Beta-glukan

Autorica lanka: Franka Jeina, dipl.ing.

Zahvaljujui brojnim znanstvenim istraivanjima kojima

je dokazan njihov pozitivan uinak na zdravlje, beta-
glukani se sve vie koriste kao dodaci prehrani i kao
sastavnica u obogaenoj hrani

Povean interes za beta-glukan u posljednja dva desetljea posljedica je

njegovih funkcionalnih i bioaktivnih svojstava. Od svih ostalih vlakana,
pozitivan zdravstveni uinak beta-glukana najopsenije je dokumentiran,
a upotreba zdravstvenih tvrdnji koje se odnose na hranu koja ih sadri je
dozvoljena u zemljama Europske unije, Kanadi i Sjedinjenim amerikim
dravama. Osim toga, nije prijavljen tetan uinak prehrane bogate beta-
glukanom iz zobenog ili jemenog brana kao ni iz njihovih ekstrakata.
Definicija
Glukani su polimeri glukoze, a, ovisno o vrsti glikozidne veze kojom se
molekule glukoze meusobno povezuju, razlikujemo alfa- i beta-glukane.
Beta-glukani su heterogena skupina nekrobnih polisaharida koji se
sastoje od monomera D-glukoze vezanih beta-glikozidnim vezama i to
beta-(1,3), beta-(1,4) ili beta-(1,6) vezom. Beta-veze meu molekulama
glukoze ine beta-glukan neprobavljivim, odnosno neosjetljivim na
djelovanje enzima ljudskog probavnog trakta. S druge strane, beta-
glukani su visoko fermentabilni u debelom crijevu. Njegova struktura
ovisi o porijeklu, a moe biti linearna ili razgranata. Gljive sadre
razgranate beta-glukane u ijem su linearnom lancu molekule glukoze
vezane beta-(1-3) vezom, a na mjestima grananja beta-(1-6) vezom,
tvorei kratke bone lance za razliku od kvasaca iji su boni lanci dui.
Bakterija Alcaligenes faecalis sadri najjednostavniji glukan
nerazgranate, linearne strukture u kojem su molekule glukoze
meusobno povezane beta-(1,3) glikozidnom vezom. Beta-glukani
porijeklom iz jema i zobi takoer su linearni, a molekule glukoze su
meusobno vezane beta-(1,3;1,4) glikozidnom vezom.
Aktivnost
Osim razlika u vrsti glikozidne veze i postojanju bonih lanaca, tj.
grananju, betaglukani variraju i u uestalosti grananja, u duljini bonog
lanca, stupnju grananja, molekularnoj masi (od 102 do 106 daltona),
naboju polimera, i/ili konformaciji (nasumina zavojnica ili trostruka
odnosno jednostruka zavojnica) i topljivosti. Svi ti faktori utjeu na
njihovu bioloku aktivnost, pa ih znanstvenici trebaju uzeti u obzir kod
utvrivanja njihovog fiziolokog uinka na zdravlje. Najaktivniji oblik
beta-glukana sadri beta-(1-3)(1-6) veze, a nalazimo ga primjerice
u shiitake gljivi. Bioloki aktivni beta-glukani obino imaju veliku
molekularnu masu. S druge strane, beta-glukani niske molekularne mase
(manje od 5.000-10.000 Da) su generalno neaktivni, iako neki po-
kazuju bioloku aktivnost u in vivo uvjetima. Takoer, razgranati beta-
glukani pokazuju veu aktivnost u odnosu na nerazgranate. Optimalna
uestalost grananja je od 0,2 (1 boni lanac na svakih 5 monomernih
jedinica osnovnog lanca) do 0,33.
Zahvaljujui svojoj molekularnoj strukturi, beta-glukani su topljivi i
stvaraju viskozne otopine. Viskoznost ovisi o molekularnoj masi i
prisutnosti beta-(1,3) veza. U pravilu, vea molekularna masa rezultira
stvaranjem otopine veeg viskoziteta. Redukcija molekularne mase
kiselinskom ili enzimatskom hidrolizom do koje moe doi i tijekom
obrade hrane, moe znaajno smanjiti viskoznost. Takoer, topljivost je
to vea to je stupanj polimerizacije manji, a stupanj grananja vei.
Fizioloki uinak beta-glukana posljedica je upravo njegove topljivosti,
odnosno sposobnosti da formira gel i na taj nain uspori gastino
pranjenje, prolazak crijevnog sadraja kroz probavni trakt te apsorpciju
glukoze. S druge strane omoguava vezanje minerala, lipida i unih
kiselina, poveavajui ekskreciju svakog od njih to dovodi do smanjenja
serumskog kolesterola. Stoga se prehrana bogata beta-glukanima dovodi
u vezu sa smanjenjem inzulinske rezistencije, dislipidemije, hipertenzije i
pretilosti.
Takoer, postoje dokazi o utjecaju beta-glukana na sitost, a time i
regulaciju apetita. Jedno istraivanje pokazalo je da su sudionci koji su
prije ruka pojeli hranu koja je sadravala jeam bili znatno manje gladni
u odnosu na one koji su, prije ruka, jeli hranu na bazi penice i rie. Vie
je mehanizama koji mogu objasniti uinak beta-glukana na sitost, pri
emu je utjecaj kratkolananih masnih kiselina posebno istraen i
dokazan u brojnim istraivanjima. Naime, beta-glukan se djelovanjem
bakterija u debelom crijevu fermentira, pri emu nastaju kratkolanane
masne kiseline koje se smatraju signalnim molekulama energetske
homeostaze. Djeluju tako da utjeu na otputanje hormona koji
reguliraju apetit i to na PYY, GLP-1 i grelin.
Uzimajui u obzir rezultate brojnih studija moe se rei da se regulatorni
uinak beta-glukana na apetit postie kod svakodnevnog unosa od 4-6 g.
Meutim, prije donoenja vrstih zakljuaka, potrebno je provesti jo niz
istraivanja o utjecaju doze, oblika, molekularne teine kao i vrste hrane
- nositelja beta-glukana na sitost, a time i njegov utjecaj na regulaciju
tjelesne mase.
Imunomodulirajua svojstva beta-glukana
Istraivanja o utjecaju beta-glukana na imunoloki sustav zapoela su jo
davnih 1960-ih i 1970-ih godina, i to na podruju Europe i Amerike, s
jedne strane, i Japana s druge. Predmet istraivanja u Europi i Americi
bila je mjeavina polisaharida izolirana iz stanine stijenke kvasca
- Saccharomyces cerevisiae, za koju je ustanovljeno da ima snaan
stimulacijski uinak na makrofage, kao i otputanje citokina iz stanica
neutrofila. Kasnije je utvreno da su upravo beta-glukani odgovorni za
takvo imunostimulirajue djelovanje istraivane mjeavine polisaharida.
U Japanu je potvren imunomodulatorni uinak beta-glukana, ali
podrijetlom iz drugog izvora, i to gljiva. Danas mnogobrojne studije
potvruju njegovu antikancerogenu aktivnost kod nekih tumora (dojke,
plua i gastrointestinalnog trakta). Beta-glukani stimuliraju i
hematopoezu nakon kemoterapije i terapije zraenjem. Za razliku od
veine drugih prirodnih proizvoda zadravaju svoju bioloku aktivnost i
u proienom (izoliranom) obliku. Topljivi beta-glukani pokazali su se
jaim imunostimulatorima od netopljivih. Sam mehanizam djelovanja
beta-glukana nije u potpunosti razjanjen. Ciljne stanice beta-glukana su
makrofagi i dendritike stanice, iako djeluju i na aktivaciju drugih
stanica imunolokog sustava: neutrofile, B stanice, T stanice i tzv. stanice
ubojice.
S obzirom na svoju veliku molekularnu masu molekule beta-glukana ne
mogu penetrirati kroz staninu membranu ciljne stanice nego se vezuju
na receptore na njenoj povrini. Njihovim vezanjem na receptorsko
mjesto (prvenstveno CR3 receptora i dektina-1) dolazi do aktivacije same
ciljne stanice koja se manifestira nizom razliitih procesa poput
fagocitoze i proizvodnje citokina, indirektno aktivirajui druge stanice
imunolokog sustava. Treba naglasiti da do aktivacije dolazi ukoliko se
na dektin-1 vee beta-glukan koji posjeduje beta-(1,3)(1,6) veze.
Vezanjem, primjerice, beta-(1,4) glukana ne dolazi do aktivacije ciljanih
stanica. Takoer, neke studije ukazuju na mogui sinergistiki
imunostimulatorni uinak beta-glukana i drugih bioaktivnih spojeva,
poput vitamina C i resveratrola.
Izvori
Beta-glukani su ugljikohidrati prirodno prisutni u itaricama, i to
prvenstveno u jemu i zobi. Osim u itaricama, nalaze se i u nekim
vrstama algi, bakterija, kvasaca i gljiva poput reishi, shiitake i maitake.
Meutim, zahvaljujui brojnim znanstvenim istraivanjima kojima je
dokazan njihov pozitivan uinak na zdravlje, beta-glukanima se u sve
veoj mjeri obogauje i ostala hrana koja ih prirodno ne sadri. Takoer,
beta-glukani se sve vie koriste i u obliku dodataka prehrani,
prvenstveno zbog svog imunmodulatornog, antikancerogenog i
antiinfektivnog djelovanja, te kao prehrambeni aditivi zbog svoje
antioksidativne aktivnosti. Beta-glukani su koncentrirani u vanjskom
omotau zrna itarice (mekinje ili posije) i to u njegovom aleuronskom i
subaleuronskom sloju koji obavija endosperm. Sadraj beta-glukana u
itaricama varira ovisno o okolinim uvijetima za vrijeme razvoja
endosperma. Taj proces regulira enzim (1,3; 1,4)-beta-glukan
endohidrolaza (takoer poznat i kao 1,3-1,4-beta glukanaza) koji
omoguava degradaciju stanine stijenke endosperma za vrijeme
klijanja. Meu itaricama, najveu koliinu betaglukana sadri jeam, i
to ak 2-20 g (od toga 65% ini frakcija topljiva u vodi) te zob, 3-8 g (od
toga 82% ini frakcija topljiva u vodi). Ostale vrste itarica sadre ga u
mnogo manjoj koliini, primjerice ria koja sadri najmanju koliinu
beta-glukana, i to svega 0,13 g.
Hrana obogaena beta-glukanima
Kao posljedica nedovoljnog unosa vlakana, sve je vei trend obogaivanja
hrane razliitim vrstama vlakana, ukljuujui i betaglukanima. Beta-
glukan se vrlo esto dodaje hrani kao funkcionalna komponenta,
zahvaljujui svom izuzetno korisnom uinku na zdravlje. To potvruju i
zdravstvene tvrdnje koje se smiju navoditi na hrani kojoj je dodan, ali
pod strogo definiranim uvjetima. Osim to poveava prehrambenu
vrijednost hrane kojoj je dodan, beta-glukan moe poboljati i njena
senzorika svojstva. Njima se obogauje itav niz namirnica poput
itarica, kruha, tjestenina i drugih pekarskih proizvoda. S druge strane
obogaivanje jogurta ili sira beta-glukanima rezultira naruavanjem
njihovih senzorikih svojstava, unato tome to poboljavaju druga
reoloka svojstva.
Beta-glukani su od posebnog znaaja u proizvodnji niskomasnih mesnih
proizvoda. Naime, zbog svoje sposobnosti da oponaaju masnoe, mogu
se koristiti kao zamjena za mast, ali je prethodno potrebno provesti
studije o njihovom utjecaju na senzorike i reoloke osobine mesnih
proizvoda kojima su dodani.
Utjecaj obrade hrane na bioloku aktivnost beta-glukana
Tijekom obrade hrane mijenjaju se fizikalne, kemijske i fizioloke
karakteristike vlakana. Nekoliko tehnika obrade hrane, ukljuujui
kuhanje, smrzavanje i skladitenje utjee na fizikalno-kemijska svojstva
betaglukana. Tijekom obrade moe doi do promjena u molekularnoj
masi, a time i topljivosti to rezultira promjenom fizioloke aktivnosti
beta-glukana. Tako je, primjerice, molekularna masa beta-glukana u
preraenoj hrani koja sadri zob manja u odnosu na nepreraenu hranu.
Takoer, iako je topljivost beta-glukana na poetku obrade hrane
poveana (jer opada stupanj polimerizacije) ona se u konanici smanjuje,
jer dolazi do stvaranja netopljivih agregata beta-glukana. Tijekom obrade
proizvoda poput zobene kae dolazi do gotovo neznatnih promjena u
molekularnoj masi beta-glukana. S druge strane, studije su pokazale da u
proizvodima koji su sastavljeni od vie vrsta itarica dolazi do smanjenja
molekularne mase to se pripisuje djelovanju enzima betaglukanaze,
porijeklom iz peninog brana koje se koristilo u proizvodnji ispitivanih
proizvoda. Smrzavanje takoer utjee na topljivost beta-glukana. Tako je
u jednoj studiji topljivost bila znaajno smanjena kod uskladitenih
smrznutih muffina od zobenih mekinja. Meutim, ostaje nejasno utjeu
li navedene fizikalno-kemijske promjene uzrokovane obradom hrane
znaajno na utvrene pozitivne zdravstvene uinke.
Zdravstvene tvrdnje
Europska komisije je 2012. godine odobrila dvije zdravstvene tvrdnje
koje se smiju navoditi na hrani, a odnose se na pozitivan zdravstveni
uinak beta-glukana. Zdravstvena tvrdnja Beta-glukani pridonose
odravanju normalne razine kolesterola u krvi - smije se nalaziti na
hrani koja sadri najmanje 1 g beta-glukana podrijetlom iz zobi, zobenih
mekinja, jema, jemenih mekinja ili mjeavine navedenih izvora, po
porciji.
Takoer, uz zdravstvenu tvrdnju treba stajati napomena da se
blagotvorni uinak postie kod dnevnog unosa 3 g beta-glukana iz
navedenih izvora.
Zdravstvena tvrdnja Konzumacija betaglukana iz zobi ili jema kao dio
obroka pridonosi smanjenju porasta glukoze u krvi nakon obroka smije
se nalaziti na hrani koja sadri najmanje 4 g beta-glukana iz navedenih
izvora na svakih 30 g probavljivih ugljikohidrata obroka. Takoer, uz
zdravstvenu tvrdnju treba stajati napomena da se blagotvorni uinak
postie konzumiranjem betaglukana iz zobi i jema kao sastavnog dijela
obroka.
Literatura:
El Khoury D, Cuda C, Luhovyy BL, Anderson GH. (2012) Beta Glucan:
Health Benefits in Obesity and Metabolic Syndrome. Journal of
Nutrition and Metabolism. Article ID 851362, 28 pages,
doi:10.1155/2012/851362
Vetvicka V. (2011) Glucan-immunostimulant, adjuvant, potential drug.
World J Clin Oncol. 2(2), 115-119.
Driscoll M, Hansen R, Ding C, Cramer DE, Yan J. (2009) Therapeutic
potential of various -glucan sources in conjunction with anti-tumor
monoclonal antibody in cancer therapy. Cancer Biology & Therapy 8:3,
218-225.
Akramien D, Kondrotas A, Didiapetrien J, Kvelaitis E. (2007) Effects
of -glucans on the immune system. Medicina (Kaunas.) 43(8), 597-606.
Sook Kim H, Tae Hong J, Kim Y, Han SB. (2011) Stimulatory effect of
beta-glucans on immune cells. Immune Network, 11, 191-195.
Kofuji K, Aoki A, Tsubaki K, Konishi M, Isobe T, Murata Y. (2012)
Antioxidant activity of -glucan. ISRN Pharmaceuticals, Article ID
125864, 5 pages, doi: 10.5402/2012/125864
Commission regulation (EU) No 432/2012 of 16 May 2012 establishing a
list of permitted health claims made on foods, other than those referring
to the reduction of disease risk and to childrens development and
health. Official Journal of the European Union.

Studije dokazuju: Beta-

glukan spreava infekcije i
pomae u leenju raka
U javnosti je malo poznato da se ve decenijama intenzivno prouavaju imunoloki
efekti beta-glukana 1,3/1,6-p koji se sastoji od nekoliko gljiva kao to je pekarski kvasac,
koji se ovde pokazao izuzetno delotvornim. Takoe beta-glukan 1,3/1,6 se odlino
pokazao kod leenja raka. Proizvodi od beta-glukana mogu pomoi posebno ljudima koji
su optereeni i izloeni stresu svakog dana, ili oni kojima je oslabljen imuni sistem i koji
su podloni infekcijama.

Beta-glukan aktivira prirodni imuni sistem

Ljudski organizam moe razliite uzronike bolesti da prepozna uniti pomou uroenog
imunog sistema, koji je odgovoran i za prve brze patogene odbrane. Rano otkrivanje
patogenih uzoraka je mogue pomou takozvane patogene molekularne mree,
molekula koji su karakteristini za spektar mikroorganizama.

Beta-glukani koji su sastavni delovi elijskog zida, u veini mikroorganizama, gljiva i

biljaka, funkcioniu kao patogena molekularna mrea, a zastupljeni su takoe i u
odbrambenom delu ljudske elije. Patogena molekularna mrea pomou receptora
obrazaca prepoznaje odreene imuno-elije, koje odmah aktiviraju imuni sistem.
Beta-glukan moe da se aktivira kao uroeni i prilagodljivi imuno-sistem i na taj nain se
efikasno bori protiv patogenih pojava, bakterija, virusa i gljivica. To se moe pokazati
oralnom upotrebom beta-glukana, koja znatno smanjuje infekciju gornjeg respiratornog
trakta kod ljudi koji su podloni infekcijama.

Jedna klinika studija, iji su ispitanici bili sportisti (maratonci), pokazala je da

svakodnevna upotreba beta-glukana znaajno smanjuje infekcije gornjeg respiratornog
trakta i znaajno utie na otpornost na prehladu.

Imnunomodularni potencijal beta-glukana

-glukan je prirodni polisaharid, koji se nalazi kako u bakterijama elijskog zida tako i u
elijskom zidu gljiva, kvasca i biljaka, ali ne i u elijama ljudskog organizma.

Ve je poznato da se pojedini beta-glukoni podstiu imuni sistem. Velika strukturalna

sloenost beta-glukona je povezana sa imunomodulatornom potencijom i
antitumorskom aktivnou.

Beta-glukan kvasca Saccharomyces cerevisiae (pekarski kvasac) sa 1,3/1,6-beta

glikozoidnom vezom se pokazao kao izuzetno jako jedinjenje koje ima
imunomodulatornu aktivnost, koja odgovara imunitetu domaina.

Beta-glukan iz kvasca potpuno bezbedan za upotrebu

Beta-glukan se moe dobiti iz svojih prirodnih izvora, kao to je kvasac, posebnim
postupkom preiavanja. Blagim preiavanjem poveava se efikasnost beta-
glukana, ali se sa druge srtane neistoe mogu dovesti do neeljenih dejstava.

Udruenje za zatitu trita dijetetskih suplemenata u ime evropske komisije pod

nazivom Bezbednost evropske hrane sprovela je procenu bezbednosti beta-glukana
uzimajui uzorke iz pekarskog kvasca i nije pronalo nikakve tragove rizika. U skladu sa
tim Evropska komisija je krajem 2011. godine odobrila unos beta-glukana dobijenog iz
kvasca, kao novi sastojak hrane u Evropskj Uniji.

eta-glukan kao terapija za rak

Za leenje kancera na raspolaganju su brojne terapijske opcije, kao to su hemoterapija
i terapija zraenjem, ili leenje monoklonskim antitelima. U potrazi za novim lekovima
koji bi olakali leenje ove bolesti, poboljali leenje raznih antitumorskih oboljenja i
otvorili mogunost kombinovanja razliitih terapija intenzivno se izuavaju pozitivni
efekati beta-glukana na imuni sistem.
Monoklonska antitela su danas jako bitna u leenju kancera. Kod razliitih vrsta tumora,
kao to je tumor dojke i rak jetre, dolo se do znaajnih napredaka sa korienjem
kombinovanih monoklonalnih antitela iz beta-glukana.

Pre svega se koristi beta-glukan koji se dobija iz pekarskog kvasca i do sada je bio
efikasan. Beta-glukan se kombinuje sa monoklonalnim antitelima, da bi doprineo
njihovoj delotvornosti, kod leenja debelog creva, plua i raka dojke i da ojaa
organizam kod leukemije.

U nedavnim studijama kod pacijenata sa hroninim oboljenjem limfe i kod pacijenata

koji boluju od leukemije beta-glukan je pokazao pozitivne efekte. Kod pacijenata koji
boluju od karcinoma prostate beta-glukan je doveo do smrti karcinoma. Ovaj efekat je
dobijen uz povean unos vitamina C.