Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 97

Bedri Gencer

slmda Modernleme
1839-1939
Tm haklar Dou Bat Yaynlarna aittir.
1. Bask: Lotus Yaynlar, 2008
2. Bask: Dou Bat Yaynlar, Mays 2012
3. Bask: Haziran 2014

Kapak Tasarm
Mr. Z & Z
Tasarm Uygulama
Aziz Tuna
Yayna Hazrlayan
Harun Ak
Bask
Tarcan Matbaaclk
Dou Bat Yaynlar
Ankara Merkez:
Yksel Cad. 36/4 Kzlay/Ankara
Tel: 0 312 425 68 64 / 425 68 65
stanbul Datm:
Hobyar Mah. Narlbahe Sok. No:6
Caalolu/stanbul
Tel: 0 212 243 47 11
www.dogubati.com
ISBN: 978-975-8717-84-2 / Sertifika No: 15036
Dou Bat Yaynlar-78 Siyaset Bilimi-6
Kapak Resmi: Cameron Rex Hibbert, Alhambra
Bedri Gencer
7 Nisan 1968de Konyada dodu. lk ve orta renimini stanbulda tamamlad.
1991de Mimar Sinan niversitesinden Sosyoloji lisans, 1993de Marmara niversi-
tesinden ktisat Tarihi yksek lisans, 1998de stanbul niversitesinden Uluslararas
likiler doktora derecesi, 2004de Siyaset Bilimi doenti unvann ald. 2009da Yl-
dz Teknik niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi, nsan ve Toplum Bilimleri Bl-
mnde profesr oldu. Halen ayn niversitenin Sosyoloji Blm Bakandr. Pro-
fesyonel yaz hayatna 1986da lim ve Sanat dergisinde balayan Gencerin birok
popler ve akademik dergide Trke ve ngilizce makaleleri yaynland. rencilik
yllarnda ngilizce ve Arapadan tercmeler yapt. 2008de slmda Modernleme,
1839-1939, 2011de Hikmet Kavanda Edmund Burke ile Ahmed Cevdet isimli
ikinci eseri yaynland. Evli ve iki ocuk babasdr.
NDEKLER

Sunu ............................................................................................................ 11
nc Yayna nsz .................................................................................. 17
kinci Yayna nsz ..................................................................................... 21
Birinci Yayna nsz ................................................................................... 27
zet .............................................................................................................. 37

Giri: Din ve Modernlik .............................................................................. 47


Gelenek ........................................................................................................ 49
Modernlik .................................................................................................... 54
deoloji ve topya ........................................................................................ 60
slm Dncesi ........................................................................................... 68
A. Tecdit ve Mceddit............................................................................... 71
B. Komnalizm ile Kozmopolitanizm Arasnda ........................................ 80
slm Yorumlar............................................................................................ 86
A. Osmanl slm Yorumu ......................................................................... 90
B. Arap slm Yorumu .............................................................................. 97

Birinci Blm: Medenletirici Batnn Gelii .......................................... 102


Medenletirici Batnn Gelii I: Scak Sava: Modernletirme ................. 107
A. Napolonun Msr Seferi .................................................................... 107
Medenletirici Batnn Gelii II: Souk Sava: Seklerletirme ............... 116
A. Din Olarak Trk slmnn tekiletirilmesi ...................................... 122
B. Medeniyet Olarak Arap slmnn Kurgulanmas ................................ 135
C. slmn Trevselletirilmesi ............................................................... 143

kinci Blm: Batya Kar Bat in ......................................................... 149


Batnn Geliinin oku .............................................................................. 149
Osmanlnn Modernlikle mtihan ............................................................ 154
A. Kadersel Deiimin Mant............................................................... 154
B. Tanzimat: Sonun Balangc .............................................................. 159
C. Tanzimattan stibdada .................................................................... 168
D. Aydnlanmadan Merlatrmaya ...................................................... 178
E. Kltr Savana Kar Osmanl ......................................................... 187
F. Garp Meselesi Karsnda Ahmed Rza ............................................... 195
Msrn Modernlikle mtihan ................................................................... 203
A. Bir Derebeyinin At r............................................................... 203
B. Salkl Emperyalizm ......................................................................... 211

nc Blm: Modernizme Giden Yol ................................................... 221


Ulemdan Aydnlara................................................................................... 221
A. Ulemnn D .............................................................................. 224
B. Ulemdan debya ............................................................................ 230
C. Fkhtan Sosyolojiye ........................................................................... 234
D. Aydn Siyasetinin Douu .................................................................. 252
Medenletirici Batnn Gelii III: Yumuak Emperyalizm....................... 255

Drdnc Blm: Modernlik Karsnda slm......................................... 264


slm Modernizminin Tarifi ...................................................................... 264
A. Gvura Gvur Denmeyecek: Modernlemeye Tepki ........................... 269
B. slm Aydnlanma a .................................................................... 273
C. slm, Zmin-i Terakkdir: Seklerlemeye Tepki ............................. 278
D. slm Modernizminin Haritas .......................................................... 287
deolojileme rntleri ............................................................................ 308
Dinden deolojiye ....................................................................................... 313
A. Islhtan hyya .................................................................................. 313
B. dealden deolojiye .............................................................................. 317
C. Hikmetten deolojiye .......................................................................... 320
Garp Meselesi ............................................................................................ 325
A. Hrriyete Kar Serbest Davas ......................................................... 325
B. Meriyet ve Akliyet ........................................................................... 332
C. Merlatrma Baars Olarak Bat Medeniyeti ................................. 341
D. Teebbh ile Misilleme Arasnda ........................................................ 345
E. Aklletirme Baars Olarak Bat Medeniyeti...................................... 352
F. Bat Medeniyetine Eklektik Yaklam.................................................. 359
G. Modernizmin Trleri ........................................................................ 367

Beinci Blm: Muhafazakrlk ................................................................. 378


Reformizm ................................................................................................. 378
Pasif Muhafazakrlk .................................................................................. 381
Aktif Muhafazakrlk ................................................................................. 385
Sava Paa: Usl-i Fkhta Tecdit ................................................................ 385
bni Haldunun Son akirdi: Ahmed Cevdet ............................................. 399
A. Din ile Devlet Arasnda ..................................................................... 404
B. Mecelle Projesi.................................................................................... 407
Tunuslu Hayreddn .................................................................................... 413
Geleneksel Aktivizm .................................................................................. 420
A. Modern Dnyada Tasavvuf Aktivizm .............................................. 420
B. ekip Arslan ....................................................................................... 432

Altnc Blm: Mesihilik .......................................................................... 436


Afgn Muammas...................................................................................... 436
Mesihi Beklerken....................................................................................... 441
Mehdyi Beklerken .................................................................................... 445
Afgn stanbulda ...................................................................................... 452
Beklenen Mehdden Devrimci Mehdye .................................................. 458
Dinden deolojiye ....................................................................................... 467
A. Dnyay Aklamadan Deitirmeye ................................................... 475
B. Sivil Din Aray ............................................................................... 483
C. Seferberlikten Devrime ....................................................................... 492

Yedinci Blm: Eletiri .............................................................................. 499


Osmanl Eletirisi ....................................................................................... 505
A. Batllama Eletirisi .......................................................................... 505
B. Ulem Eletirisi ................................................................................. 506
C. Fkhn Yeterlii.................................................................................. 509
Gelenee Kar Modernizm ve Fundamentalizm....................................... 511
A. Kr Taklit ....................................................................................... 522
teki Tedeyynn Eletirisi ...................................................................... 526
A. Kimlik Siyasetinin Dnm ............................................................ 526
B. slm Kar Arap Medeniyeti .............................................................. 535
C. Acem slmnn Eletirisi ................................................................. 541

Sekizinci Blm: Yeni Paradigma.............................................................. 553


Akl Dinden Tabi Dine ............................................................................. 554
Tab Dinden Pozitif Dine ......................................................................... 562
Akl ile Gnl Arasnda ............................................................................. 571
Din Karsnda Bilim.................................................................................. 576
lme Kar Marifet ...................................................................................... 588
Tabi Hukuk ............................................................................................... 591
Hukuk-Deer likisi ................................................................................. 602
A. Gzelden Yararlya ........................................................................... 605
B. Yararlnn kmaz ......................................................................... 609
Yeni slm .................................................................................................. 613
Yeni Hukuk ................................................................................................ 620
A. Maslahattan Yararla ....................................................................... 622
B. Hukuk Eklektisizm ........................................................................... 626
Dokuzuncu Blm: Yeni Toplum ............................................................. 632
Adalete ar ............................................................................................. 632
Hak Gsb Leviathann Reddi.................................................................. 639
Hkimiyet Meselesi .................................................................................... 647
A. Hkimiyetin Patrimonyal Tahkimi .................................................... 654
B. Halkn Hkimiyetini Korumak .......................................................... 659
Mesihi Anayasalcln flas ..................................................................... 662
Modern Kamuoyunun Douu .................................................................. 674
Abduhun Siyas Vizyonu ........................................................................... 684
A. Sekler Bir Siyasete Doru.................................................................. 687
Demokratik oulculuk Sorunu ................................................................ 699
Siyas Kltr ve Katlm ............................................................................. 704
ktisad Sorun ............................................................................................. 709
A. ktisad Seferberlik htiyac ................................................................. 709
B. Zt Paradigmalar Arasnda ................................................................ 714

Onuncu Blm: Yeni nsan ....................................................................... 720


Eitimin Deien Anlam .......................................................................... 720
Pozitivistik Eitimin kmaz.................................................................... 727
Kader Konusuna Dn ............................................................................. 733
Kader nanc Hrriyet Deeri .................................................................... 745
A. Adaletten Hrriyete ............................................................................ 750
radeye ar .............................................................................................. 759
Hmanizm ve eref .................................................................................... 767

Sonular...................................................................................................... 772
zgrlk ve Seklerizm ............................................................................. 779
Aydndan Tekrar lime ............................................................................. 786
Drus-Snne ve Beytl-Hikmeyi Yeniden Kurmak ................................. 797

Bibliyografya............................................................................................... 801
Dizin .......................................................................................................... 850

Tablolar
Tablo 1 ....................................................................................................... 106
Tablo 2 ....................................................................................................... 125
Tablo 3 ....................................................................................................... 265
Tablo 4 ....................................................................................................... 308
Tablo 5 ....................................................................................................... 312
Tablo 6 ....................................................................................................... 347
Tablo 7 ....................................................................................................... 376
Sunu
BEDR GENCERN IIR-AICI
SLMDA MODERNLEME NCELEMES

Elinizdeki eserin yazar Bedri Gencer ile nisbeten


ge bir tarihte, yanl hatrlamyorsam 1999 y-
lnda bir toplantda tanmtk. Daha sonra
srekli grtk. Gerek yaptmz sohbetler,
gerekse almalar sayesinde onun istisna en-
telektel kiiliini fark ettim. Karmda olaa-
nst bir tecesss ile renme ve retmeye ken-
disini adam, nemli eserler verme potansiyeline sahip bir kii vard.
Bu beklentileri boa karmayan Bedri, sonunda kendisinden beklenen
ilk byk eseri verdi.
slmda Modernleme, 1839-1939, hem keyfiyet, hem kemiyet iti-
bariyle byk bir eser. Eserin bykl, yazarn konuyu evrensel bir
perspektiften incelemesinden kaynaklanyor. Bundan kast, Dou ve
Baty kuatan, btncl, ok-katl bir mukayeseli perspektiftir. slm
dnyasnn modernlemesi, temelde Batnn kltrel etkisinden kay-
nakland iin akltrasyon kayna Batdaki dnm kavranmaks-
zn Dou dnyasnn zorland modernlemenin de kavranamayaca
tabidir. Bu yzden Gencer, nce bizzat Batnn yaad modernle-
me tecrbesinin mukadderatn tespit ediyor. Onun tespitine gre se-
klerleme de denen Batl modernleme, bir evrensel dil dzen
kurma fikrinden kaynaklanyor. O, Batl modernlemenin arkasnda
yatan bu kozmopolis ve teodise mnasebetini kef etmek suretiyle
12 Sunu

modernlemelerin etkileimini bir medeniyetler karlamas olarak ele


alyor.
Buradan hareketle Gencer, grdm kadaryla -katl bir muka-
yese yapyor. Birincisi, aslnda dinin dardan dntrlmesi anlam-
na gelen seklerleme de denen modernleme karsnda brahim
din, Yahudilik, Hristiyanlk ve slmn zorland modernlemenin
mukayesesi. Burada o, zorlandklar modernlemenin dinamiklerinin
ortaklna karlk modernleme tarzlarnn bu dinin karakteristik-
lerine gre deitiine dikkat ekiyor. kincisi, mnhasran Batl ile
slm modernizmin mukayesesi. ncs, Batl modernlik karsn-
da Trk ve Arap slm dncelerinin mukayesesi. Bedri Gencer, er-
ken modern slm dnyasnda gelitirildiini tespit ettii Trk, Arap
ve Hint olmak zere belli bal slm yorumunu slm moderniz-
mine ilikin genel erevede karlatrmakla birlikte derinlemesine,
mukayeseli bir vaka incelemesi iin doal olarak Trk ile Arap slm
dncesi zerinde younlayor. Buradaki Araptan kast ise, Arap
dnyasnn merkezinde yer alan, slm modernizminin kayna Msr.
Onun yapt bu ok-katl mukayesenin en sofistike rnei, XIX.
asrda zirveye kan medeniyetlerin karlamasn tahlilinde grl-
mekte. Kozmopolitanizmin seklerlemesi srecinde dinini medeniye-
te dntren Batnn kendi merebine uygun olarak benimsedii
medeniyet olarak Arap slmna kar din olarak Trk slmn na-
sl tekiletirdiini, sanyorum bugne kadar ilk kez Bedri Gencer tes-
pit ediyor. O, bu esnada XIX. asr Mslman aydnlarn ayaa kald-
ran ve aslnda Katolik/Protestanlk arasndaki Avrupa-ii kltr sava-
ndan darya yanstlan nl slm, mni-i terakkdir tezindeki
ilerleme kart slmdan kasdn, bu, fkha dayal din olarak Trk
slm olduunu kef ediyor. Yalnz burada vurgulanmas gereken ha-
yat nokta, onun Trk slmndan kasdnn, Trkiye gibi ulus-dev-
letlerinde ska yanl anlald gibi bir sivil din olmad, tam aksi-
ne, kozmopolitanizmin bayraktar bir topluluun kendisini zdele-
tirdii evrensel bir din olarak slm olduudur.
Bu dorultuda Gencerin en orijinal katklarndan biri, XIX. asr
Osmanl ve Msr dnrlerinin slm yeniden yorumlama tarzlar-
nn, Batl modernlii/medeniyeti, zgl slm yorumlar uyarnca
meriyet ve akliyet ile kavramsallatrmalarna gre deitiini
tespit etmesi. Son Osmanl ve Msrl dnrlerin gerek modernlii
slmda Modernleme 13

tasavvur, gerek gelenei tenkit ve gerekse bunlara dayanarak slm


yeniden yorumlama tarzlarnn tedeyyn denen spesifik slm yorumla-
rna gre deitiinin tespiti, modern slmdaki dinamizm ve eitlili-
in anlalmasnda anahtar neme sahip. Benim de bir makalemde
iaret ettiim gibi (Mardin 2005), smrge-sonras paradigmalara
meydan okuyan tek rnek olarak Trk slm yorumunun tarih anla-
mnn bu tr mukayeseli bir perspektiften tespiti, modern slm ince-
lemelerine yeni bir boyut getirerek Batl aratrmaclarn ezberini bo-
zacaktr.
Eserin bykl, ikinci olarak, yazarn setii btncl perspek-
tifin gerektirdii vukufla konuyu ilemesinden kaynaklanyor. Tabia-
tyla konunun ilenecei perspektifin seimiyle gerekli entelektel do-
nanm birbirine baldr. Kendisinin de dikkat ektii gibi bugne ka-
dar bu denli kuatc bir perspektiften modern slmn incelenememi
olmas, bunun gerektirdii Doulu ve Batl kltr veya slm ve sos-
yal bilim formasyonlarn terkipteki zorluktan kaynaklanyor. Bedri
Gencer, deil sosyal bilim disiplinleri, felsef ile din ilimler arasnda
bile ayrmn tannmad geleneksel ilm-i kll anlayn benimseye-
rek bu terkibin optimal lde baarld istisna formasyona ulam
biri.
O, benim tandm, slm, slm kaynak ve terimleri hakkyla bi-
len ender kiilerden biri. Bundan kasdm, ansiklopedik bir bilgiden
ok zmsenmi bir bilgi. O, vukflu bir slm limi olarak birinci el,
Arapa kaynaklara atfla iledii konularda aktif tavr alyor; eyh-
lislm Mustafa Sabri ile birlikte Mtrdiyeyi eletirerek Eariyeyi
teolojik bir mezhebin tesinde slm paradigmann kendisi olarak
grmesinde olduu gibi. Eser boyunca iledii eriat, fkh, snnet,
bidat, maslahat, tahsin, takbih, itihat, taklit, telfik, ihtilf, kader gibi
ada slm tartmann merkezinde yer alan btn konularda onun
aktif tavrn grmek mmkn. Onun Muhammed Abduh gibi slm
modernistlerinin grlerinin bugne kadarki en kapsaml ve derin
eletirisini yaptn syleyebilirim. Dizininden anlalaca gibi,
Ubeydullah Debsden Cemleddn Ksmye, Molla Fenrden Ali
Haydara gelmi gemi saysz slm limine atf yaplmas, inceleme-
deki perspektifin geniliini gsteriyor.
Dier taraftan yetkin bir sosyal bilimci olarak Bedri Gencer, s-
lmda modernleme srecini incelemede birinci el kaynaklara atfla
14 Sunu

tm Batl teorilerden yararlanyor. Onun ngilizce Osmanl m-


paratorluunda kamuoyunun douu hakkndaki gibi baka al-
malarn okuduumda da teorik younluk dikkatimi ekmiti. Onun
almalar, kamuoyu, anayasa gibi ele ald konuyla ilgili btn
teorik birikimi szmesiyle temayz ediyor. Bu younluk, eserinin bib-
liyografyasndan da anlalabilir. Kanaatimce imdiye kadar bir eserde
bu kadar zengin bir bibliyografya grlm deildir.
Gene dizininden anlalaca gibi, imdiye kadar bu tr bir eserde
bu kadar Batl aydn ve teoriye atf yapld da grlm deil. Gen-
cer, rnein, Bat ile slmn modern karlamasnn mantn, bu-
gn dnyada ve Trkiyede unutulmaya yz tutan Toynbeenin ta-
hadd ve karlk denen akltrasyon modelinden yararlanarak akl-
yor. Batl modernlemenin kozmopolis vizyonunun dnm olarak
aklanmasnda Trkiyede ne kadar tanndn bilmediim Stephen
Toulminden yararlanyor. O, keza Reinhart Koselleck ve Reinhard
Schulze gibi Trkiyede isimleri bile zor bilinen Batl bilginlerin teori-
lerine atfla slmda modernleme srecini aklyor. Gencer, aslnda
Aydnlanma denen Batl modernleme srecini aklamay hedefleyen
bu bilginlerin teorilerinden hareketle slmda modernleme srecini
evrensel perspektiften bir medeniyetler karlamas olarak zm-
lemeyi baaryor.
Hatta o, bununla kalmayarak modern aktivizmi aklamak iin da-
ha da derine iniyor. O, hmanizm ve devrimcilik denen dnyay
deitirme iradesinin her yerde mistisizmden kaynakland, Batda
Jacob Boehme ve Christian Thomasius gibi byk mistiklerin temsil
ettii bu vizyonun Isaac Luria ile balad ve onun da Muhyiddn
bnl-Arabden etkilendii gibi arpc bir bulguya ulayor. Osman-
lda balca eyh Glibde grlen bu mistik-hmanistik eylem vizyo-
nu, daha derine inildiinde Seyyid Ahmed Handan Muhammed k-
bale, Namk Kemal ve Ziya Gkalptan Cemleddn Afgn ve Mu-
hammed Abduha btn XIX. asr Mslman aydnlarnda grlebi-
lirdi, Gencere gre. Isaac Luriadan Ziyeddn Gmhnevye bu
arpc vizyon ortaklnn kefini ona borluyuz.
O, bylece evrensel bir perspektiften slmda modernleme sre-
cinin ne derece kkne inilebileceini, konunun incelenmesinin snr-
larn bize gsteriyor. Bununla birlikte Gencer, Batl teorileri sadece
slmn modernlemesini analize yarayacak aralar olarak dn alarak
slmda Modernleme 15

kullanmyor, ayn zamanda yeri geldike bunlarn orijinal eletirisini


yapmaktan da geri durmuyor. rnein ona gre Max Weberin Batl
modernleme srecini esas aldndan yanltc olarak kavramsallatr-
d zsel veya deersel-akliyet, aslnda meriyet anlamna geliyor.
Gencer, slm dnyasna kar tavrlar aklarken Batda Protestanlk
ve liberalizm gibi teolojik ve felsef ekoller arasndaki gizli mnasebete,
klasik ile modern liberalizmler arasndaki farka dikkat ekiyor. Bu
bakmdan eser, sadece slm deil, ayn zamanda Batl modernleme
srecinin de orijinal bir tahlili olarak okunabilir.
Bedri Gencerin benimsedii Alman geleneine zg mukayeseli-
tarih perspektifin nemi, zellikle kavramlarn izini srmede grl-
yor. O, bizde nadir grlen bir yaklamla bir taraftan etimoloji-filoloji
sayesinde orijinal, kk anlamlarna inerek kavramlarn arkeolojisini,
dier taraftan Reinhart Koselleck tarafndan gelitirilen begriffsgesc-
hichte (kavram tarihi) perspektifinden rnein millet, devlet gibi kav-
ramlarn anlamlarnn zaman iinde nasl deitiine bakarak sosyolo-
jisini, dier taraftan da kavramlarn farkl dillerdeki karlklarn bu-
larak tercmesini yapyor. rnein Bat dillerinde kullanlan reason
kavramnn aslnda akl deil, hikmet anlamna geldiini, Latince ve
Almanca decorum ve bildung kavramlarnn slm ahlaknn merkez
kavram edebe tekbl ettiini ondan reniyoruz. zellikle ngilizce
ve Almancada olduu gibi tarih szlklerden mahrum dilimizde ka-
naatimce bu tr bir aba daha da nem arz ediyor. Bu arada onun dile
hkimiyetini, salam ve akc slubunu da takdirle belirtmek lazm.
Gencer, alma boyunca Dou ve Bat dncesine eit vukfunu
gsteriyor; Bat dnce tarihine atfla slm dnyasnda klasik ile
modern deizmler ve rasyonalizmler arasndaki farkn, Bat dn-
cesinde estetik ile yararcln douu arasndaki ince etkileime atfla
Muhammed Abduhun nasl hsn ile maslahat kavramlarn dn-
trerek Bat-tarz yararc bir slm anlayna kaydnn aklamasnda
olduu gibi. Okuyanlar, eserde birok orijinal, arpc tahlille karlaa-
caktr. Midhat Paa ile Cemleddn Afgn rneklerinde anayasalclk
ile mesihilik arasndaki ince ilikinin, aslnda ortak bir politik
kltre dayandklar halde Namk Kemal ile Cemleddn Afgnnin
modernlik karsnda niin zt istikametlerde bir kimlik arayna giri-
tiklerinin tahlili, bunlara rnek verilebilir. Gencer, zellikle mesihilii
devrimcilie dntren Karl Marx ile mukayese yoluyla kariyerini
16 Sunu

analiz ederek ada slm dnyasnn en tartmal kiisi Cemleddn


Afgn bilmecesinin zm yolunu da gsteriyor.
Bedri Gencerin bu kadar youn bir inceleme sonunda ulat,
zellikle Trk seklerlemesinin tarih dinamikleri ve anlamna dair
sonular da olduka nemli. Ona gre seklerleme, kresel bir tarih
devir olarak ulus-devletlerine zg, bni Haldunun terimiyle nesep
asabiyetine dayal bir kolektivite olarak ulus ile tzel bir kii olarak
devletin kanlmaz gerei. Dier taraftan o, sregelen zt perspektif-
lerden farkl bir perspektiften bakarak, M. Kemalin hissinin babas
Namk Kemalin ngrd zere, Batdaki gibi normatif yerine eri-
atn askya alnmas eklinde mekanik bir seklerleme olarak gerek-
leen Trk modernlemesinin aslnda slm idealine dayal Trk koz-
mopolitanizminin srekliliini gsterdii sonucuna varyor. Bu al-
mann, Gencerin Trkiyeyi merkezine yerletirdii slm dnyasnn
nereden gelip nereye gittii hakknda okuyanlara nemli bir vizyon
kazandraca muhakkaktr.
Evet, eser, gerek nitelii, gerek nicelii bakmndan cidd bir oku-
may gerektiriyor. Bedri Genceri bu parlak baarsndan dolay tebrik
ederken eserinin hak ettii ilgiyi grmesini temenni ediyorum. Onun
bu kitabyla gerek Trk sosyal bilim, gerekse de dnya modern slm
literatrnde bir r atn sylemek mbalaa olmayacaktr. En
ksa srede ngilizce yaynlanmas, kitabn dnya apnda neminin
bilinmesini salayacaktr. Bu arada eitli bilimsel toplantlarla Bedri
Gencerin eseri vesilesiyle slm ve modernleme konusunun tartl-
mas gerektii kanaatindeyim. Onun bu abidev eserinin ardndan ona
bal baka nemli eserler zerinde altn biliyor ve Trkiye gibi
zor bir lkede bu almalarn tamamlanabilmesi iin ona gereken des-
tein verilmesini diliyorum.
Etiler, 15 Kasm 2008
erif Mardin
NC YAYINA NSZ

nc Yayna nsz balnn da belirttii zere, bizim iin her


bask yeni bir yayna vesile olmaktadr. Bu ekilde nceki basklar
hkmsz klarak alanlar madur etmek gibi bir niyetimiz elbette
olamaz. Normalde bu kadar hacimli bir almay her baskda yeni bir
yayna dntrmek kolay deildir. O halde almay srekli yenileme
ihtiyac, bir zaruretten, incelemenin hem konusu, hem de znesi a-
sndan srekliliinden kaynaklanmaktadr. Birincisi almamz, bir
antik dnce tarihi deil, hlen iinde yaadmz dinamik ve karma-
k bir srecin incelemesidir. kincisi, incelemenin muhtelif konularn-
da almay aralksz srdryoruz. Dolaysyla srekli gelien bilgi ve
yorumlar, bu alanda kalc bir kaynak eser olarak hsn kabul bulan
eserimizin de srekli yenilenmesini zarur klmaktadr. Sonuta bir
mellifin vefatndan sonra kaynak olarak almasnn en son yayn
kalacandan bunun olabildiince mkemmel olmasna almas ta-
bidir.
Szkonusu gerekeyle bu bask/yaynda ikincisinden ok daha fazla
tadilat yaptm, yeni bilgi ve yorumlar nda almay neredeyse ba-
tan sona gzden geirdim. Baz blmlerin srasn deitirdim, yeni
balklar ekledim, tekrarlar ayklamaya, ifadeleri daha anlalr ve akc
hle getirmeye altm, muhafazakrlk/gelenekselcilik gibi baz kav-
ramsal ayrmlar ve buna dayal deerlendirmeleri gzden geirdim.
Baz Arapa szlerin asllarn verdim, eitli teorik, kavramsal ayrm-
18 nc Yayna nsz

lar ieren tablolar numaralandrarak kitabn banda bir listede gs-


terdim, kitaptan istifadeyi kolaylatrmak iin daha nceki orta (genel)
ve uzun (ayrntl) olarak verilen iki zete bir de ksa ilave ettim, hep-
sini yeniden yazdm.
Bu vesileyle almann hacminin bymesinin sebebini bir kez da-
ha ifade etmekte fayda gryorum. Modern slmn resmini ilk kez
bir btn olarak grebilmek iin konunun incelenmesinde aralar ile
amalar ayn anda ele alma zaruretini duyduk. Atf yapacamz hazr
kaynaklarn olmad konularda ayn anda hem teoriletirme, hem
tahlil, hem arkaplan (ara), hem nplann (ama) tasviri zarureti, tabi-
atyla eserin hacmini bytmtr. almalarmz ilerledike burada
bavurduumz hermentik perspektif derinleti; asl/geleneksel anla-
lmadan arz/modernin, etkileyen/Batl anlalmadan etkilenen/Do-
ulunun anlalamayaca kanaatimiz pekiti.
Bu arada bu bask/yaynda modernleme/seklerleme ayrmn da
netletirdim. Modernizm olarak kullanmnn belirttii gibi, mo-
dernleme teriminin seklerlemeyi de kapsayacak ekilde geni an-
lamda kullanlabilmesi, bir karkla yol amaktadr. Bu yzden biz,
her iki anlama gelecek ekilde okunabilecek almamzn balnda
yer alan modernleme teriminin geni anlamnca slm dnyasnda
Bat-kaynakl modernleme srecinin aklamasndan sonra bunun
dourduu seklerleme srecini inceledik. Burada geni/deskriptif
anlamda seklerlemeden kast, fikr deiimdir.
Bunlarn oranlarna bakldnda ise bu baskda on blme kan
almamzn iki blm, dorudan modernleme, kalan sekiz blm
ise seklerleme srecini ele almaktadr. Bu itibarla almamzn gir-
dii alan iin modern sosyolojik slm dncesi tarihi denebilir.
Bizde slm felsefesi veya dncesi denince hep Frb, bni Sn gibi
klasik filozoflar kapsayan devrin dncesi anlalr. Modern dnem
slm felsefesi incelemesi ise neredeyse Hd Sebzevr (1797-1873) ve
Muhammed kbal (1877-1938) gibi isimlere inhisar eder. Hlbuki
slm dncesi kavram daha geni bir adan ele alndnda al-
mamz bu konuda nemli bir kaynak olarak grlebilir.
lkemizin kltr ve dil konusunda geldii sefalet noktas, uurlu
herkes gibi bana da byk bir zdrap veriyor. Millet kltr, kltr de
dille yaplr, dolaysyla bir lkede kltr ve dilin lm, o millerin
lm demektir. Bugn millet olarak gerekten lmn eiine gelmi
Bedri Gencer 19

durumdayz. Mehmet kif Lisesi mezunu bir niversite rencisi Sa-


fahtn kimin eseri olduunu bilmiyorsa alarm vermenin zaman ge-
mi demektir. Bugn yz kelimelik twitter Trkesiyle deil duygu ve
dnceler, basit ihtiyalar bile ifade edilemez. Ne acdr ki deil gen-
ler ve halk, akademisyenlerin bile Trkeyi doru drst kullanama-
dklar gnlere geldik. Koca koca profesrlerin adem-i merkeziyeti
yerine aaadem-i merkeziyeti, her daim dedikleri bir lkede dilimize
ve kltrmze sahip kmada ok daha fazla hassasiyet gstermemiz
gerektii aktr. nsansal, ahlaksal, hukuksal gibi gayr-i insan,
gayr-i ahlak, gayr-i hukuk kullanmlarn yaygnlat gnmzde
hepimiz, gemiten gelen dille bamz korumaya azam gayreti gs-
termeliyiz. Bu yzden artk bireysel yerine ferd, sosyal yerine itima,
deneyim yerine tecrbe demeyi, eanlaml veya anlamda, yeterlik
veya yeterlilik gibi karkln yaand kelimeler yerine mterdif
ve kifyeti kullanmay tercih ettim, tekbl, slh, ihy kelimelerin-
de olduu gibi uzatma iaretlerini daha ok kullandm.
Son olarak yayncl akla yapan deerli kardeim Takn Taka
gsterdii dostluk ve itina iin itenlikle teekkr ederim.




Fatih, 20 Mays 2014
Bedri Gencer
KNC YAYINA NSZ

Bir eserin ikinci yaynna yazlan nsz, temelde birinci yaynn bir
muhasebesiyle ikinci yaynda yaplan deiiklikleri konu alr. Bizimki
gibi kapsaml ve iddial bir eserin ilk yaynna gsterilen ilgi dere-
cesinin, yazar kadar okuyucular iin de merak konusu olmas tabidir.
Tabiatyla dorudan eser ve yazarndan ziyade ieriine, ele ald ko-
nulara atf edilen nemi, onun da tesinde lkenin kltrel seviyesini
gstermesi bakmndan bu ilgi, merak edilmektedir. Gerekten okuyu-
cularn bir ksm eitli vesilelerle bir taraftan yazar olarak bize eserin
gereken ilgiyi grp grmediini sorarken, bir ksm da yaknma yollu
gereken ilgiyi grmedii kanaatlerini aktardlar. Burada kasd edilen
esere gsterilen ilginin tirajyla zde olmad malumdur.
Bu hususu, bardan bo ve dolu ksmndan bakarak iki adan de-
erlendirmek mmkndr. Bardan bo ksmndan bakldnda ger-
ekten almamzn kamuoyunda gereken ilgiyi grmedii sylenebilir
ki bunu da zel-mikro ve genel-makro olarak iki sebepler dizisine ba-
lamak mmkndr. zellikle renci kesimin ikayet ettii fiyatnn
ykseklii gibi faktrler yannda eserin resm ile fiil k tarihleri ara-
sndaki farkllk gibi yaad baz teknik talihsizlikler de bu ilgi dk-
lnde rol oynam olabilir. Ancak bunu, temelde genel-makro se-
beplere balamak daha isabetli olacaktr. Problem, aslnda salkl bir
kltr ortamnn kaybnda yatmaktadr.
eitli vesilelerle ifade ettiim gibi, Osmanlda somutlaan gele-
neksel kltr hayatmz aslnda camiden kan iki kuruma dayanrd:
medrese ve tekke. Medrese, ilim, tekke, hikmet yuvasyd; ilim, med-
resede alnr, tekkede hazm edilirdi. XIX. asr Osmanl kltr hayat-
22 kinci Yayna nsz

nn kalbinin att bir akademi olarak grlebilecek Murad Molla


Tekkesi, bunun tipik rneiydi. Tekkelerin kapand Cumhuriyetin
balarnda bile Bana kfiri getir, kibirliyi getirme diyen Abdlaziz
Bekkine (18951952) kuddise sirruh hazretlerinin Trkiyenin kltr
hayatna vurduu gizli damga, gelenein direniini gstermeye yeterdir.
Dolaysyla bu kurum ve kanallarn tamamen kayb olduu lkemiz-
de artk kltr hayatnn deil clzlndan, varlndan bile sz etmek
zordur. Bu yzden deil bizim gibi bir cizin, son Osmanl ve Cum-
huriyet devrinde yaam pek ok kymetin, rnein merhum Ali Ya-
kup Cenkilerin asrn Gazlsi olarak tanmlad Mustafa Sabri ve
baka limlerin, hatta Namk Kemal, Ali Savi, Ziya Gkalp gibi
isimlerin bile eserleri, fikirleri, henz anlalabilmi, deerlendirilebil-
mi deildir. Maalesef bugn Trkiye, siyasette olduu gibi kltrde
de ilerin ahbap-avu ilikileriyle yrd, vlger bir magazin, fast-
food kltrnn ve s ve scak siyasetin salkl dnme ve iletiim
imknn yok ettii bir lke hline gelmitir.
Lafa gelince hep orijinal telif eser kmadndan, hibir konunun
derinlikli ve kapsaml bir ekilde incelenmediinden yaknlan lke-
mizde baz akademisyenlerin bile almamza verdikleri Bugn bu
kadar kaln bir kitab kim okuyacak? trnden basit tepkiler de baka
bir ders oldu bizim iin. Bugn yaasalard Gazl gibi hacimli eserler
veren limler de herhalde Git, hyy ksalt da gel! gibi tepkilerle
karlacaklard. Ancak bize den, kinatta hibir eyin kayb olmad,
her emein er-ge karln bulaca inancyla hasb ve mtemad
olarak almaktr.
erif Mardinin ltf ettii sunu, esere hasb okuyucularn ilgisini
ekmeye vesile olurken bunu kendilerine zmn bir tahadd olarak alg-
layan aydnlar da oldu. Burada problem, geleneksel mutluluk vesilesi
olarak paylalacak hikmet yerine zellikle modernizmle pekien, bir
iktidar vesilesi olarak kullanlacak ilim anlaynn modern ada
yaayan Mslman aydnlarn zihniyetlerine de sirayet etmesinden
kaynaklanmaktadr; Yedi dervi bir kilime sm, iki sultan (aydn)
yedi iklime samam sznn de belirttii gibi. Bize den, her ha-
lkrda saf ilim deil, hikmete, dervilie talip olmaktr.
Buna karlk bardan dolu ksmndan baktmzda ise eserimizin
ok cidd bir ilgi grdn syleyebiliriz. Gerekten birok yazar
yazlaryla, okur, mesajlaryla yazl veya szl olarak kitapla ilgili tak-
Bedri Gencer 23

dirkr kanaatlerini dile getirdiler. Anadoludaki niversitelerde baz


ilahiyat kkenli gen akademisyenler, kitab paradigmalarn deiti-
ren, kendilerine bir vizyon veren bir eser olarak deerlendirdiler. k-
tktan sonra kitapla dorudan ve dolayl ilgili olarak yurt ii ve dnda
eitli formatlarda elliye yakn programa katlmamz, esere gsterilen
hasb ilginin somut bir gstergesi olarak alnabilir.
Bu srete aldm tepkiler, kitabn ikinci yayn iin revizyonunda
yol gsterici oldu. Baz okuyucularn eserde kullandmz eitli tabir-
lere takldklarn grdm. rnein birinci yaynn nsznde de ak-
ladm gibi, slmda modernleme tabiri, kelime ekonomisinden
kaynaklanmaktadr. Vahy edilmi herhangi bir din gibi slmda mut-
lak anlamda bir modernleme mmkn deildir. Bununla kasd edilen,
slm dnyasnda ve Mslmanlarn dnce tarznda deimedir.
Gene baz okuyucularn takld brahim dinler de mutlak oulcu
anlamda deil, tarih olarak kullandmz bir tabirdir ki fkhta kulla-
nlan ehl-i kitap tabiriyle kasd edilen de budur. Din olarak Trk
slm/medeniyet olarak Arap slm ayrm da bizim deil, Batda
Hristiyanlk iinde yaplan ayrm uyarnca seklerlemenin ajan Pro-
testanln gznden yaplan bir ayrmdr.
Baz gen okuyucular, terminolojik younluu hayli yksek al-
maya bilinmeyen terimler iin bir lgate eklenmesini istediler. Burada
bilinmeyen elbette izaf bir eydir. Eseri bir tr ansiklopediye dn-
trecek bir lgateyle eskatoloji, teodise, deizm, agnostisizm gibi
tarifi ilgili kaynaklarda bulunabilecek terimler yerine nomisizm, orto-
genez gibi yaptmz yeni kavramsallatrmalar iin gerekli aklama-
lar verdim.
Bunlar dnda zor anlalan baz ifadeleri gzden geirerek slubu
daha akc hle getirmeye altm. Bu yaynda kitabn ana yaps ve
argmanlarn korumakla birlikte zel ve genel sebeplerle nemli baz
tadilat yaptm. zel sebeplerin banda bir zorunluluktan kaynaklanan
almann kapsamll gelmektedir. Birincisi, slm dnyasnn dn-
mn ilk defa bir btn olarak kavrama niyeti, bizi almann kap-
samn bu kadar geni tutmaya sevk etti. kincisi, mevcut teorik pers-
pektiflerin yetersiz kald durumlarda ayn anda hem kavramsalla-
trma, hem de buna gre zmleme, rnein ideolojileme rntle-
rini analiz iin neredeyse yepyeni bir kavramsallatrma yapmak zo-
runda kalmamz, tabiatyla almann hacmini bytmtr.
24 kinci Yayna nsz

Daha nce bunlar uzun vadede mstakil almalara dntrdk-


e izleyen yaynlarda eserin hacminin azalacan sylemitim. Bu ya-
ynda grlecei gibi, Burke ile Cevdet arasndaki mukayeseyi Hikmet
Kavanda Edmund Burke ile Ahmed Cevdet balkl ikinci kitabmza
dntrdmz iin kardk. Osmanl slm yorumuyla ilgili ksm
da ayr bir almaya dntrdk.
Kitabn bu ikinci yaynnda bizi tadilata sevk eden ana genel sebep
ise ilm gelimedir. Bilindii gibi gerek kll, gerekse de ferd bakm-
dan ilim, srekli bir gelime iinde olduundan yazdklarmz da s-
rekli gzden geirme ihtiyac duymamz tabiidir. Bu gelimeye gre
kullandm baz terim ve tezleri gzden geirerek daha rafine hle
getirdim, yeni kan nemli kaynaklara atfla bibliyografyay zenginle-
tirdim.
Evvelce de ifade ettiim gibi almamz, slm dnyasnda mo-
dernleme srecinin en kritik safhas saylan yz yllk bir tarih kesite
odaklansa da bu, bitmi deil, hlen devam eden bir sretir. Dolay-
syla bu tarih arkaplan nda slm dnyasnda modernleme ve
seklerleme srecinin ada uzantlarn daha net grme imkn bul-
dum. Bu dnmn rn almalar da inallah ada slmda
modernleme konusunda yapacamz mstakil bir incelemenin tasla-
n ortaya karmaya vesile oldu.
Bat ile slm dnyasnda dorudan karlamadan tedricen uzla-
maya geilen bu srete Mslman zihinlerdeki seklerleme de de-
rinlemitir. amzda slm ilim geleneinden koptuka sekleriz-
min etkisine ak hle gelen Mslman aydnlar, cidd bir kafa kark-
l iinde bulunuyorlar. zellikle smrge-maduru Mslman lke-
lerdeki aydnlar, zihnen ne kadar seklerletiklerinin farknda bile de-
iller. Bugn slm medeniyetinin deerleri diye sze balayan bir
Mslman aydn, farknda olmadan seklerizmin kapanndan konuu-
yor demektir. Zira, bizim iaret ettiimiz gibi, medeniyet (civilization)
de, deer (value) de dorudan sekler kavramlardr. Deer, geleneksel
dnyada karl olmayan, Batda kapitalizmin getirdii deiim ve
fiyat kavramlaryla ortaya km bir terimdir. Dousuyla Batsyla bir
btn olarak geleneksel dnyada, kelm kitaplarnda hsn kubh
bahsinde geen modern anlamda tek bir deer vardr: hsn=gzellik.
Onun altnda toplanan adalet gibi tm kavramlar, modern anlamda
birer deer deil, edeptir. Soyut bir deer deil, Bir dereden bile ab-
Bedri Gencer 25

dest alrken israf etmemek gibi somut bir edep olarak adaletin l-
sn veren ise snnettir.
Bizim savunduumuz, btn bu gizli sekler kavramlarn reddi
eklinde bir tr fundamentalizm deil, hikem-asl ile sekler-arz ter-
minoloji arasndaki farkn bilincinde olarak konumamz gerektiidir;
hikem-asl tasavvur tarzna dn imknn verecek bu bilintir. Bu-
gn Mslman aydnlar bu tr kavramlar sorgulamadan veri olarak
konutuklar veya ben aslnda bununla unu kasd ediyorum gibi se-
mantik zorlamalarla vakit kayb ettikleri iin bir k yolu bulunam-
yor. Malum, lgate yiitlik olmaz.
Kitabn kndan sonra pek ok hasb okur ve dost, ilgi ve katkla-
ryla bana g verdiler. Bunlarn hepsini burada saymam imknsz. Sa-
dece temsil kabilinden anacam aziz dostlarm Alparslan Akgen ve
Tanel Demirel ile tashih srecinde yardmc olan sevgili kardeim Be-
kir Belenkuyu ve eserin itinal bir ekilde yeniden yaynna talip olan
Dou Bat Yaynlar yetkililerine itenlikle teekkr ederim.

Fatih, 2 Nisan 2012


Bedri Gencer
BRNC YAYINA NSZ

Elinizdeki eser, 1998 ylnda stanbul niversitesi SBF Uluslararas


likiler Blmnde tamamladmz slm Modernizmi ve Osmanl
Devleti: Osmanl ve Msr slm Modernizmi Tecrbeylerinin Karla-
trmal Bir ncelemesi, 1839-1939 balkl doktora tezini yayna hazr-
lama fikrinden dodu. Benzer ou giriimde olduu gibi bu, sonunda
tematik ortaklk dnda tezden tamamyla bamsz bir almaya d-
nt. Tezde sosyolojik perspektiften Osmanl ile Msrl aydnlarn
dncelerini karlatrarak XIX. asrda doan slm modernizmini
incelemeye almtk. Burada slm dnyasnn modernlemesi, te-
melde Mslman aydnlarn fikirlerini etkileyen arkaplan olarak ince-
lenmiti. Tezi yayna hazrlamaya giriince slm dnyasnda modern
Bat medeniyetiyle karlamayla balayan derin dnmn tam tahli-
linin, doal olarak bir doktora tezinin snrlarn aan ok daha geni,
btncl bir perspektif gerektirdiini grdm. Bu konuda dnya a-
pnda grdm boluk, dnyay kurtarmak zere gnderilmi bir
Ko olarak bana bu yeni, zor almaya girime cesareti verdi.
XX. asrn sonlarna doru Bat modern-sonras aa geerken slm
dnyas XIX. asrda modern Bat ile karlamasnn muhasebesini
srdrmektedir. Elinizdeki eserin, bu hesaplama srecinde bir dnm
noktas oluturduuna inanyoruz. Temasn zetleyen u soru, al-
mamzn niteliini anlatmaya yeter: Batl kozmopolitanizmin dn-
m, modern Bat/Dou karlamasn nasl etkilemitir? zet ks-
mndan da anlalaca gibi eserimiz, slmda modernleme srecini
Bat ile Dounun bu byk karlamas bakmndan ele alan dnya-
daki ilk almadr. Stephen Toulmin (1992) gibi yazarlarn da dikkat
28 Birinci Yayna nsz

ektii gibi modernleme veya seklerleme, Batl kozmopolis proje-


sinin dnmnden baka bir ey deildir. XIX. yzylda zirveye -
kan bu sre, kozmopolitanizmin hedefini oluturan her yeri, zellikle
Batya en yakn noktada yer alan Osmanl liderliindeki slm dnya-
sn derinden etkilemitir.
Dolaysyla ancak Batl modernleme srecine nfuzla slm dn-
yasnn geirdii derin dnm kavranabilir. Byle mukayeseli bir
perspektiften incelenmedike XIX. asr slm dnyas tarafndan Ba-
tya verilen karmak tepkilerin kayna da anlalamaz. Bu itibarla a-
lmamz, sadece slmda deil, ayn zamanda Batda modernleme,
mukayeseli modernleme ve modernizmler olarak da okunabilir. Da-
ha yakndan bakldnda Batl ve Doulu modernizmlerin iki adan
karlatrlmas gerektii grlr. Birincisi, slm modernizminin
genel olarak Batl modernizmle mukayesesi, ikincisi, Protestan-Cizvit
kaynakl bu Batl modernizm karsnda brahimi din, Yahudilik,
Hristiyanlk ve slmn zorland modernizmin mukayesesidir. a-
lmada yeri geldike bu brahim dinin aydnlarnn modern d-
nce ve hayat tarz karsnda aldklar tavrlardaki ilgin ortaklklara
dikkat ektim. Bu arada bu konuda da dnya apnda hayrete deer bir
boluk olduunu grdk.
Arapada talebl-kll, fevtl-kll (her eyi istemek, her eyi ka-
rmaktr) sznn de anlatt gibi, byle iddial bir yaklamla bu ka-
dar kapsaml bir almaya girimenin avantaj kadar risk iermesi de
doaldr. Kimileri, almann her blmn ayr bir kitap olabilecek
apta rnein Osmanl ve Msr slm yorumlar, sosyal bilimin do-
uu gibi balklar ayr almalarn konusu olarak grebilirler. Ancak
slm dnyasnn dnmn ilk defa bir btn olarak kavrama niye-
ti, bizi almann kapsamn bu kadar geni tutmaya sevk etti. Bu e-
kilde slm dnyasnn dnm bir btn olarak grldkten sonra
ileride eserin baz blmlerinin ayr kitaplara dntrlmesi dn-
lebilir. Yani avantajlarnn dezavantajlarna ar bast kanaatine var-
dmzdan dolay byle bir perspektif benimsedik. Bu acil ihtiyaca
ramen bugne kadar Trkiyede ve dnyada byle btncl bir pers-
pektiften modern slmn incelenmesini engelleyen faktrlere ikinci
blmde dikkat ektim.
slmda Modernleme, 1839-1939 bal, almamzn ieriini ye-
terince yanstr. Burada kasd edilen, etkileim halinde hem slmda,
Bedri Gencer 29

hem de slm dnyasnda, hem dnsel, hem toplumsal, modernlik ve


modernizm ynnde sregelen bir deime srecidir. Bu srecin hlen
devam etmesinden dolay balktaki tarih kesiti, sadece incelemenin
odaklanaca 100 yllk kritik bir dnemin snrlandrlmasn ifade
eder. Tahmin edilecei gibi 1839, Tanzimat Fermannn ilan edildii,
1939 ise kinci Dnya Savann balad yldr. Gerekte yaplan
analizler, bu tarihlerin ok ncesine ve sonrasna uzanr. Daha ileri bir
tarih alnacak olsa kanaatimce son nde gelen slm limi olarak ey-
hlislm Mustafa Sabrinin vefat tarihi 1954 alnabilir.
Ayrca burada slmda modernleme tabirini mecazen kulland-
mz da belirtelim. Vahy edilmi herhangi bir din gibi slmda da
hakik anlamda bir modernleme mmkn deildir. Burada kasd edi-
len, mecz anlamda Mslman aydnlarn dnndeki modern-
lemedir. Bu bakmdan ngilizcede olduu gibi Muslim modernism de-
yimi maksada daha uygun dse de Trkede Mslman moderniz-
mi deyimine gre dile daha kolay geldii iin slm modernizmi
deyimini kullanmay yeledim.
Konunun kompleks niteliince incelemede benimsediimiz btn-
cl perspektifi zetleyen ana kavram mukayesedir. bni Haldundan
Webere mukayese, sosyal bilimlerin ana metotlarndan biri olarak
kabul bulmutur. Biz de almamzda konuyu iki ana bakmdan mu-
kayeseyle inceledik. Birincisi, genel olarak Batda ve slmda modern-
lemelerin, ikincisi, ada slmda Osmanl ve Msr ile rneklendiri-
len geleneksel ve modern dncelerin mukayesesi. almamzda
XIX. asr slm dnyasnda modernlemeye kar alnan btn tavrlar
modern slm incelemeleri iin bir analiz erevesi oluturmak zere
kategoriletirirken, slm dncesindeki paradigmatik deiimin de-
recesini gstermek iin Osmanl ve Msr slm dncesinin temsilci-
leri olarak alnan Namk Kemal ve Muhammed Abduh rneklerinde
gelenekselcilik/modernizm olarak iki ana tipe dntrerek karla-
trdk.
Eserde grlecei gibi Abduha yaktrlan modernizmden kast,
sadece geleneksel paradigmadan kopu anlamnda bir pasif moder-
nizmdir. amzda modernizmin tahakkm sonucu gelenek ve mo-
dernlie bal olarak gelenekselcilik ve moderncilik, birincisi olumsuz ve
ikincisi olumlu anlamda normatif kavramlar hline getirilmitir. Hl-
buki bu kavramlar normatif yerine deskriptif olarak alnd takdirde
30 Birinci Yayna nsz

Ahmed Cevdet veya Namk Kemal gibi gelenekselci dnrlerin as-


lnda reel ile ideali uzlatrmaya ynelik realiteyi aklama giriimlerin-
de Abduh gibi aydnlarnkinden ok daha derin bir dnce gelitir-
dikleri aka grlecektir.
Dier taraftan Max Weberin sosyolojisi iin kullanld gibi mu-
kayeseli perspektif, tarih ile tamamlanr. ncelememizin Osmanl-
merkezlilii, benimsediimiz tarih perspektifin gereidir. Batl bilim
dnyasnda XIX. asr slmnn genelde smrge-sonras perspektifle-
re gre Msr-merkezli olarak incelenmesi, modern sosyal bilime zg
anakronizmin sonucudur. Modernizme zg bu kusur yannda ana se-
bep, eserde gsterdiimiz gibi, bir trl yenilemeyen din olarak Trk
slmnn yerine XIX. asr oryantalizmi tarafndan smrgeletirilecek
medeniyet olarak Arap slmnn geirilmesidir. Oysa XIX. asr s-
lm dnyasnn lideri Osmanl Devletidir. Smrge-sonras paradig-
malara meydan okuyan tek rnek olarak Osmanlnn kendine zg,
dinamik slm yorumunun mukayeseli bir perspektiften tespiti, zanne-
diyoruz modern slm incelemelerine yepyeni bir boyut getirecektir.
almamzn mukayeseli-tarih perspektifi, deskriptif, analitik,
didaktik ve eletirel perspektifle tamamlanmtr. Deskriptif bakm-
dan almay okuyanlara slm dnyasndaki sosyal ve dnsel dei-
im sreci hakknda yeterli bir fikir vermeyi hedefledim. Bu arada
Tanzimat, stibdat, Mertiyet gibi dnemlere allagelmi aklama-
larn tesinde yeniden bakmaya altm ki bu bakn orijinallik dere-
cesinin takdiri elbette okuyuculara aittir. Kitapta okuyucunun tm
ynleriyle modern slm dnyasndaki deiim srecinin zengin bir
panoramasn bulacan umuyorum.
kincisi, olabildiince yuvarlak szlerden kanarak problematik du-
rum ve fikirleri aklamaya, sebep-sonu ilikisi kurmaya, bir, iki,
diye sebepleri sayarak analiz etmeye altm. Ayrca yllardr ni-
versitede ders veren bir retim yesi olarak, ilemselletirilmi temel
kavram ve teorilere dayal analizler yapmaya alarak almann genel
okuyucular ve renciler iin didaktik bir ilev grmesini de hedefle-
dim. Eserimizin belki en nemli ynlerinden biri, sosyolojik perspek-
tifle zamanla uradklar semantik arplmalara dikkat ekerek gerek
yerli, gerekse yabanc kavramlar asl anlamlarna ircya almasdr.
Bu ynyle almamzn Trkiye gibi kltr savann kzt lke-
Bedri Gencer 31

lerde salkl fikr faaliyeti nlemek iin krklenen kavram kargaas-


nn giderilmesinde nemli bir rol oynayacana inanyorum.
almada ayn zamanda Batl modernizm kadar Msr moderniz-
mine ynelik objektif bir eletirel perspektif benimsedik. in doru-
su bu almaya girimeden nce Davudolu (1997)nunki gibi t o-
cukluk zamanlarmdan beri okuduum eserlerde Abduha yneltilen
ar eletirilerin temelde onun geleneksel slm paradigmadan ayrld-
gerekesine dayanan muhafazakr zihniyetten kaynaklandn san-
yordum. Hlbuki bu inceleme srecinde nfuz edince aslnda Ab-
duhun dncesinin ne kadar ereti ve elikili olduunu, eletirilerin,
dncelerinin snn paradigmadan sapmasndan ok bu mantk za-
yflndan kaynaklandn grdm. Dolaysyla Trkiyede de olduu
gibi bu kadar zayf bir dncenin hlen tutulmasnn ancak eitli
psikolojik saiklerle aklanabilecei sonucuna vardm.
almada Abduh ve Afgnnin fikirlerinin esasl bir eletirisini
yaparak btn bu elikileri gsterdim. Burada zellikle XX. yzyln
ikinci yarsnda slm dnyasn bir hayli megul eden Cemleddn Af-
gnyi az-ok muamma olmaktan kardm sanyorum. Aslnda
ortak politik kltryle yetitikleri halde Namk Kemal ile Cem-
leddn Afgnnin Batya verdikleri karlklarn niin kritik olarak
deitiinin analizi, sanyorum ou kiiye arpc gelecektir.
slm modernizminin gerek babas saylan Afgn mummasn
zmek, slm dnyasnn problemlerini zmek deil, bu problem-
lerin kaynana inmek anlamna geliyor. Evet, eserimizin hedefi, slm
dnyasnn problemlerini zmekten ziyade bu problemlerin kayna-
na inerek neler olduunu tespit etmektir. Zira kalc bir zm aray,
ancak hakik problemlerin tespitiyle mmkndr. rnein slm dn-
yasnn yaad bunalmn znde sanld gibi bilgiden ziyade ahlak
ve irade kusurunun yatt sonucuna vardk. Bu gerein farkna var-
mak, zm yolunu da bulmak demektir.
Konunun merkezilik, genilik ve karmaklndan dolay alma-
nn sonular, dnden bugne uzanan zet, sonular ve projeksi-
yonlar karm bir deerlendirmeye dnt. Burada balca, slmn
yakn modernleme tecrbesi nda Trkiye-merkezli slm dnya-
snn nasl bir istikamet tutmas gerektii hayat sorusuna cevap ara-
dm. Ulus-devletinin hlet-i rhiyesinin ufuklarn daraltt Trk
32 Birinci Yayna nsz

aydnlar kabullensin kabullenmesin, hakikat deimez: Trkiyenin


kaderi, slm dnyasnn kaderi demektir.
Sayn erif Mardinin okuyarak takdirini belirttii doktora tezimi-
zin kitap yayn iin teviki ve tavsiyesi zerine 2000 ylnda bir yayne-
viyle ksa sre iinde yayn iin prensip anlamasna varmtk. Ancak
aradan sekiz yl getikten sonra alma, yeni bir yaynevinden bam-
baka bir eser olarak gn yzne kyor. Her kitabn bir serveni ol-
duu iin burada bu gecikmenin sebeplerine deinmekte yarar gryo-
rum. Bu ar gecikmeye belli bal gereke gsterebilirim.
Birincisi, sekiz ylda araya giren saysz madd ve manev, zel ve
genel mazeret. Bunlarn ayrntlarnn okuyucuyu ilgilendireceini pek
sanmyorum. Ancak ilm faaliyetin arza olarak grld gnmz
akademik ortamnda trnaklaryla kazyarak bir eyler retmeye alan
sade Trk akademisyenlerden biri olmam, sanrm bu genel mazereti
aklamaya yeter.
kincisi, mkemmeliyetilie varan ar titizliimiz. Dorusu bu
yzden iddiallk ile tatminsizlik arasnda srekli gidip geldim. Ancak
insan, hele de Trkiyenin mevcut ac artlarnda mkemmellik aray-
nn bir snr olduunu sonunda anlayarak pes ediyor.
nc ve objektif gereke ise ilm gelimeyi yakalama kaygmz-
dr. Bu sekiz yllk arada konuyla ilgili yurtta ve dnyada pek ok
nemli yayn yapld. Bibliyografyada grlecei gibi mmkn oldu-
unca en son kan yaynlara kadar ulaarak almada yararlanmaya
altm. Bu esnada ge olsun, g olmasn tesellisiyle almann
birok mesele ve tezini zihnimde tartma ve piirme frsat buldum.
Eserin iindekiler ve zet ksmndan grlebilecei gibi bu kadar
geni ve karmak bir konunun elverdii lde iyi bir plan yapmaya
altm. Tekrarlardan ve laf kalabalndan mmkn olduunca ka-
narak zl bir aklama sunmaya gayret ettim. Hayli kapsaml eserden
yararlanmay kolaylatrmak iin banda genel ve ayrntl olarak iki
zet verdim.
almann olaanst miktarda bir kaynaa atf gerektirmesi, bib-
liyografyay ayr bir kitap hacmine karabilirdi. Bu yzden bibliyog-
rafyada genelde metinde birden fazla geen kaynaklarla konuyla do-
rudan ilgili kaynaklar topladm. Belli bir balamda bir kez geen kay-
naklar sadece metin iindeki dipnotlarda verdim. almada hem
Bedri Gencer 33

birincil, hem ikincil kaynaklar kullandm, yerine gre her ikisine de


atf yaptm.
Eserde balca Trke, ngilizce ve Arapa yannda ikinci derecede
Franszca ve Almanca eserlerden yararlandm. zellikle iki sebeple
baka dillerden Trkeye evrilen kaynaklar kullanmadm. Birincisi,
Trkeye tercmelerin kalitesine ilikin yaygn gvensizlik. kinci ve
teknik bir gereke ise kitabn Trke yaynndan sonra ngilizce yay-
nn hazrlama niyeti. Elinizdeki Trke yaynndan sonra inallah
kitabn ngilizcesinin hazrlan esnasnda Trke tercme kaynaklara
yaplan atflarn orijinallerindeki karlklarn aramak olduka klfetli
olacakt. Bu sebeple ana dildeki eserlerin orijinallerini kullandm.
Arapadan dier alntlar gibi yet ve balca Kenzl-Ummlden ha-
dis meallerini de bizzat, Osmanl yazarlarndan alntlar bazen sade-
letirerek verdim.
Metni arlatrmamak iin yayn isimleri dnda ahs isimlerin-
deki Arapa harf-i tarifleri (el-) kullanmadm. Bu arada bugn maa-
lesef Arapa kkenli kelimelerin telaffuzunu duyarak renemeyen
yeni nesillerin vahim itibahlara dmesini nlemek iin giderek tekrar
kullanlmaya balayan uzatma iaretlerini titizlikle kullandm (kr,
tarih vs. gibi). Bir dnem Trkiyede aydnlarn enerjilerini heba eden
dil mhendisliinin rn z-vey Trke saplantsna kaplmaks-
zn yaayan, akc bir dil kullanmaya altm. rnein rationality kar-
lnda kullanlan ussallk yerine hem yaygn olarak kullanlan akln
trevi, hem de karlatrdmz meriyet ile kafiye oluturduundan
dolay akliyet kelimesini kullandm. Keza oulu dile ar geldiinden
dolay ngilizce challengein karl meydan okuma yerine tahadd de-
dim.
zellikle telifi yllar sren bu tr hacimli eserlerin nsznde kat-
ks geen birok kiiye teekkr etmek adettendir. Bizimki bu dete
bir istisna tekil ediyor. Eser, kendine zg yetime ve alma artla-
rndan dolay maalesef yayn ncesinde bu tr katk ve eletirilerden
mahrum kalan yazarnn kaleminden dorudan gn na kyor.
Bununla birlikte elinizdeki yaynndan sonra gelecek tepkiler, kitab-
mzn ngilizce yaynnn hazrlannda yararl olacaktr. Bu arada
moral desteinden dolay Trk sosyal bilimcilerinin pri Sayn erif
Mardine teekkr borluyum.
34 Birinci Yayna nsz

2000 ylnda eseri hazrlamaya baladktan ksa bir sre sonra ba-
bam Niyazi Gencer, dr- bekya gt. Dnyada bu eserin kn en
ok grmesini istediim kii, phesiz akademik kariyerimin ba des-
tekisi, ilim babamd. kndan haberdar olacana muhakkak
inandm bu almay ona ve anneme rahmete vesile klmasn Rab-
bimden niyaz ediyorum. Bu kadar zorlu bir almann zahmetini ya-
zaryla birlikte ailesinin de ekmesi tabidir. Bykler kadar kkler
bile bu zahmeti fazlasyla ekti. Onlara srekli biraz daha sabr, az
kald, bitti-bitiyor demeye yzm kalmamt artk. nanyorum ki
biricik kuzularm Asude ile Furkan, kitabn knn sevincine katl-
dklarnda kendilerinden aldm saatler iin beni balayacaklardr.
1986 ylnda henz 18 yanda iken zamann nde gelen dergisi
lim ve Sanatta yaz hayatna baladm. Neredeyse eyrek asrlk pro-
fesyonel yaz hayatma ramen ilk eserimin k, slm geleneine uy-
gun olarak 40 yanda ksmet oluyor. Bunda da bir hayr-hikmet oldu-
una inanyorum. 22 sene nce yazlm ilk yazmzla eldeki eseri kar-
latranlar, anadamar, snn, Gazlci slm anlaynn daima dn-
cemizin mihverini oluturduunu grebilirler. slm ilminin zirvesi
Gazl, benim ilk hocam saylr. Merhum babamn ald Ahmet Ser-
darolu tercmesi hy ile henz ilkokulda tanmtm. zellikle
mm- Azam ve mm- Gazl ile kalb bam hayatm boyunca
srd ve srecek inallah.
1986da yazlm sz konusu ilk yazmda Kutub, Mevdud gibi
eserleri younlukla Trkeye evrilen, dnceleri smrge mirasyla
mall Mslman dnrlerin anadamar slm dncesini temsil
edemeyeceklerini zmnen de olsa ifade etmitim. Elinizdeki eser, bu
tezin bir tasrihini simgeliyor. Tezimiz, ancak Osmanl gibi slm
kesintisiz ve dinamik olarak yaayan topluluklarn aydnlarnn anada-
mar slm dncesini temsil edebileceidir. Ancak bugn ayn eyi
sylemek hayli zor grnyor. Dier Mslman lkeler gibi sert olma-
sa da yumuak, kltrel smrgecilie maruz kalan bir lke olarak
gnmz Trkiyesinde slm muhaliflerinden nce asl savunanlar
bilmez, bilenler de bildiklerini uygulamaz hle geldi. man ile slm,
eriat ile fkh arasndaki nans, deil ulemdan Ahmed Cevdet,
debdan Namk Kemalin bile gnmz ilahiyat profesrlerinden
daha iyi bildiini sylemek mbalaa olmayacaktr.
Bedri Gencer 35

Eseri, rzasna uygun ve Trkiye ve slm dnyasn saran bu krizin


tehisine vesile klmasn Rabbimden diliyorum. alma benim iin
yorucu olduu kadar retici ve verimli oldu; umarm okuyanlara da
faydal olur. Sonuta kalc, kaynak bir eser ortaya koyduumu umuyo-
rum. Grlecei gibi alma, konusunun kuatclndan dolay daha
pek ok esere gebe. Onlar da Rabbimin inayet ve tevfiki ile hzla
meydana karmay mit ediyorum.

Ve billhit-tevfik

Fatih, 1 Kasm 2008


Bedri Gencer
ZET

Ksa
almamz, kavramsal-teorik bir giriin ardndan XIX. asrda Batnn
etkisiyle iki merkez lke Osmanl ve Msr rneklerinde slm dnya-
snda balayan modernlemeyi (itima deiim) ve yol at sekler-
lemeyi (fikr deiim) konu almaktadr. Ele alnan seklerleme sre-
ci, tenkit ve in, in da paradigma ve program olarak iki boyuttan
olumaktadr. Sonular blmnde ise slm dnyasnn modernleme
ve seklerleme ile imtihannn ana maliyeti olarak snnet ve hikmet
ile limin kaybnn sonular ele alnmaktadr.

Orta
Girite kitap boyunca yaplan analizlerde kullanlacak temel kavram-
larla Osmanl ile Msr dnrlerinin dayandklar kolektif slm yo-
rumlar tanmland. Birinci blmde dini medeniyete dntrdkten
sonra kresel bir g olarak ortaya kan medenletirici Batnn slm
dnyasna modernleme ve seklerlemeye yol aan scak ve souk sa-
va yoluyla gelii ele alnd. kinci Blmde medenletirici Batnn s-
cak ve souk sava yoluyla geliine slm dnyasnn modernleme ve
apolojetik olarak dorudan verdii karlk ele alnd. nc Blm
de slm topluluunda bilgi znesinin dnm srecine k tutularak
modernizme giden yol aydnlatld. Drdnc Blmde Gvura
gvur denmeyecek ve slm, zmin-i terakkdir szleriyle formle
edilen modernleme ve seklerlemeye tepki olarak slm moderniz-
minin douu ele alnd. Beinci Blmde muhafazakr dncenin
modernlik ve modernizmin tahaddsine nasl karlk verdii gsterildi.
Altnc Blmde Batl modernizmin arkaplannda yatan mesihilii
38 zet

devrimcilie dntren Cemleddn Afgnnin kariyeri, Karl Marx


ile mukayese edilerek incelendi.
Yedinci Blmde Namk Kemal ve Muhammed Abduh rnekle-
rinde Osmanl ve Msrl aydnlarn modernliin tahaddsi karsnda
slm yeniden yorumlama giriimlerinin k noktasn oluturan
gelenei eletiri tarzlar karlatrld. Sekizinci Blmde Osmanl ve
Msrl dnrlerin dncelerindeki paradigmatik deiimin derecesi
ele alnd. Dokuzuncu Blmde Osmanl ve Msrl dnrlerin ge-
lenei eletiri tarzlar ve dayandklar paradigma nda siyaset ve ik-
tisat alanndaki programlar incelendi. Onuncu Blmde Osmanl ve
Msrl dnrlerin zledikleri yeni toplumu kurmak zere formel ve
enformel eitim yoluyla yetitirilecek yeni insan tipine baklar ele
alnd. Sonular Blmnde Osmanl ve Msrl dnrlerin modern
tahadd karsndaki baar derecelerine bal olarak snnet ve hikmet
ile limin kaybnn sonular deerlendirildi.

Uzun
Giri Blmnde kitap boyunca yaplan analizlerde kullanlacak din,
tedeyyn, eriat, fkh, snnet, bidat, gelenek, modernlik, ideoloji
gibi slm ve Batl temel kavramlar yannda, XIX. asr slm dn-
cesindeki deiimin doasn ve derecesini deerlendirebilmek iin
gerekli arkaplan olarak genelde slm dncesi, zelde Osmanl ve
Arap slm yorumlar tanmlanmtr. Tedeyyn denen belli bal ko-
lektif slm yorumlarnn tarih tecrbeyle etkileim sayesinde ekil-
lenmesi, Osmanl ve Msr-Arap dnyasnn gelitirdii slm yorum-
larnn salamlk derecesini de aklar. Osmanl ve Msrl aydnlarn
modern Batl tahaddyle baa kmadaki baar dereceleri, dayandkla-
r zgl kolektif tedeyynlerin dayankllk derecesince belirlenecekti.
Birinci Blmde Batl kozmopolitanizmin dnmnn gele-
neksel Bat/Dou karlamasn nasl etkiledii ele alnmtr. Bat,
Westphaliann ardndan krize giren dini medeniyete dntrdkten
sonra hak/btl dinler eklindeki geleneksel din-temelli tekiletir-
meyi Batl/Doulu medeniyetler eklindeki medeniyet-temelli te-
kiletirmeye evirmi, bylece kozmopolise ynelik geleneksel Batl
Hristiyanlatrma (evangelizing) misyonunun yerini medenletirme
(civilizing) misyonu almtr. Fransz Devriminden sonra Napo-
Bedri Gencer 39

lonun balatt scak sava olarak medenletirme hareketinin ilk do-


rudan hedefi genelde slm dnyas, zelde Osmanl Devleti olmutur.
Napolonun Msr seferinin ardndan medenletirici Batnn s-
lm dnyasna gelii souk sava yoluyla oldu. Protestanl ilerlemeyle
zdeletirerek Katolik Avrupay ilerlemeye kart diye tekiletiren
ngiliz aydnlar, sekler kozmopolitanizm klna sokulan emperya-
lizmin gerektirdii bu Hristiyanlk-ii tekiletirmeyi Trklkle z-
delemi slma yanstmakta gecikmedi. ngiliz aydnlar, Trklkle
zde slm dinini ilerlemeye kart, buna karlk Araplkla zde slm
medeniyetini ilerlemeye yatkn olarak sunarak din olarak Trk sl-
mnn yerine smrgeletirilecek medeniyet olarak Arap slmn
geirdiler.
kinci Blmde Napolonun Msr seferiyle balayan Batnn taar-
ruzuna kar Osmanl Devletinin ban ektii slm dnyasnn 1839
Tanzimat Ferman ile balatt politik-kurumsal modernleme sreci
ele alnmtr. Nizam- Cedit ile balayan modernleme hareketi, Ba-
tya kar, Bat iin olarak ifade edilen misilleme anlayndan kaynak-
lanyordu. Tanzimata vcut veren en nemli deiim, geleneksel mut-
lak stnlk ve rakipsizlik zihniyetinin yerini mukayeseli stnlk ve
rekabet duygusunun almasdr. XIX. asr slm dnyasnda modern-
leme, Batl tehdide kar durma kaygsnn aciliyetinden dolay yne-
tici sekinlerce fkhen temellendirilmeden pragmatik ve otokratik bir
tarzda gerekletirilmi, bu ise vahim bir meriyet krizine yol amt.
1856 Islht Fermannn getirdii mslim ve gayr-i mslim tebaa-
nn eitlii ilkesine kar halk arasnda yaylan Artk gvura gvur
denmeyecek sz, bu meriyet krizini arpc bir ekilde zetliyordu.
Tereddtl ve dikotomik Tanzimat modernlemesi, istenen verimi
salayamad gibi, salanan ksm baar da meriyet krizi yznden
boa gitmiti. II. Abdlhamid, devlet/mlk ayrmna tekbl eden
slh/ihy formln modernleme srecine uyarlayarak modernle-
me ile birlikte onu dengeleyecek ve bir ekilde slm ideolojiletirecek
bir merlatrma hareketini elele yrtt. Burada Devr-i Hamdde
Osmanlya alan ngiliz kltr savana dorudan verilen karlklar
da ele alnmtr.
Bir medenletirme misyoneri olarak gelen Napolondan itibaren
Msrda modernleme, hep bir medenletirme mantyla yrd.
Mehmed Ali ve halefleri, muhalefet ve direni odaklarn tasfiye ettik-
40 zet

ten sonra herhangi bir meriyet kaygs gzetmeden lkede istedikleri


Batllatrc reformlar gerekletirebildiler. Reformlarn yaylmaclk
hedefine odaklanmasndan dolay Mehmed Alinin reform hareketi
istenen baarya ulaamasa da tarm ve genel ynetim alanlarndaki
yeniliklerin daha kalc olumlu etkileri oldu. Zimmlere eit vatanda-
lk stats verecek hukuk reformlar, Osmanlda dvel-i muazza-
mann basklarna kar kerhen, ancak Msrda Fransada ald tahsi-
lin etkisiyle kendisini bir medenletirme misyoneri olarak gren smail
tarafndan Avrupa prensleri arasnda eit bir ye olarak kabul bulma
arzusuyla gnllce yaplyordu.
1881 yl balarnda kitlesel bir harekete dnen Urb ayaklanma-
syla Hdivin otoritesini ve lkenin istikrarn kayb etmesi zerine M-
sr, 1882 ylnda ngiliz igaline urad ve Msra konsolos olarak ata-
nan Lord Cromer, igali kalc kld. Onun savunduu "ince veya
salkl emperyalizmi, ngilterenin, nfuzuna tbi rklarn madd ve
manev ykseliini salamak iin elinden geleni yapmas anlamna
geliyordu. Smrge idaresi, zellikle eitim mhendislii denebilecek
kapsaml eitim hareketiyle Msr smrlebilir kvama getirmiti.
nc Blmde erken modern slm dnyasnda ulemnn dn-
m srecine k tutularak XIX. asrda doan slm modernizmine
giden yol aydnlatlmtr. Erken modern slm dnyasnda ykselen
Batnn etkisiyle balayan siyas zlmeye paralel olarak giderek kan
kayb eden ulem sonunda Batl tahadd karsnda pes etmitir. Batl
tahadd karsnda slm yeniden yorumlama ihtiyac tabiatyla gele-
neksel bilgiyle birlikte taycs snfn da deimesine yol amtr.
XIX. asrda az-ok slma atfla modern dnce ve hayat tarzyla ba-
a kmak iin, seyahat, tahsil, tercme gibi Bat ile yumuak kar-
lama yollarnn da etkisiyle dnyay aklamaya yarayan fkh ve edebi-
yat gibi geleneksel disiplinlerden sosyolojiye ve limden aydna gei
gereklemitir.
Drdnc Blmde Gvura gvur denmeyecek ve slm, zmin-
i terakkdir szleriyle formle edilen modernleme ve seklerlemeye
tepki olarak slm modernizminin douu ele alnd. u ya da bu e-
kilde slmn yeniden yorumlanmas, onun az-ok ideolojiletirilmesi
anlamna geliyordu. Batda olduu gibi slm dnyasnda da hakikat
politikasnn douu ise hikmet olarak din anlayndan ideoloji olarak
din anlayna gei sonucunda bir ihls krizine yol aacakt. Bu ekilde
Bedri Gencer 41

balayan ideolojileme rntleri ve karakteristiklerinin tespitinden


sonra slm modernizminin tanm, haritas ve tipolojisi karlmtr.
Burada ayn zamanda modern slm aratrmalarnda temel olutura-
cak bir metodoloji nerilmitir.
Katolik modernizmi gibi slm modernizmi de Trk-slm kart
ngiliz kltr savann rn slm, mni-i terakkdir ithamna
tepkiden dodu. Daha geni bir adan bakldnda bu karlama,
Bat ile Dounun birbirlerini karlkl tekiletirmesi, oryantalizme
kar oksidentalizm olarak grlebilirdi. Mslman aydnlarn bu ta-
haddye kar Bat medeniyetini tasavvur tarzlar ise zgl kolektif
slm yorumlarnca belirlendi. Blmde gelenekselcilik/modernizm
eklinde iki tipin temsilcisi olarak alnan Osmanl ve Msr dncesi
rneinde XIX. asr Mslman aydnlar tarafndan slmn yeniden
yorumlanmas tarznn, onlarn Bat medeniyetini tasavvur tarzlarna,
bu ise sz konusu medeniyetin tehdidini alglama tarzlarna, bu da
mensup olduklar topluluklarn tarih tecrbeyle gelitirdikleri zgl
slm yorumlarna gre deitii gsterilmitir.
Bat medeniyetini, Osmanl dnrleri hrriyet deerine dayal
olarak merlatrlan ideal slm dzenin maddeten gelitirildii hal-
de mnen yozlatrlm bir kopyas olarak alglarken, Msr dnrle-
ri aklletirmeyle ezici bir g kazanarak zgrlklerini tehdit eder hle
gelen insanlk tarihinde emsalsiz bir madd medeniyet olarak grdler.
Bat medeniyetinin bilimsel-teknolojik ve endstriyel gelimenin r-
n madd gcn, dil ynetimin, meriyetin trevi olarak gren
Osmanl aydnlarna karlk Msr dnrleri, Avrupann sosyal d-
zen baarsn, akliyete dayal madd medeniyetin trevi olarak grd-
ler. Osmanl ve Msrl dnrlerin Batl medeniyeti meriyet ve
akliyet ile farkl karakterletirmeleri, Batda olduu gibi farkl mo-
dernizm trlerine vcut verdi.
Beinci Blmde muhafazakrln bir tr olarak reformizmin mo-
dernizmden fark belirtildikten sonra muhafazakrln pasif ve aktif
trleri ayrt edilmitir. Usl-i fkhta tecdit geleneinin temsilcisi ola-
rak Sava Paann ardndan aktif muhafazakrln prototipi olarak
Ahmed Cevdetin kariyeri ele alnm, daha sonra Cevdet gibi bni
Haldunun ada bir kirdi olarak beliren Tunuslu Hayreddnin
dncesinin karakteristik ynleri tespit edilmitir. Ardndan tasav-
42 zet

vuf-Nakibend aktivizmin modern dnyada grd kritik ilev de-


erlendirilmitir.
XIX. asr Mslman aydnlar, mmete bunalmdan k yolunu
aacak ahlak ve itima deiimin temelinde beer iradenin seferber-
liinin yattn grdler. radeyi kullanarak dnyay deitirmeyi -
renme kanal ise tasavvuftu. zellikle ikinci mm- Rabbn sayla-
bilecek Hlid Badd sayesinde Nakibendlik, XIX. asr slm ve
Osmanl dnyasnda ehl-i snnetin ana tarikat hline gelmi, Dou/
Bat karlamasnn en kritik zamannda btn slm dnyasn etkisi
altna alan muazzam bir tecdit, ihy hareketini yrtmtr. Bekt-
likten Nakibendlie geen Namk Kemal gibi etkili Mslman
aydnlarn aktivizmi de tasavvuftan beslenmitir. Son olarak blmde
geleneksel aktivizmin tipik temsilcisi olarak ekib Arslann kariyeri
ilenmi, gerek Hayreddn, gerekse de Arslann kariyerinde Osmanl
formasyonunun etkisine dikkat ekilmitir.
Altnc Blmde modernizmin kayna olarak mesihiliin Batda
seklerleme srecinde nasl devrimcilie dnt tespit edildikten
sonra bunun modern slm dnyasndaki temsilcisi olarak alnan
Cemleddn Afgn incelenmitir. Afgn, geleneksel olarak Snn
Mslman teki olarak gren bir aydn olarak Bat/Dou tarih
karlamasn ilk fark eden olmutur. O, tevars ettii teolo-
ji/ideolojiden hareketle bizzat slm Doulular adna bir medeniyet
ideolojisine dntrerek slm-ii geleneksel mezheb ve sosyal teki-
letirmeleri aacak bir medeniyetsel st-kimlik kurmay hedefledi.
Onun geleneksel mesihilikten modern mesihilik olarak devrim-
cilie gei vizyonu Marx ile karlatrlarak incelenmi ve XX. yzyl
boyunca slm dnyasn hayli megul eden Afgn muammas b-
yk lde zlmtr.
Yedinci Blmde balca Namk Kemal ve Muhammed Abduh r-
neklerinde Osmanl ve Msrl aydnlarn slm yeniden yorumlama
giriimlerinin k noktasn oluturan gelenei eletiri tarzlar kar-
latrlmtr. XIX. asrda Mslman aydnlar tarafndan slm u ya
da bu ekilde yeniden yorumlama aray, gelenee ilikin bir eylerin
yanl gittii kanaatinden kaynaklanyordu. Bu yzden herhangi bir
slm yeniden yorumlama giriimi, kanlmaz olarak gelenein ele-
tirisinden hareket edecekti.
Bedri Gencer 43

Bu blmde karlatrlan ontolojik ve epistemolojik hermentik


perspektiflere gre gelenein tradisyonalistik ve modernistik1 eletiri
tarzlar arasndaki farka dikkat ekilmitir. Osmanl ve Msrl aydn-
lar, kolektif tedeyynlerine gre deien tehdit ve problem alglamala-
rna gre gelenek veya modernlii esas eletiri hedefi olarak almlar-
dr. Kabaca, Bat medeniyetini, ideal slm dzenin manen yozlat-
rlm bir kopyas olarak gren Osmanl dnrleri Batl modernlii,
akliyet sayesinde iktidar arac hline getirilen Batl medeniyeti hrri-
yetlerine kavumak iin taklit etme gereini hisseden Msr dnrle-
ri ise slm gelenei eletirmeye ynelmilerdir.
Sekizinci Blmde balca Namk Kemal ve Muhammed Abduh
rneklerinde Osmanl ve Msrl dnrlerin geleneksel slm para-
digmay srdrme dereceleri incelenmitir. XIX. asr slm dnyasnda
dorudan deil, ancak slm modernistleri tarafndan dindeki gelenek-
sel vahiy-akl dengesinin bozulmasyla dolayl bir seklerleme grle-
cekti. Kemal, geleneksel Snn paradigmay koruyarak vahiy ve gnl
akla hkim alrken Abduh, vahiy karsnda akla vurgu yaparak tedri-
cen ilh dinden akl, tabi ve pozitif bir din anlayna kayd. Bu sre-
te ortaa slm dnyasnda da gndeme gelen vahiy-akl ve din-
felsefe ilikisi gibi klasik tartma konularna bal olarak din-bilim
ilikisi gibi nisbeten yeni konular da tartma gndemine geldi. Namk
Kemal, bu konularda din adna septik bir tutum benimserken Abduh,
elikilerle dolu bir apolojetik tutum benimsedi.
Blmde daha sonra dnrlerin tabi/pozitif hukuk ile gzel-
lik/irkinlik deerlerine baklar incelendi. Abduh, gelenee gre
ancak vahiy sayesinde bilindii kabul edilen akn gzellik/irkinlik
deerlerinin kefinde akl, duyu ve vicdan gibi beer fakltelerin yeter-
liini savundu ve Batl aklleme srecinin dayand yararlk anla-
mnda maslahat ana deer olarak akn gzellik deerinin yerine geir-
di. Bylece pozitivistik bir slm anlayna kayan Abduh ve tbileri,
dinin geleneksel iki kayna snnet ile icmy inkr ederek akl saye-

1
Trkede -clk ile karlanan ngilizce -izm kalb, bir akm (moder-
nizm, hmanizm, liberalizm, kapitalizm, pozitivizm vs.), Trkede -c ile
karlanan -ist, o akmn taraftarn (modernist, hmanist, liberalist, kapita-
list, pozitivist vs.), ngilizce -istik kalb ise o akmla ilgili eyi (modernis-
tik, hmanistik, liberalistik, kapitalistik, pozitivistik vs.) ifade eder.
44 zet

sinde ve maslahat deeri uyarnca Kurn- Kerimden hkm karma


yolu olarak kyasa dayal itihad savundular.
Dokuzuncu Blmde Osmanl ve Msrl dnrlerin gelenei
eletiri tarzlar ve benimsedikleri paradigma nda balca siyaset ve
iktisat alannda yeni toplum tasarlar incelenmitir. Namk Kemal gibi
Osmanl aydnlarnn zledii yeni toplum, eski dil ehrin ada
artlarda yeniden hayata geirilmi bir versiyonundan baka bir ey
deildi; onlarn btn siyas teorisi, adalet fikrinin alm anlamna ge-
liyordu. Namk Kemal ve arkadalar, ok gemeden modernleme
srecinde devlet ve tzel kiilik kavramlarnda tecessm eden modern
gayr-i ahs siyasetin, sadece insanlara ait hakkn bizzat inkryla em-
salsiz, sinsi bir adalet ihlali anlamna geldiini fark ettiler. Buna ra-
men onlar dil kral figrnde somutlaan geleneksel ahs siyasetle
modern gayr-i ahs, kurumsal siyaseti anayasalclk gibi baz tavizlerle
modern artlar altnda optimal olarak uzlatrmaya altlar.
Abduh ise sadece geleneksel paradigmadan kopuu belirten bir pa-
sif modernizm anlamnda sekler bir siyas anlaya kayd halde tu-
tarl bir siyas model gelitiremedi. Bu arada gerek Osmanl, gerekse
Msr dnrleri kltrel deimenin kurumsal deimeye nceliini
fark ederek sivik eitim yoluyla kamuoyu tekili ve siyas katlm gibi
modern kitle politikasnn altyapsnn hazrlanmasnn nemini vur-
guladlar. ktisad konuda ise Namk Kemal ve arkadalar, siyas ta-
hakkmn temelinde iktisad iktidar ilikilerinin yattn fark ettiler.
Kemal, znde geleneksel iktisad paradigmay srdrerek pazar, faiz
gibi modern kapitalistik ekonomik kavramlar reddederken siyas se-
ferberlii destekleyecek bir iktisad seferberlik iin ferd emek zerine
kurulu geleneksel iktisad paradigmay destekleyecek stratejik, libera-
listik bir sylem kulland. Muhammed Abduh ise iktisad meselede de
birbirleriyle elien liberalistik ve sosyalistik paradigmalar uyarnca
yaplan, temellendirilmemi ahlak tavsiyelerin tesine geemedi.
Onuncu Blmde Osmanl ve Msrl dnrlerin zledikleri yeni
toplumu kurmak zere formel ve enformel eitim yoluyla yetitirilecek
yeni insan tipine baklar ele alnmtr. Namk Kemal, temelde ka-
rakter terbiyesini hedefleyen geleneksel eitim anlayn srdrrken
gereki, fizibil bir eitim siyasas benimsedi. Muhammed Abduh
pozitivistik toplum gr uyarnca benimsedii pozitivistik eitim
grnde sebeplerle sonular birbirine kartrd. Pozitivistik eitim,
Bedri Gencer 45

Abduhun zannettii gibi modernleme srecinde birincil sebepten ok


Batda kapitalizmin balatt muallak sosyal deiimin bir denge du-
rumuna kavumasn salayacak bir ikincil sebepti. Kkl bir deiim
anda kaderlerine sahip kmalar iin fertlerin iradelerinin harekete
geirilmesi ihtiyac, kader inancnn revizyonunu gerektirdi. Bu reviz-
yon, Osmanl aydnlarnda geleneksel kader inancnn teyidi, Abduh
rneinde Msrda ise fiilen inkryla sonuland.
Bat karsnda duyduklar serbest kaygs, Abduh rneinde M-
srl aydnlar geleneksel kader inancnn inkryla sonulanan beer
hr iradeyi vurgulamaya sevk etti. Oysa tam aksine Osmanl dnr-
leri, Bat kaynakl seklerizmin doasnda faizmin yattn, tamamy-
la beer akla dayal bir dzenin kula kulluu, ontik tutsakl daha da
arttracan fark ederek ilh iradeye mutlak teslimiyetle ancak hakik
ontik hrriyetin kazanlacan vurguladlar. Somut olarak Namk Ke-
malde grld gibi Batl kadar Mslman aydnlar, tasavvuf tara-
fndan incelikle tanmlanan adalet, hrriyet gibi dinin temel deerlerini
gerekletirmek iin eylem gcn gene tasavvuftan almlardr. Os-
manl ve Msrl aydnlar, tasavvuftan kaynaklanan hmanistik bir sy-
lemle bysn kayb etmi bir dnyada yaayabilir bir dzenin yeni-
den kuruluu iin komnal iradeyi harekete geirmeye almlardr.
Sonular Blmnde konunun merkezilik, genilik ve karmakl-
ndan dolay zet, sonular ve projeksiyonlar karm bir deerlen-
dirme yapld. slm modernizmi, slm dnyasnn Batnn sert ve
yumuak smrgeciliine urad XIX. asrda dosa da slm dnya-
snn Bat ile karlamasyla balayan dnm sreci hlen devam
etmektedir. Burada genelde Bat ile slm dnyalar, zelde Trkiye ile
kalan slm dnyas mukayese edilerek slmda organik bir sekler-
lemenin imkn derecesi sorgulanmtr. slm dnyasnda organik bir
seklerlemenin bnyev gerekesi olmad iin Trk rneinde oldu-
u gibi ancak Bat-tarz bir kurumsal dzenleme anlamnda laiklik
olarak mekanik bir seklerlemenin mmkn olduu sonucuna varl-
mtr.
Namk Kemal ve Muhammed Abduh rneklerinde Osmanl ve
Msr dncesinin modern tahadd karsndaki baar dereceleri de-
erlendirilmitir. O ve arkadalar, tevhid ve rububiyet inancnda te-
mellenen ontik hrriyet anlaynca seklerizmin barnda faizmin
yattn dile getirmiler ve ilah koruma altndaki eriatn ulus-devlet-
46 zet

leri dneminde ancak askya alnabileceini haber vermilerdir. Yeni


Osmanllarn ana baars, ulus-devletleri anda ekilecek eriatn
hrriyet idealine dayandn gstermekti. Afgn ve Abduhun balca
etkileri, Mslmanlar arasnda slm hakkndaki pheleri arttrmak
olmutur. Abduh, slmda seklerizme kar bir duvar oluturmay he-
deflemi olsa da gerekte seklerizmin rahata geebilecei bir kpr
kurmutu. O, baard pasif modernizm ile sadece gelenein itibarn
sarsarak mekanik bir seklerizme zemin hazrlamtr.
slm dnyasnn yaad kriz, znde epistemolojik deil, pedago-
jik ve etik bir krizdir. slm dnyasnda hzla ilerleyen modernleme,
snnetin, seklerleme ise hikmetin kaybna yol amtr. Dolaysyla
modernleme ve seklerleme srelerinin birletii medeniyet gibi
sahte idealler yerine amzda hikmet ve snneti ihy etmek zere
Drus-Snne ve Beytl-Hikmeyi yeniden kurarak ancak slm dn-
yasnn tarih bunalmn aabilecei sonucuna varlmtr.
Bedri Gencer 797

merkez neme ramen Sabri, Nurs gibi bir takipiler kitlesi de bula-
madndan dolay Trk, slm ve Batl entelektel dnyada adeta
nisyana terk edildi. Cumhuriyet rejimine muhalefetinden dolay uzun
sre eserlerinin Trkiyeye girii yasakland. Batl bilim, daha marjinal
birok slm simay aratrma konusu yaparken dier geleneksel ay-
dnlara ilikin olarak belirttiimiz sebeplerle onu incelemeyi ihmal etti.
Dahas, tek-tk rnekler dnda Trkiyede ilahiyat camia, gerek si-
yas endieler, gerekse de Osmanl kompleksinden dolay ona yakla-
maktan kand.

Drus-Snne ve Beytl-Hikmeyi Yeniden Kurmak


Din, snnet bata olmak zere tikel/tmel, isimli/isimsiz olarak ayrlan
hikmet demektir. Sahbe-i kirm aleyhimr-rdvnn hicretten sonra
Medine-i Mnevvereye Drus-Snne (Snnet Yurdu), Abbas Hali-
fesi Memn (813833)un da Badatta kurduu akademiye Beytl-
Hikme (Hikmet Evi) adn vermesi, bu adan anlamldr. Medine-i
Mnevvereye verilen Drus-Snne (Snnet Yurdu) ve mcedditlere
verilen Muhyis-Snne (Snnetin Dirilticisi) lakaplarnn da gsterdii
gibi din, genel ad tarikat olan snnette mtecessimdir.
slm dnyasnda snnet ile bidat mcadelesinin kzt modern-
leme srecinde iki tarikat, Merkda Nakibendlik, Maribde ise
zellik, snnetin bayraktarlar olarak ne kt. Sultan Abdlhamid,
Ahmed Ziyeddn Gmhnev ve Muhammed Zfir el-Meden sa-
yesinde her iki tarikat ahsnda toplamt. slm dnyas, onun ah-
snda toplad bu iki tarikat sayesinde modernlie kar mcadele ver-
di. XIX. asrda zellikle Devr-i Hamdde Nakibendlik, ortodoks
slmn temsilcisi olarak heterodoks slm anlaylarn temsil eden
Bektlie galebe ald ve bu devirde Bektlikten Nakibendlie
geerek snnetin bayraktar olan Namk Kemal gibi arpc rnekler
kt. Son emperyal devirdeki bu hezimete kar hep rvan frsatn
kollayan Bektlik, ulusal devletler devrinde arad frsat buldu.
Nakibend eyhi M. Esad Erbilye Menemen Vakasnda kurulan
komploda da grld gibi Cumhuriyet nklb, aslnda Bektliin
Nakibendlikten rvanyd.
nceleme konumuz iki ana Mslman lkeden Trkiyede Naki-
bendlik, Msrda ise zellik, benzer kaderleri paylat. Modern M-
srn kurucusu saylan Mehmed Ali Paa Bekt iken, ada slm
798 Sonular

dnyasnn en nemli slm hareketi hvn- Mslimnin lideri Hasan


el-Benn zel idi. Modern dnyada Nakibendlik ile zellik, sn-
netin mdafaas iin mcadele vermeye devam ederken Bektlik, Ke-
malizm ve Nasrizm gibi politik dinlere dnt. Bu adan ada
Trkiye ve slm dnyasnda slm/seklerizm arasnda getii san-
lan kltr mcadelesi, aslnda Bektliin dnt politik dinlerin
Sultan Abdlhamidin ahsnda Nakibendlik ve zellie kar m-
cadelesiydi.
Bu tarikatlarn mcadelesi, maalesef snnet ve hikmeti korumaya
kifayet etmemi, slm dnyasnda hzla ilerleyen modernleme, sn-
netin, seklerleme ise hikmetin kaybna yol amtr. Dolaysyla mo-
dernleme ve seklerleme srelerinin birletii Trkede yanllkla
medeniyet denen medenleme=civilization, modern dnyada hikmetin
(snnet) yerini alan ana kavram olmu, Mslmanlar, hikmet yerine
medeniyet gibi sahte ideallerin peine dmlerdir. slm Medeniye-
tinde Klelik balkl bir kitabn da belirttii zere, tasvir, tarih ba-
kmdan slm medeniyeti, ksaca diyanet diyebileceimiz, slmn
zaman ve meknda tezhr tarz, eitli corafyalarda geirdii tarih
tecrbesi demektir.
Buna gre gemite belli bir zaman ve meknla kaytl cz diyanet
(medeniyet)in kll din gibi gelecekte ihy edilemeyecei anlalr. Bu
tarih tecrbeyi medeniyet diye normatifletirmek, eriat ile hikmeti
kayb eden Batnn Westphalia-sonras devirde srklendii niversa-
lizm klkl bir paganizmdir. ine ne atlrsa alacak nominal ve estetik
bir uval hkmnde olan medeniyet, Mslmanlarn hikmet ve sn-
net gibi sahici kavramlar ideal edinmesini nlemektedir. Bugn me-
deniyet, zellikle gen Mslmanlara modern romantik bir kavram
olarak cazip gelirken, hikmet, egzotik, snnet ise arkaik gelen kavram-
lar haline gelmilerdir.
Bat, Paul ile birlikte nce eriat, sonra hikmeti kayb etti. slm
dnyas ise ilh koruma altndaki eriat elinde tutarken hikmeti kayb
etti, bunun sonucunda hikmetlerle hurafeler birbirine kart. Buna il-
gin bir rnek olarak burlar konusuna modern Mslman yaklam
verilebilir. Baz modern Mslman aydnlar, Gazlden bnl-Ara-
bye, brahim Hakkdan Said Nursye, hemen hemen btn slm
limlerinin insan karakterini tanmay salayan hikmetin paras olarak
kabul ettikleri ilm-i ncm=burlar hurafe olarak grrken, bilim-
Bedri Gencer 799

felsefe-sanat alanndaki baarlardan oluan medeniyet gibi modern


hurafelere hikmet diye sarlmaktadrlar! Allah alem, bulunduklar
makamda Gazl gibi limler, Mslman aydnlarn bu hlini ibretle
seyr ediyordur. ada dnyada Gandhi gibi ender isimler, insanla
kayb ettii isimsiz hikmeti hatrlatm, slm dnyasnda ise Mustafa
Sabri isimsiz, Zhid Kevser ise isimli hikmetin bayraktar olmulardr.
Medeniyet kavramnn, Batda 1800den itibaren iki asrlk bir ge-
mii vardr. Batda medeniyetilik, ulusal-st birliin kayna olarak
bir ulus-devleti ideolojisi olmu, Hristiyan mmeti idealinin yerini
Hristiyan, Avrupa, dnya medeniyeti ideali almtr. Ayn ekilde
slm dnyasnda da hilfetin fiilen bittii Birinci Dnya Savann
balad 1914ten sonra bir asrlk dnemde medeniyetilik, Batda
olduu gibi ulusal-st birliin kayna olarak bir ulus-devleti ideoloji-
si olmutur. XIX. asrda ezamanl olarak bir taraftan ngiliz oryanta-
lizmi Arap hilfeti, dier taraftan Fransz oryantalizmi Arap medeni-
yeti propagandasna girimiti; her iki giriimin de hedefi, Osmanl hi-
lfetiydi. Sonuta yklan slm hilfetinin yerini topik slm me-
deniyeti kavram alm, Mslman aydnlar, hilfetin tarihe karma-
sndan sonra onun yerine slm dnyasn birletirebilecek bir ulusal-
st kimlik kayna olarak oryantalizmin icat ettii slm medeniyeti
kavramna sarlmtr. slm medeniyeti, hilfetin tarihe kart ulus-
devletleri dneminde ulusallama ve ulusal-stleme eklinde zt ilev
grecekti. Trk-slm medeniyeti terkibinde ulusal, bizzat slm me-
deniyeti deyiminde olduu gibi ulusal-st bir kimlik arayna kay-
naklk edecekti.
Dolaysyla bugn slm dnyasnda hikmetin yeniden kefi, onun
yerine medeniyetin ideoloji hline geldii siyas konjonktrn dei-
mesine, Abbsler devrinde olduu gibi ulusal-st, kozmopolitan bir
siyas uurun domasna, ulus-devleti yerine slm hilfeti fikrinin
gndeme gelmesine baldr. Ulus-devletinin zlmesinden sonra b-
tn dnyada olduu gibi slm dnyasnda da slm hilfeti gibi ulu-
sal-st birlemelere ve bunun kayna olarak hikmete olan acil ve ha-
kik ihtiya ortaya kacaktr. Yoksa bugn Trkiyenin sadece slm
hilfetine deil, Ortodoks ekmeniklie duyduu tepki ve rknt de
ayn ekilde bir ulus-devleti refleksinden kaynaklanyor.
Ayn corafyadan gemite Brn, amzda ise Gandhinin temsil
ettii hikmetin kefiyle ancak kalc bir bar midi doacaktr. Bugn
800 Sonular

geldii noktada insanlk, ksr ideolojik tikelleri tmelletirme mca-


delesinden ftura dt. Bu yzden tikel/tmel dengesini Bat mede-
niyeti/slm medeniyeti yerine eriat/hikmet olarak kurduumuz
takdirde ancak Mslmanlar dhil insanla selamete giden yolu aa-
bileceiz. Lfzen bartrmak anlamna gelen slmn mensuplarna
den, topik bir slm medeniyetini deil, Drus-Snne ve Beytl-
Hikmeyi yeniden kurmaktr.



BBLYOGRAFYA

Abduh, brahim (1951) Tatavvurus-Shfetil-Msriyye, 1798-1951. Khire: el-


Matbaatn-Nemzeciyye.
Abduh, Muhammed (1980) el-Amll-Kmile, IIII. Muhammed Ammra
(yay.), Beyrt: el-Messesetl-Arabiyye.
(1966) The Theology of Unity (Risalat Al-tawhid). Ishaq Musa'ad-Kenneth
Cragg (trs.), London: Allen & Unwin.
-Red Rza, Muhammed (1373) Tefsrul-Kurnil-Hakm, IXII. Khire:
Drul-Menr.
Abdurrahman eref (1339) Tarih Mushabeleri. stanbul: Marif Vekleti.
Abercrombie, Nicholas-Hill, Stephen-Turner, Bryan S. (eds.) (2000) The Pen-
guin Dictionary of Sociology. Harmondsworth: Penguin.
Aberle, David F. (1965) A Note on Relative Deprivation Theory as Applied to
Millenarian and Other Cult Movements, Reader in Comparative Religion: An
Anthropological Approach, 2nd ed., William A. Lessa-Evon Z. Vogt (eds.),
537541, New York: Harper & Row.
Abu-Bakar, Ibrahim (1994) Islamic Modernism in Malaya: The Life and Thought
of Sayid Syekh Al-Hadi 1867-1934. Kuala Lumpur: University of Malaya Press.
Abu-Lughod, Ibrahim (1963) Arab Rediscovery of Europe: A Study in Cultural
Encounter. Princeton: Princeton UP.
Abu-Manneh, Butrus (1973) Sultan Abdulhamid II and Shaikh Abulhuda Al-
Sayyadi, Middle Eastern Studies 15/2 (May): 13153.
(1994) The Islamic Roots of Glhane Rescript, Die Welt des Islams 34/2
(November): 173203.
(1992) Shaykh Ahmed Ziyauddin El-Gmshanevi and the Ziya-i-
Khalidi Suborder Shi'a Islam, Sects and Sufism: Historical Dimensions, Religi-
ous Practice and Methotological Considerations, Frederick de Jong (ed.), 10517,
Utrecht: M.Th. Houtsma Stichting.
802 Bibliyografya

Abu-Rabi', Ibrahim M. (1996) Intellectual Origins of Islamic Resurgence in the


Modern Arab World. Albany: State University of New York Press.
el-Acln, smail b. Muhammed (2006) Kefl-Haf ve Mzll-lbs Am-
metehere minel-Ehdsi al Elsinetin-Ns, III. Abdlhamid Hindv (ed.),
Beyrt: el-Mektebetl-Asriyye.
Adamovsky, Ezequiel (2005) Euro-Orientalism and the Making of the Concept
of Eastern Europe in France, 1810-1880, The Journal of Modern History 77/3
(September): 591628.
Adams, Charles C. (1968) [1933] Islam and Modernism in Egypt: A Study of the
Modern Reform Movement Inaugurated by Muhammad Abduh. New York:
Russel & Russel.
Adams, Charles J. (1976a) Islamic Religious Tradition, The Study of the Middle
East, Leonard Binder (ed.), 2995, New York: John Wiley.
(1976b) The Authority of the Prophetic Hadith in the Eyes of Some Mo-
dern Muslims, Essays on Islamic Civilization Presented to Niyazi Berkes, Do-
nald P. Little (ed.), 2547, Leiden: Brill.
el-Afgn, Cemleddn (1955) er-Redd aled-Dehriyyn. Muhammed Abduh
(trc.), Khire: Mektebetl-Hanc.
(1968) el-Amll-Kmile li-Cemleddn el-Afgn, IIII. Muhammed
Ammra (yay.), Khire: Drul-Kitbil-Arab.
(1987) Silsiletl-Amlil-Mechle. Ali ele (yay.), London: Riad Al-Rayyes.
-Abduh, Muhammed (1980) el-Urvetul-Vsk. Beyrt: Drul-Kitbil-
Arab.
Ahmad, Aziz (1967) Islamic Modernism in India and Pakistan 1857-1964. Lon-
don: Oxford UP.
(1969) An Intellectual History of Islam in India. Edinburgh: Edinburgh UP.
-Grunebaum, G.E. von (eds.) (1970) Muslim Self-Statement in India and
Pakistan 1857-1968. Wiesbaden: Harrassowitz.
Ahmad, Jamal Mohammed (1968) The Intellectual Origins of the Egyptian Natio-
nalism. London: Oxford UP.
Ahmed Cevdet Paa (1309) Trh-i Cevdet, Tertib-i Cedid, IXII. Dersaadet:
Matbaa-i Osmaniye.
(1980) Maruzt. Yusuf Halaolu (yay.), stanbul: ar.
(1986) Tezkir, IIV. Cavid Baysun (yay.), Ankara: Trk Tarih Kurumu.
(1998) Miyr- Sedd. db- Sedd. Kudret Bykcokun (yay.), stanbul:
aret.
Ahmet Cevdet Paa, Vefatnn 100.Ylna Armaan (Sempozyum 911 Haziran
1995) (1997). Ankara: Trkiye Diyanet Vakf.
Ahmed Emn (1952) Yevml-slm. Khire. Mektebetn-Nehzatil-Msriyye.
Bedri Gencer 803

(t.y.) Zuaml-Islh fil-Asrl-Hads. Beyrt: Drul-Kitbil-Arab.


Ahmed, Hussein (2001) Islam in Nineteenth-Century Wallo, Ethiopia: Revival,
Reform and Reaction. Leiden: Brill.
Ahmet Midhat (1294) ss-i nklb, I-II. stanbul: Takvimhne-i Amire.
Ahmed Rifat (1309) Tasvr-i Ahlk. Derseadet: Mahmut Bey Matbaas.
Ahmed Rza (1897) Tolrance Musulmane. Paris: Clamaron-Graff.
(1907) La Crise de l'Orient: ses Causes et ses Remdes. Paris: Comit Ottoman
d'Union et de Progrs.
(1988) [1922] The Moral Bankruptcy of Western Policy towards the East.
Ziyad Ebuzziya (ed.)-Adair Mill (trs.), Ankara: Ministry of Culture and To-
urism.
Ahter, Mustafa b. emseddn el-Karahisr (1310) Ahter Kebr, III. stanbul:
e-irkets-Shfiyye.
Akarl, Engin Deniz (2006) Ottoman Encounters with the West and Problems
of Westernization, Comparative Studies of South Asia, Africa, and the Middle
East 26/3: 353366.
Akhavi, Shahrough (2003) Sunni Modernist Theories of Social Contract in
Contemporary Egypt, International Journal of Middle East Studies 35/1 (Feb-
ruary): 2349.
Akn, mer Faruk (1972) Namk Kemalin Mektublar. stanbul: . . Edebiyat
Fakltesi.
Alaaddin, Bekri (1995) Bir an ncs Abdlgan Nabls: Hayat ve Fikirleri.
Veysel Uysal (trc.), stanbul: nsan.
Albayrak, Sadk (1977) eriatten Laiklie. stanbul: Sebil.
Algar, Hamid (1969) Religion and State in Iran, 1785-1906: The Role of the Ula-
ma in the Qajar Period. Berkeley: University of California Press.
(1973) Mirza Malkum Khan: A Biographical Study of Iranian Modernism.
Berkeley: University of California Press.
(1976) The Naqshband Order: A Preliminary Survey of Its History and
Significance, Studia Islamica 44: 123-152.
(2007) Nakibendlik. A. Cneyd Kksal (yay.), stanbul: nsan.
Ali Savi (1868a) Usl-i Meveret, Muhbir 34 (14 Mars).
(1868b) Hutbe, Muhbir 34 (13 Mai).
(1869a) el-Hkim Hvellh, Ulm 1: 1830.
Ali, Syed Ameer (t.y.) [1891] The Spirit of Islam: A History of the Evolution and
Ideals of Islam With a Life of the Prophet (PBUH). Lahore: Sang-e-Meel.
Aljunied, Syed Muhd Khairudin (2005) Western Sociology and the Muslim
World: Syeikh Muhammad Abduh's Ideas on Societal Reform, Asia-Europe
Journal 3/3 (October): 42127.
804 Bibliyografya

Alkan, Mehmet . (2000) Modernization from Empire to Republic and Edu-


cation in the Process of Nationalism, Ottoman Past and Todays Turkey, Ke-
mal H. Karpat (ed.), 2946, Leiden: Brill.
Altman, Israel (1976) The Political Thought of Rifah Rfi al-ahw: A Ninete-
enth Century Egyptian Reformer (Doctoral Dissertation, University of Califor-
nia, Los Angeles).
Alwan, Mohammed Bakir (1970) Ahmad Fris Ash-Shidyq and the West (Docto-
ral Dissertation, Indiana University).
Amanat, Abbas (1989) Resurrection and Renewal: The Making of the Bb Move-
ment in Iran, 1844-50. Ithaca: Cornell UP.
-Bernhardsson, Magnus T. (eds.) (2002) Imagining the End: Visions of Apo-
calypse from the Ancient Middle East to Modern America. London: I. B. Tauris.
Amend, Victor E.-Hendrick, Leo T. (eds.) (1970) Readings from Left to Right.
New York: Free Press.
Ammra, Muhammed (1984) Cemlddn el-Efn: Mqzu-arq ve Feyle-
sful-Islm. Beyrt: Drul-Vahde.
(1988) el-mm Muhammed Abduh. Amman: Dru-urk.
Anderson, Benedict (1991) Imagined Communities: Reflections on the Origin and
Spread of Nationalism. London: Verso.
Apter, David E. (1968) Some Conceptual Approaches to the Study of Modernization.
Englewood Cliffs: Prentice-Hall.
Arjomand, Said Amir (1985) The Clerical Estate and the Emergence of a Shiite
Hierocracy in Safavid Iran: A Study in Historical Sociology, Journal of the
Economic and Social History of the Orient 28/2: 169219.
Armstrong, A. C. (1906) Herder and Fiske on the Prolongation of Infancy,
The Philosophical Review 15/1 (January): 5964.
Arnason, Johann P.-Eisenstadt, S. N.-Wittrock, Bjrn (eds.) (2005) Axial Civi-
lizations and World History. Leiden: Brill.
Arslan, el-Emir ekib (1971) Hzrul-lemil-slm, III. Beyrt: Drul-Fikr.
Arvidsson, Stefan (2006) Aryan Idols: The Indo-European Mythology as Ideology
and Science. Chicago: University of Chicago Press.
Asad, Talal (2003) Formations of the Secular: Christianity, Islam, Modernity. Stan-
ford: Stanford UP.
Asiltrk, Baki (2000) Osmanl Seyyahlarnn Gzyle Avrupa. stanbul: Kakns.
Atai, Mohammad Farhad (1992) The Sending of Iranian Students to Europe,
1811-1906 (Doctoral Dissertation, The University of California, Berkeley).
Atay, Falih Rfk (1980) ankaya. stanbul: Bate.
Atay, Hseyin (1983) Osmanllarda Yksek Din Eitimi. stanbul: Dergh.
Bedri Gencer 805

Auchterlonie, Paul (2001) From the Eastern Question to the Death of General
Gordon: Representations of the Middle East in the Victorian Periodical
Press, 18761885, British Journal of Middle Eastern Studies 28/1 (May): 524.
Avineri, Shlomo (1972) The Social and Political Thought of Karl Marx. Cambrid-
ge: Cambridge UP.
Ayalon, Ami (1987) Language and Change in the Arab Middle East: The Evolution
of Modern Arabic Political Discourse. New York: Oxford UP.
(1989) Dimuqratiyya, Hurriyya, Jumhuriyya: The Modernization of the
Arabic Political Vocabulary, Asian and African Studies 23/1: 2342.
(1995) The Press in the Middle East: A History. Oxford: Oxford UP.
Aydn, Mehmet (1989) Mslmanlarn Hristiyanla Kar Yazd Reddiyeler ve
Tartma Konular. Konya: Seluk niversitesi.
Aydn, Mehmet Akif (1996) slm ve Osmanl Hukuku Aratrmalar. stanbul: z.
Aytrk, lker (2004) Turkish Linguists against the West: The Origins of Lin-
guistic Nationalism in Atatrks Turkey, Middle Eastern Studies 40/6 (No-
vember): 125.
Al-Azami, Muhammad Mustafa (2003) The History of the Quranic Text from
Revelation to Compilation: A Comparative Study with the Old and New Testa-
ments. Leicester: Islamic Academy.
Al-Azmeh, Aziz (1996) Muslim Modernism and the Text of the Past. Islam
and The Challenge of Modernity: Historical and Contemporary Contexts, Shari-
fah Shifa Al-Attas (ed.), 391428, Kuala Lumpur: ISTAC.
Badawi, M. A. Zaki (1978) The Reformers of Egypt: A Critique of Al-Afghani,
Abduh and Rida. London: The Muslim Institute.
Bagader, Abubaker A. (ed.) (1983) The Ulama in the Modern Muslim Nation-
State. Kuala Lumpur: MYMOM.
Al-Bagdadi, Nadia (1999) The Cultural Function of Fiction: From Bible
Translation to Libertine Literature, Social Critique and Historical Criticism
in Ahmad Faris ash-Shidyaq, Arabica 46: 375401.
Bakhshayeshi, Aqiqi (1985) Ten Decades of Ulamas Struggle. Alaedin Pazargadi
(trs.), Tehran: IPO.
Baljon, Jon M. S. (1961) Modern Muslim Koran Interpretation (1880-1960).
Leiden: Brill.
Barber, Bernard (1965) Acculturation and Messianic Movements, Reader in
Comparative Religion: An Anthropological Approach. 2nd ed. William A. Lessa-
Evon Z. Vogt (eds.), 474478, New York: Harper & Row.
Barkan, Leonard (1975) Nature's Work of Art: The Human Body as Image of the
World. New Haven: Yale UP.
Barlas, Cafer (2014) eyh erefeddin Zeynel Abidin. stanbul: Dastan Kitabevi.
806 Bibliyografya

Barr, James (1985) The Question of Religious Influence: The Case of Zoroast-
rianism, Judaism, and Christianity, Journal of the American Academy of Reli-
gion 53/2 (June): 201235.
Bayat, Ali Haydar (1988) Hekim-Devlet Adam Keecizade Mehmet Fuat Paa.
stanbul: Trk Dnyas Aratrmalar Vakf.
Bayat, Mangol (1982) Mysticism and Dissent: Socioreligious Thought in Qajar Iran.
Syracuse: Syracuse UP.
Bearman, Peri-Peters, Rudolph-Vogel Frank E. (eds.), (2005) The Islamic School
of Law. Evolution, Devolution, and Progress. Cambridge: Harvard UP.
el-Bedev, Abdurrahman (1993) Min Trhi'l-lhd fi'l-slm. Khire: es-Sin.
el-Beh, Muhammed (1989) el-Fikrl-slmiyyl-Hads ve Slath bil-
stimril-arb. Khire: Drul-Merif.
Belgesay, Mustafa Reit (1947) Mecellenin Kll Kaideleri ve Yeni Hukukun Ana
Prensipleri. stanbul: . . Hukuk Fakltesi.
Belkeziz, Abdelilah (2009) The State in Contemporary Islamic Thought: A Histori-
cal Survey of the Major Muslim Political Thinkers of the Modern Era. Abdullah
Richard Lux (trs.), London: I. B. Tauris.
Bellah, Robert Neelly (1976) Islamic Tradition and the Problems of Moderni-
zation, Beyond Belief: Essays on Religion in a Post-Traditional World, 146
166. New York: Harper & Row.
Bennett, Clinton (1992) Victorian Images of Islam. London: Grey Seal.
Berdine, Michael Denis (2004) The Accidental Tourist: Wilfrid Scawen Blunt and
the British Invasion of Egypt in 1882. New York: Routledge.
Berger, Peter L. (1969) The Sacred Canopy: Elements of a Sociological Theory of
Religion. New York: Doubleday & Anchor.
(1977) Facing up to Modernity: Excursions in Society Politics and Religion.
New York: Basic Books.
Berkes, Niyazi (1975) slmclk Ulusuluk Sosyalizm: Arap lkelerinde Grdkle-
rim zerine Dnceler. Ankara: Bilgi.
(1978) [1964] Trkiyede adalama. stanbul: Dou-Bat.
(1984) Teokrasi ve Laiklik. stanbul: Adam.
(1985) Felsefe ve Toplumbilim Yazlar. stanbul: Adam.
Berkey, Jonathan (1992) The Transmission of Knowledge in Medieval Cairo: A
Social History of Islamic Education. Princeton: Princeton UP.
Bilgegil, M. Kaya (1976) Yakn a Trk Kltr ve Edebiyat zerinde Aratrma-
lar I: Yeni Osmanllar. Ankara: A.. Edebiyat Fakltesi.
(1980) Yakn a Trk Kltr ve Edebiyat zerinde Aratrmalar: Mtefer-
rik Makaleler. Erzurum: Atatrk niversitesi.
Bedri Gencer 807

(1977) Cemleddin Afgn ve Trkiye, Kubbealt Akademisi Mecmuas 4/3


(Temmuz): 5467; 4/4 (Ekim): 5366.
Bilmen, mer Nasuhi (1967) Hukuk slmiyye ve Istlahat Fkhyye Kamusu, I
VIII. stanbul: Bilmen.
(1974) Byk Tefsir Tarihi, III. stanbul: Bilmen.
Birinci, Ali (2001) Tarih Yolunda. stanbul: Dergh.
Bisaha, Nancy (2004) Creating East and West: Renaissance Humanists and the
Ottoman Turks. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
Blunt, Wilfrid Scawen (1907) Secret History of the English Occupation of Egypt.
London: Unwin.
(2002) The Future of Islam. Riad Nourallah (ed.), London: Routledge Cur-
zon.
Boas, George (1928) Types of Internationalism in Early Nineteenth-Century
France, International Journal of Ethics 38/2 (January): 141152.
Boeck, Filip De (1991) Therapeutic Efficacy and Consensus among the Aluund
of South-Western Zaire, Africa: Journal of the International African Institute
61/2: 159185.
Boer, Pim den (2005) Civilization: Comparing Concepts and Identities, Cont-
ributions to the History of Concepts 1/1 (March): 5162.
Boss, Ronald I. (1974) The Development of Social Religion: A Contradiction
of French Free Thought, Journal of the History of Ideas 34/4 (October-
December): 577589.
Boudon, Raymond (1989) The Analysis of Ideology. Malcolm Slater (trs.), Camb-
ridge: Polity.
Braudel, Fernand (1995) A History of Civilizations. Richard Mayne (trs.), New
York: Penguin.
Brinton, Crane (1963) Ideas and Men: The Story of Western Thought. Englewood
Cliffs: Prentice-Hall.
Brown, Daniel (1996) Rethinking Tradition in Modern Islamic Thought. Camb-
ridge: Cambridge UP.
Brown, Leon Carl (1967) The Surest Path: The Political Treatise of a Nineteenth
Century Muslim Statesman. Cambridge: Harvard UP.
(1974) The Tunisia of Ahmad Bey, 1837-1855. Princeton: Princeton UP.
(1984) International Politics and the Middle East: Old Rules Dangerous Game.
London: I. B. Tauris.
(ed.) (1996) Imperial Legacy: The Ottoman Imprint on the Balkans and the
Middle East. New York: Columbia UP.
Brown, Richard Harvey (1992) Society as Text: Essays on Rhetoric, Reason, and
Reality. Chicago: University of Chicago Press.
808 Bibliyografya

Browne, Edward Granville (1910) The Persian Revolution of 1905-1909. Camb-


ridge: Cambridge UP.
Bruckmayr, Philipp (2011) The Particular Will (al-irdat al-juziyya): Excava-
tions Regarding a Latecomer in Kalm Terminology on Human Agency and
its Position in Naqshbandi Discourse, European Journal of Turkish Studies 13.
Bube, Richard H. (1995) Putting it All Together: Seven Patterns for Relating Scien-
ce and the Christian Faith. Lanham: University Press of America.
el-Buhr, Alddn Eb Abdillh (1985) Mehsinl-slm ve eriul-slm.
Beyrt: Drul-Kitbil-Arab.
Buheiry, Marwan R. (ed.) (1981) Intellectual Life in the Arab East, 1890-1939.
Beirut: American University.
Burke, Edmund (1969) Reflections on the Revolution in France. Conor Cruise
O'Brien (ed.), Harmondsworth: Penguin.
(1955) Reflections on the Revolution in France. Thomas H. D. Mahoney
(ed.), New York: The Liberal Arts.
Burkert, Walter (1992) The Orientalizing Revolution: Near Eastern Influence on
Greek Culture in the Early Archaic Age. Cambridge: Harvard UP.
Burlamaqui, Jean-Jacques (2006) The Principles of Natural and Politic Law. Tho-
mas Nugent (trs.). Indianapolis: Liberty.
Bursal, Mehmed Tahir (1972) Osmanl Mellifleri, I-III. stanbul: Meral.
Bursev, smail Hakk (2004) Mesnev erhi. smail Gle (yay.), stanbul: nsan.
Bush, George (1830) The Life of Mohammed: Founder of the Religion of Islam, and
of the Empire of the Saracens. New York: J. & J. Harper.
Calhoun, Craig (1997) Nationalism. Minneapolis: University of Minnesota Press.
Canivez, Patrice (2004) Jean-Jacques Rousseaus Concept of People, Philosophy
and Social Criticism 30/4 (June): 393412.
Capen, Edward Warren (1911) Sociological Appraisal of Western Influence in
the Orient, The American Journal of Sociology 16/6 (May): 734760.
Carleheden, Mikael-Jacobsen, Michael Hviid (eds.) (2001) The Transformation of
Modernity: Aspects of the Past Present and Future of An Era. Hampshire: Ash-
gate.
Caspar, Robert (1957) Un Aspect de la Pense Musulmane Moderne le Re-
nouveau du Motazilisme, Mlanges de l'Institut Dominicain d'Etudes Orienta-
les 4: 141202.
Casper, Gerhard (1989) Changing Concepts of Constitutionalism: 18th to 20th
Century, The Supreme Court Review: 311332.
Celal Nuri (1331) Havic-i Knuniyemiz. stanbul: ctihad.
Cerraholu, Ahmet (1994) Trkiyede Sosyalizmin Tarihine Katk. stanbul: leti-
im.
Bedri Gencer 809

Ceylan, Yasin (1996) Theology and Tafsr in the Major Works of Fakhr Al-Dn Al-
Rz. Kuala Lumpur: ISTAC.
Chadwick, Owen (2000) The Secularization of the European Mind in the 19th Cen-
tury. Cambridge: Cambridge UP.
Chaghatai, M. Ikram (ed.) (2005) Jaml Al-Dn Al-Afghn: An Apostle of Islamic
Resurgence. Lahore: Sang-e-Meel.
Chamberlain, M. E. (1972) Lord Cromers Ancient and Modern Imperialism:
A Proconsular View of Empire, The Journal of British Studies 12/1 (Novem-
ber): 6185.
Chambers, Richard L. (1968) Notes on the Mekteb-i Osman in Paris, 1857
1874, Beginnings of Modernization in the Middle East, William R. Polk-
Richard L. Chambers (eds.), 31329, Chicago: University of Chicago Press.
(1973) The Education of a Nineteenth-Century lim: Ahmed Cevdet
Paa, International Journal of Middle East Studies 4/4 (October): 44064.
Chau, Wai-Shing (1995) The Letter and the Spirit: A History of Interpretation from
Origen to Luther. New York: Peter Lang.
Chignell, Andrew (2007) Kant on the Normativity of Taste: The Role of Aest-
hetic Ideas, Australasian Journal of Philosophy 85/3 (September): 415433.
Christie, William (1810 [1784]) Discourses on the Divine Unity. third ed., Lon-
don: D. Eaton.
Cici, Recep (2001) Osmanl Dnemi slm Hukuku almalar: Kurulutan Fatih
Devri Sonuna Kadar. Bursa: Arasta.
el-Cisr, Hseyin b. Muhammed et-Trabls (1998) er-Risletl-Hamdiyye f
Hakkatid-Diynetil-slmiyye ve Hakkati-eratil-Muhammediyye. Mu-
hammed el-Mutasm billh el-Badd (yay.), Trablus: Drul-mn.
Clark, Christopher-Kaiser, Wolfram (eds.) (2003) Culture Wars: Secular-Catholic
Conflict in Nineteenth-Century Europe. Cambridge: Cambridge UP.
Cleveland, William (1971) The Making of An Arab Nationalist: Ottomanism and
Arabism in the Life and Thought of Sat Al-Husri. Princeton: Princeton UP.
(1979) Sources of Arab Nationalism: An Overview, Middle East Review
11/3 (Spring): 2533.
(1985) Islam against the West: Shakib Arslan and the Campaign for Islamic
Nationalism. Austin: University of Texas Press.
(1991) Batya Kar slm: ekib Arslann Mcadelesi. Selahattin Ayaz (trc.),
stanbul: Yneli.
(1994) A History of the Modern Middle East. Boulder: Westview.
Cohn, Norman (1990) The Pursuit of the Millennium: Revolutionary Millenarians
and Mystical Anarchists of the Middle Ages, 2nd ed. New York: Oxford UP.
(1995) Cosmos, Chaos and the World to Come: The Ancient Roots of Apocalyptic
Faith. New Haven: Yale UP.
810 Bibliyografya

Cole, Juan Ricardo (1980) Rifa`a Al-Tahtawi and the Revival of Practical Phi-
losophy, The Muslim World 70 (January): 2946.
(1992) Iranian Millenarianism and Democratic Thought in the Ninete-
enth Century, International Journal of Middle East Studies 24/1 (February):
126.
(2000) New Perspectives on Sayyid Jamal Al-Din Al-Afghani in Egypt,
Iran and Beyond: Essays in Middle Eastern History in Honor of Nikki R. Keddie,
Rudi Matthee-Beth Baron (eds.), 1334, Costa Mesa: Mazda.
Collins, Randall (1998) The Sociology of Philosophies: A Global Theory of Intellectual
Change. Cambridge: The Belknap Press of Harvard UP.
Commins, David Dean (1990) Islamic Reform: Politics and Social Change in Late
Ottoman Syria. New York: Oxford UP.
Comte, Auguste (2000) The Positive Philosophy of Auguste Comte, IIII. Harriet
Martineau (trs.), Kitchener: Batoche.
Cook, Michael (2002) Commanding Right and Forbidding Wrong in Islamic Tho-
ught. Cambridge: Cambridge UP.
Coomaraswamy, Ananda K. (1943) Eastern Wisdom and Western Knowledge,
Isis 34/4 (Spring): 359363.
Corbin, Henry Eugenie (1993) History of Islamic Philosophy. Liadain Sherrard
(trs.), London: Kegan Paul.
Cokun, Ali (2004) Mehdlik Fenomeni: Osmanl Dnemi Dini Kurtulu Hareketle-
ri zerine Bir Din Bilimi Aratrmas. stanbul: z.
Crabbs, Jack A. Jr. (1984) The Writing of History in Nineteenth-Century Egypt: A
Study in National Transformation. Detroit: Wayne State UP.
Cragg, Kenneth (1965) Counsels in Contemporary Islam. Edinburgh: Edinburgh
UP.
(1985) The Pen and the Faith: Eight Modern Muslim Writers and the Quran.
London: Allen & Unwin.
Cranston, Maurice (1953) Freedom: A New Analysis. London: Longmans.
Crecelius, Daniel (1983) Nonideological Responses of the Egyptian Ulama to
Modernization, The Ulama in the Modern Muslim Nation-State, Abubaker A.
Bagader (ed.), 97140, Kuala Lumpur: MYMOM.
Cristi, Marcela (2001) From Civil to Political Religion: The Intersection of Culture,
Religion and Politics. Waterloo: Wilfred Laurier UP.
Cuayyit, Him (1995) Evruba vel-slm: Sdmus-Seqfe vel-Hadse. Beyrt:
Drut-Tala.
Cndiolu, Dcane (1996) Ernest Renan ve Reddiyeler Balamnda slm-
Bilim Tartmalarna Bibliyografik Bir Katk, Divan 2/194.
el-Crcn, Seyyid erf (2003) Kitbt-Tarft. M. Abdurrahman el-Maral
(yay.), Beyrt: Drun-Nefis.
Bedri Gencer 811

el-Cveyn, Ebul-Mel Abdlmelik (2003) ysul-mem f ltiysiz-Zulem.


Beyrt: Drul-Ktbil-Ilmiyye.
elik, Hseyin (1994) Ali Savi ve Dnemi. stanbul: letiim.
etin, Atilla (1999) Tunuslu Hayreddin Paa. Ankara: Kltr Bakanl.
rakman, Asl (2001) From the Terror of the World to the Sick Man of Europe:
European Images of Ottoman Empire and Society from the Sixteenth Century to
the Nineteenth. New York: Peter Lang.
iek, Nazan (2010) The Young Ottomans: Turkish Critics of the Eastern Question
in the Late Nineteenth Century. London: Tauris.
Dabashi, Hamid (1993) Theology of Discontent: The Ideological Foundation of the
Islamic Revolution in Iran. New York: New York UP.
Daftary, Farhad (1995) The Ismils: Their History and Doctrines. Cambridge:
Cambridge UP.
Dallal, Ahmad (2000) Appropriating the Past: Twentieth-Century Reconstruc-
tion of Pre-Modern Islamic Thought, Islamic Law and Society 7/3 (October):
325358.
Daniel, Elton L. (1977) Theology and Mysticism in the Writings of Ziya G-
kalp, The Muslim World 67/3 (July): 17584.
Davison, Roderic H. (1963) Reform in the Ottoman Empire 1856-1876. Prince-
ton: Princeton UP.
(1988) Jamal Al-Din Afghani: A Note on His Nationality and on His
Burial, Middle Eastern Studies 24/1 (January): 1102.
(1990) Essays in Ottoman and Turkish History, 1774-1923: The Impact of the
West. USA: Saqi.
Davudolu, Ahmed (1997) Dini Tamir Davasnda Din Tahripileri. stanbul:
Bedir.
Dawn, C. Ernest (1993) From Ottomanism to Arabism: Essays on the Origins of
Arab Nationalism. Michigan: University of Michigan Press.
Delanoue, Gilbert (1982) Moralistes et Politiques Musulmans dans lEgypte du
XIXme Sicle, 1798-1882, III. Cairo: Institut Franais dArchologie Ori-
entale du Caire.
Demiraj, Voltisa (2001) Newman and the Ottoman Turks (Master Thesis, Bilkent
University).
d'Entrves, Alexander Passerin (1972) Natural Law: An Introduction to Legal
Philosophy. London: Hutchinson.
Derin, Fahri . (1990) Cemleddn Efgani Hakknda ki Vesika, Tarih ve
Toplum 84 (Aralk): 373376.
Deringil, Selim (1991) Legitimacy Structures in the Ottoman State: The Reign
of Abdlhamid II, International Journal of Middle East Studies 23/3 (August):
345359.
812 Bibliyografya

(1993) The Invention of Tradition as Public Image in the Late Ottoman


Empire, 18081908, Comparative Studies in Society and History 35/1 (Janu-
ary): 329.
(1999) Well-protected Domains: Ideology and the Legitimation of Power in the
Ottoman Empire, 1876-1909. London: I.B. Tauris.
(2003) They Live in a State of Nomadism and Savagery: Late Ottoman
Empire and the Post-Colonial Debate, Comparative Studies in Society and
History 45/2 (April): 311342.
Deutsch, Karl Wolfgang (1969) The Nerves of Government: Models of Political
Communication and Social Control. New York: The Free Press
(1970) Politics and Government: How People Decide Their Fate. Boston:
Houghton-Mifflin.
Dicey, Albert Venn (1915) Introduction to the Study of the Law of the Constitution.
London: Macmillan.
Dickinson, Sarah (2002) Russias First Orient: Characterizing the Crimea in
1787, Kritika 3/1 (Winter): 325.
ed-Dihlev, h Veliyyullh (2010) Huccetullhil-Blia, III. Seyyid Ahmed
Bkinbr (yay.), Beyrt: Dru bni Kesr.
Donini, Pierlugi (1988) The History of the Concept of Eclecticism, The Ques-
tion of Eclecticism: Studies in Later Greek Philosophy, John M. Dillon-A. A.
Long (eds.), 1533, Berkeley: University of California Press.
Doxtader, Erik W. (2000) Characters in the Middle of Public Life: Consensus,
Dissent, and Ethos, Philosophy and Rhetoric 33/4: 336369.
Drury, S. B. (1985) The Esoteric Philosophy of Leo Strauss, Political Theory
13/3 (August): 31537.
Dudoignon, Stphane A.-Hisao, Komatsu-Yasushi, Kosugi (eds.) (2006) Intel-
lectuals in the Modern Islamic World: Transmission, Transformation and Com-
munication. London: Routledge.
Duffel, Siegfried Van (2004) Natural Rights and Individual Sovereignty, Jour-
nal of Political Philosophy 12/2 (June): 147162.
Duguit, Lon (1917) The Law and the State, Harvard Law Review 31/1 (No-
vember): 1185.
Durant, Will (1953) The Pleasures of Philosophy: A Survey of Human Life and Des-
tiny. New York: Simon & Schuster.
Eb Hamdn, Semr (1992) el-Fikrus-Siys ndel-Afgn, el-ctihd 4/14
(it): 94121.
Ebzziya Tevfik (1973) Yeni Osmanllar Tarihi, I-III. Ziyad Ebzziya (yay.),
stanbul: Kervan.
Eickelman, Dale F.-Piscatori, James (ed.) (1990) Muslim Travellers: Pilgrimage,
Migration and the Religious Imagination. London: Routledge.
Bedri Gencer 813

Eliade, Mircea (1974) The Myth of the Eternal Return or Cosmos and History.
Princeton: Princeton UP.
Eliot, Thomas S. (1951) The Idea of Christian Society. London: Faber.
Ellingsen, Mark (1983) Luther as Narrative Exegete, The Journal of Religion
63/4 (October): 394413.
Elliot, Henry George (1922) Some Revolutions and Other Diplomatic Experiences.
London: J. Murray.
Elster, Jon-Slagstad, Rune (eds.) (1993) Constitutionalism and Democracy. Camb-
ridge: Cambridge UP.
Enayat, Hamid (1982) Modern Islamic Political Thought. Austin: University of
Texas Press.
Engelhardt, Ed. (1328) Trkiye ve Tanzimat: Devlet-i Osmaniyenin Tarih-i
Islht: 1826-1882. Ali Read (trc.), stanbul: Kanaat Ktphanesi.
Engster, Daniel (2001) Divine Sovereignty: The Origins of Modern State Power.
Dekalb: Northern Illionis UP.
Erdmann, Carl (1977) The Origin of the Idea of Crusade. Marshall W. Baldwin-
Walter Goffart (trs.), Princeton: Princeton UP.
Ergin, Osman Nuri (1977) Trk Marif Tarihi, IV. stanbul: Eser.
Ersoy, Mehmed Akif (1983) Modernlemek mi slmlamak m? Ziya il (yay.),
stanbul: hya.
Esposito, John L. (1988) Islam: the Straight Path. New York: Oxford UP.
Etzioni-Halevy, Eva (1985) Bureaucracy and Democracy: A Political Dilemma.
London: Routledge and Kegan Paul.
Euben, Roxanne (1999) Enemy in the Mirror: Islamic Fundamentalism and the
Limits of Modern Rationalism. Princeton: Princeton UP.
Evtuhov, Catherine (2002) Guizot in Russia, The Cultural Gradient: The
Transmission of Ideas in Europe, 1789-1991. Catherine Evtuhov and Stephen
Kotkin (eds.), 5572, Lanham MD: Rowman & Littlefield.
Ezzati, Ali (2002) Islam and Natural Law. London: I.B. Tauris.
Fakhry, Majid (1958) Islamic Occasionalism and its Critique by Averroes and Aqui-
nas. London: Allen & Unwin.
(1983) A History of Islamic Philosophy. London: Longman.
Frb, Mehmet (1986) limlerin Saym. Ahmet Ate (trc.), stanbul: MEB.
Faruqi, Burhan Ahmad (1979) The Mujaddids Conception of Tawhid. Lahore: Sh.
Muhammad Ashraf.
Fatma Aliye (1332) Ahmed Cevdet Paa ve Zaman. Derseadet.
Fawaz, Leila Tarazi-Bayly, C. Ajh (eds.) (2001) Modernity and Culture from the
Mediterranean to the Indian Ocean, 1890-1920. Columbia: Columbia UP.
814 Bibliyografya

Fazlur Rahman (1970) Islamic Modernism: Its Scope, Method and Alternati-
ves, International Journal of Middle East Studies 1/4 (October): 31733.
(1979) Prophecy in Islam: Philosophy and Orthodoxy. Chicago: University of
Chicago Press.
(1984) Islam and Modernity: Transformation of an Intellectual Tradition.
Chicago: University of Chicago Press.
(1992) Islam, 2nd ed. Chicago: University of Chicago Press.
(1995) Islamic Methodology in History. Islamabad: Islamic Research Institute.
Federspiel, Howard M. (2002) Modernist Islam in Southeast Asia: A New
Examination, The Muslim World 92/34 (September): 371386.
Ferngren, Gary B. (ed.) (2002) Science and Religion: A Historical Introduction.
Baltimore: Johns Hopkins UP.
Fndkolu, Ziyaettin Fahri (1941) Trk Hukuk Tarihinde Namk Kemal, 2:
4187.
Filibeli, Ahmed Halil Fevzi (1976) Afganiye Reddiye. Sadk Albayrak (yay.),
stanbul: Sabah Gazetesi.
Findley, Carter Vaughn (1980) Bureaucratic Reform in the Ottoman Empire. Prin-
ceton: Princeton UP.
(1982) The Advent of Ideology in the Islamic Middle East, Studia Isla-
mica Part I, 55/143169; Part II, 56/147180.
(1995) Eb Bekir Rtibs Vienna Embassy Narrative: Discovering Austria
or Propagandizing for Reform in Istanbul? Wiener Zeitschrift fr die Kunde
des Morgenlandes 85: 4180.
Fisher-Galati, Stephen A. (1959) Ottoman Imperialism and German Protestantism
1521-1555. Cambridge: Harvard UP.
Fleischer, Cornell H. (1992) The Lawgiver as Messiah: The Making of the
Imperial Image in the Reign of Sleymn, Sleymn the Magnificent and His
Time, Gilles Veinstein (ed.), 159174, Paris: Documentation Franaise.
Floor, Willem M. (1980) Revolutionary Character of the Iranian Ulama: Wish-
ful Thinking or Reality? International Journal of Middle East Studies 12/4
(December): 501524.
Fortna, Benjamin C. (2000) Islamic Morality in Late Ottoman 'Secular' Scho-
ols, International Journal of Middle East Studies 32/3 (August): 36993.
(2002) Imperial Classroom: Islam, the State, and Education in the Late Otto-
man Empire. London: Oxford UP.
Foster, Frank Hugh (1909) The Theology of the New Rationalism, The Ameri-
can Journal of Theology 13/3 (July): 405413.
Fraser, A. Campbell (1896) Philosophical Faith, The Philosophical Review 5/6
(November): 56175.
Bedri Gencer 815

Freeman, Edward Augustus (1877) The Ottoman Power in Europe: Its Nature, Its
Growth, and Its Decline. London: Macmillan.
Freund, Julien (1969) The Sociology of Max Weber. Mary Ilford (trs.), New York:
Vintage.
Friedmann, Johannan (1971) Shaykh Ahmad Sirhindi. Montreal: McGill-Queens
UP.
Friedrich, Carl J. (1964) Transcendent Justice: The Religious Dimension of Constitu-
tionalism. Durham: Duke UP.
Furnish, Timothy R. (1997) Ibn Khaldun on the Mahdi: Skeptic or Believer?
Journal of the Association of Graduates in Near Eastern Studies 7/1 (FallWin-
ter): 1622.
Gardet, Louis (1972) Signification du Renouveau Mutazilite dans la Pense
Musulmane Contemporaine, Islamic Philosophy and the Classical Tradition, S.
M. Stern-Albert Hourani-Vivian Brown (eds.), 6375, Oxford: Cassirer.
Gawrych, Geoge W. (1987) eyh Glib and Selim III: Mevlevism and the Ni-
zam- Cedit, International Journal of Turkish Studies 4 (Summer): 91114.
el-Gazl, Eb Hmid Muhammed (1993) Tehftl-Felsife. Gerard Cihm
(ed.), Beyrt: Drul-Fikril-Lbnn.
Geertz, Clifford (1973) The Interpretation of Cultures. New York: Basic Books.
Gelibolulu, Mustafa l (1975) Mustafa l's Description of Cairo of 1599. And-
reas Tietze (ed.), Vien: sterreichischen Akademie der Wissenschaften.
Gellner, Ernest (1982) Muslim Society. Cambridge: Cambridge UP.
Gen, Kasuya (2006) The Influence of Al-Manr on Islamism in Turkey: the
Case of Mehmed Akif, Intellectuals in the Modern Islamic World: Transmis-
sion, Transformation and Communication, Stphane A.Dudoignon-Komatsu
Hisao-Kosugi Yasushi (eds.), 7484, London: Routledge.
Gencer, Bedri (1986) Tercme Teknii, lim ve Sanat 5 (Ocakubat): 9597.
(1988) Bir eviri Sosyolojisi Denemesi, Kitap Dergisi 2021 (Ekim-
Kasm): 2328.
(1993) Cumhuriyet ncesi slmc Akmn ktisadi Grleri (Yksek Lisans
tezi, Marmara niversitesi).
(1998) Reform within Islam, The American Journal of Islamic Social Sciences
15/1 (Spring): 142144.
(19992000) On Dokuzuncu Asrda Medeniyetlerin Kutuplamas. Aka-
demik Aratrmalar Dergisi 1/3 (Kasm-Aralk-Ocak): 6584.
(2000a) Trkiyede Laikliin Tarih Dinamikleri. Toplum ve Bilim 84
(Bahar): 151171.
(2000b) Osmanl Siyasi Felsefe ve Rejimi: Kuruluun 700. Yldnm
Mnasebetiyle Bir cmal, Akademik Aratrmalar Dergisi 2/45 (ubat-
Temmuz): 103154.
816 Bibliyografya

(2000c) The Egyptian Question (18311841), Turkish Studies 1/1


(Spring): 214215.
(2004a) oulculuk ve Meruiyet Krizi, Sivil Toplum 2/5 (Ocak-ubat-
Mart): 718.
(2004b) Osmanlda Meruiyet Tabakalamasnn Oluumu, stanbul
niversitesi SBF Dergisi 30 (Mart): 65100.
(2004c) The Rise of Public Opinion in the Ottoman Empire (1839
1909), New Perspectives on Turkey 30 (Spring): 115154.
(2005a) Namk Kemalin Modern Devlete Kar Hak Aray, nsan Hak-
lar Aratrmalar 3/5 (Temmuz Aralk): 135146.
(2005b) XIX. Asr slm Dnyasnda Hrriyet Telakkisi, Liberal Dnce
40 (Gz): 171190.
(2006) Siyasetin Akbeti: deoloji ve topya, Marmara niversitesi SBE
neri Dergisi 12/25: 167173.
(2007a) Dinden Medeniyete Batdan Douya, AyVakti Medeniyet zel
Says 7/828384 (Ocak): 5368.
(2007b) Osmanl Kozmopolitanizmi in Tabi Hukuk Teorisi: Sava Pa-
a, Bilimname 13/2: 736.
(2008) Son Osmanl Dncesinde Adalet, Muhafazakr Dnce 4/15
(K): 123147.
(2009a) Son Osmanl mparatorluunda Anayasal Akltrasyon,
100.Ylnda II. Merutiyet Gelenek ve Deiim Ekseninde Trk Modernlemesi
Uluslararas Sempozyumu Bildiriler, Zekeriya Kurun (yay.), 67-94, stanbul:
Kltr ve Turizm Bakanl-Marmara niversitesi.
(2009b) Hristiyanlatrmadan Medenletirmeye Batl Kozmopolitaniz-
min Dnm, Muhafazakr Dnce 6/2122 (Yaz-Gz) 940.
(2010a) Sovereignty and the Separation of Powers in John Locke, The
European Legacy 15/3 (June): 323339.
(2010b) Sekler Gelenekten Sekleristik Modernlie, Rhle 3/10 (Tem-
muz-Eyll): 2128.
(2010c) Osmanl slm Yorumu, DouBat 13/54: 6195.
(2011a) Hikmet Kavanda Edmund Burke ile Ahmed Cevdet. stanbul: Kap.
(2011b) Son Osmanl Dncesinde Hkimiyet ve Hrriyet, Dnen
Siyaset 27: 1336.
(2012) Bizzat slm Dncesi Olarak Fkh, Mostar 84 (ubat): 3439.
(2013) Liberalizmin Kalbine Yolculuk, Liberal Dnce 69-70 (K-Ba-
har): 245-268.
(2014) Modern Medeniyet Tasavvuruna Giri, Medeniyet Aratrmalar
Dergisi 1/1 (Ocak): 21-57.
Bedri Gencer 817

(2015a) Teodiseyi Aan Gazl, Dou'dan Bat'ya Dncenin Serveni,


Bayram Ali etinkaya (yay.), stanbul: nsan.
(2015b) Din Dnce Olarak Fkhtan Kll lim Olarak Hikmete, Do-
u'dan Bat'ya Dncenin Serveni, Bayram Ali etinkaya (yay.), stanbul:
nsan.
Gentile, Emilio (2006) Politics as Religion. George Staunton (trs.), Princeton:
Princeton UP.
Gesink, Indira Falk (2010) Islamic Reform and Conservatism: Al-Azhar and the
Evolution of Modern Sunn Islam. London: Tauris.
Ghazal, Amal Nadim (1999) Beyond Modernity: Islamic Conservatism in the Late
Ottoman Period (Master Thesis, University of Alberta).
(2001) Sufism, Ijtihad and Modernity, Yusuf al-Nabhani in the Age of
Abd al-Hamid II, Archivum Ottomanicum 19: 239272.
Gibb, Hamilton Alexander Ruskeen (ed.) (1932) Whither Islam: A Survey of Mo-
dern Movements in the Moslem World. London: Victor Gollancez.
(1978) [1947] Modern Trends in Islam. New York: Octagon.
-Bowen, Harold (1963) Islamic Society and the West: A Study of the Impact of
Western Civilization on Moslem Culture in the Near East, III. Oxford: Oxford
UP.
Gillespie, Michael Allen (2008) The Theological Origins of Modernity. Chicago:
University of Chicago Press.
Girardi, Giulio (1988) Marxism Confronts the Revolutionary Religious Expe-
rience, Social Text 19/20 (Autumn): 119151.
Gladstone, William E. (1876) The Bulgarian Horrors and the Question of the East.
London: John Murray.
Glaser, John F. (1958) English Nonconformity and the Decline of Liberalism,
The American Historical Review 63/2 (January): 352363.
Glaudell, Kenneth Ray (1996) An Afghan of Unknown Views: Sayyid Jamal Al-
Din Al-Afghani and the Role of Shi'ism in Islamic Political Thought (Doctoral
Dissertation, The University of Wisconsin).
Glock, Charles Y. (1964) The Role of Deprivation in the Origin and Evolution
of Religious Groups, Religion and Social Conflict, Robert Lee-Martin E.
Marty (eds.), 2436, New York: Oxford UP.
Goldziher, Ignaz (1981) Introduction to Islamic Theology and Law. Princeton:
Princeton UP.
Goodman. Dena (1994) The Republic of Letters: A Cultural History of the French
Enlightenment. Ithaca: Cornell UP.
Gek, Fatma Mge (1996) Rise of the Bourgoisie Demise of Empire: Ottoman
Westernization and Social Change. New York: Oxford UP.
818 Bibliyografya

(ed.) (2002) Social Constructions of Nationalism in the Middle East. Albany:


State University of New York Press.
Gkalp, Ziya (1973) Terbiyenin Sosyal ve Kltrel Temelleri. stanbul: MEB.
(19761980) Makaleler, IIX. stanbul: Kltr Bakanl.
(1977) Malta Konferanslar. Ankara: Kltr Bakanl.
Graham, William A. (1993) Traditionalism in Islam: An Essay in Interpreta-
tion, Journal of Interdisciplinary History 23/3 (Winter): 495522.
Gray, John N. (1977) On the Contestability of Social and Political Concepts,
Political Theory 5/3 (August): 331348.
Green, Arnold Harrison (1978) The Tunisian Ulama: Social Structure and Res-
ponse to Ideological Currents 1873-1914. Leiden: Brill.
Grey, Thomas C. (1984) Constitution as Scripture, Stanford Law Review 37/1
(November): 125.
Griffel, Frank (2002) The Relationship Between Averroes and Al-Ghazl: As
it Presents Itself in Averroes' Early Writings, Especially in His Commentary
on Al-Ghazl's Al-Mustasf, Medieval Philosophy and the Classical Tradition
in Islam, Judaism and Christianity, John Inglis (ed.), 5163, Richmond: Curzon.
Groarke, Leo-Solomon, Graham (1991) Some Sources for Hume's Account of
Cause, Journal of the History of Ideas 52/4 (October-December): 64563.
Gross, Michael B. (2004) The War against Catholicism: Liberalism and the Anti-
Catholic Imagination in Nineteenth-Century Germany. Ann Arbor: University
of Michigan Press.
Grunebaum, Gustave E. von (1962) Modern Islam: The Search for Cultural Iden-
tity. Berkeley: University of California Press.
Guizot, Franois Pierre Guillaume (1997) [1828] The History of Civilization in
Europe. William Hazlitt (trs.)-Larrry Siedentop (ed.), London: Penguin.
Gurr, Ted Robert (1970) Why Men Rebel. Princeton: Princeton UP.
Guyer, Paul (2002) Beauty and Utility in Eighteenth-Century Aesthetics,
Eighteenth-Century Studies 35/3 (Spring): 439453.
Gndz, rfan (1984) Gmhnev Ahmed Ziyaddin: Hayat-Eserleri-Tarikat
Anlay ve Hlidiyye Tarikat. stanbul: Seha.
(1989) Osmanllarda Devlet-Tekke Mnasebetleri. stanbul: Seha.
Gr, A. Refik (1975) slm Hukuku zerine Dnceler ve Sava Paa, slm
Tetkikleri Enstits Dergisi 6/12: 136.
Haakonssen, Knud (1989) The Science of a Legislator: The Natural Jurisprudence of
David Hume and Adam Smith. Cambridge: Cambridge UP.
Haarmann, Ulrich W. (1988) Ideology and History, Identity and Alterity: the
Arab Image of the Turk from the Abbsids to Modern Egypt, International
Journal of Middle East Studies 20/2 (May): 175196.
Bedri Gencer 819

Habermas, Jrgen (1987) The Philosophical Discourse of Modernity. Cambridge:


MIT Press.
Hacker, Barton C. (1977) The Weapons of the West: Military Technology and
Modernization in 19th-Century China and Japan, Technology and Culture
18/1 (January): 4355.
Haddad, Yvonne Yazbeck (1982) Contemporary Islam and the Challenge of His-
tory. Albany: State University of New York Press.
Hadfield, J. A. (1936) Psychology and Morals: An Analysis of Character. London:
Methuen & Co.
Hahm, Chaihark (2000) Conceptualizing Korean Constitutionalism: Foreign
Transplant or Indigenous Tradition? Journal of Korean Law 1/2: 151196.
Haim, Sylvia G. (1974) Arab Nationalism: An Anthology. Berkeley: University of
California Press.
Halil Halid (1994) Trk ve Arab. M. Erturul Dzda (yay.), stanbul: Selam.
Hallaq, Wael Bahjat (2002) A History of Islamic Legal Theories: An Introduction to
Sunn Usl Al-Fiqh. Cambridge: Cambridge UP.
(1984) Was the Gate of Ijtihad Closed? International Journal of Middle
East Studies 16/1 (March): 341.
Hallowell, John H. (1942) The Decline of Liberalism, Ethics 52/3 (April):
323349.
(1950) Main Currents in Modern Political Thought. New York: Holt Rine-
hart & Winston.
Hamed, Raouf Abbas (1990) The Japanese and Egyptian Enlightenment: A Com-
parative Study of Fukuzawa Yukichi and Rifaah al Tahtawi. Institute for the
Study of Languages and Cultures of Asia and Africa, Tokyo University of
Foreign Studies.
Haniolu, Mehmet kr (1981) Bir Siyasal Dnr Olarak Doktor Abdullah
Cevdet ve Dnemi. stanbul: dal.
(1986) Bir Siyasal rgt Olarak Osmanl ttihad ve Terakki Cemiyeti ve Jn
Trklk (1889-1902). stanbul: letiim.
(2001) Preparation for A Revolution: The Young Turks, 1902-1908. New
York: Oxford UP.
Hanna, Sami A. (1967) Al-Afghn: A Pioneer of Islamic Socialism, The Mus-
lim World 57/1 (January): 2432.
Haq, Mahmudul (1970) Muhammad `Abduh: A Study of a Modern Thinker of
Egypt. Aligarh: Aligarh Muslim University.
Harold, James (2005) Between Intrinsic and Extrinsic Value, Journal of Social
Philosophy 36/1 (March): 85105.
820 Bibliyografya

Harris, James A. (2003) Hume's Reconciling Project and 'the Common Dis-
tinction betwixt Moral and Physical Necessity, The British Journal for the
History of Philosophy 11/3 (August): 451471.
Harris, Khalif Muammar A. (2003) The Concept of Al-Hakimiyyah li Allah (the
Sovereignty of God) in Contemporary Islamic Political Thought (Master Thesis,
Kuala Lumpur: ISTAC).
Harris, Marjorie S. (1930) Beauty and the Good, The Philosophical Review 39/5
(September): 479490.
Hasan, Ahmad (2003) The Doctrine of Ijm': A Study of the Juridical Principle of
Consensus. New Delhi: Kitab Bhaban.
Hatibolu, brahim (2010) adalama ve Hadis Tartmalar: Hint Alt Ktas,
Msr Ve Trkiyede Hadis Tartmalar. stanbul: z.
Hayrullah Efendi (2002) Avrupa Seyahatnamesi. Belks Altuni-Grsoy (yay.),
Ankara: Kltr Bakanl.
Hayta, Necdet (2002) Tarih Aratrmalarnda Kaynak Olarak Tasvr-i Efkr Ga-
zetesi. Ankara: Kltr Bakanl.
Heeren, John (1971) Karl Mannheim and the Intellectual Elite, The British
Journal of Sociology 22/1 (March): 115.
Hefner, Robert W.-Zaman, Muhammad Qasim (eds.) (2007) Schooling Islam:
The Culture and Politics of Modern Muslim Education. Princeton: Princeton UP.
Hemming, Laurence Paul (2000) Unreasonable Faith, New Blackfriars 81/956
(September): 389400.
Henking, Susan E. (1993) Sociological Christianity and Christian Sociology:
The Paradox of Early American Sociology, Religion and American Culture
3/1 (Winter): 4967.
Hentsch, Thierry (1992) Imagining the Middle East. Fred A. Red (trs.), Mont-
real: Black Rose.
Herzfeld, Michael (1982) Ours Once More: Folklore, Ideology and the Making of
Modern Greece. Austin: University of Texas Press.
Herzog, Christoph-Motika, Raoul (2000) Orientalism alla Turca: Late 19th/
Early 20th Century Ottoman Voyages into the Muslim Outback, Welt des Is-
lams 40: 139195.
Heyd, Uriel (1993) The Ottoman Ulema and Westernization in the Time of
Selim III and Mahmud II, The Modern Middle East, Albert Hourani-Philip
S. Khoury-Mary C. Wilson (eds.), 2328, London: I. B. Tauris.
Heyworth-Dunne, James (1938) An Introduction to the History of Education in
Modern Egypt. London: Luzac & Co.
Hildebrandt, Thomas (2002) Waren Gaml Ad-Dn Al-Afgn und Muham-
mad 'Abduh Neo-Mu'taziliten? Die Welt des Islams 42/2 (August): 207262.
Bedri Gencer 821

Hillar, Marian (2012) From Logos to Trinity: The Evolution of Religious Beliefs
from Pythagoras to Tertullian. Cambridg: Cambridge UP.
Himmelfarb, Gertrude (1995) The De-Moralization of Society: From Victorian
Virtues to Modern Values. New York: Knopf.
Hitti, Philip K. (1970) Islam: A Way of Life. Minneapolis: University of Minne-
sota Press.
Hobbes, Thomas (1996) Leviathan. Oxford: Oxford UP.
Hobsbawm, Eric J. (1971) Primitive Rebels: Studies in Archaic Forms of Social
Movement in the 19th and 20th Centuries. Manchester: Manchester UP.
(1980) The Age of Revolution, Europe 1789-1848. London: Abacus.
-Ranger, Terence (1983) The Invention of Tradition. Cambridge: Cambrid-
ge UP.
Hodgkin, Thomas (1980) The Revolutionary Tradition in Islam, History
Workshop 10 (Autumn): 13850.
Hodgson, Marshall G. S. (1977) The Venture of Islam: Conscience and History in
World Civilization, IIII. Chicago: University of Chicago Press.
(1996) Rethinking World History: Essays on Europe, Islam and World History.
New York: Cambridge UP.
Holbrook, Victoria Rowe (1994) The Unreadable Shores of Love: Turkish Moder-
nity and Mystic Romance. Austin: University of Texas Press.
Holt, Peter Malcolm (ed.) (1968) Political and Social Change in Modern Egypt.
London: Oxford UP.
Horkheimer, Max (1974) Eclipse of Reason. New York: Seabury.
Hourani, Albert Habib (1991) Islam in European Thought. Cambridge: Camb-
ridge UP.
(1993) [1962] Arabic Thought in the Liberal Age 1798-1939. Cambridge:
Cambridge UP.
Housley, Norman (2005) The Crusades and Islam, The Crayenborgh Lecture
Series Europe and Islam http://history.leidenuniv.nl/content_ docs/crayen
borgh/brochure_2005.pdf
Howell, David L. (2005) Geographies of Identity in Nineteenth-Century Japan.
Berkeley: University of California Press.
Howland, Douglas (2002) Translating the West: Language and Political Reason in
Nineteenth-Century Japan. Honolulu: University of Hawai'i Press.
Hoyle, Mark S. W. (1986) The Origins of the Mixed Courts of Egypt, Arab
Law Quarterly 1/2 (February): 220230.
Hsiao, Kung Ch'uan (1927) Political Pluralism: A Study in Contemporary Political
Theory. London: Kegan Paul.
822 Bibliyografya

Hudson, Leila (2004) Reading Al-Sha'rn: The Sufi Genealogy of Islamic


Modernism in Late Ottoman Damascus, Journal of Islamic Studies 15/1 (Ja-
nuary): 3968.
Humphrey, John P. (1946) The Theory of the Separation of Functions, The
University of Toronto Law Journal 6/2: 331360.
Huntington, Samuel (1996) The Clash of Civilizations and the Remaking of World
Order. New York: Simon & Schuster.
Husry, Khaldun S. (1966) Origins of Modern Arabic Political Thought. New York:
Caravan.
Hseyn, M. Muhammed (1980) el-ttichtl-Vataniyye fil-Edebil-Musr, I
II. Khire: el-Merkezl-slm.
(1986) Modernizmin slm Dnyasna Girii. (trc.) Sezai zel, stanbul:
nsan.
Hwang, Kyung Moon. (2000) Country or State? Reconceptualizing Kukka in
the Korean Enlightenment Period, 18961910, Korean Studies 24: 124.
Ibrahim, Yasir S. (2004) The Spirit of Islamic Law and Modern Religious Reform:
Maqsid Al-Shara in Muhammad Abduh and Rashd Rids Legal Thought
(Doctoral Dissertation, Princeton University).
(2007) Muhammad Abduh and Maqsid Al-Shara, The Maghreb Re-
view 32/1: 230.
Idriz, Mesut (2007) From a Local Tradition to a Universal Practice: Ijzah as a
Muslim Educational Tradition (With Special Reference to a 19th Century
Idrs Fahm b. Slih's Ijzah Issued in the Balkans and Its Annotated English
Translation), Asian Journal of Social Science 35/1 (March): 84110.
Iggers, Georg G. (1983) The German Conception of History: The National Tradi-
tion of Historical Thought from Herder to the Present. 2nd rev. ed., Middletown:
Wesleyan UP.
Ihalainen, Pasi (2005) Protestant Nations Redefined: Changing Perceptions of Nati-
onal Identity in the Rhetoric of the English, Dutch and Swedish Public Churches,
1685-1772. Leiden: Brill.
Ikenberry, G. John-Kupchan, Charles A. (1990) Socialization and Hegemonic
Power, International Organization 44/3 (Summer): 283315.
Imber, Colin (1997) Ebu's-su'ud: The Islamic Legal Tradition. Edinburgh: Edin-
burgh UP.
Itzkowitz, Norman (1980) Ottoman Empire and Islamic Tradition. Chicago: Uni-
versity of Chicago Press.
Ivanyi, Katharina A. (2007) God's Custom Concerning the Rise and Fall of
Nations: The Tafsr Al-Manr on Q 8: 53 and Q 13: 11, The Maghreb Re-
view 32/1: 91103.
Bedri Gencer 823

Iyigun, Murat (2006) Ottoman Conquests and European Ecclesiastical Plura-


lism, IZA Discussion Papers 1973, Institute for the Study of Labor (IZA).
bni Haldun (1954) Mukaddime, IIII. Zakir Kadiri Ugan (trc.), Ankara: MEB.
(2004) Mukaddime, I-II. Abdullah Muhammed Dervi (yay.), Dmak:
Dru Yarib.
bni Hazm, Eb Muhammed Ali (1996) el-Fasl fil-Milel vel-Ehv ven-Nihal,
IIII. Beyrt: Drul-Ktbil-Ilmiyye.
bni Teymiyye, Takiyyeddn Ahmed (1996) qtizus-Srtl-Mstaqm Muhle-
fete Ashbil-Cahm. Hlid Abdullatf es-Sebul-Alem (yay.), Beyrt:
Drul-Kitbil-Arab.
hsanolu, Ekmeleddin (2006) Msrda Trkler ve Kltrel Miraslar: Mehmed Ali
Paadan Gnmze Basl Trk Kltr Bibliyografyas ve Bir Deerlendirme.
stanbul: IRCICA.
nalck, Halil (1964) The Nature of Traditional Society: Turkey, Political Mo-
dernization in Japan and Turkey, R. E. WardDankwart Rustow (eds.), 42
63, Princeton: Princeton UP.
(1986) Arab-Turkish Relations in Historical Perspective (12601914),
Studies on Arab-Turkish Relations 1: 148157.
(1997) The Ottoman Empire The Classical Age 1300-1600. London: Phoenix.
(1993) State, Sovereignty and Law during the Reign of Suleyman, Suley-
man the Second and His Time, Halil nalcik-Cemal Kafadar (eds.), 5967, Is-
tanbul: ISIS.
el-sfahn, Ebul-Ksm Rb (1980) ez-Zera il Mekrimi-era. Beyrt:
Drul-Ktbil-Ilmiyye.
can, Mehmet Zeki (1998) Muhammed Abduh'un Dini ve Siyasi Grleri. stan-
bul: Dergh.
zmirli smail Hakk (1981) Yeni lm-i Kelm. Sabri Hizmetli (yay.), Ankara:
Umran.
Jadaane, Fehmi (1973) Les Conditions Socio-Culturelles de la Philosophie
Islamique, Studia Islamica 38: 560.
(1981) sst-Tekaddm 'nde Mfekkiri'l-Islm fil-Asrl-Hads. Beyrt:
el-Messesetl-Arabiyye.
Jameelah, Maryam (1966) Islam and Modernism. Lahore: Mohammad Yusuf
Khan.
Joas, Hans (2000) The Genesis of Values. Cambridge: Polity.
Jodock, Darrell (ed.) (2000) Catholicism Contending with Modernity: Roman Cat-
holic Modernism and Anti-Modernism in Historical Context. Cambridge: Cam-
bridge UP.
824 Bibliyografya

Kalberg, Stephen (1980) Max Webers Types of Rationality: Cornerstones for


the Analysis of Rationalization Processes in History, American Journal of So-
ciology 85/5 (March): 11451179.
Kaloti, Sami Abdullah (1974) The Reformation of Islam and the Impact of Jamal
Al-Dn Al-Afghani and Muhammad Abduh on Islamic Education (Doctoral
Dissertation, Marquette University).
Kanldere, Ahmet (1997) Reform Within Islam: The Tajdid and Jadid Movement
Among the Kazan Tatars (1809-1917): Conciliation or Conflict?. stanbul: Eren.
Kaplan, Mehmed (1948) Namk Kemal Hayat ve Eserleri. stanbul: . . Edebi-
yat Fakltesi.
v.d. (yay.) (19741979) Yeni Trk Edebiyat Antolojisi, IIII. stanbul: . .
Edebiyat Fakltesi.
(1976) Trk Edebiyat zerinde Aratrmalar 1. stanbul: Dergh.
Kaplan, Mordecai M. (1967) Judaism as a Civilization: Toward Reconstruction of
American-Jewish Life. New York: Schocken.
Kara, smail (1987) Trkiyede slmclk Dncesi: Metinler-Kiiler, III. stan-
bul: Risale.
(1994) slmclarn Siyasi Grleri. stanbul: z.
(2001) Bir Felsefe Dili Kurmak: Modern Felsefe ve Bilim Terimlerinin Trki-
yeye Girii. stanbul: Dergh.
(20022005) slm Siyas Dncesinde Deime ve Sreklilik: Hilfet Risle-
leri, IV. stanbul: Klasik.
(2012) Din ile Modernleme Arasnda: ada Trk Dncesinin Meseleleri.
stanbul: Dergh.
Karal, Enver Ziya (1946) Selim IIIn Hatt- Hmyunlar-Nizam- Cedit 1789-
1807. Ankara: Trk Tarih Kurumu.
(1976) Osmanl Tarihi: Islahat Ferman Devri (1856-1861), VI. Ankara:
Trk Tarih Kurumu.
(1988) Osmanl Tarihi: Birinci Merutiyet ve stibdat Devirleri (1876-1907),
VIII. Ankara: Trk Tarih Kurumu.
(1996) Osmanl Tarihi: kinci Merutiyet ve Birinci Dnya Sava (1876-
1907), IX. Ankara: Trk Tarih Kurumu.
Karpat, Kemal Haim (ed.) (2000) Ottoman Past and Todays Turkey. Leiden: Brill.
(2001) The Politicization of Islam: Reconstructing Identity State Faith and
Community in the Late Ottoman State. Oxford: Oxford UP.
el-Ksm, Cemleddn (1990) Mevzatl-Mminn min hyi Ulmid-Dn.
Beyrt: Drun-Nefis.
Ktib eleb (1994) Kefuz-Zunn an Esmil-Ktbi vel-Fnn, IVI. M.
erafeddn Yaltkaya (yay.), Beyrt: Drul-Fikr.
Bedri Gencer 825

(1980) Mznl-Hakk fi htiyril-Ahakk. Orhan aik Gkyay (yay.), stan-


bul: Tercman.
Kavak, zgr (2004) Zor Zamanda lim Olmak: ah Veliyyullah Dihlevnin
Kendi Kaleminden Hayat, Dvn lm Aratrmalar 17: 117-145.
Kaynar, Reat (1985) Mustafa Reit Paa ve Tanzimat. Ankara: Trk Tarih Ku-
rumu.
el-Kazvn, Zekeriyya b. Muhammed (1985) Mfdl-Ulm ve Mbdl-
Hmm. Beyrt: Drul-Ktbil-Ilmiyye.
Keddie, Nikki R. (1959) Western Rule versus Western Values: Suggestions for
Comparative Study of Asian Intellectual History, Diogenes 7/6: 7196.
(1963) Symbol and Sincerity in Islam, Studia Islamica 19: 2763.
(1969) Pan-Islam as Proto-Nationalism, The Journal of Modern History
41/1 (March): 1728.
(1972) Sayyid Jamal Al-Din Al-Afghani: A Political Biography. Berkeley:
University of California Press.
(ed.) (1973) Scholars Saints and Sufis: Muslim Religious Institutions since
1500. Berkeley: University of California Press.
(1983) An Islamic Response to Imperialism: Political and Religious Writings of
Sayyid Jamal Al-Din Al-Afghani. Berkeley: University of California Press.
Kedourie, Elie (1966) Afghani and Abduh: An Essay on Religious Unbelief and
Political Activism in Modern Islam. London: Frank Cass.
(1992) Politics in the Middle East. Oxford: Oxford UP.
Keener, Frederick M. (1983) The Chain of Becoming: The Philosophical Tale, the
Novel, and a Neglected Realism of the Enlightenment. Columbia: Columbia UP.
Kefeli-Clay, Agnes (2001) Krashen Apostasy: Popular Religion, Education and the
Contest Over Tatar Identity (1856-1917) (Doctoral Dissertation, Arizona Sta-
te University).
Keklik, Nihat (1990) Muhyiddn bnl Arab el-Ftht el-Mekkiyye. Ankara:
Kltr Bakanl.
Kennedy, Emmet (1978) A Philosophe in the Age of Revolution: Destutt de Tracy
and the Origins of Ideology. Philadelphia: American Philosophical Society.
Kenny, L. M. (1966) Al-Afghn on Types of Despotic Government, Journal
of the American Oriental Society 86/1: 1927.
Kerr, Malcolm H. (1957) Islam and Natural Law, Middle East Forum 32/8
(Summer): 2243.
(1966) Islamic Reform: The Political and Legal Theories of Muhammad Abduh
and Rashid Rida. Los Angeles: University of California Press.
el-Kevser, Muhammed Zhid (2008) Makltl-Kevser. Khire: Drus-Selm.
826 Bibliyografya

Khadduri, Majid (1970) Political Trends in the Arab World: The Role of Ideas and
Ideals in Politics. Baltimore: Johns Hopkins UP.
(2002) The Islamic Conception of Justice. Baltimore: Johns Hopkins UP.
Khalid, Adeeb (1999) The Politics of Muslim Cultural Reform: Jadidism in Central
Asia. Berkeley: University of California Press.
Khalid, Detlev (1969) Some Aspects of Neo-Mu`tazilism, Islamic Studies 8:
319347.
Khalifa Abdul Hakim (1951) The Natural Law in the Muslim Tradition, Uni-
versity of Notre Dame Natural Law Institute Proceedings V, Edward F. Barrett
(ed.), 2965, Notre Dame: University of Notre Dame Press.
(1993) Islamic Ideology. Lahore: Institute of Islamic Culture.
Khan, Sarfran (2000) Muslim Reformist Political Thought: Revivalists Modernists
and Free Will. England: Curzon.
Khan, Shahadat H. (2007) The Freedom of Intellect Movement (Buddhir Mukti
andolan) in Bengali Muslim Thought, 1926-1938. Lewiston: Edwin Mellen.
Khoury, Nabil Abdo (1976) Islam and Modernization in the Middle East: Mu-
hammad Abduh, An Ideology of Development (Doctoral Dissertation, State
University of New York at Albany).
Khuri, Raif (1943) el-Fikrl-Arabiyyl-Hads: Esers-Sevratil-Firensiyye f
Tevchihis-Siys vel-ctim. Beyrt: Drul-Mekf.
(1986) Modern Arab Thought: Channels of the French Revolution to the Arab
East. Ihsan Abbas (trs.), Princeton: Kingston.
Kl, Rya (2006) Osmanl Devleti'nde Ynetim-Nakbendi likisine Farkl
Bir Bak: Hlid Srgnleri, Tasavvuf: lm ve Akademik Aratrma Dergisi
17 (Temmuz-Aralk): 103-119.
Knalzde Ali eleb (2007) Ahlk- Al. Mustafa Ko (yay.), stanbul: Kaynak.
Krl, Cengiz (2000) Kahvaneler ve Hafiyeler: 19. Yzyl Ortalarnda Osman-
lda Sosyal Kontrol, Toplum ve Bilim 83 (K): 5879.
Kieser, Hans-Lukas (ed.) (2002) Aspects of the Political Language in Turkey: 19th-
20th Centuries. Istanbul: Isis Press.
Kirei, Mehmet Akif (2007) Decline Discourse and Self-Orientalization in the
Writings of Al-Tahtawi, Taha Husayn and Ziya Gokalp: A Comparative Study of
Modernization in Egypt and Turkey (Doctoral Dissertation, University of
Pennsylvania).
Knysh, Alexander D. (1999) Ibn Arab in the Later Islamic Tradition: the Making
of a Polemical Image in Medieval Islam. Albany: State University of New York
Press.
Koca, Ferhat (2005) Osmanllar Dneminde Gayr-i Mslim Bir slm Hukuk-
usu: Sava Paa (. 1901) Hayat, Eserleri ve slm Hukukuna Dair Grle-
ri, slm Hukuku Aratrmalar Dergisi 6: 93114.
Bedri Gencer 827

Koi Bey (1985) Koi Bey Risalesi. Zuhuri Danman (yay.), Ankara: Kltr ve
Turizm Bakanl.
Kodaman, Bayram (1990) Abdlhamid Dnemi Eitim Sistemi. Ankara: Trk
Tarih Kurumu.
Koditschek, Theodore (2011) Liberalism, Imperialism, and the Historical Imagina-
tion: Nineteenth-Century Visions of a Greater Britain. Cambridge: Cambridge
UP.
Koebner, R. (1951) Despot and Despotism: Vicissitudes of a Political Term,
Journal of Warburg and Courtauld Institutes 14/34: 275302.
Kololu, Orhan (1998) Avrupann Kskacnda Abdlhamit. stanbul: letiim.
Kortepeter, Carl Max (1972) Ottoman Imperialism During The Reformation: Eu-
rope and The Caucasus. New York: New York UP.
Koskenniemi, Martti (2001) The Gentle Civilizer of Nations: The Rise and Fall of
International Law, 1870-1960. Cambridge: Cambridge UP.
Kprl, M. Fuat (1983) slm ve Trk Hukuk Tarihi Aratrmalar ve Vakf M-
essesesi. stanbul: tken.
Krner, Felix (2005) Revisionist Koran Hermeneutics in Contemporary Turkish
University Theology: Rethinking Islam. Wrsburg: Ergon.
Krawietz, Birgit (2002) Cut and Paste in Legal Rules: Designing Islamic
Norms with Talfiq, Die Welt des Islams 42/1: 340.
Kucich, John (2006) Imperial Masochism: British Fiction Fantasy and Social Class.
Princeton: Princeton UP.
Kudsi-Zadeh, A. Albert (1970) Sayyid Jamal Al-Dn Al-Afghn: An Annotated
Bibliography. Leiden: Brill.
(1971) Islamic Reform in Egypt: Some Observations on the Role of
Afghn, The Muslim World 61/1 (January): 112.
(1972) Afghn and Freemasonry in Egypt, Journal of the American Orien-
tal Society 92/1: 2535.
Kuhn, Philip A. (1995) Ideas behind China's Modern State, Harvard Journal of
Asiatic Studies 55/2 (December): 295337.
Kulenkampff, Jens (1990) The Objectivity of Taste: Hume and Kant, Nous
24/1 (March): 93110.
Kuntay, Mithat Cemal (194456) Namk Kemal Devrinin nsanlar ve Olaylar
Arasnda, IIII. stanbul: Marif.
Kurtz, Lester R. (1986) The Politics of Heresy: The Modernist Crisis in Roman
Catholicism. University of California Press.
Kurzman, Charles (ed.) (2002) Modernist Islam, 1840-1940: A Source-Book. New
York: Oxford UP.
-Browers, Michaelle (eds.) (2004) An Islamic Reformation? Lanham, MD:
Lexington.
828 Bibliyografya

Kushner, David (1977) The Rise of Turkish Nationalism, 1876-1908. London:


Frank Cass.
el-Kueyr, Ebul-Ksm (2003) er-Risletl-Kueyriyye f Ilmit-Tasavvuf. Ab-
dlhalm Mahmd (yay.), Dmak: Drul-Hayr.
Kutluolu Muhammed H. (1998) The Egyptian Question (1831-1841): The
Expansionist Policy of Mehmed Ali Paa in Syria and Asia Minor and the Reac-
tion of the Sublime Porte. Istanbul: Eren.
Ktkolu, Mbahat (yay.) (1986) Ahmed Cevdet Paa Semineri (27-28 Mays
1985). stanbul: .. Edebiyat Fakltesi.
Lackner, Michael-Amelung, Iwo-Kurtz, Joachim (eds.) (2001) New Terms for
New Ideas: Western Knowledge and Lexical Change in Late Imperial China. Le-
iden: Brill.
Lambe, Patrick J. (1988) Critics and Skeptics in the Seventeenth-Century Re-
public of Letters, The Harvard Theological Review 81/3 (July): 271296.
Lambton, Ann K. S. (1962) Justice in the Medieval Persian Theory of Kings-
hip, Studia Islamica 17: 91119.
(1974) Islamic Political Thought, The Legacy of Islam, Joseph Schacht-C.
Edmund Bosworth (eds.), 176192, Oxford: Clarendon.
Landau, Jacob M. (1994) The Politics of Pan-Islam: Ideology and Organization.
Oxford: Clarendon.
Landau-Tasseron, Ella (1989) The Cyclical Reform: A Study of the Mujad-
did Tradition, Studia Islamica 70: 79117.
Lanternari, Vittorio (1963) The Religions of the Oppressed: A Study of Modern
Messianic Cults. New York: Mentor.
Lapidus, Ira M. (1991) A History of Islamic Societies. New York: Cambridge UP.
Laroui, Abdallah (1977) Les Origines Sociales et Culturelles du Nationalisme Maro-
cain (1830-1912). Paris: Maspero.
Lathion, Stphane (org.) (20052006) Rformisme dans les Trois Religions Abra-
hamiques: Approche Historique et Analyse Compare. Sminaire, Universit Fri-
bourg.
Lawrence, Bruce. B. (1983) Ibn Khaldun and Islamic Reform, Journal of Asian
and African Studies 18/3-4 (June): 221-240.
Leaman, Oliver (2002) An Introduction to Classical Islamic Philosophy. Cambridge:
Cambridge UP.
Le Bon, Gustave (2004) The Psychology of Revolution. New York: Dover.
Lepenies, Wolf (1988) Between Literature and Science: The Rise of Sociology.
Cambridge: Cambridge UP.
(2006) The Seduction of Culture in German History. Princeton: Princeton UP.
Bedri Gencer 829

Levin, Harry (1969) The Myth of the Golden Age in the Renaissance. Bloomington:
Indiana UP.
Levy, Avigdor (1983) The Ottoman Ulema and the Military Reform of Sultan
Mahmud II, The Ulama in the Modern Muslim Nation-State, Abubaker A.
Bagader (ed.), 2953, Kuala Lumpur: MYMOM.
Lewis, Bernard (1962) The Emergence of Modern Turkey. London: Oxford UP.
(1965) The Impact of the French Revolution on Turkey, The New Asia:
Readings in the History of Mankind. Guy S. Mtraux-Franois Crouzet (eds.),
3158, New York: Mentor.
(1967) The Arabs in History. New York: Harper & Row.
(1987) History Remembered Recovered Invented. New York: Simon &
Schuster.
(1988) Ibn Khaldun in Turkey, Studies on Turkish-Arab Relations 3: 1089.
(1993) Islam and the West. New York: Oxford UP.
(1994) The Muslim Discovery of Europe. London: Phoenix.
(1998) The Middle East: 2000 Years of History From the Rise of Christianity to
the Present Day. London: Phoenix.
Lewy, Guenter (1974) Religion and Revolution. New York: Oxford UP.
Lichtenstadter, Ilse (1958) Islam and the Modern Age: An Analysis and an Apprai-
sal. New York: Bookman Associates.
Livingston, John W. (1996) Western Science and Educational Reform in the
Thought of Shaykh Rifaa Al-Tahtawi, International Journal of Middle East
Studies 28/4 (November): 543564.
Locke, John (1965) Two Treatises of Government. New York: Mentor.
Louca, Anouar (1970) Voyageurs et Ecrivains Egyptians en France au XIXm
Sicle. Paris: Didier.
Loughlin, Martin (2003) The Idea of Public Law. Oxford: Oxford UP.
Ltf Paa (1341) Tevrh-i l-i Osmn. sr- Atka Mzesi ve Ktphanesi
Mdr l (yay.), stanbul: Matbaa-i mire.
Lybyer, Albert Howe (1966) The Government of the Ottoman Empire in the Time
of Suleiman the Magnificent. New York: Russel & Russel.
Lyman, Eugene W. (1928) Mysticism, Reason, and Social Idealism, The Jour-
nal of Religion 8/2 (April): 169187.
Macridis, Roy C.-Hulliung, Mark L (1996) Contemporary Political Ideologies.
New York: Harper & Collins.
Maddox, Graham (1982) A Note on the Meaning of `Constitution', The Ame-
rican Political Science Review 76/4 (December): 805809.
el-Marib, Abdlkadir (1948) Cemleddn el-Afn. Khire: Drul-Marif.
830 Bibliyografya

Mah, Herold (1987) The End of Philosophy the Origin of Ideology: Karl Marx and
the Crisis of the Young Hegelians. Berkeley: University of California Press.
Mahcer, M. Lotfi, (2005) Les Ides de Muhamed Abduh (Doctoral Dissertation,
Universit De Paris X).
(2007) 'Abduh: l'Esprit et la Lettre, The Maghreb Review 32/1: 4875.
Mahdi, Muhsin S. (1957) Ibn Khaldn's Philosophy of History: A Study in the Phi-
losophic Foundation of the Science of Culture. London: Allen & Unwin.
(2001) Alfarabi and the Foundation of Islamic Political Philosophy. Chicago:
University of Chicago Press.
el-Mahzm, Muhammed Paa (1980) Htrtu Cemliddn el-Efn el-Hseyn.
Beyrt: Dru'l-Hakika.
Makdisi, George (1991) Religion Law and Learning in Classical Islam. Hampshi-
re: Variorum.
(1997) Ibn Aql: Religion and Culture in Classical Islam. Edinburgh: Edin-
burgh UP.
Makdisi, Ussama (2002) Ottoman Orientalism, The American Historical Re-
view 107/3 (June): 768796.
Malik, Hafeez (1980) Sir Sayyid Ahmad Khan and Muslim Modernization in India
and Pakistan. New York: Columbia UP.
Mandelbaum, Maurice (1971) History, Man and Reason: A Study in Nineteenth-
Century Thought. Baltimore: Johns Hopkins UP.
Mannheim, Karl (1960) Ideology and Utopia: An Introduction to the Sociology of
Knowledge. London: Routledge & Kegan Paul.
el-Maral, Muhammed Abdurrahman (2009) el-Hilf Yemneul-htilf. Beyrt:
Drun-Nefis.
Mara, brahim (2002) Trk Dnyasnda Din Yenileme (1850-1917). stanbul:
tken.
Mardin, Ebulula (1946) Medeni Hukuk Cephesinden Ahmet Cevdet Paa. stanbul:
Hukuk Fakltesi.
(1966) Huzur Dersleri, IIIII. stanbul: Hukuk Fakltesi.
Mardin, erif (1983a) Jn Trklerin Siyasi Fikirleri, 1895-1908. stanbul: letiim.
(1983b) Din ve deoloji. stanbul: letiim.
(1989) Religion and Social Change in Modern Turkey: The Case of Bedizza-
man Said Nursi. Albany: State University of New York.
(1990) Siyasal ve Sosyal Bilimler. stanbul: letiim.
(1991) Trk Modernlemesi. stanbul: letiim.
(1991a) The Just and the Unjust, Daedalus 120/3 (Summer): 113129.
(1992) Trkiyede Toplum ve Siyaset. stanbul: letiim.
(1995) Trkiyede Din ve Siyaset. stanbul: letiim.
Bedri Gencer 831

(1996) [1962] Yeni Osmanl Dncesinin Douu. M. Trkne-F. Unan-.


Erdoan (trc.), stanbul: letiim.
(2005) Turkish Islamic Exceptionalism Yesterday and Today: Continuity,
Rupture and Reconstruction in Operational Codes, Turkish Studies 6/2 (Ju-
ne): 145165.
Mardin, Yusuf (1974) Namk Kemalin Londra Yllar. stanbul: Milliyet.
Marlow, Louise (2002) Hierarchy and Egalitaranism in Islamic Thought. Camb-
ridge: Cambridge UP.
Marsot, Afaf Lutf Al-Sayyid (1968) The Role of the Ulam in Egypt during
the Early Nineteenth Century, Political and Social Change in Modern Egypt,
Peter M. Holt (ed.), 26480, London: Oxford UP.
(1969) Egypt and Cromer: A Study in Anglo-Egyptian Relations. New York:
Praeger.
(1971) Die Ostarabische Welt von gypten bis zum Irak Einschlielich
des Sudan, Die Islamischen Reiche nach dem Fall von Konstantinopel, Gustave
E. von Grunebaum (ed.), 325391, Frankfurt: Fischer Verlag.
(1972) The Ulam of Cairo in the Eighteenth and Nineteenth Centu-
ries, Scholars Saints and Sufis, Nikki R. Keddie (ed.), 14965, Berkeley: Uni-
versity of California Press.
(1977) The Wealth of the Ulam in Late Eighteenth Century Cairo,
Studies in Eighteenth Century Islamic History, Thomas Naff-Roger Owen
(eds.), 205216, Carbondale: Southern Illinois UP.
(1984) Egypt in the Reign of Muhammad Ali. Cambridge: Cambridge UP.
Martin, Richard C. et. al. (1997) Defenders of Reason in Islam: Mutazilisim from
Medieval School to Modern Symbol. Oxford: Oneworld.
(ed.) (2001) Approaches to Islam in Religious Studies. Oxford: Oneworld.
Martin, Vanessa (1989) Islam and Modernism: The Iranian Revolution of 1906.
London: I.B. Tauris.
Masroori, Cyrus (1999) The Conceptual Foundations of Radical Political Action in
Modern Iran (Doctoral Dissertation, University of California, Riverside).
Massignon, Louis (1922) What Moslems Expect. An Introductory Study of
Moslem Demands, The Muslim World 12/1 (January): 724.
Masuzawa, Tomoko (2005) The Invention of World Religions: or How European
Universalism was Preserved in the Language of Pluralism. Chicago: University
of Chicago Press.
Maududi, Abul-Ala (1998) A Short History of Revivalist Movement in Islam.
Lahore: Islamic Publications.
May, Lini S. (1970) The Evolution of Indo-Muslim Thought After 1857. Lahore:
Sh. Muhammad Ashraf.
832 Bibliyografya

Mazlish, Bruce (1993) A New Science: The Breakdown of Connections and the Birth
of Sociology. Pennsylvania: Penn State UP.
McAdam, James I. (1963) Rousseau and the Friends of Despotism, Ethics 74/1
(October): 3443.
McCullagh, Francis (1910) Modernism in Islam, Dublin Review 146: 292/293
(January): 272297.
Meadowcroft, James (1995) Conceptualizing the State: Innovation and Dispute in
British Political Thought, 1880-1914. Oxford: Clarendon.
Meinecke, Friedrich (1972) Historicism: The Rise of a New Historical Outlook. J.E.
Anderson (trs.), London: Routledge & Kegan Paul.
Mendes, Philip (1999) The Rise and Fall of the Jewish/Left Alliance: An His-
torical and Political Analysis, Australian Journal of Politics & History 45/4
(December): 483505.
Menocal, Maria Rosa-Scheindlin, Raymond P.-Sells, Michael (eds.) (2000) The
Cambridge History of Arabic Literature: The Literature of Al-Andalus. Camb-
ridge: Cambridge UP.
Merad, Ali (1967) Le Rformisme Musulman en Algrie de 1925 1940: Essai
dHistoire Religieuse et Sociale. Paris: Mouton.
(1977) Reformism in Modern Islam, Cultures 4: 10827.
Meri, Cemil (1980) Maaradakiler. stanbul: tken.
Meri, mit (1979) Cevdet Paann Cemiyet ve Devlet Gr. stanbul: tken.
Mestrovic, Stjepan G. (1985) Anomia and Sin in Durkheims Thought, Journal
for the Scientific Study of Religion 24/2 (June): 119136.
Meyer, Alfred G. (1969) Marxism: The Unity of Theory and Practice. Ann Arbor:
University of Michigan Press.
Meyer, Eric (1991) Romantic Orientalism in the Eye of the Other, ELH 58/3
(Autumn): 657699.
Meyer, Michael A. (1988) Response to Modernity: A History of the Reform Move-
ment in Judaism. New York: Oxford UP.
Midhat Pasha (1878) The Past, Present and Future of Turkey, Nineteenth
Century: A Monthly Review 3: 16 (June): 9811000.
Miller, Barnette (1941) The Palace School of Muhammad the Conqueror. Cambrid-
ge: Harvard UP.
Miller, Ted H. (1999) Thomas Hobbes and the Constraints that Enable the
Imitation of God, Inquiry 42/2 (June): 149176.
Milson, Menahem (1968) The Elusive Jaml Al-Dn Al-Afghn, The Muslim
World 58/4 (October): 295307.
Minar, David W. (1960) Public Opinion in the Perspective of Political The-
ory, The Western Political Quarterly 13/1 (March): 3144.
Bedri Gencer 833

Mitchell, Timothy (1988) Colonising Egypt. Berkeley: University of California


Press.
Moaddel, Mansoor (2001) Conditions for Ideological Production: The Origins
of Islamic Modernism in India, Egypt, and Iran, Theory and Society 30 (Oc-
tober): 669731.
(2002) Discursive Pluralism and Islamic Modernism in Egypt, Arab Stu-
dies Quarterly 24/1 (Winter): 131.
(2005) Islamic Modernism, Nationalism, and Fundamentalism: Episode and
Discourse. Chicago: University of Chicago Press.
-Talattof, Kamran (eds.) (2000) Contemporary Debates in Islam: An Antho-
logy of Modernist and Fundamentalist Thought. New York: St. Martin's Press.
Moltmann, Jrgen (1965) Theology of Hope. New York: Harper & Row.
Momen, Moojan (1985) An Introduction to Shii Islam: The History and Doctrines
of Twelver Shi`ism. New Haven: Yale UP.
Moore, Wilbert E. (1963) Social Change. Englewood Cliffs: Prentice-Hall.
Moore, Barrington, Jr. (2000) Moral Purity and Persecution in History. Princeton:
Princeton UP.
Moussavi, Ahmad Kazami (1996) Religious Authority in Shiite Islam: From the
Office of Mufti to the Institution of Marja. Kuala Lumpur: ISTAC.
el-Muhfaza, Al (1987) el-ttichtl-Fikriyye ndel-Arab f Asrn-Nehza
1798-1914: el-ttichtd-Dniyye ves-Siysiyye vel-ctimyye vel-Ilmiyye.
Beyrt: el-Ehliyye.
Muir, William (1891) The Caliphate: Its Rise, Decline and Fall from Original Sour-
ces. London: The Religious Tract Society.
Mukbil, Fahmi Tawfiq (1983) The Development of Reform Concepts in Nineteenth-
century Egypt with Special Emphasis on Shaykh Muhammad Abduh and His
Group (Doctoral Dissertation, University of Manchester).
Murphy, Timothy (1997) The Oldest Social Science? Configurations of Law and
Modernity. New York: Oxford UP.
Murshid, Tazeen M. (1995) The Sacred and the Secular: Bengal Muslim Discourses,
1871-1977. Calcutta: Oxford UP.
Mustafa Sabri (2008) Mevkful-Beer tahte Sultnil-Kader. Khire: Drul-
Besir.
(2007) Mevkful-Akl vel-Ilm vel-lim min Rabbil-lemn ve Ibdihil-
Mrseln, IIV. Beyrt: Dru hyit-Trsil-Arab.
el-Mnv, Muhammed Abdurrauf (2002) et-Tevkf al Mhimmtit-Derf.
M. Rdvan ed-Dye (yay.), Beyrt: Drul-Fikr.
el-Mttak, Aleddn Al (2004) Kenzl-Umml f Snenil-Akvli vel-Ahvl,
IXVIII. Beyrt: Drul-Ktbil-Ilmiyyye.
834 Bibliyografya

Mzali, Muhammed Salah-Pignon, Jean (yay.) (1971) Khrdine Homme d'Etat,


Documents Historiques Annots. Tome I: Mmoires. Tunis: Maison Tunisien-
ne de I'Edition.
(1997) Tunuslu Hayreddin Paann Hatralar. Belma Aksun (trc.), stanbul:
Nehir.
Al-Nabhan, Muhammad Farouq (1986) The Islamic View of the Legislative
Role of the State, Arab Law Quarterly 1/5 (November): 557561.
Naff, Thomas-Owen, Roger (eds.) (1977) Studies in Eighteenth Century Islamic
History. Carbondale: Southern Illinois UP.
Najjar, Fauzi M. (1961) Farabi's Political Philosophy and Shi'ism, Studia Isla-
mica 14: 5772.
Namk Kemal (1326) Renan Mdfaanmesi. stanbul.
(1327) Maklt- Siysiyye ve Edebiyye. stanbul.
(1957) Namk Kemalin iirleri. Vasfi Mahir Kocatrk (yay.), Ankara: Bulu.
(1999) Namk Kemalin airlii ve Btn iirleri. nder Ggn (yay.),
Ankara: Atatrk Kltr Merkezi.
(2005) Osmanl Modernlemesinin Meseleleri. Btn Makaleleri 1. Nergiz
Ylmaz Aydodu-smail Kara (yay.), stanbul: Dergh.
Napolon (1961) The Mind of Napolon: A Selection from His Written and Spoken
Words. J. Christopher Herold (ed. and trs.), New York: Columbia UP.
Nashat, Guity (1982) The Origins of Modern Reform in Iran, 1870-1880. Urbana:
University of Illinois Press.
Nasr, Seyyed Hossein (1973) The Meaning and Role of Philosophy in Islam,
Studia Islamica 37: 5780.
(1981) Knowledge and the Sacred. Edinburgh: Edinburgh UP.
(1988) Traditional Islam in the Modern World. Kuala Lumpur: Foundation
for Traditional Studies.
(1992) Science and Civilization in Islam. New York: Barnes & Noble.
Neilson, Francis (1945) The Decay of Liberalism, American Journal of Econo-
mics and Sociology 4/3 (April): 281310.
Neker, Kad Ahmed (2000) Dstrul-Ulem ev Cmul-Ulm f Mustalhtil-
Fnn, IIV. Beyrt: Drul-Ktbil-Ilmiyye.
Neumann, Christoph K. (1999) Ara Tarih Ama Tanzimat: Tarih-i Cevdetin
Siyasi Anlam. stanbul: Tarih Vakf.
(2005) Whom did Ahmed Cevdet Represent? Late Ottoman Society: the
Intellectual Legacy, Elisabeth zdalga (ed.), 117134, London: Routledge
Curzon.
Neusner, Jacob (1975) The Study of Religion as the Study of Tradition: Juda-
ism, History of Religions 14/3 (February): 191206.
Bedri Gencer 835

Newman, Daniel L. (2001) Arab Travellers to Europe until the End of the 18th
Century and Their Accounts: Historical Overview and Themes, Chronos 4:
761.
(trs. and ed.) (2004) An Imam in Paris: Al-Tahtawis Visit to France (1826
31). London: Saqi.
Nisbet, Robert (1980) History of the Idea of Progress. New York: Basic Books.
Noer, Deliar (1973) The Modernist Muslim Movement in Indonesia, 1900-1942.
London: Oxford UP.
Ocak, Ahmet (2002) Seluklularn Din Siyaseti (1040-1092). stanbul: Tarih ve
Tabiat Vakf.
Ocak, Ahmet Yaar (19992000) Kutb ve syan: Osmanl Mehdci Hareketleri-
nin deolojik Arkaplan zerine Baz Dnceler, Toplum ve Bilim 83 (K):
5857.
Okay, Orhan (1989) Bat Medeniyeti Karsnda Ahmed Midhat Efendi. stanbul:
MEB.
O'Malley, John W. et. al. (eds.) (1999) The Jesuits: Culture, Sciences, and the Arts,
1540-1773. Toronto: University of Toronto Press.
Oosterhoff, Frederika (2001) Ideas Have a History: Perspectives on the Western
Search for Truth. Lanham: University Press of America.
Opwis, Felicitas (2005) Maslaha in Contemporary Islamic Legal Theory, Isla-
mic Law and Society 12/2 (August): 182223.
Ormsby, Eric L. (1984) Theodicy in Islamic Thought: The Dispute over Al-
Ghazl's Best of All Possible Worlds. Princeton: Princeton UP.
Ortayl, lber (1987) mparatorluun En Uzun Yzyl. stanbul: Hil.
Osman Amin (1953) Muhammad Abduh. Charles Wendell (trs.), Washington:
American Council of Learned Societies.
(1955) Rid'l-Fikril-Msr: mm Muhammed Abduh. Khire: Mektebe-
t'n-Nahdati'l-Arabiyye.
(1958) Lights on Contemporary Moslem Philosophy. Cairo: The Renaissance
Bookshop.
Osmanolu, Aye (1984) Babam Sultan Abdlhamid: Hatralarm. stanbul: Seluk.
Ostrorog, Count Leon (1972) Ankara Reformu. Yusuf Ziya Kavak (trc.), stan-
bul: . . Edebiyat Fakltesi.
Otten, Willemien (1995) Nature and Scripture: Demise of a Medieval Ana-
logy, The Harvard Theological Review 88/2 (April): 257284.
zervarl, M. Sait (1998) Kelmda Yenilik Araylar: XIX. Yzyl Sonu-XX. Yz-
yl Ba. stanbul: Trkiye Diyanet Vakf SAM.
ztrk, Osman (1973) Osmanl Hukuk Tarihinde Mecelle. stanbul: AV.
836 Bibliyografya

Pagani, Samuela (2004) The Meaning of the Ikhtilf Al-Madhhib in Abd Al-
Wahhb Al-Sharns Al-Mzn Al-Kubr, Islamic Law and Society 11/2
(April): 177212.
Pakaln, Mehmet Zeki (1943) Safvet Paa. stanbul.
(1993) Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, IIII. stanbul: MEB.
Palonen, Kari (1999) Rhetorical and Temporal Perspectives on Conceptual
Change, Redescriptions Yearbook of Political Thought and Conceptual History 3:
4159.
Parker, C. J. W. (1981) Failure of Liberal Racialism: The Racial Ideas of E. A.
Freeman, The Historical Journal 24/4 (December): 825846.
Parker, Geoffrey (1988) The Military Revolution: Military Innovation and the Rise
of the West, 1500-1800. Cambridge: Cambridge UP.
Parry, J. P. (1989) Democracy and Religion: Gladstone and the Liberal Party, 1867-
1875. Cambridge: Cambridge UP.
Patterson, Orlando (1991) Freedom in the Making of Western Culture. New York:
Basic Books.
Peacock, James L. (1978) Muslim Puritans: Reformist Psychology in Southeast Asian
Islam. Berkeley: University of California Press.
Pearson, Samuel C. Jr. (1978) The Religion of John Locke and the Character of
His Thought, The Journal of Religion 58/3 (July): 24462.
Pecora, Vincent P. (2006) Secularization and Cultural Criticism: Religion, Nation,
and Modernity. Chicago: University of Chicago Press.
Perkins, Mary Anne (1991) Logic and Logos the Search for Unity in Hegel and
Coleridge, Heythrop Journal 32/2: 192215.
(1994) Coleridges Philosophy: The Logos as Unifying Principle. Oxford:
Oxford UP.
(2004) Christendom and European Identity: The Legacy of a Grand Narrative
since 1789. Berlin: Walter de Gruyter.
Peters, Francis E. (1991) The Quest of the Historical Muhammad, Internatio-
nal Journal of Middle East Studies 23/3 (August): 291315.
Peters, Rudolph (2005) What Does it Mean to Be an Official Madhhab? Hana-
fism and the Ottoman Empire, The Islamic School of Law. Evolution, Devolu-
tion and Progress, Peri Bearman-Rudolph Peters-Frank E. Vogel (eds.), 147
58, Cambridge: Harvard UP.
Petkov, Kiril (1997) The Rotten Apple and the Good Apple: Orthodox, Catho-
lics and Turks in Philippe de Mzires Crusading Propaganda, Journal of
Medieval History 23/3: 255270.
Petuchowski, Jakob J. (1983) "Immortality: Yes; Resurrection: No!" Ninete-
enth-Century Judaism Struggles with a Traditional Belief, Proceedings of the
American Academy for Jewish Research 50: 133147.
Bedri Gencer 837

Phillips, Norman R. (1956) The Conservative Implications of Skepticism, The


Journal of Politics 18/1 (February): 2838.
Picard, Maurice (1939) Intrinsic Value and Intrinsic Good, The Journal of Phi-
losophy 36/10 (May): 253263.
Picard, Max (1989) The World of Silence. Stanley Godman (trs.), Chicago: Henry
Regnery.
Pitts, Jennifer (2005) A Turn to Empire: The Rise of Imperial Liberalism in Britain
and France. Princeton: Princeton UP.
Polk, William R.-Chambers, Richard L. (eds.) (1968) Beginnings of Moderniza-
tion in the Middle East: The Nineteenth Century. Chicago: University of Chi-
cago Press.
Pollock, Frederick (1901) The History of Law of Nature: A Preliminary Study,
Columbia Law Review 1/1 (January): 1132.
Prange, Klaus (2004) Bildung: A Paradigm Regained? European Educational
Research Journal 3/2: 501509.
Pratt, Kenneth J. (1965) Rome as Eternal, Journal of the History of Ideas 26/1
(January-March): 2544.
Preus, J. Samuel (1987) Explaining Religion: Criticism and Theory from Bodin to
Freud. New Haven: Yale UP.
Purvis, Trevor, Alan Hunt (1993) Discourse Ideology Discourse Ideology Dis-
course Ideology The British Journal of Sociology 44/3 (September): 473499.
Rafeq, Abdul-Karim (1999) Relations between the Syrian Ulama and the Ot-
toman State in the Eighteenth Century, Oriente Moderno 18/1: 6795.
Ratnapala, Suri (1993) John Lockes Doctrine of the Separation of Powers: A
Re-evaluation, American Journal of Jurisprudence 38: 189220.
Read, Herbert (1954) Anarchy and Order: Essays in Politics. London: Faber &
Faber.
Reid, Donald M. (1975) The Odyssey of Farah Antun: A Syrian Christian's Quest
for Secularism. Minneapolis and Chicago: Bibliotheca Islamica.
Reill, Peter Hanns (1975) The German Enlightenment and the Rise of Historicism.
Berkeley and London: University of California Press.
Reinhart, Kevin A. (1983) Islamic Law as Islamic Ethics, Journal of Religious
Ethics 11/2 (Fall): 186203.
Renan, Joseph Ernest (1896) Islamism and Science, The Poetry of the Celtic
Races and Other Studies. William G. Hutchison (trs.), 84108, London: Wal-
ter Scott.
Rentto, Juha-Pekka (1994) Natural Law and Natural Rights Revisited (On
[Dis]connecting Different Juridical Traditions), Persona y Derecho: Revista de
Fundamentacin de las Instituciones Jurdicas y de Derechos Humanos 30: 277320.
838 Bibliyografya

Red Rza, Muhammed (1931) Trhul-stzil-mm e-eyh Muhammed Ab-


duh. Khire: el-Menr.
(1996) Muhvertul-Muslihi vel-Mukallidi, Gerek slmda Birlik, Hay-
rettin Karaman (trc.), 171318, stanbul: Nesil.
Reventlow, Henning Graf-Farmer, William (eds.) (1995) Biblical Studies and the
Shifting of Paradigms, 1850-1814. Sheffield: Sheffield Academic Press.
Richards, Peter Judson (20022003) The Law Written in their Hearts?: Rut-
herford and Locke on Nature, Government and Resistance, Journal of Law
and Religion 18/1: 15189.
Richardson, Charles (1838) A New Dictionary of the English Language, I-II. Lon-
don: William Peckering.
Richter, Melvin (2005a) A Family of Political Concepts Tyranny, Despotism,
Bonapartism, Caesarism, Dictatorship, 17501917, European Journal of Poli-
tical Theory 4/3: 221248.
(2005b) More than a Two-way Traffic: Analyzing, Translating, and
Comparing Political Concepts from Other Cultures, Contributions to the
History of Ideas 1/1 (March): 720.
Riedler, Florian (2003) Opposition to the Tanzimat State: Conspiracy and Legiti-
macy in the Ottoman Empire, 1859-1878 (Doctoral Dissertation, The Univer-
sity of London, School of Oriental and African Studies)
Ringer, Fritz (1990) The Intellectual Field, Intellectual History, and the Socio-
logy of Knowledge, Theory and Society 19/3 (June): 269294.
Ringer, Monica M. (2001) Education, Religion, and the Discourse of Cultural Re-
form in Qajar Iran. Costa Mesa: Mazda.
Rippin, Andrew (1993) Muslims: Their Religious Beliefs and Practices II: The Con-
temporary Period. London: Routledge.
Ritter, Hellmut (1948) Irrational Solidarity Groups: A Socio-Psychological
Study in Connection with Ibn Khaldun, Oriens 1/1 (June): 144.
Roach, John (1957) Liberalism and the Victorian Intelligentsia, Cambridge
Historical Journal 13/1: 5881.
Robertson, Ritchie (2001) The Jewish Question in German Literature, 1749-
1939: Emancipation and Its Discontents. Oxford: Oxford UP.
Robertson, Roland (1970) The Sociological Interpretation of Religion. Oxford:
Blackwell.
Robinson, Francis (1996) Knowledge, Its Transmission and the Making of
Muslim Societies, The Cambridge Illustrated History of the Islamic World,
Francis Robinson (ed.), 208249, Cambridge: Cambridge UP.
Robinson, James A. (1957) Newtonianism and the Constitution, Midwest Jour-
nal of Political Science 1/34 (November): 25266.
Bedri Gencer 839

Robinson, O. F.-Fergus, T. D.-Gordon, W. M. (2000) European Legal History.


London: Butterworths.
Rodinson, Maxime (1979) The Western Image and Western Studies of Islam,
The Legacy of Islam, Joseph Schacht-C. Edmund Bosworth (eds.), 962,
Oxford: Oxford UP.
Rosenthal, Erwin Isak Jakob (1958) Political Thought in Medieval Islam: An Int-
roductory Outline. Cambridge: Cambridge UP.
(1965) Islam in the Modern National State. Cambridge: Cambridge UP.
Rosenthal, Franz (1960) The Muslim Concept of Freedom Prior to the Nineteenth
Century. Leiden: Brill.
(1970) Knowledge Triumphant: The Concept of Knowledge in Medieval Islam.
Leiden: Brill.
Rossi, John P. (1978) The Transformation of the British Liberal Party: A Study
of the Tactics of the Liberal Opposition, 18741880, Transactions of the
American Philosophical Society New Series 68/8: 1133.
Al-Rouayheb, Khaled (2006) Opening the Gate of Verification: The Forgotten
Arab-Islamic Florescence of the 17th Century, International Journal of
Middle East Studies 38/2 (May): 263281.
Rouillard, Clarence Dana (1938) The Turk in French History, Thought and Litera-
ture, 1520-1660. Paris: Boivin et Cie.
Rousseau, Jean-Jacques (1967) The Social Contract and Discourse on the Origin of
Inequality. Lester G. Crocker (ed.), New York: Pocket Books.
(1991) Emile or on Education. Allan Bloom (trs.), Harmondsworth: Penguin.
Rowbotham, Judith 2000) Soldiers of Christ: Images of Female Missionaries
in Late Nineteenth-Century Britain: Issues of Heroism and Martyrdom,
Gender and History 12/1 (April): 82106.
Ruffing, Janet K. (ed.) (2001) Mysticism and Social Transformation. Syracuse:
Syracuse UP.
Ruggiero, Guido De (1959) The History of European Liberalism. R. G. Col-
linwood (trs.),Boston: Beacon.
Ruprecht, Louis A. Jr., (2002) Was Greek Thought Religious? On the Use and Abuse
of Hellenism from Rome to Romanticism. New York: Palgrave.
Rutherford, Bruce K. (1999) The Struggle for Constitutionalism in Egypt: Unders-
tanding the Obstacles to Democratic Transition in the Arab World (Doctoral Dis-
sertation, Yale University).
Sabine, George H. (1959) A History of Political Theory. New York: Henry Holt &
Company.
Saeed, Javaid (1994) Islam and Modernization: A Comparative Analysis of Pakis-
tan, Egypt, and Turkey. New York: Praeger.
840 Bibliyografya

Safi, Omid (2006) The Politics of Knowledge in Premodern Islam Negotiating Ideo-
logy and Religious Inquiry. Chapel Hill: University of North Carolina Press.
Safran, Nadav (1981) Egypt in Search of Political Community: An Analysis of the
Intellectual and Political Evolution of Egypt, 1804-1952. Cambridge: Harvard
UP.
Said, Edward (1978) Orientalism: Western Conceptions of the Orient. Andover:
Routledge & Kegan Paul.
Said Halim Paa (1991) Buhranlarmz ve Son Eserleri. M. Erturul Dzda
(yay.), stanbul: z.
Sad, Abdlmtel (1962) el-Mceddidne fil-slm. Khire: Mektebetl-Adb.
Saleh, Fauzan (2001) Modern Trends in Islamic Theological Discourse in 20th Cen-
tury Indonesia. Leiden: Brill.
Salzmann, Ariel (1999) Citizens in Search for a State: the Limits of Political
Participation in the Late Ottoman Empire, Extending Citizenship Reconfigu-
ring States, M. Hanagan-Charles Tilly (eds.), 3766, Lanham: Rowman and
Littlefield.
(2004) Tocqueville in the Ottoman Empire: Rival Paths to the Modern State.
Leiden: Brill.
Salvatore, Armando (1997) Islam and the Political Discourse of Modernity. Rea-
ding: Ithaca.
(2005) The Euro-Islamic Roots of Secularity: A Difficult Equation,
Asian Journal of Social Science 33/3 (September): 412437.
Sandall, Roger (2001) Nihilism in the Middle East: from Colonel Lawrence to
Mohammed Atta, Quadrant 45/12 (December): 3137.
Sartori, Giovanni (1962) Constitutionalism: A Preliminary Discussion, Ameri-
can Political Science Review 56/4 (December): 853864.
Sava Paa (19551956) slm Hukuku Nazariyat Hakknda Bir Etd, III. Baha
Arkan (trc.), Ankara: Diyanet leri Bakanl.
es-Savleb, Hamd (2010) Nazariyyett-Tahds fil-Fikril-Marib (1844-1944).
Beyrt: Drul-Medril-slm.
Sayar, Ahmet Gner (2000) Osmanl ktisat Dncesinin adalamas. stan-
bul: tken.
Schacht, Joseph (1960) Problems of Modern Islamic Legislation, Studia Isla-
mica 12: 99129.
Scharbrodt, Oliver (2007) The Salafiyya and Sufism: Muhammad Abduh and
his Risalat Al-Waridat (Treatise on Mystical Inspirations), Bulletin of the
School of Oriental and African Studies 70/1 (February): 89115.
Schein, Louisa (1997) Gender and Internal Orientalism in China, Modern
China 23/1 (January): 6998.
Bedri Gencer 841

Schimmel, Annemarie (1989) Man of Light or Superman? A Problem of Isla-


mic Mystical Anthropology, Diogenes 37/6: 124140.
Schmitt, Carl (1988) [1922] Political Theology: Four Chapters on the Concept of
Sovereignty, 2nd ed. George Schwab (trs.), Cambridge: MIT Press.
Schneider, Jane (ed.) (1998) Italy's Southern Question: Orientalism in One Co-
untry. New York: Berg.
Schor, Naomi (2001) The Crisis of French Universalism, Yale French Studies
100: 4364.
Schulze, Reinhard (1996) Was Ist Die Islamische Aufklarung? Die Welt des
Islams Islamic Enlightenment in the 18th Century? 36/3 (November): 276
325.
Schuon, Frithjof (1976) Islam and the Perennial Philosophy. J. Peter Hobson (trs.),
World of Islam Publishing Company.
Schwartz, Hillel (1987) Millenarianism: An Overview, The Encyclopaedia of
Religion, Mircea Eliade (ed.), 9/521532, New York: Macmillan.
Schwartz, Louis B. (1987) Justice, Expediency, and Beauty, University of
Pennsylvania Law Review 136/1 (November): 141182.
Schwartz. Regina M. (1997) The Curse of Cain: The Violent Legacy of Monotheism.
Chicago: University of Chicago Press.
Schwarz, Hans (2000) Eschatology. Grand Rapids: Eerdmans.
Schott, Jeremy M. (2008) Christianity, Empire, and the Making of Religion in Late
Antiquity. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
Scott, Joan Wallach (2005) Against Eclecticism, Differences 16/3: 114137.
Scruton, Roger (2001) The Meaning of Conservatism. Hampshire: Palgrave.
Seferta, Yusuf H. R. (1986) The Concept of Religious Authority According to
Muhammad Abduh and Rashd Rid, The Islamic Quarterly 30: 159164.
Seliger, Martin (1976) Ideology and Politics. London: Allen & Unwin.
Seung, Thomas Kaehao (1991) Virtues and Values: A Platonic Account, Social
Theory and Practice 17/2 (Summer): 207249.
Sevk, smail Habib (1998) Akszdeki Yazlar. Mustafa Eski (yay.), Ankara:
Atatrk Aratrma Merkezi.
Shafie, Ahmad Bazli (2005) The Educational Philosophy of Al-Shaykh Muhammad
Abduh. Kuala Lumpur: ISTAC.
Shahin, Emad Eldin (1993) Through Muslim Eyes: M. Rashd Rid and the West.
Herndon: IIIT.
Shankland, David (1997) Old Ideas in New Forms: Millennial Movements in
The Republic of Turkey, The Coming Deliverer: Millennial Themes in World
Religions, Fiona Bowie-Christopher Deacy (eds.), 224237, Cardiff: Univer-
sity of Wales Press.
842 Bibliyografya

Shapiro, Sheldon (1976) Morality in Religious Reformations, Comparative


Studies in Society in History 18/4 (October): 438457.
Sharabi, Hisham (1970) Arab Intellectuals and the West: The Formative Years,
1875-1914. Baltimore: Johns Hopkins UP.
Sharif, M. M. (ed.) (1983) A History of Muslim Philosophy, III. Karachi: Royal
Book Company.
Shaw, Charles Gray (1901) The Theory of Value and Its Place in the History of
Ethics, International Journal of Ethics 11/3 (April): 306320.
Shaw, Stanford (1962) Ottoman Egypt in the Eighteenth Century. Cambridge:
Harvard UP.
(1971) Between Old and New: The Ottoman Empire under Sultan Selim III
1789-1807. Cambridge: Harvard UP.
Sheehi, Stephen (2004) The Foundations of Modern Arab Identity. Gainesville:
University Press of Florida.
Shepard, William E. (1987) Islam and Ideology: Towards a Typology, Interna-
tional Journal of Middle East Studies 19/3 (August): 307335.
Shibutani, Tamotsu (1972) Reference Groups and Social Control, Human
Behavior and Social Processes: An Interactionist Approach, Arnold M. Rose (ed.),
128147, London: Routledge & Kegan Paul.
Shils, Edward (1963) The Intellectual between Tradition and Modernity, West
and Non-West, V. M. Dean-Harry D. Harootunian (eds.), 31723, New
York: Holt Rinehart & Winston.
(1966) The Intellectuals in the Political Development of the New States,
Political Development and Social Change, Jason L. Finkle-Richard W. Gable
(eds.), 338364, New York: John Wiley & Sons.
(1981) Tradition. Chicago: University of Chicago Press.
Shimogaki, Kazuo (1988) Between Modernity and Post-Modernity: The Islamic
Left and Dr.Hasan Hanafis Thought: A Critical Reading. Tokyo: The Institute
of Middle Eastern Studies.
Shissler, A. Holly (2003) Between Two Empires: Ahmet Aaolu and the New
Turkey. London: I. B. Tauris.
Siberry, Elizabeth (2000) New Crusaders: The Images of the Crusades in the 19th
and Early 20th Centuries. Aldershot: Ashgate.
Siddiqi, Mazheruddin (1982) Modern Reformist Thought in the Muslim World.
Islamabad: Islamic Research Institute.
(1993) The Qurnic Concept of History. Islamabad: Islamic Research Institute.
Silvera, Alain (1980) The First Egyptian Student Mission to France under
Muhammad Ali, Middle Eastern Studies 16/2: 122.
Skeat, Walter W. (1974) An Etymological Dictionary of the English Language.
Oxford: Clarendon.
Bedri Gencer 843

Skinner, Quentin (1989) Language and Political Change, Political Innovation


and Conceptual Change, Terence Ball-James Farr-Russell L. Hanson (eds.),
623, Cambridge: Cambridge UP.
(1974) Some Problems in the Analysis of Political Thought and Action,
Political Theory 2/3 (August): 277303.
Skovgaard-Petersen, Jakob (2001) Portrait of the Intellectual as a Young Man:
Rashd Rid's Muhwart Al-Muslih wa-Al-Muqallid (1906), Islam and
Christian-Muslim Relations 12/1 (January): 93104.
Slotten, Ralph (1977) Exoteric and Esoteric Modes of Apprehension, Sociolo-
gical Analysis 38/3 (Autumn): 185208.
Smith, Anthony D. (1999) Ethnic Election and National Destiny: Some Reli-
gious Origins of Nationalist Ideals, Nations and Nationalism 5/3 (July): 331
356.
Smith, Jeffrey A. (2006) Nature, Nation-building and the Seasons of Justice in
Rousseaus Political Thought, The Review of Politics 68/1 (Winter): 2048.
Smith, Wilfred Cantwell (1965) The Concept of Sharia among Some Muta-
kallimun, Islamic Studies in Honor of Hamilton A. R. Gibb, George Makdisi
(ed.), 581602, Leiden: Brill.
(1968) The Intellectuals in the Modern Development of Islamic World,
Social Forces in the Middle East, S. N. Fisher (ed.), 190204, New York:
Greenwood.
(1969) [1946] Modern Islam in India: A Social Analysis. Lahore: Sh Mu-
hammad Ashraf.
(1977) [1957] Islam in Modern History. Princeton: Princeton UP.
(1991) The Meaning and End of Religion. Minneapolis: Fortress.
(1998) Faith and Belief: The Difference between Them. Oxford: Oneworld.
Snyder, David C. (1986) Faith and Reason in Locke's Essay, Journal of the
History of Ideas 47/2 (April-June): 197213.
Somel, Seluk Aksin (2001) The Modernization of Public Education in the Otto-
man Empire, 1839-1908: Islamization, Autocracy and Discipline. Leiden: Brill.
Sonyel, Salahi R. (1993) Minorities and the Destruction of the Ottoman Empire.
Ankara: Trk Tarih Kurumu.
Szen, Kemal (1998) Ahmet Cevdet Paann Felsef Dncesi. stanbul: M
FAV.
Stanlis, Peter James (2003) Edmund Burke and the Natural Law. New Brunswick:
Transaction.
Stark, Rodney (2003) One True God: Historical Consequences of Monotheism. Prin-
ceton: Princeton UP.
Steenbrink, Karel (2004) Christianity and Islam: Civilizations or Religions?
Contemporary Indonesian Discussions, Exchange 33/3: 223243.
844 Bibliyografya

Stratton, Lawrence M. (2004) Tory Muslim: the Conversion of Marmaduke


Pickthall, Koinonia 16: 78100.
Strauss, Johann (2002) Turkish Translations from Mehmed Alis Egypt: A
Pioneering Effort and its Results, Translations: Reshaping of Literature and
Culture, Saliha Paker (ed.), 10847, stanbul: Boazii UP.
(2003) Who Read What in the Ottoman Empire (19th20th Centuries),
Arabic Middle Eastern Literatures 6/1: 3976.
Strayer, Joseph R. (1970) On the Medieval Origins of the Modern State. Princeton:
Princeton UP.
Sungu, hsan (1940) Tanzimat ve Yeni Osmanllar, Tanzimat I, 777857,
stanbul: Marif Vekleti.
Sleyman Nazif (1340) Namk Kemal. Dersaadet: kdam Matbaas.
(1343) Nsrud-dn h ve Bbler. stanbul: Kanaat.
Sylla, Richard-Toniolo, Gianni (eds.) (1992) Patterns of European Industrializa-
tion: The Nineteenth Century. London: Routledge.
Szyliowicz, Joseph S. (1973) Education and Modernization in the Middle East.
Ithaca: Cornell UP.
e-tb, Eb shk brhm (1997a) el-tism. Mahmd Tame Haleb (yay.),
Beyrt: Drul-Marife.
(1997b) el-Muvfakt f Usli-era, III. Abdullah Derrz (yay.), Beyrt:
Drul-Marife.
e-ehristn, Ebul-Feth Muhammed (1998) el-Milel ven-Nihal, III. Beyrt:
Drul-Marife.
emseddn Sami (1302) Medeniyet-i slmiye. stanbul: Cep Ktphanesi.
entrk, Recep (1996) slm Dnyasnda Modernleme ve Toplumbilim. stanbul: z.
een, Ramazan (yay.) (1998) Osmanl Astronomi Literatr. stanbul: IRCICA.
eyh Glib (1994) eyh Glib Divan. Muhsin Kalkm (yay.), Ankara: Aka.
inas, brahim (2005) Btn Eserleri. smail Parlatr-Nurullah etin (yay.),
Ankara: Ekin.
Talmon, Jacob Leib (1960) Political Messianism. The Romantic Phase. New York:
Praeger.
Tanpnar, Ahmet Hamdi (1969) Edebiyat zerine Makaleler. stanbul: MEB.
(1988) 19uncu Asr Trk Edebiyat Tarihi. stanbul: alayan.
Tansel, Fevziye Abdullah (1973) Mehmed Akif: Hayat ve Eserleri. stanbul: rfan.
(19671986) Namk Kemalin Mektuplar, IIV. Ankara: Trk Tarih Ku-
rumu.
Tanzimat I (1940). stanbul: Marif Vekleti.
Takprzde, Ahmed b. Mustaf (1985) Mifthus-Sede ve Misbhus-Siyde f
Mevztil-Ulm, IIII. Beyrt: Drul-Ktbil-Ilmiyye.
Bedri Gencer 845

Taylor, Dennis-Beauregard, David N. (eds.) (2003) Shakespeare and the Culture of


Christianity in Early Modern England. New York: Fordham UP.
Taylor, Robert H. (ed.) (2003) The Idea of Freedom in Asia and Africa. Stanford:
Stanford UP.
et-Tehnev, Muhammed Ali (1998) Kefu Istlhtil-Fnn, IIV. Beyrt:
Drul-Ktbil-Ilmiyye.
Tekeli, lhan, Selim lkin (1993) Osmanl mparatorluunda Eitim ve Bilgi re-
tim Sisteminin Oluumu ve Dnm. Ankara: Trk Tarih Kurumu.
Thompson, E. P. (1971) The Moral Economy of the English Crowd in the
Eighteenth Century, Past and Present 50 (February): 76136.
Tibi, Bassam (1981) Arab Nationalism: A Critical Enquiry. New York: St. Mar-
tins Press.
Tignor, Robert L. (1963) Lord Cromer: Practitioner and Philosopher of Impe-
rialism, The Journal of British Studies 2/2 (May): 142159.
(1966) Modernisation and British Colonial Rule in Egypt, 1882-1914. Prin-
ceton: Princeton UP.
Tillich, Paul (1968) A History of Christian Thought. New York: Harper & Row.
Tlili, Bchir (1972) Autour du Rformisme Tunusien du XIXe Sicle. Le No-
tion de Libert dans la Pense de Hayr adDin (18101889), Cahiers de Tu-
nisie XX/77/78: 5985.
Toulmin, Stephen (1992) Cosmopolis: The Hidden Agenda of Modernity. Chicago:
University of Chicago Press.
Toynbee, Arnold Joseph (1962) Civilization on Trial and the World and the West.
New York: Meridian.
(1992) Change and Habit: the Challenge of Our Time. Oxford: Oneworld.
Trimingham, J. Spencer (1971) The Sufi Orders in Islam. Oxford: Oxford UP.
Troeltsch, Ernst (1958) Protestantism and Progress: A Historical Study of the Rela-
tion of Protestantism to the Modern World. Boston: Beacon.
Troll, Christian W. (1978) Sayyid Ahmad Khan: A Reinterpretation of Muslim
Theology. New Delhi: Vikas.
Tucker, Judith E. (1985) Women in Nineteenth-Century Egypt. Cambridge:
Cambridge UP.
Tucker, Robert (ed.) (1978) The Marx-Engels Reader. New York: W.W. Norton.
Tunaya, Tark Zafer (1991) slmclk Akm. stanbul: Simavi.
Tunuslu, Hayreddn (1986) [1868] Akveml-Meslik fi Marifeti Ahvlil-
Memlik. Munsf nf (yay.), Tunus: ed-Drut-Tunsiyye.
Turner, Bryan S. (1999) Classical Sociology. London: Sage.
Turner, Frank (1986) British Politics and the Demise of the Roman Republic:
17001939, The Historical Journal 29/3 (September): 577599.
846 Bibliyografya

Trkne, Mmtazer (1994a) Siyasi deoloji Olarak slmcln Douu. stanbul:


letiim.
(1994b) Cemleddn Afgani. Ankara: Trkiye Diyanet Vakf.
Twine, Nanette (1983) Toward Simplicity: Script Reform Movements in the
Meiji Period, Monumenta Nipponica 38/2 (Summer): 115132.
Unghvry, Alexandor Sndor (1989) The Hungarian Protestant Reformation in the
Sixteenth Century Under the Ottoman Impact: Essays and Profiles. Lewiston:
Edwin Mellen.
Urry, John (1973) Reference Groups and the Theory of Revolution. London: Rout-
ledge & Kegan Paul.
Uzunarl, smail Hakk (1984) Osmanl Devletinin lmiye Tekilat. Ankara:
Trk Tarih Kurumu.
lken, Hilmi Ziya (1979) Trkiyede ada Dnce Tarihi. stanbul: lken.
(1995) slm Dncesi: Trk Dncesi Tarihi Aratrmalarna Giri. stan-
bul: lken.
(1997) Uyan Devirlerinde Tercmenin Rol. stanbul: lken.
Valyi, Felix (1925) Spiritual and Political Revolutions in Islam. London: Kegan
Paul.
Vassf, Hseyin (2006) Sefine-i Evliy, I-V. Mehmet Akku-Ali Ylmaz (yay.),
stanbul: Kitabevi.
Vatikiotis, P. J. (1957) Muhammad Abduh and the Quest for a Muslim Hu-
manism, Arabica 4/1 (January): 5572.
(1985) The History of Egypt: From Muhammad Ali to Mubarek. London:
Weidenfeld & Nicolson.
(1991) Islam and the State. London: Routledge.
Vidler, Alec R. (1934) The Modernist Movement in the Roman Church: Its Origins
and Outcome. Cambridge: Cambridge UP.
Voll, John Obert (1983) Renewal and Reform in Islamic History: Tajdid and
Islh, Voices of Resurgent Islam, John L. Esposito (ed.), 1847, New York:
Oxford UP.
Wallerstein, Immanuel (1995) Unthinking Social Science: The Limits of Ninete-
enth-Century Paradigms. Cambridge: Polity.
Walzer, Richard (1950) The Rise of Islamic Philosophy, Oriens 3/1 (June): 119.
(1957) Al-Frb's Theory of Prophecy and Divination, The Journal of
Hellenic Studies 77/1: 142148.
Wasti, Syed Tanvir (1993) Halil Halid: Anti-imperialist Muslim Intellectual,
Middle Eastern Studies 29/3 (July): 559579.
Waterfield, Gordon (1963) Layard of Nineveh. London: John Murray.
Bedri Gencer 847

Watson, Geoff (2002) Representations of Central Asian Ethnicities in British


Literature c.18301914, Asian Ethnicity 3/2 (September): 137151.
Watson, Stephen H. (1997) Tradition/s: Refiguring Community and Virtue in
Classical German Thought. Bloomington: Indiana UP.
Watt, W. Montgomery (1960) The Conception of the Charismatic Commu-
nity in Islam, Numen 7/1 (January): 7790.
(1994) The Influence of Islam in Medieval Europe. Edinburgh: Edinburgh UP.
(1998) The Formative Period of Islamic Thought. Oxford: Oneworld.
Weismann, Itzchak (2001) Taste of Modernity: Sufism, Salafiyya and Arabism in
Late Ottoman Damascus. Leiden: Brill.
(2007) The Sociology of Islamic Modernism: Muhammad Abduh, the
National Public Sphere and the Colonial State, The Maghreb Review 32/1:
104121.
Wendell, Charles (1972) The Evolution of the Egyptian National Image: From its
Origins to Ahmad Lutfi Al-Sayyid. Berkeley: University of California Press.
Whitehead, Alfred North (1979) Process and Reality. New York: Free Press.
Whitton, Brian J. (1988) Herder's Critique of the Enlightenment: Cultural
Community versus Cosmopolitan Rationalism, History and Theory 27/2
(May): 146168.
Wilde, Norman (1894) Kant's Relation to Utilitarianism, The Philosophical
Review 3/3 (May): 289304.
Willey, Basil (1942) The Seventeenth Century Background. London: Chatto &
Windus.
Willis, John Ralph (1967) Jihd f Sebl Allah-Its Doctrinal Basis in Islam and
Some Aspects of Its Evolution in Nineteenth-Century West Africa, The Jo-
urnal of African History 8/3: 395415.
Wilson, Samuel Graham (1916) Modern Movements among Moslems. New York
& Toronto: F.H. Revell.
Winter, Michael (1982) Society and Religion in Early Ottoman Egypt: Studies in
the Writings of Abd Al-Wahhab Al-Sharani. New Brunswick: Transaction.
Wissa, Karim (1992) Freemasonry in Egypt from Bonaparte to Zaghloul, Tur-
cica 24: 109132.
Wokler, Robert (1987) Saint-Simon and the Passage from Political Science to
Social Science, The Languages of Political Theory in Early-Modern Europe,
Anthony Pagden (ed.), 325338, Cambridge: Cambridge UP.
Wolfe, Bertram D. (1958) Nationalism and Internationalism in Marx and En-
gels, American Slavic and East European Review 17/4 (December): 403417.
Wolin, Sheldon S. (2003) Tocqueville between Two Worlds: The Making of a Poli-
tical and Theoretical Life. Princeton: Princeton UP.
848 Bibliyografya

Woolf, Stuart (1992) Construction of a European World-View in the Revoluti-


onary-Napoleonic Years, Past and Present 137 (November): 72101.
Worringer, Rene (2004) Sick Man of Europe or Japan of the Near East?:
Constructing Ottoman Modernity in the Hamidian and Young Turks Eras,
International Journal of Middle East Studies 36/2 (May): 207230.
Yalnkaya, Alaeddin (1995) Cemaleddin Efgani. stanbul: Sebil.
Yared, Nazek Saba (1996) Arab Travellers and Western Civilization. London:
Saqi.
(2002) Secularism and the Arab World: 1850-1939. London: Saqi.
Yldrm, Selahattin (1994) Osmanl Dnemi Anadolu Muhaddisleri: Hicri VII-IX.
Asr (Doktora Tezi, Marmara niversitesi).
Yldz, erafettin (2012) Seydiehirli Hac Abdullah Efendi (1807-1903). Konya:
Aybil.
Ylmaz, Necdet (yay.) (1996) Muhammed Zhid el-Kevser: Hayat-Eserleri-
Tesirleri. Ankara: Seha.
Ylmaz, mer (2014) Osmanl Dneminde Tavasl Bir Kazasker Kureyizade
Mehmet Fevzi Efendi. Tavas: Tavas Belediyesi.
Yinger, J. Milton (1967) Religion Society and the Individual: An Introduction to the
Sociology of Religion. New York: Macmillan.
Ycer, Hr Mahmut (2004) Osmanl Toplumunda Tasavvuf (19. Yzyl). stan-
bul: nsan.
Yolton John W. (1952) The Psyche as Social Determinant, The Journal of Phi-
losophy 49/7 (March): 232239.
Zaman, Muhammad Qasim (2002) The Ulama in Contemporary Islam: Custodians
of Change. Princeton: Princeton UP.
Zarka, Yves Charles (2001) Liberty, Necessity and Chance: Hobbes's General
Theory of Events, The British Journal for the History of Philosophy 9/3 (Octo-
ber): 425437.
Ze'evi, Dror (2004) Back to Napolon Thoughts on the Beginning of the Mo-
dern Era in the Middle East, Mediterranean Historical Review 19/1 (June):
7394.
Zeine, Zeine N. (1966) The Emergence of Arab Nationalism: With a Background
Study of Arab-Turkish Relations in the Near East. Beirut: Khayats.
ez-Zevhir, Muhammed b. brahim (1964) Trhul-Ezher ve Tatavvuruh.
Khire: Vizratl-Evkf.
Ziadat, Adel A. (1986) Western Science in the Arab World: The Impact of
Darwinism, 1860-1930. London: Macmillan.
Zilfi, Madeline C. (1986) The Kadzdelis: Discordant Revivalism in Sevente-
enth-Century Istanbul, Journal of Near Eastern Studies 45/4 (October): 251
269.
Bedri Gencer 849

(1988) The Politics of Piety: The Ottoman Ulem in the Postcolonial Age
(1600-1800). Minneapolis: Bibliotheca Islamica.
Zilsel, Edgar (1942) The Genesis of the Concept of Physical Law, The Philo-
sophical Review 51/3 (May): 245279.
Zolondek, Leon (1964) Al-Tahtw and Political Freedom, The Muslim World
54: 9097.
Zubaida, Sami (1993) Islam the People and the State: Political Ideas and Movements
in the Middle East. London: I. B. Tauris.
Zwemer, Samuel M. (1944) The Clergy and the Priesthood of Islam, The
Moslem World 34/1 (January): 1739.
(1946) Heirs of the Prophets: An Account of the Clergy and Priests of Islam, the
Personnel of the Mosque and Holy Men. Chicago: Moody.

You might also like