Linearna algebra

doc. dr. Edin Berberovi

eberberovic@mf.unze.ba
Linearna algebra
Sistemi linearnih algebarskih jednaina
Metoda supstitucije
Gaussova metoda eliminacije

Uenje kroz primjenu

2
Sistemi linearnih algebarskih jednaina
Za izraunavanje jedne nepoznate inenjerske veliine
potrebna je jedna matematika jednaina (izraz)
Npr. kojim ubrzanjem se kree tijelo ija je masa 100 kg, ako se na
njega djeluje silom od 543,6 N?
Drugi Newtonov zakon

F = ma
F 543,6
a
= =
m 100
a = 5,436 m/s 2 masa m, kg Sila F, N ubrzanje a, m/s2
100 543,6 5,436

Inenjerski problem je jednoznano odreen i rjeiv pomou jedne

jednaine
3
Sistemi linearnih algebarskih jednaina
Ako problem sadri vie od jedne nepoznate, ne moe se
pronai rjeenje iz samo jedne jednaine
Npr. kojim ubrzanjem se kree tijelo ija je masa 100 kg?
Drugi Newtonov zakon
F = ma
F ?
a =
=
m 100
masa m, kg Sila F, N ubrzanje a, m/s2
a = ? m/s 2
100 100 1
100 200 2
100 345 3,45
100 ... ... ?
Inenjerski problem nije jednoznano odreen i nije rjeiv pomou
jedne jednaine
4
Sistemi linearnih algebarskih jednaina
Ako se u opisu inenjerskog problema pojavljuju 2, 3, ili
vie nepoznatih veliina
Mora se imati isti broj jednaina koji te nepoznate povezuju
Te jednaine moraju se simultano (istovremeno) rjeavati
Takve jednaine nazivaju se sistemi jednaina
Npr. kojim ubrzanjem se kree tijelo mase 100 kg, ako je mjerenjima na
modelu mase m0=35 kg utvren izraz za silu u obliku
= F m0 (a + 12) ?
F = ma 12m0
ma
= m ( a + 12 ) a ( m m= ) 12m =a
=F m0 (a + 12) 0 0 0
m m0
12 35
a=
100 35

a = 6,46 m/s 2

5
Sistemi linearnih algebarskih jednaina
Sistem linearnih algebarskih jednaina
Sve jednaine su algebarske
Algebarski izrazi, nisu diferencijalne, integralne, ...
dx dy
x=
+ y 3, 2x =
3y 4,
dy
+x y,
= 3 dx= x y
Sve nepoznate su u linearnoj zavisnosti
Predstavljaju linearne funkcije
x
x=
+ y 3, 2x =
3y 4, xy + x 2 =
5 0, 2y 2 =
ln x
y

Metode za analitiko rjeavanje

Metoda zamjene (supstitucije)
Gaussova metoda eliminacije
6
Metoda supstitucije
Za sistem od 2 jednaine sa 2 nepoznate
i. Prva nepoznata se izrazi preko druge iz jedne od jednaina
ii. Dobiveni izraz se zamijeni u drugu jednainu i izrauna druga
nepoznata
iii. Prva nepoznata se izrauna iz bilo koje od jednaina
Opti oblik
a1x + b1y c1
= a1x=+ b1y c1 0
ili
a 2 x + b2y c 2
= a2x =
+ b2y c 2 0

gdje su a1,a 2 ,b1,b2 ,c1,c 2 koeficijenti uz neopoznate

7
Metoda supstitucije
Za sistem od 3 jednaine sa 3 nepoznate
i. Prva nepoznata se izrazi preko druge dvije iz jedne od jednaina
ii. Druga nepoznata se izrazi preko druge dvije iz druge od
jednaina
iii. Dobiveni izrazi se zamijene u treu jednainu i izrauna se trea
nepoznata
iv. Prva i druga nepoznata se izraunaju iz prve dvije jednaine
Opti oblik
a1x += b1y + c1z d1 a1x + b1y = + c1z d1 0
a 2 x + b=
2y + c 2 z d2 ili a 2 x + b2y +=c 2 z d2 0
a 3 x + b=
3y + c 3 z d3 a 3 x + b3y +=
c 3 z d3 0

gdje su a1,a 2 ,a 3 ,b1,b2 ,b3 ,c1,c 2 ,c 3 , d1, d2 , d3 koeficijenti uz neopoznate

8
Metoda supstitucije
Rijeiti sistem jednaina po nepoznatim x i y.
2x y = 4 (1)
x +y = 5 ( 2)
Iz jednaine (1) izrazi se prva nepoznata: x = y + 4
2
Dobiveni izraz se zamijeni u jednainu (2) umjesto x i izrauna se
druga nepoznata y:
y + 4 6
+ y = 5 y + 4 + 2y = 10 3y = 6 y = = 2
2
3
x

Prva nepoznata se izrauna iz bilo koje od jednaina:

y +4 2+4
iz (1) : 2x y = 4 x = = x =3
2 2
iz ( 2) : x + y = 5 x = 5 y = 5 2 x = 3
Rjeenje sistema:= x 3,= y 2 Provjera !
9
Metoda supstitucije
Grafika interpretacija
2x y =4
x +y = 5

Rjeenje sistema:
x 3,
= = y 2

10
 Metoda supstitucije
Rijeiti sistem jednaina po nepoznatim x, y z.
x + 2y 3z = 4 (1)
2x y + z =3 ( 2)
2x + y + 2z = 6 (3)
Iz jednaine (1) izrazi se prva nepoznata: x = 2y + 3z 4
Iz jednaine (2) izrazi se druga nepoznata:
7z 11
y = 2x + z 3 y = 2 ( 2y + 3z 4 ) + z 3 5y = 7z 11 y =
5
Dobiveni izrazi se zamijene u jednainu (3) umjesto x i y i izrauna
se trea nepoznata z:

7z 11 7z 11 7z 11 7z 11
2 2 + 3z 4 + + 2z =6 4 6z + 8 + + 2z =6
5 5 5 5


y

y

x
11
Metoda supstitucije
7z 11
5 4z =2 7z 11 4z =2 3z =9 z =3
5

Prva i druga nepoznata se izraunaju iz druge dvije jednaine:

7z 11 7 3 11 10
y= = = y= 2
5 5 5
x =2 2 + 3 3 4 x =1

Rjeenje sistema: =
x y 2,=
1,= z 3 Provjera !

12
Metoda supstitucije
Izraz koji povezuje silu trenja i normalno optereenje je oblika
F aL + b , gdje su a i b konstante. Poznato je da kod optereenja
=
L=8 N sila trenja iznosi F=5,6 N, a kod optereenja L=2 N sila trenja
je F=4,4 N. Odrediti nepoznate koeficijente a i b, a zatim izraunati
kolika e biti sila trenja, ako je optereenje L=6,5 N.
aL + b =
F
8a + b =
5,6
2a + b =
4,4

b 4,4 2a
=
1,2
8a + b= 5,6 8a + 4,4 2a= 5,6 6a= 1,2 a= a= 0,2
6
b= 4,4 2 0,2 b= 4

0,2L + 4 = F F = 0,2 6,5 + 4 F = 5,3 N

13
Gaussova metoda eliminacije
Koristi se za rjeavanje veih sistema
Vie od 3 jednaine sa vie od 3 nepoznate
Kod sistema jednaina esto se koriste operacije
Mnoenje/dijeljenje jedne ili vie jednaina nekim brojem 0
Oduzimanje/sabiranje dvije jednaine jedna od druge
Zamjena mjesta jednainama
Ove operacije su dozvoljene i esto se koriste
Ne mijenjaju sam sistem niti njegova rjeenja
Npr. sistem ija su rjeenja x=3, y=2
2x y = 4 / 3 6x 3y =
12 6x 3y =
12
()
x +y = 5 x +y = 5 5x + 4y =7
Rjeenje svakog ekvivalentnog sistema opet je x=3, y=2
14
Gaussova metoda eliminacije
Za sistem od n jednaina sa n nepoznatih
i. Zamijene se jednaine tako da koeficijent uz x1 u prvoj jednaini
bude razliit od nule
ii. Prva jednaina se podijeli koeficijentom uz x1 i zatim
sukcesivno mnoi koeficijentima uz x1 u drugoj, treoj, ..., n-toj
jednaini, nakon ega se prva jednaina sukcesivno oduzima od
druge, tree, ... , n-te jednaine, ime se eliminie x1 iz svih
jednaina osim prve
iii. Prethodni korak se ponavlja za podsistem koji se sastoji od
druge, tree, ..., n-te jednaine ime se eliminie x2, te dalje sve
sve dok se ne eliminiu sve nepoznate do xn
iv. Na taj nain se sistem svodi na gornji trougaoni oblik, a do
rjeenja se dolazi zamjenom unazad
15
 Gaussova metoda eliminacije
Opti oblik
a11x1 + a12 x 2 + a13 x 3 + a14 x 4 =
a15 / : a11 x1 + b12 x 2 + b13 x 3 + b14 x 4 =
b15
a 21x1 + a 22 x 2 + a 23 x 3 + a 24 x 4 =
a 25 (1)
a 22 (1)
x 2 + a 23 (1)
x 3 + a 24 x4 = (1)
a 25
a 31x1 + a 32 x 2 + a 33 x 3 + a 34 x 4 =
a 35 (1)
a 32 (1)
x 2 + a 33 (1)
x 3 + a 34 x4 = (1)
a 35
a 41x1 + a 42 x 2 + a 43 x 3 + a 44 x 4 =
a 45 (1) (1) (1) (1)
a 42 x 2 + a 43 x 3 + a 44 x4 =
a 45

x1 + b12 x 2 + b13 x 3 + b14 x 4 =b15 / a 21 , a 31 , a 31

x1 + b12 x 2 + b13 x 3 + b14 x 4 =
b15
a 21x1 + a 22 x 2 + a 23 x 3 + a 24 x 4 =
a 25
() x 2 + b23 x 3 + b24 x 4 =
b25
a 31x1 + a 32 x 2 + a 33 x 3 + a 34 x 4 =
a 35
x 3 + b34 x 4 =
b35
a 41x1 + a 42 x 2 + a 43 x 3 + a 44 x 4 =
a 45
x 4 = b45

16
Gaussova metoda eliminacije
Rijeiti sistem jednaina po nepoznatim x i y.
2x y = 4 (1)
x +y = 5 ( 2)
1
Jednaina (1) se podijeli sa 2: x y=
2
2
Dobivena jednaina oduzima se od jednaine (2) i eliminie se prva
nepoznata: 1
x y=
2
1 2
x y= 2
2 () 3 y =2
y =3
x +y =
5 2
Zamjenom unazad rauna se prva nepoznata:
1 1 2
x y =2 x = y + 2 x = + 2 x =3
2 2 2

Rjeenje sistema:=
x =
3, y 2
17
Gaussova metoda eliminacije
Rijeiti sistem jednaina po nepoznatim x i y.
x + 2y 3z = 4 (1)
2x y + z =3 ( 2)
2x + y + 2z = 6 (3)
Jednaina (1) se mnoi koeficijentima 2 i -2, nakon ega se
sukcesivno oduzima od jednaine (2) i (3), ime se eliminie x:
x + 2y 3z = 4 / 2 x + 2y 3z =4 / ( 2)
()
2x y + z =3 y + 7z 11
5= ()
2x + y + 2z =
6 2x + y + 2z =6

x + 2y 3z =4 (1')
5y + 7z =
11 (2')
5y 4z =2 (3')

18
Gaussova metoda eliminacije
Jednaina (2) se dijeli sa -5 i mnoi koeficijentom 5, nakon ega se
oduzima od jednaine (3), ime se eliminie y:
x + 2y 3z =
4 x + 2y 3z =4
x + 2y 3z =
4
7 11 7 11
5y + 7z= 11/ : ( 5 ) y z=
/ 5 y z =
5 5 ( )
5 5
5y 4z = 2
5y 4z =
2 3z = 9
Dobiven je gornji trougaoni oblik sistema, a rjeenje se nalazi
zamjenom unazad:
9
3z = 9 z = z =3
3
7 11 7 11 7 11
y z = y = z = 3 z =2
5 5 5 5 5 5
x + 2y 3z =4 x =2y + 3z 4 =2 2 + 3 3 4 x =
1

Rjeenje sistema: =
x y 2,=
1,= z 3

19
 Gaussova metoda eliminacije
Odrediti jaine struja I1 i I2 u elektrinom krugu prema slici, ako su
one primjenom Kirchhoffovog zakona u elektrotehnici meusobno
povezane sistemom jednaina
27 = 1,5I 1 + 8 ( I1 I 2 )
26 = 2I 2 8 ( I1 I 2 )

27 = 1,5I1 + 8I1 8I 2 9,5I 1 8I 2 = 27

26 = 2I 2 8I1 + 8I 2 8I 1 + 10I 2 = 26

9,5I 1 8I= 27 / 5 47,5I 1 40I= 135

(+)
2 2

8I 1 + 10I 2 = 26 / 4 32I1 + 40I 2 = 104

31
15,5I1 = 31 I1 = I1 = 2 A
15,5
19 27
9,5 2 8I 2 = 27 19 8I 2 = 27 I 2 = I 2 = 1 A
8
20
 Gaussova metoda eliminacije
Specifina toplota vode mijenja se sa temperaturom prema izrazu
c p =a + bt + ct 2 , gdje su a, b i c konstante. Poznato je da na
temperaturi t=42C specifina toplota iznosi cp=4179 J/(kgK), na
temperaturi t=52 C ona iznosi iznosi cp=4186 J/(kgK), a na
temperaturi t=82 C cp=4199 J/(kgK). Potrebno je odrediti kolika je
specifina toplota vode na temperaturi t=61C.
a 42b + 422 c
4179 =+ a + 42b + 1764c =
4179
( )
a 52b + 522 c
4186 =+ 4186 ( )
a + 52b + 2704c =
a 82b + 822 c
4199 =+ a + 82b + 6724c =
4199

a + 42b + 1764c =4179 a + 42b + 1764c = 4179 a + 42b + 1764c =4179

10b + 940c =7/ :10 b + 94c = 0,7 / 40 b + 94c =0,7
40b + 4960c = ()
20 40b + 4960c = 20 1200c = 8

21
Gaussova metoda eliminacije
a + 42b + 1764c =4179
b + 94c =0,7
1200c = 8
8
1200c = 8 c = c = 0,0067
1200
b + 94c= 0,7 b= 0,7 94c= 0,7 94 ( 0,0067 ) b= 1,328
a + 42b + 1764c =4179 a =42b 1764c + 4179
a =42 1,33 1764 ( 0,0067 ) + 4179 a =4135

Specifina toplota vode na temperaturi t=61C e biti:

a=
4135, b =
1,328, c = 4135 + 1,328t 0,0067t 2
0,0067 c p =

c p ( 61=
) 4135 + 1,328 61 0,0067 612
J
c p ( 61) = 4191,2
kg K
22