K hiu H s, i lng n V

l Chiu di tm mm

w Chiu rng tm mm

t Chiu dy tm mm

A Tit din ngang mm2

ro Bn knh un theo thit k mm

ru Bn knh un sau khi to hnh mm

rtr Bn knh un pha bn trong mm

rng Bn knh un sau pha bn ngoi mm

0 Gc un theo thit k

u Gc un sau khi to hnh

Gc ti n hi

E Module n hi Young MPa

E Module n hi bin dng phng MPa

G Module n hi trt MPa

P Ti tc dng N

0 Bin dng danh ngha mm

0 ng sut danh ngha MPa

Bin dng thc mm

.
Tc bin dng 1/s
 ng sut thc MPa

h ng sut thy tnh MPa

x,o o ng sut nh ngoi theo phng x MPa

r , x ,dh
ng sut d n hi MPa
y ,
Gii hn chy MPa
t Gii hn bn MPa

ng sut trt MPa
Mdh
Momen un n hi N/mm
Md
Momen un do N/mm
M
Momen un N/mm
my
Momen n v N/mm
W
Cng un N/mm
k
H s ti n hi
v
H s Poisson
f
H s ma st
C
H s bn ca vt liu
[D]
Ma trn n hi cha cc hng s vt liu
[K]
Ma trn cng vt liu
n
S m bin dng bin cng
m
S m tc bin dng
Chng I:

TNG QUAN

1.1. Tng quan v qu trnh to hnh thp tm:

Vi nhng thnh tu v s pht trin trong nghin cu cc qu trnh to hnh

kim lai ni chung v cho kim loi tm ni ring hin nay trn th gii, c p
dng trong vic to ra cc sn phm khng nhng c hnh dng phc tp, m cn
c chnh xc vi cht lng cao, p ng c nhu cu ln cho lnh vc k
thut - sn xut khc nhau v cho i sng x hi. Cc sn phm to ra t vt liu
kim loi tm rt a dng v ng dng rng ri nhiu trong thc t nh cc gia
dng, np v bo v cc thit b in - in t, to khung, ng, bn cha, c
bit chng c ng dng v nghin cu nhiu trong lnh vc hang khng - v tr
v phng tin giao thng trong vi ng dng ch yu l cc np, v, khung
ca thit b lm vic vi vn tc cao v p lc va chm ln.
Ngnh k thut t l mt trong nhng ngnh sn xut c s quan tm nnghin cu
v ng dng cc sn phm to hnh t kim loi tm rt ln. Bn cnh cc vt liu
tm hp kim nh hp kim ngm, hp kim titanv cc loi vt liu tm
composite th vt liu thp tm vn chim vai tr quan trng v c ngha ln
trong vic to hnh cc sn phm , chi tit c ng dng trong t. Hin nay,
ngoi cc vin, cc trng i hc, cc tp on sn xut thp th cc tp on
sn xut t trn th gii u c trung tm nghin cu v vt liu thp tm nhm
a ra cc vt liu thp mi vi cc tnh cht c l v kh nng ng dng cao,
trong ch yu l cc chng loi thp c bn cao v mt s c im sau:
- C c tnh v bn, cng v kh nng chu va p cao.
- Vi cng kch thc, trng lng thp tm bn cao nh hn so vi thp
tm thng thng.
- Mang tnh kinh t cao, tit kim chi ph vt liu v chi ph sn xut.
Bng 1.1. Thng k mt s vt liu thay th mi cho vic gim khi lng chi
tit v tit kim chi ph sn xut ca Vin Nng lng M: ( AHSS Report
Final 2007) [30]

Vt liu khi lng Vt liu c thay gim Mc tit kim

nh th khi lng (vt liu+sn xut)
(%)
Thp bn cao Thp cacbon thp 10 - 25 1

Hp kim nhm Thp, gang 40 - 60 1.3 2

Magi Thp hoc gan 60 75 1.5 2.5

Magi Nhm 25 35 1.0 1.5

Composite thu tinh Thp 25 35 1.0 1.5

Composite cacbon Thp 50 60 2.0 10+

Composite nhm Thp hoc gang 50 65 1.5 3+

Titan Thp hp kim nhm 40 55 1.5 10+

Thp khng g Thp cacbon 20 - 45 1.2 1.7

Hnh 1.1. Mt s b phn trn than xe t s dng thp tm c to hnh.

Bng 1.2. Mt s loi thp c nghin cu v s dng trong k thut sn xut
t:
Loi thp Gii hn Gii hn Tng gin Gi tr s
chy ko di (%) m ho bn
(Mpa) (Mpa) n
Thp mm 170Min 300Min 38-43 0.23
170/300
BH 260/370 260Min 370Min 29-34 0.13
IF 300/420 300Min 420Min 29-36 0.20
HSLA 350/450 350Min 450Min 23-27 0.17
DP 350/600 350Min 600Min 24-30 0.17
TRIP 400/600 400Min 600Min 28-34 0.23
DP 500/800 500Min 800Min 14-20 0.14
CP 700/800 700Min 800Min 10-15 0.13
MS 1150/1400 1150Min 1400Min 4,0-5,0 N.A.

Vn t ra khi nghin cu v cc loi thp tm bn ca l kh nng to

hnh ca chng, khi nng cao c tnh cho vt liu thp v bn, d cng th
ng thi cng s lm gim i do ca vt liu thp tm, do bin dng
do ca qu trnh to hnh tr nn kh khn v phc tp hn, t cng t ra
nhiu vn cn gii quyt c trc, trong v sau khi qu trnh to hnh cho
sn phm tm, trong khi cc yu cu v thit k k thut v hnh dng cho chi
tit sn phm t ra cng cao. Mt trong nhng vn quan trng v ang
c s quan tm nhiu i qu trnh to hnh cho thp tm bn cao l s
xut hin hin tng n hi springback sau qu trnh to hnh v y cng
l ni dung chnh c nghin cu trong ti.
nc ta hin nay, ngoi cc c s sn xut sn phm t thp tm ch yu do
cc sn phm gia dng th vi s u t ngy cng nhiu ca cc cng ty trong
v ngoi nc cho cc ngnh sn xut - k thut cng ngh cao, chi tit sn
phm to hnh t thp tm cng lc c quan tm v pht trin nhiu hn,
nht l cc sn phm phc v cho cc ngnh sn xut in t, my tnh(np, v,
thng my), v ngnh sn xut t. i vi cc sn phm c to hnh t
thp tm, vt liu thng s dng ph bin l thp cacbon thng (CT3,
SS400) v thp khng g. Cc sn phm tm t thp cacbon thng thng
thng c s dng to cc sn phm gia dng, tm lp, ng cng nghip,
khung kt cu t to, vi tnh cht vt liu c cng khng cao, do dai
ln nn chng ch yu c to hnh t cc phng php un, dp, cn. Cn
cc sn phm t tm thp khng g ngoi cc sn phm gia dng, c th thy
nhiu trong cc thit b ngnh y t, thit b ch bin thc phm, vi cc c
tnh c tnh cht c hc v bn, cng cao, chu c nhit cao, cng
 nh cc iu kin mi trng m t, nhng do trong lng ln, gi thnh vt
liu v kh gia cng do gi thnh sn phm ln. i vi cc loi thp tm
bn cao trn th trng hin nay ch c ch yu l cc loi tm vi dy t
8 ~ 30 mm, nhng cng khng ph bin do nhu cu s dng khng nhiu, cn
cc loi thp tm vi dy <5mm th rt t gp, nhng y l loi vt liu
c s dng nhiu trong c s sn xut ng, bn chu p lc cao, trong cc
cng ty ch to t v mt s sn phm chi tit in - in t.
Nghin cu v vn to hnh chnh xc i vi cc sn phm thp tm l mt
trong nhng vn ang c quan tm nc ta, do nhu cu v sn phm
tm chnh xc ang ngy cng cao cho cc ngnh sn xut, cht to k thut
cao, c bit trong ngnh ch to t. Nghin cu v hin tng n hi sau
qu trnh to hnh springback ca sn phm thp tm ni chung, cng nh
i vi thp tm bn cao l mt trong nhng nghin cu nhm tm hiu v
nng cao chnh xc v cht lng cho qu trnh to hnh.
1.2. Vn n hi sau qu trnh to hnh (springback) v mc tiu nghin cu
trong ti:
1.2.1. Vn n hi sau qu trnh to hnh:
Khi nim v hin tng n hi sau qu trnh to hnh :
L hin tng trong vt liu ca sn phm c to hnh c xu hng
tr li hnh dng ban u sau khi khng cn tc ng ca cc lc to hnh.
Nhng nh hng ca hin tng n hi i vi sn phm sau khi to
hnh:
Gy ra cc sai lch v hnh dng hnh hc so vi thit k ban u, ch yu
l cc sai lch nh:
- Lm thay i gc un, cng nh bn knh un ca chi tit sn phm.
- Lm cong cc thnh bn i cc chi tit c tit din ngang dng rnh.
- Gy ra hin tng vnh, xon, c bit i vi cc chi tit c di ln.
Lm gim cht lng ca sn phm sau khi to hnh, do s to thnh cc
khuyt tt nh cc vt nhn, nt, t, gy trong cu trc vt liu.
Hnh 1.2. Mt s khuyt tt trong to hnh t do hin tng n hi.
Cc u t nh hng n hin tng n hi:
+ Tnh cht c hc ca vt liu c to hnh nh moun n hi, gii hn
chy, tnh ng hng, gin di.
+ Cc thng s hnh hc nh dy ca tm, bn knh un v gc un.
+ Cc lc tc ng, cng ng xut trong qu trnh to hnh.
Ngoi ra cn c s nh hng ca mt s yu t nh nhit , p sut, v
cc iu kin, qui trnh k thut to hnh khc nhau.
T s n hi:
 Xt mt qu trnh to hnh un mt tm kim loi nh hnh 1.3. Vi t l dy
ca tm.
R, l bn knh v gc un mong mun (ca khun)
R, l bn knh v gc un sau khi xy ra hin tng n hi.
T s n hi K l t s gia bn knh un mong mun (ca khun) chia cho
bn knh un cui cng t c ca chi tit sau qu trnh to hnh.
Hnh 1.3. Minh ho hin tng n hi sau qu trnh un tm.
(a) Bin dng mong mun.
(b) Bin dng khi b n hi ngc.

R
K= (1.1)
R'
Cng thc (2.1) c th tnh tng ng theo Hosford v Caddels:
3
R 0 R 0
K 1 + 4. 3 (1.2)
E' t E't

Trong , l ng sut un ln nht t gi bn knh un mong mun.

E l m un n hi trong trng hp un c xc nh;
E
E' = (1.3)
(
1 v2 )
E- m un n hi ca vt liu
v- h s Poison ca vt liu.
Trong trng hp di cung un cui cng khng thay i nhiu so vi di
cung un mong mun, t s n hi c th c xc nh:

'
K= (1.4)

1.2.2. Mt s bo co nghin cu v hin tng n hi sau qu trnh to hnh
kim loi tm:
1.2.2.1. Nghin cu ca Mike Gedeon thun Trung tm K thut Vt liu v
hin tng n hi trong qu trnh to hnh kim loi tm. [18]
Khi to hnh cho mt sn phm, mong mun ca cc nh sn xut l sn phm s
c hnh dng hnh hc nh thit k. Nhng i vi hu ht cc vt luu, trong qu
trnh to hnh sn phm, khi khng cn tc dng ca cc lc to hnh, chi tit c
to hnh khng c c hnh dng nh mong mun do hin tng n hi xy ra.
Theo hnh v minh ho cho th nghim c cp trong nghin cu, gc un
mong mun ca sn phm s l gc un tng ng vi bn knh un theo thit k
khun .Nhng khi c tho ra khi khun, do nh hng ca hin tng n
hi, gc un m rng v bnn knh un tng ln thnh . Do , c th xc nh t
s n hi l t s ca gc un cui cng sau khi n hi vi gc un mong mun
ca dng c.
rF
T s n hi =
rs
Hnh 1.4.Minh ha hin tng n hi ngc v biu Bin Dng - ng Sut
hiu thm v hin tng n hi,[18]cng cp ti ng cong ng
sut ca vt liu trong qu trnh to hnh. Qua , vt liu c cng cao s cho t
s n hi bin dng do cao hn s th hin hin tng n hi ln hn so vi
vt liu c cng thp. Theo biu minh ha,ng cong ng sut khng ti s
thay i theo hng t xut hin n hi hn nu c dc cao. Hn na, t s
gia bn knh un v dy vt liu R/t trong qu trnh un ln lin tc s tp
trung ng sut nhiu hn qu trnh un t t, kt qu theo ng cong bin dng
do trn biu . Do , t s R/t nh th hin tng n hi cng t xut hin.
Nghin cu cng cp mt s phng php lin quan n vic gim hin
tng n hi trong qu trnh to hnh. Trc ht l xc nh theo thc nghim,
qu trnh to hnh un phi c thc hin mt cch chc ch, lam th no vt
liu t xut hin n hi vi gc un mong mun. Mt hng gii quyt theo tnh
c hc, l to ra mt ng sut bn ngoi ln hn nhm kim sot, cn bng vi
ng sut c to ra trong qu trnh un. Tuy nhin,trong mt s trng hp, cch
ny thng to ra s nt, gy ca vt liu trong qu trnh to hnh.
Theo nghin cu, c bn yu t nh hng n hin tng n trong qu trnh to
hnh, v c th s dng cc yu t ny kim sot hin tng n hi.
+ Vt liu vi m dun n hi cao c th lm gim hin tng n hi.
+ Tng cc lc to hnh tip xc.
+ Vt liu c un thp c th c s dng, nhng bn vng ca chi tit
sn phm khng cao, do ch xem xt gii hn trong mt s bn knh un cn
thit.
+ dy ca chi tit c to hnh. Nhng iu cn thi l xc nh chi tit s
dng nhm vo mc ch g, nu yu cu cho chi tit sn phm ch cn mng,
nhng s dng chiu dy ln l khng ph hp v trong nhiu trng hp phi
xem xt li gc un to hnh chi tit.
1.2.2.2 Nghin cu v b n hi trong vt liu to hnh tm tin tin ca
Dr. Chung-Yeh Sa v Dr. Edmund Chu thuc trung tm To Hnh V ng
Dng CAE.[19]
 Nghin cu cp v vt liu nh trong k thut giao thng vi mt s vn
lin quan n hin tng n hi trong qu trnh to hnh, chng minh c
mt s vn mang tnh kh thi:
S dng mt dng c giao din ha c th diu chnh cc b hoc
tng th mt li ca khung trong vic d on cc kt qu n hi.
Cc kt qu m hnh m phng s bi din lch c gim thiu nh
nht bng cch s dng phng php b n hi mi.

M hnh m phng ca nghin cu c thc hin vi ba loi vt liu khc
nhau:
+ GM : k hiu cho m hnh b n hi i vi mt thanh lan can thp (hnh
1.5)
+ Ford : k hiu cho m hnh b n hi i vi mt tm nhm (hnh1.6a)
+ DCX/DCAG : k hiu cho m hnh b n hi i vi mt dm thp chu lc
cao. (hnh 1.6b)
Tt c cc m hnh, d on dn hi cc v tr o ti hn trong cc khun m
phng c tnh ton b li trong sai s ch nh 2mm. Phn mm FEM c
s dng l DYNAFORM.

Kt qu thc hin c bo co :
+ i vi GM: Cc m phng s c lp li nhiu ln th cho vt liu dy
1.8mm v t c kt qu tng ng vi qu trnh thc hin mu th thc t,
b n hi p ng thnh cng trong gii hn 0.5mm.
+i vi Ford : vt liu c s dng c dy 0.9mm, voi71i d nh ch yu l
nh gi s khc nhau ca n hi ti 10 v tr khc nhau trn b mt khun.
+i vi DCX/DCAG: vt liu c s dng l hp kim thp km c dy
1.4mm.
- S dng m phng FEM ch ra c cc v tr to np nhn v gn sng
ng k ny xy ra mt vi v tr.
- Qu trnh m phng c th kim sot v b li trn 90% v tr b mt
khun vi lch 0.5mm.
- Qua qu trnh m phng pht hin ra, cc lch do n hi ngc cc b
ln hn 0.5mm l nguyn nhn gy ra cc vt nhn trong thi gian to hnh
dp.
- T c th s dng cc bin php gim n mc thp nht cc vt nhn
trong khun dp cho cc qu trnh to hnh lp li tit theo.

Cc kt lun ca nghin cu:
- Gim thi gian v chi ph cho dng c so vi cc phng php truyn thng
- Thc y vic ng dng cc hp kim tin tin nhm lm gim trng lng
sn phm nh thp chu lc cao, hp kim nhm, nghin cu cn s c
pht trin i vi vic to hnh tm cho hp kim magi v hp kim titan.
- y mnh vic pht trin v a ra cc sng kin trong sn xut cc sn
phm mi.

Cc k hoch pht trin trong tng lai:
- Vi mc ch ng dng cc k thut kh thi, bo cc nhn mnh s quan
trng ca vic pht trin cc phn mm trong m phng v tnh ton.
- Pht trin v c lng cc k hoch phn tch b n hi trn ton b cc
phn khc nhau ca chi tit.
- Xc nh c v tr cc vt nhn, c k hoch gim bt hoc loi b chng
trc khi thc hin qu trnh to hnh.
- S dng cc phn mm v phng php mi trong vic to li khun cho
cc th nghim b n hi.
1.2.2.3 Nghin cu v: phn tch s bin dng ca hin tng n hi khi
un dng L cho kim loi tm ca Fuh-Kuo Chen v Shen-Fu Ko thuc
khoa c kh trng i hc Quc Gia i Bc i Loan.[20]

Mc ch ca nghin cu: trnh by v c hc bin dng ca hin
tng n hi khi un dng L cho kim loi tm qua mt kim tra th
nghim v nu ln phng php mi c th gim mt cch c hiu
qu hin tng n hi khi un dng L cho kim loi tm.

Phng php nghin cu : S dng phn tch phn t hu hn, kt
hp vi thc nghim thc hin phn tch c hc bin dng v
nhng nh hng ca cc thng s ca qu trnh trong s hnh thnh
n hi.

Qu trnh thc hin: Sc cng phn b dc trc thu c trong qu
trnh un bi cc m phng phn t hu hn c chia thnh ba vng
: vng un pha di chy n (vng I), vng un di k tip vng
un ( vng II), v vng sc cng t do (vng III). Sc cng trong
vng I l kh dng du v do vy dy chu nh hng t chu nh
hng ca hin tng n hi. Trong khi s phn b sc cng
trong vng II cho kt qu ca hin tng n hi dng, ngc vi
s phn b sc cng trong vng II to ra n hi m. Tng n hi do
ph thuc vo tc ng kt hp ca cc kt qu c to ra vng
III v vng III. Phng php un ngc li c th gim mt cch hiu
qu hin tng n hi, v cng l mc ch bo co. Phng
 php phn tch phn t hu hn c thc hin nhm h tr cho vic
xc nh cc thc nghim c th.

Gii hn nghin cu : Mc d phng php un ngc c kh nng
gim dn hi ngc mt cch hiu qu, nhng n cng l nguyn
nhn gy ra s khng ng u trn b mt chi tit tm khu vc
chy n. Do , vic s dng phng php un ngc cn phi s
dng cn thn nu c yu cu v cht lng cao cho b mt sn phm
tm.

Hnh 1.7. M hnh un tm dng L v s phn b cng trong tm un trc khi ri

khi dng c to hnh.

Hnh 1.8. Phn b sc cng trong vng II v phn b sc cng trong vng III vi
cc bn knh un khc nhau.
1.2.2.4. Nghin cu v Qu trnh to hnh bng phng php cn i vi cc
vt liu c cng cao ca Baicheng Wen, thuc trung tm nghin cu
Roll-Kraft Ohio. [21]

Mc ch ca nghin cu [21]: Cc vt liu thp c bn cao c
nghin cu v ng dng rng ri trong nhiu ngnh cng nghip hin nay,
nht l trong k thut giao thng. Cc chi tit lm t vt liu c bn cao
 c cc c tnh v bn, cng cao v trong lng nh hn so vi cc
vt liu thp cacbon tiu chun, nhng tnh cht to hnh ca chng li
km hn do cng cao, v tnh ko gin t, y l mt thch thc khi
thc hin cc thp, thit k dng c cn. Hn na, vic gim d dy ca
chi tit to hnh gip cho vic tit kim vt liu r nhiu. Trong to hnh
cn, iu cn thit phi xc nh kh nng cng ngh cu vt liu to hnh
bn cao, nhm c s la chn thch hp, ch dn tc ng v cc tnh
cht c tnh hiu r hn s bin dng trong qu trnh to hnh, qua
c th gip cho vic thit k dng c cn ph hp.

Ni dung ca nghin cu [21]:
+ cp ti bin dng vt liu trong qu trnh un. Trong qu trnh bin dng,
ng sut cng bn trong v bn ngoi vt liu khi vt qua giai on bin dng
do bin dng han ton, to hnh cho vt liu. Tuy nhin, ng sut cng trong
vng ng sut vn cn gi li mt phn, nn khi tho khun, vt liu c khuynh
hng phc hi tr li ngc ki vi hnh dng c to ra, y l hin tng n
hi trong qu trnh to hnh. Hin tng n hi trong qu trnh to hnh. Hin
tng ny b nh hng bi cc tnh cht c hc ca vt liu, trong c cng,
tiu chun thp, v nh hng bi cc tnh cht c hc ca vt liu, trong c
cng, tiu chun thp, v cng un. Cc loi thp c bn un cao s c s
bin dng dn hi nhiu hn so vi cc loi thp c bn un thp, do hin
tng n hi trong cc loi thp c bn un cao cng s nhiu hn.
- c lng gc dn hi: hnh 1.9. l biu m t mi lin h gia gc n
hi vi cng un khi thc hin to hnh un tm gc 900 . Cc gc n
hi dc tnh ton l cc im trn ba ng cong gi tr R/t (t s gia bn
knh un R vi chiu dy tm t) trn dy cng un (20 n 220 ksi). T
cc im tnh ton biu c th thy gc n hi tng khi cng d ng
sut tng.
 - Hnh 1.10a. l biu m t mi lin h gia gc n hi vi t s R/t. Trn
hai ng cong th hin hai gi tr cng lc. Khi t s R/t gim th gc
n hi tng.
Bn knh ti thi : khi to hnh mt vt liu vi mt dy cho trc, khi sc
cng tng th bn knh to hnh gim, v khi n mt mc no , vt liu c
th b nt. Bn knh R khi bt du xut hin vt nt c gi l bn knh ti thiu.
gin tng i :

l 1
= =
l 2 Ri
+ 1
t
khi vt nt xut hin, gin di tng i tin ti gin ti hn ca vt
liu u :

1
= u
2 Ri
+ 1
t

t 1
Ri 1
2 u
T biu hnh 1.10b.Cc bn knh un ti thiu c c lng theo
gindi ti hn ca vt liu t 10% n 50%, c th thy, gi tr di ti
hn 20% s cho gi tr bn knh ti thiu l 2t.

Hnh 1.10. a). Mi lin h gia gc n hi v t s R/t.

b). Mi lin h gia bn knh un ti thiu v gin di ti hn.
1.2.2.5 Ngin cu v : cc c tnh to hnh ca thp bn cao tin tin
ca khoa Nng Lng thuc Hc vin nghin cu St v Thp M.[22]
Ni dung ca bo co nhm so sanh kh nng c tnh, tnh to hnh
ca cc loi thp khc nhau trong ch yu l cc loi thp c bn cao
HSS (High-strength Steel),v thp bn cao tin tin AHSS (Advanced High-
strength Steel) cc loi thp ny c nghin cu, s dng nhiu trong sn xut
cc chi tit sn phm tm ca ngnh k thut giao thng. Cc vn cp
trong bo co ny bao gm:
1) Kim tra c tinh bn trong ca vt liu, phn loi cc c tnh, so snh
cc dy vt liu thp:
- Kim tra sc cng ca vt liu theo tiu chun.
- Kim tra t s cng trung bnh.
2) Kim tra cc gii hn to hnh, gii hn trt.
- Xc nh cc ng cong to hnh.
- Xc nh cc gii hn ko.
- Xc nh cc gii hn un.
3) M phng cc kh nng to hnh chi tit sn phm.
- Kh nng ko cng to hnh, chng li cc vt lm.
- Kh nng dp su.
- Hin tng n hi v un cong cc cnh mp sau khi chi tt sn phm
khng cn chu tc dng ca lc to hnh t khun. y l hin tng tt quan
trng khi to hnh cc tm bng vt liu AHSS cho k thut giao thng. Theo
thng thng, cc qu trnh c tin hnh theo kinh nghim, c cc bc
trung gian v qu trnh hiu chnh khun, hiu chnh qu trnh qua nhiu ln
nhm iu khin hin tng n hi t c gi tr nh mong mun. Trong
thc nghim ca bo co ny, s dng mt khun vi kt cu c th thay
i c bn knh dng c to hnh, qu trnh thc hin nhiu u kin khc
nhau. Qua bo co kt lun, cc yu t nh hng quan trng nht n hin
tng n hi v un cong mp sn phm sau khi to hnh l bn knh cong ca
dng c to hnh v chiu su dp.
1.2.2.6. Nghin cu v Cc m hnh nh hng n s d on hin
tng n hi trong to hnh gp mp trong hi tho ca ASME [23].
Vi s tp trung nghin cu v qu trnh to hnh cc mp thng, v phng
php chnh d on da trn s phn tch cc m hnh thc nghim, m
phng s s dng phng php sao chp phn t s dng dng li t do
(Method Meshfree), trong vic phn tch s th hin cc d an t cc m
hnh li 3D theo cc d liu phn t rn FEM 2D. Qua , cng cho thy rng
vt liu c m t y vi cc c tnh theo qui tc ho bn ng hc cung
cp cc d liu d on v ti n hi tt hn so vi theo qui tc ho bn ng
hng.

Hnh 1.11. Cc bin dng ch yu trong gp mp cho tm.

 Gp mp l mt trong nhng qui trnh ph bin nht trong to hnh kim loi
tm, gp mp v vic to hnh cc cnh, gc ca tm nhm tng cng hoc i
ni cc mt li vi nhau trong cc chi tit lp ghp. Thng thng, gp mp l
qu trnh c thc hin sau mt qui trnh to hnh tm no nh dp,
vut, v thng c ba bin dng chnh l dng thng, dng lm, dng li.
Vn chnh l vic d an gc n hi sau khi gp mp t c th thit k
khun nhm b n hi. Cc phng php phn tch ca nghin cu bao gm:
Phn tch trn mu vt liu nhm hp kim AA5182-O dy 1mm c gp
mp, trong th nghim, cc bn knh ca chy v kch thc khe h c
t nh hn so vi chiu dy ca tm. Vn t ra trong th nghim ny
l xem xt v iu chnh s sai lch ca cc khe h tip xc c o bi
my o khe h v iu chnh ti khi t chnh xc l 0.0245mm. Gc
lch do hin tng n hi sau qu trnh gp mp c thc hin trn my
o CMM (Coordinate Measurement Machine).
M phng s s dng FFM: m phng qu trnh gp mp thng s dng
phn mm Abaqus vi qu trnh m phng c xem nh l bin dng
phng, do , cc phn t rn bin dng phng 8 nt (loi CPE8R) v cc
phn t v 4 nt (SR4) c chn. Trong m phng cng s dng cho i
vi vt liu AA5182-O vi s bin dng theo tiu chun do von Mises,
v c thc hin theo c hai qui tc ho bn ng hng v ho bn ng
hc.
Phng php sao chp phn t l mt phn ca phng php to li t
do, cc m phng va chm v tip xc gia cc i tng vi nhau trong
phng php ny l vn cn gii quyt, y l phn quan trng trong
vic m phng thnh cng qu trnh gp mp.
Cc kt lun ca bo co nghin cu [23]:
1. Gc ti n hi tng khi khe h ca khun tng.
2. FEM vi cc phn t rn 2D v phng php li t do vi kt qu
d on hin tng n hi tt hn so vi vic s dng cc phn t
v.
3. Vic d on hin tng n hi ca vt liu theo qui tc ho bn
ng hc tt hn so vi theo qui tc ho bn ng hng.
4. T m hnh phn tch tc thi trn c s theo qui tc ho bn ng
hng, vic hiu chnh thch hp c th c thc hin bng cch
tc ng ti momen un.
1.2.2.7. Nghin cu M hnh springback ca vt liu a lp kim loi
polymer kim loi ca Li Liu v Jyhwen Wang thuc khoa C kh trng
i hc Texas A&M. [25]
Vt liu kim loi polymer kim loi l loi vt liu k thut c cu trc bao
gm hai lp kim loi bn ngoi v mt lp polymer gia, vi cc tnh cht
cch m rt tt, vt liu ny thng ng dng nhng ni cn gim n nh
dng trong my git, my ct c, phng ct m. i vi cc chi tit c to
hnh t vt liu a lp hin tng n hi xut hin sau qu trnh to hnh th
hin qua cong ca thnh bn ln hn so vi cc chi tit c to hnh t vt
liu thp tm mt lp. Nghin cu [25] trnh by phng php d on s xut
hin ca ti n hi v cong thnh bn ca cc lp vt liu t c bin
php hiu chnh khun un. Nghin cu da trn vic tnh ton u t n hi
K t cc kt hp cc m hnh ca dm thng v dm cong. Vic tnh ton ny
c cc d on ph hp vi kt qu c thc nghim, qua c th ti thiu
ho s xut hin ti n hi v cong thnh bn ca chi tit.
Qu trnh to hnh cho vt liu tm a lp ging nh qu trnh to hnh cu
thp tm mt lp thng thng, cng t mt dng tm phng, trong hai vn
chnh c quan tm khi to hnh chnh l s tch lp v s ti n hi
ca cc lp vt liu. C hai vn trn xy ra ch yu t s dch chuyn ln do
trt ca lp polymer trong thi gian bin dng. Trong hu ht cc trng
hp, s tch lp thng xy ra cc mp ngn ca chi tit v nhn chung
thng c gii qut bng cch thay i thit k. Cn i vi vn hin
tng n hi sau khi to hnh li thng theo cc qui tc khc nhau i hi c
s quan tm nghin cu.. Hnh dng o c tnh ton t cc yu t kt hp
ca ti n hi cc bn knh khun v cong thnh bn do trt ca cc lp
bn trong. Cc m hnh phn tch da trn cc lch ca dm thng v dm
cong Euler Bernoulli vi cc gi nh trong iu kin ng sut phng v m
hnh vt liu l n hi - do hon ton. Hai m hnh ny c kt hp d
on hnh dng sau cng ca chi tit sau khi tho ti. Cc kt qu l thuyt
c so snh vi cc kt qu thc nghim. i vi tng chiu dy ca vt liu
a lp, s ti phn b chiu dy cc lp bn trong v bn ngoi c cc kt qu
v hnh dng khc nhau.

Hnh 1.12. a) Hin tng n hi trong un tm mt lp.

b) Hin tng n hi un cong thnh bn trong un tm nhiu lp.
Hnh 1.13. a) nh hng ca lp Polymer gia hai lp trong qu trnh un tm.
b) M hnh dm b cong ca lp bn trong trong qu trnh un tm.

M hnh springback vi cc bn knh un:

T s ti n hi:

f (2 Ri / t ) + 1
ks = = (1.5)
i (2 R f / t ) + 1

Vi i , f l gc un ca khun v gc un sau khi to hnh.

Ri , R f l bn knh un ca khun v sau khi to hnh.
t l chiu dy lp kim loi.
Khi Ks= 1: khng c hin tng n hi; Ks = 0 : n hi hon ton.
Gi nh gc un ca lp vt liu nh gc un ca mt dm b un cong, ta c :

L
= (1.6)
Rf
Trong , L l chiu di cung ca dm b un cong.

Vi s c mt ca lp Polymer, s to ra ng sut trt gia n vi cc lp

kim loi. ng sut trt dc theo m hnh dm thng c cn bng bi
moment un M v lc dc trc F cui ca dm. Bn trong dm xut hin cc
moment v lc dc trc ngc li. Mc du cng c s trt dc theo dm
cong, hin tng n hi b gy ra bi lc F v moment un M cng ln hn
nhiu so vi hin tng n hi gy ra bi bin dng trt dc theo dm cong.
Theo phng php a ra trong nghin cu, mt ct cong c m hnh bi hai
dm cng mng, trong m hnh ca lp bn trong c th hin trong Hnh
1.13 vi v tr c xc nh bi cc gc , cc lc v moment un l:
P() = Fcos; (1.7a)
V() = Fsin; (1.7b)
M() = M +FRC(1-cos); (1.3c)
Vi Rc = (Rin + Ro)/2 l bn knh ng tm; Rin, Ro ln lt l cc bn knh
lp trong v lp ngoi.
T s n hi ca lp trong v lp ngoi ln lc c xc nh l :
 1
K1 = ; k2 = 2 (1.8)
M M

M hnh ca cong thnh bn:

Mi lp vt liu trong ngin cu c gi nh theo m hnh dm cngxn

nh hnh 8 vi lc dc trc F v momen M. v tr ca cc dm thng v dm
b un cong ta c :

Lo1 = Ln1 + ( Ro1 Rn1 )(1 Mk1 ) (1.9 a)

Li 2 = Ln 2 + ( Ro 2 Rin 2 )(2 M k 2 ) (1.9 b)
Lo1, Ro1 : di cung v bn knh ca lp b mt ngoi ca dm bn trong;
Li2, Rin2 : di cung v bn knh ca lp b mt trong ca dm bn ngoi;
Ln1, Ln2 : di cc cung tng ng ca cc dm gia b cong bn trong
v bn ngoi.
cong sai lch thnh bn ca dm thng do trt c th c xc nh theo
l thuyt Euler-Bernoulli :

2 ML2s
w= (1.10)
3EI

Gc lch cui cng do n hi:

cf = f w / Ls (1.11)
Gi tr ny gn ng vi gi tr o thc t trong trng hp R v w nh hn
nhiu so vi Ls.

Cc kt lun ca nghin cu [28]:
Cc d on v hin tng n hi sau qu trnh un ca nghin cu vi
cc m hnh dm un c thc nghim qua cc phng trnh thc nghim:
- Gc n hi ca cc lp kim loi bn trong v bn ngoi khi khng b tc
ng ca lp Polymer bn trong c th c tnh bng cng thc (1.6)
- Gc n hi cu cc gc kim loi bn trong v bn ngoi khi b tc ng ca
lp Polymer gia c th c tnh t cng thc (1.8), khi moment un
M l bin c lp.
- C th tnh moment un i vi cong thnh bn ca chi tit theo phng
trnh(1.10) v (1.11)
- i vi trng hp bn knh nh t s chiu dy, trn bn knh ln, trong
cc m hnh c chiu dy dm mng, vic d on ti n hi khng c
 chnh xc. Tng t nh vic un tm mt lp,vic un tm ln vi bn
knh un ln c th hiu chnh c cc yu t n hi d dng hn
1.2.2.8. nghin cu v K thut mi trong vic d on springback bng vic kt
hp tnh ton FEM v mng thn kinh nhn to ca PhD.eng.M. Banu-
PhD.eng.S.Bouvier-PhD.eng.V.Paunoiu-PhD.eng.AL.Epureanu-
PhD.eng.V.Marinescu.[28]

Mc ch ca nghin cu :t cc kt qu t s dng FED v s nh hng

ca cc thng s hnh hc v thng s qu trnh qua cc m phng s,
nghin cu kt hp vi vic s dng l thuyt v mng thn kinh nhn
to trong vic c lng cc kch thc ca khun v ti u ha hnh dng
ca chi tit .

Ni dung ca nghin cu :
- M phng qu trnh thc nghim dp thp tm vi vi vt liu thp bn cao
HS590 c chn t category trong ngnh ch to t
- Xc nh cc m hnh h s vt liu s dng cng thc:

e = Y0 + R + f .S
Vi Y0 l gii hn chy; R l bin bn trong ca vt liu m t thng s sp
xp dch chyn; S l bin bn trong ca vt liu m t thng s ngc hng
dch chuyn;f l thng s c gi tr trong khong 0 n 1.
- M phng s hin tng n hi s dng phn mm ITAS3D.
- M hnh mng thn kinh nhn tao5trong vic d on springback: xt cc ng
sut ngc trong tm mng nh bin s i vi mng thn kinh. Cc gi tr n hi
c tnh ton trong cc trng hp un , v c th tm c gi tr ca bin ny i
vi trng hp khng dng m phng s. M hnh mng thn kinh c th c xy
dng t m hnh ton tng ng, thit lp cc mi lin h gia cc thng s u vo v
u ra c s dng trong vic d on cc kt qu n hi.
Bng vic kim sot ci t mng thn kinh vi qu trnh bin dng tm
mng c th ci thin cc trng thi ng sut ko bn trong cc vng bin dng
qua vic chn la hnh dng hnh hc ti u, do c th trnh cc ng sut d
khng mong mun v xc nh c phn ln cc ng sut ngc.
Mt khc vi vic c lng cc ng sut ngc trong mng thn kinh c
th loi b cc sai lch xy ra , tin dn ti cc gi tr bin dng thc t.
Cc gi tr t ng sut ngc c th c xc nh t mt vt liu hoc t
mt s iu kin hnh nh thu c bng vic kim sot x l thn kinh vi cc
gi tr c xc nh bi thc nghim v m phng s.
 Hnh 1.14. So snh cc kt qu m phng s ha v cc kt qu thc nhim theo
m hnh ha bn ng hc.
Cc kt lun ca nghin cu:
- Cc vt liu mi c c trng bi cc thong s bn trong th mt cch
chnh xc cc tin trin ca cu trc t vi ca chng trong qu trnh bin
dng.
- Hin tng n hi thng c xem l mt quy tc chnh trong cc l
thuyt bin dng ln, n gii thch s thay i nhanh chng ca ng sut
chy theo s thay i ca cc ng bin dng.
Thc nghim+m phng

-cc c tnh ca vt liu -ng sut ngc

-kch thc ca tm. ng sut -ng sut tng
-cc bn knh un. tng ng ng
-Lc kp

MNG THN KINH NHN TO

Hnh 1.15. thut ton ca vic d ti n hi s dng mng thn kinh nhn to

- Qua vic gii thiu v thut ton t bo phn t, cc lc khng cn bng v

m hnh Teodosiu-Hu c bn, hin tng n hi sau qu trnh to hnh kim
loi tm mng c d on vi chnh xc ln ti 95%. Vi cc vt liu
c cc c tnh xc nh chnh xc th vic d on v hnh dng sau qu
trnh to hnh s cng cao hn
 - Mng thn kinh nhn to l mt phng php hu dng nhm d on cc
gi tr ti n hi khi nghin cu thc nghim v n cho kt qu gn ng
vi qu trnh m phng
- Nghin cu s dng kt hp m phng phn t hu hn v mng thn kinh
nhn to i vi trng hp un n gin nhm a ra cc d liu cho vic
d on hin tng n hi, vi m hnh ng hc c bn c th c pht
trin thm

1.2.2.9. Cc kt lun chnh v hin tng n hi sau qu trnh to hnh c cp

trong cc bo co nghin cu:
- Nghin cu cc thng s nh hng n s xut hin cc hin tng n hi sau qu
trnh to hnh nh bn, tnh chy do, gin di, mod9un n hi ca vt liu tm;
cc thng s hnh hc nh bn knh un, dy tm, hnh dng hnh hc ca tm v
khun; lc to hnh, khe h trong khun trong cc nghin cu[18],[19],[20],[21],[25]
- nghin cu c thc hin trn cc loi vt liu kim loi tm khc nhau ch yu l
cc loi thp bn cao v cc loi hp kim nhm c s dng to hnh cc chi
tit trong k thut sn xut t
- Qu trnh nghin cu c thc hin trn mt s qu trnh to hnh kim loi tm ph
bin nh un, dp,gp mp trn mt s vt liu nh thp bn cao, hp kim nhm
- kt hp vi cc m hnh thc nghim, s dng mt s phn mm FEM trong vic
phn tch v m phng hin tng n hi trong cc nghin
cu[19],[20],[21],[22],[23].
- Nu ra mt s phng php nhm hn ch v kim sot s xut hin ca hin tng
ti n hi t cc thng s vt liu , dy tm,bn knh un,lc to hnht cc
nghin cu cng ra cc bin php b n hi cho qu trnh to hnh nh to un
ngc,thit k ph hp hnh dng hnh hc ca chi tit v khun nhm trnh s xut
hin nhiu v tp trung ca ng sut d trong cc nghin
cu[19],[20],[21],[22],[25],[28].

Bn cnh c th thy c mt s hn ch trong cc nghin cu cp nh:

- Cha th hin r rang mi lin h gia c hc vt liu v cc thng s qu trnh
nh hngn s hnh thnh n hi
- Qu trnh thc hin cc nghin cu trn hu ht cho cc vt liu thp bn cao
v hp kim nhm trong ngnh ch to o6to, cha nghin cu nhiu trn cc kim
loi thng dng khc nh hp kim titan, thp hp kim,vt liu kim loi tng
hp..
- Cha th hin r mi lin h gia cc sai lch v hnh dng hnh hc v cht
lng chi tit b gy ra do s xut hin n hi
 - S kt hp vi tnh ton, thc nghim to hnh v m phng chi tit trn cc
phn mm FEM cha c s so snh c th
1.2.3. Mc tiu nghin cu trong ti:
c nhiu nghin cu nhm tng chnh xc v cht lng ca sn phm trong
qu trnh to hnh nh ti u ha cc qui trnh cng ngh to hnh; nghin cu v dng
c trong thit b to hnh nh trc cn khun dp.;nghin cu cc phng php to
hnh mi,s dng s tr gip ca my tnh trong tnh ton, thit k v m phng.
mang li nhng bc tin quan trng trong k thut to hnh kim loi, nhng qua
nhiu vn cng c t ra gii quyt nhm dn t c s ti u trong qu
trnh to hnh. Vn v nghin cu v hin tng n hi nhm t c s chnh
xc ca sn phm trong qu trnh to hnh cho sn phm thp tm l mt trong nhng
vn c quan tm hin nay. Mt s bo co trong cc hi tho trn th gii
cp n vn ny, nhng n vn l vn ang cn c nhng nghin cu v tm
hiu, nhm hiu r hn v a ra cc hng gii quyt thch hp
Vi ngha nghin cu v chnh xc trong qu trnh to hnh sn phm, ti
tm hiu v hin tng n hi sau qu trnh to hnh i vi chi tit thp tm. hin
tng n hi c nh hng rt nhiu n chnh xc v hnh dng hnh hc, cng
nh cht lng ca sn phm sau khi c to hnh.
 Vn t ra cho ti:
Trong qu trnh to hnh cho kim loi tm, nhiu yu t c xem xt vi nh
hng khc nhau nh yu t qui trnh cng ngh, dng c to hnh, vt liu lm khun,
vt liu ca sn phm thit k dng hnh hc cho sn phm, thit k khun. Nhm
to ra cc sn phm c chnh xc cao v hnh dng, t c cc yu cu v cht
lng. Vn nghin cu v hin tng n hi trong qu trnh to hnh thp tm cng
l mt trong nhng vn v to hnh chnh xc cho chi tit sn phm. tm hiu v hin
tng v n hi, m phng v d on n l vn t ra cho ti, t c s phn
tch, kt lun, a ra xu hng nghin cu v mt trong nhng vn trong to hnh
kim loi tm chnh xc.
 Mc ch v phm vi nghin cu ca ti
 Phn tch tm hiu vn v hin tng n hi sau qu trnh to hnh sn phm
kim loi tm
 Tm hiu v cc vn v c hc vt liu tm v qu trnh to hnh kim loi tm
nhm a ra cc thng s v cc tc ng, nh hng ca chng n s hnh
thnh sn phm, cng nh cc nguyn nhn gy ra hin tng n hi, t c
th xc nh, a cc d on v s hnh thnh hin tng n hi, t d c
cc bin php hn ch v iu khin chng
 Phn tch hin tng n hi sau qu trnh to hnh cho chi tit thc nghim
dng U bng vt liu thp ta6m1SPCC-1; s dng phn mm EFM( eta/
 Dynaform) trong vic phn tch, m phng v d on hin tng n hi sau
qu trnh to hnh i vi m hnh chi tit thc nghim.
1.3. Kt Lun:
Sn phm c to hnh t thp tm ng vai tr quan trng, c ngha to ln
trong cuc sng v trong cc ngnh k thut sn xut
Vn to hnh chnh xc v yu cu v cht lng i vi sn phm thp tm
t ra ngy cng cao trong nhiu ngnh sn xut k thut, c bit trong ngnh
sn xut o6to vi vic nghin cu v ng dng to hnh chnh xc i vi cc
chng loi thp tm tin tin bn cao nhm gim trng lng tit kim chi ph
Phn tch mt s nghin cu c bo co gn y v springback, qua nhm
thy c ngh v s quan trng ca chng trong qu trnh to hnh chnh xc
cho chi tit t vt liu kim loi tm v t vn cho ti
t vn cho ti v mt trong nhng xu hng to hnh chnh xc cho sn
phm thp tm l nghin cu v vn hin tng n hi sau qu trnh to
hnh. T khi nim v vn ny trong cc chng k tip, ti s i vo tm
hiu v cc tnh cht c hc ca vt liu tm, qu trnh to hnh thp tm, nhm
tm hiu v cc tc ng ca cc thng s v tnh cht v qu trnh, cng nh
cc yu t khc nhau dn n s hnh thnh n hi sau khi tho ti, t c th
a ra cc d on, bin php phng v hn ch chng. Gii thiu v s dng
phn mm FEM trong vic m phng qu trnh to hnh tm, kt hp vi cc
thng s phn tch nhm a ra cc d on v bin php hn ch vn ny
mt cch chnh xc hn.

CHNG 2: TNH D HNG CA THP TM

a phn vt liu tm s dng trong cng ngh dp to hnh u c sn
xut theo phng php cn ngui nn chng mang tnh d hng. Tnh cht ny
nh hng rt ln n cht lng ca sn phm dp. Nghin cu di y xut
m hnh c xt ti tnh d hng vt liu v cc kt qu ng dng m hnh ny
nghin cu nh hng ca tnh d hng ti qu trnh bin dng ca vt liu cng
nh cht lng ca sn phm.
1.2.1.t vn
Nu cc tnh cht c l ca vt liu theo 3 phng ta u nh nhau th
vt liu mang tnh ng hng. Trong thc t, hu ht vt liu tm dng trong sn
xut cng nghip li mang tnh d hng do c sn xut bng phng php cn
ngui. Cc tnh cht c l ca vt liu theo phng cn, phng ngang vung gc
vi hng cn v theo phng chiu dy khng ging nhau. iu ny dn n vt
liu bin dng khng ng u v lm gim cht lng ca sn phm khi dp vut
[1,4]. Nu s dng m hnh vt liu vi thuc tnh ng hng tnh ton l
thuyt, sau p dng trn thc t li l vt liu cng nghip mang tnh d hng
s lm cho kt qu gia tnh ton l thuyt v thc nghim sai khc nhau nhiu.
Do , c c kt qu tnh ton chnh xc, ph hp vi vt liu trn thc t,
cn phi a ra m hnh vt liu m t xc thc nht tnh d hng ca vt liu khi
dp to hnh v kho st tin cy ca m hnh ny so vi thc t.
1.2.2.Xy dng m hnh m t tnh d hng ca vt liu tm ..................
- M hnh biu din ng cong chy tun theo nh lut von Miese i vi
vt liu tm ng nht, ng hng khi dp vut thng c dng nh sau [2]:
n
y 0 = K ( 0 + p ) (1)
- Trong :

 - ng sut tng ng,
 y 0 - ng sut chy
 K- Thng s ph thuc vo vt liu
 0 - Mc bin dng ti thi im vt liu chuyn t trng thi
n hi sang trng thi do
 p - Mc bin dng do
 n h s bin cng ph thuc vo vt liu.
- M hnh trn c Swift, Krupkowsky v nhiu nh k thut p dng
nghin cu l thuyt s bin dng ca phi tm khi dp vut [2,3]. Tuy nhin,
m hnh ny khng s dng c cho vt liu tm cn ngui, bi n khng th
hin c nh hng ca tnh d hng ti qu trnh bin dng, cng nh khng
st thc vi qu trnh v sn phm dp thc t. S dng m hnh (1) ny s khng
kho st c s bin dng khng ng u ca vt liu gy ra hin tng ln
sng, nhn phn vnh sn phm. y l mt trong nhng dng sai hng ph bin
nht ca sn phm dp.

Hnh 1. Cc h ta kho st trn phi

tm cn
 - i vi cc phi tm cn dng trong dp to hnh, do vt liu c t chc
th, kh nng chu ti v bin dng theo cc phng l khc nhau nn khi xc nh
biu thc ca nh lut do cn quan tm s nh hng ca hng cn 1 ti mc
bin dng theo phng dp x. Hnh 1 biu din cc h ta kho st, trong
1, 2, 3 h ta gc, x, y, z h ta a phng, gc nghing gia
phng cn 1 v phng dp x. Nh vy, ng sut theo phng dp x c xc
nh nh sau:
( F + H ) sin 4 + ( G + H ) cos 4 + 2 ( N H ) sin 2 cos 2
= (2)
2
- Trong : F,H,G,N l cc h s c xc nh da trn cc tr s d hng
ca tm cn theo cc hng 00 , 450 ,900 ln lt l L0 , L45 , L90 v c gi l cc
thng s Lankford.
2 L0
F=
L90 (1 + L0 )
2
G=
1 + L0
(3)
2 L0
H=
1 + L0

N=
( 2 L45 + 1)( L0 + L90 )
L0 (1 + L0 )
- Cc thng s d hng Lankford L0 , L45 v L90 c xc nh bng th
nghim ko mu vi cc mc bin dng do khc nhau t 10% n 17%.

- T (2) ta xc nh c ng sut tng ng . Thay vo (1) ta
c m hnh vt liu d hng c trng bi cc thng s Lankford.
- Trong trng hp d hng trc giao, cc thnh phn ng sut v h s
Lankford
khng ph thuc vo phng ko trong mt phng tm. Khi , cc gi tr 0 L , 45
L , 90 L
c thay th bng tr s Lankford trung bnh:

L + 2 L45 + L90
L= 0 (4)
4
 Hnh 2. B mt do ng hng v d
hng

- B mt do trong trng hp vt liu ng hng v d hng c biu

din trn hnh 2. S khc bit th hin kh r trong trng hp phn t bin dng
c trng thi ng sut 2 ko hoc 2 nn so vi trng thi ng sut 1 ko v 1 nn.
C ngha l kh nng bin dng ca vt liu theo hng cn v hng vung gc
vi hng cn l hon ton khc nhau.

- Trong trng hp = 900 , ta c = , vt liu tm lc ny c tnh cht
tng t nh vt liu ng hng.
- Trong cc trng hp c bit nh m hnh vt liu d hng dng cho bi
ton dp tm c trng thi ng sut phng, ta s c nh lut chy c th hin
di dng:
2
F 22 + G 12 + H ( 1 2 ) + 2 N 122 = 1 (5)
Bng 1 thng k cc tr s Lankford trung bnh ph thuc vo vt
liu.
Vt liu
L
Hp kim km 0.4-0.6
Thp tm cn nng 0.8-1.0
Thp tm cn ngui 1.1-1.6
Thp cc bon thp c 0.9-1.2
 bn cao
Thp hp kim 0.9-1.2
Hp kim nhm 0.6-0.8
Nhm tm cn ngui 1.4-1.8
Hp kim ng 0.6-0.9
Hp kim Titan 3.0-5.0

- Qua bng 1 cho thy gi tr ca thng s d hng ca vt liu thp tm

cn ngui kh ln. iu ny nh hng ng k n kh nng bin dng ca vt
liu cng nh n cht lng ca sn phm dp vut
1.2.3.ng dng m hnh vt liu d hng trong bi ton dp vut ..........
- nghin cu nh hng ca tnh d hng vt liu ti cht lng ca sn
phm cng nh kh nng bin dng ca vt liu, trong mc ny s kho st bi
ton dp vut chi tit cc tr c ng knh D = 30 mm, chiu cao H = 30 mm t
phi ban u c ng knh D 0 = 60 mm, vt liu thp tm c k hiu BH210 vi
chiu dy 1.0 mm. ng cong chy ca vt liu c th hin trn hnh 3. M
hnh hnh hc ca bi ton dng m phng s qu trnh dp to hnh c th
hin trn hnh 4 bao gm chy, ci, chn v phi tm.

Hnh 3. ng cong chy ca vt liu

 BH210

Hnh 4. M hnh bi ton dp vut chi tit

cc tr

- Trong trng hp vt liu ng hng tun theo nh lut chy ca

VonMiese nh (1), ta s c kt qu sn phm nh trn hnh 5. Qua hnh nh sn
phm thu c t m phng s qu trnh dp to hnh cho thy li bin dng ca
phi tm rt ng u, sn phm khng c hin tng nhn hay b ln sng trn
phn vnh. Mc bin mng ln nht vng gc ln tip xc vi chy l 8 %
v mc bin dy trn phn thnh l 15 %.
 Hnh 5. M hnh phi tm v sn phm
trong trng hp vt liu ng hng
- xt nh hng ca tnh d hng, ta tin hnh m phng qu trnh dp
to hnh vn vi vt liu thp tm k hiu BH210, nhng l sn phm cn ngui,

c cc thng s d hng L0 =1.48, L45 =1.06, L90 =1.75 v L =1.3375. Sau khi tnh
ton m phng, ta c kt qu sn phm sau khi dp vut thay i so vi trng
hp phi tm c tnh ng hng nh trn hnh 6,7 v 8. Do vt liu mang tnh d
hng nn li bin dng trn ca phi khng ng u theo cc phng dn ti
sn phm sau khi dp vut b nhn v ln sng trn phn mp cc tr (hnh 6).
Mc nhn v ln sng trn thnh sn phm tng t l vi ln ca thng s

d hng L . iu ny nh hng ln n cht lng cng nh chnh xc kch
thc hnh hc ca sn phm. Do b nhn sng trn mp nn ta phi c thm
nguyn cng ct mp, nh vy chiu cao ca sn phm thc t s b gim i. Nu
mun m bo chiu cao sn phm sau khi ct mp 30 mm th phi tng ng
knh ban u ca phi. Nh vy, va gy lng ph phi, va lm tng mc bin
dng gy nn nguy c rch, ph hy sn phm ln hn.
Hnh 6. Sn phm trong trng hp vt liu
d hng

Hnh 7. Cht lng ca sn phm da trn

phn tch ng cong bin dng ti hn
 - Qua phn tch kt qu trn hnh 7 cho thy, do tnh d hng ca phi tm
nn trn phn mp cc tr khng ch xut hin ln sng m cn b nhn theo
tng vng. iu ny ph hp vi biu phn b chiu dy trn hnh 8 vi mc
bin mng ln ti 14 % v mc tng dy 68 %. Cc gi tr ny ln hn
nhiu so vi trng hp dp phi tm ng hng. Nh vy, do tnh d hng ca
phi lm cho 15 % chiu cao ca sn phm tnh t mp cc tr xung s b ph
phm v phi ct b i.

Hnh 8. Phn b chiu dy trn sn phm

Hnh 9. Sn phm dp th trong trng

hp phi tm d hng v ng hng

- khng nh tnh ng n khi p dng m hnh vt liu d hng, ta

tin hnh so snh kt qu m phng s vi sn phm dp th trong trng hp vt
liu d hng v ng hng (hnh 9). Qua so snh kt qu thu c gia cc hnh
5,6,7 v 9 cho thy m hnh vt liu d hng c trnh by trong mc II hon
ton ph hp vi thc t v c kh nng ng dng cao trong tnh ton, phn tch
qu trnh dp to hnh c quan tm ti nh hng ca tnh d hng phi.
1.2.4.Kt lun...................................................................................................

Vic a cc thng s d hng L0 , L45 , L90 v L vo iu kin do ca vt
liu nng cao chnh xc kt qu tnh ton m phng s qu trnh dp to
hnh. iu ny cho php ngi k s nh gi ng kh nng bin dng cng nh
cht lng ca sn phm dp v c nhng phng n ti u cc thng s cng
ngh sao cho t c cht lng sn phm mt cch cao nht.
1.2.5.
CHNG 3: CC NGUYN CNG DP TM

1.3.1 Nguyn cng ct. ....................................................................................

1.3.1.1 Kch thc lm vic ca chy v ci ..............................................
1.3.1.2 Lc ct v cng bin dng ..............................................................
a. Lc ct hnh v t l ....................................................................................
b.Lc y-g sn phm v ph liu ..................................................................
c. Cng bin dng ..............................................................................................
1.3.1.3 Cc phng php gim lc bin dng.............................................
1.3.1.4 Hnh dng kt cu ca chy v ci..................................................
a. Hnh dng kt cu ca ci..............................................................................
b.Hnh dng kt cu ca chy ...........................................................................
1.3.1.5 a
1.3.2 Nguyn cng un ....................................................................................
1.3.2.1 S phn b ng sut v bin dng theo chiu di ca phi un
Un l mt nguyn cng nhm bin i cc phi c trc thng thnh cc chi tit c trc
cong
Nguyn cng un c thc hin trn cc my p trc khyu,my p thy lc,my un
tm nhiu trc(my lc tm),my un prfin chuyn dng un c ko v cc my un t
ng vn nng
Un bng khun trn cc my p trc khyu c s dng nhiu nht trong ch to
my.Qu trnh un trn khun do tc dng ng th ica c chy v ci vi cc im t lc P
v Q mt khang nht nh (hnh 3.1)
 Hnh S tc dng ca lc khi un

Lc P v Q s to ra mmen un lm thay i hnh dng ca phi.Trong qu trnh un

cong ca phn phi b bin dng s tng ln v ti vng bin dng xy ra qu trnh bin dng
khc nhau hai pha ca phi;cc lp kim lai pha mt ngoi gc un th b ko cn cc lp
bn trong th b nn.Khi gim bn knh un,bin dng do s bao trm tan b chiu dy
phi.Hnh dng ca vng bin dng do v di ca n khi gc un =900 gn bng tay n
un l c ch ra nh trn hnh 3.1
Sau khi un hnh dng v kch thc tit din ngang ca phi ti vng un b thay i.S
thay i tit din ngang ca phi s cng ln khi bn knh un r cng nh
S thay i tit din ngang ti vng un l do bin dng do theo bn knh chy vi iu
kin th tch khng i ko theo bin dng do ngc du theo mt hoc hai hng tng
ng vung gc :hng knh v hng trc
Khi un cc phi di hp (dng gn) c tit din ngang hnh ch nht th sau khi un tit
din ngang ca phi ti vng un s b bin dng v tr thnh hnh thang (hnh 3.2a).Khi
chiu dy ca phi ti vng un gim i S<So v khi mc bin dng ln (bn knh un nh)
tit din ngang ca phi ti vng un c cong ngang
Khi un phi dy rng (b>>3S) hoc c dng tm th tit din ngang ca phi hu nh
khng thay i m ch b gim chiu dy i mt cht (hnh 3.2b)
 Trng thi ng sut ti vng un c trng bi ng sut php theo hng tip tuyn
v theo hng knh.ng sut l do cc th dc ca phi p ln nhau.Ngai ra khi un cc
phi rng cn c thnh phn ng sut z theo hng trc.S xut hin thnh phn ng sut ny
l do bin dng n hi ca cc phn t ca phi (theo chiu rng) nm cch mp ca phi mt
khong no (hnh 3.2b)
Khi un phi dy rng (khc vi un phi dy hp) bin dng theo phng ngang hu
nh khng ng k do tr lc bin dng theo phng ngang rt ln.V vy khi un phi dy
rng trng thi ng sut l khi cn trng thi bin dng l phng.Khi un phi dy rng c
thm thnh phn ng sut z l do tr lc lin kt ca cc phn t kim lai.Trong vng ko,ng
sut chiu trc z l ng sut ko,cn vng nn z l ng sut nn.B mt phn chia gia vng
ko v vng nn gi l mt trung ha ng sut
Khi un phi dy hp,ng sut chiu trc rt nh so vi ng sut chy nn c th b qua
(z 0).V vy un phi di hp,trng thi ng sut c th coi l trng thi ng sut phng.
Gi tr v s phn b ng sut trong vng bin dng do ty thuc vo bn knh cong
ca phi un. giai on u bn knh cong ca phi ln,phi ch b bin dng n hi v giai
an ny gi l un n hi.Qu trnh un n hi c nghin cu kh t m v y trong
cc gio trnh Sc bn vt liu

Nu chng ta tip tc un,bn knh un gim dn,cc lp kim loi xa tm phi bt u

b bin dng do.Khi ng sut tip tuyn trong cc lp ny t n gi tr ng sut
chy.Giai on ny c gi l giai on un n hi do.Biu phn b ng sut c
biu din trn hnh 3.3a
Nu tip tc gim bn knh un th vng bin dng do s tng ln cn vng bin dng
n hi gim i v khi t s r/S5 th hu nh tan b tit din ngang ca phi trng thi do
bt u giai an un do han tan. giai an ny xy ra s dch chuyn r rt ca lp b mt
trung ha ng sut v pha cc th b nn ca phi,s dch chuyn ny s tng ln khi bn knh
un gim.Biu phn b ng sut , v z theo chiu dy ca phi giai an un do
han tan c ch ra trn hnh 3.3b.
giai an un do han tan do c s dch chuyn ca lp trung ha ng sut,nn
vng bin dng s tn ti mt vng bin dng khng n iu.Ngha l c nhng lp kim lai
thi im ttrc thu6c vng nn,nhng sau li chu ko.Gia cc lp ny s tn ti mt
lp m bin dng nn trc s bng bin dng ko ti thi im dang xt v b mt trng vi
lp ny c gi l mt trung ha bin dng(hay lp trung ha bin dng).c im ca lp
trung ha bin dng l c di bng di ca phi ban u,v vy n l c s tt nht xc
nh di ca phi khi un.
Bn knh cong ca lp trung ha c xc nh ty thuc vo mc bin dng v lai
vt liu khi un.Nhng c trng v nng lng khi un (mmen un,lc bin dng) cng nh
bin dng n hi ca phi (xut hin sau khi b ti trng) c xc nh mt cch gn ng vi
mt giai an nht nh ca qu trnh un c lin quan n mc thay i bn knh un:trng
thi ng sut bin dng ca bin dng,tr s ng sut v bn knh cong ca mt trung ha
1.3.2.2 Kch thc ca phi un .................................................................
di ca phi khi un ti mt gc un c xc nh trn c s cn bng vi di
ca lp trung ha bin dng.Do vy i vi mt chi tit un, di ca phi s bao gm:tng
di ca cc phn cnh thng v tng di ca cc phn cung cong l cc bn knh cong ca lp
trung ha bin dng ti cc gc un.

n +1 n
i
Lphi=Lthng + Lcong = li + bdi (3-1)
i =l i =l 180

Trong :
li - di ca cc phn cnh thng
n-s gc un
i -tr s cc gc un
bdi -bn knh cong ca lp trung ha bin dng ti cc gc un

Nh vy mun xc nh c di ca phi cn phi xc nh c v tr ca lp trung

ha bin dng,bn knh cong v di ca lp trung ha bin dng ti mt gc un.
giai an un n hi do v ngay c khi un do thun ty phng vi bn knh un
tng i ln th lp trung ha bin dng s i qua trng tm tit din ngang ca phi.Nu tit
din ngang ca phi l hnh ch nht vi chiu dy S th:

bd=r+S/2

Trong :r l bn knh un

giai an un do han tan,trng thi bin dng khi vi bn knh un nh,do c s

dch chuyn lp trung ha ng sut v pha tm un nn lp trung ha bin dng s dch chuyn
v cc th nn m khng i qua trng tm tit din ngang ca phi.S dch chuyn ny s cng
nhiu khi bn knh un cng nh
Bn knh cong ca lp trung ha ng sut c th c xc nh t iu kin cn bng vi
bn knh cong ln nht ca lp kim lai chu nn:

s= R.r = (r + S ).r (3-2)

Trong :

s bn knh cong ca lp trung ha ng sut

 R,r-bn knh ngai v bn knh trong ca phi ti gc un

Khi un phi trng thi ngui s c s ha bn nhng iu khng nh hng n tr

s ca s
Cng thc (3-2) c th s dng xc nh bn knh cong ca lp trung ha bin
dng.Theo cng thc (3-2) nu r=S th s =1,4.S cn khi r=5S th s=5,5S.Nh vy khi r=S lp
trung ha ng sut dch chuyn so vi mt trung bnh mt khang 0,1S.Cn khi r=5S th lp
trung ha ng sut trng vi b mt trung bnh ca phi.
Bn knh cong ca mt trung ha bin dng c th c xc nh bi mt h s x,gi tr
ca n ph thuc vo bn knh cong tng i r/S,khi r/S cng ln th tr s x cng ln.Vi
r/S=0,1 th x=0,3 cn vi r/S=5 th x=0,5.Nh vy ng vi mi gi tr ca x ta c th xc nh
c bn knh cong ca lp trung ha bin dng:

bd=r+x.S ( 3-3)

Chng ta c th63 thy rng: khi gim cc bn knh un r v tr lp trung ha bin dng s
dch chuyn v pha cc th b nn,lp trung ha bin dng s trng vi mt trung bnh khi r
5S v khi x=0,5.
Nh vy khi bit c v tr lp trung ha bin dng chng ta c th xc nh c
di ca n v do xc nh c di ca phi un(cng thc (3-1).
S thay i kch thc v hnh dng ca tit din ngang ti vng un:
-Khi un phi di hp c tit din ngang ban u l hnh ch nht vi bn knh
nh (mc bin dng ln) ti vng un tit din ngang ca phi b thay i ng k,sau khi
un tit din ngang ca phi tr thnh hnh thang v c cong ngang.Chiu rng ca phi ti
tit din bt k bn knh c xc nh theo cng thc:
* Ti vng ko:

1
2( 2 / R )
b k =b us

*Ti vng nn:

3
1
2 r/
b n =b us

Khi =R th b min =b us / R

Khi =r th bMax = b us / r

Khi =s ta c: b = b
 -Khi un phi di rng tit din ngang ca phi ti vng un thay i khng ng
k v ch yu ch b gim chiu di S.S bin mng ca chiu di S ti vng un c th c
xc nh gn ng theo cng thc:

S3
S = S Sbd = (3-6)
4(2r S ) 2

Theo cng thc (3-6) ngi ta thy rng,s bin mng rt r rng khi bn knh un
nh.V d khi r= 2S th gi tr S 1% chiu di phi.
Chiu dy ca phi sau khi un ti vng bin dng do c th c xc nh trn c s
cc s liu thc nghim:

Sb.mng= .S (3-7)

Trong :

: h s gim chiu dy
S: chiu dy ban u ca phi (trc khi un).

Khi un di vi gc un =90 0 bng thp 10 v 20 ngi ta thy gi tr ca h s thay

i ty theo bn knh un tng ir/S:
-Khi r/S=0,1 th =0,82
-Khi r/S=4,0 th =0,99
T nhng s liu a ra,ngi ta thy rng khi bn knh tng i r/S > 4 th s gim
chiu dy phi hu nh khng c,iu han tan ph hp vi cc s liu tnh tan theo l
thuyt.

1.3.2.3 Lc un v moment un
Mmen cn thit un phi c xc nh bng tng mmen sinh ra ti vng ko v
vng nn do cc ng sut tip i vi tm un (hnh 3.4).

R us

.d + b ( ) .d
ko nn k n
M=M +M =b

us r

Nu gi tht rng giai an un do han tan vi phi di rng,ng sut ti vng

ko v vng nn khng i trn tan b chiu di ca n v tng ng bng :

k =.s

- n =.s

Cn mt trung ha ng sut trng vi b mt trung bnh ca phi v do :

 s=r+0,5S=0,5(R+r)

Khi mmen un s l:

R us
. s .b.S 2
M= .b s .d + b ( S ) .d = = 1, 5. .W . S
us r
4

Trong :
W-mmen chng un ca tt din ngang ca phi
= 1 1,15 h s thay i tnh n s nh hng ca ng sut trung bnh n
bc chuyn quy c ca kim lai trng thi do,h s ny t c tr s ln nht trng
thi bin dng phng (h s loga)

giai an un do han tan vi trng thi bin dng khi th ng sut thay i trn
chiu dy ca phi v b mt trung ha ng sut dch chuyn v cc th nn.Tuy nhin,mmen
vn khng i v c xc nh theo cng thc (3-9).Do vy,trng thi ng sut ti bin dng
khi un cng nh v tr ca lp trung ha ng sut khng nh hng n gi tr ca mmen un.
Khi un do han tan vi trng thi bin dng khi,xy ra s gim chiu dy phi ti
vng bin dng,iu dn n lm gim tr s mmen un.Mc gim s cng nhiu khi bn
knh un cng nh.Nu r=S th mmen un s gim khang 10%
giai an un n hi-do (hnh 3.3a) khi vng bin dng n hi ng k (c tnh kh
c) so vi vng bin dng do th mmen un c xc nh bng tng mmen tc dng ti
vng n hi v vng do:
b. y 2 b
M=M/hi + Mdo= . s + ( S 2 y 2 ) . s
6 4

b.S 2 y 2
= . s 3 (3-10)
12 S

Trong :

y-chiu rng vng bin dng n hi.

Trong cng thc trn,nu y=S th n s tr thnh cng thc xc nh mmen un i

vi giai an un n hi:

b.S 2
M= . S
6

Nu y=0 th n s tr thnh cng thc xc nh mmen un khi un do han ton

(cng thc (3-9).
Cng thc xc nh mmen un khi un do han tan vi trng thi bin dng
khi,nu tnh n s ha bn ca vt liu khi s dng ng gn ng ca th ha bn
ta c:

R r 2 R2 r 2 R R2 r 2
M=.b s + ln (3-11)
2 4 r 8

Trong : -mun ha bn

Nu =0 th cng thc (3-11) s tr thnh cng thc (3-9) khi un vt liu khng ha
bn
a. Lc un khi un mt gc
Vn xc nh lc un cn thit un chi tit mt gc un bng khun l mt vn
rt kh khn,do ch c th xc nh mt cch gn ng.S d nh vy l do lc un
ph thuc vo rt nhiu yu t nh:
Hnh dng v kch thc tit din ngang ca phi
Tnh cht c hc ca vt liu;khong cch gia cc gi ta
Bn knh cong ca chy un v mp lm vic ca ci
iu kin ma st tip xc gia phi v dng c vv
Ngoi ra lc un cn thit un phi trong khun un mt gc cn ph thuc vo mc
tip xc gia phi un vi chy v ci ngi ta chia qu trnh un thnh cc giai an
ring bit.u tin l giai an un t do t lc bt u un khi phi tip xc vi dng
c ch 3 im (hnh 3.5a) cho n khi s tip xc ca phi nm trong khe h hnh ch
nht gia chy v ci (hnh 3.5b). giai an un t do ny bn knh cong ca phi un
ln hn bn knh cong ca chy.

a) b) c) d)
Sau tip tc gim bn knh un vng tm phi,cc cnh un li su vo trong rnh
ci v xoay quanh gi ta trong cc b mt bn ca chy (hnh 3.5c).iu ny ch xy ra
khi bn knh cong ca chy nh hn bn knh un t do ca phi.Bn knh un t do ca
phi ph thuc vo lai vt liu v khang cch gia cc gi ta ca gc un.V d khi
=900 v L=10S,bn knh un t do ca phi bng thp cacbon thp l r=1,6S
Khi chy tip tc i xung xy ra qu trnh un li (nn) cc cnh ca phi cng vi vic
gim bn knh un vng tm phi.Giai an ny s kt thc khi phi tip xc han
tan vi chy v ci trn tt c cc phn ca b mt tip xc (hnh 3.5d)
Do thc t rt kh xc nh c thi im tip xc han tan gia phi v dng c nn
qu trnh un trong khun c kt thc thng c mt lc b sung nhm nn v tinh
chnh phn phi c un.
Trong thc t cn xc nh lc un giai an u v giai an kt thc qu trnh un.
Lc bin dng giai an u ca qu trnh un c th xc nh mt cch gn ng bng
phng php cn bng tnh.V giai an ny khang cch gia cc gi ta ca phi
un ln (L>5S) nn nh hng ca ng sut tip l khng ng k.Nu gi phn lc
cc gi ta l Q (hnh 3.1) v coi lc ma st T xut hin l do s quay ca phi un i
vi im ta v t l vi phn lc gi ta:T=.Q th khi chiu tt c cc lc ln phng
tc dng ca lc un PU chng ta c phng trnh sau:

Pu=2Q. sin + cos (3-12)
2 2

Trong :

: l gc gia tip tuyn ti im ta v phng tc dng ca lc
2
un Pu (hnh 3.1).

Phn lc gi ta Q c xc nh t iu kin cn bng mmen to ra bi phn lc Q

vi cnh tay n l v mmen gii hn khi un do khng tnh n ha bn:

b.S 2
Q= S (3-13)
4l

di ca cnh tay n l bng khang cch gia phng tc dng ca lc Q v php

tuyn qua tm bn knh ln ca chy,n c xc nh t quan h hnh hc (hnh 3.1):

L 1
l = (rch + rc + S ) cos (3-14)
2 2 sin
2

Trong : L l khang cch gia cc tm bn knh ln ca mp ci.

Nu gi r1=rch+S/2 v r2=rc+S/2 thay vo (3-14) ta c:

L 1
l = (r1 + r2 ) cos (3-14a)
2 2 sin
2
T cc cng thc (3-12) , (3-13) v (3-14a) chng ta c lc un giai an u (giai
an un t do) nh sau:

s b.S 2 sin + cos .sin
2 2 2
Pu= (3-15)

L 2(r1 + r2 ) cos
2

T cng thc (3-15) chng ta thy rng lc un thay i theo hnh trnh ca chy.Khi
hnh trnh ca chy thay i gc /2 cng thay i v do thay i c cnh tay n l.
Nu b qua nh hng ca lc ma st ( =0 )th c th thy rng khi rch=rc=r th lc un
cc i khi:

1
cos
2
=
4r
(L L2 16r 2 ) (3-16)

Nh vy theo cng thc trn ngi ta thy rng khi khong cch tng i gia cc gi
ta ( L/r ) cng ln th lc un t gi tr cc i vi gc un cng ln v sau hu
nh khng i.
V d:
Khi L/r =10 th /2=780
Khi L/r =100 th /2=890
giai an kt thc ca qu trnh un thng c qu trnh nn m qu trnh ny cn c
lc ln hn nhiu so vi cc giai an trc .Nhiu ti liu a ra cc cng thc
xc nh lc khi un c nn,tuy nhin kt qu tnh tan theo cng thc ny dn n
nhng sai lch ln bi v chng c a ra khng da trn nhng ti liu chun thng
nht.
Theo nhng cng thc ny ch c th xc nh c gii hn trn ca lc nn,cn v
chnh xc tnh tan theo nhng cng thc khc nhau l rt kh phn x.
Nhng ti liu xc nh lc nn ca B.V.Rabinhin xc nh rng:lc nn ph thuc
vo chnh xc ca gc un chi tit sau khi un c nn.Theo quan im ny lc nn s
t n gi tr ti hn khi nu tip tc tng lc nn th chnh xc ca gc un chi tit
khng tng ln na,tc l bin dng n hi ca chi tit gim i.
Nhng th nghim c thc hin vi nhng phi thp c bn knh un tng i khc
nhau ch ra rng:lc nn trn cc phn cnh un ln hn lc un giai an un t
do.
Chng hn:-Khi r/S<1,lc nn ln hn 50 60 ln lc un;
-Khi r/S=5 10,lc nn ln hn 30 40 ln lc un.
Nh vy lc nn ph thuc vo lc un giai an un t do:

Pnn=kPu (3-17)

Trong : k-h s (s ln lc nn ln hn lc un)

Khi tnh gn ng (thng ln hn so vi thc t) lc nn c xc nh bng tch s
gia p lc n v q (c xc nh bng thc nghim) vi din tch hnh chiu ca b
mt tip xc gia phi v dng c ln phng vung gc vi lc tc dng ( phng
chuyn ng ca chy):

Pn n q.Fh.chiu (3-18)

Trong : q-p lc n v ty thuc vo chiu dy ca phi,i vi thp 25 v 35

th q=30 100 MPa (nu chiu dy phi cng ln th q cng ln);
Fh.chiu-din tch hnh chiu ca b mt tip xc gia phi un v dng
c ln phng vung gc vi hng chuyn ng ca chy.

Khun un mt gc c c im l chy thng c lm bc cn ci c phay mt

rnh nh gc. di phn tip xc ca chy thng ly 1/3 chiu di ca cnh un
v chiu rng ca rnh ci:

b = 2 ( r + S ) cos
2

Khi qu trnh nn ch c thc hin phn phi b bin dng do (hnh 3.6) v
lc nn s gim.
Khi khang cch gia cc gi ta nh, giai an u ca qu trnh un c th xut hin
cc vt lm trn b mt ca phi tip xc vi ci.iu l do khi gim khang cch L
ca ci lm cho phn lc Q gi ta tng ln.Chng ta c th nhn thy iu ny khi
phn tch cng thc nhn c t iu kin cn bng mmen ni lc v ngai lc vi
vic s dng cc cng thc (3-13) v (3-14a).

S bS 2 sin
Q= 2

2 L 2 ( r1 + r2 ) cos
2
Do khang cch L ca rnh ci cn phi ln hn tr s tnh tan gn ng theo cng
thc ca V.S.Smirnop i vi phi di c tit din ngang hnh ch nht v chiu rng
b=1 n v:

E.S 2 sin
L 2 + 2 ( r + r ) cos (3-20)
1 2
10 s rc 2

Trong : E-l mun n hi ca vt liu lm phi un

b.Lc bin dng khi un hay gc......................................................................
1.3.2.4 Bin dng n hi khi un. Cc phng php gim bin dng n hi
1.3.2.5
a. Bin dng n hi khi un chi tit mt gc
 Qa trnh un do cng ging nh nhng dng khc ca qu trnh bin dng do l bao
gm c bin dng n hi v bin dng n hi ny s gy ra s thay i hnh dng v kch
thc ca chi tit sau khi un so vi hnh dng v kch thc ca khun nh:bn knh un v
gc un (hnh 3.8).S d c s n hi nh vy l do khi c ti (ngoi lc ) tc dng ln phi,cc
lp kim loi nm vng ko c bin dng n hi nn b co ngn li,cn cc lp kim loi
vng nn th b gin ra.Bin dng n hi khc nhau ti vng ko v vng nn gy ra s quay
tit din ngang ca phi v to ra gc n hi D lm cho bn knh cong v gc un b thay i.
Bin dng n hi cn phi c tnh n khi xc nh kch thc lm vic ca
khun.iu s loi tr c vic nn li bng tay sau khi dp.Nu bit c cc s s n hi
v c im ca s thay i bn knh un v gc un th chng ta c th xc nh c cc kch
thc lm vic ca khun:

rch = r/h i- Dr = rchi tit - Dr (3-25)

c=/hi D =chi tit D (3-26)

E.A.Popov gii bi tan n gin nht xc nh bin dng n hi khi un do

thun ty phi dy rng bng vt liu ng nht khng ha bn vi bn knh un ln
(khi nh hung ca ng sut nn hng knh c th b qua v tr s ca chng
tng i nh):

s rch
0
D = 3 + 1 u (3-27)
E S

Trong : u-l gc un bng (1800-)

Khi gii bi tan s dng gi thuyt mt ct ngang vn phng,l thuyt ph hy ca

A.A.Inlusin v nh lut Hc (Hooke).Bin dng n hi ca phn phi khng tip xc vi chy
khi nn khng c tnh n.

S chp nhn trong vic phn tch nhng gi thuyt lm gim chnh xc tnh ton
trong cng thc (3-27),v th n ch thch hp nh gi s nh hng ca cc yu t n bin
dng n hi khi un.V d cc kim loi mu (hp kim nhm) c gii hn chy gn vi gii hn
chy ca thp nhng c mun n hi nh (nh hn 2 3 ln) so vi thp, co gin ca thp
cng ln bin dng n hi cng tng cng vi vic tng bn knh un tng i r/S,gc un u
= (1800-) v s (khi E=const).

Vic gii bi tan xc nh bin dng n hi khi un bi mmen un giai an un

do thun ty phng c tnh n s ha bn ca kim loi c E.N.Mosnhin thc hin.Cc
cng thc c dng:
rch rch.t
r ch = = (3-28)
S
1 + 2m rch.t
E
 ch.t
u =ch.t - D = (3-29)

1 + 2m rch.t
E

Trong :

rch
rch = - bn knh un tng i ca chy
S

rch.t
rch.t = - bn knh un tng i ca chi tit
S

K0
m=K1 + - mmen un tng i
2rch.t

S
K1 = - h s prfin tit din ngang ca phi
W

K0 = - h s ha bn ca kim loi

H s prfin tit din ngang K1 i vi hnh ch nht v hnh vung hoc thp gc K1 =
+1,5.i vi thp trn K1 = +1,7.i vi thp ch U v thp ch I th K1 = +1,8.

Cng thc (3-28) c th bin i cho trng hp un phi bng kim loi khng ha bn (
,
E =0 v K0 =0 ) c tit din ngang hnh ch nht (K1=1,5).

rch.t
rch = (3-30)

1+ 3 rch.t
E

C th s dng cng thc (3-27) v (3-29) khi un bng mmen vi bn knh un tng
i ln ( r > 5S 10S) tc l khi giai an kt thc qu trnh un c qu trnh nn ( hnh
3.5d)

Qa trnh un trong khun do tc dng ca cc lc ngang tc dng vo phi gia cc

gi ta.Tuy nhin tnh quy lut khi un bng mmen vi mc gn ng c th s dng nh
l khi un bng cc lc ngang ( iu c xc nh bng thc nghim ) tr khi un vi
bn knh un nh,gi tr ca bin dng n hi tng ng vi giai an un do thun ty vi
trng thi bin dng khi.

Khi bn knh un tng i nh th sau khi c s tip xc ca phi vi mt bn ca chy

(hnh 3.5c) nu chy tip tc i xung s xy ra ng thi qu trnh gim bn knh un ti vng
tm phi v qu trnh nn phn cnh ca n.Sau khi b ngoi lc,Do bin dng n hi vng
tm phi tip xc vi bn knh cong ca chy lm cho gc un gia cc cnh un tng
ln,nhng do s nn thng ca cc cnh un lm cho g1c un gim i.S gim gc un gia cc
cnh l khi b ti trng tc dng,cc lp b ko ca cnh un b co li,cn cc lp b nn li gin
di ra,do gc un ban u b gim i.Dng n hi nh vy c gi l n hi m

Nhng nghin cu l thuyt khi un vi bn knh ln ca chy nh cui qu trnh

un c qu trnh nn cc cnh ca phi ch ra rng:khi un gc n hi c xc nh bng
hiu s gia gc n hi phn tm phi v gc n hi ca phn cnh ca n:

D = Dg - Dc

Cn phi xc nh rng s n hi m s tng ln khi gim bn knh un v tng khang

cch gia cc gi ta ca phi.T nhng phn tch l thuyt chng ta c c cng thc xc
nh bn knh ln ca chy khi Dg = Dcnh ngha l D = 0,nh sau:

L .S ( ) sin
2 S
rch = (3-31)
2
3 ( ) sin + 6 cos
2 2

B.V.Rabinhin nghin cu bng thc nghim xc nh gc n hi khi un mt gc

cc kim loi en vi bn knh un nh v ch ra rng : lc un ch nh hng n gc n hi
n mt thi im han tan xc nh,cn sau nu tng lc un,gc n hi cng khng b
nh hng.Nhng th nghim d xc nhn rng:ty thuc vo bn knh un tng i rch.t ,s
n hi c th l dng nu nh sau khi b ti trng gc ca chi tit un tng ln,khi :un =
ch.t - D v s n hi s l m nu nh sau khi b ti trng gc ca chi tit un gim i v khi
un = ch.t + D.Ngoi ra cng phi xc nh rng s n hi cng s khng c khi D = 0 v
do un =ch.t .S thay i ca gc n hi D ph thuc vo bn knh un tng i ca chy
rch c biu din trn th hnh 3.9.T th quan h ny ta c th nhn thy rng khi bn
knh un tng i rch tng v gc un ca chi tit ch/t gim th gc n hi D tng v i vi
mi gi tr gc ca chi tit c mt gi tr bn knh un tng i D = 0 ngha l khng c s
n hi.Gi tr ca bn knh un tng i ny c gi l gi tr bn knh un tng i ti
u.Qua th ta nhn thy rng cc s liu l thuyt v cc s liu thc nghim tng i trng
nhau.
b.Bin dng n hi khi un chi tit hay gc....................................................
c. Cc phng php gim bin dng n hi khi un........................................
1.3.2.6 a.......................................................................................................
1.3.3 Nguyn cng dp vut
1.3.3.1 Cc phng php dp vut
1.3.3.2 Dp vut khng c chn phi
Dp khun khng c chn phi c thc hin trong khun khng c tm chn
trn my p tc dng n . bin dng nm phn vnh c dng cn trong
c cc thnh phn ng sut ko hng knh v ng sut tip tuyn . Kh
nng dp vut khng c chn c gii hn bi hai yu t, nu chiu dy
tng i ca phi nh x to np nhn phn vnh cn do thnh phn ng sut
nn tip tuyn hoc chiu dy tng i ca phi ln gy bin dng cc b
trn chiu dy thnh s lm cho ng sut ti vng chuyn tip gia y v
thnh ca chi tit vt qu gii hn cho php gy da t y.
Theo s liu ca E.H.Monhin kh nng to np nhn khi dp vut trong ci c
bn knh ln mp lm vic c th c xc nh bi ng cong gii hn.
Nhng ng cong gii hn ny c xy dng da vo c s l thuyt bn v
l thuyt chy do vi cc bn knh ln ca ci khc nhau . rc (ng cong 1
v ng cong 2) khi tng gi tr bn knh ln ca ci , mc bin dng gii
hn (c c trng bi h s KV ) cng tng ln , cc s liu c kim
nghim bng thc nghim khi dp mt s loi vt liu khc nhau nh thp 20,
12X18H9T (thp khng g) v cc hp kim nhm.
- ng cong 1v 2 theo s liu ca E.H.Mosnhin i vi ci c rc = 6s v
rc = 8s
- ng cong 3 theo s liu ca L.A.Sophman
 (Cc ng cong gii hn xc nh vng dp v kh nng to np nhn khi
dp vut khng c chn phi)
phng php s dng cc ng cong gii hn c ch ra trn hnh theo mi tn
ng nt t
- iu kin dp vut khng c chn phi mt cch gn ng , c th s
dng cng
thc ca L.A.Sophman
D0 d (18 22) S
D0 ng knh ca phi
d ng knh ca chi tit dp vut
S chiu dy vt liu
thi im u ca qu trnh dp vut khng c chn phi, theo hng trc tm
ca ci c s un phn vnh phi i vi mp lm vic ca ci vi mt gc s
quay ca phn vnh xy ra di tc dng ca momen un m momen un xut
hin l do s dch chuyn lc t vo phi v cc pha ca chy v ci. v vy m
phn vnh ca ci c dng cn kp.
Thng khi dp vut khng c chn trong cc ci c ming hnh cn s t b nhn
hn so vi khi dp vut cc ci ming hnh tr. S to cc np nhn trong ci c
ming hnh cn ty thuc vo chiu rng tng i ca vnh bn knh ln ca
ci v gc nghing ca n. Gc nghing ca ming ci thng ly gi tr
300 400 khi chiu dy tng i ca phn thnh tr d/s >30 v gc nghing
= 150 200 khi d/s<30
ng knh ming ci cn Dc = 0.9 D0 khi gc nghing = 150 v DC = 0.9 D0 th
chiu cao ca ci tng i ln
VD R0 / r = 2 th chiu cao ca ci bng hai ln ng knh ca chi tit .Do vy
ngi ta c th gim chiu cao ca ci bng cch s dng ci c cn kp, phn
pha trn ca ci c 1 = 12 150 phn cn th hai c c xc nh da vo gi
thit Valiev th qu trnh dp vut vo trong l ci hnh tr cn phi bt u ngay
sau khi gim lc bin dng trn b mt trn ca ci, s chia nh giai on dp
vut thnh cc giai on ring cho php tng c mc bin dng tng cng
vi s bin dng ph hp mi giai on trong mt qu trnh .

Giai on u khi dp vut ci c dng hnh cn kp

khng c chn phi
T iu kin cn bng din tch b mt gia phi v chi tit bn thnh phm ta
thi im dp vut kha st

D0 2 ( DK + D )l DC 2
= C
+
4 2 4
trong DK l ng knh danh gii gia hai mt cn (hay bn thnh phm ,
DC l ng knh l tr
DK DC
l= ( di ng sinh )
2 sin
D0
vi h s KV = v gc nghing
DC
2
DK = DC ( KV 1) sin + 1
ng sut ko ln nht ti bin dng (khi lc dp vut t gi tr cc i ) c tnh
n lc ma st tip xc v ng sut ph do b ko v un phi vo trong l ci
hnh tr , c xc nh nh cng thc sau
DK S
M = S (tb ) 1(1 + ctg ) + (1 + )
DC 2rc + S
1.3.3.3 Dp vut c chn phi
Dp c chn phi c chia thnh hai giai on
- Giai on u khi phi c ko vo trong ci cho n khi gc m ca phi

xung quanh mp lm vic ca chy v ci vi gc < , giai on u ca qu
2
trnh vut c chn phi co s gim chiu dy phi ti bin dng l hnh vnh
khn co chiu rng c-d. khi c bn knh phi R0 khng gim
 S dp vut c chn phi

Nu lc bin dng v lc chn phi ln th sy ra hin tng ph hy thng bt

u vng c-d l vng nguy him (c bn km nht) .Khi lc dp vut tng ln
th bin dng do cng tng ln v cng lan ra cc phn vnh thm tr trong
trng hp ring bin dng do c th c phn y ca phi. Sau khi ton b
phn vnh b bin dng do th giai on hai bt u, n c c trng bi gc
m v bn knh vnh ( Rvvanh < R0 )
-Gai on 2 l sau khi gc m 900
Khi gc m gn n 900 th tm bn knh ln ca chy v ci rchay v ci gn
nh cng nm trong cng mt mc , ti thi im tip xc bt k ca giai on hai
sau khi ko phi vo trong ci vi chiu su nht nh , cc mp ci c 3
phn ca phi vi trng thi ng sut khc nhau (phn vnh khn, phn hnh tr,
phn a)
+ phn 1 c xc nh bi R v r , bng thc nghim ngi ta xc nh c
ng sut l phng bi ng sut nn z do p lc ca tm chn gy ra nh so vi
ng sut chy s cn so vi dp khng c lc chn th hu nh khng c
Mt phn t tch ra t hai thnh phn , ng sut theo hng knh l ng sut keo
, cn theo hng tip tuyn l ng sut nn
Theo iu kin do ca Huber Mises
+ = s
+ phn hnh tr 2
do p lc ca chy dch chuyn cng vi phn y ca phi, c trng thi ng sut
ko nhng m ng sut n khi phi tha < s . Nu khng tha n dn
n bin mng cc b gy ra t y
+ phn 3 l phn y cng ging nh phn tr l co 2 thnh phn n cng phi
tha iu kin < s , < s s phn b ng sut trn bin dng c xc nh
da vo vic gii phng trnh do iu kin nht nh

R R
= s ln , = s 1 ln

t nhng phng trnh trn khi thay i th ng sut thay i , khi ranh gii
phn bin dng dy v phn bin mng ca vnh c th c xc nh nu s
dng trng thi bin dng phng
+
= n
2
Nu c th coi rng khi dp vut n 0 khi iu kin bin dng phng c dang
R R
+ = 0 s ln s (1 ln ) = 0

 S phn b ng sut v bin dng phn vnh khi dp vut

T chng ta c th suy ra bn knh vng trn phn chia gia vng bin day v
vng bin mng ca phn vnh bng cch thay i gi tr = gh thi c gi tr
gh = 0.606 R , chiu dy ln nht phn vnh ti bin dng l S K l mp ngoi ca
n trng thi gn vi ng sut n ( 0, 0 ) . vi s co ngn tuyn tnh ,
mc bin dng theo hng knh v hng trc l bng nhau = n khi
iu kin th tch khng i + 2 n = 0
SK R R
Nu coi n = ln v = ln suy ra S K = S 0
S R0 R
khi ton b phi vo trong ci th phn vnh x khng c , tng ng R=r
1

hoc tnh n d hng ca kim loi S K = S 0

R 1+ R
trong R l h s d hng
r
Nu bin dng khng vt qu mc th chiu dy ti tit din nguy him c th
xc nh mt cch gn ng nh sau
 S
S min = s
R0 2 c

r
cng thc ny c nhc im l khng tnh n nh hng ca c tnh vt liu
phi n chiu dy nh nht ca tit din nguy him , trong khi thc t c rt
nhiu yu t nh hng n c tnh phn b ng sut khi dp vut : nh ha bn
ca kim loi, lc ma st tip xc, s un v nn thng cc phn t ca phi khi b
ko vo bn trong ci, s d tnh v kim loi .v.v
t ngi ta xc nh c ng sut ko hng knh ln nht ti bin dng
thi im bt k khi vut kim loi ng hng

1 x 1 R0 Q S
max = b ln x + + (1 + 1.6 ) (4.11)
1 x R0 S b S + 2rc

S - chiu dy phi
- co tht t i khi ko
Q - lc chn phi
- h s ma st tip xc
b -gii hn bn ca vt liu phi
rc -bn knh gc lng ca ci
R0 R
x= - s dch chuyn tng i ca mp vnh trong qu trnh dp vut
R0
1.3.3.4 Tnh ton cng ngh
a. Kch thc v hnh dng ca phi
i vi dp vut khng bin mng
S ph thuc ca h s iu chnh vo chiu dy tng i ca phi

Fchi tit=Fphi
nu nh iu kin ny khng c tha mn th ngi ta thm vo mt h s iu
chnh l
Fphoi 1
f dc = = (4.19)
Fchitiet S 2
0.95 + 0.8 Kv
rcoi
nh vy mc dp vut Kv=Dphi/d c nh hng nhiu nht n h s iu
chnh f dc mc dp vut Kvcng cao th h s iu chnh cng nh . Khi thay
i cc thng s KV , v rcoi lm thay i c ng sut ko hng knh v ng sut
nn tip tuyn do lm thay i kch thc ca phn vnh chi tit dp vut ty
theo ng sut php hay ng sut tip , xt n s bin mng hay khng .
i vi chi tit dng trn xoay v c chiu dy khng i
2
F ct = 0.785 D phi D phoi = 1.13 F ct (4.20)
din tch F ca chi tit c xc nh bi tng din tch ca tng cc phn t hnh
hc to thnh chi tit , khi tnh ton phi th cn tnh n lng d ct mp
+ Phngphp biu gii tch.
nh l Gungiena-Papysa Din tch ca mt vt th trn xoay c to ra bi mt
ong cong phng bt k khi quay quanh mt trc cng nm trn mt phng
 F ct
= 2lx

Xc nh di ng cong v din tch mt trn xoay phc tp

Trong : x khong cch t trng tm ca ng cong n trc quay
thun li cho tnh ton ngi ta vi phn ng cong thnh nhng phn
nh v c th xem l ng thng.
+Phng php biu thun ty
Phong php ny cho php ta xc nh chi tit ngay trn biu , ng cong
c vi t l thch hp v chia thnh cc a ch ring bit (c on thng v cc
cung trn) qua trng tm ca cc phn t song song vi trc xoay .Xc nh di
ca cc phn t l1 , l2 ln
T na ng thng song song vi trc quay AX k cc tia 1,2,3.n n u mt
cc phn t
l1 , l2 . ln
Ti thi im N bt k trn ng thng qua trng tm ca phn t th nht ta k
cc tia 1, 2, song song vi tia 1v 2 . Qua giao im ca tia 2, vi ng thng qua
trng tm ca phn t th hai ta k tia 3, song song vi tia 3 .C nh vy cho n
tia n, song song vi tia n. Cc tia gii hn 1, v n, ct nhau ti S khong cch t
im S n trc quay chnh l khong cch t trng tm ca ng cong n trc
quay RS
Phng php biu xc nh ng knh phi khi dp vut chi tit trn xoay

Nh vy theo nh l Gungiena-Papusa th din tch b mt ca chi tit s l

Fct = L.2 .RS
T s cn bng din tch b mt gia phi v chi tit ta c
D02
Fphoi = = L.2 .RS
4
vi D0 = 2 R0 R02 = 2 RS .L trn na ng thng AX t tip mt on thng
BC = 2 RS ni tip vi L. V na ng trn ng knh AC v on thng
BK= R0 chnh l bn knh phi dp chi tit trn xoay c tao ra bi
ng cong quay quanh trc yy (k l giao im ca ng vung gc vi
AC ti B vi na ng trn ng knh AC nhng ngy nay ta dng cc
phn mm ton hc
b.Lc v cng bin dng, lc chn phi
+ . Lc bin dng
Lc bin dng ban u ca qu trnh to hnh l mt hm s ph thuc vo gc
m
S tc dng lc giai on u ca qu trnh dp vut

P = 2 .S . . Max . sin
d
Trong = r rch (1 sin ) , r =
2
T cng thc trn thy rng khi tin ti 0 th lc cng tin ti 0 ngay khi c
max c gi tr ln .iu l do hnh chiu ca cc lc thnh phn gy ra bi
ng sut max ln trc ca chy l rt nh

Cng vi vic ko phi vo trong ci, gc dn tin tn . Sau khi t c
2
gi tr thc t n vn khng thay i v nh hng n lc
Khi thay i gc tng hnh chiu ca vect max ln trc ca chy cng tng ln

v t gi tr cc i khi gc =
2
Pmax = 2 .r.S . max (4.24)
Trong trng hp phi la chon thit b thng s lc, th lc bin dng c xc
nh mt cch n gin
P = .d . b .S .( K 1) (4.25)
D0
Trong K = (k=1/m)
d
nh hng c s ha bn v lc ma st trong cng thc ny vi mc nht nh
D0 D
> ln 0 v b > S
d 1 d
Theo Romanopski lc bin dng c xc nh bng tch ca b vi din tch tit
din ngang ca chi tit v h s iu chnh ; gi tr ca h s ny phu thuc vo
mc bin dng , chiu dy ca phi v th t nguyn cn ca qu trnh dp
vut
P = . b . .d .S
Trong c xc nh theo bng trn c s thc nghim , i vi nguyn cng
dp vut u tin = 0.,28 1,1 .i vi nguyn cng tip theo = 0,15 1,1 vGa
tr ca h s tng ln khi mc bin dng v chiu dy tng i ca phi
tng
+ Lc chn phi
Lc chn phi cn phi m bo tha mn hai iu kin :
-Tr s ca lc khng qu ln chnh gy t y khi dp vut
- khng qu nh chnh gy hin tng nhn ti vng bin dng do
Lc chn phi xc nh mt cch gn ng
Q = q.FV
Trong q l p lcchn ring trung bnh vi phn vnh chi tit FV nm di tm
chn thi im dp vut
Khi dp vut chi tit hnh tr t phi thng ta c th xc nh theo cng thc
[ 2
]
Q = 0.785. D 0 (d + 2rc ) 2 .q (4.26)
Khi dp vut theo nguyn cng trung gian lc chn c xc nh theo cng thc
sau q = (0,8 4,5) MPa
Qn = 0.785.[d 2 n 1 (d n + 2rc ) 2 ].q (4.27)
n- l th t nguyn cng dp vut
d n v d n 1 l ng knh th t nguyn cng trc v sau khi dp vut
p lc chn ring q ph thuc ch yu vo tnh cht c hc ca vt liu , chiu
dy ca phi v mc bin dng
q = (0,8 4,5) MPa
D ph
Ty thuc vo cc yu t chi dy ca phi v mc dp vut K = cng
d
ln th p lc chn ring ca q cng ln , n c th hin qua th sau
S ph thuc ca p lc ring vo chiu dy ca phi ng vi mc dp vut K

C th xc nh lc chn khi dp vut t phi phng mt cch gn ng bng cng

thc thc nghim
18.K .S 2
Q = 0,1.1 .K .P (4.28)
( K 1).D0
Khi mc bin dng K tng,lc tng dp vut tng th lc chn Q tng ln khi
chiu dy ca phi gim (100S / D0 ) gim th lc chn Q cng tng ln .Nu
(D0 d = 18S ) th Q=0 khng cn tm chn
Ngi ta chng minh c rng khi dp vut lc chn c th thay i trong
mt khong nht nh t Qmax n Qmin khong thay i ny ty thuc vo s bin
dng ca phi . Nu mc bin dng cng ln th khong thay i lc chn cng
nh .
Quan h gia khong thay i lc chn Qmax Qmin v mc bin dng

Ch khi dp vut vi gii hn cho php thi lc chn Q mi l mt gi tr xc nh .

Do khi dp vut vi mc bin dng cng ln , cng cn phi cn thn khi
iu chnh khe h gia mt ci v vnh chn ca khun , trong qu trnh dp vut
lc chn cn phi m bo sao cho khng b nhn v cng vi s gim dn chiu
rng ca phn vnh , no ph thuc vo mc bin dng tng cng , chiu dy v
c tnh c hc ca vt liun .
+ Cng bin dng
Cng bin dng A c xc nh bng cng thc sau
H H
A = P.dh = 2 .r.S . max .dh (4.29)
0 0

khi khng tnh n ha bn : = 0 v s = b trong iu kin bin dng cho ,

ng sut keo hng knh max
R Q S
max = . s .ln + + (1 + 1,6 ) (4.29a)
r .R.S . S S + 2rc
trong cng thc ny R thay i trong qu trnh dp vut v c xc nh t iu
kin cn bng din tch b mt gia phi v chi tit . Khi bn knh ca chy v ci
nh so vi ng knh ca phi th.
 2
R= R 0
(4.30)
2rH
t cc cng thc trn ta c th xc nh c cng bin dng khi dp khng tnh
n s ha bn ca vt liu .
K 2 1 2 .Q S
2
A = .r .( K 1).S . S ln K + + .(1 + 1,6 ) (4.31)
4.K 2 .r.S .( K + 1). S S + 2.rc

c. Mc bin dng gii hn

Cn c vo t s gia hiu din tch tit din ca phi v chi tit vi din tch tit
din ngang ca phi khi coi chiu dy ca chi tit khng i (dp vut khng c
bin mng thnh)
d n 1 d n d
v = = 1 n
d n 1 d n 1
d n 1 K 1
v mc dp vut K = v = (4.32)
dn K
trong d n v d n 1 l ng knh ca chi tit v ng knh ca phi gnuyn
cng th n-1.
Khi K cng ln th v cng ln t o s c mt gi tr vgh th cng tn ti mt gi
tr K gh , cc ch s ny ch xc nh mt cch gn ng bng l thuyt , bi v vic
phn tch ng sut m iu kin ph hy da trn thc nghim . Mt trong nhng
kt qu xc nh c khi dp vut gii hn nguyn cng u khi dp vut c
chn trong ci ca hnh tr c tnh n s ha bn ca vt liu , lc ma st tip xc
v ng sut un , t iu kin cn bng max vi ng sut chy S
1 S .Q
1

K gh = exp 0,9.
(4.33)
1 + 1,6 S + 2rc .R.S . b
chng ta thy iu kin max = b ch l gn ng , bi v gi tr ca max l gi tr
thc cn b l mt gi tr quy c , ngoi ra thc nghim cn xc nh c iu
kin t y khi dp vut l max = (1,1 1,2) b . H s iu chnh l b cho gi thit
a ra, khng lm mt i quan h gia K gh v cc yu t nh hng n cc gi
tr ca n .
S
Khi dp vut vi chi tit c chiu dy tng i nh .100 < 0,1 s hnh thnh cc
D
np nhn c o l tt c cc sng i qua phn vnh to ra mt s lng ln cc
np nhn nh c chiu di nh theo hng knh khi p lc chn ring s l
Q
q=
.( R02 r 2 )
 R .Q S
khi max = . s . ln + + .(1 + 1,6 ) (4.34)
r .( R + r ).S . s S + 2rc
nu so snh hai kt qu ca hai cng thc va c tha p lcchn ring (v do
c lc ma st )cng c phn b u trn b mt ca vnh th ng sut ti thit
din nguy him s ln hn so vi khi p lc chn ring (v c lc ma st) ch tc
dng phan mp ca vnh .
R
Nu dng ng cong ha bn s = C. n (trong = ln l mc bin dng
r
logarit ) kt qu l cc ng cong vi trc ta K v W khi l hng s cn n
bin thin, t ta c th thy rng mc dp vut gii hn K gh s tng ln khi q
v r gim , hoc khi b , S v n tng (ngha l K gh tng khi W gim).

S ph thuc ca mc dp vut gii hn Kgh vo i lng W khi =const, khi

n=const

Nu tnh n tnh d hng ca phi v bin dng gii hn khi dp vut . tnh khi
d hng thng thng R > 1 kim loi co kh nng bin mng do mc bin
dng sau mi nguyn cng c th tng ln , khi cn xc nh Rmin n sut pht
ti cc phn tai cnh hoa (ch b lm) .
Mc dp vut ti hn c tnh n s d hng ca kim loi c th xc nh
c nu s dng iu kin chy ca Mizic-khile .
i vi kim loi ng hng c trng thi bin dng phng iu kin chy c dng
 1 + R
1 3 = . s trong = (4.35)
1 + 2 R
T o c th thy khi R thay i t 1 n 2 lm cho h s tng ln 1,2 ln v
c nh hng n tr s K gh

S ph thuc ca mc dp vut gii hn Kgh vo h s d hng R*

Mc dp vut nhn c bng phng php tnh ton l mc gii hn .
m bo cho qu trnh dp c n nh , gi tr ca mc dp vut cn phi
gim i (10 15)% so vi tnh ton . Ngha l mc dp vut cho php

K gh
[K ] = (0,9 0,85) K gh
1,1 1,5
1.3.3.5 a
1.3.4 a
CHNG 4: