JU MJEOVITA SREDNJA ELEKTROTEHNIKA KOLSKA GODINA

KOLA TUZLA 2015./2016.

MATURSKI RAD
Predmet: Postrojenja
Tema: Automatska kompenzacija reaktivne

MENTOR: UENIK:
Izeta Avdi Muhamed Mehmedovi

Razred: IVT4

TUZLA, maj, 2016.god.

Sadraj
1. Uvod........................................................................................................................................3
2. Kompenzacija reaktivne snage...............................................................................................5
3. Reaktivna snaga.....................................................................................................................7
3.1. Reaktivna snaga..............................................................................................................7
3.2.Potroaci i izvori reaktivne snage.....................................................................................8
3.3. Kondenzatorske baterije...................................................................................................9
4. Potrebna snaga za kompenzaciju..........................................................................................11
5. Nacini kompenzacije............................................................................................................13
5.1. Pojedinacna kompenzacija.............................................................................................13
5.2. Grupna kompenzacija....................................................................................................13
5.3. Centralna kompenzacija.................................................................................................14
5.4. Mjeovita kompenzacija................................................................................................15
6. Regulator reaktivne snage.....................................................................................................17
7. Izbor najpovoljnije vrste kompenzacije................................................................................18
8. Zakljuak...............................................................................................................................19
9. Literatura...............................................................................................................................20

2
 1. Uvod
Elektroenergetski sistem (EES), kao jedan dio energetskog sistema, predstavlja jedan
od najkompleksnijih tehno-ekonomskih sistema. Sastoji se od izuzetno velikog broja
elemenata i prostire se na ogromnim povrinama. EES ima za cilj da pretvori neki drugi vid
energije (termoenergiju, hidro energiju, vjetro energiju, solarnu energiju, itd...) u elektrinu
energiju, te da je prenese do potroakih centara i ponovo pretvori u korisni oblik energije
(zagrijavanje, radmaina, osvjetljenje itd...). Osnovni zadatak EES jeste osigurati pouzdano i
kvalitetno napajanje razliitih kategorija potroaa. Elektrina energija je najkorisniji oblik
energije, a to znai da se ona moe pretvarati u razne oblike energije. Svaka teritorija (drava,
republika, federacija itd...) ima svoj EES koji je u dananjem vremenu spojen preko
interkonektivnih vodova sa drugim EES.

Osnovni podsistemi EES su:

Podsistem za proizvodnju elektrine energije;
Podsistem za prenos elektrine energije;
Distributivni centri i podsistem za potronju elektrine energije;
Industrijski energetski sistem.

Podsistem za proizvodnju elektrine enegije ima za cilj, da neki drugi vid energije pretvori u
elektrinu energiju. Ova pretvorba energije deava se u elektranama. Za proizvodnju
elektrine energije koriste se elektroenergetski izvori (EEI). Izvori mogu biti:
Konvencionalni;
Nekonvencionalni.

Konvencionalni EEI su izvori koji kao resurs za proizvodnju elektrine energije koriste ugalj,
naftu, prirodni plin, nuklearno gorivo i hidro potencijal. Nekonvencionalni EEI koriste
energiju vjetra, sunevu energiju, energiju biomase, geotermalnu energiju, energiju
gravitacionog polja, okeansku termalnu energiju, energiju plime i oseke, energiju vodenih
valova.
EEI moemo podijeliti na:
Obnovljive izvore energije;
Neobnovljive izvore energije.
Obnovljivi izvori energije su:
3
 Energija vode (hidroelektrane);
Energija sunca (solarne elektrane);
Energija vjetra (vjetrenjae);
Energija gravitacionog polja;
Energija biomase;
Energija plime i oseke;
Energija vodenih valova;
Geotermalna energija.
Neobnovljivi izvori energije su:
Energija uglja (termoelektrane);
Energija nafte;
Energija prirodnog plina;
Energija nuklearnih goriva (nuklearne elektrane).
Svaki od navedenih EEI ima svoje prednosti i mane u odnosu na druge. Pravilnim
upravljanjem EEI mogue je znatno smanjiti trokove rada pojedinih elektrana.

Prenosna mrea ima za cilj da prenese elektrinu energiju od udaljenih EEI do distributivnih
centara. Prenos elektrine energije se ostvaruje preko visokonaponskih vodova i kabela.
Visoki napon se koristi iz razloga smanjenja gubitaka u prenosnoj mrei. Ako se radi o
prenosu velikih snaga na velike udaljenosti, onda se nerijetko koristi istosmjerni (DC) napon
za prenos elektrine energije.

Distributivni centri imaju za cilj da preuzmu elektrinu energiju od prenosne mree, snize
naponski nivo i prenesu energiju do potroaa. Potroai elektrine energije istu pretvaraju u
neki koristan rad. Potroai su gradska urbana naselja, seoska naselja i industrijski centri.
Industrijski sistem je specifian dio EES. Veliki industrijski centri mogu zahtjevati poseban
tretman od strane EES i kao takvi zadavati velike probleme u radu EES. Primjer su
visokolune pei koje imaju intermitirajui rad na EES. Radi ovoga, na industrijske centre se
mora obratiti velika panja tokom projektovanja, planiranja i eksploatacije EES.

4
 2. Kompenzacija reaktivne snage

Proizvodnja reaktivne snage bitna je za pouzdanost i sigurnost pogona EES.

Neodgovarajue karakteristike reaktivne snage uzrokovale su brojne slomove napona i bile
glavni uzrok nekoliko nedavnih raspada EES u svijetu. Stoga je nuno definisati i primjeniti
regulatorni pristup proizvodnji reaktivne snage uz razumne trokove. Naponske prilike u EES
(poveanje odnosno snienje napona) su u direktnoj korelaciji sa reaktivnom snagom,
odnosno sa tokovima reaktivne snage. Tokovi reaktivnih snaga poveavaju gubitke na
elementima EES, a u prvom redu na prenosnim visokonaponskim linijama. Prenos reaktivne
snage se izbjegava zbog velikih padova napona i gubitaka. Vodovi pri malim optereenjima
proizvode reaktivnu snagu, tj. oni se prema ostatku mree ponaaju kao da su kapacitivnog
karaktera (naponi rastu), a pri velikim optereenjima troe reaktivnu snagu, tj. oni se prema
ostatku mree ponaaju kao da su induktivnog karaktera (naponi padaju). Granina snaga
kada prenosna linija ne proizvodi niti troi reaktivnu snagu naziva se prirodna snaga voda. Za
dugake vodove koji prenose velike iznose snage neophodno je izvesti kompenzaciju
reaktivne snage. Za pokrivanje dijela potreba potroaa sa reaktivnom snagom i energijom
koriste se posebni ureaji, namjenski ugraeni u EES, lokacijski smjeteni to blie mjestu
potronje.

Radi se o ureajima za kompenzaciju reaktivne snage i energije koji se prema konstrukciji

mogu svrstati u dvije grupe:

1. Sinhroni kompenzatori (rotacione maine);

2. Statiki kompenzatori (SVC-Static VAr Compensation; integrisani sistemi statikih
elektrinih ureaja npr: kondenzatora, prigunica, poluprovodnikih komponenti,
transformatora, itd...)

Prema nainu prikljuka na EES mogu se svrstati u dvije grupe:

1. Paralelna ili otona izvedba kompenzacije reaktivne snage;

2. Serijska izvedba kompenzacije reaktivne snage.

Prema karakteru regulacije proizvodnje reaktivne snage mogu se svrstati u dvije grupe:

5
 1. S diskretnom regulacijom;
2. S kontinualnom regulacijom.

Prema upravljanosti i dinamikim svojstvima mogu se svrstati u dvije grupe:

1. Automatska regulacija proizvodnje u vremenu reaktivne snage s kontinuiranim ili
diskretnim karakterom regulacije (sinhroni generator, motori, kompenzatori, statiki
kompenzatori s tiristorskim upravljanjem, transformatori s mogunou regulacije
prenosnog odnosa pod optereenjem)
2. Manuelna regulacija proizvodnje reaktivne snage (paralelno prikljuene
kondenzatorske baterije s mehanikim ili elektronikim sklapanjem pojedinih
stupnjeva, serijski kondenzatori u visokonaponskim mreama, paralelno prikljuene
kompenzacijske prigunice)

Kompenzacija reaktivne snage i energije doprinosi: smanjenju tokova reaktivnih snaga, to

vodi smanjenju padova napona i smanjenju gubitaka elektrine energije, poveanju prenosnih
kapaciteta vodova, stabilnosti sistema.

6
 3. Reaktivna snaga

3.1. Reaktivna snaga

Snaga uzeta iz mree jednaka je umnoku napona i struje, to vrijedi za omske
potroace kod periodicki promjenjivih velicina sinusnog oblika (arulje, grijaci). U ovom
slucaju, struja vremenski ne kasni za naponom, odnosno, nema faznog pomaka _ pa struja i
napon prolaze kroz nulu u isto vrijeme. Buduci je kod ovakve vrste potroaca snaga
pretvorena, koristimo termin radna, tj. djelatna snaga. Potrebna energija za nastanak
induktivnih polja ne moe se pretvoriti u radnu (djelatnu) snagu, stoga snagu potrebnu za
nastanak magnetskih polja zovemo reaktivna snaga. Reaktivna struja potrebna je za rad
induktivnih potroaca (motori, transformatori) ciji induktivni otpor uzrokuje fazni pomak za
ugao odnosno, vremensko kanjenje struje za naponom u prolasku kroz nulu. Buduci da je
pri prijenosu i razdiobi elektricne energije jalovi dio beskoristan i nepotrebno opterecuje
mreu, treba ga odravati na najniim mogucim vrijednostima. U tu svrhu koristimo uredaj za
kompenzaciju reaktivne snage. Uredaj za kompenzaciju reaktivne snage sprjeava prijenos
reaktivne snage mreom, odnosno, stvara reaktivnu snagu potrebnu za rad induktivnih
potroaca u neposrednoj blizini. Kako kod kondenzatora (kapacitivni potroaci) reaktivna
struja prethodi naponu, udjeli kapaciteta i induktiviteta se medusobno izjednaavaju i tu
pojavu koristimo za kompenzaciju reaktivne snage u mrei. Drugim rijecima, reaktivna snaga
potrebna za rad induktivnih potroaca nece biti uzeta iz mree, vec iz uredaja za
kompenzaciju reaktivne snage. Pritom treba osigurati da vrijednosti elektricnih i magnetskih
polja (kapacitet i induktivitet) budu istih vrijednosti, ali suprotnih predznaka. To moemo
postici:
fiksnim kompenzacijama (pojedinacnim i grupnim)
automatskim kompenzacijama

Kod fiksnih kompenzacija, pojedinacnih ili grupnih, mora se osigurati da

kondenzatorskabaterija bude ukljuena u vrijeme kada je ukljuen potroac ili grupa
potroaca, kako ne bi dolo do prekompenziranja. Ovakva vrsta kompenzacije reaktivne snage
primjenjiva je kod manjeg broja jaih induktivnih tereta. U sluaju kada postoji veliki broj
induktivnih potroaca, manjih snaga, sa estim uklopima i isklopima, primjena fiksnih
kompenzacija nije moguca. U tom slucaju koriste se automatski uredaji za
kompenzaciju reaktivne snage. Automatski uredaj reaktivne snage

7
opremljen je mikroprocesorskim regulatorom koji na osnovi podataka iz
mree uklapa i isklapa odreene kondenzatorske grupe, te na taj nacin
odrava faktor snage (cos ) u granicama normale (to iznosi od 0,95-1
induktivno). Vrijednost cos =0,95-1 induktivno osigurava da potronja
jalove energije ne prelazi 1/3 utroene radne energije. Dakle, prilikom
odabira tipa kompenzacije, moramo biti upoznati sa vie cimbenika kako bi
odabir kompenzacije bio pravilan. Vano je reci da, osim struja standardne
frekvencije 50 Hz, dolazi do pojave struja viih harmonika. Pojava viih
harmonika u mrei ovisi o vie faktora i teko je predvidjeti njihovu pojavu.
Najcece, prisustvo viih harmonika utvrdimo tek kada oni uzrokuju ne
mala otecenja i tete na elektricnim uredajima i uredajima za
kompenzaciju reaktivne snage. Ukoliko postoji sumnja u mogucnost pojave
struja viih harmonika u mrei, potrebno je odabrati uredaj za
kompenzaciju reaktivne snage koji u sebi sadri antirezonantne filterske
prigunice.

3.2.Potroaci i izvori reaktivne snage

Potrebe za eaktivnom snagom javljaju se iz dva razloga:

radi raktivnog optereenja koje ine sami potroaci, te
radi raktivnog optereenja uzrokovanog elementima elektroenergetskog sustava.

Najizrazitiji potroaci raktivne snage su asinkroni elektromotori i uredaji energetske

elektronike (najece upravljivi ispravljaci i frekvencijski pretvaraci). Nije za zanemariti niti
potrebu transformatora za raktivnom snagom. U grupu potroaca s izrazito loim faktorom
snage spadaju rasvjetna tijela s izbojem u plinu. Najveci izvori raktivne snage u
elektroenergetskom sustavu su sinkroni generatori i kondenzatorske baterije. Kompenzacijom
raktivne snage mrea se rasterecuje od tokova raktivnih snaga, cime se smanjuju prividna
opterecenja elemenata mree (generatora, transformatora i vodova). Posljedica toga su
poboljane naponske prilike, te smanjeni gubici. Osim toga, smanjenjem opterecenja
elemenata mree ne samo to se izbjegava njihovo preopterecenje, vec se i osigurava rezerva
za dodatni porast opterecenja. Iz istog se razloga generatori mogu opteretiti dopunskom
djelatnom snagom, ukoliko im to doputa snaga turbine. Za postizanje maksimalnih efekata
kompenzacije bitno je slijediti princip da se uredaji za kompenzaciju ugraduju to blie mjestu

8
potronje, dakle kod potroaca. Najire primjenjivani uredaji za kompenzaciju raktivne snage
su kondenzatorske baterije. Prilikom projektiranja kondenzatorskih postrojenja potrebno je
redovito voditi racuna o specificnostima koje se javljaju prilikom njihovog prikljucka na
mreu.

Ovdje su navodene samo neke osnovne:

kondenzatorska baterija povecava udarnu i pocetnu struju kratkog spoja i to ovisno o
kolicini energije sadrane u bateriji u trenutku kvara;
kondenzatorska baterija prikljucena na mreu mijenja ekvivalentnu impedanciju mree, pa u
nekim slucajevima postoji mogucnost pojave rezonancije i ferorezonancije;
pojava viih harmonika u mrei dodatno opterecuje kondenzatorsku bateriju;
struje uklapanja, posebno ako se radi o paralelnom uklapanju baterija (uklapanje razdijeljene
kondenzatorske baterije) su visoke frekvencije i dostiu vrlo veliku vrijednost;
sklopne operacije s kondenzatorskim baterijama postavljaju posebne zahtjeve na prekidace,
jer postoji mogucnost stvaranja visokih povratnih napona;
snaga baterije se mijenja s kvadratom napona.

3.3. Kondenzatorske baterije

One se koriste se u mreama niskog, srednjeg i visokog napona, a

snage se krecu od nekoliko desetaka ili stotina VAr-a do nekoliko MVAr-a.
Proizvedena reaktivna snaga u kondenzatorskim baterijama
proporcionalna je kvadratu prikljucenog napona. Kondenzatorske baterije
imaju spor odziv na dinamicke pojave u sustavu, no u gospodarstvenom
pogledu imaju velike prednosti glede drugih sredstava za kompenzaciju.

9
Niski investicijski trokovi, niski trokovi odravanja, mala izloenost kvarovima, te
jednostavna ugradnja za relativno kratko vrijeme cini ih prikladnim za iroku primjenu u
elektroenergetskom sustavu.

Slika 1. Niskonaponske kondenzatorske baterije (cilindricno kuite)

Niskonaponske kondenzatorske baterije (etvrtasto kuite)

Visokonaponske kondenzatorske baterije

10
 4. Potrebna snaga za kompenzaciju

Kod prijenosa energije beskoristan reaktivni dio treba se drati to manjim. Prijenos reaktivne
snage izaziva dodatne gubitk prijenosa i zato je neekonomian. Kako je s druge strane
reaktivna snaga potrebna potroau, mora se pokuati dobiti na drug nain, a ne preko
opskrbne mree. Pritom pomae injenica da kondenzatori (kapacitivni potroai) imaju
reaktivnu struju kojoj prethodi naponu. Udjeli energije elektrinih (kondenzator) i magnetskih
(induktiviteti) polja izjednaavaju se. Ovaj se postupak naziva kompenzacija reaktivne snage.

11
Kompenzacijom reaktivne snage u blizini potroaa mogue je rasteretiti elektrine mree jer
se tada reaktivna snaga vie dobavlja preko mree nego je stvaraju kondenzatori. Pri tome
valja uzeti u obzir da pretjerana kompenzacija moe do do tehnikih problema i da u
odreenim okolnostima moe izazvati gospodarsku tetu. To posebno vrijedi glede
optereenje pri viim harmonicima i povratnog djelovanja. S cos oznaava se odnos djelatne
snage P prema prividnoj snazi S. Jalova snaga izrauna se iz iznosa prividne i radne snage

cos = P/S

Q= S - P 2 2

Kondenzator iste snage (Q = Q) potpuno bi kompenzirao reaktivnu snagu i faktor snage

podigao na cos = 1. U praksi e se cos nakon kompenzacije u veini sluajeva kretati izmeu
0,95 i 0,99.

12
 5. Nacini kompenzacije

5.1. Pojedinacna kompenzacija

Pojedinana kompenzacija sastoji se u tome da se svaki potroa (npr. asinkroni

motor)kompenzira prikljuivanjem kondenzatora odredenog iznosa neposredno na njegove
stezaljke ili u njegovoj neposrednoj blizini. Prednost ovog naina kompenzacije je
rastereivanje itavog dovoda od prijenosa reaktivne snage. Nedostatak ovog naina
kompenzacije je ta da je neto skuplja, jer se ugraduju manji kondenzatori koji ne mogu
posluiti za kompenzaciju nekog drugog potroaa kad je njima pripadajui potroa
iskljucen.

Priblina snaga kondenzatora koji se prikljucuje na motor moe se izracunati pomocu izraza:

Gdje je I0 struja asinkronog motora u praznim hodu.

5.2. Grupna kompenzacija

Grupna kompenzacija je nacin kompenzacije koji omogucava da isti kondenzator,

djelomicno ili potpuno, ovisno o faktoru istovremenosti, kompenzira sad jedan sad drugi
potroac. Ovakva kompenzacija je jeftinija u odnosu na pojedinacnu, tim vie ako je faktor
istodobnosti znatno manji od 1. Nedostatak je taj, da dovodi od mjesta kompenzacije do
potroaca nisu rastereceni od reaktivnih snaga. Ugradnjom automatike se moe, uz

13
ukljucivanje i iskljucivanje pojedinih kondenzatorskih jedinica, dobiti bolja kompenzacija na
razini postrojenja.

Ako se potroaci pojedinacno ukljuuju, tada mora takoder i kondenzator sadravati sklopni
uredaj (na primjer sklopnik), koji se ukljucuje samo onda kada su svi potroaci u pogonu ili se
instalira regulirani uredaj za kompenzaciju. Reaktivna struja i gubici na ovaj se nacin
smanjuju samo u razdjelnim vodovima a ne u vodovima izmedu razdjelnika i potroaca. Iz
ekonomicnih razloga cesto se veca rasvjetna postrojenja kompenziraju u grupama.

5.3. Centralna kompenzacija

Pogoni s promjenljivim potrebama jalove snage ne doputaju cvrstu kompenzaciju,

obzirom da moe doci do neekonomicne potkompenzacije ili opasne prekompenzacije.
Potrebna snaga kondenzatora mora se dakle prilagoditi promjenljivim potrebama jalove
snage. Ovdje su posebno pogodna centralno smjetena kompenzacijska postrojenja.

14
Centralna kompenzacija je ona kod koje je cijela snaga kompenzacije smjetena na jednom
mjestu, to jest centralno i to u pravilu na sekundarnoj strani transformatora preko kojih se
isporucuje energija. Potrebna jalova snaga kondenzatora je sada, gledajuci postrojenje,
najmanja jer se uzima faktor istodobnosti cijelog postrojenja. Veliki nedostatak je taj da je
cijelo (industrijsko) postrojenje optereceno velikim tokovima jalovih snaga.

Regulacijske jedinice sadre, osim energetskog dijela sa sklopnim uredajima i

kondenzatorima, regulator reaktivne snage, koji na mjestu napajanja mjeri reaktivnu snagu.
Kod odstupanja izmjerene od zadane vrijednosti faktora snage on prema potrebi ukljucuje ili
iskljucuje kondenzatore stupnjevito.

5.4. Mjeovita kompenzacija

Mjeovita kompenzacija je kombinacija prethodno opisanih vrsta kompenzacija i

najece se koristi u industrijskim postrojenjima ili velikim ustanovama. Jedan dio jalove
energije se kompenzira centralno na nienaponskoj strani transformatora 35/6,3 kV, najcece
uz primjenu regulirane baterije. Izdvojeni motori, koji se napajaju preko duljih kabela
najcece se pojedinacno kompenziraju. Isto tako, moe se kompenzirati potrebna jalova snaga
svakog transformatora 35/6,3 kV prikljuckom kondenzatorske baterije u transformatorsko
polje.

15
Grupna kompenzacija se primjenjuje za grupu motora koji su prikljuceni na pojedinim
podrazdjelnicima. Ova kompenzacija se takoder primijenjuje i za fluorescentnu rasvjetu
pojedinih hala.

16
6. Regulator reaktivne snage
Mikroprocesor regulatora registrira napon i posredstvom strujnog transformatora
struju troila cijelog pogona, te ih koristi za racunanje odnosa izmedu radne i reaktivne snage
u energetskom sustavu. Regulator radi u 4kvadrantnom modu. U pocetnoj fazi provjeravaju
se okretno polje i spojevi transformatora uklapanjem i isklapanjem pojedinih stupnjeva.
Potrebna snaga kompenzacije za postizanje traenog cos stalno se izraunava. Sklapanje
stupnjeva slijedi ciljano u skladu s traenom snagom kompenzacije, ukoliko je razlika snage
veca od 70% snage najmanjeg stupnja (snaga stupnjeva je programirana, runo uklopljeni
stupnjevi se izuzimaju iz rauna optimiranja). Jednaki stupnjevi se kruno sklapaju.
Optimalna snaga kompenzacije zahtjeva nekoliko sklapanja. I za velika postrojenja moe se
postici precizno reguliranje s nekoliko sklapanja. Nije potrebno voditi racuna o odnosu
stupnjeva. Nakon dostizanja potrebne snage kompenzacije daljnja sklapanja su blokirana za
programirano vrijeme. Ovo vrijeme se dinamicki poveava za vrijeme malog tereta.
Prikljuceni stupnjevi upravljani tiristorima odmah se sklapaju bez zatezanja. Za sprijecavanje
oscilirajucih sklapanja moe se produiti zatezanje isklapanja do 150% snage najmanjeg
stupnja. Programirane vrijednosti su, kao i kod numerickih zatitnih uredaja, memorirane u
EPROMu pa ostaju nepromijenjene i u slucaju nestanka napona. Mjerenjem vlastite struje
pomocu strujnog transformatora x/1A u dovodu kompenzacijskog postrojenja nadzire se
snaga, struja i vii harmonici struje i napona. U slucaju kvara pojedinog stupnja ili poviene
struje viih harmonika javit ce se signal kvara i po potrebi isklapanje stupnjeva.

17
 7. Izbor najpovoljnije vrste kompenzacije

Prilikom donoenja odluke, da li ce se pojedina troila najpovoljnije kompenzirati

skondenzatorskim fiksnim stupnjem ili centralnom regulacijskom jedinicom, treba razmotriti
gospodarske i tehnicke aspekte postrojenja. Pojedinacno je isplativo kompenzirati veca troila
koja su u konstantnom radu i bez vecih promjena opterecenja. S obzirom na zahtjeve
distribucije da prosjecni faktor snage kod potroaca bude izme 0,95 induktivno i 0,95
kapacitivno, da kompenzacijski uredaji ne priguuju MTU signale, kao i svakim danom sve
vece prisustvo viih harmonika u mrei, treba odabrati automatski regulirani uredaj za
kompenzaciju, adekvatne izvedbe.

Iz gornje tablice vidljiva je korist ugradnje kompenzacije npr. na kraju duljeg prikljucnog
voda. Optimalnom kompenzacijom moe se rasteretiti kabel, kao i znacajno smanjiti pad
napona u razdjelnoj mrei

18
 8. Zakljuak

Prilikom donoenja odluke, da li ce se pojedina troila najpovoljnije kompenzirati

skondenzatorskim fiksnim stupnjem ili centralnom regulacijskom jedinicom, treba razmotriti
gospodarske i tehnicke aspekte postrojenja. Pojedinacno je isplativo kompenzirati veca troila
koja su u konstantnom radu i bez vecih promjena opterecenja. Potroai koji u svom raunu
imaju stavku za reaktivnu energiju imaju direktnu finansijsku dobit (nakon izvrene
kompenzacije reaktivne energije iz ra una se eliminie stavka koja se odnosi na reaktivnu
energiju ili se zna ajno umanjuje). Uloeni novac za kompenzaciju reaktivne energije se vra
a u periodu eksploatacije viestruko (od 10-15) puta.

19
9. Literatura

[1] Duan Vujevi, Boidar Ferkovi, Osnove elektrotehnikih mjerenja II dio, kolska knjiga
Zagreb, 1996.

[2] Aleksandar Szabo, Impulsna i digitalna elektronika,, Tehnika kola Ruera Bokovia Zagreb,
1994.

[3] Mark Blach, Complete digital design, McGraw-Hill, 2003.

[4] http://www.csee.wvu.edu/digital/book/chapters/TTL.pdf , (20. 12. 2009.)

[5] http://www.wikipedia.org

20
Miljenje mentora o radu:
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

Predloena ocjena: ___________________ ( __ )

Ispitiva:_____________________________

lanovi komisije:
1.___________________________________
2.___________________________________

Izdvojeno miljenje:

Datum odbrane: ___. ___. _______.

21