Marta Male

BUCCHERO KERAMIKA
SEMINARSKI RAD

Sveuilite u Zadru
Odjel za arheologiju

Kolegij: Etruanska civilizacija

Mentorica: dr. sc. Vedrana Glava

Zadar, sijeanj 2017.

 SADRAJ

1. UVOD.................................................................................................................................1
2. OSNOVNE ZNAAJKE BUCCHERO KERAMIKE......................................................2
2.1. Razvoj bucchero keramike...........................................................................................2
2.2. Nain proizvodnje i oblici............................................................................................3
2.3. Dekoracija bucchero keramike.....................................................................................4
2.4. Centri produkcije..........................................................................................................6
2.5. Distribucija bucchero keramike....................................................................................7
3. ZAKLJUAK.....................................................................................................................8
4. POPIS LITERATURE........................................................................................................9
5. POPIS ILUSTRACIJA.....................................................................................................10
1. UVOD

Etruanska civilizacija, kao jedna od najveih civilizacija antikog razdoblja, iznijela je

mnoge karakteristine proizvode i prepoznatljive simbole koji i dan danas podsjeaju na
slavne dane te davne tvorevine na podruju izmeu rijeka Arno i Tiber, a kasnije i ire.
Etruani, uz druge autohtone proizvode, svoju prepoznatljivost svakako duguju i jednoj
svakodnevnoj i sveprisutnoj vrsti predmeta- bucchero keramici. Poznata od sredine 19.
stoljea, pri svojim poetcima nije plijenila pozornost koju, zaslueno, ima danas. esto u
potrazi za veim i sjajnijm otkriima, istraivai tog razdoblja u nalazima bucchero keramike
vidjeli su neugledne tamno bojene posude koje su, skupa sa impasto keramikom, stavljali u
drugi plan svojih istraivanja a esto su bile rtvom i neopreznog rukovanja. Sve do 30.-ih
godina 20.st. ne postoji elja za dokumentiranjem nalaza te vrste. Tada ih u katalozima izdaje
Mingazzini, te izlaze i jo neke publikacije o keramici sa pojedinih Etruanskih nekropola
poput Cerveterija i Caerea, dok su, konano, punu pozornost, skupa sa impasto i etrursko-
korintskom keramikom dobile recentnim publikacijama Instituta za etrurske i italske studije. 1
Zadatak ovog seminarskog rada upravo je prikazivanje osnovnih karakteristika bucchero
keramike- povijesnog i geografskog konteksta, naina izrade, vizualnih karakteristika i
ostalih znaajnih osobina.

1 Rasmussen, T. 1979, 1- 2.

1
2. OSNOVNE ZNAAJKE BUCCHERO KERAMIKE

Naziv bucchero oznaava keramiku koritenu i proizvoenu tijekom razdoblja izmeu 7. i 4.

stoljea pr. Kr. na prostorima Etrurije.2 Podruje Etrurije moe se podijeliti na Junu Etruriju,
Centralnu Etruriju i Sjevernu Etruriju, a kao ishodinu toku nastajanja bucchero keramike
navodi se Juna Etrurija sa svojim centrima od kojih je prvi i najznaajniji Cerveterii. Prostor
June Etrurije jako je dobro objavljen, to nije sluaj sa ostalim dvjema regijama, uz izuzetak
keramike sa lokaliteta Murlo koji se nalazi na sjeveru Etrurije. 3 Bucchero keramika
uglavnom se pronalazi na nekropolama a iz najstarijih grobnica vidljivo je kako je bucchero
keramika u svom poetku igrala ulogu diferencijacije u drutvu jer je pronalaena na
mjestima pokopa takozvane elite, no to se gubi kroz sljedea stoljea kada se bucchero
masivno proizvodi i slui za svakodnevnu uporabu.4

2.1. Razvoj bucchero keramike

Bucchero keramika najvjerovatnije se razvila iz impasto keramike oko sredine 7. stoljea,

emu u prilog idu usporedne analize tih dviju keramikih tipova koje potvruju da su
pravljene od gline vulkanskog porijekla.5 Osim toga, obje vrste nastaju redukcijskim
peenjem i imaju sline karakteristike. Razlika izmeu impasto i bucchero keramike je u
homogenijoj smjesi gline koritene za izradu bucchero keramike, bucchero keramika dolazi u
ogromnom rasponu oblika, dok je kod impasto keramike taj broj sveden na manji broj oblika.
Bukeroidni impasto (Slika 1), ili prijelazni oblik izmeu impasta i bucchera, javlja se u
kratkom periodu a karakteristino za taj oblik su svijetla boja sloja ispod povrine, te crna
boja povrine, ponekad dijelom smekasta zbog dijelomino redukcijskog peenja, te je
dobre kvalitete, to je jedna od karakterstika rane bucchero keramike. Najkvalitetnija
bucchero keramika potjee iz njenog najranijeg razdoblja, no to razdoblje kratko traje. 6
Karakteriziraju ga tanke stijenke, fina ispupenja i zaobljenja za koje se pretpostavlja da su
2 https://ses.library.usyd.edu.au/bitstream/2123/5861/4/04sp-starita-2007-thesis.pdf 69, (14.1. 2017).

3 https://ses.library.usyd.edu.au/bitstream/2123/5861/4/04sp-starita-2007-thesis.pdf 70- 72,

(14.1.2017).

4 https://ses.library.usyd.edu.au/bitstream/2123/5861/4/04sp-starita-2007-thesis.pdf 74, (14.1. 2017).

5 Davidovits F., Naso A., Davidovits J., 1999, 309- 311.

2
uzor nale u metalnim posudama, no nije jasno jesu li te karakteristike preneene direktno na
bucchero keramiku ili se ista prilagodba dogaala i sa impasto keramikom od koje je poslije
to poprimila i bucchero keramika.7 Kasnija bucchero keramika gubi na finoi, stijenke posuda
postaju sve deblje a crna boja povrine poprima tamno sive i smee tonove. 8 Polovicom 6.
stoljea javlja se siva bucchero keramika svjetlo sive povrine i tamnijeg unutarnjeg sloja
uglavnom proizvoena u centralnoj Etruriji. Stijenka je debljine tri do etiri milimetra to je
ini otpornijom i vrom od crne bucchero keramike, a najei oblici su oni alice, zdjele i
tanjuri. Proizvodnja sive bucchero keramike traje sve do 4. stoljea kada prestaje proizvodnja
sve bucchero keramike.

Slika 1: Buccheroidni impasto (https://www.pinterest.com/pin/374572893985941153/

14.1.2017)

2.2. Nain proizvodnje i oblici

6 Rassmussen, T. 1979. 2-3.

7 https://ses.library.usyd.edu.au/bitstream/2123/5861/4/04sp-starita-2007-thesis.pdf 78, (14.1.2017).

8 Rasmussen, T. 1979, 3.

3
Proizvodnja bucchero keramike odvijala se na brzorotirajuem lonarskom kolu,od gline
bogate eljeznim oksidima, manganom i spojevima s ugljikom, nakon ega su proizvodi
redukcijskim peenjem pri temperaturi imeu 880 i 920 C dobivali karakteristinu crnu boju
povrine i ispod povrine. Crna boja postizala se i tako to je glina prilikom peenja upijala
ugljik iz zapaljenog goriva. Pei za peenje ove vrste keramike najvjerovatnije su se sastojale
od dvije komore: donja komora sluila je kao loite i od gornje je komore bila odvojena
nekom vrstom reetki na koje se posue polagalo i peklo. Primjeri takvih pei pronaeni su
na lokalitetu San Piero a Sieve, u regiji Siena u Quartiji, u Pontelatoneu i Pisi, iako potonja
nije dokazano povezana sa proizvodnjom bucchero keramike.9 Oblici bucchero posua nisu
inovativni nego imitiraju pojavne oblike prisutne u drugim civilizacijama tog razdoblja.
Utjecaji s Bliskog istoka vidljivi su prvo kod impasto keramike sa koje se kasnije prenose na
bucchero keramiku, no glavni utjecaj na podruju Etrurije imala je grka civilizacija ve u 8.
stoljeu pr. Kr.10 Od grkih oblika prisutni su skifosi, kiliksi, oinohoe, piriformi, aribalosi i dr.
uz grku, na etruansku je keramiku utjecala i italska, pa tako pronalazimo imitacije oblika
poput amfora, kiatosa i kantarosa.11

2.3. Dekoracija bucchero keramike

Dekoracija bucchero keramike, ba kao i oblici, velikim je dijelom rezultat utjecaja susjednih
civilizacija i kultura, prije svega grke, villanovske i bliskoistone.12 Odreene metode
ukraavanja ovisile su o stupnju tvrdoe gline, tako se urezivanje provodilo na skoro suhoj
glini, dok je za utiskivanje bila potrebna vlanija glina. Ova keramika se, slino kao i
impasto, ukraavala urezivanjem jednostavnih geometrijskih motiva (Slika 2) dok su
figuralne scene bile rijetke i nisu imale narativan karakter. Osim urezivanja, tehnike koje su
se koristile bile su tehnika istokanih linija koja je najee tvorila motiv lepeze a izvodila se
posebnim kolom sa izboinama ili alatom u obliku elja. Vrpaste dekoracije nalazimo
najee na kaleima i kantarosima. Zarezivanje se vrilo opreznim dubokim urezima koji su

9 https://ses.library.usyd.edu.au/bitstream/2123/5861/4/04sp-starita-2007-thesis.pdf 80- 83,

(14.1.2017.)

10 Hirschland Ramage, N., 1970, 4.

11 Hirschland Ramage, N. 1970, 10.

12 Hirschland Ramage, N. 1970, 15.

4
esto inili oblik dijamanata. Peatiranje je jo jedan oblik ukraavanja a provodi se
utiskivanjem peata sa motivom roseta u obliku slova ''s''. Figuralna dekoracija javlja se u
prvoj polovini 7. stoljea a prikazuje nezgrapne izduene figure najee uz prikaze ivotinja
koje uokviruju posudu. Uz trbuhe i vratove posuda, ukraavaju se i drke, u poetku
urezivanjem no kasnije i reljefnim prizorima. Keramika sa svakako najbogatijom
dekoracijom, ona je ukraena istim srebrom, a pretpostavlja se da su takve posude bile cijele
prekrivene tim plemenitim metalom te se pripisuju samim poecima bucchero keramike.13

Slika 2: Najei motivi na bucchero keramici ( N. Hirschland Ramage, 1970, 17)

Osim ovih tipova ukraavanja posuda, prisutna je jo jedna vrsta dekoracije, a to je urezivanje
tekstova ili pojedinih slova na same posude (Slika 3). Po sadraju, natpisi se mogu podijeliti
na obredne, votivne, pokopne, mitoloke i dr. no najei natpisi na samoj bucchero keramici
su u obliku jednog slova, koji se tumae kao prvo slovo imena pokojnika ukoliko su

13 https://ses.library.usyd.edu.au/bitstream/2123/5861/4/04sp-starita-2007-thesis.pdf 87- 92, (14. 1.

2017).

5
pronaeni na nekropolama ili prvo slovo imena nekog od boanstava, a najee se pronalazi
slovo ''x''.14

Slika 3: Natpis na kantarosu (http://culturalinstitute.britishmuseum.org/asset-

viewer/bucchero-ware-drinking-cup-kantharos/_QGyQUXUtweMhw?hl=en 14.1.2017.)

2.4. Centri produkcije

Na temelju prouavanja sastava i ostalih karakteristika gline koritene za izradu bucchero

keramike, odreeno je devet produkcijskih sredita u junoj, centralnoj i sjevernoj Etruriji:
Chiusi, Orvieto, Vulci, Tarquinia, Allumiere, Tolfa, Cerveteri, Veii i Rim, te jo nekoliko
pretpostavljenih sredita. Pretpostavljajui da je razvoj bucchero keramike zapoeo u
Cerveteriju, nije udno da su se ubrzo nakon njega i drugi oblinji gradovi, primjerice Veii,
Vulci i Tarquinia. Keramika iz Veiia pokazuje slinosti sa lokalnom impasto keramikom, i
prezentira se u manjem broju oblika nego ona iz Cerveteria, a dekoracija na posudama u
obliku lepeza povezana je sa majstorom iz Cerveteria. Tarquinia je posebna po reljefnoj
dekoraciji koja nije prisutna u drugim regijama. Keramika iz Vulcia poznata je po plastinim
ukrasima i velikim proporcijama. U centralnoj Etruriji keramika produkcija je najvidljivija u
Orvietu i Chiusiu, a keramika cijelog podruja prepoznatljiva je po slinim proporcijama,
14 https://ses.library.usyd.edu.au/bitstream/2123/5861/4/04sp-starita-2007-thesis.pdf 93- 95,
(14.1.2017).

6
oblicima i dekoraciji. Keramika sjeverne Etrurije prepoznatljiva je po crvenkastoj boji
unutranjosti stijenke, dok su motivi izvoeni peatiranjem. Osim u Etruriji, bucchero
keramika je proizvoena i van njenih granica, a takav je primjer grad Rim, gdje se bucchero
keramika,uz impasto keramiku, proizvodila u malim koliinama.15

2.5. Distribucija bucchero keramike

Na prijelazu iz 7. u 6. stoljee, centralna i sjeverna Etrurija uvoze ili kopiraju keramike

proizvode june Etrurije, takoer poinje distibuiranje keramikih proizvoda na prostore
Lacija i Kampanije. Problem kod ovakvih nalaza je nemogunost sigurnog svrstavanja nalaza
u prostor sa kojih potjeu jer uvijek postoji mogunost da su keramiku proizvodile lokalne
radionice ali pod utjecajem drugih podruja.16 No, bucchero keramika nije distribuirana samo
po apeninskom poluotoku, nalazi bucchero keramike prisutni su po velikom dijelu
Mediterana. Velike koliine bucchero keramike pronaene su na podruju Kartage to je
predoeno kao mogunost postojanja direktne trgovake veze izmeu Kartage i Etrurije. Na
obalama Francuske pronaeno je preko tri tisue ulomaka, uglavnom kantarosa te
Etruanskih amfora koje su sluile, pretpostavlja se, za prijevoz vina iz Etrurije na obale
dananje Francuske. Prouavajui oblike Etruanske bucchero keramike pronaene na
raznim teritorijima u mediteranu, Gran- Amexrich je Mediteran na zone: centralni Mediteran
sa Italijom, Sicilijom i Sardinijom, istoni Mediteran sa Grkom, Turskom, Ciprom, grkim
otocima, Egiptom i fenikom obalom, sjeverozapadni Mediteran sa obalom Francuske i
jugozapadni Mediteran sa panjolskom i Marokom.17

15 https://ses.library.usyd.edu.au/bitstream/2123/5861/4/04sp-starita-2007-thesis.pdf 95- 99,

(14.1.2017).

16 Rasmussen, T. 1979, 149- 150.

17 https://ses.library.usyd.edu.au/bitstream/2123/5861/4/04sp-starita-2007-thesis.pdf 99- 100,

(14.1.2017.) .

7
3. ZAKLJUAK

Na samom kraju, valja istaknuti da je bucchero keramika jedan od najprepoznatljivijih

simbola Etruanske civilizacije. Iako su njeni oblici imitacija oblika iz susjednih kultura i
civilizacija, a njena dekoracija nastavak ranijih stilova, bucchero keramika je nesumnjivo
jedna jedinstvena pojava koja je u svoje vrijeme predstavljala elitu, provlaila se kroz
svakodnevni ivot obinih ljudi, putovala u sve kutke Mediterana i svjedoila o vanosti
jedne velike civilizacije kao to su Etruani. Osim toga, bucchero keramika je posluila kao
vaan izvor spoznaja o pismu i jeziku Etruana budui da se i na njoj nalaze razni natpisi.
Uspjenost jednog keramikog noviteta kao to je bucchero keramika vidljiva je u nizu formi
koje su proizvoene i koje su pokrivale sve potrebe koje su tadanje populacije mogle imati a
koje se tiu keramike- od kuanskih predmeta, zagrobnih posuda, transportnih i skladinih
posuda. Vanost bucchero keramike u njenoj je jednostavnosti i upotrebljivosti.

8
4. POPIS LITERATURE

DAVIDOVITS F., NASO A., DAVIDOVITS J., 1999.- The making of Etruscian Ceramic
(Bucchero Nero) in VII- VIII Century B.C., Geopolymer '99 Proceedings, 297-314.
HIRSCHLAND RAMAGE N., 1970.- Studies in Early Etruscan Bucchero, Papers of the
British School at Rome, Vol. 38 (1970), 1-61.
RASMUSSEN T. B., 1979.- Bucchero pottery from Southern Etruria, Cambridge University
press 1979.
https://ses.library.usyd.edu.au/bitstream/2123/5861/4/04sp-starita-2007-thesis.pdf
(14.1.2017.)

9
5. POPIS ILUSTRACIJA

Slika 1: Buccheroidni impasto3

Slika 2: Najei motivi na bucchero keramici.........................................................................5

Slika 3: Natpis na kantarosu.......................................................................................................6

10