SUMARSKI FAKULTET UNIVERZITETA U SARAJEVU

Dr. Safet Gurda

i TEHNOLOGIJA DRVETA
Anatomija drveta
Tehnieka svojstva drveta
GreSke drveta

I Sarajevo, 1999.
 IzdavaE:
SUMARSKI FAKULTET SARAJEVO
PNO izdanje, 1999. PREDGOVOR

Glavni urednik:
Safet Gurda
Zbog nedostatka udibenieke literature na nasem jeziku iz
nastavnog predmeta Tehnologija drveta, a posebno nakon agresije na
Recenzenti: naSu zemlju, odlutio sarn se da pripremim ovaj ildibenik.
Dr. Boiidar Petric
Dr. Mirko Ilic U udibeniku su obradena sljededa poglavlja:

Lektor:
- Anatomija drveta,
Nazif Osmanovic - Tehnicka svojstva drveta
- Greske drveta
TehniEki urednici: Udibenik je namijenjen studentima ~ u m a r s k o g fakulteta u
Predrag lliEi6 Sarajevu, a moie koristiti i studentima Masinskog fakulteta - odsjek
Enver Ku6uk Mehanitka tehnologija drveta (za dio grada drveta).

Nadam se da c'e bit; od koristi i struenjacima u praksi.

DO gtarnparija "SVJETLOST - FOJNICA" Fojnica
Recenziju ovog udibenika izvrSili su:
Z_aStampariju:
Sehzija Buljina Dr. Boiidar Petrik, redovni profesor ~ u m a r s k o gfakulteta SveuCiliSta u
Zagrebu;
TiraZ: 500 primjeraka
Dr. Mirko Ilic', redovni profesor MaSinskog fakulteta Univerziteta u
Sarajevu, kojim se zahvaljujern na strpljivom pregledu teksta i
CIP - Katalogizacija u publikaciji korisnim sugestijama pri oblikovanju ovog udibenika.
Nacionalna i univerzitetska biblioteka
Bosne i Hercegovine, Sarajevo Pomod pri kompjuterskoj obradi pruiila mi je Kustura Ervina, na
UDK 674.038.1/.7(075.8) Cemu se zahvaljujem.
Zahvaljujern se i ostalima koji su na bilo koji naCin pomogli pri pripremi
GURDA. Safet ovog udzbenika.
Tehnologija drveta: anatomija drveta, tehniCka svojstva
dtveta, greSke drveta / Safet Gurda. - Sarajevo:
Sumarski fakultet, 1999. - 2 9 8 str. : ilustr. : 2 5 cm

Bibliografija: str. 2 9 1 - 298

AUTOR
ISBN 9 9 5 8 6 1 6 - 0 3 3

COBISS - ID 6 4 3 7 6 3 8

Federaho ministarstvocbraovanja, nauke, kulture i sprta, na osnovu Elana 19. ta&a 13. Zakona oporezu naprornetproizvoda
i usloga ('Slu26ene novine Federacije BiH: br. 6/95i 2U97), a na zahfjev SUMARSKOG FAKULTEW UNlVERZlTETA
U SARAIEVU, broj: Of*-1 a 9 od 11.01.1998.g d n e , Federalno minisrarstvo obrazovanja, nauke, kullure i sporta daje misljenje
dale knjiga.udtbenk 'Tehnologija d ~ e t a :autora doc. dr. Safeta Gurde proizvod iz Uana 19. ta&a 13. Zakona o porezu na
. ~. 2
.. ~,..-.-.x:,! --.-.-..---,.: :--A-
 I Dl0
JASNI I FARISU .. ANATOMIJA DRVETA

ELEMENT1 GRADE DRVETA .....................................

TlPOVl ELEMENATA G R A D E D R V E T A.

TRAHEIDE...................................................................................
Aksijalne treheide Eetinara.......................................................

JAZICE......................................................................................

Traheide trakova ..........................................................................

Kratke traheide u nizu..................................................................
" .
TRAH ElDE LISCARA.......................................................
Vaskularne traheide ..................................................................
VazicentriEne traheide ...............................................................
Vlaknaste traheide ....................................................................
Libriformska vlakanca drveta ......................................................
Septirana vlakanca i septirane vlaknaste traheide .......................
Zelatinozna libriformska vlakanca i ielatinozne
vlaknaste traheide ......;............................................................

TRAHUE.....................................................................................
... perforacije........................................................................
PloEa
....................................................................................
Jaz~cenje

DRVNI PARENHIM........................................................................
Aksijalni parenhim.......................................
:.............................

RADlJALNl PARENHIM................................................................
Homocelularni traci drveta IiSCara..............................................
Homocelularni traci Eetinara......................................................
Heterocelularni traci drveta eetinara ........................................
Heterocelularni traci liS6ara ..............................................
Homocelularni - mnogoredni krupni drvni traci ....................
Agregatni (sastavljeni) drvni traci ......................................
J A ~ I C Eu POUU UKRSTANJA ...............................................
EPITELNI PARENHIM...........................................................
SMOLNl KANALI.................................................................
Tll hvhlnr-

CELULARlVl OLEOREZINI......................................................
TILE...................................................................................
H I S T O L O S K A G R A D A D R V E T A.......................
HISTOLOSKA GRADA DRVETA CE~IIVARA...............................
HISTOLO~KAGRADA DRVETA LISCARA.................................
MAKROSKOPSKA I MIKROSKOPSKA
G R A D A D R V E T A ...................................
OSNOVNI PRESJECI DRVETA................................................
GOD.................................................................................
Markantnost goda ...........................................................
Granica goda ..................................................................
Sirina goda......................................................................
Prekinuti god ...................................................................
Laini god ........................................................................
. ,
B 0 J A D R V E- T A ;..........................................................
.....
BJEUIKA I SRZ ...................................................................
. Znaeaj boje ...L:. .......................... ........ /
OSRZAVANJE DRVETA.........................................................
I D E N T I F I K A C I J A D R V E T A ...............................
MAKROSKOPSKA IDENTIFIKACIJA........................................
KLJUC: ZA MAKROSKOPSKU IDENTIFIKACIJU V A ~ N I J I H
RODOVA DRVETA CETINARA I LISCARA ..............................
CETINARI ...........................................................................
DRVO BEZ SMOLEMICA.......................................................
DRVO SA SMOLENICAMA.....................................................
LISCARI .............................................................................
PRSTENASTO - POROZNO DRVO...........................................
RASTRESITO (DIFUZNO) . POROZNO DRVO ............................
MIKROSKOPSKA IDENTIFIKACIJA.........................................
KUUC ZA MIKROSKOPSKU IDENTlFlKAClJU V ~ N I J I HRODOVA
DRVETA CETINARA
II D l 0
TEHNICKA SVOJSTVA DRVETA
E S T E T S K A S V O J S T V A D R V E T A ....................
Faktori boje ..ut ...............................................................
. "..'......................
:>.

DRVNl PARENHIM.............................................................. i' TEKSTURA DRVETA! ...::.;$C"!.! ..ci..i:..;..

'r;l ...............................

PORE................................................................................. Faktori teksture ..;. ...........................................................

SMOLENICE ...................................................................... ZnaCai teksture ..i...........................................................
PJEGE DRVETA...................................................................
/
i. . . .SJAJ
.. DRVETA
............. .;....................................................................
DRVO CETINARA I LISCARA.................................................. Faktori sjaja.'~. .. ................................................................
?

ZnaCaj ~ j a j a ..................................................................
~~.
S U B M I K R O S K O P S K A G R A D A D R V E T A ...... IVIRIS DRVETA: ...................................................................
1
' FINOCA DRVETA.,.................................................................
Hipoteza micela ............................................................... is
Teorija kristalita .............................................................. s V O J S T V A D R V E T A .~
f ......O SNOVNA FIZICKA
~ e l i j s k amembrana.......................................................... i / POROZNOST DRVETA...........................................................
Submikroskopske Supljine u celuloznom skeletu ................ / ............
~ L A G ADRVITA:: ........................... .....................................
UnutraSnja povrSina i higroskopska svojstva drveta ............
.

i Stanla vlainosti drveta ....................................................

j Odredivanje vlainosti .......................................................
H E M I Z A M D R V E T A.............................................. .-.
i
Kol~c~na i raspored vlage ...................................................
Elementarni hemijski sastav drveta ...................................... UTEZANJE I BUBRENJE DRVETA............................................
H EMIJSKI SASTAV DRVETA..................................................
CELULOZA...........................................................................
1
L
UTEZANJE DRVETA..............................................................
Odredivanje utezanja .......................................................
LIGNIN............................................................................... 1
Odredivanje bubrenja ........................................................
..
PRATlOCl CELULOZE.................. ..................................... I Medusobni odnosi utezanja i bubrenja ................................
VARIJACIJE STRUKTURE I UTICAJ , i Faktori koji utjeLu na utezanje i bubrenje ............................
N A K V A L I T E T D R V E T A ......................... 1 ZnaEaj utezanja i bubrenja.................................................
..........................................................
Struktura i kvalitet drveta obzirom na polo2aj u stablu.........
~ i r i n agoda i kvalitet drveta.............................................
A ..... . ,. . ..... . . . . / I- .'
.~ U S T O C ADRV.F.A.,;~:
.G"sl06a Liste drvne tvari ....\ .............................................
cllctnAD ,,,-.vfir4mm ,. 4- .- L- -- ..
 Odredivanje gustoce drveta ...............................................
GustoCa napojenog drveta .................................................
Gustoca sirovog drveta .....................................................
Gustoca provelog drveta ...................................................
Gustoca prosusenog drveta ............................ . ................
Gustoca apsolutno suhog drveta .......................................
Nominalna gustoka ..........................................................
8
Faktori gustoce drveta ......................................................
Znataj gustoke drveta .......................................................
TERMICKE OSOBINE DRVETA..............................................
Znakaj termikkih osobina drveta .................. .. .................
A K U S T I C ~ I EOSOBINE DRVETA..............................................
Znakaj akustien~hosobina drveta .......................................
ELEKTRICNE OSOBINE DRVETA............................................
OSTALE FIZICKE OSOBINE DRVETA .....................................
. .
'TVRDOCA DRV-ETA; ............................................................
Faktori tvrdobe drveta ......................................................
ZnaEaj tvrdoee-.-- ................................................................
..
\ CVRSTDCA D R V F A - 7...........................................................
.L - -...
CVRSTOCA IVA PRITISAK (TLAK)...';:.........................................
cvrstoca na pritisak u pravcu toka vlakanaca ........................
C'vrstoCa na pritisak okom~tona vlakanca .............................
- ..... -...--..- .. .NA..vLAK (ZAT.Q.AN JE):! ......................................
\.CVRSTOCA
CVRSTOCA NASAVIJANJE;. .................................................
.--
...CVRSTOCA N A SMICANJE~~
i CVRSTOCA NA
' - ~
: CVR~TO-CA
- ..... -
... SUKANJE
...................................................
(TORZIJU)...................................
NA CIJEPAYlC...................................................
ELASTICNOST DRVETA.!. .....................................................
': ZILAVOST DRVETA.?............................................................
OTPORNOST' DRVETA NA HABANJE (ABRAZIJA)......,................
Faktori metiTniCKihh'svojstaija drveta ...................................
....
F I Z I C K O - H E M I J S K A S V O I S T V A D R V E T A ..
TRAJNOST DRVETA...............................................................
I ZnaEaj trajnosti ................................................................
SN.AGAOGRI A N J.....
J ~ ......... A .I...................................................
I + ..
ZnaCaj snage ogrijevanja...................................................
I B O J E I K O Z I S T E N C I J E D R V E T A...
111 Dl0
GRESKE DRVETA
G R E S K E G R A D E D R V E T A...............................
NEPRAVILNOST POPRECNOG PRESJEKA...............................
h l C D D A \ I I I h l n C T I lhll IC C A T \ T \ \ l A
DVOSTRUKO SRCE..............................................................
NEPRAVILNOST "
TOKA VLAKANACA ........................................
USUKANOST ZICE ................................................................
KVRGE...............................................................................
Znataj kvrga....................................................................
SMOLNE VRECICE..............................................................
REAKCIJSKO DRVO..............................................................
Kompresijsko drvo (crljen drvo) ..........................................
Tenzijsko drvo ..................................................................
GRESKE KOMPRESIJE.........................................................
Makroskopske greSke .......................................................
Nlikroskopske greSke ........................................................
LOMNA SRZ ........................................................................
LONILJIVOST.......................................................................
KOLAPS.............................................................................
G R E S K E O D U Z R O K A F I Z I C K E P R I R O D E..
. .........................................................................
PAUIVOST
OKRUZUIVOST...................................................................
RASPUKLINE OD STUDEN1 (zimotrenost)...............................
RASPUKLINE OD ISUSIVANJA ...............................................
DEFORMACIJE OBLIKA.........................................................
ZAPAUENJE KORE..............................................................
REUEFNI KRSTOVI..............................................................
POVREDE OD GROMA..........................................................
POVREDE
. . OD GRADA...........................................................
-
OSTECENJA
"
OD POZARA......................................................
MEHANICKE POVREDE.........................................................
G R E s K E B O J E D R V E T A.......................................
SRZNE MRUE (PJEGE)........................................................
DVOSTRUKA "BJEUIKA.........................................................
-
NEPRAVA SRZ ....................................................................
MRAZNA SRZ ......................................................................
PIRAVOST (prozuklost) .........................................................
MODRENJE (plavetnilo) ........................................................
ZELENJENJE.......................................................................
SMEDENJE (rujavost) ...........................................................
MRUE I TRAKOVI................................................................
1
G R E ~ K E
G R E ~ K EO D I N S E K A T A.......................................
 U V O D

Dati odgovor na pitanje - Bta je drvo, je tesko, a da svi koji na

bilo koji naCin vrse njegovu obradu, preradu i korigkenje budu
zadovoljni. Na ovo pitanje 6esto se daju razlieiti i jednostrani odgovori.

Drvo je prirodni organski materijal biljnog porijekla. Kambij

prema centru biljne osi proizvodi sekundarno, sastavljeno tkivo - drvo, a
prema vani nove celije kore. Dioba celije prema 11nutraSnjosti vrsi se
skoro 10 puta ucestalije nego prema spoljasnostl, zbog Cega
drvenasto tkivo bric dobija u masi 'od kore. Brii prirast je u proljeCe i
tada celije dostiiu najvece promjere. U drugoj polovini ljeta i u jesen
stvaraju se kelije manjeg lumena i debljih membrana.

Sekundarnim rastom biljka za vrijeme iivota proizvodi velike

koliCine drvne tvari. U tehnitkom smislu sekundarni rast je
akumulacija viSegodiSnjih prstena prirasta.
 ZADACI 'TEHNOLOGIJE DRVETA

Tehnologija drveta je nauka koja se bavi proueavanjem i

poznavanjem makroskopske, mikroskopske i submikroskopske
strukture drveta, tehniEkim svojstvima i greskama drveta.

Svojstva drveta zavise od hemizma, strukture drveta i

submikroskopske strukture membrane kelija, tj, zavise od botanieke
vrste od koje drvo potiee. Poznavanje tih svojstava od osnovne je
vainosti za poznavanje moguknosti primjene u proizvodima iz drveta i
na bazi drveta.

Takode, poznavanje gresaka drveta od znaEaja je kako za

ispravno procjenjivanje kvaliteta sastojina, tako i za pravilnu primjenu
standarda i uzansi za gotovu drvnu robu.

, ~

lstraiivanjem strukturnih, fiziekih, mehaniekih i hemijskih

svojstava drveta, u posljednjih pedesetak godina do510 se-do znaEajnih
rezultata. Obzirom da je struktura drveta i submikroskopska grada
membrane 6elija drveta nosilac fiziEkih i mehaniEkih svojstava drveta, u
ovim istraiivanjima posebna painja je posvekena strukturnim i
submikroskopskim istraiivanjima.

Iz navedenog moie se zakljueiti da je zadatak tehnologije drveta

da nam Sto detaljnije predstavi drvo sa svim njegovim bitnim
karakteristikama, kako bi ga Sto detaljnije upoznali.
 I Dl0

ANATOMIJA DRVETA
 ELEMENTI GRADE DRVETA

Osnovni e l e m a t grade drveta ie eelija ili stanica. Na

_ _ _ L -

'.-
I?oPIk--.presjeku drveta-se. vidi: mrpa I, iiva kora;;-t(affi%jli;~'~~b
.-... ..s.r2..
. SIC~.~&. . .

K a m b L j z - sekundarni m:w!st$m . I.z~ra~e.nOOO~izzzzzzz~e.

-5-.
omotaca
--.... m ~ r i s ~ ~ - ~ s # h ~ i ~ f c kelija. g $ f i i hKambij prdiivijai-' -- .----
--no"e
skmehte:.s'obje"'sfranZ"~prema~unutra ____.__
,- _
. ., ., _ -...
--srecfini
..____ osi. . - sekundarni kSjl,er%,
-a ~ ~ m a-----.--I._____..._.__
a- n j3eriferiJTS1
i " - seKun.darni-:flaw
_.,.-.

..,.. _ . . . . 6elije
."Kambijske . . .. ,._...se l e?a Eitavog.iivo@
. . . d i ~....-..-_.- .. biljke,,..
. ,.,. .... .,
Ako drvo posmatramo kao sirovinu ili kao materijal za tehniEku
upotrebu, u tom slueaju, i jedino u tom slutaju, moie se reci da celiju
drveta u stvari predstavlja samo nadiivjeli izluCeni proizvod jive tvari tj.
6elijski zid.
Drvo je irgradeno iz raznovrsnih Celija-k0j.~~..se.razlikuju-po
v e l i ~ i " ~ ~ - .----..,---....
" ~ - - .-- -"
, sa_dna~-u.,.~aspored~-i.f~kciji.
,. -'.

. .
-,-- ..,.._. _ ,

,.,,Oblik velizjna
> - - i..r,asp_ored..~.e!ija.~drv.eta,.veo.ma..ja.razli~t..
>...
Kgda bi
e c e ! sIobodn.o..,razvi~a!~,,po~~i~j!~..~.i, ali_._~..obzir.a?.-.CG
~l?l/h~hugl.e,
se u . sVulrWfi.. nalaze kao ~ a s t a v n-djie.IaYI.
i tkiva s<spioSteoSaA-.Ea
dod- irnim...pl.ohaml.. & . hi.~.odg~~ori~e~~.s~~0.ji~m~fu.n~cij.a_m~a
se
razli.~tioblici.i-di~.efi~~-~~,elija~~
.- . ..-.-. Na slici br. 1prikazani su medusobni
odnosi dimenzija nekih Celija. ,

Slika br. 1
Meausobni odnosi dimenzija nekih eelija : a) traheida ranog drveta Eetinara;
b) IiSCarska Siroka traheja; c) libriformsko vlakno; d) produiena traheja;
e) izrazito produiena traheja.
(Po KarahasanoviCu,l988.)