Kur'an'Da Peygamberlere Isnat Edilen Olayların Masumiyet Açısından Değerlendirilmesi-Aslan Çıtır

T.
MARMARA N VERS TES
SOSYAL B MLER ENST TS
LAH YAT ANAB M DALI
TEFS R B M DALI
KURANDA PEYGAMBERLERE SNAT ED LEN

OLAYLARIN MASUM YET AISINDAN DE ERLEND LMES
Yksek Lisans Tezi
ASLAN ITIR
stanbul, 2010
T.C
MARMARA N VERS TES
SOSYAL B MLER ENST TS
LAH YAT ANAB M DALI
TEFS R B M DALI
KURANDA PEYGAMBERLERE SNAT ED LEN

OLAYLARIN MASUM YET AISINDAN DE ERLEND LMES
Yksek Lisans Tezi
ASLAN ITIR
Dan man: PROF. DR. N HAT TEMEL
stanbul, 2010
NDEK LER
NDEK LER ..................................................................................
NSZ ................................................................................................................. X
KISALTMALAR.X
.............................................................................................1
1-MASUM YET DE ERLEND RMEDE TEFS R METODU1
2-PEYGAMBER KEL MES N LGAT VE ISTILH MNSI.................2
3-NEB VE RASL ARASINDAK FARK ........................................................3
3.1- Rasl Kelimesinin Lgat ve Ist lh Mns :...........................................3
3.2- Neb Kelimesinin Lgat ve Ist lh Mns : ............................................6
3.3- Kurn- Kermde Neb Rasl: ...........................................................9
3.4- Hadis-i eriflerde Neb- Rasl: ..............................................................11
3.5- Kelm limlerine Gre Neb-Rasl:.......................................................13
3.5.1- Umm-Huss Ynnden Neb-Rasl:............................................13
3.5.2- Vahiy A ndan Neb- Rasl: ........................................................13
3.5.3-Kitap ve eriat A ndan Neb-Rasl: ...........................................14
3.5.4- Tebli A ndan Neb-Rasl:.........................................................16
4-PEYGAMBERL K MESSES NE HT YA VE PEYGAMBER

GNDER LMES NDEK H KMET ..................................................................17
5- PEYGAMBERLER N GREVLER .............................................................19
i
5.1- nsanlar Tevhide ve Allah'a badete Davet Etmek ..............................19
5.2- Allah' n Emir ve Yasaklar Tebli ve Tebyn Etmek:.........................19
5.3- Dnya ve hireti Kazand rmak: ...........................................................20
5.4- nsanlara rnek Olmak: .........................................................................21
5.5- tiraz Kap Kapatmak: ......................................................................21
6-PEYGAMBERLER N BE ER YN ...........................................................22
6.1- Peygamberlerin Di er nsanlardan Farkl Ynleri ................................28
6.1.1- Ald klar Vahyi nsanlara Tebli Etmeleri:...................................28
6.1.2- Emnet: ..........................................................................................29
6.1.3- Dosdo ru Olmalar : .......................................................................29
6.1.4- Fetnet Sahibi Olmalar : ................................................................30
6.1.5- Masum Olmalar :............................................................................32
7- PEYGAMBERLER N MASUM YET NE GENEL B R BAKI ..................32
7.1- smet S fat n Lgat ve Ist lh Mns : ................................................32
7.1.1- nanta Masumiyet: ........................................................................34
7.1.2-Tebli de Masumiyet: .......................................................................34
7.1.3- Dnya leriyle lgili Hususlarda Masumiyet:...............................35
7.1.4- Fiilerde masumiyet: .......................................................................35
7.2- smet S fat n Mahiyeti:.........................................................................37
7.2.1- Maturidilerde Masumiyet: .............................................................37
ii
7.2.2- E arilerde Masumiyet: ..................................................................38
7.2.3- ada Masumiyet: ...........................................................................39
7.2.4- Mu'tezilede Masumiyet: ................................................................40
7.3- Peygamberlerin Masumiyetinin Hikmeti: ..............................................41
1. BLM
HZ. DEM(A.S) LE HZ. MS(A.S) ARASI DNEMDEK

PEYGAMBERLERDE MASUM YET ...............................................................45
8- HZ.DEM N(A.S) MASUM YET ..........................................................................45
8.1- Hz. demin(a.s) Yasak A aca Yakla mas :...........................................45
8.1.1-Konuyla lgili Ayetler: ...................................................................45
8.1.2- Ayetlere Genel Yakla mlar: ..........................................................46
8.2- Hz. deme(a.s) irk snad : ...................................................................61
8.2.1- Konuyla lgili Ayetler:...................................................................61
8.2.2- Ayetlere Genel Yakla mlar: ..........................................................61
9- HZ. NHUN(A.S) MASUM YET ................................................................68
10- HZ. BRHM N(A.S) MASUM YET .......................................................71
10.1-Y ld z, Ay ve Gne e lahl k snad : .....................................................71
10.1.1- Nbvvetten nce: .......................................................................78
10.1.2- N bvvetten Sonra: .....................................................................88
10.2- Allah n lleri Diriltmesinde phe Duydu una Dair snad: ...........99
iii
10.3- Putperest Olan Babas na Du Etmesi:..................................................109
10.4- Yalan Meselesi:.................................................................................116
10.4.1- Ben Hastay m Demesi:..................................................................119
10.4.2- Putlar n Bykleri K rd Demesi: ...............................................126
10.4.3-Han Sareyi K z Karde i Olarak Tan : ..............................133
11- HZ. YAKBUN (A.S) MASUM YET ........................................................136
12-HZ. YSUFUN (A.S) MASUM YET ..........................................................139
12.1-Hz. Ysufa (a.s) Zina snad : ................................................................141
12.2- Hz. Ysufun(a.s) nsanlardan Medet Ummas ndan Dolay Tazr
Edilmesi: .........................................................................................................146
12.3-Hz. Ysufa(a.s) snat Edilen H rs zl k Hadisesi: ..................................148
13- HZ. EYYBUN (A.S) MASUM YET .........................................................149
13.1- blisin Hz. Eyyba(a.s) Musallat Olmas Meselesi: ...........................149
13.2- Hz Eyybun(a.s) Hastal ve Yaralar na Kurtlar n Musallat Olmas

Meselesi:................................................................................................................150
14-HZ. UAYB N (A.S) MASUM YET ...........................................................152
14.1- Hz uaybin (a.s) Ma firet Talebi: .......................................................152
14.2- Hz. uaybin(a.s) Hz. Msdan(a.s) Mehir Talebi:.............................153
14.3- Kavminin Hz. uaybi(a.s) Kendi Dinlerine a rmas :......................153
iv
2. BLM
HZ. MS(A.S) VE SONRASINDA GNDER LEN
PEYGAMBERLERDE MASUM YET ...............................................................156
15- HZ. MSNIN(A.S) MASUM YET .........................................................156
15.1- Konuyla lgili yetler: .........................................................................156
15.2- yetlere Genel Yakla mlar: .......157
15.2.1-Nbvvetten nce Masumiyet: .....................................................157
15.2.1.1-K ptiyi ldrmesi: .................................................................157
15.2.2- Nbvvetten Sonra Masumiyet:...................................................168
15.2.2.1-Nbvvet Vazifesine htiya Duymad na Dair snad: ......168
15.2.2.2- Sihir Hadisesi: ......................................................................169
15.2.2.3- Korku Hissetmesi: ................................................................170
15.2.2.4- Tevrat Levhalar ve Hz. Hrun(a.s) Meselesi: ....................173
16- HZ. DVUDUN (A.S) MASUM YET ........................................................175
16.1- Hz. Dvuda(a.s) snat Edilen Hayl Gnah:......................................175
16.1.1-Konuyla lgili yetler:..................................................................175
16.1.2- Konuyla lgili Rivyetler: ............................................................176
16.1.3- yet ve Rivyetlere Genel Yakla mlar...180
17- HZ.SLEYMNIN (A.S) MASUM YET .................................................. 183
v
17.1- Hz. Sleymn n(a.s) Atlar K la Do rad na Dair snat: ..............183
17.1.1- Konuyla lgili yet ve Rivyetler:...............................................183
17.1.2- yetlere Genel Yakla mlar: ........................................................184
17.2- Hz. Sleymn n (a.s) Krssne At lan Cesed:...................................187
17.2.1- Konuyla lgili yet ve Rivyetler:...............................................187
17.2.2- yetlere Genel Yakla mlar: ........................................................188
17.3- Hz. Sleymn n(a.s) Duas : ..................................................................190
18- HZ. YNUSUN (A.S) MASUM YET .........................................................192
19- HZ. LTUN (A.S) MASUM YET ..............................................................194
19.1- Hz. Ltun(a.s) K zlar Fuhu a Hedef Gsterdi i Safsatas : ............194
20- HZ. ZEKER YYNIN (A.S) MASUM YET .............................................195
20.1- Hz. Zekeriyyya(a.s) Allah n Kudreti Hususunda pheye D t
snad : ...................................................................................................................195
21- HZ. SNIN (A.S) MASUM YET ..............................................................196
21.1- Hz. sn n(a.s) Kendi ve Annesine Tanr k snad Etti ine Dair
Safsata:............................................................................................................196
22- HZ. MUHAMMED N (S.A.V) MASUM YET ...........................................199
22.1- Mekke Dnemi: .....................................................................................200
22.1.1- mya Yzn Ek itmesi Hususunda Yap lan kaz: ................200
vi
22.1.2-Raslullah' n, (s.a.v) nen Vahiyde phelendi ine Dair Hayl snad:
..202
22.1.3- M riklere Meyletti ine Dair Yap lan kaz:................................203

22.1.4- M riklerin man Etmeleri in Mucize Talebi Hususunda
Yap lan kaz: 206
22.1.5- Yan nda Bulunan Mminleri Kovmamas Hususunda Yap lan
kaz:...........................................................................................................207
22.1.6-Hz. Peygambere(s.a.v) Dallet snat Edilmesi:............................209
22.1.7- Hz. Peygambere(s.a.v) Gnah snad : ........................................210
22.1.8- aranik Hadisesi: ..........................................................................212
22.2- Medine Dnemi:.....................................................................................225
22.2.1- Bedir Esirleri Hakk nda Yap lan kaz: ........................................225
22.2.2- M rik ve Kfirlere Meyletme: ....................................................230
22.2.3-Hz. Peygamberin(s.a. Hz. Zeyneple Evlenmesi: .........................231
22.2.3.1- slm limlerinin Bu Hadiseye Bak : ...............................232
22.2.3.2- Oryantalistlerin Bak :........................................................239
22.2.4- Mnaf klar n, Sava a kmama Talebine zin Verilmesi le lgili
kaz: ................................................................................................................246
22.2.5-Gemi ve Gelecek Gnahlar n Ba lanmas Meselesi: ...........249
22.2.6-Hz. Peygamberin(s.a.v) Tevbe sti fr Etmesi Meselesi: ............252
vii
SONU ............................................................................................... 254
BL YOGRAFYA..............................................................................................260
viii
NSZ
slam itikd nda temel kavram, Ulhiyet, hiret ve Nbvvettir. Bu temel

kavramdan her biri inan esas olarak bir makam temsil eder. Bu kavramlardan
Ulhiyeti, do urmam , do urulmam , e i ve benzeri olmayan, hibir mahlkata
benzemeyen tek ve yegne kudret sahibi olan Allah temsil eder ve Ulhiyet ona aittir. O
her eyi yoktan vareden, mahlkat n kaderini belirleyen bir makamd r. Ve onun
fevkinde hibir g yoktur. Ulhiyet makam taraf ndan tayin edilen ve vehb olan
Nbvveti ise Allah n insanlar ierisinden seti i peygamberler temsil eder. Mmessili
peygamberler olan Nbvvet, al arak elde edilebilcek bir mevki de il;ancak Allah
taraf ndan lutfedilebilecek bir vazifedir.Yani kesb de i, vehbdir. Bu vazifenin en
mmeyyiz vasf , tm insanl a model olmas r. Tm insanl Dnya ve hiret
saadetine ula racak lh vahyi tebli etmesidir. Tm insanl a model ancak o
insanlar n ierisinden seilenler olabilir. nsanl k vasf ta mayan mahlkat n insanlara
rnek olmas imkans zd r. nsanlar ise, byk ve kk gnahlardan; kfr ve irkten
masum de illerdir. Bu ba lamda Nbvvet ve insanl k vasf ta yan peygamberlerin
masumiyet s rlar bu al man n nedenini olu turmu tur.
Nbvvet makam n mensbu olan peygamberlerin iletti i ilhi mesajlar ve bu

mesaj iletmedeki fonksiyonlar her as rda gncelli ini korumu ve bununla alakal
birok eser telif edilmi tir. Mnzaralar, Onlar n ilhi mesaj iletmede, ya amada ve
muhataplar na rnek olmadaki konumlar etraf nda yo unla r. Buradan hareketle
konumuz Kurnda Peygamberlere snat Edilen Olaylar n Masumiyet A ndan
De erlendirilmesi olarak belirlenmi tir. Nbvvet makam n lzmu ve
peygamberlerin masumiyeti ortaya konulmak istenmi tir. lh mesaj tebli etmekle
vazfeli olan peygamberlerin hayatlar n her safhas nda ortaya koyduklar gzel ahlk
ifde edilmeye al lm r. Bu gzel ahlka ba olarak drstlklerinin ve
masumiyetlerinin s rlar belirlenmi tir. Bylece insanlar n nbvvet messesesine
olan ba klar n art lmas ve peygamberleri model alma i tiyklar n glenmesi
hedeflenmi tir.
ix
Kurnda peygamberler hakk nda anlat lan k ssalar esas al narak ele al nan
al mam z giri ve iki blm olmak zere blmden olu mu tur. Giri blmnde
peygamber, rasl, neb kelimelerinin lgat ve st lah mns ele al nm ; rasl-neb fark
ile ilgili gr ler zikredilmi ; peygamberlerin be er ynleri ve farkl ynleri izah
edilmi ; ismetin lgat ve st lah mns yla birlikte peygamberlerin masumiyetinin
genel erevesi izilmi ve mezheplerin gr leri aktar lm r. Di er blmlerde ise, ilk
peygamber Hz. demden(a.s) son peygamber Hz. Muhammede(a.s) kadar gnderilen
peygamberlerin ismet s fat yla do rudan ili kili olan Kurn k ssalar ele al nm r. Bu
ssalarla ba lant Tefsir ve Tarih kitaplar nda zikredilen rivyetlere de de inilmi tir.
Yeri geldike bu rivyetlerin Cerh ve Tadili yap lm r.
Bu al man n giri blmnde genel olarak Kelam kaynaklar na mracaat

edilmi tir. Birinci ve ikinci blmde ise genelde Tefsir kaynaklar na mracaat
edilmi tir. Ayr ca Hadis ve Tarih kitaplar ndan da istifade edilmi tir. Kaynaklar
kullan rken bazen ayn kayna n muhtelif bask lar kullan lmak mecbriyetinde
kal nm r. Tefsir kaynaklar nda masumiyetle ba lant grlen her bir ayet,
incelenmeye al lm r. al ma genelde ayet ve ba lant rivyetler zerinden
yap lm r. Bu al may Kelam ilmi alan nda bu konuyla alakal yap lan
al malardan ay ran en nemli zellik, peygamber k ssalar anlatan yet ve bu
yetlerle ba lant olarak Tefsir kitaplar nda zikredilen rivayetler zerinden
yap lmas r. Yani Tefsir ilim sahas n kapsam ierisinde kalmaya zen gsterilmi tir.
Bu al mada yard mlar esirgemeyen de erli arkada m Hseyin AKINCI ya;

al man n tashhinde bizlere yard m eden k ymetli hocam z Prof. Dr. Mehmet
OKUYANa ve bu al maya bizleri sevkeden ve al ma esnas nda k ymetli vakitlerini
ay p ynlendiren Prof Dr. Nihat TEMEL hocama te ekkrlerimi arz ederim.
Aslan ITIR
STANBUL, 2010
x
KISALTMALAR
a.s Aleyhisselam
ae. Ayn eser
age. Ad Geen Eser
agm. Ad geen makale
Ar. Arapa
A F Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi
A FD Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi
ay. Ayn yer
ayrc. Ayr ca
bkz. Bak z
bl. Blm
bs. Bask ,Bas m
bsy. Bask say yok
byy. Bas m yeri yok
C. Cilt
C FD Cumhuriyet niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi
EV orum a E itim Vakf
A Diyanet slam Ansiklopedisi
D Diyanet lmi Dergi
h. Hicri
Hz. Hazreti
xi
K. Karar
mad. Madde
MU F Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi
MU FAV Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi Vakf
Ne . Ne riyat
s. Sayfa
S. Say
s.a.v Sallallahualeyhivesellem
Sd. Sadele tiren
S F Seluk niversitesi lahiyat Fakltesi
TDV Trkiye Diyanet Vakf
TDVY Trkiye Diyanet Vakf Yay nlar
Terc. Tercme
Thk. Tahkik
Tlk. Talik
Ts. Tarihsiz
v. Vefat
v.d. Ve Di erleri
vd. Ve Devam
vr. Varak
y. l
Yay. Yay nlar
xii
1- MASUM YET TEFS R METODUYLA DE ERLEND RME
man ilkeleri aras nda yer alan her ey Kelam n alan na girer. Kelam n konusu olan
her ey Kuran konusu ve st lah olmas sebebiyle Tefsir alan ilgilendirir.
Bir kavram ya da kavramlar aras ili kiler hem Akidi hem de Kuran
ilgilendiriyorsa, bu durumda hangi ilim devreye girmelidir?
Esasen fiiliytta her ikisi de devreye girmelidir. Fakat ba ms z ilim alanlar n
ortaya kt gnmzde ara rmac n perspektifi n plana kmaktad r.
Konu akide mteallik olmakla birlikte ara rmac bunu Kurana gre ele al yorsa
tefsir yapmaktad r. Bu bak mdan Kelam n konusu olan nbvvet ve nbvvetin
masumiyeti Kurana gre inceleniyorsa, bu inceleme Tefsirin i idir. Kelam, Kuran n
yan s ra, gerek Snnetin gerekse slam n ekillenmesinde etkili olmu muhtelif
ahsiyetlerin devreye sokularak konunun bu perspektiflerden ele al nmas durumunda
ancak devreye girer.
Ulhiyet, Nbvvet ve hiret ile ilgili kavramlar n tamam n kayna Kuran olup;
bu kavramlar yorumlayan mezheplerin ndaki temel faktrde Kurand r.
Kuran n a klan p yorumlanmas ise Tefsiri ilgilendirir.
Esasen sorun farkl yorumlara a k Kuran ayetlerinden ne et etti i iin, Akid
eserlerinin de sonuta Tefsir yapmakta oldu u sylenebilir. Bununla birlikte tm
abas Kuran kavram ve ayetlerin tahlil ve tasvirine hasreden Tefsir, Kelm n
aksine norm koyma(tekfir vb.) amac gtmedi i iin sz konusu ayetlere hasm ilzam
etme sikiyle yakla maz. Kelmc n gayesinin dinini din kar tlar na, mezhebini
mezhep kar tlar na kar savunma oldu u bilinmektedir.
Kelamc , bunu yaparken genelde er delillere ba kalmaya al rsa da akl
vehesi a r basan deliller kullan r. er delillere bir muhaddis ve mfessir edas yla
yakla amaz. nk ana hedefi naslar tefsir ya da erh etmek de il, hasma cevap
yeti tirmektir. Tefsir ise, sz konusu ayetleri gnlk olarak tketmemektedir.1
1
Murat Sln, Kuran- Kerim A ndan man-Amel li kisi, 2.bs., stanbul: Ensar Ne ., 2005, s. 26-
29.
1
Fazlurrahman n zikretti i gibi Kuran Kuran olarak anlamaya al an yegne ilim
dal Tefsirdir.2
Btn bunlar dikkate al nd nda, Kurn birer kavram olan nbvvet ve masumiyet
kavramlar n Tefsir yksek lisans tezi olarak incelenmesinden daha do al bir ey
olmamas gerekir.
Tefsir alan nda yap lan sistematik al malar n Kuranda, Kurana gre, Kuran
nda, Kuran- Kerim a ndan ba klar alt nda yap ld bilinmektedir. Bu tr
ba klar n, ara rmac n kendi gr lerini, itikd veya f kh mezhebinin dogmalar
Kurn gr olarak sunma hatas na yol aabilecek mahiyette olabilece ine dair
tenkitlerde de hakl k pay mevcuttur. Bu tr al malarda ara rmac Kuran n belli
konudaki gr lerini aktar rken kendinden mutlaka bir ey katmaktad r. Menf mspet
kendi birikimlerini yans tmaktad r. Bu da ara rmac kendi gr lerini Kuran n
gr gibi sunma hatas ortaya koymaya sevketmektedir.
Bu al mada bu tr hataya d lmemesi iin Kuranda Peygamberlere snat
Edilen Olaylar n Masumiyet A ndan De erlendirilmesi ba n kullan lmas
tercih edilmi tir. Bununla maksad z, Kuranda szkonusu ara rmaya konu olan
ayetleri masumiyet a ndan ele alarak bu husustaki de erlendirmemizi ortaya
koymakt r.
Kelam n da konusu olan masumiyetin Tefsir metoduyla ara laca ifade
edildikten sonra masumiyete konu olan ve Nbvvet makam n temsilcisi olan
peygamber kelimesinin lgat ve st lah anlamlar zikredilecektir.
2-PEYGAMBER KEL MES N LGAT VE ISTILH MNSI
Peygamber, Farsa bir kelimedir. o ulu peygambern d r. Haber mns na

gelen ''peygamber'' veya peyam ile ''getiren'' ya da ''gtren'' mns na gelen brden
mastar ndan ismi fil olan ''ber'' kelimelerinin birle mesinden meydana gelen mrekkeb
bir kelimedir. Bu kelime Farsada ''peygamber'' veya ''peyember'' eklinde ifde edilir.
Buna gre peygamber haber getiren kimseye denir.3 Eski Trkede peygambere
2
Sln, ay. (A kgen, Fazlurrahman mad., XII, 283den naklen)
3
emseddin Sami(v. 1904), Kms- Trk, 4.bs., byy., a Yay. 1978, s.367; Yusuf evki Yavuz,
Peygamber mad., D A, C. XXXIV, stanbul: 2007, s. 257.
2
''yalva'', peygamberli e de ''yalval k denirdi. 4 Kur'n ve Arapada peygamber iin
neb, rasl, mrsel ve nezr kelimeleri kullan lm r.5
Ist lh Mns : Peygamber, Allah'tan vahiy suretiyle ald bilgileri insanlara tebli
etmek iin Hak Tel taraf ndan seilen bir zatt r.6
3-NEB VE RASL ARASINDAK FARK
3.1- Rasl Kelimesinin Lgat ve Ist lh Mns :
Rasl( )kelimesi er-risl( )kelimesinden tremi tir. 7er-Risl ve er-rislet

( ) kelimesi yumu ak davranmak, temkinli olmak ve acele etmemeyi ifde
eder.8 Bundan dolay Araplar, devenin seyri kolay oldu u zaman onu nkatr- risle
( )diye tan mlam r.9
Yine Arapada kullan lan al rislike ( ) tabiri, bir kimsenin mutedil ve

10
yumu ak olmas istenildi inde temkinli, yava ol anlam nda kullan r. Lgatta,
rasl: Kendisini gnderen kimsenin haberlerine uyan, onlar yerine getiren kimsedir.
Bu mn ise Araplar n develer birbiri ard nca pe i pe ine geldi cetil- bil
raselen( ) ibaresinden al nm r.11
Kad yz, (v. 544/1149) rasl kelimesinin i tikk hakk nda insanlar n birbirinin
ard nca pe i pe ine gelmelerini, Araplar n cen-ns erselen ( ) tabiriyle
zikrettiklerini naklettikten sonra, bunun ya tebli in tekrar ndan ya da mmetin nebye
tb olmas n elzemli inden, dolay olabilece ini ifde eder.12
4
Trk Dil Kurumu, Trke Szlk, C.II, Ankara: Trk Tarih Kurumu Bas mevi, 1988, s. 1587.
5
Yavuz, agm., C. XXXIV, s. 257; Nezr iin bkz. Mide, 5/ 19; Arf, 7/ 184, 188; Hd, 11/ 2, 12, 25.
6
Sami, age., s.367; Yavuz, agm., C. XXXIV, s. 257; Sleymn Uluda , slmda nan Konular ve
tikd Mezhebler, 3.bs. stanbul: Mrifet Yay,1996, s. 185-186.
7
Rag p el- sfahn (v. 425/ 1072), Mfredt Elfzil-Kurn (Thk.: Safvan Adnan Dvd),
me k: Drul-Kalem, 1992, s. 352.
8
Ebl- Fadl Cemluddin Muhammed b. Mkerrem, bn Manzr (v. 711/1311), Lsnl- Arap, C. XI,
Beyrut: Dru Sadr, Ts., s. 281.
9
el- sfahn, age., s. 352.
10
el- sfahn, age., s. 352; bn Manzr, age., C. XI, s. 282.
11
bn Manzr, age., C. XI, s. 284.
12
Kad yz, Ebl-Fazl yz b. Ms b. yz el- Yahsb (v. 544/1149), if bi Tarfi Hukkil-
Mustafa, (Thk.: Hseyin Abdulhumeyd Nil), C.I, bsy., Beyrut: Drul- Erkam, 1995, s.221.
3
Bu mny desteklemesi a ndan, bn Manzrun nakletti ine gre, Eb Bekr b.
el- Enbr, ezandaki E hed enne Muhammeden raslullah ibaresini, Ben ilan
ediyor ve bildiriyorum ki, phesiz Muhammed(a.s) Allahdan ald haberlere tbdir
diye beyn etmi tir. 13
Rasl kelimesiyle bazen mesaj n bizzat kendisi, bazen de elilikle vazifelendirilen

kimse kastedilir. irin el ebli Eb Hafsa raslen ( ) sznde rasl
kelimesi ta nan, yklenilen szn kendisi iin kullan lm r.14 Bir mesaj , bir sz
iletmekle vazifelendirilen kimseye mrsel veya rasl denir. 15
Rasl kelimesi hem mzekker ve mennes hem de tekil ve o ullukta ortak bir
kullan ma sahip olmakla birlikte ersln, rsln, rusln ve rusel( - -
16
- ) kelimeleriyle kullan r.
Rasl st lhta; Allah n vahyini tebli etmesi iin gnderdi i ve kendisine bir
kitap ve erat verilen kimse eklinde tarf edilmi tir.17 Ancak gnderilen Semv
kitaplar n say ndan rasllerin say n fazla oldu unu belirten hadisin vrdu
sebebiyle yap lan bir itiraza ise, Rasl kendisine bir kitap verilen veya gemi
eratlar n hkmlerinden bir k sm nesh eden kimsedir eklinde yan t verilmi tir.18
Kurn- Kermde rasl kelimesinin mfred ve cemi olarak kullan nda bazen
melek, bazen de peygamber kastedilir. phesiz o (Kurn) kerm bir rasln getirdi i
kelamd r19 yetinde rasl kelimesi melek anlam nda kullan lm r. Ve elilerimiz
melekler, brhme o lu olaca na dair mjdeyle vard lar.20 yetinde cemi olan
rasl kelimesi melek anlam nda kullan lm r. Kurn- Kermin ba ka yerlerinde de
ayn anlamda kullan mlar vard r.21
13
bn Manzr, age., C.XI, s. 284.
14
el sfahn, age., s.352.
15
bn Manzur, age., C.II, s. 284.
16
Mecdddin Muhammed b. Yakub el- Frzbd(817/1415), el-Kmsl- Muht, bsy., Beyrut:
Messesetr-Rsle, 1993, s.1300.
17
Sadddin Mesud b. mer b. Abdillah Taftazn(v. 797/1395), erhu-l Maks d (Thk.:
Abdurrahman Umeyr), C.V, bsy., Beyrut: lemul-Kutb, 1989, s.5,6; Uluda , age, s. 187
18
Taftazn, age., C.V, s. 6.
19
Tekvr, 81/ 19,20.
20
Ankebt, 29/31.
21
Hd, 11/69-77 ve 81; Zuhruf, 43/80; Mrselt, 77/1; Ft r, 35/1; Ankebt, 29/33; Enm, 6/61.
4
Rasl kelimesinin lgat mns nda ifde edildi i gibi nadiren rislet mns da
zikredilmi tir. uar suresinin 26/16. yetinde Hz. Msa ve Hz. Hrun (a.s) iin mfred
olarak rasl kelimesi kullan lm r. Zemah er (v. 528/1133) bu yetin tefsirinde; Th
20/ 47. yette oldu u gibi (inn rasl rabbike) ( ) tesniye olarak kullan lmal
de il miydi? eklinde gelebilecek olan suale; rasl, mrsel(eli) veya rislet (elilik)
anlamlar na gelir. Th 20/ 47. yette mrsel anlam nda kullan ld ndan, orada tesniye
olarak kullan lmas gerekir. Burada ise ( uar 26/16) rislet anlam nda olup, ki i
bununla vasfolundu u zaman mfred, tesniye ve cemi kullan mlar e it olur
demi tir.22
Rasl kelimesi Kurn- Kermin pek ok yerinde peygamberler anlam nda

kullan lm r.23
Kurn- Kermde Peygamberler iin kullan lan rasl n o ulu olan rusl(
) kelimesi, bazen mfred anlam nda kullan lm r: Ey rasller! Helal ve ho olan
eylerden yeyin ve gzel i ler yap n24 yetindeki muhatab n yaln zca Hz. s oldu u
zikredilmi tir. 25
Rag p el- sfahn, bu yette kastedilenin Hz. Peygamber ve sahabenin ileri

gelenlerinin oldu unu zikredip, rusl diye isimlendirilme sebebinin, Hz.
Peygamberle birlikte sahabenin de bu kavrama dhil edilmesi oldu unu ifde
etmi tir.26
Zemah er, bu yetin hikye yoluyla bir anlat m oldu unu ve btn peygamberlere
bu ekilde hitap edildi ini ikisine (Hz. s ve Hz. Meryeme) bildirdik. yleyse size
22
Muhammed b. mer ez-Zemah er, (v. 528/1133), el- Ke f an Hakiki Gavmizit-Tenzl ve
Uynil- Ekvil f Vchit-Tevl, C. III, bsy., Beyrut: Drul-Kitbil- Arab, Ts., s. 304-305.
23
Bkz. Bakara, 2/ 87; l-i mrn, 3/144; Nis, 4/ 136; Mide, 5/75; Ft r, 35/4; Mmin, 40/78.
24
Mminn, 23/51
25
Eb Cafer Muhammed b. Cerr et-Taber(v. 310/923), Cmiul-Beyn an Tevli yil-Kurn,
C.X,bsy., Beyrut: Drul-Fikr, 1995, s. 38; Elmal her peygambere asr nda byle hitap edildi ini ve en
sonunda hepsinin mazhariyetini cmi olmak haysiyetiyle hitab n bilhassa Hz. Muhammede (a.s) tevch
edildi ini sylemi tir. Bkz. Elmal M. Hamdi Yaz r(v. 1942), Hak Dini Kurn Dili, C.V,bsy.,
stanbul: Eser Ne riyat, 1971, s. 3456.
26
el- sfahn, age., s.353.
5
k olarak verdi imiz eylerden yiyin ve rasllere uyarak, slih amel i leyin anlam na
geldi ini zikretmi tir.27
Baz limler hitab n, btn rasllerin konumunda olmas sebebiyle Hz.

Muhammede(a.s) oldu unu zikretmi tir. 28
Sonu olarak; o ul kullan ma sahip rusl kelimesiyle ekseriyetle btn

peygamberler kastedilmi olup; bazen sadece bir peygamber de kastedilebilmektedir.
3.2- Neb Kelimesinin Lgat ve Ist lh Mns :
Rasl, kelimesinin lgat ve st lah mns zikredildikten sonra Neb kelimesinin

lgat ve st lah mns ifade edelim:
Neb ( ) kelimesinin tredi i kk hususunda limler aras nda ihtilaf vard r. Bir
m limler nebnin ykseklik ve stnlk ifde eden en-nebvet ( ) kelimesinden,
di er bir k sm ise haber mns ieren en-Nebe ( ) kelimesinden tredi ini
zikretmi tir. Buna binen neb kelimesinin anlam nda iki farkl gr ortaya km r:
a-Neb kelimesini baz limler en-Nebvet ve en-Nebvet( ) kknden

tredi ini zikretmi tir. Bu kelimeler ycelik, ykseklik anlam nda kullan r. Bu
gr savunan limler, di er insanlar n yan nda konumunun yce olmas ndan dolay
neb diye isimlendirildi ini zikrederek: ve onu stn bir makma ycelttik29 yetini
gr lerini desteklemek iin dell gstermi lerdir.30 Rag p el- sfahn, (v. 425/ 1072) bu
gr naklettikten sonra hemzesiz neb ( ) kelimesinin hemzeli( ) olandan daha
beli oldu unu, her haber verilmi eyin yer ve eref bak ndan stn olmad
zikrederek, Peygamberimize Ya Neballah( ) diyen kimseye, Ben Allah n
nebi de ilim, velkin Allah n nebsiyim( ) dedi ini dell gstermi tir. 31
27
ez-Zemah er, age., C.III, s. 190.
28
Bkz. Eb Abdillah Muhammed b. Ahmet b. Ebi Bekr el- Kurtub (v. 671/1273), el-Cmi li Ahkmil-
Kurn, C. XII, bsy., Beyrut: Dru hyit-Trsil-Arab, 1995, s. 127.
29
Meryem, 19/57.
30
31
6
en-Nebiyy ( ) kelimesi kendisiyle yol bulunan yere dikilmi i aret anlam na
da gelir. 32 Baz lar Allah n yaratt mahlkat ierisinde en yce ve erefli olmalar ve
hidyete insanlar ula rd klar ndan dolay peygamberlere, neb denildi ini
zikretmi tir.33
en- Neb ( ) kelimesi yol, o ulu olan enbiy( ) hidyetin yollar

(tarkul-hud) ( )anlam nda oldu u ifde edilmi tir. Bedevnin bana kim
nebyi gsterir (men yedllin alen-neb) ( ) cmlesinde neb kelimesi
yol anlam nda kullan lm r.34
b-Nebnin haber mns na gelen nebe(en-nebee )( ) kelimesinden tredi i

zikredilmi tir. Nebe (en-Nebee)( ) ilim ve zann- gliple elde edilen, byk fayda
veren haberdir. Bir habere nebe denilmesi iin u eyi kapsamas gerekir35:
1-Yalandan soyutlanm olmal (tevatr gibi)
2- Haber olmal
3- lim ihtiva etmeli
Neb nebee kelimesinden tredi inde Allahtan haber veren kimse anlam nda
kullan r. 36 Nebnin haber getirmesi ayn zamanda Allahtan haber almas , yani
37
Allah n onu haberdar etmesini gerekli k lar. Neb kelimesinin haber alan ve haber
veren anlamlar nda kullan lmas , Arapa Fel( ) vezninden gelmesindendir. Bu vezin
hem ism-i fil hem de ism-i mefl anlamlar na gelir.38
Neb kelimesi bu kkten tretildi i zaman, sonundaki hemze hazfedilerek okunur.39
32
bn Manzr, age., C. XV, s. 302.
33
34
35
el- sfahn, age., s. 788-789.
36
bn Manzr, age., C.I, s. 162, 163; el-Frzbd, age., s.67.
37
Adududdin Abdurrahman b. Ahmet el- c(v. 752/1355), el-Mevk f fi lmil-Kelm,bsy., Khire:
Mektebetl-Mntenebbi, Ts. s. 337.
38
Eb Abdillah Muhammed b. Ahmet b. Ebi Bekr el-Kurtub, el-Alam bim f Dnin-Nasra Minel-
Fesd vel- Evhm ve hzri Mehsin Dnil- slm ve sbt Nbvveti Nebiyyin Muhammed (a.s),
(Thk.: A. Hiczi es-Sakka), bsy.,Kahire: Drt-Trsil-Arab, 1980, s.237.
39
bn Manzr, age., C.I, s. 163.
7
Neb kelimesi hemzesiz olarak okunmas hususunda rivyet edilen - 31. Dipnotta
da ifde edilen- Hkim en-Neysburnin (v. 405/ 1014) Mstedrek adl kitab nda
zikretti i szkonusu hadisin, iki eyhin artlar na gre sahh oldu unu ve fakat onlar n
tahrc etmediklerini syler.40
Zeheb, ( v. 728/1347) hadisin sahh olmay p, mnker bir hadis oldu unu zikreder
ve senedde geen Hamranadl rvnin sik olmad , Nesi (v. 303/915) den
nakletmi tir.41
bn Teymiyye (v. 728/1328) de yukar da zikredilen rivyet iin Bunun ne msned

ne de mrsel bir isnad grdm. Ne hads kitaplar nda bu konuda bir ey; ne de marf
bir seyr grdm. Bunun gibi eylere itimat edilmez demi tir.42
Neb kelimesinin okunu una dair bn merden(r.a) : Raslullah, Eb Bekir,

mer ve di er halfeler hemzeli okumad lar. Hemzeli okuyu , kendilerinden sonra
uydurulmu bir bidatt r.43 sz nakledilmi ve fakat Ahmet b. Hanbelin hadsin
senedinde bulunan Ms b. Ubeyde er-Rabezden hads yazmad sylemesi44,
rivyetin do rulu una glge d rm tr.
Zeccc, neb kelimesinin; istimlin kesretinden (kullan m oklu undan) dolay

hemzesi hazfedilerek haber getiren veya an ve erefi yce olan kimse anlamlar na
gelebilece ini ve fakat her iki durumda da hemzesiz olarak neb eklinde okunmas
gerekti ini ifde etmi tir. 45
Ba dd (v. 429/ 1037) lgatte neb kelimesinin hemzeli ve hemzesiz olmak zere
iki eklinin bulundu unu, hemzeli olan n haber mns na nebe (nebee)( ) den
al nd zikrettikten sonra hemzesiz olan n ise ya hemzenin skt sebebiyle tahff
40
Hakim mam Haf z Ebi Abdillah en-Neysbr, (v. 405/ 1014) , el-Mstedrek alas-Sahhayn (Thk.:
M. Abdlkadir Ata), C. II, bsy., Beyrut: Darul- Kutubil- lmiyye, 1990, s. 231.
41
en-Neysbr, age., C. II s. 231.
42
Hasan Ziyddin el- Itr, en-Nbvvet Muhammed(a.s) fil-Kurn, 1.bs., Halep: Drn-Nasr,
1393/1973, s. 46.
43
en-Neysbr, age., C.II, s. 231.
44
en-Neysbr, ay.
45
8
edilerek yine nebe den ya da ycelik anlam na gelen nebve( ) kelimesinden
al nd zikreder.46
Neb kelimesinin o ulu enbiy, nba, enbn, nebn olarak gelir.47
Ist lhta neb, Allah Teln n kullar ndan bir kavme veya btn insanlara seni
gnderdim (erseltke)( ) veya onlara benden teblgatta bulun (belle hm ann)
( )vb. laf zlarla syledi i kimse diye tarf edilmi tir.48
Di er tarf ise; Kendisi vahiy alan fakat ba ka bir peygamber taraf ndan tebli
edilen erata tb olup, bu erat erevesinde ir t faaliyetinde bulunan peygamberlere
NEB denir. Buna gre her rasl mutlaka nebdir, ama her neb rasl de ildir. Hz Ms
hem neb hem de rasl'dr, fakat Hz Hrun rasl de il nebdir. nk Hz Hrun Hz
Ms'ya indirilen erat ir t etmi tir.49
mam Kurtub (v. 671/1273) ise nebyi, Allah Teldan, bir hkm ya m fehe
yoluyla, ya bir melek vas tas yla, ya da vahyin di er geli ekillerinden biriyle haber
alan/haber veren, nevinde kemal bulmu , lml hayvn- nt kt r diye
tan mlam r.50
3.3- Kurn- Kermde Neb Rasl:
Rasl ve Nebnin tan zikrettikten sonra rasl ve neb mukyesesinden

hareketle bu iki kavram aras nda fark olup olmad hususunu Kurn- Kermde neb-
rasl ba alt nda incelemeye al al m:
a-Kurn- Kermde, neb- rasl fark en a k ekilde zh edildi i zikredilen

rnek: Hem biz senden evvel ne bir rasl ne de bir neb gndermedik ki, bir temenni
kurdu u vakit eytan onun mniyesine bir ilk yapm olmas n51 yetidir.
46
Eb Mansur Abdulkhir b. Thir et-Temim el-Ba dd(v. 429/ 1037), Kitbu Uslid-Dn,
bsy.,Beyrut: Drul-Kutubil- lmiyye, 1981, s. 153-154.
47
el-Frzbd, age., s.67.
48
Seyyid erif Ali b. Muhammed el-Crcn(816/1413), erhul-Mevk f, 1.bs. C. VIII, Beyrut: Drul-
Kutubil- lmiyye, 1419/1998, s. 241-242.
49
Uluda , age, s. 187.
50
el-Kurtub,age., s.237.
51
Hacc, 22/52.
9
Mfessirler, neb kelimesinin rasl kelimesine atfedilmi olmas ndan bu yeti, iki
kelime aras nda fark belirten bir delil olarak zikretmi lerdir. 52 Nitekim Elmal , (v.
1942); bu yet rasl ile nebnin mnlar nda fark oldu unu i r etmektedir
demi tir.53
b-Kurn- Kermde Hz. Msyla alakal olarak; O bir rasl ve bir nebdir54
buyurulmaktad r. Hz. Ms bu yette hem rasl hem de neb olarak tavsf edildi inden
yet neb-rasl fark n vrid oldu una i aret etmektedir.55 Kurn- Kerm Hz.
smili de (a.s) neb ve rasl olarak tavsf ediyor.56
c-Kurn- Kermde, Hz. Muhammed (a.s) iki yette nce rasl sonra neb
olmakla tavsf edilmi tir.57
Rasl-neb ay rm n yanl zerinde duranlar u delilleri ileri srmektedirler:
a- Kurnda insanl n tek bir mmet oldu u dnemde kendilerine mjdeleyici ve

uyar olarak gnderilen peygamberlerden bahsedilirken btn peygamberler iin
( )58en-nebyyn (nebler) ifdesinin kullan lmas ; yine her mmete bir peygamberin
gnderildi i zikredilmi olan yette ise ( )59rasl kelimesinin tercih edilmesi neb-
rasl fark n olmad na dolayl olarak i aret etmi tir. nk her iki yette de konu ve
muhataplar ayn r ve her iki yette de gndermek anlam na gelen bease fiili
kullan lm r. Ayr ca Hacc 22/52. yette hem rasl hem de neb iin; Arf, 7/94 ve
Zuhruf, 43/6 da nebler iin gndermek anlam nda bu defa arseln fiili
kullan lm r. Bu durumda her iki kelimenin de gnderilme, grevlendirilme
noktas nda ayn konumda olduklar sylenebilir.
52
ez- Zemah er, age., C. III, s. 164;Fahreddin er- Rz(v. 604/ 1208), Meftihul-Gayb, C. XXIII, 1.bs.,
Beyrut:Darul-Fikr, 1401/1981, s. 50; el-Kurtub, age., C.XII, s. 80; Celaleddin Muhammed b. Ahmed el-
Mahall(864/1459)- Celaleddin Abdurrahman b. Ebi Bekr es-Suyt(911/1505), Tefsrul-Celleyn, C. II,
bsy., stanbul: a Yay., Ts., s. 42.
53
Yaz r, age., C.V, s.3413.
54
Meryem, 19/51.
55
Bkz. ez-Zemah er, age., C.III, s. 22; Ebl-Ala Mevdd(v. 1979), Tefhml-Kurn, (Kurn n
Anlam ve Tefsri, )(Terc.: M. Han Kayani, Y. Karaca, N. man), C. III, bsy., stanbul: nsan Yay.,
1991, s. 223
56
Meryem, 19/54.
57
Arf, 7/ 157, 158.
58
Bkz. Bakara, 2/ 213.
59
Bkz.Nahl, 16/36.
10
b- Kurnda iman esaslar ndan bahsedilirken, iman edilmesi vacip olan
peygamberler iin yetin birinde en-nebiyyn (nebler)60 tabirinin kullan lmas ;
di erinde ise, " rusl (peygamberler)61 ifdesinin kullan lmas her iki kelimenin de
ayn peygamberleri nitelendirdi ine ve ayn ki ileri kapsad na i aret etmektedir. Bu da
bu iki kelimenin farkl olmad gstermektedir.
c- Kurnda peygamberlerin vazifelerinin mjdeci ve uyar k oldu una i aret

edilirken hem en-nebiyyn (nebler)62 ifdesi hem de rusl (peygamberler)63
ifdesi kullan lm r. Bu da her iki kelimenin birbirlerinin yerine ve ayn ki ileri
nitelemek iin kullan ld na i aret etmektedir.
d- Kurnda k ssalar anlat lan peygamberlerin tamam n vahiy ald ; vahiy alan
64
bu peygamberler iin hem en-nebiyyn (nebler) ifdesinin; hem de rusl
(peygamberler)65 ifdesinin kullan ld zikredilmi tir. K ssalar Kurnda bulunmayan
peygamberlerinde var oldu u ve vahiy ald zikredilmi tir. Dolay yla k ssalar
anlat lan ve anlat lmayan btn peygamberler iin hem en-nebiyyn (nebler) hem
de rusl (peygamberler) kelimeleri kullan lm r. Bu da bu iki kelimenin de ayn
ki ileri ve ayn peygamberleri niteledi i ve birbirlerinin yerine kullan ld ifde
66
etmektedir.
3.4- Hadis-i eriflerde Neb- Rasl:
Kurn- Kermde zikredilen neb-rasl mukayesesi ile ilgili de erlendirmeler

ifde edildikten sonra bu mukayese ile ba lant hadislerin de erlendirilmesine gz
atal m:
60
Bkz. Bakara, 2/177.
61
Bkz. Bakara, 2/285.
62
Bkz. Bakara, 2/213.
63
Bkz. Nis, 4/165.
64
Bkz. Nis, 4/ 163, 164.
65
Bkz. Mmin 40/78.
66
Mehmet Okuyan, Kendisine Kitap Verilen ve Verilmeyen Peygamberler(Nebi-Rasl Ay ve
Bunun stismar ), Kuran Sempozyumu, 1bs., Ankara: Fecr Yay. 2009, s. 65-86.
11
a- Nbvvet ve rislet kesildi. Benden sonra ne bir neb ne de bir rasl vard r.67
b- Eb Umme el-Bahildan (r.a) rivyetle gelen bir hadisde: Eb Zerr (r.a),

Peygamberimize, Ey Allah n Rasl! Neblerin say ka? demi , Peygamberimiz de:
Yzyirmidrtbin. Bunlardan yzonbe tanesi rasld diye cevap vermi tir. 68
c- Peygamberimiz (a.s), Ber b. Azibe (r.a) gece yatarken okumas iin bir du
ezberletir. Ber b. Azib (r.a) retilen duy , Peygamberimize tekrar ederken,
binebiyyikel-lez erselte yerine biraslikel-lez erselte der ve bunun zerine
Peygamberimiz(a.s) : Hay r, binebiyyikellez erselte buyurur. 69 Ber b. Azibin (r.a)
ilk sznde neb kelimesi yerine rasl kelimesini kullan lm .70
Bu hususta isbetli gr beyn eden Yavuz, yukar da zikredilen hadislerde neb ile
rasl aras nda farkl k bulundu u, rasllerin say n 313 (baz rivyetlere gre 315)71,
neblerin 124.000 oldu u gr lerinin ileri srld n beyn ettikten sonra u
de erlendirmeyi yapm r: Ancak hadislerin o unda peygamberler hakk nda neb
kelimesi kullan lm , Mirc esnas nda Hz. Peygamberin neblerle gr t n bildiren
rivyetlerde Hz. Msa ve Hz. sdan da neb diye sz edilmi tir. Bu kullan mlar
dikkate al narak genel anlamda hadislerde de neb ile rasl aras nda fark gzetilmedi i
sylenebilir. Aksi takdirde 313 diye verilen rasl say nca ilh kitap ve erat n gelmi
olmas gerekir. Birok kitab n de ik rasllere mkerrer olarak indirildi i eklinde baz
kelmc larca yap lan yorum ise tatmin edici de ildir; esas nda bu konuda nakl bilgi de
yoktur. Bu sebeple rivyetlerin sahh olanlar n Kurna ayk bilgiler iermedi ini
d np hadislerde de neb ile rasl aras nda fark gzetilmedi ini, buna ayk bilgiler
ieren rivyetlerin ise problemli oldu unu kabul etmek gerekir.72
67
Eb s Muhammed b. s et- Tirmz(v. 279/892), Snen, bsy., stanbul: a Yay., 1981, Kitbur-
Ruya, 2/2272; Ahmed b. Muhammed bn Hanbel(v. 245/855), Msned, C. III, bsy., stanbul: a Yay.
1992, s. 267.
68
bn Hanbel,age., C. V, s. 266.
69
Bkz. Eb Abdillah Muhammed b. smail el-Buhr(v. 256/870), el-Cmius-Sahh, bsy., stanbul:
a Yay. 1992, Vud, 75.
70
Kurtub, age., C.VII, s. 298.
71
Ahmed b. Hanbel, age., C.V, s.226.
72
Yavuz, agm., C.XXXIV, s. 258.
12
3.5- Kelm limlerine Gre Neb-Rasl:
Kelam limleri Nebi-Rasl fark drt ba k alt nda incelemi lerdir:
3.5.1- Umm-Huss Ynnden Neb-Rasl:
Ehl-i snnet limlerinin o unlu u nebnin raslden daha umm oldu undan
hareketle aralar nda fark n oldu unu zikretmi tir.73 Fahreddin er- Rz (v. 606/1210),
Hac suresi 22/52. yetin tefsirinde, neb lafz n rasl lafz na atfedildi ini ve bu
atf n mm olan n (neb) hs olana (rasl) do ru gerekle ti ini belirterek; iki
kelime aras nda fark n bulundu una dikkat ekmi tir.74Aliyyul-Kr (v. 1014/ 1605),
kh- Ekber metninde Hz. Muhammedin (a.s) peygamberli inden bahsederken,
rasl kelimesinin neb kelimesi zerine takdm edilmesinin, iki mefhum aras ndaki
farka i aret etti ini sylemi ve bu fark neb nin rasl den daha umm olmas na
ba lam r.75
bn Ebil- zz (v. 793/ 1390) rislet grevinin bizzat kendisinin daha umm
oldu unu syledikten sonra, nbvvetin, risletin bir cz oldu unu zikreder.76 nk
rislet, nbvveti ve bundan ba kas da iine al r. 77Bundan dolay rislet kendi
ynnden daha umm olmakla birlikte, risletle grevlendirilen kimse ynnden ise
daha hussdir.78
3.5.2- Vahiy A ndan Neb- Rasl:
Neb rasl ayr na kaynakl k eden konular n ba nda vahiy gelir. Ebl-Yusr
Pezdev(v. 493/1099) rasl ert olan, Allah n kendisine Cebrli (a.s) gnderdi i,
kavmini slma a ran onlara ilh hkmleri reten kimse olarak tan mlar. Nebyi
73
Bkz. Saduddin Mesud b. mer et-Teftazn, erhul-Akid (Kestelli ha iyesi ile birlikte), bsy.
stanbul: Salah Bilici Kitabevi Yay., 1973, s.36; smail Gelenbevi(v. 1205/1791), H iye alel- Celal
minel-Akid, bsy., stanbul: Muharrem Matbaas , 1303, s.5.
74
er-Rz, age., C.XXIII, s. 50.
75
Aliyyul-Kr(v. 1014/1605), erhu F kh l-Ekber, (Terc.: Y. Vehbi Yavuz), ( lv. 5. bs.) stanbul:
a Yay., 2003 s.119.
76
Ali b. Ali b. Muhammed bn Ebil- zz, (v. 793/1390), erhul-Akdetit-Tahviyye,(Thk.: Ahmed
Muhammed akir), bsy., Riyat:Vezrat nil- slmiyye vel-Evkf ved-Daveti Vel- d el-
Memleketl-Arabiyye ves-Sudiyye , 1418 h., s. 117.
77
bn Ebil- zz, ay.
78
bn Ebil- zz, ay.
13
ise, Allah n kendisine Cebrli(a.s) gndermedi i ve kendisinin erat olmayan
kimse diye tarf eder. Buna gre neb, ya ryada ilhamla veya bir rasln a ndan
neb oldu unu anlar. Pezdevye gre neb-rasl ayr na esas te kil eden konu,
rasle Cebrlin gnderilmi olmas r. 79
Tacuddin es-Subk (v. 771/ 1369) rasllere, Cebrl (a.s) taraf ndan vahyedildi ini;
neblere ise ba ka bir melek vas tas yla veya uykuda rya gsterilmekle ya da ilhamla
vahiy geldi ini zikreder.80 Burada dikkat ekilen eyin Cebrlin(a.s) d nda bir ba ka
mele inde vahiy getirmi oldu unun zikredilmi olmas r.
Bu konuda buna benzer yakla m Seyyid erif Crcn (v. 816/1413) taraf ndan
yap lm r. Crcn nebye, ya bir melekle vahyedildi ini ya kalbine ilham edildi ini
ya da slih bir rya ile uyar ld zikreder. Rasln nbvvet vahyinin fevkinde zel
bir vahiyle daha stn bir konuma yerle ti ini belirtir. nk rasle bizzat Cebrl
(a.s) Allahtan ald kitab tenzil etmekle vahyetmi tir.81
bn Haldun (v. 808/1406), rasle vahyi ilk edecek olan mele in insan sretinde
temessl etti ini, onunla konu tu unu ve rasln mele in sylediklerini muhafaza
etti ini zikreder. neb de ise durumun farkl oldu una i aret eder. nebnin rya ve
ilham yoluyla sze i aret eden bir tak m sesler i itip ve bylece kendisine ilk edilen
mny ald zikreder. Yani rasle laf z ve mn; Nebye ise sadece mn ilk
edilir.82
3.5.3-Kitap ve eriat A ndan Neb-Rasl:
Kitap ve erat neb-rasl fark n tespit edilmesi hususunda merkeze al nan bir
kavramd r. limlerin o unlu u neb-rasl fark bu kavramla zha al lard r.
Abdlkdir Ba dd, nebyi, Allahtan vahiy gelen ve vahiyle birlikte melek inen
kimse; rasl ise, yeni bir erat getiren veya kendisinden nceki erat n baz
79
Eb Yusr Muhammed el- Pezdev(v.493/1099), Ehl-i Snnet Akidi (Terc.: erafeddin Glck),
bsy., stanbul: Kay han Yay., 1980, s.320.
80
Tacddin Ebi Nasr Abdil-Vehhab b. Ali Abdlkf es-Subk(v. 771/1369), es-Seyful-Me hur fi erhi
Akdeti Eb Mansur (Thk.: M. Saim Yeprem), bsy., stanbul: M F Yay., 1989, s.47.
81
Seyyid erif Crcn, et-Tarift,(Thk.: Abdurrahman Umeyra) bsy., Beyrut: lemul-Ktb, 1987,
s.294.
82
Eb Zeyd Mna Ahmed, el-Fikrul-Kelmi inde bn Haldun, bsy., Beyrut: el-Messesetl-
Cmiye1997, s.128.
14
hkmlerini nesheden kimse olarak tarf etmi tir.83 Bu rasl tarfine kitap kavram da
eklenerek rasln nebden farkl olarak erat ve kitap sahibi oldu u zikredilmi tir. 84
Rasln yeni bir erat sahibi olmas art na, Hz. smlin hem neb hem de rasl85
olmas ndan dolay itiraz edilmi tir. Buna gre Hz. sml (a.s) babas Hz. brhmin
(a.s) erat na tbi oldu undan, rasln yeni bir erat getirmesi gerekli de ildir.86
Fakat bu itiraza da, Hz. smlin (a.s) zerinde bulundu u erat n, gnderildi i
insanlara nispetle yeni erat olmas gereke gsterilerek cevap verilmi tir.87
bn Teymiyye (v. 728/ 1328), Hz. Ysuf (a.s) , Hz. Dvud (a.s) ve Hz. Sleymn
(a.s) rnek gstererek, yeni bir erat n rasl iin art olmad zikreder. nk rasl
olmalar na ra men, Hz. Ysuf(a.s) Hz. brhmin (a.s) milletine; Hz. Dvud (a.s) ve
Hz. Sleymn (a.s) ise Tevrat n erat na tbdiler.88
Rasln kendisine indirilmi bir kitab n olmas art na da, gerek hadiste
zikredilen ilh kitaplar n say n, rasllerin say ndan az olmas 89 ve gerekse Hz.
smlin(a.s) kendisine indirilmi bir kitab n olmamas ndan90 dolay itiraz edilmi tir.
Ancak kitap sahibi olmasa bile, nceki erat n baz hkmlerini neshetmesi rasl
olmak iin kfi grlm tr.91
Baz tefsirciler, Kurnda zikredilen Bakara 2/213 ve l-i mrn 3/81 yetlerini
dell gstererek; bu yetlerde zikredilen en-nebiyyn kelimesine i aret ederek
Allah n Kurnda baz yerlerde rasl; baz yerlerde de neb olarak zikretti i btn
peygamberlere kitap verdi ini, ilh gereklerden haberdar olmalar iin vahiy
indirdi ini, uyar , ve mjdeleyici olarak grevlendirdi ini nakletmi tir. Bu ve buna
83
el-Ba dd, age., s.154.
84
et-Taftazn, age., C.V, s.6; Muslihiddin Mustafa Kestelli(v. 792/1517), H iye al erhil-
Akid,bsy., stanbul: Salih Bilici Kitapevi Yay., 1973, s.36.
85
Bkz. Meryem 19/54.
86
Kestelli, age., s. 36.
87
Yaz r, age., C.V, s. 3414.
88
Ebl- Abbs Tak yuddin Ahmed bn Teymiyye(v. 728/1328), en-Nbvvt, bsy., Beyrut: Drul-
Ktbil- lmiye, 1985, s. 257.
89
Kestelli, age., s. 36.
90
Yaz r, age., C.V, s. 3414.
91
et-Taftazn, age, C.V, s.6.
15
benzer di er yetler92 rasllerden farkl olarak neblerin vahye muhatap k nmad
iddias geersiz k lm r, demi tir. 93
3.5.4- Tebli A ndan Neb-Rasl:
Tebli neb-rasl fark n tespit edilmesi hususunda merkeze al nan bir di er

kavramd r. Neb kendisi iin vahiy al rken, rasl ba kalar iin vahiy almaktad r.94
bn Ebil- zz neb-rasl fark ortaya koyan pek ok gr n zikredildi ini ifde
ettikten sonra bunlar n en gzelinin; Allah n sem haberini bildirdi i ve bu haberi
ba kas na tebli etmekle emretti i kimsenin rasl, ba kas na tebli le emretmedi i
kimsenin ise neb oldu unu aktar r.95
Neb-Rasl farkl na delil olarak gsterilen Hac suresi 22/52. yette irsl
(gndermek) fiilinin hem neb hem de rasle mteallik olmas , nebnin tebli
etmekle emrolunmad gr nn anla lmas zorla rm r96 bn Teymiyye, irsl
fiilinin neb ve rasle amm olarak kullan ld ve fakat rasle has oldu unu
zikreder.97 Elmal , bu yeti, (vema erselna min kablike min rasln vela enbina min
nebyyin) senden evvel ba ka halde ne bir rasl irsl, ne de bir neb inba etmedik
takdirinde anlamak gerekti ini belirterek, neb nin tebli le memur olmad
gr ndedir.98
bn Teymiyye neb-rasl ayr na farkl bir bak a getirir. Ona gre nebler,
Allah n kendilerine bildirdi i emir, nehiy, ve haberi mminlere haber verirler.
Rasller ise, Allah n emirlerine muhalefet eden kimselere, Allah n risletini tebli
etmek iin gnderilirler.99
92
Bu yetler iin bkz. Enm 6/84-89; Ankebt, 29/ 27; Csiye, 45/16; Hadd,57/25.
93
Okuyan, agm., s. 65-86.
94
Bkz. es-Subk, age., s. 47.
95
bn Ebil- zz, age., C.I, s.155.
96
Bkz. Yaz r, age., C.V, s. 3414.
97
bn Teymiyye, age., s. 255.
98
Bkz. Yaz r, ay..
99
bn Teymiyye, age., s. 255-256.
16
De erlendirme;
Bu hususta olduka isbetli gr ler beyan eden M. Okuyan n di er

de erlendirmeleri de dikkate al nd nda Rislet ve nbvvet/neb ve rasl i ie ve
birbirini tamamlayan iki kavram oldu u anla lmaktad r. Okuyan, bu hususla alakal son
sz yle beyan etmi tir: Btn peygamberler hem nebdir hem de rasldr. Her
peygamber nce nebdir, yani nce vahy ile ilh lemden haberdar edilmi tir; sonra da
rasldr; yani o bilgileri insanlara tebli etmi tir. Neb, peygamberlerin ilh
bilgilendirme ile gereklerden haberdar edilmeleri halinin ifdesidir. Daha ok
peygamberli in ilk dnemlerini nbvvet olarak isimlendirmek yerinde olur.
Peygamberler nce bilgilendirilmi ler; daha sonra o bilgilerin toplumla ilgili olanlar
hibir eksiltme ve art m yapmadan oldu u gibi tebli etmi lerdir. Mide 67. yette
Yce Allah rasln tebli grevine vurgu yapm ve e er indirilen gerekleri tebli
etmemi se risleti muhataplara ula rmam olaca beyan etmi tir. Gerek neb gerek
rasl Kurnda Allah n buyruklar ve tlerini muhataplara bildirmek zere seti i
eli anlam nda kullan r Kurnda kendilerinden sz edilen peygamberler hem rasl
hem neb olarak nitelendirilmi , bylece neb ile rasl aras nda bir fark n bulunmad na
aret edilmi tir. Allah btn neb ve resllere dn-dnyev konulara ili kin bilgileri ve
buyruklar vahiy yoluyla bildirip bunlar insanlara tebli etmelerini emretmi , onlar da
ald klar vahiylerin Allahtan geldi ine dair zorunlu bilgiye sahip olmu tur.100
Mutezile de ehlisnnetten farkl olarak neb-rasl fark n olmad zikretmi tir.101
4-PEYGAMBERL K MESSES NE HT YA VE PEYGAMBER

GNDER LMES NDEK H KMET
Allah Tel hikmeti gere i peygamber gndermi tir. Peygamber gndermek

Allah' n zat na vcip de il, cizdir. Peygamber gnderilmesinin pek ok hikmeti vard r.
nsanlar Allah' n varl ve birli ini ak lla renirler. Fakat Allah'a ait birtak m
fatlar kavrayamazlar. Seferde (yolculukta) nas l ibadet edilece ini, ahiret i lerini,
cennet ve cehennemi, buralardaki nimet ve azab n ekillerini bilemezler.
100
Detayl bilgi iin bkz. Okuyan, agm., s. 65-86.
101
Kadi Abducebbar(v. 415/ 1025), erhul-Uslul-Hamse, (Thk.: Abdulkerim Osman), bsy., Kahire:
Mektebet Vehbe,1408/1988, s. 768; Rz, age., C. XXIII, s. 50.
17
Peygamber gnderilmemi olsayd , insanlar neyin kendileri iin faydal neyin zararl
oldu unu anlayamazlard , ya da anlamak iin ok aba harcarlard , bu da zaman
kayb na ve di er i lerin yzst b rak lmas na neden olurdu. Ya da zararl ve faydal
eyleri deneme yan lma yoluyla anlarlard . Bu da birok insan n lmne
sakatlanmas na vb. hususlara neden olurdu. 102 Allah rahmeti gere i peygamber
gndermi tir.103 ''Biz seni lemlere rahmet olsun diye gnderdik.''104 Peygamber
gnderilmesindeki di er hikmeti de Allah Tel yle ifde etmi tir: ''(Yerine gre)
mjdeleyici ve sak nd peygamberler gnderdik ki insanlar n peygamberlerden sonra
Allah'a kar bahaneleri olmas n! Allah izzet ve hikmet sahibidir.''105 yet insanlar
uyar ve sak nd peygamber gnderilmemi olsayd , insanlar Allah'a kar '' Y
rabbi vaktiyle bize bunlar bildirseydin hkmlerini, erat , kanunlar bildiren bir
peygamber gnderseydin de, bilmediklerimizi renip onlara tb olsayd k ve bu
felaketler ba za gelmeseydi.'' eklinde mazeret gstermeye haklar olur, azaba kar
mazeret beyan ederlerdi. 106 Mutezile peygamber gndermenin Allaha vacip oldu unu
iddia etmi tir. Bu durum mutezilenin adalet prensibiyle yak ndan alakal bir konudur.107
Allah Tel peygamber gndermek suretiyle insanlar n mazeret beyan edip, azap'tan
kurtulma abalar pe inen nlemi tir.
Sleymn Uluda , vahyin ve nbvvetin lzum ve nemini maddede

zetlemi tir:
a- nsan akl ve zeks n tek ba na (hibir eye muhta olmadan) bilme imkn na
(Aritmetik, Geometri, Fizik, Kimya, Astronomi, Biyoloji, T p ve Co rafya) muktedir
oldu u hususlarda insan al maya ve d nmeye te vik etmek, bu ilimlerle elde edilen
bilgileri insanl n faydas na sunmak.
102
A.Saim K lavuz, Ana Hatlar yla slm Akidi ve Kelama Giri , bsy., stanbul: Ensar Ne ., 1993, s.
136-137.
103
Nureddin es-Sbn(v. 580/1184), el-Bidye, s. 109-110; Taftazn, erhu'l-Akid,(Terc.: Sleymn
Uluda ),4.bs., stanbul: Dergh Yay., 1999, s.293-295.
104
Enbiy, 21/107.
105
Nis, 4/ 165.
106
Elmal , age., C.III, s. 130; Bkz., Muhammed Ali es-Sbn, en-Nbvve vel-Enbiy, bsy., Beyrut,
1390/1970, s.25-27.
107
Kadi Abdulcebbar, el- Mu n fi Ebvbit-Tevhd, (Thk.: Emin el- Huli), C. XV, bsy., M r: Darul-
sr yye, 1960, s. 20 vd.
18
b-Ak l ve zekn n varl sezdi i, k smen bildi i ama tam olarak kavrayamad
(Allah, s fatlar , isimleri ve fiilleri) ilhiyt konular nda insanlar n bilgilerini
tamamlamak, ihtiya nispetin de yeni bilgiler vermek, Ehli kitap, Mecs, M riklerin
bu konudaki yanl bilgilerini dzeltmek.
c-Ak l ve zek vas tas yla hakk nda hibir bilgi edinilemeyen ibdet, hiret ve
oradaki haller hususunda ihtiya nispetinde gerekli bilgileri vermek. lhiyt, ibdet ve
ahiret konular nda tam, eksiksiz bilgi sahibi olmak mmkn de ildir. 108
5- PEYGAMBERLER N GREVLER
Peygamberlerin grevlerini u ekilde s ralayabiliriz:
5.1- nsanlar Tevhide ve Allah'a badete Davet Etmek:
Peygamberlerin gnderili gayesiyle insanlar n yarat gayesi paralellik arz

etmektedir. nsan n as l vazifesi Allah'a kulluk109, Peygamberlerin temel ve hakki
vazifesi ise, insanlara yarat gayesini hat rlatmak ve bu vazifeyi yerine getirmeye
davet etmektir. Peygamberler insanlara nce onlar n yarat tan r, onun var ve bir
oldu unu retir ve Allah'a ibadet etmeye davet eder:
Senden nce hibir Peygamber gndermedik ki, ona; Benden ba ka ilh yoktur; O
halde bana kulluk edin diye vahy etmi olmayal m.110
''Allah'a kulluk edin ve Tguttan sak n diye (emretmeleri iin) her mmete bir
peygamber gnderdik.''111
5.2- Allah' n Emir ve Yasaklar Tebli ve Tebyn Etmek:
Peygamberlerin en nemli vazifesi Allah'tan gelen mesajlar (emir ve yasaklar ) hem

lafz yla hem de mns yla de tirmeden, tahrfta u ratmadan duydu u gibi insanlara
tebli ve tebyn etmektir.
108
Uluda , age., s. 192; Bkz. es-Sbn, ay.
109
Zriyt, 51/56.
110
Enbiy, 21/25.
111
Nahl, 16/36.
19
''O Peygamberler ki; Allah' n gnderdi i emirleri duyururlar, Allah'tan korkarlar ve
O'ndan ba ka kimseden korkmazlar. Hesap grc olarak Allah yeter.''112
Allah insanlar kendisine kul olmaya davet eden ve O'nun gnderdi ini insanlara
bildirip, a klamalar iin kat ndan bir rahmet olarak kavimlere kendi ilerinden, kendi
dillerini konu an peygamberler gndermi tir.
''(Allah' n emirlerini) onlara iyice a klas n diye her peygamberi yaln z kendi
kavminin diliyle gnderdik.113
Allah Teln n, kendi kavminden, insanlar n iinden, insanlarla ayn dili konu an
peygamberler semesi, onlar n tebli ve tebyn grevini net bir ekilde ortaya
koymaktad r.
Allah Tel peygamberleri tebli ve tebynle grevlendirirken, bu grevi yerine

getirmedeki metotlar da a k bir ekilde ifde etmi tir.
''(Raslm) Sen, Rabbinin yoluna hikmet ve gzel tle a r ve onlarla en gzel

ekilde mcadele et.114
Peygamberler tebli vazifesinin kar nda hibir cret talep etmezler115

Peygamberler ncelikle kendilerine gelen vahye uymak zorundad rlar. Allah(c.c) emir
ve yasaklar tebli hususunda onlara yet inzl etmi tir.
''Ey Rasl! Rabbinden sana indirileni tebli et. E er bunu yapmazsan elilik
vazifesini yapmam olursun. Allah seni insanlardan koruyacakt r. Do rusu Allah
kfirler toplulu unu hidyete erdirmez.''116
5.3- Dnya ve hireti Kazand rmak:
slm, Dnyay hiretin tarlas olarak telakk eder. nsan n vazifesi hem dnyas
hem de hiretini cennete evirmektir. Dnya insan iin ok nemli bir konakt r. nsan
112
Ahzb, 33/39.
113
brhm, 14/4.
114
Nahl, 16/125.
115
Furkn, 25/57; Ynus, 10/72.
116
Mide, 5/67.
20
hiret hayat ndaki konumunu daha dnyada iken belirler. Dnyada iken yapm oldu u
ameller onlar n hiretini etkiler. Buradan hareketle peygamberler insan n ifrt ve
tefritten uzak, mutedl bir hayat ya amalar iin ( yani hem dnyan n hem de ahiretin
hakk henz dnyada iken vermek) ok nemli vazife ifa ederler.
Kurn bunun lsn yle belirliyor; ''Allah' n verdi inden (O'nun yolunda
harcayarak) hiret yurdunu iste; ama dnyadan da nasibini unutma. Allah' n sana ihsn
etti i gibi, sen de iyilik et. Yeryznde bozgunculuk etme. phesiz ki Allah,
bozguncular sevmez.''117
5.4- nsanlara rnek Olmak:
Peygamberler ak l ynnden insanlar n en zekisi, ahlak bak ndan en temizi,

makam ve mevki a ndan da en de erlisidir. Bundan dolay Allah (c.c) bize
peygamberlere tb olmay emretmektedir. Yce Allah Kurn'da yle buyurmaktad r:
''De ki E er Allah' seviyorsan z bana uyun ki Allah ta sizi sevsin ve gnahlar
affetsin.''118 O ahlk gzel oland r. ''Muhakkak ki sen, gzel bir ahlk zeresin''119 yeti
peygamberimizin rnek ahlk na i aret ediyor. Peygamberlerin rnek bir model
oldu unu u yet daha net ifde ediyor: ''Andolsun ki, Allah'a ve hiret gnne
kavu may umanlar ve Allah' oka zikredenler iin Alah n Rasl gzel bir
rnektir.''120
5.5- tiraz Kap Kapatmak:
Kurn'' Biz peygamber gndermedike azap edecek de iliz''121 buyuruyor. Bu yet

cehenneme gidecek olan insanlar n itiraz etmelerini, bahaneler retmelerini
nlemektedir. Bu hususa i aret eden yet ise, u ekildedir: ''Mjdeleyici ve sak nd
Peygamberler (gnderdik ki); insanlar n Peygamberlerden sonra Allah'a kar bahaneleri
olmas n. Allah azzdir, hakmdir.''122
117
Kasas, 28/77.
118
l-i imrn 3/31.
119
Kalem, 67/4.
120
Ahzb 33/21.
121
sr, 17/15.
122
Ns, 4/165.
21
Ayr ca her peygamber kendi mmetine tebli ve tebyinde bulunduklar na dair hit
gsterilecektir.
''Her mmet iinden, kendileri zerine bir hit getirdi imiz gn, seni de bunlar n
zerine hit getirmi olaca z. Sana bu kitab , her eyi a klayan ve mslmanlara yol
gsterici rahmet ve mjde olarak indirdik.''123
Peygamberlerin grevleri ile ilgili de erlendirmeler zikredildikten sonra onlar n

be eri ynleri zerindeki de erlendirmeleri nakledelim.
6-PEYGAMBERLER N BE ER YN
Peygamberlerin melek de il; insan oldu u unutulmamal r. Bu sebeple nsanlar

iin mevcut olan afet, elem, hastal k, sevinme, zlme, yorulma, ac kma, susama v.b
hususlar onlara da mildir. Et ve kemikten mte ekkil olan insanda mevcut olan baz
belirtiler -yeme, ime, ac kma, susama, al ma, yorulma, ocuk sahibi olma,
hastalanma, lme- onlar iin de geerlidir.124 ''De ki: Ben de ancak sizin gibi bir
insan m; Lakin bana ilh n tek bir ilh oldu u vahiy olunuyor''125 yeti ile '' Biz
onlar (Peygamberleri) yemek yemeyen bir ceset k lmad k ve onlar ok uzun mrl de
de illerdir.''126 yeti onlar n insan oldu una i aret etmektedir. '' De ki: Size, Allah' n
hazineleri elimdedir, demiyorum; gayb da bilmiyorum; size, bir mele im demiyorum,
ben ancak bana vahiy olunana tb oluyorum.''127 Ba ka bir yet-i kermede De ki,
''Yeryznde yerle ip dola anlar melekler olsalard , Biz de onlara gkten peygamber
olarak bir melek gnderirdik.''128 yetleri Hz Muhammed'in melek olmad na, ''
Nitekim kendi iinizden size yetlerimizi okuyan, sizi ktlklerden ar nd ran, size
Kitap' ve hikmeti talim edip bilmediklerinizi reten bir Rasl gnderdik.''129 yeti ise
onlar n da insan oldu una i aret etmektedir. Ayn zamanda bir nceki yet-i kermede
Allah' n peygamberlerini gnderdi i toplulu un iinden seti ine i aret etmektedir.
123
Nahl, 16/89.
124
Kad Iyz, age., C.II, s. 173-174.
125
Kehf, 18/110.
126
Enbiy, 21/8.
127
En'm, 6/50.
128
sr, 17/95.
129
Bakara, 2/151.
22
Hz Peygamber de insan oldu unu ok kez ifde etmi tir. '' Ben ancak sizin gibi bir
insan m. Sizin hat rlaman z gibi hat rlar m, sizin unutman z gibi de unuturum''130
demi tir. Fakat onun unutmas , dinle ve tebli le alakal hususlarda de il, insan olmas
nedeniyle dnya ile alakal hususlardad r. Dn tebli le alakal hususlarda unutmak ve
yan lmaktan masum olduklar daha sonra zikredilecektir.
Hz Peygamber (s.a), insanlar n kendini bytme hususunda a gitmelerinden ve

kendisine ilhl k isnt edilmesinden daima korkmu ve ka nm r. '' H ristiyanlar n,
Meryem o lu s'y vmede a gitti i gibi beni vmede a gitmeyin, sadece, '
Allah' n kulu ve rasl ' deyin buyurmu tur.131 Peygamberlerin insan oldu una i aret
eden di er baz yet-i kermeler unlard r:
'' Muhammed ancak bir elidir. Ondan nce de birok eli gelip gemi tir. O lr
veya ldrlrse, gerisin geriye (eski dininize) mi dneceksiniz?''132
'' De ki; Allah dilemedike ben kendime bir fayda ve zarar verecek gce sahip
de ilim. E er gayb bilseydim, daha ok iyilik yapard m ve bana ktlk de
dokunmazd . Ben ancak, inanan insanlar iin bir uyar ve mjdeciyim.''133
'' (Ey Muhammed) Senden nce de kendilerine vahyetti imiz birtak m adamlar
kitaplar ve belgelerle gndermi tik''134
''(Ey Muhammed) Senden nce de hibir insana ok uzun mr vermedik; sen

leceksin de onlar temelli mi kalacaklar?''135
Kur' n'da Hz. Peygamberin insan oldu una i aret edilmesi, bu hususun nzl
dneminde bir sorun olarak var oldu unu gstermektedir. Chiliye putperestli inde
yayg n olan khinlik (gelecekten haber verme), cinlerin gaybden haber verdi i ve
130
mam Mslim, Ebil-Hseyn Mslim b. Haccac el-Ku eyr en-Neysbr(v. 261/875), Sahh, bsy.,
stanbul: a Yay. 1981, Mescid, 93; Eb Abdirrahman Ahmet b. uayb en-Nes(v. 303/915), Snen,
bsy., stanbul: a Yay.1981, Sehv, 26.
131
Buhr, Enbiy, 48; Eb Muhammed Abdullah b. Abdirrahman ed- Drim (v. 255/868), Snen,bsy.,
Beyrut, Ts. Rikk, 68; Ahmed b. Hanbel, Msned, C. I, s. 23, 24, 47, 55.
132
l-i mrn, 3/144.
133
A'rf, 7/188.
134
Nahl, 16/43.
135
Enbiy, 21/34.
23
meleklerin Allah' n k zlar oldu u gibi iddialar, zihinleri gerek mnda ilh olanla
olmayan , tabi olanla tabiatst olan ay rt edemeyecek derecede buland rm . Bu
anlay tan dolay , chiliye Araplar kendi ilerinden, tamam yla normal bir insan n
Allah'tan vahiy almas anlamakta ve kabul etmekte zorluk ektiler. Onlara gre bir
insan n Allah'tan vahiy almas , onun gnlk hayat nda da ola an stnlkler
gstermesini gerektirmekteydi. Oysa eskiden beri soyunu ve kendisini bildikleri Hz
Muhammed Allah' tan vahiy alma d nda kendileri gibi normal bir insand .
Peygamberleri bu zemin zerinde de erlendirmek gerekir. E er peygamberler
ola anst niteliklere bezenmi bir imaja dn trlerek de erlendirilirse onlar n tm
insanlar iin ''rnek model'' olmas daha ba tan reddetmi oluruz.
Elmal M. Hamdi Yaz r, '' Nitekim sizin iinizden, ( brhm (a.s) ve smil (a.s.)
soyu iinde) sizden, (siz insanlar cinsinden) sekin ve byk bir peygamber gnderdik.
O size yetlerimizi okuyor, sizi temizliyor, size kitap ve hikmeti retiyor. Size
bilmedi iniz eyleri retiyor.''136 yetini insan cinsinin yine be er olan bir peygambere
kavu mas insanl k iin byk bir nimet olarak de erlendiriyor. phesiz ki, Allah' n
kullar na gnderece i eli, sad k (dosdo ru) mahlkat ndan biri olacakt r. Zira Allah ile
kullar aras nda vs ta olacak, mahlk olmayan bir tak m tal mabutlar d nmek
mmkn de ildir, bat ld r. Bundan dolay Allah' n insanlara gnderdi i peygamber,
insandan ba ka di er yarat klardan biri olsayd , insanl k ad na byk bir eref olmaz ve
genel toplum iin o kadar istifdeye uygun bulunmazd .
nsana yine ilerinden '' Ben de ancak sizin gibi bir insan m.''137diyen bir peygamber
gndermesi, insan cinsinin, Allah Tel'ya direkt yak nla mas na, Bakara sresinin
2/30-31.yetinde a klanan halifeli ine en byk delil ve insanl k iin sonsuz bir
ereftir. Peygamberin iinde yeti ti i kavim iin de bu eref daha katmerlidir.138
Ate , En'am sresinin 6/50. yetini yle zh ediyor; Peygamberlerin melek olmas
imkns zd r. Kurn n muhatab melek de il, insand r. Peygamberler de ilh mesajlar
insanlara tebli ediyorlar. Peygamberlerin bu mesajlar etkili olabilmesi iin nce
136
Bakara, 2/151.
137
Kehf, 18/110; Mslim, Mescid, 92,93; Buhr, Hiyel, 10, Salt, 31, Mezlim, 16; Ahkm, 20;
Tirmz, salt, 110.
138
Elmal , age, C. I, s. 445-446.
24
kendileri onlara tb olmas gerekir. Yani peygamberlerin insanlara rnek olmas
elzemdir. Buradan hareketle peygamberlerin insanlara yol gsterebilmesi, rnek bir
model olabilmesi iin insan olmas , onlar gibi ya amas gerekir. nsanlar, ancak
kendileri gibi ya ayan bir insan rnek alabilirler. Peygamberler bir ahlk rne idir.
Mele in ya am tarz insan n ya am tarz na benzemez. Dolay yla melek, insanlara
rnek olamaz ve eli de olamaz. nsanlar n liderleri kendi cinslerindendir. Bunun iin
her kavme kendi ilerinden biri peygamber olarak gnderilmi tir. 139
M rikler khinlik, (gelecekten haber verme) gayb'dan haber verme vb. hususlarda
ola anst vas flar ta yan birinin peygamber olmas gerekti ini iddia ediyorlard . Allah
Tel m riklerin bu durumunu yle ifde ediyor: '' Sen bize yerden p narlar
karmazsan sana inanmay z yahut senin hurma ve zmlerden bir bahen olsun da,
iinden nehirler akmad ka sana inanmay z veya iddia etti in gibi g para para
zerimize d rmedike veya kar za Allah' ve melekleri getirmedike sana
inanmay z. Yahut senin, alt ndan bir evin olmad ka veya semaya kmad ka, bize
oradan okuyaca z bir kitap getirmedike, senin semaya kt na da inanmay z
dediler.'' De ki: Rabbimi tespih ve tenzih ederim. Ben Allah' n Rasl be erden
ba kas m m? nsanlara hidyet rehberi peygamber geldi inde, onlar iman etmekten
men eden ey, Allah bir insan m peygamber olarak gnderdi demeleridir.''140
Bu yetleri Mevdd, yle tefsir ediyor: Hz Muhammed birden ortaya kan

peygamber de ildir. Kendisi vahiy geli inden k rk y l nce Mekkeli kfirler aras nda
ya am r. Nbvvet makam na getirili inden nce herhangi bir zamanda a ndan
Kurn- Kerm'inkine benzeyen bir sz, ifde, slp sad r olmam r. Ayr ca Hz
Muhammed Kurn n yetlerini okuduktan sonra ortadan kaybolmuyor. nsanlarla
ya yor, insanlarla ha ir ne ir oluyor, insanlarla al veri yap yor. Kurn n slp ve
ifde tarz Hadislerin slp ve ifde tarz ndan ok farkl r. Bir insan dil, slp, ifde
bak ndan aralar nda da lar kadar fark olan iki ayr konu maya sahip olamaz.
Muhalifler Hz peygamberin peygamberli ini ispatlamas iin muhtelif isteklerde
bulunuyorlard . yle diyorlard : ddialar n do ruysa, yere bir bak ve oradan bir e me
rt, bir tarafa yzn evir. Ve orada yemye il bir tarla ortaya ks n, g e i aret et
139
Sleyman Ate , Yce Kur'n n a da Tefsri, C. III, stanbul :Yeni Ufuklar Ne ., s. 150.
140
sr, 17/90-94.
25
ve bir anda gk muhaliflerin ba na d sn, gzmzn nnde semaya k ve oradan
sahifeler getir biz ona elimizle dokunal m gzlerimizle onu grelim vs. bu uzun
taleplere ok sade bir cevap verilmi tir : '' Deki, Rabbimi tespih ve tenzih ederim. Ben
Allah' n Rasl be erden ba kas m m? '' Yani ben hibir zaman tanr oldu umu
sylemedim ki benden tanr sal mucizeler istiyorsunuz. Ben ba tan beri Allah' n Rasl
oldu umu syledim, insandan ba ka bir ey olmad tekrarlad m. Denemek lmek
istiyorsan z Allah'tan getirdi im mesajlar ln. man etmek istiyorsan z bu mesajlara
iman edin. Bu mesajlarda eksiklik varsa syleyin. Her devirde chil insanlar, insandan
peygamber seilmeyece ini zannettiler. Bu sebeple bir peygamberin normal insanlar
gibi yiyip imesini, oluk ocuk sahibi olmas , et ve kemikten mte ekkil olmas
grnce, hemen onun peygamber olmad kan na vard lar. Aradan belli bir mddet
getikten sonra hayranlar kendisinin bir insan de il peygamber oldu unu ilan ettiler.
Bunlar n bir k sm onu tanr edindiler. Bir k sm Allah' n o lu, baz lar da iine Allah' n
ruhunun girdi ini iddia ettiler.141
Konyal Mehmet Vehbi Efendi : ''Cinsin cinse Rasl olmas akla ve hikmete
muvf kt r. nk rislette lfet ve nsiyet laz m, bu ise birbirinin haline vak f olan
cinsiyetle olur.''142szyle lfet ve nsiyetin has l olmas Peygamberlerle, gnderildi i
mahlkt n ayn cins olmas na ba lam r.
nsanlar n ierisinden seilen birinin onlara Peygamber gnderilmesi insanl k iin

byk bir ltf ve ihsn oldu una i aret eden; '' Allah, mesajlar onlara iletmek, onlar
ar nd rmak ve onlara ilh kelam ve hikmeti retmek iin ilerinden bir eli kararak
m'minlere ltfta bulunmu tur.''143yetindeki '' min enfsihim '' ibaresini Zemah er, ''
Onlar gibi arap cinsinden '' eklinde tefsir etmi tir.144Zemah er, burada minnetin
ynn zh ederken ''dil olgusuna'' i aret etmi ve Hz Peygamberin ( s.a.v.) iinde
ya ad toplulu un onun do ruluk ve gvenilirlik hususunda ki durumunu ok iyi
bildiklerinden ayn dili konu an peygamberden gerekli eyleri almalar n kolay
141
Eb'l-A'la Mevdd(v. 1979), Tefhm'l- Kur'n, (Terc.: Dr. Ahmet Asar), C. III, bsy., stanbul:
Bengisu Yay. 1997, s. 74-76.
142
Konyal Mehmet Vehbi Efendi(v. 1949), Hulsatu'l-Beyn, C. VIII, bsy., stanbul: dal Ne ., 1976,
s. 3058.
143
l-i mrn, 3/164.
144
ez-Zemah er, age., C. I, bsy., Beyrut: Dru'l-Kutub'l- lmiye, 1995, s. 426.
26
olaca ndan Hz peygamberi tasdik ve tevsik etmelerinin yak nl na i aret ederek, kendi
aralar ndan bir peygamber kmas n onlar iin bir ltf ve eref oldu unu ifde
etmi tir.145
Elmal , Tevbe 9/128. yette geen '' min enfsikm '' ibaresini '' yle bir rasl ki
sizden biri, kendi iinizden, kendi cinsinizden, melek de il, be er cinsinden, asl ve
nesebi belli, Arab ve kurey i, harem ehlinden eklin de tefsir ederek Hz Muhammed'
in ( s.a.v ) insan oldu unu ve kavmiyle ayn cinsten oldu unu ifde etmi tir.146
Muhammed Esed bu yeti ''sizin gibi bir be er; tabiatst glerle donat lmam ,
ama Allah taraf ndan onun mesaj size ula rmak zere seilmi bir insan ''147
eklinde a klam r.
en-Nesef, '' ala raclin minkm ''148 ibaresini sizin cinsinizden bir adam n dili
zerinde '' anlam nda a klam r.149 Burada peygamberin insan cinsinden biri oldu u
vurgulanm ve vahyin peygamberin dili zerine indi ine i aret edilmi tir.
Allah Tel Kurn- Kermde, Allah'a kulluk etmeye davet eden Peygamberleri,
gnderildikleri kavimlerin karde i olarak tavsif etmi tir.150 Erkek karde anlam na gelen
'' ehun '' kelimesi, Arapa'da anne baba bir ya da anne bir veya baba bir olan kimseler
iin kullan lmas yla birlikte st yoluyla karde olanlar iin kullan ld bilinmektedir.151
Bunun d nda '' ehun '' kelimesi, kabileleri, dinleri, i leri vb. hususlarda m terek olan
ki iler iinde istire yoluyla kullan r. 152
Peygamberler kendi kavminden olan di er insanlarla hakki mnda karde

de illerdir. O halde 150. dipnottaki yetlerde zikredilen ''ehun'' kelimesi,
Peygamberlerin kavimlerinin ierisinden km birer insan olduklar na, onlarla ayn
145
ez- Zamah eri, age., C. II, s. 386, 112.
146
Yaz r, age, C. IV, s. 433.
147
Muhammed Esed(v. 1992), Kur'n Mesaj , (Terc.: Cahit Koytak, Ahmet Ertrk), C. I, bsy.
stanbul: aret Yay. 1999, s. 388.
148
A'rf, 7/63.
149
Ebl-Berakat Abdullah en-Nesef, (v. 710/1310), Medrikut-Tenzl ve Hakikut-Tevl, C. I, bsy.,
r:Drul- M sr yye Ts., s. 523.
150
A'rf, 7/65, 73,85; Hd, 11/ 50,61,84; Neml, 27/45; Ankebt, 29/36; uar, 26/106,124,142,161
151
152
27
be eri artlarda ya ad klar na i aret etmektedir. Zemah er, '' Ad toplumuna da
karde leri Hd'u gnderdik.'' yetindeki '' ehhm '' kelimesini, '' vhidn minhm ''
eklinde tefsir ederek, ilerinden biri olan Hz. Hd'un ( a.s.) szlerini daha iyi
kavrayacaklar ve onun gvenilirlik hususundaki durumunu daha iyi bileceklerini
153
ifde etmi tir.
Yukar da peygamberlerin be eri ynne i aret etmekteki maksad z,

peygamberlerin insan oldu unu ispatlamak de ildir. Konumuzla alakas olmas
ba lam nda peygamberlerin bu ynnn onlar n masumiyetine halel getirip
getirmedi ini tespit etmektir. Malum oldu u zere insanlar kk hata ve gnahlardan
byk gnahlara ( adam ldrme, yalan syleme, zina yapma, h rs zl k yapma vb.)
kadar bir tak m eylemlerde bulunmaktad rlar. Hatta Allah'a ortak ko ma ve onu inkr
etme gibi eylemler insanlardan sad r olmaktad r. Bizim buradaki as l maksad z,
Peygamberlerin bu tr eylemlerin sad r olan insanlar n iinden seilmesi onlar n da bu
tr eylemlere meyledip etmeyeceklerini tespit etmek, hemcinsleriyle ortak ynlerini ve
onlardan farkl vas flar ortaya koymakt r.
6.1- Peygamberlerin Di er nsanlardan Farkl Ynleri
6.1.1- Ald klar Vahyi nsanlara Tebli Etmeleri:
Vahiy, szlkte gizli konu mak, f ldamak, seslenmek, mektup yazmak Mnlar na
gelir.154 Ist lhta ise, Allah Tel'n n diledi i eyleri, peygamberlerine, mahiyeti insanlar
taraf ndan tam olarak bilinemeyen bir yolla bildirmesi, ilhm etmesi demektir. 155 Vahiy
bir hal ve ya ay tarz r. Peygamberleri di er insanlardan ay ran en nemli vas f
olmas nedeniyle mahiyetini, hakkatini ve niteli ini ancak onlar bilirler. Ancak vahyin
mertebeleri, nevileri ve vahiy gelirken grlen haller hakk nda bir dereceye kadar bilgi
sahibi olunabilir. Allah Tel peygamberleriyle vs tas z (Allah vahyetti i kulunun
kalbinde, bildirmek istedi i ey konusunda kesin, a k ve zaruri bilgi yarat r.), vs tal
(perde arkas ndan konu mak, baz cisimlerde ses yarat r.) ve kendilerine gndermi
oldu u melek arac yla (bu da vs tal r.) konu ur. Cenb- Allah bu hususu yle
153
ez-Zemah er, age., C. I, s. 426 ; bkz.Enbiy 21/ 7-8.
154
bn Manzr, Lisnl-Arap, Vahy mad. C. VII, s. 4787; K lavuz, age., s. 154.
155
K lavuz, age., s. 154.
28
ifde ediyor: ''Allah bir insanla ancak vahiy suretiyle veya perde arkas ndan konu ur
yahut bir eli gnderip, izniyle diledi ini vahyeder.''156 Di er bir yet-i kermede yle
buyruluyor: (Ey Muhammed!) de ki: ''Ben de ancak sizin gibi bir insan m. Bana
tanr n tek bir tanr oldu u vahyolunuyor.'' Byle bir durumun zuhru
peygamberlerin haricindeki insanlarda mevcut de ildir. Bu vas f sadece onlara aittir.
Ancak ba ka baz insanlara gnderilen vahiyler (Hz. Meryem, Hz. Msn n annesi,
havriler), muhtaplar peygamber olmad iin ilham olarak kabul edilmelidir.
6.1.2- Emnet:
Emnet, gvenilir olmak demektir. Peygamberler insanlar n en emni ve en

gvenilir olanlar r. Onlarda kesinlikle ihnet ve hiynet vasf bulunmaz. Emnetle
hiynet bir yerde olmaz. Gven ve emniyet nbvvetin vazgeilmez art r.
Peygamberler kendilerine tevdi edilen vahiy emnetini eksiksiz ve en mkemmel bir
ekilde insanl a iletmi lerdir. Yce Allah onlar n emneti eksiksiz ve en mkemmel bir
tarzda insanlara ilettiklerini yle ifde eder: O peygamberler Allah n gndermi
olduklar (emir ve yasaklar ) tebli eder, Ondan korkarlar ve ondan ba ka kimseden
korkmazlar. Allah hesap gren olarak yeter.157
6.1.3- Dosdo ru Olmalar :
Peygamberlerin bu zelli i nbvvet messesesi iin gerekli olan vas ft r. Arapa da

''s dk'' olarak isimlendirilen bu vas f, btn insanlarda var olmas gereken bir zellik ise
de, nbvvetin hussiyetlerinden olmas sebebiyle, peygamberlerin f tr
zelliklerindendir. 158
S dk, hem kalpteki d ncenin hem de dilde ifde edilen szlerin birbirine uygun
olmas , birbiriyle muvf k olmas r. Yani szn ze zn de sze uygunluk arz
etmesidir. Peygamberlerin szleri gere i yans r. Onlardan hakkatin hricinde bir sz
sad r olmaz. S dk s fat n z dd kizb (yalan sylemek) 'dir. O da peygamberler iin
mmkn de ildir.
156
r, 42/51.
157
Ahzb, 33/39.
158
es-Sbn, age., s. 46.
29
K. Kerm peygamberlerin do ruluk s fat yla donat lm olduklar u ekilde haber
veriyor:
''Kitap'ta brhmi de an; nk o bir s dd k, bir peygamber idi.''159
''Kitap'ta smili'de an; nk O cidden va'dinde sad k idi ve bir rasl, bir
peygamber idi.''160
''Kitap'ta dris'i de an; nk O bir s dd k, bir peygamber idi ve biz onu yksek bir
mekna ykselttik.''161
Peygamberlerin en mmeyyiz vas flar ndan biri olan s dk s fat izah edildikten sonra
bir ba ka mmeyyiz vasf olan fetnet s fat zikredilecektir.
6.1.4- Fetnet Sahibi Olmalar :
Fetnet: Zek ve ak ll olmak ve uyan k olmak mns ndad r. Peygamberlerin

insanlar ierisinden seilmesi bu hususta di er insanlardan stn olduklar
gstermektedir. Peygamberler bu s fat hayatlar n her safhas nda korumu lard r.
Onlar n fetneti hayatlar n her safhas nda aktif haldedir. Bu vas flar hibir zaman
zay flamam , ihtiyarl k gibi birtak m nedenlerden dolay malul olmam r. Bu durum
onlar di er insanlardan ay ran en nemli zelliktir.162
Peygamberlerde ''Fetnet'' s fat n z dd olan gaflet, uyan k olmama, ak l ve zek

noksanl birtak m r z durumlar n hs l olmas mmkn de ildir. Peygamberlerden
her biri mkemmel ak l ve zekyla birlikte sezgi gleri de son derece st
dzeydeydi. 163 Onlar n bu halleri Kurnda ok gzel ifde edilmi tir: ''
159
Meryem, 19/41.
160
Meryem, 19/56.
161
Meryem, 19/56-57.
162
Glck- Toprak, Kelm, Konya: S F Yay. 1988, s. 286.
163
Muhammed Ali es-Sbn, en-Nbvve., s. 48; Bkz. Abdullah Aydemir, slm Kaynaklara Gre
Peygamberler, 2.bs. Ankara: TDV. Yay. 1996, s. 16.
30
"And olsun ki daha (Peygamberlik verilmezden) nce brhm 'e, do ru
gr ll ' verdik. Biz, Onun buna uygun oldu unu biliyorduk."164
Yine bu konuda Hz. brhm'in (a.s), kavmi ierisindeki m riklere delil getirmedeki
do rulu una bak ld nda, Onun sekinli ine ve zeklili ine dair deliller bulunmaktad r.
165
Bir gerek olarak Hz. brhm'in (a.s.), by hari btn putlar parampara
etmesine dair hakk nda tecelli eden bu yetler, onun zekli iyle ve sekinli iyle sona
ermektedir. Zira Hz. brhm (a.s), eliyle putlar k rm ve daha sonrada kavmine delil
gsterebilmek iin baltay byk putun boynuna asm . Bunun zerine muhakeme
etmek iin halk n ve kendilerinin huzuruna getirdiklerinde ona u soruyu sormu lard :
- " lhlar parampara ederek k ran ve onlar k rmaya gelen kimdir? 'Yoksa Ey
brhm! bunu sen mi yapt n?' Bunun zerine Hz. brhm (a.s), onlara:
- "Onlar , ben k rmad m. Fakat sizinde grd nz gibi byk put, onlar k rm r.
nk byk put, sizin, kendisiyle birlikte u kk putlara da tapman za raz
olmad ndan dolay onlar o k rm r. Buna delil ise baltan n byk putun boynuna
konulmas r. E er benim szm tasdik etmezseniz, bu i i kimin yapt , onlara
sorun... dedi.
Burada Hz. brhm (a.s), hedefine ula . Zira ak llar n k tl ndan ve

kendilerini gln bir duruma soktuktan sonra onlara delilini getirmi ti. te bu,
peygamberlerin d ncesidir.166
6.1.5- Masum Olmalar :
al mam n as l konusu peygamberlerin masumiyeti oldu undan bu konu ileride,

Kurnda zikredilen Peygamber k ssalar dikkate al narak geni bir ekilde
incelenecektir.
Yukar da ifde etti imiz (vahiy ve ismet hari) bu vas flar n, di er insanlarda da var
164
Enbiy, 21/51.
165
Enbiy, 21/58-67.
166
Nureddin es -Sbn, age., s. 105.
31
olmas elzemdir. Keyfiyet olarak da vard r. Ancak kemiyet a ndan peygamberler
seviyesinde de ildir. Ayr ca bu vas flar n peygamberlerde var oldu u yetlerle sabittir.
nsanlar da bu tr vas flar n var oldu una i aret eden yet yoktur. Bundan dolay biz bu
vas flar peygamberlerin di er insanlardan ayr lan nitelikleri olarak de erlendirdik.
Zaten slm limleri de bu ekilde de erlendirmi tir.
7- PEYGAMBERLER N MASUM YET NE GENEL B R BAKI
Peygamberlerin ki iliklerini zedeleyici ve yceliklerini bo a giderici yahut insanl k

de erini alalt her trl eyden ka nmalar , masiyetten uzak olmalar , ehev arzu ve
isteklere gre hareket etmekten vazgemeleri suretiyle insanl n beks , istikbli iin
seilmi olmalar onlar n zelliklerindendir.
Bu sebeple Peygamberler yarat yani huy ve ahlk itibariyle insanlar n en

mkemmeli, amel f etme itibariyle en zek olan , nefislerine hkimiyet a ndan en
temiz olan ve gidi at ile metot bak ndan insanlar n en do ru olanlar r. nk onlar
insanl k iin en gzel model, en gzel rnektir. Bundan dolay yce Allah insanlara
onlara tb olmay , onlar n ahlk yla ahlklanmay , a n ve hayat artlar n getirmi
oldu u her hususta onlar n metotlar kullanmay emretmi tir. Yce Allah yle
buyuruyor; " O Peygamberler Allah n hidyet etti i kimselerdir. O halde ( Ey
Muhammed) sen de onlar n yoluna uy."167 " Ey iman edenler! And olsun ki Allah n
rasl sizler iin en gzel rnektir."168 " Do rusu O (ismi daha nce zikredilen
Peygamberler) kat zda sekin ve iyi kimselerdendir.169
Peygamberlerin masumiyetine genel bak kapsam nda ismet kavram n lgat ve

st lah mnlar zikredelim:
7.1- smet S fat n Lgat ve Ist lh Mns :
smet, (ASAME) kknden mastard r. Szlkte menetme, yasaklama, koruma,

muhafaza etme mnlar na gelmektedir.170 smet, gnah i lememe, masiyet irtikp
167
En'm, 6/ 90.
168
Ahzb, 33/21.
169
Sd, 38/ 47.
170
brhm Mustafa-Ahmet Hasan ez-Ziyd-Hamit Abdulkdir-Muhammed Ali en-Neccr,Mu'cemu'l-
32
etmeye mni olma anlamlar ifde eder,171 masumiyet de bu anlamdad r. smet
kelimesi Kurnda "koruma, kollama, kurtarma" mnlar na gelmektedir.172 As m;
"kollay ve kurtar " 173 i'tisam; "s ms sar lmak, tutunmak",174 isti'sam; "iffetli,
namuslu olmak"175demektir. Yemekten ve yalan sylemekten korunmak176 ismetin
o ulu ' sam da "nikh akdi" anlam na gelmektedir 177. Kurtub ismet, masiyete irtikp
etmekten men etmesinden dolay "ismet" olarak isimlendirilmi tir, demi tir. Baz lar
ismetin sadece Allah'a ait oldu unu veya Allah ve Raslne ait oldu unu ifde
etmi lerdir. Fakat ismet, sulardan ve gnahlardan korunmakt r. Dolay yle ismeti
Allah'a nispet etmek do ru olmaz.178 Hadis-i eriflerde de lgat mns nda
kullan lm r.179
Terim olarak ismet: Allah' n Peygamberlerini gnah i lemekten, isyna d mekten,

yasak ve haramlar irtikp etmekten korumas , bunlar ondan men etmesidir. 180
Susuz, gnahs z, kabahatsiz anlam na gelen smet s fat , Allah' n peygamberlerine

en byk ltf olup, onu bir nevi kontrol, muhfaza, murkabe at nda tutmas demektir.
Byle bir koruma sadece peygamberlere has olup onun d ndaki insanlara bu tr bir
imtiyaz verilmemi tir. Peygamberler kendilerine Allah' n ltfetti i bu s fat sayesinde
Allah' n emirlerine muhalefet etmekten, yasaklar da i nemekten ka rlar.181 smet
peygamberlerin irde, ihtiyr ve kudretini engellemez. htiyr ve kudretleri bk
olmakla beraber, daima gnahtan ka p tatte bulunurlar. Peygamberlerin masumiyetini
drt ba kta incelemek mmkndr:
Vast, stanbul: a Yay nlar , 1989,'asame mad.;ayrc bkz. Ebul-Feyd Muhammed el-Murted
Zebd(v. 1206/ 1791), Ta'cl- Ars, bsy., M r: Hayriyye Matbaa, h.l306,'asame madd.;Muhammed
Muhiddin Abdulhamit-Muhammed Abdullatif Sbk, el-Muhtar min Sihhi'l-Lugat, bsy., Tahran:
Nasr Hsrev Ne ri, h.1353,"ayn" maddesi.
171
Glck - Toprak, Kelm, Konya: Tekin Kitabevi, 1998, s.309.
172
Mide, 5/ 67; Hd, l 1/ 43; Ahzb, 33/ 17.Ynus, 10/ 27; Hd, l 1/ 43; M'min, 40/ 33.
173
Ynus, 10/ 27; Hd, l 1/ 43; M'min, 40/ 33.
174
l-i mrn, 3/ 101,103; Ns, 4/146,175; Hacc, 22/ 78.
175
Ysuf, 12/ 32.
176
es-Sbn, en-Nbvvet ve'1-Enbiy, bsy., am: Dru'l-Kalem, , 1409/1989,s.72.
177
Mmtehine, 60/ 10.
178
es-Sbn, age., s.72.
179
Wensinck, Concordance (el-Mu'cem'l Mfehres) C.IV, s.249-250.
180
Glck-Toprak, age., s.309; bkz es-Sbn, age., s.73.
181
Glck-Toprak, age., s.309 ;bkz. es-Sbn, age., s.73.
33
7.1.1- nanta Masumiyet:
slm mmetinin tamam na gre; Peygamberler kfr, dallet ve bid'atlardan

mahfzdur. Lakin Hriclerin Fudayliye kolu peygamberlerin kfre d ebilecekleri
gr ndedir. Rfizler tehlike an nda takiyye vesilesiyle Peygamberlerden kfr
kelimesinin sad r olabilece i gr n savunmu tur. Eb Muhammed b. Hazm yle
der: Bir grub var ki, bunlar i i o dereceye vard rm lar ki, iddialar na gre
Peygamberler sadece tebli de yalan sylemezler, ama bunun d nda byk-kk
btn gnahlar kas tl i leyerek Allah'a isyn ederler. Mrcie'nin Kermiye kolu,
'ariden Bin Tayyib el-Bakilln ve ona tb olanlar n gr de budur. yle ki,
Kerrmiyeden baz lar n Peygamberlerin tebli de de yalan syleyebilecekleri
gr nde olduklar yolunda szler duymu umdur. el-Bak llnye gelince, onun Musul
kad olan arkada Eb Cafer el-Simnn'nin kitab nda u sat rlar okuruz. O diyor ki
'Peygamberler, byk ve kk her gnah i leyebilirler. Onlar yaln zca tebli de yalan
sylemezler. Ve ilave ediyor, kfre d meleri de mmkndr.182
Sonu olarak, peygamberlerin kfr yada irke d meleri onlar n szlerine,

fiillerine ve takrirlerine olan gven ve ba sarsaca ndan onlara bu tr nak salar n
yak lmas n do ru olmad grlmektedir.
7.1.2-Tebli de Masumiyet:
slm limleri, peygamberlerin, peygamberlik vazifesinde, Allah'tan insanlara tebli

ettikleri ilh mesajlarda, yalan sylemekten ve tahrifatta bulunmaktan masum
olduklar nda icma etmi lerdir.183 Nitekim yce Allah : "E er Muhammed, bize kar ,
ona baz szler katm olsayd , Biz onu kuvvetle yakalard k, sonra onun ah damar
kopar rd k. Hi biriniz de onu koruyamazd z"184 Ey Peygamber! Rabbinden sana
indirileni tebli et. E er bunu yapmazsan (rabbinin sana tevd etti i) elilik vazifesini
182
el- mam Eb Muhammed Ali b. Ahmet el-Ma'rf bn Hazm ez-Zhir(v. 456/1064), el-Fasl fi'1-Milel
ve'n-Nihl, C.IV, bsy., Beyrut: Dru'l-ceyl, Ts., s.5.
183
er-Rz, age., C. XXX, s. 118,119; et-Tatazn, age., C. V, s. 49-63; Kad Abdulcabbar, Mu n, "en-
Nbvvet ve'l-Mucizt" mad. C. IV (Thk.: Dr. Mahmud Muhammed Kas m), bsy., Kahire: Mektebet
Vehbe, 1965 , s. 281.
184
20 Hakka, 69/ 44-47
34
yapmam olursun. Allah seni insanlardan koruyacakt r.185 buyurur.
7.1.3- Dnya leriyle lgili Hususlarda Masumiyet:
Peygamberlerin dnya i leriyle ilgili fetv ve itihtlar n da kasten hata etmelerinin

ciz olmad hususunda slm limleri ittifak halindedir. Dalg nl k, unutkanl k,
yan larak hata etmelerinde ise farkl gr leri vard r.186
7.1.4- Fiilerde masumiyet:
Peygamberlerin inanta, tebli de, dnya i leriyle ilgili hususlarda masum

olduklar a kl a kavu turduktan sonra ilh emir ve yasaklarla ilgili peygamberlerin
durumlar "Allah' n emirlerini yerine getirmek" ve "nehiylerinden ka nmakta masum
olmak zere iki ba k alt nda incelemek mmkndr. Peygamberlerin Allah' n
emirlerini yerine getirmekte olduka hassas davrand klar gibi yasaklar ndan
ka nmakta da ayn hassasiyeti gstermi lerdir. Hz i e onlar n haramdan sak nma
hususundaki titiz tutumlar u ekilde zh ediyor: "Raslullah, iki ey aras nda
muhayyer b rak ld nda gnah olmad mddete- o ikisinden kolay olan tercih
ederdi. E er gnah gerektiren bir ey olursa, kendisi, halk n ondan en uzak bulunan
olurdu. Raslullah, Allah Telya kar hrmetsizlik hali mstesna kendisi iin kin tutup
almam r187
Peygamberlerin eylemlerinde masumiyetleri hususunda farkl gr ler vard r:
a-Ha viyye: Peygamberler kasten byk ve kk gnah i lemeye te ebbs

edebilirler.188
b-Mu'tezilenin o unlu u: Peygamberlerin kasten byk gnahlarla rktc olan

kk gnah i lemelerini caiz grmezler, ancak rktc olmayan kk gnah
185
Mide, 5/67.
186
Rz, smetl-Enbiy, 1.bs. Kahire: 1406/1986, s.39-40.
187
Buhr, Menk b, 23; Edeb, 80; Hudd, 10; Mslim, Fedil, 77-78; mam Eb Dvud, Sleymn b.
el-E as(v. 275/888), Snen, stanbul: a Yay., 1981, Edeb, 5.
188
Rz, smetu'l-Enbiy, 1.bs.Kahire: 1986, s. 40; Bkz. Taftazn, age, C. V s. 49-63; Eb Zeyd
Abdurrahman bn Haldun el- Hadram(v. 808/1406), Lbab- Muhassal Uslid-Dn, C. II, bsy.,
Ma rip: Drut-Tabatil-Ma ribiyye, 1952, s. 115.
35
lemelerini caiz grrler.189 leri derecede gnah i leme hadisesine HABBE'nin(Yz
hardal tanesini tartan ve altm miskalin bir paras olan, ayr ca SANCA diye tabir
edilen bir l birimidir.)alt nda eksik tartma hadisesi rnek gsterilmektedir. Razi
HABBE- SANCA diye tabir edilen bir l birimine i aret eden bir hadisin varl ndan
190
bahsetmi ; fakat hadisin muhtevs zikretmemi tir.
c-Mu'tezili Eb Ali el-Cubbai (v.303/916): Peygamberler kasten byk ve kk

gnah i lemezler sadece te'vil de hata edebilirler.191
d-Mu'tezili en-Nazzam(v.231/845): Peygamberler kasten byk ve kk gnah

lemedikleri gibi Te'vilde de hata etmezler. Sadece unutma ve yan lmalar mmkndr.
Peygamberlerin itap olmalar n sebebi gnah i lemeleri de il, unutma ve
192
yan lmalard r
e- a: Peygamberlerin nbvvetten nce ve sonra, kfrden, byk-kk her trl

gnahlardan, te'vilde hatadan, unutmak ve yan lmaktan masum olduklar
savunurlar. 193
f- Rafiziler, vahiyden nce peygamberlerin kasten, sehven kk ve byk gnaha

irtikaptan ve tevilde hata etmekten masum olduklar zikretmi tir.194Ancak tehlike
an nda takiyye sebebiyle onlardan kfrn sad r olabilece ini ciz grm lerdir195.
g- Hricilerin fudayliyye kolu kendilerine ait her gnah kfrdr prensibinden

harketle, peygamberlerden kfrn sad r olabilece ini ciz grm lerdir.196
h- Crcn de peygamberlerin nbvvet dnemlerinde kesinlikle byk gnahtan;

kasten kk gnahtan masumdur, der. E er onlardan bu gnahlar sad r olursa szlerde
189
Rz, age., s. 40 ;Crcn, age., C. VIII, s. 289, 290.
190
Bkz. Rz, age., s. 40.
191
Rz, age., s. 40; Crcn, age., C. VIII, s. 289, 290.
192
Rz, age.,s. 40; Crcn, age., C. VIII, s. 289, 290; Eb Zeyd Abdurrahman bn Haldun el- Hadram,
Lbab- Muhassal Uslid-Dn, C. II, Ma rip: Drut-Tabatil-Ma ribiyye, 1952, s. 115.
193
Rz, age., s. 40.
194
Crcn, age., C. VIII, s. 290; Eb Zeyd Abdurrahman bn Haldun el- Hadram, Lbb- Muhassal
Uslid-Dn, C. II, Ma rip: Drut-Tabatil-Ma ribiyye, 1952, s. 116
195
Razi, age., s. 39.
196
Razi,age., s. 39.
36
ve fiillerde onlara tb olmak haram olur, der.197
7.2- smet S fat n Mahiyeti:
slm limlerinin tamam peygamberlerin masum olduklar nda ittifak etmi lerdir.
Ancak ismetin nas l bir s fat oldu unda peygamberlerin ve peygamberlerin gnahlardan
uzak kalmalar n nas l oldu u hususunda, yani ismet s fat n hakkat ve mahiyetinde
ihtilaf etmi lerdir. Ehlisnnetin itikdi alandaki iki kolu Maturdiyye ve E riyye,
ismeti, birbirlerinden farkl slpta anlay p zh ettiklerinden dolay peygamberlerin
masumiyetini farkl zemine oturtmu lard r. Ehlisnnetin bu iki temsilcisinin ve ia ile
Mutezilenin tarif ve zhlar ayr ba klar alt nda incelenmesi daha uygun olacakt r.
7.2.1- Maturidilerde Masumiyet:
smet; "Allah' n peygamberlere has k ld yle bir ltf ve ihsan r ki,

peygamberler bu ltf sayesinde irde ve ihtiyr bk kalmakla beraber daima taat i ler
ve gnahlardan uzak dururlar.198 mam Maturd (333/944): "lsmet, mihneti gidermez"
demi tir.199 Yani smet, peygamberin irdesini ortadan kald rmaz, onu itat etmeye
mecbur k lmaz, gnah i lemekten de aciz b rakmaz. Fakat o, Allah' n yle bir ihsan r
ki peygamberi srekli hayra sevk eder, erre ynelmekten al koyar. Peygamberlerin
insan olmas ilh imtihan n gerekle mesi iin muhayyer olmas
gerektirir.200Peygamberlerde ilh imtihan korkusu di er insanlardan daha byktr.
Masum olmalar onlardan hesaba ekilme korkusunu gidermedi i gibi ismet s fat ,
peygamberlerin gnah i lemelerini imkns z k lan bir vas f de ildir. Peygamberlerin
gnahtan uzak olduklar ifde eden ismet, onlar iin elzem bir s fatt r. nk
peygamberler Allah' n kullar na huccetleridir. E er peygamberlerin masiyete ynelmesi
ve yasaklar i nemesi ciz olsayd , yalan sylemeleri de ciz olurdu. Yalan sylemeleri
ciz olunca verdikleri haberin do rulu u tart r bu haberlere gvenilmez ve szleri de
hccet olmazd . Hlbuki Allah Tel peygamberlerini kullar na rehber ve hccet olarak
197
Crcn, age., C. VIII, s. 290.
198
Kemleddin Ahmet el-Beyz(1098/1697), ret'l-Merm,bsy., stanbul: Dru'l-Kuttbu'l-
slmiyye, 1949, s.329; Nureddin es-Sbn, , age., s.114-115.
199
N. es-Sbn, age., s. 114; el-Beyz age., s.329; bkz. Ebu Mansur Muhammed bin Muhammed
bin Mahmud el- Maturd(333/ 944), Te'vltu'l-Kur'n (Ehli's-Snne), (Thk.: ve Tlk. Dr. brhm
Avdin-Seyyid Avdin)bsy., Kahire: Ahramat't-Ticriyye, 1980, s.274.
200
N. es-Sbn, age., s. 114; el -Mturd, age., s. 274.
37
gnderdi ki onlar n daha sonra ileri srecekleri bahaneleri olmas n. 201 Kurn bu hususu
yle zh etmi tir: Peygamberlerden sonra, insanlar n Allah'a kar delilleri olmamas
iin, gnderilen mjdeci ve uyar peygamberlerden bir k sm daha nce anlatm , bir
sm da anlatmam k. Allah, Ms'ya hitap etmi ti. Allah gldr. Hkimdir.202
7.2.2- E arilerde Masumiyet:
smet;"Allah Teln n peygamberlere itat etme kabiliyeti verip masiyet yetene i

vermemesidir. Bylece peygamberler gnahlardan korunmu olurlar. 203 Bu Eb'l-
Hasan el-E ar'nin(324/936) gr dr.204 smet, u ekilde de zh edilmi tir: "Masiyet
lemeye mn olan rh bir melekedir ki bu meleke masiyetin zararl sonucunu, itaatin
verimli semeresini bilmeye ba r.205 Ismet, Allah' n peygamberlerde gnah
yaratmamas r. smet (masum) sahibi olan kimse, tat i ledike elde edece i mkfat
ve sevaplar , masiyet i ledi i takdirde kar la aca zararlar ve azablar yaknen bildi i
iin srekli itate meyleder ve masiyetten kaar. Masumun bu yakn bilgisi devaml
gelen vahiyle tekd edilir. 206
Baz lar ismeti; "Bir ahs n nefsinde ya da bedeninde bulunan bir zellik sebebiyle
ondan gnah kmas n imkns z olmas r" eklinde tarif etmi tir.207 Bu gr akl ve
nakl delillerle tenkde tb tutulmu tur. E er Peygamberlerin irde ve ihtiyarlar
olmasayd , onlar fillerinde zd rr (mecbur) olurlard . Dolay yle taat i lediklerinde
sevap elde etmeleri, gnah terk ettiklerinde de vlmeleri sz konusu olmazd . Hlbuki
Peygamberlerin, terk etmekle mkellef tutulduklar gnahlardan uzak kald klar srece
sevap elde edecekleri hususu icm ile sabittir. smet, gnah i lemekten uzakla ran bir
zellik olsayd ilh emir ve yasaklar n bir anlam olmazd . Emir ve nehiy olmay nca da
201
el -Maturd, age., s.274.; bn Haldun, age., C. II, s. 115.
202
Nis, 4/ 164-165.
203
Abdulkhir b. Thir et-Temm el- Ba dd(v. 429/ 1037), Kitb Uslu'd-Dn, bsy., Beyrut: Dru'l-
Medne, Ts. , s. 169; ayrc.Dru'l-Funn lhiyat Fakltesi Bu Eseri Basm ve Ne retmi tir, stanbul,
1928; bn Haldun, age., C. II, s. 115.
204
bn. Ebi'l-Hadd zzeddin Abdulhamid b. Hibetillah (v. 656/1257), erhu Nehci'l- Bel a ( Thk.:
Muhemmed Eb'l- Fazl brhm) C.VII, bsy., byy.: Dru Ahyi'l-Arabiyye,Ts. ,s.7,8.
205
el-Kad Abdullah b.mer el-Beydv(v.691/1292), Tavliu'l-Envr,bsy., Dersaadet: irket-i
lemiyye, 1305h., s. 433-434.
206
Beydv age, s. 433; Seyyid erif el-Crcn, age.,C.VIII, s.306.
207
Beydv, age., s. 433-434; Crcn, age.,C.VIII, s. 306.
38
taat ve masiyet olmaz dolas yla ismetten de sz edilemez. 208 Peygemberler be eriyetle
ba lant hususlarda di er insanlardan farkl de ildir. Onlar sadece vahiyde
imtiyazl r. Dolay yla, di er insanlardan oldu u gibi peygamberlerden de gnah sad r
olmas aklen mmkndr.209 nk Kurn- Kermde: "De ki: Ben de sizin gibi bir
be erim..."210 ve " Ey Muhammed! Seni, sana vahyetti imizden ay p ba ka bir eyi
bize kar uydurman iin gayret ederler. O zaman seni dost edinirler. Sana sebat
vermemi olsayd k, and olsun ki, az da olsayd onlara ynelecektin. O takdir de sana,
hayat n da lmn de kat kat azab tatt rd k. Sonra bize kar da bir yard mc da
bulamazd n." buyruluyor211.Demek ki Allah, peygamberini sapk nlara tb olmaktan
korumu tur. E er onu koruyup taatte sabit tutmasayd insan olmas nedeniyle onlara
ynelip, tb olurdu.212Ama onlara ynelip tb olmad . nk O masumdur.
Fahrettin Rz (606/1209) ismetin drt sebebi oldu una i aret eder:
l-Peygamberlerin bedeninde ya da nefsinde gnaha engel bir melekenin bulunmas .

2- syanlar n yerilmeyi, taatlerin vlmeyi hak etti ini bilmesi. 3-Bu bilgilerin Allah'tan
srekli gelen vahiyle desteklenmesi. 4-Unutma ve gzel olan terk etme kabilinden bir i
sad r olsa, azarlan p uyar lmas r. Bu drt niteli i ta ndan dolay Peygamberler
213
gnahlardan masum olur.
7.2.3- ada Masumiyet:
Ehli Snnetin iki temsilcisinin masumiyet hususundaki de erlendirmeleri

zikredildikten sonra imdi de ian n de erlendirilmeleri aktar lacakt r.
"Gc yetti i halde masiyet i letmeyi engelleyen ak l gcdr."214 "Allah' n bir

ihsan r ki ismet vasf ta yan , zorla de il de kendi iradesiyle hata i lemekten
208
Beyz, age., s. 329.
209
Beydv, age., s. 433-434; Crcn, age., C.VIII, s.307.
210
Kehf 18/ 110; Fussilet (41), 6.
211
sr, 17/,73-75.
212
emseddin Mahmut b. Abdirrahman el- sfehn (749/1348), Metliu'l-Enzr, bsy., Dersaadet:
1305h, s. 434.
213
Rz(v. 606/1209), Kelm'a giri (el-Muhassal), Terc.: Hseyin Atay, Ankara: A F. Yay. 1978,
s.221-222.
214
Mehmet Bulut, Ehli Snnet ve a'da smet nanc , bsy., stanbul: Risle Yay., , 1991, s.
30(Zencn, Akdetl- slmiyyetil- sa a ariye s. 40 naklen)
39
engeller."215 Masum hem masiyete hem de tate muktedir oldu u halde onu kimse
taatten vazgeiremez ve masiyeti de i lettiremez.216 Hem peygamber hem de imamlar
iin masumiyet zaruridir. Masumun masiyete gc vard r. E er ki i zorla masum
olsayd ismetin bir stnl olmazd . aya gre insan(imam); akl , zeks , kabiliyeti,
ok ibdet ve riyzeti ile ilh hidyet ve tevf kle ismet derecesine ula r. Bunun iin
"Allah dilemedike siz dileyemezsiniz."217 yetinin ve "...Ben bir kulumu sevince; onun,
iten kula , gren gz, tutan eli ve yryen aya olurum..."218hadisinin en byk
delil oldu unu zikrederler. aya gre ismet, ki inin abas yla elde edilir.
Peygamberlerin masumiyeti hususunda son derece hassas olan adan ciddi bir tehlike
an nda, peygamberlerin kfr izhar etmelerinin ciz oldu una dair ifdeler
nakledilmi tir. adaki bu gr n takiyye prensibinin peygamberler iin de geerli
oldu u anlay ndan kaynakland zikredilmi tir. Crcn bu anlay rislet tebli ini
terk oldu u iin bat l kabul etmi tir. Ona gre Hz brhm ve Hz Ms, Nemrut ve
Firavun dneminde daha fazla helak korkusuyla kar kar ya oldu u halde onlar
imanlar a ka ortaya koymu lar ve tebli grevini f etmi lerdir. 219 aya isnat
edilen tehlike an nda peygamberlerin kfr izhar etmelerinin ciz oldu u gr n,
yine an n nde gelen limlerinden Ts, peygamberlere "Takiyye"nin ciz olmad ,
onlar n masum olduklar haber verdikleri eylerde yalan sylemediklerinin ifde
etmek suretiyle reddetmi tir.220
7.2.4- Mu'tezilede Masumiyet:
Allah' n masuma bir ihsan r ki bu ihsan sayesinde gnahlardan engellenmi

olur.221 Sadece peygamberlere ltfedilen bir hakt r. Bu al makla elde edilebilecek bir
215
H ll,( bn Mutahhar) Cemaleddin Hasan b. Ysuf(726/1325) el-Elfeyn fi mmeti Emril-Mminn
Ali b. Ebi Talip, (Thk.: Muhammed Mehdi), bsy., Necef, 1389/ 1969, s. 52.
216
Bulut, age., s. 31.
217
nsn, 76/ 30.
218
Bulut, age., 32; (Zencn, Akdetl- slmiyyetil- sn A ariye s. 40 naklen)
Bu Hadis buharide gemektedir.(bkz. Rikk, 38)
219
Rz, smetu'l-Enbiy, bsy., Beyrut: Dru'l-Kutubu'l- lmiyye, 1998, s.22; Crcn, age., C. VIII,
s.289; Kad Beydv, age.,s.428; et-Taftazn, age., C.V, s.50; Takiyye iin bkz. bn Haldun, age., C.II, s.
115.
220
Eb Cafer Muhammed b. Hasan et-Ts(v. 460/1067), et-T byn f Tefsri'l-Kurn(Thk.: Habib
Kusayr), C. VI, bsy., Necef, Ts., s. 428-429.
221
Kad Abdu'l-Cabbar, erhu Usli'l- Hamse( Thk.: Dr. Abdulkerm Osman), bsy., Kahire:
Mektebet Vehbe, 1416/1996, s.780.
40
vas f de ildir. Peygamberler masiyet ve taat i lemeye muktedirdir. 222 Peygamberlerin
nda kimse masum de ildir. Bu Allah n peygamberlere olan bir ihsan r.
7.3- Peygamberlerin Masumiyetinin Hikmeti:
Allah Tel tm insanlara mahlkata en gzel rnek olmas ndan dolay

peygamberlere tb olmay , onlar rnek edinip, davran lar , ahlk onlara gre
tertip etmeyi emretmi tir. Peygamberler be eriyetin tamam iin en mkemmel rnektir.
er onlardan masiyet, gnaha irtikp hs l olsayd , ya masiyet me ru olurdu ya da
bizlerin peygamberlere itat etmesi ciz olmazd . Bu makul de il bilakis imkns z bir
tir. nk Onlar, be eriyeti rezillikten, gnah ve fuh iyat'a irtikb etmekten men eden,
onlara fazileti emreden liderlerdir. Masiyet, gnah i leme manev pisliklerdir. Byle bir
pisli in peygamberlere nispet edilmesi nas l ciz olur.223 Kurn- Kermde;
"Peygambere itaat eden Allah'a itat etmi olur."224 buyrularak peygambere itaat
emrediliyor. er'an ve aklen peygamberlerin masumiyeti elzemdir. nk, bir nebnin
rs zl k yapmas , yol kesmesi, arab imesi, zina yapmas veya bunlar n d ndaki
manev pisliklere bula mas nas l ciz olur. Hlbuki onlar kendilerini rnek alan ve
kendilerine tb olanlara bu nevi' manevi kirlilikleri nehyetmi tir. O halde
peygamberlerin hayat n ok asil, hidyet nurunun ok parlak, iffetinin ve safiyetinin
bilinmi , faziletinin, asilli inin ve do rulu unun ta n ve co kun olmas gereklidir. te
buna ismet denir. 225
Abdurrahman Habneke " el-Akdet'1- slmiyye " isimli kitab nda yle der;
Peygamberin mmetine en yce, en yksek rnek bir ahsiyet oldu unda phe yoktur.
tikatta, eylemde, szlerde ve ahlkta onu rnek almak mmetine vcibtir. nk o,
Allah' n hitlik etti i gzel bir rnektir. Onun risletten sonraki btn inanlar ,
eylemleri, szleri, sekin ahlk Allah'a itaate muvf kt r. Onun inanc nda, fiillerinde,
szlerinde, ahlk nda Allah'a masiyet sad r olmaz. nk Allah, mmetlere
peygamberleri rnek almay emretti. Hem onlar n rnek gsterilmesi hem de onlardan
masiyetin sad r olmas a k bir eli kidir. Dolay yla risletten sonra peygamberden
222
Ibn. Ebi'l-Hadd, age., C.VII, s. 8.
223
224
Nis, 4/ 80.
225
41
masiyetin irtikp etmesi imkns zd r.226
Netice olarak, peygamberler risletten nceki hallerine k yasla risletten sonra daha
fazla korunmu lard r. Hatta onlar n rislet vazifesini f etmeye engel te kil edecek
vas flar varsa, Cenb- Hak onlar n bu vasf peygamberlik esnas nda izle etmi tir.
Allah Tel Hz Ms'n n dilindeki tutuklu u onun du ve niyaz zerine izle etmi tir.
Kurnda yle buyruluyor; " Ms dedi ki; Rabbim, g sme geni lik ver, i imi
kolayla r, dilimin u d mn z ki insanlar szm anlas nlar. Cenb- hak
buyurdu; Ey Ms! istedi in sana verilmi tir227
Peygamberlerin masumiyeti ile ilgili de erlendirmeler yle zetlenebilir:
a-Peygamberler iman hususunda Allah' a muhalefet etmezler, inen vahye nce

kendileri inan rlar. slm limleri, peygamberlerin tebli i gizlemedikleri ve tebli de
yalan sylemedikleri, tahrfatta bulunmad klar hususunda icm etmi lerdir. 228
b- Peygamberlerin gnah i lemeleri nbvvetle ba da maz. Btn mezhepler,

vahiyden sonra peygamberlerin gnahtan masum olduklar hususunda ittifak
etmi lerdir. Fakat Hriclerin Fudayliye kolu, kendilerine ait " gnah denebilecek her
fiil kfr say r " prensibini dikkate alarak peygamberlerin gnah i leyeceklerini, hatta
kfre d ebileceklerini ifde etmi lerdir.229
c- slm limlerinin o unlu u, Peygamberlerin nbvvetten nce de kfrden

masum oldu u hususunda icm etmi lerdir. 230
d- Mu'tezile'nin o unlu u peygamberlerin kasten byk ve kk gnah

lemedikleri, el-Cubb hari te'vlde de hata etmedikleri hususunda icm
etmi lerdir.231 Ehlisnnet limleri, vahiyden nce ve sonra peygamberlerin kk gnah
226
227
Th, 20/ 25, 28, 36.
228
Bkz. Eb Hamid Muhammed b. Muhammed el-Gazl(v. 505/1111), el- Mustasf min lmil-Usl,
(Terc.: Ynus Apayd n), C.II, bsy.,Kayseri: Rey Yay., 1994, s. 183.
229
Kad Beydv, age., s. 434; bn Haldun, age., C. II, s. 115.
230
Adududdin Abdurrahman b. Ahmed el- ci(v. 756/1355), age., s.358.
231
bn Ebil-Hadd zzeddin Abdulhamid b. Hibetillah, erhu Nehcil-Bel a, C. VII, bsy., Beyrut:
Ebl-Fadl brhm Ne r, Ts., s. 11-13; Muhammed Bak r b. Muhammed el-Meclis, (v. 1110/1698),
Bihrul-Envr, C.XI, bsy., Beyrut: 1983, s.90.
42
lemeleri hususunda ihtilaf etmi lerdir. Ehli Snnetin cumhru, bilerek
peygamberlerin nbvvet ncesi ve sonras gnah i lemelerini ciz grmezler.232 Baz
ehlisnnet limleri peygamberlerin nbvvet ncesi kk gnah i lemelerini mmkn
grrler. Fakat nbvvet esnas nda peygamberlerin bu hali iyilik ve istikmete
dn r,233derler. Cubb, nbvvetten nce kk gnah i lemeleri mmknse de;
nbvvetten sonras iin kesinlikle mmkn de ildir, demi tir.234
e-Peygamberlerin gnah i lemeleri aklen mmkn de ildir. eytan n vesvesesi,

peygamberlerin nefs arzusu ve insanlar dahi onlara gnah i lettiremez.235
f- tihtta hata etmeleri mmkndr. Fakat yan lma ve hata etmeleri gnaholarak
de erlendirilemez. Kurnda peygamberlerin itap olmalar n sebebi gnah i lemeleri
236
de il, unutma ve yan lmalar r.
g-Peygamberler kendisini alalt ve nefret ettirici btn kk gnahlardan237ve

byk gnahlardan masum oldu u hususunda icm vard r. 238
h-Ha viyye, peygamberlerin nbvvetten nce ve sonra byk gnah i lemelerini

caiz grrler.239 Ehl-i hadisten olan Ha viyye, Kurn ve Hadiste bildirilenlerin zhir
ile amel ederler, tevlden ka rlar. Bu sebeple Kurnda zikredilen baz yetleri240
zhirlerine gre de erlendirip peygamberlerin gnah i lediklerini iddia etmi lerdir.
Ahmet b. Hanbele ba olduklar iddia ederler.241 Son dnem Hanefi limlerinden
Muhammed Zhid el-Kevser(v. 1952) Ha viyyeyi, Allah tenzihte sap kl a
232
Bkz. Said Ramazan el- Bt, Kubral Yak yyet el-Kevniyye vucdi el-Hakki ve Vazfe fil- Hl k,
bsy.,Beyrut: Drul-Fikr el-Mus r, , Ts. s. 203.
233
N. es-Sbn, age., s. 114-115.
234
Ysuf evki Yavuz, agm., C. VIII, s. 101.
235
Sad, 38/82-83.
236
Eb Mansur Abdulkhir b. Thir et-Temim el-Ba dd, Kitbu Uslid-Dn, bsy., Beyrut, 1981, s.
170.
237
Bkz. Nureddin es-Sbn, age., s. 114-115.
238
Eb Abdallah Muhammed b. Ahmed el-Ensr el- Kurtub(v. 671/ 1273), el-Cmiu li Ahkmil-
Kurn,(Thk.: Salim Mustafa el-Bedri) C. III, 2.bs. Drl-Kutbl- lmiyye, Beyrut, 1988, age., s.
194.
239
Rz, smetu'l-Enbiy, 1.bs.Kahire: 1986, s. 40; Bkz. Taftazn, age, C. V s. 49-63; Eb Zeyd
Abdurrahman bn Haldun el- Hadram(v. 808/1406), Lbab- Muhassal Uslid-Dn, C. II, bsy.,
Ma rip: Drut-Tabatil-Ma ribiyye, 1952, s. 115.
240
Bkz. uar, 26/14, 20; Mmin, 40/55; Muhammed, 47/19; Feth, 48/2; Duh, 93/7; r, 42/52.
241
Muhammed Zhid Kevser(v. 1952), Tekmle,(Subk, Tak yyuddin, es-Suyfus-Sakilin
hami inde), 1.bs., Beyrut: Drul-Kutubil- lmiyye, 1425/ 2004, s.410; Ramazan Alt nta , Ha viyyenin
Do u ve Kelm Gr leri, C.. lahiyat Fakultesi Dergisi, S. III, Sivas, 1999, s. 64-65.
43
d enlerdir, onlar slih olan selefe de il, bozuk olan selefe tb oldular diyerek, ay ma
tbtutmu lard r. 242
242
Kevser, age., s.424, Alt nta , agm., s.64.
44
1. BLM
HZ. DEM(A.S) LE HZ. MS(A.S) ARASI DNEMDEK

PEYGAMBERLERDE MASUM YET
8- HZ.DEM N(A.S) MASUM YET
8.1- Hz. demin(a.s) Yasak A aca Yakla mas :
Hz. demin, (a.s) Cenb- Allah n kendisine yasak etti i a aca yakla mas ile
ilgili Kurn- Kermde yet grubu bulunmaktad r.
8.1.1-Konuyla lgili Ayetler:
Bu yetler yledir:
a-Ey dem! Sen ve e in cennette oturun, istedi iniz yerinden rahata yiyip iin ve
u a aca yakla may n; yoksa zlimlerden olursunuz dedik. eytan oradan onlar n
aya kayd rd da bulunduklar yerden onlar kard . Bizde Birbirinize d man
olmak zere inin! Bir zamana kadar sizin iin orada yerle ecek bir yer ve ihtiya
maddeleri vard r dedik. Bunun zerine dem Rabbinden baz kelimeler ald (bunlarla
tevbe etti); Rabbi de onun tevbesini kabul etti.243
b-Buyruldu ki: Ey dem! Sen ve e in cennete yerle ip diledi iniz eyden yiyin.
Ancak u a aca yakla may n! Sonra zlimlerden olursunuz derken eytan, kapal olan
avret yerlerini birbirine gstermek iin onlara vesvese verdi ve Rabbiniz size bu a ac
rf melek olursunuz veya ebed ya ayanlardan olursunuz diye yasaklad dedi. Onlara,
Ben gerekten sizin iyili inizi isteyenlerdenim diye de yemin etti. Bylece ikisini de
hile ile aldatt . A ac n meyvesini tatt klar nda edep yerleri kendilerine grnd. Ve
cennet yapraklar ndan zerlerine rtmeye ba lad lar. Rableri onlara, Ben size o a ac
yasaklamad m m ve eytan n size apa k d man oldu unu sylemedim mi?diye
243
Bakara, 2/35-37.
45
seslendi. Dediler ki: Ey Rabbimiz! Biz kendimize zulmettik. E er bizi ba lamaz, bize
ac mazsan ziyn edenlerden oluruz!244
c- Biz daha nce demden sz alm k, fakat o unuttu; biz onda yeterli bir
kararl k gremedik. yle olmu tu: Biz meleklere deme secde edin dedik, onlar da
secde ettiler, sadece iblis direndi. Bunun zerine Ey dem dedik, Bil ki bu senin de
inin de d man r. Sak n sizi cennetten karmas n, yoksa mutlulu unu yitirirsin!
Burada sana ac mak da plak kalmak da yok. Yine burada susuzluk ekmezsiniz ve
caktan bunalmazs z derken eytan yle diyerek onun kafas kar rd : Ey
dem! Sana sonsuzluk a ac n ve son bulmayacak bir hkmranl n yolunu
gstereyim mi? Nihyet ikisi de o a atan yediler. Bunun zerine mahrem yerleri
kendilerine grnd, stlerini cennet yapra yla rtmeye al lar. Bylece dem
rabbine kar gelmi ve yolunu rm . Sonra rabbi onu sekin k ld , tevbesini kabul
etti ve do ru yola yneltti. 245
8.1.2- Ayetlere Genel Yakla mlar:
el-Mer , Tefsrl-Mer adl eserinde peygamberlerin gnaha irtikp

etmekten masum oldu unu ifde etmekle birlikte, yukar daki yetlerin ekilde
yorumland nakletmi tir: 246
a- Hz. deme (a.s) isnat edilen isyn nbvvetten ncedir. Peygamberler

ise, nbvvetten sonra gnaha irtikptan masumdur.247
b- Hz. deme (a.s) isnat edilen isyn unutmas ndan dolay r. Unutma
nedeniyle sad r olan bu olay n bykl nden dolay isyn olarak isimlendirilmi tir. Bu
unutma ve yan lma ismeti nefyetmez ve ismet s fat yla eli mez.
c- Bu k ssa, di er k ssalarda oldu u gibi mte bih yetler kapsam na girer.

Dolay yla mte bih olan bu tr k ssalar zhirine hamletmek mmkn de ildir.
244
Arf, 7/19-23.
245
Th, 20/ 115-122.
246
Ahmet Mustafa el- Mer (1310/1892), Tefsrl- Mer , C. I, bsy., M r: irket ve Matbaat Mustafa
el- Babil Haleb ve Evldih, 1947, s. 90.
247
Bkz. Aleddn Ali b. Muhammed b. brhm el- Ba dd e ehir, bil-Hazin(v.725 /1340 ), Tefsrul-
Hzin Lbbit-Tevl bi Malimit-Tenzl, C. I, 2.bs., M r: irket ve Matbaat Mustafa el- Babil
Haleb ve Evldih, 1375/1955, s. 49.
46
Allaha kar emrin sorumlulu unu yerine getirmek gerekir ya da halefin gr gibi
temsil bab r.
mam Kurtubnin el-Cmi li Ahkmil-Kurn adl eserinde Andolsun ki biz

daha nce demden sz alm k, fakat 0 unuttu; biz onda yeterli bir kararl k
248
gremedik yeti tefsir edilirken baz mfessirlerin gr leri aktar lm r. Kurtub,
fakat o unuttu anlam ndaki lafz n tefsri hususunda el-Ame den gelen farkl
rivyetler oldu unu ifde etmekle beraber, el-Ame in ya harfini sakin (fenesi )
okudu unu aktarm r. Bu okuyu a gre bu yetin iki anlam oldu u ifde edilmektedir.
Birinci anlam n terk etti mns nda oldu una dikkat ekilip, yetin mns n ona
verilen emri terketti eklinde oldu u ifde edilmi tir. Kurtub, Mchid ve o u
mfessirin bu mny kabul etti ini aktarm r. Kurndaki u yet-i kerme de buna
249
delil gsterilmi tir. Onlar Allah unuttular. Allah da onlar unuttu. Bu yetin
anlam n terk etti mns nda oldu u ifde edilmi tir.
kinci anlam ise, Kurtubnin, bn Abbsdan aktard na gre, buradaki unutmak

nisyndan gelmi olup, insan kelimesininde bu kelimeden geldi i ifde edilmi tir.
Buna gre yetin mns , Allah ona emir verip vahyetmi oldu u halde o bu emri
unutmu tur, eklindedir. Kurtubnin vermi oldu u bilgiye gre, bn Zeyd, unutman n
ve yan lman n sorumluluk gerektirip gerektirmedi i hususu zerinde dururken her ne
kadar bu gn unutman n ve yan lman n sorumlulu u bizden kald lsa da, o zaman Hz.
dem (a.s) unutma ve yan lmadan sorumlu tutulmu olmas gerekmektedir. gr n
savunmu tur. Buna ba olarak bn Zeyd, Hz. demin (a.s) kendisine verilen vahyi
unuttu unu, e er kararl olsayd iblise itat etmeyece ini ifde etmi tir. 250
Kurtub, ahdetmek, vasiyet etmek, emretmek; unutmak, terk etmek anlam nda
oldu unu ifde edip, nisyn n hat rlamamak ve yan lmak anlam nda kullan lmas n
mmkn olmad , unutan n ceza grmesinin sz konusu olmad , Hz. demin
248
Th, 20/ 115.
249
Tevbe, 9/67.
250
Eb Abdallah Muhammed b. Ahmed el-Ensr el- Kurtub, el-Cmi li Ahkmil- Kurn,(Thk.: Salim
Mustafa el-Bedri) , C. XI, 2.bs. Beyrut: Drl-Kutbl- lmiyye, 1988, s. 166; Bkz.Kd Muhammed b. Ali
evkn(v. 1250/1834), Fethul-Kadr, C. III, bsy., byy., Drl- Vefil- Mensra,1997, s.533; Eb
Muhammed Hseyin b. Mesud el- Begav(v.516/1122), Melimt-Tenzl, C. V, bsy., Riyat: Dru Taybe,
1993, s. 297-298.
47
(a.s) yapm oldu u bu olaydan dolay Allah taraf ndan cezaland ld ifde
etmi tir.251
Kurtubnin nakletti ine gre, bn Abbs ve Atiye el-Avf yle demi tir: Hz dem
(a.s) kendisine verilen emre riyet konusunda korunmad . Yani Allah n kendisine
nehyetti i eyi iyice h fzetmedi, bellemedi ve istidlli terk etmek suretiyle bununla
alakal bilgiyi elden ka rd . nk iblis ona yle demi ti: E er sen bu meyveden
yersen, cennette ebed kal rs n. Bu sylendi i zaman muayyen bir a ac gstermi ti. Hz.
dem ona itaat etmedi. Bu sefer yasa n genel erevesine giren o a ac n benzeri bir
ba ka a atan yemeye a rd . Hlbuki bu durumda onun delil kullanmas gerekirdi,
fakat o bunu yapmad . Di er a ac n yasa n kapsam na girmedi ini zannetti, tevlde
bulunarak ondan yedi. Bir i in masiyet oldu unu bilerek bir i i yapan kimse unutmu
say lamaz. bn Atiyenin Hz. deme isnat edilen bu isyn n, Allah inkr eden
kfirlerin durumuyla benzerlik gstermedi ini ifde etti ini evkn nakletmi tir. 252
Biz onu azimli bulmad k lafz tefsir edenlerden bn Zeyd Azm Allah n
emrini korumak, ed- Dahhk bir i te kararl olmak, bn Keysn ise biz bu konuda onda
srar da grmedik, gnaha tekrar dnmeyi iinden saklad da grmedik diye mn
253
verdiklerini Kurtub aktarm r.
Kurtub, o unlu un gr nn u ekilde oldu unu ifde etmi tir: Btn

peygamberler azm sahibidir. E er i ledi i gnah sebebiyle Hz. dem (a.s) azm sahibi
peygamberler aras ndan kacak olursa Hz. Yahy(a.s) d nda btn peygamberlerin
bunun d na kmas gerekir.254 Nitekim haberde yle buyrulmu tur: Zekeriy o lu
Yahy d nda hata etmemi yahut gnah i lemeyi iinden geirmemi hibir
255
peygamber yoktur.
251
Kurtub, age., C. XI, s. 167.
252
Kurtub, age., C. XI, s. 167; Bkz. Eb Cafer Muhammed b. Hasan et- Ts(v.460/1067), et- T byn f
Tefsril- Kurn, C. VII, bsy., Beyrut: Dr hyt- Tersil- Arab, Ts., s. 160-163; evkn, age., C.III, s.
533.
253
Kurtub, age., C.XI, s. 167.
254
Kurtub, age., C.XI, s. 167.
255
Eb AbdullahHkim en-Neysbur(v. 405/1014), el-Mstedrek Ales-Sahhayn, C. II, bsy., Beyrut:
Drul-Marife, Ts., s. 591.
48
256
Kurtub, dem Rabbinin emrine kar geldi yeti zerinde yo unla an
muteahhir limlerin genel olarak bu yeti u ekilde de erlendirdiklerini aktarmaktad r:
Mteahhir limlerden biri olan bn Arabnin bu isyn ( A atan yemek ) Allaha kar
ilk isyn olarak de erlendirdi ini Kurtub nakletmektedir. evkn, bn Arabnin bu ilk
isynd r, gr n nakletmekle beraber buna ilve olarak, Allah Hz. dem (a.s)
hakk nda bize isyn etti ine dair haber vermi tir. Bu haber vermeden sonra bu yeti
farkl farkl yorumlamak kimseye ciz de ildir, dedi ini ifde etmi tir. evknnin
kendisi de Allah dem Rabinin emrine kar geldi demi tir ve olay bitmi tir, eklinde
gr beyan edip, iyilerin hasent , mukarrabnin seyyit r szne at fta bulunarak
bu hadiseyi peygamberlerin konumunu temel alarak de erlendirmi tir. 257 Yce Allah
baz peygamberlerden baz gnahlar sad r oldu unu haber vermi , bu gnahlar
kendilerine isnat etmi , bundan dolay onlara serzeni te bulunmu , bizzat kendileri de
bu gnahlardan dolay tevbe edip, ma firet istemi lerdir. Onlar n gnah i ledi ini ifde
eden yetlerin her ne kadar tevli mmkn olsa da, yap lan bu tevller kabul
grmemi tir. Ancak peygamberlerin Kurnda ifde edilen gnahlar onlar n
mevklerini d recek konumda de ildir. Onlardan sad r olan bu hususlar ok nadiren
meydana gelmi olup, ya hata ya da yan lma yoluyla sad r olmu tur. Yahut itiht hatas
sonucu bu hadiseler sad r olmu tur. Onlardan sad r olan bu hususlar ba kalar na nispetle
hasentt r. Ancak kendilerine, stn mevklerine, de erlerine nispetle seyyittir. Bundan
dolay peygamberler emniyet alt nda olduklar , kendilerine eman verildi ini, esenli e
kavu acaklar bilmelerine ra men k yamet gnnde cez grme ihtimalinden dolay
gnahlardan ekinmi lerdir. Her ne kadar baz yetler, onlar n bir tak m gnah
lemelerine tan kl k etse de bu onlar n mevklerini ihlal etmez ve alatmaz. nk yce
Allah onlar n bu hatalar telafi etme imkn vermi , onlar semi , onlar do ru yola
iletmi , onlar vm , onlar tertemiz edip ar nd rm , seip be enmi tir. Kurtub, Hz.
demin (a.s) masumiyeti ile ilgili olarak Sonra rabbi onu sekin k ld ve do ru yola
iletti258 yetini dell gstererek onun i lemi oldu u gnah n nbvvet ncesinde
oldu unu ifde etmi olup, peygamberlerin nbvvet ncesi gnah i leyebilece ini
sylemi tir. Bu yetteki sekin k lma ve do ru yola iletme lafz n, nbvvete i aret
256
Th, 20/ 121.
257
Kurtub, age., C. I, s. 209- 212; evkn, age., C. III, s. 534.
258
Th, 20/ 122.
49
etti ini, bu lafz n, gnah i leme lafz ndan sonra gelmesinden dolay , gnah n nbvvet
ncesi dneme ait oldu unu ifde etmi tir.
bn Frak n da bu gr benimsedi ini evkn nakletmi tir. 259
Rz u a aca yakla may n, yoksa zlimlerden olursunuz 260 yetini tefsir ederken
bu yetteki nehyin tahrm mi yoksa tenzh mi oldu u hususundaki gr leri
aktarmaktad r. Nehyin tenzh oldu unu savunanlar Hz. demin (a.s) gnah n
niteli inin evl olan terk etme eklinde oldu unu ifde etmektedirler.
Nehyin tahrm iin oldu unu savunanlar gr lerini ekilde ifde etmektedirler.
Bu gr ler u ekildedir:
a-Temizlenmedikleri mddete onlara yakla may n 261 yeti ile Yetimlerin

mallar na, ancak gzel bir ekilde yakla n262 yeti nas l tahrm ifde ediyorsa u
aca yakla may n yeti de tahrm ifde eder diyerek k ys yolunu
benimsemi lerdir.
b-Sonra zlimlerden olursunuz263 yetinin mns , e er siz o a atan yerseniz

nefsine zulmetmi olursunuz eklindedir. Bu yetin tenzh ifde etti ini iddia edenler
rabbimiz biz nefislerimize zulmettik 264 yetini grmezler mi? demek suretiyle bu
yetin tahrm ifde etti ini ileri srm lerdir.
c-Bu nehiy yet tenzh ifde etseydi yapt ndan dolay Hz. dem (a.s) cennetten
kar lmazd ve tevbe de etmezdi.
Peygamberlerin masum olduklar savunan ve bu nehyin tenzh ifde etti ini iddia
eden Rz yukar daki gr leri yle cevaplamaktad r:
Rz, nehiy her ne kadar tenzh ifde etse de ayr bir delilden tr bazen tahrme
hamledilebilir, der.
259
Kurtub, age., C. XI, s. 169; Bkz. evkn, age., C.III, s. 534.
260
Bakara, 2/ 35.
261
Bakara, 2/222.
262
sr, 17/34.
263
Bakara, 2/ 35.
264
Arf, 7/ 23.
50
Rz, ikinci maddeye itiraz etmektedir. Sonra zlimlerden olursunuz 265 yetinin
mns , evl olan terk etmenizden dolay nefislerinize zulmedenlerden olursunuz,
demektir. Onlar n kendilerine zulmetmeleri, susamayacaklar , ac kmayacaklar ,
Gne in yla yan p kavrulmayacaklar , ryan olmayacaklar cennetten kendileri
iin bunlar n hi birisinin bulunmayaca bir yere yani yeryzne kar lacaklar ndan
dolay r. Huls onlar n yapt hatan n onlar cennetteki nimetlerden mahrum etmesi,
kendilerine zulmetme olarak telakk edilmi tir. nc maddeye, onlar n cennetten
kar lmas tahrm iin de ildir demek suretiyle itiraz etmi tir. Bu a aca yakla may n
yeti z mn mns itibariyle yememeyi ifde eder. Bu gr n zay f oldu u
zikredilmi tir. nk yakla lmas ndan nehyetmek, yenilmesinden nehyedilmeyi ifde
etmez. o u kez nehyedilen eye yakla lmamada kurtulu vard r. yleki; bu nehiy
yakla lmaya hamledilirse onu yemesi ona ciz olur. Bunun tam aksine zhir
yakla lmaktan nehyi iine al r. Yenilmesinden nehyedilmeye gelince a atan
tatt klar nda onlar n avret mahalleri grnd266 ve onu diledi iniz yerinden bolca
yiyin267 yetleri yenilmesinden nehy gibi olmu tur. 268
Rz, Peygamberlerin masum olmad klar iddia edenlerin, Hz. dem (a.s)
ssas na yedi dell getirerek muhalefetlerini dillendirdiklerini aktarm r. Onlar n
delilleri u ekildedir:
a- Onlar dem s oldu ve azd 269 yetini dell getirerek s olan n byk gnah
lemesi gerekir, demi lerdir. ki sebepten dolay snin byk gnah sahibi oldu u
ifde edilmi tir. Birincisi, vahiy snin cezaland lmas gerekti ini ifde eder. Yce
Allah, Kim Allah ve Raslne isyn ederse, phesiz onun iin cehennem ate i vard r
270
buyurmu tur. kincisi, s kelimesi, k namay gerektirir. Dolay yla byk gnah
sahiplerini ihtiv eder.
b- Onlar, Hz. dem (a.s) k ssas dell getirerek onun azm oldu unu savunurlar.
Gayy (azmak) r dn (do ruyu bulma) z dd r. Allah Tel, do ruluk azg nl ktan
265
Bakara, 2/ 35.
266
Arf, 7/22.
267
Arf, 7/19.
268
er- Rz(v. 604), age., C.III, 1.bs., Beyrut: Drul-Fikr, 1401/1981, s.5; Bkz.Vehbi Efendi, age,, C. I, s. 101.
269
Bakara, 2/ 35.
270
Cin, 72 / 23.
51
271
ayr lm r buyurmu tur. Bu yet gayy n r dn z dd oldu unu net bir ekilde
ortaya koymu tur.
c- Hz. dem (a.s) tevbe etmi tir. Tevbe eden gnahkrl ndan dolay tevbe eder.
Tevbe hususu u yette a ka ifde edilmi tir: Derken dem Rabbinden baz
kelimeleri ald ve bu kelimelerle tevbe etti. 272 ve sonra Rabbi onu seti ve tevbesini
kabul etti273 yetleri tevbe etmesinden dolay gnahkrl ifde eder. Hz demin
(a.s) tevbe etmesi, i ledi i gnaha pi manl ifde eder. Pi manl k ise, gnah
ledi ine i aret eder ve gnah i ledi ini haber verir. Verdi i haber yalan ise, yalan
syledi inden dolay gnah i lemi olur. Do ru sylyorsa tevbe etmek ve pi manl k
hissetmek suretiyle gnah itiraf etmi olur.
274
d- Hz. dem (a.s) Ben size o a ac yasaklamad m m ? ve Ve bu a aca
yakla may n275 yetlerinde belirtilen kendisine yasaklanan eyi i lemi tir. Yasak olan
eyin kendisinden sad r olmas gnaha irtikp etti ine i aret eder.
e- Yce Allah Yoksa zlimlerden olursunuz276 eklindeki hitab na kar k Hz.

dem (a.s) kendisine yasaklanan eylemi f ettikten sonra yapt gnahtan pi manl k
duyarak kendi kendine Ey Rabbimiz biz nefsimize zulmettik277 diyerek kendini zlim
olarak nitelendirmi tir. Allah n laneti zlimlerin zerinedir 278 yeti zlimlerin lanete
mstahak oldu unu, lanete mstahak olan n ise gnahkr oldu una i aret eder.
f- Hz. dem (a.s) E er bizi ba lamaz ve merhamet etmezsen hsrna

rayanlardan oluruz279 yetiyle hsrna u rayaca itiraf etmi tir. Bu itiraf ise
byk gnah i ledi ine i aret eder.
g- Hz. deme (a.s) eytan n vesvese vermesi ve onun aya kayd rmas na ceza
olarak onun cennetten kar lmas byk gnah sahibi oldu una i aret eder.
271
Bakara, 2/ 256.
272
Bakara, 2/ 37.
273
Th, 20/ 122.
274
Arf, 7/ 22.
275
Bakara, 2/ 35.
276
Bakara, 2/ 35.
277
Arf, 7/ 23.
278
Hd, 11 / 18.
279
Arf, 7/ 23.
52
Hz. demin (a.s) gnaha irtikp etmekten masum olmad savunanlar, yukar da
ki istidlllerin byk gnah i ledi ine dellet etmedi i farz edilse bile bu istidlllerin
toplam n bir eye dellet etmesinin mmkn oldu una i aret etmi lerdir. Yani bu
deliller tek ba na bir ey ifde etmedi i farz edilse de bir btn olarak byk gnah
ledi i sonucuna gtrr. 280
Rz yukar da belirtilen delillerde dile getirilen bu hususlar n tamam nbvvet

ncesinde oldu undan aleyhimize delil te kil etmez diyerek cevap veriyor ve
devam nda nbvvet ncesi de peygamberlerin masum oldu unu savunanlar n gr n
aktar yor. Bu gr ler u ekildedir:
a- syn; emre muhalefet anlam na gelir. Emir ise bazen vcip, bazen de nedb ifde
eder. Hz. deme (a.s) isyn isminin yak lmas , vcibi terk etti inden de il
mendbu terk etti i iindir. Bu aynen filancan n o luna bir konuda i arette bulunmas ,
lunun onu yapmayarak isyn etmesine ya da doktorun hastas na ila imesini
emretmesi neticesinde hastan n ilac imeyerek doktora isyn etmesine benzer. Hastan n
ila imemesi kendisine zarar verir. Doktorun emri ise mecbriyet ifde etmez.
Peygamberlerin masumiyetine muhlif olanlar, Kurn n zhir ifdesi snin azab
hak etti ine i aret ediyor. Bu da s ad n sadece vcibi terk edene verilmesini mecbr
yor. Ayr ca s isminin k namay ifde etti ini belirtmi tik. Bu da unu gsteriyor ki
bu isim vcibi terk edeni ihtiv eder. Mendbu terk eden s olarak isimlendirilseydi
btn peygamberler s olarak nitelendirilirdi. nk peygamberler mendbun
terkinden hl olamazlar, gr n ortaya koyarlarsa, onlara cevab z yle olur;
Mendbu terk eden sdir sz mecaz ifde eder. Buna gre asl olan byle bir
durumun olmad r.
filanca o luna bir konuda i arette bulunup, o lunun o i yapmayarak isyn etmesi
hususuna gelince, Araplarda byle bir cmle kuruldu una dair herhangi bilgi yoktur.
Byle bir bilgi olsa da onlar bu tabiri kar taraf n bir i i mutlaka yapaca ve ihmal
etmeyece i zaman kullan rlar. Bu durumda vcip hs l olmasa da cap hs l olur. Bu da
s lafz n cap tahakkuk etti inde kullan ld gsterir. Allah taraf ndan vk olan
cap vcdu gerektirir. Dolay yla Hz. demin (a.s) s olarak nitelendirilmesi vcibi
280
Rz, age., C. XXII, s. 127,128.
53
terk etmesindendir. Peygamberlerin masum olmad iddia edenlerin bu istidlllerine
peygamberlerin do tan itibaren masum oldu unu savunanlar ya cevap vermemi ler ya
da Rz bu hususta bilgi vermemi tir.
b- Hz dem (a.s) tevbe etmi tir. Peygamberlere kk gnah ciz grenler, byk
gnah i lendi inde tevbe gerekli oldu u gibi kk gnah i lendi inde de gereklidir.
Kk gnah i leyen kimse tevbe etmedi i zaman gnah nda srar etmi olur. Bu srar
neticesinde kk gnah byk gnaha dn r.
Peygamberlere kk gnah ciz grmeyenler, hi gnah i lemeyenlerde tevbe

eder, tevbe etmek gzel bir haslettir. Tevbe etmek kendini tamamen Allaha vermeyi
ifde eder. Biz de Allaha Ya Rabbi bizi tevbekrlardan k l diye du etmez miyiz?
281
derler. bn Teymiyye, bu konuda peygamberler, derecelerini ykseltmek ve
iyiliklerini o altmak iin tevbe ederler. Tevbe etmek bir noksanl k de il, bilakis en
stn mkemmeliyeti ifde eder. Bundan dolay tevbe her mahlkata vciptir. Tevbe
eden kimse, tevbe ettikten sonra gnah i ledi i an n ncesinden daha faziletli hale gelir.
Yani tevbe ki inin Allah kat ndaki de erini ykseltir. Nitekim ensr ve muhcirler
vahiyden nce hem byk gnah i liyorlard hem de kfir toplulu u ierisindeydi.
Vahiy geldikten sonra tevbe edip, mslman oldular ve gelmi gemi en stn mmet
olmaya nil oldular. Onlar n tevbesi, nceki durumlar ndan daha faziletli olmalar na
vesle oldu. O halde tevbe ki inin fazletini art rmaktad r. Bundan dolay btn
peygamberler dima tevbe etmi lerdir. Nitekim peygamber efendimiz; Y rabbi! Do u
ile bat y birbirinden uzakla rd n gibi benimle hatalar uzakla r. Beyaz elbiseyi
kirden temizledi in gibi beni hatalar mdan temizle, Allah m! Beni hatalar mdan kar,
dolu ve so uk ile temizle, beni y ka.282 diye du etmi tir, diyerek peygamberlerin
byk ve kk gnahlardan masum oldu unu ifde etmi tir. 283
c-Yasa n i nenmesi hususuna gelince, yasa n i nenmesi sadece tahrm iin

de il, tahrmle tenzh aras nda m terek bir olayd r. Buradaki yasaklama ilgili olan
281
Rz, age., C. XXI, s. 128; smetl- Enbiy, 1.bs. Kahire: 1406/1986, s.52; Bkz. Ts, age., C.VII, s. 160-
163.
282
Buhr, Ezn, Bab. 89.
283
Takiyyuddin Ahmet b. Abdulhalim bn Teymiyye(v. 728/1328), et-Tefsrl- Kebr, C.IV , bsy., Beyrut:
Drl- Ktbil- lmiyye, Ts., s. 284-287; Bkz. Ts, age., C.I, s.169-171.
54
olay n yap lmas ndan, yap lmamas n a r basmas r. Yap lmas azab gerektirir mi?
diye sorulursa, bu husus lafz n mefhmu d ndad r. Durum byle olunca delillendirme
d er. Yasa n tahrm iin oldu u farz edilse bile fakat unuttu. Onu azimli bulmad k.
284
yeti unutarak i ledi ini gsterir. Byle durumlarda i lenen gnah, gnah olarak
de erlendirilmez. Unutandan sorumluluk kalkar.
d- Rabbinizin bu a ac size yasaklamas melek olman engellemek iindir285 ve

Do rusu ben size t verenlerdenim diye yemin etti286 yetleri unutma olay n
olmad na i aret etmektedir. Unutmu olsayd byle sert bir kar k grmezdi ve s
olarak nitelendirilmezdi. nk Yce Allah Allah hi kimseye gcnn yetece inden
fazla yk yklemez287 buyurmu tur. Btn bunlar unutmad gsterir diyerek
unutma hadisesine kar kanlar n kendi mant klar na gre hakl oldu unu Rz ifde
288
etmektedir. Di er taraftan Rz, sert bir kar , s olarak nitelenmeyi ve Hz.
demin (a.s ) azarlanmas sadece unutma sebeplerinin korunmad na ba lam ve
unutman n bu e it sorumlulu unun btn mslmanlardan kald ld , sadece yce
bir erefe nil olmalar ndan dolay bu sorumlulu un peygamberlerden kald lmad
ifde etmi tir. Ve hemen ard ndan bu gr istidll etmek iin u yetleri aktarm r:
289
Ey Peygamberin han mlar , siz di er kad nlardan herhangi birisi gibi de ilsiniz ,
Sizden kim apa k bir terbiyesizlik yaparsa, ona iki kat azap verilir. 290 Bu yetlerin
hemen pe inden u hadisleri delil gstermi tir: nsanlar n en iddetli imtihan edilenleri
peygamberlerdir. Daha sonra veliler, sonra da s ras yla onlara daha yak n olanlar n
imtihanlar gelir291, Ben, sizden iki ki inin ekti i zd rab n toplam kadar zd rap
(elem) ekiyorum.292 Peygamberlerin durumlar n yceli i, makamlar n yksekli i
ba kalar n sorumlu olmad eylerden sorumlu tutulmalar yeterli sebep say r m ?
sorusunu, Rz, sen iyilerin hasent n mukarreb ( Allaha ok yak n) kullar n
seyyiti say ld duymad n m ? diyerek cevaplam r. Rz gr n yle
284
Th, 20/ 115.
285
Th, 20/ 120.
286
Araf, 7/ 21.
287
Bakara, 2/ 286.
288
Rz, smetl- Enbiy, s. 52.
289
Ahzab, 33 / 32.
290
Ahzab, 33 / 30.
291
bn Mce Hf z Eb Abdallah Muhammed b. Yezid el-Kazvn (v. 273/886 ), Snen, bsy., stanbul: a
Yay., 1401/1981, Fiten, 23.
292
Mslim, Birr, 4,5 .
55
zetlemi tir; Hz. demin (a.s) hatas , kk gnah da olsa, Hz. demin (a.s) an na
nispetle byk olarak telakk edildi i iin Yce Allah taraf ndan isyn olarak
zikredilmi tir. Hakikatte isyn yok belki itiht hatas olarak telakk edilir. nk btn
293
peygamberler isyndan masumdur. Mehmet Vehbi Efendi, Peygamberlerden hem
tiktte hem de tebli de gnah n sad r olmad ifde etmekle birlikte, onlardan
kasten ve sehven de gnah sad r olmaz, ancak, emr-i fetvda sehven hata sad r olsa da
derhal hakkat kendilerine vahyolunur. Bu hususta ulamn n ittifk oldu u beyan
edilmi tir. 294 Ayr ca Rz, bn Abbs n bu husustaki gr n u ekilde aktarm r:
bn Abbstan, Hz. demin (a.s) bu fiili kasten yapt gsteren rivyet gelmi tir.
nk bn Abbs yle demi tir. Onlar o a atan yiyip, edep yerleri a nca, Hz. dem
(a.s) cennetten kmak istedi de onu cennet a alar ndan bir a a tuttu ve b rakmad .
Cenb- Allah ona Benden mi ka yorsun? diye nid etti. Bunun zerine Hz. dem
(a.s) Hay r y Rabbi senden utan yorum dedi. Cenb- Hakk da Cennetten sana
verdiklerim aras nda, haram k ld klar mdan daha fazlas yok muydu? buyurunca, O:
Evet y Rabbi! Fakat ben senin izzetine yemin ederim ki sana yalan yere yemin eden
hi kimse grmemi tim. (Onun iin eytan n yeminine kand m) dedi. Cenb- Allah da:
zzetime yemin ederim ki seni o cennetten indirece im, sonra sen ancak s nt ile
ya ayacaks n dedi. 295 Rz, unutma ve bn Abbsdan gelen rivyetle ilgili hususlar
u ekilde tenkt etmi tir: Biz Hz. dem (a.s) ve Hz. Havvn n (r.a) iblisin bu szne
inan p tasdik etmi olduklar kabul etmiyoruz. nk Onlar, iblisi tasdik etmi
olsalard , onlar n bu husustaki gnahlar , o a atan yemeleri gnah ndan daha byk
olurdu. Zira eytan, onlara Rabbiniz sizi a atan ancak iki melek olursunuz veya
ebedi kimselerden olursunuz diye nehyetmi tir 296 diyerek, onlara Allah hakk nda su-i
zann telkin etti. Ve onlar emr-i ilhye uymamaya, hkmne raz olmamaya,
kendisinin o hususta onlar n iyili ini istedi ine inanmalar na ve Allah Teln n ise
onlar h - aldatt na inanmaya te vik etti. phe yok ki btn bunlar, a atan
yemeden daha byk gnahlard r. Bu sebeple bu husustaki k naman n daha iddetli
olmas gerekir. Keza Hz. dem (a.s), iblisin secde etme hususunda isyn , kendisine
bu zunu, Allah n verdi i nimetlerden dolay kendisine haset etti ini biliyordu. Ak ll
293
Rz, age., C. III, s. 12-13; Hazin, age., C. IV, s. 284-285 ; Vehbi Efendi, age., C. I, s.101.
294
Vehbi Efendi, age., C. IV, s. 3356.
295
Rz, age., C. III, s. 12-14.
296
Arf, 7/ 20.
56
olan kimse iin, btn bu karnelere ra men, d man n szn kabul etmesi nas l
d nlebilir? yette, Hz. dem (a.s) ile Hz. Havvn n (r.a), eytan n sz esnas nda
veya daha sonra o fiili yapt klar na dair bir ey yer almam r. Yine Hz. demin (a.s),
iblisin kendisine d man oldu unu bildi ini u yet gsterir: Hi phesiz ki bu (iblis)
senin de, e inin de d man r. Binenaleyh sak n sizi cennetten karmas n, sonra
zahmete d ersiniz297 bn Abbstan gelen rivyet edilen habere gelince bu, hd
298
olarak rivyet edilmi bir haberdir. O halde o, Kurna nas l muaraza edebilir?
Rz bu olay , itiht hatas olarak telakk eder. nk u a aca yakla may n
yetindeki u zamiri, ahsa i aret etti i gibi nevine de i aret edebilir. Hz dem (a.s)
299
yasaklanan a aca de il, nevine yakla ve itihtta hata etmi tir. Teferruatta
yan lan mtehit byk gnah sahibi olmaz eklinde zh etmi tir.
Peygamberlere kk gnah ciz grenler, Yce Allah n onu zlim olarak

nitelendirme hususunu, kk gnah i leyen her nefis, her mkellef, kendi nefsinin
zlimidir, eklinde de erlendirmi tir. Kk gnah ciz grmeyenler ise, daha iyiyi
terk etmenin zulm oldu unu ifde etmi lerdir. Daha iyiyi yaparak byk sevab elde
etme imkn bulan kimse hibir sebep yokken byle bir ans ka rd takdirde kendi
kendinin zlimi olur. nk zulmn gerek tan , bir eyi ait oldu u yere
koymamakt r. 300
yet-i kermede Hz. demin (a.s) sadece sz konusu fiili i lemeye yneldi i ifde
edilmektedir ve bundan dolay cennetten kar ld na at fta bulunulmaktad r. Bu
cennetten kar lma olay bir ibret, d lama ve tahkir anlam na gelmez. Allah Tel Hz.
demi (a.s) yeryznn halfesi tayin etmi tir. Hz. demin (a.s) hem yarat gyesi
yeryznn halfesi olmas olacak hem de iine d t durum bir ceza ve tahkirin
neticesi olacak. Bu Yce Allah n hikmetine terstir. Di er taraftan Hz. dem (a.s)
gerekten s ve zlim olsayd , Kim Allah ve Peygamberine ba kald rsa ona iinde
sonsuz ve temelli kalaca cehennem ate i vard r. 301 Ve iyi bilin ki Allah n laneti
297
Th, 20/ 117.
298
Rz, age., C. I, s. 209.
299
Kurtub, age., C. I, s. 209; Bkz. Rz, age., C. III, s. 13.
300
Rz, age., C. III, s. 13; Vehbi Efendi, age., C. I, s. 102.
301
Cin, 72/ 23.
57
zlimleredir 302 yetlerine gre cehennem azab hak etmi olmas ve lanetlenmesi
gerekirdi. Yce Allah, cehennem azab hak eden ve lanetlenen kimseye nbvvet
grevi vermesi imkn dhilinde de ildir. Kendisi cehennemi hak etmi olan kimse halka
nas l tebli de bulunabilir. Buna kim inan r. O halde yetlerin tevl edilmesi
ka lmazd r. 303
Baz lar , Hz. Ademin(a.s) a aca kast yakla zikretmi ler ve be gr beyan
etmi lerdir:
a-Bu nehiy tahrm ifde eden de il, tenzh ifde eden nehiydir. Bununla alakal bilgi
nceden verilmi ti.
b-Bu fiil Hz. demden (a.s) kas tl olarak sad r olmu tur. Hz. dem (a.s) o an
peygamber oldu u iin bu eylemi yapmas byk gnah olarak telakk edilmi tir.
c-Hz. dem (a.s) bunu kas tl olarak yapt . Ancak o anda bu eylemi kk gnah
mertebesine indirecek korku ve rperti ierisinde gerekle tirdi. Byle bir gr n
tutarl bir taraf yoktur. nk vcibi terk eden ya da kendisine yasaklanm olan bir
eylemi yapan kimse o eylemi korku ve rperti ierisinde gerekle tirse de, o kimse
byle bir eylemden dolay lanetlenmeyi, azarlanmay , ebedi ate te kal hak eden bir
s olarak telakk edilir. Unuttu da, biz onda bir azim bulamad k304 yeti
unutuldu unu ifde etmi tir. O halde unutmak ile kastlik birbirine ters d er ve ikisi
aras nda z tl k vard r.
d-Mutezilenin o unlu u itiht hatas demi tir. Fakat bu a aca

yakla may n305yetindeki bu zamiri bazen ahsa bazen de nevine i aret eder.
Mutezilenin ekseriyeti, bu gr lerine dell olarak Hz Peygamberden rivyet edilen u
hadisi aktarm r. Hz Peygamber (a.s) eline bir ipek ve bir alt n alarak Bunlar
mmetimin erkeklerine haram, kad nlar na ise helaldir. Buradaki bunlar zamiri iki
eyin nevine i aret eder. Dolay yla Hz. dem kendisine yasak edilen a atan de il de
onun benzeri a atan yedi. Bu a ac n yasaklanan a a olmad kanaatine sahip olarak
302
Hd, 11/ 18.
303
Rz, smetl- Enbiy, s.54.
304
Th, 20/ 115.
305
Bakara, 2/ 35.
58
306
ondan yedi. Hlbuki bu zamiri o a ac n btn nevine tekbl ediyordu. Ayr ca
Kurtub, baz mfessirlerin, Hz. dem (a.s) ile Hz Havv (r.a) bu yasaklama eklinin
nedb ifde etti ini zannederek bu a aca yakla syledi ini, bizlere nakletmi tir. 307
e- Hz. dem (a.s) burada itiht hatas yapt . Bu gr de itiht hatas yapan n
ba lanm kk gnah i ledi inden dolay ceza ve laneti gerektirmedi inden tutarl
grlmemektedir. Rz Mutezilenin bu gr n u ekilde devam ettirdi ini ifde
etmektedir.
Bu zamiri dilin asl nda, haz r olan eye i aret eder. Haz r olan eyse ancak
muayyen oland r. Yani bu zamiri muayyen bir eye i aret eder. Bu duruma gre bu
zamirinin neve i aret edilmesi dilin asl na ayk r. Ayr ca cenb- Allaha i arette
bulunmas da ciz de ildir. Dolay yla Cenb- Allah meleklerinin baz lar na muayyen
aca i arette bulunmalar emretmi olmas gerekir. Bu takdirde onun d ndakiler
nehiy d kalm olmas gerekir. te bu durum sabit olunca, mtehid lafz hakkatine
hamletmek mecburiyetindedir. Hz dem de (a.s) lafz hakkatine hamledince olan oldu.
Zaten nevine hamletmesi de ciz olmazd . Bu gr u iki durumla tekd edilmektedir.
Birincisi, O cennetten diledi iniz yerden bolca yiyiniz308yeti, delilin tahss etti i
hari cennette bulunan eylerden tatmaya mezun oldu una i aret eder. kincisi ise, Ak l,
delilin tahss etti i ey hari, btn faydal eylerden istifde etmenin mubah olmas
gerektirir. Tahss edici delil muayyen k sma dellet eder. Bu da tahss edilen hari, di er
alardan faydalanman n mezun oldu unu gsterir. Bu sabit olunca Hz demin (a.s)
nanmas ve hatal oldu u kanaatine var lmas imkns z grlmektedir. Yani buna gre
Hz. dem (a.s) hatal de il de itihd nda isbet etmesi gerekir ki bu tevl de pek
makl grlmemektedir.
Farzedelim ki Bu zamiri, hem neve hem de ahsa dellet etmektedir. Yce Allah
Bu zamirden maksad n ah s de il de tr oldu una dellet edecek ya da bunun yerine
geecek herhangi bir ey birle tirmi midir? Birinci ihtimal sz konusu ise, Hz.
demin (a.s) anlama da kusurlu oldu unu ifde etmek gerekir ki, bu da gnah olarak
telakk edilir. E er anlama da kusuru olmay p, bundan maksad n nev i oldu unu
306
Kurtub, age., C. III, s. 209; Bkz. Rz, age., C. III, s. 13.
307
Kurtub, age., C. III, s. 210.
308
Bakara, 2/ 35.
59
anlad ysa, bu trden bir a aca ynelmesi de gnah olmas gerekir. Bu da bilerek gnaha
ynelmeyi ifde eder.
Peygamberlerin itiht etmeleri ciz de ildir. tiht zan ifde eder. Dolay yla
peygamberlerin yakn bilgiyi elde etme gc varken zanna ynelmesi aklen de dinen de
ciz de ildir. Hz demin (a.s) itihda ynelmesi de gnahd r.
Yukar da ifde edilene gre bu eylem ya kati ya da zanndir. E er kati ise bunda
hata etmek byk hata kabul edilir. E er bu zann ise bizde her mtehit isbet eder
derse o zaman hibir mtehit yan lmaz. E er biri isbet eder, yan lansa ittifkla mazur
kabul edilirse, bu kadarc k hata Hz demin (a.s) elbisesinin soyulmas na, cennetten
kar p yeryzne indirilmesine neden olur mu?
Rz yukar da ifde edilenleri yle de erlendirmi tir;
Bu zamiri her ne kadar muayyen bir ahsa i aret etse de, yukar da ifde edildi i
gibi bazen neve de i aret edebilir. Yce Allah, ondan murad n tr oldu una dellet
edecek eyi ona biti tirmi tir.
Hz. demin (a.s) bu delili anlamada hata etmi olma ihtimaline gelince, Hz. dem
(a.s) belki hata etmi tir. yle de erlendirilebilinir; Yce Allah, kendisine o a ac
nehyetti inde delili anlam . Aradan uzun mddet geince unuttu. nk haberde Hz.
demin (a.s)uzun bir mddet cennette kald ve sonra cennetten kar ld
belirtilmi tir. tiht meselesine gelince, burada Hz. demin (a.s) itiht etti ini
savunmaya gerek yok. nk Hz. dem (a.s) bu delili anlamada hata etse de ya da
delili anlasa da yet sonradan unuttu unu a klam r. Nehyin kat ya da zann olmas
hususuna gelince, bu nehiy delleti kat idi. Ancak Hz dem (a.s) onu unutunca, bu
unutma, gnah n byk say lmamas hususunda zr kabul edildi. Bu dellet-i zann
ise, di er mtehitlere tekbl etmeyen iddetli cezalar, buna tekbl ediyordu. nk o
mtehitlerin itihtlar , ah slar n de mesiyle de ebiliyordu. Nitekim iddetli
cezalar ve cezalar n hafifletilmesi hususunda mmet iin mevzubahis olmayan eyler
Hz Peygamber iin sz konusu idi. Bu meselenin ba ka bir zh tarz daha vard r.
ikiniz bu a aca yakla may n nehyi ayn anda ikisinin o a aca yakla mamas ifde
60
edebilir. Tek ba lar na a aca yakla malar nda yasak yoktur. Hz. dem (a.s) bu meseleyi
byle anlay p itiht hatas yapm olabilir. 309
8.2- Hz. deme(a.s) irk snad :
8.2.1- Konuyla lgili Ayetler:
Rznin nakletti ine gre bu hususa u yet-i kerme dell gsterilmi tir:
Sizi bir tek candan ( nefis) yaratan, kendisiyle mutlu olsun diye ondanda e ini
yaratan O dur. Erkek e ine yakla nca kad n hafif bir yk yklenir, onu bir sre ta r;
hamileli i a rla nca rableri olan Allaha u szlerle yakar rlar: Andolsun, bize
kusursuz bir ocuk verirsen kesinlikle kredenlerden olaca z. Fakat Allah onlara
kusursuz bir ocuk verince Allah n kendilerine verdi i eyler hususunda ona ortak
ko arlar. Allah insanlar n ortak ko tu u eylerden mnezzehtir. Onlar, kendileri de
yarat lm olup hibir eyi yaratmayan eyleri Allaha ortak m ko uyorlar? Oysa bu
varl klar n ne onlara tapanlara yard dokunur ne de kendi kendilerine yard mc
olabilirler. 310 Rznin nakletti ine gre, Hz deme(a.s) irk isnad nda bulunanlar, bu
yet-i kermedeki bir nefis kelimesinin Hz deme (a.s) isnat etti ini, ondan
yarat lan e in ise Hz Havv (r.a) oldu unu ileri srm lerdir. Onlara gre buradaki
kendilerine verdi i ey hakk nda Allaha ortak ko tular. Allah onlar n ortak ko tu u
eylerden ycedir. 311 ayeti Hz. Havvaya i aret etmektedir.
8.2.2- Ayetlere Genel Yakla mlar:
Bu yetin Hz. dem (a.s ) ile Hz Havvn n (r.a) irke d t ne i aret etti i
zikredilmi tir. Rz, onlar n bu iddialar u rivyeti delil gstererek devam ettirdi ini
ifde etmektedir. Hz Havvn n (r.a) hamileli i esnas nda eytan ona bir erkek ocu u
arzederek, ocu un oldu unda onun ya amas istiyorsan ad Abdlhris koy diye
hitapta bulundu. Hris eytan n ad yd . Hz Havv (r.a) eytan n bu telkinine uyup
ocu un ad Abdlhris koydu. Bundan dolay Hz. dem(a.s) ve Hz. Havv (r.a)
309
Rz, age., C. III, s. 13-14.
310
Arf, 7/ 189-192.
311
Arf, 7/ 190.
61
hakk nda Yce Allah, Kendilerine verdi i ey hakk nda Allaha ortak ko tular312
buyurdu.313 Abdullah Aydemir, bu konuyla alakal de ik nakli eserinde
zikretmi tir. Tirmz, Ahmet b. Hanbel, Taber ve di er baz bilginlerden nakletti i bu
rivyetin Hz. Peygambere ait olmad zikretmi tir. Tirmiz taraf ndan Hasendir.
Gariptir tarz nda nitelenen bu rivyetin ara rmac lar taraf ndan mevkf olarak
zikredildi ini belirtmi tir. Bu rivyetlerin Kabul-Ahbar, Vehb bn Mnebbih gibi
sonradan mslman olmu ve Ehli Kitaptan olan ki iler taraf ndan slma sonradan
sokulmu bir sriliyyt rne i oldu u nakledilmi tir. zellikle Said bn Cbeyr ve
Sudd kanal yla nakledilen rivyetlerin tam bir sriliyyt oldu u belirtilmi tir. ocu a
Abdulhris isminin verilmesi i ine Hz. demin kar lmas k nanm r. Byle bir
in a k bir irk oldu u zikredilmi ve bir peygamberin byle bir irke kar lmas n
imkns zl vurgulanm r. Peygamberlere mahsus olan s fatlarla bu irk olay n
ba da lamayaca a k bir ekilde ifde edilmi tir.314 Rz Hz. dem(a.s) ile Hz
Havvya (r.a) irk isnat edenlerin gr ve delillerini belirttikten sonra, onlara u
ekilde cevap vermi tir. yet-i kermede geen bir nefis lafz n Hz. deme (a.s)
nispet edildi ine dair hibir delil yoktur. yetteki hitap Kurey in Kusayy koluna aittir.
Buna gre anlam u ekildedir: Allah sizi Kusayy n bizzat kendisinden yaratt . Ondan
da huzur bulsun diye e ini varetti. Diledikleri slih evlad da kendilerine vermi ti. Allah
onlara drt ocuk verdi. Onlar da ocuklar n ad Abdlmenaf, Abdluzza,
Abdlkusayy ve Abdddar isimlerini verdiler ve Allah n kendilerine vermi oldu u bu
ocuklar hakk nda onlara bu isimleri (put isimleri) vermek suretiyle Allaha ortak
315
ko tular. Buradaki (y rikn) lafz Kusayy ve e i Minhaya onlar n ortak
ko tuklar cmlesindeki zamir ise, irk hususunda onlara tb olan zrriyetlerine ve bu
iki kable ve onlardan sonra gelenleri i aret etmektedir. Ayr ca Rz, onlar neyi ortak
312
Arf, 7/ 190.
313
Bu rivyet de ik nakillerle ve farkl anlat mla u kaynaklarda zikredilmi tir: et-Tirmz, Tefsir, 8;
Ahmet b. Hanbel, el-Msned, C.V, s.11; et Taber, Cmiul-Beyan an Tevili Ayil-Kurn, C.IX,
r: Ahmet Muhammed akir Ne ri, 1373/1954, s. 146; Bkz. Aydemir, age., s. 35-37; Bkz. Ebl-Ala
el-Mevdd,,age., C.II, s.119.
314
et- Taber,age., C.XIII, s. 307; Eb Bekr Muhammed bn Abdillah bnl- Arab(v. 543/1148),
Ahkml-Kurn, (Thk.: Ali Muhammed el-Becav) C. III, M r:1378/1957,s. 809; Eb Ali et-
Tabresi, (543/1148) Mecmeul-Beyan, C.II, Beyrut: 1379, s. 509, 510; Kurtub, age., C. VII, s. 215;Bkz.
Aydemir, age., s. 35-37.
315
Rz, age., C. XV, s. 87 ; Bkz. ez- Zemah er, age., C. II, Kahire: Matbaatl- stikme, , 1946, , s. 186-188;
Vehbi Efendi,age. , C. IV, s. 3352; evkn, age., C. III, s. 393 ; Bkz. Sleymn Ate , age., C.III,
stanbul:Yeni Ufuklar Ne riyt, , 1989, s.430.
62
ko uyorlarsa Allah onlardan mnezzehtir, ycedir316 yetinde ifde edildi i gibi ortak
ko anlar n ikiden fazla oldu una i aret etmi tir.317 Asl nda bu yet-i kermenin putlar
Allaha ortak ko anlara reddiye oldu unu318, bu yette lanetlenmi iblis ile ilgili bir
husus gemedi ine Rz dikkat ekmi tir. Rz bu konudaki gr lerini yle devam
ettirmi tir; Bu Allaha ortak ko ulandan kas t, iblis olsayd yet-i kerme Hibir eyi
yaratmayan m ? ortak ko uyorlar? 319 buyurur. Hibir eyi yaratmayan eyi demezdi.
Yani m yerine men edat getirirdi. Ak ll varl klar men edat ile zikredilir. 320
Buna gre yetin mns yle olmaktad r: Hz. dem (a.s) ile Hz. Havvya (r.a)
istedikleri slih evlat yce Allah taraf ndan verilince, o evlatlardan reyen kfir nesil
bunu Allahtan ba kas na mal ettiler. yette bunlar n tesniye olarak zikredilmesinin
sebebi, erkek ve di i olmak zere iki cins olmalar r. Rz, yukar daki ifde edilen
gr lere ilveten ikinci olarak yle demektedir, bir nefisten kastedilen Hz
demdir(a.s). Bu nefisten yce Allah, Hz. Havvy (r.a) yaratm r. Yce Allah, daha
sonra Allahtan birok istekte bulunan, Allah n yce zt na ortaklar ko an, Hz.
demin (a.s) m rik evlad ndan zel bir ekilde bahsetmektedir. Elbette genel bir
ifdeden sonra ismi zikredilenlerin bir blm zel bir ifde tarz yla yeniden
zikredilebilir. Konu ma dilinde bunun birok rne i vard r. Sizi karada ve denizde
yrten Allaht r. Bulundu unuz gemi iindekileri gzel bir rzgrla gtrrken 321
yetinde ba lang ta btn yarat klar genel bir slpla zikredilirken yetin sonunda zel
bir slp kullan lm r. Hz deme (a.s) nisbet edilen irke dell gsterilen yette
kullan lan usl de aynen bu yetteki gibidir.
Rznin dikkat ekti i, zellikle bilinmesi gerekti ini ifde etti i di er bir husus
ise, yukar da zikredilen bu iki k, zikredilen bir eyin hemen ard ndan gelen zincirleme
kinyelerinin bir blmnn o zikredilene, bir blmnn de ba ka bir eye
blnmesini gerektirir. Bu durum nazm paralayan bir faktr olarak kar za kar.
316
Arf, 7/ 190.
317
Bkz. Rz, age., C. XV., s. 91, 92; smetl-Enbiy, s.21; Kadi Beydv, Nasiruddin mer(v.
682/1284) Envrut-Tenzl ve Esrrut-Tevl, C.I, stanbul: 1285h., s. 206; en-Nesef,age., C.II, M r:
Ts. , s. 90; Ebs- Suud el- madi, (982/1574), dl-Akl- Selm il Mezyel- Kitbil-Kerm, C.IV,
r, 1372/1952, s. 488.
318
Rz, age., C.XV, s. 91, 92; Eb Ali el-Fadl b. el-Hasan Bkz. et- Tabresi (548/1153) Mecmeul-Beyan
fi Tefsiril-Kurn, C.IV, Tahran, 1390h., s. 510
319
Arf, 7/ 191.
320
Rz, age., C. XV, s. 90.
321
Ynus, 10/ 22.
63
nc olarak Rz yle demi tir: onlar ortak ko tular lafz nda ki (h) zamiri,
Allaha de il de ocu a i aret eder. Buna gre onlar, Allahtan slih bir evlad de il,
sadece ocuk istediler. Bu aynen sen benden bir dirhem istedin, ben o dirhemi verince,
ona bir ba kas kar rd n, yani ona ilveten ba ka bir ey daha istedin szne
benzer. Rz, bu gr iki sebepten zay f olarak telakk etmi tir. Birincisi, (leh) deki
zamir ocu a aitse, ikincisi; Allah, onlar n ortak ko tuklar ndan ycedir. lh kelm
ncesinden kopuk d er. Bu da yetin ahengini bozar. 322
Rz, Hz. deme (a.s) irk isnat edenlerin zikrettikleri rivyetlerin zay f oldu unu
aret etmektedir. Bunun iin de sebebe i aret eder.
a- Bu rivyet, nadir nakledilen rivyettir. lm planda kabul grecek nitelikte

de ildir.
b- Burada iki ey sylenebilece ini zikreden Rz, birinci olarak, Hz. dem (a.s) ile
Hz. Havv (r.a) ocu u iblisin yaratt na inan yorlar ya da inanm yorlar. Bu durumda
onlar, iblisin tanr oldu una inan yorlard ki bu mmkn de il, ak l sahibi olan kimse
buna inanmaz ve ihtimal vermez. Byle bir ey sz konusu olsayd , Hz. demin(a.s)
yaratma da yoktan var etme de ve meydana getirme de, Allah n orta oldu una dair
hkm ortaya kar ki bu da Hz deme (a.s) kfr isnat etmeyi gerektirir ki, akl
ba nda olan byle bir isnatta bulunamaz. kinci kka gre, yani kendilerini eytan
yaratt na inanm yorlar, bu durumda kfr ve irk sonucu kmaz. ocu un isminin
Abdlhris konmas , Hrisin kulu oldu u anlam na gelmez ve isimler sadece i aret ve
sembol ifde eder. Dolay yla bundan kfr ve irk sonucu kmaz, diyor.
c- Daha Hz. demin (a.s) yarat p, btn meleklere ve eytana secde etme emri
verildi inden itibaren hamilelik an na kadar Hz. dem (a.s) ile iblis aras ndaki iddetli
d manl k onun iblise aldanmas na engeldir. Bu olacak bir i de il, farzedelim ki Hz.
dem (a.s) peygamber de ildi, hatta mslman da de ildi, lakin o ak ll bir insan da m
de ildi? Byle bir durumu de il mslman, akl ba nda olan bir insan dhi kabul
etmeyece i gr n Rz, mm Hf z Eb Muhammed b. Hazm n el-Milel Ven-
Nihl adl eserinde nakletti ini aktarm r. bn Hazm, Hz demin (a.s) o luna
322
Rz, age., C. XV, s.88-89; smet, s. 56.
64
Abdlhris ismini verdi i yolundaki rivyetlerin, dn olmayan, hays z kimselerin
uydurdu u bir yalan oldu unu, zikretmi tir. bn Cerrin bu rivyet konusunda icm
oldu unu iddia etmesine de rm olup, bn Cerr iin bu sama gr ne bir tak m
323
sama deliller getirdi inden Allah onu affetsin demi tir. Rz, Yce Allah Hz.
324
deme (a.s) btn isimleri retmi ti yetini istidll gstererek Hz. demin (a.s)
engin bilgisiyle iblisi iyi tan , onun ad n hris oldu unu ok iyi bildi ini ve bile
325
bile ocu una iblisin ismini vermesinin makl olmad , ifde etmi tir. Rz, Hz.
deme (a.s) irk isnat edenlere cevap vermeye Kaffl n gr lerini aktararak devam
etmektedir. Rznin belirtti ine gre Kaffl bu yetin bir darb- mesel oldu unun ifde
etmi tir. Allah bu yetle unu zh ediyor; ben bir canl yaratt m ondan da kendinin e i
ve benzeri olan bir e yaratt m, kocas han bryp, e i hamile kal nca, Allahtan
dzgn bir evlat olmas dilediler. Allah da onlara sapasa lam evlat verince, Allah n
vermi oldu u ey hususunda Allaha ortak ko tular. T pk tabiat lar n dedi i gibi
tabiata, mneccimlerin dedi i gibi Y ld zlara, bazen de putperestlerin dedi i gibi putlara
ve ibdet edilen heykellere mal ettiler. Daha sonra Yce Allah onlar neyi e
tutuyorlarsa Allah onlardan mnezzehtir buyurmu tur. Kaffl n ifde etti ine gre
Allah burada m riklere darb- mesel getirerek kendinin onlar n ortak ko tu u tabiattan,
ld zlardan, putlardan ve heykellerden mnezzeh oldu unu ifde etmi tir. Kaffl bu
yetin insanlar n ekserisinde vk olan halleri temsl etti ini i aret edip bu yet Hz.
dem (a.s) ile Hz. Havv(r.a) hakk nda olmad ifde etmi tir. 326
Rz, bu yet-i kermenin Hz. dem (a.s) k ssas anlatt kabul etsek de buna
birka zh getirilebilinece ini ifde edip bu hususta yle demi tir:
a- Fakat Allah onlara dzgn ocuk verince, bu ocuk hakk nda Ona e ler tutmaya
ba lad lar327 ifdesini, ho kar lamama ve uzak grme slbunda istifhm mns nda
oldu unu Rz ifde etmi tir. Bunun zh , Allah onlara dzgn evlat verince, o evlat
hususunda Allaha ortak m ko tular? Allah irk inanc nda olan ve Hz. deme (a.s) irk
isnat eden m riklerin irkinden mnezzehtir, eklindedir. Mehmet Vehbi Efendi,
323
Rz, smetl- Enbiy, s. 56.
324
Bakara, 2/ 31.
325
Rz, age., C. XV, s. 86; Bkz. age., s.56.
326
Rz, age.,C. XV, s. 86-87 ; Bkz. Vehbi efendi,age., C. I, s. 103.
327
Arf, 7/ 190.
65
M rikler Hz. deme (a.s) irk isnat ettiler ve kendileri de Hz. demi (a.s) takld
ettiklerini ifde edince Allah Tel da Hz. dem (a.s) k ssas onlara hikye etti. Ve
buyurdu ki, Hz. dem (a.s) ile Hz. Havvya (r.a) slih evlat verince Allah n verdi i
evlatta Allaha ortak m ko tular? mns nda oldu unu sylemi tir ve buradaki (onu
ortak ko tular) lafz istifhm hemzesi, takdir ve inkr iindir. Buna gre, mn Allah
onlara evlat verdi de Allah Telya irk mi ko tular? Onlarda irk gibi bir ey hs l
olmad halde onlara irk mi isnat ediyorsunuz. Hz. demin (a.s) hlini siz mi iyi
biliyorsunuz Yoksa Allah m iyi biliyor? eklinde oldu unu ifde etmi tir. 328 Bunu bir
rnekle Rz u ekilde zh etmi tir: Bir adam ba ka bir adama iyilikte bulunuyor. Bir
ba kas da iyilikte bulunan kimseye, sen ona iyilik ediyorsun ama o adam senin
hakk nda g ybet ediyor, seni k yor, sana ktlk yapmaya al yor, denildi inde
iyilik yapan kimsenin ben ona bunca iyilik yapay m, bunca nimet vereyim, o da bana
kalks n ktlk yaps n ve isyn etsin, bu olacak ey de il! demesidir. te bu yette de
durum byledir.
b- Rz, bu k ssan n ba ndan sonuna kadar Hz. dem (a.s) ve Hz. Havv (r.a)
hakk nda oldu unu kabul edelim. Fakat Allah onlara dzgn ocuk verince,
kendilerine verdi i bu ocuk hakk nda ona e ler edinmeye ba lad lar yetinin hricinde
ortada m kl bir durum sz konusu de ildir. Bu yete gelince, buradaki (evlat) lafz
hazfedilmi , muzfun ileyh olan (o ikisi) ifdesi,(ceale) fiilinde muzf yerine gemi tir.
( kendilerine verdi inde ) ifdesi de byledir. Bu yetin mns , o ikisinin evladlar
Allaha irk ko maya ba lad lar eklindedir. ( kendilerine verdi inde) lafz n mns
da, o ikisinin evlatlar na verdi i eylerde, mns nda oldu unu ve bu durumu Rz,
Kye sor329 yetinin ky halk na, ahalisine sor mns nda oldu unu ifde etmek
suretiyle, Hz deme (a.s) isnat edilen yetle bu yetin anlam bak ndan benzerlik
gsterdi ini ifde etmi tir. Rz, (ceale) filindeki tesniye zamirinin hikmeti nedir?
sorusuna ise, Hz demin (a.s) ocuklar erkek ve di i olmak zere iki k md . Bu
tesniye den maksat, erkek ve di i ocuklar olup, bunlar iki s f ve iki e it oldu undan
bunlardan bir yerde tensiye zamiri, ba ka yerde o ul zamiri olarak bahsedilmi tir,
eklinde cevap vermi tir.
328
Vehbi Efendi, age., C. I, s. 102.
329
Ysuf, 12/82.
66
c- Rz, (ceale)deki tesniye zamirinin Hz. dem (a.s) ile Hz. Havvya (r.a) i aret
etti ini kabul edilmesi durumuna da farkl bir zh ekli getirmi tir. Rzye gre, Allah
onlara dzgn evlat verince bu ocu u, Allaha tate ve onun hizmetine adamay
ahdetmi lerdi. ocuk dzgn olunca onu bazen dnya i lerinde kullanmay 330, bazen de
onun Allaha tatte ve hizmette bulunmas istiyorlard . Bu durum, ancak, iyi kullar n
(ebrr n) hasent , mukarreb (Allaha ok yak n kullar n) seyyiti say r, eklinde zh
edilir. Onlar neyi e tutuyorlarsa, Allah onlardan mnezzeh ve ycedir tabirinden
kastedilen u hads-i kudsnin ifde etti i eyle zh edilir; Ben irkten msta n
olanlar n, en beri ve en msta n olan m. Binen aleyh, kim bir amel yapar ve o
amelde ba kas bana ortak ko arsa, ben onu irki ile ba ba a b rak m. Bu hads-i
kudsnin bu yetteki m kili bertaraf etti ini Rz, ifde etmi tir.
d- Hz. dem (a.s) ve Hz. Havv (r.a) el-Hris ismiyle msemm olan ahs n dus
sebebiyle o ocu un, bellardan, hastal klardan ve musbetlerden uzak olaca na
inand klar iin ocu una Abdlhris ismini vermi tir. Bazen ltfta bulunan kimsenin
kulu, klesi vasf verilebilir. Ben kendinden bir harf rendi im kimsenin kuluyum
darb- meseli buna rnek gsterilebilinir. Bu kimse kendini, kendisine ltfta
bulunan n klesi, kulu olarak telakk edebilir. Bu ise, Allah n memlk ve mahlku
olmas a ndan onun kulu olmas na zarar vermez. Daha nce ebrr n hasent n,
mukarreb kullar n seyyit mesabesinde oldu unu ifde etti ini, syleyen Rz, Hz
demin (a.s) m terek bir laf z olan (abd) lafz ndaki m terekli e tutundu unu ifde
ederek szlerine devam etmi , bu gr ne de irin Ben muhakkak ki nezdimde
ikamet etti i srece, misfirin kulu klesiyim. Benim bundan sonrada bir kleye
benzemekten ba ka bir huyum yok szyle delillendirmi tir. 331
Sonu olarak;
a-Araf 7/ 189-190. yetlerin Hz. dem ve Hz. Havvya i aret etti ini ve buna
ba olarak onlar n Allaha irk ko tu unu savunanlar yan lm r. Bir peygamberin
330
Mslim, Zhd, 46.
331
Rz, age., C. III, s. 88.
67
Allaha irk ko mas asla d nlemez. slm mmeti nbvvetten nce ve nbvvetten
sonra peygamberlerin kfr ve irkten masum olduklar nda ittifk etmi lerdir.332
b- Hz. dem ile Hz. Havvn n eytana uyarak Allaha ortak ko tuklar na dair
rivyetlerin peygamberimize ait olmayan tam bir isriliyyt oldu u yukar da
aktar lm r. yette kastedilenin Hz. demin soyundan gelen m rikler oldu u
nakledilmi tir.333
c- yette geen nefs-i vhide nekredir. Bu ferd-i mnte ire dellet eder. Bundan
dolay , her eyden nce insan trnn ba lang olan demin ahs iin geerli oldu u
kadar sonu itibariyle muhataplar n s flar na gre zrriyet babas olan her ki i iinde
geerlidir. Yani ifde yaln zca gemi zamandaki demi de il imdiki zamandaki
olaylar da tek tek iine al r. 334
Dolay yla k ssan n ba taraf dem ile Havvn n bizzat ahs yla alakal iken sonu
evlatlar n irk halini tasvir etmektedir. Buradaki nefs-i vhide den maksat Kurey in
atas olan Kusayy oldu u da zikredilmi tir ki bu da k ssan n Kurey m riklerine i aret
etti ini gstermektedir.335
9- HZ. NHUN(A.S) MASUM YET
Hz. Nhun masumiyetiyle alakal olarak zikredilen, itab yetlerinden biri olarak
telakk edilen yet yledir: Nh bu arada rabbine yakar p rabbim dedi. o benim
kendi o lumdu, ailemden biriydi, ama senin verdi in sz, herkes iin geerli bir
gerektir ve sen hkm verenlerin en adaletlisi ve en gzel hkm verensin. Allah, Ey
Nh! dedi. o senin ailenden say lmazd ; nk iyi ve do ru olmayan bir ey olan
inanmamay tercih etti. Art k i yzn bilmedi in bir eyi benden isteme!
336
Bilgisizlerden olmas n diye sana t veriyorum. Bu yeti dikkate alan ismetul-
332
Kemal b. Ebi erif, Ebl- Meali Muhammed b. Muhammed ( 905/1499), el- Msmere fi erhil-
Msyere, C. II, M r:1348h., s. 81;Aliyylkr, Nureddin b. Ali b. Sultan el- Herevi (1014/1606),
erhul-F khil- Ekber, stanbul: 1303h., s. 107, 269;Bulut, age., s. 46.
333
bn Kesir, mameddin smail b. mer b. Kesir (773/1371), Tefsirul-Kurnil- Azim, Beyrut: Dru
hyt-Trsil- Arab, 1388/1969, C. II, s. 275; Mehmet Bulut, age., s. 48; Bkz. Mevdd, ,age., C.II,
s.119,120.
334
Bkz. Nis, 4/1.
335
Elmal , age., C. IV, s. 189.
336
Hd, 11/45-46.
68
Enbiy kar tlar bu yete muhtelif yorumlar yaparak Hz. Nhun gnah i ledi ini
zikretmi lerdir. 337
Vehbi efendiye gre, yette ifde edildi i zere, Hz. Nh Yce Allah n, ailesinin
kurtulaca vaadine ra men, o lu Kenan n garkolunmas na hkm vermesinin
hikmetini renmek istemi tir. Bu husus onu pheye d rm tr. Ve o lu Kenan
hakk ndaki durumu Allaha arzedince Allah taraf ndan onun ailesinden olmad na dair
ikaz geldi ve Hz. Nh bu talebindeki zellesinden dolay isti fr istedi. Vehbi Efendi,
Rz ve Hzin, Allah Tel neseb yak nl ktan ziyade dn yak nl n manev hayatta
daha muteber oldu una bu yetle i aret etmi tir. Vehbi Efendi, Hz. Nhun bu
hadisesini zelle olarak nitelemi tir. Burada Hz. Nh iin evl olan n o lu Kenan
hakk nda sual etmemesiydi, demi tir. Evl olan terk etti i iin peygamberler hakk nda
ciz olan zelle bu hadiseyle Hz. Nhtan sad r olmu tur, demi lerdir. Hz. Nh bu
sualinden dolay Allah taraf ndan itap edilince, hemen Allaha ya rab! bu zelleyi
ma firet edip merhamet buyrumazsan ben zarar edenlerden olurum diye isti frda
bulunmu tur. Vehbi efendiye gre, buradaki zarar, itikdda de il; amelde yap lan
zarard r. O peygamberlerin tikadda zarar yapmaktan masum oldu unu beyan etmi tir.
Ayr ca Vehbi efendinin, Tefsr-i Medrikten nakletti ine gre, Hz. Nh o lu Kenan
evld- slihnden zannetti. Zira Kenan mnaf k olup, kfrn zhar etmeyip
babas ndan gizledi inden dolay Hz. Nh onu mmin zannedip ehlinden addetmi ya
da helk n hikmetini renmek istemi tir. Bu hususta yle bir gr de aktar lm r.
Kenan Tufan n zuhurunda kfrn zhar etmi veya evvelden kfrn zhar etmi ve
bunu babas Hz. Nh da renmi tir. Ancak Hz. Nh son defa merhametinden dolay
onun iman edip, gemiye binmek suretiyle kurtulanlardan olmas temenn etmi tir.
Fakat Kenan n hali bu temennnin huslne msaade etmemi tir.338
Muhammed b. Hazmdan nakledildi ine gre, bu hadisede kast bir gnah i leme
olay yoktur.339 Rz, Art k i yzn bilmedi in bir eyi benden isteme! Bilgisizlerden
337
Rz, age., C. XVIII, s. 4.
338
Vehbi Efendi, age.. C. VI, s. 2351-2353; Hazin, age., C. III, s. 235; Muhammed Mahmud Hicz,
Furkn Tefsri, (Terc.: Mehmet Keskin) C. III, stanbul: lim Yay., Ts. s. 122; Rz, age., C. XVIII, s.4;
Kurtub, age., C. IX, s. 72.
339
Rz, smet, s. 57.
69
olmas n diye sana t veriyorum340 yetine Kurnda Hz. Peygamberle alakal :
er ortak ko arsan elbette amellerin bo a gider yetini delil getirerek Hz. Nhun bu
istekten menedilmesini bu yette zikredilen Hz. Peygamberin irkten menedilmesiyle
ys etmi tir. Dolay yla bu yetin Hz. Peygamberin ilerde irke d ece ine i aret
etti i anlam ta mad zikretmi tir. Rz, bu hususta Hz. Nhun hata yapt
farzedilse de bu yap lan hatan n byk gnah kabilinden yap lan bir hata olmad ,
zikretmi tir.341
Hicz, Hz. Nh, bu meseledeki anlay ve itihd nda yan lm ; Allah da onu
nam r. nk O, bir peygamberdi, iyi kimseler iin gzel say lan davran lar,
Allah'a ok yak n olan kimseler iin gnah ve ktlk say labilir, eklinde zh
etmi tir.342 K sacas , Hz. Nhun bu hareketi gnah i ledi i anlam na gelmez. Burada
mny daha efdl olan terk etmek eklinde hamletmek elzemdir. Hz. Nhun isti fr
etmesi de gnah i ledi i anlam na gelmez. Nitekim "Allah' n yard ve fetih
geldi inde... O'na isti fr et"343 yetlerinde oldu u gibi, daha nce bir gnah i lenmi
oldu una dellet etmez. Zira bilindi i gibi Allah' n yard n ve fethin geli i,
insanlar n Allah' n dinine blk blk giri leri isti fr gerektiren bir gnah de ildir.
Bundan dolay ihtar ve isti fr etme emri verilmi tir. Bu emir Yine Cenb- Hakk n bir
ba ka yet-i kermede "Gnah n iin, mmin erkek ve kad nlar iin isti fr
et"344 eklinde buyurdu u emir gibidir. Btn mminler gnahkr de ildirler, ilerinden
gnahkr olmayanlar da vard r. Dolay yla buradaki emir daha faziletli bir eyin terk
edilmesi sebebiyle isti fr etmeye dellet etmektedir.345
Burada Hz. Nuh (a.s) hakk nda vahiy olmayan bir hususta itihad yapm ;
Allahtan niyazda bulunmu ; efdal olan terk etme niteli inde olan itihat hatas nda
yan lm ve Allah taraf ndan itap edilmi tir. Bu hatas nda da srar etmemi tir. Tevbe
isti farda bulunmas da gnah i lemesi anlam na gelmez.
340
Hd, 11/45-46.
341
Rz, smet, s. 59,60.
342
Rz, age., C. XVIII, s. 5; Hiczi, Furkan Tefsiri, C. III, s. 122; ayrc.Bkz. Vehbe Zhayli, Tefsirul-
Mnir, (Terc.: Hamdi Arslan, Ahmet Efe, M. Be ir Eryarsoy, H. brhm Kutlay, Nurettin Y ld z),
C.VI, 2.bs., stanbul: Risle Yay. 2005, s. 325.
343
Bkz., Nasr, 110/ 1-3 .
344
Muhammed, 47/19.
345
Rz, age., C. XVIII, s. 6.
70
10- HZ. BRHM N(A.S) MASUM YET
Hz. brhme (a.s) isnat edilen baz olaylar, Kur'n ve snnette gemektedir. Hz.
brhme (a.s) isnat edilen olaylar n zhirine gre, masumiyetin olmad sylenebilir.
Ancak d grn itibariyle bu rivyetler, kastedilenin d ndad r. nk bu
rivyetler, di er naslarla d grn itibariyle eli kilidir. Buna gre bu rivyetler,
Peygamberlerin masumiyetiyle ilgili mslmanlar n akdesinde ittifak edilen ekil zere
anla lmas nda bu naslar aras nda bir uyu ma sa lanmas gerekmektedir.
10.1-Y ld z, Ay ve Gne e lahl k snad :
Hz brhmin (a.s) masum olmad vehmettiren naslardan bir tanesi, En'm

Suresinde geen Yce Allah' n u yetleridir: brhm,) karanl k knce bir Y ld z
grm , 'Bu mu imi benim Rabbim?' demi , o snp gidince, 'Ben byle snp ba-
tanlar sevmem' demi ti. Daha sonra da ay do arken grnce, 'Bu mu imi benim
Rabbim? Bu (di erine gre) daha byk' demi ti. Fakat O da bat p gidince, 'And olsun
ki e er Rabbim bana hidyet etmemi olsayd , muhakkak sap kl a d en top-
luluklardan olurdum. demi ti. Daha sonra da Gne i do arken grnce, 'Bu mu imi
benim Rabbim! Bu, hepsinden de daha byk' demi . (Bu da di erleri gibi) bat nca, 'Ey
kavmim! Ben, sizin Allah'a ortak ko tuklar zdan katiyen uza m, phesiz ki ben
yzm, Tevhde ynelmi bir ki i olarak, gkleri ve yeri yaratm olan Allah'a
ynelttim. Ben, (Allah'a, yarat klar ndan herhangi birisini ortak ko an) m riklerden
de ilim demi ti. 346
Bu yeti kermelerin zhir anlam ; "Hz. brhmin (a.s), Allah' n varl hakk nda
pheye d t , bykl nde ve yceli inde chil oldu u ve as l ibadete mstahak
olan ilh n, kim oldu unu bilmedi i, Allah bulana kadar irke d t " eklinde
anla p, Hz. brhmi (a.s), zhirde zan ve thmet alt na sokmaktad r!
Baz insanlar zannediyor ki, Hz. brhm (a.s), kavminin durumundan etkilendi,
ocuklu unun ba lang nda kavmiyle birlikte Y ld zlara tapan bir kimseydi ve onlar
346
En'm, 6/76-79.
71
gibi Gne e ve Aya tap yordu. Ben m riklerden de ilim347 yeti, Hz. brhm
(a.s) hakk nda d nlen bu zann n, yanl ve apa k bir hata oldu una i aret
etmektedir.
Yce Allah, (a da gelecek olan yette), onu, gklerin ve yerlerin yarat ndaki
inceliklere muttal k ld , Hz. brhmin (a.s) bizzat kendisinin Tevhde ynelmi
mminlerden biri oldu unu ve iman ile kesin bilgi hususunda kmil kimselerden
oldu unu, nebsi ve dostu olan Hz. brhme (a.s) haber vermi tir. Zira Yce Allah, Hz.
brhmi (a.s) kkl nden itibaren olgunluk a na kadar her trl irk, kfr vb.
eylerden korumu ve ona, her inat n ve kibirlinin s rt yere vuracak kesin hcceti
vermi tir. Bu, hibir kimsenin galip olamayaca bir Allah' n varl hususundaki
kan tlar n ve delillerin yerine getirilmesi makam ndad r. imdi de Yce Allah' n, Hz.
brhmin (a.s) kesin bilgiyle kavmine kar delillerini nas l getirdi ini -konuyla ilgili
En'm Sresindeki- yeti kermelerin ba taraf nda ifde edilmektedir.
Buna gre, Yce Allah yle buyurmaktad r: Hani brhm, babas zer'e, 'Sen,
(ilh olmaya lay k olmayan) bir tak m putlar ilh m ediniyorsun? Do rusu Ben, seni ve
(ba bulundu un) kavmini apa k bir sap kl k iinde gryorum.' demi ti, i te bylece
(ona, irkin irkinli ini gsterdi imiz gibi) Biz brhm'e, gklerin ve yerin
yarat lar ndaki incelikleri gsteriyorduk ki, kesin bilgi sahibi olanlardan olsun
diye.348
Bylece Yce Allah, Hz. brhm'e (a.s), yarat n varl delillendirebilecek

kesin kan tlar ve raz olaca hccetler vermi tir. Kendisine verilenlerden sonra Hz.
brhm (a.s), babas yla yle mcadele ediyordu.
Sen, ( lah olmaya lay k olmayan) birtak m putlara m tap yorsun.349
Bunun ard ndan ise i itmeyen, grmeyen ve sahibine hibir fayda sa lamayan
putlara tapma hususunda babas ve kavmini sap kl kla yle sulamaktad r: Do rusu
347
Enm, 6/79.
348
Enm, 6/74-76.
349
Enm, 6/74.
72
ben, seni ve (ba bulundu un) kavmini apa k bir sap kl k iinde gryorum. 350
Daha sonra Hz. brhm (a.s), yaknen bildi i -mkemmel bir tav rla- delilini, Yce
Allah' n da ahitlik etmesiyle yle getirmektedir: te bylece (ona, irkin
irkinliklerini gsterdi imiz gibi) Biz brhme gklerin ve yerin yarat lar ndan
351
incelikleri gsteriyorduk ki, kesin bilgi sahibi olanlardan olsun diye.
Bu yetlerden sonra gelen yetler konunun giri inde gemi ti, Hz. brhmin (a.s)
sadece delillerini kavminin idrki ve anlay seviyesine indirgemek, onlar n inanlar na
gre tedrci olarak yneltmek suretiyle Allah' n varl delil gsterme makam nda ve
kavmine kan kabul ettirme konusundad r. Bundan dolay Hz. brhm (a.s), akl-
selm bir d nceyle hccet ve delille ortaya kar lm bu ilhlara tapma konusundaki
kavminin inanc bat lla rmak iin ilk nce Y ld za dair; Bu mu imi benim
Rabbim352; ard ndan Aya ve daha sonra da Gne e ayn eyi sylemektedir... te
bundan dolay Allah, bu k ssay , u szleriyle bitirmi tir: te bu (zikredilenler),
kavmine kar brhm'e verdi imiz delillerdir. Diledi imizi (ilim ve hikmetle)
derecelerle ykseltiriz. phesiz ki Rabbin, tam hikmet sahibidir ve (bunlara kimlerin
lay k oldu unu da) hakk yla bilendir.353
Zemah er, bu yeti kermenin bitiminde ok gzel bir a klama yapm r ki, bu
a klaman n bir k sm yledir: "Hz. brhm'in (a.s) babas ve kavmi; putlara, Gne e,
Aya ve Y ld zlara tapmaktayd lar. Bundan dolay Hz. brhm (a.s), grme ve delil
getirme yoluyla onlar n zerinde bulunduklar irk dininin bir hata zerine kuruldu unu
haber vermeyi, onlara do ruyu gstermeyi ve Hudus Delilini getirerek ilh olmas
mmkn olmayan putlar vb. eyleri, sahh ve do ru olan delillerle onlara tan tmak
istedi. Hemen akabinde, onlar yaratan, do lar ve bat lar bir yerden di er bir
yere gidi ve intikllerini idare eden birinin (Allah' n) varl onlara retmek istedi.
Hz. brhmin (a.s), 'Bu mu imi benim. Rabbim'354 sz, muhatab n bat l yolda oldu-
unu bildi i halde, ona insaf ile davranan kimsenin sz gibidir. Kendi gr nde
350
En'm, 6/74.
351
En'm, 6/75.
352
Enm, 6/76.
353
En'm, 6/73.
354
Enm, 6/76.
73
mutaass p de ilmi gibi, muhatab n szn aynen naklediyor. Zira bu davran
kar ndaki muhatab hakka daha iyi gtrr. Daha sonra da muhatab na tekrar
dnerek onun iddias kendisinin ileri srm oldu u delil ile bo a kar r... Y ld z
bat nca Hz. brhm (a.s); 'Ben byle snp batanlar sevmem'355 dedi. nk kendisine
tap lan ilhlar n durumunun de mesi ve bir yerden ba ka bir yere intikli do ru
de ildir. Esasen bunlar n durumu, gnah sahibi kimselerin (yani bir bak yorsun gnah
liyor, bir de bak yorsun gnah i lemiyor) zelliklerindendir. Yce Rabbim E er bana
do ru yolu gstermemi olsayd , muhakkak sap kl a d en topluluklardan olurdum'356
yetine gelince ise; Hz. brhm (a.s), Ay n, do up etrafa k sat grnce, bu
szyle kavminin tapt klar put, Gne , Ay vb. eylerin, bat l oldu una dikkatleri
ekmek ve beyinsiz olduklar gstermek istiyordu. Fakat Ay da bat p gzden
kaybolunca Hz. brhm (a.s); 'Bu mu imi benim. Rabbim' dedi. 357 Burada Hz. brhm
(a.s) kar koyma yntemiyle kavminin sap kl k ierisinde bulundu unu gstermek
istemi tir."358
Yukar daki yetlerde de geti i zere- bu k ssay -Kur'n- Kerm anlatm r.

Yaln z Yce Allah bu k ssay , peygamberi ve dostu olan Hz. brhme (a.s) verdi i
ikna edici bir yntem ve gl bir hccetle yol gsterici olarak haber vermi tir. Zira Hz.
brhm (a.s), Allah' n varl na dair delil getirerek kavmini aciz b rakmaya ve kavminin
-Allah' n d nda- Y ld zlara, Aya, Gne e vb. eylere tapmalar konusundaki
sap kl klar ve yanl bir yol zerinde olduklar na dair delil getirmeye nas l g
yetirdi?
Hz. brhm (a.s), amac na ula abilmek iin yollar n en kolay tutarak a klam r.
Bundan dolay Hz. brhm (a.s), kavmini ilk nce direkt olarak sulamay p onlara
tedrc bir ekilde yakla p -yetlerdeki s ralamaya gre- hareket etmi tir. Hz. brhm
(a.s), kavminin; Allah' b rak p putlara, Y ld zlara, Aya, Gne e vb. eylere tapmalar
hususundaki cehlet ve hatalar kendilerine gstermek amac yla ilk nce gkyznde
355
Enm, 6/77.
356
Enm, 6/77.
357
Enm, 6/77.
358
Zemah er, age., C. II,1.bs., Riyat:Mektebetul- Ubaykn, 1418/1988, s. 366; Bkz. Kurtub, age.,
C.VII, s.16-17.
74
parlayan bir Y ld z grp, ' te bu mu imi benim Rabbim'359 dedi.
Hz. brhm (a.s) bu szyle onlar reddetmek, k namak, tenkit etmek ve tedrc bir
ekilde onlar tevhde gtrmek iin byle sylemi ti. 360 Daha sonra Y ld z n kaybolup
gitti ini, grnce, bu -kaybolup giden- Y ld z n "Rab" olmaya uygun bir varl k
olamayaca syledi. nk Rab olarak kabul ettikleri varl n durumu de mi ve
bir yerden ba ka bir yere intikl etmi ti. Hz. brhm bylece kaybolup giden bir ilh n
ilh olamayaca kavmine anlatmaya al yordu. te bu Huds'e yani ilh olarak
kabul ettikleri varl klar n sonradan meydana geldi ine i aret etmekteydi. Daha sonra da
Hz. brhm (a.s) gkyznde ay n do up etrafa k sat grnce nce de dedi i
gibi-, "Bu mu imi Benim Rabbim"361 dedi. Ay n da bat p gzden kayboldu unu
grnce, bunu da kendisine fayda sa lay bir k olarak kabul etmeyip byle
kaybolup giden ve kendisine tap lmas gereken bir varl n "Rab" olamayaca sy-
ledi.
Hz. brhm (a.s) burada da onlar n sap kl k ve hatal bir yol zerinde olduklar
grd. Fakat bunu direkt olarak sylemeyip hikmetinin gere i bir yntemle yle
anlatmak istedi: "E er Rabbim bana do ru yolu gstermemi olsayd , muhakkak
sap kl a d en topluluklardan olurdum. "362
Hz. brhm (a.s) bu szyle, onlar n sap kl k ierisinde olduklar direkt a klama
metodunu semeyip byle bir ilh ve benzerlerini kabul etmekle kendisinin de -onlar
gibi- sap kl k ierisinde olaca belirtmi tir. nk tapt klar bu ilhlar, devaml
olarak do lar ve bat lar de mekte olup bir yerden ba ka bir yere gemek suretiyle
dnp dola maktad rlar. Bunu da onlara, tapt klar ilhlar n sonradan yarat ld klar
gstermek iin yapm .363
Hz. brhm (a.s) "sap kl a d en topluluklardan" szyle Aya tapman n do ru

yolu rm yani sap kl k ierisinde olmakla a klamak istemi tir.
359
Enm, 6/76.
360
Said Havv(v.1989), el-Esas fit-Tefsr, (Terc.: M. Be ir Eryarsoy), C.IV, stanbul: amil Yay., 1990,
s.428.
361
Enm, 6/77.
362
Enm, 6/77.
363
Kurtub, age., C. VII, s.17,18.
75
Daha sonra Gne in do du unu, n kinata yay lmas suretiyle parlakl
grnce, Hz. brhm, " te bu mu imi benim Rabbim"364 dedi. nk Gne ,
yarat lm lar n en by , di erlerinden daha parlak ve daha faydal olan yd . Buna
gre Gne , di er Y ld zlara ve Aya nazaran tap lmaya daha hak sahibiydi. Hz.
brhm (a.s) bu szn, onlar n sap kl k zerinde bulunduklar na dair onlara kar delil
getirmek iin ve Gne in de di erleri gibi sonradan yarat lm oldu unu gstermek iin
bu ekilde sylemi tir. Bir mddet sonra Gne de kaybolup ufkun arkas na geince,
ve parlakl kaybetmi ti.
Hz. brhm (a.s), kavmi ile mnzara halinde bulundu undan dolay onlar n,
putlara, Y ld zlara, Aya ve Gne e vb. eylere tapmalar ile sonradan yarat lm olan
bu varl klara tapmalar sap kl kla sulad . Daha sonra da kavminden ve onlar n
tapt klar ndan uzakla . te bu, gzlerin grd bu en parlak cismin ilh olmad
anla p kesin delillerle ortaya kt ktan ve gerek, sabah ayd nl gibi ortaya kt ktan
ve kastetti i gayeye ula ktan soma Hz. brhm (a.s): "Ey kavmim! Ben, sizin Allah'a
ortak ko tuklar zdan katiyen uza m. phesiz ki ben yzm, Tevhde ynelmi bir
ki i olarak gkleri ve yeri yaratm olan Allah'a ynelttim. Ben (Allah'a, yarat klar ndan
herhangi birisini ortak ko an) m riklerden de ilim365 demi ti. Kavmi (Allah' n
birlenmesi ve O'nun orta n olmad hususunda) brhm'le tart maya giri ti. O
demi ti ki: Allah beni hidyete (Tevhde) iletmi ken, siz benimle Allah hakk nda (O'nu
tevhd etmem hususunda) m tart yorsunuz? Ben, O'na ortak ko tu unuz (putlardan,
ilhlardan vb.) eylerden korkmam. Ancak Rabbim bir ey dilerse, o (diledi i ey)
mstesna. Rabbimin ilmi, her eyi sar p ku at r. Hala d np t almayacak m z?
Hem Allah' n size (haklar nda) hibir delil ve brhn indirmedi i eyleri siz O'na e
ko tu unuzdan korkmazken, ben e ko tu unuz o varl klardan niye korkay m? imdi bu
iki zmreden (Tevhde ynelmi lerin grubu mu? Yoksa m riklerin grubu mu?) hangisi
gven duymaya daha lay kt r? E er biliyorsan z (syleyin bakal m?) Bunlar, iman
edenler ve imanlar zulm ile bula rmayanlar (yok mu?) te gven duyma hakk
ancak onlarad r. Ve onlar, do ru yolu bulmu kimselerdir. te bu (zikredilenler),
kavmine kar brhm'e verdi imiz delillerdir. Diledi imizi (ilim ve hikmette)
364
Enm, 6/78.
365
Enm, 6/79.
76
derecelerle ykseltiriz. phesiz ki Rabbin, tam hikmet sahibidir ve (bunlara kimlerin
lay k oldu unu da) hakk yla bilendir."366
Bu (yetlerde geen) szler, Allah' n varl konusunda phe etmeyen ve yce

yarat n varl konusunda bilgisiz olmayan Hz. brhm (a.s) taraf ndan
sylenmi tir. Ancak bu szler, delil getirme ve kan t yoluyla kavminin sap kl k zerinde
bulundu unu delillendirmek ve kesin hccetlerin en by yle onlar aciz b rakmak
iin sylenmi ti.367
bn'l-Arab, "Ahkmu'l-Kur'n" adl tefsirinde bu konuyla ilgili olarak yle der:

"Hz. brhm'e (a.s) verilmi olan Tevhd davas a klama ve delil getirme bilgisinin
sonucu olarak kavmi ile aras nda geen olaylar, onun, Yce Allah' bilmemesi ve bu
husustaki phesi sadece Allah' onlara(kavmine) tan tmak iindir. Yoksa Hz. brhm
(a.s) gerekten Allah bilmiyor da de il; Allah hakk nda pheye d m de
de ildir."368
Buna gre bir kimsenin, Hz. brhmin (a.s), Allah' n varl konusunda phe
etti ini zannetmesi ve onun, Y ld zlara, Aya ve Gne e tapt na inanmas ,
Peygamberler ve Neblerin ismet s fat na sahip oldu u ve bir sonraki yet dikkate
al nd nda hatal grlmektedir. nk Yce Allah, Hz. brhme (a.s),
peygamberlikten nce, do ru yolu ve hidyeti bulma (r t) kabiliyeti vermi tir:
"And olsun ki daha nce (Peygamberlikten nce) brhm'e de do ru yolu bulma

imkn (r t) verdik. Biz brhm'in (buna ehil oldu unu) biliyorduk."369
Bu, yukar da da grld gibi as rlarca limlerimizin mesailerini ay rd , zhlar

getirdi i, anla lmas iin en sarih laf zlar n kullan ld yettir. Kur'n- Kerm'in
anla lmas en zor blmlerindendir. En geni zhlar, en net ifdeler kullan lmas na
ra men bu blmdeki ku kular ortadan kald lamam r.370 Yap lan a klamalarda
farkl neticeler ortaya km r.
366
En'm, 6/78-83; Bkz. Kurtub, age., C.VII, S. 16-20.
367
Kurtub ay.
368
bn'1-Arab, age., c. II, s. 732.
369
Enbiy, 21/51.
370
Eb'l-Al el Mevdd, tikd ve ktisdi, Sosyal ve F kh Meselelere Fetvalar, stanbul, 1992,
C. IV, s. 25.
77
Hz. brhm'in (a.s) bu szleri syledi i zaman ve bu szlerle maksad n ne oldu u
hususunda iki gr vard r: a- Hz. brhm bu szleri nbvvetten nce syledi. b-
Nbvvetten sonra syledi.
10.1.1- Nbvvetten nce:
Baz limler bu hadisenin bl dan nce, bl a ermeden, bl a yakla bir

rada hs l oldu unu zikretmi lerdir. Bunun zh ise yledir: Hz brhmin (a.s) bu
sz henz bl a ermeden nce syledi i nakledilir. nk O mkellef olmadan az bir
zaman nce yarat n ispt konusunu d nm ve d nrken Y ld zlar grm ve
i te bu benim rabbim371 demi ti. Y ld zlar n hareket etti ini grnce de bunlar tanr
olsa gerek demi ti. Gne ve Ayla alakal da ayn eyleri d nm t. Tam bu esnada
Allah ona mkellefiyet a na girdi ini duyurdu. Bunun zerine phesiz ben sizin
ortak ko tuklar zdan uza m372 dedi.
En'm 6/76-79. yetlerde ifde edilen Hz. brhm'in bu hadisesinin, henz

peygamberlik gelmeden hs l oldu u ve rabbini arad kabul edilir. Bu olay husle
geldi inde Hz. brhm'in(a.s) ya n ka oldu u hususunda ihtilaf vard r. Kurtub'nin
nakletti ine gre bn-i shk, Hz. brhm'in (a.s) 15 ya nda bir ocuk oldu unu
syler.373 Tabernin nakline gre 15 ayl kt r.374 Baz lar na gre 7 ya nda, baz lar na
gre de 17 ya ndad r.375
bn'l- Esr Hz. brhmin (a.s) ba ndan geen bu hadisenin nbvvetten nce
meydana geldi ini iddia eder. bnl- Esr Hz. brhm'in (a.s) do umunu ve annesinin
onu Nemrud'un zulmnden korumak iin ma araya saklay p belirli ya a kadar
ma arada ona bakt naklettikten sonra, bu rivyeti destekleyen ilgin bir rivyeti
nakleder. Hz. brhm (a.s)15 ayl k iken akl al maya ba lam , anas na ''etrafta ne var
ne yok grmek istiyorum, beni d ar kar demi ti. Anas onu yats vakti d ar
karm , Kk brhm gkteki Y ld zlar grnce yukar da a kland gibi ''Bu
371
Enm, 6/76.
372
Enm, 6/77.
373
Kurtub, age., C. VII, s. 16.
374
Taber, age., C. VII, s. 165.
375
Kurtub, age, C. VII, s. 18-20.
78
benim Rabbim '' der. Y ld z kaybolunca ''ben byle batan Y ld zlar sevmem''der.376
Daha sonra gkte do mu oldu u halde ay grnce, '' te bu benim Rabbim'' der. Ayda
bat nca ''Rabbim beni hidyete yneltmezse ben sapanlardan olurum'' der.377 Gndz
olup da Gne do unca onu ncekilerden daha parlak olarak grm , '' bu benim
rabbimdir'' der. Gne de bat nca evresindekilere: '' Ey Kavmim ben ortak ko tu unuz
eylerden ili imi kestim'' demi tir.378
bnl- Esr bu rivyetlerin d nda ba ka nakilde bulunmam r. Hz brhmin

hayat anlatmaya devam etmi tir. Genli ini, babas n yan nda al mas ve
ba ndan geen di er olaylar anlatm r. Hz brhmin Y ld zlara rabbim demesi
mellife gre, onun rabbini aray p bulmas olay r.
Taber, bn Abbs'tan da u rivyeti nakleder: Bu olay Hz. brhm'in (a.s)

ocuklu unda ve bl a ermeden meydana geldi. O Y ld za ibadet etti. O kaybolunca
Aya, o kaybolunca bat ncaya kadar Gne e ibadet etti. Sonra kavminden ve
putlar ndan uzakla . Baz lar bu hadisenin Hz. brhm (a.s) bl a erdikten, mkellef
olduktan sonra meydana geldi ini sylerler. Fakat onlar n bu d ncelerinin hibir
de eri yoktur.379 Taber, bn Abbs n bu rivyetini naklettikten sonra rabbim beni
hidyete erdirmeseydi380 yetini, e er rabbim yol gstermeseydi, haktan sapar, do ru
yolu bulamaz ve Allahtan ba kas na ibadet ederdim eklinde yorumlayarak, Hz
brhmin bu olayda hakk arad , Y ld z, Ay ve Gne vas tas yla da dell getirerek
tek olan Allah buldu unu kabul eder. 381
Taber isim vermeden bir gr daha nakleder: Bu olay Hz. brhm'in (a.s)
ocuklu unda ve ona hccet (vahiy) gelmeden nce cereyan etmi tir. Bu hal ne kfr ne
de iman halidir. Bu gr n sahipleri, Hz. peygamber iin Kur'n'da ''Seni rm
bulduk da sana yol gstermedik mi?''382 ve ''Sen kitap nedir, iman nedir bilmezdin''383
376
Enm, 6/76.
377
Enm, 6/77.
378
bn'l- Esir(v. 630/1233), el- Kamil fi't-Tarih, C. I, Lbnan: Beytl-Efkrid-Devliyye, Ts., s. 34 ;
Enm, 6/78.
379
Eb Hayyan Muhammed b. Ysufu's- ehri el- Endls, (v. 754/1354 ), Tefsru'l- Bahri'l- Muht, C.
IV,1.bs., Beyrut: Darul-Ktbil- lmiyye, 1413/1993, s. 171; ayrc, Bkz. Taber, age., C.VII, s.175.
380
Enm, 6/77.
381
Taber, age., C. VII, s. 175; bn Kesir, age.,C.II, s.151.
382
Duh, 93/7.
79
yetlerinden ilham alarak bu fikre sahip olmu lard r.384
Kurtub, tefsirinde KLE eklinde bir rivyet vard r: Hz brhm (a.s) ma aradan
kt nda rabbini ar yordu. Y ld z n grd ve ona rabbim dedi, o bat nca
Ay n , o da bat nca Gne in grd ve bu klar rabbine nispet etti. Sonra
anlad ki onlar yok olanlard r ve rab olmaya lay k de ildir. Hz brhmin (a.s) bu olay
irk de ildir.385
Kurtub, bu hususta Nahhstan u ifdeleri nakleder: Bu olayda en do ru sz bn

Abbs n szdr. Mminin kalbi Allah bilir ve kalbiyle onu bulur. Allah
buldu unda nur zerine nur olur. brhmin kalbi de bu ekilde Allah bulmu tur.
Onun rab ve yaratan oldu unu anlam r. Allah bulunca nefsindeki marifet artm r.
386 387
Bylece nur zerine nur yetinde oldu u gibi nur zerine nur olmu tur.
Abdulazz ed- Debb bu olay dell getirerek, ama farkl bir yorumla ele
alanlardand r. O bu olaya tasavvuf (i r) bir yorum getirir ve yle der: Hz. brhm'in
(a.s)bu istidlli kendisi iindir. Fakat bu ba kalar n istidlli kabilinden de ildir. nk
Peygamberler marifet-i ilhyye'nin hadd-i gayesine mazhar olmu zatlard r. O
peygamber bat nda ve basiretinde grp tan marifetullah' maddi gzyle de
grmek basiretine basar intikl ettirmek istiyor. Bu mevcudat iinde basiretiyle
tan na mnasip eyleri maddi gzleriyle ar yor, binenaleyh Y ld zlara, Aya,
Gne e bak yor. Fakat gryor ki bunlar basiretiyle m hede etti i hakkate asla
uymuyor. O hakkat btn gkleri ve yeri yaratan n zat r. Binenaleyh btn o
mevcudattan yine zat- hakka dnyor.388
Neysbrnin tefsrinde nakletti ine gre birok mfessir bu yetle alakal unlar
ifde eder. Zaman n meliki bir rya grr, rya tabircilerinin yorumuna gre onun
mlkn paralayacak bir erkek ocuk dnyaya gelecektir. Melik de do an btn erkek
383
r, 42/52.
384
Taber, age., C. VII, s.176.
385
Kurtub, age., C.VII, s.19-20.
386
Nr, 27/35.
387
Kurtub, ay.
388
Abdulaziz Debba (v. 1132/1720), Kitabu'l- briz, stanbul: 1961, s. 160-161; Hasan Basri antay(v.
1964), K. Kerim ve Meali, Hakm, stanbul:1985, s. 194.
80
ocuklar n ldrlmesini emreder. brhmin annesi ona hamiledir ve hamile oldu unu
insanlara a klamaz. Do um vakti gelince da da bir ma araya gider ve brhmi
dnyaya getirir. Kap ta la kapat r. Cebril gelir parma a na kor. O da emer.
Cebril r zk verir ve onu yoklar. Annesi geldi inde onu sa bulur ve emzirir.
Sonunda byr. Kendisinin bir rabbi oldu unu anlar. Ve annesine sorar: benim
rabbim kim? der. O da benimder. Senin Rabbin kim der. O da baban der.
brhm onun ki kim? der. O da ehrin kral der. brhm ikisinin rablerini
bilmediklerini anlar ve ma aran n kap ndan bakar, rab subhanehunun varl bulmak
iin gkteki en kk Y ld z grr ve benim rabbim der ve olay n devam
gerekle ir. Baz lar bu olay n bulu dan nce baz lar da sonra gerekle ti ini iddia
eder.389
Seyyid Kutub da bu yetlerin tefsirinde u ifdelere yer veriyor: Bu yet

Hz. brhm'in (a.s) ruh halini tasvir etmektedir. Babas n ve milletinin tap nd putlara
kar iinde phe izleri belirmeye ba lam r. Art k kafas me gul eden kendi
dnyas dolduran tek ey akde davas olmu tur. Ama yet-i kermenin ifdesi bu ruh
halini daha da m ahhas hale getiriyor ve yle diyor: ''Gece bas nca'' sanki gece her
taraftan onu epeevre sar p bask alt na almaktad r. Sanki gecenin karanl onu
insanlardan ay rmakta kendi ruh leminde d nce ve duygular yla ve kafas me gul
eden hat ras ku atan yeni problemiyle ya amas temin etmektedir.
''Gece bas nca bir Y ld z grd. te bu mu imi Rabbim''390 dedi. Hz brhm'in (a.s)
kavmi daha nce belirtti imiz gibi Y ld zlara ve gk cisimlerine tap yordu. Hz
brhm (a.s) uur haline gelmemi tamamen idrak edilmemi ekilde f trat nda
hissetti i gerek ilh n o nevi putlardan bir put olmas imkns z grnce kavmini
ibadet ettirmek hususunda ynelebilece i bir ba ka eyi buldu unu mit etti.
u kadar ki, Hz. brhm (a.s) kendi milletinin Y ld zlara ve gk cisimlerine

tap nd ilk defa fark etmi de ildi. Hatta Y ld zlar ilk defa gryor da de ildi. Ama
o gece Y ld z, Hz. brhm (a.s) peygambere daha nce konu mad bir dille konu uyor
ve zihnini me gul eden ya ad lemi ku atan esas problemine uygun d nceler ilham
389
Nizamuddin b. Muhammed b. Hseyin en- Neysbr(v. 728/1328), Tefsirl- Garibul- Kuran ve
Ragibl- Furkan, Beyrut: 1987, C. VII, s.174, 175.
390
Enm, 6/76.
81
ediyordu. '' te bu mu imi Rabbim''391 dedi. Y ld zlar parlakl , yceli i ve ayd nl
itibariyle putlardan daha ok rab olabilme kabiliyetine sahiptirler. Ama de il Y ld z
da onun zann tekzip ediyor ''Y ld z bat nca batanlar sevmem''392 dedi.
te o da kayboluyor Onun da fark na varm yor, btn mahlkt. Kimdir yleyse

kendisini koruyup her eyini idare edecek olan. Yarat kaybolunca kim kendisini
koruyacak. Hay r, hay r o rab olamaz. nk Rab kaybolmaz. te f trata en yak n olan
bedh mant k. Hz. brhm'in (a.s) f trat batanlar sevmiyor ve bat p giden eyleri ilh
olarak kabullenmiyor. nk f trat n sevdi i ilh asla kaybolup gitmez.
Ay do arken grnce ''bu mu imi rabbim''393 dedi. Bat nca Rabbim beni do ruya
eri tirmeseydi and olsun ki sap klardan olurdum''394 dedi. te burada Hz. brhm (a.s)
peygamber kendi f trat nda ve vicdan n derinliklerinde hissetti i gerek Rabb 'n n
avn inyetine muhta oldu unu fark ediyor, ne var ki onu uur ve idrak leminde hl
bulmu de il. Ve hissediyor ki, yet o kudret elini kendine uzatmazsa ve yolunu
ayd nlatmazsa yok olacak.
Gne i do arken grnce i te bu mu imi benim rabbim. Bu daha byk dedi.

Bat nca Ey Milletim! do rusu ben ortak ko tuklar zdan uza m395 dedi. nc bir
tecrbe daha elde etti. Gne her gn do ar ve batar. Ama bu gn Hz. brhm'in (a.s)
gzne yeni bir yarat km gibi grnyor. Ve o bu gn btn e yay kendisinin
mutmain oldu u ve gvendi i bir ilha do ru gtren varl klar yla gryor. Bylece
Hz. brhm (a.s) rabbini buluyor. Onu gzlerin grebildi i, hislerin kavrayabildi i ekli
ile grmyor. Gzlerin grd her eyi yaratan n o oldu unu gryor. Hissediyor ve
aklen kavr yor. Ve i te o zaman kavminin tapt sahte putlar reddediyor.396
Mevdd, Hz. brhmin (a.s) henz peygamber olarak grevlendirilmeden

gerekli e gtren d nce ekline dikkat ekmektedir. Bu hadise beynini, akl ve
391
Enm, 6/76.
392
Enm, 6/76.
393
Enm, 6/77.
394
Enm, 6/77.
395
Enm, 6/78.
396
Seyyid Kutub(v. 1966), Fi Zilli'l- Kur'n,(Terc.: Salih Uan, Vahdettin nce, Mehmet Yolcu,
Lutfullah Bender) C. IV, stanbul: Dnya Yay. 1991, s. 83-87.
82
gzlerini do ru biimde kullanan insanlar n Hz. brhm (a.s) gibi Allah' n birli i
hakk nda herhangi bir ey renme imkn bulamad bir zaman ve meknda, yani
irkin egemen oldu u bir evrede bym de olsa gerekli e ve hakka ula abilece ini
ortaya koymu tur. Burada ki tek art ki inin tabiattaki olaylar do ru olarak gzlemleyip
onlar zerinde dikkatlice d nmesi ve ba lant , mant k bir d nce zinciriyle
gere e ula mak iin akl kullanmas r. nceki yetlerden, Hz. brhm (a.s)
peygamberin hayat na bilin kazand rmas ndan itibaren Y ld zlara, Aya ve Gne e
tapan bir halk n iinde bulundu u anla lmaktad r. Onun hakkati ara rmada ki kalk
noktas bu nesnelerden rab olabilir mi? sorusu olmu tur. te onun d ncesi bu soru
erevesinde merkezile mi ve halk n tm tanr lar de mez bir kanuna gre
hareket ettiklerini fark edince ka lmaz olarak bu tanr lardan hi birisinin rab ad
alabilecek herhangi bir niteli e sahip olmad sonucuna varm r. Akla yle bir soru
gelebilir: Hz. brhm (a.s) Y ld z , Ay ve Gne i daha nce grmemi miydi? Buna
cevaben Newton'un yerekimi kanununu rnek verebiliriz. Newton ncede d en bir
elma grm t ama o anda d nebilmi tir. Hz. brhm de (a.s) Y ld z Ay ve
Gne i daha nce grm tr ama o gn byle bir istidll gerekle ti.
Bu konuda ba ka bir soru daha vard r: Hz. brhm (a.s) bu hadise neticesinde irke
d m mdr? Yani ''Bu benim rabbimdir'' szyle irk hs l olmu mudur?
Tanr aramada ufak bir beyin f rt nas ka lmaz olarak irk hakk nda e itli ak l
yrtme a amalar ndan geece i iin bu onun irk suunu i lemedi i konusunda ki iyi
ikna etmeye yetecektir.
Onun akdesini belirleyen geici ak l yrtmeler de il, ara rman n yn ve

sonunda durdu u noktad r. Bu tr ara ak l yrtme a amalar ndan, her gerek aray
geecektir. Bunlar gerek u runad r, nih karar de ildir. irkin her biimi zerinde ak l
yrtme bir sorgulama olup asla uygulama de ildir. '' bu byledir'' dedi i zaman bu bir
yarg de ildir. Buradaki bu byledir, bu byle midir? anlam ndad r. Bu yzden de gei
amalar nda ki sorular n olumsuz cevap verildi inde hemen ara rmas nda bir ileri ki
83
noktaya ynelir. 397
Rz, Hz brhmin bu szyle ilgili bir iddiay yle de erlendirmi tir:
Yce Allah n brhmin (a.s) a ndan anlatt i te bu mu imi benim

rabbim398 sznden hareket eden muhalifler bu yeti yle yorumluyorlar: bu sz ya
nazar ve istidll ile ilgili olarak sylemi tir ya da ait oldu u anlamda. Birinci kka gre
gere in bunun tam z dd olabilece ini kabul etmi oldu u halde bylesine kesin
konu mas , kendisinin yalanc olabilece ini ortaya koymaktad r. Bu ciz de ildir. kinci
kka gre bu sz kesin yaland r. Dahas kesin kfrdr.
Bu yorumu Rz yle cevapland yor: Hz brhmin (a.s) bu sz henz bl a

ermeden nce syledi i nakledilir. nk O mkellef olmadan az bir zaman nce
yarat n ispat konusunu d nm ve d nrken Y ld zlar grm ve i te bu mu
imi benim rabbim399 demi ti. Y ld zlar n hareket etti ini grnce de bunlar tanr
olsa gerek demi ti. Gne ve Ayla alakal da ayn eyleri d nm t. Tam bu esnada
Allah ona mkellefiyet a na girdi ini duyurdu. Bunun zerine phesiz ben sizin
ortak ko tuklar zdan uza m400 dedi. Y ld zlar, Ay ve Gne i grd nde bu
kanaate sahip olma sebebi ise onlar yksekte grmesi ve onlardaki kt r.401
Hz brhmin bu sz nbvvetten nce syledi ine dair d nceler ve bu szlerle

kastetti i anlama dair gr ler aktar ld . imdi s ra bu gr lerin de erlendirilmesine
geldi.
De erlendirme:
a- Peygamberler, nbvvetten nce ve sonra, mmetin ittifak yla masumdur. Hz.

brhm'in (a.s) ocukken bile olsa Y ld za, Aya ve Gne e rabbim hitab nda
bulunmas kfrdr. ok k sa bir zaman dilimi de olsa bir peygamberin kfr kabul ve
397
Ebl-Al el- Mevdd, Tefhmul-Kurn, (Terc.: Muhammed Han Kayan, Yusuf Karaca, Nazife
man, smail Bosnal , Ali nal, Hamdi Akta ), C. I, stanbul: nsan Yay. 2005, s. 568, 569.
398
Enm, 6/76.
399
Enam, 6/76.
400
Enam, 6/77.
401
Rz, age., s.61-68.
84
ikrar etmesi caiz de ildir. 402
Peygamberlerin tamam n nbvvet ncesi ve sonras gnahtan masum

olduklar n en gzel rne ini peygamberimizde grmekteyiz. O nbvvetten nce de
korunmu tur sonra da korunmu tur. Bu olayla alakal bn Kesr siyerin de u hadiseyi
anlat r: Hz Peygamber amcas ile am yolculu una kar ve yolda Rahip Bahira'y
grrler. Rahip ondaki farkl klar grd nde O'na baz sorular sorar ve do ruyu
syleyece ine dair Lat ve Uzza'ya yemin etmesini ister. Hz. Peygamber bu szleri
sylemez ve putlardan ho lanmad belirtir.403 Bunun hricinde peygamberlerin buna
benzer birok hadiseleri vard r. Bu unu gsteriyor ki Peygamberler henz ocuk
denebilecek ya larda dahi kfr, irk ve gnahlardan Allah' n korumas alt ndad r. 404
b- Hz. brhm'in (a.s) do umu, ma ara da kalmas ve ma aradan kmas , Y ld za,

Aya ve Gne e rabbim demesi ile ilgili olarak nakledilen rivyetler kendi aralar nda
farkl klar ve baz noktalarda da tamamen birbirine z t ifdeler kullan lmaktad r.
Mesela, bnl- Esr'in rivyetinde Hz. brhm'in (a.s) annesi o lu brhm'i ma arada
rak rken o'nu Allah'a emanet etti derken,405 Neysbr'nin ayn olay anlatan
rivyetinde ise Hz. brhm (a.s) annesine ''Benim rabbim kim'' dedi inde ''benim'' der.
''senin rabbin kim'' dendi inde ise ''baban'' ve O'nun Rabbinin de ehrin kral oldu unu
syler.406 Bu rivyetlerde byk farkl klar var hatta bnl- Esr'in rivyetinde oldu u
gibi bazen rivyetin kendi iinde dahi farkl klar var.
c- Bu hadise ile alakal olarak Mevdd'nin yapt yorum bir peygamber iin
d nlemeyecek tarzdad r. O u ekilde olay yorumluyor: '' Gere in aray ak l
yrtme s ras nda durup bu byledir dedi i zaman bu nihai yarg de ildir.'' Hakk
arayan s radan bir insan iin anl k olsa belki mazur grlebilir. Ama ya arken de
ldkten sonrada insanl a rnek olacak bir peygamberin bir anl k dahi olsa kfre
d ece ini kabul edemeyiz. Bu hususla alakal u sylenebilir. Hz. brhm (a.s),
Allah ispat hususunda kendisine hccet verilenlerdendir. Dolay yla burada Hz.
402
Taber, age., C. VII, s. 164; Kurtub, age., C. VII, s. 18-20; bkz. mer Nasuhi Bilmen(v. 1971),
Kurn- Kerm Meli lisi ve Tefsri, C.II, stanbul: pek Yay nlar , Ts., s.360.
403
bn Kesir, smail b. mer(774/1372), Siret'n- Nebevi, , Beyrut: C. I, bsy., byy, Ts., s. 241.
404
Bkz. bn Kesir, Siret, C. 1, s. 250; Meryem 19/12, 30.
405
bn'l- Esr, age., C. 1, s. 88.
406
Neysbr, age., C. VII, s. 174.
85
brhm (a.s) kendisine vahiy ula amayan insanlar n ak l yrtme ile Allah
bulabilece ine dair, istidll (delillendirme) metodunu gstermi tir.
d- Semdaki cisimlerin yarat lm olduklar en lim, en ak yle dursun, ak l ve

anlay bak ndan akl ok az olan insan dahi bilebilir ve Y ld zlar iin bu rabbimizdir
demesi makl de ildir.407
e- Allah Tel Hz. brhm'i (a.s) anlat rken Kurnda ''nk O rabbine tertemiz
bir kalp ile gelmi tir''408 buyurmu tur. Bir kalbin temiz ve salim olu u kfrden ve
irkten salim olmas r. 409
f- Baz rivyet ve yorumlarda Hz. brhm'in (a.s) ma arada iken Y ld zlara Aya ve
Gne e bakt sylenmektedir. Hz. brhm (a.s) ma arada put olmad , putlar
grmedi i halde ve kavmi orada olmad halde ''Ey Kavmim ben sizin irk ko tu unuz
eyden kesinlikle uza m'' demesini nas l a klar z.410
g- Hz. brhm (a.s) Y ld zlardan sonra Ay grp o'nun da rab olmayaca

anlay nca ''E er rabbim bana yol gstermeseydi ben muhakkak sap tanlardan
olurdum''411 dedi. yet iddia edildi i gibi Hz. brhm (a.s) do ru ve hakk ar yor ise,
Ay n batmas yla hakk bulmu tu. Rabbini bulan bir insan yeniden Gne e neden
rabbim desin? Yoksa Hz. brhm (a.s) '' Rabbim bana yol gstermeseydi''
ifdelerinde samimi de il miydi de yeniden rab arad ve Gne e bu benim rabbim
dedi? Buradan hareketle bir peygamberden nce iman n, sonrada irkin var oldu unu
iddia etmek pek s hhatli de ildir. Bu hadise de Hz. brhm (a.s) istidll yoluyla hakk
arad de il; kavmine bir eyler retmeye al d nmemiz en makl olan r.
h- Bu istidll olay n geti i geceden nce bir gndz gemi tir ve Gne gndz
de do up batm r. Hz. brhm'in (a.s) Gne in o geceden nceki gndzde bat ile
bir ilh olamayaca na istidll etmi olmas gerekirdi. Bu delil ile Gne in ilh
olamayaca anla nca, bu ay ve Y ld zlar hakk nda da sz konusudur. Bu zh ancak
407
Rz, ay.
408
Saffat, 37/84.
409
Rz, ay.; age.,C. XXVI, 1.bs. Beyrut: Drul-Fikr, 1401/1981, s.145.
410
Rz, ay.
411
Enm, 6/77.
86
''bu hadiseden maksat Hz. brhmin(a.s) kendisi iin Marifetullah' elde etmesidir''
dersek geerli olur. Ama bundan maksat Hz. brhmin(a.s)' kavmini hakk kabule
mecbur b rakmas r dersek, bu soru ortaya kmaz.
nk yle denebilir: Hz. brhm'in (a.s) kavmi ile mnazaras Y ld zlar do arken
ba lam ve ay ile Gne do uncaya kadar devam etmi tir. Mnn n byle olmas
halinde bu soru ortaya kmaz.412
I -Allah Tel Hz. brhmin (a.s) kavmine '' Hem siz Allah' n hibir delil ve
brhn indirmedi i eyleri ona e tan olman zdan korkmazken, ben sizin Allah'a e
tuttu unuz o nesnelerden niin korkay m''413 dedi ini nakletmi tir. Bu ifde kavminin
onu putlar ile korkuttuklar gsterir. Bu szn henz ma arada iken sylenemeyece i
414
malumdur.
- Allah (c.c) Hz. brhm'in (a.s) babas putlara ibadeti b rak p tevhde gelmeye
yumu akl kla a rd nakletmi tir. nk Hz. brhm (a.s) babas na: babac m,
itmez, grmez ve sana hibir faydas olmaz eylere niin ibadet ediyorsunuz.415
Hlbuki Allah burada Onun babas sert szlerle k kelimelerle tevhde davet
etti ini ifde etmi tir. Malumdur ki Allah yoluna davet eden daveti sertli e ve kabal a
uzun bir tebli dneminden ve muhataplardan tamamen mit kesildikten sonra mracaat
eder. Hz. brhm (a.s) phesiz kendi i ini hallettikten sonra babas tevhde
a rm r. Bu da bu hadisenin nbvvetten sonra meydana geldi ini gsterir.416
J - Bu hadise Hz. brhm'e (a.s) Allah' n gklerin ve yerin melektunu gsterdikten

sonra meydana gelmi tir. O bylece Ar n ve Krsnn stnde olanlar ve bu ikisinin
alt ndan yerin alt na kadar olan eyleri de grm tr. Dn bak mdan byle bir mertebe
de bulunan ve Allah' bu ekilde bilen bir insan n Y ld zlar n ilh olabilece ini
d nmesi nas l mmkn olur. 417
k- Allah Tel ''bylece Hz. brhm'e (a.s) kesin ilme erenlerden olmas iin
412
Rz, age., C. XXVI, s. 145.
413
Enm, 6/81.
414
Rz, ay.
415
Meryem, 19/43.
416
Rz, ay.
417
Rz, ay.
87
gklerin ve yerin melektunu gsterdik'' 418 buyurmu tur. Bu yet brhm, bu gsterme
sebebi ile mukininden olsun diye, demektir. Allah bundan sonra '' Felemm cenne
aleyhil-leyl''419 buyurmu tur ki ifdenin ba ndaki fa harfinin tertp oldu unu gsterir.
Bylece bu hadisenin Hz. brhm (a.s) Rabb tan yan, kesin ilim sahibi kimselerden
420
olduktan sonra vk oldu u sabit olur.
l- Bu olay Hz. brhm'in (a.s) kavmi ile mnazara etmesi sebebiyle olmu tur.
Bunun delili udur: Allah bu hadiseden bahsettikten sonra: '' te kavmine kar
brhme verdi imiz hccetimiz idi.''421 buyurmu tur ve kavmine kar demi ama
kendine kar kendisi iin dememi tir. Bu mnazaran n onun kendisi iin dini ve
marifetullah' elde etmek iin de il kavmini imana ve tevhde gtrmek zere yap lm
oldu unu gsterir.422
m- Allah (c.c), ''Kavmi ona hccet getirmeye kalk . O dedi ki, Allah beni
do ru yola iletmi ken, siz benimle onun hakk nda hala eki iyor musunuz?''423
buyurmu tur. Hlbuki ne Hz. brhm (a.s) onlar , ne de onlar Hz. brhm'i (a.s)
grmemi ken onlar nas l olurda onunla eki ip tart abilirler? Bu da Hz. brhm'in (a.s)
kavmini iine girip onlar n putlara tapt klar grdkten sonra Y ld zlara Aya ve
Gne e bakarak istidll etmekle me gul oldu unu gsterir. te O onlar n dikkatlerini
ekmek iin,''ben batanlar sevmem'' demi tir.424
10.1.2- N bvvetten Sonra:
limlerin o unlu u bu gr tedir. Hz. brhm'in (a.s) Y ld za, Aya ve Gne e

rabbim eklindeki hitab rabbini aramas de il bilakis onun, kalbi imanla ve hidyetle
dolu iken, kavminin inanlar n bat ll ispat etmek iin bu ekilde bir dv metodu
ve istidll yolu kulland ifde edilmi tir. Bu gr teki limlerimiz hadiseyi farkl
yorumlarla anlatm lard r. limlerimizin farkl bak lar yledir:
418
Enm, 6/75.
419
Enm, 6/76.
420
Rz, ay.
421
Enm, 6/83.
422
Rz, ay.
423
Enm, 6/80.
424
Rz, ay.
88
Ebs- Suud bu hususta u ifdeleri kullan yor; Hz. brhm (a.s) Y ld zlara tapan
kavmi ve babas yla olan yak nl sebebiyle varsayal m ki ''bu benim rabbimdir'' dedi.
nk bir szn yanl delillendirmek isteyen ki i, rakibinin gr n ona hikye
eder, sonra da onun bat ll ortaya koyar. Y ld zlar n ilhl n muhalli inin ortaya
konulmas de il de Y ld zlar n rabli inin imkns zl n a klanmas yolunun tercih
edilmesi Y ld zlar n ilh olabilmesinin imkns zl n daha zor olmas ndan olabilir.
Putlara ibadet hususunda yapt gibi Y ld zlara ibadetin yanl i in ba nda ifde
etseydi onlar kibir ve inada srklenirler, azg nl k ierisinde kal rlard .
Ebs-Suud tefsirinde isim vermeden u ekilde bir gr naklederek tefsirine

devam eder. Hz. brhm (a.s) bu szleri nazar(d nme) ve istidll (hakk bulmak)
ynyle sylemi tir. Bu ya olgunla nca ya da bl a n ba nda olmu tur. Bu
gr yerin ve g n melektunun birer yet oldu u d ncesine dayan r. Mukadder
olan sebepten dolay anlat lanlar n olmas iin de Allah Teln n sz atfedilmi tir.
Allah Tel istidll a klamak ve grme olay ifde etmek iin ''gece bas nca''
yetini a klay k ld . Sonunda Eb's- Suud, bu yorumun yanl yle ifde eder:
'' Sen bilirsin ki btn bu yorumlar, nazm- cellin gzelli ini, yceli ini ve Hall'in (a.s)
konumunu ihlal eder.425
Zccac bu olay u ekilde zh eder. Hz. brhm'in (a.s) bu hadisesini yle

cevaplar: ''Sizin sznze gre bu benim rabbim'' der. nk Onlar putlara, Gne e ve
Aya ibadet ediyorlard . Bunun benzeri Allah' n u szdr.'' Ortaklar m nerede?''
Hlbuki O Allah tek ve orta olmayand r. Bu szn anlam sizin sznze gre
ortaklar m nerededir. 426
ls, tefsirinde yle ifde etmi tir: Kavmi Hz. brhm'i (a.s) Y ld zlara
a rm lard . Y ld z ans n do uncaya kadar aralar ndaki tart ma devam eder. Hz.
brhm'de (a.s) sizin beni a rd z bu d nceye gre bu benim rabbimdir der ve
di er konu malar cereyan eder. Bu ifdeler bu konu malar n bl dan ve kavmini
tevhde a rd ktan sonra meydana geldi ini ortaya koyar. yetin siyak ve sibk da
425
Eb's-Suud, Muhammed b. Muhammed (v. 982 /1574), d'l- Akl Selm il Mazyii'l-
Kur'ni'l- Kerm, C. III, Beyrut: 1990 , s. 153.
426
Kurtub, ay., Eb Hayyan, age., C. IV, s. 166.
89
buna dellet eder.427
Elmal 'l da bu yeti yle tefsir eder: '' Bu benim rabbim ha dedi. Evvela bir
ld z n bir insan terbiye edebilece ini uzak grerek etraf ndakilere bir tariz yapt .
ok gemeden o Y ld z bat nca ben batanlar sevmem dedi. Bununla ilhl k ve kulluk
da sevginin en mhim esas oldu unu ve bundan dolay batan n tanr olamayaca ve
batana sevgi gstermenin sonu, bo a kacak bir sap kl k oldu unu ve rabbin bunda
etkili ve bunu hareket ettirici olan ve zevalden uzak bulunan bir yarat kudret olmas
gerekti ini anlatt . Ve zellikle batma ve do maya dikkati nazar ekmekle Y ld zlar n
batmalar ndan dolay onlar n yerine putlar koyarak sap kl klar ve eli kilerini
gsterdi. Zira batmalar ndan dolay as llar n yeterli olmad teslim ettikleri halde o
batanlar n yap lm heykellerine sayg gstermek ne kadar eli kilidir. 428
Sbn de tefsirinde olay z bir ekilde yorumlayarak unlar dile getirir; Sizin
zann za gre bu benim rabbimdir. Hz. brhm (a.s) bunu, kavminin Allah'tan
ba kas na ibadetlerinin yanl ortaya koymak, onlar n bu yolunu k namak ve
reddetmek iin bu ifdeleri kullanm r.'' 429
Rznin smetl-Enbiy isimli eserinde ve Meftihl- Gayb adl tefsirinde

zikretti ine gre baz limler, Hz brhmin (a.s) bu sz bl a erdikten sonra;
baz lar da bl dan nce syledi ini iddia ederler. Bu noktada da ihtilafa d m ler ve
farkl gr ler ileri srm lerdir. Fakat Muhakkik limlerin pek o u ikinci gr n
hatal oldu u hususunda ittifak ederek u delilleri getirmi lerdir. Delillerin birincisi,
ld zlar n rab oldu unu sylemek ittifakla kfrdr. Hlbuki peygamberlerin kfir
olmas , icm ile mmkn de ildir. 430 kincisi, Hz brhm rabbini bu hadiseden nce
delillerle tan p bilmi ti. Bunun do rulu unun delili, Cenab- Allah n bu hadiseden
nce onun babas Azere sen putlar tanr m ediniyorsun? Do rusu seni ve kavmini
apa k bir dallet iinde gryorum.431demi oldu unu haber vermesidir. ncs,
427
, Ebl- Fadl ihabeddin Mahmut el- Ba dd el- ls, (v. 1270 /1854), Ruhu'l- Meani Fi Tefsiri'l-
Kurni'l- Azim ve's- Seb'il- Mesani, C. IV,2.bs. Beyrut: Drul-Ktbil- lmiyye, 1427/2005, s. 188.
428
Elmal , age, C.III, s. 1966.
429
Muhammed Ali es-Sbn, Safvet't- Tefsir, C.I, stanbul: s. 401; Said Havva, ay.
430
mer Nashi Bilmen, Kurn- Kerm Meli lisi ve Tefsri, C.II, stanbul: pek Yay nlar , Ts.,
s.360.
431
Enm, 6/73.
90
Allah Tel Hz brhmin (a.s) babas , putlara ibadeti b rak p tevhde gelmeye
yumu akl kla davet etti ini nakletmi tir. nk Hz brhm babas na: babac m!
itmez, grmez ve sana hibir faydas olmayan eylere niin tap yorsun?432demi ti.
Hlbuki Cenb- Allah burada, onun, babas na putlara ibadeti b rakmaya ve tevhde
davetinin sert szlerle ve k kelimelerle oldu unu anlatm r. Malumdur ki,
ba kas Allah yoluna davet eden, yumu akl sertli e; iyi ve gzel davranmay
kabal a tercih eder. Sertli e ve kabal a ancak uzunca sren bir tebli dneminden ve
muhataptan tamamen mit kesildikten sonra ba vurur. Dolay yla bu istidll
hadisesinin Hz brhmin(a.s) babas defalarca tevhde a rmas ndan sonra oldu unu
gsterir. Yani Hz brhm kendi i ini hallettikten sonra babas tevhde davet etmi tir.
Bundan dolay bu hadisenin Hz brhmin Allah bilip tan mas ndan bir mddet sonra
meydana geldi i anla lmaktad r. Drdncs, bu hadise Cenab- Allah n Hz brhme
gklerin ve yerin melektunu gsterdikten sonra meydana gelmi tir. O bylece Ar n
ve Krsinin stnde olanlar ve bu ikisinin alt ndan, yerin alt na kadar olan eyleri de
grm tr. Dini bak mdan, byle bir mertebede bulunan ve Allah bu ekilde bilen bir
kimsenin, Y ld zlar n ilh olabilece ini d nmesi nas l uygun olabilir? Be incisi, gk
cisimlerinin mahlk olduklar n delilleri, onbe ve hatta daha fazla ynden a k olarak
mevcuttur. Bu kesin delillere ra men, en ak ll ve en lim yle dursun, ak l ve anlay
bak ndan nasibi ok az olanlara bile, Y ld z n rab oldu unu sylemek uygun
de ildir.
Alt nc , Cenab- Allah Hz brhmi (a.s) anlat rken, nk o rabbine tertemiz

bir kalp ile gelmi ti433 buyurmu tur. Derece bak ndan kalbin temiz ve selim
olu unun en az , kfrden temiz ve selim olmas r. Yine Cenab- Allah Hz brhmi
(a.s) verek, celalim hakk iin, biz, daha evvel brhme r tn verdik ve biz onun
her trl halini biliyorduk.434 Yani Ona r tn, tefekkr a na gelmeden nce
verdik buyurmu tur. biz onun her halini biliyorduk buyru u, biz onun temizli i ve
kemalini biliyorduk demektir. Yedincisi, Allah Tel, bylece biz brhme kesin
ilme erenlerden olmas iin, gklerin ve yerin melektunu gsteriyorduk435
432
Meryem, 19/43.
433
Saffat, 37/84.
434
Enbiy, 31 /51.
435
Enm, 6/75.
91
buyurmu tur. Bu yet, bu gsterme sebebiyle mkinnden (kesin ilme erenlerden)
olsun diye demektir. Cenb- hak bundan sonra, felemma cenne aleyhilleyl436
buyurmu tur ki buradaki fa tertb oldu unu gsterir. Bylece bu hadisenin, Hz
brhm, (a.s) rabbini tan yan kesin ilim sahibi kimselerden olduktan sonra vaki oldu u
sabit olmu tur. Sekizincisi, bu hadise brhm(a.s), kavmi ile mnazara etmesi sebebiyle
olmu tur. Bunun delili ise, Allah Tel bu hadiseden bahsettikten sonra, i te kavmine
kar brhme verdi imiz hccetimizdi437 buyurmu . Ve kavmine kar oldu unu
belirtmi , dolay yla bu mnazara onun kendisi iin dini, marifetullah elde etmek iin
de il, kavmini imana ve tevhide gtrmek zere yap lm oldu u anla r.
Dokuzuncusu, bu mfessirler, Hz brhmin(a.s) ma arada iken Y ld zlara, Aya ve
Gne e bakmakla me gul oldu unu sylemektedirler ki bu yanl r. Zira durum byle
olsayd , ma arada ne onun kavmi nede herhangi bir put olmad halde, o daha nas l
Ey Kavmim, ben sizin irk ko tu unuz eylerden uza m438 demi tir. Ba ka bir yette
Cenb- Allah, kavmi kendisine kar mcadeleye kalk ve O dedi ki Allah beni
do ru yola iletmi ken, siz benimle onun hakk nda hala eki iyor musunuz?439
buyurmu tur. Buna gre ne onlar Hz brhmi ne de Hz brhm onlar henz grmemi
iken, nas l birbirleriyle mnka a edebilirler? te bu, Hz brhmin (a.s) kavminin
iine girip, onlar n putlara tapt klar grdkten ve kendisini de o putlara ibadete
a rmalar ndan sonra, Y ld zlara, Aya ve Gne e bakarak istidll etmekle me gul
oldu unu gsterir. te bylece O, onlar reddetmek ve gr lerinin bat ll na onlar n
dikkatini ekmek iin, ben byle batanlar sevmem demi tir. Onuncusu, Allah Tel,
kavmine Hz brhmin (a.s) hem siz, Allah n (tanr klar na) hibir delil ve brhn
indirmedi i eyleri ona e tan olman zdan korkmazken, ben sizin Allaha e
tuttu unuz o nesnelerden niin korkay m440 dedi ini nakletmi tir. Bu ifde kavminin
onu putlarla korkuttu unu gsterir. Bu szn Hz brhm (a.s), henz ma arada iken
sylenemeyece i malumdur. Onbirincisi, gece bas nca bir Y ld z grd yeti. Bu
yetten hareketle yle denilebilir. O nce Y ld zlar n, sonra Ay n ve daha sonra da
Gne in hallerini gzledi. phesiz o geceden nce gelen bir gndz vard . Dolay yla
436
Enm, 6/76.
437
Enm, 6/ 83.
438
Enm, 6/77.
439
Enm, 6/80.
440
Enm, 6/80.
92
Hz brhmin (a.s) Gne in o geceden nceki gndzde bat ile bir ilh
olamayaca istidll etmi olmas gerekir. nk Gne , Aydan ve Y ld zdan daha
byktr. En by tanr a lay k olmazken nas l olurda en k tanr a lay k
olabilir!
Bunun zh yle yap lm r: Bu hadiseden maksat, Hz. brhmin (a.s)

marifetullah kendisi iin elde etmesidir denilirse geerli olur. Ama bundan maksad n
Hz. brhmin (a.s) kavmini hakk kabule mecbur k lmas r denilirse byle bir soru
varit olmaz. nk yle denilebilir: Hz brhmin (a.s) kavmi ile mnzaras ,
ld zlar do arken ba lam ve Ay ile Gne do uncaya kadar devam etmi tir. Mnn n
byle olmas halinde bu soru varit olmaz. Binen aleyh btn bu a k delillerle, Hz
brhmin (a.s), (kesin byle oldu una inanarak), bu benim rabbimdir demi
olmas n sylenemeyece i sabit olur.
Yukar da ifde edilene gre, Hz brhm (a.s) bu sz phe gtrmez bir imana
sahip olduktan sonra, nazar ve istidll ile me gul oldu u esnada sylemi tir. Onun bu
sz haber verme eklinde de il varsay m tarz ndad r. Nitekim herhangi birimiz
cisimlerin var olu hususunu incelerken: cisim kadimdir? deriz. Bu szle kastedilen
anlam cisimlerin eksikli ini bildirmek de il, aksine onlar kadim varsay p daha sonra da
bu varsay mla ayn d nceyi geersiz kabul etmektir. te brhmin szndeki durum
da byledir. nce varsay mla yola p hemen ard ndan da ben batanlar sevmem
sz ile d ncenin bozuk ve geersizli ini ortaya koymu tur.441
Rz, bu mnzaran n Hz brhmin(a.s), kavmini tevhde davetle me gul oldu u

rada geti ine dair pek ok delilden dolay , bu hadisenin bl dan sonra sad r oldu u
ihtimali daha fazla kable yn ise de, bl dan nce sad r olma ihtimalinde de bir
beis yoktur, demi tir. Allah en iyi bilendir. 442
Rznin zikretti ine gre bu konuda Eb Muhammed b. Hazm yle demi tir: Hz.
brhmin (a.s) Gne i ve Ay grd nde syledi i: i te bu benim rabbim
szyle ilgili olarak baz lar , onun bunu ma aradan ilk nda syledi i
gr ndedir. Ancak bu hurfedir, uydurmad r. Samal ortada bir yaland r. Bir kere
441
Rz, ay.; Rz, a.g.e., C. XXVI, s. 145.
442
93
hi kimse bu ekilde, yani Gne , Ay ve Y ld zlar grmeden bl a na ermez, bu
imkns z bir eydir. nk Allah bu as ls z zann andolsun ki, daha nce brhme
akla uygun olan gstermi tik. Biz onu biliyorduk443 yetiyle yalanlam r. Bu olay n
gerek yz, o kavmini k namak iin bu sz sylemi tir. T pk benzeri sz byk
putlar iin syledi i gibi. Arada fark yok. Bu szmn delili u ki, yce Allah onu
sznden tr asla k namad gibi aksine bu brhme kavmine kar verdi imiz
hccetimizdir. Diledi imizi derecelerle ykseltiriz444 yetiyle onu do ruluyor. Art k
sabittir ki, bu olay Hz dem (a.s) ve di erlerinin maruz kald olaylara
benzememektedir. Hatta tam z dd na Allah n murad na uygun bir olayd r.445
Rz, bu gr leri zikrettikten sonra en do ru gr olarak kendi gr n beyan

etmi tir. Ona gre, Hz brhmin (a.s) bu sz bir haber verme ve bildirme niteli inde
olmay p tamam yla itibar ve istidll eklindedir. Hz brhm (a.s) rabbim bu mu
szyle Y ld zlara tapan kavmiyle mnzara etmi tir. nk yce Allah bu sznden
dolay Hz. brhmi (a.s) k namam , aksine vm ve yceltmi tir. Onu sz konusu
merhaleden geiri i de pheden uzak bir imana sahip olunmas iindir.446
Bu hususta d ncelerini a klamaya devam eden Allme Fahreddin Rz, Hz.

brhm'in (a.s) bu szlerinden maksad Y ld zlar n rab oldu unu sylemek de il aksine
u yedi eyden birisi oldu unu zikretmi , fakat be eyi nakletmi tir:
a- Hz. brhm (a.s) bu benim rabbimdir ifdesini bir haber olarak sylememi tir.
Aksine bundan maksad Y ld zlara tapanlarla mnzara etmektir. nk Onlar n
inanc na gre, onlar n rableri ve ilhlar Y ld zlard r. Bundan dolay Hz. brhm (a.s)
onlar n syledikleri bu sz onlar n kelimeleri ve ifdeleri ile aynen sylemi ki bylece
o sze dnp onu iptal edebilsin.
b- Hz. brhm'in (a.s) bu benim rabbimdir sz bu sizin inanc za ve iddian za

gre benim rabbimdir mns na gelir. Bu tr rnekler Kurnda oka gemektedir.
443
Enbiy, 21/51.
444
Enm, 6/83.
445
Rz, ay.
446
Rz, ay. ; Rz, age., C. XXVI, s.145; Bkz. Kurtub, ay.
94
rne in ''stne d p tapt n tanr na bak.''447
c- Bu Szn ba nda mahzuf bir kavl (sz) maddesi vard r. Buna gre ifdenin
takdiri Hz. brhm(a.s) '' Onlar bu benim rabbimdir derler'' demi tir eklindedir. Yine
bunun rnekleri Kur'nda pek oktur. rne in Allah (c.c) ''Hani brhm O beytin
temellerini sml ile birlikte ykseltiyordu: Ey Rabbimiz bizden kabul buyur''448 yeti
byledir.
d- Hz. brhm (a.s) bu sz istihzen sylemi tir. Nitekim bir toplulu a nder olan
aciz bir kimseye istihz yoluyla '' bu sizin liderinizdir, nderinizdir'' denebilir.
e- Hz. brhm (a.s) onlar n Y ld zlar n rab oldu u eklindeki gr lerini iptal etmek
istemi tir. Ancak Hz. brhm onlar n, atalar taklit edip onlar n tabiatlar n, delilleri
kabul etmekten uzak oldu unu biliyordu. E er Hz. brhm (a.s) Allah' tan maya davet
etme i ini a ktan a a yapm olsayd , onlar onun szn kabul etmez ve ona iltifat
etmezlerdi. te o sebeple tedrc olarak onlar n delili dinlemelerine imkn verecek bir
metoda yneldi. nk Hz. brhm(a.s) kalbi imanla mutmain oldu u halde nce
onlar n Y ld zlar n rubbiyetine inanma eklindeki dinlerini reddetmedi i zann
uyand ran bir sz sylemi tir. Bundan maksad ise, bunun bat l ve bozuk oldu una delil
getirmek, bylece onlar n da kendi szn dinlemelerine tatmin etmekti. 449
De erlendirme:
yette bahsedilen hadisenin nbvvetten sonra hs l oldu u ve Hz. brhm'in (a.s)

kalbinin imanla dolu oldu u bir dnemde meydana geldi ini kabul etmek zorunday z.
Hz. brhm'in (a.s) rabbini aramas ve sonunda Allah' bulmas eklinde yeti
yorumlamam z ise birok sebepten dolay imkns zd r. Bu sebepleri limlerin szleriyle
geni bir ekilde zh ettik. Acaba Hz. brhm (a.s) bunu niin kullanm r sorusu akla
gelmektedir. Bunun muhtemel cevaplar daha nce naklettik. Bu cevaplar n tamam
kabul edilebilecek niteli e sahiptir. Hz. brhm'in (a.s)Y ld zlara rabbim demesini yle
zetleyebiliriz.
447
Th, 20/82.
448
Bakara, 2/127.
449
Rz, age., C.XXVI, s. 145, 146.
95
Hz. brhm (a.s) Nbvvet kendisine verildikten sonra kavmini ve babas tek
olan Allah'a kullu a a rd . Fakat onlar bunu kabul etmediler ve kendi dinlerinde srar
ettiler. Hz. brhm'in (a.s) kavmi Y ld zlara kutsiyet izafe eden, onlardan medet uman
putperest bir kavim idi. Onlar n akl zh tarzlar ile ikna edilmesi en az ndan onlar n
dinlerinin bat ll n ispat edilmesi ve susturulmas gerekiyordu. O da onlarla
tart maya girdi. Bu tart ma gece vaktine kadar srd. O esnada gkte Zhre Y ld z
gzkt. Hz. brhm'e (a.s) arad f rsat do mu tu ve bunu ok iyi de erlendirdi.
Kavmine dedi ki farzedelim ki sizin inand z gibi bu Y ld z benim rabbimdir. Fakat
aradan zaman geince Y ld z kayboldu. Hz. brhm (a.s) hemen f rsat de erlendirdi ve
dedi ki ben batanlar sevmem, yani batanlar benim rabbim olamaz. nk batan,
de ime u rayan bir ey rab olamaz. De im acizli in ve muhta olman n ifdesidir.
er sizin dedi iniz gibi bir rab olsayd hi de memeliydi. nk de kenlik
mahlkat n zelli idir. Sonra ayn eyleri Ay ve Gne iin syledi. Bylece kavmini
susturmu kendisine verecek cevap bulamaz bir konuma sokmu oldu. Bu olay bize u
mesaj verir: Hz. brhm (a.s) kelamc lar ve slm filozoflar n, Allah' n varl
ispatta (ispt- vcip) kulland delilleri has mlar na kar kullanm ve onlar
susturmu tur.
Kurnda ifde edildi ine gre, Hz. brhm (a.s), inkrc lara kar tevhd dinini
tebli le vazifelendirilen bir peygamberdir. Bu vazifeyi ifa ederken de bir anl k dahi olsa
asla irke, kfre meyletmemi tir. O do du undan itibaren insanlar n zerinde yarat ld
trat dini olan tevhd dininden yz evirmemi tir. yette yle ifde edilmi tir:
nsanlar n zerinde yarat ld Allah n f trat na ynelin. Allah n yarat nda tebdl,
450
ta yr yoktur. Bir ba ka yette ise, Hani Rabbin demo ullar n s rtlar ndan
zrriyetlerini alm , onlar kendisine ahit tutup; ben sizin rabbiniz de il miyim? diye
451
buyurmu tu. Onlar da evet senin rabbimiz oldu una ahit olduk demi lerdi. Hz.
Peygamber (a.s) ise bir hadisinde, Her do an f trat zere do ar452 buyurmu tur.453
Bu yetler ve hads-i erif her insan n f trat ( tevhd dini) olan slm zere
do du unu zikretmektedir. Btn insanlar gibi Hz. brhm (a.s) da f trat dini olan
450
Rm, 30/30.
451
Arf, 7/172.
452
Mslim, Kader, 6.
453
Vehbe Zuhayl, age., C.IV, s.252.
96
slm zere do mu tur. Do umundan sonra Hz. brhmin (a.s) irke ya da kfre
d t ne dair yet ve hadis bulunmamaktad r. Fakat onun m riklerden olmad na
dair birok yet vard r. Bu yetler yledir: And olsun ki biz brhme daha nceden
(bl dan nce) hidyet vermi tik. Ve biz onun buna (peygamberli e) ehil oldu unu
biliyorduk. O zaman kavmine ve babas na yle demi ti: sizin tapmakta oldu unuz bu
heykeller nedir? 454
Ba ka yette ise, Gerekten brhm (ba ba na) bir mmetti. Allaha itaatkr
hanif bir mslman idi. O (asla) m riklerden olmam r. O nimetlerine kredendi.
Rabbi de onu semi ve do ru yola iletmi ti. Biz ona dnyada bir gzellik (iyi hal ve
mevki) verdik. phesiz ki o ahirette mutlaka salihlerdendir. Sonra (habibim) sana:
do ru yola ynelerek brhmin dinine uy. O hibir zaman m riklerden olmad diye
vahyettik455 buyrulmu tur.
Di er yette ise, De ki: phesiz rabbim beni dosdo ru bir yola, sa lam ve
gerek bir dine, muvahhid olan brhmin dinine iletti. O m riklerden olmad .456
Buradan hareketle, yette geen ve Hz. brhme (a.s) nispet edilen bu mu

rabbim? szyle Hz. brhm (a.s) m rik olan kavmine tevhd dinini tebli etmi tir.
Bunun iin onlarla mnzara etmi tir. Bu mnzara esnas nda rnek semi tir.
Semi oldu u bu rnek Y ld z, Ay ve Gne tir. Ad m ad m bu rne in ilh
olamayaca istidll ederek kavmine gstermi tir. Buradan da Allah n ulhiyet ve
rubbiyetini ispatlamaya do ru ilerlemi ve phesiz ben yzm, gkleri ve yeri
yaratan rabbime hanif (Mslman) olarak yneldim diyerek son noktay koymu tur.
Hz brhm bu slbuyla bizi atalar n dininden mi evireceksin diyen kavmine
dinin taklde de il de delile dayal olmas gerekti ini gstermi tir. 457
Hz. brhm (a.s) Allah n rabl ve ilhl ispatlamak iin drt ki i veya
gurupla mnzara yapm r:
a- nce yak olan babas yla mnzara etmi tir. Ona Babac m! itmeyen,
454
Enbiy, 21/51-52.
455
Nahl, 16/ 120-123.
456
Enm, 6/ 161.
457
Vehbe Zuhayl, age., C. IV, s. 255.
97
grmeyen ve sana hibir faydas olmayan eylere ne diye tap yorsun?458 diye kar
km r. Kurn- Kerim bu mnzaran n haberini bize naklederek hani, brhm
babas azere, demi ti459 eklinde zikretmi tir.
b-Hz. brhm (a.s), kavmiyle mnzara etmi tir. Bu da Yce Allah n Gece onu
bryp rtnce,460 buyru undan itibaren anlatt klar r.
c- a n kral nemrudla mnzaras r. Hz. brhm O na yle seslenmi tir:

Benim rabbim dirilten ve ldrendir.461
d- Onun bilfiil kfirlerle yapm oldu u mnzarad r. Bu da Cenb- Hakk n

Derken O, bunlar (putlar ) para para etti. Yaln zca onlar n by n b rakt . Bel ki
ona mracaat ederler diye, 462 yetinde ifde edilen husustur.463
Hz. brhm mnzaras n sonunda Ben yle kaybolup gidenleri

sevmem464szn zikretmi tir.
Rz, bu szn bir tak m hkmlere dellet etti ini ifde etmi tir:
a- Bu yet-i kerme, Yce Allah n cisim olmad ortaya koymaktad r. nk

cisim olsayd ebediyen bize grnmemesi (gaip olmas ) ve ebediyen nmzden
kaybolmas gerekirdi.
b- Bu yet Yce Allah n zat nda muhdes s fat n sz konusu olamayaca

gstermektedir. Aksi takdirde de ip duran bir varl k olurdu. Bu da kaybolup gitme
anlam na gelir ki, onun hakk nda imkns zd r.
c- yet dinin delle dayal olmas , taklde dayal olmamas gerekti ini
gstermektedir. Aksi takdirde hibir ekilde bu e it delillendirmenin faydas olmazd .
d- yet-i kerme, peygamberlerin rablerini tan man n bedahat ve zorunluluk esaslar
458
Meryem, 19/42.
459
Enm, 6/74.
460
Enm, 6/76-83.
461
Bakara, 2/ 258.
462
Enbiy, 21/58.
463
Rz, age., C. IX, s. 504; bkz. Zuhayl, age., C. IV, s.253.
464
Enm, 6/76.
98
zere de il de, istidll zere ykseldi ini gstermektedir. Aksi takdirde Hz. brhmin
(a.s) istidlle bir ihtiyac olmazd .
e- Yine yet-i kerme, Yce Allah tan ma bilgisi elde etmenin, yarat lanlardan
ba ka bir yolu olmad gstermektedir. Zira Yce Allah bir ba ka yolla tan ma
imkn bulunsayd herhalde Hz. brhm (a.s) byle bir yola ba vurmazd .465
K saca, kalbini irfna (marifetullah), dilini brhna (delil, hccet), bedenini ate e,
ocu unu kurban etmeye, mal misfirlere teslim eden Hz. brhmin Allah n kudreti
hususunda herhangi bir pheye, Allaha herhangi bir mahlku ortak ko maya ya da
kfre meyledece ini kabul edemeyiz. Onun masumiyetinde teredddmz yoktur. Bu
hadise oldu unda Hz. brahim peygamberdi. O kavmine alayvari bir tav rla tevhdi
anlatan deliller getiriyordu.
10.2- Allah n lleri Diriltmesinde phe Duydu una Dair snad:
Hz. brhmin (a.s) masum olmad vehmettiren ikinci nassa gelince; o da, yce
Allah' n u szdr:
''Hani brhm: 'Ey Rabbim! lleri nas l diriltti ini bana gster' demi ti. (Allah da)
nanmad n m yoksa?' demi . O da: nand m, fakat kalbimin mutmain olmas iin
(bunu istiyorum)' demi ti. Allah'ta, 'yleyse drt (e it) ku al, onlar kendine al r
(sonrada onlar parala ve) her da ba na onlardan birer para b rak Sonra onlar
(Allah' n izniyle geliniz diye) a r. (Onlarda) h zl ca sana geleceklerdir' demi . Bil ki
phesiz Allah, Aziz'dir ve Hkimdir.466
Sanki bu yeti kerme; Hz. brhmin (a.s), "lleri diriltmesine dair Allah' n
kudreti konusunda" phe etti ini yans tmaktad r. Byle bir anlay ekli, uygun
olmayan bir anlay eklidir. Buna gre Hz. brhmin (a.s), Rabbi konusunda ve yce
Allah' n lleri diriltmesine dair olan kudreti konusunda phe etti i eklinde bir
anlay a varmaktan Allah'a s z. Zira Hz. brhm (a.s), tevhid inanc insanlar
aras na yerle tirmeye al an ve insanlar n, yaln zca bir olan Allah'a ibadet etmelerini
465
Rz, age.. C. XXVI, s.145.
466
Bakara, 2/260.
99
sa lamak iin Kbeyi ilk nce in a eden ve ayn zamanda da Peygamberlerin atas olan
bir kimsedir. Hz. brhm (a.s), Rabbinden yaln zca, "lleri nas l diriltti inin" key-
fiyetini sormu , "mahiyetini" sormam ve ayr ca "Ey Rabbim! lleri diriltmeye gcn
yeter mi?" eklinde bir soruda sormam r. Hz. brhmin (a.s), Rabbine olan sorusu,
"lleri diriltmesinin keyfiyetine dairdir." Yaln z bu da, Hz. brhmin (a.s) (Allah' n
varl na kesin olarak inanmakla birlikte), kalbinin kesin olarak inand bir rahata
kavu mas ve ilh yarat n s rlar ile gizemlerini grmeyi bilmek maksad ylad r. 467
stad Ahmed el-Mnir, "Ke f tefsirine yapt a klay bilgide bu yetle ilgili
olarak yle der: "Hz. brhmin (a.s), Allah'a 'lleri nas l diriltirsin'468 eklindeki
sorusuna gelince bu soru, lleri diriltmeye dair Allah' n bu konudaki kudretinden
pheye d me eklinde de ildir. Fakat Hz. brhmin (a.s) bu sorusu llerin nas l
diriltilece ine dairdir. manda ise llerin diriltme biimini ve eklini kavramak art
de ildir. nk bu soru, imanda bilinmesi art olmayan bir hususu bilmeyi sorup
renmek istemekten ibarettir. Sorunun "nas l" anlam na gelen "keyfe" ' edat yla
gelmesi ve sorunun, o anki durumuna dair olmas , bunu gstermektedir. Bu sorunun
grn itibariyle birisinin; "Zeyd, insanlar hakk nda nas l byle hkmediyor?" demesi
eklindedir. Bunu syleyen kimse, Zeyd'in; insanlar hakk nda hkmetti inden phe
etmiyor. Yaln zca hkmn keyfiyetini yani nas l hkmedece ini soruyor, yoksa hkmn
nas l sabit olaca sormuyor. Olabilir ki bu phe, akla veya kalbe gelen baz
vesveselerle baz zihinleri buland r da Hz. brhmin (a.s) phe etti ine dair bir yol
bulur diye... Hz. Peygamber (s.a.v), u szyle akla ve kalbe gelen bu vesveselerin,
kkn kaz r: "Biz, pheye, brhm'den daha yak z."469Yani biz phe
etmiyorsak, Hz. brhmin (a.s) phe etmemesi daha evld r, demektir.
Yce Allah, "(lleri diriltmeye gcnn yetti ine) inanmad n m ?"470 szyle ise
Hz. brhmin (a.s) birinci ifdesinde (lleri nas l diriltece ine dair Allah'a
sormas nda) yer alan laf z, phe ihtimalini ondan uzakla p i iten herkesin
467
Taber, age., C.II s.129; bn Kesir, age., C. I, s. 315; Kurtub, age., C. III, s.193-194.
468
Bakara, 2/260.
469
Buhar, Enbiy II, Tefsru Sre-i Bakara 46; Mslim, man 238; Fezil 152; bn Mce, Fiten 23;
Msned: 27 326; Geni bilgi iin bkz. Haf z Ahmet b. Ali ibn Hacer' el- Askalnnin(v.852/1449),
Felh'l-Bri bi erhi Sahih-i Buhr, C.VI, Beyrut: Drul-Marife, Ts. s.294.
470
Bakara, 2/260.
100
anlayabilece i ve bu konuya pheyi katmayacak bir ifdeyle onun iman
sa lamla rmak ve pheden uzakla rmak iin Hz. brhmin (a.s) : "Evet, (senin
lleri diriltece ine dair gcne) inand m"471 eklinde konu mas istemi tir."472
Seyyid Kutub, "fi Z lli'l-Kur'n" adl tefsir kitab nda bu yeti kermenin tefsirinde
yle der: "Bu, ilh sanat n girift esrr na muttal olma arzusudur. Bu arzu Allah' n
dostu, hu sahibi, r za vasf yla ilintili, mmin, hay ve hilm sahibi kul brhm'den
gelmi tir... Evet bu arzu, Hz. brhm'den (a.s) geldi ine gre, Allah'a yak n olan
kullar n en yak , kalplerde ilh sanat n s rlar grmek ve buna muttal olmak iin
zaman zaman gelen evk ve heyecan mevcut olunca Cenb- Allah'ta bu esrar
perdesinin bir k sm amaktad r.
Bu arzu, iman n sebata erip istikrar kazanmas , mevcudiyeti ve kemli ile alakal
de ildir. Bu arzu, daha ba ka bir haldir. Onun ayr bir zevki vard r. Bu, ilh esrr n
amel olarak meydana gelme esnas nda bizzat grmek i tiyk ndan do an rh bir
arzudur. nsan benli inde tecrbenin bah etti i zevk, gayba iman n verdi i zevkten
farkl r. Bunun gerisinde art k ba ka bir iman ekli veya iman etmek iin brhn (delil)
ekli d nlemez. Hz. brhm (a.s) sadece Allah' n kudretinin faaliyet halini
m ahede edip o esrarl lemin zevkine ula arak rahatlamay arzu etmektedir. O havay
teneffs etme, o ruh ikliminde ya ama arzusudur bu... man n varaca son noktan n
tesinde bamba ka bir haldir bu... "473
Bunun d nda bu yetle alakal birok yorum yap lm r. Bu yorumlar s ras yla
yle zikredilmektedir:
a- Hz. brhm (a.s) deniz kenar nda bir le grr. Deniz kabard nda o le i gtrr
ve onu deniz canl lar yer. Med olmad nda o le i vah i hayvanlar yer. Vah i hayvanlar
ekilip gitti inde de ku lar kalan k sm yer ve uar giderler. Yani le hem deniz
hayvanlar n hem kara hayvanlar n hem de hava hayvanlar n midesine da r.
Bundan dolay , Hz brhm nl k ve hayranl k ierisinde rabbinin bu paralar nas l
bir araya getirdi ini tefekkr eder ve Ya Rabbi (le olan bu) canl lar n paralar ,
471
Bakara, 2/260.
472
Zemah er, age.,, C.I, s.492; Bkz. Kurtub, age., C. III, s. 194.
473
Seyyid Kutub, age., C. I, s.481.
101
rt hayvanlar n, ku lar n ve denizdeki canl lar n karn ndan toplayarak tekrar nas l bir
araya getirece ini bana gster der. Bunun zerine kendisine, Yoksa iman etmedin
mi? denildi inde O, evet iman ettim der. Ancak istidll ile elde etti im ilmimin zarr
bir bilgi haline dn trmek istedim, der. Bu gr , Hasan el-Basr, Dahhk, Katde,
Ata ve bn Creyce aittir.474
Bu rivyet, olsa olsa Hz. brhmin byle bir soru sormas n nedeni olabilecek
durumlara ili kin bir varsay m olabilir. Ne peygamberimizden ne de bir ba kas ndan
byle bir sz aktar lm de ildir.475
b- Hz. brhm (a.s) Benim Rabbim hem diriltir, hem ldrr, der. Nemrud da ben
de diriltir ve ldrrm476 der ve iki ki iyi tutuklat p, onlardan birini sal verip
di erini de ldrmek suretiyle Hz. brhm ve Nemrud mnzara ederler. Buna
mtekiben de bu mesele hem Nemrud hem de taraftarlar huzurunda ortaya ks n ve
a kl k kazans n diye Hz. brhm Rabbim nas l diriltti ini bana gster der. Rivyete
gre, Nemrud, Rabbine syle diriltsin. Aksi halde seni ldrrm der. Bunun
zerine Hz brhm de Allah Teldan bunu ister. Buna gre, Liyatmeinne kalbi
sznn mns ldrmekten kurtulmam iin veyahut da delilim kuvvetli olsun
diye eklinde olur. Hz. brhm bunu isterken Allah Teln n kuvvet ve kudretinden
phe etti i iin ya da delilin zay fl ndan de il, olay bizzat gzyle grp kesin
bilgisinin peki mesini arzulad iin ve dinleyen ki inin cehaleti sebebiyledir. Bu gr
Muhammed b. shk ile Kdye aittir.477
Baz Mfessirler, Liyatmeinne kalbi szndeki lam n emir ve du lam

oldu unu zikretmi lerdir. Buna gre, adeta kalbinin mutmain olmas iin dua etmi
anlam nda oldu unu zikretmi lerdir. 478
c- Allah Teala, Hz brhme (a.s) Ben bir be eri dost, hall edinece im diye
vahyetti inde Hz. brhm (a.s) bunu gznde byterek Allah m! Bunun alameti ve
474
Rz, age., C.VII, s.41; Taber, age., C.II s.130; bkz. Kurtub, age., C.III, s.194; bkz. zzet
Derveze(v.1984), et-Tefsirl-Hadis,(Terc.: Vahdettin nce), C. V, stanbul: Ekin Yay., 1998, , s. 920.
475
zzet Derveze, age., C. V, s. 920.
476
Bakara, 2/258.
477
Rz, smet., s. 72-78.; Taber, ay.; bkz. bn Kesir, ay.
478
Zuhayli, age., C.II, s.38; bkz. smail Hakk Bursev(v. 1136/1725), Tefsru Rhul-Beyn, C.I, Terc.:
Komisyon, stanbul: Damla Yay., 2004, s. 453.
102
ni an nedir? der. Bunun zerine Allah Tel, bunun emaresi, o kimsenin du ederek,
lleri diriltmesidir buyurur. Hz. brhmin (a.s) kullu un derecelerinde ve
peygamberli in ifas nda makam ykselince, onun hat na, belki de o dost ben
olurum d ncesi gelir. Bunun zerine, Hz. brhm (a.s) Allahtan lleri diriltmesini
ister. Allah Tel da inanmad n m yoksa? deyince, O, inand m, fakat benim, senin
dostun oldu una kalbim tam itminan duysun diye sordum der. Bu gr , bn Abbs,
Said ibn Cbeyr ve Sddye aittir.479
d- Hz. brhm bunu kavmi iin ister. nk Peygamberlere tb olan kimseler,

onlardan bazen bat l, bazen de hak olan eyler talep ederler. T pk kavminin Hz.
Msdan Nas l onlar n ilhlar var ise, sen de bize bir ilh yap480 demeleri gibi.
Bunun gibi Hz. brhm(a.s) de bunu talep eder. Bundan maksad ise, kavminin
bunu m hede etmesi ve bylece kalplerinde ki inkr n yok olmas r.481
e- phesiz bu mmet, peygamberin peygamberlik iddias n do ru olup olmad

anlama hususunda, peygamberlik iddias nda bulunan kimsenin elinde zuhur edecek bir
mucizeye muhtat r. Hz. brhm de melek yan na gelip ona, peygamberlik vazfesini
mjdeledi inde, o peygamber de kendisine gelenin kovulmu bir eytan de il de kerm
bir melek oldu unu bilebilmesi iin o mele in elinde zuhur edebilecek bir mucizeye
muhtat r. Hal byle olunca; Melek Hz. brhme gelerek ona Allah n onu peygamber
olarak vazfelendirdi ini haber verince, Hz. brhm bir mucize talebinde bulunarak
Ya rabbi, lleri nas l diriltti ini bana gster der, Allah da ona inanmad n m yoksa?
deyince, O da inand m. Fakat gelen zat n kovulmu eytan de il, kerm bir melek
oldu una kalbim itminan duysun istiyorum, der.482
Bu gr te ok isabetli bulunmamaktad r. Nbvvet vazifesiyle grevlendirilmi bir

Peygamberin kendine gelenin kerm bir melek mi? Yoksa kovulmu bir eytan m ?
oldu unu bilememesi d nlemez.
479
Rz, age., C.VII, s. 41; Kurtub, age., C. III, s. 195; Taber, age., C. II, s. 131.
480
Arf, 7/138.
481
Rz, ay.
482
Rz, ay.
103
f- Tasavvuf ehlinin gr , yette geen el-Mevt kelimesinden maksat, mk efe
ve tecell nurlar na kar perdelenmi kalplerdir. Diriltmek ise, bu ilh tecell ve
nurlar n zuhur etmesinden ibarettir. Buna gre, Hz brhmim erini keyfe tuhyil-
mevt demesi, o tecell ve mk efeleri talep etmektir. Bunun zerine Cenb- Hak,
ona, iman etmedin mi yoksa? deyince, O evet, ona, gayb bir imanla iman ettim. Ne
var ki o tecellnin meydana gelmesi sebebiyle kalbim mutmain olsun diye, onun husle
gelmesini istiyorum.. der.483Kelamc lara gre, istidll olan ilme, bazen ek ve pheler
ar z olabilir Bylece Hz. brhm, kendisine ek ve phenin ar z olmayaca ve
kendisiyle, kalbin tam bir istikrra kavu aca zarr bir ilim talebinde bulunmu tur.484
g- Belki de Hz. brhm (a.s) Allah n kendisine indirmi oldu u sahifelerden,

soyundan gelecek olan Hz. sn n duas sayesinde lleri diriltme payesiyle Allah
taraf ndan ereflendirilece ini renince, O da bunu istedi. Bunun zerine, kendisine
inanmad n m yoksa? denilince o evet, inand m fakat benim mertebemin senin
yan nda, torunum sn n mertebesinden daha az olmad na kalbim mutmain olsun
diye dedi. 485
h- Yce Allah Hz. brhme (a.s) o lunu kurban etmesini emretmi ti. O da bu emre
uyarak, sonra da, bana canl cans z k lmam emrettin ben de yapt m. Ben de senden
cans z olanlar canl k lman istiyorum demi ti. Bunun zerine Cenb- Hak, yoksa
inanmad n m ? deyince de ne demek, inand m. Ne var ki beni dostun edindi ine
kalbim mutmain olsun.. demi tir.486
I- Hz. brhm(a.s) kendi kalbine nazar etti inde, o lunu sevmesinden dolay kalbini
adeta l olarak grd de, Allahtan utanarak, ya rabbi, lleri nas l diriltirsin?
demi ti. Yani gafletinden dolay kalp ld zaman, o kalbin, Allah n zikriyle ihys
nas l olur? demektir. Bunu el-Mverdnin zikretti ini syleyen Kurtub, byle bir
a klaman n yanl oldu unu syledikten sonra, bundan sonra gelen di er buyruklar n
bu tefsiri reddetti ini ifde eder.487
483
Rz, ay.
484
Rz, ay.
485
Rz, ay.
486
Rz, ay.
487
Rz, ay.; Kurtub, age., C.III, s.195.
104
i- Hz. brhm (a.s) her i e btnyle mttal olmay seven birisiydi. Yce Allah
ona, iyilik yapana iyilikle; ktlk yapana da ktlkle kar k vermek zere lleri
yamet gnnde ha redece ini vahyedince, Hz. brhm (a.s) lm olan kimsenin
dirilme keyfiyetini henz bu dnyada grmek istedi inden Allahtan kalbi mutmain
olsun diye byle bir dilekte bulundu. Buna gre yetin takdirinin: btn canl lar,
yamet gnnde ha r m hade ederler. Sen bunu bana bu dnyada da gster
deyince, Cenb- Hak, yoksa iman etmedin mi? der. O da Evet iman ettim. Fakat
bana bu dnyada byle bir erefi tahss edip, verdi ine dair kalbim mutmain olsun
istedim eklinde oldu u zikredilmi tir.488
j- Hz. brhmin (a.s) maksad , Allah n lleri diriltmesi de ildir. Aksine onun
maksad , arada hibir vas ta olmaks n, ilh-i kelam dinlemektir.489
k- Baz mfessirlere gre, Hz. brhmin (a.s) Allahtan lleri nas l diriltece ini
kendisine gstermesini isteme sebebi, eytan n Hz. brhmin (a.s) kalbine, Allah n
lleri diriltti ine dair kudreti hakk nda ek ve phe sokmas r. Hz. brhm kalbine
do an bu pheyi bertaraf etmek iin Allah Teln n, lleri nas l diriltece ini
kendisine gstermesini istemi tir. Ata b. Eb Rebah bu hususta yle der: Hz
brhmin (a.s) kalbine, bir k m insanlar n hat na gelen eyler gelmi , o da
Rabbim, gster bana sen lleri nas l dirilteceksin? demi tir. Rabbi de ona:
nanmad n m ? demi , o da Evet inand m. Fakat kalbim mutmain olsun diye bunu
grmek istiyorum demi tir.490 Taberi de bu gr n terche yn oldu unu sylemi ,
delil olarak da peygamberimizden rivyet edilen sahh bir hadisin varl ndan
bahsetmi , fakat bu hadisin ne metni ne de anlam zikretmemi tir.491
Rz, bu gr n son derece zay f, hatta kfr oldu unu zikretmi tir. Allah n
lleri diriltebilece ini bilmeyen kimse, kfirdir, der. Masum olan peygambere byle
488
Vehbe Zhayl, et-Tefsrl-Mnr,2.bs. C.II, (Terc.: Komisyon,), stanbul: Risle Yay., 2005, s.39;
Rz,ay.
489
Razi. ay.
490
Taber, age., C. II, s.132; Kurtub, age., C.III, s.195; Rz, age., C.VII, s.42.
491
Taber, ay.; Kurtub, ay.
105
bir ey nispet eden kimse, o masum peygambere kfr yak rm olur ki, as l byle
diyen kimse kfir olur, der.492
Kurtub, Buhr ve Mslimin Eb Hureyreden nakletti i u hadisi, delil getirerek,

eytan n Hz. brhmin (a.s) kalbine, Allah n lleri diriltti ine dair kudreti hakk nda
ek ve phe soktu una dair gr reddetmi tir. Hadis yledir: "Biz, pheye,
brhm'den daha yak z."493Yani biz phe etmiyorsak, Hz. brhmin (a.s) phe
etmemesi daha evld r, demektir. 494
Rz, yukar da kfr olarak telakki etti i gr lerin bat l oldu una dellet eden
hususlar s ras yla zikretmektedir:
a- Hak Teln n evelem tmin. Kale bele velkin liyatmeinne kalbi sz, yet
Hz brhm phe etmi olsayd bu ekilde sylemesi do ru olmazd .
b- Cenab- Hakk n Hz. brhme (a.s) nispet etti i velkin liyatmeinne kalbi
sz, daha fazla yakin isteyen arif bir ki inin szdr.
c- Allah n kudreti hususunda phe etmek nbvvet hususunda da phe etmeyi

gerektirir. Allah n kudreti hususunda phe eden bir kimse, kendi nbvvetini nas l
bilebilir? 495
Rz, Yce Allah n yoksa inanmad n m ? szyle ilgili u iki a klaman n

yap ld zikretmi tir:
a- evelem tmin yetinin ba ndaki hemze, istifhm hemzesi de il; olumluluk ve

takrir hemzesidir. Yani bu hemzeyle gerek kar tarafa syletilip, kabul ettirilir.496
bn Cerr, hemzeden hemen sonra gelen vav n hal iin oldu unu zikretmi tir.
inanmad n m ? buyru unda anlat lmak istenen, mutlak bir imand r. Ve bunun
kapsam na llerin diriltilmesinin stnl de dhildir. O da: inand m, fakat
492
Rz, age., s. 72-78.; Vehbe Zhayl, ay.
493
Buhr, Enbiy II, Tefsirii Sure-i Bakara 46; Mslim, man, 238, Fezil, 152; bn Mce, Fiten 23;
Msned, 27 326; Kurtub, ay.
494
Zemah er, age., C.I, s.492; Bkz. Kurtub, age., C.III, s. 195; Rz, age., C.VII, s. 42.
495
Rz, age., C.VII, s. 42.
496
Rz, age.. s. 72-78; Kurtub, age., C.III, s.195.
106
kalbimin mutmain olmas iin, demi ti. Yani ben delil vas tas yla bilinen ile grerek
bilinen aras ndaki fark n ortaya kmas yla kalbimin mutmain olmas iin bunu senden
istedim. 497
b- Bu sorudan maksad, etraftaki kimselere kar onun buna inan p, bilen oldu unu
ispatlamakt r. Bylece bu sorudan ba ka bir maksad gdlm tr.498
Bu yetle alakal mfessirler taraf ndan Abdullah b. Abbsa nispet edilen ilgin ve
farkl bir yakla m vard r. bn Abbs, Hz. brhmin (a.s), Allahtan, lleri nas l
diriltece ini gstermesini isteme sebebinin, hat na gelen bir pheden dolay oldu unu
zikretmi tir. Bu yet hakk nda da yle demi tir: Kul belirli hususlarda pheye d se
dahi bu yet-i kerme kulun dinden km olmayaca , bu phesini giderme yollar
aramas n gerekti ini beyan etmektedir ki bu da devaml olarak eytan n vesvesesine
maruz kalan insan iin en byk mit kayna r. Hz. brhme phe nispet eden bn
Abbs, Kalbim mutmain olsun ifdesinden maksad n kalbim senden bir ey
diledi inde dile ini kabul etti ini ve bir ey istedi inde de istedi ini verdi ini bilmi
olsun eklinde oldu unu zikretmi tir.499
De erlendirme:
Hz. brhm (a.s), Allah n lleri diriltmesinde ve Allah n kudretinde asla phe
etmemi tir. Sadece diriltmenin keyfiyetini gzleriyle grmek istemi tir. nk insan
ruhu her zaman kendisine haber verilen eyi grmeyi ve bilmediklerine muttal olmay
arzulam r. Bu bak mdan, Hz. Peygamber (a.s) yle buyurmu tur: Haber vermek
gzle grmek gibi de ildir.500 Kurtub, bu hadisi sadece bn Abbs n rivyet etti ini
haber vermektedir.
Benim diriltmeye kdir oldu uma inanmad n m yoksa? mealindeki yete gelince,
asl nda Yce Allah, Hz. brhmin iman biliyor. Sorulan bu soru ve bu soruya
verilen cevap, bu k ssay dinleyenlere Allah n varl , birli ini ve kudretini retmek
iindir. inand m fakat kalbimin mutmain olmas iin sz ise, istidlle ilave olarak
497
Kurtub, age., C.III, s. 195.
498
Rz, ay.
499
Taber, ay.; Kurtub, age., C.III, s. 194-195
500
Ahmed b. Hanbel, Msned, C.I, s. 215-217.
107
gzmle grerek kalbim yat n diye sordum, anlam ndad r. Yani ilmel-yaknden
aynel-yakne ykselmek iin istedim, eklindedir. 501
Peygamberler hakk nda byle bir phe d nlemez. nk bu bir kfr olur.
Peygamberler ldkten sonra dirilmeye iman hususunda ittifak etmi lerdir.
Ayr ca Yce Allah, Peygamberlerin ve veli kullar n aleyhine eytan n bir yol
bulamayaca haber vermi tir. yet yledir: phesiz benim kullar n zerinde
senin( eytan n) herhangi bir yetkin ve otoriten yoktur. Ancak azg nl a kap p sana
uyanlar mstesna502 ba ka bir yette ise yle buyrulmu tur: benim gerek kullar m
var ya! Senin onlar zerinde hibir hkimiyetin yoktur.503
Bir di er yet ise yledir: blis: Rabbim! Beni azd rmana (rahmetinden
kovmana) kar k yemin ederim ki, muhakkak ben, yeryznde kullara, (gnahlar )
ssl gsterece im. Onlar n hepsini birden azd raca m. Ancak ilerinde ihlsl olan
kullar n mstesnad r.504
Buna gre, Peygamberlerin atas ,505 muttakilerin imam ,506 gnderilmi btn
peygamberlere rnek,507 Rasl ve nebler ierisinde Yce Allah taraf ndan Hall(dost)508
seilmi olan Hz brhme (a.s) eytan n musallat olmas nas l d nlebilir.
yetlerde bahsedilen Allah n ihlsl kullar ve gerek kullar mstesna szne Hz.
brhmden daha lay k kim olabilir.
10.3- Putperest Olan Babas na Du Etmesi:
Hz brhmin (a.s) masum olmad vehmettiren di er nass ise, putperest olan

babas na du etmesidir. Hz brhmin (a.s) m rik olan babas na dua meselesi u
yetlerde zikredilmi tir:
501
Vehbe Zuhayl, age., C. II, s.38; Kurtub, age., C.III, s.193-194; bkz. Bursev, age., C.I, s. 453; bkz.
zzet Derveze, age., C. V, s. 919-920.
502
Hicr, 15/42; ayrc.. Bkz. Vehbe Zuhayl, age., c.II, s.38; Kurtub, age., C.III, s.193-194.
503
sr, 17/65; ayrc. Bkz. Vehbe Zuhayl, age., C. II, s.38; Kurtub, age., C.III, s.193-194.
504
Hicr, 15/ 39-40.
505
Ankebt, 29/27.
506
Bakara, 2/124.
507
Nahl, 16/ 120- 122.
508
Nis, 4/ 125; sr, 17/ 73; Nahl, 16/ 121.
108
a-Hesab n grlece i gn beni, anam ve babam , btn mminleri ba la.509
Ve hesap gnnde hatalar ba lamas umdu um kimse de O dur.510
b- brhm (babas na) sana selam olsun! diye cevap verdi. Rabbimden seni
ba lamas isteyece im. nk o bana kar ok ltufkrd r.511
c- sap klardan olan babam da ba la 512
d- .yaln zca brhmin babas na : senin iin Allahtan ba lanma dileyece im,
fakat senin iin Allahtan gelecek hibir azab nlemeye gcm yetmez demesi
mstesna..513
Bu yetlerdeki Hz. brhmin masum olmad vehmettiren hadiseler, Hz

brhmin m rik oldu unda phe olmayan babas na Selam olsun sana demesi,
m rik olan babas iin isti fr talep etmesi ve hatalar ndan bahsedip kendisi iin
isti fr talep etmesidir.
Hz. brhmin (a.s) babas na sana selam olsun! demesindeki maksat n

selamla ma olmad , bir ayr lma, terk etme, vedala ma selam ve Hz brhmin
babas na babal na olan sayg ndan dolay kendisini bir daha rahats z etmemeyi vad
etmi oldu u zikredilmi tir. Buna u yetler delil getirilmi tir: Rahman n has kullar
onlar yeryznde alak gnll olarak yrrler ve ne zaman kt niyetli dar kafal
kimseler, kendilerine laf atacak olsa, sadece selam derler geerler.514 Ve onlar ki
bo ve anlams z sz i ittiklerinde, ondan hemen yz evirip, bizim i ittiklerimizin
hesab bize, sizin yap p ettikleriniz cezas da sizedir derler. Size selam olsun. Biz
515
kendini bilmezleri arkada edinmek istemeyiz. Kurtub, Cumhurun gr nn de
516
bu ekilde oldu unu zikretmi tir. Ayr ca Rz, bu olay n bir sulh yapma ve anla ma
oldu unu zikrettikten sonra nashat edilen kimsenin cedelle mesi sz konusu oldu unda
509
brhm, 14/ 41.
510
uar, 26/82.
511
Meryem, 19/47.
512
uar, 26/86.
513
Mmtehine, 60/ 4.
514
Furkn, 25/63.
515
Kasas, 28/ 55.
516
Kurtub, age., C. XI. s. 75-76;bkz. Zuhayl, age., C. VIII, s. 348; Rz, age., C. XXI, s. 230.
109
onu terk etmenin ve ktl e iyilikle kar k vermenin gzel oldu u hususuna dellet
etti ini ifde etmi tir. 517
Kurtub, el- Nekka n selam olsun sana! yetini, halim ( ktlklere tahamml
eden) kimsenin sefih (beyinsiz ) bir kimseye nas l hitap edilmesi gerekti ini
gsterdi ini eklinde yorumlad zikretmi tir. Baz lar da bu yeti delil gstererek
kfire selam vermenin ciz oldu unu ifde etmi tir. Onlardan biri olan bn Uyeyne
mmtehine suresinin drdnc ve sekizinci yetlerini delil gstererek kfirlerle
selamla man n ciz oldu unu zikretmi tir.518
Hz. brhmin (a.s) m rik olan babas iin ma firet talebinde bulundu u yukar da
zikredilen yetlerde ifde edilmi tir. Hz. brhmin masum olmad savunan baz
bilginler, nas l olurda Hz. brhm m rik olan babas iin ma firet talebinde
bulunabilir? Kfir olan babaya isti fr edilemeyece i u iki yette zikredilmi tir:
M riklerin cehennemlik olduklar besbelli olduktan sonra, yak n akrabalar olsa bile,
onlar n ba lanmalar dilemek art k ne peygambere ne de iman edenlere yak r.519
ve gerekten brhm de ve ona uyanlarda sizin iin gzel bir rnek vard r. Onlar puta
tapan kendi toplumlar na yle seslenmi lerdir: kesinlikle biz sizden ve Allahtan
ba ka btn tapt z o eylerden uza z yaln zca brhmin babas na: senin iin
Allahtan ba lanma dileyece im. Fakat senin iin Allahtan gelebilecek hibir azab
nlemeye gcm yetmez demesi mstesna. 520 Bu yetlere gre kfir olan baba iin
ma firet talebinde bulunmak ciz de ildir. Dolay yla Hz. brhm ciz olmayan bir i
yapm r. 521
Bu durum yle zh edilmi tir:
a- Kfir olan ebeveyn iin ma firet talebinde bulunamama, ancak Allah n

bildirmesiyle bilinebilecek bir husustur. Bundan dolay Hz. brhm belki de bu hususta
herhangi bir yasaklama emri, Allah taraf ndan bildirilmedi inden dolay bunun ciz
olabilece ini zannetmi tir. Nitekim slm n ilk y llar nda mslmanlar m riklerden
517
Rz, age., C. XXI, s. 230; bkz.Kurtub, age., C. XI. s. 75-76.
518
Kurtub, age., C. XI. s. 75-76; Zuhayl, age., C. VIII, s. 351.
519
Tevbe, 9/113.
520
Mmtehine, 60/ 4.
521
Rz, age., C.XXI, s. 230.
110
olan akrabalar iin ma firet talebinde bulunmu lard r. Onlar bu hususta Hz brhme
(a.s) uymu lard r. Bu durum u yet nazil oluncaya kadar devam etmi tir: gerekten
brhm de ve ona uyanlarda sizin iin gzel bir rnek vard r. Onlar puta tapan kendi
toplumlar na yle seslenmi lerdir: kesinlikle biz sizden ve Allahtan ba ka btn
tapt z o eylerden uza z yaln zca brhmin babas na: senin iin Allahtan
ba lanma dileyece im. Fakat senin iin Allahtan gelebilecek hibir azab nlemeye
gcm yetmez demesi mstesna. 522 Yani brhmin m rik olan babas na ma firet
talebinde bulundu u gibi siz de m rik olan yak nlar z iin ma firet talebinde
bulunmay n. Bu hususta brhme uymay n, anlam nda oldu u zikredilmi tir. Daha
sonra Allah Tel, Hz. brhmin ma firet dilemekten vazgeti ini a klam r. Bu
523
konudaki eri hkm u yetle nih eklini alm r: M riklerin cehennemlik
olduklar besbelli olduktan sonra, yak n akrabalar olsa bile, onlar n ba lanmalar
dilemek art k ne peygambere ne de iman edenlere yak r.524 Bu hususla alakal
tefsirlerde farkl zhlar da yap lm r. Onlardan biri, Allah n kfirlere kesinlikle azab
edece ini sylemek nassa (vahye-rivyete) dayan r. Belki de Hz. brhm erat nda
kfire kesinlikle azab edilece ine dair bir ey bulamam ve bundan dolay babas iin
ma firet talebinde bulunmu tur.525
b- yette zikredilen anne- babadan maksad n Hz. dem ile Hz. Havv
oldu u ifde edilmi tir. Rivyete gre kul, Allah m! Anne- babam iin ma firet buyur
dedi inde e er anne- babas kfir olarak lm lerse buradaki ma firet iste i Hz. dem
ile Hz. Havv hakk nda sz konusu olur. nk onlar btn insanlar n anne-
babas r.526
c- Bu dun n, Hz. brhmin babas n mslman olmas art na ba

oldu u zikredilmi tir. Neticeyi (me rutu) istemek art istemeyi de beraberinde getirir.
O halde, Hz. brhmin babam da ba la sznn neticesi onun babas n
mslman olmas iin du etmi oldu una dayan r.527 Baz lar da Hz. brhmin bu
522
Mmtehine, 60/ 4.
523
bn Kesir, age., C. IV, s. 348; Rz, age., C. XIV, s. 31; Zuhayl, age., C. VIII, s. 349.
524
Tevbe, 9/113.
525
Rz, age., C. XXI, s.230.
526
Rz, age., C. XIX, s. 142 ; Kurtub, age., C. IX, s. 246; Zuhayl, age., C. II, s. 218.
527
Rz age., C. XVI, s. 216; C. XIX, s. 142.
111
duy babas n mslman olmas art yla gnahlar n ba lanmas talep etti ini
zikretmi tir. Yani Hz. brhm, babas na, iman ederse kendisi iin(gnahlar n
ba lanmas iin) ma firet talebinde bulunaca szn vermi tir. 528
d- Bu yette anne-baban n ma firet edilme talebi de ilde; Hz. sml ve Hz

shk gibi iki o lun ma firet edilme talebi kastedilmi tir. Nitekim Yahy b. Yamer ve
brhm en-Nehi, yeti bu mnya gelecek (veliveled eklinde) ekilde okumu lard r.
Kurtub, bunu el-Mverdi ve en-Nehinin zikretti ini ifde etmi tir.529
e- Hz. brhm babas n iman edece ini mit etti i iin onun hakk nda
ma firet talebinde bulunmu tur. Daha sonra da onun iman edece ine dair midi
kesilince bu talebinden vazgemi tir. Bu ihtimali u yetin destekler mahiyette oldu u
ifde edilmi tir: M riklerin cehennemlik olduklar besbelli olduktan sonra, yak n
akrabalar olsa bile, onlar n ba lanmalar dilemek art k ne peygambere ne de iman
edenlere yak r.530 Bu yet, m rikler iin ma firet talebinde bulunman n menedili in,
ancak o m riklerin cehennemlik olduklar kesinle tikten sonra oldu unu beyan
etmi tir. Nitekim bu yetin hemen akabinde brhmin babas na olan ma firet talebi,
sadece onun babas na henz sa nda vermi oldu u bir sze dayan yordu. Yoksa
onun Allah n d man oldu u besbelli olunca, brhm onunla ilgisini kesti ve ondan
531 532
uzakla buyurulmu tur. Hz. brhmin m rik olan babas na du etmesi
hususundan bahseden yetin farkl bir yorumunun ise, rabbimden sen hayatta oldu un
mddete kfrnden tr sana bu dnyada pe in azab vermemesini, sana msamaha
etmesini talep edece im eklinde oldu u zikredilmi tir.533
f- Hz. brhm ana- babas na onlar n Allah n d man oldu una dair kesin
kanaati olu madan nce ma firet dilemi tir. Hz brhmin babas o luna kendisinin
iten brhmin dinine ba oldu unu, ancak endi eden dolay takiyye yapt ve
nemrutun dininden oldu unu zikretmi tir. Hz brhm de babas n byle oldu una
528
bn Kesr, age., C. III, s. 123-124; Rz age., C. XXI, s. 230; Rz, age., C. XIX, s. 142; Kurtub, age.,
C. IX, s. 246; Zuhayl, age., C. VIII, s. 344.
529
Kurtub, age., C. IX, s. 246.
530
Tevbe, 9/113.
531
Tevbe, 9/ 114.
532
Rz, age., C.XVI, s. 216; Kurtub, age., C. IX, s. 246; bn Kesr, age., C.II, s. 541.
533
Kurtub, age., C. IX, s. 246; Rz, age., C. XVI, s. 217; Rz, age., C. XIX, s. 142.
112
inand iin ona du etmi tir. Fakat durumun tersine oldu u Hz brhm taraf ndan
anla nca, ondan uzakla r. Bundan dolay dus nda O dallete d enlerdendir
demi tir. E er Hz. brhm babas n o anda dallette olmad na inanmam olsayd ,
bunu sylemezdi. 534
g- Bu isti fr belki de evl olan n terk edilmesi kabilindendir. Yani iyi

kimselerin hasent , hakka yak n olanlar n seyyit kabilindendir. Bu isti fr n
zikredilen bu mnya gelebilece ini ifde eden Rz, Hz. brhmin bu szyle unu
kasdetmi olabilece ini de nakletmi tir: Allah Tel bana olan ltfu ve inm
sebebiyle dular kabl det al kanl k edindi. E er senin iin isti fr edersem bu
kabul olur. Bylece Hz. brhm babas na tevbe etmesi halinde ilh-i ma firetin hs l
olaca garantisini vermi tir.535
h- Hz. brhmin babas iin ma firet talep etmesi, sadece ona verdi i
szden tr idi. Allah n d man oldu u anla nca ondan uzakla . Bu durum tevbe
suresinin 114. yetinde beyan edilmi tir. Bu yeti mfessirler iki ekilde
a klam lard r. Birincisi, Hz. brhmin babas o luna mslman olaca vaat
etmi tir. Hz brhm de bundan dolay babas iin isti fr talebinde bulunmu tur.536
Rz bu artla kfire du etmenin ciz oldu undan hareketle bu zh n hatal oldu unu
savunmu tur.537 kincisi, Hz. brhmin babas na isti fr talep etmesi daha nce vermi
oldu u sz yerine getirmek iindir. Nitekim yet bunu: brhmin babas na olan
ma firet talebi, sadece onun babas na henz sa nda vermi oldu u bir sze
dayan yordu. Yoksa onun Allah n d man oldu u besbelli olunca, brhm onunla
ilgisini kesti ve ondan uzakla 538 eklinde zh etmi tir.539
534
bn Kesr, age., C.II, s. 541; Taber, age., C.V, s. 129; Rz age., C. XVI, s. 216; Kurtub, age., C.IX,
s. 246; Zuhayli, age., C. VII, s. 218.
535
Rz, age., C. XXI, s. 230.
536
Rz age., C. XVI, s. 216; Zuhayl, age., C. VIII, s. 348.
537
Rz age., C. XVII, s. 216.
538
Tevbe, 9/ 114.
539
Taber, age., C. V, s.415; Zuhayli, age., C. XIV, s. 396.
113
Hz. brhmin (a.s) uar(26) suresi seksen ikinci yette kendisine hata nispet etti i
zikredilmi tir. yetin meali yledir: Ve hesap gnnde hatalar ba lamas
umdu um kimse de O dur.540
Peygamberler hata i lemekten kesinlikle mnezzeh olduklar halde Hz. brhm

kendi nefsine hata isnat etmi tir. Bu yette Hz. brhm bu konuda kesin inanl oldu u
halde atmea ( kuvvetli mit ediyorum) demi tir. nk Allah hibir kimse lehine
hibir eyde mecbur de ildir. mit ve zan ifdelerinin kullan lmas sevap vermenin ve
azap kald rman n Allah taraf ndan bir ltf ve nimet oldu una i aret etmek iindir.541
Kurtub ise, atmea lafz n Hz. brhm hakk nda yakn anlam nda; onun d ndaki
di er mminler hakk nda ise mit etmek anlam nda oldu unu nakletmi tir.542 Rznin
nakletti ine gre, Cubb, bu lafz kesin inanma ve gvenme eklinde zh etmi tir.
Rz bu gr n Hasan el- Basr den nakledildi ini zikretmi tir.543
Bu yet yle zh edilmi tir:
a- Ve hesap gnnde hatalar ba lamas umdu um kimse de O

dur.544 yetinde Hz. brhme isnat edilen gnah n, e i Hz. Sareye k z karde im
demesi, ben hastay m demesi ve bu putlar u bykleri k rm olabilir demesi gibi
kez yalan sylemesi oldu u zikredilmi tir. Bunlardan birini kendisi, di er ikisini de
Allah Tel iin syledi i nakledilmi tir. Kurtub, mchidin de bu gr
savundu unu nakletmi tir.545 Rz, bir peygambere yalan isnat etmenin ciz olmad
savunmu tur.546
b- O bunu tevazuundan dolay nefsini kk grd iin sylemi tir. Rz

bu zh nda zay f oldu unu savunmu tur.547
540
uar, 26/82.
541
Zuhayl, age., C. X s. 153.
542
Kurtub, age., C. XIII, s. 76.
543
Rz, age., C. XXIV, s. 145.
544
uar, 26/82
545
Mukatil b. Sleymn(v. 150/767), Tefsir-i Kebir,( Thk.: Mahmut Sehhate), Terc.: M. Be ir
Eryarsoy, C. III stanbul: aret yay., 2006, s. 212; ayrc. Bkz. Kurtub, age., C. XIII, s. 76; Rz, age., C.
XXIV, s. 145.
546
547
Rz, age., C. XVII, s. 146.
114
c- Rz, evl olan terk etme mns na hamledilmesini en do ru gr
olarak nakletmi tir. Evl olan terk etme bazen hata olarak ifde edilebilir diyen Rz,
buna misal olarak bir mcevheri bulunan ve onu bir milyona satabilecekken bir dinara
satan kimse hakk nda hata etmi tir denilebilece ini vermi ve sonunda Peygamberler
iin evl olan terk etmek cizdir diyerek bu gr n en do ru oldu unu zikretmi tir. 548
Rznin nakletti ine gre, Cubb Ve hesap gnnde hatalar ba lamas

umdu um kimse de O dur549 ifdesiyle Hz. brhmin kendinin ba lanmas de il;
di er mminlerin ba lanmas kastetti ini beyan ettikten sonra, bu hususta
umanlar n ve kesin olmayanlar n onlar oldu unu savunmu tur.550
Kurtubnin nakletti ine gre, Zeccac, Peygamberlerin be er oldu undan hareketle

onlar n hata i lemelerinin mmkn oldu unu ancak onlardan byk gnah n sad r
olmayaca savunmu tur.551
Netice olarak, Hz. brhm kendisinin ba land bildi i halde, o bu szleriyle

552
Allaha ubdiyetini izhar etmi oldu u nakledilmi ve sahh-i mslimde Hz i eden
(r.a) rivyet edilen u hadis delil getirilmi tir: Hz. Ai e (r.a)Y Raslallah! bn Cudan
cahiliye dneminde akrabalar ziyaret ediyor ve yoksulu doyuruyordu. Bunun ona
faydas var m r? dedim. Peygamberimiz fayda vermez. nk o bir gn bile Ey
Rabbim! Din gnnde hatalar ba la dememi tir.553
Kendisi ok net bir ey sylemeyen Zemah er, Rznin nakletti ine gre bu
gr lere yle analizler yapm r. Birincisi, Cenab- Hakk, Hz. brhmin nce
kendisine medh-u senda bulundu unu, ikinci olarak du etti ini anlatm r. Medhin
ba ndan dun n sonuna kadar olan k m, Hz. brhmin szleridir. Bunlardan sadece
Ve hesap gnnde hatalar ba lamas umdu um kimse de O dur.554 ifdesini
ba kalar na ait saymak bu szlerin tertbini bozar. kincisi, umma ile kesin inanma
ve gvenme kastedilmi oldu unu sylemek dilin mant na ayk r. ncs, bu
548
Rz, age., C. XXIV, s. 146; Zuhayl, age., C. X, s. 153.
549
uar, 26/82.
550
551
Kurtub, age., C. XIII, s. 76.
552
Kurtub, age., C. XIII, s. 76; Zuhayl, age., C. X, s. 153.
553
Mslim, man, 54; ayrc. Bkz. Kurtub, age., C. XIII, s. 76; Zuhayl, age., C. X, s. 153.
554
uar, 26/82.
115
szden maksad n mmete du edilme keyfiyetini retme oldu unu savunmak yanl r.
nk bu Hz. brhmin mmetine retme maksad yla kendi kendine yalan sylemesi
neticesine var r ki, bu kesinlikle olamaz.555
Sonu olarak;
Bu ayette Hz. brhmin kendisi (a.s) hatadan bahsetmektedir. Yce Allah Hz.
brhmle (a.s) alakal herhangi bir hata dan bahsetmemektedir. Ve Yce Allah n
hata dan dolay tevbe etmesi ynnde bir emri de mevcut de ildir. Bu dilek, Hz.
brhmden geldi ine gre hatadan maksad n onun Allaha olan ubdiyetinin zhar
niteli inde oldu u sylenebilir.
10.4- Yalan Meselesi:
Hz brhme(a.s) isnat edilen yalan n mahiyeti nedir?
Grn te Hz. brhmin (a.s) masum olmad na i aret eden, Snnet-i Nebevde
geen ve Eb Hureyreden nakledilen hadiste Rasulullah yle buyurmu tur:
"Hz. brhm (a.s) sadece yalan sylemi tir. Bunlardan kisi, Allah' n zat yla ilgili;
biri, 'Ben hastay m'556 szdr, di eri de, 'Aksine o (putlar k rma) i ini putlar n u
by yapm r'557 szdr. Birisi de, Temiz han Sre hakk ndad r. Hz. brhm
(a.s), zlim birinin diyar na (M r'a) beraberinde han Sre de oldu u halde gelmi ti.
Bunlar, zlim kral n memleketine girince, ehrin giri kap nda grevli adamlardan biri,
Hz. brhm'i ve han Sre'yi grd. Hemen krala gidip, 'senin memleketine
beraberinde insanlar n en gzeli bir kad n bulunan bir adam girdi. nsanlar, ondan daha
gzel yzlsn ve gzelini imdiye kadar grmemi tir. O, sizden ba kas na lay k
de ildir dedi. Kral derhal adamlar ndan birisini, Hz. brhm'e gnderip onu huzuruna
getirtir. Kral, Ona: (Beraberinde bulunan) bu kad n kimdir?' diye sordu. (Sre
hakk nda) 'benim hatunumdur!' diyecek olursa onun yznden, kendisinin
ldrlece inden ekindi inden dolay Hz. brhm (a.s): K z karde imdir' dedi ve
bunun zerine Hz. brhm, hemen han Sre'nin yan na gelip ona: Bu zorba, senin,
555
556
Safft, 37/89.
557
Enbiy, 21/63.
116
'benim han m' oldu unu renirse, senin iin bana galebe alar. E er sana (benim,
neyim oldu unu) soracak olursa, 'k z karde im oldu unu syle! nk sen, zaten slm
ynden (din) karde imsin.' Bu yeryznde senden ve benden ba ka bir mmin
bilmiyorum dedi. Kral, Sre'yi yan na getirtti. Sre'de geldi. Sre'nin gidi inin
akabinde Hz. brhm hemen namaza durdu. Sre, kral n yan na girince, kral, onu ayakta
kar lad . Fakat elini ona uzatamad . Eli, iddetli bir ekilde tutulu kald . Art k
ayaklar yla tepinmeye ba lam . Sre'ye: 'Elimi salmas iin Allah'a du et! Sana bir
zarar vermeyece im!' dedi. Sre de, Allah'a du etti. Bunun zerine kral n eli, -eskisi
gibi- serbest b rak ld . Ama kral, ikinci defa tekrar Sre'ye sata mak istedi. Fakat eli,
nceki gibi veya ondan daha iddetli bir ekilde tutuldu. Sre'ye: 'Elimi salmas iin
Allah'a du et! Sana bir zarar vermeyece im!' dedi. Sre'de, Allah'a du etti. Bunun
zerine kral n eli, -eskisi gibi- serbest b rak ld . Kral, kad getiren adam a p ona:
'Sen bana insan de il, bir eytan getirmi sin. Bunu lkemden hemen kar!' diye emir
verdi. Kral, (Sre'de grd bu hallerden dolay ) ona, 'Hacer'i' hediye olarak verdi.
Bunun zerine Sre, Hz. brhm'in yan na geldi. O s rada Hz. brhm, namaz k yor ve
Allah'a du ediyordu. Sre'nin geldi ini hissedince, namaz bitirip ona eliyle i aret
ederek: 'Nas ls n? Ne haber' dedi. Sre'de: 'Hay rdan ba ka bir ey yoktur! Allah, tam
zaman nda kfirlerin hilesini geri evirdi. Bana zarar vermek iin uzatt eli, Allah
taraf ndan tutula kald ve kral bana da, Hacer'i hediye olarak verdi' dedi Eb Hureyre
(r.a): 'Ey gk suyu (ile faydalanan kimselerin) o ullar ! Bu kad n (Sre), sizin
annenizdir' dedi."558
Bu hadis, Buhr taraf ndan Nikh, Buyu', ve Enbiy blmlerinde, Mslim

taraf ndan da Kitbu'l-fedil ve efat blmlerinde nakledilmi tir. Ayr ca snenlerde
de rivyet edilmektedir. Btn bu rivyetlerin senetlerine ve yollar n oklu una bakacak
olursak bunlar n Hz. Eb Hureyre'den nakledildi inde hi phe yoktur. o u sik olan
bu kadar rvnin bile bile bir sahabinin ad kullanarak bir hadisi uyduraca
d nemeyiz. Hz Eb Hureyre'ye gelince: O'nun Peygamber'e(a.s) yalan yanl bir bir
sz isnat etmeyece inden ise hi teredddmz yoktur.
558
Buhr, Enbiy 9, By' 100, Hbe, 36, Nikh 12, krah 6; Mslim, Fezil, 154 Eb Dvud. Talk
16.
117
Hz. brhmin (a.s) kavmine "Ben hastay m"559 ve "Aksine o (putlar k rma) i ini,
putlar n u by yapm r"560 szleri, kavmi ve onlar n tapt klar ilhlarla, alay ve
hakaret etme cinsinden olan szlerdir. Buna gre Hz. brhm (a.s), "Ben, hastay m"561
szyle; mecz olarak, "Ben; sizin i itmeyen, fayda sa lamayan ve sahibine bir ey
kazand rmayan bu putlara uyman zdan dolay hastay m" demek istemi tir: Nitekim bir
kimse manen hasta oldu unda, bedenen de hasta olur.
Hz. brhm (a.s.), hususi olarak; kavmini, cehlet ve sap kl k ierisinde

grd nden dolay onlar , hidyete ve dosdo ru yola byle sylemekle davet etmi tir.
Fakat onlar, sap kl k ve cehlet ierisinde gzleri grmeyen kr kimseler gibi kald lar!
Kendilerine yap lan hakkati ve gere i gremediler!
Hz. brhmin (a.s), "Aksine o (putlar k rma) i ini, putlar n u by yapm r"562
szne gelince ise bu sz; hakk anlamda sylenilmi bir yalan de ildir. Ancak bu,
szn kesin bir hccet ve parlak bir delil cinsinden olan sz gibidir. Zira Hz. brhm
(a,s.), kavmine, bu konu ile ilgili delilleri getirmek istedi i s rada ona; "Bu putlar k ran
kimdir?" diye sordular. Hz. brhm (a.s)'da; kavmini ve putlar alay ederek ve hakaret
eder bir vaziyette, byk puta i aret etmi tir. Daha sonra da Hz. brhm (a.s), sylemi
oldu u bu szden dolay kavmini rm olarak grd nde, onlara, u susturucu
cevab vermi tir:
"E er konu abiliyorlarsa, (bu k rma i ini,) k lan putlara Sorun!"563 Hz. brhmin
(a.s), han Sre ile ilgili "Sen k z karde imsin" szne gelince ise, bu szle ancak
inan ve iman karde li i kastedilmi tir. Nitekim Yce Allah, din karde li iyle ilgili
olarak yle buyurmaktad r; "Mminler ancak karde tirler"564 Yce Allah, bu szyle,
soy karde li ini de il, din karde li ini kastetmi tir. nk Sre, Hz. brhmin (a.s) k z
karde i de il, han yd . Bu szlerin hepsi sadece st kapal sylenen szlerden olup
sahibini cezaland rmayan ve i leyene de gnahgerektirmeyen, yalandan say lmayan
szlerdir. Nitekim Araplar, st kapal sylenen szlerden dolay syleyen kimsenin
559
Safft, 37/89.
560
Enbiy, 21/63.
561
Safft, 37/89.
562
Enbiy: 21/63.
563
Enbiy: 21/63.
564
Hucurat: 49/10.
118
sorumlu tutulamayaca ile ilgili yle derler: "Ku kusuz st kapal konu mayla,
yalandan uzak kal r."565 Yani "st kapal konu ma; mslman bir kimsenin, haram
olan yalana d mesini engeller demektir. Hz. brhmin (a.s) bu sznde de,
Peygamberlerin masum olu una zarar verici kasten yalan sylemeyi gsteren bir unsur
yoktur. Sadece bu sz, mubah olan st kapal szler cinsindendir. Allah, hakk
syleyen ve dosdo ru yola iletendir. 566
imdi hadiste nakledilen ve Hz. brhme isnat edilen yalanlar teker teker
inceleyelim.
10.4.1- Ben Hastay m Demesi:
Kurn- Kerimde bu hadise Sfft suresinde u ekilde anlat r: '' brhm Y ld zlara
yle bir bakt , ben hastay m dedi. O'na arkalar dnp gittiler.567 Olay netle tirmek
maksad yla bu konuda yap lan yorumlar n baz lar aktaraca z. bn Kesr u zhlar
yap yor: '' Kavmi bayram yerine gittikleri zaman ehirde kalabilmek iin Hz. brhm
kavmine rahats z oldu unu sylemi tir. Kavminin bayrama gitmeleri vakti geldi inde
Hz. brhm onlar n ilhlar ile yaln z kalarak onlar k rmak istedi. Asl nda gerek olan
bir sz syledi onlara. Onlar da kendi tahminleri uyar nca onun gerekten hasta
oldu unu zannettiler, bunun zerine arkalar dnp gittiler.
Hz. brhm'in bu szleri hakk yalan kabilinden de ildir. Hadiste brhm'in bu

szlerine yalan ad verilmesi mecaz anlamdad r. brhm'in yapt er' ve akl bir
maksad iin sz st kapal kinyeli568 olarak sylemesidir. Nitekim bir hadiste yle
denir: phesiz kinyeli konu mada yalandan sak nma ve korunma vard r.569
Kurtub, olay n meydana geli i hakk nda u rivyeti nakleder: Kavminin kral
brhm'e yar n bayramlar oldu unu ve onlarla beraber bayrama gelmesi iin haber
yollad . O da do an bir Y ld za bak p: '' Bu benim hastal mla beraber do uyor'' dedi.
565
Buhar , bu hadisi, Edeb blmnn 'st kapal konu mada yalandan uzak kalma' bab nda rivyet
etmi tir. (Buhar, Edeb , 16)
566
Razi, age., C. XXII, s. 186.
567
Safft, 37/89-90.
568
Kinye: Bir lafz n kendi anlam d nda kullan lmas na denir. (Ha imi Ahmet, Cevhirul- Belga f
menil- Beyn vel- Bed, stanbul: 1984, s. 345 )
569
bn Kesr, age., C. IV, s. 13.
119
Onlar Y ld z ilmini ve Y ld zlara bakarak bir eyler syleme i ini biliyorlard .
Hz. brhm bu ynde onlara vehmettirdi. 570
Bu konuda bn Abbs (r.a); Y ld z ilminin nbvvetten oldu unu ve Hz. brhm'in

de Y ld za nebev bir ilimle bakarak kendisinin hastaland tespit etti i eklinde
571
ilgin bir a klama yapmaktad r.
Hz. brhm'in asl nda hasta olmad , Kavmi onu kendileriyle beraber bayramlar na
gitmeye zorlay nca, onlardan kurtulmak iin ben hastay m dedi. Bu ifdeyi
kullanmas n mant ise her canl n muhakkak hastalanaca ve kendisinin de bir gn
hastalanaca idi. bn Abbs'la rt meyen bu yorumu tbin'den Hasan el- Basr
yapmaktad r.572
Sekm kelimesinin lugav kar hastal k anlam na gelir. Hastal k da insan

bedeninin normal fonksiyonlar yerine getirememesi anlam na gelir. 573 Hz brhm
Ben hastay m eklinde ifde kullan rken asl nda hasta de ildi, belki bununla
kendisine ilerde musallat olacak lm hastal kastediyordu. nk lm yakla an
birok insan genellikle sekartul-Mevt ad verilen bir hale yakalan r. Hz. brhmin bu
ekildeki ifdesi, bir e it Tevriye ve Kinyedir. lerde anlat laca gibi Kral han
574
Sreyi sorunca Onun iin de karde im demi tir
Hz. brhm'in bu ifdeleri kulland n da bula bir hastal k olan vebya

yakaland da sylenmi tir. Bu bn Abbs ve Sa'd b. Cbeyr'den nakledilmi tir. 575
Kavmi ile birlikte onlar n bayramlar na gitmek istemeyen Hz. brhm ''Ben
hastay m'' ifdesini kullanm r. Onlar n irk, mnkert ve gnahlar nda haz r
bulunmak istemeyen Hz. brhm o an iin gerekli grd bir maslahattan dolay bunu
570
Kurtub, age., C. xv, s. 62; Rz, age., C. xxv , s. 147, 148.
571
Kurtub, ay.
572
Kurtub, ay.
573
Muhammed b. Hamza el- Kirmani, (v. 500/1106) Garibut- Tefsir ve Acibut-Tevl,C. VII, am,
1988, s. 978.
574
Kurtub, age., C. XV, s. 63; evkn, age., C. IV, s. 459; Kirmn, age., C. II, s. 978; Bedruddin Ebi
Muhammed Muhammed b. Ahmed el- Ayn, (v. 855 /1503), Umdetl- Kr erhi Sahh-i Buhari, C.
XV, Beyrut, Ts. , s. 240.
575
Abdullah bn Abbas, Mecmu't- Tefsir, C. V, Beyrut, 1319, s. 240; Kurtub, age., C. XV, s. 63 ;
evkn, ay.; el- ls, age., C. XXIII, s.101; Sleymn Ate , Yce Kurn n a da Tefsri, C. VII,
stanbul, Ts. s.413.
120
ruhsat olarak kullanm da olabilir. Veyahut da te bih yoluyla kendisinin, hastal ktan
dolay hznn ve stresini kastederek, kalbinin hasta oldu unu anlatmak istemi de
olabilir. Bu bir istire ve mecz- mrsel kabul edilir.576
mam Tirmz bn Mesud'dan bu olayla ilgili olarak u ifdeleri naklediyor:

Hz. brhm'in babas dedi ki: 'Bayram z var. E er bizimle gelirsen dinimiz senin de
ho una gidecektir. Bayram gn onlarla beraber o da kt . Yolda brhm kendini yere
att , aya ndan ikyetlenerek ben hastay m dedi.577O d nce, aya dzelttiler ve
gittiler. O da arkalar ndan ' Allah'a yemin olsun ki, putlar za tuzak kuraca m ' dedi.
Eb Abdillah dedi ki: '' Bu bn Abbs ve bn Cbeyr'in brhm vebya yakalanm
gr ne ayk de ildir. nk her iki durumun olmas da mmkndr.578
mam Kurtub, tefsirinde kendi gr olarak da u yorumu yapmakta: Ben

gelecekte hasta olaca m.579 Fakat onlara kendisinin o saatte hasta oldu unu
vehmettirdi.580
bn Mesud dan, yukar da nakletti imiz rivyetten farkl olarak bir nakilde bn Eb
Hatim taraf ndan yap lmakta: brhmin kavmi bayram dolay yla kt lar ve ona
rad lar ve Ey brhm bizimle gelmiyor musun? dediler. O da: Ben hastay m
dedi. Ki o gn gerekten hastayd .581
Biraz daha geni ve farkl bir yorumu da Allme ls yapmakta: Hz. brhm
hastalanaca m demek istemi tir. Andolsun ki o do ru sylemi tir. nk her insan
muhakkak hastalan r. Bu konuda u a klama da yap lm r. brhm ya o anda
sa n bozulup hastalanaca hissetti ini ya da onlar n inkrlar sebebiyle kalbinin
hasta oldu unu582 anlatmak istemi , kavmi de, onun hastalanmak zere olmas ndan
dolay kendileriyle beraber bayrama gidemeyece ini zannetmi lerdir. Peygamberimizin
de buna benzer szleri vard r. O, hicret ederken kendisine nereden? (hangi
576
Muhammed Cemluddin el-Ks m, (v. 1332/1914 ) Mahsinu't- Te'vl, C. XIV, 2.bs. am, 1978, s.
115.
577
Ali b. Muhammed b. brhm el- Haz m el- Ba dd, ( v. 725/ 1325) et- Te' vil fi Men'i't- Tenzil, C. V
Beyrut: 1319, s. 240.
578
Kurtub, ay.
579
el- Ayn, ay.
580
El-Kurtub, ay.
581
e - evkn, age.. C. III, s.467.
582
Zuhayl, et-Tefsrul-Mnr,C. XXIII, am: 1991, s. 112.
121
kavimden?) diye soran adama, ilk yarat kastederek min man (sudan) cevab
vermi tir. Soruyu soran da peygamberin kabilesinin ad syledi ini zannetmi tir. Yine
hicrette arkada s dd ka ondan (s.a.v) sorulunca: bana yol gsteren rehberdir diye
cevap verdi. Eb Bekir burada bir ey kastetmi , soru soran ise ba ka ey anlam ,
583
btn bunlar gerekte yalan say lmazlar.
Zemah er, de bu olaya iki farkl a klama yaparak Hz. brhmin bu sznn
asl nda birer yalan olmad u ekilde ifde ediyor: Y ld za bakt yani Y ld z
ilmine ya da kitab na veyahut da onun ahkm na bakt . Onun kavmi Y ld zlarla u ra an
bir toplumdu. brhm onlara kendisinin hasta oldu unu, Y ld z ilminin verilerinden
anlad zannettirdi. O ben hastay m demi ti. Bunun anlam ben hastal a
yakalanaca m idi. O hastal k da veb idi. Hastal k onlar peri an etmi ti. Bundan
dolay , bula hastal a yakalanacaklar ndan korkuyorlard . Bu sebeple brhmden
kaarak bayramlar na gittiler. Onu puthanede, yan nda hibir kimse olmadan yaln z
rakt lar. O da putlara yapaca yapt . E er brhm iin yalan nas l caiz olur dersen
ben de derim ki, sava hilelerinde, zevcenin r zas nda, d man ve kskn olanlar n
bar lmas nda, bunun caiz oldu u nakledilmi tir. Do rusu yalan, Kinye ve
Tevriyeli584 sylenmesi hari haramd r. brhmin syledi i ise kinyeli bir szdr.585
O boynundaki lm hastal kastetmi de olabilir.586
Hz. brhmin bu sz sarfetti i ortamla alakal olarak u ekilde bir a klama da

yap lm r: Hz. brhmin kavmi kutlamalar iin ilhlar n nne yiyecekler
koyduktan sonra bayram iin ba lara ve k rlara karlard . E lence ve enliklerden
sonra bereketlenmi yiyeceklerine dnerlerdi. brhm putlara tuzak kurmak iin f rsat
yakalam . Bylece onlar putlara ibadetten uzakla rmay umuyordu. Onlar n
ld zlara olan inanlar sebebiyle Hz. brhm Y ld zlara gz att gstermek iin
d nerek semaya bakt . Kavmi ile beraber olman n getirdi i zorluktan dolay g s
daral nca ben hastay m dedi. Bylece de, Y ld z ilmini kabul eden kavmine kendisine
583
el- ls, age.. C. XXIII, s. 101.
584
Tevriye: konu an n iki anlama gelen mfred bir lafz sylemesidir. Birincisi, yak n ve a k olan
mns r ki bu kastedilmez. kincisi, uzak ve gizli mnd r ki, kastedilen odur.( SaduddinTaftazn,
erhu Muhtasar, C.II, 2.bs., Ne vertl- smiliyyn, 1428h., s. 420.)
585
Abdullah b. Ahmed b. Mahmud en-Nesef, (v. 701/1302) Medrikt-Tenzl ve Hakikut- Tevl,
C. V, Beyrut, 1319, , s. 240; es-Suyuti, age.. s. 218.
586
ez- Zemah er, age., C. V, s. 216.
122
aret eden hastal Y ld zlara bakarak tespit etti ini vehmettirdi. Kavmi de ona veb
isabet etti ini zannetti ve kendilerine de bula r korkusuyla onu terk ettiler.587 Ve
enliklerine gittiler.588
Bu konuda farkl bir tefsiri de Eb's-Suud yapm r: Hz. brhm vebya

yakalanm . Gecenin baz saatlerinde nbet gelmekte idi. Bu saatin gelip gelmedi ini
anlamak iin bakt . Nbetin geldi ini birden fark etti ve ben hastay m dedi. Bu sznde
do ruydu. Bu halini de onlardan geri kalmas na mazeret olarak gsterdi. 589
Elmal bu hususta u ifdelere yer vermekte: '' Hz. brhm, kendileriyle beraber
ibadet teklif ettikleri iin ncma bir bak la bakt da ahkm ncma bak yormu gibi
mevkilerini, ittisllerini gzden geirdi. Onlar mneccim olduklar iin O da onlar gibi
istidll ediyormu gibi grnerek ' Ben keyifsizim ' dedi. Onlar n tekliflerinden rahats z
oldu unu kastediyordu.590
limlerin geneli Hz. brhmin bu olay yet erevesinde de erlendirmi lerdir.

Fakat yapt klar yorumlarda yukar da nakledilen hadisi gz nne almam lard r. Hadisi
farkl bir bak a yla yorumlamaya al an Mevdd, kendi gr n u ifdeyle
aktarmaktad r: bu hadisin Hz. Peygamberden rivyet edilmesinde phemiz yok.
nk hadis bize birok yoldan gelmi durumda olup Eb Hureyrenin peygamberimize
yalan isnat etmeyece inde phemiz yoktur. Bizim iin rvlerin yalan sylemi
olabilece ini d nmekten daha zoru ve kesinlikle mmkn olmayan bir Nebnin
yalan sylemi olabilece ine veya Allah korusun Hz. Muhammedin (a.s) bir
peygamberi yalan sylemekle sulam olabilece ine inanmakt r. Dolay yla biz bu
konuda kesinlikle bir yanl anlama oldu unu ve bundan dolay da Hz. Muhammedin
sznn do ru olarak aktar lmam oldu unu d nmek zorunday z. Byle d nmeye
mecbur olu umuzun nedeni de Hz. brhmin szde yalan ndan ikisinin kesinlikle yalan
olmad r. ncs ise esasen beni srilin uydurmas ve yalan r. Onlar Tevratta
bunu yani yalan bir kez de il, iki kez Hz. brhme isnat etmi lerdir.591
587
et-Taber, age., C.XXII, s. 45.
588
mer b. Ahmed b. mer, Ulul- Azm miner-Rusl, C.I, am: 1988, s. 92.
589
Eb's- Suud, age., C. VII, s. 19.
590
Elmal , age., C. VI, s. 4061.
591
Elmal , ay.
123
Bu rivyetin peygamberimizin bir sz oldu una inanmak uygun olmaz. Sadece
senede itimat ederek peygamberlere olan itimad sarsacak bir muhtevaya sahip hadis
metinlerini gz kapal nas l kabul ederiz.592
lk iki olay Kurnda gemektedir. Fakat bunlardan hibirisini Allah yalan olarak
nitelememi tir. Bunlar n yalan oldu unu gsteren herhangi bir delil yoktur.
Birinci hadise yledir: Hz. brhmin kabile fertleri m rike bir festivale kat lmak
zere ehir d na karken kendisinin ben hastay m diyerek geride kalmas r. Bunu
yalan olarak niteleyebilmek iin mstenid bir yoldan Hz. brhmin tamamen sa kl
oldu unun kan tlanmas gerekir. Fakat bunu ne Allah Tel ne de Onun Rasl
bildirmi tir. O halde buna neye dayanarak yalan diyebiliriz ki. 593
Rz yukar da al nt yapt z limlerin a klamalar na yak n a klamalar yapt ktan

sonra tefsirinde unlar ifde etmektedir: '' Baz kimseler Hz. brhm'in bu sznn
yalan oldu unu ve bu hususta Hz Peygamber'in ' brhm ancak yalan sylemi tir.'
buyurdu unu rivyet etmi lerdir. Ben bu kimselere, bu hadisin kabul edilmemesi
gerekti ini, nk Hz. brhm'e yalan isnat etmenin ciz olamayaca syledi imde
bu kimse ' sen nas l olur da dil rvinin yalan syledi ini syleyebiliyorsun?' demi tir.
Ben de derim ki: ' Yalan n rvi ile Allah dostu brhm'e nispet edilmesi hususunda bir
tereddd meydana geldi inde bu yalan n rvi'ye nispet edilece i zarreten bilinen bir
husustur. Hem sonra hadisteki yalan ile yalana benzer bir haber mns n kastedilmi
olmas niin sz konusu olmas n.594
De erlendirme:
Hz. brhm'in kavmi putperest bir kavimdi. O kavmine tuttuklar yolun yanl
oldu unu ok defa anlatm . Onlar da inanlar ndan vazgememi inatla ona kar
durmu lard . Onlar n dzenli olarak kutlad klar bir bayram vard . Bu bayramlar nda
putlar na yiyecek ve iecek sunarlar, sonrada inanlar na uygun olarak festivaller
dzenlerlerdi. Bir defas nda belki brhm'in dinlerine ve putlar na olan d manl
592
el- Mevdd, age., C.III, s. 45.
593
el-Mevdd, Fetvalar, C.I, s. 88,89.
594
Rz, age., C. XXVI, s. 147,148; en- Neysbr, age.. C. XXII, s. 64.
124
yumu ar ve kalkar diye onu da gtrmek istemi lerdir. Bylece brhm belki putlar na
kar gelmekten vazgeerdi. Hz. brhm'de onlar n putlar k rmak iin f rsat
kolluyordu. Amac onlar n putlar n hi bir eye yaramad hatta kendini dahi
595
koruyamayaca ispatlamakt . Bu olay onun iin bir f rsatt ve de erlendirdi. Fakat
kavminden geri kalma amac onlara a klayamazd . Onlar ikna edecek ve hibir eye
mahal b rakmayacak ekilde onlar atlatmas gerekiyordu. O, onlar n irk, ktlk ve
596
gnahlarla dolu bu bayramlar na kat lmak istemiyordu. Onlarla bayrama gitmemesi
ve ehirde kalmas onun iin iki ta ta bir ku vurmas yd . Ncm ile u ra an ve
ld zlara bakarak neticeler karan kavmine, onlar n anlayaca ekilde davrand ve
gkteki Y ld zlara bakt . Sanki kavmini yapt gibi Y ld zlardan bir haber al yormu
gibi yapt . Sonra da '' Ben hastay m '' dedi. Hasta oldu unu Y ld zlara bakarak
anlad zanneden kavmi o'nu yaln z b rakt .597
Acaba Hz. brhmin ben hastay m demesi yalan m yd ? O bununla neyi

kastetmi ti. Bu konudaki yorumlar yle s ralayabiliriz:
a-Hz. brhm bu szle ben hastalanaca m demek istemi tir.
b- Ben lm hastal na yakalanaca m demek istemi tir. nk her canl bu

hastal a genellikle yakalan r.
c-O gn gerekten hasta idi ve bu hastal k da veb idi.
d-Hz. brhm hasta de ildi. Fakat maslahat ve zarret gere i hastay m, dedi.
Zorunluluk hallerinde yalan sylemek cizdir.
e-Hz. brhm'in bu yalan rh bir rahats zl kt . Kavminin inkr ve gnahlar na

kar kalbi rahats zd .
Sonu olarak unu ifde edebiliriz: Hz. brhm hastay m derken ilerde
hastalanaca veyahut da onlar n inkr ve irkleri sebebiyle kalbinin rahats z oldu unu
hissettirmi tir. Syledi i bu szde kendisi bir ey kastetmemi , kavmi ba ka ey
595
- Kurtub, age., C. XV, s. 63; el- Hazin, age.. C.V, s. 240; bn Kesir, age., C. IV, s. 13.
596
Ks m, age., C. XIV, s. 115.
597
ez- Zemah er, age., C.V, s. 216.
125
anlam r. Bu grn te yalan gibidir ama asl nda yalan de il kinyeli veya tevriyeli
szlerdendir.
10.4.2- Putlar n Bykleri K rd Demesi:
'' Allah'a yemin ederim ki, siz arkan dnp gittikten sonra putlar za bir tuzak
kuraca m. Derken hepsini parampara edip ilerinden by n ona mracaat etsinler
diye sa lam b rakt . ' Bunu Tanr lar za kim yapt ? Do rusu o, zalimlerden biridir'
dediler. Dediler ki ' Kendisine brhm denilen bir gencin bunlar diline dolad
duymu tuk. ' Dediler ki: ' O halde bunlar n ahitlik edebilmeleri iin onu insanlar n gz
nne getirin.' ' Ey brhm! Tanr lar za bu i i sen mi yapt n? ' dediler. O da yle
dedi: ' Belki onu u bykleri yapm r. Konu abiliyorsa ona sorun.''598
bn kesr bu yetin tefsirinde u a klamay yapar: Hz. Halil brhm kavminden bir
sm na i ittirecek ekilde onlar n putlar na bir tuzak haz rlayaca na, onlara eziyet
verip, onlar arkalar dnp bayram yapmaya gittiklerinde onlar k raca na yemin etti.
Sdd der ki: Bu bayram vakti yakla nda babas Ona: Ey o ulcu um ke ke
bizimle birlikte bayram yerine km olsayd n, bizim dinimiz senin de mutlaka ho una
giderdi. demi ti. Hz. brhm onlarla beraber kt , yolun bir k sm nda iken kendini
yere at p: ben hastay m dedi. O yere yatm haldeyken yan ndan gemeye ba lad lar.
Onlar sana ne oldu? diyorlar, O da ben hastay m diye cevap veriyordu.
Onlar n hepsi geip de zay flar kald nda: Allah a yemin ederim ki putlar za
bir tuzak kuraca m dedi ve kavminin zay flar bunu i ittiler.
Eb ishk n Ebl- Ahvasdan Onun da Abdullah bn Mesuddan rivyetine gre o

u ekilde anlatm r: brhmin kavmi bayram yapmaya gittiklerinde ona u ray p:
Ey brhm bizimle birlikte km yor musun? diye sordular. O: ben hastay m dedi.
Ertesi gn oldu unda: Allaha yemin ederim ki siz ayr ld ktan sonra putlar za bir
tuzak kuraca m dedi ve ilerinden baz bunu duydu. Derken hepsini k p
parampara etti. lerinden sadece, onlar kat nda, putlar n en by n b rakt . Allah
598
Enbiy, 21/57, 6.
126
Tel bu durumu ba ka bir yette u ekilde haber veriyor: nihyet zerlerine yryp
sa yla vurdu.599
lerinden en by n ona ba vursunlar diye sa lam b rakt . Anlat lana gre, Hz.
brhm, putlar k rm oldu u keseri, en byk putlar n di er putlar k skan p
kendisiyle beraber bu kk putlara tap lmas istemedi i ve k skand iin600 onlar
rd zannetsinler diye en byklerinin eline koymu tur.
Dnp geldikleri ve Hz. brhmin putlar na yapm oldu unu, onlar n ilh
olmad klar na, onlara tap nanlar n ak llar n ne kadar zay f oldu una dellet eden
hakreti m hade ettikleri zaman: Bunu tanr lar za kim yapt ? Do rusu o
zalimlerdendir dediler. Hz. brhmin onlar n putlar na tuzak kuraca na dair yeminini
iten kimseler dediler ki: kendisine brhm denilen bir gencin bunlar diline
dolad duymu tuk.
Dediler ki: o halde bunlar n ahitlik edebilmeleri iin ( Onu, btn insanlar n haz r
bulunaca byk bir toplant da) insanlar n gzleri nne getirin. Zaten Hz. brhmin
en byk maksad ve gayesi; kendilerinden hibir zarar defedemeyen kendileri iin
hibir yard ma gleri yetmeyen bu putlara tap nmada onlar n ak llar n azl ile
bilgisizliklerinin derecesinin, byle bir toplant da, meydana kmas idi. Ki bu durumda
olan putlardan nas l olur da herhangi bir zarar defetmeleri veya yard m etmeleri
istenebilir?
Ey brhm tanr lar za bu i i sen mi yapt n? dediler. K rmayarak b rakm

oldu u putu kastederek dedi ki: belki onu u bykleri yapm r. Konu abiliyorsa
onlara sorun. Hz. brhm bu davran ile onlar n kendilerinden, putlar n
konu amayacaklar itiraf etmelerini istemi tir. Zira byle bir ey elbette cans z olan o
putlardan sad r olacak de ildir. 601
599
Saffat, 37/93.
600
Ahmed Abdurrahman el- Benna, el- Fethur-Rabbni li Tertbi Msnedl- mam Ahmed b.
Hanbel, Beyrut: Ts. C. XX s. 50; et- Taber, age.. C. XVII, s. 30;Muhammed Ali es-Sbn, Safvett-
Tefsir, C. II, s. 267; el- ls, age.. C. X, s. 59; ez-Zemah er, age.. C.IV, s. 152; el-Kurtub, age.. C.
XI, s. 197.
601
bn Kesir, age., C.III, s. 182,183.
127
Hz. brhme, bunlar n konu amayaca andolsun ki sen de bilirsin. O halde
onlar n konu amayaca bile bile niin bize konu abiliyorlarsa onlara sorun dersin?
demi lerdir. te onlar bunu itiraf ettiklerinde, Hz. brhm kendilerine mademki onlar
konu am yor hibir zarar ve fayda vermiyorlar o halde Allah b rak p da ne diye onlara
tap yorsun? Yuh olsun size ve Allahtan ba ka tapt klar za. Daha ak llanmayacak
z? Ancak bir bilgisize, bir zlim ve gnahkra yara an, iinde bulundu unuz u
sap kl k ve kfr hakk nda hi d nmez misiniz? diyerek, onlar aleyhine delil getirmi
ve bu delille onlar susturmu tur. Bu sebepledir ki Allah Tel te bu bizim
huccetimizdir, onu kavmine kar brhme verdik602 buyurmu tur.603
Hz. brhm'in putlar kendisi k rd halde, belki onu bykleri yapm r, eklindeki
ifdesi, kavmini do ru yola getirmek ve onlar , ibadet ettikleri putlar n hibir glerinin
olmad hususunda d ndrmek iindir. O'nun bu sz kinyeli szlerdendir.604
fadelerinin z mm nda, bu i i yapan n, Hz. brhm'in kendisi oldu u anla lmaktad r.
Fakat O, eylemi kendisinin yapt direkt olarak sylememi bilakis kinye yolunu
semi tir. Bu ekilde bir yntem kullanmas n sebebi ise, kavmini putlara kar byk
bir tazim gstererek onlar yceltmeleri ve Allah'a ra men onlara ibadet etmeleridir.
Hz. brhm bunu babas na u ekilde sylemi tir: '' Ey babac m duymayan ve
grmeyen eylere niin ibadet ediyorsunuz?''605 Hz. brhm'in bu ekilde konu mas
onlar n aleyhine huccet ortaya koymak ve onlar i dnyalar nda ikna etmeye
al makt .
limler Hz. brhm'in bu olay ndan hareketle, mmet-i Muhammed iin,

d manlar na kar bat l olan bir d nceyi do ru kabul ederek onlar iknaya al man n
ciz olabilece ine hkmetmi lerdir. nk bu tarz bir delil getirme, pheleri ortadan
kald rmak iin etkili bir yntemdir. 606
602
Enm, 6/83.
603
bn Kesr, age., C.III, s. 182,183.
604
Muhammed Abdurrahman b. Abdurrahim el- Mbarekfr(v. 1934), Tuhfetu'l- Ahvazi bi erhi
Cmiu't- Tirmz, C. VIII, 1.bs., Kahire: Drul-Hads,1421/2001, s. 141 ; es- Suyuti, age., s. 179.
605
Meryem19/42.
606
Kurtub, age., C. XI, s. 197; Eb Bekr Muhammed b. Abdillah bn Arabi, Ahkml- Kurn, C. III,
Beyrut: 1987, s. 1265.
128
Bu szlerin birer kinye oldu unu syleyen Zemah er, olay gzel bir rnekle
anlat r ve yorum getirir. '' Hz. brhm putlar kendi k rd halde belki bykleri
yapm r'' eklinde sylemesi putlar kendisinin k rd reddetmek de il, hidyete
ula malar istedi i kavme delil getirmek ve onlar n inat tav rlar k rarak onlar
susturmak istemesidir. Bu olay yle bir benzetme ile daha gzel bir ekilde
a klanabilir: ok gzel yaz yazmakla me hur olmu olan bir hattat n, elinde
kendisinin yazd gzel bir tablo olsun. O s rada O'na, zar zor okuma yazmay
renmi , ivi yaz gibi yaz yazabilen, bir arkada gelse ve ''bunu sen mi yazd n?
dese bizim hattatta ona yok can m olur mu, onu sen yazd n '' eklinde cevap vermi
olsun. Bu cevapla hattat n kast , yaz o cahil arkada n yazd de ildir. Aksine bu
yaz onun kesinlikle yazamayaca ve bu yaz muhakkak ki kendisinin yazd
alayl bir ekilde anlatm olur. Bu tarz bir ifde muhatab n beceriksiz oldu unu ortaya
koyar. Hz. brhm kavminin d nmeyen, akletmeyen bir kavim oldu unu onlara alayl
bir tarzla anlatm r.607
Hz. brhmin bu i i byklerine isnad , onun putlar k rmas na sebep olan as l

neden olmas ndan dolay da olmas mmkndr. nk Hz. brhmin kavmi, s ra s ra
dizdikleri putlardan zellikle byk olan na daha ok tazim ve hrmet gsteriyorlard .
Onlar n bu tavr brhmi daha da k zd rm ve fkelendirmi ti. Bu k zg nl k btn
putlar k rmas na sebep olmu olabilir. Bundan dolay da k rma i ini byklerine isnat
etmi tir. nk fiiller onu bizzat yapana isnat edildi i gibi bazen o i i yapmaya sebep
olana da isnat edilir.
Kavmi, putlar k rma i inin bykleri taraf ndan yap lm olabilece ine ihtimal bile
vermeyip de bu i i yapan aramaya koyulunca sanki Hz. brhm onlara yle bir ikazda
bulunmak istemi olabilir: byklerin bu i i yapt neden inkr ediyorsunuz.
Kendisine ibadet ve du edilen bunu ve bundan daha zor olan yapmaya muktedir olmal
de il midir?608
607
Beydv, age., C. v, s. 42.
608
ez-Zemah er, age.. C.IV, s. 152; Ebs-Suud, age.. C. VI, s.74,75; Muhammed b. Yusuf Eb Hayyan
el- Endls(v. 745/1344), Bahrul-Muht, , C. VI, 1.bs. Beyrut: Darul-Fikr,1413/1993, s.303;
Muhammed b. Eb Bekr er-Rz (v. 691/1293), en- Numzecl- Celil fi esiletin ve Ecvibetin min
Garibi yeit- Tenzl, 1.bs., am, 1990 s. 339.
129
Hz. brhm bu olayda bir temsil daha yapm olabilir. Bu temsil ile onlar n putlara
ibadet etmelerine ve irk ko malar na Allah' n k zd anlatmak istemi ve bu fiili
byklerine nispet ederek onlar n sap kl tazammun eden alayl bir anlat m slbu
kullanm r.609
Allah Teln n Hz. brhme kavmi aleyhine delil getirmesi ve putlar hakk nda ki
inanlar n yanl ortaya koymas iin bu ekilde ifde kullanmas na izin vermesi
de mmkndr. Buna benzer bir durumu Ysuf sresinde de grmekteyiz: Ysufun
mndisi, karde lerine: Ey kafile siz h rs zs z dedi.610Hlbuki Ysufun karde leri
hibir ey almam lar ve h rs z da de illerdi. 611
Eb Suud yukar daki yorumu Zemah erden naklettikten sonra u a klamayla

yetin tefsirini bitirmi : Hz. brhm bu olayda kavmini, putlar hakk nda d nmeye
sevketmi tir.612
Eb Hayyan el-Endls, de bu tefsirinde Zemah er'nin bu yorumunu nakletmi ve

u ifdeleri eklemi tir: '' Hz. brhm bu olay , mecz olarak byklerine isnat
etmi tir.613
Sahh-i Buhr arihlerinden Bedruddin el-Ayn de Hz. brhmin bu sznn u

ekilde yorumlanabilece ini syler: K rma olay puta isnat edilmi tir. nk olay n
sebebi odur. Bu isnadda, e er konu urlarsa szyle de bu art ko ulmu tur.614
Seyyid Kutub da '' Putlar onlar n bykleri k rd '' eklindeki gln cevapta apa k
bir alay vard r. Hz. brhm'in bunu yalan olarak syledi ini iddia etmek makul de ildir.
Baz mfessirler bu nokta zerinde ihtilafa d m ler ve bu yalan n de ik sebeplerini
ara rmaya koyulmu lard r. Mesele o kadar derin de il, ok daha basittir. Hz. brhm
onlara sadece unu sylemek istemi tir: Kimin k rd bilmiyor bu putlar. Ben mi
rm m? Yoksa hi hareket etmeyen, idrak duygusundan mahrum kat bir varl k olan o
byk bir put mu? Asl nda sizinle onun aras nda hibir fark yok. nk sizde onun gibi
609
ls, age., C.X, s. 59.
610
Ysuf, 12/70.
611
et-Taber, age., C. XVII, s. 31.
612
Ebs-Suud, age., C. VI, s.75.
613
Eb Hayyan, age., C. VI, s. 303.
614
el- Ayn, age., C.XV, s. 248.
130
d ncesi elinden al nm olanla olmayan ay rt edemeyecek kadar beyinsiz
kimselersiniz. Onu ben mi yoksa byk put mu k rd konu abiliyorsa sorun ona. Bu
hadise onlar derinden sarsm bir nebze olsun d nmeye sevk etmi tir.615
Hz. brhmin sarf etti i szlerin yalan de il de tart malarda kullan lan
varsay mlara benzer tarzda ifde edilmi bir delil getirme olay oldu unu zikreden
Mevdd de meseleyi yle zh ediyor: onlara sorun e er konu abilirlerse cmlesi
brhmin te u bykleri yapm derken yalan sylemedi inin apa k delilidir.
brhmin bununla yapmak istedi i onlar n putlar n kendilerini korumak zere hibir
ey yapamam olmalar n hatta aresiz ve gsz olduklar iin konu amamalar n
fark na varmalar ve bunu kabul etmeleriydi.
Bir kimse tart ma esnas nda kar taraf n gr nn imkns z oldu unu gndeme
getirmek iin, gerek d bir soru sorarsa elbette bu soruya yalan denilemez. nk
konu an ki i bunu yalan niyetiyle sylememi tir. kincisi, muhatap olanlarda bunun
yalan olmad bilmektedirler.616 Bu yetin ifdelerinden a ka anla lmaktad r ki
Hz. brhm bunu bir yalan olarak de il de irke kar bir delil olarak sylemi tir. Esas
amac soranlara unu anlatmakt r: Sizin ilhlar z felaketlerinin hikyesini bile
syleyemeyecek kadar baredirler ve sizler de asl nda bu byk ilh n hibir ey
yapamayaca biliyorsunuz. 617
Konuyu mufassal bir ekilde ele alan ve akla gelebilecek muhtemel mnlar zh
eden Fahreddin Rz de bu yetin tefsirinde unlar ifde eder: E er Hz. brhmin
belki bu i i onlar n by yapm r demesi bir yalan sylemedir denilirse buna
limler u iki ekilde cevap vermi lerdir:
a- Btn muhakkik alimlerin gr lerine gre bu bir yalan say lmaz. Bu gr te

olanlar bunun yalan olmad zh etmi lerdir. Rz yukar da zikredilen Zemah ernin
ayr yorumunu nakleder. Sonra da u a klamalar zikreder:
615
Seyyid Kutub, age., C. VII, s. 287- 288.
616
el- Mevdd, Tefhiml-Kurn, C. III, s. 285.
617
el- Mevdd, Fetvalar, C. I, s. 89.
131
1- Bu zikredilmeyen a ka sylenmeyen szden bir kinye olup; Bu i i yapt
demektir. Kebruhm hz (onlar n u by ) ifdesi sz(cmle) ba r. Kisden
bel fealahu ifdesinde vak f yap laca , Kebruhm hz ile yeni bir cmle olarak
ba lan laca rivyet edilmi tir.
2- Bu vakf n yetteki Kebruhm zerine yap p sze hz diye ba lanmas da

cizdir. Buna gre Hz. brhm (a.s) kendisini kastederek: Hay r, onu onlar n by ,
yani onlardan daha byk ve gl olan yapt . demektir. nk insan her puttan daha
byktr.
3-Bu ifde de takdim- tehir vard r. Buna gre, sanki Hz. brhm (a.s): Hay r onu o
putlardan u byk olan yapt . E er onlar konu abilirlerse onlara sorun demi tir.
Bylece, bu fiilin putlar n byklerine isnat edilmesi onlar n konu abilir olmalar
imkns z olunca bu i in faili olmalar da imkns zd r.
4- Muhammed bn Smeyf bunu fealehu kebiruhm (onlar n by yapt )

eklinde okumu tur ki bu belki de bu i in faili bunlar n by dr demektir.
b- Rivyetilerden bir gurubun gr ne gre, bu bir yalan sylemedir. Bu gr te

olanlar, gr lerinin do rulu una Hz Peygamberden rivyet edilen u hadisi delil
getirmi lerdir: brhm hepsi Allah n zat ile ilgili olan yalan sylemi tir. Birincisi
ben hastay m demesi, ikincisi hay r bu i i onlar n u by yapt demesi,
ncs sre iin bu k zkarde imdir demesi. Bir ba ka hadiste de yle rivyet
edilmi tir: k yamettekiler Hz. brhmin efat etmesini isteyince o, ben kere yalan
syledim demi tir. Bu gr te olanlar, gr lerini akl bak mdan da zha al arak
yle demi lerdir: yalan sylemek zat gere i (asl nda) bir kubuh(irkin i ) de ildir.
nk Hz. Peygamber Birisi zlimlerden ka p birisinin evine gizlenip, o zlim gelip
onu sordu unda ev sahibinin bu hususta yalan sylemesi gerekir demi tir. Hal byle
olunca Allah Teln n sadece kendisinin bilece i bir faydadan tr Hz. brhmin
yalan sylemesine msade etmesinde tuhaf grlecek bir ey yoktur.
Bil ki bu makbul bir gr de ildir. Bu gr tekilerin rivyet ettikleri birinci habere

gelince, yalan syleme i i peygamberden ziyde bu sz karanlara daha mnsip bir
tir. Bu hususta kesin delil udur: e er peygamberin bir maslahattan tr yalan
132
sylemesi ve Allah n buna msaade etmesi ciz grlecek olsa bunu, Peygamberin
Allahtan verdi i ve Allah Teln n da haber vermi oldu u her hususta ciz grmemiz
gerekir. Bu ise er hkmlere gveni kknden siler ve btn bunlara thmet
kap lar aar. Sonra bu haber do ru olmu olsa bile Hz. Peygamberin kinyeli
ifdelerde yalandan kurtaran bir geni lik vard r618 ifdesindeki kinye mns na
hamledilmi tir.619
De erlendirme:
Hz. brhm kavmine inanlar n yanl oldu unu, tuttuklar yolun bat ll
defalarca anlatmas na ra men netice alamam . Putlar n hibir glerinin olmad ,
onlar n ibadete lay k olmad klar etkili bir slpla tekrar anlatmak istemi tir ve
rsat kollam r. F rsat bulunca da Puthaneye gidip byk hari btn putlar
rm r. Daha sonra onlar bu hadiseyi kimin yapt sordu unda alayl ve kinyeli bir
tarzda by nn yapm olabilece ini ifde etmi tir. Hz. brhm'in bu cevab asl nda
yalan de ildir. Hakk n ortaya konmas ve kavminin susturulup onlar n aleyhine sabit
olmas iin kullan lm bir davet metodudur. Bununla vicdanlar na dnp durumlar
gzden geirip ak l ve zihinlerini al rmak suretiyle hakk bulmalar na vesle
olmakt r.
Hz. Peygamberin bunu yalan olarak nitelendirmesi sadece zhiri olacakt r. Asl nda
bu bir yalan de ildir. Bu szn, ba ka mnlar kastederek ifde edili ekillerindendir.
Bu ekilde konu man n mmkn olabilece ini de yine Hz peygamberin u hadisinde
bariz bir ekilde grmekteyiz: '' Kinyeli ifdelerde (insan ) yalandan kurtaran bir
geni lik (rahatl k) vard r.620
10.4.3-Han Sareyi K z Karde i Olarak Tan :
Bu hadise yukar da Yalan Meselesi ba alt nda anlat ld ndan burada

tekrarlanmadan sadece olay n mahiyeti anlat lacakt r. Hz. brhmin Sre hakk nda
syledi i bu ifdeden murat hakikatte yalan de il, ancak muhatab n anlay na nispetle
618
Mehmet Sofuo lu, Sahh-i Buhari ve Tercemesi, C. XIII, stanbul: tken Yay. 1989, s.6159.
619
er- Rz, age., C. XXII, s. 185- 186.
620
Mehmet Sofuo lu, age., C. XIII, s. 6159.
133
yaland r. nk brhm tevriye yapm ve Sre hakk nda slmda k zkarde im
demi tir. Zhiren yalan olan bu szn bat hakkattir. nk btn mslmanlar
birbirinin din karde idirler. Bu szn tevriye de il de yalan oldu unu kabul etsek bile,
zlimin zulmn def etmek iin yalan sylemek yine cizdir. 621
Hz. brhm'in kar Sre iin k zkarde im demesi yalan de ildir. nk O ayn
zamanda din karde idir. Bu olayla alakal u soru insan n akl na tak yor. Kar
oldu unu sylemesi daha makl de il mi? nk k zkarde im deyince Melik'in onu
evlenmek iin brhm'den istemesi ortaya km yor mu? Bu soruyu bn'l-Cevzi u
ekilde cevaplamakta: Bu mesele daima iimi s kard ve derdim ki: Hz. brhm
han ndan k z karde im diye tevriye de bulunmas nda nas l bir fayda mlahaza etti.
Zlim bir ahsa kar han m veya k zkarde im demenin ne tesiri olabilir. Hatta
zevcem demek daha mnsipti. nk k zkarde im deyince haydi bunu benimle
evlendir deme ihtimali daha kuvvetli idi. Mecsilerde bir k zkarde evlenince zevcenin
zevci karde i olurdu ve karde tlak na ba kalar ndan ziyade hakk bulunurdu.
Hz. brhm bu cebbar n kendi erat istimal ederek ismetini muhafaza etmek
istemi tir. Yaln z bunda mcib-i i tibh olan bir cihet, Mecs mezhebinin messisi olan
Zerd t'n tarihen zaman- brhmden sonra olmas r. Buna da yle cevap verilebilir:
Her kavmin mezhebi kendisinden nceki zamanlarda hkmran olan bir tak m usl-i
kadme bin edilmi tir. Bu ran arii Zed t de mezhebini byle kadm esaslar zerine
kurmu oldu u kabul edilmelidir, denilebilir.622
Bu konuda yle yorumlar da yap lm r. Hz. brhm'in han karde i olarak

tan tmas n sebebi, karde i olmad anlarsa brhm'i hapseder ve ona zarar verir.
Ayr ca bu Zalim evli kad nlar n kocalar ldrp, ondan sonra kad elde ederdi,
eklinde yorumlar yap lm r.623
621
- Ahmed Dvudo lu, Sahh-i Mslim Terceme ve erhi, C.X, s. 170.
622
Babanzde Ahmet Naim(v. 1934), Sahh-i Buhr Terceme ve erhi, C. VI, 4.bs., Ankara:
Ba bakanl k Bas mevi, 1978 s. 521.
623
- mer b. Ahmed b. mer, age., C. 1, s. 107.
134
Hz. brhmin ikimizden ba ka arzda mmin yok ifdesinden kastedilen de, btn
yeryz de il de sadece bulunduklar yre veya lke olsa gerek. nk o dnemde Hz.
Lt(a.s) ve ona iman edenler sa idiler.624
Hz. brhmin bu szyle, o an iin yeryznde evli olan mminlerin ikisi

625
oldu unu kastetmi de olabilir.
Hz. brhm ile ilgili yalan hadisesini tek tek ele ald k. Sonuta yalan olarak
nitelenen laf zlar asl nda yalan de ildir. Hz. brhm ortam n getirdi i zorluklardan
kurtulmak veya muhataplar na hakkati kesin bir slpla anlatmak iin bu yolu
denemi tir. Bu szler yalan szler de il bat nda ba ka eylerin kastedildi i kinyeli
szlerdir. Bu szlerde ulu'l-azam peygamberlerden olan Hz. brhm'in masumiyetine
halel getirecek bir durum szkonusu de ildir.
Fakat Buhr ve Ktb- Sittenin di er baz hadis kitaplar nda geen ve efaat
hadisi diye me hur olan bir hadis dikkati ekmektedir. Hadiste Hz. Peygamber, k yamet
gnn tasvir ederken, insanlar n mit aray lar n olaca haber verir. aresizlik
iinde olan insanlar nce efaat etmesi iin Hz. deme gidecekler, fakat o cennetteki
yasak a atan yedi i iin nefsi nefsi diyece i ifde edilir. Hz. Nh'a gidecekler o da
kfir olan o lu hakk nda Allah'tan istekte bulunmas ileri srecek ve insanlar
Hz. brhm'e gidecekler. O da ''Ben kez yalan syledim'' diyerek, kendisiyle alakal
bu durumu ileri srerek efaat edemeyece ini ifde edecektir.
Hz. Peygamberin haber verdi i k yamette meydana gelecek olan bu olay, akla u
soruyu getirmektedir. Hz. brhmin dnyada iken syledi i bu szler, gerekten birer
yalan de ilse acaba, Hz. brhm bunlar ne srerek niin insanlar n efat taleplerini
reddedecek. Dnyada iken syledi i bu szler onun neden bu ekilde d nmesine
sebep olacakt r?
Hz. brhmin bu ekilde davranmas , syledi i szleri gerek birer yalan olarak
kabul etti i iin de ildir. Bilakis, bu efat gerekle ece i halde kendisini bu efat iin
kk gryordu.626
624
el- Ayni, age.. C.XV, s. 249.
625
Abdurrahman el- Benna, age., C.XX, s. 53.
135
Bu szleri Allah n kendisine verdi i bir ruhsata binen sylemesine ra men bu
szlerden dolay istihz ediyordu.627
Bu konuda bn Arabnin szlerine kulak verelim: '' Hz. brhmin kulland bu

szler, kinyedir, hasentt r, hakk ortaya koymada getirilen delil ve hccetlerdir. Fakat
bunlar onun derecesine tesir etti ve Hz. Muhammed'in (s.a.v) mertebesinden a ya
d rd. Ki O, efaat hadisinde geti i gibi bu szlerinden istihz etmi tir. nk onun
sahip oldu u nbvvet ve halillik mertebesi hakk ortaya koymas ve emri direkt
olarak a klamas gerektirir. Fakat olanlar oldu. Ve o kendisine verilen ruhsat kabul
etti de k ssada anlat lanlar meydana geldi. Bununla ilgili olarak Mslim'deki efat
hadisinde u ifdeler de gemektedir: 'Muhakkak ki ben bunlara ve bunlara ra men
Halil edinildim.' Bunun anlam benim srmelerime ve denenmelerime ra men
demektir. O halde mutlak Halillik Muhammed (a.s)' nd r. nk Allah onun iin ''Allah
senin gelmi ve gemi gnahlar ba lad ''628 ifdesini kullanmaktad r.629
Sonu olarak Hz. brhm kendi szlerini yalan olarak kabul etmez. O bu ekilde bir
ruhsat kulland iin hay eder ve kendisini kmser. Bu onun engin tevzusunun
neticesidir. Ayr ca bu hadisi u ekilde de anlayabiliriz. Son Peygamber Hz
Muhammed(a.s)'d r. Ondan sonraki btn mmet onun mmetidir. Son ve en
mkemmel dinin temsilcisidir. Bundan dolay di er peygamberler o varken hay etmi
olabilir. Onu efendiler efendisi olarak telakk edebilirler.
11- HZ. YAKBUN (A.S) MASUM YET
Hz. Yakbun masumiyeti ile ilgili de erlendirmeler u ayetler etraf nda

yo unla maktad r: Bir vakit Ysufun karde leri, kendi aralar nda yle
konu uyorlard : say z bu kadar ok, gl bir gurup oldu umuz halde bile, Ysuf ve
karde i (Bnyamin) babam n yan nda bizden daha sevimli gzkyor. Gerek u ki
626
el- Mubarekfuri, age., C.VII, s. 128.
627
bn Arab, age., C.III, s. 1265.
628
Zmer 39/3.
629
bn Arabi, ay.
136
babam z a k bir yan lg ierisindedir Do rusu onu gtrmeniz beni ok zer. Gzden
uzak tuttu unuz bir anda, onu kurdun yemesinden korkuyorum. 630
Hz Yakpla alakal bu yetleri maddeler halinde zetleyelim:
a-Hz. Yakp evlatlar aras nda ayr cal kl bir davran sergilemi tir. Hz.Ysufu
di er evlatlar ndan daha fazla sevmi tir. Bu da karde ler aras nda hasede ve byk
mefsedetlere yol am r. Hz. Yakp evlatlar aras nda yap lan ayr cal n hasede vesle
olaca bilmiyor muydu?
Rz, burada ifde edilen durumu yle zh etmi tir. Hz. Yakp evlatlar aras nda
madd bak mdan ayr cal kl bir yol izlememi tir. kramla ilgili herhangi bir hususta Hz.
Ysufu tercih etti i sylenemez. O sadece sevgi ve ilgide tercihe gitmi tir ki bu da elde
olmayan bir husustur. Dolay yla terki ile mkellef de ildir.
Hz. Yakpun o lu Ysufu ikramla ilgili hususlarda karde lerine tercih etti ini
varsaym oldu umuz takdirde, onun bu durumun bir hasede, bir mefsedete sebebiyet
verece ini bildi ini kabul edemeyiz. Aksine Hz. Ysufun karde lerinin drstl ne
ve d grn lerinin sergiledi i gzel uyuma inanan Hz. Yakp byle bir tercihin
mefsedete neden olaca bilemezdi. Nitekim haset insan tabiat n derinliklerinde
631
gizli ise de o u insan bu illetten korunabilmektedir. Hzin, bu muhabbetin sebebi
olarak Hz. Ysuf ve Bnyaminin annelerinin vefat etmi olmas ve onlar n henz r t
ya nda olmamas ndan kaynakland zikretmi tir.632
b-Ysufun karde leri babalar na nl k isnad nda bulunmu lard r. Rz yette

Ysufun karde lerinin babalar na nl k isnad nda bulunmalar , dinden sapma
anlam ta mamaktad r; bu hususta icm vard r; as l maksat do rudan sapma
eklindedir, demi tir.633 Burada dikkate al nmas gereken bir durum ise Ysufun
karde lerinin durumudur. Onlar babalar na nl k isnad nda bulunmak suretiyle
Peygamber olan Hz. Yakpun masumiyetini zedelemi lerdir. Onun verdi i hkmlerde
isbet etmedi ine inanm lard r. Peygamberler hakk nda byle d nceyi ta mak ise
630
Ysuf, 12/8-9,13.
631
Rz smet, s. 83; age., C. XVIII, s. 94- 95.
632
Vehbi Efendi, age., C. VI, s. 2467.
633
Rz, smet, s. 84;age., C. XVIII, s. 94,95; Vehbi Efendi, age., C. VI, s. 2467.
137
kfrdr. Buradan hareketle Ysufun karde lerinin kfre d t n sylemek
mmkndr. Rz, bir konuda slm veya kfr hkm vermenin tamamen er bir olay
oldu unu ifde ederek bunun onlar n dininde kfr gerektirmeyen bir hadise oldu unu
zikretmi tir. Buna ilave olarak Rz, Ysufun karde leri de peygamberdi; onlar
hasetleri sebebiyle byk gnaha d mediler mi? eklindeki soruyu, masumiyet
peygamberlere nbvvetten nce farzd r; nbvvetten sonra de il, eklinde
cevaplam r. Hz. Yakpa nl k isnat ederken onlar n as l maksatlar n onu
evlatlar n iinde birine olan sevgisinin di erlerine oranla fazla oldu unu ifde
etmektir. Bu da Hz. Yakp iin elde olmayan bir eydir. Dolay yla onlar n babalar
hakk nda byle bir slp kullanmalar Hz. Yakpun masumiyetini zedelemez.634
Bayraktar bayrakl yetteki Hz. Ysufun karde lerinin babas na isnat ettikleri dalal
kelimesinin bir peygamber iin a r oldu undan hareketle yumu atarak hata
anlam nda tevil etmi tir.635
c-Hz. Yakp Ysufun karde lerine onu kurdun yemesinden korkuyorum szyle
onun hakk ndaki korkusunu dile getirmi ken, onu karde leriyle gndermesinde ve onu
bile bile tehlikeye atmas nda hata etmemi midir? eklindeki itirazlar Rz, yle
cevaplam r. Karde leri Hz. Yakpun Ysuf hakk ndaki endi esini giderecek lde
taahhtte bulunmalar ndan dolay Hz. Yakp onun gvenlik ve emin iinde olaca
kanaatine sahip olmu tur. Ayr ca Ysufun karde leri babalar n ona olan sevgisinin
ileri derecede oldu unu biliyorlard . E er O o lu Ysufu onlarla gndermemi olsayd ,
babalar n kendilerini onun hakk nda itham etti i inanc na sahip olabilirlerdi. Bu da
daha sonra daha byk facialara sebebiyet verebilirdi. Dolay yla Hz. Yakp byle
d nd iin gndermi olabilir. 636
d-nce bu hususla alakal rivyetlere gz atal m. Kurtub, Sudd ve bn Hibbndan

yle bir rivyette bulunmu tur. Bu ac haberi alan Hz. Yakp bay p d t. zerine su
dktler, k ldamad ; seslendiler cevap vermedi. Vehb bn Mnebbihin dedi ine gre
ullar ndan Yehuza, eliyle yoklad ve babas n hibir damar n atmad , nefes
almad hayretle grd ve karde lerine: Yaz klar olsun bize! K yamet gnnn
634
Rz, smet, s. 84; age., C. XVIII, s. 94,95.
635
Bayraktar Bayrakl , Yeni Bir Anlay n I nda Kuran Tefsri, C. IX, 1.bs., stanbul: Bayrakl
Yay., 2003, s. 382-383.
636
Rz, smet, s. 84; age., C. XVIII, s. 94-95.
138
sahibi Allahtan ekdi imiz var; karde imizi zayi ettik; babam katlettik dedi. Yakp
ancak seher vaktinin so u ile gzn a p ay ld 637
Peygamberler so ukkanl ve sab rl olmalar gerekirken Hz. Yakpun gzlerini

yitirecek kadar zlmesi nas l zh edilebilir? eklindeki itirazlara yine Rz cevap
vermi tir. Felaketler kar nda so ukkanl olmak, hzn ve znty belli etmemek
farz de il; sadece menduptur. Mendbu terketmek ise gnah de ildir. Hz. Yakpun
znts daha fazla olmas na ra men o zntsnn pek az d a vurmu tur.638 Bu
hususta aydemir, Hz Yakpun bir baba olarak bu durma zlmesinin gyet normal
oldu unu; fakat bu i in tafsilat n kendilerince mehul oldu unu zikretmi tir.639
e-Hz Ysufun durumunun sonunda iyi olaca belliydi. Dini ve dnyas gzel
sonularla sslenecekti. Hz. Ysufun ryas sayesinde bunlar bilen Hz. Yakp neden
bunlarla teselli bulma yolunu semedi de ok zld? eklindeki itirazlar Rz
taraf ndan cevaplanm r. Bu durumu biliyor olmas ayr ktan kaynaklanan znty
engellemez. Zaten Hz. Ysuf bu ryay grd nde ocuktu. Hz Yakp bu olay
vesilesiyle hayat na k ym da de ildir. 640
Sonu olarak;
Ayette geen dalal kelimesi Hz. Yusufun (a.s) karde leri taraf ndan babalar na
atfedilmi tir. Yce Allah n Hz. Yakupa (a.s) atfetti i bir kavram de ildir. Dolay yla
bunun Gnah ya da Hata olarak Hz. Yakupa (a.s) atfedilmesi do ru grlmemektedir.
12-HZ. YSUFUN (A.S) MASUM YET
Kurn- Kerm Hz. Ysufun (a.s) masum olmad na vehmettiren hadiseyi yle
anlatmaktad r:
Derken ergenlik a a zaman e riyi do ruyu ay rmaya yetecek keskin bir

muhakeme gc ve derin bir kavray yetene i bah ettik ona. yilik yapanlar , biz i te
byle dllendiririz. Ve bar nd evin han , Ysuftan murat almak istedi ve kap lar
637
Kurtub, age., C. IX, s. 144-145.
638
Rz, smet, s. 84.
639
Aydemir, age., s. 80
640
Rz, smet, s. 84.
139
ms kapatarak haydi gelsene dedi. Ama Ysuf: yle bir ey yapmaktan Allaha
m diyerek kar k verdi. nk o Allah benim rabbimdir. Yerimi gzel
ayarlam r. Veya senin kocan benim efendimdir, bana ok iyi bakt , ben onun iyili ine
kar hainlik yapamam. Gerek u ki her nerede olursa olsun, Allah n istedi i ekilde
hayat srmeyenler, asla rahat ve huzura eri emezler. Gerek u ki, kad n ona kar arzu
doluydu; e er Ysuf rabbinin ziny yasaklayan kesin delilini, hat na getirmemi
olsayd , onun da ona bir arzu ve iste i do mu , gitmi ti. Bylece biz ondan ktl ,
irkin ve ta nca halleri geri evirmek iin, kesin delilimizi hat rlatm olduk.
Gerekten de o Ysuf, bizim sekin kullar zdan biriydi. Derken ikisi birlikte kap ya
ko tular. Kad n onun gmle ini arkadan ekip y rtt ve o an kap da, kad n kocas
kar lar nda buldular. Kad n: kar n iin ktlk d nen birinin cezas , hapisten ya da
en a r ceza neyse ondan ba ka ne olabilir? diyerek ste kmaya al . Ysuf: ben
ona sald rmad m, aksine o benden murat almak istedi diyerek kendini savundu. O an
kad n yak nlar ndan olaya tan kl k eden biri, gr n yle bildirdi: e er Ysufun
gmle i nden y rt lm sa, kad n do ru, br yalan sylyor demektir. Yok, e er
gmle i arkadan y rt lm sa, o zaman kad n yalan, br do ru sylyor demektir.
Bylece kad n kocas , Ysufun gmle inin arkadan y rt lm oldu unu grnce:
belli ki, bu yine sizin tuzaklar zdan biri ey kad nlar toplulu u! Do rusu sizin
tuzaklar z korkuntur. Ey Ysuf! Sen de bu olay n zerinde durma, kimseye de
syleme! Ve ey kad n! Sen de i ledi in gnahtan dolay ba lanma dile, nk sen
gerekte hatas byk olan birisin. ehirde olay duyan bir tak m kad nlar birbirleriyle:
Azizin kar , gen klesinin gnln elmeye kalkm , klesine olan a yre inin
deli ine i lemi ; do rusu biz onu a k bir sap kl k iinde gryoruz diye dedi-kodu
yap yorlard . Kad n onlar n dedi-kodu yaparak kendisini dile d rme dzenlerini
itince, onlar davet edip kendileri iin mkellef bir ziyfet haz rlad ve her birinin elini
de yiyecekleri eti ve meyveyi kesmek zere bir b ak tutu turdu. Sonra Ysufa: k
imdi onlar n kar na! dedi. Kad nlar onu grnce, gzelli i kar nda p
kald lar da onu gzlerinde byttler ve nl klar ndan ellerini kestiler: Aman
Allah m! dediler. bu lml bir insan olamaz, olsa olsa gzde bir melektir bu. Kad n
onlara: i te hakk nda beni k nad z delikanl bu! Yemin ederim ki, ben kendisinden
murat almak istedim de, o iffetinden tr beni reddetti. Ama benim kendisine
emretti imi yapmayacak olursa, hangi konumda olursa olsun zindana at lacak,
140
lan p peri anl a srklenenlerden olacak dedi. Bunun zerine Ysuf dedi ki:
Rabbim! Zindan bana, bunlar n beni davet etti i eyden daha sevimlidir. Sen onlar n
tuzaklar benden uzak tutamazs n, ben o zaman onlar n ayartmalar na kap r, do ru
ri nedir bilemeyen n kimselerden olurum. Rabbi onun du ve iste ini kabul
buyurdu da, kad nlar n tuzaklar ondan evirdi. phesiz ki O, her eyi i iten ve her
eyi oldu u gibi bilendir. Sonra aziz ve evresindekiler, Ysufun iffetine dair birok
belgeleri grmelerine ra men, onu bir sre zindana atmay uygun buldular.641
Kurn- Kerimde Hz. Ysufla alakal anlat lanlar bundan ibarettir. Bunun d nda
Hz. Peygamber mira hadisesi ile ilgili uzunca bir hadisinde nc kat semada Hz.
Ysufu grd ve ona gzelli in yar n verilmi oldu unu642 syledi i,
zikredilmi tir. Buna gre Hz. Ysufun gzel ve yak kl bir delikanl oldu u ve gren
herkesin onun gzelli ine meftun oldu u zikredilmi tir. Peygamberimiz bir hadislerinde
Hz. Ysuf ve atalar el-Kerm s fat yla yd etmi tir.643 Yce Allah Hz. Ysufa ait
bu k ssay Ahsenl-Kasas olarak vas fland rm r.644
12.1-Hz. Ysufa (a.s) Zina snad :
Hz. Ysufla alakal bu anlat lanlar n d nda Tefsir ve Tarih kitaplar nda birok
rivyetler nakledilmi tir.
Hz. Ysufun onu zevce olarak almak,645 onunla zina yapmak istedi i, 646 bir insan
cinsi yak nl k esnas nda han n neresine oturursa onun da oraya oturdu u647,
ukurunu zd ,648 eytan n bir eliyle Hz. Ysufu di er eliyle kad tutup bir araya
641
Ysuf, 12/ 20-35.
642
Mslim, man, 259; Muhiddin Eb Zekeriyy Yahy en-Nevevi (v. 676/1277), Mslim erhi, M r:
1349h., C. II, s. 213; Ahmet b. Hanbel, el-Msned, C.III, s.148.
643
Buhr, Enbiy, 19; Ahmet b. Hanbel, el-Msned, C.II, s.96, 332; el-Ayni, Umdetl-Kr, c.XVIII,
s.303-304.
644
Ysuf, 12/3.
645
Geni bilgi iin bkz. Kurtub, age.., C. IX, s. 110.
646
Geni bilgi iin bkz. Rz, age.,, C.XVIII, s. 117; el-ls, age., C.VI, s. 405; Aydemir, age., s.
83(Ahmet el-Gazzali, Bahrul-Muhabbe, s. 91 naklen)
647
et-Tabresi, age., C. III, s. 225; Kurtub, age.., C. IX, s. 110; Kad n s rtst yatt eklinde aktar lan
rivyet iin bkz. et-Taber, age., C.XII, s. 184; Zemah er, age., C. III, 1.bs., Riyat:Mektebetl-
Ubaykn, 1418/1998, s. 269; Rz, age., C. XVIII, s. 117; el- ls, age., C. VI, s. 405.
648
Taber, Tefsir, C. XII, s. 183-184; Zemah er, age.,, C.III, s. 269; Rz, age.,, C. XVIII, s. 117;
Kurtub, age.., C. IX, s. 110; el-ls, Tefsir, C. VI, s. 405
141
getirdi i,649 eklinde birok as ls z rivyetler nakledilmi tir. Bunlar bir peygamber iin
sylenemeyecek cinsten bir tak m hurfe ve bat l eylerden ibarettir.650 Herhangi bir
hususta Hz. Peygamberden menkl sahh bir rivyet yoksa sz uzatmamakta fayda
vard r. Bu durumlarda Allah n bildirdi i ile yetinmek, di er sylenenlerden sarf- nazar
etmek en gzel davran tarz r. 651
Hz. Ysufun kad na ynelik kast n zh meyan nda Hz. Ysuf kad dvmek
istedi; ondan kamak istedi tarz nda zhlar da vard r. Buna gre Hz. Ysuf kendi
zerine gelen ktl defetmek istemi yani en-nehy anil-mnker vecbesini
yerine getirmeyi kast ve azmetmi tir.652 Aydemire gre, te bu son gr ler, Hz. Ysuf
hakk nda d nlebilecek en hay rl eylerdir.653
yette Hz. Ysufun kad na yana mamas n sebebini Rabbinin brhn

grmesi654 eklinde zikrediliyor. Bahse konu edilen brhn n ne oldu u hususunda
muhtelif zhlar yap lm r. Bunlar n bir ka s rayla zikredelim:
a-Bu hususta bn Abbstan uzunca nakledilen rivyetlerin sonunda brhn n Hz.

Ysufun babas oldu u ve ona temessl ettirildi i ve babas n onun g sne vurdu u,
Ysufun aya a kalkt ve bu esnada ehvetinin parmak ular ndan p gitti i
655
zikredilmi tir. yette geen brhan n bu oldu u nakledilmi tir. Bu ehvet
eksikli inden dolay Hz. Ysufun on bir erkek evlad ; karde lerinin ise, on iki erkek
evlad oldu u zikredilmi tir. 656
649
Begavi, age.., C. III, s. 273(hazin tefsirinin kenar nda); el-Hazin, age.., C.III, s. 274.
650
Zemah er, age., C. III, s. 269, 270; et-Tabresi,age., C. III, s. 225; bnl- Arabi, age., C. III, s. 1070,
1071; Rz, age., C. XVIII, s. 117-122 ; bn Kesir, age.., C. IV, s. 20-21.
651
Taber, age., C. XII, s. 191;Muhammed Re id R za(v. 1935), Tefsrul-Menr., C. XII, 2.bs., Khire:
1366/1947, s. 276.
652
Giritli S rri Pa a(v.1308 /1895), Ahsenl-Kasas, C. II, stanbul: 1309, s. 73-74.
653
Aydemir Abdullah, age., s. 83.
654
Ysuf, 12/ 24.
655
Geni bilgi iin bkz. Taber, age., C. XII, s. 185; Kurtub, age.., C. IX, s. 112
656
Geni bilgi iin bkz.Taber, age., C. XII, s. 187-188; Bu ehvet eksikli inden dolay Hz. Ysufun iki
erkek evlad oldu u da zikredilir.(Kurtub, age., C.IX, s. 112)
142
b- bn Abbstan nakledilen di er rivyette ise, Hz. Ysuf evin ierisinde babas
hayretten parmaklar n r halde grd. Bu durum kar nda Hz. Ysuf hemen kt
ten vazgeti. babal k hakk na yemin olsun ki, bu i e katiyen dnmeyece im dedi. 657
c- bn Abbstan aktar lan ba ka bir rivyette ise, brhn n Cebril oldu u

zikredilmi tir. Rivyete gre, o esnada Hz. Ysufa babas temessl ettirildi. Fakat o
ald rmad . Ard ndan zina m ediyorsunuz? sonra ty yolunmu ku a dnersiniz.
eklinde nid edildi; yine ald rmad . Sonra Cebrail s rt na vurdu, o da s ray p kalkt .658
d- Kad n evin avlusunda bulunan bir putun zerine elbise rtt. Hz. Ysuf kad na:
ne yap yorsun? diye seslendi. Kad n: ilh n beni bu halde grmesinden utan yorum
da zerini rtyorum dedi. Hz. Ysuf: sen i itmeyen ve d nme hassasiyeti
olmayan bir puttan utan yorsun da ben kinat ayakta tutan rabbimden hay etmez
miyim? dedi. te Hz. Ysufun grd brhn budur.659
e- Ey Ysuf! Sen enbiy divan nda yaz oldu un halde, sfehan n amelini mi
yap yorsun? tarz nda bir ses geldi. 660
f- Allah kendisine bir melek gnderdi ve bu melek kad n yzne kan ile Zinya
yakla may n. Do rusu bu irkindir. Kt bir i tir.661 yetini yazd .662
g- Evin tavan yar ld ve kendisine: Ey ismet peygamber yapma! Zira sen

masumsun diyen gzel bir suret grd.663 yette sz konusu olan brhnla ilgili
Tarih ve Tefsir kitaplar nda birok rivyet aktar lm r.664 Bunlar n adedi dzinelere
657
Kurtubi, age., C.XI 1.bs., Beyrut: Messesetl-Risale,1467/2006, s. 317- 318.
658
Kurtubi, age, C.XI, s. 317, 318.
659
Aydemir, age., s. 84(Ahmet el-Gazzali, Bahrul-Muhabbe, s. 92 naklen); Rz, age., C. XVIII, s.
122; Kurtub, age., 2.bs., C. IX, Beyrut: Darul-Ktbl- lmiyye, 1988, s. 112; el-ls, age., C. VI, s.
405.
660
Taber, age., C. XII, s. 186; Kurtub, age.., C. IX, s. 112; el-ls, age, C. VI, s. 405; Aydemir, age.,
s. 84(Ahmet el-Gazzali, Bahrul-Muhabbe, s. 92 naklen);
661
sra, 17/ 32.
662
Kurtub age., 1.bs., C. XI, Beyrut: Messesetl-Risale,1467/2006, s. 317.
663
Aydemir, age., s. 84.
664
Bu rivyetler iin bkz. Taber, age., C. XII, s. 187, 190; Kurtub, age., C. IX, Beyrut: Darul-Ktbl-
lmiyye, 1988 s. 112; bn Kesir, age.., C. IV, s. 20; Aydemir, age., s. 84(Ahmet el-Gazzali, Bahrul-
Muhabbe, s. 92-93 naklen)
143
varmaktad r. Rivyetlerin bu kadar kabart lmas , sylenenlerin as ls zl n di er bir
delili kabul edilebilir. 665
Hz Ysufun kast ve ona verilen brhn ile ilgili aktar lan rivyetler, en ebleh bir
insan n bile derhal fark edece i cinsten uydurma, yersiz ve lzumsuz eylerdir. slmla
ilgili herhangi bir konu a kl a kavu turulurken Kurn, hadis ve sahh rivyetlere
bakmakta fayda vard r. Bu kaynaklarda bu tr rivyetlere rastlan lmamaktad r.666
Aktar lan rivyetlere gre, mucizelere mazhar olan Allah n elisi zindan ancak
babas n suretini grd nde ekiniyor. Veya o anda kendisi e itli szler sarf yla ikaz
ediliyor. Baz rivyetlerde ehvetinin parmaklar n ucundan ak p gitti i syleniyor.
Byle bir durum kabul edildi i takdirde Hz. Ysufun ismetinden geriye bir ey
kalm yor. ehvette parmaklar ndan ak p gitti ine gre Hz. Ysufun zindan
vazgemesi mecbr bir durum arz ediyor. Geride Hz. Ysuf lehine bir ey kalm yor.
Ve onun peygamberli i de elden gidiyor. nk nebler ismet sahibidirler. smet sahibi
olmayan peygamber olamaz. Zinya meyleden biri peygamber olabilir mi? Peygamber
olan bir zat yabanc kad n uras na buras na diz kebilir mi?667
Baz rivyetlerde Hz Ysuf babas gryor ald rm yor; Cebrili gryor

ald rm yor; muhtelif yerlere yaz lm yetleri gryor ald rm yor; sonunda onu kad n
yan ndan al p, uzakla rmak ve ehvetini izale etmek suretiyle zindan kurtar yorlar.
Byle bir durumda en fas k kimse bile az bir rt dan veya o esnada alelade bir adam
grse kaacak yer arar. Hi olmazsa utan r, i ini b rak r. Hal byleyken bir peygamber
nas l olurda btn bunlara ra men i ine devam eder. Bu ancak z nd klar n uydurdu u
hurfelerden biridir. Ama Allah n elilerini halk n gznde kk d rp, onlara
olan inanc ve itimad sarsmakt r. Bunlar n ba ka trl a klamas olamaz.668
665
666
Aydemir, age., s. 85-86.
667
668
Rz, age., C. XVIII, s. 117-122; S rr Pa a, Ahsenl-Kasas, C.II, s. 67; Aydemir, age., s.
86(Muhammed Eb uhbe, Mecelletl-Ezher, C. XXVI, s. 532-533, naklen)
144
Aydemir, baz melliflerin hibir tenkde tb tutmadan bu tr rivyetleri kitaplar na
sahih rivyetmi gibi almalar tenkit ediyor. 669
K ssac lar n, bu tr fena hareketleri Hz. Ysuf gibi bir peygambere isnat etmekten
hay etmemelerine kar k, Allah Tel onun hakk ndaki ktl bertaraf etmi tir.670
Hz. Ysufun masum oldu una Allah n bu ahdetine ilave olarak Zeliha ve kocas
Azizin ahdeti671, ellerini kesen kad nlar n ahadeti672, kad n akrabalar ndan birinin
ahadeti673, Ysufun ahadeti674 de delil gsterilebilir.
Burada Hz. Ysufun masum oldu unu zikreden en arp deliller ise, blisin
Allah n has kullar , yani ihlsa erdirilmi olan kullar azd ramayaca ve
sapt ramayaca na dair yetlerdir.675 Hz. Ysuf, Kurn n nk o (Ysuf taatte
bizim) ihlsa erdirilmi kullar zdand 676 eklindeki yetinde bu vas fla
zikredilmi tir. 677
Yukar da zikredilen rivyetlerin isriliyyat ve hurfe olmas na ra men, bu

rivyetlerin baz lar n Hkimin sahh olarak kabul etmesi, yani yap lan iftiralar
yerinde oldu unu savunmas , ls taraf ndan tenkit edilmi tir. Hkimin bu
davran n ilim ehli taraf ndan dikkate al nmad ls taraf ndan aktar lm r.678
Giritli S rri Pa a bu hususta son sz sylemi tir: Hz. Ysufa bu fazihay
(edepsizli i) nispet eden cahiller, iblisin etbainden iseler, blisin ahdetini kabul
etsinler; mslman iseler, Hz. Ysufun taharetine dair olan ahdet-i Hudy kabul
etsinler. 679
669
670
yet iin bkz.Ysuf, 12/ 24.
671
yet iin bkz.Ysuf, 12/ 28, 29, 32, 51.
672
673
yet iin bkz.Ysuf, 12/ 26-28.
674
yet iin bkz. Ysuf, 12/ 26, 33.
675
yet iin bkz. Hicr, 15/ 39-40; Sad, 38/ 82.
676
Ysuf, 12/25.
677
Rz, age., C. XVIII, s. 117; S rr Pa a, Ahsenl-Kasas, C.II, s. 65; Aydemir, age., s. 86(Muhammed
Eb uhbe, Mecelletl-Ezher, C. XXVI, s. 532-533, naklen)
678
ls, age., C. VI, s. 406.
679
S rri Pa a, Ahsenl-Kasas, C. II, s. 70-71.
145
12.2- Hz. Ysufun(a.s) nsanlardan Medet Ummas ndan Dolay Tazr
Edilmesi:
Hz. Ysufla birlikte zindana iki delikanl girmi ti. Hz. Ysuf bu iki delikanl dan
birinin zindandan kaca biliyordu. O zindandan kaca bildi i kimseye:
Efendinin yan nda benim susuz oldu umu hat rlatmak zere beni an, dedi. Fakat
eytan, o adama Ysufun durumunu efendisine anmay unutturdu; bu yzden Ysuf
birka y l daha zindanda kald .680
Rivyete gre, Hz. Ysuf, zindandan kaca bildi i kimseye: Efendinin

yan nda benim susuz oldu umu hat rlatmak zere beni an deyince, Cebril geldi ve
Allah nam na kendisini azarlad ; onun hapislik mddetini uzatt ve kendisine: Ey
Ysuf! Seni karde lerinin elinde ldrlmekten kim kurtard ? dedi. Hz. Ysuf: Yce
Allah dedi. Cebril: seni kuyudan kim kard ? dedi. O da: Yce Allah dedi.
Cebril: seni fuhu tan kim kurtard ? dedi. Yine Yce Allah cevab verdi. Cebril:
kad nlar n tuza senden kim defetti? dedi. O yine Yce Allah dedi. Bunun zerine
Cebril k zd ve grledi: O halde, bir mahlka nas l gvendin de, rabbini terk ettin;
ondan istemedin? dedi. Bunun zerine Hz. Ysuf elini kald rd ve: Y Rabbi!
Yan ld m ve hatal bir sz syledim; Ey brhm, shk ve ihtiyar Yakb n ilh olan
Allah m! Beni ba laman istiyorum diyerek, du etti. Cebril: senin cezan birka y l
zindanda kalmakt r. dedi ve p gitti.681 Bu hususta ba ka rivyetler de vard r.682
Yukar da zikredilen rivyetlerin Hz. Ysuf gibi bir zattan sad r olup, olmad
bilmiyoruz. Bunlar n olmas mmkndr. Burada garip bulunacak herhangi bir durum
sz konusu de ildir. Fakat bu rivyeti do rulayacak yet ve hadis bulunmamaktad r.
Ancak bu rivyetlerin sat r aralar na ustaca yerle tirilen slm n ruhuna ayk
rivyetler, iftiralar ve peygamberler hakk nda kabul edilmesi imkns z haller mevcuttur.
Bunlar yledir:
a- Zindandakilere Hz. Ysuf kendini yle tan yor: Ben kurbanl k

shk n o lu Ysufum Bu konuyla alakal olarak hem Kurndaki yetlerin
680
Ysuf, 12/42.
681
Kurtub, age., C. IX, s. 128-129.
682
146
delletinden hem de sahh hadislerden anla ld na gre kurbanl k shk de il;
smildir. Kurbanl n shk oldu unu zikreden rivyetler Yahudilerin uydurmas r;
sriliyyatt r. Tevratta kurbanl n shk oldu u ismen zikredilmesine ra men onun
kurbanl k olmad yine tevrata dayanarak ispat edilmi tir.683Hz. Ysufa isnat edilen
bu rivyet uydurma ve yaland r. 684
b- Hz. Ysufun zindandan kaca bildi i kimseye: Efendinin yan nda

benim susuz oldu umu hat rlatmak zere beni an demesi, bahane edilerek ona
yap lmad k hakaret b rak lmam r. Bu husus slm nazarla incelendi inde hibir
anormalli in olmad a ka ortaya kmaktad r. Yani bir peygamber ve bir insan
hemcinsinden medet umabilir. Bunun birok rne i bulunmaktad r. Bu rnekler
yledir:
1-Hz. s bir defas nda havrilere: Allaha do ru giden yolda bana yard m
edecekler kim?685 eklindeki hitab anlatan yetle yilik etmekte ve fenal ktan
sak nmada yard mla z.686 yeti insanlar n, hele mminlerin yard mla mas nda
hibir anormalli in olmad na i aret etmektedir.
2- Kul mslman karde ine yard m etti i mddete, Allah da kendisine yard m
eder.687 Kim bir mminin s nt giderirse, Allah da o kimsenin ahiret
nt lar ndan birini giderir.688 hadisleri de buna en gzel rnektir.
3-Hz. Ai eden gelen bir rivyete gre, Hz. Peygamber bir gece d manlar ndan
emin olmad ve korktu u iin uyuyamam ; kendini koruyacak bir nbeti
aram r.689
Bu rivyetler incelendi inde slma gre inanm insanlardan yard m talep etmek
caiz oldu u gibi zulm, belay , yang , sel felaketini ve benzerini def etmek iin
kfirlerden yard m talep etmek caizdir. 690
683
Detayl bilgi iin bkz.Abdullah Aydemir, Kurbanl k Hz. smail mi, Hz. shak m Diyanet lm
Dergi, C. XIII, S. 5, Eyll, Ekim, Ankara, 1974, s. 259- 264.
684
685
Al-i mran, 3/ 52.
686
Mide, 5/2.
687
Tirmz, Hudud, 3; Eb Dvud, Edep, 60; Ahmet b. Hanbel, Msned, II, 274.
688
Buhari, Mezlim, 3; Mslim, Birr, 59; Eb Dvud, Edep, 38.
689
Buhari, Cihad, 70; Temenni, 4; Mslim, Fedails- sahabe, 39, 40; Eb Dvud, Cihad, 16.
147
E er gayrimslimden yard m talep etmek hata olarak telakk edilseydi gemi ten
gnmze hibir slm lkesinin kfirlerden yard m talep etmemesi, ticr al -veri
yapmamas ve onlarla ittifk kurmamas gerekirdi. O halde Hz. Ysufun bu sz
bahane edilerek ona isnat edilen sulamalar ve azarlamalar tamamen uydurmad r. Bu
szden dolay onun birka y l daha zindanda kald n asl yoktur.691 Bu hususta Hz.
Peygambere isnat edilen merfu bir haber692 olsa da bu haberi tenkit eden muhtelif
imamlardan baz lar mrsel ve zay f693 baz lar da bat l694 ilan ederek kabul
etmemi lerdir.
12.3-Hz. Ysufa(a.s) snat Edilen H rs zl k Hadisesi:
Rivyete gre, Hz. Ysuf, Padi ah n su kab bizzat kendisi karde i Bnyaminin
yk ierisine yerle tirir. Maksad z karde ini yan nda al koymakt r. Bu durum
Kurnda yle zikredilir: Ysuf onlar n ykn haz rlat rken su kab z karde i
Bnyaminin ykne koydurdu. Ve bylece onlar, bundan habersiz ehirden ayr rken
bir a yle seslendi: Ey kervan durun, siz h rs zlars z! Ysufun karde leri o
a ya dnerek: ne kaybettiniz dediler. Onlar: Kral n su kab kaybettik
dediler.695 Kay p oldu u bildirilen su kab Ysufun z karde inin yknde nca,
vey karde ler ona ve Hz. Ysufa baz ac szlerle hcum ettiler. K. Kerim bu durumu
yle a klar: E er o ald ysa ne ala. Bir zamanlar onun karde i(Ysufta ) h rs zl k
yapm .696 Bu szle Hz. Ysufa iftira ettiler. Baz mfessirler Hz. Ysufa isnat
edilen bu h rs zl k meselesi zerinde durmu lar epeyce rivyet nakletmi lerdir. Bu
rivyetlerin baz lar yledir697:
a- Vaktiyle Hz. Ysuf anne dedesinin alt n ve gm ten mamul bir putunu
alm ve onu k rarak yol zerindeki bir pisli e atm . Karde leri onu bu sebeple
ay plad lar.
690
Zemah er, age., C. III, s. 287, 288; Rz, age., C. XVIII, s. 148; el-ls, age., C. VI, s. 407.
691
Eb Hayyan, age., C. V, s. 310; Re id R za, age., C. XII, s. 315.
692
Hadisin e itli sened ve laf zlar iin bkz. Taber, age., C. XII, s. 223.
693
bn Kesir, age., C. IV, s. 29.
694
Re id R za, age., C. XII, s. 315.
695
Ysuf, 12/ 70-72.
696
Ysuf, 12/ 77.
697
Taber, age., C. XIII, s. 28, 29; Zemah er, age., C. III, s. 311; Rz, age., C. XVIII, s. 187; el-ls,
age., C. VII, s. 31; Tabresi, age., C. III, s. 255.
148
b- Kap lar na gelen bir dilenciye evden bir yumurta al p vermi ti.
c- rsat bulduka sofradan baz yemekler al p saklar ve bunlar fakirlere

verirdi.
Hz. Ysufa isnat edilen bu rivyetler baz melliflerce iddetle reddedilmi tir. Bu
gibi eylerin de il bir peygambere; s radan bir mmine dahi yak mayaca
zikredilmi tir. Bu tr rivyetlerin zikredilmemesi, yap lacak en gzel i tir. 698 Bu isnad n
Hz. Ysufun karde lerince sylenmi bir yalan oldu unu ifde edenler vard r.699 Bu
hususta yap lacak en gzel davran Kurn n verdi i bilgiyle yetinmektir.
Sonu olarak; slm d manlar , z nd klar, rfizler, Yahudi ve H ristiyanlar Hz.

Ysufla alakal olarak slm kaynaklarda hibir tenkde tb tutulmadan zikredilen bu
rivyetleri ganimet bilip, Allah n yce nebsine yak mayan bu tr uydurma rivyetleri
mslmanlarca byk hrmet gsterilen bn Abbs gibi ahsiyetlere izafe etmi lerdir.
Bu d manca faaliyetlerin neticesinde Allah n yce nebsine zin, h rs zl k isnad nda
bulunmu lard r. Garip olan ise bu uydurma rivyetleri hibir tenkde tutulmadan
melliflerin kitaplar na almalar , onlar n gerek de erini ortaya koymamalar r. Bu
husustaki en gzel tav r, Allah ve raslnn beyan ile yetinmek; hurfe ve isriliyyat n
pe inden ko mamakt r.700
13- HZ. EYYBUN (A.S) MASUM YET
13.1- blisin Hz. Eyyba(a.s) Musallat Olmas Meselesi:
Kurn- Kerimde zikredilen bir yetten hareketle mfessirler ve tarihiler telif

ettikleri kitaplar na blisin Hz. Eyyba tasallutunu geni tasvirlerle ve balland ra
balland ra anlatmay kendilerine grev addetmi lerdir. Szkonusu olan yetin meali
yledir: Kulumuz Eyybu da hat rla. Hani o rabbine yalvararak yle demi ti:
gerekten de eytan beni yordu ve bana dert ve i kence ektirdi. 701
698
el-ls, age., C. VII, s. 31; Tabresi, age., C. III, s. 255.
699
el-ls, age., C. VII, s. 31; Tabresi, age., C. III, s. 255.
700
Aydemir, age.., s. 96.
701
Sad, 38/41.
149
Bilindi i zere her eyin hl k Allaht r. Her ey ondand r. Fili muhtar O dur. Hal
byleyken Hz. Eyybun yorgunluk ve azab eytandan bilmesi cenb- hakka duydu u
byk sayg dand r.702
Rzye gre bu yette azab n eytandan bilinmesi, onun vesvese ve bozuk

hat ralarla Hz. Eyybu rahat b rakmad ifde eder.703 eytan n Hz. Eyyba
tasallutunu dillendiren rivyetler blisin tasallutunun onun mal na,704 ocuklar na,705
vcuduna706 eklinde olup; bu rivyetler Tefsir ve Tarih kaynaklar nda balland ra
balland ra anlat lm r. Bu rivyetlerin tamam Kitab- Mukaddeste de zikredilmi tir.707
O halde buradan da anla ld gibi blisin Hz. Eyybun mal na ocuklar na ve
vcuduna muhayyel zarar verdi ini zikreden rivyetlerin tamam isriliyyatt r.708 Bu
rivyetlerle ilgili slm limlerinin baz lar do rusunu Allah bilir deyip durumu
Allaha havele edip, mahiyeti zerinde fazla durmam lard r;709 baz lar ise, bu
rivyetlerin as ls z ve hurfe oldu unu a ka beyan etmi lerdir. 710
13.2- Hz Eyybun(a.s) Hastal ve Yaralar na Kurtlar n Musallat Olmas

Meselesi:
Hz. Eyybun hastal ile ilgili bilinen tek husus, onun yukar da zikredilen yet ve
Allaha yle du etmesidir: Ba ma bu dert geldi, sen merhametlilerin en
merhametlisisin.711 Birbirine yak n olan bu iki yetin d nda Kurn ve Hadislerde
Eyybun hastal n mahiyeti ile ilgili hibir bilgi yoktur. O halde kurn n verdi i bu
bilgi ile yetinip; teferruata girmemek daha iyidir. 712 Hz Eyybun sabr n bykl n
702
Celaleddin Muhammed b. Ahmed el-Mahalli - Celaleddin Abdurrahman b. Ebi Bekr es-Suyuti,
Tefsirul-Celaleyn, stanbul: Eser Ne riyat ve Da m, Ts., C. II, s. 138
703
Rz, age., C. XXVI, s. 212-213.
704
Bu rivyetler iin bkz. Taber, age., C. XVII, s. 57; el-Begavi, age., C.IV, s. 249; Rz, age., C. XXII,
s. 204, 206; Kurtub, age., C. XV, s. 135.
705
Bu rivyetler iin bkz. Taber, age., C. XVII, s. 57; el-Begavi, age., C.IV, s. 249; Rz, age., C. XXII,
s. 204, 206; Kurtub, age., C. XV, s. 135.
706
Bu rivyetler iin bkz. Taber, age., C. XVII, s. 57; s.135-137; el-Begavi, age., C.IV, s. 249; Rz,
age., C. XXII, s. 204, 206; Kurtub, age.., C. XV, s. 135, 136; Aliyyul-Kr, erhu ifa, s. 578; Tusi,
age., C. VII, s. 240; Vehbi Efendi, age., C. XII, s. 4802; Eb Hayyan, age., C. VII, s. 384; C.VI, s. 310
707
Kitab- Mukaddes, Eyyb, 1/ 8-12, 14-16, 18-21; 2/ 2-8.
708
709
Eb Hayyan, age., C. VI, s. 310; C. VII, s. 385
710
Taber, age., C. XVII, s. 57.
711
Enbiy, 21/ 83.
712
150
ispat iin anlat lan rivyetlerin byk o unlu u yalan ve as ls zd r. Bunlar
reddedilmesi elzem olan isriliyyat cinsinden eylerdir.713 Hz Eyyba eytan n iptilas
hususunda oldu u gibi sabr konusunda zikredilenler de isriliyyatla doldurulmu ve
gerekler glgelenmi tir. 714
Rivyetlere gre Hz.Eyybn yaralar na kurt d p, evreyi ok fena ve

dayan lmaz bir koku sar nca kasaba halk kendisini ehirden karm ve bir pl e
atm r. E inden ba ka herkes ondan uzakla , yan na kimsecikler u ramaz olmu tur.
Kendisi y llarca bu plkte kalm r. 715
Allah n elileri maddeten ve manen temiz kimselerdir. Grevleri gere i toplum

ierisinde ya arlar. Hibir peygamber, insanlar nefrete bo acak, ehirden srlecek,
plklere at lacak tarzda hasta olmaz. 716 Bunlar aklen ve naklen asla mmkn olmayan
ve yalan oldu una inanman n vcip oldu u isriliyyat cinsinden eylerdir. 717 Rivyetleri
do rulayacak veya teyid edecek elimizde hibir sahh sened yoktur. Bilinmelidir ki
nefret uyand ran hastal kla peygamberlik messesesi birbirine z tt r.718 Hz. Eyybun
mahiyeti bizce mehul olan hastal a yakalan sebebinin i ledi i aff zor bir hata
oldu una dair birok rivyetler nakledilmi tir.719 Bu rivyetlerin tamam as ls z, yalan
ve uydurmad r. 720 Hibirisi enbiyn n ismetiyle ba da mayan merviyyat cinsindendir.721
Ayr ca Hz. Eyybun han na yz sopa vurdu una dair muhtelif rivyetler vard r ki,
bunlar n tamam asl olmayan merviyyat cinsindendir.722
713
Rz, age., C. XXII, s. 208,209; Kurtub, age., C. XI, s. 214; Vehbi Efendi, age., C. XII, s. 4803.
714
Seyyid Kutup, age., C. VII, s. 297.
715
Taber, age., C. XVII, s. 69; Begavi, age., C. IV, s. 253; Rz, age., C. XXII, s. 205; Kurtub, age., C.
XI, s. 214.
716
Rz, age., C. XII, s. 208,209; ls, age., C. XII, s. 199; el-Mera i, age., C. XVII, s. 61;C. XXIII, s.
124; Vehbi Eefendi,age., C. XXIII, s. 4803; Seyyit Kutup, age., C. VII, s. 297.
717
el-Mera i, age., C. XVII, s. 61;C. XXIII, s. 124; Vehbi Efendi, age., C. XXIII, s. 4803.
718
el-Mera i, age., C. XVII, s. 61;C. XXIII, s. 124; Vehbi Efendi,age., C. XXIII, s. 4803; Seyyit Kutup,
age., C. VII, s. 297.
719
Bu rivyetler iin bkz. Kurtub, age., C. XV, s. 136-137; Eb Hayyan, age., C. VII, s. 383; ls, age.,
C. IX, s. 77; C. XXIII, s. 206.
720
Kurtub, age., C. XV, s.137; Muhammed b. Yusuf Eb Hayyan el- Endls, Bahrul-Muhit, C. VII,
1.bs. Beyrut: Drul-Fikr,1413/1993, s. 384; ls, age., C. IX, s. 77.
721
ls, age., C. XII, s. 198.
722
bnul-Arabi, age., C. IV, s. 1640; Rz, age., C. XXVI, s. 215; Kurtub, age., C. XV, s. 137; Mera i,
age.,, C. XXIII, s. 126; Eb Hayyan, age., C. VII, s. 385.
151
Sonu olarak; Allah n sekin bir kulu ve peygamberi olan bir ki iye yak rlan bu
halleri kitaplarda zikretmek ve bunlar hak ad na halka anlatmak gnaht r. Bir
peygamberin sabr ortaya koymak iin yaralar na kurt d rmek art m r? Keza
d en kurtlar yerden al p tekrar yaraya koymak ok mu elzemdir? Bunlarla insanlar
dine nd lamaz; hatta insanlar bu rivyetler sebebiyle hem peygamberden hem de
dinden so ur ve uzakla r. Temizli i prensip edinmi olan kimseler bu anlat lanlar
duydu unda dinden ve peygamberden nefret eder hale gelir. Bu rivyetleri ortaya atan
ve halk aras nda yayanlar muhtemelen haince amalar ta yabilirler. 723
14-HZ. UAYB N (A.S) MASUM YET
14.1- Hz uaybin (a.s) Ma firet Talebi:
Bu hususla alakal yet u ekildedir: yleyse gnahlar z iin rabbinizden

ba lanma dileyin ve sonra da tevbe ve pi manl kla ona ynelin.724 Bir ey zellikle
uzakl k gerektiren bir edatla kendi kendine affedilemez. Rz smetl-Enbiy adl
eserinde madde halinde cevap veriyor: 725
a- yetin anlam udur: ma firet ula mak istedi iniz as l hedef olsun. Daha
sonra ona tevbe ile ula n. Evet, yetin anlam bu olabilir. O halde ma firet talebin
ba nda; sebebin de sonunda yer al r.
b- rabbinizden ma firet dileyin yani mslmanlar iin ondan ma firet

isteyin ve a rl bu noktada toplay n. Daha sonra da ona tevbe edin. Burada bir at f
skonusu de il. nk ba ar dile inin tevbeden nce gelmesi gerekir.
c- Gnah n zarar ndan kurtulman n iki yolu vard r:
1- Allah n rahmeti ve yard r. Bu da phesiz gnaha yakl ld nda

sz konusu olabilecek bir eydir.
2- Gnah silen tevbedir. Buna gre Hz. uayb, mmkn olan tm yollarla
gnahlardan kurtulma talebi iin gnderilmi tir.
723
724
Hd, 11/90.
725
Rz, smet, s. 99; Vehbi Efendi, age., C. VI, s. 2412.
152
14.2- Hz. uaybin(a.s) Hz. Msdan(a.s) Mehir Talebi:
Hz. uaybin Hz. Msya syledi i Bana sekiz y l al mana kar k bu iki
mdan birini sana nikhlamak istiyorum. E er on y la tamamlarsan bu senden bir
ltuf olur726 sznn anlam nedir? Mehirde muhayyer k lma diye bir ey nas l
olabilir? stelik bu art s rf kendisi iindir. K n eline geen bir ey yoktur. Rz bu
soruyu da yle cevaplam r:
a- Koyunlar kendisinin olabilece i gibi k n da olabilir. yet k na ait

oldu unu kabul edersek bu takdirde baba onun mihrini de alarak ona ait bir i i stlenmi
oluyordu. Koyunlar e er Hz. uaybin kendisine ait ise, bu durumda, sz konusu edilen
istifde koyunlar gdecek birinin bu i iin tutulmas r. Baba yapt bu icraatla k
bu klfetten kurtarm ve bylece yap lan i onun lehine yap lm r. te yandan ancak
sekiz y l sonras iin muhayyerlik szkonusudur ve bu fazlal k ise mehirle ilgili de ildir.
b- Onun erat na gre belirli bir mehir olmadan da kar kl r za esas

zerine akit caiz olabilir. Buna gre bana sekiz y l al mana kar k ilh kelm
mehir anlam na gelmez.727 Baz limler bunun mehir oldu unu zikretmi lerdir. Bunun
Hz uaybin erat nda caiz oldu unu ve onun erat nda caiz olan eyin Kurnda bize
beyan etmesi bizim iin de erat oldu una dellet eder, diyerek itiht yapm lard r. 728
14.3- Kavminin Hz. uaybi(a.s) Kendi Dinlerine a rmas :
Bu durum yette yle anlat lmaktad r: Kavmi iinde kendini be enmi

kodamanlar yle dediler: Ey uayb! Seni ve beraberinde iman edenleri lkemizden
srgn edece iz veya sizler mutlaka bizim dinimize dneceksiniz. uayb de
istemesekte mi? dedi. yle ama Allah bizi ondan kurtard ktan sonra, yine sizin
dininize dnecek olursak, herhalde Allaha kar yalan ve iftira atm oluruz. Ona
dnmemiz bizim iin olacak ey de ildir. Rabbimiz Allah, bunu bizden istemedi i
srece, bizim sizin yolunuza dnmemiz asla do ru olmaz. Rabbimiz s rs z bilgisiyle
her eyi ku atm r. Biz de Allaha gvenmi iz. Ey Rabbimiz! Bizimle kavmimiz
726
Kasas, 28/27.
727
Rz, smet, s. 100; Vehbi Efendi, age., C. VI, s. 2412.
728
Vehbi Efendi, age., C. VI, s. 2412.
153
aras nda gerek olan neyse onu ortaya kar. nk hakk ortaya karanlar n en
hay rl sensin.729 Bu yetlerle Hz. uayb onlar n kfr olan dinlerinden Allah n
kendisini kurtard itiraf ediyor. te yandan bir eye dnmek demek daha nce o
eyin iinde bulunmak demektir. Ve ancak belirli bir ayr ktan sonra o eye dnlebilir.
te kurtulman n yolu da budur. Rz bu itiraz yle cevaplam r. Bir eye dnmek
deyimi daha nce asla iinde bulunulmad bir durum iin de geerlidir. nk Yce
Allah henz gerekle medi i halde, k yameti, dnlen yer olarak adland rmaktad r. te
kurtulu da bazen ait olmad bir ey iin kullan labiliyor. Ayn ekilde ba kas n
rad bir hastal ktan salim olan bir kimse kimi zaman: filancan n u rad hastal ktan
beni kurtaran Allaha hamdolsun, der. Zeccac, geri dnmek anlam na gelen avdetin bir
eyi ba tan yapmak anlam na da geldi ini zikretmi tir.730
De erlendirmede dikkate el nmas gereken bir husus da u: Allah bizi ondan

kurtard ktan sonra731 ilh kelm ndaki zamir an lan dine gitmektedir. Buna gre Hz.
uayb, vahiyden nce bu dinle mkellef olabilir. Sonra bu din hkmsz k nm r.
Bylece kendisini yeniden bu dine a ran kavmine Hz. uayb hkmsz k nm bir
dine dnemeyece ini belirterek olumsuz cevap vermi tir.732 Muhammed Esed,
Rabbimiz Allah, bunu bizden istemedi i srece yetinin bir tevzu ve boyun e me
tavr ifde etti i; yoksa Allah n onlardan kfre dnmeyi isteyebilece i ihtimalini
zikretmedi i eklinde yorumlam r. 733 Bu yetin anlam n, bir kimsenin karga
yumurtlay ncaya kadar seninle konu mayaca m; deve i ne deli inden geinceye kadar
seninle konu mayaca m szne benzedi i zikredilmi tir. nk karga hibir zaman
yumurtlamaz; deve de i ne deli inden gemez.734
Beydv ve Hzin, Hz. uaybe iman edenler evvela onlar n dininde olduklar ndan
onlarla Hz. uaybi birlikte addederek dinlerine avdet teklif etmi lerdir. Yoksa Hz.
729
Arf, 7/88-89.
730
Kurtub, age.., C. IX,1.bs., Beyrut: Messesetl-Risale, 2006, s. 284, 285;Bkz. Rz, age., C.XIV, s.
185.
731
Kasas, 28/27.
732
Rz, smet, s. 100; Vehbi Efendi, age., C. V, s. 1698.
733
Esed, age., C. I, s. 290.
734
Kurtub, age., C. IX, s. 284, 285.
154
uayb onlar n dininde bulunmam r.735 nk Enbiyn n hibirinden kfr sad r
olmam r.736 Bu hususla alakal olduka ok gr beyan edilmi tir. Kavminini ileri
gelenleri cahil insanlara phe vermek maksad yla Hz. uaybin kendilerinden oldu u
zann vermek, Hz. uaybin inanc gizlemesinden dolay kendilerinden sanmalar vb.
737
gr ler aktar lm r.
735
Aleddn Ali b. Muhammed b. brahim el-Ba dd e ehr bil- Hazin, Tefsirul-Hazin. 2. bs. C.
II,M r: eriket Mektebeti ve Matbaati Mustafa el-Bbil-Haleb ve Evldih, 1375/1955, s.262;Kurtub,
age.., C. IX, s. 284, 285; Vehbi Efendi, C. V, s. 1698; Zuhayli, Tefsirul-Mnir, C. V, s. 10.
736
Vehbi Efendi, C. V, s. 1698; Zuhayli, Tefsirul-Mnir, C.V, s. 11; Rz, age., C.XIV, s. 185
737
Rz, age., C.XIV, s. 185.
155
2. BLM
HZ. MS(A.S) VE SONRASINDA GNDER LEN
PEYGAMBERLERDE MASUM YET
15- HZ. MSNIN(A.S) MASUM YET
15.1- Konuyla lgili yetler:
Hz. Ms'n n (a.s) masumiyeti ile ilgili de erlendirme Kurn- Kermde zikredilen
alt yet etraf nda yo unla maktad r. Bu yetler unlard r:
a-'' Derken Ms ergenlik a na ula p zihnen iyice olgunlu a eri ince, kendisine
do ru ile e riyi ay rmaya yarayan, gl bir muhkeme yetene i ve ilim verdik. yi i ler
leyenleri biz bylece mkfatland z. Ve Ms ahalisinin habersiz oldu u bir s rada
ehre girdi. Orada, biri kendi taraf ndan, di eri d man taraf ndan olan iki adam
birbirleriyle kavga eder buldu. Kendi taraf ndan olan , d mana kar ondan yard m
istedi. Ms da tekine bir yumruk vurup lmne sebep oldu. (Bunun zerine) Bu
eytan i idir. O gerekten sapt apa k bir d man, dedi. Ms: Rabbim! Do rusu
kendime zulmettim(ba ma i at m). Beni ba la dedi, Allah da onu ba lad .''738
b-''Ms: Rabbim bana ltfetti in nimetlere andolsun ki, art k sululara (sua
itenlere) asla arka kmayaca m, dedi. ehirde korku iinde (etraf ) gzetleyerek
sabahlad . Bir de ne grsn, dn kendisinden yard m isteyen kimse, feryat ederek yine
ondan imdat istiyor. Ms ona (yard m isteyene) dedi ki: Do rusu sen besbelli bir
azg ns n!''739
c-''Hani Rabbin Ms'ya: O zalimler gruhuna, Firavun'un kavmine git. Hala

(ba lar na gelecekten ) sak nmayacaklar m onlar? diye seslenmi ti. Ms yle dedi:
Rabbim! Do rusu beni yalanc kla sulamalar ndan korkuyorum. (Bu durumda) iim
738
Kasas 28/14-16.
739
Kasas 28/17-18.
156
daral r, dilim dnmez; onun iin Hrun'a da elilik ver. Onlar n bana isnat ettikleri su
da var. Bundan tr beni ldrmelerinden korkuyorum.''740
d-''yle ise hilenizi kurun; sonra s ra halinde gelin! Muhakkak ki bu gn, stn
gelen kazanm r. Dediler ki: Ey Ms! Ya sen at veya nce atan biz olal m. (Ms)
hay r, siz at n, dedi. Bir de bakt k ki, byleri sayesinde ipleri ve sopalar , kendisine
gerekten ko uyor gibi grnyor. Ms birden iinde bir korku duydu. Korkma! dedik,
stn gelecek olan kesinlikle sensin. Sa elindekini at da, onlar n yapt klar yutsun.
Yapt klar , sadece bir byc hilesidir. Byc ise nereye varsa (ne yapsa) iflh
olmaz.''741
e-''Ms, k zg n ve zgn bir halde kavmine dnnce: -Benden sonra arkamdan ne

kt i ler yapm z! Rabbinizin emrini (beklemeyip) acele mi ettiniz?- dedi. Tevrat
levhalar yere att ve karde inin (Hz. Hrun) ba tutup kendine do ru ekmeye
ba lad . (Karde i) Anam o lu! Bu kavim beni cidden zay f grdler ve nerede ise beni
ldreceklerdi. Sen de d manlar bana gldrme ve beni bu zlim kavimle beraber
tutma!- dedi.''742
Hz Ms'yla (a.s) alakal bu yet-i kermelerdeki hadiselerin ilk ikisi onun

risletinden nce, di erleri ise risletinden sonra sad r olmu tur. Bu yetleri teker teker
incelenip, mfessirlerin bu yetler hakk ndaki gr leri takdim edilecektir.
15.2- yetlere Genel Yakla mlar:
15.2.1-Nbvvetten nce Masumiyet:
15.2.1.1-K ptiyi ldrmesi:
Hz. Ms'n n (a.s) K ptyi ldrme hadisesi henz rislet'le grevlendirilmedi i

genlik743 dnemine rastlamaktad r.744 Bu hadiseyle ilgili slm limlerinin muhtelif
740
uar, 26/10-14.
741
Th, 20/64-69.
742
A'rf, 7/150.
743
Bkz. Vehbe Zhayli, Tefsirul-Mnir, (Terc.: Hamdi Arslan, Ahmet Efe, M. Be ir Eryarsoy, H.
brhm Kutlay, Nurettin Y ld z), C.X, 2.bs., stanbul: Risle Yay. 2005, s.119.
744
smail Hakki Bursevi, Muhtasar Ruhul-Beyan, (Terc.: Komisyon),C.VI,5.bs. stanbul: Damla
Yay. 2004, s.202; Bkz. Zhayli, Vehbe, age., C.X, s.119; Kad Iyaz, Ebl-Iyz, ifa Bi Tarifi
157
gr leri vard r. bn Umeyr, Kasas 28/15. yetle ilgili unlar zikreder: Hz. Ms (a.s)
kendisi brn idi ve kabilesine, a iretine s bir ekilde ba yd . Kavga edenlerden biri
brn, di eri K pt (M rl ) idi. Kendi kabilesinden olan yard m isteyince, Hz Ms da
(a.s) kendi a iretine a ba ktan dolay K ptyi ldrd, eklindeki d ncelerin
745
mesnetsizdir.
Hz Ms(a.s) cahiliye fanatizmi olan kabile ve a iret taassubundan ( rk k) uzakt r.

Onlardan biri m'min, di eri de kfir olarak biliniyordu. M'min, kfire kar yard m
isteyince, m'mini korumak amac yla kfire yumruk vurdu ve bu yumrukla
beklenmeyen, tesdf olarak, kas ts z lm hadisesi gerekle ti. 746
bn Umeyr, Kurn da kavga eden iki adamdan birinin, srailo ullar ndan di erinin
ise K ptlerden oldu u bahsedildi i halde sen birinin m'min di erinin kfir oldu una
nas l hkmedersin sorusuna, Kurn da iki adamdan bahsedildi i halde siz birinin K pt
di erinin S pt(Yahudilerde bir kabile) oldu unu nereden biliyorsunuz, eklinde cevap
vermi tir. ia, topluluk mns ndad r. Hakkati mecaza nereden aktar yorsun, birinin
m'min, di erinin kfir oldu una dair bilginiz nas l do ru olur sorusuna da, bu hususla
alakal gr n ifde ederek cevap vermi tir.747
Bu gr u ekildedir:
a-Kfirin kabilesi ile Hz. Ms'n n (a.s) kabilesi ayn r. M'minin kabilesine
gelince, O Hz. Ms'yla (a.s) ayn kabileden olsa da olmasa da, tevhde inanmalar ortak
noktalar r. Kur'n da ifde edildi i gibi ''M'minler ancak karde tir''748yetine gre
Onlar m'min karde tirler. Bu hadiseyi m'min-kfir zemini zerinde de erlendiren bn
Umeyrinin delil olarak gsterdi i di er yet-i kermeler unlard r:
Hukukil-Mustafa, (Terc.: Naim Erdo an, Hseyin S. Erdo an), bsy., stanbul: Bedir Yay., Ts. s.
581.
745
Ali b. Ahmet es- Sebt el- mev bn Umeyr, Tenzhu'l- Enbiy Amm Nesebe leyhim Husletl-
Agbiy, (Thk.: Muhammed el- M sr- Hasan Ahmet Rat b el- M sr), bsy., am: Dr-u sadiddin,
2003, s.99;Bkz. er-Rz, Meftihul-Gayb, C. XXIV, 1.bs. Beyrut: Drul-Fikr, 1401/1981, s. 233, 234.
746
bn Umeyr, age., s. 99;Bkz. Bursev, age., C. VI, s.202.
747
bn Umeyr, age., s. 100.
748
Hucurt, 49/15.
158
'' brhm'in babas iin af dilemesi, sadece ona verdi i szden dolay idi. Ne var ki,
Onun Allah' n d man oldu u kendisine belli olunca, Ondan uzakla .''749
''Sura flendi inde art k aralar nda akrabal k ba lar kalmam r. Birbirlerini de
aray p sormazlar.''750
'' te o gn ki i karde inden, annesinden, babas ndan, e inden ve ocuklar ndan

kaar.''751
''O gn Allah'a kar gelmekten sak nanlar d nda, dost olanlar (bile) birbirlerine
d man kesilirler.''752 Burada ki el-Ehilla, kelimesi m'minler olarak tefsir
edilmi tir.753
Yukar daki yetlerin haricin de m'minlerin, kfirlerden uzak durmas gerekti i

hususunda Kitap ve Snnette deliller vard r. Bu delillerin tamam Hz. Msn n (a.s)
yard m etti i ki inin Hz.Ysuf'un (a.s) dinine tb olan m'min oldu una i aret eder.
ptlerden de iman gizleyen m'minler vard .754
Hz. Ms (a.s) bu ldrme hadisesini kast yapmam r. M'mine kfire kar

yard m etme esnas nda bu olay vuk bulmu tur. Hz. Msn n (a.s) o adam kabilecilik
duygusunun a r basmas ndan dolay ldrd eklindeki d nce hatal , uydurma bir
d ncedir. Hz. Ms(a.s) byle bir anlay tan uzakt r. O sadece zalime kar m'mine
yard m etmi tir. Bu yard m esnas nda da tesdfen lm hadisesi sad r olmu tur. Bu
fikri benimseyen Umeyr yukar daki yetleri delil getirmi tir.
b- Allah Tel'n n Hz. Msn n(a.s) annesine ''Benim ve onun d man onu
als n.''755yetinin kesin olarak ifde etti i anlam udur: Allah Tel Firavunu kfrnden
dolay kendisinin ve nebsinin d man olarak isimlendirmi tir. Buradan kan sonu,
749
Tevbe, 9/14.
750
M'minn 23/101.
751
Abese 80/34.
752
Zuhruf 43/67.
753
bn Umeyr, age., s.100; bkz. Hicr, 15/47; Furkn, 25/ 26,27.
754
755
Th, 20/39.
159
bu kabile kfrnden dolay Hz. Msn n (a.s) d man idi. Umeyr,''Bu delil bizim
gr mz iin yeterlidir.'' der.756
c- Allah Tel'n n '' Bu kendi kabilesinden, bu da d man kabilesinden''757

yetindeki ia kelimesi kabile mns nda olsayd d man olmayan di er kabilelerle
alakal hususlarda eli ki meydana gelirdi. Burada kendi kabilesinden olmayan
kimsenin d man kabileden oldu una dair bir vas fland rma yoktur. Bazen d man
karde ve o ul gibi kendi kabilesinden olabilir. 758 Nitekim Allah Tel yle buyuruyor:
''E leriniz, ocuklar z sizler iin bir d mand r. Onlardan sak z.''759 bn Umeyr'in
buradan kard sonu udur: D man olarak nitelenen kimse, kfirdir. Hz. Ms (a.s)
da bu kimseye kfrnden dolay yumruk atm r. nk Allah Tel ne bir grubtan ne
de bir kabiledendir. Bu da o kimsenin Allah' n d man oldu unu ispatlar. Bundan
dolay da Allah Tel yette ''advvn'' yani d man kelimesini kullanm r.
bn Umeyrin, Hz. Ms (a.s) kasten adam ldrmedi. M'mine yard m etmek

amac yla Kfire yumruk vurdu. O kabilecilik taassubundan uzakt r, vb. tarz ndaki
d ncesi do ru ise, Hz. Ms niin bu ldrme hadisesinden dolay pi manl k duydu,
znt hissetti ve niin Allah'tan ba lanma diledi, affetmesini istedi? Bununla birlikte
bu ldrme hadisesinden dolay k yamet gnnde efaatten mahrum kal r. zr beyan
ederek ve itirafta bulunarak yle der: ''Nefsimi helak ettim, bana bu ldrme hadisesi
emredilmedi.'' Ayr ca Allah Tel onu dua ederken Dnyada k nad . Ve dedi ki:'' Sen
kendine yaz k ettin, seni s nt dan kurtard k.''760Allah Tel Kfiri ldrmesinden
dolay nas l olurda Hz. Msy (a.s) k nar, azarlar? Ve O yle dedi: '' Ben bunun
sonucunun ne olaca bilmeyerek yapt m.'' 761
bn Umeyr, Hz. Ms niin pi man oldu, niin zld, niin ba lanma ve

affedilmeyi istedi? sorusunu yle cevapl yor; Peygamberler mubahlardan en evl olan
terk ettiklerinden dolay pi manl k ve znt hissederler. Onlar n pi manl kendilerine
emredilmeyeni yapmalar ndan dolay r.
756
bn Umeyr, age., s. 10.1
757
Kasas, 28/15.
758
759
Te bn 64/14.
760
Th 20/40.
761
uar 26/20 .
160
bn Umeyr, Allah Tel'n n K ptyi ldrmesinden dolay mnacat an nda Hz.
Msy (a.s) k namas n bat l oldu unu ve Allah' n Hz. Ms'y k namad , ifde
ediyor ve yle zh ediyor; Onun Rabbi nimeti nceden verilen ve duas ok olan bu
erefli makam kendisine addetti. Ve yle buyurdu: '' Bir zamanlar vahyedilecek eyi
Annene yle vahyetmi tik. Ms'y sand a koy ve denize b rak.''762 Allah Tel ba ka
bir yette Hz. Msya (a.s) ltfetti i nimeti yle hat rlat yor: ''Seni kendim iin eli
setim. '' 763Allah Tel Hz. Msya (a.s.) ltfetti i nimetleri sayd ktan sonra onu
Firavundan kaarken onun tuza ndan nas l kurtard ve kalbindeki s nt yaln zca
onun duas ndan dolay nas l giderdi ini zikretti.
Hz. Ms'n n (a.s) Firavuna '' Ben bunun sonucunun ne olaca bilmeyerek
764
yapt m.'' eklindeki szne gelince; Hz. Ms ldrme esnas nda sorumlulu u
olmayan, sonucunu kestiremedi i gaflette idi. Mkellef olunmad durumda azarlama,
nama olmaz. Bundan dolay gnah ve taat ancak emir ve nehyin sbutuyla hs l olur.
Sonu olarak; bn Umeyr, Hz. Ms'n n (a.s) Kfiri ldrmesi hususunda gnahtan
beri oldu unu zikreder. Onu ldrmesinin hataen oldu unu ifde eder. Bu ldrme
demir bat rmak, ok atmak, ta atmak, v.b suretiyle olmam r. Sadece yumruk vurmu ,
yumruk vurmak suretiyle lm nadiren gerekle ir. Nadiren olan eylerde onunla
hkm verilmez. Bu olay Hz. Ms'n n (a.s) masumiyetine halel getirmez765 demi tir.
Bu hususta Rznin nemli tespitleri vard r. O bu tespitleri soru-cevap eklinde ifde

ediyor. Rz peygamberlerin masum oldu una itiraz olanlar n '' Ms Ona yumruk
vurdu ve lmne sebep oldu''766 yetini dell gstererek iki noktaya dikkat ekti ini
nakletmektedir; len K pt ya lm hak etmi ti ya da susuzdu. K pt yet susuzsa
onu ldrmekle gnahkr olmu tur. E er lm hak etmi se Hz. Ms'n n (a.s) '' Bu,
762
Th, 20/ 38,39.
763
Th 20/41.
764
uar 26/20.
765
bn Umeyr, age., s. 102, 103;Bkz. er-Rz, age.,C. XXIV, 1.bs.,Beyrut:Drul-Fikr, 1401/1981,
s.233,234 ; Bkz. Bursev, age., C. VI, s.202; Bkz. Zhayl,age., C.X, s.362.
766
Kasas 28/15.
161
eytan n i idir. Rabbim! phesiz ben kendime zulmettim, beni ba la O i i kasten
yapt msa sap klardan say m''767demesine gerek yok.768
Rz, bu d nceyi yle tenkit ediyor; Bu adam kfrnden dolay lm hak

etmi ti. Ve yerine bu i i Hz. Ms kas ts z icra etmi ti. Hz. Ms'n n as l maksad kendi
evresinden olan bu ki iyi K ptnin elinden kurtarmakt . Fakat yapm oldu u bu eylem,
onu istemeden ldrme sonucuna gtrm tr.
Kasas 28/15-16. yetine gelince, kk gnahlar peygamberler iin caiz grenler,

bunu Hz. Ms'ya hamletmi lerdir. Buna gre byk gnahlardan tevbe etmek vacip
oldu u gibi, kk gnahlardan tevbe etmek de vaciptir. Hz. Ms da kk gnah
ledi i iin tevbe etmi tir, demi lerdir. 769
Peygamberler hakk nda kk gnahlar caiz grmeyenler ise, bunu Hz. Ms'ya
hamletmiyorlar. Onun: '' bu, eytan i idir.''770sz hususunda iki gr zikrediyorlar:
a- Yce Allah ona muktedir oluncaya kadar kafirleri ldrme i ini ertelemesini en
uygun tavr n bu oldu unu buyurmu tu. Hz. Ms ldrme i inde acele edince mendbu
terk etmi oldu. ''Bu eytan n i idir.''771sznn anlam : Mendubu terk etme
te ebbsdr. Bu te ebbs eytan i idir, demektir.772
b- yetten kastedilen anlam: ldrlen ki inin ameli eytan n i idir, eklinde

olabilir. O ki i Yce Allah' n buyru una ayk hareket etti i iin ldrlmeyi hak
etmi ti. Buna gre yetteki '' u'' i aret zamiri ldrleni gsterir. Yani ldrlen K pt,
eytan n yanda lar ndand r. 773
767
Kasas 28/15-16.
768
Rz, age.,C. XXIV, s.233-234; Bkz. er-Rz, age., s. 101-102.
769
Rz, smet., s. 102.
770
Kasas 28/15.
771
Kasas 28/15.
772
Rz, age.,C. XXIV, s.233-235;Bkz. Rz, smet., s. 102.
773
Rz, age.,C. XXIV, s.233-235;Bkz. Rz, age., s. 102; Bkz. mer R za Do rul(v. 1952), Tanr
Buyru u, C.II, stanbul: 1934, s.611; Bkz. Aydemir,age., s.118.
162
Hz Ms'n n (a.s) ''Rabbim, ben phesiz kendime zulmettim, beni ba la''774sz,
demin (a.s) ''biz kendimize zulmettik''775szne uygun tarzda anla r. 776
zet olarak, bu yet iki tarzda anla r: Kendini Allah'a vermek ortada i lenmi
olan herhangi bir gnah olmasa bile- onun haklar gere i gibi yerine getirememeyi
itiraf ile bundan duyulan tahassr dile getirmektir. kincisi ise, mendubu i leme
sevab ndan kendini mahrum etme durumunu dile getirmektir. 777
Mahmut Mad , Mutezili limlerinden el-Cubbai'nin Hz Ms'n n K pt'yi ldrme

hadisesini kas ts z ve zlime kar mdafaa amal oldu u halde icra etti ini ikrar
etmekle birlikte Hz Ms'n n(a.s) kk masiyet i leyip bu masiyeti eytana nispet
etti i gr nde oldu unu, ifde eder.778
Ayr ca Mahmut Mad nbvvetten nce peygamberlerin kk gnah i lemelerinin

caiz oldu unu iddi edenlerin ''Ben bunun sonucunun ne olaca bilmeyerek
yapt m.''779yetine tutunduklar ve '' O, O'nun nbvvetten nceki halidir. nk O
nbvvetten sonra kendisini hidyete gtrecek eylerden habersizdi. Gnaha gitmek
kast olmad halde devemi kaybettim dedi in gibi ne olaca bilmekten
habersizdi.''780 sahih kavline itibar ettiklerini ifde eder. Nbvvetten nce meydana
gelen kk gnahlar peygamberlerin de erinde herhangi bir a lama, onlar n
ymetini d rme ihdas etmez ve peygamberlerin masumiyetini de nakzetmez.781
Peygamberlerin do umlar ndan itibaren masum oldu u gr nde olanlar, Hz

Ms'n n(a.s) istemeyerek kas ts z oldu u halde (K pt'yi) ldrd n ve onun
maksad n zlime kar mazlmu savunmak oldu unu iddia ederler. Kas ts z oldu u
halde zlime kar mdfaa yoluyla hs l olan her bir eylem irkin olmayan gzel
774
Kasas 28/16.
775
En'm 6/13.
776
Rz, age.,C. XXIV, s.233-235.
777
Rz, age., C. XXIV, s.233-235.
778
Mahmut Mad, smet'l- Enbiy Beyne'l- Yahdiyye ve'l- Meshiyye ve'l- slm, bsy., skenderiye:
Mektebu'l- mn, 1990, s. 40;Bkz. Rz, age.,C. XXIV, s.233,234; Bkz. Bursev, age.,C. VI, s.202;
Bkz.Seyyid Kutup, Fi Zillil-Kurn, (Terc.: Salih Uan, Vahdettin nce, Mehmet Yolcu), C. VIII,
1.bs., stanbul: Dnya Yay. , 1991, s. 80.
779
uar, 26/20.
780
Ali b. Muhammed b. Ahmed bn Hazm ez-Zhir(v. 456/1064), el- Fasl fil-Milel ven-Nihl,(Thk.:
Muhammed brahim en-Nasr- Abdurrahman Umeyra) C. IV, 2.bs., Beyrut: Drul-Ceyl, 1416/1996., s. 33
781
Madi, age., s. 40.
163
davran r. Hz Ms'n n(a.s) ''Rabbim kendime zulmettim, beni ba la'' szyle
kendini zulmle vas fland rmas na gelince, Hz Ms'n n(a.s) evl (mendub) olana
dikkat etmesi, mendubu terk etmeme hususunda hassas olmas r. Evl(Mendub) olan
ise, Hz Ms'n n(a.s) K pti'ye nazik davran p, kendinden yard m talep eden adam eliyle
de il de diliyle savunmas r.782
Rz, ''Derken Ms ergenlik a na ula p zihnen iyice olgunlu a eri ince,

kendisine do ru ile e riyi ay rmaya yarayan, gl bir muhakeme yetene i ve ilim
verdik. yi i ler i leyenleri biz bylece mkfatland z. Ve Ms ahalisinin habersiz
oldu u bir s rada ehre girdi. Orada, biri kendi taraf ndan, di eri d man taraf ndan olan
iki adam birbirleriyle kavga eder buldu. Kendi taraf ndan olan , d mana kar ondan
783
yard m istedi. Ms da tekine bir yumruk vurup lmne sebep oldu.'' yetinde
zikredilen ''Derken Ms ergenlik a na ula p zihnen iyice olgunlu a eri ince,
kendisine do ru ile e riyi ay rmaya yarayan, gl bir muhakeme yetene i ve ilim
verdik. yi i ler i leyenleri biz bylece mkfatland z. k sm ndan sonra gelen (Ve)
Ms ahalisinin habersiz oldu u bir s rada ehre girdi. Orada, biri kendi taraf ndan,
di eri d man taraf ndan olan iki adam birbirleriyle kavga eder buldu. Kendi taraf ndan
olan , d mana kar ondan yard m istedi. Ms da tekine bir yumruk vurup lmne
sebep oldu. yetinde ki (vav) edat n tertip ifde etmedi inden hareketle bu
ldrmenin nbvvetten nce mi; sonra m oldu u hususunda kesin delil olmad
aktarm r. Buradan hareketle ''Derken Ms ergenlik a na ula p zihnen iyice
olgunlu a eri ince, kendisine do ru ile e riyi ay rmaya yarayan, gl bir muhakeme
yetene i ve ilim verdik. yi i ler i leyenleri biz bylece mkfatland z. yetini biz
ona ilim ve hikmet verdik eklinde ifde ederek bu yetin nbvvetten nceki hikmet
anlam nda oldu unu784 nakledip; nbvvetin ldrme hadisesinden sonra oldu unu u
zhlarla zikretmi tir:
a- Nbvvet insanlara verilebilecek derecelerin en stndr. Binaen aleyh

nbvvetten nce, kendilerine bu vazifenin verildi i insanlarda, hem ilim bak ndan
782
Madi, age., s. 40; Bkz. Kad yz, age., s. 582.
783
Kasas, 28/14-16.
784
Rz, age., C. XXIV, s. 232; Bkz. el-Kurtub, age..,Beyrut: Drul-Ktbil- lmiyye, C.
XIII,2.bs.1426/2005, s. 171.
164
hem de byklerin ve hkemn n yolu olan sret(gidi at) bak ndan mkemmel halin
bulunmas gerekir
b- yette zikredilen yi i ler i leyenleri biz bylece mkfatland z. ifdesi,

Hak Teln n Hz. Msn n (a.s) muhsin(iyi) olu una bir mkfat olsun diye, ona ilim
ve hikmet vermi oldu una dellet eder. Hlbuki nbvvet, bir i in mkfat olarak
verilmez.
c- E er yette zikredilen hkm ve ilim kelimesinden nbvvet kastedilmi olsayd

o zaman Muhsinleri byle mkfatland z ifdesinden dolay , iyilikte bulunan
herkes iin nbvvetin olmas gerekirdi. nk yetteki bu ifde, daha nce zikredilen
hikmet ve ilimin verili i ile ilgilidir. 785Kurtubnin nakletti ine gre, Sudd limden
kast n, kavray , Mchit, F h; Muhammed b. shak ise, srail o ullar ndan dokuz
ki inin onun etraf nda topland ndan hareketle kendisinin dini ve atalar n dini ile
ilgili bilgi oldu unu iddia etmi lerdir. 786 bn Kesr ise Mchidin Biz ona ilim ve
hikmet verdik yetindeki ilim ve hikmetten maksad n peygamberlik oldu unu ifde
etti ini aktarm r.787
Kurtub, Hz. Msn n K ptye kar srail o ullar ndan olan kimseye yard m etme
sebebinin mazlma yard mc olman n btn mmetlerin dininde bulunan bir hkm ve
btn eratlarda farz olmas ndan kaynakland nakletmi tir. Ve Katdenin K pt
srail o ullar ndan olan ah stan Firavunun mutfa na odun ta mas istemi , srail
ullar na mensup olan kimse de bunu kabul etmeyip Hz. Msdan yard m talep
etmi tir, dedi ini nakletmi tir. Kurtub, Said b. Cbeyrin K ptnin Firavunun
ekmekisi oldu unu syledi ini, zikretmi tir. Ayr ca en-Nakka , Kab ve el-
K eyrden, ldrme hadisesinin kast olmad ifde edildikten sonra, onlar n bu
hadisenin nbvvetten nce oldu u ynnde gr beyan ettikleri, zikredilmi tir. 788
Muhammed Esed, Hz Ms'n n (a.s) K pt'yi ldrme hadisesinde zikredilen iki

ki iden( srail o lunun ve M rl ) srail o ullar ndan olan kimsenin sulu oldu unu
785
Rz, age., C. XXIV, s. 232; Bkz. el-Kurtub, age., C. XIII, s. 171.
786
Bkz. el-Kurtub, age., C. XIII, s. 171; Bkz. Zhayl, age., C.X, s.118.
787
bn Kesr, age., C.III,Beyrut:Drul-Marife1388/1969 s. 382.
788
Bkz. el-Kurtub, age., C. XIII, s. 173; Bkz. Zhayl, age., C.X, s.367; Bkz. Kad yz, age., s. 582.
165
savunmaktad r. O Hz. Ms'n n olayda hangi taraf n hakl oldu unu anlamaya
al madan kavmi insiyk na kap larak srail o ullar ndan olan adam n yard na
ko mu ; ama hemen sonra, sadece bir adam ldrd iin de il, bunu kablev- bu
gnk deyimiyle- rk pe in hkmle yapt iin ciddi bir su i lemi oldu unu fark
etti ini ifde etmi tir. Hz. Ms k ssas 'n n bu blmnde as l i aret edilmek istenen
husus kavmiyetilik anlay n yanl r deyip, Hz. Peygamber taraf ndan da bu
hususa her f rsatta dikkat ekildi ini ifde ederek, Onun bu konudaki me hur
hadislerinden birine dikkat ekmi tir: Kabilev 'asbiyetle' ortaya at lan bizden de ildir.
Asabiyet yznden kavgaya giren bizden de ildir. Asabiyet yznden len bizden
de ildir.( Cubeyr b. Mut'im'den rivyetle Eb Dvud)789
Esed, Be av'nin de bn Abbas ve Muktilden naklen rivyetle Hz. Ms'n n kfir

ve haks z olan sril o ullar na mensup adama yard m etti i gr nde oldu unu ifde
eder. Esed bu husustaki gr ne Kasas 28/86. yetinin sonunu delil gsterir. Bu yetin
meali yledir:'' yleyse, art k hakk inkra kalk an kimselere arka kma.''790
evkn bu yorumlar n "Peygamberler gnah i lemekten masumdur" prensibine

dayand , ancak peygamberlerin (kk gnah de il) byk gnah i lemekten
masum bulunduklar , Ms da adam kasten ldrmedi i iin bu olay n byk gnah
say lmayaca ifde etmektedir. 791 Esasen bu s rada Hz. Ms'ya peygamberli in
gelmemi oldu u da gz nne al nmal r.792 evknnin zikrettiklerinin benzerini
ifde eden Zuhayli, bu ldrme hadisesine Hz. Msn n kk gnah byk saymak
iin zulm ad verdi ini ve bundan dolay da tevbe etti ini, nakletmi tir. Hatta bu
hadisenin 30 ya ndan nce, yani peygamberlikten nce genlik a lar nda oldu unu,
nk Hz. Msn n Medyende Hz. uaybin koyunlar on y l gdp, k yla
evlendikten sonra k rk ya nda iken kendisine vahiy geldi ini aktarm r.793
Diyanet'in Komisyon taraf ndan haz rlanan ''Kurn Yolu'' adl tefsirine gre, Hz.
Ms'n n(a.s) kavgaya mdahalesi hor grlen ve ezilmekte olan bir topluluktan olan
789
Muhammed Esed(v. 1992), Kurn Mesaj (Meal-Tefsir), (Terc.: Cahit Koytak, Ahmet Ertrk), C.
II, 5.bs., stanbul: ret Yay. 1420/1999, C.II, s.785.
790
Esed, ay.
791
evkni, age., C.IV, s. 158.
792
- Bkz. el-Kurtub, age., c. XIII, s. 171;Diynet, Komisyon, Kurn Yolu, D.V.Y, c. IV, s. 216.
793
Bkz. Zhayl, age., C.X, s.362.
166
birinin imdat istemesi zerine olmu tur ve bunda bir kusur yoktur. Yapt ey, sadece
tedbirsizlikle bir tokat veya yumruk vurmakt . Byle bir darbenin lm sonucunu
do urmas nadirdir. u halde Ms'n n yapt , "istemeden lme sebep olmak"
eklinde ifde edilebilir. Irk ba n mdahale sebebi oldu u delilsiz bir yak rmad r.
Ms'n n yapt , zay n yan nda yer almak eklinde bir erdem olarak da
de erlendirilebilir. Fiilen kavga yap rken hakl haks zdan ay rmak mmkn de ildir.
Onun kendisini gnahkr grmesi, fiilinin lme sebep olmas ndand r. 15. yete gre
Ms'n n eytana gnderme yapmas da kt kast n olmad gsterir. leride
gelecek yetlere bak rsa bu s rada Ms'ya peygamberlik de gelmi de ildir. zellikle
Tevrat' n ok daha sonra, yani sril o ullar 'n M r'dan Sn lne geirmesinin
ard ndan inzl edildi i bilinmektedir. 794
Hz Ms'n n(a.s) K ptyi ldrmesinin, baz limlerin ifde etti i gibi, byk gnah
olarak yorumlanmas do ru de ildir. nk sonucunun ne olaca bilinmeyen bir hadise
gerekle mi tir. Bunun neticesinde de lm hadisesi meydana gelmi tir. Bu olayda kas t
yoktur. Byle hadiselerde nadiren meydana gelir. O da Hz Ms'ya(a.s) tekabl etmi tir.
Allah-u lem bu Hz. Ms'n n imtihan r. Olayda sadece tedbirsizlik vard r.
Nbvvetten nceki eylemlerden peygamberlerin mkellef olmamas ndan dolay

sorumlu tutulmayaca iddia etmek, bu olay n nbvvetten nce oldu undan hareketle
bu iddiaya bu yeti delil gstermek pek makul grlmemektedir. slm Tarihi
Kaynaklar , Hz. uayb'le (a.s) Hz. Ms'n n (a.s) ayn dnemde ya ad hatta s'y
Hz. Ms'ya (a.s) Hz. uaybin (a.s) verdi ini ifde etmektedir.795
Tarihi Kaynaklar, Hz. uayb'in (a.s) sadece Meyden halk de il, Firavunu da
796
uyard ifde etmektedir. Bu da unu gsteriyor; Hz. Ms (a.s) Hz. uayb'in (a.s)
getirdi i ilh mesajlara uymakla mkellefti. Sadece peygamberlik makam n getirmi
oldu u sorumluluklara tb de ildi. Bu hadise Hz Ms'n n (a.s) be er olmas ndan
794
Komisyon, Diyanet., C. IV, s.216-217.
795
Eb shk Ahmet b. Muhammed es- Salebi(v.427/1036) , sasul- Enbiy (Arais), bsy., M r: Ts., s.
175.
796
Ebl-Hasan Ali b. Muhammed b. Abdilkerim bn Esir, el-Kamil fit-Tarih, C. I, bsy., Terc.:
Komisyon, stanbul: Bahar Yay., 1985, s. 129.
167
dolay neticesinin nereye varaca bilmedi i bir eylemde bulunmas r. Gnah olarak
de il de, hata olarak de erlendirilebilinir.
Rz, Hz. Ms'n n (a.s) K ptyi ldrmesinin haricinde '' phesiz sen apa k bir
azg ns n''797 yetini delil gstererek Hz. Ms'n n masumiyetine halel getirece ini iddia
edenlere kar bu yetin masumiyeti izale etmeyece ini ifde etmi tir.798Bu yette sz
konusu olan ah s, Hz. Ms'n n (a.s) K ptyi ldrd olayda ondan imdat ve onun
ptyi ldrmesine neden olan ki idir. Hz. Ms(a.s) srail o ullar ndan olan bu
ahs n o szle kt ahlakl biri oldu unu ifde etmi tir. Ayr ca Hz Ms'n n (a.s) kavmi,
mucizeyi grdkten sonra bile ''onlar n tanr lar gibi bizim iinde bir tanr
yap.''799diyebilecek kadar azg n ve kaba insanlard . te o sz bu maksatla
800
sylenmi tir.
15.2.2- Nbvvetten Sonra Masumiyet:
15.2.2.1- Nbvvet Vazifesine htiya Duymad na Dair snad:
Nbvvet ncesi Hz. Msn n (a.s) K ptyi ldrmesi meselesi zikredildikten

sonra imdi de nbvvet sonras Hz. Msya isnat edilen olaylar aktar lacakt r.
Hani rabbin Ms'ya, yle seslenmi ti: O zlimler toplulu una, Firavun'un
kavmine git. Onlar hl sak nmayacaklar m ? Ms, Rabbim! Do rusu beni
yalanc kla sulamalar ndan korkuyorum; g sm daral yor, dilim dola yor; onun iin
bu elilik grevini Harun'a ykle. Ayr ca ben onlar nezdinde suluyum; bu yzden beni
ldrmelerinden korkuyorum dedi. Allah, Hay r, asla byle olmayacak! buyurdu.
Haydi, ikiniz de mucizelerimizle gidin. phesiz biz sizinle beraberiz, (her eyi)
itmekteyiz. Firavun'a gidin ve deyin ki: Gerekten biz, srilo ullar 'n n bizimle
beraber gndermen iin lemlerin rabbinin elisiyiz.'' 801
Yukar da ki yetler, Hz Ms'n n (a.s) Peygamberli e ihtiya duymad eklinde

yorumlan p, onun masumiyeti zedelenmek i tenmi tir. Rz bu yetten onun nbvvete
797
Kasas, 28/16.
798
Rz age., 102.
799
A'rf, 7/138.
800
Rz, ay.
801
uar, 26/10-17.
168
ihtiya duymad anla lmaz. O bu grevi karde iyle birlikte ifa etmek istemi tir. Onun
byle bir hakk vard . O bu hakk kullanmak istemi . Allah da bu hakk ona
vermi tir.802der.
15.2.2.2- Sihir Hadisesi:
''yle ise hilenizi kurun; sonra s ra halinde gelin! Muhakkak ki bu gn, stn gelen
kazanm r. Dediler ki: Ey Ms! Ya sen at veya nce atan biz olal m. (Ms) hay r, siz
at n, dedi. Birde bakt k ki, byleri sayesinde ipleri ve sopalar , kendisine gerekten
ko uyor gibi grnyor. Ms birden iinde bir korku duydu. Korkma! dedik, stn
gelecek olan kesinlikle sensin. Sa elindekini at da, onlar n yapt klar yutsun.
Yapt klar , sadece bir byc hilesidir. Byc ise nereye varsa (ne yapsa) iflah
olmaz.''803 yetinde sihirden bahsedilmektedir. Sihir ise kar rmakt r ve kfrdr.
Dolay yla bir Peygamber byle bir hadiseye nas l olurda cevaz verebilir?
Rz bu soruyu yle cevaplar:
a- Bu i artl idi ve ''O halde benzeri bir sureyi getirin''804yetinde yet gcnz
yetiyorsa, takdiri sz konusu oldu u gibi, burada da; ataca at n ve e er hakl iseniz
gsterin, takdiri vard r. Bu i in mevcut pheyi gidermeye yarayaca gere i ortaya
805
nca sz konusu mahzur kalkm olur.
b- Rz, bizzat atma i inin kfr ve masiyet oldu unu iddia edenlere itiraz ederek
bunun masiyet ve kfr olmad , kfrn Hz. Msy (a.s) yalanlamay kastetmek
oldu unu, Hz. Msn n(a.s) onlara atma i ini kendisini yalanlamalar iin
emretmedi ini ifde etmi tir. Rz, Onlar atarken bu atma neticesinde meydana gelen
sihirle Hz. Msn n(a.s) ortaya koymu oldu u mucize aras ndaki fark ortaya
koymaya ynelik oldu undan bu at n iman ifdesi oldu unu zikretmi tir. 806
c-Rz, iinde phe olan kimsenin nce phesini anlatmas elzemdir. E er o kimse
iindeki pheyi anlatmazsa, phe o kimsenin kalbinde kk salar ve yle bir hal al r ki
802
Rz, age., s. 103; Bkz. Th, 20/ 30-36.
803
Th 20/64-69.
804
Bakara 2/23.
805
Rz, age., s.103.
806
Rz, age., C. XXIV, s. 133, 134.
169
Allah korusun- o kimsenin imandan kmas na neden olur, eklinde zh etmi tir. Hz.
Msn n(a.s) ataca z eyi at n demesi, bu pheyi gidermeye ynelik oldu u,
eklinde zh edilmi tir.807
d- Bu ifde bir emir olarak kabul edilmez. Bunun as l mns e er siz hakk n
ortaya kmas iin bunu yapmak istiyorsan z buna maddi bir engel yoktur
eklindedir. 808Hz. Msn n bunu ho grmedi inde phe yoktur. Yine o sihirbazlar
yaz klar olsun size, Allaha kar yalan dzmeyin, sonra azap ile kknz kurutulur809
ifdesiyle bu i ten nehyetti inde phe yoktur. Hal byle olunca da Hz. Msn n(a.s)
bu sznn onlara onu emreden bir ifde olmas imkns zd r. 810
f- Rz, Hz. Msn n(a.s) ilk nce ba lama i ini onlara b rakmas yle zh
etmi tir. E er bu i e ilk nce Hz. Ms ba layacak olursa, onlar n mucizeyi iptal etmeye
ynelik sihir ortaya koyma abas na giri melerine sebep olmu , olur. Bu da caiz olmaz.
Ne var ki Hz. Ms i i nce onlara b rakm ve onlar n kendi irade ve tercihleriyle sihri
izhar etmelerine msaade etmi tir. Hemen akabinde ise onlar n sihirlerini rtecek
olan mucizeyi gstermi tir. Bylece phenin izale edilmesine sebep olmu tur. E er
atma i ini nce kendisi yapm olsayd , onlarda phenin meydana gelmesine sebep
olmu , olurdu. Dolay yla Hz. Msn n atma i ini nce onlara b rakmas daha
evld r.811
Ayr ca Hz. Ms bu olay Cenb- Allah' n kontrolnde yapm r. Sihir nsanlar n

teden beri u ra klar bir hadiseydi. Allah Tel bu olayla sihirin faydas z bir u ra
oldu unu, as l olan n Allah'a iman oldu unu O zaman n insan n anlayaca bir ekilde
ifde etmi tir.
15.2.2.3- Korku Hissetmesi:
''Hani Rabbin Ms'ya: O zlimler gruhuna, Firavun'un kavmine git. Hala

(ba lar na gelecekten) sak nmayacaklar m onlar? diye seslenmi ti. Ms yle dedi:
807
808
809
Th, 20 / 61.
810
811
170
Rabbim! Do rusu beni yalanc kla sulamalar ndan korkuyorum. (Bu durumda) iim
daral r, dilim dnmez; onun iin Harun'a da elilik ver. Onlar bana isnat ettikleri su da
var. Bundan tr beni ldrmelerinden korkuyorum.''812
Hz Ms'n n (a.s) korku hissetmesi din hakk nda pheye d t n gstermiyor

mu?
Rz, Hz Ms'n n (a.s) kar nda gl bir hareket oldu unu, ortal pheye
bo an gl bir hareket, bundan dolay da baz lar n pheye d recek bir hareket
oldu unu ifde etmi tir. Sonra, ''Korkma, sen hi phesiz en stnsn''813yetiyle
Allah' n onu emin k ld sylyor.814
Zuhayl, Hz. Msn n(a.s) drt eyden dolay korktu unu nakletmi tir:
a-Firavun ve Kavminin kendisini yalanlamas ndan korkmu tur.
b- Bu yalanlamadan dolay elem duyarak, g snn daralaca ndan endi elenmi tir.
c- Dilinin dnmemesinden dolay tebli i yerine getirememekten endi elenmi tir.
d- K ptyi hataen ldrmesinden dolay onlara gre bir suunun varl ndan
bahsetmi tir. Bundan dolay da K ptlerin kendisini ldrmelerinden korkmu tur.
Elmal , Hz. Msn n kendisinin peygamberlik grevini yerine getirmeden nce
ldrlmesinden korktu unu ifde etmi tir.815
Zuhayl, peygamberlerin insano lunun zay fl k zere yarat lmas ndan dolay bazen
di er insanlar gibi korkuya kap labilece ini ifde etmi tir. Byle bir korkunun
peygamberimiz iinde vk oldu unu zikretmi tir.816
Hz. Ms, ba na gelen olaylardan dolay , Allah Tel'n n vermi olaca grevi
lay yla yerine getiremeyece inden ve korkmu ve bu korkusunu Allah'a ifde etmi ,
812
uar, 26/10-14.
813
Th, 20/68.
814
Rz, age., s.103.
815
816
Zhayl, age., C. X, s. 117; Bkz. Burhaneddin, Ebl-Hasan brhm b. mer Bik (v. 885/1480) ,
Nazmud-Drer fi Tensbil-yti ves-Sver, C. XII, bsy., Kahire: 1413/1992, s. 282.
171
Allah Tel da bu hususta yard m edece ini buyurmu tur. Allah Tel da ona bu gveni
verdikten sonra zaman n en zlimi olan Firavuna kar korkmadan mcadelesini devam
ettirmi tir.
Rz, sihir hadisesi esnas nda da Hz. Msn n korku hissetmesine yap lan itirazlar
kendi slbuyla cevaplam r. Cevab be madde halinde zetlemi tir:817
a- Hz. Ms her ne kadar Allah n kendisine yard m edece ini bilse de bu korku,
insano lunun zay fl k zere yarat lmas ndan dolay r. Bu gr , Hasan el-Basriye
aittir.
b-Hz. Ms insanlar n grdkleri eyler hususunda pheye d melerinden, onlar n

kendi yapt klar di erlerinin yapt klar yla birbirine kar rmalar zann ndan dolay
korku hissetmi tir. Bu zh korkma! nk stn gelecek olan phesiz sensin
ifdesiyle desteklenir. Bu da Mukatilin gr dr.
c- Hz. Ms atma i ini nce onlara b rakm r. Sonra da kendisi yapacakt r. Bu

esnada orada bulunanlardan bir k sm n, kendi ataca eyi m ahede etmeden nce
oray terk edip gitmelerinden ve bundan dolay bat l inanlar devam ettirmelerinden
korkmu tur.
d- Hz. Ms vahiy gelmeden herhangi bir ey yapmamakla emrolunmu tur.

Kendisine vahiy gelmesi gecikince, o vakit kendisine vahiy gelmemesinden, neticede
mahcup olmaktan korkmu tur.
e- Hz. Ms oradaki sihirbazlar n sihirini iptal ettikten sonra, Firavunun ba ka

gruplar haz rlay p, onu getirmesinden, yeni gelenlerin sihrini yeniden iptal etmek
zorunda kalaca ndan ve bu i in uzay p gitmesinden, maksada ula lamayaca ndan
korkmu tur.
Mevdudi, Hz. Msn n irkilmesi tuhaf kar lanmamal r. nsan her yerde insand r.
Peygamber olu u insanl k duygular yok etmez. Bir peygamberin tamam yla insanst
hareket etmesi beklenmemelidir. Ayr ca Hz Msn n seyircilerin benzer gsteri
817
172
grmeleri sebebiyle kafalar n kar aca d nerek bir an iin duraklad da
d nlmelidir. Burada da grld gibi bir peygamberin geici de olsa sihirden
etkilenmesi mmkndr. Ancak bir sihirbaz n bir peygamberin nbvvetini elinden
almas , kendisine nazil olan vahye halel getirmesi, bysyle onu do ru yoldan
sapt rmas d nlemez.818
15.2.2.4- Tevrat Levhalar ve Hz. Hrun(a.s) Meselesi:
Hz. Msya(a.s) isnat edilen hatalardan biri de Tevrat Lavhalar yere atmas ve
Hz. Hrunun (a.s) sakal ndan tutmas meselesidir. yet olay yle anlatmaktad r:
''Ms, k zg n ve zgn bir halde kavmine dnnce: -Benden sonra arkamdan ne

kt i ler yapm z! Rabbinizin emrini (beklemeyip) acele mi ettiniz?- dedi. Tevrat
levhalar yere att ve karde i Hz Harunnun ba tutup kendine do ru ekmeye
ba lad . (Karde i) Anam o lu! Bu kavim beni cidden zay f grdler ve nerede ise beni
ldreceklerdi. Sen de d manlar bana gldrme ve beni bu zalim kavimle beraber
tutma!- dedi.''819
Yukar da ki yet bir gnah n ispat gsteriyor. Bu gnah ya Hrun (a.s)

lemi tir ve byle bir te'dibi hak etmi tir ya da Ms (a.s) i lemi tir. Ayr ca Hz.
Harun'un ''sakal mdan tutma''820szyle Ms'y (a.s) bu hareketten men ediyor. E er
Ms (a.s) hakl ise, Hz. Harun Hz. Ms'y (a.s) engellemek suretiyle gnah i lemi tir.
er Hz. Harun bu tepkide hakl ise, sz konusu hareketiyle Hz. Ms gnah i lemi tir.
ddias Rz yle cevaplam r: Peygamberler hakk nda kk gnahlar caiz
grenler olay Hz. Ms' ya yklemi ler ve bylece tart ma da son bulmu tur. Buna
muhalif gr beyan edenler ise, olay iki ekilde yorumlam lard r:
a- Hz Ms (a.s) kavmine dnerken fkeliydi. O yzden karde inin ba ndan tuttu

ve kendisine do ru ekti. nsan fkesinden dolay bazen dilini, duda r,
parmaklar sa a sola evirir, sakal ndan tutar. Bu olayda Hz. Ms (a.s) Hz. Hrun'u
kendi yerine koymu tur. nk o kendisinin orta idi. Dolay yla bir ki i fke ve
818
Mevdd, age., C. III, s. 203.
819
A'rf, 7/150.
820
A'rf, 7/150.
173
d nceli halinde kendine yapt ona yapm oluyordu. '' Sakal mdan
tutma''821szne gelince Hz. Hrun(a.s) srail o ullar n bu durumu yanl
de erlendirece inden endi e etmi tir. Yani srail o ullar kt d nce ve suizanlar ile
kendini (Hz. Hrun'u) tan mad ve o yzden sert davrand d nebilir. Nitekim
olay a klamaya ba yor ve bir yerde: '' phesiz ben; srail o ullar aras na ayr k
koydun, szme bakmad n demenden korktum''822derken, ba ka bir yerde de '' Ey
Annem o lu! Bu kavim beni zay f d rmek istedi.'' 823diye ekliyor.824
b- srail o ullar Hz. Ms(a.s) hakk nda kt d nyorlard . yle ki, Hz.
Hrun(a.s) bir sre ortadan kaybolunca Hz. Ms'ya(a.s) sen onu ldrdn diye
lar. Ard ndan Allah Hz. Ms'ya otuz gece vade tan buna on gece daha ilave
etti. Sonunda kavmine dnd hi de ho olmayan manzara ile kar la , bunun zerine
karde inin ba tuttu kendine do ru ekti, maksad olup bitenleri oldu u gibi
renmekti. Hz Hrun da onlar n kalbine asl olmayan eylerin gelmesinden korkmu tu.
Bundan dolay ''sakal mdan tutma''825 diyerek kavminin ho olmayan eyleri
d nmesini engellemi tir. 826
Baz lar Hz Msn n(a.s) Levhalar b rak p, karde inin ba ndan tutup, onu
kendine ekiveriyordu yetini, Hz. Ms karde i Hz. Harunu hor ve hakir grd ,
kk d rd iin kendisine srklemi tir. Bu Hz. Msn n masiyetine i aret eder,
demi lerdir.
Peygamberlerin masum oldu unu savunanlar, Hz. Msn n Hz. Harunu kendine
do ru ekmesini, Hz. Harunu hor ve hakir grmek iin de il de; hadisenin keyfiyetini
sorup, iyice renmek iin oldu unu, ifde etmi lerdir.827Zuhayl ise, Hz. Msn n Hz.
Harunu(a.s) sakal ndan tutup kendisine ekmesini, ikram ve tazim maksad yla
821
A'rf, 7/150.
822
Th, 20/94.
823
A'rf, 7/150.
824
Zuhayl, age., C. VIII, s. 493- 498; C. V, s. 79; Rz, age., s. 103; Kurtub, age., C. VII, s. 185.
825
Th 20/94.
826
Rz, age., s.104.
827
Rz, age., C. XXII, s. 108, 109;Bkz. Kurtub, age., C.VII, s.185.
174
yapt ve Araplarda bunun adet oldu unu zikretmi tir. Hz Harun srail o ullar n
bunu hakaret zannetmesinden korktu u iin bunu ho kar lamad zikretmi tir.828
Burada Hz. Msya isnat edilen olay Hz. Msn n masumiyetine halel getirmez.
nk Hz Ms bu tepkiyi kendi ad na de il de Allah iin yapm r. Hz. Ms Allah n
yasaklar i nendi i iin gazaplanm r. Byle bir durumda hiddetlenmek yerilen bir
ey de ildir. Aksine vlen bir durumdur.829
Hz. Ms ya isnat edilen olaylarla ilgili ayet ve rivyetleri zikredip,

de erlendirilmeler yap ld ktan sonra imdi de Hz. Dvuda atfedilen hadiselerin
incelenmesi yap lacakt r.
16- HZ. DVUDUN (A.S) MASUM YET
16.1- Hz. Dvuda(a.s) snat Edilen Hayl Gnah:
Hz. Dvda gnah isnat edenler, a da zikredilen yetleri delil gstererek, bu

yetlerle alakal bir tak m hayali k ssalar rivyet ederek onu peygamberli ine
yak mayacak bir tarzda gnah i lemekle itham etmi lerdir. nce hakk nda hayali
ssalar rivyet edilen yetleri zikredelim:
16.1.1-Konuyla lgili yetler:
Ve duvardan t rmanarak, Dvdun ibadet etmekte oldu u yere giren davac lar n
haberi sana ula m ? Dvd onlar yan nda grnce tela lan p korktu; bunun zerine
korkma! dediler. Biz sadece iki davac z. Birimiz tekinin hakk na tecavz etti.
imdi sen aram zda adaletle karar ver, adaletten ayr p bize zulmetme, bize dosdo ru
yolu gster dediler. lerinden biri: Bu benim karde im, onun doksan dokuz koyunu
benim de bir koyunum var. Buna ra men onu da bana ver dedi ve konu mada beni
altetti, onunla ba edemedim ve sana hkmn sormaya geldik. Dvd dedi ki:
Andolsun o senin koyununu kendi koyunlar na katmay istemekle, sana haks zl k
etmi tir. Zaten mallar , emeklerini birbirine katan, ili d ortaklar n her biri,
birbirinin hakk na tecavz ederek haks zl k ederler. Yaln z inan p do ru drst hareket
828
Zuhayl, age., C.V, s. 80; Kurtub, age., C.VII, s.185.
829
Zuhayl, age., C. VIII, s. 493- 498; C. V, s. 79.
175
edenler, bu haks zl k yapma eyleminin d ndad r ki, onlar da ne kadar azd r. Dvd bu
hkmle veya duvardan t rmanan kimselerle kendisini imtihan etti imizi anlad ve
rabbinden gnah n ba lanmas diledi, e ilerek secdeye kapand ve rabbine dnd.
Biz de onu ba lad k, nk o kat zda bize yak n olanlardand r. Onun dnp
gelece i yer de gzeldir. Ve yle dedik: Ey Dvd! Seni bir peygamber ve
yeryznde senden ncekilerin yerine halfe ve vekil yapt k, yleyse insanlar aras nda
adaletle hkmet, keyfine uyma, sonra keyfin seni Allah n yolundan sapt r. Allah
yolundan sapanlara ise, hesap gnn unuttuklar ndan dolay iddetli bir azap
vard r.830
Kurn- Kerim hadiseyi bu ekilde zetlemi tir. Bunun d nda hem Kurnda hem
de Sahih Hadislerde herhangi bir ekilde tafsilat bulunmamaktad r. Fakat Tefsir ve
Tarih kitaplar nda bu hadiseyle alakal rivyetler bulunmaktad r. Ayn kitab
mukaddeste831 bulunan bu rivyetlerin srailiyyat oldu u zikredilmi tir.832
16.1.2- Konuyla lgili Rivyetler:
Bu yetler hakk nda zikredilen hayali rivyetlere gz atal m:
Rivyete gre, Hz. Dvd vaktini e ay rm . Bir gn halk n i lerini grr,

kad k eder; ikinci gn halvete girerek rabbine dua eyler; nc gnde ahs ve ailev
lerle ilgilenir. Hz. Dvdun doksan dokuz kar vard r. O okudu u kitaplarda
brhm, shk ve Yakpun fazilet ve meziyetlerine dair haberlere rastlad . Ve
kitaplardan bu bilgileri edindikten sonra: Ey Rabbim! Benden nce ya am olan
atalar n fazilet ve iyili i ba kalar na b rakmam olduklar gryorum. Bana da
onlara ltfetmi oldu un fazilet ve meziyetlerden ver diye yalvard . Allah kendisine
yle vahy etti: Atalar n, senin mptela olmad n belalara mptela oldular; brhm
lunu kurban etmek durumuna d t; shk gzlerini kaybetmekle; Yakp o lu Ysuf
iin hasret ve kayg ekmekle imtihan edildi; Hlbuki sen bunun hibiriyle
denenmedin. Dvd kendine bu vahiy geldikten sonra: beni de onlara musallat etti in
belalara benzer bir eyle imtihan eyle de, onlara ltfetti in eref ve faziletleri bana da
830
Sd, 38/ 21-26.
831
Bkz. Kitab Mukaddes, II, Samuel,Bab, 11/2-27; ae., 12/1-16.
832
Bkz. bn Kesr, age., C. IV, s. 31; el- Kurtub, age., C. XV, s. 109-123.
176
ihsan et dedi. Bunun zerine Allah kendisine, arzusunu yerine getirebilece ini bildirdi.
Allah n arzu etti i kadar zaman getikten sonra, bir gn eytan, alt n gvercin ekline
girerek, namaz k ld s rada Dvdun nne kondu. Dvd onu yakalamak zere elini
uzatt zaman, gvercin yana ekildi. Dvd onu takip etti. Gvercin uzakla arak bir
pencereye kondu. Dvd yakalamak zere pencereye geldi inde, gvercin utu.
Gvercinin nereye kondu unu anlamak ve onu yakalamak maksad yla adam gndermek
zere bak rken, gz evinin dam nda y kanmakta olan bir kad na ili ti. Y kanan kad n
endam ve yarat itibariyle kad nlar n en gzeliydi. Ona bakmakla Dvd muzdarip
oldu. Kad n onun bakt grnce, salar sark tarak vcudunu rtt. Kad n bu
hareketi, Dvdun ona ra bet ve arzusunu art rd . Dvd, halini ve kimin nesi
oldu unu sordu. Kad n evli oldu u ve kocas n s rda askerlik hizmetinde
bulundu u kendisine haber verildi. Dvd bu haberi ald ktan sonra s rdaki
komutan na, kad n kocas olan Uriyan n falan yerdeki, falan d mana kar sava a
gnderilmesini emretti. Komutan emri yerine getirdi. Uriya oray fethettikten sonra geri
dnd. Dvd bundan sonra Uriyan n ncekinden daha kuvvetli bir d mana kar
gnderilmesini emretti. Komutan emri yerine getirdi. Uriya yine muzaffer olarak geri
dnd. Durum komutan taraf ndan Dvda bildirildi. Dvd bu sefer ba ka bir
d mana kar sava a gnderilmesini emretti. Bu son muharebede Uriya ldrld.
Dvd da onun kar yla evlendi. Dvdun onunla evlenmesinden az bir zaman sonra
Allah Dvda iki melek gnderdi. Melekler Dvdun yan na girmek isteseler de, o
gn ibadet iin ay rm olmas ndan dolay muhaf zlar melekleri Dvdun yan na
sokmad lar. Fakat onlar mihrab n duvar na t rmanarak Dvdun yan na girdiler. Namaz
lmakta olan Dvd onlar n giri ini fark etmedi. Onlar ans n kar nda grnce,
korktu. Melekler ona korkma! Biz ancak iki davac z. Birimiz tekinin hakk na
tecavz etti. imdi sen aram zda adaletle hkmet, a gitme, bizi do ru yola kar
dediler. Dvd: bana aran zdaki anla mazl anlat z dedi. Biri: bu benim
biraderimdir. Onun doksan dokuz di i koyunu var. Benim ise tek bir di i koyunum var.
Hal byle iken, onu da bana ver diyerek benimkini almak ve kendi koyunlar yze
tamamlamak istiyor dedi. Dvd tekine buna ne diyorsun? deyince, O; benim
doksan dokuz di i koyunum var; bu karde imin ise, bir tek di i koyunu var; ben o raz
olmad halde onun bu tek koyununu almak kendiminkileri yze tamamlamak
istiyorum cevab verdi. Dvd: o halde sana ba kas n hakk na tecavze msaade
177
edemeyiz. Sen bunu yapamazs n. E er srar edersen, senin urana burana vururuz dedi.
Esbat, buradaki urana, burana szn al n ve burun olarak tasvir etmi tir.833 Melek:
Ey Dvd! Sen kendin u ve u yerlerine vurulmaya mstahaks n; nk senin doksan
dokuz kar n vard . Uriyan n ise tek bir kar vard . Byle oldu u halde onu defalarca
lm tehlikesine maruz b rakarak nihyet lmne sebep oldun; sonra da kar ile
evlendin dedi. Bundan sonra Dvd etraf na bak nd , fakat bir ey gremedi. ledi i
hatay ve imtihan edildi ini anlad . Secde ederek yere kapand ve a lad . Neticede
Allah: Ey Dvd! Ba yerden kald r. Ben sana ma firet ettim diye vahy etti.
Dvd: Ya Rabbim! Sen gerek hkimsin, adilsin, kimseye zulmetmezsin; k yamet
gn Uriya ba sa veya sol eline ald ve damarlar ndan da kanlar akt halde
ar n nne gelir ve: Ya Rab! Bu adamdan sor, beni hangi sebeple ldrm tr
diyerek hakk dava etti i vakit, beni ba lad nas l anlar m? diye sordu. Cenab-
Hak ona vahyen: byle bir hal vukuunda, Uriyay huzuruna a rarak, ondan bu
hakk ba lamas isterim; o da sana hakk ba lar ben de kar k olarak ona
cennet sevab veririm diye hitap etti. Bunun zerine Dvd: Ya Rabbim! imdi beni
yarl am oldu unu anlad m dedi.834
Baz mellifler, Hz. Dvuda isnat edilen sulardan yukar da zikredilenleri a r

bularak kendilerince hafif olarak telakki ettikleri ba ka sulara eserlerinde yer
vermi lerdir. Peygamber olan Hz. Dvudun bu sulardan beri ve masum oldu unu
sylememi lerdir. Onlar n zikrettikleri sulardan baz unlard r:
a-Hz. Dvud gznn ili ti i kad na doyas ya bakm . Said bn Cbeyr Hz.
Dvudun fitnesi sadece bakmaktan ibarettir demi tir. Eb shk ise, Hz. Dvud
gznn ili ti i kad na ikinci kez bakt ; birinci bak lehine, ikinci bak ise aleyhine
oldu demi tir.
b-Uriya, evlenmek niyetiyle bir kad na talip olmu tu. Kad n akrabalar Uriyaya
talip oldu u kad vermek istediler. Uriya taraf ndan istenen kad n gzelli inden Hz.
833
Aydemir, age.., s. 158Detayl Bilgi iin bkz. Celleddn es-Suyt(v.911/1505),ed- Durrul- Mensr
fit-Tefsri bil-Mesr, (Thk.: Abdullah b. Abdulmuhsin) C. XII, 1.bs., Kahire: 1424/2003, s. 524-
556.
834
et-Taber, el-Cmil-Beyan fi Tevlil-Kurn.,(Ahmet Muhammed akir) C. XXI, 2.bs., byy.,
Messesetl-Risle, 1420/2000,s. 183; es-Suyt, age., C. XII, s. 531-533; Aydemir, age., s. 158.
178
Dvud haberdard . Uriyan n ona talip oldu unu bile bile, kendisi de istedi. Kad n
mlar Dvudu Uriyaya tercih ettiler ve kad onunla evlendirdiler. Hz. Dvud
dnyaya olan bu h rs ndan dolay azarland .
c-Dvud Uriyay bir muharebeye gndermi ti. Uriya gitti i bu muharebede

ldrld. Dvud bu zat n ldrlmesine, di er cengverlerin katledilmesine zld
oranda zlmedi. nk Dvudun gnl onun han na meyletmi ti. te bundan
dolay Allah n gnderdi i iki melek taraf ndan azarland .
d-Dvudun eriat na gre, bir adam ld zaman geride han kal rsa, lenin
yak nlar istedikleri takdirde o kad al rlard ve bunda tercih haklar vard . Uriya
katledilir katledilmez Dvud hemen onun dul kar istedi ve kendisinin makam ve
mevki lenin yak nlar nda o kad isteme cesareti b rakmad . Bundan dolay azarland .
e-Hz. Dvudun ibadetle me gul oldu u bir s rada bir kad nla bir erkek kendisine
davac olarak gelmi ti. yice tan yay m diye kad na bakm . Dava s ras nda vuku bulan
bu nazar asl nda helal idi. Dvudun nefsi insan n mayas gere i kad na meyletti.
Dvud, onlar n davalar grd ve tekrar rabbine avdet eyledi. Kad na kar olan
d ncesi kendisini baz nafile ibadetlerden al koymu tu. Bu yzden azarland .
f-Hz. Dvudun dava konusu olan bir meseledeki acelecili inden dolay azarlanm
oldu u da sylenmi tir. yle ki, dava grmeye mahsus olmayan bir vakitte, iki davac
ans n yan na girdiler. Hem vakitsiz hem de ans n girmenin verdi i halet iinde
Dvud, kendisine arzedilen meseleyi iyice ara ramadan ve davac lar n birine hibir ey
sormadan birinin anlatt na gre- hkm vermi ti. Bundan dolay azarland .
g-Hz. Dvud mmetinden Uriya isimli zat n han grm t. Bir rivyete gre
Uriya Dvudun veziri idi. Kalbi kad na meyletti. Ve Uriyadan han bo amas
istedi. Adam Dvudun teklifini reddetmekten utand iin han bo ad . Hz. Dvud
da onunla evlendi. Byle eyler Dvudun erat nda caizdi. Al lm hareketlerdendi.
Dost ve ahbapl a zarar vermezdi. Birok han olmas na ra men Dvudun anormal
bir yolla olmasa da- tek han bulunan ki inin e ini almas ho de ildi. Dvuda
179
gereken nefsini yenmesi ve arzular dizginlemesi idi. Bu hareket Hz. Dvudun
makam ve mevkine yak mad .835
16.1.3- yet ve Rivyetlere Genel Yakla mlar:
Hz. Dvudun yukar da ifde edilen gnah i ledi ine dair Tefsir ve Tarih
kitaplar nda Enes b. Malikten bir hadis nakledilir. 836 Tefsir ve Tarih kitaplar nda
nakledilen ve Hz. peygambere nispet edilen bu hadisin sahih olmad zikredilmi tir.837
Hz. Dvudla alakal olarak Hz. Peygamberden itimat edilebilen sahih bir eyin
ula mad ifde edilmi tir. Yukar da anlat lanlar n o unlu unun israiliyyat oldu u
zikredilmi tir. Her eyden nce bu hadislerin senedinin sahih olmad nakledilmi tir.838
Bu hadisin ravileri aras nda bulunan Yezid er-Rakka inin metruk oldu u hadis
imamlar nca ifde edilmi tir. 839
Yine yukar da ifde edilen bu rivyetleri tasdik edecek nitelikte sa lam delillerin
olmad ve bu rivyetlerin enbiyan n ismetine yak mad , kk olsun byk olsun
Hz. Dvuda isnat edilen bu gnahlar n bat l oldu u, k ssac lar n uydurdu u, hepsinin
ehl-i kitaptan aktar lm veya uydurulmu as ls z dedi-kodular oldu u ifde
edilmi tir.840
Kurnda zikredilen doksan dokuz koyundan maksad n kad n oldu u syleniyor ve

Hz. Dvud sulu gsteriliyor. Arap iirinde mecazen kad n olarak kullan lan bu nace
( ) lafz n hakiki mns yla al nmas ve kad n dan kinye yap lmamas gerekti i,
buna ihtiyac n olmad zikredilmi tir.841
835
bn Arab, Ahkmul-Kurn, C. IV, 2.bs.,Beyrut: Drul-Fikr,1424/2003 s. 51;Eb Ali et-
Tabres(543/1148), Mecmeul-Beyn., C. IV, bsy., Beyrut: 1379 s. 472; el-Kurtub, age.., C. XV, s. 116;
el-ls, age., C. XII,2.bs., Beyrut: Drul-Ktbil- lmiyye, 1426/2005., s. 177-178; e evkn,
Fethul-Kadir min lmit-Tefsir., C. IV,M r: 1964, s. 427.
836
Bkz. et- Taber, age., C.XXI, s. 183, 184;Eb Muhammed Hseyin b. Mesd el-Begav(v.510/1117),
Melimt-Tenzl, C. VII, 4.bs., byy., Dru Taybe,1417/1997, s. 81; es-Suyt, age., C. XII, s. 531- 532.
837
838
bn Kesr, age., C. IV, s. 31; el- Kurtub, age., C. XV, s. 109.
839
As l ad Yezid bn Eban olan Yezid er-Rakka i iin bkz.Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz
ez-Zehebi(v.1348/1929), Mznul- tidl, C. IV, bsy., M r: 1382/1963, s. 418; C. II, s. 475;Ebl-Fadl
Ahmet b. Ali bn Hacer el-Askaln, Tehzbut-Tehzb, C. IV, bsy., byy., Messesetl-Risle, s. 403.
840
bn Hazm ,el-Fasl, C. IV, s. 39.es-Suyt, age., C.XII, s. 525.
841
er-Rz, age., C. XXVI, s. 196; Eb Hayyn, age., C. VII, s. 376; es-Suyt, age., C.XII, s. 532.
180
Ayr ca Hz. Dvudun i ledi i gnah avucuna nak etmesi, 842 ieceklerinin
gzya yla dolmas 843, eski psk elbise giymesi, kurumu arpa ekme ini gzya yla
slatarak yemesi844, gnahkrlarla hem hal olmas , Uriyan n kabrine gitmesi vs. gibi
ssac lara taraf ndan balland ra balland ra anlat lan kitab mukaddese dayanan hayali
gnahlar as ls z ve israiliyyattan oldu u ifde edilmi tir.845
Hz. Sleymn n Hz. Dvudun o lu oldu unda tereddt yoktur. Ancak Hz.
Sleymn n Uryan n kar iken sonradan Hz. Dvudun zevceleri aras na girdi i
zikredilen kad ndan oldu u iddialar n tam bir yalan ve iftira oldu u nakledilmi tir. 846
Hz. Aliden Dvud k ssas kim hikyecilerin tarz nda anlat rsa o kimseye 160 sopa
vuraca syledi i eklinde bir rivyet nakledilmi tir. Bu Hz. Alinin itihad na gre,
peygamberlere yap lacak olan iftiran n cezas r. 847 Bu szn Hz. Aliye nisbeti ls
taraf ndan sahih kabul edilmemi tir848 bn Hacer el-Askalani ben bu hadisi bulamad m,
demi tir.849Prensip olarak hadisin s hhatini kabul etmeyen bnul- Arab, bir adam bir
peygamberin zina etti ini sylerse, bize gre ldrlr, demi tir.850
Kitab mukaddeste Hz. Dvuda katl ve zina isnat eden birok ifdeler var olmakla
birlikte ondaki baz cmleler onun zn ve ktil olmas reddetti i ifde ediliyor.851 Bu
ifdelerden bir tanesini zikredelim: Rab, Sleymna kulum Dvudun yapt gibi
kanunlar ve emirlerimi tutmak iin sana emretti im her eyi dinlersen ve gzmde
do ru olan yaparsan, seninle beraber olaca m852
842
Dvudun gnah sonucunda, Allah avucuna nak etmi tir.(el-Kurtub, age.., C. XV, s. 122)
843
et- Taber, age.,, C. XXI, s. 183; ez- Zamah er, age., C. V,1.bs., Riyat: Mektebet Ubaykn,
1418/1998, s. 260; el-Kurtub, age.., C. XV, s. 121,122.
844
el-Begav, age., C. VII, s. 84; el-Kurtub, age.., C.XV, s. 121, 122.
845
Aydemir, age.., s. 167.
846
Abdulvehhb en-Neccr, sasul- Enbiy,3.bs., Beyrut, Dru hyt-Trsil-Arab, s. 313; Bkz.
bnul-Arab,age., C. IV, s. 51,54.
847
er-Rz, age., C. XXVI, s. 192; ez-Zemah er, age., C.V, s. 253.
848
el-ls, age., C. XII,2.bs., Beyrut: Drul-Ktbil- lmiyye, 1426/2005 s. 177-178.
849
Zemah er, age.,, C. V, s. 253.
850
bnul-Arab, age.,, C. IV, s. 51.
851
en-Neccr, sasul- Enbiy, s. 313.
852
I, Krallar, 11/ 34, 38; ayrC. Bkz. II, Samuel, 22/ 19-24; I, Krallar, 3/3-5; II, Tarihler, 6/16.
181
Tefsir ve Tarih kaynaklar nda zikredilen Hz. Dvudun muhayyel gnah ve buna
ba haberlere birde kitab mukaddesten aktar lan bu paralar zaviyesinden
bak ld nda rivyet edilenlerin tamam n israiliyyat oldu u anla r.853
zet olarak; Allah Teala Kurn- Kerimde Hz. Peygambere Hz. Dvuda uymay
emretmi tir.854 Hz. Dvuda kulumuz demi tir. 855 Onu kuvvet sahibi k ld k demi tir.856
Ona evvab(Allaha oka ynelen, yalvaran) demi tir.857 Da lar Dvuda musahhar
ld sylemi tir. 858 Ku lar nda Dvuda ram edildi ini sylemi tir. 859 Hikmet
verildi ini zikretmi tir.860 Dvudun salih bir ki i oldu unu ve Allah kat nda yak nl
bulundu unu sylemi tir. 861 Dvudu yeryznde halife yapt sylemi tir. 862 Vs.
btn bunlar gibi Allah Kurnda takriben onbe yerde vgde bulunmaktad r.
Allah Teala gnaha batm olan bir peygambere bu kadar vgde bulunur mu?
Htemul-Enbiy ve peygamberlerin piri olan Hz, Muhammede gnaha batt iddia
edilen Hz. Dvuda uymas emreder mi?
Peygamberlerin masum ve hatadan mnezzeh oldu unu btn mslmanlar

bilmelidir. Aksi takdirde vahdn ve ilh eriatler bat l olur. Di er peygamberlerde
oldu u gibi Hz. Dvudla ilgili anlat lanlar da nbvvet makam lekelendiren
863
eylerdir. Bundan dolay onlar n tamam bir kenara atmak elzemdir
Hz. Dvudla alakal sa lam bilgiler sadece Kurn ve Sahih Hadislerde yer
almaktad r. Bu iki kaynak d nda kalanlara itimat edilmemelidir. Bu konuda yap lacak
en gzel hareket, k ssay Kurnda oldu u gibi okumak ve i yzn Allaha havale
etmektir.864
853
854
Sd, 38/ 17.
855
Sd, 38/ 17.
856
Sd, 38/ 17.
857
Sd, 38/ 17.
858
Sd, 38/ 18.
859
Sd, 38/ 19.
860
Sd, 38/ 20.
861
Sd, 38/ 25.
862
Sd, 38/ 26.
863
Eb Hayyn, age., C. VII, s. 378.
864
bn Kesr, age., C.I V, s. 31.
182
Baz melliflerin hibir tenkide tb tutmadan eserlerine ald klar bu ve buna benzer
rivyetlerin tamam yla isriliyyt olmas ndan dolay bu rivyetlere itibar edilmemesi
elzemdir.865 Hz. Dvuda isnat edilen bu hadise bile bile i lenen bir cinyettir. Bir
masumun kan ak tmak Allah n elisine nas l yak r? Peygamberlerin ismet s fat
varken bir peygamberin zn ve ktil olmas nas l zh edilebilir?866 Bu anlat lan
rivyetlerin tamam n iftira oldu u ve Hz. Dvud gibi bir peygamberin ismetiyle
ba da mayaca ifde edilmi tir.867
Hz. Dvuda atfedilen hayali gnahla alakal rivyetlerin incelenmesinin akabinde

Hz. Sleymana isnat edilen atlar n k la do ranmas , krssne ceset b rak lmas ve
gnahlar n aff ve hkmranl k talebine dair duas gibi konular ele al nacakt r.
17- HZ. SLEYMNIN (A.S) MASUM YET
17.1- Hz. Sleymn n(a.s) Atlar K la Do rad na Dair snat:
17.1.1- Konuyla lgili yet ve Rivyetler:
Hz Sleymna bu tr gnah isnat edenlerin dillendirdikleri yet yledir: Onlar

bana getirin diye emretti ve bacaklar yla boyunlar s vazlamaya ba lad . 868
Bu yette zikredilen meshan kelimesiyle kastedilenin s vazlama m yoksa kesme

mi oldu u hususu uzun mnaka alara neden olmu tur. yette zikredilen toz perdesi
arkas nda kaybolma869 ve bacaklar ve boyunlar s vazlama ifdelerinden neyin
kastedildi i a k de ildir. Bu kelime arap dilinde bir eyi ok amak, taramak anlam na
geldi i gibi kesmek anlam na da gelir. 870
Baz lar , toz perdesi arkas nda kaybolma ile maksad n Gne in batmas ;
bacaklar ve boyunlar s vazlama dan kastedilenin ise k la atlar n do ranmas
865
bn Hazm, el-Fasl, C. IV, s. 39; er-Rz, age., C. XXVI, s. 189; el- Kurtub, age., C. XV, s. 110; bn
Kesr, age., C. IV, s. 31; Elmal , age., C. XIV, s. 4092.
866
867
Kad Beydav, (v. 685/ 1286), Tefsrul-Kd Beydv., C. IV, bsy., stanbul: Mektebetl-Hakka,
1411/1991, s. 82; Nesef, (v. 710/1310), age., C. IV, s. 37; Ebs-Suud, d Akl Selm Mezyal-
Kitbil-Kerm., C. V, 2.bs.Beyrut: Drul-Fikr, 1421/2001, s. 561.
868
Sd, 38/ 33.
869
Sd, 38/32.
870
bn Manzr, Lisnl-Arap, C. VI,Kahire: Drul-Marif, Ts. s. 4199.
183
oldu unu zikretmi tir. Buna gre olay yle cereyan etmi tir. Hz. Sleymn am ve
Nusaybin yresine sefer etmek istedi inde, le vaktine mahsus ibadetini eda ettikten
sonra taht zerine oturarak harp aletlerini ve elzem olan haz rl klar kontrol ederken
ra atlara gelmi ve tam bu esnada da ikindi ibadetinin vakti girmi ti. Atlar tefti edip
onlar n resm geitlerini tamamlan ncaya kadar da vakit km . Vaktin kt fark
edince, son derece zlm ve kendisini k nayarak: ben atlara bir hayra ba lan rcas na
ba land m. Onlar beni Allaha zikirden al koydular. At sevgisini Allaha zikre tercih
etmi oldum. getirin bana atlar dedi. Atlar gelince k ekip, hepsinin ayaklar
ve boyunlar do rad . Bu hareketiyle maksad , at sevgisini kalbinden tamamen atmak
ve Allah n ho nutlu unu temin iin terk etti i zikrine kefaret olmas iin atlar n etlerini
sadaka olarak da tt .871
17.1.2- yetlere Genel Yakla mlar:
Baz lar da yette zikredilen toz perdesi arkas nda kaybolmaile maksad n
ko turulan atlar n gzden uzakla mas , ufukta ve arkada b rakt klar toz ve duman
bulutu iinde kaybolmalar ; bacaklar ve boyunlar s vazlama dan kastedilenin ise
tekrar huzura getirilen atlar n sevgi ve efkatle taranmas , ok anmas oldu unu
zikretmi tir. Bunlara gre de olay yle cereyan etmi tir. Hz. Sleymn harbe gidece i
bir seferinde atlar tefti iin krssne oturmu ; atlar n haz rlanmas ve idman iin
ko turulmas emretmi ti. Onlara yle bir bakt ve benim atlara kar sevgim dnya
iin de ildir; Allah n emrinden ve onun dinini takviye etmek arzusundan dolay r
demi tir. Sonra atlar yine ko turdu ve onlar uzakla p gzden kayboldular. Bundan
sonra da svarilere, atlar n kendisine geri getirilmesini emretti. Atlar gelince ayaklar
ve boyunlar s vazlad , tarad . Bylece Hz. Sleymn atlar n erefini ortaya koymu ;
onlarla bizzat ilgilendi ini gstermi tir. Bu ayn zamanda svarilere atlar iyi
bakmalar anlatmak; memleketi idare ve koruma da padi ahlar n kendi elleriyle i e
giri melerinin ehemmiyetini gstermek maksad na matuftur. Her trl harp aletin ve
techizat n noksanl klar bizzat bo kumandan olarak denetlemek ve bu arada atlar n
eksi ini ikmal, hastal k ve sakatl klar n bulunup/ bulunmad denetlemedir.
Yukar da mealleri verilen yetlerde geen atlarla ilgili tefsir bundan ibarettir. Bunun
871
Taber, age., C. XXI, s195.; bnl- Arab, age., C. IV, s. 67,68; el-Begav, age., C. VII, s. 89; el-
ls, age., C. XII, s. 185-186.
184
nda bir mn, Kurn n hem lafz na hem de ruhuna ayk r. Sonu olarak Hz.
Sleymn atlar kesmemi tir. 872
Hz. Sleymn n atlar kesti ini iddia edenler, yette zikredilmedi i halde Gne
ten bahsediyorlar. Ayr ca bunlar yetteki zikre namaz mns veriyorlar ki bunda da
kesinlik yoktur.873 Atlar n hangi sebeple olursa olsun Allah yolunda kurban edilmesi
Hz. Sleymn n lehine bir puand r. E er bu kurban edi harbe srmek sretiyle
ldrlm ise hem gzel bir mn, 874 hem de Sleymn n faziletine bir delildir. yeti
her iki istikamette tefsir etme - tefsir tarz hakl karacak elde delil bulunmad iin-
kati de ildir; kesin bir ey sylemek imkns zd r. 875
yette zikredilen meshan kelimesini kesme olarak mnland rma Hz.

Sleymn thmet alt nda b rakma gibi bir neticeye gtrr. Bu durum yledir:
a- Hz. Sleymn namaz gibi farz olan bir ibadeti terk etmi olur.
b- Namaz unutacak seviyede dnyaya d kn; alelade bir insan seviyesine

iner. Bilindi i zere Hz Peygamber: A boyutlara varan dnya sevgisi her trl
kusurun ba r buyurmu tur.876
c- Hz. Sleymn byle bir gnah i lemi se tevbe etmesi gerekirdi. yette
bu hususta bir bahis yoktur.
d- Eski devir muharebelerinde atlar sava sonucunu belirlemede nemli rol

oynuyorlard . Bir kumandan n veya devlet ba kan n sudan sebeplerle ordunun
candamar olan atlar sefer arefesinde elden karmas ve onlar safd b rakmas , kendi
eliyle birliklerin imhas demektir. Peygamberler bu tr ihtiyats zl klardan mnezzehtir.
e- Bir gn bu yetin tefsirini bn Abbas Hz. Aliye sormu ; o da soru

sahibine: bu yetle ilgili senin bildi in nedir? deyince, bn Abbas, Kabul-Ahbardan
Hz. Sleymn n atlar kesti ine dair rendiklerini anlat nca Hz. Ali: Kab yalan
872
Taber, age., C. XXI, s. 195; Rz, age., C. XXVI, s. 205, 206; Elmal , age., C. VI, s. 4096.
873
Tabres, age., C. IV, s. 475.
874
875
Seyyid Kutup, F Zillil-Kurn, C. XXIII, s. 100.
876
sml b. Muhammed el-Acln(v. 1162/1749), Ke ful- Haf ve Mzll- lbs, C. I, Kahire:
Mektebetl-Kuds,1351, s. 344.
185
sylemi ; Sleymn cihada gidece i zaman atlar tefti etti; onlar ok ad . Peygamberler
masum ve temiz ahsiyetlerdir. Ne zulmederler ne de zulm emrederler dedi. 877
f- Farz ibadeti terk etme gafletinden sonra Hz. Sleymna susuz, masum
atlar kesme suunu isnat etme, phesiz ona ikinci bir kusuru yklemek olur. Hata
stne hatadan peygamberler mnezzehtir. Bilindi i zere Hz. Peygamber yemek
ihtiyac d nda hayvanlar n can na k ymay da menetmi tir.878
Kurn n lafz hibirine dellet etmedi i halde bunlar n Hz. Sleymna isnat
edilmesi byk sulardand r. K saca zikretmek gerekirse, Hz. Sleymn n eratinde
pk bizim dinimizde oldu u gibi at beslemek mendup idi. Muharebe amac yla beslenen
bu atlar tefti iin ko turdu ve sonra dnp geldiklerinde onlar ok ad , memnuniyetini
izhar etti. 879 Rz bu konuyla alakal olarak birka cmle sarfetmi tir: yete bu ekilde
mn vermek Kurn n lafz na tamamen uygundur. Hz. Sleymna isnat edilen mnker
eyler bizi ilzam etmez. Ben baz kimselerin bu tr garip haberleri, ak ls zca yap lan
yorumlar , (zellikle peygamberler hakk nda) nas l tecviz ettiklerine cidden yorum.
Ak l da nakil de bunlar reddetmektedir. Kar t gr sahiplerinin bu gr leri ispat iin
ellerinde deliller olmad gibi phe ile bakabilecekleri bir tutamaklar da yoktur.880
Byk bilgin Taberi de rivyetler iinden atlar n kesilmedi i gr n tercih etmi

ve Allah elisinin kesmek suretiyle hayvanlara eziyet etmeyece ini, sebepsiz yere ve
gz gre gre mallar telef etmeyece ini sylemi tir.881 Hz. Peygamberin k yamete
kadar at da hay r oldu unu bildirmesine ra men882 Hz. Sleymn n elindeki atlar
kesti ini ne srmek son derece sakat bir gr tr.883
bn Hazm da yle der: Allah n bir nebze ak l verdi i ki inin bile yapmas na
imkn olmayan bir i i nas l olur da bir peygambere atfederler? Bir peygamber kendisini
namazdan al koydu diye atlar nas l do rayabilir? Bu hurafedir. Yalan ve yak rmad r.
877
Tabres, age., C. IV, s. 475.
878
879
880
Rz, age., C. XXVI, s. 206;Alaeddin Ali b. Muhammed b. brahim el- Hzin(v. 516/1122),
Lbbt-Tevl f Menit-Tenzl, C. VI, 2.bs., M r: eriket Mektebet ve Matbaat Mustafa el-Bb
El-Haleb ve Evldih, s. 56.
881
Taber, age., C. XXI, s. 195.
882
Buhr, Cihat, 43; Mslim, mra, 96; mam Malik, Muvatt, Ciht, 44.
883
en-Neccr, Kasasul-Enbiy, s. 322.
186
phesiz bu, bir z nd k uydurmas r. Zira bu haberde gnahs z atlar cezaland rma,
faydal ve i e yarar mal mns z olarak telef etmektir. Bir peygamber namaz n
gemesine sebep olan diye, kendi hatas gnahs z ve susuz atlara ektirmez.
Buradaki mns zl ve mant ks zl de il bir peygamber, yedi ya ndaki bir ocuk
bile anlar. Sonra yette bahsedildi i ekilde at kesmeye ve namaz geirme e dairde bir
aret yoktur.884
17.2- Hz. Sleymn n (a.s) Krssne At lan Cesed:
17.2.1- Konuyla lgili yet ve Rivyetler:
Mfessir ve tarihilerin Hz. Sleymnla alakal olarak oka me gul olduklar

ikinci mesele onun krssne at lan cesed konusudur. Bu konu yette yle
zikredilmi tir: Andolsun biz, Sleymn bir imtihandan geirdik ve taht n zerine
bir ceset b rak verdik.885
Krsye at lan bu cesetle alakal olarak hayli de ik zhlar yap lm r. Bu hususla

alakal olarak tefsirlerde mecazi anlamda iki zh yap lmaktad r: Birincisi, Hz.
Sleymn n geni leyen lkesine ihtilal etesinin k sa bir mddet el koymas ve bundan
dolay Sleymn n cans z bir ceset gibi kalmas na i arettir. kincisi ise, Hz. Sleymn
yine byle bir karga ada nfuzunu kaybetmi ve taht n stne, ilhla lan bir haykel
olu turulmu tu. Bu da tahta ceset at lmas demektir.886 Bu gr lerden birincisi daha
isabetli grlmektedir. Di er zhlar ise u ekildedir:
a- Rivyete gre Hz. Sleymn n Cerede isimli bir han vard . Gnn
birinde bu kad n akrabalar bir ba kas aras nda dava konusu bir mesele ortaya kt .
Hz. Sleymn kendisine arzedilen bu davada tarafs z davranmakla birlikte Ceradenin
akrabas n hakl kmas arzu etti. Kalben de olsa bu iki ki i hakk nda tarafs z
davranmad iin cezaya arpt ld . Allah vahiy yoluyla kendisine yak nda sana bir
bela gelecektir dedi. Hz. Sleymn bu belan n kendisine gkten mi yerden mi
gelece ini bilmiyordu.
884
bn Hazm, el-Fasl, C. IV, s. 42.
885
Sd, 38/34.
886
Abdullah Parl yan, Kurn- Kerm ve zl Tefsir(Meal), s. 454.
187
b- Hz. Sleymn n han mlar ierisinde Ceradenin sekin bir mevki vard r.
Bu han m bir gn Hz. Sleymna karde imle falan kimse aras nda bir dava vard r.
Senin karde im lehinde hkm vermeni arzu ediyorum eklinde bir teklifte bulundu.
O da peki dedi. Fakat han na sz vermekle birlikte yine de tarafs z davrand . te
Hz. Sleymn bu konuda syledi i sz sebebiyle belaya u rat ld .
c- Hz. Sleymn Ceraday yapt bir sava sonunda esir etmi ve kendine
han m olarak alm . Bir Kral k olan bu kad n, Hz. Sleymn n e i olduktan sonra
mslman olmu tu. Yani Hz Sleymna iman etmi ti. Yaln z gece gndz a lar ve
lamas bir trl bitmezdi. Hz. Sleymn bir gn niin a lad sordu. O da:
Babam ve onunla beraber oldu um anlar d nyorum. Ne olur eytanlara emretsen
de evimin iine babam n heykelini yapsalar ben de onunla teselli bulsam dedi. Hz.
Sleymn bu iste i kabul etti ve evin iine heykel yap ld . Hz. Sleymn evden nca
Cerade ve hizmetileri bu heykele taparlard . Hz Sleymn n evinde bu olay k rk gn
devam etti. Hz. Sleymn i in fark na vard ktan sonra Heykeli k rd ve han da
cezaland rd . Sonra evinde cereyan eden bu olaydan dolay Allaha tevbe ve isti farda
bulundu. Bu hadiseden sonra eytan Hz. Sleymn n yz ne musallat oldu. Vehb
bn Mnebbih bu rivyeti uzun uzad ya anlatm r. Bu hususla alakal olarak olduka
fazla muhtelif rivyetler anlat lm r. 887
17.2.2- yet ve Rivyetlere Genel Yakla mlar:
Rivyetlerde yer alan di er hususlar yle tahlil edilmi tir:
a- Hz. Sleymn han ndan yz istedi i anda eytan n Hz.

Sleymn n k na girdi i syleniyor ki, bu asla mmkn de ildir. E er eytan
herhangi bir peygamberin ekil ve suretine girmeye muktedir olsayd , hibir ilh eriate
gvenilmezdi. Ve o takdirde Hz. s, Hz. Ms Hz. Muhammed ve emsali
peygamberler, insanlar do rudan sapt rmak iin insan ve peygamber olarak zuhur etmi
887
Bu rivyetler iin bkz. Taber, age., C. XXI, s. 197-198; Begav, age., C. VII, s. 91; ez- Zemah er,
age., C. V, s. 268, 269; es-Suyt, age., C. XXII, s. 571; Aydemir, age., s. 201-203.
188
bir tak m eytanlar olarak d nlebilirdi. Bu da tahmin edilece i gibi ilh dinleri
temelinden y kar.888
b- yet eytan n Allah n elisi Hz. Sleymna bunlar yapmaya muktedir

olmas farzedilse, o takdirde btn din bilginleri ve zahidlere de ayn eyleri rahatl kla
yapabilirdi. Hatta onlar ldrebilir, evlerini, barklar y kar ve eserlerini parampara
eder, yakar ve yok eder. Gerek o dur ki eytan hibir din limine ve sade, en basit
ya ayan bir zahide bile bunu yapamam r ve yapamaz. Bir lime yapamay nca, yce
bir nebiye haydi haydi yapamaz. O halde eytan n Hz. Sleymn n suretine girdi i ve
han ndan yz ald ifde eden btn rivyetler yalan ve uydurmad r.889
nd klar n ve Yahudilerin uydurmas r.890
c- eytan n Hz. Sleymn n han mlar na musallat olmas n do rulu u bir

tarafa, nas l a za al p sylenebilir? Hangi mant kla kitaplarda zikredilebilir. 891
d- Maalesef birok kitapta Hz. Sleymn n krssne at lan cesedin eytan

oldu u ve k rk gn bu makamda oturdu u yolundaki rivyetlere yer verilmi ; imaen
dahi olsa bunun yalan oldu una i aret edilmemi tir. El- Mstedrek sahibi Hakim konu
ile ilgili rivyeti naklettikten sonra, bunu Buhari ve Mslimin art na uygun sahih bir
hadis oldu unu892 sylemi tir ki Aydemir, buna mamak elde de ildir, demi tir.893
e- Bir peygamber, kendisine arzedilen davay sadece hakkaniyet

pirensiplerine riyetle karara ba lar. unun veya bunun hat iin mahkemenin normal
seyrini tersyz etmez bunu akl ndan geirmez. Uzun mnaka a ve tereddtlerden sonra,
haddi icap eden bir konuda mahzumo ullar kabilesinden bir kad n hakk nda Hz.
Peygamberden efaat cesaret eden samenin nas l bir kar k grd malumdur.894
888
889
Rz, age., C. XXVI, s. 208; Zemah er, age., C. V, s. 269; Nesef, age., C. IV, s. 42
890
891
892
Eb Abdullah El-Hkim en-Neysbr, Mstedrek Ales-Sahhayn, C. II, Beyrut: Drul-Marife,Ts.,
s. 433-434.
893
894
Buhari, Hudd, 12; Mslim, Hudd, 8,9; Eb Dvud, Hudd, 4.
189
Peygamber olan Hz. Sleymn n da dava konusu olan meselelerde Hz. Peygamberden
ayr d nd n tahayyl etmek dahi caiz de ildir.895
f- Bir han n hat iin bir peygamber evine put diktirmez; buna msaade
etmez. Byle bir eyin ona sorulmadan gizlice yap ld sylenebilirse de vahye mazhar
bir peygamber bundan gafil olamaz. Bunlar peygamberlik messesesiyle z tl k arzeden
eylerdir.896
g- Eceli gelmi bir ocu u Azrailden gizlemeye al mak veya o zarar

vermesin diye bulutlarda bytmek ne mmkn? Bunlar bir peygamber hakk nda
d nmek ne kadar ak l d eylerdir. 897
h- Hz. Sleymn n btn g ve kudretinin yz nde oldu u ayias da

tamamen yaland r. Yz kaybetmesinden sonra kap kap dola p kendini takdim
ederek ekmek dilenmesi hakarete maruz kalmas , svlp say lmas , bal k lara
hamall kla hayat kazanmas vs. gibi eylerde peygamberlik makam na yak mayan
hususlard r. Bunlar Hz. Sleymndan almak isteyen Yahudilerin uydurmas r.898
Bunlarda peygamberlere olan gveni y kmay ; onlar alelade ki ilermi gibi gstererek
inananlar n gznden d rmeyi hedef alan din ve peygamber d man z nd klar n da
byk rol vard r.899
17.3- Hz. Sleymn n(a.s) Duas :
Hz. Sleymn n masumiyetini zedelemek isteyen kimselerin dillendirdi i yet u

ekildedir: Rabbim! demi ti. Gnahlar affet bana benden sonra kimsenin
ula amayaca bir hkmranl k ver; phe yok ki sen kar ks z oka verensin900
Onlara gre bir peygambere bu hal yak maz. Bu bir haseddir. Rz bu gr e alt
madde halinde cevap vermi tir: 901
895
896
897
898
899
Aydemir, age., s.205.
900
Sd, 38/35.
901
Rz, smet, s. 121-128.
190
a- Hz. Peygamberin mcizesi dnemindeki insanlar n genel durumu ile
uyumlu olmak zorundad r. Hz. Sleymn dnemindeki insanlar aras nda mal, mlk ve
saltanat yar vard . O nedenle Hz. Sleymn iktidar ve gleri a an ve kendisi iin
dnemin karakterine uygun bir mucize say labilecek bir iktidar ve g istedi.
b- Hz. Sleymn hastalanm . Yeniden sa na kavu unca anlad ki,

dnya mal , mlk ve saltanat veraset ve ba ka yollarla di erlerine gemektedir. te o
yzden rabbinden ancak kendinde kalacak ve asla ba kas na gemeyecek bir mlk ve
saltanat istedi. Bu da ahiret mlkyd.
c- phesiz riyazat ve mcahedelerin pek ok mertebesi vard r. Hak

yolunda gidenlerin her biri bunlardan birinde zellikle karar k lar ve o dalda ilerler. te
Hz. Sleymn n ihtiss da nefis terbiye, murakabe ve muhasebe gibidir. Bilindi i
zere dnya tatl bir ye illiktir. ktidar oldu u halde ondan yararlanma konusunda geri
durmak, ka nmak, acizlik halinden ok daha zordur. Hz. Sleymn adeta bana
dnyadan en yksek mertebeleri ver ki, onlardan sak nma hususunda zorluklar n en
by ne katlanma durumunda kalay m demi oluyor.
d- Allaha ula man n iki ekli vard r: Birincisi, -en mkemmeli o dur- daha
in ba nda Allah n onu kendi kat na ykseltmesidir. Hibir yorgunluk yklemeden ve
rf bir rahmet ve ltuf olarak, bu, yce Allah n kulunu bir gece yrten902
buyru unda oldu u gibi peygamberimizin yoludur. kincisi, tayin etti imiz vakitte
Ms gelince903 yetinde belirtirdi i gibi en yce eklinin Hz. Ms iin nasip oldu u
yolda kulun yrme abas gstermesidir. Hz. Sleymn onun eriat ve yolundad r.
Dolay yla daima riyazattad r. nsan ise yarat gere i tecrbe etmedi i bir eyden
kalben kurtulamaz. te Hz. Sleymn da nefsinden gelen bir istekle dnya saltanat na
mtemayil gibidir. O nedenle der ki; Rabbim! Beni ba la bana bir hkmranl k
ver..904 onu taday m da kalbimde yeri kalmas n; kalbim onunla oyalanmas n; iimle
mla kendimi senin ibadetine verebileyim.
902
sr, 17/1.
903
Arf, 7/143.
904
Sd, 38/35.
191
e- Allaha gidenlerin farkl halleri vard r. Bazen tavazu seerler ki, bu,
nefislerini hesaba katmad klar zamand r. Bazen de kendilerinde byklk grrler. Bu
da hakla birlikte olduklar d nemedikleri zamand r. te Hz. Sleymn n tutumu
da ikinci kka dhil olabilir.
f- Hz. Sleymn bu istek hususunda Allah taraf ndan izinli idi. Bu

kelmac lar n cevab r. Bu takdire gre, onun bu konuda k nanmas gerektiren bir
nokta yoktur.
imdi de Hz. Yunusun ayette zikredilen fkesinin kime ynelik oldu unu,
fezanne el-lennegdira aleyh ve ben zalimlerdenim lafzlar n kasdetti i manalar
anlamaya al al m.
18- HZ. YNUSUN (A.S) MASUM YET
Hz. Ynusun ismetini zedelemek isteyenlerin diline dolad klar yet yledir:
Kendisini bal n yuttu u Ynusu da an. Hani bir vakit O, toplumuna k p gitmi ti.
Bizim kendisini s nt ya sokmayaca ; toplumun aras ndan kamakla kendisini
kurtaraca sanm . Nihyet bal n karn nda karanl klar iinde kal p: senden ba ka
gerek ilh yoktur, s rs z kudret ve yceli inle sen her eyin stndesin, do rusu ben
yap lmas gerekeni yapmamak suretiyle kendime haks zl k edenlerdenim! diye dua
etmi ti.905
Bu hususta zerinde durulmas gereken nokta vard r:
1- Hz. Ynusun fkelenmesidir. Bu fkelenme Allaha kar de il; inat

kfirlere kar r.906 Allaha kar fkelenme ancak Allah n emir ve nehye malik
oldu unu bilmeyenlerin vasf r ki; bu vasf ta yanlar b rak n peygamber olmay ;
907
mmin dahi olamazlar. Hz. Ynusun kavmine fkelenmesinin sebebi ise, uzun
zaman onlar imana davet etmesine ra men onlar n bu davete icabet etmemeleridir.
905
Enbiy, 21/87.
906
Kad Beydav, age., C. III, s. 365; Nesef,age., C. III, s. 87; bn Kesr, age., C. III, s. 191; Rz, age.,
C. XXII, s. 214.
907
Rz, age., C. XXII, s. 214.
192
Onlar azap ile tehdit etmesine ra men onlar n tevbeleri sebebiyle tayin etti i zamanda
azap gelmedi inden, kendisini yalanlamalar ndan korkmu olmas r. 908
2- fezanne el-lennegdira aleyh yetinin anlam n ona kudretimizin

yetmeyece ini zannetti eklinde de il de; onu daraltmayaca ,
rmayaca zannetti oldu u; nk kadr kelimesinin burada g yetirmek
de il; daraltmak, eksiltmek, s rmak mns na geldi i zikredilmi tir. 909
3- ben zalimlerdenim yetiyle Hz. Ynus kendini zalim olarak

zikretmesine gelince, bunun anlam ; ben efdl olan sabr terk etmekle nefsime
haks zl k ettim demektir.910 Bal n karn na girip daralt lmas ise, kavminin kfrde
srarlar na sabretmeyip; Allahtan izinsiz kavmini terk etmesidir. 911
Kurnda bu konuyla ilgili olarak; Ey Muhammed! Art k rabbinin hkmne

sabredip, direnli davran ve o sabredemeyip bal kla arkada olan Ynus gibi olma. Hani
o dertten bo ulmu bir halde Rabbine seslenmi ti. Allah taraf ndan bir nimet eri mi
olmasayd , mutlaka a lanm bir ekilde bo bir yere (sahile) at lacakt 912 yeti onun
sab rs zl na i aret etmektedir.913
Hz. Yunus hakk nda sylenebilecek en do ru sz, yukar da zikredilenlerdir.
Hz. Yunusa atfedilen hadise a kl a kavu turulduktan sonra peygamberlerin

masum olmad iddia edenlerin Hz. Lt k zlar fuhu a hedef gstermi tir
eklinde zikrettikleri safsataya delil gsterdikleri ayet, ayr nt bir ekilde
incelenecektir.
908
Kad Beydav,age., C.I II, s. 365; Nesef,age., C. III, s. 87; bn Kesr,age., C. III, s. 191.
909
Kad Beydav, age., C. III, s. 365; Nesef, age., C. III, s. 87; bn Kesr,age., C. III, s. 192; Kadr
kelimesi, Fecr, 89/16 ve Rad, 13/26. yetlerinde daraltma anlam nda kullan lm r. (bkz. Abdullah
Parl yan, Kurn- Kerim ve zl Tefsir, stanbul: Konya Kitap k, 2004, s. 251, 593)
910
Rz, smet, s. 93; Mesud b. mer b. Abdullah Saduddin et-Taftazn, erhul-Maks t, C. V,2.bs.
Beyrut: leml-Ktp, 1419/1998, s. 58; Crcn, erhul-Mevk f, C.VIII, s. 301.
911
Nesef, age., C. III, s. 87; bn Kesr, age., C. III, s. 191; Rz, age., C.XXII, s. 214.
912
Kalem, 68/ 48, 49.
913
Bulut, age., s. 113.
193
19- HZ. LTUN (A.S) MASUM YET
19.1- Hz. Ltun(a.s) K zlar Fuhu a Hedef Gsterdi i Safsatas :
Bu safsatay ortaya atanlar n pe ine d t yet u ekildedir: Lt: niyetli

oldu unuz eyi, ille yapacaksan z, i te bunlar benim k zlar m yerinde olan toplumun
kad nlar onlar al n914 Bu yetin pe ine d p Hz. Ltun ismetini zedelemek
isteyenler, yukar da zikredilen hareketin ahsiyet d kl ne dellet etti ini ve bunun
neticesinde de hezimetin geldi ini ifde ediyorlar. Rz bu safsatay yle reddediyor.
Rz imam afiinin sz maksudunun gayr na hamledilir ve maksudunda fasledilir
sznden hareketle Ltun as l maksad n kad nlar o lanlara tercih olunca, burada
nikh anmaya gerek duymad na i aret etmi tir. Ayr ca nikh art ondan nakledilen
915
szde z mnen mevcuttur. Buna dair iki delile i aret edilmi tir:
a- onlar daha temizdir916 demi tir. Zinada temizlikten sz edilemeyece i

a kt r.
b- Bizzat kendisi zinaya davet etmi olsayd muhatab olan ki iler; bunu
nas l yapabilirsin, zina ve livata senin dininde haram de il midir? Birini b rak p di erine
davet etmekle hangi fayday sa laycaks n demezler miydi? yle bir itiraz da
yneltilebilir. Byle oldu unu kabul etsek bile mslman bir kad n bir kfirle nas l
evlendirilebilir? Byle bir evlilik nas l caiz grlebilir? Bu itiraz Rz yle
cevaplam r:
1- Bu dinlere gre de en bir eydir. Hat rlamak gerekir ki, peygamberimiz

Zeynebi henz kfir olan Ebl-As ile evlendirmi tir. Daha sonra Ebl-As
mslman olmu tur. Ayr ca Ebl-As peygamberimizin k Zeyneple nbvvetten nce
evlenmi tir.
2- Daha evvel z mnen ispat etti imiz gibi kocan n mslman olmas
meselesi de aynen yledir.
914
Hicr, 15/71.
915
Vehbi Efendi, age., C. V, s. 2763.
916
Hicr15/78.
194
3- Hz. Lt onlar n muvaffakatlar isteyerek ba lar na gelecek belaya
zaman kazand rmak maksad gdyordu. nk meleklerden gelen eliler Hz. Lta
onlar n sabah vakti helak olacaklar haberini vermi ti. te ilgili yet: bylece ona
bunlar n, sonlar n kesilmi olarak sabahlayacaklar bildirdik.917
4- zafette ok kk bir sebep yeterlidir. Buna gre k zlardan murad btn

bir mmetin k zlar r. Hz. Ltun k zlar kendisine izafe etmesinin sebebi, btn bir
mmetin babas durumunda olmas ndand r.918
Sonu olarak Hz. Ltun bu tavr ndan dolay kendisine Allah taraf ndan bir uyar
gelmemi tir. Bu ayette zikredilen k zlardan maksad n Hz. Ltun mmetinin k zlar
oldu unu kabul etmek gerekir. Razinin ifade etti i gibi nikh art ondan nakledilen
szde z mnen mevcuttur. Dolay yla nikah anmaya gerek yoktur. K saca Hz. Ltun
zlar fuhu a hedef gsterdi i eklindeki iddia safsatan n tesinde bir ey de ildir.
20- HZ. ZEKER YYNIN (A.S) MASUM YET
20.1- Hz. Zekeriyyya(a.s) Allah n Kudreti Hususunda pheye D t

snad :
Kurn bu hadiseyi yle anlatmaktad r: Bunun zerine melekler ona seslendiler:

Ey Zekeriyy! smi Yahya olan bir o ul mjdeliyoruz sana ve Allah yle buyuruyor:
daha nce bu ismi hibir kimseye vermemi tir. Zekeriyy: Ey Rabbim! Dedi. kar m
r oldu u halde ve ben de ya lanarak btnyle gsz bir duruma d m ken benim
nas l o lum olabilir. Melek oras yle ama dedi. Rabbim diyor ki: bu t pk nceden
seni yoktan yaratt m gibi benim iin kolayd r. Zekeriyy: rabbim yleyse bana bir
aret ver! diye yalvard . Allah buyurdu: senin i aretin, sapasa lam oldu un halde,
gn, gece insanlarla konu amaman olacak919 Bu yet delil gsterilerek Hz.
Zekeriyyn n Allah n kudreti hususunda pheye d t iddia edilmi tir. Rz bu
iddiay yle reddetmi tir. E er bu iddia do ru olsayd , Zekeriyyn n ak l sahibi
olmad na hkmetmek gerekirdi. Allaha kar itiraz ynelten ve onun kudretini ok
917
Hicr, 15/66.
918
Rz, smet, s. 131; Meftih, C. XIX, s. 207; Zuhayli, age. C. VII, s. 274; Vehbi Efendi, age.., C. V,
s. 2763.
919
Meryem, 19/ 7-10, 21.
195
gren kimsenin ak l sahibi oldu unu sylemek imkns zd r. Gerek u ki, Hz.
Zekeriyy rabbinden bir ocuk istemi tir. Ancak do um yolu ile de il de kendi yce
kat ndan bir ltuf olarak bunun gerekle mesini niyaz etmi tir. kat ndan bir o ul
ba la920 yeti bunun ispat r. Ayr ca Al-i mran suresinde bana kat ndan temiz bir
921
zrriyet bah et yeti de bu iste i hikye eder. Bu olay Hz. Meryemin kendisine
Allah taraf ndan r k gnderildi ini syledi inde, Hz. Zekeriyy da bir erkek evlat
niyaz nda bulunmu tur. Melekler kendisine istedi i gibi bir erkek evlat mjdeledi inde,
kendisi ya , kar da k r oldu u halde bu i in nas l olaca sorup renmek
istemi tir. Bu soruya Yce Allah n cevab : bu byledir. Allah diledi ini yapar922
eklinde olmu tur.923 Rz ve Hazin o esnada Hz. Zekeriyyn n 120; hareminin ise 99
ya nda oldu unu zikretmi tir. 924 Burada Hz. Zekeriya gnah i lememi tir. nk
Peygamberler nbvvetten nce de sonra da kk ve byk masiyetlerden
korunmu tur.925
21- HZ. SNIN (A.S) MASUM YET
21.1- Hz. sn n(a.s) Kendi ve Annesine Tanr k snad Etti ine Dair Safsata:
Baz lar Allah Ey Meryem o lu s! Sen mi insanlara beni ve annemi Allahtan

ba ka iki tanr olarak benimseyin, dedin, buyurmu tu..926yetini delil gstererek Hz.
sy thmet alt nda b rakm lard r. Onlar n iddialar yledir:
a- Hz. s e er bu sz sylemi se problem a kt r. yet sylememi se ne

diye soru edat kullan ld .
b- Nefis; cisim-vcut anlam ndad r. O halde: ben senin nefsinde olan

bilmem mealindeki yetin a k anlam Allah iin cisim ispat gayretini
vehmettirmektedir.
c- fi kelimesi zarf anlam nda olup ancak cisimlerde kullan r.

920
Meryem, 19/5.
921
Al-i mran, 3/ 38.
922
Al-i mran, 3/ 40.
923
Rz, smet, s. 133; Vehbi Efendi, age.., C.II, s. 593; C. VIII, s. 3193.
924
Vehbi Efendi, age.., C.II, s. 593; C. VIII, s. 3193.
925
Zuhayl, age., C. VIII, s.309.
926
Mide, 5/116.
196
Bunlara ekilde cevap verilmi tir:
a- Hz. s byle bir ey sylememi tir. Soru edat n kullan lmas belli bir
fayda iindir ki, o da bu iddiadaki H ristiyanlar susturmakt r. Bununla alakal olarak
Vehbi Efendi, Allah Tel bu suali H ristiyanlara ilzam ve itikatlar n bat l oldu unu
ortaya koymak iin oldu u cihetiyle Hz. sn n byle bir ey sylemedi ini bildi i
halde neden sual etti denilemez. Zira sual h - bilmedi i bir eyi renmek iin
de il; belki H ristiyanlara hakikati bildirmek iindir. Hz s cevab nda cenab- hakk
evvela be ere hulul etmek ve eriki olmak gibi nekaisten tenzih ile beraber byle bir
sz syleme e hakk olmad beyanla hakikat- halin ilmini Allaha tefviz etmi tir
ki, huzur-u ilhde kemal-i edep ve tazimle teslimiyetini meydana koymu tur. Ve kul
iin ibadet vazifesinin neden ibaret oldu unu gstermi tir.927 H ristiyanlar n iftira
ettikleri sz sylemekte hakk olmad beyanda istimrara dellet eden leyse
kelimesi ve nefyi tekid de mbala iin haberinde ya lafz yla bihagg varit olmu tur
ki hibir ekilde hakk m yok demektir. Ve bu misilli szleri sylemeye hibir ekilde
hakk olmad delil-i burhan yla irad etmi tir. nk ben sylesem sen bilirdin;
hlbuki benim syledi ime ilmin taalluk etmedi. Senin ilmin taalluk etmemesi benim
sylemedi ime delildir.928
b- Nefis lgatta zat anlam ndad r. O nedenle bir eyin nefsi o eyin zat r,
denir. Allah Teala hakk nda nefis lafz zikretmesi, Hz. sn n kendi hakk nda
zikretti i lafza mutabakat tar ylad r.929 Eb Suud Efendi, sbhan lafz n tefil
bab ndan tesbihin ismidir, demi tir. Binaen alayh Allah Tealan n, cem-i nekaistan ve
bilhassa erikten mnezzeh oldu unu beyanda mbala a iin teksire dellet eden tefil
bab ndan irad olunmu tur.930
c- Murad edilen anlam s fat n mevsufa hululdr. Elmal ya gre, bu yette

azarlaman n as l hedefi Hz. s de il; onu ilh edinen l inanc n sahipleridir. yetin
mns nda ki azarlama, hitab n ve sorumlulu un deh etini d nmemek ve hesaba
katmamaktan ileri gelmektedir. H ristiyanl kta Hz. Meryeme ilhl k isnad olmamas na
927
Rz, smet, s. 135; Vehbi Efendi, age., C. IV, s. 1361.
928
Vehbi Efendi, age.., C. IV, s. 1362; Elmal , age., C. III, s. 369.
929
Rz, smet, s. 135; Vehbi Efendi, age., C. IV, s. 1361.
930
Vehbi Efendi, age., C. IV, s. 1361.
197
ra men bu yette Hz. Meryeme de ilhl k isnad nda bulunduklar na i aret vard r. Bu da
ristiyanlar ierisinde Hz. Meryeme ilhl k isnad nda bulunanlar n varl
gstemektedir. Mevdudi, miladi 300 y n sonlar na do ru skenderiyeli baz lahiyat
limlerinin Hz. Meryem iin ilk defa tanr n anas tabirini kulland klar zikreder;
ayr ca Katoliklerin eski inanlar srdrmelerine ra men Protestan H ristiyanlar n Hz.
Meryeme tanr isnad na iddetle kar kt klar zikretmi tir.931 bn Hazm n el-Fasl
inde zikretti i zere H ristiyanlardan berberaniyye f rkas n Hz. say da, anas da
ilh kabul ettikleri zikredilmi tir. Bu mezhep daha sonra varl devam ettirememi tir.
Demek ki bunlar lemeyi baba, ana, o ul diye say yorlard . H ristiyanlar n leme
inanc hulul inanc ndan ayr de ildir. Hz. sa da ilh bir tabiat veya san n bir czn
ilh farzederek onu tam bir ilh edinenler, Meryemin de hamileli i esnas nda o ilh-i
cz ta yan ve bundan dolay bir ilh oldu u inanc ndan ister, istemez- uzak
de illerdir. Sonra kiliselerinde oldu u gibi evlerinde de Hz. sa gibi Hz.Meryemin
resimlerine kar vaziyetleri, ibadet durumundan ba ka bir ey de ildir. Bu bak mdan
yetin mns , sadece berberaniler i de il; di erlerini de iine al r.932 Ate bu inanc n
yeni eflatunculuk felsefesinin H ristiyanl a uygulanmas ndan ibaret oldu unu
zikrettikten sonra, Hz. san n asla byle bat l eyler sylemedi ini ifde etmi tir. 933
Ayr ca Rz, smetul-Enbiya adl eserinde e er onlara azap edersen, do rusu

onlar senin kullar nd r, yet onlar affedersen, hi phesiz aziz ve hkim olan
sensin934 mealindeki yetini de Hz. san n masumiyetini zedelemek isteyenlerin
dillerine dolad klar ifde etmi ve bu iddiay yle cevaplam r. Bu szden maksat
her eyin btnyle Allaha havale edilmesi ve itiraz n terk edilerek: yapt ndan
935
sorumlu de ildir yetinin ifde etti i anlam gerekle tirmektir. Bunun d nda
herhangi bir ey sylememi tir.936
931
Mevdd, age., C. I, s. 546-47.
932
Elmal , age., C. III, s. 369; Zuhayl, age., C. IV, s. 119.
933
Ate , age., C. III, s. 88.
934
Mide, 5/ 118.
935
Enbiy, 21/ 23.
936
Rz, smet, s. 135.
198
Hz. Ademden (a.s) Hz. Muhammede (s.a.v) kadar gnderilen peygamberlere
Kuranda atfedilen hadiseler teker teker incelendikten sonra imdi de peygamberimize
itap eklinde gelen ayetlerin genel de erlendirilmesi yap lacakt r.
22- HZ. MUHAMMED N (S.A.V) MASUM YET
Raslullah (s.a.v), di er peygamberler gibi her trl gnahlar ve ktlkleri

lemekten masumdur. Yce Allah' n inyetiyle korunmu ve Allah, gzetimiyle her
taraftan onu ku atm r. Buna gre Raslullah'dan (s.a.v), Allah' n emrine muhalefetin
veya kendisine azab gerektirecek bir gnah i lemenin meydana gelmesi mmkn
de ildir.
Fakat Raslullah (s.a.v), bazen gayret edip stn olan n ve iyi olan n aksini yapm
ve bunun zerine Rabbi ise onu uyarm r. Bu, gnah ve masiyet cinsinden de ildir.
Ancak bu, daha mkemmel ve stn olan n aksini yapma, evla olan terk etme tarz nda
oldu u iin ikaz cinsindendir. Peygamberlerin makam n di er insanlara nazaran stn
olmas sebebiyle baz lar n; "Ebrar' n (iyi kullar n) hasenat (iyilikleri), mukarreblerin
(Allah'a en yak n olan kullar n) seyyiat' (ktlkleri, gnah ve kusurlar ) gibidir"
tan mlamas nda da grld zere kendisine ikaz ve cezay gerektirecek hata, stn
olan n terkedilmesidir. Raslullah, bir be er olarak hata yapabilece i ve bu hatas ndan
dolay azarlanabilece ini yetler zikretmektedir. Fakat onun hatas ismet s fat na halel
getirmemekte ve habibullah olmas ortadan kald rmamaktad r. Aksine srekli olarak
ilh ir at, murakabe ve terbiye alt nda oldu unu gstermektedir. 937
Raslullah'a (s.a.v) ikaz eklinde gelen baz yeti kermeler ortaya konulup do ru
bir ekilde ve ikazdan ne kastedildi i a klanacakt r. Ayn ekilde yine d grn
itibariyle, Raslullah' n (s.a.v), Allah'a kar muhalefet etti i ve masiyet i ledi ini ifde
eden di er nasslar da ortaya konulup bunlar n anlamlar ; Kurn, Snnet ve me hur
tefsir imamlar n gr leri do rultusunda a klanacakt r.
937
Mesut Okumu , Kelam-i lahi Olu unun Kan Olarak Kurn- Kermde Hz. Peygambere
Ynelik Uyar ve Tehditler, slmi limler Dergisi, y. 1, S. 1, Bahar, orum, 2006, s. 29-30
199
22.1- Mekke Dnemi:
22.1.1- mya Yzn Ek itmesi Hususunda Yap lan kaz:
Bu husus Kurnda yle zikredilmektedir: Yan na kr bir kimse geldi diye

Peygamber (ondan) yzn ek itti ve dnd. (Ey Muhammed!) Ne bilirsin, belki de o
senden renecekleriyle gnahlar ndan ar nacak yahut kendisine hakikat hat rlat lacak
ve bu hat rlatma kendisine fayda verecekti. 938
Taber, Abdullah bn Abbas n (r.a) yle syledi ini rivyet etmi tir:
Bir ara Raslullah(s.a.v), m riklerin ileri gelenlerinden olan Utbe b. Reba, Eb

Cehil b. Hi m ve Abbs b. Muttalib'i slma davet ediyordu. O esnada -zira onlar n
slma girmeleri hususunda fazlaca ilgi gsteriyor ve inanmalar ok arzuluyordu ki-
Raslullaha (s.a.v) Abdullah bn mm Mektm denilen kr bir adam geldi.
Raslullah (s.a.v) ise m riklerin ileri gelenlerini slma davet etmekle me guld.
mm Mektm, Raslullaha (s.a.v), kendisi iin Kur'n'dan bir yet okumas
isteyerek: Ey Allah' n Rasl! Allah' n sana retti inden bana da ret der ve
iste inde srarl davran r. Raslullah (s.a.v), m riklerin ileri gelenlerine anlatt
konunun kesilmesini istemez ve ondan surat as p, yz evirir ve onun bu ekilde
konu mas ho kar lamaz. Ve di erlerine ynelerek kald yerden konu mas na
devam eder. Bunun zerine Yce, Allah Yan na kr bir kimse geldi diye yzn as p
evirdi939 yetlerini indirir. Onun hakk nda bu vahyin inmesinden sonra Hz.
Peygamber (s.a.v) mm Mektm'a fazlaca ilgi gstermi ve onu her grd nde,
ihtiyac ve talebi olup olmad sormu tur.
Taber, derki: Yce Allah, kr kimsenin ad , fazla gereksinim duymad ndan

dolay , st kapal olarak anm r. Sanki burada Hz. Peygamberin (s.a.v), onun kr
olmas ndan dolay yz evirdi ini sylemektedir. Bu davran n aksine Hz.
938
Abese, 80/14.
939
Abese, 80/1-2.
200
Peygamberin (s.a.v), kr olan Abdullah'a; sevgi ve efkat gstermesi, ona s cak bir
ekilde yakla mas ve ona ho geldin demesi gerekirdi.940
yetin ini sebebinden Raslullah n (s.a.v), Kurey 'in ileri gelenlerini slm'a davet
etmekle me gul oldu u; bunlar n pe lerinden gelenler de mslman olur midiyle, on-
lar n mslman olmas ok arzulad anla yor. Bundan dolay da Raslullah
(s.a.v), yan nda bulunan Kurey 'in ileri gelenleriyle me gul oldu u bir s rada, kr olan
mm Mektm (r.a) yan na gelerek: Ey Allah' n Rasl! Allah' n sana retti inden
bana da ret dedi. Raslullah (s.av.) ise onun bu iste ine o s rada cevap vermekten
ka nd . nk Raslullaha (s.a.v) gre, Kurey 'in ileri gelenlerine slm' tebli
etmesi, bu ahs n iste inden daha nemli ve daha bykt. Bunun zerine Yce Allah,
Hz. Peygamberi (s.a.v) k nad ve onun iin; en stn olan n ve en iyi olan n, kendisine
gelen o kr adam n iste ine cevap vermesi oldu unu, bildirdi.
Rz ise bu konu ile ilgili olarak yle der: Peygamberlerden gnah n meydana
gelece ini syleyenler, bu yeti delil alarak; Yce Allah' n, bu yapt ndan dolay Hz.
Peygamberi (s.a.v) k namas , o fiilin masiyet oldu unu gsterir dediler. Bu iddia,
gerekten ve hakikatten uzak ve kuru bir iddiad r. Biz, bunun; nceden tayin edilmi bir
takdri ilh oldu unu daha nce a klam k. u kadar var ki; Hz. Peygamberin (s.a.v)
bu tarafa ilgi gstermesi, zenginleri, fakirlere tercih etti i zann uyand yor. Byle bir
davran ise, Hz. Peygamberin (s.a.v) ki ili ine ve yap na uygun d mez. Bu takdirde
bu davran , ihtiyat terk ve daha stn olan b rakma eklindeki bir davran olur ki, bu,
su ve gnah anlam ta maz.941
bn Hazm ise, -bu yete tutunarak peygamberlerden gnah n meydana gelece ini
syleyenlere- yle cevap vermi tir: Yce Allah' n, Yan na kr bir kimse geldi diye
yzn as p evirdi942 yetlerine gelince ise; 'Raslullah n (s.a.v) yan na Kurey in
baz ileri gelenleri oturmu tu. Raslullahda (s.a.v), onlara, slm' tebli ediyordu.
nk Raslullah(s.a.v), onlar n mslman olmas ok arzuluyordu. Zira bunlar
mslman olduklar takdirde Kurey 'ten birok kimsenin mslman olaca ve
bylece slm Dininin, daha iyi ve daha gl hale gelece ini biliyordu. Bunun yan s ra
940
et-Taber, age., C.XXIV, s.217.
941
Rz, age., C.XXXI, s.55.
942
Abese, 80/1-2.
201
kendisinin yan nda beklemekte olan bu kr kimsenin; kendisinden, dn konularda bir
eyler sordu unda -ona cevap vermedi i takdirde- onun ekip gitmeyece ini
bildi inden ve ondan daha nemli iyi bir i in kamas ndan korktu undan dolay onunla
me gul olmad . Zira onun ekip gitmesinden korkmuyordu. nk o ah s, mmin bir
kimseydi. Biraz daha bekleyebilirdi. Onunla daha sonra da ilgilenebilirim,
d ncesindeydi. Grn teki bu tav r, din konusunda yani onlar n mslman
olmalar n slm'a daha faydal olaca kayg ndand . Bu hususta a k bir emir
olmad iin itiht yapm . Ve daha evl olan terk ederek itihd nda hata etmi ti.
lah-i emir gelince de kendine eki dzen verdi ve daha titiz ve zenle hareket etti.943
Bu yetlerle Allah Tel peygamberimize sitem etmi tir. Bu hadiseden sonra Hz.
Peygamber mm Mektmun her geli inde ona: Ey hakk nda Rabbimin bana itap
etti i zat merhaba der ve rids alt na yayar, ona ikrmda bulunurdu.944 Bu yette
Allah n peygamberimize itap etmesini, gnah olarak telakk etmek do ru de ildir.
Burada peygamberimiz evl ve efdl olan terk etti inden sitem edilmi tir.945
22.1.2-Raslullah' n, (s.a.v) nen Vahiyde phelendi ine Dair Hayl snad:
Bu durum, Kurnda yle zh edilmektedir: Sana indirdi imiz Kur'n

yetlerinden phe ediyorsan, senden nce kitab (Tevrat , ncili ve Zebru)
okuyanlara, sana indirdiklerimizin do ru olup olmad klar sor? Andolsun ki,
Rabbinden indirilen hak (vahiy), sana gelmi tir. Do rusu Allah, yapt klar zdan
haberdard r.946
Bu yeti delil gsteren baz kimseler Raslullah n (s.a.v), kendisine inen vahiyde
phe etti ini iddia etmektedirler. Hlbuki bu yette hitab n peygamberimize de il de;
btn mminlere oldu u zikredilmi tir. Hitab n peygamberimize oldu u eklindeki
gr n zay f olmas ndan dolay Kle lafz kullan lm r.947 Zemah er gibi baz
mfessirler, burada takdir etme ve farz etme slbunda kullan lm temsl bir
943
Okumu , agm. s. 30-31.
944
Kad Beydv, age., C. IV, s. 524; Zemah er,age. C.VI, s. 314; Nesef, age., C. IV, s. 332; bn Kesr,
age., C. IV, s. 470.
945
Rz, age., C. XXXI, s. 56; smet s. 112; Taftazn, erhul-Meksid, C. V, s. 59; Crcn, erhul-
Mevk f, C. VIII, s. 305.
946
Ynus, 10/94.
947
Kurtub, age., C. VIII, Beyrut: Drul-Kutubil- lmiyye, , 1988, , s. 244.
202
anlat n oldu unu kabul etmektedir.948 Tasavvuf ehli mfessirlerden olan Ku eyr ise,
kavmini korkutma ve rktmeye ynelik bir hitap olarak yorumlam lard r. 949
Rivyete gre, bu yet indi inde Raslullah (s.a.v): Ne phe ediyorum ve ne de

(bu konuda) soru sorar m. Bilakis hak oldu una ahitlik ederim buyurmu tur.950
Cemaleddin el-Ks m, Mehsinu't- Te'vl adl tefsir kitab nda konuyu yle zh
etmi tir: Bu yetten, Raslullah n (s.a.v) kendisine inen vahiy konusunda phe etti i
anla lmaz. nk yette geen art edat n do rulu u, bu edat n meydana gelmesini
gerektirmez. Bu t pk : E er be tane han m olsa da e it ekilde blnse sznde
anlat lmak istenen gibidir. Bu yetteki hitab n, Hz. Peygambere (s.a.v) yap lmas n
anlam nda yatan gizlilik ise; delilleri o altmak, bu delilleri glendirmek, kesin
bilginin kuvvetini ve nefsin mutmainli ini ve gnln sknetini art rmak iindir. Yahut
yetin anlam nda yatan gizlilik; -anlat ld zere- anlat lan olay kuvvetlendirmek iin
delil getirmeye daha nceki kitaplarda geenleri ahit tutma, -Kurn, gemi kitaplarda
bulunanlar tasdik etmektedir- yahut Yce Allah, m riklere, st kapal olarak
Raslullaha (s.a.v) indirdi i k ssalar n do rulu undaki bilginin sa laml
tan tmaktad r. Bir rivyete gre ise yette geen hitap, Raslullaha (s.a.v) olup fakat
onun d ndakiler yani mmeti kastedilmi tir. T pk bu, K m sana sylyorum,
gelinim sen anla! deyimindeki me hur darb- mesel gibidir. Buna gre anlam: Hz.
Peygamber'in lisn zere, sana indirdi imiz de phe eden Ey bu yeti i iten kimse!
eklinde olmaktad r. Bunu, Yce Allah' n, (Ey Muhammed!): Ey insanlar! Benim
dinimden phede iseniz bilin ki, ben, Allah'tan ba ka tapt klar za tapmam.de.951
yeti desteklemektedir. 952
22.1.3- M riklere Meyletti ine Dair Yap lan kaz:
Bu durum, yette yle zh edilmektedir: O yolunu rm kimseler, bizim sana

vahy etti imizden, ba ka bir ey ortaya ats nlar diye seni ayartarak, seni vahy etti imiz
948
Zemah er, age., C. II, Beyrut: Drul-Marife,Ts., , s. 203; Elmal , age., C. IV, s. 2744.
949
Ebul-Kas m Abdulkerm b. Hevzin el- Ku eyr(v. 465/1072), Letiful- rat, (Thk.: brhm
Besyuni), C.II, bsy., M r: el-Heyetul-M sr yye, 1981, s. 115.
950
et-Taber,age., C. XV, s. 202;Rz, age., C.XVII, s.170.
951
Ynus, 10/104.
952
el-Ks m, Mahsinut-Tevl, C. IX, s. 3396.
203
gereklerden uzakt rla maya al maktalar. yle ki, bunu ba arabilselerdi, seni hemen
kendilerine dost edinirlerdi. E er senin iman na sebat vermemi olsayd k, belki de az
kals n onlara biraz olsun e ilim gsterecektin. E er bunu yapsayd n, hayat n ac da
iki kat olarak tatt racakt k sana, lmn ac da, sonra bize kar hibir yard mc
953
bulamayacakt n kendine.
Bu yeti kermeler, d grn itibariyle, Raslullah n (s.a.v) m riklerle

uyu maya dair yakla ve onlara meyletti ini gstermektedir. Hlbuki byle bir
ey, vahyi tebli etme konusunda byk bir gnaht r. Zannedildi i gibi byle bir ey,
kesinlikle Raslullahdan (s.a.v) sad r olmam r. Allah Rasl, onlar n teklifini
reddetmi tir.954
Zaten bu yetin ini i hakk nda tefsirlerde baz rivyetler vard r:955
a- Hz. Peygamber Hacer-i Esvedi selamlamak istedi inde Kurey liler ona
engel olurlar. Sen bizim tanr lar za el srmedike b rakmay z, derler. Hz.
Peygamberin kalbinden acaba gnlden istemeyerek de olsa bunlar n dedi ini yapsam
da Hacer-i Evsedi selamlamama engel olmasalar, diye bir d nce geer.
b- Bir rivyet gre m rikler, tanr lar and takdirde Peygambere tb

olacaklar sylediler. Hz. Peygamberin iinden de bu nerilerini yapmak geti ve
Allah bu yeti indirdi.
c- bn Abbasa gre bu yet Sakf heyeti hakk nda inmi tir. Rivyet
yledir: Tif de bulunan Sakf kabilesi Raslullaha (s.a.v) gelerek; Araplara kar
vnebilece imiz zelli i bize vermedike senin dinine girmeyiz. Bunlar ise zekt,
cihd ve namaz olup bize farz olmayacakt r. Bir de, bizim tapt z her put, bizim iin
ok nemlidir. Bundan dolay tapt z her put bizce kutsald r. Putlar za y l daha
tapmam za dair izin ver. Buna gre di er kabilelere vermedi in bu zellikleri bize
vermelisin. 956 E er Arap kabileleri, sana: Niin onlara (putlar na tapmalar na dair) izin
953
Isr, 17/7375.
954
Esed, age., C. II, s. 574.
955
Ate , age., C. V, s. 237 vd.
956
Detayl bilgi iin bkz. Muhammed Hamidullah(v. 2002), slm Peygamberi, Terc.: Salih Tu ,5.bs.
,C.I, stanbul: rfan Yay nc k ve Ticaret, 1414/1993, s. 496 vd.; Ate , age., C. V, s. 238.
204
verdin? derlerse, Yce Allah bana byle emretti dersin dediler. Zira bu kabile,
Raslullahdan (s.a.v) istedikleri bu zellikleri kendilerine vermesini ok
arzuluyorlard . Bunun zerine Yce Allah, O yolunu rm kimseler, bizim sana
vahy etti imizden, ba ka bir ey ortaya ats nlar diye seni ayartarak, seni vahy etti imiz
gereklerden uzakla maya al maktalar. yle ki, bunu ba arabilselerdi, seni hemen
kendilerine dost edinirlerdi. E er senin iman na sebat vermemi olsayd k, belki de az
kals n onlara biraz olsun e ilim gsterecektin. E er bunu yapsayd n, sana hayat n
ac da, lmn ac da, iki kat olarak tatt racakt k sonra bize kar kendine hibir
yard mc bulamayacakt n.957 yetlerini indirmi tir. Bu takdirde bu yet Medinede inmi
olmas gerekir. Gemi i ve sonraki ile yak n ba Medine dneminde inmi
olmas pheli k lar.
d- aranik hadisesiyle ilgili oldu unu syleyenler vard r. Bu hadise daha

sonra incelenecektir.
Grld gibi bu kabilenin temsilcileri, Raslullaha (s.a.v) bir teklif sundular.

Raslullah n da (s.a.v) bu teklifi kabul etmesini arzulad lar. Ama Raslullah (s.a.v)
onlar n bu tekliflerini kabul etmedi. nk Raslullah (s.a.v), onlar n bat l isteklerini
kabul etmekten ve bozguncu arzular nda, onlara uymaktan uzakt r. Vehbi Efendi burada
varsay ma -yani seni ayartt klar farzedelim- dayal temsili bir anlat n var oldu unu
zikretmi tir. Yine Vehbi efendinin zikretti ine gre, Beyzv, masiyetten masum
olman n Allah n tevfikiyle oldu unu bu yetin ifde etti ini, zikretmi tir.958
bn Kesr, konuyu yle zh etmi tir:
Yce Allah Raslullah (s.a.v) destekledi ini, hak zerinde sabit k ld , zarar
verebilecek kimselerin ktl nden ve azg nlar n hilesinden korudu unu ve uzak
tuttu unu, Onun i lerini kendisinin ynetti ini ve Ona yard kendisinin stlendi ini,
yaratt klar ndan hi bir kimseye Onu b rakmad haber vermektedir. Ayn zamanda
onu; velisinin, koruyucusunun, yard mc n, destekleyicisinin, galip getiricisinin
kendisi oldu unu ve Onun dinini Ona d manl k edenlere stn k laca , Ona kar -
957
Isr, 17/7375.
958
Vehbi, Efendi, age., C. VIII, s. 3035.
205
p reddedenlere galip getirece ini, dnyan n do usunda ve bat nda Onu muzaffer
laca haber vermektedir.959
22.1.4- M riklerin man Etmeleri in Mucize Talebi Hususunda Yap lan

kaz:
yette bu husus yle zh edilmektedir: E er gerekleri inkr edenlerin, sana

rtlar dnmeleri sana a r geliyorsa, kendi kendine yerin dibine do ru bir tnel veya
gklere kacak bir merdiven dayay p da onlara bamba ka bir mucize getirebilirsen, (hi
durma...) E er Allah dileseydi elbette onlar n hepsini, hidyeti (seecek bir durum)
zerinde toplay p birle tirirdi. O halde sak n Allah n tm yollar grmemezlikten
gelen bilgisizlerden olma.960
Bu yeti kerme, Raslullah n (s.a.v) gnah i ledi ini gstermemektedir. Sadece

Yce Allah, Raslullah (s.a.v) -yukar da geen yette- ikaz edip uyarmaktad r. Bu,
yaln zca bu konuda olan ispatlamak iin sylenmi bir szdr. Zira Yce Allah, burada,
Raslullah (s.a.v), m riklerin yalanlamalar ile ilgili kendisinde meydana gelen
znty gidermeyi ve m riklerin ilerinde gizledikleri hakkati Ona bildirmeyi is-
temektedir. Buna gre e er Allah' n elisi olan Hz. Muhammed (s.a.v), onlara btn
mucizeleri getirse bile onlar, elem verici bir azab grmedike yine de iman etmezler.961
Abdullah ibn Abbs (r.a) yle demi tir: Raslullah (s.a.v) btn insanlar n iman
etmelerini ve insanlar n hidyet zere kendisine tb olmalar arzulamaktayd . Bunun
zerine Yce Allah, Ona, ancak birinci yette -yani anlatmaya al z bu yet-
kendilerinden memnun oldu u kimseler hakk nda Allah'tan bir sz sad r olanlar n iman
edece ini haber vermi tir.962 te bundan dolay Yce Allah, bu yetin ard ndan yle
buyurmu tur:
959
bn Kesr, age., C. III, s. 53.
960
Enm, 6/35.
961
Okumu , agm., s. 37.
962
bn Kesr, age., C. II, s. 130.
206
"Ancak (senin davetini kalpleriyle i itip) kulak verenler bu daveti kabul ederler.
Kfirler ise i itmezler ve davetini kabul etmezler. Kalpleri lm olan kimselerin
(kalplerini ancak) Allah diriltir...963
yette "lm" ile kastedilen; iman etmeyen kfirler ile Raslullah' n (s.a.v) getirdi i
Hakk daveti kabul etmeyen kimselerdir.
Bu yeti kermede; e er Raslullah (s.a.v), m riklerin iman etmeleri iin yerin

alt ndaki derinliklerden ve g n stndeki yksekliklerden mucizeler -getirmeye gc
yetseydi, onlara olan efkatinden ve onlar n iman etmelerini mit etti inden dolay
mucizeleri getirmesinde ve kavminin mslman olmas ok arzu etmesindeki
gstergeyi gizlememe vard r. Bu konuyla ilgili olarak Yce Allah yle buyurmaktad r:
Ey iman ederler! inizden, size; s nt ya u raman z kendisine a r gelen, size

d kn, iman edenlere efkatli ve merhametli bir peygamber gelmi tir.964
22.1.5- Yan nda Bulunan Mminleri Kovmamas Hususunda Yap lan kaz:
Bu da, Yce Allah' n u sznde gemektedir: O halde rablerinin r zas isteyerek,

sabah ve ak am Allaha yalvaran, ekonomik ve sosyal ynnden gsz olan insanlar ,
inanmayan kimselerin; evresinde fakirler toplanm r diye alay etmeleri yznden
yan ndan kovma! Sen onlar n hesaplar ndan (gnahlar ndan) sorumlu de ilsin, t pk
onlar nda hibir ekilde senden sorumlu olmad klar gibi. yleyse o fakirleri kovarsan
varl k sebebine ayk davranm (zlimlerden) olursun.965
Bu yeti kermede; Raslullah (s.a.v), Kurey li kfirlere uyup musta'zaf

mminleri kovma hususunda bir sak nd rma vard r. Yine bu yet; Raslullah n (s.a.v),
musta'zaf mminleri fiili olarak kovdu una dellet etmemektedir. Buradaki "kovma"
tabiri, sadece m riklerin, Raslullaha (s.a.v) sunduklar bir tekliften ibarettir. Bu
963
En'm, 6/36.
964
Tevbe, 9/128.
965
Enm, 6/52.
207
teklif zerine Yce Allah'tan, Raslullaha (s.a.v), bir ikaz gelmi tir. Byle bir eye
te ebbs etti inden dolay da, O, bu davran tan sak nd lm r.966
Taber, Abdullah ibn Mes'udun (r.a) yle syledi ini rivyet etmi tir: Kurey 'in
ileri gelenleri, Raslullaha (s.a.v) u ram lard . O s rada Hz. Peygamberin (s.a.v)
yan nda mslmanlar n zay f ve fakirlerinden olan Sheyb, Habbab, Bilal, Ammar ve
ba kalar bulunuyordu. Bunun zerine m rikler, Sen, kavminden vazgeerek bunlar
kavmine tercih ettin? Biz, bunlara m tb olaca z? Onlar yan ndan kov. Belki o
zaman onlar kovarsan, biz sana uyar z... deyince, Hz. Peygamber (s.a.v): Ben,
mminleri kovan bir kimse de ilim dedi. Bu sefer onlar: 0 halde biz geldi imizde
onlar yan ndan kald r; biz kalk p gitti imizde ise istersen onlar yan nda oturt...
deyince, Hz. Peygamber (s.a.v), onlar n iman etmelerini mit ederek; Olur dedi.
Rivyet olundu una gre; Hz. mer (r.a), Hz. Peygambere (s.a.v), bir yapsan da,
bylece baksak nas l olacaklar!...' dedi. Sonra Kurey liler bu hususta srar edip Hz.
Peygambere(s.a.v): Bu konuda bizim iin bir yaz yazsan... dediklerinde, Hz.
Peygamber (s.a.v); bunu yazmas iin bir k t ile beraber Hz. Aliyi (r. a) a rt r... te
bunun zerine, Sabah ve ak am Rablerine; s rf O 'nun r zas dileyerek du edenleri
967
kovma!... yeti iner... Bunun zerine Hz. Peygamber (sav) o k f rlat p atar. Hz.
merde (r.a), bu sznden dolay Hz. Peygambere(s.a.v) gelerek zr beyan eder. te
bu sebeple, Hz. Selman ile Hz. Habbb: Bu yet, bizim hakk zda indi dediler. 968
yetin ini sebebi bilindi i zaman, olay daha iyi a klanacakt r. yle ki: Raslullah
(s.a.v), yan nda bulunan zay f ve fakir mminleri kovmad . Sadece bu teklifi sunan
m riklerin kalplerini slm'a nd rmak iin; onlar, Raslullah' n (s.a.v) yan na
geldi inde bu mminleri meclisinden uzakla rmaya yneldi. Bylece onlar n iman
etmesini sa layacakt . Bunun zerine Yce Allah, Raslullah' (s.a.v), byle bir
uygulamadan menetmi ve Ona, musta'zaf ve fakir olan mminleri, meclisinde ve zel
yerinde bulundurmas , m rikler geldi inde onlar kald p ba ka bir yere
gndermemesini emretmi tir. Nitekim Yce Allah, Kehf Suresinde konuyla ilgili olarak
yle buyurmaktad r:
966
Mevdd, age., C. I, s. 574; Rz, smet, s. 154.
967
Enm 6/52.
968
Elmal , age., C. III, s.433,434; Ate , age., C. III, s.152.
208
Sabah, ak am Rablerinin r zas dileyerek O'na du ederek beraber sende sabret,
dnya hayat n gzelliklerini isteyerek gzlerini o kimselerden ay rma. Bizi anmas
kendisine unutturdu umuz ve i inde a giderek hevesine uyan kimseye tb olma!969
22.1.6-Hz. Peygambere Dallet snat Edilmesi:
Baz Ha viyye taraftarlar Seni rm bulup, do ru yola eri tirmedi mi?970

yetini dillerine dolay p dell gstererek peygamberlerin nbvvetten nce kfir
olmalar caiz grm lerdir. 971
Bu yetteki dallet kelimesi, asla do ru yoldan sapmak ve sap k inanta olmak

mns nda de ildir. Zira peygamberler vahiyden sonra oldu u gibi nce de kfre
d memi lerdir. Putlara tapmaktan, f sk ve isyn pisliklerinden masumdurlar.972
O halde bu dallet, onun, peygamber olmadan nce peygamberlik bilgilerini ve din

hkmlerini bilmemesidir.973
Buna gre yetin mns : Sen peygamberlikten nce, ak llar n yol bulamad
hakikatlerden ve eratlardan gafil ve yol arayan bir yitik halinde n iken Rabbin
seni bulup seti de hidyet buyurmad m ? Verdi i vahiy, indirdi i kitap ile
bilmediklerini bildirerek do ru yolu gstermedi mi?974
Dallet peygamberler iin kullan ld nda peygamberlikten nceki dnem anla r.

Peygamberler, nbvvet ncesi dnemde ilh nurla ayd nlanm olmad klar gibi,
ilimleri de derin de ildi. Kendileri, kavimlerinin iinde yuvarland dallet ukurlar na
d memekle beraber, insanlar , bu ukurlardan karacak, s rf ak lla idrak edilmesi
mmkn olmayan, hak din ve do ru yolun ne oldu unu bilmezlerdi. 975
969
Kehf, 18/28.
970
Duh, 93/7.
971
bn Ebil-Hadd, zzeddin Abdulhamid b. Hibetillah (655/ 1257) erhu Nehcil- Bela a, (Thk.:
Ebl-Fadl brhm) C. VII, r: 1960, s. 10.
972
Nesef,age., C. IV, s. 364; Elmal ,age., C. VIII, s. 5900.
973
uar 26/ 20. yetindeki dllin kelimesi de, sap klar anlam nda de il nlar anlam nda
kullan lm r. (Bkz. Rz, age., C.XXIV, s. 126; Beydavi, Envarut-Tenzil, C.III, s. 467; Nesef,
Medarik, C. III, s. 180)
974
Rz,age. C. XXXI, s. 216, 217; Elmal , age.., C. VIII, s. 5901.
975
Muhiddin Baheci, yet ve Hadislerle Peygamberlik ve Peygamberler,bsy., stanbul, 1977, s. 97
209
Hidyet kelimesiyle de, peygamberlik devreleri murat olunmu tur.976 Ey
Muhammed! te sana da buyru umuzla Cibrili gnderdik; sen kitap nedir, iman nedir,
nceleri bilmezdin, fakat biz onu, kullar zdan diledi imizi onunla do ru yola
eri tirdi iniz bir nur k ld k977 ve Ey Muhammed! biz bu Kurn vahyederek, sana
en gzel k ssalar anlat yoruz. Oysa daha nce sen bunlardan habersizdin 978 yetleriyle
aret edilen bu husustur. Hz. Peygamber, bir muvahhit olarak yeti mi , hibir zaman
putlara secde etmemi ti. Arkada z Muhammed sapmam ve azmam r979 yeti de
buna delildir.
Ayr ca, Hz. Peygamber kkken Mekke da lar aras nda kaybolmu tu da Eb
Cehil onu bulup dedesi Abdlmuttalibe teslim etmi ti. Bir defas nda da, Eb Taliple
ama gitti inde am yolunda kaybolmu tu. yette ki dalalet= rmaktan murad n
bunlar olmas da ihtimal dhilindedir. 980
K saca, peygamberler inan bak ndan ocukluklar ndan lmlerine kadar

masumdurlar. Hibir peygamber ne puta tapm ve ne de sayg gstermi tir. Bu hususta
muharref Tevratta yer alan haberler gerek d r.981
22.1.7- Hz. Peygambere(s.a.v) Gnah snad :
Hz. peygambere gnah isnad nda bulunanlar: ykn zerinden almad k m ?982
yetine sar yorlar. Bu yette zikredilen vizr kelimesi farkl ekilde tevl edilmi tir.
Kimisi, bu yetin onun hakk nda a k bir gnah duyurusu oldu unu iddia ediyor ve bu
gnah n gemi te yap lan affedilmi olan gnahlar oldu unu, zikrediyor.983 Kimisi de
bunun zelle oldu unu zikrediyor.984 Baz lar vahyin ilk y llar nda ki nbvvet a rl
976
bn Kesr, age., C. IV, s. 523; Vehbi Efendi, age.., C. XVI, s 6481.
977
ura, 42/ 52. yetteki iman nedir bilmezdin demek, sana vahiy gelmezden nce, Kurnda sana
a kland ekilde geni olarak eriatlar bilmiyordun demektir.( Bkz. bn Kesir, age., C. IV, s. 122;
Nesef, Medrik, C. IV, s. 112)
978
Ysuf, 12/ 3.
979
Necm, 53/2.
980
Rz, age., C. XXXI, s. 216, 217; smet, s. 98; Taftazn, erhul-Maks d , C. V, s. 59; Crcn,
erhul-Mevk f , C. VIII, s. 301.
981
Bkz. Kitab Mukaddes, Tevrat, I. Krallar, Bab, 11, yet, 14; Tevrat, , Bab, 32, yet, 16
982
irh, 94/ 2.
983
Esed, age., C. III, s. 1281 (Taber; Mcahid, Katade, Dahhak ve bn Zeydden naklen)
984
Vehbi Efendi, age., C. XVI, s. 6489.
210
diyor. Raslullaha vahyin ilk dnemi al k olmad iin a r gelmi tir. 985 Baz lar da
vizr den maksad n mmet-i Muhammedin gnahlar oldu unu zikretmi tir.
Raslullah daima mmetinin gnahlar d nr. Ve nas l Cenb- Hakka iltica edip
onlar n aflar istirham edece ine dair esbb- teharrisi kendi zerine byk bir yk
kabul eder. Cenb- Hakk dnyada gemi mmetler gibi azab- acille mmet-i
Muhammedi ilhk etmeyece ini ve ahrette efaatinin kabuln vaad etmesiyle
raslnn zerinden bu hzn kald rd bu yetle mjdelemi tir.986Bu hususa
olduka ehemmiyet veren Rz vizr i gnah olarak yorumlayanlara yle cevap
veriyor:
a- Yk kelimesiyle ifde edilen gnah, nbvvet ncesi dneme aittir.
b- Sz konusu olan gnah kk gnaht r ya da en iyiyi terk etme anlam ndad r.
c-yette geen kelimenin asl nda lgat anlam yktr, a rl kt r. Nitekim yette de
sava a rl klar b rak ncaya kadar987 buyrulmu ve ayn kelime bu anlamda
kullan lm r. Gnah n yk olarak adland lmas na gelince, gnah, sahibine a rl k
yapmas ve yk olmas r. Buna gre gnaha yk ad verilmesi mecaz oluyor.
Mfessirlerin o u vizr kelimesini gnah de il de; yk olarak tevl etmi tir.
Kavminin irkte devam etmesi efendimizi hzn ierisinde b rakm r. Ayn zamanda
hem kendi hem de ashab gsz durumda idiler. Ne zaman ki Allah onu ve davas
yceltti, i te o zaman ykn zerinden alm oldu. senin an ykseltmedik mi?
elbette glkle beraber bir kolayl k vard r. Gerekten glkle beraber bir kolayl k
vard r988 yetleri bu yorumu desteklemektedir. Bu sure mekkdir. Dolay yla gnah
anlam nda kullan lmaya msait de ildir.989
yette zikredilen vizrin anlam yla alakal olarak yle denmi tir. Hz. Peygamber
bir taraftan kavminin irk ve cehlet ierisindeki hallerine zlm tr. Di er taraftan da
kendisini yetimken bar nd ran, yokluktan varl a getiren, hayat, ak l ve gzel seciyelerle
nimet veren Allah n zerindeki nimetlerini grm ve ona nas l itaat edece ini, nas l
985
986
987
Muhammed, 47/ 4.
988
irh, 94/ 4,5,6,
989
Rz, smet, s. 150, 151; Mevdd, age., C. VII, s. 163.
211
hizmet edece ini bilmemi oldu undan byk st raplar duymu ; peygamberlik gelince
de nl k gitmi ve yk zerinden at lm r. Ayr ca irk zerinde olan kavmini nura,
hidyete erdirme vazifesi de a r bir ykt, bu yk ancak Allah n inyetiyle
hafifleyebilirdi. Kavminin irkte srar sebebiyle peygamberimizin byk zntsn
Allah gidermi ve ykn hafifletmi tir. 990
22.1.8- aranik Hadisesi:
Taberinin tefsirinde; bn Kab el-Kuraz, Ebl-Aliye, Said bn Cbeyr, bn Abbs,

Dahhk, ve bn ihabtan bu hususla alakal yle bir k ssa nakledilmi tir. El-
Kurazden gelen nakil yledir: Raslullah kavminin haktan yz evirdi ini grnce,
bu durum ona ok a r geldi. Allahtan kavmi ile kendi aras dzeltecek ve
birbirlerine yakla racak bir ey inmesini temenni etti. Yce Allah Necm suresini
indirdi. O da okudu ve eferaaytml-Late vel-uzza991 yetine gelince, eytan,
gnlnden geirip de kavmine getirmek istedi i eyi (Ve tilkel- aranikul-Ula= Bunlar
yce ku u ku lar tanr alard r ve elbette onlar n efaatleri umulur) onun lisn na
at verdi.
Bunu i iten Kurey liler sevindiler ve onu dinlemek iin yakla lar. Mminler de
Rabb Teldan gelen eyi tasdik ettiler, peygamberi bir hata veya vehimden dolay
itham etmediler. O, sureyi bitirince- srenin sonunda secde yeti oldu u iin- secde etti.
Onun secde etti ini gren mminler de onun getirdi i tasdik ederek secde ettiler.
Mesciddeki m rikler de bizim ilhlar vd diye secde ettiler. Velid ibn Mu re
hari herkes secde ettiler. Secde haberi, Habe istana hicret etmi mslmanlara da
ula . Bir k sm orada kal p, bir k sm Mekkeye hareket ettiler. Sonra Cibril gelip: Y
Muhammed! Ne yapt n, benim Allahtan getirmedi im bir ey syledin! dedi. Hz.
Peygamber de demek ki, Allah n buyurmad onun buyuru u olarak syledim
demi . Bu duruma Raslullah ok zld, Allahtan korktu. Bunun zerine: Ey
Muhammed! Seni sana vahy etti imizden ay p ba ka bir eyi bize kar uydurman iin
ra rlar. O zaman seni dost edinirler. Sana sebat vermemi olsayd k, and olsun ki,
azda olsa onlara meyledecektin. O takdirde sana, hayat n da lmn de, kat kat azab
990
Elmal , age., C. VIII, s. 5919; Taftazn, age., C. V, s. 59; Crcn, age., C.VIII, s. 304; Rz, age.,
C. XXXI, s. 216, 217.
991
Necm, 53/ 19-20.
212
tatt rd k. Sonra bize kar bir yard mc da bulamazd n 992 yetini Allah Tel indirerek
onu teselli etti ve eytan n ilk etti ini neshetti.993
Baz lar bu cmlenin eytan taraf ndan sylendi ini ve peygamberin szne
kar ld sylemi ler ve: Ey Muhammed! Senden nce gnderdi imiz hibir eli
ve peygamber yoktur ki, bir eyi arzulad zaman, eytan onun arzusuna vesvese
kar rm olmas n. Allah, eytan n kar rd giderir, sonra Allah kendi yetlerini
tahkim eder. Allah bilendir, hkimdir 994 yetinin bu hadiseyle alakal oldu unu iddia
etmi lerdir.995
Bu konuda ok eyler sylenmi tir. Baz slm limleri bu hadisenin gerek

oldu unu; Fakat slm limlerinin pek o u bunun hayal mahsl oldu unu
996
savunmu lard r. Bat mste rikler, bu hadiseyi dillerine doland p eserlerinde
yald zl szlerle geni yer vermi lerdir ve bylece slm ve peygamberi hakk nda phe
uyand rmaya al lard r.997
aranik metnini savunanlar n gr leri yledir:
a- Kurtub, tefsirinde en uygun gr n, Hz. Peygamber eytan n

mdahalesiyle putlar n efaati olaca ifde eden szleri, sehven gerek vahiymi
gibi okumu ; Allah Tel daha sonra bu cmlelerin eytan n yan ltmas sonucu
oldu unu bildirmi , eklinde oldu unu zikretmi tir.998
b- Zemah er, aranik hadisesinin Hz. peygamberin etraf ndaki insanlar

imtihan amal oldu unu zikretmi tir. Hakiki mmin ile m rikleri ay rt etmek iin
meydana geldi ini ifde eder. Bu hadisenin Allah n izniyle vk olan byk bir imtihan
992
Hac, 22/ 52.
993
Taber, age., C. XXII, s. 522; Bkz. Suat Y ld m, Oryantalistlerin Yan lg lar ,1.bs. stanbul: Ufuk
Kitaplar , 2003, s. 221.
994
Hac, 22/ 52.
995
Taber, age. , C. XVIII, s. 668; bn Kesir, age., C. III, s. 229.
996
Geni bilgi iin bkz. Rz, age., C. VI, s. 244251;A. Himmet Berki - Osman Keskio lu, Hatemul
Enbiy Hz. Muhammed ve Hayat ,7.bs. Ankara: Ba bakanl k Bas mevi, 1978, s. 109-119.
997
Leone Caetani, slm Tarihi, (Terc.: Hseyin Cahid), C. II, stanbul: Tanin Matbaas , 1924, s. 257-
266; Dozy, R., Tarih- slmiyet, (Terc.: Dr. Abdullah Cevdet), C. I, M r: Matbaa- tihat, 1908, s.
3337; Carly Brockelmann, slm Milletleri ve Devletleri Tarihi, (Terc.: Ne et a atay), s. 1415.
998
Kurtub, age., C. XII, s. 56.
213
oldu unu zikreden Zemah er, bu olaydan sonra mminlerin iman n; m riklerin de
azg nl n artt ifde eder.999
c- Taber, Hacc 22/52. yetin yorumunda unlar zikreder: Peygamber

Allah n kitab okudu u, bir hadis syledi i ve konu tu u zaman eytan onun
szlerine mutlaka kendinden bir ey katar; daha sonra Allah eytan n katt klar
gidererek yetlerini kal k lar.1000
d- bn Teymiyye, peygamberin kendisine gelen vahiyleri insanlara tebli

ederken, sonradan Allah n dzeltmesi art na ba olarak hataya d mesinin mmkn
oldu unu ifde etmi tir. aranik hadisenin peygamberimizin masumiyetine halel
getirmedi ini bilakis onun ilh gzetim alt nda bulunan gvenilir bir kimse oldu unun
kan oldu unu ifde etmi tir.1001 Hasan Elik, bn Teymiyyenin bu gr nn eli kili
oldu unu yle ifde etmi tir. E er peygamberimiz ald ilh-i vahyi tebli etmede
masum ise, byle bir olay onun masumiyetine glge d rmez mi? peygamberimizin
gvenilirli i, nce eytan taraf ndan yan lt p, sonra da dzeltilmek suretiyle mi ispat
edilir? Bu rnek peygamberimize inen vahyi eytana isnat edenlerin elini glendirmez
mi? O dnemde peygamberimizin muhataplar n ona: sen bir mecnunsun, bu szleri
sana eytan sylettiriyor eklindeki itirazlar dikkate al nd nda byle bir olay
peygamberimizin gvenilirli ini glendirmesini bir tarafa b rak n; bu Allah n
rasln zor durumda b rak r. Bu onunla alakal pheleri zirveye ta mak isteyenlere
ele gemez bir f rsat sunmaktad r. Ayr ca peygamberimizin aranik metnini Kurn diye
okumas , onun fetanet (zeki) s fat na da halel getirmektedir. Kurn n mns en iyi
bilen peygamberimizin normal haf zlar n dahi d meyece i bir hataya d mesi tasavvur
edilemez.1002
e- Bu olay n gerek oldu unu savunan; ilmi ve ki ili iyle tarafl tarafs z
herkesin gvenini kazanm olan a n limlerinden M. Hamidullah bu olay yle
zh etmi tir: aranik metni olarak zikredilen metnin Kurn n iki yeti oldu u herkes
taraf ndan biliniyor. yetin orijinal metni yledir: Grdnz m Lat, Uzza ve
999
Zemah er, age., C. IV, s. 206.
1000
Taber, age., C. XVIII, s. 668.
1001
Takiyyuddin Ahmet b. Abdulhalm bn Teymiyye, Mecmuu Fetav, Ribat: Ts., C.X, s. 290-292.
1002
Hasan Elik, Kurn n Korunmu lu u zerine, 2.bs., M FAV Yay. stanbul, 2008, s.98, 99.
214
ncs Menat ? Bunlar m gerekten ulu tanr lar? Ve onlar n araya girip efaatte
bulunmalar ndan mitvar olunur mu? Grld zere yette soru vurgusu yap lm r.
Ancak ehir halk ndan olan m riklerden biri, bu iki yeti, sual eklinde okumay
gerektiren bir sual tak as l metin ihtiv etmedi inden, eytn bir d nce ile ses
vurgusu ve ifdesiyle de il de; icabi (olumlu) olarak yksek sesle okumu tur. Orada
haz r bulunanlar da okunan aranik yetlerini duymu tur. Hz. Peygamber o esnada
Kabede namaz k yor ve olaydan habersizdi. Dolay yla olaya mdhele etmedi.
Peygamber k ld namaz n secdesini yaparken m riklerde peygamberin kendi
tanr lar lehine bir imtiyaz tan vehmiyle memnuniyetlerinin ifdesi olarak onlar da
Kabenin nnde secdeye vard lar. Peygamber olay n fark nda de ildi. Bu durum
m riklerin lehine bir propagandaya dn nce, bunu anlayan peygamber byk znt
duydu. Bunun zerine bu yetleri iptal eden yeni vahiy gelmi ve durum
dzeltilmi tir.1003 Elik, Hamidullah n bu gr n iki noktada tenkit ediyor. Birincisi,
aranik metninden bir nceki ve bir sonraki yet(19-21) soru edat yla geldi ine gre,
szkonusu metnin, konunun ak ve slbu a ndan soru edat yla gelmi olmas
gerekli de il miydi? yet ses vurgusu ihmali mny bozduysa, Kurnda ses vurgusu
ihmali ve ibtida ve vak f hatalar ndan dolay mns bozulacak birok yet vard r. Bu
hatay yapan birok insan vard r. Burada nemli olan liyakats z ve art niyetli insanlar n
hatal okumas sonucu mnn n bozulmas de il; Kurn yetlerinin kendi aras nda
tutarl olmas r. Okuyucunun kt niyeti ya da liyakats zl sebebiyle hatal
okumas na tedbir almak mmkn de ildir. Hele bu durum eytn bir boyuta ula sa,
Kurn n apt lmayacak yeti bulunmamaktad r. Kurnda var olan feshat ve
belgat zellikleri ve onun muciz anlam onda meydana gelebilecek arp tmalar ve
sapt rmalar gn yz gibi ortaya karacak mahiyettedir. kincisi, bir m rik Kurn
yanl okudu diye, onun iptal edilmesini gerektirmez. Hz. Peygamber do ruyu bildi ine
gre bu yanl tashh ederdi. Ayr ca Kurn n okunu tarz da, anlam da arap toplumu
taraf ndan gyet net olarak biliniyordu. 1004
f- Fazlurrahmana gre, peygamberimizin: Lat, Uzza ve Menat efati

beklenmesi gereken yce ku ulard r eklinde tasvir etmesi;Niin kendinize erkek
1003
Hamidullah, age., C. I, s.110.
1004
Elik, age.., s. 100.
215
ocuklar istersiniz de, Allaha k z ocuklar isnat edersiniz? Bak n bu kesinlik ok eksik
ve yanl bir taksimdir. Bu putlar, sizin ve atalar n uydurdu u bo isimlerden ba ka
bir ey de ildir. Allah onlara hibir yetki vermemi tir. O putlara tapanlar, sadece ihtimal
ve kuruntular n pe ine tak yorlar. Hlbuki imdi onlara, rablerinden bir yol gsterici
1005
de gelmi tir yetlerin anlam a kl a kavu turmak iindir. Zaten bu olay
mslmanlar n g artlar alt nda, i kence grdkleri ve birok mslman n
Habe istana g etmek zorunda kald gnlerde meydana gelmi tir. Fazlurrahman bir
peygamberin her zaman tutarl olmamas nda bir gariplik, bir uyumsuzluk ve ay p
yoktur, der. Fazlurrahman, k k sa bir sre sonra bu yetlerin feshedilip; eytn yetler
olarak iddetle tenkit edilip; yerini u an Kurnda bulunan yetlerin ald
1006
zikretmi tir. Bu son de erlendirmede Fazlurrahman byk bir gaf n alt na imza
atm r. Metin ve sened bak ndan sahh kabul edilen birok hadisi/ rivyeti,
uydurma diye reddeden Fazlurrahmn n metin ve senet a ndan Cumhurun tenkit edip
reddetti i bir rivyeti sahih kabul edip Hz. Peygambere isnat etmesi ilgin
bulunmaktad r. Fazlurrahman n bu gr rivyetleri de erlendirmedeki gr leriyle
eli mektedir.
g- Krn, eytan n dini bozacak seviyedeki mdahalelerine kar korunmu

olan peygemberlerin dn bozacak nitelikte olmayan mdahalelerine kar
korunmad zikretmi tir. aranik olay n Hz. Peygamberin e itimine ynelik bir
olay olmas ndan dolay dini bozmayan bir mdhale olarak zikretmi tir. nk Hz.
Peygamber btn insanlar n iman etmesini arzulamak suretiyle hata etmi tir. Hlbuki
ilh iradenin byle bir dile i yoktur. Zaten byle bir dile i olsa, sadece ol! der, ve
btn insanlar iman eder. Allah Tel onda sad r olan bu hatal d nceyi ta yir etmek
iin eytan n onu yan ltmas na msaade etmi ve bu olay vas tas yla peygamberin
hatas tashh edip, onu e itmi tir. 1007 Elik, Kurnnin gr n de makul
bulmamaktad r. noktada tenkide tb tutmaktad r. Birincisi, Hz. Peygamber
peygamberli in gayesini bilmiyordu da byle bir imtihan neticesinde mi renecek? Bu
yakla m Allah n peygamberini cezaland rd yumu ak bir slpla ifde etmektir.
1005
Necm, 53/ 21-23.
1006
Fazlurrahman, Ana Konular yla Kurn, (Terc.: Alpaslan A kgen), bsy.,Ankara: Fecr Yay., 1987,
s. 192-193; Allah n Elisi ve Mesaj , (Terc.: Adil ifti), bsy., Ankara:Ankara Okulu Yay., 1997, s. 34-
35.
1007
ls, age., C. X, s. 264-265.
216
kincisi, aranik hadisesi eytan taraf ndan de il de; Allah taraf ndan meydana
getirilmi tir. Allah peygamberine vahyetti i yetlere eytan n szlerini kar rmay arzu
etmi tir. Byle bir durum, peygamberin i ini kolayla de il de; zorla ve onu
kavminin kar nda m kl bir vaziyette b rakmas r. Bunun kabul edilmesi mmkn
de ildir. ncs, eytan n dini bozacak seviyedeki mdhalelerine kar korunmu
olan peygemberlerin dini bozacak nitelikte olmayan mdhalelerine kar
korunmad zikretmi tir. Tevhid akdesini temelden sarsacak mahiyette olan aranik
metni, dini bozmuyorsa, dinin bozan eyin ne oldu u a klanmal r. 1008
h- Baz lar aranik metnini peygamberimizin uykulu haldeyken; baz lar da

m riklerin putlar an ld nda onlar daima bu szlerle and klar iin, bu szler
peygamberimizin akl nda kal p unutarak syleyebilece ini zikretmi tir. 1009
aranik hadisesinin gerekli ini kabul edenlerin bir k sm , aranik metninin eytan
taraf ndan syledi ini;1010 bir k sm , peygamberimizin sesini taklit eden bir m rik
taraf ndan sylendi ini;1011 bir k sm da m riklerin bu ekilde alg lad 1012
ifde
etmi tir. Bu metnin do rulu unu kabul eden limler, sahh hadis ve birok Tefsir, Tarih
kaynaklar nda yer bulan bu metnin uydurma olamayaca ifde etmi tir. 1013 Bu
gr leri de tenkit eden Elik, bu hususla alakal olduka nemli szler sarfetmi tir. Sz
konusu gr lere olan tenkidin birincisi, mfessirlerin eytan n peygamberlerin
arzular na bat l d ncelerini fiili ya da zihn olarak bula rd eklindeki szleridir.
Onlar, her ne kadar, eytan peygamberlerin arzular na, kendi bat l d ncesini kar rsa
da daha sonra Allah vahyine sahip p bunu dzeltmi tir, eklinde sylemeleri,
yap lan byk hatan n dzeltilmesi iin yeterli de ildir. kincisi, eytan n kimseye
grnmeden peygamberimizi taklit ederek syleyidi de makul grlmemi tir.
ncs, eytan n Cebrailin k na girip peygambere bu szleri syletti i vahyin
1008
Elik, age., s. 99, 100.
1009
bn Hacer el-Askaln, Fethul-Br bi erhi Sahh-i Buhr, C.VIII, Beyrut: Drul-Marife, Ts. s.
440.
1010
Begav, age., C. V, s. 394; Kurtub, age., C.XII, s. 57; ls, age., C.X, s. 261.
1011
Rz, age., C.XXIII, s. 56; Ate , S. age., C. VI, s. 40.
1012
Rz, age., C.XXIII, s. 55;
1013
Begavi, age., C. V, s. 395; Kurtub, age.., C.XII, s. 54; ls, age.., C.X, s. 261.
217
gvenilirli i a ndan makul grlmemi tir. Drdncs, m riklerden birinin syleyip
peygambere isnat etti i d ncesi de makul de ildir.1014
aranik metninin uydurma oldu unu savunanlar n gr leri unlard r:
a- Bu hikyenin hayal mahsl oldu unun en byk delili Necm suresinin

kendisidir. Bu sure ba tan sonra tevhdi anlatmakta ve puta tap n anlams zl ve
putlar n bir hi oldu unu anlatmaktad r. Bu yetlerin iine putlar ven szlerin s ma
imkn yoktur. yet byle bir ey olsa, nce putlar vlm , sonra yerilmi ve bir hi
oldu u ifde edilmi olur ki, bu da yetlerin siyk ve sibk bozar ve byk bir
tenkuza d lr. Bunun da do ru olmad kesindir.1015
b- Vahyin ba ndan sonuna kadar ve slm tebli den son nefesine kadar, tevhdi
anlatan bu fikri yayan ve Allaha irk ko maktan son derece sak nan, putlardan nefret
eden, nbvvetten nce dahi putlar sevmeyen, m riklerin eziyetlerine ra men, bu
nefretini onlar n yzne sylemekten ekinmeyen Allah n elisinin, bir gn szn
de tirip, putlardan efat umulaca sylemesi imkns zd r. E er byle bir ey
olsayd , insanlardan pek o unun irtidd etmeleri mmkndr. Ve onun m riklerin
mabutlar vmesi, Yahudi ve H ristiyanlar n hedefi haline gelmesine vesle olur ki,
byle bir ey kesinlikle vrit olmam r. 1016
c- aranik hadisesine ait yirmi ayr rivyetin bulunmas , bunu uyduranlar n dahi
laf zlarda bir birlik meydana getirememi olmalar , bu ibarelerin belgat ve feshatten
yoksun olmas ve Kurn n laf zlar na ve insicm na uygun olmamas , bu ibarelerin
Kurndan olamayaca n a k delilidir.1017 Yani bu rivyetlerin hem metninde hem
1014
Elik, age., s. 102-106
1015
Muhammed Huseyn Heykel, Hz. Muhammed Mustafa,M r: el-Heyetl-M sr yye fil-Amme lil-
Kitp, 1997, s. 144.
1016
smail Cerraho lu, Garanik Meselesinin stismarc lar , A FD, C. XXIV,Ankara: 1981, s. 71
1017
Cerraho lu, agm., ay.
218
mns nda hem isnat ve hem de ravilerinde zaaf ve zd rb1018 vard r. Ve Kurn n
muciz belgat ve feshat yla uyu mamaktad r.1019
d- Hz. Peygamberin hayat da bu hikyenin as ls z oldu una i aret etmektedir. Hz.

Peygamber henz nbvvetten nce yalan sylememesiyle hret kazanm r. Dostlar ,
d manlar ona emin lakab takm lard r. Nbvvetten nce bile yalan sylemeyen bir
kimsenin, nbvvetten sonra Allah n buyru u olmayan bir sz, Allaha isnat etmesi
imkns zd r. Allahtan korkan insan n, insanlardan korktu u iin bu sz sylemesi
akla ve mant a ayk r. Allah iin her trl fedkrl a katlanan insan Allaha iftira
atmaz. Nitekim Allah Tel bu durumu ok gzel a klam r: Ey Peygamber!
Rabbinden sana indirileni tebli et, e er bunu yapmazsan onun elili ini yapmam
olursun. Allah seni insanlardan korur. Do rusu Allah kfirlere yol gstermez 1020ve
Allah n gndermi olduklar tebli eden peygamberler, Allahtan korkarlar ve ondan
ba ka kimseden korkmazlar.1021 Bu yetler de Hz. Peygamberin kimseden korkmadan
peygamberlik vazfesini f etti ine i aret eder.
e- Hz. Peygamber Kurey ile takriben on sene u ra ktan, ashab yla beraber eziyete
katland ktan, her trl fedkrl gze ald ktan, Hz. Hamza ve Hz. mer le
kuvvetlendikten sonra Arap yar madas ve kom u lkelerde an r bir kuvvet haline
geldikten sonra Hz. Peygamberin Kurey in ilhlar vmeye ne ihtiyac olabilir?1022
f- aranik hadisesinden bahseden rivyetler, Cerh ve Tadle tb tutulmadan o

dnem Tefsir ve Tarih kitaplar na girmi tir. sriliyyt merakl lar da bu rivyeti
eserlerine alm lard r. Szlerine ve ilimlerine gvenilen slm limleri de bu hadisenin
uydurma oldu unu ispat etmi lerdir. Bu hususla alakal gelen rivyetlerin laf zlar ndaki
ihtilaflar, rivyetlerindeki zay fl klar ve senetlerindeki kopukluklar sebebiyle kable
yn olmad a kt r. Di er rivyetlerin henz o dnemde do mam olan bn Abbs
1018
Izd rab: Rivyetlerde, zapt ynnden zay fl klar na dellet etmek zere bir rivyetin muhtelif
ekillerde rivyet edilmesi ve aralar nda birini tercih etme imkn bulunmamas r. Dolay yla ravileri
zapt ynnden zay f olan rivyetler de zay ft r.(Bkz. Talt Koyi it, Hadis Usl, 6.bs. Ankara: TDVY.
2007, s. 139.)
1019
Ahmet Hamdi Aksekili (v.1951), Bir Z nd k Uydurmas aran q Safsatas , (Sd. Ertu rul zalp),
aret Yay. stanbul, 2003, s. 58.
1020
Mide, 5/67.
1021
Ahzap, 33/39.
1022
Heykel, Hz. Muhammed Mustafa, s. 144-145.
219
ve tbinden olan Said b. Cbeyrden gelmesi, bu haberlerin sa lam olamayaca
kanaatini olu turmaktad r.1023
g- Habe istandaki mslmanlar n Hz. Peygamberin m riklerin ilhlar

vmesinden dolay m riklerle aras n dzelmesi haberini duyarak Mekkeye
geldikleri haberi de as ls z uydurma haberdir. Onlar n Habe istandan dnmelerinin iki
sebebi vard r: 1024
1- Hz. merin mslman oldu unu duymalar r. Hz. mer cesur ve kahramand .
Mslman olunca bunu gizlemedi. A a vurdu. Mslmanlar n gizlenerek namaz
lmalar na raz olmad . Kurey le kavga ederek Kbeye gitti, namaz k ld .
mslmanlar da orada namazlar k ld . Ayr ca Kurey in e itli boylar ndan slm
seen ok insan vard . Kurey mslman olanlardan birini ldrse, bu i sava ya da
kan davas demekti. Kurey Hz. Muhammedle dv mek iin bir re bulmas
gerekiyordu. Bu reyi bulana kadar mslmanlara dokunmad , dolay yla mtareke
devri ba lad . Bunu duyan Habe istandaki mslmanlar Mekkeye geri dndler.
2-Habe istan dhilinde Nec mslmanlara yak nl k gsteriyordu. O esnada

mslmanlar n yabanc oldu u bir isyn Nec iye kar meydana geldi. Mslmanlar
Nec inin ba ar olmas istedikleri bu isynla ilgilenmek istemediler. Kurey le
mslmanlar aras nda bar oldu unu duyunca Mekkeye gelmek istediler. Fakat onlar
Mekkeye gelince, Ha imo ullar na kar boykot uyguland ve tekrar mcadelenin
ba lad grnce, Habe istana tekrar dnmek mecburiyetinde kald lar.
h- Ey Muhammed! Senden nce gnderdi imiz hibir eli ve peygamber yoktur ki,
bir eyi arzulad zaman, eytan onun arzusuna vesvese kar rm olmas n. Allah,
eytan n kar rd giderir, sonra Allah kendi yetlerini tahkim eder. Allah bilendir,
hkimdir1025 yetinin aranik hadisesiyle alakal olmad zikredilmi tir. yle ki: 1026
1- Necm suresi mekk; Hac suresi medendir. Hlbuki bu rivyetleri nakledenler,

Necm suresindeki yetlerin indi i ak am Cebril gelip, Hz. Peygambere ben bunlar
1023
Cerraho lu, agm., C. XXIV, s. 70-71.
1024
Heykel, age., s. 142-143.
1025
Hac, 22/ 52.
1026
Rz, age., C. XXIII, s. 51; C. XXI, s. 21, 23.
220
sana okumad m demi , bunun zerine Hz. Peygamber ok zlm ve Allahtan ok
korkmu da bu yet nazil olmu , derler.
2- er Muhammed, bize kar , ona baz szler katm olsayd , biz onu kuvvetle
yakalard k, sonra onun ah damar kopar rd k. Hi biriniz de onu
1027
koruyamazd z. yeti, Hz. Peygamberin kendili inden baz szleri Kurna
katmas n imkns zl na i aret eder.
3-yetlerimiz onlara apa k okununca, bizimle kar la may ummayanlar,

Muhammede: Bundan ba ka bir Kurn getir veya bunu de tir dediler. Dedi ki:
Onu kendili imden de tiremem, ben ancak, bana vahy olunana uyar m. Ben rabbime
kar gelirsem, byk gnn azab na u ramaktan korkar m1028 yeti de Hz.
Peygamberin sadece kendine indirilene uydu unu, onda de iklik yapma yetkisinin
olmad na i arettir.
4- Batmakta olan Y ld za and olsun ki, arkada z Muhammed sapmam r ve

azmam r. O kendili inden konu mamaktad r. Onun konu mas ancak kendisine
bildirilen bir vahiyledir.1029 Necm suresinin bu ilk yetinden sonra peygamberimizin
Bu ulu aranikin efaatleri umulur demesi, Allah n yalanc oldu unu sylemektir ki,
bir mslman n bunu sylemesi imkns zd r.
5- O yolunu rm kimseler, bizim sana vahy etti imizden, ba ka bir ey ortaya

ats nlar diye seni ayartarak, seni vahy etti imiz gereklerden uzakla maya
al maktalar. yle ki, bunu ba arabilselerdi, seni hemen kendilerine dost edinirlerdi.
er senin iman na sebat vermemi olsayd k, belki de az kals n onlara biraz olsun
ilim gsterecektin. E er bunu yapsayd n, hayat n ac da iki kat olarak tatt racakt k
sana, lmn ac da, sonra bize kar hibir yard mc bulamayacakt n kendine.1030
aranik uydurmas nakledenler bu yeti delil getiriyorlar. Hlbuki bu yet onlar n

aleyhine bir delildir. Zira Hz. Peygamber az da olsa onlara meyletmemi tir. Bu yetteki
sebat vermekten kas t, Allah n peygamberine ismeti vermesi, onu m riklerin
1027
Hakka, 69/ 4447.
1028
Ynus, 10/15.
1029
Necm, 53/ 1-4.
1030
Isr, 17/73-75.
221
sapt rmas ndan korumas r.1031 Demek ki Allah Hz. Peygambere sebat(masumiyet)
verdi de o, bir an bile davas ndan caymad , m riklere meyletmedi.
Sonu olarak; eytan Hz. Peygambere vesvese vermeye al r. Fakat Allah

peygamberimizi onun vesvesesinden korur.1032 te ismette budur. Ayr ca u da ifde
edilmelidir, Hz. Peygamber, eytan n- Allah n ona mahsus bir ltf olarak-
mslman oldu unu ve art k ona hay rdan ba ka bir ey emretmedi ini haber
vermi tir.1033
Muhammed b. shk b. Huzeyme, (311/ 914) bu hikyenin z nd klar taraf ndan

uyduruldu unu, Eb Bekr Ahmet b. Hseyn el-Beyhk, (458/1066) nakil ynnden
sabit olmad ,1034 Kad yz da sahh olmad sylemi tir.1035
K saca, yet Necm suresi yetleri aras nda Bu ulu aranikin efaatleri umulur
sz i itildiyse, phesiz Hz. Peygamber, Necm suresini okurken, tam onlar n tanr lar
ktledi i bir s rada baz m rikler grlt kararak onun szleri (Kurn yetleri)
aras na bu cmleleri kar rm , di erleri de bunun Hz. Peygamberin a ndan kt
sanm olabilirler. Nitekim inkr edenler: Bu Kurn dinlemeyin, okunurken grlt
yap n, belki bast rs z1036 dediler.yeti bunu destekler mahiyettedir.1037
Yakut Hamevi, (626/ 1228), o devirde m riklerin Kabeyi tavaf ederken, Lat,
Uzza ve di er ncs olan Menatla yemin ederim, onlar ulu araniktir ve onlar n
efaatleri umulur cmlesini syleme adetleri oldu unu bildiriyor.1038 O halde Hz.
Peygamber bu putla ilgili yetleri okurken onlar, bu yemin formllerini Kurn
laf zlar aras nda hayal etmi olabilirler.1039Yani aranik hadisesinin asl yoktur.1040
1031
Kadi Beydv, Envrut-Tenzl, C. III, s. 236; Rz, age., C. XXI s. 23; bn Kesr,age., C. III, s. 53;
Kadi Iyz, if, c II, s. 120.
1032
Rz, age., C. XXI, s. 23; smet, s. 139; N.Sbn, Mntek, s. 148; Taftazn, erhul-Maks d, C.
V, s. 59; Crcn, erhul-Mevk f, C. VIII, s. 302.
1033
Mslim, Mnfikn, 69; Ahmet b. Hanbel, Msned, C. I, s. 257, 385.
1034
Rz, Meftih, C. XXIII, s. 51.
1035
Kad yz, if, C. II, s. 117.
1036
Fussilet, 41/ 26.
1037
Rz, age., C. XXIII, s. 55; C. XXVII, 121; Kad yz, if, C. II, s. 124.
1038
Yakut ihabuddin Eb Abdillah Hamev(v. 626/1229), Mucemul-Buldn, Uzza mad. Beyrut:
1979, C. IV, s. 116.
1039
Elmal , age.., C. VII, s. 4591; Cerraho lu, agm., C. XXIV, s. 72.
222
Necm sresine isnat edilen aranik hadisesi olarak telakk edilen olay, Hacc 22/52.
yetle ilintilendirilmi tir. Bu ayette zikredilen temenn ve mniyye kavramlar
mfessirler taraf ndan farkl yorumlanm r.
a- Baz mfessirlertemenn ve mniyye kavram na arzu etmek, mit etmek,

zlem duymak gibi mnlar yklemi lerdir. Buna gre, szkonusu ayette dile getirilen
eytan n mdhalesi yle olmu tur: Hz. Peygamber halk n kendisine yakla mas
temin amac yla onlar n putlar hakk nda ho lar na gidece i baz eyleri sylemeyi
iinden geiriyordu.1041 Bunu f rsat bilen eytan, hemen devreye girerek Allahtan
uzakla mas sa lamak kast yla, Hz. Peygambere m riklerin putlar iyilikle anmas ,
onlara yakla mas hussunda telknde bulundu. Hz peygamber bu teknin etkisinde
kald bir s rada uyuyakalm . Uyku halinde bu telkn Rsulullah n i leminde ok
etkili olmu tu.1042 Buna gre yetin anlam yle olmaktad r: Peygamber ne zaman iyi
bir ey d nse, olumlu bir arzu ve zlem iine girse, eytan onun bu iyi niyetini kendi
arzusu istikametine ekmek ister. Ancak Allah eytan n bu hile ve vesveselerini etkisiz
ve geersiz k lmak sretiyle peygamberini kendi gnderdi i vahiy gere ine ynelterek
onun vahiy izgisinde kalmas sa lar.1043
Rz, byle bir durumun dinden kma anlam na geldi ini zikrettikten sonra
gr lerini yle izh etmi tir: peygamberler bilerek yanl yapmaktan masumdurlar.
Onlar ancak be er olmalar sebebiyle sehven hata edebilirler. nk peygamberler be er
olmalar sebebiyle eytan n vesvesesine maruz kalabilirler. Ancak onlar n bilmeyerek
yapt klar hatalara de il: peygamberliklerinin gere i yapt klar i lere ve gittikleri do ru
yola tb olmak gerekir. yette zikredilen Allah yetlerini muhkem/sa lam k lar
ifdesi de bu anlama gelir. 1044
Fazlurrahman, bu ayetle ilgili olarak, eytan n Hz. Peygamberin arzular na

mdhalesini; mslmanlar n zor artlar alt nda bulunduklar , i kence edildikleri, bir
ok kimsenin yap lan bask lar neticesinde Habe istana getmek zorunda kald gn-
1040
Cerraho lu, agm., C. XXIV, s. 83-91.
1041
Rz, age., C. XXIII, s. 50 vd.
1042
Rz,age., C.XXIII, s. 51-52.
1043
Rz, age., C.XXIII, s. 52.
1044
Rz,age., C. XXIII, s. 53.
223
lerde, m riklerle uzla mak iin onu ayartmaya al mas , Allah n da bu uzla ma
fikrini ortadan kald rmas eklinde de erlendirerek peygamberin d nce boyutunda
m riklerle bir uzla ma aray nda olmas n vahye ve peygamberli e halel te kil
etmedi ini sylemektedir.1045
Elmal , bu iki kavram arzuve istek anlam nda yorumlamakla birlikte Hz.
Peygamberin arzu, istek ve ideal gibi eylerden uzak oldu unu, bir ideal adam de il;
bir vahiy insan oldu unu zikretmi tir. Elmal ya gre, ki isel arzu ve ideallere eytan
hile, aldatma ve pheler kar raca ndan insan bu ideallerde hata yapmaktad r.
Peygamber ise bunlardan uzakt r. nk o kesinlik ifde eden vahye tb olmas hlinde
masumdur. Kendi itiht yla hareket etti i zaman hata yapmas ka lmazd r.1046
b- Baz mfessirlerde temenn ve mniyye kavram tilvet ve okuma

anlam nda yorumlam r. 1047 Taber bu yorumu benimsemi tir. 1048 bn Manzurda
kelimeye bu mny vermi tir.1049 Buna gre yetin mns yledir: Bir peygamber
kendisine gelen vahyi okudu u zaman, eytan onun okumas na kendisinden birtak m
szler katar. bn Abbs konu mak anlam nda oldu unu zikretmi tir.1050Taberi bu
kavramlar okumak, tilvet etmek, konu mak anlamlar nda mezcetmi tir. 1051 Bu
kavram okumak mns nda ele alanlar emniyye kelimesinin mniyyenin o ulu
oldu unu zikredip; buna Bakara 2/78. yetini delil gstermi lerdir. Bu kavramlar
okumak mns nda yorumlayan evkn, eytan n peygamberin okumas na de il;
m riklerin kulaklar na baz szleri aranik metnini yet diye atmas anlam
vermi tir.1052Bu kavramlara ezbere okumak vs. anlamlar n verildi ini zikreden H.
Elik, yukar da ifde edilen anlamlar n, Kurn n anlam rgsne uygun olmad
zikretmi tir. Buradan hareketle, bu kavramlar, zanna dayanan, yalan yanl eylere
inanan, kutsal kitaplar n retilerinden habersiz olan s radan yahdileri ifde etti ini,
zikretmi tir.
1045
Fazlurrahman, Ana Konular yla Kuran, s. 192 vd.
1046
Elmal , age., C.V, s. 3414, 3415.
1047
Kurtub, age. C.XII, 2.bs., Beyrut: 1426/2005, s. 57.
1048
Taberi, Taber age., C. XVI, 1.bs.,Khire: Hicr, 1422/2001, s. 609 vd.
1049
bn Manzur, Lisnl-Arap, C. XXXXVII s.4273.m-n-nmad.
1050
bn Hacer,age., C. VIII, s. 438; Kurtub, age. C.XII, s. 57.
1051
Taber age., C. XVI, s. 609vd.
1052
evkn, age., C. III, s. 462-463.
224
Elik, Hacc. 22/52. yette zikredilen emniyye kelimesinin, mniyyenin o ulu
oldu unu; gnln ok istedi i ve ki inin benli inde ideal halini alan gl istek ve
arzular anlam nda oldu unu zikretmi tir. Bu istek ve arzular olumlu eylere ynelik
oldu u gibi o u kez de sahte, aldat , zan ve tahminlere dayanan gerek d
topyalar n da olabilece ini ifde eden Elik, bu kavrama kuruntu mns vermi tir.
Bu kavram n Hz. Peygambere nisbet edilerek, onun muhataplar ad na iinde besledi i
zlem ve olumlu beklentileri ifde etti ini zikretmi tir. Elik, Kurn n eytan n
tehlikesine maruz olmad ndan dolay ondan korunmas n anlams zl na i aret
ederek son noktay koymu tur.1053
22.2- Medine Dnemi:
22.2.1- Bedir Esirleri Hakk nda Yap lan kaz:
Raslullah' n (s.a.v) Allah' n emrine muhalefet etti i ve Allah' n raz olmad bir
fiili yapt zann ndan hareketle ikaz edildi i birinci yet u ekildedir: Hi bir
peygambere, yeryznde kfrn belini k p tam hkimiyet sa lamad ka esirler almas
yara maz. Siz bu dnyan n geici kazanlar arzu ediyorsunuz. Hlbuki Allah, hireti
(tercih etmenizi) ister. Allah azzdir, hkimdir. E er Allah taraf ndan nceden
buyrulmu byle bir ilke olmasayd , ald klar zdan dolay size byk bir azap
dokunurdu.1054
Baz kimseler, bu yetten; Raslullah' n (s.a.v) gnah i ledi ini, bir su i ledi ini
veya lemlerin Rabbi Allah'a bir konuda isyn etti ini zannetmektedirler. Nihyet
onlar n zannettikleri gibi olmayan bu Bedir esirleri meselesinde iddetli ikaz geldi.
Raslullah' n (s.a.v) bu konudaki amac , sadece Bedir esirleri hakk nda baz
sahabeleriyle isti re etmekti. Bunun sonucunda ise, itiht edip sahabelerin
o unlu unun gr nn tercihiyle hkme ba lamakt . Bunun zerine Mekkeli m rik-
lerden olan esirlerin fidyelerini kabul etti. Raslullah' n (s.a.v) bu itihd ; stn olan n,
iyi olan n ve tercih edilenin aksineydi. nk davan n ve slm Dininin maslahat
gere i, Raslullah' n (s.a.v) onlardan fidyeleri kabul etmemesiydi. Asl nda fidyeleri
alman n aksine; kfrn gcn zay flatmak, m riklerin bykl n -di er Arap
1053
Elik, age., s. 114-135.
1054
Enfal, 8/67-68.
225
topluluklar na kar - nemsiz gstermek; stnlk ve zaferin zellikle de Allah' n
kullar iin oldu unu ispatlamak iin esirlerin kanlar n dklmesi ve ak lmas
gerekmekteydi. Zira bu sava , mminler ile m rikler aras nda meydana gelen ilk
sava . Bundan dolay da mminler iin ok nemli bir sava .
Burada, bu yeti kermelerin ini i ile ilgili Ashb- Kirm n baz rivyetleri, Me'sur
Metoduyla1055 aktar lacakt r:
a- Tirmiz, Hkim en-Nisbur ve Beyhk, Abdullah ibn Mes'ud'dan (r.a) yle

rivyet etmi tir: Bedir sava gnnn sonunda, esirler elde edilip Raslullah' n (s.a.v)
huzuruna getirilince, Raslullah (s.a.v), ashab toplay p, onlara: Bu esirler hakk nda
ne dersiniz? diye sordu. Bunun zerine Hz. Eb Bekr (r.a): Ey Allah' n Rasl! Bunlar
senin kavminden ve seninle akrabal klar bulunan kimselerdir. Onlar serbest b rak ve
(i ledikleri sutan dolay ) tevbe etmelerini iste! Belki Allah, tevbe ettikleri takdirde
onlar n tevbelerini kabul eder dedi. Hz. Eb Bekr'in (r.a) bu sz zerine Hz. mer
(r.a) ise: Ey Allah' n Rasl! Bunlar seni yalanlad lar, seni asli yurdundan kard lar ve
seninle sava lar. Bu bak mdan onlar al ve boyunlar vur dedi. Bu ikisinin gr n
dinleyen Abdullah b, Revha (r.a) ise: Ey Allah' n Rasl! Odunu bol alan bir vadiye
git ve o vadiyi, onlar iindeyken ate e ver dedi. Abdullah b. Revha'n n bu szn
iten Hz. Abbs ise ona: Sen, akrabal k ba kopar p att n dedi. Raslullah (s.a.v)
bir sre sustu ve onlara hibir cevap vermedi. Sonra da kalk p evine gitti. Bunun zerine
baz kimseler: Raslullah (s.a.v), Eb Bekrin (r.a) gr n uygulayacak, bir k sm ;
mer'in (r.a) gr n uygulayacak, di er bir k sm da; Abdullah b. Revha'n n
gr n uygulayacak dediler. Daha sonra Raslullah (s.a.v) p: Allah, baz
kimselerin kalplerini yle yumu at r ki, stten daha yumu ak olur. Yine Allah, baz
kimselerin kalplerini de yle bir kat la r ki, ta tan da daha kat olurlar... Ey Eb
Bekr! Senin misalin, brhm'in (a.s) misaline benzer ki O: Buna gre art k kim bana
tb olursa o, bendendir. Kimde bana kar gelirse onu, sana (Allah'a) b rak m. nk
Sen, ba lay n ve merhamet edicisin demi ti. Ve yine Ey Eb Bekr! Senin misalin,
sn n (a.s) misaline benzer ki O: (Ey Allah' m! E er) onlara azap edersen do rusu
onlar, senin kullar nd r. E er onlar ba larsan da, gl ve hkim olan phesiz ancak
1055
yeti hadisle tefsir etme metodu.
226
sensin demi ti. Sana gelince Ey mer! Senin misalin de, Msn n (a.s) misaline
benzer ki o: Ey Rabbimiz! Onlar n (yani Firavun ve onun evresinde bulunanlar n)
mallar yok et! Onlar n kalplerini (mhrleyerek) s k. nk onlar, can yak azap
grmedike iman etmezler dedi. Ve yine Ey mer! Senin misalin, Nhun (a.s)
misaline benzer ki Nh: Ey Rabbim! Yeryznde kfirlerden hi birini b rakma1056
dedi. Daha sonra Raslullah (s.a.v): Sizler fakir kimselersiniz. Sak n onlardan hi bir
kimse fidyesiz kurtulmas n yahut ta boynu vurulsun buyurdu. Bunun zerine Abdullah
ibn Mes'ud: Ey Allah' n Rasl! Sheyl b. Beyza bundan mstesna olsun. nk o,
slma dil uzatmam r dedi. Bunun zerine Raslullah (s.a.v) sustu. (Abdullah ibn
Mes'ud: ) Ba ma gkten ta ya acak korkusunu o gn hissetti im kadar hi bir gn
hissetmi de ilim dedi. Nihyet Raslullah (s.a.v): Sheyl b. Beyza mstesna diye
buyurdu... Bunun zerine Yce Allah, Hi bir peygambere, yeryznde oka sava p
zaferler kazanmad ka esirler almas yara maz...1057 yetini sonuna kadar indirdi.1058
b- Ahmed b. Hanbel ile Mslim, Abdullah bn Abbs'dan (r.ahuma) yle rivyet

etmi tir:Bedir Sava gnnde al nan esirler hakk nda Raslullah (s.a.v), Hz. Eb Bekr
ve Hz. mer'e dan mak zere onlara: Esirler hakk ndaki gr nz nedir? diye sordu.
Hz. Eb Bekr: Ey Allah' n Rasl! Onlar senin akrabal klar n, amcan n ocuklar ve
kavminden olan kimselerdir. Onlardan fidye alman uygun gryorum. Zira bizim
onlardan ald z fidyelerle kfirlere kar bir kuvvet sa lan r. Umulur ki Allah, bir
gn onlara da slma girmeleri iin bir hidyet verir ve bize yard mc olurlar dedi.
Bunun zerine Raslullah (s.a.v): Ey Hattab' n o lu! Bu konudaki gr n nedir?diye
sordu. Hz. mer: Allah'a yemin ederim ki, Ey Allah' n Rasl! Eb Bekr'in syledi i
gr uygun grmyorum. Fakat ben, elimize bir imkn n geti ini gryorum. Bu
rsattan istifde ederek onlar n boyunlar vural m. Akilden dolay Hz. Ali'ye imkn
ver, onun boynunu vursun. Filan kimseden dolay -Hz. mer'in kendi yak olan- bana
imkn ver, onun boynunu vuray m. Filan n yak nl ndan dolay filana imkn ver onun
boynunu vursun. nk bunlar, kfrn liderleri ve ileri gelen kimseleridir dedi. Hz.
mer devamla: Fakat Raslullah (s.a.v) benim syledi im gr be enmedi. Eb
1056
Nh, 71/26.
1057
Enfl, 8/8788.
1058
Tirmiz, Cihd, 34, Tefsir Sure-i Enfl, 6; Eb Dvud, Cihd, 114.
227
Bekr'in syledi i gr be endi ve esirlerden fidye ald . Ertesi gn olunca,
Raslullah' n (s.a.v) ve Eb Bekr'in yan na geldi imde, onlar , oturmu a lar bir
vaziyette buldum. Bunun zerine: Ey Allah' n Rasl! Seni ve arkada a latan
eyin ne oldu unu bana anlat r m n? E er a layacak bir durum bulursam bende
layay m. E er a layacak bir durum bulamazsam bile sizin a la man zdan dolay
bende sizinle birlikte yine oturup a layay m dedim. Bunun zerine Raslullah (s.a.v):
(Esirlerden) fidye al nmas ile ilgili gr lerinden dolay oturup arkada lar na (Eb
Bekr ile Ali) arz olunan eyden dolay a yorum. Onlara gelecek alan azab n, -
yan ndaki bir a aa i aret ederek- bu a atan daha yak n oldu u bana bildirildi... Ve
bunun zerine Yce Allah, Hi bir peygambere, yeryznde oka sava p zaferler
kazanmad ka esirler almas yara maz...1059yetini sonuna kadar indirdi.1060
Peygamberimiz daha sonra : e er gkten bir azap inecek olsayd mer ve Sad b.
Muazdan ba kas kurtulmazd dedi.1061 Bunun zerine: Art k elde etti iniz
ganimetleri temiz ve helal olarak yiyin 1062 yetinin nazil oldu u zikredilmi tir.1063
Fidye de ganimetler cinsinden kabul edildi i iin Allah onlara helal k ld 1064 ve onlar
ba lad .
Bu hadisi erifler; Raslullaha (s.a.v), esirlerden fidye almas ile ilgili t

verenlere veya gr bildirenlere i aret etmektedir. Ancak bu rivyetlerin o unda; ilk
nce, Hz.Eb Bekrin (r.a) ismi gemektedir. nk o, mevki ynnden sahabelerin en
by ve Raslullaha (s.a.v), sahabelerin en sevgili olmas ndan dolay , bu konuda
gr al nanlar n ilkiydi. Zira Raslullah (s.a.v), ashab yla herhangi bir konuda isti re
etti inde ilk nce onun gr n al rd . Yce Allah, kat ndan gelen bu iddetli ikaz,
yanl itihd ndan dolay peygamberine ve onun sahabelerinin nde gelenlerineydi.
Onunla, Raslullaha (s.a.v); retme ve ikaz kast yla, esirlerden en mkemmel ve en
gzel bir ekilde fidye almas ve bu gibi nemli meselelerde yumu ak davranmas
gerekti i anlat lmak istenmektedir. Bundan dolay Yce Allah, slm n stnl n ve
1059
Enfl, 8/6768.
1060
Mslim, Cihd, 58.
1061
Mslim, Cihd, 58; Ahmet b. Hanbel, Msned, C. I, s. 31, 33; Kad Beydv, Envrut-Tenzl, C.
II, s. 417; Nesef, age.,, C. II, s. 112; Ebs-Suud, dul-Akl- Selm, C. III, 1.bs., Beyrut: Drul-
Kutubil- lmiyye, 1419/1999, s. 114.
1062
Enfl, 8/69.
1063
bn Kesr, age., C. II, s. 325.
1064
Nesef, age.., C. II, s. 112.
228
konumunun yceli ini istemektedir... Abdullah ibn Abbs (r.a), Yce Allah' n, Hi bir
peygambere, yeryznde oka sava p zaferler kazanmad ka esirler almas
yara maz... 1065yeti hakk nda yle demi tir:
Bu hkm ancak Bedir sava gn olmu tu. nk mslmanlar, o gn say

bak ndan az idi. Bir mddet sonra mslmanlar n say o al p g ve kuvvetlen
art nca, Yce Allah, sava s ras nda ele geirilen esirler hakk nda u yeti kermeyi
indirmi tir: (Sava sona erince) onlar , ya kar ks z ya da fidye ile sal verin.1066
Bunun zerine Yce Allah, peygamberini ve mminleri, ele geirilen esirlerin durumu
hakk nda serbest b rakm r. Mminler isterlerse esirleri ldrrler, isterlerse onlar
kle edinirler, isterlerse de onlardan fidye al p serbest b rak rlar demektir...
yeti kerme; bu esirlerin, fidye kar nda serbest b rak lmas gerekti ini,
Raslullah' n (s.a.v) ashab yla olan m averesinden ve itihd ndan kaynakland na
aret etmektedir. stelik Yce Allah, itiht yoluyla mminlerden bir hata meydana
geldi inde (bu hatal itihttan dolay ) onlar sorumlu tutmayaca na dair ezeli hikmeti
te bylece tahakkuk etmi ti. te esirler hakk nda konu, Yce Allah' n u szyle son
bulmaktad r: E er daha nceden Allah' n gemi bir hkm olmasayd , ald klar zdan
1067
dolay size byk bir azap dokunurdu.
Sonu olarak; S rf dnyev ve ahs kar iin fidye al nmas uygun de ildir. slm
ordusunun ve yurdunun glenmesi iin fidye al nmas faydal bulunmu tur. te
bundan dolay ashab n baz lar bu gr benimsemi tir. Bylece itihda dayal hata
yap ld zikredilmi ve bu hatan n affedilir cinsten bir hata oldu u ifde edilmi tir.
Nitekim Allah Tel bundan dolay azap etmemi tir.1068
Baz yetlerden hareketle slm limleri, bu yetler inmeden nce fidye(esir)

alman n haram olmad zikretmi lerdir. Hz. Peygamber ve arkada lar n itiht
yapt klar ve itihtta yan ld klar zikretmi lerdir.1069 Bu hadise peygamberlerin
1065
Enfl, 8/6768.
1066
Muhammed, 47/4.
1067
Enfl, 8/68.
1068
Bilmen, Kurn- Kermin Trke Tefsiri, C. III, s. 1214.
1069
Rz, age., C. IV, s. 569; smet, s. 148, 149; Taftazn, erhul-Maks d, C. V, s. 53; Crcn,
erhul-Mevk f, C.V III, s. 303, 304.
229
vahiy inmeyen konulardaki itihtlar nda bazen hata edebileceklerine, delil gsterilmi ,
fakat hatalar nda srarc olmad klar nakledilmi tir. 1070
22.2.2- M rik ve Kfirlere Meyletme:
Bu da Yce Allah' n u sznde gemektedir: Ey Peygamber! Allah'a ve di er

insanlara kar vazifelerini yap. Sak n benden gelen gerekleri rtbas edenlerin ve
ikiyzllerin sylediklerine uyma. Do rusu Allah, Hkimdir ve limdir. Rabbinden
sana vahyolunana uy. phesiz Allah, btn yapt klar zdan haberdar oland r1071
Grld zere bu yeti kermeler, Raslullahdan (s.a.v) bir gnah n meydana

geldi ini gstermez. Ancak bu yet, Raslullah n (s.a.v) ahs nda komutanlara, ileri
gelen kimselere ynelmi ve zellikle de mmete yap lm bir hitapt r. Bu yetle kast
edilen, Raslullah n (s,a.v) mmetidir. Bu, t pk bir hkmdar n, ordu komutan na:
D manlar na msamaha gsterme! Onlarla kendi hkmne boyun e dirinceye kadar
ve emrine ba lay ncaya kadar sava ! ocuklar , kad nlar ve ya kimseleri ldrme!
Onlar n nnde korktu unu ve ekindi ini a klama!... eklinde syledi i sze benzer.
Grld zere hkmdar, komutan na hitap etmektedir. Komutanla kastedilen ise,
onunla birlikte bulunan askerlerdir. Bu delilde de grld zere hitap ile kastedilen,
Raslullah n (s.a.v) ahs nda btn mmettir. Raslullah n (s.a.v) ahs de ildir. Zaten
Yce Allah konuyla ilgili yetleri, Allah yapt klar zdan haberdar oland r1072-
grld zere- hep o ul s as yla bitirmi tir. Bu da, hitab n; Raslullaha (s.a.v)
de il, onun ahs nda btn mmetedir. Buna bir rnek ise Yce Allah' n, Ey
Peygamber! Kad nlar bo ayaca zda onlar , iddetlerini gzeterek bo ay n ve iddeti
say n... szdr. te bu da, Raslullah n (s.a.v) ahs nda btn mmete yap lm bir
hitapt r. Bununla birlikte biz, hitab sadece Raslullaha (sa.v) ykledi imizde dahi
onun, itaat etmek suretiyle kfirlere ve mnf klara meyletti ini ve Yce Allah, ona,
onlardan sak nmas emredinceye kadar masiyet ve gnah i ledi ini gstermez. Bu
sz, sadece bu konuda olan ispat etmek iin sylenmi tir. Zira Yce Allah,
Raslullaha (s.a.v), kfirlerin hilesinden ve mnf klar n tuza ndan sak nmas
1070
Kad Beydavi, Envarut-Tenzil, C. II, s. 417.
1071
Ahzb, 33/1-2.
1072
Ahzb, 33/2.
230
emretmi ve Ona kfirler ile mnf klardan sak p onlar n szlerine dalarak tuzaklar na
d memesine dair onlar n ilerinde gizlediklerini bildirmi tir.
a- Rivyet edildi ine gre; Eb Sfyn, krime b. Ebi Cehl ve Eb'l-A'ver es-
Slem, Raslullah (s.a.v) ile kendileri aras nda bir anla ma yapmak zere ona gelerek:
lahlar za dil uzatma! Putlara tapan kimselere, onlar, efat edecek ve fayda
sa layacak de. Biz de seni Rabb nla ba ba a b rakal m demek kstahl nda
bulundular. O s rada m rik olan bu kimselerin bu szleri, Raslullaha (s.a.v) ve ora-
daki mminlere ok a r geldi. Bunun zerine orada haz r bulunan Hz. mer (r.a): Ey
Allah' n Rasl! izin ver de unlar ldreyim! dedi.
Raslullah (s.a.v): Ben, onlara, teminat verdim ey mer!" buyurdu. Bunun zerine
Hz. mer (r.a): Allah' n gazab ve laneti ile buradan n diye onlar kovdu. Daha
sonra Raslullah (s.a.v), Hz. mere (r.a); bunlar , Medine'nin d na karmas
emretti. 1073Bu olay zerine Yce Allah, bu yeti kermeleri indirmi tir.
b- Rivyet edildi ine gre; "(ilerinde Mu re b. ube ve eybe b. Reba

bulundu u) Mekke halk ndan bir topluluk, Medine'ye gelerek Raslullaha (s.a.v);
Peygamberlik davas ndan vazgeti i takdirde kendisine, mallar n yar vere-
cekleri vaadinde bulundular. Bunun zerine bu yeti kermeler inmi tir.
c- Di er bir rivyete gre ise: Medine halk ndan mnf klar ile Yahdilerin;
Raslullaha (s.a.v), Peygamberlik davas ndan vazgemedi i takdirde Raslullah
(s.a.v) ldrme tehdidinde bulunmu lard r. Bunun zerine bu yeti kermeler in-
mi tir.1074
22.2.3-Hz. Peygamberin Hz. Zeyneple Evlenmesi:
Bu da, Yce Allah' n u sznde gemektedir: Ve bir zaman ey Muhammed!

Allah n nimet verdi i senin de iyilik etti in ki iye: E ini terk etme, Allaha, kendine
ve di er insanlara kar vazifene dikkat et diyordun. Ve bylece Allah n yak nda
ayd nl a karaca eyi, iinde gizliyor ve insanlar n dedi-kodular ndan korkup,
1073
Bkz. Ebs-Suud, d Akl Selm Mezyal-Kitbil-Kerm., C. V, 2.bs., Beyrut: Drul-Fikr,
1421/2001, s.393.
1074
Ebs-Sud,age., C.V, s. 393.
231
ekiniyordun. Oysa korkup ekinmen gereken, sadece Allah olmal yd . Fakat sonra
Zeyd, o kad nla beraberli ini sona erdirdi inde, onu seninle evlendirdik ki, gelecekte
evlatl klar han mlar yla ili kilerini kestikleri zaman, o kad nlarla evlenmek hususunda,
mminlere bir zorluk olmas n, yani evlatl klar n bo am oldu u han mlar yla,
evlendikleri iin, mminler sulanmas n. Allah n buyru u bylece yerine getirilmi
oldu.1075
22.2.3.1- slm limlerinin Bu Hadiseye Bak :
Kalplerinde hastal k bulunan bir tak m iman zay f kimseler, bu konuda;

Raslullah n (s.a.v) azatl klesi ve o ullu u olan Zeyd b. Hrise'nin eski han olan
Zeynep bint. Cah n Hz. Peygamber (s.a.v) ile evlili i etraf nda baz pheler yaymay
ve Raslullah n (s.a.v) masumiyetli i etraf nda f rt nalar koparmay uygun grdler.
Kalplerinde hastal k bulunan bu kimseler; Hz. Muhammedin (s.a.v), Zeynep bint.
Cah grm , ona k olmu , sonrada ona olan a kalbine gmm , fakat daha
sonra ba ka aresi kalmay nca a a a vurmu , Zeynepe ilgi duymu , Zeyd'de onu
bo am ve ard ndan onunla Raslullah (s.a.v) evlenmi , eklinde ifdeler kullanarak
bunlar iddia etmi lerdir.
Baz iftirac lar ortaya ok kt iftira atm lard r ki bu iddialar unlard r: Hz.
Peygamber (s.a.v), Zeyd'in, evde bulunmad bir gn onun evine u ram , o s rada
Zeyd'in e i Zeynepi grm , bunun zerine peygamberin onu grmesiyle kalbinde ona
kar bir sevgi meydana gelmi ve: Kalpleri dndren Allah tesbih ederim demi .
Bunun zerine Zeynep, Raslullah n (s.a.v) bu tesbihini i itmi ve bunu kocas Zeyd'e
anlatm . Bunun zerine Zeyd'in kalbinde Zeynepi bo amaya dair bir d nce meydana
gelmi , nihyet Raslullah (s.a.v), onunla evlenmi ...1076 Oryantalistler 1077 ve onlara
benzemeye al an onlar n yerli i birlikisi mslmanlar; bu olay dillerine
dolamaktalar, iine dald ka dalmaktalar ve bu olay kafalar nda tahayyl edip ek
ilavelerde de bulunmaktad rlar. Bu tip d nceye sahip kimseler; -kendilerinin d nce
1075
Ahzb, 33/37.
1076
Bkz. Taber, age., C. XIX,1.bs., Kahire: Hicr, 1422/2001, s. 116, 117; Nesef, age.,, C. III, s. 304
1077
Mste rik ya da oryantalist kavram ; Do u bilimleri ve zelliklede slm dini zere ara rma yapan
bat ve mslman olmayan ara rmac lara verilen isimdir. (Bkz. Cemil Hakyemez, Oryantalistlere
Gre Hz. Muhammed, slmi limler Dergisi, EV, C. I, y. I, S. I, Bahar, 2006, s. 163 )
232
yap lar , ahlk durumlar ve iine d tkleri hatalar grmedikleri halde-
ba kalar n namusu, iffeti, erefi vb. konularda derinlemesine konu may kendilerine
mubh ve serbest grmektedirler. Ayr ca Hz. Peygamber (s.a.v) hakk nda ileri-geri
konu maktalar ve Hz. Peygamberi (s.a.v), birok insanlar n tasvir edemeyece i bir
biimde tasvir etmektedirler. Onlar n bu konudaki dayanaklar , Tefsir kitaplar na
soku turulmu ve serpilmi sril rivyetlerdir. Tefsir, Tarih vb. kitaplarda bulunan bu
e it rivyetler, bu konuda Sahh ve do ru olmayan bat l rivyetlerdir.1078
Eb Bekr bn'l Arab, bu konuda yle der: bn Eb Hatim'in, Sdd yoluyla

rivyet etti i bu olay n tafslt u seki1dedir: (Sdd derki:) Bize ula na gre; bu
yet, Zeynep bint. Cah hakk nda inmi tir. Zeynepin annesi, Raslullah n (s.a.v) halas
meyye bint. Abdulmuttalib'dir... Raslullah (s.a.v), Zeynepe talip oldu. Zeynep ise
Raslullah n (s.a.v), kendi ahs iin talip oldu unu zannetmi ti. Fakat kendisini, Zeyd
ad na istedi ini anlay nca, bundan ho nut olmad ve Zeyd ile evlenmek istemedi. Daha
sonra bu evlili i Raslullah (s.a.v) tertipledi i iin, Zeyd ile evlenmeye raz oldu ve
onunla evlendi. (nk Allah ve Rasl, herhangi bir hususta hkm verdikleri takdirde
inanan erkekler ile inanan kad nlar n bu hkme herhangi bir ekilde kar gelmeleri
do ru de ildir. stelik buna haklar da yoktur. Byle yapmalar kendilerine yara maz.
Zira Raslullah (s.a.v), mminlere kendi nefislerinden daha yak nd r. Mminlerin, Onu,
kendi nefislerinden daha stn tutmalar gerekir. nk 0, mminlere kar ok
merhametli ve efkatli olup onlara d kndr. Allah ve Rasl'nn emrine ayk bir i i
tercih eden kimse isynkr olmu , sap kl a d m tr. 0 byk bir gnaha mstahak
olmu tur)Yce Allah, peygamberine; Zeyd'in, kar Zeynepi bo ayaca ve kendisinin
de, Allah' n emri zerine onunla evlenece ini bildirmi tir. Raslullah (s.a.v) ise bunu,
iinde gizliyordu. nk 0, Zeyd'e, kar bo amas emretmekten hay ediyordu.
Tam bu s ralarda Zeyd, Zeynepin huysuzlu undan ve kendisine itaat etmedi inden
dolay Peygamber efendimize gelerek kar Zeynepi Ona ikyet etti. Ve kar
bo amak istedi ini bildirdi. Hz. Peygamber (s.a.v) iyilik tavsiye etme bak ndan
Zeyd'e: Sen, bu sz sylerken Allah'a kar gelmekten sak n ve kar nikh n alt nda
tut. dedi. Hz. Peygamber (s.a.v), ona byle sylerken, Zeydin ondan ayr laca ve
kendisinin Zeyneb ile evlenece ini biliyordu. Fakat bunu, iinde gizliyordu. Buna
1078
bn Kesr, age.,, C. III, s. 491
233
ra men Zeyd'in, kar Zeynepi bo amas da istemiyordu. nk Hz. Peygamber
(s.a.v), mnf klar n: Muhammed, o ullu u olan Zeyd'in bo ad Zeynep ile evlendi
eklindeki k namalar ndan korkmaktayd . te Yce Allah' n, Allah ve peygamberi, bir
e hkmetti i zaman, gerek mmin erkek ve gerekse mmin bir kad n iin art k (bu) i e
ayk olacak i lerinde, onlar iin seme hakk yoktur. Kim Allah'a ve peygamberine
isyn ederse, muhakkak ki 0 (kimse) apa k bir sap kl kla yolunu sap tm r.1079 yeti
kermesi, bu olay hakk nda inmi tir.1080
Hz. Ali'nin o lu Hseyin (r.a) bu konuyla ilgili olarak yle der: Allah,
peygamberine; (Zeyd'in kar ) Zeynep ile evlenmezden nce (Zeyd'in onu bo ay p)
onunla evlenece ini bildirmi tir. Zeyd, Zeynepin (huysuzlu undan ve kendisine itaat
etmedi inden dolay Hz. Peygamber'e (s.a.v) gelerek) ikyette bulundu unda (ve onu
bo amak istedi ini bildirdi inde) Hz. Peygamber (s.a.v), ona: (Sen, bu sz sylerken),
Allah'a kar gelmekten sak n ve kar nikh n alt nda tut demi tir. (Zira Hz.
Peygamber (s.a.v), Zeyd'in, onu bo ayaca ve onunla kendisinin evlenece ini
biliyordu.1081 Fakat Hz. Peygamber (s.a.v) bunu iinde sakl yordu. nk bu konuda
mnf klar n vb. kimselerin k namalar ndan korkmaktayd .1082 Bundan byle
evlatl klar n, kad nlar yla bir ba kalmay nca, onlarla evlenmek konusunda mminlere
bir vebal olmad bilinsin 1083 mealindeki yetten dolay Allah' n kendisine mubh
ld bir hususta insanlardan ekindi i iin) Yce Allah, Hz. peygamberi (s.a.v)
nam ve ona yle buyurmu tur: Seni, onunla evlendirece ime dair sana haber
verdi im halde, sen daha hala Allah' n a a vuraca eyi iinde sakl yorsun.1084
ftirac lar n iddia etti i gibi, Raslullah n (s.a.v) iinde saklad husus; Zeynepe
olan a de il, Allah' n Ona haber vermi oldu u Zeynep ile evlenme i iydi. Yce
Allah' n, Raslullaha (sav), Zeynep ile evlenece ine dair i i, kendisine bildirdi i halde,
bunu, iinde saklamas , Allah' n yce hikmetindendir. Bu ise, Chiliyet dnemindeki
Araplar aras nda me hur ve rf olarak yrrlkteki bir ilke (olan ki inin kendi
1079
Ahzab, 33/36.
1080
bn Kesr, age., C. III, s. 490.
1081
Taber, age., C. XIX, s. 116,117; bn Kesir, age., C. III, s. 491.
1082
Nesef, age., C. III, s. 304.
1083
Ahzab, 33/37.
1084
Taber, age., C. XXII, s. 116,117; bn Kesr, age., C.III, s. 491.
234
evlatl n bo ad kad nla evlenme yasa n hkmn) geersiz k lmak iindi. Fakat
Raslullah (s.av.), bu hareketiyle, mnf klar n; Muhammed, o ullu u olan Zeyd'in
bo ad kar yla evlendi eklindeki sylentilerinden ve dedi-kodulardan
ekinmekteydi. nk Zeyd, insanlar aras nda daha hala Zeyd b. Muhammed =
Muhammed'in o lu Zeyd diye a lmaktayd .1085
Rz, bu yeti peygamberlerin ismet s fat erevesinde ele alm r:
a- Bu hdise Raslullahtan sd r olmam r. Allah onu azarlam yor, onun

isyn ya da hata etti ini zikretmiyor. Onun isti fr ndan bahsetmedi i gibi Raslullah
kendisinin hatas ndan bahsetmiyor.
b- ssada Allah n farz k ld klar konusunda Raslullah iin bir zorluk

olmayaca ndan bahsediliyor. Bu durum bu hususta hata olmad ifde eder.
c- Allah onu mminlere bir s nt ve zorluk olmas n diye evlendirdi;

ayette, bunu senin ona olan a ndan dolay yapt m denilmiyor.
d- Allah n seni onunla evlendirdik ifdesine gelince; e er burada bir

ktlk varsa o zaman-h - Allah itham edilmi olur.
Rz, Hz. Peygamberin mnf klar n dedi-kodular ndan ekinerek onunla evlenme
hussunda ihtiyatl davrand , ancak bir tak m sosyal dzenlemeler ka lmaz
oldu undan Allah taraf ndan Zeyneple evlenmesi istendi ini ifde etmektedir.1086
Kurtub, Raslullaha a k ve muhabbet isnat etmenin hays z kimselerin uydurmas

oldu unu zikrettikten sonra, yetlerin laf zlar ndan byle bir mn karman n imkns z
oldu unu ve Raslullah n konumu ve ismetinin buna msaade etmedi ini
zikretmi tir.1087
1085
bn Kesr, age., C. III, s. 465; Tirmz, Tefsr, 34
1086
Rz, smet, s. 144-145.
1087
Kurtub, age., C. XIV, s. 123 vd.
235
Zemah er, iinde gizledi i ey ile alakal muhtelif, ilgin teviller yapm ve bu
tevillerden hibirini terch etmemi tir:1088
a- Hz. Muhammedin kalbinin Zeynebe ba lanmas
b- Zeydin ondan ayr lmas istemesi
c- Zeydden ayr laca ve kendisinin onunla evlenece ini bilmesi
Elmal (v. 1942), bu hususta ok net bir kanata sahip de ildir. O bu olay yle
hikye ediyor. Ans n grlen bir gzelin gzelli ini, son derece temiz ve ince bir
biimde duyup takdir ederek yaratan n yarat k gcn tesbih ve tenzih ile ilan
etmekte peygamberelerin ismet zelli ine ayk hibir durum olmad ndan, bu
hikyenin gerekten olmu olmas varsaymakta asl nda hibir sak nca yoktur.
Bununla birlikte bir tak m H ristiyan yazarlar n dedi-kodu arac yapmak istedikleri bu
hikye, hadis ilmi bak ndan gerekten olmu bir olay de ildir.1089
Seyyit Kutup(v. 1966), iinde gizledi i ey den maksad n Allah n daha nce
ilhm yoluyla Raslullaha Zeyneple evlenece ini bildirdi i ve ilhm yoluyla ald
haberi Raslullah n gizledi i eklinde oldu unu ifde etmi tir.1090
Mevdd(v. 1979), bu yetin Hz. Peygamber dneminde H ristiyan ve Yahdiler

taraf ndan ortaya at lan iddialara cevap ve mslmanlar menf propagandalardan
korumak iin bu yetin nzil oldu unu ifde etmi tir. Evlatl klar n e leri konusunda bir
m hukk dzenlemeler sebebiyle Allah Hz. Peygambere bu evlili i ilham etmi ;
Raslullah da dedi-kodular tahmin edip, bu imtihna mptel olmamak iin Zeydin
ini bo amamas neriyordu. te onun gizledi i ey, bu a r imtihnd .1091
Ramazan el-Bt, bu evlili in er bir hkmn icr maksad yla yap ld , Allah n
irdesi do rultusunda gerekle ti ini zikredip; bu olay n peygamberlerin ismetiyle
ilintile tirilmesini tenkt etmektedir. Bu evlili in peygamberlerin ismet s fat na ayk
1088
Zemah er, age., C. V, s. 71.
1089
Elmal , age., C. VI, s. 315 vd.
1090
Kutup, age., C.VIII, s.332.
1091
Mevdd, Tefhim, (Terc.: Muhammed Han Kayn, Yusuf Karaca, Nazife man, smail Bosnal ,
Ali nal, Hamdi Akta ) C. IV, 2.bs., stanbul: nsan Yay., 1991, s. 422.
236
grlmesini tuhaf kar lamaktad r. Bu hususta herhangi bir eli ki ve ku ku olmad
zikreden el-Bt, Allah n byle bir yolu semesinin ne garipli i oldu unu hatta Allah,
Raslullah n kalbini ona evirmesinin ve ona meylettirmesini ne mahsuru vard r? diye
itiraz ederken; Raslullah n Zeynepi evlenmeden nce grp tan na i aret ederek;
er onda gz olsayd bu evlili i Chiliye rfyle eli meden nceden yapabilirdi, bu
evlili i nceden yapmas hussunda hibir engel olmad zikretmi tir.1092
el-Hicaz, Furkan Tefsiri adl kitab nda bu konuyla ilgili olarak yle der:
Baz Tefsir kitaplar nda byk limlere nispet edilen birtak m uygunsuz szler yer
almas , gerekten esef vericidir. A1lah bilir ki, O byk limler bu szleri sylemekten
uzakt rlar. Olsa olsa bu gibi haberler, sriliyyt zehirlerinden ba ka bir ey de ildir.
Bu haberleri, slm' kabul eden baz Yahdi limleri, gerek iyi niyetten ve gerek
kt niyetten dolay Tefsir kitaplar na yerle tirmi lerdir. Bu Tefsir kitaplar nda,
yarat klar n en ereflisi ve btn insanlar n yksek ve sadkt sahibi bir kimse oldu una
tan kl k ettikleri Hz. Peygamber (s.a.v) hakk nda kullan lan bu szler, adi bir kimseye
bile yak mayacak ifdelerdir...
Zeynepin Zeyd ile evlenme tarihine ve iinde bulundu u ortama basit nazarlarla
bakt zda u inanca var z: Zeyd in, Zeynep ile geinemeyi inin nedeni, sosyal
durumlar bak ndan aralar nda byk bir mesafenin bulunmas ndan dolay r. nk
Zeynep, erefli ve asaletli bir kad nd . Zeyd ise daha dne kadar kle olan bir kimseydi.
Yce Allah, Zeynepi, Zeyd ile evlendirmek suretiyle onu imtihan etmek, kabilecilik
asabiyetinin temellerini y kmak, Chiliyette eref ve n kazanmak gibi Aristokrat
tabakaya ait olan d nceleri ortadan kald rmak, erefin slm da ve takvda oldu unu
bildirmek istedi. Zeynep, bu ilh emre istemeyerek boyun e di. Vcudunu, Zeyd'e
teslim etti. Lakin ruhunu ve gnln ona veremedi. Byle olunca da kendisini s nt ve
elemden kurtaramad .
Raslullah (s.a.v), Zeynepi kkl nden itibaren tan rd . nk 0, halas n

yd . E er Raslullah (s.a.v) onunla evlenmek isteseydi, rahatl kla evlenir ve bunu
1092
Ramazan el-Bt, slam Akidi(Kubral-Yakniyytil-Kevniyye), Terc.: Mehmet Yolcu-Hseyin
Alt nalan, 5.bs., stanbul: 1996, s. 212 vd.
237
Ondan men edebilecek bir kimsede yoktur? Nas l olurda bir kimse, bakire bir kad
bir ba kas na takdim eder. 0 adam da o kad nla evlenip bo and ktan ve kad n dul hale
geldikten sonra nas l ilgi duyar?!! Bu mmkn de ildir. Bylece bir d nce gere e
uygun de ildir. Sylenenler iyi d nlp; ak ll ca sylenmelidir.
Hibir kar kl a meydan vermeden, hi leke srmeden hakk , s rf hak oldu u iin
anlay p kavrarlar. Bak z baz lar da neler sylyorlar: 'Muhammed, Zeynepe olan
gizledi i iin Allah taraf ndan k nanm !' Ki i, kom usunun kar na olan a
ve sevgisini gnlnn derinliklerine gizleyip a a karmad ka hi k nan r m ?!
Ama gerek olan u ki; Zeynep ile Zeyd'in evlenmesi, Zeynep ile karde ini imtihan
etmek iindi. nk Cenab- Allah, Zeynepi, Zeyd'i kocal a kabul etmeye zorlam .
Bu evlilik, sonunda Raslullah (s.a.v) iin ok zorlu bir imtihan oldu. nk Zeynep,
henz Zeyd'in nikh alt ndayken bile bu evlili in, ne ekilde sonulanaca biliyordu.
Ve bu esnada Allah, Hz. Peygambere (s.a.v), Zeynep ile evlenmesini emrediyordu...
Kur'n- Kerimde ifde edildi i gibi Hz. Peygamberin(s.a.v), Zeyneb ile olan
evlili indeki hikmetin sebebi, cahiliyet devrinde Araplar aras nda me hur ve rfen
yrrlkte olan bir ilkeyi, yani ki inin kendi evlatl klar n bo ad klar kad nlarla
evlenme yasa ortadan kald rmakt . Chiliyet dneminde, vey baba konumunda
bulunan kimse, evlatl klar n kar lar kendi neseplerinden olan z o ullar n kar lar
gibi kabul ediyorlard . Bu adet, Chiliyet dnemini ya ayan kimselerin kalplerine iyice
yerle mi ti. Bu adet ancak Hz. Peygamberin (s.a.v) ve de azatl klesi Zeyd b.
Harise'nin elleriyle y labilirdi ve y ld da. Zira Yce Allah, bu konuda yle
buyurmaktad r: Bundan byle evlatl klar n, kad nlar yla bir ba kalmay nca, onlarla
1093
evlenmek konusunda mminlere bir vebal olmad bilinsin...
Hz. Peygamber (s.a.v) kendi iinde gizledi i bu zorunlu evlenme, Ona eziyet
veriyordu. Bu sebeple de Allah' n kendisine verdi i Zeynep ile evlenme i ini
gerekle tirmeyi geciktiriyordu. nk teden beri yerle mi olan bid'ati -yani evlatl k
1093
Ahzab, 33/37.
238
edinme ve evlatl klar n bo ad klar kad nlarla evlenmeme detini- y kacakt . Bu deti
kt gren insanlar, zellikle de mnf klar byk bir grlt karacaklard .1094
Sonu olarak, yeti kerme bu konuda a kt r. Buna gre yette de zikredildi i

ekilde Allah, Raslullah n (s.a.v) iinde gizlemi oldu u azatl klesi Zeyd'in kar
olan Zeynep ile evlenme i ini yak n bir zamanda a a vuracakt . Zira Yce Allah' n,
Allah 'in a a vuraca eyi de iinde sakl yordun.1095 yetinde geen ile de bu
anlat lmaktad r. nk Yce Allah' n a a vuraca ey nedir? Allah, Raslullah n
(s.a.v), Zeynepe olan a m a a vuracak? Hay r! Hay r! Bunlar n aksine Yce
Allah, Zeynep ile evlenece ine dair daha nceden Raslullaha (s.a.v) bildirdi i emri
a a vuracakt . nk Allah, Raslullah n (s.a.v) k sa bir mddet sonra Zeynep ile
evlenece ine dair bilgiyi kendisine iletmi tir. te bundan dolay Yce Allah bu eyi
Raslullah n (s.a.v) iinde gizledi i bir ey olarak a klam r. Bunu da, Yce Allah,
u yetiyle gzel bir ekilde yle a klam r:
Nihyet Zeyd'in, onunla bir ba kalmay nca, onu seninle evlendirdik1096 te

bylece gnderilmi lerin efendisi olan Raslullah n (s.a.v) masumiyetli ini gsteren
kesin kan tlar ile parlak deliller kar nda, Hz. Peygambere (s.a.v) yalan iftiralarda
bulunan iftirac lar n iddialar bo a kar lmakta ve geersiz k nmaktad r.1097
Hz. Peygambere bu hususta itap edilme sebebi ise, i lemi oldu u herhangi bir
gnahtan de il; mnaf klar n ay plamas ndan korkmas r. Bunun d nda anlat lan
hikyeler as ls zd r.1098
22.2.3.2- Oryantalistlerin Bak :
Btn mesailerini slma sald zerine bina eden mste riklerin sald noktas
olarak tercih ettikleri hadiselerden biri de Hz. Peygamberin halas nk Zeynep binti
Cah ile evlili i meselesidir.
1094
M. Mahmut el-Hiczi, Furkn Tefsiri,(Terc.: Mehmet Keskin) C. XXII, stanbul: lim Yay.1989
s.93,94.
1095
Ahzab, 33/37.
1096
Ahzab, 33/37.
1097
Kurtubi, age., C. XIV, 2.bs. Beyrut: Drul-Ktbil- lmiyye,1426/2005, s. 124.
1098
N. Sbn, Mntek, s. 157; Rz, smet, s. 144; Taftazn, erhul- Mekas d, C. II, s. 60; Crcn,
erhul-Mevk f, C.V III, s. 202, 203.
239
Bu uydurma rivyet u ekildedir: Szde Hz. Peygamber bir gn herhangi bir i iin
Zeydin evine gitmi . Onu evde bulamam . Bunun zerine perdenin arkas nda alelacele
elbisesini giyen Zeynep, Hz. Peygamber ile konu mu . Tam o esnada esen rzgr
perdeyi kald rm . Ve Hz. Peygamber onu a k olarak grm . Bu da Raslullah n
duygular alt-st etmi . (Subhane mukallibel-Kulb=Kalpleri dndren Allah n an
ne ycedir) diyerek geri dnm . Zeyd eve dnp de han ndan olan-bitenleri
renince, Raslullah n kendi kar na gnl verdi ini anlam . Hemen Raslullah n
huzuruna vararak, Zeynepi bo ay p kendisinin evlenmesini nermi . Hz. Peygamber
han tutmas ve Allahtan korkmas emretmi . Fakat ok gemeden vahiy inip,
Hz. Peygamberin bo yere gizledi i ve bast rmak istedi i duygular ortaya karm ve
1099
a ka Hz. Zeynepi e olarak almas emretmi . Bu rivyette zikredilen perde
hadisesini, yani kad nlar n perde arkas na ekildiklerini bu dneme ait hibir rivyette
grlmyor. Aksine Hz. Peygamberin evinde Hz. Zeyneple evlendikten sonra perde
ekildi i nakledilmi tir. 1100
Washington Irving de yukar da zikredilen bu rivyete kendi kafas ndan bir tak m
ilavelerde bulunuyor. Irvinge gre, Hz. Zeynep evde k yafetiyle otururken Hz.
Peygamber kocas n babal olarak ans n eve dal yor. Zeynepin gzelli ini ayan
beyan gryor.1101
Irvingin, Hz. Peygamberin yaln z ba na evde bulunan Hz. Zeynepin yan na

ans n girdi ini ifde eden iddias destekleyen rivyeti nereden ald zikretmesi
gerekirdi. rvingin iddia etti i byle bir davran , Hz. Peygamberin ve Sahabelerin
ahlak yla taban tabana z t bir davran r. u anda zerinde durulan tutars z ve as ls z
1102
rivyette dahi yer almam r.
Muhammed Huseyn Heykel yukar da zikredilen bu hikyeyi buna yak n bir ifdeyle
ve mste riklerin bu konudaki iddialar rtmek zere Hayatu Muhammed adl
1099
ez-Zemah er, Ke af C. V, s. 81-83Kad Beydavi, Tefsir, C.III, s. 587, 588; Bu rivyet iin bkz.
Caetani, slm Tarihi. (Terc.: Hseyin Cahid), C. IV, stanbul: Yeni Matbaa, 1925, s. 169-171; Dozy,
R., Tarih- slmiyet, (Terc.: Dr. Abdullah Cevdet) C. I,, M r: Matba- tihat1908, s. 105
1100
Buhari, Tefsir, 450(III, 177); Mslm, Nikah, 3575.
1101
Washington Irving, Mahomet and His Succssors, edited by Rochmann, The University of Wisconsin
Press, Madison, London, 1970, s. 112
1102
Abdulaziz Hatip, Kurn ve Hz. Peygamber Hakk ndaki ddialara Cevaplar, bsy., byy., Nesil
Yay. 1997, s. 172.
240
eserinde zikreder.1103 Rodinson da bu hikyeyi zikretmi tir: Muhammed, Zeyd evde
yokken Zeynepin kap vurmu ve Zeynep yar plak oldu u halde onu ieriye
buyur etmek istemi Zeynep Hz. Muhammedi hem anas hem de babas olarak
gryordu- Fakat Muhammed eve girmemi tir. O esnada rzgr Zeynepin zerindeki
elbiseyi havaland rm r. Hz. Muhammed onun anlayamad bir tak m szler
ldanarak uzakla r. Zeyd eve geldi inde Zeynep ona olup-bitenleri anlatm ,
Zeyd hemen Muhammedin huzuruna gelerek neden eve girmedi ini sormu ve
Zeynepten ho lanm sa onu derhal bo ayabilece ini sylemi ve fiilen de Zeyneple
nce ili kisini kesip, ard ndan da onu bo am r. Muhammed Zeyde kar n senin
olsun demi tir1104
Hz. Zeynepin k ssas nda nemli bir nokta ise, Zeynep ve Ailesinin Zeydle olan
evlili i reddetmesidir.1105
Hz. Zeyd ile Hz. Zeynepin evlili i iyi gitmiyordu. Aralar nda sosyal stat a ndan
derin fakl klar vard . Hz. Zeyd, Hz. Haticenin klesiydi. Peygamberimizle
evlendi inde Hz. Zeydi ona hediye olarak vermi ti. Peygamberimiz de Hz. Zeydi azad
edip, evlatl k olarak alm . Hz. Zeynep ise Kurey in en asil ve sosyal stat olarak en
yksek ailelerindendi. E er Zeynep ve ailesi hakk nda vahiy inip, sert bir ekilde
onlar n bu evlilik teklifleri reddetmeleri k nanmasayd ,1106 byle bir evlili i Hz. Zeynep
de ailesi de asla raz olmazd . Onlar n Allah ve Raslnn vermi oldu u emre
muhalefet etmemeleri imanlar n gere iydi. Onlar da gnlleri raz olmasa da ilh ve
peygamber emre muhlefet etmemek iin bu evlili e raz oldular. Burada Hz. Zeynep
ve ailesi hakk nda zel bir vahyin inip onlar n raz olmad bu evlili e mecbur
edilmesinin ierisinde kaderin ba ka bir s rr oldu u a kt . Bu s r Hz. Peygamberi Hz.
Zeyneple evlenmeye mecbur eden vahiy1107 indi inde ortaya kt .
1103
Muhammed Huseyn Heykel, Hayatu Muhammed, bsy., M r: el-Heyetl-M sr yyetil-Amme lil-
Kitp, 1997, s. 257-259.
1104
Abdulaziz Hatip, Kurn ve Hz. Peygamber Hakk ndaki ddialara Cevaplar, bsy., byy., Nesil
Yay. 1997, s. 172,( Dipnot: 702, naklen Rodinson, Maxime, Mahomet, Edition, du Seuil, Paris 1961, s.
238-241; konuyla alayl ve k sa bir i aretle yer veren u kitaba bkz. Bouquet, A.C., Comparative
Rligion (Penguin Boks) Great Britain, 1956, s. 172, ngiliz H ristiyan din adam r.)
1105
bn Kesr,age., C. III, s. 491; Bkz. Nesef, Medarik, C. III, s. 304; Heykel, age., s. 322-324;
1106
Ahzap, 33/ 36
1107
Ahzap, 33/ 37
241
E er iddia edildi i gibi Hz. Peygamber ehvetini tatmin pe inde olsayd , Hz.
Zenepi iddia edilen vaziyette grd nde Zeynepin davetini kabul edip, ieri girerdi.
Hz. Zeynepi Hz. Zeydle zorla evlendirme kabahatini affettirmeyi bahane edebilirdi.
Zaten Hz. Zeynepin Hz. Zeydle evlili i iyi gitmiyor ve Zeynep bu evlilikle haks zl a
rad d nyordu.
Ayr ca Hz. Peygamberin bu evlili i gerekle tirmesi byk bir risk ta yordu.
Araplar byle bir evlili i asla kabullenemezlerdi. nk o zaman Araplarda evlatl k
insan n z evlad ndan farks zd . Bir Peygamber yle dursun bir insan n dahi
evlatl n kar yla evlenmesi imkns zd . Problemin odak noktas buras yd . Hz.
Peygamberin bu evlili i ertelemesi ve bu evlilikte isteksizli i buradan anla yor.1108
nsanlardan ekiniyordun. Oysa ekinmeye en lay k olan Allaht r1109
Rodinson, Hz. Muhammedin Zeydin lehine han bo ama teklifini kabul

etmemi , evlatl n han z evlad n han mesabesinde kabul edildi i iin toplumda
huzursuzluk kmas ndan endi elendi ini; fakat ileri gr l bir birey oldu u ve
kavminin say z yanl lar na kar kt gibi, evlatl n z evlat gibi kabul
edilmesindeki garbeti sezdi ini, bu anlay ortadan kald rmak istedi ini, bunun
zerine her defa da oldu u gibi bu defa da Allah n kendi yard na ko tu unu ve krize
yakalanmas n ard ndan glmseyerek Ahzap suresinin ilgili yetlerini bir rp da
okudu unu; evlilik merasimini hemen yap p ve bu huss evlilikten genel bir hukk
dzenleme kard sylemi tir. Sonunda ise, Zeynepe gnln kapt rd , fakat
halktan ekindi i iin Zeydin teklifini kabul etmedi ini m etmektedir. Ayr ca
Rodinson, H ristiyan bat lar ve Voltercilerin daha ok peygamberin y ld m a na
tutuldu u eklinde d ndklerini ve bu konuda biraz da alayc bir tav r tak nd klar
sylyor.1110
Bu yetin en makul yorumu udur: Hz. Peygamber, Hz. Zeyneple evlenmek

zorunda oldu unu syleyerek insanlar n kar na kmak istemiyordu. Fakat ne kadar
ac olursa olsun ilh vahyin insanlara a ka tebli edilmesi elzemdi. Demir gibi
sa lam bir ekilde kkle mi olan rf ve adetlerle ne kadar eli irse eli sin ilh yasa
1108
Hatip, age., s. 173
1109
Ahzap, 33/ 37
1110
Hatip, age., s. 173 (Rodinson, age., s. 239-240den naklen)
242
tatbik edilmeliydi. nsanlar nezdinde meydana getirece i iddetli sars nt ya ve
kafalar nda do uraca byk kar kl a ra men Allah, bu yasay ahs nda ilk
uygulayan bizzat Hz. Peygamber olmas irade buyurmu tu.1111
Henz elbiselerini tam giymemi ken Hz. Zeynepe ani bir tek bak la Hz.
Peygamberi gnlden sarst iddias asl olmayan sama bir iddiad r ve akl de ilm de
de ildir. nk Hz. Peygamber Hz. Zeynepi ocuklu undan itibaren biliyordu. Yeni
grm de ildi. Ayr ca Hz. Zeynep gen k zlarda ekicilik gibi bir tak m de ikliklerin
meydana getirdi i ergenlik a nda da de ildi. Hz. Peygamber Hz. Zeynepi
ocuklu undan itibaren tan mas na ra men onu Hz. Zeydle evlenmeye mecbur etti. O
halde y llard r tan Zeyneple ilgili nceden gnlden sars nt geirmedi i halde ne
oldu da bir anl k bak la sars nt geirdi. Bu arada ne de ti de Hz. Peygamber birden
sars ld ?1112 Byle bir iddia akl ve ilm llere uymamaktad r.
Hikyede devamla yle deniyor: Hz. Muhammed, Hz. Zeynepi o halde grnce,
hemen geri dnerek u sz tekrarlad : Kalpleri evirip eviren Allah n an ne
ycedir Bu sz, - faraza bu rivyet do ru kabul edildi i takdirde- Allaha iman n Hz.
Muhammedin btn gnln ku att ve mutlak irade sahibinin o oldu unu gsterir.
Yine bu rivyete gre, Hz. Muhammed hemen geri dnyor. Evde Hz. Zeynepten
ba ka hi kimse bulunmamas na ra men bir an iin evine girmeyi d nmyor. E er
mste riklerin tasvir etti i gibi ehvetinin esiri olan biri olsayd , ieri girip kendisini
derinden sarsan ki iyle, zavall kocas d ar dayken, o dnnceye kadar ba ba a
kalmay denerdi. Hi de ilse, k sa bir sre lafa dalacak ve bu k sa sre zarf nda da olsa
onun gzelli ini doya doya seyredecekti. Oysa o bunun tam tersini yapt . Hz. Zeydin
evde olmad renince eve daveti kabul etmedi ve ieri de girmedi1113
Farz- muhal Hz. Peygamber Hz. Zeyd evde de ilken Hz. Zeynepin davetini kabul
etmeyip geri dnmekle hayat n hatas yap p, eline geirdi i bu f rsat
de erlendirmedi. Acaba sonra saf ve ahmak kocan n olay renir renmez alt n tepsi
1111
smail Fenni Ertu rul(v. 1946), Kitb- zle-i kk, bsy., stanbul: Orhaniye Matbaas , 1928, s.
54-57.
1112
Heykel, age., s. 257-259.
1113
Hatip, age., s. 174- 175.
243
ierisinde getirip kendisine sundu u teklifi reddederek ikinci bir kez f rsat neden
ka rs n?
Uydurma rivyete gre, koca, ahmak ve geri zekl lardan beklenecek bir tav rla
kar , efendisine nermi , yine uydurma rivyet gre, Raslullah n bu neriye tavr
u olmu e ini b rakma. Allahtan kork! insanlar n dedi-kodular ndan korktu u iin
tereddt etmi , fakat bu konuda kamuoyunu haz r hale getirdikten sonra, acaba, bu
teklifi kabul etmekte en ufak bir tereddt gstermeyecek miydi? Fakat bu s r bir gen
iinde kalm , kamuoyunun kula na varmam ve kamuoyunu bu byk meseleye
haz rlamak iin hibir aba sarf edilmemi tir. 1114
Acaba bu kadar ba a taca na, insanlar n diline d ece ine ve dolambal

yollar deneyece ine, daha etkili, daha h zl bir yol olarak h - klesinin han yla
anla p gizli gizli bulu may kararla ramaz m yd ? Diyelim bu f rsat da ka rd . Kitab
mukaddeste Hz. Dvuda isnat edilen hileye de mi mracaat edemezdi? 1115 Kitab
mukaddeste zikredilene gre, Hz. Dvud- szde- k oldu u kad n kocas harbe
gnderip, onun harpte lmesiyle, Uriyay ortadan kald rd gibi Hz. Muhammed,
Zeydi bir hileyle ortadan kald ramaz m yd ? Hz. Dvud bir komutan ortadan
kald rd na gre Hz. Muhammed neden eski bir kleyi ortadan kald ramas n? Eski bir
kleden kurtulmak Uriya gibi yksek bir asker, ictim, ve siys gc olan byk bir
komutandan kurtulmaktan daha kolay olsa gerek. Yoksa Hz. Muhammed h -
Yahudilerden sadece gzel fikirleri almakla yetinip, onlar n kt fikirlerini bir tarafa
b rakm r.1116
Olay n zikredilen rivyetin iddia etti i gibi olmad a ka ortaya km r. Zira

Hz. Zeyd hayat boyunca kle olarak sat lm , durmadan el de tirerek Hz.
Muhammede kadar gelmi tir. Peygamberimizle Zeyd aras nda yle kuvvetli bir
muhabbet, bir sevgi olmu ki, peygamberimiz kendini ailesi ile kendi aras nda serbest
rakt nda o phe etmeden peygamberimizi tercih etmi tir. Ve yak nlar yla birlikte
1114
Hatip, age., s. 175
1115
Hz. Dvud ve Uriyan n hikayesi iin bkz. tab Mukaddes, II, Samuel, 11/ 2-27
1116
brhm Avad, el-Mste rikun vel-Kurn, Darul-Hukuk, Kahire, 1985, s. 54-62
244
vatan na dnmeyi reddetmi tir.1117 Bundan sonra Hz. Zeydden vermi oldu u bu
karar ndan rahats z oldu u ve yak nlar na dnmek istedi i hususunda herhangi bir haber
nakledilmemi tir. E er Hz. Zeyd Hz. Peygamberle alakal olarak herhangi bir ku ku
sezseydi uzun y llar ona sevgi besleyip onun yan nda kal r m yd ? Hz. Zeydin
kkl nden itibaren ona bir baba gibi davranan, kendi elleriyle terbiye eden, efkat
nar ndan doya doya iiren ve onu halas nk yla evlendiren Hz. Muhammed gibi bir
zat h - evlatl n kar na nas l k olabilir? Farz- muhal byle bir durum mevcut
olsa da tek bir bak la k olsa- evlatl tamamen z evlat gibi kabul eden chiliye
gelene ini y kmay hedefleyen ilh emir olmasayd ve yeni yasan n bizzat nebsi
taraf ndan tatbik edilmesini irade etmeseydi, onunla evlenmeye raz olmas mmkn
myd?1118
Uydurma rivyete gre, bu evlenme hadisesi, evlatl evlat gibi gren Chiliye
Araplar nda byk bir grlt meydana getirdi. Ve Hz. Peygamberin evlatl n eski
kar yla evlenmesini iine sindiremedi. Bu hususla alakal gzden kaan nemli bir
gerek vard r. E er byle bir grlt kopsayd , Hz. Zeydin teklif etti i anda kopard . O
halde bu iddia da uydurmad r. Ayr ca Hz. Peygamberin Hz. Ai e gibi gayyr bir e i
vard r. O en ufak bir ku ku sezseydi, susmazd . Fakat peygamberimize pek de nazl ve
serbest olan Hz. Ai e ise farkl bir gr te olup: E er Raslullah vahiyden bir ey
gizleseydi, bunu gizlerdi1119demi tir.1120
Sonu olarak; Bu rivyetlerin do ru oldu unu farz edersek, burada, Hz. peygambere
isnat edebilece imiz kusur nedir? Tesadfen Hz. Zeynepi grp, gnln ona
kapt rmas m ? Davete icabet edip ieri girece ine, kalpleri halden hale eviren Allah
ne ycedir diyerek dnp gitmesi mi? Hz. Zeyde Han yan nda tut ve Allahtan
kork deyip, kar kendisi iin bo amas na engel olmaya al mas m ? Kocas
taraf ndan tamamen kendi iradesi ve tercihiyle bo and ktan sonra, Hz. Peygamberin,
Hz. Zeydle herhangi bir adam n herhangi bir kad nla me ru bir biimde evlenmesi mi?
1117
Eb Muhammed Abdulmelik bn Hi am(v.218/ 833), es-Siretn-Nebeviyye, (Thk.: Mustafa es-
Seka v.d.), C. I, 2.bs. Mektebet ve Matbabat Mustafa el-Babi el- Haleb, 1955, s. 248249
1118
Hatip, age.., s. 176
1119
Buhari, Tevhd, 22; Mslim, mn, 288; Tirmz, Tefsru Sre, 33/ 9, 10, 11; Ahmet, Msned,
C.VI, s.241.
1120
Hatip, age., s. 176, 177
245
K saca, mste riklerin bu konuda kopard klar grlt anlams zd r. Burada
peygamberimize isnat edilebilecek herhangi bir kusur yoktur.1121
22.2.4- Mnaf klar n, Sava a kmama Talebine zin Verilmesi le lgili kaz:
Raslullaha (s.a.v) yap lan ikaz ile ilgili bir di er yeti kermeye gelince oda, Yce
Allah' n u szdr: Allah seni affetsin ey Peygamber! Do ru syleyenler, sana
besbelli olup yalan syleyenleri bilinceye kadar neden onlara evde kalmalar yolunda
izin verdin?1122
Bu yeti kerme; Raslullah n (s.a.v) kendisinden, gnah n meydana geldi ini

gstermeyen ve Yce Allah' n, Raslullah (s.a.v), cihda kmaktan vazgeen baz
mnaf klara -cihda kmaya g yetiremeyeceklerine dair mazeretlerini bildirince- bu
konuda onlara izin vermesinden dolay Ona ikaz mahiyetinde gelen son noktay
gstermektedir. Bunun zerine Yce Allah' n kat ndan, Raslullaha (s.a.v) bu ikaz
inmi tir.
Sfyan b. Uyeyne, bu yet ile ilgili olarak yle der: (Allah' n) u gzel davran na
bir bak n! Peygamberini k namadan nce (sze) direkt olarak af ile giri yap yor! Amr
b. Meymn ise bu yetle ilgili olarak yle der: Raslullah (s.a.v) emr olunmad iki
ey yapm r: Biri: (Tebk sava na karken mnaf klar n, Raslullah'a gelerek baz
gerekeler ve nedenler gstererek cihada kat lamayacaklar sylediklerinde)
mnaf klara izin vermesi, di eri ise; (Bedir sava nda ele geirilen) esirlerden fidye
almas . te bunlar n zerine Allah, -i te sizinde duyup dinledi iniz gibi-peygamberini
ikaz etmi tir.
Baz tefsircilerin rivyet etti ine gre; bu yeti kerme, Raslullah n (s.a.v)
Allah'tan izinsiz olarak yanl bir davran ta bulunmas ndan dolay bir stnlk olarak
onu ikaz etti ine i aret etmektedir. Ayn zamanda bu yet; Yce Allah' n, Hz.
Peygambere (s.a.v), de er verdi ini ve onun, kendisine du ile ba lamas dolay yla
mevkisinin yceli ini sa lamla rd belirtmektedir. Bu t pk , bir adam n kendisinin
yan nda ok k ymetli olan birisine, Allah seni affetsin, benim u i imi nas l yapt n?
1121
Bu konuyla alakal itirazlara ili kin cevap iin bkz.Heykel, age.., s. 257-259; Ertu rul, age.., s. 51-72
1122
Tevbe, 9/43
246
Allah senden raz olsun; benim bu cevab ma kar k senin cevab n nedir? Allah sana
afiyet versin, sen benim de erimi bilemedin! demesi gibidir.
Bu gr ; mam Fahreddin er-Rz, Begav ve daha biro unun ileri srd

gr tr. Zemah er, Ke f adl Tefsirinde, Yce Allah' n, Allah seni
1123
affetsin!..neden onlara izin verdin? yetini a klarken, Hz. Peygamber'e kar edebe
uygun olmayan bir davran sergilemi tir ki1124 oda udur:
Allah seni affetsin1125 Bu sz, gnah i lemeden kinayedir. 1126 nk af

kelimesi, gnah i lemenin kar nda kullan lan bir kelimedir. Buna gre yetin
anlam : Sen (cihda kmama hususunda mnaf klara izin verdi inden dolay ) gnah
ledin ve ne kt bir davran yapt n eklinde olmaktad r. Neden onlara izin
1127
verdin? sz, Hz. Peygamber'in bizzat kendisinin gnah i ledi ini st kapal
olarak a klamaktad r. Buna gre yetin anlam : Onlar senden (cihda kmama
hususunda) izin istediklerinde ve bir tak m gerekelere sar p cihattan kendilerini
al koyduklar nda sen onlara izin verdin ve izin hususunda da onlara kar yumu ak
davrand n eklinde olmaktad r. Sana besbelli oluncaya kadar 1128 bu konuda
mazeretini do ru syleyen mminleri, yalan syleyen mnf klardan ay rt etmeden
neden onlara izin verdin eklinde olmaktad r.1129
"Menr" Tefsirinin yazar olan Re id R za, bu konuyla ilgili olarak iyi i yapman n
doru unda gzel bir sz sylemi tir ki, biz bunun bir k sm yle aktard k: "Baz
tefsirciler -zellikle de Zemah er-, Yce Allah' n bu yetinde geen, Raslullah
(s.a.v) affetti ine dair a klamada, edebe uymayan ifdeler kulland lar. Hlbuki bu
tefsircilerin, Hz. Peygamber (s.a.v) konusundaki en byk edebi yine -Yce Allah' n
yapt tarzda- yetten renmeleri gerekmekteydi. Hani Rabbi ve -terbiyecisi, bu
hitaptan nce Hz. Peygamberin (s.a.v) yapm oldu u davran affetti ine dair bu
konuda nas l davranmas gerekti ini haber vermi tir. te (Yce Allah' n, Hz.
1123
Tevbe, 9/43
1124
Zemah er, age., C.III, s. 48,49.
1125
Tevbe, 9/43
1126
Kinye: st kapal olarak sylenen szlere denir.(Saduddin Taftazn, erhu Muhtasar, C. II,
2.bs., byy., Ne vert smiliyyn, 1428h., s. 406.)
1127
Tevbe, 9/43
1128
Tevbe, 9/43
1129
Zemah er, el-Ke f, C.III, s.48,49.
247
Peygambere olan) bu davran , bykl n ve iyi davranman n doruk noktas
gstermektedir. Di er tefsirciler ise -zellikle de Fahreddin er-Rz gibi- yetin son
sm a klama s ras nda a ya kam lard r.. Bu tefsirciler ise yette geen "af "
kelimesinin, gnah i lemeye dellet etmedi ini ve Allah' n k nad izin verme i inin de,
esasta daha evl ve daha mkemmel olan bir hareketin aksine bir davran oldu unu
ispatlamaya al lard r.
Fahreddin er- Rz, bu konudaki szn yle belirtmi tir: Zenb = gnah
kelimesi, Arap dilinde; masiyet kelimesinin kar ifde etmemektedir. Gnah,
ancak zarara yahut maslahat ve menfaatin kaybolmas na yol aan her trl davran
anlam na gelmekledir. Affedilen gnah ise, yette a klanan; do ru olanlar ortaya
karma ve mazeretlerinde yalanc olanlar bilme maslahat n kaybolmas na yol aan
bir gnaht r.
Hz. Peygamberin (s.a.v) azarland izin verme olay , itihd ndan dolay olup
kendisine gelen vahiyden dolay de ildir. Bunun ise peygamberlerden meydana gelmesi
caizdir. nk peygamberler, itiht konusunda i lenecek olan hatadan korunmu
de ildirler. Ancak ittifak edilen masumiyete gelince ise; vahyin a klanmas ve onunla
amel edilmesi do rultusundaki tebli e mahsus bir durumdur. Buna gre peygamberin,
vahyi, Rabbinden al p tebli etmedi inde ve davran yla vahye muhalefet etti inde
bile, onun yalan sylemesi ve gnah i lemesi mmkn de ildir. Usul limleri, itiht
konusunda peygamberlerden meydana gelecek gnah n caiz olma durumunu yle
a klam lard r: Allah, Peygamberlerden, itihtlar konusunda meydana gelecek
hatalar kabul etmez. Bilakis onlara bu konuda do ru olan a klar. Bu konu, sa lam bir
in gerektirdi i ekilde hareket etmekten ibarettir. Yce Allah' n, peygamberin; ilk
nce affedildi ini haber vermesi, sonrada Ona do ru olan a klamas O'nun,
peygamberine olan ltfundand r.1130
Bu yetten Hz. Peygamberin gnah i ledi i anlam kmaz. afallahu anke lafz ,
Hz. Peygamberin i ledi i gnahtan dolay affedilmesini ifde etmeyip, Hay Allah
afiyet veresice tarz nda bir ltufkrl k ifdesidir. yet u mny da ifde edebilir:
1130
Re id R za, Tefsrul-Menr, C. X, 2.bs.,M r: Drul-Minber, 1368, s.541.
248
Ey Muhammed! Allah senin gemi ve gelecek gnahlar affetti, kalbini inciten ve
incitecek olan btn znt sebeplerini senden sildi, senin her trl i ini kolayla rd .
Sana byle yard m ederken, ne diye syleyenlerle yalanc lar belli oluncaya kadar
beklemedin de hemen acele ediverip onlara izin verdin?1131 bunun itap (sitem) oldu u
kabul edilirse, Hz. Peygamber kendisine vahiy inmeyen bir konuda itiht etmi kabul
edilir. Netice de bu itap, efdl ve evl olan terk etmesinden dolay olmu olur.1132
22.2.5-Gemi ve Gelecek Gnahlar n Ba lanmas Meselesi:
Bu da, Yce Allah' n u sznde gemektedir: (Ey Peygamber!) Biz sana apa k
bir fetih (zafer) ihsan ettik Bylece Allah, (bu fethi sana kolayla rmak suretiyle) senin
hem gemi hem de gelecekteki btn gnahlar na kar ba layaca gsterecek,
yani her trl s nt ve tasalardan seni kurtaracak ve sana kafa tutanlar , sana ba
dirmek suretiyle nimetini sana tamamlayacakt r. Ve gnderdi i son din ile cennete
gtrecek olan yola seni iletecektir.1133
Haf z bn Kesr derki: "Yce Allah' n, Biz sana apa k bir fetih ihsan ettik1134
yetinde geen fetihten maksat, (Mekkeli m riklerle yap lan) Hudeybiye bar anla -
mas r. nk bu bar anla mas yla; byk hay rlar ba gstermi , insanlar gvenlik
ierisinde ya am lar; birbirleriyle bir araya gelerek mmin bir kimse kfirle konu mu ,
faydal bilgi ve iman daha da yayg nl k kazanm r."1135
bn Kayy m el-Cevziyye, bu anla ma ile ilgili olarak yle der: Bu anla ma, onun
sebeplerini yaratan Yce Allah'tan ba ka kimsenin kavrayamayaca kadar byk ve
yce bir anla ma olup, hikmetinin ve vgsnn gerektirdi i ekilde gayesi de
gerekle mi tir. te bu gayelerden birisi: Bu anla ma; Allah' n, peygamberine ve onun
ordusuna stnlkler verdi i, insanlar n blk blk Allah' n dinine girdi i byk
Mekke fethinin ncesinde adeta bir ba lang t r. Bu anla ma, Hz. Peygambere (s.a.v);
1131
Elmal , Hak Dini Kurn Dili, C. IV, s. 2555
1132
N. Sbn, Muntek, s. 12; er-Rz age., C. XVI, s. 77; smet, s. 150; Kad Beydavi, Envrut-
Tenzil, C. II, s. 434; bn Kesr, age., C. II, s. 360; Nesef, Medrik, C. II, s. 128; Ebs-Sud, dul-
Akl, C. III, 1.bs., Beyrut: Drul-Kutubil- lmiyye, 1419/1999, s. 153-154
1133
Feth, 48/1-2.
1134
Feth, 48/1.
1135
bn Kesir, age., C.IV, s. 162.
249
bir kap , bir anahtar, nndekini ilan edici tellald r. te Allah' n byk olaylardaki
Snnetullah budur ki; kader ve erat olarak fetih ncesinde bir mukaddime (giri ), bir
aret, bir ilan, bir gsterge olarak haber veren hkmlerdir. kincisi: Bizzat bu anla ma,
en byk fetihlerden birisidir. nk insanlar birbirlerine kar gvence duymu ,
mslman-kfir birbirine kar , onlara din davetine ba lay p Kurn onlara daha iyi
duyurmu lard r. Mminler, gven ierisinde m riklerle a ka slm' tart lard r.
lerinde slm' gizleyenler a a karm lard r. Bu anla ma mddetince Allah' n
diledi i kadar ok say da insan slm'a girmi tir. te Yce Allah bunun iin bu
anla maya, Feth-i Mbn (apa k bir fetih) ad vermi tir1136 in hakikati udur:
Fetih, l atta kap amak demektir. Hudeybiye'de Allah Rasl bu sulhun ard ndan
(meydana gelecek) byk bir fethi, izzet ve zaferi ince bir perde arkas ndan seyrediyor.
M riklerin istedikleri btn artlar , ashab n ve ileri gelenlerin o unun tahamml
edememesine ra men kabul ediyordu. Efendimiz (s.a.v) bu ho a gitmeyen eyin
iindeki sevilen eyi biliyordu. "Bir eyden ho lanmaya bilirsiniz. Hlbuki o, sizin iin
hay rl r."1137 "Bazen nefislerinin sevmedi i, sevdi ine ula maya sebep olabilir ki,
onun gibi bir sebep yoktur.". Efendimiz (s.a.v) bu ileri srlen artlar n alt na Allah' n
kendine zafer verece ine, destekleyece ine, neticenin kendi lehine kaca na, bu artlar
ve artlar n ihtimal verdi i eylerin bizzat zaferin kendisi oldu una son derece
gvenerek giriyordu. artlar ko anlar n, mslmanlarla harp iin ortaya koyup ikame
ettikleri bu anla ma en byk ordu idi. Ama onlar, bunun fark nda de illerdi. Bylece
izzet arad klar yerde zelil oldular ve kudret, eref ve stnlk grnts verdikleri
yerde de kahru peri an oldular. Raslullah (s.a.v) ve slm ordusu, Allah iin inkisra
ray p Allah iin bundaki zulme tahamml ettiklerinden izzete ula . Devir dnd ve
vaziyet li st oldu. Bat l ile kazan lan izzet, erefsizli e ve Allah iin olan inkisr,
Allah ile izzete dnd. Allah' n hikmeti ve yetleri; szn tasdik etti i, Raslne zafer
ihsn edi i tesine ak llar n eremeyece i en mkemmel ve en btn ekliyle bylece
ortaya km oldu."1138
1136
bn Kayy m el-Cevziyye(v. 751/1350), Zdul-Med, C. III ,bsy., (Terc.: kr zen, H. Ahmet
zdemir, Mustafa Erkekli), stanbul: klim Yay. 1989, s.352, 353.
1137
Bakara, 2/216.
1138
bn Kayyim el-Cevziyye, age., C.III, s. 353, 354.
250
M riklerle yap lan sulhta Allah bunun i yzn a ncaya kadar kapal ve evrili
kald . Onun a lma sebeplerinden biri; Hz. Peygamber (s.a.v) ve Ashab n
Beytullah'tan men edilmeleridir. Bu anla ma, grn e bak rsa mslmanlar iin bir
zulm meselesi, asl nda ise bir izzet, fetih ve zaferdi.
yeti kermede geen "gnah" ifdesine gelince ise, bununla; "Raslullah n (s.a.v)
en stn olan ve evl olan terk etmesi" anla lmaktad r.
Eb's-Sud; Yce Allah' n, Gemi ve gelecek gnahlar 1139 yetini; evl olan
terk etmenden dolay senden sad r olanlar n hepsinde (gemi ve gelecek btn gnah-
lar ba lam r) eklinde tefsir etmi tir ve Yce Allah' n, yette geen gnah
ifdesini, zenb diye isimlendirmesi; Raslullah n (s.a.v) makam n ve derecesinin
1140
yceli ine nispetten dolay r.
el-Hicaz, "Furkn Tefsiri adl kitab nda1141 bu kelimeyle ilgili olarak yle
der:"yette geen gemi gnahlardan maksat; Hz. Peygamberin (s.a.v) kendi
makam na nispetle evl olan n aksine dair i lemi oldu u i lerdir. Hz. Peygamber
(s.a.v), gnah i lemekten ve Rabbine isyn etmekten mnezzehtir. Onun i ledi i ve
makam na yara mayan baz zelleler; Ebrr' n (iyi kullar n) hasenat (iyilikleri),
mukarreblerin (Allah'a en yak n olan kullar n) seyyit (ktlkleri) mesabesindedir
trnden baz davran lard r. Baz kimseler demi lerdir ki: yeti kermede geen
gnah ifdesinden maksat; her ne kadar hakikatte gnah de ilse de, Peygamber
efendimizin yce nazar nda gnah olarak kabul edilen davran lard r. yeti kermede
zenbike eklinde kullan lan izfet tamlamas da herhalde bu anlama i aret
etmektedir."1142
Sonu olarak; Bu yette zikredilen zenb=gnah dan maksat, ekilde tevl

edilmi tir:1143
a- Mminlerin gnah r
1139
Fetih, 48/2.
1140
N. Sbn, Mntek, s. 153; Rz, smet, s.111; Taftazn, erhul-Maks d, C.V, s. 50; Crcn,
erhul-Mevk f, C. VIII, s. 304.
1141
Bu Tefsirin orijinal ismi. "Tefsrl Vd ha" r.
1142
el-Hiczi, age., C.V, s. 583, 584.
1143
Rz, age., C. XXVIII, s.61, 78.
251
b- Efdl olan terk etmedir.
c- ledi i kk gnahlard r ki, bunlardan, peygamberlik ncesine ait

olanlar affedilmi tir. Peygamberlik sonras iin ise bu ismettir. Dolay yla peygamber
art k gnah i lemez demektir.
yet dikkatle incelendi inde onun gemi ve gelecek gnahlar n ba lanmas ,

gnah i lemekten Allah n onu korudu una delil olmaktad r. nk Hz. Peygamber
ayaklar inceye kadar ok ibadet ederken, bunun zerine, Hz. Ai enin ona: Y
Raslallah! Senin gemi ve gelecek gnahlar n ba lanm oldu u halde niin bu
kadar zahmetli ibadeti tercih ediyorsun? demesine kar k: o halde ben kreden bir
kul olmayay m m ? cevab vermi tir.1144 Bu da Hz. Peygamberin gnah
lemedi ine dellet etmektedir. a ise bu yeti, mmetin gemi ve gelecek
gnahlar r. Veya mendbu terktir diye tevl etmi tir.1145
22.2.6-Hz. Peygamberin(s.a.v) Tevbe sti fr Etmesi Meselesi:
Bu da, Yce Allah n u szlerinde gemektedir: Bil ki, Allahtan ba ka ilh

yoktur. Gerek ilh olarak ancak Allah vard r. Hem kendi kusurlar ndan, hem mmin
erkek ve kad nlar n gnahlar ndan ve kusurlar ndan dolay ba lanma dile. nk
1146
Allah gezip dola z ve var p duraca z yeri bilir ve Ey Muhammed! Sab rl
ve direnli ol. nk Allah n peygamberlerine ve mminlere kar yard m sz,
mutlaka gerekle ecektir. Gnahlar n iin ba lanma dile ve Rabbinin an sabah
ak am ycelt.1147 Bu yetlerde Hz. Peygambere gnah n ba lanmas iin isti fr
emredilme maksad , Hz. Peygamberin kavmini imana davet etme neticesinde onlardan
baz lar iman etmeye yana may nca bunun Hz. Peygambere a r gelmesi ve onu
zmesidir. Sonra Yce Allah Peygamberini teselli iin yle buyurmu tur: sen onlar n
iman etmemelerine zlme. Yaln z onlar iin isti fr et. Bu isti fr neticesinde Allah
onlara iman nasip edecektir demektir. Yoksa bu i ledi i gnahtan dolay isti fr
1144
Buhari, Teheccd, 6; Tefsru Sre, 48; Mslim, ftul-Mnfikn, 79-81; Tirmz, Salt, 187;
Nes, ymul-Leyl, 17; bn Mce, kmetus-Salt, 200; bn Kesr, Tefsr, C. IV, s. 183
1145
Bkz. Tabres, Mecmaul-Beyn, C. IX, s. 110-111.
1146
Muhammed, 47/ 19.
1147
Mmin, 40/ 55.
252
emredilmi anlam nda de ildir. Zira peygamberlerin yce makamlar leke gtrmez.
Onlar kendilerinden sad r olan byk bilip ona tevbe ve isti fr ederler.1148
Sonu olarak; Hz. Peygamberin tevbe, isti fr etmesi, 1149 gnah i ledi inden de il,
mmetine yol gstermek, onlar tevbe ve isti fra te vik etmek, Allah tazm etmek,
Allah n sevgisini ekmek ve be eri s fatlar ndaki noksanl ilan etmek iindir. 1150
1148
N. Sbn, Mntek, s. 126; Rz, age., C. XXVIII, s. 61; C. XXVII, s. 78,79; smet, s. 110; Kad
Beydavi, Envarut-Tenzil, C. IV, s. 253; Nesef, Medarik, C. IV, s. 153; Taftazn, erhul-Maks d,
C. V, s. 58; Crcn, erhul-Mevk f, C. VIII, s. 301
1149
Bkz. Mslim, Zikir, 41, 42; Eb Dvud, Vitr, 26; bn Mace, Edeb, 57; Tirmz, Tefsiru Sure, 47, 1;
Darimi, Rikak, 15
1150
, N. Sbn, Mntek, s. 14; Kad Iyaz, ifa, C. II, s. 166; Ayni, Umdetl- Kr, C. XXII, s. 279;
bn Kesir, age., C. IV, s. 84
253
SONU
Bu al man n neticesi yle zetlenebilir:
a-Hz. demin (a.s) kendisine yasaklanan a aca yakla mas , Kurn- Kerm onun
bu yasaklamay unutmas ve bu hususta azimli olmamas na ba lam r. Unutma ve
azimli olmama gibi eksiklikten dolay sad r olan hatalar gnah olarak telakk
edilmemektedir. Fakat iyilerin hasent mukarrabinin seyyit gibidir prensibine gre,
bu olay, Hz. demin (a.s) peygamberlik gibi yce konumu sebebiyle isyn olarak
olarak ifde edilmi tir. Bu hadise Hz. demin (a.s) masumiyetine halel getirmez.
sonra zlimlerden olursunuz1151 yeti ise, evl olan terk etmenizden dolay
nefislerinize zulmedenlerden olursunuz1152, anlam ndad r. Bu olaydan dolay Hz.
demin cennetten kar lmas , bir cez anlam na gelmez. nk Allah Hz. demi
yeryznn halfesi tayin etmi tir. Hz. demin yarat gayesi olarak yeryznn
halifesi olmas , iine d t durumdan dolay ceza ve tahkir neticesi olarak
zikredilmesi Allah n hikmetine ayk r. Kald ki Allah Tel Hz. demin tevbesini
kabul etti ini zikrediyor. Tevbesi kabul olunan birinin de cezland lmas Allah n
hikmetine muvf k de ildir. Tevbe ise sadece gnhkrdan sad r olmaz. Tevbe ki inin
Allah kat nda k ymetini art r. Nitekim Peygamberimiz: Y rabbi! Do u ile Bat
birbirinden uzakla rd n gibi benimle hatalar uzakla r. Beyaz elbiseyi kirden
temizledi in gibi beni hatalar mdan temizle. Allah m! Beni hatalar mdan kar, dolu ve
so uk ile temizle, beni y ka 1153 diye du etmi tir. E er Hz. dem s ve zlim olsayd ,
Kim Allaha ve Peygamberine ba kald rsa ona iinde sonsuz ve temelli kalaca
cehennem vard r1154 yeti gere i ebed cehennem azab hak etmi olmas gerekirdi.
b- Peygamberlerin as l vazifesi tevhid dinini tebli etmektir. Hz. brahim (a.s) de bu

tebli vazifesini f ederken dnemindeki m riklerle mcdele etmi tir. Bu
mcdelede onlar n anlayabilece i metotlar kullanm r. Hz brahim hayat n hibir
safhas nda mahlk olan varl klara lahl k vasf ykleyerek irke d memi tir. Zaten
insan hem Rum 30/30. yette hem de Hads-i erifte zikredildi i gibi f trat dini olan
1151
Bakara, 2/35.
1152
Bkz. Arf, 7/23.
1153
Buhr, Ezn, 89.
1154
Cin, 72/23.
254
Tevhid dini zere yarat lm r. Tevhid dini zere hayata gzlerini aan Hz. brahim
daha sonra da irke bula mam r. Bu durum yette yle zikredilir: Andolsun ki, biz
brhime nceden (bl dan nce) hidyet vermi tik. Ve biz onun buna
(peygamberli e) ehil oldu unu biliyorduk. O zaman kavmine ve babas na yle demi ti:
sizin tapmakta oldu unuz bu heykeller nedir? 1155 Hayat n ilk safhas ndan itibaren
Tevhid dini zere olan Hz. brhime Allah m riklere bu dini tebli etme metodunu
retmi tir. Bu durumu yet yle ifde etmektedir: te bylece (ona irkin
irkinliklerini gsterdi imiz gibi) biz brhme gklerin ve yerin yarat lar ndan
incelikleri gsterdik ki, kesin bilgi sahibi olanlardan olsun diye.1156 yette zikredilen
Ay, Y ld z ve Gne e rabbim demesi, Hz. brhme Allah ispat hususunda verilen
bir hccet olarak de erlendirilmi tir. 1157 Onlar n sap kl k ierisinde bulundu unu direkt
a klama metodunu kullanmay p; onlar n zihnini, tefekkr kabiliyetini harekete
geirecek istidll metoduyla bir eyler retmeyi hedeflemi tir. Ayr ca Hz. brahim bizi
atalar n dininden mi evireceksin diyen kavmine dinin taklde de il; delile dayal
olmas gerekti ini gstermi tir. Bu hdise Hz. brhmin istidll yoluyla hakk aramas
de ildir. Zaten ona nceden Allah taraf ndan hidyet verilmi ti. Peygamberler
nbvvetten nce de sonra da masumdur. Dolay yla Hz. brhmin Aya Gne e
ld za rabbim hitab nda bulunmas da kfrdr. ok k sa zaman iinde olsa
peygamberlerin kfr kabul ve ikrar etmesi ciz de ildir. Ayr ca bu hususla alakal
olarak anlat lan rivayetlerin o u baz noktalarda farkl k ve z tl k arzetmektedir. Kald
ki Allah Tel bu hususta Hz. brhme itapta bulunmam r. K saca ifde etmek
gerekirse, Allah Hz. brahimle alakal olarak; nk o rabbine temiz bir kalp ile
gelmi tir1158 buyurmu tur. Kalbin temiz ve salim olu u kfr ve irkten salim olu udur.
Hz. brhmin (a.s) lleri diriltme hususunda Allah n kudretinden phe etmesi
mmkn de ildir. Hz. Peygamber u hadisiyle akla ve kalbe gelen btn vesveselerin
kkn kaz r: Biz pheye brhimden daha yak z.1159 Yani biz phe
etmedi imize gre Hz. brhmin phe etmemesi daha evld r, demektir.
Peygamberler hakk nda byle bir ey d nlemez. nk bu bir kfr olur.
1155
Enbiy, 21/ 51,52.
1156
Enm, 6/75.
1157
Enm, 6/73.
1158
Safft, 37/84.
1159
bn Mce, Fiten, 23.
255
Peygamberler ise kfre d mekten masumdur.
Hz. brhme isnat edilen yalan meselesinde yalan de il; kinyeli bir kullan m
sz konusudur. Hz. Peygamber bir hadisinde; Kinyeli laf zlarda insan yalandan
kurtaran geni lik vard r1160 buyurmu tur. Bu yalan meselesi olarak ifade edilen
olay n ikisi Kuranda zikredilmektedir. Fakat Kuran bunlar n yalan oldu unu ifde
etmemektedir. Lkin bu yalan hadisesiyle alakal olarak Eb Hureyreden rivyet
edilen bir hadis vard r. Bu hadis, Buhrnin Nikh, Buyu ve enbiya blmlerinde;
Mslim taraf ndan da KitbuFedil ve efat blmlerinde ve snenlerde
zikredilmektedir. o u sik olan rvinin bile bile bir sahabinin ad kullananarak hadis
uyduraca d nmek ok makl grlmemektedir. Eb Hureyrenin peygamberimize
yalan isnt etmeyece inde tereddtmz yoktur. Rzi bu hadisi yle tevl etmi tir:
Rvi sik da olsa yalan n Allah n dostu olan bir peygamberle; sik olan bir rviye isnat
edilmesi hususunda bir tercih yap lmas gerekti inde bu yalan n peygamber yerine sik
rviye isnat edilmesi zarrettir. Bu hadisteki yalan ile yalana benzer bir haber mns
kastedilmi olabilir. Mevdd, hem hadisin uydurma olamayaca na hem de Hz.
Peygamberin bir peygambere yalan isnat edemeyece ini zikretmektedir. Dolay yla
yanl anlama olabilece ini ve bundan dolay Hz. Muhammedin sznn do ru
aktar lmam oldu unu zikretmi tir. Bu tevl peygamberlerin masumiyeti dikkate
al nd nda daha isabetli grlmektedir.
c- Hz. Yusuf-Zleyh hadisesini anlatan ayetle alakal olarak as ls z birok rivyet

nakledilmi tir. Bu rivyetlerin o u tenkde tb tutulmadan nakledilmi tir. Bu
rivyetlerin o unda Hz. Ysufa zina isnd nda bulunulmu tur. Bu zin isnd yle bir
hal alm r ki, normal insan n dahi hay edece i bir istikmete ekilmi tir. Bu
rivyetlerin tamam isriliyytt r. sriliyyt olan benzeri rivyetler Hz. Dvud
ssas nda da zikredilmi tir. Allah Tel Hz. Ysuf hakk ndaki ktl bertaraf
etmi tir.1161 Hz. Ysufun masum oldu una Allah n ahdetine ilave olarak Zeliha ve
kocas Azizin ahdeti1162, ellerini kesen kad nlar n ahadeti1163, kad n
1160
Buhr, Edep, 16.
1161
1162
yet iin bkz.Ysuf, 12/ 28, 29, 32, 51.
1163
256
akrabalar ndan birinin ahadeti1164, Ysufun ahadeti1165 de delil olarak gsterilmi tir.
Burada Hz. Ysufun masum oldu unu zikreden en arp deliller ise, blisin Allah n
has kullar , yani ihlsa erdirilmi olan kullar azd ramayaca ve sapt ramayaca na
dair yetlerdir.1166 Hz. Ysuf, Kurn n nk o (Ysuf taatte bizim) ihlsa erdirilmi
kullar zdand 1167 eklindeki yette bu vas fla zikredilmi tir.
d- Rznin de ifde etti i zere Sd 38/41. yette azab n eytandan bilinmesi, onun
vesvese ve bozuk hat ralarla Hz. Eyybu rahat b rakmad ifde eder. eytan n Hz.
Eyyba tasallutunu dillendiren rivyetler blisin tasallutunun onun mal na,
ocuklar na, vcuduna eklinde olup; bu rivyetler Tefsir ve Tarih kaynaklar nda oka
anlat lm r. Bu rivyetlerin tamam Kitab- Mukaddeste de zikredilmi tir. O halde
buradan da anla ld gibi blisin Hz. Eyybun mal na ocuklar na ve vcduna
muhayyel zarar verdi ini zikreden rivyetlerin tamam isriliyyatt r. Bu rivyetlerle
ilgili slm limlerinin baz lar do rusunu Allah bilir deyip durumu Allaha havle
edip, mahiyeti zerinde fazla durmam lard r; baz lar ise, bu rivyetlerin as ls z ve
hurfe oldu unu a ka beyan etmi lerdir. Bu rivyetlerin do rulu unu kabul etmek,
peygamberlerin nefret ettirici ve tiksindirici eylerden uzak oldu u dikkate al nd nda
makl grlmemektedir.
e- Hz. Msn n k ptyi ldrmesi meselesi kast yap lan bir ldrme de ildir. Hz.
Ms hor grlen, ezilmekte olan bir topluluktan birinin yard m istemesi zerine
kavgay ay p yard m isteyenin imdd na ko mu bu olay neticesinde vurdu u bir
yumrukla adam lm tr. Hz. Ms burada sadece tedbirsiz hareket etmi tir. Bu ekilde
vurulan yumruk neticesinde nadiren lm hadisesi gerekle ir. Irk ba n mdhale
sebebi oldu u mesnetsiz bir yak rmad r.
f- Peygamberimiz a k bir emir olmad bir hususta itiht yapm r. Vahiy

olmayan bir hususta ise peygamberler bazen itihat hatas yapabilirler. Bu hata ise, daha
evl olan terk etme eklinde olur. Burada evl olan peygamberimizin mm Mektma
kulak vermesidir. Bu konuda ikaz niteli inde lh emir gelince de kendine eki dzen
1164
yet iin bkz.Ysuf, 12/ 26-28.
1165
yet iin bkz. Ysuf, 12/ 26, 33.
1166
yet iin bkz. Hicr, 15/ 39-40; Sad, 38/ 82.
1167
Ysuf, 12/25.
257
verip daha titiz ve zenle hareket etmi tir. Bu yette Allah n peygamberimize itap
etmesini, gnah olarak telakk etmek do ru de ildir. Burada peygamberimiz evl ve
efdl olan terk etti inden sitem edilmi tir.
Peygamberimize isnat edilen hadiselerden biri de Dh sresi 7. Ayette zikredilen

dallet kelimesidir. Bu ayette zikredilen dallet kelimesi, asla do ru yoldan sapmak
ve sap k inanta olmak mns nda de ildir. Dallet, onun, peygamber olmadan nce
peygamberlik bilgilerini ve din hkmlerini bilmemesidir. Dallet peygamberler iin
kullan ld nda peygamberlikten nceki dnem anla r. Peygamberler, nbvvet
ncesi dnemde ilh nurla ayd nlanm olmad klar gibi, ilimleri de derin de ildi.
Kendileri, kavimlerinin iinde yuvarland dallet ukurlar na d memekle beraber,
insanlar , bu ukurlardan karacak, s rf ak lla idrak edilmesi mmkn olmayan, hak din
ve do ru yolun ne oldu unu bilmezlerdi.
Fetih sresi 48/2.yet dikkatle incelendi inde onun gemi ve gelecek gnahlar n
ba lanmas , gnah i lemekten Allah n onu korudu una delil olmaktad r. nk Hz.
Peygamber ayaklar inceye kadar ok ibadet ederdi. Byle bir ibdet esnas nda Hz.
Ai enin ona: Y Raslallah! Senin gemi ve gelecek gnahlar n ba lanm oldu u
halde niin bu kadar zahmetli ibadeti tercih ediyorsun? demesine kar k: o halde ben
kreden bir kul olmayay m m ? cevab vermi tir.1168 Bu da Hz. Peygamberin gnah
lemedi ine dellet etmektedir. Hz. Peygamberin tevbe, isti fr etmesi ise,1169 gnah
ledi inden de il, mmetine yol gstermek, onlar tevbe ve isti fra te vik etmek,
Allah tazm etmek, Allah n sevgisini ekmek ve be eri s fatlar ndaki noksanl ilan
etmek iindir.
Sonu olarak; peygamberler kfr, irk, byk ve kk gnahlardan masumdurlar.

nsan olmalar hasebiyle hasta olabilirler. Fakat onlar n hastal tiksindirici ve nefret
ettirici tarzda de ildir. Onlar sadece kendilerine vahiy gelmeyen hususlarda itihat
yaparlar. Bazen bu itihatlar nda yan rlar. Onlar n itihatlar nda yan lmas evl olan
1168
Buhari, Teheccd, 6; Tefsru Sre, 48; Mslim, ftul-Mnfikn, 79-81; Tirmz, Salt, 187;
Nes, ymul-Leyl, 17; bn Mce, kmetus-Salt, 200; bn Kesr, Tefsr, C. IV, s. 183
1169
Bkz. Mslim, Zikir, 41, 42; Eb Dvud, Vitr, 26; bn Mace, Edeb, 57; Tirmz, Tefsiru Sure, 47, 1;
Darimi, Rikak, 15
258
terk etme eklindedir. Bu yan lma sebebiyle Allah taraf ndan ikaz edilirler. kaz
edildikleri hatalarda srar etmezler.
259
B BL YOGRAFYA
Acln, sml b. Muhammed(v. 1162/1749). Ke ful- Haf ve Mzll- lbs.

bsy., Kahire: Mektebetl-Kuds,1351.
Aliyylkr, Nureddin b. Ali b. Sultan el- Herev (1014/1606). erhul-

khil- Ekber. bsy., stanbul: 1303h.
Alt nta , Ramazan .Ha viyyenin Do u ve Kelm Gr ler. Sivas:

C FD., S. III, 1999.
ls, Ebl-Fadl ihabettin Mahmut el-Ba dd(v.1270/1854). Rhul-Men

F Tefsril-Kurnil-Azm ves-Sebul-Mesn. 2.bs., Beyrut: Drul-Ktbil-
lmiyye, 1427/2005.
ls, dem Abdullah. Felsefet'n- Nbvve Ve'l-Enbiy, Fi Dav'il-Kur'n

ve's-Snne. Kahire: Mektebetu Vehbe, 1983.
Aksekili, Ahmet Hamdi(v.1951). Bir Z nd k Uydurmas aran q Safsatas .

bsy., (Sd. Ertu rul zalp), stanbul: aret Yay. 2003.
Ate , Sleymn. Yce Kur'n n a da Tefsiri. bsy., stanbul:Yeni Ufuklar

Ne riyt, 1989.
Avad, brhm. el-Mste rikun vel-Kurn. bsy., Kahire: Darul-Hukuk,

1985.
Aydemir, Abdullah. slmi Kaynaklara Gre Peygamberler. 2.bs. Ankara:

TDV. Yay. 1996
_______________ .Kurbanl k Hz. smail mi, Hz. shak m . D. S. 5,

Eyll, Ekim, Ankara, 1974.
Ayn, Bedruddn Eb Muhammed Muhammed b. Ahmed, (v. 855/1503)

.Umdetl- Kr erhi Sahh-i Buhr. bsy., Beyrut: Ts.
260
Babanzde, Ahmet Nim(v.1934). Sahh-i Buhr Terceme ve erhi. 4.bs.,
Ankara: Ba bakanl k Bas mevi, 1978.
Ba dd, Eb Mansur Abdlkhir b. Thir et-Temm (v. 429/ 1037).Kitbu

Uslud-Dn. bsy., Beyrut: Drul-Kutubil- lmiyye, 1981.
Baheci, Muhiddin. yet ve Hadislerle Peygamberlik ve Peygamberler.

stanbul: 1977.
Bayrakl , Bayraktar. Yeni Bir Anlay n I nda Kuran Tefsri. 1.bs.,

stanbul: Bayrakl Yay., 2003.
Begav, Eb Muhammed Hseyin b. Mesd (v.510/1117).Melimt-Tenzl.

4.bs., Riyat: Dru Taybe, 1417/1997.
Benna, Ahmed Abdurrahman. el- Fethur-Rabbn li Tertbi Msnedl-

mam Ahmed b. Hanbel. Beyrut: Ts.
Berki, A, Himmet- Keskio lu, Osman. Hatemul Enbiy Hz. Muhammed ve

Hayat . 7.bs. Ankara: Ba bakanl k Bas mevi, 1978.
Beyz, Kemaleddin Ahmet(v.1098/1697). ret'l-Merm. bsy.,

stanbul:Daru'l-Kuttabu'l- slmiyye, 1949.
Bik, Burhaneddin, Ebl-Hasan brhm b. mer(v.885/1480) . Nazmud-

Drer fi Tensbil-yti ves-Sver. bsy., Kahire: 1413/1992.
Bilmen, mer Nashi(v.1971). Kurn- Kerm Meli lisi ve Tefsri. bsy.,

stanbul: pek Yay nlar , Ts.
Brockelmann, Carly, . slm Milletleri ve Devletleri Tarihi, (Terc.: Ne et

a atay). Ts.
Buhr, Eb Abdillah Muhammed b. smail(v.256/870). el-Cmius-Sahh.

bsy., stanbul: a Yay., 1992.
261
Bulut, Mehmet. Ehli snnet ve a'da smet nanc . bsy., stanbul: Risle
Yay., 1991.
Bursev, smail Hakk (v.1136/1725) .Tefsru Rhul-Beyn, Terc.:

Komisyon. 5.bs. stanbul: Damla Yay., 2004.
Bt, Sid Ramazan. Kubral Yak yyet el-Kevniyye vucdi el-Hakki ve

vazfe fil- Hl k. bsy.,Beyrut: Drul-Fikr el-Mus r, Ts.
antay, Hasan Basri(v.1964). Kurn- Kerm ve Meali Hakm.

stanbul:1985.
Caetani, Leone. slm Tarihi, (Terc.: Hseyin Cahid). bsy., stanbul: Tanin
Matbaas , 1924.
Cerraho lu, smail. aranik Meselesinin stismarc lar . A FD., Ankara:

1981.
Crcn, Seyyid erif Ali b. Muhammed(v.816/1413). erhul-Mevk f. 1.bs.

Beyrut: Drul-Kutubil- lmiyye, 1419/1998.
__________ et-Tarift,(Thk.: Abdurrahman Umeyra). Beyrut: lemul-

Ktb, 1987.
Drim Eb Muhammed Abdullah b. Abdirrahman (v. 255/868). Snen.

bsy.,Beyrut: Ts.
Dvudo lu, Ahmed(v. 1983) .Sahh-i Mslim Terceme ve erhi. bsy.,

stanbul: Snmez, 1977.
Debb , Abdulazz(v. 1132/1720). Kitbu'l- brz. bsy., stanbul: 1961.
Derveze, zzet(v.1984).et-Tefsirl-Hadis,(Terc.: Vahdettin nce). bsy.,

stanbul: Ekin Yay., 1998.
Diynet, Komisyon. Kurn Yolu. Ankara: DVY. Ts.
262
Do rul, mer R za(v.1952) .Tanr Buyru u. bsy., stanbul: 1934.
Dozy, Reinhart Pieter Anne .Tarih- slmiyet, (Terc.: Dr. Abdullah

Cevdet). C. I, M r: Matba- tihat 1908.
Eb's-Suud, Muhammed b. Muhammed (v. 982/1574) dl- Akl Selm il

Mezyal-Kitbil-Kerm. 2.bs., Beyrut: Drul-Fikr, 1421/2001.
Eb Zeyd, Mna Ahmed. el-Fikrul-Kelami inde bn Haldun. bsy., Beyrut:

el-Messesetl- Camiye, 1997.
Elik, Hasan .Kurn n Korunmu lu u zerine. 2.bs., M FAV Yay.

stanbul, 2008.
Elmal , M. Hamdi Yaz r(v.1942). Hak Dini Kurn Dili. bsy., stanbul: Eser
Ne riyat, 1971.
Endls, Eb Hayyan Muhammed b. Ysufu's- ehri(v. 745/1344). Tefsru'l-

Bahri'l- Muht. 1.bs., Beyrut: Drul-Ktbil- lmiyye, 1413/1993.
Ertu rul, smail Fenni(v.1946). Kitb zle-i kk. bsy., stanbul:

Orhaniye Matbaas , 1928.
Esed, Muhammed(v. 1992), Kurn Mesaj (Meal-Tefsir), (Terc.: Cahit

Koytak, Ahmet Ertrk), C. II, 5.bs., stanbul: ret Yay. 1420/1999.
Fazlurrahman(v.1988). Allah n Elisi ve Mesaj . (Terc.: Adil ifti), bsy.,

Ankara: Ankara Okulu Yay. 1997.
______________. Ana Konular yla Kurn, (Terc.: Alpaslan A kgen).

bsy.,Ankara: Fecr Yay. 1987.
Firzbd, Mecdddin Muhammed b. Yakub(v.817/1415),. el-Kmsl-

Muht. bsy., Beyrut: Messesetr-Rsle, 1993.
Gazali, Eb Hamid Muhammed b. Muhammed. el- Mustasf min lmil-Usl,

(Terc.: Ynus Apayd n). bsy., Kayseri: Rey Yay., 1994.
263
Gelenbev, smail(v.1205/1791). H iye alel- Celal minel-Akid, bsy.,
stanbul: Muharrem Matbaas , 1303.
Giritli S rri Pa a(v. 1308/1895). Ahsenl-Kasas. bsy., stanbul: 1309.
Glck, erafeddin - Toprak, Sleymn. Kelam. Konya: S F Yay. bsy.,

Konya: Tekin Kitabevi, 1998.
Hakyemez, Cemil. Oryantalistlere Gre Hz. Muhammed. slmi limler

Dergisi, EV, C. I, y. I, S. I, Bahar, 2006.
Hamidullah, Muhammed(v.2002). slm Peygamberi, (Terc.: Salih Tu ).

5.bs. stanbul: rfan Yay nc k ve Ticaret, 1414/1993.
Ha imi, Ahmet .Cevhirul- Belga f menil- Beyn vel- Bed. bsy.,

stanbul: 1984.
Hatip, Abdulaziz .Kurn ve Hz. Peygamber Hakk ndaki ddialara

Cevaplar. bsy., stanbul: Nesil Yay. 1997.
Haz m, Ali b. Muhammed b. brhm el- Ba dd( v. 725/ 1325).et- Te' vil fi
Men'i't- Tenzil. C. V Beyrut: 1319.
Hzin, Aleddn Ali b. Muhammed b. brahim el-Ba dd (v.

725/1340).Tefsrul-Hzin Lbbt-Tevl f Menit-Tenzl. 2. bs., M r: eriket
Mektebeti ve Matbaati Mustafa el-Bbil-Haleb ve Evldih, 1375/1955.
Heykel, Muhammed Huseyn(v.1956) . Hayatu Muhammed. bsy., M r:el-

Heyetl-M sr yyeti mme lil-Kitp, 1997.
ll,( bn Mutahhar) Cemaleddin Hasan b. Ysuf(726/1325). el-Elfeyn fi

mmeti Emril-Mminn Ali b. Ebi Talip, (Thk.: Muhammed Mehdi). bsy.,
Necef, 1389/ 1969.
Hicz, M. Mahmut .Furkn Tefsiri,(Terc.: Mehmet Keskin). bsy., stanbul:

lim Yay.1989.
264
Itr, Hasan Ziyaddin. Nbvvet Muhammed(a.s) fil-Kurn. 1.bs., Halep:
Drn-Nasr, 1373/1973.
Irving Washington .Mahomet and His Succssors. edited by Rochmann, The

University of Wisconsin Press, Madison, London, 1970.
bn Abbas, Abdullah. Mecmu't- Tefsir. bsy., Beyrut: 1319.
bn Arab, Eb Bekr Muhammed b. Abdullah (v. 543/ 1149). Ahkmul-

Kurn. 2.bs.,Beyrut: Drul-Fikr,1424/2003.
bn Ebil-Hadd, zzeddin Abdulhamid b. Hibetillah (655/ 1257) erhu

Nehcil- Bel a, (Thk.: Ebl-Fadl brhm). bsy., r: 1960.
bn Ebil- zz, Ali b. Ali b. Muhammed (v. 793/1390). erhul-Akdetit-

Tahviyye,(Thk.: Ahmed Muhammed akir). Riyat:Vezrat nil- slmiyye
vel-Evkf ved-Daveti Vel- d el-Memleketl-Arabiyye ves-Sudiyye , 1418 h.
bnl- Esr, Ebl-Hasan Ali b. Muhammed b. Abdilkerim(v.630/1233). el-

Kamil fit-Tarih. Terc.: Komisyon, bsy., stanbul: Bahar Yay., 1985.
bn Hacer el-Askaln, Ebl-Fadl Ahmet b. Ali (v.852/1449.).Tehzbut-

Tehzb. bsy., Beyrut: Messesetl-Risle, Ts.
_____________Fethul-Br bi erhi Sahh-i Buhr. bsy., Beyrut: Drul-

Marife, Ts.
bn Hanbel, Ahmed b. Muhammed(v.245/855). Msned. bsy., stanbul: a

Yay. 1992.
bn Haldun ,Eb Zeyd Abdurrahman el- Hadram(v.808/1406), Lbab-

Muhassal Uslid-Dn, bsy., Ma rip: Drut-Tabatil-Ma ribiyye, 1952.
bn Hazm ez-Zhir, Ali b. Muhammed b. Ahmed (v. 456/1064). el- Fisl fil-
Milel ven-Nihal,(Thk.: Muhammed brahin en-Nasr- Abdurrahman Umeyra).
2.bs., Beyrut: Drul-Ceyl, 1416/1996.
265
bn Hi am, Eb Muhammed Abdulmelik (v. 218/833) .es-Siretn-Nebeviyye,
(Thk.: Mustafa es-Seka vd.). 2.bs. Mektebet ve Matbabat Mustafa el-Babi el-
Haleb, 1955.
bn Hmam Kemal b. Ebi erif, Ebl- Meali Muhammed b. Muhammed (v.

905/1499). el- Msmere fi erhil-Msyere. M r:1348.
bn Umeyr, Ali b. Ahmet es- Sebt el- mev .Tenzhu'l- Enbiy Amm
Nesebe leyhim Husletl-Agbiy, (Thk.: Muhammed el- M sr- Hasan Ahmet
Rat b el- M sr). bsy., am: Dr-u sadiddin, 2003.
bn Kayy m el-Cevziyye(v.751/1350). Zdul-Med (Terc.: kr zen, H.

Ahmet zdemir, Mustafa Erkekli). bsy., stanbul: klim Yay. 1989.
bn Kesir, mameddin smail b. mer b. Kesir (773/1371). Tefsirul-

Kurnil- Azim. bsy., Beyrut: Dru hyt-Trsil- Arab, 1388/1969.
________Siret'n- Nebevi. C.I, Beyrut, Ts.
bn Mce Hf z Eb Abdallah Muhammed b. Yezid el-Kazvn (v. 273/886.).

Snen. bsy., stanbul: a Yay., 1401/1981.
bn Manzur, Ebl- Fadl Cemluddin Muhammed b. Mkerrem(v.711/1311)

.Lsnl- Arab. bsy., Beyrut: Dru Sadr, Ts.
bn Teymiyye, Ebl- Abbs Tak yuddin Ahmed(v.728/1328). en-Nbvvt.

Beyrut: Darul-Ktbil- lmiye, 1985.
_________________ .Mecmuu Fetav. bsy., Ribat: Ts.,
__________________. et-Tefsrl- Kebr. bsy., Beyrut: Drl- Ktbil-

lmiyye, Ts.
ci, Adududdin Abdurrahman b. Ahmet(756/1355). el-Mevk f fi lmil-

Kelam. bsy., Kahire: Mektebetl-Mntenebbi, Ts.
266
mam Eb Dvud, Sleymn b. el-E as(v.275/888). Snen. bsy., stanbul:
a Yay., 1981.
mam Ku eyr, Ebul-Kas m Abdulkerm b. Hevzin el- Ku eyr(v. 465/1072).

Letiful- rat, (Thk.: brhm Besyuni). bsy., M r: el-Heyetul-M sr yye, 1981
mam Mslim, Ebil-Hseyn Mslim b. Haccac el-Ku eyri en-

Neysbr(v.261/875). Sahh. bsy., stanbul: a Yay. 1981.
sfahn, Rag p (v. 425/ 1072) .Mfredt Elfzil-Kurn (Thk.: Safvan

Adnan Dvd). bsy., D me k: Drul-Kalem, 1992.
Kad Abdu'l-Cabbar(v.415/1025). erhu Usli'l- Hamse( Thk.: Dr. Abdu'l-

Kerim Osman). Kahire: Mektebet Vehbe, 1416/1996.
_________________ .el- Mu n fi Ebvabit-Tevhid. (Thk.: Emin el- Huli).

C. XV, M r: Drul-M sr yye, 1960.
Kad Abdullah b.mer el-Beydv(v.691/1292).Tavliu'l-Envr. bsy.,

Dersaadet: irket-i lemiyye, 1305.
Kad Beydv, (v. 685/ 1286).Tefsrul-Kd Beydv. bsy., stanbul:

Mektebetl-Hakka, 1411/1991.
Kadi Beydv, Nasiruddin mer(v. 682/1284). Envrut-Tenzl ve Esrrut-

Tevl. bsy., stanbul: 1285.
Kad yz, Ebl-Fazl yaz b. Ms b. yaz el- Yahsb (v. 544/1149). if

bi Tarfi Hukkil-Mustaf. (Thk.: Hseyin Abdulhumeyd Nil), C.I, Beyrut:
Drul- Erkam, 1995.
Ks m, Muhammed Cemluddin, (v. 1332 /1914) .Mahsinu't- Te'vl. 2.bs.

am: 1978.
Kemal b. Ebi erif, Ebl- Meali Muhammed b. Muhammed ( 905/1499). el-

Msmere fi erhil-Msyere. bsy.,M r: 1348h.
267
Kestelli, Muslihiddin Mustafa(v. 792/1517). H iye ala erhil-Akid. bsy.,
stanbul: Salih Bilici Kitapevi Yay., 1973.
Kevser, Muhammed Zahid(v.1942). Tekmile,(Subk, Tak yyuddin, es-

Suyfus-Sakilin hami inde), 1.bs. Beyrut: Drul-Kutubil- lmiyye, 1425/ 2004.
lavuz, Ahmet Saim. Ana Hatlar yla slm Akidi ve Kelama Giri . bsy.,
stanbul: Ensar Ne ., 1993.
Kirmn, Muhammed b. Hamza, (v. 500/1106). Garibut- Tefsir ve

Acibut-Tevl. bsy., am: 1988.
Kitab Mukaddes. Eyyb. 1/ 8-12, 14-16, 18-21; 2/ 2-8.
_______________ II, Samuel,Bab, 11/2-27.
Kurtub Eb Abdillah Muhammed b. Ahmet b. Ebi Bekr(v. 671/1273). el-

Cmi li Ahkmil-Kurn. bsy., Beyrut: Dru hyit-Trsil-Arab, 1995.
_______________. el-Alam bima fi Dinin-Nasara Minel-Fesad vel-

Evham ve hzari Mehasin Dinil- slm ve sbat Nbvveti Nebiyyina Muhammed
(a.s) (Thk.: A. Hiczi es-Sakka). Kahire: Drt-Trsil-Arab, 1980.
Kutup, Seyyid(v. 1969) .Fi Zilalil-Kurn, (Terc.: Salih Uan, Vahdettin

nce, Mehmet Yolcu, Lutfullah Bender). 1.bs., stanbul: Dnya Yay. 1991.
Koyi it, Talt. Hadis Usl. 6.bs. Ankara: TDVY. 2007.
Md, Mahmut. smet'l- Enbiy Beyne'l- Yahdiyye ve'l- Meshiyye ve'l-

slm. bsy., skenderiye: Mekteb'l- mn, 1990.
Mahall, Celaleddin Muhammed b. Ahmed(v. 864/1459) - es-Suyt,

Celaleddin Abdurrahman b. Ebi Bekr(v.911/1505). Tefsrul-Celleyn. bsy., stanbul:
Eser Ne riyat ve Da m, Ts.
268
Maturidi, Ebu Mansur Muhammed bin Muhammed bin Mahmud el-
Maturd(v.333/ 944), Te'vltu'l-Kur'n (Ehli's-Snne), (Thk.: ve Tlk. Dr.
brhm Avdin-Seyyid Avdin). bsy., Kahire: Ahramat't-Ticriyye, 1980.
Meclis, Muhammed Bak r b. Muhammed (v. 1110/1698), Bihrul-Envr,

C.XI, Beyrut: 1983.
Mehmet Vehbi Efendi(1942). Hulsatu'l-Beyn. bsy., stanbul: dal Ne .,

1976.
Mer , Ahmet Mustafa(v. 1310/1892) .Tefsrl- Mer . bsy., M r:

irket ve Matbaat Mustafa el- Babil Haleb ve Evldih, 1947.
Mevdd, Ebl-Al (v.1979).Tefhmul-Kurn, (Terc.: Muhammed Han

Kayan, Yusuf Karaca, Nazife man, smail Bosnal , Ali nal, Hamdi Akta ).
,bsy., stanbul: nsan Yay. 2005.
___________ tikd ve ktisdi, Sosyal ve F kh Meselelere Fetvalar. C.

IV, stanbul: 1992.
Mbarekfr Muhammed Abdurrahman b. Abdurrahim(v.1934) .Tuhfetu'l-

Ahvaz bi erhi Cmiu't- Tirmz. C. VIII, 1.bs., Kahire: Drul-Hads,1421/2001.
Muktil b. Sleymn(v.150/767) .Tefsir-i Kebir,( Thk.: Mahmut Sehhate),

Terc.: M. Be ir Eryarsoy. bsy., stanbul: aret yay., 2006.
Neccr, Abdulvehhb. sasul- Enbiy. 3.bs. Beyrut: Dru hyt-Trsil-

Arab, Ts.
Neccr, brhm Mustafa-Ahmet Hasan ez-Ziyad-Hamit Abdulkadir-

Muhammed Ali. Mu'cemu'l-Vasit. stanbul: a Yay nlar , 1989.
Nes, Eb Abdirrahman Ahmet b. uayb(v.303/915). Snen. bsy., stanbul:

a Yay.1981.
269
Nesef, Ebl-Berakat Abdullah (v. 710/1310). Medrikut-Tenzil ve
Hakikut-Tevil. bsy., M r:Drul- M sr yye Ts.
Nevev, Muhiddin Eb Zekeriyy Yahy(v. 631-676) .Mslim erhi. bsy.,

r: 1349h.
Neysbr, Hakim mam Haf z Ebi Abdillah(v. 405/ 1014). el-Mstedrek

alas-Sahhayn (Thk.: M. Abdlkadir Ata). bsy., Beyrut: Darul- Kutubil- lmiyye,
1990.
Neysbr, Nizamuddin b. Muhammed b. Hseyin(v. 728/1328) .Tefsirl-

Garibul- Kuran ve Ragibl- Furkan. bsy., Beyrut: 1987.
Okumu , Mesut. Kelam-i lahi Olu unun Kan Olarak Kurn-

Kermde Hz. Peygambere Ynelik Uyar ve Tehditler. orum: slmi limler
Dergisi, y. 1, S. 1, Bahar, 2006.
Okuyan, Mehmet. Kendisine Kitap Verilen ve Verilmeyen

Peygamberler(Nebi-Rasl Ay ve Bunun stismar ). Kuran Sempozyumu, 1bs.,
Ankara: Fecr Yay. 2009
mer b. Ahmed b. mer .Ulul- Azm miner-Rusl. bsy., am, 1988.
Parl yan, Abdullah. Kurn- Kerm ve zl Tefsir(Meal). stanbul: Konya

Kitap k, 2004.
Pezdev, Eb Yusr Muhammed(v.493/1099). Ehl-i Snnet Akidi (Terc.:

erafeddin Glck). bsy., stanbul: Kay han Yay., 1980.
Rz, Muhammed Fahreddin b. Allme Ziyeddin mer(v. 606/1209).

Mefatihul-Gayb. 1.bs. Beyrut: Darul-Fikr, 1401/1981.
_________Kelam'a giri (el-Muhassal). Terc.: Hseyin Atay, Ankara: A F.

Yay. 1978.
_________ smetl-Enbiy, 1.bs. Kahire: 1406/1986.
270
Rz Muhammed b. Eb Bekr (v. 691/1292.) .en- Numzecl- Celil fi
esiletin ve Ecvibetin min Garibi yeit- Tenzl. 1.bs., am: 1990.
za, Muhammed Re id .Tefsirul-Menr. C. X, 2.bs.,M r: Drul-Minber,

1368/1949.
Sbn, Muhammed Ali .en-Nbvvet ve'1-Enbiy. am: Dru'l-Kalem,

1409/1989.
_____________ Safvet't- Tefsir. bsy., stanbul: Ts.
Sbn, Nureddin Eb Muhammed Ahmed b. Mahmud Nureddin (v.

580/1184). Maturudiyye Akidi (el- Bidye fi Uslu'd- Din, ) ( Ara rma ve Notlar
lavesiyle Terc.: B. Topalo lu). Ankara: TDV. Yay., 1991.
Said Havv(v.1989). el-Esas fit-Tefsr. (Terc.: M. Be ir Eryarsoy), bsy.,

stanbul: amil Yay., 1990.
Salebi, Eb shk Ahmet b. Muhammed es- Salebi(v.427/1036) . sasul-

Enbiy (Arais). bsy., M r: Ts.
Sami, emseddin(v.1904) .Kms- Trk. 4.bs. stanbul: a Yay. 1978.
emseddin, Mahmut b. Abdirrahmanel- sfehn (749/1348). Metliu'l-Enzr.

Dersaadet: 1305h.
evkn, Kd Muhammed b. Ali evkn(v. 1250/1834) . Fethul-Kadr min

lmit-Tefsr. bsy., byy., Drl- Vefil- Mensra,1997.
Sofuo lu, Mehmet .Sahh-i Buhari ve Tercemesi. bsy., stanbul: tken

Yay. 1989.
Subk, Tacddin Ebi Nasr Abdil-Vehhab b. Ali Abdlkf es-Subk(v.

771/1369), es-Seyful-Me hur fi erhi Akdeti Eb Mansur (Thk.: M. Saim
Yeprem), bsy., stanbul: M F Yay., 1989.
271
Subk, Muhammed Muhiddin Abdulhamit-Muhammed Abdullatif el-Muhtar
min Sihhi'l-Lugati, Tahran: Nasr Hsrev Ne ri, 1353.
Suyt, Celleddn (v.911/1505) .ed- Durrul- Mensr fit-Tefsri bil-

Mesr, (Thk.: Abdullah b. Abdulmuhsin). C. XII, 1.bs., Kahire: 1424/2003.
Sln, Murat .Kuran- Kerim A ndan man-Amel li kisi. 2.bs., stanbul:

Ensar Ne ., 2005.
Taber, Muhammed b. Yezid b. Kesr Eb Cafer (v. 310/923). el-Cmil-

Beyan an Tevli Ayil-Kurn. (Thk.: Ahmet Muhammed akir). 2.bs., Messesetl-
Risle, 1420/2000.
Tabres, Eb Ali el-Fadl b. el-Hasan(v.548/1153) .Mecmeul-Beyn fi

Tefsril-Kurn. bsy., Tahran: 1390.
Taftazn, Sadddin Mesud b. mer b. Abdillah Taftazn(v. 797/1395).

erhu-l Maks d (Thk.: Abdurrahman Umeyr). bsy., Beyrut: lemul-Kutb,
1989.
_________ erhu'l-Akid (Terc.: Sleymn Uluda ). 4.bs. stanbul: Dergh

Yay., 1999.
________ erhul-Akid (Kestelli ha iyesi ile birlikte). bsy., stanbul: Salah

Bilici Kitabevi Yay., 1973.
________ . erhul-Muhtasar. 2.bs., Ne vert smiliyyn, 1482h.
Tirmz, Eb s Muhammed b. s et- Tirmz(v. 279/892). Snen. bsy.,

stanbul: a Yay., 1981.
Ts, Eb Cafer Muhammed b. Hasan et-Ts(v. 460/1067). et-T byn f

Tefsri'l-Kurn(Thk.: Habib Kusayr). bsy., Necef, Ts.,
Trk Dil Kurumu. Trke Szlk. bsy., Ankara: Trk Tarih Kurumu
Bas mevi, 1988.
272
Uluda , Sleymn slmda nan Konular ve tikd Mezhebler. 3.bs.
stanbul: Mrifet Yay,1996.
Wensinck. Concordance (el-Mu'cem'l Mfehres). C.IV, Ts.
Yakut ihabuddin Eb Abdillah Hamev(v.626/1229). Mucemul-Buldn.

bsy., Beyrut: 1979.
Yavuz, Salih Sabri. slm D ncesinde Nbvvet. bsy., stanbul: nsan Yay.,
Ts.
Yavuz, Ysuf evki Peygamber mad. A. C.XXXIV, stanbul, 2007.
ld m, Suat. Oryantalistlerin Yan lg lar .1.bs. stanbul: Ufuk Kitaplar ,

2003.
Zebd, Ebul-Feyd Muhammed el-Murted ez-Zebd(v. 1206/ 1791). Ta'cl-

Ars. bsy., M r: Hayriyye Matbaa, .l306.
Zeheb Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz ez-Zehebi(v.1348/1929).

Mznul- tidl. bsy., M r: 1382/1963.
Zemah er, Ebl-Kas m Muhammed b. mer (v. 528/1133). el- Ke f an

Hakiki Gavmizit-Tenzl ve Uynil- Ekvil f Vchit-Tevl. 1.bs., Riyat:
Mektebet Ubaykn, 1418/1998.
Zhayl, Vehbe. Tefsrul-Mnr (Terc.: Hamdi Arslan, Ahmet Efe, M.

Be ir Eryarsoy, H. brhm Kutlay, Nurettin Y ld z). 2.bs., stanbul: Risle Yay.
2005.
273

Kur&#39;an&#39;Da Peygamberlere Isnat Edilen Olayların Masumiyet Açısından Değerlendirilmesi-Aslan Çıtır

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kur&#39;an&#39;Da Peygamberlere Isnat Edilen Olayların Masumiyet Açısından Değerlendirilmesi-Aslan Çıtır

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.

MARMARA N VERS TES

SOSYAL B MLER ENST TS

LAH YAT ANAB M DALI

KURANDA PEYGAMBERLERE SNAT ED LEN

Yksek Lisans Tezi

MARMARA N VERS TES

SOSYAL B MLER ENST TS

LAH YAT ANAB M DALI

KURANDA PEYGAMBERLERE SNAT ED LEN

Yksek Lisans Tezi

Dan man: PROF. DR. N HAT TEMEL

1-MASUM YET DE ERLEND RMEDE TEFS R METODU1

2-PEYGAMBER KEL MES N LGAT VE ISTILH MNSI.................2

3-NEB VE RASL ARASINDAK FARK ........................................................3

3.1- Rasl Kelimesinin Lgat ve Ist lh Mns :...........................................3

3.2- Neb Kelimesinin Lgat ve Ist lh Mns : ............................................6

3.3- Kurn- Kermde Neb Rasl: ...........................................................9

3.4- Hadis-i eriflerde Neb- Rasl: ..............................................................11

3.5- Kelm limlerine Gre Neb-Rasl:.......................................................13

3.5.1- Umm-Huss Ynnden Neb-Rasl:............................................13

3.5.2- Vahiy A ndan Neb- Rasl: ........................................................13

3.5.3-Kitap ve eriat A ndan Neb-Rasl: ...........................................14

3.5.4- Tebli A ndan Neb-Rasl:.........................................................16

4-PEYGAMBERL K MESSES NE HT YA VE PEYGAMBER

5- PEYGAMBERLER N GREVLER .............................................................19

5.2- Allah' n Emir ve Yasaklar Tebli ve Tebyn Etmek:.........................19

5.3- Dnya ve hireti Kazand rmak: ...........................................................20

5.4- nsanlara rnek Olmak: .........................................................................21

5.5- tiraz Kap Kapatmak: ......................................................................21

6.1- Peygamberlerin Di er nsanlardan Farkl Ynleri ................................28

6.1.1- Ald klar Vahyi nsanlara Tebli Etmeleri:...................................28

6.1.2- Emnet: ..........................................................................................29

6.1.3- Dosdo ru Olmalar : .......................................................................29

6.1.4- Fetnet Sahibi Olmalar : ................................................................30

6.1.5- Masum Olmalar :............................................................................32

7- PEYGAMBERLER N MASUM YET NE GENEL B R BAKI ..................32

7.1- smet S fat n Lgat ve Ist lh Mns : ................................................32

7.1.1- nanta Masumiyet: ........................................................................34

7.1.2-Tebli de Masumiyet: .......................................................................34

7.1.3- Dnya leriyle lgili Hususlarda Masumiyet:...............................35

7.1.4- Fiilerde masumiyet: .......................................................................35

7.2- smet S fat n Mahiyeti:.........................................................................37

7.2.1- Maturidilerde Masumiyet: .............................................................37

7.2.3- ada Masumiyet: ...........................................................................39

7.2.4- Mu'tezilede Masumiyet: ................................................................40

7.3- Peygamberlerin Masumiyetinin Hikmeti: ..............................................41

HZ. DEM(A.S) LE HZ. MS(A.S) ARASI DNEMDEK

8- HZ.DEM N(A.S) MASUM YET ..........................................................................45

8.1- Hz. demin(a.s) Yasak A aca Yakla mas :...........................................45

8.1.1-Konuyla lgili Ayetler: ...................................................................45

8.1.2- Ayetlere Genel Yakla mlar: ..........................................................46

8.2- Hz. deme(a.s) irk snad : ...................................................................61

8.2.1- Konuyla lgili Ayetler:...................................................................61

8.2.2- Ayetlere Genel Yakla mlar: ..........................................................61

9- HZ. NHUN(A.S) MASUM YET ................................................................68

10- HZ. BRHM N(A.S) MASUM YET .......................................................71

10.1-Y ld z, Ay ve Gne e lahl k snad : .....................................................71

10.1.1- Nbvvetten nce: .......................................................................78

10.1.2- N bvvetten Sonra: .....................................................................88

10.4- Yalan Meselesi:.................................................................................116

10.4.1- Ben Hastay m Demesi:..................................................................119

10.4.2- Putlar n Bykleri K rd Demesi: ...............................................126

10.4.3-Han Sareyi K z Karde i Olarak Tan : ..............................133

Kur'an'Da Peygamberlere Isnat Edilen Olayların Masumiyet Açısından Değerlendirilmesi-Aslan Çıtır

Kur'an'Da Peygamberlere Isnat Edilen Olayların Masumiyet Açısından Değerlendirilmesi-Aslan Çıtır