Download as pdf
Download as pdf
You are on page 1of 316
TRUONG BAI HOC XAY DUNG HA NOI PGS. TS NGUYEN NGOQC BICH ee tS bs Ss ae Oye DIA KY THUAT CONG TRINH NHA XUAT BAN XAY DUNG Pan TRUONG BAI HOC XAY DUNG HA NOI PGS. TS NGUYEN NGQC BICH LY THUYET VA BAI TAP BIA KY THUAT CONG TRINH resto =Tele cc} EBOOKS SOS reksta-Telecc} NHA XUAT BAN XAY DUNG HA NOI - 2005 LOI NOI DAU Trong nén kinh 1é hang hda nhieu thank phdn theo dink iuéng xd hoi chii nglia, van Hanh theo cor ché thi trudng c6 sur quéin Ip cia Nha mide, chat luong ctia cdc céng trinh xay dug cling nluc hiéu qua cia ching la diéu sdng con ciia cde co quan quan #5, vién nghién cin - thidt ké. ede truémg dat hoe va cde don vj kinh doanh trong Tinh vue xay dimg co ban. Céng tée xdy dung céng trinh cang phat trién manh, céng gay anh hudng tiéu cure dén moi truang ne nhién, Do dé, cin c6 dit bdo mot cach tin cdy nhiing thay adi mai tudng, trong dé c6 moi wudng dia kF thudt, nhdm sit dung ching mét cdch cé hiéu qua va bén ving lau dai 1a nhiém vs hél site cdp thidi. Chink vi vay, cudn sich Ly thuyét va bai tip Dia k¥ thudt cong trink ra mat ban doc nhim gidi quyét nhiing nhiém vu twén mét cdch hiae teh. Sach bao gém bén phan chink: Phin 1: Dat dé trong xdy dung Phdn tf Déng lye hoc nuéc duéi dé. Phan HL: Dia k¥ thudt dong lec céng tinh, Phin iV: Céng tac khdo sat dia k¥ thudt. Bon phdn chinh trén day Iai diroc phan nhé thanh 16 chuong dé ngudi doc dé thea doi va hid sdu hon noi dung cia cudn sdch Khi viet cuén sich nay, téc gid d@ dua trén kink nghiém cia hon 34 nam gidng day tai trudng Dai hoc Xiy dung Ha Noi va hon 20 ndm lam thuc té, déng thoi cdp nhat kip thoi nhitng tién b6 khoa hoc thuge link vue dia k¥ thudt trong nudic va ten thé gidt. Ching t6i hy vong cudn sdch nay sé phuc vu thiét thuc va dép img kip thoi cho cong tac gidng day, nghién ctu va hoc tdp ciia sink vién cdc truéng Dai hoc Xay dung Co bin, dong thoi ta tai ligu tham khdo c6 ich cho can b6 chuyén khdo sat — thiét ké'va thi cong nén mong cdc cong trink. Téc gid xin tran trong cdm on Nha xudt ban Xiy dung dé tao diéu kién dé cuén sdch sém ra mdt ban doc. Thanh that xin Idi ban doc vi nhitng thidu sdt cd thé xdy ra trong cudn sdch nay, ching toi mong nhan duge § kién dong gép qus bau ciia cae ban, dé lin xudt ban sax duce tt hon. Tae gia Phan I DAT DA TRONG XAY DUN Chuong 1 NGUON GOC, CAU TRUC VA THANH PHAN CUA QUA DAT 1.1. QUA DAT TRONG KHONG GIAN VU TRU Qua dat 1 mot hanh tinh trong hé mat trai. Cing vi mat trang, trai dat quay xung quanh mat tri trong vong 365.5 ngliy dém va déng thei quay quanh true cia né mat 23 gity 56 phiit 4 giay. Khoang cach xa nhat cla quy dao qua dat so véi mat wai 1 152 trigu km; diém gan nhat la 147 trigu km. Téc dé vin dong trung binh cia qua dat 18 29,76 km/giay. Tuy theo khoang céch so véi mat trai (cang xa mat udi) - tam cila he c6 cdc hanh tinh duge phan bé theo wat ty sau: Sao Thity (Thiy tinh), sao Kim (Kim tinh), qua dat, sao Héa (Héa tinh), saaMOc (Moc tinh), sao Thé (Thé tinh), sao Thien vuong (Thiéa vuong tinh), sao ‘yong (Hai vuong tinh) va sao Diém vuong (Diém vuong tinh) - Tat ca 1 9 hanh tinh va 31 vé tinh. Nhiing quy dao cita giin 2000 hanh tinh nhé bay giita sao Moc va sao Thé, va ching duge goi la cdc tigu hanh tinh (tiéng Hy Lap goi Ja cdc vi sao). Moi hanh tinh déu quay xung quanh mat tri gan nhu theo quy dao trdn tir Tay sang Dong trong mot mat phang. Dudng kinh cia hé mat trai - gan 12 ty km. ‘Theo xée dinh cila cdc nh Thien van hoc, mat trdi - LA mét vi sao 1én trung binh, mot vai thé vii tru khéng 16 gém cdc khi néng va huyét tuong (platma). Trén bé mat mat tri nhiét do dat t6i 6000°C, tai tam dén 20 trigu °C. Duong kinh mat trdi 1én hon duéng kinh trai dat 161 109 lan, thé tich bing 1300 lén. Trong mat toi chia 99,87% khéi hrong cua toan hé. Céc hinh tinh, tiéu hinh tinh, cdc thién thach, byi, kbf chi chiém 0.13%. Hé mat tri tham gia vao thanh phén cia mot trong vo sé cdc hé (dai) Ngan ha cla vil tru He Ngan ha cia ching ta cé trén 150 ty vi sao. Khi quan sat, hé Ngan ha cé dang mot cdi dia, nhin tir trén xuéng né ¢6 dang mdt 1d so xodn 6c. Tai trung tam hé Ngan ha c6 mét nhan cilu tao bdi v6 sé céc vi sao day dic, tir day bit dau xuat hién mot xodn de hon hgp cc vi sao. Dutng kinh ln nhat cia cai dia hé Ngan ha c6 chiéu dai bang 60 - 80 ngan nam nh sing, duéng kinh nhé gin 10 ngan nam anh sang (ngudi ta goi khoang cdch cho chim anh sang di qua trong vong mot ndm, utc la gén 9,46 x 10!? km, 18 mot nam anh sdng). H¢ mat wi nim tai trung tam cia hé Ngan ha. Né quay quanh tam cia hé véi toc d6 230km/giay, va quay hét (hoan thinh) mot vong mat 200 - 240 trigu nim. Vin dé phat sinh cdc vat thé cia hé mat ti, cau tie, céc tinh chat vat Ly, thanh phdn héa hoe cia chiing da duge nganh khoa hoe thién van nghign ctu, 1.2. CAC GIA THUYET VE NGUON GOc CUA HE MAT TROL VA QUA DAT VE ngudn géc ciia hé mat tri va qua dat hi¢n dang tén tai hang loat céc gid thuyét. Phin Ién nhing gid thuyét dé - sy hinh thanh hé mat toi co lién quan tdi tinh van byi khi, hodc lién quan véi su dét ndng (cdc gid thuyét cia Kant - Laplas, Tremberlen, v.v...) hay v6i 40 ngudi lanh twong déi cia tréi dat sau khi duoc nung néng bdi nang lugng cla sy phan hiy phdng xa thuyét cla V. G. Phesenkov). Theo gid thuyét cia Smid, qué dat duge thanh tao tir dm may bui ~ khi ngudi lanh, déng thai dém may bui — khi nay chiu tac dung lyc hap dan cia mat tdi khi né van dong trong dai Ngan ha. 1.3. NHUNG THONG SO CHUNG VE QUA DAT 1. Hinh dang va kich thuéc qua dat Hinh dang cia qua dat duge hiéu 1a hinh dang bé mat vat ly cita cdc mang luc dia va day dai duong. Cac $6 do dia vat ly chi ra ring, qua dat c6 dang hinh cdu, 16m (det) & hai cue, Chinh xéc hon qua dat cé dang clipxeit tron xoay. Tuy nhign, khéi luong cia qua dat, tai cdc lop tn cling cla né phan chia khong déu nhau, diéu dé tt yéu cho thay, hinh dang bé mat qua dat khong co dang hinh hoc chinh tac. Vao nam 1873, mét nha vat Jy ngudi Duc tén 1a Listang da gidi thigu hinh dang qua dat 14 Geoid. Cac kich thude cla qua dat: chiéu dai ban kinh xich dao R,y = 6.378.245 km, ban kinh cuc R, = 6.356.863 km. Do chénh gitta R,, va R, 1a 21,382 km. Chiéu dai duéng xich dao Ly }0.075,704 km, chiéu dai kinh wyén L,, = 40.008,548 km. Dién tich bé mat qua dat 510,08 triéu km”, trong dé c6 148,63 trigu km? luc dia, 361,45 trigu km? dai duong. 6 sau trung binh vé thay quyén cla qua dat 18 3.974 m, chiéu éao trung binh cia Iuc dia so voi muc nude bién 1a 850 m. 2. Cafu trée ca qua dat Trén co sé nhiing nghién ctu dia vat ly hién dai, trong dé theo te dO van dong va dac tung lan truyén cila cdc sdng dia chan cia dong dat, da xc dinh duoc ring, vat thé qua dat cé mot nhan va hai vong tron déng tam - manti vA vo qua dat (thach quyén). TY trong vat chat ting nhay vot theo phuong hudéng vao nhan qué dat. Tren bé mat qua dat 6 bao gém cc quyén: thay quyén (quyén nude); khi quyén (quyén khi) va sinh quyén (quyén hoat dong séng cita cdc sinh vat). So dé cdu triic cita qua dat cing cdc chi din nhiing sé ligu vat ly co ban dugc giéi thigu tren hinh 1.1. Troma ums covinet, Ap lye cer 17a Hinh 1.1. So dé edi tric, thank phan va tinh chat var lj ca qud dat (theo P. Vinogradov, vv...) ‘Nhan qua dat va thanh phan vat chat cia né cho dén nay nghién cfu chua duge nhiéu. Mét s6 nha bac hoc (E.Vikert) cho ring, nhan qua dat bao gém cdc chat néng chay 1a sat va niken, cdc nha bac hoc khéc (V. N. Lodotrnikov, V. Ramzai) lai cho ring cdu tao bi céc silicat kim loai cing, chting tén tai & trang théi gid chy dac bigt dudi anh hudng cia Ap suat 1én va nhigt d6 cao. Ranh gidi cia nhan va manti nim & dé sau 2900 km. Ban kinh nhan gan bang 3500 km, trong luong don vi cia vat chat 12 11,5 = 12,0 G/em’, nhiét dé dat 2000 + 2500°C; 4p luc tai tam nhan fa 350 x 10° KPa. Vao nam 1936, mot bac hoe nit nguéi Dan Mach tén 1a Leman da tach riéng nhan qua dai cé ban kinh gin bang 1200 km. Theo ba, téng manti cia qué dat duge téch think hai phdn: Manti én va manti dudi & dé sau gin 900 km so voi ranh gidi vd qua dat ‘Thanh phan cia manti tren gid dinh 1A peridotit ma chil yéu 1a mangan va silic, trong luong don vi ciia céc vat chat nay dao dong trong khoang 3,3 + 4.5 Glem’, Manti duéi duoc phan b6 tir d6 sau 900 dén 2900 km. Trong lugng don vi cia cée vat chat manti dudi dao dong wrong khodng 5,6 + 9,3 G/cm*, A. E. Fersman cho rang, trong manti duéi chit yéu 1a cdc kim loai Fe, Ni, do vay ong goi né la "Vong quang”. 3. Thanh phan ciia v6 qua dat 4) V6 qud dat hay thach quyén, duoc phan biét véi manti tren boi bé mat phan chia, ma bé mat nay da duoc nha vat ly tén A. Mokhorovitr phat hién vao nam 1910 va ¢6 tén 1a ranh giGi Mokhorovitr. Mai sau nay mdi o6 tén ngén gon “ranh gidi M". Chiéu day vo qua dat khong déu nhau; tren luc dia né dat 20 + 80 km, dudi dai duong dat 5 = 20 km, Bé mat vo qua dit duge phil béi cdc lép dat d4 wim tich c6 chiéu day tir mét vai mét dén 15 km va lén hon. V6 qua dat cat tao bai cdc 1ép tren (granit 2) va Lép dudi (bazan). Ranh gi6i gitla cic lop nay da duce nha bic hoc V.Konrad xée dinh vao nam 1925, va sau nay duce goi la ranh gidi Konrad. Lap granit 6 mot s6 noi dudi day dai duomg khong cé, vi du 6 vinh Thai Binh Duong. Trong luong don vj hat dat dé cha vd qua dat khong vuot qua 3,0 + 3,1 G/em? Theo tai ligu clia A.P.Vinogradoy, tat cd cde nguyén t6 héa hoc da biét déu tham gia vao thanh phin cia v6 qua dat (6i do séu 16 km). Nhung 99,63% thanh phan vd qua dat, ma trong d6 c6 10 nguyén 16 chinh (tinh theo phan trim trong lugng) fa: Oxy - 47; silic - 29,5; nhom - 8,05; sat - 4,65; canxi - 2, 5 matri - 2,5; kali - 2,5; magié - 1,87: titan - 0,45; hydro - 0.15. Thanh phn héa hoc ban dau cla vé qui dat trong lich sit phat trign tien héa cita né lon lu6n bj thay déi dudi tac dung cia nang Luong mat iri, do tée dung ciia cdc thien thach tir vai tru, su phan hy phong xa vat chat bén trong hinh tinh, cde qua tinh dia chat 6 bén trong va trén bé mat qua dat, ‘Mot phan ba bé mat v6 qua dat dugc nhé cao dé Ia ede mang Tuc dia, dinh cao nhat ngon niii Chomolungma (6 Hymalaya - 8882 m), diém thap nhat & Théi Binh Duong canh quén dao Philipin (thung ling Mariana-- 11.034 m so véi mue nue bién). 5) Thaly quyén: 1a quyén nutdc, né bao gém nude bién, dai duong, hé, song, bang va nude ngdm. Bién va dai dyong chiém 70,80% dién tich bé mat qua dat. ©) Khi quyén: 1A quyén khi cita qua dat c6 chigu day t6i 3000 km. Tren cing quyén kh{ dan dan chuyén sang khoang khong gian gitta cdc hanh tinh. BE mat luc dia va dai duong thé gidi IA ranh gidi dudi cing. Theo thinh phan khf va tinh chat vat ly cita chiing trong quyén khi, duge phan ra ba ing: ting dudi cing 1a tang d6i hm, né nim sat bé mat qua dat va chifa 9/10 tng khoi luong cdc khi va hoi nude; chigu day cita n6 dao dong tit 8 dén 16 kr, Ap luc khong ki? tai bé mat bin vao khong 102 KPa (hay 1 atm), 6 d6 cao 10 km Ap lye nay gidm xudng con 26 KPa. Tang di hu ¢6 anh hudng nhiéu va truc tiep én trang thai ciia quyén dit 44 (nghien citu & phan duéi). Déng thai nd con anh hudng khong nhd dén cong te xay dung va nhiéu Tinh vyc kinh t@ khéc. Nm ngay phia tren ting ddi luu (4 tang binh lu. Trong ting binh hu e6 khoing 78% N; 21% Oxy, 0,93% Ar; 0.03% C va khoi luong 8 khong dang ké con lai 18 cdc khi khéc, Lén cao hon nda 1a tang ién (ing dién ly), tai day 4p luc khf quyén bing khong. Ranh gidi gidta cdc tang khong khi néu trén c6 tinh tuong doi va quy ude. Chiing thay di tiry thude vio cde mia trong ném va vi dO cla timg dia phuong. Trong 3 ting khi aéu trén chi cé tang doi Inu cé ¥ nghiia hon ca. Y nghia cita khi quyén déi véi su séng ten trai dat rat to 1dn. NG bao v2 toan b6 su séng trén qua dat khoi tac dung huy diét cla céc tia vii tru, n6é ngan cin duge nang luong mat «roi. Trong khi quyén hinh thinh nén cdc diéu kién khi hau. Nhimg tac nhén khi quyén 46 la gid, mua, bing, nhimg tée nhan nay fam nay sinh tic dung dia chat vo cing to Ién. d) Sinh quyén - day 1a quyén dac biét cia qua dat, mA trong dé cé su cu tri cla sinh vat. Sinh vat tham nhap vao thach quyén dén d6 sau tdi 5 km (vi khudn), tham nhap het toin bo chiéu day ting thay quyén (dén 11 km), va tham nhap vao khi quyén tir 30 = 40 km (cdc bao tit phain hoa va vi khudn). Sink quyén déng vai trd quan trong trong qué trinh tao thé nhuéng va gay anh hudng ldn dén tinh chat xay dung ciia dat di noi nd cu tré, Mat khéc, sy thanh to céc khosng san chay (than bin, dau lita, v.v...) va nhiéu khodng san cé ich khac 1a két qua hoat dong séng cia sinh vat khée nhau. 4. Tinh chat vat ly cia qua dat Gia tc luc trong truimg, tit tinh, tinh chat nhiét, tinh chat dign va tinh phong xa 1 nhimg tinh chat vat ly co bin ctra qua dat. 4a) Gia toc lue trong truéng Gia sir sinh ra do téc dung cila cdc s6ng trong lye duge biét cdn it (tigng Latinh Gravio - séng trong luc), Khoang khong gian bao quanh qua dat, trong pham vi dé xuat hién luc trong Ic, mang tén truémg trong luc, lye trong luc gidm theo dé cao va theo do sau so véi bé mat qua dat. Nhung ngay ca wen bé mat qua dat n6 cling khong gidng nhau: né ting Ién tit xich dao dén hai cuc. C6 mot mdi quan hé chat ché t6n tai gitta ctu tréc dia chat va luc trong trudmg. Linh vue ‘shoa hoc chuyén nghién ettu tinh chat cdc lye wong trutmg la nganh khoa hge dia vat If. b) Tittinh Qua dat 1a mot nam chim khéng 16, tru’ng Iyc cia né c6 tén la quyén tly, ranh gidi wen cia quyén tir thudng vuot 90 ngan km. Truc te cla qua dat nghiéng mét ge 11°05" so voi tive dia IY. Quyén tit chéng lai cdc tia hat dign tich bic xa mat ti xam nhdp vao bé mat qua dat ma nhing tia bite xa nay thudng gay nguy hiém cho su sOng. Su song cla quyén tir lien quan chat ché véi hoat tinh (hogt dong) cha mat tai. Sy xuat hign nhimg vét den & mat tréi thutng kéo theo cat bio nhiéu tit, bao tir trén qua dat. Van dé ngudn gc tir tinh cia qua dat hign nay van cha duge higu that déo, chi méi tn tai 6 céc gid thuyét, ma hig gia thuyét nay lién quan t6i cdc qué trinh xdy ra @ sau trong long qua dat. ¢) Tinh chat nhiét cia qua dat 06 hai nguén Nguén do bute xa mat troi chiém 99,5% va nguén nhiét ti long qua dat. Khéi luong tung binh cia nang luong nhiét mat troi ma qué dat tiép nhan duge bing 710 x 10° jun/m? trong mot nam, trong dé dai duong thé gidi hiip phu duge 47%, luc dia 23%, khi quyén 30%. Bién do dao dong nhigt dQ tren bé mat qué dat dat 150°C (tir - 90°C & Nam Cuc dén + 65°C 6 Chau Phi). Déng thoi, con ngudi cdn quan sét duge cic dao dong nhiét dé gitta ngay - dem, mia, nam, nhiing dao dong nay phu thudc vao diéu kien khi h4u cita cdc ving khde nhau cia bé mat qua dat. ~ Tai d9 sau xde dinh so véi bé mat qua dat nhiet do khong phy thude vao thdi gian cua nam. Ting ndy duge goi 1a déi nhiét do khong déi (I). - Trén d6i IL 1a déi [18 déi nhiet do thay déi theo mina. ~ Dudi cing 1a di IIT a déi nhigt d6 tang dan theo do sau. Tit day cé hai khdi niém: -t 0 +t ciip dia nhiét va gradién dia nhiet. + Cap dia - nhiét 18 do sau tinh bang mét tinh tir duémg ranh giéi dudi cua déi thugng 6n (I) dé nhiét do tang lén duoc 1°C. + Gradién dia nhigt 18 tri so nhiet do tang Jen khi xudng sau 100 m ¢ké tir ranh gi6i dusi clta déi 11). Vay cap dia nhigt va gradién dia nhigt c6 quan hé nghich dio ohau. Gradien dia nbiét ; trung binh bang 3°C én 100 m va tuong Hh 1.2. Sa'dé thay dé nhigr do ir 5 ne Th ot as ao hh theo dé sdu ciia vd qud dat tng voi n6 1a cap dia nhiet — gan bang 33m. 4 46; dao dng nhiet do theo mia: Trong nhiing ving khdéc nhau cia qua dat, 17 - déi nhiét dé khéng di cée dao dong gradién dia nhigt nim trong IM datnhiét dg ting ddn; khong 2,3 — 5,0°C/100 m. 1 va 2— ede dang cong thay dé uhiet de tuong ting vaio mia he ve mia déng. Zz Dua vao cap dia nhiét, c6 thé xé¢ dinh duc nhiét do cita dat da tai do sau Z. bat kY ndo dé (T,): 21, +2 CD Trong dé: - cap dia nhiet (m/d6); Cac ky higu khée nhu chi ra trén hin 1.2. Vi dw LL, Kéi qua khdo sat ahiet tng trim tich hat ri khong dinh va dinh nim xen kep nhau va thang 6/2004 trong mot hé khoan cho trong bing duéi day. Hay thyc hign: 1) Vé dé thi quan hé gitta nhiét do T°, va do sau Z. (m)? 10 2) Tinh nhiet dé tai do sau Z = 1000 m? Zim) | 0 | 5 | 10 | 15 | 20 | 25 | 30 | 35 | a0 | 45 | 50 | 100 | 200 T'cdoy | 35 | 25 | 23 | 20,0 19,5 | 20,3 | 19.8 | 20.2 | 20,4) 24 | 251] 29 | 3L Bai gidi 1) Vé dé thi quan hé T° = £(Z), nu chi ra trén hinh 1.3. 2) Tinh nhiet 46 tai d6 sau Z = 1000 m: o © o 30 4 80 T° (88) Boi (Ty =20°C) 40 50 200 y Zr) Hinh 1.3. D6 thi quan héT’ = f (Z) ‘Tu cong thitc (1.1), ta cé: T Ty eS hay: p= Z-Ly T-Te Tai do sau Z = 200 m, c6 T, = 31°C, khi dé ta tinh duoc: B = 200-40 | 14,55 (m/d9) “31-20 Vay nhigt do tai do sau Z = 1000m La 1000-40 Tow = 204 =86,0°C Chigu su ddi thudng on (II) phu thudc vio khf da, chiéu day déi I dao dong tir 20 dén 40m. Vi du: Tai Paris (Phap) chiéu sau adi II bang 28m; 6 Matxcova ta 20 m. Nhiét do xée dinh duoc 6 dQ s4u 28m cila dai khi tung thily van Paris wong sust 100 nam cho tri sé khong déi bang 11,83°C, 6 Matxcova xéc dinh duge & do situ 20 m 6 nhiét dé khong déi bing 4,2°C. dia hinh, tinh dan nhiét cla dat d) Tink chat dién cia quad dat Qua dat va cde v6 ngoai clla né 1a thay quyén va khi quyén bi cée dong dign xuyén qua, ban chat ciia ching con chua dugc nghien cau diy dil, E. Bullard cho rang, cdc dong dign nay tao thanh do su dich chuyén vat chat cia nhan qua dat va ching lien quan chat ché véi tir trudng cla n6. Sét dénh trong dim may vao hic gigng bio Ia mot vi du nguén dign khi quyén. ¢) Tinh phéng xa ctia qud dat Céc nha bic hoc cho rang, su phan hily céc nguyén t6 phéng xa thudng cung cap mot nguén nbiét khéng 16, ma nguén nhiét nay {4 nguyén nhan nung néng cdc Khoi riéng bigt ben wong va st bé mat qua dat. Mot khoi litong lén cde nguyen td phéng xa phat hign duge trong cae déi ditt gay lén ciia qua dat. Nha bac hoc Nhat Ban ten la Kamada thong bdo ring tai nhung ving hoar dong mii lta thodt ra cdc khi phéng xa niii lita, Cac quing Théri, Radi vA Uran 6 tinh phong xa rit cao; ede dé macma axit c6 tinh phéng xa cao; cde da trim tich 66 tinh phéng xa trung binh (nhu sét, bim, phién sét): kel. di véi c6 tinh phdng xa thap. Chuong 2 KHOANG VAT VA DAT DA 2.1, KHAINIBM CO BAN VE KHOANG VAT Khong vat Ia hop chat clia cdc nguyén t6 héa hoc ty nhién hay ty sinh; ching duge hinh thanh do két qua cita cdc qua trinh héa - Iy xy ra trong vd qua dat hay ten bé mat cia nd, Khodng vat duoc hinh thanh tit mét nguyén t6 héa hoe (vi dy: kim cuong C, Grafit ©) hay ti mot vai nguyén t6 (nu thach anh SiO,, can xit CaCO, v.v...). ‘Trang thdi khoang vat ciing rat khée nhau: cimg (thach anh, kim cuong, ving ...), Tong (thiy ngan, nuéc) va khf (mé tan, hydré, ...). Trong ty nhién phan Ién li khodng vat citng. Khodng vat cé nghia thue 1€ rat lon, 2.2. TINH CHAT VAT LY CUA KHOANG VAT Bao gém: hinh dang, trong lvgng don vj hat, do cing, cét khai, vét v6, mau sac, anh, mau vét vach, tir tinh, phan tng véi axit HCl, ... Sau day chting ta chi nghién cifu mét sé tinh chat lién quan chat ché v6i tinh chat xay dimg cita khodng vat: - Trong lugng don vj hat duge phan ra ba nhém: nang (7, 2 4 g/m’); trung binh (y, = 2 +4 g/cm’); nhe (y, 2 gicm’). - Bo citng: 1a kha nang chéing tai tic dung co hoc bén ngoai cita khodng vat (bang 2.1). Bang 2.1. Thang d@ citng ciia khodng vat (thea F. Moos) DA cing Khodng vat Thanh phan (cong thiic) héa hoc I Tal Mgx(Sig0jo) (OH) 2 ‘Thach cao Ca8O,.2H,0 3 Canxit CaCO, 4 Fluorit CaF, 5 Apatit Cas(PO,),(Cl, F, OH) 6 Octolaz KIAISiOg] 7 ‘Thach anh SiO, 8 ‘Topaz AL,{SiO,] (F, OF) 9 Korindon Al,O, 10 Kim cuong c 2.3. PHAN LOAJ KHOANG VAT ‘Vi méi khoding vat 1 mot nguyen t6 hay hop chat héa hoc xéc dinh, chiing c6 kign tric dic trmg ring nén cach phan loai khoang vat duoc xuat phat tir thinh phéin vi tnic cla chiing (xem bang 2.2). Au Bang 2.2. Phan loai khoang vat va ham Inong cia ching trong vé qua dit Nhém khoiing vat ‘Ten khodng vat va thanb phn héa hoc | Ham luong, % Silicat va Alumosilicat ‘Thach anh (SiO,): Tal-Mg,(Si,0,)) (OF), 75,00 Oxyt va Hydroxyt Limonit (2Fe,0,.3H,0) 17.00 Cabonat Canxit (CaCO,) 1,700 Photphat va déng hinh ciia né | Apatit (Ca,PO.J, (F, Cl, OF) 0,70 Halit Halit (NaCl) 0.50 Sunfua va déng hink ciané | Pirit (FeS,), .. 115 Sunfat Thach cao (CaSO,2H,0), .. 0,50 Céc nguyen t6 ty sinh Kim cuong (C) 9,10 Cae khoang vat thi sinh Sét Kaolinit (A1,0,.2S10,,2H,0) 335 Montmorilonit (OH),SiyA1,Oz.nH,O Muskovit KAL(AL, $i,0,,) Téng cong 100% 2.4. KHAI NIEM CO BAN VE DAT DA Cach phn loi chi tiét dat va d4 duoc gi trong cc phiin sau. Theo diéu kién thanh tao, phan ra 3 loai chinh: di macma, dat dé trim tich va dé bign chat. 1. Da macma Da macma “duoc thinh tao do két qua ngudi lanh cla dung dich silicat néng chay - dung dich macma... 3 trong long qua dat hay trén bé mat cia nd! Tuy vio diéu kién thinh tao phan ra dé macma xdm nhap va dé macma phun trio (xem hinh 2.1). - Da macma xim nhap: duge inh thanh do két qui ngudi lanh dung dich macma & sau trong vo qua dat (bao gém 1, 2, 3, 4 hinh 2.1); - Da macma phun trio (phéin xuait) duge thinh tao do ket qua ngudi lanh dung dich macma khi phun trio lén bé mat dat (bao gém 5, 6, 7 hinh 2.1), 14 = ST DR AEN NE si Sh Hinh 2.1. So dé cdc dang ném ctia dé macma 1 thé nén; 2~ thé buéu; 3 - thé mach; 4— thé ndm; 5 — thé dong chiy; 6 ~ thé lop phii (vom); 7 - niii lita; 8 - dé vay quanh (dé bién chat va dat dé trdm tich). Dua vio ham lugng SiO> phan dé macma ra thanh céc loai sau: Nhom da SiO, (%) | D4 macmaxam nhap Da macma phun trao Dé axit 65+ 75. | Granit, Aplit Liparit, Pooe phia thach anh Da trung tinh 52+65 | Xienit, Diorit Andezit, poocphirit Diba 40 +52 | Gabro, .. Bazal, Diabaz, ... | Ba sieu bazo _<40__| Pirocxenit, .. Meimetrity. - Tinh chat xay dumg cla dé macma. 6 tuf ni lita. Hau hét d4 macma duge ding 1am nén wr nhién cho nhiéu cong trinh xay dung rat én dinh. Da macma cé cutng do khang nén tic thoi khé cao: - Dd macma Granit c6: R, = (1200 + 2400) x 10° N/m?; - Dd macma phun trao Bazal 6: R, = (900 + 4600) x 10° N/m?; Chi y, khi di macma bi phong héa thi do bén cla chiing bi gidm di dang ké, dé gay mat én dinh cho cong trinh xay dug tren ching. 2. Dat dé tram tich “Dat dé tram tich duge tao thanh tir cdc vat tram tich khdc nhau c6é nguén gdc vyn co hoc, héa hoc, hitu co va hén hgp trong diéu kién nhiét dong xay ra tren bé mat qua dat”. 15. ‘Tinh phan Iép vi dang nim ctia dat d& trim tich la dau higu dac trung riéng cia ching (hinh 2.2) aes ae Ss a) by e d) Hinh 2.2. Tinh phan lop ctia dat dé trim tich @) phan lop nam ngang; b) phan lop nghiéng; ¢) phan lip lugn song; d) phan lop xién chéo, - Dit da trim tich nguén gc vun co hoc: Nhém dat d4 nay duoc thinh tao chit yeu & tang trén cing vd qua dat bing con dudng tich ty trim tich c4c san phdm pha hity cde da c6 trude do phong héa (sé trinh bay sau), Nhém dé nay c6 3 phu nhém: 1) nguén gée én; 2) luc dia; 3) ving vinh — hé — dam lay. Cac dat da dac rung (xem bang 2.3). Nhom dat da vun eg hoc trén duge dimng 1am vat liu xay dumg va nén te nhien rit Wt cho ede cong trinh Bang 2.3. Phan loai céc dat da vun co hoc Kich thude hat va Hinh dang va tén goi manh vyn, mn, Tron canh G6e > 200 Tang lan Kh6i dé lon 40 = 200 Cudi Da ram 2240 S6i San 0,05 +2 Cat Cat 0,005 + 0,05 Bui Bui “| Khi cae nhém dat vun co hoc trong bang 2.3 tdi qua qué trinh tao da sé wa thinh dé tang ket, cudi (ram) ket, san (soi) két, ct két va bui két. Do bén cila cdc loai dé nay phu thug rat nhiéu yao dé bén cia xi mang gan két va ching tuan theo trat tu s A1,O, > SiO, > Fe;0, > .. - Nhém dé trim tich nguén gée héa hoe: Duge thanh tao chit yéu do ket tia cde mudi tir dung dich nudc, hay do két qua cia cde phan dng héa hoc xay ra trong v6 qua dat Nhém dé nay bao gém nhém cacbonat (da voi - CaCO,), silic, haloit, (NaCl) va sunphat, ... 16 - Nhém dé trim tich hitu co: Dugc thanh tao do két qua tich tu nhiing di tich (xac) sinh vat khac nhau 6 day hé, ving nuéc kin. Vi du dé voi vo sd (CaCO) c6 Hin tap chat khac (nhu sét, cat, ...), Da sui bot manh véi HCi, c6 cau tao dac xit, trong dé ¢6 dau higu vO 80 goi 14 dé voi vd sd. Tinh chat xay dumg ciia di voi héa hoc véi da voi vd sd gan gidng nhau. - Nhém dat dé loai sét: Day 1a nhém dat dé duge thanh tao khdc hin so véi cdc nhém dat dé néu trén (sé trinh bay sau). Nhém dat da nay céu tao chi yéu bing céc hat c6 kich thudc < 0,005 mm. - Nhém dat 44 nguén géc hén hop: Dugc thanh tao hén hop tit hai nhém dat di néu trén tré lén. Dién hinh 1a 44 macno gém sét + (20 + 80)% CaCO;. + Da macno sét gém 80% CaCO, + 20% sét. + Da sét macna gém 20% CaCO, + 80% sét. san xudt xi mang pooc lang. Da macno duge st dung lam nguyén lié Dat d4 trim tich, gid thiét cng 1a cat thach anh, thi dO bén cita chiing phy thudc nhiéu vao kidu va loai xi mang gan két (xem hinh 2.3). Hinh 2.3. Quan hé gitta dé bén nén mot truc vdo thanh phan va ham luong xi mang gan két rong dé tram tich vun co hoc. I xi méng xérixit — sét— st; 2-1 mang xérixit ~ thach anh. 0% 2% % 4 80 Ham luong xi mang, % 14 bén nén mat truc, Re, MPa 3. Da bién chat “Da macma va dat da tim tich ¢6 truéc bi thay déi thanh phan, kién tric ~ cd tao va tinh chat ban déu dudi téc dung cia p luc tin; nhigt do cao va cde dung dich hoat tinh hoa hoe va khi xy ra trong vo qua dat, goi Ba d4 bién chat”. ‘Ty theo diéu kién thanh tao, ngudi ta phan ra cdc loai dé bién chéit sau: a) Dé bién chat tiép xc va bigh chat nhigt Loai dé bién chat nay dutgc binh thinh duéi tée dung cia khoi dung dich macma néng chay xam nhap vao cdc kh6i d4 macma va wim tich c6 truéc. Qué trinh lam thay ddi cde 44 vay quanh duéi téc dung cita dung dich thity nhiét, duge goi IA d4 bién chit thiy nhigt. Qué trinh lam thay déi cde d4 c6 trude dudi tic dung cla céc khi va hoi 17 macma, duoc goi li hign tugng bién chat khi. Téc dung cia nhiét 46 cao tir 10 macma lim thay ddi cde d4 vay quanh, dugc goi la bién chat nhiét. Bign chat tip xic lam thay déi nhiéu nhat 46i véi cdc dé trim tich, Vi du, cfc dé cat ket khi bj bien chat sé tao thinh da quéczit, da sét két thanb dé phién sét, dé voi thinh d4 hoa cuong. b) Dé ign chat dong luc Dé [a qua trinh lam bign déi (t4i tg0) cdc 44 & sau ciia ting thach quyén (vd qua dat) dudi téc dung cia dp lye cao. Tac dung clia bien chat dong luc trudc hét tao ra cau tao phan phién cia cdc dé, nhig tinh thé khodng vat tong khdi dé luon duge dinh huéng Tai va nam song song vi nhau & mic 46 cao nhét. Qué trinh nay xay ra chi yéu do céc van dong kién tao cua vo qua dat. BOi vay, cdc tinh thé khodng vat thudng nim vudng gc V6i phurong ciia luc tée dung. ¢) Dé bién chat khu vac Loai bién chat nay x4y ra trong ving o¢ dign tich va thé tich 1én hon nhiéu so véi hai oai bign chat mang tinh cuc bd (dia phuong) trén day. Nhiing ting dat d4 day (trong cic ving dia mang) {uén ludn chiu téc dong cita nhigt dO cao va dp luc lin. Newdi ta thuong phan ra ba mitc d6 bién ch&t dat dé khi bi bién chat khu vuc, d6 1a: ~ Mite do bién chat thi nhat trong img véi su thay déi yéu cua dit dé. Nhting thay déi nay xy ra khi nhigt d6 nam trong khoang 500°C va dp lyc khong vuot qiia 500 MPa (5000 atmétphe). Do d6, trong qua trinh nay chil yéu 1a cée bién déi co hoc, cin bign déi héa hoc chi chiém phin nhd; déng thoi céc dé bien chat vin gitt nguyen duoe cdc khodng vat ngam mutéc ban dau. Cac khodng vat dic tg cho miic d6 bin chat may 1a: Muskevit, Bpidot; Albit; da sing; Biotit; Thach anh, ... Trong giai doan bin chat nay, dé sét thuéng bién chat thank Philit; cat két thanh quéczit; dé voi thinh 64 hoa cuong, ~ Mite d6 bién chat thit hai xdy ra dudi nhiét do ° = 500 + 1000°C va dp luc p = 500 = 1000 MPa (p = 5000 + 10.000 atmotphe). Trong giai doan nay, cdc khodng vat ngam (ua) nudc bi bién déi hodn toan. Oxyt Silic (SiO,) tham gia manh vao thanh phan cc khodng vat tao dé méi Vi du: CaCO, + SiO, = CaSiO, + CO, Khodng vat CaSiO; (Volastonit) méi tgo than ¢6 46 bén va dd cing cao hon CaCO, rat nl Trong giai doan bién chat nay, cdc da sét va da thach anh thudmg bin thinh céc di phién va gonai mica; cdc dé axit thinh dé ge nai; cbn cac dé kiém thanh dé Amphibolit. ~ Mie d bign chat this ba — xay ra duéi nhigt dO cao hon 1000°C va 4p luc 1én hon 1000 MPa (> 10.000 atmotphe), tuong ting véi giai doan bién chat cao. Trong giai doan nay, dp Ive thay tinh cha yéu tgo ra dp luc bén, cin cde bién déi héa hoc do cic tic dung 18 co hoe 1a chil yéu. Kha nang ket tinh cla céc tinh thé khodng vat Fi hodn to’n. Nhimg Khodng vat duge thanh tao trong giai doan nay 1a sig thanh tao cdc khosing vat c6 nhigt do néng chay cao, nhu: Plagidclaz, Olivin, Granat, Thach anh; Korindén (bot da mai, 41,05). Gidi han 46 bén khi nén céta dé bign chit dao dong trong khoang (5000 = 40.000) x 10° Ném?, - Dé bien chat khong tham nude, khong hda tan trong nude; dic diet dé 66 tinh di hung cao vé mat co hoc do tinh phan phién cia ching (xem hinh 2.4). Re, MPa a Gbe nén, 45 Hinh 2.4. Quan hé gitta dé bén nén mot truc (R,) va tink dink hung cde phan phién cia dé bién chat Gonai bidtit. SOS EBOOKS EBOOKS St SOS EBOOKS EBOOKS Sos | Chuong 3 THANH PHAN VA CAU TRUC CUA DAT 3.1, KHAI NIEM CHUNG Truéc hét can théng nhat céc danh tir dat, dé va dat dé: 1. Ba citng bao gém cic loai dé c6 lién két kin tric bén va mang ban chat héa hoe. Trong da cing dai b6 phan c6 kiéu lien két kién triic cong héa tri chiém uu thé hon lién két ion. Do d6, dé thudng c6 do bén cao, dO bén nay it bi thay déi khi dé bao hda nude. néu trong da chi cé lién két ion thi chéing 6 tinh hoa tan lén. 2. Dat bao gém cdc dat phan tan cé lién két kién tric ban chat vat ly, phan tit, ion - Gah dign, mao dan va tir tinh. Cac kidu lién két kién tric nay kém bén hon so véi lién két kign tic ban chat héa hoc trong da cting. Dg bén ciia daft phan tén thap vA thay déi khi bio hoa nude, 3. Dat dé d6 la danb tix chung cho ca dat va 44, ma trong ching vita c6 kigu lien ket cau tric ban chat vat ly vai héa hoc. Nehién extu dat, thuémg phai xét dén cdc thinh phan vat chat cimg, ling, khi va sinh vat ong chiing, tity thuge vio suc mat ca cdc vat chat trén day ma ngudi ta phan ra 3 hé sau: ~ He hai pha = pha ctmg + pha long (nuéc lip dy 16 rng) ~ Hé ba pha = pha cing + pha long + pha khi — He bén pha = pha ciing + pha long + pha khi + pha sinh vat. 3.2. THANH PHAN, CAU TRUC VA TINH CHAT CUA PHA CUNG Chiing ta chi dimg lai nghién cttu khoang vat sét. 1. Thanh phan, cau tric va tinh chit cia khoding vat sét. C6 3 loai khodng v4t sét chit yéu: Kaolinit, Montmorilonit va Hydromica. — Kaolinit (lay ten dy ndi cao 6 Trung Quéc la Kaulinh). Kien tric tinh thé Khong vat 6 kigu 1: 1 (tie 1&4 mot mach wf dién SiO, va mot mach bat dign A1,O;, hinh 3.1 a) 20 Nh@ edu tric nhur vay nén tao cho Kaolinit ¢6 mdi tien két HO trong 6 mang tinh thé va tao cho né cé d6 chat dil Ldn. Hign tuong truong nd khi tac dung voi nude khong xdy ra véi Kaolinit. Khoang vat Kaolinit c6 mau trang, kbi Hin Fe cé mau d8 hay vang, lan Mg co mau nau,... DO ctmg bing 1, anh mo, md, O tang thai am, né c6 tinh déo, dinh. Dung tich trao déi thap (3 = 15mg - dl/100 gam). Cong dung lam gach chiu lita, ding trong cong nghé sank, st, gidy,... G nude ta, sét Kaolinit 6 @ Hai Himg, Quang Ninh v.v... — Montmorilonit (theo tén goi cha md Montmorillon & Phap) hay Bentonit,... Kin tric ciia Montmorilonit gém hai mach ti dign, gitta hai mach nay c6 1 mach bat dign, ky higu 2: 1 (hinh 3.1.6). al of |5 0) 09. T 0 T 8388 >H,0 T o T ajo} -] 2] 5 e]4 a) b) 9 Hinh 3.1. So dé mink hoa kien tric Kaolinit (a); Montmorilonit (b) va Hydromica (c) O- mach bét dién; T - mach tit dién: cde vong trén nhé 1a cde phan ut HO; K- Katvién bit tritivong khodng khéng gian gitta cdc 6 mang tink thé. MGi Hién két kién tric gitra cc 16p trong kién tric tinh thé khodng vat Montmorilonit Ja O,. Do dé, cdc phan tit H,O va dung dich phan cyc khéc ¢6 thé tr do xam nhap vio Khoang trong giita céc lop kién tic khodng vat va lam yéu tée dung tuong hé phan uit i6n - tinh dién giita cdc lép trong ching. Hién tugng nay gay ra truong nd manh trong 6 mang tinh thé khodng vat Montmorilonit. Dung tich trao d6i = 100 mg - dl/L00g. D6 cig 1 +2; anh mG, dang tam. Duge thanh tao do phong héa dé macma gidu Mg va cdc bién déi tht sinh khéc. Cong dung dé lam sach ddu m6, ding trong cong nghé thay tinh, xi phong, my phim, duge pham va nhiéu tinh vc khéc. — Hydromica la khoding vat chuyén tiép giita mica va khodng vat sét. Hydromica cé mang tinh thé logi 3 6p khong én dinh (hinh 3.1 c). Méi lién két gitta cae Lop tao nén béi katrion K* hay do dign tich ngugt dau khdc. Trong ta dién mang tinh 21 thé Si** phan lén duge thay thé bai AI. Digu kign thanh tao va tén tai Hydromica trong moi trudng tir a xit yeu sang kiém, nhumg nhdt thiét phai cé néng dé K* cao trong dung dich moi truémg. Hydromica hinh thanh trong moi trudng luc dia, cing nhu moi truéng bién, né 1a su ngung keo Silicat - H,O ciia 6 xyft sit, Kali véi cdc hop chat déng hinh Al,0;, CaO, MgO, Na,O 3.3. CAC PHA LONG TRONG DAT Trong dat t6n tai pha Jong dé la nude & céc dang khdc nhau. Cho dén nay chua cé cach phan Joai nude théng nhat. Theo A. F. Lebedev (1946) nude trong dat thudng tdn tai cdc dang sau (xem hinh 3.2): = Nude & dang hoi: — Nutéc lien kéi, gém: lien két bén (nude hap phu); va lien két yeu. — Nude mao din; — Nuéc ty do (nuéc trong luc); — Nuéc két tinh va nutée lign két héa hoc. >) a Hinh 3.2. Cac dang music trong dat 1 - nudéic hip phi (a - hip phu khong hodn toan: b - hap plus hoan todn); 2 - made lién két yéie; 3 muicic mao dan (a- mao dain 6c 16 réng: b - nuéc mao dén treo; c - nadie mao din the}; 4 - nue we do (a - nude thdm théiu; b - rang mtée ngdm). Ngoai ra, con t6n tai loai nude két tinh va nude lién két héa hoc: - Nuée ket tink thudng tham gia vao thanh phin khodng vat, vi nude nay thudng giit nguyén hinh dang cia minh. - Nude lién két héa hoc tham gia trong qué trinh hydrad héa kiéu hydroxit Ca(OH), Loai nude nay thuong khong git nguyén phan tir cia minh. 1a CaSO,.H,0. Loai ‘Tém Iai, nude 6 § nghia rat én trong di song sinh hoat va xay dung cia con ngudi (sé nghién cifu sau). 22 3.4. CAC PHA KHi TRONG DAT Chil yéu 18 CO), O} vaN: ... chting t6n tai 6 trang théi khéc nhau: — Khi tic do Wén luén van dong trong cdc 16 réng cia dat, thuéng tham gia trong qua trinh trao déi khi véi khi quyén; chang ¢6 thé tach ra khdi dat khi mu nu6c dudi dat dang cao, — Khi hdp phu duge gilt lai tren bé mat cdc hat duéi tac dung cha luc hat phan wh Lugng khi hép phu trong dat phu thuéc vao thanh phan khoang vat, su cé mat cla chat min va hitu co khdc; phu thudéc vao mic do phan tan va tri sé do 16 réng cla dat, phu thudc vao ca Ivong do dm trong dat. ~— Khi kin thinh tao trong dat lién quan véi nhiéu hién trong: dién finh dé 1a khi nude mua, nude mat ngdm ti trén xudng va nudc ngdm dang tir duéi lén, thi mot phan khi hap phu duge thodt vio khi quyén, con mot phan khéc bi giif lai trong 16 réng cia dat 6 dang khi kin, Khi kin thudng gay nén hign tong hin sap nén cong trinh, nhiéu trutmg hop gay pha hoai nghiém trong céng tinh, 3.5. SINH VAT TRONG DAT Bao gém sinh vat vi mo va vi m6. — Sinh vat vi mo: chudt déng, chudt uD, chugt chii,... chiing ¢6 thé gay Anh huéng nbigu dén én dinh cée cong tinh xay dug. Ré cay moc tong ving dat no dé cling gay Anh hudng 1én dén tinh chat xay dumg cila dat. ~ Sinh vat vi mo (vi sinh va): nhu vi khudn, nim, ... va ching ¢6 mat 6 nhiéu do sau hdc nhau, tir mat dat dén 200 m. Vi sinh vat gay nén hign tong an mn sunfat, lam trvong né dat va déng vai trd quan trong trong qué trinh va hién wong phat sinh dat chay that (xem phan sau). 3.6. CAU TRUC CUA DAT Cau inte eéta dat duoc phan ra: edu tre 1én, cau unde trung va vi edu trie, Dac trumg cila cau tric 16n va célu inde trung da duge nghién eu nhiéu va khé ty my. Rieng vi cau wc cdn chua duge nghién cifu chi tiét. Sau day, chting ti chi dimg lai 6 viée nghien cétu vi cu tric cita dat sét, béi 1é vi cau trdc anh huéng nhiéu dén tinh chat xay dumg cha dat sét. Vi cau tic cita dat sét duge dic rung béi céc lign két kign tndc sau day (xem hinh 3.3). 23 ién tric kiéu tiép xtic pha (hinh 3.3) Ban chat lien két gitta céc pha (hat) 1a ban chat héa hoc, day Ia loai lién két kign tnic bén nhat, C6 4 kiéu lién két kign tic ban chat héa hoc trong dat: 1) cong héa tri; 2) kim loai; 3) ion va 4) hydrd. Dd bén nén mot truc (n6 ngang tu do) ciia dat o6 lién két kign tric kigu nay dat t6i > 10 MPa (100 KG/em?). Khi bi pha hoai, lién két kién triic trong dat loai nay khong duoc khoi phuc (tic Ia dat khong c6 tinh chat thuan nghich vé mat co hoe,...). a 1 ZIP 2 —; Hinh 3.3. Cac kiéu tiép xic kigin tric chi: yéie gitta cde yéu 16 kién trite (hat hay hgp thé) trong dat: 4) kiéu tiép aic pha; b) kiéu xi mang gan két; c) kiéu keo tu; d) kiéu chuyén tiép; e) kiéu mdc khép; 1 - cde hat (hyp thé) dat; 2 - mang méng nudéc lién két; 3 - vat chat xi mang. 2. Kién trac kiéu xi mang gan két (hinh 3.3b) Ban chat lién két kién tric kiéu nay chi yéu 1a ly hoc. DO bén cla dat da thay déi tty thugc vao kiéu gin két xi mang va do bén cia ban than n6. 3. Kién tric kiéu keo tu (ngung tu) Thuong dac trung cho biin, dat sét yéu bao hda nude, thé nhudng va tuf (than bin). Ban chat lien két kién tric kiéu nay Ia vat ly va héa - ly. Cu thé, méi lien két gitta cae yéu t6 kién tric 18 luc phan tir, luc tinh dién, ti tinh, ién - tinh dién, mao dan (hinh 3.3c). 4. Kién tric kiéu chuyén tiép (pha két hop vi ngung tu) Dac trung cho dat, ma trong dé tiép xtic kién tric kiéu chuyén tigp 1a chai yéu (hinh 3.3d). Vi du, dat sét bio hda nude duge nén chat trung binh. Céc lign két kign tric loai nay vita mang ban chat héa hoc, vita mang ban chat ly hoc (chil yéu 1A ion - tinh dién). 5. Kién tric kiéu moc khép La kién tric clia dat vun tho, cat (khong c6 vat chat sé hay keo lap day 16 réng). Ban chat cia lién két kién tric nay 1a co hoc thuan tiiy - kiéu kién tric méc khép (hinh 3.3)... DO bén ctia céc loai dat kiéu kign tric nay thay déi trong pham vi rong 1a thy thuge vao tri s6 luc ma sat tg—, d6 chat két cau va luc méc khép C,..: 6. Kién tric hon hop (keo tu - pha - xi mang gan két - chuyén tiép). 7. Kien tric kiéu tir tinh xuat hién trong dit ¢6 chifa cae chat tir tinh. 24 Chuong 4 CAC HIEN TUONG HOA - LY TRONG DAT 4.1. KHAI NIEM CHUNG Bat ky loai dat nao, nhu 4 néu wén déu 1a hé da phan tis, Tat cd nhimg thanh phan nay t6n tai trong dat dudi méi quan hé chat ché véi nhau va tao nén hé khong déng nhit vé mat vat ly va hoat tinh hda hoc, v.v... Dudi day, chting ta sé nghién ciiu mot vai hién twong dién hinh nhat xay ra gitta hé da phan tir 1a dat voi moi truémg bén ngoai - nude va dung dich khéc. 4.2. HIEN TUONG HOA - LY XAY RA TAI RANH GIGI KHOANG VAT VA NUGC D6 [A cdc hién tuong hydrad héa, suf ao thanh lép din kép, hign tuong trao déi, dién di va dien thém thau,... 4.2.1, Hien tuong hydrad héa Khi cho khodng vat téc dung voi nude, xdy ra hign tuong hydrad héa - d6 li cdc khodng vat hap phu trén bé mat minh cdc phan tir luéng cuc nude. Két qua cla cdc hién tuong nay 1A tao ra mang méng nutéc lién ket bao quanh hat khodng vat (mang nude lien két bén va lién ket yéu). Qua trinh hydrad héa ¢6 thé biéu dién bang phuong trinh sau: eb CaSO, +2H,O = CaSO,.2H,0 eau Tinh chat (kha nang) hydrad héa cia khodng vat sét sé duge nghién citu chi tiét & chuong 5 dudi day. 4.2.2. Su tao thanh lop dién kép — Hat keo (mixen keo) sét tich dign am khi dat vao trong nudc (hay dung dich khéc), cac Katrién bao quanh hat keo sét tao nén 1ép dién kép (hinh 4.1). Déng thdi, cdc katrién tham gia tao nén ldp dién kép 06 kha nang trao déi véi cdc katridn ciia dung dich ngoai, khi hat keo sét tiép xtic voi ching. 25 Hinh 4.1. So dé cau tric lop dién kép ctia hat keo sét: Ls hat sévtich di 2 - lop dién kép; 3- cde ion hdp phu:; 4-céic ion khuéch tén. tich dm; ‘Trong s6 rat nhiéu yéu t6 gay anh hudng dén dac trung 16p dién kép, thi tri s6 pH cita moi trudng duoc xem nhu yéu t6 anh hudng rd nét nhat dén dac trung cia lép dién kép giifa hat keo (sét) - dung dich. Nguyén nhan chinh do céc ion H* va OH” hap phu trén bé mat hat sét, gay nén su sap xép lai dién tich 6 hai ddu hat sét khi thay di tri s6 pH moi trudng, cu thé: - Trong moi tru’ng axit (pH < 7) hai dau hat sét tich dién duong: pH<7? AI(OH); = AI(OH)} +OH™ (xem hinh 4.2a) - Trong moi trudng kiém (pH > 7), hai dau hat sét tich dién am (hinh 4.2b): pH>7 AI(OH); = AI(OH),0° + H* Hinh 4.2. Anh huding pH ctla dung dich ngoai dén'cdiu triic Iép dién kép xung quanh hat keo sét 4) trong moi trudng axit (pH <7); b) trong moi wrudng kiém (pH > 7), 4.2.3. Hién tuong trao déi ion Cac ion céta lép hap phy va lép Khuyéch tn bao quanh hat keo sét ludn luon ton tai 6 trang thai can bing héa - ly véi cdc in ciia dung dich ty do bén ngoai. Khi thay déi thanh phiin dung dich ngoai, hign tugng trao déi gitta céc i6n cita lop dién kép cla hat va dung dich nay sé xay ra, Do vay, mu6n néi vé hé phan tan nho (dat loai sét) phai ké dén su trao déi katrién tham chi ca anin6n (rat it). 26 Thue chat cia hién tugng trao déi katrion la trong qué trinh trao déi cé mot khéi lugng xac dinh cc i6n ti dung dich 15 réng (dung dich ngodi) di vao lép dién kép cba hat, va tir bé mat hat tdch ra m6t khéi luong tuong duong cdc ion khdc di vio dung dich. Hign tong nay goi lA trao déi tuong duong cdc ion ‘Téng khéi Iuong ion trong dal tgo kha nang trao déi 6 digu kién nao dé, goi Ia dung tich trao d6i hay dung tich hap phu ca dat. Dung tich trao d6i duoc biéu dién bang miligam dung uong tong 100 gam dat kho wyét déi va duoc xéc dinh trong méi trutmg tung tinh (pH =7). - Kha nang trao ddi katrion trong dat tuan theo tat tu sau: Fe > Al? H(2)>Ba> Ca > Mg > NH, > K>Na>Li - Kha nang trao déi katridn tang cing véi suf tang ha tri cia ching: Katrion ** > Katrin ** > Katrion '* Vi du: Sét Na + CaCl, > Sét Ca + NaCl + Luong nudc lién két bén tang theo chigu: Katrin ** > Katrion 7* > Katrion '* + Luong nutc lién két yéu tang theo chiéu: Katrion '* > Katrién ?* > Katrin 3* 4.3. HIEN TUONG DIEN DI VA BIEN THAM THAU Sy dich chuyén cdc hat keo trong trung dign goi 1a hién tugng dién di, con su di chuyén dung dich qua hé mao din duéi anh hudng cia dé chénh dién thé goi 1a dién thm thau. Ca hai hién tung nay goi chung La hi¢n trong dién dong hoc. 4.3.1. Hign tuong dién di Hién tung dich chuyén cac hat keo (sét) trong trudng dign duéi anh hudng cita do chénh dign thé, duge goi 1a hién wong dign di. Thi nghiém bang cach cm hai Ong thiy tinh trong suét vao mot mau sét din khong chita céc mudi hda tan, dé nhe nhing cat thach anh di ria sach vao hai ng thay tinh nay, sau dé dé nude ldn Iugt vao hai Sng thiy tinh sao cho can bing nhau. Tiép dé, cim hai cyc dién duong va am vao timg Gng thily tinh va cho dng dién di qua chting (xem hinh 4.3). Khi 46, ching ta quan sét thay hién tuong sau: Trong Sng ¢6 cue duong (anét), muc nude dan dan ha tr trén xuéng du6i, déng thoi trong dng nay xuat hién cic vin duc - dé 1a cac hat sét chui qua 16p cat thach anh sach di len. Ngugc lai, myc nuéc trong éng thiy tinh cuc am (katét) tir tir dang cao len va rat trong. Diéu nay chimg t6 ring, nuéc van dong tir cue duong (ant) sang cuc Am (katét), con cdc hat sét di chuyén tit cuc am sang cyc duong, lam cho nude & andt duc. Hien tuong dich chuyén céc hat sét dui dong dién, duge goi I hién tuong dién di; con sy van déng cia dung dich (nudc) duéi anh huémg cla d6 chénh dién thé - goi 1a hién tuong dién thaém thau. 27 Hinh 4.3. So dé thi nghiém dé ‘quan sat hign wong dign di va dién thdm thdtu Néu thi nghiém ma khong ding hai éng thiy tinh c6 nude, tte 1a cm true tiép hai cue dign am va duong vao cuc dat sét dm, khong chtfa céc mudi hda tan, thi sau Khi dong dign ta sé quan s4t thay mot hinh anh tuong ty nhu mo ta trén hinh 4.3: do am cia dat sét xung quanh cye duong (anét) gidm di, cbn ving xung quanh cuc am (katt) do am tang lén, Mat khdc, xung quanh cue duong xuat hién phan img kiém va oxy tach ra, con xung quanh cue am c6 phan ting axit - tach hydro ra, d6 1a hién tuong dien phan. Hién tugng dién phan trén day cé thé duge gidi thich bang bé mat hat keo sét luon luén tich dién am, khi cho dng dién mot chiéu vao, cdc hat keo sét nay sé di chuyén vé cue ngugc dau véi né (cyc duong). Cc katrion sé dich chuyén vé cue am cing vi cdc mang mong nude lién két vat ly, tite 1a cdc pha long sé dich chuyén vé cue am, con pha citing vé cue duong. Loi dung tinh chat dién phan trén day, ngudi ta 4a rat thanh cong trong viéc théo kho dign tham thau céc moong khai thac khodng sin, cic hé méng c6ng trinh, dung tau dién ngdm va nhiéu cong trinh dac biét khéc khi thi cng 6 nhiing noi cé loai dat sét pha, cat pha sét bao hda nuée 4.3.2. Hién tuong dién tham thau Ban chat cita hién twong 1a thic diy nhanh qué trinh tham nude cla dat 6 hé s6 thém nue vo ciing nh6, nhu cac loai dat sét. Hién tuong nay 1a két qua ca su lam thay déi tinh chat cita cdc katrion hp phu trén bé mat cdc hat s am thay déi tinh chat lung cuc clia cde phan tir nude. Nguyén ly nay c6 thé biéu dién bang so dé tren hinh 4.4. Khi duéi tac dung cita d6 chénh dign thé, cdc katrion bat déu chuyén tdi cue am (6ng kim loai duc 16). Do nuéc hap phy trén bé mat cdc katrion, nén chting duge céc katrion 28 loi kéo theo khi van dong dén cyc am. Sau khi cdc katrion dich chuyén dén cye am daly dac, chting sé ép téch nude ra ngoai (len phfa trén) qua cuc am. Qua trinh nay duge goi Ia hin tuong dién tham thdu, va ngudi dau tién 1& Casagrande (ngudi Diéc) di ap dung vao nam 1937 dé gia cudng dat sét yéu 6 Diic. - Kb) Dour 30 Mat dat Cyc am Hinh 4.4. Cac nguyén ly ctia dién thdm thaw Hién nay, dang t6n tai hai ly thuyét tinh todn téc dé thodt nude do dién thm thau sau day: 1. Ly thuyét cia Helmholtz (1879), Smoluchowski (1914) va Mitchell (1970, 1976) Toc do dong chay (V,) duéi t4c dung ciia dién dp (E) la: _DCE V.= 4anL (4.1) Trong dé: D - hang sé dién moi; €- thé nang Zeta; n- do nhot; L- khodng cach gitta cdc din cuc Phuong trinh (4.1) duge dya trén gid thiét, 16 mao dan cé ban kinh r, rat nhd so véi chiéu day cia 6p ion khuéch tén bao quanh hat sé va moi thay éi mang tinh déng déu tap trung gan thanh 6ng mao dan. Téc do dong chay qua éng mao dan duge biéu dién: q=aV, (4.2) Trong d6: a - dign tich tiét dién ngang cia 6ng mao din. 29 Néu trong khdi dat, cdc dng mao dan twong duong véi cdc 16 réng thong nhau, dién tich tiét dign ngang ca céc 16 réng nay [a A,, thi: =nA (43) Trong dé: A - dign tich tiét dién ngang cita dat; n- do ring clla dat. Liu Iugng dong nuéc (q), chay qua dién tich tiét dién ngang cla khéi dat (A), 6 thé duge viet: DCE q=A,V, =n AV, =nA aan (aay hay: q=K iA (4.5) Oday: K, =n (D G/4nn) — he sé thm dién moi, cm?/(gidy.von); ij = ~ gradien dign thé, V/Cm. Chai ¥, phuong trinh (4.5) twong uy phuong trinh thm cba Darcy. 2. Ly thuyét cila Schmid (1950, 1951) Schmid gia thiét cdc Ong mao dan duge to nén bdi céc 16 réng gitta cdc hat sét, ching ¢6 dutmg kinh nhd va cdc katrion du thita phan bé déng déu khdp dign tich tiét dign ngang 16 rng. ‘Theo ly thuyét cita Schmid, thi: 2 , = AoE (46) 8 OL Trong dé; r- ban kinh 16 rong: Ag - mat dé dién tich thé tich trong 16 rng; F - hing sé Faraday. Dya tren phyong trinh (4.6), Inu lugng thodt nude q, chay qua dién tich ngang khdi dit (A), la: q=n ee Ki A (4.7) 8m Trong dé: n- d6 réng cla dat; K, = n(PAgE/8n) - hé s6 tham dién tham thau cua dat, Haj cong thie (4.5) va 4.7) déu chung nhau mot biéu thiic: q = K,iA, nhung khac nhau vé K,, 30 Bang 4.1 gidi thiéu mét s6 tri sé (K,) tiéu biéu cho mot sé loai dat khdc nhau. Bang 4.1. Cae hé sé thm dién thém thau Loai dat WwW. % K,, cm? / (giay.von) Kaolin 617 3.7 «10° Montmorilonit — Na 170,0 2,0 x 105 Moatmorilonit — Ca 2000,0 12,0 x 10° Bui mica 497 6,9 «10° Cat min 235 43x 10° Sét chay 31,0 (2.9 22,5) x 107 31 Chuong 5 TINH CHAT VATLY,HOA-LY VA THANH PHAN CAP PHOI HAT CUA DAT 5.1. KHAI NIEM CHUNG Dat la hén hop cc khoding vat khéc nhau, chting két hop véi khi va nuéc dé tao ra hé ba pha. Phiin 16n bé mat qua dat bi bao phil béi dat va ching duoc ding rong rai lam vat ligu xay dung, lam nén va moi trudng cho nhiéu cong trinh khéc nhau. Dé higu su va can ké céc loai dat, trude hét chting ta cin nghién citu tinh chat vat ly, tinh chat héa —1y va thanh phiin cap phéi hat ciia ching. 5.2. CAC TINH CHAT VAT LY CO BAN CUA DAT 5.2.1. Nhimg tuong quan giifa trong lugng va thé tich Hinh 5.1a biéu dién mot khéi dat c6 téng thé tich (V) va téng trong lugng (m). Néu dat 1a he 3 pha (hat rin + nuéc + khi), 06 thé biéu dién né nhu trén hinh 5.1b. Trong lung Thé tich Trong lugng Thé tich 6 3 : hi vef rong ne 0 BA Vv, GRE | ; . nO v Laas CAA, dat . @) o) Hinh 5.1. Tuong quan gitta trong lugng va thé tich cia hin hop dat ‘Téng trong lugng dat (m) 1a: m =m, + me (5.1) Con téng thé tich Khoi dat (V) 1a: VEV.+Vo+ Va (5.2) 32 va: V= Vat Vy 6.3) ‘Trong 6: m, - trong lugng cae hat dat; Mg - trong luong nusc; V, - thé tich edic hat dat, Vo - thé tich nude trong cdc 16 réng; V,, - thé tich khi trong cdc 16 rong. Gia thiét trong luong khi bing khong (m, = 0). Khi d6, cc tong quan vé thé tich thudng duge ding trong dia kf thuat 1a hé sé rdng (e), dO réng (n) va mite do bio hda nude (S,). 1. Cae ttong quan thé tich a) Hé s6 réng (c) Ia ty 86 gitta thé tich 16 réng (V,) voi thé tich hat dat (V9): (5.4) b) Do réng (n) la ty sé giita thé tich 16 réng (V,) voi tng thé tich dat (V): V, =e 5.5 ney (5.5) vi V=V, + Vy, nén tacé: W WIMy ee 66) PoVaV, VIV,+V,IV, Ire c) Mic dé bio hoa nudc (S,) 18 ty s6 gitia thé tich nude véi thé tich 16 réng trong dat, va thutng duoc biéu dién bang phan tram: a x100 67) SG) = 2. Cc tong quan trong hegng D6 la cdc tong quan vé do Am va trong Iugng don vj dat. a) DO dm (W) A ty 86 gitta trong Ivong nuée véi trong lugng cdc hat dat, va thing duge biéu dién bang phan tram: Mo ¥ 100 (5.8) ™, W%) b) Trong lugng don vi cita dat dm hay cén goi la dung trong dat ur nhién (y) [a ty 56 gilta téng trong lugng véi téng thé tich khoi dat: 33 m ey 6.9), Néu toin bé thé tich céc 18 réng cita dat duge lap day nude (nie 1a V, = 0), khi d6 dat hoan toin bao hda nuée, thi phuong trinh (5.9) sé cho ta biéu thiic trong Ivong don vi dat bio haa (Y,4,). ¢) Trong lugng don vi dat kho hay edn goi la dung trong kh6 cia dat (v3) 1a 19 6 gitta trong lugng cdc hat dat véi téng thé tich kh6i dat: m, yay Céc tuong quan giila trong luong — thé tich dat cé thé duge biéu dién dudi nhing dang khée, néu goi thé tich cdc hat dat V, = 1, nhu chi ra trén hinh 5.2; tir phuong trinh (5.4), tach e=V,. (5.10) Trong iugng | Mes = WG, Yoo wan ER OT" BEEZ Hink 5.2. Tuong quan trong lugng - thé tich bhi V, = 1 ‘Trong lugng céc hat dat duyc biéu dién: m= GV Yo= Gotu Voi V,= 1 Trong dé: G, - trong Iuong riéng (hay cdn goi 18 ty trong) cila cdc hat dat; Yo - trong luong don vi cha nude (y= 9,81 KN/m’). Tir phuong trinh (5.8), trong Iugng nude (m,), 1a: mg = Wm, = WG,yo ~ Do vay, trong Iuong don vi cita dat dm (dung trong tu nhién) duge tinh: = Gslo + WG. 0, l+e Gyo + W) ea l+e hay: 6.11) 34 - Trong luong don vj dat kh6 (dung trong kho) duge xac dinh: t= 3.12) 4) Trong wong dom vj ciia hat dat (hay dung trong hat) (y,) la ty 6 gitta trong luong hat (m,), véi thé tich ca né (V,): m,_ GYy, OMe 5.13 Vv Ve (5.13) Ys €) Mic dé bao hda née (S,) 1a ty 6 gidta thé tich nude (V.), va thé tich 16 réng trong dat (V,): Va _ Molto V, WGy 4 Yo Vv, y hay: —_ 5.14) ~ Doi vi dat bao hda nude hoan ton, tic 1a S, = 1. Khi dé, tir phuong trinh (5.14) ta 06: = WG, (8.15) Theo SNiP IT 15 — 74 (TCN 45 — 78) tat ci cdc loai dat phan tén duge phan ra 4 nhém co ban tiy thude tri s6 (S,): + Dat kho + + Dat it dm: 4 Dat dm: + Dat bao hda nudc : S,=0,8 +1,0. ~ Tham khdo hinh 5.3, dat Ia he 2 pha, trong lugng don vj dat béo hda (dung trong bio hda) c6 dang: M_M +My _ Gootl¥e = 2 MstMo _ Geta te¥o 5.16 YW Vy, ite 640) “Trong tugng Me apte m= G5 Yoo Hinh 5.3. Tuong quan trong luong — thé tich cita dat bdo ha nude hodn toan cb V, = 1 35 Cée phuong trinh (5.11), (5.12) va (5.16) déu c6 quan hé vi hé s6 rdng (e) hay do rng (n). Nhiing twong quan nay ciing c6 thé duge biéu dién theo cach Khe, néu goi téng thé tich mau dat V = 1 nhu chi ra trén hinh 5.4. Trong ong Teh mi i I | Ven My = WG, Yott-) vet m=, Yul) Vyeten Hinh 5.4, Tuong quan gitta trong higng - thé tich dat khiV = 1 Tir phuong trinh (5.5), ta cd: vy=n>V,=V-V, Khi dé, trong lvong ede hat dat la: M, = G,YoV, = G.Fo (1 -) Trong luong nude Bi: mg = Wm, = WG,Yq (I= n) = Trong lugng don vi (dung trong) dat dm ty nhién 1a: Yay ere Grulla WG1 (1-0) hay: y=G,yo Un) + W) 6.17) - Trong long don vi dat khd (dung trong kh6) 1a =G,7,(1-n) 6.18) ‘Trang lueng T y= fifa S,%o(hn) Vyeten | Hinh 5.5. Tuong quan giita trong luong - thé tich cita dat bdo hea nucic hodn tod vii V = 1 - Néu dat bao hda nude ho’n toan (xem hinh 5.5), ta c6: m,+ Yon = =G,yo(l-n)+ ny, 36 hay: Yw =1G,-n(G,-D}, 6.19) Ngoii ra, con mot sé tuong quan co ban khéc gitfa trong luong va thé tich dat. Vi du 5.1. Mot loai dat 6 tang thai ty nhién, c6 © = 0.8; W = 24% va G, = 2,68. Hay xée dinh: 1) Trong luong don vi dat dm (dung trong ty nhién), trong Lugng don vi dat khé (dung trong khd), va mute dé bio hoa nude ? 2) Musn cho dat bio hda nudc hoan to’n thi cin mot long nude Ja bao nhiéu ? khi 46 dung trong dat bao ha 1a bao nhieu ? Bai gidi: 1. Dat 6 trang thai ty nhign Ja he 3 pha, khi d6 ta tinh duce: a) Dung trong tu nhien (y): _m_ mem, Gyya(l+W) VOV+Wy I+e Néu lay yy = 9,81 KN/m?, ta tinh duge: (2,68)(9,81)(1 + 0,24) 1+0,8 b) Dung trong kho cla dat duge tinh: mM, _ Gyre _ (2,68X9,81) 3 sat = ale = a 14,6 (KN / eT Tee 140g ST HSUKN/m!) c) Mite do bao héa nude cita dat 1a: = 18,11(KN/m?) Me 100% = 8% x 009% Vv, e Ss, CEOE 100% ~ 80.40% 2. Dé dat bao hda nude hoan toan, we 1a dat dhe 2 pha (8, = 1), tt phuong tinh (5.15) ta 06: e=WG, e 8 hay: 'W (%) = =x 100 = ———-x 100 = 29,85% ad (B= Gx 100= ee Khi dé, dung trong dat bao hoa (yy,). duge xiic dinh: GoYm tee _ Yo(G, +e) Y= we Te Ite 37 = 9,81(2,68 + 0,8) 18,97 * Log 8 SAKN/ em) ‘bh 5.2.2. DO chat tuong doi cita dat Do chat wong déi ciia dat (D,) 1a danh tir chung duge ding dé dénh gid miic do ddim chat cita dat vun tho, né thudng duge x4c dinh nhu sau: (5.20) ‘Trong d4: Cyuys Emin VEC ~ he 56 rng lén nat, nhd nht va tw nhien wong tmg ciia dat Phuong trinh (5.20) cdn duge biéu dién duéi dang cac thuat ngi trong hrong don vi kho cia dat. Guy =e 52la Yaterwx) = Cmin ¢ ) hay: Cain =e (5.21b) Yiu ‘Tuong ty nhu vay, ta 06: man = 1 (5.22) akin vai = Site 1 (5.23) Ya Trong 46: ¥4 (maxys Yacmia) YA Ya - Wong lugng don vi kho én nhét, nh nhat va & trang thai ty nhién cua dat. Sau khi thay cdc phuong trinh (5.21b), (5.22) va (5.23) vao (5.20), ta nhan duge: p, = Zam ,_YaYosnin 5.24) Ya Yacmoxy ~ Yatrnia) DO chat tuong ddi (D,), thydng dugc biéu dién bang phan tram, n6 dugc ding réng rai va thich hgp cho vige lap tuong quan v6i géc ma sat trong (@), va kha nding héa long cia at (xem chuong 9). Dua vio tri 86 (D,), nguai ta phan dat cat raz - Cit toi xSp: D,=0+13 - Cat chat trung binh : D,= 1/3 = 2/3 — Cat chat: D,=2/3+1 38 Doi khi, ngudi ta con doing thuat ng khéc dé danh gid mic do nén chat tuong déi cia dat vun thé (R,): R, = (5.25) Ydmax) Quan hé giifa D,, e va R, duge gidi thigu trén hinh 5.6: WO Bung trong kho Yorriny Ya Yoirasy max e min 100 exa He sé rang Q 86 chat tusng 46i D,, % K——cxH4 BG nén chat tuang a6i R,, % R= 80 100 Hinh $.6. Biéu dé twong quan giita dé chat va dé nén chat tuong déi v6i hé sO'rdng cila cat (theo Lee va Singh. 1971) Sau khi két hop cdc phuong tinh (3.24) va (5.25), ta cé: (5.26) Trong 86: Ry = Yatminy/ Yacmaxy Vi du 5.2. Ding khuén dam nén tiéu chudn cé thé tich Vy = 944cm%, trong lvong Mo = 3140G dé dam mot loai cét cé ty trong hat G, = 2.65, dung trong ty nhién y= 2,07 G/em’ va 46 dm, W = 18%. Sau khi déim chat trong khu6n, cho két qua: - Trang thai chat nhat (khuén + cat + nuéc): M, = 51206; ing voi W, =.12,5%; - Trang thai toi xp nhat (khuon + edt + nude): M, = 4820G; ting vei W, = 24.3%. Hay xdc dinh do chat twong déi (D,), va do dam nén chat wong déi (R,), cla cat sau khi thi nghiem ? Bai gidi: 1) Xéc dinh céc tham s6 cba cat & trang thai chat nhat: - Dung trong cat 1én nhat, (pax)? My = Mo _ 512073140 5 10(G/em’) 9 39 - Hé 56 rng nhé nhit, (¢ nin)? = Gite 1 Yecmaxy Smnin Gaday: Yocmay = iy = c= 2650) ‘min 1,867 2) X4c dinh céc tham s6 cha cat 6 trang thai xép nhiat: —1=0,42 ~ Dung trong cdt nhé nhat, (Ypin): Mj -My _ 4820-3140 3 mig = S 1,780 fom Y, Vo oa ( ) = H@ 86 rong én nt (jpn)! Cn = So Yeni * i 1,78 G day: = oi NB 439G fom? ¥ Yauwied — 1 140,248 (Glem’) Cox OD 1 0,85 1,432, 3) Xéc dinh cdc tham 36 cia cat 6 trang thai ty nhién: ~ Dung trong tu nhien cita cat, 7 = 2,07 G/em’; ~ Hé 86 réng tw nhién cia cat (e): e= Silo 1 Ya 4 2,07 Oday: = £1,754 (Gem? ¥ Ye" Tew 108 (Gem) 2.650 1 0.51 1,754 4) Bo chat twong déi cla cat sau khi thi nghiém D,, la: _ 0,85-0,51 Cmax Emin 0,850.42 D,= =0,79 Cat thug loai chat. 40 5) D6 dim chat tuong déi (R,), duoc xdc dinh: R Yacmax) 5.2.3. Dé dm tot nhat va dung trong khé lén nhat MOt logi dat c6 dg dm t6t nat (t6i uu), (Wy), [2 Joai dat ma 6 46 n6 66 do chat cao hat (dung trong kho 16n nit), (Yg¢nary)- Nha bac hoc ngudi My tén 1a R.Proktor (1933) di chig minh mot cach day di anh hudng cita do am dén qua trinh déim chat dat nhu chi ra trén hinh 5.7. 18 —— Ye jmany ae ‘THEO AASHTO: VA 1).C6¢6 V= 844 om? 2) rong vary bia = 44.5 N 3) cao bia ol = 0.45 4) Bam 5 top x 25 nat ep Dung trong kno, y, Glam? ¥ 8 2 16 Wy, 20 Bg dm theo trong |ygng. W% Hinh 5.7. Dé thi quan hé giita do dim va dung trong khé cita dat Dé xdc dinh (W,,) Va CYgmay» ngudi ta thuding tién hanh thi nghigm dim nén teu chudn & trong phong bang c6i Proktor. Trong thyc té, dé thiét ké thi cong nén cong tinh, nén duéng, nén dap dat dap ngudi ta thutmg dimg hai chi tigu (Wy) V8 CYaman)= Dé kiém tra dudmg dim chat tiéu chudn, phai tién hanh xdc dinh them duémg bio hda. Duing nay biéu dién dung trong kh6 cia dat dat duge do khi hodn ton thoat ra khoi mau nho ddim chat Lien tuc. Dudng bdo hoa 1a dudmg cong ly thuyét vA phu thude vao ty trong hat (G,), va né duge biéu dién duéi dang: Geto 1+WG, Yaron = (Ax) (5.27) Trong 46: Yup) - dung trong khé bao hda hoan to’n cla dat, (mg voi Ay = O: Ax - hé sO rong khong khi (hay cn goi IA phan thé tich 18 rng cita dat do khong khi chiém chd): AL _\, v lte _&=e(WG, fe) _e-WG, | hay: A ¥ Ite Ite K W - do dm cia dat, don vi la s6 Ié thap phan: G, - ty trong hat dat. Ve du 5.3, Sau khi dim nén tigu chugn mot loai cét trong céi cé duting kinh, d= 10,3cm; cao h = 12,0 cm; trong lugng c6i P= 1933 gam, cho két qua nhu trong bing dui day: ‘Mau thi nghiem, s6 1 2 3 4 5 Trong lugng dat dm + coi, (gam) | 3757,2 | 3921.4 | 4109,0 | 4082,5 | 4015,2 Trong lugng dat kh6 + coi,(gam) | 362515 | 37383 | 38749 | 3811,7 | 3717,9 Hay thyc hien: 1) Vé dé thi quan he gitta do dm va dung trong kho cia cat ? 2) Xac dinh d6 dm t6i uu (W,,), va dung trong khé len nhat (Yames) ? 3) Vé dutmg cong bao hda ? Cho biét tf trong hat cat G, = 2,65. Bai gidi: 1) Tir két qua thi nghiém, ta lap duge bang tinh todn sau: Mau thi nghiem, sé 1 2 3 4 5 4, KNim? 17,89 19,50 21,34 21.08 20,42 Yur KN/m? 16,60 1771 19,05 18,43 17,51 W.% 7.80 1014 12,05 1441 16.65 YTebay-KNém* 21,54 20,49 19.70 18,82 18,04 Duong bio hoa dugc xéc dinh theo phuong trinh (5.27), img v6i Ay Gey 1+WG, Yegony = 2 Xéc inh (Yanan) VA Wg) ‘Tir dé thi quan hé thi nghiém cia Yy = f(W), ta dé dang xdc dinh duge Wy = 12,05% VA Yomax = 19,05 KN/m?, 42 ung trong kh, zg, KNm* s 0 2 8 6 8 2 Bp dm, W, % DG thi quan hé Yq = f(W) 5.2.4. Tinh thm nuse cha dit Tinh tham nuéc cia dét 1a kha nang cho nuéc va dung dich khéc di qua ching. Van dong cla nude trong dat hodn toan bao hda, nude c6 ché dé chay tang sé wan theo dinh luat thim duéng thing Darcy: ve xa =KI (5.28) Trong dé: V - téc do tham (cm/giay; m/ngdém); K ~ hé s6 thm (cm/giay; m/ngdém). I= a - tri sO gidm chiéu cao cot nude (AH) ten chiéu dai dudng tham (L), con goi Ia gradien ap luc hay do déc thiyy lye. Phuong trinh (5.28) chua phan anh ditgc téc 46 thm thuc té ciia nuéc trong dat. Tinh tham nude cia dat phu thudc vio nhiéu yéu té khéc nhau, dac biét 1a yéu t6 gradién dp Iyc ban dau (I,). Thuc nghiém chtmg minh dugc ring, tinh thim nuéc trong dat phan tén cao (nhu sét, than bin) chi xay ra duéi gradién dp lye 1 > Jy mot tr) s6 nao 46 (xem hinh 5.8). Duong cong s6 2 chia ra lam 3 doan: 0a - doan dau ting véi Vy = 0 (khong tha); ab - doan chuyén tiép, tmg véi t6c d6 tham rat nhé va tuan theo phuong trinh: VeK.T; 6.29) Trong dé: n= 1,5 - 1,6. 43 Doan be Bi doan tham én dinh va Sextakov (1973) duza ra phuong trinh: V=Ka=1)=K(1-41)) (5.30) ‘Tr $6 Ip phy thuge vao ting logi dat: ~ Dat sét montmorilonit - Na, c6: I, = 10 -70 ~ Dat sét kaolinit, cd: Ag S mét vai don vi - Bat sét hydromica cé: Ip= 15-25. Ngoai ra, [y con phy thudc vao thinh phéin dung dich thm qua da, nhiét 69 moi trudng xung quanh, Sy wo thinh mang méng nude lién két bao quanh céc hat dét [a nguyén nhan co bin phat sinh gradien dp lyc ban du (Ip). Do d6, né 1a nguyen nhan lam gidm duong kinh hi higu ciia 16 rng trong dat phan tan. Hinh 5.8. Dé thi quan hé gitta t6c dé thdin (V) v6i gradién dp luc ban ddu (I, ) trong cét (1) va trong sét (2) (Theo Sextakov, 1973). Vi du 5.4. Thi nghiém thm mot loai dat dinh cho két qua ghi trong bang dui day. Hay vé dé thi quan hé V = f(K, 1) va viet bigu thie dinh luat Darcy cho loai dat nay ? Gradién thity Luc (1) 1 3 5 7 9 12 15 18 ‘Van téc thm (V), cm/ngdém | 0 0 0 08 | 2.8 | 64 | 10,0 | 13.6 Bai gidi: 1) Theo V.M. Sextakov (1973), dé thi biéu dién dink luat tham co bin cia dat dinh (dat loai sét) nhu duéi day: 44 Van t6e thai, V, enw ng den 2) Bigu thie tham dutmg thang Darcy: Khi duéi tri s6 gradign thiy Iyc rat Ién (i >> I,), theo V. M. Sextakov (1973) van téc tham trén doan thang be cé dang: v-K(1-41,} (a) 3 “Theo két qué thi nghiém, I, = 5. Khi d6, biéu thie (a) duge viet lai: veta(1-$s) voi 129 (b) 5.2.5. Tinh mao dan cia dat Kha nang di chuyén nuéc theo phuong ding va theo phuong ngang doc theo céc dutmg Gng mao din duéi téc dung cia lute mao din phat sinh tai ranh gidi phan chia céc hat dat va dung dich lng, duge goi Ia tinh mao diin cita dat. Sy dang nuvic trong dat doc theo cae 16 mao din cé thé xem nhu 1a két qua tac dung cia lye nang mat khum duge wo thanh duéi t4e dung gidta hat rin (dat) va dung dich. ‘Mat khum 1a bé mat tr do cita nude (dung dich) gan thanh ng mao din bi cong di. Hinh dang mat khum phy thud nhiéu vao tinh chat ciia nuée (dung dich) va ban chat cita thanh Sng mao din, Néi cach khdc, hinh dang mat khum quyét dinh béi 3 phuong 6 thé xdy ra cia téng hop luc F (xem hinh 5.9). 45 Hinh 5.9. So dé cdc dang mat khum mao dén ciia nuéc (dung dich) phu thude vo tue F: 4) mat khum phing : 6) mat khum lone suding duc ; ¢) mat Khan Idi ten tren. Phuong trinh téng hop luc ¢6 dang: F=F\+F, (531 ‘Trong 46: F, - hic kéo do céc phan tir nude (dung dich) gay ra: F, - luc kéo cila tat cd cdc hat rin 4 thanh dng mao din. Tit hinh 5.9 cho thay: a) Mat khum phdng: luc F, tao v6i thanh Ong mao din (phuong thing dimg) dudi mét géc 45°. Trong trugng hop nay, phan tir nude (dung dich) A & trang théi can bang, khi dé F = F, + F, huéng vudng g6c véi mit phing dung dich (bd qua lyc trong luc cia phan tit A, vind vo cing nhé so véi cc luc F, va F,). Hay néi cach khac, hop lyc F song song véi bé mat thanh éng mao dan, bé mat nude (dung dich) 6 géc u6t 6 = 1/2, (hinh 5.92). b} Mat khum lm xudng dui: hop luc F huéng vé phia thanh 6ng mao dan, luc hit phan tir A do thanh dng mao din gay ra (F,) vugt xa luc kéo (lye hit) cba cde phan tir nue (F,): F, >> F;. Trong trudng hop nay ge uét © < 1/2, dung dich thém wét thanh 6ng mao dan (hinh 5.9b). c) Mat khum igi lén trén: bop luc F hudng vé phia. dung dich va F, > Fs, g6c uét 0 > a/2, nude (dung dich) khéng lam uot thanh 6ng mao din (hinh 5.9¢). 1. Xét truéng hop mao dan c6 mat khum lom xudng didi Dung dich lam ust thanh éng mao dan, g6c uét @ < n/2. Tit hinh 5.10 theo Laplas, luc nang mat khum cla nuéc cé dang: 20 Qe (5.32) Trong dé: R =d/2 cos @ - ban kinh mat khum; 46 d - dutmg kinh 6ng mao dan; © - géc tham uct thinh 6ng mao dan cla 9 nutée (dung dich); Q- luc nang mat khum; © - site cing bé mat cilia nude (dung dich), N/m (xem hinh 5.10). ‘Thay R vao biéu thite (5.32), ta cé: _2ac0s0 Q (5.33) T Trong dé: r- ban kinh 61 din. Fong 06" 7 080 inh Ong mao Hinh 5.10, So dé tinh todn tue nang Khi nude (dung dich) dang trong éng mao mit hum mao ddn cita nude dan dén d@ cao H 6n dink, tie 1a xay ra su can trong dng mao déin bang gitta cot nuéc 4p mao dan véi luc nang mat khum (Q), khi dé phuong trinh c6 dang: Hyg = Second (5.34) H= 4ocos0 hay: Yo (5.35) Theo R. Whitlow (Nha xuat ban Gido duc, 1999), (5-35) dugc viet duéi dang: = eyo. Khi d6, phuong trinh ya 45e088 YatDiy (5.36) Theo Terzaghi va Peck (1948), di vdi dat c6 céc hat dang tam va hinh dang khong déu, thi chiéu cao dang mao dan duoc tinh: C__ (0+40)mm? eD, eD, H= (3.37) 0 10 ‘Trong d6: e - hé s6 réng cia dat; Djy - dudng kinh hat hitu higu ciia dat (xem phan 5.4.1); Yo - trong luong don vj cita nude. Vi du 5.5. Mot loai dat sét pha, 66 € = 1,0; Dip = 0,0075mm. Hay xéc dinh chiéu cao dang mao din H cita nude trong dat? 47 Bai gidi. Gia thiet 4p Ic khi quyén bing khong, dung dich nuéc lam uét thanh ng mao din (xem hinh 5.10) va cé site cng bé mat la: 6 = 0,74 x 10° KN/m va Yq = 9.81 KN/m’. Tu phutong trinh (5-36), ta tinh duge: 4(0,74 x10) 10% (9,81)(1)(0,0075) = 4 023 (mm) = 4,023m ‘Tinh mao dan cita dat duge dic trung bing chiéu cao dang nuée mao din va bing we do dang mao din V (cm/gity hay m/ngdém). Chiéu cao H phy thuge chit yéu vao thanh phan cap phi hat dat: = Cat trung (d, = 0,25 + 0,5 mm) cé: H=0,15 + 0,35m - Cét nbd (ay, = 0,10 + 0,25 mm) ed: H=0,35 +1,00m +1,$m s4m = Cat pha sét 06: H - Sét pha cit c6: H= ~ Sét 66: H=8m Ngodi ra, kha nang dang mao dn cia nude trong dat cdn phy thudc vao nhiéu yéu to khéc, nur thanh phan khodng vat, cau tric, mite d dm ban dau va hién tuong trao d6i i6n trong dat. 2. Hién tugng mao dan theo phuong ngang Hien tuong nay xay ra tit phia kenh dao hay song, 06 § nghia In d6i véi ché dd nude cita nén dudmg 6 16, dap dat dap, v.v...(xem hinh 5.11). ‘Theo gido st A.Ja.Tulaev, liu Ivong nude trong déi bao hda mao din doi véi cat = 30% so v6i Iu Iugng nude thém. Trong dat sét nén chat, hign tuong van dong mao din cia nude thye t€ khong xAy ra Hinh 5.11. Ser a6 minh koa tham nuéc mao dén theo phuong ngang hién cong chdy vong qua Idi sét chéng thdm chua di dé cao trong than dip 1 - Loi chug thdm; 2 - Mic nude é thugng leu va muc mide dust dd; 3 - Ranh gidi bdo hoa née mao dan; 4 Phuong van dong cia mace mao dén. 48 5.3. TINH CHAT HOA - LY CUA DAT HAT MIN 5.3.1. Khai ni¢m chung Vien si P.A.Rebinder ngudi sing lap ra mon khoa hoc hién dai dé 1a co hoc héa — ly cia hé phan tin tu nhién, nhan tao, v.v... Mon khoa hoc nay lién quan chat ché véi nhiéu Linh vuc khoa hoc khc nhau: héa keo, vat ly phan ti, hoa —Iy cia vat thé cting ly tudng, khoa hoc luu bién, héa co, dia k¥ thuat va sinh hgc,... D6i tuong nghién citu cita mon co hoc héa — ly cla he phan tin tu nhien la: dat thé nhutng, dat loai sét va nhiéu déi tugng khdc trong ty nhién (hay cdn goi la dat hat min). Nhiém vy chinh cla mon co hoc héa - ly nay 1A nghién ctu lye dinh két gitta cac hat (yéu t6 kign tric) trong hé phan tan ty nhién va anh hudng cia céc hién tugng bé mat dén luc dinh trong dé cé tac dung héa — ly cha moi trudng xung quanh. Nhiem vu thi hai la nghién ctu cde qua trinh tao kién tric trong hé phan tan (hinh 5.12). °) MA ' wa 2 mmm; Hinh S.12. So dé cdc kiéu tiép xtc kién tric chit yb gitta cdc hat (yeu 16 kién tric) trong dat phan tan a) kiéu tiép xtic pha; b) kiéu tiép xc chuyén tiép ; c) kiéu keo ut ; d) kiéu xi mang gin két; 1 hat sét; 2— mang méng nue tién kéi; 3 — xi méing gan kei. - Kiéu tiep xtic pha dat trung cho dat sét duge nén chat nhat; - Kigu tigp xtic chuyén tigp dic trumg cho dat sét nén chat trung binh; - Kiéu tiép xuic keo ty dac trung cho ditt sét yéu bio hda nude, dat bin sét; - Kiéu tigp xc xi mang gan két. Vi du xi mang: Fe,O,, Al,O3, SiO, vv... Co sé nghién cxtu clia mon co hoc héa - ly #8 higu ting Rebinder. 5.3.2. Ly thuyét tac dung tuong hé tiép xtic va phuong phap xac dinh luc dinh kién tric cua dat Nhiing ché tigp xtc gitta cde hat thong thudng Ia déi yéu nhat, khi chiu tée dung cla (ai trong ngo&i nhimg ché (iép xiic nay sé bi phd hoai dau tien. Do dé, do bén cilia dat trude het duge xé¢ dinh bdi lye dinh don vi (C,), tigp 46 A 86 luong digm tip xtic trong thé tich méu dat (q) (Rebinder, Sukin, Margolis, 1964): 49 Ru =Cx (5.38) Trong dé: Ry, - d6 bén kién trie cia dat, MPa Tri 86 x tim dugc bing tinh todn hay thye nghigm. I. Phuong php tinh todn Gia sit cdc hat sét c6 dang hinh cu, theo Rebinder, Sukin (1974),..., tinh duoc: -. 4r°N? Trong dé: - ban kénh trung binh cla hat x (5,39) N - 86 hat trung binh tir tigp diém nay dén tigp diém kia cia mo binh da dinh va né phu thudc vie do réng cita dat, Tri s6 C, phu thude trude hét vio bin chat cita céc Ive téc dung tai nhimg chd isp xtie, Theo quan diém ca hoc héa - ly hign dai cla hé phan tan (Rebinder, 1996), tri sé C, con phy thuge vao kiéu tiép xtic kién tric gitta cdc hat dat (xem hinh 5.12) 2. Phuong phdp thuc nghiém Ding dién ké cfu (xem hinh 5.13). Nguyén tic do duge tin hanh nbu sau: Lay hai hat sét, hat a duoc kep chat trén kim dign ké 1, hat b dat tren bo dao dién 2 (dién tin), sau dé tao mai uuing giéng nhu diéu kién ty nhién t6n tai cia dat va dat hai hat a va b yao vi tri dinh tude. Tiép d6, cho dong dién mot chiéu di qua khung dign ké cau 3, va dong dién nay sé tic dung én hai hat sét mot lye di dé Hin 5.13. So-dé nguyen tdc cia dung cu Lich ching ra xa nhau. Tri so lye do “if A@’edu do te dinh kei tat chd rep xtc oo ae gitta cdc hat dat duge chinh la Cy. Phuong php ny di. gin dien ké: 2 - bo dido dién; 3 - dién ké’cdu. duge kiéin tra bang thuc nghiém va cho phép ting dung (E.A.Amelina, 1985). Danh gia so bé lye dinh kign tric cla dat sét nhu sau: - Dat c6 kiéu ti€p xtic pha (hinh 5.12a) 66 Chin = 107 N. ~ Dat c6 kigu tigp xtic keo ty (inh 5.12c) €6 Chay = L07 N. 50 Tuy nhién, két qua trén méi chi tuong déi, bai vi kign trie ti€p xiic pha khi bi phé hoai ching khong cé kha nang khoi phuc. Nguge lai, kign tic kiéu keo ta mang tinh thuan nghich cao, tic [a né ty khdi phuc kin trie ca minh sau khi 5.3.3, Tinh déo cita dat Kha nang bign dang (hay thay d6i hinh dang) cia dat dudi tée dyng cla céc lye ca hoe bén ngoai, ma khong lam mat tinh lién tuc - nguyén khoi, va gilt nguyén duge hinh, dang da tao ra sau khi ngimg tac dung cita cdc lye nay, duge goi tinh déo cia dat (E.M.Xergeev, 1983), Tinh déo cia dat dac trmg cho kha nang xudt hién tinh bién dang du trong n6. Dat loai sét, macno, than bin, dat thé nhuéng va mot vai loai dat nhan tao khdc déu cé tinh déo khi & dd 4m xac dinh va duéi Ap luc khong lén. Ngoai ra, dat con 06 trang thai ciing, nita cimg... hay chay. Tinh déo cita dat dinh dugc dic trang boi hai chi ti¢u do am sau: han déo tren (gidi han chay) W, - d6 [a gidi han do dm, khi vuot qué gidi han dé dat chuyén tir trang théi déo sang trang thai chay. Dudi do 4m W,, dit c6 luc dinh kign tric C,,,,, c&e hat dét dé dang dich chuyén va tach xa nhau, dat hau nhu mat hét tinh én dinh. a) Bo am b) Do am gidi han déo du6i (gidi han lan) W,, - dé [A gidi han do dm gitta trang théi nifa cing va déo cia dat. Gi6i han nay dic trumg cho 46 Am nhé nhait, 6 dé cic hat dat cb kha nang dich chuygn tuong doi voi nhau, ma tinh lién tuc (lién kh6i) cia dat khong bi pha hoai. 1. Chi sé déo (1,) Xde dinh bang phuong phap thi nghiém trong phong: 1,=W,-W, (5.40) Chi sO I, cing cao, dat cang déo, day 18 mot chi tigu phan loai dat quan trong (xem bang 5.1) Bang 5.1. Phan loai dat dinh theo chi sé déo (TCN 45 — 78) Tén dat 4 Cat pha 117 st - Tri sé 1, phu thude vao kich thutéc cdc hat dat: + Tinh déo cita dat xuat hién & dat c6 kich thude hat < Sum: + Dat hat c6 dutng kinh 3 = 2 um tinh déo thap; + Dat hat c6 dudng kinh 2 + | um tinh déo trung binh; + Dat hat o6 dutng kinh < 0,001 mm tinh déo cao. - Tri s6 J, phy thude vao thanh phén khodng vat: + Sét montmorilonit 6 Tyna’ + Sét kaolinit 6 Tpgminy - Tri sé I, phu thuéc vao thanh phén katrion trao di va tang theo thi tu sau: Alt > Fe™* > Ca* > Mg **> K* > Nat > Lit - Thanh phan va néng do dung dich tac dung tuong hé véi dat cling gay anh hudng Khong nhé dén tinh déo cita dat. 2. Chi tiéu do sét (1,) Xéc dinh bang phuong phap thi nghiém trong phong: = w-W, _W¥-¥) G41) Trong dé: W - d6 dm tu nhién cha Chi tigu 1, ding dé danh gid trang thai clia dat hat min (xem bang 5.2) Bang 5.2. Phan chia trang thai dat theo J, (theo TCN 45 - 78) ‘Ten dat ‘Trang thai Ly cimg <0 Cit pha Déo O=1 Chay al Cling <0 Nita cting 0+0.25 ‘Sét va sét pha Déo cling 0,25 = 0,50 Déo mém 0,50 = 0,75 Do chy 0,75 = 10 Chay >i 52, Hai cong thee (5.40) va (5.41) chua phan 4nh duge trang that tw nhién cia dat hat min. Béi vi céc tri s6 W,, W, dutge xac dinh trong phong trén cdc mau dat ma ket cu da bj phd hoai. Dé khde phuc nhuge diém nay, ngudi ta dung phuong phdp thi nghiem hien trudng bing xuyén tinh hay vi chy xuyén dé dénh gid do sét vA nhiéu tinh chat xAy dung khéc cila dat dinh & trang thai tu nhién (ket cau nguyén dang). Theo IU. G Trophimenkov, bing thi nghiém xuyén tinh hi¢n trudng, ong dua ra méi quan hé gidta site khang mi xuyén don vi (q,) v6i chi tiéu do set (L,) nhu chi ra wen hinh (5.14) va phuong trinh sau: 1)= 0,65 - 1.13 q. (5.42) y L= fq Hinh 5.14. Dé thi quan hé ty = f(q,) Stic khang xuyén (vi xuyén) cia dét phan tin dinh dugc tinh theo cong thiic: R,= = KG/om?(MPa) (6.43) Trong dé: R, - sttc khang xuyén; P- luc (4p luc) bén ngoai dé nhain chim mai xuyén (vi xuyén) vio dat, KG (N}, h - chiéu sau nhain chim moi xuyén (vi xuyén) vio dat dudi p luc, P, cm. Dya vao tri sé R, phan dat dinh ra céc trang thai khdc nhau (xem bing 5.3). Ngoiii ra, dya vao tri sé R,,, 66 thé phan dat dinh thanh céc dang sau: - Dat yéu RS 0,5.10° Pa; - Dat bén trung binh 0,5.10°2.10° Pa 33 Bang 5.3. Phan chia trang thai dat dinh theo R, Trang thai dat dinh R,. 10° Pa + Cing >19 - Nua cing 0.85 41,9 - Déo cting 0,38 + 0,85 + Déo mém 0,17 = 0,38 - Déo chay 0,076 + 017 - Chay < 0,076 Riéng chi sé déo con duge ding dé tinh ton chi tieu hoat tinh keo (theo Skempton, 1958): (5.44) ‘Trong dé: M, - ham long phin trim céc hat sét (c6 d < 0,01mm). Theo chi titu Ky phan dat dinh thanh 3 nhém: ~ Dat cé hoat tinh keo cao: K,2 1,25 (sét montmorilonit) - Dat c6 hoat tinh keo trung binh: 0,75 < K, <1,25 - Dat 06 hoat tinh keo thap: K, < 0,75 (sét kaolinit) 5.3.4. Tinh truong né va hin kh cia dat 1. Tinh truong né cita dét Khd nang ting thé tich cia dat trong qué trinh téc dung tong hé voi nudc hay dung dich goi la tinh truong né cia ching. Truong né cita dat sét fa mot qué trinh héa - IY phic tap, vA cho dén nay vin chua due nghien citu diy di. Xuat phat tir quan diém cat hoc héa - ly hién dai ciia B, V. Rebinder va tudng phai ctia ong cho rang, truong nd xdy ra duéi tée dung th4o ném cia mang mong nude lién Ket bao quanh cdc hat sét va hgp thé ca chting. Tuy vay, trong dat sét luon luén tén tai lye dinh két, tri s6 luc dinh phy thudc nhiéu vao kiéu tigp xtc kidn tric gitfa cdc hat. Chinh luc dinh nay cé tae dung chéng lai dp luc théo ném ctia mang méng nude lién két. Khi lye din trong dat ién hon Ap luc tho nem cha h¢ “dat sét + HO" thi sé khéng xdy ra truong nd; ngugc lai sé xy 34 ra trong n&, Néu hai luc nay bang nhau, he "dat sét + H,O" sé & trang théi can bing (V. 1, Osipov, 1979). a) Kha nang wruong nd cia ddt dink duce ddtc trung bing cdc chi tiéu sau: ~ Bién dang truong nd (R,) dutgc xdc dinh theo cong thie: Vn ~ Yo 100% (5.45) 0 ho hay: R= 100% (5.46) lo Trong 46: Vp, hy - thé tich, chiéu cao mau dit sau khi truong nd; ‘Vo, bg - thé tich, chiéu cao ban dau clia mau dat. - Do 4m tong n& (W,) biéu dién bang phan tram, img véi trang thai ma 6 dé qué trinh hap thu nudc hay dung dich léng khdc cita dat ngimg lai: m, —m, w, = 2s 100% (3.47) m, Trong dé: ™y, - trong lugng mau dat sau khi truong nd, gram; m, - trong lugng dat khé tuyét d6i, gram; ~ Ap Tue truong ne (P,) - li ip luc tinh bling MPa, né phat sinh trong qué trinh trong né, 4p luc trong né duge do bing dp lye ngoai, mi & dé hé “dat sét + H,O” khong truong nd (hin 5.15). ‘Theo tri sR, va P, phan dt ra cdc loai sau (bang 5.4). Rp % P, MPa Hinh 5.15. Biéu dé xéc dinh dp luc truomg nd ctia dét 55 Bang 5.4. Phan chia dat truong nd theo SNiP II - 15 - 74 (TCN 45 - 78) Logi dat R, . P,, MPa ~ Khong trugng né <4 < 0,025 ~ Truong nd yéu 4=10 0,025 +0,10 ~ Truong né trung binh 10 +5 0,10 + 0,25 - Truong no manh >1s > 0,25 bj Cac yéiu 0’ dinh hudng dén tinh iruong né ita dat - Thanh phén héa hoc va khodng vat cia dat: + Sét montmorilonit c6 R,, > R, cha sét kaolinit +R, tang theo tat tu: Lt"! > Na > NH > K* > Mg**> Ca2*> Al**> Fe + DO dm ty nhien ban dau ciia dit cang nhé, dé chit cing cao thi tri s6 Ry cang én, va nguge lai. + Tri sO R, theo chu ky (lm dm va sdy kh6 nhiéu Hn) tang tir chu ky nay dén chu ky khdc. - Thanh phin héa hoc va néng do dung dich tc dung tuong hé voi dat: Sét montmorilinit - Na trong dung NaCl LN 6 Ry nhé hon 10 lin so véi dit nay truong nd trong nude cat; sét nay truong né manh nhét trong dung dich NaCl 0,01N. - Céc yéu t6 ben ngoai: Tri s6 Rj, ca dat giam dan khi dp luc ngoai tang din (xem hinh 5.16). Ry. % 0,005 MPa "= 0,025 MPa 0,05 MPa a HH OPA Thai gian, t (gio) Hinh 5.16, Dong luc hoc trucmg né-cita dat sée duéi ric dung cila dp lec ngodi khéc mhaw 56 - Lien ket kign trite trong dat: Dong luc trucng né cia dat sét phy thude cha yéu vao kigu tiép xi kin tnic trong dat (hinh 5.17) Ry % > > tole t.gie a) ») Hinh 5.17. So dé ding luc trong né-ciia dat sét a) tiép nic pha; b) tiép uic chuyén tiép; c) tiép vic keo tu. J - ddt c6 két edu nguyén dang ; 2 - dét co'két cdlu pha hoai. 2. Tink lin khé cha dat sét Su gidm thé tich dat do ket qua téch (mat) nuéc khi hong kh hay xuat hién céc qué trinh héa - Ly (co vi mat nude, thim thu), duge goi la lin kho ciia dat. Lin kho vi mat _ nude [a hién tugng nguyc lai v6i trong nd. Lin khd 1A mot qué tink héa - ly phite tap, 1am thay d6i tinh Lién két kién triic gitfa céc yéu t6 kign tric, phan bo lai thanh phan héa hoc 4a duge hda tan bing nude 16 réng trong dat true dé. Liin kho vi mat nude cla dat sét bio hoa nude xAy ra theo 3 giai doan co bin sau (hinh 5.18). 1 giai dogn tin khé chan H- giai doan tin khé chudn; HL - giai dogn lin kh du; Wy - 0 dim o gist han Win kivi: W, - dé dim 6 gidi han cha 1,23 - ede dang dudmg cong hin khd dic etia kaolinit (K), montmoritonit (M) va hydromica (H) tuong img. ‘Tné tich mBu d4t ¥, cm? a We wy, W,% Hinh 5.18. So dé thay déi thé tich mau dat sét bdo hoa nuie khi iin kho vi mat nud (theo R.S-Zianghirov} 57 I. Giai doan hin kho chm chap: nuéc béc hai chi yéu tir cde 16 réng ién, va thé tich mau dat bi gidm di nhé hon thé tich nuéc béc hoi. II. Giai doan hin kho chudn: 46 gidm thé tich mau dat dat cuc dai vA tong duong biing thé tich nudc béc hoi (chit yéu 1a béc hoi nude ty do). IIL. Giai doan Idin kho du: duge bit déu khi bée hoi nusc tigp te va ti s6 gidm thé lich mau dét kin hon 2 +3% so voi tng thé tich co ngét vi mat nuéc cila dét. Trong giai doan nay, c6: Duong cong s6 1: dic trmg cho lin kho du cia kaolinit; Duong cong s6 2: dac tiung cho lin kho dur cla montmorilonit; Duong cong s 3: dae trumg cho Idin khé ciia hydromica, don diéu gidm. Kha nang ttn kho vi mat nude cita dat duge dic trmg béi céc tri sé hin kho tuyén tinh (b)) va lin kho thé tich (b,): bo= Li 00% (5.48) Lo va YoY. 190% (6.49) Trong dé: L, Vq - chiéu dai va thé tich ban dau cia mau dat; Ly, V1 - chiéu dai va thé tich sau khi ln kho cla mau dat. ~ Thong thudng b, = 3b, (d6i vGi dat ding hudng vé lin kho). ~ Trong diéu kign can bang, tri s6 lin khé cia sét montmorilonit 1a 16n nhat; tigp dén 1a sét hydromica va kaolinit - nhé nhat. ~ Sét bio hda kation Itin khé tang theo thi tu: K* > K?* > K** ~ Dg dm va dé réng ban dau cita dét cing cao, lin kho cing nhd, nhung khi pha vo lién két kién tnic nay, lin kho cla dat tang lén dang ké. — Dat sét phan lép c6 tinh di huéng khi lin khO, thong thudng tri sé lin kho theo phuong vudng géc vi mat I6p 1dn hon theo phuong song song vi mat Idp. ~ Ché d9 hong kho cing gay anh hudng 16n dén kha nang lin kho cla dat. Ngoai cac chi tiu b, va b, ngudi ta cdn sir dung hé s6 lin kho thé tich (f,), dé din gid kha nang hin kho cita dat. Hé s6 hin khé cita dat 1a do gidm thé tich tuong 46i ca dat khi thay déi do dm tinh bang sé 1¢ thap phan (hay phan trim). Hé s6 hin khé cia dat c6 thé duge tinh qua tj sé Lin khé thé tich (b,), d6 dm ban dau (W,) va d6 dm cuéi cing (W,) cia mau dat: 58 By b, 5.4. THANH PHAN CAP PHOL HAT CUA DAT b, 5.4.1. Thanh phan cép phéi hat cia dat vun tho (Wy WB, AW—b, Wy (5.50) Thanh phin cp phéi hat cia cdc loai dat vun tho (san, soi va cét) thudng dude xéc dinh bang phuong phap ray (sang). Nhiing réy (sang) tiéu chudin cla M¥ duge cho trong bang 5.5. Bang 5.5. Cac kich thude 16 ray (sang) tiéu chudn cia MF Ray 96 | Kieh thud ray. | Ray 56 | Kieh thube Wray! Rayss | Rich thse 16 ray, 3 6,35 16 119 60 0,25 4 4,16 20 0,84 70 O21 6 3,36 30 0,59 100 0,149 8 2,38 40 0,42 140 0,105 10 2,00 50 0,297 200 0,074 270 0,053 Dya vao kich thuée cic hat dat, mot s6 6 chite — cg quan cia My di dita ra nhiing ranh gi6i phan chia kich thude ciia san, s6i, cét, bui va sét nhu chi ra trén hinh 5.19. Kich thate hat dai, mm oA aot 401 wt FAR AASHTO. —USOR 7 we | sens sens bins sass 4 vn 2 aw ww ca ca ca ca ne ee Ls 7 o a ow one 2 | sa owe a Hinh 5.19. Ranh gidi giita kich thuée cde hat ddt khde nhau (Theo MIT; F.A.A; AASHTO va USBR) 59 é danh gid thanh phan cap phoi hat tt hay xu cila dat, ngudi ta thudng dua vao céc tham s6 sau day: 1. Duong kinh hat hitu higu cia dat, Diy Dé la duéng kinh cia hat dat, nhé hon ching chiém 10% téng khdi lung dat lot qua ray va duoe biéu dign bing Dj. 2. Hé s6 khong ding nhdt, C, Dutge xée dinh theo cong thife sau: D, c, = Pao 651) Dio Trong 46: Dep - duémg kinh hat, nhé hon ching chiém t6i 60% téng khéi lugng hat dit lor qua sang. 3. Hé sé caip phoi hat, C, Duge xac dinh theo cong thie sau: 2 D: Ox) (5.52) (Dou KDiy) Trong dé: Dy - dutmg kinh hat, nhd hon ching chiém 30% téng khéi long dat lot qua sang. Mot loi dat c6 thanh phan cp phéi hat 161, n&u Cy = 4+ 6 vac, = 13. Mot loai dat cé cap phi hat ggi 1a xdu, néu C, = 1. 5.4.2. Thanh phan eép phdi hat ciia dat hat min Thanh phan cap phoi hat cita dat hat min (byi va sét) thudng duge xéc dinh bing phuong phap cj trong ké. Dé don gidn, gid thiet cae hat dat c6 dang hinh céu, téc do ling chim cia ching tuan theo dinh luat Stokes: yak =o p? (5.53) 18y Trong dé: V - tc dé bang khoang cach/théi gian, V= Lit; Ys» Yo - trong lugng don vi cia hat dat va nuéc, tuong tg; 1) - d6 nhot tuyét déi cia nude; D- dudng kinh cia hat dat. So dé dung cu t} trong ké duge chi ra ten hinh 5.20. 60 Hink 5.20. So dé thiei bi (3 trong ke’ Chit y: Diéu kien thi nghigm d nhigt dd, P = 20°C va ty wrong hat dat G, = 2.65 61 BAi TAP CHUONG 5 Bai tap 5.1. Cho mét loai dat co hé sé rénge = 0,72, ty trong hat G, = 2,61. Hay tinh 6 réng (n), dung trong khé (y.). dung trong bao hda (y.4)? Khi dat cé mite dO bao hoa nuGc bang 60%, thi dung trong cla né la bao nhiéu 7 Bai tap 5.2. MOt loal sét bao hoa nudc co 46 dm bang 40%, ty trang hat G, = 2.78. Hay xAc dinh dung trong khé (ya), dung trong bao héa (yy) va do rng ctia dat (n) 7 5.3, Cho mdt loai d&t chua bdo héa, téng thé tich ctia nd bang 0.14m*, trong lugng dat 4m bang 2.7 KN. trong lugng dat khd bang 2,3 KN, va hé sé ring e = 0,6. Hay xac dinh dé 4m (W), dung trong khé {y4), dung trong 4m (7), m(te d6 bao héa (S,), 4 réng (n) va ty trong hat (G) 2 Bai tap 5.4. Néu mat loai dat dang hat (khéng dinh) sau khi ddm nén cho dung trong dat dm bang 20,45KN/m’ 6 6 4m bang 18%, hdi dd chat tuong déi cia dat sau khi dam (D)), 1& bao nhiéu ? cho e,,.,= 0.85, Cnn = 0,42 va G, = 2,65. Bai tap 5.5. Ding khuén d4m nén tiéu chudn c6 thé tich V, = 1000cm®, trong iang My = 3,3kg, 48 dam mot loai cat 06 tf trong hat G, = 2.65, dung trong 4m y = 1.75 Giem' va d6 m ty nhién W = 18%. Sau khi d&m chat trong khuén tiéu chun cho két qua: ~ Trang thai chat nhat (khudn + cat + nude): My = 5,5 kg ting vi W, = 13%: - Trang thai x6p nhat (khuén + cat + nude): M, = 5,1 kg ting vai W, = 25%. Hay xae dinh: 1) D6 chat tuong 46i (D,) cla cat ? 2) HE sé d&m nén chat tuong dai (R.) 7 62 Chuong 6 TINH CHAT CO HOC CUA D. KHAI NIEM CHUNG Tinh chat co hoc cia dét phan tén ty nhién thudng duge thé hién qua tinh bién dang, tinh bén, tinh xc bién va tinh leu bién duéi téc dung cila tai trong ngo’i khée nhau. — Tinh bién dang cia dit hay cdn goi 1a tinh nén Lin ela nd, duge xdc dinh bing kha nang gidm thé tich 16 réng trong mot don vi thé tich dat duéi tac dung cia tai trong ngoai. ‘Trong trvéng hop xdc dinh, chinh su gid thé tich 16 réng lién quan téi kha nding lam chat hon céc hat trong dat. Qué trinh nay kéo theo sy dich chuyén tat yéu cita cdc hat dat, vv... ~ Tinh bén cita dat 1a kha nang chdng lai tac dung ca cdc Iuc bén ngoai, khong gay pha hoai hoan toan ching. Dat mat tinh bén xy ra dudi téc dung cla cdc tng suat cét (truot), ditt va (do kéo), va ép vi (nén mot truc né ngang tu do hay nén ba truc, v.v...). Can nhain manh rang, vain dé vé ban chit d6 bén cita dat 1a rét phic tap vi cho dén nay van chua hiéu né mot céch toan dign. ~ Tinh xc bién, @6 1 qué tinh am mém héa hay kim long dat phan tin ur nhién theo thdi gian dudi tic dung co hoc ¢6 tinh dong (nhw rung déng, va dap, lac va téc dung cia siéu am, v.v...); khi do 4m va dung trong khéng thay chiing tur héa bén (héa citing) khi ding cée te dung co hoe nay. ~ Tinh Iuu bign cia dat xuat hign duéi dang tir bign, tiie 1B tang bién dang chim chap theo théi gian khi du6i tic dung cia tng suat gay bién dang khong déi, va duéi dang tich thodt ting suat, we I gidm tmg suat khi bin dang khong déi 6.2. TINH BIEN DANG CUA DAT PHAN TAN Nhu trén di néu, thyc chat tinh bin dang cla dat [a su gidm thé tich i6 rong hay sur dich chuyén ede hat dat va hgp thé cia ching dudi téc dung cita tdi trong ngoai, déng théi chiing tro nén gan nhau hon, chat ché hon. Do d6, doi khi ngudi ta con goi kiéu bign dang nay Ik bign dang thé tich. That vay, dat cang chat hay cing bén sé bi bidn dang cang it, nguoc lai dat cang yéu va x6p cing bi bién dang nhiéu, khi ching chiu tac dung clia tai trong ngoai nhu nbau. 63 Dé du don tinh bién dang do nén chat dat dudi tdi trong ngoai, ngoai cdc tri s6 tng suat gay bign dang, cn biét mot s6 chi tiéu dac trung cho tinh nén lin cita dat, nhu: — Quan he gitta he s6 rdng (e) véi tai trong ngoai (P): = f(p)s — Tri so hg s6 nén lin (a); ~ Mo dun téng bign dang cita dat (Eq); ~ Tri sé bign dang tuong doi (c,). 6.2.1. Quan hé gitta hé s6 réng (c), va tai trong nén ngoai (P) Bang thi nghiém nén mot truc khong cho né ngang (nd hong) tu do trén céc mau dat phan tan khong dinh hogc dinh, nhuechi ra tren hinh 6.1 Hinh 6.1. So dé thay adi kich thuée mau dat khi nén mot true khong nd ngang twdo Khi dudi tai trong nén mot truc khong né ngang ty do, thi bién dang thé tich tuong doi bang bién dang doc tuong doi: V_ Ah Guiaee 6.1) Vo ho Trong dé: Vo, hg - thé tich, chiéu cao ban dau cla mau, tuong tng; AV, Ah - tri s6 gitim thé tich va chiéu cao tuong tng cla mau dat. Tu phuong trinh (6.1), ta c6: AV Ah = hy 2 = hy (6.2) Vo Oday: Vo=V, + Vymaeg=— > Vy = Vie nen: Vo = Vy + Veco = Vil + &0) V,=V,(te,) Tuong ty, tac Thay Vo va V, vao (6.2), ta nhan duge: 64 VC. +e) = V+ 6,) Ah=hy V.(1+ey) ee, Ah = hy Ite, Ah hay: Gp =~ FU +e) 0 ‘That vay. duéi ti trong nén ben ngoai 1 py S€ cho ta he s6 réng ciia dat sau khi nén [a €), dUGi py cho ta ep,... Tit cdc két qua thu duge, ta c6 dé thi quan hé ¢ = f(p) nhu chi ra én hinh 6.2, 6.2.2, Hé sé nén hin (a) Tir hinh 6.2, ta xéc dinh dugc hé sé nén lin (a): de Ap ee) P2-Pi hay: a= (4.5) 6.2.3. Mo dun téng bién ap (Ey) (6.3) 6.4) PMPa Hinh 6.2, Budng cong nén e = fep) Ta 66 thé xdc dinh dugc mo dun téng bién dang (E,), cita dat bang thi nghiém nén trong phing: E, =: Trong 46: l+ey (6.6) O day: v - la he so nd ngang (hay cdn goi Ia hé s6 Poatson), dug tra theo bang dudi day: Loai dat He s6'Poatson, V Dat vun tho, 0,27 Dait cét va cat pha 0,30 Bait sét pha 0.35 Dat ser 0,A2 65 6.2.4. Tri sé bién dang trong déi (¢,) ‘Tir phuong trinh (6.1), ta c6: 4h_ AV e, = oh AY (6.7) Phy Vy Mo dun téng bin dang ciia dat (E,), dudi téc dung cia ti tong ngoai (p), c6 thé duge xéc dinh thong qua bign dang tuong d6i (¢,): E,=2 (6.8) & Phuong tinh (6.8) duge xem la dom gin nhdt biéu dién quan hé cia Ey = f(p, ¢,). Vi du 6.1, Mot mau dat cao h = dem, duéi ti trong p = 0,75 KGfem?, cho do hin Ah =0.2cm. Hay xéc dink mo dun téng bién dang E,? Bai gidi: Bign dang twong doi cua mau dat duéi tai trong (p), la: 6) =n = 82-05 to 4 Theo phuong trinh (6.8), ta tinh duge: 297 150 (KG fem?) &p 0,05 Vé du 6.2. Mot nén dat cé do am ty nhién, W = 25%, dung trong ban dau, y= 1,85G/em’ va ty trong hat G, = 2,70. Dui tdi trong nén bén ngoai p, = 10 KN/m? nén bj hin Ah, = 60mm; dudi tai trong p, = 20 KN/m? cho Ah, = 90mm va duéi rong, 3 = 30 KN/m? cho Ah; = 120mm. Hay xde dinh hé si nén lin & cap tai trong py + P3, 2.3? va Eg2.3)? Cho biet: v = 0,35, va chiéu day ting dat chiu nén, h = 3m. Bai gidi: 1. Tinh tri s6 hé s6 rng ban diu cia dat (e9): G Vata IVs + WG Vote 1 Ve _m_m+m,y ry Vi4+V, VIVAWIV, = Sito + WO I4e, eg = Geto £W)_, _ 2.701 0.25) 5g gy ¥ 1,85 66 2. Xée dinh cdc tri s6 hé s6 rng duéi cdc dp luc nén bén ngoai (e): eee +)" 0482-50-14 0,82) ~0,784 ee) SI +e)= 0.82- FP 11+0,82) = 0,765 & 26) +69) = 082-220 140,80) 0.747 a 3. Xéc dinh hé sO nén hin dui cap tdi trong py = ps: ayy =< £2783 = 7501747 _ 9 O18 (mn? / KN) Ps-P> 30-20 4. Mé dun téng bign dang cla dat nén, Bp 5) I: l+e 2v l+e, Ene) = Oo) ye 0 way = BS -| wl 20,35)" eee) 3 hay: E, =|1- = 630(KN y oe) [ 1-035 I 0.0018 }~ KSI) 6.3. TINH BEN CUA DAT Do bén cat cha dat 14 mot trong cdc dic trung quan trong cho nhiéu bai todn xay dung (tinh todn - thiet ké, thi cong méng cia nhiéu cong trinh khéc nhau, vi du: tinh todn kha nang. ii cla méng néng, méng coc, 6n dinh sudn (mdi) déc cia dé, dip va nén dat dap, tinh ton 4p lyc ngang cita dat tac dung lén tudng chin). ‘Trong chuong nay, ching ta sé nghién citu céc dic trung do bén cia dat dang hat khong dinh va dat dinh, cing nhu cdc yéu t6 anh hudng dén ching. 6.3.1. Tiéu chudn phd hoai Coulomb - Mohr Vao nam 1776, nha bac hoe Coulomb da dua ra phuong trinh danh gié 49 bén vat ligu (T) nhu sau: T=6tg@+C 6.9) Trong dé: - tng suat php; ® - géc ma sat trong; C- luc dinh. Nam 1910, Mohr di dua ra If thuyét vé phé hoai vat ligu. Theo ly thuyét nay, hien tong pha hoai doc theo mat phdng nao 46 trong vat ligu xay ra duéi tic dung déng thoi 67 clia ca tg suat phap (G)va ting suat tiép tuyén (1), chit khéng phai do riéng mot ing suat no. Va, phuong trinh (6.9) biéu dién tigu chudn phi hoai cia Coulomb - Mohr. Bai nam 1776 Coulomb dua ra phuong trinh duéng bao phé hoai (6.9). mai dén nam 1910, Mohr méi dua ra cdc vong Urn tng suat, va cdc vong tron ting suit nay ohan dug bao Coulomb [A duémg pha hoai, nhu chi ra trén binh 6.3. tro tge+C 1, kN? 3, KiNim? Hinh 6.3. Tiéu chudn phd hogi Coulomb - Mohr Trong dat bao ho& nuéc, ting suat do céc hat dat tiep nhan 12 ting sudt hitu higu (a"), con do nuéc tiép nhan 1a 4p luc nude 16 réng (U). Khi d6, phuong trinh (6.9) hoan toan duge bién déi nhw sau: tH (o—uig e+ C=o'tgo tC D6i voi dat cat, byi vO co va cdc loai sét ¢6 két binh thudng c6 C = 0. Déi sét qua c6 két, tri sé C > 0. Dudi day, sé trinh bay cdc tham $6 d6 bén cat ca cdc loai dat roi khong dinh va dat dinh. 6.3.2. Bo hén cat cia dat hat roi khong dink ‘Ty phuong trinh (6.9), déi voi dat roi khong dinh eé C = 0, nén ta v T= 6'lgo (61D Dé xdc dinh géc ma sat trong cha dat (@), c6 thé ding mdt trong hai phuong phap cit truc tigp hay thi nghiém ba truc. 1. Thi nghiém cét truc tiép So dé thi nghiém cat true tiép duge chi ra trén hinh 6.4, Hop kim loai dung miu hai nia, ud hay vuong, tiét din ngang bing 19,35 = 25,80cm’, cao 25,4mm. Lye php tuyén tae dung én mau & trang thai tinh o = 1035 KN/m?, luc gay cat tie dung vio bé mat bén cia nita hop trén ting din cho dén khi mau dat bi pha 68 hoai. Hai vien da thm chi ding cho dat am, dat kho thi khong céin. Trong qua trinh thi nghiém, su dich chuyén cia nita hop trén va thay déi chiéu cao mau duge ghi lai bang céic may do s6 theo phuong ngang va diing. Tai trong phap tuyén Luc gay cat, x Hop bang kim loai Deere eee LLL LLL Hinh 6.4. Dung cu thi nghiém edt true riép ‘Thi nghiém cat truc tiép cae mau cat kh6 thi U = 0, do vay o = 0”. Thi nghiém cat tryc ti¢p duge tién hinh du6i mot vai tng suat phdp khdc nhau, cho ta fc lye cit (+) khde nhau, tir d6 ¢6 thé x4c dinh duge tham s6 d9 bén (¢p) bang céch lap 6 thi quan hé + = 0” tg@ nhu chi ra tren hinh 6.5. , KNim? Hinh 6.5. So. dé xac dinh géc ma sét trong 9, ctia cat bang thi nghigm ede truc tiép Phuong phép thi nghiém cat truc tiép c6 mot sO nhuge diém sau: mau dat bi cat theo mot mat phang dinh trudc, tic 18 theo mat phang nim ngang chua chac da 1a bé mat yeu nhat. Mat Khe, su phan b6 tng suat trén bé mat bi cat (truot) 1a khong déu nhau, img suat tai bién ngoai cing 1én hon tig suat tai tam mau. Kiéu phan bo ting Suat nay sé dan dén su pha hoai theo kiéu luy tién. 69 Dé khac phuc nhuge diém trén day cia dung cu edt true tiép, ngudi ta thudng ding dung cu cit don gian, nhw chi ra trén hinh 6.6. O day, mau dat hinh chit nhat duge boc trong mang cao su méng, sau d6 dat mau da boc vio trong hop kim loai c6 lp ban 1é. Kiéu dung cu nay sé tao ra su phan b6 ting suat déu hon trong miu. Tuy vay, ting sudt a in khong phan b6 hoan toan déu trén mau. Thi nghiém cat don gidn (hinh 6.6b) va cat thudn tty (hinh 6-6c), hign tung pha hoai mau dat déu xay ra tai tam mau dat ma khong bao gid xiy ra &mép ngoai (canh) mau. Hinh 6.6. So dé thi nghiém cdt don gidn. (a) dung cu edt don gidn;(b) edt don gidin; (c) cdt thudn tiry 2. Thi nghiém ba true So dé thi nghiém ba truc duge gidi thiéu trén hinh 6.7. Trong thi nghiém nay, mau dat c6 dutng kinh, D = 38,Imm, cao h = 76,2mm, ben ngoai dugc boc bing ming cao su méng. Sau dé miu duge dat vao buéng nén hinh tru bing chat déo trong suét. Dé thi nghiém, ngudi ta tién hanh dé day nuéc hay glyxérin (CH)OHCHOH.CH,OH). Mau dat lu6n luén chiu dp lye nén ngang (63), do chat long trong budng nén tao ra (doi khi khi duge ding ging nhu moi trudng tao ra 4p luc nén ngang), Dé gay pha hoai cat (trugt) mau dat ngudi ta tao ra mot tng suat doc truc (Ac), bang pittong tao dp luc theo phuong ic dinh géc ma sat (9) cia cat, ngudi ta thudng thi nghiém cdc mau cét kho. Khi thi nghiém cat bao ho’ nude, thi phdi mé ng thodt nude cla dung cu trong sudt qué trinh thi nghiém dé sao cho 4p luc nude 1 réng trong miu ludn lu6n bing khong (U = 0). Thé tich nue thodt ra khoi mau can ghi lai dé chinh 1a sé do thay déi thé tich mau dat. Céc thanh phan émg sual chinh hiw hiéu trong thé nghiém ba truc thoat nude trén cdc mau edt, bao gém: tng sudt chinh hau higu [én nhat + Ao; ting suat chinh hau higu nhé nbat: 0°; = 05; va tmg suét chinh hifu higu trung binh: 0”; = 0”; }=0)= Tai tong doc true dng hé do dp ie }— Nap tran ‘pgm cao su | . [— Ba thm [— Ging do béing chat do Nube wend }— Mau dat duce dat trong ft ‘mang cao su ming |-— 2m chéng thé [ E ‘Thiét bi diéu chin Cac ng thoat nude hay do ap luc nude 16 ring ap lye vao bung nén Hinh 6.7. Dung cu thi nghiém ba truc (Theo A.W. Bishop vé L.Bjerrum, 1960) Tai thdi diém mau cat bi phd hoai, ing sudt chinh hétu higu lin nhdt o”, = 03 + Ac, trong d6 (Aq) IA sé gia ting suat tai thdi diém pha hoai va (0) 1a Ging suat chinh hiu higu nhé nhat. Sau khi c6 két qua thi nghiém ba truc trén ft nhat hai mdu cat cing loai tw lén, ta dung duoc dutng tigp tyén véi cdc vong tron Mohr ting sudt xuat phat tir géc toa do, nhu chi ra trén hinh 6.8. Géc tao béi du’mg bao phé hoai (dutmg tiép tuyéin) voi truc ing suat ph4p tayén (0), sé cho ta géc (9). Tit hinh 6.8, ta tinh duge: 7 ab _ (6, -04)/2 oa (0) +04)/2 hay: (6.12) TT KNin? oF | 45° + gi2= a oy SI i 9 0 oy a o; c, KNim? Hinh 6.8. So d6 ket qué thi nghiém ba truc thodt nuéc trén ndu cét bdo hod nude 6.3.3. D6 bén cat ca dat dinh Dé xdc dinh cdc tham s6 do bén cat ciia dat loai sét (9,c), ngudi ta thudng tién hanh thi nghiém trong phong bang cdc dung cu cit truc tiép hay cat ba truc. Tuy vay, dung cu thi nghiém ba trac dugc ding rong rai hon ca. 4. Thi nghiém dat sét bing dung cu ba trac So dé thi nghiém ba truc nhu di gidi thi¢u tren hinh 6.7. ‘Trong thyc 18 cd 3 so d6 (kiéu) thi nghiém ba truc thong dung d6i véi dat sét & trong phong, do la: ~ Thi nghiém c6 két thodt nude (CD); - Thi nghiém c6 két khong thoat nuée (CU): - Thi nghiém khong cé ket khong thoat nude (UU). Dui day, sé trinh bay cac so dé thi nghiém ba truc (CD) (CU) va (UU). a) Thi nghiém 6 két thodt méac (CD) Miu dat bao hoa nude tude hét chju téc dung cila ap luc ben o3, thong qua dung dich trong budng nén. Két qua lam cho dp Ie nudc 16 réng trong mau ting lén 1A U,. Mé dng thoat nude ra ngoai hoan ton sao cho U, = 0. Sau dé, tang luc nén doc tre len mot tri 86 Ao véi téc do rat cham, déng thdi ctf gitt nguyén van thodt nude & tw thé md dé cho 72 phép tigu tan hoan toan 4p lye nude 18 ring mot céch higu qua, (U, = 0). Hinh 6.9 gidi thigu su bién thien sé gia ting suat (Ac) voi bién dang doc truc cita mau dat. “| % | uso Lo =f Gian nd Thay d6i thé ich do ap ue nén agang Nén tin a) Ao f . Ag, Bign dang dpc true | orostso oy | ya 2 | Uz0 |e f sroitsc T= Sét qua 06 két Set od két bind thuting Ao; K—— ~ \ . Aoy, ~ Bign dang doc true Thay déi thé tich do 0 chénh Ung suat Nen in b) Hinh 6.9. Sa dé thi nghiém ba truc c6 kéi thodt nuéc trong dat sét a) Tac dung cia dp luc ngang; b) Téc dung cia dé chénh ting sudit. 73 Trong thi nghiém cd két thoat nuGe thi c = 6°, vi U = 0. Tai thei diém mau dat bi pha hoai, img suat chinb héu higu lén nat 12: ° =o;+4o Trong d6: Ao - $6 gia ting suat tai thoi diém mau dat bi pha hoai. Ug suat chinh hiu higu nhd ahat Bi: 0”; = 65 Theo két qua cla mot s6 thi nghiém ba truc c6 ket thodt nude thuc hién trén cdc mau dat sé1 cing loai, tién hanh vé cdc vong tron Mohr ting suat vio thai diém phé hoai, nhut chi ra trén hinh 6.10. Nhiing tham so do bén (@, c) cla dat sét duge xc dinh bang céch ké dung bao Coulomb - Mohr. T, KNim? Te 0'to Butng bao pha boai thie ©, KNim? a) 1, KN? 0 6, KNim? b) Hinh 6.10. Dudng bao phé hogi déi véi a) sét c6 két bink thutng: b) sét qud c6 két ut cde thi nghiém ba tye 6 két thodt nuttic. m” ~ D6i voi sét c6 két binh thudng Nhu chi ra trén hinh 6.10a, c6C = 0. Khi 6, duémg bao phd hoai Coulomb - Mohr c6 dang: T = o"tgp. DO doc cita dudmg bao phi hoai vdi tryc (6) cho ta géc ma sat trong (@), va duge xd¢ dinh nhu sau: ot = 6.13 hay: 6", =0'3 tg” (45° + @/2) (6.14) Phuong trinh (6.14) chi ra cho thay, bé img suat chinh lén nhat mot gde (45° + 9/2). 1 pha hoai cia miu dat tao voi mat phing - D6i voi sét qua of ket Nhu chi ra trén hinh 6.10b, 6 day C # 0. Dé bén cat cita dat sét qua cd ket duge bigu dién bang phuong trinh sau: tT=6' tgp +C Dé c6 duge moi tuong quan chung gidta a’, 0';, C va g. ta 66 thé vé dé thi nhut chi ra tren hinh 6.11. T KNim? Hinh 6.11. Dé thi quan hé gitta oy, oy, C va 9 Tit hinh 6.11, ta xéc dinh duce: ae (,-94)/2 ames Ceotgo +o} +04)/3 (6.15) 0 (1=sin ) =2 Ccosp +0’ (I +sin 9) ol= 75 = 5tg?(45" + > +2C1g(45° + > (6.16) Chi ¥ ring, bé mat pha hoai tao mot gée (45° oe) véi mat phdng tng suat chinh Ion nhat. Vi du 6.3. Cac thi nghiém ba truc c6 két thodt nude trén hai mau sét cho ket qua nhu trong bang sau: Ap luc nén ngang S6 gia tng suat tai thoi diém pha hoai, o'y, KN/m? Ao;, KNin? L 70 440.4 2 92 4747 Hay xéc dinh céc tri s6 tham s6 d6 bén C va op cita dit st ? Bai g ‘Tir phucmg trinh 6.16, déi véi thi nghiém 1, ta tinh duroc: 6'=0'stg? (45° + ~ +2Clg as+2) Trong dé: o'y= TOKN/m?; Ao, = 440.4 KN/im? ma: 9’ = 0's+ Boy = 70 + 440,4 = 510,4 (KN/m?) Vay.tac6: S104= 701g? (45°+ 2) 42C tg (as 2) @ Tuong tu nhu trén, déi véi thi nghigm 2, ta c6: 56,7 = 92 tg? (45° + ra) +2C ws+ ~ (b) Lay phuomg trinh (b) tri phuomg trinh (a), ta duce: 56,3 = 22 tg? (45° + > -1 (36,3)? hi =2 fig {PE} -45° |-26° ay; 9 fe (A) ‘Thay: @° = 26° vao phuong tinh (a), ta c6: 510,4-701g7 (45° +) =103,5 (KN/n?) 26' 21g(45° +— B45" +) 76 b)Thi nghiém co két khong thodt nude (CU) Trong thi nghiém ba truc cé két khong thot nudc, truéc hét mdu dat duge nén thodt nude duéi dp luc bén (63) do budng nén tao ra; cho phép nude thoat ra hoan toin khéi mau, Sau khi ap lue nue 16 réng du thira (U,), tigu tan hodn toan (ma U, phat sinh ra la do ap luc bén o;), bat déu tang ting sudt nén doc truc (Aa), cho téi khi mau dat bi pha hoai, Trong qué tinh gia tang tmg sudt nén Ac, déng dudng thoat nuéc cua dung cu dé khéng cho nude thodt ra khoi mau. Khi d6, 4p luc nude 16 réng (U4) Gp luc nuée 16 réng nay sinh ra do s6 gia tng suat Ac) trong mau tang Jen. Trong qué trinh thé nghiém, tign hanh do cdc tr} s6 (Aa) va (Uy) mot cach déng thé - Déi voi sét cd két binh thudng C6 thé tham khao hinh 6.12, khi d6 ta tinh duge: _ab _ (0, ~03)/2 _9,~95 sing, = (6.17) Pou Oa (6, +63)/2 5, +63 Mat khdc, ta 66: sing’ = = 1S (6.18) oc oO, +63 T.KNim? oo 6 oO KN Hink 6.12. Duong bao pha haai déi vii sét c6 két hink thudng Ichi thi nghiém ba trac c6 ket khéng thodt nuéc = Doi V6i SEL qué c6 ket Nhu chi ra trén hinh 6.13, ti day ta xée dinh duge: 5/2 (6.19) Coy COtBPey +(F, +52 )/2 ed oh )/2 va: sing’= 4? (6.20) (6; 403)/2 7 7, KNim? Hinh 6.13. Dung bao phd hoai d6i vei sét qua co’ ket khi thi nghiém ba truc 06 két khong thodt mie Vi du 6.4. Thi nghiem ba truc c6 két khong thodt nude céc mau dat sét cing loai Ket binh thuong. Tai thoi diém pha hoi, ¢6 6; = 100 KNim’; o,= 204 KN/m? vi Uy= 50 KN/m’, Hay xée dinh @,, va 9” ? Bai gidi Ti cdc két qua thi nghiém, ta dung duge so d6 cée vong tron Mohr ting suat, nhur chi ra trén hinh 6.14. ‘Tu cong thife (6.17), ta tinh duoe: sing, = 224=100 _ 104 9 3491 2044100 304 y= 20° TKN? G80 GHG =1E4 EZOL og KNim? Hinh 6.14. So dé phuc vu tink todn vida 6.4 7B Mat Khac, tir cong thie (6.18), ta cd: oi oF sing’ = o +05 Trong dé: 6 = 204-50 = 154(KN/m?2) 04 = 100-50 = S0(KN/m?) Thay 6) va 0% vio cong thie tinh sin 9’, ta nhan duge: sing’ = 54750 _ 104 _ 9 soog 154+50 204 Do dé: p= 307° c) Thi nghiém khong co ket khong thodt nude (UU) ‘Thi nghigm nay duge tién hanh trong digu kin khong cho nude thoat ra khéi mau, ic la trong qud trinh gia ting ting sudt nén thang ding (Ao), duéng thoat nuée cla dung cu ludn Tuén déng dé ngan khong cho nude thoat ra khdi miu. Khi dé, ap lye nude 15 rong (Uy), trong mau ting lén khi tang 56 gia dng sudt nén thang ding (Ao), cho dén khi mau dat bi phd hoai. Trong qué trinh thi nghiém, tign hanh do céc tri sé (Aa) va (Uy) mét céch déng thé. Vé mat ly thuyét, néu céc mau sét cing loai bdo hod nude 100% va do dm nhur ohau, thi do bén cit cia chiing hoan toan gidng nhau (tic 1a, céic vong tron Mobr ting suat c6 cling mot ban kinh), nby chi ra trén binh 6.15. 0, KNim? Hin 6.15, Set db thi nghiém bea trye khong ed két khong thods née (UU) 6.4. TINH XUC BIEN CUA DAT Qué trinh lam mém hoa hay Lam lodng dat phan tan theo thdi gian duéi tic dung co hoc (nh rung dong, va dap, lic ya tic dung cila sigu am, v.v...) khi do dm va dung trong cla 19 ching khong thay ddi, sau d6 ching ty héa bén (héa cing) khi dimg cdc tic dung eo hoc nay, duge goi Ia hién tuong xtc bién. ‘Qué trinh va hién tugng xtic bien 1a ding nhiét va thuin nghich xy ra theo thai gian. Dui tic dung clia mot luc co hee (rung, nhao tron, lac, va dap, siéu am v.v...) lén dat phan tén nhé bao hoa nuéc, sé xay ra sur pha hogi cdc lien két kién tric gitta cdc hat dat. Do 46, do bén va luc dinh cia dat bi gidm di ding ké, luc nay dat gin gidng nhu chat long chay nhot (hinh 6.16a, b). ‘Nobu chi ra tren hinh (6.16a), sy thay di xtic bign wong hé keo xay ra tuan theo teat tusau:; Gel - Zol - Gel Trong dé: Zol - tiéng Latinh “Solutio” nghia 1a dung dich, con Gel -nghia 1a dong lai Khac véi he keo, dat loai sét ty nhién khi chiu téc dung co hoc (rung dong, va dap, lic, nhao tron, siéu 4m, v.v...) s& bi gidm (mat) 46 bén, va khong co kha nang khoi phuc lai ho’n toin dg bén ban dau sau khi dua né vé trang thai yén tinh mét thoi gian thich hop (hinh 6.16,b). 1. MPa > Thi giant, gié Troi giant, gio a) b) Hinh 6.16. So dé thay déi xtc bién aj hé keo xiic bien t§ rng; b) dat sét ket cdi ne nhién (theo V.LOsipov, 1985} Hign wong xtc bién cia dat phan tin dinh két kha phé bign trong ty nhién. Vi du: Dudi téc dung dong dat, van dong cia thu xe, khoan rung, déng coc bing biia may, v.v... thudng lam gidm dang ké do bén cia dai, sau khi dimg céc luc tic dung nay, dat lai duge khoi phue mgt phiin dg bén cita minh. ic tim hiéu tinh chat xic bien cla dét lién quan chat ché t6i vige nghién cau nhimg quy luat héa - ly eda qua trinh thanh tao kign tric keo ty. Tuy nhién, cho dén nay tinh chat (hién tugng) xc bién cia dat nghien tu con chu duge day di, — N.M.Gerxevanoy gia thiét rang, van dong Braono 1a nén ting cia cdc hién tuong xiic bién: Cac phan ti dung dich luon Iudn tao ra van dong nhiét khong trat ur va nhanh. 80 Nhimg hat phan tan nhd dang keo bi ddy ndi trong dung dich. Trong van déng Braono, phuong van dong cila cdc phan tir chat long lign tyc bi thay déi, nén phuong di chuyén cla nhing hat keo (s¢t) cing thay 44i mot céch tong ting. Két qua Ja, nhimg hat keo (sét) van dong nhur chat Jong. Sau khi cat bd cdc luc tac dung co hoc bén ngoai nay, thi dac trung hén dén cia van dong Braono sé duge khoi phuc lai, cdc hat keo (sét) mat dan chuyén déng tinh tién, va to&in kh6i dat sé khdi phuc lai ki€n tric én dinh. = Theo quan diém cia vien sy P. A. Rebinder, su thanh tao kién tric 6 mang tit cac hat dat thon dai [8 co sé cita céc hién tung xtic bién. Toan bé thé tich cia moi trugng phan tn déu tham gia vao kién tric 6 mang dugc hinh thanh. ~ Vien sy E. M. Xergeev gia thiét ring, dui tc dung cila cdc lye bén ngoai nio dé lén hé keo (sét), thi nude lién két sé chuyén sang trang thai tu do va vi thé hé keo (sét) bi chay lodng ra, Sau khi dimg téc dung cdc luc nay, nuéc tu do dé lai chuyén sang trang thai lign két va céc hat keo (sét) dinh két lai véi nhau, Luc dy Khodng cach gita céc hat Lue hut Luc day Khoang cach gitta cae hat Lye nat Hink 6.17. Cée dudmg cong tong hop luc (1) va dudng cong thé nang (11) ciia tée dung twang hé gitta cde hat phan tan nhé trong nude A- duéng cong ciia cdc lure hut; P - duéng cong cha cdc luc ddy; R-- dudmg cong téng hop ciia lue huit va luc ddy; ¢ - exe tidu thé ndng thit nhdt; b - cue tiéu thé nding thit hai; a - barrier dién nding ctia cde luc ddy 81 ~ Theo ly thuyét DLFO (Deriaghin — Landao vi hai béc hoc Ha Lan tén 1A Ferveev va Overbek) cho ring, thay déi xtic bien cila hé keo (sé1), nguyén nhan chit yéu do keo tu xa, tiie 14 do tac dung tuong hé ciia cdc hat keo (sét) d vi wi cuc tiéu thé ning thit hai. Nhu chi ra trén hinh (6.17) cho thay, cdc lye hit o6 tri so am (A), con ede Iu dy c6 tri 86 duong (P). Téng hgp luc cita A va P bidu dién bang dung cong R: R=P-A (6.21) Ham nang lugng tdc dung tuong hé giita cdc hat lién quan chat ché voi dic trung cila dung cong R. Trong truéng hgp tng quét, ham nang long 6 hai cue tiéu thé ning (c va b) va mot barrier dién nang (a). Khi keo ty, cde hat sét duoc gitt nguyén trén khoang céch img véi cut tigu thé nang thi nhat (c) hay tht hai (b). Néu cic hat nay bi gitt lai 6 cue tiéu thé’ nang thet hai (b), thi goi la hign tuong tich ty (Efremov, 1971). Sy c6 mat celia barrier dign nang (a) [a mt yeu t6 fm 6n dinh quan trong nhat cia hé phan tn. - Dé danh gid dinh Luong thay déi xiie bién cia dat phan tén, ngudi ta thudng ding chi tiéu mute do gidm do bén khi rung (1,): 1, 1, =m (6.22) r, ‘mia ~ Mite do khoi phuc do bén tic this céia dat phan tén sau khi ding tic dung rung (1,,): Typ = Tmax (6.23) Timi Trong 45: tags Vmax YA Tin - 40 dong (hinh 6.18). in ch6ng cat cia dat phan tin & digu kign tinh va MPa ging rung Thai gian t, gi Hinh 6.18. Duemg cong ding lice cdt cita dat sét d diéu kién ink (OAB), hi chiu téc dung rung dong (BC) va sau thi nging rung (DEF); (Theo V.1.Osipov va Sokolov, 1985). 82 Tri s6 cia cde chi tiéu J, va yp cdng 16n, hé phan tén 06 tinh xc bign cang cao va nguge lai. ‘Trong thyc 16 sit dung nén dat phan tén Lam moi trudng va nén cong trinh, ngudi ta thudng ding céc chi tiéu tinh chat xite bign sau: + Thdi gian hoa cig (chi tigu T) 18 thdi gian cin thiét dé bign déi nguge lai cia he phan uin wt irang thai dung dich vé trang thai héa emg (ha Keo). Tri s6 cia chi ew T dao dong trong khoang tir 0 dén mat vai ngay dém. Tri sé T cing lén, hg phan 14 xiic bién cing manh. + Gidi han xc bign (6) - dé 18 ty 86 gida thé tich dung dich (V,,) voi thé tich pha cing (VQ vao thai gian thi nghiém: o= 22 (6.24) Tri s6 0 cng Jon, thi hé phan tin xtc bién cng manh. Dua vao cae chi tigu I, [yp T va 0 cba hg phan tén tr nhién, ngudi tinh todn - thigt ké va thi cOng cOng trinh cé thé sir dung nén dt c6 tinh xtic bign lam moi trudmg hay nén cOng trinh mot cach hiéu qua nhdt vé giai phdp ky thudt, kinh té va an toan lao dong. 83 BAI TAP CHUONG 6 Bai tap 6.1. Thi nghiém nén mat truc khong nd ngang mot mau dat sét pha, cé: dé dm ty nhién W, = 25%, dung trong ty nhién y = 18,30 KNim®, ty trong hat G, = 2,70, duéi cdc cap ti Wong: P, = 10 KNim? cho a6 lin ah, = 0.4mm; du6i P, = 20 KNim? cho Ah,= 0.6mm; va duéi P, = 30 KNim? cho 4h, = 0,8mm (chi y, Ah - 1a dé IGn tich lu). Hay xac dinh: 1, Hé 86 nén lin, agg ? 2. M6 dun tdng bién dang, Es :2.3)7 Cho biét, h8 sé poatson cla dat sét pha v = 0,35, chiéu cao ban déu cla mau dat, hy = 20mm. Bai tap 6.2. Cac két qua thi nghiém cat tryc tiép tran mau cat khd, la: mg sudt phap, & = 96,6 KN/m’; img sual gy cat tai thoi diém pha hoai, t = 67.7 KN/m2. Bang phuong php vé cac biéu 46 Mohr tng suat, hay x4c dinh phuong va tri 66 img suat chinh tac dung lén phan (6 dat trong ving pha hoai? Bai tp 6.3. Cho cdc két qua cia hai thi nghiém ba truc cd két thoal nude nhu sau: Thi nghiém, so 53, KNim? Ag, KNim? 1 66, 134,77 2 91 169,10 Hay xde dinh cac tham sé 46 bén cia dat, o va C ? déng thdi xc dinh céc tri sé ting suat php va ting suat tisp tac dung trén cae mat phaing pha hoai déi voi hai mau duoc ding trong thi nghiém. Bai tap 6.4. Khi thi nghiém ba truc c& két khong thoat nudc mot mau sét c6 két binh thudng, cho cdc két qua: 03 = 440 KN/m’; o, = 840 KN/m? va U, = 240 KN/m?, Mot mau dat cling loai nhung qua cé két, khi thi nghiém ba truc ¢6 két khéng thoat nudc, cho cac két qua: 3 =100 KNim?, 0, = 434 KNim? va U,= —18 KNim?. Hay xc dinh cac tham sé 46 bén cia hai mau sét trén 9’, C’ va 0,,? 84 Chuong 7 PHAN LOAI DAT DA TRONG XAY DUNG 7.1. NGUYEN TAC CHUNG Dat dé cha nén nha va cng trinh duoc phfin ra hai loai chinh la da cing - nira cing vi dat phan tén (xem muc 3.1 chuong 3). Trong méi loai dat da lai duge phan ra nhimg nhém (phu nhém) khéc nhau: — DA cing va nila cing bao gém céc da cé lién két bén, trong dé duge phan ra hai nhém chinh; nhém da cing c6 cutng dé nén mot truc né ngang ty do 6 trang théi bao hoa nude R, > 5 MPa (50 KG/em’) va nhém dé nia cing 6 R, <5 MPa. ‘Trong loai da cing - nia cing 6 céc dé macma (xam nh§p va phun trio), da bién chat va dg trém tich cé xi mang gan két, ching duoc phan chia theo d6 bén, dé héa mém va mic do. hoa tan trong nude. Ngoai ra, trong loai dé nay con cé cde nhém da nhan tao, chting duge phan chia theo phumg phip gia c6 (xi mang héa, silicat héa, bitum ha, nhya héa, nung, ..) va phan theo gidi han d6 bén nén mot truc tyong ty nhu da cing - nita cting tu nhien. — Dit phan tin bao gém dat vun tho, dat ct, dat sét pha va dat sét, dat bin, than bin, ban thoi, va dat thé ohusing. Céc nhém dat trong logi dat phan tén duge phan chia theo thanh phan cap phdi hat, chi s6 déo. ®° chi tiéu dé sét (1), mic do hoa nude (S,), he ‘6 réng (¢), vat chat hitu co, v.v.. Hién nay, trén thé gidi t6n tai céc hé théng phan loai dat, dé chinh khéc nhau: 1) He thong phan loai cia Lien bang Nga; 2) He thong phan loai dat théng nhat; 3) Hé théng phan loai AASHTO. Dusi day chiing t6i sé trinh bay hai hé théng phan loai | va 2. 7.2. HE THONG PHAN LOAI DAT, DA CUA LIEN BANG NGA 7.2.1, Phan lai dé cig va nita cing Trong loai 64 cing duge phan ra hai nhém da cing va da nita ciing, gitta ching khéc nhau vé cudng dO nén mot ruc nd ngang ty do G trang théi bio hda nudc (R,), 85 hé sé mém héa trong nude (Ky) va theo mite do héa tan trong nude (4,,. g/f) [xem bang 7.1]. Nhom dé cting - nda cing nhan tao cing duge phan chia tuong ts nhur nhém dé emg - nia cing ty nhien. Bang 7.1. Phan loai da ciing - nifa cing Theo giéi han do bén nén mot truc & trang thai bao hoa mrde R,, MPa ~ Rat bén > 120 - Bén ~— : 120+ 50 “| — Bén trung binsh S—S~SY " ~ : 50 215 7 _=bobénnhs “ses _ __-Dobénratmho ~ D6 bén rat thap Theo hé sé mém hda ong nude Kye ~ Khong bj mém héa — Bi mém héa ‘Theo mite dg hoa tan trong nude, d/l (Bi — Khong hda tan <001 7.2.2, Phan loai dat phan tan Loai dat phan tan bao gém cdc nhém dat: dat vun thd, dat cat, dat sét pha va sét. bin, than bin, bin thdi, thé nhuéng va dat nhan tao. 1. Nhém déit vun thé va dat cat a) Nhém dat vun tho Bao gém dat khong cé xi mang gin ket, trong ching khéi lugng céc hat ¢6 kich thude 16m hon 2mm chiém trén 50% (xem bang 7.2). b) Nhém dat cat D6 1a cdc dat chita dudi 50% cdc hat cé kich thudc én hon 2 mm va khong cé tinh déo [(chi s6 déo f, < 1%) (xem bang 7.2)]. 86 Bang 7.2. Phan loai dat vun thé va dat cat theo thanh phan c4p phéi hat Ten dat Kich thude hat, mm ai iho hong 1. Dat vun thé: = Ds ing > 200 — Cudi (d4 dam) >10 } >50 = 50% (sam) >2 2. Cit: — Cat lan san sdi >2 >25 — Cait tho >O5 >50 — Cat trung >0,25 >50 ~ Cétnho >O,1 >75 — Cat pha bui <0 <75 Theo miic d6 bio hda nude (S,), phan chia dat vun thd va dat cét ra cdc phy nhém khdic nhau (xem bang 7.3). Bang 7.3. Phan chia dat vun tho va dat cAt theo muc dé bao hoa nude (S,) bat Mic do bio hda nude, S, tam 0 0,70 — Hat min © <0,60 0,60 < © < 0,75 €>0,75 = Chit bui © < 0,60 0,60 < © < 0,80 > 0,80 ‘Theo stic khdng mili xuyén tinh dom vi (q,), MPa ~ Cat hat thé va trung khong phu thude vao do dm a.> 15 152q,25 a.<5 — Cat hat min khong phy thudc vio 6 dm qe> 12 122q.24 a<4 ~ Cat bui: + ftdm va dm de> 10 102q,23 4e<3 + Bao hoa nude a>7 S2q.22 e<2 “Theo stéc khang miti xuyen dong don vi (qg), MPa ~ Cait hat thé va trung khong phu thudc vio do dm gg> 12,5 12,5 >qy>3.5 gg <3,5 — Cat hat ini + ft dm va dm a> lL lL2qy23 qa<3 + Bio hda née 45> 85 85 2qq22 ay <2 = Cat bui st dm va dm a> 85 852 q22 <2 Dat cdt chita ham lugng tuong déi vat chat hiu co nim trong khoang 0,03 = 0,1, dugc goi 1a dat chita hop chat hiu co. Theo mic dO man, dat vun tho - dat edt duge phan ra dat khong man va dat mai = Dat vun tho thude phy nhém dat man, néu ham Iuong mudi dé hda tan va hda tan trung binh (tinh bing % so v6i khéi Luong dat sy khé tuyét d6i) bang hodc 1én hon cdc tri sé: 2% — Khi ham Iugng cat lap day 16 réng nhd hon 40% hay ham Iutong sét pha - sét nhé hon 30%; 0.5% ~ khi him Iugng cat trong 16 réng bang hay In hon 40%; 5% — khi him Iuong sét pha - sét trong 16 rng bing hay lin hon 30%; 88 ~ Dat cat thude phy nhém dat man, néu téng ham lwong cde mudi néu trén bing hay lén hon 0,5%. 2. Nhém dat sét pha va sét Dit sét pha va sé1 duge phan chia theo chi s6 déo (I,), va chi tiéu dé sét (1,) (xem cdc bang 5.1 va 5.2 chuong 5). Dat sét pha - sét chita ham luong tong déi cdc vat chat hitu co nim trong khodng 0,05 + 0,1, duge goi 14 dat c6 cha hop chat hétu ca, ‘Theo d6 man, néu sét pha va sét chia ham lugng mudi dé hoa tan va hda tan trung binh bing hay lén hon 5%, diac goi 18 dat man, nguac lai goi la dat khong man, Trong nhém dat sét pha - sé1, can chi ¥ dén kha nang xuat hién nhing tinh chat dac biét bat Igi cho cong tinh khi cho chting téc dung véi nuée hay dung dich héa hoc khac: tinh truong né, Hun uét va lin khé (xem chuong 5). 3. Nhém dat bin hay bin Bin (dat bin) - dé 14 tram tich h6, ving - vinh, né duge thanh tao do téc dong (xam_ nh4p) cla cdc qué trinh vi sinh vat, c6 do 4m Ién hon do 4m 6 gidt han chay (W > W)), va hé s6 réng cao (xem bang 7.5). Bang 7.5. Phan chia bin theo hé sé rong Bin He sé rang, € Bin edt pha €>09 Bin sét pha emt Ban sét els 4. Nhém dat dac biét Céc dat phan tn dic trung bing him luong v6 cling 16n vat chat hitu eo (trim tich hd, dim liy, song - hé - dim Wy hdn hop), déu duge xép vio nhém dat dic bigt. Trong nhém dat nay ¢6 cdc phy nhom: dat than bin, than bin va bin théi. a) Dat than bin Ia céc dat sét pha cat, pha byi c6 chifa 10 + 15% (theo khdi lugng) vat chat hia co; . b) Than bin la dat c6 chita bing hay tén 50% ham lugng vat chit hau co; ©) Bin thai 1a bin nude ngot chia tren 50% ham lugng vat chat hitu co va c6 he 36 rong J6n hon 3, cdn chi tieu do set I,> 1 (xem bang 7.6). 8&9 Bang 7.6. Phan chia bin thdi theo ham luong tuong d6i vat chat hau co Bin thoi Har Iwong tong 46% cita vat chat hitu co, hy Khoang O01 < fy S03 Khodng trung binh 03<1ys05 Khodng thap Tig > 0,5 5. Nhém dat thé nhuong D6 Ja dat phan tin ty nhién, tao nén lop bé mat v6 qua dat va c6 do phi nhat dinh. Dat thé nhudng dugc phan chia theo thinh phan c4p phoi hat nhu dat vun tho va dat cat, con phan theo chi s6 déo nhur dat sét pha va sét. 6. Nhém dat nhén tao Dé la céc dat phan tén oy nhién sau khi bi thay déi thinh phén va oh chat do téc dung cita con ngudi. 7.3. HE THONG PHAN LOAI DAT THONG NHAT Nguoi dau tién dua ra he théng phan loai dat thong nit Ja A.Casagrande vio nam 1942 VA duge tap thé cdc ky sur vi Cyc Cai tao dat toan Lign bang MY sita déi vao nim 1952. He théng phan loai dat thong nhat phan dat ra hai loai chinh: dat hat tho (bao gém: san s6i va cat), néu ham Iwong ca ching nim tren ray s6 200 chiém tren 50%; va dat hat min (bao gém bui va sét), néu hAm lugng dat lot ray so 200 chiém ten 50%. Tigp 6, dét cdn duge phan loai chi tiét hon nhu chi ra trong bang 7.7. Bang 7.7. Hé thong phan loai dt thong nhat Céc nhom iS Ten goi Tieu chudn dat chin hom tidu bigu phan loai 1 2 3 4 1. DSt hat thé (Lugng hat lot ray s6 200 duréi 50%) a) Sat: sdi (luemg bat thé lot ray s6 4 dudi 50%) - San sdi chifa thay] GW | San soi. ¢6 cap phdi tt, | Cy = Dya/ Dio > 4 khong chia hat min. san sbi chita cét dit hay | = (.92/(Dy)(Dg) = Le 3 khong c6 hat min) i. " GP | San sdi c6 cap phoi xau, | Khong ding duge hai tigu chudn san sbi chia c4t (it hay | C, va Co ahi d6i voi GM khong c6 hat min) Bang 7.7 (tiép theo) t 2 3 4 = San s6i chita cdc} GM_ | San soi chia bui, san séi | Cac gidihan Anerberg nim ben dudi hat min chia edt - bui dung “A” hay [p< 4" GC | San sdi lan sét; san sdi chifa cat, sét Cic gidi han Atterberg nim uén dudng “A” hay [,> 7" +b) Cat Quomg hat thd lot ray s6 4 tren 50%): — Cat sach (chita it} SW | Cat cé cp phdi hat tt, | C= Dy / Dy > 6 hay khong od hat cAt Hin san s6i (6 it bay] ©, 7" 2, Dat hat min (luong hat lot ray s6 200 tren 50%) ML | Bui vo co, cat rat min, cat lan bui 4, cit min pha bui aj Bui va sét ui hay sét (W, < 50%) Sét vo co (do do thap dein rung), sét lin san soi, sét lan cat, sét lan bui, sét tinh Bui hit co, sét pha bui OF | ht co (46 deo tap) b) Bui va sé Bui vo co, cat min hay dat (W, > 50%) MH | bui chia mi ca hay td cate CH _| Set vOco (déo cao), sét béo OH | Sét hau co (déo trung binh En cao), bui hitu co ¢) Bat chita nhiéu PL | Than bin, bin théi va hint ca dat chia nhiéu hitu co khac 60 5 0 }CH| sy, B40 I 3 Ss & 00 x 2 ss 3 = /0H va MH 5 20 \Cu 10 — | Ey waa. 0 0 10 20 30 40 50 60 70 80 186 dim gidi han chy, W, (%) Ghi chit: * Phin loat dua trén phan tem hat mjn a1 Ham lugng hat fot ray s6 200 Phan loai «5% GW, GP, SW, SP > 12% GM, GC, SM, SC 54 12% Ding dau gach néi vi dy: GW - GM; GW - GC; GP- GM GP - SC, SW - SM; SW - SC; SP - SM; SP- SC ** Cc gidi han Auterberg nam trén duéing "A" vit chi s6'déo ly = 4 = 7 dé la cdc truing hop phan ranh gidi, nén can cé dau ndi (ky higu ghép). Dua trén kich thuée cia cdc hat dat, Vien nghién ctu cong nghé Massachusetts (M.LT); Cyc Hang khong Lién bang My (F.A.A); Higp hoi céc nha quan ly giao thong va duting cao tie My (AASHTO): Lién hiép céc quan doan xay dung va Cuc Tac chién BO Quéc phdng My (USBR) dé dita ra ranh gidi phan chia cac hat dat, nhur chi ra trén hinh 7.1, MALT FAA AASHTO USBR + 4 mo Tez 762 1 Sanséi San sbi San sii San sbi 4 £ ae E 20 20 20 Boab 4 $ cat cat cat cat 2 ott 4 § a 4 4 3 ons —| oor 074 0.074 cor Bu Bui Bui 4 Bui 0.905 8 001 oe | Set an sat Hinh 7.1. Ranh gidi kich thuce cde hat dat (Theo M.LT; F.A.A; AASHTO va USBR) Nhimg ky higu quy uée vé dat thudng duge ding, nhu sau: G: Sans P,: Than bin va dat chita nhiéu hitu co S: Cait W: Cap phi hat we 92 C: set P: Cap phoi hat xa M: Bui H. Déo cao O: Bui hay sét chita hu co L: Déo thap Vi du 7.1. Sau khi thi nghigm dat, cho két qua sau: Ham lugng hat lot ray sé 4 = 92% Lot ray 56 10 = 81% Lot ray 8-40 = 78% Lot ray 56 200 = 65% Do dm gigi han chy, W, = 48% Chi so déo, 1, =32% p Hay ding hé thong phan loai dat théng nhat dé phan loai dat én ? Bai gidi: Do ham iugng hat dat lot ray s6 200 chiém tren 50%, diéu nay 06 nghia [a dat c6 thé duge x€p vio céc nhém: ML, CL, OL; MH; CH hay OH. Theo bai ra, cd W, = 48% va I, = 32%, ddi chiéu véi so dé cho trong bang 7.7, thi nh6m dat nay hoan toin nim trong ving CL. Két lugn, dat duge xép vio loai CL. Vé du 7.2. Sau khi ding ray tiu chuéin dé phan tich thinh phan cap phoi hat cha 650gam dat kho cho két qua nhu trong bang duéi day: Ray sé 4 10} 16 | 30 | 4 | 60 | 100 | 200 on Kh6i iugng dat con lai 10 30 52 80, 141 26 105, 85, St tren ray, g Hay xdc dinh dug kinh hitu hiéu cla hat dat Dyo? he so khong déng nhat C, 2 va he sO cp phéi Bai gidi: Theo bai ra, ta lap duce bang két qua tinh todn nhu sau: sy Bang két qua tinh toan Ray | Kich | Khoi lugng dat ] Téng koi luong | Téngkhoi | py a sam tiew chin | thuse | comet wen | datcOniai wen | Iwgng At lot | ator vay, cha MY, 1 ray, timg ray, timg ray, qua timg ray, % sé mm 9 9 9 4 4,76 10, 10 640 98,5, 10 2,00 30 40 610 938 16 119 32 92 558 85,8 30 0,59 80 172 478 BS 40 0,42 141 313 337 518 60 0,25 96 409 24t 3A 100 0,149 105 314 136 209 200 0074 85 599 31 78 Can Iai : sl : : : Tir bang két qua tinh toan, ta lap duoc d6 thi thinh phan cap phot hat eta dat, nhu chi ra trén hinh 7.2. 100 af 4 co 4 = # = z = ol 4 aL | ° L \ 0 1 an an Bung kin ba, mm teagan Hinh 7.2. Dé thi thanh phan cdp phot hat cita dat 94 1, Dudng kinh hiu hiéu cia hat dat Dj, 1a dubng kinh hat dét, nhd hon né trong dat chigm 10% téng khdi lugng hat Jot qua ray. Nhu chi ra trong bang két qua tinh toan va hinh 7.2 ta tinh duge: Dig = 0,088 mm. 2. Hé sé khong déng nhat (C,): c, = Da, (7A) Dio Trong d6: Deg - dung kinh hat nhé hon né cé6 t6i 60% hat lot qua ray. Tir ket qua phan tich trén, ta tinh duoc: Deg = 0,5 mm. Thay cac tri sé Deg Va Dg Vao cong thiic tinh C,, ta c6: 3. He sé cap pha hat (C.): Do) _ (72) © DeMDio) Trong d6:; Dj - duéng kinh hat, nhd hon n6 c6 t6i 30% téng khéi luong hat lot qua ray. O day, ta Uinh duge: Dyp = 0.2mm, vay ta c6: @2) * (0,5)(0,088) Theo tiéu chun ciia MY, dat cé C, = 4 + 6 va C, = | + 3 1a dat c6 thanh phan céip Phéi t6t. Vi loai dat cd C, ~ | IA Joai dat 6 thanh phan cap phéi hat xau. Vay theo két qua phan tich thanh phan céip phdi hat két Judn dit trén day thude loai xiiu, vi C, = 0,91 | = Sét pha song, holoxen, day 5+ 10m. 3 |= Cat song, holoxen, chat trung binh, day 2Qv' | 15+20m. MQ? | - Sét pha bién, pleixtoxen, day t6i 10 m amQqy? | 7 Dit it 9 sing - bin, pleistoxen, dy 15 m, | Ry =0,05 + 0,07 MPa; a=0,45 MPa* amQj7_ | ~ C4t song - bién, pleixtoxen. Nén aQyy* | ~ Sét pha song, holoxen, day 10 m. nhiéu 2 | - Dat hiu co dam lay - bién, holoxen, day lop 6 bmQiv" | 10 m, Ry =0,05 MPa; a= 0,8 MPa! dat yéu T1 — sé od ‘oO mQyj2_| ~ Sét sét pha bién, pleixtoxen, Quy” | — Sét pha song, holoxen, day t6i Sm. bmQ,y’ | - Dat bin dim ly - bién, holoxen, day thay d6i tir 3 + 4m dén 15 + 20 m, Ry < 0,05 MPa; 2 |a=1,2MPa‘, mQiy — Sét - sét pha bién, pleixtoxen. — Nén déng nhat (ky higu A): d6 18 loai nén célu tao boi mot loai dat trong pham vi 6i nh hudng cita tai trong cong tinh; 97 — Nén hai lop (ky higu B): 46 [a loai nén cau tao béi hai lép dat khdc nhau: — Nén phan 16p phitc tap (ky higu C): [a loai nén c6 cau tao nhiéu 1ép dat phan tin khdc nhau, trong dé 6 16p dat yéu véi chiéu day thay déi manh. Trong méi loai nén Iai duge phan ra cdc dang nén khdc nhau tity theo dac tring co ban cia ching (bang 7.8). Trén co sé tinh todn nén theo trang thai bién dang, c6 thé so bO dinh hung cac gi phép mong cho timg dang nén tw nhién phu thudc vio tai trong va quy m6 cong trinh (theo s6 tang) va dic diém két cu cia chting (xem bing 7.9), Bang 7.9. Cac gidi php méng mang tinh dinh hutng doi yéi cdc dang nén ty nhién khu vuc thanh pho Ha Noi (theo TS. Dodn Thé'Tudng, KS. D3 Trong Déng, 1011992) Ket cfu nha va cong tinh Cac dang Két cau tudng chiu luc Ket cau khung BTCT chiu tue nén uf nbién ‘SO long tang 5 >s 9e12 >s 9212 A-1 B B BE DB BE A-2 B BEG GEC BEG EGC Bel B B BE DB EC B-2 B EG oc EG Gc CHL B B EBC DB EB c-2 B EGC cc BG Gc c-3 BEG Gc c cc c Ghi chi: BICT - bé tong cét thép; D~ méng don; B - méng bang; C- méng coc; E - mong be; G- méng néng trén nén duoc gia co. Cén nhéin man ring, vigc Iva chon gidi phdp méng nao cudi cbng cdn phy thude vio gid thinh va vat tw hign c6, ddng thdi ching con phu thude vo céc dic trung co - ly olla dat nén 6 timg dia diém cu thé va dac diém ket cu cling nhu tai trong cong trinh, .. 98 BAI TAP CHUONG 7 Bai tap 7.1. Cho két qlia phan tich hat dat bang ray nhu trong ban duéi day. Hay vé dé thi quan hé giffa phan tram cc hat lot qua ray voi dudng kinh hat, déng thai hay xac dinh a) Bung kinh hat hitu higu Dig? b) H@ sé khong déng nhat (C,) 2; c) Hé 86 cdp phéi hat, (C,) 2 Ray cia My 86 4 10 | 20 | 40 60 | 100 | 200 | Con tai Dudng kinh ld ray 4.76 | 0,2 | 0,84 | 0,42 | 0.25 | 0.149 | 0,074 - (mm) Ham lugng dat tran ting ray 12.0 | 48,4 | 92,5 | 2565 | 201,2 | 106.8 | 162,4 | 63,2 @ 99 Phan HI DONG LUC HOC NUGC DUGI DAT Chuong 8 NUGC DUGI DAT VA CAC DINH LUAT co BAN VAN BONG CUA NUGC DUGOI DAT 8.1. KHAI NIEM CHUNG Nude dudi dat duge ding cho muc dich sinh hoat cia con ngudi, ding trong cong nghiép va diéu tri bénh (nude khoding)... Mat khac, nuée duéi dat [A yéu 16 co ban trong qué trinh hinh thanh va phat trién céc qué trinh - hign wong dia ky thuat dong hye cong trinh, nhu: phong héa, dat chay, xdi ngiim, carsta, trugt va nhiéu hign tueng khéc trong ty nhién, gay anh hudng xdu dén cdc cong trinh. Ngoai ra, nghién ciru nite dudi dat voi muc dich théo khO mé khodng san c6 ich, théo kho hé méng cong trinh, tinh (ofin thaim mat nuéc ciia cae cong trinh thay Igi va thiy cong, v.v 8.2. NGUON GOc NUSC DUGI DAT, TINH CHAT VAT LY, THANH PHAN HOA HOC VA DIEN PHAN BO CUA CHUNG 8.2.1. Nguén géc nude duéi dat nay, dang t6n tai nhiéu gia thuyét va ly thuyét khéc nhau vé nguén g6c nude dudi dat. Theo quan diém hign dai, nuée duéi dat c6 nguén goc ni sinh va ngoai sinh: - Nude duéi dit nguén gée noi sinh, duge hinh thanh trong dit d4 va trong cdc lo macma do nhimg phan img héa hoc khic nhau. Boi khi cdn goi loai nude nay 1 nude ty sinh. - Nuéc dudi dat nguén géc ngoai sinh, do nude mua, nude mat thdém va ngém sau vio dat da. Ngoai hai loai nude c6 nguén géc néu trén, trong vo qua dat con tn tai loai nude phuc héi. Loai nude nay dugc thanh tao khi khir mde ciia cdc khodng vat. Nh dé, mot phan nuéc lién két héa hoc chuyén sang trang thdi ty do (giot nude). 100 8.2.2. Tinh chit vat ly va thanh phan héa hoc cia nuéc dudi dat 1. Tinh chat vat ly — Nhiét 46 ciia nude duéi dat thay déi trong pham vi rong, va phy thudc yao digu kién dia IY, khi hau, cau tric dia chat va ché dO cung céip nude: 4 ving xich dao nhiét do nude duéi dat dao déng tir 5° dén 12°C, 6 viing ndi cao va tai nhing khu vue déng bang vinh clu, nude dudi dat c6 nhiét d6 ~5°C, ving c6 nudc khoding nhiet 46 nude duéi dat dao dong tir 70° dén 80°C, & ving hoat dong nui Ita tré nhiet 46 cba nude dudi dat dOi khi tang len tren 100°C. Nhiét d6 gay anh hudng vo cling 16n dén qué trinh héa - ly xdy ra trong vo qua dat va dén thanh phan cia nude dudi dat. — DO trong suét cia mide - 1A kha nang cho céc chim tia séng di qua nd. Bo wong suét phy thudc vao ham luong vat chat khodng hda tan, hop chat hitu co va keo trong nuéc,... theo mic dé trong sudt cila nude duéi dat, phan ra 4 loai : 1) trong suét; 2) it duc: 3) duc va 4) rat dyc. Nuéc tinh khiét thudng trong suét. ~ Mau cila nude duéi dat phu thudc vao thinh phan héa hoc va hgp chat trong chting. Dai da s6 nuéc dudi dat khong cé mau, mudc c6 mau ving nau ching 16 trong né cé hyp chat hitu co, nuéc cé mau xanh Id cay, da tr’ do e6 cae mudi 6 xyt Fe** va HS gay ra... — Vi trong nude dudi dat thudng khong cé, khi nude chita tén 600m~g/lit mut NaCl, chiing ¢6'vi chita MgSO, - cé vi dng; chiia Fe - cé vi tanh; va chita hop chat hiu co c6 vi ngot. ~ Mii cita nude dudi dat, nude tinh khiét khong xuat hign mdi. Tuy nhiéa, khi chia H,S nue cé mai tring théi. Mai cia nurée lun lu6n lién quan vdi hoat dong cita vi khudin c6 téc dung phan hiiy vat chat hitu co. MuGn xéc dinh mi cla nude, efin dun né duéi nhigt do 50° + 60°C. Nuéc ding trong sinh hoat cia con nguvi, khong nén cé mili. ~ Trong luong don vi eita nude 1a ty $6 kh6i lung nue véi thé tich cia n6 & nhigt 46 nhat dinh. Quy ude ly don vi trong luong don vj cla nuée & nhiét dé 4°C. Trong luong don vi cia nude phy thuge vio nhiét 46, lugng muéi va khi hda tan, déng thdi phu thudc cd vao nhing hat Io limg trong n6. DO nhét cita nude dic tug cho noi Iue chéng lai su van dong cia céc hat dung dich. Do nhét gidm khi tang nhigt d6, do nhot tang khi ting do khodng héa cia nuée duéi dat. Nude chifa cdc mudi MgCl, va CaCl, lam tang nhanh do nhét so véi nuée chita mudi NaCl. 2. Thanh phan héa hoc Khi van dong qua lai trong cdc ting dat dé, nude du6i dat bao hoa nhiing oxyt, mudi va sin phim phan hy tir vat chat hit co. Mot s6 mudi trong chting gay anh hudng dén 101 kha nang sir dyng nuéc du6i dat cho muc dich khéc nhau cha con ngudi, mot s6 khéc khong cé anh hudng dang ké nao. Theo ly thuyét dign phan, & nhiet dO 22°C, nude tinh khiét phan ly ra HT va OH” co néng dO bang nhau: H’=OH =10°7 tic 1a, ett 1 lit nude & nhiét dO 22°C chia 107 gram i6n H* va 107 gram OH. Ky higu chi tigu hydro la pH = ~1gH* = 7, thi nu : pH <7 - nuse c6 tinh axit: pH > 7 - nue c6 tinh kiém; pH = 7 - nude trung tinh. Tri sé pH cita nude dudi dat dao dong tit 1,8 dén 11,0 va thuémg tir 5 dén 8. Ngoai tri 6 pH, ngudi ta cd xéc dinh tri sé lugng can kho va him lugng vat chat khac chita trong mide. Trong thuc t& cde cong thie cla M.G.Kurlov vi dé thi hinh vuong ciia N.LTolschikhin duge sit dung nhiéu hon ci. Ham lung céc muéi cacbonat, sunphat canxi va magié hoa tan trong nude thudng gay hién tugng goi la dé cing clia nude va duoc do bing céc thang do cig cita Die, Phap va Anh, vi du: ~ Ngudi Ditc lay 10 mg CaO hay 7,2 mg MgO trong 1 lit nude Ia mot do cting; — Ngudi Phap lay 10 mg CaCO, hay 4,4 mg MgCO, trong 1 lit nude 1a mot dé cing: — Ngudi Anh lay 14 mg CaCO, trong | lit nude 1a mot do ciing, Dé chuyén déi ty he thdng do cting ny sang he théng 6 cig khéc c6 thé str dung nhimg ty 1é sau: 1,0° cing Dic = 1,79° cimg Php = 1,25° cing Anh; 0,56" cting ite = 1,0° cing Phap = 0,7° cing Anh; 0.8” cing Duic = 1,43° cing Phap = 1,0° cing Anh. Luong mudi (mg/l), tit dé ting mudi riéng tuong img voi 1° cimg, dugc gidi thiéu trong bang 8.1. G Lien bang Xo viet (ci) va SNG ngay nay, bén canh d6 ciing tinh bing d6, cdn cé khdi nigm do cting biéu dién bing mg-dl. Mét do cig bing 1 mg-dl, tte 1a 20,04 mg Ca tinh cho mét lit nuéc. Ching canxi, c6 thé lay 1 mg-dl Magié, tte 1a 12,16 mg Mg cho 1 lit nude. Dé chuyén tir hé théng céc d6 etme (Bite) sang mg-dl va nguac lai, c6 thé sit dung cdc ty Ig sau: 1 mg-dl/l tuong img véi 2,8° cing (Dtic), 0,357 mg-di/l tuong dutong 1,0° cing (Dic). 102 Bang 8.1. Cac mudi c6 ham Iuong tg voi 1° cimg ene CaO | MgO | CaCO, | MgCO, | CaCl, | MgC | CaSO, | MgSO, Do cing I pire 100 | 7,2 179 80 197 | 170 | 250 | 218 1" Phap 56 | 4.0 | 100 | 44 110 95 140 | 120 I Anh 80 | 58 | 140 64 158 | 136 | 20,1 17.2 Dé nghi phan biét : tng do ciing, dO cig vinh ci va do cing tam thei: — Téng 46 cing 18 téng ham lugng cdc ién Ca”! va Mg” trong nude, khi dun sdi chiing két tia lai. — Do cig vinh ciu fa ham fuong cdc ion Ca”* va Mg” trong muéc, khi dun sdi chting khong két tia lai — Do ciing tam thdi i higu sé gidta téng do cig va d9 cting vinh citw. 8.2.3. Danh gid tinh Igi — hai ca nuée Thy thuge vao cde vat chat c6 tinh hda tan trong nuéc, c6 thé tiém hanh dinh gid tinh {gi - hai cita né phuc vu céc muc dich khéc nhau. 4. Nutéc duge xem 1a cé loi cho sinh hoat ciia con ngudi, néu nd théa min cde yéu edu sau: — Lugng cin khé sau khi chung cat khong duge 1én hon 1000 mg/l; — Téng d@ ciing khong duge tén hon 7 mg-dl: — Do cting vinh cim khong duge én hon 5 mg-dl; - Ham lugng vat chat 6 tinh héa tan riéng 1é, mg/l, phai théa man céc tiéu chudn hign hanh. Nuge sinh hoat phai trong sudt, khong mau, khong mii va khong vi. Ngodi ra, nuée phuc vu cho sinh hoat cla con ngudi cdn duge xde dinh theo su cé mat ela true kbudn lao dung rudt Coli. Bin than tryc khudin lao dubng rudt KhOng ¢6 hai, nhung siz cO mat ca né cling chimg 16 vé su cé mat cla cée vi ting pay bénh. Céc chi tidu dinh lugng duye xdc dinh bing d@ chudn Coli, tc Ia s6 Iuong céc xentimet khdi nuée chéa mot tryc khudn lao dug rut, hay bing Coli-test, nic 1a sO lugng cde true Khudn lao dudng rugt chia tong mot lit nude (bing 8.2). 103, Bang 8.2. Tiéu chudn nude sinh hoat theo Coli Mite dé hitu ich ciia nude 6 chudn Coli Coli - test Dam bao cho stte khoe 700 - $00 <2 Neghi ng (can xem xét} 300 - 200 3-5 Khong bé ich 130-50 8-20 Hoan toan khong ¢6 loi 50-25 20-40 2. Tée hai cha nude Tae dung xdu cha nude duéi dat déi véi kim loai va bé tong, duoc goi 18 tinh xam thuc cla nude. Ngudi ta thutng phan ra xam thuc co tinh kiém, tinh axit chung, axit caebonic, xm thuc sunfat va xém thue magié: ~ Xm thyc kiém phat sinh dudi ham luong nhd HCO, c6 trong nude. 6 digu kién dé, thudng xy ra hign tong hoa tan va rita tr6i cdc chat voi ra khdi bé tong. ~ Xam thuc axit chung xy ra do gid tri ca chi tiéu pH thap, tir dé am tang kha nang hoa tan cdc chal v6i cua bé tong. ~ Xam thu axit cacbonic phat sinh do tée dung cia CO, ¢6 tinh xam thuc. Trong qué trinh tac dung véi nude, voi ty do CaCO, duoc tach ra khéi bé tong, va chinh CaCO, nay gay phan tg véi CO, theo so dé sau: CaCO, + CO, +H,0 = Ca(HCO;), Nhés d6, bicacbonat canxi [Ca(HCO).] duge to thanh [a chat hoa tan va dé bj téch ra Khoi bé tong. ~ Xam thyc sunfat phat sinh khi ¢6 mat mét khdi luong ldn sunfat SO,2" & trong nude va trong bé tong sé xay ra hin tuong kel tinh nhiing hop chat mdi. Su thanh tao cdc hop chat mdi nay kéo theo si ting thé tich, dn ti pha hoai bé tong. Thach cao CaSQ,.2H,0 va sunfua aluminat canxi 3CaO.A1;03.3CaSO,.31H,O (trge khudn xi mang) 1 nhimg hgp chat méi dé. Khi tao thanh thach cao thé tich tng lén hai lan, cdn khi tuo thanh truc khudn xi mang - thé tich uing Ién 2,5 lan. — Xam thue magié tuong tu nhu x4m thue sunfat, sé dan dén pha hoai bé tong khi tiép xtic né véi nude, ma nude nay chita mot lugng rat lon Mg™, Néu nuée cha him luong cdc ion Mg’* nhé hon 1000 mg/l, thi nude 46 khong c6 tinh xam thyc magié va khong phu thuge vao ham lugng ion SO,” . ~ Do cing cia nuéc cing gay ra tac dyng xam thye bé tong. Nuéc duoc xem 18 c6 tinh xam thyc bé tong trong cdc trudng hop sau: 104 DO cing tam théi, mg-dl Chi tieu hydro, pH < 14,4 (< 6° Ditc) >7,0 < 67,2 (< 24° Dite) <70 > 67,2 (> 24° Dic) <6,7 Trong thue té tinh toan, dé danh gia tinh xam thye cita nuéc cén thuc hién theo ding tiéu chudn, quy trinh - quy pham hign hanh cita Nh& nuéc. 8.2.4, Dién phan bé cla nuée duéi dat Néu yé mat cat thang ding cia mot vi ti nao dé, trong trudng hop téng quat nude du6i dat duge phan b6 nhu chi ra trén hinh 8.1. Hinh 8.1. So dé thé ndm ciia cde loai nuéc duéi dat 1. Doi thong khi, bao gém: 1 - muéic trong tdng thd nhudng ; 2 - nuéic thuemg tdng; 3 - nude mao dén; IL. Déi bao héa nude, bao gém: 4 - tang nudic ngdm; 5 - déy cach nic; 6 - mach nude xudi 16; 7 - dong ngdm; 8 - mute nudc ngdm. Cac loai nude: nude thé nhudng (1); nude thugng ting (2), nude mao din (3); nude ngdm (4); (tham khdo Thé chat va dia chat cong trinh, NXB Giao thong van tai, Ha Noi, 1989; Dia ky thuat, NXB Nong nghiép, Ha Noi, 1996), Riéng loai nuéc gitfa tng 1A nuéc dudi dat nim gidta hai tang dat dé cach nude, Theo diéu kién thé nim, loai nude nay cé thé khong c6 ap va e6 Ap (nude c6 Ap cdn duge goi 1a nuéc actezi): ~ Nude gitta ting khong cé ap tuong déi it gap va vé mat ly thuyét ching tuong tw nhu thé nam cia nude ngam. Thong thudng nudc giifa ting khong dp nam trong cac ting dat da & phia tren day xam thyc dia phuong. ~ Nutée gitta ting cé dp luon chiu luc thiy tinh do:chénh mute nuéc gitta m cung cp va mién thot gay ra. Doan thing néi bé mat cung cap nusc Ap véi bé mat mién thodt, duge goi la duémg bé mat dp (hinh 8.2). 105 Hinh 8.2. So dé bén actézi a) mién cung cdp; b) mién thodt (mién gidm dp); c) mién dp luc (mién phan bd); AB - dudng bé mat nude dp lue; 1 va 2 - day cdch nude trén va duéi; 3 - tang chita ‘Nude gitfa ting, nhw chinh tén goi cia ching - né nim gitta hai ting dat da cach muse, mién cung céip va mién thodt khong tring nhau. Do vay, nhiét d6 cia ‘nude gitta ting khong bi dao dong nhiéu nhu nhiét dO ciia nude ngim, va thudng chi thé hien r dao dong nhiét 46 cita né hang nam. Ngoai céc loai nudc ké trén, trong dat dé con c6 mat cia nuéc khe nit vA nude trong hang héc carsto 6 Ap luc cuc bo, chting duge xép vao loai nude dac biét. 8.3. CAC BINH LUAT CO BAN VAN DONG CUA NUOC DUGI DAT Mot khéi dat dé xéc dinh bao gm céc hat rin kich thuéc khac nhau va céc khoing khong gian 16 rdng tiép n6i nhau. Chinh céc 16 rdng tiép n6i nhau lién tuc trong mot loai dat dé nhat dinh nao dé sé cho phép nuéc van dong tr diém cé nang lung cao dén diém 6 nang luong thap. Tir day, xuit hign tinh thém nude cia dat dé ya n6 tuan theo nhing quy luat nat dinh. 8. Dinh luat tham dudng thang Darcy Xét trudng hop nhw chi ra trén hinh 8.3, dién tich tiét dién ngang dong chay 1a F va t6c 6 thm la q. Theo dinh ly Bernoulli, tong do cao cot nude cua dong chay tai tiét dign nao dé cia dat d4 duge biéu dién nhu sau: Téng d6 cao cét nic muic tinh + cOt nude dp + c6t mide tée db. Cot nude te do khi chay qua dat dé la rat nhd vt 66 thé:bé. qua n6. Vi i J. Natetuén thé, téng d6 cao cot nude tai tid dign, | TOT A va B duoc thé hién: Hinh 8.3. So dd phat tién dinh lugt Darcy 106 Téng dé cao cot nude tai A = Z, + hy Téng dé cao cot nude tai B= Zp + hy Trong dé: 2, va Zy- 66 cao cot nude tinh tai A va B tong tng; hg va hg - dé cao cot nuéc Ap tai A va B tuong img ‘Tén that (46 chénh) cot nude gita tiét dién A va Bla: Al = (Zig + ha) ~ Zp + hp) 6) Gradién thity lye 6 thé duge viet li: Ah I= — 8.2) 7 (8.2) 6 day: L - khoang cach giita hai tiét dien A va B. Darcy (1856) di cong bé moi quan hé don gidn giita téc do van dong va gradien thiy luce nu sau: V=KI (8.3) Trong dé: V - téc dé van déng ciia nude (van téc ding chay); K- é s6 tham: T- gradién thay luc. Lum lugng nude chay trong mot don vi théi gian qua mot tiét dign nhat dinh cia dat da, duge biéu dién bang cong thiéc sau: Q=KIF (8.4) Trong dé: F - tiét dién ngang dong chay. Do dé, téc do thm nude (q) duge xée dinh: q= e- Kl 5) That vay, bidu thie q = K.I cé hai ¥ nghia vat lf, né vita [a tri s6 lu Luong nude dan hy qua mot don vi tiét dign dong chay, déng théi vita la tri 6 tc d@ thim nude. Dé dang nhan thay ring, néu (q) IA tri sO We d9, cd (1) khong cé th nguyen, thi tri 56 (q) va (K) ¢6 cng mot don vi cila t6c d6, dé 1a cm/giay (mm/giay). Cin chii ¥ rang, t6c do van dong cia nude nhu chi ra trong cong thifc (8.3) 1a te do van dong cia nude tinh cho todn bO dign tich tiét dign ngang cla nao dé ma nuéc chay qua. Béi vi nuée chi chiy qua cdc khodng khong gian 16 réng lign tuc clia dat dé, nén téc dé thém thue cia nude (V,) qua dat da duge bigu dién bang cong thife sau: 107 Ve Daa 9 hay g=¥in (8.6) Trong dé: n- 6 réng cia dat aa. Cc phuong tinh (8.3), (8.4) va (8.5) chi ding cho dong nuéc chiy tang trong dat da. Mot s6 nghien citu di tign hinh khdo sét pham vi Gng dung cia dinh Iuat Darcy, va da dua ra mot téng ket tuyét voi li cOng uinh nghién ctu cia Muskat (1937), Muskat da dua ra s6 Reynolds (R,). VDiy n (8.7) B Trong dé: V - tc do trung binh cita dong chay, cm/giay: D - dudng kinh trung binh cia cac hat dat, cm; Yeo - trong Iwong don vi cia nuéc (dung dich), G/em’; H- dd nhét dong hoc (tuyét déi) ciia nuée (dung dich), GAcm.giay). Bing thyc nghiém, Muskat chi ra ring, déi véi dong chay ting trong dat da phai thda man diéu kién sau : VDYe V,, -chay r6i. Quy luat chiy r6i eta nudc trong dat da 06 thé duoc bieu dign bang cong thiic cia Sézi: v=c/RI @.11) Trong 46: ¥ - toc d6 van déng cia nude, cm/giay (mm/giay); C- hé sé phy thudc va d6 nhdm cia thanh (véch) Id rng va mot s6 diéu kign khéc: R, - bin kinh thity tye, cm (mm); 1 - gradién thity luc, A.A.Krasnopolsky dé nghi dua vao céng thie cita Sézi ky higu: CJR -K, Do d6, 6: V=KgI? (8.12) That vay. céng thitc van dong chay ri cé dang tuong tu dang cong thie van déng chay tang, Trong cée 16 réng va hang hdc dat dé c6 thé phat sinh céi goi 1a vin dong hén hop cia nuéc - dé 1 dang van dong trung gian giifa chay ting va chdy ri, Sau khi nghien ctu dang van dong nay cila nude, Smreker di dva ra cong thtic: Vek" (8.13) Trong dé: m= 109 Theo G. N. Kamensky, dinh Ivat thm dung thing hoan toan théa man khi duéi tc dO van dong trung binh cha nude dudi dit dat téi 1.000 m/ngay dém hay dudi t6c do tham dat 400 m/ngay dém. Nhing téc d6 nhu vay thudng vugt rat xa t6c do cdc dong chay ty nhién cia nuéc duéi dat trong cat va dat vun thé va chi cé thé gap chting trong, cac khe nift 1én hay hang héc carsto. Do vay, thong thutmg trong ly thuyét hién dai, van dong cla nuée dudi dat chi xem 1a tham dudng thing (chay tang). 8.4. CAC CG 8G TINH TOAN THAM PHANG ON BINH CUA NUGC DUI DAT Quy lugt van dong ciia nuée trong dat dé c6 2 dang: 6n dinh va khong én dinh. ~ Van dong cia nude dudi dat duoc xem 1a én dinh, khi myc nude va moi yéu t6 khdc ciia dong chay lu6n Iu6n khong déi theo thai gian. ‘u muc nuéc tai cing mét diém lun luén thay déi theo thii gian, thi van dong dé 1 khong én dinh. Trong thuc té, ngudi ta thudng sir dung nhimg phuong tinh co ban cia dong nude ngam van dng 6n dinh. D6i véi truémg hop van dong khong én dinh, phai dua them céc s6 higu chinh va chinh x4c héa thém nhiing phuong trinh co ban. Van dong én dinh cia cic dong nude dudi dat cé thé déu va khong déu: = Van dong én dinh déu, khi tc do dong chay va d6 nghiéng cla bé mat nude duéi dat khong déi. Dang van dong nay c6 thé xay ra trong hai truémg hop: thi nhat, khi van dong cita nuée cé 4p trong tang nude actézi cé chiéu day tang dat di chia nude khong 46i; tht hai 1a van dong cia dong nude ngém khong 4p doc theo ddy cach nuée nim nghieng va cé chiéu day dong chay khong déi. Cac trudng hop nay trong tu nhién rat it gap. Thong thutmg van dong cita nuée duéi dat 1a khong déu, — Van dong én dinh khong déu - dé 1a van dong khi chiéu day ving chita nude, tc do tham va dé nghiéng bé mat nuéc dudi dat luén thay déi; bé mat ap luc hay bé mat giam_ Ap la duémg cong. Theo digu kign thodt mud va phueng cia céc duong dong chay, phan ra cc dong chay phang va dong chay ta tia: ~ Dong chay phing, trén binh dé céc dutng dong chay song song nhau, va ching ludn vudng géc véi cdc dudng thay ding cao (dudng ciing dé cao myc muic). Dong chay phang thudng xudt hign trong tuémg hop dong nude duéi dat chay vao cdc hé dio ngang: hé méng, moong khai théc (1d néi via) khodng san va kémh dao, v.v... — Dong chay 16a tia 1a cdc dudng dong chay khong song song nhau. Tren binh dd, ching c6 thé 1a cdc dudng thing va céc duémg cong hgi tu hay phan ky. Vi dy, don gian hon cd - dé Ia dong chay ngam van dong vao céc giéng thu nuéc. Trong trugmg hgp niy, cdc dudng dong chay hoi tu tai mot diém la tam giéng. Trén binh dé, ching 1A cdc dung 10 thang tring véi dudng bin kinh giéng. Dong chay phan ky xudt hign khi dé hay ép nude vao trong giéng khoan (hay hé dio), céc duémg dong chay xuat phat tir tam giéng toa ra xung quanh theo phuong ban kinh, 8. Van dong én dinh ciia nuée duéi dit trong cac tang dit dé déng nhat Dang nuée duéi dat ¢6 thé 1a dong chay mot chiéu, hai chiéu hay ba chiéu, cdn ting chifa nuéc 6 thé duge trai duéi bing d4y céch nuéc nim ngang hay nim nghiéng. Tay thude vao cae diéu kign 46, ma phuong trinh van dong cla nude dudi dat c6 thé rét khdéc nhau. 1. Dong chdy mét chiéu khong dp khi ddy cdch nude ndm ngang Nhu chi ra ten hinh 8.4. Gradien thiy luc ciia dong chiy ngdim [a : dh 1=-4 Theo Darcy, lu lugng don vi cho Im chiéu rong dong chay: q=Kithx 1) - xn (8.14) dx Sau khi tach bién s6 va lay tich phan phuong trinh (8.14) tir tiét dien 1 dén 2, ta nhan duge: gG2iew hy —h3 6.15) Hinh 8.4. So dé tinh todn tu lutong dom vi 2 ctia dong chay ngdm khi déy céich meéc ném ngang Vix, x, nen phuong trinh (8.15) ¢6 dang: 2 pe qe khich (8.16) 2Ly2 Do dé, téng Inu Ivong dong chay phang én dinh ciia nude duéi dat khong dp 1a: hj =n} =qB=BK+— 8.17) Q=4q 2 ( Trong d6: B - chiéu rong dong chay. Cong thiic (8.17) duge Duypuy gidi thigu. Cong thtic nay chi ra ring, bé mat uy do ciia dong nuéc ngdm khong 4p khi khong c6 nguén nude mua va nude mat ngaim tir tren xuding, c6 dang parabol (xem hinh 8.4). 1

You might also like