2

8 14 4 6
4 10 0 8
(g) 12 44 28 14
;
(h) ne moe;
2 22 28 8

12 23 4 12 23 4
8 8 4 8 8 4
(i)
20 25 0 ;
(j)
20 25 0 ;

68 43 18 68 43 18
133
27 49
48 48 5 6 6
10 12 38
(k) 16 16 5 ;
(l) 3
37 .
9 47
44 69 0 2 6
21 215
6
91
6
64 Glava 4. Matrice

53 1 58
3. 3 19 25 .
45 13 70
4. (a) Ima; (b) nema; (c) ima; (d) nema.

2 6 10 1

1 23 18 47 20
5. (a) A1 = 17 ;
6 1 13 3
9 10 28 13
2
3 5
21 12 7 7 7
(b) B1 = ; (c) C1 = 17 2 1 .
34 14 7 7
0 0 51
6.
2 1 3 4 2 5
1 1 4 2 2 8 8 2
X = BA1 = BA =
det A 12
1 2 2 0 6 3

0 6 3 0 21 1
4
1
= 0 12 18 = 0 1 32 .
12
12 6 3 1 12 14

1 11 15 0
3 12 15 1
7. Neka je C = A2 =
4 9 10 4 . Tada je CX = D X = C D
1
8 4 9 1

136 131 24 35 0
1 1 358 494 141 70 1

= C D=
detC 441 301 371 105 49 1
189 315 189 0 0
155
155 441
1 635
635
441 .
= =
441 476 68 63

504 8
7

4 7 0 5 1 3 1 1
1 1 1
8. (a) 0 16 4 ; (b) 1 3 1 ; (c) 2 2 ;
4 2 2
0 10 4 4 2 6 0 2

5 21 5
1 8 8 12 1
(d) ; (e) 8 4 2 .
4 11 3 13 4
6 12 0
65

1 1 2 1
9. (a) X = 0 ; (b) X = 1 3 5 ; (c) X = 3 1 4 .
3 2 1 1
10.
(a) rang(A) = 4; (b) rang(B) = 1; (c) rang(C) = 2; (d) rang(D) = 2;
(e) rang(E) = 3; (f) rang(F) = 2; (g) rang(G) = 1; (h) rang(H) = 2;
(i) rang(J) = 3; (j) rang(K) = 1; (k) rang(L) = 2; (l) rang(M) = 2;
(m) rang(N) = 4; (n) rang(P) = 5; (o) rang(R) = 4; (p) rang(Q) = 3.
Glava 5
Sistemi linearnih jednacina
Sistem od m linearnih jednacina sa n nepoznatih dat je sa:
a11 x1 + a12 x2 + + a1n xn = b1

a21 x1 + a22 x2 + + a2n xn = b2
..................................
am1 x1 + am2 x2 + + amn xn = bm ,
gde su x1 , x2 , . . . , xn nepoznate sistema, a11 , a12 , . . . , amn R koeficijenti sistema,

a b1 , b2 , . . . , bm R slobodni c lanovi sistema.
Sistem je homogen ako je b1 = b2 = = bm = 0.
Sistem je nehomogen ako je bi 6= 0 za bar jedno i = 1, 2, . . . , m.
Reenje sistema je uredjena n torka (x1 , x2 , . . . , xn ) realnih brojeva takvih da
zadovoljavaju svih m jednacina sistema.
Sistem linearnih jednacina moe biti:
1. Saglasan (moguc, reiv) - ako ima bar jedno reenje. Takve sisteme delimo
na:
(a) sisteme koji imaju jedinstveno reenje,

(b) sisteme koji imaju beskonacno mnogo reenja. Broj promenljivih koje
slobodno biramo naziva se broj stepeni slobode sistema linearnih jed-
nacina;
2. Nesaglasan (nemoguc, protivrecan) - ako nema nijedno reenje.
Homogen sistem uvek ima trivijalno reenje: (0, 0, . . . , 0).

Ako se u sistemu izvre sledece transformacije:
66
67
1. medjusobna zamena bilo koje dve jednacine sistema,
2. mnoenje bilo koje jednacine brojem razlicitim od nule,
3. jedna jednacina se pomnoi nekim brojem i doda nekoj drugoj jednacini

sistema,
tada dobijamo novi sistem jednacina c ija reenja su identicna reenjima polaznog
sistema. Kaemo da su posmatrani sistemi ekvivalentni.
Gausov metod eliminacije sastoji se u tome da se pomocu gore pomenutih trans-
formacija izvri eliminacija jedne po jedne promenjive iz jednacina sistema i tako
se sistem svede na takozvani trougaoni oblik iz kojeg se lako dolazi do reenja
sistema.
Kramerova pravila. Neka je dat sistem od n jednacina sa n nepoznatih. Formi-
ramo determinantu sistema Ds , kao i determinante Dxi , i {1, 2, . . . , n}, na sledeci
nacin:

a11 a12 . . . a1n b1 a12 . . . a1n

a21 a22 . . . a2n b2 a22 . . . a2n
Ds = , Dx = ,
. . . . 1 .
. . .
an1 an2 . . . ann bn an2 . . . ann

a11 b1 . . . a1n a11 a12 . . . b1

a21 b2 . . .
Dx2 =
a2n , . . . , Dx = a21 a22 . . . b2 .
. . . . n . . . .

an1 bn . . . ann an1 an2 . . . bn
1. Ako je Ds 6= 0 tada sistem ima jedinstveno reenje (x1 , x2 , . . . , xn ) i ono je:
Dx1 Dx Dx
x1 = , x2 = 2 , . . . , xn = n .
Ds Ds Ds
2. Ako je Ds = 0 tada sistem ili nema reenja ili ima beskonacno mnogo reenja.
(a) Ako je Ds = 0, i za bar jedno i {1, 2, . . . , n} je Dxi 6= 0, tada sistem

nema reenja.
(b) Ako je Ds = 0 i Dxi = 0, za svako i {1, 2, . . . , n}, tada sistem ili
nema reenja ili ima beskonacno mnogo reenja, to moemo proveriti
Gausovim metodom.
Za homogene sisteme vai:

68 Glava 5. Sistemi linearnih jednacina
1. Ako je DS 6= 0 sistem ima samo trivijalno reenje.
2. Ako je Ds = 0 sistem ima beskonacno mnogo reenja.
Neka je dat sistem od m jednacina sa n nepoznatih. Matricu sistema Ms i proirenu

matricu sistema M p formiramo na sledeci nacin:

a11 a12 . . . a1n a11 a12 . . . a1n b1
a21 a22 . . . a2n a21 a22 . . . a2n b2
Ms =
..................
, Mp = .......................
.
am1 am2 . . . amn mn am1 am2 . . . amn bm m(n+1)
Kroneker-Kapelijeva teorema. Sistem linearnih jednacina je saglasan (ima

reenja) ako je rang matrice sistema Ms jednak rangu proirene matrice sistema
M p . Razlikujemo sledece slucajeve:
1. Ako je r(Ms ) < r(M p ) tada sistem nema reenja.
2. Ako je r(Ms ) = r(Ms ) = n tada sistem ima jedinstveno reenje.
3. Ako je r(Ms ) = r(M p ) = k < n tada sistem ima beskonacno mnogo reenja
sa n k stepeni slobode.
Reavanje linearnog sistema jednacina preko matrica. Sistem od n jednacina

sa n nepoznatih moemo predstaviti kao matricnu jednacinu:

a11 a12 . . . a1n x1 b1
a21 a22 . . . a2n x2 b2

. . . . . . . . . . . . . . . . . . = . . .
an1 an2 . . . ann xn bn
Krace zapisano, posmatramo matricnu jednacinu A X = B c ije reenje je:
X = A1 B.
Primeri
1. Reiti sisteme linearnih jednacina:
x + y = 3 x + y = 3
(a) ; (b) ;
x y = 1 x + y = 1
69
x + y = 3 x + y = 0
(c) ; (d) .
2x + 2y = 6 2x + 2y = 0
Reenje:
(a) Reenje sistema je uredjen par (2, 1), tj. vrednosti x = 2 i y = 1 zado-
voljavaju obe jednacine (sistem je saglasan) i to je jedino reenje siste-
ma (sistem ima jedinstveno reenje);
(b) Jednacine sistema su u kontradikciji i ne postoji ni jedan uredjen par
(x, y) koji bi zadovoljio obe jednacine, pa ovaj sistem nema nijedno
reenje (nemoguc je);
(c) Ako u sistemu drugu jednacinu podelimo sa 2, vidimo da je ona ista sa
prvom, tako da ovde zapravo imamo jednu jednacinu sa dve nepoznate,
koja ima beskonacno reenja oblika (t, 3 t), t R. Na primer, (1, 2)
je reenje sistema, ali i (7, 4), (0, 3), (2, 5) . . . su reenja sistema;
(d) Homogen sistem pored trivijalnog reenja (0, 0) ima jo beskonacno
mnogo reenja oblika (t, t), t R.
2. Reiti sisteme Gausovim metodom eliminacije:
x + y + z = 4
(a) x 2y + 2z = 3 ;
2x y + 5z = 11
x + y + 2z = 2
(b) 2x 3y z = 5 ;
3x 2y + z = 10
x + 3y 2z = 2
(c) x z = 5 ;
2x 6y + 4z = 4
x + y + z = 3
(d) x y z = 3 .
2x + 2y + 2z = 6
Reenje:
(a) Eliminisacemo nepoznatu x iz druge i trece jednacine tako to c emo

prvu jednacinu pomnoiti sa 1 i dodati drugoj, a zatim prvu jednacinu
pomnoiti sa 2 i dodati trecoj jednacini. Dobijamo sistem:
x + y + z = 4
3y + z = 1 .
3y + 3z = 3
Sledecu c emo eliminisati promenljivu y u trecoj jednacini, tako to
drugu jednacinu pomnoimo sa 1 i dodamo trecoj:
x + y + z = 4
3y + z = 1 .
2z = 4
Dobili smo trougaoni oblik sistema jer u trecoj jednacini imamo jednu
nepoznatu, u drugoj dve i u prvoj tri nepoznate. Iz ovakvog oblika
se lako ocitava reenje sistema tako to iz trece jednacine izracunamo
nepoznatu z, zatim zamenom vrednosti ove nepoznate u drugoj jed-
nacini izracunamo nepoznatu y, a potom zamenom nepoznatih y i z u
prvoj jednacini izracunamo nepoznatu x. Primenjujuci ovaj postupak
dobijamo da je (1, 1, 2) jedinstveno reenje sistema;
(b) Ovaj sistem se transformie u sistem:
x + y + 2z = 2
5y + 5z = 1 .
0 = 3
Treca jednacina je protivrecna i samim tim je i sistem protivrecan, tj.
sistem nema reenja;
(c) Ako prvu jednacinu pomnoimo sa 2 i dodamo trecoj dobijamo:
x + 3y 2z = 2
x z = 5 .
0 = 0
71
Treca jednacina je trivijalni identitet c ime se na sistem sveo na dve

jednacine sa tri nepoznate i imacemo beskonacno mnogo reenja. Tada
jednu promenjivu, recimo z, moemo birati proizvoljno (imamo jedan
t
stepen slobode) i reenja sistema c e biti (t + 5, 1,t), t R;
3
(d) Kada pokuamo da elimiemo neku od promenjivih iz druge i trece
jednacine dobijamo:
x + y + z = 3
0 = 0 .
0 = 0
Ovo je sistem sa dva stepena slobode, jer je ovo u sutini bila jedna
jednacina zapisana tri puta. Sada moemo proizvoljno birati dve pro-
menjive, recimo x i y, dok treca zavisi od njih (t, s, 3 t s), t, s R.
3. Gausovim metodom eliminacije reiti sisteme jednacina:
x + y + z = 3
2x + y + 2z = 5
(a) 3x + 2y + 3z = 8 ;
x z = 2
5x + 4y + 5z = 14
x + y + z = 3
2x + y + 2z = 5
(b) 3x + 2y + 3z = 8 ;
x z = 2
5x + 4y + 5z = 13
x + y + z = 3
2x + y + 2z = 5
(c) ;
x y + 2z = 0
4x + y + 3z = 8
x + y + z = 3
(d) ;
2x + 5y + 3z = 2
2x + y 3z = 4
(e) .
4x + 2y 6z = 8
Reenje:
(a) Dati sistem je pravougaoni sistem pet jednacina sa tri nepoznate. Ako
eliminiemo x iz druge, trece, c etvrte i pete jednacine datog sistema,
dobijamo sistem:
x + y + z = 3
y = 1
y = 1 .
y = 1
y = 1
Znaci, sistem ima beskonacno mnogo reenja sa jednim stepenom slo-
bode (2 t, 1,t), t R;
(b) Sistem je nemoguc;
(c) Sistem ima jedinstveno reenje (1, 1, 1);
(d) Naredna dva sistema su pravougaona, pri c emu je broj jednacina manji
od broja nepoznatih. U takvim slucajevima sistem ne moe da ima
jedinstveno reenje. Pomnoicemo prvu jednacinu sa 2 i dodati dru-
goj da bi eliminisali x iz druge jednacine. Tako dobijamo sistem
x + y + z = 3
,
3y + z = 4
odakle zakljucujemo da sistem ima beskonacno mnogo reenja oblika
(7 + 2t,t, 4 3t), t R;
(e) Koeficijenti druge jednacine su proporcionalni odgovarajucim koefi-
cijentima prve jednacine, pa u ovom slucaju imamo samo jednu jed-
nacinu sa tri nepoznate i sistem ima beskonacno mnogo reenja sa dva
stepena slobode oblika (t, 4 2t + 3s, s), t, s R.
4. Koristeci Kramerova pravila, reiti sisteme jednacina:
2x + 3y z = 1 x + y + z = 1
(a) x + y z = 2 ; (b) x + 2y + 3z = 2 ;
2x y + 3z = 13 3x + 4y + 5z = 3
73
x + y + z = 1 x + y + z = 1
(c) 2x + 2y + 2z = 2 ; (d) 2x + 2y + 2z = 2 .
4x + 4y + 4z = 6 4x + 4y + 4z = 4
Reenje:
(a) Formiramo i odredimo vrednosti determinanti Ds , Dx , Dy i Dz :

2 3 1 1 3 1

Ds = 1 1 1 = 8, Dx = 2 1 1 = 8,
2 1 3 13 1 3

2 1 1 2 3 1

Dy = 1 2 1 = 8, Dz = 1 1 2 = 32.
2 13 3 2 1 13
Sistem ima jedinstveno reenje, i to:
Dx 8 Dy 8 Dz 32
x= = = 1, y = = = 1, z = = = 4;
Ds 8 Ds 8 Ds 8
(b) Imamo da je

1 1 1 1 1 1

Ds = 1 2 3 = 0 i Dx = 2 2 3

= 1,

3 4 5 3 4 5
odakle sledi da sistem nema reenja, jer je Ds = 0, a Dx 6= 0;

(c) Sada je Ds = Dx = Dy = Dz = 0. Kramerovo pravilo nam ne daje
reenje. Gausovim metodom dobijamo ekvivalentan sistem:
x+y+z = 1
0 = 0
0 = 2,
koji nema reenja;

(d) Kao i u prethodnom primeru Ds = Dx = Dy = Dz = 0, ali sada Gauso-
vim metodom odredjujemo da sistem ima beskonacno mnogo reenja
oblika (t, 1 t s, s), t, s R.
5. U zavisnosti od parametra a diskutovati sistem:

x ay + z = 1
ax 3y + z = 1 .
x y + az = 1
Reenje:
Odredimo prvo determinantu sistema:

1 a 1

Ds = a 3 1 = (a 2)(a + 1)2 .
1 1 a
Takodje, izracunamo i
Dx = (1 + a)2 , Dy = (1 + a)2 , Dz = (1 + a)2 .
1) Vidimo da je Ds 6= 0, za a 6= 2 i a 6= 1, i tada sistem ima jedinstveno
reenje:
Dx 1 Dy 1 Dz 1
x= = , y= = , z= = .
Ds a2 Ds a2 Ds a 2
Na primer, za a = 5 imamo sistem:
x 5y + z = 1
5x 3y + z = 1 ,
x y + 5z = 1
1 1 1
sa reenjem ( , , ).
3 3 3
2) Kada je a = 2 i a = 1 tada sistem ili nema reenja ili ima beskonacno
mnogo reenja. Ove slucajeve ispitacemo Gausovim postupkom.
Za a = 2 imamo sistem:
x 2y + z = 1
2x 3y + z = 1 ,
x y + 2z = 1
koji ekvivalentnim transformacijama moemo svesti na sistem koji nema
reenja:
x 2y + z = 1
y z = 3 .
0 = 3
75
Za a = 1 imamo sistem:
x + y + z = 1
x 3y + z = 1 ,
x y z = 1
koji svodimo na sistem:
x + y + z = 1
2y + 2z = 0 ,
0 = 0
koji ima beskonacno mnogo reenja oblika (2t 1,t,t), t R.
6. Za koje vrednosti parametra a sistem:
ax + y + z = 0
x + ay + z = 0
x + y + az = 0
ima i netrivijalna reenja?

Reenje:
Poto je Ds = (a + 2)(a 1)2 , tada imamo da za a = 1 i a = 2 je Ds = 0
i sistem pored trivijalnog ima i beskonacno mnogo netrivijalnih reenja. Za
a = 1 broj stepeni slobode je 2 i reenja su oblika ((t + s),t, s), t, s R. Za
a = 2 broj stepeni slobode je 1 i reenja su oblika (t,t,t), t R.
7. Diskutovati i odrediti reenja sistema jednacina koristeci Kroneker-Kapeli-

jevu teoremu:
x + y z = 1 x 2y + z = 3
(a) x y + 3z = 9 ; (b) 2x 3y + z = 1 ;
4x + 2y = 10 x 3y + 2z = 1
x 2y + 2z = 3 x + y + z = 1
(c) x y + z = 1 ; (d) 2x + 2y + 2z = 2 .
4x 7y + 7z = 10 3x + 3y + 3z = 3
Reenje:
(a) Formiramo matricu i proirenu matricu sistema, i izvrimo elementarne

transformacije na vrstama (videti poglavlje Matrice):

1 1 -1 1 1 1 -1 1
1 -1 3 -9 0 -2 4 -10
-4 2 0 10 0 6 4 14

1 1 -1 1 1 1 -1 1

0 -2 4
-10 0 -1 2 -5 .
0 0 8 -16 0 0 1 -2
Kako je r(Ms ) = r(M p ) = 3, sistem ima jedinstveno reenje i ono glasi
z = 2, y + 2z = 5 y = 1, x + y z = 1 x = 2;
(b) Matrica i proirena matrica sistema su:

1 -2 1 3 1 -2 1 3
2 -3 1
1 0 1 -1 -5
1 -3 2 1 0 -1 1 -2

1 -2 1 3
0 1 -1 -5 .
0 0 0 -7
Dobijamo da je r(Ms ) = 2 i r(M p ) = 3 pa zakljucujemo da sistem
nema reenja. Gledajuci matricu dobili bi sistem x 2y + z = 3, y z =
5, 0 = 7, koji je protivrecan;
(c) Iz
1 -2 1 3 1 -2 2 3
2 -3 1
1 0 1 -1 -2
1 -3 2 1 0 1 -1 -2

1 -2 2 3
0 1 -1 -2
0 0 0 0
dobijamo da je r(Ms ) = r(M p ) = 2 i zakljucujemo da sistem ima be-
skonacno mnogo reenja sa jednim stepenom slobode (n = 3, k = 2).
Reenja su oblika (1,t 2,t), t R;
(d) Dobijamo da je r(Ms ) = r(M p ) = 1, to znaci da sistem ima besko-
nacno mnogo reenja sa dva stepena slobode (n = 3, k = 1), oblika
(t, s, 1 t s), t, s R.
77
8. Kroneker-Kapelijevom teoremom diskutovati sisteme jednacina:
x + y + 2z = 1 x + y + 2z = 1
(a) ; (b) ;
3x y + z = 3 2x + 2y + 4z = 2
x+y = 2
x + y + 2z = 1
(c) ; (d) 2x + 3y = 2 ;
2x + 2y + 4z = 2
x + 2y = 1
x+y = 2 x+y = 2
(e) 2x + 3y = 2 ; (f) 2x + 2y = 4 .
x + 2y = 0 3x + 3y = 6
Reenje:
(a) Iz r(Ms ) = r(M p ) = 2 sledi da sistem ima beskonacno mnogo reenja

sa jednim stepenom slobode (k = 2, n = 3);
(b) Sada je r(Ms ) = r(M p ) = 1 i sistem je neodredjen sa dva stepena slo-
bode (k = 1, n = 3);
(c) Sistem nema reenja, jer je r(Ms ) = 1 i r(M p ) = 2;
(d) Sistem nema reenja, jer je r(Ms ) = 2, r(M p ) = 3;
(e) Sistem ima jedinstveno reenje: r(Ms ) = r(M p ) = 2 = n;
(f) Dobijamo da je r(Ms ) = r(M p ) = 1, tako da sistem ima beskonacno
mnogo reenja sa jednim stepenom slobode (n = 2, k = 1).
9. Koristeci matricnu jednacinu reiti sisteme jednacina:
x 2y + z = 3 x + y + 2z = 3
(a) 2x + z = 2 ; (b) 2x 3y + z = 1 .
x + y z = 1 8x 7y + 7z = 9
Reenje:
(a) Dati sistem se transformie u matricnu jednacinu

1 2 1 x 3
2 0 1 y = 2 ,
1 1 1 z 1
c ije reenje je

1 1 2 3 3
X = A1 B = 1 2 3 2 = 2 .
2 3 4 1 4
Dakle, reenje sistema je (3, 2, 4);
(b) Imamo da je
1 1 2

2 3 1 = 0,

8 7 7
pa ovaj sistem ne moemo reiti preko matrica. Dati sistem se moe
reiti jednom od prethodno navedenih metoda.
Zadaci
1. Koristeci se Gausovim metodom reiti sisteme jednacina:
2x y + 3z = 9 x + y 2z = 3
(a) 3x 5y + z = 4 ; (b) 2x + y + z = 0 ;
4x 7y + z = 5 3x + 2y z = 3
x + y z = 1 x + z = 0
(c) 2x + y + 2z = 15 ; (d) x + y = 3 ;
3x y + z = 1 y + z = 1
2x + z = 1
(e) x + 2y + 2z = 3 ;
3x 2y = 1
3x + 2y z = 1
(f) 2x + y + 3z = 1 ;
4x + 5y + z = 2
79
3x + 5y z 2t = 11 2x + 7y + 3z + t = 5
2x + 4y z + t = 8 x + 3y + 5z 2t = 3
(g) ; (h) ;
4x y + z = 24 x + 5y 9z + 8t = 1
5x + 3y 2z + t = 13 5x + 18y + 4z + 5t = 12
2x 5y + 3z + t = 5
x+yz = 0
3x 7y + 3z t = 1
(i) ; 2x + y + 3z = 5
5x 9y + 6z + 2t = 7 (j) ;
x+y+z = 2
4x 6y + 3z t = 8
3x 7y + 2z = 7
x + y z + 3t = 8
2x + y + 2z t = 2
(k) ;
3x + 2y + z + t = 4
x 3y + 3z + t = 0
x + y 2z + 2t w = 1
2x y + z + 3t + w = 12
(l) x + 2y + 3z t w = 2 ;
3x + 4y z + t 2w = 1
x + 3y + 3z 3t + 3w = 13
2x + y + z + w = 1 x+yzw = 3
(m) x y z 3w = 2 ; (n) 2x + y 3z + 2w = 1 ;
4x y z 5w = 3 x + 2y + 3z w = 0
x + 2y 3z = 5
x + 2y + 3z = 3
2x + y 2z = 3
x + 3y + z = 4 (p) .
(o) ; 3x y z = 2
2x + y 2z = 1
2x + y + z = 6
x + y 9z = 8
2. Reiti sledece homogene sisteme:

x1 + 2x2 x3 = 0
(a) 2x1 + x2 + x3 = 0 ;
3x1 x2 + 2x3 = 0
x1 + 2x2 5x3 = 0
(b) x1 + 2x2 3x3 = 0 ;
x1 + 6x2 13x3 = 0
2x1 x2 + 3x3 = 0
(c) x1 + x2 2x3 = 0 ;
4x1 + x2 x3 = 0
x1 + 2x2 3x3 = 0
(d) 2x1 + x2 + x3 = 0 ;
4x1 x2 x3 = 0,
2x + 3y + z = 0 4x + y z = 0
(e) x + 2y + 3z = 0 ; (f) 3x + 2y + z = 0 ;
4x + 5y + 2z = 0 x + 3y = 0
2x + y + z + w = 0 x+yz+w = 0
3x y 2z 2w = 0 3x y + 2z w = 0
(g) ; (h) .
2x + y + 4z 3w = 0 2x y z + 3w = 0
3y + w = 0 4x 3y + 2z + w = 0
3. U zavisnosti od realnog parametra diskutovati sisteme jednacina:

(a + 5)x + (2a + 1)y 9z = 3a + 9
(a) 2x + ay 3z = a+3 ;
4x + (a + 1)y (5 + a)z = a + 7
81
(a + 3)x + (a + 4)y + 2z = 1
(b) 2x + (a 3)y 2z = 2 ;
(2a + 7)x + (a + 4)y + (a + 6)z = a + 5
(a + 1)x + y + z = 0
(c) x + (a + 2)y = 0 ;
x (a + 1)y z = 0
(k2 2k 7)x + 2y + 4z = 0
(d) 2x + (k + 4)y 2z = 0 ;
2
(k 3k 1)x + 2y + (k 2)z = 0
(m + 2)x + 2y + 3z w = 0
(m + 4)x + (m + 1)y + 4z + w = 0
(e) ;
5x + (m 1)y + mz + 5w = 0
(2m + 4)x + 2y + 3z + (m + 1)w = 0
2x1 x2 + x3 = 1
(f) x1 + 2x2 3x3 = 8 ;
ax1 + x2 2x3 = 7
2x1 x2 + x3 = 1
(g) x1 + 2x2 3x3 = 8 ;
3x1 + x2 2x3 = a
x1 + x2 + x3 = 6
(h) ax1 + 4x2 + x3 = 5 ;
6x1 + (a + 2)x2 + 2x3 = 13
ax1 + x2 x3 = 1
(i) 2x1 + 2x2 2x3 = 3 ;
x1 x2 + 2x3 = 0
(a 1)x1 + x2 x3 = a
(j) (a + 2)x1 + ax2 + 2x3 = 2a + 1 ;
(a + 1)x1 + x2 + x3 = a + 1
(a + 1)x1 + x2 + x3 = 1
(k) x1 + (a + 1)x2 + x3 = a .
x1 + x2 + (a + 1)x3 = a2
4. Koristeci se Kroneker - Kapelijevom teoremom odrediti prirodu reenja sledecih
sistema:
(a) 2x y + 3z = 2 (b) 2x + 3y + z = 0
x + 2y + z = 3 ; x + z = 3 ;
x + y + 4z = 5 5x + 9y + 4z = 2
(c) 2x 4y + 2z = 2
x 2y + z = 1 ;
x + 2y z = 1
(d) 2x y + 6z = 1
13x + y 2z = 1 ;
2x + 5y 3z = 5
(e) 2x + 5y 4z + w = 1 (f) x y + 2z + w = 1
x + 2y z w = 2 3x 2y z 4w = 3
; ;
3x + 12y 9z + w = 4 7x 5y 7w = 7
x+y+z+w = 0 5x 4y + 3z 2w = 5
(g) x+yz+w = 3 (h) x 2y + 3z 4w = 2

2x + y + z + 2w = 2 ; 3x + y z + w = 2 ;
3x + 2y 3z + w = 3 5y + 8z 11w = 8
(i) x+y+z = 3
(j) x + 2y + z = 2
x + 2y + z = 6
; 2x y + 3z = 1
3x + y z = 2 .
x + 5y + 6z = 7
8x + 8y = 21
3x + 7z = 4
5. Pomocu matrica reiti sledece sisteme jednacina:
x y + z = 5
(a) 2x + z = 4 ;
x + 3y 3z = 13
83
x y = 3
(b) 3x + y + z = 8 ;
4x + 2y 3z = 7
y z + w = 4
x y 3w = 10
(c) .
x + 2y + 3z = 2
x + 3y = 1
Reenja
1. (a) Nema reenja; (b) (3 3p, 5p + 6, p), p R; (c) (1, 3, 5);

1 + 3t
(d) (2, 1, 2); (e) (t, , 1 2t), t R; (f) nema reenja;
2
(g) (5, 5, 1, 1); (h) (6 26p + 17q, 1 + 7p 5q, p, q), p, q R;
(i) nema reenja; (j) nema reenja; (k) (1, 0, 1, 2); (l) (1, 1, 2, 2, 3);
(m) nema reenja, (n) (17t + 22, 6t 7, 10t + 12,t), t R;
(o) (2, 1, 1); (p) nema reenja.
2. (a) (0, 0, 0); (b) (a, 2a, a), a R; (c) (a, 7a, 3a), a R; (d) (0, 0, 0);
(e) Kako je Ds 6= 0, sistem ima samo trivijalno reenje x = y = z = 0;
(f) Ds = 0, sistem ima beskonacno mnogo reenja (3t,t, 11t), t R;
4 9 16
(g) (0, 0, 0, 0); (h) ( t, t, t,t), t R.
11 11 11
a+6
3. (a) Ako je a 6= 1 i a 6= 5, sistem ima jedinstveno reenje: x = ,y =
a+5
a+6 1
,z = . Za a = 1 sistem je neodredjen sa dva stepena slo-
a+5 a+5
bode i reenja su oblika (x, 4 2x + 3z, z), x, z R, a za a = 5 sistem
je nemoguc;
(b) Za a 6= 1, 3, 4 sistem ima jedinstveno reenje:
5a + 13 4 a2 + 3a + 10
( , , ),
(a 3)(a + 1) a 3 (a 3)(a + 1)
za a = 1 i a = 3 sistem nema reenja, za a = 4 ima beskonacno

6
mnogo reenja oblika (1 + 2z, z, z), z R;
7
(c) Imamo da je Ds = a(a + 3) pa za a = 0 i a = 3 sistem ima beskona-
c no mnogo reenja, i to (2t,t,t), t R za a = 0, odnosno (t,t,t), t R
za a = 3, dok za a 6= 0 i a 6= 3 sistem ima samo trivijalno reenje
(0, 0, 0);
(d) Ako je vrednost parametra k razlicita od 1, 3, 4 i 6, onda sistem
ima jedinstveno reenje i to je trivijalno reenje (0, 0, 0). Za vrednost
k = 1 i k = 3 reenja su (z, 0, z), z R, za k = 4 imamo reenja
21 22 83
(z, z, z), z R i za k = 6 reenja su ( y, y, y), y R;
2 21 21
(e) Za m 6= 3, 1, 2 sistem ima trivijalno reenje (0, 0, 0, 0). Ako je m =
3 reenja su (w, 0, 0, w), w R, za m = 1 reenja su (w, 2w, 0, w),
w R i za m = 2 reenja su (4z, z, z, 5z), z R;
(f) Kako je Ds = a 3, sistem za a R \ {3} ima jedinstveno reenje i
ono je (0, 5, 6), dok za a = 3 sistem ima beskonacno mnogo reenja
oblika (t, 7t 5, 5t 6), t R;
(g) U ovom sistemu je Ds = 0, bez obzira na a, pa sistem nikada nema
jedinstveno reenje. Za a 6= 7 sistem nema reenja, dok za a = 7 imamo
beskonacno mnogo reenja oblika (t, 7t 5, 5t 6), t R;
(h) Imamo da je Ds = (a4)(a+3) pa za a 6= 4, 3 sistem ima jedinstveno
1 1
reenje ( , , 6), za a = 4 nema reenja, dok za a = 3 ima
a4 a4
1 + 3t 23 7t
beskonacno mnogo reenja oblika ( ,t, ), t R;
4 4
1 3(2a 1) 3a 1
(i) Za a 6= 1 imamo jedinstvena reenja ( , , ),
2(a 1) 2(a 1) 2(a 1)
a ako je a = 1 sistem nema reenja;
(j) Iz Ds = 2a(a 1) sledi da za a 6= 0, 1 sistem ima jedinstvena reenja
2a 3 2a 1 a2
i ona su ( , , ). Ako je a = 1 sistem nema
2(a 1) 2(a 1) 2(a 1)
1 1
reenja, dok za a = 0 ima beskonacno mnogo reenja oblika (t, ,
2 2
t), t R;
(k) Ovde je Ds = a2 (a + 3) i za a 6= 0, 3 jedinstveno reenje je
2 a2 2a 1 a3 + 2a2 a 1
( , , ),
a(a + 3) a(a + 3) a(a + 3)
za a = 0 i a = 3 sistem nema reenja.
85
4. (a) Rang matrice sistema (Ms ) je 2, rang proirene matrice sistema (M p )

je takodje 2, pa je sistem neodredjen sa jednim stepenom slobode;
(b) Iz r(Ms ) = 2, r(M p ) = 3 sledi da sistem nema reenja;
(c) Sistem ima beskonacno mnogo reenja sa dva stepena slobode, jer je
r(Ms ) = r(M p ) = 1;
(d) Sistem ima jedinstveno reenje, to sledi iz c injenice da je r(Ms ) =
r(M p ) = 3;
(e) Kako je r(Ms ) = r(M p ) = 3 sistem ima beskonacno mnogo reenja sa
jednim stepenom slobode;
(f) Sada je r(Ms ) = r(M p ) = 2 pa sistem ima beskonacno mnogo reenja
sa dva stepena slobode;
(g) Iz r(Ms ) = r(M p ) = 3 sledi da sistem ima beskonacno reenja sa jednim
stepenom slobode;
(h) Kako je r(Ms ) = r(M p ) = 2 sistem ima beskonacno mnogo reenja sa
dva stepena slobode;
(i) Sada je r(Ms ) = r(M p ) = 3 pa sistem ima jedinstveno reenje;
(j) Sistem ima beskonacno mnogo reenja sa jednim stepenom slobode,
jer je r(Ms ) = r(M p ) = 2.

3 0 1 5 1
1
5. (a) X = A1 B = 5 2 1 4 = 2 ;
2
6 2 2 13 2

5 3 1 3 2
1
(b) X = A1 B = 13 3 1 8 = 1 ;
8
2 2 2 7 1

27 9 9 12 4 1
1
9 3 3 0
10 = 0 .
(c) X = A1 B =
12 15 5 1 4 2 1
12 8 4 4 1 3
Glava 6
Vektori
Vektor ~a, sa pocetkom u tacki O(0, 0, 0) i krajem u tacki A(a1 , a2 , a3 ), dat je sa
~a = a1~i + a2~j + a3~k = (a1 , a2 , a3 ),
gde su~i = (1, 0, 0), ~j = (0, 1, 0) i~k = (0, 0, 1) jedinicni koordinatni vektori (ortovi).
Slika 6.1. Sabiranje i oduzimanje vektora
Intenzitet (duinu) vektora ~a odredjujemo na sledeci nacin:

q

|~a| = |OA| = a21 + a22 + a23 .
Pravac vektora ~a je pravac prave odredjene tackama O i A.

Smer vektora ~a je od tacke O do tacke A.
Nula vektor u oznaci~0 = (0, 0, 0) je vektor nultog inteziteta i proizvoljnog pravca
i smera.
86
87
Vektori ~a = (a1 , a2 , a3 ) i ~b = (b1 , b2 , b3 ) su jednaki ako i samo ako je
a1 = b1 , a2 = b2 i a3 = b3 .

Vektori AB i BA imaju isti intezitet i pravac, a suprotan smer, tj. AB = BA.
Ovakve vektore nazivamo suprotni vektori.
Neka su date tacke A(A1 , A2 , A3 ) i B(B1 , B2 , B3 ). Tada je

AB = (B1 A1 , B2 A2 , B3 A3 ).
Vektore ~a = (a1 , a2 , a3 ) i ~b = (b1 , b2 , b3 ) sabiramo (oduzimamo) na sledeci

nacin:
~a ~b = (a1 b1 , a2 b2 , a3 b3 ).
Vektor ~a = (a1 , a2 , a3 ) mnoimo skalarom , R :
~a = ( a1 , a2 , a3 ).
Skalarni proizvod vektora ~a i ~b po definiciji je broj:
~a ~b = |~a| |~b| cos (~a,~b).
Projekcija vektora ~a na vektor ~b (slika 6.2) je skalar
~a ~b
pr~b~a = ,
|~b|
a vektor projekcije je
~
~ j = b pr~ ~a.
pro
|~b| b
Slika 6.2. Projekcija vektora ~b na vektor ~a

Vektori ~a i ~b su normalni (~a~b) ako i samo ako je ~a ~b = 0.
88 Glava 6. Vektori
Skalarni proizvod vektora~a = (a1 , a2 , a3 ) i~b = (b1 , b2 , b3 ) odredjujemo na sledeci

nacin:
~a ~b = a1 b1 + a2 b2 + a3 b3 .
Vektorski proizvod vektora ~a i ~b je vektor ~c = ~a ~b, c iji je:

- intezitet |~c| = |~a ~b| = |~a||~b| sin (~a,~b),
- pravac normale na ravan koju odredjuju vektori ~a i ~b, odnosno ~c~a,~c~b,
- smer odredjen pravilom desnog zavrtnja.
Vektori ~a i ~b su kolinearni (pripadaju istoj pravoj) ako i samo ako je ~a ~b = ~0.
Vektorski proizvod vektora ~a = (a1 , a2 , a3 ) i ~b = (b1 , b2 , b3 ) je vektor:
~i ~j ~k
~c = ~a ~b = a1 a2 a3 .
b1 b2 b3
Povrina paralelograma konstruisanog nad vektorima ~a i ~b je
Pparalelograma = |~a ~b|,
dok je povrina trougla konstruisanog nad istim vektorima:
1
Ptrougla = |~a ~b|.
2
Meoviti proizvod vektora ~a,~b i ~c je broj dat sa
a1 a2 a3
(~a ~b) ~c = b1 b2 b3 .
c1 c2 c3
Vektori ~a,~b i ~c su komplanarni ako i samo ako je (~a ~b) ~c = 0.

Nenula vektori ~a,~b,~c su linearno zavisni, ako postoje realni brojevi , , ra-
zliciti od nule, za koje je:
~a + ~b + ~c = ~0.
Vektori ~a,~b i ~c su linearno zavisni ako i samo ako je (~a ~b) ~c = 0.
Zapremina paralelopipeda konstruisanog nad vektorima ~a,~b i ~c je:
Vparalelopipeda = |(~a ~b) ~c|.

89
Slika 6.3. Paralelopiped odredjen vektorima ~a, ~b i ~c

Zapremina c etvorostrane piramide konstruisane nad vektorima ~a,~b i ~c je:
1
Vcetvorostrane
piramide = |(~a ~b) ~c|.
3
Zapremina trostrane piramide (tetraedra) konstruisanog nad vektorima ~a,~b i

~c je:
1
Vtetraedra = |(~a ~b) ~c|.
6
Primeri

1. Date su tacke A(2, 2, 3) i B(4, 10, 3). Odrediti vektor AB, |AB| i koordi-

nate tacke S koja je sredina vektora AB.
Reenje:
Traeni vektor je:

AB = (4 (2), 10 2, 3 (3)) = (6, 8, 0),
a njegov intenzitet je:
p
|AB| = 62 + 82 + 02 = 100 = 10.

Neka je tacka S(s1 , s2 , s3 ). Tada vai AS = SB, odnosno (s1 + 2, s2 2, s3 +
3) = (4 s1 , 10 s2 , 3 s3 ). Iz jednakosti vektora dobijamo:
s1 + 2 = 4 s1 s1 = 1,
s2 2 = 10 s2 s2 = 6,
s3 + 3 = 3 s3 s3 = 3,
pa je tacka S = (1, 6, 3).

90 Glava 6. Vektori
2. Odrediti vrednosti m, n i k, ako znamo da su vektori ~a = (m + 2, 1, 3k) i

~b = (5, 2n 3, k + 8) jednaki.
Reenje:
Iz jednakosti vektora ~a i ~b sledi da je:
m + 2 = 5, 1 = 2n 3 i 3k = k + 8,
pa dobijamo da je m = 3, n = 2 i k = 4.
3. Dati su vektori~a = (3, 2, 6) i~b = (6, 1, 1). Odrediti~a+~b, ~a~b, 3~a, 5~b
i 2~a + 4~b.
Reenje:
~a +~b = (3, 2, 6) + (6, 1, 1) = (3 + 6, 2 1, 6 1) = (9, 3, 5),
~a~b = (3, 2, 6)(6, 1, 1) = (36, 2(1), 6(1)) = (3, 1, 7),
3~a = 3 (3, 2, 6) = (9, 6, 18),
5~b = 5 (6, 1, 1) = (30, 5, 5),
2~a + 4~b = 2 (3, 2, 6) + 4 (6, 1, 1) = (18, 0, 16).
4. Dati su vektori ~a = (2, 1, 5) i ~b = (3, 1, 1). Odrediti ~a ~b, |~a|, |~b|, (~a, ~b) i
pr~b~a.
Reenje:
Skalarni proizvod datih vektora je:
~a ~b = (2, 1, 5) (3, 1, 1) = 2 3 + 1 1 + 5 1 = 12,
intenziteti vektora ~a i ~b su:
p p
|~a| = 22 + 12 + 52 = 30 i |~b| = 32 + 12 + 12 = 11.
Ugao izmedju dva vektora racunamo iz definicije skalarnog proizvoda kao:
~a ~b 12
cos (~a,~b) = = ,
|~a| |~b| 30 11
pa zakljucujemo da ovi vektori zahvataju ugao = arccos 301211 . Projekciju

odredjujemo na sledeci nacin:
~a ~b 12
pr~b~a = = .
|~a| 30
91
5. Odrediti vektorski proizvod vektora ~a = (2, 1, 2) i ~b = (1, 3, 0).

Reenje:
Vektorski proizvod datih vektora je:
~i ~j ~k
~a ~b = 2 1 2 = 6~i + 2 ~j + 7~k.
1 3 0
Ako izracunamo i
~i ~j ~k
~b ~a = 1 3 0 = 6~i 2 ~j 7~k,
2 1 2
dobijamo vektor suprotnog smera.
6. Da li su vektori ~a = (1, 1, 3) i ~b = (2, 2, 6) kolinearni?

Reenje:
Kako je
~i ~j ~k
~a ~b = 1 1 3 = (0, 0, 0),
2 2 6
zakljucujemo da su oni kolinearni.
7. Odrediti povrinu paralelograma i trougla konstruisanih nad vektorima ~a =

(2, 4, 1) i ~b = (1, 3, 2).
Reenje:
Prvo c emo naci vektorski proizvod:
~i ~j ~k
~a ~b = 2 4 1 = 5~i + 5 ~j 10~k.
1 3 2
Povrina paralelograma je intenzitet dobijenog vektora, odnosno

q
Pparalelograma = 52 + 52 + (10)2 = 150 = 5 6,
5
dok je povrina trougla Ptrougla = 6.
2
92 Glava 6. Vektori
8. Za vektore ~a = (2, 2, 1),~b = (0, 3, 2) i ~c = (1, 1, 1) naci (~a ~b) ~c.

Reenje:
Meoviti proizvod datih vektora je:
2 2 1
(~a ~b) ~c = 0 3 2 = 9.
1 1 1
9. Da li su vektori ~a = (3, 1, 1),~b = (1, 2, 3) i ~c = (3, 8, 7) linearno zavi-

sni? Ako jesu, naci njihovu linearnu zavisnost.
Reenje:
Meoviti proizvod vektora ~a = (3, 1, 1),~b = (1, 2, 3) i ~c = (3, 8, 7) je
3 1 1
~
(~a b) ~c = 1 2 3 = 0,
3 8 7
iz c ega zakljucujemo da su vektori ~a,~b i ~c linearno zavisni. Iz definicije

linearne zavisnosti sledi da tada postoje brojevi , i razliciti od nule, za
koje je:
(3, 1, 1) + (1, 2, 3) + (3, 8, 7) = (0, 0, 0).
Data jednakost nas dovodi do sistema jednacina:
3 + 3 = 0
+ 2 + 8 = 0
3 7 = 0.
Ovaj sistem ima reenja oblika (2, 3, ), R. Sada je
2~a 3~b + ~c = ~0,
pa deljenjem sa dobijamo linearnu zavisnost ova tri vektora
2~a 3~b +~c = ~0.
10. Izracunati zapreminu paralelopipeda koji je konstruisan nad vektorima ~a =

(8, 1, 1),~b = (13, 3, 6) i ~c = (3, 0, 3).
Reenje:
Zapremina datog paralelopipeda je:
93
8 1 1
V = (~a ~b) ~c = 13 3 6 = 42.
3 0 3
11. Ako nad vektorima ~a = (8, 1, 1),~b = (13, 3, 6) i ~c = (3, 0, 3) konstruiemo

c etvorostranu piramidu, izracunati njenu zapreminu.
Reenje:
Zapremina date piramide je:
8 1 1
1 1
V= 13 3 6 = 42 = 14.
3 3
3 0 3
12. Izracunati zapreminu tetraedra koji je odredjen vektorima ~a = (8, 1, 1),~b =

(13, 3, 6) i ~c = (3, 0, 3).
Reenje:
Zapremina datog tetraedra je:
8 1 1
1 1
V= 13 3 6 = 42 = 7.
6 6
3 0 3
Zadaci
1. Neka su dati vektori ~a = (2, 1, 5),~b = (3, 1, 2) i ~c = (4, 1, 1). Odrediti

~a + 3~b + 5(~c 2~b).

2. Ako znamo tacku A(2, 1, 4) i vektor AB = (4, 2, 10), naci tacku B.

3. Poznata nam je pocetna tacka A(3, 2, 4) i S(1, 1, 1) sredina vektora AB.
Naci tacku B.
4. Neka je trougao ABC zadat svojim temenima A(1, 2, 3), B(4, 6, 3) i C(2, 4, 5).
Naci obim i vektore koji odgovaraju teinim linijama trougla.
5. Date su tacke A(1, 1, 2), B(2, 1, 4) i C(3, 5, 0) i one c ine tri temena parale-
lograma ABCD. Odrediti koordinate c etvrtog temena D.
94 Glava 6. Vektori
6. Naci tacke koje dele vektor ~a = (6, 6, 12) :
(a) na dva jednaka dela;

(b) na tri jednaka dela;
(c) u odnosu 5 : 7.
7. Naci parametre s i t tako da za vektore ~a = (s t, 1),~b = (s,t s) i ~c =

(8, 3s + t) vai 2~a 5~b =~c.
8. Ako je ~a = (1, 2, 1) i ~b = (3, 2, 3), izracunati:

(~a ~i +~b ~j) (~a +~b) ~k.
9. Odrediti parametar t tako da vai:
(t(1, 2, 3) + 2(1,t + 2, 3) (4 t)(2, 0, 3)) (1, 1, 1) = (1, 2,t) (1, 2, 0).
10. Dati su vektori ~a = (t,t + 1, 1) i ~b = (t, 2, 5). Naci t tako da je ~a~b.
11. Pronaci vektor~x tako da za vektore~a = (2, 1, 1),~b = (3, 0, 1) i~c = (1, 1, 1)
vai:
~x ~a = 3, ~x ~b i ~x ~c = 6.
12. Dati su vektori ~v = (1, 2, 3),~u = (t, 1, 1),~w = (1, 0, 1). Naci parametar t
tako da vektori ~v + t~u i ~w budu ortogonalni.
13. Dati su vektori ~a = (2, 1, 1), ~b =~i + ~j 2~k i ~c = (2, 2, 5). Naci vektor ~x
ako znamo da je ~x ~a = 3,~x ~c = 1 i ~x~b.
14. Ako su nam poznati vektori ~a = (2, 2, 1) i ~b = (3, 0, 3), odrediti vektor~x za
~
koji je ~x b = 9,~x~a, |~x| = 18.
15. Date su tacke A(1, 3, 2), B(1, 7, 2) i C(1, 5, 4). Naci ugao kod temena A u
trouglu ABC.
16. Da li je trougao ABC (A(1, 1, 1), B(1, 3, 3),C(3, 2, 0)) pravougli?

~ j vektora ~b = (1, 1, 2) na vektor ~a = (2, 2, 1).
17. Odrediti projekciju pro

18. Odrediti vektor AA0 koji odgovara visini iz temena A u trouglu ABC, za
A(2, 0, 3), B(2, 3, 3) i C(1, 1, 5).
95
19. Za vektore ~a = (2, 1, 1) i ~b = (2, 2, 3) odrediti:
(~m ~n) ((~m 3~i) (~n + ~j + 2~k)),
ako je ~m = ~a + 2~b i ~n = 2~a ~b.
20. Naci povrinu tetraedra c ija temena su tacke A(1, 3, 1), B(2, 4, 2),C(1, 6, 2)
i D(2, 0, 2).
21. Pronaci nepoznati parametar t, ako je:

~i ~j ~k ~i ~j ~k
1 2
~i ~j ~k 1 3 1
1 1 1 t 4 t + 3 3 1 3 1 = 2 0 1 .
2 6
2 1 1 1 1 1 1 5 2 5 3 3
22. Odrediti ugao koji obrazuju dijagonale paralelograma konstruisanog nad vek-
torima ~a = 2~i + ~j ~k i ~b =~i 3~j +~k.
23. Za ~a = (2, 1, 3) i ~b = (0, 2, 1) izracunati:

~a ~b + (~a (3~b))~i + ((~a +~i) ~j)~j + ((2~a +~b) (~b ~k))~k (2~a + 3~b).
24. Odrediti kompleksan broj z za koji je:
(~a + 3~i) (2~b + ~j) + ((3~k ~c) (~a ~b))i

z= ,
(2 i)2
ako je ~a = (1, 3, 2),~b = (2, 0, 1) i ~c = (3, 1, 1).

25. Ako za kompleksan broj z = 3t + 2 + 2ti znamo da je
(2t + 1, 3 t, 4t) (5t + 1, 3t 2, 4 + t) = |z|2 ,
odrediti nepoznatu t.
26. Odrediti skalarni proizvod vektora ~a i ~b za ~a = 2~m +~n,~b = 3~m + 2~n, |~m| =
3, |~n| = 2 i (~m,~n) = .

27. Naci skalarni proizvod vektora~a i 2~a~b, ako je |~a| = 2, |~b| = 3, (~a, ~b) = .
3
28. Da li vektori ~a(2, 0, 2) i ~b(1, 1, 3) zahvataju isti ugao kao i vektori~c(0, 1, 1)
~ 2, 1)?
i d(2,
29. Naci vrednost t za koju vektori (t 2,t), (t, 2t) zahvataju isti ugao kao i
vektori (1, 3), (2, 2).
96 Glava 6. Vektori
30. Odrediti realan broj p tako da vektor ~a = 2p~i + ~j + (1 p)~k gradi jednake
uglove sa vektorima ~b = ~i + 3~j i ~c = 5~i ~j + 8~k.

31. Vektori ~a i ~b obrazuju ugao = . Ako je |~a| = 3, |~b| = 1, izracunati ugao
6
izmedju vektora ~p = ~a +~b i ~q = ~a ~b.
32. (a) Odrediti bar jedan vektor ~c koji je normalan na vektore ~a = 3~i + ~j 2~k
i ~b = 4~i ~j + 3~k;
(b) Odrediti jo dva vektora koji su normalni na vektore ~a i ~b.
33. Odrediti povrinu i obim trougla konstruisanog nad vektorima ~a(1, 3, 1) i

~b(2, 1, 2).
34. Ako su tacke A(1, 0, 1), B(1, 2, 0) i C(3, 2, 1) temena trougla, izracunati
povrinu i obim trugla ABC.
35. Data su tri temena paralelograma A(0, 1, 2), B(1, 2, 1) i C(2, 1, 1). Naci
koordinate c etvrtog temena i povrinu paralelograma.
36. Data su temena c etvorougla A(1, 2), B(1, 5),C(4, 0) i D(2, 2). Izracu-
nati njegove unutranje uglove i, primenom vektorskog proizvoda, izracunati
povrinu c etvorougla.
37. Odrediti koeficijent iz uslova da su vektori ~p = ~a + 5~b i ~q = 3~a ~b ko-

linearni, dok vektori ~a i ~b to nisu.

38. Ako je ~u = 2~a +~b, ~v = ~a 2~b, |~a| = 3, |~b| = 2, (~a, ~b) = naci |~u ~v|.
6
39. Izracunati povrinu paralelograma konstruisanog nad vektorima 2~b+~a i 3~a+

2~b, ako je |~a| = |~b| = 5, (~a, ~b) = .
4
40. Dokazati da su vektori ~a(1, 3, 2),~b(2, 3, 4),~c(3, 12, 6) komplanarni.
41. Da li tacke A(1, 2, 1), B(0, 1, 5),C(1, 2, 1) i D(2, 1, 3) pripadaju istoj ravni?
42. Izracunati zapreminu paralelopipeda koji je konstruisan nad vektorima ~a =

~i 3~j +~k,~b = 2~i + ~j 3~k i ~c =~i + 2~j +~k.
43. Izracunati zapreminu tetraedra ABCD c ija temena su data koordinatama

A(2, 3, 1), B(4, 1, 2),C(6, 3, 7) i D(5, 4, 8).
44. Tacke A(2, 0, 0), B(0, 3, 0),C(0, 0, 6) i D(2, 3, 8) su temena piramide. Izracu-
nati zapreminu piramide i visinu koja odgovara osnovi ABC.
97
45. Izracunati visinu paralelopipeda koji je konstruisan nad vektorima ~a = 3~i +

2~j 5~k,~b =~i ~j + 4~k i ~c =~i 3~j +~k, ako je za osnovicu uzet paralelogram
konstruisan nad ~a i ~b.
46. Izracunati zapreminu i povrinu tetraedra ABCD, gde je A(1, 1, 1), B(0, 0, 2),
C(0, 3, 0) i D(4, 0, 0).
47. Dati su vektori ~a = (2, 1, 3) i ~b = (1, 2, 0). Naci pr~b~a.
48. Vektori ~a = (2, 1) i ~b = (3, 2) obrazuju paralelogram. Naci vektor visine ~ha
i |~ha |.
49. Vektori ~a = 3~i + ~j i ~b = p~i + q~j obrazuju trougao. Nekaje vektor visine ~ha =
2~i 6~j i intenzitet projekcije vektora ~b na ~a iznosi 2 10. Naci nepoznate
parametre p i q vektora ~b.
50. Pokazati da vektori ~a = (7, 6, 6) i ~b = (6, 2, 9) mogu biti ivice kocke, a
zatim odrediti vektor ~c trece ivice kocke.
51. Zadata su tri vektora ~a = 2~i ~j +~k,~b =~i + 2~j ~k i ~c =~i + ~j 2~k. Odrediti
jedinicni vektor ~v, koji lei u ravni koju odredjuju vektori ~b i ~c i normalan je
na vektor ~a.
Reenja
1. ~a+3~b+5(~c2~b) = (2, 1, 5)+3(3, 1, 2)+5((4, 1, 1)2(3, 1, 2))

= (2, 1, 5) + (9, 3, 6) + (10, 5, 25) = (3, 3, 24).
2. Oznacimo li koordinate tacke B sa (x, y, z) imamo da je
(4, 2, 10) = (x 2, y 1, z 4)
i uporedimo li ove vektore dobijamo da je x2 = 4, y1 = 2, z4 = 10,
odakle je B = (2, 3, 6).
3. Krajnju tacku vektora B(x, y, z) dobijamo iz formule za sredinu vektora:
3 + x 2 + y 4 + z
(1, 1, 1) = , , ,
2 2 2
3+x 2 + y 4+z
a iz pravila za jednakost vektora imamo: = 1, = 1, =1
2 2 2
i traena tacka je B(1, 4, 2).
98 Glava 6. Vektori
4. Odredimo obim trougla, za ta prvo treba naci vektore koji odredjuju stranice
datog trougla. To su:

AB = (3, 4, 0), BC = (2, 2, 2), CA = (1, 2, 2).
Duine ovih vektora su:

|AB| = 5, |BC| = 2 3, |CA| = 3.
Traeni obim je zbir duina stranica trougla, pa je:

O = |AB| + |BC| + |CA| = 5 + 2 3 + 3 = 8 + 2 3.
Nadjimo teine linije trougla. Kako teine linije spajaju temena i sredine
naspramnih stranica, prvo odredjujemo tacku A1 (sredina stranice BC), tacku
B1 (sredina stranice CA) i tacku C1 (sredina stranice AB) :
A1 = (3, 5, 4), B1 = ( 32 , 3, 4), C1 = ( 52 , 4, 3).
Teine linije su odredjene vektorima:

AA1 = (2, 3, 1), BB1 = ( 52 , 3, 1) = CC1 = ( 12 , 0, 2).
5. I nacin. Kako su u paralelogramu naspramne stranice paralelne i jednake,

zakljucujemo da su AB i DC isti vektori. Lako nalazimo da je AB = (1, 0, 2),

pa je i DC = (1, 0, 2), odakle dobijamo D = (4, 5, 2).
II nacin. Znamo da se dijagonale paralelograma medjusobno polove, pa

preko tacaka A i C nalazimo sredinu dijagonale AC i to je tacka O(1, 3, 1),

a to je ujedno i sredina dijagonale BD, pa je D = (4, 5, 2).
6. (a) Kad vektor ~a pomnoimo sa 12 dobijamo vektor c ija je krajnja tacka

na sredini ~a, pa on ujedno odredjuje i srednju tacku vektora ~a. Dakle,
rezultat je:
1 1
~a = (6, 6, 12) = (3, 3, 6);
2 2
1
(b) Prvu tacku dobijamo kad vektor ~a pomnoimo sa , a drugu mnoe-
3
2
njem sa :
3
1 1
~a = (6, 6, 12) = (2, 2, 4) i 23 ~a = 23 (6, 6, 12) = (4, 4, 8);
3 3
(c) Tacku nalazimo kada podelimo ~a na 12 jednakih delova i uzmemo 5
prvih delova, odnosno
5 5 5 5
~a = (6, 6, 12) = ( , , 5).
12 12 2 2
99
7. Ubacimo li vektore ~a,~b,~c u traenu jednakost imamo:
2(s t, 1) 5(s,t s) = (8, 3s + t),
(3s 2t, 2 5t + 5s) = (8, 3s + t),

odakle dobijamo sistem jednacina:
3s + 2t = 8
2s 6t = 2,
sa reenjima: s = 2 i t = 1.
8. Ubacimo li vrednosti vektora ~a i ~b u jednakost imamo:

(1, 2, 1) (1, 0, 0) + (3, 2, 3) (0, 1, 0) (1, 2, 1) + (3, 2, 3)

(0, 0, 1) = (1 + 2) (2, 0, 4) (0, 0, 1) = (2, 0, 4) (0, 0, 1) = 4.
9. t = 1.
10. Koristeci relaciju ~a~b ~a ~b = 0 dobijamo reenja: t = 1 i t = 3.
11. Drugi uslov je ekvivalentan uslovu ~x ~b = 0, pa nas za ~x = (x1 , x2 , x3 ) uslovi

dovode do sistema jednacina:
2x1 x2 + x3 = 3
3x1 x3 = 0
x1 + x2 + x3 = 6,
koji nam daje vektor ~x = (1, 2, 3).
12. Iz jednakosti
((1, 2, 3) + t (t, 1, 1)) (1, 0, 1) = 0
dobijamo reenja: t1 = 1 i t2 = 2.
13. Uslovi iz zadatka nas dovode do sistema jednacina:
2x1 + x2 + x3 = 3
x1 + x2 2x3 = 0
2x1 + 2x2 5x3 = 1,
a on do reenja: ~x = (0, 2, 1).

100 Glava 6. Vektori
14. Reavamo sistem
2x1 2x2 + x3 = 0
3x1 + 3x3 = 9
q
x12 + x22 + x32 = 18,
koji ima dva reenja:

x1 = (3, 3, 0) i

x2 = (1, 1, 4).

15. Ugao kod temena A zaklapaju vektori AB = (0, 4, 0) i AC = (0, 2, 2), pa iz

AB AC 8 2
cos (AB, AC) = = =
|AB| |AC| 4 2 2 2

2
sledi da je (AB, AC) = arccos( )= .
2 4
16. Ako je ugao prav tada je skalarni proizvod vektora koji ga c ine jednak nuli.

Nalazimo da je AB = (0, 2, 4), BC = (2, 1, 3) i CA = (2, 1, 1). Iz AB

AC = 6 zakljucujemo da ugao kod temena A nije prav, analogno iz BA BC =

14 sledi da ugao kod temena B takodje nije prav, dok iz CB CA = 0 imamo
da je ugao kod temena C prav, pa je time trougao ABC pravougli.
17. Odredicemo prvo kosinus ugla koji zaklapaju vektori ~a i ~b :
~a ~b 2
cos (~a,~b) = = .
~
|~a| |b| 63
Oznacimo sa ~h vektor povucen iz krajnje tacke vektora ~b normalno na vektor

~a. Iz pravouglog trougla dobijamo relaciju:
pr~a~b
cos (~a,~b) = ,
|~b|
2
odakle je |pr~a~b| = . Kad imamo duinu vektora pr~a~b i znamo da je on istog
3
pravca i smera kao i vektor ~a, lako nalazimo da je
~ 2
~ j = pr~a b ~a = 3 (2, 2, 1) = 4 , 4 , 2 .
pro
|~a| 3 9 9 9

18. Iskoristimo prethodni zadatak i nadjimo BA0 projekciju vektora
101

BA = (4, 3, 0) na vektor BC = (1, 2, 2). Sada je

2 10 10 20 20
cos( BA, BC) = , |BA0 | = , BA0 = , , .
3 3 9 9 9

Kako je AA0 = AB + BA0 visinu odredjuje vektor:
0 10 20 20 26 7 20
AA = (4, 3, 0) + , , = , , .
9 9 9 9 9 9
19. Lako dobijamo da je ~m = (2, 5, 5),~n = (6, 0, 5), ~m 3~i = ((1, 5, 5) i

~n + ~j + 2~k = (6, 1, 7). Sada moemo odrediti vektorske proizvode:
~i ~j ~k
~m ~n = 2 5 5 = 25~i + 20 ~j + 30~k i
6 0 5
~i ~j ~k
(~m 3~i) (~n + ~j + 2 k) = 1 5 5 = 40~i + 37 ~j + 29~k.
~
6 1 7
Krajnje reenje je (25, 20, 30) (40, 37, 29) = 1000 + 740 + 870 = 2610.
20. Povrinu tetraedra (trostrana piramida) c ine c etiri trougla konstruisana nad
vektorima:

AB = (1, 1, 3), AC = (0, 3, 3), AD = (1, 3, 3), BC = (1, 2, 0) i BD =
(0, 4, 0).
Ukupna povrina je P = P1 +P2 +P3 +P4 , gde je P1 povrina trougla konstru-

isanog nad vektorima AB i AC, P2 trougla nad AB i AD, P3 trougla nad AC

i AD i P4 povrina trougla nad BC i BD. Kako je AB AC = (6, 3, 3), AB

AD = (12, 0, 4), AC AD = (18, 3, 3) i BC BD = (0, 0, 4), imamo
da je povrina:
3 3
P = P1 + P2 + P3 + P4 = 6 + 2 10 + 38 + 2.
2 2
1
21. t = .
2
22. Koristeci sabiranje i oduzimanje vektora dijagonala dobijamo:

d1 = a + b = (3, 2, 0) i d2 = b a = (1, 4, 2).
5
Sada je cos( d1 , d2 ) = .
13 21
23. 140.
24. z = 3 2i.
9
25. Podsetimo se da je |z|2 = 11t 2 + 12t + 4 i na kraju je t = .
22
26. Iz podataka koje imamo prvo odredjujemo:
~m ~m = 9, ~n ~n = 4 i ~m ~n =~n ~m = 6,
a zatim, primenjujuci zakon distributivnosti dobijamo:
~a ~b = (2~m +~n) (3~m + 2~n) = 6~m ~m + ~m ~n + 2~n ~n = 52.
27. ~a (2~a ~b) = 5.

28. Ne, jer je (~a,~b) = arccos 2 22
11 , ~ = arccos
(~c, d) 2
2 .
29. Izjednacimo li kosinuse traenih uglova dolazimo do jednacine

3t 2 2
= ,
10t 20t + 20
2 5
pa su reenja: t = 6 i t = 2.
1
30. p = .
4
31. Iz definicije skalarnog proizvoda dobijamo bitnu relaciju:
~a ~a = |~a|2 ,
koju koristimo da bi nali |~p| i |~q| :
|~p|2 = |~a +~b|2 = (~a +~b) (~a +~b) = 7,
|~q|2 = |~a ~b|2 = (~a ~b) (~a ~b) = 1.

~p ~q 2
Sada je cos = = .
|~p||~q| 7
32. (a) Po definiciji vektorski proizvod dva vektora je vektor normalan na ra-
van koju odredjuju dati vektori, pa je
~c = ~a ~b =~i 17~j 7~k
vektor normalan na vektore ~a i ~b;

103
(b) Kako vektor ne menja pravac, vec samo intenzitet pri mnoenju sa
skalarom, lako dobijamo da su, recimo, sledeci vektori normalni i na ~a
i na ~b : 2~c = (2, 34, 14),~c = (1, 17, 7) itd.

33. P = 32 10, O = 11 + 3 + 14.

34. P = 2, O = 3 + 33 + 8.

35. Cetvrto teme je D = (3, 0, 0), a povrina P = 38.
36. Uglove nalazimo preko definicije skalarnog proizvoda:

DC DA 2
cos (DC, DA) = = ,
|DC||DA| 2
3

odakle je (DC, DA) = . Ostali uglovi su (AD, AB) = , (BA, BC)
4 2

= i (CB, CD) = . Povrinu dobijamo kao sumu povrina trouglova
4 2
35 41
PABCD = PABC + PACD = +3 = .
2 2
37. Da bi vektori ~p i ~q bili kolinearni treba da je ~p ~q = 0. Takodje, zbog koli-

nearnosti vektora sa samim sobom je ~a ~a = ~b ~b = 0. Sada je
(~a + 5~b) (3~a ~b) = 15~b ~a ~a~b
= 15~a ~b ~a~b = (15 )~a ~b = 0.

Iz uslova da vektori ~a i ~b nisu kolinearni sledi da je = 15.
38. Iz definicije vektorskog proizvoda imamo da je
|~u ~v| = 5|~a ~b| = 5|~a||~b| sin (~a,~b) = 15.

39. P = 50 2.
40. Iz c injenice da je (~a ~b) ~c = 0 zakljucujemo da su vektori komplanarni.

41. Ako tacke pripadaju jednoj ravni znaci da su vektori AB, AC i AD kompla-

narni. Poto je (AB AC) AD = 0 sledi da vektori AB, AC i AD pripadaju
istoj ravni, pa to vai i za tacke A, B,C, D.
42. V = 25.

43. Odredimo prvo vektore AB = (2, 2, 3), AC = (4, 0, 6) i AD = (7, 7, 7),
154
pa koristeci meoviti proizvod dobijamo da je V = .
3
44. Zapreminu date piramide moemo odrediti koristeci meoviti proizvod. Ona
BH
je V = 14. Takodje, zapreminu moemo odrediti preko formule V = ,
3
gde je B povrina baze,
u naem slucaju trougla ABC. Sada moemo odrediti
visinu i ona je H = 14.
49
45. H = .
323

1 14 5 2
46. V = , P = + 6+ + 61.
3 2 2
47. Kako je
pr~b~a
cos (~a, ~b) = ,
|~a|
~a ~b 4
traeni intenzitet je pr~b~a = = .
|~b| 5
~ j = ( 16 , 8 ), pa iz relacije h~a = ~b
48. Projekcija vektora ~b na vektor ~a je pro
5 5
1 2
pro j dobijamo da je ha = ( , ). Intenzitet vektora h~a je 15 .
~ ~
5 5
~ j = (6, 2), a traeni parametri p = 8 i q = 4.
49. Projekcija je pro
50. I nacin. Da bi vektori bili ivice kocke potrebno je da su normalni i da su iste
duine, a za vektore ~a i ~b je to ispunjeno. Za vektor~c traimo da je normalan
na vektore ~a i ~b i da je istog intenziteta. Formiramo sistem jednacina
q
c21 + c22 + c23 = 11
7c1 + 6c2 6c3 = 0
6c1 + 2c2 + 9c3 = 0,
koji ima dva reenja: ~c = (6, 9, 2) ili ~c = (6, 9, 2).
II nacin. Jedinicni vektor, normalan na vektore ~a i ~b, dobijamo na sledeci
~a ~b
nacin: ~c0 = ,~c = |~a|~c0 . Iz ~a ~b = (66, 99, 22) = 11(6, 9, 2) do-
|~a ~b|
bijamo da je ~c = 11~c0 = (6, 9, 2). Drugo reenje dobijamo iz relacija
~b ~a
~c0 = ,~c = |~a|~c0 , i ono je ~c = (6, 9, 2).
|~a ~b|
105
51. Zapisani jednacinama, uslovi su sledeci:
|~v| = 1, (~b ~c) ~v = 0 i ~v ~a = 0,
1
a reenja: ~v = (~j +~k).
2
Glava 7
Analiticka geometrija
Tacke u prostoru R3 predstavljamo kao uredjene trojke
M0 (x0 , y0 , z0 ),
gde su koordinate x0 , y0 , z0 projekcije tacke M0 na x, y, z osu.

Kanonicki oblik jednacine prave:
x x0 y y0 z z0
p: = = ,
a1 a2 a3
gde je M0 (x0 , y0 , z0 ) tacka na pravoj p, a ~a p = (a1 , a2 , a3 ) vektor paralelan sa p.

Parametarski oblik jednacine prave:
x = a1 t + x0 , y = a2 t + y0 , z = a3 t + z0 .
Jednacina prave kroz dve tacke M0 (x0 , y0 , z0 ) i M1 (x1 , y1 , z1 ) :
x x0 y y0 z z0
p: = = .
x1 x0 y1 y0 z1 z0
Skalarni oblik jednacine ravni. Jednacina ravni koja je odredjena jednom

svojom tackom M0 (x0 , y0 , z0 ) i vektorom normale ~n = (A, B,C), data je sa:
: A(x x0 ) + B(y y0 ) +C(z z0 ) = 0,
ili
: Ax + By +Cz + D = 0,
gde je D = Ax0 By0 Cz0 .
106
107
Segmentni oblik jednacine ravni:
x y z
: + + = 1,
a b c
D D
gde su a = , b = i c = CD redom odsecci na x, y i z osi.
A B
Jednacina ravni koja sadri tri nekolinearne tacke M0 (x0 , y0 , z0 ), M1 (x1 , y1 , z1 )
i M2 (x2 , y2 , z2 ) data je sa
x x0 y y0 z z0
: x1 x0 y1 y0 z1 z0 = 0.
x2 x0 y2 y0 z2 z0
Ugao izmedju dve prave p i q je jednak uglu koji grade njima paralelni vektori
~a p i ~aq , tj.
~a p ~aq
cos (p, q) = .
|~a p ||~aq |
Ugao izmedju dve ravni i je ugao izmedju njihovih vektora normale ~n i ~n
~n ~n
cos (, ) = .
|~n ||~n |
Ugao izmedju prave p i ravni je komplementaran ugao od ugla koji zaklapaju

vektor paralele prave p i vektor normale ravni , tj.
~n ~a p
sin (, p) = .
|~n ||~a p |
Projekcija tacke M na ravan je tacka prodora normale povucene iz tacke M

na ravan kroz ravan .
Projekcija tacke M na pravu p je tacka dobijena u preseku normale iz tacke M
na pravu p i prave p.
x x1 y y1 z z1
Rastojanje tacke M2 (x2 , y2 , z2 ) od prave p : = = , u oznaci
a1 a2 a3
d, dato je formulom:

|M1 M2 ~a p |
d= ,
|~a p |
gde je M1 (x1 , y1 , z1 ).
108 Glava 7. Analiticka geometrija
Rastojanje tacke M1 (x1 , y1 , z1 ) od ravni : Ax + By +Cz + D = 0 dato je izra-

zom:
Ax1 + By1 +Cz1 + D
d= .
A2 + B2 +C2
x x1 y y1 z z1 x x2
Rastojanje dve mimoilazne prave p : = = iq: =
a1 a2 a3 b1
y y2 z z2
= dato je formulom:
b2 b3
x2 x1 y2 y1 z2 z1
| a1 a2 a3 |

b1 b2 b3 |(~a p ~aq ) M1 M2 |
d= = ,
|~a p ~aq | |~a p ~aq |
gde je M1 (x1 , y1 , z1 ), a M2 (x2 , y2 , z2 ).

x x1 y y1 z z1 x x2 y y2 z z2
Prave p : = = iq: = = se seku ili su
a1 a2 a3 b1 b2 b3
paralelne, ako je
x2 x1 y2 y1 z2 z1
a1 a2 a3 = 0.
b1 b2 b3
U suprotnom prave p i q su mimoilazne.
Primeri
1. Napisati kanonicki oblik jednacine prave p koja sadri tacku A(2, 1, 3) i

paralelna je vektoru ~a = (3, 1, 1). Napisati koordinate jo jedne tacke koja
pripada pravoj p i jo jednog vektora koji je sa datom pravom paralelan.
Reenje:
Jednacina prave p u kanonickom obliku je
x2 y+1 z3
p: = = .
3 1 1
Medjutim, iz dobijene jednacine sledi da i tacka B(5, 0, 2) pripada pravoj p,
pa je i
x5 y z2
p: = =
3 1 1
109
jednacina posmatrane prave. Takodje, vektor ~b = (6, 2, 2) je paralelan

vektoru ~a, a time i pravi p, pa je i
x5 y z2
p: = =
6 2 2
jednacina pocetne prave. Raznim odabirima tacaka prave p i njoj paralelnih
vektora dobijamo beskonacno mnogo jednacina koje reprezentuju pravu p.
2. Neka je data jednacina prave p u kanonickom obliku:

x+2 y+3 z
p: = = .
2 1 2
Napisati parametarski oblik jednacine prave p.
Reenje:
Iz kanonickog oblika jednacine prave imamo da je:
x+2 y+3 z
= t, = t, = t,
2 1 2
pa je parametarska jednacina prave:
x = 2t 2, y = t 3, z = 2t.
Za razne vrednosti parametra t R generiemo tacke ove prave. Tako za

t = 1 dobijamo tacku A(4, 2, 2), za t = 0 imamo tacku B(2, 3, 0),
dok za t = 1 nalazimo C(0, 4, 2).
3. Napisati jednacinu prave koja sadri tacke A(3, 1, 3) i B(2, 4, 0).

Reenje:
Iz formule za jednacinu prave kroz dve tacke dobijamo
x3 y (1) z3
p: = = ,
2 3 4 (1) 0 3
x3 y+1 z3
p: = = .
5 3 3
4. Data je jednacina prave p u parametarskom obliku:
x = t 2, y = 2t + 1, z = 3t + 2.
Napisati kanonicki oblik jednacine prave p.

Reenje:
Za vrednosti parametra t = 0 i t = 1, iz parametarskog oblika jednacine prave
p dobijamo dve njene tacke (2, 1, 2) i (1, 3, 5), koje nam daju kanonicki
oblik jednacine prave p i on je
x+2 y1 z2
p: = = .
1 2 3
5. Naci jednacinu ravni u skalarnom obliku, ako joj pripada tacka M0 (3, 2, 1),
a vektor ~n = (1, 1, 2) je normalan na nju.
Reenje:
Imamo da je
: (x 3) + (y 2) 2(z 1) = 0,
odnosno : x + y 2z + 3 = 0.
6. Naci segmentni oblik jednacine ravni:
: x 3y + 2z 6 = 0.
Reenje:
Segmentni oblik date ravni je:
x y z
: + + = 1,
6 2 3
odseci na x, y, z osi su a = 6, b = 2, c = 3, odnosno data ravan sece ose u
tackama (6, 0, 0), (0, 2, 0) i (0, 0, 3).
7. Napisati jednacinu ravni koja sadri tacke M0 (2, 1, 1), M1 (3, 2, 0) i
M2 (1, 1, 2).
Reenje:
Jednacinu ravni dobijamo izracunavanjem sledece determinante:
x (2) y 1 z (1)
: 3 (2) 2 1 0 (1) = 0,
1 (2) 1 1 2 (1)
odnosno
x+2 y1 z+1
: 5 3 1 = 0.
3 0 1
Izracunamo li determinantu imamo da je : 3x + 8y + 9z + 7 = 0.
111
8. Napisati jednacinu ravni koja sadri tacku M0 (1, 1, 4) i pravu

x+2 y z+3
p: = = .
1 3 2
Reenje:
Prvo c emo uzeti dve proizvoljne tacke prave p. Za to nam je najpogodniji
parametarski oblik prave p :
p : x = t 2, y = 3t, z = 2t 3, t R,
odakle za t = 0 i t = 1 dobijamo tacke M1 (2, 0, 3) i M2 (3, 3, 5).

Sada ispisujemo jednacinu ravni kroz tacke M0 , M1 i M2 :
x1 y1 z+4
: 3 1 1 = 0.
4 4 1
Dakle, jednacina je : 5x 7y + 8z + 34 = 0.
9. Napisati jednacinu ravni koja sadri prave p i q (koje se seku), gde su

x2 y+1 z1 x+2 y1 z+5
p: = = i q: = = .
1 1 2 2 1 3
Reenje:
Prave p i q se seku u tacki M0 (2, 1, 1) (presek pravih je detaljno objanjen
u narednim zadacima). Odaberemo tacku M1 (3, 2, 3) sa prave p i tacku
M2 (2, 1, 5) sa prave q i imamo jednacinu ravni koja sadri prave p i q :
x2 y+1 z1
: 1 1 2 = 0,
4 2 6
odnosno : x y z 2 = 0.
10. Napisati jednacinu ravni koja sadri paralelne prave p i q :

x+1 y z x y2 z
p: = = i q: = = .
2 3 1 2 3 1
Reenje:
Odaberemo dve tacke sa prave p, recimo M0 (1, 0, 0) i M1 (1, 3, 1), i jednu
tacku sa prave q, recimo M2 (0, 2, 0), i ispiemo jednacinu ravni kroz tri
tacke:
x+1 y z
: 2 3 1 = 0,
1 2 0
pa je : 2x y + z + 2 = 0.
11. Odrediti presek pravih:
x8 y+1 z4 x1 y z
p: = = i q: = = .
3 1 2 1 1 1
Reenje:
I nacin. Parametarski oblik jednacine prave p je:
x = 3t + 8, y = t 1, z = 2t + 4,
dok za pravu q parametarski oblik je:
x = s + 1, y = s, z = s.
Izjednacimo li x, y i z iz parametarskih oblika jednacina pravih p i q, dolazi-
mo do pravougaonog sistema jednacina:
(x =) 3t + 8 = s + 1
(y =) t 1 = s
(z =) 2t + 4 = s,
c ije reenje je t = 3, s = 2. Ubacimo li t = 3 u parametarsku jednacinu
prave p ili s = 2 u parametarsku jednacinu prave q, dobijamo istu tacku
(1, 2, 2), koja je presek prava p i q.
II nacin. Ako neka tacka pripada ovim dvema pravama, onda ona mora da
zadovolji obe date jednacine. Pravougaoni sistem linearnih jednacina
x8 y+1
=
3 1
x8 z4
=
3 2
x1 y
=
1 1
x1 z
=
1 1
ima jedinstveno reenje x = 1, y = 2 i z = 2, pa je presek prava p i q tacka
(1, 2, 2).
113

x8 y+1 z4 x1 y z
p: = = i q: = = .
3 1 2 1 1 2
Reenje:
I nacin. Parametarski oblici pravih p i q nas dovode do sistema:
3t + 8 = s + 1
t 1 = s
2t + 4 = 2s,
koji je protivrecan, to nas navodi na zakljucak da prave p i q nemaju pre-
secnih tacaka.
II nacin. Kao i u prethodnom primeru, posmatramo pravougaoni sistem:
x 8 = 3(y + 1)
2(x 8) = 3(z 4)
(x 1) = y
2(x 1) = z
koji nema reenja, pa i date prave nemaju presek.
x8 y+1 z4 x1 y z
p: = = i q: = = .
1 1 2 1 1 2
Reenje:
I nacin. U ovom slucaju posmatramo sistem:
t + 8 = s + 1
t 1 = s
2t + 4 = 2s,
koji je kontradiktoran, te se prave p i q ne seku.
II nacin. Sistem:
x+y = 7
2x + z = 12
x y = 1
2x z = 2
je kontradiktoran, pa zakljucujemo da prave p i q nemaju presek. Prave p i q

su paralelne, za razliku od prethodnog primera u kojem su posmatrane prave
bile mimoilazne.

x2 y+1 z4 x1 y z3
p: = = i q: = = .
1 1 1 1 1 1
Reenje:
I nacin. Posmatramo sistem:
t + 2 = s + 1
t 1 = s
t + 4 = s + 3,
koji se svodi na sistem jednacina t = s1, te ima beskonacno mnogo reenja,

iz c ega sledi da u preseku prava p i q nalazimo beskonacno mnogo tacaka,
tj. da se one poklapaju. Zaista, kada se u parametarski oblik jednacine prave
p zameni t = s 1 i ona sredi, dobija se jednacina prave q.
II nacin. Dolazimo do sistema:
x+y = 1
x + z = 2
x y = 1
x z = 2,
koji je neodredjen sa jednim stepenom slobode i c ija su reenja oblika (k, 1

k, k + 2), k R, to je upravo i parametarska jednacina prave, koja je presek
pravih p i q, iz c ega sledi da se prave p i q poklapaju.
15. Odrediti presek ravni:
: 2x + 3y z 2 = 0 i : x + y + z 6 = 0.
Reenje:
I nacin. Tacke koje pripadaju obema ravnima zadovoljavaju jednacine obe
ravni, pa reavamo pravougaoni sistem:
2x + 3y z = 2
x + y + z = 6.
115
Dati sistem ima beskonacno mnogo reenja sa jednim stepenom slobode i

8 4t t + 10
ona su oblika ( ,t, ), t R, to je ujedno i parametarski oblik
3 3
prave p koja se nalazi u preseku ravni i . Jednacinu prave p dajemo i u
kanonickom obliku:
x 83 y z 10
p: = = 13 .
43 1 3
II nacin. Kako vektori normala ~n i ~n ravni i nisu kolinearni, zakljucu-

jemo da je presek ravni i prava p. Prava p je normalna na vektore ~n i
~n , pa iz definicije vektorskog proizvoda sledi da je vektor paralele prave p
jednak vektorskom proizvodu vektora ~n i ~n , tj.
~i ~j ~k
~p =~n ~n = 2 3 1 = 4~i 3 ~j ~k.
1 1 1
Da bi imali jednacinu prave p treba nam jo jedna njena tacka, a nju lako
dobijamo iz jednacina ravni, slobodno birajuci vrednost jedne promenljive,
npr. x = 0, i traena tacka je M0 (0, 2, 4). Presek ravni je prava:
x y2 z4
p: = = .
4 3 1
: 2x 3y + 4z 3 = 0 i : 4x + 6y 8z + 6 = 0.
Reenje:
Vektori normala ovih ravni ~n = (2, 3, 4) i ~n = (4, 6, 8) su kolinearni
i tacka M0 (0, 1, 0) pripada obema ravnima, pa se ove ravni podudaraju i
njihov presek je ravan 2x 3y + 4z 3 = 0.
: 2x 3y + 4z 3 = 0 i : 4x + 6y 8z + 5 = 0.
Reenje:
Ako neka tacka (x, y, z) pripada preseku ravni i , tada ona mora da zado-
voljava jednacine obe ravni, odnosno sistem:
2x 3y + 4z = 3
4x + 6y 8z = 5,
koji je protivrecan pa date ravni nemaju presek (one su paralelne).

: x y + 2z 8 = 0, : 2x 3y + z 9 = 0 i : 3x y + 3z 9 = 0.
Reenje:
Presek ravni dobijamo iz sistema jednacina:
x y + 2z = 8
2x 3y + z = 9
3x y + 3z = 9
i to je tacka A(2, 0, 5).
: 2x y z 2 = 0, : x + y + 2z 4 = 0 i : 5x y 8 = 0.
Reenje:
Tacke koje pripadaju datim ravnima zadovoljavaju sistem jednacina:
2x y z = 2
x + y + 2z = 4
5x y = 8.
Ovaj sistem je neodredjen, ima jedan stepen slobode i reenja su mu (t, 5t
8, 3t + 6), t R, pa je traeni presek prava
x y+8 z6
p: = = .
1 5 3
: x + 2y z 3 = 0, : 2x 4y + 2z + 6 = 0 i : 4x + 8y 4z 12 = 0.
Reenje:
Kako je sistem:
x + 2y z = 3
2x 4y + 2z = 6
4x + 8y 4z = 12
neodredjen, sa dva stepena slobode i reenjima (t, s, t + 2s 3), t, s R,
dobijamo da je presek ravan x+2yz3 = 0 (ravni , i su podudarne).
117
: 3x + y 2z 5 = 0, : 2x + 3y z + 4 = 0 i : 2x + 8y 6z 3 = 0.
Reenje:
Tacke koje pripadaju preseku ovih ravni zadovoljavaju sistem jednacina:
3x + y 2z = 5
2x + 3y z = 4
2x + 8y 6z = 3,
koji je nemoguc, pa je presek prazan skup. Ove ravni nisu paralelne (nisu
im kolinearni vektori normala) i nemaju zajednickih tacaka. Preseci ravni
i , i , i su medjusobno paralelne prave, to ostavljamo c itaocu da
pokae.
22. Odrediti presek prave p i ravni , ako je :

x1 y+1 z1
p: = = i : 2x + 3y + 4z + 5 = 0.
3 2 2
Reenje:
I nacin. Parametarski oblik jednacine prave p je
x = 3t + 1, y = 2t 1 i z = 2t + 1.
Ubacimo li ove vrednosti u jednacinu ravni dobijamo da je
2(3t + 1) + 3(2t 1) + 4(2t + 1) + 5 = 0,
odakle je t = 1. Sada imamo i presecnu tacku M0 (2, 1, 1). Presecnu tacku

prave i ravni nazivamo i prodor prave kroz ravan.
II nacin. Presecne tacke prave p i ravni zadovoljavaju sistem jednacina:
x1 y+1
=
3 2
x1 z1
=
3 2
2x + 3y + 4z = 5,
koji ima jedinstveno reenje x = 2, y = 1, z = 1, te je traeni presek tacka

(2, 1, 1).
23. Odrediti presek prave i ravni:

x y1 z1
p: = = i : x + 2y 3z + 1 = 0.
1 2 1
Reenje:
I nacin. Iz jednacine prave imamo veze x = t, y = 2t + 1 i z = t + 1, koje
ubacene u jednacinu ravni daju
t + 2(2t + 1) 3(t + 1) + 1 = 0,
jednacinu sa beskonacno mnogo reenja. Dakle, presek date prave i ravni je
c itava prava p, odnosno prava p lei u ravni .
II nacin. Presecne tacke dobijamo iz sistema jednacina:
2x y = 1
x z = 1
x + 2y 3z = 1,
koji ima beskonacno mnogo reenja oblika (t, 2t + 1,t + 1),t R, to nam
ujedno daje i parametarski oblik jednacine prave p.
24. Odrediti presek prave i ravni:
x3 y1 z1
p: = = i : 3x y + z 1 = 0.
1 1 4
Reenje:
Ponovimo li postupak prikazan u prethodnim primerima dolazimo do kon-
tradiktornog sistema, pa data prava i ravan nemaju zajednickih tacaka. Kako
je ~a p ~n = 0 zakljucujemo da je prava p paralelna ravni .
25. Naci ugao izmedju pravih:
x+1 y+2 z+3 x y z
p: = = i q: = = .
1 2 3 1 1 1
Reenje:
Ugao medju ovim pravama je ugao medju vektorima ~p = (1, 2, 3) i ~q =
(1, 1, 1), i to je:
~p ~q 6
cos (p, q) = cos (~p,~q) = = ,
|~p||~q| 42
6
odnosno (~p,~q) = arccos .
42
119
26. Odrediti ugao izmedju ravni
: x 3y 3z + 2 = 0 i : 2x + 2y + z 5 = 0.
Reenje:
Vektori normala su ~n = (1, 3, 3) i ~n = (2, 2, 1), pa je
7
cos (, ) = cos (~
n , n~ ) = .
3 19
27. Odrediti ugao koji zaklapaju prava p i ravan , c ije su jednacine:

x+2 y3 z+2
p: = = i : 3x + 5y z 6 = 0.
1 2 1
Reenje:
Prava i ravan zahvataju sledeci ugao:
12
sin (p, ) = cos (~p,~n ) = .
6 35
28. Odrediti projekciju tacke M(1, 3, 2) na ravan
: x + 2y z + 3 = 0.
Reenje:
Prvo c emo pronaci normalu n iz tacke M na ravan . Kako je prava n nor-
malna na ravan , zakljucujemo da je vektor normale ravni ujedno i vektor
paralele za pravu n, to nam, uz c injenicu da tacka M pripada normali n, daje
jednacinu prave n :
x1 y3 z+2
n: = = .
1 2 1
Traena projekcija je u preseku prave n i ravni , i to je tacka M pro j =
(1, 1, 0).
29. Odrediti projekciju tacke M(2, 3, 2) na pravu

x2 y+1 z
p: = = .
1 3 2
Reenje:
Odredicemo prvo ravan , kojoj pripada tacka M i koja je normalna na pravu

p. Jednacina ove ravni je
: x + 3y 2z + 15 = 0.
Traena projekcija se nalazi u preseku ravni i prave p, i to je M pro j =

(1, 4, 2).
30. Odredimo rastojanje tacke M(2, 1, 3) od prave

x4 y2 z1
p: = = .
1 2 2
Reenje:
I nacin. Iskoristicemo formulu za rastojanje tacke od prave i za vrednosti
x1 = 4, y1 = 2, z1 = 1, x2 = 2, y2 = 1 i z2 = 3 dobijamo:
s
2 2 2
12 31 31 24 24 12
+ +
2 2 2 1 1 2 81
d= = = 3.
12 + 22 + 22 9
II nacin. Rastojanje tacke M od prave p je zapravo duina dui MM pro j ,

gde je M pro j projekcija tacke M na pravu p. Projekciju M pro j dobijamo kao
presek prave p i ravni : x + 2y + 2z 10 = 0, i to je M pro j = (4, 2, 1). Sada
lako dobijamo rastojanje tacke M od prave p :
q
d = |MM pro j | = (4 2)2 + (2 1)2 + (1 3)2 = 3.
31. Odrediti rastojanje tacke M(2, 1, 2) od ravni : x + y + 2z 13 = 0.

Reenje:
I nacin. Ubacimo li x1 = 2, y1 = 1, z1 = 2, A = 1, B = 1,C = 2 i D = 13 u
formulu za rastojanje tacke od ravni, dobijamo:
1 2 + 1 1 + 2 2 13 6

d= = = 6.
1 +1 +2
2 2 2 6
II nacin. Rastojanje tacke M od ravni moemo dobiti i kao duinu dui

MM pro j , gde je M pro j projekcija tacke M na ravan . Prvo formiramo pravu:
x2 y1 z2
p: = = ,
1 1 2
121
koja je normalna na ravan i sadri tacku M. Projekcija M pro j se nalazi u

preseku prave p i ravni , i ona je M pro j = (3, 2, 4). Traeno rastojanje je
q
d = |MM pro j | = (3 2)2 + (2 1)2 + (4 2)2 = 6.
32. Odrediti rastojanje medju pravama:
x1 y+2 z x y1 z3
p: = = i q: = = .
3 1 1 2 2 1
Reenje:
Ubacimo li (x1 , y1 , z1 ) = (1, 2, 0), (x2 , y2 , z2 ) = (0, 1, 3) i ~p = (3, 1, 1), ~q =
(2, 2, 1) u formulu za rastojanje pravih, dobijamo da je:
0 1 1 (2) 3 0
3 1 1
2 2 1 16 8 2
d= v =
18
= .
u 2 2 2 3
u
u
t
1 1 1 3 3 1
+ +
2 1 1 2 2 2
Prave p i q su mimoilazne.
33. Odrediti rastojanje pravih:
x+1 y+5 z1 x3 y z2
p: = = i q: = = .
1 4 2 2 3 3
Reenje:
Provericemo prvo da li se prave p i q seku. Uslov da se prave seku je
3 (1) 0 (5) 2 1
1 4 2 = 0.
2 3 3
Prave p i q se seku pa je njihovo rastojanje d = 0. To smo mogli dobiti i

primenom formule za rastojanje dve prave, jer je |~a p ~aq | 6= 0.
34. Odrediti rastojanje izmedju pravih:
x+2 y z3 x+3 y2 z2
p: = = i q: = = .
1 1 1 2 2 2
Reenje:
Prave p i q su paralelne ili se poklapaju, jer su njihovi vektori paralela koli-
nearni. Kako tacka (2, 0, 3) sa prave p ne pripada pravoj q, prave se ne po-
klapaju. Rastojanje izmedju dve paralelne prave se odredjuje kao rastojanje
izmedju prave i tacke. Rastojanje c emo naci tako to odaberemo proizvoljnu
5 2 10
tacku M(2, 0, 3) sa prave p i nadjemo njenu projekciju M pro j ( , , )
3 3 3
na pravu q. Rastojanje izmedju prava p i q je rastojanje izmedju tacaka M i
M pro j , odnosno:
r
1 2 2 2 1 2 6
d = |MM pro j | = + + = .
3 3 3 3
Rastojanje se takodje moglo odrediti koricenjem formule za rastojanje tacke
od prave.
35. Odrediti rastojanje izmedju pravih:
x1 y+2 z3 x3 y+3 z7
p: = = i q: = = .
2 1 4 2 1 4
Reenje:
Kao i u prethodnom primeru, i brojilac i imenilac u formuli za rastojanje
jednaki su nuli, ali sada tacka (1, 2, 3) sa prave p pripada i pravoj q, pa se
ove prave poklapaju, te je njihovo rastojanje 0.
Zadaci
1. Odrediti pravu p ako znamo da:
(a) Tacka (1, 3, 1) p i vektor (2, 1, 1) je paralelan pravi p;

y+1
(b) Prava q : x1
1 = 2 = z
2 je paralelna pravi p i prava p sece y osu u
vrednosti 3;
(c) Pravoj p pripada tacka C(1, 2, 3) i da je paralelna sa x osom;
(d) Tacke (3, 2, 1) i (5, 1, 3) pripadaju pravi p;
(e) Tacka A(3, 1, 2) lei na pravoj p i tacke B(0, 0, 2) i C(1, 1, 2) pri-
padaju pravi q koja je paralelna pravi p.
123
2. Naci bar pet tacaka pravih:

x+1 y1 z x+2 y3 z
(a) p : = = ; (b) q : = = ;
3 2 2 1 1 2
x1 y z2 x y+1 z
(c) r : = = ; (d) s : = = .
2 1 0 0 0 3
3. Odrediti presek pravih p i q ako je:
x+1 y+3 z3 x2 y+1 z

(a) p : = = , q: = = ;
1 2 1 1 2 1
x+2 y+1 z1 x1 y z1
(b) p : = = , q: = = ;
2 1 1 1 1 2
x2 y+1 z+2 x y+2 z+2
(c) p : = = , q: = = ;
1 1 3 1 2 1
x2 y+1 z x6 y+3 z+2
(d) p : = = , q: = = ;
2 1 1 2 1 1
x y+2 z+1 x+3 y+1 z+5
(e) p : = = , q: = = .
3 1 2 6 2 4
4. Napisati jednacinu ravni ako:
(a) Tacke A(1, 0, 1), B(2, 3, 3),C(2, 1, 2) pripadaju ravni ;

(b) Ravan sadri tacke A(1, 3, 1), B(2, 1, 0),C(3, 3, 1);
x y1 z+1
(c) Prava p : = = i tacka A(1, 6, 1) pripadaju ravni ;
2 2 2
x1 y2 z2 x2 y1 z1
(d) Prave p : = = iq: = = se nalaze
1 1 1 1 1 3
na ravni ;
x+2 y z3 x y+1 z2
(e) Prave p : = = iq: = = pripadaju ;
1 1 1 2 2 2
x2 y z+1
(f) Tacka A(3, 1, 1) pripada ravni , a prava p : = = je nor-
4 7 3
malna na ravan ;
(g) Ravan : x + y z + 3 = 0 je paralelna sa ravni i tacka A(2, 2, 4)
pripada ravni ;
(h) Ravan : x + 2y z + 4 = 0 je normalna na ravan i tacke A(3, 1, 2)
i B(1, 4, 0) pripadaju ravni ;
x2 y+3 z+4
(i) Prava p : = = je paralelna ravni i tacke A(3, 3, 3) i
1 1 1
B(1, 2, 5) pripadaju ravni .
5. (a) Odabrati bar pet tacaka ravni : x + y + 2z + 1 = 0;

(b) Naci bar dve prave koje pripadaju ravni : x y + z = 0.
6. Pronaci koordinate preseka:
x1 y+1 z
(a) Ravni : x y + 3z 8 = 0 i prave p : = = ;
1 1 1
x+2 y2 z+3
(b) Prave q : = = i ravni : 2x 7y + z 3 = 0;
1 1 3
x y+1 z+3
(c) Ravni : x 3y + z 2 = 0 i prave p : = = ;
1 1 2
x4 y1 z2
(d) Prave p : = = i ravni : y + z 1 = 0.
5 1 1
(a) : 2x + y + 3z 1 = 0, : 3x 5y + z + 5 = 0, : x + 3y z 3 = 0;
(b) : 2x 3y + z 3 = 0, : x 4y z + 2 = 0, : x + 2y + 2z + 3 = 0;
(c) : x + 3y z 1 = 0, : 2x + 6y 2z 2 = 0, : x 3y + z + 1 = 0;
(d) : x y + z 3 = 0, : 2x y + z + 2 = 0, : 3x 2y + 2z + 5 = 0;
(e) : x + y + z 2 = 0, : x + y + 2z + 1 = 0, : x + y 5 = 0.
8. Naci projekciju:
x+1 y z+2
(a) Tacke A(1, 1, 3) na pravu p : = = ;
1 3 1
(b) Tacke A(2, 1, 1) na ravan : 3x y + 2z 1 = 0;
x2 y+5 z6
(c) Tacke B(3, 7, 11) na pravu p : = = ;
1 2 1
(d) Tacke B(5, 1, 3) na ravan : 2x + y z 2 = 0;
x y1 z+2
(e) Tacke A(2, 3, 5) na pravu p : = = .
2 3 2
9. Opisati poloaj navedenih prava i ravni u prostoru:

x1 y1 z x2 y+1 z3
(a) = = ; (b) = = ;
0 0 1 1 3 0
x y z
(c) = = ; (d) x + y + 3 = 0; (e) z 1 = 0.
1 0 1
125
10. Naci jednacinu ravni koja sadri tacke A, B i C, ako se tacka A nalazi u
preseku ravni , i , tacka B u preseku pravih p i q, a tacka C u preseku
prave r i ravni , za:
: 2x + y + z 5 = 0, : x + 2y + z 4 = 0, : x y + 2z 5 = 0,
x1 y z+2 x+1 y+1 z
p: = = , q: = = ,
2 1 4 2 1 1
x1 y+1 z4
r: = = i : 2x + 2y z 3 = 0.
1 3 1
11. Trai se A, presecna tacka ravni , i . Ravan sadri tacku B(1, 1, 2)
x y2 z1 x3 y2 z2
i pravu p : = = , ravan sadri prave s : = =
2 1 5 3 1 2
x y3 z4 x4 y1 z
it: = = , a ravan sadri prave r : = = iq:
1 2 3 3 1 3
x3 y1 z2
= = .
3 1 3
12. Odrediti pravu q koja sadri tacku A c iji koeficijenti su jednaki nulama poli-
noma P(x) = x3 x poredjanim od najmanje ka najvecoj. Takodje, q je
paralelna pravi p koja pripada ravnima
x1 y z1 x1 y3 z+2
: 1 2 1 = 0 i : 1 5 2 = 0.
3 0 3 3 3 0
13. Pronaci ravan koja sadri tacku A(x, y, z) i paralelna je ravni : Fx + Gy +

Hz = 0. Koeficijenti F, G, H su nule polinoma P(x) = x3 2x2 x + 2 u
opadajucem poretku, a koordinate tacke A su reenja sistema:
x+y+z = 3
x + 2y + 3z = 6
x + 3y + 6z = 10.
14. Odrediti prave pAB i pCD , ako su date tacke A(2, 1, 3), B(3, 4, 4),C(1, 0, 1)
i D(2, 3, 0) i jednacinu ravni u kojoj lee ove dve prave.
ravni koja sadri tacke A(2, 1, 0) i B(3, 2, 1) i paralelna

15. Odrediti jednacinu
2x + y z + 5 = 0
je sa pravom p : .
3x y + 2z + 1 = 0
16. (a) Odrediti ugao koji zaklapaju ravni : x + y = 3 i : 4x + 3y 5z = 2;

x y1 z
(b) Odrediti ugao koji zaklapaju prava p : = = i ravan :
2 3 1
x y + 2z = 5;

x 2y + z + 5 = 0,
(c) Naci ugao izmedju prave p : i ravni
2x y + z 2 = 0
x 2y z
: 1 0 2 = 0;
2 1 1
(d) Naci ugao medju pravama:
x1 y z x y2 z+2
p: = = i q: = = .
3 1 2 2 2 2
17. Napisati jednacinu ravni koja sadri pravu p : x = 6t + 1, y = 4t + 2, z =

4t + 3 i tacku S(2, 1, 0).
18. Napisati
jednacinu prave p koja sadri tacku S(1, 2, 1) i paralelna je sa pravom
x + 2y + 3z = 1
q: .
x + 3y + 6z 2 = 0
19. Odrediti rastojanje:
(a) Izmedju tacke A(1, 3, 0) i ravni : 2x + y 3z + 2 = 0;

x1 y z4
(b) Tacke B(2, 1, 1) od prave p : = = ;
2 3 4
x y1 z x2 y z+2
(c) Izmedju pravih p : = = iq: = = ;
2 3 1 4 6 2
x1 y z x y+1 z5
(d) Izmedju pravih p : = = iq: = = ;
2 3 5 4 2 7
x y+1 z1 x+2 y+2 z+2
(e) Izmedju dve prave p : = = iq: = = ;
2 1 3 2 1 3
(f) Medju ravnima : 2x + y + z 3 = 0 i : 2x + y + z 5 = 0;
x y z+2
(g) Izmedju prave p : = = i ravni : x + y z + 1 = 0.
1 2 1

2x 3y 3z 9 = 0
20. Naci prodor prave p : kroz ravan : xy+3z2 =
x 2y + z + 3 = 0
0.
21. Napisati jednacinu prave p kojoj pripada tacka A(2, 2, 2), paralelna je ravni
x1 y z+1
: x 3y + z 5 = 0 i sece pravu q : = = .
3 2 2
127
22. Napisati jednacinu prave q koja prolazi kroz tacku A(1, 0, 3), paralelna je
2 z 6
x2 y+1 z
ravni : 4 x + 1 3 + 11x 16y = 0 i sece pravu p : = = .
1 1 2
2 y 1
23. Zadate su c etiri tacke: A(1, 2, 2), B(3, 1, 2),C(1, 5, 2) i D(2, 1, 0). Odre-
diti jednacinu prave p koja prolazi kroz koordinatni pocetak i normalna je na
prave pAB i pCD .
24. Napisati jednacinu prave p koja lei u ravni : 2x + y 3z = 5, normalna je

x1 y+1 z
na pravu q : = = i sadri tacku A koja je presek prave q i ravni
2 1 2
.
25. Date su prave:

x2 y z x+2 y+1 z+2
p: = = iq: = = .
2 1 2 1 1 2
Napisati jednacinu prave n koja prolazi kroz presek pravih p i q i normalna
je na ravan odredjenu pravama p i q.
x1 y1 z1 x
26. Za koju vrednost parametra a prave p : = = i q: =
1 1 1 1
y+2 z4
= se seku?
2 a
x1 y3 z x3 y4 z5
27. Date su prave p : = = iq: = = . Odrediti
2 1 5 m 1 1
m, tako da su prave p i q normalne, a zatim odrediti jednacinu ravni koja
sadri prave p i q. Odrediti presecnu tacku A pravih p i q.
x3 y3 z1 x3 y+1 z
28. Date su prave p : = = iq: = = . Naci m
m 1 2 2 1 m
tako da se te dve prave seku. Da li te prave mogu biti paralelne?
x2 y z+1
29. Na pravoj p : = = naci tacke c ije rastojanje od tacke A(1, 0, 1)
1 2 2
iznosi 8.
x1 y+1 z2 x3 y2 z1 x4 y
30. Prave p : = = ,q : = = ir: = =
2 3 1 1 2 1 3 1
z
obrazuju trougao. Odrediti:
2
(a) Jednacine prava koje sadre teine linije;
(b) Teite T datog trougla.
x1 y1 z3 x3 y1 z3
31. Na pravama p : = = iq: = = prona-
0 2 0 0 2 0
c i temena kvadrata, tako da tacka E(2, 1, 3) pripada jednoj od stranica
kvadrata.
32. Tacka A(0, 0 5) je jedno teme pravougaonika, dok se preostala tri nalaze na
x1 y+2 z1 x y+5 z6
pravama p : = = iq: = = . Odrediti temena
2 1 1 1 3 5
B,C i D traenog pravougaonika.
x y+2 z2 x2 y2 z4 x2 y2
33. Prave p : = = ,q : = = ir: = =
4 6 2 2 2 4 2 4
z4
ogranicavaju trougao ABC (A = p r, B = p q, C = q r).
2
(a) Odrediti jednacine pravih koje sadre visine iz temena B i C;
(b) Koje su koordinate ortocentra H trougla ABC?
(c) Pronaci povrinu trougla ABC.
Reenja
1. (a) Traena prava je

x1 y+3 z+1
p: = = ;
2 1 1
(b) Kako su prave p i q paralelne njihovi vektori paralele su isti, a koordi-
nate tacke na y osi koja pripada pravi p su (0, 3, 0), pa je reenje:
x y+3 z
p: = = ;
1 2 2
(c) Jedan od vektora paralele za x osu je~i = (1, 0, 0), to nam uz tacku C
sa prave daje jednacinu:
x1 y2 z3
p: = = ;
1 0 0
(d) Iskoristimo li obrazac za jednacinu prave kroz dve tacke dobijamo da
je
x3 y+2 z1
p: = = ;
2 1 2
129
x y z2
(e) Tacke B i C nam daju jednacinu prave q : = = , koja ima isti
1 1 4
vektor paralele kao i traena prava:
x3 y+1 z2
p: = = .
1 1 4
2. (a) Parametarska jednacina date prave je
x = 3t 1, y = 2t + 1, z = 2t,
iz c ega sledi da su sve tacke prave p oblika (3t 1, 2t + 1, 2t), t R,

pa ako odaberemo za t vrednosti 0, 1, 2, 3, 4 dobijamo redom tacke
(1, 1, 0), (2, 3, 2), (5, 5, 4), (8, 7, 6), (11, 9, 8). Jasno, ovaj odabir je slu-
c ajan i na prikazan nacin moemo generisati beskonacno mnogo tacaka
prave p;
(b) Tacke su oblika (t 2,t + 3, 2t), t R, pa za t = 0, 1, 2, 3, 4 redom
dobijamo tacke (2, 3, 0), (3, 4, 2), (4, 5, 4), (5, 6, 6), (6, 7, 8);
(c) Sve tacke prave r imaju dvojku za vrednost trece koordinate i oblika
su (2t + 1,t, 2), t R. Za t = 2, 1, 0, 1, 2 imamo tacke (3, 2, 2),
(1, 1, 2), (1, 0, 2), (3, 1, 2), (5, 2, 2);
1 25
(d) Tacke su oblika (0, 1, 3t), t R i za vrednosti t = 100, , 0, ,
2 6
2004 dobijamo respektivno tacke:
3 75
(0, 1, 300), (0, 1, ), (0, 1, 0), (0, 1, ), (0, 1, 6012).
2 6
3. U sledecim reenjima kombinovacemo ranije navedena dva nacina za odre-

djivanje preseka dve prave.
(a) Iz prvih jednakosti u jednacinama pravih p i q dobijamo sistem:
x+1 y+3
=
1 2
x2 y+1
= ,
1 2
odakle je x = 1 i y = 1. Ove vrednosti ubacimo u jednacine pravih p
i q i iz obe dobijamo da je z = 1, pa zakljucujemo da je presek tacka
(1, 1, 1);
(b) Parametarske jednacine datih pravih su

p : x = 2t 2, y = t 1, z = t + 1 i q : x = s + 1, y = s, z = 2s + 1,
odakle dobijamo tri jednacine:
2t 2 = s + 1
t 1 = s
t + 1 = 2s + 1.
Reenje prve dve jednacine je t = 2 i s = 1, to zadovoljava i trecu
jednacinu, pa je presek tacka (2, 1, 1);
(c) Iz sistema koji tvore prve jednakosti iz jednacina p i q dobijamo da je
x = 1 i y = 0, to ubaceno u jednacinu prave p daje rezultat z = 1, ali
tacka (1, 0, 1) ne zadovoljava jednacinu prave q, pa date prave nemaju
presek;
(d) Parametarski oblik jednacina pravih p i q nas dovodi do sistema:
2t + 2 = 2s + 6
t 1 = s 3
t = s 2.
Dati sistem ima beskonacno mnogo reenja, pa i date prave imaju u
preseku beskonacno mnogo tacaka, to implicira da su one podudarne;
(e) Prve jednakosti iz jednacina nam daju vezu x = 6 3y. Ubacimo li
ovu vezu u jednacinu prave p, imamo da je z = 2y 5, dok iz jed-
nacine prave q je z = 2y7, to je kontradikcija, te date prave nemaju
presek.
4. (a) Formiramo determinantu:

x1 y z1
: 2 1 3 0 3 1 = 0,
21 10 21
odakle dobijamo da je : x + y 2z + 1 = 0;
(b) Jednacina prave kroz tri tacke nas dovodi do determinante:
x1 y3 z+1
: 1 2 1 = 0,
2 0 0
a ona do ravni : y + 2z 1 = 0;
131
(c) Iz jednacine prave p dobijamo dve tacke, npr. B(0, 1, 1),C(2, 3, 1),
koje uz datu tacku A(1, 6, 1) daju jednacinu
x y1 z+1
: 2 2 2 = 0,
1 5 2
odnosno : x + y 2z 3 = 0;
(d) Odaberemo dve tacke prave p, recimo A(1, 2, 2) i B(2, 1, 1), i jednu
tacku prave q, na primer C(3, 2, 2), i iz formule za jednacinu ravni
kroz tri tacke dobijamo da je : 2x + y + z 6 = 0;
(e) Traena ravan je : 2x + 3y + z + 1 = 0;
(f) Iz normalnosti prave p i ravni sledi da su vektor paralele prave p i
vektor normale ravni jednaki, pa je
: 4x + 7y 3z + D = 0.
Ako u ovu jednakost ubacimo tacku A(3, 1, 1) dobijamo konacno reenje:

: 4x + 7y 3z + 8 = 0;
(g) Vektori normala ravni i su jednaki, to nam uz datu tacku A daje
traenu jednacinu : x + y z + 8 = 0;
(h) Formiramo pravu p normalnu na ravan koja sadri tacku A. Njena
jednacina je
x3 y+1 z2
p: = = .
1 2 1
Ova prava pripada ravni , pa lako dolazimo do jednacine ravni , jer
znamo pravu koju sadri (p) i tacku van nje (B). Postupkom kao u
ovom zadatku pod (c), dobijamo da je : x + 4y + 9z 17 = 0;
(i) Nadjemo pravu q paralelnu pravi p koja prolazi kroz tacku A. To je
prava:
x3 y3 z3
q: = = .
1 1 1

Cinjenica da prava q pripada ravni , daje nam, uz tacku B, jednacinu
ravni : 3x 4y + z = 0.
5. (a) Tacke ravni generiemo tako to slobodno biramo vrednosti za dve pro-
menljive, a treca promenljiva zavisi od odabrane dve, pa tako za:
1
x = 0 i y = 0 dobijamo tacku A(0, 0, ),
2
x = 0 i y = 1 imamo tacku B(0, 1, 1),
x = 1 i y = 0 dolazimo do tacke C(1, 0, 1),

x = 1 i y = 2 racunamo D(1, 2, 2),
x = 2004 i y = 1, tacka E(2004, 1, 1003) je tacka ravni ;
(b) Odaberemo dve tacke ravni , npr. A(1, 1, 0) i B(1, 2, 1), koje odredjuju
pravu:
x1 y1 z
p: = = ,
0 1 1
dok tacke C(2, 1, 1) i D(0, 1, 1) grade pravu:
x2 y1 z+1
q: = = .
2 0 2
6. (a) Parametarski oblik jednacine prave p :
x = t + 1, y = t 1, z = t
ubacimo u jednacinu ravni i dobijamo da je t = 2. Za ovakvo t presek

je tacka (3, 1, 2);
(b) Presek je tacka (0, 0, 3);
(c) Ako parametarski oblik prave p :
x = t, y = t 1, z = 2t 3
ubacimo u jednacinu ravni , dobijamo kontradiktornu jednacinu pa

ova prava i ravan nemaju presek;
(d) Parametarski oblik prave p, ubacen u jednacinu ravni , daje nam si-
stem sa beskonacno mnogo reenja, pa je presek ravni i prave p c itava
prava p.
7. (a) Tacka u preseku ravni , i mora pripadati svim trima ravnima, a tim
i zadovoljavati njihove jednacine, pa je dobijamo iz sistema jednacina:
2x + y + 3z = 1
3x 5y + z = 5
x + 3y z = 3
i ona je (0, 1, 0);

(b) Presecna tacka je (5, 2, 1);
133
(c) Sistem jednacina:
x + 3y z = 1
2x + 6y 2z = 2
x 3y + z = 1
je neodredjen sa dva stepena slobode, pa je presek ovih podudarnih

ravni c itava ravan : x + 3y z 1 = 0;
(d) Sistem koji tvore date jednacine je kontradiktoran, pa ove ravni nemaju
presek;
(e) Iz sistema jednacina:
x+y+z = 2
x + y + 2z = 1
x+y = 5
dobijamo da je x + y = 5 i z = 3, pa je presek ravni , i prava

x y5 z+3
p: = = .
1 1 0
8. (a) Formiramo prvo ravan koja je normalna na pravu p i sadri tacku A.

Njena jednacina je
: x + 3y + z + 1 = 0.
Projekciju nalazimo u preseku ravni i prave p, i ona je A pro j =

(1, 0, 2);
(b) Prvo nadjemo pravu p koja sadri tacku A i normalna je na ravan .
Traena prava je
x2 y1 z1
p: = = .
3 1 2
5 10 1
Projekcija je presek prave p i ravni , i ona je A pro j = ( , , );
7 7 7
(c) Projekcija je B pro j = (1, 1, 3);
(d) Projekcija je B pro j = (3, 0, 4);
8 29 26
(e) Projekcija je A pro j = ( , , ).
17 17 17
9. (a) Prava je paralelna z osi i prolazi kroz tacku (1, 1) u xy ravni;
(b) Prava pripada z = 3 ravni (ravan paralelna xy ravni i sece z osu u tacki
(0, 0, 3)) i u njoj odgovara pravi y = 3x 7 iz xy ravni;
(c) Prava u xz ravni, gde zadovoljava jednacinu x = z;
(d) Ravan paralelna z osi (u xy ravni to je prava y = x 3 i tu pravu
transliramo du z ose);
(e) Ravan paralelna xy ravni, a prolazi kroz tacku (0, 0, 1) na z osi.
10. Traene tacke su A(1, 0, 3), B(3, 1, 2) i C(2, 2, 5), a ravan : 4x 5y + 3z

13 = 0.
11. Ravni su:
: 2x + y z 1 = 0, : x + y + z 7 = 0, : 2x + 3y + z 11 = 0,
a tacka A(2, 1, 4).
12. Dati polinom je P(x) = x(x 1)(x + 1), pa je tacka A(1, 0, 1). Jednacine
ravni su:
: x y + z 2 = 0 i : x + y + 3y + 2 = 0,
x y+2 z
odakle je prava p : = = i konacno reenje prava
2 1 1
x+1 y z1
q: = = .
2 1 1
13. Faktorisan polinom je P(x) = (x 1)(x + 1)(x 2), odakle je (F, G, H) =

(2, 1, 1). Reimo li sistem imamo da je (x, y, z) = (1, 1, 1). Lako dolazimo
do jednacine ravni
: 2x + y z 2 = 0.
14. Traene prave su:

x2 y1 z3 x1 y z+1
pAB : = = i pCD : = = ,
1 3 1 1 3 1
a ravan : 11x + 3y + 2z + 13 = 0.
15. Prava p je data kao presek dve ravni i prvo c emo nju odrediti. Odaberimo
dve tacke koje pripadaju obema ravnima. Slobodno biramo x = 0 i x = 1 i
dobijamo tacke (0, 11, 6) i (1, 18, 11). Prava p prolazi kroz ove tacke
i njena jednacina je:
x y + 11 z + 6
p: = = .
1 7 5
135
Nadjemo i pravu q koja je paralelna sa p i sadri tacku A, i ona je:

x2 y1 z
q: = = .
1 7 5
Prava q pripada ravni , to sa tackom B daje jednacinu ravni : x + 3y
4z 5 = 0.
16. (a) Ugao medju ravnima je ugao izmedju njihovih vektora normala, pa
imamo:
1 4 + 1 3 + 0 (5) 7
cos (, ) = cos (~
n , n~ ) = p = ;
12 + 12 + 02 42 + 32 + (5)2 10
(b) Ugao izmedju prave i ravni je komplementaran uglu izmedju vektora
paralele prave i vektora normale ravni, pa je:
3
n , a~p ) = ;
sin (, p) = cos (~
2 21
(c) Prava je data kao presek dve ravni i ona je:
x1 y6 z6
p: = = .
1 1 3
Ravan je : 2x + 6y + z = 0, a ugao je:

11
sin (, p) = cos (~n , a~p ) = ;
41
(d) Ugao medju pravama je ugao koji grade njihovi vektori paralela, te
imamo:
cos(p, q) = cos(~a p , a~q ) = 0,
iz c ega vidimo da su prave p i q normalne.
17. Traena ravan je : 8x + 7y 5z + 9 = 0.
x+1 y1 z x1
18. Prvo odredimo pravu q : = = , a zatim i pravu p : =
3 3 1 3
y2 z1
= .
3 1
5 3
19. (a) Odredimo prvo projekciju tacke A na ravan i ona je A pro j = (0, , ),
2 2
a zatim rastojanje tacaka A i A pro j , koje je ujedno i rastojanje tacke A
od ravni . Dakle, reenje je:
r
5 3 14
d = |AA pro j | = (0 1) + ( 3) + ( 0) =
2 2 2 ;
2 2 2
15 21 88
(b) Projekcija tacke B na pravu p je B pro j = ( , , ), a traeno ra-
29 29 29
stojanje je:
3 30
d = |BB pro j | = ;
29
(c) Date prave su paralelne i ne poklapaju se, pa c emo odabrati jednu tacku
prave p, neka je to A(0, 1, 0), i projektovati je na pravu q. Dobijamo
15 3 27
projekciju A pro j = ( , , ), a rastojanje medju pravama je ra-
7 14 14
5 5
stojanje medju tackama A i A pro j i ono je d = ;
14
(d) Uzmemo tacku (1, 0, 0) s prave p, tacku (0, 1, 5) s prave q, vektore
paralela pravih p i q, te rastojanje dobijamo pomocu obrasca:
1 1 5
2 3 5
4 2 7 57
d= v = ;
u 2 2 2 221
u
u
t
3 5 5 2 2 3
+ +
2 7 7 4 4 2
(e) Prave p i q se poklapaju i njihovo rastojanje je d = 0;

(f) Ravni i su paralelne i njihovo rastojanje odredjujemo tako to
odredimo rastojanje proizvoljne tacke A sa ravni i njene projekcije
A pro j na ravan . Tako imamo da je na primer A(1, 1, 0) projekcija
5 4 1
A pro j = ( , , ) i rastojanje
3 3 3

6
d = |AA p ro j| = ;
3
(g) Prava p je paralelna ravni . Uzmemo jednu tacku sa prave p, neka
je to tacka A(0, 0, 2), i projektujemo je na ravan , c ime dobijamo
projekciju A pro j = (1, 1, 1). Traeno rastojanje je

d = |AA pro j | = 3.
99 55 10
20. Tacka ( , , ).
7 7 7
21. I nacin. Nadjimo ravan koja sadri tacku A i paralelna je ravni . Njena
jednacina je
: x 3y + z + 2 = 0.
137
Prava p pripada ravni . U preseku ravni i prave q dobijamo tacku

5 4 15
B( , , ). Tacka B je ujedno i presek prave p i q. Sada imamo A i B,
11 11 11
dve tacke prave p, pa je konacno reenje:
x2 y2 z2
p: 17
= 18
= 37
.
11 11 11
II nacin. Takodje, nadjemo ravan : x 3y + z + 2 = 0, a traimo i ravan

koja sadri pravu q i tacku A. Njena jednacina je:
: 10x 7y + 8z + 18 = 0.
Prava p se nalazi u preseku ravni i te dobijamo isto reenje kao i na prvi

nacin.
22. Prvo nadjemo ravan : x + 2y + 2z 10 = 0, a zatim, kao i u prethodnom

zadatku, ravan : x + 2y + 2z 7 = 0 (paralelna je ravni i sadri tacku A).
U preseku ravni i prave p je tacka B(3, 0, 2) i ona nas zajedno sa tackom A
dovodi do prave q :
x1 y z3
q: = = .
2 0 1
23. Lako dolazimo do pravih:
x1 y2 z2 x+1 y5 z2
pAB : = = i pCD : = = .
2 1 0 3 6 2
Prava p je normalna na prave pAB i pCD , pa iz definicije vektorskog proizvoda

sledi da je vektor paralele prave p jednak vektorskom proizvodu vektora
paralele pravih pAB i pCD . Dakle, imamo da je
~i ~j ~k
a~p = a~pAB a~pCD = 2 1 0 = 2~i + 4 ~j 9~k.
3 6 2
Znamo da prava p sadri tacku (0, 0, 0), a imamo i njen vektor paralele a~p =
(2, 4, 9) i lako dolazimo do reenja:
x y z
p: = = .
2 4 9
5 1 8
24. Brzo dolazimo do tacke A( , , ). Prava p pripada ravni pa je nor-
3 3 3
malna na vektor normale ravni , a normalna je i na pravu q, iz c ega, po
prethodnom zadatku, sledi da je:
a~p = n~ a~q = ~i 10 ~j 4~k.
Kad smo nali vektor paralele i tacku prave p, rutinski dolazimo do jed-
nacine:
x + 53 y 13 z + 83
p: = = .
1 10 4
25. Vektor paralele prave p je vektorski proizvod vektora paralela pravih p i q, i
on je a~n = (0, 6, 3). Presek pravih p i q je tacka (0, 1, 2) i jednacina prave
n je:
x y1 z2
n: = = .
0 6 3
26. I nacin. Iskoristicemo obrazac za racunanje rastojanja dve prave i staviti da
je d = 0 (seku se). Imamo jednacinu:
1 3 3
1 1 1
1 2 a = 0,
v
u 2 2 2
u
u
t
1 1 1 1 1 1
+ +
2 a a 1 1 2
iz koje nalazimo da je a = 1.
II nacin. Potraicemo presek prava p i q. Prve jednakosti iz jednacina datih
prava daju nam da je x = 2 i y = 2, pa nas jednacina prave p dalje dovodi do
z = 2. Da bi se prave p i q sekle tacka (2, 2, 2) mora pripadati i pravi q, te
dobijamo da je a = 2.
27. Ako su prave p i q normalne, tada su normalni i njihovi vektori paralele.
Parametar m dobijamo iz jednakosti a p aq = 0 i on je m = 3. Ravan koja
sadri prave p i q je : 4x + 17y 5z 55 = 0, dok je njihov presek tacka
(3, 4, 5).
28. Ako se prave seku tada je njihovo rastojanje d = 0. Proverimo za koje je
vrednosti parametra m brojilac u izrazu za rastojanje jednak nuli:
0 4 1
m 1 2 = 0.
2 1 m
139
7
To su vrednosti m = 2 i m = . Ubacimo li ove vrednosti u jednacine pravih
4
7 101 13 49
p i q, dobijamo da se za m = prave seku (u tacki ( , , )), dok
4 15 15 15
su za m = 2 prave p i q paralelne.
29. Tacke koje traimo su na pravoj p pa su oblika (t + 2, 2t, 2t 1). Po formuli

za rastojanje tacaka imamo da je:
q
(t + 2 1)2 + (2t)2 + (2t 1 1)2 = 8,
1
odakle dobijamo dva reenja: t1 = 1 i t2 = . Za t1 traena tacka je (3, 2, 1),
3
5 2 5
dok za t2 reenje je ( , , ).
3 3 3
30. (a) Prvo c emo naci trougla, odnosno presecne tacke datih prava. Pre-
sek prava p i q je teme A(3, 2, 1), u preseku prava q i r dobijamo
teme B(4, 0, 0), dok u preseku prava p i r imamo teme C(1, 1, 2).
Teine linije spajaju temena trougla sa sredinama naspramnih stranica,
5 1 1 3
pa odredjujemo A1 ( , , 1) sredinu stranice BC, zatim B1 (2, , )
2 2 2 2
7 1
sredinu stranice AC i naposletku C1 ( , 1, ) sredinu stranice AB. Lako
2 2
dobijamo jednacine prava koje sadre teine linije:
x3 y2 z1 x4 y z
tAA1 : = = , tBB1 : = = i
1 5 0 4 1 3
x1 y+1 z2
tCC1 : = = ;
5 4 3
(b) Teite se nalazi u zajednickom preseku prava tAA1 , tBB1 i tCC1 , i ono je
8 1
T = ( , , 1).
3 3
31. Primetimo prvo da su sve tacke prave p oblika (1, y, 3), a na pravi q se nalaze
tacke (3, y, 3). Takodje, prave p i q su paralelne. Ove c injenice c e nam veoma
olakati rad. Jedno teme dobijamo kao projekciju tacke E na pravu p i to je
A(1, 1, 3), a drugo kao projekciju tacke E na pravu q i ono je B(3, 1, 3).
Rastojanje izmedju tacaka A i B je 2 i to je duina stranica kvadrata. Teme C
dobijamo na pravi p, na rastojanju duine 2 od tacke A i za njega imamo dve
mogucnosti: C1 (1, 1, 3) i C2 (1, 3, 3). Teme D je na pravi q, na rastojanju
duine 2 od tacke B i to su tacke D1 (3, 1, 3) i (3, 3, 3). Time smo dobili dva
kvadrata, ABC1 D1 i ABC2 D2 .
32. Prave p i q su normalne, pa se teme C (naspram temena A) nalazi u preseku

prava p i q, i ono je C(1, 2, 1). Druga dva temena su projekcije tacke A na
prave p i q, i ona su B(1, 3, 0) i D(2, 1, 4).
33. Temena su A(0, 2, 2), B(4, 4, 0) i C(2, 2, 4).
7 8 13
(a) Projekcija tacke B na pravu r je tacka B1 ( , , ). Tacke B i B1 odre-
3 3 3
djuju pravu koja sadri visinu iz temena B i ona je
x4 y4 z
= = .
5 4 13
Slicno dolazimo do C1 (2, 1, 1) projekcije tacke C na pravu p. Tacke C
i C1 odredjuju jednacinu prave koja sadri visinu iz temena C :
x2 y1 z1
= = ;
0 1 3
12 26
(b) Koordinate ortocentra su H(2, , );
5 5
(c) Povrinu dobijamo kao polovinu proizvoda duine jedne stranice i du-
ine njoj odgovarajuce visine. Ona je

|AB| |CC1 | 56 10
P= = = 2 35.
2 2
Glava 8
Granicna vrednost
Granicna vrednost niza
Niz a je funkcija a : N R. Domen ovog preslikavanja je skup prirodnih brojeva

i on daje indeks (poziciju) u nizu, dok je kodomen skup realnih brojeva i on nam
daje vrednost c lana niza na datoj poziciji.
Niz se oznacava i sa a = {an }nN , gde se broj an naziva opti c lan niza.
Realan broj L je granicna vrednost (limes) niza sa optim c lanom an , ako za
svaku proizvoljno malu velicinu > 0 postoji indeks u nizu n0 , takav da za svaki
indeks n veci od njega (n > n0 ) vai da su c lan an i L na rastojanju manjem od ,
tj. |an L| < .
Datu definiciju moemo zapisati i na sledeci nacin:
( > 0)( n0 () N)( n N) n > n0 |an L| < .
Ako za niz {an }nN postoji granicna vrednost L, tada niz konvergira i to ozna-
c avamo sa
lim an = L.
n
U protivnom niz divergira.

Neka su (an )nN i (bn )nN dva konvergentna niza, odnosno lim an = a i
n
lim bn = b. Tada vai:
n
1. lim (an bn ) = lim an lim bn = a b;

n n n
2. lim (an bn ) = lim an lim bn = a b;

n n n
141
142 Glava 8. Granicna vrednost
an limn an a
3. lim = = , ako je lim bn 6= 0;
n bn limn bn b n
4. lim (an )k = ( lim an )k = ak , k N;

n n
q
5. lim k
an = k lim an , k N (za k parno c lanovi niza moraju biti nenega-
n n
tivni).
Vane granicne vrednosti:

lim n = , > 0; lim
1
= 0, > 0;
1
lim (1 + )n = e;
n n n n n

, q > 1
lim qn = 1, q = 1 ; lim n
n = 1;
n n
0, 0 < q < 1
an
lim n a = 1 a > 0; lim = 0 a > 0.
n n n!
Granicna vrednost funkcije
Neka je data funkcija f : D R i tacka x0 R. Broj L je granicna vrednost

funkcije f (x) u tacki x0 , ako za svaki proizvoljno mali broj > 0 postoji broj
> 0, takav da za svaki broj x, koji je od x0 udaljen za manje od , vai da je f (x)
na udaljenosti manjoj od od L. Definisanu granicnu vrednost oznacavamo sa:
lim f (x) = L.
xx0
Definiciju moemo zapisati i koricenjem logickih simbola na sledeci nacin:
( > 0)( > 0)(x D) |x x0 | < | f (x) L| < .
Definiu se i slucajevi kada je x0 = ili L = i tada dobijamo granicne

vrednosti
lim f (x) = L, lim f (x) = i lim f (x) = .
x xx0 x
Kako x moe da se "pribliava" tacki x0 sa leve i sa desne strane, razlikujemo:

a) levu granicnu vrednost
lim f (x),
xx0
gde posmatramo samo one vrednosti x koje su manje od x0 i

143
b) desnu granicnu vrednost

lim f (x),
xx0 +
gde posmatramo samo one vrednosti x koje su vece od x0 .

Granicna vrednost funkcije lim f (x) = L postoji ako i samo ako postoje leva i
xx0
desna granicna vrednost koje su jednake, tj.
lim f (x) = lim f (x) = L.

xx0 + xx0
Takodje, mogu se definisati i leva (desna) granicna vrednost u tacki x0 u slucaju

kada je L = , odnosno
lim f (x) = i lim f (x) = .

xx0 + xx0
Ako je vrednost L kojoj tei funkcija f (x), kada x tei prema x0 , ba jednaka
vrednosti funkcije za x = x0 , tj. ako vai
lim f (x) = f (x0 ),

xx0
tada je funkcija f (x) neprekidna u tacki x = x0 .

Funkcija y = (x) se naziva beskonacno mala kada x x0 , ako je
lim (x) = 0.
xx0
Funkcija y = (x) se naziva beskonacno velika kada x x0 , ako je
lim |(x)| = +.
xx0
f (x)
Ako su f i g beskonacno male funkcije kada x x0 tada je kolicnik neo-
g(x)
0
dredjen oblik kada x x0 .
0
f (x)
Ako su f i g beskonacno velike funkcije kada x x0 tada je kolicnik
g(x)

neodredjen oblik kada x x0 .

Ako je lim f (x) = 0 i lim g(x) = tada je f (x)g(x) neodredjen izraz oblika
xx0 xx0
0 kada x x0 .
Na slican nacin definiemo neodredjene oblike 00 , 0 i 1 .
Vane granicne vrednosti:

1 1 ax 1
lim (1 + )x = lim (1 + x) x = e; lim = ln a, a > 0;
x x x0 x0 x
ex 1 ln(1 + x) sin x
lim = 1; lim = 1; lim = 1.
x0 x x0 x x0 x
Primeri
1. Napisati nekoliko prvih c lanova nizova:

1 n1
(a) an = , n N; (b) bn = 2 , n N.
n n
Reenje:
1
(a) Niz an = , n N ima elemente:
n
1 1 1
a1 = 1, a2 = , a3 = , . . . , a100 = ,...
2 3 100
n1
(b) Niz bn = , n N ima elemente:
n2
1 2 99
b1 = 0, b2 = , b3 = , . . . , b100 = ,...
4 9 10000
1
2. Po definiciji pokazati da niz an = , n N konvergira i da je granicna vred-
n
nost L = 0.
Reenje:
1
Uzmemo proizvoljno malo > 0 i biramo da je n0 = . Sada za svako n > n0

1 1
vai da je an = < = , pa je
n n0
|an L| = |an 0| < ,
to je i trebalo pokazati.
3. Odrediti sledece granicne vrednosti:

2n2 + n + 3 10n3 + 2n 4n + 5
(a) lim 2 ; (b) lim ; (c) lim .
n n + 4n + 5 n 2n2 + 6 n 2n4 + n3 + 15
145
Reenje:
Odredicemo granicne vrednosti sledecih nizova tako to c emo u brojiocu i
imeniocu ispred zagrade izvuci najveci stepen od n i iskoristiti neke od vec
navedenih granicnih vrednosti:
2n2 + n + 3 lim (2 + 1n + n32 )

n2 (2 + 1n + n32 ) n
(a) lim 2 = lim 2 =
n n + 4n + 5 n n (1 + 4 + 52 ) lim (1 + 4n + n52 )
n n n
3
lim 2 + lim n1 + lim2 2
n n n n
= 4 5
= = 2;
lim 1 + lim n + lim n2 1
n n n
10n3 + 2n n3 (10 + n22 ) 10n

(b) lim = lim = lim = ;
n 2n + 6
2 6
n n2 (2 + 2 ) n 2
n
4n + 5 n(4 + 5n ) 4
(c) lim = lim = lim = 0.
n 2n + n + 15
4 3 1
n n4 (2 + + 4 ) 15 n 2n3
n n
U sve tri granicne vrednosti u ovom primeru imali smo neodredjene izraze

oblika kada n .

2n 1 2n+1 + 3n+1
(a) lim n ; (b) lim .
n 2 + 1 n 2n + 3n
Reenje:
(a) Koristeci da je lim qn = , za q > 1, sledi da je lim 2n = , pa je

n n
2n 1 2n (1 21n )
lim = lim = 1;
n 2n + 1 n 2n (1 + 1n )
2
2
(b) Sada c emo iskoristiti da je lim ( )n = 0, pa imamo
n 3
2n+1 + 3n+1 3n+1 (( 23 )n+1 + 1)

lim = lim = 3.
n 2n + 3n n 3n (( 23 )n + 1)
p
5. Odrediti sledecu granicnu vrednost lim (n n2 3n 4).
n
Reenje:
Sledeca granicna vrednost je neodredjen izraz oblika i reicemo je

tako to c emo racionalisati dati izraz:

p p n + n2 3n 4
lim (n n2 3n 4) = lim (n n2 3n 4)
n n n + n2 3n 4
n2 (n2 3n 4) n(3 + 4n )
= lim = lim q = 3.
n n + n2 3n 4 n
n 1 + 1 3n n42
6. Odrediti:
1 n n + 3 n+2
(a) lim 1 + ; (b) lim .
n 2n n n+1
Reenje:
Naredne granicne vrednosti su neodredjeni izrazi oblika 1 i reavamo ih
svodeci ih na poznate granicne vrednosti:
1 n
lim 1 + = e.
n n
1 n 1 2n 12 1
(a) lim 1 + = lim 1 + = e2 ;
n 2n n 2n
n + 3 n+2 n + 1 + 2 n+2 2 n+2
(b) lim = lim = lim 1 +
n n + 1 n n+1 n n+1
1 (n+2) n+1 2

2 n+1 2n+4 lim 2n+4
= lim 1 + n+1 = lim e n+1 = en n+1 = e2 .
n n
2
7. Koristeci granicne vrednosti sledecih funkcija:
1 1 x
lim = 0, > 0, lim 1 + = e,
x x x x
reiti primere:

x3 + 2x + 5 2x + x2 + 3
(a) lim ; (b) lim ;
x+ 2x3 + x2 + 3 x+ 3x + 4 x4 + x2
x2 + 2x + 3 5x1 p
(c) lim ; (d) lim (x x2 5x).
x+ x2 + x + 1 x+
Reenje:
x3 + 2x + 5 x3 (1 + x22 + x53 ) 1
(a) lim = lim = ;
x+ 2x3 + x2 + 3 x+ x3 (2 + 1 + 33 ) 2
x x
147
q

2x + x + 3
2 x(2 + 1 + x32 ) 3
(b) lim = lim q = ;
x+ 3x + 4 x4 + x2
x(3 + 4 1 + 12 ) 4
x+
x
x2 + 2x + 3 5x1 x + 2 5x1
(c) lim = lim 1 +
x+ x2 + x + 1 x+ x2 + x + 1
1 (5x1) x2 +x+1 x+2
x+2 x2 +x+1 5x2 +9x2
= lim 1 + x2 +x+1 = lim e x2 +x+1 = e5 ;
x+ x+
x+2

p p x + x2 5x
(d) lim (x x2 5x) = lim (x x2 5x)
x+ x+ x + x2 5x
2 2
x (x 5x) 5x
= lim = lim q = 5.
x+ x + x2 5x x+
x(1 + 1 5x )

x2 5x + 4 x3 5x2 + 8x 4
(a) lim 2 ; (b) lim 3 ;
x4 x 3x 4 x2 x 5x2 + 7x 2
x3 + x2 + x + 1
(c) lim 3 .
x1 x + 7x2 + 11x + 5
Reenje:
0
U narednim granicnim vrednostima imamo neodredjene izraze oblika ,
0
koje reavamo faktorizacijom polinoma u brojiocu i imeniocu:
x2 5x + 4 (x 4)(x 1) x1 3
(a) lim = lim = lim = ;
x4 x 3x 4
2 x4 (x 4)(x + 1) x4 x + 1 5
3 2
x 5x + 8x 4 2
(x 2) (x 1) 0
(b) lim 3 = lim = = 0;
x2 x 5x + 7x 2
2 x2 (x 2)(x 3x + 1)
2 1
x3 + x2 + x + 1 (x + 1)(x2 + 1) 2
(c) lim 3 = lim = lim = .
x1 x + 7x + 11x + 5
2 x1 (x + 1)2 (x + 5) x1 4(x + 1)
9. Reiti sledece granicne vrednosti:

x 3 2x + 1 3x 1
(a) lim ; (b) lim ;
x3 x 3 x2 x 2

3
x 3 a x2 3x 10
(c) lim ; (d) lim .
xa x a x5 2x 10
Reenje:
Granicne vrednosti u kojima se pojavljuju koreni reavamo tako to raciona-
liemo date izraze:

x 3 x 3 x+ 3 x3
(a) lim = lim = lim
x3 x 3 x3 x 3 x + 3 x3 (x 3)( x + 3)
1
= ;
2 3

2x + 1 3x 1 2x + 1 3x 1 2x + 1 + 3x 1
(b) lim = lim
x2 x 2 x2 x 2 2x + 1 + 3x 1

x+ 2 (x 2)( x + 2) 2
= lim = ;
x + 2 x2 (x 2)( 2x + 1 + 3x 1) 5

3
3
3
x 3 a 3
x 3 a x2 + 3 x 3 a + a2 x+ a
(c) lim = lim
xa x a xa x a 3 2 3
x + 3 x 3 a + a2 x+ a

(x a)( x + a) 2 a 2
= lim
3 2 3
= 3
= 6
;
xa (x a)( x + 3 x 3 a + a2 ) 3 a2 3 a

x2 3x 10 x2 3x 10 2x + 10
(d) lim = lim
x5 2x 10 x5 2x 10 2x + 10

(x 5)(x + 2)( 2x + 10)
= lim = 7 10.
x5 2(x 5)
U primeru pod (c) koristili smo formulu za razliku kubova x3 y3 = (x

y)(x2 + xy + y2 ), odnosno
3 p
x y = ( 3 x 3 y)( x2 + 3 x 3 y + 3 y2 ).

sin(7x) x2 7x + 12 tg (x 4)
(a) lim ; (b) lim ; (c) lim ;
x0 x x3 sin(x 3) x4 2 x
sin2 (x 2) 1
(d) lim ; (e) lim x sin .
x2 (x2 3x + 2)( 2x 2) x x
Reenje:
U narednim zadacima koristicemo poznatu granicnu vrednost
sin x
lim = 1.
x0 x
sin(7x) sin(7x) 7 sin(7x)

(a) lim = lim = 7 lim = 7;
x0 x x0 x 7 x0 7x
149
x2 7x + 12
(b) lim =
x3 sin(x 3)
limx3 (x3)(x4) x4
sin(x3) = limx3 1 = 1;
sin(x4)
tg (x 4) cos(x4) 2 + x sin(x 4)(2 + x)
(c) lim = lim = lim
x4 2 x x4 2 x 2 + x x4 cos(x 4) (4 x)

sin(x 4)(2 + x) 2+ x 4
= lim = lim = = 4;
x4 (x 4) cos(x 4) x4 cos(x 4) 1

sin2 (x 2) sin2 (x 2) 2x + 2
(d) lim = lim
x2 (x 3x + 2)( 2x 2)
2 x2 (x 3x + 2)( 2x 2)
2 2x + 2

sin(x 2) sin(x 2)( 2x + 2) 2x + 2
= lim = lim = 2;
x2 2(x 2)(x 2)(x 1) x2 2(x 1)
1 sin 1 1 sint
(e) lim x sin = lim 1 x = [t = ] = lim = 1.
x x x x x t0 t
U zadatku pod (e) imali smo neodredjen izraz oblika 0, koji smo, ko-
0 1
risteci dvojni razlomak, sveli na oblik , a zatim smo smenom t = doli
0 x
do poznate granicne vrednosti.
11. Koristeci poznate granicne vrednosti odrediti:

ex ex ln(x + 5)
(a) lim ; (b) lim 2 ;
x0 x x4 x + 7x + 12
ln x ln 3 4x 2x
(c) lim ; (d) lim .
x3 x 3 x0 ln(1 + x)
Reenje:
ex ex ex (e2x 1) 2 (e2x 1)
(a) lim = lim = lim 2ex = lim 2ex
x0 x x0 x 2 x0 2x x0
= 2;
ln(x + 5) ln(1 + (x + 4)) 1
(b) lim 2 = lim = lim = 1;
x4 x + 7x + 12 x4 (x + 4)(x + 3) x4 x + 3

ln x ln 3 ln 3x x+ 3 ln(1 + x3
3 )( x + 3)
(c) lim = lim = lim
x3 x 3 x3 x 3 x + 3 x3 x3

1
3 1 x3
ln(1 + 3 ) 1 2 3
1 = lim ( x + 3) x3
= lim ( x + 3) = ;
x3 3 x3 3 3
3 3
4x 2x 2x (2x 1) x 2x 1 x
(d) lim = lim = lim 2x = ln 2.
x0 ln(1 + x) x0 ln(1 + x) x x0 x ln(1 + x)
Koristicemo sledece leve (desne) granicne vrednosti:
1 1 1
lim = +, lim = , lim = 0,
x0+ x x0 x x x

lim+ x = 0, lim x = +, lim ln x = ,
x0 x+ x0+
lim ln x = +, lim ex = +, lim ex = 0.

x+ x+ x
12. Odrediti granicne vrednosti:

x3 x3
(a) lim+ ; (b) lim ; (c) lim+ (x + x 1);
x2 x 2 x2 x 2 x1
5+x
(d) lim (x + 1 x); (e) lim ln ;
x1 x5 x4
r
1 1
(g) lim+ e x3 ;
1
(h) lim e x3 .
(f) lim + ln ;
x9 x+9 x3 x3
Reenje:
Iskoristicemo date granicne vrednosti uz napomenu da posebno moramo da
pazimo na znakove izraza u sledecim primerima:
x3
(a) lim+ = (brojilac je negativan, imenilac je pozitivan);
x2 x 2
x3
(b) lim = + (brojilac i imenilac su negativni);
x2 x 2

(c) lim+ (x + x 1) = 1 (pod korenom imamo "pozitivnu"nulu);
x1

(d) lim (x + 1 x) = 1 (pod korenom imamo "pozitivnu"nulu);
x1
5+x
(e) lim ln = (razlomak tei ka "pozitivnoj"nuli);
x5 x4
r
1
(f) lim + ln = + (razlomak tei ka plus beskonacno);
x9 x+9
1
(g) lim+ e x3 = 0 (stepen tei ka minus beskonacno);
x3
1
(h) lim e x3 = + (stepen tei ka plus beskonacno).
x3
151
Zadaci

2n + 3 7n3 + 2n + 1 10n + n2
(a) lim ; (b) lim ; (c) lim .
n 6n + 7 n n+5 n n3 + 6

3n2 1 6n3 2n2 1 3n3
(a) lim ( + ); (b) lim ( + 2 ).
n 2n + 1 1 + 4n2 n 2n + 3 3n + 1

8 n + n2 3 n4 + 5n3 + 2 n+6
n 2n2 + 3 n n+1 n n2 + 3

3 3
n + 2n + 1 ( n2 + 1 + n)2
(d) lim ; (e) lim .
n n2 + 1 n 3 6
n +1
(n + 1)3 (n 1)3 (2n + 1)4 (n 1)4
(a) lim ; (b) lim .
n (n + 1)2 + (n 1)2 n (2n + 1)4 + (n 1)4
n
4 + 3n
5. Naci granicnu vrednost lim .
n n n + 6n

(n + 2)! (n + 1)! n!
(a) lim ; (b) lim ;
n (n + 3)! n (n + 1)! n!

3n + n! n
2 + (n + 2)!
(c) lim 3 ; (d) lim 7 ;
n n + (n + 1)! n n + (n + 2)!
1
n
n + (n + 3)! 4 n + (n + 3)!
(e) lim ; (f) lim .
n n6 n (n + 3)!

p p
(a) lim ( n2 + 5 n); (b) lim ( n3 + n + 3 n);
n n
p3
p3
(c) lim ( n + n n 1).
3 3
n

1 1
2 n+1 + 3 n+1 4n+2 + 7n+2
(a) lim ; (b) lim .
n 2 +3
1
n
1
n n 4n+1 7n+1

1 1 3n2 2n2 + 3 n2
(a) lim (1 )n ; (b) lim (1 + 2 ) ; (c) lim ( ) ;
n n n n +1 n 2n2
2 n+5 n 1 2
(d) lim (1 + )n ; (e) lim ( ) ; (f) lim (1 + 3 )n +1 ;
n n n n n n
n2 + 5 n2 +4 n+1 n
(g) lim ( 2 ) ; (h) lim ( ) .
n n + 3 n n 1

1 1 1
(a) lim+ ; (b) lim ; (c) lim+ ;
x0 x x0 x x3 x 3
1
(d) lim ; (e) lim+ (2 + x); (f) lim (2 + x);
x3 3 x x0 x0
q
(g) lim+ ( x3 ln x); (h) lim ( (x)5 + ln(1 + x));
x0 x0
1 1
(i) lim + ( x + 5 + x); (j) lim ; (k) lim+ ;
x5 1x
x0 1+e x0 ln x
1x 1 1
(l) lim+ e ; (m) lim+ 1 ; (n) lim 1 .
x0 x0 1+ex x0 1+ex
x2 x2 + 1 x+7 x2 + 1
(a) lim ; (b) lim ; (c) lim ; (d) lim .
x2 x + 3 x7 x 2 x0 3x x+ x2 + 3

3x + 1 2x2 + 7x + 6 x5 + 7
x 4x

x x3 + 5 x x3 + 2x + 1
x
3
x 3 4 (4x2 5)2 (2x 7)5 (f) lim .
(d) lim ; (e) lim ; x x + x2 + 4x
x x 4 x 8x9 3
x2 4 x4 2x2 + 1
(a) lim ; (b) lim ;
x2 x 2 x1 x2 8x + 7
x2 + 1 x4 18x2 + 81
(c) lim 2 ; (d) lim .
x1 x + 3 x3 2x2 3x 9

18x4 12x3 + 11x2 6x + 1
(a) lim ;
x+ 27x4 18x3 + 12x2 6x + 1
18x4 12x3 + 11x2 6x + 1
(b) lim .
x 13 27x 18x + 12x 6x + 1
4 3 2
153

x x2 9 1x
x0 1 + 3x 1 x3 x + 12 3 x1 1 x2
x
(d) lim ; 1+x 1x
x0 1 + 3x 1 (e) lim ;

x0 x

1 + 2x 3 3
x 3 4
(f) lim ; (g) lim .
x4 x2 x4 x 4

p p
(a) lim (x x2 10x); (b) lim ( x2 + 1 x);
x x
p
(c) lim ( x2 5x + 6 x).
x+

sin 5x sin 5x sin(x + 1)
x0 sin 2x x0 x x0 x+1
tgx sin 3x sin2 x
(d) lim
x0 x
; (e) lim ; (f) lim 2 2 ;
x0 sin 2x x0 x
sin x
(g) lim ( 2 tg2 x); (h) 1 tgx 1 + tgx
x 2 cos x
lim ;
x sin 2x
tg3x 1 cos x
(i) lim ( x)tgx; (j)lim ; (k) lim ;
x 2 2 x0 tgx x0 x3
1 cos x sin x sin a 1 1
(l) lim ; (m) lim ; (n) lim ( );
x0 x xa xa x0 sin x tgx
1
(o) lim x ctg(2x); (p) lim cos2 x.
x0 x 2 2 x

arcsinx arcsin(x + 5)
(a) lim ; (b) lim ;
x0 x x5 x2 + 4x 5
log(x + 8) 1 arctgx
(c) lim ; (d) lim .
x2 arcsin(x 2) x0 x

e2x 1 e2x 1 e2x 1
x0 x xm x x0 x
ex ex
2
ex ex ex cos x
(d) lim ; (e) lim .
x0 sin x x0 sin x x2

ln x 1 log5 x 1
(a) lim ; (b) lim .
xe x e x5 x5
4x+2 4 10 4x1 40
(a) lim 2 ; (b) lim 3 .
x1 x 1 x2 x 2x 4
(x 9)(3x5 1)
22. Naci granicnu vrednost lim .
x5 2 arctg(5 x)

x2 + 1 x2 3 1
(b) lim (cos x) sin x ;
(a) lim ( 2 ) ;
x x 1 x0
2
x 6x + 9 x 1 x 1 x+2
(c) lim ( 2 ) ; (d) lim (1 + )x ; (e) lim ( ) ;
x x + 4x + 4 x 4x x x+1
1 x2 + x + 1 x
(f) lim (x 4) x5 ; (g) lim x 1 5x; (h) lim ( 2 ).
x5 x0 x x x 1
Reenja
1.
1
(a) ; (b) +; (c) 0.
3
2.
3 3
(a) ; (b) .
4 2
3.
1
(a) ; (b) 3;
2
1
n 2 +6 limn ( 1
+ n62 )
n+6 n2
3
n2 0
(c) lim 2 = lim = = = 0;
n n + 3 n n2 +3 limn (1 + 3
) 1
n2 n2
(d) 0; (e) 4.
4.
3n2 +1
(n + 1)3 (n 1)3 6n2 + 2 n2
3 + n12
(a) lim = lim = lim = lim = 3;
n (n + 1)2 + (n 1)2 n 2n2 + 2 n n2 +1 n 1 + n12
n2
155
15
(b) .
17

n
4 + 3n 1 + 3n 1
5. lim = lim = .
n n n + 6n n 1 + 6n 2
6.
(n + 2)! (n + 1)! (n + 2)(n + 1)! (n + 1)!
(a) lim = lim
n (n + 3)! n (n + 3)(n + 2)(n + 1)!
n+1 n+1
= lim = lim 2 = 0;
n (n + 3)(n + 2) n n + 5n + 6
(b) 0;
3n n! 3n 1
3n + n! (n+1)! + (n+1)! (n+1)! + n+1 0
(c) lim 3 = lim = lim = = 0;
n n + (n + 1)! n n3 + (n+1)! n3 1
(n+1)! + 1
n
(n+1)! (n+1)!

n
2
(n+2)! + 1
n
2 + (n + 2)!
(d) lim 7 = lim n7 = 1;
n n + (n + 2)! n +1
(n+2)!
(e) ; (f) 1.
7.
1
(a) ;
2
p p n3 + n + 3 + n
(b) lim ( n3 + n + 3 n) = lim ( n3 + n + 3 n)
n n n3 + n + 3 + n
2 2 n+3
n +n+3n n+3
= lim = lim = lim 3 n
n n3 + n + 3 + n n n3 + n + 3 + n n n +n+3+n
n
1 + 3n 1
= lim q = ;
1 + 1n + n32 + 1 2
n
(c) Ako dati izraz pomnoimo i podelimo sa

p3
p3
p
3
p
3
( n3 + n)2 + n3 + n n3 1 + ( n3 1)2
dobijamo da je:
n3 + n (n3 1)
lim
n ( 3 n3 + n)2 + 3 n3 + n 3 n3 1 + ( 3 n3 1)2
n+1
= lim 3

n n6 + 2n4 + n2 + n6 + n4 n3 n + 3 n6 2n3 + 1
3
n+1
2 0
= lim 3 6 4 2 3 6 n 4 3 = = 0.
n n +2n +n + n +n n n+ 3 n6 2n3 +1 3
n2
8.
(a) 1; (b) 7.
9.
1
(a) ;
e
1 3n2 1 (n2 +1) 3n2 2 3n2
(b) lim (1 + ) = ( lim (1 + ) ) n +1 = e n2 +1 = e3 ;
n n2 + 1 n n2 + 1
3
(c) e 2 ; 2 5
(d) e ; (e) e ; (f) 1; (g) e2 ; (h) e2 .
10.
(a) +; (b) ; (c) +; (d) +; (e) 2; (f) 2; (g) +;
(h) 0; (i) 5; (j) 0; (k) 0; (l) 0; (m) 0; (n) 1.
11.
(a) 0; (b) 10; (c) +; (d) 1.
12.
3 1
(a) ; (b) 0; (c) ; (d) 0; (e) 64; (f) .
4 2
13.
1
(a) 4; (b) 0; (c) ; (d) 0.
2
14.
2 11
(a) ; (b) .
3 12
15.
2 2 4 1
(a) ; (b) 36; (c) +; (d) ; (e) 1; (f) ; (g)
3
.
3 3 3 3 16
16.
5
(a) 5; (b) +; (c) .
2
17.
5 3
(a) ; (b) 5; (c) sin 1; (d) 1; (e) ;
2 2
sin2 2x sin 2x sin 2x 1 sin 2x sin 2x 1
(f) lim = lim x x = lim x lim x = ;
x0 x 2 x0 42 2 4 x0 2 x0 2 4
157
sin x 2 sin x sin2 x sin x(1 sin x)

(g) lim ( tg x) = lim ( ) = lim
x 2 cos x 2 x 2 2
cos x x 2 (1 sin x)(1 sin x)
sin x 1
= lim = ;
x 2 1 + sin x 2
1
(h) ; (i) 1; (j) 3; (k) +;
2
1 cos x 2 sin2 2x sin 2x sin 2x sin 2x x
(l) lim = lim = lim x = lim x lim sin
x0 x x0 x x0
2
x0
2
x0 2
= 1 0 = 0;
sin x sin a 2 cos x+a2 sin 2
xa
x+a sin xa
(m) lim = lim = lim cos lim xa2
xa xa xa xa xa 2 xa 2
= cos a;
1
(n) 0; (o) ;
2
1 1 sin2 x (1 sin x)(1 + sin x)
(p) lim cos2 x = lim = lim
x 2 2 x x 2 2 x x 2 2 x
1 sin x 1 sin x
= lim (1 + sin x) lim = 2 lim = [ x = u,
x 2 x 2 2 x x 2 2 x 2
1 sin( 2 u) 1 cos u 2 sin2 u2
u 0] = 2 lim = 2 lim = 2 lim
u0 u u0 u u0 u
sin u2 u
= 2 lim u lim sin = 0.
u0
2
u0 2
18.
arcsinx arcsin(sint) t
(a) lim = [x = sint, t 0] = lim = lim = 1;
x0 x t0 sint t0 sint
1 1
(b) ; (c) log e;
6 10
arctgx t t
(d) lim = [x = tgt, t 0] = lim = lim cost
x0 x t0 tgt t0 sint
t
= lim cost lim = 1.
t0 t0 sint
19.
(a) 2; (b) 0; (c) 2; (d) 2; (e) 3.
20.
ln x 1 ln x ln e ln xe ln( e+xe
e )
(a) lim = lim = lim v = lim
xe x e xe xe xe x e xe xe
e ln(1 + xe
e ) xe ln(1 + u)
= lim xe =[ = u, u 0] = e lim = e;
xe
e
e ue u
log5 x 1 log5 x log5 5 log5 5x x x5
1
(b) lim = lim = lim = lim log5
x5 x5 x5 x5 x5 x 5 x5 5
x 1 5+x5 1
= log5 (lim ( ) x5 ) = log5 (lim ( ) x5 )
x5 5 x5 5
5 + x 5 x5
1
= log5 (lim ( ) 5 )5 = log5 e5 = 5 log5 e.

x5 5
21.
(a) 2 ln 4;
10 4x1 40 40(4x2 1) 1
(b) lim 3 = lim = 40 lim 2
x2 x 2x 4 x2 (x 2)(x + 2x + 2)
2 x2 x + 2x + 2
4x2 1 1
lim = 40 ln 4 = 4 ln 4.
x2 x 2 10
3x5 1
(x 9)(3x5 1) x9 x5
22. lim = lim lim = 2 ln 3.
x5 2arctg(5 x) x5 2 x5 arctg(5x)
5x
23.
(e) e2 ;
1
(a) e2 ; (b) 1; (c) e2 ; (d) e 4 ;
1 1
(f) lim (x 4) x5 = lim (1 + (x 5)) x5 = [x 5 = u, u 0]
x5 x5
1
= lim (1 + u) = e;u
u0
1 1
(g) lim x 1 5x = lim (1 5x) x = lim (1 + (5x)) 5x (5) = e5 ;
x0 x0 x0
x2 + x + 1 2
x x 1 + 2x + 2
(h) lim ( )x = lim ( )x
x x2 x 1 x x2 x 1
1 x2 x1 (2x+2)x 2x2 +2x
lim
= lim (1 + x2 x1 ) 2x+2 x2 x1 = e x x2 x1 = e2 .
x
2x+2
Glava 9
Funkcije jedne realne

promenljive
Neka su A i B neprazni skupovi (ciji elementi mogu biti razni objekti) i neka je
svakom x A dodeljen po izvesnom zakonu f tacno jedan element y B. Tada
kaemo da je na skupu A zadata (ili definisana) funkcija (ili preslikavanje) f sa
vrednostima u skupu B.
Funkciju f skupa A u skup B oznacavamo sa
f : A B.
Ako funkcija f elementu x A pridruuje element y B (tj. ako f preslikava x u

y), tada piemo y = f (x).
Skup A je oblast definisanosti (domen) funkcije f i oznacava se sa D( f ). Skup
B je skup vrednosti funkcije (kodomen) f i oznacava se sa CD ( f ).
Ako su skupovi A i B podskupovi skupa realnih brojeva tada kaemo da imamo
realnu funkciju realne promenljive.
Neka su x i y koordinate tacke P u pravouglom Dekartovom koordinatnom siste-
mu. Skup
{P(x, f (x)) : x D( f )} R2
naziva se grafik funkcije f . Koordinata x se naziva apscisa, koordinata y ordinata,
a jednacina y = f (x) funkcionalna zavisnost. Grafik funkcije f se naziva i kriva
zadata funkcijom f .
Ako je ispunjen uslov x1 6= x2 f (x1 ) 6= f (x2 ), za svaka dva elementa x1 , x2 A,
tada preslikavanje f nazivamo jedan na jedan ("1-1").
Sa f (A) oznacavamo skup elemenata y B koji su slike jednog ili vie elemenata
iz A. Ako je f (A) = B tada se f zove preslikavanje skupa A na skup B.
159
160 Glava 9. Funkcije jedne realne promenljive
Preslikavanje (funkcija) f : A B, koje je "1-1"i "na", naziva se bijektivnim,

obostrano-jednoznacnim ili bijekcija.
Neka je f : A B bijekcija i g : B A takva da je
f (g(x)) = g( f (x)) = x.
Tada se g naziva inverzna funkcija funkcije f i obeleava f 1 (videti sliku 9.1).
Slika 9.1. Funkcija f (x) i njena inverzna funkcija f (1) (x)
Diferencijalni racun
Neka je f : (a, b) R R i x0 (a, b). Granicna vrednost
f (x0 + h) f (x0 )
f 0 (x0 ) = lim ,
h0 h
ako postoji, naziva se prvi izvod funkcije f u tacki x0 .

Funkcija je diferencijabilna na intervalu D ako je diferencijabilna u svakoj tacki
tog intervala.
161
(c)0 = 0 c je konstanta, (c R )
(xn )0 = nxn1 n N, x R
(x )0 = x1 R \ {0}, x > 0
(sin x)0 = cos x xR
(cos x)0 = sin x xR
1
(tg x)0 = x R \ {(2k + 1) |k Z}
cos2 x 2
0 1
(ctg x) = 2 x R \ {k|k Z}
sin x
(ax )0 = ax ln a a > 0, x R
(ex )0 = ex xR
1
(loga x)0 = a > 0, a 6= 1, x > 0
x ln a
0 1
(ln x) = x>0
x
0 1
(arcsin x) = |x| < 1
1 x2
1
(arccos x)0 = |x| < 1
1 x2
1
(arctg x)0 = xR
1 + x2
Tabela 9.1. Izvodi elementarnih funkcija
Osnovna pravila za prvi izvod funkcija
Ako su funkcije f i g definisane na intervalu (a, b) i imaju prve izvode u tacki
x (a, b), tada vai:
1. ( f (x) g(x))0 = f 0 (x) g0 (x),
2. ( f (x)g(x))0 = f 0 (x)g(x) + f (x)g0 (x),
3. (A f (x))0 = A f 0 (x), A = const,

f (x) 0 f 0 (x)g(x) f (x)g0 (x)
4. ( ) = , za g(x) 6= 0.
g(x) g2 (x)
Prava
y y0 = f 0 (x0 )(x x0 ),
gde je y0 = f (x0 ), je tangenta na grafik funkcije f u tacki P(x0 , f (x0 )).
Ako je f 0 (x0 ) 6= 0 tada je prava
1
y y0 = (x x0 )
f 0 (x0 )
normala na grafik funkcije f u tacki P(x0 , f (x0 )).

Neka su prave p1 i p2 date jednacinama y = k1 x + n1 i y = k2 x + n2 . Ugao
izmedju pravih p1 i p2 odredjen je sa:
k2 k1
tg = .
1 + k1 k2

Ako je 1 + k1 k2 = 0, prave p1 i p2 su normalne, te je = .
2
Izvod sloene funkcije. Neka funkcija g : (a, b) (c, d) ima izvod u tacki
x0 (a, b) i neka funkcija f : (c, d) R ima izvod u tacki g(x0 ) (c, d). Tada
sloena funkcija h(x) = f (g(x)), x (a, b) ima izvod u tacki x0 i vai:
0 0
h0 (x0 ) = fg (g(x0 ))gx (x0 ).
Izvod implicitne funkcije. Neka je funkcija y = f (x) zadata implicitno jednaci-

nom
F(x, y) = 0.
Tada se pri odredjivanju y0 (x) prvo diferencira funkcija F po x, koristeci da je y
funkcija od x. Tako dobijamo jednacinu u kojoj se pojavljuju x, y, y0 . Reavanjem
te jednacine po y0 dobija se izvod funkcije y date u implicitnom obliku.
Izvod inverzne funkcije. Neka je funkcija f diferencijabilna i strogo monotona
na (a, b). Neka je u tacki x0 (a, b) izvod f 0 (x0 ) 6= 0. Tada je inverzna funkcija
f 1 (y) diferencijabilna u tacki y0 = f (x0 ) i vai pravilo za izvod inverzne funkcije:
( f 1 )0 (y0 ) = 1
f 0 (x0 ) = 1
f 0 ( f 1 (y0 ))
.
Izvod funkcije date u parametarskom obliku. Neka je funkcija y = f (x) zadata

u parametarskom obliku
x = x(t), y = y(t), t [t1 ,t2 ]
i neka je x(t1 ) = a, x(t2 ) = b. Ako su funkcije x(t) i y(t) diferencijabilne na inter-

valu (t1 ,t2 ), onda je i funkcija y = f (x) diferencijabilna na intervalu (a, b) i vai:
y0 (t)
y0 (x) = x0 (t) .
Lopitalovo pravilo. Neka su funkcije f i g diferencijabilne u svakoj tacki inter-

vala (a, b), sem moda u tacki c (a, b). Neka su jo ispunjena sledeca tri uslova:
1. g0 (x) 6= 0, za x 6= c;
163
2. obe funkcije f i g tee nuli (respektivno tee ka beskonacnosti) kada x c;

f 0 (x)
3. postoji lim .
xc g0 (x)
f (x)
Tada, takodje, postoji granicna vrednost lim i vai:
xc g(x)
f (x) f 0 (x)
lim = lim 0 .
xc g(x) xc g (x)
Sve neodredjene izraze moemo svrstati u c etiri tipa:

0
1. Neodredjeni izrazi oblika i
0
f (x) 0
Ako je lim = ili , tada je
xa g(x) 0
f (x) f 0 (x)
lim = lim 0 .
xa g(x) xa g (x)
Dati postupak ponavljamo sve dok se kao granicna vrednost ne dobije kona-
c na ili beskonacna vrednost. Isto vai i u slucaju kada x .
2. Neodredjeni izrazi oblika 0

Ovaj neodredjeni oblik dobijamo kada pomnoimo jednu beskonacno malu
i jednu beskonacno veliku funkciju. Datu funkciju treba da prikaemo u
0
obliku razlomka i da je svedemo na jedan od sledeca dva oblika: ili
0

. Znaci, ako je lim f (x) = 0 i lim g(x) = tada se neodredjeni oblik
xa xa
0
0 , sledecim transformacijama, prevodi u oblik ili :
0
f (x) g(x)
lim f (x) g(x) = lim ili lim f (x) g(x) = lim .
xa xa 1 xa xa 1
g(x) f (x)
Isto vai i u slucaju da x .
3. Neodredjeni izrazi oblika

Datu funkciju koja je prikazana kao razlika dve beskonacno velike velicine
treba napisati u obliku razlomka i svesti ga na 1. tip, tj. na jedan od oblika
0
ili .
0
4. Neodredjeni izrazi oblika 1 , 00 i 0

To su funkcije oblika f (x)g(x) , a njih moemo prikazati u obliku:
g(x)
f (x)g(x) = eln f (x) = eg(x) ln f (x) .
Traimo sada lim g(x) ln f (x) (isto vai i kada x ), a taj limes je 2. tipa,
xa
tj. oblika 0 .
Izvodi vieg reda. Neka funkcija f ima prvi izvod f 0 na intervalu (a, b) i neka
x0 (a, b). Drugi izvod funkcije f u tacki x0 je izvod funkcije f 0 u tacki x0 (ako
postoji) i obeleava se sa f 00 (x0 ). Analogno se definie treci ( f 000 (x0 )), c etvrti
( f (4) (x0 )), . . . n-ti ( f (n) (x0 )) izvod funkcije f u tacki x0 .
Tejlorova teorema. Ako je funkcija f neprekidna i ima neprekidne sve izvode
do n tog na intervalu [a, b] i ima izvod f (n+1) na intervalu (a, b), tada za x [a, b]
vai Tejlorova formula:
(x a)2 00 (x a)3 000

f (x) = f (a) + (x a) f 0 (a) + f (a) + f (a) + . . .
2! 3!
(x a)n (n) (x a)n+1 (n+1)
+ f (a) + f (),
n! (n + 1)!
(x a)n+1 (n+1)
gde je = a + (x a), 0 < = (x) < 1 i Rn = f (a + (x a)).
(n + 1)!
Maklorenova teorema. Za a = 0 Tejlorova formula postaje Maklorenova for-
mula:
x2 00 x3 xn xn+1 (n+1)
f (x) = f (0) + x f 0 (0) + f (0) + f 000 (0) + + f (n) (0) + f (),
2! 3! n! (n + 1)!
xn+1 (n+1)
gde je Rn = f (x), 0 1. Polinom
(n + 1)!
(x a)2 00 (x a)n (n)

Pn (x) = f (a) + (x a) f 0 (a) + f (a) + + f (a)
2! n!
naziva se Tejlorov polinom stepena n za funkciju f u tacki a. Ovaj polinom
moemo napisati u skracenom obliku:
(x x0 )k (k)
Pn (x) = nk=0 f (x0 ).
k!
165
Ispitivanje funkcije
Da bismo ispitali funkciju, a zatim nacrtali njen grafik neophodno je ispitati:
1. domen;
2. nule;
3. parnost, neparnost, periodicnost;
4. znak;
5. intervale monotonosti i ekstreme;
6. intervale konveksnosti - konkavnost i prevojne tacke;
7. asimptote date funkcije.
Domen funkcije je skup svih vrednosti promenljive x za koje je funkcija defini-

sana, tj. moe joj se odrediti vrednost.
Broj x0 D( f ) je nula funkcije ako i samo ako f (x0 ) = 0. Tacka (x0 , f (x0 )) je
tacka preseka funkcije f i x ose.
Slika 9.2. Rastuca funkcija y = f (x)
Funkcija f je parna ako vai:
f (x) = f (x), x D( f ).
Grafik parne funkcije je osno simetrican u odnosu na y osu.

Funkcija f je neparna ako vai:
f (x) = f (x), x D( f ).
Grafik neparne funkcije je centralno simetrican u odnosu na koordinatni pocetak.

Funkcija f : D( f ) R je periodicna sa periodom 6= 0 ako je
f (x + ) = f (x), x D( f ).
Najmanje pozitivno koje zadovoljava dati uslov naziva se osnovni period.

Ako je f 0 (x) > 0, za svako x (a, b), tada kaemo da je funkcija f rastuca na
intervalu (a, b) (videti sliku 9.2).
Ako je f 0 (x) < 0, za svako x (a, b), tada kaemo da je funkcija f opadajuca
na intervalu (a, b) (videti sliku 9.3).
Slika 9.3. Opadajuca funkcija y = f (x)
Neka je funkcija f definisana u tacki x0 . Tacka u kojoj funkcija f ili nema izvod
ili je f 0 (x0 ) = 0 se naziva i kriticna ili stacionarna tacka. Kriticna tacka je moguci
ekstrem funkcije.
1. Neka je funkcija f diferencijabilna, za svako x (a, b) i neka je definisana u

tacki c (a, b). Ako je
f 0 (x) > 0, za x (a, c) i f 0 (x) < 0, za x (c, b),
tada je tacka A(c, f (c)) maksimum funkcije f .

Ako je
f 0 (x) < 0, za x (a, c) i f 0 (x) > 0, za x (c, b),
tada je tacka B(c, f (c)) minimum funkcije f .
2. Neka je f dvaput neprekidno diferencijabilna na (a, b) i neka je c (a, b)

stacionarna tacka funkcije f . Tada, ako je:
(a) f 00 (c) > 0, funkcija f u tacki x = c ima lokalni minimum,

167
(b) f 00 (c) < 0, funkcija f u tacki x = c ima lokalni maksimum.
Minimum i maksimum funkcije se nazivaju ekstremne vrednosti funkcije.

Dvaput diferencijabilna funkcija f je konveksna (konkavna) na (a, b) tada i samo
tada kada je f 00 (x) > 0 ( f 00 (x) < 0), za x (a, b).
Neka je f dvaput neprekidno diferencijabilna na (a, b). Tacka c (a, b) se naziva
prevojna tacka funkcije f , ako je f 00 (c) = 0 ili f 00 (c) ne postoji.
Neka je funkcija f dva puta diferencijabilna na (a, b). Ako je:
1. f 00 (x) < 0, za x (a, c) i f 00 (x) > 0, za x (c, b) ili

2. f 00 (x) > 0, za x (a, c) i f 00 (x) < 0, za x (c, b),
tada je x = c tacka prevoja funkcije f .

Prava x = a je vertikalna asimptota funkcije f ako i samo ako je
lim f (x) = ili lim f (x) = .

xa+ xa
Postojanje vertikalne asimptote se ispituje u onim tackama u kojima funkcija nije

definisana ili na rubovima domena ako je domen ogranicen.
Prava y = kx + n je kosa asimptota funkcije f , gde je
f (x)
lim =k i lim ( f (x) kx) = n ili
x+ x x+
f (x)
lim =k i lim ( f (x) kx) = n.
x x x
Prava y = b je horizontalna asimptota funkcije f ako i samo ako je
lim f (x) = b ili lim f (x) = b.

x+ x
Primeri
1. Odrediti inverznu funkciju funkcije y = 3x 1.

Reenje:
Ova funkcija je bijekcija, te stoga moemo naci njenu inverznu funkciju.
Izrazimo x, tj.
y+1
x= ,
3
a zatim izvrimo zamenu promenljivih

x+1
y1 = .
3
Graficki prikaz je dat na slici 9.4.
Slika 9.4. Inverzne funkcije y = 3x 1 i y1 = x+1

3
2. Odrediti izvode datih funkcija:

sin x
(a) y = 2x2 + 3 ln x; (b) y = ex tgx; (c) y = .
x3
Reenje:
Koricenjem osnovnih pravila za izvode i tabele 9.1, lako nalazimo izvode
datih funkcija:
(a) y0 = (2x2 )0 + (3 ln x)0 = (2)0 x2 + 2(x2 )0 + (3)0 ln x + 3(ln x)0 = 0 x2

1 3
+2 2x + 0 ln x + 3 = 4x + ;
x x
0 x 0 0 1
(b) y = (e ) tgx + e (tgx) = e tgx + ex 2 ;
x x
cos x
(sin x)0 x3 sin x(x3 )0 x3 cos x 3x2 sin x
(c) y0 = = .
(x3 )2 x6
3. Odrediti izvode sloenih funkcija:

2 2
(a) y = (x + 2)3 ; (b) y = sin2 x ; (c) y = etg (x +3) ; (d) y = xx .
Reenje:
169
(a) Funkcija y = (x + 2)3 je kompozicija dve funkcije, tj. y = p(r(x)),

gde je p(x) = x3 i r(x) = x + 2. Da bismo nali izvod ove funkcije
potrebno je da nadjemo p0 (r(x)) i r0 (x). Kako je p0 (x) = 3x2 , to je
p0 (r(x)) = 3(x + 2)2 , a r0 (x) = 1. Stoga je
y0 = 3(x + 2)2 1 = 3(x + 2)2 ;
(b) Funkcija y = f (x) = sin2 x je kompozicija dve funkcije, tj. f (x) =

k(g(x)), gde je k(x) = x2 i g(x) = sin x. Na osnovu formule za izracuna-
vanje izvoda sloene funkcije, potrebno je naci k0 (g(x)) i g0 (x). Kako
je k0 (x) = 2x, to je k0 (g(x)) = 2g(x) = 2 sin x, a g0 (x) = cos x, odnosno
y0 = (sin2 x)0 = 2 sin x cos x;

2 2
(c) Funkcija y = etg (x +3) je kompozicija c etiri funkcije y = r(h(g(k(x)))),
gde je r(x) = ex , h(x) = x2 , g(x) = tgx i k(x) = x2 + 3. Stoga je
y0 = r0 (h(g(k(x))))h0 (g(k(x)))g0 (k(x))k0 (x), pa je
2 (x2 +3) 1
y0 = etg 2tg (x2 + 3) 2x;
cos2 (x2 + 3)
(d) Specificna je funkcija y = xx koja ima nezavisno promenljivu i u osnovi

i u eksponentu. Ovu i njoj slicne funkcije moemo zapisati kao y =
ex ln x , pa je
y0 = ex ln x (ln x + 1).
4. Odrediti izvod implicitno zadatih funkcija:

(a) x2 + y2 = r2 ; (b) y + arctg y x = 0.
Reenje:
(a) Diferenciramo jednacinu x2 + y2 = r2 pa dobijamo
2x + 2yy0 = 0,
odakle sledi:
x
y0 = ;
y
(b) Diferenciranjem jednacine y + arctg y x = 0 dobijamo
1
y0 + y0 1 = 0.
1 + y2
Sredjivanjem izraza imamo da je
1 + y2
y0 = .
2 + y2
5. Odrediti izvod inverzne funkcije za funkcije:

(a) f (x) = 2x + 3; (b) f (x) = cos x, x [0, ].
Reenje:
(a) Kako je f 0 (x) = 2 imamo da je
1
( f 1 )0 (x) = .
2
y3
Proverimo dobijeni rezultat y = 2x + 3, odakle sledi da je x = ,
2
x3
pa imamo inverznu funkciju za funkciju y, tj. y1 = , a onda je
2
1
(y1 )0 (x) = , to smo dobili na pocetku koricenjem navedene for-
2
mule;
(b) Za funkciju f (x) = cos x, x [0, ], je f 0 (x) = sin x, a f 1 (x) =
arccos x, pa sledi
q p
f 0 ( f 1 (y)) = sin(arccos x) = 1 cos2 (arccos x) = 1 x2 ,
te je
1
(arccos x)0 = .
1 x2
6. Naci izvod funkcije date u parametarskom obliku x = 1 + lnt, y = t 2 (1 + t).

Reenje:
Lako dobijamo:
y0 (t) (t 2 (1 + t))0 3t 2 + 2t
y0 (x) = = = = t 2 (3t + 2).
x0 (t) (1 + lnt)0 1
t
7. Odrediti jednacine tangente i normale na grafik funkcije y = x2 + 2x 3 u

tacki A(1, 0).
Reenje:
171
Tacka A(1, 0) pripada grafiku funkcije y = x2 +2x3. Kako je f 0 (x) = 2x+2

sledi da je f 0 (1) = 4, a to je koeficijent pravca tangente date krive. Znaci,
y 0 = 4(x 1), tj.
y = 4x 4
1
je jednacina tangente, a jednacina normale je y 0 = (x 1), tj.
4
1 1
y = x+ .
4 4
8. Odrediti ugao koji zaklapa tangenta grafika funkcije y = x2 sa pozitivnim
smerom x ose u tacki:
1 3
(a) x = 0; (b) x = ; (c) x = .
2 2
Reenje:
Prava odredjena x osom ima koeficijent pravca k1 = 0. Koeficijent pravca
tangente k2 grafika funkcije y = x2 dobijamo kad nadjemo vrednost izvoda
funkcije y = x2 , tj. y0 = 2x u datim tackama.
(a) k2 = y0 (0) = 0 pa je tg = 00
1+0 = 0, to znaci da je = 0;
1 1 0
(b) k2 = y0 ( ) = 1 pa je tg = = 1, to znaci da je = ;
2 1+0 4
3 30
(c) k2 = y0 ( ) = 3 pa je tg = = 3, to znaci da je
2 1+0
2
= .
3
cos x + 3x 1 3x2 + 2x 2
(a) lim ; (b) lim ;
x0 2x x+ x2 1
ex + ex 2 e3x
(c) lim ; (d) lim 3 .
x0 1 cos 2x x+ x
Reenje:
cos x + 3x 1
(a) lim = [nakon uvrtavanja x = 0 dobijamo neodredjeni
x0 2x
0
oblik . Ovu granicnu vrednost teko bismo mogli reiti elemen-
0
sin x + 3
tarnim metodama] = lim = [direktnim uvrtavanjem x =
x0 2
3
0] = ;
2
3x2 + 2x 2
(b) lim = [kada x dobijamo neodredjeni oblik .
x+ x 1
2
Elementarnom metodom (opisanoj u poglavlju Granicna vrednost)
vidimo da je vrednost limesa jednaka 3. Sada c emo isti rezultat do-
6x + 2
biti koricenjem Lopitalovog pravila] = lim = [ponovo kada
x+ 2x
6
x dobijamo i postupak nastavljamo] = lim = 3;
x+ 2
x
e +e 2x 0
(c) lim = [nakon uvrtavanja x = 0 dobijamo oblik ]
x0 1 cos 2x 0
ex ex 0 ex + ex
= lim = [ponovo smo dobili oblik ] = lim
x0 2 sin 2x 0 x0 4 cos 2x
1
= [direktnim uvrtavanjem x = 0] = ;
2
e3x 3e3x
(d) lim 3 = [uvrtavanjem dobijamo ] = lim = [uvrtava-
x+ x x+ 3x2
3e3x 9e3x
njem dobijamo pa traimo drugi izvod] = lim = lim
x+ 2x x+ 2
= +.

1
(a) lim x ln x; (b) lim arcsin x ctgx; (c) lim x(e x 1).
x0 x0 x+
Reenje:
ln x
(a) lim x ln x = [nakon uvrtavanja x = 0 dobijamo 0()] = lim =
x0 x0 1
x
1
[sada smo dobili oblik ] = lim x 1 = lim x = 0;
x0 2
x
x0
arcsin x
(b) lim arcsin xctgx = [nakon uvrtavanja dobijamo 0] = lim 1
x0 x0
ctgx
1
arcsin x 0 2 cos2 x
= lim = [sada imamo oblik ] = lim 1x1
= lim
x0 tgx 0 x0 x0 1 x2
cos2 x
= [direktnim uvrtavanjem x = 0 dobijamo] = 1;
1 1
1 ex 1 0 x12 e x
(c) lim x(e 1) = [ 0] = lim
x
1
= [ ] = lim
x+ x+ 0 x+ 12
x x
1
= lim e x = e0 = 1.
x+
173

1 1 1 1 1
(a) lim ( x ); (b) lim ( 2 ); (c) lim (x x2 ln(1 + )).
x0 x e 1 x0 x sin x x x x
Reenje:
1 1
(a) lim ( x ) = [uvrtavanjem x = 0 dobijamo ] =
x0 x e 1
ex 1 x 0 ex 1
lim = [sada smo ga sveli na oblik ] = lim x
x0 x(e 1)
x 0 x0 e 1 + xex
0 ex 1 1
= [ ] = lim x = lim = ;
0 x0 2e + xex x0 2 + x 2
1 1 x sin x 0
(b) lim ( 2 ) = [ ] = lim 2 = [ ] =
x0 x sin x x x0 x sin x 0
1 cos x 0 sin x 0
lim = [ ] = lim = [ ]
x0 2x sin x + x cos x
2 0 x0 2 sin x + 4x cos x x sin x
2 0
cos x 1
= lim = ;
x0 6 cos x 6x cos x x2 cos x 6
1
(c) Da bi odredili lim (x x2 ln(1 + )) prvo c emo da odredimo
x x
1

x2
1
1 ln(1 + x) 0 1+ 1x
lim x2 ln(1 + ) = [ 0] = lim 1
= [ ] = lim 2
x x x 0 x 3
x2 x
x2 2x
= lim = [ ] = lim = lim x = +. Znaci,
x 2(x + 1) x 2 x
1 1 1
lim (x x2 ln(1 + )) je oblika = lim x2 ( ln(1 + ))
x x x x x
1
1
1
ln(1 + 1x ) 0 x2
1+
x2
1
x
= [ 0] = lim 1
= [ ] = lim 2
x
x
x2
0 x
x3
x3 x 1
= lim = lim = [ ] = .
x 2x2 (x + 1) x 2(x + 1) 2
3
12. Za funkciju f (x) = 4x2 2x+5 , x 6= 0, naci: f 0 (x), f 00 (x), f 000 (x), f (4) (x).
x
Reenje:
Prvi izvod funkcije je
3
f 0 (x) = 8x 2 + , x 6= 0.
x2
Drugi izvod funkcije f nalazimo tako to nadjemo prvi izvod funkcije f 0 , tj.
6
f 00 (x) = 8 , x 6= 0.
x3
Da bismo dobili treci izvod funkcije f treba da nadjemo prvi izvod funkcije
f 00 , tj.
18
f 000 (x) = 4 , x 6= 0,
x
a c etvrti izvod funkcije f tako to nadjemo prvi izvod funkcije f 000 , tj.
72
f (4) (x) = , x 6= 0.
x5
13. Odrediti prvi, drugi i treci izvod za funkciju x3 y3 = 2, gde je y = f (x).

Reenje:
Kako je 3x2 3y2 y0 = 0 sledi da je
x2
y0 = .
y2
2xy 2x2 y0
Potom nalazimo da je y00 = i zamenjujuci y0 imamo da je
y3
2xy3 2x4
y00 = .
y5
Slicno dobijamo da je
10x6 12x3 y3 + 2y6
y000 = .
y8
14. Date su funkcije

1
(a) f (x) = 6x4 + 2x3 3x2 + 5x + 1; (b) f (x) = , x 6= 1.
1x
Odrediti f (0), f 0 (0), f 00 (0), f 000 (0), f (4) (0), f (5) (0).
Reenje:
Lako nalazimo da je:
(a) f (0) = 1, f 0 (x) = 24x3 + 6x2 6x + 5, f 0 (0) = 5,

f 00 (x) = 72x2 + 12x 6, f 00 (0) = 6, f 000 (x) = 144x + 12, f 000 (0) = 12,
f (4) (x) = 144, f (4) (0) = 144, f (5) (x) = 0, f (5) (0) = 0;
175
1
(b) f (0) = 1, x 6= 1, f 0 (x) = , f 0 (0) = 1,
(1 x)2
2 6
f 00 (x) = , f 00 (0) = 2, f 000 (x) = , f 000 (0) = 6,
(1 x)3 (1 x)4
24 120
f (4) (x) = , f (4) (0) = 24, f (5) (x) = , f (5) (0) = 120.
(1 x) 5 (1 x)6
15. Funkciju f (x) = x4 5x3 3x2 + 7x + 6 razviti po stepenima binoma x 2.

Reenje:
Kako je data funkcija polinom, koji je neprekidan i ima neprekidne sve
izvode na skupu realnih brojeva, moemo koristiti Tejlorovu teoremu. Iz
f (2) = 16, f 0 (x) = 4x3 15x2 6x + 7, f 0 (2) = 33, f 00 (x) = 12x2
25x 6, f 00 (2) = 18, f 000 (x) = 24x 25, f 000 (2) = 18, f (4) (x) = 24,
f (4) (2) = 24,
nalazimo da je:
(x 2)2 (x 2)3 (x 2)4
f (x) = 16 33(x 2) 18 + 18 + 24 .
2 3! 4!
16. Koricenjem Maklorenove formule razviti sledece funkcije do n-tog stepena:
(a) y = ex ; (b) y = sin x; (c) y = cos x;
1
(d) y = ; (e) ln(1 + x); (f) (1 + x)m .
1x
Reenje:
x2 x3 xn+1
(a) ex = 1 + x + + ++ + Rn ;
2! 3! (n + 1)!
x3 x 5 x 7 x2n1
(b) sin x = x + + + (1)n1 + Rn ;
3! 5! 7! (2n 1)!
x2 x4 x2n
(c) cos x = 1 + + + (1)n + R2n+1 (x), x R, gde je
2! 4! (2n)!
xn+1
Rn (x) = cos(x + (n + 1) ), 0 < < 1;
(n + 1)! 2
1
(d) = 1 + x + x2 + x3 + + xn1 + Rn ;
1x
x 2 x3 xn
(e) ln(1 + x) = x + + + (1)n1 + Rn (x), x > 1, gde je
2 3 n
(1)n xn+1
Rn (x) = , 0 < < 1;
(n + 1)(1 + x)n+1
m(m 1) 2
(f) (1 + x)m = 1 + mx + x +...
2!
m(m 1)(m 2) (m n + 1) n
+ x + R2n+2 (x), x R, gde je
n!
m(m 1) (m n)
Rn (x) = (1 + x)m(n+1) xn+1 , 0 < < 1.
(n + 1)!
17. Izvesti aproksimacije sledecih funkcija za male vrednosti nezavisno promen-

ljive (x < 1) :
1
(a) y = cos x; (b) y = .
(1 + x)2
Reenje:
Kako su vrednosti promenljive x manje od jedan, onda je za aproksimaciju
funkcije u Maklorenovom razvoju dovoljno uzeti samo deo polinoma c iji
poslednji c lan sadri x2 ili x3 .
x2
(a) cos x 1 ;
2!
1
(b) 1 2x + 3x2 .
(1 + x)2
x3
18. Proceniti apsolutnu vrednost greke ako se sin x zameni sa x , za |x|
6
0, 5.
Reenje:
Iz oblika za ostatak u razvoju sinusne funkcije dobijamo da je |R4 (x)| =
x5 |x|5 0.55 1 1
| sin(x + (n + 1) )| < 5 = = 0.00026.
5! 2 5! 5! 2 5 3840
x2 x 3 xn
19. Naci granicu greke pribline formule ex = 1 + x + + + ... + , ako je
2! 3! n!
0 x 1. Za koje n c e greka biti manja od 109 ?
Reenje:
xn+1 ex
Greka formule je Rn (x) = , 0 < < 1, 0 x 1, pa je |Rn (x)| =
(n + 1)!
|x|n+1 |ex | e 3 3
< . Iz nejednakosti 109 sledi da
(n + 1)! (n + 1)! (n + 1)! (n + 1)!
je dovoljno uzeti n 13.
177
20. Izracunati priblino, pomocu Tejlorovog reda sa 4 c lana, uzimajuci da je

= 3.14 :

(a) sin ; (b) cos .
6 4
Reenje:
Lako nalazimo da je:
5
( 6 )3 ( 6 ) ( )7
(a) sin = + 6 = 0.499770086;
6 6 3! 5! 7!
2 4 6
( ) ( ) ( )
(b) cos = 1 6 + 6 6 = 0.707384717.
4 2 4! 6!
21. Odrediti domen sledecih funkcija:
1
(a) y = ; (b) y = x ; (c) y = ln x ; (d) y = ex ;
x
Pn (x)
(e) y = , gde su Pn (x) i Qk (x) respektivno polinomi stepena n i k.
Qk (x)
Reenje:
(a) D f = R \ {0} jer za x = 0 funkcija nema vrednost (deljenje nulom nije

definisano);
(b) D f = {x|x 0} jer u polju realnih brojeva nije definisano korenovanje
negativnih brojeva;
(c) D f = R+ = {x|x > 0} jer za negativne vrednosti i nulu logaritamska
funkcija ne postoji;
(d) D f = R jer za svako x koje je realan broj moe da se odredi vrednost
funkcije;
(e) Domen funkcije su sve one vrednosti iz skupa realnih brojeva, osim
onih u kojima polinom Qk (x) ima nule.
1
22. Neka su date funkcije f (x) = x i g(x) = . Odrediti domen funkcija:
x
(a) ( f + g)(x); (b) ( f g)(x).
Reenje:
(a) Iz prethodnog primera znamo da je D f = {x|x 0} i Dg = R \ {0}. Da

bi funkcija ( f + g)(x) bila definisana moraju biti zadovoljeni i domen
funkcije f i domen funkcije g, tj. njihov presek, te stoga dobijamo
D f +g = {x|x > 0};
1 1
(b) ( f g)(x) = x = , pa je, kao i malopre, domen proizvoda ove
x x
dve funkcije jednak preseku domena tih funkcija, tj. D f +g = {x|x > 0}.
23. Odrediti nule sledecih funkcija:

1
(a) y = 2x + 3; (b) y = sin x ; (c) y = ex ; (d) y = .
x
Reenje:
3
(a) Funkcija y = 2x + 3 ima nulu, jer je 2x + 3 = 0, za x = ;
2
(b) Znamo sin x = 0, za x = k, k Z. Trigonometrijske funkcije imaju
beskonacno mnogo nula;
(c) Funkcija y = ex nema nulu, jer ni za jednu vrednost promenjive x funk-
cija ex nije nula;
1
(d) Takodje, ni funkcija y = nema nulu.
x
24. Odrediti parnost sledecih funkcija:
x2
(a) y = cos x ; (b) y = ; (c) y = sin x ; (d) y = x3 .
1 + x4
Reenje:
(a) Funkcija y = cos x je parna, jer je cos x = cos(x), za svako x R;

x2 (x)2
(b) Funkcija je parna, jer je = , za svako x R;
1 + x4 1 + (x)4
(c) Funkcija y = sin x je neparna, jer je sin x = sin(x), za svako x R;
(d) Funkcija y = x3 je neparna, jer je x3 = (x)3 , za svako x R.
25. Odrediti osnovni period funkcije y = cos x.

Reenje:
Funkcija y = cos x ima osnovni period 2, jer je cos(x + 2) = cos x (videti
sliku 9.5).
26. Odrediti intervale monotonosti za sledece funkcije:

1
(a) y = x2 ; (b) y = 2x + 1; (c) y = , x 6= 0.
x
Reenje:
179
Slika 9.5. Funkcija y = cos x

(a) Funkcija y = x2 opada na intervalu (, 0], a raste na intervalu [0, )
(videti sliku 9.6);
(b) Funkcija y = 2x + 1 raste za svako x R (videti sliku 9.6);
1
(c) Funkcija y = , x 6= 0 opada na intervalu (, 0) (0, ) (slika 9.6).
x
1
Slika 9.6. Funkcije y = x2 , y = 2x + 1 i y = x
27. Odrediti ekstremne vrednosti sledecih funkcija:

1
(a) y = x2 ; (b) y = 2x + 1; (c) .
x
Reenje:
(a) Kako je f 0 (x) = 2x iz uslova za kriticnu tacku dobijamo da je to x =

0. Data funkcija je definisana za svako x R, pa stoga skup realnih
brojeva razbijamo na intervale (, 0), (0, ). Prvi izvod funkcije na
intervalu (, 0) je negativan, a na intervalu (0, ) pozitivan, to znaci,
prema dovoljnom uslovu za postojanje ekstrema, da funkcija f (x) = x2
ima minimum u tacki x = 0;
(b) Funkcija y = 2x + 1 nema ekstremnu vrednost, jer je data funkcija

stalno rastuca;
1
(c) Kako je izvod funkcije f (x) dat sa f 0 (x) = 2 , vidimo da je on uvek
x
1
negativan, to znaci da funkcija f (x) = uvek opada, a stoga nema ni
x
minimum ni maksimum, tj. nema ekstrem.
28. Primenom drugog kriterijuma o dovoljnosti uslova za postojanje ekstrema,

pokazati da funkcija f (x) = x2 ima minimum u tacki x = 0.
Reenje:
Naime, kako je f 0 (x) = 2x, to je f 0 (x) = 0 za x = 0. Poto je f 00 (x) = 2,
onda je i f 00 (0) = 2, tj. f 00 (0) > 0, pa prema kriterijumu II sledi da funkcija
f (x) = x2 ima minimum u tacki x = 0.
29. Naci intervale konveksnosti (konkavnosti) za funkcije f (x) = x3 i g(x) = x2 .
Reenje:
Iz f 00 (x) = 6x sledi da je f 00 (x) < 0 na intervalu (, 0) pa je tu funkcija
konkavna, dok je f 00 (x) > 0 na intervalu (0, ) pa je tu funkcija konveksna.
Drugi izvod funkcije g(x) je g00 (x) = 2 i on je uvek veci od nule, to znaci
da je funkcija g(x) = x2 na celom svom domenu definisanosti, tj. za svako
x R, konveksna.
30. Koristeci prethodni primer, ispitati da li funkcije f (x) = x3 i g(x) = x2 imaju
prevojne tacke.
Reenje:
Slika 9.7. Funkcije y = x2 i y = x3

Kao to smo vec videli f 00 (x) = 6x = 0, za x = 0, to znaci da je x = 0 poten-
cijalna prevojna tacka. Poto je f 00 (x) < 0 na intervalu (, 0) i f 00 (x) > 0
na intervalu (0, ), to znaci da je x = 0 prevojna tacka funkcije f .
181
Drugi izvod funkcije g je uvek pozitivan, tj. g00 (x) = 2 pa nikad ne moe biti
nula i uvek postoji, to znaci da nema mogucnosti za postojanje prevojne
tacke (slika 9.7).
x2
31. Da li funkcije y = i y = ex imaju vertikalnu asimptotu?
x2
Reenje:
x2
Funkcija y = nije definisana u tacki x = 2. Provericemo ta se deava
x2
sa granicnim vrednostima te funkcije kad x tei u 2 sleva i sa desna. Kako je
lim f (x) = + i lim f (x) = ,

x2+ x2
znaci da je prava x = 2 vertikalna asimptota funkcije f .

Funkcija y = ex je definisana, za svako x R, te stoga nema vertikalnu
asimptotu.
x2
32. Odrediti kose asimptote funkcija y = i y = x2 .
x2
Reenje:
x2
Funkcija y = ima kosu asimptotu. Kako je
x2
x2
x2 x2
k = lim = 1 i n = lim ( 1 x) = 2,
x x x x2
x2
to je prava y = x + 2 kosa asimptota funkcije y = (slika 9.8).
x2
x2
Slika 9.8. Funkcija y = i njene asimptote
x2
Funkcija y = x2 nema kosu asimptotu, jer je
x2
lim = .
x x
x2 x
33. Ispitati da li funkcije y = ,y = i y = ex imaju horizontalnu asimp-
x2 x2
totu.
Reenje:
x2
Funkcija y = nema horizontalnu asimptotu, jer je
x2
x2
lim = .
x x 2
x
Funkcija y = ima horizontalnu asimptotu y = 1, jer je
x2
x
lim = 1.
x x2
Funkcija y = ex (slika 9.9) sleva ima horizontalnu asimptotu y = 0, dok sa

desna nema horizontalnu asimptotu, jer je
lim ex = i lim ex = 0.
x+ x
Slika 9.9. Grafik funkcije y = ex

183
Zadaci
1. Odrediti prvi izvod funkcija:

1
(a) y = x5 + 3x 2 arcsin x + 5 ln x; (b) y = (x2 + a2 )(x2 a2 );
(c) y = x2 sin x; (d) y = tg x ctg x; (e) y = x sin x cos x;
x5 x2 + 1
(f) y = 3ex sin x; (g) y = ; (h) y = 2 ;
x+7 x 1
x2 x + 1 1 + ctg x ex + 1
(i) y = 2 ; (j) y = ; (k) y = x ;
x +x+1 ctg x e 1
ln x (1 + t 2 ) arctg t t sin x x cos x
(l) y = ; (m) f (t) = ; (n) y = .
1 ln x 2 cos x + x sin x
2. Odrediti prvi izvod sloenih funkcija:
(c) y = x2 e2x ;
3
(a) y = (x + 5) 4 ; (b) y = 2 sin 6x;

(d) y = ex (sin x + cos x); (e) y = ln ( x x 1);
r r
a+x sin 2x
(f) y = ln ; (g) y = ln ;
ax 1 sin 2x
1
(h) y = sin4 x; (i) y = ln(tg x) + ln(cos x);
2
1 4 1
(j) y = 1 + sin x(1 sin x); (k) y = tg x tg2 x ln cos x;
4 2
p p 1+x
(l) y = x ln (x + 1 + x2 ) 1 + x2 ; (m) y = arctg ;
1x
1+x 2x
(n) y = ln( arctg ( )); (o) y = arcsin .
1x 1 + x2
3. Odrediti prvi izvod sloenih funkcija:
p p
(a) y = ln(e2x + e4x + 1);
3
(b) y = e2x x2 + 5;

ln 3x 1+ 3 x
(c) y = ; (d) y = x sin(3x) ln x; (e) y = 3 + ;
x x + cos 5x
(f) y = (x5 + 23x ) arccos(x2 + 5); (g) y = xx+5 ;
3 1
(h) y = xx ; (i) y = (x2 3)x ; (j) y = (1 + )3x .
x
4. Odrediti izvod implicitno zadatih funkcija:
(a) 2x 3y + 3 = x2 + 2y 6x; (b) x2 + y2 = 4;
(c) x2 + xy + y2 = 6; (d) x3 + y3 3axy = 0;
x2 y2
(e) x + y = 5x; (f) 2 + 2 = 1;
a b
x
(g) x cos y + y = 5x; (h) xy arctg = 0;
y
(i) xy = 5(x + y) 3xy ; (j) x4 + 4x2 y2 3xy3 + 3x = 0;
(k) (y2 9)3 = (2x3 + 3x 1)2 ; (l) sin(xy) = x;
3 + x2 y3
(m) xy tgy = 0; (n) 5x ln y = 9;
1+y
p x
(o) 3 1 + y + ln(xy) = ; (p) xy = yx .
y
5. Odrediti izvod inverzne funkcije:
(a) f (x) = x2 + 4x; (b) f (x) = x3 + 6; (c) f (x) = ex5 ;
p
(d) f (x) = x + 3; (e) f (x) = x5 6; (f) f (x) = ln(x + 7).
6. Odrediti izvod funkcija datih u parametarskom obliku:

(a) x = t + t 2 , y = t t 3 ; (b) x = t(1 cost), y = 1 + sint;
2 3
(c) x = t + 2t, y = 2t 6t; (d) x = 2(t sint), y = 2(1 cost);
3
(e) x = 2 cos t, y = sin t; 3
(f) x = a cos2 , y = b sin2 ;
3at 3at 2
(g) x = , y = ; (h) x = et sint, y = et cost.
1 + t3 1 + t3
7. Odrediti jednacine tangente i normale za sledece funkcije:
2
(a) y = x u tacki A(4, 2); (b) y = ex +1 u tacki A(1, e2 ).
8. U kojim tackama krive y = x3 je koeficijent pravca tangente jednak 3?

9. Data je funkcija y = x2 . Odrediti:
(a) jednacinu tangente paralelne sa y = 4x 5;

(b) jednacinu tangente normalne na 2x 6y + 5 = 0;

(c) jednacinu tangente koja zaklapa ugao = sa pravom 3x y + 1 = 0.
4
1
10. Pod kojim uglom se seku krive y = i y = x?
x
11. Odrediti parametar k tako da prava y = kx + 1 bude tangenta krive y2 = 4x i
odrediti tacke dodira tangente i date krive.
tgx sin x ex 1
(a) lim ; (b) lim ;
x0 x sin x x0 sin x

cos x 3 cos x sin(1 x)
(c) lim ; (d) lim .
x0 2
sin x x1 x1
185
13. Naci granicne vrednosti:

(a) lim (ln x ln(x 1)); (b) lim (( x)tgx).
x1 x 2 2
1 1
14. Odrediti lim ( ).
x1 ln x x 1
1 1
(a) lim (1 + x2 ) x ; (b) lim xsin x ; (c) lim (ln x) x .
x0 x0 x+

sin(sin x) xm 1 2x sin x
(a) lim ; (b) lim n ; (c) lim ;
x0 x x1 x 1 x0 3x + sin x
r
log(1 + 5x) (e) lim x(ln(x + 1) ln x); 1 1+x
(d) lim ; x0 (f) lim ln ;
x0 x x0 x 1x
1 2
(g) lim (cos x) sin2 x ; (h) lim (1 + 3tg2 x)ctg x ;
x0 x0
p p
(i) lim xe ;
1 m
cos(ax) n cos(bx)
x0
x
(j) lim .
x0 x2
17. Za sledece funkcije odrediti f 0 (x), f 00 (x), f 000 (x) :
2x 3
(a) f (x) = 3 5x; (b) f (x) = .
3x + 1
18. Naci f ( j) (x), j N, ako je:

(a) f (x) = ex ; (b) f (x) = sin x; (c) f (x) = cos x.
19. Naci (x4 )(4) i (x2004 )(2004) .
20. Izvesti Maklorenove polinome za sledece funkcije:

2
(a) y = ex ; (b) y = x ln(1 + x);
p
(c) y = 1 + x; (d) y = 1 + x2 .
21. Razviti polinom 5x4 36x3 + 99x2 122x + 57 po stepenima od (x 2),

koristeci Tejlorov polinom.
22. Razviti polinom x5 25x4 + 249x3 1235x2 + 3051x 2980 po stepenima

od (x 5), koristeci Tejlorov polinom.
23. Izvesti aproksimacije sledecih funkcija za male vrednosti nezavisno promen-

ljive (x < 1) :

(a) y = n 1 + x; (b) y = tg x; (c) y = arctg x.
24. Izracunati pribline vrednosti navedenih funkcija kao vrednosti Makloreno-

vog polinoma drugog stepena za eksponencijalnu funkciju i proceniti greku.
1
(a) y = 3 e; (b) y = .
e
25. Izracunati priblino:
(a) ln 3 kao vrednost Maklorenovog polinoma petog stepena za funkciju

1+x
ln ;
1x
(b) sin 1 pomocu Maklorenovog polinoma petog stepena za funkciju sin x.
26. Odrediti ekstremne vrednosti sledecih funkcija:

1 x2
(a) y = x2 + 2 ; (b) y = ; (c) y = ln2 x; (d) y = x2 ex .
x x2
27. Odrediti intervale monotonosti, konveksnosti, konkavnosti i prevojne tacke
funkcija:
x
(a) y = x3 3x; (b) y = .
1 + x2
28. Naci asimptote sledecih funkcija:
x2 5x + 7 x3 1
(a) y = ; (b) y = 2 ; (c) y = e x .
x2 x 1
29. Ispitati funkcije i nacrtati njihov grafik:
(a) y = x3 6x2 + 9x 4; (b) y = x4 4x2 + 3;
1 + ax
(c) y = x2 (3 x); (d) f (x) = , a < 0, b > 0, c < 0.
b cx
2x 4x
(a) y = ; (b) y = ;
1+x 2 4 x2
x2 2x + 1 (x 2)(x + 2)
(c) y = ; (d) y = ;
x +1
2 (3 x)(3 + x)
x2 2x 3 x3 x2
(e) y = ; (f) y = ; (g) y = ;
2x x2 3 x2 x+2
6x x2 9 x2 + x 6
(h) y = ; (i) y = ; (j) y = x 2 .
x2 x1 x1
(a) y = x2 ex ;
1 1
(b) y = e 2x ; (c) y = e x ;
ex
(d) y = xex ;
1
(e) y = ; (f) y = xe x2 .
x
187

x2
(a) y = ln(x2 1); (b) y = x ln x; (c) y = ln ;
x+1
ln x 1 ln x
(d) y = ; (e) y = ; (f) y = ln(x2 3x + 2).
x2 x2
Reenja
1.
3 1 5
(a) y0 = 5x4 + + ; (b) y0 = 4x3 ;
2 x 1 x2 x
1 1
(c) y0 = 2x sin x + x2 cos x; (d) y0 = 2
+ 2 ;
cos x sin x
(e) y0 = 1 cos2 x + sin2 x; (f) y0 = 3ex sin x 3ex cos x;
12 4x (x2 1)
(g) y0 = ; (h) y 0
= ; (i) y 0
= ;
(x + 7)2 (x2 1)2 (x2 + x + 1)2
1 2ex 1
(j) y0 = ; (k) y0 = x ; (l) y0 = ;
cos2 x (e 1) 2 x(1 ln x)2
x2
(m) y0 = f 0 (t) = t arctg t; (n) y0 = .
(cos x + x sin x)2
2.
3
(a) y0 = ; (b) y0 = 12 cos(2x); (c) y0 = 2xe2x (1 x);
4 x+5
4
1 a
(d) y0 = 2ex sin x; (e) y0 = ; (f) y0 = ;
2 x x1 a2 x2
ctg (2x) 1 2 sin2 x
(g) y0 = ; (h) y0 = 4 sin3 x cos x; (i) y0 = ;
(1 sin(2x)) sin(2x)
cos x 3 cos x sin x tg2 x 1 + cos2 x
(j) y0 = ; (k) y0 = tg x ;
2 1 + sin x cos2 x
p 1
(l) y0 = ln(x + 1 + x2 ); (m) y0 = ;
1 + x2
1 2(1 + x2 )
(n) y0 = 1+x
; (o) y 0
= .
(1 + x ) arctg 1x
2
1 + x4
3.
2e2x p 2 e2x
(a) y0 = (b) y0 = 2e2x
3
; x2 + 5 + 3 2
x;
e4x + 1 3 ( x + 5)2
1 ln(3x)
(c) y0 = 2 ; (d) y0 = sin(3x) ln x + 3x cos(3x) ln x + sin(3x);
x x2

1 1+ 3 x
(e) y0 = (1 5 sin(5x));
3( 3 x)2 (x + cos(5x)) (x + cos(5x))2
x
(f) y0 = (5x4 +323x ln 2) arccos(x2 +5)2(x5 +23x ) p ;
(24 x4 10x2 )
x+5
(g) y0 = xx+5 (ln x +
3
); (h) y0 = xx (3x2 ln x + x2 );
x
x2
(i) y0 = (x2 3)x (ln(x2 3) + 2 2 );
x 3
1 1 3
(j) y0 = (1 + )3x (3 ln(1 + ) ).
x x x(1 + 1x )
4.
2x + 8 x 2x + y
(a) y0 = ; (b) y0 = ; (c) y0 = ;
5 y x + 2y

ay x2 y xb2
(d) y0 = 2 ; (e) y0 = 10 y ; (f) y0 = 2 ;
y ax x ya
cos y 5 y y2 x2 5 y 3xy y ln 3
(g) y0 = ; (h) y0 = ; (i) y 0
= ;
x sin y 1 x(y2 + x2 + 1) x 5 + 3xy x ln 3
4x3 8xy2 + 3y3 3 0 (2x3 + 3x 1)(2x2 + 1)
(j) y0 = ; (k) y = ;
8x2 y 9xy2 y(y2 9)2
1 y
0 cos(xy) y (m) y0 = ;
(l) y = ; x cos12 y
x
2xy3 + 2xy4 5 ln y 10y ln y 5y2 ln y
(n) y0 = y 2 3 ;
3x y + 2x2 y4 3y 5x 10xy 5xy2
p y + x
(o) y0 = 3( 3 (1 + y))2 y p p ;
x(y + 3( (1 + y))2 y + 3x( 3 (1 + y))2 )
2 3
(p) Ne moemo direktno naci izvod implicitno zadate funkcije xy = yx .

Zato je transformiemo u ekvivalentan izraz ln xy = ln yx , tj. y ln x =
x ln y, kome lako nalazimo izvod. Dobijamo:
y x
y0 ln x + = ln y + y0 .
x y
1
5. (a) f 1 (x) = x + 4 2, ( f 1 (x))0 = ;
2 x+4
1
(b) f 1 (x) = 3 x 6, ( f 1 (x))0 = ;
3( x 6)2
3
1
(c) f 1 (x) = 5 + ln x, ( f 1 (x))0 = ;
x
189
(d) f 1 (x) = (x 3)2 , ( f 1 (x))0 = 2(x 3);

1 2x 4
(e) f 1 (x) = (x2 + 6) 5 , ( f 1 (x))0 = (x2 + 6) 5 ;
5
1 x 1 0 x
(f) f (x) = e 7, ( f (x)) = e .
6.
1 3t 2 cost
(a) y0 = ; (b) y0 = ; (c) y0 = 3(t 1);
1 + 2t 1 cost + t sint
sint sint b
(d) y0 = ; (e) y0 = ; (f) y0 = ;
1 cost 2 cost a
t(2 t 3 ) cost sint
(g) y0 = ; (h) y0 = .
1 2t 3 cost + sint
x
7. (a) t : y = + 1, n : y = 4x + 18;
4
1 1
(b) t : y = 2e2 x e2 , n : y = 2 x + 2 + e2 .
2e 2e
8. A(1, 1), B(1, 1).
9. (a) Koeficijent tangente krive je k = 2x, a da bi bila paralelna sa pravom

y = 4x 5 mora biti zadovoljeno da su im koeficijenti pravaca jednaki,
tj. 2x = 4, odakle je x = 2. To znaci da tangenta dodiruje krivu u tacki
P(2, 22 ). Stoga je jednacina tangente y 4 = 4(x 2), tj. y = 4x 4;
1
(b) Prava 2x 6y + 5 = 0 ima koeficijent pravca kn = y0 = . Tangenta
3
1
koja je normalna na datu pravu ima koeficijent pravca kt = = 3,
kn
a ujedno i kt = 2x, jer je to tangenta parabole y = x2 . Izjednacava-
njem dobijamo 3 = 2x, to znaci da tangenta dodiruje parabolu u
3 9 9
tacki P( , ), pa je njena jednacina t : y = 3x ;
2 4 4
3 kt
(c) Koeficijent pravca prave 3x y + 1 = 0 je 3, pa imamo tg =
4 1 + 3kt
1
odakle je kt = . Ujedno je i kt = 2x, to znaci da je dodir parabole i
2
1 1 1 1
tangente u tacki P( , ). Jednacina tangente je y = x .
4 16 2 16
10. Prvo moramo naci presecnu tacku datih krivih. Ta tacka je P(1, 1). Zatim
nadjemo koeficijente pravca tangenti obe krive u toj tacki, a odatle lako sledi
rezultat da je ugao pod kojim se seku krive = arctg 3.
11. Tacka dodira je T (1, 2) i k = 1, pa je t : y = x + 1.

12.
1
(a) 3; (b) 1; (c) ; (d) 2.
3
13.
(a) 0; (b) 1.
1
14. .
2
15.
(a) 1; (b) 1; (c) 1.
16.
m 1 5
(a) 1; (b) ; (c) ; (d) ; (e) 1;
n 4 ln 10
1 a2 b2
(i) ;
1
(f) 2; (g) e 2 ; (h) e3 ; (j) ( + ).
2 m n
5 25 375
17. (a) f 0 (x) = , f 00 (x) = 000
3 , f (x) = 5 ;
2 3 5x 4(3 5x) 2 8(3 5x) 2
11 66 594
(b) f 0 (x) = , f 00 (x) = , f 000 (x) = .
(3x + 1)2 (3x + 1)3 (3x + 1)4
18. (a) f ( j) (x) = ex , x R;

(b) f 0 (x) = cos x, f 00 (x) = sin x, f 000 (x) = cos x, f (4) = sin x
f (4 j) (x) = sin x, f (4 j+1) (x) = cos x, f (4 j+2) (x) = sin x
f (4 j+3) (x) = cos x;
(c) f 0 (x) = sin x, f 00 (x) = cos x, f 000 (x) = sin x, f (4) = cos x f (4 j) (x)
= cos x, f (4 j+1) (x) = sin x, f (4 j+2) (x) = cos x, f (4 j+3) (x) = sin x.
19. (x4 )(4) = (4x3 )000 = (4 3x2 )00 = (4 3 2x)0 = 4 3 2 1 = 4!. Analogno je
(x2004 )(2004) = 2004!.
t2 t3
20. (a) Koricenjem smene t = x2 dobijamo polinom et = 1 + t + + +
2! 3!
tn 2 x4 x6 x2n
... ++ rn (t), tj. ex = 1 x2 + + ... + (1)n + rn (x);
n! 2! 3! n!
x2 x3 x4 xn x 3 x4 x5
(b) y = x + + ... + (1)n+1 x = x2 + + ... +
2 3 4 n 2 3 4
x n+1
(1)n+1 ;
n
191
1
(c) y = (1 + x) 2
11 113
1 1 3 5 (2n 3)xn
= 1 + x 2 2 x2 + 2 2 2 x3 + + (1)n+1 ;
2 2! 3! 2n n!
1
(d) y = (1 + x2 ) 2
11 113
1 1 3 5 (2n 3)x2n
= 1 + x2 2 2 x4 + 2 2 2 x6 + + (1)n+1 .
2 2! 3! 2n n!
21. 5x4 36x3 + 99x2 122x + 57
= 1 + 2(x 2) + 3(x 2)2 + 4(x 2)3 + 5(x 2)4 .
22. x5 25x4 + 249x3 1235x2 + 3051x 2980

= (x 5)5 (x 5)3 + (x 5) + 25.
23.

n x 1n 2 x3
(a) 1+x 1+ + x ; (b) tg x x + ;
n 2n2 3
x2
(c) arctg x x(1 ).
3
1 ( 1 )2
24. (a) 3
e 1 + + 3 1.389.
3 2!
1 ( 1 )3 1
Procena greke je 3 e 1.389 = r2 ( ) = 3 e , 0 < < , a kako je
3 3! 3
1 3
( )
(e )max = e 3 1.4 sledi 3 e 1.389 3 1.4 8.64 103 < 0.01;
1
3!
(1) 2
(b) e1 1 1 + = 0.5.
2!
(1)3
Procena greke je 0.5 e1 < | | < 0.17.
3!
1+x 1 1+x
25. (a) Iz jednacine 3 = nalazimo da je x = , a kako je ln
1x 2 1x
x 2 x 3 x 4 x 5 x2
= ln(1 + x) ln(1 x) = x r6 (x) (x
2 3 4 5 2
x3 x 4 x5 x 3 x5 1 ( 21 )3
+ r6 (x)) = 2(x + + ) sledi da je ln 3 = 2( + +
3 4 5 3 5 2 3
( 12 )5
) 1.096;
5
1 1
(b) sin 1 1 + 0.84.
3! 5!
26. (a) Tacke (1, 2), (1, 2) su tacke minimuma, dok je (4, 8) tacka maksi-
muma funkcije;
(b) Tacka (0, 0) je maksimum;
4
(c) Tacka (e2 , 2 ) maksimum, a (1, 0) minimum;
e
(d) Tacke (2, 4e2 ) i (1, 0) su minimumi.
27. (a) Za x (, 1)(1, ) funkcija raste, a za x (1, 1) funkcija opada.

Za x < 0 funkcija je konkavna, a za x > 0 je konveksna. Tacka (0, 0) je
prevojna tacka;
(b) Za x (1, 1) funkcija raste, a za x (, 1) (1, ) opada. Za
x < 0 funkcija je konkavna, a za x > 0 je konveksna. Tacka (0, 0) je
prevojna tacka.
28. (a) Prava x = 2 je vertikalna asimptota, a y = x 3 kosa;

(b) Vertikalne asimptote su x = 1 i x = 1, a kosa je y = 4x 1;
(c) Prava x = 0 je vertikalna, a y = 1 horizontalna asimptota.
29. (a) Funkcija moe da se zapie na sledeci nacin:
y = (x 1)2 (x 4).
Domen funkcije: D = R.
Nule funkcije: x = 1 i x = 4.
Parnost funkcije: ni parna, ni neparna.
(, 1) (1, 4) (4, )
(x 1)2 + + +
Znak funkcije: .
x4 +
y +
Monotonost i ekstremi funkcije: y0 = 3(x 1)(x 3), pa je moguc
ekstrem u x = 1 i x = 3.
(, 1) (1, 3) (3, )
x1 + +
x3 +
y0 + +
y % & %
Funkcija ima maksimum u tacki (1, 0) i minimum u (3, 4).

193
Konkavnost, konveksnost, prevojne tacke funkcije: y00 = 6(x 2), pa

je moguc prevoj u x = 2.
(, 2) (2, )
y00 +
y _ ^
Prevojna tacka je (2, 2).
Asimptote funkcije: nema.
Grafik se nalazi na slici 9.10;
Slika 9.10. Grafik funkcije date u zadatku 24 (a)
(b) Videti sliku 9.11;
Slika 9.11. Grafik funkcije date u zadatku 24 (b)
(c) Videti sliku 9.12;
b
(d) Domen funkcije: D = R \ { }.
c
1
Nule funkcije: x = .
a
Slika 9.12. Grafik funkcije date u zadatku 24 (c)

b 1 b 1
Znak funkcije: za x ( , ) je f (x) > 0, za x (, ) ( , )
c a c a
je f (x) < 0.
Monotonost i ekstremi funkcije: funkcija opada na celom domenu i
nema ekstrema.
b
Konkavnost, konveksnost, prevojne tacke funkcije: za x ( , +)
c
b
funkcija je konveksna, za x (, ) funkcija je konkavna. Nema
c
prevojnih tacaka.
b
Asimptote funkcije: vertikalna asimptota x = sa leve strane tei u
c
a
, a sa desne u +; horizontalna asimptota y = .
c
Slika 9.13. Grafik funkcije iz zadatka 24 (d)
Na slici 9.13. je nacrtan grafik funkcije za vrednosti a = 2, b =

1 2x
4, c = 3, tj. y = .
4 + 3x
195
30. (a) Videti sliku 9.14;

(b) Domen funkcije: D = R \ {2}.
Nule funkcije: x = 0.
Parnost funkcije: neparna.
(, 2) (2, 0) (0, 2) (2, )
4x + +
Znak funkcije: .
4 x2 + +
y + +
4(4 + x2 )
Monotonost i ekstremi funkcije: y0 = , pa je moguc
(2 x)2 (2 + x)2
ekstrem u x = 2 i x = 2.
(, 2) (2, 2) (2, )
y0 + + +
y % % %
Zakljucujemo da funkcija nema ekstrema.
Konkavnost, konveksnost, prevojne tacke funkcije:
8(x3 + 2x2 + 4x + 8)
y00 = ,
(2 x)3 (2 + x)3
pa je moguc prevoj u x = 2.
(, 2) (2, 2) (2, )
(2 x)3 + +
(2 + x)3 + +
y00 +
y _ ^ _
Funkcija nema prevojnih tacaka.

Asimptote funkcije:
4x 4x
lim + = i lim = +,
x2 4 x2 x2 4 x2
pa je x = 2 vertikalna asimptota. Takodje,
4x 4x
lim = i lim = +,
x2+ 4 x2 x2 4 x2
pa je i x = 2 vertikalna asimptota. Iz
4x
lim = 0,
x 4 x2
sledi da je y = 0 horizontalna asimptota.


197
(d) Domen funkcije: D = R \ {3}.

Parnost funkcije: parna.
Znak funkcije:
(, 3) (3, 2) (2, 2) (2, 3) (3, )
x2 + +
x+2 + + +
.
3x + + + +
3+x + + + +
y + +
10x
Monotonost i ekstremi funkcije: y0 = , pa je moguc ek-
(x2 + 9)2
strem u x = 0.
(, 3) (3, 0) (0, 3) (3, )
y0 + +
y & & % %
4
Ima minimum u tacki (0, ).
9
30(x2 + 3)
Konkavnost, konveksnost, prevojne tacke funkcije: y00 = .
(x2 + 9)3
(, 3) (3, 3) (3, )
y00 +
y _ ^ _
Nema prevojnih tacaka.
Asimptote funkcije:
(x 2)(x + 2) (x 2)(x + 2)
lim = + i lim = ,
x3+ (3 x)(3 + x) x3 (3 x)(3 + x)
pa je x = 3 vertikalna asimptota. Takodje,
(x 2)(x + 2) (x 2)(x + 2)
lim+ = i lim = +,
x3 (3 x)(3 + x) x3 (3 x)(3 + x)
pa je i x = 3 vertikalna asimptota. Iz
(x 2)(x + 2)
lim = 1,
x (3 x)(3 + x)
Slika 9.17. Grafik funkcije date u zadatku 25 (d)

(e) Videti sliku 9.18;
Slika 9.18. Grafik funkcije date u zadatku 25 (e)
(f) Videti sliku 9.19;
Slika 9.19. Grafik funkcije date u zadatku 25 (f)
(g) Videti sliku 9.20;

199
Slika 9.20. Grafik funkcije date u zadatku 25 (g)

(h) Videti sliku 9.21;
Slika 9.21. Grafik funkcije date u zadatku 25 (h)
(i) Videti sliku 9.22;
Slika 9.22. Grafik funkcije date u zadatku 25 (i)
(j) Videti sliku 9.23.
31. (a) Videti sliku 9.24;

Slika 9.23. Grafik funkcije date u zadatku 25 (j)

201
(d) Videti sliku 9.27;
(e) Domen funkcije: D = R \ {0}.

Nule funkcije: nema.
(, 0) (0, )
Znak funkcije: .
y +
ex (x 1)
Monotonost i ekstremi funkcije: y0 = , pa je moguc ekstrem
x2
u x = 1.
(, 0) (0, 1) (1, )
y0 +
y & & %
Ima minimum u tacki (1, e).

ex (x2 2x + 2)
Konkavnost, konveksnost, prevojne tacke: y00 = .
x3
(, 0) (0, )
y00 +
y _ ^
Nema prevojnih tacaka.
Asimptote funkcije:
ex ex
lim+ = + i lim = ,
x0 x x0 x
pa je x = 0 vertikalna asimptota. Iz
ex ex
lim = + i lim = 0,
x+ x x x
sledi da je y = 0 horizontalna asimptota sleva.

(f) Videti sliku 9.29.
32. (a) Domen funkcije: D = (, 1) (1, +).


(, 2) ( 2, 1) (1, 2) ( 2, )
Znak funkcije:
y + +
203

2x
Monotonost i ekstremi funkcije: y0 = 2 , ali x = 0 nije tacka
x 1
moguceg ekstrema jer ona ne pripada domenu funkcije.
(, 1) (1, )
y0 +
y & %
Nema ekstrema.
2(x2 + 1)
Konkavnost, konveksnost, prevojne tacke funkcije: y00 = .
(x2 1)2
(, 1) (1, )
y00
y _ _
Nema prevojne tacke.
Asimptote funkcije:
lim ln(x2 1) = ,
x1
pa je x = 1 vertikalna asimptota sleva. Iz
lim ln(x2 1) =
x1+
sledi da je x = 1 vertikalna asimptota sa desna. Funkcija nema hori-

zontalnu, ni kosu asimptotu.


205
(d) Videti sliku 9.33;
(e) Domen funkcije: D f = {x|x > 0}.

Nule funkcije: x = e.
(0, e) (e, )
Znak funkcije: 1 ln x + .
y +
3 + 2 ln x
Monotonost i ekstremi funkcije: y0 = , pa je moguc ek-
3
x3
strem u x = e 2 .
3 3
(0, e 2 ) (e 2 , )
3 + 2 ln x +
x3 + +
y0 +
y & %
3 1
U tacki (e 2 , ) funkcija ima minimum.
2e3
11 6 ln x
Konkavnost, konveksnost, prevojne tacke funkcije: y00 = ,
11
x4
pa je moguc prevoj u x = e 6 .
11 11
(0, e 6 ) (e 6 , )
y00 +
y ^ _
11 5
Prevojna tacka je (e 6 , 11 ).
6e 3
Asimptote funkcije:
1 ln x
lim = +,
x0+ x2
pa je x = 0 vertikalna asimptota. Iz
1 ln x
lim = 0,
x+ x2
(f) Videti sliku 9.35.

Glava 10
Neodredjeni integral
Funkcija F(x) je primitivna funkcija za funkciju f : (a, b) R, na intervalu

(a, b), ako vai:
0
F (x) = f (x), x (a, b).
Skup svih primitivnih funkcija za funkciju f : (a, b) R, na intervalu (a, b),

zovemo neodredjen integral funkcije f (x) i oznacavamo ga sa:
Z
f (x) dx = F(x) +C,
gde je f (x) podintegralna funkcija, dx diferencijal promenljive x, a C je konstanta.

Vai da je:
Z
( f (x) dx)0 = f (x).
Osobine neodredjenog integrala:
Z Z
(a) A f (x) dx = A f (x) dx, A R;
Z Z Z

(b) f (x) g(x) dx = f (x) dx g(x) dx.
207
208 Glava 10. Neodredjeni integral
Z
dx = x +C
Z
x
x dx = +C, 6= 1

Z
1
dx = ln |x| +C
x
Z
ex dx = ex +C
Z
ax
ax dx = +C, a > 0, a 6= 1
ln a
Z
sin x dx = cos x +C
Z
cos x dx = sin x +C
Z
1
dx = tg x +C, x R \ {(2k + 1) |k Z}
cos2 x 2
Z
1
dx = ctg x +C, x R \ {k|k Z}
sin2 x
Z
1
dx = arctg x +C
1 + x2
Z
1
dx = arcsin x +C, |x| < 1
1 x2
Z p
1
dx = ln |x + 1 + x2 | +C
1 + x2
Z p
1
dx = ln |x + x2 1| +C, |x| > 1
x2 1
Tabela 10.1. Osnovni neodredjeni integrali

Metoda smene. U podintegralnoj funkciji moemo primeniti smenu t = g(x), pa
0
uz jednakost dt = g (x) dx imamo da je
Z Z
0
f (g(x)) g (x) dx = f (t) dt.
Parcijalna integracija. Koristimo formulu

Z Z
u(x) dv = u(x) v(x) v(x) du,
gde je dv = v0 (x)dx, du = u0 (x)dx.

209
Integracija racionalnih funkcija. Ukoliko za podintegralnu funkciju imamo

Pn (x)
racionalnu funkciju oblika , n < m, tada prvo rastavimo datu funkciju na par-
Qm (x)
cijalne razlomke, c ime problem raclanjujemo na vie lakih integrala. Rastavlja-
nje racionalnih funkcija na parcijalne razlomke je detaljno objanjeno u poglavlju
Polinomi i racionalne funkcije. U slucaju da je n m, tada podelimo polinome
Pn (x) i Qm (x) i primenimo navedeni postupak.
Integrali trigonometrijskih funkcija. To su integrali oblika
Z
sinm x cosn x dx, m, n N.
Za njihovo reavanje koriste se sledeci trigonometrijski identiteti:
sin x
sin2 x + cos2 x = 1, tgx = , cos(2x) = cos2 x sin2 x,
cos x
1 + cos(2x) 1 cos(2x)
sin(2x) = 2 sin x cos x, cos2 x = i sin2 x = .
2 2
Integrali trigonometrijskih racionalnih funkcija. Posmatramo integrale obli-
ka Z
R(sin x, cos x) dx,
gde je R oznaka razlomljene racionalne funkcije. Smenom:
x 2 2t 1 t2
tg = t, dx = dt, sin x = , cos x =
2 1 + t2 1 + t2 1 + t2
dati integral se svodi na integral racionalne funkcije.

Metoda Ostrogradskog. Posmatramo integrale oblika
Z
P (x)
n dx,
ax2 + bx + c
gde je Pn (x) polinom stepena n > 1. Ovaj tip integrala reava se na sledeci nacin:
Z p Z
P (x) dx
n dx = ax2 + bx + c Qn1 (x) + ,
ax2 + bx + c ax + bx + c
2
gde je Qn1 (x) proizvoljan polinom stepena n 1, c ije koeficijente treba

R
da odredi-
mo, je nepoznata konstanta i njih izracunavamo koristeci relaciju ( f (x) dx)0 =
f (x).
Integrali iracionalnih funkcija. Oznacimo sa R razlomljenu racionalnu funkciju.

Integrale oblika:
Z Z r Z
n ax + b
n

m
R(x, ax + b) dx, R x, n dx, R(x, ax + b, ax + b) dx,
cx + d
respektivno reavamo sledecim smenama:
r
n ax + b s
ax + b = t, n = t, ax + b = t,
cx + d
gde je s = NZS{n, m}. Iz tih jednakosti izrazimo x preko t i dx izrazimo preko dt.
Kada datuZ smenu uvrstimo u pocetni integral dobijemo integral racionalne funkcije
po t, tj. R(t)dt, koji znamo da racunamo.
Primeri
1. Data je funkcija f (x) = 2x. Odrediti njenu primitivnu funkciju F(x).

Reenje:
Traena funkcija je F(x) = x2 , jer vai:
0 0
F (x) = (x2 ) = 2x = f (x).
Medjutim, primetimo da su i funkcije F(x) = x2 + 1, F(x) = x2 + 2, . . .
takodje primitivne funkcije, jer i za njih vai:
0 0
(x2 + 1) = 2x, (x2 + 2) = 2x, . . .
U stvari, za svaku funkciju oblika F(x) = x2 + C, gde smo sa C oznacili
proizvoljnu konstantu C R, vai:
0 0
F (x) = (x2 +C) = 2x = f (x),
odakle zakljucujemo da je
Z
2x dx = x2 +C.
Ovo moemo uoptiti i reci da za funkciju f (x) i njenu primitivnu funkciju

F(x) vai
Z
f (x) dx = F(x) +C,
tj. da za jednu funkciju f (x) moemo naci beskonacno mnogo primitivnih

funkcija F(x), koje se razlikuju do na konstantu.
211
2. Koristeci tabelu 10.1. osnovnih neodredjenih integrala i njihove osobine,

reiti sledece integrale:
Z Z
3
(a) sin x + 4ex dx; (b) (3x3 + 5x2 4x + 7) dx;
x Z
Z 4 1
x x3 8x2 + x 2 (d) 3
x+
2005
x 2004 dx;
(c) dx; 5 4
x2 x
Z Z 2 Z 3x
x2 3 sin x + 5 2
(e) dx; (f) dx; (g) dx.
1 + x2 2
cos x 32x
Reenje:
(a) Z Z Z Z
3
x x 3
sin x + 4e dx = sin x dx + 4e dx dx
x x
Z Z Z
1
= sin x dx + 4 ex dx 3 dx = cos x + 4ex 3 ln |x| +C;
x
(b)
Z Z Z Z Z
(3x3 + 5x2 4x + 7) dx = 3x3 dx + 5x2 dx 4x dx + 7 dx
Z Z Z Z
3 5
=3 x3 dx +5 x2 dx 4 x dx +7 dx = x4 + x3 2x2 +7x +C;
4 3
(c)
Z Z Z Z Z
x4 x3 8x2 + x 2 1
dx = x2 dx x dx 8 dx + dx
x2 x
Z
x3 x2 2
2 x2 dx = 8x + ln |x| + +C;
3 2 x
(d)
Z Z Z Z
1 2005 1
45 2004
3
x+
5 4
x 2004 dx = x 3 dx + x dx x 2005 dx
x
33
2005 2005
= x4 + 5 5 x x4009 +C;
4 4009
(e)
Z Z Z Z
x2 x2 + 1 1 dx
dx = dx = dx = x arctgx +C;
1 + x2 1 + x2 1 + x2
(f)
Z Z Z Z
3 sin2 x + 5 3(1 cos2 x) + 5 1
dx = dx = 8 dx 3 dx
cos2 x cos2 x cos2 x
= 8 tg x 3x +C;
(g)
Z Z Z x
23x 8x 8 1 8 x
dx = dx = dx = +C.
32x 9x 9 ln 89 9
3. Koristeci se metodom smene reiti integrale:

Z Z Z
4x+7 3
(a) sin(5x) dx; (b) e dx; (c) dx;
Z
7x + 8
Z Z
x 6
(d) dx; (e) dx; (f) x cos(3x2 + 2) dx;
x1 (5 x)2
Z Z Z
2 2x+1 x + 2 1
(g) (x 1) ex dx; (h) dx; (i) dx;
x 4x 7
2 x2 + 2x + 10
Z Z Z
2x + 5 x2 + 5x 3 ex
(j) dx; (k) dx; (l) dx;
x2 + 2x + 10 (x 2)2 ex 1
Z Z p
sin x cos x 2 x+5
(m) dx; (n) dx;
sin x + cos x x
Z q Z Z
ln x ln2005 x
(o) x 2 x + 5 dx; (p) dx; (q) dx;
x x
Z Z
(r)
1
dx; 2tg x
x ln x ln(ln x) (s) dx.
cos2 x
Reenje:
(a)
Z Z
t = 5x 1 1
sin(5x) dx = = sint dt = cost +C
dt = 5 dx 5 5
1
= cos(5x) +C;
5
(b)
Z Z
4x+7 t = 4x + 7 1 1
e dx = = et dt = et +C
dt = 4 dx 4 4
1
= e4x+7 +C;
4
213
(c)
Z Z
3 t = 7x + 8 3 1 3
dx = = dt = ln |t| +C
7x + 8 dt = 7 dx 7 t 7
3
= ln |7x + 8| +C;
7
(d)

Z t = x1 Z Z Z
x t +1 1
dx = x = t + 1 = dt = dt + dt
x1 t t
dt = dx
= t + ln |t| +C = x 1 + ln |x 1| +C;
(e)
Z Z
6 t = 5x 1 6 6
dx = = 6 dt = +C = +C;
(5 x)2 dt = dx t 2 t 5x
(f)
Z Z
2 t = 3x2 + 2 1
x cos(3x + 2) dx = = cost dt
dt = 6x dx 6
1
= sin(3x2 + 2) +C;
6
(g)
Z Z
x2 2x+1 t = x2 2x + 1 1
(x 1) e dx = = et dt
dt = 2(x 1) dx 2
1 x2 2x+1
= e +C;
2
(h)
Z Z
x + 2 t = x2 4x 7 1 1
dx = = dt
x 4x 7
2 dt = 2(x + 2) dx 2 t
1
= ln |x2 4x 7| +C;
2
(i)
Z Z Z
1 1 1 1
dx = dx = 2 dx
x2 + 2x + 10 (x + 1)2 + 9 9 x+1
3 +1
Z x+1
t = x+1 1 1 1
= 3 = dt = arctg +C;
dt = 13 dx 3 t2 + 1 3 3
(j)
Z Z Z
2x + 5 2x + 2 1
dx = dx + 3 dx
x + 2x + 10
2 x + 2x + 10
2 x2 + 2x + 10

t = x2 + 2x + 10 primer
= ,
dt = (2x + 2) dx pod (i)
x+1
= ln(x2 + 2x + 10) + arctg +C;
3
(k)

Z t = x2 Z
x2 + 5x 3 (t + 2)2 + 5(t + 2) 3
dx = x = t + 2 = dt
(x 2)2 t2
dt = dx
Z Z Z Z
t 2 + 9t + 11 1 1
= dt = dt + 9 dt + 11 dt
t2 t t2
1 11
= t + 9 ln |t| 11 +C = x 2 + 9 ln |x 2| +C;
t x2
(l)
Z Z
ex t = ex 1 1
dx = = dt = ln |ex 1| +C;
ex 1 dt = ex dx t
(m)
Z Z
sin x cos x t = sin x + cos x 1
dx = = dt
sin x + cos x dt = (sin x cos x) dx t
= ln | sin x + cos x| +C;
(n)
Z p
" # Z
2 x+5 t = 2 x+5 2
dx = 1 = t dt = t t +C
x dt = x dx
3
q
2
= (2 x + 5) 2 x + 5 +C;
3
215
(o)

Z q t = 2 x+5 Z
t 5 2
x 2 x + 5 dx = x = t5
2
= t dt
dt = 1x dx 2
Z
1 5 3 1 1 2 7 5 50 3
= (t 2 10t 2 + 25t 2 ) dt = t 2 4t 2 + t 2 +C
4 4 7 3
1 7 5 25 3
= (2 x + 5) 2 (2 x + 5) 2 + (2 x + 5) 2 +C;
14 6
(p)
Z Z
ln x t = ln x 1 2
dx = = t dt = ln |x| +C;
x dt = 1x dx 2
(q)
Z Z
ln2005 x t = ln x 1
dx = = t 2005 dt = ln2006 |x| +C;
x dt = 1x dx 2006
(r)
Z Z
1 t = ln(ln x) 1
dx = 1 = dt = ln ln ln |x| +C;
x ln x ln(ln x) dt = x ln x dx t
(s)
Z Z
2tg x t = tg x 1 t 1 tg x
dx = 1 = 2t dt = 2 +C = 2 +C.
2
cos x dt = cos2 x dx ln 2 ln 2
4. Koristeci formulu za parcijalnu integraciju izracunati sledece integrale:

Z Z Z
(a) x sin x dx; (b) (2x 5) cos x dx; (c) x2 ex dx;
Z Z Z
(d) (3x2 5x + 6) e4x1 dx; (e) x ln x dx; (f) x2005 ln x dx;
Z Z Z
(g) ln x dx; (h) arctg x dx; (i) x arctg x dx;
Z Z p Z p
(j) ex sin x dx; (k) 1 x2 dx; (l) 1 + x2 dx.
Reenje:
(a)
Z Z
u = x, du = dx
x sin x dx = = x cos x + cos x dx
dv = sin x dx, v = cos x
= x cos x + sin x +C;
(b)
Z
u = 2x 5, du = 2 dx
(2x 5) cos x dx =
dv = cos x dx, v = sin x
Z
= (2x 5) sin x 2 sin x dx = (2x 5) sin x + 2 cos x +C;
(c)
Z
2 x u = x2 , du = 2x dx
x e dx =
dv = ex dx, v = ex
Z
u = x, du = dx
= x2 ex 2 x ex dx =
dv = ex dx, v = ex
Z
= x2 ex 2(x ex ex dx) = x2 ex 2x ex + 2ex +C;
(d)
Z
2 4x1 u = 3x2 5x + 6, du = (6x 5) dx
(3x 5x + 6) e dx =
dv = e4x1 dx, v = 14 e4x1
Z
1 1
= (3x2 5x + 6) e4x1 (6x 5) e4x1 dx
4 4

u = 6x 5, du = 6 dx 1
= = (3x2 5x + 6) e4x1
dv = e4x1 dx, v = 14 e4x1 4
Z
1h1 3 i 3 13 61
(6x 5) e4x1 e4x1 dx = ( x2 x + ) e4x1 +C;
4 4 2 4 8 32
(e)
Z Z
u = ln x, du = 1x dx x2 x2 1
x ln x dx = 2 = ln x dx
dv = x dx, v = x2 2 2 x
Z
x2 1 x2 1
= ln x x dx = ln x x2 +C;
2 2 2 4
217
(f)
Z Z
2005 u = ln x, du = 1x dx x2006 x2006 1
x ln xdx = 2006 = ln x dx
dv = x2005 dx, v = x2006 2006 2006 x
Z
x2006 1 x2006 x2006
= ln x x2005 dx = ln x +C;
2006 2006 2006 (2006)2
(g)
Z Z
u = ln x, du = 1x dx 1
ln x dx = = x ln x x dx = x ln xx+C;
dv = dx, v = x x
(h)
Z 1 Z
u = arctg x, du = 1+x 2 dx x
arctg x dx = = x arctg x dx
dv = dx, v = x 1 + x2
Z
t = 1 + x2 1 1 1
= = x arctg x dt = x arctg x ln(1 + x2 ) +C;
dt = 2xdx 2 t 2
(i) " #
Z 1
u = arctg x, du = 1+x 2 dx
x arctg x dx = x2
dv = x dx, v = 2
Z Z
x2 1 x2 x2 1 1
= arctg x dx = arctg x 1 dx
2 2 1 + x2 2 2 1 + x2
x2 x 1
= arctg x + arctg x +C;
2 2 2
(j)
Z
x u = ex , du = ex dx
e sin x dx =
dv = sin x dx, v = cos x
Z
x x u = ex , du = ex dx
= e cos x + e cos x dx =
dv = cos x dx, v = sin x
Z
= ex cos x + ex sin x ex sin x dx.
Ako uporedimo pocetni integral i poslednji izraz, imamo da je

Z Z
x x
e sin x dx = (sin x cos x) e ex sin x dx,
to ako integral s desne strane prebacimo na levu postaje

Z
2 ex sin x dx = (sin x cos x) ex ,
odakle dobijamo da je konacno reenje:

Z
1
ex sin x dx = (sin x cos x) ex +C;
2
(k) Uradimo prvo metodom smene naredni integral:
Z Z p
x t = 1 x2 1 1
dx = = dt = 1 x2 +C.
1 x2 dt = 2x dx 2 t
Izracunati integral upotrebicemo u narednom radu:

Z p Z Z Z
1 x2 1 x
1 x2 dx = dx = dx x dx
1 x2 1 x2 1 x2
" #
u = x, du = dx
= x
dv = 1x 2
dx, v = 1 x2
p Z p
= arcsin x + x 1 x2 1 x2 dx.
Uporedimo li integral koji elimo da reimo sa poslednjim izrazom

imamo da je:
Z p
1 1 p
1 x2 dx = arcsin x + x 1 x2 +C;
2 2
(l) Imamo da je
Z p Z Z
1 x
1 + x2 dx = dx + x dx
1 + x2 1 + x2
" #
u = x, du = dx

= x
dv = 1+x2
dx, v = 1 + x2
p p Z p
= ln |x + 1 + x2 | + x 1 + x2 1 + x2 dx.
Uporedimo li pocetni i krajni izraz imamo da je

Z p
1 p p
1 + x2 dx = ln |x + 1 + x2 | + x 1 + x2 +C.
2
219
5. Reiti integrale racionalnih funkcija:

Z Z
4x + 1 12x2 + 22x 30
(a) dx; (b) dx;
x2 3x 10 x3 + 4x2 15x 18
Z Z
5x2 13x + 2 9x + 19
(c) dx; (d) 3 + 9x2 + 28x + 40
dx;
x 2x 4x + 8
3 2 x
Z
2x5 + 4x4 10x3 4x2 5x + 5
(e) dx;
x6 + x5 + 5x4 + 5x3
Z 5 Z 2
x + 4x4 + 9x3 + 8x2 + 3x 1 x +1
(f) dx; (g) dx.
x + 3x + 4x + 3x + 1
4 3 2 x
Reenje:
(a) Da bi reili postavljeni integral prvo c emo podintegralnu funkciju ra-

staviti na parcijalne razlomke:
4x + 1 4x + 1 A B (A + B)x + 2A 5B
= = + = .
x2 3x 10 (x 5) (x + 2) x 5 x + 2 (x 5) (x + 2)
Iz jednakosti pocetnog i krajnjeg razlomka i jednakosti imenioca u

ovim razlomcima, sledi da su i brojioci jednaki, tj. da je
4x + 1 = (A + B)x + 2A 5B.
Jednakost navedenih polinoma dovodi nas do sistema jednacina:
A+B = 4
2A 5B = 1,
c ija su reenja A = 3 i B = 1. Sada lako moemo reiti pocetni integral:

Z Z Z
4x + 1 1 1
dx = 3 dx + dx
x 3x 10
2 x5 x+2

t = x5 s = x+2
= , = 3 ln |x 5| + ln |x + 2| +C;
dt = dx ds = dx
(b) Sredicemo prvo podintegralnu funkciju tako to c emo faktorisati poli-

nom u imeniocu, a zatim datu racionalnu funkciju rastaviti na parci-
jalne razlomke:
12x2 + 22x 30 12x2 + 22x 30 A B C

= = + +
x + 4x 15x 18 (x + 1)(x 3)(x + 6) x + 1 x 3 x + 6
3 2
(A + B +C)x2 + (3A + 7B 2C)x 18A + 6B 3C

= .
(x + 1)(x 3)(x + 6)
Reimo li sistem jednacina:
A + B +C = 12
3A + 7B 2C = 22
18A + 6B 3C = 30
dolazimo do reenja A = 2, B = 4 i C = 6 i imamo integral:

Z Z Z
12x2 + 22x 30 1 1
dx = 2 dx + 4 dx
x3 + 4x2 15x 18 x+1 x3
Z
1
+6 dx = 2 ln |x + 1| + 4 ln |x 3| + 6 ln |x + 6| +C;
x+6
(c) Kao i u prethodnim zadacima imamo:
5x2 13x + 2 5x2 13x + 2 A B C

= = + +
x 2x 4x + 8 (x + 2)(x 2)
3 2 2 x + 2 x 2 (x 2)2
(A + B)x2 + (4A +C)x + 4A 4B + 2C

= .
(x + 2)(x 2)2
Traeni koeficijenti su A = 3, B = 2 i C = 1, pa imamo integral
Z Z Z Z
5x2 13x + 2 1 1 1
dx = 3 dx + 2 dx dx
x 2x2 4x + 8
3 x+2 x2 (x 2)2
Z
t = x+2 s = x2 1
= , = 3 ln |x + 2| + 2 ln |x 2| ds
dt = dx ds = dx s2
1
= 3 ln |x + 2| + 2 ln |x 2| + +C;
x2
(d) Podintegralna funkcija je
9x + 19 9x + 19 A Bx +C
= = + 2 ,
x3 + 9x2 + 28x + 40 (x + 5)(x + 4x + 8) x + 5 x + 4x + 8
2
gde je A = 2, B = 2 i C = 7, te je
Z Z Z
9x + 19 1 2x + 7
dx = 2 dx + dx
x3 + 9x2 + 28x + 40 x+5 x2 + 4x + 8
221
Z
t = x+5 2x + 4
= = 2 ln |x + 5| + dx
dt = dx x2 + 4x + 8
Z
1 t = x2 + 4x + 8
+3 dx = = 2 ln |x + 5|
(x + 2)2 + 4 dt = (2x + 4) dx
Z
2 3 1 t = x+2
+ ln(x + 4x + 8) + x+2 2 dx = 2
4 +1 dt = 21 dx
2
3 x+2
= 2 ln |x + 5| + ln(x2 + 4x + 8) + arctg +C;
2 2
(e) Iz
2x5 + 4x4 10x3 4x2 5x + 5 2x5 + 4x4 10x3 4x2 5x + 5

=
x6 + x5 + 5x4 + 5x3 x3 (x + 1) (x2 + 5)
A B C D Ex + F
=
+ 2+ 3+ + 2
x x x x+1 x +5
dolazimo do sistema jednacina:
A+D+E = 2
A+B+E +F = 4
5A + B +C + 5D + F = 10
5A + 5B +C = 4
5B + 5C = 5
5C = 5,
sa reenjima: A = 1, B = 2, C = 1, D = 3, E = 4 i F = 1. Pocetni
integral moemo rastaviti na sledeci nacin:
Z Z Z
2x5 + 4x4 10x3 4x2 5x + 5 1 1
dx = dx 2 dx
x6 + x5 + 5x4 + 5x3 x x2
Z Z Z Z
1 1 x 1 1
+ dx 3 dx + 4 dx + 2 dx
x3 x+1 x2 + 5 5 x +1
5
" #
s = x2 + 5
t = x+1 m = x5
= , ,
dt = dx
ds = 2x dx dm = 15 dx
x
2 1 2 5
= ln |x| + 2 3 ln |x + 1| + 2 ln(x + 5) + arctg +C;
x 2x 5 5
(f) Kako je u podintegralnoj funkciji stepen polinoma u brojiocu veci od

stepena polinoma u imeniocu, prvo c emo podeliti date polinome:
x5 + 4x4 + 9x3 + 8x2 + 3x 1 2x3 + x2 x 2

= x + 1 + .
x4 + 3x3 + 4x2 + 3x + 1 x4 + 3x3 + 4x2 + 3x + 1
Sada rastavljamo dobijenu racionalnu funkciju:
2x3 + x2 x 2 2x3 + x2 x 2
=
x4 + 3x3 + 4x2 + 3x + 1 (x + 1)2 (x2 + x + 1)
A B Cx + D
= + + .
x + 1 (x + 1)2 x2 + x + 1
Traeni koeficijenti su A = 1, B = 2, C = 1 i D = 1, pa je:
Z Z Z
x5 + 4x4 + 9x3 + 8x2 + 3x 1 1
dx = (x + 1) dx + dx
x4 + 3x3 + 4x2 + 3x + 1 x+1

Z Z t = x+1
1 x1 x2
2 dx + dx = dt = dx = + x
(x + 1)2 x +x+1
2 2
x = t 1
Z Z Z Z
1 1 1 2x + 1 1
+ dt 2 dt + dx 2 2x+1 2 dx
t t 2 2 x +x+1
2
+1
3
" #
s = x2 + x + 1 m = 2x+1
x2
= , 3 = + x + ln |x + 1|
ds = (2x + 1) dx dm = 23 dx 2
2 1 2x + 1
+ + ln(x2 + x + 1) 3 arctg +C;
x+1 2 3
(g)
Z 2
" # Z
x +1 t = x2 + 1 t2
dx = x = dt
x dt = x2 +1 dx t2 1
Z Z Z Z Z
1 1 1 1 1
= dt + dt = dt + dt dt
1 t2 2 t 1 2 t +1

p 1 x2 + 1 1
= x2 + 1 + ln +C.
2 x2 + 1 + 1
223
6. ReitiZsledece integrale trigonometrijskih

Z
funkcija:
(a) tg x dx; (b) sin3 x cos x dx;
Z Z Z
(c) cos4 x sin3 x dx; (d) sin2 x dx; (e) cos2 x dx;
Z Z Z
(f) sin3 x dx; (g) cos3 x dx; (h) sin4 x dx;
Z Z
(i) cos4 x dx; (j) sin2 x cos2 x dx;
Z Z p Z p
(k) tg2 x dx; (l) 1 x2 dx; (m) 4 x2 dx.
Reenje:
(a)
Z Z Z
sin x t = cos x 1
tg x dx = dx = = dt
cos x dt = sin x dx t
= ln |t| +C = ln | cos x| +C;
(b)
Z Z
3 t = sin x t4 sin4 x
sin x cos x dx = = t 3 dt = +C = +C;
dt = cos x dx 4 4
(c) Z Z
cos4 x sin3 x dx = cos4 x sin2 x sin x dx
Z Z
= cos x (1 cos x) sin x dx = (cos4 x cos6 x) sin x dx
4 2
Z
t = cos x t5 t7
= = (t 4 t 6 ) dt = + +C
dt = sin x dx 5 7
cos5 x cos7 x
= + +C;
5 7
(d) Z Z Z Z
1 cos(2x) 1 cos(2x)
sin2 x dx = dx = dx dx
2 2 2
Z Z
t = 2x 1 1 dt 1 1
= = dx cost = x sin(2x) +C;
dt = 2dx 2 2 2 2 4
(e) Z Z
1 + cos(2x) 1 1
cos2 x dx = dx = x + sin(2x) +C;
2 2 4
(f) Z Z Z
3 2
sin x dx = sin x sin x dx = (1 cos2 x) sin x dx
Z Z
2 t = cos x
= sin x dx cos x sin x dx =
dt = sin x dx
Z
cos3 x
= cos x + t 2 dt = cos x + +C;
3
(g)
Z Z Z
sin3 x
cos3 x dx = cos x dx sin2 x cos x dx = sin x +C;
3
(h)
Z Z Z Z
1 cos(2x) 2 1
sin4 x dx = (sin2 x)2 dx = dx = dx
2 4
Z Z
1 1 1 1
cos(2x) dx + cos2 (2x) dx = x sin(2x)
2 4 4 4
Z
1 1 + cos(4x) 3 1 1
+ dx = x sin(2x) + sin(4x) +C;
4 2 8 4 32
(i) Z
3 1 1
cos4 x dx = x + sin(2x) + sin(4x) +C;
8 4 32
(j) I nacin.
Z Z Z Z
sin2 x cos2 x dx = sin2 x (1 sin2 x) dx = sin2 x dx sin4 x dx
1 1
= x sin(4x) +C;
8 32
II nacin.
Z Z Z
1 2 1 1 cos(4x)
sin2 x cos2 x dx = sin (2x) dx = dx
4 4 2
1 1
= x sin(4x) +C;
8 32
225
(k)
Z Z Z Z Z
sin2 x 1 cos2 x 1
tg2 x dx = dx = dx = dx dx
cos2 x cos2 x cos2 x
= tg x x +C;
(l)
Z p Z p
x = sint
1 x2 dx = = 1 sin2 t cost dt
dx = cost dt
Z
1 1 1 1
= cos2 t dt = t + sin(2t) +C = arcsin x + sin(2 arcsin x) +C;
2 4 2 4
(m)
Z p
x = 2 sint x x
4 x2 dx = = 2 arcsin + sin(2 arcsin ) +C.
dx = 2 cost dt 2 2
7. Reiti sledece integrale trigonometrijskih racionalnih funkcija:
Z Z
dx sin x
(a) ; (b) dx;
Z cos x Z 2 + cos x
sin x + cos x cos x
(c) dx; (d) dx.
1 + cos x sin x + cos x sin x
Reenje:
x
(a) Koristeci smenu t = tg dobijamo:
2
Z Z 2 Z
dx 1+t 2 2
= dt = dt.
cos x 1t 2 1 t2
1+t 2
Vidimo da smo pocetni integral datom smenom sveli na integral racionalne

funkcije, pa dalje reavamo na vec poznat nacin:
Z Z Z
2 A B
dt = dt + dt.
1 t2 1t 1+t
Reavajuci sistem:
A+B = 2
AB = 0
izracunavamo da je A = B = 1, pa je pocetni integral
Z
dx 1 + tg 2x
= ln |1 t| + ln |1 + t| +C = ln | | +C;
cos x 1 tg 2x
(b) Imamo da je
Z Z 2t
sin x x 1+t 2 2
dx = [tg = t] = dt
2 + cos x 2 2 + 1t
2
1 + t2
1+t 2
Z Z Z
4t At + B Ct + D
= dt = 4 dt + dt ,
(3 + t 2 )(1 + t 2 ) 3 + t2 1 + t2
1 1
odakle reavajuci sistem dobijamo da je A = , B = 0,C = , D = 0,
2 2
pa je Z Z Z
sin x t t
dx = 2 dt + 2 dt
2 + cos x 3+t 2 1 + t2
1 + t2 1 + tg2 2x
= ln +C = ln +C;
3 + t2 3 + tg2 2x
(c) Izvrimo li poznatu smenu, imamo da je
Z Z 2t
+ 1t
2 Z 2
sin x + cos x 1+t 2 1+t 2 2dt t 2t 2
dx = = dt.
1 + cos x 1t 2 1 + t 2
1+ 2 t2 + 1
1+t
Polinom u brojiocu i imeniocu razlomka su istog stepena, pa nakon

deljenja dobijamo:
Z Z Z Z
t 2 2t 2 t +1 2t
dt = dt + 2 dt = t + dt
t2 + 1 t2 + 1 t2 + 1
Z
dt
+2 = t + ln(1 + t 2 ) + 2 arctgt +C
1 + t2
x x
= tg + ln(1 + tg2 ) + x +C;
2 2
(d)
Z Z 1t 2 Z
cos x 1+t 2 2 1 t2
dx = dt = dt
sin x + cos x sin x 2t
2 (1 + 1t 2
2 ) 1 + t2 2t
1+t 1+t
1 t2 1 x 1 x
= ln |t| +C = ln |tg | tg2 +C.
2 4 2 2 4 2
8. Koristeci metod Ostrogradskog izracunati sledece integrale:
Z Z Z
3x3 + 5 x2 + 5x + 6 2x2 6
(a) dx; (b) dx; (c) dx.
x2 + 4 x2 + 2x 3 x2 + 2x + 2
227
Reenje:
(a) U ovom primeru Pn (x) = 3x3 +5, odnosno stepen polinoma je n = 3, pa

c e Qn1 (x) biti proizvoljan polinom stepena n 1 = 2, tj. Qn1 (x) =
Ax2 + Bx +C, gde su A, B, C koeficijenti koje treba da odredimo. Ko-
risteci sada formulu za izracunavanje ovakvog tipa integrala pocetni
integral c emo prikazati u sledecem obliku :
Z p Z
3x3 + 5 dx
dx = (Ax2 + Bx +C) x2 + 4 + .
x2 + 4 x2 + 4
Diferencirajuci levu i desnu stranu jednacine dobijamo:
Z p Z
3x3 + 5 0 0 dx
( 2
dx) = ((Ax + Bx +C) x + 4) + (
2 )0 .
x +4
2 x +4
2
Koristeci formulu za izvod proizvoda i c injenicu da je izvod integrala

sama podintegralna funkcija dobijamo:
3x3 + 5 p x 1
= (2Ax+B) x2 + 4+(Ax2 +Bx+C) + .
x2 + 4 x2 + 4 x2 + 4
p
Sada c emo levu i desnu stranu pomnoiti sa x2 + 4, pa dobijamo da
je p
3x3 + 5 = (2Ax + B) x2 + 4 + Ax3 + Bx2 +Cx + .
Na osnovu jednakosti dva polinoma vidimo da je A = 1, B = 0, C = 8
i = 5. Kada date vrednosti uvrstimo u pocetnu formulu dobijamo:
Z p Z
3x3 + 5 dx
dx = (x2 8) x2 + 4 + 5 .
x2 + 4 x2 + 4
Z Z
dx 1 dx
Ostaje nam da izracunamo jo = q , pa kori-
x +4 2
2
( 2x )2 + 1
x 1
steci smenu = t, dx = dt konacno dobijamo:
2 2
Z
3x3 + 5 p x x2 + 4
2
dx = (x 8) x2 + 4 + 5 ln + +C;
x +4
2 2 2
(b) Primenjujuci isti postupak kao pod (a) dobijamo:

Z p Z
x2 + 5x + 6 dx
dx = (Ax + B) x2 + 2x 3 + ,
x2 + 2x 3 x2 + 2x 3
1 7
pa traeci izvod leve i desne strane izracunavamo da je A = , B = i
2 2
= 4, te je
Z Z
x2 + 5x + 6 1 7 p dx
dx = ( x + ) x2 + 2x 3 + 4 .
x + 2x 3
2 2 2 x + 2x 3
2
Ostaje jo da se izracuna:
Z Z Z
dx dx 1 dx
= p = q .
x + 2x 3
2 (x + 1)2 4 2 ( x+1
2 ) 1
2
x+1 1
Koristeci smenu = t, dx = dt, dobijamo:
2 2
Z Z x + 1 r x + 1 2
dx dt
= = ln + 1.
x + 2x 3
2 t 1
2 2 2
Konacno,
Z
x2 + 5x + 6 1 7 p
dx = ( x + ) x2 + 2x 3
x2 + 2x 3 2 2
x + 1 r x + 1 2

+4 ln + 1 +C;
2 2
(c) Imamo da je
Z p Z
2x2 6 dx
dx = (Ax + B) x2 + 2x + 2 + ,
x2 + 2x + 2 x2 + 2x + 2
gde je A = 1, B = 3 i = 5. Dakle,
Z p Z
2x2 6 dx
dx = (x 3) x2 + 2x + 2 5
x + 2x + 2
2 x + 2x + 2
2
p p

= (x 3) x2 + 2x + 2 5 ln x + 1 + x2 + 2x + 2 +C.
9. Reiti integrale iracionalnih funkcija:

Z Z r Z
x+4 8x + 2 x+1
(a) dx; (b) dx; (c) dx;
x 2x 3 x2
Z Z Z 2
x x x + 3x
(d) dx; (e) dx; (f) dx;
x+5 x+2+3 3
x1
Z Z
x12 + 5 x+3
(g) dx; (h) dx.
3
x+ x4 x+ 3 x
229
Reenje:

(a) Za izracunavanje ovog integrala koristi se smena x + 4 = t. Iz te
smene izraavamo x, tj. x = t 2 4 i odatle racunamo dx = 2tdt. Sada
datu smenu uvrstimo u pocetni integral i dobijamo:
Z Z
x+4 2t 2
dx = dt.
x t 4
2
Integral koji smo dobili je integral racionalne funkcije, ali kako su ste-
peni polinoma u brojiocu i imeniocu jednaki prvo c emo izvriti delje-
nje. Tako dobijamo:
Z Z Z Z
x+4 2t 2 8t
dx = dt = 2 dt + dt
x t2 4 (t 2)(t + 2)
Z Z
A B
= 2t + dt + dt,
t 2 t +2
odakle, na vec poznati nacin, izracunavamo da je A = 2 i B = 2, pa
je reenje pocetnog integrala:
Z
x+4
dx = 2t + 2 ln |t 2| 2 ln |t + 2| +C
x
x + 4 2

= 2 x + 4 + 2 ln +C;
x+4+2
r
8x + 2 2 + 3t 2
(b) Koristicemo smenu = t, odakle je x = 2 , pa je dx =
2x 3 2t 8
14t
dt. Kada datu smenu uvrstimo u integral dobijamo:
(t 2 4)2
Z r Z Z Z
8x + 2 14t 2 A B
dx = dt = dt + dt
2x 3 (t 2 4)2 t 2 (t 2)2
Z Z
C D
+ dt + dt,
t +2 (t + 2)2
7 7 7 7
gde je A = , B = ,C = i D = . Konacno,
4 2 4 2
Z r
8x + 2 7 t + 2 7 7
dx = ln + + +C
2x 3 4 t 2 2(t 2) 2(t + 2)
q
7 2x3 + 2
8x+2
7 7
= ln q + q + q +C;
4 8x+2
2 2( 8x+2 2) 2( 8x+2 + 2)
2x3 2x3 2x3

(c) Koristeci smenu x + 1 = t, x = t 2 1 i dx = 2tdt dobijamo:
Z Z Z Z
x+1 2t 2 A B
dx = dt = dt + dt
x 2 (t 1)
2 2 t 1 (t 1)2
Z Z
C D
+ dt + dt,
t +1 (t + 1)2
1 1 1 1
gde je A = , B = ,C = i D = , pa je
2 2 2 2
Z
x+1 1 t 1 1 1
dx = ln +C
x 2 2 t +1 2(t 1) 2(t + 1)

1 x + 1 1 1 1
= ln +C;
2 x+1+1 2( x + 1 1) 2( x + 1 + 1)

(d) Za ovaj primer smena je x = t, x = t 2 , dx = 2t dt, pa primenjujuci
sada vec poznati postupak izracunavamo:
Z Z Z
x 2t 3 250
dx = dt = (2t 2 10t + 50 ) dt
x+5 t +5 t +5

2x x
= 5x + 50 x 250 ln | x + 5| +C;
3
(e)
Z t = x+2 Z
x 2t 3 4t
dx = 2
x = t 2 = dt
x+2+3 t +3
dx = 2t dt
Z
42 2
= (2t 2 6t + 14 ) dt = (x + 2) x + 2 3(x + 2) + 14 x + 2
t +3 3

42 ln | x + 2 + 3| +C;
(f)

Z t = 3 x1 Z
x2 + 3x (t 3 + 1)2 + 3(t 3 + 1) 2
dx = x = t 3 + 1 = 3t dt
3
x1 dx = 3t 2 dt
t
q
t8 3
= 3( + t 5 + 2t 2 ) +C = 3
(x 1)2 (x + 3)2 +C;
8 8
231

(g) Sada je smena 12 x = t jer je 12 = NZS{3, 4}, pa je x = t 12 , 3 x = t 4 ,

4
x = t 3 i dx = 12t 11 dt :
Z Z
12 9

12 8

12
x12 + 5 (t + 5) 12t 11 x x 4 x7
dx = dt = 12( +
3
x+ 4 x t4 + t3 9 2 7

2 x 4 x5
12
44x
+ + x3
+ 2 6 x 4 12 x + 4 ln | 12 x + 1|) +C;
3 5 3
(h)
Z Z 11
x+3 5 t + 3t 5
dx = [ 6
x = t, dx = 6t dt] = 6 dt
x+ 3 x t 2 (t + 1)
Z 9 3 4
6 7
6 5

3 2
t + 3t 3 x3 x x x x x 4 x
=6 dt = + + +
t +1 9 8 7 6 5 4 3

2 x + 4 x 4 ln | x + 1| +C.
3 6 6
Zadaci
Z Z Z
3x2 + 2x + 5 (x 2)4 2x2
1. dx ; 2. dx ; 3. dx ;
x 2x2 (x 2)4
Z Z
(x 1)2006 (2x 2)2007
4. dx ; 5. (x + 5) sin x dx ;
(3x 3)2008
Z Z
2
6. (x 3x + 2) cos(4x + 1) dx ; 7. e2x+4 cos(3x 2) dx ;
Z Z Z
2 3
8. arcsin x dx ; 9. x arcsin(x 7) dx ; 10. ex arctg ex dx ;
Z Z Z
ex arctg ex 2 x2 +1
11. dx ; 12. x(x + 3) e dx ; 13. 3x tg 3x dx ;
1 + e2x
Z Z Z
x cos(ln(ln(ln x))) 1
14. 4x e2 dx ; 15. dx ; 16. dx ;
x ln x ln(ln x) x ln x
Z
x+1 Z
e cos( x + 1) 2 +3
17. dx ; 18. x ex sin(x2 + 4) dx ;
x
Z Z Z
sin( x + 5) ln x
19. dx ; 20. x sin( x + 5) dx ; 21. dx ;
x x
Z Z Z
ln x x x+2
22. dx ; 23. dx ; 24. dx ;
x x+9 x+3
Z Z Z
20 x 14 1 1
25. dx ; 26. dx ; 27. dx ;
x( x 7)( x + 2) ex + ex ex ex
Z Z Z
x ex 3x ex
28. e e dx ; 29. e e dx ; 30. ex sin(ex + 2) dx ;
Z Z Z
2x x 3x x
31. e cos(e ) dx ; 32. e sin(e + 1) dx ; 33. sin x cos(cos x) dx ;
Z Z Z
1 + sin2 x 1 + sin x
34. cos x cos2 (sin x) dx ; 35. dx ; 36. dx ;
cos2 x cos2 x
Z Z Z
37. ctg2 x dx ; 38. (1 + sin x)2 dx ; 39. (2 + 3 cos x)3 dx ;
Z Z Z p
(1 + 4 sin2 x)2 (1 + 4 cos2 x)2 13
tg12 x
40. dx ; 41. dx ; 42. dx ;
sin2 x sin2 x cos2 x
Z p Z p Z p
43. 4 9x2 dx ; 44. x 4 x2 dx ; 45. x2 1 x2 dx ;
Z Z Z
3x + 3 x+2 3x + 3
46. dx ; 47. dx ; 48. dx ;
x2 + 4x 5 x2 + 4x 5 x2 + 4x + 5
Z 3 Z
x + 6x2 + 15x + 17 x2 6x + 2
49. dx ; 50. dx ;
x2 + 5x + 6 x3 x2 14x + 24
Z Z
x+7 2x2 x
51. dx ; 52. dx ;
x2 + 4x + 4 x3 x2 5x 3
Z 54. Z
6x2 + 5x + 9 4x4 + 2x3 + 9x2 4x 20
53. dx ; dx ;
x3 + 5x2 + 7x 13 x5 + 3x4 10x3
Reenja
3
1. x2 + 2x + 5 ln |x| +C;
2
1 3 8
2. x 2x2 + 12x 16 ln |x| +C;
6 x
2 4 8
3. +C;
x 2 (x 2)2 3(x 2)3
1 22007
4. ln |x 1| +C;
32008 (x 1) 32008
5. sin x (x + 5) cos x +C;
233
1 2 1 1
6. (x 3x + 2) sin(4x + 1) + (2x 3) cos(4x + 1) sin(4x + 1) +C;
4 16 32
1 2x+4
7. e 3 sin(3x 2) + 2 cos(3x 2) +C;
13
p
8. x arcsin x + 1 x2 +C;
q
1 1
9. (x3 7) arcsin(x3 7) + 1 (x3 7)2 +C;
3 3
1
10. ex arctg ex ln(1 + e2x ) +C;
2
1
11. arctg2 ex +C;
2
1 2 2
12. (x + 2)ex +1 +C;
2
1
13. ln | cos 3x | +C;
ln 3
1 2x x
14. e (2 1) +C;
ln 2
15. sin(ln | ln | ln x||) +C;
16. ln | ln x| +C;

17. . e x+1 sin( x + 1) + cos( x + 1) +C;
1 x2 +3
18. e sin(x2 + 4) cos(x2 + 4) +C;
4

19. 2 cos( x + 5) +C;

20. 2x cos( x + 5) + 4 x sin( x + 5) + 4 cos( x + 5) +C;

21. 2( x ln x x) +C;

22. ln2 x +C;

x
23. 2 x 6 arctg +C;
3
2
24. x x 3x + 22 x 66 ln( x + 3) +C;
3
x (x 7)2

25. 2 ln +C;
( x + 2)3
26. arctg (ex ) +C;

1 1
27. ln(ex + 1) + ln |ex 1| +C;
2 2
x
28. ee +C;
x
29. ee (e2x 2ex + 2) +C;
30. cos(ex + 2) +C;
31. ex sin(ex ) + cos(ex ) +C;
32. (e2x + 2) cos(ex + 1) + 2ex sin(ex + 1) +C;
33. sin(cos x) +C;

1 1
34. sin x + sin(2 sin x) +C;
2 4
35. 2 tg x x +C;
1
36. . tg x + +C;
cos x
37. ctg x x +C;
3 1
38. x 2 cos x sin(2x) +C;
2 4
27
39. 35x + 63 sin x + sin(2x) 9 sin3 x +C;
2
40. ctg x + 16x 4 sin(2x) +C;
41. 25ctg x 32x 4 sin(2x) +C;

13 p13
42. tg25 x +C;
25
2 3x 1 3x
43. arcsin + sin 2 arcsin +C;
3 2 3 2
1 p
44. (4 x2 ) 4 x2 +C;
3
1 1
45. arcsin x sin(4 arcsin x) +C;
8 32
235
46. ln |x 1|(x + 5)2 +C;

1
47. ln |x2 + 4x 5| +C;
2
3
48. ln |x2 + 4x + 5| 3 arctg(x + 2) +C;
2
x2
49. + x + ln |x + 2|3 |x + 3| +C;
2
(x 2)(x + 4)

50. ln +C;
(x 3)
5
51. ln |x + 2| +C;
x+2
15 17 3 1
52. ln |x 3| + ln |x + 1| + +C;
16 16 4 x+1
5 11 x +3
53. ln |x 1| + ln(x2 + 6x + 13) arctg +C;
2 2 2
2 1 1 99 11
54. ln |x| 2 + ln |x + 5| + ln |x 2| +C;
5 x x 35 7
Glava 11
Odredjeni integral
Odredjeni integral funkcije f (x), u granicama x = a do x = b, oznacava se sa

Z b
f (x) dx.
a
Vrednosti a i b zovemo donja, odnosno gornja granica odredjenog integrala, a

funkciju f podintegralna funkcija odredjenog integrala.
Neka je f integrabilna funkcija na intervalu [a, b] i neka c [a, b]. Tada vae
sledece osobine:
Z a
1. f (x) dx = 0,
a
Z b Z a
2. f (x) dx = f (x) dx,
a b
Z b Z c Z b
3. f (x) dx = f (x) dx + f (x) dx,
a a c
Z b Z b Z b
4. ( f (x) g(x)) dx = f (x) dx g(x) dx.
a a a
Osnovna teorema integralnog racuna. Neka je f neprekidna funkcija

Z nad inter-
0
valom [a, b], a G njena primitivna funkcija, odnosno G (x) = f (x) ili f (x) dx =
G(x) +C, za sve x [a, b]. Tada vai Njutn-Lajbnicova formula:
Z b
f (x) dx = G(x)|ba = G(b) G(a).
a
236
237
Smena promenjivih. Kod izracunavanja odredjenog integrala metodom smene,

granice moemo ubaciti tek poto reimo neodredjen integral. Pored toga, smena
se moe izvriti na sledeci nacin:
neka je f : [a, b] R neprekidno preslikavanje, a : [c, d] [a, b] monotona
funkcija koja ima neprekidan prvi izvod. Tada posle smene x = (t) dobijamo:
Z b Z d
0
f (x) dx = f ((t)) (t) dt,
a c
gde je a = (c) i b = (d).

Parcijalna integracija. Pri reavanju odredjenog integrala moemo koristiti i
parcijalnu integraciju. Ako su u i v diferencijabilne funkcije na intervalu [a, b],
tada vai formula
Z b Z b
u(x) dv = u(x) v(x)|ba v(x) du.
a a
Primena odredjenog integrala

Neka je funkcija f (x) pozitivna na intervalu [a, b]. Povrina figure koja je od gore
ogranicena funkcijom f (x), od dole x osom od tacke x = a do tacke x = b, a sa
strane pravama x = a i x = b (slika 11.1), racuna se pomocu odredjenog integrala
na sledeci nacin:
Z b
P= f (x) dx.
a
Slika 11.1. Povrina ispod krive

238 Glava 11. Odredjeni integral
Ako je grafik funkcije y = f (x) ispod x ose, od x = a do x = b (videti sliku

11.2), tada je povrina figure:
Z b
P= f (x) dx.
a
Slika 11.2. Povrina lika f (x) < 0, x [a, b]

Ukoliko figura, c iju povrinu racunamo, nije od dole ogranicena x osom nego
funkcijom g na intervalu [a, b], odnosno g(x) f (x), za svako x [a, b], kao to je
slucaj na slici 11.3, tada je povrina
Z b Z b
P = P1 P2 = f (x) dx g(x) dx.
a a
Slika 11.3. Povrina ravnog lika

Povrina figure koja je od dole ogranicena x osom, od gore na intervalu x
(a, c) grafikom funkcije y = f (x), a na intervalu x (c, b) grafikom funkcije y =
239
g(x) je
Z c Z b
P = P1 + P2 = f (x) dx + g(x) dx.
a c
Zapreminu tela koje nastaje rotiranjem krive y = f (x) oko x ose na intervalu
[a, b] (slika 11.4), izracunavamo na sledeci nacin:
Z b
V = ( f (x))2 dx.
a
Slika 11.4. Zapremina koja nastaje rotiranjem krive

Duina luka (l) krive f (x) od tacke A(a, f (a)) do tacke B(b, f (b)), prikazanog
na slici 11.5, racuna se uz pomoc odredjenog integrala
Z bq
0 2
l= 1 + f (x) dx.
a
Slika 11.5. Duina luka krive

Povrinu tela koje nastaje rotiranjem krive y = f (x) oko x ose na intervalu
[a, b] izracunavamo pomocu odredjenog integrala:
Z b q 0 2
P = 2 f (x) 1 + f (x) dx.
a
Primeri
1. Odrediti vrednosti sledecih odredjenih integrala:

Z 2 Z Z 5
2
(a) 3
(x + x 1) dx; (b)
(sin x + 2) dx; (c) (ex 5) dx.
1 3 ln 5
Reenje:
Z 2 2 1 1 9
x4 x2
(a) 3
(x + x 1) dx = + x = (4 + 2 2) + +1 = ;
1 4 2 1 4 2 4
Z
2 2
(b)
(sin x + 2) dx = cos x + 2x| 2 = cos + ( cos + )
3
3 2 3 3
1
= + ;
2 3
Z 5
(c) (ex 5) dx = ex 5x|5ln 5 = e5 25 eln 5 5 ln 5
ln 5
= e5 + 5 ln 5 30.
2. Koristeci metodu smene izracunati sledece odredjene integrale:

Z 3 Z
1 4 sin x
(a) dx; (b) dx.
0 x + 2 0 cos x
2
Reenje:
(a) I nacin. Metodom smene reimo neodredjeni integral:

Z
1 t = x+2
dx = = ln(x + 2) + C, a zatim u tako dobijeno
x+2 dx = dt
reenje ubacimo granice:
Z 3
1
dx = ln(x + 2)|30 = ln 5 ln 2.
0 x + 2
241
II nacin. Uvodimo smenu t = x + 2 i odmah menjamo granice. Donja

granica x = 0 sada postaje t = 0 + 2 = 2, dok gornja granica x = 3
postaje t = 3 + 2 = 5, odnosno
Z 3 Z 5
1 1
dx = dt = lnt|52 = ln 5 ln 2.
0 x+2 2 t
U oba navedena nacina moramo paziti da kada ubacujemo granice one
odgovaraju promenljivoj koju konkretizuju;

Z t = cos x Z 2
2
4 sin x 2 1 1 2
(b) 2
dx = dt = sin x dx
=
2
dt = = 21.
0 cos x t t 1
0 1, 4 22
1
3. Koristeci parcijalnu integraciju reiti sledece integrale:

Z ln 2 Z
2
(a) x
x e dx; (b)
x2 cos x dx.
0 6
Reenje:
Z ln 2 Z ln 2
u = x, du = dx
(a) x
x e dx = = x ex |ln
0
2
ex dx
0 dv = ex dx, v = ex 0
= 2 ln 2 ex |ln 2
0 = 2 ln 2 1;
Z
u = x2 , du = 2x dx
= x2 sin x 2
2
2
(b) x cos x dx =
6
dv = cos x dx, v = sin x 6
Z 2
u = x, du = dx 172
+ 2x cos x
2
2 x sin x dx = =
6
dv = sin x dx, v = cos x 72
6
Z
17 2 2
17 2
2 3 3
2 cos x dx = 2 sin x = 1.
6
72 6 72 6
6
4. Koristeci odredjeni integral izracunati povrine ravnih likova koji su ograniceni

sa:
(a) parabolom y = x2 + 6x 5 i x osom;

(b) parabolom y = x2 + 6x 5 i pravama x = 2, x = 4 i y = 0;
(c) parabolom y = x2 + 6x 5 i pravama x = 2 i y = 0, tako da tacka
(3, 1) pripada figuri;
(d) krivom y = ln x, pravom x = e i x osom;
3
(e) sinusoidom y = sin x i pravama x = , x = i y = 0;
2 4
(f) krivama y = x3 , x = 2, x = 3 i x osom;

(g) krivama y = ex , x = 1, x = 4 i y = 0;
1
(h) krivama y = , x = 3, x = 6 i y = 0.
x
Reenje:
(a) Parabola y = x2 + 6x 5 i xosa ogranicavaju figuru datu na slici

11.6.
Slika 11.6. Povrina traena u primeru 4 (a)
Formiramo odredjeni integral c ija vrednost je upravo traena povrina:

Z 5 5
x3 25 7 32
(x + 6x 5) dx = + 3x 5x =
2 2
= ;
1 3 3 1 3 3
(b) Povrinu dobijamo iz odredjenog integrala:
Z 4 4
x3 20 2 22
(x + 6x 5) dx = + 3x 5x =
2 2
= ;
2 3 2 3 3 3
(c) Dobijamo odredjeni integral:
Z 5 5
x3 25 2
(x + 6x 5) dx = + 3x 5x =
2 2
= 9;
2 3 2 3 3
(d) Znamo da funkcija y = ln x sece x osu u tacki 1, pa dobijamo oblast
c iju povrinu racunamo koristeci parcijalnu integraciju:
Z e Z e
ln x dx = x ln x|e1 dx = e (e 1) = 1;
1 1
Z
3
3
4 3 2
(e)
sin x dx = cos x|
4
= cos cos = ;
2
2 4 2 2
243
Z 3 3
3 x4 81 65
(f) x dx = = 4 = ;
2 4 2 4 4
(g) Data eksponencijalna funkcija i prave ogranicavaju figuru (slika 11.7)
i povrina je
Z 4
ex dx = ex |41 = e4 e 51, 88;
1
Slika 11.7. Povrina traena u primeru 4 (g)

Z 6
1
(h) dx = ln x|63 = ln 6 ln 3 = ln 2 0, 69.
3 x
5. Naci povrine figura ogranicenih krivama:
(a) y = x, y = 4x + 20, x = 2, y = 0;
(b) y = x2 12x + 36, y = x2 , y = 0;
(c) y = x2 12x + 36, y = x2 , y = 4, y = 0;
1
(d) y = cos x, y = , y = 0 na intervalu [0, ].
2 2
Reenje:
(a) Date prave ogranicavaju tri oblasti, ali samo oznacenu oblast oivicavaju
sve c etiri prave (slika 11.8). Presecnu tacku pravih y = x i y = 4x +20
dobijamo iz sistema jednacina koji sacinjavaju jednacine ovih pravih i
ona je x = 4. Povrina je
Z 4 Z 5 4
x2 5
P = P1 + P2 = x dx + (4x + 20) dx = 2x2 + 20x4 = 8;
2 4 2 2

(b) Iz sistema jednacina:
y = x2 12x + 36
y = x2
dobijamo da je x = 4 presecna tacka datih parabola, to vidimo i na
slici 11.9. Povrina je
Z 3 Z 6
P = P1 + P2 = x2 dx + (x2 12x + 36) dx
0 3
3 6
x3 x3
= + + 6x + 36x = 18;
2
3 0 3 3
Slika 11.9. Povrina traena u primeru 5 (b)

(c) Posmatramo oblast prakazanu na slici 11.10. Tacke x = 2 i x = 4 su
dobijene iz preseka prave y = 4 i parabola y = x2 , odnosno y = x2
12x + 36 i povrina je
245
Z 2 Z 4 Z 6
P = P1 + P2 + P3 = x2 dx + 4 dx + (x2 12x + 36) dx
0 2 4
2 6
x3 x3 40
= +4x|2 + 6x + 36x = ;
4 2
3 0 3 4 3
Slika 11.10. Povrina traena u primeru 5 (c)
(d) Traena oblast je data na slici 11.11, gde je granica izmedju oblasti
1
P1 i P2 dobijena iz jednacine cos x = , koja ima beskonacno mnogo
2

reenja oblika x = +2k, k Z i x = +2k, k Z, od kojih samo
3 3

x = pripada intervalu [0, ]. Povrina je
3 2
Z Z
3 1 2 1 3 3
P = P1 + P2 = dx + cos x dx = x + sin x| = + 1
2
.
0 2 3
2 0 3 6 2
Slika 11.11. Povrina traena u primeru 5 (d)

6. Odrediti povrinu:
(a) c etvorougla ABCD, ako je A(1, 1), B(6, 2),C(8, 6) i D(2, 6);
(b) oblasti ogranicene krivama y = x2 + 5x, y = 5x, y = 5x + 25;
(c) figure koju oivicavaju krive y = ex , y = 2x , y = 2 i y = 8;
(d) oblasti ogranicene krivama y = e3x , y = e2x , y = e3 i y = e2 ;

(e) figure koja je ogranicena krivama y = tgx, x = 0, y = 3 i y = 1, za

x [0, ].
2
Reenje:
(a) Traeni c etvorougao je dat na slici 11.12.

Jednacine prava koje sadre stranice c etvorougla ABCD su:
x+4
pAB : y = , pBC : y = 2x 10, pCD : y = 6, pDA : y = 5x 4.
5
Formiramo odredjene integrale koji nas dovode do povrine:
Z 2 Z 2 Z 6 Z 6
x+4 x+4
P = P1 +P2 +P3 = (5x4)dx dx+ 6dx dx
1 1 5 2 2 5
Z 8 Z 8 Z 2 Z 6 Z 8
x+4
+ 6 dx (2x 10) dx = (5x 4) dx dx + 6 dx
6 6 1 1 5 2
Z 8 2 6
5 2 x2 4 8
(2x 10) dx = x 4x x +6x|82 x2 + 10x6 = 24;

6 2 10 5
1 1
247
(b) Date prave su tangente parabole y = x2 + 5x u tackama (0, 0), od-

5
nosno (5, 0) (slika 11.13). Kako se prave seku u tacki x = , imamo
2
integrale:
Z 5 Z 5 Z 5
2 2
2
P = P1 + P2 = 5x dx (x + 5x) dx + 5
(5x + 25) dx
0 0 2
Z 5 5 5 5
5 2 2 5 2 x 3 5 125
(x + 5x) dx = x x + 25x + x =
2 2
;
5
2
2 0 2 5 3 2 0 12
2
Slika 11.13. Povrina traena u primeru 6 (b)

Z 1 Z 1 Z ln 8 Z ln 8
x x
(c) P = P1 + P2 + P3 = e dx 2 dx + e dx 2x dx
ln 2 ln 2
1 1
Z 3 Z 3
x 3
2 2x|1 +8x|3
+ 8 dx 2x dx = ex |ln 8
ln 2
ln 8 ln 8 ln 2 1 ln 2 ln 8
6
= 28 + 2 ln 2 8 ln 8 4.1 (slika 11.14);
ln 2

(d) Za razliku od prethodnog zadatka, x koordinate tacaka B i D sada su

jednake (slika 11.15), pa oblast delimo na dva dela i povrina je:
Z 1 Z 1 Z 3 Z 3
2 2
P = P1 + P2 = 2
e3x dx 2
e2 dx + e3 dx e2x dx
3 3 1 1
3
1 3x 1
2 1
3 1 2x 2 1 3 1 2
3 2
= e e x 2 +e x 1 e = e e 5.5;
3 2 3 2 1 3 6
3

(e) Trigonometrijske jednacine tg x = 1 i tg x = 3 daju nam granice za

integraciju x = i x = . Kako x [0, ] dolazimo do oblasti koja je
4 3 2
oznacena na slici 11.16.
Slika 11.16. Povrina traena u primeru 6 (e)
Povrina je:
249
Z Z Z Z
4 4 3 3
P = P1 + P2 = 3 dx dx + 3 dx tg x dx
0 0
4
4
3 1 3 1 2
= 3x x|04 + lnt| 2 2 = + ln ln 0.65.
0 2 3 4 2 2
7. Odrediti povrine figura ogranicenih krivama:
(a) y = x2 + x 2 i y = x + 7;
(b) y = x2 + 9 i y = x2 10x + 9;
(c) y = x2 4, y = x2 + 9 i y = 5 i sadri koordinatni pocetak;
1
(d) y = , x = 1, x = 3 i y = 0.
x
Reenje:
(a) Traena oblast je prikazana na slici 11.17. Izdelimo li je na c etiri dela

dobijamo povrinu:
Z 2 Z 2 Z 1 Z 3
2
P= (x + 7)dx (x + x 2)dx + (x + 7)dx + (x + 7)dx
3 3 2 1
Z 3 Z 1 Z 3
(x2 + x 2) dx
(x2 + x 2) dx = (x + 7) dx
1 2 3
Z 3 3
x2 3 x 3 x 2
2
(x + x 2) dx = + 7x + 2x = 36;
3 2 3 3 2 3

(b) Presecne tacke ovih parabola su (0, 9) i (5, 16), pa imamo oblast c ija
povrina je
Z 5 Z 5 5
2 2 2x3
2 125
P= (x + 9) dx (x 10x + 9) dx = + 5x = ;
0 0 3 0 3
(c) Figura sadri koordinatni pocretak, to se vidi na slici 11.18. Presecne
13
tacke datih parabola su x = , a povrina je
2
Z 13 Z 2 Z 13
2 2
2
P=2 (x + 9) dx + 5 dx 13 (x2 4) dx
2 2
13 13 2 r
2x3 2 x 3 2 32 52 13
= + 18x +5x|2 + 4x = +
2
;
3 2 3 13 3 3 2
2

1
(d) Posmatramo deo krive y = u III kvadrantu (slika 11.19).
x

Pri izradi integrala pazimo na apsolutnu vrednost i imamo da je
251
Z 1
1
P= dx = ln |x||1
3 = (ln | 1| ln | 3|) = ln 3.
3 x
8. Izracunati zapreminu lopte poluprecnika r.
Reenje:
p
Loptu dobijamo tako to polukrunicu, c ija je jednacina y = r2 x2 , roti-
ramo oko x ose (slika 11.20). Zapremina tako dobijene lopte je:
Z r r
x3 4r3
V= (r x ) dx = r x
2 2
= 2
.
r 3 r 3
Slika 11.20. Zapremina traena u primeru 8

9. Odrediti zapremine tela koja su nastala obrtanjem oko x ose:
(a) krive y = ex na intervalu [ln 2, ln 7];

(b) figure koju ogranicavaju krive y = x2 , y = x + 2 i y = 0 i koja sadri
1
tacku A(1, );
2
(c) zatvorene oblasti koju obrazuju krive y = x2 + 4, x = 1, x = 1 i y =
x+5
;
2
(d) krive y = ln x na intervalu [1, 5];

(e) krive y = ctg x na intervalu [ , ].
4 2
Reenje:
Z ln 7
2x ln 7 45
(a) V = 2x
e dx = e = ;
ln 2 2 ln 2 2
(b) Zapreminu dobijamo sabiranjem zapremina V1 i V2 :

Z 1 Z 2
V = V1 +V2 = (x2 )2 dx + (x + 2)2 dx
0 1
x5 1 x3 2

= + 2x 2
+ 4x = 8 ;

5 0 3 15
1
(c) Traenu zapreminu dobijamo oduzimanjem zapremina koje obrazuju

x+5
parabola y = x2 +4 i prava y = rotiranjem oko x ose na intervalu
2
[1, 1] :
Z 1 Z 1
x + 5 2
V = (x + 4) dx
2 2
dx
1 1 2
x5 8x3 1
x3 5x2 25x 376
= + + 16x = ;
5 3 12 4 4 1 15
Z 5
u = ln2 x, du = 2 lnx x dx
(d) V = 2
ln x dx =
1 dv = dx, v = x
5 Z 5
= x ln2 x1 2 ln x dx = (5 ln2 5 10 ln 5 + 8);
1
(e) Zapremina tako dobijenog tela je:
Z Z
2
2
2 1 sin x 4 2
V = ctg x dx =
2
dx = ( ctg x x| )=
2
.
4 4 sin2 x 4 4
10. Odrediti duinu luka krive:
(a) y = x na intervalu [0, 5];

(b) y = x2 na intervalu [0, 1];
(c) y = ln x na intervalu [1, 3].
Reenje:
(a) Traenu duinu lako moemoizracunati koristeci se Pitagorinom teo-

remom i dobijamo da je l = 5 2. Nadjimo duinu luka i pomocu odre-
djenog integrala. Dakle,
Z 5q Z 5 5
0 2
l= 1 + (x) dx = 2 dx = 2x = 5 2;
0 0 0
253
(b) Podsetimo se da smo ranije dobili da je

Z p p p
1
1 + x2 dx = ln |x + 1 + x2 | + x 1 + x2 .
2
Sada moemo odrediti zadatu duinu luka

Z 1q Z 1p t = 2x
2
l= 1 + (x2 )0 dx = 1 + 4x2 dx = dt = 2 dx
0 0
0 0, 1 2
Z 2p 2
1 1 p p
= 1 + t 2 dt = ln |t + 1 + t 2 | + t 1 + t 2
2 0 4 0
1 1
= ln(2 + 5) + 5;
4 2
(c) Iskoristimo odranije poznat integral
Z 2
x +1 p 1 x2 + 1 1
dx = x2 + 1 + ln
x 2 x2 + 1 + 1
i nadjimo duinu luka (videti sliku 11.21)

Z 3q Z 3 2 p 3

0 2 x +1
l= 1 + (ln x) dx = dx = x2 + 1
1 1 x 1
3

1 x2 + 1 1 1 ( 10 1)( 2 + 1)
+ ln = 10 2 + ln .
2 x2 + 1 + 1 1 2 ( 10 + 1)( 2 1)

11. Izracunati obim krunice poluprecnika r.

Reenje:
Uzecemo centralnu krunicu poluprecnika r c ija jednacina je x2 + y2 = r2 i
naci duinu luka ove krive u prvom kvadrantu (cetvrtina obima). Imamo da
je obim:
Z rq Z r
p
0 2 1
O = 4l = 4 1 + ( r x ) ) dx = 4
2 2 q dx
0 0 1 ( xr )2

t = xr Z 1
1
= 1
dt = r dx = 4r dt = 4r arcsint|10 = 2r.
0 0, r 1 0 1t 2
12. Izracunati povrinu lopte poluprecnika r = 2.

Reenje:
p
Rotirajuci gornju polovinu krunice y = 4 x2 oko x ose dobijamo loptu
c iju povrinu izracunavamo koristeci formulu:
s
Z b q 0 2 Z 2p
x2
P = 2 f (x) 1 + f (x) dx = 2 4 x2 1 + dx
a 2 4 x2
Z 2p
2
= 2 4 x2 dx = 4x|22 = 16.
2 4x 2
13. Parabola y = x2 se rotira oko x ose od x = 1 do x = 3. Izracunati povrinu

obrtnog tela.
Reenje:
Z 3 p Z 3
4x4 + x2
P = 2 x2 1 + 4x2 dx = 2 dx.
1 1 1 + 4x2
Z
4x4 + x2
Prvo c emo reiti dx, pa c emo kasnije uvrstiti granice. Dobijeni
1 + 4x2
integral moe da se rei primenom metoda Ostrogradskog, pa je
Z p Z
4x4 + x2 dx
dx = (Ax3 + Bx2 +Cx + D) 1 + 4x2 + ,
1 + 4x 2 1 + 4x2
1 1 1 1
gde je A = , B = 0,C = , D = i = . Dakle,
4 16 16 16
Z 1 Z
4x4 + x2 1 1 p 1 dx
dx = x3 + x 1 + 4x2 p .
1 + 4x 2 4 16 16 16 (2x)2 + 1
Nakon smene 2x = t, 2dx = dt dobijamo da je
255
Z
4x4 + x2 1
3 1 1 p 1 p

dx = x + x 1 + 4x ln 2x + 1 + 4x ,
2 2
1 + 4x 2 4 16 16 32
pa nakon uvrtavanja granica izracunavamo
Z 3 p 1 3
1 1 p
P = 2 2
x 1 + 4x dx = 2 x + x
2 3
1 + 4x
2
1 4 16 16 1

1 p
3
53 5 1 6 + 37
ln 2x + 1 + 4x2 = 2 37 ln .
32 1 8 4 32 2+ 5
14. Odrediti povrinu tela koje nastaje prilikom rotacije krive y = cos x od x = 0

do x = oko x ose.
2
Reenje:
Z p
2
P = 2 cos x 1 + sin2 x dx.
0
Koristeci smenu sin x = t, cos x dx = dt i menjajuci granice integracije, dobi-
jamo da je
Z 1p Z 1
1 + t2
P = 2 1 + t 2 dt = 2 dt.
0 0 1 + t2
Poslednji integral reavamo metodom Ostrogradskog:
Z p Z
1 + t2 dt
dt = (At + B) t 2 + 1 +
1 + t2 t2 + 1
1 p 1 p
= t t 2 + 1 + ln |t + t 2 + 1|.
2 2
Sada je
Z p Z 1p
2
P = 2 cos x 1 + sin2 x dx = 2 1 + t 2 dt
0 0
1 p 1 p 2 1

= 2 t t + 1 + ln t + t + 1 = ( 2 + ln(1 + 2)).
2
2 2 0
Zadaci
1. Izracunati sledece odredjene integrale:

Z 0 Z
4
(a) 3 2
(2x 3x + 4x 2) dx; (b)
(cos x + sin(2x)) dx;
2
Z 3
6
Z 3 Z 1p
3x + 8
(c) dx; (d) x2x dx; (e) 1 x2 dx.
0 (x + 2)(x + 3) 1 0
2. Odrediti povrine oblasti koje su ogranicene krivama:
(a) y = x2 + 4x + 5 i y = x + 5;
3 3 11
(b) y = x2 5x+4, y = x+4, y = x+ i tacka A(3, 2) pripada traenoj
2 4 2
oblasti;
(c) Trougao c ija su temena A(1, 3), B(4, 1) i C(6, 5);

(d) Cetvorougao sa temenima A(1, 2), B(3, 2),C(4, 0) i D(1, 2);
3
(e) y = x2 x 6, y = 6, y = x + 3 i tacka A(0, 0) pripada traenoj oblasti;
2
2 2
(f) y = x 5x + 8 i y = x + 5x;
(g) y = x2 4x + 3 sa tangentama u tackama (0, y1 ) i (4, y2 );
(h) y = x i y = x3 ;
1 1
(i) y = x2 , y = x2 i y = ;
8 x
x x
(j) y = e , y = 4 i y = 4;
(k) y = 2x , y = 4x , y = 2 i y = 4;
(l) y = ex , y = 3x , y = 3 i y = 9;
(m) y = e2x , y = 5x , y = e2 i y = 10;
(n) y = ex , y = ex i y = e2 ;
(o) y = ex , y = ln x, y = 0, x = 2 i x = 2;
(p) y = ln x sa tangentama u tackama x1 = 1 i x2 = e3 ;
1 3
(q) y = sin x, y = , y = 0 i x = , za x [0, 2];
2 2

3 3 5
(r) y = cos x i y = , za x [ , ];
2 2 2

2
(s) y = sin x, y = i x = 0, za x [0, 2];
2

(t) y = tg x, y = x i y = 1, za x ( , ).
2 2
3. Odrediti zapremine tela koja nastaju obrtanjem oko x ose zatvorenih oblasti
ogranicenih krivama:
(a) y = x2 2x + 2 i y = x + 2;
(b) y = x2 + 3, y = 2x + 6, y = 7x + 21 i y = 0;
(c) y = x3 i y = x2 ;
257
3 1
(d) x2 + y2 = 4, x = 1 i y = 0 (tacka A( , ) pripada oblasti);
2 2
1
(e) y = , x = 4 i y = 5;
x

3
(f) y = sin x i y = , za x [0, 2];
2

(g) y = tg x, x = , y = 1 i y = 0, za x ( , ).
2 2 2
4. Odrediti duinu luka krive:
1 2 1
(a) x + ln x na intervalu [1, e];
4 2

(b) Odrediti duinu luka krive y = x3 od x = 0 do x = 5.
p
5. Naci duinu luka koji nastaje presekom krivih y3 = x2 i y = 2 x2 .
6. Naci duinu luka parabole y = 4 x2 izmedju presecnih tacaka sa x osom.

2 2 2
7. Izracunati duinu astroide x 3 + y 3 = a 3 .
8. Izracunati duinu luka krive:

(a) y = 2 x od x = 0 do x = 4;

(b) y = ln x od x = 3 do x = 8;
1
(c) y = (ex + ex ) izmedju tacaka sa apscisama x = 1 i x = 1;
2
(d) y = ln(1 x2 ) od koordinatnog pocetka do tacke A na datoj krivoj sa
apscisom 0.5;
1
(e) y = (3 x) x izmedju njenih nula.
3
9. Odrediti povrinu povri koja nastaje rotacijom luka krive y = sin x oko x
ose na intervalu [, 0].
10. Izracunati povrinu povri nastale rotacijom luka krive y = cos x oko x ose

na intervalu [0, ].
4
2 2 2
11. Odrediti povrinu povri koja nastaje rotacijom astroide x 3 + y 3 = a 3 oko
y ose.
1
12. Izracunati povrinu povri nastale rotacijom luka krive y = x3 oko x ose
3
od x = 2 do x = 2.
13. Izracunati povrinu povri nastale rotacijom luka krive y2 = 4 + x oko x

ose, koji odseca prava x = 2.
14. Izracunati povrinu povri koja nastaje rotacijom krive 4x2 + y2 = 4 oko y
ose.
15. Odrediti povrinu povri koja nastaje rotacijom krive y = x3 oko x ose od
2 2
x = do x = .
3 3
16. Parabola y2 = 4ax se rotira oko x ose od vrha do tacke sa apscisom x = 3a.
Naci povrinu tako nastalog tela.
17. Luk krunice x2 + (y b)2 = r2 se rotira oko y ose od y = y1 do y = y2 .

Odrediti povrinu tako nastalog tela.
Reenja
1. Vrednosti odredjenih integrala su:

2 1 25 22 6
(a) 28; (b) ; (c) ln ; (d) 2 ; (e) .
2 4 2 ln 2 ln 2 4
2. Traene povrine su:

Z 3 Z 3
9
(a) P = (x2 + 4x + 5) dx (x + 5) dx = ;
0 0 2
Z 2 Z 6 Z 6
3 3 11
(b) P = x + 4 dx + x+ dx (x2 5x + 4) dx = 39;
0 2 2 4 2 0
Z 6 Z 4 Z 6
2 13 2 11
(c) P = x+ dx x+ dx (2x 7) dx = 8;
1 5 5 1 3 3 4
Z 1 Z 1 Z 3 Z 3
2 8
(d) P = 2x dx + 2 dx + x + dx + 2 dx
1 1 1 3 3 1
Z 4 Z 4
2 8
+ x + dx (2x 8) dx = 12;
3 3 3 3
259
Z 0 Z 0 Z 2
3 3
(e) P = x + 3 dx (x2 x 6) dx + x + 3 dx
2 2 2 0 2
Z 2 Z 4 Z 4
(x2 x 6) dx + 6 dx (x2 x 6) dx = 42;
0 2 2
Z 4 Z 4
(f) P = (x2 + 5x) dx (x2 5x + 8) dx = 9;
1 1
Z 3 Z 2 Z 3
2 14
(g) P = (x 4x + 3) dx (4x + 3) dx (4x 13) dx = ;
1 1 2 3
hZ 1 Z 1 i 1
(h) P = 2 x dx x3 dx = ;
0 0 2
Z 1 Z 1 Z 2 Z 2
1 1 1 2
(i) P = x2 dx x2 dx + dx x dx = ln 2;
0 0 8 1 x 1 8
Z 1 Z ln 4 Z ln 4
x x 3
(j) P = 4 dx e dx + 4 dx = + 4 ln 4 7;
0 0 1 ln 4
Z 1 Z 1 Z 2 Z 2
1
(k) P = 1 4x dx 1 2 dx + 4 dx 2x dx = 3 ;
2 2 1 1 ln 2
Z ln 3 Z ln 3 Z 2 Z 2 Z ln 9
x x x
(l) P = 3 dx 3 dx + 3 dx e dx + 9 dx
1 1 ln 3 ln 3 2
Z ln 9
6
ex dx = + 15 ln 3 21;
2 ln 3
Z 1
ln 10 Z 1
ln 10 Z 2 Z 2
2 2 ln 5 ln 5
(m) P = e2x dx e2 dx + 1
10 dx 1
e2 dx
1 1 2 ln 10 ln 10 2
Z ln 10 Z ln 10
ln 5 ln 5 e2 10 ln 10 10 e2
+ 10 dx 5x dx = 5 + + 5 ln 10;
2
ln 5
2
ln 5
2 ln 5
Z 2 Z 0 Z 2
(n) P = e2 dx ex dx ex dx = 2e2 + 2;
2 2 0
Z 2 Z 2
(o) P = ex dx ln x dx = e2 e2 ln 4 + 1;
2 1
Z 3e3 Z e3
Z e3
e3 1 1 e6 11e3 + 1
(p) P = (x1) dx+ x+2 dx ln x dx = ;
1 3e3
e3 1
e3 1 2(e3 1)
Z 11 Z 2
6 1 3
(q) P = 3 dx 11 sin x dx = 1 + ;
2
2 6
6 2
Z 13 Z 13
6 6 3 3
(r) P = 11 cos x dx 11 dx = 1 ;
6 6
2 6
Z Z

4 2 4 2
(s) P = dx sin x dx = +1 2 ;
0 2 0 2 4
Z 0 Z 0 Z Z
4 4 1 2
(t) P = dx + x dx + dx tg x dx = + + ln .
1 1 0 0 4 2 2
3. Traene zapremine su:
hZ 3 Z 3 i 117
(a) V = (x + 2) dx (x2 2x + 2)2 dx =
2
;
0 0 5
Z 1 Z 2 Z 3
393
(b) V = [ 2
(2x+6) dx+ 2
(x +3) dx+2
(7x+21)2 dx] = ;
3 1 2 5
hZ 1 Z 1 i 2
(c) V = x4 dx x6 dx = ;
0 0 35
Z 2
5
(d) V = (4 x2 ) dx = ;
1 3
hZ 4 Z 4
1 2 i 361
(e) V = 1 52 dx 1 dx = ;
x 4
Z 2
5 5
h Z 23 3 3 2 i 2 3
(f) V = sin x dx
2
dx = + ;
3 3
2 12 4
h Z 4 Z i
2
(g) V = tg2 x dx + dx = .
0 4
4. Duina luka je:

Z r Z e 2
e x2 1 2 x +1 e2 + 1
(a) l = 1+ dx = dx = ;
1 2x 1 2x 4
Z 5r 3 2 335
(b) s = 1+ x dx = .
0 2 27
5. U preseku datih krivih nastaju tri luka: dva po krivoj y3 = x2 , i to jedan od
tackep(0, 0) do tacke (1, 1), a drugi od (0, 0) do (1, 1), i jedan po krivoj
y = 2 x2 od (1, 1) do (1, 1). Ova dva luka po krivoj y3 = x2 su iste
duine, koja iznosi:
Z 1r 3 2
1
s1 = 1+ y dy = (13 13 8).
0 2 27
p
Duina luka po krivoj y = 2 x2 je:
s
Z 1 2
x 2
s2 = 1+ dx = .
1 2 x2 2

2 2
Duina traenog luka je 2s1 + s2 = (13 13 8) + .
27 2
261
Z 2p Z 2 Z 2
1 x2
6. s = 2 1 + 4x2 dx =2 dx + 8 dx = 4 17
0 0 1 + 4x2 0 1 + 4x2

+ ln(4 + 17).
1
y2
7. Diferenciranjem jednacine astroide dobijamo y0 = 1 , pa je onda duina
x3
astroide
s s
Z a 2 Z a a 13
y 3
s=4 1+ 2 dx = 4 1 dx = 6a.
0 x3 0 x3

Z 4r Z 4 x t=
1 x+1
8. (a) s= 1 + dx = dx = 1
0 x 0 x dt = dx
2 x
Z 2p
=2 1 + t 2 dt = 2 5 + ln(2 + 5);
0

Z 8 r Z 8 2 t = x2 + 1
1 x +1
(b) s= 1 + 2 dx = dx = dt = x dx

3 x 3 x
x +1
2
Z 2 2
t 1
= dt = 1 + (ln 3 ln 2);
1 t 1
2 2
Z 1r x
(e e )2
x
(c) s= 1+ dx = e e1 ;
1 4
s
Z 0.5 Z 0.5
4x2 1 + x2
(d) s= 1+ dx = dx = ln 3 0.5;
0 (1 x2 )2 0 1 x2
s
Z 3 1 x 2
(e) s= 1+ dx = 2 3.
0 2 x
Z 0 p Z 1p
t = cos x
9. P = 2 sin x 1 + cos x dx =
2 = 2 1 + t 2 dt
dt = sin x dx 1

= 2( 2 + ln(1 + 2)).
Z
4
p 2 + 6 3
10. P = 2 cos x 1 + sin x dx = ln
2
+ .
0 2 2
s
Z a q x 23 Z a q 1
2 2 3 2 2 3 a3
11. P = 4 a y
3 3 1+ dy = 4 a y
3 3
1 dy
0 y 0 y3
" 2 2
# Z 0
t = a3 y3 1 3 12 2
= 2 13
= 3a 3
2 t dt =
2 a .
dt = 3 y dy a3 5

34 17 2
12. P = .
9
s
Z 2 Z 2
1 62
13. P = 2 4+x 1+ dx = 17 + 4x dx = .
4 4(4 + x) 4 3
s
Z 2r Z 2p
4 y2 y2 4
14. P = 4 1+ dy = 16 3y2 dy = 2(1+ ).
0 4 4(4 y2 ) 0 3 3
196
15. P = .
729
Z 3a r
a 56
16. P = 2 2 ax 1 + dx = a2 .
0 x 3
Z y2 q r Z y2
(y b)2
17. P = 2 r2 (y b)2 1 + dx = 2 r dx = 2r(y2 y1 ).
y1 x2 y1
Bibliografija
[1] Adnadjevic, D., Kadelburg, Z., Matematicka analiza I, Nauka, Beograd 1994.
[2] Bogoslovov, V.T., Zbirka reenih zadataka iz Matematike 3, Zavod za

udbenike i nastavna sredstva, Beograd 1990.
[3] Demidovic, B.P. i saradnici, Zadaci i reeni primeri iz matematicke analize

za fakultete, Tehnicka knjiga, Beograd 1997.
[4] Gajic, Lj., Teofanov, N., Pilipovic, S., Zbirka zadataka iz Analize I, Drugi
deo Univerzitet u Novom Sadu, Novi Sad 1998.
[5] Grbic, T., Likavec, S., Lukic T., Pantovic, J., Sladoje, N., Teofanov, Lj.,
Zbirka reenih zadataka iz Matematike I, STYLOS, Novi Sad 2004.
[6] Hadic,O. , Takaci, Dj., Matematicke metode za studente prirodnih nauka,

Univerzitet u Novom Sadu, Novi Sad 2000.
[7] Milicic, P., Ucumlic, M., Zbirka zadataka iz vie matematike I, Naucna kn-
jiga, Beograd 1988.
[8] Takaci, Dj., Takaci, A., Diferencijalni i integralni racun, Univerzitet u Novom
Sadu, Novi Sad, 1997.
[9] Takaci, Dj., Takaci, A., Takaci, A., Elementi vie matematike , SYMBOL,
Novi Sad 2008.
263
264 Bibliografija

Zbirka Zadataka Iz Matematike I - Tehnoloski PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Zbirka Zadataka Iz Matematike I - Tehnoloski PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UNIVERZITET U NOVOM SADU

Tatjana Doenovic Aleksandar Takaci

Novi Sad, 2008.

Tatjana Doenovic Aleksandar Takaci

Zbirka zadataka iz Matematike I

Novi Sad, 2008.

CIP - Katalogizacija u publikaciji

Tira 500. - Bibliografija: str. - Registar

U Novom Sadu, Autori

2 Polinomi i racionalne funkcije 19

5 Sistemi linearnih jednacina 66

7 Analiticka geometrija 106

8 Granicna vrednost 141

9 Funkcije jedne realne promenljive 159

10 Neodredjeni integral 207

11 Odredjeni integral 236

Algebarski oblik kompleksnog broja

a je realni deo kompleksnog broja z (oznaka a = Re(z),) a b je imaginarni deo

Kompleksni brojevi z1 = a + bi i z2 = c + di su jednaki ako i samo ako je a = c

Razlika brojeva z1 = a + bi i z2 = c + di je kompleksan broj

Proizvod brojeva z1 = a + bi i z2 = c + di je kompleksan broj

z1 z2 = (ac bd) + (ad + bc)i.

Kolicnik brojeva z1 = a + bi i z2 = c + di je kompleksan broj

Moduo () kompleksnog broja je

Argument () kompleksnog broja je

Slika 1.1. Moduo i argument kompleksnog broja

Tabela 1.1. Tangensi osnovnih uglova

Trigonometrijski i eksponencijalni oblik kompleksnog broja dati su sa

Periodicnost trigonometrijskih i stepenih funkcija:

sin = sin( + 2k), cos = cos( + 2k), e(+2k)i = ei , k Z.

Stepenovanje kompleksnih brojeva

zn = (a + bi)n = n (cos(n) + i sin(n)) = n eni .

Periodicnost stepena imaginarne jedinice (k Z) :

Krunica sa centrom u tacki (a, b) i poluprecnikom r data je jednacinom

Kompleksan broj z1 , koji predstavlja rotaciju kompleksnog broja z oko koordi-

Korenovanje. Reenja jednacine zn = a + bi = (cos + i sin ) = e i , n N

Slika 1.2. Pozicija u kompleksnoj ravni brojeva datih u primeru 1

2. Dati su kompleksni brojevi z1 = 2 2 i z2 = 4 + 5i. Odrediti: z1 + z2 , z1

Uzmimo sada z2 i za njega je

5. Odrediti i67 i i2006 .

6. Naci kompleksan broj z, takav da je z = e83i .

z = e83i = e(82+)i = ei = cos + i sin = 1.

II nacin. Iskoristimo li eksponencijalne oblike datih brojeva i periodicnost

8. Gde se u kompleksnoj ravni nalaze kompleksni brojevi koji zadovoljavaju

(a) Kompleksni brojevi koji zadovoljavaju jednacinu |z + 5|2 = 4 lee na

(b) Jednakost |z 3i| = 3 predstavlja brojeve koji u kompleksnoj ravni

Slika 1.3. Kompleksni brojevi Re(z) > 0

9. Rotirati broj z = 1 + i oko koordinatnog pocetka za ugao od 90 stepeni.

rezultat traene rotacije.

10. Reiti jednacinu:

odakle dobijamo sistem jednacina

c ija reenja su a1 = 3 i a2 = 3. Konacna reenja su kompleksni brojevi

3. Za poznate brojeve z1 = 2 3i i z2 = 4i odrediti broj z, ako je:

4. Ako znamo da je z1 = 1 + 3i, odrediti kompleksan broj z, tako da je:

5. Odrediti kompleksan broj z za koji je:

|z 2|2 + z Re(2z) + z2 4z = 12i.

8. Naci kompleksan broj z ako za z1 = 2 + i vai:

9. Za z1 = 2 + 5i odrediti z, ako je:

10. Naci kompleksan broj z, ako za z1 = 2 2 i vai:

11. Odrediti module i argumente sledecih kompleksnih brojeva:

13. Izracunati: (a) (1 i)7 , (b) z = (1 + i)39 .

15. Naci kompleksan broj z, takav da je