Hasan Elbenna Din Ve Siyaset PDF

T.C.
FIRAT NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
TEMEL SLAM BLMLER ANABLM DALI
SLAM MEZHEPLER TARH BLM DALI
HASAN EL-BENNNIN DN VE SYASET ANLAYII
YKSEK LSANS TEZ
DANIMAN HAZIRLAYAN
Do. Dr. Mehmet ATALAN Songl AKKOYUNLU
ELAZI-2012
T.C.
FIRAT NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
TEMEL SLAM BLMLER ANABLM DALI
SLAM MEZHEPLER TARH BLM DALI
HASAN EL-BENNNIN DN VE SYASET ANLAYII
YKSEK LSANS TEZ
DANIMAN HAZIRLAYAN
Do. Dr. Mehmet ATALAN Songl AKKOYUNLU
Jrimiz, ././2012 tarihinde yaplan tez savunmas snav sonunda bu yksek

lisans tezini oybirlii/ oy okluu ile baarl saymtr.
Jri yeleri:
1. Do. Dr. smail ERDOAN
2. Do. Dr. Mehmet ATALAN (Danman)
3. Yrd. Do. Dr. Ahmet BALIOLU
4. Do. Dr. hsan SOYSALDI
5. Yrd. Do. Dr. Enver DEMRPOLAT
F.. Sosyal Bilimler Enstits Ynetim Kurulunun ././2012 tarih ve

sayl kararyla bu tezin kabul onaylanmtr.
Prof. Dr. Enver AKAR

Sosyal Bilimler Enstit Mdr
II
ZET
Yksek Lisans Tezi
Hasan el-Bennnn Din ve Siyaset Anlay
Songl AKKOYUNLU
Frat niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits
Temel slam Bilimleri Ana Bilim Dal
slam Mezhepleri Tarihi Bilim Dal
Elaz 2011, Sayfa: XI + 141
Yirminci yzyln en byk ve en etkili Snni slami hareketi olarak kabul

edilen hvn- Mslimin tekilatnn kurucusu olan Hasan el-Benn, hvnn tarih
sahnesine kt 1928 ylndan beri dnya gndeminde yerini alan liderlerden biri
olmutur. 20 yl gibi ksa hvn bakanlna ramen slam leminin nde gelen
ahsiyetlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Kurduu dinamik, kendini yenileyebilen
tekilat ile adndan sz ettirmitir.
el-Benn gerek Msrda gerekse lmnn ardndan tm Mslmanlara
fikirleriyle, davasyla yank uyandran bir ahsiyet olmutur. Kendisi aslnda yeni bir
gr veya hareket balatmam; selef grleri tekrar eden bir ses olmutur. Tm
slam dnyasn kasp kavuran Bat taklitiliine kar durmu bata Msr olmak zere
tm dnya Mslmanlarn slamn z kaynaklarna dnmeye davet etmitir.
Anahtar Kelimeler: Hasan el-Benn, Selef, hvn, Msr.

III
ABSTRACT
Master Thesis
Understanding of Religion and Politics Hasan El-Bann
Songl AKKOYUNLU
The University of Frat

The Institue of Social Sciences
Departman of Dasic slamic Sciences
Branch of History of slamic Sects
Elaz 2011, Page: XI + 141
Hassan al-Banna is the founder of The Society of the Muslim Brothers

(The Brotherhood) which is regarded as the biggest and the most effective sunni
islamic movement of the twentieth century. The Society of the Muslim Brothers
emerged in 1928 and since this date, Hassan al-Banna has been one of the important
leaders of world agenda. Even though he has been the leader of The Society of the
Muslim Brothers only for twenty years, he is regarded as one of the most important
person of the islamic world. Hassan al-Banna has been a famous scholar and
schoolteacher with his dynamic and renewable organization, which was founded by
himself.
In Egypt and after his death in all muslim world, Hassan al-Banna has been a
very important person with his opinions and struggle. Indeed he hasnt start a new idea
or movement but he has been a scholar who repeats the opinions of predecessor. Hassan
al-Banna has been object to being an imitator of western thought, which damages to all
of the muslim world. At the same time he has invited all of the people of muslim world
to turn to sources of Islam.
Key Words: Hassan al-Banna, predecessor, The Brotherhood, Egypt.

IV
NDEKLER
ZET .............................................................................................................................. II
ABSTRACT...................................................................................................................III
NDEKLER ............................................................................................................. IV
NSZ .......................................................................................................................... IX
KISALTMALAR .......................................................................................................... XI
GR ............................................................................................................................... 1
1. METOT VE KAYNAKLAR ...................................................................................... 1
1.1. Metot .......................................................................................................................... 1
1.2. Kaynaklar ................................................................................................................... 4
2. KONUYLA LGL ANA KAVRAM: DN ............................................................. 6
BRNC BLM
1. HASAN EL-BENNNIN HAYATI VE ESERLER ............................................. 9
1.1. Hasan el-Bennnn Hayat ........................................................................................ 9
1.1.1. Doumu ve Ailesi ............................................................................................... 9
1.1.2. lm ahsiyetinin Gelimesi ................................................................................ 9
1.1.3. Hocalar ............................................................................................................. 10
1.1.4. Eitim Hayat .................................................................................................... 12
1.1.5. Hasan el-Bennnn Davet ehri smiliye ...................................................... 16
1.1.6. hvn- Mslimn ............................................................................................... 17
1.1.9. Hasan el-Benn ve Hkmet Arasnda Yaanan Gerilim ................................. 22
1.1.10. Hasan el-Bennnn ldrlmesi .................................................................... 24
1.1.11. Hasan el-Bennya Gre slam Medeniyetinin Gerileme Sebepleri .............. 25
1.2. Hasan el-Bennnn Eserleri .................................................................................... 27
1.2.1. Mecmat Resili mami-ehid Hasan el-Benn ......................................... 28
1.2.1.1. Davetimiz ................................................................................................... 28
1.2.1.2. nsanlar Neye davet Ediyoruz?.................................................................. 29
1.2.1.3. Nura Doru ................................................................................................. 30
1.2.1.4. Genlik Risalesi .......................................................................................... 31
1.2.1.5. Kuran Sanca Altndaki Mslman Kardeler ....................................... 31
1.2.1.6. Davamzn Yeni Vizyonu ........................................................................... 32
V
1.2.1.7. Gemiten Gnmze ................................................................................ 33

1.2.1.8. Beinci Kongre Risalesi ............................................................................. 33
1.2.1.9. slam Nizam Inda Sorunlarmz ........................................................... 33
1.2.1.10. slam Inda Dhili Problemlerimiz Ynetim Sistemi ...................... 34
1.2.1.11. slam Inda Dhili Problemlerimiz Ekonomik Sistem ..................... 34
1.2.1.12. Cihad Risalesi ........................................................................................... 34
1.2.1.13. Mslman Kadn ...................................................................................... 34
1.2.1.14. rencilere Hitap ..................................................................................... 34
1.2.1.15. Altnc Kongre Risalesi ............................................................................ 34
1.2.1.16.Bizler Pratie nem Veren Bir Cemaat Miyiz? ........................................ 35
1.2.1.16. lkeler Risalesi .......................................................................................... 35
1.2.1.17. Usreler (Sohbet Halkalar) ........................................................................ 35
1.2.1.18. Akaid (nan Konular)............................................................................. 35
1.2.1.19. Mesurat(Dualar) ...................................................................................... 35
1.2.2. Mzekkiratd-Dave ved-Diye.................................................................... 36
1.2.3. Tasavvuf ve Ahlk Eitimi ............................................................................... 36
KNC BLM
2. HASAN EL-BENNNIN DN VE SYASET ANLAYII .................................. 37
2.1. Hasan el-Bennnn Din Anlay ............................................................................ 37
2.1.1. Tevhid (Vahdaniyet)-lahiyyt .......................................................................... 37
2.1.2. Kuran ............................................................................................................... 41
2.1.3. Peygamber ve Snnet-i Seniyye........................................................................ 44
2.1.4. Selef-i Salihin .................................................................................................... 46
2.1.5. man Kavram.................................................................................................... 48
2.1.6. Din ve Dinin Kaynaklar .................................................................................. 50
2.1.6.1. Dinin Anlam .............................................................................................. 50
2.1.6.2. slam ........................................................................................................... 50
2.1.6.3 Akl .............................................................................................................. 54
2.1.6.4. Arapa ve Arap Milliyetilii ..................................................................... 55
2.1.6.5. ctihad ......................................................................................................... 57
2.1.6.6. Din ve Toplum ............................................................................................ 60
2.1.6. Modernleme ve Batclk ................................................................................. 64
VI
2.1.7. Ahlk ve Terbiye Anlay ............................................................................... 65

2.1.7.1. Mescitler ..................................................................................................... 66
2.1.7.2. Gazeteler ..................................................................................................... 66
2.1.7.3. Kulp ve Dernekler .................................................................................... 66
2.1.7.4. Yaynevleri ................................................................................................. 66
2.1.8. slam Eitiminin Islah Metotlar ....................................................................... 67
2.1.8.1. Ev Ortam ................................................................................................... 67
2.1.8.2. Okul Ortam ................................................................................................ 67
2.1.8.3. evre ve Ortam........................................................................................... 68
2.1.9. Tasavvuf Anlay ............................................................................................ 68
2.1.9.1. Tasavvufun Tanm ..................................................................................... 68
2.1.9.2. Tasavvufun Gayesi ..................................................................................... 68
2.1.9.3.Tasavvufun Douu ve Tarihi ..................................................................... 69
2.1.9.4. Mutasavvflar .............................................................................................. 69
2.1.9.5. Tasavvufun Esaslar.................................................................................... 70
2.1.9.6. Tasavvuf ile lgili Kavramlar ..................................................................... 70
2.1.9.6.1. eriat .................................................................................................... 70
2.1.9.6.2. Tarikat .................................................................................................. 70
2.1.9.6.3. Hakikat ................................................................................................. 70
2.1.9.6.4. Keramet ................................................................................................ 71
2.1.9.6.5. Tevessl ............................................................................................... 71
2.1.9.6.6. Zikir ..................................................................................................... 71
2.1.9.7. Tasavvufun Merhaleleri.............................................................................. 72
2.1.9.8. Tasavvufun Boyutlar ................................................................................. 73
2.1.9.9. Tasavvuf -Fkh likisi............................................................................... 74
2.2. Hasan el-Bennann Siyaset Anlay ...................................................................... 74
2.2.1. Siyaset Anlay ................................................................................................. 74
2.2.1.1. slam Birlii ................................................................................................ 80
2.2.1.2. Milliyetilik ................................................................................................ 80
2.2.1.2.1. Ecdad Milliyetilii ............................................................................. 81
2.2.1.2.2. Toplum Milliyetilii ........................................................................... 81
2.2.1.2.3. Cahil Milliyetilik/ Irklk ................................................................. 81
2.2.1.2.4. Saldrgan Milliyetilik ......................................................................... 82
VII
2.2.1.3. Vatan ve Vatanseverlik............................................................................... 82

2.2.1.4. Din-Devlet-Siyaset geni ......................................................................... 83
2.2.1.5. Devlet Anlay ........................................................................................... 85
2.2.1.6. Devlet Bakan............................................................................................ 87
2.2.1.6.1. Siyaset, Ynetim ve Yarg Alanndaki Dzenlemeler ......................... 88
2.2.1.6.2. Sosyal ve lm Alandaki Dzenlemeler ............................................... 88
2.2.1.6.3. Ekonomik Alandaki Dzenlemeler ...................................................... 89
2.2.1.7. Hilafet Nazariyesi ...................................................................................... 89
NC BLM
3. HASAN EL-BENN VE HVN-I MSLMN HAREKET ........................... 92
3.1. hvn-I Mslimnin Ortaya kt Dnem ............................................................ 92
3.1.1. XX. Yzylda Mslmanlarn Durumu............................................................. 92
3.1.1.1. Hasan el-Benn Perspektifinden XX. Yzyl slam Dnyas ..................... 92
3.1.1.1.1. XX. Yzyl slam Dnyasnn Din Anlayndaki kmazlar ........... 92
3.1.1.1.2. Mslman lkelerin Siyas Panoramas .............................................. 93
3.1.1.1.3. Mslman lkelerin Sosyo-Kltrel ve Ekonomik Yaplar .............. 94
3.1.2. hvn- Mslimin Hareketinin Teekkl Ettii Sosyal, Jeo-Politik ve Dnsel
Zemin .......................................................................................................................... 94
3.1.3. hvn- Msliminin Yayld Blgeler ........................................................... 98
3.1.3.1. Ortadouda hvn- Mslimn ................................................................... 99
3.1.3.1.1. Suriye ................................................................................................... 99
3.1.3.1.2. rdn ................................................................................................. 103
3.1.3.1.3. Sudan ................................................................................................. 104
3.1.3.1.4. Pakistan .............................................................................................. 106
3.1.3.1.5. Irak ..................................................................................................... 106
3.1.3.1.6. Trkiyede hvn- Mslimn............................................................. 106
3.1.3.1.7. Hasan el-Bennnn Trkiyeye Bak.............................................. 110
3.2. Hasan el-Benn Sonras hvn- Mslimn ............................................................ 111
3.2.1. Kutubular ....................................................................................................... 116
3.2.2. el-Tekfir vel-Hicre ......................................................................................... 116
3.2.3. slam Cihad .................................................................................................... 118
3.2.3. Hasan el-Benn Sonras hvn- Mslmin Lider Kadrosu ............................. 120
VIII
3.2.3.1. Abdlkadir deh ...................................................................................... 121

3.2.3.2. Seyyid Kutub ............................................................................................ 122
3.2.3.2.1 Grleri ............................................................................................. 123
3.2.3.2.2.Eserleri ................................................................................................ 124
3.2.4.Hasan el-Benn ve hvn- Mslmin Arasndaki Farklar ............................... 126
3.3. ada slam Bir Akm Olarak hvn- Mslimn ............................................... 127
SONU ........................................................................................................................ 132
KAYNAKLAR ............................................................................................................ 136
ZGEM ................................................................................................................ 141
IX
NSZ
Yirminci yzyln en byk ve en etkili Snn slam hareketlerinden biri olarak

kabul edilen hvn- Mslimn tekilatnn kurucusu olan Hasan el-Benn, hvnn tarih
sahnesine kt 1928 ylndan beri dnya gndeminde yerini alan liderlerden biri
olmutur. Yirmi yl gibi ksa sren hvn bakanlna ramen slam leminin nde
gelen ahsiyetlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Kurduu dinamik ve kendini
yenileyebilen tekilat ile adndan sz ettirmitir. hvnn kendisinden sonraki liderleri
olan Seyyid Kutub, Abdlkadir Udeh, Said Havva gibi ahsiyetler ile tekilat zirveye
oturmutur. Bata Msr olmak zere Sudan, Filistin, Suudi Arabistan gibi slam
lkelerinde takipileri hzla artan el-Benn, slam Devletlerinin gerilemeye,
paralanmaya balad, batl devletlerin slam lemini smrge haline getirdii, bat
taklitilii ve hayranlnn balad, ahlk knt yaand bir dnemde slamn z
kaynaklarna dnmeyi savunan selef bir sima olmutur. Hasan el-Benn, hvn-
Mslimn Tekilat ile ad unutulmazlar arasnda yerini alrken, fikirleri ve izgisiyle
birok kiiyi peinden srklemitir.
Bizi, Hasan el-Benn zerine almaya sevk eden sebep, son yzylda slam
akmlar ierisinde n saflarda olan hvn Mslimn gibi bir tekilatn kurucusu ile ilgili
olarak lkemizde akademik sahada yeterince alma yaplmamasdr. Bu alandaki bilgi
boluunu doldurmak gayesiyle baladmz almamzn yaplacak yeni almalara
k tutacan dnyoruz.
Selef izgide olan Hasan el-Benn, gerek dnemi ierisinde gerekse gnmz
slam dnyasnda incelenmeye deer bir ahsiyettir. Bu nedenle biz de almamz bu
nemli ahsiyeti tanmaya ynelik olarak kurguladk. almamz blmden
olumaktadr. Birinci blmde Hasan el-Bennnn hayat anlatlmaktadr. Bu blmde
Hasan el-Bennnn doumu, ocukluu, ilmi ahsiyetinin gelimesi, hocalar, eitim
hayat ve eserleri yer almaktadr. kinci blmde ise Hasan el-Bennnn din ve siyaset
hakkndaki grleri yer almaktadr. nc blmde ise Hasan el-Benn ve hvn
arasndaki iliki, hvnn mstakil bir tekilat olarak ilevleri, faaliyetleri, fikr ve
siyas yaps, lider kadrosu, yayld blgeler gibi konular yer almaktadr.
Bu konuyu almam hususunda beni tevik ederek hibir zaman yardmlarn
esirgemeyen danman hocam Do. Dr. Mehmet ATALANa ve almamn her
X
aamasnda deerli katklaryla destek olan hocam Yrd. Do. Dr. Ahmet
BALIOLUna teekkr bir bor bilirim.
ELAZI - 2012 Songl AKKOYUNLU

XI
KISALTMALAR
age. : Ad geen eser

agm. : Ad geen makale
agt. : Ad geen tebli
b. : bn, Bin
Bkz. : Baknz
C. : Cilt
ev. : eviren
h. : Hicri
Haz. : Hazrlayan
st. : stanbul
Mad. : Maddesi
Ner. : Nereden, Neriyat
. : lm
r.a : Radiyallahu anh
s. : Sayfa
terc. : Tercme eden
TVDA : Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi
Yay. : Yaynevi
GR
1. METOT VE KAYNAKLAR
1.1. Metot
Mezhep, bir takm siyas, ictimai, iktisad ve dier hadiselerin tesirlerinin,
mezhep kurucusu saylan insan ile ona uyanlardaki fikr, din ve siyas tezahrdr.
Mezhebi douran tarihi, siyas ve ictimai artlar tam olarak tanmadan, toplum yapsn
ve kltrel evreyi tespit etmeden mezheplerin grlerini ve temel zelliklerini
aklamak hemen hemen mmkn deildir. ahs veya topluluklarn fikir ve grleri
ictima, tarih ve siyas evreden tecrit edilemez.1 Hz. Peygamberin vefatndan sonra
ortaya kan birtakm siyas, itikad, itima, hukuk ve benzeri olaylar hakknda
muhtelif ahslarn kendi grlerini aklamaya balamas ve bu faaliyetin zamanla
zmreleme eklinde sonulanmasyla meydana gelen beeri oluumlar2 olan
mezhepler, gelien olaylar neticesinde kurumsallama yoluna gitmi, ortaya kan bu
kurumsallamalar insanlar zerinde de fikir ve davran deiikliine neden olmu,
toplumsal hayatta izler brakarak karmza kitleleri peinden srkleyen mezhep
kavramn karmtr.3 Siyas ve itikad gayelerle vcut bulan, balangta dini anlamak
ve yaamak iin ortaya kan bu oluumlar, frka veya mezhep olarak isimlendirilmitir.
Onlar, ileri srdkleri kelam grleri ve siyas nazariyeleriyle, slam dncesinde
fikr zgrln savunucusu olmulardr. Ancak belli bir sre sonra asl amalarnn
dna karak ictihad, rey ve akl yrtmeleriyle ortaya koyduklar mezheb esaslar
mutlak dorular olarak grerek bakalarna kabul ettirmeye almlardr. Sonunda
mezhepler, Kuranla Mslmanlar arasndaki scak diyalogun kesilmesine veya
zayflamasna neden olmulardr.4
Mezhepleri ortaya karan amillere baktmzda onlar sadece siyaset ve itikad
ekseninde deerlendirmek hata olacaktr. nk mezheplerin ve mensuplarnn fikr alt
yapsnn olumasnda bu amillerin yan sra sosyal, kltrel, ananev faktrlerin ve eski
kltrlerin kalntlar, komu medeniyetlerin etkisi, kltrel, sosyal gei dnemleri,
1
Abdlkdir b. Thir b. Muhammedel-Badd(429/1037), Mezhepler Arasndaki Farklar(el-Fark
beynel-Frak), ev., Ethem Ruhi Flal, TDV Yay., II. Bask, Ankara 2001, nsz, XXII.
2
Ethem Ruhi Flal, tikadi slam Mezheplerine Giri, zmir lahiyat Fakltesi Vakf Yaynlar, zmir
2007, 11.
3
Hasan Onat, Mezhep Kavram ve Mezheplerin Dou Sebepleri, O Devlet niversitesi lahiyat
Fakltesi lm Dergisi, O 2004,7.
4
Snmez Kutlu, ada slam Akmlar ve Sorunlar, Fecr Yay., Ankara 2008, 9.
2
savalar gibi birok etken bulunmaktadr. Bu nedenle mezhepleri, teekkl ve

geliimlerini, fikirlerini ve mensuplarn incelerken bu faktrleri de gz nne almak
gerekir.5
slam Mezhepleri Tarihi gemite ve gnmzde siyas ve itikad gayelerle
vcut bulmu slam Dnce Ekolleri diyebileceimiz beer ve toplumsal
oluumlarn doduklar ortam, dou sebeplerini, teekkl srelerini, fikirlerini,
mensuplarn, edebiyatn, yayldklar blgeleri, slam dncesine katklarn kendi
eserlerinden hareketle zaman-mekn balamnda ve fikir-hadise irtibat6 erevesinde
betimleyici metotla ve tarafsz bir gzle inceleyen bir bilim daldr.7
Mezhepler Tarihi aratrmalarnda karlalan en byk sorun, kaynak ve
mellifin izledii metottur. nk ilk dnem Mezhepler Tarihi eserleri belli bir
sistematie tabi tutulmadan yazlmtr. Ancak slam Mezhepleri Tarihi kendi kimliini
kazandktan sonra kendine has metotlar gelitirmitir. Bu nedenle biz de slam
Mezhepleri Tarihinin kendine has metotlarndan faydalanacaz.
slam Tarihinde ortaya kan hibir mezhep veya ahs sadece din bir hviyetle
ortaya kmamtr. Mezhebin ortaya kmas veya bir ahsn bir hareketi balatmasnn
ardnda din olduu kadar siyas, ictima ve iktisad faktrlerin de rol bulunmaktadr.
Bu nedenle olaylarn arka plann da incelemeye altk.
Bir mezhep veya bir hareketi doru tanmlayp anlamak istiyorsak ncelikle
mezhep taraftarlarnn kendilerini nasl tanttklarna bakmalyz. Ardndan
muhaliflerinin grlerini incelemeliyiz. nk bir mezhep veya hareketin mensuplar
kendilerinin mspet ynlerini anlatrken muhalifleri de onlarn menf ynlerini n plana
karr. Bu nedenle bu eserleri karlatrmal olarak incelemeye altk ve Hasan el-
Bennnn hayatn karlatrmal ve objektif bir metotla ele aldk. Aratrmamzn
birinci blm Hasan el-Bennnn hayatn ierdii iin ahslar zerinde derinleme8
metodundan faydalandk. Yani Hasan el-Bennnn efsaneletirilen ynnden ziyade
reel verilere dayanan hayatn anlattk. Bilindii gibi kiiler yetitikleri sosyal, kltrel,
siyas, coraf yaplarndan tecrit edilmeden deerlendirmelidir. slam Mezhepleri
5
Sabri Hizmetli, tikadi slam Mezheplerinin Douunda ctima Hadiselerin Tesiri zerine Bir
Deneme, AFD, XXVI( 1983), 653.
6
Onat, Emeviler Devri i Hareketleri ve Gnmz ilii, Ankara 1993, 1.
7
Kutlu, slam Mezhepleri Tarihinde Usl Sorunu, slam limlerde Usl Meselesi, Ensar Neriyat, I,
27-28 Eyll, 2003, 396.
8
Kutlu, slam Mezhepleri Tarihinde Usl Sorunu, slam limlerde Usl Meselesi, 438.
3
Tarihinin nemli metodolojik usllerinden olan ahslar zerinde derinleme metodunu

Hasan el-Bennnn hayatn anlam ve anlatmada ska kullandk.
Hasan el-Bennnn hayatn karlatrmal bir metot izleyerek fikir-hadise
irtibat9 prensibinden yaralanarak objektif bir ekilde incelemeye gayret ettik. Fikir-
hadise irtibat, bir fikrin veya inancn varlnn, sosyal, siyasi, ekonomik ve din
hadiselerde, bu fikrin tezahrlerinin tespit edilmesi demektir. Ayn zamanda fikir-hadise
irtibat, fikirden hadiseye veya hadiseden fikre ileyen bir mahededir. 10 Bu
metodolojik usul neticesinde ahs, fikir ve olay geninde konular deerlendirmeye
altk.
Aratrmamzda kullandmz bir dier metod ise menkulde makln
aranmas11 ilkesidir. Eldeki donelerden akla en uygun rivayetin kullanlmas prensibi
olan menkulde makln aranmas ilkesi ile fikirler ve fikr alt yaplar zerinde
derinleme ve younlama srecini yrttk.
almamzn olay rgs genel olarak ahs zerinden yrd iin biyografik
ve otobiyografik eserlerden faydalandk. Hasan el-Bennnn kendi hayatn anlatt ve
onun hayatn konu edinen eserlere ska bavurduk. Bu ekilde olaylar daha farkl ve
gereki olarak tahlil etmeye altk.
ahs merkezli aratrmalarda yaplan yanllardan biri de insan yaad evre,
sosyo-politik yap, ekonomik, kltrel olarak incelemek olmutur. Halbuki
aratrmalarda kullanlmas gereken nemli bir metod da insan unsurunu, insann
duygusal ve karakteristik yapsnn incelenmesi olmaldr. Yani insann ftrat zelliidir.
Hasan el-Bennnn hayatna baktmzda onun hibir zaman pes etmeyen yapsyla
karlamaktayz. Bu nedenle aratrmamzda Hasan el-Bennnn karakter zellii
zerinde de durduk.
Aratrmamzn nc blmnde Hasan el-Bennnn kurduu hvn-
Mslimin tekilat zerinde younlatk. Bu nedenle slam Dnce Ekollleri alanna
girerek siyas ve sosyal ynleri bulunan bir cemiyeti inceledik. hvnn ortaya k
servenini, yaylmasn, mensuplarn, fikirlerini zaman- zemin ve fikir-hadise irtibat
erevesinde ele alp deerlendirmeye altk.
9
Onat, Emeviler Devri i Hareketleri ve Gnmz ilii, 1.
10
Kutlu, slam Mezhepleri Tarihinde Usl Sorunu, slami limlerde Usul Meselesi, Ensar Neriyat,
I, 2728 Eyll, 2003, 435.
11
Kutlu, slami limlerde Usul Meselesi,436.
4
1.2. Kaynaklar
slam Mezhepleri Tarihinde bavurulacak ana kaynaklar Makalt ve Frak
gelenei kitaplardr. Ancak Hasan el-Benn 1900l yllarda yaad iin bu
kitaplardan faydalanmadk. Bu nedenle ncelikle Hasan el-Bennnn kendisinin kaleme
ald otobiyografik kitabn esas aldk. Hasan el-Bennnn kendisine ait olan tane
kitab bulunmaktadr. Bunlardan biri Hasan el-Bennnn fikirlerini esas alan ve
risaleler halinde yaynlanm olan Mecmat Resaili mami-ehid Hasan el-Benn12
adl kitabdr. Hasan el-Bennnn dier kitab Mzekkiratd-Dave ved-Diye13 adl
eseridir. Bu eser de Hasan el-Bennnn otobiyografik eseridir. Hasan el-Benn kendi
hayatn kendi kalemiyle bize anlatmaktadr. nc kitab ise Tasavvuf ve Ahlk
Eitimi14 adl eseridir. Aslnda bu eser Hasan el-Bennnn kendisine ait deildir. Hasan
el-Bennnn eitli dergi, gazete ve konferanslarnda yaymlanan yazlarnn
derlemesinden olumaktadr. Hasan el-Bennnn bu eseri de kklnden beri
yetitii tasavvuf, eitim ve ahlk ile ilgili grlerinin yer ald, mutedil ynnn n
plana kt eseridir.
Hasan el-Bennnn eserlerinden sonra bavurduumuz ikinci kaynak yine
Hasan el-Benn zerine Ahmet Emin Dan amza z Brakan nderler Hasan el-
Benn15 adl kitbdr. Ahmet Emin Da bize Hasan el-Bennnn kaleminden
damlamayan hayat ile ilgili bilgiler vermesi bakmdan farkl bir neme sahiptir.
Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisinde yer alan Hasan el-Benn16
maddesi de almamz esnasnda bavurduumuz kaynaklardan biridir. Hasan el-
Bennnn hayat ve grlerini objektif ve ilm bir erevede deerlendiren bir kaynak
olmas hasebiyle bizim iin ayr bir neme sahiptir. Ayrca yine Trkiye Diyanet Vakf
slam Ansiklopedisinde yer alan Abdlkadir deh17 ve Seyyid Kutub18 maddeleri de
bavurduumuz kaynaklar arasndadr.
Trkiyede Hasan el-Benn zerine yaplm akademik almalarn olmay
bizi almamz esnasnda zorlasa da bu alandaki boluu doldurma gayreti tayan bir
12
Hasan el-Benn, Risaleler, ev. Mehmet Akba-Mehmet Eren, Nida Yay., stanbul 2007.
13
Hasan el-Benn, Hatralarm (Mslman Kardeler), ev. M. Beir Eryarsoy, Osman Arpaakuru,
Bek Yay. stanbul 2007.
14
Hasan el-Benn, Tasavvuf ve Ahlk Eitimi, ev., Ayetullah Gne- Cuma Karan, Nida Yay., stanbul
2008.
15
Ahmet Emin Da, amza z Brakan nderler Hasan el-Benn, lke Yay., stanbul 2007.
16
brahim Beyym anim, Hasan el-Benn, TDVA, XVI. Cilt, stanbul 2000.
17
Fethi Yeken; Abdlkadir deh, TDVA, 1. Cilt, stanbul 1988.
18
, Hilal Grgn; Seyyid Kutub,TDVA. XXXVII. Cilt, stanbul 2009.
5
eser olmas da bizim iin ayr bir gurur kayna olmaktadr. Ancak akademik saha
almalarn yokluu bizi daha farkl kulvarlardaki kitaplarla tanmamza vesile
olmutur.
almamzda bavurduumuz anakaynaklardan biri Vehbi Ecerin Tarihte ve
Gnmzde hvnl-Mslimin rgt19 adl almas oldu. Ecerin kitabndan hvn
ve fraksiyonlarn tantmamz asndan olduka istifade ettik. hvnn fikr, sosyal ve
siyas fikirlerini bize aktarmas bakmndan nemli bir eser hviyeti tamaktadr.
Meryem Cemilenin yazm olduu slam ve ada ncleri20 kitab da Hasan
el-Bennn ve hvn tanmamz asndan deer verdiimiz eserler arasnda yerini
almtr.
hvn inde oluan gl farksiyonlardan olan Kutubuluk akmnn douuna
kaynaklk eden Seyyid Kutubun Yoldaki aretler21 adl kitab bize Hasan el-
Benndan sonraki en etkili isminin grlerini aktarmas bakmndan ayrca bir neme
sahiptir.
Salih el-Verdannin Msrda slam Akmlar22 kitab bize hvnn eliik
ynlerini, ihtilaflarn aktaran kaynaklardan biri olmutur.
Rifat Seyyid Ahmedin slam Direni Haritas23, el-Benndan sonra ortaya
hvn mensubu diye kan ahsiyetlerin son perdesini gstermeleri asndan
zikredilmesi gereken eserlerden birirdir.
2012 Mays aynda Hasan el-Benn ve Mslman Kardeler24 Uluslararas
Sempozyum bildirileri bizim iin baucu kaynaklar arasna giren ve nemli almalar
ihtiva etmesi bakmndan nemlidir.
19
Vehbi Ecer, Tarihte ve Gnmzde hvn- Mslimn rgt, Erciyes niversitesi Yay., No:5, Kayseri
1992.
20
Meryem Cemile, slam ve ada ncleri, ev. Selahattin Ayaz, Bir Yay., stanbul 1986.
21
Seyyid Kutub, Yoldaki aretler (Mallim fit-Tarik), ev. Abdi Keskinsoy, Pnar Yay., 11. Bask,
stanbul 2011.
22
Salih el-Verdan, Msrda slam Akmlar( el-Hareketul slamiyye fi Msr),
23
Rifat Seyyid Ahmed, slam Direni Haritas Benndan slambulye,( el-slambul Ryetn Cedide
Litanzimil Cihad),ev. Cuma Aa, aret Yay., stanbul 1989.
24
Uluslararas Hasan el-Benn ve Mslman Kardeler Sempozyumu, I-II. Cilt, Artus Basm, stanbul
2012.
6
2. KONUYLA LGL ANA KAVRAM: DN
nsan topluluun en etkili, en hissedilir ve insan topluluklar zerinde en etkili

olan duygulardan biri olan din kavram sosyal, siyasal, kltrel, psikolojik gibi birok
adan incelenebilir sosyal bir olgudur. nsanlk tarihiyle edeer olan din, insan
hayatnn her zaman ilk sralarnda yer alan bir kavram olarak karmza kmaktadr.
Tarihi srete ne kadar geriye gidilirse gidilsin dinsiz, inan sistemi olmayan bir insan
topluluuna rastlanmamaktadr.25 Dinin inan, ritel, sembol ve normlardan oluan ve
karlkl etkileim ierisinde olan bir yaps bulunmaktadr. Bu kavramlarn her biri
dier kavramlarla farkl bir iliki ierinde bulunur. Din, bulunduu toplumdan hem
etkilenir hem de yaand toplumu etkileyen bir yap arz eder. Din kavramn her bilim
dal kendi sistematii ierisinde incelemeye ve tanmlamaya almtr. Ancak bu
tanmlar din kavramn konu edinen din kavramn kendi snrlar ierinde tanmlamakla
kalmtr. Bazen dinin psikolojik cephesi ele alnrken bazen bilgi, ahlak, duygu gibi
perspektiflerden izah yaplmtr. Bazen kltrel yaps ar basm bazen de tarihsel
sreci zerinde durulmutur.26
Kelimenin etimolojisine baktmzda farkl kkten geldii zerinde tartmalar
yaplmtr. Bazlar din kelimesinin Aram-bran kkenli olduunu, bazlar Orta ran
meneli bir kavram olduu, bazlar da Arapa bir kelime olduu ynnde gr beyan
etmilerdir. Arapa bir kelime olarak szlkte, dane-yedinu-dinen-diyaneten gelen ve
oulu edyan olan veya deyn kknden gelen din, dn almak, borlanmak, boyu
emek, boyun edirmek, yarg, kyamet, borlu olma, stn gelme, idare etme, ceza,
mkafat, hakimiyet kurma, ba edirmek, buyruk altna almak, itaat, inan, kulluk,
klelilik, inanma, eriat, kanun, tutulan yol, huy, sorgu, ceza gibi anlamlara
gelmektedir. 27
Bat dillerinde ise din kelimesi, Latince religio kelimesinden gelmektedir.
Religio kelimesinin religare veye religere kelimelerinden geldii sanlmaktadr.
Religare, insanlarn din kanalla ilah gle birbirlerine kenetlenmesi, balanmas
anlamna gelmektedir. Religere ise bir iin tekrarlanmas anlamnda kullanlr. Eer bu
25
Mehmet Aydn, Dinler Tarihine Giri, Din Bilimleri Yay., III. Bask, Konya, 2004, 11.
26
Ejder Okumu, Toplumsal Deime ve Din, nsan Yay., stanbul 2003, 52-53.
27
Serdar Mutal, Arapa-Trke Szlk, Daarck Yay., stanbul 1997,159.
7
balamda deerlendirilirse dini ayin, trenlerin ve ritellerin tekrarlanmas anlamnda

dinin bir baka vechesi kullanlr.28
Arapadaki din ile bat dillerindei religio kavramlar birbirlerinin yerine
kullanlamamaktadr. nk Arapadaki din kavram hem genel hem zel anlam ihtiva
etmektedir. Genel olarak insann inanma duygusunu tad btn olgular zelde ise
slam dinini karlarken bat meneli religio sadece Hrstiyanlk iin kullanlarak anlam
daralmasna uramtr. 29
Din kavramyla ilgili olan olmayan her alanda dinin bir tanm yaplmtr. slam
literatrnde enok kullanlan veya ilerlik kazanan tarifi Din akl sahiplerinin, kendi
arzu ve istekleri ile bizzat iyilikleri yapmaya sevk eden ilahi bir nizamdr.30
Din, inan ve davran ekilleriyle insanlaras ilikileri dzenleyen ve
insanlarn iyi iler yapmasn, bar ve huzur iinde birarada yaamsn salayan genel
kurallar btndr.31 Din akl sahibi olan uurlu insanlar, kendi irade ve arzularyla
hayrl olan eylere sevk eden ilah kanundur. Din peygamberlerin vahiy ve ilhama
dayanarak tebli ettikleri eylerin btndr. Din, insanlarn kemale erimek zere
takip edebilecekleri en doru yoldur. Din, iman ve amel mevzuu olarak akl ve ihtiyara
teklif olunacak hak ve hayr kanunlarnn heyet-i mecmuasdr ki millet eriat dahi
tabir edilir.32
Bat literatrnde ise dinin tanm slam literatrden olduka farkl bir izgi
seyretmitir. Yaplan tarifler: Din, insann kutsal sayd eylerle olan ilikisi, insann
sonsuz kavramasn salayan akl ve mant tabi olmayan zihni meleke ve yetenek, bir
cemaatin meydana gelmesini salayan ayin ve inanlar sistemi, dua, kurban ve inanla
kendini gsteren bir arzu, insan hayat ve doann akn kontrol ettiini inanlan
insanst glere yakar ve tazimdir33 eklinde birok tarifi yaplmtr. Batl
bilginlerin yapt tariflerden ortaya yle bir sonu kmaktadr: nsan-Kutsal diyalou
gze arpmaktadr. Bu da dinin psikolojil cephesinin temel alndn gstermektedir.
nk din kavramnn psikolojik adan yaplan tariflerinde, dinin ilah ve insan yn
34
zerinde tanmlar yaplmtr. Vahiy kavramna uzak olan bat insan bunu din
28
Okumu, Toplumsal Deime ve Din, 54.
29
Okumu, Toplumsal Deime ve Din, 54.
30
Elmall Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, Zahraveyn Yay., stanbul trz., I/92-93.
31
Gnay Tmer-Abdurrahman Kk, Dinler Tarihi, IV. Bas., Ocak Yay., Ankara 2002, 7.
32
Tmer-Kk, Dinler Tarihi, 8.
33
Aydn, Dinler Tarihine Giri, 13.
34
Hayati Hkelekli, Din Psikolojisi, TDV Yay., Ankara 2003, 64.
8
tanmnda da kullanmamtr. Cemaat kavram dinin sonucunda olan bir olgu olarak
gsterildii iin Tanr, inan, ayin, kutsal gibi kavramlar tanmlarda yerini almtr.
Yeni gelien bat literatrnde ise Kutsaln tecrbesine iman eklinde
tanmlanmaktadr.35
Din kavram veya olgusu, nerede, nasl balad sorusunun cevab ilahi kitaplar
kanalyla cevap bulmaktadr. nsanlk tarihiyle edeer olan din kavram insan
unsurunun ayrlmaz bir vasf olmutur. nsan unsuruyla ortaya kan ve yine insan
36
unsuru ile deer kazanan din insanlk ile varln devam ettiren bir kavramdr. lahi
kitaplar din kavramn ilk insan olan Hz. dem ile balatrlar ve bu yolla laha yani
Allaha ularlar. slamn dinin kayna ile ilgili olarak din kavramn balatan
Allahtr. Allah insan ile din olgusu balatm ve bu ekilde insan unsuru ile arasnda
diyalog kurmutur. lk insan Hz. dem dolaysyla ilk Peygamber yani dinin ilk
muhatabdr. Allah, Hz. demle balatt din kavramn daha sonra gelen insanlarn
hayatnda tevhid ilkesinin inhiraf sebebiyle zaman zaman tekrar etmitir. Bu tekrarlar
Hz. Peygamber ile son bulmu, son din slam olarak din sayfasn aan, yani Allah
tarafndan sonlandrlmtr. Ancak bu sonlandrma peygamber ve vahiy eksenli bir
sonlandrma olmu, Allah din ve her zaman insann hayatnda var olmu ve kyamete
kadar da var olacaktr. nsan hayatnn vazgeilmez bir paras olan din, gerek douda
yani slam camiasnda gerekse de batda eitli tasniflere tabi tutulmutur. Bunlar ilkel
kabile dinleri, mill dinler ve lah kkenli dinler eklinde snflandrmak mmkndr.37
Din, insan ile balayan ve insann akl unsuruna hitab eden bir kavramdr. nsan
ile balayan din kavram insanolunun hayatnda yer alan, sosyal, kltrel, ekonomik,
siyas hayatn ekillendiren ve ona yn veren ilahi kaynakl bir manzumeler btndr.
nsanlk tarihi boyunca din kavram kullanmayan bir insan topluluu bulunmamaktadr.
Ferd planda kalan baz grler bir toplumun iinde yer bulmamtr. Bu nedenle
insanlar iin her zaman baat unsurlar arsnda yer alan din, bu hviyetini de her zaman
devam ettirecektir.
35
36
Tmer-Kk, Dinler Tarihi, 27.
37
BRNC BLM
1. HASAN EL-BENNNIN HAYATI VE ESERLER
1.1. Hasan el-Bennnn Hayat

1.1.1. Doumu ve Ailesi
Yirminci yzyln en etkili Snni slami hareket olarak kabul edilen hvn-
Msliminnin kurucusu, asl ad Hasan Ahmed Abdurrahman el-Benn olan, el-Benn
14 Ekim 1906 ylnda Msrn Bahayre vilayetine bal Mahmudiye kasabasnda dodu.
Babas dnemin lim zatlarndan, Ezher mezunu el-Fethur-Rabbani li terbiti
Msnedil-mam Ahmed b. Hanbel e-eyban adl eserin mellifi olan ve geimini
saatilikle salad iin Saat lakabyla tannan Ahmed b.Abdurrahman el-Benndr.1
Hasan el-Bennnn be kz bir olu bulunmaktadr. Olu Ahmed Seyfl-
slamn ei Trktr. 22 Kasm 1934te dnyaya gelen Ahmed Seyfl-slam Hukuk
Fakltesi mezunu olup, avukattr. Kahire niversitesi Darul-Ulum Fakltesinde slam
ilimleri de tahsil eden Ahmed Seyfl-slam 1946 ylnda hvan saflarna katld. 1965
ylnda tutuklanarak bir yl ev hapsine mahkm edildi. 1969 ylnda tekrar tutuklanan ve
asker mahkemede yarglanan Ahmed Seyfl-slam el-Benn, on yl ar hapse
mahkm edildi. Cezasnn drt yln hapishanede geirdikten sonra serbest brakld.
1987 ylnda Seyide Zeyneb blgesinden milletvekili seildi.1992 ylnda avukatlar
birlii bakanlna seildi.2
1.1.2. lm ahsiyetinin Gelimesi

slam imparatorluklarnn dald ve slam dnyasnn her yann Batl
smrgeci glerin igal ettii bir dnemde domu olmas onun psikolojik ve siyasal
alt yapsnn oluumunda belirleyici bir faktr olmutur. Babasnn dnemin lim
zatlarndan olmas ve el-Benny gittii tartma ortamlarna, sohbet halkalarna
gtrmesi onun slam bir kimlik kazanmasn salamtr.3
1
Hasan el-Benn, Tasavvuf ve Ahlk Eitimi, ev., Ayetullah Gne- Cuma Karan, Nida Yay., 2008, 7;
nim, Hasan el-Benn, 307; Ahmet Emin Da, aa z Brakan Mslman nderler Hasan el-
Benn, lke Yay.,2007 , 7.
2
www.habervakti.com, 02.02.2010.
3
Da, aa z Brakan Mslman nderler Hasan el-Benn, 7.
10
Batl anlamda eitim veren okullarda yetimi olmasna ramen yaad slam
evre ve ald eitimle hem dou hem de bat medeniyetini kendinde mezcetmitir. 16
yanda iken Kahireye giden el-Benn burada 1920li yllarn alkantl ortamnda
Darul-Ulmda okudu. Bu dnem onun siyasal grlerinin ekillenmeye balad
yllard. Byk kentlerde yaad yllarda ngiliz igali altndaki lkesinin siyasal,
ekonomik ve Ahlk olarak nasl ke srklendiini yakndan grme frsat
bulmutu. Kahirede okuduu yllarda Muhammed Abduhun eserlerini okumas
kklnde ald suf terbiye ile birletiinde siyasal bilincinin selefilik ile sufliin
orijinal bir karm olarak ekillenmesinde belirleyici oldu.4
ocukluu slam bir evrede gemesine ramen Darul-Ulmda okuduu
yllarda fikri anlamda kendini entelektel, aktif ve tartmal bir ortamda bulmutur. Bu
dnemin Msrn siyas, Ahlk ve ekonomik anlamda ke getii yllar olmas, el-
Bennnn siyas dncelerinin ekillenmesinde byk rol oynad.5 el-Bennnn
girdii tartma meclisleri de onun fikri gelimesine katk salad.
1.1.3. Hocalar
Hasan el-Bennnn ilk hocas ayn zamanda babas olan, Ezher mezunu, el-
Fethur-Rabbani li terbiti Msnedil-mam Ahmed b. Hanbel e-eyban adl eserin
mellifi olan ve geimini saatilikle salad iin Saat lakabyla tannan Ahmed
b.Abdurrahman el-Benndr.6
Hasan el-Bennnn hocalarndan biri, Read Dini Bilgiler Okulunun sahibi
Muhammed Zehrandr. Hasan el-Bennnn ifadesiyle parlak zekl bir adam, takva
sahibi bir lim, kavrayl ve olduka nazik bir insand. Muhammed Zehran, Read
Dini Bilgiler Okulunu 1915 ylnda kurmutu. Bu okulu o dnemlerde ky ve
kasabalarda yaygn bulunan yerli ilkokullar dzeyinde eitim yapmak ve yeni yetien
ocuklar buna gre renimden geirmek amacyla am olmasna ramen zamanla bu
okul, bir ilim yuvas olarak deerlendirilen ve ayn zamanda bir eitim merkezi de olan
ileri dzeyde bir enstity andryordu. Hasan el- Bennnn hayatnn sekiz ile on iki
yalar arasndaki dnemi bu okulda gemitir.7
4
Da, aa z Brakan Mslman nderler Hasan el-Benn, 7-8.
5
6
Gnim, Hasan el-Benn. 307,
7
el-Benn, Hatralarm,19- 22.
11
Read Dini Bilgiler Okulunda dier okullarda verilen derslerin yan sra
ezberleme ve anlamaya dayal ift ynl hadis dersi de veriliyordu. Hasan el-Bennnn
hadis literatrnn gelimesinde bu okulun byk bir yeri vardr. Muhammed Zehran
eitime ok nem veren biriydi. Erkekleri mescitlerde, hanmlara da evlerde eitim
veriyordu. Muhammed Zehrann etkii ve verimli bir eitim ve retim sistemi vard.
Muhammed Zehran rencilerini dikkatlice izler, yaptklarn inceden inceye hesaba
ekerdi. Bu hesaba eki sonucunda rencilere ceza ve mkfat verirdi. Ceza ve
mkfatlar genelde ince nkteli beyitler olurdu. Hasan el-Bennya aratrma sevgisi
ve okuma arzusunu alayan hocas Muhammed Zehrandr. Muhammed Zehran m
biri olduu iin ou zaman olduka zengin ktphanesine gtrr, kendisinin istei
yerleri ona okuturdu. Muhammed Zehrann kendisi gibi ilim adamlarndan oluan bir
ilim meclisi vard. Onlarla birlikte bir konuyu ele alp tartrlard.8 Hasan el-Benn,
hocasnn Read Dini Bilgiler Okulundan ayrlmasyla bu okuldan ayrlm ve Hazrlk
Okuluna kaydolmutur. Hazrlk Okulundan sonra Demenhurdaki retmen
Okuluna giden el-Benn, buradaki fkh, hadis ve tefsir hocas olan Abdlfettah Eb
Allam ile tarikatlar, mutasavvflar ve veliler hakknda yaygn itirazlarla ilgili uzun
tartmalar yapard. Hocas, el-Benny slam Teri Tarihi ve hikmetleri, mezhep, frka
ve bunlar etrafnda toplananlar zerinde aratrmaya sevk ediyordu. Hasan el-
Bennnn, Demenhurdaki retmenlerinden bir dieri Selim Ferhatt. Hasan el-Benn
ve arkadalar bazen sadece zikir ve Kuran okumak iin suskunluk dnemine
girdiklerinde Selim Ferhat onlarn amalarn bildii iin onlara karmazd.9
Hasan el-Bennnn Demenhur retmen Okulundaki retmenlerinden biri de
eyh Muhammed Halef Nurdur. Hocasnn evinde ders alan Hasan el-Benn burada
rendii bilgilerle Darul- Ulma rahata girmitir. Hasan el-Benn retmen
Okulundaki ylk zaman zarfnda okul dnda tasavvuf ve ibadete dalmt. Bunun
nedenlerinden biri Abdlaziz Atiyye, Ferhat Selim, Abdlfettah Allam, Hac Sleyman,
eyh Bisyuni gibi hocalardr. Hasan el-Bennnn hayatnda iz brakan hocalarndan
biri ameli eitim derslerini kendisinden ald Abdlaziz Atiyyedir.10
8
el-Benn, Hatralarm, 20-21.
9
10
el-Benn, Hatralarm,52-59.
12
Hasan el-Bennnn Darul-Ulma girdikten sonraki ilk hocas air Muhammed

Abdlmutalibti. Kendisi Hasan el-Bennnn Darul-Ulma hayran olmasn salayan
hocasdr.11
1.1.4. Eitim Hayat

Hasan el-Benn ilk eitimini babasndan ald. Daha sonra sekiz yanda 1915
ylnda Muhammed Zehran tarafndan Mahmudiyede kurulan, klsik eitim verilen
Medresetr-Readid-Diniyyeye girdi. Bu okul o dnemlerde ky ve kasabalarda
yaygn bulunan yerli ilkokullar dzeyinde eitim yapan ve yeni yetien ocuklar buna
gre renimden geirmek amacyla kurulmu olmasna ramen zamanla bir ilim
yuvas olarak deerlendirilen ve ayn zamanda bir eitim merkezi de olan ileri dzeyde
bir enstity andryordu. Hasan el-Bennnn hayatnn sekiz ile on iki yalar
arasndaki dnemi bu okulda geti. Bu okulda dengi okullarda okutulan bilgilerin yan
sra, hadis dersleri, edebiyat, iir ve gzel paralarn renilmesi de vard. Her renci
haftada bir hadisi metni ve anlamyla birlikte anlatlacak ekilde ezberliyordu. Hasan el-
Benn ileriki yllarda bavuraca birok hadisi daha kklnde bu okulda
renmitir. Read Din Bilgiler okulunun kurucusu olan Muhammed Zehran, Hasan el-
Bennnn hayatnn ilk dnemine damgasn vuran ve hayatnn seyrinin deitiren
ahsiyetlerin banda gelmektedir. Hasan el-Bennnn ilim dnyasnn ekillenmesinde
byk rol olan kiidir. Hasan el-Bennya aratrma sevgisi ve okuma arzusunu
alayan hocas Muhammed Zehrandr. el-Bennnn hocasndan en ok etkilendii
yn retmeninin rencileriyle arasnda kurduu vicdan ortaklk duygusu idi.12
Read Din Bilgiler okuluna on iki yana kadar devam eden el-Benn, hocas
Muhammed Zehrann ayrlmasndan sonra hazrlk okuluna devam etti. Bu dnemde
gndzleri okula gidiyor, okuldan sonra baba meslei olan saatilikle urayor,
yatsdan sonra ders alyor, sabah namazndan sonra da Kuran ezberleyerek vaktini
deerlendiriyordu. Bu okul ayn zamanda el-Bennnn hayatnda nemli kanaatlerin
yerlemeye balad mekn oldu. Hazrlk okulunda Hasan el-Bennnn matematik
hocas Muhammed Abdlhlik, nc snf rencilerine Ahlk ve Edep Cemiyetini
kurmalarn tavsiye etmiti. renciler de bu cemiyeti kurup kendi aralarnda cemiyetin
11
el-Benn, Hatralarm, 74.
12
Gnim, Hasan el-Benn, 307; el-Benn, Hatralarm, 19; Da, aa z Brakan Mslman nderler
Hasan el-Benn, 16.
13
tzn oluturmulard. Bu tze uymayanlara eitli cezalar veriliyordu. Read

Din Bilgiler Okulunda ald eitim el-Benny dier rencilerden bir adm ne
geirmiti. Bu nedenle bu cemiyetin bakan el-Benn seildi.13 Yetimekte olan el-
Benn ve arkadalar evrelerinde grdkleri olumsuz yanlar dzeltmek iin yaptklar
almalar yetersiz grmeye baladnda, ileride her biri nemli mevkilere gelecek
olan Ali Bedir, Lebbi Nevvar, Abdurrahman Saati ve Said Bedr gibi arkadalar ile daha
rgtl bir alma yapmaya karar verirler. Bu amala Haramlarn lenmesine nleme
Cemiyeti adyla slami bir rgt kurarak aralarnda grev paylam yaparlar. Bu
cemiyet slami olarak hata yaptklarn dndkleri ahsiyetlere uyar mektuplar
gnderiyordu. Bu mektuplar alt ay kadar gnderilmi ancak yelerden birinin
yakalanmasyla cemiyet dalmtr.14
Hasan el-Benn hazrlk okulunu bitirdikten sonra retmen Okulu ve Dini
Enstit arasnda tercih yapmak zorunda kald. Ailesinin istei zerine Demenhurdaki
retmen Okuluna gitmeye karar verdi. Ancak nnde iki engel vard. Bunlardan ilki
ya, dieri ise Kurann tamamn ezbere bilmemesi idi. Ancak retmen okulunun
mdr bu konularda esneklik gsterip el-Benny retmen okuluna kaydetti. Girdii
yazl imtihanlardan baarl olan el-Benn, Demenhurdaki ilkretim okulunun
rencilerinden oldu.15
Hasan el-Benn Muhammed Zehrann ders halkalarna devam ederken manevi
yapsn ekillendirecek olan Hassfiye tarikatnn16 yeleri ile tant. Hasan el-
Bennnn dnce ve zihin dnyasnn olumasnda, daveti tavrnn gelimesinde,
karakterinin bu ynde ekillenmesinde Hassfiye tarikatnn lideri olan Abdlvehhap el-
13
14
el-Benn, Hatralar, 2728; Da, aa z Brakan Mslman nderler Hasan el-Benn, 18.
15
el-Benn, Hatralarm, 29; Da, aa z Brakan Mslman nderler Hasan el-Benn, 19.
16
Hassafiye tarikat, azeli Tarikatnn bir koludur. azeli Tarikat, ok iyi bir renim gren ve nl bir
air olan Ebul-Hasan Aliul-azili tarafndan kurulan bir tarikattr. Sebte boaznn yaknlarnaki azeli
kynde domutur. Tarikatn yerletii iskenderiye'de kurmu, Msr'da yaymtr.
Bir yere gitmek zere deveye bindii zaman mritleri evresinde yaya olarak kendisini izlemilerdir.
azeliye tarikat Anadolu'da da tarafar bulmutur. stanbul'da tarikatn dergh almtr. Unkapan,
Alibeyky ve Beikta'taki derghlar zaman zaman dolup boalmtr. Cuma ve perembe gnleri ayinler
dzenlenmitir. Sultan II. Abdlhamit bu tarikat korumutur. Kendisi de bu tarikata girmitir. Padiahn
cenaze trenine tarikat dervileri de katlm ve tren yapmlerdr.
azeliye tarikatnn daha sonraki tarihlerde u ubeleri ortaya kmtr: Hanefiye, Hassafiye, Vefaiye,
Raidiye, Gaziye, Nasriye, Afifiye, Cezuliye, seviye, Mestariye, lmiye ve Medeniye. Hassafiye tarikat,
Abdulvahhab el-Hassf tarafndan kurulmutur. el-Menhelus-Sf , Abdulvahhab el-Hassfnin
babas Hasaneyn el-Hssafnin menkbelerine ait kitabdr. Hasaneyn el-Hssaf, Ezher niversitesi
mezunu, afi mezhebi fkhn renmi, dini ilimlerde ettleri olan bir ahsiyettir. Birok tarikat
eyhinden ders alan Hasaneyn el-Hssaf, olunu da bu dorltuda yetitirmitir. Olu, Abdulvahhab el-
Hassf, azil tarikatna mensup olmu ve Msrda bu tarikatnn kolunu devam ettirmitir. Bu tarikat da
Hassafiye tarikat olarak isimlendirilmitir.
14
Hassfnin etkisi ok byktr. eyhin, Hasan el-Benndan en fazla etkilendii yn

ise el-Bennnn karakterinin de en nemli zellii olarak giderek glenme eiliminde
olduu davetilik yn idi. eyhin yannda bulunduu zamanlarda, onun insanlara gzel
nasihatler vermesi ve grd yanllar dzeltme konusundaki salam duruu el-
Benny etkilemitir. Onun eitim ynteminde kulland hikmetli slba dikkat
kesilen el-Benn, kendisinin de yetikinliinde yapaca almalarda uygulad gibi,
ihtilafl konulardan nasl zenle kandn gzlemitir.17
19201923 aras, el-Bennnn hayatnda nemli dnemlerden biridir. On drt
on yedi ya arasn kapsayan bu dnem ngilizlerin yoz kltr altnda kendini
kaybeden dier genlerini aksine onun ibadete ve tasavvufa biraz daha dald yllardr.
Hasan el-Benn Demenhura geldiinde Drul-Ulmda Hassfiye tarikatnn
fikirlerinin youn olduunu grd. Bunun nedeni Hassfiye tarikatnn ilk eyhi olan
Seyyid Hasaneyn el-Hassfnin burada kalm olmasyd. Hasan el-Benn retmen
okulunda okurken Hassfye tarikatna intisap etmenin etkisiyle dier genlerin aksine
batnn yoz kltrnn altnda kalmam tasavvuf ve tarikat atmosferi ierisinde
yetimitir. Demenhurda retmen okulunda okurken eyh Sleyman ile tanan el-
Benn, onun ders halkalarna katlmtr. ngiliz igaline kar Msrl halkn en ciddi
ayaklanmas olan ve sonucunda smrge ynetiminin belli tavizler vermek zorunda
kald 1919 Devrimi gerekletiinde henz 13 yanda olan el-Benn, bu devrim
srasnda dier yat genlerle birlikte belleinden mr boyunca silemeyecei
manzaralara ahit olmutu. Bu devrim onun bilinaltnda ne kadar gl olursa olsun ne
kadar gelimi silahlar bulunursa bulunsun igal gcne kar baarda byk bir z
gvenin tohumlarn ekmiti. Yabanc igaline kar mcadele bilincini ilk defa
kazand bu devrim srasnda, Msr halknn yapt yrylere katlyordu ve
mitinglerde yaplan ulusalc ve bamszlk konumalar zihninde birer iaret ta
olarak yerleiyordu. kan ayaklanmalarn ardndan Msrda karklklar, isyanlar
azalmam aksine daha da artmt. 1924 ylnda Msrn Sudan valisi olan kumandan
bir suikast sonucu ldrlnce Msrda ngiliz kontrol daha da sklamt. ldrlen
komutann yerine gelen kiiyle birlikte ngiliz smrgesi ve zulm daha da
iddetlenmiti. kargaann dorua kt bu dnem Hasan el-Bennnn genlik ve
zihinsel anlamda kkl deiiklikler yaad bir dnemdi. el-Bennnn bu olaylar
17
Gnim, Hasan el-Benn. 307, el-Benn, Hatralarm 2930; Da, aa z Brakan Mslman
nderler Hasan el-Benn, 19-20.
15
karsnda tasavvufla ili dl olmas kendisini rahatsz etmeye balamt. nk

tasavvuf kendisini hayattan pasifize ediyor, toplumsal sorunlarla ilgilenmekten
alkoyuyordu. Kendisinde var olan dinamik ruh ve iinde bulunduu siyas ve sosyal
alkantlar el-Benny tasavvuftan uzaklatrmaya balamt. inde bulunduu siyas
ortamn gerei olarak devam eden mitinglere, boykotlara katlyordu. Alm olduu
eitim ve kendisinde bulunan liderci ruh ile genlik temsilcisi seilmiti. Bylece Hasan
el-Benn zihin dnyasnda yerleen cihad dncesi iin de gerekli ortam bulmutu.
ngilizlere kar dzenlenen boykotlarda lider olan el-Bennnn en byk
zelliklerinden biri de onun etkileyici slubu idi. Bu zellii ile kitleleri peinden
srklyordu. Bir keresinde komite toplants yaplrken bulunduklar evin kuatlmas
zerine evi kuatan gvenlik amirine sizin bu lkeye borcunuz bizimle birlikte olmanz
gerektiriyor, bizi yakalamay deil demi, bunun zerine amir zrlerini beyan ederek
oradan ayrlmtr. 18
el-Benn retmen okulunu bitirdikten sonra Ezher niversitesinin bir kolu olan
Drul-Ulma yerleti. Hasan el-Bennnn Drul-Ulm yllar Msrda alkantlarn
ve ngiliz smrgesinin hat safhaya ulat yllardr. lke ekonomik adan bir dar
boazn eiindeydi. Msra girip kan mallar ngilizlerin kontrolndeydi. Msr halk
da Ahlk bir knt geiriyordu. ngilizler Mslmanlar arasndaki balar koparmak
iin nce onlarn dnce dnyalarna iniyordu. Bunun iin zel salonlar kiralanm,
buralarda Mslman, Yahudi ve Hristiyanlardan oluan gruplar akln zgrletirilmesi
ad altnda her eyi mbh grme anlayn yerletirmeye alyordu. Bu fikirler
zellikle genlerin ok houna gidiyordu. Halkn da herhangi bir konuda bilgisi
olmad iin her eye abuk kanyordu.19
niversiteler ok karmt. rencilerde bat hayranl balam, din
duygulardan soyutlanmak ilim yapmak anlamna gelmeye balamt. Bu dnemde
Msrda Demokrat parti kurulmutu. Bu parti her trl dini dnceden kopmay
kendine slogan yapmt. Hrriyet ad altnda insanlarn zihinlerini boaltmaya
aryordu. Msrda bunlar yaanrken bu duruma tepki gsterenler de oluyordu.
Ancak bu trden dncelere sahip insanlar ya yeni yetien gen nesil ya btn
bunlardan rahatszlk duyan cahil halkt. Btn bunlardan rahatszlk duyan el-
Bennnn bu konular konuabildii samimi arkadalar vard. Bunlarla bir araya
18
el-Benn, Hatralarm, 53; Da, aa z Brakan Mslman nderler Hasan el-Benn, 22-23.
19
el-Benn, Hatralarm, 8992 Da, aa z Brakan Mslman nderler Hasan el-Benn, 2930.
16
gelerek lke meseleleri hakknda kafa yoruyorlard. Bu arkada grubu Hasan el-
Benny biraz da olsa rahatlatyordu. Ancak Hasan el-Benn hibir ey yapmadan
bekleyerek ilerin yoluna girmeyeceini biliyordu. Bu nedenle harekete geme vaktinin
geldiini anlayp eyh Yusuf ed-Decv ile grmt. Bu grme sonunda Reid
Rzann da iinde bulunduu bir grup limi biraya getirdi. Bu grup daha sonra hvn-
Mslimne dnecektir. Bu atlmdan sonra g alan Hasan el-Benn arkadalaryla
biraya gelerek insanlar bilinlendirmek iin neler yaplacan tartmaya balamt.
Bu davet iin en uygun yer konusunda Hasan el-Benn kahvehanelerin olabilecei
nerisinde bulundu. Bu gre bata olumsuz yaklaan Hasan el-Bennnn arkadalar,
vaazlarn kahvehanelerde yaplmasnn neticesinde ortaya kan durumdan memnun
oldular. nk gelen tepkiler ok olumluydu. nsanlar slam arlara a, misyonerlerin
ve ngilizlerin smrgelerinden bkm bir halde bu genleri dinliyordu. 1927 ylnda
Hasan el-Benn ok sevdii Darul-Ulmdan mezun oldu ve smiliyeye retmen
olarak atand.20
1.1.5. Hasan el-Bennnn Davet ehri smiliye

el-Benn smiliyede grevine baladktan bir sre sonra sadece okul, ev ve
yakn birka arkada ile iliki kurdu. Bunun dnda davet faaliyetlerinde bulunmad.
Aslnda bu sre smiliye halkn tanmak iin geen bir sreti. Bu sre sonunda
smiliye ve halk hakknda u kanaatlere vard. smiliye genel olarak msrn geneli
gibi ngiliz smrgesi altnda kalm, bat taraf ngiliz garnizonluuna ayrlm bir
ngiliz kenti gibiydi. smiliye halk ise ngilizlerin kurduu Svey Kanal Ortakl
daresine bal kanalda alyordu. Bu nedenle ngilizler ile doal olarak Batllarla
ili dlydlar. Bu durum yaaylarn da etkiliyordu. Smrge izleri kendini her yerde
hissettiriyordu. yle ki sokak isimleri Arapann yan sra ngilizce de yazlyordu.
Ayrca bu ehirde Mslmanlar arasnda ihtilaflardan doan bir anlamazlk ve ayrlk
vard. Mslmanlar mensup olduklar tarikatlardan dolay da ayrlmlard. Hasan el-
Benn Mslmanlarn iinde bulunduu bu duruma daha fazla dayanamad. nce
camilerde vaazlara balad. Ancak gen yata olmas sebebiyle dikkate alnmad ve
cami cemaati tarafndan kovuldu. Bunun zerine tekrar kahvehanelerde vaaz etmeye
balad. smiliyedeki byk kahvehaneyi vaaz etmek iin seen el-Benn buralarda
20
el-Benn, Hatralarm, 9399; Da, aa z Brakan Mslman nderler Hasan el-Benn, 2932;
Gnim, Hasan el-Benn. 307.
17
karlat tablolar karsnda ok zlmt. Bu kahvehanelerde her akam sazl szl

elenceler dzenleniyordu. Birka gn bu ortamlar tanmaya alan el-Benn, ilk vaaz
iin izin istedi ve on dakikalk bir konuma yapt. nsanlar nce bu kadar gen bir
insann byle gzel konumasndan ok etkilendiler ve bir sre sonra el-Bennnn
konumalarn, vaazlarnn kendi ilerindeki slam hayattan uzaklamadan kaynaklanan
al doyurduunu fark ettiler. Artk el-Bennnn vaazlarnn mdavimleri olumutu.
Hasan el-Benn konumalarnda ihtilafl konulara girmiyor sorulan sorulara geitirici
cevaplar veriyordu. Ancak bir sre sonra bu ksa cevaplar el-Bennnn mdavimlerine
yetmez olmutu. Bu nedenle bir zaviye onarlm, el-Benn vaaz ve irad faaliyetlerine
orada devam etmeye balamt. Bu zaviyenin ardndan baka bir zaviye daha tutuldu ve
orada da dersler devam etti. Zaviyelerde derslere devam ederken kahvehanelerde de
vaazlarna devam eden el-Benn, gndzleri okulda rencileri eitirken, akamlar da
velileri eitiyordu.21
1.1.6. hvn- Mslimn

Mart 1928 tarihinde Hafz Abdlhmid, Ahmed el-Husar, Fud brahim,
Abdurrahmn Hasebullah, smil zz, Zek el-Maribden oluanalt kiilik bir grup,
Hasan el-Bennya gelerek slm davas yolunda lmek zere biatletiler. Hasan el-
Benn oluan bu gruba hvn- Mslimn adn verdi. Hasan el-Benn ve arkadalar
hvn- Mslimnin merkezi olarak bir yer kiraladlar ve buraya Medresett-Tezhib
adn verdiler. Medresett-Tezhibde eitim greceklere uygun bir eitim program
hazrladlar. Bu programn ierii yleydi: program slam bir programd. Bu programa
alnan her kiiye Kuran okuma, tecvid bilgisi, namaz klacak kadar sre ve ayet
ezberleme, bu srelerin tefsiri, Hz Peygamberin hayat, selef salihin dnemi ve irad
faaliyetleri iin hitabet dersleri veriliyordu.22
Hasan el-Bennnn etrafnda git gide kemikleen bir yapy andran byk bir
kalabalk oluuyordu. Hasan el-Bennnn etrafndaki insan says arttka bu gruptan
rahatsz olanlar da oluyordu. Rahatsz olan bu kiiler Hasan el-Benny Maarif
Bakanlna ikyet etmi, alan soruturmada Hasan el-Bennnn susuz olduu
anlalmt. Hasan el-Bennnn etrafnda bulunup onun eitiminden geen insanlar her
geen gn bilinleniyordu. zellikle ngiliz smrgecilerine kar artk daha dik
21
22
18
duruyorlard. Bir zamanlar iilerin hanmlar ngilizlerin evinde hizmeti olarak

almak zorunda kalyorlard. Ancak el-Benn ve onun eitiminden geen ve onun
davasnn etrafnda kenetlenenlerde bir bilin oku meydana gelmiti ve artk aile boyu
hizmetilie son veriyorlard. Bu da birilerini srekli rahatsz ediyordu. Bu
rahatszlklar neticesinde el-Bennnn en gvendii kiilerden biri olan Hamid
Askeriyenin tayini baka bir kente karlmt. Ancak hvn- Mslimn bu durumu bir
frsata evirdi ve onun atand yerde bir ube at. 23
Hasan el-Benn ve hvn- Mslimn hareketi her geen gn gleniyordu. el-
Bennnn n Msr dna tam, Suud Arabistan, Sudan, Filistin gibi lkelerden de
bu harekete katlanlar olmutu. hvn- Mslimn bu gelimelerin ardndan Eb
Savirde, Port Saidde, el-Bahr es-Sairde ubeler amt. hvn- Mslimn hareketine
bal kadn kollar kurulmutu. Mminlerin Anneleri Okulu, Mslman Kardeler
Ksm gibi okullar almt.24
Hasan el-Benn davet faaliyetlerine devam ederken onun aleyhine olanlar da bo
durmuyorlard. Kendisini komnist, Vefd Partisi yesi olmakla suluyorlard. Bu
sulamalar lkenin babakanna kadar iletmilerdi. Ayrca el-Benny kendisini tanr
ilan etmekle, Miracn sadece ruhla olduunu iddia etmekle, beinci mezhebi kurmakla
suluyorlard. Bayram namaznn bo arazide klnmasn teklif ettiinden kendisini
bidati ilan etmilerdi. Ancak el-Benn kendisi hakknda alan karalama
kampanyalarna kar dik durmu ve her defasnda biraz daha olgunlamtr.25
Hasan el-Benn 1932 ylnda smiliyede evlendi. Bu evlilikten Ahmed
Seyfl-slam adnda bir olu oldu. 1933 ylna kadar smiliyede srdrlen slam
daveti almalar limler, tarikat eyhleri ve baz cemiyetler bata olmak zere halkn
byk bir kesimine ulatrld. Bu alt yllk dnem hvn- Mslimn hareketinin
gelecekte aaca merhaleler bakmndan ok etkili olmu ve bu arda Kahirede faaliyet
gsteren Cemiyyett-Tezhibil-slam adl bir genlik tekilat da fikir ve
almalarndan etkilendii hvn- Mslimne katlmtr. 1932 ylnda Kahireye giden
Hasan el-Benn burada hvn- Mslimnnin glendiini grdnde Kahireye tayin
istemitir.26
23
24
25
26
el-Benn, Hatralarm,237- 238; Gnim, Hasan el-Benn. 307.
19
Hasan el-Benn Kahirede Abbas el-Emiriyye Erkek Okulunda greve balad.

Kahireye atand yl smiliyedekine benzer bir ekilde hvn- Mslimni
tekilatlandrma srecine girdi. Konferanslar, vaazlar verdi. Okullar yaptrd, mescitler
bina etti, hal, tekstil fabrikalarnn yaplmasna n ayak oldu. Ayrca tefsir ve hadis
eitimi veren bir medrese ina ettirdi. 1939a kadar Kahirede sistemli bir yap kurdu.
Bu arada Ceridetul-hvnil-Mslimin de yayn hayatna balad. Kahirede yeni
ubeler ald. el-Benn hvn- Mslimnin alt birimlerini kuruyor ve salam admlarla
ilerliyordu. Kahirenin smiliyeden farkl olarak Msrn bakenti olmasndan
kaynaklanan siyas bir yn vard. Bu nedenle el-Benn artk siyas mesajlar vermeye
balamt. el-Bennya gre mevcut siyas partilerin halkn sorunlarna zm
olamamasnn nedeni halktan uzak yaaylar, birbirleriyle ekiip, dmanla ibirlii
yapp rant elde etmek istemeleriydi. Bu nedenle Msr halknn sorunlarna zm
bulmaktan uzaktlar.27
Hasan el-Benn halkla sadece yz yze iletiime gemenin yetersiz olduunu
grdnde risalelerini yaynlamaya balad. Bu risalelerin ilki hvn- Mslimnin
Anayasas ve i tzn ieriyordu. Bu risalelerin banda hvn- Mslimnin temel
retilerinden u hususlar yer alyordu:
1. tikadn hatalardan uzak olmas, Kitab ve Snnete uygun olarak Allaha itaat
etmek iin gayret harcamak.
2. Sevdiini Allah iin sevmek ve slam birliine balanmak
3. Hanf slam dininin edebiyle edeplenmek
4. Nefsi terbiye etmek, nefsi Allah tanma derecesine yceltmek ve hireti
dnyaya tercih etmemek.
5. Prensiplere sk skya balanmak ve en kutsal prensibin din olduuna iman
etmekle birlikte ahde vefa etmek.
6. Allah rzas iin mmetin her kesimi arasnda slam davasn yaymak iin
gayret gstermek
7. Varlk lemindeki her eyde daha ok Hakk ve hayr sevmek.28
lk iki risalenin yaymlanmasndan sonra bunlara benzer daha birok risale
yaymland. Yaymlanan risalelerin ierikleri: hvn- Mslimnin sosyal almalar,
hedefleri, hkmetleri slama davet etme vs. idi. Bu risalelerin bazlar unlard: Nura
27
el-Benn, Hatralarm, 263271; Gnim, Hasan el-Benn. 308; Da, aa z Brakan Mslman
nderler Hasan el-Benn, 6061.
28
20
Doru, Davamz, nsanlar Neye aryoruz, Genlere, Sal Konumas, Cihad

risalesi risalelerin halka yeterince ulamadn gren Hasan el-Benn ve arkadalar,
haftalk bir gazete karrlar. Bu gazetede sadece din konulara deiniliyor, siyas
konulara yer verilmiyordu. Bu nedenle hvn mensuplar haftalk siyas bir gazete
karmaya baladlar ve adn en-Nezir koydular. Bu dergide hvn- Mslimnin ite ve
dta yaanan siyas gelimelere bak as yanstlmaktayd.29
1936 ylnda Msr ile ngiltere arasnda imzalanan antlamayla Msrda ve
Msr ile ngilizler arasndaki ilikilerde dzenlemeler olaca sanlyordu. Ancak II.
Dnya savann patlak vermesi ile birlikte ngiltere Msr tam bir smrge haline
getirdi. ngiltere Msrn btn imknlarndan yararlanmaya balad ve Msrdaki
igali daha da sklat. Msr babakan lkede skynetim ilan etti ve savaa
girmemesine ramen ngiltereyle arasn iyi tutmak iin Alman mallarna el koydu.
Alman vatandalarn snr d etti. Msrn milliyeti ve bamszlk yanls Vefd
Partisi de ngilterenin szde siyasal ortaklarndan biri haline dnt.30
ngiltereden gelen basklar neticesinde Kral Faruk ngiliz yanls Vefd Partisini,
hkmeti kurmakla grevlendirdi. Bu gelimelerle ngilizler II. Dnya savanda Msr
blgesindeki otoritelerini gvenceye aldlar. Hkmeti kuran Vefd Partisi ngiliz yanls
politikasyla Msr halknn tepkisini toplad ve Msrda kurulan Msrl Milliyetiler ve
hvn- Mslimn gibi hareketlerin alternatif g haline gelmesine yardmc olmutur.
Bir yanda Cemal Abdnnasr gibi gen subaylarda darbe planlar yapyor te yanda
Hasan el-Bennnn hareketi de yeni bir ynteme geme vaktinin geldiine inanyordu.
Artk szl cihattan fiil cihada geilmitir. Bylece el-Benn siyaset sahnesine adm
atyordu. hvn- Mslimn hareketinin siyasi dergisi olan Nezir dergisinde el-Benn ve
hvn mensuplar hkmete, yneticilere muhtralar veriyor. ngilizlerin smrgesi
haline gelen ve bu yzden sefil bir hale dnen Msr halknn bu gidiine durdurmaya
alyordu. hvn- Mslimn Msrda ok byk bir kitleye ulat ve lke snrlar
dnda da yaylmaya balad. lk olarak Yahudi zulm altnda ezilen Filistin
topraklarna hvn mensuplar gnderildi. Buralardaki Mslmanlara slam ahlk,
birlik ve beraberlik vurgulanyor, bu lkedeki Mslman halk, Batl smrgecilere
kar direnmeye davet ediliyordu.31
29
30
31
el-Benn, Tasavvuf ve Ahlk Eitimi, 13; Da, aa z Brakan Mslman nderler Hasan el-Benn,
63-68.
21
el-Benn insanlar sadece uyarmakla kalmyor onlara kurtulu reetelerini de

neriyordu. Sadece Filistin deil slam dnyasnda birok kiinin liman hvn-
Mslimn olmutu. Fransz igalcilerle ba dertte olan Tunuslu Habib Burgiba, ban
sokacak bir yer bulamad srada hvnn Kahiredeki merkezinde arlanmt. Fasn
bamszlk partisi bakan Allal el-Fasi, Filistin direniinin rnek ismi Kuds Mfts
Emin el-Hseyn, Hindistan Mslmanlarnn nclerinden limullah es-Sddk,
Cezayir direniinden Hayri Bumedyen gibi birok ahsiyet Msra geldiklerinde
hvnn korumas altndayd.32
Hasan el-Benn, siyasetin ngilizlerin kontrolne girmesinden dolay hvn
mensuplaryla grt. Ocak 1941de toplanan hvn- Mslimnin 6. genel
kongresinde el-Bennnn smailliye blgesinden milletvekili olmas kararlatrld.
Ancak bu adaylk bavurusu Nahhas Paay endielendirdi ve el-Benn ile grp
ngilizlerin daha da sert ve kat tedbirler almasndan korktuunu kendisine iletti.
ngilizler Hasan el-Bennnn aday olmamas iin Nahhas Paaya srekli direktifler
verdi. nk II. Dnya savayla birlikte smrgecilik gc azalan ngiltereye kar
Hasan el-Benn gibi bir direniinin g kazanmas dier smrgelerde yank
uyandracakt. Yaplan grmeler sonucunda el-Benn adaylktan ekilmeyi iki artla
kabul etti:
1. Baz ubelerde tatil edilen faaliyetlerine devam konusunda cemaate serbestlik
tannmas, durdurulan yaymlarn nerine yeniden izin verilmesi
2. Alkol ikilerin ve fuhu faaliyetlerinin nlenmesi iin gerekli tedbirlerin
alnmas, lkenin bu tr kirli ilerden arndrlmas.
el-Benn ykselen tansiyonla birlikte hvn mensuplarnn tutuklanmas
sonucunda adaylktan ekildi. Hasan el-Bennnn siyasetten ekilmesiyle birlikte hvn
mensuplar byk bir hayal krklna uradlar. Hatta bazlar hvn saflarndan
ayrldlar. Ancak daha sonra el-Bennnn bunu Msrn menfaatini dnerek
yaptnn grnce tekrar dndler. Btn bu gelimelerden sonra nce skenderiyeye
sonra Kahireye ardndan da Kanaya srgn edildi. Daha sonra el-Benn grevinden
istifa etti.33
32
33
22
1.1.9. Hasan el-Benn ve Hkmet Arasnda Yaanan Gerilim

el-Benn 1941 ylnda tutukland ancak bu tutukluluk sresi uzun srmedi.
hvnn glenmesiyle Msrda hkim olan g odaklar da rahatsz oldu. Hatta
hvna saldrlar bile dzenlendi. Port Saidde Vefd yeleri ile hvn mensuplar
arasnda bir atma meydana gelmi, Vefd yeleri hvnn merkez binasn atee
vermi, bu atmada bir Vefd yesi lmt. Hasan el-Bennnn arabuluculuk
yapmasyla olaylar yerini sknete brakmt.34 Hasan el-Benny sona yaklatran
sre balamt. Hasan el-Bennnn ykselttii muhalif ses35 gerek ngilizlerin gerekse
smrge yanllarnn cann skyordu. Hasan el-Benn iin tehlike anlar almaya
balamt. ncelikle el-Bennya yakn olan Ali Mahir Paa babakanlktan alnarak
yerine Hseyin Srr adnda bir ngiliz yanda atand. Hseyin Srr el-Bennya olumlu
bakan Salih Harp Paay yine olumlu grleriyle bilinen Abdurrahman Azam Paay
1941 ylnda snr ordusu komutanlndan ald. Yine el-Benn ve hareketine olumlu
yaklamlaryla tannan Aziz el-Msr de grevinden alnd. Gerek el-Benn gerekse
evresindeki insanlar yaylm ateine tutulmular gibi birer birer grevinden alnyordu.
II. Dnya Savanda baa gelen Msr hkmetleri ngilizlerin istekleri dorultusunda
Hasan el-Benn ve hvn- Mslimne bask yapmaya baladlar. 8 Ekim 1945
tarihinde yaplan hvnn genel seimlerinde Hasan el-Benn yine mr boyu bakan
seildi. ngilizlerin gerek Msr gerekse dier slam lkelerinde Mslmanlara yapt
zulm karsnda Hasan el-Benn ngilizlere kar cihad ilan etti. Cihadn ilannn
akabinde hvn- Mslimne yaplan basklar artmaya balad. srail Devletinin
kurulmasyla Filistinlilere kar Yahudi zulm balad. Hasan el-Benn bu durum
karsnda hvn gnlllerinden bir ksmn Filistine gnderdi. Bu gelime karsnda
Msr hkmeti hvn- Mslimn tekilatn yasa d tekilat olarak ilan etti.36
Ekim 1944 tarihinde Sadi Partisi lideri Ahmed Mahir aznlk hkmetini kurdu.
Ahrar Partisinin destei ile konumunu salama alan yeni babakan Ocak 1945
tarihinden itibaren el-Bennya kar harekete geti. ncelikle Mslman Kardeler
yesi be milletvekili yesinin seimini iptal ederek yeliklerini drd. Ahmet Mahir
hkmeti Msrdaki slami cemiyetlerin gereinden fazla olduu ve caiz olmayan
fetvalar verdikleri yolunda Ezher rektr Muhammed Mustafa Meragiden resmi bir
fetva yaymlatt. Bunun en nemli hedefi el-el-Benn ve arkadalarn engellemekti. el-
34
35
Eliak, slamn yenilikileri, III/168.
36
Gnim, Hasan el-Benn. 308; Da, aa z Brakan Mslman nderler Hasan el-Benn, 74.
23
Bennya basklar yapan Ahmed Mahir bir toplant esnasnda dzenlenen suikast
sonucu ldrld. Olaydan sorumlu tutulan Hasan el-Benn ve arkadalar tutukland.
Ancak bu konuyla ilgilerinin olmad anlalnca serbest brakldlar. Ahmet Mahirin
yerine Fehmi Nukra hkmetin bana geti. Bu hkmet de dierleri gibi ngilizlerle
i birlii ierisindeydi ve Hasan el-Bennnn muhalif sesini kesmeye alyordu. Msr
karma kark bir hale gelmiti. ngiliz yanls Vefd hkmetinin maliye bakan Osman
Paa: Bizim ngiltereyle dostluumuz Katolik evlenmesine benzer. deyince genlik
galeyana gelmi ve herkes onun katline scak bakmaya balamt. Paa ok gemeden
Kahire Continentel Otelinin merdivenlerinde ldrlm, katili hapse atldktan ksa
sre sonra bir ksm resm grevlilerin yardm ile karlm ve serbest kalmt.37
Genliin fkesi bir trl dinmiyordu. Nukra hkmetine kar dzenlenen
eylemler sonucunda Kral, Sdk Paa hkmetini grevlendirdi. Ancak olaylar yine
durulmad. Sdk Paa hkmeti, el-Bennya kar bask politikalarn devam ettirdi. el-
Benn, Krala ve hkmete ngilizlerle olan ilikilerinin kesilmesine ynelik olarak
mektuplar gnderdi. Ancak bu istekler reddedildi. Bunun zerine hvn mensuplar 21
Ekim 1946da ngilizlere boykot ilan edip, 25 Kasmdan sonra da fiili eylemlere
baladlar. Olaylarn trmanmas zerine hkmet niversiteleri kapatp hvn
mensuplarn tutuklad. Olaylarn daha da bymesi zerine Sdk Paa hkmeti istifa
etti. Kral, hkmeti kurmakla Nukra Paay grevlendirdi. Nukra Paann greve
gelmesiyle ortalk bir sreliine de olsa yatmt. Nukra Paa Msrn tam
bamszl iin Birlemi Milletler Platformunda grmelere balamt. Bu amala
Hasan el-Benn, hvn mensuplarn Nukra Paaya destek vermesi iin gnderdi.
Ayrca Nukra Paann yannda olduklarna dair bir mektup yollad ve kendisine
destek vermek iin Msrda gsteriler dzenledi. Ancak Kral bu gsterileri sert bir
biimde bastrd. kan olaylarda el-Benn yaralanmt. Nukra Paa ve heyeti
Gvenlik Konseyinden sonu almadan geri dnnce el-Bennnn tavrlar da yeniden
sertleti. Nukra Paa 8 Aralk 1948 tarihinde hvn- Mslimnin kapatlp mallarna
el konulmasna ve birok mensubunun da tutuklanmasna karar verdi.38
37
38
24
1.1.10. Hasan el-Bennnn ldrlmesi

Hkmet hvnn mallarna el koyma kararn hemen uygulad. Birok hvn
mensubu tutuklanrken Hasan el-Benn tutuklanmad. Bunun zerine Hasan el-Benn,
bu olaylarn arkasndaki kiileri deifre etti. hvn mensuplarnn tutuklanmasyla ortam
iyice gerginleti. Birka gn sonra Babakan Nukra Paa bir suikast sonucu ldrld.
Bu olaydan hvn ve Hasan el-Benny sorumlu tutan Krallk hemen harekete geti.
Hasan el-Bennnn ruhsatl silahna el konuldu. Srekli yannda olan iki hvn
mensubu tutukland. Kz kardeinin eine ait olan ve el-Bennnn kulland otomobile
de el konuldu. Hasan el-Bennnn koruma istei reddedildi. Btn bunlarn sonucunu
tahmin eden Hasan el-Benn bana gelecek herhangi bir saldrdan devletin sorumlu
olduunu bildiren bir aklama yapt.
Hasan el-Bennnn etraf yava yava boaltlyordu. Btn bu admlar Hasan
el-Bennnn ldrlmesi iin atlyordu. Dnemin ileri Bakanl cinayet masasnda
grevli Albay Mahmut Abdlmecit, el-Bennnn ldrlmesi planlarn tamamlamak
zere idi. Msr emniyet grevlilerinden birka kiiyi bu ile grevlendirerek 9979
plakal bir arac onlara tahsis etti. 12 ubat Pazartesi gn el-Bennnn ldrlmesi
ynndeki plan yrrle konuldu. el-Benn Ramses Caddesindeki Mslman Genler
Cemiyetinden akam 20:15te ayrlacakt. Binadan kp caddeye indiinde garip bir
biimde ilek caddedeki tm klarn sndrlm olduunu fark etti. Cadde zerinde
bulunan kahvehanelerde oturanlar da blgeden uzaklatrlmt. Ayrca trafik de
durdurulmu ve tatlara baka bir gzergh verilmiti. Sadece bir tek taksi braklm ve
el-Bennnn bu taksiye binmesi garantiye alnmt. Hasan el-Benn, arkada Avukat
Abdlkerim Mansurla birlikte aaya inip burada bulunan bu tek taksiye biner binmez
kurun yamuruna tutuldu. Kraln ve Hkmetin hazrlad komploya gre el-Benn
ve arkada taksiden salam kmayacakt. Ancak el-Bennnn ald kurun
yaralarndan hibiri ldrc deildi. el-Benn kendisini yaylm ateine tutanlar
yakalamak iin kotu ancak bunu yapamayacan anlayarak bindikleri aracn plakasn
alp geri dnd. Yaral arkadan teselli edip tekrar alma ofislerine dnd ve yardm
istedi. Hasan el-Bennnn kaldrld hastanede durumunun ciddi olmadn renen
Binba Muhammed Vasf, doktorlarn mdahale etmesini nleyip el-Bennnn kan
25
kaybndan lmesine neden oldu. Hkmet ve Krallk bu olaydaki rollerinin

renilmemesi iin basna sansr uygulad.39
Hkmet dorudan gmlmeye gtrlene kadar cesedin hastaneden
karlmasna izin vermedi. Ailesinin itirazlar ve srarlar zerine sabah ok erken
vakitte gmlmesi ve hi kimsenin taziyeye kabul edilmemesi kouluyla cesedi teslim
etme konusunda anlama saland. Defin ilemi yaplncaya kadar Bennnn evine
yaklaan herkes tutukland. Yal babas cenazeyi alp, hi kimsenin yaklatrlmad
bu eve gtrd. Babas bizzat cenazeyi ykayarak kefenledi. Bennnn naa, Kaysun
Camiinde klnan namazn ardndan tanklar ve zrhl aralarn kontrol altnda yal
babas, Mkrim Abid Paa ve kadn tarafndan afi Mezarlndaki kabrine
gtrld. el-Bennnn ldrlmesiyle balatt hareketi yok etmek iin binlerce
hvn mensubu tutukland. hvnn genel merkezine el konuldu. el-Bennnn
ldrlmesiyle ilgili dava ay srdkten sonra katillerin bulunamamas gerekesiyle
askya alnd. Gelen birka hkmet tarafndan el-Bennnn ldrlmesi ile ilgili dava
alp tekrar askya alnd. 1952 ylnda kralln devrilmesiyle birlikte skandallar gn
yzne karmak iin tekrar ald. 1954 yl Austos aynda grlen davada mahkeme
cinayetin fail olan sivil polis Ahmet Hseyin Cada 25 yl, olayda rol bulunan dier
sanklardan Mahmut Abdlmecid ve kamalarna yardmc olan ofr Muhammed
Mahfuza on beer yl hapis cezas verildi. Ancak dier ceza alanlarla birlikte katillerin
hi biri cezalarn tam ekmeden hkmet tarafndan karlan afla salverildiler.40
1.1.11. Hasan el-Bennya Gre slam Medeniyetinin Gerileme Sebepleri

Hasan el-Bennnn ald eitim Msr toplumunun iinde bulunduu kt
durumu gzlemlemesiyle birleince zihin dnyasnda slam bir slah program
gelimiti. Bu slah programnda sadece Mslmanlarn iinde bulunduklar kt durum
resmedilmiyor, bu durumdan kurtulma reeteleri de yer alyordu. el-Bennya gre
slam dnyasnn gerilemeye balad tarih Mslmanlar arasnda balayan ilk
ihtilaflarla balayan sre ve Mool istilasdr.41
Genel olarak Mslmanlarn zelde ise Msr halknn gerileme sebepleri slam
hayattan uzaklap Bat medeniyetini kr krne taklit etmesinde idi. Ayrca halk
39
Da, aa z Brakan Mslman nderler Hasan el-Benn, 7981; Gnim, Hasan el-Benn. 307.
40
Da, aa z Brakan Mslman nderler Hasan el-Benn,81- 82.
41
Da, aa z Brakan Mslman nderler Hasan el-Benn, 103; Gnim, Hasan el-Benn. 308.
26
tabakasnn eitimden uzaklap, siyasilerin de kendi zlerinden, slam terbiyesi ve

medeniyetinden uzaklap batl eitimden gemeleriydi. Bu durumda hem halk
tabakasnda hem de siyasilerde bir kimlik sorunu ba gstermitir. el-Bennya gre
Mslmanlarn zayflamasnn nedenleri unlardr:
1. Siyasi ve rk ekimeler ile iktidar kavgas
2. Dini ekimeler ve mezhep kavgalar
3. Zevk-i sefaya ve nefs arzulara dalmak
4. Mslmanlarn ynetimine ehliyetsiz ve samimiyetsiz kiilerin gemesi
5. Pozitif ilimleri ihmal ederek, hayal ilimlerle vakit kaybetmek
6. Gurura kaplarak Batdaki gelimeleri grmezden gelmek
7. Mslmanlarn, dmanlarn hilelerine aldanmalar ve onlara zenerek taklit
etmeleri.42
Mslmanlarn bugn hl ilerleyememelerinin sebeplerini ise yle sralar:
1. Siyasette Dou milletlerinin dmanlar tarafndan igal edilmesi, kendi z
evlatlarnn ise partizanlk blclk ve kavga hastalklarna yakalanmas.
2. Ekonomide faizin yaylmas hastal ile yabanc irketlerin hkimiyetinin
balamas.
3. deolojik anlamda inan ve ahlkn kknden kaznd inkrclk hastalnn
yaygnlamas.
4. Toplumsal alanda rf ve adetlerinden, Ahlkndan syrlarak Baty taklit
hastalna yakalanmas.
5. Eitim alannda gerek bilgiler yerine hurafelerin retilmesi hastal.
6. Psikolojik adan ise, ldrc mitsizlik, korkaklk, kadnlama, cimrilik ve
bo gurur hastalnn ortaya kmas.43
el-Benn sadece Mslmanlarn iinde bulunduklar durumu anlatm, k
yollarn da gstermitir. el-Bennya gre Mslmanlarn iinde bulunduklar bu
durumdan kurtulma yollar unlardr:
1. Selefi bir tavrla slamn balayc kaynann Kuran ve sahih hadisler
olduunu belirtmek ve dolaysyla slama tarih iinde sokulmu yanl yorum, bidat ve
hurafelere kar Mslmanlar bilinlendirmek
42
43
27
2. Byle bir saflatrma fikrini, gerek slamn modern hayatn ihtiyalarna

cevap verebilecei fikriyle birletirmek
3. Bunun mmkn olduunu gstermek iin de toplumun her seviyesinde ve tam
bir dayanma ruhu ierisinde slam esaslar hayata geirecek ekilde tekilatlandrmak.
Peki, bu artlar nasl uygulanabilir hale gelir. el-Benn bunu da yle aklamaktadr:
ncelikle ferdin kendisinden ie balayan el-Benn kiinin inan, Ahlk ve
almalarnda slam bir kimlik, bir karakter oluturmak gerektiini savunur. O bunu
kiisel yaplanma olarak isimlendiriyor. Kiiden hareketle ailelere ynelir. Bylece
slam kimlie sahip bireylerden oluan ailelerle toplum glenecektir. Ailede
sorumluluu sadece erkee yklemeyen el-Benn kadn ve ocuklara da nem
vermektedir. Bunu da ailev yaplanma olarak isimlendirir.44
el-Bennnn hayalinde hep gen, dinamik, gl Mslman genlik vardr. el-
Bennnn davasn gsleyebilecek ve daha da ileri gtrecek genler olduu iin
Mslman genlerden oluan bir grup oluturmay tasarlamtr. Son olarak da toplumu
slam esaslara gre ynetecek olan bir slami devlet vardr. Bu nedenle slam esaslara
dayanmayan hibir siyasi yaplanmay kabul etmemi kendisini de kuruluunun
mensuplarn da bu yaplardan uzak tutmutur. Bundan sonra Bat medeniyetinin
datt, yapboza evirdii slam dnyasn bir araya getirmek gerekmektedir. Bu
milletlerin hrriyetlerinin alnmasna ve bakalarnn zorba ynetimlere girmesine asla
sessiz kalamayz. Msr, Suriye, Irak, Hicaz, Yemen, Trablus, Tunus, Cezayir, Fas ve
iinde La ilhe illallah diyen Mslmanlarn bulunduu her toprak paras hrriyeti,
kurtuluu ve birletirilmesi iin alacamz slam vatannn bir parasdr. diyen el-
Benn, slam birliinin Bat medeniyetinin emperyalizminden kurtulup zgrlemesi
gerektiini savunur. Daha sonra bir zamanlar slam lkesi olan topraklar tekrar slam
corafyas yapmak gerektiini savunan el-Benn, en son aama olarak slam davetini
tm dnyaya duyurmak gerektiini ifade etmektedir. Bu aama da slamn zaferidir. 45
1.2. Hasan el-Bennnn Eserleri

Ben kitap yazmyorum, insan yazyorum46 diyen Hasan el-Bennnn
kendisinin kaleme ald iki kitab bulunmaktadr. Bunlar:
44
45
46
el-Benn, Risaleler,21.
28
1.2.1. Mecmat Resili mami-ehid Hasan el-Benn

Hasan el-Bennnn risalelerinden oluan kitabdr. Hasan el-Bennnn bu
kitapta yaymlanm yirmi risalesinden olumaktadr. Bu risaleler:
1.2.1.1. Davetimiz
Bu risale u blmlerden olumaktadr: Samimi Aklama, Drstlk, Sevgi,
Yardm ve Minnet Allaha Aittir, Drt Snf, Kiinin Kendini Allah Yolunda Feda
Etmesi, Aklk, ki man, deolojiler, Aralar, slam Anlaymz, deolojiler Karsnda
Tavrmz, Vatanseverlik, Milliyetilik, nan Ba, Dini htilaflara Kar Tavrmz,
zme Doru.
Bu blmde Hasan el-Benn, hvn- Mslimnin davetinin gneten daha
parlak olduunu iddia etmektedir. hvn- Mslimn hareketi her trl kiisel kardan,
maddi ve nefsi arzulardan uzaktr diyen el-Benn davetini; De ki ite benim yolum
budur, ben Allaha davet ediyorum. Ben ve bana uyanlar bir basiret zereyiz. Allah
47
btn eksik sfatlardan tenzih ederim ve ben asla mriklerden deilim. ayetinde
Kendisine davet edenler iin izdii yolda ilerleyen tertemiz bir ardr. diye
nitelemektedir. Ayrca bu risalede, Hasan el-Benn, Msr toplumuna duyduu sevgi ve
saygdan bahseder.48
Hasan el-Benn, insanlar hvn- Mslimne bak alarna gre drt snfa
ayrmaktadr.
a) nananlar
b) Kararszlar
c) Menfaatiler
d) nyargllar
Hasan el-Benn hvn saflarna katlanlara u neride bulunur: Bu davet
ortaklk kabul etmez, zira yapsnda bir ve teklik vardr. Allah yolunda fedakrla hazr
olan, dava ile yaar ve dava da kendisi ile yaar. Hasan el-Benn, insanlar ilkeye davet
etmekte ve bu ilkenin herkes tarafndan gayet ak bir ekilde bilindiini ifade
etmektedir.49
Hasan el-Benn, hvnn ve toplumun imann ikiye ayrr ve yle der:
Toplumun iman, uyuuk ve kalplerinde uyuyan bir imandr. Bu yzden imann
47
Yusuf, 12/108.
48
el-Benn, Risaleler, 3940.
49
el-Benn, Risaleler, 43- 44
29
hkmlerine bavurmak ve gereklerini uygulamak istemiyorlar. Oysa biz, Mslman

Kardelerin iman, ateli, kuvvetle yanan, kalplerde uyank ve canl bir imandr.
Mslman Kardelerin daveti lke davetidir, diyen el-Benn dier ideolojileri
insanlarn akllarn kartrmakla sular. Hasan el-Benn davetini slam daveti olarak
nitelendirir ve slamn her alan kuatan bir din olduunu vurgular. el-Benn dier
ideolojileri kendi davetlerinin ls ile ler, kendilerine uyanlar kabul eder,
dierlerini ise reddeder.50
Ecdad ve toplum milliyetiliine olumlu bakan el-Benn cahili ve rk
milliyetilie kar olduklarn belirtir.51
Mslman kardelere gre insanlar iki snftr: Birinci snf, slam dinine
kendileri gibi bal olanlar. Bunlar hvnn kardeleridir. kinci snf ise kendileri gibi
inanmayanlardr. Bu insanlara kar tavrlar kendilerine yaplan muameleler kadardr.52
Hasan el-Bennya gre hvn davas;
a) Birletiricidir, blc deildir.
b) htilaf zorunludur. nk insanlar arasnda akl, ilm, evre, vs, gibi
farkllklar vardr. Ayrntlarda birlemeyi imknsz olarak gren el-Benn,
53
muhaliflerini mazur grr.
Milletleri gllk, zayflk, genlik, yallk, salk, hastalk bakmndan
bireylere benzeten el-Benn insanlar, hastalanp doru hekim, doru tehis ve tedaviyle
nasl iyileiyorlarsa milletlerin de yaadklar olaylar nedeniyle ypranabileceini,
bunlarn da doru yntem ve tekniklerle alabileceini savunur. 54
1.2.1.2. nsanlar Neye davet Ediyoruz?

Bu risale u blmlerden olumaktadr:
nsz, ller, Kuranda Hayatn Amac, Mslmanlarn Egemenlii Menfaat
Deil Fedakrlk ve Hizmettir, Siyaset ve Biz, Milliyetiliimiz Hangi Temele
Dayanyor?, En Byk G Kayna, Mslmann Grevi, Mslmanlar nsanlara
Kar Vazifesi, Nereden Balamalyz?,Maddi ve Manevi ki G Arasnda, nsanl
lan Eden Bir Kardelik, Bir mmetin Oluum Hikyesi.
50
51
el-Benn, Risaleler,5256
52
53
el-Benn, Risaleler, 5861
54
el-Benn, Risaleler, 6266
30
el-Benn llerinin Allahn kitab Rasulullahn snneti olduunu syler.

Mslman kardeleri siyasi bir oluum olmakla sulayanlara el-Benn yle cevap
verir. Biz sa elimizde Kuran, sol elimizde snnet ile bu mmetin ilk kua olan
selefi salihinin uygulamasn rehber edinerek size sesleniyor, sizi slama ve onun reti
ve hkmlerine, onun doru yoluna davet ediyoruz. Eer bu armz size gre siyaset
ise siyasetimiz ite budur. nananlar slam potasnda eriten ve inananlarn karde
olduunu syleyen el-Benn milliyetiliklerinin esasnn din milliyetilii olduunu
vurgular.55
el-Benn burada insanlara u tleri veriyor:
a) Sapmaktan saknn.
b) Kanunlar dzeltin.
c) Toplumu Islah Edin, Her eyi Mbah Gren Zihniyetle Savan.
d) Eitimi Dzeltin.
e) slam Kardeliinden Yararlann. 56
el-Benn, toplumun baz evrelerden olutuu fikrindedir. Bu evreler:
a) Zayflk Devresi
b) Liderlik Devresi
c) atma Devresi
d) man Devresi
e) Zafer57
1.2.1.3. Nura Doru

Hasan el-Benn, bu risaleyi, 1366/1946 ylnda, recep aynda, Msr Kral Faruk
ve dnemin Babakan Mustafa en-Nahhasa hitaben yazmtr. Ayrca bu mektup,
slam leminin deiik lkelerinin yneticileri ile bu lkelerde bulunan din ve siyas
nderlere gnderilmitir.58 Bu risale u blmlerden oluur: Yneticinin Ykmll,
slam Gelimenin Gereklerini Temin Eden Garantrdr, slam Aznlklarn Haklarn
Korur ve Yabanclarn Haklarn inemez, slam Bat le Olan likileri Bulandrmaya
almaz, Dounun Kalknma Esaslar Batnn Esaslarna Benzemez, Cesur Ama
Baarl Bir Adm, Fiili Islah in Atlacak Baz Admlar.
55
el-Benn, Risaleler, 75-78.
56
57
58
31
Hasan el-Benn, dnemin yneticilerine yle seslenmektedir: Allahu Tel bu

mmetin ynetimi konusunda sizleri vekil klmtr, bu mmetin maslahatn, bugnn
ve yarnn sizlere emanet etmitir. Sizler bu mmetin ileri ile ilgili Allahn huzurunda
hesap vereceksiniz.59
slamn btncl bir din olduu grnde olan Hasan el-Benn, bu konuyla
ilgili olarak u hususlara deinir:
a) slam ve Umut
b) slam ve Milli Onur
c) slam ve Askeri G
d) slam ve Kamu Sal
e) slam ve lim
f) slam ve Ahlk
g) slam ve ktisat
h) slamn Genel lkeleri60
Hasan el-Benn, Salkl Bir slam uyana dayanan slahatn ynlerini u
balklar altnda toplamtr.61
a) Siyaset, ynetim ve yarg alanndaki dzenlemeler
b) Sosyal ve ilm alandaki dzenlemeler
c) Ekonomik alandaki dzenlemeler
1.2.1.4. Genlik Risalesi

Hasan el-Bennnn hayalindeki genlerden ve hvn genlerinden beklentileri
ve onlara tavsiyelerinin yer ald risaledir.
1.2.1.5. Kuran Sanca Altndaki Mslman Kardeler

Bu risale u blmlerden oluur: Hasan el-Bennnn Hitab, lk Davetin
Inda, slam retiler Nerede Biz Nerede, Baty Taklit Etme Hastal,
Misyonumuz, Hazrlklarmz, Hayalle Gerek Arasnda Bizim de Bir Hkmetimiz
Olsayd, Dncelerimizin Karakteristik zellii.
59
60
61
32
slam dnyasnda ba gsteren taklitilik modasn tanmlayan el-Bennya gre

slam mmetinin iinde bulunduu karmaadan istifade ederek her eyi nne katp,
insanlar tarumar etmitir.62
Misyonlarn u ekilde aklar.
a) Taklitiliin nnde Durmak
b) Taklitilikten nsanlar Kurtarmak 63
c) slam retileri hkim klmak
Hazrlklarn da yle sralar:
a) man ilk hazrlmzdr.
b) Cihad ikinci hazrlmzdr.
el-Benn kendi dncelerini yle sralar:
a) Siyas parti deiliz.
b) Hayr Kurumu deiliz.
c) Spor kulb deiliz.
Hasan el-Benn, selef gibi gibi slamn sancan yceltmeyi, onlar gibi slam
dinini yaymay, Kuran koruduklar gibi korumay ve tpk onlar gibi insanlar,
lemlere rahmet olan slamla mjdelemeyi amalayan bir tekilat olduklar
grndedir.64
1.2.1.6. Davamzn Yeni Vizyonu

Bu risale blmlerden oluur: Davamz Rabban ve Evrenseldir, Davamz,
Akl Kalp Dengesini Gzetir, Araplln, Irkln, Douculuun ve Evrenselliin
Davamzdaki Yeri, Ruhun Uyan: man, eref ve mit, Mslman Fert, Mslman
Aile, Mslman Toplum, Hr Dnce ile Takliti Dnce Arasnda, Cemaat ve Fikri
Yap Olarak Amalarmz.
Hasan el-Bennya gre, slamn yap ta ferttir. nce ferdin slah daha sonra
aile ve toplum gelir.65
62
63
64
65
33
1.2.1.7. Gemiten Gnmze

Bu risale slam dncesinin geliimini ve hedeflerini aklamak iin II. Dnya
Savandan hemen nce yazlmasna karar verildi. Bu risalede slamn ilkelerine,
slamn ekillendirdii ve uygulamasnn tavsiye ettii slah vesilelerine dair gzel
bilgiler yer almaktadr. Ayrca Kuran yasalarna dayanan ve Rasulullah (s.a.s)n
nderliinde kurulan ilk slam devletine dair anekdotlar bulunmaktadr. Bunu yannda
slam toplumunun kalknmasn nleyen ve durumlarnn bozulmasna sebep olan baz
etkenlere dair ince bir tahlil bulunuyor. Bu risalenin sonunda okuyucuya baz yneliler
sunulmaktadr.66
erii yledir: Gvenilen Peygamberin (s.a.s) Risaleti, Toplumsal Islahat le
lgili Kurann Metodu, slam Dzeninin Pratik iarlar, lk slam Devleti, slam
Devletinin zndeki zlmenin Sebepleri, Siyas Mcadele, Toplumsal Mcadele,
Materyalist Dncenin slam Toplumuna Hcum Etmesi, Bizim Davamz, Dirili ve
Kurtulua Davettir, Vasiyet, Grevlerimiz.
1.2.1.8. Beinci Kongre Risalesi

Hicr 13471357 ( m. 19281938 ) Yllar Arasnda Mslman Kardelerin
Faaliyetlerini ieren risalesidir. hvn-Mslimn kurulduu yldan itibaren dzenli
olarak kongreler dzenliyor, burada hvan mensuplaryla istiarelerde bulunuyorlard.
Bu risale Hasan el-Bennnn hvn-Mslimnin 5. Olaan Kongresinde yapt
konumadan derlenmitir. Bu risalede yer alan konular unlardr: hvn-Mslimnin
Gayesi ve Davalarnn zellikleri, Davet Metodu ve Mslman Kardelerin Dier
Gruplara Bak As.
1.2.1.9. slam Nizam Inda Sorunlarmz

el-Benn, bu risalesinde slam dnyasnn iinde bulunduu durumu tasvir edip
sorunlarnn sralamaktadr. Bu risale u blmlerden oluur: Bak As, Hangi
Rengi Semeliyiz, tirazlar, Milli Sorunlarmz slamn Inda zebiliriz?, slamn
Inda Ulusal Birliimiz.
66
el-Benn, Risaleler,194
34
1.2.1.10. slam Inda Dhili Problemlerimiz Ynetim Sistemi

Bu risalede slam dnyasnda mevcut olan ynetim sistemleri, ynetenler ve
ynetilenlerin durumlar aklanmaktadr. Buna karlk slamn ynetim anlaynn
yneten ve ynetilenlere bak as aklanmaktadr.
1.2.1.11. slam Inda Dhili Problemlerimiz Ekonomik Sistem

Bu risalede yabanc smrgesi, ekonomik dzensizlikler, slama gre ekonomik
sistemin ilkeleri, devletin sorumluluu, sosyal gvenlik gibi konulara yer verilmektedir.
1.2.1.12. Cihad Risalesi

Bu risale, Hasan el-Bennnn davasnn hareket noktas olan cihad prensibini
iermektedir. el-Bennnn kk yalarda dahi tek hedefi slam cihad idi. Bu risalede,
neden cihad edilmesi gerektii, cihadn her Mslmana farz olduu, Kuran ve
Hadislerde cihad, cihadn hkm, slam cihadnda merhamet gibi konular yer
almaktadr.
1.2.1.13. Mslman Kadn

el-Benn, bu risalesinde hvann temel talarndan olan kadnlar hakknda
yazd risalesidir. el-Bennya gre Kadn toplumun yarsdr.67 Bu risalede u
hususlara yer vermitir:
1) Mslman Kadn
2) Kadnn Eitilmesinin gereklilii
3) Kadn ve Erkein Farklarn Gzetmek
1.2.1.14. rencilere Hitap

Hasan el-Bennnn Mslman Kardelerin Hicr 1357 ( m. 1939 ) ylnda
kongresinde yapt konumadr. Bu risalede, el-Benn, rencilere u konular hakknda
verdii bilgilerden olumaktadr: Siyaset, Hukuk, Particilik.
1.2.1.15. Altnc Kongre Risalesi

Bu risalede el-Bennnn milad 1941 ylnda Mslman Kardelerin 6.
Kongresinde yapt konumas yer almaktadr. Bu risalede de hvn tantmaktadr.
67
35
Mslman Kardelerin kim olduunu, cihad, slam, Mslman Kardelerin gayesi,

Mslman Kardeler ve siyaset, siyas partiler gibi konular yer almaktadr.
1.2.1.16.Bizler Pratie nem Veren Bir Cemaat Miyiz?

Bu risale, hvn-Mslimn in haftalk dergisinin yaym hayatnn 2. ylndaki
14. Saynnda, Hicr 1353 ( m. 1934 ) ylnda yaymlanmtr.68 Bu risalede u konular
yer almaktadr: slamn Gayretli Nesillerine, Adam Yetitirmek, Vastalarn
Belirlenmesi, Namazn nemi, Messeseler ve Projeler, Zektn nemi, Cihad, zzet
Onurumuzdur, Kurann Deeri, Mslman Kardelerin Metodu ve Deer lleri.
1.2.1.16. lkeler Risalesi

Bu risalede, hvan mensuplarnn uygulamas gereken, dier insanlar iinde vaaz
niteliinde olan konular yer almaktadr. Bu konular: Anlay (Fehm), hls, Amel,
Cihad, Fedakrlk, taat, Sebat Gstermek, Soyutlanma ( Tecerrt), Kardelik,
Gvendir.
1.2.1.17. Usreler (Sohbet Halkalar)

Bu risalede yer alan konular unlardr: Tanma, Anlay, Dayanma ve
Yardmlama.
1.2.1.18. Akaid (nan Konular)

Bu risalede, el-Bennnn inan konular hakkndakine dair bilgiler yer
almaktadr. Akaid risalesinde yer alan konular genel olarak unlardr: Akaidin Tanm,
lahiyat, Allahn Zat, Allahn Zatn Tefekkr Etme, Esmal-Hsnaya Dair Baz
Hususlar, Allahn Sfatlar, Akl Adan Allahn Sfatlar, Allahn Kuranda
Belirtilen Sfatlar.
1.2.1.19. Mesurat(Dualar)
Hasan el-Bennnn hvan mensuplarna nerdii dualardr. Bu risalede hvan
mensuplarnn virdleri, yaplmas gereken dualar iermektedir. Bu dualar Kuran
ayetleri ve Hadislerden alnmtr. Mesurat, u blmlerden oluur: Byk Vazife,
68
36
Kuran Virdi, Gece ve Gndz Yaplacak Dualar, eitli Durumlar in Seilmi

Dualar, Kardelerin Kuran ve Mesurat Sonras Yaptklar Virdleri.
1.2.2. Mzekkiratd-Dave ved-Diye

Hasan el-Bennnn 1939 ylna kadarki hayatn kendi kalemiyle dile
getirmektedir. Buna bal olrakta yaad olaylarla birlikte fikirleri de yer almaktadr.
Eser iki blmden olumaktadr.
Birinci blmde Hasan el-Bennnn doumu, ailesi, eitim hayat yer alyor.
Hasan el-Benn haytnda nemli bir yeri olan Read Din Bilgiler Okulu, retmen
Okulu, Darul Ulum ylarn anlatmaktadr. retmen olarak atanmasyla balayan
sre, smiliyedeki davet faaliyetleri ve hvn- Mslimnin tekilatlanmas, kurduu
eitim sistemi de yer almaktadr.
kinci blmde ise hvn-Mslimnin faaliyetleri, gelimesi, zerinde oynana
oyumlar dzenledikleri kongreler el-Bennnn Mslmanlarn kalknmas zerine olan
grleri, hvn-Mslimnin dier lkelere yaylmas ve buralardaki faaliyetleri yer
almaktadr. Ayrca Hasan el-Bennnn siyas grleri ve siyasetilerle olan diyaloglar
anlatlmaktadr. Eser M. N. Shaikh tarafndan ngilizceye tercime edilmitir.(
Memoirs of Hasan al-Banna Shaheed, Karachi 1981, Delhi, 1982 )69
1.2.3. Tasavvuf ve Ahlk Eitimi

Bu kitap aslnda Hasan el-Bennnn kendisinin kaleme ald bir eser deildir.
eitli dergi ve gazetelerde yaymlana yazlarnn bir araya getirilmesiyle oluan
derleme bir eserdir. Hasan el-Bennnn bu esri iki blmden olumaktadr. Birinci
blmde tasavvufun douu, slamda tasavvuf, tasavvuf ile ilgili birok limin gr,
zikir gibi konulara yer verir.
kinci blm ahlk ve eitime ayran Hasan el-Benn ahlkn nemi, eitim
modelleri, eitleri gibi daha birok konuya yer verir.
69
Gnim, Hasan el-Benn. 309.
KNC BLM
2. HASAN EL-BENNNIN DN VE SYASET ANLAYII
2.1. Hasan el-Bennnn Din Anlay

2.1.1. Tevhid (Vahdaniyet)-lahiyyt
Etimolojik olarak v-h-d fiilinden gelen tevhid kelimesi, szlkte birletirme,
standartlatrma, Allahn birliine iman, tektanrclk1 gibi manalara gelmektedir.
Terim olarak ise birlik, birlemek anlamna gelen tevhid, Allahn varln, birliini, tm
yetkin niteliklerin kendisinde toplandn, ei ve benzeri bulunmadn bilmek ve buna
inanmaktr. Bu bilgi ve inan en zl biimde L lhe llallah cmlesiyle ifade edilir.
Bu nedenle bu cmleye Kelime-i tevhid denir. Tevhid kelimesini manasn bilerek
syleyen ve buna inanan kii mmin ve muvahhid adn alr. La lahe llallahn
manas: Alahtan baka ilah yoktur. O tek olan ilah da, eriki olmayan Yce Allahtr.
nk ibadete layk olan, ancak Odur. Bu kelimenin gerei, Allahn dndaki btn
ilah ismi tayan tautlar reddetmektir. Zira Allah dndaki mabutlarn ilahlk iddias
batldr. nk Ondan baka hibir ey ibadete layk deildir. Ulhiyetin bakalar iin
reddedilmesi, ilahl sadece orta olmayan Allaha ait klmay ve Onun yannda
ikinci bir ilah edinmemeyi gerektirir.2 Allah yle buyuruyor: Allaha ibadet edin ve
Ona hibir eyi irk komayn...,3 Kim tautu inkr edip Allaha iman ederse,
muhakkak kopmas mmkn olmayan salam bir kulpa yapm olur. Allah iitendir,
bilendir.4 , ... Biz her mmete, yalnz Allaha kulluk etmeleri ve tauttan da saknmalar
iin Rasul gnderdik.5
Tevhid, vahdaniyet kelimesi btn slam literatrde genie yer bulan ve slam
dini ile ilgilen herkesin mutlaka aklama, yorum yapma ihtiyacn hissettii temel
slam kavramlardandr. zellikle slam Mezheplerin zuhuruyla beraber yeniden
anlamdrlmaya, farkl grler ileri srp taraftar toplamaya almak iin kavramlar
yeniden yorumlama anlayyla hareket eden mezhep taraftarlarnn zerinde durduklar
en nemli kavramlardan biri de hi kukusuz Tevhid kavramdr. Baz mezhepleri
nitelendirmek isterken nce onlarn tevhid, zellikle de Allahn zat ve sfatlar
1
Mutal, Arapa-Trke Szlk, 575.
2
3
Nisa, 4/36.
4
Bakara, 2/256.
5
Nahl,16/36.
38
hakknda ne tr aklama yaptklarna, konuya nasl yaklatklarna baklarak mezhepler

snflandrlmaktadr. Bu sayede hem mezhepler hem de slam dnyasna damgasn
vuran ahsiyetler kategorize edilmitir. Tevhid anlayndaki farkllklar ile
Mslmanlar arasnda dinden kma, ehli kfr kavramlar slam literatrnde olduka
yer bulan kavramlar olma hviyetine sahip olmutur.
slam dnyasnn son asrna ismini yazdran ve kurduu tekilat ile zellikle son
dnemlerde adndan ska sz edilen Hasan el-Benn da tevhid, vahdaniyet kavram
zerine yer yer aklamalar getirmektedir. Ancak grleri selef izgide olan Hasan el-
Bennnn kendine has bir iman nazariyesi bulunmamakla birlikte taraftarlar bu
konudaki grlerini zellikle ona atflarda bulunarak izah etmilerdir. Hasan el-
Bennya gre, Allahu Tely tek ilah olarak kabul etmek, Onu her trl noksan
sfatlardan tenzih etmek olan vahdaniyet slam inancnn temel esasdr. Allah inanc
bozulmam ruhlarda, insan ftratnda var olan ve hibir delile ihtiya duymayan vicdan
bir inatr. Vahdaniyet yle izah edilebilir: Allah vardr, tektir, eriki, ei ve benzeri
yoktur. Btn yksek sfatlarla muttasf, btn eksik sfatlardan da mnezzehtir.6
Alah birdir, tektir. Onun benzeri ve eriki yoktur. Allah yle buyurdu: ki ilah
edinmeyin. O, ancak tek ilahtr. O halde yalnz benden korkun. Gklerdeki her ey,
yerdeki her ey Onundur. taat de daima Ona olmaldr. yle iken siz Allahtan
bakasndan m korkuyorsunuz?7 Andolsun, Allah n ncsdr diyenler kfir
oldu. Hlbuki bir tek ilahtan baka hibir ilah yoktur. Eer dediklerinden
vazgemezlerse andolsun onlardan inkr edenlere elbette elem dolu bir azap
dokunacaktr. Hl m Allaha tvbe etmezler ve ondan balanma istemezler? Allah
ok balayandr, ok merhamet edendir.8
Allahu Telnn sfatlar hakknda bize bilgi veren ayet ve hadisleri tevil ve
tatil edilemez. Hz. Peygamber ve ashab bu konu ile ilgili nasl bir tavr sergilemilerse
biz de yle davranmalyz. Bu konularda ilaveler veya eksiltmeler yapp mevzuyu
dallandrp budaklandrmamalyz.9
Allahu Telnn zat her daim konuula gelmitir. Bu konumalar bazen
insanlarn imann kuvvetlendirirken bazende dinden kmalarna, kfre girmelerine
neden olmutur. nk srrn bilmedikleri hakknda konumu bu nedenle
6
Kkaa, Hasan el-Bennnn slam Toplumda Yeniden Hakim Klma Mcadelesi, 36.
7
Nahl, 16/ 51-52.
8
Maide, 5/ 73-74.
9
39
saptmlardr. te bu nedenle Hz. Peygamber, Allahu Telnn zat hakknda

dnmeyi yasaklam, Onun yaratt eyler hakknda tefekkr edilmesini emretmitir.
Allahu Telnn zat hakknda dnmeyi yasaklamak insan akln donuklatrmak
veya akl hapsetmek anlamna gelmez. Aksine bu, akl, snrlarn bilmeye, bo ve insan
sapkla srkleyen eylerle uramamas gerektii ynnde getirilmi bir yasaktr. Bu,
ayrca Allah bilen tanyan kimselerin yoludur. Allahn zat, insan aklnn
ulaamayaca, kavrayamaca kadar byktr. nk idrak alan ne kadar genilerse
genilesin insan akl snrl, sonlu ve yaratlm bir yapdadr. Peki, Allahu Tel,
kullarnn zatnn alamayaca bir varlk ise insan Onu nasl anlayacak veya nasl
tanyacaktr? Bu sorunun cevabnn Allahn kendini kullarna tantt sfatlarnda gizli
olduuna inanan Hasan el-Benn, Mslmanlarn b sfatlar renip ezberlemesinin
ok gzel bir davran olduunu syler. Allahu Telnn bu isim ve sfatlara Kuran ve
hadisler nda aklamalar getiren Hasan el-Benn, Allahu Telnn isimleri ve
sfatlar ile ilgili kitap isimleri verir. 10
slam limleri, Allahu Telnn Kuranda ve hadislerde geen isim ve sfatlarla
bu isim ve sfatlar Allahu Telnn bykln ifade etse bile Allahu Telya ait bir
isim olarak kullanlmamas gerektii husunda hemfikirdirler. Allahu Telnn isimleri
arasnda Ona has olan ismi Allah lafzdr. Dier isimler sfat nitelii tamaktadr. Bu
nedenle bu isimler kullanlrken Allah Rahimdir, Allah Azizdir eklinde Allahu Tely
tantmak amal kullanlmaktadr. Allahu Telnn isimleri btn lafzlardan daha
stn daha ereflidir. Allahu Telnn isimlerine kadar ok zikredilirse o kadar sevaba
nail olunur. Kul Allahn isimlerini zikretmeye devam ederse nefs duygulardan arnr,
nefs temizlenir. Bu konu da Kuran ve hadislerde geen budur. Bunun dndakiler ise
bidat hkmndedir. 11
Allahu Telnn sfatlarn akl, mantk ve nakl adan deerlendiren Hasan el-
Benn, insann gzlerini kinata evirdiinde Allah bulacan ifade eder. Kinatn
kusursuz yaratlnn farkna varan insann ulaaca tek gerek u olacaktr: Bu
evrenin bir yaratan var ve bu yaratan, insan aklnn idrak alan dnda kalacak kadar
byk ve ycedir. Bu Yaratc, her eye gc yeten, her daim Hayy ve Kayyum olan,
yaratlanlara benzemeyen ve hibir eye muhta olmayan, ezeli ve ebedi olan, ilmi her
10
11
el-Benn, Risaleler,509- 511.
40
eyi kuatan, evrenin kanunlarnn tesinde olan ve btn varlk lemini var edendir.12
De ki: Eer biliyorsanz syleyin: Yer ve yerde bulunanlar kime aittir? Allahndr
diyecekler. yle ise siz hi dnp t almaz msnz? de. De ki: Yedi kat gklerin
Rabbi, byk Arn Rabbi kimdir? Allahndr, diyecekler. yle ise ona kar gelmekten
saknmaz msnz? de. De ki: Eer biliyorsanz syleyin: Her eyin hkmranl elinde
olan, kendisi koruyan, kendisine kar korunulamaz olan kimdir? Allahndr diyecekler.
De ki: yle ise nasl aldanyorsunuz? Hayr, biz onlara gerei getirdik, fakat onlar
kesinlikle yalancdrlar. Allah hibir ocuk edinmemitir. Onunla birlikte baka hibir
ilah yoktur. yle olsayd her ilah kendi yarattn alr gtrr ve mutlaka birbirlerine
stn gelmeye alrlard. Gayb da, grlen lemi de bilen Allah, onlarn yaktrd
nitelemelerden uzaktr. Onlarn kotuklar ortaklardan ok ycedir.13
Kuranda Allahn isim ve sfatlarna iaret eden ayetlerden bazlarn delil
getiren el-Benn bu ayetler nda slam inancnda var olmas gereken Yaratcy tarif
eder. Allah, gkleri grdnz herhangi bir direk olmadan ykselten, sonra Ara
kurulan, gnei ve ay buyruu altna alandr. Bunlarn hepsi belli bir zamana kadar
akp gitmektedir. O, her ii (hakkyla) dzenler, yrtr, yetleri ayr ayr aklar ki
Rabbinize kavuacanza kesin olarak inanasnz. O, yeri yayp deyen, orada dalar,
nehirler meydana getiren, orada her trl meyveden (erkekli-diili) iki e yaratandr. O
geceyi gndze bryor. phesiz bunlarda, dnen bir kavim iin (Allahn varln
gsteren) deliller vardr. Yeryznde birbirine komu kara paralar, zm balar,
ekinler, bir kkten kan ok gvdeli ve tek gvdeli hurma aalar vardr ki hepsi ayn
su ile sulanr. Ama biz rnleri konusunda bir ksmn bir ksmna stn klyoruz.
phesiz bunda akln kullanan bir kavim iin (Allahn varln gsteren) deliller
vardr.14
Kelam limlerinin Alah-u Telnn sfatlarn aklamak iin getirdikleri akl ve
mantk delilleri takdirle karlayan el-Benn, bu sayede insanlarn phelerinin
giderileceini ve yanl anlamalara mahal verilmeyeceini ifade eder. Ancak el-
Bennya gre Allahu Tel varl o kadar ak ve o kadar mkemmel sfatlara sahiptir
ki bu durumu ispat etmek iin herhangi bir delile ihtiya yoktur. Kibirli, kalbinde
hastalk bulunan insanlar bu konularda delil isterler. Ancak Allah bile kendini insanlara
deliller yoluyla tantrken bu delillere gerek olmadn dnen Hasan el-Benn,nn bu
12
13
Mminun, 23/ 84-92.
14
Rad, 13/2-4.
41
gr isabetli deildir. Ayrca Hasan el-Benn bu konudaki almalar nce takdir

edip daha sonra da eletirmesi ve deliller yoluyla Rabbini tanmak isteyen Kelam
limlerini kalbinde hastalk bulunan, banaz tipler15 olarak tanmlamas da kendisiyle
ve ilimle yaad tenakuzu gstermektedir. Ayrca konunun devamnda yine de baz
delilleri sralama ihtiyac hissetmesi de olayn farkl bir cephesini bize gstermektedir.
Selef limler Allahu Telnn zat ve sfatlar ile ilgili konularda konuyu
Allaha havale etmilerdir. Allahn eli, gz vs. kavramlar olduu gibi kabul eder,
burada kasdedilen manay insann kavrayamayacan, bunlarn hakiki anlamn
Allahn bilebilecei grndedirler. Allahn zat ve sfatlar ile ilgili ayetlere iman
edilir ancak bu konu hakknda yorum yapanlar Peygamberin yolunu terk etmi, slam
cemaatinde de ayrlmlardr. nk Mslmanlar bu konularda asla yorum ve tevil
yapmamlardr. Bu bonularn keyfiyeti bilemeyiz grndedirler. Allahu Tel bu
konularda bu kadar bilgi vermi ve bu kadar konumusa bize de bu kadar konumak
der. Halef limleri ise bu kelimlerin mecaz anlam tadklarn zahiri anlamlarn
kastedilmedii, tevil edilmelerinde herhangi bir sakncann olmad grndedirler.16
Selef eitim metoduyla yetien ve yine ayn dorultuda fikirler beyan eden
Hasan el-Benn, tevhid nazariyesini de seleflerle ayn paralelde aklamtr. Allahn
zat ve sfatlar ile ilgili yazd Akaid Risalesiinde bu konuya zelikle aklamalar
getirmi, ancak bu aklamalarnda da klasik tevhid anlaynn dna kamamtr.
2.1.2. Kuran
Kuran kelimesi, ka-ra-e fiilinden tretilmi mastar olup meful anlamnda
okunan eye isim olan Kuran- Kerim17, insanlar mutluu ve hidayeti iin Allahu
Tel tarafndan, miladi 610 ylnda, ounlukla Cebrail vastasyla, Arapa olarak Hz.
Muhammede hem mana hem de lafz olarak vahyedilen, tevatr yoluyla bize kadar
gelen, kendisiyle ibadet edilen yirmi senelik bir zaman zarfnda peyder pey indirilen
en son ilah kitaptr.18 Bu nedenle kyamete kadar her asrn insanna hitab eden evrensel
niteliklere sahiptir.
15
16
17
18
smail Cerraholu, Tefsir Tarihi, I. Cilt, DB Yay., Ankara 1988, 9-16. Mehmet Soysald, Kuran
Anlama Metodolojisi, Fecr Yay., Ankara 2001, 9; Mehmet Soysald, Nzulnden Gnmze Kuran ve
Tefsir, Fecr Yay., Ankara 2001, 34.
42
Ey Muhammed, De ki: Bana cinlerden bir topluluun (Kuran) dinleyip yle

dedikleri vahyedildi. phesiz biz doruya ileten hayranlk verici bir Kuran dinledik de
ona inandk. Artk Rabbimize hi kimseyi asla ortak komayacaz.19 Bu ayetlerle
Kuran tantmaya balayan Hasan el-Benn, slam anlamada, yaamada ve inanmada
her Mslmann temel kayna Kuran ve Snnet-i Seniyye olduu grndedir. Ona
gre, Kuran- Kerim, insanlar zorlayan, anlalmas g bir kitap deildir. Aksine
kolay okunabilen ve anlalan bir kitaptr.20 Kuran, iman eden kalplare hayr, iyilik,
hikmet ve ilim aktan bir kitaptr. Kendisiyle tilavet edilen ve bu sayede Allaha
yaklatran en faziletli kitaptr. Kuran, Allahn ziyafeti olarak tanmlayan slam
limlerinin bu ziyafetten Mslmanlarn elinden geldiice istifa etmeleri gerektii
vurgulanmaktadr.21
Kuran, sadece okunmak iin deil ayetleri zerinde dnmek ve bunun
sonucunda da hayatta tatbik etmek iin gnderilmitir. Kuran, slam toplumun hayatn
dzenleyen, Peygamber Efendimize yirmi yllk bir zaman zarfnda, tedricen
indirilen evrensel bir kitaptr. Kurann en byk zelliklerinden biri gelmi ve gelecek
btn milletleri kapsayacak ve onlarn hayatnn tanzim edecek ilkelere sahip olmasdr.
Bu ilkeler:
1. Rabbaniyet.
2. nsan onurunun yceltilmesi.
3. Ceza ve mkfat anlaynn yerletirilmesi.
4. nsanlar arasnda kardeliin ilan edilmesi.
5. Kadn ve erkei gelimeye tevik etmek, grev ve sorumluluklarda eit
olduklarn bildirmek ve her birinin kendine ait grevlerini uygun bir ekilde
belirlemek.
6. Yaama, mlk edinme, alma, salkl yaam, hrriyet, renme gibi haklar
garanti altna almak suretiyle toplumun gvenliini salamak.
7. Toplumun fertlerinin igdlerini kontrol altna almak.
8. Sulara kar kesin zmler getirmek ve sula mcadele etmek, mmetin
birliini pekitirmek ve tefrikann grng ve sebeplerini yok etmek
19
Cin, 72/1-2.
20
mer Kkaa, Hasan el-Bennnn slam Toplumda Yeniden Hkim Klma Mcadelesi,
Uluslararas Hasan el-Benn ve Mslman Kardeler Sempozyumu, Artus Basm, II. Cilt, Ankara 2012,
34.
21
43
9. mmetin fertlerini, bu dzenin getirmi olduu prensipler urunda savamaya

yneltmek.
10. slam devletini, slam dncenin temsilcisi, koruyucusu, uygulaycs ve
taycs olarak kabul etmek.22
Allahu Tel, Kuran alemmul, genel bir nizam ve intizam, dnyev ve
uhrev meseleleri dzenleyen bir kitap olarak indirmitir. Ona nnden de ardndan da
btl gelmez. O, hikmet sahibi, ok vlen Allahtan indirilmitir.23 Hasan el-Bennya
gre, Mslmanlarn Kurana kar grevi vardr:
1. Kuran okumak, Onunla ibadet etmek, Onu efaati klarak Allah ile
kurbiyet kazanmak
2.Kuran dinin temel kaidelerin kayna haline getirmek, dini ondan renmek
3. Kuran dnya ile ilgili meselelerin halledilmesinde temel saymak24
Mslmanlarn Kurana baklarn yorumlayan el-Benn Mslmanlarn u an
dier hukuklar Kurann nne geirmi olduklarn, Kurann hkmlerini
hayatlarnn dna itmi olduklarn syler. Kuran, bu dnemde Mslmanlarn
nazarnda muska yapmak, mezarlkta okunmak, hastalara ifa niyetine, dnlerde ss,
cenazelerde ise kederi pekitirmek iin okunmaktadr. Kuran gemite namazlarn
ss iken imdi ise elencelerin ss haline gelmitir. diyen el-Benn eski ile
gnmz kyaslarken yle der: Ecdad dneminde, vaaz ve hutbelerde ilk sradayken,
simdi ise byclerin ve muskaclarn vazgeilmezi haline gelmitir.25 Kurann bu
ekilde kullanlmasndan rahatsz olan Hasan el-Benn, Kurann asl grevi olan
Mslmanlarn hayatn dzenleyen kitap olma hviyetine dndrmek iin zellikle de
vaaz ve hutbelerinde ayetleri olduka sk kullanmtr. Kuran, bireyin ve toplumun
yeniden inasnda, slam sosyal hayata yeniden hkim klacak en nemli unsur olarak
gren Hasan el-Benn, kendi saflarna katlanlara, Kuran bir hayat yaamalar
tavsiyesinde bulunur. Bunun iin yanlarnda srekli Kuran- Kerim tamalarn ve her
gn en az bir cz okumalar tavsiyesinde bulunur. nk Kuran, insan koruyan gizli
bir kalkandr. Gnahlardan, nefs-i emmarenin hilelerinden muhafaza eder. Kuranla
megul olan insanla Allah arasndaki ba daha da kuvvetlenir. Ayrca kiinin ilim ve
kltr seviyesini ykseltir. Kuran, insann takva mertebesine ulap muttakiler safnda
22
23
Fussilet, 41/42.
24
25
44
yer almasnn salar. Bylece bireyden balayan slam toplum Kuran nuruyla
aydnlanacak ve nihayetinde zlenen Dnya Mslmanlar birliktelii salanacaktr.26
Hasan el-Benn, hedefledii slam toplumu projesinin ancak Kuran hayata
hkim klarak oluturaca inancndayd. Ayrca gnmzde Kurann Mslmanlarn
alg dnyasnda yerinin deitiinden ve asl foksiyonunu yitirdiinden yaknmaktadr.
2.1.3. Peygamber ve Snnet-i Seniyye

nsanlarn hidayetini, dnya ve Ahiret saadetini gaye edinen son ilah kitap
Kuran- Kerim, ak anlalr zelliine ramen, insanlar tarafndan her dnem
Kurann aklanmasna ihtiya duyulmutur. Ondaki hikmet ve hakikatleri bize
retecek olan ahs da Hz. Peygamberdir. Hz. Peygamber Kuran tefsirinin
kaynadr. nk O, Kurann ilk muhatabdr. Hz. Peygamberin vazifesi, Kuran
tebli ve teybindir.27 Ey Peygamber! Rabbinden sana indirileni tebli et. Eer bunu
yapmazsan onun verdii peygamberlik grevini yerine getirmemi olursun. Allah seni
insanlardan korur. phesiz Allah, kfirler topluluunu hidayete erdirmeyecektir.28 Bu
nedenle Kuran denince akla gelen ilk kii Hz. Peygamberdir. Hz. Peygamberin
snneti, Kurann aklamasdr.29
Hasan el-Bennya gre snnet, Hz. Peygamberin sz, fiil ve takrirleridir.
Snnet, Kurann ve slam dininin anlalmasnda eri delildir. Snnet, Kurann
mcmel burakt yerleri aklayan bir kaynak olarak kabul edilir. Sahabe, tabiin ve
slam limleri Kurandan sonra Hz. Peygamberin snnetini ikinci kaynak olarak kabul
etmitir. Hasan el-Bennya gre kalbinde, zihinde fesatlk hastalk bulunanlar, akidesi
bozuk olanalar ancak snnet kabul etmezler. Bu tr insanlarn ve slam dman
olanlarn hadisleri ve snneti eletirmedeki dayanaklar ise metinlerdeki tutarsz
olduunu dnmeleri ve senetlerin zayf olduu iddiasdr. Hlbuki hadis limleri bu
konularda ok ciddi almalar yapm ve bu konu dirayet ve rivayet konusunda yaplan
nitelikli almalarla halledilmitir.30
slam hkmlerin anlalmasnda Kuran nasl ilk kaynaksa snnette ikinci
kaynaktr. Buna iman etmek arttr, aksini iddia eden, inkr eden kfir olur. nk
26
Kkaa, Hasan el-Bennnn slam Toplumda Yeniden Hakim Klma Mcadelesi, 40.
27
Mehmet Soysald, Nzlnden Gnmze Kuran ve Tefsir, Fecr Yay., Ankara 2001,21.
28
Maide, 5/67.
29
30
Ali Abdlhalim Mahmud, slam Anlamann Usul (mam Hasan El-Bennnn Fehm Risalesinin
erhi), Yntem Yay., stanbul 2000, 48-49.
45
dinde zorunlu olarak bilinmesi gereken bir eyi inkr etmitir. Ayrca bizzat Kuran, Hz.
Peygamberi tanmlarken bu konuda ne kadar hassas olduundan bahseder. O, nefis ve
arzusu ile konumaz. (Size okuduu) Kuran ancak kendisine bildirilen bir vahiydir.31
Bu ve benzeri ayetlerden de anlalaca zere Hz. Peygambere itaat farzdr. Ayrca
buradan hareketle Hz. Peygambere gelen vahyi iki ksmda deerlendirebiliriz.32
1. Metin ve ifadesi tam olarak elimizde olan Kuran,
2. Metni ve ifadesi sadece mana itibariyle rivayet olunan Hz. Peygamberden
gelen haberdir. Hz. Peygamber bize Allahtan gelen haberleri yine vahiy kanalyla
aklayandr. (O peygamberleri) Apak belgeler ve kitaplarla gnderdik. nsanlara,
kendilerine indirileni aklaman ve onlarn da (zerinde) dnmeleri iin sana bu
Kuran indirdik.33 Allah, Kurana nasl uymamz emrediyorsa, vahyin ikinci mahsul
olan Snnete de uymamz emrediyor. Ey iman edenler! Allaha itaat edin.
Peygambere itaat edin ve sizden olan ulul-emre de. Herhangi bir hususta
anlamazla dtnz takdirde, Allaha ve ahiret gnne gerekten inanyorsanz,
onu Allah ve Reslne arz edin. Bu, daha iyidir, sonu bakmndan da daha gzeldir.34
Hasan el-Benn, snneti anlamada gvenilir hadis limlerine mracaat edilmesi
gerektiini dnmektedir.
Hasan el-Bennya gre slam dini hatadan korunmuluk sfatn peygamberler
dnda kimseye vermez. Bu nedenle kiinin sfatnn lim, fakih, havas-avam olmas
ona ismet sfatn verdirmez. nk demolu hata yapmaya meyilli olarak
yaratlmtr. Bu nedenle insanlarn grleri ancak Allah ve Rasulne muvafk ise
alnmaldr. Bir kiinin lim olmas, slam ilimlerde derinlemesi ne dereceye varrsa
varsn syledii her szn kesin olarak kabul edilecei anlamna gelmez. Buna mezhep
limleri de dhildir. smet sfatna sadece Peygamberler sahiptir. nk onlar Allah
tarafndan korunmutur. nk onlara heva ve heveslerine gre deil Allahtan gelen
emirlere gre hareket etmilerdir. Kuran ve Hz. Peygamberden gelen hadisler bize
ulamtr. Bu ikisi iin de masumiyet vardr. Zira biliyoruz ki bunlara masum olan
Peygamberden geliyor.35
Hasan el-Bennnn Peygamber, Nbvvet anlayna baktmzda onun bu
konuya farkl bir pencere amadn grmekteyiz. Hz. Peygamberin, Allah tarafndan
31
Necm, 53/3-4.
32
Mahmud, slam Anlamann Usul(mam Hasan El-Bennnn Fehm Risalesinin erhi),50.
33
Nahl, 16/44.
34
Nisa, 4/59.
35
Mahmud, slam Anlamann Usul(mam Hasan El-Bennnn Fehm Risalesinin erhi),75.
46
gnderiliini, hatadan ve yanltan korunduunu, peygambere uymann farz olduunu

dile getirmitir. Hz. Peygamberin metodu ile kendi metodunu karlatrd ve Hz.
Peygamber ile ashab arasndaki iliki ile, hvn ile kendi arasndaki diyaloa benzettii
grlmektedir. Hadislere yaklamnda da selef baktan taviz vermediini
grmekteyiz. Hadis kitaplarndaki hadisleri mevzu-sahih ayrmna tabi tutmadan kabul
ettii, gvenilir diye sralad Buhari, Mslim, Tirmizi, bn Mace, Nesai, Ebu Davud
gibi hadis limlerinin kitaplarndaki hadisleri olduu gibi kabul etmitir. Hlbuki bu
konudaki aratrmalarda bu hadis kitaplarnda da mevzu hadislerin varl tespit
edilmitir. Ayrca Hasan el-Bennnn hadis metinlerini de olduu gibi kabullendii
gze arpan bir dier husustur.
2.1.4. Selef-i Salihin

Hasan el-Bennya gre ilk nesil slam dinine girdikten sonra, dinleri urunda
byk abalar harcam, yle ki gerektiinde canlarn ortaya koymutur. Karlnda
da yalnzca Allahn rzasn istemilerdir.36 Selef-i Salihinin hayat, Kuran ve snnetin
uygulamasdr. nk Selef, Kuran ve snnette var olan emirleri hayatnda tatbik
etmitir. Bu nedenle Selef-i Salihin Kuran ve snnette var olan emirlerin pratik
rnekleri ve ekillenmi mislleridir.37 Selef, kendi ahs dncelerini, isteklerini
iinde yaadklar artlar, maksat ve niyetlerini, Kuran yetlerini anlarken bir tarafa
brakm bir ekilde Kurana ynelmitir. Bu nedenle Kuran, onlarn hayatna yn
vermi, istek ve arzular, Hz. Peygamberin onlara Allahtan getirdii ilah vahye tabi
olmutur. Onlarn bu davranlar, gerek bir imann ve inanmln gstergesidir. Bu
nedenle onlarn birou Kurann tefsirden ekinmi, Kuran kendi arzu, istek ve
heveslerine uydurmak endiesiyle rey tefsirinden kanmlardr.38
el-Benn, Mslman Kardeleri kendilerini sadece ibadete vermi, her eyden
elini eteini ekmi bireyler olmadn savunur. lk Mslmanlarn da byle yaadn
slam bu ekilde anladklarn syler. Onlar, slam bir btn olarak yani onu, akide,
ibadet, vatan, millet, mana, madde, kltr, kanun, msamaha ve kuvvet olduuna
inandlar. Selef ibadetlerini aksatmaz, Rablerine kar vazifelerini yerine getirirdi. Onlar
dnya ve hiret dengesini salamaya alrd. lk dnem Mslmanlar geceleri abid,
36
37
38
el-Benn, Mekasdul-Kurnil-Kerim, ev. Yusuf Ick, ihab Yay., Beyrut 1979, 5.
47
gndzleri mcahid idi.39 Sahabe, slamn hakikatn anlam ve bu uurda canlarn

bile feda etmitir. Ancak gnmzdeki Mslmanlar, imanlar uyuuk ve kendileri de
tembel olduklar iin Mslman lkeler hep gerilemitir.40
Sahabe, Hz. Peygamberin karde olun szn kendilerine dstur edinmiti.
Onlar arasndaki lfet ve sevgi slam dininden kaynaklanmaktayd. nk slam onlara
yle seslenmekteydi: Hep birlikte Allahn ipine (Kurana) smsk sarln. Paralanp
blnmeyin. Allahn size olan nimetini hatrlayn. Hani sizler birbirinize dmanlar
idiniz de o, kalplerinizi birletirmiti. te onun bu nimeti sayesinde kardeler
olmutunuz. Yine siz, bir ate ukurunun tam kenarnda idiniz de o sizi oradan
kurtarmt. te Allah size yetlerini byle apak bildiriyor ki doru yola eresiniz.41
Onlardaki sevgi, iman kardelii sevgisiydi ve bu sevgi kan bandan bile daha gl
bir ball beraberinde getirmekteydi. Mminler ancak kardetirler. yleyse
kardelerinizin arasn dzeltin. Allaha kar gelmekten saknn ki size merhamet
edilsin.42Ancak son devir Mslmanlar esas vazifelerini unutmu, ayrla dmtr.
Bu nedenle Mslman topraklar batl emperyalistlerin egemenlii altnda
inlemektedir.43
Sahabenin birbirne stnl ile ilgili konumann bo ve faydasz bir i
olduunu dnen Hasan el-Benn, onlarn her birinin Allah katnda nemli bile yerde
olduunu syler. Onlarn aralarnda kan ihtilaflara dalan kimsenin skntya gireceini
dnen Hasan el-Benn, byle bir tavrn caiz olmadn dnr. nk bizzat Kuran
onlar vm ve kendilerine hsnada bulunulacandan bahsetmitir. slm ilk nce
kabul eden muhcirler ve ensar ile iyilikle onlara uyanlar var ya, Allah onlardan raz
olmu, onlar da Ondan raz olmulardr. Allah onlara iinden rmaklar akan, iinde
ebed kalacaklar cennetler hazrlamtr. te bu, byk baardr.44 Muhammed,
Allahn Resldr. Onunla beraber olanlar, inkrclara kar etin, birbirlerine kar
da merhametlidirler. Onlarn, rk ve secde halinde, Allahtan ltuf ve honutluk
istediklerini grrsn. Onlarn secde eseri olan alametleri yzlerindedir. te bu,
onlarn Tevratta ve ncilde anlatlan durumlardr: Onlar filizini karm, onu
kuvvetlendirmi, kalnlam, gvdesi zerine dikilmi, ziraatlarn houna giden bir
39
40
41
Al-i mran, 3/103.
42
Hucurat, 49/10.
43
44
Tevbe, 9/100.
48
ekin gibidirler. Allah kendileri sebebiyle inkrclar fkelendirmek iin onlar byle
salam ve direnli klar. Allah, ilerinden iman edip salih amel ileyenlere bir
balama ve byk bir mkfat vaad etmitir.45 Kuran ayetleri kadar Hz.
Peygamberden gelen hadis-i eriflerde mevcuttur. Ashabma sebbetmeyin (dil
uzatmayn). Nefsim elinde olan Zat- Zl-Celle yemin olsun ki(sizden) biri, Uhud
Da kadar altn infak etse, onlardan birinin infak ettii bir mdde hatta yarm mdde
bedel olmaz.46 Ayetler ve hadisler gsteriyor ki sahabenin yaptklarndan dolay
sorgulanmas caiz deildir. Bu husus tamamen Allaha kalmtr. 47
Hasan el-Benn, sahabeyi kendine rnek alm ve tekilatn da sahabe modeline
benzetmitir. Sahabe, nasl ki Kuran ve slam yaymak iin almsa hvnda ayn
ekilde almtr, grndedir. Sahabenin stnl meselesinin ve aralarndaki
ihtilaflarn dier Mslmanlar tarafndan tartlmasn ayet ve hadisler nda caiz
olmad grndedir.
2.1.5. man Kavram

Lgatte emn ve eman kknden treyen iman kelimesi emin olmak, emniyette
olmak, gvenlik, huzur gibi manalara gelir.48 Kuran Kerimde iman kavram, tasdik
etmek, inanmak anlamlarnda kulanlmtr. Ayetlerin geneline bakldnda iman
kavramnn kalp ile ilikilendirildii gze arpmaktadr. Terim olarak ise iman, Hz.
Peygamberin Allahtan getirdii her eyin gerek olduunu kabul ve itiraf etmektir.
Hz. Peygamberin getirdii eyleri doru olduunu ikrar ve itiraf eden kiiye de mmin
denir. man esas itibariyle kalp ii olmasna karn toplumda Mslman muamelesi
grmesi iin de dil ile de ikrar etmesi gerekmektedir.49
man kavram, slam tarihinde, Hz.Osmann yine Mslman olan asiler
tarafndan ldrlmesi ile vuku bulan Cemel ve Sffn savalar ile gndemde yerini
ald. Bu savalarda len ve ldren taraf Mslman olduu iin bunlarn ahirettteki
durumlarnn ne olaca ile ilgili tartmalar balad. Bu konu slam mezheplerinin
douunu beraberinde getirdi. 50
45
Fetih, 48/29.
46
brahim Canan, Ktb-i Sitte Tercme ve erhi, Aka Yay., 12. Cilt, Ankara 1995, 415.
47
Mahmud, slam Anlamann Usul(mam Hasan El-Bennnn Fehm Risalesinin erhi),100-102.
48
49
Soysald, Kuran Anlama Metodolojisi,67-68.
50
Snmez Kutlu, slam Dncesinde lk Gelenekiler, II. Bask, Kitabiyat Yay., Ankara 2002, 16.
49
slam tarihi boyunca slam limleri kendi mezheb unsurlarna gre kavramlar
anlam ve yorumlamlardr. Selef izgide olan limlerce kalp ile tasdik, dil ile ikrar
ve azalarla amel olarak51 tarif edilegelmitir.
Hasan el-Benn, iman yle tanmlar: man irke kar buz ve Allah
sevmektir. man sahip olunan ilk kuvvettir.52 Amellerin esas olarak kalbin amelini
merkeze alan Hasan el-Benn, iman kalbin ameli olarak tarif eder. Ancak insanlar,
Allaha imana gtren delillerle mutmain olup bu delilleri iselletirmelerine gre
imanlarn kuvvetli ve zayf olabileceklerini ve buna gre de derecelerinin farkl
olacan syler. Yani insanlarn amelleri ile iman arasnda bir iliki olduundan
bahseder. Klasik kelam anlayndaki imann artp eksilmesi konusuna deinen Hasan
el-Benn, kiinin amelleri ile iman arasnda paralellik olduunu vurgular. Amellerin
iman kuvvetlendirdii ve Allaha daha da yaknlatrd grndedir. nsanlarn din
inanlarn birbirinden farkl olduunu syleyen Hasan el-Benn, iman ve imann
kesinlii, inan kavramnn gll zerinde durur. Ona gre, kimi insanlar
hasbelkader, evresinden etkilenerek, geleneksel olarak iman eder. Bu kimseler pheli
eyler karsnda imanlarnn ve inalarn deimeyecei, sarslmayaca belli olmaz.
Kimi insanlar ise aratrarak, ilmi verilerle iman eder. Bu insanlarn iman ve inanc
daha kuvvetli ve kesin olur. 53
Hasan el-Benn, Mslmanlarn imann uyuuk ve kalplerde uyuyan iman
olarak tarif eder. man melekeleri zayf olan Mslmanlar bu nedenle imann
gereklerini ve hkmlerini uygulamak istemiyorlar. Buna karn kendi kurduu
tekilatn mensuplarnn imann da atele, kuvvetle yanan, toplumun aksine kalplerinde
54
her daim uyank ve canl iman olduunu ifade eder.
Hasan el-Benn, iman analaynda kendine has bir nazariye gelitirmemi,
bilinen selef grleri tekrarla yetinmitir. Ancak iman kavramna orijinal tanmlar
getirmitir.
51
Soysald, Kuran Anlama Metodolojisi,70.
52
53
54
50
2.1.6. Din ve Dinin Kaynaklar

2.1.6.1. Dinin Anlam
Hasan el-Bennnn din anlaynda slam zerinden yryen tanmlamalarla
karlamaktayz. slam merkeze alarak bir din anlay gelitiren Hasan el-Benn,
dier dinler ile ilgili deerlendirmelere fazla yer vermemitir. Ancak var olan din
mensublar ile ilgili yorumlar ve teorileri mevcuttur. O dini, Kulun, Allaha ulamak
iin tevessl ettii bir pencere55 olarak tanmlar. Ona gre beer oluumlar, bilim ve
felsef oluumlar insan ruhuna sirayet edemez. Beerin ruhunu orak arazi olarak
tanmlayan Hasan el-Benn, orak insan ruhunu doyuracak ve ona hayat verip
canlandracak tek eyin semav dinler olduunu syler. Dinin insan ruhunu iman ve
takva ile doldurup insan melekesini kazandrd grndedir.56
Hasan el-Benn, dinin kaynaklarn Kuran ve snnetten ibaret grmektedir.
slamn btn hkmlerinin Kuran ve snneti seniyyeden olutuuna sk sk vurgu
yapmas, din anlaynn selef dorultuda olduunu gstermektedir. Ona gre, Allahn
Kitab, Hz. Peygamberin snneti ve selef salihinin hayat bizim yol gstericimizdir.
nk Kuran slam dininin temel direidir. Hz. Peygamberin snneti Kurann
aklamasdr. Selef salihinin hayat ise Kuran ve snnetin uygulamasdr.57
2.1.6.2. slam
slam kelimesi, se-li-me fiil kknden treyen, lgatte, esenlik, salk, afiyet
anlamna gelen bir kelimedir.58 Bu manada, grnen, grnmeyen btn ktlklerden,
uzak olmak, esenlik ve huzura ermek, teslim olmaktr. Bu anlamda Kuran- Kerimde
ska kullanlmaktadr. En gzel misali Hucurat Suresinin 14. ayetinde geen eslem
kelimesidir. Fiil olarak ise esleme, kalpten, gnlde inanmak, eylemlerle bunu
gstermek ve Allaha tam anlamyla itaat etmek, boyun emektir. 59 Allah tarafndan
peygamberler araclyla insanlara bildirilen dnyada ve ahirette insanlar mutlulua
ulatracak hayat ekli, itikad ve amel bir nizamdr. slam, akl sahibi insanlar kendi
tercihleriyle bizzat hayrl olan eylere gtren ilah bir kanundur.
Hasan el-Bennya gre ise slam, hayatn btn alanlarn kuatan bir dzendir.
slam:
55
56
el-Benn, Tasavvuf ve Ahlk Anlay, 148.
57
58
Mutal, Arapa-Trke Szlk, 229-230.
59
smail alkan, Kuranda Din Kavram, Ankara Okulu Yay., Ankara 2002,131-132.
51
1. Hem devlet ve vatan, hem hkmet ve mmettir.60 slam, devlet ile fert
arasnda varolan karlkl ykmllkleri kendi bnyesinde bulundurmaktadr. Btn
beer sistemlerin eksikliklerinden uzak ilah nizam olan slam, beer sistemlerin
ykledii sorumluluklar Allahn kanunu olarak sunar. Bu nedenle kabulu insan
ftratna daha kolay gelir. Bu nedenle slam, hukuku muhafaza eden bir devlettir.
Vatan, kltr, tarih, dil ve gelenek ortakl bulunan insanlarn zerinde yaad
toprak parasdr. Mslmanlara gre vatan, La ilahe illallah Muhammedun
Rasulullah diyen insanlarn yaad yerdir. nk mslmann vatan, tabiiyeti
slamdr. Bu nedenle slam hem devlet hem vatandr. 61
Hkmet, devlet organlarna hkmeden cemaatin addr. Yani devlet
mekanizmasnn ilemesi, fertlerin ilerinin dzenlenmesidir. Hkmet, siyas
literatrde blmden oluur:
1. Yasama
2. Yrtme
3. Yarg.
slam, bu blmler gz nne alndnda hkmettir. nsan mahsul olan siyas
literatrden farkl olarak slamda insanlarn uymas gereken kurallar iktidar sahipleri
koymaz. Kurallar, vahiy ve snnetten oluur. Bu iki kavramn kayna da Allahtr.
Yasama hakk ancak nasslarda bulunmayan konularda kullanlabilir. Burada
kullanlmas gereken kavram da yasama deil, ictihattr. mmet, aralarnda zellikle din
bata olmak zere, dil, kltr, tarih birliktelii olan insan topluluudur. Tanm
itibariyle Mslmanlar mmettir. Bu kavramlar gz nne alndnda slam, mmet ve
hkmet mefhumunu iine alan geni bir kavramdr.62
2. Hem ahlak ve kuvvet, hem rahmet ve adalettir.63 Sosyologlarn nazarnda
ferdin tecrbesine binaen zaman ve mekn balamnda deiiklik gsteren ahlk
kavram, slam literatrde sabit olup zaman ve zemine gre deiiklik
gstermemektedir. nk slam alemumul bir dindir, hkmleri deiiklik arzetmez.
Bu nedenle slamn ngrd ahlk, bireyin tecrbelerine gre ekillenmez, slam
ahlk, dinin hkmleri, deerleri prensipleridir. slam dinin genel prensipleri
erevesinden bakldnda ahlak, ferdin hayatn dzenleyen deer ve prensipler olarak
60
Mahmud, slam Anlamann Usul(mam Hasan el-Bennnn Fehm Risalesinin erhi), 21.
61
Mahmud, slam Anlamann Usul(mam Hasan el-Bennnn Fehm Risalesinin erhi), 23-24.
62
63
52
tanmlanabilir. nsann dnya hayatnn snrlarn belirleyen vahiydir. Vahyin amac da

64
insan dnya ve ahiret mutluluuna ulatrmaktr. slam dini, tm zamana ve zemine
uygun bir dindir. slam insan nefsinin terbiyesine ayr bir nem atfeder. slam insan
nefs arzularndan arndrarak yceltmeyi amalar. nsanlarn saadetini temin edecek, bu
saadeti uygulayacak yntemler ortaya koyacak slam kadar net ve insan tabiatna uygun
bir nizam yoktur.65
Kuvvet, etkiye neden olan maddi gce denir. Ancak slam, kuvveti, sadece
madde ile aklamaz. Kalp, nefis sosyal gibi birok adan yaklar. nsanlar harekete
geiren en nemli gcn Allaha iman olduunun altn izer. slam, rahmettir. nk
slam, kendisine tabi olanlara rahmeti emreder. Adalet, insanlarn haklar arasnda
eitliin salanmasdr. Yani iyiliin karl iyilik, ktln karl ktlktr. 66
slam, hayatn her alanna bir dzen ve intizam getiren, her mesele ile ilgili bir
hkm bulunan, insanlarn yarar iin gerekli tedbirleri gelitiren bir dindir.67 slam
kutsiyetinin yan sra hkmlerinin insan ftratna uygun olmas ile de uygulamaya,
pratie dntrlmesi mutedil bir dindir.68
Hem ynetim ve uygulama hem kanun hem de yargdr. Btn bu unsurlarn
birbirlerinden ayr dnlmesi imknszdr.69
slam, inan ve ibadet, din ve devlet, madde ve man, vatan ve milliyet, kitap ve
kltr.70
slam sahabenin, tabinin ve selef salihinin anlad ekilde anlayp Allahn
emir ve yasaklar erevesinde Peygamberin snneti seniyyesi dairesinde hareket
edeceiz. slam asrmzn rengine deil, asrmz slamn rengine boyacaz. Biz
slamn saf kaynana, Allahn Kitabna Rasulullahn snnetine dnmek istiyoruz.71
Hasan el-Bennya gre yaamn her alann dzenleyen, insan hayatnn daha
nizam olmas iin salam ve ince dzenler koyan ve her alanda syleyecek sz olan
kapsaml tek din slamdr. slam bazlarnn anlad gibi sadece ibadet ve maneviyat
kapsayan bir din deildir. slam vicdanlara hapsedilen bir din deil aksine hem dnya
64
65
66
67
68
69
70
71
el-Benn, Mslman Kardeler, 28-30.
53
hem de hiret ilerini dzenleyen kapsaml bir dindir.72 slam hem dnya hem hiret
hayatn dzenleyen hem amel hem de ruh bir sistemdir. slam hem din hem devlet,
hem zikir hem de cihaddr. slam insanlar iin en hayrl din ve Allahtan insanlara bir
rahmettir.73 Bu gn size dininizi ikmal ettim/ mkemmelletirdim, zerinize nimetinizi
tamamladm ve sizin iin din olarak slam beendim.74
el-Bennya gre, insanlk yolunu armtr ve dnyadaki sistemler bu vahim
durumu gidermekten acizdir. Tek kurtulu slamdr. nsanlk bu durumdan kurtulmak
iin bir kurtarc beklentisi ierisine girmitir. Kurtulu ve kurtarc da slam mesajdr.75
Hristiyanlk, kul ile Rabbi arasna hasredilmitir. Din gerek toplum gerekse de
devlet ilerinden soyutlanm, vicdanlara hapsedilmitir. el-Benn bu anlaya sahip
olduu inan ile paralel kar kmaktadr. nk slam hem din hem devlettir. Nasl
dini emirler slamn bir parasysa devlet idaresi de dier bir parasdr. Hem de en
mhim esas76 slam hem ibadet hem nderliktir. Din, devlet, ruhanilik, amel,
namaz, cihad, itaat, ynetim, Mushaf ve kltr. Bunlar birbirlerinden ayrlamayan
zlerdir. Yani slam dini temel eden oluur:
a) Allah
b) Peygamber
c) Kuran77
Hasan el-Bennya gre slamn btn hkmleri bu unsurdan olumaktadr.
slamla merref olan her kiinin yapmas gereken ey, bu kaynaa mracaat
etmektir. Ancak bu kaynaklarla hem dnya hem de ahiret hayatnda mutlu olabilir.
Hasan el-Bennnn slam anlayna baktmzda, onun slam paralamak
yerine btnletirdiini grmekteyiz. Yani slam, tasavvuf, fkh, ahlak, cihad, yarg,
ynetim vs. gibi blmlere ayrmak yerine bir btn olduunu, slam, insanlarn
hayatn dzenleyen bir sistem olarak algladn grmekteyiz. Onun slam anlay
bize, Hasan el-Bennnn yaad zaman diliminin zellikle de Mslman dnyasnn
geirdii buhranlar hakknda ipular vermektedir. Hasan el-Bennnn yaad zaman
diliminde, Mslman lkelerde yaanan rejim deiiklikleri onun slamn siyaset,
72
73
74
Maide, 5/3.
75
76
el-Benn, Hatralarm (Mslman Kardelerr, 25
77
el-Benn, Hatralarm(Mslman Kardeler), 289.
54
hkmet, devlet modeli olarak gstermesinde ve de zellikle bu maddeye vurgu

yapmasnda etkili olmutur.
2.1.6.3 Akl
Akl bilginin, ilmin kayna, insann mkellefiyetinin dayanadr. el-Bennya
gre insan akl evrede dnp durmaktadr. Akl ancak Allahn hidayetiyle mutmain
olur. Bu evreye dnce ve tasavvurun farkl rengi diyen el-Benn, bu konuyu
yle aklar: Hurafelere inanma evresi. Akln anlamad, snrl kald olaylar
karsnda aresiz kalmasyla ortaya kan bu dnemde akl bu olaylarn arkasnda gizli
glerin olduuna inanr. Bu yzden kendi gcnn farkna varamaz. Bu dnem daha
ok kabile dnemlerinde grlr.78
kinci evrede akln maneviyattan, hislerden, gayb leminden uzak dnd
materyalist dnemdir. Akl her eyi deneye dayandrarak aklamaya alr.
Ulaabildii evrenin srlaryla kendini her eyi anlayacak ve bilecek kapasitede gren
akl modern a akldr. Ancak bildikleri bilmediklerinin yannda okyanusta damla bile
olmadnn farknda deildir. nsan akl modern dnemin retileriyle dine ait bilgileri
red yolunu tercih eder. Grdkleri ile yetinen insan akl, her eyi madde ve deney ile
aklamaya alr. nsan aklnn bu iki dnemi insan hataya srkleyen dnemlerdir.
Her iki dnemde de eksik ve yanl bilgiler ile donanan akla, ancak Allahn gnderdii
din gerei ve doruyu aklar. Gayb hakknda bilgiler vererek insana duygu ynn
hatrlatmtr. Sadece gayb lemle ilgili bilgiler vermekle yetinmeyen slam dini, reel
dnya ile ilgili bilgiler de vererek insana doru bak asn kazandrmtr. te bu
evrede akl din ile kemle erme devresi olan nc evrededir.79
slam dini, akl, yaratlanlar zerinde tefekkre tevik ederek akl
zgrletirmitir.80
slamn tm konularda referans ald temel kaynak Allahn Kitab ve Hz.
Peygamberin snnetidir. Ancak slam dininin tm ilkeleri akln destekledii ve ispat
edebildii eylerdir. Bu sebeple Allah, insan aklna ayr bir deer atfederek onu
mkellef olmann temel koulu saymtr, onu dnmeye armtr. De ki, gklerde
ve yerlerde ne var, bakn (da ibret aln). Fakat inanmayan bir topluma deliller ve
78
79
80
55
uyarlar fayda etmez.81 stlerindeki ge bakmazlar m ki, onu nasl bina etmi ve
onu nasl donatmz! Onda hibir atlak da yok. Yeryzn de dedik ve ona sabit
dalar koyduk. Orada gnl aan her trden (bitkiler) yetitirdik. Allaha ynelen her
kula gnl gzn amak ve ibret vermek iin ( btn bunlar yaptk). Gkten bereketli
bir su indirdik, onunla baheler ve biilecek taneler bitirdik. Kullara rzk olmas iin
birbirine girmi, kme kme tomurcuklar olan uzun boylu hurma aalar yetitirdik.
Ve su ile l topraa can verdik. te hayta yeniden k da byledir.82 Akln
kullanmayanlar Kuran Kerimde yerilmitir: Gklerde ve yerde ( Allahn varlna
ve birliine iaret eden) nice deliller vardr ki, onlar bu delillerden yzlerini evirip
geerler (hi dnmezler.)83 Allahu Tel dmanlarndan bile deliller isteyerek akl
ispatlarn ne kadar nemli olduunu tekrar tekrar insanlara gstermitir. slam dini akl
zgrletirmi, hapsetmemitir. Ancak onun snrl bilgisi olduunu belirtmitir.84
el-Bennya gre, insan akl sosyal, kltrel, eitim farkllklar gz nne
alndnda, birbirinden farkl anlaylarn ortaya kmas, bunun da slam dininin
hkmlerini anlamada, mevcut delillerden hareketle yeni hkmler ortaya karmada
farkllklara neden olmas olaandr.85
Hasan el-Benn, insan aklna Kuran ayetleriyle zel bir nem atfetmi, slam ile
ancak akln zgrletiini savunmutur. Dier dinler, dnme mekanzmasn devre
d brakarak akl hapsederken slam aksine insanlar tefekkre davet etmitir. Bu
adan bakldnda da slam en mkemmel ve insan tabiatna en uygun dindir.
2.1.6.4. Arapa ve Arap Milliyetilii

Msra k olan el-Benn, bu duygusunu yle dile getirir: Bizler bu vatana
samimiyetle bal olmaktan, onun maslahat iin almaktan ve yaadmz srece bu
hal zere olmaktan byk eref duyarz. Msr sevmenin, slam mmetinin uyannn
ilk halkas olduuna Msr iin altmzda Arap milliyetilii iin, douculuk iin
alm olacamza inanyoruz. Arap milliyetiliini ve Arap birliini zarur gren el-
Bennya gre slamn ilk sekin mmeti Araplardr. el-Benn, slam dininin ancak
Arap birlii ile kalknacan ifade eder. el-Benn, Msrda slam dininin gereklerini
yerine getirecek, Arap birliini temin edecek, dnyann muhtelif blgelerinde zulm ve
81
Yunus, 10/101.
82
Kf, 50/6-11.
83
Yusuf, 12/105.
84
85
56
ikence altnda olan Mslmanlar koruyacak bir devlet modeli ngrmektedir.86 el-
Bennya gre, Bu dinin mbarek kitab Arap dili ile inmitir. Arap milleti slamn
bekisi ve bayraktardr. te bu adan Arap birliini slamn tekrar eski izzetine
ulamas iin lzumlu buluyoruz. Bu yzden de her Mslman, Arapn, Arap birliini
87
ihya etmesi iin desteklemesi gerekir. el-Bennya gre Arap milliyetilii iin
almak slam ve insanlk iin almaktr.88 slam lkeleri ancak Araplarn
nderliinde geliebilir. Bunu da Kurann Araplarn diliyle inmi olmasna dayandrr.
Ne yazk ki Hasan el-Benn, slam devletlerinin k sebeplerini sralarken
yle bir madde ekler: ktidar ve ynetimin ( halifeliin), Arap olmayan o sralarda
daha dorusu slam anlay tatmam ve Kurann nuru ile kalpleri aydnlanmam
Sasanilere, Deylemilere, Memlklulara ve Trklere gemesi.89 Bu maddeyi aklarken
de u ayeti delil getirir: Ey iman edenler kendi dnzdakileri srda edinmeyin. nk
onlar size fenalk etmekten asla geri durmazlar. Hep skntya dmenizi isterler.
Gerekten kin ve dmanlklar azlarndan (dklen szlerden) belli olmaktadr.
Kalplerinde sakladklar (dmanlklar) ise daha byktr. Eer dnp anlyorsanz,
ayetlerimizi size aklam bulunuyoruz.90
slam dini, Araplar arasnda ortaya km, Arapa olarak gelmitir ve daha
sonra dier milletlere ulamtr. Mslmanlarn en parlak dnemleri Arapa zerinde
birletikleri dnemler olmutur. Mslmanlarn zillete dtkleri dnem, Araplarn
hkimiyetinin zayflad ve ynetimin, Arap olmayanlarn eline getii dnemlerde
gereklemitir. Araplar slamn koruyuculardr. Bu itibarla Arap birlii slamn
ycelik ve itibarn iade etmek, slam devletini oluturmak ve Mslmanlar yceltmek
iin gerekli olan nemli eylerdendir. Bundan dolay her Mslman Arap birliini ihya
etmek ve ona destek olmak iin almas gerekir.91
slam bir hayat tarznn benimsenmesiyle birlikte Arap birliinin tesis
edileceini vurgulayan el-Benn, bunun ardndan da slam birliinin oluacan
syler.92
86
87
el-Benn, Mslman Kardeler, 59.
88
89
90
Al-i mran , 3/118.
91
92
57
Hasan el-Benn, Arap milliyetilii fikrini genel olarak Pan-Arabizm ilkesi

erevesinde deerlendirmektedir. Arap lkelerinin bir an nce birlemesi gerektii
fikrindedir. Pan-Arabizmden sonra pan-slamizm grne kaydn grmekteyiz.
nk dier milletlerden bahsederken, kalplerine slam nuru girmemi kimseler olarak
bahsetmesi ve hilafetin bu kimselerin eline gemesi ile slam dnyasnn gerilemeye
baladn ve slam dnyasnn zelil olduunu dnmektedir. Milliyetilik fikrine, rk
anlamnda kar kan Hasan el-Benn, Arap milliyetilii sz konusunu olduunda bu
fikrine muhalefet eden bir grnt arz etmektedir. Konuyu her ne kadar Peygamber
Efendimizin hadislerine dayandrarak aklasa da veda hutbesinde Rabbiniz birdir.
Babanz da birdir. Hepiniz demin ocuklarsnz, dem ise topraktandr. Arabn Arap
olmayana, Arap olmayann da Arap zerine stnl olmad gibi, krmz tenlinin
siyah zerine, siyahn da krmz tenli zerinde bir stnl yoktur. stnlk ancak
takvada, Allahtan korkmaktadr. Allah yannda en kymetli olannz Ondan en ok
korkannzdr. Azas kesik siyah bir kle banza amir olarak tayin edilse, sizi Allahn
kitabi ile idare ederse, onu dinleyiniz ve itaat ediniz.93 geen ifadeleri gz ard etmie
benziyor.
2.1.6.5. ctihad
C-h-d fiil kknden gelen ictihad kelimesi, szlkte, aba gstermek, zor ve
meakatli bir ii yapabilmek iin elinden gelen btn gayreti sarfetmek anlamna
gelmektedir.94 Fkh Usul terimi olarak ise ictihad, fakihin, eri-amel hkmleri
tafsil delillerden karabilmek iin olanca gcn ortaya koymasdr.95 Mctehid ise
eri delillerden amel hkmleri karabilen kimsedir.96 Taklid ise szlkte,
yknmek, bir mezhebin grlerini tamamen kabullenme ve gereince davranma97
anlamna gelir. Usl terimi olarak ise delilini bilmeksizin, sz hccet olmayan
kiiden, bakasnn grn almaktr.98
Hasan el-Bennnn ictihad ile ilgili grleri genel olarak modern dnemde ne
kan fikirlerden pek farkl grnmemektedir. Ona gre ictihad, slam bilgiye sahip
93
Canan, Ktb-i Sitte Tercme ve erhi, Aka Yay., 2. Cilt, Ankara 1995, 306.
94
95
Zekiyddin aban, slam Hukuk lminin Esaslar (Usll-Fkh), ev. brahim Kfi Dnmez, TDV
Yay., Ankara 2006, 437.
96
aban, slam Hukuk lminin Esaslar, 437.
97
98
58
olan insanlarn ibadet konular dnda kalan muamelat konularnda slam bilgiyle ters
dmemek kaydyla kullanlabilir. slam hukukular ibadat ve muamelat konularn
birbirinden ayrarak muamelat konularnda ictihada geni bir alan brakmtr. Bu
nedenle slam evrensel bir din olma zelliine sahiptir. nk slam, temel kaideleri
ortaya koyar, ayrntlar ise zamana ve zemine brakr. Daha sonra toplum hayatnn
gelimesi iin ortaya kan meselelerde ana kaidelere ters dmeyecek ekilde ictihad
kapsn ak brakr. Zamann deimesiyle hkmlerde deiir. Bu slam hukukunun
temel kaidelerindendir.99
ctihad belirli bir zaman veya mekn ile snrl deildir. u zaman ve
mekndakiler mctehid u zaman veya mekndakiler mctehid deil diye bir
snflandrma yaplamaz. ctihad iin gerekli olan, ictihad yapmak iin gerekli artlarn
100
vuku bulmasdr. Hasan el-Bennya gre her dnemin ve meknn kendine has,
farkl bak alar, yorumlar, anlaylar olabilir. Bu farkllklar, Yaratann kinattaki
kurallar olan Snnetullahtr. ctihad konular toplumlarda deiikler arzedebilir.
badette aslolan Yce Yaratcya gerei gibi kulluk yapmaktr. Frua dayal meselelerde
niyete baklr.101 Hasan el-Bennya gre, dinin asllarndan olmayan frua dayal
konularda, ihtilaflarn meydana gelmesi olaandr. Sufler ve fukaha, dinin asllar,
Kuran ve snnet zerinde temeli zerinde ittifak etmilerdir. Bunun dndaki feri
konularda, ihtilafa dlmesi, insan tabiatnn bir gereidir ve buna sayg
gsterilmelidir. Kii grn delillendirdii, Kitaba ve snnete muhalif bir gr
serdetmedii srece gr farkll tabidir.102 Feri meselelerde, insanlar bir gr ve
dnce etrafnda toplamak olanakszdr. Bazen imamlar, ellerinde bulunan delilere
ramen Allahn kendilerine verdikleri ilham ile hkm vermektedirler. Hatta bir
imamn bir konu ile ilgili verdii fetvalar zaman ve zemine bal olarak deiiklik
gsterebiliyor. Bu slam dininin ince ve effaf yapsndan kaynaklanmaktadr. htilafta
taassup gstermek hatadr.103
ctihad, sonsuzdur. Aslolan ictihad iin gerekli artlarn olumu olmasdr.
Yeter ki yaplan yorum, tevil vs. sadece gerei bulmaya ynelik olsun. Masum olanlar
sadece peygamberlerdir, tezinden hareket eden el-Benn kim olursa olsun gryle
amel edebileceini savunur. Seleften gelen uygulamalarn ancak Kuran ve Snnet
99
100
101
102
el-Benn, Tasavvuf ve Ahlk Eitimi, 76.
103
59
ekseninde kabul edilebileceini savunur. Eer bilmiyorsanz bilenlere sorun104

ayetinden hareketle, delilerden hkm karma konusunda yeteri kadar birikime sahip
olamayanlarn, mezhep imamlarna tabi olmas yani taklid etmesi gerektii grn,
kabul eden el-Benn, bu zellikte bir kimsenin gc nispetinde mezhep imamlarn
delillerini anlamaya almas gerektiini syler. Mesnede dayandrld srece her
trl uygulamay kabul edilebilir sayar. Hakknda herhangi bir nass bulunmayan ve
birok vecihleri bulunan maslahat ile ilgili konularda halifenin veya yneticinin
ictihadna uyulur.105
slam hukuku, ilk dnem melliflerinin ardndan gelen erh dnemiyle birlikte
duraklama dnemine girmitir. Ortaya kan yeni gelimeler eski kitaplara dayanarak
izah edilmi, bu sebeple de an gereklerine uygun zmler getirilememi, slam fkh
donuk bir hale gelmitir. Mesela banka ilemleri ile ilgili olarak gemi dnemlerde
olmayan bir mesele karmza ktnda, slam fkh bu konuya zm getirmekten aciz
kalm, bizim hukukumuzda eksik olan ve ulemann da bir trl eski kitaplardan ban
kaldrp da yeni konulara zm getiremeyen anlay nedeniyle oluan bilgi eksiklii
bat hukuku ile doldurulmutur. Bizim hayat tarzmza uygun olmayan Bat hukuku ile
de bir karmaa dnemine giren slam lkeleri, Batnn bilgi boluumuzu doldurma
giriimlerinin etkisi altna girmi ve Batl fikirlerin smrs altnda Mslman
dne sahip Bat hukuku ile kar karya kalmtr. Hlbuki slam fkh donuk deil,
gncele her zaman uyarlanabilen bir yapya sahiptir. slam hukukularna den grev
slamn temel kaideleri erevesinde gncel meselelere zm getirmektir.106
Hasan el-Bennnn, ictihad kavramna bak as izdii selef profilden
olduka uzak bir grntdedir. yle ki, onun yaad dnemi temel aldmzda
kulland cmleler dnemi iin olduka cesur cmlelerdir. Bu grleri serdeden
Hasan el-Bennnn kulland ifadeler gnmzde dahi yeni yeni kullanlmaya
balanmtr. Her ne kadar slam temel kaideleri koyar, teferruat zamana ve zemine
brakr, gr genel kabul grm ise de slam hukuku kural olsa da bu kural
dillendiren veya uygulayan o dnemde birilerini grmek olduka zordur. Trkiye gibi
laiklik srecine girmi, batl hukuk kurallarnn uygulamaya balad bir lkede dahi
bu cmleleri kulananlar, Hasan el-Bennnn, yaad dnem olan 1930-1940l yllar
104
Enbiya, 21/7.
105
106
el-Benn, Tasavvuf ve Ahlk Eitimi, 27-28.
60
deil, 1980lerde bile kullanldnda insanlar kfirlikle sulanmtr. Bu nedenle bu

konuyla ilgili izdii grnt selef profilden olduka farkldr.
2.1.6.6. Din ve Toplum

Hasan el-Benn toplumun imann uyuuk ve kalplerde uyuyan iman olarak
nitelendirir. Bu nedenle imann ve dolaysyla dinin gereklerini uygulamaktan
ekindiklerini ifade eder. el-Benn slam toplumunu ve Ortadou insann yle
tanmlar: Biz doulularn kendimizde grdmz ve bakalarnn da bizde grd
artc psikolojik bir zelliimiz vardr. Biz bir dnceye kesin olarak inandktan
sonra onu anlatrken insanlar, bizim bu uurda, dalar devireceimizi, canmz ve
malmz feda edeceimizi her trl zorlua katlanacamz, yok oluncaya ya da zafere
ulancaya dek aba harcayacamz sanrlar. Hlbuki ateli szler bitip toplant sona
eridiinde herkes imann unutur, dncesini brakr onun iin almay dnmez, o
yolda en basit bir aba harcamay bile aklna getirmez. Hatta bu bazen gaflet ve
unutkanlk bilerek veya bilmeyerek inancn aleyhine alma dercesine varr.107
slam toplumunda Baty taklit etme modas, slam mmetinde kasrga etkisi
meydana getirmitir ve bu mmet bir gaflet uykusuna gemitir. Bu gaflet ile birlikte
insanlar Batl fikirlerin, felsefelerin etkisi altna girmitir. Bylece slam ile ilgisi
olmayan szde slam medeniyetikler ortaya kmtr. Bu medeniyetikler sadece
devlet dzeyinde deil toplumsal, kltrel, ahlk vs. gibi alanlarda da kendisini
hissettirmitir. Baz Mslman devletler yok olurken bazlar da bat fikirlerini
iselletirmitir. Bylece slamdan bhaber ama isimlerinin nnde slam yazan
toplumlar ortaya kmtr.108 Fitne ve fesad toplumun her kesimine yaylmtr.
Toplumun zerine blclk, durgunluk km, milletin maneviyat darmadan bir
hl almtr. Ynetim, ahsi kar endiesi, gruplama, siyas blnmeler, ahlk
knt, vazife bilincinden yoksun olma gibi sebeplerle ilemez hale gelmitir.
nsanlarn hayat standartlarnn isizlik, pahallk, gibi sebepler neticesinde dmesiyle
toplumda huzursuzluk balamtr. Ahlk, toplumun bilgisizlii ve ekonomik
yetersizlikler sonucunda kntye uramtr.109
107
108
109
61
el-Benn, slam devletlerinin ve dolasyla slam toplumlarnn gerilemesinin

sebeplerini yle sralar: 110
1.Mslman toplumlarda ortaya kan siyas ve etnik ayrlklar. Allaha ve
Reslne itaat edin ve birbirinizle ekimeyin. Sonra geversiniz ve gcnz, devletiniz
elden gider. Sabrl olun. nk Allah sabredenlerle beraberdir,111
2.Dini anlay farkllklar, Kurann ve snnetin ihll ve ihml edilmesi,
fikirlerde donuklama,
3.Mslman toplumlarn dnya hayatnn zevklerine dalmas, yneticilerin zevk
ve sefaya dkn olmas. Biz bir memleketi helk etmek istediimizde, onun refah iinde
yaayan mark elebalarna (itaati) emrederiz de onlar orada ktlk ilerler. Bylece
o memleket hakkndaki hkmmz gerekleir de orann altn stne getiririz.112
4. ktidarn Araplar dndaki milletlerin eline gemesi.113
5. Nazar ve kevn bilimler ile ilgilenilmemesi, aksine felsef tartmalara
dalnmas,
6. Yneticilerin glerine gvenip dnyadaki gelimelere ayak uyduramamas.
7. Mslmanlarn dmanlarn oyunlarna gelmeleri, onlar taklit etmeleri.
Hasan el-Bennnn hayal ettii ve oluturmak istedii slam toplumu adm adm
oluacaktr. Temelden yani bireyden balayarak hkmete kadar uzanan bir sreci
ieren bu yaplanma u merhalelerden olumaktadr: 114
1. slam toplumunun temel ta bireydir. Bu nedenle yaaynda, inancnda,
akidesinde ve ahlknda Mslman bir fert istiyoruz. Bu bizim ferd oluumumuzdur.
2. Ferdi oluumdan sonra yaaynda, akidesinde, inancnda ve ahlknda
Mslman bir aile istiyoruz. Bu da bizim ailev oluumumuzdur.
3. Yine ayn zelliklere sahip Mslman bir halk istiyoruz.
4. nsanlara slam uuru gerekli ekilde kazandracak slam bir hkmet
istiyoruz.
5. Bu son aamadan sonrada, btn slam topraklarn kendimize katmak
istiyoruz.
110
el-Benn, Risaleler,199-201.
111
Enfal 8/46.
112
sra 17/16.
113
Bu milletleri tanmlarken de henz slamiyeti iselletirememi olduklarn syler. Ayrca ardndan
mesned olarak kulland ayette Araplar dndaki milletleri Mslman d bir konumda tutar.
114
62
slam dnyas Batnn emperyalist anlay nedeniyle smrge haline gelmi,

adeta hastalklara mptela olmutur: Bu hastalklar kendini toplumun her alanna sirayet
etmi ve slam dnyasnda onulmaz yaralara neden olmutur. Bu hastalklar kendini u
alanlarda gsterir:
1. Siyasal Alanda
slam dnyas bir taraftan batl glerin smrgesi haline gelirken bir taraftan
da kendi i meseleleri nedeniyle kan alamaktadr. kavgalar, particilik, tekiletirme,
terr gibi hastalklar neticesinde zor durumdadr.
2.Ekonomik Alanda
Faizin yaygnlamas ve yabanclarn eline geen gelir kaynaklar nedeniyle i
kargaann eiine gelinmitir.
3. Dnce Alannda
slam dnyas slam dncesini yok eden inkrclk ve deerleri hie sayma
hastalklarna tutulmulardr.
4. Sosyal Alanda
slam dnyas, gemiin o engin birikiminden kalan miraslar olan erdem,
insaniyet gibi deerlerinden uzaklaarak, gayr ahlki yaam ve zgrlk ad altnda her
eyi mbah grme ile slam dnyasn kasp kavuran deerlerini yitirten Bat hayranl
ve taklitiliine tutulmulardr. Ayrca slam hayatn her alann dna itmeye
balayarak hukuk gibi toplumun temel dinamiklerinden olan yaplarda beer oluumlar
kabul ederek yoz toplum olma yolunda hzla ilerlemesine neden olmutur.
5. Eitim Alannda
Eitim alanndaki dzensizlikler nedeniyle gelecek kuaklar bo bir biimde
yetitirilmi ve nice kuaklarn kaybolup gitmesine neden olunmutur.
6. Ruhsal Geliim Alannda
Ruhsal bakmdan, slam d hayat tarznn getirmi olduu maneviyatszlk
neticesinde slam dnyas, Mslmanlar baboluk, korkaklk, egoist,
vurdumduymazlk gibi hastalklara yakalanmtr.115
Bu hastalklar nedeniyle blk prk bir hale brnen Mslmanlar
birbirlerinden habersiz, yardmlama, alp retme, diergamlk gibi Mslman
vasflarndan uzaklaarak zevk ve elence dkn bir halet-i ruhiye ierisine
girmilerdir. Bu illetlerin bir tanesi bile bir toplumun mahvna sebep olurken hepsine
115
63
birden yakalanan slam Dnyasnn ne halde olduu tasavvur edilemez bir haldedir. Bat
dnyasnn drt bir koldan hazrlad tuzaklara ramen hl tarih sahnesinde
varlklarn srdren slam lkeleri gemiten gelen salam yaplar, koruma ve kar
durma potansiyelleri sayesinde hl varlklarn devam ettirmektedirler. Aksi halde u
an izleri dahi olamazd. Kuran, Mslmanlar insanlarn velisi, vasisi tayin etmi, bu
hedefi gerekletirmek iin dnyaya hkim olma hakkn onlara vermitir.
Btn bu olumsuz durumlar neticesinde slam lkeleri u hale gelmitir.
1) Filistin: Amerika, ngiltere, Rusya gibi gl devletlerin oyunlar sebebiyle
ok byk bir tehlike altndadr. Siyonizm, Filistini kendi topraklarna katmak iin
olaanst bir aba harcamaktadr.
2) Pakistan: Bu devlet yeni kurulmasna ramen srf Mslman olduu iin
Batl lkelerin tehdidi altndadr.
3) Endonezya: Dnyann en kalabalk Mslman nfusuna sahip olan bu lke
Hollandann tehdidi altndadr. Hollanda, Endonezyann egemenliine kavumamas
iin youn bir propaganda faaliyeti ierisine girmitir.
4) Trablusgarb ve Berka: Osmanl ynetiminde ok gelien Trablusgarb
Osmanldan ayrlmas neticesinde talya tehdidi altna girmitir. Siyas oyunlarn
altnda bulunan bu lkede neler olaca hususunda kimse fikir dahi yrtememektedir.
5) Kuzey Afrika lkeleri: Cezayir, Tunus gibi lkeler Fransann smrgesinden
kurtulmak iin yardm beklemektedir.116
Arap ve dier slam lkeleri de smrgeci devletlerin elinde oyuncak olmutur.
Ancak bu donuk, umursamaz tutumlarndan yeni yeni uyanmaya balayan
Mslmanlar, zincirlerinden yava yava kurtulmaya baladlar. Eer esaretin arl
ve istikrarsz ynetimler olmasayd u an Mslmanlarn muhteem uyann tarih
yazacakt. Ama bu durum sonsuza kadar devam etmeyecektir.117 nk Emir eninde
sonunda Allahndr.118
Hasan el-Benn slam toplumunu, uyuuk ve batnn kltrel ve ekonomik
basks altnda yeniden ekillenen bir toplum olduu grndedir. slam lkelerinin
yneticilerini zevk ve sefaya dknl ynetim alannda zaafiyetin olumasna ve
Mslmanlarn gcn yitirmelerine neden olmutur. Bu durumdan kurtulamak iin
kurtulu reetesini hazrlayan el-Benn, Mslman fertten Mslman bir topluma giden
116
117
118
Rm, 30/4.
64
bir yol izer. Ferd bazda balayan kurtulu btn Mslmanlarn bir araya gelmesiyle
son bulur.
2.1.6. Modernleme ve Batclk

el-Bennda dou dncesi n plana kmaktadr. Bu dncenin gelimesinin
nedeni Batnn sahip olduu gle insanlar doulu ve batl diye ayrmasndan ve
doulu milletlere kar girimi olduu amansz savatan kaynaklanmaktadr. Bat
medeniyeti materyalist dncenin etkisiyle duygudan yoksun, madde gzlkleri ile
bakar olmutur. Bylece merhametten, manadan yoksun bireyler ortaya kmtr.
Yapt keifler, icatlar ve sahip olduu maddi gle dnyaya egemen olmas
sonucunda bu dnce tarzn gittii her blgeye empoze etmitir.119
Batllamann temel amac, sosyal hayatn btn kademelerinden dini
kartmaktr. Fransz htill ile birlikte ortaya kan dil, rk, milliyet vs. gibi
kavramlarla oluan ada, modern batl milliyetilik gayr slamdir.120
el-Bennya gre, adalamak, baka ifadeyle batllamak slam retilerden
tamamen uzaklamak demektir. Batllamak ahlkszln egemen olduu bir toplum
modelini kabul etmektir. Bat Medeniyeti sahip olduu materyalist yaam slam
lkelerinde yaymak iin youn bir mesai harcamaktadr. slam toplumlarnn sahip
olduu deerleri ve zenginlikleri yitirmeleri, madd ve manev deerleri smrmek iin
ellerinden geleni yapmaktadr. slam devletlerini borlandrarak iktisad dengelerini
sarsmtr. Her trl irkinlii slam topraklarnda ilemekte bir beis grmemitir.
Eitim sistemlerini ele geirerek Mslman genleri Bat hayran olarak yetitirmitir.
Bat medeniyetinin dikte ettirmek istedii hususlar:
1) Yaratcy, Ahireti inkr etme, sadece grnen lem tasavvuru,
2) Her eyi mbah grme, dnya hayatnn lezzetlerinden hibir snr
tanmadan yararlanma, aile unsurunu bozma,
3) Bencillii yerletirme,
4) Faizi yerletirme.121
Ksa bir sre de sahip olduu ekonomik gle dnyaya boyun ediren bat
medeniyeti bugn iflas etmi ve yerle bir olmutur. rnein diktatrlk, batnn siyas
119
120
Ecer, Tarihte ve Gnmzde hvn- Mslmin rgt, 93.
121
65
temellerini ykm sebep olduu krizlerle iktisadi temellerini sarsmtr. Milyonlarca

muhta, a ve isiz insan bunun en byk kantdr. Her yerde kan direni ve isyanlar
toplumsal temelleri yok etmitir. Toplum bunlara zm bulma konusunda aciz
kalmtr. Bu bozulmann nne geilmesi ynnde alnan btn kararlar, baarsz
olmutur. Toplumun ortak deerleri yok edilmi, fertlerde birliktelik ruhu kreltilmitir.
zlemi olduklar azgn siyaset yznden, dnya okyanusun ortasnda ynn arm
bir gemi haline gelmitir. nsanlk onlar yznden bir kayg ve korku ierisindedir.
nk maddi tamahkrln besledii atelerle dalanmtr. Onu kirlerinden
arndracak ve mutlulua eritirecek slama ait en ufak bir krntya bile iddetle ihtiya
duymaktadr.
Dnya bir zamanlar dou medeniyetinin etkisi altndayd. Bizans ve yunan
medeniyetinin ortaya kmasyla bat medeniyetinin altna girdi. Daha sonra semavi
din olan slam, Hristiyanlk ve Yahudilik bu otoriteyi tekrar douya taynca dou
buna gvenip dayanarak byk bir gaflete dald. Bunun yannda bat medeniyeti
modern kalknmasnn balatm oldu. Bu, Allah Telnn deimez bir yasasdr.
Bylece bat medeniyeti dnya hkimiyetin ele geirmi oldu. Ancak imdi batllar
zulmetmekte, haddi amakta ve byk bir bunalm ierisinde debelenip durmaktadr.
Bat medeniyetini bata Mslman lkeler ve dnya devletleri iin tehlike olarak
gren el-Benn, Mslmanlarn bir an nce gaflet uykusundan uyanmalar gerektii ve
sahip olduklar engin miras daha da ileri gtrmeleri gerektii fikrindedir. Batnn
kmek zere olduu batarken kendi safnda olanlar da beraberinde batracan
syleyen el-Benn, Mslman lkelerin bir an nce bat zihniyetinden uzaklamalar ve
slam dnceyle yeniden dirilmleri gerektiini savunmaktadr.
2.1.7. Ahlk ve Terbiye Anlay

Hulk kelimesinin oulu olan ahlk kelimesi huy, yap, miza anlamlarnda
kullanlan bir kelimedir. Ahlk, insann toplum iindeki her trl davrann ve
toplumla olan mnasebetlerini dzenleyen, sistematize eden ilkeler ve kaidelere
denir.122
Ahlk eitiminde temel esas udur: nsanlar dine yneltmek ve inan
duygusunu canl tutmak. nk hibir ey, insan zerinde akid ve inan kadar etki
brakamaz. nsanlarn ahlk geliimlerinde hibir ey din kadar etkili olamaz. Bilhassa
122
Hsameddin Erdem, Ahlk Felsefesi, H-Er Yay., IV. Bask, Konya 2005, 15.
66
din ile byyen, btnleen dou toplumlarnn tekml aamasnda din, inan ve
deerler kadar etki brakamaz. nsann genel eitimi ve ruh geliimi, terbiyesi iin
gerekli metotlar unlardr: Mescitler, gazeteler, slah ve irad evleri, dernek ve kulpler
ile slam neriyat evleridir.123
2.1.7.1. Mescitler
Bir zamanlar mescitler slamn o saf olan ilk dnemlerindeki ilevinden gelen
kalitesiz imamlar yznden uzaklamt. Herkes istediini yapabiliyor her trl
neriyat okunabiliyordu. Ancak diyanet ilerinin bu konuya el atmasyla yine mescitler
eski fonksiyonlarna dnmeye baladlar.124
2.1.7.2. Gazeteler
Gazeteler, herkesin rahata ulaabildii bir haber alma aracdr. Halkn her
kesiminin kolayca ulaabildii bir yap arz etmektedirler. Gazeteler, fikr ve kltrel
dzeyin artmasna yardmc olmalarnn yan sra baz dinsiz kimselerin elinde olanlar
ahlk d yaynlar nedeniyle toplum zerinde, bilhassa da genler zerinde etkili
olmaktadr. nsanlarn ahlkn bozarak kendi toplumlar gibi gayr ahlk bir toplum
yaratmak istemektedirler.125
2.1.7.3. Kulp ve Dernekler

Kulplerin poplaritesi gazete ve dergiler gibi amalarna baldr. Bu
oluumlarn topluma kar duyarl olmalar ve sosyal sorumluluklarn yerine getirmeleri
gerekir. slam ve onun getirdii esiz ahlk oluumuna katk salayan dernek ve
kulpler takdir edilir. 126
2.1.7.4. Yaynevleri
stenen dzeyde olmasa da yeni alan yaynevleri halka eski birok kitab tekrar
gn na kararak toplumun aydnlanmasna katk salamaktadr. Yeni baslan
kitaplar da umut vaat etmektedir. Bir yanda ilenmemi, bakmszlktan her tarafnda
yabani otlar bitmi orak bir toprak bir yanda usta ellerden gemi, her trl zira
123
124
125
126
67
rnn yetitirilmesine msait bir arazi Birinci rnek eitimcilerin ihmal ettii, dini
ve ahlk terbiyeden mahrum yetien bir fert ve bu fertlerin bir araya gelmesinde oluan
toplumdur. kinci rnek ise yetitirme amac bilinen slah metotlarndan nasibini alan,
eitimli bir fert ve bu fertlerin bir araya gelmesinden oluan toplum rneidir. Doru bir
eitim ve terbiye kii ahlkl ve olgun bir yaam sunar. Doru bir terbiye toplumlarn
gelimesinde en etkili faktrdr. Gemiteki ve gnmzdeki toplumlarn gelimek iin
yaptklar almalarn banda, terbiye ve eitim gelmektedir. 127
2.1.8. slam Eitiminin Islah Metotlar

Gnmzde gen nesli etkileyebilecek birok etken bulunmaktadr. Eitimde
eer reform yaplmak isteniyorsa ncelikle bu etkenlerin dzeltilmesi gerekir. Bu
etkenler unlardr:
2.1.8.1. Ev Ortam
ocuun yetitii ilk ortam evidir. Yaam tarzn belirleyen, hayata bak
asnn ekillendii ilk ortam ev ortamdr. ocuk anne-babas yannda emanettir.
Onun kalbi tertemiz, sade her eit resmin ilenmesinden uzak bir cevherdir. Her trl
ekli almaya, her trl nakla naklanmaya msaittir. Her trl yapy kabul etmeye
elverili bir yapdadr. Eer iyilie ynlendirilirse o hal zerine byr, dnya ve Ahiret
saadetini elde eder. Bunun sonucunda onu yetitiren herkes bu durumdan krl kar.
Tam aksine kt yetitirilirse herkese huzursuzluk veren, isyankr yetiir ve bu
durumdan da herkes nasibini alr. Onun iledii gnahlara ortak olur. Bu nedenle ev
ortamnn slah edilmesi gerekir. Bunlarn banda da anne ve babann eitimli olmasna
almak gerekir.128
2.1.8.2. Okul Ortam

Okul ortam ocuun gelimesinde en etkili olan faktrdr. nsan hayatnn
byk bir blmn burada geirir. Kiinin akli ve kltrel hayat okul sralarnda
ekillenir. Okul dendiinde birbirinden ayrlmayan iki unsur karmza kmaktadr:
renci ve retmen. Islah edilmesi gereken konularn banda retmen faktr
gelmektedir. Bunun iin ncelikle retmen okullarnn slah edilmesi, ardndan retim
127
el-Benn, Tasavvuf ve Ahlk Anlay,151- 153.
128
el-Benn, Tasavvuf ve Ahlk Anlay, 157-159.
68
tekniklerinin ve metotlarnn slah edilmesi gerekir. Metotta yaplan slah faaliyetlerinin

banda dine dayl, dini referans alan bir programn gelitirilmesi gelir.129
2.1.8.3. evre ve Ortam

ocuun gelimesinde etkili olan faktrlerden bir dieri de yetitii ortamdr.
Bu ortamda edindii arkadalar onun gelimesinde ok byk bir paya sahiptir. Bu
nedenle arkada seimi ok nemlidir. Sabah akam Onun rzasn dileyerek,
Rablerine yalvaranlar ile beraber nefsini sabrl tut, dnya hayatnn ziynetini arzu edip
de gzlerini onlardan ayrma, kalbini bizi anmaktan gafil kldmz, nefsinin arzusuna
uymu ve ii gc arlk olan kimseye itaat etme.130
2.1.9. Tasavvuf Anlay

2.1.9.1. Tasavvufun Tanm
Tasavvuf, dnya hayatndan, nimetlerinden, zevk ve elencesinden yz evirip,
ebedi lem olan Ahirete ynelmektir. nsan nefsini ilah hakikatlere ulamas ve
Rabbinin raz olduu bir hale gelmesi iin dnya hayatnn kirliliinden kurtarmaktr.
Arifin, masivallahtan fena bulmas, Allahtan baka hibir eyi mevcudu bizatihi
grmemesidir. Rasulullahn, snneti olan hal, kvl ve takrirlerine tabi olmaktr. Btn
slam ilimlerinde olduu gibi tasavvufta da temel referans Hz. Peygamberdir.
Tasavvufun konular, slam merkez alan bir yap arz etmektedir. Tasavvuf, eski psk
elbiseler giymek, musikiyle alayp kederlenmek, dnyadan el etek ekmek deildir.
Aksine tasavvuf, znt ve tasadan arnarak, yzn Hakka ve Kurana doru
evirmek, dnyaya ynelmektir. nk Ahiret hayat dnya ile balar. Tasavvuf
slamn kaidelerine gre davranmaktr.131
2.1.9.2. Tasavvufun Gayesi

Btn tasavvuf ehli bu ilimden maksadn Allaha ulama, yaknlama, bunun
sonucunda da saadete erme olduu konusunda hemfikirdirler. Bu konudaki rehberde
Kuran ve snnete tabi olmaktan getii konusunda gr birliine varmlardr.132
129
130
Kehf, 18/28.
131
132
69
2.1.9.3.Tasavvufun Douu ve Tarihi

lk dnemlerde, slam topraklar, birbiri ardna gelen fetihlerle geniledi. slam,
Avrupa, Asya, Afrika gibi ktalara, in, Anadolu, Horasan, spanya gibi lkelere ve
dnyann drt bir yanna yayld. Sonuta ulalan her bir topran zenginlikleri, mal ve
mlk, Mslmanlarn eline geti. Bunun sonucunda bazen israf, bazen de slam
yaant hkm srd. Asr- saadette var olan o zor artlarn tam aksine, rahat ve hatta
sefahate varan bir toplum ortaya kt. Bu toplumsal deiim karsnda dnemin
ulemas, insanlar nbvvet nuru ile aydnlanan dneme dndrmek iin, dnya
hayatnn geiciliinden ve ebedi olan Ahiret yurdundan sz etmeye baladlar. Ahiret
yurdu, ite asl hayat odur. Keke bilselerdi.133 Bu daveti yapanlarn banda Hasan
Basr gelir. Daha sonra onun yolunda olan birok kii, insanlar, dinin asllarna davet
etmek iin yola koyuldu. limlerin tasnif edildii dnemde, tasavvuf da bu oluumdan
kendine den pay ald. nsanlarn hayatlarn, onlarn ruh oluumlarn, tekmln
dzenleyerek, onlara hayatlarnda belli bir rota izen bir ilim haline geldi ve u
aamalar izledi: Zikir, ibadet, marifetullah ve Allahn rzasn kazanarak Cennete
girmek.134
Tasavvufun temeli, Kuran ve snnettir. Tasavvufta asl olan, snnete tabi
olmaktr. nk snnetin kayna masumdur, gnahlardan korunmu, ismet sfatna
sahip olandr. Snnetin dndaki btn szler, snnete arz olunur. Eer snnete
muvafk ise kabul edilir, deilse reddedilir.135
2.1.9.4. Mutasavvflar
Tasavvuf ehli, kendi nefislerini terbiye ederek kendilerine has usul ve
yntemlerle, dier eitimcilerden farkl bir konuma sahiptirler. Ehl-i tasavvuf, insanlar,
Allahn emir ve yasaklarn yerine getirecekleri bir yol izmilerdir. Bunu yaparken de
yaadklar asrn etkisinde kalarak uzlet, alk, suskunluk ve uykusuzluk gibi baz
arlklardan kendilerini kurtaramamlardr. Bu arlklarn yine dine
dayandrmlardr. Bu dayanaklar: 136
a) Suskunluun dayana, bo eylerden yz evirmek kaidesi
b) Aln mesnedi, oru ibadeti
133
Ankebut, 29/64.
134
135
136
70
c) Uykusuzluun mesnedi, gece namaz

d) Uzletin mesnedi, nefsini zarardan korumak ve onu nemsemenin gerekli
olmasdr.
Tasavvuf ehli, davet, nefsi terbiye etmek gibi konularla yetinmedi. Bu konular
zevk, vecd gibi konular mantk, felsefe gemi fikirler ile kartrd. Dini, ladini ile
kartrdlar. Sonuta tasavvuf konularnda derin atlaklar olutu.137
2.1.9.5. Tasavvufun Esaslar

a) Kuran referans almak
b) Snnete tabi olmak
c) Zararlar bertaraf etmek
d) Helal lokma yemek
e) Gnahlardan korunmak
f) Tevbe-i istifar etmek
g) Hak ve hukuku gzetmek 138
2.1.9.6. Tasavvuf ile lgili Kavramlar

2.1.9.6.1. eriat
slam dininin, referans olarak Kuran ve snneti ald, inan, ibadet, muamelat
ile ilgili esaslardr.139
2.1.9.6.2. Tarikat
Dini hkmlerin gayesini anlamak ve temel olarak ruhsatla deil de azimetle
davranmaktr.140
2.1.9.6.3. Hakikat
eriat ve tarikat ekseninden sonra, kalpte marifetullah ile oluan hilm ve inkiaf
mertebelerin zuhur etmesidir. eriat ilim, tarikat ameldir. lim ve amel olmadan, yani
137
138
139
140
71
eriat ve tarikat olmadan, hakikate ulalmaz. Bu kavram birbirinden ayrlmayan

kavramlardr.141
eriat, Allaha ibadet etmen,
Tarikat, onu kastetmen,
Hakikat ise onu grmendir.
Hasan el-Benn, bu kavram Msrn ful baklasna benzetmektedir: Her
bakla tanesinin kaln bir d kabuu vardr ve onun altnda bakla zn saran ince vir
zar vardr. Ondan sonra ise baklagilin tanesi gelir. te burada birincisi, eriat, ikincisi
tarikat, ncs ise hakikattir. D ve i kabuu amadan ze ulaamazsn.142
2.1.9.6.4. Keramet
Allah dostlarnn kerametleri hem yaarken hem de ldkten sonra olabilir.
nk Allah dostlarna byle bir ltufta bulunabilir. Velilerin ldkten kerametlerinin
devam etmesi de tabidir. nk keramet velinin bedeni ile deil manev yn ile
alakaldr. lmesi onun manevi halinden bir ey kaybettirmez. Ayrca kerametin
kayna Allahtr. Allahu Tel her zaman var olduu iin keramet de devam edebilir.143
2.1.9.6.5. Tevessl
Hasan el-Bennya gre tasarrufun Allahn kudretiyle unutmamak artyla
tevessl caizdir. Tevessl Allah dostlarn sevmenin bir yansmasdr. Allah dostlar da
sevilmeye en layk olanlar olduklar iin bu durum gayet tabidir. 144
2.1.9.6.6. Zikir
Zikir, ilim ve ilim dndaki anlamlar kapsayan geni bir kullanm alanna
sahiptir.145 Zikir, hem Kuranda hem de hadisler ska tekrarlanan bir ibadettir.
Rabbini iinden yalvararak ve korkarak yksek olmayan bir sesle sabah akam zikret
ve sakn gafillerden olma.146 Ey iman edenler Allah oka zikredin. Ve Onu sabah
akam tesbih edin.147 Bylece namaz bitirdiinizde ayakta iken, otururken ve yanlarnz
141
142
143
144
145
146
Araf, 7/205.
147
Ahzab, 33/41-42.
72
zerinde iken artk Allah zikredin.148 Allaha kr ifade eden, nimetlerin serdedildii,
tevbe, tesbih gibi her ey zikrin kapsamnda deerlendirilir.
Uygun olmayan ortamlarda, def ve benzeri musiki aletleriyle yaplan, kadn
erkek kark meclislerde, anlaml olamayan veya szleri deitirilmi bir ekilde
yaplyorsa, zikirden ama gsteri ve riya ise veya karlnda herhangi bir menfaat
varsa bu ekilde yaplan zikir haramdr. Bu ekilde yaplan zikir dine uydun deildir ve
asla kabul edilemez. Ancak uygun olan ortamlarda, edep ve huu ile zikrin adabna
yakr bir ekilde yaplyorsa bu dinin uygun grd, yaplmas istenen zikirdir. Hem
Rabbini iinden yalvararak ve korkarak yksek olmayan bir sesle sabah, akam zikret
ve sakn gafillerden olma.149 Zikrin amac Allah rzas olmaldr.150
2.1.9.7. Tasavvufun Merhaleleri

Tasavvuf drt merhaleden oluur:
Birinci merhale, zahirle amel merhalesidir. Bu aamada ibadet ederek Allaha
yaknlamak, kendini dnyann mal ve mlknden tecrit ederek, tefekkre ve istifara
ynelmek, Allah ile kurbiyet kazanmak iin zahidane bir hayat yaamak esastr.
Dnyann ssnden ve gsteriinden yz evirmek esastr. Bu merhale, birok insan ve
mridin yaad bir dnemdir.151
kinci merhale, batnla amel etme merhalesidir. Bu aamada esas olan, nefsi
terbiye etmektir. Kt, baya huylardan arnmak, gzel ve vlen ahlk ile donanmak,
yani Allahn ahlkyla ahlklanmak, kendini srekli hesaba ekerek kontrol
mekanizmas gelitirmek, bunun sonucunda da kt davranlardan uzaklamak esastr.
Bu aama srat- mstakime ynelen ve ehl-i sluk olanlarn merhalesidir.152
nc merhale, kendinden geme yani vecd merhalesidir. Nefsi terbiye ve
onunla ktlkler hususunda mcadele etmek esastr. badetlere devam etme, nefsi
emmareyi kontrol altna almak ile kiinin ruh dnyas geliir ve kii olgunlar. Bylece
kii kinattaki esrar zmeye balar. Bu aamadan sonra tekmle ulaan insanda
inkiaf balar. Varidat diye adlandrlan haller sudur eder ve bu hal insann ayrlmaz bir
paras haline gelir. Bu haldeki insan bu halden baka bir makama, oradan da baka bir
148
Nisa, 4/103.
149
Araf, 7/205.
150
151
152
73
makama ular bu ykselme drdnc merhaleye ulaana kadar devam eder. Bu merhale
tekml ehlinden drdnc merhaleye kan ariflerin merhalesidir.153
Drdnc merhale, vuslat merhalesidir. Aslnda bu merhale aklanamayan bir
aamadr. Artk kii nefisten soyutlanr, Hakk, hak ile mahede etmeye ular.
Ariflerin bu merhale ile ilgili syledikleri tek ey bu merhalede olmaktan dolay nurun
parldamasdr. Vuslata erdikleri iin izah kaybolur. Kuran ve snnet ilk iki aamay
aklam, snrlarn izmi, eklemek isteyenlere ekleme pay brakmamtr. te bu
iki merhale tarikat kavramnn zn, temelini tekil eder. Bunun dndakiler feri
konulardr. Asllar olmadan, feri konulara ulalmaz. 154
nc merhalenin aklanmas olanaksz ve snrlandrlmas imknszdr.
nk bu merhalede olanlar kiinin kendisi ile snrldr, yani ahsdir ve bu aamada
vecd halleri vuku bulmaktadr. Mphem ve mutlak olan bu merhale bu nedenlerle
snrlandrlamaz. Bu aamann, bunlar yaamayan dier insanlara anlatlmas eriat
ahkmlar ile eliik gibi grlebileceinden uygun grlmemitir. Bu aamann
nakledilmesinin sonucunda fukaha ve sufiler arasnda ihtilaf ortaya kmtr. Drdnc
merhale ise artk uurumdan dn gerekletii, nice sufinin bu yolda saptt bir
merhaledir. Bu merhalede olan kii eer kendinden geerek konumusa
sylediklerinden dolay sorumlu tutulmaz. Eer kendinde iken sylenmi ise normal
insanlar akl bu olaylar idrak edemez. Bu sebeple bu merhale ile ilgili olarak konuma
kaps tasavvuf ehlince kapatlmtr. Bu merhale idrak ve dncelerin stnde olunan
bir yerdir. 155
2.1.9.8. Tasavvufun Boyutlar

Tasavvuf, boyuttan olumaktadr:
1. lem-i mlk veya lem-i ehadet yahut lem-i hayal: Bu konular ile ilgili
konuulduunda, garipsenecek herhangi bir durum mevcut deildir. nk lem-i mlk
ile ilgili konular genel geer olan fkh ve nasslar ile paralel olan konulardr. Bu konular
insanlarn gnlk konumalarndan uzak olmayan, herkese anlatlabilecek konular
ierir.156
153
154
el-Benn, Tasavvuf ve Ahlk Eitimi, 78- 79.
155
156
74
2. lem-i melekt veya lem-i gayb yahut lem-i misl: Bu lemden

bahsettikleri zaman kendilerine has olan bir slup ile konuurlar. Bu durumlar ruhi bir
halet olarak kabul edilmelidir. Bu nedenle onlarn mertebesinde olmayanlar onlarn
halet-i ruhiyelerini anlayamazlar. eri konulardan ziyade vecd, zevk kef gibi
kavramlardan veya durumlardan bahsederler. Eer bu durumdayken syledikleri eriata
uygun ise alnr, eer eri ahkma muhalif ise uyarlrlar.157
3. lem-i cenerrt veya lem-i srr yahut lem-i hakikt: Bu lemden ise
bahsetmezler. Bu boyutta susmann konumaktan veya yazmaktan daha efdal olduunu
bilirler. Bu durumun kendilerine ilham yoluyla verildiini, yazya dkldnde
kaybolacan sylerler. Bu boyutlar szn bittii yerlerdir. 158
2.1.9.9. Tasavvuf -Fkh likisi

Fkh, tasavvufa gre daha geneldir. Tasavvuf ise kendine has bir metodu olan
bir ilimdir. nk insan ile Allah arasndaki bir olaydr. Yani ahsdir. Tasavvuf fkhsz
olmaz, ancak fkh tasavvufsuz olabilir. 159
Hasan el-Bennya gre sufnin snrlar fukahannkinden daha genitir. Bu
nedenle fkh olan biri sufyi eletirebilir. nk fukhnn, sufnin yannda ne
tadnda haberi yoktur. Tam tersi ise yanltr. nk fkh, kendi sistemi ierisinde
konumaktadr. Yani gerek bir suf, fkh iyi bilmelidir. Fkh bilmeyen bir suf
tenkitlere maruz kalr ve grne itibar edilmez. 160
2.2. Hasan el-Bennann Siyaset Anlay

2.2.1. Siyaset Anlay
el-Benn, Sa elimizde Kuran, sol elimizde snnet ile selef-i salihinin
uygulamasn rehber edinerek ar da bulunduklarn, Bunun anlam siyaset ise
siyasetlerinin ite bu olduunu161 syler. Hasan el-Bennnya gre siyaset,
particilikten, hizipilikten ayr, slam mmetinin i ve d meseleriyle ilgilenmektir.162
Gayr-i Mslimler, slamn, Mslmanlarn ruhuna ilediini ve hibir ekilde
onu Mslmanlarn zihinlerinden silemeyeceklerini anlaynca slamn ekil ve zahir
157
158
159
160
161
el-Benn, Risleler, 75.
162
75
ynn Mslmanlarn zihinlerinden silmeyi brakp slamn dinamik ve pratik ynleri

yok etme faaliyetlerine giriti. slamn geni erevesini daraltarak Mslmanlara ne
g ne de alklarn gideren slamn z yerine kabuk ksmlarn, ritellerini
brakmlardr. Batllar, slam ayr, sosyal hayat, iktisat, siyaset, kanunlar, kltr gibi
kavramlarn ayr eyler olduunu sleyerek slamn dinamik yapsn Mslmanlarn
hayatlarndan izole etmitir. Hasan el-Benn, slam eer siyaset, sosyal hayat, ekonomi,
kltr deil de nedir? Kuran, byle bir din iin mi en mkemmel, sapasalam ve
ayrntl olarak gnderildi? diye sorar. (Ey Muhammed!) Her mmetin kendi iinden
zerlerine bir ahit gndereceimiz, seni de onlarn zerine bir ahit olarak
getireceimiz gn dn. Sana bu kitab, her ey iin bir aklama, doru yolu
gsteren bir rehber, bir rahmet ve mslmanlar iin bir mjde olarak indirdik.163 Bu
ayette Kurann her eyi aklad ak ve net bir ekilde vurgulanmtr. O halde nasl
oluyor da slam her eyden ayr sadece ritlleri olan basit bir din olabiliyor?164
slam, dmanlarnn onu snrlandrmaya altklar gibi zden uzak bir din
deildir. slam, inan ve ibadet, siyaset, kltr, ekonomi, kanun da demektir.
Mslman, mmetin dertleriyle Mslman olmas nedeniyle ilgilenmek zorundadr. lk
dnem Mslmanlar, slam hayatlarnn her alannda uyguladklar iin ilerlemitir.
Hatta Hz. Ebu Bekir, devemin yular bile kaybolsa, onu dahi Allahn kitabnda arardm
demitir. Hasan el-Benn, siyaseti, mmetin derdi ile dertlenmek olarak
tanmlamaktadr. Bu dnce dorultusunda siyaset ile ilgilenmeyen Mslmanlarn,
Mslmanlnn eksik kalacan ifade eder.165
slam, i siyaset meseleri olan ynetim ilerinin dzenlenmesi, ynetimin nemli
ihtiyalarnn aklanmas, hak ve devler, yneticilerin ve ynetilenlerin ileri ve
kontrol edilmeleri gibi husularda slam temel kurallar koymutur. Meden kanun, ceza,
anayasal haklar da slam hukukunda mevcuttur. slam temel kaideleri koyup ayrntlar
zamana ve zemine brakmtr. slam, halkn ynetime katlmasn onaylam, yneticiyi
kontrol etmesini tlemitir. Yneticilerin her zaman halkn maslahtalarn, slam
erevede dnmelerini, hakk uygulamalarn, yanltan uzak durmalarn farz
klmtr. Halka, ynetenlerin doru yolda olduu srece onlara itaat etmelerini, hak
yoldan ayrlnca da onlar hakka dndrmelerini emretmitir. (Ey Muhammed!) Sana da
o Kitab (Kuran) hak, nndeki kitaplar dorulayc, onlar gzetici olarak indirdik.
163
Nahl, 16/89.
164
165
76
Artk Allahn indirdii ile aralarnda hkmet ve sana gelen haktan ayrlp ta onlarn
arzularna uyma. Sizden her biriniz iin bir eriat ve bir yol koyduk. Eer Allah
dileseydi elbette sizi tek bir mmet yapard. Fakat verdii eylerde sizi imtihan etmek
iin mmetlere ayrd. yle ise iyiliklerde yarn. Hepinizin dn Allahadr. O
zaman anlamazla dm olduunuz eyleri size bildirecektir. Aralarnda, Allahn
indirdii ile hkmet. Onlarn arzularna uyma ve Allahn sana indirdiinin bir
ksmndan (Kurann baz hkmlerinden) seni artmalarndan sakn. Eer yz
evirirlerse, bil ki phesiz Allah, baz gnahlar sebebiyle onlar bir musibete
arptrmak istiyor. nsanlardan birou muhakkak ki yoldan kmlardr. Onlar hl
cahiliye devrinin hkmn m istiyorlar? Kesin olarak inanacak bir toplum iin, kimin
hkm Allahnkinden daha gzeldir?166 Hz. Peygamber, Din nasihatten ibarettir.
demiti. Sahabe Ey Allahn Rasul kimin iin ? diye sorunca Allah iin, Allahn
167
kitab iin, Rasul iin, Mslmanlarn imamlar iin ve hepsi iin. buyurmutur.
Ayetler ve hadisler, dinin siyasetle ilgili ynne vurgu yaparken nasl olurda slam ve
siyaset ayr eyler olarak deerlendirilebilir?
Bat lkelerinde balayan ve slam lkelerinde de yer kendisine genie yer
bulan laiklik anlayyla birlikte slam ve siyaset yan yana gelemeyen veya hi
birleemeyecek iki kavram gibi alglanmaya balanmtr. Mslman lkelerde kurulan
cemiyet, dernek, parti gibi kurulular kendilerini tanmlarken ya din ya da ladin
vasflar kullanma ihtiyac iine girmitir. Ladin gruplar dine kar bir siyaset
gelitirirken, din gruplarda slam cemiyetler, siyasetle uramaz dsturunu
benimsemitir. Hlbuki slam bir btndr ve btnn iinde siyasette de
bulunmaktadr. Bu nedenle slam siyasetten ayr bir ey deildir.168
slam, uluslararas hukuk da denen d siyaset ile ilgili kurallar belirlemitir.
Vatann korunmas, eref ve itibarn muhafazas, i ve d mdahalelerden lkeyi
koruma dnya barnn tesisi gibi konular zaten slam hukunda mevcut olan konulardr.
Bu konular da Mslmanlarn gerekli hassasiyeti gstermeleri ve bu kurallara uymalar
farzdr. slamn bu hkmleri uygulama hususunda kusurlu davrananlar ya slamdan
bihaber olan veya bilerek slam kaideleri gizleyenlerdir. slam Mslmanlar dier
milletlere nder olmasn ister. Kuranda bu konuyla ilgili pek ok ayet mevcuttur.169
166
Maide, 5/48-50.
167
Canan ;Ktb-i Sitte Tercme ve erhi, XVI. C., 121.
168
169
77
Hlbuki asl stnlk, ancak Allahn, Peygamberinin ve mminlerindir. Fakat

mnafklar (bunu) bilmezler.170 Ayrca slam Mslmanlar i ve d mdahalelere kar
uyank olmalarn ve i ilerine yabanclar kartrmamalarn emreder. Ey iman
edenler! Sizden olmayanlardan hi kimseyi srda edinmeyin. Onlar size fenalk
etmekten asla geri kalmazlar. Hep skntya dmenizi isterler. Onlarn kinleri
konumalarndan apak ortaya kmtr. Kalplerinde gizledikleri ise daha byktr.
Eer dnrseniz size yetleri akladk. te siz yle kimselersiniz ki, onlar
seversiniz, onlar ise, btn kitaplara iman ettiiniz halde sizi sevmezler. Onlar sizinle
karlatklar zaman inandk derler. Ama kendi balarna kaldklarnda, size kar
kinlerinden dolay parmaklarn srrlar. De ki: fkenizden ln! phesiz Allah,
kalplerinizin zn (kalplerde olan) bilir.171
slam gerek i siyasette gerek de d siyasette gayr-i Mslimlerin haklarn
muhafazay emreder. Ancak Allaha ortak koanlardan, kendileriyle antlama yapm
olduunuz, sonra da antlamalarnda size kar hibir eksiklik yapmam ve sizin
aleyhinize hi kimseye yardm etmemi olanlar, bu hkmn dndadr. Onlarn
antlamalarn, sreleri bitinceye kadar tamamlayn. phesiz Allah, kendine kar
gelmekten saknanlar sever.172
slam siyasette istiare prensibine nem verir. onlarn ileri aralarnda
danma iledir.173
slam hukuku beer sistemlerin ilerlemesine ramen hibir zaman
ulaamayacaklar seviyededir. slam hukuku nitelendirilmelerin aksine ilkel bir yap arz
etmemektedir. nk slam hukuku ictihad kapsyla kendini daima yenileyebilen bir
yapya sahiptir.
Hasan el-Bennya gre siyaset denince akla partcilik geliyor. Hlbuki siyaset
mmetin sorunlar ile ilgilenmekir. Ancak siyaset kelimesi anlam kaybna urayarak
particilik ile e anlaml kullanlmaya balanmtr. el-Benn, siyasi partilerin baz
lkelerde caiz baz lkelerde de caiz olamayaca grndedir. slam lkelerinin
paralanmasnn ve maalesef i ilerini dzene koyamamasnn temel nedenlerinde biri
de siyasi parti anlaydr. Mslmanlarn birbirlerine srt dnmesinin ve ayrla
dmelerine neden olan hizipilik anlay yznden Mslman lkeri sava alanna
170
Mnafikun, 63/8.
171
l-i mran, 3/118-119.
172
Tevbe, 9/4.
173
ra, 42/48.
78
dnmtr. Mslmanlar arasndaki nifak sebeiyle birbirlerine dman olmu ve asl

dmanlar olan batllara da slam lkelerini tarumar etmek kalmtr. Bu nedenle bu
tefrikadan kurtulmak gerekmektedir. Mslman lkeler tam bamsz olamadklar,
teekkllerini tamamlayamadklar iin u an blnmeleri kaldrabilecek bir gte
deildir. Siyas partiler ancak teekkl devrelerini tamamlam lkelerde olabilir.
Hlbuki Mslman lkeler bu vasftan yoksun olduklar iin byle bir lksleri yoktur.174
slam birlik, btnlk dinidir. Tm insanla gnderilen slam dini, blnme ve
paralanmay kabul etmeyen bir yap arz etmektedir. Hep birlikte Allahn ipine
(Kurana) smsk sarln. Paralanp blnmeyin. Allahn size olan nimetini
hatrlayn. Hani sizler birbirinize dmanlar idiniz de o, kalplerinizi birletirmiti. te
onun bu nimeti sayesinde kardeler olmutunuz. Yine siz, bir ate ukurunun tam
kenarnda idiniz de o sizi oradan kurtarmt. te Allah size yetlerini byle apak
bildiriyor ki doru yola eresiniz.175
Hasan el-Benn, siyas partileri ve bat meneli kanunlar olduka sert bir ekilde
eletirmi hatta baz anayasal hkmlerin belirsizliinden ve phe uyandran taraflarn
altn izmitir. Ancak Hasan el-Benn, Kuran anayasamzdr eklinde formle ettii
sloganna ramen anayasalcla kar herhangi eletiri getirmemitir. Hasan el-Benn,
1938 ylnda hvnn 10. Ylnda yapt, anayasal ynetime kar olan tavrn ortaya
koymutur. Ona gre anayasal sistem u unsurlardan olumalyd:
1.Ferd hrriyetin muhafazas,
2. ura,
3.Yneten ve ynetilenlerin karlkl hak ve devleri,
4. Devlet organlarnn grev ve yetkileri,
5. Halkn ynetenleri seme hakk ve yetkilerin temel kaynann halk olmas.
Hasan el-Benn, bu unsurlarn slam ynetim anlay ile bire bir uyutuunu bu
nedenle batdan ithal kavramlara ihtiyacn olmadn savunur.176
Hasan el-Bennya gre, yneten ve ynetilenlerin hak ve devlerini, devlet
organlarn yetkileri belirleyen anayasa ve kiilerin efaliyle ilgilenen hukuk sahasnda
da slam literatrn kullanlmas gerekmektedir. Kuran ve snnet, hem anayasal sreci
hemde hukuk sitemini iine alan zengin bir ierie sahiptir. Mslmanlarn batdan ithal
174
175
l-i mran, 3/103.
176
Osman, hvn-slam ve Demokrasi, 18-19.
79
kanun ve hukuk sistemlerine ihtiyac yoktur. Mslmanlarn hlihazrda var olan

kanunlarnn, dinleriyle rtmedii kabul edilemez.177
Hasan el-Benn, var olan kanunarn slama uygun olmayanlar sralayp (zina,
tefecilik, faiz, iki, kumar) Mslmanlarn hem bu kanunlara hem de Allahn
kanunlarna uyamayacaklarn savunur. Bu nedenle hvn olarak, Allahn kanunlarn
yerletirmek ve uygulamak iin ellerinden geleni yapacaklar kesin bir dille ifade
eder.178 Bask ve iddet kalmayncaya ve din tamamen Allahn oluncaya kadar onlarla
savan. Eer (kfrden) vazgeerlerse phesiz ki Allah onlarn yaptklarn hakkyla
grendir.179 Bunu yaparken mutlaka engellerele karlaacaklarn ve kendilerine mani
olmak isteyenlerin olacaklarn syler. Ancak Kuran, Allahn nurunu azlaryla
sndrmek istiyorlar. Oysa kfirler holanmasalar da Allah, nurunu tamamlamaktan
baka bir eye raz olmaz.180 ayetiyle kfirlere ve Allahn hkmleriyle
hkmetmeyenlere meydan okumamaktadr. Kendi yardmclarnn Allah olduunu
vurgular.
Hasan el-Bennnn siyaset anlaynda ne kan en nemli unsur, siyasetin
tanm ve din-siyaset ilikisidir. Ona gre siyaset, mmetin dertleri ile dertlenmektir.
mmetin her derdine yetiebilmektir. Bu nedenle her Mslman siyaset ile
ilgilenmelidir. Siyaset ile ilgilenmeyen Mslmanlarn slam anlaylar eksiktir,
kusurludur. Ayrca slam dini btncl bir dindir. slam kurallar birbirine bir zincirin
halkalar gibi baldr. Bir halkann kopmas slam kurallarn uygulanmasn sekteye
uratr. slam zincirin en nemli halkalarndan biri de siyasettir. slam hibir dnemde
siyasetten bamsz bir ekilde var olmamtr. nk bu durum onun tabiatna
aykrdr. Ayrca slamdan siyaseti karmak demek slam kurallarn, Kuran
ayetlerinin bazlarnn ilga edilmesi demektir. Bu da slam dinin amacndan ve
yapsndan uzaklamak demek olur. Gerek Hz. Peygamber dneminde gerekse de
Hulefa-i Raidin ve gerekse de sonraki dnemlerde din ile siyaset i ie bir ekilde
uygulanmtr. Bu dnemler de slamn en parlak dnemleridir. Ancak daha sonraki
dnemlerde bat medeniyetinin dikte ettirdii din-siyaset ayrm neticesinde slam
lkeleri slam tam anlamyla yaayamadklar iin her zaman gerileme yaamtr. Bu
durumdan kurtulmann tek yolu slam kurallar btn olarak uygulamaktan geer.
177
Osman, hvn-slam ve Demokrasi, 20.
178
Osman, hvn-slam ve Demokrasi, 21.
179
Enfal, 8/39.
180
Tevbe, 9/32.
80
2.2.1.1. slam Birlii

Mminler ancak kardetir.181 slam Dini, blge ayrm yapmadan Mslmanlar
tek bir mmet, slam topraklarn da bir btn olarak kabul eder. Kelime-i Tevhidin
getirildii her yer slam topradr.182 Hep birlikte Allahn ipine (Kurana) smsk
sarln. Paralanp blnmeyin. Allahn size olan nimetini hatrlayn. Hani sizler
birbirinize dmanlar idiniz de o, kalplerinizi birletirmiti. te onun bu nimeti
sayesinde kardeler olmutunuz. Yine siz, bir ate ukurunun tam kenarnda idiniz de o
sizi oradan kurtarmt. te Allah size yetlerini byle apak bildiriyor ki doru yola
eresiniz.183 vb ayetler, slam lkelerinin birliini tesis etmeye yneliktir. slam,
blnm paralanm slam bir corafyaya kar kar. slamn yapsnda var olan
birlik ve kardelik anlay Mslmanlar karde yapar ve karde topraklarn ayrmaz.
slam dininin anna yakan slam devletikleri deildir. Bu nedenle Mslmanlar
blnmlkten kurtulup tek slam devletini kurmaldr. slam birliinin kurulmas iin
emperyalist bat devletleriyle savamak, Mslmanlarn dmanlarn ortadan
kaldrmak gerekir. Ayrca Avrupa medeniyetini deil slam referans alnmaldr. Bat
zihniyetinin etkisinde en az kalan efkr- umumiyetin salam temeller dayand
184
memleketler olarak Hicaz ve ( Msr, ran, Kuzey Afrika, Trkiye, Fas, hari)
dier Arap lkeleri gsterilir. 185
slam birliinin oluturulmas iin devletin eri kanunlara gre ynetilmesi
gerekir. slam dini, hayatn her ynne hkim olma potansiyeline sahip bir sistemdir.186
slam hem din ve devlet kavramlarn kendi bnyesinde bulunduran bir yapdr.187
slam, dilleri, dinleri, renkleri, corafyalar ayr olan birok insan kendi bnyesinde
birletirmitir.188
2.2.1.2. Milliyetilik
Milliyetilik kavram her ihya hareketinde, her slam lider de yerini alan, gerek
slam literatrde gerekse de siyas literatrde genie yer bulan nemli bir konudur.
Milliyetilik kavram, son yzyla ismini yazdran Hasan el-Bennda slam literatr
181
Hucurat, 49/10.
182
183
l-i mran, 3/103.
184
el-Benn, Mslman Kardeler Tekilat,90-92.
185
Ecer, Tarihte ve Gnmzde hvn- Mslmin rgt,110.
186
el-Benn, Mslman Kardeler Tekilat,28.
187
188
81
kullanlarak yer bulmutur. el-Bennya gre slam, insanlar iin getirmi olduu ve
onlar hayra ynlendiren esiz prensipleri ile lemmul milliyetilii ortaya
koymutur.189 Ey nsanlar! Dorusu biz sizi bir erkek ve bir diiden yarattk ve
birbirinizle tanmanz iin sizi kavimlere ve kabilelere ayrdk. Muhakkak ki Allah
yannda en deerli olannz, Ondan en ok korkannzdr. phesiz Allah bilendir, her
eyden haberdar olandr190 ayetinden hareketle insanlarn farkl kabilelerde olmalarnn
temel sebebi birbirleriyle tanp aralarnda nsiyetin olumas iindir.
Hasan el-Benn, milliyetilii drt gruba ayrr:
2.2.1.2.1. Ecdad Milliyetilii

el-Bennya gre, milliyetilik ile nesillerin an, eref gibi konularda atalarnn
izinden gitmek kastediliyorsa bu slam dininin destekledii bir milliyetilik olduunu
syler. 191
2.2.1.2.2. Toplum Milliyetilii

Toplum milliyetilii dendiinde kiinin kendi yakn evresini, akrabalar,
toplumunu ncelemesi kastediliyor ise bunun doru bir bak as olduunu syler.
Bylece toplum ierisinde her kendine den grevi yapar bu da slam toplumlarnn
gelimesi anlamna gelir.192
2.2.1.2.3. Cahil Milliyetilik/ Irklk

Milliyetilik ile gayr slam yaantlarn yeniden hortlatlmas, byk bir itina
ile asrlar boyunca oluturulan slam medeniyetinin yok edilmesi, milliyetilik ile rk
bana balanp din bann koparlmas ve kken taassubu kastediliyor ise bu slamn
asla tasvip etmedii bir anlay ve bak asdr. Bu bak as artk milliyetilik
kavram ile alt doldurulamayacak bir dncedir ve slam hayatn dna iten, toplum
hayatndan izole eden sonular olduka tehlikeli bir anlay, yaklamdr.193 Kald ki
slam, milliyetilik duygular ile vnmeyi yasaklamtr. Zaten slam bugne dek ei,
189
190
Hucurat, 49/13.
191
192
193
82
benzeri grlmemi bir slam medeniyeti ve birliktelii kurarak slam mmetini ortaya
koymutur.194
2.2.1.2.4. Saldrgan Milliyetilik

Milliyetilik kavram ile baka milletlerin hak ve hukuklarna saldrmak, kendi
rkn dier rklardan stn grp dier gruplar aalayp onlarla alay etmek
kastediliyorsa (talya ve Almanya rneinde olduu gibi) bu slamn asla tasvip
etmeyecei bir yaklamdr. Hasan el-Benn, insanlar birbirinden ayran ve aralarna
nifak sokan hibir unvan kabul etmez.195 Mslmanlarn topra ve rk yine slamdr.
Blgeler aras blnmeyi slam tamamenkaldrmtr. Kelime-i ehadet getirilen her yer
Mslmanlarn vatandr. Hasan el-Benn, rkln, blgeciliin ve kavmiyetiliin
tamamen karsnda olduklarnbirliin temel unsursunun dinden baalyarak ilerlediini
syler. nce din daha sonra teferruatlar gelir. el-Bennya gre, birlik olmak iin
Mslman olmak yeterlidir. Irk ve milliyet gibi unsurlara ihtiya yoktur.196
Hasan el-Benn, milliyet kavramn slam literatr ierisinde kabul etmitir.
Ancak yine de Mslmanlarn bu tr vasflandrmalardan uzak olmas gerektii
dncesindedir. slam bir milleti oluturan dil, vatan, millet, devlet gibi kavramlar
potasnda erittii iin baka Mslmann baka sfatlara ihtiyac yoktur.
2.2.1.3. Vatan ve Vatanseverlik

Hasan el-Bennya gre Mslmanlarn vatan anlay slama dayanmaldr.197
slam literatrnde unlar vatan olarak kabul edilebilir:
1. Kiinin, doup byd, zerinde yaad ilk toprak paras onun vatandr.
2. Bu hudud btn slam topraklar iin geerlidir.
3. lk slam devleti olan ve Hz. Peygamber ve ashab tarafndan kurulan snrlar
iindeki toprak paras da btn Mslmanlarn vatandr.
4. Btn Mslmanlar, btn lem, slam topra saylr.198 nk Allahu Tel
yle buyuruyor: Fitne ortadan kalkncaya ve din tamamen Allahn oluncaya kadar
onlarla savan.199
194
195
196
Ecer, Tarihte ve Gnmzde hvn- Mslmin rgt,60- 62.
197
198
199
Enfl, 8/39.
83
el-Benn, vatanseverlik ile topran sevmeyi ona gnl vermeyi lkeyi

igalcilerden kurtarp onu bamszlna kavuturmay ve ayn lkede yaayan insanlar
arasndaki muhabbet ban kuvvetlendirmeyi, lkeler fethedip yaylmay,
Mslmanl yayarak hakimiyet kurmay kastediliyorsa bu vatanseverlii
desteklediini vurgular.200
Kelime-i Tevhidin sylendii her slam topra ve vatandr. slam alemmul
bir din olduu ve lahi kelimetullahn sylenmedii hibir yer kalmad iin her yer
Mslmann vatandr. Mslmanlar ihtiaml gnlerine geri dnecek ve her yer
Mslmanlar iin vatan olacaktr.
2.2.1.4. Din-Devlet-Siyaset geni

el-Benn, siyaseti yle tanmlar: Siyaset, particilikten uzak, slam mmetinin i
ve d meseleleri hakknda dnmek, kafa yormaktr. slam dmanlar, slamn
Mslmanlarn kanna girdiini, onlarn ayrlmaz bir paras haline geldiini anlaynca,
slam sadece kalplere hapsetme yoluna bavurdular. slam, artk sadece ibadet ve
ritellerden ibaret olan bir din haline geldi. slam ayr sosyal hayat ayr, slam ayr
hukuk ayr, slam ayr siyaset ayr, gibi fikirleri Mslmanlarn zihinlerine empoze
etmeye baladlar. Ancak eer slam zaten bnyesinde var olan bu zelliklerinden tecrit
edilirse o zaman slam Kurann bahsettii evrensel olan, Hz. Peygamberin getirmi
olduu slam deil baka bir din olur ki bu da bizi ilgilendirmiyor. Kuran prensipler
otorite olmadan uygulanamaz.201
Din ile siyaset bir btndr ve bu iki kavram ayrmak slam retilerden
deildir.202 slam din eittir devlet grn benimseyen bir dindir. Dinin merkezinde
Ahiret vardr. Ancak dnya ile ilgili iler bu temel kavram zerine ina edilir. slam,
literatrde devlet, dnya ilerini dinin emirleriyle dzelten, halkn, Allahn emirlerine
balayan ve Allahn yasaklarndan uzaklatran yapdr. slam anlaya gre din,
devlet iin bir zorunluluk, devlet de din iin bir zorunluluktur.203
Avrupa ve Avrupann etkisi altnda kalm yerlerde muhalefet, particilik,
hizipilik ynetimin vazgeilmez unsurlar haline gelmitir. Nedeni ise sahip olunan
ynetim anlay olan parlamenter sistem zaten gruplama, hizipilik, blnmlk
200
201
el-Benn, Risaleler,382- 388.
202
203
84
zerine kurulmutur. Bu ayrmclk parlamenter sistemin ana kaynadr. Mslman

milletlerde ise byle bir ayrmclk slamn birletiricilii ile bertaraf edilmitir. nk
Allah Hucurat Sresi 10. ayette Mminler ancak kardetir, buyurmaktadr.204
el-Bennya gre slam particilii caiz grmez, blnmlkten yana deil bir
olmadan yanadr. Gay Mslimler, ancak Mslmanlarn, tefrikaya dp, birbirlerine
srtlarn dndklerinde, particilik, gruplama gibi kavramlarla eletiklerinde i ilerine
mdahale etmeye baladlar.205Ancak Mslmanlar bu oyunlar anlamaktan uzak bir
hale brndkleri iin dalp paralandlar. Hlbuki Hep birlikte Allahn ipine smsk
yapn, paralanmayn,206 ayeti Mslmanlarn dalp paralanmamalarn
tlemektedir.
el-Benn, iktidar slamn kulplarndan biri olarak grr. Mslman slahat,
bizzat kendisi fakih olmak ve hkmler ortaya koymak istedii halde idarecilerin
Allahn yasaklad kanunlar karmalarna ve insanlar zorla beeri kanunlara boyun
edirmelerine kar kaytsz kalrsa bu slahatnn ars kaytsz kalrsa bu
slahatnn ars darb- mesel olarak sylendii gibi uzaktan yanklanan bir ses, kle
frlen bir nefes olmaktan baka bir eye benzemez. slam dininde ynetim, idarenin
iskeletini oluturan temel prensiplere dayandrr. Bu prensipler:
1. darecinin sorumluluu
2. Toplumun birlii
3. Halkn iradesinin birlii 207
slam ynetim, idare sisteminde bata kimin olduu baklmakszn her konudan
devlet reisi sorumludur. Hem tasarrufta bulunma hem de bulunduu tasarruf sebebiyle
halka hesap vermek zorundadr. slam anlaya gre, devlet bakann yetkilerini baka
arac kurumlara devredebilir. nemli olan toplumun maslahatdr.208
el-Bennya gre slam her meselede halkn iradesini halkn isteklerini gz
nne almaz veya halkn grn almaz. Ehll-hal vel-akd ad verilen limlerden
oluan kiilerin gr yeterlidir. Ancak ehll-hal vel-akd zerinde ittifak edilen
zellikleri unlardr:
1. Mctehidler
2. Toplumu ilgilendiren konularda tecrbe sahibi olanlar
204
205
206
l-i mran, 3/103.
207
208
85
3. ne kan gruplarn bakanlar209

Bu zelliklere sahip olan kiilerden oluan ura ile Mslman idareci denetlenir.
Devlet reisi, emr-i bil-maruf nehyi anil mnker prensibini yaatmakla ykmldr.
Her daim adil olmaldr. Eer ynetici hata ederse halk tarafndan uyarlr. Hatasnda
srar ederse idarecilii elinden alnr. Devlet bakanl hi kimsenin tasarrufunda
deildir. dareci deiikliine halk karar verir. slam devlet reislii saltanat kabul
etmez. Halkn irade beyanna deer verir.
2.2.1.5. Devlet Anlay

Devlet, siyas manada belli bir toprak, corafya zerinde var olan toplulua
denir. Devlet, belli bir kara paras zerinde var olan, gl bir heyetin hkmranlnn
hkm srd ve kendisine benzer dier topluluklardan ayrlan rgtl yapdr. Bu
yapnn temel ta olan fert ile devlet arasnda karlkl bir alveri vardr. Fert,
devletin kanunlarna boyun emek zorundadr. Devlet de ferdin can, mal ve
maneviyatn korumakla ykmldr.
el-Benn, slam devletlerinin nderliini stlenerek, Mslmanlar bu
paralamlktan kurtaracak, kendilerini yenilemelerine yardmc olacak, kaybedilmi
topraklarn ellerinden alnm vatanlarn ve gasp edilmi olan lkelerini onlara iade
edecek ve ardndan cihad bayran ve tebli sancan ykseklere tayacak bylece
slam alemini slamn prensipleri vastasyla yceltecek olan bir devlet
hedeflemektedir. Bunun iin hazrlklar yaptklarn syleyen el-Benn hazrlklarnn
birincisinin iman ikincisinin de cihad olduunu vurgulamaktadr.210
el-Benn Msrda slam dininin gereklerini yerine getirecek, Arap birliini
temin edecek, dnyann eitli yerlerinde zulm ve ikence gren Mslmanlar
koruyacak bir devlet istemektedir.211 el-Bennya gre slam devletinin kurulabilmesi
iin:
1. Btn Mslman lkelerin ecneb tasallutundan kurtarlmas,
2. slamn emrini hkmran klp slamn ictima nizamnn tatbikini salamak
gerekir 212
209
210
211
212
el-Benn, Mslman Kardeler Tekilat, 90-92.
86
Hasan el-Benn, hvn mensuplarn yetitirirken temel kaynak olarak Kuran-

Kerim ve Peygamber Efendimizin snnetini ve selef salihinin yolunu semitir. Bu
kaynaklardan hareketle ancak slam devleti kurulabilir anlayna sahip olan el-Benn
u szlerle devlet anlayn ortaya koymaktadr.213 slam ilkelerine dayanmayan devlet
dzenini ve siyas partilerin hibirini benimsemeyip kabul etmiyoruz. Biz tm gcmz
ve varlmzla her ynyle slam esaslarn yeniden canlandrmaya (ihya etmeye) ve
slam hkmetini de bu esaslara gre oluturmaya gayret edeceiz.214
Seyyid Kutub, el-Bennnn devlet anlayn yle aklar: Meydanda tek bir
yurt vardr, o da slam yurdu slam devletinin hkim olduu yurt, Allahn eriatnn
hkmran olduu emirlerinin geerli bulunduu ve Mslmanlarn birbirlerini dost
edindikleri diyardr. Bunun gerisinde kalanlarn hepsi harp diyardr.215
Hasan el-Bennya gre devletin ekli ne olursa olsun belirli temel esalar zerine
ina edilmelidir. Bu temel kaideler: yneticinin yetkileri ve sorumluluu, milletin birlik
ve beraberlii ile halk iradesine ve beyanna gsterilmesi gereken sayg. Hz. Ebu
Bekirin yneticinin halk tarafndan seilen bir kii olduunu eklindeki szlerine yer
veren Hasan el-Bennbunun toplumsal szleenin en iyi aklamas olduunu ifade
eder.
Biz Mslmanlar kendimiz iin herhangi bir dzen semek konusunda hr
216
deiliz. Hepimiz slamn hem din hem de devlet olduuna inanyoruz. slam
esaslara dayanmayan hibir siyas yaplanmay kabul etmemi kendisini de kuruluunun
mensuplarn da bu yaplardan uzak tutmutur. Bundan sonra Bat medeniyetinin
datt, yapboza evirdii slam dnyasn bir araya getirmek gerekmektedir. Bu
milletlerin hrriyetlerinin alnmasna ve bakalarnn zorba ynetimlere girmesine asla
sessiz kalamayz. Msr, Suriye, Irak, Hicaz, Yemen, Trablus, Tunus, Cezayir, Fas ve
iinde La ilhe illallah diyen Mslmanlarn bulunduu her toprak paras hrriyeti,
kurtuluu ve birletirilmesi iin alacamz slam vatannn bir parasdr. diyen el-
Benn, slam birliinin Bat medeniyetinin emperyalizminden kurtulup zgrlemesi
gerektiini savunur. Daha sonra bir zamanlar slam lkesi olan topraklar tekrar slam
213
Vehbi Ecer, Tarihte ve Gnmzde hvn- Mslmin rgt, 84.
214
215
Kutub, Yoldaki aretler, 169.
216
87
corafyas yapmak gerektiini savunan el-Benn, en son aama olarak slam davetini
tm dnyaya duyurmak gerektiini ifade etmektedir. Bu aama da slamn zaferidir. 217
Hasan el-Bennnn hayal ettii devlet,
a) Devletin hkmeti Kuran olmaldr.
b) uraya dayanmaldr.
c) Hilafet hkmeti olmaldr 218
2.2.1.6. Devlet Bakan

slam, Mslmanlar ndersiz brakmamakta, ynetimi toplumun temel
dinamikleri arasnda kabul etmektedir. dareci, hem Yaratcya hem de kendi idaresi
altndakilere kar mkelleftir.
slam, halkn idare sahasndaki gcn desteklemi, her Mslmann idareciyi
denetlemesini, ona nasihat etmesini, yardmc olmasn, gerektii yerde idareciyi
sorgulamas gerektiini tavsiye etmitir. darecinin grevi, ncelikle halkn maslahat
olmaldr. Yneten ve ynetilenin birbirlerine kar yerine getirmekle mkellef olduklar
vazifeler vardr. Yneticinin grevi, her hl ve eraitte, hakkn ve halkn yannda olmak,
hatalardan uzak durup, halkn hakkn gzetmektir. Ynetilenlerin grevi ise hak yoldan
ayrlmad srece, idareciye itaat etmek ve ona destek olmaktr. Bunlar Kurann
temel prensiplerindendir.219
Hasan el-Benn, mmetin ynetimi konusunda, yneticilerin Allah tarafndan
vekil tayin edildiini, Mslmanlarn menfaatlerinin, bugnlerinin ve yarnlarnn
onlara teslim edildiini ve bu hususlarda hesap vereceklerini syler. slam mmetinin
sorumluluunu almak, yce ve ulv bir grevdir. Devlet bakanlarna nasihatlerde
bulunan el-Benn, devlet bakanlarnn ncelikli hedeflerinin, slam mmetini bu
baboluktan, esaretten, zincirlerinden kurtararak, asrlardr kendileri ile zdelemi
olan cihan hkimiyetini, iade-i makam kabilinden, kendilerine geri vermelerini ve bu
mmeti yeniden hak ettii dnya medeniyetleri seviyesine karmalar gerektiini
syler. Devlet bakanlarnn nnde iki yol bulunmaktadr: Birincisi slamn yolu,
dieri ise Bat medeniyetinin yoludur. Kendilerine den grevin slamn kaide ve
prensiplerine uygun den birinci yolu tercih etmeleri gerektiidir.220
217
218
219
220
88
slamn gerektirdii uura doru yava yava ynelen Mslmanlar iin devlet
bakanna den ve yapmas lzumlu gelen slah faaliyetleri unlardr:
2.2.1.6.1. Siyaset, Ynetim ve Yarg Alanndaki Dzenlemeler

1. Frkacla, ayrmcla ve Mslmanlar birbirine dren grupulua son
vermek, var olan siyasi ve sosyal gc tek amaca ynlendirmek
2. Yasalar, slam kurallar erevesinde yeniden dzenlemek
3. Gl bir devlet gl bir ordudan geer bu nedenle orduyu glendirmek iin
gerekli giriimlerde bulunmak
4. Hilafetin yeniden tesis edilmesi iin slam lkeleri arasnda zelliklede
Araplar arasnda ibirlii giriimlerinde bulunmak
5. Devlet personeline gerekli olan slam bilinci vermek
6. Grev esnasnda kiilerin ahs kar ve arzular ile grevlerinin gerektirdii
sorumluluu, birbirinden ayrt etmeleri iin gerekli tedbirlerin alnmas dorultusunda,
onlar kontrol etmek ve kendilerinde otokontrol sistemini gelitirmek.
7. Devlet alanlarnn mesai saatlerini var olan mevsime gre ve ibadetlerini
gerei gibi yapabilecekleri ekilde ayarlamak
8. Vazifelerin sadece ehliyet sahibi olan ve kanunen gerekli vasflar haiz olan
kiilere verilmesi, rvet, torpil ve yolsuzluk gibi hem devleti hem de toplumu alaltan
ilerin engellenmesi
9. Btn devlet ve toplum ileri slam kurallar erevesinde denetlenmelidir.
10. Btn ynetim ve askeri grevlere Ezher mezunlar getirilmelidir.221
2.2.1.6.2. Sosyal ve lm Alandaki Dzenlemeler

1. Gen nesillere Ahlk bilincini vermek, Ahlk sularn cezalar iile ilgili
olarak yeni dzenlemeler yapmak
2. slam kurallar dairesinde kadnn toplum ierisindeki yerini ve grevlerini
yeniden dzenlemek
3. Zinay merulatran her trl oluuma kkten tedbirler getirmek
4. Kumar ve benzeri her eyi yasaklamak
5. Uyuturucu ve keyif veren her trl maddeyi yasaklamak
6. Bayanlarn kyafetleri konusunda uyarmak suretiyle ak sakl nlemek
221
el-Benn, Risaleler,128-129.
89
7. Karma eitime son vermek ve kz ocuklarnn eitim sistemini tekrar

dzenlemek
8. Evlenmeyi tevik etmek
9. din eitimini, eitimin her kademesine yaymak, Arapann doru bir ekilde
renilmesi iin gerekli tedbirleri almak
10. Yabanc hayranlna son vermek
2.2.1.6.3. Ekonomik Alandaki Dzenlemeler

1. Zekt messesini dzenlemek
2. Faizi engellemek
3. ktisad ve kalknma projelerin tevik etmek
4. Halk yabanc iverenlerin elinden kurtarmak
5. ifti ve sanayicilere destek olarak retimi arttrmak
6. Doal kaynaklar iler hale getirmek222
2.2.1.7. Hilafet Nazariyesi

Hasan el-Benn, Mslmanlarn slama balanmalar ve slam yeniden
hayatlarnn merkezlerine oturtmak iin elli istek sralamtr. Bunlarn iinde halifelie
temas eden madde yledir: Kaybedilmi hilafetin durumunu pratik olarak cidd bir
ekilde ele alabilmek iin gerekli ortam hazrlamak zere btn slam topraklar ve
zellikle de Arap topraklar arasndaki balar glendirmek.223 lk slam devletinde
dneminde sahabe, arasnda kan sorunlar zmek iin Peygamber Efendimize
bavururdu. Hz. Peygamberin vefatyla birlikte slam devletini ynetme ve
Mslmanlar arasndaki problemleri zme ii halifelere gemitir. Hilafet ve halife
birok din hkmn dayand bir makamdr. Bundan dolaydr ki Ashab hilafet
konusunu grmeyi Rasululahn techiz ve tekfinine takdim etmitir. Ne zaman ki bu
nemli grevi bitirdiler ve uygulamas konusunda mutmain oldular, ondan sonra
224
Rasullulahn techiz ve tekfinine getiler. Sahabe tarafndan, Hz. Peygamberin
defin ilemine dahi tercih edilen hilafet makam, btn slam devletleri iin
vazgeilmez bir unsur olmutur. Gemi slam devletlerinde insanlar arasndaki
ihtilaflarn zm halife veya halifenin vekiline bavururdu. Onlar da ortaya kan
222
223
224
90
anlamazlklar zerlerdi. Gnmz slam dnyas bu kurumdan yoksun olduu iin

ncelikle aralarndaki meselelerin halledilmesi iin bir hkim bulmaldr. slam
devletinin yetkili mercii olan halife veya vekili tarafndan zlemeyen meseleler
Mslmanlar arasnda ciddi ayrlklarn olumasna neden olabilir. 225 Halife, tek bana
karar alma mercii olmaktan ziyade son karar merciidir. slam devlet modeli halifelik
makam yannda ura prensibini de getirmitir. ura imann temellerinden ve
Mslmanln ayrc niteliklerindendir. Halifenin grevi, Allahn emirleriyle
hkmettir. Mslmanlarn lideri konumundaki halifenin, ruhsatla deil azimetle
davranmas gerekir. Mslmanlar Allahn dinini ayakta tutacak bir halife semek
zorundadr. Mslmanlar halifesiz kalamazlar.226
Hasan el-Benn, slam corafyasnn birliktelii iin hilafet kurumunun yeniden
tesis edilmesi gerektiini ve Hilafetin slam bir iar227 olduu grndedir. Hilafeti
emreden ve aklayan birok hadisin olduuna dikkati eken el-Benn, bu konunun
yeniden ihy edilmesi gerektii syler. Bu konudaki almalarn da yle aklar:
slam devletleri arasnda her anlamda ibirlii olmaldr.
a. Bunun iin slam devletleri arasnda anlamalar yaplmaldr.
b. slam lkeleri birlii oluturulmaldr.228
c. Hilafet messesesinin varl ve gc, Trkiyede Mustafa Kemalin,
hilafet makamn kaldrmasna kadar devam etti. Bu kurumun kaldrlmas ile
Mslmanlar bir arada tutan gte ortadan kalkt. Hilafet, slam ve Mslmanlarn
birliinin simgesi ve Mslmanlar bir arada tutan bir gtr. slamn ve
Mslmanlarn selameti iin bu kurumun ilevsel hale getirilmesi gerekmektedir. 229
Hasan el-Bennnn hilafet anlayna baktmzda hilafeti zaruret olarak
grdn ve Mslmanlarn birliktelii iin bu kurumun tekrar ihya edilmesinin
gerektii fikri ortaya kmakatadr. Hilafet, siyas bir kimlik bimekten ziyade ziyade
dini hkmlerin dayand bir kurum olarak grmesi onun din eittir siyaset
nazariyesini desteklemektedir. nk Hasan el-Benn, siyasetsiz bir slam dinin
uygulanmasnn mmkn olmad grndedir. Siyasetsiz bir slam gdktr,
anlaynda olan Hasan el-Benn, hilafet makam ile slam dininin hkmlerinin
uygulanamayacan savunur.
225
226
227
228
229
91
Hasan el-Benn, hilafetin tesisinin temel amalar arasnda Mslmanlarn

birliktelii ve zellikle de Araplarn ve Arap topraklarnn birlikteliini zikretmesi
kendisinde var olan Arap birlii ve Araplk dncesini daha da ne karmaktadr.
NC BLM
3. HASAN EL-BENN VE HVN-I MSLMN HAREKET
3.1. hvn-I Mslimnin Ortaya kt Dnem

3.1.1. XX. Yzylda Mslmanlarn Durumu
XX. yzyl Mslman dnyasna, Hasan el-Benn ve hvn gzyle
baktmzda ortaya kan panoramay yle tasvir edebiliriz:
3.1.1.1. Hasan el-Benn Perspektifinden XX. Yzyl slam Dnyas

3.1.1.1.1. XX. Yzyl slam Dnyasnn Din Anlayndaki kmazlar
Hasan el-Bennya gre zelde Msrda genelde de slam dnyasnda inkrclk,
her eyi mbah grme hastal ortaya kmtr. lah dinler olan slam, Hristiyan ve
Yahudi kkenli bir grup, eski dinleri ve kltrleri eletirerek insanlar, akln
zgrletirilmesi, hrriyet kavramlar ad altnda inanlarndan uzaklatrma faaliyetleri
ierisinde bulunmakta, bu akm zellikle de yeni olular ve fikir cereyanlar arayan
genler tarafndan kabul grmektedir. Bu akmn gelimesinin nedeni, Trkiyede
Kemalist devrim ile Halifeliin kaldrlarak yerini dini, siyasal alandan tecrit ederek laik
sistemin getirilmesi idi.1
Hasan el-Benn, tasavvufun ortaya kt ilk dnemlerde slam dnyasn krp
geiren sapk inanlara kar nemli vazifeler icra ettiini ancak zamanla tasavvuf ve
sfilerin siyasetin nemaland kaynaklardan biri haline gelip kendisinden beklenen
vazifeyi icra edemedii grndedir.2
Mslmanlar arasndaki ihtilaflar tabi gren el-Benn, ihtilafn Mslmanlar
arasndaki ba koparacak bir unsur olmadn, insan unsurunun doas gerei olarak
farkl gr ve dncede olmasnn olaan bir durum olduuna atfta bulunur.3 Ancak
ortaya kan tablonun geldii nokta itibariyle ihtilaflar, Mslmanlar arasnda
birliktelii zedelemi, Mslmanlarn birbirlerini kfirlikle sulayarak, asl mcadele
etmeleri gereken dman brakp birbirlerine dmelerine sebebiyet veren bir kavram
olmutur.
1
2
3
93
slam dnyas bir taraftan batnn misyonerlik istilas bir taraftan da Bahailik,
Kadyanilik gibi sapk frkalarla mcadele eden bir dnem yaamaktadr.4
3.1.1.1.2. Mslman lkelerin Siyas Panoramas

Avrupa yirminci asrda slam devletlerine kar zafer kazanm, Mslmanlarn
Emiri konumundaki Osmanl devletini paralayarak, Osmanl topraklarn mstemleke
konumuna getirmitir. Osmanl devleti gibi gl ve koruyucu bir devletten yoksun
kalan Mslman topraklar batnn emellerini gerekletirmeye ak ve savunmasz bir
hale gelmitir.5 Ortaya kan bu olumsuz tablonun sonucu olarak Trablusgarp, Berka
talyan mstemlekesi, Msr, Sudan, Filistin, Irak, Hindistan ngiltere mstemlekesi,
Trkistan ve evresi Rus mstemlekesi haline gelmitir. Ancak batnn bu smrgeci
tutumuna kar Mslman lkelerde kurtulu, istiklal mcadeleleri balamtr. Bunun
en bariz misali Trkiyedir. Kurtulu mcadeleleri sonucunda Trkiye, bamszlk
savan kazanarak bamsz bir lke olurken, Msr ve Irak bamsz iki devlet kabul
edilmi, Suud Krall, Yemen, ran ve Afganistan bamszlklarn kazanmtr.6
Kurtulu mcadeleleri Mslman lkelerin zaferleri ile neticelenince, Bat
lkeleri taktik deitirerek bu defa Mslman lkelerin eitim, kltr, ekonomi gibi
konularda nlerine set ekerek kendilerine baml hale getirmilerdir. Bu alanlardaki
kurumlarna nfuz ederek Mslman lkelere kendi istedikleri formlar vermitir.
Batnn en ok tesir ettii lkeler Trkiye ve Msrdr. Ancak bu youn dnm
projeleri Mslman lkelerde ihya ve uyan hareketlerini de beraberinde getirmitir.
Mslman lkelerde bat emperyalizmi tarafndan i bana getirilen diktatrler grev
yapmakta idi. Bu da Mslman lkelerin siyas anlamda etkili olamamalarna, ynetim
ve idar sahada etkisiz, otoritesiz bir ynetim ile idare edilmelerine sebebiyet
vermekteydi. Ynetim alannda batdan ithal edilen demokrasi kavram, boy
gstermekte bu da Mslmanlar kendi z deerlerine kar yabanclatrmakta idi. 7
4
5
6
Fahri Hoab, Hasan el-Benn Dneminde slam Dnyasnn Meseleleri ve Hal areleri, Uluslararas
Hasan el-Benn ve Mslman Kardeler Sempozyumu, I. Cilt, 33.
7
Hoab, Hasan el-Benn Dneminde slam Dnyasnn Meseleleri ve Hal areleri, 33-34.
94
3.1.1.1.3. Mslman lkelerin Sosyo-Kltrel ve Ekonomik Yaplar

Hasan el-Benn Mslmanlar bat hayran olan kimseler olarak tanmlar. Bat
tarz profiller ile karlaan el-Benn, bu durumun slam ve Mslman anlay ile
rtmediini, slam deerlerin Mslmanlarn gndeminde yeniden yerini almas
gerektii grndedir.8
Smrgeci devletlerin Mslman lkeler zerindeki en byk etkileri kendisini
dil, deerler ve kltr zerinde hissettirmektedir. Sokak ve cadde isimlerinin bile
ngilizce yazlmas el-Benny olduka etkilemitir.9
Mslman lkelerin eitim seviyelerinin genel olarak dk olmas, onlar
batnn ardndan gitme mecburiyetinde brakmtr. Ancak te taraftan eitimli kiilerde
ba gsteren slam deerlerden uzak durma anlay da kltrel bir yara olarak
kanamaktayd. Mslmanlarn geliememesinin en byk nedeni bat smrgeciliidir.
Mslman lkelerin yer alt ve yer st btn kaynaklar batl devletler tarafndan
insafszca yamalanmt. Gelir getiren btn kurum ve teekkller emperyalist
devletlerin elinde bulunuyordu. slam dinin haram kategorisinde yer alan faiz,
Mslman lkelerin en byk skntlarndan idi. 10
Hasan el-Bennnn kalemiyle izdiimiz Mslman corafyas aslnda hi de
yanl bir deerlendirme deildir. nk yirminci yzyl maalesef slam lkelerin
ke getii ve her yerde Mslman kannn akt bir dnem olmutur. Osmanlnn
k beraberinde savunmasz, batnn smrgesine ak bir Mslman corafyasn
beraberinde getirmitir. Mslman lkelerin zayfl batnn emellerine daha abuk
ulamasna zemin hazrlamtr. Mslman lkeleri smren bat emperyalizmin bile
snrlarn aan bir grnt izmitir. Bu durum da Mslman lkeleri, baty birka asr
geriden takip eden bir konuma getirmitir.
3.1.2. hvn- Mslimin Hareketinin Teekkl Ettii Sosyal, Jeo-Politik ve

Dnsel Zemin
19. yzyl ile Mslman lkeler gerileme dnemlerini yaarken Avrupa lkeleri
Anadolu kaplarnn Trklere almasyla birlikte balayan hezimet yllarndan kurtulup
gz alc zaferlerinin geldii dnemlerini yayordu. Bu dnemi ok iyi deerlendiren
Avrupa lkeleri Mslman lkelerde nfuzlarnn daha da etkili olmas iin birbirinden
8
9
10
Hoab, Hasan el-Benn Dneminde slam Dnyasnn Meseleleri ve Hal areleri, 36-37.
95
farkl alanlarda Mslmanlar saf d brakacak projeleri hayata geirmeye baladlar.

Bu projeler: Batl emperyalist anlay igal ettikleri Mslman topraklar kendi
smrgeleri haline getirmek, igal altndaki topraklarn btn kurumlarna nfuz etmek
(hukuk, maliye, eitim, idare gibi) ve son olarak da kendi kltr, idea ve dinlerini
Mslmanlarn belleklerine yerletirmek. Bu planlar dorultusunda ie balayan Avrupa
devletleri 1789 Fransz htilali ile ie baladlar. Hrriyet, eitlik, zgrlk gibi
sloganlarla Napolyon Msr igal etti. Msr, Napolyonun bu seferi ile Osmanlnn
toprak meselesi haline gelirken te taraftan Avrupa gndeminin temel meselesi haline
geldi. nk Msr, bata Hindistan olmak zere dier uzak dou lkelerinin de anahtar
konumunda idi. Bunun farkna varan Avrupa devletleri Msr gibi stratejik bir noktaya
sahip olmak iin harekete geti. nk Msr, sahip olduu stratejik mevkii itibariyle
Asya, Avrupa ve Afrika arasnda kilit bir noktada bulunmaktadr. 11 Napolyon,
Avrupann kendi i meselelerinde paylaacak bir eyi kalmadn grnce Avrupa iin
varlacak istikamet olarak douyu gsterdi. Napolyonun sahip olduu sekler dnya
gr aslnda dnya devletleri arasnda zaten var olan Dou-Bat ayrmn dinsel ve
kltrel balamda daha kesin izgilerle ayrlmasna sebep oldu. Yani Dnya Avrupal
ve Gayriavrupal diye ikiye ayrld. Bu dnceye sahip olan Avrupa devletleri
kendilerine bir misyon da belirlediler. O da, Dnyay veya daha dorusu
Gayriavrupay, Avrupalatrmak idi. Bunun iin Avrupa lkeleri douya toprak elde
etme gayelerinin yan sra kltrel seferler de dzenledi. 12
Msrn tarihine gz attmzda her zaman hem doal bir korumaya sahip
olmas hem de Trkler tarafndan korunmas bu lkenin kltrel dokusunun
srekliliinde nemli bir rol oynamtr. yle ki: Msr kuzeyi ve dousu deniz, bats
ve gneyi ller sayesinde ilk alardan itibaren doal bir koruma kalkanna sahiptir.
Bu nedenle Msrda kltrel deiikler her zaman daha yava seyretmitir. Ayrca 1516
Mercidabk ve 1517 Ridaniye Savalar neticesinde Trklerin kontrolne geen Msr,
artk Osmanl tarafndan himaye edilen bir yer haline geldi. Trkler, Msr doudan
gelen Mool istilasna ve batdan gelen Hal seferlerine kar daima korumutur. Msr
hibir zaman bir Badat gibi yamalanmamtr. Bu nedenle Msr, kltrel yapsn ve
dokusunu her zaman muhafaza edebilmitir. Ancak bu himaye Napolyonun 1798
ylnda Msr igal etmesiyle sekteye urad. Kaval Mehmet Ali Paa ve Cezzar
11
Trkiye Gazetesi Rehber Ansiklopedisi, XII. Cilt, VI. Fasikl, 88.
12
Ik, Deien Dnya, Deien Mslmanlar ve Yeni Bir k Aray: hvn- Mslimin, 357-358.
96
Ahmed Paann baarl savunmalar neticesinde Msrn kontrol tekrar Osmanl

Devletine geti. Bat lkelerinin her zaman gz diktii Msr 1879 ylnda Tevfik
Paann Msr Hidiv olmas ile ngiliz mstemlekesi haline geldi.13 Napolyonun
balatt medeni olmayan dou lkelerinin dkntleriyle medeni olan bat Avrupa
devletlerinin hayalini gerekletirmek ngilizlere nasip oldu.14
Msr, dou-bat ticaret yollarnn kilit noktasnda bulunmas itibariyle ilk
alardan beri jeopolitik nem arz etmekteydi. Bu sayede ticar hayat canllk arz eden
Msr, dou-bat ticaret yollarnn deimesiyle tarma, mahalli gelir kaynaklarna
dnmek zorunda kalm, bu da Msr bir tarm lkesi haline getirmitir. 1869 ylnda
Svey Kanalnn almasyla pamuk ticareti gelien Msr yeniden dnya ticaret
sahnesine adm att. 15
Msrn siyas hayatnda 1879dan sonra ngilizler boy gstermeye balad.
Aktif bir muhalefet kanadn olumasna hibir zaman msaade edilmemi, herkes hatta
19. Yzyln nde gelen liderleri bile bu siyas yapy kabul etmitir. Ancak bu
kabulleni Cemaleddin Efgannin Msra gelmesiyle farkl bir boyut kazand.
Cemaleddin Efgannin siyas aktivist kiiliiyle n planda olan rencilerinden Albay
Ahmed Urabnin balatt ayaklanma ile Msr farkl bir srece girmitir. Uarbnin
etrafnda oluan farkl gruplar Msr siyas tarihini deitiren bir ayaklanmaya imza
attlar. 1879-1882 yllar arasnda gerekleen ayaklanmay ngilizler bastrd ve
akabinde de Msr ngilizler tarafndan igal edildi. Muhammed Abduh dhil
ayaklanmada aktif rol alan birok kii srgn edildi. 16
19. yzyln ikinci yarsndan itibaren Osmanl Devletine bal olamsna ramen
ngilizlerin kontrolnde olan Msr, I. Dnya harbiyle kendilerine bamszlk verilecei
midinde idi. Ancak Msr Yasama Meclisi Bakan ve Msra bamszlk verilmesi
iin toplanan Paris Bar Konferansnda Msr temsilcisi olan Sad Zalul Paa ve
birka milliyetinin Maltaya srgne gnderilmesiyle Msrn bu hayali de baka
bahara kald. Zalul Paann srgne gnderilmesiyle Msrda byk apl gsteriler
dzenlendi. Bugn Arap Bahar adyla ortaya kan sreci balatan yer olan Tahrir
Meydan ismini bu ayaklanmalardan almaktadr. Bu ayaklanmalar neticesinde ngilizler
Msra gstermelik de olsa bamszlk verdi. Ancak Msrn kontroln yine kendisi
13
Trkiye Gazetesi Rehber Ansiklopedisi, XII. Cilt, VI. Fasikl, 80-88.
14
Ik, Deien Dnya, Deien Mslmanlar ve Yeni Bir k Aray: hvn- Mslimin, 359.
15
16
Ik, Deien Dnya, Deien Mslmanlar ve Yeni Bir k Aray: hvn- Mslimin,360- 361.
97
salad. Bu ayaklanmalara katlan ve zellikle de genleri kanalize edip rgtleyenlerde

biri de hvnn kurucusu Hasan el-Benndr. 17
Hasan el-Benn, Kahirede yaad yllarda zellikle de babasnn ilm evresi
itibariyle birok nemli ahsiyetle grmt.18 Bu da kendisinde fikr anlamda st bir
potansiyelin olumasna katk salamtr. Ayrca Hasan el-Bennnn rencilik
yllarnda girdii evre onun siyas, din fikr alt yapsnn olumasnda olduka etkili
olmutur. el-Bennnn fikr geliiminde Msrn siyas dalgalan da nemli bir rol
oynamaktayd. nk Mslmanlarn Emiri konumundaki Osmanl yklm yerine
Trkiye Cumhuriyeti kurulmutu. Trkiyede halifelik messesinin ilgas ile laik
sisteme geilmi, din devlet ilerinde uzaklatrlmtr.19 Halifelik kurumunun ilgas ile
Mslmanlar farkl bir dnsel zemine srklendi. Bu durum modernistler ve
slahlar arasnda balayan tartmalarn da balamasna neden oldu. Mslmanlar
arasnda hilafet makamnn alternatifini bulma konusunda dnsel anlamda youn bir
mesai harcand ve bu sre, slam devlet fikrini ortaya karan etmenler arasnda yerini
ald.20
Hilafetin ilgasyla Msr ve Hindistanda hilafet kongreleri dzenlenmeye
balad. 1919 ylnda Hindistanda, 1926 ylnda da Msrda dzenlenen konferanslarn
ardndan dalan devletlerden sonra Mslman Devletlerde ortaya kan belirsizlik ve
batl devletlerin smrgeci yaklamlar bu karmaa ortamndan kurtulmay hedefleyen
slam hareketlerin domasna sebep oldu. Msrda Hasan el-Bennnn liderliinde,
Hindistanda Mevlana Ebul-Kelam Azadn nderliinde slam hareketler ortaya kt.
Bu hareketlerin ortak noktas ngiliz smrgesinden kurtulmak idi. Bu siyas ve fikr
alkantlarn yaand dnemde el-Benn, slam mmetini Batl zihniyetten kurtamak
ve yeniden slam yaanty dnya hayatna uygulatmak, slamn pratik ve aktif gc
olarak tarif ettii hvn- Mslimini kurdu. 21
Mart 1928 tarihinde, Hafz Abdlhmid, Ahmed el-Husar, Fud brahim,
Abdurrahmn Hasebullah, smil zz, Zek el-Maribden oluan alt kiilik bir grup,
Hasan el-Bennya gelerek slm davas yolunda lmek zere biatletiler. Hasan el-
Benn oluan bu gruba Cemiyyetl- hvnil-Mslimn (Mslman Kardeler
Cemiyeti ) adn verdi. Hasan el-Benn ve arkadalar hvn- Mslimnin merkezi
17
18
19
20
21
98
olarak bir yer kiralad ve buraya Medresett-Tezhib (Tezhib Okulu ) adn verdiler.
Medresett-Tezhibte eitim greceklere uygun bir eitim program hazrladlar. Bu
program e esaslara dayanmaktayd. slam bir programd. Bu programa alnan her
kiiye Kuran okuma, tecvid bilgisi, namaz klacak kadar sre ve ayet ezberleme, bu
srelerin tefsiri, Hz Peygamberin hayat, selef salihin dnemi ve irad faaliyetleri iin
hitabet dersleri veriliyordu.22
hvn- Mslimn hareketi 1938 ylndan itibaren sistemli bir ekilde yaylmaya
balad. yelerinden aldklar dzenli aidatlar ile finansal destek bulan hvn-
Mslimn, bata en-Nezir dergisi olmak zere eitli yaymlar karmaya balad.
Kurduklar askeri birlikler ile cihada her zaman hazr olduklarn gstermeye
almlardr.23 Btn bu fikr ve madd g hazrlklarnn yannda baz siyas ve
sosyal olaylar hvn- Mslimnin Mslman Arap dnyasnca mitle baklan bir rgt
olmasna sebep oldu. 1936 ylnda ortaya kan Filistin meselesi ile yakndan ilgilenen
hvn- Mslimn, Filistine asker birlikler gnderdi ve Filistin meselesini her
platformda gndeme getirerek siyas g ve prestij kazand. 1939 ylna gelindiinde
siyas ve sosyal alanda iyice glenen hvn- Mslimn, ileriki yllarda hkmet ile
ilikilerini st dzeye getirdi.24
hvn- Msliminin kurulmasnda Msrn geirdii tarihi, coraf, sosyal,
kltrel ve de en nemlisi siyas tecrbelerin nemli katklar vardr. nk hibir fikr
akm ortaya kt bu etmenlerden bamsz olarak deerlendirilemez. hvnn ortaya
kmasnda etkili olan bu unsurlarn yannda liderleri olan el-Bennnn, ahsiyeti de n
plandadr. Eitimi ile kitleleri peinden srkleyen el-Benn, Mslmanlar arasnda
slam ihya hareketlerini aktif olarak balatan ahs olarak tarihte yerini almtr.
3.1.3. hvn- Msliminin Yayld Blgeler

1930dan sonra hvn- Mslimn, Msr dnda da ismini duyurmaya balad.
Suriye, rdn, Sudan, Kuveyt, Yemen, Pakistan, Kuzey ve Orta Afrika ile
Avrupann25 eitli blgelerinde ubeler at. 1932 ylna kadar gl ok sayda
sempatizan ve ye ile g kazanan hvn, 1932 ylnda ubeler amaya balad. 1932
den sonra Msr iinde tekilatlanmaya balayan hvnn ube says elliyi buldu. 1933
22
el-Benn, Hatralarm, 132-134; Da, aa z Brakan Mslman nderler Hasan el-Benn, 48.
23
24
Ecer, Tarihte ve Gnmzde hvanl-Mslimn rgt, 26-27.
25
Hilal Grgn, Msr Dnda hvn- Mslimn, TDVA, XVI. Cilt, 583.
99
ylndan itibaren genel kongreler yaplmaya baland ve en-Nezir dergisi ile hvanul-
Mslimn gazetesi yaym hayatna balad. Bylece daha geni halk kitlelerine ulama
imkn buldu.26
1950li yllarda hvn- Msliminin Msr dndaki lkelerdeki etkili olmaya
balad. hvan mensuplar tutuklamalar kamak ve hvnn en mehur sylemi olan
davet gayesiyle hvann grlerini de gtrdler. Hasan el-Bennnn fikirlerini bata
Kuzey Afrika, Suriye, Irak, Pakistan, Lbnan, Suud Arabistan, rdn gibi lkelerde
yaymaya baladlar.27
3.1.3.1. Ortadouda hvn- Mslimn

3.1.3.1.1. Suriye
hvnn Suriye ile temas, Hasan el-Benn dneminde balamtr. el-Benn
tarafndan Suriyeye gnderilen Abdurrahmn Saat ve Muhammed Esad Hakm,
Suriyeye geldiklerinde Msrda okuyan renciler sayesinde hzl bir ekilde taraftar
toplad.28
hvnn en etkin ve gl grubu olan Suriye kolu, 1937 ylnda Mustafa es-Sibi
nderliinde ilk ubesini at. Bu dnemde Fransz smrgesi altnda olan Suriyede,
Franszlarn 1946da ekilmesiyle birlikte ortaya kan ynetim boluu ve
kargaasnda etkin rol oynad. Yaplan seimlere katlarak halkn ilgisine mazhar oldu.
1949 ylnda sk sk darbelerin yaplmas sonucunda hvn zerinde de basklar artt.
hvn- Mslimin, siyas nfuzunu devam ettirebilmek iin el-Cebhetl-tirakiyyetl-
slamiyyeyi kurdu. 1954 ylnda, Suriyede, hvnn yasakl rgtler listesine
gemesiyle birlikte, Suriye ubesi siyas hayatn durdurarak eitime yneldi. 1957
ylnda, Mustafa es-Sibi Suriye liderliini sm el-Attara brakt.29 Mustafa es-Sibi
ynetimindeki Suriye hvn kolu, genel olarak Suriyenin ekonomik, sosyal
problemlerini zmekle megul oldu. Bu da kendilerine byk bir g kazandrd ve
dier siyas partilerle rekabet edecek dzeye geldi. 1954 ylnda Nasrn, Msrdaki
hvn mensuplarna ynelik balatt lm harektndan sonra Suriye hvn grubu,
seimlere katlmad. Suriye 1958 ylnda Baas partisinin abalar neticesinde Msr-
Suriye Birleik Arap Devleti kuruldu. Bu birleme akabinde hvn, dier tekilat ve
26
anim, Hasan el-Benn, 580-581.
27
Cemile, slam ve ada ncleri, , 233-240.
28
Ecer, Tarihte ve Gnmzde hvanl-Mslimn rgt, 62.
29
Grgn, Hilal; Msr Dnda hvn- Mslimn, 583.
100
partilerin de kapanmasna neden oldu. Nasr, hvn mensuplar sadece ldrmekle

kalmad. hvn halkn nezdinde drmek iin onlarn Amerika, ngiltere gibi
lkelerle ibirlii iinde olduu propagandasna balad. Hatta onlara hvn-eytin
(eytan Kardeler) lakabn takt.30
1961 ylna gelindiinde hvn, Suriyenin Msrdan ayrlmas iin youn bir
mesai harcad. Bu gayretleri neticesinde emeline ulaan hvn- Mslimn, siyas
yaamna kald yerden daha sistemli ve hzl bir ekilde devam etti. 1962de yaplan
seimlere katld ve on milletvekilini meclise sokmay baard. Baas Partisinin 1963te
tekrar siyas erkin bana gelmesiyle birlikte, hvn ile aralarndaki mcadele de kald
yerden devam etti. Baas partisinin lik rejimini eletiren hvn ve dier tekilatlar
kapatld ve hvnn lideri srgne gnderilirdi.31
1967 ylnda srail ile yaplan savan kaybedilmesi ile sm el-Attr
destekleyen am grubu, iktidara kar lml bir politika izleme taraftaryken, Mervn
Haddi destekleyen grup ise siyas otoriteye kar silahl mcadele edilmesi gerektiini
savundu. Mervn Hadd, hvna, Seyyid Kutub sempatizan olarak katld. Msrda
hakknda tatbikat balatlnca anavatan olan Suriyeye gitti. Suriye hvnna hareket
getiren isim oldu. Onun hvn saflarna katlmasyla Suriyedeki nemli ahsiyetler
hvn saflarna katld. Ancak sm el-Attar ile Baas rejimine kar cihad etme
konusunda anlamazla dt. Bu fikir anlamazl 1970 ylna gelindiinde
beraberinde blnmeyi de getirdi. Hadd, iktidara kar aka meydan okudu. ktidar
gleri de Hadddi takibe balad ve yakalayarak hapsetti. kence sonucunda
ldrld sylenir.32 Mervn Hadidin ldrlmesiyle birlikte hvn, cihadna
kald yerden devam etti. hvnn nder kadrosundan saylan Said Havva, eyh
Abdlfetth, Ebu Gudde, Adnan Sadettin gibi ahsiyetler rejime kar silahl mcadeleyi
ynetti. Neden cihad ettikleri sorusuna en-Nezir dergisinde yle verirler:33 Biz,
zalimler, slam ortadan kaldrmaya baladktan ve ikence altnda can veren
kardelerimizin cesetlerini grdkten sonra rejime kar cihad ettik.34
30
31
Ecer, Tarihte ve Gnmzde hvn- Mslmin rgt, 61; Grgn, Msr Dnda hvn- Mslimn,
583-584
32
Ecer, Tarihte ve Gnmzde hvn- Mslmin rgt, 64; Grgn, Msr Dnda hvn-
Mslimn583-584.
33
34
Abdullah, mer Faruk, Suriye Dosyas, ev. Hasan Basri, stanbul 1988, 120.
101
Hafz Esadn 1970 ylna iktidar ele geirmesi ile birlikte ilikiler farkl bir
boyuta tand. Esad ynetimi 1973te anayasaya, devleti tanmlarken demokratik,
halk ve sosyalist35 maddesini koydurmasyla, hvn ile ilikileri iyice gerildi. hvn,
devletin slam devleti olduuna dair bir ibarenin yerletirilmesini istedi. Bu durum
beraberinde protestolar getirdi ve Esadn geri adm atamasyla ilikiler bir sre lml
bir srete devam etti. Adnn Sadeddinin 1975te el-murakbul-am pozisyonuna
getirilmesi ile ilikiler tekrar bozuldu. Suriyenin, Lbnann i ilerine karmasyla
hvn, Esad ynetimine kar cihad ilan etti. am grubunun yapt faaliyetler
neticesinde, Nusayr olduu kabul edilen Hafz Esad, iktidarna kar silahl mcadele
boyutuna varan eylemler yapld.36 hvn, 1979 ylnda, Halepte bir asker okula
dzenledikleri saldrda 26 renciyi ldrd.1980 ylnda byk gsteri ve protestolar
yapld. Esad, ynetimi her ne kadar sert tedbirlere bavurduysa da, halk hvna daha
ok destek vermeye balad. 31 Mart 1980 tarihinde hvnn ncln yapt geni
katlml bir grev tertip edildi. Bunun neticesinde 1980 ylnda karlan bir kanun ile
hvna ye olmak veya tekilata yardm etmek yasakland. Kanunu ineyenlere lm
cezas getirildi. Bu kanunun akabinde hvn, Esada misilleme olarak, suikast
giriiminde bulundu ancak baarl olamad. 29 Eyll 1981 tarihinde hvn, Devlet
Gvenlik Mahkemesi, Asker Haber Alma Merkezi, Asker Kayt Alma Merkezi gibi
nemli merkezleri bombalad, birok insan ld. Hafz Eadn kardei Rifat Esad
ynetimindeki 12.000 kiilik bir ordu hazrland ve hvn ve yandalarnn zerine
gnderildi. Esad ynetimi de yaklak olarak be bin hvn mensubunu tutuklad ve
birounu da ldrd. hvnn en byk destekisi olan Hama halk, din adamlarnn
da desteini alarak isyan etti. Karakollara, asker klalara basknlar dzenleyerek
buradaki cephaneleri ele geirdi. Ele geirilen cephaneler, halka datld. Rifad Esad
ynetimimdeki asker birlikler olaylar ok sert bir ekilde bastrd. Hama kuatlarak
ehre giri ve klar yasakland. Takriben 30.000 insan ldrld. hvn, bu olaylardan
sonra farkl bir strateji uygulamaya balad. Farkl gruplar da bnyesine katarak eyh
Muhammed Eb Nasr el-Beyan, Adnn Sadeddin ve Said Havvnn nclnde el-
Cebhetl-slamiye f Sriyeyi kurdu. hvnn grlerini Beynt ve Msk ad
altnda yaymlad. Suriye ynetimi de otoritesini korumak iin hvnn kalesi olan
35
Ecer, Tarihte ve Gnmzde hvn- Mslmin rgt, 61; Grgn, Hilal; Msr Dnda hvn-
Mslimn, 583-584.
36
Nusayririlik hakknda bilgi iin bkz. Ethem Ruhi Flal, amzda tikad slam Mezhepleri, zmir
lahiyat Vakf Yay., zmir 2004, 175-188.
102
Hama ehrine havadan ve karadan sava aarak ehri yerle bir etti ve birok kiiyi
ldrd. Bunun sonucunda, hvn hareketin nc simalar Suriyeyi terk etti. 1980-2000
yllar arasnda lkeler arasnda gelien olaylara paralel olarak da hvnn tavrlar da
deiti. yetullah Humeynden bekledii destei gremeyen hvn, Irak yanls bir
politika izlemeye balad. Sovyetler Birliinin dalmasyla birlikte, Esad ynetimi ve
hvn arasndaki ilikiler de farkl bir boyut kazand. Suriye, srail ile ilikilerini
dzeltmek iin bar grmelerine balad. Esad ynetimi, bu srete hvna kar
daha lml bir tavr sergilemeye balad. Birok hvn mensubunu hapisten kard.
hvn da buna karlk olarak Esad ynetimine kar balatlan cihad durdurdu.
1990larda itibaren Mnir Gadban hvnn liderliini yrtmektedir.37
Arap lkelerindeki krallklarn yklp yerine halk idaresine dayal ynetim
anlaynn gelmesi anlamnda kullanlan Arap bahar, son olarak Suriye topraklarnda
esti. Doktorlar arasndaki bir konumann dinlemesini sonucunda ortaya kan kaos
ortam, Suriyede kanl halk katliamlarn beraberinde getirdi. Bear Esad ynetimi
halknn isteklerine kulaklarn kapatarak insan katliam yapmaktadr. Kamuoyunda
oluan genel kanaat ise Bear Esadin devrilecei ynnde. Peki, Esad rejiminin
ardndan Suriyede neler olacak? Bu soru zihinleri olduka megul etmektedir.
Suriyede deiimi salayarak g odaklar Hilafet Devlet sloganyla meydanlara inen
Hizbut-Tahrir ve slam Devlet anlaynda olan hvn- Mslimndir. Bu iki grubun
dnda kalan kiiler laik anlaya sahip olan fakat yeterince etkisi olmayan glerdir.38
Bu amala harekete geen Suriye hvn kolu, siyas bir parti kurarak Suriye idaresine
talip olduklarn aklad. stanbulda Temmuz 2012de bir konferans dzenleyen hvn
mensuplar, Esad sonrasndaki dneme hazr olduklarn belirttiler. hvnn szcs
Mulhem el-Dubi, serbest bir seimde hvnn yzde 25 gibi bir oy potansiyeline sahip
olacan aklad. slam bir parti oluturma karar alnmtr, diyen hvan'n siyas
kanad bakan Ali Beyanuni, yeni partinin Tm Suriyeliler ak olacan ve tm
vatandalarn eitlii temelinde demokratik ve oulcu bir devletin vizyonu tevik
edeceini syledi.39 Arap Baharnn estii yerlerde ortaya kan hvn hatt ise Batl
g odaklar tarafndan da endie ile takip edilmektedir.
hvn- Mslimnin Suriye blou, Suriyede faaliyete balad ilk dnemlerde,
Hasan el-Benn ve hvann temel prensiplerini devam ettirmek iin youn bir aba
37
Grgn, Msr Dnda hvn- Mslimn, 584.
38
www.darul-hikme.com
39
www.kafkasakademi.com, 20.08.2012
103
harcad ve hvnn da potansiyelinde var olan siyas rengini devam ettirdi. stediini
elde edemeyince protestolar ve saldrlar balatt. Siyas iktidarlara srekli bir atma
haline girdi. Ar kayplar vermesiyle birlikte liderleri lkeyi terk etti. Ancak frsat
bulduklar ilk anda tekrar taarruz saflarna getiler. Bylece devaml olarak siyas
iktidarlarla bir rekabet ierisinde oldu. ok ar kayplar vermesine ramen
mcadelesine devam etti. Arap baharnda da etkili olan hvn, Suriyenin Esaddan
sonraki rejiminde aday olarak yerini ald.
3.1.3.1.2. rdn
hvnn, rdn kolu Salt ehrinde 1946 ylnda Hc Abdlltif el-Kura
tarafndan kuruldu. Kraln desteini, siyasete karmamak art ile alan hvn, 1948
ylnda srail ile yaplan savata glenerek siyas bir g elde etti. 1953 ylnda Hc
Abdlltifin vefatyla birlikte yerine Abdurrahman el-Halfe geti. Dier gruplar,
zaman zaman yasaklanmasna ramen hvn, her zaman kral tarafndan desteklenerek
meru grup olarak varln devam ettirdi. 1950- 1960 yllar arasnda rdn iktidar,
hvn hareketini kontrol edebilmek iin zaman zaman liderlerini hapse att. Ancak yine
de Kraln anti Baas, kominist ve Nsrc tavrn destekleyen hvnn, Kral ile ilikileri,
hep pozitif bir seyir izledi. 1951 ylnda genel seimlere katld ve siyas kimliini
resmiletirerek meclisteki yerini ald. 1962de yaplan seimleri btn siyas partiler
protesto edip Krala kar cephe alrken bu protestolarda olmayan tek isim hvn-
Mslimndi. 1980li yllarda hvn, rejimi sorgulamaya ve eletirmeye balad. Bunun
akabinde Kral ile ilikileri gerginleti. Baz hvn mensuplar tutukland. 1989 ylnda
Kral seimlerin tekrar yaplmasn kararlatrnca hvn ile ilikileri tekrar lml bir
srece girdi. Seimlere katlan hvn, % 40 gibi bir oy okluu elde etti. Ancak mecliste
kendisi ile paralel grlere sahip olan gruplar da yanna almasyla parlamentodaki
dengeleri deitirdi ve kanunlarn slamletirilmesini salad. 1950li yllarda hayr
kurumu olarak grnen hvn, 1993 ylnda Cebhetl-Amelil-slam adnda bir siyas
parti kurarak siyas bir kimlik kazand.40 hvnn gnmzdeki liderliimi Prof. Dr.
Hemmam Said yrtmektedir.
Son dnemde Arap dnyasn etkisi altna alan Arap bahar olarak literatre
geen Arap lkelerinde siyas rejimlere kar balayan dalga, rdne de yansm ve
40
584.
104
Kral II. Abdullah, Babakan Samir el-Rifaiyi grevden alarak yerine Marouf el-
Bakhiti atamtr. rdn blgedeki gelimeler erevesinde farkl klan nokta ise,
hvnn rdndeki yaplanmas olan slam hareket cephesinin de katld gsteri
yrylerinin rejime kar bir tutum sergilemeyerek; monarinin sorgulanmam
olmasndan kaynaklanmaktadr. Baka bir deyile yaplan protesto ve gsteriler
kralln meruiyetinin sorgulanmasndan ok, ekonomik istekler ve siyas reform
taleplerinden olumaktadr.41rdn hvn, ana muhalefet partisi olarak siyas varln
devam ettirmektedir. 42
hvnn rdn kolu da dier lkelerde boy gsteren hvn gruplar gibi nce
halkn ve siyas erkin desteini alm ancak etkili bir g olunca siyas kanatla
problemli bir grup olma karakterinden taviz vermeyen bir hareket olma vasfn
korumutur. Bu konu hvnn neredeyse genel karakteri haline gelmitir. Sudanda da
ayn stratejiyi gden hvnn Sudan kolu, bu lkede olduka gl bir oy potansiyeline
sahip siyas bir kimlikle karmza kmaktadr. Arap bahar, rdnde, siyasi rejim
deiikliinden ziyade halkn talepleri dikkate alnarak yaplan reformlarla bertaraf
edilmitir. Bu anlamda, hvn sadece gsteri ve protestolar sahasnda etkili olmutur.
3.1.3.1.3. Sudan
Sudan, 1940l yllarda renci faaliyetleri sonucunda hvn- Mslimn ile
tant. zellikle renci gruplar arasnda prestij kazand. Daha nceden komnizme
yakn olan Babikir Karrar ve Muhammed Ysuf ile baz arkadalar Harekett-
Tahrril-slmyi kurdu. O dnemlerde popler olan slam sosyalizminden etkilenen
Karrar ve Yusuf sosyalist bir slam devleti kurmak iin propaganda hareketlerine
balad. Harekett-Tahrril-slm iinde yer alan renciler kendilerini ayrca hvn
mensubu olarak da kabul ediyordu. Karrar, hvna yakn olmaya kar olmas hasebiyle
cemiyet iinde tartmalar balad. Ortaya kan olumsuz tablonun giderilmesi iin 1954
ylnda bir kongre yapld. Kongrede, Sudanda hvn- Mslimnin resmen kurulduu
karar kt, lider olarak da Red Thir seildi. lk dnemlerde, Msr ile birleme
fikrinde olan Sudan hvn grubu, Cemal Abdnnsra suikast dzenlenmesi ile artan
basklar neticesinde bu fikirlerinden vazgeerek Sudann bamszln savunmaya
balad. Bu karar neticesinde 1955 ylnda el-Cephetl slmiyye lid-Dsturu kurdu.
41
www.orsam.com
42
www.timetrk.com, 06.10.2012.
105
1958 ylnda General brahim Abdd yapt darbe neticesinde btn siyas partileri
kapatt. Ancak hvn grubunu din bir hareket olarak grd iin onlara yasak
getirmedi. 1959 ylnda Reid Tahirin baz kesimlerin desteini alarak darbe
giriiminde olduunun anlalmas ile hvn grubuna da yasak getirildi. General brahim
Abddun iktidardan uzaklatran hareket ierinde hvn da vard. Bu gelimeden sonra
hvn daha geni bir kesime yaymak amacyla lider olarak Hasan et-Trab seildi.
Siyas faaliyetlerine hz kesmeden devam eden hvn, slam anayasa almalar iin
kollar svad. 1965 ylnda seimlere katlarak meclise girdi. slam anayasa, eriatn
uygulanmas, komnist anlayn yasaklanmas gibi konularda almalarn srdrd.
1965 seimlerinde Sdk el-Mehdnin ncs olduu Hizbul-mme ile birlikte
komnizme kar mcadele etmeye devam ettiler. 1969 ylnda gerekleen Numeyr
darbesiyle birlikte hvn iin sancl gnler tekrar balad. hvnn lideri olan Trab
dhil birok hvn mensubu yakalanarak hapse atlda, bazlar da ldrld. 1971
ylnda yaplan sol darbesiyle birlikte Numeyr din cemaatlere yaknlamaya balad.
Bu da hvn mensuplarnn hapisten karlarak rahata hareket etmelerini salad. 1973
ylnda anayasann slamletirilmesi saland.1977-1978 yllar arasnda mill
uzmanlama ile birlikte hvn mensuplar nemli mevkilere geldi. 1979 ylnda
Trabye kanunlarn slamliini denetlenmesi iin savclk makam verildi. Bu
dorultuda zel mahkemeler kuruldu ve yelerinin ou hvn mensubu idi.43
hvnn gc iktidar tehdit etme boyutuna ulanca 1985 ylnda birou
tutukland. Akabinde ise tekilat ile birlikte halk Numeyryi iktidardan drd.
Yaplan seimlerde dier partilerle birleen hvn, seimlere el-Cebhetul-
Kavmiyyetl-slamiyye partisini kurarak girdi ve nc srada yerini ald. 1988
ylnda hkmetin drlmesiyle yeni hkmette kendine nemli bir yer edindi.
hvnn da yer ald hkmet, bir yl sonra darbeyle drld Ancak darbeyle baa
gelen Albay Hasan el-Ber hvan da yanna alarak hkmeti kurdu. Bylece hvn
kendine tekrar iktidar saflarnda yer buldu ve anayasann slamletirilmesi projesine
kald yerden devam etti. 1990l yllarda Trab, lkede devlet bakanndan sonra
devletin ikinci adam oldu. el-Cephe partisi, Berin yetkilerini kstlayacak olan kanun
deiiklerini gndeme getirince parlamento feshedilerek olaanst hal ilan edildi.44
Siyas sahadan uzak kalan Turab, her ne kadar mecliste olamasa da Sudan siyaset
43
584.
44
Grgn, Msr Dnda hvn- Mslimn, 584.
106
arenasnda her daim ismi geen bir sima olarak hafzalara kaznmtr. Trab, halen
Sudan hvn liderliini devam ettirmektedir.
3.1.3.1.4. Pakistan
Pakistanda 1941 ylnda, Ebl-l el-Mevdd tarafndan kurulan Cemaat-
slam, her ne kadar hvn- Mslmn ile ayn grleri haiz ise de iki grup farkl
kulvarlarda at koturmulardr. ki grup farkl zaman dilimlerinde, farkl kiiler
tarafndan kurulmu, amalar ok baka olan iki gruptur. Bu nedenle bu iki grubu
birbirinin devam veya biri birinin uzants olarak grmek yanltr.45
3.1.3.1.5. Irak
hvn, Irakta Dnya slam Birlii bakan olan Muhammed Mahmud Savvaf
tarafndan kuruldu. Irakta yasad rgtler listesinde olan hvn, bu lkede Nureddn
el-Vaiz, Velidl-Azam, Prof. Dr. rfan Abdlhamid, Dr. Muhsin Abdlhamid, Prof.
Dr. Abdlkerim Zeydan gibi etkin isimlerle karmza kmaktadr. Irakta u anda legal
olarak faaliyet gstermeyen hvn, etkisini kaybetmitir.46
3.1.3.1.6. Trkiyede hvn- Mslimn

Trkiyedeki Mslman gruplar ana balk altnda toplanabilir:
1. Politik Mslmanlk; Necmettin Erbakan ile 1960 ylnda Milli Nizam
partisi ile balayan bir sretir. Milli Nizam Partisi ve Erbakan taraftarlar kendilerine
ne merkez sada ve ne de merkez solda yer bulan, fakat siyas ynleri de bulunan ve
siyas sahada kendilerine yer edinmeye alan dindar gruptan olumaktayd. Ancak 21
Mays 1971 ylnda laiklik ve partiler kanununa muhalefetten dolay kapanan partinin
yerine 1973 ylnda Milli Selamet Partisi ile giren Erbakan ve MSP, CHP ile koalisyon
kurdu. 1977 ylnda Adalet Partisi ile koalisyon kurdu. Ancak 1980 darbesiyle dier
partiler gibi MSP de kapatld. Politik Mslmanln nc nemli aya Refah
Partisidir. 1995 ylnda ciddi bir oy yzdesi ile siyasete kald yerden devam eden RP,
1996 ylnda iktidar oldu. 28 ubat sreci ile ciddi bir darbe yiyen RP, bu dnemde
kendi iinde blnmeye urad. Refah Partisi kapatlarak yerine Fazilet Patisi kuruldu.
Fazilet partisinde de krlmalar yaand ve FP, gelenekiler ve yenilikiler diye iki gruba
45
Ecer, Tarihte ve Gnmzde hvn- Mslmin rgt, 58-59.
46
107
ayrld. Yenilikiler, Adalet ve Kalknma Partisini kurarak 2002 seimlerinde yzde

34lk bir oyla iktidara geldi. Trkiye tarihinde grlmemi bir ekilde dnem
iktidar olan AKP, hem yerel hem de merkezi ynetimde iktidarln yayor.
Gelenekiler grubunda kalanlar Saadet Partisi ile yollarna devam etti. Ancak yaanan
anlamazlklar ile yeniden bir krlma yaayarak iki parti, Saadet Partisi ve Has Parti
olarak yollarna devam ettiler. Trkiye siyasetine yn veren Politik Mslmanlk, slam
dinine hizmetin siyas sahada verilmesi gerektiini dnmektedir. Trk siyas hayatn
etkileyen ve Trk siyas hayatndan etkilenen politik Mslmanlar, dindar, muhafazakr
kesimin desteini alarak kendilerine siyas hayatta nemli bir yer edinmitir.47
2. Sosyal Mslmanlk; Sosyal Mslmanlk sahasna baktmzda tarikat ve
cemaat olgusu ile karlamaktayz. Tarikatlar daha ok tasavvuf boyutlar olan sosyal
gruplardr. Peygamber Efendimiz ve sahabe dneminde ad konmadan yaana tasavvuf
hayat, Emevlerin basklar neticesinde dnyadan el etek eken baz Mslmanlarn
zhd ve takva kavramlarn sistematik hale getirerek yaamas sonucunda ortaya
kmtr. Seluklu ve Osmanl dneminde de tarikat ad altnda karmza kurumsal
olarak kan bu yaplar, en etkin dnemlerini Osmanl dneminde yaamtr. 1950li
yllarda ortaya kan cemaat adl yaplarn tarikatler ile ilgisi yoktur. Bu cemaatler
iinde en etkili olan Nur Cemaatin lideri Said Nurs tarikatlere kar olmamakla beraber
gnmzn tarikat zaman olmad grndeydi. Anadolunun her kesiminden
insanlarn g neticesinde sanayi ve niversite yaplanmalarnn etrafnda toplanmasyla
ehir hayatnn verdii yalnzlk psikolojisi ile cemaat olgusu ile tanmtr.
Cemaatlerin genel grevleri, daha ok ahlak ve manev hizmettir. 48
3. Kltrel/ Entelektel Mslmanlk; Birbirinden bamsz olan bu gruplar,
daha ok neriyat alannda hizmet etmektedirler. Son derece etkili olan bu gruplar,
internetin, bilginin paylalmas alannda insan hayatnn vazgeilmez bir unsuru
olmasyla slam internet sektrnde boy gstermektedirler. Grnrde yazm hayatyla
ilgilenmelerine ramen sosyal ve siyas Mslmanlk zerinde olduka etkilidirler. Bu
gruplarn ortaya knda etkili olan asl nemli faktr 1961 yasasyla oluan zgr
ortamdr. Yasaklarn kalkmasyla oluan serbest ortamdan yaralanan slam gruplar,
dindar ailelerin merkezi ehirlere tanp ocuklarn niversiteye gndermesiyle yetien
okumu, entel, dindar aile ocuklarn kendi saflarna ekmeleriyle olduka g
47
Ali Bula, Mslman Kardelerin Trkiye Hayat zerindeki Etkileri, Hasan el-Benn ve
Mslman Kardeler Uluslararas Sempozyumu, Artus Basm, II. Cilt, Ankara 2002, 291.
48
Bula, Mslman Kardelerin Trkiye Hayat zerindeki Etkileri, 293.
108
kazandlar. Bu neslin slamn merkezi olarak Ortadouya ynelmesiyle, hvn-

Mslimn gibi siyas, sosyal ve pratik hayatta etkili olan bir akmla karlat. slam
akmlarn, tercme faaliyetleri sonucunda hvnn nderlerinin kitaplaryla ve
dolaysyla fikirleri ile tanmalar sonucunda, hvnn Trkiyede ciddi bir hayran
kitlesi olutu. Dier slam hareketlerden ( Cemaat-i slam, Cemaat-i Tebli, Darn-
Nedve) de ksmen etkilenme olsa da, Trkiyede sosyal ve siyasal hayatta etkili olan
hvn idi.49
hvnn Trkiyede etkili olmasnn balca sebepleri:
1. Osmanl Devleti dneminde, hvnn hayat bulduu topraklara 400 yl
gibi bir zaman hkmetmesi ve bu zaman zarfnda Araplarla Trklerin beraber
yaamalar,
2. mam-Hatip, lahiyat ve medrese kkenli Mslmanlarn, Arapa eitimi
grmesi ve bunun doal sonucu olarak slam eserlere daha kolay ulaabilmeleri ve
slam Dnyasnn gndemine vakf olmalar,
3. Trk insann ve Arap dnyasnn Snn kkenli olmasdr. Bu nedenle
daha rahat iletiim salanmtr.
4. hvnn, 19. Yzyl ortaya kan slamclk anlayn devam
ettirmeleridir. stanbulda balayan slamclk akm daha sonra Msr, Hint yarm
ktasna geti. ncln Namk Kemal, Ali Suavi, Ziya Paa gibi ahsiyetlerin
yapt, akabinde Cemaleddin Efgan, Muhammmed Abduh ve Mehmed Akif,
Hindistanda Muhammed kbal gibi isimlerin devam ettirdi slamclk akmn
1960larda hvn Mslimn devam ettiriyor gibi grnmesi, Trkiyedeki dindar
kesimin bu akma rabet etmesine neden oldu.50
Hasan el-Benn, Seyyid Kutub, Muhammed Kutub, Abdlkadir deh ve Said
Havva gibi isimlerin kitaplarnn tercme edilmesiyle, Trkiyede, hvnn ciddi bir
taraftar kitlesi olutu. 51
Trkiyedeki sosyal Mslmanlk ve hvnn kurulmas, gelimesi arasnda
enteresan balar vardr. 1928 ylnda Hasan el-Benn tarafndan kurulan hvn, politik
gayelerle kurulmu bir grup deildir. nk o dnemde Msr, ngilizlerin
mstemlekesi durumundayd. Dolaysyla mstemleke ynetimi altnda yaarken
yaplmas gereken, ncelikle smrge altnda yaamaktan kurtulma ve smrge
49
Bula, Mslman Kardelerin Trkiye Hayat zerindeki Etkileri, 294-295.
50
51
109
zihniyetinin hafzalardan silinmesidir. Bu nedenle, Hasan el-Benn, hvn grubunu,

toplumun ahlak ve manev direncini artrmaya kanalize etmitir. hvn grubu, ancak
Hr Subaylarn 1950li yllarda ortaya kmasyla politik sahada boy gstermeye
balamtr. hvnn manev yzn temsil eden Hasan el-Bennya karlk, politik
ismini Seyyid Kutub temsil etti. hvnn, Trkiyede ilgi grmesi, politik ynnn n
plana kmasyla balad. nk bu dnemde Trkiyede Dindar kesim siyasetle
ilgilenmeye balamt. Trkiyede siyas faaliyetlerde bulunan muhafazakr kesim
komnizm, kapitalizm, milliyetilik, yani merkez sa ve merkez sol dnda kendilerine
farkl bir yol tutma imkn buldu. Bu nedenle, Seyyid Kutubun fikirleriyle ne kt
hvn Trkiyedeki dindar kesim tarafndan ilgi grd. Seyyid Kutubun ilgi grmesinin
bir dier nedeni de sosyolog olarak toplumu iyi okuyup batl kavramlarla toplumu
analiz etme kapasitesine sahip olmas ve slam ilimler sahasnda da kendini iyi
yetitirmi olmasdr.52
Trkiyede 1960lardan sonra farkl bir Mslmanlk anlay geliti. Bu dnem
Mslmanlar, slam devleti ve slam toplumu kavramlarn sk kullanr hale geldiler.
Seyyid Kutub, bu dnemdeki slam hareket ve anlaylar ciddi manada etkilemitir.
Seyid kutub, net, yoruma kapal bir ekilde slamiyetin siyas bir hareket olduunu
syler.modern toplumu cahili toplum olarak tanmlayan Kutub, slam hareketlerin
baarya ulaabilmelerinin tek yolunun Peygamber Efendimizin yolunu takip ederek
ulaabileceklerini ifade eder. Seyyid Kutubun bu sylemlerini kendilerine rehber
edinen Trk politik Mslmanlar, iddet ve terrden uzak durmutur.1970 ve 1980li
yllarda sa-sol savalar, anari ve terr olaylarndan bu nedenle uzak durduklar
sylenebilir.53
hvnn Trkiye zerindeki etkisi, genel olarak sylemsel, tercme faaliyetleri
neticesinde fikr dzeyde kalmtr. slam dnyasnda tekilat dzeyinde fazlaca bir etki
yaratmad lkeler Trkiye ve randr. 54
hvnn Trkiye Politik Mslmanl zerindeki dnsel etkisi ile Milli Gr
Camiasnn fikr zemini oluturulmutur. Bu konuda zellikle de Hasan el-Bennnn
kitaplarnn etkisi olduka fazladr. Ayrca ihvn, Trkiye slamclnn milliyeti
52
53
54
Yasin Aktay, Hilafetin yokluunu Telaf Yolu Olarak Uluslararas hvn Hareketi, Hasan el-Benn
ve Mslman Kardeler Uluslararas Sempozyumu, Artus Basm, II. Cilt, Ankara 2002, 285.
110
ereveden kmasnda da etkili olmutur. Seyyid Kutubla birlikte demokrasi kart

sylemler gelimitir. 55
hvn Mslimn hareketinin Trkiye zerindeki etkisi, genel olarak fikr
dzeyde kalmtr. Trkiyedeki en bariz temsilcisi olarak Milli Gr hareketi
gsterilebilir. Ksmen Fethullah Glen ve Nurculuk akm da etkilenmitir. Ancak en
nemli etki Milli Gr camiasnda hissedilir. Siyasal slam, kavram Trkiyede din
eittir siyaset sloganyla nlenen hvn ile kullanlr hale gelmitir. Siyas mecrada boy
gsteren hvn, Trkiyede tekilatl bir yap haline dnmemitir.
3.1.3.1.7. Hasan el-Bennnn Trkiyeye Bak

Hasan el-Benn, slam devletlerinin gerileme sebeplerini sayarken Trklerin de
iinde bulunduu bir grup sralar ve onlar kalpleri henz Kuran nuruyla
aydnlanmam kimseler olarak tantr.56 Bat medeniyetinin etkisinde kalan lkeleri
snflandrrken bunlarn banda Trkiye ve Msr sayar. Bu iki lkede slam anlay,
hayatn her alanndan km, slam dnceyi ise kalplere hapsedilmi olarak grr.
Ona gre, Trkiye, Avrupa medeniyetine hayran kalm ve bu medeniyeti kendine rol
model almtr. Trkiye liklii kabul ederek btn faaliyetlerinde Avrupaya
balandn aklamtr. 57
Mslmanlar birok ulus devleti ayn sancak altnda birletirecek olan gl bir
devlet kurmaya muvaffak oldu. stanbulu fethetmek suretiyle Hallar kendi evinde
malup etmek, g ve otoritesiyle Avrupaya kadar ilerlemek ite bu devlete nasip
olmutur. Tm bunlar baaracak olan devlet Trklerin kurduu devlet Osmanl
Devletiydi.58 diyen el-Benn, Emirul Mminin olarak vasflandrd Osmanl
Devletine kar duyduu hayranl ifade ederken Trkiye Cumhuriyeti hakknda ayn
olumlu cmleleri kullanmamaktadr. Hatta Atatrkn Hilafeti kaldrmakla slam
ykan insan olduu eklinde grleri de bulunan el-Benn, Trkiyenin bat
medeniyetinin altnda kalan lkeler grubundan yani kfirler grubundan sayar. 59 Ayrca
ngilizlerin, I. Dnya Sava sonucunda, Araplara, Osmanl Devletine yardm
etmemeleri artyla bamszlklarn vereceklerini ve halifelik gcn kendilerine
55
Aktay, Hilafetin yokluunu Telaf Yolu Olarak Uluslararas hvn Hareketi, 299.
56
57
57
58
59
111
tekrar iade edeceklerine dair sz vermeleri ve bunun neticesinde de Araplarn, Osmanl

Devletine kar dman saflarnda yer almalarn da knayan el-Benn, Osmanlnn
kardelerinin arkadan vurduu bir devlet olduunu da kabul etmektedir. Hasan el-
Benn, Batnn I. Dnya Savandan sonra Mslman lkeleri smrgeletirme
faaliyetlerine ilk ba kaldran lkenin Trkiye olduunu ve yaplan savalar neticesinde
Trkiyenin bamszln kazandn dile getirerek Trk Kurtulu Savann hakl
60
baarsna da atfta bulunur. Trkiyeyi salam din temelleri olan Mslman lkeler
arasnda saymayan el-Benn, Trkiyenin Mslman Trk anlayna da
eletirmektedir. nk dil, vatan, rk ve kltr birleiminden oluan milliyetilik
dolaysyla ile Trk milliyetilii cahili milliyetilik olarak kabul etmektedir.
3.2. Hasan el-Benn Sonras hvn- Mslimn

Hasan el-Bennnn ldrlmesi hvn- Mslimin Cemaatinde byk bir
boluk brakt. hvn, el-Bennda programlarn izen hareket adamn cemaatin
ideolojisini ve yaanan olaylarla birlikte deien metotlarn belirleyen fikir adamn
kaybetmiti. Seyyid Kutubu buluncaya kadar da bir el-Benn aray iindeydi.61
Hkmet, hvn zerindeki basksn iyice arttrd. Bir yl kadar devam eden bu
basklar Nahhas Paa hkmeti dnemiyle son buldu. Genel merkezleri ve mallar iade
edildi. Hasan el-Benndan sonra hvnn bana Ahmed Hasan el-Bakri getirildi. 62
1948 Filistin savanda hvn mensuplarnn baarlar herkesi ok etkilemiti.
Bu da hareketin daha da glenmesine ve taraftar toplamasna neden oldu. 1950 ylnda
yaplan seimleri Vafd Partisinin kazanmas, Filistin Sava gibi sebeplerle ngilizler
Msra asker ynak yapmaya balad. gal grnts verip halk korkutup sindirmek
isteyen ngilizlerin bu tavr aksine halkn tepkisine neden oldu. Halkn bu tepkisi ngiliz
aleyhtarl yapan gruplarn da iine yarad. Bu gruplar arasnda hvn da vard. Halkn
bu tavrndan destek alan Vafd partisi ngilizlerle 15 Ekim 1951de kabul edilen 1936
tarihli ngiltere-Svey ve 1899 Sudan Anlamalarn feshetti. Msr Kral Sudan Kral
olarak da ilan edilince halk sokaa dt. ngilizlerin kald binalar atee verip byk
olaylar kard. Bu arada hvn ve dier gruplar tarafndan desteklenen ve zel eitimler
60
61
Ahmed, slam Direni, 22.
62
112
alm Mill Kurtulu Ordusu oluturuldu. Bu ordu ngilizlerle byk bir mcadeleye
tututu. ngilizlere ait binalar tahrip edildi. 63
Kral Faruk, Meclisi feshetti. hvn ve Hr Subaylar grubu birleerek Kral
devirme plan yapt. Halkn desteini de alan Hr Subaylar, General Necip ynetiminde
ihtill yapt. Ancak General Necip Hr Subaylarn hareketliliine ayak uyduramad.
Nasrn, General Necipi ypratma politikalar nedeniyle, Hr Subaylar Kral Farukun
tahttan indirilerek lke dna srgne gnderilmesine karar verdi. Fakat Hr subaylar
ierisindeki baz kiiler, Kraln idam edilmesini istiyordu. Ali Mahir Paa ve ABD
Elisi Jofferson Gafferyin arabuluculuk yapmas ile ortam yumuad ve Kral Faruk
yarglanmadan 26 Temmuz 1952de srgne gnderildi. Kral Farukun srgne
gnderilmesi ile iktidar on kiiden oluan Devrimci Komuta Konseyi ele geirdi.
Devrimci ba olarak her ne kadar General Necip gsteriliyor ise de aslnda perde
arkasndaki birinci adam Ceml Abdnnsrd. Ancak Nsrn General Necipi
ypratma faaliyetleri hvnn iine yarad. Dier siyas gruplar ve oluumlarn politik
hayatlarna son verildi, ancak hvnn siyas yaam devam etti. 18 Temmuz 1953te
Msrda cumhuriyet ilan edildi ve General Necip Msr Cumhuriyetinin ilk
cumhurbakan oldu. Ceml Abdnnasr ise General Necipin yardmcs idi. 1953
ylnda General Necip ile Abdnnasr arasnda yaanan gerginlik dolays ile
Abdnnasr ve konsey General Necipi iktidardan uzaklatrma karar ald. Kendisine
kurulan komplo planlar sonucunda fazlaca direnmeyen Genral Necip, istifasn sundu.
hvan ile Abdnnasr arasnda balayan ynetim mcadelesi sonunda Cemal Abdnnasr
General Necipe iade-i vazife yapt. Ancak Abdnnasr, umduunu yine bulamad.
nk hvn, ynetime daha fazla mdahale etmeye balad. Abdnnasrn iktidar
iin tehlike olarak grd dier bir grup ise yeterince gl olmayan komnist gruptu.
Abdnnasr iin asl tehlike hvn idi. nk hvn, krallk rejimin devrilmesinde
kendini pay sahibi olarak gryordu. Bu nedenle, ynetime ortak olmak istiyordu.
hvnn General necipi desteklemesi ve iktidarda kendi pay sahibi olarak grmesi ve
halkn da onlara destek olmas nedeniyle Abdnnasr, dikkatleri zerine ekmemek iin
hvn ile ilikilerini st dzeye getirmeye balad. nce tutuklu bulunan hvn
mensuplarn serbest brakt. Akabinde hvnn st dzeyi ve lideri ile ilikilerinin iyi
63
113
olduu imajn izdi. Daha sonra Msr anayasasnn yapld komisyona hvnn nc
simalarndan olan Abdlkadir Udehi de ald.64
Abdnnasrn yapaca darbe iin d ilikileri dzeltme gayreti iine girdi.
Bunun iin ncelikle ngiltere ile Sudann bamszl meselesi vard. 12 ubat 1953
tarihinde yaplan anlama ile Sudana yl iinde bamszlk verilmesi karar alnd.
Daha sonra 19 Ekim 1954 tarihinde imzalanan anlama ile ngilterenin asker birliinin
yirmi ay iinde tamamen Msrdan ekilmesi ve eer yedi yl iinde herhangi bir Arap
Birlii lkesine saldr dzenlenirse ngiltere buralara asker yabilme, ayrca Msrn,
Trkiyeye dzenlenecek herhangi bir saldrda ngiltereye yardm etmesi karar alnd.
mzalanan anlamann raportrl grevi Abdulkadir Udehe verildi. Udehin
hazrlad rapora gre bu anlama ngilterenin menfaatlerini korumas dorultusunda
hazrlanmt ve ngilizlerin aka igaline zemin hazrlyordu. hvn, ngilterenin
hibir art ileri srmeden Msr terk etmesini ve anayasann Kuran- Kerim merkezli
olmasn istiyordu. Ancak Udehin hazrlad rapor, durumun tam aksini gsteriyordu.
Bu nedenle hvn mensuplar, gsteriler dzenlemeye balad. Abdnnasr, glenen
aleyhtar gsteriler karsnda hvn sindirmek iin planlar yapmaya balad.
Abdnnasr, skenderiyede 26 Ekim 1954 tarihinde silahl saldrya urad. Saldry,
hvann yaptn ileri srerek hvn mensuplarna ynelik tutuklama faaliyetleri
balad. Ancak hvn da bunun bir komplo olduunu ve kendilerinin byle baarsz bir
giriimde bulunmayacaklarn ileri sryordu. Byk aptaki tutuklamalar sonucunda
10.000 hvn mensubu hapsedildi. Bunlarn ierisinde hvnn Hasan el-Benndan
sonraki en etkin ismi ve en nemli ideologu olan Seyyid Kutub ve hvnn lideri olan
Abdulkadir Udeh de vard. Tutuklananlardan alt tanesi idam edildi. dam edilenlerden
biride Abdulkadir Udehdi. hvn mensuplar yasad olarak iddet odakl faaliyetlerde
bulundular.65
Abdnnasrn, hvn iin kurduu zindanlar dneme damgasn vurdu. 661964
ylnda hvn mensuplar salverildi. Serbest braklanlardan biri de hvnn el-
Benndan sonraki ideologu olan Seyyid Kutub idi. Kutubun salverilmesiyle hvn
iinde gl bir Kutub hareketi balad. Seyyid Kutub hvn mensuplarn bir araya
getirdi. Eserleri ile onlarn yol haritasn izdi. zelliklede Yoldaki aretler (Mallim
fit-Tarik) adl kitab hvnn pusulas gibi oldu. Ancak bu kitabnn yaymlanmas ile
64
65
66
Rfat Seyyid Ahmed, slam Direni Haritas, 22.
114
birlikte hkmet hvn ortadan kaldrmak iin harekete gemek iin bekledii kozu ele
geirdi. nk Kutub, mevcut ynetimi, kfirlikle suluyor ve aka ynetime kar
ba kaldrmak gerektii fikrini savunuyordu. Bu nedenle hkmet, Kutub ve
taraftarlarn tutuklad ve Seyyid Kutubun da aralarnda bulunduu bir grubu idam etti.
Kutubun idam edilmesiyle, hvn da yasal zeminde varln devam ettirme
olanandan yoksun kald. Artk yasad faaliyet eden bir tekilat haline brnd.
Kendilerini sistemletiren ve el-Benndan sonra kendilerini kanalize edecek lider
tipinden yoksun kald. Seyyid Kutubun idam edilmesiyle lidersiz yaayan hvn,
almalarna devam etti. Msr dnda hayat bulan hvn, Abdnnasrn vefatna kadar
da Msrda illegal olarak faaliyetlerini srdrd. Cemal Abdnnasrn, 28 Eyll 1970
tarihinde vefat etmesiyle birlikte, ynetimi ele geiren Enver Sedat, hvn mensuplarn
serbest brakt. Her ne kadar onlar ile iyi ilikiler ierisinde grnse de, asl niyeti
dmann kendine yakn tutarak onlar blme idi. 67
Seyyid Kutubun idam edilmesiyle, byk hareket nderini kaybeden hvn
Mslimn tekilatnda, atrdamalar balad. Bu dorultuda ortaya hvn ierisinde
blnmeler balad ve hvnn fraksiyonlar ortaya kt.68
hvn fraksiyonlarnn genel analizi yledir:
1. Geleneksel izgide kalp muhalefet edenler:

Geleneksel izgide kalan bu grup daha ok rejime yeteri kar k gstermeyen
yal gruba kar kan gen hvn neslinden olumaktadr. Bu grup hvndan
kopmasna ramen dier gruplar tekfir etme veya toplumsal bir hesaplama iine
girmemitir. Geleneksel izgide kaldklarndan, ortaya kan sorunlara yaklamlar yine
bu dorultuda olmu ancak farkl argmanlar gelitirmitir. Yeni hvan, Davet ve
Tebli, Ensar es-Snne, Camia el-eria gibi gruplar geleneksel anlayta olan hvn
fraksiyonlardr. Sosyal ynleri kuvvetli olan bu gruplar hvnn tekrar mescitlere
inmesi gerektii dncesindeydi. nk Msr halk her eye ramen din ile i ie
yaayan bir toplumdu. Bu nedenle onlarn bu ynlerine hitap edilmeliydi. Geleneksel
anlayta olanlara gre hvn, siyaset kadar dier gncel meseleler ile de ilgilenmelidir.
Bu grubun nde gelen ismi Seyyid Kutubtur. 69
67
68
69
Ahmet Emin Da, Yaymlanmam sempozyum bildirisi.
115
2. rgtsel muhalifler:
Geleneksel hvn izgisinde olmakla beraber rgtsel anlamda hvna kar
kan bu grup daha ok niversite genlii arasnda popler olmutur. 1960larda ortaya
kan bu grup, 1970li yllarda neredeyse btn niversitelerde hkim g haline
gelmitir. Balangta klasik niversite genlii sorunlar, karma eitime kar k, kz
rencilerin rtnmesi gibi sorunlar ile uraan bu grup 1967 srail hezimeti ve
ardndan gelen gsteriler, tutuklanmalar ve Avrupada oluan genlik hareketlerinin de
etkisiyle gen kitleleri politik mecralara srkledi. hvn ierisindeki basklar ve
modernizmin etkisiyle hvna muhalif olan bu gruplar kendilerini daha rahat ifade
edecekleri Cemaat-i slamiye kayd. hvnn ideolojik tarafndan Cemaat-i slaminin
pratik yanna doru kayan bu grup, 1977 ylnda gcnn zirvesine ulat. Ancak
yaanan rejim deiiklii ve ardndan gelen tutuklanma ve ikenceler dnemi nedeniyle
grup 1981 ylnda tamamen dald. Bu dal aslnda resmi bir dalt. Rejim
deiiklii ile balayan yasakl gruplar arasnda yerini alan bu grup, illegal olarak
varln devam ettirdi. 1997 ylnda bir taraftan iddet yanls bir politika izlerken bir
taraftan da vaazlara da devam etti. 1997 ylnda ise iddeti politikalarndan tamamen
kardklarn duyurdu. 70
3. Uzleti/tekfirci gruplar
Rejimin basklar ardndan gelen tutuklanmalar ve ikenceler dnemi ile rejime
kar nefret hissi ile dolanlardan oluan gruptur. Rejimin deimesi temel hareket
noktalar olmakla beraber artlarn rejimi deitirmek iin olgunlamad
grndedirler. Bu nedenle bu grup, kendi ilerinde glenme karar alarak kendilerini
bedenen veya ruhen dier insanlardan soyutlama karar alarak kendilerini toplumdan
izole etmitir. Tekfir vel-Hicre (Cemaa el-Mslimin), el-Tavakuf vel-Tibyan (Naciin
Minennar), Cihad el-Cedid (evkiyun), el-Semaviye gibi gruplar bu dncenin
mahsul olarak ortaya kmtr. Ancak bu gruplar ierisinde en etkili olan Tekfir ve
Hicre Grubudur. Cahili toplu ve Mslman toplum ayrmna giden bu grup kendilerini
cahili toplumdan tecride derk mstakil Mslman gruplar oluturdular. Rejimin
basklarna dayanamayan bu grup vakf bakann kararak ldrnce kendileri ile ilgili
tutuklanmalar balad ve birou ldrld.71
70
Da, Yaymlanmam sempozyum bildirisi.
71
116
4. Eylemci/sava gruplar
Bu grup gemiten gelen vaaz yoluyla iradn ie yaramadn bu nedenle rejim
yanllar ile anladklar dilden konumak gerektii grnde olan silahl ve intikam
hrs ile dolu olan hvn mensuplarnn bir araya gelmesiyle olumu bir gruptur. 1979
ylnda Abdsselam Farac ve Kerem Zhdi tarafndan kurulan bu grup eli silahl hvn
mensuplarndan mteekkildir. Enver Sedata suikast dzenleyen bu grup bu suikastn
ardndan tutuklanmalarla kar karya kald. Msrdan kaan grup, var olan kargaa
ortam nedeniyle Afganistana gitti. Zevahiri liderliinde birleen bu gruplar daha sonra
el-Kaideyi oluturmak zere Suudi gruplarla birleti. 72
3.2.1. Kutubular
Temelde Seyyid Kutubun grlerini benimsedikleri iin bu isimle anlrlar.
Genelde, hvnn eylem, provake ve iddet ynn temsil ederler. Temel grleri,
Seyyid Kutub gibi, mevcud ynetimleri kfir ve slam eriatnn tamamen
uygulanmad yerleri de darul-harb kabul ederler. 73
3.2.2. el-Tekfir vel-Hicre

Bu grubun ncleri Seyyid Kutub ile birlikte idam edilenler arasnda bulunan
eyh Abdlfettah smail, Ali smail ve kr Mustafadr. Bu grubun bakan olarak
seilen Ziraat Fakltesi mezunu kr Mustafa, 1977 ylnda idama mahkm edildi.
Tefsir, hadis, fkh vs. gibi alanlarda kendilerini gelitirerek kendi grlerini
destekleyecek fikirler ortaya koydular. Zaman zaman hvan- Mslimn ile tartmalara
giren kr Mustafa ve taraftarlar zellikle de tekfir fikrinde srar ediyordu. Ayrca tek
balarna namaz klmak, farkl zamanlarda oru tutmak gibi ayrlkl grleri bulunan
Tekfir gurubu slam d bir profil iziyordu. Tekfir akmna gre, gemiin fikr ve
fkh birikimlerinin hibirini tanmamak, hibir eyi taklid etmemek gerekir. Tekfir
grubuna gre mukallid insan kfir olmutur. nk Kuran anlalabilir bir kitaptr. Bu
nedenle herkes Kuran ve Snnetten anlad ile amel etmelidir. Onu anlamak ve
onunla amel etmek iin ulemaya gerek yoktur. Ulema dinin kavramlarnn ierisini
boaltp anlamlarn deitirmitir. Mescid-i Haram, Mescid-i Nebev, Mescid-i Aksa
ve Kuba Mescidi dnda, dnyadaki btn mescidler, takva kastyla tesis edilmedii
72
73
117
iin, ilerinde namaz klmak caiz deildir. Ayrca bu mescidlerde de klnan namazn
makbul olabilmesi iin Tekfir grubundan birinin imam olmas gerekir. Onlara gre
nemli olan gnahn nevi deil, nemli olan gnah ilemektir. Gnah ileyen kii, kfir
olur. nk gnah irktir ve irk blnmez. Ulemann grlerine deer vermeyen et-
Tekfir grubu ictihad da caiz grmez. cma, kyas, meslih-i mrsele vs gibi eri
hkm metodlarna gerek yoktur, Kuran ve Snnet yeterlidir. 74
et-Tekfir grubuna gre, dier insanlarla normal ilikilere girilmemelidir. Bu
nedenle, niversiteye gitmeye, devlet dairelerinde almaya gerek yoktur. Cuma
namazn klmaya kar kan et- Tekfir grubu, ancak slam cemaati glenirse Cuma
namaznn klnabileceini savunur. Onlara gre hicret, mevcud dzene kar yaplr ve
her bireyin hicret etmesi yani devlet dzenine kar kmas gerekir. et-Tekfir
fraksiyonunda da karmza kan ilgin grlerden biri de dnyann sonu ile ilgili
senaryolardr. Onlara gre, Hz. sa, yeryzne inecek, Mslmanlar ve Hristiyanlar
arasnda klla sava yaplacaktr. Ayrca bu sava beklemek de her Mslmana
vaciptir. 75
et-Tekfir fraksiyonuna gre, her ne ekilde olursa olsun, hatta lke yabanc
ordular tarafndan igal edilse bile hibir siyas ve aktif bir faaliyete76girmek caiz
deildir Cihat anlaylar da hvndan olduka farkl olan et-Tekfir fraksiyonuna gre,
cihad ancak dnyann sonunda, Mslmanlar ve Hristiyanlar arsnda kl, ok ve yayla
yaplacaktr. Bunun dnda cihad yoktur. Cihad anlaylarnn farkllna ramen
kendilerinden olmayanlar ldrmekten geri durmayan et-Tekfir mensuplar, bunun iin
listeler hazrlam ve zel gruplar kurarak kendilerinden olmayanlar ldrmtr.
Anari ve kaosa neden olan bu fraksiyon, olumsuz tavr ve aykr fikirleri nedeniyle
Msrda taraftar bulamam, Suudi Arabistan, Irak ve rdnde yaylmaya almtr.
slamn hayata tatbiki konusunda da olduka farkl grleri haiz olan et-Tekfir grubu,
mevcud ynetimi kfir olarak kabul ettikleri iin, eriatn uygulanmasna kardrlar.
Onlara gre slam olmayan ynetimlerden, slam eriatnn tatbikini istemek77
mantkl deildir.
74
75
76
el-Verdn, Salih; Msrda slam Akmlar, ev. H. Acar-. Duman I. Kitab, Fecr Yay., Ankara 2011,
157.
77
el-Verdn, Msrda slam Akmlar, 143-144.
118
3.2.3. slam Cihad

Kurulu aamasnda hvnn yannda olan ancak deien zamanla hvndan
ayrlarak kendine has grleri ile dikkat eken ve hvnn adndan en ok sz ettiren
fraksiyonu olan slam Cihad tpk et-Tekfir grubu gibi kendilerinden olmayanlar
tekiletirmenin tesinde dier grup ve zellikle de ynetimleri kfir sayma anlaynda
olan bir grup olarak karmza kmaktadr. slam Cihad grubunun lideri, Filistinli,
srailde doktora yapm ve hvnn Filistin savalar srasnda Filistin cephesinde
savaan, Filistin Kurtulu rgtne mensup Dr. Salih Seriyyedir. man Risalesinde,
Enver Sedat ve benzeri ynetimlerin kfir olduunu ve bu tr rejim ve ynetimlere kar
cihad emek gerektiini yazd. slam devletinin kurulmas iin cihad art olarak kabul
eden Seriyye, kfir ynetimleri destekleyen, onlarla uzlaan, dostluk kuran ve slamn
dndaki felsefeleri benimseyenler kfirdir. Msr toplumu Enver Sedat ve benzer kfir
rejimleri destekledii iin cahiliye toplumudur ve bu sebeple de Msr, darul-harbtir.
Bu ve benzeri grlere sahip olan Seriyye, dncelerini uygulamaya koymak iin
kendi izgisine sahip olanlarla birlikte 1974 ylnda, kanl bir eylem plan hazrlad.
Ancak baarya ulaamayan Dr. Salih Seriyye ve yine slam Cihadn nc
isimlerinden Kerim Anadoli idam edildi. Ayrca doksan mensubu da tutukland.78
slam Cihad rgtnn lider kadrosu arasnda gsterilebilecek nemli
ahsiyetlerden biri de Muhammed Abdsselam Faracdr. Kaire niversitesi
Mhendislik Fakltesinden mezun olan Farac, islam Cihad ile tantktan sonra 1979
ylnda rgtn bana geti. zellikle genlerle yakn ilikiler ierisinde olan Farac,
geni bir taraftar kitlesine sahip oldu. Cihad grubunu sistematize etmek iin el-
Faridatul-Gaibe (Kayp Farzlar) kitabn kaleme ald. Bu kitapta, rgtn amacn ve
fikirlerini anlatan Farac, slam Cihadn gcn arttrmak iin geni bir taraftar kitlesi
toplad. Farac, el-Faridatul-Gaibede, mevcud ynetimin ve yneticilerin kfir olduu,
bu ynetimleri kaldrmak iin klla savamak gerektii gibi klasik Cihad
fraksiyonunun fikirlerini sralamtr. Ayrca slam devletinin kurulmas, hilafetin tekrar
ihya edilmesi, ada denilen dncenin yeryznden zellikle de Msrdan silinmesi,
slam devletinin kurulmas iin klla savamak gerektii gibi fikirleri de savunur. 79 Bu
tr gr ve dncelere sahip olan Farac ve taraftarlar, dncelerini eyleme
dntrmek iin silahl mcadele yolunu tercih etmitir. Farac, Enver Sedat ldrmek
78
79
Rfat Seyyid Ahmed, slam Direni Haritas, 69.
119
iin ordu mensuplar ile grmeler yaparak suikast planlar hazrlad. Bu planlar
yrrle koymak iin yine Farac grubunun etkin isimlerinden olan Halid stanbuli
bakanlnda bir birlie gerekli direktifleri veren Farac, hedefine ulamak iin gerekli
hazrlklar tamamlad. Bu eylemler sonucunda Msr Cumhurbakan Enver Sedat,
Halid stanbuli ve adamlar tarafndan ldrld. Enver Sedatn ldrlmesiyle Halid
stanbuli idam edilirken kendisine yardm ve yataklk eden adamlar da tutukland. Bu
eylemlerinden sonra slam Cihad grubuna kar geni apta operasyonlar balatld.
slam Cihad mensubu birok kii tutukland. Dier elemanlar da srekli olarak gz
hapsinde tutuldu. Birka eylemi dnda etkinliini kaybetti.80
hvandan kopan ve kendilerine yani bir yol izen gruplar eitli siyas partiler
veya siyas rgt grnmleri ile karmza kmtr. Bunlar:
1. hvan- Mslimin: zgrlk ve Adalet Partisi (el-Hrriyye vel-Adale)
(Dierleri: El-Vasat Partisi, El-Tayyar el-Msri Partisi)
2. Cemaati slami: na ve Kalknma Partisi (Bina ve Tenmiye)
3. Tekfir/Hicre: Asalet partisi (Hizbul-Asale) El-Nur Partisi
slami Cihad: El-Kaide81
Enver Sedatn yerine geen Hsn Mbarek, hvanul-Mslimin ile ok ciddi
bir mcadeleye giriti. Enver Sedata suikast dzenleyen be kiiyi, 1982 ylnda idam
edildi. Hsn Mbarek dnemi, hvanul-Msliminin faaliyetlerini daha ok merdiven
altlarnda yrtt bir zaman dilimi oldu. llegal olarak varln devam ettiren hvan
yeleri, bamsz siyaset yapma yolunu seti. Halkn desteini alarak almalarn
srdrd. Bu almalar, henz Mbarek rejimi devrilmeden nce hvan, Msrn
siyas hayatnn merkezine oturttu. 2005 ylnda, hvanul-Mslimin, siyas hayatnn en
nemli baarlarndan birine imza att. Hsn Mbarek tarafndan yasaklanm olsa da
hvan yeleri, bamsz adaylar olarak seimlere girerek parlamentoda 88 sandalyeye
sahip oldu. 2005 seimleri, hvann iktidarnn ayak seslerinin duyulduu seimler
olarak tarihe geti. Nitekim Tahrir Meydannda yaklan devrim ateiyle, Hsn
Mbarek ve diktatrl devrildikten sonra yaplan ilk seimlerde hvanul-
Msliminin aday Muhammed Mursi, Msrn yeni Cumhurbakan oldu. lkede
askeri kanadn ve bir ksm d glerin Msr siyasetine yn vermek iin planlar
80
Ecer, Tarihte ve Gnmzde hvn- Mslmin rgt,52- 54.
81
Ahmet Emin Da, Yaynlanmam sempozyum bildirisi.
120
yapmak iin bir takm siyas oyunlar olsa da, 84 yl sabrl bir mcadele rnei
sergilemi olan hvan- Msliminin mcadelesinden vazgememitir.82
3.2.3. Hasan el-Benn Sonras hvn- Mslmin Lider Kadrosu

Hasan el-Benndan lmyle birlikte hvn sadece liderini kaybetmedi daha da
nemlisi hvn bir arada tutan gc kaybetti. Hasan el-Bennnn ideolojik ve fikri
donanm hvna ivme kazandryordu. Onun lm gerek hvn saflarnda ve gerekse
de Msrdaki dier muhalif gruplar arasnda deprem etkisi yaratt. Hasan el-Bennnn
sahip olduu din ve etkin karizmadan yoksun olan hvn liderleri Arap milliyetilik
fikrinin ne kmas, Nasrn anti-siyonist sylemlerin artmas, hkmetin baskc
tutumu ve hvn mensuplarn bir arada tutamama gibi faktrle yznden prestij
kaybetti. Msrda da poplaritesini ve cazibesini yitiren hvn, alternatif olma zelliini
yitirdi. Bu dnemin nde gelen simalar her ne kadar hvn bir arada tutmak iin
abalayp projelerini sunsalar da Hasan el-Benn kadar etkin ve yetkin olamadlar.
Seyyid Kutub ile yeniden bir araya gelen hvn, Kutubun sert sylemleriyle de
eylemsel dneme gei yapt. Kutubun ardndan karizmatik bir lider etrafnda
toplanamayan hvnn lider kadrosu yledir:
Hasan el-Benn: 1928-1949
Hasan el-Hudeybi: 1949-1972
mer el-Tilmisan: 1972-1986
M.Hamid Ebu Nasr: 1986-1996
Mustafa Mehur: 1996-2002
Memun Hudeybi: 2002-2004
Mehdi Akif: 2004-2010
Muhammed Bedii: 2010- 83
Ancak biz alamamzda Hasan el-Benndan sonra fikr anlamda hvnn yol
haritasn izen iki liderini ele alacaz. Abdlkadir deh ve Seyyid Kutub.
82
www.dnce.com, 18.08.2012.
83
Ahmet Emin Da, Yaynlanmam sempozyum bildirisi.
121
3.2.3.1. Abdlkadir deh

hvn- Mslimn hareketinin gerek el-Benn yaarken gerekse de onun
lmnden sonra ne kan simalarndan biri Abdlkadir dehtir. 1907 ylnda doan
deh, 1930 ylnda Kahire Hukuk Fakltesinden mezun oldu. Savclk ve hkimlik
yapan deh, kuruluundan itibaren hvn saflarnda yer ald. Msr Kral Farukun
tahtan indirilmesi ile balayan yeni Msr anayasasnn hazrlanmas iin oluturulan
komisyonda, hukuku kimlii hasebiyle yelik grevinde bulundu. Anayasa
almalarnda insan hrriyeti ve anayasann slam kimlik tamas fikirleri ile tannd.84
General Necibin grevinden uzaklatrlmas sebebiyle yaplan halk
gsterilerinde bilfiil yer ald. Cemal Abdnnasr ile hvn arasnda dostluk kprleri
kurmak iin abaladysa da bu emeline muvaffak olamad ve hvn tekilat, kapatlma
karar ile kar karya kald. Abdnnasr ikna etmek iin yapt grmede kulland
sert slup ve General Necibin grevinden uzaklatrlmas iin yaplan gsterilere
katlmas sebebiyle Abdnnasr ile aras ald. Abdnnasrn, ngiltere ile imzalanan
anlamay hvn adna incelemsi iin dehe gndermesi zerine hazrlad raporda
yaplan anlamann ngiliz menfaatlerini koruduu ve Msr ngiliz igaline ve
smrgesi durumuna srklediini syleyen deh, bu sylemleri neticesinde hvn ile
Abdnnasr arasndaki atlan daha da bymesine neden oldu.85
1951 ylnda resmi grevinde istifa eden deh, avukatlk grevi yapmaya
balad. 1953 ylnda Libyada yaplan nayasa almalarna davet edilen deh, 1954
ylnda Abdnnasra yaplan suikast giriimden sorumlu tutularak idama mahkm
edildi. Yarglama sonucunda be arkadayla birlikte 9 Aralk 1954 tarihinde idam
edildi.86 Abdlkadir dehin be eseri vardr.
1. et-Terul-Cinaiyyl-slam: Trkeye, Akif Nuri Karc tarafndan slam
Ceza Hukuku ve Beer Hukuk adyla tercme edilen bu kitap slam hukuk ile beeri
hukuklar karlatrarak inceleyen bir kitaptr. 87
2. el-Ml vel-Hkm fil-slam: slamda Mal ve dare adyla H. Tahsin
Feyizli tarafndan Trkeye tercme edilmitir.
3. el-slam ve Evziaunes-Siysiyye: Beir Eryarsoy tarafndan slam ve Siyas
Durumumuz adyla Trkeye tercme edilmitir.
84
Yeken; Abdlkadir deh, 244.
85
Yeken, Abdlkadir deh, 244.
86
87
122
4. el-slam ve evziaunel-Kanuniyye
5. el-slam Beyne Cehli Ebnaih ve aczi Ulemih: Ebubekir Sddk Cafer
Tayyar tarafndan Trkeye Evlatlarn Cehaleti, limlerinin Acizlii Karnda slam
adyla tercme edilmitir.
3.2.3.2. Seyyid Kutub

Seyyid b. Kutb b. brahim b. Hseyn e-azili, 1906 ylnda Msrn Asyt
vilayetinin Ma kynde dnyaya geldi. 1933 ylnda Ezher niversitesinin Darul
Ulum Fakltesini bitirdi ve alt yl kadar ilkokul retmenlii yapt. Yine bu faklteye,
Edebiyat retim eleman olarak atand. Mustafa Sadk er-Rafi, Mahmud el-Akkad,
Taha el-Hseyin gibi edebiyatlarla dostluk kurdu. Bu sayede edebiyata daha da ilgi
duymaya balad. rencilik yllarnda eitli siyas partiler ierisinde ad anlan Kutub,
1945 ylnda btn partilerle ilikisini kesti.
II. Dnya Sava sonrasnda edebiyatla ilikisini kesmese de daha ok siyas ve
toplumsal meseleler ile ilgili yazlar kaleme ald. 1947 ylnda sponsorluunu Hristiyan
kkenli birinin yapt el-Alemul-Arab dergisini karmaya balad. Bu dnemde
Msrda popler olan sosyalizm akmn etkisinde kald. Yeni Fikir adnda bir dergi
kard. Ancak derginin slubu hkmeti rahatsz edince dergi kapatld. Bu derginin
haricinde ed-Dave, el-tirakiyye, el-Livaul-Cedid adl dergilerde de yazlar
yaymlad. Yaamnn bu devresine Cahiliye Dnemi diyen Kutub, byk bir fikr
dn yapt. Edebiyat ve sosyalizmin etkisinden ky ve ky hayatnn zorluklarn konu
alan yazlar yazmaya balad. Sosyalizmin etkisiyle slam sosyalizmi savunmaya
balad. Bu almalarndan dolay hkmet destekli olarak sosyoloji doktoras yapmas
iin 1948 ylnda Amerikaya gnderildi. 1950 ylnda Amerikadan dnnce sosyalizm
dncesi de bitti. Sosyalizm, kapitalizm, komnizm gibi beer ve bat meneli
dncelerin karsnda yer ald. Her konunun zmn dinde aramaya balad. Bu
dnmn asl nedeninin Hasan el-Bennnn ldrlmesinin akabinde Amerikada
balayan kutlama trenlerinin etkisi olduu sanlmaktadr.88
Amerikadan dndkten sonra bir sre resm sfatla grevini yrtt. Ancak
1952 ylnda grevinden istifa etti. 1952 askeri darbesini yapan Hr subaylarla yakn
ilikiler ierisinde olan Kutub, darbe sonrasnda dzenledii konferanslarla Hr
Subaylarn takdirini kazand. Bu aralarda da tant hvn ile de yakn temaslarda
88
Grgn, Seyyid Kutub, 64.
123
bulundu. Cemal Abdnnasr ile hvn ile aralarnda kan fikir ayrmazlnda
arabuluculuk yapan Kutub baarl olamaynca hvndan yana olunca Abdnnasr ile
aralar ald. Bu olayn akabinde 1953 ylnda hvn tekilatna katld ve hvnn rad
Mdrlne getirildi. 1954 ylnda hvnn kapatlmasyla birlikte mensuplar
tutukland. Seyyid Kutub da tutulular arasnda yerini ald. Ancak halkn tutuklamalara
gsterdii tepki karsnda tutuklular serbest brakld. Kapatlan hvnl-Mslimin
dergisi Seyyid Kutubun editrlnde tekrar karld. 1954 ylnda sansr gerekesiyle
dergi Kutub tarafnda kapatld. 1954 ylnda Cemal Abdnnasra kar yaplan suikast
giriiminden sorumlu tutulan hvn mensuplar tutukland. Seyyid Kutub tutuklananlar
arasnda yine yerini ald ve 15 yl hapse mahkm oldu. Fi Zillil- Kuran (Kurann
Glgesinde) adndaki tefsiri kaleme ald. Bu eseri nerederken tutuklanarak cezaevine
gnderildi. Bu arada yazdklarnn insanlar tetiklemediini grnce slup ve metod
deiikliine gitti. nsanlar, hvn davasna destek verecek daha sert ve harekete
geirecek daha ateleyici sylemler gelitirdi. Tutuklu olduu dnemde otuz ciltlik
Kuran tefsirini tamamlayan Kutub, 1964 ylnda serbest brakld. Msr hkmeti,
hvnn, yasad faaliyetlerini takip etmeye balad. Yoldaki aretler (Mallim fit-
Tarik), kitabn yaymlayan Seyyid Kutub, hkmetin beklemi olduu kozu kendilerine
verdi. Hkmet yetkilileri, yaklak krk bin hvn, mensubunu tutuklad. hvnn ileri
gelen isimlerinden olan Muhammed Yusuf Havva, Ali Amav, Abdlfettah smail,
Mecd Abdlaziz Mtevelli, Sabri Arafe el-Km, Ahmed Abdlmecid ve dier hvn
liderleri de tutuklananlar arasndayd. Yarglanma srelerinin ardndan idam
edilmelerine karar verildi. 29 Austos 1966 tarihinde infazlar gerekletirildi. 89
3.2.3.2.1 Grleri
ok ynl bir kiilie sahip olan Kutub, din dncenin yan sra edebiyat
kimlii, yaymclk, gazetecilik, edebiyat eletirmenlii gibi ynleriyle de olduka n
planda olan bir kimsedir. 1940 yllara kadar iir, roman, hikaye, makale edebiyat
eletirmenlii gibi yazlara kaleme alan Kutub, 1940 yllardan sonra fikr anlamda farkl
bir profil izmektedir. Farkl fikir dnyalaryla karlamas sonucunda yazlarnda fikr
olarak din olgusunu ilemeye balar. Bu srete Kuran kefettiini ifade eden Kutub,
1950li yllara kadar bu halet-i ruhiye ierisinde gezinir. Bu dnemde eitlik, adalet,
hrriyet, emperyalizm gibi kavramlar tahlil eder. Beer sistemin rnleri olan
89
Grgn , Seyyid Kutub 64-65.
124
kapitalizm, sosyalizm gibi kavramlarn insanolunun sorunlarna zm bulamadn

aksine sorunun kayna olduunu, zmn ilah vahyin son halkas olan slam
olduunu ifade eden yazlar kaleme almaya balar. Seyyid Kutubun yaz hayat 1950li
yllardan sonra daha farkl bir boyut kazanm olarak karmza kar. Olduka sert bir
slup kullanan Kutub, bu tavr neticesinde uzun tutukluluk dnemleri yaamtr.
Hkimiyet kavramna farkl yorumlar getiren Kutub, kimsenin kimse zerinde
tahakkm kuramayacan, Allahn hkimiyetinin her alana yaylmas gerektii,
meruiyetini Allahtan almayan btn ynetimlerin batl, taut ynetimler olduunu
ifade eder. Hkimiyet kavramn sadece ynetim balamnda deerlendirmeyen Kutub,
bu fikrini genele yayar. Bu balamda toplumlar da ele alan Kutub, Mslman ve cahili
olan toplumlar olarak bir snflandrma oluturur. Mslman toplum, hayatn her
alannda Allahn emir ve yasaklarn kendilerine referans alan toplum, cahili toplum ise
slam kurallarn uygulanmad toplumdur. Seyyid kutub da ne kan bir dier gr
cihad fikridir. Cihad, Mslmanlarn kendilerini savunmas deil, aksine tebli
kavramnn son merhalesidir. Devlet kavramn net bir ekilde tanmlamayan Kutub,
ura kavramnn zerinde zellikle durur. urann uygulanma biimi insanlara
braklmtr. Bu konuda herhangi bir kstas yoktur. 90
3.2.3.2.2.Eserleri
a. Din ve Fikr Eserleri
1. Fi Zilalil-Kuran: 1959 ylnda tamamlad tefsir kitabdr. Trkeye
Kurann Glgesinde ad altnda tercme edilmitir.
2. et-Tavirul-Fenn fil-Kuranil-Kerim: Trkeye Sleyman Ate ve Kamil
M. etiner tarafndan, Kuranda Edeb Tasvir ad altnda tercme edilmitir.
3. Meahidul-Kyame Fil-Kuran: Sleyman Ate tarafndan Trkeye
Kuranda Kyamet Sahneleri ad altnda tercme edilmitir.
4. el-Adaletul-ctimaiyye fil-slam: sosyal ve siyasal ierik tayan bir kitaptr.
Trkeye slamda Sosyal Adalet olarak evrilmitir.
5. Mareketul-slam ver-Resmaliyye: Trkeye slam-Kapitalizm atmas
olarak tercme edilmitir.
6. es-Selamul-Alem vel-slam: Dnya Sulhu ve slam olarak Trkeye
tercme edilmitir.
90
Grgn , Seyyid Kutub, 65.
125
7. Dirasat slamiyye: slam ve Emperyalizm adyla Ramazan Nazl tarafndan

Trkeye tercme edilmitir. Ayrca Fehmi Ululs kitab slam Etdler olarak tekrar
tercme etmitir.
8. Hazed-Din: Din Dediin Budur, adyla Mehmet Hasan Beer tarafndan
tercme edilmitir. Din Budur adyla Hasan Fehmi Ulus tarafndan , Din Bu ad
altnda da Furkan Hocaolu tarafndan tercme edilmitir.
9. el-Mstakbel li Hazed-Din: stikbal slamndr balyla Trkeye
Mustafa zel tarafndan tercme edilmitir.
10. Haait-Tasavvuril-Mukavvematuh : slam Dncesi ad altnda
birinci blm Akif Nuri, ikinci blmn Beir Eryarsoy slam Dnce Esaslar
bal ile tercme etmitir.
11. el-slam ve Mkilatul-Hadare: Eser slam ve Medeniyetin Problemi
balyla Mustafa Varl tarafndan Trkeye tercme edilmitir.
12. Meallim fit-Tarik: ok sayda tercmesi yaplan eserin ilk tercmesi
abdlkadir Keskinsoy rafndan yaplmtr. Yoldaki aretler bal ile Trkeye
tercmeleri yaplmtr. 91
b. iir, Roman, Hikaye, Biyografi, Eletiri
1. Mhimmet-air fil-Hayati ve irul-Cilil-Hadir
2. e-atiul-Mechul: iirlerinin topland kitaptr.
3. Nakd Kitabi Mstakbeli-ekafe: Eletiri ierikli bir kitaptr.
4. el-Etyafl-Erbaa: Hatralarn ieren bir kitaptr.
5. et-Tfl minel-Karye: ocukluk yllarn ve ky hayatn kaleme ald eseridir.
6. el-Medinetul-Meshure: Gece masallar versiyonuyla kaleme ald bir
kitaptr.
7. Ktb ve ahsiyyat
8. Evak: otobiyografik bir eserdir. Trkeye Akif Nuri tarfanadan Dikenler
baliyla evrilen otobiyografk bir eserdir.
9. en-Nakdul-Edebi: Uuluhu ve Menahicuh
91
Grgn , Seyyid Kutub, 66-67.
126
3.2.4.Hasan el-Benn ve hvn- Mslmin Arasndaki Farklar

Hasan el-Benn gre Seyyid Kutub daha sert daha ihtilalc bir yapda idi. Kutub,
mevcud dzenin cahiliyye olduunu, slam eriatnn tamamen uygulanmad yerleri
darul-harb kapsamnda olduunu, bu nedenle gelen iktidarlarn, kfir olduu
grndedir. Ancak Hasan el-Benn bu kadar radikal grleri haiz deildir. Hasan el-
Benn mevcut ynetimlere kar bu kadar tepkili deildi.92Mevcut ynetimlere daha
yapc yaklam, onlarn hatalarn dile getirerek slah yolunu tercih etmitir. Ayrca
Hasan el-Benn ynetimlere daha barl bir politika izlerken el-Bennnn bu tavr
kendisinden sonra gelen hvn liderlerinde ve mensuplarnda grmek olduka zordur.
Hasan el-Bennnn grlerini incelediimizde karmza siyas partilere kar
olan, siyas partileri hizipilik, ayrmclk ve slam toplumlarn blen yaplar olarak
tanmlayan bir lider kmaktadr. Hasan el-Benn kendi dneminde hvn mensuplarn
siyas parti oluumlarndan tecrit etmeye alm, hvnn yolunun Allah ve
Rasulunun yolu olduu, davalarnn temel amacnn slam yaamak olduunu beyan
ederken, kendisnden sonra karmza siyas bir hviyete brnmek iin elinden geleni
yapan yaylma imkn bulduu her lkede ya bir parti kuran veya bir partinin iinde yer
almaya alan bir hvn modeli karmza kmaktadr.
Hasan el-Benn, slam lkelerini tek at altnda toplamaya alrken hvn
mensuplar dier Arap lkelerinin Msr ile birlemelerinden rahatsz olmutur. Hasan
el-Benn, milliyetii rklk olarak tanmlamayan, rkla gtren milliyetilii
cahili milliyetilik olarak tanmlarken, hvn, Msr dndaki tm lkelerde milliyeti
duygularla hareket etmitir. Hasan el-Benn da din duygusu ne karken, hvan da
genel olarak rk fikr genel kabul grmtr.
Hasan el-Benn, slam devleti sfatn kullanrken hvn genel olarak gnn
moda kavramlarn kullanmay tercih etmitir. Mesela, sosyal slam devleti gibi.
Hlbuki Hasan el-Benn, slam varken baka bir sfata ihtiya duyulmamas gerektiini
savunmutur.
Hasan el-Benn, gelen hkmetler karsnda taviz vermez bir tutum sergilerken,
hvn gelen ynetimlerin kendilerine verdikleri imtiyazlara gre ekil almtr.
Hasan el-Benn, ictihad kapsnn ak olduunu savunurken mesela et-Tekfir
grubu ictihad caiz grmemektedir.
92
127
Hasan el-Benn, davetine kahvehanelerde balam ve davetini herkese

ulatrmaya almtr. Ancak hvn ve fraksiyonlar kendilerinden olmayanlar
tekiletirerek, insanlar kfirlikle itham etmilerdir.
3.3. ada slam Bir Akm Olarak hvn- Mslimn

hvn- Mslimn, Hasan el-Benn gibi tek bir slam devleti fikrine sahiptir.
Btn insanlar ayn atadan gelmektedir. Dolays ile insanlar arasnda soy birlii vardr.
Bu nedenle mill kelimesini ihtiva eden kavramlara yani mill devlet, millet gibi
93
kavramlara antipati ile yaklamaktadr. Hlbuki Hucurat Sresinin, 13. Ayetinde, Ey
insanlar! phe yok ki, biz sizi bir erkek ve bir diiden yarattk ve birbirinizi tanmanz
iin sizi boylara ve kabilelere ayrdk. Allah katnda en deerli olannz, Ona kar
gelmekten en ok saknannzdr. phesiz Allah hakkyla bilendir, hakkyla haberdr
olandr,94 buyrulmaktadr. Yani Kuran boy, kabile, kavim, millet gibi kavramlarn
varlndan ve bunun Allahn takdiri ile olduundan bahsederken hayat Kuran ve
Snnet ekseninde ina eden hvn Mslimn, Kurann aksi ynnde fikir beyan
etmektedir. hvn- Mslimnin el-Benndan sonraki lideri olan Seyyid Kutub, bu
konu ile ilgili olarak u szleri sarf etmektedir: Meydanda tek bir hizip (topluluk,
grup) vardr, o da Allahn hizbidir. Bunun says hibir zaman artmaz. Meydan da tek
bir nizam vardr, o da slam nizamdr. Geriye kalan nizamlarn topu cahiliyet nizamdr.
Meydan da tek bir eriat vardr, oda Allahn eriat. Meydan da tek bir yurt vardr, o da
slam yurdu. slam devletinin hkim olduu yurt Allahn eriatnn hkmran olduu,
emirlerinin geerli bulunduu ve Mslmanlarn birbirlerini dost edindikleri diyar.
Bunun gerisinde kalanlarn hepsi darul-harptir.95 slam eriatnn hkm srmedii
yeri direkt olarak darul-harp kavram ile niteleyen hvnn, tek bir slam devleti
hayalleri bazen pan-Arabizme (Arap Birlii)96 kaymaktadr.
Din ile devlet birbiriden ayrlmayan iki kavramdr. Bu kavramlar birbirinden
farkl kavramlarm gibi ele almak slam anlaytan uzaklamak demektir. slam
devleti, btn ileri Allahn emir ve yasaklar dorultusunda yrten devlettir. slam
93
94
Diyanet leri Bakanl, Kuran- Kerim Trke Meli, Hucurat Sresi, 49/13.
95
Kutub, Yoldaki aretler, 189.
96
128
devletinin anayasas Kurandr. slam devletinin zellikleri, Kurana dayanan bir

anayasas olan, ra prensibin esas alnd, hilafet ile ynetilen bir devlettir. 97
hvn- Mslimne gre insanlarn kendilerini idare etmek iin kurduklar
devletler unlardr:
1. Kfir devlet
2. Fsk devlet
3. Mslman devlet
Devletleri snflandrma biiminde, inan faktrn esas alan hvnn bu
devletlere kar tavrlar da devletlerin sahip olduklar inanca gre ekil alr.
Mslmanlar, kfir devlet ile kfir olmalar hasebiyle savamal, fsk devleti hidayete
erdirmek suretiyle yardm etmelidir. nc devlet modeli olan Mslman devlet zaten
btn Mslmanlar tek bayrak altnda topland, tek yurdu paylaan devlettir.98
hvn- Mslimne gre slam devleti mterek kavramlar topluluundan
oluur. yle ki, slam devletinin snrlar ierisinde yaayan Mslmanlar arasnda, dil,
tarih, kltr, ahlk, adet, din, dil, duygu, dnce, ibadet, akide, hukuk, lider birlii
vardr. Mslmanlar arasndaki tarih birliktelii peygamberler tarihinden ileri gelir. Dil
birlii, Arapann Kuran dili olmasndan ileri gelmektedir. Bu nedenle de resm dil
olmaldr. Arapann ne karlmas rklk ile yorumlanmamal, aksine Arapay
renmek bir eref olmaldr. Ahlk, akide, duygu ve dnce birliktelii de zaten slam
dininin potasnda oluturulan kavramlardr. Hukuk birlii, Kurann anayasa olarak
kabul edilmesinden ileri gelmektedir. Lider birliini, slam devletinin nderi de
halifedir, teziyle aklayan hvna gre, slam devleti, Mslmanlar arasndaki bu
mterek kavramlardan olumaktadr. 99
Geleneksel selef dncesinin temel klie cmlelerinden olan Mslmanlarn
halifesiz kalmas caiz deildir, gr hvn dncesinde de aynen yer almtr.
hvna gre, Mslmanlarn tek bayrak altnda ve tek toprak stnde yer almalar
gerekmektedir. Bunu da salayacak kii slam devletinin halifesidir. Halifenin grevi,
slam esaslar, zamana ve zemine bakmadan aynen uygulamak ve slam siyaseti
fiiliyata dkmektir. Halife kimdir? sorusunun cevabn hvn, geleneksel selef
anlay ierisinde yle yantlar: slam halifesi, Mslman, erkek, ilim ve takva sahibi,
slamn temel talarndan olan adalet duygusuna sahip, akll, bali ve Selef
97
98
99
129
dncenin olmazsa olmaz dncesi olan Kureyten olmaldr. Bu zelliklere sahip

olan kii Mslmanlar tarafndan seilir ve lnceye kadar halifelik grevinin banda
kalr.100
slam devletinin halifesine ynetimde yardmc olacak, danma grubu olarak
nitelendirebileceimiz bir de ura bulunur. uray imann esaslar arasnda sayan
hvna gre, ura Mslmanlara has bir zelliktir. slam mmetini ilgilendiren konular,
uraya havale edilir. ura mensuplarnn tmnn ortak bir karar almasna gerek yoktur.
ounluun grne uyulur. ura mensuplarnn says konusunda herhangi bir
snrlama mevcut deildir. mmetin menfaatleri dorultusunda karar alnr. ura
mensuplar ilim, adalet, hikmet sahibi, hem din hem de dnyev ilimlere vakf kimseler
olmaldr. Halife ve ura mensuplar kendi hev ve heveslerine gre kararlar alamazlar.
Toplumun menfaatleri dorultusunda slam esaslara gre hkm vermek zorundadrlar.
slam devletinin anayasas Kurandr. Kurann hkmleri deitirilemez, askya
alnamaz bir yap arz etmektedir. Bu nedenle slam devletinin halifesi Kurana harfiyen
uymak zorundadr. slam devleti Allahn kanunlar ile ynetildiinden beer
kanunlarn slam devletinde yeri yoktur. Devlet bakan olan halife, hakknda nass
bulunan konularda Kurana ve snnete uymaya mecburdur. Hakknda nass bulunmayan
konularda da uraya danmak zorundadr. 101
hvn, kanunlar ilah ve beer olarak snflandrr. slam, son ilah kanun ve
Kuranda son ilah kitap olmas nedeniyle deitirilemez hkmleri ihtiva eder.
slamn ve Kurann ilah insicam onlara paralanamaz bir yap vermitir. Bu nedenle
bir btnlk arz eder. Zaten Kurann kendisi bir ksm ile amel edip, bir ksm ile amel
etmemeyi yasaklar. Bu nedenle slamn hangi konu olursa olsun buna siyaset de dhil
olmak zere ortaya koyduu eylere inanmak ve uygulamak gerekir, aksi kiiyi kfre
gtrr. slam zaman ve zemine gre deien esaslar olmayan evrensel, zaman ve
mekn tesi bir dindir. Bu nedenle kanunlarnda deimeyi kabul etmez.102 slam insana
Hristiyanln bozulmu yaplarndan olan kilise yaamndan daha fazlasn verecek,
insan manev anlamda daha tatmin edecek bir yapdadr.103 Bu nedenle kanun, yasa vs.
gibi beer hukuk terimleri ile karlanan ve hukuk diye insanlarn nne srlen eylere
Mslmanlarn ihtiyac yoktur. nk hlihazrda var olan ve en nemlisi Allah
100
101
102
103
Kutub, Yoldaki aretler,165.
130
tarafndan ortaya konan, bir anayasa hviyetine sahip kitaplar zaten mevcuttur. Aksi
durumda yani insanlar tarafndan hukuk ad altnda insanlara bir takm kanun, yasa vs.
kartlr ve insanlarn bunlara uymalar zorunlu tutulursa, insanlar kula kulluk etmi
olurlar ki bu da slamn kfr kavram ierisine girer. Hkm, kanun koyma yetkisi
sadece Yce Yaratcya mahsustur. nsanlara byle bir yetki verilmemitir. lmin,
bilginin, kanunlarn kayna bir olan Allahtr. Beer hukuk ile ilah hukuku kyas
etmek hatadr. nk beer hukuk sadece ortaya kt veya retildii toplumun
ihtiyalarna hitap eder. Beer kanunlar yapanlar da insan olmalar yani var edilen
olmalar nedeniyle bir takm zaaf ve noksanlklar vardr. Yani kendileri kural koyma
vasflarn haiz deillerdir. Ayrca beer kanunlar yapanlar, iinde yetimi olduklar
toplumun artlarnn, kltrnn, rfnn etkisi altnda kalarak kanunlar
yapmaktadrlar. Yani tarafgir, nyargl bir ekilde olaya yaklamaktadrlar. Ayrca
kanun koyanlar bazen sadece durumu kurtarmak iin bile kanun yapmaktadrlar. Yani
lemmul kanun yapma derdi tamamaktadrlar. Bu sebeplerin ierisine bir de
insanlarn psikolojik alt yaplar, yetimi olduklar aile kltr vs. gibi durumlar da
eklenince ortaya iinden klmaz kompleks bir yap kmaktadr. Beer hukuk
sistemlerinin kmazlarndan biri de sadece kendi toplumlarnn ihtiyalarna veya
kanunlarn ktklar zamana hitap etmeleridir. Hlbuki ilah hukuk sistemimde insan
var eden, ona her eyi sunan ve onun her trl ihtiyacn, zaafn bilen ona ah
damarndan daha yakn olan Allah yapmtr. nsan kendisinden daha iyi tanyan Allah
ona hangi kurallara uymas gerektiini emretme yetkisine herkesten daha hak sahibidir.
Ayrca Yce yaratc tarafndan ortaya konan kanunlar ve zellikle de son din olan
slam zaman ve mekn tesi hkmler iermektedir. Bu nedenle hi kimse kanun
koyma yetkisine sahip deildir.104 Her kim, kendi yanndan kard sistemleri
kullarn hayatna tatbik etmek isterse, Uluhiyet iddia ediyor demektir. ster bunu aktan
aa sylesin, ister sylemesin. Ve her kim insanlara byle sistem koyma hakk tanrsa,
onlarn Uluhiyetini kabul ediyor demektir. ster onlara ilah adn versinler, ister
vermesinler.105
hvn- Mslimn, 20. yzylda etkili olan slam bir akmdr. lk dnem Selef
izgisiyle modern hayatn gereklerine muhalefet eden yapsyla ne kmaktadr.
ada olmaktan ziyade geleneki bir yap ile karmza kan hvn, adalama
104
105
Kutub, Yoldaki iaretler, 105.
131
kavramna bile tahamml edemeyen bir profil izer. hvn, sahip olduu geleneksel
zihniyet ile adalama dncesini, batllamak ile edeer kabul eder.
adalamak, batllamay, batllamak ise slamdan uzaklamay getirir, fikrine
sahiptir. Ayrca modern hayatn gereklerinden olan fikir zgrlne ka kan daha
dorusu kendi dncelerini tek gerek kabul eden yaplar nedeniyle modern ve ada
hayatla uzlamaz bir yar iindedir. Bu nedenle hvn- Mslimn akmna, ada
slam akm olmaktan ziyade, son yzylda etkili olan, geleneksel, selef izgisiyle
karmza kan, modern hayata ve onun gereklerine kar tepkisi ile tannan slam bir
akm demek daha doru olacaktr.
SONU
Mslman Kardeler (hvan- Mslimin)'in kurucusu ve teorisyeni olan Hasan

el-Benn, etkisi sadece yaad dnem ve lke ile snrl kalmam, btn dnyada
fikirleri ve tekilat ile adn unutulmazlar arasna yazdrmtr. Hasan el-Benn slam
imparatorluklarnn dald ve slam dnyasnn her yannn Batl smrgeci glerin
igal ettii bir dnemde domu olmas onun psikolojik ve siyasal alt yapsnn
oluumunda belirleyici bir faktr olmutur. Hasan el-Benn, aslnda yeni bir gr veya
fikr bir hareket balatmam, selef grleri tekrar eden bir ses olmutur Hasan el-
Benn, reformist grler yerine aktif bir slam davas savunucusu olmutur. slam
dnyasn kasp kavuran Bat taklitiliine kar durmu, bata Msr olmak zere tm
dnya Mslmanlarn slamn z kaynaklarna dnmeye davet etmitir. Hasan el-
Benn, slmn sahip olduu smrgecilik kart potansiyeli n plana karm ve
sosyal meselelerde de zm Kuran- Kerim ve snnette bulmutur.
Hasan el-Bennnn Tevhid, Kuran, Peygamber ve Selef anlay, yirminci
yzyl selef sylemi olarak adlandrlabilir. el-Benn bu konuda farkl herhangi bir
gr beyan etmemi, var olan selef kltr yinelemitir. Selef kltrden beslenen el-
Benn, tevhid konusunda her eyin yaratcsnn Allah olduunu, Allah ile ilgili
mteabih ayetlerin bize nasl bildirilmise yle kabul edilmesi gerektii, bu konuda
tevile gidilmesinin yanl olduu grndedir. Peygamber Efendimizin, Kurann ilk
muhatab olduunu, bu nedenle Onun snnetinin Kurann aklamas durumunda
bulunduunu, Peygambere itaatin, Kuran ayetleriyle farz klnd grndedir. Hadis
kitaplarnn, hadis limleri tarafndan ok titiz almalarla hazrlandn, hadisler
zerindeki sahih-mevzu gibi tanmlamalarn yersiz olduu grndedir. Selefin,
Kuran ve Snnetin anlalmasnda ilk kaynak olduu, Kurann ve Peygamberin
vgsne mazhar olan bu nesle sayg gsterilmesi gerektii grndedir. Buradan
hareketle Peygamber Efendimiz ile sahabe arasndaki ba ile hvn ve kendisi arasnda
balant kurarak hvnn da onlar gibi geceleri abid, gndzleri mcahid olduunu
syler.
man kavramna, kendine zg yeni tanmlar getiren el-Benn, iman, kalbin
ameli olarak tanmlar. mann, ameller ile artp eksilecei grnde olan el-Benn,
toplumun imann uyuuk iman olarak tanmlar buna karn kendi tekilatnn iman her
daim uyank, ateli iman olduunu syler.
133
slam dinin en son ve en mkemmel din olduunu syleyen el-Benn, slamn

bir btn olduunu, siyaset, devlet, ahlk, hkmet, fkh vs. gibi blmlere ayrlp
aralarnda kesin izgiler izilmemesi gerektiini, slamn insanlara sunulan en
mkemmel model olduu grndedir. Hasan el-Benn, slamn, slam olmayan
unsurlardan temizlenmesi gerektii grndedir. zellikle slamn siyaset ynne
vurgu yapan el-Benn, siyasal slam sylemini Trkiyede yerlemesine katkda
bulunmutur.
Irk anlamnda kullanlan milliyetilie cahili milliyetilik diyen el-Benn, sz
konusu Arap milliyetilii olunca, fikirleri tamamen deimektedir. Ona gre btn
slam lemi, Arap birliine hizmet etmeli ve Arap birlii tesis etmek iin almaldr.
Araplar, slam mmetinin efendisi olarak gren el-Benn, slam leminin
gerilemesindeki en byk sebebin halifeliin Arap dndaki milletlere gemi
olmasndan kaynaklandn savunur. Bu konuda grleri Hasan el-Bennnn en
byk kmazlarndandr.
ctihad kavramna kendi dnemine gre olduka cesur yaklaan el-Benn, furu
dayal meselelerde ihtilafn tabii olduunu, slamn bu konuda insanlar dinin genel
tabiatna uymak art ile serbest braktn syler. lk dnem imamlarnn bile fetvalar
arasnda farkllk bulunurken gnmzde slamn donuklatrlmamas gerektiini
savunur. Hasan el-Benn, slam insan akln donuklatrmad iin ictihadn insan
ftratnn gerei olduu dncesindedir.
slam toplumunu uyuuk, kendi deerlerinin farknda olmayan, Bat medeniyeti
altnda ekilden ekle giren bir toplum olarak tasvir eden el-Benn, dou medeniyetinin
yani Mslmanlarn bir an nce kendi z deerlerinin farkna varp dnya liderliini
almalar gerektiini savunur. Kurann Mslmanlar insanlarn vasisi tayin ettiini bu
nedenle dnya hkimiyetinin Mslmanlarn hakk olduunu savunur.
Hasan el-Benn tasavvufu, ferd bazda yaanan ve sadece kiinin kendisini
ilgilendiren bir konu olarak aklar. Tasavvuf konusunda makaleler yaymlayan Hasan
el-Benn, bu konuda olduka fazla malumat verir. Tasavvuf-fkh ilikisine deinen el-
Benn, fkh daha genel olarak kabul eder. Suflerin vecd hallerinin sadece kendilerini
ilgilendirdiini, bu konularn geneli ilgilendirmeyeceini savunur. Keramet konusuna
da deinen el-Benn, kerametin caiz olduu grndedir.
Hasan el-Benn siyaseti, mmetin dertleri ile dertlenmek olarak tanmlar. Bu
nedenle her Mslmann siyasetle ilgilenmesi gerektiini savunur. Siyasetle
134
ilgilenmeyenlerinin dinlerini eksik yaadklar anlayndadr. Din-siyaset ilikisine de

deinen el-Benn, slam dininin btncl bir din olduunu, din siyaset ayrmn kabul
etmeyen bir muhtevaya sahip olduu grndedir. Din-siyaset ayrmnn slam
medeniyetinin gerilemesine neden olduunu, ilk dnem Mslmanlarnn byle bir
ayrm yapmadklar iin byk bir medeniyet kurduklarn syler. Bat medeniyeti,
slam, ykmak iin Mslman lkelere slam ile dier kavramlarnn arasn ayrarak
Mslmanlara ii bo, zden yoksun sadece kabuu kalan bir slam modeli sunmutur.
Bu durum Mslman toplumlarda byk bir k beraberinde getirmi, yzlerce
yllk slam medeniyetinin gnmzde tozlar kalmtr.
el-Benn, milliyetilik kavramn vatann, milletini sevme olarak kabul
edildiinde tasvip edileceini bunu dnda rk anlamnda anlalan milliyetiliin cahil
milliyetilik olacan syler.
Devletin, slamn bir gerei olduunu, slam mmetinin blnme ve
paralanmay kabul etmeyeceini ve slam birliinin tesis edilmesi gerektii
grndedir. Hasan el-Benn, Din-devlet-siyaset kavramalarnn slamn zn
oluturduunu, iktidarn slamn kulplarndan biri olduunu savunur. Siyas partilere
kar olan el-Benn gnmzde siyasetin, siyas partilerle ayn anlamda kullanldn
syler. Hlbuki siyaset, slam mmetinin dertleri ile dertlenmek olarak tanmlayan
Hasan el-Benn, siyas partilerin kapatlmas gerektii dncesindedir. Parlamenter
sistemde kar kan Hasan el-Benn, parlementer sistem yerine herhangi bir alternatif
getiremeyerek bu konuyu muallkta brakmtr. Halife ile birlikte ura oluturulmas
grnde olan Hasan el-Benn, urann grevlerini tam olarak aklamamtr.
Hilafet, slamn iardr, grn benimseyen el-Benn slam medeniyetinin
gerilemesinin nedenlerinden biri de Mslmanlar bir arada tutan bir otoritenin
olmayndan kaynaklandn savunur. Ona gre nce bir slam devleti kurulmal daha
sonrada slam devletleri birlii oluturulmal ve halife de nu birliin nderi olmaldr.
Hasan el-Bennnn yaad dnem Mslman lkelerin ke getii
dnemdir. Osmanl devletinin ykld, Mslmanlarn bat medeniyeti altnda inledii
bir zamanda yaayan el-Bennnn siyas anlay bu dnemin zelliklerine gre
ekillenmitir. Bu anlayla hareket eden el-Benn, 1928 ylnda hvn- Mslimni
kurdu. Hasan el-Benn dneminde genel olarak ahlak-manev dorultuda hizmet eden
hvn, el-Bennnn vefatyla birlikte siyas sahada rol almaya balad. Gerek Hasan el-
Benn dneminde gerekse ondan sonraki dnemde Msr dnda ok ciddi oluumlara
135
girien hvn, slam dnyasnda olduka etkin bir rol oynad. Yirminci yzylda
alternatif bir akm olarak ortaya kan hvn gittii her yerde siyaset ile i ie bir
grnt izdi. Mslman lkelerin siyaset hayatnda olduka etkili olan hvn, el-
Benndan sonra kendisini bir arada tutan bir liderden yoksun kald. Gelen ok etkili
liderlere ve ideologlara ramen birlik oluturamayan hvnda atlaklar meydana geldi
ve hvn grnts altnda hvnn fraksiyonlar ortaya kt. Siyas partilerle bile
karmza kan bu yaplar, el-Bennnn izdii yoldan olduka uzaklatlar.
Genelde btn Mslman lkelerde etkili olan hvn, Trkiyede genelde fikr
sahada etkili oldu. Trkiyede siyas hayatta milli gr hareketiyle ortaya km
grnse de bu etki sadece dnsel zeminde yaand, eylemsel bir tarza dnmedi.
Tkiyede politik dindarln olumasnda etkili olan hvn, dindar kesimin iin
alternatif bir dnce ufku at.
Sonu olarak, Osmanl Devletinin paralanmas ile ortaya kan otorite boluu,
Mslmanlar arasnda fikri ve hareket anlamnda boluk getirmitir. Bu dnemlerde
yetien Mslman aydnlar kendi yetitikleri ortamlarnda etkisi ile bu otorite
boluunu bertaraf etmek iin nasl hareket edilmesi gerektii konusunda zm
retmek iin youn bir mesai iine girimitir. Bylesi zor bir dnemde yetien Hasan
el-Benn da, slamn z kaynaklarna dnmeyi savunan yn ile tarihe gemitir.
KAYNAKLAR
Ahmed, Rifat Seyyid, slm Direni Haritas, ev. Cuma Aa, aret Yay.,
stanbul1989.
Aktay, Yasin, Hilafetin yokluunu Telaf Yolu Olarak Uluslararas hvn Hareketi,
Hasan el-Benn ve Mslman Kardeler Uluslararas Sempozyumu, Artus
Basm, II. Cilt, Ankara 2002.
Aybakan, Bilal ,Selefiyye,TDVA XXXVI. Cilt, TDV Yay., stanbul 2009.
Aydn, Mehmet , Dinler Tarihine Giri, Din Bilimleri Yay., III. Bask, Konya, 2004.
el-Badd Abdlkdir b. Thir b. Muhammed (429/1037), Mezhepler Arasndaki
Farklar(el-Fark beynel-Frak), ev., Ethem Ruhi Flal, TDV Yay., II.
Bask, Ankara 2001.
Balolu, Ahmet nan Esaslar Asndan Drzilik, Ankara Okulu Yay., Ankara 2004.
el-Benn, Hasan, Mslman Kardeler Tekilat, ev. Akif Nuri Karcolu, Dava Yay,
stanbul.
, Hatralarm(Mslman Kardeler), ev. M. Beir Eryarsoy, Osman
Arpaukuru, Beka Yay, stanbul 2007.
, Tasavvuf Ve Ahlk Eitimi, ev. Ayetullah Gne, Cuma Karan, Nida Yay,
stanbul 2008.
, Risaleler, ev. Dr. Mehmet Akba, Mehmet Eren, Nida yay, stanbul 2007.
, Cuma Mimberinden I, ev. Salih Barlak, slamolu Yay, stanbul 1990.
, Cihada Davet, ev. Ali Arslan, Sinan Yay, stanbul 1969.
, slam Inda Problemlerimiz, ev. Abdrrahim Mert, slamolu Yay,
stanbul 1991.
, Altun Halkalar, ev. Ali Arslan, stanbul. ?
, el- Mesurat, ev.Mehmet Akba, Nida Yay, stanbul 2010.
, Mekasdul-Kurnil-Kerm, ev. Yusuf Ick, S..lahiyat Fakltesi
Dergisi, Sebat Ofset, Konya, S. 7, 1997.
... , Cuma Mimberinden II, ev. Abdrrahim Mert, slamolu Yay, stanbul
1991.
, Kutub Seyyid, Mevdudi, slamda Cihad, ev. Akif Nuri Karcolu, stanbul
1980.
137
Bula, Ali, Mslman Kardelerin Trkiye Hayat zerindeki Etkileri, Hasan el-
Benn ve Mslman Kardeler Uluslararas Sempozyumu, Artus Basm, II.
Cilt, Ankara 2002.
Canan, brahim, Ktb-i Sitte Tercme ve erhi, Aka Yay., 12. Cilt, Ankara 1995.
Cemile, Meryem, Bat Materyalizmi Karsnda slam, ev. Kemal Kuu, stanbul
1962.
Cemile, Meryem, slm ve ada ncleri, ev. Selahattin Ayaz, Bir Yay., stanbul
1986.
Cerraholu, smail, Tefsir Tarihi, I. Cilt, DB Yay., Ankara 1988.
alkan smail, Kuranda Din Kavram, Ankara Okulu Yay., Ankara 2002.
Da, Ahmet Emin, amza z Brakan nderler Hasan el-Benn, lke Yay, stanbul
2007.
Ecer, Vehbi, Tarihte ve Gnmzde hvanl-Mslimn rgt, Erciyes niversitesi
Yaymlar No:5, Kayseri, 1992.
Eliak, R. hsan, slamn Yenilikileri III, Medcezir Yay, stanbul 2003.
Erkilet, Alev, Orta Douda Modernleme ve slam Hareketler, 4. Bask, Hece Yay.,
Ankara 2004.
Flal,Ethem Ruhi, amzda tikad slam Mezhepleri, zmir lahiyat Vakf Yay.,
zmir, 2004.
Flal, Ethem Ruhi, Gnmz slam Mezhepleri, zmir lahiyat Vakf Yay., No: 39,
zmir, 2008.
., tikadi slam Mezheplerine Giri, zmir lahiyat Fakltesi Vakf
Yaynlar, zmir, 2007.
nim, brhim Beyym, hvn- Mslimn, TDVA, XXI. C., TDV Yay., stanbul
2000.
Gnim brhim el-Beyym, Hasan el-Benn, TDVA, XVI. Cilt, stanbul 2000.
uneym, Vecdi, Mslman Kardeler Davasnda slamn Kapsam, Uluslararas
Hasan el-Benn ve Mslman Kardeler Sempozyumu , Artus Basm,
stanbul 2012.
Havva, Said, 50. Ylnda Mslman Kardeler Tekilat, ev. Ramazan Nazl, Hilal
Yay., stanbul 1980.
Hizmetli, Sabri, tikadi slam Mezheplerinin Douunda ctima Hadiselerin Tesiri
zerine Bir Deneme, AFD XXVI,1983.
138
Hoab, Fahri, Hasan el-Benn Dneminde slam Dnyasnn Meseleleri ve Hal

areleri, Uluslararas Hasan el-Benn ve Mslman Kardeler
Sempozyumu, I. Cilt, Artus Basm, 2012.
Hkelekli, Hayati, Din Psikolojisi, TDV Yay., Ankara 2003.
Mahmud, Ali Abdlhalim, stanbul slam Anlamann Usul ( mam Hasan El-
Bennnn Fehm Risalesinin erhi), Yntem Yay., stanbul 2000.
Grgn, Hilal, Msr Dndaki hvn- Mslimn, TDVA, XXI. C., TDV Yay.,
stanbul 2000.
Grgn, Hilal, Seyyid Kutub, TDVA. XXXVII. Cilt, TDV Yay., stanbul 2009.
Havva, Said, 50. Ylnda Mslman Kardeler Tekilat, ev. Ramazan Nazl, Hill
Yay., 1980.
Houran, Albert, Arabic Though in Liberal Age 1798-1939, ev. Latif Boyac, Hseyin
Ylmaz, nsan Yay., stanbul 1994.
Ik, Vahdettin, Deien Dnyai Deien Mslmanlar ve Yeni Bir k Aray:
hvn- Mslimin, Uluslararas Hasan el-Benn ve Mslman Kardeler
Sempozyumu, I. Cilt, Artus Basm, stanbul 2012.
can,Mehmet Zeki, Selefilik, Kitap Yay., II. Bask, stabul, 2009.
Kutlu, Snmez, slam Mezhepleri Tarihinde Usl Sorunu, slam limlerde Usl
Meselesi, Ensar Neriyat, I, 27-28 Eyll, 2003.
Kutlu, Snmez, ada slam Akmlar ve Sorunlar, Fecr Yay., Ankara 2008.
Kutlu, Snmez ,slam Dncesinde lk Gelenekiler, II. Bask, Kitabiyat Yay., Ankara
2002.
Kutub, Seyyid, Yoldaki aretler, ev. Abdi Keskinsoy, Pnar Yay., 11. Bask, stanbul,
2011.
Kkaa, mer, Hasan el-Bennnn slam Toplumda Yeniden Hakim Klma
Mcadelesi, Uluslararas Hasan el-Benn ve Mslman Kardeler
Sempozyumu, II. Cilt, Artus Basm, 2012.
Mansfield, Peter, Ottoman Empire and ts Successors(Osmanl Sonras Trkiye ve
ArapDnyas), ev. Salih Yurdakul, Sylem Yay., I. Bask, stanbul 2000.
Mutal, Serdar , Arapa-Trke Szlk, Daarck Yay., stanbul 1997.
Okumu, Ejder, Toplumsal Deime ve Din, nsan Yay., stanbul 2003.
Onat, Hasan, Emeviler Devri i Hareketleri ve Gnmz ilii, Ankara 1993.
139
Onat, Hasan, Mezhep Kavram ve Mezheplerin Dou Sebepleri., O Devlet

niversitesi lahiyat Fakltesi lm Dergisi, O, 2004.
Osman, Fethi, hvn-slam ve Demokrasi, Haz. Aydn nl, Endls Yay., stanbul
1991.
Pakaln, Mehmet Zeki, Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, Milli Eitim
Basmevi Yay., III. Bask, I. Fasikul, stanbul 1983.
Rahman, Fazlur, slam ve adalk, ev. Alparslanakgen-M. Hayri Krbaolu,
Ankara Okulu Yay., 2010.
Sarkaya, Mehmet Saffet , slam Dnce Tarihinde Mezhepler, III. Bask, Rabet Yay.,
stanbul 2011.
Soysald, Mehmet, Kuran Anlama Metodolojisi, Fecr Yay., Ankara 2001.
Soysald, Mehmet, Nzulnden Gnmze Kuran ve Tefsir, Fecr Yay., Ankara 2001.
aban, Zekiyddin, slam Hukuk lminin Esaslar (Usll-Fkh), ev. brahim Kfi
Dnmez, TDV Yay., Ankara 2006.
Tmer, Gnay - Kk, Abdurrahman, Dinler Tarihi, IV. Bas., Ocak Yay., Ankara
2002.
Trkiye Gazetesi Rehber Ansiklopedisi, XII. Cilt, VI. Fasikl.
Uur, Mcteba, Ansiklopedik Hadis Terimleri Szl, TDV Yay., Ankara 1992.
el-Verdn, Salih, el-Hareketul-slamiyye f Msr, Fecr Yay., ev. H. Acar-. Duman,
Ankara 2011.
el-Verdn, Salih, el-Hareketul-slamiyye f Msr Vak-i Semaninat, Fecr Yay., ev. S.
Turan, Ankara 2011.
WAMY(Milletler Aras slam Genlik Konseyi), el-Mevsuat- el-Myessere(ada
Fikir Akmlar Ansiklopedisi), ev. Hasan Fehmi Ulus, Bek Yay., stanbul ?.
Yeken, Fethi, Abdlkadir deh TDVA, I. Cilt, 1988, stanbul.
Yazr, Elmall Hamdi, Hak Dini Kuran Dili, I. C., Zahraveyn Yay., stanbul
140
nternet adresleri
www.habervaktim.com
www.kafkasakademi.com
www.orsam.com
www.darul-hikme.com
www.timetrk.com
www.dnce.com
141
ZGEM
1983te Elazn Maden ilesinde dodu. Maden Atatrk lkokulunda okudu.

2000 ylnda Maden mam-Hatip Lisesinden mezun oldu. 2008 ylnda Frat
niversitesi lahiyat Fakltesinden mezun oldu. 2009 ylndan beri Diyanet leri
Bakanlnda Kuran Kursu reticisi olarak grev yapmaktadr.

Hasan Elbenna Din Ve Siyaset PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Hasan Elbenna Din Ve Siyaset PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Hasan Elbenna Din Ve Siyaset PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

HASAN EL-BENNNIN DN VE SYASET ANLAYII

YKSEK LSANS TEZ

HASAN EL-BENNNIN DN VE SYASET ANLAYII

YKSEK LSANS TEZ

Jrimiz, ././2012 tarihinde yaplan tez savunmas snav sonunda bu yksek

F.. Sosyal Bilimler Enstits Ynetim Kurulunun ././2012 tarih ve

Prof. Dr. Enver AKAR

Yksek Lisans Tezi

Hasan el-Bennnn Din ve Siyaset Anlay

Yirminci yzyln en byk ve en etkili Snni slami hareketi olarak kabul

Anahtar Kelimeler: Hasan el-Benn, Selef, hvn, Msr.

Understanding of Religion and Politics Hasan El-Bann

The University of Frat

Hassan al-Banna is the founder of The Society of the Muslim Brothers

Key Words: Hassan al-Banna, predecessor, The Brotherhood, Egypt.

1.2.1.7. Gemiten Gnmze ................................................................................ 33

2.1.7. Ahlk ve Terbiye Anlay ............................................................................... 65

2.2.1.3. Vatan ve Vatanseverlik............................................................................... 82

3.2.3.1. Abdlkadir deh ...................................................................................... 121

Yirminci yzyln en byk ve en etkili Snn slam hareketlerinden biri olarak

ELAZI - 2012 Songl AKKOYUNLU

age. : Ad geen eser

savalar gibi birok etken bulunmaktadr. Bu nedenle mezhepleri, teekkl ve

Tarihinin nemli metodolojik usllerinden olan ahslar zerinde derinleme metodunu

2. KONUYLA LGL ANA KAVRAM: DN

nsan topluluun en etkili, en hissedilir ve insan topluluklar zerinde en etkili

balamda deerlendirilirse dini ayin, trenlerin ve ritellerin tekrarlanmas anlamnda

1. HASAN EL-BENNNIN HAYATI VE ESERLER

1.1. Hasan el-Bennnn Hayat

1.1.2. lm ahsiyetinin Gelimesi

Hasan el-Bennnn Darul-Ulma girdikten sonraki ilk hocas air Muhammed

1.1.4. Eitim Hayat

tzn oluturmulard. Bu tze uymayanlara eitli cezalar veriliyordu. Read

Hassfnin etkisi ok byktr. eyhin, Hasan el-Benndan en fazla etkilendii yn

karsnda tasavvufla ili dl olmas kendisini rahatsz etmeye balamt. nk

1.1.5. Hasan el-Bennnn Davet ehri smiliye

karlat tablolar karsnda ok zlmt. Bu kahvehanelerde her akam sazl szl

1.1.6. hvn- Mslimn

duruyorlard. Bir zamanlar iilerin hanmlar ngilizlerin evinde hizmeti olarak

Hasan el-Benn Kahirede Abbas el-Emiriyye Erkek Okulunda greve balad.

Doru, Davamz, nsanlar Neye aryoruz, Genlere, Sal Konumas, Cihad

el-Benn insanlar sadece uyarmakla kalmyor onlara kurtulu reetelerini de

1.1.9. Hasan el-Benn ve Hkmet Arasnda Yaanan Gerilim

1.1.10. Hasan el-Bennnn ldrlmesi

kaybndan lmesine neden oldu. Hkmet ve Krallk bu olaydaki rollerinin

1.1.11. Hasan el-Bennya Gre slam Medeniyetinin Gerileme Sebepleri

tabakasnn eitimden uzaklap, siyasilerin de kendi zlerinden, slam terbiyesi ve

2. Byle bir saflatrma fikrini, gerek slamn modern hayatn ihtiyalarna

1.2. Hasan el-Bennnn Eserleri

1.2.1. Mecmat Resili mami-ehid Hasan el-Benn

hkmlerine bavurmak ve gereklerini uygulamak istemiyorlar. Oysa biz, Mslman

1.2.1.2. nsanlar Neye davet Ediyoruz?

el-Benn llerinin Allahn kitab Rasulullahn snneti olduunu syler.

1.2.1.3. Nura Doru

Hasan el-Benn, dnemin yneticilerine yle seslenmektedir: Allahu Tel bu

1.2.1.4. Genlik Risalesi

1.2.1.5. Kuran Sanca Altndaki Mslman Kardeler